Van de Koninklyke Akademie der IFeeten-fchappen van Parys en van de Koninklyke Soci�teit van Londen.

TWEEDE DEEL.

INHOUD

TWEEDE STUKJE.

ZEVENDE LES.

�^art der Vofrten en Vleeijlcffen, en Denkbeeld Van det' selver kleine Deeltjes.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bladz. 452

rste Afdeelinq. Fan de Zwaarte en bet Evenwigt der Fogten, wier Deelen geljkflagtig

2}'�. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;456

Eerfte Voorfte. DeVogtenweegenofbehhenZwaar-niet alleen met hun ganfcben Klomp by een genolt; , maar ook in zig zelve, dat is, wanneer mennbsp;yder der Deeltjes, daar.ze uitbejtaan, opzigzelvennbsp;tn ofzonderlykneemt. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;457

1- Eroefneemihg. Fegten weegen in iun ei-�� Hoofdjlof. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;459

Gevolgen. Het zinken vanFleJJen{ Emmers, Schuiten, die vol IVatet geloopenzyn, 461. Hout, wee-ke Steen, Tabak , Suiker, worden in een Fogtige Lugt Zwaarder, 462 Kurk, Balken, zinken aliens-kens.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;463

Tweede Voordel. De Deeltjes van ��n en �t zelfde Vogt perjjfen en 'oeffenen bun Zwaarte op zig zelvenbsp;en�t een afzonderlykvan't andere.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;464

Gevolgen. Uitwerkzels van de verfcbillendewyzevan werking in vloeibaare en vajle Ligbaamen, Watetnbsp;en Tf.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;471

Drukking van Ryp, Sneeuw 472. Forming van Tske-gels en Drupjleenen. 4.J2. Kadrsniaaken. 474

Derde Voorftel. De Vogten weegen en oeffenen bun Zwaai'tekragt naar alle kanten been. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47�

Hl Proefneem ING. Het Water dringt in al. Ie Zoorten vau Huizen, die'eringedoMpeld worden,nbsp;en klimt �er in op. In Buizen met een krommenbsp;, met een Elleboog, en in regte. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;480

Vierde Voorftel. Alle gedeeltens vaneen en�tzelfde Vogt Jlaanmet malkander in Evenwigt, �t zy in ��nnbsp;enkel Vat, �tzy in ver fcbeiden, die gemeerfchap metnbsp;elkander hebben. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;495

V. Proeeneeming, De Vogten klimmen in beide de armen van een omgekeerden Hevel evennbsp;^oog.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;494

VI. Proefneem'ng. De Fogten klimmen, even ioog in Buizen, die gemeenjcbap hebben, zonder aanzien van derzelver vorm en ftand ; in loodregte , innbsp;/cbuinze, in bogtige.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;496

Gevolgen. Oorzaak der Bronnen en Beeken op �t Hoogfl der Bergen. 499. Voorzorg by 't maakennbsp;van bVaterleidingen en derzelverfielling. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;500

Waterpas der Vogten : Bolronde Oppervlakte der Zee. 501. Middel om de Hoogte der Vogten in Vaten tenbsp;kennen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;504

Vyfde Voorflel. De Vogten perjjen , zoo loodregt als Zylinks, niet naar maate van bun Hoeveelheid maarnbsp;naar maate van hun Hoogte boven 't Waterpas - Vlaknbsp;en van de grootte van den Bodem of �t Vlak, datnbsp;hun Val en Perffing we�rfiand biedt. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^06

yil. Proefneeming. Het Water perjl in Glazen van verjcbillende Ferm en Inboud, dog gelyken Bodem, enkel naar zyn Hoogte-, �S zy loodregt-, �tnbsp;zy zylinks. 507. Wonderfpreuk der Watervoeegkun-dt 512. Zylinkfe Drukking evenaart in Vogten denbsp;Loodregte.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5i5

Pompen: en derzelver zamenjiel, 517. Zttig en Perspompen 519. Wyze van werking en kragt der Perspompen. 520. Nadeel van enge Pypen, � nbsp;nbsp;nbsp;523

Deels, Tweede Stukje.

Het V�.rfchil van 't Qewigt ef van de Digtbeid is alleen genoeg om de Deeltjet van twee Vogten, die men onder een gemengd heeft, van elkanderen te fcheiae�ynbsp;ten zy �er andere en fterker werkende oorzaaken tus-fchenkomen, die�tUitwerkzel beletten. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' 53�

Troefneeming. nbsp;nbsp;nbsp;Vyfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verfchillenienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vloei-

Vet, Rom van Melk, zetzigvanzelf hovenop'tVogt. 535 Blinkende Vlakken op Moeroffg , Vet, of vuilnbsp;Water. 535. Opklimmen van Dampen en Uittvaas-J'emingen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53^

Mengzels die bezvoaarlyker te fcheiden zyn. 537. Oor-zaahen dier naauwer en vajler onderlinge vereent-ging. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;538

Tweede Voordel. Verfcheiden Vogten of Vloeifioffen. fchoon van verfehillenden aart, weegen opmalkande-ren naar evenredigheid van bun Digtheden en vannbsp;hun Hoogtens.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;541

Derde Vcorftel, Twee VogtenvanVerfchillendeDigt-hedenftaan tegen elkander in Evenwigt, als, beider Voetjlukken of Bodems, daar ze op ruil en, evengrootnbsp;zynde , bun loodregte Hoogtens tot malkanderenjlaannbsp;in de omgekeerde r^den van hun Digtheden, of, 'tnbsp;geen �t zelfde is, van bun Zoortelyke Ztvaarte. 542

III. P s o E F N E F. M I N G. De VerfchiUetide Z-waar-tens der Vogten zyn, omgekeerd, als bun Hoogtens inde armenvan een Hevel. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;542

Gevolgen, IJit de Hoagtens der Vogten in een Hevel kent men bun Zoortelyke Zwaarte 544. En uit de,nbsp;bekende Zwaarte kan men altyd hun Hoogte aflet-,nbsp;^�n.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;544

^'^aarts en Drukking der Lugt. Slir5^ Nkmirsafkesr quot;van�tTdel. 546. O�a'eifewgeji�.�aa Gai.ileds��nbsp;8 1 CEL LI. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;547

Voorlid. DeLugt is een l^htiStf, dit Zmnarte besft. en met baar Drukking of Pifskragt, evsiis�as gelyinbsp;de Fogten, naar alle ka�aen bim werkt. 549

�IV. Proef N E E M I � o. Zwaarte der Lugt lit-weezen door de Kwikbuis. . nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55�

.rdfkeer tan �t Tdel ongerymd. 553. Pascal�s en Per-8 I E R �.s Proeven met de Kwikiuis. 555. Het Kwak Jlaat 'er hooger in aan den Voet tm. essi Berg dmnbsp;op.deszelfs Top.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S56

Kwikkolom moet geen Dralksug heihest van ha^ ven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;558

V- P R o E F N E E M I S o P A s c AI. �s Pmefnseming �ver de Druk'dng der Lugt. 559. De Kwikkoiesa,nbsp;gelyk ook alle Kolommen van atidtrt I'cgten, IPyn^nbsp;Olie ^ Water i maakeneeneigisitlykgezsgdEvenwigt

'^^''olgen. De Barometer ef�t Weerglas. 562. Zyn ^yzen on Baaien. 563. Vsorzeggingen van �t

GevoFgec. Werking van Spuiten enZuigpompen. 575. Vmdselen en Nadoelen van Perspompen. 576. Dub-lelde Pomp uit een Zuig - en een Perspomp zamenge-Jicld. 577. Zuigpompen trekken bet Water overalnbsp;niet even hoog op,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;578

Wyze van Drinken van Reigers, Ojevaart, Sneppen en andere P^ogels, als ook van Paarden, Koeijen,ennbsp;andere Viervoetige Dieren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;580

de waare en eenige oorzaak van 't klimmen der Vog-ten hl Pompen, Zuigers, Pypen. 584. We�rjianden moeielyke optrekking van den Zuiger of Stamper , innbsp;ten geflopte Spuit of Pomp,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;585

Deels, Tweede Stukje.

Gevolgen. Dg Drukking der Lugt perft bet Water of Knuik ducr Hlt;na af Leer op de Lugtpomp. 586

Proefneeming. Zyliiikfe Drukking en Perskragt der Lugt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;583

Gevolgen. De ZjUnkfe Drukking der Lugt belet Zomtyds den Uitloog der Vjgten, 590. Zonderlingnbsp;quot;Voorbeeld. 591. Werkt oz'eral even eens, in be/loe-ten plaat zen. Kamers , Kelders.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59^

IX. Proefke E MI s G. OngelykgebeenJe Hevel. P^rukking der Lugt oorzaak tan diszelfs IFetking,

GeTO?gec. IVaterfpmig boven zyn Bron. 602. Gebruik tier Hevels. 602. Oorzaak der Beunbouden-de Bronnen en Fonteinen, 603. Werking van den Hetel verjcbiit in verfchUiende Vegten en Drukkingnbsp;der Lugt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;605

Eerfte Voorflel. Een vafl Ligbaam, geheel onderge-dompeld, wordt van alle kanten gedrukt door bet Fogt, dat hetzelve omringt �, en die Drukking is zoonbsp;veel grooter, naar maate dat dit Vogt meer Digtheidnbsp;beeft; en naar maate dat bet Ligbaam dieper innbsp;dat Vogt gedompeld is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;610

J. Proefneeming., Een Blaas met Vogt , onder IVater gedompeld , wordt van. ah kanten gedrukt, en bos dieper boe Jlerker. , nbsp;nbsp;nbsp;612

By-

'^'gen. Drukki' g van den Dampkring cp�sMen-Jeben, Lighaam �i6. Fan den Dampkring en�tlVd-ter op de ViJJcben. 617. Die Drukking verplet eg-ter de Ligbaamen nkt, maar houdt ze in/land, 618

iiie Drukking kan egter te jlerk zyn. 621. Ongemakken der Duikelaars. nbsp;nbsp;nbsp;i

�fweede Voorftel. Indien het Ingedo.npeld'Lighaam ^tvaarder is., dan de Klomp Fagt, wiens plaats bitnbsp;^�^genomenheefc, doet de Opzigt�lyke ztssaarte vannbsp;dat Lighaam, zo �C derzelver neiging vry volgennbsp;gt; hetzelve naar den bodem zinken. ' .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;62S

P R O t. F N E E M I N o. Epfchryving van de Wa-^^taveegkonjlenaars IVeegfchaal. 62$. Een Ivooren

^tterffid ig Beweeging der vallende LigJjaawsnavorcit door de Drukking eener Vlosiflof niet veroorzaakt.

BefiuEt. Alle vallende Ligbaamen, Regen , Hagelt Sneeuw y vallen alleen dsor bunOpzigtelyke Zwaar-

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Proefneemikc. Het Evenwigt, doornbsp;de onderdompeling van een Rolrond J�ukje Metaalnbsp;verbroken, wordt weer berjleld, als men een Glaas.nbsp;je, daar't J�ukje net in pajl, met Water vult. 637

Eerde Befluit. Een grooter IJgI�aam , fcboon even zwaar, verlieJlmeerGtwigts, dan een kleinder. 638

V. nbsp;nbsp;nbsp;P H o E F E E M ^ rr G. Een Tvooren Bal ver-liejl meer dan een ever. zwaars Lsodsn Bal. 639

Deels, TweeUe Stukje.

�evo!gen. Een P�ni J'eeren, en andere Koepwaa-ren grojten omtrek, is inderdaad zwaarder , dan een Pond Lood.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;641

�I'weede Beflait. De Lighaamen verliezen min of Keer Geivigt, naar maate van de minder of meerdernbsp;J^igtheid der Vogten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;642

P R o � F K E E M r K G. Twee gelyke Tuwren Ballen weegen beide in Water even zwaar, maarnbsp;de een in Brandewyn hangende weegt zwaarder. 643

I*erde Befluic. Een en �t zelfde Ligbaam weegt in fin en �t zelfde Fogt mirt of meer, naar de verfcbil-lende gefleltenis van dat Fogt en van dat L�g~nbsp;^aam.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;64s

P R o E F N a E MI K G, Een gekleurd glazen Beeldje zinkt ofryji ineen Glas metWyngceJi , marnbsp;dat bet Fogt warm of koud is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;646

Hl. P R o EFWEEMI a'o. Een Beeldje daalt, ��yfi.Jiaat, danjl, naar dat men, door op den mondnbsp;'t Glas te drukken, het Beeldje zwaarder ofnbsp;maakt, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,648

'^'Sen. De Fiffcben febieten naar om hoog\in �S ^ater of naar om laag door middel vsn.,bun Lugt--nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CS4

Het Beurtelings zinken enhavendryvenvan Drenkelingen. 6j6. �t zwemmen op Blaazen. 6sS.- Fietvoe-tige Dieren Zwemmen leter dan Merifchsn. 659

IFjze om-gezonken Schepen uit den grond te ligten en litenWaterte brengen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;662

Vierde VoorfteL Indkn bet FajlLigbaam ligter is, dan een Klomp vin 't Fogt, daar men bet indompelt,nbsp;van dezelfde grootte en omtrek , dryft bet gedeelte-� lyk boven, en dat deel van 't Ligbaam , �t welk onder Uyft, heflocd de Jlaats van een boeveelbeid ofnbsp;Klomp Fogts, die zoo zwaar weegt, als bet ganfebenbsp;Ligbaam-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;666

IX. Proefkeem i HG. Een Waffehen Bal weegt net zoo zwaar als dat deel Waters dat bynbsp;verplaatfi,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;667

Eeflaiten. Een dryvend Ligbaam zinkt min of meer diep. 668. Maar zinkt altyi ten minfleniets in �tnbsp;Vogs.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;669

X. F B o E F ir E E M � H G. Bifcbryving van het Vogt-rreegertie. 669. Hetzelve zinkt min of meer diep in een Vagt^ waar maate dat dat Fogt meer of minnbsp;ZocrtelykeZwaattebetfi.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;670

D R F. L s j Tweede S t u icj e.

T icrde Gebruik. De Zoortelyke Zwaarte van een tgt;a[i Idgbaam met die van een Vogt vergeleeken 684

** nbsp;nbsp;nbsp;Vet

Het opmaaken van Ly[len der Zoortelyke Zwaarte door Proefneemingcn. 6go. Denkbeeld van zulk een

Preedvoerige Lyfl van de meefl bekende Stoffen, zoo vafte Lighaamen als Vheibaare, Van voier Zoorte-lyke Zwaarte men de Proef genomen heeft. 692

AaNiiangEel over de HairbuIsjes , en de naafle �of onmiddelyke oorzaaken van de Vloeibaarheidnbsp;en Vastheid der Lighaamen.

Eerfte zoort van Gevoelens. De onringende Vloeijl�f 714. De Ongelyke Drukking der Lugt ts'er de oor.nbsp;Zaak niet van. 714. Noch de ongeiyke Drukkingvaitnbsp;eenfynder Vloeiftof.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71 lt;5

Tweede zoort van Gevoelens. De Aankleeving en �varyving tegen de wanden van de Buisjes. 718- De'nbsp;Zelve kan �er de Vogtefi wel in doen blyven hangen,nbsp;maar niet doen klimmen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;720

Derde zoott van Gevoelens. De Aantrekkingskragt^ 723. Aantrekking aangemerkt als een enkel Uit,nbsp;werkzel 724, of als een algemeen Beginzel in de Na,nbsp;tuur, 725. Oordeel over dittweederley denkbeeld. 126

Nader denkbeeld over de Aantrekkingskragt van den Heer Newton 729. Bewyzen en Proeven 731nbsp;en Twyffelingen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;732

Nieuwe Newtoniaanen' DA antrekkingskragt geen algemeen Beginzel. 733. Deszelfs FerfcbynZelsvannbsp;den zelfden aart en oorjprong als die der Hairbuis-jes.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;73^

De Verfchynzels der Haif�buisjes verklaard door middel van de Aantrekkingskragt, 739. Nader onderzoeknbsp;en Tegenwerping op die Verklaaring. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;740

Deels, Tweede Stukje.

� �'boelen xian den Heer Jurin , dat Jiiet de ganftbe oppervlakte van de Buisjes, maar alleen ienbsp;daar de Kolom eindigt, bet Fegt aantrekt.nbsp;''42. Zyn Proeven tot bewys dier Stelling. 743. Zynnbsp;quot;^'tienproef; Antwoord daar op-, en werderleggingnbsp;^an dat Antwoord, 746. Zyne Middeljlof door bemnbsp;quot;'^tTonierlleld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;748

^thoekn van den Heer Clairaut over de oorzaak Van die Ferfcbynzels. 750. Bejluit en gedagtenvannbsp;den pieif Nollet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75i

Het Water trekt op in Zand, Steen, Hout-tSt. Oorzaak van zommige Bronnen. . nbsp;nbsp;nbsp;754

^et opklimmen der Sappen in Boomen enGewaJJen, 755 ^tszelfs byzondere Eigenfcbappenen Oorzaaken.1S7

UitwaaJJ'emingen door de p^erfcbynzels der ^^irbuisjes epgeloji. 759. Het optrekken, bangennbsp;Dampen. 761. Min of meer Damptrekking-,j6^nbsp;Stortregen, Zomervlaagen. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;766

^'Vieeghaarbeid en daadelyke bevoeeging van de Deeltjes der Floeijloffen boe ver bun eigen en noodzaake.

.... nbsp;nbsp;nbsp;769

Voo�ftel- Verfebeiden Ligtaamen kunnen zig aan el-ka!tderen vajl begten door de Drukkingvan een Vloei-Jlaf , die ben bedekt of van aUe kanten omringt.

Een fynder Lugt of Middelflof erkend. 786. Derzel-ver byzondere Eigenfcbap. igo. Zy is de oorzaak van den zamenbang der Marmeren Schyven ,� en van 'tnbsp;bang�n der Vogten hoven bun rKaterpas, in 't Tdel. 791

Gevolgen. De Fyne Middeljief is ,fchynt het, de nat-^orzatk van de Hardheid en vloeibaarheid der ^quot;^S^aatnen. 754. Zy buisvefl in olie Lighaamen,nbsp;796. Maakt ze min of meer Hard. 797. Maaktnbsp;'^eek en vlietbaar. 798. Tegenwerpingenen denbsp;tiatuur der Hardheid nader opgehelderd. . 8or

^^oeibaare Stoffen maaken vafte L,ighaamen vloeibaar^ ^05. Denkbeeld van 't Vergulden. 8og. Van Vernbsp;^[Jen. 810. Stretuming en verfebeiden zaorten vannbsp;Stremzels. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 8u

^antrekkingskragt by anderen de oorzaak van de hardheid der Lighaamen. 813. Wordt of als eennbsp;^^fjcbynzel, of als een Grondbeginzel aangemerkt.nbsp;^14- Gehrekkelykheid van 't Beginzel der Aantrek-^�ngsiifugf tot oplojjing der Verfcbynzels. 81 Si Enz.

�Si

VSR.

V�RKLAARING

Iguur I, een Weegfchaal, die een klein toege-flopt ledig Flesje in een grootGIas met Water in evenwigt houdt. Zoo dra men �t Flesje opent ennbsp;vol Water laat loopen , zinkt het naarden bodemnbsp;van �t Glas, en �t evenwigt is vernietigd; ten be-wyze dat de Vogten ook in hun eigen Hoofdftofnbsp;weegen en zwaarte hebben.

Fig. 2 vertoont een groot rolrond Glas, �t welkeen gat in zyn bodem heeft, belegt met een Band vannbsp;een Duim Middellyns. AB, Glazen Buis van denbsp;zelfde Middeliyn, die�erop gezet wordt. B, Kurknbsp;die het Gat flopt. De Kurk wordt door de Drukking van �t Water nederwaarts uitbet Gat gcdree-ycn, altyd eveneens, �t zy men alleen denaauwenbsp;Glazen Buis AB, �t zy men het gantfche Glas metnbsp;Water vuile; ten blyke dat de deelen der Vogten,nbsp;elk op zig zelve, en afzonderlyk van hun mededee-

gt; nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pen

Q zyn twee andere banden van de zelfde wydte De Kurk wordt �er op de zelfde wyze uit-E^dreeeen doorbet Water,als betgroote Glas totnbsp;fen zelfde hoogte vol gegooten is, waar uit nietnbsp;alleen de neerwaarts , als B, maar ook de opwaarts,

der Waterdeeltjes. I, a, 3, 4, 5, Kolommen ^�ar in men verbeeldt, datliet Water van�t grootnbsp;Rolrond Glas in fig. z- verdeeld is. o, hetgatinnbsp;den Bodem, geflopt door de Kurk. b,c, vaftenbsp;Podem, waar op de Kolommen 2 b en 4 crullen.

Kolom 3 a,. door haar gewigt de Kurk in a Uitdryvende , zakt tuffchen de andere Kolommennbsp;door, die op den vaflen Bodem Haan, en met hunnbsp;Zwaarte op a niet werken kunnen.

^iS- 4' Zylinkfche en ppwaartsdrukking der Waterdeeltjes. ik, Waterkolom, die, loodregt beneden waarts drukkende, tuffehen de twee zylinkfche Kolommen de en dg tragt intebooren, en dezelve daar door van weerskanten, zyl inks uit,tegendenbsp;'^^ndeii van �c Glas e en g� aan doet drukken, df.

andere zylinkfche Kolom , die, doorderegt-R^ndige Ko!q(ji ik gedrukt, op haarbeurtdetwee

Bg. 5. Proeventen bewyze van de Zylinkfche en Opwaartsdrukking der Vloeiftoffen.

CF E D, Kromme Glazen Buis, onder en boven open, in �t gekleurd Water van een groote Kom gedompeld.

DE, gedeelte van deBuis, daar het Water, door de opening D, wegens zyn eigen Zwaarte in ne�rvak.

F C, gedeelte dat het in de Buis opklimt door �t ge-wigt van de Kolom GE, tot dat het op de zelfde hoogte komt en dus met dezelve in Evenwigt flaa.

KI, Rcgtftandige Kolom, die door zylinkfche Drukking het Water door de opening 11� de Buis dryft, en daar na opwaarts tot aan H, daar beide Kolommen even hoog en in Evenwigt ftaan.

iv�K, regtfianti ij^cWaterkolom� die, opdenbodtetn ruftende, het Water, dat voor de opening Mftaat,nbsp;nederwaarts te wyken.

�L, Zylinkfche Kolommen , die,.tegea de Wan-, ruftende, het Water in M belettcnzywaarta te

''''yken.

1*�gt; no, nabuuriseregtftandigeKolommen, die,het ^�^ater in M perfende, het in de Buis, daardenbsp;'ninfte weerftand is , opdringen, en het dtwr ianbsp;doen opkiimmen, tot dat het haar hoogte bereiktnbsp;heeft.

�ftft, Kolom van de zelfdehoogtealsCD , enbyge� '��oig met haar in evenwigt.

^gt;��3,'1,s,6,7. toonen het zelfde Evenwigt aan door de gelyke hoogte der Kolommen in beidenbsp;de atmen.

EI, Regtopgaande Glazen buis: Kfchains (taande Buis. L Buis met Bogten. Deeze kunnen in Ege-plaatfl: worden en dus gemeenfchap hebben met hetnbsp;groote Gias. In allen ruft bet Water tot een en dezelfde Hoogte G H.

G M, H N, Waterkolommen, die op de fchuinze wanden yan 't Glas ruften en haar kragt oefFenen.

Fig. 8. De Oppervlakte der Zee niet Waterpas maaf Bolrond. De Gezigtftraal van �t Lighaam van �tnbsp;Schip naar �t oog van den aanfchouwer (luittegennbsp;die Oppervlakte, tetwyl de ftraal van de Maften �ernbsp;over heen fchiet. Deeze ziet men daarom, eer mennbsp;�t Schip zelf nog ziet.

ad, hd, ed. Kolommen van dezelfde langte, wier toppunten a, fc, c, alle even ver van �t gemeen middelpunt der Zwaarte, het Middelpunt der Aarde d,nbsp;afftaan:en bygevojg in Evenwigt zyn

�6c , Bolronde Oppervlakte der Zee^ daar do�rgCN^ vormd; wier Middelpunt i is.

Waterpas vlakte, welke de toppunten der iri Evenwigt flaande Kolommen nietbeieikenender-halven niet vormen fc�iin�n.

lo. Proefneeming, dat de Vogteri niet tiaar maait: van hun hoeveelheid Perflen, maar naar maate i'an hun Hoogte en den Bodem , daarzeopftaan.

groote Bak, van binnen raetLoodbekleed,op wiens korte zyden A enBtweeregtopgaandeftuk-ken C en D ftaan,-die fleufswyzein�tmiddenuit-gehold de Voetftukken inlaaten van hetdwarsftuknbsp;� F, welke �er door middel van twee Schroeven alsnbsp;Cen D op een hoogte naar welgevallen in vaftgezetnbsp;kunnen worden.

F, twee Pilaartjes, vanbovenVorksgewysgep-P^nd, in welker opening ruften en zig bewcegea ^unnen.

I.KN, Rolrond Glas, op een MeCaalenRoiiondBuk fluitende, waar mede het op een Yzeren Dricv�etnbsp;in den Bak Haat. In �t rond Metaal fiiuk pafl eennbsp;Zuiger, die,weinigof geen wryving hebbende,doornbsp;middel van een Metaalen Roede N, en de tweenbsp;Koorden , die �er aan vaftzyn, als de Hefboomennbsp;zig heweegen, wordt opgeligt.

Tig. II, Tiet Rolrond Metaalen ftukmet zynYzeren �geverniften Drievoet afzonderlyk afgebeeld. 'Dcnbsp;Eraan, in Figtmr lo. met K getekend, dient oitinbsp;het Water te iaaten afioopen.

Tig. 12,13. Glazen van verfcheiden vorm; in gedaante en Inhoud van elkand�ren en van�t Glas �KN raer-'Itelyk verfchillende, dog alle van gelyken Bodem,ennbsp;die even als dit laatfie op den Drievotin�t Werk-tuig'kunnen geplaatft worden.

Fig, 14. 'Hetzelfde Rolrond Glas, op een Vierkant I.antaarntje ftaande. Het Metaalen Rolrond en zynnbsp;Zuigerzyn'nu terzyden, .en die Zuiger wordtdoo�nbsp;middel van het DwarskatrolletjeO metdeMetaanbsp;l�n Roede., Koorden en Heffaooinen, als bet Glasnbsp;�p �t Wefktnig Raat, veirbonden.

Alle deeze Glazen, de een na den ander .op�tWeik-gezet, en tot een gelyke hoogte met Water ge-''�'d gt; Wordt�er altyd beflendig hetzelfdeGewigt ver-^ifchtoin den Zuiger opwaarts, ofin dat van Figuur

15,16,17 zyn dezelfde Glazen als Fr^uar io# 12, 13 van Plaat 3, maardoorgefneeden.

Co/d fom van Kolommen, die aan �tRaam.oamp; gelyk, dezelfde kragt op beide de Bodems perlTen.

^c. dfgbi ^c. de overige Kolommen,die �p de Wanden en bygevolg niet op den Bodemnbsp;tuften.

Kolom, die door haar Loodregte en ZylinkfePers-den Bodem o no even ftefk drukt als deKolo��V uien der andere Glazen de Bodems a li en ed doen.

��! plaatfen, die door dezylinks en opwaarts drukking van Kolom nn, inhaarPerflIngdeelen.

Fig- i8 I. Wyze waarop men begrypen kan dat it oneindig kleine Deeltjes der Vogten op elkandernbsp;werken.

E, F, de Zuigers, die door middel van de fteelen G, H, en d� Hefbootnen, 1,1, op en nederwaartsnbsp;bewoogen worden.

Zie de plaatz�n der Klepjes, derzelver gebruik, en de byzond�re werking van elke zoort van Pomp, opnbsp;bladzydesip, enz.

/'jg.So.Onderiinge Werking van Vogten van verfchil. Jende zwaarte : Dubbelde Glazen Beker met eennbsp;naauw halsje A aan een gevoegd. Men giet �er eerfl:nbsp;Rooden Wyti, dan Water in. De Wyn klimt naar'nbsp;boven; het Water daalt naar beneden.

B, hetzelfde zoon van Bekertje, wiens een gedeelte, waar in dewyn is, in een ondoorzigtbaar voetje be-^^''tftaat, zoo dat het Water, dat men�er ingiet,nbsp;VVyn fchynt te veranderen. � CD�t opzuigennbsp;van Water amp;c. meteenPypDrukking der Lugt.

^^8 2t. Langwerpig Glaasje met vyfderleyVIoeiftof-fbn van verfchillendezwaartegevuld.

4 Geeft van'Terpentyn, s Lugt Onder een gefchud beemt elk zyn eigen plaats weer in.

Hen Glazen Buis vol Kwikzilver, met het open eind in Kwikbak gehouden, toont, dat een Kolomnbsp;van 27� Duim hoog met een Kolom van Lugt vannbsp;hoogte des Dampkring, Evenwigt maakt.

��S- 24. Pascals Proef van de Drukking der Lugt. G F, Glazen Buis met een dubbe'.denBogt in ft midden:nbsp;wier beide einden GK en HF elk omtrent 3� Dub

H, Ruime holligheid of Buik van den Bogt, diceCi* tamelyke maatRwikzil ver bevatten kan.

De ganfche Buis met Kwik gevuld wordt in denKwik' bak G gezet, dat van HF valt in H neer: het ai)'nbsp;derblyftin Iftaan ; maar, zoo dra men de Blaas iHnbsp;K doorprikt, valt dit in G neer; en �t ander klimtnbsp;uit H naar F opwaarts.

Fig. 28. Afbeelding van eenDubbeldeofZamengeftel' de Pomp, die Zuigpomp en Perspomp teffens is.

Fig, 29. De Drukking der Lugt de waare en eenig^ oorzaak van �t opklimmen van�t Water in de Zuig'nbsp;pompen. Een Bakje met Kwik Raat in den OntvaO'nbsp;ger, die een Spuit of klein Zuigpompje draagt!nbsp;wiens GlazenPyp tot in�t Kwik van �tBakje loopt-Het Pompje doet geen werking, het Kwikzilvernbsp;blyft in 't Bakje, en klimt in de Pypnietop, alsnbsp;�er geen Lugt in den Ontvanger is, maar wel, eOnbsp;volgens gewoonte, zoo dra ze �er weer ingelaateHnbsp;wordt.

O�R Plaaten.

Een Molentje ftaatin den Lugtledigen Ontvanger,die ter zyjen een opening heeft, welke men metnbsp;Vinger geflopt houdt, Zoo dra men dien weg^nbsp;�^eeint, dringt �er dcLugt met een geblaas binnen,nbsp;het Molentje draait zeer fnel rond. Deafgebeel-Zyk�lom van L�gt is ��r door haar Zylinkfchenbsp;I�erfling oorzaak van.

% 31. A G Fles, die terzyden by A een kleine ope� tilng heeft.

Buis, van onder en boven �pen, die men door de 't^el digt fluitende Kurk in de tffes laat daalen,

B^En vult beide de Fles en Buis met Water; en, als tuen de opening in A dan open maakt, loopt�er hetnbsp;^ater uit, tot dat de Buis geheel ledig is, maarnbsp;niet langer.

3z. Opwaarts Drukking der Lugt.

groote Glazen Buis vol Water, met een losPapier '^Uor dd opening loodregt �t �nderfi: boven gehou*nbsp;, zonder dat het Water �er uit ftort.

^ ^ * Bugtkolom, die, van de nabuurige Zyko�ommen '�an alle kanten onderftu t, de Waterkolom in �t Glasnbsp;ophoudt, en �t neerftortenbelet.

L P, Lugtkolom, die op de Oppervlakte van �t Water drukt, en het, als de Lugt uit den Hevel gezoo*nbsp;gen is, �er in opdryft.

KH, Lugtkolom, die met de voorige in Evenwigt ftaat, als van dezelfde langte zynde.

Hl, laager gedeelte van die zelfde Lugtkolom , dog dat het Watef �t welk in�t ftukHI vanhetlangftenbsp;been is, en vee^waarder danzyzelf, niet kan ophouden; zoo dat het, dooral�t Water langs P GI�nbsp;onophoudelyk agtervolgd, door I uitftroomt.

Fig. 34. Hevel van een ander maakzel, beftaande uit A B een wyde Glazen Buis; een Bogtige Buis, dienbsp;in een Pot met Water ftaat, en uit de langer Buisnbsp;AD, die in D in twee ftukken kan gcfcheideunbsp;worden.Hoe langer het Been AD is hoe het Waternbsp;�it het kortftc Been of de bogtige Buis in�t Glasnbsp;A B hooger opfpringt.

Fig. 35- Dezelfde Hevel in een Zuil of Voetftuk verborgen, zoo dat hy een Waterfprong boven zyU Bron, of de Verlaatbak daar hy uit ontfpringt, doe^nbsp;zien,

^fg. 36. Afbeelding van een Hevelglas tot ophetde. ling van Bcurthoudende Bronnen.

Als de Beker tot boven de bovcntle kromte van de� Hevel met Water gevuld is, begint hetzelve doornbsp;het langfte Been, (hetkortfteheeftzyn opening innbsp;�t Glas zelf even boven deszelfs Bodejn), dat bui,nbsp;ten uitfteekt uit te loopen.tot dat het geheel ledig is-

37. Afbeelding van een nieuw werktuig om de verfchillende DIgtheden of ZoortelykeZwaartensnbsp;van twee verfeheiden Vogten tegen elkanderen tenbsp;mee ten.

Een gelykbeeningeHevel, in zyn hovende bogt open, en daar met een Spuit of Zuigpompje gewapend,nbsp;flaat vad tegen een Plank daar de Duimen en Lynennbsp;op afgetekend zyn. De Beenendaan in Bakjes metnbsp;de Vogten die men meeten wil, en deeze klimmen, zoo dradcLugtindeBeenenverdundis, innbsp;dezelve op, yder hoogcr of laager naarmaate vannbsp;zyn byzondere Digtheid en Zwaarte.

EenBlaasmet gekleurd Water, aan een open Glazei? Buis gebonden, wordt in een Glas met Water gedompeld. Het gekleurd Water ryil in de Buis naarnbsp;inaate dat de Blaas dieper komt, dog blyft altydnbsp;met de Oppervlakte van�t Water gelyk; ten tekennbsp;dat hetzelve de Blaas vanallekanten drukt, teder-ker naar maate vanzynhoogte, en overeenkoinftignbsp;met zyn byzondereZoortelyke Zwaarte.

A, B, C, Drie Glazen, op een langwerpig vierkant kasje, van binnen met Lood bekleed, flaande. Zynbsp;zyn gerchroefd op hun Voeten, die hol zyn enge-meenfchap hebben met een Pyp die onder het Dek-zel van �t Kasje langs van D totE loopt ,� dus kannbsp;men uit het eene Glas het ander door de bodemsnbsp;vullen.

D, E, F , G, vier Kraanen indie Pyp , van welke �F en G de gemeenfehap tnfleben de Glazen openennbsp;cn fluiten kunnen, en D en E het Water uit de Pyp,nbsp;cn, zo men wil, uit de Glazen, in het Kasje doennbsp;wegloopen.

b, k, Schaaltjes, daar men Gewigtin legt, en daar onder Haakjes, waar aan men deLighaamen hangt,nbsp;die m en in �t Water weegen wil.

Rolrond ftukje Metaal, dat net fluit ia het Glaasje M, en tefFens met het zei vein Evenwigt gebragc ^ordt met het Gewigtje N. Dit Evenwigt wordtnbsp;'verbroken als L in �t Water van �t Glas A komt;-�log weer herfleld, als men het Glaasje M met Wa-ter vult; ten teken dat ingedompelde Lighaamennbsp;Jnift zoo veel gewigts verliezen als de Klomp Vogt,nbsp;^iens plaats ze inncemen , zwaar weegt.

^S- 3- I Een Looden en een holle Papieren Bal, in de Lugt in Evenwigt hangende,verliezen datEven wigtnbsp;Onder een �ntvangglas, als de Lugt wordtuitge-pouipt; ten bewys dat deLighaamen in deVloei-ftoffen alleen weegen met hunOpzigfeiykeZ waarte.

4. Een Looden en een Yvooren Bal, in de Lugt inEvenwigt, verliezen dat Evenwngt in't Water,nbsp;00 tLoodweegthetzwaarfte, ten teken dathet ver-^�es vangewigt in een Vlosiflofgrooter of kleinder .nbsp;naar maate van den grooterofkleinderointreicnbsp;Lighaainen met dezelve ftofshoeveelheid.

�S- 5- Twee YvoorenJ3allen, malkander volkomen S�'yk, die in de Lugt of in �t Water ihEvenivigcnbsp;hangen, verliezen dat Evenwigt, als men een dernbsp;^'^ze�imet een Vogt, dat minder digtheidi�teeftennbsp;^ygevolg jg ^ met Brandewyn, by voorbeeldnbsp;Of Wyngeefj^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ten bewys dat de Opzigtely-

Zwaarte van ��n en �t zelfde Lighaam grooterof * * * 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;klein-

kleinder is na de Indompeling, naarmaatevande minder of meerder digtheid van �t Vogt.

Pig. 6. Een Glazen Buis roetWyngceft,ineen Watervat gezet. Als m en het Water door middel van een Lampje dat �er onder ftaat, en daar door dennbsp;Wyngeeft teffens warm maakt,daalt een geamali�erdnbsp;of Glazen Beeld, dat in de Buis is, naar beneden,nbsp;maar klimt weer naar boven als de Wyngeeft koudnbsp;�wordt. De Opzigtelyke Zwaarte dcrhaiven vannbsp;een en �t zelfde Lighaam in ��n en^tzelfde Vogtnbsp;verandert, naar maate dat dat Vogt door hitte ofnbsp;koude of anderzins, van digtheid verandert'

Fig. 7. Langwerpig Glas vol Water, van boven met een daar over gefpannen ftuk Blaasgeflooten. Alsnbsp;men met den Vinger op die Blaas min of meer ennbsp;in behoorlyke maate drukt, doet men een gekleurdnbsp;Glazen beeldje , dat hol, vol Lugt is , en een gaatje in zyn eenen voet heeft, open neder klimmen ,nbsp;ftilftaan, danfen en draaien.

Fig. 8. VerfcheidendergclykeGlazen, ineen Raam gezet, om de Drukkingen behendig en zonder datnbsp;men ze ziet te doen , en dus aan deBeweegingen dernbsp;Beeldjes een fchyn van iets geheims en wonderbaarsnbsp;te geeven.

in. en tapt �er al �t Water, dat door denzelven ver-plaatft wordt, uit. Dat Water is even zwaar als quot;ie Bal; ten teken dat het ganfeh Lighaam, op eennbsp;Vogt dryvende , zoo zwaar is als de Klomp Vogts,nbsp;^iens plaats deszelfs ondergedompeld gedeelte be-flaat.

'S' 10. Afbeelding van eenFogtweeger (Arcom�tre') ^2n klein Flesje van zeer dun Glas, meteen langennbsp;Hals, in graaden afgedeeld; van onder met Kwikzilver belaft , ora het altyd Loodregt te doen ftaan.nbsp;Haar maate dat het min of meer diep in �t Vogtnbsp;Zinkt, daar men �t inzet, weet men dat hetzelvenbsp;nieerof min digtheid en zwaarte heeft.

�S- II. Vogtweeger vau Homberg. Een klein Flesi 1� Van dun Glas met een naauw Tuitje. Doormid-van dat Tuitje of opgaandPypje, dewyl mennbsp;juifte hoogte van �t Vogt daar in netter onder,nbsp;itheiden kan dan in den wyderHais van�t Flesje,nbsp;'^ult men het-Flesje met net even veel Vogts, ennbsp;^�sgt het dan op een Schaal. Hetonderfcheid vannbsp;� quot;^ewigt.dathet , met het een Vogt gevuld, meernbsp;dan met het ander, geeft her verfchil dernbsp;^ rtelyke Zwaarte van die twee Vogten.

^�'Dvfneemingen over de Eigenfehappen der ^�irbuisjes. Met verfchillende Vogter.

AB , Glazen Bakje, �t welk men beurtelings vult met verfchillende Zoorcen van Vogten.

CD, Hairbuisje , dat men�er indompelt ,vaftgemaakt ' aan een Reepje wit Papier in graaden afgedeeld.

De Vogten klimmen in de Buisjes op tot zekere beftendige hoogte boven hun Waterpas. Dog nietnbsp;io de omgekeerde reden hunner Digtheden.

Fig. 13. Proefneemingen met verfchillende Buisjes. De eene Buis is eens zoo wyd als de andere; hetnbsp;Vogc klimt �er in op, in de omgekeerde reden vannbsp;derzelver binnen-Middellynen of vvydtens. In denbsp;wydfle tot 12 graaden; in de andere, die eens zoonbsp;eng is , eens zoo hoog, of 24 graaden.

Fig. 14. Proefneeming methet Kwikzilver. Een omgekeerde tlevel, wienseene Arm een Hairbuisis; in deezen blyft het opH ftaan terwyl het in den anderen Arm ftaat op G. Het Kwikzilver blyft in denbsp;Hairbuisjes altydflaan beneden zyn Waterpas.

Fig. 15. Proeven van de Heer JuaiN met de Hairbuisjes: in �t B��sje AB ftaat het Vogt totD; daar�t volgens de eigenfchap der wydtevan de BuisBCnbsp;fiegts tot E zou moeten ftaan. In GF ftaat het totnbsp;F; daar 't volgens de Eigenfchap der wydtevan denbsp;Buis.G hooger zou moeten ftaan; tenbewys,dat

�iet de ganfcbe binnenfte Oppervlakte der Buizen Altaar alleen de Ring van�t Glas, inDjCninFhecnbsp;aantrekt.

16. Nieuwe Proefvan den Heer JuBiN. HLIK, Tregter, die in een IlairbiiisH uitloopt. DeRingnbsp;^an �c Buisje in H boudt wel de Kolom HI cp ,nbsp;�aar de andere Kolommen in den Tregter niet, dienbsp;dezelve omringen. Zy worden opgehouden, zegtnbsp;, door de aantrekking van de vlak daarbovennbsp;ftaaride gedeeltens der ronde oppervlakte, als KenL.

*7. Dergelyke Tregter ter weerlegging van dat antwoord. De Kolom H I wordt, als voorbeen,nbsp;door den Ring in H opgehouden; maar dewyl dee-2e Tregter niet gebeel vol Water is, raakende Zy-^olommen de ronde Oppervlakte , alsKjL , niet,nbsp;kunnen �er derhalven niet door aangetrokk�n ennbsp;�Pgebouden worden.

