DIONYSI HALICARNASEI

ANTIQVITATVM AVCTORIBVS LATINIS

D1SSERTATI0 PHILOLOGICA

SVMMORVM IN PIIILOSOPHIA HONORVM

AVCTORITATE AMPLISSiMI PHILOSOPHORVM ORDINIS

IN VNIVEESITATE EBIDEBICIA GVILELMIA BHENANA

RITE OBTINENDOKVM CAVSSA

VNA CVM SENTENTIIS OONTROVEESIS

DIE XV MENSIS NOVEMBRIS ANNI CIOIOCCCLVIII

PVBLICE DEFENDET SCUTTTOIt

C'HET.MIENSIS BORVSSVS

ADVKRSARIORVM PARTES SVSCIPIENT

ANTONIVS KLETTE run., i>n. keo. j�iil. cvst.

FKIDERICVS HANOW rail, du.

CVRTIVS WACHSMVTH sem. ren. sop. ord.

LIPSIAE
TYPIS B. G. TEVBNERI

FRIDERICO RITSCHELIO

P R A E C E P T O R I � AMAN�ISSIMO

ADOLPHVS ■ KIESSLING

JJionysi Halicarnasei fontes explicatnro inihi non ea est
petenda uenia quasi rem saepius iam ab alih eisque doctioribus
tractatara denuo repoteudam curauerim. prorsus enim intaeta et
paene deserta a uiris doctis iacuit tota liaec quaestio, cum is
quem ante bos quadraginta annos consulto in bas rcs inquisi-
uisse tradit Lachmannus de font. Liui I 1 Nic. Krarupius quae
repperisse sibi uisus est publici iuris non fecerit. neque mtiltum
prof'ecimus Kusclielii docta et diligenti de primi antiquitatum
libri fontibus disscrtatione Vratislauiae 1842 edita, cum illius libri
rationes tam sint singulares ut inde fcre nihil de relicuis adsequi
possis. Integrarn igitur ndgressus rem, paueis nunc quam in tra-
ctatione et dispositione elegcrim uiarn exponere in animo est.
neque enim eo studio ad liane quaestioncm acccssi ut semper
aliquid temere a seriptore ipso fictum additunique esse suspicarer,
sed quod in bistoricis sludiis maximi est momenli, nou praeiudi-
cata opinioue id solum cxplorarc conatus sum quos quoque loco
sccutus sit auctores. �iequaquam enim Dionysiuni quidquam
ijjsum excogitasse � siquidem exceperis orationcs quarum ratio
suapte natura prorsus est alia � constat, sed uiri docti suspitio-
nes a Wacbsmutbio primo iactas magis quam cortis conprobalas
argunientis libentcr adripiebant et decantabant itaquo do iide
Graeculi crat eonclamatum. ac saue bac quoque in re reetissi-
inum iudicium incorruptumque ueri sensum nouo probauit argu-
meuto is uir quem non siue summa reueroiitia nomiuare decet,
B. G. Niebubrius. coucedciiduin enim erit graecum rlictorem qui
Komae tune temporis degit quo Antiatis Gellique eommentarii
uberrimi in omnium erant manibus et Varro acerrimo studio to-
tam populi roinani antiquitatem diligentissime explicuerat qui-
que uirorum et in re publica bene uersatorum et antiquitatis
ipsius peritissiniorum utebatur f'amiliaritato, noui quidquam fin-
gero ipsuin baud fuisso ausurum. Nolim uero ita liaec accipi

".:; ■'""■" ■■' ■ . ■ ■■■■'.- ■

quasi quae apucl Dionysium legimus omnia putem uera � uereor
enim ne omnino de eis temporibus quorum llistoriam ille condi-
derit certi aliquid statui non possit, ac multa apud ipsum ex tan t
quae aut manifesti erroris relicuorum scriptorum conscnsu argu-
antur aut suapte natura certam mendacii speciem prae se ferant.
haec autem omnia ab eis acceperat, quos ut l'isones Antiates
Macros alios quorum nomina iustum premit silcntium, effrenata
fingendi liccntia antiquissimam populi roinani historiain ita cor-
rupisse constat ut bodio uix paucissima in ucritatem uindicare
liceat. quorum narrationes siqv�dem paullulum mutauit et ex-
ornauit, id eisdem continetur finibus quibus Liuium saepius
Polybi uerba leniter inmutasse scimus. Quae cum ita sint cam
ingressus sum rationem ut quos potissimum secutus sit auctorcs
ex eo ordine quem ipse (ant.I 6; 7) proposuit quacrerem; qua in
re quantum Schwegleri bis litteris inmaturc crepti et Merkelii
doctissimis profecerim obseruationibus, si tacere mallem quam
hoc loco profiteri, ingratus essem.

XXistoricorum latiuorum antiqiiissimus est Q. Fabius Pi-
ctor qui graeco sermone annales suos eonposuit; graece enim
eum seripsisse Dionysi (aut. I 6) et Ciceronis (de diuin. I 21, 43)
testimoniis satis confirmatm^-, etsi non defuerunt qui latinum quo-
quo annaliura opus eum condidisse sibi persuaserint, duobus illis
Ciceronis locis praecipue eonfisi (de legib. I 2. de.orat. II 12) qui-
bus inter historicos latinos Fabius quoque Pictor enumeratur.
Quae enim praeterea in liane sententiam adferuntur aut ad Ser.
Fabium Pictorem qui commentarios de iure pontificio et rerum
gestaruin libros edidit aut ad Fabium Maximum (ut Geil. n. a.
V 4) pertinere nou est dubium. quamquam ne Cicerouis quidem
uerbis, dum modo recte ea interpretemur, eogimur ut Fabium la-
tine seripsisse conccdamus. reeenset enim M. Tullius scriptores
latinos secundum clegantiam quain in libris suis coiiponendis
rebusque maiorum describendis adsecuti sint. qua re uituperatio-
nem eius non ad dicendi genus, sed ad artem siue graece illi
siue latinc scripscrunt spectare in propatulo est. utut autem liaec
se habent, Dionysium graccis Fabi Pictoris annalibus uti de-
buisse facilo aliquis inde sibi persuadeat, quod graecum bomi-
nem ex eis inprimis monumeutis cognitionem suam haitsisse est
consentancum, ad quae propter sermonem facilior ei patebat ad-
itus. quod quantopere in romanarum rerum scriptores graecos
cadat perspicere licet ea ex re, quod et Diodorus et Plutarclius
liane praecipue ob caussam, ille eiusdem Fabi annales*) hic Iubae
UQ%aio\oylav Qwixctixiji/ duces sibi elegerunt. Attamen alitcr sen-
sisse Dionysium statim demonstrabimus. neque sane mirum id
nobis uideri potest, si reputamus Fabi bistoriam ita fuisse con-

*) Qnam inflrmis argumentis Harlossius impor Diodorum latinie
Fabi annalibus usum esse probare couatus sit (de Fabiis et Aufidiis
pag. 4) non est cur uberius exponam.

paratam ut ille milluin fere fructum inde caperc potuisset. bre-
uiter enim antiquissimorum tomporum historiam perstrinxisse po-
tius quam exposuisse eis docemur quae Dionysius ipse de Fabio
eiusque aequali Cincio iudicat (ant. I 6)- qui ubi dixit nullam
romanarum rerum historiam graecam extare �xi (lij xzcpakcaadtig
�mTOfiocg iravv f3qa%elag, ita pergit: Oj.w�ag �h xovxoig xal ov��v
�iccepOQOVg i^��coKav iGrOQiag xul Pcopalwv haou xa nulaiu �qya rijg
n�Xeag EXltjvixrj �iccX�xrcp Gvv�yQtttyav, c'oi' eiai Ttgsgflviaxoi Riuv-
xog xs <l>a{3iog '/.ca yliVY.iog K�yxioc ■�■ t�viiov �i tav ctv�pmv t/.d-
xsQog, oig fiEv avvog tyyotg nuQ&y�vsxo dict xi\v �fineiglccv axoi(3wg
ctvcyyaipi, xa Os aqyjuia xa i.isxa xijv y.xi'jiv rrjg TroAciye ysvojisva
y.�cpaXaioidccg inEdQafisv. nollem autem nounullos uiros doctos
disertum boe Dionysi testimonium tain futilibus argumentis euel-
lere conari, quale est illud quod Cinci librum alterum uix
ultra Numae tempora progressuni esse contcndunt. etenim Cinci
libri II mcmoria solum apud personatum Aurelium Victorem
de origine urbis cxtat, quciu totions e romanae historiae aucto-
rum numero furca expulsum tandem aliquando exosculari pudeat
uiros doctos! Sed aliunde quoque Fabiuin res autiquissitnas bre-
uissime tantum et .summatim euarrasse uel potius enumerasse
confirmari potest, si quidem maxime est probabile Liuium in
prioribus duobus libris e Fabi plerumque peudere auctoritate cl'.
Lacbmann de fontibus Liui I pag. 13. nee est cur eos locos,
quibus singulari cum breuitate quid quoque anno gestum sit
raptim percurrit, ad uerbum e Fabio expressos esse negenius.
Si autem ea quae de eisdem rebus apud Dionysium uberrime
exponuntur cum bis conparamus, statim lit perspicuum bunc
Fabio neque usum esse neque onmino uti potuisse. quo in ge-
nere inprimis digna sunt conmemoratu ea quae leguntur apud
Liuium II 16 'consoles M. Valcrius P. l'ostuinius. eo anno bene
pugnatum cum Sabinis. consules triumpbarunt'. eadem enim
Dionysius satis prolixa narratione V 37�40 expouit. uid. etiatn
Liu. II 19 iuit. conl. Dion. V 52�58; Liu. II 21 conl. Dion. V 59
�VI 2; Liu. II 40 fin. conl. Dion. VIII 64�68. Fabulas solas
de iuitiis urbis Romulique conditoris origine et Fabius Cincius-
que et rclicui Komanorum scriptores ueteres accuratius exposu-
erunt. qua de caussa Dionysius cum ad liane partem deuenisset,
ad Pictoris quoque praecipue auctoritatem sese adstrinxit cum-

que secutus est in enarratione earum rerum. cf. I 79: ntol de
xcav in rijg IUag ysvofi�vav, K�ivrog filv 0a(liog o �ikxcoq ksyous-
fog, f� yhvxi�g xs Klyziog y.ctl Kaxcov U�QY.iog Kal Uelcjutv Kuk-
novQvwg Kal rwf cikkcov Gvyyaacp�cav ol nkelovg rjy.okovdrjGav [iv
x �] ngc�jxy*) yq�cpu cog x.x.k. quae cum primus Portus, deinde
Keiskius ita accepissent ut ea quae secuntur omnia pro ipsis
Fabi uerbis habcrent, multi uiri docti lineolis Keiskianae editio-
nis inargiui adpositis decipi se passi sunt et uerba: cog iv xoig
TtaxQwig vfivoig VTto Pcoixalcov �xi xal vvv afisxca (I 79 med.) non
ad Dionysi tempora, quod recte uidit Fiebubrius (bist. roin. I p.
283), sed ad Piotoris referenda esse statuerunt. cf. Bernhardy
bist.litt. rom. adn.20 et Merkel prol. in Ouidi fastos pag.CL, qui
acerbissime liuiic errorem castigat. sane unieuique qui totam
liane uarrationem non leuiter peruolabit sed aceuratius examina-
bit singula quae in ea pertraetantur, Niebuhrium uerum uidisse
adparebit. mitto quod Dionysius ubicunquo ipsa auctorum suo-
riim uerba adfert, nusquam ea particulis cog uel on adnectit (cf.
Ij;!; 28) atque inde a capite 80 Tubcronis et ipsius Fabi denuo
iit inentio, cum totius uarrationis indoles et dicendi genus non
senatorem romanum graece balbutire conantem sed rbetorem do-
ctissimum ubique prodat. au Fabium tantam cultissimi scliolae
Isocrateae sermonis cognitiouein habuisse putabimus ut caute
uocalium longarum coueursus euitaret, cum Dionysius quanto
studio tales offcusiunculas fugcrit quaeuis doceat paginaV qui
potuitFabius dicero lupae Capitoliuae signum a.u. c. CCCCLVI1I
positum esso %akxcct noD^ara nakaiag igyaalcig, quod quam de-
coat Dionysium ex eis uerbis patet quibus penatiuin signa descri-
bit (I 68) siGi �i veavlai �vo Jtretb/ftfiw, ��oaxa � eikycp�rig (sici>),
rijg itakaiag �oya x�%i')]g. cf. Merkel 1. e. pag.CL. repcriuutur deui-
que in ipsis ucrbis singula quae Dionysio sunt familiaria atque
propi'ia ut: y.al Gvkk�^ag oGovg i�vvaro nksiGxovg xcov ay%ov ve-
(lovxcov. cf. I 29. III 57. IIII 58- V 22. graocum denique scripto-
rein uerba ipsa de quibus intcr uiros doctos disceptatur cog �
vit� P co fi al co v �xi Kal vvv a�sxai produnt. uid. Baumgart. de
Q. Fabio Pictore |>ag. 33 sq.

*) Sic scriben�lum puto pro co quotl in omnibus extat codicibus
xfji yQucprji quodque primum a Stephano in rijdt yporqpEi mutatura est

Etsi nero hanc partem accuratius c Fabi opero rett�lit Dio-
nysius, tarnen ipsum nequaquam ei adsensum esse eis docemur
quae statim addit (cap. 84 init.) s'xeqoi �' ov�hv x�v ^vd-co�saz�oav
al-iovvreg iGxoQiy.y y'Qctcprj nqogrjXEiv, tijv ys an�deat-v � cmC&avov cl-
vtd qxxGi y.al xrjg h)Xttivr\g xo xi&aGov� rag �oajiaxixrjg fiEGxbv «ro-
niag �iaavQovSiv: saepius enim hac ratione eis qui liistoriam im
io iivQm�sg uTZOcpuivovGi alios opponit qui TtuQaXXdxxovxEg � inl
xo xrj ctlqd-SLCt �oixog (icilkov (I 79) et xa (iv&c�St) nuvxa Ttequa-
Qovvxeg �x vijg toxoolag (II 61) fabulas mythosque antiquos ob
uetustatis aeruginem nobilom uenerandos pessimum Graecorum
exemplmn seeuti corruperunt et ipsi qui omni erat poctico sonsu
destitutus mirum quantum placebant. qui uero hi fuorint diffieile
est dictu; etsi enim Niebuhrius Pisonem vit ciira qui primumlioo
in genere excelluisset notauit, tarnen uereor nc o paucissimis
quae nobis seruatae sunt reliquiis certi quid efiici non possit;
Valorius Antias ipse fabulas finxit omnium ineptissimas cf. Arnob.
V 2; posses opinari Macrum cum priscam bistoriam e moiiumcn-
tis uetustis quae aetatem tulerunt restituere et illustrare conare-
tur, hoc studio facile eo peruenire potuisse ut fabulis antiquis
colorem mytbicum abstergeret, nisi certius csset fateri nos hoc
neseire, id solum scientcs Fabium talis fraudis osso expertem.
quamobrein tam nou co usus est Dionysius, ut ubicumque Fabi
auctoritas ab aliis scriptoribus profortur eam ab illo spretam esse
adpareat. Insigne est iudicium quod fertur de Fabio IIII 30.
rettulerat enim Tanaquilem quam Dionysius (IIII 7) Septuaginta
quinque annos natam fuisse cum Serums Tullius regnum adipisce-
retur demonstrauerat, Aruuti filio aTullia ueneno interempto ipsam
iusta soluisse: ixtiogxE&�vxiov �)} (sic AB)xo�g �^SojirjXOvra y.ai n�vxE
exeGiv �x�qcov x�Xxctqay.ovxu ixav � �v yccQ xcag �viavG�aig avayqacpmg
YMxct xbv XEGGaqay.oGxov evmvxovxrjg TvXkiov ccQ%fjg xov Aqqovvxct (sic
AB) xixshvxrj��xa KaosilricpajiEv � hav f) TavaxvXllg iGxav kevxe-
xuldexu nobg xotg �xaxov. ovrcog oliyov �axlv iv xu�g laxoolaig avrot;
(Fabi) xo txeqI xr\v i'^kxuGiv xrjg ukrj&Elag xcilainmqov (sic /?). codem
uero boe loco docemur Fabium in bistoria sua regum res gestas
non hac ratione secundum annorum seriem disposuisse ut quid
quoque anno factum essot referret, sed narratione continua sicut
postea Liuius fecit explicasse. opponuntur enim, si quid uideo,
Fabi iGxoqicag aliorum iviavGiui avayquipcd in quibus Aruntein

quadragesimo Serui anno obiisse extabat. Praeterea Fabius con-
ineinoratur locis biscc: I 74. urbem conditam esse statuit Koivxog
fpapiog y.uxu xo nqaxov sxog xrjg oy�oijg oXvcmict�og. quac uerba etsi
a uolgaribus absunt exemplaribus tarnen e codicibus ABC'*) sunt
reponenda. satisautemnotum estDionysiumFabirationem prop ter
Catonianam spreuisse. Turn sacpius eius fit mentio in Tarpeiae
l�storia in cuius cnarratione ea quae Fabius et Piso diuerso modo
rottulcrant conparantur: II 38 y.ctl avzrjv (Tarpeiam) cog^svy.cd'Pct-
fiiog vs xcuK.iyy.iog yqcupovGiv, sqcog siG�0%sxcu xwv ipsXlorv (sic B) cc

7KQI XO�g CtQlOXSQO�g f}Qtt%t0CitV SCpOQOVV Y.CU. XWV �cCY.XvXlcOV (sic B).

XQvaucp�QOi yctq i]Guv ol Hafi�voi x�xs y.a� Tvqqijvcov ov% rjxxov afiqo-
��cuxoi**), cog �s TJ�gcov Asvxioq o xijiijxty.og iGxoqsl, xaXov nqccy-
ixaxog sniQvuici yvpvovg xmv Gxs�tccGxrjqioov �nXwv Ticcqcc�ovvcu xoig
noXixcag xovg 7ioXs[dovg. onoxsqov �s xovxcov aXrj&sGxSQOV sGxiv sx
xc�v vgtsqov yevoji�vc�v h%s6xiv slxcifeiv. rettulit deinde Piso Tar-
peiam consilium suum patefecisso Romulo II 39 ol Ss nsqi xov
⁽Pccj3i�v xs y.a� Kiyy.iov ov�sv xoiovxov ysyov�vcu X�yovGiv, aXXa cpv-
An'ijai xrjv x�gi]v �utfisficuovvxcci xccg nsql xrjg nqo�oGiccg (sic AB)
Gvv��ijxag' xcc � «j/Je ciitavxsg nakiv ofiolcog yqc�cpovGiv � atque in eo
rursus dissentiunt, quod Piso Fabium dolo detccto iratum Tar-
peiam scutis obrui itaquo intcrlici iussisso tradidit, ol ds nsql top
⁽Pcfj3iov STtl xo�g Z<x[Uvoig noiovGi xr/v xcov opoXoyimv ccnaxr\v. �
addit dcuique Dionysius: e'oiy.e �s xcc \isxcc xctvxct ysv�psva xrjv
ris�Gcoi'og afoi&e�x�qap itOLS�v anoxqiGiv. xctcpov xs yctq sv&cc s'nsGsv
Yj�,LCOTCti, xov Isqcoxctxov xrjg noXswg xccx�^ovGcc k�cpov, y.ctl %octg ccvxtj
'Pcopaiot, xu� sxaGxov svictvxov ctmnsXovGi ■ Xiym �s cl TlslGcov yqc<-
cpsi (II 40). corte persuadere sibi non potuit Piso Tarpeiam
cui usquo ad sua tempora sacrifieium fieri sciebat Capitolium
bostibus prodere uoluisse ideoque alteram liane narrationem ex-
cogitauit. ceterum apud Liuiuni quoque quem in initio operis
sui Fabium sequi dixi, ita tarnen ut Pisonem bic et illic inspice

*) Eisdem codioum siglis utor quibus Ritscheliua praeceptor caris-
simus in commentatione de codice Vrbinato (Bonnae 1817), <jui qua
insijriii uoluntate discipulorum suoruni studia fouet, mihi quoque ut
eis quae e codicibus Dionysi enotauerat uterer eoncessit.

