TE SOTTamp;^iM, atSTiWT UV.
BIJ M. WYT fe^Q^N^
Drukkers van het Nederlandsche Zeadcfis^TWröi^^
1877.

Vityegeven door de H.H. B. J. ADRIANI en E. LAUKILLARD
ie Amsterdam, H. BBOUWER ie Zwolle, M. D. DEELEMAN
te Rotterdam, A. DROST, DZ., te Delft, C. P. HOFSTEDE
DE GEOOT te Kampen, B. CH. LEDEBOER ie Loenen aan de
Vecht, en C. SEPP te Leiden, Gecommiiteerden van het
Nederlandsche Zendelinggenootschap tot het opstellen, ver-
zamelen en uitgeven va» kleine Stuijes ter bevordering van
Eiiangelische kennis en godzaligheid, ook by min geoef enden.

Verloren eu vergeten schier in den Indischen
Archipel, op gewone kaarten hoogstens door
een stipje aangeduid, ligt het eilandje Savoe.
Gg zult het vinden westwaarts van ïimor
(tot welks Residentie het behoort) 101 graden
bezuiden den Evenaar, op 122° O.L. Met
het nog meer westwaarts gelegen kleinere
Randjoewa (ook wel minder juist aangegeven
ale Banjoan of Raei Djoea) eu het nog
iets westelijker en nog kleiner onbewoonde
Dana maakt het de groep der Savoe-
eilanden uit. Het is te arm en te weinig
Vruchtbaar tot hiertoe, dan dat het eenig
Voordeel zou hebben afgeworpen voor de
Nederlandsche schatkist. Het Gouvernement
^eeft er dan ook weinig voor gedaan. Maar
christelgke liefde heeft het gezocht. En

De zendingsgeschiedenis is een krachtig
hulpmiddel om ons geloof te versterken. De
gebrekkige werking van het Evangelie in de
christenwereld geeft ons veel te zien, wat
het geloof op de proef stelt en schokt.
Maar een blik op de heidenwereld getuigt
telkens weder, dat het Evangelie de levens-
kracht is voor den mensch, de kracht tot
verlossing en verheffing van elk volk, eu de
arbeid, daar met ernst en liefde beproefd
getuigt, dat de mensch geschapen is tot God
en dat de volkeren vatbaar zijn voor het
Evangelie.

(1) In de hoop, dat mijne lezers .meer bijzonderheden
omtrent dezen merkwaardigen zendingsakker wenschea te
weten, dan ik hun Uier geven kan, en opdat zij de leidende
hand Gods in deze onze missie op Savoe mogen erkennen,
verwijs ik hèn naar de Maandberichten v. h. N. Z. G.
1871 : 5; 1872: 10; 1874: 3; 1875: 2, 5, 6, 12; I87G; 6, 11;
1877: 3, 5; en naar het Tijdschrift: Mededeelingen van
wege het Z. G. XV: bl. 102, verv.; XVI: bl. 28), verv.
en XIX : bl. 54, verv., 188 verv. cn bl. 205, verv.

schijnlyk op tot ■voor zevenhonderd jaren,
toen NGARA RAI, een afstammeling uit het
zevende geslacht van kieka (die voor den
gemeenschappelgken stamvader der Randjoe-
neezen en der tegenwoordige Savoeneezen
geldt) met zyne vrouw van Randjoewa naar
Savoe trok. Hun talrgk nageslacht bevolkte
deels de naburige eilanden, deels, voor
zoover ze op Savoe bleven, verdrongen ze
allengs de oorspronkelijke inwoners, totdat
eindelgk een vyftal zonen van een lid uit
dit geslacht in zyne nakomelingen de bevol-
king schonk aan de vijf tot op onzen tijd
bestaande districten van het eiland, Seba en
Mania ten noorden, Timoe ten oosten, Liaai
ten zuiden en Mesara ten westen, waarvan
Mania evenwel thans bij Seba is ingelijfd.
Deze geschiedenis is in den volsten zin tot
nu toe geweest een strgd om het leven, waarin
alleen gold het recht van den sterkste in list
en kracht. Een onrustige, oorlogzuchtige
geest is daardoor een heerschende karakter-
trek der Savoeneezen geworden. 7Aj zitten
geen oogenblik stil, hebben de bewegelyk-

heid van eekhorens, hebben geen bestendig-
heid genoeg om te arbeiden, dat zij aan de
vrouwen overlaten, terwgl de zeldzaam weinige
behoeften, die zij hebben, hen daartoe ook
niet dringen, en door dat onafgebroken
oorlogen onderling eeuwen lang, de geringe
natuurlijke vruchtbaarheid van den rots- en
kalkachtigen bodem ook weinig bestreden en
overwonnen is. Het stelen is hun bg vol-
slagen gemis van erkenning van eigendoms-
recht, tot eene tweede natuur geworden,
zoo ook liegen en twistzoeken. Van het
eerste dragen hunne priesters een goed deel
der schuld, van het laatste hunne Hoofden
of Radjahs, die altijd oorloogden. Merk-
waardig is het, dat zij deze hunne ingewortelde
gebreken ook zeiven openhartig erkennen.

Wie zou denken, dat deze akker bereid
kon geacht worden voor het Evangelie ? En
toch, zoo is het, al wisten of vermoedden wij
zulks niet. Maar God wist het, en waar
God eene deur geojiend heeft, daar weet Hij
ook zijne arbeiders aan te wijzen. Wonder-
baar Godsbestuur, zichtbaar in den samenloop

van de meest uiteenloopende dingen! God
was reeds lang bezig, den rechten zendeling
voor Savoe te vormen. En hoe weinig zulks
aanvankelgk op onzen weg scheen te liggen,
nu moest die man daarheen!

Door allerlei moeilgkheden achtte onze
zendeling teffer zich zedelgk genoodzaakt,
zijn werkkring te Allang op Ambon tgdelgk
te verlaten - 't was in 1863 - en te Batavia,
straks in Nederland, recht te zoeken. Ten-
gevolge daarvan brak voor hem een tgd aan
van zware beproeving van zijn geloof en ge-
duld, toen hij omstreeks negen jaren, eerst
onder allerlei kwaad en goed gerucht, als
katechiseermeester en op andere wyze, te
Batavia werkzaam was. Maar noch voor
zyne hoogere vorming, noch voor de zending
waren die moeitevolle jaren verloren. De
Heer zal voorzien! En Hij voorzag! In het
jaar 1870 en nog eens het volgende jaar,
bezocht de zendeling donselaak, hulpleeraar
in Gouvernementsdienst te Koepang op Timor,
het eiland Savoe. Het was voor de eerste
maal een bezoek van slechts ruim 24 uren,

en de aanleiding er toe scheen al zeer toe-
vallig. De Resident van Timor had voor
eenigen tijd een oorlogstoomer ter zjjner
beschikking, om dienstreizen te doen op de
naburige eilanden. Donselaar maakte van
de hem aangebodene gelegenheid gebruik,
om eene pas gehuwde dochter op Soemba te
bezoeken. Zóó kwam hij ook op Savoe!
En wat vond hij daar? Wat was daar ge-
schied? Het lijden der aarde bleek er voor
velen hemelsche tucht te zijn geworden. Ten
vorigen jare (1869) had er eene hevige
pokkenepidemie gewoed, die van de =b 25000
inwoners omstreeks de helft had wegge-
maaid. (1) Priesterbedrog kwam de ellende
voltooien. Het eten van gestolen paarden-
vleesch prezen zij aan als voorbehoedmiddel