'�g- i8. A een Rolrond ftukje Kurk, met een dun en zeer gelyk geflaagen Koperen Plaatje opdefibo-

� nbsp;nbsp;nbsp;eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dergelyknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rolrond flukjeMetaal van dezelfde

gevoegd, en in een Glas met Water gelegd. De Kolom Water, die �er op ftaat, houdt hen doornbsp;haar Drukking op een gekleefd, en belet het ftuknbsp;Kurk, fchoon ligter, zig �er af te fcheiden , ennbsp;naar boven te dry ven,

Fig. 19- C, D, twee Metaalen Boffen, waar in twee dikke ftukken Spiegelglas, of twee vlakke Marmeren Schyven gefoldeerd zyn. In de vier Fypen,rondom aan den rand van C valt gemaakt, fteeken ver-fchuifbaare houten Spill�tjes, die, als de twee Bos-fen op ��n gevoegd zyn , beletten, datze nietZy-links van elkanderen af kunnen fchiiiven. Hun za-inenhangen vaftkleeving is zoo fterk, dat zenietnbsp;dan met een zeer groote kragt van een kunnen getrokken worden. De Drukking der Lugt is �er tennbsp;_ grooten deele oorzaak van.

Fig. 20. Dezelfde Boffen met Marmeren Schyven In een Lngtledigen Ontvanger. Hun zaraenhang ennbsp;vaflklcevingblyftin�t Ydel; hoewel in kragtmer-kelyk verminderd.

Fig, 21- De Werking der fynder Liigtof middelftof oorzaak dat de Vogten boven hun Waterpas blyveanbsp;hangen in �t Ydel.

AB, BakmetWater, dienmenzig verbeelden moet onder een Lugtie digen O nt vang er op de Lugtpompnbsp;te ftaan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ gt; f gt;

*gt; *1 e,f Glazen buis, in den Bak onde� dea Ontvanger in �t Ydel ftaande, in welke het Water .nbsp;ver boven zyn Waterpas A B tot aan�t bovenend eetnbsp;^Ofdt opgehouden en dus hangen blyft- De Stip.nbsp;pels wyzen de Kolommen aan derfyne Stof, wiernbsp;'verking�er oorzaak van is.

**��, Waterkolommen in de Buis, die vanboven geen drukking krygen van de fyne Stof, welke opnbsp;de vafte deelen van�tGlas ee, ee, fluit; endaar-Offl door de vrye drukking van die Stof op de Op-Pei vlakte van het Water in AB.ligtelykbovenhunnbsp;Waterpas gehouden worden.

*�, ef. Waterkolommen, die van boven door de fyne Stof, welke doordeopeningen, e, e, e,nbsp;v^n �t Glas heendringt, gedrukt worden; enne�rnbsp;Vallen zouden zo ze door dewryving, en aaneen-kleeving van de Zykolommen al niet werden opge,nbsp;houden.

22. Ruuw Denkbeeld van de legging en opeeni^-Peling van de Deeltjes van een vaft Lighaam, waar door de fyne Lugt het in alle opzigten en van allenbsp;hard maakt.

gt; uatwel over h , en r, met weinig moeite ��sar d zou kunnen gefchooven worden, maar doornbsp;� �' daar de fyne Lugt het tegen aan peril ,nbsp;vaflgehoiiden wordt.

g. Stuk, dat op dezelfde wys wel gemakkelyknast a kan fchuiven, maar door �t ftuk b weerhoudennbsp;wordt. Even gelyk in de Pi oefneeming van Figu'ifnbsp;ip de Marnieren Schyven wel geinakkelyk zylinkSnbsp;Dit te fchuiven , maar, door de Drukking derf?'nbsp;ne Lugt tegen ��ngeperfl:, bezwaarlykLoodregtnbsp;van malkanderen af te trekken waren.

B E R I G T.

BOEKBINDER. .

No. I, 2, 3, 4, 5 , �, 7 , moeten ingevoegd wof'� den tegenover.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. bladz. 6o^

LESSEN

N o L L E T.

ZEVENDE LES.

^(^(^^Aterweegkunde ti�emt men deWatel--^ nbsp;nbsp;nbsp;weetenfchap, die de Zwaarte en

VVS* vverp heeft. Schoon wel de ^'^aartekfagc in deeze Lighaamen van dennbsp;^^Ifden aart zy, als die van alle anderen�nbsp;aan de zelfde Wetten, welke wy in denbsp;''Oorgaande Les verklaarden, gehoorzaamej

ftaat nogtans vangeeft tot Liquidit� ''erfcheiden byzondere Verfchynzels aanlegnbsp;Welke het wel der moeite waardig isnbsp;leeren kennen, en die daarom verdienen,nbsp;men �er afzonderlyk over fpreeke.

VILLES. Onder de oude Wysgeeren fchynt het DerzeL Archimedes geweeft tezyn, die den mees*nbsp;vervoer- ten voortgang in deeze Weetenfehap ge*nbsp;Bevorde- maakt heeft. Men gewaagt nog heden tennbsp;raars.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dage met lof van de fchrandere wyze, waar

door hy ontdekte, dat een gouden Kroon de Keur, daar ze naar gemaakt moefl: zyn, nietnbsp;hieldt, door dezelve teweegenin�cWater.nbsp;Onder de hedendaagfehen hebben Galilei ,Torricelli , Descartes, Paschalnbsp;en in deeze laatlte tyden de Heeren Ma*�nbsp;RiOTTEenGoiLiELMiNi, zccr veelc fraaie

Ontdekkingen en Kundigheden gevoegd by �t geen men �er reeds van wift; en hunnenbsp;Proefneemingen, zooovertuigend als merk'nbsp;waardig, hebben ons in Haat gefield om tenbsp;weeten, wat wy van de kragten van�t Water , door zyn Gewigt op de Lighaamennbsp;werkende, te hopen of te vreezen hebben;zonbsp;om ons van hetzelve ten onzennutte te bedienen,als om�er gebruik van te maaken doornbsp;Walerloopkonfiige Werktuigen.nbsp;liques. Volgens het denkbeeld, dat wy�er in on-Aart der 2e Eerlle Les van gegeven hebben, beftaan

'^^'ligheden de Lighaamen in dien ftaat ei-zyn. Deeze Vraagflukken zullen in�c ^'ervoig ter bekwaarner plaats overwoogennbsp;'borden. Het eenigfte, daar wy hier vannbsp;ipreeken, is de wyze, waar op de Vogtennbsp;en met hun zwaarte werken; dochnbsp;^ewyl alle Vogten niet even vloeibaar zyn,nbsp;zelfden graad van Vloeibaarheid nietnbsp;bezitten ; is �c noodig dat men vooraf wee*

VILLES, te, dat de Uitwerkzels, welke deWette*quot; Hyrlero- Waterweegkunde vereifchen, metnbsp;Jlati^iie meerderjuiftheid en naauwkcurigheid voo^^'nbsp;gebragt worden, naar maatedat de Ligha�'nbsp;men verder af zyn van den graad vaneeD^nbsp;volmaakte Vloeibaarheid. Water en Oli^ �nbsp;by voorbeeld, vlieten weg wanneer de Va'nbsp;ten, daar ze in zyn, komen te fcheuren ofnbsp;breeken, maar de geheele en volkomen uit'nbsp;ftorting van de Olie gefchiedt tr aager daOnbsp;die van �t Water.

Liqueurs indien ze uit ftofdeeltjes beftaan , die grO' Flu�desnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

elkanderen te kleeven, brengt derzelvet Zwaartekragt uitwerkzels voort, die �etnbsp;een weinig van verfchillen. De Lugc neemtnbsp;zoo naauwkeui ig wel als het Water de gedaante aan van het Vat of Lighaam, daarnbsp;zy in begreepen is ; maar de Rook verfpreidtnbsp;zig niet op de zelfde wyze noch zoo fchielyk�nbsp;door de gantfcheruimte, daar hy zig in bevindt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Om

Otn zig van de Zwaarte der Vogten of der Vil.LES. ^loejftofFeneen juift Denkbeeld te vormen:

zal doen begrypen, moet men deScof- rc Deelt-'die zig in dien ftaat bevinden, aan-�berken als een Hoop of Verzameling van *^lsine vafle Lighaampjes, zeer hard vannbsp;�t een los en onafhankelyk van �t an-elk op zig zelven zyn eigen zwaartenbsp;^^bbende, en weegende min of meer naarnbsp;hiaate van zyn kleinen byzonderen Inhoud.

^sar een Stuk, dat men bovenal niet ver-�'^^ten moet, is de ongemeene en uiterfle *^*eitiheid van die Stofdeeltjes , waar doornbsp;niet alleen op �t gevoel t�eenemaal on-tadbaar, maar ook geheel onzigtbaarzynnbsp;''�nr deallerdoorzigtigdeoogen, al zyn dienbsp;*^Jfs met de befte Vergrootglazen gewapend. Van deeze laatfteHoedanigheid,de on-S^meene fynheid der deeltjes, ha ngen inzonderheid de zonderlingfteUitwe rkzelen vannbsp;waterweegkunde af; Uitwerkzelen,

Wy zullen alles, wat wy over de Water* weegkunde te zeggen hebben, in drie Af*nbsp;deeliogen befluiteo. In de eerfte zullen wynbsp;onderzoeken, op welk eene wyze de zwaar*nbsp;te van een Vogt werkt, welks Deelen Gel'^k-Jlagtig zyn, of als zodaning worden aange*nbsp;merkt. In de tweede zullen wy doen zien�nbsp;hoe verfcheideVogten, wier Digtheden\er-fchilien, op elkandcren werken. En in denbsp;derde zullen wy de valle Lighaamen met denbsp;Vogten, daar ze in gedompeld zyn , ver*nbsp;gelyken.

'Olgens het Denkbeeld, dat wy ons van de Vogten gevormd hebben, zynnbsp;fl�Tgt^e �Jezulken, welke wy GelykilagcigeofCe-Vogten, lykzoortige noemen, zamengefteld uit Deeltjes�

yes, die elkanderen, zoo in gedaante als VILLES. 'Q grootte en gewigt, volkomen gelykzyn.

zekere hoeveelheid van Water, by ''oorbeeld, zal dan een Hoop ofVerzame-zyn van zeer kleine beweegbaare Lig-^^arnpjes, die allen een even groote kragtnbsp;^^zitcen, om zig van boven naar benedennbsp;beweegen. Op deeze Grondbeginzelennbsp;men de volgende Voorftellen bouwen.

f^ogten weegen, of hebben Zwaarte, tiiet alken met bun gantfcben Klomp t by een gekomen ; maar ook in zigzelve, dat is, wan'

^eer men yder der Deeltjes, daar ze uit be-Slaan, op zigzelvenen afzonderlykneemt.

Het eerfte gedeelte van dit Voortitel be- Vogtcn ^oefc geen ander bewys, dan deondervin-.^^'^��'^nbsp;^�Dg, die men �er dagelyks van heeft. Alsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

een Glas vol Water of Wyn aan den ^ond brengt, merkt men onderfcheidentlyknbsp;het, na dat men�t uitgedronken heeft,

G g 4 nbsp;nbsp;nbsp;dag

VII.LES, dat een Verzameling van kleinezwaareLig* Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zwaarte zou hebben, ends

�ok Qsn noodzaakelyk gevolg van �c eerde, eD van hun-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 u ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� , o

weegt en zwaarte heeft, waar kan dat am ders van daan komen, dan van de doffelykenbsp;deeltjes, daar hy uit bedaat? Veele Na*nbsp;tuurkundigen nogtans fluiten hier, om datnbsp;men �er eenigen gevonden heeft, die bC'nbsp;weerden , dat de Vogten in bun eigen Hoofd'nbsp;ftof niet woogen, geen Zwaarte hadden.nbsp;Maar wilden ze door die Uitdrukking tenbsp;kennen geeven , dat de gedeelten van eennbsp;Vogt in den Klomp, dien ze uitmaaken�nbsp;niet weegen , dat zegeenvoldrekte, geennbsp;eigen afzonderlyke Zwaarte meer hebben?nbsp;Of wilden ze �er dit alleen me� zeggen; datnbsp;de gedeelten van een Vogt allen met elkande-ren in Evenwigt daan, enmalkadr opwee�nbsp;gen? Indien men in deezen laatften zin

huo

Voorftel moet opvatten, zou het�tee-VILLES. �^tnaal Doodeloos, en in delugt gefcherrad^

^Vn, zoo men zig nog ophield met te be-'''Vzen, dat een zekere hoeveelheid van Wa-j by voorbeeld, nog weegt en zwaarte als het met ander Water gemengd ennbsp;''eteenigd is, of, �t geen op het zelfde uit-c, dat het tot het gewigt van den Klomp,

^aar�teen gedeelte van uitmaakc, het zyne toebrengt. Doch welke ook de meening zynbsp;�t Voorftel, zie hier de Proef, die mennbsp;tegen inbrengt.

een Weegfchaaltje afgebeeld, �twelk^�^' een groot Glas met Water een klein Fles-dik Glas, dat ledig en met eennbsp;wel geftopt is, in evenwigt houdt,

inhaa^'^ men van een Weegfchaal hangen, weet raeO dat dat geen, �c welk het ander opcrekt eDnbsp;ryzen doet, het zwaarfte is; als nu hetnbsp;Flesje, wanneer �t vol Water loopt, de te*nbsp;geno ver (taande Schaal, die �t in evenwigtnbsp;hieidt, om hoog doet ryzen, kan zulks ner*nbsp;gens anders van daan komen, dan dat datnbsp;Water het Flesje zwaarder doet worden jnbsp;dan het te vooren was. En tot verder be-wysdat die vermeerdering van Gewigt al*nbsp;leen aan�t Water, dat�er in loopt, en des-zelfs Zwaarteistoetefchryven, heeft raeOnbsp;flegts het Evenwigt teherftellen, met eenignbsp;Gewigt op de tegenoverftaande Schaal tenbsp;zetten: dit Gewigt, dat men�er by voegt,nbsp;zal volkomen geiyk zyn aan dat van eeonbsp;zoo groote hoeveelheid W�ater, als�er in�tnbsp;Flesje begreepen is, indien men ze op zignbsp;zelvenenafzonderlykvanden Klomp, daar

een deel van uitmaakte, weegt. zal yder, zo hy �er miflchienaan twyf- deel.nbsp;^�len mogt, duidelyk kunnen zien, dat eennbsp;^^kere hoeveelheid van Vogc altyd baar vol-^^rkte, haar eigen afzonderlyke zwaartenbsp;^^h�udt, �t zy ze een gedeelte van een veelnbsp;^footer Klomp van �t zelfde Vogt uitmaa-) �t zy men ze op zig zelve en in �tby-^onder neeme.

Ontelbaar zyn de Voorbeelden, die ons^^^zin-^ergelyke Verfchynzels en Uitwerkingen, volWa-^Is wy in de voorgaande Proefneeming zien,

'^^gelyks voor oogen houden, Evengelykpielren, Fles, als men �er de Kurk af trekt, Emmers,nbsp;^^aarder wordt door �ti Water, dat�erin^*'^'^^^^�*nbsp;^oopt, en dezelve vult; op de '�fdewyzenbsp;^'Dkc ook een dryveode Erarr� of Schuitnbsp;haar den grond, als men �er een Gut innbsp;*h�akt, waar door het Water �erinkankogt;nbsp;hien. De Stof, waar uit die zoorten vannbsp;^aten beftaan, is doorgaans zwaarder, dannbsp;Vloeiftof, die hen ophoudt en dry ven

VII LES. doet. Indien de Vloeiftof, derhalven j ' op de eene of de andere wyze in konnbsp;men en de ledige Ruimten vullen, zalnbsp;geheel met malkander te zamen een Klo��P

uitmaaken, wiens Gewigt zwaarder is d^� dat van een even grooten Klomp Watef�nbsp;en om die reden zal het Vat naar den groO*^nbsp;zinken,

Lighaamen, zeer y! en fponsagtig aart,een geruimen tyd agcereen aan een vog'nbsp;ouiKcr, tige Lugt bloot gefield, gelyk Hout, Wnbsp;worden in voorbeeld, welke Steenen, en Aarde

wordenze�ernietzwaarderdoor.^ Vef' zwaar liezen ze in tegendeel in een drooger

niet een gedeelte van hun Gewigt teffet'* met hun Vogtigheid ? Kooplieden,nbsp;zulke zoorten van VVaaren, welke voofnbsp;Vogtigheid en Droogte vatbaar zyn, alsT^'nbsp;bak, Indigo, Suiker en dergelyke, bynbsp;Gewigt verkoopen, draagcn goede zorg�nbsp;dat zy ze op koele plaatzen zetten en bs'nbsp;waaren, om daar door een Uitdamping�nbsp;die hun een wezentlyk verlies zou veroi�nbsp;zaaken, voor tekomenof te vergoeden-

Me�

Men heeft de gewoonte, dat men devi�.LES ^^iken, die men tot de Scheepsbouw meent af-gebruiken, in �t Water telaatenleggen.nbsp;men ze �er in werpt, ziet men zenbsp;hoog boven dry ven, maar allenskens znkennbsp;^�ginnen ze hoe langs hoe dieper in te zin-en raaken eindelyk tot onder de opper-''lakte van �t Water. Dit komt daar van

DEEL. tevooren, eenlighaatnuicmaaken , binneu wiens otntrek merkelyk meer ledige ras*nbsp;fchenruimten dan vaftc Deelen gevondennbsp;werden.

Het Water, derhalven, dat in de Lighaa� men doordringt, vermeerdert inzynehoe*nbsp;danigheid, als een zwaar Vogt, het Gewigtnbsp;dier Lighaamen; niet alleen cerwylzebui*nbsp;ten het zel ve zyn, maar ook als ze�er�t ee-nemaal zyn in en ondergedompeld : en ditnbsp;om dat de Deeltjes der Vogten , gelyk dienbsp;van alle andere Lighaamen, kleine flukjesnbsp;Stofte zyn, enalleswat ftolFelyk is zwaarte heeft.

De Deeltjes van een en't zelfde F'uge perjfefi enoeffenenbun Zwaarte elk op zigzelven,nbsp;en't emafzonderlykvan't andere.

merkelyk verband eo weegt en zamenhang met elkanderen hebben, en zon-der dat �er byna eenige kragt toe vereifchc

, zig van een fcheiden; geheel anders VILLES, in vafte Lighaamen gebeurt, wierdee-aan elkander verbonden zyn, tarnen ^nbsp;en onderling verband hebben gt; en niet Zwaarte-met moeite vaneen gefcheiden onont- ^onde^nbsp;*^�oden kunnen worden. Wil men een Steen lyk.nbsp;'^^cen ftuk Houcs opbeuren, van welkennbsp;^^ot, op welke wyze men het aanvatte, mennbsp;^faagt den gantfchen Klomp telFens, en�tnbsp;*^derhalven natuurlyk, dat men�er ook hetnbsp;S^Dtfche Gewigt van voeie: maar als mennbsp;^^0 top van den vinger tegen een gat houdtnbsp;den bodem van een Vat vol Water, omnbsp;te floppen en �t uitloopen van �t Vogtnbsp;��'^beletten, heeft men flegts alleen het Ge-^'gt

te draagen van de Kolom� die lood-^^gt op het Gat ftaat. Want waarom zou ook de andere Kolommen draagen ennbsp;�^derfl:eunen moeten, indien deeze vallennbsp;j zonder dat ze de andere met zig voort-j en haar, als of ze een enkel vaft ftuknbsp;'^'ttiiaakten, volgen doet ? Een Proefnee-^�t)g zal dit bevatbaar en oogenfchynlyknbsp;blyken.

Op den bodem van een groot Rolrofi'* Glas, in Figuur 2. afgebeeld, heeft mennbsp;C^indri- Gat geboord en �c zelve belegd meteen Roi'nbsp;ronden koperen Band, van een Duim MiJ'nbsp;dellyns: men ftopt het Gat met eennbsp;Kurk, volkomen rond gefneeden ennbsp;met Vetgefmeerd, op dat het vooreennbsp;maatigde Drukking zou kunnen wykeninbsp;deeze doortogt, die met dien Band begint?nbsp;verlengt men opwaarts in �t groote Glas�nbsp;door middel van een glazen Buis A, vaigt;nbsp;de zelfde middellyn als de Band, wel'nbsp;ke Buis men *er op zet, en af kan neemeOnbsp;als �t noodig is: �t Haat alles op een Tafel'nbsp;tje of Drievoet, boven een Bakje B, dat bei�nbsp;Water vangt, 't welk *er uit loopt.

Na dat me-n zagtjes Water in de glaze� Buis A gegooten heeft, neemt men agt, op

'^elke hoogte het ftondt toen deszelfs Ge-VILLES, '^igt de Kurk B uit het Gat dreef.

�^senit daar op de glazen Buis weg, zet de ^iirk weer in haar voorige plaats, en alsnbsp;dan het groote Glas allenskens meenbsp;^ater vult, zoo lang tot dat de Kurk weernbsp;haar plaats wykt, zal men bevinden ,

^at hetWater net op een zelfde hoogte ftaat, het de voorgaande reis in de glazennbsp;^uis A ftondt.

' plaats gedreeven wordt door de Zwaar- teWater* �^van �t Water. Zy biedt net den zelfdennbsp;'^^erftand, wanneer men het groote Glas zonder-hiet Water vult, als wanneer men�t enkel'^'^�nbsp;in de glazen Buis, zo men 't flegts innbsp;^^iden brenge tot een zelfde hoogte. Hetnbsp;ykt derhalven on we�rfpreekelyk, dat dee-^ Buis geen de minfte verandering in denbsp;�''ikking der Vloeiftofte weeg brengt, ennbsp;de Kolom, die op de Kurk weegt, even*

^I-Deel. Hh nbsp;nbsp;nbsp;een

VII.LES.ee� A'aften en diepen Omflag of Schede vaO deVl overige Water afzondere, �c zy meOnbsp;haar geraeenfchap met den gantfchenKlotnpnbsp;behouden laat. Wy moeten hier egter nietnbsp;ontveinzen, dat de Wryving eeniggeringnbsp;verfchil veroirzaakt; want die we�rftandnbsp;van de Kurk is een weinig grooter, als denbsp;Waterkolom zig door de Buis beweegt�nbsp;wier wand of binncn�e oppervlakte eeOnbsp;vaft lighaam uitmaakt, dan wanneer ze en-kei in een Klomp Waters wordt opgehoU'nbsp;den, wiens deeltjes beweegbaar zyn, ennbsp;rollen kunnen.

van elk haamen met haar zwaarte werken; moet ^yzondermen zig, gelykmen�t innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zietaf-

�t groot Rolrond Glas van onze Proefnee-ming begreepen, verbeelden, als verdeeld in verfcheide Kolommen, 1,2, 3, 4,5�nbsp;van welke yder uit een gelyk getal van deeltje*

is zamengefteld. Indien de bodem vanyn LES. ^Glas, die alle deeze Kolommen tenfteun^- af-''Sfftrekt, en waar op ze ruften, geopendnbsp;'�ierd in a; zou het onderfte gedeelte vannbsp;Kolom 3, geen fteunzel meer hebbende jnbsp;'^oor de opening moeten vallen, en alle denbsp;^nderegedeelten der Kolom , die �er bovennbsp;bonden, het een voor, het ander na, vol�

Van boven naar beneden, tuffchende ^Weede en de vierde doorfchuiven, die doornbsp;den vaften bodem van �t Glas in Z? en in cnbsp;'borden opgehouden,en wier deeltjes,ronds-hun eigen middelpunt beweegbaar, alsnbsp;veele Katrolletjes of Schuifjes worden,nbsp;d'Sj op �c aanmaken van de deeltjes der ne-d^tfchietende Kolom 3 draaiende, derzelvernbsp;�^^�rzakking begunftigen en gemakkelykernbsp;*haaken. Indien nu verder de tweede en denbsp;Kolom aan de eene, en de vierde ennbsp;de vyfde aan de andere zyde, Uit deeltjesnbsp;^eftonden , die aan malkander Verbondennbsp;'^^ren en een vaften zaraenhang hadden,nbsp;houden zy regt op in haar gantfche lengtenbsp;H h 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bly-

in vette hebben, gelvk die van vettenenlymagtig^ enlymag-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j o ^

r��*' dieuitloopt, zeerbreedis, naarraaatevaP zyn hoogte, kan men de ledige plaats eOnbsp;holle ruimte, die de ne�rzakkende KoIofPnbsp;boven haar top agterlaat, zeer duidelyk bO'nbsp;merken. De oppervlakte wordt in zulk�nbsp;gevallen, in plaats van gelyk anders vlair

dac de nabuurige deeltjes door hun taai-*p-��d en onderlinge kleeving aan elkaar een � opgehouden, niet fchielyk genoegnbsp;kunnen , om de plaats te beflaannbsp;l'^nde wegzinkende deeltjes, die door hunnbsp;�dregt werkende zwaarte naar benedennbsp;�^dreeven worden.

^t�ds gaven van de byzonderewyze, de y,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verrchil-

men iiatelyk , hoe veel verande- wyze van tin� 1 o ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werking

beneden naar boven duwde of lJraa,t ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,, Ys.

Ys veranderde, zoude hand, die de Ko* lorn, welke op de Kurk ftaac, ophoudt�nbsp;om die reden alleen, dat de Klomp niet laD'nbsp;ger vloeibaar was, en deszelfs deeltjes aaOnbsp;elkander verbonden waren en zamenhaognbsp;hadden, van het oogenblik der Bevriezingnbsp;af, alles te draagen hebben wat binnen he^nbsp;gancfche Glas begreepen was.

Ryp, Sneeuw, en alle andere wateragtig� Bevriezingen, die zig aan de Boomen eDnbsp;Planten hegcen, overlaadenze en drukkeOnbsp;ze merkelyk fterker nederwaarts, dan he^nbsp;Water, dat hen alleen nat maakt, omdatnbsp;de Takken niet alleen de vogtige deelen tanbsp;draagen hebben, die om hen heenloopen efnbsp;op hunne fchors zitten, maar daarenbovefnbsp;ook nog alle andere deden, diedevorftaannbsp;de eerftedoet vaftkleeven, en die doorhuflnbsp;eigen zwaarte �er zouden afvallen, indiefnbsp;ze vloeibaar waren en bleeven.

Die gelegenheid gehad hebben om de on' deraardfche Holen en natuurlyke Grotten�nbsp;die men in verfcheide Landen ontmoet, tfnbsp;bezigtigen, hebben dikwils zekere fteenag'

ligf

''ge geftolde en hard geworden Lighaamen vil.LES. '^Qnen opmerken, die drup voor drup ge-

ermd worden, en aan de Gewelven nan-Set), eveneensointrencalsdleYskegels, die een zagce Dooi, daar �c nu en dan eennbsp;Geinig onder vrieft, aan de kanten der Da-aan de Gooten, en alle andere plaat-gevormd worden, daar de Sneeuw ofnbsp;Ys langzaam gefmoken is. Die foorcennbsp;'�*'5 Steenen , welken men Drupfieeiiennbsp;zyn in hun eerllen oirfpronk vloei-^�ar, geiyk het Water, dat �er de deeltjesnbsp;met zig voert; de eer�eDrup, die aannbsp;^ Gewelf hangen blyft, heeft geen meernbsp;''^ftigheiden aankleeving, dan haarnoodignbsp;Gom door haar eigen zwaarte niet ne�r

een voor, de ander na, op de zelfde wy-roegaat; zoo dat�er eindelyk een vry S^oote vake Klomp, in weerwil van zyanbsp;^'vaarte, hangen blyft: om dis reden al-H h 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leen,

vn.LES.leen, dat het een vaft Lighaam is, ene^quot; gedeelte van 't zelve aan het Gewelf

'^eede Voorliel verklaard en gernakkelyk^' steepen wordt. De Vogten raaken eanbsp;'^nandere Lighaaraen op de zelfde wyzanbsp;als de vafde Lighaamen doen: haarnbsp;, al isde hoeveelheid der ScofFe evennbsp;doet zig op een geheel andere wyzenbsp;'�Oeien; en, om kort te gaan, menvreeftnbsp;fegt voor den Val van een Stuk Ys ,

^ ^en Pond weegt, maar men heeft geen hiinfte bekommering, datmengekwetftnbsp;, 'Vorden door �c neervallen vaneengely-^ Wveelheid en Klomp Water.

^ehal ven dat de Vogten, wanneer ze door Oirzaa-^^^fftand biedende Middelfloffeu vallen,

die verdeeling vergroot, defnelheid ^ hun Val merkelykvertraagt, behalvennbsp;reden, zeg ik, begryptmen ligtclyk,

' fgt;gten,dus ne�rvallende, een veelgroo-\ '^�PPervlakte raaken, en hun ganfcha ^�quot;'''hgofValkragt verdeden in een onein-� getal van kleine indrukzelen, die vannbsp;foig belang zyn. Laaten we, by voor^

VILLES.beeld, veronderftelleo, datmen.devlakl^^ hand ophoudt om een val te vangen vane^�nbsp;Pond water, dat de gedaan te heeft vannbsp;ronden Kloot; dien ganfchenKlootsvlo^''nbsp;ftof kan men aanmerken, als een verzak�'nbsp;ling van kleine kolommen, die alle EveH'nbsp;wydig zyn aan elkander, en aan de Loop'nbsp;ftreek van baar aller val: de langte vannbsp;die kolommen zal, uit hoofde van de Rond'nbsp;heid van dien Kloot, eerft alleen haar krag''nbsp;doen op bet midden van de hand; de andS'nbsp;ren zullen, om dezelfde reden, een weinignbsp;laater ne�rkomen, en de nabuurige deela*'nbsp;treffen, yder met meerder of minder krag^nbsp;naar maate van de lengte en �t gewigt va'�nbsp;elke by zondere kolom; en das zal de ganfeP^nbsp;Botzing of kragt van den val over de gehe^'nbsp;Ie breedte van de hand, die haar ontfangquot;'nbsp;verdeeld zyn. Maar zo die Kloot in plaat*nbsp;van Water een vafle Ysbal is, zal �er een g^'nbsp;heel andere werking gebeuren. DeHan*^nbsp;zal flegts in een zeer kleine uitgeflrekthe'*^nbsp;van oppervlakte getroffen worden, en di^nbsp;kleine oppervlakte zal de kragt niet alleef

we kolom, die haar onniiddelyk raakt, vii.lES. _ ook nog daarenboven die van alle dej^-' e Kolommen voelen, die met haar ver-en tot ��n Lighaam vereenigdzyn,nbsp;zwaarte metelkanderenin gemeen*nbsp;oeiFenen. Op dezelfde wys begryptnbsp;^ Ook, waarom een Hoekig of Puntignbsp;,��haam met zyn Val meer kwaad doet,

�cn dat plat is; om dat, naameiyk, des-^ ganfche kragt in een kleinder begrip ^ ''eenigd op een kleinder oppervlakte tef-Werkt: gelyk men aan den anderen kantnbsp;uit ziet, dat men minder gevaar loopt

''an

VILLES.maar dat zy ook Zylinks uit drukken,

alle beletzels, die hen tegenhouden, t�*'quot; kragt oefFenentendac zy cefFens ookgefchi^�nbsp;zyn om zig van beneden naar boven tenbsp;wcegen, als ze met andere gedeeltennbsp;Vloeiftof, die hooger zyn dan zy, ennbsp;door zwaarder, gemeenfchap hebben.

Men verftaat van zelf, waarom de Vo?' ten, gelyk alIeandereLighaaraen, vanh�'nbsp;zylinkfe ven naar beneden weegen, en met hung�'

twee anderen in oefFent, en dezelve VILLES, van een te doen verwyderen,nbsp;zien kan in Figuur 4. alwaardeRegt-pj^^nbsp;^andige Druljljingj die vlak boven het Puntnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4�

�2er de Kolom df werktopdetwee Water* �eltjesg en b,doQt het eerfte,uic hoofde vannbsp;� 'Vanden van �t glas daar het tegen ruft,nbsp;genoegzaamen enonverwinnelyken we*

�� f die het van beneden naar boven trage 'e ftooten , en �t ook met �er daad naar omnbsp;^ zou dry ven, ten waare�er een Kolom,nbsp;^''�i^gelyk, of niets van dezelfde kragt.

l^eeze Drukking, op zulk eenwysaan�tDenk-^�eltjefc me�gedeeld, en (trekkende om het van hun ^^Ive van beneden opwaarts te dry ven,heeft Opnbsp;^^tilei�ing gegeven tot het zeggen'.d^ri de vog-Van beneden naar boven wegen en kragt king.

VILLES, fpreek wys,en zig een geheel verkeerd deo'^ Zwa^^ewerking der Vog*�*^quot;nbsp;gevormd zyn, zo men zig verbeeldde,nbsp;zy inderdaad in zig zelven een neigingnbsp;den, om zig van beneden naar boven cenbsp;helFen. Een Kolom van Vogtdeeltjeswof�nbsp;van beneden opwaarts gevoerd enopge�^'�nbsp;door de drukking van een andere Koloi�'nbsp;die met eenig voordeel en overwjgtnbsp;ktagc tegen dezelve oefFent; even alsnbsp;Pond Lood, by voorbeeld,op deeeneScb^^nbsp;vaneen Balans,zoolang tot dat beide de K*�'nbsp;lommen en Schaalen even hoog geree^^'*nbsp;zyn, en in evenwigc hangen. Laat ons D'Jnbsp;tot het bewyzen van ons Derde Voorft^nbsp;overgaan.

PL, I. In een grooteKom, met gekleurd wat^' 5* gevuld , afgebeeld in Figuur 5, domp^^'nbsp;men beurtelings drie glazen Buisjes, vaOnbsp;of 7 Lynea middellyns, onder en

^ater, kan ze, zoo dra het onderfte ee-fquot;^*��'' tj �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;enn.

hovende opening wegneemt, en de aan dien kant niet langer geduit, dusg�*^quot;nbsp;onverwinnelyken weerdand meer aan�t^^nbsp;ter biedt, wordt het in de Buis opgedree'^^��nbsp;door �t gewigt van �c overige Water,nbsp;in de Kom is; en wel op deeze volge^^^nbsp;wyze.

een Buis van E tot aan F, om dat het uit beweegt��^ meteennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(A

J�

Het Water klimt i derhalven, in den VII LES. ^gt;��1 CFop, niet om dat het met�ernbsp;zig zelven een wezendlyke neiging heeftnbsp;''Sn beneden naar boven, maar om dat hetnbsp;*^nor �c gewigt van de Kolom GE, die lood-nederwaarts peril, word opgetild ennbsp;�'Sar boven gedreeven; en �t gaat dus metnbsp;^^^Qimen voort, tot dat het gekomen is aannbsp;dat is, tot op diehoogte, daarhetmetnbsp;Kolom G, die �er tegen weegt en �t voort-in evenwigt (laat.

Op welke plaats van de Kom men de BuisDenk-^ indompele, derzelver benedenlle opening jferWer ^ ontfangt altyd, naar welken kantzy ookking innbsp;S^keerd Haat, een zeker Vak of gedeeltenbsp;^ater, �t welk zylinks uitgedrukt wordt knie.nbsp;^�or de regtllandige Kolom, die �er op Haat,

�t welk zyn kragc zou oefFenen tegen de '''snden van de Kom ; gelyk wy in de zy-^''ikfeKolommen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en dg, doorderegt-

^andigeKolomi/l�gedrukt, in Figuur4. ge* F L. r. ^'en hebben. Het Water, dus in deope^�^�nbsp;Hngi van de Buis gedreeven door een Druk-, die in kragt gelyk is aan 'c Gewigtnbsp;Deei.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;linbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

VILLES, van de Kolom IK j klimt tot die zelflt;^^ D eVl, hoogte binnen in de Buis, en op de ze'^'nbsp;de wyze als in �t voorgaande geval pla^^^nbsp;had.

king^^*^ in �c Water gedompeld gehouden wordt, eenregteop �t oogenblik, dat men den Duim vannbsp;bovenfte opening vvegneemt, het Watebnbsp;dat voor derzelver onderfte openingMita�*'�nbsp;zig in �t geval bevinden van het Waterdeel^'nbsp;j; /j in Fi�'tmr^.. Het ruit benedenwaart*nbsp;op de regtdandige Kolom MK, die op d^�nbsp;bodem vaft ftaatrter zyden wordt hetnbsp;gehouden door de Zylinkfche Kolom�^�nbsp;o / e n oL, die op de Wanden van denbsp;ruften; en dewyl het egter door het gevvi�^nbsp;der nabuurige Kolommen no en ogedru^^nbsp;en voortgeperft wordt, vindt het zig g�'nbsp;noodzaakt om door de opening M van

Hand ontmoet, en in dezelve op te kli'�� men, tot dat zyn eigen gewigt, naarmaat^nbsp;van zyn hoogte toeneemende, eindelyk

en in Evenwigcismethetge\vigt,vri.LES door �t voortgepcrft wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

en Q^zyn twee Koperen banden of buis P L. i. op twee gaten in �t Rolrond Glaspas-^*^'nbsp;^�0de, van dezelfde wydte alsdieinB, ennbsp;^Oo gefchikc dat men ze met een zelfde Kurknbsp;^'^Ppen kan. Als men de Kurk in een dernbsp;*^fie Buizen plaatst, moeten de twee anderenbsp;'''eldigt en valt geflooten zyn.

VIILES.zaalc, als de voorgaande, en worde op^* dee'l 2;elfde wys ligtelyk begreepen. Dekragt�nbsp;zyUnks'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bodem van

�P' vder zwaar Lighaam doen zou , loodreg^ waarts, �'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ie

kanten heen, uit hoofde van de Beweegbaar' heid, Gedaante en Kleinheid der Watef'nbsp;deeltjes. Maar dewyl deezekragt haaroof'nbsp;fprong verfchuldigd is aandeZwaarte,nbsp;de Zwaarte, volgens haar natuurlykeloop'nbsp;ftreek, loodregt nc�rwaarrs werkt, hang'nbsp;de grootheid dier kragcaf van de loodreg'^nbsp;hoogte van�t Water, en wyktderhalvenlt;l^nbsp;Kurk niet, dan na dat het Vogttoceennbsp;kere hoogte in �t Glas geklommen is ; en^^^nbsp;zelfde hoeveelheid van Water zou hetnbsp;de Uitwerkzel niet kunnen voortbrengen�nbsp;indien men �t in een Glas goot, dat watnbsp;der was , dewyl de oppervlakte van �t Wai*^'nbsp;dan laager zou (taan, en de behoorly*'^nbsp;hoogte, om die kragt te doen, nietbere''nbsp;ken.

andere wyze, dan gelykdevalleLig- fch p ^l�ien, loodregt van boven naar beneden,

oelFande. Een vSchip, met een Ka fen.door-��'^fikogel doorboord, laat, dooreen gat in

OLntpcii#

, ''czynerzydengefcliooten. Water in, en'tTappen Zo �c niet cydig geflopt wordt, in ge- uii^VaLeanbsp;van volteloopen en te zinken, evennbsp;of het gat onder in den bodem van �t

, dat men ze vaftigheiden ftetkteg�' noeg geeft, oin de kragt, die �er�tnbsp;op doen zal, te kunnen uitllaan. Menhee^'nbsp;werken, jikwils geheeleLandflreeken zien overilr^'�'nbsp;men, en een menigte van andere droevig^nbsp;toevallen gebeuren, om dat men denbsp;ken te zwak gemaakt hadt, om da zylink^^nbsp;Perffing van �t Water eenkragcdaadigen^quot;nbsp;genoegzaamen tegenftand te bieden.nbsp;Zylinkfe De zelfde voorzorg behoort men ook

Keitjes �Werken, waar in de Stoffen, die meu�^* enAarde. (Qg gebruikt, �t zy om de kleinheid van

zei ver deeltjes, �t zy om den geringen^^� menhang, dien ze onderling metmaikand^*nbsp;hebben, min of meer als vloeibaar kunn^^�nbsp;worden aangemerkt. Als men, by voo^'nbsp;beeld, een Dyk opwerpt van Aarde,nbsp;Keitjes, of grof Steenzand, ziet mend�^��nbsp;zelven wel haafl aflforten, indien mennbsp;zyn zyden geen genoegzaarae hellingnbsp;Talus fchuinte, die men Afloop �oemt, gegev'^��nbsp;heeft; en de Muuren, die men om eennbsp;den Wal en Terras maakt, we�rftaan

Druk'

^f^kking, die hen uitwaars perfl:, niet ,V1I.LES. Wanneer roen zeeendikccen va�!gheid^-^AF-^efthy gezet, gefchikt naar de hoogte ennbsp;^�n byzonderen aart der Aarde, d�czebe*nbsp;buiten

^en Put graaven is eigenlyk niets anders ^(5, een gat in den grond te tnaakcn, �t welk periling,nbsp;^oodregc met een regten Hoek op den Genbsp;^�Steinder ftaat. Met dit gat, �c welkmenvanWa-een regtftandige Waterpypkanaanmer-is �t eveneens gelegen als met de Buisnbsp;ia Figuur Indien�er in de nabuur-P L. i.nbsp;^'^hap van deplaats, daar men graaft, eenig^^^�nbsp;^^ter is, wiens oppervlakte hooger ftaatnbsp;de bodem van de Put, moet hetzelvenbsp;in loopen, zoo lang tot dat bet in de Putnbsp;tot de zelfde hoogte geklommen is, en �ernbsp;^Us Evenwigt me� maaken kan. Dikwilsnbsp;gebeurt het dat men al vry diep graavennbsp;^oet, eer men een Aarde ontmoet, die vannbsp;^ienaart is, dat ze het Water doorlaat; dienbsp;�s net de zelfde zaak, als of men de glazennbsp;Buis van onze Proefneeming diepin�tWa-��ur dompelde, zonder den Duim, daar mennbsp;li 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haar

Vil.LES.haar bovenfte opening me� ftopt, �er aft� deelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gelyk de nabuunge Zyk^'

lommen, die door die diepe Indompeling zeer lang en daar door zeer zwaar geword��nbsp;zyn, het Water, zoo dra men dan den Oilin'nbsp;wegneemt, met geweld in de Buis opdry'nbsp;ven; op de zelfde wyze is �c ook dikwil� ^nbsp;gebeurd, dat een overmaat van Water d�nbsp;Werklieden op den bodem van een nieuw��nbsp;Puconverwagc verraftce, om datdenatun�nbsp;van den grond hen al te diep een toegao� ;nbsp;tot de Wel hadt doen zoeken, en derzelv�� |nbsp;Water eensklaps een al te vryen doorcogt gt;nbsp;tot in de Put gevonden hadt.

