C I o fJOL A- Oujgt;

¦ natuurkund'ige

Lessen,

DOOR

^‘RoefneemingeN

BEVESTIGD,

Tot opheldering van allerley dagelyks voorkomende Zaaken;

DOOR den Heer Abt

N o L L E T,

Lid van de Koninklyke Akademie der Weeten-fchappen van Parys en van de Koninklyke Sociëteit van Londen.

Uit het Franfch vertaald.

EERSTE DEEL.

TWEEDE STUKJE

.Te A MS TERDAM,

L. VAN TONGERLO. M D C C L IX.

Korte Imhöud van dit

I. Proefneeming. Benvys, dat de kragt van Traagheid hetzelfde niet zy als de Zwaarte. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;254

Gevolgen. Verfcheide Uüwerkzels van de kragt der Traagheid in verfcheiden Lighaamen. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;256

TweedeAfdeeling. FandeBeweeging in ’f algemeen, en derzelver Eigenjcbappen. 259

Beweegftreek 261. Snelheid. 264. Hoeveelheid van Beweeging. 268. Beweegkragt. 271. Onderfcheidnbsp;tujfchen Doode en Loevende kragten. Gevoelennbsp;van den Heer Leibnitz 2^^. Ruft. 278.

Derde Afdfeling. Wetten van Enkelde Beweeging.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;281

Eerfte Wet van Enkelde Beweeging. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;282

Ecrfte Lid. De Weerftand der Middelftoffen, . 289

1. Proefneeming. De Middelftoffen bieden weerftand naar maate baarer Digtbeid. Ver-Jcbilletide Weerftand van Water en Lugt. . nbsp;nbsp;nbsp;29S

Ge-

tweede Stukje

^CEoIgen. Uitrekening van den Weerfland eener Vloeijlof tegen een bewoogen Lighaant. 299. Denbsp;iVeerjland van ’t Water doet de' V^iJJchsn , Wi-tervogels. Zwemmers, Rivierfcbuitjes, voertgaan.

301

Pkoefneeminb. De Middeljloffen bie-den'weerjland naar maate haarer Digtbeid: Proef in de gemecne Lugt, en 't Ydel van Boyle.

• nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;303

Gevolgen. Weerjland der Lugt oirzaak van 't vlie‘ gen der Vogels. 306. Het Draven der Vogels.

308

Proefneeming. De Middeljloffen bieden weerjland, naar maate van de verfcbillende oppervlakten der Bewoogen Lighaamen., • nbsp;nbsp;nbsp;310

Gevolgen. Aanmerking op 't Roeien. 313. Op ’t Schieten met een kogel of met hagel. 314. Op 'tnbsp;Schieten over Water,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^5

^^^’’Jlnnd eener Vloeijlof ,• die ook zelve, in een Jlry' •‘f dezelfde Jlreek, bewoogen word.' .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;517

* 3 nbsp;nbsp;nbsp;Twee-

Korte Inhood van dit

Tweede Lid. De werfland der JVryvingen. 319

Tweederley zoort van JVryving. 320. Wonderjpreuk in de Wryving.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;329

I. Proefneeming. De twee onderfcbeiden Zoorten van Wryvingen en derzelver geweldig igt;er-fchil van kragt en werking aangetoond, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;333

Gevolgen. De Wryving oirzaak “aan ’t verjlyten van Kleederen, Huisraad, IVerktuigen. 337- Tzer-deeltjes avegt;cl gevonden. 338. Aanmerking overnbsp;’t Goudmaaken,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;339

Nut en Foordeelen der Wryving; Vylen, Jlypen ,fcbar-nieren: 340. Middelen om de wryving te verminderen. nbsp;nbsp;nbsp;....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;342

II. P R o E F N E E M r N o. De Grootte der Opper, vlakten moet in de Wryvingen in aanmerking genomen worden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;344

Ge*

Tweede Stukje,

^svolgên. De Wryuing der Oppervlakten vertraagt den Loop der Vloeijloffen', het water in de Pypennbsp;en Buizen van Pompen , Fonteinen, Waterleidingen',nbsp;en den Loop der Rivieren. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;347

in. Proefneeming. De Wryving wordt rnerkelyk flerker vergroot door de Drukking dannbsp;door de grootte der Oppervlakten. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35°

Gevolgen. Uitwerksels der Wryving , door Drukking vermeerderd, in Uurwerken; op den Draaibank; in Nyptangen. 352. Werkingen, die in 't Klein voldoen, mislukken dikwils in ’t Groot, 354-Onmogelykbeid van een werktuigkonjlige ^dltoosduu-rende Beweeging.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;356

VIERDE LES.

’Vervolg van de Wetten van Enkelde Beweeging.

quot;'^aaken, die de Loopflreek der Beweeging veran-- nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;36X

Tweede Wet van Enkelde Beweeging. ,

? 4 nbsp;nbsp;nbsp;Der-

Korte Inhoud van dit Derde Wet van Enkelde Beweeging. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;363

EersteAfdeeling. Verandering der Be-’weegftreek , door de ontmoeting van een Vloeijlef veroirzaakc,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;366

Streekbuiging. 367. Loodlyn.

I. nbsp;nbsp;nbsp;Proefneeming. Schuinsbeid der Inval-

ling tut de Streekbuiging volflrekt noodzaakelyk. Loodregte Val-lydt geen Streekbuiging. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37i

Gevolgen. Loopjlreeks verandering der Lighaamen door de beweging der Vloeiftof, vf hun eigen byzon.nbsp;dere gedaante: bet verdryven der gezonke Ligbaa’nbsp;men; werpen yan Scbyven of platte Lighaamen,nbsp;Oejierjchelpen; 't vallen ofjlryken van Vogels. 376

II. nbsp;nbsp;nbsp;Proefneeming. Verjcbü vanDigtbeid

of Doordtingbaarbeid der Middeljloffen tot de Streekbuiging noodzaakelyk: Een Lighaam metnbsp;een fcbuinze jlreek uit de Lugt in 't Water over-gaande, lydt Jlreekbuiging.. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;379

Ge •

Stukje.

Gevolgen. Het fcMeten op Vijcb, 386- 't Schuins dooriooren van Hout,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;388

^treekbuiging is altyd Evenredig met de fcbuinsbeid der Invalling. 389. snaar 'xord eindtlyk fFeerJlui'nbsp;ting.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-391

ni. Proefneemihg. De Streekhuiging by sen al te fcbuinsbeid van Valling wordt Weerfiui-ting.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;392

Gevolgen. Weerjluit vm Kogels, Jchaïns ep ’t wa-gefchoten:’t Keilen, nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;398

Tweede AfueelïWG. De weerjluitende Beweeging. ....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;402

’rking van een Botzend Ligbaam op een lt;weeke Op~ pervlakte. 40^. Op ten harde en veerkrogtige Oppervlakte. 408. Regtiireekfcbe Botsing. 410. ¦Scias-”2 Botzing.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;412.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Stüotboek en Szuitbaek.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;416

^¦^*oefneemisg. By Ligbaamen en Op-ftsvlakten zonder nbsp;nbsp;nbsp;P^eeriTagt, bseft geennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;weerjlui-

^tng plaats. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^1

=tgt; 5 nbsp;nbsp;nbsp;Ge,-

Korte In houd van dit

Gevolgen. Ligbaamen van geen of weinig Veer-kragt ^ bieden bejl tegenjland 424. Voorbeelden in een Trommel, Wolzakken, het met de band vangen van eenig bard Lighaam; ’t vieren van eennbsp;Touw. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;426

II. P R o E F N £ E M I N G. By Veerkragtige Ligbaamen of Oppervlakten heeft weerfiuiting plaats

. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;427

Gevolgen. Werking der Veerkragtige Deelen in de Ligbaamen van dien aart; in een Snaar ; Trommel, Tuooren Bal. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;430

lil. Proefneeming. Be Stuitboek is altyd, dog niet gebeel volkomen , gelyk aan den Stootboek.

435

Gevolgen. Billard, Kaats, en Raketfpel: fpooren van een waterpas gefcbooten Kogel. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;438

PerdeAfdeeling. De Beweegin^, die jn de Botzing wordt meegedeeld, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;440

Werk-

Tweede Stukje

^^fhuig en quot;tvyzs van Proefneemin^ in dit Jluk. 443 Opzigtelyke Jnelheid der zamentrekkende Ligbaa-

nen. . nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Eerfte Lid, Be Botzing van Lighaamen zonder Veerkragt. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;449

Eerfte Voorflcl. Wanneer een Ligbaam (zonder yeerkragt) tegen een ander, dat in Ruft is, aan~nbsp;botjl, vuordt de Jnelheid van het Botzend Ligbaamnbsp;Onder ben beiden verdeeld, naar Evenredigheid vannbsp;elks Inboud, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;449

I. P R o E F N E E M I N G.

gelyke Grootte en Zwaarte.

Roefneeming. Waar in de Botzen-Bal de helft kleinder is, dan de Ruftende. 455

^oefneeming. Waar in de Botzen-de Bal de helft greater is, dan de Ruftende. 457

Ge»

Korte IWHoup vaw dit

Gevolgen. Werking van een Kanonkogel op dikke Muuren en zwaare gevaarten : bet aanftukkennbsp;fiooten ven Schepen op Rttzen, en tegen elkander:nbsp;werken met Hamers en op Hambeelden: de Malie-taan en 't Kolven. 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;460

Tweede Voordel. Wanneer t’voee Ligbaamsn, die Ztg dezelfde Jlreek been met ongelyke fnelbeden be-‘weegen, tegen elkander en botzen, zullen zy, ’t zynbsp;dat bunne Inbouden gelyk zyn of niet, voortgaan,nbsp;met zig te zamen en volgens bun eerjie loopftreek tenbsp;heweegen, met een onderling gemeene fnelheid, dienbsp;kleinder is dan die, welke bet botzend Ligbaam,nbsp;maar groeter dan die, welke bet gebotjle Ligbaam,nbsp;bezat voor de Botzing.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;465

I. nbsp;nbsp;nbsp;Proefheeming. Waar in de fnelbedennbsp;der Ballen als 2 en 6; maar bunne Inbouden gelyk

zyn. • nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;466

II. nbsp;nbsp;nbsp;Peoefneeming. Waar in de fnelbeden

als 3 en 6; maar de botzende Bal de helft kleinder is, dan de Gebotfle. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;469

JU. P R o E F N E E M I KG. Waar in de fnelbeden nis 2 en 6; maar de botzende Bal de helft greaternbsp;is, dan de Gebotfle. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;471

Ge-

Tweede Stukje.

Gcvolgeu^ ^anmerTiingen op 't Roeien voor den ^ind: en op ’t van Agteren en Zylmge trq^en van

't Wild. ... nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;472

Derde Voordel. Wanneer de twee Lighaamen, dit tegen elkanderenmoeten aanbotzen, zig volgens eennbsp;regtjlreebs ftrydigen loop beweegen, sul de Bewee-ging in 't een zoo wel als in het ander., of ten min-jlen in één van beiden, geheel vernietigd worden znbsp;en indien 'er, na de Botzing, bewesgiag everUyfi^nbsp;zullen de twee Lighaamen dezelfde Jlretk been zignbsp;beweegen , en de Hoeveelheid van bun beidernbsp;meene Beweeging zal gelyk zyn aan de Overmaatnbsp;welke een van bun daar van bezat mor de Bot-zi?ig.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47 S

^¦pROEFSEEMiNG. Met twes Ballen van ; gelyken Inhoud, en gelyke fnelheden. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47®

^^•Proefneeming. Met twee Ballen, wier Inbonden, of wier fnelheden ongelyk zyn. 478. ./iltnbsp;^e Inbonden ongelyk zyn. 479. Hls de Sitelbedenon-zyn.......478

Gevolgen^ Aanmerking op 't Stuiten en te rug Jioaten Van bewoogen Lighaamen: Kaatzen, Raketten. 482.

Beildit

Korte Inhood van dit

Befluit uh de voorgaande Voorftellen opgemaaht. Regels om den Inbond ^ gemeene fnelbeid na de Bot-zing , »/ eigen Jnelheid voor de Botzing, te vinden. .... nbsp;nbsp;nbsp;483

Tweede Lid. De Botzing der Veerkragtige Ligbaa-men. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.487

Eerfte Voorftel. Wanneer een Veerkraglig Ligbaam tegen een ander Veerkragtig Ligbaam, dat in Rujinbsp;is, af zig dezelfde Streek been beweegt, aanbotft,nbsp;zal dit na de Botzing de Loopjlreek volgen vannbsp;' het botzend Ligbaam , en wel met eene fnelbeid •nbsp;zamengefleld uit die, welke aan bet zelve onmidde-lyk of door meedeeling is bygezet , en uit die , welke bet door zyn Wederwerking van de Botzing ver-krygt: dog bet botzend Ligbaam, welks Veerkragknbsp;op een regtflreeks flrydige wyze werkt, v erlieji alles wat bet van zyn eerjie eigen fnelbeid svet~nbsp;bieldt, of geheel of ten minjlen voor een gedeelte;nbsp;en zoo sy'J weerjliiitende Beweeging bet overfchotnbsp;Van zyn eerjle fnelbeid te boven gaat, loopt het tenbsp;reg, min of meer, naar niaate dat die Beweegingnbsp;dat overfchot min of meer te bovenga, en de Waar-dy van die overmaat kleinder zy of grooter. . 489

I.

Tweede Stukje.

^^Sqefneeming. Met twee Tvooren Bal-g'g'^ jfi f-uji is, van gelyken Inboud. 492

Proefneemihg. pydar in de botzende ^0.1 de helft grooter is dan de Ruftende. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;494

Proef NEEMiNG. Waar in de -botzende ¦2aJ de helft kleinder is, dan de Ruftende. 496

Gevolgen. Aanmerkelyke Werking der Veerkragts-bevueeging: arbeiden op Kamers en Zolderingen:

. Metzelwerk van Wallen en Veftingwerken. 498

¦^art en Werking der Veerkragt in ’t Voorbeeld van een Staalen Ring getoond. 500. Het agteruiifprin-gen Van Kanon en Schietgeweer: fnelbeid van dennbsp;Kogel : behoorlyke Lengte van Kanon en Loop tnbsp;Kliigen Van Vuurpylen. 503. Aanmerkelyk gevalnbsp;de Billardtafel. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. so5

''^eecie Voordel. Wanneer twee Veerkragtige Lig-^*anen , 't zy gelyk , ’t zy ortgelyk van Inhoud, te-elkanderen aavLotzen , met eigen fnelbeden, ƒ groot zyn of niet, wyken ze na de Bot-

tia,. ^

en bun opzigtelyke fnelbeid blyft de-^‘Vde, dis ze was voor de Botzing. . nbsp;nbsp;nbsp;5d8-

Korte Ihhodo vak dit Tweede Stukje.

I. nbsp;nbsp;nbsp;PsoEFKEEMiNG met 'twee Tvooren Ballen ,nbsp;moier Inbouden en eigen Jnelheden wederzyds gelyk

zyn. .... nbsp;nbsp;nbsp;.509

II. ' Froefneeminc met Ballen, luier Inb'ou-

den en eigen fnelbeden ongelyk zyn. . nbsp;nbsp;nbsp;511

Gevolgen. Werking der Veerkragt in een reeks van aan één rankende Ballen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;513

Befluit uit voorgaande Voorflellen opgemaakt. Regéls om de Hoeveelheid der Beweegkragten in of na denbsp;Botzing te vinden. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;516

Fleeiftoffert botzen op een andere voys dan de vajle Ligbaamen, -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;519

B Y nbsp;nbsp;nbsp;V Onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z Enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L S.

jianmerkelyk Geval iri de Botzing. Zommige Ver-fcbynzels en gemeenzaame Uitvuerkzels van dezelve epgebelderd.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;521

Het Vliegen van Menjcben.

Altoos bevaeegend Werktuig , of Eeuvoigduurende Be‘ oneeging. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;340

VER-

VERKLAARING

DER

P L A A T E N

DERDE LES.

Plaat I,

t'I,lt;ï«ur I en 2 verbeeld de Proefneeming van den HeerkewToN, waaruit, doorhangende Ballen, van dezelfde grootte en zwaarte als in Fig.

1, of van verfchiilende zwaarte en grootte als in 2, tnet zekeren graad van fnelneid tegennbsp;den anderen, die in ruft hangt, te laaten fluiten,nbsp;beweezen wordt, dat de kragt van Traagheid ofnbsp;^srkeloosbeid in de Lighaamen iets meer is dan eennbsp;‘^'rkele Ontbeering van Be weeging, en een wezend-^?ken tegenftandbiedt tegen de kragt, die hen innbsp;beweeging brengen wit. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Bladz. 245

f'-

^^'•3. Vertoont een werktuig, gefchikt ter Proef-, om te bewyzen dat de kragt van Traag-in deLighaamen geenszins dezelfde zaak,maar geheel igjg anjers is, dan derzelver zwaarte. D.nbsp;Verbeeld jgjj Hamer met zyn Veer, die, door denbsp;Koord E opgetrokken, wanneer hy los fpringt,nbsp;K Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* ?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den

Verklaaring

den Bal b treft in B, en, deszelfskragt van Traagheid overwinnende, hem den Bal a, die op het zelfde oogenblik alleen door zyn eigen zwaarte uitnbsp;A begint te vallen, doet vooruitloopen. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;254

Plaat 2.

Fig. 4. verbeeld een bouten Kifljen , door een Middel-fchot in twee gelyke deelen verdeeld; het Vak of gedeelte F is vol water: het ander G is ledig. Tweenbsp;Metaalen Balletjes, van het zelfde gewigten omtrek, aan het dubbeld Galgje, dat op het Mid-delfchot (laat, hangende, kunnen , elk in zynnbsp;Vak, heen en weder flingeren, en toonen, metnbsp;dezelfde fnelheid in beweeging gebragt , doofnbsp;fchielyker en traager verliezen van hun beweeging,nbsp;den verfcheiden weêrftand aan, dien hetWaterFnbsp;en de Lugt G tegen lighaamen, welken ’er in be*nbsp;woogen wordea, oefFent. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;295

Fig. 5 en 6, is H I een Stelzel van Raderwerk, met twee Hamers voorzien, die, fchielyker of traagernbsp;op het Klokje Baande, de meerdere of minderenbsp;vlugheid van den loop van ’t Werkte kennengce'nbsp;ven. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;303

I , 2, de Lepels of Bladen van den Windvleugel of zoort van Zwengel, die den gang van ’t Rader'nbsp;werk befliert en maatigt.

ï-

OER PlAATEW.

^ Hefboom , die regt en flinks kan bewoogen '''Orden, om ’t Werk te doen fpeelen of flil ftaan.

Fig^ g 2iet men dit'Werktuig onder een glazen Ontfanger, waar uit de Liigt gepompt is, geplaatftnbsp;op de Lugtpomp. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;304

H is de Steel, die den Hefboom K vat, en denzel-ven voor en agterwaarts doet beweegen, zonder Lugt in den Ontfanger in te laaten.

Het Raderwerk!, dus in een lugtiedige plaats in be-weeging gebragt, toont door het menigvuldiger en raffer flaan der Hamers op het Klokje, dat denbsp;Windvleugelminderweerftandontmoet, danindenbsp;Lugt, en dat deeze derhalven een wezeudlyken te-genftand biedt aan de Lighaamen, die ’er in be-Woogen worden.

Plaat 5.

‘^•7. Een zoon van dubbeld Molentje, elk met 'quot;or Wieken voorzien , welke aan het een op ver-^'^''eide wyzen geplaatd kunnen worden, zoo datnbsp;of met het plat voorwaarts, gelyk het een ver-^'^'d Wordt, of niet het fcherpe, gelyk men ’tnbsp;' 'quot;^or qj: pp eenige andere wyze, naar wel»nbsp;ronddraai jen. He Veer, die aan dennbsp;'ihddelftgp Stander is, en door het neerfcbuivennbsp;t Knopje by M losfpringt, brengt hen in be,nbsp;? * 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wee-

VeRKLAARING.

weeging. Zy ftoot, namelyk, de Styltj'es of Spil* letjes NN , die in de Aaven van de Molentjes vaftnbsp;gehegt zyn^ met gelyke kragt voort, en doet daalnbsp;door de beide Molentjes hun beweeging met d«nbsp;zelfde fnelheid beginnen. De verfchillende uit'nbsp;komfl: naar den verfcbeiden ftant der Wieken toontnbsp;den verfchillenden weertland der Lugttegen vet-fcheiderley Oppervlakten. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31O

Fig. 8 verbeeld de Oppervlakten van twee harde Lig-haamen, die op elkander wryven. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;330

De Oppervlakte van ’t Ligbaam D E wordt volgen* 4e Beweegftreek BC over de Oppervlakte vannbsp;Ligbaam F G voortgefchoven.

De Drukking, die hetbovenfte Ligbaam op het on' derfte perft, gefchied volgens de Lyn A B, lood'nbsp;regt op B C, de Beweegftreek van ’t wryvend Lig'nbsp;haam.

de verheven Heuveltjes en uitfteekeU' de Punten van de Oppervlakte van’t Lighaam D Ë'

I, 2, 3, 4» de Laagtens en holle Kuiltjes in dt Oppervlakte van ’t Lighaam F G.

De uitfteekende Punten van de eene Oppervlakte vat' ten in de Kuilen van de andere,en doen het wifnbsp;vend Lighaam D E, zo de Punten wederzyds ni^‘nbsp;breeken, beurtelings ryzen en nedervallen.

m

DER PlAATEÏÏ.

9, 10 verbeeld een Werktuig, gefchikt om de ''erfcheide zoorten van Wryvingen , en derzelvernbsp;^'¦sgten aan te toonen. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;333

^gt;3, 4, Tweepaaren Raderen, die op zeer fyne Spilletjes loopenin de VoetftukkenPP, en dus eennbsp;zeer vrye en lofle beweeging hebben.

de twee paar Voetfiukken met Stylen, in wier ®rtnen de Spilletjes der Raderen loopen.

de As van den grooten Hoepel, in ’t midden van’t Werktuig, van omtrent zj lyn middeliyns;nbsp;“Welke aan de einden met twee Raaien Spillen loopen kan in de Schroeven QQ , en ook wel metnbsp;dezelven gelegd wordt op twee paar Raderen,nbsp;3, (jaai- dezelve malkander fnyden,

QQ 1 de geboorde Schroeven aan ’t boveneinde van 'Ie biiitenfte Voetilukken, waar in de Spillen vannbsp;grooten As loopen,

Y

’ sen zoort van Hefboom, welken men aanfchuiven om tuffchen de Dwarshouten van den grootennbsp;hoepel getloken te worden , en daar door denzel-tegen te houden als de Veer gefpannen wordt.nbsp;R, eenbyzonder Stuk, dat men, terwyldenbsp;S°ote Hoepel draait, met een of met twee opper-^ ^'^5 met of zonder gewigt op de As doet draa-£sn en dezelve wryven. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;344

Verklaakino

s, nbsp;nbsp;nbsp;de eene Oppervlakten, welke men op de As rufteflnbsp;laat, als men maar eene wil doen wryven.

t, nbsp;nbsp;nbsp;t, de twee Oppervlakten, met haar beiden een*nbsp;zoo groot alsi, welke men op de As legt, al*nbsp;men de Proef met twee of een dubbelde Opper*nbsp;vlakten doen wil.

X, hetgewigtje, dat men’er onder aanhangt, om door min of meer Drukking de Wryving te ver'nbsp;zwaaren.

De Veer, welke men in ’tmidden ziet, met baar een end aan een arm van het Voetftuk , en met de ande*nbsp;re aan de As vaft gemaakt, brengt, wanneer ze ge*nbsp;fpannen en losgelaaten wordt, de groote Hoepel e»nbsp;zyn As in beweeging, en toont door het meerde!nbsp;of minder getal zyner flingeringen de verfchillendSnbsp;maat der Wryvingen in verfchillende gevallen,

VIERDE LES,

Flaat I.

Ftg. i. ABDC, eengroote Bak, vol water, ter ver* klaaring van den aart der Loopllreeksbuiging, wan'nbsp;neer een Lighaam uit de eeneMiddelftofin dean'nbsp;dere overgaat. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3ó7

E, een Lighaam , dat loodregt op de oppervlakte van ’t Water AC valt, en daar de Lyn FP volgt.

e, be*

DER PlAATEN.

*’ zelfde Lighaam fchuins langs de ftreek e F op ^ oppervlakte geworpen.

gt; het Punt der Streekbuiging.

de Streek, die het Lighaam e na de Buiging ”661111, en zig van de Loodlyn h' p verwydett.

^ Fgt; Loopftreek, die het Lighaam zou gehouden hebben, als ’er geen Buiging gefchied ware.

Ook verbeeld HF de ftreek van ’t Lighaam , ’t welk oit het Waterin een dunnerMiddelftof, deLugt,nbsp;zal overgaan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ï'K, de Streek, die het houden zou zonder Buiging. Fe, de Streek, die het neemt na de Buiging, ennbsp;waar door het de Loodlyn P H nadert.

FP)'Denkbeeld, wat deeze Loodlyn in dit geval zy; hier regtftandigop den fchuinzen Waterval.