**) Hic ea quoque locum suum habuisse suspioor quae e Fabio
profert Strabo V 228 C cprjO� S' o evyyQacpsvs cfrufiiog ' Pcopou'ovg ctlo&s-
ei�cu xov nXovxov x�xs nqc�xov, �xs xov �'&vovg tov'tou xazsoxrjGCiv kvqioi.

ret, lmius inter Fabium et Pisonem discriminis uestigium extat.
postquam euiin rem totam ditcc Fabio exposuit, addit: 'sunt qui
eam ex pacto tradendi, quod in sinistris manibus baberent, di-
recto arraa petisse dicant et fraude uisara agere sua ipsam pe-
remptam mercede' I 11.

Deinde uituperatur Fabius quod Aruntem et Lueium Tar-
quini Prisci filios fuissc una cum relicuis praeter Pisonem scripto-
ribus crediderat. IIII 6: Bovt.oj.ica �' i%iGx\]Gag xov i�,i]g X�yov
ciTiodovvca rag ahCag, �i dg ovxs (paji�co Gvyy.axc9iici\v ovxs xoig
aklocg iGxoQiy.ofg OGOi yqcicpovGiv vlovg zlvcti xovg y.axakacp&�vxctg
Tiui�ctg VTio Taqy.vviov � navxcinaGi yaq aneqiGy.�nxoig zal qci&v-
ficog oi Gvyyqarpug avxcov (siqABC) xavx>\v s�,Evt]v�%aGi xt]V Igxoqluv,
ov�ev i'�)]xay.oxsg x��v avctiQOvvxcov avvrjv a�vvaxcoi' xi y.cd «T07tfdi',
eademque est caussa pur Dionysius ei Collatinum Egeri filium
fuissc scribenti adsentiri ncqucat (Uil 6±). Rursus non Fabio
sed Catoni de numero tribuum a Seruio Tullio institutarum
fidem babendam esse statuit IIII 15 /tulXe Si xcd xijv yc�octv dna-
Gav, cog fiev 0C((3iog cpi]Gi\> dg jioLoag '��, y.ca e�xoGiv, ag y.cd ctvxag
y.ulu cpvlag, y.cd zag aGxf/.ctg 7rQogxi9elc avxcdg x�xxaoac, xQuc/.ovxa
tpvlctg i%l Tvlkiov xag naGag yev�Gd-ca klysi' cog �i Ovtvvcmnog
toxoQrjy.eu, lig (ilav y.cd XQiay.ovxa cpvkag � Kaxcov [avxoi xovxuv
aiicpoxiocov afyoiXLGxoxcqog coi>, ov% oQifci xcov (xoiqwv xov aQi&fi�v.
cf. Niebuhr hist. roin. I adn. <)73. Adparet igitur ex omnibus
lus quae adtuli oxemplis � de eis enitn quae VII 71 legun-
tur postea dicain � Fabium saepe quidem ut auctorem giauis-
simum conmemorari, sed eius sententiarn ubi a relicuis discrepet
semper utpote falsam et errabundain neglegi. Sed audio iam ali-
quem inilii respondeutem: quid quod cum noiniuat tantum ubi
ab eius sententia discedendum esse censet, in relicuis religiose
sequitur? quod ut per se ficri potuorit, tameu si quidquid prac-
terea e Fabi opere nobis scruatiun est cum Dionysi narratione
accurate contulerimus, prorsus reiciendum esse adparebit. Tra-
dit Diodorus apud Geor'gium Syncellum I pag. 366 Bonn. illius
auctoritate usus, suem grauidam Aeneae uisam in co loco por-
cellos triginta edidisse ubi post totidem annos Ascanius Albain
Longam conditurus erat, ipsumque Aeneam specie nocturua pro-
bibitum csse quominus statim ibi considerct. Longe alitcr apud
Dionysium I 56 Acneas in eo collo quo sus enixa crat Lauinium

condit. quae cuin conciliari nullo modo possint, Fabium lioc
loco a Dionysio neglectum esse concedendum est. Porro Plu-
tarchus refert (Romul. 14) secundum Fabium Sabinas uirgines
quarto ab urbe condita mcnse esse raptas. at ille II 31 xctvxa dh
yevsG&ca xivsg \isv ygacpovoi v.uxa xov nowxov sviccvxov xijg Pwfiu-
).<jv dQXV?' Fvct�og �� rilliog v.axct xov xitctQxov o' v.ctl ixaX/Xov
er/.�g, itaque Gellium sequi raauolt. Apud Liuium deinde legi-
mus liaece I 44: 'milia octoginta eo lustro eiuium censa di-
cuntur. adicit scriptorum antiquissimus Fabius Pictor eornm
qui arma ferre possent eum numerum fuisse'. at Dionysius Fa-
bium uvuyoucpm' rij.iiixiy.cui> auctoritati posthabendum esse eenset
(IIII 22). Fabius praedam Pometinam quadraginta talcnta fuisse
scripserat (Liuius I 55); Dionysius bac quoque in re alium au-
ctorem praefert IIII 50 ovxa � at>a Ttokvg o y.ctxc�lijtp&slg ctQyv-
Qog xs "/.at, xQvGog tjv, aisxs x�v j.iev Gxquxuax&v gy.aGxov n�vxs avag
anyvalov kafieiv, xo �s rofj l}�o�g �EyMTEv&ev (XQyvQiov xsxoay.oo�cov
ov fia'oj' ysv�a&ca xalavxav. Fabius denique Coriolanum senem
inter Volscos diem supremum obiissc auctor erat: Liu. II 40:
'apud Fabium longo antiquissimum auctorem usque ad senec-
tutem uixisse eundem inuenio'. frustra huius rei uestigium apud
Dionysium qui satis prolixe Coriolani res gestas persequitur
quaesiueris.

Eodem redit quod ubicunque Liuius ad 'uetustissimorum
scriptorum' auctoritatcm prouocat, uetustissima haec testimonia
a Dionysio prorsus neglccta esse inuenimus. Tradit Liuius (II 18)
Postumo Coniinio T. Lareio cos. primum dictatoren! factum esse.
non satis constare; 'apud ueterrimos tarnen auctores T.
Larcium dictatoren» primum, Sp. Cassium magistruin equilum
creatos inuenio'; Dionysius contra Larcium Q. Cloelio T. Lareio
cos. dictatorem factum esse narrat V 75. Rursus Liuius III 23:
'eodem anno descisse Autiatcs apud plerosque auctores inuenio;
L. Cornelium consulem id bellum gessisse oppidumque cepisse
certum adfirmare, quia nulla apud uetustiores eius rei mentio
est, non ausim'; Dionysius non solum id belluin a Cornelio gestam
esse narrat, sed queinquam uctustiorum alitcr rettulisse ne uerbo
quidem significat X 32.

His quae enumeraui satis niilii demonstrasse uidoor Diony-
sium Fabio uti noluisse eiusquo auctoritatem spreuisse; restat

ut de eo loco de quo supra statim me disputaturum indicaui
pauca dicam. Leguntur enim VII 71 haece: (dicere enim uolt
Romanos ludorum ritum non a Graecis accepisse) � �xitvov
JtO�qGOfiai xov yq�vov vrjv rixfictQOni or ovnco x>\v xij'g Ekld�og tlyov
Tjyefiovtctv ov� aXXijv �icmovziov ovdsfiiuv apjfijv, KoCvxco Oaji�co
j}s($aicuxij XQt�fisvog xal ov�s(iiag exi �e�ficvog nldrewg �x�gag' naXca�-
xaxog yaQ o (add.^i) avtjQ xcov ra Pcoj.icuy.ct Gvvxa^ufi�vcov y.ci� nioxiv
OVK i�, tav ijy.ovae (tovov, aXXa v.al ij- tav avxog �yvco TtccQiyofisvog.
quantopere liaec sententiae mcae quam modo proposui repugnent
unusquisque intellegit. accedit quod Fabiuin antiquissima tem-
pora non semper v.ecpaXcaoid�g tetigisse magis quam uberius enar-
rasse est consentaneum, siquidem ea quao secuntur e Fabio om-
nia sun�pta esse statuimus, id quod nomiulli uiri docti fecerunt.
accuratissime enim eis splendidissimus adparatus describitur quo
pompa circensis ludis uotis dictatoris A. Postumi incesserat. atta-
men omnia bene se liabcnt dum modo Dionysi uerba accuratius
interpretemur. quo enim spectare putabimus uerba ceXlcc v.al �\
wv avxbg �yvco, quae in nullam aliam ualeut partem, quam Dio-
nysium e Fabio aliquid quod ille ipse uidcrit referre? quod
haud leuiter confinnatur eis quae secuntur: civaXovo�ca S'Mxags
v.ai� �v.ctaxov �viavrov e�g re xctg dvoiag v.al xovg aycovag agyvoiov
ntvxay.ooiovg jxvag� v.al ji�yoi xov cpoivixixov jtoAs'fioi; xovx
��anavcov eig ri)v §oqxi]v. licet igitur nobis statuere Fabium ludos
quosdam splendidos qui ipsius tempore facti sunt describere, Dio-
nysium autem eius uerba ad antiquos illos Postumi ludos per-
uerse rettuiissc. quae coniectura aliis quoque argumentis firmari
potest. ut uno defungar, mentio Aesculapi apud relicuos script 0-
res non ante a.u.c. CCOUXXXX facta uetatme ca quae secuntur
ad Postumi tempora referamus. certeFabius in tomporum suorum
enarratione ludos aliquos maguosuotos� utcum Liuio loquar �
accuratius descripsit addiditque fortasse inpensas esse bis ludis
quingentas minas more maiorum decretumque ut graeco ritu
fierent. quod factum esse arbitror cum Pietor ludos maguos uotos
aeris trecentis triginta tribus milibus trecentis triginta tribus
triente post cladeni Trasumenam Fabio Maximo auctore secun-
dum libros fatales, lectisterniumque duodceim deorum graeco ritu
liabitum narraret. uide Liu. XXII ]0. Pint. Fab. 4. ui fallor illa
quoque uerba: xsXevxa�at �h netvxeov ai xcov &ccoi> eixovsg �noji-

tcevov � ov ji�vov Alog v,al Hgceg xal 'A&)]vag v.al JloGsi-
�covog v,a� twv allcav x. r. I. (VII 72) e lectisternii descriptione
desumpta sunt; uide Liu. l.c. 'sex puluinaria in conspectu fuere;
loni ac Iunoni uniim, alleriim Neptiino ac Mineruae e. q. s.' hinc
factum est ut Dionysius fidicines conmemoraret qui antea apud
Eomanos ignoti lectisterniis primum adhibiti esse uidentur. Cf.
Cicer. tusc. disp. IIII 2, 4.

Hand plus auctoritatis quam Fabio Dionysium Cincio Ali-
mento tribuisse puto, cum ille semper fere idem quod Pictor
rettulisse historiamque suani ex eius operc paene exscripsisse
uideatur. ubique eniniFabi Cinciquenomiua coniunctainueniuntur
cf. I 6. II 38- quod autem I 74 in urbis anno natali definiendo
Cincius a Fabio discessisse traditur, inde boe loco a Dionysio
grammaticum Cincium et Iiistorieuni confusos esse suspiceris. *)
cf. Moiiimsen clironol. rora. pag. 156. In Escorialensibus exeer-
ptis quaeDionysiauani eoniuratioiiisMaelianae uarrationcm nobis
seruai'unt leguutur haece : oi ji�v �>) xa m.9avc�rara (ioi �oxovvreg
ygayeiv myl zijg Malliov tskevzijg ovvco nuQadidc�y.aGiv. key�a&co
�c y.al o �oxiav rpxov elvai f.ioi m�avog loyog a> x�%Ql]VTat. Kiy/.iog
y.al KalTtovQVLOg «u^wptot Gvyyqayug. (pag. XXXV ed. Didot.)
quo loco aliquid turbatum esse uorba Kalnovqviog inc%i�qioi
Gvyyqacpug indicio sunt. Calpurnio enim Cincioquo tam saepe
nsus erat Dionysius ut liaec uerba, quao locum liabere possent
si prima scriptorum illorum fieret mentio, prorsus languida essent
atquc inepta. neque cogitari potest bic romanorum scriptorum te-
stimonia graecorum narratiunculis �quas epitomatorem consulto
oinisisse conicere liceat � opponi. imino scribendum est: Kaknovg-
viog [y.al akkoi] inr^coqioi Gvyyqacpug. quodsi nero aliquid boe
loco corrujitum esse concedendum est, non nimiae uidetur esse au-
daciae statuere siue eius qui liaec excerpsit siuelibrarii culpa ante
Klyy.iog uerba: (Pafiiog aal intercidisse ut hac quoque in re Cin-
cius Fabi uestigia presserit et Dionysius more suo antiquissimo-
rum annalium narrationein eamquo fide digniorem (uide Schwegl.
// pag. 136) rccentioribus postposuerit.

*) Verba 'Aevxiog K�yxiog avrjQ tav ix rov fiovlevzixov ovvs-
Sqiov' demonstrare uidentur haoe non ex ipso Cinci opcro esse sumpta,
sed o scriptore alio, fortasse ipso iuniore Cincio cpii proaui 'senatorii'
auctoritate conimenta sua uenditabat.

Gincium inter scriptores romanos exeipit M. P o r c i u s C a t o
qni primus patrio sermone patrum res gestas seribere conatus
est. lmnc uirum a Dkmysio negleetum non esse docent ca quae
in prooemio antiquitatuin legunlur: � va d iy. roji' laxooiav
ttvaXsfyxfievog ag ol nQog ctvxav snaivovjisvoi Pcofict�oi Ovv�yQcnpai',
�OQ'/.iog t� Kaxtov y.ctl 'PcifSiog Ma^ifiog y.al OvaX�owg Ai'xievg y.al
Aiy.lvviog Maxso A�hol xs v.cn rilkioi y.al KalTtovQvioi. y.al �xcQOl
av%vol TXQog xovxoig av�qzg ov/. cKpaveic. I 7. hacc accuratius simt
expendenda. Dionysium enim qui in hoc prooemio limando et
perpoliendo summam conlocauerat curam, ut id quasi b(i(ia xi\-
lavyig ipsius operis proponeret, latinos quibus usum se essepro-
fitetur scriptores eo quo nunc leguntur ordine sino consilio po-
suisse crcdi nullo modo potest. neque ucro secundum temporum
quibus uixcrunt rationes enumevauil cos, siquidem Piso uetuslis-
simus auctor in fine positus est post omnes illos Aelios Gellios
Macros Autiates quos actate longe praecedit. restat igilur ut se-
cundum auctoritatem quam apud se obtinuerint conlocasse eos
Dionysium iudicemus; tertia enim si quid uidco ratio non extat.
atque duo discerni possunt scriptorum genera; priores enim plenis
nominibus eo quo uixeruut ordine enumerantur : Tloqy.iog te Kaxatp
■y.al (Dufiiog Md^tfiog y.al OvaliQiog Avusvg y.al Aixlvvwg May.iQ ;
bis igitur plurimum auctoritatis Dionysium tribuisse per se est
uerisimile. relicui uero: A�hoi Filhoi Kalnovqvioi y.al exeqoi
cvyvol quasi appendicis loco negligentius adiciuntur neque tem-
porum ratione seruata neque nominibus plene positis. plurali
etiam Al'hot, e. q. s. cum unum tantum Tuberonem, Gcllium,
Pisonem nouerit Dionysius uituperationis *) aliquid inesse unus-
quisquo sentit. atque Aelium quidem primo loco nominat quia
cum Tuberonum familia summa ei erat necessitudo: uide iudic.
de Thucyd. J ; 55 fin. sequitur Gellius qui cum uberrimum de
historia romana condidisset opus, prae relicuis Dionysio placere
debuit; claudit agmen Piso, qui per priorem archaeologiae partem

*) Recte iudicailit Nipperdeius Philol. VI 130: quod plurali posita
essent nomina inde nullo modo consequi plures Aelios Gellios Pisones
Dionysium significare uoluisse. quamobrem uerba haec nihil faeiunt ad
O. Iahnii certissimam de Pisone antiquario coniecturam riouo ar-
gumento confirmandam,

ab eo, ut postea demonstrabimus, non parui est aestimatus. ita
omnia bene concinorent, si singulorum locorum accurate facta
exploratione Dionysium scriptoribus illis bac quam dixi ratione
usuin esse confirmaretur. atque de reliouis postea uidebinms, id
statim dicatn nihil ex eis qui aetatem tulerunt ao%aioXoylag libris
ad Fabium Maximum auctorem posse referri praeter fabulam
quae est de Aeneae aduentu in agro latino atque de sue alba.
uerba enim Serui ad Aeneid. I 3: Fabius Maximus annalium I:
^cTum Aeneas aegre patiebatur in eum deuenisse agrum macer-
rimum litorosissimumque' ita congruunt cum eis quae Dionysius
de bac re narrat I 56 rco 8 AlviCa' x�Xog yao xu {.lavxevfiaxu icpcct-
vsxo k'%siv ooavxi zo %(oqiov y�jg te ovv. �v kuXw Kal &uXuxxijg
TiQOGco Kul ovSs ruvttjg ivoo^iiGaG&ui, ayu&ijg, noXh\ naolGxarai
afit]^avla. ut satis probabilis sit Harlessii coniectura (de Fabiis
et Aufidiis pag. 3) liaec e Maximi annalibus esse expressa. cum
autem tam ini'requens sit et rara apud antiquos memoria huius
Fabi, quippe qui ob Pictoris nomen et laudes fere neglectus
iaeuerit, ego in re tam iucerta certi aliquid statuere non ausim.
fortasse si plura de Fabio Maximo nobis essent seruata Diony-
sium baud raro ad eius auctoritatem confugisse uidercmus. inde
enim quod nusquam in antiquitatum libris quos in manibus ba-
bemus Fabi nomen conparet, exceptis eis de quibus modo dispu-
taui (I 7), quidquam consequi luculenter Valeri Antiatis exemplo
refellitur.