Vullen UitdeezeEigenfehapder Vogten, dat 2/ ; van Em door �t gewigt der nabuurige Kolomrn��nbsp;dtfornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en van beneden naar omhoogku�'

Podem. nen gedreeven worden, vloeit voort, dat men naar zyn welgevallen een vat, Emmct� inbsp;of wat meer van dien aart is, vullen kan ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

door hetzelve met zyn mond of opening ' fchuins in de Vloeiftof te houden , of w�inbsp;door hetzelve �er loodregt in ne�r te domp�' |

in te laaten; en deeze vrye keur isinVIl.LES Menigvuldige voorvallen vaneenbyzondere^^*^'nbsp;^�ttigheid. Ik zal hier flegts van een en�

O� het Water uit zeer diepe Putten opPerzel-haaien,bedient men zig zomtyds van twee^r^iUn ^�fners, die aan de enden van een Touw diepenbsp;^yn vaftgemaakt, dat om een Rad of Windasnbsp;^oopt, �t welk men omdraait, zoo dat denbsp;^�^02 Emmer daalt terwyl de ander ry il; hetnbsp;^sfteder tot nog toe bekende Werktuigen,

Myns oordeels, daar men zig in zulke ge-''allen van zou kunnen bedienen; in geval-1 naamelyk, waar in een al te groote '^��Pte het gebruik der Pompen zeer be-^Waarlyk zou toelaaten. Maar dewyl dee-Emmers doorgaans ongemeen groot zyn,nbsp;trien dikwils genoodzaakt is hen in denbsp;^^'�gte te doen winnen, �tgeen ze verliezennbsp;boeten in de wydte, om zig naardemid-'^silynder Putten tefchikken: verkieft mennbsp;Meeft al, dezelve te vullen door hun bodem,nbsp;maakt 'er ten dien einde een of meer Klep-Ii jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nen

VIl.LES.penin, die�er�c water vry haten in komeD� PEEL. �tuitloopen beletten.

Alle Gedeelten van een zelfde Vogt. Jlaan met malkanderen in Evenwigt, �� zy in ee^nbsp;enkeiyit, �t zyin verjcbeiden, die gemeett'nbsp;fcbap met elkander hebben.

Vogt ko- zal ik �er by voegen, dat ik hier door �c woord lommen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eygf, gelyke, even grooce en in alh

opzigcen gely kvormige Vakken of Klompen Vogts verfl;a;want dewy] de ftofdeeltjes vaDnbsp;een en �t zelfde Vogt, naar maacevandes-zelfs meerder of minder vloeibaarheid, vannbsp;aart veranderen, zouden �er gevallen kuQ'nbsp;nen voorkomen, waar in de gancfche Klompjnbsp;fchoon van �t zelfde Vogt, overal geen eeO'nbsp;paarige Digtheid hadde; en in zulken ge*nbsp;val zou men dat Vogt niet als Gelykflagtignbsp;moeten aanmerken, maar alszamengefteldnbsp;uit verfcheiden ondereen gemengde Vogteo-Oirzaak Indien men derhalven veronderftelt, dat

alh

(Je gedeelten van een Vogc malkanderen VILLES, ^olkomen gelyk zyn, zoo als mennbsp;^efc om te denken, dat zy in de ro^^^^^vandatnbsp;'^Ogtenzyn, zeg ik, dat ze onderling tegen Eyen-�lka�r in Evenwigt ftaan, of datzezigbe*^ ^ �nbsp;'^egen moeten, zoo lang tot dat ze totnbsp;Uaat geraaken; omdat ze allen met ge�nbsp;^ykekragi en begaafd zyn: want de kragt,nbsp;een iighaam bezit om te vallen, is nietsnbsp;�^ders, dan die Neiging, die hetnatuurlyknbsp;^^eft tot vallen, en de Hoeveelheid vannbsp;die liL't bevat. De Natuurlyke Nei�

S�Qg tot vallen is in allen Ligbaamen even �^ooc, gelyk wy in de voorgaande Lesbe-''^eezen hebben; en in alle gedeelten van eennbsp;S^Wkflagtig VogcisdeDigtheid, gelyk wynbsp;'�eronderftellen, en ftofshoeveelheid de zelf-s en kunnen derhalven de bovenfte laagennbsp;^er Vogtdeeltjes, de laagen, die onder haarnbsp;^yn, niet verplaatzen, dewyl deeze evennbsp;''Ss' kragt gebruiken kunnen om te blyvennbsp;daar zy zyn, als de andere kunnen oeffenennbsp;�tn�erhaaruicteftooten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R ftd

VII.LES.dac ik �er egter hier door eeoige andere be* wet'ging zou willen uitfluiten, dan die al'nbsp;leen, dewelke Uit een overmaat van zwaar'nbsp;te van �t eene gedeelte boven het ander otit'nbsp;ftaat. Verlcheide Natuurkundigen bewe�'nbsp;ren, datde Deelcjesder Vogtenin onopho�'nbsp;deiyke beweeging zyn. Indien ze 'er di^nbsp;beweeging door verdaan, welke doornbsp;warmte en vuurdeeltjes in alle LigbaameOnbsp;veroirzaakt en onderhouden wordt; is �t nietnbsp;wel mogelyk hun �t Stuk te betwiuen? cOnbsp;wy zullen elders doen zien, dat zulk eencnbsp;beweegingzeer wel met het Evenwigt, daafnbsp;wy hier van fpreeken, beftaan kan; maatnbsp;wil men dat het een zekere hoedanigheid is�nbsp;de Vogten als Vogten uit hun eigen aart eonbsp;byzonderlyk eigen , dan m.oet ik bekennensnbsp;dat ik geen een eenig�Verfchynze] kenne�nbsp;dat my verpligten zou 'om dergelyk eenenbsp;Onderfteiling aan te neemeu: en zondernbsp;goede redenen, dunkt my, behoeft men geennbsp;daadelyke, geen werkelyk akyd plaats heb'nbsp;bende Beweeging te veronderftellen, daarnbsp;eene Beweegbaarheid van die zelfde Deeltjes,

Mes, welke oiibetwiftbaar is, voldoen kon. vil.LES 33C ons tol de Proeven van ons Voorftel**

V. Proefneeming.

een omgekeerdenHevel, zooalshyin px,. 2, ^^iuur 6 afgebceld ftaat, giet men eenig ge- �'nbsp;^leui-dVogt, VVater, Wyn, Kwikzilverofnbsp;^ets dergelyks: en zet het Voetftuk opeennbsp;quot;^afel of Vlak, dat volkomen waterpas ftaat.

Als het onderfte gedeelte van den Hevel Vogte� hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;klimmen

^ k- vol is , en �er zig in een der Armen een beide i^olom van Vogt verheft, als A B,oeffentdeArmennbsp;oezelve haar kragt, met haar Gsvvigtwer- onige-i'snde, op het gedeelte BC , datbeweeg-^e^^rdennbsp;is , en trage het in den anderen

dergelyke Kolom CD, die even zwaar i�� en bygevolg dezelfde kragc kanoeffeD^^�'nbsp;Dewyl dan de Kolommen ABenCD,nbsp;beide even lang zyn, elkander wederzy^^*nbsp;ophouden, mag men �er uit befluicen,nbsp;de gelykvormige gedeelten van eennbsp;Vogtmet tnalkanderen in Evenwigc ftaan.

F L. 2. De Pyp E F, Figuur 7, opent door middc* 7� van een Kraan, die in derzelver midden i�*nbsp;de geraeenfchap tuffchen het groocenbsp;G H en de regt opgaande BuisE l.DeezeBU�^nbsp;is in E ingcplant opeen wyze, dat mennbsp;haar uit kan neemen, en een andere innbsp;plaats zetten , gelyk, by voorbeeld ,nbsp;Buis K, die fchuins opwaarts gaat, ofnbsp;Buis L, die verfcheide Bogten heeft.nbsp;vult het grooteGlas meteenig gekleurdVo�*'nbsp;tot aan G H.

Zoo dra men de Kraan omdraait, om de S^'neenfchap tuffchen het groote Glas en denbsp;op gaande Buis EI te openen, klimtnbsp;Vogt �er in op tot aan 1. En dit Uit-^^tkzel gebeurt altyd eveneens, �tzydenbsp;�isregtzyenloodregtfta, �tzyzefchuinsnbsp;bogtigzy.

^Is men het Weegen en deZvvaartewer Vogten �'^8 der Vogten in Glazen of Buizen, dieg|j^��nbsp;^^derling gemeenfchaphebben, metelkan-booginnbsp;^^fen vergelyken wil, moet men niet denbsp;�lOeveelheid van �t Vogt, in �t een en'tan-meennbsp;Glas begreepen, maar alleen de Kolom- ^eb^gn ^nbsp;malka�r vergelyken, diemethaarzondernbsp;in�t gat der gemeenfchap tegen elkandernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yorn*

ftaan. In onzeProefneeming, by voor-enftar^y ^eld, is �t het gat in den Sleutel van dejquot;g�� 'nbsp;''^an, dat de maat maakt van de voetennbsp;Kolommen, en hun grootte bepaalt: en

is, kan �er nooit, hoe groot een menig'* van Vogt �er ook in�t grooce Glas zynnbsp;meer dan een enkele fcheut Water zynnbsp;die dikte, dat ze door hetgatzoukuaD^��nbsp;die haar krage in�t zelve kanoeffenen- �nbsp;�t ander Water peril op den bodem'vaDnbsp;Glasof tegen deszelfsfchuinzezyden.nbsp;mand, derhalven, moet het vreemd voof'nbsp;komen, dat een kleine Waterkolomnbsp;drukking van �c grooce Glas in de Buisnbsp;opweegen, en �er niet hooger inklimt*^�'*nbsp;tot deoppervlakte GH.

Indien de opgaande Buis 11 egts een enk�' fchuinze en gelykvorroige fchuinte, als K,nbsp;en bogtinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchuinsheden en bogten heeft,

L, zal �er een groocer hoeveelheid van vereifchc worden, om met de Periling gt;nbsp;uit het groote Glas komt, Evenwigt tenbsp;ken. Want alle Lighaamen, dielangs^^^nbsp;fchuinte van hellende Vlakken metnbsp;zwaarte werken, verliezen door die fchui^*nbsp;heid een gedeelte van hun gewigt; en

�P Afftand van 40 ofjoMyleo�quot; �t rond geen Bergen van die hoogte keD^^'nbsp;zulks isegtergeengenoegzaamereden,

Voor- ^ Indien men onderneemen wil om het malcen ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�^iddel van zyn eigen zwaarte,

van Wa. gens anders heen te leiden, moet men dingen S^lyk men ligtelyk befpeurt, niet mecnbsp;hope van een goeden uitflag vleien, zo�^^nbsp;plaats, daar�t Waterzigbevindt,laagef**'nbsp;dan die, daar men �t brengen wil. Het 2^'�nbsp;zelfs nog niet eens genoeg zy n, dat denbsp;plaatfeu waterpas lagen , dewyl �er noo^'nbsp;wendigeenige helling en fchuinte moetzy'��nbsp;om den weerfland der Wryvingen teov^*^nbsp;winnen. Dit is ook de reden, waaromnbsp;doorgaans, in alle Waterleidingen, innbsp;Buizen en Leipypen, in Griften en Tog'quot;nbsp;graaven; waar in men Afloop vannbsp;brengen wil, op elke Toife of 6 voetennbsp;I Lyn helling maakt.

^ater brengen zal kunnen, daar men , ^^^en wil, fchoon men genoodzaakt is, omnbsp;^elve langs plaatfen te doen loopen dieWater-'^Selyk laager zyn dan die, daar men het^^^ Pary*.nbsp;te brengen,[ZO deeze bedoelde plaatsnbsp;een mindere hoogte hebbe, dan denbsp;daar men het uit afleidt. Het Water,nbsp;^*'*'gdoorPar;yx verfpreidt, in de Tuinen,nbsp;in de Huizen der Stad geleid wordt, datnbsp;Zelfs ten dienden gemak der Bewoon-tot in de vertrekken doet opklimmen,

'^'^ptdoor buizen onder de Steenen in de , ��^atenbegraaven; maar de plaatzen, daarnbsp;^Vn oorfprong heeft, zyn de eene of denbsp;^^dere openbaare'gebouwen, de Vergader-

�akke

^dev weet, dat deoppervlaktederVog-pa^sd�^_ Van welke gedaante ook de Vaten zyn 2^

Want indien de Kolommen GM , Oϒ� HN , op de hoogte van MN, daarzy^^^nbsp;wanden van �t Glas ontmoeten, onderli��^nbsp;tegeneen dezelfdekragtdoen, enelkao^^^lnbsp;even hardperffen, moerenzy, vandaar^nbsp;te rekenen, dewy! ze uit een endezelf^*^nbsp;StofFe beftaan, ook noodwendig vannbsp;zelfden omtrek, dezelfde langte zyn,en h^�

\ zelfde Lyn GH raaken: waar door ze ^ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' Ie met malkander een Waterpas vlak

Is eigent- Maar dit Waterpas vlak, 't welk ons rond�^'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der Vogten vertoont, isH^^'

zodanigop�t uiterlyk aanzien.Want als ^ een oppervlakte van een merkelykeui'�

tree

ofhy weec wel dac men de Maden VIi.LES. een Schip, dac uic Zee opkomt, eerder^�^^^quot;nbsp;dan het Lighaam van d Schip zelf; even ^ ^nbsp;men, wanneer men een Stadnadert,hetScliipnbsp;Torens en de Daken der Huizen ontdekt,

aante van de oppervlakte der Zee denge-^'S'^draal, die van �t Lighaam van�t Schip bet oog van den aanfehouwer loopt,

En zeker, indien de Waterkolommen,PI. 2. uit de Zeeiszamengefteld, uit kragf^'^�nbsp;haar gclyke en eenpaarige Zwaarte, haa-Toppunten a, �, c, alle even ver verwy- Verhe-^quot;�'d moeten hebben van het Middelpunt der

d, �t welk het algemeenMiddelpunt^*^' ''an alle zwaare Lighaamen, kunnen zenbsp;^�8 onmogelyk in zulk een order en geftal-K k 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te

VILLES.te fchikken , dat zy het vlak door ef vef' i beeld, zouden vormen, maar ze

U � � L*

noodwendig een Bolronde oppervlakte HiS** ken, die haar Middelpunt in d heeft.nbsp;Figuur 9.

Uit dit Evenwigt der gedeelten van�^^

hoogte nbsp;nbsp;nbsp;zelfde Vogt volgt ook eindelyk,

van�t uien van verfcheiden Vaten of vergaderba^^' Vogt innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

de��ne nbsp;nbsp;nbsp;Vogten, die met elkanderen

Wantzomen VogtgietindeBuisEI,. Zal .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Vogt m

Kk 4

Be F�ogten perffen, zoo Loodregt als Zylini^' niet naar maate van bun Hoeveelheid^nbsp;naar maate van bun Hoogte boven betnbsp;Urpas Vlak , en van de groot te van den 3^'nbsp;dem of Vlak dat bun ValenPerjfing�we^^'nbsp;Jland biedt.

Dit wil zeggen, dat zoolang menalty*^ dezelfde hoogte, en den zelfden Bodemnbsp;.een V^at behoudt, mendeszelfsgedaantenbsp;Ruimte of tnho�d naar welgevallen kan vef'nbsp;anderen; der maate, dat een zekere HoS'nbsp;veelheid van Water, by voorbeeld, 200^^nbsp;300 maal meerder of minder kragt zal doeD�nbsp;naar dat de wyze is, waar op men �t werk'^��nbsp;laat. Een voorftcl, dat vry wonderfprc^'nbsp;kig luidt, dog egter ontwyfFelbaar zeker i��nbsp;en van zoo veel te grooterbelang, orad^^nbsp;het invloed heeft op genoegzaam alleWacet'nbsp;loopkonftige Werktuigen,

^^'punt der Beweeging van de Hefboomen, dc Vorken der Pilaartjes, tot het Middel*nbsp;haarer kromte hebben.

'^P den bodem van den Bak ftaat een yze -Hrievoet, die een Metaalen7?o/rondfiuk Cylindre ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ van binnen hol, een Zui-

VILLES, ken, de Yzeren Drievoet en �c RolrOi�� deel'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Metaal, worden ini^/gMwr ii.afzond�^'

Fig,

12. zen, mUgmrio. 12en 14vertoond, gezet, die van onder met een Koperen ba'��*nbsp;belegd en van boven met een ruimnbsp;voorzien zyn. Deeze Glazen zyn alleev^^�nbsp;hoog, maar hun gedaante en Inhoud, gel}'*'nbsp;men ziet, verfch�t zeer.

Als een van deeze Glazen op het Roli'O'�'^ (tuk is vaftgefchioefd, gelyk by voorbe^^^*nbsp;in Figuur 10. isafgebe eld, heeft men tw^^nbsp;Gewigten LenM, die,aandeHefbooin^'�nbsp;H en G va�gemaakt en dezelve naar omnbsp;doende zakken, den Zuiger loodregc na^^nbsp;om hoog trekken door middel van eenMecaa'nbsp;len roede N en een dubbele Koord, die, io ^nbsp;en H vaftgehegt, door een gat in �c D war*'nbsp;(tuk E F gemaakt heen loopt, en aan de ro�'nbsp;de verbonden is.

zeo

j ��iiicen voorzien, waar aan men�tRol-vii.leS,

ftuk van Figuur ii.ter zyden,en varip

een der Glazen, daar we van gefproo-

hebben, vallmaakc. Op den Bodem van

^lantaarntje (laat het Katrolletje O,daar

Ketting overloopt, die den Zuiger vat,

^SDzelvea daar door met de Roede ver-0]^^.

zoo dat, alsditganfcheduszamen-^eld op (jeo yzeren Drievoet in den �aknbsp;�ti,

^eBak A B is met Lood bekleed; de yze-ftukken zyn gevernisd: tuflchen de ^hroeven legt men ringen gevet Leer: denbsp;''�^�ger heeft zoo vry eene beweeging ennbsp;-t zoo weinig wry ving als eenigzins mo-^�Hkis: degewigtenLenMzyn tweeEm-of Schaaltjes van ��n Balansjdaarnbsp;naar welgevallen min of meer gewigtnbsp;indoen ; en by K heeft men een zoortnbsp;Kraan gemaakt om het Water telaaten

Vit

Fig.io. nbsp;nbsp;nbsp;Werktuig gcplaacll te hebben,

Water vulc, en de Gewigcen L enM^�� fchikt dat zy den Zuiger ter naauwernbsp;opligten, zal men dit zelfde Uitwerkzclh^-quot;nbsp;flendigin alle gevallen zienftand grypen,^'nbsp;fielt men in plaats van �t Rolrond Glasnbsp;andere Glazen van Figuur 12 en 13,nbsp;lohouden �er zeer veel van verfchillen,nbsp;het Werktuig.

Die zelfde Gewigten zyn daar en bov^� noodig en genoegzaam teffens, omhetzc*^�nbsp;de �icwerkzel voort te brengen, alsnbsp;op den yzeren Drievoet de Stukken plaatf^�nbsp;die in Figuur 14 Haan afgebeeld, en �ernbsp;ter ingiet tot dezelfde hoogte als innbsp;voorgaande Proefneemingen, namelyk,nbsp;onder aan het Dwarskatrolletje O afg^r�nbsp;kend.

^�beweegen, moeten �ertweezoorten vanvil.LES^ ^^�rflanden overwonnen worden, dienbsp;wry ving naameiyk in het Rolrond ftuk ,

De eerfte kan aan geen merkelyke maate ^^^'andering onderhevig zyn, als mennbsp;^oefneemingen ftraks na malkanderen en�tzyLood.nbsp;^Ster ��n doet, dewyl het dezelfde Zuiger,�'^8^�nbsp;hetzelfde Rolrond ftuk blyfc. Indien mennbsp;^arhaiven niet genoodzaakt is om de Gewig*nbsp;te vermeerderen, en dezelve ook geen-mag verminderen, wanneer men of hetnbsp;^'^^otfte of het kleinfte van dedrie Glazennbsp;^^hruikt, behoudens dat �er altyd hetWaternbsp;fta tot dezelfde hoogte^ kan zulks ner-anders van daan komen, dan om dat denbsp;'^'^gten , gelyk wy in ons Voorfte! zeiden, opnbsp;bodem van de Vaten, daar ze in zyn,

^��gen en perflen, niet naar maate van hun ^eveelheid, maar naar maate van de groot-'^an den Bodem, en hun eigen loodregtenbsp;^�ogte.

dewyl �er, om den Zuiger Waterpas�tzyZy-te trekken, even veel kragtvereifchc

wordt als om denzelven met een gelyke heid van Water loodregt opteligcen .is*^'''nbsp;eenbewys, datde Zylinkfche Perffingnbsp;Vogten in kragt gelykftaatmetdie, well�dnbsp;zy, op dezelfde hoogte zynde, Loodregtnbsp;derwaarts ocfFenen.

Deeze Verfchynzels, hoe wonderbaar ons ook mogen voorkomen, zyn doornbsp;Proefneemingen, daar wy van fpreeken, oi��nbsp;betwiftbaar beweezen maar zy zynnbsp;niet verklaard. Zo het nuttig is, datiP�quot;

der moeite waardig, dat men �erdeoorz^� ken van kenne. Om dezelve zoobevatb�^^nbsp;als mogelyk is te ontvouwen, zullennbsp;ftuk voor ftuk onderzoeken, hoe de zaak'�nbsp;yder der Glazen toegaat. Laat ons vannbsp;eenvoudigfte beginnen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

De Rolronde Klomp Water, diezig'� Glas IKN bevindt, kan optweederleinbsp;zen worden aangemerkt: of als een Bonnbsp;van kleine Kolommetjes onder een

k-an'

j^^'^deren geftapelt. Figuur 15 geeft�fit een vii.leS.

^okbeeld van. Op welk een wy ze men ook _* *�-^ *aaic begrype, �tisvafl:enzeker,datnetp^_

a ib belaaden is metdegeheeleSotnF/g. 15.. die Kolommen of Schyven, en dacnbsp;zoo dra men�c gewigtweet van��nenbsp;''delven, ook hetgewigten zwaarte weemal van denganfchen Klomp, om dat denbsp;j '^otte van het Voecftuk hetgetalderKo-^^�^nien aanwyft, of, zo men wil, omdatnbsp;hoogte van �t Water boven het Voetftuknbsp;geeft van de Ronde fchy ven- Waarnbsp;y ''olgt, dat de Vo gten in een Rolrondnbsp;of Glas dat loodregt op het Waterpas

en welks Doorfnydiog langs de 1(1 �gt;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 de Vorrn

baar maar alleen va de Lighaamen waren, � ghbgf ikki, by voorbeeld, ziet0360*^^'nbsp;die ganfeheKlomp op de wanden van�clt;5i^*nbsp;ruften, en de Bodem cd niet meer tedr^^nbsp;gen zou hebben, dan delaatfte oneindignbsp;ne fchyf.

^7- die van de twee andere glazen? Daa*quot; kleine Kolom 72 n hier de eenigfte is die

r. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. �eel.

^^ffiing te Jyden hebben, begrypt men lig-Druk-dewyl zy een gedeelte van de vloei-^of, die Zwaarte heeft, draagen; endoorinVogteri �hiddel van Figuur 4 inPLAATi hebben-''^e verklaard, hoe niet alleen deezegedeel-^^0, maar ook nog alle de andere alsp, /gt;,

2gt; qy aan die Periling deel hebben j maar ^at die gedeelten even fterk zouden geperfl:

'borden als het gedeelte�, is een zaak die �^en bezwaarlyk bevatten kan. Men zietnbsp;, �t is waar, dat de Kolom��, doornbsp;*^iddel van de Bolletjes, die ze uit hun plaatsnbsp;^fagrteverfchuiven, haar Perffing in oen innbsp;9 moet me�deelen; maar dewyl de kragt,

�en fchuinzekragt is, en alle fchuinze krag-^^0 by een regtftreekfche m vermogen te ^ort fchieten en altyd zwakker zyn, zounbsp;^et in den eerften opflag fchynen , dat denbsp;Perffing in o en in 5 nimmer de Perffing,

VII.LES. Men moet ook met �er daad bekennen, deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volgens ftrikce regels van BetoO'

ging beweezen is, dat ze die Perflingvol' ^eeld' J^oroen cvenaare. Maar by Ondervindingnbsp;dier won-en Proefneeming is �er geen het minfte ver*nbsp;Pchil in te vinden, en men zal gemakkeiy�*'nbsp;de Vog- kunnen begrypen, dat hetzelve, zo�erie^*nbsp;is, oneindig klein moet zyn, indien men oPnbsp;deeze twee zaaken agt geeft. i. Dat de Stof'nbsp;deeltjes van deeze Vogcen of vloeibaare Lig'nbsp;haamen ongemeen klein zyn. 2 Datzyel'nbsp;kanderen nu van zoo naby niet raaken, al*nbsp;wanneer de oorzaaken, daar de vloeibaar'nbsp;heid uit ontftaat, geen plaats meer hebbeO-Met behulp van deeze twee Beginzels,dunli�'nbsp;my, zou men dit Verfchynzel oploffei�nbsp;en �er een aanneemelyke Reden van geeveOnbsp;kunnen. Want indien de Stofdeeltjes vaDnbsp;deeze Vogten oneindig klein zyn, zoudaafnbsp;door, al waren ze niet meer dan een oneifl'nbsp;dig kleine ruimte van elkanderen af, de wet'nbsp;king van een dierDeeltjes, tuflehen tweeafl'nbsp;dere voortgeperfl:, oneindig weinig fchuins inbsp;dat is, genoegzaamregtftreeks worden. Zi�

daar

geen ditDenkeeld nogwaarfchynlyker^*^^^quot; l^^^kc, is dat de zylinkfche Perffiogj diep^^nbsp;de Vogtenniet merkelyk vande loodregnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8.

^6 verfchiit, ongelyk minder is in dikke en Stovere Vloeiftoffen, gelyk Zand, kleinenbsp;^sadjes, Buskruid, Hagel en dergelyke, ennbsp;'^at dezelve allenskens kleinder wordt, ennbsp;^�Ddelyk te eenemaal verdwynt in Stoffen,

^�2 tiit den ftaat van Vlietbaarheid tot dien ^an vafte Lighaamen overgaan� Dit komtnbsp;^Qgetwyffeld daar alleen uit voort, dat denbsp;^selcjes zig dan nader by ��n voegen, totnbsp;Stover Deeltjes zamenloopen en vafl; klee�nbsp;endatzy in plaats van langer te wer-gelyk het Bolletje r op detweeande-Bolletjes werkt, die het aanraakt* eennbsp;^'^huinzer zoort van werking doen, gelyk dienbsp;het Bolletje 2.

De Proefneemingen,die we zoo aanftonds pompen* hebben opgehelderd, geeven ons natuurly-wys aanleiding om iets van de Pompen iQnbsp;LI 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zeg-

VII.LES. zeggen. Zy zyn van alle VVacevloopkonftf' ge Werkiuigendeallergemeenfte,dagely*^*nbsp;overal in gebruik,en van de wyduitgeftrekC'nbsp;fte nuttigheid. Heczalder halven niet oO'nbsp;gevceg�yk zyn,dat men ten minften de voof'nbsp;naamfte ftukken kenne, daar ze uit zameO'nbsp;gefteld zyn ; deGrondbeginzelen, waarDaSfnbsp;men derzelver Afmeetingenen Evenredig^nbsp;grootte regelen moet, en op welk eene wy'nbsp;ze men zig van de kragt, die men gebrui'nbsp;ken wil, moet bedienen, om doorderzel'nbsp;ver middel den we�rfland vande Vloeillof�

die men optrekt, te overwinneo; op men, door zyti eigen inbeelding mifleid gt;nbsp;naar geen yuele Hirflenfchim zoeke, of 2'^nbsp;d�orde valfcheBeloften bedotten laate va�nbsp;Menfchen , wier natuurlyk Vernuft nietg^'nbsp;noegzaam verligt en befchaafd is door oH'nbsp;derwysen kennis van weetenfchappen.nbsp;Derzel- De voornaamlle Bukken, daar een PornPnbsp;verZa- uit beftaat, zyn doorgaans een hol RolroO^^nbsp;menftel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gelyk ABofCD, meert alvanMS'

die men �er beurtelings van�t een tot het VILLES, ^oder eind in op en neder doet gaan door^-^^^^�nbsp;*hiddel van een Steel, G, L; aan wiensnbsp;boveneind de Beweegende kragt; of onmid-^elyk werkt, of ook wel roet behulp van eennbsp;^f^fboom als in I; of van eenig ander der-gelyk \j\,rerktuig: een opgaande Pyp, K, L,nbsp;het Water leidt, en tot de hoogte brengt,

'^^ar men �t hebben wil: en eindelyk de ^^i^Pjes, Schotdeurtjes, ook wel het Hart van Valvulesnbsp;Porno genoemd, die het Water naar dennbsp;'^'^nen kant door laaten, dog hetzelve be-'^ften naar den anderen kant weer terug tenbsp;^^eren, gelyk men op de Bodems van denbsp;^v^tee Rolronde Bukken B en Dzig verheel-moet.

Men kan in�t algemeen de Pompen, uit Zuig en zoo aanftonds gemelde (lukken zaraennbsp;�6fi:eld, in twee zoorten onderfcheiden: innbsp;^^igpompen, naamtlyk, en Perspompen, van^spjran-eerde zoort zullen wy bier niet fpreeken sfg,jte�nbsp;dat men, om derzelver werking wel tenbsp;^^grypeojeenigeEigenfchappen van deLugcnbsp;^'^nt te kennen, daar wy tot nog toe nietsnbsp;LI 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

me�

^2 eerfte maal door hem heen naar boven , wordt'nu door zyn optilling hoogernbsp;�Pgevoerd: dus krygt men eindelyk, nanbsp;^�^i'haalde flagen , de ganfche boven Pypofnbsp;'Opgaande buis L voi Water; en �t geen mennbsp;^an n�g verder Pompt, loopt �er uit,en dientnbsp;^ot gebruik. In de andere Pomp CD , wiernbsp;S^ofch Lighaam te eenemaal onder Waternbsp;ftaac, valt het Water van zelf door zyn ei-Zwaarte van boven in het liaande Stuk,nbsp;by C, en loopt door den Zuiger heennbsp;P^ar beneden om die plaats te vullen, die hynbsp;'^�'der zig open Iaat, als men hem opligt; ennbsp;'quot;anneer men hem dan we�r naar benedennbsp;'^'��kt, fluit zig het gat, daar hy me� doof-*^oord is, door middel van een Klepje on-aan zyn Bodem by D , en het Water,nbsp;^at zig daar bevindt, wordt in de Pyp Knbsp;S^perft, daar het niet weer uit vallen kan,nbsp;dat �er onder aan een ander Klepje is,nbsp;^3t het keert en ophoudt. Dus raakt dannbsp;LI 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ook

522 De Wate rw^eqivUNB*,

VILLES ook eindelyk door herhaalde flagen van deel Zuiger dc ganfche opgaande PypKvol,^�nbsp;geeft op die hoogte, daar zyeindigt, ha��nbsp;Water uit.

In beide deeze Werktuigen valt de weef' ftand, die uit het gew7gt van�t Waterdalnbsp;men optrekt, ontftaat, en dien men ovel'nbsp;winnen moet, niet zeer rooeielyk te berek*-�'nbsp;nen. Want volgens de voorheen geftaafd�

die

Grondbeginzels, en de Proefneemi ngen we tot derzelver bekragtiging deeden,nbsp;men altyd, welk een vorm en gedaantenbsp;Waterkolom ook aanneeme, de juifte waai'nbsp;de van derzelver Periling en Zwaarte vi'�'nbsp;den, als men de grootte van haar Voet ftuk�nbsp;dat hier de Bodem van den Zuiger zelf 'nbsp;met de loodregte hoogte van de opgaan^''nbsp;Pyp vermenigvuldigt. In de eenevano�'�nbsp;ze twee Pompen rufl: en drukt bygevolgnbsp;Waterkolom op den Zuiger, dien men op'nbsp;haalt, in de andere biedt zy w��r Hand teg��nbsp;den Zuiger, dien men om laag ne�rftoot;nbsp;beide deeze werkingen komen ten vollen ^Pnbsp;�� uit, en vereiflchen beide dezelfdekrag^'

yils

Als

^terkolom, daar hy het Voecftuk vanuic-twintig Ponden den Voet weegt, indien de opgaande Pyp 20 Voeten

�Os wyd, de ganfche vSom van 't gewigt, op of tegen den Zuiger ftaat, 20 ver-'^enigvpldigd met 20,datis40oPonden be-^raagen; even als of de Waterkolom over

vaneea naauwe Buis, met betrekking beider iDfi�ud en de Waterkolom die�er i*'nbsp;bevat kan worden, die van een wydcfnbsp;grootte te boven gaat.

Dewyl een zeer dunne Vogtkolom, ze in een groot Voeeftuk en wyden Bodc^nbsp;uitloopt, een Iterke Perfling kan oefFenC^'nbsp;moet men zig niet verwonderen, dateeni�^nbsp;weinige Pinten Water, wanneer zeine^��nbsp;zeer langeBuiS loodregt op hecBomgatnbsp;een volVat kunnen doen berftentwantdiclv��nbsp;lomdusdeganfcbe wydte van�t Vat totb^^^nbsp;Voetftuk hebbende, krygc daar door deze'^'nbsp;de kragt van Perfling , als of ze overnbsp;ganfchelangte, tot boven toe, vandezelf^*^nbsp;wydte en Middellyn was. Maarnbsp;hen, die mogelyk nieuwsgierig raoete zy�nbsp;om dceze Proef eens na te doen, voornbsp;waarfebuwen, dat degewoone Vaten,nbsp;in men te Parys, en daar omflreeks,nbsp;Wyn gewoon is te doen, een merkelyk gro^nbsp;ter tegenlland bieden kunnen, dan men de�nbsp;ken zou. Met Buizen van twintig Voel��'nbsp;hoog heb ik zomtyds te vergeefs getragc

Okshoofd tedoenberften. Ken geheel VILLES. ^shoojFd berft ligter, om dat het een ruinbsp;en breeder Voetftuk aan de Watcrko-geeft,

^Cgt;e Uitloop der Vogtenuit Vaten doorDefneL Peningen, onder de Oppervlakte der Vognbsp;en van ��n en dezelfde wydte, gefchiedt pendenbsp;Veel fnelder, naar maate dat het Vogc^��gj�fnbsp;'^^ger boven �t gat of opening ftaac, om van hunnbsp;het gedeelte van de Vloeirtof, die �ernbsp;'''erkelyk uitloopt, door de Zwaarte van een te.

Veel hooger Kolom geperft wordt. Die reden waarom de Waterfprongenzoonbsp;hooger fchieten en meer Water uitwer-naar maate dat hun Verlaat - of Verga-^''hakken hooger boven dezelve zyn ; en denbsp;Xte van den Sprong ook afneemt, naarnbsp;dat die Bakken beginnen ledig te wor-Hier uit fpruit ook voort, dat een

''ormig is, als een Rol, by voorbeeld, Kantzuil, ofdergelyke, op hun Voet-CyhWrenbsp;ftaande, en dooreen openingin�tzel-'^'*''�**nbsp;het Water laatendeukloopen, nietinge-

VILLES, lyke cyden gelyke hoeveelheden van Vog*' verliezen ; un �c Water dus in dezelve

eenpaarigen regelmaarig zakt. De hoeved' heid van Vogt, die zy in yder bepaaldennbsp;verliezen, neemt af, en wordt allensk't��*nbsp;kleinder in dezelfde evenredigheid alsnbsp;hoogte van �t Vogt afneemt, en dcszelfs op'nbsp;pcrvlakteallenskensdaalt: hierom is�took�nbsp;dat men in de openbaare en ten dienft va��nbsp;�t Algemeen gefchikte vergaderplaatzen val�nbsp;Water, zorg moet draagen datdeBakkeo�nbsp;waar uit het verder naar de Wooningen v^Hnbsp;byzondere Perfoonen volgens vergunnif^nbsp;wordt afgeleid, altyd even vol bly ven.

Zandloo en de Huis en Zakuurwerken zoo algem��'� in gebruik raakten, was men meefl al g�*nbsp;woon den tyd te bepaalen door middel v3^nbsp;den loop van �t een of �t ander Vogt, ^nbsp;Vloeiftof. De Water uurglazen en Zandlo^�*nbsp;perszyneigentlyk niets anders, daneen��'nbsp;menttel van twee Glazen, waar van�tee�nbsp;gedeelte binnen zekere bepaalden tyd zV�

^ater of eenig fyn Zand ofander Poeder in vii.lES. t ander overgiec, en dus leeglooptnbsp;^ergelyiee zoorten van Werktuigen kunnennbsp;�ooit tot den uiterften trap van volmaaktheid gebragt worden, om dat de fnelteMnbsp;''an den Loop in �t algemeen niet alleen afhangt van de loodregte hoogte van de Vloei-hof, daar we hier eigentlyk van fpreeken,nbsp;die men gemakkelykzou kunnen meeten;nbsp;�iaar daarenboven ook nog van de grootheidnbsp;der Wry vingen, van den trap der Vloeibaarheid en der Digtheid der StoiFen; zaaken,nbsp;die allen verandering en onregelmaatigheidnbsp;'Onderworpen, en zeer bezwaarlykzoudennbsp;quot;atevorfchen en te hepaalen zyn.

de Zwaarte en het Evenwigt van ver-Scheiden V^gten , die in Digtheid van elkanderen verfchiUen.

�t begin van de eerfte Afdeeling hebben Denk-een denkbeeld van de Vogten in �t al-

een hoop en verzameling van zeer kldne''^* D � E Linbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j.f.

te Lighaampjes, ongemeen hard vana�'^ der^of*^ zonder onder�ngegemeenfchapen verb�quot;nbsp;minder nriec malkandercD, eik opzigzelven

fing cefFenende. Alles wat wy, om duide'5' te doen begrypen hoe twee Vogten van^^^quot;nbsp;fchillende Digiheden in ��n en�tzelfde^'^nbsp;of Vat op elkander werken, by deeze

fchryving rog hebben te voegen, is die kleine vade en harde Lighaampjes,nbsp;uit alle Voeten beftaan, zelve een Verzab�quot;nbsp;ling zyn van nog fynder Deeltjes, zeernbsp;en met een fterkenzamenhangonderling�quot;^nbsp;malkander verbonden. Dewy] de Digtb*^nbsp;van deeze kleine Hoopjes of Verzameliol^quot;'�nbsp;van die fyne Deeltjes grooter ofnbsp;moet zyn, naar maate dat de gedaante quot;''nbsp;grootte van die Deeltjes min of meernbsp;heiden ledige ruimten tuffchen dezelvenbsp;overblyven , begrypt menligtelyk, datnbsp;Vogten ofVloeifrofienuit ontdaan moetquot;|'j

'��an elkanderen in Digtheid verfcWHen, vii l�S. onder denzelfden omtrek een meerder of ^

�^Is nien vei fcheiden Vogten tegen elkan-j^.gjj^g_ ^^fen Weegt en hun Zwaarte onderling met den vannbsp;�^^Ika�r vergelykt, gefchiedt zulks, ofnbsp;S^dt'elten dier Vogten van een merkelyke ten tegennbsp;^ 'Otte en oraflag te neemen,- gelyk, bynbsp;'Oorbeeld, wanneer men Water tegen Olie ken.

�quot;yi� ; gelyk wanneer men Water met ^Oofmetl.ugt onder ��n mengtnbsp;^^quot;'elk eene wyze het ookgefchiede, denbsp;'^��^rteoeffent baargewoonekragt, gelyknbsp;altyd ; dog de Vloeibaarheid geeft totnbsp;byzondere �itwerkzels aanleidingnbsp;'^y nu wat nader onderzoeken zullen

deel. Het Ferfcbil van 't Gewigt ofvandeU-B.^ beid is alleen genoegomdeDeeltjesvigt;f� ^nbsp;twee Vogten, die men onder eengev^^��^^^^nbsp;beefty vanelkanderen leftbeideiiy quot;nbsp;'er andere en fier herwerkende oorzaake^nbsp;fchenkomeny en�t Uitwerkzelbelettefi^

middellyns gemeenfchap met raalkand^'�^^ hebben , verdeeld, giet men eerft Roo^ ^nbsp;Wyntotaan A toe, en vu't hecoverig^'^^^jnbsp;der met Water, en zet het vervolgensnbsp;een plaats, daar het niet gcfchudnocb'�^nbsp;woogen wordt.

Buisje

- � w �AU nbsp;nbsp;nbsp;� * �bWA Vnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�� I

neemt allenskens deWyn, in�t Glas om �^ogryzende, de plaats in van�tWater;ter-''^yi dit naar beneden daalt, en de plaats in�

^ewyl deDeeltjes,waar uit hetWater be- Roode , zwaarder zyn dan die van den Wyn ,

�2n Ze meer kragt enperffing om naar den doorbet j^'^dem van �t Glas te zinken, dan deeze Water ^nbsp;kunnen oefFenen, om hun we�rftand ven.

� *^ieden. Dit is de oorzaak dat een Wa-j^''koloni^ zoo dik dat ze omtrent de helft ^iiaat van hetMiddelbuisje A, vanbovennbsp;beneden zakt, en dat een dergelyke Ko-Van Wyn op denzelfdentyd van bene-baar boven ryfi;: en dewyl deezeWaternbsp;^ ynkolommen,naar maate dat zy elkan-�'b� voorby dryven , telkens vre�r vsrordennbsp;^�'gevuld uit het overig gedeelte van hetnbsp;daar ze toe behooren,�t welk haar uitnbsp;Van zyn Vloeibaarheid onophoudelyknbsp;aan volgt, gebeurt heteindelyk, datnbsp;Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mm

VILLES, al het Water zig op de plaats bevindt, daaf de Wyn voor deProefneemingwas, endaCnbsp;deeze gedwongen wordt naar hetbovenft�nbsp;gedeelte van �t Glas te wyken: want tweenbsp;Lighaamen kunnen op ��n en den zelfdeOnbsp;tyd niet op ��n en dezelfde plaats zyn, gC'nbsp;I Deel. lykwy in onze derde Afdeeling vandeeer*nbsp;fte Les hebben doen zien, toen wy.van^�nbsp;* Ondoordringbaarheid of Vallheid der Stoff�nbsp;fpraken.

21 .afgebeeld, bevat vyfderlei verfchillen^^�^ Vloei ftoffen: naamelyk i Kwikzilver,^nbsp;Wynfteen-Olie, 3GeeftvanW'yn,4Gc�nbsp;van Terpentyn, en j Lugt.