(1) Van de 150 leden , waaruit de familie van het Hoofd
Tan Mesara bestond, werden slechts drie personen ge-
spaard. Van de 6000 inwoners van Randjoewa bleven er
•'iOOO over. Br waren geene handen om de dooden te be-
graven. Ze werden, met moeite soms buiten de woning gezet,
door vratige varkens en hongerige honden verslonden. ja,
het gebeurde, dat een kranke dien men bezocht, een uur
daarna, toen men weder bij hem binnentrad, i'eeds werd
afgeknaagd door dat gulzig gedierte, blijkbaar voor dat hij
was gestorven.

tegen de ziekte. En toen begon het stelen
op zoo onbeschaamde wijze, dat daaruit weêr
een oorlog ontstond, die aan velen het leven
kostte en met den roof der bezitting van de
overwonnenen door de beleedigde partg ein-
digde. Dat alles had, toen donselaar hen
bezocht, veler oogen geopend en veler harten
ontvankelijk gemaakt voor het troost- en
vredewoord des Evangelies. Hy vond daar
hulp en steun in den vertegenwoordiger van
het Europeesch gezag, den posthouder van
Seba, een Sleeswgker van afkomst, en in
den inlandschen schoolmeester, een christen
uit de kweekschool van Roskott, beide door
den Resident esser . daar geplaatst. Voor
en na doopte hy er velen, onder anderen
de Radjahs van Seba, Timoe en Mesara,
om hun overgang tot bet Mohammedanisme
te voorkomen en in de hoop, waarop hy
met kracht aandrong, dat er spoedig een
zendeling met eenige inlandsche onderwijzers
zou geplaatst worden, om aan deze door
de omstandigheden geraden opname in het
christendom meer innerlijk gehalte te geven

door prediking en onderwijs. Die pokken-
epidemie , die bezoeken van donselaak en de
warme, deelnemende besehrgving daarvan,
zijne belangrijke mededeelingen en wenken
omtrent Savoe - ze klonken hier als een
Kom over en help ons! van die arme
eilanders. Teffer zat sinds 1863 te Batavia
nog steeds smachtend uit te zien naar een
nieuwen werkkring, en - in het jaar 1871
wordt besloten tot zgne zending naar Savoe,
werwaarts hij in het voorjaar van 1873
vertrok. De roepstem van donseslaae voor
Savoe kwam ten juisten tijde. Ware zg een
paar jaren vroeger gekomen, voordat het
recht van teffeb tegenover zgne tegenstan-
ders voldoende was in 't licht gesteld, dan
had het Hoofdbestuur hem niet kunnen noch
mogen uitzenden. Ook hier mag het geloof
getuigen: Dat is van den Heer geschied,
en het is wonderbaar in onze oogen!

Sinds de vier jaren van zgn verblijf op
Savoe ontvangen we van hem en zgne vrouw
de meest verblijdende en cpwekkeude bt-

richten. Voor dat ik u deu hoofdinhoud van
zgn laatsten brief ga mededeelen, laat ik
eenige bijzonderheden voorafgaan omtrent den
akker waarop hg arbeidt.

Eene merkwaardigheid en een onschatbare
zegen voor dit kleine,'niet alleen door zgn
bodem, maar ook door den vloek van dat
eeuwenlange oorlogen, onvruchtbare eiland,
is de 10 n t a r p a 1 m, die voor de Savoeneezen
de plaats inneemt van den broodboom
der Zuidzeeëilanders, van den dadelpalm
der Arabieren, van den sagopalm der
Ambonneezen. Is het arme volk door de
omstandigheden sober in zgne behoeften, die
boom levert het schier alles, wat voor zgne
behoeften noodig is: voedsel voor mensch
en diér uit het suiker- en strooprgke vocht,
dat uit den stam vloeit, zoodat ééne enkele
lepel siroop uit dat vocht gekookt, des noods,
in den tgd dat er niets groeit, een toerei-
kend voedsel is voor geheel den dag, terwgl
de jonge vrucht als versnapering wordt
gegeten. Varkens en hoiiden leven soms
alleen van het sap van den boom. Die

toevloed van vocht is aan 't eiode van den
droogen moesson zoo groot, dat men eene
groote hoeveelheid siroop er van kookt, om
gedurende den regenmoesson te gebruiken,
als de uitvloeiing ophoudt, Stam en bladeren
leveren het hout en het dak voor hunne
woningen. Het blad wordt gebezigd tot
allerlei voorwerpen van dagelyksch gebruik
en versiering, als mandjes, doosjes, kistjes,
trommels en allerlei vlechtwerk; slaapmaten
hoofdpeluw, regen- en zonnescherm, speelgoed
voor de kinderen. Ja, zelfs de laatste rust-
plaats hunner dooden bestaat niet zelden uit
het onderste deel van zyn gespleten en van
het weeke merg ontdanen stam. Bovendien
bereidt men uit het sap met weinig moeite
allerlei verkwikkingen: smakelyken azyn,
goede suiker, frisschen volksdrank, bij wijze
van ons bier. En juist deze boom plant
zich op dit anders aan boomen zoo schaarsche
eiland overvloedig voort zonder aanplant of
eenige cultuur, en boort zich van zelf een
weg door den deels rots-, deels kalkachtigen
bodem. Bovendien kan de Savoenees door

ruilhandel in zijne produkten zich verschaffen
wat de boom zelf hem niet levert. Ook de
kokospalm komt voor, maar niet dan door
aanplant en cultuur, waarop men zich met
het oog op zyne waarde meer zal beginnen
toe te leggen. Paarden van uitstekend ras
en buffels, schapen, geiten en varkens zijn
talrijk en zyn, behalve voor eigen gebruik,
artikelen van ruilhandel. Rijstvelden worden
gehouden in de vlakke streken; turksche
tarwe en gierst worden meer verbouwd als
volksvoedsel, en tabak, ook voor den uitvoer,
in groote hoeveelheid. Het volk is levendig
en opgewekt van aard, zanglustig in hooge
mate, de volksspelen zijn vroolijk, gezonden
onschuldig. Het huwelijk met ééne vrouw is
er in eere, hoewel de echtscheidingen ge-
makkelijk plaats hebben en de man de vrouw
ook nog koopt voor een bruidschat aan de
ouders, of broeders en zusters betaald. De
bevolking bestaat uit vrijen en slaven, maar
de jongste maatregelen van het Gouvernement
hebben de slavernij binnen enge grenzen
beperkt. Hun godsdienst was, tot dusver

Heidendom, een veelgodendom met eenig
vermoeden van een Allerhoogsten God, en
natuurlijk met erkenning en vereering van
Booze machten. Het schgnt, dat overal de
mensch het kwaad zóó onnatuurl^k vindt
in den mensch Gods, dat hy, zij het dan
des onbewust, aan dat kwaad een buiten- en
bovennatuurlyken oorsprong toekent in de
verzoeking van Booze geesten of Duivelen.
Zg vereeren voorts hunne afgestorvenen en
gelooven dus aan onsterfelgkheid.

Door den gezegenden invloed van het
christendom der zeven laatste jaren begint
ook de zedelgke toestand ides volks in 't oog
vallend te veranderen. De laatste dier onder-
linge stammen- of broederoorlogen, vooral
tusschen het nakroost van matalai (vooral
de moedige en listige vrouw galena) en
lakki wai, het tegenwoordige steeds op
elkaar nagverige Seba en Tinioe - die laatste
oorlog had plaats 29 Aug.-7 Sept. 1872, nog
vóór teffebs komst. En toen in 1874 -
na tbffebs komst - van wege het Neder-
landsch Gouvernement, mede de Savoeneezen

ten strgde werden opgeroepen tegen de
eilanden Soemba en Lomblem, waar inlandsche
oorlogen woedden, toen hebben hunne aan-
voerders , allen christenen, krachtens on-
derlinge afspraak, de vijandelijke sterkten
veroverd, zonder eenige wreedheid te plegen,
zonder koppensnellen, zonder vrouwen of
kinderen eenig leed te doen. De heidensche
Timoreezen daarentegen, naar Lomblem ge-
zonden , hieuwen er 250 menschenhoofden af,
ook van grgsaards, vrouwen en kinderen!