2,3, Werktuigen om aan te toonen, dat’er by 6en loodregten Val of Stootlyn geen Streekbuigingnbsp;plaats heeft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;371

^ ’ oen koperen Buis, waar door men een Kogeltje

''allen laat in ’t Glas L, dat op deszelfs bodem, meteen laag Potaarde of Was bedekt, ’t zy het Glas 'quot;oen met lugt, ’t zy dat het met water gevuldnbsp;altyd op de zelfde plaats valt.

n^iddelpunt van ’t zelve Kogeltje, vergroot, zoo

»ls het ten deele in 't water is. . nbsp;nbsp;nbsp;374

* * nbsp;nbsp;nbsp;PM,

Verklaaein»

PM, loodregte Lyn, waar langs het nedervalt.

Op , Streek, die het houdt in ’t Water.

NT, nt, evenwydige _.ynen aan Op, door de dee' len N n van het Kogeltje befchreeven.

O, Punt van den regtftreekfchen weerftand.

Nn, Rr, Sr, Punten van fchuinzer Vlakken, e* daar door van minder weerftand, en die, van we'nbsp;derzyden gelyken tegenftand ontmoetende, het Kogeltje in evenwigt houden, en zyn regte loopftreeknbsp;beftendig doen volgen.

Plaat 2,

Fig. 4. Afbeelding van de Streekbuiging by eefl fchuinzen Val ofStootlyn. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3751

A|BC, een Cirkel vierendeel, waar op de Loop vaa een Snaphaan AB is vaftgemaakt, die met een Lontnbsp;in a wordt aangeftoken.

DEG, een groote Bak ofBaadkuip, vol water, met een gaazen of papieren Raam bedekt.

F, een ander gaazen of papieren Raam, loodregt met de oppervlakte van ’t Water in de Kuip, op eeönbsp;zwaare Plank DE ftaande.

Pp, de Loodlyn.»

I, het

DER PlAATEN.

punt, daar de Kogel, uit den Loop AB ge-^^^hooten, doorgaat.

fïet punt der Streekbuiging.

de weg, dien de Kogel zonder Streekbuiging, ^ een regte lyn vooitloopende, zou gehoudennbsp;hebben.

de nieuwe Loopftreek, diehyna de Buiging in K volgt.

S' Nader opheldering van de manier en oirza-hen der Streekbuiging. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;389

Spon, de zelfde Kogel in ’t groot afgebeeld.

PON, de zelfde, daar hy bet Water begint te raaken.

ST, de Loopftreek, die hy zonder Buiging zou gehouden hebben.

*^RP, het gedeelte van het halfrond, dat den groot-ften weerftand van ’t Water lydt.

het deel, datlangft in de Lugt blyft, en daar '^oor minder weerftand ou den zelfden tyd ontmoet.

. de kleine kromme Lyn, welke deeze verfchil-'etide weerftand het MiddelpantMdoet befchryven. '^e weg, dien het na de Streekbuiging voort-

loopt.

* ? 5, nbsp;nbsp;nbsp;De

VeKKLAARIHS

De bygevoegde Sigaar vertoont de zelfde zaak met een weinig fchuinzer Val; waardoor ookgrootefnbsp;Streekbuiging veroirzaakt wordt.

Plaat 3.

Pig. 6. Evenredigheid van de grootte der Streekbuh gingen met de fchuinsheid vandenVal,

AC, fchuinze Val of Stootlyn van het Lighaam A; B F fchuinzer Val van B. . .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^0

Ca, Weg, na de Streekbuiging van ’t Lighaam A. F b Weg na de Buiging van B.

op , Maat van den hoek der Streekbuiging van A. b d. Maat van den hoek der Buiging van B.

P A, Maat van den Hoek der Invalling van A. DB, Maat van den Hoek der Valling van B.

PA Baat tot fl? als D B tot amp; d; dat is, als P A 2 derde is van DB, is ap ook 2 derde van b d; en volgtnbsp;derhalven de grootte der Streekbuiging naauwkeu-rlg in evenredigheid de fchuinsheid der Invallin*nbsp;gen of Stootlynen.

Flg. 7. De zelfde Afbeelding als Plaat 2, Fig. 4, met dat onderfcheid, dat nu de Kogel, met eennbsp;veel fchuinzer Breek gefchooten , geen ftreekbui-ging in ’t Water ondergaat, maar weer opftuit. 392

S, een

der Plaaten.

SjEen Plank week Hou t.oin Jen Kogel te ontfangen.

^NP, Hoek der fchuinze Helling van de Loop-ftreek van den Kogel of Stoothoek.

Hoek van de nieuwe Loopftreek na de Stuiting , of Stuithoek; den voorigenbyna gelyk.

Pp, Loodlyn op het Punt der Stuiting N.

Plaat 4.

8. Afbeelding van deregtftreekfcheBotzing van een Lighaam, dat volmaakt hard is, op eene oppervlakte ,.die volmaakt Veeikragtig veronderfteldnbsp;wordt. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;410

C, Middelpunt van ’t harde Lighaam, een ftaalea Kloot of iets dergelyks.

Veerkragtige Oppervlakte,

^A, Loopftreek van ’t botzend Lighaam, loodregt op D E.

Kuil in de Oppervlakte, wegens de Inwaarts, drukking der Deelen door’t Lighaam C, oflie-^Er door ’t voorfte gedeelte GAH van deszelfsHalf-lond

Streek van’t Lighaam, als de zamengedrukte Veerige deelen van de Oppervlakte zig herftellen,

’t Lighaam terug ftooten.

V erklaarino

Fig. 9, Afbeelding der fchuinze Botzing. . nbsp;nbsp;nbsp;413

i 2, kleine kromme Lyn, welke het Middelpunt vafl

’t Lighaaro , igeduiirende de fchuinze Botzing, be-fchryft.

ml, Streek, die 'tLighaam neemenzou, zo de Veer' hragtige Oppervlakte inL eindigde, en van daarnbsp;volgens de Lyn L M voortliep.

Fig. 10. Afbeelding, hoedeStuithoek, by volmaakt harde en Veerkragtige Lighaamen,voIkomen gelyknbsp;zoa zyn aan den Stoothoek yingk de Reflecikn^nbsp;d’Incidence. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41 j

TM, Streek van ’t Lighaam voor de Botzing, of Stootlyn.

f j. Kuil, door de Inwaartsdrukking der Deelen in de Oppervlakte, van 't Lighaam in M zynde,nbsp;veroirzaakt.

M Q , Streek van ’t Lighaam na de Botzing, of Stuitlyn.

SMT, Stoothoek,

RMQ, Stuithoek, volkomen gelyk aan SMT,

Plaat 5.

Fig. II. Werktuig om Proefneemingen over zoromige

Ei-

der Plaaten.

®igenfchappen der weerftuitende Beweeging te

..... 421

A

gt; een Bakje, om een Kogeltje in te laaten vallen, gevuld met Potaarde, ’t welk draaien kan opnbsp;een Spd in A. Men gebruikt ’er ook , in anderenbsp;gevallen, een Blad zwart Marmer voor, metOl/nbsp;beftreeken.

Schroef en Klemmer, om het Bakje of Marmerblad in een fchuinze helling, naar welgevallen, valt te zetten.

C, Koperen Pypje, daar men het Kogeltje of denBal door vallen laat, in een Schuif vaftgemaakt, die innbsp;de fleuve loopt van den arm van ’c Galgje.

gt; fchuinze Stand van ’t I^akie of Blad Marmer, op wiens Punt E de Yvooren Bal uit N valt.

Opening , daar de Bal uit E in fluit.

Stoothoek, byna volkomen gelyk aan den Stuithoek AEF.

f'io‘

S‘ 12. Het zelfde Kogeltje fchuins op een waterpas baande Oppervlakte vallende.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;423

t3. De Kuil, door het Lighaam M in de Pot-of een andere buigbaare oppervlakte gemaakt, drie Deelen, D, F, E, onderfcheiden afgebeeld.nbsp;Welke men verondcrftelt, dat elk afzonderlyk

in

Vkrklaarinö

in het eerfte, tweede en derde oogenblik van de Botzing gevormd zyn. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;424

Plaat. 6.

Pig. 14. GH Snaar, tuffchen tv/ce vafle punten ge-fpannen. nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;431

GK, KH de zelfde Snaar tot aan ’t Punt K gefpan-nen, en gerekt door de Botzing van eenig Lighaam.

L, Punt, werwaarts zy, als ze zig herftelt, terug fpringt.

Fig. 15. Afbeelding van de Verandering, welke een YvoorenBal in de Botzing ondergaat, en de ver-fcheiden gedaanten, die hy aanneemt. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;433

Fig. 16. Dient tot opheldering der Zamenbotzing van verplaatsbaare Lighaamen. AenB zyn tweekloot-£che Lighaamen, die tegen elkander botzcn. 442

ah, hun Loopftreek; dezelfde Lyn, waar in zig hun Middelpunten der Zwaarte A en B bevinden,nbsp;en die door dezelve, wanneer de Klooten bewoo-gen worden, befchreeven wordt.

ï, 2.3,4 gt; afgedeelde weg of tuflchenruimte, die door ’teen of door beide Lighaamen met dezelfde of ongelyke fnelheid, in zekeren tyd, afgeloo-pen, de opzigtelyke/«eièeidaanwyfl,waarmededenbsp;Lighaamen A en B tegen elkanderen botzen.

Fig.

ÖER PlAATEN.

'S- 18 Verbeeld een Staalen Ring, door de aanbot-van twee Lighaainen A en B zamengedrukt, '1 doorzyn weeruitzetting dezelve terugftooten-ter opheldering van den aart en werking dernbsp;^eerkragt .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;500

19. Werking der Veerkragt in een reeks van aan-

eenraakende Ballen. • nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5i3

^’3,4-,5,6,7,8, Yvooren Ballen, die elkanderen raaken, en wier Middelpunten alle in een en denbsp;zelfde regte Lyn hangen.

^ gt; de Bal, die, tegen den Bal 2 aanbotzende , den Bal 8 doet wegfpringen: zoo ftooten i en 2, op 3nbsp;vallende, 7 en 8 te rug, amp;c.

Plaat 7.

17. Afbeelding van het Werktuig vanMARioTTE, gefchikt om Proefneemingen over deBotzingdernbsp;^eeke en Veerkagtige Lighaamen te doen. 444,nbsp;A-50, enz

Loodlyn, om het Werktuig, door middel der ^oetfchroeven, regtflandig, en de Tafel, daar’tnbsp;ftaat, volmaakt waterpas te zetten.

gt; EFE , Toefi^l, waar in de Ballen aan dunne *Vne Draaden hangen, en voor en agterwaartsnbsp;kunnen worden: afzonderlyk afgebeeld innbsp;2o; en (Je Cirkelboogen, die ze dus befchry-

Df

VeRKLAARIKG der Plaatew.

DF, Ballen van Leem of weeke Aarde, wanneer meH Proefneemingen wi] doen overdeBotzing van Lig'nbsp;haainen zonder Veerkragt; of van Yvoor, alsraeBnbsp;Veerkragtige Lighaamen wil haten botzcn,

GH, beweegbaare Regelmaaten, in graaden afgedeeld ; enop zulk een wyze vaft gezet worden.

. ^dat de .Graadtekening regt tegen over ieder det quot; tgt;Ma^^rtVan de Ballen begint.

LI^,Ioffe wyzers of Loopers,die men op de Regel-maa'tên, GH, plaatft, om de graaden, waar uit men de Ballen loslaat, of waar toezy opklimmen inbsp;te netter te merken en te onderfcheiden.

Fig. 20 wyft aan, hoe de Ballen aan dit Werktuig opgehangen zyn. ...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;443

Fig. 21. Hoe de een tegen de ander aanbotzende, een Cirkelboog befchryfc.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;444

BERIGT voor den boekbinder.

De Plaaten van de Derde Les,

No. 1, 2, 3. moeten ingevoegd worden tegenover nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;360

En die van de Vierde Les,

No. 1,2, 3,4, 5, 6, 7gt; tegen over bladz. 520

NA'

Natuurkundige -

Les sen

VAN DEN Heer

N o L L E T.

DERDE LES.

Over de Beweegbaarheid der Ligbaamen', de Beweegingj derzelver Eigenfcbap-pen en Wetten.

eerste AFDEELING.

Beweegbaarheid der Ligbaamen,

A^En moet de Beweegbaarheid niet Onder-

vr ivT ^ verwarren met de Beweeging; fcbeid ^ Ik Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,1- tuffchen

^ want het zyn twee zaaken, die Beweeg-

^ te eenemaal van raalkanderen in baarheid

„ en Be-

fch nbsp;nbsp;nbsp;DeEerfteiseen Eigen-,^ee-

^ere^ * nbsp;nbsp;nbsp;Lighaamen gemeen is; de an ging-

^ Sen hyzondere ftaat van hetLighaam,

Q_ nbsp;nbsp;nbsp;die

242 Dê Beweegbaarheïd

III.LES.die hetzelve niet noodzaakelyk eigen is, eO buiten welken men ’tdikwüs befchouwt eDnbsp;in overweeging neemt. Men verbeeldt eOnbsp;vertegenwoordigt zig zomtyds deeze ofnbsp;gene StofFe, alsin Ruft zynde, maarmeonbsp;begrypt ook telFens altyd, dat ze uit dienbsp;Ruft zou kunnen gebragt worden, en eeDnbsp;Beweeging krygen, die ze nog niet heeftquot;nbsp;Het een Da Beweegbaarheid is gegrond op zekerenbsp;haam geftelteniffen en omftandigheden, die in vet'nbsp;beweeg- fchillende Lighaaraen verfchillen, en by al'nbsp;dmi'hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet in even grootemaate gevonden wot'

andere, den: daarom is ’t eene Lighaam beweegbaar' der dan het ander, dat is, men behoeft’ernbsp;minder kragt op te doen, om het vannbsp;Ruft tot de Beweeging te doen overgaaO-De voornaamfte van die omftandigheden eOnbsp;geftelteniflen der Lighaamen, zyn derzelvfifnbsp;Gedaante, de Gladheid van hun Oppervlak'nbsp;te , en de Hoeveelheid van Stoffe, ondefnbsp;den omtrek van ’t Lighaam, dat men be'nbsp;weegen wil, begreepen. '

Verbeelden we ons, om dit te gemakkeiy'

DER LiGHAAMEN. nbsp;nbsp;nbsp;243

van Glas, of van Yvoor, ofiets der-inxES.

S^h'ks, en even zwaar, waar van het een de »pHnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..Deel.

o'^Qaante van een Taarling, het ander die

''an een Kloot heeft; beide op een tafel lig- derd.

S^nde. Deeze twee Lighaamen zullen van

^^kanderen nergens in verfcliillen, dan in ge-

^aante, en dit alleen zal genoeg zyn om het

veel beweegbaarder, dat is, bekvvaa*

te naaaken om deBeweegingteontfan-

en te behouden, dan het eerfte. Laaten

bun nu eens een zelfde gedaante gee»

en egter beide even zwaar, gelykze

'’Oren waren, doen bly ven; maar laaten

quot;'o Ons verbeelden, dat de Oppervlakte van

eene Lighaam ongelyk en ruuw, die van

ot andere glad en effen is; dat onderfcheid

‘ oit laatfle beweegbaarder maaken ,• een

quot;'Oder kragt zal ’er vereifcht worden, om ’t

op een vafte vlakte, of in een vloeiftof

eind ^ doen beweegen, Veronderftellen wy

ten

Van

24.4 De Beweegbaarheid

by voorbeeld, en een van Lood, van de zelf' de middellyn, op de zelfde vvyze hangende»nbsp;of liggende op hec zelfde volkomen effen eflnbsp;waterpas Vlak,-zal men deezen laatften nietnbsp;veel fterker moeten treffen dan den eerften»nbsp;om hem in be weeging te brengen? En zalnbsp;de zelfde kragt, op den eenen zoo welaUnbsp;den anderen geoeffend, geen minder.weêf'nbsp;ftand ontmoeten by den ligtflen Bal, daDnbsp;by den zwaarften ?

Deezen wcêrftand tegen deBeweeging» welken men in alle Lighaamen, hier in op'nbsp;zigt alleen van bun inhoud aangemerkt, gC'nbsp;waar wordt j noemt men derzelver Werkt'nbsp;loosbeidolkragt van Traagheid: zyis, eveDnbsp;gclyk de zwaarte, evenredig aan deHoeveel*nbsp;heid van eigen Stoffen , welke yder LighaaiHnbsp;bevat. Maar hoewel die twee kragten ditnbsp;onderling met elkanderengemeen hebben»nbsp;kan men egter daarom niet zeggen , dat zinbsp;beide maar een en de zelfde zaak zyn: daatnbsp;zyn zelfs bewyzen van het tegendeel; denbsp;zwaarte, gelyk ‘wy in ’t vervolg zien zullen gt;nbsp;doet altyd haar werking van boven naar be'

neden;

der LigHAAMEN. 245

gt; en wel, zoo veel haar mogelyk is, III.LES. opéén GeziPtemder: maar de kragt^* ^

Van T’ , . o nbsp;nbsp;nbsp;Jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B E E L-

iraagheid biedt wederftand tegen

^'^^egiog, wervvaarts, en in welkeftreck«**f“^«^*

*^cnooi{ hetLighaam tragt te doen bewegen.*

Laaten we ons, omeenjuift denkbeeldzoj»

deezeTraagheid te verkrygen, de Proef- Biedt

®®etTiing j door den Heer Newton voor-gefi 1, nbsp;nbsp;nbsp;zenaiy-

, te binnen brengen. Verbeelden weken een Lighaam van een bepaalde groot tenbsp;Zwaarte, een Looden Bal, by voorbeeld, gen allenbsp;een pond gewigts, vry en los hangendenbsp;een zeer langen draad, en in een flille p^ ^nbsp;8^gt; en een anderen dergelyken Bal, opde^ïg. i.nbsp;^^Ifde wyze opgehangen, die tegen den eer*

^*^0 met vier graaden van beweeging aan-J^'t. Indien de Bal, die in ruft hangt, geen tftandboodt aan den anderen, die tegennbsp;komt fluiten, zou men hen beiden, zig,nbsp;gtaaden van beweeging, na dennbsp;dg * zien beweegen. Want waarom zounbsp;dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftuitenden Bal verrnin-

itidien hy geen tegenftandleedtvaa ® 3Dderen, daar hy tegen aan gedreevennbsp;Q_ 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wierdc ?

24lt;S De Beweegbaarheid

ÏILLES.wierdt ? En waarom zou deeze, uit de plaats, daar hy hing, gedreeven, niet metnbsp;die gancfcbe kragc van beweeging, welke denbsp;op hem (tuitende Bal bezat, weggedreevennbsp;en uit zyn plaats geftooten worden ? Maalnbsp;de ondervinding doet ons iets anders zien-De Ruftende Bal ontfangt van den ftuiten*nbsp;den een gedeelte van deszelfs beweeging; eonbsp;deeze laatfte verlieft in den (luit dat gene, ’tnbsp;welk de andere verkreegen heeft. Een Lig'nbsp;haam, derhalven, dat in Ruft is, biedteennbsp;wezcndlyken weêrftand tegen dekragt, dienbsp;hetzelve in Beweeging brengen wil; maalnbsp;daar is nog iets meer by aan te merken. In-dien de Ruftende Bal dertig of veertig Pon'nbsp;den weegt, zal de andere, die dan merkelyl^nbsp;kleinder van inhoud en zwaarte is, denzelveOnbsp;met de zelfde kragt en graadcn van beweC'nbsp;ging zoo ver niet brengen, dan in ’tvoot'nbsp;gaande geval; nogtans, indien ’er, om eeniênbsp;Lighaam in beweeging te brengen, niets aü'nbsp;ders vereifcht werdt, dan hetzelve zyn ftaa^nbsp;van Ruft tedoen verliezen en verlaaten, zoi^nbsp;de medegedeelde beweeging even groot ef'

dezel0

kle

doen; daar is iets meer te over winnen dan een enkele ontbeering van Beweeging.

Zal men hier tegen zeggen, dat de Rus- Wordt tende Bal geen weêrftandbiedt; dan alleen quot;-j^jaktnbsp;daarom, om dat hy doordelugt, die hem door denbsp;omringt, wordt tegengehouden, en hy de-^'^^*’’nbsp;^elve eerft wegftooten moet, eer hy zelf uitnbsp;^yn plaats kan geftooten worden ? Maar i.nbsp;de Lighaamen, die men in een lugtledigenbsp;plaats tegen elkander Ruiten laat, doen onsnbsp;dezelfde uitwerkzels zien, diezeonsver-toonen in de lugt; of, zo’ereenigverfchilnbsp;tuffchen zyn mogt, is het zo zeer gering,nbsp;dat men ’t niet merken kan.

a. De weêrftand van de lugt behoort zelf '^^de onder dat onderwerp, daar wy overnbsp;i’andelen ; want wy fpreeken hier van denbsp;der Traagheid van de Lighaamen in ’tnbsp;^igemeen. Indien de lugt daarom, omdatnbsp;een ftoffelyk lighaam is, weêrftand biedtnbsp;de beweeging vanLighaarhen, die haarnbsp;dit haar plaats ftooten willen, en men zulksnbsp;C^4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toe-

^48 De Beweegbaarheid

III.LES. toeftemme, dan is de kragt derTraagheki beweezen.

3. Indien de weêrftand, welken de ruften* de Bal oeffent, alleen voortfproot uic diennbsp;van delugt, die hem tegenhoudt, zouhy,nbsp;om de helft grooter wederftand te doen, ooknbsp;door de helft grooter oppervlakte of vak vannbsp;lugt tegengehouden moeten worden: maarnbsp;nu wordt ’er in tegendeel niet meer toe ver-eifcht, dan dat men hetgewigt vandenBalnbsp;flcgcs verdubbele;. en yder weet, dat‘eennbsp;vaft klootfch Lighaam, om eens zoo grootnbsp;van Inhoud te zyn, geen oppervlakte behoeft tekrygen, die eehs zoo groot is, alsnbsp;die, welke het te vooren hadde (a).

Zou

( n ¦) [De Inhouden, naamelyk, der klootfcho Ligbaa-men ftaan tegen elkanderen, gelyk de Taarlingcn (tt». iës) van hun Middellynen ,¦ en derae'iver Oppervlaktennbsp;gelyk de Vierkanten van hun Middellyniien: dat is, omnbsp;my klaarder uit te drukken, dat men, om te weeten hoenbsp;veel grooter de eene Bal van Inhoud is dan den anderen,nbsp;derzeiver Midde\lynen tot Taarlingsgetallen vermenigvuldigen moet, en, om het onderfcheid van hun Oppervlakten te vinden , hun Middellynen tot Vierkantennbsp;moet verdubbelen. Indien de Bak A, 'by voorbeeld

BER LigHAAMEN. 249

ook wel rniflchien dezwaar-IILLES. ^yn van den hangenden Bal, die den weêr- ^

^ ’’d veroorzaakte, en deszelfs verplaat •

'’g belette? Hoe lang men ook den Draad door de jj^^°'^^'^*'ftellen wil, zal men zeggen, indien zwaarte,nbsp;^waar Lighaam, dat ’er aan hangt, losnbsp;''’¦y bange, zal het denzelven in een lood-Zennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gefpannen houden, en zig plaac-

^*1 he t allerlaagfte Punt, dat het bereiken

een

heeft van een Duim, en de BalB een van Twee Duimen, dan is B agtmaal ttroo-i, ^ ^nhouddan A: want het Taarlingsgetal van Tweenbsp;tjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van Een blyft Een; maar de Oppervlak-

Wyj, ^ t*® flegts viermaal grooter, dan die van A : de-ten ^ ' ''‘^rkant getal van Twee Vier is. DeOppervlak-^'gbaamen neemen derhalven niet in de zelfde ïe, ^''™redigheid toe als derzelvcr Inbond, of, zonbsp;det,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bier, van de zelfde llolFe en metaal zyn , als

de OppervkVten, en is grooter of klein-^*^aate dat dez-elve grooter of kleinder zyn gt; ^agt der Traagheid, in tegendeel, volgt de

Van Gewigc en Inhoudi en is naardeszelli of kleinderi bygevolg z.yn het Twee vannbsp;^^^ïemaai verfchiilende zaakcrij en kan denbsp;den weêrftarid der Lugt niet worden coege-

0.5

lt;250 De Beweegbaarheid

III.LES.kan. Hier uic volgt, dat zo men het Li^' haam dwingt dat Punt te veriaaten, hetz^''nbsp;' ve, op welke plaats men het ook, rondso^'nbsp;brengen mag, hooger zyn zal; endatme^inbsp;om het daar te brengen, deszelfs zwaart^'nbsp;die het tragt te houden daar het is,nbsp;moeten overwinnen.

DezeTegenwerping heeft vry wat fchyo*» maar zal ons egcer niet kunnen doen belliJ''nbsp;ten,dat de kragt vanTraagheid en deZwaaf'nbsp;het zelf- te een zelfde zaak is in de Lighaamei”nbsp;fig indien wy in aanmerking neemen, dat, innbsp;Zwaarte. hangendeBallen van de ftraksgemeldeProe^'nbsp;neemingen , de weêriland ten allen tyde^'nbsp;venredig is aan derzel ver vollen Inhoud;da^'nbsp;de zwaarte, in tegendeel, op den tyd, alsnbsp;Bal in ruft hangt, geheel en al vernieciënbsp;wordt en weggenomen door den Draad,nbsp;hem ophoudt; en zelfs genoegzaamnbsp;kragt en werking doet, wanneer de Bal 2''nbsp;beweegt, indien de Draad, gelykhiernbsp;onder fteld wordt, zeer lang is, en mennbsp;Bal flegts kleine boogjes laat befchryv^^’'nbsp;Laaten wy, om dit een weinig verfta^’’

baa''

t)ER Lighaamen.