*e overeenkomen. Het Kwikzilver, naame- VII.L�S, iyk, bevindt zig op den Bodem; deWyn-��

neen-Olie volgt daaronmiddelykop; daar ^oven de Geeft van Wyn; vervolgens denbsp;Qeeft van Terpentyn, en eindelyk debo*

''enfte van allen de Lugt. Alsmen hetFles-1� eenige reizen al fchuddendeomkeerc, en Stoffen dus door ��n mengt j neemt, zoonbsp;men �t Flesje ftil neer gezet heeft, ydernbsp;'''ederom zyn voorige plaats in, maar betnbsp;kwikzilveren deWynfteen Oliefpoedigefnbsp;de andere^

^eeze vyf Vloeiftoften verfchillen meerVyfvera ' roalkanderen, niet alleen in haar zoorte-*Vke Zwaarte* maar ook daarenboven inftoffen,nbsp;dan de Wyn en �t Water der ''oo'quot;-ge-^^9nde Proefneeming. Dit is ongetwyfteld mengd,nbsp;''^''Zaak, datzy, als men ze met malkandernbsp;�quot;chudt* zig niet verdeden en zoo zeer on-zelf,weernbsp;�'��nder mengen, als wel andere Vogten'J'^�**^***'nbsp;'''�j die in aart en eigenfehappen elkandernbsp;^�^er by komen* En om dezelfde reden zietnbsp;M m anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men

Vi�.LES.men ook het Kwikzilver en de Wynfteeo* D Enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vermenging onc'

Water, De Vaten of Glazen, tot het doen vaO ?P^y��deezeZoorten van ProeFoeemingen gefchikt�nbsp;kan men van verfchillende gedaanteneemeDinbsp;en �er op verfcheiden wyzen me� omfprin*nbsp;gen. Men kan, by voorbeeld, hetonderft�nbsp;gedeelte van den Glazen Beker, �c welk deonbsp;Rooden Wyn in onze voorgaande Proefnee'nbsp;ming bevatte, in een klein ondoorzigtbaarnbsp;Voetje, als B in/tgatir 20, of op een andere wys verbergen. Als men dus maar alleennbsp;datgedeeltevan�tGlas, daarmen�t Watetnbsp;ingiet, zien laat, verbeelden zigonkundigen, die van dergelyke Uitwerkzels nietnbsp;weeten, dat het Water zig in Wyn verandert. Dus bedriegt men meer maaien �t oognbsp;door kleine Konflenaryen en loopjes, dognbsp;die ai het fraaie en wonderbaareverliezen�nbsp;zoodra men 'er deoorzaaken van kent. Wf

maa-

^aaken 'er hier alleen gewag van� opdat wy vii.lES. daar uit keren mogen, om ons oordeel overnbsp;^aaken, die wy in den eerften opflag zoonbsp;^chielyk niet begrypen, optefchorteD�ennbsp;aanftonds Verfchynzels, die ons ver-'^aazend voorkomen, en wier natuurlykenbsp;Oorzaak niet daadelyk blykt, voor boven-batuurlyk of voor wonderwerken aan te zien.

en in een gedrongen zyn dan dic van t jjo^en op ^ater, ontwarren zyzigveeltyds van zelf�t Vogt.nbsp;'^it de vermenging, en doorgaans gebruiktnbsp;bJen geen ander middel om die Deeltjes vannbsp;*t overige Vogtaftefcheiden, dan dat mennbsp;^�n den tyd geeft om boven te komen dry-''en. Op die manier fcheidt men den Roomnbsp;''an de Melk.

Dikwils ziet men ftilftaande Wateren ,op Blinken-'^ier oppervlakte men eenige blinkende ^lakken gewaar wordtjdie^ wanneer men ze moeras.-''P zekere wyze van deezen of geenennbsp;i^ant befchouwt, al de kleuren van den Re- Water.nbsp;Mm3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^quot;*

VILLES, genboog vertoonen. �t Zyn doorgaans Ve tts �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zwavelagcige Deeltjes, die uit den Bo*

dem der Slooten naar boven zyn komen dry* ven, gelyk vooral in leemigc en moerafli-ge gronden plaatsheeft: ofzomtydszyn�lnbsp;ook wel Deeltjes, die zig uit het middennbsp;van �c Water, daar ze onder gemengd wa*

ren, ontward en losgemaakt hebben, gelyl* men genoegzaam altoos gebeuren ziet in denbsp;Kuipen en Wateren, daar men Linnen�nbsp;Wol, of andere dergelyke vette Stoffennbsp;waft. Maar indien dus een DrupperOlie�nbsp;een Stukje Vet, in �t Water naar boven dryfc�nbsp;moet zulks ook even eens gebeuren, en �cnbsp;gebeurt ook met �er daad even eens, met eennbsp;grooter hoeveelheid van Vet en Oiie. Hoenbsp;Vetter derhalven een Dier is,alle andere offl'nbsp;ftandigheden gelyk gefteld,hoe beter het ge-fchikt is om te zwemmen en boven tebly*nbsp;ver,. Een vette Os of Varken loopt dan, innbsp;dat opzigc, minder gevaar van te zinken ennbsp;te verdrinken, dan een Haas of eenig andernbsp;Dier, dat magerder is van Lighaams geftel.nbsp;Wy zouden hier ook nog het opklimmen

der

tier Dampen �n Uicwaaffemingen ten voor- vii leS. ^eeld kunnen bybrengen; maar \vy hebbennbsp;�''an dat gevolg, �c v?elk men uit onze voor*nbsp;gaande Proefneemingen ook met regtnbsp;^ogen afleiden, reeds genoegzaam gewag en Uitgemaakt , toen wy in de voorige Les deedennbsp;, dat de Rook en de Vlam niet door denbsp;Lugc opwaarts trekken, dan uit kragtvaanbsp;zoortelyke Ligtlieid invergelyking vannbsp;^eLugt; �cwelk, omeigentlyktefpreeken,nbsp;hiet anders zeggen wil, dandacdeRookennbsp;^cVlam minder zwaarte,en derzelverDeelt*nbsp;jes zoo veel gevvigts niet hebben, als die vannbsp;de Lugt, en daarom door dezelve naar bo*

''en klimmen, even gelykde Lugt door de Olie, de Olie door het Water en�t'Waternbsp;door het Kwikzilver opklimt.

opwaarts reryzen, komen �er egter omftan-lyk fchei-digheden voor, waar in dat Uitwerkzel geen den* plaats heeft. Het Water entse.Wyn, bynbsp;''Oorbeeld, daar wy ons in onze eerfle Proef-beeming van bedienden,fcheiden zig niet vannbsp;M m 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nial-

een ftorcing op het ander gegooten heeft* Olie en Azyn, tegelyktnetdeLugtdie�^nbsp;zig ondermengt, onder malkander gekloptinbsp;verliezen hun byzondereVloeibaarheid.Metnbsp;het wit van Ei, en Room, hoewel Vloei'nbsp;ftoIFen zynde van geheel verfchilJende aaftnbsp;en zwaarte, te deeg en �erk onder een ge*nbsp;fchudjgaat het even eens;endergelyke zoor-ten van mengzels blyven eengeruimen tydnbsp;in dien ftaat.

Alle deeze voorbeelden bewyzen niet* meer, dan dat �er oorzaaken zyn, die denbsp;envafter uitwerkzels der Zwaarte in de fcheidingvaDnbsp;gtle VloeiftofFen belemmeren, en datnbsp;die oorzaaken zomtyds de overhand kunnennbsp;krygen en de werking met �er daad veryde-len: dog zy ontzenuwen de kragt van onsnbsp;Voorftel niet. Men moet zig hiertebinneflnbsp;brengen, �t geen we in de derde Les over�tnbsp;Stuk derWry vingen gezegd hebben. Dewylnbsp;die zoort van wc�rftand naar maate vandenbsp;opper vlak tens en in derzclver evenredigheidnbsp;toeneemt, kunnen ligtelyk de onder een ge-

�iCDgde e� zamengeklopte Vogten in zulke vii.lES. kleine Deeltjes verdeeld geraakt zyojdat hetnbsp;het ander op te veel plaatzen aanraakt,

�ndat het verfchil van hun Zwaarte, �c welk onderlinge fcheiding moet teweegbrengen, deWryving, of (�t geen op�t zelfdenbsp;nitkomt) de moeielykheid om zig van elkander los temaaken, niet kan evenaaren. Ditnbsp;. althans, ongetwyfFeld, de reden, waaromnbsp;de Wy n, byna zoo zwaar als het Water zelf,nbsp;hy door een al te fterken Val en ftortingnbsp;te zeer verdeeld geworden is, in het Waternbsp;^ft, zoo als hy �er is in geraakt; daar innbsp;tegendeel, als men of door de byzonderenbsp;gedaante van �tGlas, ofdoordemanier vannbsp;^nhenken, beider gedeelten grooter laat, ennbsp;dus de Klompjes, die elkander raaken, minder Opper vlakte hebben naar maate van hunnbsp;inhoud, het meefl altyd gebeurt, dat denbsp;''''ryving voor de zwaarte van�t Water wy-^en moet. De zelfde vermeerdering vannbsp;''^ryvingen door de fynder verdeeling dernbsp;Vloeiftofdeeltjes is ook de O'quot;, zaek, datOlienbsp;^n Azyn een zoorc van Zalf worden, datnbsp;Mm ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bet

veranderen. Want de Lugt is door dal-kloppen zoo fyn verdeeld, en zoo wel door en door met die Vogcen gemengd�nbsp;dat haar Ligtii.id niet genoegzaam is om�efnbsp;haar weder ui: te ontwarren. Voegt by dee*nbsp;ze redenen nog twee andere oorzaaken, dienbsp;de fcheiding der Deeltjes nog moeielyker,nbsp;maaken: de Lymagtigheid naamelyk voofnbsp;eerltjofkleeverigheid ,die wel by de een�nbsp;Stof in meerder of minder graad plaats heeft�nbsp;dan by de andere, dog van welke egter geeOnbsp;Stof te eenemaal ontbloot is; ten andere�nbsp;een byzondere overeenkoraft en gelykheidnbsp;yan aart, die �er dik wils tulTchen twee Vog'nbsp;ten gevonden wordt en waarfchynlyk ionbsp;zekere gelykvormigheid van gedaante�nbsp;grootte, of op pervlakte der deeltjes,beftaat.nbsp;Wyngeell: metW ater gemengd blyft �ernbsp;yereenigd;enTerpentynolie,diegenoegzaaiBnbsp;niets ligter is, fcheidt �er zig van af.

^^TfcbeidenVogten ofverfcbeidenf^loeijioffeny deel. fchoon vanverfchiUeiulertaart, drukkennbsp;tnulkanderen naar evenredigheid van bun.nbsp;^igtheden en van bun Hoogtens.

Die Voordel heefc geen verklaaringofbe Vogten '^ys noodig. Want indien allerleinbsp;Van Vogten zwaarte hebben, daar door al-dernaarnbsp;dat ze iets ScofFelyks zyn j betekent hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'hun

^enc Vogt op het ander te plaatzen niets an � Digtheid , dan het een gewigt op het ander te leg- Hoog-�cn; en fchoon al eens een van beiden mer-ligrer en minder zwaar moge zyn ,

�c ander, �c heefc egtereenwezendlyk �^wigt, en moet derhal ven ook inde gemee-he Rekening gebragc worden. Als raen dennbsp;Bodem van een Rolrond Glas met twee ponden Vogts belaaden wil, en �er een begin vannbsp;gemaakt heefc, met een pond Water in �cnbsp;Glas te gieten , zal men ontwyffelbaar hetnbsp;Overige gewigt kunnen kry gen door �t verdernbsp;*het Olie aan te vullen. Deeze is wel zoonbsp;Zwaar van aart niet als het Water, en men

VILLES .zal�er bygevolg een grooter hoeveelheid vaB 2-^ A F- jijoeteifj hebben ; maar haar gewigt zal oD*nbsp;dertuffchcn niettemin de Periling op deonbsp;Bodem toedien trap helpen volmaaken, al�nbsp;men beoogde.

Twee Vogten van verfcbillende Digtheden Jlaan tegen elkander in evenwigt, als\heidefnbsp;f^oetftukken of Bodems daarze op rufieneveitnbsp;groot zynde, bun loodregte Hoogten tot mal'nbsp;kanderen [laan in deOMGEKEERDE r�'nbsp;den van bun Ditbeden, of't geen zelfde is^nbsp;van bunZooKTEhYKEzwaarte.

PL. 5. ECD, in Figuur 22 is een omgekeerde Fig- 2�. Hevel, waar in men Kwikzilver gegooteDnbsp;heeft, tot dat deszelfs oppervlakte in dennbsp;eenen en den anderen arm een halve graad-tekening hooger Hond dan de Lyn C D*nbsp;Vervolgens giet meneenig gekleurd Waternbsp;in den Arm GE.

Uitwerkzels. nbsp;nbsp;nbsp;Vir.LES.

Als de Waterkolom op 14 Craaden ftaat ,o�el. men hec Kwikzilver een graad hoogernbsp;^3an in den arm D, dan in den anderen.

. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, f ichil'

VH.LES. Water 14 maal hooger ftaat, gelyk bet �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kwikzilver 14 maal zwaarder is.

'3ri het zwaarfte, by voorbeeld, der twee VII.LES. ^ogten, kunnen afleiden, op welke Hoogtenbsp;^et ligtfle, in geval dat men zulks met hetnbsp;niet zien nogmeetenkon, zou moetennbsp;^3an. Indien een Duikelaar, byvoorbeeldjnbsp;den grond onder�c Water een omgekeer-Hevel met Kwikzilver had, waarop denbsp;Periling van �t Water alleen, en enkel doornbsp;der armen werkte, zou hy, zoo dra hynbsp;Kwikzilver ��n Voet hoog zag , daarnbsp;met volkomen zekerheid mogen beflui-� dat de Waterkolom, die�er op drukte *

Wy zyn hier op de oppervlakte der Aar-Zwaarte gelyk de ViflTchen, die op den bodemnbsp;zig onthouden,in een wydui t geftrek- Lugt.nbsp;Vloeiflof gedompeld, die ons van allenbsp;^3nten omringt, en wier hoogte wy nietnbsp;P^aauwkeurig weeten. Van het oogenbliknbsp;Onzer geboorte af, aan de Perl��ng dernbsp;^ugc, die ons Lighaam over de gan-^ohe oppervlakte eenpaarig engeiykvormignbsp;^�'nkt, gewend, voelen wy ze niet eens,omnbsp;ze beftendig en altyd zig zelve gelyk is.

� Want iets te voelen, ietsgewaartewordfi� is eigen tlyk niets anders, dan over onzen t�'nbsp;genwoOrdigen ftaat, daar we onsinbevi��nbsp;den, zeker oordeel te vellen uit vergely'nbsp;king met een voorleeden ftaat, daar we od*nbsp;voorheen in bevonden: een Gewaarwot'nbsp;ding, die nimmer afgebroken wordt,nbsp;zonder verandering altyd dezelfde blyft�nbsp;doet ons niet aan, enis, eigentlykgefprO'nbsp;ken, geen Gewaarwording. De kennis vaOnbsp;de zwaarte der Lugt is daarom ook eene ont'nbsp;dekking, die tot nog toe al den fmaak be*nbsp;houdt van iets Nieuws. Het isnognaauwfi'nbsp;lyks eene Eeuw geleeden, dat men op dsnbsp;Drukking van die Vloeiftof heeft begonneonbsp;te denken: voor dien tyd hadden demecft^nbsp;Wysgeeren, wel vervantegelooven datz�nbsp;eenigeZwaarte hadde, haar onder de StofF^�nbsp;gefteld, aan welken zy een volftrekte Lig^'nbsp;heid toefchreeven.

Deeze Dwaaling was de Natuur niet wyten. Doof verfcheiden VerfchynzeleO�nbsp;die de Aandagt der Geleerden naar zig trok'*nbsp;ken, hadtze weltot hun gefproken; ma^f

geen zefprak, verftondt men kwalyk.vil LEg. ^len hade met verwondering het Water inde*-* f-

�^uigpompen boven zyn Waterpas zien op-quot;�aarts klimmen ; men hadtopgemerkc, dac ^cn den Stamper of Zuiger van een Spuitnbsp;^gt;ec dan met groute kragt en moeite naar zignbsp;�fok, als het een eind, de Pyp, van deSpuicnbsp;Sc�opt was; men zag met verbaasdheid datnbsp;^en Blaasbalg geen wind vatte noch gevoeg-lyk uitgetrokken kon worden, dan wanneet*nbsp;dsszelfs Pyp open bleef; dat twee harde ennbsp;gladgepolyde Lighaamcn, als Marmer, bynbsp;''Oorbeeld, op elkanderen plat neergelegd ennbsp;godrukt, zeer bezwaarlyk van een tefchei-den waren: ,,rnaar, zeidemen, dit komtnbsp;�gt; daar van daan, dat deJS�atuur een beimely-1) ke zugt en trek heeft om het alles Fol tenbsp;jgt; houden; zoo dra hier of daar Stof ontij breekenzoUjis ze aanftonds gereed omde-IJ zelve �er naar toe te voeren: met eennbsp;jgt; woord; dt Natuur beeft een af keer van'tnbsp;igt; Ledige�.

Zulke beuzelagtige redenen, zoo weinig Ooor Gu eerbied waardig, en egter met maar arteUitK�nbsp;II. Deel, Nanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veel

VILLES, veel eerbied aangenomen in een Eeuw, toen deel' teden zwigten moefl: voor �t gezag vannbsp;en Tor-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beroemden naam, hebben langen tyd de

RicELLi voortgangen der natuurkennis vertraagd* ontdekt,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liet zig even als anderen met dieO

Afkeer van�t Ledige paaien,zoo lang hy�et geen eind aan zag: maar door herhaaldeonbsp;Proefneemingen overtuigd, dat het Watetnbsp;niet hooger dan totTwee-endertig Voeten ionbsp;de Zuigpornpen opklom, en dat het overig�nbsp;van de Pyp,zo ze langer was dan dieMaat,le'nbsp;dig bleef,kan tte zrig eindeIyk,rond uit,tegeOnbsp;zulk een wys van redeneeren aan: en, wel vetnbsp;van te denken, gelyk iemand anders raogelyl*nbsp;gedaan zou hebben, dat de Af keer, diendenbsp;Natuur voor �t Ledige toonde, zynpaaleOnbsp;' hadt, waarnazydenzelveninOnverfehillig'nbsp;heid veranderde, begon hy te gelooven, datnbsp;dergelyke zoorten van Verfchynzcls van eennbsp;geheel andere natuurlyke oorzaak afhingen�nbsp;dan waar uit men dezelve tot nog toe hadtnbsp;tragten teverklaaren.HetgeenGALiLEi g�'nbsp;gift hadde, bekragtigde deszelfs Leerlingnbsp;Torricelli met oogenfchynelykeblykeo*

Deest�

Deeze Icaliaanfcbe Wy sgeer wa^ de eerfte, VII.LES� in het jaar 1643 deedt zien, dat een Ko-^

^oin van Lugc, uit den gemenen Dampkring �cnomen, evenwigt maakt met een Kolotnnbsp;''20 eenige andere Vloei ftof 5 die denzelfdennbsp;^oet of Bodem heeft. Deeze Proefneeming,

quot;'ees de Zwaarte der Lugt onloochenbaar �2nien eigende met onwe�rfpreekelyk gezagnbsp;aan die Vloeiftof weer een groot getal vannbsp;^gt;twerkzelsenVerfchynzelstoe,diemen totnbsp;dien tyd aan een ingebeelde oorzaak, eennbsp;enkele Harffenfchim, hadt coegefchreeven.

��e Lugt is een Vloeiftof, die Zwaaertebeeft, en met baar Drukking of Perskragt, evennbsp;gelyk de Vogten, naar alle kanten beennbsp;�voerkt.

Hoewel wy voorgenomen hebben om van De Lugt de eigenfchappen der Lugt afzonderlykte^^^'nbsp;Ipreeken, hebben wy het egter niet onge- evennbsp;voeglyk geoordeeld,om alles wat haar zwaarnbsp;te in�t byzonder-betreft, hier te plaatzen, ten doen.

VIl.LES. dewyl dat eigentlyk ietsis , �twelk uiczy� aarttotde VVaterweegk�ndebehoorti

geen dcLugt,in de hoedanigheid van een Hie*-zwaarte begaafde Vloeiftof, uit werkt, docC ze alles uit kragt van de Grondbeginzelsnbsp;van deeze Weeteofchap; en wy maaken vannbsp;haar dus in �t byzonder, en met verkiezingnbsp;boven haar mede. Vloei (loifen, hier geen g�'nbsp;W3g, dan omdathaarZvvaarte��nevan de

fraaifte en gewigtigfte Ondekkingen is, die men in deeze laatfte tyden gedaan heeft-Maar wy zuUen hier enkel en alleen van haafnbsp;opzigtelyke Zwaarte in vergelyking met dienbsp;van andere VIoeiftofFen fpreeken; en het onderzoek van derzelver voIftrekteZwaarte,eOnbsp;de Proefneemingen, daat die uit opgemaakcnbsp;moet worden, uitftelled tot dat wy ter ge*nbsp;fchikter plaatze haar and ere Eigen fchappeOnbsp;teffensin overweegingneemen.

PL. 5. 3 Voeten lang en aan�c een eind digt geflo-23- nbsp;nbsp;nbsp;ten,

de opening, om dezelve te floppen, en ^^�engt dat eind, �c welk men dus gedoptnbsp;^O�dt, ni dat men de Buis omgekeerd heeft,nbsp;een Glas of Bak raetKwikziJver, en neemtnbsp;banden Vinger weg,

De Buis, dus in den Kwikbak gedofnpeld, van onder open, laat een gedeelte vannbsp;^et Kwikzilver, daar ze rac� gevuld was,nbsp;t� het Bakje loopen ; maar daar blyft in denbsp;een Kwikkolomdaan vanomtrenta?!nbsp;hoog

^eeft dezelve, gelyk alle andereLighaamen, Zwaarte, die het Middelpunt der Aar-zelf tot haar Zwaartepunt heeft; een .,3^ fgnbsp;Zvvaar Lighaam w�erkt, gelyk we vcorheen der Lugtnbsp;ijezien hebben, met zyn gewigt op alles,

ook een Kolom van Lugt uit den DatnP' kring, indien zy op �t een of�t ander Lig'nbsp;haamrufl, hetzelve met de ganfche fomnbsp;kragt van haar gewigt drukken. De opper*nbsp;vlakte derhalven van het Kwikzilver, innbsp;Bakje van onzeProefneeming, wordt gedruktnbsp;door het gewjgc v an eene Lugtkolom, die opnbsp;haar flaat, en wier bodem of Voetfleun zynbsp;uitmaakt. Als men nu op de eene of de an*nbsp;dere plaats vandeeze gedrukte oppervlakte

een buis plaatft, die een Kwikkolom bevat zwaarder dan de Lugtkolom wier plaats opnbsp;die oppervlakte zy met haar bodem beflaat�nbsp;moet die Kwikkolom noodwendig diepernbsp;ne�r dringen en zoo lang zakken, totdat zynbsp;tot die hoogte gedaald is, dat haar gewigt ionbsp;e venwigt flaat met de Drukking, die op allenbsp;dergelyke of even grootegedeeltens vandenbsp;oppervlakte van �t Kwikzilver, waar in denbsp;Buis gedompeld is, gefchiedt.

^an de Waarneemingvan Galilei ,dacde ^^'gpompen het Water niet hooger dan totnbsp;32 Voeten brengen konden. Hy zou ze onset wyffeld met zyn HarlTenfchira hebbennbsp;'veeten over een te brengen, door te zeggennbsp;*^3!: de trek der Natuur om alles vol te hou*nbsp;*^en haare paaien hadde. Maar wat uievlugtnbsp;blyft �er over, als men de tweeVerfchynzelsnbsp;*^et malkanderen vergelykt ? Als men zier,nbsp;^atdeVogtkoIommen, dus boven haar Wa-Vetpas verheven, min of meer hoog itaannbsp;Oaar maate en in dezelfde evenredigheid,nbsp;�Jat ze rae�r of min Digtheid en Zwaartenbsp;hebben: als men merkt, dat dezelfde oorzaak, die het Water 10132 Voeten hoogtenbsp;doet opklimmen, het Kwikzilver niet hoo-ger dan tot 27 r Duimen kan doen ryzen;ennbsp;2ls men teffens verzekerd is, dat die tweenbsp;Kolommen, hoe vcrfchillende in langte, eg-tcr net even zwaar zyn op �t gewigt, zietnbsp;men zig dan ook niet gedwongen te erkennen , dat de oorzaak, die haar zoo hoog doetnbsp;Nn 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oP'

d'ee^ geen ingebeelde hoedanigheid en byzonderc neiging derNat uur kan zyn, dewy 1 ze met de

Statique vrctteadeT�Veegkunde zo volmaakt en naauv?' keurig overeenftemt ? Gelykc dit VerfcbyO'nbsp;zei, in tegendeel, tiet ten vollen naareeflnbsp;Regtrch3pRnKvenwigt?Dat was althans ooknbsp;het oordeel, �c welkToRR icell t ,en na hemnbsp;het grootfte getal der Wysgeeren, die vannbsp;deeze fraaie enopmerkelyke Proefneemingnbsp;kenniskreegen, daarover velde. Maar niemand bragt tot de ontdekking en een volkomener weetenfchap van de Zwaarte derLugCnbsp;meer toe dan de Heer Pascal. Hy hadt zig�nbsp;gelyk anderen, van den Af keer van 'c Ledige,nbsp;alsde gewooneendoor �t gebruik gewettigde 5preekwys, bediend ; maar hy hadt hetnbsp;gedaan, even gelyk Galilei , met al dennbsp;tegenzin, dien een Vernuft, door de Natuurnbsp;gevormd om niet dan duidelyke, enonder-fcheiden Denkbeelden aan te neemen en mede te deelen, gevoelen moet, als men zignbsp;duiider en in wartaal moet uitdrukken. Metnbsp;jillen mogelyken y ver,en dat fchrander door-

�t welk hem eigen was, vatte hy de delfde maatregelen, die Torricelli opnbsp;hadt, by der hand; endeedtzoodoornbsp;eigen Proeven, als door die van dennbsp;lieer Perrier, zyn Schoonbroeder , dienbsp;Clermont in Auvergne zig bevondt,nbsp;met een hoogen Berg, onder dennbsp;^�ain van Pu^ de Dome bekend, zynvoor-^^�^1 doen kon, oogenfchynlyk en met onlo-'^i�enbaare blykenzien, �cgeendeKwikko-boven het Waterpas van haar Bakjenbsp;zekere hoogte ftaan blyvende, reeds metnbsp;�enoegzaame zekerheid yder een hadt aangenbsp;'�'^fiezetijdie de zoogenaamde Verborgen Hoe-OuoUt�tnbsp;^^nigbeden afgezwooren hadt, en geen ande- C-tuiesnbsp;dan enkel Werktuiglyke oorzaken, ter ver-Mtcbani-^iaaring van de Verfchynzels der Natuur,5�^��

Zie hier den weg, dien de Heer Pascal Pascal�s �nfloeg, omzigzelven wel verzekerd te mo- ^ijlgovernbsp;houden, of het klimmen der Vogten den aartnbsp;^^'^ven hun Waterpas in de Zuigporapen of innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Buis vanToRRicELLiinderdaad als eenei� king Sentlyk gezegd Evenwigt aaDgemerktmoeft�^�^^

VII.LES. worden, en of de kragt, die het gewigt val D E E L Kwikzilver opwoog en om hoog hielde gt;nbsp;waarlyk eenLugtkolom wasuitden gerne^'nbsp;nen Dampkring, gelyk men zeer waarfchya*nbsp;lyk denken moeft: ,, Indien deLugt, du*nbsp;� redeneerde hy, de oorzaak is van dit Ver*nbsp;,, fchynzel , moet zulks daar uit ontftaan datnbsp;,, ze een Vloeiftof is en Zwaarte heeft; haafnbsp;� Drukking moet derhalven van denzelfdeonbsp;� aart zyn, en volgens dezelfde regelsg^'nbsp;� fcheiden als die van andere Vloeiftoffefljnbsp;,, zy moet afentoeneemen naarmaate vaO

� baarverfchillendehoogte: endeVogtko* ,, lommen, waar tegen men haar in even-,, wigt zal doen ftaan, zullen of korter ofnbsp;,, langer moeten zyn, naarmaate dat dezel*nbsp;,, veme�rof minDigtheid en Zwaarte heb'nbsp;,, ben. Laatcn wy die eens ter proef breO*nbsp;,, gen, en zien wat�er de Ondervinding vannbsp;� zegt�.

HetKwik Tot welk eene hoogte zigook de DamP' kring boven de oppervlakte der Aarde vet'nbsp;vaneen heffen mag en uitfteeken; men kan zigeg'

dezelve rondsom den Aardkloot een zoort VII.LES-korft oforoflagmaakt, wiensbovenftep^^^quot; Oppervlakte gelvkvormig en Klootrond is,.�

0''en eens omtrent gelyk de oppervlakte van ftaan,daa ��Water vlak fchynt, van welke gedaantenbsp;Ook de Bodem Zyn mag van 't Vat of dennbsp;daar �t in ftaat. Volgens deezeveron-^'^��fteiiing zullen de Lugrkolommen, van hetnbsp;Opperfte uiten d van den Dampkring af tenbsp;�'okenen tot aan de plaats daar ze opdeAar-�^oraaken, een weinig langer of korter moe-^^ozyn, naar maate dat die plaats, daar zenbsp;op den Grond neerkomen, laager of verhev e-*'or is. De Liigtkolom moet derhalven langer zyn aan den Voet van een Berg, dan opnbsp;deszelfs Top: en zo de Lugt waarlyk zwaar-heeft, en perft, zullen die Kolommen eennbsp;gtooter en fterkerDriikkingmaakenopeennbsp;'�ogen grond, dan in een plaats diehoogernbsp;Onverhevener is.

De Heer Perrier opgemerkt hebbende, gewaar-hoe hoog het Kwik in de Buis van Torri oelli ftond aan den Voet van den Bergonder-de D�niSy bevondt, dat hetzelve be-vinding.

ften-

VII.LES. ftendig en allenskcns hoe langs hoe Peel' �baalde, naar niaate dat hy den Top vannbsp;Gebergte naderde, en dat het in tegendeel�nbsp;en met dezelfde evenredigheid, weer ree*nbsp;naar maatc dat hy af klom naar de Stad. �*�nbsp;deeze Proefuceming, door den Heer PascA**nbsp;uirgedagc, en ine�r maaien agter een opdi�nbsp;�wys, gelyk hy hadtvoorgeflagen, herhaald�nbsp;gaf altyd beftendig dezelfdeuitkomft.

kolom het Bakje 27L Duimen Kwikzilver kon op' moet van , .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,

, �net er daad gebeuren, zoodramenin boveneind van de Buis maar de minde ope-maakt, en �m door ��ne en dezelfdenbsp;'quot;'^efneeming oogenfchynelyk te doen zien ,

Cr noodzaakelyk, om de Kwikkolom zyn Waterpas in de hoogte te doennbsp;y''cn daan, vereifchc wordt ^ dat de Lugtnbsp;�P de oppervlakte vanhetKwikbakjedruk-^ *^0 teiFenSjdat zy nergens dan op die plaatsnbsp;�'^cen drukke, bedagt de Heer Pascal denbsp;'^'^^gende Proefneeming.

P G in Figuur 24 is een Glazen Buis, met P L. 5. ^'''ceBogten in K en H, omtrent 30 Dui'nbsp;lang van G tot K,en van dezelfde langtenbsp;H tot F. In K is een klein open Pyp-dat met het binnenft van de Buis geraeen-^chap heeft, en met een Stukje van een ge-'^cekteBlaas gedopt wordt. Men vult de gan-

Pascal�s Het Kwikzilver zakt tot aan 1, Proef blyfc op de hoogte van omtrent 27! d�i'^nbsp;boven zyn Waterpas Baan. a, Als mennbsp;king der een Speld de Blaas, die de opening innbsp;flopt, doorprikt, fnelt �er deLugt aanftori*^*nbsp;door in de Buis, en al �t Kwikzilver, da*nbsp;tuffcben I en G ftondt, valt in den Bak ne�r^nbsp;en �t geen in de v/yde holligheid van deOnbsp;Bogt H was, klimt in de Buis HF tot d^nbsp;hoogte van omtrent 271 Duimen.

�'^rzaakt wordt, dewylhetKwikaanflonds viI.LES '�e�r neervalt, zoo dra die Drukkingdoor^-^A f-de tegen drukking van een Lugtkolona, doornbsp;^ �tigelaaten , opgewoogen en vernietigdnbsp;^oi'dc. 3. Dat deeze Drukking van denbsp;^'^itenlugc in ftaat is, om het Kwikzilvernbsp;de hoogte van 271 Duim op te houdennbsp;tedoenftaanblyven, dewylzy hetzelvenbsp;*00 hoog in de Buis H F doet opklimmen.

De Heer Pascal herhaalde vervolgens de Gelyk ^'�oefneeming vanToitRiCELLi met W ater,nbsp;d�et Wyn, met Olie, en andere Vogtenen water.�

^loeifl:oiFeD,eninalde�itkoraftendierProe-^��s^^ ''^n bleek het altoos, dat het de Drukking lommennbsp;Lugt was, waar aan menhetryzcn eiinbsp;^3an van al die Vogten boven bun Waterpas hadc toe te fchryven: want dewyl denbsp;^^ogtens, tot welke zy, in deBuizen geklom-^en,altyd of grooter of kleinder waren,naarnbsp;hiaate dat de Vogten of min of meer digt-^^iden zwaarte hadden, bleek �erontegen-^'^ggelyk uit, dat zy zig telkens inEvenwigtnbsp;^^Hden met een zeker gewigt, �tweikaltydnbsp;^nitrent hetzelfde bleef; en dewyl�er niets

VII.LES.ariders was dan de Lugt, die met hun b� 2- af deois of de Voetfteunen hunnerKoIornUi^*�nbsp;gemeenfchap hadc en �er op werken koP�nbsp;fprak het van zelf dat het die Vloeiftof wa* �nbsp;welke men voor de waare oorzaak diernbsp;werkzelen houden moert.

niet rugtbaargeworden, ofdeJNatuuf' gias. kundigen beyverden zig om ftryd om zet�nbsp;herhaalen, en in alle haareomftandighedeOnbsp;naauwkeurig na tegaan; ydervanhunhadtnbsp;zulk een Buis met Kwik op zyn Kamer haO'nbsp;gen, en ging �er dik wils naar kyken. By zulknbsp;een naarftig en onophoudelyk onderzoeknbsp;konden de veranderingen, die�er inde hoogtenbsp;van �t Kwik in de Buis gebeuren , nietlangnbsp;verborgen blyven; men merkte ze ook welnbsp;haart, en uit deBricven van den Heer ChA-N�t, die toen de zaaken van den Konin�nbsp;van Frankryk inZweeden waarnam,ziet meOnbsp;dat �er de Heeren Descartes , Pascal eonbsp;Perrier, niet onkundig van waren, en dat

mei*

nieuw Werktuig te vervaardigen �c welk veranderingen van �c Weer zou aan wyzen.nbsp;heeft het zedert den naam gegeevennbsp;Barometer of Baroscoop t dat is MaaU ^

�Hok of Peiltuig van de Zwaarte, der Lugt, �^�amelyk. [Wy noemen �t in �c algemeen rydennbsp;^cn?P�fgt;rg/ay^ Enzeker,dewylhetdeZwaar-der Lugt is, die het Kwikzilver in denbsp;ophoudt, heeft men dan ook, als mennbsp;hetzelve of hooger ziet opklimmen of laagernbsp;baaien dan zyn middelbaare hoogte van 27 |

^uimen, geen genoegzaame reden om te ^^nken, dat. de Drukking der Lugt of ver-�^eerderd of verminderd is ? En is die Kwik*

^olom, die dus zakt en ryft, geen aan wyzer de eigenclyke Drukking van den Damp*nbsp;op dien tyd?

Al had de Barometer geen andere voordee- Het dan dit alleen, dat hyonsaanwees,ofnbsp;Vlociftof, waar in weleeven, met meer* deringennbsp;of met minder kragt op onze Lighaamennbsp;'''^fkteriperft, zou hy daar door reeds, en .

VILLES, met voorkeur boven zoo veel andere of of*' ^ nucteofovcrrolligeflukkenHuisraads�^^'�

Algemee- Ogg^e Eigen fchap van den Barometet neWaar-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j nf

verVoor-en door verfcheiden Perfoonen, op tekens*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

4* Dat de allergrootfte Daaling niet ren cot26[28] Duimenjen deallergrootftenbsp;yzing niet volkomen tot 29 [31] reikt.

^�^aar grooter in de Noordelyke Landen. EquUta-Dat men, als het Kwik in den Baro-onder de 27 ! Duim zakt, Regen of ^iod, of �c geen doorgaans liegt Weer ge-^�emdwordt, tewagtenbeeft,nbsp;y. Datmenintegendeeljalshetmevkclyknbsp;'^''ende tniddelbaare Hoogte ryfh, opStil-Droogte,ofmooi We�r kan Raat maaken.

gen in de Hoogte van �c Kwik zeer la�� zaam gefchieden, en van weinigbelangzy�'

7. nbsp;nbsp;nbsp;Dat in tegendeel die Voorzeggingennbsp;Boegzaam onfeilbaarzyn, alshetK wike��nbsp;merkelyk groote langte in een zeer kor*��nbsp;tyd rylt of daalt, gelyk, by voorbeeld gt;3

8. nbsp;nbsp;nbsp;Dat hec teParys vry zeldzaam gebeur�^�nbsp;dat de veranderingen van den Barometernbsp;verder dan van de 26 A tot de aSt Duin**��nbsp;uitftrekken.

Verfchei Decze laatfte Waarneeming heeft aanl*�*' dLn'ten ding gegeeven om naar Barometers te we�'nbsp;vanBaro-fchen, wier veranderingen eengrooterVel^nbsp;in �c ryzen en daalen afliepen j en waar�?nbsp;men derhalven de allerminfte verandering�nbsp;die �er in de Hoogte van�t Kwik voorviel'nbsp;netter engemakkelykzou kunnen waaro��'nbsp;men. Men heeft�er ten dien einde verrel*��'nbsp;den Zoorten en verfchillende Vormen

, en dergelykemeer, van welke wy bier deel. pt\e Befchryving geeven 2uUen, omdatzenbsp;t algemeen genoegzaam bekend zyn, ca

lt;iie uitweiding ons te ver van ons onderwerp afleiden. Wy zullen �er hier alleen vaunbsp;^^ggen , _dat van alle uitvindingen enmid-^^len, daar men tot deezen tydtoe opbe-^agt geweefl; is om den 5aro�gt;er�rceverbe-en te volroaaken, �er nog geene bekendnbsp;die voordeelen genoeg heeft en niet aannbsp;veel nadeelen en ongemakken onderhevignbsp;j om den voorrang te verdienen boven dennbsp;^�rometer vanToRRicELLi dat;is,dien, wel-

men doorgaans den enktlden Barometer p ^ *^�emtjen die in Figuur 25 afgebeeldftaat. Fig. %$.

Maar deeze laatfte, hoe enkeld en eenvou--p.-'^'ghyookzy, vereifchc, ombemnaarbe-fchappen hooren toe te ftellen, een voorzorg ennbsp;^^ftendheid.welke men zelden verwagtenkanenkeldennbsp;''3n de Werklieden, diezeopdekoop

*�iver dat volmaakt zuiver is; de Buis moet minften il Lyn overdwars van binnennbsp;Oo 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wyd

VILLES, wyd quot;zyn: het Glas moet volkomen en effen zyn: en daar moet geen hetnbsp;blaasje kleinfte Lugtbelletje, datnbsp;zien kan, tuffchen hetzelve en het Kwik*'^'nbsp;verzig vertoonen. De holligheid daareobO'

Buis tot een Kwikbakje verflrekt, rno^*' van die wydce zyn, dat de oppervlak'nbsp;te van �t Kwikzilver, �t welk �er in ftaat�nbsp;altyd, zonder dat men �er veranderingnbsp;bemerken kan, nagenoeg even hoogblyf''�nbsp;terwyl die van �t Kwik in de Buis ryftnbsp;daalt. Ook heeftraen wel zorg tedraageo gt;nbsp;dat de Graadtekening behoorlyk genoms'��nbsp;en de Duimen en Lynen met de uiterft�nbsp;naauwkeurigheid afgemeeten en gemerki^nbsp;zyn: want het zou zeker een geweldig grool^nbsp;gebrek in een Barometer zyn,indien �er op^^nbsp;middelbaare Hoogte van 275 Duimen eeni'nbsp;ge Lynen misrekening viel. Dit kan egt^*-zeer gemakkelykgebeuren, als menzig vef'nbsp;genbegt, gelyk men doorgaans gewoonnbsp;te doen, met vooraf een Plaat, daar de gt^^'nbsp;den reads op verdeeld en getekend zyn, 3��nbsp;de Plank te hegten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Schoo�

van den Dampkring, ftemmen ze egter j quot;foog^ �'et volkomen overeen in hun oordeel over tedernbsp;Veranderingen, die men in de Hoogte g�*nbsp;Voorvallen. Men weetenerkent wel , dan dinbsp;'iat een grooter Hoogte van de Kwikkolom^�,^

*^aar waarom drukt de Lugt op den eenen '�yd meer en mee grooter kragt dan op dennbsp;^gt;ideren, en welke gemeen fchap, watver-^and is �er, tuflehen die meerder of mindernbsp;^erke Drukking, en tufichende verande-''^ng van �c Weer die zomtyds eerft lonbsp;12 uuren daar nageTchiedt? Doch dit isnbsp;�c geen wy op een andere plaats nadernbsp;�f'derzoeken zullen, als wy van de Eigen-^'^happen der Lugt, en van de verfchillendenbsp;S^ftekeniffen vanden Dampkring, omftan-^^ger berigt zullen geeven.

de oppervlakte van eenig gekleurd Wat^�� in een wyd Glas D , en zuigt �eraan�taC'nbsp;der eind, met den mond, ofanderzin*,*^�nbsp;Lugt uit; gelyk in Figuur 20 wordt afg�'nbsp;beeld,

Opzui- Dewyl de Lugt een Vloei (lof is, overal Waquot;er�quot; over alle Lighaamen, die op de oppef'nbsp;door een vlakte der Aarde zyn, verfpreid, moetm^'^nbsp;hetWater, dat in het Glas onzer Proefne^'nbsp;ming is, aanmerken, als of het tweederl^ynbsp;verfchillende zoorten van gewigt hadde�nbsp;�waar me� het op den bodem van �t Gla*

naamelyk het een, datvanzynei-vii.LES. Klomp, het Water zelf; en bet andernbsp;' '^3n een Lugtkolom, die op deszelfs op-j^^tvlakte flaat, en �er opweegt; want wy.