Wij' zagen het reeds, de Savoeneezen
hebben groote gebreken. Maar behalve dat
we bij hen het niet alledaagsch verschgnsel
vinden, dat ze die openhartig erkennen,
staan daartegenover ook vele goede eigen-
schappen. Ook in den mensch die boos is,
is nog veel goeds, want hg is het schepsel
van den goeden God. Daar is hart, daar
is karakter in die Savoeneezen. En teffer,
die zich met de liefde van cheistus zoo
geheel aan hen geeft, schgnt den uitnemenden
takt te hebben, om dat goede aan 't licht

te brengen. Hg weet hun zgue liefde, Gods
liefde tot bewustheid te brengen naar hun
vatbaarheid, op hun standpunt van gevoelen
en oordeeleu. Zgne vier Kerstfeesten werden
telkens door eeu kerstboom opgeluisterd, en
waren ook familiefeesten. Teffee had niet
te vergeefs van jezus gelezen, dat lig aanzat
met Tollenaren en Zondaren, in des Farizeëers
huis, aan den bruiloftsdisch. Toen het derde
kerstfeest naderde (1875), was de gemeente
reeds aanrnerkelgk toegenomen, de gedane
bestellingen eu de bezendingen uit Holland
voor den kerstboom kwamen niet tijdig: er
kon dus alleen aan boekjes, prenten en'
dergelgke voor de kinderen worden gedacht.
Maar wat gaan teffeb en zgne vrouw ver-
zinnen? Zij slachten bij tijds een varken,
laten overvloed van brood bakken, en
noodigen, na de preêk, alle kerkgangers -
driehonderd! - op een maal van brood
met spek en koffie! Het doet mij met
aandoening denken aan de liefdemalen der
moedergemeente te Jeruzalem en aan dat
woord: niemand zeide, dat iets van

hetgeen hy had, zyn eigen ware,
maar alle dingen waren hun gemeen.
Op alle mogelijke aanmerkingen van christenen,
die zich in den toestand ginds niet kunnen
verplaatsen, antwoordt hg: »wie zal het den
»stumpers ten kwade duiden? Feestvieren
»met ledige maag, 't is niet gemakkelijk.
»En eene stichtelijke toespraak houden en
»aan 't eind daarvan zeggen: »»nu, lieve
»» Broeders en Zusters! ik weet zeer wel,
»» dat gy nagenoeg allen met ledige magen
»»ter kerk kwaamt; ik hoop, dat de preek
» » u zóó zal hebben gesterkt, dat het u is, als
»» of gy volop uw genoegen hebt gegeten:quot; —
» neen, neen! zoo zeide ook de Heiland der
» wereld niet, na 't eindigen van zijn onver-
gt;gelykelyk onderwijs. Van Hem lezen wg:
»Hg zag de schare; Hg werd met innerlijke
» ontferming bewogen; Hij genas de kranken
»onder hen en den hongerigen deelde hg
» brood en visch mede, en dat alles in eene
» woeste, armelgke plaats. En zou dan de
»Savoe-woestgn, het armelgk Savoe, den
»dienaar niet aanklagen, die de menigte op

»zoo grooteu feestdiig ledig van zich liet
»gaan, zoolang hij zelf nog te beschikken
gt;had over vleesch en brood?quot; Heerlijk was
de vrucht, die hij van zulk een hefdewerk
mocht plukken.

Den Zondag na het eerste kerstfeest (1873),
in dien zelfden geest der christelijke gemeen-
schap gevierd, had er een wolkbreuk plaats
in 't gebergte, zoodat de vlakte waar teffer
woonde, werd overstroomd. Drie voet hoog
steeg het water rondom het op palen ge-
bouwde huis. De geweldige stroom die op
zgn huis aanliep, sleepte alles, vee en
meubelen mede. Bereikte het water den planken
vloer, op de palen rustende, dan werd de
bodem opgelicht en weggeslagen, en allen
waren verloren. Doch zoover kwam het niet.
En wat deden toen de inlanders? Vermoedende
dat de zendeling met de zgnen in gevaar
verkeerde, kwamen christenen en hèidenen
in grooten getale zwemmen en waden door
den vloed, om hulp aan te brengen; maar
vluchten was onmogelgk stroomopwaarts;
-ijn huis stond aan 't lager gedeelte der

rivier. Alle goederen zooveel mogelijk vei--
zekeren, bidden, afwachten, de schreiende
kinderen troosten - meer vermocht men niet.
Däär komen eenige menschen, door den
stroom medegevoerd, op het huis aandrijven.
Een enkele dreef voorbg, maar de meesteu
klemden zich vast aan palen en stijlen. En
wie waren 't? De Radjah van Seba met
zijne broeders en eenig gevolg, die zich
hooger op, aan de rivier waar zij wonen,
in den vloed hadden geworpen, berekenende,
dat zg op des zendelings woning zouden moeten
aanstroomen, ten einde däär hulp te bieden.
Al die liefde versterkte den ouderlingen
moed, men besloot allen te blijven. Het
Water had het hoogste punt bereikt. Van
uur tot uur week het gevaar. Het einde
Was een broedermaal van dank, vreugde en
liefde. En na afloop vau 't gevaar kwam er
van alle zijden gekookte spgze en allerlei
hulp! Dat was de nawerking van het kerst-
feest , dat was de vrucht van den liefdearbeid
in hun gedrag zichtbaar!

Den 29 Juli 1875 zou de eerste christen-
kerk op Savoe in het arme Liaai ingewgd
worden, ter plaatse waar voor nog niet vele
jaren dertig personen, aan handen en voeten
saaragebonden, op bevel van den Radjah van
de rots in den afgrond te pletter werden
geworpen, om geen andere schuld, dan op
de aanklacht, dat zij hem hadden betooverd !
Daags te voren kwamen die van Seba tot
teffer met een grooten voorraad van allerlei
soort van lijnwaafl over den arm. Teffer
meende, dat ze hem hunne inkoopen in ruil
voor verkochte paarden wilden toonen. Maar
neen! dit was bestemd, zeiden ze, tot een
feestgeschenk voor een passend Zondagskleed
der meer behoeftige Liaaiers. De opbrengst
hunner paarden veroorloofde hun, niet alleen
in eigen behoeften, maar, ook in die der
broeders te voorzien! Dat is een andere
geest, niet waar? dan die van den vroegeren
naijver tusschen de negorijen en van de
onderlinge veeten slechts uit te wisschen in
bloed. 55 kleedingstukken konden er vaa
vervaardigd worden. Den volgenden dag

trokken alle Sebaneezen te paard naar Liaai,
om de kerkinwyding bg te wonen, maar
keerden allen terstond na de godsdienst-
oefening naar huis terug, om de arme
gemeente geene kosten te veroorzaken. Op
kosten van den Radjah werd aan de christenen
en ook aan de heidenen, die tot den kerk-
bouw hadden geholpen, een feestmaal bereid.

Den 14 Dec. 1875 had dezelfde plechtig-
tigheid te Mesara plaats. Hoewel de bevolking
daar minder armelijk is in kleeding en niet
zoo noodlgdend, kwamen de kinderlgke
Sebaneezen weêr tot teffer met de vraag:
»wat dunkt den Toewan Pandita, zullen wg
Weêr doen als te Liaai?quot; Hij wilde 't niet
aan- noch afraden. Hij meende, dat velen
üiet veelmeer konden doen, maar hg zeide:
»doet wat de Heer u iu 't hart geeft.quot; En
Wederom gaven zg 42 kleedingstukken! Zulke
dingen werkt het Evangelie in korten tgd.
De kennismaking met onze Nederlandsche
Regeering - buiten het Evangelie om - liet
de Savoeneezen een paar eeuwen lang in den
öieest barbaarschen toestand.