Quoniam nero ordinem disputationis meae seniel iam inter-
rniiipi passus sum, nunc antequam ad Catonem orationem re-
tlectam, quibus praeter bos quos enumeraui scriptoribus usus sit
Dionysius paucis adumbrabo. plurcs enim eum inspexisse uel
uerba nul '�xsqoi Gv%vol docent. Conmemorantur, si graecos ex-
cipias scriptor-es de quibus tam diligenter dispntauit Kuschelius
ut uix habeam quod addam, bice: C. Sempronius Tudi-
tanus I II de Aborigiuum origine: ol �s Xoyiuix.uxoi xuv 'Pa>-
puiKcov avyyoaqj�ap, �v oig sGxi. ��oxtog xs Kar atv � Kal Faiog
SsiATtac�viog Kal aXXoi ov%vol'EXXip>ag uvxovg ilvui XiyovGi xmv iv
A'fttia noxs olKV\Gavxm< k. t. X. Of. 113. ex eodem sumpta uidentur
quae de nundinis leguntur II '28 conl. Macrob. sat. I 16, 33.
C. Acilius III 67. Patov 'AmXXiov (sic AB) noitpcqievog xov
(.l�XXovxog XiyF.G&ui (3f/3«iG)ri;?', og tp)\Giv ajishj&eiG�iv noxs xcov xu-

q>Qmv Kal fdjKETt �ictQQeofx�vcov tovj; xi[vt]xag n/v kvuy.uQciqGiv ccvxcov
'/.al xi]v iiuGy.BV)]v %ilim> fiia&aGui xukdvxcov. lioc referendum est
ad Catonis Flaccique censuram qui 'opera deinde f'acienda ex
decreta in cara rem pecunia, laeu.s sternendos lapide detergen-
dasque qua opus esset eloacas, in Auentino et in aliis partibus
qua nondum erant faciendas locauerunt' Liu. XXXV111I 44.
Cf. Mommsen h. r. I 775. Ven nonius qui XXXV' tribus a
Seruio Tullio factas esse scripserat (1III 15) et M. Terentius
Varro de quo post accuratius disputabo. L. Mal Hum enim
e quo oraculum Pelasgis Dodonae datum repetit (I 19) o yaQ �v
Aab�svi] yev�fievog avxo�g %(}j](Sfiog �v cprjGi. Atvv.iag Malhog avrjQ
oir/, aa^ioc ctvxog i�s�v ■/.. x. I. non ipse iuspexit sed e Varrone
tantum nouit. Non igitur usus est Cassio Hemina, scriptore
baud ignobili; �nimCl audiumQuadr igarium nouerit dubitari
licet, quoniam oa quae nobis seruata est pars antiquitatum qua-
draginta annos ante gallicam cladem desinat. e Li ui o autem
Dionysium, siquidem priores illius libros uiderit, quidquam sum-
psisse perucgo.

Itaque ut iam reuertatiir oratio, Dionysium Catonem haud
parui fecisse uel ex eis quae supra disputaui fit uerisimile. multo
autem est grauius quod Cato primus Komanos non barbaros sed
Graecis cognatos esse contendere ausus est. Etenim Dionysius
ipse eam praecipue ob caussam aoyanjloylav sese scripsisse fa-
tetur, ut populum romanum non ex erronibus liominibusque sce-
lestis conflatum sed a Graecis ortum esse demonstrarct. atque
primuin quidem conmemorat Catonem in eis uerbis quae supra
iam adscripsi (I lij. cf. I 13 olg iym neL&opsvog, el toi ovxi Kkhj-
VIY.OV cpvkov i)v xu xcov 'AfloQiylvmv, mg Kaxcovi y.al ZEfunqmvico aal
nolXo�g aXXoig ei'()i]xai, xuvxojv lyyovov avxo xo xwv Olvaxomv nsi-
&oix<u; tradidit illc igitur Aborigines fuisse quidem Graecos,
nescire autem se ex qua Graecorum gente eorum origo esset.
repetonda, quae enim Dionysius addit de Oenotro Peucetioque
fratribus Lycaone ortis non e Catone sed ex Hellanico aliisque
scriptoribus graecis sunt conrlata. nulla autem est caussa cur liaec
ad primum originum librum cum Krausio Catonisque editoribus
referamus; pertinent potius ad librum alterum quo Latinorum
origines explicuerat. neque aliunde petita esse ea quae de Sa-
binorum nomine referuntur II 49 uidit C. L. Rotbius. leguntur

ibi haece: Kctxcav de n�qxiog xo fi�v ovojik xa Zafiivtov e&vei xe-
d-rjval q>i]tsiv �nl �dfiov (sic cum Sylburgio scribendum est. cf
Seru. ad Aen. VIII I3G) rov Zayy.ov datfiovog �mycoqlov x. r. k.
Conmemoratur deinde III15 quid Cato de tribuum a Seruio Tullio
institutarum numero tradiderit eiusque auctoritas relicuis bisto-
ricorum narrationibiis praefertur. cf. pag. 8. Refert denique
Dionysius quo anno Cato urbem conditam esse uoluerit (I 74)
eiusque rationem secutiis est in conputo suo: Kaxav ds IJoQxcog
Ekktpux�v (lev ov% �ql^si, %qovov � �nifiskTJg de yev�fievog si %al xig
akkog eig xr\v Gvvaywyrjv rijg aQ^aiokoyov[i�vijg iGxoqiug sxeGiv cbro-
tpalvei dval v.ttl XQMxy.ovxa xal xsxQuxoGioig vGxeqovGav xu>v Ihuxav.
Restat ut indagemus quibus locis Dionysius etsi Catonem
non nominet tarnen ex eo sua mutuatus esse uideatur. qua in re
pauca tantum proficere possumus. fortasse e Catone petitum est,
quod Anchises anno ante bellum cum Rutulis commissum obiisse
narratur (164: slal 6 o� ksyovGiv in Ay%loy xuxctGy.evttG&rjvcu avx�
vit Aivelov ivLdvxcp nqoxeoov xov noks^ov xovxov xsksvxijGctvxi)
cum ille solus Anchisam in ipsam Italiam peruenisse tradiderit.
attamen Dionysium bic origimim libros ipsos euoluisse inde mibi
non probatur, quod totam de Aeneae aduentu narrationem e
Catonis liistoriis sumptam non esse constat. cf. Niebubr. I pag.
215. Paullo maiorem liabet probabilitatis speciem quod ea quae
de Faliscis Argiuis apud Dionysium I 21 legimus, Catonis esse
suspicari possumus propter testimonium Plini III 5, 51 ^cIntus co-
loniae Falisca Argis orta ut auctor est Cato'. Cf. Solin. II 8.
quamquam baec quoque, ut post demonstrabo, Varronicum
Kusclielio uindicare malim. Vt paullo audacius progredi liceat,
ea quae de Tulli Ilostili bello aduersus Latiuos narrantur o Ca-
tone repetenda esse dixerim. uerba enim (III 34) xal cevxlxa iW-
(jovvxcu dvo Gxqax)]yovg avxoxqaxoqag ei()i]vr]g xs nul nok�fiov,
"Ayxov IJovnk�Kiov ix nokscog K�gccg xal ZnovGiov Ovsxtkiop ex
Auoviv�ov, eandem fastorum latinonim cognitionem produnt, quam
is habuit qui scripsit: 'Lucum Dianium in nemore Aricino Ege-
rius Laebius Tusculanus dedicauit, dictator latinus. bi populi
communiter: Tusculanus Aricinus Lnnuuiniis Laurens Cora-
nus Tiburtis Pometinus Ardeatis Riitulus' Priscian. IIII 4.
VII 12. accedit quod duo Latinonim dictatores quorum boe loco
fit montio orti simt ex urbibus quae inter ciuitates tabulae Ari-

ciiiae enumerantvu'. praenotnen denique Sitov�iog pro Sitovfjiog
antiqmim indicat scriptoren).

Quo erant ea qua e adbuc tractauimus incertiora, co certius
iudicare possumus de scriptors ad quem nunc est progrediendum.
dicendum enim mihi est, ut eodem quo Dionysius ordine singulos
percenseara, de Valerio Antiate, cui illum multum tribuisse
et ex eis quae supra exposui est consectariuin et argumentis ali-
unde ascitis probari potest. etenim Valerius ex eorum scriptorum
erat numero, qui Polybium sectati nou solum quid factum osset
pronuntiare sed etiam quo consilio quaque ratione gestum esset
demonstrare uoluerunt. Vide Asellionem ap. Gellinm V 18.
quantopere uero hanc ipsam ob caussam Dionysio gratus fuerit
patet, quoniam ille idem in anliquitatibus suis consilium secutus
uix aptiorem et clarioreni auctorem ducemque repperire potuit.
Antiatem enim solum ex omnibus annalium qui uocantur scri-
ptoribus usque ad Arnobi tempora propter operis ubertateni ser-
monisque proprietatem lectitatum esse probabile sancest; scimus
certe Plutarchum, cuius aetate perpauci tantum illorum bistori-
corum supererant, Antiatis annales multo saepius quam uolgo
creditur conpilasse neque quisquam grammaticorum eum propter
dicendi genus o�loiv.ov nel priscorum scabritie infectmn notat,
duin modo lioc unum excipias quod saepius apud eum (ales per-
fectorum reduplicatorum f'ormae quales sunt spepondi memordi
aliae repperiebantur. Liuius saltem nusquani eos scriptores qui
omnium consensu ut tenues et inuenusti despiciebantnr, Pisonem
Postumiura alios tam acri uituperatione insectatur, quam in An-
tiatem ubi res ferebat inuelii solet et ita prodit, quod uerissime
statuit Liebaldtius (de Val. Ant. pag. 20) 'se inuidisse claritudini
et auctoritati qua Valeri annales baud dubie ob ubertatem suam
et quod accuratissimi habebantur floruerunt.'

Etsi autem omnibus bis indiciis eo deducimur ut Antiatem
a Dionysio neglectum non esse iure nostro statuerc possimus,
tarnen inde grauis nonnullis exoriri possit dubitatio, quod semel
tantum eius mcmoria apud Dionysinm extat II 13: Kel�oioi, cos
ft�v oi nlstovg youcpovGiv �itl x-�jg o�,vx)jxog xav vnijQEGL�iv � ■� rag
� OvaXsQiog o Avxitvg cpi]Giv ml xov 'ij-yejiuvog avxwv (inserit B)
xovx t'/fivxog (sity/7?) xovvof.ia. uidebimus autem liacre sententiam
nostram non modo non infringi et debilitari sed non leniter firmari.

cum eiiim Dionysius plerumque auctorcs suos tune tantum pro-
ferat, ubi ab ca quam ipso pro ucriorc amplexus est sontentia re-
cesserunt remque alia ratione exposuenint, liinc nihil aliud col-
ligere possumus, quanieum in plerisque rebus ctimValerio sentire.
quod quoniam singulis conprobemus exeinplis opus est, primum
ca proponam quorum Antiatem auctorem esse constat, deinde ea
de quibus ultra probabilitatom progredi non liceat.

Certissimum est iudicium de eis quac V 39 de praemio quo
populus romamis M. Valeriura decorarc uoluerit leguntur liaece:
�■ idict �s daxsota xcov av�gav Ovctkeoho �cooscw xonov slg oi'xtiGiv
sv rrJ xqarlGxw xov Tlakavxiov �o&tji'ai, jtort xcig sig x)]v '/.uxaaKSvtjv
�anccvacs-A xov S)j^iosiov �/OQtjys�Gi�ai. xavxrjg xijg oixlctg, tiuq rjv
6 lukr.ovq sGxi\xs xavyog, cd xkiGicc�sg &vqcu fiovai xdv sv xf> Pc�fij;
�rjfioslcov xs y.a� ISiwvixmv ol'xcov slg xo s%co (.isoog civoiyovxag. idem
enim Valerium rettulisse, scd ita ut a relicuis scriptoribus qui
doinum tantum Valerio publice aedificatain esse tradiderant dis-
sentiret, ex Asconio Pediano scimus in Pison. pag. 13 Or. 'Valerio
Maximo ut Autias tradidit inter alios honores domus qtioque pu-
blice aedificata est in Palatio; cuius cxitus quo magis insignis
esset in publieinn uersus deelinaretur, hoc est extra priuatum
aperiretur'. Porro ea quae de Numa apud Uion. II 60 reperiuntur,
qui ut ciuibus commercium sibi cum deis esse persuaderet, pri-
moribus ciuitatis conuocatis caenam opiparem splendidissimam-
que adposuit, qualem sine deorum auxilio numquam conparnre
potuisset, ex Antiate fluxissc demonstrat Plutarchus Nuinae 15.
ibi enim inter t'abulas do Numa relatas primum baec cadem de
caenae adparatu lautissimo narratur, additur autem alia de Ioue
eliciendo, quam apud Arnobium V 1 ipsius Valcri uerbis perscri-
ptam lcgimus. cuius uerba si cum Plutarclii 1. c. conparamus hunc
ox ipso Antiatis opere hausisse adparet ueriquo fit simillimum
priorem illam narratiunculam ex eodoin scriptoro esso petitam.
inde autem quod Plutarclii uorba a Dionysio modo ita receduut
ut eumHalicarnasei libris usum esse cogitari ncqueat, modo pror-
sus cum eo congruunt, utrumque ex uno codomquo foute sua
hausisse euincitur. quod quam uim habeat ut magis intellegatur
utriusque uorba subiciam

Plutarchus
ksyzxui yovv nors xctki-

Dionysius
xdkhcivxct'Pa^dCmv aokkovg xcel ayct�ovg

Eig xr\v olxiav �v fj �icaxa^Evog Exxty-/(a-
VEV, ETXEixa �Ei^avxa xoig iX&ovGi xa ev-
�ov xfj xe ciXXr] xaxaGxEvy cpavXag XE-fp-
Q�jyrjf.i�vc< xal �y xal xwv stg tGxiaGiv
o'/Xixy\v �Ttixtj�E�av avtoga, xoxe fi�fUTiaX-
kc�XXEG$ca xeXeveiv Eig �Gn�qav Se xa-
Xe�v avxovg inl xo �sinvov naQuyEVOjx�-
voig ds xaxa xtjv ano�Eix&eiGav cogav int-
�e�^cu GxQwpvctg xi TioXvxsXeig xal XQuni-
�ag i%7io)t.iax(ov yt^iovGag noXXav xal xa-
Xwv, �GxiuGiv xe avxoig naQa&Eivai xaxa-
xXiQeiGiv anuarjg E�co�rjg, ijv ovd av ix
noXXov nuvv XQOVov 7caQaGxEvaGaG&ai, ■�■

Gag �nl zr\v xqctn�^av
om. oXiyovg tcov itoXi-
twv gxevi] te cpctvXcc xal

�E171VOV EVXlXsg mxVV TtQO-

�6&IU xal �rj^ioxix�v. aQ-

l-Ctfl�vCOV �� ElTtVElV �ft-

fiulcov X�yov cog >; &sog fj

GWEGXIV )]XOL TTQOg KV-
XOV, OthpVlSlOV ET�l�EltfXL
x�v XE oixOV �XTtCOfldxCOV

7ckrjQtj tioXvxeXcov xal xag
xQcm�frtg oipcov xe Ttcano-
SuTtav xal naQaGxEv�jg
�atyiXovg yEj.iovGag.

Accedunt uerba ex Antiate a Dionysio ipso prolata quae supra
iam transscripsi (II13), neque neglegcndum est quod Valeri sen-
tentia quantumuis a relicuis discedens tarnen a scriptore nostro
non abiecta sed potius probata esse uidetur, siquidem eorum quo-
que quae I 87 de Celere Remi interf'ectore leguntiu' Antialem
esse auctorern recte Liebaldtius e Serui uerbis (ad Aen. XI 603)
collegit.

Nulla uero re raagis excelluit � ut ita dicam � Valerius
quam numeris aut immodice augendis aut prorsus noue fingendis,
quod crimen nemo ei acerbius et acrius exprobrat quam ipse ille
Liuius, qui quae est eius axQiG�a per totum tertium librum pas-
sim ab ipsius auctoritate decipi se passus est. ubicuuque igitur
Dionysium eiusdem culpae obnoxium deprenderimus, recte An-
tiate eum confisum esse credemus. quod factum esse uidetur in-
primis V 42: iv xavxaig xaig pee/eng Safilvtav xe xal xwv Gv(i[ia%a>v
an�&avov fiiv aficpl xovg (ivQiovg xct� XQiG%iXlovg xeti nEvxaxoctovg
[add. AB] aiy^iaXcoxoi 6 iXijtp&i^Gav XETQaxig%iXtot, xal Stax�Gioi.
conferre licet Plutarclmm qui (Poplic. 20) quot Sabinos Dionysius
1. c. Poplicola IIII consule caesos esse rettulit, tot a M. Valerio
consule interfectos narrat: SvgI ixa%aig (iiyaXaig o Magxog �vlxrjGEv �
av �v xy �evx�qu firj��va Papaicav ano^aXcov xqiGiiXlovg inl ^.vqioig
tav itoXsplav uvecXev. attamen nee Plutarchus nee Dionysius er-
roris est culpandus cura Valerius inueniendi nouos eosque diuer-
8os numeros tam fuerit pareus ut in his contra Sabinos bellis non

bis sed ter fere tredecim niilia hostium interemptos esse trade-
ret*) Cf. Dion. V49: fia^s � ^� VS ccTt�Qctvov ft�v a[upl xovg
[ivqiovg 'Aal XQiaxoGiovg Sufilvav ui%iiakmxoi � �krjcpd-rjGav oktyov
ano�covxsg zsxQttKbg%illwv. Dionysius autem cum a M. Valerio
rursus fere totidem caesos inueniret, nihil amplius dicere quam
hoc consulo Sabinorum gentem paene ad internecionem uictam
esse satis habuit (V 39 fin.) ; coniuncta horum Dionysi Plutarchi-
que testimoniorum ui effieitur, ut omnes illos numeros Sabino-
rumque bellorum narrationem e Valerio petitam esse statuere
possirnus. nisi enim Plutarchi uerba in hanc partem ualerent,
posses etiam credere Dionysium, cum in aliis annalibus ad alios
consules clades illa Sabinorum referrctur, hac auctorum discre-
pantia deceptum ter eundem Romanorum uictoriam conmemo-
rasse. accedit quod Liuio talem annalium diuersitatem fraudi
fuisso scimus, Dionysio non ita qui saepius Liui errores hinc
ortos prudenter euitauit. Insigne est exemplum belli Pometini
quod bis apud Liuium enarratur II 17 et 25, quia in Fabi siue
Pisonis annalibus Op. Verginio Sp. Cassio cos., apud Antiatem
uero, quo ille iam in altero libro bic illic usus est, App. Claudio
P. Seruilio cos. adnotatum esse uidetur. at Dionysius Antiatem
secutus unum tantum belluin a P. Seruilio profligatum operi suo
inseruit. uide Dion. VI 29. Schwegl. II pag. 702.