^*^0000 voorheen gezien, dat verfcheiden �gten, het een op �c ander geplaatll;, met.nbsp;I^^lkanderen te zamen hun vereenigdenbsp;^'^aarteperffing op den bodem oeffenen.

^aten we ons nu eens verbeelden , dat al Water verdeeld is in een zeker getal vannbsp;Kolommetjes van dezelfde grootte ennbsp;^*^te als die, welke voor de opening van denbsp;^yp ftaat; dan heeft ook, (kanmen zig ver-^�iden,) yder van die Waterkolommetjcsnbsp;dergelyk Lugtkolommetje van dezelfdenbsp;'^iddellyn, dat op haar ftaat en haar drukt:nbsp;men kan van yder dier Waterkolommet-yeggen, gelyk we zeiden van den gan-'�hen Kiomp Waters die in �c Glas is, datnbsp;�y ptrll of dat ze nederwaarts dringt naarnbsp;bodem van �t Glas, zo door haar eigennbsp;pwigt, als door �tgewigtvanhetLugtko-^mtnetje, dat ze draagt.

VILLES.zuigt, ftaan alle de Toppunten van Vr Waterkolommetjes in hetzelfde Waterpa�nbsp;beeldvanVlak. Want dewyl ze alle even zwaar zy�

de Druk-uit zig zelve, en alle hetzelfde ge wigt�^^*' LugUn^ op haar ftaat tedraagen hebben , is�erg^^�nbsp;dat ge- reden, waarom de eene of hooger ryzen ? ^nbsp;laager zinken zou dan de andere. Maar al*nbsp;eene van die Waterkolommetjes van �tg�'nbsp;wigc der Lugc, dat ze droeg, ontheve'�nbsp;wordt, (en men ontheft�er haar van, wai^'nbsp;neer men deLugtdieinde Pyp wasopzaig''nbsp;en daar door wegneemt;) dan moet datK^'nbsp;lommetje noodwendig boven de anderein^^nbsp;Hoogte ryzen, om dat bet �er dan geenE veD'nbsp;�wigt meer me� maaken kan. En dewyl^�nbsp;Vloeibaarheid van den ganfchen WaterkloinPnbsp;niet toelaat, dat dit Kolommetje; dus op'nbsp;waarts geligt, een ledige plaats op den bO'nbsp;dem van �t Glas zou openlaaten, wordt z�nbsp;telkens weer aangevuld ten korte van de aO'nbsp;dere Kolommetjes, die daar door geduuri�nbsp;in langte afneemen, tot dat eindelyk, �^Pnbsp;die wys, allenskens het ganfche Glasle^iSnbsp;worde.

�ndien de Drukking der Lugt op de op- VILLES, ^^^fvlakte van�t Water oneindig was, dai is ^nbsp;perk nog zekere maat had , daar zenbsp;^Phieldc, zou men op deeze wys door mid- jj

�^^ar zo het gewigt van deLugtzyozeke-^�tnaac van Zwaarte heeft, zalmen, zoo '^gt;'a het Water tot die Hoogte is opgeklom-^^0, dat deszelfs gewigt, het gewigt vannbsp;Lugt, waar door het opgetild wordt,nbsp;�''enaart, ydele moeite doen met de Lugtnbsp;P'c de Buis te zuigen , dewyl de kragtvannbsp;Buitenlugt,nu alles gedaan hebbende watnbsp;doen kan, verder niets zal kunnen uit�

''oeren. �

In deeze Proefneeming gaat men even eens in de voorige te werk, behalven dat mennbsp;Cu van Kwikzilver, in plaats van Water,

VILLES.ter, bedient. De Pypmoet30Duimentco t' tv minften lang, en niet meer dan een LY*�nbsp;wyd zyn.

Het Kwikzilver tot 271: [Paryffche] Dui' men of daar omtrent opgeklommen, blyfe opnbsp;die Hoogte liaan, enryftnietmeer, algaa''nbsp;men, zoo lang men wil, met zuigen voort*

men de Lugt uit een Pyp of Buis Spinten , door dezelve met den mond �er uit te ^p�n'nbsp;^'^'gen, of wel door een Kurk of Stop, dienbsp;nee in paft, van binnen door de Buis vannbsp;beneden naar boven te trekken, is een zaak,

^'e ten opzigt van �t Uitwerkzel, dat �er geboren wordt, op hetzelfde uitkomc.

^ers, dan dat men de Lugt, dieopde Vloei-ftof ftaat, gelegenheid geeft om haar kragc ^0 Periling te oelFenen; en dat is genoeg,

Otn de Vloeiftof naar boven te doen klim-'i'en. Dit is juift hetzelfde als het geen men *'1 Spuiten en Zuigpompen ziet gebeuren:

''^ant de Zuiger door het bolle/��/r-owd, dat bevat, van beneden opwaarts geirok-ligt de Lugtkolom, die op zyn bo-''^oplat of t op ftaat en daar op drukt, medenbsp;^aar om boog: onder hem ootftaat �er in hetnbsp;bolrond een ledige plaats en ruimte zonder

VILLES, der Luge, daar het gewigt van den Da�P* deel. lering het Water in op doet klimmen, gelV�^

lender looi van omtrent 32 [[Paryffche]] Voek^ pg|j�P��'hoog Cf ), Evenwigt met hetzelve maakt oPnbsp;plaatzen, die niet veel boven het Waterpa*nbsp;der Zee verheven zyn, begryptmenlig^^^'nbsp;lyk dat zulk een Pomp, als daar wy ruva!^nbsp;fpreeken, en welke men doorgaansZaigpo�^'nbsp;^spiran- pen n�emt, het Water niet tot allerleiHoog'

tens kunnen brengen. Als deeze het wer^-niet afdoen kunnen, bedient men zig vao die zoorcen van Pompen, daar we te voO'nbsp;ren reeds gewag van gemaakt hebben,nbsp;die we den naam gaven van PerspovipeK'nbsp;FmlantesWsint dewyl in deeze Jaatfte de WaterkO'nbsp;lom, die men optik, onmiddelyk boven opnbsp;den Zuiger ftaat, cn door denzelven als naafnbsp;boven gedraagen wordt; �n dewyl die Zoi'nbsp;ger in beweegiog gebragt wordt door eoD

graad, als men wil, vermeerderen kan, men duidelyk, dat men op die wys hetnbsp;^ster zoo hoog kan doen opklimmen alsnbsp;goedvindt.

^aar zode Perspompen dus het voordeel hebben , dat ze het Water tot allerlei Hoog pgjjnbsp;^�tis kunnen opvoeren, zymiflenegter ookPogt;nP^�*nbsp;den anderen kant het voordeel, dat mennbsp;gelyk de Zuigpompen, zetten kan,nbsp;men wil, en bultende Putten of Bak-daar men �c Water uit wil pompen.

�[ is buiten twyffel een zeer groot on-�^mak, dergelyk zoort van Werktuigen te P^3atzen, te herftellen, aan den gang en innbsp;'^''de te houden, in diepe Putten en Kuilen,nbsp;^�sdikwils zeer eng zyn, en bezwaarlyknbsp;te maaken, om �er by te kunnen ko-; en dat wel nog veeltyds in Landen,

�^aar gebrek van bekwaame en kundige kerklieden den ganfehen arbeid, en �ton-^^fhoud dier Pompen nogmoeielyker maakt.

Alle deeze ongemakken vermydt menen Zamen-^^Qiet in tegendeel een dubbeld voordeel ,

het Water van de Wel naar de Pomp leidquot;' mag �t is waar, niet meer dan op zyn hoog^nbsp;32 [Pary fiche] Voeten loodrcgteHoogtehe'��nbsp;benj maar zulks is veeltyds genoeg oind''nbsp;Pomp een plaats te geeven, daar men met fnbsp;makkan bykomen: en de opgaande Pyp, d'*'nbsp;het Water van dePerspomp naar boven leidquot;�nbsp;kan men zoo lang maaken, alsde beweeg'nbsp;kragt, welke men �er toe gebruiken wil gt;nbsp;toelaat.

Zuig- Als men zig van Zuignompen wil bedi^' pompennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

�t Water geeven. Want dewyl dezelve het Water ni�quot; overalnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.ri

de Wel of Ader drukt; zal, hoehoogerd'� Welen Ader boven�tWaterpas der Zeelegquot;�nbsp;deLugtkolom, die�er op drukt, korter,��

Drukeino der L�gt.

�^ipifcbe Gebergten; en bevondc, dat het kwikzilver daar omtrent een vierde laagernbsp;kondt dan te Turin (tgt; Had ik�er derhalnbsp;een Zuigpomp naar toe doen brengen, en

�er

l iC�eHeeiNOLLET moet dun op den alterhoogftea Vah Bergen niet geweeft zyn.De HeerNEEDH AM bevondc�nbsp;�t reizen over de Alpen, in 't Jaar 175 i, de hoogte van 'tnbsp;kwillrzj[ygj.;j, den Barometer op Mmt Toxrn�maat i SDuimnbsp;�n 9 Lynen, daar deszelfs hoogte te Turin, in Piemont,nbsp;geweeft ay Duim en 4 Lynen. SCHEUCtiZERhadcnbsp;gt; op den hoogften der Switzetrche Alpen, ton * Duin�nbsp;* i Lyn zien ftaan. Dit zou zeer naby een derie laager zynnbsp;�^an te Turin: waar door de opheffing van het Water nognbsp;�*eer verlaagd zou worden dan tot 14 Voeten. Maar , wilnbsp;'�'�n het op Amjleldamfche Voeten van 11 Dulirren neemen �

��.OeK tekent , dat de middelbaare drukking vatt Dampkring, in onze Provinci�n, een Waterkolomnbsp;3 3.! Rynlaadfihe Voeten evenaart: doch wy leggen

'�r wat laager dan Parys of Turin. Aan de Oppervlakte de� �'�e Wordt de middelbaare hoogte van het Kwikzilver,in dennbsp;^�fometer, gemeenlyk op tiParyJfeheDolmea gei�kend.H.]

II. Deel. Pp

.�er aldaar me� aan �tPompen kunnen ga3n,zy zou my het Water op zyn hoogfl: niet bo^'nbsp;ger gebragt hebben dan 24 Voeten: env^l�nbsp;den anderen kant zou men , in tegendeel, 0'^nbsp;dezelfde reden.inongemeen diepe onderaartJ'nbsp;fche Putten merkelyk grooterUitwerkz^l*

van �t gewigt der Lugt verwagten mogei'� dan men hetzelve op andere plaatfen zietnbsp;weeg brengen.

zelfden aart als die der Zuigpompen en o? .dezelfde Grondbeginzels fteunende, daarnbsp;verfcheiden zoorten van Dieren gebruik vannbsp;maaken; gelyk Vogels, die lange Bekkennbsp;�hebben, als Reigers, Oyevaars, Snippennbsp;en dergelyke, en de meefte ViervoetigeDin'nbsp;ren, Paarden, Koeien, Harten en ander�nbsp;meer, om het Water op te trekken en naarnbsp;hun Maag te voeren. Die Dieren drinkennbsp;al zuigende; en zuigen is niets anders, dannbsp;de binnenlugt, door het verwyden en uic*nbsp;zetten der Holligheden, die haar bevatten�nbsp;te verdunnen, en daar door den Dampkrin.?nbsp;gelegenheid tegeeven, om met haar Drukking

king

en Perskragt te werken. Als de Borft VILLES. ^'8 uitzet, maak t zy, even als een Blaasbalg^'^'^^nbsp;^iens beenen men van elkanderea vcrwy*

^^rt, een nieuwe Lugtledige ruimte, welke Buitenlugt dan wederom vervult, �tnbsp;men Adeinbaakn noemt; doch indiennbsp;middelerwyl den Mond in �c Waternbsp;S'^dompeld houdt, ofdenzelvenvolWaternbsp;zal deeze laatile Vioeiftof, aliszynbsp;^2ager dan de Maag, daar de Lugtledigenbsp;plaats gevormd wordt, �ernaar toegedree-'en worden door �t gewigtvandcLugtdesnbsp;Blampkrings, die haar drukt en voortperft

ct).

Zo (t) [De Autheur toont Wet Zonneklaar, dat hy grootc�nbsp;^atimrkundigedan Geneeskundige is. �t Gaat altydmank,

�*'anneer men de Werktulgkunde toepaft op de Huishouding Menfchelyk Ligoaam, zonder dcszelfs Geftel te ken-of in aan merklng te neemen.

'�Hetisvalfch, dat rot het Zuigen ee� Ltigtledi^e f laats in ^aag gevormd wordt. Dit gefchiedt nooit en het kan niet jjingennbsp;S^lehleden: ook is�er geen reden toe.Zulks blykt,ora dat vry o'Tltreiltnbsp;�iolt te gelykZuigeii en Zwelgen. Als wy �welgen lullen, hetZui.

Pp 2

vn.LE3. Zo �er na deeze Ophelderingen, welk� deelquot;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werking der Zuigpompen,

van de andere Uit werkzels van dien aart g�' geven hebben,nog eenige onzekerheid over*nbsp;bleef; zo mennogaltwyfFeldcofdeDruk'

king

moeten -wy, voor dat oogenbllk, ophouden met Zuigf* Ieder een befpeurt dit ligcelyk in het Drinken. Ten anderennbsp;IS 't een Zaak, die dagelyks voorkomt in het Tabakrookeonbsp;Teelen rooken een Pyp uit; zonder eens te Zwelge�'nbsp;Indien �er een Lugtledige plaats in de Maag tot het Zuig�**nbsp;vereifcht werd, zo moeft de Rook, by ieder ophaaiing�nbsp;in de Maag komen; �t welk zy niet doet, dan by de gene�nbsp;die �t Rooken niet gewoon zyn en daat door aan �t Braakehnbsp;laaken.

a. Tot het Zuigen woidc ook geen lugtledige Plaats IBerfi gemaakt. Dit kan niet vallen: want de Ademhaalingnbsp;heeft �er geen volftrekte Geraeenfchap mede. De Beeft'�nbsp;Ademen uit en in, zonder eenige verhindering, terwyl^^nbsp;Drinken. In de jonge Kinderen openbaart zig een zeer g''nbsp;meenzaam Bewys vaa deeze Zaak: dewyl men ze, doo'nbsp;hun de Neus digt te houden, aanftonds belet langer teZuig'�'nbsp;Hoe Zuigt men lt;i4�?Men moet tuffchen seagt en fierk Zuig'�nbsp;ondericheid maaken. Zuigen gefchiedt alleen door d'nbsp;verwyding der holligheid van den Mond,die als dan argefl��'nbsp;len isjZowelvande Maag als van de Borft: �twelk zeer d��'

der Lugt �er wel inderdaad de waareVIIXES.

Oorzaak van was, zou men�erzigeindelyk^-^AF-

'^^0 vollen van overtuigen kunnen door dee-2e Volgende Proefneeming, diewynuzul-

voorftellen.

VUL

blykt � dewyl niets gt; op dat oogenblik, naar die plaat-* toegaat, of door deNeus ultkomt;maar al het ingezooge-�^tn(len Mondblyft, tot dat noen zwelgt. Tot beteert Zui-holligheid desMmds eerft, door middel van d�nbsp;^orft, die zlg zeer uitzet, om zo te fpreeken L�gtledig gt �nbsp;xiaatf, zonder dat egter iets van�t ingezoogeneVogtindenbsp;*orlt komt, dewyl het kondig Klapvlies, ageer in dennbsp;^ond en boven deKeel hangende, jn ftaat is, oni de hoj�nbsp;^'gheid des Monds, van agteren , volkoinen af te fluiten.

Het is dan wel waar, dat het inzuigen der Vogter, eeniger-��^ate gefchiedt op de manier van werking derZuigpotnpen; '^Och de Lugtledige plaats wordt ten dien einde niet gemaaktnbsp;�h de Maag, welker Gellel volkomen daar tegen fliydt :veelnbsp;�'gt;n in de Borft, die tot fterk Zuigen. (gelyk plaats heeft,nbsp;'Wanneer men de Liigt uit een Glas wil Zuigen, of derge-'yk,) zodanig dooc Lugt wordcuitgefpannen, dat men�nbsp;kttZo i^nguitgehouden hebbende als mogelyk is, door eennbsp;*''*'aare Uitademing weder ruft verkrygt en van de vermoei�nbsp;i^gveiftifcht word t.H.]

en men dekt het vervolgens met een 0�^' Rediera vangglas, daar een klein Zuigpompje opnbsp;ftaat, welksPyp, die van Glas is, met zy''nbsp;beneden-eind in �t Kwik van �t Bakje gO'

Als men den Zuiger van bet Pompje 0^ hoog trekt, voelt men een vry Berken tO'nbsp;genftand, en het Kwikzilver klimt niet ionbsp;de Glazen Buis op; maar, zoo dra men donbsp;Lugt weer in den Ontvanger ingelaateonbsp;heeft jdoet het Pompje zyn werking alsna^��nbsp;gewoonte.

ge-

S^Wigt der Lugt deVIoeiftofFenin deZuig-viI.LES; Poiiipen doet opklimmen; die Diukking�'^-^*'' �nbsp;men weg als men het Glas, waarnbsp;Kwikzilver geplaacftis, LugtledigLugtisnbsp;^aakt, en de Pomp heeft dan geen gangnbsp;^�fking meer. Het blykt derhalven zonne* gentlykenbsp;*^ar, dat hetgeen, �cwelkmenweggeno-��^*^nbsp;*^^0 heeft, (de Lugt, naamelyk, en derzel klimmennbsp;Drukking) de waareen cigentlykeoor-^�^

De moeielykheid, daarenboven,en tegen-En van ^andjdien men gewaar wordt, als men dennbsp;�Ruiger om hoog trekt, na dat men den Ont- trekken

''ao de Drukking en �tgewigt der Lugt, Of Spuit, �t Pypje van de Pomp, op eennbsp;^dgtledig Glas fluit, dan of het van onde-geflopt zy, is een zaak die op ��n uit-^^mt. Zoo lang de Zuiger, op zyn topnbsp;'^oor een Lugtkolom gedrukt, die van bo-naar beneden perfl, op denzelfden tydnbsp;'^an onderen opwaarts gedrukt wordt doornbsp;^^0 andere Kolom, van dezelfde Lugt, dienbsp;Pp 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of

viI.LES.of onmiddelyk of met tufTchenkomft van EI* andere Vloei ftof, d ie ze voortftoot, zyonbsp;dem fchraagc en opboudt; die Zuiger bly^*'nbsp;tuflchen deeze Drukkingen, als tuffche''nbsp;twee gelyke kragten, in Evenwigt, ennbsp;heeft, om hem te beweegen, geen anderennbsp;weerftand,dan dien van zyn wryving teove�'nbsp;�winnen: maar wanneer men de Lugtkoloin�nbsp;die hem van onderen ophieldt en onderfteuO'nbsp;de, wegneemt, kan men hem nietnbsp;om hoog trekken, ten zy men tefFens deLug^'nbsp;kolom,die boven op hem ftaat,opligte;en di�nbsp;Cyhndre Lugf^olommaakteenSo/uit,diedeganfch�nbsp;Hoogte van den Dampkring tot zyn lang^'�nbsp;heeft, en zoo dik is als de Zuiger, daar hpnbsp;alszyn Voetfteuu, opftaat,

king der Men zal zig hier het raiddelgelieven pejfl het herinneren, daar wy ons in de tweedenbsp;Water en van bedienden, om het Wateren�t Kwik'

Drukking der Lugt gezegd hebben, ge- VII.LES. ^��akkelyk begrypen kunnen, waaromnbsp;^loeiftofFen door de bodems henen drongen,nbsp;men de Lugt uicde Glazen gepompt ^nbsp;daar ze op ftonden. Want yderziec \ Stuk.nbsp;^'iligtelyk, dat, als mendeLugt,dievan^'�'j^'^��nbsp;^�deren tegen deboderosEvenwigt maaktenbsp;die, welke �er van boven op drukte,nbsp;quot;^^gneemt, gelyk wy in die Proefneemingennbsp;'^^eden.deeze laatfte ofBovenlugt al de kragtnbsp;''an haar gewigc op het Vogt oeffent, en het-Zelve door de openingen heen perft.

Een toegedrukte Blaasbalg, wiens pyp en Beletn-Lugtgat digt zyn geftopt, heeft geen vrye �egging Eeweeging meer; om dat hy, even als de Zui- van eennbsp;8er van de Spuit of hetPompje der voorgaan - Baa^bafgnbsp;Proefneeming, een geweldigen Klompnbsp;�^�gts draagt, daar niets, dat�er van binnennbsp;�s, Evenwigt me� maakt.

Om de zelfde reden kanzigookde BorftDoods^ ^er Dieren niet meer uitzetten, gelyk ze ge- \nbsp;'^oon is tedoenby�tAdemhaalen, zoo draverdrin-hien de Buicenlugt, die�er in moet komen,nbsp;den vryen toegang te eenemaal affluit: en denbsp;Pp 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ont-

5S3 De TV ATEKW K� �5K �lTD�, Vir-LES.Oncleedkundigen zyn eenpaarig van gedag'

zeer aan de menigte van �c Water, dat ze io' zwelgen, fterven, dan wel om dat denbsp;woone Beweegiog, die tot het AdemhaaleOnbsp;wordt vereifcht, gefchorft en hun bele^nbsp;wordt (t).

Tot hier toe fpraken we van de loodregt^ Drukking der Lugt. Haar Zylinkfcbsnbsp;Zwaarte-Perffing of Drukking kan men uitnbsp;de volgende Proefneeming opmaaken.

(f) Over deoorziak des Doods in de Drenkelingen, k'*� de Leezer nazien deGedagtenenProefneemingenvand^!�nbsp;Heer van HALLEK en de daar bygevoegde Aanmerk^*'*nbsp;gen 5 in dc Ult^ezogte Verhandelingen uit de menwjienbsp;'van ie Soticulten der Weetenfchappen en van andere GeUct^^^nbsp;il/ijKnew,III.DEEL.Amfterd. 1758, Wadzyde 174�

het met een klein Ontvangglas ter zyden een opening hebbende, daarnbsp;klein Stukje van een Buisje influit, datnbsp;met den Vinger digt toeftopt, terwylnbsp;de Lugt vanbinnen, door flegts ��nennbsp;met dePorup te doen, tamelyk verdunt,

^oort men een zoort van geblaas, en men 2iec het Molentje zeer fnel ronddraaien.

Het geblaas, dat men hoort, kan nergens Zylinkfe ^tiders aan worden toegefchreeven, danaan^/^j^'^i^nbsp;Lugti die met een merkelybgroote fnel-Perskragtnbsp;^^id van buiten naar binnen in�t Ontvang-�Wasje indringt, om de plaats van de Lugt,nbsp;d'^men �er Uitpompte, we�r te vervullen:

dewyl het Buisje, dat haar den doorgang ''^rleent, Waterpas ilaat, kan men zig nietnbsp;^hthouden van te erkennen, dat de Lugt,

2. AF' kragc van haar Zwaarte , of haar Drukk��^� zoo wel Zylinks oelFent, als loodregtnbsp;boven naar beneden.

weegt, om dat het geen genoegzaame hoog' te heeft, als een Tegenwigt ophoudt en oO'nbsp;derfchraagt. Maar als men aan het boveh'nbsp;fle gedeelte van het Vat een opening maakt�nbsp;doet de Lugt, die door dit nieuw Gat fPnbsp;het Vogt drukt, dezelfde kragt om het va�nbsp;boven naar beneden teftooten, alseendet'nbsp;gelyke Lugtkolom doet om het te beletteD�nbsp;dat het door het onderfte Gat niet uitvloei^'nbsp;Deeze Werking, van we�rszyden gelv^'nbsp;vernietigt derhalvenzigzelve, enhetV^�^

door zyn eigen Zwaarce naar beneden VILLES loopt het Gat uit, Deezeverklaaring van^E�Lnbsp;�c Uitwerkzel kan ook gevoeglyk dienen

reden te geeven van zeker Verfchynzel, in den eerflen opflagvry zeldzaam voor-Ottic. Men vult de Fles AC, in iiguur^'^ p L. 7.nbsp;��eeld, met Water Zy heeft terzydenin^*^quot;�3^�nbsp;^^on klein gaatje, dat men met een Kogelt-'^afcb geftopt houdt. Door de Kurk, dienbsp;''Nauwkeurig op den mond paft, en diennbsp;fluiten moet, gaat een Glazen Buis B,

'^an weerzyden open ,en die men evenals de ^les met Water vult. Als men het gaatjenbsp;^Nt in A is open maakt, loopt het Waternbsp;oit, zoo lang tot dat de Buis B ledig is,nbsp;dan houdt het aanftonds met loopenop.

Het Water, het welk deBuis bevat, moet nng ^oor zyn eigen Zwaarte zakken en uitloo-^o�''-

'N, moet het uitloopen ophouden. Want ''et Water, dat onder AC is, wordt doornbsp;^yn eigen gewigt neergehouden en ruft op

Kopje of Bakje of iets dergelyksftaanblyf*'' Het geen boven die Lyn is, wordt innbsp;Hoogte opgehouden, niet alleen doornbsp;Drukking der Lugt in A, maar ook oo�nbsp;daarenboven door die van een LugtkoloD'�nbsp;welke langs B door de Buis werkt.

Alle Uitwerkzels, eindelyk, die van Drukking en �t gewigt der Lugt afbangeoinbsp;deLugt^^gebeuren zoo wel in beflooten Vertrekken�nbsp;in bc-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;als in de open Lugt; de Barometer , by voot'

kamers, de Po.mpen trekken het Water even goed op in bedekte en afgellooten plaatfen, dan opnbsp;daar bui- andere. Hier uit blykc duidelyk, dat o�nbsp;Daken en Zolderingen de Lugtkolom,nbsp;het Kwikzelver en andere Vogten ophou^^nbsp;en klimmen doet, nietaffnyden en daareeOnbsp;einde doen neemen, maar dat die haar Druk'nbsp;kragt en gewigt van den Dampkring oD^'nbsp;Jeent, daar zy Zylinks door Deuren en VeO'nbsp;llers amp;c. gemeenfehap me� heeft,

Wy gaan over tot de Proefneemingeo gt; waar uit de regt op waarts Perffing der Lug*^*

Glaazen Buis, in Figuur afgebeeld, T L. l. men geheel met'VVater;anen dekt der zei-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^*

'�^fmond met eeDStukPapier,dat rondsom de ^Oorden van �t Glas wel naauwkeurigraa-moet; men houdt �er de hand tegen ,nbsp;keert dan de Glazen Buis hetonderftbo-'�EDj zoo dat ze loodregt naar beneden hangt.

s^onder verandering hangen, en �tPapier, hetzelve tot een Voetfleun verftrekt,nbsp;yfc tegen den mond van�tGlas aanzitten.

de zoldering ruft wegteftooten: maar betWa-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kannietZywaartsuicwykenenlt;lt;�^

een open vloeien, om dat zy van alle kanten opS keerdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onderfteund wordt door

Fles te Dampkringzelven, wiens gewigt inftaat^o'^ loopen. 2yn om een vry grooter Klomp Water gt;

Kolom van 32 Voeten hoog, te draagt*�� De we�rftand derhalven van de Kolom Dnbsp;door de nabuurige Kolommen onderftdf�nbsp;moet meer dan genoegzaam zyn, omteh�'nbsp;letten, dat het Water uit de Buisnbsp;valle.

, die uit hoofde van het gr^^' flooten. verfchil tuflchen haar beider Digthedennbsp;veel moeite zouden hebben zig by ��n eDnbsp;verband te houden, zig verdeelen,nbsp;hier of daar tuflchen elkanderen in raak�*�'nbsp;AlsdeLugten�t Water tegen malkaar

ten met een kleinder Vlak of bodem, i*

Gevolgen-.

kan zig hier het Beurthoudend Tafel-

^�^oteintje te binnen brengen, daar wy onsDruk-

''oorheen van bedienden om de vaftheidl^h�S^der

Lighaamen, doorbet aan toonen van den oorzaak

''^^drftand der Lugc, tebewyzen, en men j-,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bcurt-

nu getnakkelyk de oorzaak bygrypen houdend

^bnnen, waarom hetbeurtelingsWacer geeft pn n-ionbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fonteins

nltilftaat. Want zoo lang als de Pyp, diCjg

deLugt naar het Vergaderbakje brengt, vanj ^�^1-

'^t'deren geflopt is, is dc Legt die op de mon- bladz.98,

den van de kleine Buisjes ftaac, die het Wa-

Spuiten, veel fterker, dan ze behoefde

^yn om te beletten dat het Water ne�r-

^^It; dewyl hetzelve de neiging van zyn ei-

gewigt niet volgdn kan, dan wanneer

vanWyn.|^ ygjj het Water, dat raeninTinnei' pompjes.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.

Fleffen wil te Koelen zetten. In Werktuigen bly ven ook de Vogten hang^*�nbsp;door den we�rftand, dien de Lugt, dootnbsp;haar Drukkragt, van beneden naar faoveonbsp;oeffent; en die altyd onfeilbaar dat�itwerk'nbsp;zei voorcbrengt, als men de bovenfteop^'nbsp;Ding met den Vinger toehoudt, om te bs'nbsp;letten, datdeLugtkoIom, die�er opnbsp;haar gewigt niet voege by dat van �t Vog^nbsp;zelf.

XI. Proefneemino.

me Glazen Buis, wier een Been langer Fi�. 33*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

Scypbon dan �t ander, doorgaans genaamd een lieven-Het Korde Been dompelt men in een

�en mond, of door middel van eenPompje, VUXES.

Door het Zuigen, da t men in I doet, loopt Buis vol Water, en zoo dra men�er dennbsp;l^ond afneemt, begint het Water �er uit tenbsp;^�pen, �t welk zonder ophouden duurt,nbsp;lang�er Water in�t Glas is.

^ondt de geheele kromme Buis, zoo draf�^^�quot;' ihp ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deHe-

a nbsp;nbsp;nbsp;wel'

k�ng^^*' en in (laat zou zyn om het uit'oopc*� van �c Water te {tuiten, indien deIlevelnbsp;H een einde nam. Het Water derhalve^�nbsp;dat zig in �t overig gedeelte van denHeve*nbsp;Hl bevindt, ontmoet in I geen andere*�nbsp;we�rftand, dan dien van een Lugtkoloni�nbsp;die de zelfde langte of hoogte , als het VW'nbsp;ter zelf, heeft, enongelykminderweegc-Dat gedeelteWaters vloeit�er derhalven i�*�'nbsp;door overmaat van zyngewigt; maar ter*

�'^yl het�er uitvloeit, is�er niets ,dathetWa-vil.LES. , �t welk daar boven in de Buis van

^otGis, ophoudt^ dit vloeitderhalvenna-en vervult onophoudelyk de plaats, diehet Snder ledig maakt. Het VVater loopt er der

^Ktid biedt, maar om dat, de Kolommen l'an beiden even hoog genomen, het Waternbsp;bierkelyk zwaarder weegt dan de Lugt. Ennbsp;nic deeze laatfte oorzaak fpruit het voort,nbsp;dat de we�rftand der Lugt in I, fchoondienbsp;altydover wonnen wordt, egcer zoo veel lig-ter nog wordt overwonnen naar maatc datnbsp;het gedeelte HI van den Hevel langer is; dcnbsp;I^rukking, die op A gcfchied:, wordt�ernbsp;2^00 veel te flerker door j gelyk wy in denbsp;''olgeadeProafneemiagduidelyk za�len zisa

AB, in Figuuris een wydeGlazenPL. 7, omtrent ij Duimen lang, vanboven�^^d- 34�

2. AF. Metaalen Band voorzien, mee een bodem� waar in twee Glaazen Buizen, die elk omtrent 2� Lyns tniddellynen van binnen mogen hebben, vaftgefoldeerdzyn. De kort-fte van die twee Buizen, welke geb�ogen is�nbsp;en eenbogtof twee heeft, fpringt, by wy-ze van een Spuitje, 2 of j Duimen hoog,nbsp;indewydeBuisop: de andere, die langer,nbsp;maar ook aan beide enden open is, fteektnbsp;boven den bodem, daar hy in gefoldeerd is,nbsp;niet uit, maar is in twee ftukked verdeeld�nbsp;die men in D uit elkanderen neemen, en

voegen kan. Men keert dit ganfebe Werktuig het onderll boven, om �er dus door de langde Buis eenigeDuimen Waters, in tenbsp;laaten loopen: men herdelt het dan weernbsp;inzyn natuurlykenftand.endompeltop dacnbsp;zelfde oogenblik de bogtige Buis met haafnbsp;onder - end in een Pot met Water.

D etwee Buizen en de Dikke wyde Buis, Del-Ievel daar ze geraeenfchap me� hebben en aan valtnbsp;gefoldeerd zyn, moeten tezamen met mal naarmaa-kander als een Hevel worden aaDgemerkt.y^�^g^j^_^^^''nbsp;Het Water, dat door het kortfte Been, debeenkor-gebogte Buis, opklimt, en uit het Spuitjenbsp;3an derzelver boven end, fpringt; wordt been,nbsp;door de Drukking en �c gewigt der Lugt,nbsp;dat op de Oppervlakte van�t Water in denbsp;�'ot werkt, in de Hoogte opgevoerd; ennbsp;dewy 1 die Waterfprong zoo veel booger op*nbsp;h-'hiec, naar maate het andere Been langernbsp;is zulks een onfeilbaar kenteken, dat denbsp;Hrukking, die den Sprong veroorzaakt, innbsp;^ragt toeneemt, naar maate dat ditBeen coe-Qa 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neemt

Gevolgen,

De Hevel, daar wyin de voorgaande Proefneeraing gebruik van maakten, kan opnbsp;.zulk een wyze zamengefteid en gevormdnbsp;worden , dat zo wel het Verlaatbakje, als denbsp;Pot met W a ter, en de twee Buizen ofBeenennbsp;in een Voet [tuk,een zoort van Zuil of iets der-gelyksjverborgen en voor�toogbedektzyD.

En dan ziet men een Waterfprong, diehoo-ger fpringt.dan zyn Bron of deVerlaatbak is, daar hy uit ontfpringt. Zie het Afbeeldzelnbsp;van dergelyk een Zuil in Figuur 35.

De Hevel is van een menigvuldig en al gemeen gebruik in de Wynkelders , in denbsp;Stookhuizen der Scheidkonftenaars , inKeu-kcns amp;c. om de Vogten klaar en ongeroerd afnbsp;te trekken: wantdewyl menmet ditWerktuignbsp;flegts van de oppervlakte put, en men het ge*nbsp;bruikt, zonder de Vaten op �talierminft tsnbsp;beweegen, is het alty d een veilig middel,omnbsp;Wyn, gedeft�leerdeWateren en andere der-

Selyke Vogcen, zonder eenigen Droeflem VILLES, over te (keken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aREL

De byzondere gedaante, welkdeHevel Oorzaak ^eeft, en de Stof daar hy uit befiaat , dernbsp;^''engen in zyn �icwerkzels geen denbsp;^iofte verandering te weeg. Indien�er ,by Je Bron.nbsp;''Oorbeeld, binnen dooreen BergeenZand-^3nk loopt, die de form van zulk een nen.nbsp;Werktuig heeft, en indien die Zandbanknbsp;kndsom in Kleigrond, Leem, of eenige an-'^ere Stof, die geen Water laatdoorzypen,nbsp;beflooten is, zal dicnatuurlyke Hevelcennbsp;Jiolligheid met Water gevuld, daar zynnbsp;l^ortfte Been gemeenfchap me� heeft, uitput*

'on en naar elders heen voeren; en zo do toeloop van Water, die den Verlaatbakofde liolligbeid het Water verfchaft, traager vannbsp;gang is dan de Uitloop, en de voorraads-plaats zoo fchielyk niet weer voorzien kan,nbsp;ze uitgeput wordt, zal de onderfle Mondnbsp;Van het langde Been een Bron ofWater-Iprong uitleveren, die natuurlyk beurt zalnbsp;liouden, geevende op gezette tyden Water,nbsp;op andere tyden niet.

de Bronnen bevatbaarder maaken. HetbO' venfte gedeelte, of de Beker eigentlyk, die**nbsp;men metWater vult,kan deHolligheid of deOnbsp;Vergaderbak verbeelden, dienwy binneniDnbsp;� den Berg (lellen te zyn; de kromme Buis�nbsp;wier langfte Been door den Voet van �t Gla�nbsp;heen (leekt, veroorzaakt een Uitloop, di^nbsp;zynaanvangneemt, zoo dra het Water bo'nbsp;ven zyn hovendeBogt in �t Glas geklomroeOnbsp;is, en die, als hy eens heeft opgehouden�nbsp;niet weder begint, dan nadat men �t Glas opnbsp;nieuws met Water gevuld heeft.

Veron- Men moetbekennec,datmec,omuitdeezs hng^die Pioefneeming een ten vollen voldoende ver�nbsp;men hierklaaring van de Beurthoudende Bronnen opnbsp;naaaken, onderdellen moet dat de Hol'nbsp;moet. Jigheid, die in den Berg tot een Verlaacbaknbsp;drekt, telkens geheel wordt uitgeput: wantnbsp;de Waterloop van ons Hevelglas zou, al*nbsp;hy eens begonnen was, nimmer ophouden�nbsp;zo men zorg droeg om het Glas altydnbsp;Water voorzien tedoenblyven: enmen zal

'^3nonzen Berghevel oncfpringc, tulTchen* Poozingen hebbenkan, indien da Toeloop,nbsp;het Water aan hetkortfte Been levert,

�er geene heeft. Maar deeze endergelyke Poorten van Natuurlyke �itwerkzels handen doorgaans van verfcheiden oorzaakeanbsp;^effens af, en �t is altyd een voordeel, dacnbsp;^heti �er ten minden de een of andere vaanbsp;quot;'eet aante wyzen.

Dewyl de VIoeiftofFeninhetkortfleBeenDe Wer-V, j TT , nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lung van

^oor het langde kunnen uitloopen, en �er^^l ver-r nbsp;nbsp;nbsp;, T7 fchiltin

�oor tgewigtvan deLugt, dieopden Ver-verfchiL ^aatbak drukt, in op.gedreeven worden, lendenbsp;Pioet men dat gedeelte van den Hevel naar

der Vloeidoffen fchikken, die men�er ^il laaten doorloopen. Want gelyk wy tenbsp;quot;ooren, toen wy over de Zuigporopen fpra-, hebben aangemerkt,* gemeen Waternbsp;^ou in een Hevel niet hooger, dan 3a Voeten

yiI.LES. ten opklimmen, noch hecKwikzilver hooge*� dan 27 of 28 Duimen: en dan zouhetnog

daarenboven op geen plaats-zyn moeten, merkelyk boven hec Waterpas der Zee verheven was.

Nieuwe Deeze Aanmerking heeft my doen den-de Zoor- nbsp;nbsp;nbsp;gt; �at men met weinig moeite en inkoi

Vogten kauderen zou kunnen vergelyken doormid-nen,doorbel van een Hevel, met een opening inzyO middel Bovenbogt, waarop men een klein Zuig'nbsp;Hevel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZOU kunnen plaatfen: gelyk

TL. 7. Figuur 37 isafgebeeld. WantindienmeH 37* dit Werktuig tegen een Plank, waar opnbsp;de Duimen en Lynen ftonden afgetekend,nbsp;vafh hegtte, en de twee Beenen eveneens ionbsp;twee Bakjes, het een, by voorbeeld, me''nbsp;Kwikzilver en het ander met Water, dom*nbsp;pelde, zou yder van die cvVee Vogten, al*nbsp;men de Lugt in de Baenen van den Hevelnbsp;door middel van �t Pompje verdunde, zignbsp;de Drukking van de Buitenlugt, die aa�nbsp;beiden gemeenis, onderwerpen, naarmaa*

■. ...