De overgang van den laatsten nog heiden-
schen Radjah - dien te Liaai - is treffend,
't Was in 't begin van 1874. (De drie andere
lioofden waren reeds door donsklaak gedoopt).
Dit hoofd had wel aan het kerstfeestmaal,
waartoe hy was genoodigd, deelgenomen,
maar zwygend. Zijn hart bleef schgnbaar
ongenaakbaar. Maar teffee, hoewel door
voortdurend koortslyden aan huis gebonden,
had geen rust, daar eene stem hem inner-
lijk steeds sterker gebood: ga naar Liaai!
ga reeds morgen! En hg gevoelde zich
krachteloos. Maar ziet - des morgens ontwaakt
hij frisch en versterkt - hij gaat. Hy vindt
den vorst diep ter neergeslagen, en, zoo
zwijgend als hy anders steeds was, zoo
openhartig en mededeelzaam was hy thans.
Hy leed aan ingewandspynen en had geen
verademing nacht noch dag. En de regen
bleef uit! Dat beteekent däär: het gebrek
staat voor de deur. De priesters hadden regen
beloofd op het onderzoek van het hart en van
de ingewanden der tallooze offers, die er waren
geslacht. Eerst over vgf, toen over zeven,

later over negen, eindelgk over elf dagen!
Te vergeefs. Eindelijk waagden zij zich uit
schaamte aau geen voorspelling meer. En wat
quot;was de slotsom, waartoe dit alles den vorst
leidde? »Onze goden zijn machteloos en onze
priesters zijn leugenaars.quot; Ach, reeds lang
voordat hg deze belgdenis deed, had hg de stem
van den waarachtigen God in zijn binnenste
vernomen , maar de versenen tegen de prikkels
geslagen. Nu kwam lichamelijk lijdeu en
aardsche nood het voorbereidingswerk vol-
tooien , het trotsche hart breken en maakte
hem geneigd naar jezus' woord te luisteren:
Zoek eerst het Koningrgk Gods en zgne
gerechtigheid, en al het overige zal u toe-
gevoegd worden! Immers, het gezaaide was
verdroogd, want de hemel was als koper
en gebrek aan drinkwater deed het vee in
menigte sterven. Het gelukte teffer nog
dienzelfden dag, om hem en al zgn huisge-
nooten voor het christendom te winnen,
ook den godsdienst der vertroosting en der
berusting, zoowel als des vertrouwens. Het
christelgk geloofsgebed, het: Vader! uw wil

geschiede! en de beteekenis onzer christelijke
bededagen werden in 't licht gesteld. En bij
het gebed na den Doop om den Heiligen
Geest, werd ook gebeden om den on misbaren
regen, terwijl men tgdelgk welzijn en ziels-
belang stelde in Gods hand. Eindelgk ging
men des avonds gesterkt uiteen, en zie, te
middernacht werd men gewekt door het
gekletter van den regen! Des morgens bij
de begroeting getuigden de van een vreugde-
traan glinsterende blikken stilzwggend: de
Heer is God! de Heer is God! Ja God
had het zegel gedrukt op de getuigenis van
het geloof!

De Radjah wist wel, dat er nu meer dan
ooit leiding noodig was, en op zijne begeerte
werd er een uitstekende kweekeling uit ons
vroeger Instituut op Amboina, meester jacob
met zgne vrouw chbistina, geplaatst, die
der bevolking trouw behulpzaam waren, ook
in den arbeid en de aangelegenheden des
dagelijkschen levens.

alleen de eer voor den zegen op zgn werk,
maar wg danken God ook, ziende op zulke
middelen in Zijne hand, zulke zendelingen
en zendelingsvrouwen, wier arbeid nooit of
nergens geheel onvruchtbaar is, waar ze zich
met zooveel geloof en gver, zooveel liefde
en lust vereenzelvigen met het volk aan
hunne zorg toevertrouwd. Te meer waardeeren
we dit, omdat teffeu de beide laatste jaren
met ziekte had te worstelen , door het klimaat
veroorzaakt, en hij zijn werk soms alleen
met groote moeite kon verrichten, zoodat hem
dan gedurig het denkbeeld verzelde, dat zijn
arbeid ten einde liep. Zgn herhaald verblgf
tot herstel van gezondheid te Amarassih op
Timor, in 1875 en 1876, maakte hij niet
zonder zichtbare vrucht dienstbaar aan de
zaak des Evangelies, nam drie familieleden
van een der Hoofden mede naar Savoe, van
waar hg ze bg het tweede bezoek terugbracht,
en onder de leiding van den oudste hunner,
onder zgn tgdelgk opzicht, eene school
stichtte, zoodat ook daar het zuurdeeg in
het meel gelegd, zgn stille werking doet.

Ook Randjoewa, dat hij eens bezocht, heeft
aanvankelijk met het heidendom gebroken.
En als wij vernemen, dat teffkr de Savoe-
neezen nu reeds heeft geleerd, zeiven door
collecten in de traktementen hunner meesters
en andere godsdienstige behoeften te voorzien,
en dat zij zulks met lust doen uit kleine
middelen, dan geloof ik, mogen wij uit dit
alles de slotsom afleiden, dat de Evangelie-
arbeid daar op gezegende uitkomsten mag
roemen en op gezonde vruchten mag wijzen.

Wij gaan nu over tot de mededeeling van
den hoofdinhoud van zijn laatsten brief van
3 Jan. 1877, waarin ons de viering be-
schreven wordt van het vierde kerstfeest.

Reeds drie maanden te voren was alles in
de weêr, om dit feest - op Savoe vooral een
feest voor armen - zoo doeltreffend mogelijk
te kunnen vieren. De collecte des Zondags
aan de kerkdeur door de Savoe-diakenen
zeiven ingezameld, had de verwachting over-
troffen en de gemeente in de gelegenheid
gesteld, om al de hulpbehoevenden van de

noodigste kleeding te voorzien. Het moest
wel dien weg op. Men telde reeds twee
duizend, die tot de gemeente waren toege-
treden. De zorg voor zeer behoeftigen werd
reeds meer dan drukkend voor de weinigen,
die eenigszins welgesteld worden genaamd.
Bg nauwgezette telling vond men ± twee
honderd hulpbehoevenden. Wg wilden
gaarne allen verrassen. De meest doelmatige
Ignwaden werden tijdig ingekocht en tot onze
groote vreugde bemerkten wg, dat de aan-
koop van ruim honderd kleedingstukken
uit de eigen collecte zou kunnen worden
bestreden. Dit was reeds veel, maar 't was
op verre na niet genoeg. Voor Seba alleen
zou het gaan, en dewgl er op Seba alleen
collecte was gehouden, kon ook in de eerste
plaats alleen aan de behoefte van Seba worden
gedacht, 't Was eene drukte van belang,
alle handen moesten aan 't werk. Mgne
vrouw had er natuurlgk het meest meê te
doen. Alles moest bg ons aan huis in orde
gebracht worden, totdat de vrouwen der
meesters en der diakenen allen haar aandeel

van het werk medenamen. Alles moest
netjes afgewerkt worden - dat was de
hoofdvoorwaarde. Immers, waar de gemeente
van christus den armen weldoet, daar moet
zij dit zóó doen, als d^ Heiland het eischt.
't Moest naar onze meeuing geen eigenlijke
armenkleeding zijn. Neen! niet allen in
een grauw pak gestoken! De gemeente van
christus moet zich, dunkt ons, losmaken
van dien sleur der gewoonte iu de steden,
die te weinig het kiesch en fijn gevoel eer-
biedigt, in het handhaven van eene uniform
der armen! Zoo min het hemelruim er
uitziet als een hairen zak, of het aardrijk
gelijkt op een stadsarmenkleed , evenmin mag
de gemeente van Christus haar verarmde
leden in treurgewaad of boetkleed hullen.
De hemelen vertellen Gods eer eu het aardrijk
is met keur van bloemen, rijk en frisch van
kleur, getooid: de gemeente mag niet achter-
staan. »Aanziet de leHën!quot; zegt de Heiland
der wereld, en de gemeente antwoordt: »ja
Heer! uwe armen gaan de leliën te boven,
omdat de gegoede gemeenteleden weten te
arbeiden met hunne vingeren.quot;

Toen de kleedingstukken gereed waren en
de werksters haar arbeid ten onzent brachten,
stonden zij niet weinig verbaasd over die
verscheidenheid, en men fluisterde elkaar toe:
»Herani pedjara dowoje!'' d.w.z.: het
christendom is eene schoone inrichting.