Suspecti deinde sunt accurati Eomanarum Latinarumque co-
piarum numeri VI 5: nkij&og �h rfjg Gvvek&ovGqg �vvcxf.uag � ijv
PwfioriW fie'v inl �iGfivglotg re xctl xiXQCtiug%ik�oig m'Qol xqikkoGlcov
�iovxEg,%ihoib tnnug. kctxivuv �sGvvxoig GVfiniiyoigxiXQKKiG^vqloi.
actXiGLK nE^oiy.cdxQiG'ulli.oilmzug [sic^i?] quibuscum iungere liceat
oa quae leguntur VI 12: ccno yag nxQctKLg^vqimv ns^c�v xctl xqlG%i-
klmv tmn�mv cogniQ k'<pr]v oi ksiqt&�vxeg ikaxxovg fiuptcoi/ iG(�&i]6cxv
inl xa Gcp�xEQU et VI 17: (triumphauit Postumius) toi;j ctk�vtcig iv
rij fiKjfi; nsvxwKOGtwv ano�iovxag �i-cmiGpkiovg inuyopevog. itaque
non dubium est quin tota puguae Regillensis descriptio e Valerio
sit expressa; satis reccntem enim auctorem omnia produnt quibus
antiqua qualis apud Liuium II 20 extat narratio est obruta, neqtie

*) Quam sibi constiterit Antias demonstrant duodeuim milia Vola-
corum trucidati apud Liuium III 1. Saepius duodecim quoque milia
inueniuntur apud euudem XXX 29; XXXII 0; XXXII1I 10,

uideo cui aptius haec tribui possiut, cum a relicuis historicis re-
centioribus Licinio Gellioque discrepare scse ipse Dionysius in-
dicet VI 11: AiY.ivvioq \i\v yaq v.m oi iraoi F�kkiov ov<)sv �|»/r«-
■/.�reg ovrs twv ei/.�rcov ovrs tav �vvar�v avrov sioctyovGi xov /3nr-
Gik�d TctQV.vvi.ov aycavi^�fievoi'. atque hoc loco dicendum inilii est
de eis quae Carolus Petcrus uir doctissimus nuper disputauit in
programraate derationibus quae inter Liuium et Dionysiutn inter-
cederent. qui cum in ipsius pugnae dcscriptione multa prorsus
cum Liuio conspirare uideret, utrumque liaec ex uno eodemquo
scriptore sumpsisse Dionysium, rclicua uero quae ei prae Liuio
propria sunt pro lubidine finxisse ut nielius res conecteret sibi
persuasit. cf. I. c. pag. 7 'so dasz in der That ziemlich alles was
wir bei Liuius lesen aucb im Dionysius wiederkehrt, und wie-
derum letztcrer, wenn wir von den oft'onbar erfundenen Atis-
schm�ckungen , von den �berall wo es anging cingcscbobenen
Reden und von seinen pragmatische)! Kunstst�ckcn absehen kaum
etwas Eigenth�mlicbes von Wertli bieten diirfte'. Sequeretur
igitur, cum Liuium in libro altero Fabium duccm praecipue seqni
sciamus, Dionysium item e Fabio pendcre. cur autem Dionysium
fraudis reuin f'acere quam auctorem eius Valerium malumusV nihil
enim certius esse potcst quam quod item Peterus monuit, anna-
lium scriptores recentiores ad uerbum tere cxpressisso antiquos
paucis quae ipsi uel reppererant uel prorsus noua excogitaucrant
iumixtis? quid igitur obstat quominus Anliatem e L'abio pugnae
ipsius descriptionem mutuatum esse oamque relicuis quae apud
Dionysium aut praecedunt aut secunlur atque numeris illis su-
spectis exornasse statuauiusV

Supra iam dixi Valerium a Plutarcho esse lectitalum, idque
duobus firmare studui excmplis, ex quibus adparuit ea quae
Numae 15 et Poplicolae 20 legantur ex hoc scriptore esse sutnpta*).
ut autem eis quae statim dicam certum quasi fundamentum sub-
iciam, lougius est progredienduin et demonstrandum totam fere
Poplicolae uilam ex Antiatis historiis esse exccrptain. haec eniin
uita ut a Liui narratione jirorsus rece�it ita ne cum Dionysio

*) Valerio praeterea usus est Plutarchus Romuli 14j Numae 22;
de fortit. Roman. 10; Flamin, 18 enim e Liuio petitum esse ueri est
similius.

...... ........."^;"~...............~ ~~~

quidem conciliari potcst. Etsi enim multa insunt quae bene cum
illius uerbis concinant, tarnen bis inmixta sunt alia quae sumpta
esse non possunt nisi e scriptore alio eoque satis uestusto. ut
unum adferam, possis opinari expressa esse e Dionysii V 41. 42
quae cap. 22 de Poplicolae in Sabinos incursionc narrantur nisi
statim legeremus baece: �oGrov^iog pev yctn Bcdfiog o yc^tjioog
uvxov rqiaiiXloig onXhctig � rtQoel�wv k. r. k. quod unde acce-
pisse Plutarchus putandus est, siquidem Postumi Balbi nee apud
Liuium nee apud Uionysium nlla occurrit mentio? ccrte nerno
tam bene Valei�orum stemma nouit quam Antias et ipso e Va-
leria gente ortus. cum autem huius Postumi memoria cum reli-
cuis quae in illo capite narrantur sit coniimctissima, totam Po-
plicolae oxpeditioneni csse ex eodem scriptore rcpetendam est
consentaneum. aceedit quod ca quae cap. 13 de quadriga fictili
in fastigio Capitolii posita legimus apud Plinium quoque repe-
riuntur XXVIII 18 qui liane f'abularn, si ex indicis scriptorum
ordine secundum II. Brunnii praeclarum inuentum coniecturam
capere liect, ex Antiate oxcerpserat. bonores denique M. Valeri
a Dionysio ex eodem scriptore toste Asconio relati eisdom fere
uerbis apud Plutarclium cap. 20 conmemorantur, neque in aliain
ualet partem quod et Poplicolae in liberanda re publica partes
magnopere sunt auctae et amplincatae, et praeter Clocliae Va-
leriae cuiusdam laudes relicuis scriptoi�bus ignotae celebrantur*).
Quae si omuia reputo, ad eam quam proposui sententiam
necessario ducor. quae quam uimliabeat in Uionysium est iuprojia-
tulo. si enim concedendum est Antiatcm praecipuum esse auctorem
Plutarcbi, idem de Dionysio statuere cogimur, cum eorum in quibus
a Liuio dissentiens cum Plutarclio facit eundem auctorem liabuerit
sit necesse. quod quanli sit uno patefaciam exemplo. LiuiusPi-
soneni secutus (cf. Pisonem ap. Geil. n. a. XV 29) Collalinum pro-
pternom.en inuisum fuissc ciuibus et consulatu ante VitelHorum
Aquillioruijique coniuralionem abdieassc se narrat. longe aliler
Dionysius et Plutarchus qui eum propter nimiam in adulescentes
coniuratos clementiam incurrisse in susjiitioncm rcferunt. quodsi

*) Huc referri potest quod tcste Plutarcho in pugna apud siluam
Arsiam conmissa tredecim milia Etniscorum eecidere, de ciiius nu-
meri ratione singulari uidc quae supra pag. 10 dixi in adnotatione.

......; . � .......

hoc modo Plutarchi Dionysiquc narrationcs accuratius contule-
rimus alia baud pauca ad Antiatem referenda esse uidebimus.
Cf. Dion V 20 conl. Plut. 16; Dion V 33 conl. Pint. 19 alia.

His exemplis iam ad ea delapsi sumus quae non certa ratio-
einationis necessitato continentur, etsi snapte quidem natura
ambigua magnam habeant probabilitatem. sicut inde quod recte
collegimus Antiati nos debere Valeriae Poplicolae filiae faeinora
quibus Cloeliae gloria paene obscuratur, facile co nos adduci
patiemur, ut alteram Valeriam quac populum Romanum ab in-
teritu seruasse fertur ad eundem scriptorem grato referamus
animo, eam dico Valeriam quao uerbis Dionysi conmemoratur
bisce VIII 39 (cum Coriolanus ante portas esset matronaeque
conuenissent): k'v&a �ij zig avzcov y�vsi ze xal afyafxazi nQOVgpvoa
�/mi rjli'/Jag ei> tw xoaxiGzco zoze ovGa xal cpQovijaei zot �iovza ixa-
vcozazt]. OvalsQiK {t,h> '�vof.t,a nonkw�hu Se zov QvvsXev9eQ(oGtxPzog
ano zav fiaGilEcav zi)v noliv [sic AB\ aSsXy»] ■&sim zivl nagasrijfiazi.
xivr)d�t6a snl zijg avcozazco xoijnlSog l'azijzov VEcoxalnqogxaXEGa^�in]
zag allag yvvalxctg nqwzov f.dv 7CUQE^.v9>]Gazo Kal naQE&aQQVDEii
a^iovGa fit] xotxaTtenlrJx&ai zo �eiv�v etceizu vnioy^xo (ilctv eiixu
Gcozriqiag eItclSu zrj n�kii, zavzrjv S �v avzaig livai p�vaig xaza-
AefJtOfteVtjv, iav &eI^G(oGl nqazzEiv a Se�. cum autem inulierum
legatio excidium ab urbe auertisset ciuesque eam ob caussam
Fortunae muliebri aedem dedicassent l�geia fi�i' vito zuw yvvatxmv
a7tE�et%&il zoze TCQwzov 7] zi]v yva>j.u]v avza�g Eigi)yr)Ga(i�vri nsqi zijg
TtQEgfSelag OvuXiqm (VIII 55). quac omnia prorsus sunt singularia
neque apud quemquam relicuorum scriptorum praeter cos qui
Dionysium exscripserunt Appianum et Plutarcbum in uita Co-
riolani reperiuntur. Suspicor deniquo eorum quac de Sabinarum
raptu referuntur non nulla ab Antiate baud esse alicna, quod ut
demonstrem proficiscendum est de numero raptarum quem alii
aliter scriptores subtiliter exequendo rettulcrunt. liuius discre-
pantiae fundus est Plutarclius Romuli 14 aQnaG&rjvai S� (paGiv ol
fihv ZQi�xovza fi�vag acp mv xal zag 'q>Qazqlag ovofiaG&rjvai' Ov-
aXX�Qiog � ^Avziag �nza xal eixoGi xal nevzaxoGiag � Iojiag �s
zQE�g xal oySoqxovxa xal �^axoGiag. atque Fabius ueterem f'a-
bulam secutus fuisse eas triginta quarum nomina Romulus curiis
inposuisset tradidit, siquidem Liuius (I 13) eum, non Pisonis au-
ctoritatem amplexus est. ab altera autem parte Varro numerum

eorurn IOXXVII fuisse auctor erat (Dion. II 47) et Dionysius
ipse quasi omnes eunclem rettulerint numerum dicit Kal (isra
xovxo diaQi&niqaag rag y.�gag si~axoGtag xs Kal oy�orjxovxa xal xos�g
ivQif�elaag, xux�ks'�,sv x.x.k. (II 30) haec autem conciliari nullo
modo possunt. Primum enim quaeri potest cur Dionysius Iubam
potius, qucm mim noucrit ualdo dubito, quam Antiatem uelVarro-
nem sequi maluorit; deinde singularis est ros, quod luba hoc loco
aVaiTono qui praocipuus cius fuit auctor dissentit, miro denique
casuf'actumest ut ncVarroquidemprorsus singulari ratione nouum
protulorit numemm sed eundem cuius Antiatem auctorem fuisse
e Plutarclio scimus. num igitur nimiae est audaciae apud Plutar-
chum Iubae et Valeri nomina ita permutare ut legatur: 'i�fiag �s
inxa xal s�y.oOi Kal 7ispxaxoGtag � OvakksQiog �^, Avxiag xoslg Kal
oy�oijxovxa Kal s^a-xoGutg itaque et luba cum Varrone concilie-
tur et Dionysius rursus Valerium suum sequa�ir? scio eiusmodi
traiectioncs uerborum non e lenium esse remediorum numero,
sed non possum non fateri mihi multo uideri facilius corrigere
haec uerba quain ea quao nunc leguntur cum relicuis conciliare.
accedit quod ea quae apud Dionysium II 37 in eiusdem belli cum
Sabinis narrationo legimus: oi �'s (Sabini) ov�tvl xav a^iovfi�vwv
vnuxovGavxsg, s�fiyov xrjv Gxqaxiav, ns^ovg (.i'sv ayovxsg nsvxaKig-jj,-
kiovg �nl �vo jivoiaGiv innslg � okiyov ��ovxag -/ikiav. rjv �'s Kal
xmv Pwfiaiav �vva/xig ov nokv xfjg Eafilvav ��ovGa �vo /l�v a[ xwv
■xs^uv (.ivQia�sg oKxaxoGioi � Inns�g iterum Antiatem sapere
uidentur.

Quoniam autem denuo ad numerorum rationes delapsus sum,
e re erit quaestiouem omnium difficillimarn tangere quae est de
numeris capitum ccnsorum quorum apud Dionysium et Liuium in
antiquissimis temporibus fit meiitio. quamquam enim Niebuhrius
summis eos artificiis rationibusque ingeniosissime excogitatis de-
fendere et explicare conatus est, tarnen eis adseutiendum arbi-
tror qui ut Selnveglerus II p. 689 et Mommseuus chronol. p. 92
pro lubidine fictos eos esse censent. atque habere mihi uideor,
quibus Biispitionem de Antiate huius fraudis auctore a Sclnveg-
lero 1. c. iactam magis quam certis confirmatam argumentis pro-
bare possim. Ille enim apud Censorinum (de die nat. 17) auctor
estludossaeculares factos esse a. u. c. 10V etIOCV, cum inquin-
decim uirorum commentariis sub anuis IOXVIII et IOCXXVIII

�,.. ■ ~*^Cftft'-~.'" -.■::«&.

notarentur. praecedunt autcm uerba liaccc: 'primus enim ludos
saeculares exactis regibus post Eomam conditam annis CCXXXXV
a Valerio Publicola institutos essc %,% ._i: * ad XV uirorum com-
mentarios anno CCLXXXXVIIl M. Valerio Sp. Verginio cos',
et recte boe quoquo loco ad Antiatis auetoritatem in eis quae
iuterciderunt a Censoriuo prouocatum f'uisse ueteres editores in-
tellexerunt. ille enim ludorum saeculariuni antiquitates eo ae-
curatius perscrutatus erat, quod eorum origo e familia Valeriorum
et prisco Voleso repetebatur. ef.Valer. Maxim. Il 4,5. aptius autem
ei uisum erat Valerium Poplicolam uindicem libertatis bos ludos
instituisse uel potius e sacris gentiliciis in rem publicam fradu-
xisse quam M. ValeriumLactueaniconsulemanniCGLXXXXVIII
qui nullo alio facinore inclaruit. atque Plutarchus in bac quo-
que re Antiatem secutos Poplicolam quartum consulem e libris
Sibyllinis Diti patri ludos feeisse tradit (Popl. 21), in eo quidem
falsus quod pro altero Poplicolae consulatu quartum poneret.
uerba enim Censoriiii 'annis post Romam conditam CCXXXXV'
aunlim ducentesimum quadragesiinum sextum significant, llac
autem Poplicolae lande nou sibi satisi'ecit Valerius sed longius
progressus ab boe sacri�cio lustrorum quoquo instaurationem re-
petiit. pleraque enim lustra quae a Dionysio per tempora ante
cladem gallicam conmemorantur ad boe initium sunt eonpositi.
inueniuntur autem baece: a. u. c. CCXXXXVI (Dion. V 20)
CCLVT (Pion. V 75) CCLXI (Dion. VI 96) �CLXXX qui de-
buit esse C'CLXXXI (Dion. VIIII 36). couucnit denique ipsius
eensurae initium, quae a. u. c. CCCXI iustituta esse fertur. Ab
altera parte extant lustrorum notationes quae cum bis millo modo
eonciliari possunt a. u. c. CCLXXXVIIII (Liu. III 3) et
CCLXXXXI1II (Liu. III 24): census enim boe anno coeptus
est instilui, etsi CCLXXXXV demum lustrum est condituin. ne
autem bane diuersitatem ad diuersos Liui Dionysiquc auetores
referamus uctant ipsius Dionysi ucrba quibus lustrum anni
CCLXXXXV nouisse sese significat (XI 63) et praeterea per
totum tertium librum saepius Antiatis auctoritate usuin esse Li-
uium constat. ueque casu factuin esse potest quod in alteram liane
lustrorum seriem quadrat annus alterius eensurae CCCXVI1II,
quam primam fuisse rectissime suspieatus est Mommsenuscbronol.
pag. 90. rnira sane est Liui inconsiderantia qui cum ad annum

CCCXI eensores quinquennales institutos esse tradiderit non
animaduerterit turn anno CCCXVI, non CCCXV1III nouos censo-
res creatos esse oportere. qui autem factum sit ut Valerius An-
tias tam s�bi non constaret et cum ab initio recte sexto quoque
anno lustrum notaret subito e ratione excideret, difficilis res
est explicatu. id unum certum uidetur eum in monumentis ue-
teribus censuram anni CCCXVIIII repperisse; fortasse autem
lustrum anni CCLXXX demonstrat eum lcniter deflexa ratione

pcdetcmptim per annos CCLXI�CCLXXX �CCLXXXV1111
ad uerum censurae initium uoluisse peruenire. Vnum est quo
iure aliquis sententiam mcam refutare posse uideatur. quid enim
quodDionysius hos numeros non e libris liistoricorum sed ex ipsis
ccnsorum monumentis accipere potuit? sane Dionysium et com-
mentarios et tabulas ccnsorum nouisse negari nequit. priores qui-
dem qu.'S I 74 conmemorat non ultra censurae initium progres-
sos esse suapte natura intcllegitur; tabulas uero ccnsorum eum
ipsum inspexisse neque ex eis uerbis quibus eoruin facit mentio-
nem (IIII 22) colligitur neque omnino credi potest eum tam dili-
gens in harum rerum exploratione posuisse stadium, quorum enim
practerea oxcitatur auctoritas librorum teqwv te v.ai uitoQ-irmv
(XT 62) cos Dionysium non ipsum uidissc sed c Licini Macri an-
nalibus nouisse statim ostendam. extat denique monumentorum
priscorum memoria borunce: annali um pontificum quos ui-
dit, Polybius I 74: ovS ln\ zov nuou ro�g uq%ie(>evGi � certissima
hacc est Nicbulirii coniectura � v.ei^�vov Titvay.ug �/.. x. A., com-
mentariorum pontificum in quibus Fortitnae muliebris bis
locutac prodigium erat relatum (VIII 56) quorumque testimo-
nium e Varrone sine dubio sumpsit, et librorum sacrorum
(quos item pontificum commentarios fuissc suspicatur Scbweglerus)
X I : xojii�rj � ollyct ziva lv ugeag i)v j5i'[3loi,g cinov.slp.svec a v�[ioiv
il%e �vvafLiv.