Èal

^P^oudt, in ruft hangt; dan wordt de gant-°Jj^

^ kragc van zyn zwaarte overwonnensal oef-den weêrftand, dien het Punt, waar aan y '^afthangt, deffent: ftoocmenhem met2y5iquot;°^nbsp;vinger een weinig voort, en doet menzwaartenbsp;een Cirkelboogje befchryyen , men''^^'^*^'’'nbsp;naar maatedathyzig van de plaats,nbsp;in ruft hing, verwydert, dat hy hoenbsp;“Ser hoe zwaarder op de hand, die hemnbsp;‘•ert, begint teweegen; dermaate, datnbsp;wanneer de Draad waterpas wordt.

Volle zwaarte gevoelen doet: en als men nederwaarts weder langs den zelfdennbsp;’^kelboog zakken laat, voelt men de kragtnbsp;'' zwaarte ook wederom evenredig afnee-200 lang tot dat de Draad weer lood-^St ftaat, en het hangpunt het gantfchege-alleen draagt. Men begrypt derhalvennbsp;J^^^'ïlykwel , dat de Bal, daar we van fpree-’ hoofde van zyn zwaarte geen weêr-3Dd bie^j.^ dan alleen, wanneer de Draadnbsp;meer loodregt hangt, en wanneer hy uit

een

252 De Beweegbaarhexd

III.LES. een laager plaats naar een andere, die hoog^ is, is overgebragt. Dieverplaatzing rno^’

D nbsp;nbsp;nbsp;^

derhalven goodzaakelyk den weêrftand de kragt, welken de zwaarte oefFenen zal'nbsp;voorgaan: maar om die verplaatzing te vfc4nbsp;te brengen , moet men een wezendlyl^^,nbsp;kragt gebruiken, groot genoeg om den gant'nbsp;fcheninhoud van dien Bal te overwinnen s’*nbsp;van ftandplaats te doen veranderen; waD^nbsp;zo de kragt, die men gebruikte, te klein was»

' zou ze wel niettemin een wezendlyke krag^ zyn en blyven, maar ondertulTchen egtafnbsp;niet in ftaat zyn , om het begeerde uitwerk'nbsp;zei op een vaft Lighaam, wiens deelen aaflnbsp;elkander verbonden zyn, tedoen. De haO'nbsp;gende Bal biedt derhalven , eer nog deszelfl*nbsp;zwaarte zig eens kan doen gewaar worden»nbsp;een weêrftand, dien men overwinnen moet'nbsp;Ook Daarenboven bieden ook de Vloeiftoffe®nbsp;wel tegenftand als de andereLighaameD-in de Wanneer een vaft Lighaam in het water»nbsp;ftoffen. 'volgens een waterpasftreek , bewoogeOnbsp;wordt, kan men niet zeggen, datdeweêf'nbsp;ftand, dien ’t ontmoet, voortfpruituit ds

zwaart^

der Lighaamen.

f nbsp;nbsp;nbsp;middelftof, dewyl alle dem.LES^

^ nbsp;nbsp;nbsp;van die middclftof, welke men ge-^’

hkiln ¦ nbsp;nbsp;nbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deel,

fli nbsp;nbsp;nbsp;veronderftelt te zyn, met mal

11) ^gt;-ren in evenwigt liaan, en men in ’tgénes

4 nbsp;nbsp;nbsp;niets te wagten heeft van derzelvernbsp;'quot;aarte, indien men ze wyken doet volgens

it' '^^^^^'^eegingsfireek, die haar te eenemaal

. ^’^fchiijjg isj gelyk deeze, welke wytioa. pEnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veronderltellen.

Si ^^'Odelyk, men ontmoet die kragc van En inde b;! quot;quot;^^gheid zoo wel in Bev/oogen Lighaa-

als in de zulken, die in Ruft zyn. a?s° lt;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ ^ Lighaam, dat zig met twee graaden

beweegt, ontfangt den derden niet,de Lig-V nbsp;nbsp;nbsp;een nieuwe pooging, die men doenbaaraen.'

^'¦0‘D’t zelvedienbytezetten. Denzelf-I) '^^érftand, welken het tegen deeerfte t'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'^’^'^anzyn ruft beroofde, oeffen-

ge* hetnogeensopgelykewyze, te-J' nbsp;nbsp;nbsp;die by deszelfs nieuwen ftaac

gt; nbsp;nbsp;nbsp;__ by wil voegen. Ik zal derbalven,

H der T nbsp;nbsp;nbsp;gt; vvaar door de kragc

be *^^^Sheid in de Ruftende Lighaamen p quot;^eezen Wordt, aangehaald te hebben, hier ,

5 nbsp;nbsp;nbsp;nog

254 De Beweegbaarheid

III.LES. nog eene voorftelleoj diemy befliflend vooi' komtjeDovertuigbèaraanwyft, dacmcD^^

’t Welk nbsp;nbsp;nbsp;Traagheid ni“'

verder verwarren moet met die van de Zwaart^' door

een nbsp;nbsp;nbsp;Eerste Proefneeming.

Proef-

neeming nbsp;nbsp;nbsp;Toejld.

bewee-

wordt nbsp;nbsp;nbsp;Werktuig, door de derde FiguH^

FL I verbeeld,draagtopdehoogte,omtrentvai' Fig. 3- zes voeten, twee Yvooren Ballen, A, 3inbsp;yder van anderhalven Duim middellyn,nbsp;meteen weinig Wasch aan malkanderen g^'nbsp;kleefd. De Hamer D, die van de zelfd^nbsp;ftoffe is, wordt beftierd door een Veer, wel'nbsp;ke men min of meer fpant naar welgevalIeD»nbsp;en die, als men de Koord E trekt, lö*nbsp;fpringt, om den Hamer op een van de tw^^nbsp;Yvooren Ballen te doen flaan.

Uitwerkzels.

Een van de twee Yvooren Ballen B, doö'' den Hamer geflagen zynde, maakt zigF*nbsp;van den anderen A, en gaatdenzelven, l'*nbsp;’t vallen, voor.

Of

Der Lighaamen. Opbelderinge.

alleen losgemaakt, niets anders dan hun eigen zwaarte gehoorzaamden, isnbsp;^ ontwyfFelbaar, dewyl men veronderilelt,nbsp;2e beide op een zelfde oogenblik be*nbsp;8'onen te vallen, en dat zy malkaar volko*nbsp;ÏQ alles gelyk, en in de zelfde lugcnbsp;dat zy ook op een zelfde oogenbliknbsp;Vlak bereiken moeften, daar ze op ne-^’'''ïllen: maar een van hun een flag vannbsp;Hamer ontfangen hebbende, die by denbsp;van deszelfszwaarteietsbydoet, ge-°°*'zaamt hy ook nog daarenboven aan dee-^ 'iieuv/e voortdryving; die decze uitwer-*’8 heeft, dat ze hem den anderen, in ’tnbsp;doet vooruitloopenen dit vooruit-°°pen gefchiedt te fnelier, naar maate datnbsp;^ van den Hamer fterker geweell is.nbsp;hier dan een nieuw uitwerkzel, ’t welknbsp;aan de zwaarte niet toekanfchryven,nbsp;^''^yliiien, om hetzelve voort te brengen,nbsp;moet maaken van een byzonderenbsp;, zonder welke het geen plaats heeft,

en

2j:ö Dé Beweegbaarheid

I1I.LES. en naar wier werkingen hec zig naauwke'*'

I. AF- injuifteevenredigheid, fchikc. Maaf'

D'ëEL. ^

men geeft aan alles, waar door een w^' kende kragc vernietigd wordt, den naam va'’nbsp;weêrfland: een lighaam , derhalven,nbsp;vryelyk valt, biedt weêrftand aan eennbsp;weeging , welke fneller is, dan die van zyquot;'nbsp;zwaarte; en ontfangt zyn verfnclde bewe^'nbsp;ging niet, dan van een vermogen, wieC*nbsp;werking min of meer fterk kan zyn, enfnbsp;trappen van kragt verfchillen.

Gevolgen.

Vej. Een Steen, dien men met de hand tegs'* fcheiden een Boom van middclmaatige groote werpt gt;nbsp;“éifvan veroorzaakt ’er dikwils een Dreuning in, di^nbsp;de kragt zigtbaar tot in de takken overgaat, en val'nbsp;TrLg-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Boom weêr nedef»

heidin daar hyzonderbeweegingliggenblyft: esquot; fclieiden dergelyke Steen, tegen een afzonderlyköPnbsp;Lighaa- zig zelve ftaande Rots geworpen, valtöpnbsp;de zelfde wyze weder op den grond neêfinbsp;doch zonder blyken te geeven, dat hy eeni^^nbsp;de minfte beweeging aan de Rots heeft

f

DER LiGHAAMSN#

^ ®6ld. De oorzaak van dat verfchil en IILLES.

,j '^heiden uitwerking zal men aanftonds

begrypen kunnen, zo men in aan-

^fking neemt,' dat alles, wat (toffelykis,

kragc van Traagheid te wéér ilelc tegen

aanfluit van andere lighaamen: en dat

‘^tagt, waar meê het zig tegen alle be-

^^‘^ging verzet, altyd evenredig is aan zyn

“Md. VeronderflellendedaD,datdeSteeaMa//ff

^'^ftelings de zelfde kvagt tegen den Boom

en

als

Om

te

die

door de Dreuning der Takken: maar de ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ongel yk grooter van Inhoud en

Om nbsp;nbsp;nbsp;»boodt een volkomen, en,

fpreeken, zegepraalenden weder-2ek * kragt van den Steen onder een ^asnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derzelver deelen verdeeld,

Sonoegzaamomzigopeen zigtbaa-R nbsp;nbsp;nbsp;fC

258 De Beweegbaarheid

m.LES.re wyze tot alle deelen uit te ftrekken, ^ DEELnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lighaam in beweeging

brengen.

Ze is e- nbsp;nbsp;nbsp;Wy hebben te voren gefcien, dat een \o^

venre- denBal, die een Pond weegt, endieteg^*' d'en Inquot; een anderen Bal van de zelfde floffe en v»quot;nbsp;houd of’t zelfdegewigt aanfluit, denzelven een 2^'nbsp;veelheid kere hoeveelheid van Beweeging mededeelt»nbsp;en dat hy ’er minder van meêdeelt aannbsp;grooter; of liever dat hy, om netter te fpreS'nbsp;ken, eenderdenBal, die Dertig of Veertignbsp;maal zwaarder is; zoo ver niet verplaatfl^”nbsp;wegftoot. Wybeflooten’eruit,, gelyk''^^nbsp;moeftendoen,dan ditlaatfleLighaam , al*nbsp;meer (lofFe bevattende, ook meer tegenftao^nbsp;boodt; hier uit volgt,dat, hoe grooter eet*nbsp;Lighaam van Inhoud is, hoe het groot^^nbsp;weêrftand doen zal; en dat eindelyk dieHo^nbsp;veelheid van Inhoud en StofFe zoo groo'nbsp;kan zyn, datdekragt, tegen welke het zV^nbsp;weêrftand oeffent, niet genoegzaam is, o*'*nbsp;aan alle deszelfs deelen ineen zigtbaarenbsp;merkclyke roaate te worde meêgedeeld.nbsp;Lighaam nogtans kan van plaats niet vera”'

óf

DER LigHAAMEN.

en weggeftooten worden, tenzy datm.LES. eszeifsdeelen met malkander, geen uit-^^2'onderd, in beweeging gebragt worden:nbsp;dit is de oorzaak, derhalven, waarom denbsp;der Traagheid zommige Ligbaamennbsp;“°ëeafchynelyk in Ruft doet blyven , innbsp;'^'^erwil van een werkend Vermogen, datnbsp;^’’deren in beweeging brengt.

Tweede afdeeling

de Beweeging in 't algemeen, en derzelver Eigenfcbappen.

l J-GieeegiRg noemt men den ftaat van een

^ Eighaam, ’c welk met’erdaadvandeNatuur

plaats naar de andere wordt overge-^^” de bra-ïf .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bewee-

, fcgt;S t zy dat men zulks verfta van het ge- ging,

^ Lighaam, ’t zy dat men alleen maar het

luit.

^'quot;ootn eene Rivier laat afdryven, inBewee* Om dat zy onophoudelyk van plaatsnbsp;^erandert; en rnen kan niet ontkennen, dat

de Wieken van een Molen, fchoon zy op een

zelf-

2(Jo De Beweeging en derzelver

III.LES.zelfde plaats blyven omdraaien, inbewe^' DE* lquot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dewyl yder van haar van

tot flip den ganfchen Cirkel, dien ze bC' fchryfc, zonder ophouden, doorloopt.

Zöodikvyils als een Lighaam zig beweegt* verandert het van ftand met betrekking totnbsp;de Voorwerpen, die het van verre of va®nbsp;naby omringen. Iemand, die, by voorbeeld*nbsp;in een Koets of in een Schuit zit, daar hVnbsp;meê reiit, verandert onophoudelyk vaOnbsp;lïandplaats, zoo niet ten opzigt van het gO'nbsp;zelfchap, dat met hem in de Koets of Schuitnbsp;is, ten minften ten opzigt van deverfchei'nbsp;den plaatzen, die hy, in zyn reize, voor'nbsp;by of doortrekt,

Opgo- ^flinker hand ge* helderd waar, dat ik te voren aan de regter hand had'nbsp;Voor-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volkomen veilig uit beflui'

beelden, ten, dat ’er met ’er daad een wezendlykeBe* weeging gefchied is; maar die veranderingnbsp;van ftandplaatzen is alleen niet genoeg, oiUnbsp;my te overtuigen, dat ikhetjuift ben, dionbsp;van do plaats, daar ik te voren was, over'nbsp;gebragt ben naar een andere. Want ik zod

Eigenschappen.

ïe uuwerkzel en verfchynzel gewaar III.LES.

^fden, al bleef ikbeftendig op mvnplaats^'

‘‘•j indien men alles, wat rondsommy

’ '^an plaats liadt doen verwiflelen. Dat de Znr. ¦

-rtjQ jfj vierentwintig uuren rondsom de ^^¦¦de draaie, of dat de Aarde, indenzelf-’ '¦yd omhaar As om wentelende, alle denbsp;Ppen van haar Oppervlakte, den eenennanbsp;Coderen, tegen het ligt der Zon keere,nbsp;dat op één uitkomt, en de zelfdenbsp;'^hynzels uitwerkt.Het waereld geftel ’tnbsp;de daadelykeBeweeging toefchry ft aannbsp;Aardkloot, en’erde verfcheiden ge-en gedaantevertooningen des Hemelsnbsp;^ Verklaart, zou nooit iets meer, dannbsp;Sts een enkele veronderllelling geweefl:

gt; en boven’t tegenoverftaande gevoelen Voorrang niet verdient hebben, indien ’tnbsp;'¦Segrond ware opkragtigerbewysrede-dan op de verfcheiden betrekkely ke Be-‘^gingen en Standplaatzen der Hemelfchenbsp;^^^uien, in opzigt van don Aardkloot,nbsp;‘¦'evoornaamezaaken heeft men aan tenbsp;ken in gen Lighaam, dat bewoogen

wordt,

262 De Beweeging en derzelver

III.LES. worde; zyn Bevoeegfireek, zyn Snelheid,

2. A F- (Je Hoeveelheid van zyn beweeging.

De Beweegjireek van het Lighaam druk^ mennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men uit door een regce Lyn , welke dat Lig'

haam befchryfc,oftragt cebefchryven,doof zyu beweeging. Want fchoon het een Ruim'nbsp;tedoorloope, die, behalven haarlengte»nbsp;ook nog alledeandere Afmeetingen van dai^nbsp;Lighaam heeft, nogtans , even als of aidenbsp;ScoiFe van dat ganfehe Lighaam flegtsin ecOnbsp;enkel punt by malkander vergaderd ware»nbsp;neemt men in de Beweegdreek niets andersnbsp;in aanmerking, dan alleen den weg, dien da^nbsp;een enkel punt heeft afgeloopen. Op di^nbsp;wyze kan men aanftonds, met twee woordennbsp;of bepaalingen flegts te gebruiken , zondefnbsp;Dubbelzinnigheid doen begrypen,langs wel'nbsp;ke ftreek, en werwaarts een Lighaam zyquot;nbsp;Beweeging rigt: die Rivier, zegt men bïnbsp;voorbeeld, loopt van bet Oojlen naarnbsp;Wejlen; dat Voorvaerp keert zig van de Re^'nbsp;ter naar de Slinker band.

Alle Be- nbsp;nbsp;nbsp;Lighaam zig begint te beweegen

weegingis het altyd in een regte Lyn, die het zo^’

lao^

Eigenschappen.

Volgt als het kan: en wanneer ’c ge- m.LES.

°ogen wordt dezelve te verlaaten, begint

'Veer een andere van de zelfde zoort te ' befoh.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Khiedc

nryven; welke het wederom met ver-ia een

s dan als men ’t dwingt een andere (Ireek te nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lyn»

, dog ai weêr, en altyd, in een

l^gtekyn^ gelykwy naderhand breeder zul-

. ^^ntoonen. Das, wanneer de Beweeging

kromme Lyngefchiedt, is die krom*

^^yn niets anders, dan een aaneenfchake-

^8 Van kleine regte Lynen, die allen een

^^ffchillende (treek houden. Een Slinger,

nien omdraait, loopt door een oneindi-

thenigce van Beweegftreeken heen; en den

‘''kei, dien men hem befchry ven doet, kan

aanmerken als een P'eelhoek, die een Pohgme

^‘'‘¦'indig getal van zyden heeft.

^en geeft aan de Beweegftreeken der be- Die ver-

''^^ogenLighaamen zoo veel verfcheiden be- fchillen-

^^atningen, als ’er toepaffelyk zyn op de naandn-

^^'¦fcheiden (trekkingen en’topzigcelykbe-sen

der Regte Lynen ,• men zegt, by voor-p 5 dat de Beweeging van een Lighaam '^enwytijgij^ datzefchuins, loodregtamp;c,

R 4 nbsp;nbsp;nbsp;valt

264 De Beweeging en derzelver

III.T.ES. valt op den Gezigteinder, ofopheteen

’t ander Viak. De Beweegftreek van de® Regen vale fchuins op den Gezigteinder,nbsp;het waait.

Snelheid Snelheid der Beweeging leert men kefl' vanBe- nenuit de Ruimte, die een bewoogenLig'nbsp;haam doorloopt, enuitdenTyd, dien hel^nbsp;hefteed heeft, met dezelve af te loopen. Omnbsp;een onderfcheiden Denkbeeld van Snelheidnbsp;te hebben, is het niet genoeg dat men zegt gt;nbsp;iemand heeft tien mylen gegaan; maar mennbsp;moet ’er nog bepaaldelyk by voegen, hoenbsp;veel uuren hy ’er over gegaan heeft.

Op de zelfde wyze is het, wanneer men van Opzigtelyke of Betrekkelyke Snelheden

Relati

ves

toe

^®^fc dcrhalven twaalfmaal meer Snelheid dan -1

*1 de eerfte, of wel, wil men den tyd van ®®lf uuren voor de gemeene maat nee-en de afgeloopen ruimten of wegen metnbsp;ónderen vergelyken; de Minuutwyzernbsp;S’-twaalfmaal den weg af, dien de Uur-'^Vzer maar eens doorloopt: het welk op’tnbsp;*®^^de ui:i^omt.

^en verwart niet zelden de Snelheid metSnelheiJ ^ öeweeging: indien men een ftuk Kurk deeigent-

helft r„ „ j nbsp;nbsp;nbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n. , ly’iiecs

‘neller doet omdraaien, dan een ftukanders

Van de zelfde grootte; zegt men door- dan Ba-

dat de Kurk meer Beweeging heeft.g^ng!.

R 5 nbsp;nbsp;nbsp;Dee-

266 De Beweeging en derzelver

III.LES. Deeze uitdrukking is niet net, en wy zulk^ wel haalt zien, dat een meerder of mindednbsp;Beweeging van den graad van Snelheid alleei’nbsp;niet afhangt. Kenners zelve, lchoonbetelt;nbsp;onderrigt, fchikkenzigegterzomtyds na^lnbsp;’c gebruik, en zeggen ook, een Gelykvortni'nbsp;ge, een Verjheldet een/^errraag^ieBeweegiD^nbsp;amp;c. hoewel die fpreekwyzen eigen tlyk al'nbsp;tyd alleen verftaan moeten worden vannbsp;Snelheid.

De Gelykvortntge Snelheid van een Lig'

vormigchaan^ noemt men die Snelheid , waar doof Snelheid. kec in gclykeTyden gelykeRuimten afloopt-

Gelyk wanneer een Bal, die over een Vlal'

rolt, een halve Roede voorloopt in eene S^'

koride, een andere halve Roede inde vol'

gende fekonde, nog eens een halve Roed^

in de derde, en dus al voort, zoo dat ds

Tydenen de afgeloopen Ruimten akydgO'

lyk liaan met malkanderen. Zulk een GO'

lykvormigheid kan men zig zeer gemakko'

lyk als een mogelyke zaak verbeelden ;maaf

in de Natuur en den gemeenen Loop do^

Dingen ontmoet men ze byna nooit, oif

hooftl*'

Eigenschappen.

Zullen^

^^^J^erfnetde BQVieegiüg of liever Snelheid Verfnel-men die van een bewoogen Lighaam *0 gelykeTyden hoe langer hoegrooternbsp;'^’hiten afloopt; ofwel, zomen de Ruim-gclyk; en even groot rekent, hoe langer

^^^Oopen: gelyk een Steen , dievryenlos een hoogte nedcrvalt, hoe langer hoenbsp;vaart krygc, en zig veel fnelicr op’cnbsp;®^bcie van zyn Val beweegt, dan in’t begin,nbsp;h'üien in tegendeel een Lighaam hoe lan en Ver-hoe meerder tyd van nooden heeft,nbsp;bepaalde en even erootc ruimte af te leg- heid.

, of wel, zo men de Tyden gelyk neemt,

^bdien de ruimten, die het in dezelve door-^'^bpt, hoe langer hoe kleinder en korter be-^'bnen te worden, geeft men de Snelheid dat Lighaam den naam van cenFertraag-Snelheid, Zulk een foort van Snelheidnbsp;^^eft egjj j3a|^ dien men voortrolt, en die

al-

258 De Beweeging en des zeever

IILLES, allenskens zagter en zagcer begint te loop^' D EEL. tot dat hy eindelyk ftil leggen blyft,nbsp;Hoe-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H^ueelbeid vanBeweeging rekent

veelheid naar de Snelheid en den Inhoud van het Lië' ^gegin’g^haam zamengenomen; zoodanig, datmsC)nbsp;de eene door den ander vermenigvuldigeD'nbsp;de, naauwkeurig weeten kan, welke EveO'nbsp;redigheid de Bevveegingen van twee Ligha^'nbsp;men, die menriietmalkaérvergelykt, on'nbsp;Zoo in, derling tot elkanderen hebben. Indien wynbsp;afzon- eens veronderftellen, by voorbeeld, dat he’'nbsp;bewoV- eene Lighaam honderd greine Stofs bezit»nbsp;gen Lig-enhet andere vyfhonderd, en dat zy beid®nbsp;h^ainen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;graaden Snelheid bewoogen wor*

den; zal de Hoeveelheid vanBeweeging h* het eerfte zyn, Hondert v^menigvuldig^nbsp;met Vier, dat is, Vierhonderd; en die van ’tnbsp;laatfte Vyfhonderd door Vier, dat is, T wee*nbsp;duizend; en zullen derhalven deeze twe^nbsp;Hoeveelheden van Beweeging, met malkaêfnbsp;vergeleeken, tot elkanderen Baan, als40önbsp;tot 2000. Met begrypt de reden ligtelyk»nbsp;waarom men de Hoeveelheid van Beweeging

op

Eigenschappen,

wyze berekenen moet, indien raeninxES.

g S^^iDaanrnerking neemt, dacdegancfche^-^AF-

fteid, daar men een Lighaam meê doet

j^l^^^gen,aan alledeelen van dengantfchen

Oud des Lighaams, en yder byzonder

^ in haar geheel en volle kragc coekomc

» ^*gen is. Want zo ik een Geheel in ftaac Icei

, * otn in een fekondetyds een halveRoe-’¦oloopen, geefikdatgeheeleLighaatn ^ alleen zekere bepaalde Snelheid - maarnbsp;Ook tefFens de zelfde Snelheid mede aannbsp;yder deeltje, waar uit dat Geheel be-Indien die Deeltjes, nadat hetLig-, dien indruk .van Snelheid ontfangennbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 fchielyk los en van elkander verwy-

in *'®ukten, zou egter geen van dezelve .^''uftblyven , en zonder beweeging; maar,nbsp;'¦^gendeel, gelykmen ligtelykbegrypennbsp;«Zouden zeallegelykelykdekragt, die

ftien

fhalkanderen begonnen hadden; behou-egter, dat men hier ook de hindcrnis-

fea

270 De Beweeging en derzelver

III.LES. fen en beletzels in aanmerking neeme,

uic zulk eene vcrdeelingen vaneenfcheidit’^ der Deeltjes zouden voorcfpruicen ofmef'nbsp;kelyk toeneemcn, en welke wy op een aD'nbsp;dere plaats verklaaren zullen.