't Zou dit jaar een feest uitsluitend voor
armen zijn. Onze voorraad, waarvan wij
steeds aan ni et-ar men hadden ten geschenke
gegeven, was uitgeput. »Een koekje en een
boekjequot;, waarmee men in Holland zoo heel
veel doen kan, ach! daarmede doet men op
Savoe zoo weinig. Om boekjes geeft men
natuurlijk niet, omdat niemand lezen kan,
behalve sommigen van de schooljeugd. Eén
koekje in eene ledige maag helpt niet veel;
't maakt meestal nog hongeriger. Maar wat
veel koekjes, liefst wat groot van omvang
en niet al te licht, en daarbij een kleed om
de leden te dekken - ja, dat is het, wat
een arm Savoe-christen het hart doet lachen;
dan straalt het geluk hem uit de oogen en
hij gelóóft zich nauwelijks Savoenees meer.

maar moesten het opgeven, om ook aan
Timoe, Liaai en Mesara te denken. Maar
ziet, daar worden wij op eens, nog voor dat
het kerstfeest daar is, verrast door eene
bezending uit het vaderland. Kleedingstukken
voor arme kinderen in de negorijen, waar
nog niet kon worden gecollecteerd, èn eeu
groot aantal snuisterden voor niet-armen:-
alles, zoo dachten wij, genoegzaam om
ditmaal allen te verheugen. Wat waren
wij blijde! hoe dankten wij in onze harten
den Vader der lichten, die 't licht van zgn
Evangelie zoo vriendelgk en weldadig had
doen schijnen in de harten der goede gevers!
Men stond opgetogen over zooveel moois,
maar niet minder verwonderde men zich over
de gezindheid des harten van christenen in
Europa, die - meenden zg - aan geen enkel
Savoenees eenige verplichting kunnen hebben.
Ik zeide: gg moet u niet al te zeer verwon-
deren, want weldoen is den christen evenzeer
eene behoefte als ademhalen; en de gemeente
in Europa vraagt niet naar blank of bruin,
omdat haar Heer en Heiland nimmer daar-
naar heeft gevraagd.

Met groot verlangen werd het kerstfeest
ingewacht. »Alle armen krygeu wat mooisquot;,
zoo ging het van mond tot mond, »en ook
de niet-armen zullen allen worden bedacht.quot;
Dit laatste was in hope of by vergrooting
uitgesproken: wij hadden het niet zóó gezegd.

De feestdag brak aan. De avond voor
den kerstboom was bepaald. Uit alle nego-
rijen was de schooljeugd te Seba verzameld,
en vele belangstellenden waren van Timoe,
Liaai en Mesara samengekomen.

Daar stond dan nu de vierde kerstboom
op Savoe, niet slechts beladen, maar over-
laden , en daarom omringd bovendien van
zeven tafels, waarop de overvloedige rijkdom
van kerstgeschenken moest geplaatst worden.
Het was inderdaad een prachtig gezicht.
Niet minder dan tweehonderd kleedingstuk-
ken van verschillende stof en kleur, behalve
nog wel tweehonderd geschenken, voor zoo-
genaamde grootere en kleinere hoofden, waren
beschikbaar. Ook al de diakenen werden
bedacht, zoo ook hunne vrouwen: want allen

hadden medegewerkt om de feestvreugde te
verhoogen. Ieder der diakenen werd bij eene
tafel geplaatst, om met eigen hand te kun-
nen uitdeelen, wat voor zijne afdeeling was
bestemd. De gesamenlijke schooljeugd hief
een blij »Hosannaquot; aan, en: »Er ruischt
langs de wolken een lieflijke naamquot;, werd
met gevoel en meerstemmig gezongen.

Het schitterend licht uit den kerstboom
scheen zoo vriendelgk op alles en op allen
neer, en de groote verscheidenheid van kleu-
ren, lokte een' herhaald: »wojê! wojê!quot;
(prachtig! prachtig!) van de lippen der ver-
baasde Savoeneezen. Niet slechts christenen,
maar ook heidenen waren toegestroomd, en
men .deed elkaar opmerken, hoe het kerst-
feest' eigenlp ieder jaar meer luisterrijk
werd gevierd, 't Was alles gespannen aan-
dacht, ook bij 't gebed enden Savoe-avond-
zang. (1)

»Mijne vrienden! - zoo sprak ik - wat
»uwe oogen hier aanschouwen, is alles vrucht

~ (1) TEFFER heeft verscheidene liederen in het Savoe-
neesch vertaald, zoo ook de hier genoemde.

»vau uw eigen arbeid. Gg zijt begonueu
»met eenvoudig te gelooven, met u aan te
»sluiten aan den Heiland der wereld. ïoen
»gg opkwaamt om u te scharen onder de
»banier des kruises, leer det gg inzien, dat
»het doel, waartoe de mensch leeft, niet
»kan zgn, moorden en rooven, maar moet
»zgn, leven tot Gods eer en tot nut van
»zichzelf en anderen. Gg hebt aanvankelijk
»begrepen, dat gij duur zgt gekocht, zóó,
»dat de Heiland der wereld zgn eigen leven
»heeft willen geven. Kleine dankofiers hebt
»gij, bij heele of halve centen, des Zondags
»in het huis des gebeds ten offer gebracht,
\eu hetgeen uwe oogen hier zien, is de
»goddelijke zegen, het goddelgk welgevallen
»op uwe kleine offers. Dat de liefde van
»Christus u in zóó korteh tgd tot dit alles
»in staat zou stellen, neen! dat hebt gg
»niet kunnen denken. Maar de Heer zal n
»grooter werken toonen. Hij zal u toonen,
»dat Hij ook u, Savoeneezen, tot vaten der
»eere weet te__ herscheppen.quot;

»vrucht van eigen arbeid!quot; En 't is waar.
»De christelijke liefde bewoog de harten
»van menschenvrienden in Europa. Maar
»toch - indien gij niet had gewerkt het
»werk des geloofs, waarvan Christus zegt:
» »Dit is het werk Gods (het werk, dat God
» »deu mensch tot taak heeft gegeven) dat
»»gij gelooft in Hem, dien Hij gezonden
»»heeft;quot; de gemeente van Christus in Eu-
»ropa zou u nog niet kennen, 't Zijn dus,
»alles te samen genomen, vruchten van [uw
»eigen gelooven: want de christenen in Europa,
»verblijd over uw kinderlgk geloof, deden
»voor u, hetgeen geene Regeering, waar ter
»wereld ook, voor u zou kunnen of willen
»doen.

»En nu, ontvangt met ootmoedige- en
»dankbare harten,quot; behalve de groeten der
»gemeenschap des christelijken geloofs van
»de christenen uit Nederland, ook tevens,
»hetgeen het Christusfeest heden u biedt.quot;quot;

te gebruiken? Is dat niet de eenvoudige,
maar in het hart dringende welsprekend-
heid, die de Heilige Geest der liefde Gods
hem ingeeft? Wie zou niet met heel zijne
ziel Amen zeggen op eene toespraak, die
van zooveel christelgke mensehenkennis en
fijnen takt getuigt, waar hij hun tot bewust-
heid brengt, wat chkistus reeds in hen heeft
gewrocht! Zoo deed paulus ook, men leze
zijn brief aan de gemeente te Pilippi. -
Maar wij luisteren verder naar onzen zendeling.