Antiatem excipit L i c in i u s M a c e r qui singularem inter ro-
manarum rerum scriptores antiquos tenet locum, siquidem primus
ad netera monumenta animum aduertisse eaque accuratius ex-
plorasse uidetur. quod non tam ipsius diligentiae laudi duxerim
quam totius illius saeculi quo studium antiquitatis romanae ef-
ferbuerat ingenio. intpliogebant enim uiii doeti uetustatem non
posse explicari nisi e patnim monumentis, sacerdotum magistra-

tuumque eommentai�is, fastorurn libris, qua in re jbdefessum
prae ceteris posuit studium M. Terentius Varro, Macro paullo
aetate maior � quinquagesimum enim agebat annum cum ille
morte turpi occumberet � et cerle iam antea antiquitatem e lau-
simis doctrinae suae copiis inlustrare coeperat. uerisimile igitur
est lioc exeiuplo illum eo esse deductum ut nouo more bistoriae
traditae a uetustatis reliquiis fidem facere conaretur. quo in stu-
dio quam paullum sit profectum optime Mommsenus docuit (bist.
rom. III pag. 59l) ac sane grauissimi est momenti quod nemo
fere ex omnibus illis aetatis Varronianae pliilologis historiaru
patriam condere aggressus est. utut autem baec se babent,
Macro ex hoc antiquitatis studio summa apud recentiores exorta
est laus ita ut uix quidquain eius auctoritate ccrtius sanctiusque
esse uideretur, dum tandem nouissime Mommsenus in libro de
chronologia romana ne nimiam ei tribueremus fidcm fraude ali-
qua ipsius detecta prudenter monuit. ego autem confidenter eum
non solum Antiati non pracferendum sed eo magis detestabilem
esse contendo, quod certa ratione antiquorum fabulas mendaeia-
que de regum historia in frauduleutam annalium speciem cogere
atque digerere conatus est. Sed uideamus quid ei tribuerit Dio-
nysius. Primum conmemoratur II j2 de morte Tati, quem solum
lapidibus obrutum obiisse narrauerat. Turn IIII 6 (Tarquiuius)
naqaylvsxai � elg Pcofifjv 'Ayaov Maqy.iov fiaGiXivGavxog cog (ihv
r�kkwg iGxoou xuia xov nqmov �viavxov xrjg fiuGileiag � cog de Ai-
xlvviog yqacpei xaxa tov oy�oov' �■ tv vGx�qm jiiv yaq ov/, av si'rj
Xff�i'ip naqayeyovcog ei'ye �i] xctxa xov evaxov �viavxov rijg "Ayxov
�vvuGxelag tnn�biv jjyovfievog �nl xov noog Actxlvovg nole^ov vno
xov ficiGiliwg n�\nnexui cog a^xp�xeoot, X�yovGiv oi Gvyyqctyug. Haec
autem ita sunt conparata ut longius inde progredi possimus. si
enim res gestas Anci quales a Dionysio enuinerantur accuratius
inspicimus, uitam huius regis ab annalium quodam scriptore per
singulos annos digestam ita conposuissc eum adparebit, ut fa-
stidium lecturis ex annorum arida enumeratione orturum eis
quae arctiore uinculo continerentur iuxta se positis euitaret.
Postquam Ancus rem puhlicam conposuit ( anno I) helium contra
Latinos gerit uictosque in urbem traducit (II) III 38: xw 6' i$fjg
�victvxa AaxLvav elg '�q^iov xo IloXixaoiov unoi'xovg anoGxeiXctvxcov
x. x. X. (III). ibid. rw �' k"S,i}g tra Aaxivoi ft�v inl Me�vXXeiav

Tt�kiv OxotxxevSavxig (IIII). ibid. Mtdvkkiuxv xe xQt-sxrj iq�vov
VTto xo�g Aaxivoig ysvo(i�vr]v (V�VII) rw xsxdqxa r.O{ii�ezai ncckiv
iviuvxw (VIII) III 39: ftsra xovxo yivovxai Aaxlvcov xe xal Pw-
ftcwW fiEydkcug dvvdjxeGi. 7tccQaxa'^ctfi,�vav p,a-(ui �ixval (VIIII) �
xctl SvfinXoxal � iv alg etIcY.quxovv cog xa nokku Pcojxa�oi �vvafiiv
VMM&QOV k'xovxsg iv xoig �mY.alQOt.g (pqovqiuLg v7ioy,a9i]fi�vijV, ijg o
TvffQtjv�g TaQxvvwg r_tyi�xo. sciinus autem ex eis guae supra ad-
scripsi, Licinium et qui eum fere sequitur Gellium*) bellum ad-
uersus Latinos in quo pvimum inclaruit Tarquinius ad nonum
Anci annum rettulisse, neque dubium esse potest quin omnia
haecLicinio debuerit Dionysius. Eiusdem fit denuo mentio V 47:
x�xe nqc�xov ug Awdvviug iGxoqei xovxov i$evoovGi]g xov ftgiapfiov
(ouationem) x>]g fiovkijg quibuscum conferantur Pliniana XV 38,
125, et V74: Air.ivviog �s nctQ 'Akfictvnv oi'sxai xov �iy.xaxcoqa
Pc�jiawvg sihjcp�im x.x.k. nequo uero casu factum esse potest ut
Dionysius buic loco quid Licinius de dictaturae origine statuerit
insercret, sed ipsum in primae dictaturae anno dofiuiendo secutus
est. cum eiiim bac in re aLiui antiquorumque scriptorum ratione
prorsus recederet, fieri non potuit ut Licinium conmemoraret
eumque, siquidem disscnsit, ab altera parte stare ne uerbo qui-
dem significaret. quid autem quod hinc aliud quoque adsequi
licet? ctenim apud Liuium primus dictator est anni (JULlII,
alter Postumius CCLV, cum Dionysius primam dictaturam ad
annum CULVI, alteram pugnamque Eegillensem ad a. COLV1I1
referret. nuin casu factum esse putabimus quod inter primam
alteramque dictaturam apud utrumque idem triennii spatium
intercedit? aut omnia me fallunt aut boe exemplo praeclarum
Mommseni inuentum, Romanos antiquissimis temporibus anno-
rum couputum secundum Capitolinae aedis dodicationem insti-
tuisse, ut maxime confirmatur. in fastis enim autiquis quibus et
Liui auctor et Licinius utebatur extabat dictatorem primum fa-
ctum esse annos VIIII, alterum qui Latinos profligauit annos
XII post aedem Capitolinam, consulum noniinibus nou additis
ut apud Plinium XXXIII 1, 19. quod diuerso modo acceptiim
�st cum Liuianus auctor, quem Fabium fuisse supra uidi-

*) Gellium auto Licinium scripsisse rmllis conprob.iri poteat ar-
gumentis.

- Stt�L.......v.:^_~i..

dimus, dictatorem primum anno nono post dedicationem Valerio I
Horatio I cos. factani adscriberet et ad Post. Cominium T. Lar-
cium cos. referret, Licinius uero a dedicatione Valerio III Ho-
ratio II cos. facta (Dion. V 3a) profectus et annos nouem de de-
cimo anno interpretatns ad T. Larcium Q. Cloolium cos. deueni-
ret, eodemque modo pugnamRegillensem non CCLV sed COLVIII
factam esse seriberct. quae si recte disputaui consectarium est e
Liciuio item haustum esse quod Dionysius aedem Capitolinam
non primo sed altero Horati consulatu dedicatam esse tradit.

Duobus denique locis cum uituperatione est memoria Licini
coniuncta, primum quod ueterem fabulam secutus Tarquinium
ip8uniinpugnaRegillensidimieassenarrauerat(Vl 11),deinde quod
Graecorum temporum minime curiosus Dionysium Siciliae t.y-
rannum Coriolani aequalem fuisse crediderat VII 1: mg Aiv.lv-
viog y�yQcupt v.ul rilhog y.cd cilloi av%i>ol xcov Piofialmv cvyyqatpimv
ovftsv �$)]zcty.�zEg xav nsql xovg %qovovq ay.Qi(3tog a>g ctvxo xovgyov
�i]ko�, «AA eir.)} ro ngogxvyov anoq>aivofievoi. quamquam autem
iam eis quae modo exposui satis cautum est ne coutumeliosis
his Dionysi uerbis plus tribuamus eumque omnino Liciuium parui
aestimasse colligamuS; tarnen nouo exemplo quanta apudeum fuerit
illius auctoritas demonstrabo. narrat enim Linius consules anni
C'CCXI a Licinio demum e libris linteis Ardeatinoque foedere
in fastos esse relatos (lilI 7), qua de re quid iudicandnm sit
mine e Mommseni praeclara disputatione (cliron. pag. 90) perspici
licet. prorsus uero eadem inuenimus apud Dionysium XI 62:
avxeti �vo y.axa xbv uvxov iviavxov tx<J%cd Pwpalmv cd xo p-iyioxov
tyovOai y.Qctxog �y�vovro. nXr\v ovv. iv ctnaaaig xa�g Pcapa�xa�g ygovo-
ygatplatg ancp�xEQat. cpalvovxai, «AA tv aig fi�i' ol %i.Xiag%oi jiovov,
iv aig � ol vnuxoi, iv ov nolka�g 6 a^cpoxEoai, alg rjfis�g ovx avsv
XoyiGfiov Ovyxaxaxi&�fiE&a, niGiEvovxEg �i xa�g iv. xav fcgmv te y.al
anod-hmv filfikmv jiuoxvotuig. ubi ft/pXovg illos legovg xs ymI ano-
■�'ETOvg nihil aliud esse atque libros linteos quorum auctoritati
obsecuti sunt Licinius Tuberoquo supra iam dixi.

Quoniam uero Liui illo testimonio docemur Licinium uetera
quoque foedera e tablinis rei publicae deprompsisse, non inpro-
babilis uidelur ea uirorum doctorum coniectura qua nonnullos
Dionysi locos quibus item talium antiquitatis monumentorum fit
mentio ad Licini auctoritatem referendos esse censuerunt. qua

in re insignis est foederis Latini a Sp. Cassio icti memoria (VI
9�), cum ipsam foederis tabulam Dionysium uidere non potuisse
a Cicerone doceamur pro Balbo 23, 53. 'cum Latinis omnibus
foedus esse ictum Sp. Cassio Post. Cominio cos. quis ignorat?
quod quidem nuper in columna aonea meminimus post rostra in-
cisurn et perscriptiim fuisse'. neque enim Cicero.sic loqui potuisset
si ipsa columna etiamtum extaret. e Cassi autem foedere excer-
pta esse nomina triginta populorum latinorum qui apud Feren-
tinum lucum coniurarunt (Dion. V 61) certissima est Selwegleri
coniectura (hist. rom. II 324 adn. 3). unum tantum addam, eam
quoque Dionysi partem, qua Cassiae lagis agrariae historia enar-
ratur e Licinio uel ut accuratius dicam e recentiore scriptore qui
a popularium stetit partibus desumptam esse arbitror. quod ut
tam confidenter contendam summa tnoueor similitudine quae inter
Cassiam Semproniamque leges frumentarias intercedit. monuit
iam Niebulirius (hist. II 190) eam Cassi legem qua populo pecu-
niam pro frumento siculo expensam reddendam esse censuit e
Tib. Gracchi rogatione ut pecunia Attali populo romano distri-
bueretur esse fictam, et accedit quod, ut apud Dionysium (VIII
72) Verginius consul Hernicos Latinosque ad comitia urbem in-
gressos eicit, sic Fannius consul socios qui ad legem C. Gracchi
de sociis pop. rom. sanciendam undique conuenerant egredi
iusserat. neininem ucro aptius hoc modo Gracchorum memoriam
restituere Semproniarumque legum initia e summa uetustate repe-
tere conatum esse puto quam Liciuium Macrum tribunum tur-
bulentum qui strenue optimatium poteutiam frangere ausus est.
quo in studio ue ab eo quidein abhorruisse eius audaciam ut hi-
storiam corruinperot atque uitiaret, luculento nuper ostendit
exemplo Mommsenus (chron. pag. 90). non erat igitur cur mira-
retur Schvveglerus quod apud Dionysium et Liuium iuter ea quae
Cassia lex praescripsisset inueniretur ut Latini Hernicique par-
tem agri publiei acciperent, cum hoc quoque e Tib. Gracchi lege
sumptum esse adpareat. Restat utGabinum quoque foedus (Dion.
MI 58) ex eodem auctore excerpi potuisse moneam.

Quo haec accuratius exposui eo breuius nunc mihi dicendum
est de Aelio Dionysi auctore, quem eundem esse atque Liui au-
ctorein Q. Aelium Tuberonem certum est. Quanti eum fecerit
Dionysius et ex eis patet quae supra exposui et his eius uerbis

conprobatur: (I 80) co? <5� Tqv§�qk>v A�Xiog �sivog ccvjjq v.cil tkq�
xr)v GvvuycoyrjV rijg iGxogCag ini^,eh]g ygacpEi x. x. X. aliter enim
de ltomuli Remique iuuentute rettulit atque Fabius rolicuique
scriptores antiqui. num autem saepius eo Dionysius usua sit pror-
sus est incertum.

Secuntur apud Dionysium Gellii quos ut in unum Gnaeum
Gellium conponeremus Nipperdeius mihi persuasit (Philol. VI
13l). qui cum tanto uolumine historiam romanam condiderit ut
in tertio libro paullo ultra Sabinarum raptum progressus esset,
non est dubitandum quin mira liaec diligentia Dionysio magno-
pere placuerit multaque quae apud eum leguntur e Gelli the-
sauris uastissimis sint expilata, quibus quidquid priores conmenti
erant sine iudicio congestum eontinebatur. atque prima qui dom
eius extat mentio II 31 : tavxa (Sabinarum raptum) de yev�a&ai
xivsg fiev ygacpovGi, '/.ara xov ngioxov tviavvov xijg PeojivXov ag%ijg.
Fvalog �i F�XXiog xaxa xov xixugxov: o '/.cd [iciXXov ely.og; statim-
que addam non inprobabilem eam uideri R. Merkelii coniecturam
(prol. in fast. pag. LXXXII), qua quae apud Dionysium II 45. 46
leguntur e Gelli libro tertio expressa esse statuit. uide Gellium
apud A. Geil. n. a. XIII 22. prorsns enim inter eos conuenit,
quod Hersilia legationis raptarum auctor existit ipsaque apud
Tatium regem uerba de pacc facit, ac uerba Dionysi (II 45) xal
xr\v i-jyEfiovictv h'yovoa xrjg 7tgegj5s[ag EgGiXla (laxgav xal Gvfnra&ij
�iE$ijX&� ��yGiv, a^iovGa yagleaG&ai xr\v elgjpnp' xa�g �sofi�vctig
VKEQ xcav av�gav. K. x. X. Hersiliae orationcm quae apud Gellium
legebatur respicere uidentur. *) Turn II 72 de fetialibus: � (l�vroi
naga xccv xaXovix�vcov^ExixXwv [sic J7i] xonaga�ciy^a U.aftev, wgneg
ol'ovxal xivtg ?? naga rijg 'Ag�eatwv n�Xtwg wg F�XXiog ygacpsi ovv.
�yco.Xiyuv. quae si coniungis cum eis quae II 76 leguntur: ysvEtti'
os xaxuXincov. a>g fi�v ol nXeiovg ygucpovow, viovg xlxxagag xcu
i�vyax�ga piuv �v l'xt, Goifexai xa y�vtj' wg de F�XXi,og Fvalog iGxog�
Qvyuxiga jx�vijv i| �jg iy�vExo"Jyv.og Mdgxiog saepius Gellium a
Dionysio per uitamNumae inspectum esse. adparot. Deinde IIII 6
de quo loco supra iam (pag. 26) dixi. Inconsidevantiam deniquo

*) Quae si ita se liabent apud Cliarisium pag. 54 K. in uerbis o
Gelli libro tertio adlatis pro 'capite cum aliis paucabus consilium'
facillima mutatione 'eapit eum aliis paucabus consilium' legendum
esse uidetur.

oius et neglegentiam exagitat VI 11 et VII 1; uide quae dixi
pag. 28. quibus quantum sit tribnendum apud enm scriptorem
qui Fabium summis extollit laudibus eundemque per totum librum
turpiter noglogit unusquisque intcllngit. Possisquoque ad Gellinm
referre ea quae I 42 narrantur: tv �rj zovtoig fna%r) Kgaxtj&EiGi y.cti
xov vno Pcojica'cov (.iv&oloyovfisvov Kcxkov, �vvaSxijv xiva xofiidij
fiagfictgov r.td av%gmnov avi][ii(>a>v agyovxa, ytvio&ui (paalv avxcS
�iacpogov, igvfivo�g ycog�oig imy.a&iftievov v.al dia xctvxct xo�g Tth]-
aioycogoig ovrci Xv7Ci]qop, si eontuleris Solini uerba 18: ^eHic(cacus)
ut Gellius tradit, cum a Tarelione Tyrrlieno ad quem legatus
uenerat Marsyae regis, socio Megale Phiyge custodiae foret da-
tus, frustratus uincula unde uenerat rediit et praesidiis ampliori-
bus occupato circa Vulturum et Campaniam regno, dum etiam
ea attrectare auderet quae concesserant (lege: concessa erant)
in Arcadum iura, duce Hercule qui tune forte aderat oppressus
est', cf. Plin. III 108- omnino enim Gellius antiquissimam Italiae
historiam accuratius in primis duobus libris exposuisse uidetur.
uide Solin. II 28 ubi pro 'Coelius' Gelli nomen non 'fortasse' sed
necessario reponendum esse Krausius uidcre debuit. neque refra-
gabor si qui eam fabulam de. Lacedaemoniorum in Italiam cam-
puinque Pometinum aducntu cuius memiuit Dionysius II 49: �axi
�� xig nul ttllog vnig xcov�a^lvmv iv iisxoglcug intyag�oig Xcy�fisvog
Koyog n.x.l. e Gellio repotendum esse consent conlato Seruio ad
Aen. VIII 65. uide quoque Prcller. mytliol. pag. 378. uerisimile
enim certe est multo saepius Gelli auctoritatcm a Dionysio esse
usurpatam quam nunc ob paucitatcm eorum quae nobis ex eo
seruata sunt dignoscere possumus.

Vltimus prodeat L. Calpurnius Piso censorius quo Dio-
nysium saepius usum esse iam uidimus (cf. pag. 15) quem etsi
uiri docti inde a Niebubrio non ita magni aestimare solent, apud
ueteres tarnen summam obtinuisse aucton'tatem a Liuio docemur
cuius libros primum atque alterum praeter Fabium Pisonis prae-
cipue niti ucstigiis iam monui. neque Dionysius per priorem anti-
quitatum partem spreuit, quamquam postea ubi rei publicae
liberae tempora enarrantur eum propter nimiam exilitatem negle-
xisse xrberioribusque Antiatis Macrique annalibus postposuisse
uidetur. et certe Piso cum id praecipue sectaretur ut maiorum
uirtute ex bistoria patrum declarata iuuontuti aetatis suae quasi

exemplar proponeret, quo propius ad sua deprauata tempora
accedebat eo breuius res romanas explicuit ita ut totam liistoriam
septem libris conplecteretur. atque iam in eis quae de Fabio
disputauimus quid Dionysius Pisonis de Tarpeiae proditionc
narrationi tribuerit uidimus, neque in relicua belli contra Sabinos
descriptione eum neglectum esse docent ea quae de Metto Curtio
leguntur II 42: c^ataog �' aiv ^61] y.al ■/.axafiihjg o Kovgnog vmjei
�/.ar oXlyov xul avxov ix xa>v xaxoniv vm&iyzxo [sic AB\ X�uvij fia&e�a.
�■ xavxij nl^GtaGag iggiipev iavxov s�g to vctuct ovv ro�g �nXoig et in
fine capitis: ovtog o xonog avax�%co6Tcci uhv 7]Sr\ xaXe�xat � l�,
EHEivov xov ita&ovg Kovgxiog Xaxnog �v asG(p uakiGxa tav rijg Pco-
jialuv ayogcig. quibuscum conferre licet Varronis de ling. lat. V
156: 'Piso in annalibus scribit Sabino bello quod fuit Romulo et
Tatio, uirum fortissimum Metium Curtium Sabinum � in locum
pahistrem qui tum fuit in foro antequam cloacae sunt factae se-
cessisse atque suos in Capitolium recepisse; ab eo lacum inue-
nisse nomen'. Hinc autem admirari possumus egregiam iudicii
seueritatem, qua Dionysius diuersas historicotum f'abulas co-
nectere et conponere solitus sit, qui eum primum Pisonem lacus
Curti nomen ea quam protuli ratione explicantem secutus esset,
postea eius rei adeo est oblitus ut alteram narrationem apud Var-
ronem 1. c. Procili auctoritate firmatam suo loco XIIII 20. 21.
recoqueret. Sed ne a uia aberrare me patiar, primum eos locos
enumerabo quibus apud ip'ium Dionysium Pisonis fit mentio.
Praeter II 38�40 et fragmentum Escorialenso de couiurationc
Maeliana conmemoratur IIII 6 idque summa eum laude quod unus
omnium scriptorum Tarquinium superbum non filium sed nepotem
Prisci fuisse narrauerat. Tum IIII 15 de Seruio Tullio: cog �i
IIsIgcov uisvKLOg �v rrj TtQcorri xwv �viavaitov avuygatptav tGxoge�
fiovX�uevog v.a� xav �v ugxu Siatg^�vxav xo %Hi&og eldivai twv xs
ysvvcoji�vcov xa� tav anoyivouivwv zal xwv elg uv�gag tyygacpo-
psvc�v h'xa'&v oGov i'�ei vojiiGjia xaxacp�geiv vnsg cxaGxov xovg Ttgog-
ijxovxag x. z. X. Denique frag. XII 10 Piso auctor est per leetis-
ternii tempora in summa omnium ciuium et seruorum licentia
nullum esse conmissum flagitium. Vel ex bis adparet eum Pi-
sonem per regum praecipue historiam esse secutum, quod eis
quae statim proferam tam conprobatur, ut ego Dionysium inde
a quinto libro Pisonis auctoritatem prorsus neglexisse contendam.

nnque id eis quae in fragmentis Ambrosianis XII 10 leguntur in-
fringitur, cum ea ad mores illius saeculi describendos spectent;
immo saepius factum esse potest, cum Piso ad hanc potissimum
partcm animum adtenderit, ut Dionysius eiusmodi plura ex eo
excerpserit, in ipsa rerum gestarum enarratione alios eosque
uberiores auctores secutus. hanc meam sententiam inde confir-
mare possum quod Pisonianorum annalium uestigia in prioribus
tantum libris comparent, in relicuis nero frustra inuestigantur.
Scimus, ut nonnulla proferam exempla, Pisonem secessionem
plebis in Auentinum, non in montem sacrum factam esse tradidisse
(Liu. II 58): tantum abest ut Dionynius Pisonem sequatur ut ne
conmemoret quidem discedentem eius in alias partes narrationem.
Porro ille primum duos tantum tribnnos plebi factos esse auctor
erat cum Dionysius statim in monte sacro quinque creatos esse
tradat (VI 89). quantopere autem in caussis quibus effectuni esset
ut Collatinus a ciuibus expelleretur explicandis disscnserint,
iam monui.