^ ^�an zyn byzonder Digtheiden zoortely- V1i.leSlt; Zwaarte; en zo het Kwikzilver ��n Duim ^

, zou het Water tot aah de vcertienDui-�^^nryzen. Maar zo men van dit Werktuig wilde raaaken, moeften de Buizen ofnbsp;^�ncn van denHevel, van weerskanten,tennbsp;3 of4Lynen vanbinnen, wydzyn.nbsp;zullen in�t Aanhangzel agterdevol-S^adc Les hier reden van geeven*

DERDE AFDEELING.

dompeldis, beflaat hetdePlaats van eg,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ver-

DEEL. dige holtens en tuflchenruimtens toeliet, Vogtsvan^^*^ eenfmeltbaarLighaam ware,nbsp;denzelf- deeltjes,van elkanderen gefcheiden,zignbsp;trek?'�' �^^quot;^^unnen plaatfenin de ledige ruimteDse�nbsp;openingen van �t Ontbindvogt zelven , ennbsp;daar in onthouden. Want in deeze twee g�'nbsp;vallen mengen en verwarren de Klomp^*��nbsp;of fchynbaaren groottens, zoo van �t vaft^nbsp;Lighaam als van het Vogt, zigminofme^'�nbsp;onder ��n; cn als ze dus onder malkandere�nbsp;gemengd zyn, gebeurt het meeftal, dat^*nbsp;met hun beiden minder plaats beflaan,nbsp;ze te vooren, toen elk nog op zig zelf ennbsp;het ander afgezonderd was y noodig hadde**'nbsp;Een Glas, by voorbeeld, welks Inhoud^^'*nbsp;Pints maat bevatten kan, zal niet vol^y�'nbsp;als men �er een half Pintje Water in do�*^�nbsp;met even zoveel Poeier-Suiker,nbsp;jes van een Spons. Doch dergclykenbsp;ten van Uitwerkzels hebben wy thansnbsp;op �t oog. Wy merken hier de Ingedo***

nieo�

en teeenemaal ondoordringbaar voor Vni. Vogt daartnenzeindoropelt: gelykeen^^nbsp;J'ooren Bal, by voorbeeld, dien men in �t d e e l,nbsp;laatzinken, en daar door dat Waternbsp;y de wanden van�t Glas of Vat, daar�tinnbsp;doet opryzen,

^eeze Klomp Vogts, die door hetinge-i^^-Tipeld Lighaam ver plaat ft wordt, ofdie^|��^ '^^Veelheid van �c zelve, welkezig boven �t zwaar, of

, '^^^0 s naamely k, verfchilleD,even eens ais ^ '^afte Lighaamen, van malkanderen innbsp;'^�Veelheid van eigen Stoffe, die ze ondernbsp;Zekeren omtrek bevatten; en ��n en �cnbsp;j^/de Vogt blyfc niet altyd van dezelfdenbsp;. 'Stheidc, maar bevat nu eens min dan meernbsp;OQujj gjj ygjj onder den evennbsp;'^jj^^^omtrek.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L,g�5,,

^ '^^okan hier twee Onderftellingen tnaa-beeld der gelyk die twee gevallen by de Indom-

peling kunnen plaats hebben; i. Ofj de Klomp Vogcs, daar wy van fpreekenj'*�nbsp;Digcheid, en bygevolg in Gewigc, hetnbsp;Lighaam, dat deszelfs plaats inneemt, eve�'

Zvv;i�rte. aart, 2. Ofwel, dat het ��n Zwaarda^ weegt dan het ander. Die overmaatnbsp;Zwaarte, dat Gewigt, �t welk het zwaatft^nbsp;Lighaam m��r weegt danhet ligfte, zu�^'�nbsp;wy BetreJikelykeZvcaarienoevnen: zoo'^^'�nbsp;Klomp Waters, die een Pof�'

geheel onder vordt van alle kanten gedrukt doornbsp;dat hetzelve omringt: en dieDrukking, ^nbsp;ke bet dus iydt, is zoo veel grooter, ^nbsp;snaatedat bet Vogt 7ne�r Digtbeid heep gt;nbsp;naar maate dat het Lighaam diepef^^

In de eerfte Afdeeling, indevoorg^^^^^

Les, hebben wy doen zien, dat de Druk-vni; ^^ing ofPerskragtder Vogten naar allekan-Lp, s.

hebben ookdaarenboven beweezen, dat die Lrukking toeneemthaar maate van de hoogst; van het Vogt; en eindelyk is �er, in denbsp;Lweede Afdeeling, aangetoond , dat twee Bladz.nbsp;^ogten, wier Hoogtens tegen eikanderen 545*nbsp;^3an in de omgekeerde reden van hun Digt-

heden of Zoortelyke Zwaartem, Evenwigt Specifi-t�iec malkander raaaken. Het Voorftel, dat 2��^ t'''e zoo aanftonds noemden, is flegts een gevolg van die drie voorheen geftaafde Voordellen. Uit het Eerde volgt. Dat een on-^^^gedompeldLighaam van alle kanten gedruktnbsp;quot;^ordt. Uit het Tweede dat de Drukking^nbsp;hei lydt, zoo veelgrooter is, naar maatenbsp;bet dieper in 't IZogt gedompeldis Mn�xtnbsp;^^t Derde eindelyk volgt ,Dat, deHoog-��t�ns van de Vogten, of, �tgeen't zelfde is,nbsp;diepte der Indompeling gelyk gefield zyn-

de Drukking zvoaarder is,naar maate dat P'ogt meer Digtheid heeften zwaarder isnbsp;'^^naart.

Fig. I. der Water, waarin men een klein eBia^s� die men met gekleurd Water gevuld, en a�*�nbsp;een Glazen Buis, van onder en bovenopen�nbsp;gebonden heeft, indompelt.

Als de Blaas geheel ondergedompeld begint het gekleurd Water in de jSuisopt^nbsp;klimmen, en rylt �er hoe langer hoe hoog^^nbsp;inop, naar maate, dat men de Blaas diepi^^nbsp;indompelt; zoo dat het altyd in de Buis eve�nbsp;hoog ftaat, als de oppervlakte van het anda'�nbsp;Water ftaatin hetgroote Glas.

Het klimmen van �t gekleurd Water in Buis, terwyl men ze indompelt, bewyft�'��nbsp;tegenzeggelyk, dat de Blaas zamengedru''^

de oppervlakte van �t Water, datin�tvan�t Rr znbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zel-Vogt.

ring van melyk groote Blaas neemt; kanmenopffl^* dergequot;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zamenperfling, diezyondef'

dompel- g35t, niet even groot is van alle kanten, de Blaas zy van beneden naar boven eenig^'�*nbsp;^^^'^^'��flerker geperft wordt, dan van terzydcf'nbsp;want zy verandert eeniger maate vangedaaf'

RefraSii der^n. Hoewel de Straalhuiging van�tLig'-quot;' on dergelyk geval de beeltenis van �tvoorv/eiPnbsp;buitentwyffel verandert, zal men egter n*��nbsp;ontkennen kunnen, dat�er by deeze fchy^'nbsp;vertooning ook iets wezendlyks onderloopt�

VoGTEN EN Vaste Lighaamen. 615 �-doffipelde Blaas niet daalen kan zonder het v i u,nbsp;^acer te verdoelen en vaneen ce fcheiden ; S.

dewe�rltand, dien hec Water daar mm de el. meer tegen doet, eenige Drukking van denbsp;�laas van boven naar beneden noodzaakelyknbsp;*^aakt;en dat dezelve,om haarBuigbaarheid,

[In de voorigc Druk gaf�er de Hoer NOLLET deeze Vat deWaterHhmmcn ^ dieo^hct onderjicgedcelt*nbsp;de quot;Blaas flaan , langer, en hygevolg z^rvaarder zyn, dannbsp;gt; toelke op haar styden drukken : en dat de Blaas door haarnbsp;^^dgbaarheidnaar dat verfchil der Drukkende kragten Irnfiermnbsp;en �er door van gedaante veranderen� Dog de bovengennbsp;�quot;sWe Reden is buiten twyiFel de waare. Want fchoon welnbsp;Vogckolommen Drukken naar niaate van haar Hoogte ,nbsp;^quot;.een Lighaatn derhalven niet alleen te ftetker gedruktnbsp;'''otdt naar dat het dieper is, rasar �ok de benedenfte gedeel�nbsp;'finseenigef [jiaate fterkcr dan de hovende; in dit geval eg-Wordt de fterker Drukking door een ftetker Tegendriik-'*'? ge'evenaard en vernietigd. De Waterkolom, die van on-'��en tegen de Blaas drukt, is wel langer , dan die , welkenbsp;P haar iyjen ftaaii, maar de Vogtkolom, die van binnennbsp;den hodem�er tegen aan drukt en�eiEvenwigt mee maakt,nbsp;��k , naar evenredigheid , langer dm de Kolommen , di�

behoort, al wat �er leeft op den Aardbode�gt; leeft of in de Lugt, of in �c Water: geeenbsp;Schepfel is �er derhalven, dat niet blootnbsp;voor de Drukking en Perskragt van eeO |nbsp;'Vloeiftof, die het van alle kanten omringt gt;nbsp;en wier Zwaarte, zo men op baar Hoogt^nbsp;agt flaat, van geen gering belang is. EeDnbsp;Kolom van den Dampkring, gelyknbsp;voorheen gezien hebben, evenaart in gewigtnbsp;een Waterkolom van denzelfden Bodero,di^nbsp;de Hoogte bereiken zou van 32 [Paryflchs]nbsp;Voeten. Laat het flegts eens een Rolrond�nbsp;Kolom zyn van een Duim middellyns, haar

van binnen op de zyden werken. De Bodem van de zelf wordt tufl'chcn de Waterkolom van buiten en deVogik�nbsp;lom van binnen wsleenigzins 'derker geperft, dan de Zyd^*nbsp;en hoogei gedceltens: maar alle Binnen en HultenkolomO�*^�nbsp;ftaan wederzyds tegen malkanderen in Evenwigt. Iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

�er hier alleen gewag van , om de Leezers der voorige f fihe uligaave te berigten, dat zulks in de nieuwe laatftc 'nbsp;Druk veranderd is. )

Zwaarte zal reeds zeer aanmerkelyk zyn: viii. ^aar welk een aanzienlyk getal van dergely-ke bodems of Cirkeltjes vaneenDuimmid-DEEi,.nbsp;dellyns zou niet wel de ganfcbe oppervlaktenbsp;Van eens Menfchen Ligliaam uitleveren? Alsnbsp;de moeite neemen wil om �tftukopnbsp;dien voet naauwkeurig na te rekenen, zalnbsp;d�enbevinden, dat een Menfchvanmiddel-'^aareLighaamsgeftalte gedrukt wordt doornbsp;�en Vak ofKlomp Lugts, die meer den 20000nbsp;Ponden weegt. (*).

Maar een Vifch, die zig op den bodem V.,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T,- �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, king van

(*) [Deman'crhoetulksberekendworde, �tzy volgens Manier van POLINlERE 3 of volgens den Heer MUS-^CHENBROEK, die een drukking van 40.000 Pondennbsp;*t Menfchelyk Lighaamltelc, vindt men zeer omftandignbsp;^angeweezen, in de Uitge^cogte Vcrhandelingmt het IV*nbsp;^Eei. bladz. i/i-enz. ).

zwaaarte van het dubbeld gewigt des DaWp' krings of4ooooPonden,welk eenePerskra�^nbsp;zou .dan niet wel een Dier hebben uitnbsp;ftaan, dat zig onthielde op den Bodem de�nbsp;Zee.

Zulk een yffelyk gewigt, dat onophod' delyk op de oppervlakte der Lighaamei^nbsp;men niet. flaat, verbryzelc en verplet tere egcer dezeW�nbsp;niet, om dat zy , even als de Blaas vanoO'nbsp;ze voorgaande Proefneeming, van binneOnbsp;door de zelfde Vloeiltof, die hen omringt�nbsp;onderftut en als in Evenwigt gehouden wof'nbsp;den. WyademendezelfdelAtgtin, dieonsnbsp;van buiten drukt. Met de Viflehen gaat het

ze tellens met hun Water Lugt inademeo die Lugt liaat reeds, eer dezelve in hunnbsp;Lighaam komt, door haar Veerkragt io�'nbsp;venwigt met de drukking der Vloeiftof gt;nbsp;die haar bevat. De Borft heeft,als wyadeffl'nbsp;haaien haar vrye beweeging niet, dan a!'nbsp;leen wanneer de Buitenlugt in Evenwigt ftaatnbsp;met die, welke in ons Lighaam is.nbsp;poorten van toevallen, die de eeneof ftet'

kef

fer of zwakker, dan de andere fnaakten, v 111. Zouden ook oorzaak zyn, dat wy niet dan ^ ^ S.nbsp;niet moeite adem haalden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de ei,.

��Heen de Lighaamen niet, daar ze op werkt; hiaar houdt dezelven in tegendeel door denbsp;eenpaarigheid van haar Periling ook zelfinnbsp;hun natuurlyken ftand: zy bevordert dik�

'vils den zamenhang en�tenderling verband Van derzelver deelen, enllaitveekydsdennbsp;'�oortgang vaneene geiling of bederf, waarnbsp;door die deelen zouden van ��n gefcheidennbsp;Zyn geworden.De Bierlyke Huishoudingze]

'e levert �er ons verfcheiden bewyzen van nit.Als men zig Koppen laat jCenGeneesmid- HetKop.nbsp;de] dat dikwils meer pyn veroorzaakt, dan �tnbsp;'Vel nut doet, en hier by ons naauwlyksnbsp;hreer in gebruik is, verheft 'er zig eene zwel-hng in �t Vleefchig gedeelte desLighaams,nbsp;daar men de Drukking der Buitenlugt weg�

12, of door �er een Glazen Klokjeop te zetten , waar in men eeng Vlafch aanlleekt, om R r 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dq

ze Ryzing ofzwellingvan�t Vel wordt veroorzaakt door den toevloed van�t Bloed en andere Vogten, die, op alle andere plaatfennbsp;des Lighaamsfterker gedrukt, naar dat gedeelte toevloeien, daar de minfte Perffing is-Het Zui- Door �t Gewigt en de Drukking der Bui-^ongge^- tenlugt op een zeker Lighaams gedeelte wegnbsp;boornen teneemen ziet men, genoegzaam op dezelfde wyze, de jonggeboren Dieren den Melknbsp;zuigen uit de Borften hunner Voedftcrs.nbsp;Dewyl, 'inzulkengeval, aldedeelen, daarnbsp;deNatuur dat vloeibaar Voedzel by een vergaderde, gelyk het overige des Lighaams�nbsp;aan deDrukkingderBuitenlugt bly ven bloot-gefteld, uitgezonderd alleen het gedeelte�nbsp;dat gezogen wordt, zo vloeit het Vogt der-waars en loopt �er uit, even als gebeurennbsp;zou, indien, deTepel aan deLugt blootge-fteld blyvende, het overig gedeeltefterkernbsp;dan naar gewoonte gedrukt werde. Hetnbsp;blykt derhalven uit deeze voorbeeldennbsp;neklaar, dat de eenpaarige Drukking dernbsp;omringende VloeiftolFen, en de w��r ftand�

die

die ze �er weder van binnen tegen doen, de v 111. Lighaamen in hun Natuurlykenftand houdt, ^

^een genoeg zou zyn, om de Dierlyke Huis- Herk K ,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r, � kunnen

Dier , dac in zyDnatuurlykeHoofdftofvan derzelvcr Drukking geen ongemak gevoelt,nbsp;hec zelve wel baaft gewaarworden,indiennbsp;die Drukking, daar hec aan gewend is, on-gelyk fterker werde, Ichoon dezelve vannbsp;binnen zoo wel en eveneens als van buitennbsp;in flcrkte toename.

Zou dit niet wel mogelyk de voornaam^ dei^DuUnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de Duikelaars het niet

kelaars. lang agter ��n op een groote diepte onder Water houden kunnen? Want men laatze�nbsp;gelyk men weet, in �c Water zinken in een

groote Klok vol Lugt, terwyl men zelfs raid' delgevonden heeft, om diegeftadigtevef'nbsp;nieuwen of ver verflchen,na dat men ontdektnbsp;had, dac zulks noodig was om vry en zon*nbsp;der gevaar tekunnen Ademhaalen. In weer*nbsp;wil egter van al de voorzorgen, die men totnbsp;nog toe heeft weeten te gebruiken, blyktnbsp;hec, dat een Menfch, die zig in dergely*^nbsp;een Werktuig waagt, zig daar in, genoeg'nbsp;zaam alcyd, bevindt ineen ftaat, die denbsp;Natuur min of meer geweld aandoet,en vednbsp;al heeft men �er hun zien uitkomeo roet ge*

bloed door Neus of Ooren uitliep; zoo ^ dat deeze uitvinding in verfcheiden Landen d e e l.nbsp;en op veeleen verfchillende wyzen beproefd,nbsp;tot nog toe geen zeer grooten opgang gemaakt heeft, �t Komt daar uit voort, datnbsp;het niet genoeg is, den Duikelaar verfchenbsp;Lugt te verfchaffcn; die Lugt, die men hemnbsp;''erfchaft, belioorde ook niet merkelyk innbsp;Digtheid, in graad van zamenperffing, vannbsp;de gewooneLugt te verfchillenien dit fchyntnbsp;niet wel moge! yk om te doen, en een Lugtnbsp;taande zelfde gellekenis, als die van de oppervlakte des Aardbodems, te brengen zoonbsp;diep onder een geweldigen Klomp Waters,

quot;^icns Drukking en Perskragt zy noodwendig ondergaan moet. De fraaifte Proef, die �er nog in dit ftuk ooit genomen is, isnbsp;die, welke de Heer Halley gedaan heeft;nbsp;die meer dan een uur lang agter een, zonder eenig ongemak �er van te hebben , onder Water bleef. Maar zyn Klok wierdcnbsp;^'mt dieper dan omtxQut^5FranfcheVoQtennbsp;m�t Water ne�rgelaaten,�t welkzekerlykin

menigvuldige voorvallen niet diep genoeg zou zyn; en daarenboven was dezelve vaonbsp;een ongemeene grootte,- en indien dit, g^*nbsp;]yk men welgeloovenmag, �ernoodzaake-lyk by vereifcht wordt, om altydzoowelnbsp;te fiaagen, zou men 'er zig niet dan zelden�nbsp;en niet dan in Gevallen van groot belang,vannbsp;bedienen kunnen; wegens de kollen, die �ernbsp;op loopenzouden,en den geweldigen omflag�nbsp;dien het gebruik van dergelykeen Werktuignbsp;zou vercillehen

(*) In 't groote Werk van den Heer DESAGULIERS II. Deel. bladz. 264. is een breedvoerig en nanuwkeungnbsp;Berigt te vinden van de Duikclkonft, derzclver verfcK*^'nbsp;)ende handelwyzen en toeftellen 1 de Klok van dennbsp;HALLEY, TRIEWAlD en anderen , derzelvervootxo^quot;nbsp;gen en uitwerkzels, enz. Zie ook den korten Inhotid van ddquot;quot;nbsp;Phtlofo^h�f.he LeJJen, bladz. 128

Indien het ingedompeld Ligbaamzwaarier is 3- Ar-dan de KlompVo^t^nioiensplaats het ingeno�^ s s l. men heeft ^ doet de Bstrek'kel'^ke Zwaarte RefpeSi-van dat Lighaam, indien�t derzelvernei-'^^^nbsp;ging vry en onverhinderdgehoorzaamen kan,nbsp;hetzelve naar den bodem van 't Glas zinken.

Het Werktuig, in Figuur 2 afgebeeld, is P Z,. t. eeiiWaterweegkonftenaarsWeegfchaaljdie^*^-Op een langwerpig vierkant Kasje ftaat,

'^elk van binnen met Lood bekleed is. De de wa-tii-ie Glazen, A, B, C, worden gefchroefd op hun Voeten, die hol zyn, en gemeen-naarsnbsp;^ohap hebben met een Pyp, die onder het^�^^*nbsp;�ekzel van�t Kasje heen loopt. Deeze Pypnbsp;'s voorzien met vier Kraanen, twee, naa-^elyk, aan haar beide enden, wier Sleu-men in D enE zien kan; en tweetus-^ohen de Glaazen in, waar van F en G denbsp;Randgroepen zyn. Deeze twee laatfte openen

nen de gemeenrchap tuffchen dedrieGla* zen; zoo dat, als het middelfte Glasnbsp;Water of eenig ander Vogt gevuld is,nbsp;ook de twee andere, die ter we�rzyd^��nbsp;ftaan, of ook wel een van hun beiden alleen gt;nbsp;door hun voet en bodem vullen kan.nbsp;twee Kraanen D en E dienen om hetnbsp;ter uit de twee Glazen ter we�rzyden,nbsp;zelf ook, zoodegemeenfchapspypopenis�nbsp;uit het middelfte Glas, in �t Kasje te laate�nbsp;loopen, endezelvendus, zomen wi],Iedi^nbsp;te maaken. Op het Kroonftuk van het gro�^nbsp;te Middelglas ruftde Balans van een Wee^'nbsp;fchaal,waar aan tweekleineBakjesofScbaal^'nbsp;jes hangen, die men �er af kan neemen a'*nbsp;men wil,en onder aan welke men tweekit�if�nbsp;Haakjes h en k ziet, die draaien kunnen,nbsp;waar aan men de Lighaamen hangt, die�*^'^nbsp;indetweeZyglazeDjWelke�er van weersk^O'nbsp;ten vlak onderflaan, weegenwil.

^eemingen te doen, die tot dit laatfte ge-VIII, VeeltederWaterweegkunde betrekking heb-'^en. Maar, om telkens niet vrcderom de de Et.nbsp;2elfdeF?g-tlt;wr af te beelden en te befchry ven,

*�'illen wy by yder Proefneeming alleen-'yk gewag maaken van de noodige Hukken, tot die Proef, daar we dan van fpree-, in �t byzonder behooren; en onderhallen , dat al �t overige zig in dien ftaacnbsp;^evinde,gelyk wy�t nubefchreeven hebben.

Onjons tweede (Iraksgemelde Voorftel te Wyzen, laat men eenYvooren Bal, meenbsp;draad aan een arm van de Weegfchaal

Als men geeoGewigt legt in hetSchaalt-aan den anderen arm der Weegfchaal, zinkt deYvooren Balnbsp;den bodem van�t Glas.

Als men dat zelfde Schaaltje zoo fterk ,�Zwaart, dat het den Bal, die in�t Waternbsp;j inEvenwigthoudt, ishetGewigt, dacnbsp;1 � Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ss

minder, dan dat, �t welk de Bal weegt, al* deel. hy in de Lugt gewoogen wordt.

De Yvooren Bal van onze Proefneemia� beflaat de plaats van een Vak of KlofflPnbsp;Waters, die, zo hy op zyn plaats gebied'nbsp;ven was, volkomen in Evenwigt zou g^'nbsp;ftaan hebben met alle dergelyke en evengroO'nbsp;te gedeeltens ofKlompen van dezelfdeVloe*'nbsp;ftof, daar ze toe behooren; gelykin�tViei'nbsp;de Voordel van de eerde Afdeelinggezeg'^nbsp;is. Deeze Klomp Waters kon den KlomP�nbsp;die onder hem was, door zyn Gewigtni^�'nbsp;verplaatzen, noch door dien, die bo^eO

hem was, uitzyn plaats gedooten worden gt; om dat deeze hovende niet me�rkragtb^*nbsp;zat om naar den grond te zinken dan hyz�'^nbsp;bezat om �t hem te beletten: en om datnbsp;onderde even veel kragt hadt om hefflnbsp;te houden, als hy om den anderen ne�rnbsp;drukken ; maar zoo dra �er een Lighaam, lt;1**'

''an Gewigt is, in zyn plaats komt, moet de viii, Klomp Waters, die�er onder is, noodwen-^nbsp;^igwyken; wel niet voor hetganfcheGe-DEEL.nbsp;�^igt van �t Lighaami maar alleen voordenbsp;Overmaat van deszelfs Zwaarte, dat deel ge-quot;'igts, dat het meer weegt, dan de Klompnbsp;^ater. Hierom is�t niet noodig, dat men,nbsp;oni te beletten, dat de Yvooren Bal naarnbsp;'^en grond zinke, een even zwaar Gewigt,

3ls die Bal weegt, in de tegenoverftaande Schaal legge: maar alleen genoeg, dat mennbsp;Sr zoo veel opzette, als de Bal zwaardernbsp;^eegt, dan een dergelyke Klomp Watersnbsp;koudoen.

Men moet zigondertuflchen niet verheel- Het ^sn, dat een Lighaam, �t welk onder Wanbsp;'Sr zinkt, toeneemt in Zwaarte, omdat dezinkendenbsp;Waterkolom, die het boven zig laat, aliens- Zwaartenbsp;^sns aangroeit en langer wordt. Want het toe.nbsp;^ewigt van deeze Bovenkolom wordt alcydnbsp;^sor den we�rfland van die Kolom, die on-^sr �t Lighaam is, opgewoogen, en die we�r-^and wordt allyd onderfchraagd door denbsp;^*'�kkingdernabuurigeZykolomraen,die alnbsp;Ss 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ie

even hoog ftaan, als de Kolom, dieophc^ ingedompeld Lighaam drukt. Het Lighaafl�nbsp;hangt derhalven alcyd, voor zoo veel denbsp;Drukkingen van onder en van boven aaonbsp;gaat, tuflchen dezelve in Evenwigt; en, z'�nbsp;het zinkt, zinkt het alleen daarom, omda'quot;nbsp;het, ais digter en zwaarder van Stof zyndegt;nbsp;in ftaatis, om onophoudelyk een KloiHPnbsp;Vogt, hetzelve in Omtrek, niet in Zwaard�nbsp;gelyk, voort te ftooten en te verplaatzeD-Dc verfoeide Beweeging, die men in del�nbsp;Val van zwaare Lighaamcn befpeurt, kalinbsp;Dghaa^ derhalven, gelykzomraigePhilofophenhe*nbsp;Dien, weerd hebben, geenzins aan de Drukkingnbsp;wordt derVloeiftof worden toegefchreeven ,� w'�''nbsp;Druk- Kolommen boven dezelve, naar maate di'i'nbsp;^�j�Sder^zy in �t vallen voortgaat, all�nskens aad'nbsp;niet ver-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;langer worden. Ditaangroeii^�

oorzaakt-daarenboven in langte, �twelk dieKoIoi��' men der Vloei (tof ondergaan, gefchiedtnbsp;niet volgens dezelfdeRegels, als de voor^'nbsp;gang en �t toeneemen van de verfnelling d*-*^

dct

�3er Zwaar tekragc niec overeen, die in de VUL Lighaamen werkc naar maate van derze!ver ^ ^nbsp;Inhoud, en niec naar maate van den Omtrek. deel.

, nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zwaarte,

dat gedeelte Lugts, welks plaats zybeflaan. Dewyl de Lugceen zeerligte Vloeiflof is,nbsp;verfchik de BetrekkelykeZwaarcederLig-haamen, die zy omringt, zeer weinig vannbsp;derzelver VoHtrekte Zwaarte: zoo groot isnbsp;egter nog dat verfchil, dat men �t duidelyknbsp;merken kan, wanneer men een en �t zelfdenbsp;Lighaam, beurtelings na elkander, nu in denbsp;Lugt dan in �tYdel weegt; gelyk uit de volgende Proefneeming blyken zal.

In een wyd Ontvangglas moet men een zeer naauwkeurige, en ligt beweegbaarenbsp;Weegfchaal ftellen, op zulk een wys, datnbsp;men ze door middel van een (teel, I, di�nbsp;aan de Balans vafl; is, opwaarts kan ligtennbsp;en daar aan doen bly ven hangen. Eer mennbsp;de Lugt uit den Ontvanger pompt, moetnbsp;men een klein Looden Balletje aan den e�'nbsp;nen arm van de Weegfchaal in Evenwigt g^'nbsp;bragt hebben met een grooten hollen Papi^'

ren Bal, die aan den anderen arm hangt: en vill. v/el zorgdraagen, dat geen van deeze tweenbsp;Lighaamen op eenig Vogt of VettigheidnEEt.nbsp;tuften, dat de natuurlykeUitwerkzelsdernbsp;Zwaarte, als men de Weegfchaal opligt,ee-�igzins zou mogen belemmeren en fluiten.

De holle Papieren Bal, die in de Lugt tKet den Looden volmaakt inEvenwigt hing,nbsp;haaltnuin 't Ydel de Schaal over, en weegtnbsp;Zwaarder.

In de Lugt heeft de Papieren Bal niets an* AH^Ljg-'^ers, dan alleen zyn Betrekkelyke Zwaarte, ^eegcn hem tegen den Looden in deSchaal te leg- alleennbsp;8en, en Evenwigt met denzelven te maaken: BetreLnbsp;hiaar nu in �t Ydel werkt hy met zyngan- kelykeofnbsp;^che Volftrekte Zwaarte, dewyl hy thansnbsp;'^oor geen Vloeiftof meer (^dat noemens Zwaarte

''^aardig is} wordt opgehouden. Die Vol-^tekteZwaarte nu is altyd, gelyk men weet,

deeze laatfte flegts een overblyfzel is van de eerflc. Men zou hier, �t is waar, kunnennbsp;zeggen, dac de Looden B d ook zoo welnbsp;alsdeanderein �cYdel zyn VolftrekteZwaar..nbsp;te wederkrygt; dog men zal we! haafl zien,nbsp;(^en men zou het reeds al voor af eenigziensnbsp;kunnen gemerkt hebben) dat; wanneer denbsp;Lighaamen, die het Evenwigt maaken, innbsp;omtrek van clkanderen verfchdlsn, gelyknbsp;die van onze Proefneeining, waar in de Pa*nbsp;pieren Bal ongelyk grooter is dan de Loo*nbsp;den; dac dan dat nieuw Gewigc, �cwelkzynbsp;aanneemen, als ze uit de Vloeiftofkomen,.nbsp;van weerskanten niet even groot is, enhecnbsp;��n meer in Zwaarte toeneemt dan het aii'nbsp;der.

Indien de Indompeling in VloeidofFen d� Lighaamen brengt tot hun Opzigtelyk�nbsp;Zwaarte, die altyd kleinder is, dan heOnbsp;Volflrekte Zwaarte, zoo volgt daar uit, d^'-�er ook om hen in die VloeiftofFen te ondei'nbsp;fteunen, op te houden, opwaarts te ligtet��nbsp;zoo veelkragtsnietvereifchtwordt, als��^

toe noodig zou zyn , zo ze vry o in g^enyjjj Vloeiftof gedompeld waren. Dit wordt mennbsp;Ook zeer onderfcheidentlyk gewaar, als men deel.nbsp;�enig Lighaam vaneen merkelyken omtrek dan mennbsp;liic het Water wil optrekken. De Viffehers, ^ejer uit-die een goeden Trek met het Net gedaannbsp;hebben ,vreezenniet, dat ze�c breekcu zullen met het enkel door �t Water, maar wel,nbsp;door �t zelve uk het Water op �t Land tenbsp;fleepen. Iemand, die gevaar loopt van te verdrinken , kan men zonder moeite redden cnnbsp;^oveu Water houden, als men hem flegtsnbsp;het broofle en breekbaar ft S r uk van zynnbsp;^le�ren vatten kan: zulk een behulp zou,nbsp;�e�yk men weet, op verre na niet genoeg-^aam zyn, om iemand die uit een Venfternbsp;'^iel of driegde te vallen, op te houden ennbsp;te redden. Dit komt daar van daan, datnbsp;geheel Menfch zomtyds in �t Water maarnbsp;�0n of twee Ponden zwaarte heeft; terwylnbsp;% tnogelyk in de Lugt i jo Pond of meernbsp;^eegt. (*).

D E R�

Het Gewigt, dat een IngedompeldLigbaafti V er Heft) is juift ge/ykaanbetGemgivannbsp;den Klomp Kogts, dien bet verplaatfl.

Uit de Protfneerr.ingen van �c voorgaand� Voordel hebben we gezien, dat een Ing�'nbsp;dompeld Lighuam een gedeelte van zyn g�'nbsp;wigt by die Indompeling verlieft: dit Voordel nu ftrekt om ons te leeren kennen; welknbsp;een gedeelte van zyn Zwaarte het is, ho�nbsp;groot dat Gewigtis,�twelkhetLighaanj bynbsp;zyn Indompeling verlooren heeft, en blyf*-miffen, zoo lang het ingedompeld blyft*nbsp;Volgens de woorden van ons Voordel gt;nbsp;zal het Lighaam, als het vier Oneen weegt�nbsp;en de verplaatfte Vogtklomptwee, de helftnbsp;van zynGewigt,tweeOncen naame!yk,vei�nbsp;liezen: en de kragt, die men zal behoevennbsp;te gebruiken, om het op te houden en te b�-

haam ligtet dan een gelyke Klomp Water. Zie de ProefneS' mingen daaromtrent, in her 17. Stukje dquot;r Ultgezogtenbsp;fe4�lt;iefi��f�jnuuitgekomen,'cfhetV. DEEL, bladi.i**'

betten, van naar den grond te zinken ,vill. zal niet meer dan twee Oneen te draageo^^^'nbsp;hebben-

L is een klein Rolrond Stukje Metaal, �t PL. '^elk zeer net paft in het Rolrond Glaasjenbsp;hij daar het onderhangt in P/gMar 2. Mennbsp;hangt het een en �t ander aan het Haakje knbsp;brengt het tot Evenwigt met het Gewigt�

N aan den anderen Arm der Weegfchaal: *hen laat daar op in het Glas A zoo veelnbsp;^aater loopen � dat het Metaalen Rolletje Lnbsp;Scheel ondergedompcid is.

Door de onderdompeling van�t Lighaam ^ Wordt het GewigtjeN te zwaar, en hetnbsp;h-Venwigt houdt op: maar het herftelt zignbsp;'^^�r, zoo dra men het Glaajs M volWa-

Op.

Het Rolrond Stukje Metaal wordt, als het onder W ater gedompeld is, teligt,otnnbsp;dat die onderdompeling hetzelve een gedeel'nbsp;te van zyn Gewigt beneemt: maar,dewylnbsp;dat gedeelte Gewigt,�t welk het Lighaam nunbsp;benomen is, in Zvvaarte gelyk is aan dennbsp;Klomp Water, wiens plaats het ingenomennbsp;heeft, wordt het JEvenwigt herfteld, alsnbsp;m�n dien arm der Weegfchaal belaadt metnbsp;een deel Waters van de zelfde grootte en om-trek als het ondergedompeld Lighaam. Ditnbsp;Voorftel, dat wy nu met deeze Proefaee-ming geftaafd hebben , geeft ons aanleidingnbsp;om �er vcrfcheiden Befluitenuitoptemaa*nbsp;ken, die we �er thans uit zullen afleiden.

fchoon � Lighaam van zynGewigt verheft en deszelfs even hoeveelheid bepaalt, volgt daar uit, dat denbsp;verheft Lighaamen, de Inhoudeo en Stofshoeveel-

heid van beiden gelyk gefield, naar maate vill. dan ze groocer zyn en tne�rOmcreks hebben,

Ook meer van hun Gewigt bydeonderdom-DEEL, peling verliezen. Een Pond Y voor zou der-meer vannbsp;halven in �t Water me�r fleunzel vinden ,nbsp;nieer door hetzelve opgehouden worden, eenklein-lt;^ao een Pond Marmer; en beider Betrekke-lykc Zwaarte, die bun na deonderdompe-hng by bleef, zou merkelyk van elkandernbsp;Verfchillen , fchoon beide die Lighaamennbsp;in eene zelfde Vloeiftof gedompeld werden.

Breng terwe�rzydenaandearmeo van dePZ,. i. ^eegfchaal een Yvooren Bal niet een Loo- 4-Bal tot �venwigt, en laat het Waternbsp;ioopen in de twee Glazen, daar ze, het eennbsp;^an de eene, het ander aan de anderen zy de,nbsp;hangen.

geloopen is, om de Ballen onder te dompS' len, blyfc deBalansvande Weegfchaalniei'nbsp;langer in haar Waterpairenftand, maar helenbsp;naar den eenen kant over, en het Loodnbsp;weegt zwaarder dan�cYvoor,

lieftmeerfnaar die gedeeltens, welke zv verliezen,zyO dan eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

van weerskanten niet even groot: want de* zelve fchikken zig in Evenredigheid naafnbsp;den verfchillenden Omtrek der Waterklo�'nbsp;pen, die ze verplaatzen; en het Lood, al*nbsp;kleinder van begrip, verplaatft een kleindernbsp;�Waterklomp, dan het Yvoor. Ditlaatft�nbsp;verlieft derhalven meer van zynvolftrekt�nbsp;en oorfpronkelyke Zwaarte, dan het ander�nbsp;waar door bygevolg het Evenwigt verbrO'nbsp;ken wordt.

VoGTBN E�f Vaste Lighaamen. 641 doorgaans de Stoffen, daar men zig in�tal-vijlnbsp;gemeen van bedient om Waaggewigten vannbsp;temaaken, en op Schaa'en me�tevteegen.DEEL.nbsp;Deeze Metaalen hebben meed al merkelykzigtelykenbsp;minder Omtreks, dan de Lighaamen, daar^^^j^jjjjgnbsp;men ze Evenwigc mee doet maaken. NuWaarennbsp;moet men, om dit Evenwigc te krygennbsp;de Lugt, daar men alle Koopwaaren in maatnbsp;Weegt, door een grooter hoeveelheid vannbsp;die VVaaren op de Schaal te leggen , deon- ofmin-gelykheid van �t verlies vergoeden,�t welknbsp;twee Lighaamen, in ��n en dezelfde Vloei-dof gewoogen , ondergaan, alszy in grootte en Omtrek van malkanderen verfchillen.

za! een Koopman meer dan eeti Pond Ve eren geeven als hy ze tegen eenPondLoodnbsp;Sewoogen heeft: want deeze twee Stoffen Eennbsp;hebben in de Lugt flegrs hun Betrekkelykcygg^gjjnbsp;2waarte; datis tezeggen, die Vloei'lof be- is inder-t^eemt yder van dezelve een gedeelte van^^vaardetnbsp;baar VolftrekteZwaarte, en beneemt die van dan eennbsp;de twee, welke den grootffen Omtrek heeft, Lood-ook het grootfte gedeelte van; zoo datnbsp;indien men de Weegfchaal; zoo als

ze belaaden is en in Evenwigt hangt, in een Lugcledige plaats brengen kon, �er noodza*nbsp;kelyk eendeelVeeren zou moeten afneemen�nbsp;om het Evenwigt we�r te krygen. Daarnbsp;fteekt derhalven voor den Verkoopereenig�nbsp;winftin; dat hy de Waaren, diehyby�^nbsp;Gewigtverkoopt, tot zookleineenOmtreK

en zoo naauw by een brengt, als'eenigzin* inogelykis; en indien kodbaare GoedercO)nbsp;Diamanten by voorbeeld, in die groottenbsp;en van zoo veel Omtreks waren en ge*nbsp;woogen werden, dat het der moeite waarnbsp;dig was, dat men �er agtopfloegj zou hefnbsp;v�Ordeeliger zyn, dezelve op Y zer gewigt�nbsp;dan opGoudofLoodgewigt teverkoopen gt;nbsp;inzonderheid als de Lugt, daar de Schaalnbsp;inhing, digter en zwaarder was dan naarnbsp;gewoonte.

verlTezen^^l dit Beiluic afleiden, dat het ondergO' min of dompeld Lighaam, naar maate dat de ver*nbsp;meer ge- pij^cfle Vogtklomp digter is en meer

bevat, ook irieer fteunzel vindt, en beter wordt opgehouden. DeOpzigtelyke Zwaarte derhalven van ��n en �t zelfde Lighaam,nbsp;in verfcheiden Vogten gedompeld, zal na denbsp;onderdompeling zoo vee! grootcr zyn, naarnbsp;maate dat het Vogt, daar �t in gedompeldnbsp;is, minder Digtheid heeft.

Men hangt twee Yvooren Ballen, diePL. i. Rialkanderen in grootte volmaakt gelykzyn,^�^quot;nbsp;aan de Schaal in Evenwigt: men laat dannbsp;de twee Glazen , daar ze in hangen,

Vol Water loopen; en na dat men vervolgens een der Glazen weer heeft la'aten leeg loopen, vult men het, in plaats van met Water, met Brandewyn of Voorloop.

I. Zoo lang de twee Glazen gevuldbly-''en met eene zelfde Vloeiftof , �t zy Lugt, 't zy Water, blyven de Ballen,die

II Deel. Tt nbsp;nbsp;nbsp;*er

VHI. �er in hangen, met malkanderen in volko* LES.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-n � .

DEEi. 2. Maar zoo dra men een der Ballen in Water, en den anderen inBrandewynofinnbsp;Voorloop dompelt, wordt het Evenwigt,nbsp;verbroken, en deeze laatfte haalt den an*nbsp;deren over en fchynt zwaarder.

Tweegc- Dewyl de verplaatfte Vogtklorapen, als Yvooren twee Lighaamen, malkander in groot-Ballen te volmaakt gelyk zynde, uit hun plaats

in Water daar by Klompen zyn van ��n en �t zelfde evennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uioeten ze beide ook volkomen van

denzelfden Inhoud zyn , en een gelyke hoeveelheid van Stoffe bevatten ; en bygevolg ook een gelyken en volmaakt den zelfdennbsp;weerftand bieden tegen de Lighaamen, di*^nbsp;*er in^gedompeld zyn, en hen even kragt'nbsp;daadig onderfteunen. Dewyl daarenbovennbsp;de volftrekte Zwaartens van deeze twennbsp;Yvooren Ballen zeer naauwkeurig overeennbsp;ftemmen en aan malkanderen gelyk zyn,

der-

derhalven derzelver onderdompeling ineen VIII. en�t zelfde Water gelyke Hoeveelheid vannbsp;gelyke Hoeveelheden aftrekken; �tgeen�ernEE l,nbsp;overblyfc zal bygevolg gelyk zyn, en hecnbsp;Evenwigt houdt (land.

gedompeld wordt , dat minder digtheidgrantje. heeft dan �t Water, zal �er dezelve zoo veel wyn han-fteunzel niet in vinden , en zoo fterk niet op- |,gggtnbsp;gehouden worden; hy zal derhalven ookZwaar�

minder van zyn eerfte en Oorfpronkelyke Zwaarte verhezen; zynOpzigtelykeZwaar-te, bygevolg, blyft grooter, en dus doetnbsp;hy de Schaal naar zyn kant overflaan, ennbsp;haalt den anderen over.

Een en �t

zelfde

Lighaam

weegt in

�tzelfde

Vogtmin

of meer

naarde

gefleltee

nis van

datVogt,

Dewyi de Digtheid niet alleen in verfchil lende Vogten verfchillende, en naar derzelver aart grooter of kleinder is, maar ook innbsp;��n en �t zelfde Vogc verfchilt van zig zelve,nbsp;door Koude, door Hitte, of andere oor-Zaaken; en dewyl de valte Lighaamen, dienbsp;hien *er indompelt, ook dezelfde verande-T t 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ria*

DEEL. de Lighaam, fchoon in ��n zelfde Vogc van dat gedompeld, by geval verandere envanzignbsp;Lighaam ^gjyg yerfchille.

Figuur 6. zal een Glazen Buis vol Voorloop verbeelden, vyaar in men een klein gtf' �mailjeerd Beeldje gedaan heeft, �t welk zignbsp;doorgaans onthoudt aan �t bovenend van denbsp;Buis, dewylhetligteris, dan een Klompje,nbsp;van zyn grootte en omtrek uit het Vogt,nbsp;daar �t in dryft. De Buis ftaatineenKotnnbsp;of Pot met Water, 't welk men door middel van een Lampje, dat men �er onderaannbsp;fteekt, naar welgevallen kan warm maaken.

Als de Voorloop een zekeren graad van Warmte gekreegen heeft, ziet men betnbsp;Beeldje naar beneden komen, en tot op den

De Warmte doet alle Lighaamen ziguit- �en zetten , geiyk wy nader zullen doen zien, als Beeld-

, nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, rrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, JCzinktOf

De Voorloop derhal ven heeft, als hy warmden Glas: ~nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naar dat

een, en het Vogtklompje, aan het Beeldje in groote gclyk, nu weder tne�r Scofs ennbsp;bygevolg meer Gewigts bevattende, wordtnbsp;weer in (laat om het op te weegen, te on-derfteunen, en zelfs als voorheen over tenbsp;haaien en naar boven te doen klimmen. Hetnbsp;iswelwaar, dat diezelfde warmte, die hetnbsp;Vogt doet uitzetten, ook op �t Beeldjenbsp;werkt, en �t zelve min of meer uitzet; maarnbsp;die uitzetting is van merkelyk minder belang ; en dat alleen is genoeg om deUit werk-zels, daar we vanfpreeken, voort te bren-?nbsp;gen.