Nu werden de geschenken verdeeld. ■ Nona
Radja seba kreeg voor haar aandeel den
mooien witten waaier met gebloemde groene
zgde. Hare Sebasche majesteit was daarmede
zeer ingenomen, en zoo kwamen vele snuis-
terijen, ons van uit Holland gezonden, in
handen van personen van zwart-vorstelgken
bloede. De diakenen moesten eigenhandig
uitdeelen de kleedingstukken voor de minge-
goeden in hunne kampongs vervaardigd, en
de Goeroes moesten zorgen, dat geen der
schoolkinderen werd vergeten.

't Is onbegrijpelijk, sprak men , waar alles
van daan komt, en dat hier op Savoe! Zelfs
ook in de winkels te Timor, op Koepang,
zagen wij nog nimmer zooveel fraais bijeen-
geLacht. De knoopen aan de kleêren! - men
vond ze zoo heel mooi, en de kleinste bijdrage
steeg in waarde, doordien zij tot een nuttig
doeleinde was aangewend. De geschenken,
waren ditmaal in zoo groote hoeveelheid
aanwezig, dat zelfs enkele heidenen mede
iets ontvingen. Hoe is dat mogelijk? zegt
men wellicht in Europa; zooveel hebt gij
toch uit Rotterdam niet kunnen ontvangen?
't Is waar ook. Maar ijzer scherpt men met
ijzer. De ontvangst van de kist had ons
nieuwe veerkracht bijgezet, en waar zoovele
vrienden van alle zijden hiinne bijzondere
feestgaven voor ons hadden vermenigvuldigd,
daar°voelden wij ons op nieuw opgewekt om
naar middelen uit te zien, ten einde de nog
ontbrekende kleedingstukken voor de buiten-
negorijen te bekomen, 't Kwam alles naar
wensch in orde, en de collecte, die ± / 100
had opgebracht, was oorzaak, dat er ditmaal

met zoo milde hand kon worden gegeven.
Het ontbrekende vulden wg eenvoudig uit
eigen kas aan; dat was, dacht ons, de kortste
weg, te meer, daar wij bg 't instellen dezer
collecte hadden bepaald, dat - wel de ge-
heele opbrengst aan 't einde des jaars
voor de armen mocht worden besteed, maar
dat volstrekt geen schulden mochten
gemaakt worden ten laste eener volgende
jaarlgksche inkomst. -

Wat vonden de Savoe-diakenen dat aan-
genaam, zooveel wèl te kunnen doen, zonder
dat er iemand door werd bezwaard! En hoe
goed stond den armen, den ouden van dagen,
en de weduwen en weezen de voor hen
vervaardigde kleeding! Sommigen dachten:
hé! dat is al heel goedkoop, ik heb op zgn
hoogst twintig halve centen in het zakje
gedaan, en nu krgg ik een badjoe, veel
mooier dan van een Radja-moeda! - Maar
geven dan ook de eigenlijke armen? zoo
vraagt men in Europa wellicht. - De collecte
isquot; geheel vrg, en daarom nemen ook allen
de vrijheid om te geven, hetgeen zg willen.

Sommigen geven twee-eneenhalvecentstukken,
en deze zijn niet altijd van de rijksten. De
zoogenaamde rijkeren geven ook wel ééne
cent of ééne halve cent, of twee halve
centen op elkaar geplakt. Maar hoe komen
dan die armen aan geld? vraagt licht nog
weêr een ander belangstellende. De Savoenees
denkt na. De armen winnen naar hunne
meening het meest bij de aanneming van
het christendom. Voorheen - niet geteld,
niet gekleed, geene stem, geene rechten
hebbende, worden zij thans als huisgenooten
van het groote gezin erkend en als zoodanig
behandeld. Zijn zij ziek, zij behoeven niet
meer gelijk de honden weg te sterven, maar
krijgengt;medicynen, en, zoo noodig, spgs en
drank. Sterven zij, zij worden niet maar in
eene mat gewikkeld en in den kuil geworpen,
maar op eene eervolle wgze ter aarde besteld.
Bg de geboorte hunner kinderen is het niet
meer, alsof slechts de kat heeft gejongd,
maar er is vreugde, omdat een mensch Js
geboren. Van die geboorte wordt behoorlgk
aangifte gedaan bij den pandita, wiens

echtgenoot bg dergelijke aangifte steeds het
een en ander voor de kraamvrouw mede
geeft, dat haar verkwikt en versterkt; dan
lachen die mannen, die bij zulk eene gele-
genheid ook niet worden vergeten, en op
hunne aangezichten leest men dan: »he!
dat is wel aardig.quot;

En zouden nu die armen geene moeite
doen om ook eene halve cent in het zakje
te werpen? Zeker doen zij moeite! Zij weten
het immers: die collecte is zooveel als dank-
offer aan Hem, die ook voor arme Savoeneezen
zichzelf geheel en al heeft opgeofferd. Hg
leefde en leerde, leed en stierf, maar zgn
lijden en sterven werd de bron van heil ,
leven en vreugde ook voor arme Savoeneezen.
En zou dan dat alles den armen Savoe-
christen geen halven cent waard zgn? Neen,
zóó heeft God den mensch niet geschapen.
Mogen ook al enkelen, die van oordeel zgn,
dat zg voor zich aan God en Christus geen
de minste verplichting hebben, heel veel
minder geven dan zg vermogen, de armen
op Savoe geven naar vermogen. Allerlei

bedenken zij. Zij sprokkelen een weinig
brandbare takjes, zij vangen een paar vogels,
zg maken eenig touw- of vlechtwerk, enz.
enz., verkoopen dat dan voor kerkgeld, en
zg voelen zich gestreeld, dat ook zij hun
dankoffer den Heer op deze wijze mogen en
kunnen aanbieden.

Hoe geheel anders dan voorheen! Die
toenmaals het bestuur had, regeerde, gelijk
de kat onder de muizen! Men rekende zich
geen dag veilig. Iets dat men 't zijne
noemde, had de arme niet, en deed hij niet
in alles den wil van zijne zoogenaamde
Hoofden, dan werd hij eenvoudig van de
rotsen af te pletter geworpen, of bij gelegen-
heid door eigen familieleden tot slaaf verkocht,
en bg hooge gratie werden slechts de oogen
uitgestoken dergenen, die in ongenade ver-
vielen. Dit is een waarachtig feit, waarvan
nog een levend getuige overig is. Niet ver
van ons woont zulk een blind ge maakte,
dien de oogen werden uitgegraven met een
stukje hout, door den oom van Radjah Liaai.

't Is dus nog niet lang geleden, dat dit
monster regeerde, dezelfde, die zoovelen van
de rots af te pletter liet werpen.

2ich in zijn bloeddorst, moordlust en roof-
zucht door den Heiland der wereld gedwars-
boomd te zien, dat lacht op Savoe nog zeer
vden weinig aan. Maar is het hedendaagsch
il^nropa door het Evangelie boven die bar-
baarschheid geheel verheven? Zullen wij ons
dan verwonderen over de Savoeneezen, die
hoewel beschenen door het vriendelijk kerst-
licht, rondborstig verklaren: .naar menschen-
Woed en moordtuig alleen gaat ons hart uitiquot;
Zullen wij den staf over hen breken ? Wii
zullen 'tniet. Zij zullen toetreden, vroelt;.er
of later! Geen staf gebroken! De handen
den eigen boezem gestoken, verbiedt ons
Europeesche natiën, dat ten eenemale.