Contra in prioribus libris Pisonis etiam nomine non addito
rationcm babitam esse multis conprobari potest exemplis. uelut,
ut a quinto incipiam libro, ea quae V 35 de statua Cloeliae posita
referuntur prorsus cum Pisonis testimonio apud Plinium XXXIIII
13, 29 conspirant. quod enim Plinius statuam ab obsidibus ipsis
dedicatam esse scribit, Dionysius autem a patribus obsidum,
nibil refert cum ille Pisonem minus accurate exscripserit. Dignum
autem est coumemoratione quod Dionysius hanc statuam non
uidit � tavrrjv rjfisig fiiv ovxsti xeip�vip' evoofiiv (1. c), cum Plu-
tarchus qui tamdiu post uixit seribat (Popl. 21) avdxetrui ecv-
�yiug avrijg cf. Schwegler. II 56 adn. 27. uidendum est num hoc
ad Antiatis auctoritatem quam Plutarchus sequi quam ipso cogi-
tare maluit sit referendum. Deinde duplex erat de Tulli Hostili
morte opinio: Dion, III 35: xaTanoyod-ijvcu Ss rrjv olxiav ol fisv
vno xsquvvov kcfovai, {irjvtaavTOg rov 9eov dl ofoyaoiav Isqc�v
rivtov � ol �� nlslovg l� av&Qconlvrjg cpcialv �mfiovXfjg rb na&og
fevis&ai. � iyco 8e rovroi' fiev ov ��%o(ictL rov l�yov ovr aXif�ij
vo[il�a> uv�s ni&avov. ra �� Troor�oco fir�AAov ngogri&efiivog x. t. I.
'm eorum uero numero qui Tullum coelitus tactum esse credide-
runt, Pisonem fuisse e Plinio scimus II 53,140. Denique ea quae
de Numae morte referuntur: xcd &avarmv rov qkGtov ireXevTijGEV

vnb yijgtog jiccQciv&elg (II 76) etsi nihil habent singulare tarnen eum
eis quae Plutarcliiis e Pisone prof'crt (Nuniae 21) ixslivrijGcv ov
itt%eiccg ov� algivi�lov y(V0fievi]g avxca rijg relivxijg aXXa xcrrre fu-
y.Qov V7T0 yt]Q(og v.cu. vogov ftcucrai/g anof.irigaivo^cvog mg iGrooijxe
�eiocov ita congruantut ex eodem auctore deprnnipta uideantur.

Quae de liistoricis Latinis quibus Dionysius usus est dicen-
da niilii erant exposui, restat ut de eo scriptors disse.ram qui
quaniquam historiam non scripsit, tarnen tam acri studio Roma-
norum tempora antiquissima perscrutatus est ut neglegi millo mo-
do potuerit. M. Terentium Varronem dico, qui in antiquitatum
suarum libris tam largam cuicuimodi cognitionis copiam propo-
suerat, ut de ea omnes qui postea uetustatem romanain expli-
care conati sunt dccerperent. milii autem quid ei debuerit Dio-
nysius extricare conaturo si quid oiniserim aut minus recte in-
tellexerim ex summa buius rei difficultate parata est uenia. nemo
enim postPopmara, cuius operam ut illis temporibus laudabilcm
ita mme nullo modo satisfaeere quicunquc in bis literis pericu-
lum fecerunt experti sunt, Varronis per totum latinarum litera-
rum orbem dispersa membra in unum colligere et disponere ad-
gressus est.

Priinum Varro conmemoratur I 14. 15 tmv Se noXsav iv (tig
vo TCOMTOv tpy,i]Sav Afiogiy�vtg, oXiyca neQirjGav in iiiov' al �s nX�-
Gxai vno re TtoXificov y.al aXXcov nuKmv oiy.ocp&oorj&SLGai �gtj^oi
cccpi�vTctt,' tjGccv � iv xr\ Piaxivy yy xav 'Anzvvivav ogaiv ov paKguv
mg Bciqqow TsQ�vrtog iv aayaioXoylcug yqarpet, %. x. X. atque ueri
est simillimum hunc urbium Aboriginum catalogum in antiquita-
tum bumanarum libris eis quibus de locis agcbatur locum suuin
babuisse. quod ut statuam imprimis accurata spatiorum quibus
singula distant oppida descriptione moueor. e prioribus uero de
hominibus libris sumpta sunt quae I 16 de Aboriginum aduer-
sus Siculos bellis narrantur. baec enim etiamsi Varronis nomen
misquam conparet, tarnen ad eum referenda esse docent ipsa
Varronis uerba (de 1. 1. V 53) 'Palatium � aut quod Palatini, qui
et Aborigines ex agro Reatino qui appellatur Palatium ibi con-
sederunt.' cf. Schoemann. opusc. I pag. 8. Sed accuratius etiam
quo in libro bas Aboriginum antiquitates explicuerit dofiniri po-
test; eum enim inde ab altero libro de hominibus egerit atque in
ipso eo libro Aeneao errores relatos esse constet in tertio libro

eius gentis ad quam ille peruenerit historiam explicatam fuisse
per se est uerisimile.'quod autem Cato ferc idem rettulit � uide
Dion. II 49 � nil aliud dcmonstrat, nisi Varronem eum in Ita-
loi'um populoi'um originibus explicandis secutum esse. Haec ex-
ciphint apud Dionysium nonnulla de Pelasgis partim e graecis
scriptoribns de quibus adeundus est Kuscbelius partim e Varrone
sumpta, uclnt ea quae I 19 � 21 de Pelasgorum et Ab�riginum
consortio narrantur. primum enim oraculum quod Pelasgis Do-
donae factum est quodque Asmiog MuXhog avr\Q ovr, a�^ftog
ipsum se uidisse contenderat, e Varrone adfertur a Macrobio sa-
turn. I 7,28�31. non autem erat cur L. Ianus hunc Mallium
euius apud Macrobium denuo I 10, 4 fit mentio pro uiro ^calias
ignoto' haberet, cum apud Varronem quoque de 1. 1. V 31 cou-
memoretur. *) deinde autem eis quae I 21 de institutorum Pe-
lasgicorum apud Faliscos uestigiis leguntur, insunt quae speeiem
doctrinae Varronianae prae se ferant. Aptissime enim cum uerbis:

EV&Cl KCtl X(�V %-V�]1toU(OV O XQ07XOC OflOtOC IjV Kal yWC�Y.Eg LEQUl &�-

Qttnsvovaai xo rs^Evog. ?; �� XEfOj.i�vij y.av�jcpOQOg ctyvi] yctpav na�g
KaxaQ%o^i�vi] xwv ■dvpaxcov %oqoi, xs naiJd-�vav vpvovGoov xr\v deov
w�ciig ■nctxQLOig conparari possunt quae Lydus de mensibus (fragm.
Caseol. init.) e Varrone de Valeria Luperca rettulit. uide Rothium
in mus. rlien. IIII pag. 279- neque mibi uidentur Varrone iudigna
ea quae apud Seruium ad Aen. VII 695 leguntur: ^cFaliscos Ha-
lesus condidit. lii autem immutato II in F Falisei dieti sunt, si-
cut fcbris dicitur quae ante hebris dicebatur, Formiae quae Hor-
miae fuerunt ano vijg op;u]c. nam posteritas in multis nominibus
F pro II posuit. iustos autem dieit quia populus romanus missis
decem uiris ab ipsis iura fetialia collegit.' cf. Fest. u. Formiae.
Porro Euandri Herculisque res gestae, in quibus enarrandis
saepius auctores Romani excitantur, ut: e^xoaxa puhoxcc exil
tt.(j�xeqov xwv Tqomxwv wc ttvxoi Pco^a�oi lifovsiv (I 30), quin ma-
ximam partem ex antiquitatum libris sumptae sint nullus dubito,
sod accuratius ea persequi nune supcrsedeo. Sequitur apud Dio-
nysium narratio de Aoneae erroribus, quos item Varro libro al-

*) Omnium liorum locorum ui coniuncta effieitur ut apud Festiun
ii. Sexagenarii p. 334 M. non: Mani||lius sed Mall||ius restitncn-
dnni uideatnr.

tero reriim lmmanarum � errat enim Merkelius (prol. in fast. p.
CXIII) cf. Krahncr. de Varronis antiq. p. 16. � uberrime deli-
neauerat. quantopere antem eins copias eonpilauerit Dionysius
unuin apte demonstrabit exemplam. ait. (I 55) f)v yag xi &�(S<pcc-
xov ctvxo�g mg fiiv xivsg XiyovGiv �v AwSarvt] ysvofisvov. cog S i'xc-
goi ygctcpovGiv tv Egv&ga�g x. x. X. quibuscum conferas Serui ad
Aen. III 256: 'utVarro in secundo diuinarurn (lego: humanarurn)
dixit oraculnm boe a Dodonaeo Ioue apud Epirum acceperunt.'
attamen ipse Dionysius cnm paullo ante quae Acneas in Epiro
perfecisset enarraret (I 5l) eos quos oracuhim boe Dodona peti-
tum esse dixerant secutus est. lcguntur autem ibi liacce: Aiveictg,
Si Kal oi �xpc/ioxaxoi Gvv ctvxw xov Gxgaxov SiavvGccvxsg tjfisgmv
Sv&v o&ov slg AcoScovrjv aqjixvovvxai jcpi/tfOjHEi/ot ra d-em � aveX�-
jxevoi Si %gy]G(iovg � snl xo vavxixov acpixvovvxat., xexxaguv fia-
XiGxa tjfiEQwv SieXfr�vrsg o�ov" SijXo� Si xa� zr\v �g Bovxgaxov xwv
Tqc�cov TtctQOvGluv X�cpog xig, w noxi (lego : x�xe) Gxgctxon�Sco �%gij-
Gavxo Tgota xalovfxsvog. Verba ultima inde a �ijXoi a solo Vrbi-
nate codiee Lapique nersione sernata sunt, sed uide quam eis
conneniant quae apud eundem Seruium III 349 leguntur: 'Idem
etiam Varro Troiam Epiri ab Aenea siue a comitibus eius Byo-
pator nuncupatam docet, ubi Troiana classis Aeneam expectasse
sociosque eius castra in tumulis babuissc momoratur'. non ba-
beo quo uocabulum corruptuin By op at or commode expediam,
suspicov ibi latere nomina comitum et dum melius inueniatur ut:
Gya [et] Patrone scribamus suadeo. neque est quod cogat
ut baec cum Ritscbelio a Seruio e Varronis legationum libris
sumpta esse statuamus. Porro quae in eodem capite extant: oi
Si Gvv Alviia TtonqGapsvoi xr\v an�^ccGiv ov xa& 'sv %mglov rijg
IxaXtag, aXXa xct�g fiiv nX�Gxaig vtxvG� ngog ttXQCtv lanvyiag ogfii-
Gafisvoi, rj x�xs �aXsvx�vog iX�yero, ra�g Si Xoma�g y.ara xo xaXov-
ft�vov 'A&rjva�ov, ev&tt xa� avxog Aivelag sxvy%avsv irtifiag IxaX�ctg
x. x. X. rursus e Varrone manarunt. primum cnim bac occasione
factum est, ut Aeneae cum sacrificaret Diomedes uiderctur et ille
ne inimico uiso turbaretur capite uelato sacrificium perageret:
rovg 6 an sr.si.vov ysvojx�vovg rag sv ri xmv nsgi tkc hgovgy�ag vo-
{itjicov xcd xovxo Siaxrjgs�v (XII 22) eandem nero buius moris
caussam e Varrone refert Seruius II 166. tuin apte huc quadrant
qua de Sallentinorum origine e Varronis humanarum rcrum an-

tiquitatum libris profert Probus (ad Ecl. VI 3l). quod enim
apud illum liaec e tertio antiqnitatum libro excerpta esse legitur
errore factum et in 'II libro' corrigendum est.

Grauissimum uero est quod ne Graecas quidem fabulas aliter
quam e Varrone nouisse uidetur Dionysius. argumento sint fabu-
lae de Dardani genere et prole satis fuse 161. 62 expositae, quas
ad alterum humanarum rerurn librum referre non dubitabimus,
si oa quae de Varronis doctissima dispulatione nobis seruata sunt
perlustrauerimus. sunt autem baece: Seru. ad Aen. III 167
postquamDardani originem satis accurate exposuit addit: 'Graeci
et Varro humanarum rerum Dardanum non ex Italia sed de Ar-
cadia urbe Pheneo oriundum dicunt'. ibid. III 148: 'Sane hos
deos Dardanum e Samothracia in Phrygiam, Aeneam uero in
Italiam e Phrygia transtulisse idem Varro testatur'. Schol. Bob.
in Cic. pro Sestio pag. 299 ubi origines Atticae nullam aliam ob
caussam, ut uidetur, accuratissime referuntur quam quod in At-
ticorum regum serie Erichthonius enumeratur, cuius nomen iam
a Dardani filio Erichtlionin, o'g uit�vxuv ctvd-gconav evdaifiov�GuxTog
UyExca ysviad-ai. (Dion. I 62), erat occupatum. *)

Albanorum denique regum tabulam ab Alexandro fictam et
a Castore propagatam (cf. Mommsen. chronol. pag. 152) e Varrone
euni accepisse suspicor. qui quo indefesso studio omnia quae ad
origines urbis inlustrandas pertinerent collegit, haec certe non
neglexit. Vnum ad dam: mirum enim est quod fabulae Graeco-
rum de origine urbis quae apud Dionysium I 72. 73 leguntur
cum eis quae a Festo u. Roma, Seruio ad Aen. I 273, Plutarcho
Romul. 2 congesta sunt in multis prorsus conspirant, cum in aliis
omnes lii scriptores in diuersissimas abeant partes. aut igitur eos
otnnes ipsos in has res inquisiuisse et obscurissimos Graecorum
scriptores, Promathiona Oliniam Alcimum alios euoluisse sta-
tu en duin est, quod parum habet probabilitatis aut, quod multo
ueri est similius, concedenduin eos omnes ex uno eodemquo fonte
quae sibi memorata digna uiderentur in suum usum conuertisse.

*) Eodem spectant Varroniana quae Augustinus de ciu. dei
XVIII 10 fin. e libris de gente populi roinani adfcrt � uide Krahner
1. c. pag. 24 adn. 25 �. fortasse in illis ea quae in aiitiquitatiim
libris quasi in transcursu perstrinxerat tantum, .accuratius erant
cxposita.

Vnde autera aptius talia eos haurire potuisse putabirnus, quam
e Varrone quem toto libro � fortasse quavto � accuratissime
initia urbis explicasse Quintilianus testis est (I 6, 12)? sed om-
nia baee ut accuratius exponantur certisque argumentis demon-
strentur opus est, id quod nunc quidem nee possum nee uolo. ut
igitur rem ad finem dedueam nunc ea tantum quae aut ipsius
Dionysi testimonio aut relicuorum scriptorum consensu ad Var-
ronem referenda esse conprobalur enumerabo, speroquo fore ut
aliquando ad liane prouineiam redeam et ea inprimis retractem
quae in altero Dionysi libro de sacris populi romani e Varrone
sumpta esse Merkelius staluit. Extat Varronis nomen liis locis:
II 21 postquam Dionysius Romulum sexaginta instituisse dixit,
addit: X�ya da Tlg�vnog Ovaqqcov iv aQyaioloyUttg ysyoa(pii',
quod quomodo sit accipieudum docet Merkelius 1. e. pag. CXIII.
II 47 e Varronis sentcntia Sabinarum quae pacem inter patres et
maritos conciliauerint numerum IOXXVII fuisse narrat et capite
quod sequitur antiquitates sabinas ex eodem auctore explieat.
IIII 62 denique fabula de libris Sibyllinis enarrata pergit: X�yco
(5' « T�QSVtt,og Ovkqqcov i6r�Qt]xev �v t?] 9ioloyi%rj nqay^axda.
uide Merkel. 1. c. CXVII.

Haec omnia ex antiquitatum libris sumpta sunt et quaeri
potest num Dionysius alios quoque Varronis libros in manibus
habuerit. quod baud magnam liabet uerisimilitudinis speciem cum
Dionysius nequaquam is fuerit, qui quo nos solemus studio omnia
quae ad antiquitates romanas quidquam facere uiderentur perue-
stigaret. Immo ex eis tantum doctrinam suam bausit, quibus non
sine magno incommodo uti potuit atque cum in uasto illo Varro-
nianae doctrinae thesauro omnia quae ad historiam institutaque
publica sacraue pertinerent cum puluisculo essent exliausta, reli-
cua non ita curans bis contentus fuisse uidetur. unum fortasse
praeterea Varronis opus inspexit, libros de uita populi romani. in
his enim ut e Seruio ad Aen. VII 176 scimus, dicebat 'quid a
quaque gente traxerint per imitationem' (cf. Krabner. 1.1. pag. 10.
Ritschel. pag. 508) atque cum in uorbis modo conmemoratis
quod Romani in epulis sedero solerent a Laconibus repeteret,
fortasse ad eundem librum referendae sunt quae apud Dionysium
tam saepe occurrunt Romanorum Lacedaemoniorumque suorum
conparationes. cf. Schwegler. I 252 adn. 4.

Oportuit sanc me nunc altcram omnis de auctoribus ali-
cuius scriptoris disputationis partem peisequi, qua de singulis
Dionysi loeis ex ordine disputans quem potissimum ubique au-
ctorem secutus esset inuestigarem. quod cum fincs tali scriptioni
propositos longe sit excessurum, nunc huic meao qnantulaecun-
que opellae finem inponam. ld saltein efi'ecissc me spero, ut
demonstraucrim quantopere ei errent qui Dionysium multa ipsum
cxcogitassc statuant reetissimeque iudicasse Niebubrium cum
diceret (schol, de bist rom. I pag. 44):

leb bin �berzeugt dasz er auszer in den Demegorieen und
pragmatiseben Kerlexionon durebaus niclits erfunden und nichts
absiclitlich versaumt bat; er verarbeitete seine Quellen freilicb
oblie Auswabl und sab nur darauf, wie rcicblicb die Materialien
waren, die ihm geboten wurdeu.