Het Glas, inP'/gtmt'yafgebeeld, is een zoort van langwerpige Fles, met een Glazen Voet, daar ze op (laat. Zy is gevuldnbsp;met Water; of men kan�er anders uit voorzorg, op dat hetzelve �s Winters niet bevriezen zou, een derde Voorloop ondernbsp;^qen. Men Hopt ze met een ftuk van een

Batte Blaas, dat men over den mond van de VIII. Fles heen fpant, en met een draad of koord- ^nbsp;je om den Hals vaft bindt. In de Fles doet de el.nbsp;men een klein Ge'�mailjeerd of gekleurd Glazen Beeldje, dat van binnen hol, enligcernbsp;is dan het Vogt, en aan welks eenen Voetnbsp;men een klein gaatje, zoo groot dat men �ernbsp;een Speld zou mogen infteeken, gemaaktnbsp;heeft.

op de Blaas drukt, zinkt het Beeldje naar jgait^ den bodem van de Fles, en blyft �er, zoo^yH-il^at,nbsp;lang als die Drukking duurt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;1: Wat�er,

2. nbsp;nbsp;nbsp;Als men zoo (terk niet, of in�t geheel naar datnbsp;niet meer drukt, klimt het aan Honds weer

3. nbsp;nbsp;nbsp;Als men, terwyl het op wegis, om^juj^j^nbsp;naar beneden te gaan, de Drukking maatigt,

of dezelve verzwaart, terwyl het opwaarts klim.t, blyft het ftil Haan op die plaats ,nbsp;daar �tzig dan bevindt, en kan men�tdus.

4. Als men de Blaas nieteenpaarig maai met horten en ftooten drukt, Ichynt heinbsp;Beeldje te danfen �n draait in �t rond.

Deeze Uitwerkzels gebeuren eveneens� als men het Glas �t onderfl boven keert�nbsp;en de Drukking bygevolg van beneden naainbsp;boven gefchiedt. Dus zou men deeze Prod'nbsp;neeming een fchyn van groot geheim en vaO

iets wonderbaars kunnen byzetten, wan* neer men verfcheiden devgeiyke Glazen Bui*nbsp;zen in een Raampje plaatfte, en op derzelvefnbsp;monden, opecnwys, dat deaanfehuwefSnbsp;hec niet merken of zien konden, de noodig�nbsp;Drukkingen maakte, �t zy door middel vaOnbsp;Hefboomtjes �t zy door middel van Koof'nbsp;den die, zonder dat men ze zag, door �inbsp;hout zelf van �t Raampje liepen,of op de eenSnbsp;of andere dergelyke wys.

De Vogten laacen zig geheel niet, ofteo minlten zeer bezwaarlyk zaraenperlTen , g�'nbsp;lyk wy voorheen in de Tweede Les hebbeO

^en Buigbaar Lighaam, dattr.en gemakke-vill. lyk en zonder dat �er merkelyke moeite toenbsp;''ereifcht worde, kanzamenpeiffen, gelykoEEL.

in�t vervolgbewyzen zullen, ttetge�ma-^Ijeerdof gekleurdGlazenBeeldje is vol Lugt, en dryfe in het Water. Het is derhalvennbsp;'�ol van eeneStofFe, die zamenpersbaar is,nbsp;wordt omringd van een andere Stof, dienbsp;^igniet laaczamenperlTen. Ais men nu metnbsp;den top van den Vinger op de Blaas drukt,nbsp;drukt men den ganfehen Klomp Water, dienbsp;in de Fles begreepen is; de Kolom, die opnbsp;^et klein gaatje in den Voet van �t Beeldjenbsp;Haat, werkt,dewyl ze uit hoofde van haar on-Wigbaarheid zig niet Iaat in een perffen ,nbsp;l�iet de volle kragt.welke haar doordieDruk-i'dng wordt me�gedeeld, op de Lugt, die innbsp;Beeldje is; en dewyl deeze Vloeiftofzignbsp;laat perfTcn, en in eennaauwer om-in een dringen, ftaat zy een gedeeltenbsp;^andeplaats diezebefloeg, aan�tWaternbsp;^f, dat �er daar op min of meer in dringt.

^licr door wordt nu hetBeeldje eeniger roaa-zwaarder, dan bettevoorenwas, want T t jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men

men moet het nu aanmerken als beftaande uit gekleurd Glas, uitLugt, dieeenigzinsnbsp;verdikt en ineengeperft is, en uiteen weinig Water, dat�er is ingedrongen. Zo ditnbsp;ganfchezamenftel, alles met malkander, �cnbsp;welk thans het Beeldje uitmaakt, zwaardernbsp;is, dan de Klomp Water , wiens plaats hetnbsp;beflaat, zinkt het naar den grond; en hetnbsp;klimt in tegendeel weer naar boven als hetnbsp;ligter is, dat is te zeggen, als een mindernbsp;Ilerke drukking op de Blaas een kleinderenbsp;hoeveelheid vanWater in�tBeeldjeopdringt,nbsp;ofalsmendezamengeperfteLugt, die in �cnbsp;Beeldjeis, vryheidgeeft, om�er�t Water,nbsp;dat �er ingekomen was, weer uit te dry ven:nbsp;en dus begrypt men ook ligtelyk, dat men,nbsp;door de Drukking van den Vinger behoor-lyk te maatigen, zoo veel Waters in �t Beeldje zal kunnen houden, dat het Evenwigcnbsp;blyfc hangen, en op die wys, waar mennbsp;wil, ftil ftaat. Eindelyk dewyl hetgaatje,nbsp;daar het Water door uit en in kan komen�nbsp;ineen der Beenen, of Voeten liever, van�lt;^nbsp;jSeeldje, en dus op de zyde van�t zelve gemaakt

Oiaakt is, zal die zylinkfeenfchuinze wer-VIII. king, als de Vioeiftof die �er uic en inlooptnbsp;met groote fnelheid voorwaarts enagter-DEEi.,nbsp;Waats geftooten wordt, het Beeldje gelyk alsnbsp;op zyn Voet rond doen draaien j wantdewylnbsp;het dus in �t Water hangt en opgehoudennbsp;'vordt, IS�t even eens a's of het opeen As,nbsp;of op twee Spillen hing en draaide.

Dit Beeldje wordt derhalven nueens lig-ter dan eens zwaarder, dan �t Vogt, daar het ingedorapeld is; niet om dat de Klompnbsp;Waters, wiens plaats het beflaat, van Digt-heid of van Grootte en Omtrek verandert,nbsp;maar om dat het Beeldje zelf, beurtelings,nunbsp;eens digter dan weer ylder ranStofwordtnbsp;en meerder of minder Inhouds heeft; zonder egter van Omtrek te veranderen.

Gelyk van de Dieren, die Lugt inademen, Het naar zommigen zig op de oppervlakte der Aardenbsp;onthouden , anderen zig naar om hoog ver-laagnbsp;heffen in den Dampkring, en zig daarnbsp;^eegen, naar hun welgevallen; op de zelf fchen,

del van degrondendes Waters afb geeven; terwyl andere, in tegendeel, van beneden naarnbsp;boven fchieten, en wederom, als hunne bC'nbsp;hoeftens het vereifchen, met het zelfde ge*nbsp;mak en even gezwind, van boven naar be*nbsp;neden. In de meelten van deeze laatftezoortnbsp;ontdekt m�n een dubbelde Blaas met Lugtnbsp;gevuld i �t welk aanleiding gegeeven heeftnbsp;om te denken, dat de Vifch, door middelnbsp;van deeze met Veerkragt begaafdeVloeiftof.nbsp;den Omtrek van zyn Lighaam weet uit denbsp;zetten en te vergrooten, of in te krimpen ennbsp;te verkleinen i naar dat hy verkieft, �t zynbsp;boven te komen, of zig naar om laag tcnbsp;begeeven in de diepte. Want, als men�rnbsp;geen tevooren gezegd is zig herinnert, zalnbsp;men ligtelyk begrypen kunnen , dat hetnbsp;Dier,als het in Grootte enOmtrek toeneemt*nbsp;zonder dat het egter toeneemt in Stof ennbsp;Inhoud, ligter moet worden dan die Klonipnbsp;Waters, wiens plaats het beflaat op dien ty d;

^ndac het integendeel, als het den OmtrekvilL Van zyu Lighaam doet inkrimpen, een klein-deren Klomp Waters verplaatft , en zig op d e e unbsp;die wys zwaarder zal kunnen maaken, dannbsp;dieVloeiftof, welke zyn Valzou moeten fluiten , en �t zinken beletten.

Deeze Verklaaring van de wyze en�t del, waar door de Viffchen op en beneden zetten ofnbsp;Vtaarts zwemmen, wordtwaarfchynlyker,^�*^^,��nbsp;�ls men deeze volgende Proeven inaanmer-zelvenbsp;king neemt. Wanneer men de Lugt,nbsp;iQ de dubbelde Blaas is, verdunt cn zig doet fcben al-

Poogingen doen, om naar den bodem van �t ^V'ater te Duikelen, of zig daar te blyvennbsp;Ophouden: bydryft in we�rwil van zig Zell's boven: maarjuifthettegengefleldezietnbsp;*Pen plaats hebben , en den Vifch in weer-'''il van alle zyne poogingen, hoe flerk ooknbsp;^olkens weer naar den grond zinken, als mennbsp;^om, �t zy door de dubbelde Blaas te doennbsp;^�tften, �t zy door dezelve op de eene of de

en boven een geruiraen tyd daar na ziet men ze weer dry^n opkomen en boven dryven. En deezeVet'nbsp;Jtelingen.ichyningenj dit beurtelings zinken en bo-*nbsp;van dry ven,gebeuren doorgaans verfcheidennbsp;reizen agter een. Het kom t daar van daan�nbsp;dat die Lyken beurtelings zwaarder en lig'nbsp;ter worden, dan de Klomp Waters, wiensnbsp;plaats zy bellaan. Een verflikt of verzoopeonbsp;Dier, op den bodem van een Rivier, o(nbsp;waar �t zy, op den grond onder Water leg'nbsp;gende, begint in weinig dagen te bederven en te rotten, Die Bederving is niets an*nbsp;ders dan een verplaatzing der Deelen, eDnbsp;wanneer alle de Deelen van een geheel, dienbsp;met malkander een Lighaam uitmaaken,nbsp;een algeraeene Beweeging zyn, moet da^

' Lighaam ook grooter van Omtrek worden-Het zal der ha! ven boven dry ven,om dat het� zonder meer Scofs te bevatten, uitgedydi�

IQ Grootte, en nu de plaats beflaat van een v n I. Klomp Water die zwaarder is dan het LES.nbsp;Lighaam. Dit is eene Byzonderheid, daar �nbsp;niemand onkundig van zyn kan , die ooitnbsp;gelegenheid gehad heeft om zulke doodenbsp;Lighaamen te zien,die dus weer kwamen boven dryven. Men heeft ongetwyfFeld welnbsp;gemerkt, dat dezelve altyd gezwollen zynnbsp;en opgefpannen , als Blaazen of Iedere Ballennbsp;Vol wind: maar, alszeduseenigen tydop�cnbsp;Water bly ven dryven, neemt de Bedervingnbsp;toe, de Deelen worden ontbonden, Vogtennbsp;en Vaten geledigd, �t welk de vafter Dedennbsp;gelegenheid geeft, om in een te krimpen ,

^Q zig onderling nader aan malkander te voegen; daardoor wordt de ganfcheOmtrek Van �c Lighaam kleinder, en beflaat de plaatsnbsp;^3n een mindere Hoeveelheid, een kleindernbsp;^lomp Waters, dieniet langer in flaatisnbsp;het op te houden en �erEvenwigtme�nbsp;maaken. Het zinkt derhalven: en indiennbsp;deeze nieuwe onderdompeling nog we�nbsp;een andere Gifting (f) hst Lyk genoegzaam

�t Zwem dat een Lighaam , van welken aart heczy� Bhazen orn boven te kunnen dryven, zelfinGrooC-en Kale- te toeneeme en ruimer van Omtrek worde;nbsp;het is genoeg, dat het flegts vereenigdennbsp;verbonden zy met eenige andere StofFe, disnbsp;ligter is dan de Vloeiftof daar �t in gedoffl'nbsp;peld is , en dat het geheel zamenftei, allesnbsp;met malkander, minder weege, dan denbsp;Klomp Vogts jwiensplaats hetbeflaat. Dienbsp;Zwemmen willen leeren, bedienen zignbsp;dikw�s van Blaazen vol Lugt, van gedroog'nbsp;�e Kalehajfsn , ofietsdergelyks, diezeotflnbsp;hun Lyf binden. Met behulpvandengroO'nbsp;teren Omtrek,dien deezeLighaamenuitmaS'

ge Deeien, die zo fchiefyk niet verrotten, op nieuw uk' gefpannen worden, na dat de holligheid van de Buik�nbsp;geborften of door eenig ander toeval van Lugtonilednbsp;lynde, tot het tweede Zinken gelegenheid gegeven hadn rfd

ken, vinden ze zig beter iaftaatomboven VVater te kunnen bly ven; maar egcer loopen,nbsp;in v?e�rwil van alle deeze voorzorgen, de on-bedreevene, die �ernietwelme�weetenomnbsp;te gaan, nog al vry wat gevaar: want om tenbsp;verdrenken is �t genoeg dat men flegts denbsp;Neusen den Mond onder Water heeft; ennbsp;iemand die zig niet in zulk een geftalte wiftnbsp;te houden, dat hy vry kon adem haaien,nbsp;zou om halsraaken, voor dat hy nog eensnbsp;begon te zinken^

Indien de andere Dieren in dit ftukeenig Voordeel hebben boven den Menfch en beternbsp;gefchiktzyn, om voetftoots zonder overlegnbsp;en toeftel tezwemmen, dunkt my, dat zulks

hun, gelyk menzomtydszegt,juiftdaar �an niet iseoetefchryven, dat ze onkundignbsp;^yn van �t gevaar, �t welkzyloopen, ennbsp;liiet bedenken wat ze doen. Als een Paard,nbsp;�en Os, een Hond, zig in weerwil van zignbsp;delven genoodzaakt vindt te zwemmen, kannbsp;tk my bezwaarlyk verbeelden, dat het Dier,nbsp;Op welk eene wyze het dan ook over dennbsp;ftaat, daar �t zig in bevindt, oordeele.hec

gevaar daar �t in is of meent te zyn, niet ken* ne. Ik zie het in zulken geval alles doen,nbsp;wat een Menfch in dergelyk geval doen zou,nbsp;en, als het we�r teLandgekomenis,geefcnbsp;het oogfchynlyke blyken van genoegen eonbsp;'blydfchap, en gedraagt zig verder met zoonbsp;veel voorzorg en Orazigtigheid, dat �er denbsp;vrees, die �t gehad moet hebben , zigtbaar innbsp;doorftraalt. Maar de waare oorzaak dat eennbsp;ViervoetigDier beter zwemt dan eenMtnfebnbsp;en zoo veel gevaar niet loopt van verdren*nbsp;ken, is, dunkt my, deeze; dat zyn Gewigt,nbsp;�c welk hetzelve voornaamelyk zou doeOnbsp;zinken, geen verandering brengt in de Na'nbsp;tuurlyke geftalte en houding van het Diefnbsp;en dat zyn Kop, fchoon al �t overige vaonbsp;zyn Lighaam geheel onder of gelyk�s W3�nbsp;ter was, altyd nog boven �tWater uitfteekt�nbsp;en zonder veel moeite kan boven gehoudeifnbsp;worden. Maar met den Menfch isnbsp;geheel anders gelegen; het zwaarfte g^'nbsp;deelte van zyn Lighaam, en dat natuurlyk^fnbsp;wyze het eerft onder Water zou moeten ra3'nbsp;ktn r� naar zyn Hoofd toe; en ais hy al g^'

toc�

noeg zwemmen geleerd heeft om zig voor�t Vni, zinken te bewaaren, moet hy egter altyd nognbsp;Voorzorg gebruiken,en vry wat moeite doen dee unbsp;om voor te komen, dat hymetzyn Aange�nbsp;zigt niet in *c Waterraake. DeZwemmersnbsp;hebben het daarom ook doorgaans gemakke-Jykft, als zy met hun Rug op�t Water leggen.

Deeze Verkiaan'ng, die ik�ernu zedertHun Lig' negen Jaaren in myn openbaare Leffen vargg^^^ijg-^nbsp;gewoon ben te geeven, komt my te waar �er beternbsp;fchynelyker voor, om dat ze vt-y wel over-^^j^j^^'nbsp;eenftemt met die van een Man van geleerdheid en kennis, die my niet beeft kunnennbsp;hooren , en te we! voorzien is vair eigen bekwaamheden , om onder vermoeden te kun-Ben vallen, dat hy zig de gedagten van anderen zou willen toeeigeren DeHeerBA.

Zin, naamelyk, Boekbewaarder van zyn kfitmuntendheid, Myn Heer, den Kardinaalnbsp;Roham cc Straatsburg, waardig Korres�

mee regc grooten Lof verworven hebben 5 heeft in �t Jaar i74f een Boekdeeltje in 3nbsp;doen drukken, waarin men een zeer fraaienbsp;Verhandeling vindt over \ onderfebeid, ��tnbsp;welk �er in �t fluk vangemakkelykzwemmennbsp;tujjchen den Menfcb en de Dieren gevondennbsp;wordt. De Leezer, die breedvoeriger vannbsp;deeze Stof wenfchtonderrigt te zyn, zal innbsp;dat Gefchrift de voldoening zynerweetluftnbsp;kunnen vinden. (�^).

dooriTiid-Menfch voor �t zinken kunnen bewaarenen de! vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

met den men ook door dergelyke middelen en Werk-Vloeduit . nbsp;nbsp;nbsp;,,11nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

(�) Deeze Verhandeling van den Heer KAZIN, of Onderzoek, waarom de Beeften van Natuur kunneonbsp;Zwemmen, en de Menfchhet Zwemmen, als een Kon^.nbsp;leeren moet, is, uit het Franfch vertaald, afzonderly!^nbsp;uitgegeeven, in de Uitgezogte Verhandelingen I Deel. Blad'nbsp;zyde , wsrwaarts wy den Leezer wyzcn.

droog geraakt, of in �t Zand of Slyk be-viir, weid en bezonken is, maakt men�er, orn�t^ES-we�r Vloctekrygen, by laag Water groocedeel.-Kaflen of Kiftingen aan valt, van genoeg-zaarae fterkte, en wier omtrek en groottenbsp;gefchikt wordt naar de zwaarte van �t Schip,nbsp;en naar dekragt, die men denkt dat�er noo-dig zal zyn om het uit het Zand of Slyklosnbsp;te maaken. Als de Vloed daar na weernbsp;komt, ligt de Zee, indien de klomp Water, wiens plaats dit ganfche Za�nenliel be-flaat, zwaarder is dan hetzelve, het Schipnbsp;met alles wat �er aan vall is , op, doet hetnbsp;Vlotten, en fteit het in flaat om aan dennbsp;Wal gebragt te worden.

Als men dergelykeen Werk verrigten wil ofhyftii op plaatzen daar men geen Eb en Vloednbsp;heeft, dat is, daar de Oppervlakte van�tgepop^pfnbsp;Water altyd even hoog blyfc, en niet ryft of Kifti'i.nbsp;daalt, laat men de Killingen, die men aannbsp;�t Schip wil valt maaken, vol Waterloo-flt;^huiten.nbsp;pen, om dezelve zoo diep, alsmogelykis ,

^��t Water te doen zinken, zonder ze egter Selieel onder te dompelen: en wanneer tnennbsp;V V 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ze

ze dan aan �t Schip wel valt gemaakt heeft, pompt n.en�eral�t Watei uit, om haar weder even ligt te maaken, als ze te voorcDnbsp;waren, en door die ligth.id, aan �t Schipnbsp;daar ze aan vaft zyn meegedeeld, met hetzelve te doen ryzen. Zo men de noodigenbsp;evenredigheden en groottens in agt neemt,nbsp;gelu-t het op deeze wyze even goed als opnbsp;de voorheen gemelde manier.

Het raoLielyklte van �t garfcheftuk, en ueeming daar men in dergelyke gevallen het meertenbsp;jaquot;topjgWerk mee heeft, is, de Kettingen of Kabel*nbsp;Bet-Hr couwen, onder �c Schip, dat in �cZand ofnbsp;bezonken is, door te krygen, inzonderheid zo het -er lang in gelegen heeft, denbsp;Slyk rondsom hard geworden is, en tot eennbsp;merkelyke hoogte aangefpoeld; en�t Schipnbsp;dus van alle kanten diep in vaft Slyk of Zandnbsp;beweid zit, Ditftuk, hoebezwaarlyk ook,nbsp;is egter eenigen pyd geleden met zoo veelnbsp;moeJ als vernuft ter uitvoer gebragt dootnbsp;den Heer Goubert , Officier op �s Ko-nings Schepen, die de welbeproefde dapperheid van Krygsman weet te paaren met

en dien het eindelyk gelukt is, een der Sche-pen, die in �t Jaar 1702opdeRedevan F�-D�Et,� gos in ^panjm vergingen, uit de Diepte opnbsp;te trekken en boven Water te brengen: eennbsp;Onderneeming, die dikvvils te vergeefs ennbsp;met groote korten door verfcheiden Maat-fchappyen, zoo in Frankryk, als elders tennbsp;dien einde opgerigt, beproeft was. Jammernbsp;is �t , dat de Heer Colbert vooral zyanbsp;moeite, met zoo gelukkig een uitflag daarnbsp;aan hefteed, geen andere vergelding kreeg,nbsp;dan enkel Roem en Toejuiching. Alle hopenbsp;van voordeel, daar hy zig mee vleien moge.nbsp;Verdween ooherftelbaar zoo dra het Schipnbsp;boven Water kwam. Buigen twyfel zal�ernbsp;Zorg gedraagen zyn geweeft, om deGopde*nbsp;ten, toen meo deSchipbreuk voor oogen zag ,

'er uit te bergen,[of mifichien is een gedeelte, om�tSchip was�t doenly.v bovenWater te houden, over boord gefmeeten}: immers meanbsp;Vondt�ernietsin, �t welkdeOnderneemeranbsp;de groote koften eeuigzins vergoeden kon,nbsp;die zy aan dat Werk hefteed hadden.

Indien het vajl Lighaam ligter is, dan een Klomp van 't Vogt ^daar men 'tin dompelt,nbsp;van dezelfde grootte en omtrek, dryft hetnbsp;gedeeltelik boven: en dat Deel van't Lighaam , 't welk onder blyft, bejlaat de Plaatsnbsp;van een Hoeveelheid of Klomp van'tVogt,nbsp;die zoe zwaar weegt, als bet ganfcbe Lig-baam,

Het Glas, ia Figuur q afgebeeld, is een Glazen Buis, byna Rolrond, en van onderen met een Kraan voorzien. Men vult hetnbsp;met Water tot op omtrent tweederde, ennbsp;maakt daar een merkteken. Vervolgens legtnbsp;men op �t Water een Bal van Wafeb, zoonbsp;volkomen rond als mogelykis, en byna zoonbsp;groot als het Glaa wyd is, zoo dat hy �er ge-voeglyk in kan. Deeze indompeling vannbsp;den Bal doet de Oppervlakte van �t Waternbsp;j-yzen; en men laat�er door het Kraantje zoo

�Veel van uit het Glas loopen, dat de Opper- vill. vlakte wederom gedaald is tot het Merkte-ken, enevcnhoogalstevooreniraac. Mcddeel.nbsp;neemt �er den WafTchen Bal uit, droogt hemnbsp;af, en weegt hem tegen het Water, dat mennbsp;uit het Glas heeft laaten loopen,

Uit het Glas tapte, zyn beide even zwaar: of zo�er, op zyn ftrikfl: genomen, iets aan zoonbsp;t Evenwigt ontbreeken mogt, is dat zoo ge- ^vaternbsp;ring een Beuzeling, dat men ligtelykziet,dathynbsp;dat dit klein verfchil enkel uit gebreknbsp;genoegzaame naauwkeurigheid in de Proef-Ueeming ontftaat: want zulks kan daar alleen wel door veroorzaakt worden, dat �er,

3ls men het Wateruithec Glas tapt, eenige Druppeltjes te veel of te weinig uitkomen.

De Waffehen Bal in de Vioeiftofgedom-^fomp Peld, zinkt niet geheel onder Water, omVog's,nbsp;dat hy een weinig ligter is dan hetzelve ;pjaat5}^et

maar het grootfte gedeelte van zyn Omtrek� dat ODd .;r blyft, dryfc een zekere hoeveel'nbsp;heid Wate'-s uit haarp'aats, �t welk als dannbsp;ryfl COC boven her. Merkteken. A's men nUnbsp;het Water, doar he: Kraantje, zoo veel aftapt, dit deszelfs oppervlakte weer gelyk

weegt heeft, welke door den bal uit haar plaats ge-even nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� j

vendLig deezeB-'fluicenopmaaken. zhik�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hst ondergeJompeld gedeelte vao

een Lighaam, dat op �t Vogtdryft.kleiO' der zal zyn, naar maatedathet Vogtnies^

ondergedomp.eld, en beneden de Opper vlakte van �t Vogt zyn moet, indien datnbsp;Lighaam eenige zwaarte en dikte heeft, die�^jn^ial.nbsp;hten merken kan. Want zo het zwaarte'yd tennbsp;heeft, gelyk men veronderftelc, tooet�er^gi^�nbsp;iets zyn, dat �er Evenwigt me� maakenVogt-kan; en dat geen, �t welk�er Evenwigt me�nbsp;Oiaakt, kan niets anders zyn, daneenewe-Zentlyk verplaatfte Vogtklomp; gelyk wynbsp;in de laaft voorgaande Proefneeming bcvvee-*enhebben.

In een langwerpig, naauw Glaasje, totBofebry-�P drie vierde van zyn Hoogte met heth^vogt-�on of het ander Vogt gevuld, dompelt wegertje, ^en een klein zoort van Flesje, van zeer^'^ ��nbsp;ntis Glas gemaakt, met een langen Hals,

VTII. daar graaden op gegt;T,erkt zyn. Van onderen� L�op den bodem van�t Flesje, heeft men betnbsp;DEEL. eer.ig tegenwigt van Kwikzilver geladen , op dat hetaltyd in een loodregten ftandnbsp;zoubiyven ftaan. ZieFiguur iq,

Dit Flesje met een langen Hals, dat mcD Arceom�, doorgaans een Fcgt-oi Wattrweegertje,nbsp;� Doemtjzinkt min of meer diep in �tGlas, naarnbsp;mate dat het Vogt, dat �er in is, meer of minnbsp;digtheid heeft: dat is te zeggen, dat hetnbsp;dieper zinkt in Wyn, dan in Water; enionbsp;Brandewyn nog dieper dan in Wyn. Ebnbsp;zo men boven aan zyn fteelof langen Halsnbsp;eenklein plaatjeMecaalhegt, zal het, alisnbsp;�t in hetzelfde Vogt, nog al dieper zinken.

Het zinkt Dat gedeelte van het Vogtwegertje,�* meer^ welk ondergedompeld is, ligt en dryfezo�nbsp;diep in veel Vogts opwaarts in �t Glas, als�er ver'nbsp;naarnm-^^^�^^*' wordt om Evenwigt te maaken

het ganfche Werktuig. Zodit by voorbeeld V!II. een Onceweegt, zal het een rninderHoeveelnbsp;heid van Water, danvanWyn, inOrntrekoaEL.nbsp;Daamelyk, naar boven dryvenofopligten jtedatnbsp;Om dat men me�r Wyn dan Water hebbennbsp;Qioec, om 't Gewigt van een Once uit te n�nnbsp;*baaken;en dewyl�c hetVogt nietryzen doet,nbsp;naar maace dat het �er zelf inzake,

*Roet het derhalven diepfl: zinken in het Vogt, dat ligtfl; is en de minHe zwaartenbsp;heeft.

'�''ys,zinkt het, al is �tin hetzelfde Vogt, die-per, om dat �er dan een grooter Hoeveel, heid vogt vereifcht wordt,om �er Evenwktnbsp;�ie�temaakeD.

Dewyl alle dryvende Lighaamen, gelyk Schepen '^y nu door onze Proefneeming met hctS^^quot;^yg_nbsp;^ogtwegertje hebben doen zien,min of meer terdiepernbsp;^*ep IQ �c Vogt zinken, naar maatedat

Vogt meerder of minder digtheid heeft; zal een Brak, die in Zee gelaaden is, diepernbsp;gaan, wanneer ze op een Rivier komt.Wantnbsp;het Zeewater heeft meer digtheid, en isnbsp;zwaarder, daft Zoet Water j endeZwem*nbsp;mers getuigen, dst ze�er het onderfch'iilnbsp;wel ran kunnen gewaar worden. Men dientnbsp;hier derhalven in �t Laaden ven Schepen ennbsp;Schuiten wel op te letten; en de zdvezoonbsp;diep niet te doen gaan, als het anders welnbsp;zou kunnen lyden, indien men weet, datnbsp;ze in een Water zullen komen, dat mindernbsp;Zoutdeelen in zig heeft, dan dat, waarinnbsp;men zelaadt^

Dryven- Men heeft zOtfttyds Drjvende Eilan�eH ontmoetjganfehe ftreeken aarde, naarae*nbsp;lyk of brokken Lands van tnerkelyke grootte en uitgeflrektheid, die door �t een of 'tnbsp;ander Toeval van het vafte Landzynafge-fcheurd en los geraakt, en, dewylzeligtefnbsp;zyn dan �t Water, op deszelfs opper vlakt�nbsp;dry ven,en doorden Wind gints en derwaartsnbsp;heen gedreeven worden. Het Water onder'nbsp;mynt allenskens zommige Gronden, wier

aarde van die natuur is, dat ze ziggemak Vlii. kclyker, dan andere zoorten, ontbinden en ^

Van ��nfcheiden laat. Die ondermyningeno �se. en uitgefpoelde Holligheden worden met ternbsp;lydgrooter, en breiden zig hoe langer hoenbsp;Vvyder uit; het hovende gedeelte of gewelfnbsp;blyft door de Wortels van Planten enBoo-hien, die �er doorloopen en �c by een houden, aan malkander hangen; en doorgaansnbsp;beftaat de grond van zulk een dryvend Eiland uit een Leemagtige Aarde of Veen,nbsp;die zeer ligt is: zoo dat deeze zoort vannbsp;Korft minder Zwaarte heeft, dan een der-gclyke Klomp van �t Water, dat haaron-dermynt en los maakt; en �erbygevolgopnbsp;dryft, als �t een of�t ander roeval haar vannbsp;vafte Land affeheure en vlotten doet.

�runnen we ook nog zien, dat hetjuiftmecschuuen, hoodig is, dat een Lighaam, om op �t Wa- Pontoas.

te kunnen dry ven, gemaakt zy van een Stof, die ligter is dan het Water. Wantnbsp;dit Werktuig dryft niet, om dat het vanGlasnbsp;^ en Kwikzilver in zig heeft, Stoffen die.

z waarder zynde dan Water, het eer zouden doen zinken; fnaar alleen om dat het, innbsp;vergelyking van de vafte Stof, daar�tuitnbsp;beftaat, een zeer ruimen en grooten Omtreknbsp;heeft, en daar door de plaats inneemt vannbsp;een Klomp Vogts, dieraerkelykzwaardernbsp;is. Op zulk een v^ys zou men ook Schuitennbsp;kunnen maaken zelfs van Loodofeenig ander Metaal, die egter niet zinken zouden,nbsp;als ze in �t Water kwamen. En dus zietnbsp;men ook inderdaad, gelyk men weet, denbsp;Legers veeltyds een zoort van Koperennbsp;Schuiten, Pontons genoemd, of Wagensnbsp;me� voeren, om �er Bruggen me� over �t eennbsp;of�t ander Water te liaan, en een ganfeh Ls'nbsp;ger met al zyn trein en omflag te laateDnbsp;overtrekken.

der VIoeiftofFen, en der vafte Lighaaraen, d ee l. die �er, zonder dat ze fmelten of van Oratrekweeg-veranderen, ingedompeld kunnen worden,nbsp;te leeren kennen. Wy kunnen hier van der- Weeg-zelver Gebruik en Nuttigheden niet zeernbsp;breedvoerig Ipreeken, dewyl wy door zul�nbsp;ke oraftandige Berigten en Befchry vingen denbsp;Paaien van �t beftek zouden moeten te buiten gaan, dat we ons in dit Werk voorfchree-ven. Die �er meer van luft te weeten, kannbsp;�er over leezen, �t geen Boyls, en na hem denbsp;Heeren CoTis, Desag�liers, �s Gra-'�ESANDE en andere daar van gefchreevennbsp;hebben. Wy zullen ons hier alleen vergenoegen met te doen zien-, dat de �itwerk-Zeis van deezeWeegfchaal enkele gevolgennbsp;zyn van de voorheen geftaafde Grondbegin-zels, en ons flegts tot eenige weinige Voorheelden , die zulks genoeg toonen zullen,nbsp;hepaalen.

der

der kan dompelen zonder dac het van gedaan- VIII. te verandert, of iets van �t Vogt in zyn Ie-

dige openingen en tuirchenruimtens toelaat deel. en indrinkt; gelyk een ftuk Glas, by voor- der Wa.nbsp;beeld. Van welke vorm dat Lighaamzy,nbsp;te eenemaal onverfchillig: het mag Kloot-rondzyo, of Rolrond, ofTaarlingvormignbsp;ofvan eenig ander maakzel naar welgevallen.

Hang het met een Hoofdhairtjeof met een Paardehair aan den arm der Weegfchaal, ornnbsp;voor af deszelfs eigen �n volftrekce Zwaar*nbsp;te te zien: dompel het daarop te eenemaalnbsp;onder het Vogt. Het Evenwigt zal aanllondsnbsp;door die onderdompeling verbroken wor*nbsp;denjen dat Gewigc, �t welk gy by �tLighaamnbsp;zult moeten voegen,om �t zelve weer te her-ftellen , zal net de Zwaarte zyn van deanbsp;Vogtklomp, die door het ondergedorapeldnbsp;Lighaam verplaatft is. Indien hetLighaam,nbsp;by voorbeeld, een Taarlingis van eenDuimsnbsp;grootte, en men�er, na hetzelve ondergedompeld te hebben, vier Gros heeft moeten byvoegen om �t weer in Evenwigt tenbsp;doen hangen, moet men �er uit befluiteninbsp;X X 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat

verande- Taarling, in de Lugt gewoogen weegt, ring in. deszelfseigen en volftrekteZwaartenietis;nbsp;dewyldeLugt, -als zelveeen Vloeiftofzyn-de, die het van alle kanten omringt, hetzelve een gedeelte van zynGewigt beneemt-maar bet Lood, daar het tegen in Even-wigt hangt, ondergaat ook een verlies vannbsp;genoegzaam dezelfde waardyj en de Lugtnbsp;daarenboven is zoo ligt eeneVloeiftof, datnbsp;de Opzigtelykeen VolftrekteZwaartens vannbsp;de Lighaamen, die �er ingedompeld zyn ennbsp;gewoogen worden, indien ze niet ongemeennbsp;groot van omtrek zyn, niet merkelyk vannbsp;malkanderen verfchillen , en zonder misrekening voor ��n en dezelfde mogen gehouden worden.

Maar de Maar een zaak, daar men in deeze zoor-vafteLig- ten van Proeven nimmer te zorgvuldig op

letten kan, is, dat het ondergedompeldVlll, Lighaam, en�c Vogc, waarinmen�t dom-^nbsp;pek , terwyl men metdeProefneemingbe-DEEL.nbsp;zigis, niet van digtheid veranderen. Wanthaamennbsp;zo het Vogt middelerwyl ylder wierd of^nbsp;dikker en meer in een gedrongen, of zotenon-het Lighaam grooter of kleinder wierdnbsp;Omtrek, en zig uitzette of inkromp, zou digtheidnbsp;�er onvermydelyk Misrekening uit geborennbsp;Worden: en het is zeer wel mogelyk, datnbsp;�er zomtyds iets dergelyks gebeure, �tzynbsp;doorWarmte, �t zy door Koude, en om datnbsp;men mifTchien over den aart en ftaat van eennbsp;Vogt zal oordcelen uit den naam dien hetnbsp;draagtjZonder in aanmerking ceneemen; datnbsp;alles wat men Water, Wyngceft , en zoonbsp;Voort,noemt, niet akyddezelfde digtheidnbsp;beeft, maar op den eenentyd min op den anderen meerlnhoud en Stof bevat onder den-�elfden Omtrek.

Om deeze ongemakken dan voor het Middel groot ke gedeelte te vermyden, wilde ik datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

kien zig, in plaats van een vak Lighaam en voor Van Glas in �t Vogt tedompclen , bediende�-�

Xx 3 nbsp;nbsp;nbsp;van

van een hollen Glazen Bol, die in een Hair-buis uitliep, en even als een Thermometer gevuld was rnet Kwikzilver. Door dit middel zou men altyd den graad of maate dernbsp;digtheid van het Vogt kunnen weeten, tennbsp;ininften van die digtheid , welke uit Warmte en Koude ontllaac, en men zou ten zelfden tyde verzekerd zyu, dat het onderge-doinpeld Lighaam niet veranderd was vannbsp;Omtrek. Want zoo dra degemaatigdheidnbsp;of Graad van Warmtevanhet V'ogteenigenbsp;verandering onderging, zou men�eraan-flonds de blyken van zien in �t ryzen of daa-len van het Kwikzilver 111 de Hairbuis.

Na dat men, door de zoo aan�onds voor-geltelde wys van werking, de Zoortelyke Zwaarte van ��n der twee Vogten heeft lee-ren kennen, hervat men de zelfde Proef metnbsp;hetander; en�tverfchil van�c Gewigt, dat

men toen ennuby�cLighaam, om deszelfs vin. Evenwigt na de onderdompeJing weer tenbsp;herftellen, moefl: by doen, wyft het verfchil deel.nbsp;aan tulTchen derzelver Zoortelyke Zwaarte ns.

Dog, in het maaken van deeze en dergely- De Vog. kevergelykingen,moec men wel zorgvuldig[gquot;on,nbsp;toezien, dat �er een meerder of minder graad derwylnbsp;van yiietbaarbeid van�teen of�c ander Vogty|?g[f^^nbsp;geen misrekening inbrenge. Daar zynzom-baarheidnbsp;tyds Vogten, die, taaien lymagtigzynde,^g^'^Q^_nbsp;bezwaarlyk van ��n tefcheidenzyndan an- den.nbsp;dere, en waar in, zonder dat men nog eens�^^��^nbsp;op derzelver digtheid behoeft te zien , denbsp;onderdompeling der vafteLighaamen moeie-lyker toegaat, en meer tegenftandontmoet.

Als men dergelyk een Vogt heeft, moet men om �er met een genoegzaame naauw-keurigheid de Zoortelyke Zwaarte van tenbsp;leeren kennen , tot een andere wys van werken zyn toevlugt neemen.

Door de VyfdeProefneetning hebben wy beweezen, dat vaftc Lighaarnen, wjer vol-flrekce en eigen Zwaartens met elkandernbsp;gelyk flaan, door de onderdompeling minnbsp;of meer tan hun Gewigt verliezen, naarnbsp;maate dat zy ofkleinderofgrootcrzyn vannbsp;Manier Omtrek.

ging van ScoiFe, welke men onderzoeken wil, inde haamVn^*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Evenwigt; en dompelze vervolgens

� geheel onder in twee Glazen met ��n en �c zelfde Vogt gevuld. Zo ze beide even grootnbsp;van Omtrek zyn, zal het Evenwigtftandnbsp;houden, om dat ze beide even veel Gewigtsnbsp;verliezen: maar zo het een grooter van om-trek is, dat het ander, zal het kleinfte hetnbsp;grootfte overweegen; en dat Gewigt,nbsp;welk men by dit laatfle, het grootfte Lig-haam, zal moeten by doen, om het we�r

mee het ander in Evenwigt te brengen, zalVlir. het Verfchil aanwyzen, dat �er is innbsp;Zoortelyke Zwaarte van die twee Lighaa-deel.nbsp;men�

vanneemen wil, niet zwaar genoeg mogtenQ�j^ zyn, om te eenem aal onder de Oppervlakte zinken.

van �t Vogt te zinken, en zig dus geheel onder te dompelen door hun eigen zwaarte ,nbsp;kan men �er van weerskanten eenigGewigcnbsp;by doen, �t welk geen de minfte verande.nbsp;ring geeven zal in �t Uitwerkzel, indiennbsp;maar dat Ge wigt van weerskanten volmaaktnbsp;hetzelfde is en aan malkander in alles gelyk,

Maar men moet wel zorg draagen, dat �er zig aan de Oppervlakte tier gedompelde Lig-haamen geenLugtblaasjes hegten, of iets datnbsp;Vet is, waar door �er zig het Vogt niet vannbsp;alle kanten zou kunne om heen fluiten, ennbsp;de Oppervlakte zelve raaken: want daarnbsp;door zou dan de Om trek der Lighaamen inderdaad eeniger maate grooter worden, ennbsp;hun Zwaarte derhalven ook zoo veel meernbsp;''erminderd fchynen.

DEEL. Zoortelyke Zmnaarte van een vajl Ligbaai� met die van een Vquot;igt vergeleken.

Vogt, houdt, het verfchilaan, dat�eristuffchen de Zoortelyke Zwaarte van dat Lighaam ,nbsp;en tuflchen die van een Klomp Vogts vannbsp;denzelfden omtrek of grootte. Indien eennbsp;ftuk Goud, by voorbeeld, in de Lugt 19nbsp;Gros weegt, en niet meer dan 18 weegt,nbsp;als men �t in gemeen Water dompelt, isnbsp;zulks een blyk; dat het door die onderdompeling!, gedeelte van zynGewigt verliefl:;ennbsp;dat bygevolg de Zoortelyke Zwaarte van�tnbsp;Water Haat tot die van k Goud als i tot 19.

bedding in Figuur lo te zien is, cn dat V111. wy voorheen naauwkeuriger befchreevennbsp;hebben, is ook een Werktuig, daar men de el.nbsp;zig van bedient om de Vogten te weegen,nbsp;en te onderzoeken, welk het zwaarfte en een goednbsp;welk het ligfte zy: maar, zo men het gebrui ^efgen-kenwil, om �erdejuilleEvenredigheid van je.nbsp;de verfchiliende Zwaartens der Vogten,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j�.

hoe veel het ��n zwaarder zy dan�t ander, met genoegzaame naauwkeurigheid door tenbsp;leeren kennen, moet men, zo in �t vervaardigen als in �t gebruiken van dat Werktuig, ee-nige byzondere voorzorgen in agt neemen,nbsp;die men veel al in �t algemeen over�t hoofdnbsp;ziet, en zonder welke men �er egter nietsnbsp;naauwkeurigs van te wagten heeft.