Een Lighaam, dat bewoogen wordt, ka^ ook anderen in beweeging brengen, en ti'*nbsp;weeging'vermogen heeft ook zyn opzigt en betrek'nbsp;tragten j^j^g tot dien InhoudzoowelalstotdeSnel'nbsp;’heid, dermaate dat men door den eenennbsp;andere vergoeden en vervullen kan. Waf'nbsp;eenLighaam,dat weiniglnhcuds ofStofsho^'nbsp;veelheid bevat,doet met een groote Snelhei*^nbsp;zoo veel kragts , als een ander met mind^*nbsp;Snelheid maar meerder Inhoud enStolFe doÊfnbsp;zou. Met een klein Hamertje, dat mennbsp;roert, ilaatmen een Spyker al zoo diep in»nbsp;als met een grooteren,dien men ’er langzaai^quot;'nbsp;op vallen laat: een dun rysje treft zoo haf*^nbsp;niet als een (lok, fchoon men door beidenbsp;de zelfde kragt en fnelheid roeflaat.

De Beweeging der Lighaamen, wannn^^ ze gebruikt wordt om ’er anderen door innbsp;weeging te brengen, ’t zy dat ze zulks

Eigenschappen.

tragte tedoen, ’t zy datzyze met ’erinXES. ^ bevs^eegen , noemt men Vermogen'^’

^en was voorheen akyd van gedagten 'tdeeze Kragt, inallezoorten van geval-gen vannbsp;’ zonder onderfcheid, berekend

even gelyk de Hoeveelheid vanseweeg-^'^oeging, uit denlnhoudder Lighaamen^'^S*-^0 uit derzelver Snelheid. En zeker, ’czy Lighaam, dat men in beweeging tragenbsp;l^fengen, zig met ’ev daad beweege, ’t zynbsp;door beletzels worde tegengehouden,nbsp;kan ’er niets anders in gewaar worden,

2yn Snelheid, zoo veelmaalen vermenig-''^Idigd als het vafte deelen bevat, of, ’t op het zelfde uitkomt, zyn ganfehennbsp;¦^iiond vermenigvuldigd door de enkelenbsp;^''elheid: en men ziet niet, hoevryheid vannbsp;kunnen werken , ofonoverwinnelykehio'nbsp;'^^’¦paalen, eenige verandering zouden kun-''eroirzaaken, ’t zy in zyn Hoeveelheidnbsp;^toffe, ’t zy in den Indruk, die eensnbsp;graad van zyn Snelheid bepaalde.

^erfcheiden en zeer beroemdeWysgeerenDoodc

gg.enLec

272 nbsp;nbsp;nbsp;Denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Beweeging ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derzelver

lILLES.egter nbsp;nbsp;nbsp;hebben het gevoelennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van den

DEEL nbsp;nbsp;nbsp;Leibnitznbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omhelsd, die denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eerfte gewee^^

vende nbsp;nbsp;nbsp;onderfcheidingnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemaakt heef'

Kragten.tuffchen de Beweegkragt, welke door eeö Beletzel overwonnen wordt , en cuffcheCnbsp;die, welke op een wcêrftand werkt, die voofnbsp;haar wykt. De eerde geeven zeden naartgt;nbsp;van Doode Kragt, en ftaancoe, datzeevePnbsp;eens, als de Hoeveelheid vanBeweeging, gS'nbsp;rekend moet worden, door deninhoud rae'nbsp;deenkeleSnelheid te vermenigvuldigen. OiPnbsp;de andere, die ze Levende Kragt uoemenfnbsp;op haar juide waarde te fchatten, moet men»nbsp;len van g'^^ven ze voor, den Inhoud niet door d®nbsp;denHeerenkeleSnelheid vermenigvuldige, maar doOfnbsp;^ het vierkant der Snelheid, dat is, door dPnbsp;Snelheid met zig zelve vermenigvuldigd. lO'nbsp;dien de Snelheid, by voorbeeld, gis, moe''nbsp;men den Inhoud niet vermenigvuldigen mecnbsp;3, maar met 9, ’twelk deuitkomllis, al®nbsp;men 3 met 3 vermenigvuldigt. Volgens dii^nbsp;gevoelen, derhalven, heeft een Lighaam,nbsp;welk met een Inhoud als van 2, en met eePnbsp;Indruk, diezynSnelheid bepaalt op 4, ts'

geP

ÊrGENsCHAPFEM;

^0 Beletzel werkt,niet meer dan 8 graa- III.LÉS. o Kragts, zoo lang de weêrftand van ’t®*

*ei de overhand heeft op ’t Lighaam en werking tegenhoud: maar indien datnbsp;''ftandbiedend Beletzel voor’t Lighaamnbsp;gt; Wordt de Kragt, daar ’t voor zwigt,

^ '’’et indruk het nu gehoorzaamt, een 2'’«'Krag. , en klimt van 8 op tot 32.

^^gi^ypt wel, dat een Wysgeer, gelyk Heer Leibnitz, zoo bedreeven ennbsp;^g'^’^Seoeffend, alshywas, inde Wiskun-* hiet zonder genoegzaam onderzoek ennbsp;jj^®'^''erweeging’c befluit genomen heeft,

^ulk een nieuw grondbeginzel in te voe-'^^'^^*'

gt; nbsp;nbsp;nbsp;en t welk van zoo groot een invloed ^

^Ëlang fchynt te moeten zyn in de Be dem»n-

Hy heeft het ook eerfl: de w-aereld aangekondigd onder een Ti memora-gt;3en vertrouwen genoegzaam te kennbsp;de en grondt zyneBefchouwingen in ^ allo-op Proefneemingeo enbewysrede-^*^*’^^-‘ ^oofchoonfchynendenaanneemelyfcjErud.

Jet) nbsp;nbsp;nbsp;geenzins behoeft te ver wonde-

gt; nbsp;nbsp;nbsp;dat hy onder deervaarendfte endooï-i686. p,

1. nbsp;nbsp;nbsp;-

574 Bëweeging en derzelvér

III.LES.zigtigfte Natuurkundigen zyne verdedig^**

Maar men kan egcef

Tegeifquot;^'^ enkele wonderfpreuken heeft aang^' merkt; en datdemeefte, nalangen netel^l

uitpluizen van ’t Gefchil, op de gedagtd zyn geraakt, dat men veeleer de verfchynï^'nbsp;len, die tot ftaaving van ’cgevoelen vannbsp;Heer Leibnitz worden bygebragt, metnbsp;kende en in ’t algemeen toegeftemdegroD^'nbsp;beginzelen moeft zoeken overeen te breS'nbsp;gen, dan eene Nieuwigheid toe te ftaan,nbsp;geen genoegzaam verband enovereenkoö'^nbsp;fcheen te hebben met de duidelykeenond^'nbsp;fcheiden denkbeelden, welke men zignbsp;nog toe van de Beweeging der Lighaai®*^nbsp;gevormd hadt.

Het zou hier, dunkt ons, niet wel

doorgronden in een Werk, waar in ons voo^

naam oogmerk is, om geen andere dan

leende minft bet wille grondbeginzels vali'|

ftellen. Men kan de Hukken van dat beti*^^

pjeit'

NSCHAPPEN.

**'8eding beter, dan wy ’c zouden kunnen m.LES.

''erhaalJ en oiootgeiteld vinden in 2- af-

en zeer welbekende

Ik zal ’er maar twee van noemen:

^ ^erfte is het eenencwintigfteeniaatfte '^°fdftuk van een Boek in Octavo, in ’t Jaarnbsp;^4-0gedrukt,onderdenTitel vanOnder-wy- Infiitu'nbsp;gen der Natuurkunde', waar in een Me- phyjiquenbsp;) . zoo doorlugcig door haar fchrander-kennis, als door geboorte, alles watnbsp;''oordecledcr Leevende Kragcen gezegdnbsp;.''quot;'Orden, met alle raogelyke fcherpzin-^olieid heeft doen gelden: Het ander is eenenbsp;^’’^^andeling over de Schatting van de Be- l'ejlima'nbsp;^ ^^èkragten derlJgbaarnen, waar in de Heernbsp;j. airan , die ’er de Schry ver van is, een matricesnbsp;^^orie aanhaalt, welke hy in *t Jaar 1728 denbsp;der Weetenfebappen hadtvoorge-• ep welke hy ’t gevoelen der Lee-quot;de Kragten met zeer bondige reedenen tenbsp;j-^^’^gaat, en alles, wat niet uit te leggennbsp;quot;quot;h dan volgens ’t Gevoelen van L e i b*

door de gewoone grond beginzels quot;fklaart.

S 2 nbsp;nbsp;nbsp;Ik

276 De BÈWËEGING en DERZELVïa

IJI.T.ES. Ik kar ondertuflc'ien nietnalaaten aaD ^ ‘'f merken (en dit is een van de redenen,nbsp;PiegT- ’^ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verpligting oncflaan ommyhi*^

terindein dit gefchil dieper in te laaten} dat, ze^Jvannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ouk de gevoelens wezen mogen

dicKrag ver de wyze om de kragt der Lighaamei’' eenftem^'^ in beweeging zyn, te berekenen, meoquot;nbsp;aren, egter volkomen eens is over de uitkomft

die kragten en over deuitwerkzeis, die’^’ door veroirzaakt moeten worden. Zy,nbsp;de Leibnitiaanfcbe Onderfcbeidingniec to^'nbsp;ftaan, komen egter met de Verdedigersnbsp;de Leevende Kragten daar in overeen ,nbsp;de uitwerkzels, door middel van een Lii'nbsp;haam, dat met twee graaden Snelheid bew^'nbsp;gen wordt, voortgebragt, verdubbeldzV”nbsp;in vergelyking met een Lighaam, dat ma^’nbsp;één graad Snelheid heeft. Maar, zeggen 2^’nbsp;deeze uitkomft volgt ’er niet uit, om dac^nbsp;het vierkant is van 2; maar alleen omnbsp;het bewoogeh Lighaam , ’c welk tweegra^'nbsp;den Snelheid bezit, een kragt, een werki^^nbsp;doet, die tweemaal zo veel herhaald word^'nbsp;als die van een Lighaam, dat maar metd^^

gr»'

Eigenschappen, 277

van Snelheid wordt bewoogen. EdulleS, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;waarlyk bekennen, dat, zomen®-

ïQ’r-_, nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„deel.

. 'Onderzoek der Proeven, die tot itaa-

Van de Leevende Kragten worden by-

Sfihragt-^ ook den Tyd in aanmerking nee^

'Vil, men zig dan aanftonds weder op

Sewoon Pad bevindt; en dat het Vier-

^^er Snelheden, alsdan,zoomin plaats

^’ebben uit het berekenen der kragten, die

Weêrftandbiedende, dog tefFens wy-

, beletzels, alleen maar vertraagd wor.

1 als in’t berekenen van die, welke te*

Sen

, ''Doverwinnelykeenftandhoudende be. werken.

^^^it deeze erkentenis en de uitzondering Zo dat ^^^quot;^yds, die’er door gemaakt wordt, volgtnbsp;/'Hk, dat , 20 het Gefchiloverde Lee van zon*nbsp;^^^efCragten geen enkeleWoordenllryd is,nbsp;jj ^en minften met regt zeggen kan, datfchynt.nbsp;''an zoo groot een belang en gevolg nietnbsp;deBeweegkunde, als het in deneer*

on-

278 De BeweegbaaRhEtd

orideiTcheid, de Kragtder Lighaamen ber®* kenen kan , naar bun hoeveelheid van Bewe®'nbsp;ging: dat is, naa: hun Inhoud , en Itunnbsp;kcle wezendlyke Snelheid, indien ze zignbsp;’er daad beweegen; of, zn ze door onovef'nbsp;winnelykebeletzels worden tegengehouden»nbsp;naar hun drift en neiging tót beweeging, di^nbsp;gelykis aan hun Inhoud, én hun o;''fpron!v'nbsp;lyke Snelheid, dat is, dre’Snelheid, waafnbsp;meên ze zig zouden beginnen te beweegen»nbsp;indien het Beletzel voor hun week.

DeRufiiscen (laat, diecegehdeBeweS' ging is overgefteld: ’c is de ftaat, derhalve^»nbsp;van een Lighaam, dat in de zelfde betre!^'nbsp;kingeh van ftandplaats blyfc, met opzigt tO^nbsp;de Voorwerpen, die het van verre ofnbsp;naby omringen. Ik zeg, van verre ofv3‘’nbsp;naby, om te doen begrypen, dat ik hiernbsp;cenFblJlrekte R ufl fpreeke, en dat men ge^®’nbsp;zins als een Ruftend Lighaam aanmerkt;nbsp;Lighaam, ’t welk te gelykmet alles-,nbsp;hetzelve omringt, bewoogen enorngevo»’'''^nbsp;wordt: even als een Menfch, die, in glt;nbsp;fchap van drie andere, met zyne metgezel

IC»

Eigenschappen.

°P een wagen over wegreift j wane in-ijj.LES.

® Py ia Ruft gezegd kan worden te zyn niet hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;00nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦'deel.

“Strekking tot zyn Reisgenooten, hy is

^ althans niet met opzigt tot de Voor wer-

» die buiten zyn Rytuig zyn.

^ ^ie zoor t vanRuft, welke we hier uitzon*

j is egter mogeiyk de eenigfte, welke

^ eigenclyk en ftrikt gefprooken, .zou

SsQ toeftaan, dat ’er plaats kan hebben:

Zo de ganfche Aardkloot, dien we be*

^’’sn, onophoudelyk om zyn As wentelt,

'^nen Kring rondsom de Zon befchryft,

zeer waarfchynlykis, is’er geen een

Lighaam op deszelfs oppervlakte, dat

de beweeging, die alle en ygelyk van

®2elfs gedeeltens gemeen en eigen is, geen

heeft, en zoonsietsfchynt in ruft te

is ’t alleen met betrekking tot andere

*®’’dfche Voorwerpen. Maardewylaliedee*

^^oorwerpen, die ons hier in dien zin

^’^ringeiij zig zoo wyd uitftrekken als de

is van onzen ganfehen Aardbol, kan

wanneer men alleen maar aardfche

°orwerpen met elkanderen invergelyking

S 4 nbsp;nbsp;nbsp;brengt.

ago De Beweegïns en derzilvik

de Ruft van iemand, dieinopz'ê'' van dezelve vanftandplaatsniec verander^’nbsp;als volftrekt aanmerken.

Haar De Ruft heeft geene trappen, geen miö' Eigen^quot; der en meerder, gelyk de Beweegingiof to®®nbsp;fchap» zou ze moeten willen verwarren metnbsp;Kragt van Traagheid. Zy is alty dalles,nbsp;ze worden kan. Maar ondertuffchen kan’*'nbsp;wel gebeuren, en ’t is zelfs een zeer gemeC'nbsp;ne zaak, dat een Lighaam, in zyn gehes^nbsp;aangemerkt, in ruft zy, terwyl deszelf*nbsp;deelen in een daadelyke Beweeging zyn Ee**nbsp;Blok Marmer', ’t welk door de hitte van d®nbsp;Zon warm wordt, verandert niet van plaatsrnbsp;maar alle deszelfs deelen worden bewoogen»nbsp;want alle Natuurkundigen ftemmendaar iönbsp;overeen, dat bet een van de voornaamft®nbsp;uitwerkzels van ’ t Vuur of van de Hitte isgt;nbsp;om de deelen van her Lighaam, daar ze opnbsp;^erkt, in beweeging te brengen.

DER'

^'TtenvanenkeldeBewiSeging. 281

AFDEELING,

betten van Enkelde Beweeging,

Etten van Beweeging noemt men ze- wetten » kere Regels, volgers welke alleman Bo-S'^aamen, wanneer zy aan de eene ofde'^n^’

aticje, nbsp;nbsp;nbsp;amp;*quot;amp;•

Beweegkragt gehoorzaamen, zig ^^'^een en Bellendig alcyd bqweegen,

^ Enkelde Beweeging is die van een Lig-

’t welk flegts door een enkele Be-Bewec-^ëkragt bewoogen wordt, of zyn Bewee-^^”^*

^ § '¦'gt naar een enkel Punt. Zulk eene 1 '^^^eging heeft iemand, die in een regtenbsp;'^ver het Ys glydt, of een zwaar Lig-dat, door zyn eigen gewigtneêrge-in een regtelyn, loodregt,opde

^ Dedervalt. Een Beweeging van dien 's een gevolg en uitwerkzel van een en-Indruk, of ook wel van verfcheiden,nbsp;Zelf''nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, de een na den anderen, in de

Beweegftreek op ’t lighaam werken ^elve voortdryven.

Eeri

282 De eerste Wet

II1.LES. Eerste Wet van Enkeld®

3. AF- nbsp;nbsp;nbsp;Beweeging.

BE EL. Lighaamen, die eens in Beweeging bragtzyn, volharden zig, volgens die Bsquot;nbsp;•weegfireek, en met dien graad van Snelheid, dienzelt;sntfangenbebben, te be-weegen, indien zy door tujfcbenkomfinbsp;van eenige nieuwe oorzaak niet gedwongen worden van ftaat tenbsp;veranderen.

Verklad- Indien een Lighaam, want hier komt van deeze Wet op uit, deregtelyn, di^nbsp;fteWet hst begonnen hadt tebefchryven, verlaat!nbsp;keMe*^'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deszelfs Snelheid zig vertraagt of vet'

licwee- fneltj fpruicen die veranderingen voortui* ging. de-werking en tuflchenkomft van een byzoD*nbsp;dere oorzaak, die het Lighaam anders bS'nbsp;paalt, een andere ftreek doet neemen ,nbsp;van deszelfs beweeging iets aftrekt, ofnbsp;iets bydoet; en zonder welke tuflchenkoff^nbsp;de eerfte oorzaak haar vol en volkomen ui^'nbsp;werkzel ongetwyfFeld gehad zou hebbe*’'nbsp;Want waarom zou het Lighaam anders v®”nbsp;ftaat veranderen ? De Kragt der Traaghei*^'

VAN Beweeging.

hetzelve, zoo lang haarmogelyk was ,III.LES.

en welke men ecril heefc^ af nioerp„ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, . ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

'¦'-n overwmnen, om t in beweeging te

, nbsp;nbsp;nbsp;, doet hetzelve vervólgens, zo veel

'' fnogelyk is, alle verandering tegen-

^ nbsp;nbsp;nbsp;gt; en die tegenftand moet weer op nieuw

*^^0 daadelyk werkende kragt over won»

'’Orden, eer men in denftaac van’tbe-

°ê0n Lighaam een graad van Snelheid of

'^'^okverwilTeling min of meer gewaar kan

waarom heeft de Natuur zig een Derzel-Voorgefchreeven, die ze nimmer dagc''^’’

g 'ghaamen, die bewoogenworden, een ^'^“ndigheid van Beweegrtreek en Snelheidnbsp;''^O'genen , welke in de Natuur en ’t aige-^^on beloop der dingen geen plaats heeft?nbsp;/''^t iemand wel ooit een Beweeging ge-diegeendeniinile verandering onder-was, en z'g altyd even vlug en flerknbsp;te houden, zonder dat ze ooit ver-'nbsp;quot;’^tuvd en herfteld behoefde te worden? Hetnbsp;'^fhgtfte en beweegbaarfteLighaam, met

hoe

De eerste Wet

HLLES.hoe veel kragts ook en hoe geweldig voor-B«sr nbsp;nbsp;nbsp;het niet eindelyk, naare^”

langer of korter tyd, in ruft, en ftaat ftil ?

Men moet, ’ciswaar, bekennen, datlt;'^lt;' geen een enkele Proefneeminginonze maê*nbsp;hebben, waar door de Inhoud van deeze eef'nbsp;fts Wet regtftreeks, en op een eenvoud#nbsp;overtuigende wyze, betoogd en geftaaf'*nbsp;kan worden.

Maar i. wy hebben reeds te vooren doc^ zien, dat een lighaam, in welken ftaat he^nbsp;ook zy, daar in tragt te blyven door eefnbsp;kragt, welke wy Kragc vanTraagheid noeifl'nbsp;den. Dat Beginzel alleen is genoeg, omnbsp;de Wet, daar wy van fpreeken, op ce grond'nbsp;veften; want indien wy allen vreemden eanbsp;uitwendigen tegenftand buitenfluiteo, zie^nbsp;men, na dat een lighaameensinbeweegin^nbsp;gebragtis, in’t zelve niets, ’t welk den io'nbsp;druk, dien ’t ontfangen heeft, zoumogeOnbsp;weêrftaan, en de Kragt vanTraagheid, di^nbsp;alles tegen ftaat wat het nu weer van ftaa^nbsp;zou kunnen doen veranderen, te vernieci'nbsp;gen.

2.10'

VAN Beweeginc;

ïlt^' nbsp;nbsp;nbsp;waar is, dat de

na een zekeren cyd, hunne beweeging 3. af-'^'¦liezen, beds niet minder waar, dat j^^ydde hindcrpaalen enbeletzelskent, dienbsp;’’dezelve doen verliepen; en om dat on-'^’’’ydelyke, hoewel egter vreemde, belet*nbsp;en hinderpaalen de Beweeging der Lig-^^^aien doen ophouden, zou men daar uitnbsp;befluiten dat de Beweeging zelvenbsp;die natuur is, dat ze geen Band kan hou*

gt; en van zelve te niet loopt ? Moet men

Veel eer juifl het tegendeel daar uit zelfs ^'^’deelen, dat ’er altyd en noodwendig te*nbsp;^'^’’ftand en beletzels vereifcht worden, omnbsp;’’’doen ophouden ? Laaten wy dan lievernbsp;Onderzoeken, welke de oirzaakenzyn,nbsp;door de Beweeging gefckorft en beletnbsp;'*'^°''dt, en by voorkeur de zulkeneemen, dienbsp;naauw met den na'uurlyken Baat dernbsp;^Sen verbonden zyn, dat zeniet vermyd

De eerste Wet

III.LES.VloeiftofFe, die men, inditopzigt,

3- af- Daam geeft van nbsp;nbsp;nbsp;en welke hecg^'

noodzaakt is, onophoudelvk voor zig v/t'l ging ver ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

traagd te fchaiven en te doen v/yken, ora zig etquot;

doorgang te openen: Kn dewylde^'

wordt, ze Middelllof lighaamelyk en ftofFclyk i*'

Milieu biedt ze ook zonder ophouden tcgenitund a^’

De Mid-'t bewoogen Lighaam, ’t welk haar verplaat

delftof, zen wil. Dit kan derhalvenzyn beweegitS

cl33r t nbsp;nbsp;nbsp;rt

Lighaam niet voortzetten, zonder op yder oogenbl!** in be- gedeelte van zyn Beweegkragt te kortnbsp;wordt, leggen, omdien tegenftand te ovcrwinnefl'nbsp;en dus zal het eerlang, na een zekeren tydinbsp;al de kragt van zyn beweeging te koft gt'nbsp;legd en verfpild hebben, en daar door tö‘nbsp;den (laat van Ruft gebragt zynengedwoö'nbsp;gen worden ftil te-blyven leggen.

Ten tweeden. Dewyl alle Lighaamen zwa^^ zyn,kaD geen van dezelve zig beweegen völ'nbsp;gens een ftreek, welke van die verlchilt, di^nbsp;aan de Zwaarte eigen is, indien’t nietdoo'nbsp;’teen of’t ander middel wordt opgehoudefl*nbsp;’t zy het ergens aan hange, ’t zy het op et'’nbsp;Vlak rufte, ofvoortglyde in eenige VloC'

fto/’

VAN BEwEEGING,

^ie het van alle zyden raakt. Op welkein.LES.

men ook de zaak begrypen wil, het 3-^^^

^^^t altyd onverinydelyk over al de ver-

^^eiden Punten of Stippen gaan van de op-..-1 .

Van de Middelftof, welk het verdeelt en ^on doet wyken; of, zo het hangt, moe-

Oppervlakte van een Lighaam volkomen on effen; de hoogten en uitfteekendenbsp;^on van de eene vattenen verwarrenzignbsp;, he holten en kuiltjes van de andere j zoonbsp;2e niet dan met eenige moeiten en min ofnbsp;, bezwaarlyk over malkanderen glyden

^htinen.

^0 W eêrftand derMiddelftoffen, derhal-

veti

gt; on die, welke uit deWryvingen voort-hit, zyndeoirzaaken,diedeeerfteWet ^ Beweeging beletten, dat ze haar vol en

vol*

288 De eerste Wet van Bewéeginc»

Ili.LES. volkomen uitwerkzel niet beeft; omdac^'

in den natuurlyken ftaat der dingen on''^^

mydclyk zynde, dien cegenftand en beietz^'

doen geboren worden, die noodwendige^”

gedeelte van de Snelheid derLighaamen'^P

yder oogenblik vernietigen en wegneemef'

Alle Werktuigen, die men inbeweegii’^

bréngt, oeiFenen dan ook nooit op den weéf'

ftand, dien men over winnen wil, de gao^'

hunTol beweegkragt en ’t volle vermogen,

lekragt zeontfangen hadden; dewyldeoirzaakec»

te oef- (iaarwezooaanflondsvanrpraken,’ernoo(J' fcnen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

zaakelyk een gedeelte van vernietigen

verlooren doen gaan. Alzoo’t een zaak val’

belang is, datmenweete, hoe veel krag^^

’ernog, na deezenAftrek, indeWerktUi'

gen zal overbly ven, zullen wy hier voorftel'

len, wat men inzonderheid in aanmerking

fleemcnheeft, alsmendeweérftinden,

door de IVryvingen of door de Middeljloffi^

véroirzaakt worden, berekenen wil.