Met weemoed denken wij aan de viennlt;.
van een kerstfeest in 't hart van Europa!
t Was in 1870. Rustig en blijde schaarde
zieh ook toen het kinderlijk geloof om den
schitterenden kerstboom, maar dat feest
gekroond met het helderst zonnelicht van een

schoonen winterdag, werd ook door menschen
ingewijd met kanongebulder en bloedstorting.
Door het vriendelijk licht, dat de Zoon des
menschen, het licht der wereld, ontstak,
werden ook die honderdduizenden bestraald,
die om Parijs waren gelegerd, voor wie het
vrede op aarde! schier tot eene bespotting
werd, die onder de schoone leuze van vrij-
heid, eenheid! huns ondanks misschien,
zooveel jammer en verwoesting aanrichtten.
Ja, het Evangelie des vredes heeft ook
nog onder beschaafde christenvolkeren te
kampen tegenover allerlei booze machten ^
werktuigen van vernieling, en niet zelden
worden er meer hartelijke vreugdekreten
aangeheven na 't verdelgen van duizende
medemenschen, dan zulks geschiedt op de
hooggetgden der gemeente.

Maar wat nood? Reeds aohttien eeuwen
lang heeft dat Evangelie des vredes - en
toch niet te vergeefs - zijne getuigenis doen
hooren tegen den geest der wereld, tegen
dien geest van eerzucht en zelfzucht, van
broederhaat en broedermoord. En het Evan-

gelie zal blijven getuigen, totdat de geest
van het Godsrijk den geest van het rijk der
wereld zal hebben overwonnen, totdat de
koninkrijken der aarde zullen zijn geworden
van onzen God en van zgnen Christus!

Schoon is meer dan ooit de roeping der
gemeente van christus, om ware verlichting
en beschaving te verspreiden tegenover zoo-
veel valsche of eenzijdige beschaving, zooveel
list, zooveel geweld, waar het menschelijk
vernuft zich spitst, om . der wereld steeds
nieuwe vernielingswerktuigen aan te bieden,
het een nog vreeselijker dan het ander.
Overal, waar het Godsrijk den kamp aan-
vaardt met den Overste der wereld, openbaart
zich hetzelfde verschijnsel. Satan neemt de
gestalte aan van een Engel des lichts. Ook
in onze dagen hullen zich de antichristelijke
beginselen in schitterende vormen en spannen
allerlei krachten samen tegen dat kind in de
kribbe zonder gedaante of heerlgkheid en
tegen dat kruis, nog altijd dezen een steen
des aanstoots, genen eene dwaasheid. Maar
de wereldwijsheid is zoo dikwijls te schande

geworden aan die dwaasheid des Evangelies,
en daar heeft zich zoo menig onbesuisde op
dien steen te pletter gestooten. Daarom is
hare leus: niet onbesuisd, niet overgld,
maar bedaard aan, met vereende
kracht! Maar de gemeente des Heeren is
geen honderdjarige slaapster. Zij moge door
het Sirenenlied van den geest der eeuw tot
insluimeren worden verleid, rustig inslapen
zal zij niet, en aan 't vertoon van eene
lamp zonder licht zal zij niet schuldig zijn
bij de komst baars Heeren. Schoone roeping,
maar ook schoone toekomst voor die gemeente!
Neen, zij zal den afmarsch niet behoeven te
blazen, gelijk zoo menige Afgod van den
geest der 'wereld reeds met beschaamde kaken
heeft moeten' doen. Het koningrijk haars
Heeren is een eeuwig eu onvergankelijk
koninkrijk.

Eere zij God in de hoogste hemelen! Vrede
op aarde! In de menschen een welbehagen!
Ja vrede door het bloed des kruises! Dat
is het wachtwoord van jkzus' gemeente. Eéne
kudde, één Herder! Heerlijk denkbeeld van

den Zoon des menschen! Neen, die tgd is
voor het geloof niet zoo heel ver meer.
Voor onzen God zgn duizend jaren als één
dag. Wat tegen cheistus is, verkeert in
koortsige overspanning en de beangstigde
menschheid zoekt in volkseenheid, stammen-
eenheid, landeneenheid haar heil.

Maar de gemeente des Heeren blijft bereid
tot den strijd, en hoewel zeker van den
goeden uitslag, acht zg gansch iiiet gering
de strijdkrachten tegen haar saamgetrokken.
Edoch, zij leeft in de zekere overtuiging, dat
voor de menschheid iets beters is weggelegd,
dan ook onze eeuw het tot hiertoe heeft
kunnen bieden: - want - geen vrede door
Wereldwijsheid of wereldmacht, maar
door hét bloed des kruises! blijft de
geloofsleus der gemeente des Heeren jezus
Christus, tot in aller eeuwen eeuwigheid!

Tot zoover Teffer. Wij hebben ook de
hoofdgedachte in die laatste uitboezeming
üiet willen terughouden, omdat ze ons doet
2ien, hoe een waar zendeling, die door de

liefde van jezüs gedrongen, doet wat in
hera is, om door geest, voorbeeld en woord,
gindsche heidenen van roof en moord en
allerlei zonde te bekeeren - hoe zoo iemand
met heilige verontwaardiging en met bittere
smart over de zonden van het beschaafd,
christelijk Europa oordeelt. Toen hij zoo
schreef, was de Russische-Turksche krgg nog
niet ontbrand: anders had hy daarin een
nieuw bevt^ys kunnen vinden van dien geest
van omlaag, die alleen kan worden over-
wonnen door den geest van omhoog -
aangebracht door Hem, wiens verschijning
eene profetie van vrede op aarde is. We
wilden dat woord niet terughouden, omdat
het geloof er zoo heerlijk in uitkomt, dat
geen zendeling kan missen, da.t geloof,
waarin de echte zendeling krachtig, maar
bezadigd werkt, maar ook met ongeschokte
rust en kalmte, en met onverflauwde bly-
moedigheid den dag en de ure verbeidt,
waarop de Heer vollediger komen zal tot de
menschheid, zich alleen daarover bekomme-
rende en zich daartoe bey verende dat hy

Wat dunkt u mijn lezer! - die man en
zgn arbeid en zgne wakkere vrouw nevens
hem - zgn ze onze belangstelling, onze
liefde, onze voorbede niet ten hoogste
waardig?

Eu dat kleine plekje, onder de kleine
Soenda-eilandengroep, verdient het niet ten
minste zooveel aandacht, als menig koninkrgk?

Is die akker ook geschikt, om ons oog
geheel te openen voor de reddende Godskracht
des Evangelies, voor de vatbaarheid van al
wat mensch heet, om verlost te worden,
maar ook voor de schreiende behoefte aan
verlossing - ons oog geheel te openen dus
voor - de heiligheid en de heerlijkheid
der zending???

Zult gij langer dan de lezing van dit stukje
duurt, aan teffer en zgne medearbeiders en
aan zgn en hun werk denken, en zult gg
n ook ernstiger dan tot hiertoe wgden aan
de bevordering van dit werk gods?

Dan heb ik mgn doel met het schrijven
van dit stukje bereikt. En dan eindigen
we, niet waar? met Gods zegen, eene rijke
mate van Gods geest over dezen gezegenden
dienstknecht af te smeken. Ons verblijdend,
dat hij met geen woord over zwakke ge-
zondheid klaagt, bidden wij hem eene over-
vloedige mate van lichamelgke kracht toe,
opdat hij nog ettelgke jaren onder het volk,
dat hij zoo lief heeft, zal kunnen werken ,
en wij wenschen, dat het vgfde kerstfeest
in waarheid een loon zal zgn van den
Heer aan den dienaar, die Hem lief heeft:
want teffer op Savoe toont ons een
zegenrgken en hoopvollen arbeid der
liefde!