ADOLPHI KIESSLINGII VITA

Natus sum Chelmiae Borussorum die XV mensis februari
anni h. s. XXXVII Adolpho et Maria parentibus optimis qiios
inmatura mortc ereptos lugeo. fidei addictua sum euangelicae.
litterarum primordiis a patre inbutus a. LI gymnasium adii
Fridericinm Guilelmium quod Berolini floret directorc F. Kan-
kio. ubi postquam per biennium disciplina uu. dd. Boehmii
Bresemeri Drogani Schellbachii usus sum, inter scholae cathe-
dralis Numburgeusis alumnos receptus e Foertscbii Holtzii
Huelseni Liebaldtii Silberi auunculi dilectissimi doctrina et in-
stitutione egregios percepi fructus. ineuiite anno LV ad hanc
rhenanam litterarum antiquarum arcem migraui philologicis slu-
diis operam datums, atque euenit �uihi ut exacto anno recipe-
rer in seminarium pbilologicum et per quinquiens sex menses
iusigni fruerer disciplina Welckeri Eitscheliique. praeterea
scholis interfui Brunnii Buechelerique et Iahnii qui eximia co-
mitate studia inea fouit. quibus uiris omnibus grates ago maxi-
mas, plane singulares uero debeo Friderico Eitsclielio qui quam
praeclare de me meruerit pluribus me persequi non decet.

SENTENTIAE CONTROYERSAE

I De historiae romanae fide G. C. Lewis rectissime miper
iudicauit.

II Varronis saturae menippeae maiore ex parte conpositne
sunt sermone pedestri.
III Asellio apud Gellium I 13 'scripsit ad magistratum
Moelattensium sociorum amicorumque populi ro-
mani' scripsit.
IIII In Valeri Flacci uersibus liisco (1212): ^cAoquoreos uocat
ccce deos Neptunus et ingens Ooncilium: fremere et
legem defendere cuncti Ilortantur'. uocabulum 'lpgem'
mutandum est in 'regem'.
V Senecae controu. I ], 18 uerba corrupta sic fere resti-
tuendaputo: 'Interrogo hos iudic.es qitid me. hac occa-
sion e facere oporteat?'
VI Supplices nouissima Aescliyli fabula.
VII Polybi uerba V 5 sic cmendo: GvvuiG&av�yLSVog S\ y.al
iy. xov iteql xov nlovv �iajlovXwv avxmv xr\v xuxOTtQaypo-
Gvvrjv.
VIII Apud Dionysium I 32 ot <J' ovv 'Aoxa�sg � xd xs otlXa
�ic'KOGiiovv xo y.x�Gfia xo�g ol'y.o&iv vofi�jxoig XQWjievot.
y.al ieqcc l�gvovrca scribendum est.
VIIII Ars critica propter se ipsam quae exerceatur digni.ssima.
X Lessingius summus Germanorum poeta tragicus.





	FRIDERICO RITSCHELIO

P R A E C E P T O R I � AMAN�ISSIMO

			D � D ■ D

		ADOLPHVS ■ KIESSLING

				r-t-.:- '^-



			".:; ■'""■" ■■' ■ . ■ ■■■■'.- ■

		6_ quasi quae apucl Dionysium legimus omnia putem uera � uereor enim ne omnino de eis temporibus quorum llistoriam ille condi- derit certi aliquid statui non possit, ac multa apud ipsum ex tan t quae aut manifesti erroris relicuorum scriptorum conscnsu argu- antur aut suapte natura certam mendacii speciem prae se ferant. haec autem omnia ab eis acceperat, quos ut l'isones Antiates Macros alios quorum nomina iustum premit silcntium, effrenata fingendi liccntia antiquissimam populi roinani historiain ita cor- rupisse constat ut bodio uix paucissima in ucritatem uindicare liceat. quorum narrationes siqv�dem paullulum mutauit et ex- ornauit, id eisdem continetur finibus quibus Liuium saepius Polybi uerba leniter inmutasse scimus. Quae cum ita sint cam ingressus sum rationem ut quos potissimum secutus sit auctorcs ex eo ordine quem ipse (ant.I 6; 7) proposuit quacrerem; qua in re quantum Schwegleri bis litteris inmaturc crepti et Merkelii doctissimis profecerim obseruationibus, si tacere mallem quam hoc loco profiteri, ingratus essem.



		15 tcevov � ov ji�vov Alog v,al Hgceg xal 'A&)]vag v.al JloGsi- �covog v,a� twv allcav x. r. I. (VII 72) e lectisternii descriptione desumpta sunt; uide Liu. l.c. 'sex puluinaria in conspectu fuere; loni ac Iunoni uniim, alleriim Neptiino ac Mineruae e. q. s.' hinc factum est ut Dionysius fidicines conmemoraret qui antea apud Eomanos ignoti lectisterniis primum adhibiti esse uidentur. Cf. Cicer. tusc. disp. IIII 2, 4. Hand plus auctoritatis quam Fabio Dionysium Cincio Ali- mento tribuisse puto, cum ille semper fere idem quod Pictor rettulisse historiamque suani ex eius operc paene exscripsisse uideatur. ubique eniniFabi Cinciquenomiua coniunctainueniuntur cf. I 6. II 38- quod autem I 74 in urbis anno natali definiendo Cincius a Fabio discessisse traditur, inde boe loco a Dionysio grammaticum Cincium et Iiistorieuni confusos esse suspiceris. ) cf. Moiiimsen clironol. rora. pag. 156. In Escorialensibus exeer- ptis quaeDionysiauani eoniuratioiiisMaelianae uarrationcm nobis seruai'unt leguutur haece : oi ji�v �>) xa m.9avc�rara (ioi �oxovvreg ygayeiv myl zijg Malliov tskevzijg ovvco nuQadidc�y.aGiv. key�a&co �c y.al o �oxiav rpxov elvai f.ioi m�avog loyog a> x�%Ql]VTat. Kiy/.iog y.al KalTtovQVLOg «u^wptot Gvyyqayug.* (pag. XXXV ed. Didot.) quo loco aliquid turbatum esse uorba Kalnovqviog inc%i�qioi Gvyyqacpug indicio sunt. Calpurnio enim Cincioquo tam saepe nsus erat Dionysius ut liaec uerba, quao locum liabere possent si prima scriptorum illorum fieret mentio, prorsus languida essent atquc inepta. neque cogitari potest bic romanorum scriptorum te- stimonia graecorum narratiunculis �quas epitomatorem consulto oinisisse conicere liceat � opponi. imino scribendum est: Kaknovg- viog [y.al akkoi] inr^coqioi Gvyyqacpug. quodsi nero aliquid boe loco corrujitum esse concedendum est, non nimiae uidetur esse au- daciae statuere siue eius qui liaec excerpsit siuelibrarii culpa ante Klyy.iog uerba: (Pafiiog aal intercidisse ut hac quoque in re Cin- cius Fabi uestigia presserit et Dionysius more suo antiquissimo- rum annalium narrationein eamquo fide digniorem (uide Schwegl. // pag. 136) rccentioribus postposuerit. *) Verba 'Aevxiog K�yxiog avrjQ tav ix rov fiovlevzixov ovvs- Sqiov' demonstrare uidentur haoe non ex ipso Cinci opcro esse sumpta, sed o scriptore alio, fortasse ipso iuniore Cincio cpii proaui 'senatorii' auctoritate conimenta sua uenditabat.



		16 Gincium inter scriptores romanos exeipit M. P o r c i u s C a t o qni primus patrio sermone patrum res gestas seribere conatus est. lmnc uirum a Dkmysio negleetum non esse docent ca quae in prooemio antiquitatuin legunlur: � va d iy. roji' laxooiav ttvaXsfyxfievog ag ol nQog ctvxav snaivovjisvoi Pcofict�oi Ovv�yQcnpai', �OQ'/.iog t� Kaxtov y.ctl 'PcifSiog Ma^ifiog y.al OvaX�owg Ai'xievg y.al Aiy.lvviog Maxso A�hol xs v.cn rilkioi y.al KalTtovQvioi. y.al �xcQOl av%vol TXQog xovxoig av�qzg ov/. cKpaveic. I 7. hacc accuratius simt expendenda. Dionysium enim qui in hoc prooemio limando et perpoliendo summam conlocauerat curam, ut id quasi b(i(ia xi\- lavyig ipsius operis proponeret, latinos quibus usum se essepro- fitetur scriptores eo quo nunc leguntur ordine sino consilio po- suisse crcdi nullo modo potest. neque ucro secundum temporum quibus uixcrunt rationes enumevauil cos, siquidem Piso uetuslis- simus auctor in fine positus est post omnes illos Aelios Gellios Macros Autiates quos actate longe praecedit. restat igilur ut se- cundum auctoritatem quam apud se obtinuerint conlocasse eos Dionysium iudicemus; tertia enim si quid uidco ratio non extat. atque duo discerni possunt scriptorum genera; priores enim plenis nominibus eo quo uixeruut ordine enumerantur : Tloqy.iog te Kaxatp ■y.al (Dufiiog Md^tfiog y.al OvaliQiog Avusvg y.al Aixlvvwg May.iQ ; bis igitur plurimum auctoritatis Dionysium tribuisse per se est uerisimile. relicui uero: A�hoi Filhoi Kalnovqvioi y.al exeqoi cvyvol quasi appendicis loco negligentius adiciuntur neque tem- porum ratione seruata neque nominibus plene positis. plurali etiam Al'hot, e. q. s. cum unum tantum Tuberonem, Gcllium, Pisonem nouerit Dionysius uituperationis *) aliquid inesse unus- quisquo sentit. atque Aelium quidem primo loco nominat quia cum Tuberonum familia summa ei erat necessitudo: uide iudic. de Thucyd. J ; 55 fin. sequitur Gellius qui cum uberrimum de historia romana condidisset opus, prae relicuis Dionysio placere debuit; claudit agmen Piso, qui per priorem archaeologiae partem

		*) Recte iudicailit Nipperdeius Philol. VI 130: quod plurali posita essent nomina inde nullo modo consequi plures Aelios Gellios Pisones Dionysium significare uoluisse. quamobrem uerba haec nihil faeiunt ad O. Iahnii certissimam de Pisone antiquario coniecturam riouo ar- gumento confirmandam,

			:^. ..



			�20

		ciiiae enumerantvu'. praenotnen denique Sitov�iog pro Sitovfjiog antiqmim indicat scriptoren). Quo erant ea qua e adbuc tractauimus incertiora, co certius iudicare possumus de scriptors ad quem nunc est progrediendum. dicendum enim mihi est, ut eodem quo Dionysius ordine singulos percenseara, de Valerio Antiate, cui illum multum tribuisse et ex eis quae supra exposui est consectariuin et argumentis ali- unde ascitis probari potest. etenim Valerius ex eorum scriptorum erat numero, qui Polybium sectati nou solum quid factum osset pronuntiare sed etiam quo consilio quaque ratione gestum esset demonstrare uoluerunt. Vide Asellionem ap. Gellinm V 18. quantopere uero hanc ipsam ob caussam Dionysio gratus fuerit patet, quoniam ille idem in anliquitatibus suis consilium secutus uix aptiorem et clarioreni auctorem ducemque repperire potuit. Antiatem enim solum ex omnibus annalium qui uocantur scri- ptoribus usque ad Arnobi tempora propter operis ubertateni ser- monisque proprietatem lectitatum esse probabile sancest; scimus certe Plutarchum, cuius aetate perpauci tantum illorum bistori- corum supererant, Antiatis annales multo saepius quam uolgo creditur conpilasse neque quisquam grammaticorum eum propter dicendi genus o�loiv.ov nel priscorum scabritie infectmn notat, duin modo lioc unum excipias quod saepius apud eum (ales per- fectorum reduplicatorum f'ormae quales sunt spepondi memordi aliae repperiebantur. Liuius saltem nusquani eos scriptores qui omnium consensu ut tenues et inuenusti despiciebantnr, Pisonem Postumiura alios tam acri uituperatione insectatur, quam in An- tiatem ubi res ferebat inuelii solet et ita prodit, quod uerissime statuit Liebaldtius (de Val. Ant. pag. 20) 'se inuidisse claritudini et auctoritati qua Valeri annales baud dubie ob ubertatem suam et quod accuratissimi habebantur floruerunt.' Etsi autem omnibus bis indiciis eo deducimur ut Antiatem a Dionysio neglectum non esse iure nostro statuerc possimus, tarnen inde grauis nonnullis exoriri possit dubitatio, quod semel tantum eius mcmoria apud Dionysinm extat II 13: Kel�oioi, cos ft�v oi nlstovg youcpovGiv �itl x-�jg o�,vx)jxog xav vnijQEGL�iv � ■� rag � OvaXsQiog o Avxitvg cpi]Giv ml xov 'ij-yejiuvog avxwv (inserit B) xovx t'/fivxog (sity/7?) xovvof.ia. uidebimus autem liacre sententiam nostram non modo non infringi et debilitari sed non leniter firmari.




21 cum eiiim Dionysius plerumque auctorcs suos tune tantum pro- ferat, ubi ab ca quam ipso pro ucriorc amplexus est sontentia re- cesserunt remque alia ratione exposuenint, liinc nihil aliud col- ligere possumus, quanieum in plerisque rebus ctimValerio sentire. quod quoniam singulis conprobemus exeinplis opus est, primum ca proponam quorum Antiatem auctorem esse constat, deinde ea de quibus ultra probabilitatom progredi non liceat. Certissimum est iudicium de eis quac V 39 de praemio quo populus romamis M. Valeriura decorarc uoluerit leguntur liaece: �■ idict �s daxsota xcov av�gav Ovctkeoho �cooscw xonov slg oi'xtiGiv sv rrJ xqarlGxw xov Tlakavxiov �o&tji'ai, jtort xcig sig x)]v '/.uxaaKSvtjv �anccvacs-A xov S)j^iosiov �/OQtjys�Gi�ai. xavxrjg xijg oixlctg, tiuq rjv 6 lukr.ovq sGxi\xs xavyog, cd xkiGicc�sg &vqcu fiovai xdv sv xf> Pc�fij; �rjfioslcov xs y.a� ISiwvixmv ol'xcov slg xo s%co (.isoog civoiyovxag. idem enim Valerium rettulisse, scd ita ut a relicuis scriptoribus qui doinum tantum Valerio publice aedificatain esse tradiderant dis- sentiret, ex Asconio Pediano scimus in Pison. pag. 13 Or. 'Valerio Maximo ut Autias tradidit inter alios honores domus qtioque pu- blice aedificata est in Palatio; cuius cxitus quo magis insignis esset in publieinn uersus deelinaretur, hoc est extra priuatum aperiretur'. Porro ea quae de Numa apud Uion. II 60 reperiuntur, qui ut ciuibus commercium sibi cum deis esse persuaderet, pri- moribus ciuitatis conuocatis caenam opiparem splendidissimam- que adposuit, qualem sine deorum auxilio numquam conparnre potuisset, ex Antiate fluxissc demonstrat Plutarchus Nuinae 15. ibi enim inter t'abulas do Numa relatas primum baec cadem de caenae adparatu lautissimo narratur, additur autem alia de Ioue eliciendo, quam apud Arnobium V 1 ipsius Valcri uerbis perscri- ptam lcgimus. cuius uerba si cum Plutarclii 1. c. conparamus hunc ox ipso Antiatis opere hausisse adparet ueriquo fit simillimum priorem illam narratiunculam ex eodoin scriptoro esso petitam. inde autem quod Plutarclii uorba a Dionysio modo ita receduut ut eumHalicarnasei libris usum esse cogitari ncqueat, modo pror- sus cum eo congruunt, utrumque ex uno codomquo foute sua hausisse euincitur. quod quam uim habeat ut magis intellegatur utriusque uorba subiciam

	Plutarchus ksyzxui yovv nors xctki-
		Dionysius xdkhcivxct'Pa^dCmv aokkovg xcel ayct�ovg



				22

		Eig xr\v olxiav �v fj �icaxa^Evog Exxty-/(a- VEV, ETXEixa �Ei^avxa xoig iX&ovGi xa ev- �ov xfj xe ciXXr] xaxaGxEvy cpavXag XE-fp- Q�jyrjf.i�vc< xal �y xal xwv stg tGxiaGiv o'/Xixy\v �Ttixtj�E�av avtoga, xoxe fi�fUTiaX- kc�XXEG$ca xeXeveiv Eig �Gn�qav Se xa- Xe�v avxovg inl xo �sinvov naQuyEVOjx�- voig ds xaxa xtjv ano�Eix&eiGav cogav int- �e�^cu GxQwpvctg xi TioXvxsXeig xal XQuni- �ag i%7io)t.iax(ov yt^iovGag noXXav xal xa- Xwv, �GxiuGiv xe avxoig naQa&Eivai xaxa- xXiQeiGiv anuarjg E�co�rjg, ijv ovd av ix noXXov nuvv XQOVov 7caQaGxEvaGaG&ai, ■�■
	Gag �nl zr\v xqctn�^av om. oXiyovg tcov itoXi- twv gxevi] te cpctvXcc xal *�E171VOV EVXlXsg mxVV TtQO-* �6&IU xal �rj^ioxix�v. aQ- l-Ctfl�vCOV �� ElTtVElV �ft- fiulcov X�yov cog >; &sog fj GWEGXIV )]XOL TTQOg KV- XOV, OthpVlSlOV ET�l�EltfXL x�v XE oixOV �XTtCOfldxCOV 7ckrjQtj tioXvxeXcov xal xag xQcm�frtg oipcov xe Ttcano- SuTtav xal naQaGxEv�jg �atyiXovg yEj.iovGag.

			*QU�IOV 7jV.*

Accedunt uerba ex Antiate a Dionysio ipso prolata quae supra iam transscripsi (II13), neque neglegcndum est quod Valeri sen- tentia quantumuis a relicuis discedens tarnen a scriptore nostro non abiecta sed potius probata esse uidetur, siquidem eorum quo- que quae I 87 de Celere Remi interf'ectore leguntiu' Antialem esse auctorern recte Liebaldtius e Serui uerbis (ad Aen. XI 603) collegit. Nulla uero re raagis excelluit � ut ita dicam � Valerius quam numeris aut immodice augendis aut prorsus noue fingendis, quod crimen nemo ei acerbius et acrius exprobrat quam ipse ille Liuius, qui quae est eius axQiG�a per totum tertium librum pas- sim ab ipsius auctoritate decipi se passus est. ubicuuque igitur Dionysium eiusdem culpae obnoxium deprenderimus, recte An- tiate eum confisum esse credemus. quod factum esse uidetur in- primis V 42: iv xavxaig xaig pee/eng Safilvtav xe xal xwv Gv(i[ia%a>v an�&avov fiiv aficpl xovg (ivQiovg xct� XQiG%iXlovg xeti nEvxaxoctovg [add. AB] aiy^iaXcoxoi 6 iXijtp&i^Gav XETQaxig%iXtot, xal Stax�Gioi. conferre licet Plutarclmm qui (Poplic. 20) quot Sabinos Dionysius 1. c. Poplicola IIII consule caesos esse rettulit, tot a M. Valerio consule interfectos narrat: SvgI ixa%aig (iiyaXaig o Magxog �vlxrjGEv � av �v xy �evx�qu firj��va Papaicav ano^aXcov xqiGiiXlovg inl ^.vqioig tav itoXsplav uvecXev. attamen nee Plutarchus nee Dionysius er- roris est culpandus cura Valerius inueniendi nouos eosque diuer- 8os numeros tam fuerit pareus ut in his contra Sabinos bellis non



		...... ........."^;"~...............~ ~~~

25 quidem conciliari potcst. Etsi enim multa insunt quae bene cum illius uerbis concinant, tarnen bis inmixta sunt alia quae sumpta esse non possunt nisi e scriptore alio eoque satis uestusto. ut unum adferam, possis opinari expressa esse e Dionysii V 41. 42 quae cap. 22 de Poplicolae in Sabinos incursionc narrantur nisi statim legeremus baece: �oGrov^iog pev yctn Bcdfiog o yc^tjioog uvxov rqiaiiXloig onXhctig � rtQoel�wv k. r. k. quod unde acce- pisse Plutarchus putandus est, siquidem Postumi Balbi nee apud Liuium nee apud Uionysium nlla occurrit mentio? ccrte nerno tam bene Valei�orum stemma nouit quam Antias et ipso e Va- leria gente ortus. cum autem huius Postumi memoria cum reli- cuis quae in illo capite narrantur sit coniimctissima, totam Po- plicolae oxpeditioneni csse ex eodem scriptore rcpetendam est consentaneum. aceedit quod ca quae cap. 13 de quadriga fictili in fastigio Capitolii posita legimus apud Plinium quoque repe- riuntur XXVIII 18 qui liane f'abularn, si ex indicis scriptorum ordine secundum II. Brunnii praeclarum inuentum coniecturam capere liect, ex Antiate oxcerpserat. bonores denique M. Valeri a Dionysio ex eodem scriptore toste Asconio relati eisdom fere uerbis apud Plutarclium cap. 20 conmemorantur, neque in aliain ualet partem quod et Poplicolae in liberanda re publica partes magnopere sunt auctae et amplincatae, et praeter Clocliae Va- leriae cuiusdam laudes relicuis scriptoi�bus ignotae celebrantur*). Quae si omuia reputo, ad eam quam proposui sententiam necessario ducor. quae quam uimliabeat in Uionysium est iuprojia- tulo. si enim concedendum est Antiatcm praecipuum esse auctorem Plutarcbi, idem de Dionysio statuere cogimur, cum eorum in quibus a Liuio dissentiens cum Plutarclio facit eundem auctorem liabuerit sit necesse. quod quanli sit uno patefaciam exemplo. LiuiusPi- soneni secutus (cf. Pisonem ap. Geil. n. a. XV 29) Collalinum pro- pternom.en inuisum fuissc ciuibus et consulatu ante VitelHorum Aquillioruijique coniuralionem abdieassc se narrat. longe aliler Dionysius et Plutarchus qui eum propter nimiam in adulescentes coniuratos clementiam incurrisse in susjiitioncm rcferunt. quodsi

	*) Huc referri potest quod tcste Plutarcho in pugna apud siluam Arsiam conmissa tredecim milia Etniscorum eecidere, de ciiius nu- meri ratione singulari uidc quae supra pag. 10 dixi in adnotatione.