EEamp;ST. DErMIDDELSTOFFEN, lt;^89

Eerste Lid, Weérftand der Middeljloffen.

^^idcleI(loffenbieden,hoewel ze Vloei-boffen , nbsp;nbsp;nbsp;1 gt; j j r ¦ I Weer-

'^ozyn, even gelyk de andere Lighaa-ftaij^der

, j Weérftand door haar krast van Traas-^iddel-^eid, dÏB • nbsp;nbsp;nbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦ Aoffenis

g gt; Qie z]g tegen derzelver vcrplaatzingevenre-

maar die kragc van Traagheid is dig aan fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; gelyk we reeds gezegd hebben, even* verDigt-

aan den Inhoud van bet Lighaam: hoebeid. ^‘‘Digtheidderhalven, alle andere diogen^^^w/ïf^nbsp;gefield, een Middel ftof heeft, hoe zenbsp;' Weérftand bieden zal.

Inhoud van de Lighaamen, wan-Aan de bien teffens den minderen of meerderennbsp;die verplaatft moet worden, in aan-vlaktenbsp;^^^^kitig neemt, hangt niet alleen af van der-^®”_^

’''^r Digtheid, maar ook van bun grootte; haam, Pint Water, by voorbeeld, weegt^^^^y®nbsp;^^3rder, dan een half Pint van dat zelfdegennbsp;derhalven een zelfde

Of nbsp;nbsp;nbsp;gelyke oraftandigheden, min

weérftand bieden, naar maatedat oeveelheid van de Stof, die verplaatftnbsp;‘nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moet

290 De Weerstand

III.LES. moet worden, kleinder of grooter is; en^^** Hoeveelheid moet berekend worden naar^^*'nbsp;voorde oppervlakte van het Lighaam (’*')'

da'

(¦*) [Om den Weèrflandder Vloelfloffen tegendevo'^' Ite Oppervlakten der Lighaamen te gemakkelyker te ^nbsp;'rekenen, kan men veeltyds de Vierkanten van derzel''**nbsp;Middellynen neemen. De Oppervlakten der Klootk''*nbsp;Lighaamen, gelyk in de eerfle Aantekening gezegd is gt; ''nbsp;bygevolg ook derzelver voorfte halve Oppervlakten,'quot;?*’*nbsp;op de Vloeiftoffen haar weêrftand oefFenen, liaan teg^’’nbsp;elkanderen als de Vierkanten van de Middellynennbsp;Lighaamen. De Oppervlakten van alle Cirkels liebb*’nbsp;de zelfde Evenredigheid, als de Vierkanten van hul'”*nbsp;Middellynen tot malkanderen. De Oppervlakten van?*quot;nbsp;lykvorrnlge Drie- en Vierhoeken, en alle verderenbsp;maatige Veelhoeken [Polygortes) , zyn als de Vierkalquot;^*nbsp;van hunne Eveneensgeplaatfte ( nomologues) Zyden. D*’nbsp;«.c bekende Waarheden, by de Wiskunftenaars overal **nbsp;vinden, ftel ik hier llegts, als Toegeltaan, zonderBeP”’quot;nbsp;ging, neder j kortheidshalven, en, om door ’t vernay^^quot;nbsp;van menigvuldig en miffehien onnoodig gebruik vannbsp;kunde, te beter den aart van 't Werk te volgen. In^l***nbsp;derbalven de voorfte Oppervlakten der Lighaamen,nbsp;de Middelftof bewoogen. Cirkels zyn, als die vannbsp;Rol ( Cyliridre ) , een Kegel, of iets dergelyks , neemt fnbsp;de Vierkanten van de Middellynen dier Cirkels:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io''*'

ze de gedaante hebben van een gelykvormigen Dt‘^ ^ Yier-®f smdetenRegelmaatigen Veelhvek, gelyk

der Middelstoffen.'

dat

ik

PunauUen ( Pyramide] , en andere der-^’Shaamen, de Vierkanten van hunne Eveneens-^yden : indien’cKlootfcheLighaamen, alsronquot; tjj ^ ^yngt; de Vierkanten van derr.clverMiddellynen;

wanneer de voorfte Oppervlakte alleen

Bf j; '*'snnecr Gelykvormige Regelmaatige Puntzullen Toppen of Punten voorwaarts door de

'Qcief*

aan een Driehoek, die den omtrek van den Voet

tot zyn Hoogte heeft, neemfraen, volgens de

^*'°h\elde Eigenfchap van gelykvormige Driehoeken, Q ‘quot;'Hanten van de Zyden der Kegels. En dewyl dtfnbsp;dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Puntzuii gelyk is aan een Driehoek,

^ van alle de Zyden van den Veelhoek, welke

kan men de Vierkanten vart

^eid nbsp;nbsp;nbsp;dewyl ze tog in Evenredig-

ij- nbsp;nbsp;nbsp;^^kanderen ftaan, die der Kantlynen, (dat is,

' Eyn }.

W ’ van een boek van den Voet naar denquot; Top ^*Crk 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zelfde reden, de

van de Affen van Gelykvormige B,ögeltóasd-

T 2 nbsp;nbsp;nbsp;ge

-De Weersïand

ik het Water of de Lugt met het vlakv3igt; myn hand verdeel, verplaats ik’eropyddnbsp;oogenblik merkelyk grooter Hoeveelhe!'^nbsp;van, dan of ik ze, in den zelfden tyd , fleg-*nbsp;met de zyde van myn hand vaneen fcheiddf'nbsp;en ik word ook teffens merkelyk meerder t?nbsp;genftand gewaar.

Als men nu den Inhoud van dien Klomp' of dat gedeelte van de Middelllof, dat vel'nbsp;plaatst moet worden, bepaald en opgemaaH*nbsp;heeft uit deszelfs Digtheid, en uit de groott^

vaii

ge Puntiullen en Kegels voor derzelver Oppervlakte rekening brengen.

Gelyk men dus ook, elndelyk , om dezelfde reden Evenredigheid der Lynen, de Vierkanten van de MVdfl^nbsp;lynen viin den Voet der Kegels, en die der Evèneensê^nbsp;plaatlle Zyden van den Voet der Puntzuilen, onverlet''**nbsp;lig in beide gevallen zou kunnen gebruiken, zoonbsp;wanneer ze met hun Toppunt voorwaarts, alswannee^^^nbsp;met hun Voet voorwaarts, door de Middelllof bewoog^nbsp;worden.

Van ’c vergelyken der verfcheiden Weêrftanden Eighaamen, wier voorfte Oppervlakten met elkande^'nbsp;ongelykvormig zyn , of een onregelmaatige gedaantenbsp;ben, zullen wy thans, dewyl ons zulks te lang zounbsp;hpttden, niet Cpreeken.]

der Middelstoffen. apj

PJaa nbsp;nbsp;nbsp;^’Shaaiti j welke de Stof ver- lïI.LES.

^ en voortftuwc, moet men ’e*quot; do'^d'eVl ° Snelheid van ’t bewoogen Lighaara

g ^’P^ligtelyk,datik, wanneer ik myn hand Engte van twee Voeten ver, in cene Se-door ’c water doebeweegen, eennbsp;, quot;^^Er hoeveelheid van de Vloeiftof ver-senwegftoot, dan of ik, indenzelf-y ^yd, my n hand de lengte flegts van eenennbsp;deed doorloopen. Maar nu maakt ze-een grooter Hoeveelheid van Waternbsp;Scooter Inhoud uit, dewyl de Klompnbsp;'^'^er is, en biedt derhalven ook grooternbsp;^'¦ftand ; en de kragt van Traagheid weêr-grooter graad van Snelheid zoonbsp;ij. gt; als ze den eerflen graad weêrftondt,nbsp;®en de Vloeiltof, welke wykte, heeftnbsp;aanneemen (f). De volgende Proef-

Vil nbsp;nbsp;nbsp;men derhalven den Weèriland berekenen

(Jen Twee Gefyke Lighaamen, met Öngeiyi'e Snelhe-^er, ^^zelfde Mitidelftoffc bewoogen, gewaar wor-

niet de Enkelde Snelheden, maar de Vier-

van hunne Snelheden neemen.

T3

De Weerstand

IlI.LES.peemiDgenzuüen, ’c geen wy hier vand^i' deVl Weêrftand der MiddelftofFen gezegd he^'

beflgt;

met 3 maal grqoter Snelheid bewoogen , ontmoet 9 n’**' grooter Weêrftand. Een Bal A, by voorbeeld , vannbsp;zelfde S toffe en grootte als de Bal B, met 3 graaden S®*’nbsp;beid voortgedreeven, en daardoor in eene Sekonde 3 V®*nbsp;Waters afloopende, terwyl z in de zelfde Sekonde, C*'nbsp;zyn eenen graad van Snelheid, maar eenen Voet dolt;gt;^nbsp;loopt, heeft 9 maal grooter Weêrftand te overwinnenJ**'nbsp;de Bal B. Hy verplaatft niet alleen 3 maal grooter H®**nbsp;veelheid, 3 Klompen of Voeten Waters, terwyl’er BB'®*’nbsp;I verplaatft, maar doet ook yder van die Klompen me'*nbsp;maal grooter Snelheid voor hem wyken. Nu bieden'**nbsp;Lighaamen, door hun Traagheid, aan een Tweeden **nbsp;een Derden Graad van Snelheid, dien men hun gee'll*nbsp;wil, zoo w'el weerftand, als aan den eenen, dien mei'l’''*nbsp;doet aanneemen. Met hoe grooter en fneller vaart mennbsp;Eighaam voor zig wil doen wyken , of een Bal doen vo»*'nbsp;rollen, hoe grooter kragt men ’er op doen moet. 1^**nbsp;valt ons moeielyker; wy vinden fterker tegenftand; ^nbsp;die moeielykheld en tegenftand neemt toe naar maatenbsp;de grooter Snelheid, waarmede wy het Lighaamnbsp;voortdryven: 3 graaden van Snelheid vereiffehen ook****nbsp;kragten, bieden 3 weerftanden, gelyk i graad maarnbsp;kragt vereifcht, eenen weerftand biedt. Dewyl de B»* ^nbsp;derhalven 3 voeten, volgens de Onderftelling, in denbsp;konde afloopende, 3 Klompen of V akken Waters,nbsp;van elk hem met 3 weerftanden tc keer gaat,

do®*'

De Weerstand

III.LES. Galgje, ’c welk men op ’c midden van deelquot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oprigCjhangcmencweeRoedj^

van de zelfde lengte, aan wier Eindetv?^* MetaalenBallen vaftgemaaktzyn, inGevvi»nbsp;en Omtrek aan malkanderen volkomennbsp;lyk, en die, als men ze in beweeging brengt'nbsp;heen en weder ilingeren kunnen, elk ind^'nbsp;gedeelte van het Kiftje, daar hy bov^®nbsp;hangt. Zie Figuur 4. Plaat 2,

Uitwerkzels-.

Wanneer men de twee MetaalenBalleO' op den zelfden tyd en met de zelfdenbsp;veelheid van Beweeging, loslaat en flingerc^nbsp;doet, verliest de een, die zig door het W^'nbsp;ter beweegt, zyn gantfche Snelheid, innbsp;ofvyfSekonden tyds: terwyldeander, di^nbsp;in dat gedeelte van het Kiftje ftingert,nbsp;welk niets dan enkel Lugt bevat, zyn Snd'nbsp;heid zeer lang behoudt, en dezelveniett^nbsp;eenemaal verliest, dan na een zeer groot g6'nbsp;tal van flingeringen gedaan te hebben.

or

SER Middelstofkës.

Qpbelderingen. nbsp;nbsp;nbsp;HI.LES.

(]ejyy(,gj3aijgjjyapjjetzelfdeMe-3- af-laal nbsp;nbsp;nbsp;.Deel.

ëcinaakt, en éven eroot van Onitrek Eyn ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Weer-

j gelyk men veronderuelt, moeten zeftand der

J^°dwendig ook beide volkomen gelykzyn^'^^^^*' '^ai5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ftofFeii

^Quoud; en op dien tyd, ais ze aan denaar

^^'¦®gt;nden van detweeRoedjesvan de zelfde“^^®t*=

S^lykvormige Boogen beginnen te be-Di^t-*^

zyn hunne Snelheden ook gelyk beid. In

^Ikaiideren, zoo als wy in ’t vervolg na-

en Lugt.

j, bullen doen zien. De Ballen van onze

jj^^^fneeming beginnen derhalven,dewyl de

^^'^^Veeifieid vanBeweeging naar deninhoud

^Snelheid gerekend wordt, zig tebe-

^ê^nmet volkome de zelfde Hoeveelheid

'ati n

«eweeging. In ’c eerfteoogenblikver»

^ ®tsc yder van hen een gelyke Klomp of

j^°^''^slheid van de Vloeiftof, daar by zig

maar de Klomp Water, doorP

, Waatft, is omtrent 800 maaldigterdan hü

ten

De Wkerstand

III.LES.gen Lighaamen hunnekragcen geoefFencl deeu Weêrftanden, die geweldig van elkander^*'nbsp;verfchilden, dewyl ze in evenredigheid ceg^nbsp;malkander ftaan als i tot 800: dat is,nbsp;cene 8go maal meer of grooter weêrft^i’'nbsp;biedt, dan deandere, De Bal F heeft d^^nbsp;halven zyn weg niec kunnen vervorderen^^nbsp;doordringen, dan na een gedeelte van i'fnbsp;kragt verfpild te hebben, 800 maal grootef'nbsp;dan her deel, ’t welk de Bal G van de zy^*nbsp;verlooren heeft. Het geen in ’t eerde oog^^'nbsp;blik gebeurt, gefchiedt op nieuw'n het vo^'

gtt

zwaarte der Lighaamen, daar het Water, als de alg* inccnc maat, op looo gcfteld wordt, ziet men dat ^nbsp;zwaarte van 't Water ftaat tot die van de Lugt alsnbsp;tot I en een vierde , het welk , gelyk door een gemeen*''nbsp;Regel van Diiecn ligtelyk te vinden is, het zelfde is,nbsp;hier gezegd wordt ,• dat de Klomp Water 800 maal zwa**nbsp;der ofdigter is, dan een gelyke Klomp van Lugt. DoO*'nbsp;Water, dat men voor de maat neemt, veiftaat men reg*quot;nbsp;)vater , zoo als het is by algemeen gemaatigd Weer,nbsp;wyl groote hitte en koude ’er verandering in brengen gt; '¦'*nbsp;’t zelve verdunnen of verdikken. De zwaarte van ’t C(»^’nbsp;daar in 't vervolg van gefproken wordt, ftaat tot die va”nbsp;Water , als 1964.0, indien het van de fynlle zoort zy gt;nbsp;darvaneenDultaat, alsi826i tot 1000,]

Der Middelstoffen. agp

de Snelheden der c wee bewoogenlll.LES. 8 ^^nien verminderen dus, deeenfpoedi-^'

get (1 nbsp;nbsp;nbsp;r D E E t.

ander traager, met een onderfcheid, yoa evenredig aan 'c verfchii der Middel*nbsp;tot dat ze beide cindelyk geheelnbsp;•¦üsc gebragt worden.

Gevolgen.

Heer Newton heeft betoogd, dat Het ult-

^ *“’ghaam van een klootfche gedaante door rekenen /i*.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van den

ihlftaande Middelftof, van de zelfdcweer*

^^’gtheid als het Lighaam zelf, bewoogen,

^ *^slft van zyn beweeging verloor, eer het vloei-^

'^^gslengte van twee van zyneMiddelly- re-

3Ö3 De Weerstand

IILLES.derfl:elt, by voorbeeld, dat het een DEE^L, Balls, die zig in een regte Lyn door 1’^'nbsp;Water beweegt, dan zal de Klomp Wat^^’nbsp;die 'er door verplaatst wordt, gelyk zyn 3^’nbsp;Cylindre een Rol, wiens P'oet de Middellyn vannbsp;Bal tot zyn middellyn heeft, en wiens Asnbsp;Lengte gelyk is aan de Lyn, welke het mi^'nbsp;delpunt van den Bal befehryfc en afloopt'nbsp;Nu weet men , in welke Evenredigheid d^nbsp;Digtheid van het Goud ftaat tot die vannbsp;Water; men weet ook welke betrekking 2quot;nbsp;reden een Bal of ronde Kloot heeft tote^*’nbsp;Rol (t) van een gegeven Middellyn c”

Hoog'

(t) C Volgens cene bekende wiskonftïge Betoogk'J tmaUt een halve Bol of Kloot, in een Rol van de zel0*nbsp;Middellyn cn Hoogte beflooten, twee derde gedeeltennbsp;dien Rol uit. De Inhoud derhalven van een geheelcn KIe*'*nbsp;ftaat tot den Inhoud van een Rol van de zelfde Middell)'''nbsp;en Hoogte ^dat is, wiens As, zoo wel als de Middelll'*

van den Voet, gelyk is aan de Middellyn van den KlooB

als z tot 3. Hier uit valt het nu niet moeielyk de Event® digheidop te maaken , tuflchen den Bal, die zekeren k®nbsp;paalden weg door het Water afloopt, en tuflchen de K®quot;'nbsp;lom of Rol van Water, welken hy in dien loop verplaal^nbsp;heeft. Indien hy, by voorbeeld, z , 3 , 4. maaien

lengi'

I5SR Middelstoffeit»

Hoo

W;

dei öegf

^'’^'heid verlooren heeft,vergelykcmetde ^^^'heid , die hy bade, toen hy zig eerst be-beweegen, kan men ligtelyk het over-, berekenen, ’twelkhy’ernogvanbe-'''^'^'ien heeft.

^oorheen hebben wy reeds gezegd, dat De

»om den Weêrftandder Vlocilloffenop^^^^*

, 'Paaken, ook agt moeft flaanopdeSnel-van’t

^^‘‘Ivan ’t bewoogenLighaam. GeenMid-^’^^j^j^

is zoo deelbaar, zoo ligt van eenteVis-

^^^iden, of ze heeft zekeren bepaalden

Poodig, om te kunnen wyken. De tyd, vogels,

ze daar toevereifcht, komtons dOor-^'''^^‘“'

laaD,_. , nbsp;nbsp;nbsp;«lers.

''an zyn Middellyn heeft afgcloopen, danftaatde Vnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''an den B-ol W ater, dien

j '^^Hooveii en weggeftooten heeft. a!s ï tot 6, tot gt; en zoo vervolgens.]

302 De Weerstand

daar we ons van bedienen om ze te verd^^' len en van een te fcheiden, niet heel gro®’nbsp;zyn ; en wy dentyd, dien we hefteednbsp;ben met haar tedoenwyken, vergelykeo^^nbsp;met dien, waar in ze onze poogingen gehoo'''nbsp;zaamt, dat onderfcheid ons niet inerkely''nbsp;coefchynt; dog men zal wel haaft vannbsp;dagcen veranderen, zoo dra men zommig^'nbsp;uitwerkzels in aanmerking neemt, dienbsp;wel verklaard kunnen worden, zondernbsp;veronder(tellen, dat men inderdaad aan^^nbsp;Vloeiftof geen tyds genoeg gegeeven heeft’nbsp;om te kunnen wyken. Waarom, byvoof'nbsp;beeld, doen de Slagen der Riemen een Schu’^nbsp;voortgaan ? En waarom doen ze dezelvenbsp;fneller voortgaan, naar maate dat mennbsp;ker en fchielyker roeit? Hetis, omnbsp;men ’t Water, met meer fpoed en fnelb®'^nbsp;flaande, dan het wyken kan; hetzelve, dolt;^^nbsp;die Traagheid van zyn Beweeging om te 'fifnbsp;ken, het Draagpunt wordt van dennbsp;boom, daar de Roeijermeê merkt. Denbsp;fchen doen met hunne Staarten hetzelfd^’nbsp;’t geendeRoeier met zyn Riemen doet,-

Zwet”'

der Middelstoffen.

mee zyn armen en beenen , de m.LES. ^^ervogeis met hunne poocen, diecotdicS- af-'Jatnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;op zulk een wyze gevormd zyn,

ku'

Toejlel.

^ gt; in Figuur 5, verbeeld het Stelzel van pj^ 2.

I^-adervyerk, vyiens gang gemaatigd enP*g- 5-

4^^'erd wordt door een Zwengel, zynde een

^'hdvieugelmettweeLepelsofBladen, i,

‘ hien windt de Veer op met een Sleutel, hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Stuk K is een zoort van Hefboom,

‘ menregts en flinks bewecgen kan, om

IJ.aderwerk aan den gang te helpen, of

^^'Joen fliiftaan. Dit Werktuig zet men cp

^ koperen Plaat van eea Lugtpomp, wier

“celdina in nbsp;nbsp;nbsp;af^hppl fPnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ic tn

^et met een glazen Ontfav^er, van bo-Rff*~ 'het een metaalen Steel L voorzien, diep^ ^nbsp;koperen Ring of Band , metgevet^.?- amp;gt;

Leer

De WeerstAnö

IIl.LES. Leer gevuld, heen gaat, en door wiens W ^ del men den Hefboom K naar w^eleevall^'^

X) £ £ L* nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

beweegcn kan, zonder Lugt in den ger door te laaien, na dat men denzelven 1®’nbsp;diggepompt heeft. Zie Fig. 6.

Vitvoerkzels.

Wanneer men het Raderwerk in den ledigen Ontfanger fpeelenlaat, merktnbsp;uit de menigvuldigheid der flagen, dienbsp;Hamertjes op de Klok doen, datdeBewe^'nbsp;ging van het Raderwerk nu merkelyk fnell^^nbsp;envryeris, dan wanneer de Ontfanger vef'nbsp;vald is met zodanige Lugt, als die van oD'nbsp;zen Dampkring.

Ophelderingen.

Het geen men doorgaans hetLugtledigeO^ rdel van BoYLE noemt, is niets anders»nbsp;dan zekere ruimte, waar in men de Lugc gt;nbsp;zoo veel mogelyk was, verdund heeft doo^nbsp;middel van deLugtpomp, welke door di^’’nbsp;EngelfcbenWysgeer totredelykgrootevo^'nbsp;maaktheid gebragt is: maar wy zullen

der'

•go^ De Weerstand

JII.LES. nbsp;nbsp;nbsp;Gevolgen.

Z- af-

deel. nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U

Weer- nbsp;nbsp;nbsp;deezeProefneeming ziet men,

Hand Lugt een Middelftof is, die wezendly!'^quot; ofrzaai^^^eêrftand biedt, en zig ten opzigc vannbsp;van ’t woogen Lighaamen eveneens gedraagt,nbsp;dèr^Vo alleandereVIoeiftofFen, uitgezonderd egt^quot;^'nbsp;gels. datzy, alsmerkelykminderDigtheid,

de meefte derzelven, bezittende, ook, in f lyke omftandigheden, minder weêrfta”quot;nbsp;biedt. Om deeze reden moet men haar oo'^'nbsp;om in haar weêrftand een Steun of Dra»^'nbsp;punt te vinden, (gelyk wy gezien hebbe®’nbsp;dat men ’er een vindt in dien van ’t Water»|nbsp;met vry wat grooter fnelheid flaan, ofnbsp;een veel grooteren Klomp van dezelve opnbsp;nen tyd te gelyk voortftooten. Denbsp;verheifenzig in de Lugt, houden zig’ef'fnbsp;op, en doen’er lange Vlugtenin, inweer*^'nbsp;van het gewigt van hun Lighaam,nbsp;altyd dat van de Middelftof, wier plaatsnbsp;beflaan, zeer ver te boven gaat. Zy, dienbsp;agrereeo en heel ver vliegen, gelykde2'*^^’nbsp;luwen, de raeefte Roofvogels, verfchei^^^'*

De Weerstand

om altyd ongeftadig, en beftaat alleeO ^ verpoozen en voortfchieten.

Zomraige Vogelszyn’er, diedikwils geruimen cyd agtereen op een zelfde hooê'nbsp;te blyven zweeven, zonder dat zy h'J’’'nbsp;ne Vleugels fchynen te roeren, ’t welk [5^’nbsp;Drjwwnoemt! men moet egteronderft^'nbsp;len, dat zy ze met ’er daad beweegen,nbsp;dat de flagen, die ze doen, zoo kort ^

fchielyk zyn, dat men ze op zekeren ftand niet merken kan. De overgrootenbsp;heid van die beweeging kan wel voor eenig^'*nbsp;tyd ’t gebrek vangrooter flagen vergoede!’'nbsp;en derzelver plaats vervullen,* maar mennbsp;ook, dat de Vogels, die dry ven, van tyd c'’'nbsp;tyd genoodzaakt zyn, om door hun gewo!!'nbsp;ne vlugt de hoogte te her winnen, die ze o!’nbsp;gevoelig verlooren hadden, en door langZ®^’nbsp;mer en uitgebreider beweegingen hunne fp'^'nbsp;ren , om zoo te fpreeken, weer wat te 1^^nbsp;ten ruften, wier veerkragt in die kortenbsp;fchielyk op een herbaalde flagen te fterkê^nbsp;fpannen ftondt.

0

Der Middelstoffen.

uit ziet men ook, waarom de ffcis-m.LES.

Seisj en zulken, dieopzekereJaargety-3-

uenep..,.. nbsp;nbsp;nbsp;. . /nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»eel.