Bij M. WIJI amp; ZoKEji, Drukkers van het Nederlandsch
Zendelinggenootschap worden ook uitgegeven de
volgende Kleine Stukjes:

. Evang. herin, aan kranken 10
. Over het nuttig kerkhaan.. 07i
Over h. doen van belijdenis 07i
Een woord voor menschen,
die niet ter kerk kunn. gaan 07^
Het Christend. beschaamd

Over het allerbeste Boek.. 07^
Onderw. over h. Bijbellezen 20
Het leven v. den Heer Jezus 17
Iets over het Avondmaal... 13
Opwekk. tot de huisselijke

Zamenspr. tuss. drie vrien-
den over de Wedergeboorte 07*
Het leven v. William Kelly 10
Drie zamenspr. tusschen
een' Leeraar en een Huism. 10

Verz. van leerzame brieven
en opwekkende verhalen.. 13
Opw. tot weltevredenheid. 13'
Een g. woord aan Christen- ;
ouders over de opvoeding.. 15 67.
Franke, de kracht des gil.. 131
schets van het leven van jS3.

36.

37.

38.

39.

40.

41.
43,

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.
53.

53.
.54.

55.

56.

57.

58.

59.

60.
61.

63.

64.

65.

, I
1166.

Waarom word ik nietbeteri 17i
Wie zijn hier op aarde de
gelukkigste menschen 1 ... 15

Opw. tot getrouwe deelne-
ming in het Maandel. Geb. 17
Troostw. voor Christenen
in alle wederwaardigheden. 15
Bijbelsch leesb. v. kranken. 15
Iets uit het leven van relii
Neff, Pred. der Waldenzen. 20
Het geloof in den Heer Je-
zus Christus, naar Joh. VI. 20
De christelijke oefenschool. 30

Aanprijzing vau een god-
vruchtig huiselijk leven... 15
Herin, van een dorpsleeraar 12}
Wenken omtrent het gebrek

Handl. tot de algem. kaart
der christ. zendingsposten. 30
De wederzijdsche pligten in

Hoe wil de Heer dat zijne
discipelenomtrentHem zul-
len gezind zijn en handelen 10
Godsdienstigheid uitnood. 10

De vriendschap der wereld 08
Wat doet men roor Israëli. 124
Maria, de moeder d.Heeren 174
De levensav. t. vad. Jacob. 124
Het liefhebb. der verschij-
ning van Chrietus......... 09

De hooge , alles te boven
gaande waarde der liefde.. 15
Drie eischen des christe-
lijken levens............ 10

11.

73.

74.

75.

76.

77.

78.

79.

80.

81.
82.

83.

84.
8.5.
86.

87.

88.

Bij de Drutters en Boekverkoopers M. WiJi amp; Zonen, aj,
verkrijgbaar de volgende Kleine Stukjes

. Deweêrhaanvanhetkastéei 12» 79.'
, Eben-Haêzer inLatakko... 10 80
Indiaansche bekeerlingen .. 10 81
. De Christen-feesten........ 05 82'

Verhel van 2 predikers... 07» 83.
De üjd en de eeuwigheid.. 10 84
Kort en heilzaam berigt... 10 85!
Johan Coenraad Ter Linden 07» 86.
Een beroep op het hart.... 12» 87.
Ue landman in den Elzas... 10 88
Sterfgevallen van zeven be-
keerde heidenen.......... 10 89

tó zendelingen in Groenï.!' 15 97'
Het bezoek bij een kranke.. 15 98'
Bneren van een'leeraar... 15 99,
rolyearpus......... )o

Als God werkt, wie z^quot;*''

dan keeren ?........... 15

De Soldaten-dochter..'..'.'.'.
Het gelukkige sterfbed... 10
De weg en het middel ... 15
De gast zonder bruiloftski. 07i

1 reifend voorbeeld...... 074

Levensschets V. Blumhardt! 15

Hadara................... 04

De oude geneesheer..'.'.'!!! 10
De roepstem des Heeren ... 15
Anna Walsh........... 07»

Eerste zend. te St. Thomas. 15

Thirza.................... 20

Vroege godsvrucht........07*

De Russische kleermaker.. 07,
Kenmerk. T. een kind Gods. 07
Overtuiging: verwaarloosd.. 12.
Woord aan jonge moeders.. 07'
De onbekende zendeling .. 04

Mevrouw Knmpff. ....... 10

Opmerkelijke leiding Gods 07
Een nieuw traktaatje..... 10

а.

б.

8.
9.

10,
u.
12.

13.

14.

15.
16

18
19
20,
21.
22.
23,
S4.
25,
21!.

27.

38.

29.

30.

31.
38.

33.

34.

35.

36.

37.

- ------- .uuuu.au ..,,... V,

Ged. over de eeuwigheid . 07.

Maria ...........°....... lo'

William .......!! 07»

De Christen in het gasthuis 03

Lord Teignmouth........ 10

Leven van Schwartz.....08

Wie zoekt die vindt....... 05

Levensb. van een'soldaat .. 05

Pacalsdorp ............... 07»

Onnoodige zorgen ... quot;' 04

ZachéUs..............08

De twee buren .......!! quot; 10

Bekeerin«: v. A. H. Franke. 04

Blandina ................ 07»

Bede van een grijsaard quot;.!! 07»
Het huisgez. te Haeterdale. 15
Inwendig Christendom on-
der Hottentotten ......... 05

Aarons dood ..........! ]! 15

Het Paaschfeest..........' 10

Leven van Ch^sostomus .. 07*
Het geheimzinnige in den

Christen ................ 06

Jacob Wilson ..........15-

De eerste kerkgang ....'.quot;.' 10
Wanneer ben ik , enz. .'quot; Oü
Overeenk. Christel. Gods'd'. Of:

Zendingsgave ............ 15

De zwarte knecht........ lu

Waarschuw, tegen valsche
overleggingen ............ 10

Een Israel, tot Chr. gebragt 05
, Schoone plaatsen uit de
schriften van 8 Kerkvaders 07i

De Soldaat en de Landverh. 05
Getuig, omtrent de godsv.
en het leven der christenen 04
2 tafereelen uit het leven
en werken van een zendel. 07^
Eenzaammaarnletverlaten 074
Uit onze Brieventaschll. 07i
Mededeel, van nters I. 074
idem idem II. 07Ï
Over zendingmctliode 1.. 10
idem idem 11.. 10
Het kruis der bespotting. 07J
Over zendingmethode III. 10
De Zending onder de volken

Dezend. II. 4. Eng.Indië 07i
Hung-Sui-Tschuen, enz... 074
Dezend.II.5. Ind.Archipel 074
Toespr. door Ds.H. L.Vinke 074
Mededeeling.van v.d.Liefde 074
dito dito 074

De Zending. III. 1. O-Afr. 074
Een vertrouwelijk gesprek. 06
DeZending. III. 2. Z-Afr. 074
Verderft het niet, enz... 10

De Zending.II13 W-Afrika 074
J.E.Riedel. Eeplevensb.1 10
DeZend.IV.lN-Ametika.. 074
Levensber.van J.E.Jellesma 174
ook in 3 afzonderl. stukjes a 06
Een blik ojdgesch.T.d. Zend. 5
J.y.Uiedel.Eenlevensb U 124
ditonbsp;dito 111 74

DeZend. IV. 2. Z.-Amcr. 74
De Hut l)ij de Hoofdkerk.. 5
J.F.Riedel. Eenlevensb. VI 10

150.

151.

152.

153.

154.

155.

156.

157.

158.

159.

160.
161.
162.

163.

164.

163.
166.

167.

168.

169.

170.

171.

172.

173.

174.

175.

176.

177.

178.

179.
180
181.
182.

183.

184.

185.

186.

187.

188.

189.

190.

191.

192.

193.

194.

195.

196.

197.

198.

199.

200.
201.
203.

soa.
•:ot.