			......; . � .......



			�2S

		notarentur. praecedunt autcm uerba liaccc: 'primus enim ludos saeculares exactis regibus post Eomam conditam annis CCXXXXV a Valerio Publicola institutos essc %,% ._i: * ad XV uirorum com- mentarios anno CCLXXXXVIIl M. Valerio Sp. Verginio cos', et recte boe quoquo loco ad Antiatis auetoritatem in eis quae iuterciderunt a Censoriuo prouocatum f'uisse ueteres editores in- tellexerunt. ille enim ludorum saeculariuni antiquitates eo ae- curatius perscrutatus erat, quod eorum origo e familia Valeriorum et prisco Voleso repetebatur. ef.Valer. Maxim. Il 4,5. aptius autem ei uisum erat Valerium Poplicolam uindicem libertatis bos ludos instituisse uel potius e sacris gentiliciis in rem publicam fradu- xisse quam M. ValeriumLactueaniconsulemanniCGLXXXXVIII qui nullo alio facinore inclaruit. atque Plutarchus in bac quo- que re Antiatem secutos Poplicolam quartum consulem e libris Sibyllinis Diti patri ludos feeisse tradit (Popl. 21), in eo quidem falsus quod pro altero Poplicolae consulatu quartum poneret. uerba enim Censoriiii 'annis post Romam conditam CCXXXXV' aunlim ducentesimum quadragesiinum sextum significant, llac autem Poplicolae lande nou sibi satisi'ecit Valerius sed longius progressus ab boe sacri�cio lustrorum quoquo instaurationem re- petiit. pleraque enim lustra quae a Dionysio per tempora ante cladem gallicam conmemorantur ad boe initium sunt eonpositi. inueniuntur autem baece: a. u. c. CCXXXXVI (Dion. V 20) CCLVT (Pion. V 75) CCLXI (Dion. VI 96) �CLXXX qui de- buit esse C'CLXXXI (Dion. VIIII 36). couucnit denique ipsius eensurae initium, quae a. u. c. CCCXI iustituta esse fertur. Ab altera parte extant lustrorum notationes quae cum bis millo modo eonciliari possunt a. u. c. CCLXXXVIIII (Liu. III 3) et CCLXXXXI1II (Liu. III 24): census enim boe anno coeptus est instilui, etsi CCLXXXXV demum lustrum est condituin. ne autem bane diuersitatem ad diuersos Liui Dionysiquc auetores referamus uctant ipsius Dionysi ucrba quibus lustrum anni CCLXXXXV nouisse sese significat (XI 63) et praeterea per totum tertium librum saepius Antiatis auctoritate usuin esse Li- uium constat. ueque casu factuin esse potest quod in alteram liane lustrorum seriem quadrat annus alterius eensurae CCCXVI1II, quam primam fuisse rectissime suspieatus est Mommsenuscbronol. pag. 90. rnira sane est Liui inconsiderantia qui cum ad annum



		2(1

	CCCXI eensores quinquennales institutos esse tradiderit non animaduerterit turn anno CCCXVI, non CCCXV1III nouos censo- res creatos esse oportere. qui autem factum sit ut Valerius An- tias tam s�bi non constaret et cum ab initio recte sexto quoque anno lustrum notaret subito e ratione excideret, difficilis res est explicatu. id unum certum uidetur eum in monumentis ue- teribus censuram anni CCCXVIIII repperisse; fortasse autem lustrum anni CCLXXX demonstrat eum lcniter deflexa ratione

pcdetcmptim per annos CCLXI�CCLXXX �CCLXXXV1111 ad uerum censurae initium uoluisse peruenire. Vnum est quo iure aliquis sententiam mcam refutare posse uideatur. quid enim quodDionysius hos numeros non e libris liistoricorum sed ex ipsis ccnsorum monumentis accipere potuit? sane Dionysium et com- mentarios et tabulas ccnsorum nouisse negari nequit. priores qui- dem qu.'S I 74 conmemorat non ultra censurae initium progres- sos esse suapte natura intcllegitur; tabulas uero ccnsorum eum ipsum inspexisse neque ex eis uerbis quibus eoruin facit mentio- nem (IIII 22) colligitur neque omnino credi potest eum tam dili- gens in harum rerum exploratione posuisse stadium, quorum enim practerea oxcitatur auctoritas librorum teqwv te v.ai uitoQ-irmv (XT 62) cos Dionysium non ipsum uidissc sed c Licini Macri an- nalibus nouisse statim ostendam. extat denique monumentorum priscorum memoria borunce: annali um pontificum quos ui- dit, Polybius I 74: ovS ln\ zov nuou ro�g uq%ie(>evGi � certissima hacc est Nicbulirii coniectura � v.ei^�vov Titvay.ug �/.. x. A., com- mentariorum pontificum in quibus Fortitnae muliebris bis locutac prodigium erat relatum (VIII 56) quorumque testimo- nium e Varrone sine dubio sumpsit, et librorum sacrorum (quos item pontificum commentarios fuissc suspicatur Scbweglerus) X I : xojii�rj � ollyct ziva lv ugeag i)v j5i'[3loi,g cinov.slp.svec a v�[ioiv il%e �vvafLiv. Antiatem excipit L i c in i u s M a c e r qui singularem inter ro- manarum rerum scriptores antiquos tenet locum, siquidem primus ad netera monumenta animum aduertisse eaque accuratius ex- plorasse uidetur. quod non tam ipsius diligentiae laudi duxerim quam totius illius saeculi quo studium antiquitatis romanae ef- ferbuerat ingenio. intpliogebant enim uiii doeti uetustatem non posse explicari nisi e patnim monumentis, sacerdotum magistra-



			':" -,--«",■ '-

		33 in re insignis est foederis Latini a Sp. Cassio icti memoria (VI 9�), cum ipsam foederis tabulam Dionysium uidere non potuisse a Cicerone doceamur pro Balbo 23, 53. 'cum Latinis omnibus foedus esse ictum Sp. Cassio Post. Cominio cos. quis ignorat? quod quidem nuper in columna aonea meminimus post rostra in- cisurn et perscriptiim fuisse'. neque enim Cicero.sic loqui potuisset si ipsa columna etiamtum extaret. e Cassi autem foedere excer- pta esse nomina triginta populorum latinorum qui apud Feren- tinum lucum coniurarunt (Dion. V 61) certissima est Selwegleri coniectura (hist. rom. II 324 adn. 3). unum tantum addam, eam quoque Dionysi partem, qua Cassiae lagis agrariae historia enar- ratur e Licinio uel ut accuratius dicam e recentiore scriptore qui a popularium stetit partibus desumptam esse arbitror. quod ut tam confidenter contendam summa tnoueor similitudine quae inter Cassiam Semproniamque leges frumentarias intercedit. monuit iam Niebulirius (hist. II 190) eam Cassi legem qua populo pecu- niam pro frumento siculo expensam reddendam esse censuit e Tib. Gracchi rogatione ut pecunia Attali populo romano distri- bueretur esse fictam, et accedit quod, ut apud Dionysium (VIII 72) Verginius consul Hernicos Latinosque ad comitia urbem in- gressos eicit, sic Fannius consul socios qui ad legem C. Gracchi de sociis pop. rom. sanciendam undique conuenerant egredi iusserat. neininem ucro aptius hoc modo Gracchorum memoriam restituere Semproniarumque legum initia e summa uetustate repe- tere conatum esse puto quam Liciuium Macrum tribunum tur- bulentum qui strenue optimatium poteutiam frangere ausus est. quo in studio ue ab eo quidein abhorruisse eius audaciam ut hi- storiam corruinperot atque uitiaret, luculento nuper ostendit exemplo Mommsenus (chron. pag. 90). non erat igitur cur mira- retur Schvveglerus quod apud Dionysium et Liuium iuter ea quae Cassia lex praescripsisset inueniretur ut Latini Hernicique par- tem agri publiei acciperent, cum hoc quoque e Tib. Gracchi lege sumptum esse adpareat. Restat utGabinum quoque foedus (Dion. MI 58) ex eodem auctore excerpi potuisse moneam. Quo haec accuratius exposui eo breuius nunc mihi dicendum est de Aelio Dionysi auctore, quem eundem esse atque Liui au- ctorein Q. Aelium Tuberonem certum est. Quanti eum fecerit Dionysius et ex eis patet quae supra exposui et his eius uerbis 3



		37 nnque id eis quae in fragmentis Ambrosianis XII 10 leguntur in- fringitur, cum ea ad mores illius saeculi describendos spectent; immo saepius factum esse potest, cum Piso ad hanc potissimum partcm animum adtenderit, ut Dionysius eiusmodi plura ex eo excerpserit, in ipsa rerum gestarum enarratione alios eosque uberiores auctores secutus. hanc meam sententiam inde confir- mare possum quod Pisonianorum annalium uestigia in prioribus tantum libris comparent, in relicuis nero frustra inuestigantur. Scimus, ut nonnulla proferam exempla, Pisonem secessionem plebis in Auentinum, non in montem sacrum factam esse tradidisse (Liu. II 58): tantum abest ut Dionynius Pisonem sequatur ut ne conmemoret quidem discedentem eius in alias partes narrationem. Porro ille primum duos tantum tribnnos plebi factos esse auctor erat cum Dionysius statim in monte sacro quinque creatos esse tradat (VI 89). quantopere autem in caussis quibus effectuni esset ut Collatinus a ciuibus expelleretur explicandis disscnserint, iam monui. Contra in prioribus libris Pisonis etiam nomine non addito rationcm babitam esse multis conprobari potest exemplis. uelut, ut a quinto incipiam libro, ea quae V 35 de statua Cloeliae posita referuntur prorsus cum Pisonis testimonio apud Plinium XXXIIII 13, 29 conspirant. quod enim Plinius statuam ab obsidibus ipsis dedicatam esse scribit, Dionysius autem a patribus obsidum, nibil refert cum ille Pisonem minus accurate exscripserit. Dignum autem est coumemoratione quod Dionysius hanc statuam non uidit � tavrrjv rjfisig fiiv ovxsti xeip�vip' evoofiiv (1. c), cum Plu- tarchus qui tamdiu post uixit seribat (Popl. 21) avdxetrui ecv- �yiug avrijg cf. Schwegler. II 56 adn. 27. uidendum est num hoc ad Antiatis auctoritatem quam Plutarchus sequi quam ipso cogi- tare maluit sit referendum. Deinde duplex erat de Tulli Hostili morte opinio: Dion, III 35: xaTanoyod-ijvcu Ss rrjv olxiav ol fisv vno xsquvvov kcfovai, {irjvtaavTOg rov 9eov dl ofoyaoiav Isqc�v rivtov � ol �� nlslovg l� av&Qconlvrjg cpcialv �mfiovXfjg rb na&og fevis&ai. � iyco 8e rovroi' fiev ov ��%o(ictL rov l�yov ovr aXif�ij vo[il�a> uv�s ni&avov. ra �� Troor�oco fir�AAov ngogri&efiivog x. t. I. 'm eorum uero numero qui Tullum coelitus tactum esse credide- runt, Pisonem fuisse e Plinio scimus II 53,140. Denique ea quae de Numae morte referuntur: xcd &avarmv rov qkGtov ireXevTijGEV



		40 tero reriim lmmanarum � errat enim Merkelius (prol. in fast. p. CXIII) cf. Krahncr. de Varronis antiq. p. 16. � uberrime deli- neauerat. quantopere antem eins copias eonpilauerit Dionysius unuin apte demonstrabit exemplam. ait. (I 55) f)v yag xi &�(S<pcc- xov ctvxo�g mg fiiv xivsg XiyovGiv �v AwSarvt] ysvofisvov. cog S i'xc- goi ygctcpovGiv tv Egv&ga�g x. x. X. quibuscum conferas Serui ad Aen. III 256: 'utVarro in secundo diuinarurn (lego: humanarurn) dixit oraculnm boe a Dodonaeo Ioue apud Epirum acceperunt.' attamen ipse Dionysius cnm paullo ante quae Acneas in Epiro perfecisset enarraret (I 5l) eos quos oracuhim boe Dodona peti- tum esse dixerant secutus est. lcguntur autem ibi liacce: Aiveictg, Si Kal oi �xpc/ioxaxoi Gvv ctvxw xov Gxgaxov SiavvGccvxsg tjfisgmv Sv&v o&ov slg AcoScovrjv aqjixvovvxai jcpi/tfOjHEi/ot ra d-em � aveX�- jxevoi Si %gy]G(iovg � snl xo vavxixov acpixvovvxat., xexxaguv fia- XiGxa tjfiEQwv SieXfr�vrsg o�ov" SijXo� Si xa� zr\v �g Bovxgaxov xwv Tqc�cov TtctQOvGluv X�cpog xig, w noxi (lego : x�xe) Gxgctxon�Sco �%gij- Gavxo Tgota xalovfxsvog. Verba ultima inde a �ijXoi a solo Vrbi- nate codiee Lapique nersione sernata sunt, sed uide quam eis conneniant quae apud eundem Seruium III 349 leguntur: 'Idem etiam Varro Troiam Epiri ab Aenea siue a comitibus eius Byo- pator nuncupatam docet, ubi Troiana classis Aeneam expectasse sociosque eius castra in tumulis babuissc momoratur'. non ba- beo quo uocabulum corruptuin By op at or commode expediam, suspicov ibi latere nomina comitum et dum melius inueniatur ut: Gya [et] Patrone scribamus suadeo. neque est quod cogat ut baec cum Ritscbelio a Seruio e Varronis legationum libris sumpta esse statuamus. Porro quae in eodem capite extant: oi Si Gvv Alviia TtonqGapsvoi xr\v an�^ccGiv ov xa& 'sv %mglov rijg IxaXtag, aXXa xct�g fiiv nX�Gxaig vtxvG� ngog ttXQCtv lanvyiag ogfii- Gafisvoi, rj x�xs �aXsvx�vog iX�yero, ra�g Si Xoma�g y.ara xo xaXov- ft�vov 'A&rjva�ov, ev&tt xa� avxog Aivelag sxvy%avsv irtifiag IxaX�ctg x. x. X. rursus e Varrone manarunt. primum cnim bac occasione factum est, ut Aeneae cum sacrificaret Diomedes uiderctur et ille ne inimico uiso turbaretur capite uelato sacrificium perageret: rovg 6 an sr.si.vov ysvojx�vovg rag sv ri xmv nsgi tkc hgovgy�ag vo- {itjicov xcd xovxo Siaxrjgs�v (XII 22) eandem nero buius moris caussam e Varrone refert Seruius II 166. tuin apte huc quadrant qua de Sallentinorum origine e Varronis humanarum rcrum an-



		41 tiquitatum libris profert Probus (ad Ecl. VI 3l). quod enim apud illum liaec e tertio antiqnitatum libro excerpta esse legitur errore factum et in 'II libro' corrigendum est. Grauissimum uero est quod ne Graecas quidem fabulas aliter quam e Varrone nouisse uidetur Dionysius. argumento sint fabu- lae de Dardani genere et prole satis fuse 161. 62 expositae, quas ad alterum humanarum rerurn librum referre non dubitabimus, si oa quae de Varronis doctissima dispulatione nobis seruata sunt perlustrauerimus. sunt autem baece: Seru. ad Aen. III 167 postquamDardani originem satis accurate exposuit addit: 'Graeci et Varro humanarum rerum Dardanum non ex Italia sed de Ar- cadia urbe Pheneo oriundum dicunt'. ibid. III 148: 'Sane hos deos Dardanum e Samothracia in Phrygiam, Aeneam uero in Italiam e Phrygia transtulisse idem Varro testatur'. Schol. Bob. in Cic. pro Sestio pag. 299 ubi origines Atticae nullam aliam ob caussam, ut uidetur, accuratissime referuntur quam quod in At- ticorum regum serie Erichthonius enumeratur, cuius nomen iam a Dardani filio Erichtlionin, o'g uit�vxuv ctvd-gconav evdaifiov�GuxTog UyExca ysviad-ai. (Dion. I 62), erat occupatum. ) Albanorum denique regum tabulam ab Alexandro fictam et a Castore propagatam (cf. Mommsen. chronol. pag. 152) e Varrone euni accepisse suspicor. qui quo indefesso studio omnia quae ad origines urbis inlustrandas pertinerent collegit, haec certe non neglexit. Vnum ad dam: mirum enim est quod fabulae Graeco- rum de origine urbis quae apud Dionysium I 72. 73 leguntur cum eis quae a Festo u. Roma, Seruio ad Aen. I 273, Plutarcho Romul. 2 congesta sunt in multis prorsus conspirant, cum in aliis omnes lii scriptores in diuersissimas abeant partes. aut igitur eos otnnes* ipsos in has res inquisiuisse et obscurissimos Graecorum scriptores, Promathiona Oliniam Alcimum alios euoluisse sta- tu en duin est, quod parum habet probabilitatis aut, quod multo ueri est similius, concedenduin eos omnes ex uno eodemquo fonte quae sibi memorata digna uiderentur in suum usum conuertisse. *) Eodem spectant Varroniana quae Augustinus de ciu. dei XVIII 10 fin. e libris de gente populi roinani adfcrt � uide Krahner 1. c. pag. 24 adn. 25 �. fortasse in illis ea quae in aiitiquitatiim libris quasi in transcursu perstrinxerat tantum, .accuratius erant cxposita.