Xoo

Uiaa

ten

t om een grooter hoeveelheid van te kunnen vatten en voortftooten; ofnbsp;^^''''ekragten moeiten in evenredigheid me-f. ^^figroeien, om dezelve met te grooternbsp;^id te kunnen roeren en beweegen: maarnbsp;yde van kragt en het lighaamsgeftel vannbsp;^y^ouder zoort zyn die veranderingennbsp;Vat) °^^^’''vogt;'pen, die hetzelve tenopzigtnbsp;''utheid of magerheid ondergaan kan.nbsp;^Jergelykt men nu eens de zwaarte vannbsp;j^^.^enfch, metdekragt, diehyindear-'' ^ou moeten hebben, om Vlerken, naar

zou zyn om hem in de Lugt op te ®u, men zal welhaait de dwaasheid vannbsp;jj.^^ulken merken, die een middel hoopten

De Weerstand

III,LES. voc*nno.gelyk aanzagen. Te vergeefs 3- af- rnen zig inbeelden mogen, dat’er llegcsv**'

£ J£ L# nbsp;nbsp;nbsp;- l|

behendigheid en oefrening coe vereiicquot; werdc; zonder veel moeke zou men aantö*’'nbsp;nen kunnen, dat de armen van den fterkd^'nbsp;en beftgeoelFesiden Man niet in (laat zoud^nbsp;zyn, om een aanhoudende Pooging, kragt*nbsp;genoeg om zulk een uitwerkzel voort'*nbsp;brengen, uit te kunnen liaan,

III. Pr OEFN E EMING.

Toejlel,

Het Werktuig, in de 7 Figuur afgebeel* is een dubbeld Molentje, welks Wieken,nbsp;yder, van weerszyden, in getal gelyk,nbsp;allen van de zelfde zwaarte, de zelfde lerfnbsp;te, en dezelfde breedte zyn; met dit ond^*nbsp;fcheid egter, dat men aan een der Molencfnbsp;het van yder Wiek naar welgeval!^nbsp;naar den As kan doen hellen, en met d^nbsp;zelven een Hoek maaken, dien mennbsp;Een zelfde Veer, die zig ontfpant, wano^nbsp;men een Knopje, met M aangeweezc^

ne^

312 De Weerstand

IlI.LES.van de Veer dit Molentje inerkelyk fneU^ draaien, en zyn beweeging merkelyk lang®^nbsp;behouden dan het ander.

Opheldering.

In het eerfte geval van de voorgaan^^ Proefneerning, ftaan de Wieken van yd^^nbsp;delftof Molentje met haar breed.e tegen de gemeS'nbsp;ne Middelftof gekeerd, die ze verplaatz^”nbsp;fcheiden moeten om zig te beweegen. Zy verfchille®»nbsp;vlakte' gelyk rnen veronderftelde, in geen andef^nbsp;van’t om Handigheden van elkanderen, maarzy*nbsp;beiden in alle opzigten eveneens geilek: 2^nbsp;haam. ontmoeten derhalven ook in gelyke tyden g^'nbsp;lyken wederftand; bygevolg verliezennbsp;ook op yder oogenblik de zelfde hoeveelhe*'*nbsp;van kragt en beweeging; en wanneer hetnbsp;Molentje zyn fnelhejd te eenemaal verli^^nbsp;en ftilftaat, is het ander ook zyn loopnbsp;einde en in ruft. Maar in het tweede ge'’^*nbsp;in tegendeel keert het eenMolentje zynnbsp;ken met haarRugoffcherp voorwaarts:nbsp;dien ftand kan men ze niet anders aantn^'”nbsp;ken, dan als dunne Reepen ,die de Lugt ê®

BJak'

De Weerstand

Om de zelfde reden is hec ook, dat' Lighaam doorgaans zyn kragc en beweegnbsp;langer behoudt, wanneer ’t in zyn geh^^'nbsp;blyfc, dan wanneer ’t verdeeld is in verfcli^’nbsp;dendeelen : want de Verdeeling vergroot^nbsp;Oppervlakte van ’t Lighaam , en bygev^^^nbsp;ook den weêrftand vande Middelftof.nbsp;neer men een Once Loods, by voorbeel^l’nbsp;onder welk eene grootte en getal van 0?nbsp;pervlakten het ook begreepen zy, uit ^nbsp;Snaphaan fchiet, blyft de kragt Van 't Krui^'nbsp;diedeszelfsSnelheid bepaalt, altyddez^*nbsp;de: cgter weet een y der, dat een Kogelnbsp;tyd merkelyk verder draagt, dan het zetf*^^nbsp;gewigt van Lood in Hagel. Dit ond^*^^nbsp;fcheid, naaraelyk, fpruituitdenweêrft^'’nbsp;van de Lugt, die Evenredig is aan de Oinbsp;pervlakte van het Lighaam, dat haar kli£^'|nbsp;en naar maate van derzel ver grootte raeef °nbsp;minder is. Yder klein Hagelkorreltje hee^^’nbsp;zoo wel als de Kogel, de helft van zynnbsp;deOppervlaktealtyd gekeerd tegen deL^^^'nbsp;die het verdeelt; en het zelfde gewigt^nbsp;Lood ftellende, zullen dekleine halve ÖP

per Mtddelstoffen. nbsp;nbsp;nbsp;315,

bakten van dc Hagelkorreltjes, met el iilleS.-p nbsp;nbsp;nbsp;genoomcDjdeOppervlakte van den

T' nbsp;nbsp;nbsp;DEEL.'

Kogel, alleen, ver in uitgebreidheid

'¦‘^f^efFen.

het dikwils gebeurt, dat men geen Een Ko-genoeg maakt op den weêrlland vande^,®*

Hlftof. - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

flfcel.

die men ’er van geeft, naamelykdat

^ -mp en uitwa-ffeming van ’c Water de 1 ''erdikt, heeft wel eenige «'aarfehyn-^‘d; maar men trekt zekeriyk de zaaknbsp;» wanneer men uitwerkzcls, zo zigt*nbsp;3an '’^'^'’i^''''*'’”'di“''i^deeze zouden zyn ,nbsp;gewaande verdikking van deLugc wilnbsp;öenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De voorgaandeTweedeProef-

^^pdhg heeft ons doen zien, datmenderr wederitandvniet merkelyk kan doen

ver-

De Weerstai^d

III.LES. verfchillenjdan door merkelyke veranderii’» d£eLnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Digtheid te veroirzaaken; en de

haalde Proeven, die ik omtrent het Scui*’ daar we van fpreeken, verfcheiden maal^^'

en met genoegzaamenaauwkeurigheidgeo'’

zyn beft genomen, voor een zoort vanGro^''' fpraak, die het Stuk tebreed uitraeet,nbsp;worden aangezien.Heeft iemand opgemerl''''nbsp;dat hy de Voorwerpen over ’t Waternbsp;wel niet trof, dan wanneer hy elders fchoobnbsp;hy is buiten twyffel misleid ge weeft do^^nbsp;derzelver afftand,dieons altydkleiner voöf'nbsp;komt, wanneer wy een al te eenpaarige*^''nbsp;gelykvormige Vlakte voor ons hebben,^*”nbsp;geen andere Voorwerpen zien, die’er ol'*nbsp;een goede giffing over helpen maaken.nbsp;zou het niet te verwonderen zyn, dat rP^nbsp;op een afftand van 6o fchreden een Vog'nbsp;niet trof, dien men opjomeendetefcW^nbsp;ten; maar de Digtheid vandeMiddelftlt;^^’nbsp;door den Damp van ’t Water vermeerderd^’nbsp;zou ’er waarlyk zeer weinig toe gedaannbsp;ben.

DEk Middelstoffêït. 517

^ To-p jjQQ toe hebben wy de Middel-inxES.

. alsinRuftzynde, aangemerkt;

ze zelve ook bewoogen wordt,

Wéér ftand, door haar eigen beweeging, ftand

''^ftneerderdofverminderd worden. Een VjfpLnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yioei-

die tegen een loopende Rivier op-ftof, al*

heeft twee weêrftanden te over-'»inr,„ nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ook fae-

'quot;en; de een, de beweeging van t Water, woogek

ftreek regtdraats tegen zyn beweeg-

-J opgaat, is in het zelfde geval: en

^en Lighaam j ’t welk men tegen de Be-^^^gftreek van een Vloei flof, die eenge-^ ftellen loop heeft, wil doen bewee-'ei- ’ nbsp;nbsp;nbsp;mogelyk is vermindert, om

^0 nbsp;nbsp;nbsp;zoo veel reminder vat op te

hebben. Een Schip, dat tegen wind gt; haalt zyn Zeilen in, en de Schuite-^der doet het volk, dat hy naar de andere

dere zyde van ’c Water roeit, neder 1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Indien het bewoogen Lighaam en deVIo^' (lof, die hetzelve een Middelftof ftrekt,nbsp;beiden een zelfde ftreek heen beweegen,kii^nbsp;-nen ze of beiden gelyke Snelheden bezirte®’nbsp;of daar in verfchillen, en de Snelneid vaOnbsp;een groorer zyn dan die van de andere.nbsp;t eerftc geval, wanneer de Snelhedennbsp;zyn, heeft ’er geen Weêrftand van de lVli‘'nbsp;de'ftof plaats: dus is 't gelegen met ^nbsp;Vifch, die naauwkeurig den drift van ’cnbsp;tervolgc, en’erzigmeêlaat afdryven.nbsp;het laat fte geval deelt dat Lighaam , ’tnbsp;de grootfte fnelheid heeft, ’er een gede^''

I, ten zynen kolde, aan het ander Een Kanonkogel, volgens de Beweegftr^nbsp;van den Wind gefchooten, ontmoet zo'nbsp;tvcêrftand van de Lugt niet, als hy ’er!nbsp;ftil Weder, van zou ondervonden hebb*^^’nbsp;maar dewyl hy fneller voort vliegt j daf^nbsp;Wind, moet hy zig egter onophoudelyknbsp;ning maaken in die M ddelftof, welkeanbsp;traag voor hem henen vliedt. Weet

Der MiddelsToffen.

grondregels, tevooren vaftgefteld,iiixESJ ^tlke weêrftand eenMiddelftof, indien ze in 3- a F'

ï\ifl nbsp;nbsp;nbsp;D ££ JU*

‘'’'^as, oefFenen zou j op de zelfde wy ze ook, zonder veel moeite, oncdek-^'UDnen, hoe ver die weêrftand, doornbsp;gegeven graad van fnelheid, ’c zy denbsp;‘oeiftof

.met of tegen werd bewoogen,

’ft»-zou.

Tweede Lid.

De Weêrftand der Wr'^vingen,

‘h zig een juift denkbeeld van de Wry-Denk-

’’gen te vormen, heeft men vooraf aan te beeld, ^erkp„ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦ , ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. dat men

ï. ''=0, dat nooit de Opper vlakte van eenig zig van

^®di»welkehetookzy,volmaakt vlaken'^? Wry*»

^ nbsp;nbsp;nbsp;vinff tc

Schoon men al eens veronderftel-maaken

dat alle de vafteDeelen, welke die Op -beeft.

k^'^l^kte uitmaakte, met de uiterfte naauwgt; in een zelfde lagen, fennbsp;''«idt men een Lighaam, daar zulksnbsp;) de Ylhedennogtans en ledigenbsp;% ^”^^*^'^*’Dten, welken die vafte deelennbsp;^Ikanderen fcheiden en min of meer afzon-

3ia De Weerstand

UI.LES. zonderen, zouden ons al tyd die Opper

moeten doen aanmerken als zamengefteld kleine Heuveltjes en kleine Kuiltjes. Laa^^”nbsp;nu twee Vlakken van die zoort, opeeog^nbsp;legd.elkanderen in haar gantfche uitgeitr^^'nbsp;heid raaken, de Hoogten en verhevennbsp;ten van de eene zullen zig in de Laagtennbsp;Holligheden van de andere verwarren; e''nbsp;byna gelykeenKulTen, met Fluweelnbsp;trokken, opeenTapyt vandezelfdeSco^^nbsp;gelegd, daar eenigermaate in vatenals^*”nbsp;vaftkleeft: of, gel yk een Vloei ftof, ind'^^nbsp;men ’er een vast Lighaam indonpek,nbsp;hoofde van de dunheid en vloeibaarheid'nbsp;haare deelen , in alle holligheden en kuikJ'nbsp;van ’i zelve indringt, en dezelve naaunbsp;rig vult; ’t welk men aan de vogcigheidnbsp;kenkatijdiemen in kLighaam gewaarnbsp;als noen’t zelve weer uit de Vloei (tof nee'”^*nbsp;Indien men nu een Lighaam over delt;^l’nbsp;pervlakte van een ander Lighaam wil

DÈR WryVinGEN;

^ nbsp;nbsp;nbsp;LC WaiJlJCCInbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CWli ¹-lJ UV.. AJ

beu ^ nbsp;nbsp;nbsp;van de eeneOppervlakte,^

fg nbsp;nbsp;nbsp;, verfeheiden deelen van de ande-

J be een voor, de ander na, raakendoet^ seiy]. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¹

Dy voorbeeld, als men een Boek over

-^^felfcbuift; en deeze Wry ving zullen 2en Wryving van de eerfte zoort noe-Hei'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wanneer men verfchil¹

f^l^. S^deelten van de eene beurtelings ver¹

(jj, ¹^'¹^Dde deelen, de eerte na de andere, van Oppervlakte raakendoet, gelyknbsp;een Bal over een Billardtafel rollennbsp;en deeze laatfte Wryving zullen wynbsp;^ Qaam geeven van Wryving van de twee-^oort.

ïVg] '¦ ^erfle geval gefchiedt de Beweeging, Befchry-^’ï'en het Lighaam, dat over het ander ^ chuift, doet aanneemen, volgens een zoort.

1

ekl.

De Weerstand

lII.LES.van een zwaar Lighaam, ’t welk door zV*quot; 3. AF. eigen gewigt loodregt op de tafel drul^''’

’ DoordeezezoortvanWryvingwordendil' wils de heuveltjes en uicfteekendePuncc”’nbsp;die de Oppervlakte van ’c Lighaarn ruuv?nbsp;oneffenmaaken, verbroken, gelyk meni'^nbsp;telyk aan het Stof kan gewaar worden,nbsp;welk men van twee ftukken Marmer do^'nbsp;ontftaan, of van twee ftukken glad ê^'nbsp;fchaafd Hout, als men ze wat fterk teg*^'’nbsp;malkander wryfe.

Befchry- In het tweede geval laaten die zelfde

ving van jgj^ die elkanderen gevat hebben, zig^^ de twee- ’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-.11’

de zoortderom los, eveneens omtrent gelyk de £2“

den van twee radertjes van eenUurwefl^' Wry-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,5'

ving. die op elkanderen loopen, zig vatten en

laaten. Indien ’t zomtyds milTchien gebedf''

dat ze zig bezwaarlyk en niet dan mete^’’'

ge kragt ontwarren kunnen, zulks ontl^^ ^

daaruit, dat ’er geen gevoeglykeEvenr^d'^

heid is tuffehen de uitftekende Punten

de eene en de holten van de andere OpP'

vlakte , en dus de eene niet wel paften io

Otis de

^ nbsp;nbsp;nbsp;____ _ ________________ ________^ nbsp;nbsp;nbsp;_w.

die twee zoorten van Wry vingen ver-Als men vreeft dateenKoecs of door met te groot een fnelheid vannbsp;oogtc af te loopen, mogt omvallen, zetnbsp;dat*' hielen vaft, en belet hun daardoor ,nbsp;oin hunne alTen draaien kunnen: dannbsp;ze met een zelfde gedeelte van hunnbsp;langs den grond, en raaken ’er beur-j ^gs verfcheiden deelen, het een na ’t an-(!(gt; ' ''^n aan: het is een Wryving van denbsp;tji ^ zoort, die den loop van ’c Rytuignbsp;^‘yk vertraagt en tegenhoudt. Maar ge-

’'Cl

®trek raaken beurtelings, ’t een voor, X 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het

324 De Weerstand

lII.LES.het ander na, den grond aan ,daar hetovfi'’

^ nbsp;nbsp;nbsp;loopt; de Wryving, die ’er door veroirzaal^^

D £ £ L«

wordt, (wy fpreeken nu alleen van den trek van ’t Rad ) is maar een Wryving Inbsp;de tweede zoort; en de Beweeging, nu

al te vry en fnel worden, indien ze nog da^^*

enboven door tefteileen Helling der

te begunftigd en voortgedree ven werdt.

. Het valt op verre na zoo gemakkelyk ni^^’

ftandis den weêrftand, door de Wry vingen vero'^

bezwaar-zaakt, te berekenen, als dien derMidd^*

lyk uit te f|;offen op te maaken uit derzelver Digtbei^’ rekenennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ a

en hangt de voorfte Oppervlakte en de Snelheid''^

glJd^heid**' nbsp;nbsp;nbsp;Dighaam, dat haar verplaat^'

der Op- De agtereenvolgende Aanraaking en

pervlak- „3^™ nbsp;nbsp;nbsp;Oppervlakte op de ande^^’

ten, die^ . nbsp;nbsp;nbsp;•

niette wordt min of meer vertraagd, naar ipa^ bepaa- jjgj. beide min of meer oneffenhedeo

ruuwheids hebben: maar dit ilfm en dit ' verfchilt tot in’t Oneindige, niet alleennbsp;den verfcheiden aart der Lighaamenzel''^’

maar ook naar den verfchillenden trap volmaaktheid, welke ’cr de Konft aan

320 De Weerstand

III.LES.maate van derzelver gladheid toe of

neemt, blyfc’cr altyd vry watonzekerbe¹^^

over, als men de weérftanden uit dieby?'®^

derheden zal oprtiaaken. Men vergenoegt

doorgaans mee een ten naajienby, ’t

egter dikwüs nog niet «agenoeg is, inet‘^

Eender veronderftellcn dat een derde van de Krag'quot;’ de vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w

de KragtofvandeBcweeging, die men een werkt'quot;²

rekent ^ jndrukr, belleed wordt aan’toverwinneDlt;^^' mennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.m

voor de Wry vingen: dog ligtelyk ziet men,dat zUquot;'

alleen verdaan moetworden vaneen Wat''

tuig in’t Groot, en dat’er daarenboven'²'

wat veiTcheidenheid in moet plaats hebb^quot;'

naar maace dat het min ofmeer Eenvou''¹’

iszamengefteld, en de Hukken, daar betquot;'²

bedaat, tot een hooger of laager trap

volmaaktheid gebragt zyn.

Men Zommige Natuurkundigen zyn

h beVequot; g^t't'oten geweed, dat de grootte derOpP^^^

kenen vlakten niets deede tot de Wry ving, eo t²

derWry- alleen maar den graad der Drukk’® ving let-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;

1

f. 104. Ex^er, de M, dc la Hire, ibidem.

2

Mr. Amontms, Hijloire del'Acad. des

Ï3ER WRYVINGEN.

•’ïoefl:

i^aam, zeggen ze, dat meer breedte dan 3-

*1 nbsp;nbsp;nbsp;D E E Li

iKte heeft, moet geen grooter weêrftand ^i^den, als men’c langs zyn grootfte Op - Druk^nbsp;Pervlakcevoortfchuifc, dan wanneerhet'dng-'^^^zynfmalftezydewryfc; omdat, denbsp;P’'nkking, die uit zyn Zwaarte ontftaat,nbsp;beide gevallen de zelfde zynde , indiennbsp;’t eerfte geval een grooter getal, vannbsp;^eelen vat krygt, die zelfde Deelen nog-^aris zoo diep niet ingedrukt worden, dannbsp;’o het tweede geval gefchiedt”.

^seze Redeneering, dieegteropzigzel-Op de alleen niet voldoen zou, en met verfchei-tegenredenen kan beftreeden wordenCt), der Lig-

met eenige zeer vernuftige Proef-baamen, ’^^'^tningen , die in deneerftenopflag betge-'^^ide Gevoelen merkelyk fcbeenen te be-®'^nftigen, getragt te ftaaven; maar in eennbsp;^ 5 als dit is, daar we van fpreeken, ennbsp;in men uit eenige byzondere voorvallen

De Weerstand

III.LES. len geen algemeen befluic en gevolgtrekk'*'^ tot alle andere gevallen mag opmaaken,nio^'

D B £ Lt

men zig houden aan ’c geen men doorga?quot; en in de meefte voorvallen gebeurennbsp;HerhaaldeProefneemingen hebben my,ev^‘’nbsp;gelyk den Heer Musschenbroek, die’^^nbsp;zeer veelen over die ftuk gedaan heeft ,nbsp;noegzaam alcyd doen bevinden, dat mennbsp;Oppervlakten zekerlyk mede in rekenia^nbsp;brengen moeft, fchoon ze inderdaad merka'nbsp;lyk minder toede Wryvingdeeden, dannbsp;Drukkiqgen: maar war de vergelyking a?nbsp;evenredigheid van de eene zoo wel als v3?nbsp;de andere, in opzigt van de uicwerkzels,nbsp;ze voortbrengen, aangaat, ben ik niets g^'nbsp;waar geworden, datbeftendigeneenpaari^nbsp;genoeg \yas in zyn werking, om’ereenb^'nbsp;fpiegelende kennis en vafte algemeene R?'nbsp;gels op te grondveften.

Sneltf'd nbsp;nbsp;nbsp;*de Drukking en de grootte def

van hun Oppervlakten, moet men ook nog, in’tbP' Bewee- rekenen der Wry vingen, de Snelheid in aan*nbsp;“ ’ merking neemen: want dewyl deeze zooftnbsp;van weêrfland veroirzaakt wordt door de iö'

' ge'

ÖER Wryvingen.

ontwarde deelen wederom te doenm.LES. ''allen in de laagten, die onmiddelyk 3- af*nbsp;Scene, welke ze verlieten, volgen,°

Indien de uicfteekende Punt e, uit het t]eiggj.gj^ weêrneêrvalt in’c Kuiltje 2,

''aartio! nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ykgt; datdekragt, die men aanwenden om hetLighaam D Eop te tillen, of,’cnbsp;op het zelfde uitkomt, om deszelfs ver-punten te ontwarren , zoo veelver-^ ^’den reizen zal moeten te werk gefieldnbsp;^'¦den, als ’er heuveltjes en hoogten zynnbsp;^ Oppervlakte F G: en dat, naar maatenbsp;C '''^’’V'^ond Lighaara over het ander,nbsp;*¦ ket tegen gedrukt wordt, in zekerennbsp;]. ^^®lden tyd meer wegs ^oopt, die optil-^'^gen en nedervallingen menigvuldigerge-

toe nbsp;nbsp;nbsp;derhalvendoorde Snelheid

’ ^00 lang die Snelheid de uitfleekende Oinnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eene Oppervlakte niet belet

’o alle de laagten en kuiltjes van dean-*^0, de eene voor, de andere na, wéér néér

te

III.LES. te vallen, op die wy ze, als wy zooi onds gezegd hebben.

Maar ’c kan gebeuren, dat de Beweeg'i’^| die volgens de ftreek B C gefchiedt, zoof”^nbsp;dat de uitfteekende Heuveltjes e,nbsp;wanneer ze uit hun kuiltjes geligtzyn ,nbsp;groot end wegs voortgefleept worden,nbsp;de Drukking hen op nieuws in anderelnbsp;ten doet nedervallen: dat de Punt e,nbsp;voorbeeld, het Kuiltje i in de Oppervlal^'^^nbsp;FG verlaaten hebbende, in plaats vannbsp;Laagte 2 neer te vallen, eerfl:in3,nbsp;weernederkomt; en dan, begryptrneiilnbsp;telyk, zal het wryvendLighaainDEtv^^®nbsp;of driemaal zoo veel wegs op de Opper vlal^'^nbsp;F G kunnen afloopen, zonder dat egter da^^nbsp;om zyn uitfteekende Punten menigvuldig^*^nbsp;reizen in deKuiltjes van dieOppervIaktenbsp;ten en verward worden.

Wafer De volgende Proefneemingen, dieikquot;** Wryvin S3 voorftellen, zullen ons alles doen zieO’nbsp;gen be- wat roy in de Wryvingen beftendignbsp;plaats^' veranderlyk fchynt plaats te hebben: als 1»nbsp;heeft.

der Wryvingek.

*yk nbsp;nbsp;nbsp;vandeeerfl:ezoortmerke-jij_LE5^

êfooter weêrftand veroirzaakt, dan die 3- a#gt; ®5(]nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2. Dat de Wryving, alle°^^

tjg dingen gelykgeftold, toeneemt, door denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der Oppervlakten. Dat

vi quot;^“^king ook den Weêrftand der Wry-’ ^an welke zoort dezelve zy, doet ver-eindelyk 4. Dat, alhetan-evenredigheid blyvende, deWeêr-. nbsp;nbsp;nbsp;der Wry vingen merkelyk meer toe'

S^n nbsp;nbsp;nbsp;'^^’¦d'^doordeDrukkin-

’ dan door de Oppervlakten.

Proefneeming.

Toejlel.

Dei

c:- nbsp;nbsp;nbsp;.

1)3^ nbsp;nbsp;nbsp;d*’ twee dubbele Steunftukken P P

ten tweeden, uit een ander Rad, (iVgfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de voorgaande, en welks As O O

tlyj^ ^ gkntfche lengte omtrent eenvyfde ® ^iddellyn heeft, en uitloopt aan

de

De' Weerstand

ni.LES. de einden met twee ftaalen Spilletjes,

3. AF- j|-j tvvee Schroeven QQ , in haar doorboord, draaien, of ook wel op denbsp;Interfec-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de twee paar Raderen.

tions flangswyze Veer, met haar één uiterfte éénder dubbele Voetllukken, en met het^’’’nbsp;der aan den As van het groote Rad vaft^^nbsp;maakt, doet hetzelve, beurtelings,nbsp;en weder draaien; endenTyd, hoe 1*'''’^

getal der flingeringen , welke de Veerdo^|' Ten derden, uit een Stuk R, in Figuurnbsp;zonderlyk verbeeld, het welk op de Asnbsp;het groote Rad ruft, nu eens met de

OP'

pervlakten tt, elk aan de voorgaande s'^ komen gelyk,’ en aan wiens onderfteeiodnbsp;men een of meer kleine gewigtjes haoê*'’nbsp;om de Drukking op den As te vermeerder^”nbsp;Wanneer men de Veer fpant, doetmennbsp;Hefboom V naderen, totdathy raakr®^nbsp;een der Dwarsftukken van het groote ^nbsp;zoo om van den juiften graad der fp””nbsp;ning van de Veer wel verzekerd ce

Ci

Uitwerkzels.

^ '• eerfte geval 29 of 30 flingeringen ge-^eeft,eer deBeweeging teeenemaalop-zal jjjen ’er, in het tweede geval, ^fent 400 tellen kunnen; waar van ydernbsp;eene fekonde duurt.

Opheldering.

^ nbsp;nbsp;nbsp;- voorgaande Proefneeming, in de tweeiv'ry-

^^^'¦fcheiden uitkomften, die ze veroirzaakt,^|^Jg.^^ f L^®’^erkt,bewyft in beide gevallen oogen-tigt denbsp;^0'yk, dat de Wryvingen, van welkeBewee-

zoorc**

De Weerstand

lings, het een deel voor, bet ander na, o't' het oriderfte gedeelte van yder dier gat^”'nbsp;Maar wanneer in tegendeel die zelfde Spd'^''nbsp;door hun draaiende Be weeging de Rader^® ’nbsp;daar ze op ruften, meê doen rondloop^”’nbsp;heeft ’er maar een Wryving vandetwe^*^^nbsp;Züort plaats; want dan doen de Oppervl^''nbsp;ten van de eene niets anders dan zigteof''nbsp;zwagtelen,omzootefpreeken, en metnbsp;haare punten, een voor een, te raaken opnbsp;Oppervlakten der andere: het gedeelte, tnbsp;nu aanraakt, raakt in ’t volgende oogeo^’nbsp;niet meer; en het deel, dat hetzelve

gaat'

der Wryvingen.

Qp gt; ftrekc het tot een fteunpunt, om zig iiixES. tg S^voeglyke en gemakkelyke wyze losnbsp;gelyk de Tand van een Rad,

^ ''oodfelbegint te vatten, het loslaaten fg '^^öTandbeg unftigt, welken het te voo-Sevat hadden.

Gevolgen.

is ’er zoo gemeen, als de Uit werk-Uit-

. die men door de Wry ving ziet voort-

1 nbsp;nbsp;nbsp;¦ , zeis der

5] nbsp;nbsp;nbsp;men ontmoet ze overal, en in tyVry-

. ^dieen kan men zeggen, dat dezelve de^‘”f‘quot;’' *Qorna nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beder-

udamite oirzaak is van de veranderin-ven en

^ ’ bederf en verlly ting, welke men in alle '^erdy-

i„^'^'^^“kken van de Kond gewaar wordt, en atle'dki-

j^^^onderheid in zulken, die men veel ge-gen.

Kleederen, Huisraad, Kleinodiën,

, duuren flegts een zekeren tyd,

] de Wryvingen, daarzeonophoude*

pi''*'»' -

d.,,.

isg , die hoedanigheden verliezen, wel-

l'av.)!!'' afhangen. De allervastfte en ‘Qftef ¦

De Weerstand

III.LES. duurig gebruik niet uithouden, zonder 3' tekenen van vermindering en verflyting ‘nbsp;laaten zien; een Scheermes, eenByl, eenM'quot; ’nbsp;verhezen we] haaft defcherpte hunner S0^‘'nbsp;de, eenPioeg-yzer moet van tyd tot tyd

'd'

wiens voet op de ftraatfteenen uitglydt;

’er een fpoor na, waar in de minft opletten^' oogen de deeltjes van zyn hoef-yzernbsp;onderfcheiden kunnen, welke ’er doornbsp;Wryving zynafgefchuurdenblyvenzK*- ^nbsp;Maar gelyk’er geen zaak in ’tgeheelal^^

beftaan en wezen te eenemaal verheft e® niets wordt, zo mengen die deeltjes, dusnbsp;hunne lighaamen gefcheiden,zig onder aO'nbsp;re ftofFen van een verfchillenden aart,

af'

kundigen hebben wel eens verbaasd als zy in Kley en in de Afch der Plantennbsp;vonden, omdat zy met geen genoegz®'nbsp;aandagt gelet hadden op de wonderh^'nbsp;Deelbaarheid der Metaalen in’ta]gem^®^|„nbsp;en in ’c byzonderopdeonophoudelyi^^^l|,

igt;er Wryvingen.

deeltje? van dit MetaaliiLLES. ïjgnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^00 door de werktuigen, daar men^’

aij bedient om de aarde te bebouwen, ftcQnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eindeloos getal van andere dien-

’t h nbsp;nbsp;nbsp;bet toe gebruikt, en waar door

dwendig overal verfpreid en gevonden jj Worden. Anderen , op’tgeduurigver-\]/ t menigvuldig gebruik van Yzerennbsp;bjjj ,^digen naauwkeuriger lettende, heb-Vjq ^^^fde Metaal herkent in’tftraatfliknbsp;Steden, endeszelfs zwarte kleurnbsp;’e( ^^fdeeltjes toegefchreeven, gelykzynbsp;waarfchynlykdeoirzaaken vannbsp;Wrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemeen was als het

deszelfs gebruik zoo menigvuldig

tiy^^^ditgeftrekt, behoeft men niet te

yifeli

die het hier of daar, alwaar ’t ver» , weêrgevonden hadt, daarom metnbsp;bunnen zeggen, dat hy Goud maakte ?nbsp;Weinig, dunkt my, als iemand, die

thans

,1;'

De Weerstanö

III.LES.tï’^ris Yzer vondc in de Afch der Plant-3. AF- 2ig zou mogen beroemen, Yzer deel. hebben. Indien ’er by geval ondera'nbsp;berugce Geheimkonftenaars, diedevv^^^^^nbsp;met hun beloften verrykc hebben gt; ^.

heeft men zyn geluk daar alleen aan fchryven, dat ’er onder het groot getal'',,

ftoffen, die in de Smeltkroes kwamen»^'

Ar

gevallig eenige decltjesGoud bevonden»'^ de Meefter Stooker niets anders toede^ ,,

dan dat hy ze van de vreemde ftolFen de, daarzeonder verborgen lagen. Op^^’.nbsp;eene wyze Goud te maaken, komt my „nbsp;mogelykezaak voor; maar ik twyffelnbsp;lyk, of men’er genoeg van maaken zal»nbsp;’er de kollen van de Kolen meê te betaal^**'nbsp;Gelyk ons dus de Wryvingen bynbsp;nigvuldige gelegenheden fchadc toebre'’^'',.

Konden hebben zig, tot haar merkely^^ en bevordering, zelfs van zulke dingeh ^ j

34Z De Weerstand III.LES. Oly, die de deeltjes van ’c Metaal, naar

3' nbsp;nbsp;nbsp;te dat ze’erafgevyld worden, vafthoud.P^*

raaken de kerven en kuiltjes van ’c Werkt*'

j/*rt

allenskens vol, de punten en fneden vrort korter, en de oppervlakte minder ruu*'^nbsp;onelFen.

Het geen wy hier van deVyl zeggen, ook plaats ten opzigt van allerhande Slfl’

die ’er, voor zoo veel het uitwerkzel vaO Wry ving aangaat, niet dan alleen in hardb^'nbsp;van verfchillen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

De Paffer, en alle Konftwerktuigen

welgevallen geflooten of geopend ,

ftaanbly ven, zyn dieEigenfchapdoorg^quot;* aan een zeer gelykmaatige Wryving ^nbsp;fchuldigt: en men wint, in ’t gebruikennbsp;die werktuigen, vry wat tyd en moeitenbsp;als men niet gedwongen is, omdezel''^*'nbsp;kens door andere middelen vaft te ^nbsp;gelyk men in zommige gevallen doet ^

Midde- nbsp;nbsp;nbsp;*^3n den Wcêrftand der Wry''“’‘’y

DER WrVVINGEN. 343

^•''DiDderen, door de Oppervlakte met eeni- IILLES.

^loeiflof of met deeen of andere Vettig- 3- **¦-f u n nbsp;nbsp;nbsp;“deel.

^ ^ebeftryken. Men wryft de boorden ,

^ nbsp;nbsp;nbsp;Jen om

een Doos meteenZeepbal, indien het dezelve

vaft klemt: men doet Oly in de‘^

^Cha- • nbsp;nbsp;nbsp;minde-

“rnjeren en Sloten, om ze te hgter te doen ren.

^®ien, ea befmeert de Aaven, daar de Ra-

® om loopen, met Vet: zynde altemaal

édelen, waar door mende oneffenheden

de Oppervlakten vulc en gelyk maakt,

^^dezelven bygevolg gladder doet worden,

^eter gefchikt, om gemakkelykover el-

^^der heen te glyden. Daarenboven doen

de Deeltjes van die Vloeiftoffen, of van

j, ''ette Lighaamen, welken men ’er tus-

in brengt, de Wryving vanzoort ver-

Zy zyn als zoo veel kleineBolletjes,

de Oppervlakten rollen, die de-

] nbsp;nbsp;nbsp;daar door los over elkander doen voort

dus in ’t klein doen/t geen men op

die elk beter in’toog loopt, in 't

gebeuren ziet, als men Rolftokken of

j Hout onder een zwaaren Steen of Balk

C\

gt; otn ze dus gemakkelyker te vervoeren.

Y 4 nbsp;nbsp;nbsp;II.

344 De Weerstand II. Proefneeming.

Toejlel.

Men laat de Spilleijes van het groote

gfj

op deSnydingen van de vier kleinderen j fpant de Veer tot den zelfden graadnbsp;kragt, als in de voorgaande Proefneernioê’nbsp;Vervolgens doet men eerft het Stuk Rnbsp;zyn eene enkele Oppervlakte r, en metnbsp;eigen gewigt alleen , op de As van het groo^^nbsp;Rad ruften; men keert het Stuk naderba®'^nbsp;pm, om het met zyn beide Oppervlaktennbsp;te laaten draagen, zonder deszelfs gewigtnbsp;verzwaaren; en men let in ’t een en in’tnbsp;geval op het getal der flingeringen.

Uitwerkzels.

Wanneer deWry ving, gelykin’teerfteS^ val, met eene enkeleOppervlakte gerchie‘^''’nbsp;telt men 40 flingeringen: maar als de OpP^''*nbsp;vlakte, dieop de As wryft, verdubbeld’*’nbsp;gelyk in het tweede gevalplaats heeft j

fchieden ’er niet meer dan 29 flingeringen

et®

De Weerstand

3. A F-DE£t.

En zoo nbsp;nbsp;nbsp;* *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;**

veel te g^ootcr van uitgeftrekheid isdan die vaD^

^®®*^^**enger, is dezelve egter in vergelyking''^^ raau- beider lohoud naar evenredigheid kleind^*^nbsp;wer zyn:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^isifonftig betoogde vva^^

heid, dat een Pyp, die twee duimen midt^^* lynsheeft, (wy fpreeken hier van PyP®''Jnbsp;die rond zyn en van een Rolronde gedaao^

viermaal meer water bevat, dan een,quot;'* middcllyn maar één duim is; en dat denbsp;trek van de eerfte flegts tweemaal zoo g'”'’nbsp;is, alsdiederlaatfte(*}. Hier uit ziet

daf’

¦ü

pgti

DER WrYVINGEN.

’ngelykvormige Pypen, de Wry ving, iii.leS. uit de Oppervlakten ontftaat, vermin-3'

derf nbsp;nbsp;nbsp;DEEL.

^ '¦gt; naar maate dat mendenInhoudorde ^J^dte van die Pypen vergroot: want indiennbsp;kolo;ji vyai-er, die viermaal grooter is innbsp;'^ydftepyp, beflooten was in vier zulke '

P]es, als de engfte is, zou ze tegen een ^ P^rvlakte raaken, die tweemaal grooternbsp;'^itgeftrektheid was, dan die, welke zenbsp;haar wydePyp aanraakt. De ondervin-

De Weerstand

efl

in de fnelheid der beweeging van 't

ontmoet en gewaar wordt. nbsp;nbsp;nbsp;^

Ook den Uit die zelfde oirzaak fpruit het

voort, dat de Rivieren, wanneer derzel'^^^ der Ri-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

vieren. Wateren hoog zyn, met een fneller lo''' voortvloeien: de wryvingen, dienbsp;van haar bedden en overwinnen moet^’’^nbsp;worden op zulk een tyd onder een merkei^^nbsp;grooter klomp en hoeveelheid watersnbsp;deeld, en bieden bygevolg ook minder v?'nbsp;ftand tegen de beweeging van de Vloei

III. Pkoefneeming.

Toejiel.

Wanneer men het werktuig eveneeD*^ field heeft, als in de voorgaande Proef^,nbsp;ming, moet men het Stuk R met zyO jnbsp;pervlakte s op den As van het groot^ ^

Uitwerkzeh.

dit geval telt men niet meer dan 21 j^'^Seringen, hoewel de Veer even fterk, alsnbsp;VoorgaandeProefneemingen,gefpan-^ Sevveefl is.

Opheldering.

I)j, ^^gewigtje, datmen’eraan hangt, de De vermeerderende, doet ook de^'g*^'nbsp;Vermeerderen: om dat de deeltjes ver -Vf^ ® Oppervlakte, dieelkanderen vatten,

in de wederzydfche kuiltjes Wry-v^g.^Jl'êheden ingedrukt worden, en grooter ^ bieden tegen de beweeging, die dan denbsp;ffh iiit elkanderen trekken en ontwar- O]??.»*nbsp;• 'Jit deeze Proefneeming kan men doet.nbsp;% gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dubbelde Drukking meêr doet

groote of dubbelde Opper-’ Want in een voorgaande Proefnee*

ming

De Weerstand

III.LïïS. ming zagen wy, dat het getal der flings'’'^

gen, wanneer men twee Oppervlakte” plaats van ééneliet wryven, flegts eennbsp;gedeelte verminderd werdt; en nu ziennbsp;dat ’er, wanneer men de Drukking verd^*^nbsp;belt, in plaats van 40, niet meer dannbsp;flingsringen gefchieden, ’t welk een ver”’'*'nbsp;deringisvanbynade helft.

Uit-

der rootten van Uurwerken raerkelyk

Wry- traagd. Dit toeval, ’t welkdeSlinget'^^

'Y't’g» Zak-Uurwerkenontftelt, hangtdoorg^^ doornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nio”

Druk- vanverfcheidenoirzaakenaf, diezamen'^j

king ver-pen j en allen met malkander dat uit

derd , teweegbrengen. Eene is’er onder, daat*”^^

m Uur. veelal ’t minft om denkt, maar die egt^^

' wel als de andere verdient, dat men

op fla; de Wryving, naamelyk,

maate dat de ftukken van 't Werk ^j]

worden, door de Drukking toeneei”'' ^),

vermeerderd wordt. Men weet, en ^0,

len ’t ter behoorlykeplaats en tyd bev'ty^jjt

^ DER Wryvingen. 353

zoo wel als alle andere Lig III LES.

Wr, ^’g uitzetten en grooter van orntrek ^fden ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deel.

D ‘ï door de Hitte, gelyk ze door de

^krimpen en in grootte verminderen.

^ett nbsp;nbsp;nbsp;doet, door het uit-

eiitJerkopereplaatjes, derzelver gaten

fpilletjes, die ’er in draaien ,

Uj^ ^'quot;'vorden, zoo dat, door dit dubbeld

0^^^‘^^’zel, de Wryving door Drukking

^‘yk toeneemt, en de gang van’t werk

^^fder gemaakt of geftremd wordt.

tw ^'¦aaier, die een ftuk Metaal tuflchen Op den

, vafte Punten een gedaante geeft, ftaat

354 De Weerstand

III.LES. dat men ’t met een weinig water nat om ’c weder te verkoelen.

’t Gebruik van allerhande Nyp- en

tangen, en allerley andere zoorten

door een fterke Drukking vermeerderd

Is dik- Ik zal hier nog eeneaanmerking, di^ _ raak°dat^‘''nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ongevoeglyk tepas komt,

Werk- voegen; dat, naamelyk, dèWerktuigeDrj^^ in ’t klein hunne werking zeer wel doen,nbsp;altyd gelukkig flaagen, wanneer men de^

beloop van den vallen Inhoudder

Indien men, by voorbeeld, in een Sche'^®

Modél op aldeszelfs Afmeetingeneen nbsp;nbsp;nbsp;^

^0^

Dêr Wryvingen.

'’eer nbsp;nbsp;nbsp;had, zou, vvan-inxES.

ij ia’t groot timmerde, de Balk, die 3-was, en 6 Duimen kant liajj.. ’ ^?28 maal zwaarder weegen, dan’:nbsp;klg-'*^ ''on ’t Modél, ’t weikdenzelvcn in’cnbsp;'«beeldde ; zo ze beiden van dezelfde

v,^.''¦rtbant J

ewyl ze belde, de groote Balk cn 't Balkje Wti .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; van de zelfde gedaante en vorm zyn, en al-

'’Od. nbsp;nbsp;nbsp;^''““tte van elkandercn verfchlllen, kan men ^e

’’'^vormigc Llghaamen, Kj»tx.mlcn[Prifmes) , by die een Vierkant tot hun Voetlluk hebben,nbsp;'ie'r ^ulkc Lighaamen, nu, liaan tot elkander , a'snbsp;quot;p .j 'quot;een van hunne Aden. De As, of, ’t geen hiernbsp;ui,komt, de lengte van den groorenBalk.nbsp;''Pp»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''•'n de kleine, want in’t AAA’/is, yder Voet

¦, nbsp;nbsp;nbsp;D,.-„

'O'er. De Inbond dethalven , cn bygevolg de ’ Oewyl ze van de zelfde ftof gemaakt zyn,nbsp;' tot j Balkje, ftaat tot die van den grootenalsnbsp;^ II maal li of lyz* , het Taarling getalnbsp;'kt^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^*1 dethalven is de groote Balk 3728 maal zwaar-

'hl ijj ^ kleine; On-iertulTchen neemen de Oppervlak-evenredigheid niet toe, maar ftotan tot eU Vierkanten van hun Lengte , cn is de Op

De Weerstand

1II.LES. king die men niet nalaaten kan te maaken i B lquot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vafte grondbeginzelen wil

gaan, doet zomtydseen nadeelig oori^^ vellen over een Werktuig, van wiensnbsp;den uitdag men zig verzekerd fcheen te^’®nbsp;gen houden door de ondervinding zelve.nbsp;Geen al- Uit alles nu, ’tgeenwy over dennbsp;rendc^^ ftand der Middelftoffen en dien der Wry''’”nbsp;Bewee- gen gezegd en beweezen hebben, mogeD

» dat’er, volg^®^ algemeen en natuurlyk beloop derding^®’|nbsp;Mécba- geen Werktuigkonjlige, onveranderlyke»nbsp;nifue altoosduurende Beweeging plaats kan

ben. I. OmdatgeenLighaamzigbeweeg^lj kan, dan in een zekere plaats en ruimtenbsp;° ’er geen ruimte of plaats is,die volftrekt

is van alle Stof. 2. Om dat een Ligh^'

ir

vingen zig niet zoo zeer naat de Oppervlakte dan ^ de Drukking fchikken, en door deeze laatile, naainbsp;ledigheid, merkelyk meer verzwaard wordel gt; ^

Werktuig, 't welk in ’t klein zyn werking ^ doet, wanneer 't in 't groot gebragt is, de b^Pnbsp;den Uitvinder te leut üeit,]

der Wryvingen. 357

het ook zy, zynbeweeging niet kan III.L^S. ^fi'enen , dan op de eene ofde andere Opnbsp;^ ''lakte; tenzymen’tmogelykaaneenignbsp;punt wilde ophangen j rondsom’t welknbsp;zou kunnen beweegen; maar in ’t

¦¦y ving plaats; of op de Oppervlakte, of het Hangpunt, of eindelyk iri de Middel-zelve,door welke het bewogen wordt.nbsp;^ Hoeveelheid der Beweegkragt derhal-^ ^ïhetLighaam ingedrukt,moet onvermy •nbsp;afneemen en verminderd worden doornbsp;^ hubbeld beletzel en dien tweederlyennbsp;^herftand: het Lighaam zou derhal ven,nbsp;Hioos inbeweegingteblyven,yderoo-(^''h'ik, als van zelf, nieuwe kragten moe-aanneemen, om die, welken het yderoo-'' ulik verliefl;, weêr te vergoeden ; dog ditnbsp;JV'lt tegen deeerfte Wet vanBeweeging,nbsp;^ ®'ke leert, dat een bewoogen Lighaam , innbsp;Ij ^h:aat, dien men 't heeft doen aanneeraen,nbsp;^'’dig volharden blyft, zoo lang ’er geennbsp;oirzaak bykomt,die’tvanftaat doenbsp;Ouderen. Hier uit blykt ontegenfpreeke-

z 3 nbsp;nbsp;nbsp;lyk.

der Wryvincen.

verlooren werdt, en die hertelling ju leS. , nieuwe kragc, ietsdatbydeoirfpron-3- af-

^®lvIfA I nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEEL.

jAe beweeging wordt bygedaan.

^ ^y.die’t zig hebben haten wys raaaken , is nog bekyken van ’t een of’t ander nieuwnbsp;^^'¦gevonden werktuig, ofdooreengewaan den ge-'''^iskonftige Betooging , waar op mennbsp;beroept, om de ontdekking van denbsp;'^Osduurende Beweegingteftaaven, heb*nbsp;^igofdoor een fchynvertooning terkwa*

'fouw, of door een valfche fluitreden,

, fiienfchen van kennis en ervarenheid be-

tCf J

voorzien,haten bedotten. De altoosduu-^^eBeweeging is de FilofofifcheSteender ^ ^'¦ktuigkunde;die zig daar aan vergaapen,nbsp;doorgaans niet zeerbedreevenindeezenbsp;^^tenfehap; even gelyk een hardnekkignbsp;naar de Vierkanting des Cirkels (*),

of

^ ^ 1 [Door de Vierkantmg van den Cirkel [la ^Inadratnre dn

ti^ ¦* Oppervlakte als de Cirkel, te maaken, en ’t welk , dat dc Oppervlakte van dat Vierkant vol-' Selykftaat met de Oppervlakte van den Cirkel. Nu

Z 4

3Ö0 De Weerst. der WryvingeK•

IIl.LES.ef de Goudmaakery, thans het egte

3' af- nbsp;nbsp;nbsp;..„,.1_________

deel.

weet men wel, dat een Cirkel gelyk is aan een pn die den Omtrek van dien Cirkel tot zyn Gro»

heeft; maar tot nog toe heeft men op een meetk^” ge wyze geen regte Lyn kunnen vinden, die den ^nbsp;trek van een Cirkel in lengte volmaakt gelyknbsp;bygevolg ook nog geen Driehoek, dien men beton»nbsp;kon, dat volmaakt even groot van Oppervlaktenbsp;een gegeven Cirkel. Hadt men ’er zulk eenen g®'' jnbsp;den , het geheim der Vierkanting was ontdekt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

pervlakte aan een gegeven Driehoek volmaakt Men bedient zig, middelerwyl, in ’t gebruik vannbsp;leu nMften hy, dat de waarheid nagenoeg bykoint’nbsp;volgt veelal de oude bepaaling van Archimedes,nbsp;Evenredigheid van den Omtrek ectis Cirkels totdts^*^nbsp;halve Middcllyn zoekende, Helde dat men voldoen

r d*”

met te rekenen, dat de halve Middcllyn ftondt t0‘ nbsp;nbsp;nbsp;_

Omtrek, als 7 tot 12. Andere en naamekeutig^i- „ derlngengaan wy, als hier onnoodig te melden, vo°

V

'^EavoLG VAN DE Wetten van

lt;^n de Oirzaaken, die de Loopfireek der Beweeging veranderen,

Na in de laatfte Afdeeling van de voorgaande Les te hebben aangetoond,

'‘«Of

Enkelde Beweecing. 363

weegeo kan, maar de juiftezwaarteiv.LES. een Pond heeft en blyft behouden, zoonbsp;fwagt ook niemand, dat dcszelfs werkingnbsp;^fder of mirdcr kragt, dan die van eennbsp;OQd

barder gewigt dan ’tzyne evenaaaren, of ligcer niet opweegen i indien de Schaal,nbsp;men veronderftelt, maar goed en wel-^^'^aakt zy; en wederom ; als men deezenbsp;Schaal met de andere in Evenwigtnbsp;hangen, cwyffelt niemand, of't gewigt.nbsp;Op die andere Schaal (laat, en oirzaak isnbsp;’t Evenwigt, moet een Pond weegen.

Derde Wet van Enkelde Beweeginc.

^ ^ederwerking is gelyk aan de Drukking.

^.^^nneereen Lichaam, ’t welk in bewee-Watde it, „ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Derde

5 6 gt;s, of zig tragt te beweegen, opeeneigent-

e,j '^,''^’ghaaiT! werkt, drukt het hetzelve, lyky.eR-

Lat/Ie ocifent weêr van zynkanteen ‘ike wederwerking op het cerfl:e,en drukt

het

Wetten van

top

van myn vinger op een ledige Schaal om een Pond Lood, ’c welk op denbsp;Schaalftaac, opteligten, is’c eveneeD®-,^^nbsp;ik word de zelfde tegenwerking endru!quot;'^’ jnbsp;op myn vinger gewaar, als of ik datnbsp;Lood op den top van myn vinger zetto»^^^nbsp;het dus ophield. Het zy dat iemandnbsp;kant van ’t water zyn Schuit meteeoo®^*nbsp;voorttrekt, ’tzy dat hy, in de Schuitnbsp;de, trekt aan het zelfde touw, aaneeoP^^^nbsp;op den kant vaftgebonden, hy moet denbsp;de kragt doen,wil hy zyn Schuit doennbsp;gaan, en de zaak zal nagenoeg op ééonbsp;komen: want de tegenftand of wedef'’'^nbsp;king van het vafte Punt doet hetnbsp;als de werking doet van den mau»nbsp;trekt.

Laat ons nu eens onderzoeken, op eene wyze het bewoogen Lighaaiönbsp;Loopftreek verandere, en welken reê®nbsp;volge in die verandering.

Oirzaalt Wanneer een bewoogen LighaaO’

^ Enkelde Beweegikg. 36J

verandert, gefchiedc zulks, om iv.LES. *^oor ’t een of ander beletzel en van denbsp;toe gedwongen worde: want ^°e^s.nbsp;ij, ^‘8 zelven, gelyk de eerfte Wet luidt, verande-tej^^^'^^egenof gefchikt, om in zyn ftaat^PJ^g”nbsp;^^y^'en volharden. Dit beletzel, nu, dat men.nbsp;®lve die neiging verhindert te volgen,nbsp;'^loeiftof zyn, door welke het zignbsp;en doorgang maakt; of wel eennbsp;Vjjj^^^ghaam, ’twelk, door ’t onderlingnbsp;lijjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en zamenhang vandeszelfsdeelen,

^ nbsp;nbsp;nbsp;zyn gantfche klomp te keer gaat

j^i^'^eêrftand biedt. Een Steen, in’tWa-l^^^Sewoj-pgjj ^ geeft ons een voorbeeld van geval; een Kaatsbal, dien mennbsp;''et. Muur fluiten laat, vertoont ons

EER-

366 Loopstreek -verandering

EERSTE AFDEELINÖ-

De Verandering der Beweegftreek, ontmoeting van een Vloeijlof'vef'nbsp;oirzaakt.

INdien een bewoogen Lighaam, ^ men naar een zeker Pun t gerigt heef'- ’nbsp;weg de eene of andere Vloeiftofnbsp;moet, of iets, dat ten zynen opzig^®nbsp;zoodanig moet worden aangemerkt,nbsp;niets anders, dan dat het van de eene ^nbsp;delftof in de andere overgaat. Deezenbsp;delftoifen zyn doorgaans niet even geiP^*quot;

’t zy om dat ze inDigtheid vanelka®’’ fchillen, ’tzy om andere oirzaaken»nbsp;het hier de plaats niet is nader tenbsp;ren. Deeze minder of meerder tegeP‘ jpnbsp;dien het Lighaam ontmoet, wannen^nbsp;een nieuwe Middelftofovergaat, mnnbsp;hetzelve zyn voorige Loopftreek

door Vloeistoffen.

telken reis, als het’er eenigzinsiv.LES.

}(n.^''gt;5eelden we ons een grooten Bak of

^'ol water, wiens doorfnydingver-Door

Qf^'^ Word door ABCD, en een Steen^”^^

Lighaam E, in de Lugt beeld

’t welk men naar de Oppervlakte, ''hertrrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;klaard

W 'waterzigbeweegendoet, met ge enopge-

^^3tne fnelheid, om ’er indoortedrin-^^^^^td.

''olk nbsp;nbsp;nbsp;zyo beweeging in ’t zelve te-^^’ *'

Ho.

1

H ^^0 deezen Steen ten dien einde zig **¦ Water doen beweegen, dan opnbsp;’iieL^^oeze twee volgende vvyzen; naa-langs de Loodlyn PF, ofwel

« Hw rip nbsp;nbsp;nbsp;y-

andere fchuinze Lyn ,

PF en CF. Want duidelyk ziet

men»

368 Loopstreeks - verandering*

IV.LES men, dat de Steen, zo hydeLyn Cf ’ f,quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eenige andere, die’er Evenwijdig 'O'xè

D £ £ Ijt

Parallele'^°^^^^ ^ nimmer in het Water korneo ^ of(hetgeenop’t zelfde uitkomt) dathy®’nbsp;van Middelftof zou veranderen. Indief' gt;nbsp;het Lighaam E langs de LynP Fnbsp;' pervlakte van ’tWater komt, loopt hynbsp;langs de ftreek van de Lyn Fp, en zynnbsp;ftreck ondergaat dus geen de minfts^^

Maar indien de Steen een fchuinze alse F , volgt, zal het Water, zoodf^ ,nbsp;Refrin- ^ gekomen is, een Streekhuigendenbsp;ftof voor hem zyn: in plaats vannbsp;weeginglangs FG te vervolgen, zalnbsp;nieuwe Loopftreek aanneemen, die tul^‘' jjnbsp;F G en F A inlegt, gelyk, by voorbeellt;^ ’ gt;nbsp;LynFH. Dat is, de Steen, of,in'‘'^^y,nbsp;meen, welk bewoogen Lighaam het oo^nbsp;zal een Streekbuiging ondergaan,

, Streekbuiging zal hem verder van

zig van verwyderd zou hebben, zyn eetfte en oirfpronkelyke Loopftiquot;^^ p^nbsp;blyven behouden.

Door Vloeistoffen.

Streekbuiging zou opeenregtftrydi-iv.LES. V yze baar werking doen, indienhetbe-^'

^OpTp— r . nbsp;nbsp;nbsp;D E E L,

%(i nbsp;nbsp;nbsp;uiteen meer weêrftandbie-

'’’'d/ nbsp;nbsp;nbsp;overging in een ander, die

V. weêrftand boodc : indien het, by-^ ^^Id, uit het Water in de Lugt kwam.

Ughaam, in dat geval, eerft de Lyn Ij^'^efchreeven bade, zou het niet in zynnbsp;l^U ^^?'ng vooregaan langs de Lyn F K, nognbsp;4^^* benige andere tuffehen K en C: maarnbsp;L ^‘quot;^^kbuiging, welke het in F leedt, zounbsp;•V ^''^eeen nieuwe Loopftreek doen aan-tulTchen Ken P, waar door het de

0;

'EfiL.

’ DOOR Vloeistoffen*

Oen zy geen plaats heeft: als, voorIV.LES

bet verfchil van Doordringbaar-buiging.

, de Middelftoffen j zoo dat de eenelnddenct L vveêrftand biede dan de andere,nbsp;dit eerll: door eenige Proefnee-bewyzen, en ’er daarna de oirzaa-onderzoeken.

^Erste Proefneeming. ,

Toejlel.

H

liej|^*''*''erktuig, in de tweede Pi'gwMrafge*p£,_

(ijlp gt;draagt,opdehoogtevantweeeneen^'g* *• ^^ot boven den grond, een kleinkope-fe,. ^'^jel, waar doormen eenloodenKo-tfiu ' omtrent i once zwaar, vallen laat innbsp;^U,^'’oot regt opllaand Glas Lj 12 of 14

‘ïa.

golegd heeft. Wanneer het Ko-(lajj gt; door dien eerden val, zynplaats in '^^^arde of het Wasch gemerkt heeft,nbsp;Aa 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iaat

372 Loopstreeks-verandering^

IV.LES.laat rnen ’t op de zelfde wyzevoor SEBL. demaal vallen , na dat men het Glas ^nbsp;Water heeft gevuld.

Uitwerkzels.

Men vindt het looden Kogeltje, i’® tweeden val, juifl: op de zelfde plaat*»nbsp;het gemerkt hadt, toen het voor denbsp;maal viel.

Ophelderingen.

Schuins- Uit deeze Proefneeming blykt,

Kogeltje zyn eerfte Loopftreek® is nood-beftendig behouden heeft, ’tzydath^^^i,nbsp;bewoog door deLugt, 'tzy dat het i” ^nbsp;Streek' val uit de Lugt in ’t Water overgin^'nbsp;buiging. -waarom zou het ook van zyn Streeknbsp;geweeken ,daar de beletzels en hindefO'nbsp;welken bet ontmoette, rondsom ennbsp;kanten met dezelfde kragt hetzelve

ftonden, engelykenweêrftandboodef ’f-

daar zyn Zwaartekragt, welke het ¦zaamde, geen andere weêrftanden te*’

winnen hadt, dan zulken, die alle ^

374 Loopstreeks • verandering

zou hebben, zo’teen minder weêrft^°^ dende Middel ftof ge weeft ware.

nochin J, Indien meneindelykeensondel^'^j^^,

° ¦ wat ’er gebeurt op het oogenblik als h®'' .

-tr/srCraniT nbsp;nbsp;nbsp;onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O

terwyl hetzelve zig nog met zyn één jo te in de eene Middelftof en met het ahnbsp;de andere bevindt; zal menligtelyk^^^jsnbsp;pen kannen, dat deeze Indompeling ''

DOOR Vloeistoffen,

na,

“‘euv

jjgj,'Entende den tyd van deeze halveIndora-met graaden van hoeveelheid of |[i die allensken» afneemen en geduurignbsp;j''der worden.

^ ^ ^it alles wordt men geen eenige oir-([^^Sewaar, welke het Lighaam M zyn eer-oirfpronkelyke Loopftreekzoumoe-fg '^Oen verliezen. Detvyrteenklootfch-^'ghaam is, worden de beletzels, die 5^ N, R, s, dcc. ontmoet, naauwkeurignbsp;ri Vollen weer vergoed en opgewoogennbsp;t Weêrftanden, die op de deelennbsp;dcc werken; en dit Evenwigt houdtnbsp;p het Middelpunt M beftendig in deLyn

Proefneeming, dat de fchuinsheid van

37*5 nbsp;nbsp;nbsp;Loopsrbeks • verandering

IV.LES.en voor waarde is, om een Streekbuig'”^

fte Loopflreekblyft vervolgen, fchoon uit een minder weêrftandbiedende Midnbsp;ftof overgaac in een andere, diegrooc^’’nbsp;genftand biedt.

Gevohen.

\()C^

EenLighaam, ’cwelk, door zyn £'» zwaarte nedervallende, in ’t Waternbsp;dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;op gedeelte van den grond

haaujen komen ,’c welk Iqodregtlegt onder die ^ enWa-''nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oppervlakte des Waters, welk^^^

ter ver- doorging in zynen Val.

Maar ten dien einde moet men i.oci‘^'''|^ Bewee^ ftellen, dat de Vloeiilof, geduurende

ten eeucma*'’

XtiJl nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

zelve, in een Rivier ofjflroomendeBeek valt, de kragt van ’t loopend Water wordtnbsp;gefleept, terwyl het ’er in neêrzinkt d^'

DOOR Vloeistoffen.

[) • “'“tzen gevonden worden,daar men hen

zien wegzinken.' nbsp;nbsp;nbsp;i. af-

2 rgt; nbsp;nbsp;nbsp;deel.

ih gedaante van her Lighaam,’t welk .

^ dp n

vioeiftof vale, brengt ook zeer veelde by

L om hetzelve, zonder dat ’er de Streek- rondere “aigjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gedaan.

L °'‘'g mee haar byzondere werking by- te der

gt; zyn eerfte Loopftreek te doen behou-

% nbsp;nbsp;nbsp;deeze gedaante kan

aart zyn, dat zy den weêrftand ,

''het Lighaam ontmoet, ongelykmaakt,

zelfde Vloeiftof op de eene plaats van

c met meer kragt doet werken, dan l^'^^^^'ïdere. Indien men zig, by voorbeeld,nbsp;van een klootlch Lighaam, gelyk innbsp;((.[.'''^'^’¦gaande Proefneeming, {n ’t Waternbsp;vallen, van een halve Kloot, of ietsnbsp;bediend had; en’t zelveevenwy-zyn vlakke kant hadt doen bewee-I[q ’ dat Lighaam, volgens de zoo aan-^ gegeven verklaaring, uit hoofde vannbsp;Hg^^^^aante, aan de eene zyde meer weêr-

5n.°'^''l'ep, dan aan de andere, zyn eerfte ‘Pfonkelyke Loopftreek niet houden,nbsp;Aa 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maar

378 nbsp;nbsp;nbsp;Loopstreeks • verandering

IV.LES. Giaar een kromme Lyn befchry ven, nbsp;nbsp;nbsp;,

¦*^* ’t zig in een gelyk vormige en volkomens^''

paarige Middelftof bevond.

Gelyk Niets is gemeener en eenvoudiger uit een^ Proef, waar door de waarheid vannbsp;worpe^n zeggen oogenfchynlyk bevestigd worde*nbsp;Oefter- di^wils als meneenigLighaam, dat

kanten heeft en Verhevenrondxs aan de^^

Convexs

zyde, gelyk een Oefterfcheip, ofiets»

’er naar zweemt; waterpas in deLugc

ziet men het nooit de Loopftreek , di^

’er aan gegevenhadt, volgen; en

de Bolronde zyde, in’twerpen, naard^

den gekeerd houdt, zal men zeer dikt?’*®^ .

waar worden, datihetzig, in weerW'*

zyn eigen zwaarte, naar boven verheft’

hooger vliegt, dan men gedagt hadde*

en de Menweetook, gelykyderligtelyk

houdingjj^jjuenopmerken, dat de zwaare

zomtnigeals Raven,Exters, Duiven, en derg^W

Vopls wanneer zy na een lange vlugt vallen .o blykc» • ï i.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UIT

nooicnalaaten, om hun vleugels cd u

gedeelte van hun lighaam een ro^d^

DOOR Vloeistoffen. nbsp;nbsp;nbsp;379

j

^^ntete geeven: ’t welk hun noodwendiglV.LES.

lange kromme Lyn, tot vertraagiDgpjj*j,^j__ ^^Qhun Val, doecbefchryvenenzagter ne-^'^komen. Die zelfde Vogels in tegendeelnbsp;als ze nog ce jong zyn om wel tenbsp;,,’^§en, zeer zwaar héér, en ftuicendikwilsnbsp;^cgen den grond, om dat zy langs eennbsp;. gt; die minder helling mec den Gezigcein.

Oiaakt, enfteildernederkomen; ’tzy, nog die gedaante, welke hun een an-Loopfcreek zou doen houden, niet wee-aanteneemen, ’tzy dat hun vleugels ennbsp;nog te kort, ofhunledemaatennognbsp;^'^akzyn, om zig in die vorm te kunrnbsp;krommen,

II. Proefneeminc,

Toejlel.

C, inFig.4, verbeeldt eenkwadrant, nbsp;nbsp;nbsp;^

Welks kant A B men den loop van een Fig. 4.

^ •aen Muur, of iets anders dat onbe-vast ftaat, gehegt heeft, zoo nog-tans,

330 Loopstreeks - verandering

OP'

ovv

Gaas of Papier bekleed, omtrent iSdai^^.^ hoog, eni voetbreed. Dit Raamtje ‘

e” nbsp;nbsp;nbsp;Qp‘

men zo, dat ’t loodregt kan ftaan met de ^ pervlakte van’t Water, en zet het metnbsp;Voet, daar men een tamelyk zwaare”^nbsp;toeneemt, op den bodem van de Kuip»nbsp;een genoegzaamen en gepascen af/ïandnbsp;derzelver ander eind G. Men moetnbsp;draagen, dat die korte zydeG van denbsp;met een zeer dikken en welgladgefcbs^^^jjnbsp;Dennenplank bekleed zy, om alle onge''^nbsp;voor te komen, en op dezelve het j|.nbsp;düidclyk te kunnenonderfcheiden,

’er de Kogel in zal maaken. ^ nbsp;nbsp;nbsp;^

behoorlyke hoeveelheid Kruid , en

DOOR Vloeistoffen.

5^^ ogel op die ’er net in paft, zo meti zulk iv.^ES.

^’¦ygen kan; men legt hem op heti- ap-^ nbsp;nbsp;nbsp;3an,op zoodanig eene wyze,dathy

IS.

Uitwerkzels.

Kogel, nadat hydoor de tweegaazen ^I^P^pieren Raamen in I en K is heen ge-in plaats van volgens die zelfdenbsp;lilnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zynbeweeging te vervolgen en

Sj*quot; •e komen, loopt langs een Lyn, ;die K Wk maakt met die, welke ze, uit Anbsp;•v komende, volgde, cn treft dus denbsp;J’''’^nhouten Plank in H. Dit kan mennbsp;êemakkelyk bemerken, als men hecnbsp;^j^^®''ukde Kuip laatloopen, en vervol-il^^^het oog in I plaatft; want dan ziet mennbsp;'^^’ipuntH raerkelykhooger, en bovennbsp;ij’^^ffteLoopftrcek van dcnKogel verheven

ij^^^'dat deStreekbuiging, welkehy, toen

’*• t Water kwam, in ’tPunt K onder-

giogp

382 Loopstreeks • verandering IV.LES. ging, hem verder van de Loodljn P P

ï- nbsp;nbsp;nbsp;doenafwyken, dan hy’er van afgewet

D£EL. nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• j- ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orfte e®

zougeweelt zyn , indien hy zyn eerti^^

Een Lig-haam met eennbsp;febuinzenbsp;ftreek,nbsp;in eennbsp;anderenbsp;Vloei-llof komende , lighaam, 't welk op een zelfden tyd tvve^

lydc Streek ¦nbsp;buiging

386 Loopstrekks • verandering

IV.LES melyn M V befchryven, aanv/ier end een nieuwe loopftreek V X

U £ £ £•

welkedeKogel na zyn Indompeling ^ zal.

Gevolgen.

Op’t De voorgaande Proefneeming breng*^

natuurlyker wyzeeen aanmerking te welke van eenig nut kan zyn voor bafnbsp;Vifch met den Snaphaan fchietennbsp;Hoe goede Schutters zy ook wezennbsp;dikwils zouden zeegcer hun doelmilff^’ j,nbsp;ze vergaten agt tegeeven op de Stref^^ U

f ^

ging, welke deKogel ondergaan hy in ’t Water komt. Uit het geennbsp;vooren over dit ftuk gezegd en vercooo^^ ^ ^nbsp;ben, kan men zien, dat men laager |nbsp;plaats, daar het voorwerp is, moetnbsp;gen, dewyl de Kogel altyd ryft in ’tnbsp;wanneer men 'er fchuins infehiet.nbsp;wyl men maar tot een kleine dieptenbsp;kan, uit hoofde van den Herkennbsp;van ’t water, en om dat de zwaartenbsp;Kogel, wiens fnelheid door dien j

DOOS. Vloeistoffen.

^lj''^faag(j jj^ jjg Screekbuiging, door hem jy j^gg te doeu zakken en wegzinken, ten i af-

'( ‘¦^veronderftejlen, dat het voorwerp, raaken wil, van tanjelyke uitge-is : fchynt het inderdaad in dennbsp;^hopflag, dat deeze verandering vannbsp;, welke de Kogel, als hy in 't wa-'^'ht,ondergaat, in ’tGebruikjuifl:vannbsp;een belang niet zy, en zeer welnbsp;^arloosd zou mogen worden. Maarnbsp;Vjj, J^^ft ’er by aan te merken, dat dénbsp;•oq^’ dien wy fchiecen willen, ons niet innbsp;Ifjj ^'’alt, dan door middel van ligtftraa-ii'it hem tot ons komende, die fchuinSnbsp;'^ater in deJugtovergaan, en öyge*

’t geval der S treekbuigingen zy nde , tiij| '^®*'werponsDietopzyn waare plaats ,nbsp;(e^^'^dathetis, vertoonen. Voegt hier by,

'ie nbsp;nbsp;nbsp;dient men bovenal op te letten) dac

Hjilg^'^^^^huiging van het Ligt, gelyk wy doen zien als wy over de Ge»nbsp;fpreeken, op een geheel andere ennbsp;^^adsftrydjgewyze gefchiedtmet die

£b 2

388 LoopstreeKs • verandering

1V.LES.'^^° andere lighaamen: zoo dat ’er de daar de Vifchons toefchynt tezyn,nbsp;door wordt, dan die, daar hy zignbsp;daad bevindt; ’t welk de reden, jj-uic de enkele aanmerking van deStre^nbsp;ging des Kogels heeft om laager tefcbi^^

nieuwe kragten byzet.

Streek- Hoewel men de ScreekbuigingeD '¦ heefcquot;^ meelt in vloeibaareMiddelltoffen,nbsp;plaats inzebyzondereigenzyn, ziet gebeureD gt;nbsp;allerj j^en egter ia’t algemeen zeggen,datz6P^nbsp;Li^. ^ hebben in alle Lighaamen , zelfsnbsp;haamen. harde, wanneer het bewoogenligha^D”nbsp;’er indringt, met een fchuinzenbsp;laagen van llofFen komt, waar vannbsp;grooterweêrftand biedt dan de ander^*nbsp;dikwils gebeurt het, by voorbeeld»nbsp;een Plank met een Priem of Naald,nbsp;en buigbaar is, doorbooren wil,nbsp;kromt, en de llreek niet volgt, dienbsp;tragt te doen houden :om dat dePuDtgt;'’^^j5(nbsp;lyk, ’er, fchuins, deelen in ontmoet * _nbsp;van de een harder zyn,dande ander^”

QU^ I

lyk men zodanigen zeer duidelyk kan

DOOR Vloeistoffen

’ö Dennenhout, waar in dergelykejy .^g

. ^kbuigjfjgejj meermaalen gefchieden ap-. nbsp;nbsp;nbsp;, deel.

Spyj^'‘®’^^svry wat moeite aan, om er een

?Q^^’'^3arzyn genoegen in te krygen, in-

I)

L ^ Screekbuiging verfchilt in trappen,enver-

L^^^'kerzyn of zwakker. Te voorenheb-fch'lt in , to» •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, trappen.

^ S^^zien, dat ze geheel geen plaats

L *¦» Wanneer de Loopflreek van ’t Lig-

^°odregt vak op de Oppervlakte van

J'^ekbuigendeMiddelftof: zy begint met

Dj '^^uinsheid der Invalling of Stootlyn,heiden-

’ermeêin grootte toe, en volgt haat^^

quot;'keurig in Evenredigheid, De Kogel,

^'’gsde lynS T valt, ondergaat minder pl.i.

Vjj^^^^^uiging, dan een, die den loop volgt S-

en als men zig gelieft te herinne-

^'^4 'quot;^^wy tot opheldering van deoirzaak

^quot;quot;^^kbuiging in ’t algemeen gezegd beb-

**'t k nbsp;nbsp;nbsp;ligcelyk begrypen kunnen, en^^

'lat nbsp;nbsp;nbsp;alleen van de Figuur afleiden,

L ^^'•'¦zaak, die dat uitwerkzel voort-

lot) nbsp;nbsp;nbsp;toeneemen enkragtiger wqr-

’'^aar maate dat de Indompeling pp een

B b 3 nbsp;nbsp;nbsp;Ichuin-

384-

men, dat, hoe de loopftreek fchuin^^r oppervlakte van ’t water ftaat,nbsp;deelte O QN van het voorfte Halfro^^^

gerindelugtblyft jendewederftandj

halven, welken het water op het deel oefFent, meer de overhand hebbennbsp;ven de weêr ftanden, welke op de teg^oo'nbsp;ftaande deelen O Q N werken.

Maar in welken trap van grootheid

altydE- deStreekbuigingeok aanmerke, men dfg metnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ahyd Evenredig met den fchuinzeO .

de _ van ’t bewoogen lighaam ; als de Midd*^ naamelyk, de zelfde bJy ven.

Inval nbsp;nbsp;nbsp;berekent de maat haarer grootte uit vei^

king van de hoeken der Invaüing ^

Sinat

Door Vloeistoffen. 391

nullen de waarheid van ’t geen weiv. LES. ^®§gen met geen Proefneemiogen trag-%nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• de moeielykheid, die ’er is,

t(.| lighaamen zig in volkomen reg-en met een fchuinze helling op de ^i^'^^flyke loopflreek hunner zwaarte tenbsp;Ici) ” °®'^segen, laat zulks niet toe. Wy zul-ttijj^'^^derhand gelegenheid hebben om hetnbsp;ie,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemak te doen, wanneer wy hande •

de Ligtflraalen, die deeze moeielyk-Diet onderworpen zyn.

or een Proefneeming bewyzen, dat eindelyk ,y^ «''aekbuigiDg, alsdeinvalling of Stoot-Weer-|(| zekeren trap van fchuinsheid ge- Waiting.nbsp;()Uj aienis, niet in, maar buiten de Streek-Middelilof gefchiedt, (wanneer

^ ^^dennaam van ï^eÊroTw/ÏMitinggeeft), Reflec-k.._____I____1,1 nbsp;nbsp;nbsp;„o.,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tion