I. De Vogten, waar in men het Vogtwee- Dezelfde gertje dompelt, moeten volmaaktdenzelfnbsp;den graad hebben van Koude ofWarmte, opindeVog-dat men verzekerd mogezyn, dathet ver-fchil, �t welk men tuflehen derzelver Digt � weegert-heden vindt, niet uit cene van deezetweel��nbsp;oorzaaken ontftaat: en dat het Werktuignbsp;Zelf niet van Oratrek veranderd zy en uitge-zetofingekrompen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2. De

DEEL. paaiigeneven dik zyn: want zo dezelve De Hals onregelmaatig was van gedaante, en hier ofnbsp;eenpaa-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of dunner , zouden de Graaden�

deGraa- mdien ze alle even groot gemerkt waaren� l*yT^of evengrooteVogtklorapjes, wier plaatsnbsp;naar des zy by de onderdompeling befloegen, aan-dfinte^'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20U derhalven veiliger en ge*

getekend.niakkelyker zyn, dat men zig in�ttekenen der graaden fchikte naar de gedaantenbsp;van den Hals zelven, door het Werktuignbsp;allenskens met verfcheiden Gewigtjes, allennbsp;volkomen elkanderen gelyk, te belaaden, cnnbsp;telkens op yder onderdompeling zoo ver, alsnbsp;het W'erktuig�er door inzonk, den Graad afnbsp;te tekenen.

^'^n �t Vogtgefchiede, dewylde minflefchuinsheid noodwendig misrekeningnbsp;zou geeven in �t naauwkeurig bepaalenvannbsp;den graad der Inzinking.

niet verder uitftrekt, dan totVogten, dievni. Weinig in zwaarte van elkanderen verfchil-^^^^^nbsp;len, moet men wel toezien, dat dat gedeel deel.nbsp;te, �c welk boven dr yft, niet bezet is met ee-nige Dampen of Vuiligheid; dewyl daarweifc-door in een berekening, als �t op eennbsp;fchil van zoo weinig belang aankomt, ligte- en ziiivetnbsp;iyk een milllag zoukunnen veroorzaakt wor -den. En als men het Vogtweegertjeuithetnbsp;eene Vogt overbrengt in �t ander, moet mennbsp;ook zorg draagen, dat �er niets van het eer-fte aan hangen blyft, op dat het tweede daarnbsp;door niet belet worde, zig rondsom van allenbsp;kanten tegen de Oppervlakte naauwkeurignbsp;aan te fluiten.

5. Eindelyk blyft�er nog altyd, in weer-Onver-wil van alle deeze voorzorgen, vry wat zwaarigheids over, om van den Graad der �akkp

�fnzinking wel teoordeelen, om dat zommi-yogt-ge Vogten zig beter om �t GIasfluiten,enweegert-�erzigdigteraanhegten, dan andere; enom^^� dat �er verfcheiden zyn,die,als ze �tGlas raa-ken, �er als by opklimmen, en min of meernbsp;Wen hun Waterpas ryzen.

Wanneer men zig van�tVogtweegertje.daar wy hier van fpreeken, bedienen wil; moetnbsp;men hetzelve eerftinhetligtfte Vogt dompelen , en zien tegen over welken Graad des-zelfs Oppervlakte ftaat: vervolgens brengtnbsp;men betover in �t ander Vogt, dat zwaarder is, en belaaden den Hals of fteel vannbsp;�t Werktuig met zoo veel Gewigtjes, wiernbsp;Zwaarte men kent, dat het �er even diep in-zinke, alsin�t voorige, en de Oppervlaktenbsp;tegen over denzelven Graad ftaa. De Somnbsp;nu van alle deeze Gewigtjes, die men �ernbsp;beeft moeten by voegen, om�t even diep innbsp;dit Vogt te doen zinken , als in �t ander,nbsp;wy(l het verfchilaan tuflchendeZoortely'nbsp;keZwaartens van die twee Vogten.

De Heer Homberg, en veele Natuur* kundigen na hem bedienden aig, om de Vog-ten teweegen, van een klein Flesje, vannbsp;dun Glas gemaakt; gelyk men �tin Figuufnbsp;II. ziet afgebeeld. Ter zyden vanden Hal*nbsp;heeft men een klein opgaand Pypjeof Tuitje ingezet, door welk middel men voorgafnbsp;altyd het Flesje net even hoog en by ge volg

met net even veel Vogt te kunnen vullen dewyl men de juifte hoogte van een Vogt ^nbsp;makkelyker in een klein Pypje zien en on- d e e l.

derfcheiden kan, dan in den Hals van �t Werktuig, die wyderis, en daar door�c voor ennbsp;Vogt een grooterOppervlakte laat. Op dee. �adeelen,nbsp;ze wyze meende men, dat men altoos Vogt-klompen kreeg, die elkanderen in omtreknbsp;Volmaakt gelyk en net even grootwaren, ennbsp;wier verfchillendeZvraarte men verder ligte-lyk weeten kon , door ze aan een Schaal tenbsp;hangen en te weegen. Maar wy kunnen eg-ter niet ontveinzen, dat deeze Handelwy s,

Zoo wel als alle andere, haarNadeelen heeft, en verfcheiden gebreken onderhevig is. Hetnbsp;grootfte van allen is, dat het opgaand Pyp-ie zeer naauwis, en het Vogt�er niet Waterpas in ftaat met dat van �t Flesje: de mee-fteryzen �ermerkelyk hoogerin, gelykwynbsp;�daarvan eerlang breeder fpreeken zullen,ennbsp;dat verfchil van Hoogte in �t Pypje en �tnbsp;blesje is zelfs in alle Vogten niet even groot.

Veel Natuurkundigen zyn �er, die deLyiten �hoeite genomen hebben, om de Zoortelyked^j^^o�*'

VIII. Zwaarte van een groot getal van verfchil-F*. nbsp;nbsp;nbsp;Stoffen, zoo vafte Lighaamen , al�

DEEL. Vloeiftoffen te onderzoeken, en�erLyfteo keZwaar-'^^'' temaaken. Men heeft ongecwyfteld re-tens op. denen om zig grootelyks aan hun voor huonbsp;verpligc te rekenen, enzalzigligce*nbsp;iieemin- lyk een denkbeeld kunnen tnaaken vannbsp;werk, dat�er al toe vereifcht wordt, alsnbsp;men op de naauwziende oplettendheid agtnbsp;geeft, die men �er by hebben moet, en opnbsp;den tyd, dien men aan dergelykzoort vaOnbsp;Waarneemingen, als men ze noodig heeft�nbsp;gedwongen is te verfpillen: dog egter kunnen hunne Proeven, met hoe groot eenSnbsp;naauwkeurigheid zy ze ook mogen gedaannbsp;hebben, ons tot geen onfeilbaare Regelsnbsp;ftrekkcn, en dienen ons llegts tot een tennbsp;naaftenby. Want twee of meer Lighaamen�nbsp;fchoon van ��ne en dezelfde zoort, kom^�nbsp;juift in digtheid altyd met elkanderen nilt;�'nbsp;overeen; en men kan met geen genoegza�'nbsp;men grond zeggen, dat by voorbeeld, tv^��nbsp;Diamanten, twee ftukjes Koper, twee R�'nbsp;gendruppels, in dit ftuk volmaakt gdV^

*yn. Indien men derhalven de Zoortelyke^W. Zwaarte van eenig Lighaam ten uiterften 3.nbsp;Daauwkeurig zou wilien weeten, zounbsp;op dac Lighaara zelf de Procfraoetendoen:nbsp;dat zou de eenigfte weg zyn, om �er metnbsp;Volkomen zekerheid over te kunnen oordee-len. Maar duizend gevallen zyn�er, trou-vvens, waar in �t op zulk ecn naauwgezet*nbsp;hcid niet aankomt; en in die gevallen magnbsp;nien zig op de VVaarnecmingcn van een ervaren en oplettend Natuurkundigen geruftnbsp;verlaaten. Met dat oogmerk plaatzen vvynbsp;hier een Lyft uit de Proefnecmingen opge-maakc van den Heer JM�sschenbroek ,

De Zoortclykf Zwaartens van alle deStof- Denk indeezeLyftbegreepen, zynnbsp;''an gemeen Water berekend; en door ge-i-ing diernbsp;meen Water verftaat men Regenwater vannbsp;gemaatigden middelgraad van Warmtenbsp;�n Koude. Wanneer men derhalven indenbsp;^yft Iqq�, Regenwater ,.. 1,000, (^*')Proef-

goud... i9,640.LMg�...o,ooii: wildac zeggen, dat deZoortelyke Zwaarte van het al-lerfynfte Goud ftaac tot die van Regenwater, als t9i,of daar omtrent, tot i ten dat de Zwaarte der Lugt naauwelyks iets meer dannbsp;het duizendfte gedeelte van die van �t Regen water haaien kan.

BREEDVOERIGELYST

Van de meefl; bekende Stoffen ? zoo vafte Lighaamen als Vloei-ftoffen 5 van wier Zoortelykenbsp;Zwaarte men de Proef genomen heeft. (fj).

(tl [Wy hebben hier de Lyft van den Heer NOLL�^ volgens de Natuurttmde van den Heer MUSSCHE^nbsp;BROEK giootelyks vutgebrtid en vermeerderd.]

19,640�

19,^38

18,888.

18,261.

18,166.

6,000.

2j515-

4,360.

3gt;igt;78.

3,100.

2,894.'

1,875,

2,631.

2,7X0.

......... met zuiver Goud gemengd,en honderdmaal overgehaald. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i3�55o.

2,2a2.VlIL 2 a22

^-322-3. A,.

i,363.dee�..

2,4.90.

1,714.

4,000,

45700-

2.470.

7.500.

6,044.

55280.

4j589-

7.738.

7*704.

7,809.

1,700.

1,664.

�,240j

2,780,

3,000.

2,245.

2,298.

7,320.

7.471.

Tinc-

702 ZOORTE LTKE ZwA ARTENS

VIII.

LES.

D K � I..

Tinctuur van Ammoniakgom.	0,899.
van Koortsbaft.	0,900.
-- van Spiesglas.	0,866.
Tragacant Gom.	1,333-
Turbith.	8,^35
Turkois.	2,508.
Tutia.	4,613.
Yermi�oen, gegraaven.	7,300-
�---gemaakt.	8,200.
----van Spiesglas.	6,044.
Vuurfteen, ondoorfchyubaar.	- 2,542.
-- doorfchynbaar.	2,641.
Wallteen, Beenlym, OJleocolla.	. 2,240.
WafchjgeeJ.	0,995-
Water, Regenwater.	IjOOO.
�-----overgehaald.	0,993.
�. nbsp;nbsp;nbsp;Putwater.	0,999-
�� Rivierwater.	1,009-
--Zeewater.	1,030;

Schei water, Konings-Water. 1,234-Sterk Water. - nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,300-

Wyn roodcj Pontak,

Wynfteen, Tarter.

----Crmor Tartari

Yvoor.

Yzer.

Zilver, fyn,

--Hollandfchegrootekeur,

---Hollandfche kleine keur

Zilverglic, Zi verfchuitn Litharge. 6,044. Zouten.

Ammoniakzout.

Bergzout, Sal Gemmce.

Van Hershoorn.

Van Koperrood, van Pokhout� .

Salpeter, Steenzout.

�-� gebrand tot vafte Zout. SalPolychreft.

SrI Prunel Staalzout.

'^onderzont van Glauber.

2uur Zout.

Zwavel, leevende.

� gemeenc.

AANHANGZEL.

Over de Hairbuisjes , en over de naajl� of onmiddelyke Oorzaaken van denbsp;Vloeibaarheid en Vajlhetd dernbsp;Ligbaamen,

gevveecen dient te worden, plaatzen, z�nde- als zoo veele �itzonderingenopde Wettennbsp;de'^^- Waterweegkunde,'die wy voorheen geien der ftaafd hebben. Niet juift dat ik denk, dat

dc. geen ons indieZoortenvan Verfcbynzelsio den eer�en opflag zonderling voorkomt,nbsp;reet die algeraeene Wetten overeen te brengen ; maar fchoon zulks meer maaien, eonbsp;door Natuurkundigen vandeneerftenRan^nbsp;ondernomen,zy, zal ik egter niet ontvein*nbsp;zen, dat de �icflaghunner poogingen, myn*nbsp;oordeels, nog twylFelagtig blyfc, en men'nbsp;alles, �c geen ze over dit ftukgezegd hebben,

ben, niet hooger kan aanneemen, dan voor aan-enkeleWaarfchynlykhedeo, fchrandcr �cis waar, en vernuftig voor�tmeerendeelnbsp;uitgedagt, maar die egter altyd nog deeze ofnbsp;gene zwaarigheden overlaaten, die nog op.nbsp;geloft zouden moeten worden. Anderen, innbsp;hun Nafpoorigen gelukkiger, zullen moge-lyk het middel vinden om dieUitwerkzelsnbsp;met de algemeen erkende Grondbeginzelennbsp;overeen te brengen; Uitwerkzels, tot wiernbsp;oploffiog men zomtyds in verzoeking zounbsp;raaken om nieuwe oorzaaken en van eennbsp;byzonderen aart door deverbeeldingskragtnbsp;te willen opfpooren, indienmen niet wift,nbsp;dat het gezag der verbeeldingskragt in denbsp;bfatuurkunde van zeer weinig Gewigt ennbsp;invloed is, zo �t niet geftaafd wordt doornbsp;de ondervinding.

Hairbuisjes of Hairpypjes noemt men Buisjes en Pypjes, dieeng en klein van bin-eenHair-t'enwydte zyn; �t zy ze gemaakt zynnbsp;Glas of van eenige andere StofFe zonder on-'inrfcheid, die maar bekwaam is om Vogten

uic ontleend en haar byzonderlyk toege�igend, om dat zy in zeker opzigteenigege-lykenis en overeenkomt hebben met de Hai-ren, die men in 't algemeen aanmerkt, als fyne Buisjes, van binnen in haar ganfchenbsp;langte hol, en bekwaam om zekere VogteDnbsp;door telaaten.

Derzel- Deeze gelykenis bepaalt egter de dikte of vergroo-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jgj. jjairbuisjes niet tot die van een

daantc Hair. Die , daar men zig doorgaans tot hec doen der Proefneemingen van bedient, zynnbsp;merkelyk wyder; en men ziet de Uit werk-zeis, aan die zoorcen van Buisjes eigen, eg-

ter nog tand grypen, al bedraagt derzel ver middeliyn twee Lynen, en zelfs twee Lyneonbsp;en een halve. Haargedaanteisteeeoemaalnbsp;onverfchil�g: twee tukken Spiegelglas, metnbsp;hun Vlak Evenwydig aan elkander op eeflnbsp;behooriyken aftand gehouden, brengen dezelfde Uitwerkzels voort, als een reeks vannbsp;aaneengefchakelde Hairbuisjes doen zou;eonbsp;Pereux Sponsagtige Lighaamen, of zulke die�'inbsp;genoeg van zamenweefzelzynom Vogten innbsp;te laaten, kan men als een verzameling

Schakelreeds van Hairbuisjes aanmerken, a a w-Wy zullen het merk waardigfte, dat �er over �e � dit ftuk te zeggen valt, in de volgendeProef-heemingen vertoonen en ophelderen. Innbsp;derzelver Toeftel zal men de verfehillendenbsp;Afmeetingen en wydtenszien, die men aan �nbsp;de Hairbuisjes geeven mag; en derzelver ei-genfchappen zal men kunnen kennen aan denbsp;Vitwerkzels, die men uit yderProefneemingnbsp;Zal zien gebooren worden.

Ineen GlazenBakjeAB, door Figuur 12 PL. 2. afgebeeld , �t welk men beurtelings met ver-Ichillende Vogtenvult, dompelt mennbsp;Buisje CD, aan beide einden open, en�teenignbsp;^elk men vaft gemaakt heeft aan eennbsp;je wit Papier of Kaarteblad, volgens zyn.

Zoo dra het Buisje ingedompeld is, ryft het Vogt�erinop tot aanD ; en naar maa-te dat men het Buisje dieper in�c Bakje zinken laat, klimt ook het Vogt telkens zoonbsp;veel hooger boven den graad, tot welkennbsp;het de eerde maal op rees. Dit �itwerkzelnbsp;gaat beftendig door, en men ziet hetgebeu-ren met allerhande Vogten; een eenig Vogtnbsp;egter uitgezonderd, daar wy naderhand vannbsp;fpreeken zullen.

PL, 2. Men gaat in deeze Proefneeming even Fig. 12.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in de voorgaande te werk. DeVog'

ten, daar men beurtelings hetBakje me� vult� zyn. Pis, Brandewyn, geeft van Salpeter�nbsp;InVog* Pekel, Vitriool-Olie. Men moet wel zorg

amp;ls men weer een ander Vogt neemen wj�IjAam-n)et zuiver Water eerft wel fcnoon maakt, dat alle de Vogten even gemaatigd en den �nbsp;zelfden graad hebben van hitte en koudenbsp;en men moet telkens deHoogte naauwkeurigZoorte-aantekcnen, waar toe yder Vogtin�tBuis-^^g^^jg^nbsp;ie opklirat.

De Vogten klimmen in ��n en *t zelfdeDog niet Buisje op tot verfchillende Ploogtens; en^go^gg,nbsp;^el volgens deeze order, als men van diekeerdenbsp;hoogfl: klimmen af begint te tellen: Pis,yanhiinnbsp;overgehaalde Vitriool- O�b,Pekel, geeft van Digthe-Salpeter, Brandewyn. Waar uit men duide- Zoorte-^ykziet, dat de Vogten in de Hairbuisjeslykenbsp;Oict opklimmen in een omgekeerde redennbsp;dunner Digtheden: dewyl de Wyngeeft, dienbsp;het ligtfte van allen is, de minfte klimmingnbsp;heeft, en 't laagft van alle die Vogten ftaannbsp;blyft.

Men dompelt in eenig gekleurd Vogt twee Buisjes van eene zelfde langte, maarnbsp;die in Middellyn van binnen wydte de helftnbsp;van elkanderen verfchillen, of het eene Buisnbsp;je is eens zoo wyd als bet ander,

DeVog. jjgt Water klimt in dat Buisje, wien* ten klim-,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,, . .

naar dat malkanderen Haan; en �t Vogt �er hooger of deBuisjesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j j onlc

ge.

gemeen befluic uitopmaaken, dat de Vog-a Asten in de Hairbuisjes opklimmen in een om* gekeerde reden van derzelvcr wydtens; datnbsp;is, dat ze �er zoo veel hooger in ry zen, naarnbsp;maate dat ze enger zyn, en zoo veel laager.

Men herhaalt de voorgaandeProefneemin- i4* gen, dog bedient zig nu, in plaats vande^t^^f'nbsp;andere Vogten daar men toen de Proef mee metnbsp;deedt, van Kwikzilver. Of men gietook^''^**^^*^'

Men zal in deeze Proefneemingen gewaar Worden, dat het Kwikzilver in deHairbuis- -gr in ^nbsp;Jesaltyd laagerftaat, danzyn Waterpas;eDnbsp;dat het zelfs zoo veel laager zalftaan, naar zynWa-Zz 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maa*teipas.

maate dat het Buisje naauwer is. In den omgekeerden Hevel, by voorbeeld, blyftnbsp;het Kwikzilver, in plaats van inden Hair-buis-Arm tot aan G toe op ce klimmen, omnbsp;Waterpas te zyn met het geen in den anderen Arm tot die Hoogte gercezen is, ftaannbsp;in H, en zou zelfs nog laager bly ven ftaan,nbsp;indien die Hairbuis � Arm van kleiner middel*nbsp;lyn en enger was.

Tot nog toe kent men geen Vloeiftofdtai het Kwikzilver alleen, die zig op deeze wysnbsp;gedraagt in de Hairbuisjes. Men denkt eg-ter gt;dat het met alle Metaalen of Metaalagti-ge Stoffen, als ze gefmolten waren, evennbsp;eens zou toegaan; ja men mag�er veilig ditnbsp;JBefluit van opmaaken, uit het geen men gebeuren ziet in gefmolten Lood en gefmol*nbsp;ten Tin, daar ik de Proef van genomen heb*

Ontdek- Alle deeze Uitwerkzels fchynen, gelyk delfigen��^� ziet, regtdraads teftrydenmetdege*nbsp;fchappen woone Regels en Wetten der Water weeg*nbsp;^�1^5kunde, volgens welke vvy een Vogt altyd

aet zig zelven Evenwigt zagen maaken aAAK-�tzy�c ��n en�c zelfde Vat of Glas, �c zy^ANG-^in verfcheiden, die met malkanderen ge-meenfchap hadden, begreepen ware; en dat het, zo �t door de tuflchenkomft vannbsp;de eene of de andere kragt gedwongen werdenbsp;boven zyn Waterpas teryzen, altydeven*nbsp;redig daar in volgens zyn digtheid te werk 4nbsp;ging , en min of meer oprees naar maate datnbsp;het meerder of minder Zwaarte hadt. Denbsp;Verfchynzels der Hairbuisjes, diezooregt-draads daar tegen aanloopen, zyn nognaau-Welykszedert een Eeuw, op�t langfte, bekend geweeft. Men deedt die ontdekkingnbsp;in een Tyd , toen men reeds van gedagtennbsp;Was, dat alles, wat in de Natuurkunde tenbsp;verklaaren en op te helderen viel, alleen verklaard moeft worden door �t aanwyzen vannbsp;oorzaaken, die volgensGrondbeginzelen vannbsp;Jieweigkunde werkten,en van welke men z\gMiebanunbsp;een duidelyk en verflaanbaar begrip kon��*nbsp;Vormen. De fchranderfte Natuurkundigennbsp;lagen zig derhalven op �cnafpooren van zulke oorzaaken tot oploffing deezerVerfchyn-Z z 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zeis

aak- zeis uit; maar beantwoordde de Uitflag ZE*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;genoegzaam den y ver hunner Poogin-

ley Ge- ftuk zyn uitgedagt en voorgefleld, kan men voelens. ggvoeglyktotdrieZoorten brengen.

Onder de cerftezoort van Gevoelens be-Zoort booren zy, die deeze Verfchynzels aan de van Ge- ongelyke Drukking toefchryven van denbsp;D�e^oTi-' Vloeiitof, diede Buisjes van alle kanten om�nbsp;ringende ringt, en veronderftellen, dat dezelve vry ernbsp;en op een volkomener wyshaar kragtoeiFe-PL. 2.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;met haar gewigt drukken kan op de

Fig. 12. Oppervlaktevan�tVogt in�tBakjeAB, dan door den bovenden mond van hecHairbuisje,nbsp;dat in dat Vogt gedompeld daat.

Deonge- Door deeze alles omringende Vloeidof lyke verdaan zommigen de Lugt, wier getaktenbsp;king der Deeltjes in zoo eng een Buisje in malkande-Dugt is jen verwarren,en zig bczwaarlyk be wcegen,nbsp;oorzaak terwyl dezelve zonder eenigc verhinderingnbsp;piet van. vry op de Oppervlakte van�t Bakje werkennbsp;kan. Deeze gedagte is, beken ik, te eene*nbsp;maal Natuurlyk en eenvoudig; maar een

en-

enkeleProef neeraing werpt haar by na geheel a 4 n-om ver. Alles wac de Hairbuisjes in de ^ an o-

vrye Lugt doen, ziet men ze ook doen Onder een Glas op de Lugtpomp, dat mennbsp;Lugtledig gemaakt heeft.

Hoe deeze Proef te beantwoorden ? Zal Qien zeggen, dat het Ydel nooit volmaakt, gebeurennbsp;Ontvanger nooit volkomen Lugtledig is,nbsp;endacdieLugt, die�er, na alles met de al-lernaaawkeurigfle Pomp gedaan te hebbennbsp;Wat met doen kan , in overbjyft, nog welnbsp;in ftaatis, om eenige Duimen Waters bovennbsp;het Waterpas op te houden ?

Men merkt ligtelyk, dat het Antwoord dc langer of Zwaarigheid niet wegneemt, noch aan dekorternbsp;Protfneeming voldoet. Het isegterr.ietge-g�gf^^nbsp;heel zonder grond: al deLugt, die in denOnt- geen ver�nbsp;''anger begreepen is, wordteenpaarig ver-^und : indien nude Drukking op de Opper-''lakte van het Bakje daar door afneemt, zalnbsp;Weerftandin�t enge Buisje ook naar evenredigheid daar door afneemen; en de oorza'a-ken derhalven van de ongelyke werkingflandnbsp;houden. Maar een tweede Proefneemingnbsp;Zz snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doet

doet ons duidelyk zien, dat dieongelylc* heid der Drukking, die men veronderftelcnbsp;dat daar uit voortfpruit dat de Lugt nietnbsp;vryelyk in zoo eng een Buis werken kan�nbsp;niet wel te verdedigen is. Zodie veronder-fteliing waar was, zou het Vogt moetennbsp;klimmen naar maate van de langte van hetnbsp;Buisje: hooger in een langer, en laager in eennbsp;korter. Want het is zeker, dat deLugtjnbsp;zo ze in de Buisjes om derzelver engheid ver-hindering en weerftand vindt; eengrootctnbsp;weerftand en meer verhindering ontmoetennbsp;zou in een lang, dan in een dat merkelyknbsp;korter was. Dit gebeurt egter niet; het isnbsp;de Middellyn en niet de langte van�t Buisje , die den graad der klimming regelt: ennbsp;als het Watertot aan dat Punt gekomen is�nbsp;dat het bereiken moet, zakt het niet, fcboonnbsp;men dat ganfche fluk van �t Buisje, dat'etnbsp;boven is, afbreekt.

overblyven� die men toe een Ydel van Boy- amp;An-datis, nietdePompLugtlediggemaakt�*NQ* heefc. Die Vloeiilofbeftaat, veronderfteltnbsp;tiien, uit rondagcige Deeltjes, of Bolletjes,nbsp;en men toont aan, dat een Kolom van der�nbsp;gelyk een Vloeiftof nimmer naauwkeurig eennbsp;Buis vullen kan, en dat de Drukking, dienbsp;''an dat min of meer vullen afhangt, kleinder moetzyn, naar maate dat de Buis engernbsp;is. Hieruitontftaat, zegt men, het gebreknbsp;Van Evenwigt tuflehen de Drukking, dienbsp;op het Vogt in �t Hairbuisje gefchiedc, ennbsp;tnflehen die, welke haar kragtoeiFent op denbsp;Oppervlakte van �t Bakje, daar men hetnbsp;Buisje indompelt.

Deeze Onderftdliing is fchranderuitge-Kedonen dagt, en vernuftig; zyberoeptzig opeenege�jie^'nbsp;Vlot iftof, wier beftaan men niet wel loche- Onder.

kan, maar fchryft dezelve egcer eene^'^^^*^��' 'Verking toe, die men haar bezwaarlyk kannbsp;'oeftaan . Een Middelftof, wier deeltjes fyn-derzyn, dan die vandegewoone Lugt, ennbsp;2a!fs fyn genoeg om door denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vanPorsr

Ydel

�aaN' Ydel en ledige tuffchenruimtens in �c Buis-zejT^* open, en fluit ze zoo kvvalyk tegen de wanden van�t Glas aan, dat haar Drukkingnbsp;in �t zelve zoo merkelyk verfchilt van die�nbsp;welke ze daar buiten op de Oppervlakte vannbsp;�t Bakje oefFent! Daarenboven, waaromnbsp;doet die vryer en volkomener Drukking opnbsp;de Oppervlakte van�t Bakje de Vogten nietnbsp;klimmen naar maatehunner Digtheden, eennbsp;ligter hooger, een zwaarder laager! Ennbsp;eindelyk, om ons nogmaals op een Proef*nbsp;neeming te beroepen, men ziet duidelyk,datnbsp;het Uitwerkzel, daar wy van fpreeken�nbsp;geenzins van eene Drukking afhangt, dienbsp;min of meervryis, naarmaate van denen*nbsp;ger of wyder Bodem daarze op drukt. Wantnbsp;zomen, in plaats van het Buisje in een Bakje met Vogt te dompelen, �er een droppelnbsp;Vogts van buiten, van bovenaf, langs laatnbsp;loopen, zal dezelve, zoo dra hy aan de be-nedenfte opening van �t Buisje gekomen is�nbsp;*er in opklimmen, even eens gelyk menionbsp;alle andere Gevallen ziet gebeuren.

ten byte brengen, om �t klimmen der Vog-ten in de Hairbuisjes door de ongely keDruk-king van een omringende Vloeiftof te ver - vange-klaaren en op te loffen. Laat ons nu eens roelens, zien, of de Gevoelens van de tweede Zoorcnbsp;gelukkiger zyn uitgedagt.

iie ftuk overeen: zy beweeren, naamelyk, gen de jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Wando�

in eenig Vogt gedompeld heeft, het kleine Vogtkolommetje, dat�er inftaat, zynGe-^igt verliefl: door aan �tGlas te kleeven en tenbsp;^lyven hangen; en dewyl h�t derhalven, dusnbsp;wpgehouden, niet meer drukt en weegtopnbsp;bodem van �t Bakje, daar het Vogt ianbsp;j dat daar op dan de nabuurige Kolom-*�en, die rondsom buiten het Buisje op �Cnbsp;^ogt (laan, en haar Zwaarceperfling vrynbsp;WdfFenen kunnen, een dergelyk tweede Kolommetje onder het eerfte naar om hoog dry-''wn, onder dit tweede een derde, en dat alle

Ie die kleine Kolommetjes met malkaar ver¹ eenigd eindelyk een ganfche Vogtkolom in �tnbsp;Buisje uitmaaken, wier Hoogte zig regelcnbsp;naar de verfchillcnde wry ving, die ze in denbsp;Buisjes ontmoet, en die toeneemt, naar maa¹nbsp;te dat deMiddellyuender Buisjes afneemennbsp;en kleinder zyn (¹).

Men begrypc ligtelyk, hoe een klein Wa¹ terkolommetje,eenmaal in hetHairbuisjege-plaatfl;, door de wry ving, of door zyn aan¹nbsp;kleeving tegen de Wanden van �t Glas in�cnbsp;zelve opgehouden wordt, en hangen blyftjnbsp;maar ik begrypegterzoogemakkelyk niet,nbsp;hoe het Water, dat in �t Bakje is, door zynnbsp;Gewigc en Zwaarteperffing , dat Kolom¹nbsp;metje verplaatft, en naar boven ligt, om 'crnbsp;een ander in zyn plaats te brengen: want alnbsp;dat Water, dat �er rondsom in �t Bakje is�

Dat de Wryvingen toeneemen, naar maate dat Middellynen van de Buisjes afneemen, of dat de Vog�nbsp;ten , in �t algemeen meetWryving ontmoeten innbsp;we Buisjes dan in wyde, heeft de Lezernader opg^^�'�nbsp;derd en betoogd gezien, in ons i. D��L. 2 5�!^�nbsp;je, bladz. 3 8, enz.

be^it geen mcerkragt, danhetjuift noodigA ar. heeft, om eenKolommetjeiD�cBuisjeopte�^��'nbsp;^ryven, dat hetzelve net zoo vervult,alsnbsp;het gedompeld is onder de Oppervlakte vannbsp;�t Water; of, (om my met andere woordennbsp;Uit te drukken, ) dat Water kan hetKolom-U5etje in �tHairbuisje onmogelyk verderbren-dan zyn Waterpas. Maar hoe zal hetnbsp;dat Kolommetje zelfs zoo hoog brengen,nbsp;iodien �t ter zelver tyd een ander Kolommetje, dat die plaats reeds heeft ingenomen cnnbsp;Werkelyk bellaat, moet wegftooten en op- ^nbsp;h'gten? Zal men zeggen, dat dit laatlle nietnbsp;up den bodem drukt of weegt, om dat hecnbsp;door de wryving tegen�t Glas wordt opgehouden , en aan deszelfs Wanden hangennbsp;hlyft? Dat is wel waar , zoo lang�t Uil ennbsp;ruft hlyft; maar ais men �t opligten ennbsp;Uaar boven ftooten moet, moet ookonge-��''^yffeld de weerftand van deszelfs Gewigtnbsp;Overwonnen worden, of, �t geen hier op�tnbsp;^�elfde uitkomc.de weerftand van de wryvingnbsp;of van de kleeving tegen�t Glas, waar doornbsp;deszelfs Gewigt als vernietigd was en weggenomen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Maar

Maar om duidelyker te doen zien, hoe be-* zwaarlyk dit Gevoelen overeen te bren*nbsp;gen zy met de Ondervinding, en hoevveiquot;nbsp;ning voet en fteunzel het by dezelve vinde�nbsp;zal het genoeg zyn aan te merken, dat denbsp;Hairbuisjes hun gevvooue werkingen eveOnbsp;zoo vlug en fchielyk, en niet minder volkO'nbsp;men doen, als men ze flegtseffen, enzoonbsp;weinig als mogelykis, de Oppervlakte vaDnbsp;�t Vogt raaken Iaat, dan wanneer men ze �efnbsp;zeer diep infleekt; waar uit ontwyffelbaatnbsp;volgen moet, dat de Drukking dernabuU'nbsp;rige Vogtkolommen, diehetingedompeldenbsp;gedeelte van �t Buisje omringen, met dienbsp;Verfchynzels geen geraeenfchap heeft,en �efnbsp;mets toe doet,

Maarkan ZommigeVoorf; anders van dit Gevoelen, aiet In die�erdeezeoorzaakvoor haddenuitgedagt�nbsp;doen op-zien we daarom ook.erkennen, dat ze �ernbsp;�waarlyk te zwak toe is, en �er iets andersnbsp;op gezogt moet worden. Het Water ^ zeg'nbsp;gen ze, ilyft in de Hairbuisjes hangen doofnbsp;�zyn natuurlyke aankleeving tegen betnbsp;maar het wordt �er in opgeligtenomhoog�^'

dteeven door eenige andere oorzaak. WelkcAAN-is dan die nieuwe oorzaak� die �er boven de natuurlyke aankleevingnogbykoinc, en denbsp;Uitwerkzels van de Hairbuisjesons oplos-fen en verklaarenzal? Het is de zelfde oorzaak, zegt raen, de zelfde kragt, die tenbsp;Weeg brengt, dat twee Druppels Water zignbsp;vereenigen en in malkander loopeo, als raennbsp;Ze zeer digc by een brengt. Laat ons toenbsp;de derde zoort van Gevoelens overgaan,

Volgens dit Gevoelen onderftelt raen,Herde dat het Glas het Vogt naar zig trekt. Maar ^evoe-^*'nbsp;Waar ruft tog deeze Onderftellingop? hoel=ns. Denbsp;moet men die Aantrekking verftaan ? welke ^ings-Wetten en regels volgt ze in haar Werkingen, kragt.nbsp;Want zo men �er geen andereblyken en be-Wyzen van had, dan enkel dit ftuk, daarnbsp;'�e van fpreeken, �n zo men van die oor-2aak een zekere zig in �t afgetrokken ver-*^eelde Hoedanigheid maakte, die aan geennbsp;^eftendige maat en regel gebonden was, zounbsp;^ulks vry wat gelyken naarNatuurszooge-^^^mdeSyfnpatkie,en naar de verborgen hoedanigheden van Ariftoteles navolgers, zoonbsp;H. De el. Aaanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;al-

AAM- algemeen, en met zoo veel regt uit deHcden-ZE^.� daagfche, dat is, de redelyk Natuurkunde

DeAan- DeNatuurkundigen,diedeAantrekkingS' trekking kragterkennen(wantderzeIverVoorftandersnbsp;Mngfr-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^^Iryk, en ik zal niet ontveinzen,dat

ygj._ alleen genoeg zou zyn om ons een gunftig fchynzel vooroordeel van dat Gevoelen te doen op*nbsp;werkzel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; indien�t gezag ons in onze kundighe*

den derNatuur ten regelmaat moge verftrek� ken) die Natuurkundigen, zeg ik, kunnennbsp;in tweeZoorten onderfcheiden worden. Denbsp;�ene, het egte denkbeeld van denHeerNE w-TON volgende, zien de Aantrekkingskragtnbsp;aan voor een eigentlyk gezegd �itwerkze!�nbsp;een waar Verfchynzel, dat overal in de gan*nbsp;fche Natuur plaats heeft, en, even gelyk alle andere natuurlyke �itwerkzcls en Ver-fchynzels, zyn oorfprong wel zou kunneonbsp;verfchuldigd zyn aan de eene of de anderenbsp;volgens de wetten van Beweegkunde werkende oorzaak daar �t hun lofFelyk dunktnbsp;naar te zoeken, maar die ze egter eenig�^

ma*'

des Scheppers. Wanneer twee Lighaamen haar elkanderen toeloopien j zig vereenigen*nbsp;aan elkaar hangen bly ven, zonder dat mennbsp;iets merkt, dat hun beider Vereeniging e�nbsp;onderlinge verbintenis zou mogen veroor-zaaken,is zulks, volgens de eerfl:en,een Ver-fchynzel, een natuurlyk Uitwerkzel, daarnbsp;hien menigvuldige voorbeelden van ontmoet,en dat men den byzonderen naam geeft

Aantrekking of Adnmkkingskragt,3.]hzvi Attramt otn het te onderfcheiden van een groot getalnbsp;'^an dergelyke�it werkzels en VerfcbynzelSinbsp;^ier oorzaken bekend zyn. Vo�gens denbsp;laatften gefchiedt zulks uit kragtvaneen in-gefchapen vermogen, een natuurlyke neiging, waar door eenLighaam van zelf,en zonder eenigen indruk van buiten of vreemdenbsp;tuflchenkomende oorzaak, zig met een an-Aaa 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;def

der Lighaara cragt te vereenigen, hetnaderi en �er op werkt, eer het nog hetzelve aan-raakt ,�t zy zelf onmiddelyk,�tzy door middel van andere Lighaamen, die tuflchen behnbsp;den zyn.

Zy, die de Aantrekkingen, als enkele Verfchynzels en Uitwerkzels der Natuurnbsp;Stelling, toeftaan, fchynen my op den gewooneonbsp;weg te zyn, en het algemeen betreede fpoornbsp;te volgen. De Cartejiaanen y hoe fterkooknbsp;aan alleen Beweeg- enWerktuigkundige oor-ifcaaken gehegt, beroepen zig egter dagelyksnbsp;op Verfchynzels, wier oorzaak nog duidernbsp;is, engeeven �er zulke naaraen aan, als hunnbsp;goeddunkt. De Aankleevitig, deLymagtig�nbsp;beid, deBuigbaarbeidy deF'eerkragtvan zora-mige Lighaamen, dienen dikwils om �er der*nbsp;zclver Eigenfchappen door op te helderen,nbsp;en niemand floot zig aan die naamen. Evennbsp;zoo weinig behoort men zig ook aan �t woordnbsp;Aantrekkingskragt tQ flooten, zo het alleennbsp;maa: dient, om �er eenig Verfchynzel, daarnbsp;men geen nader verklaaring van doet, doornbsp;te kennen te geeven.

Maar moet men over de Aantrekkings-A an-kragt.als een GrondbeginzelderNacuur gemerkt, een even gunftig oordeel vellen?QQj.jjgjnbsp;Ik fta al eenstoe, dat het volgens de regelsover denbsp;en gronden der Overnatuurkundem^itoximonbsp;gelykis, dat�er zulk een Beginzelzy (enditMetapiy-is een gunft, die yder niettoefl:aat}ikver-^*�*nbsp;Onderdel al eens met hun, die ditduk bednbsp;Verdedigd hebben, dat het den Schepper,nbsp;toen hy den Indruk tot de gemeene en ge- Impulftonnbsp;Vroonlykde oorzaak van de Beweegingdernbsp;Lighaamen maakte, ook vry dond hun denbsp;Aantrekkingskragtin te prenten; en dat dienbsp;twee Beginzels niet onbedaanbaarzyn meenbsp;tualkanderen; wat kan men daar egter meernbsp;dit befluiten, dan dat God de magt en vry-heid gehad heeft, om zig van twee middelen in plaats van ��n te bedienen? Maar otnnbsp;dat een zaak raogelyk is, en heeft kunnennbsp;Zyn, volgt daar juid uit, dat ze ook inderdaad bedaat en in wezen is ? Indien men toenbsp;dog toezommigebeweegingen niet weldoornbsp;de wetten van Indruk, waar door deLighaa-dien op elkander werken endoorraakingdenbsp;Aaa 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bd-

is het egter al va ft en zeker betoogd� dat zulks volftrektonmogelykis, endiebe^nbsp;weegingen door die wetten nooit opgeJoftnbsp;kunnen worden! En zou�er egter wel min*nbsp;der dan zulk eeneBetoogingvereiicht wor*nbsp;deUj om het invoeren te wettigen vaneennbsp;nieuw Beginzcl ? te meer daar men weet, datnbsp;de Natuur oogenfchyniyk haar werk maakt gt;nbsp;om zoo eenvoudig te zyn in haar oorzaaken gt;nbsp;als vrugtbaar in de �itwerkzels; dat hetnbsp;Menfchelyk vernuft,in zyn kundigheden zoonbsp;bepaald, zig nimmer vleien kan, alles in eennbsp;zaak gezien te hebben, wat �er in te zien is gt;nbsp;en dat men nooit minder kennis hadt vannbsp;Werken der Natuur, dan toen men alles, watnbsp;daar in maar voorkwam, verklaarde naarnbsp;zyn welgevallen. Zeer wys en verftandignbsp;vind ik over dit ftuk de gedagten van zekeren Geleerden, die in zyn leeven menig'nbsp;vuldige gelegenheden gehad heeft, om alles teweeten, wat men her fchynbaarftnbsp;voordeele van �t gevoelen der Aantrekking�'nbsp;kragten zeggen kan, en alles teffens wat

te berispen valt in de Werkingen,diemenAa*� aan de Indrukskragcen toefchryfc, en door� * �nbsp;dezelve verrigtenlaat. ,, Wy moeten onsnbsp;�, niet vleien, zegt hy, datwy, inonson-|^^^^��'nbsp;� derzoekendenavorflchingenderNatuur,^^^^^jynbsp;j, allezwaarighedenimraermeergeheelzul-Je/� Aca-� len te bovenkomen: maar laat ons egterf'if�'^

j, nimmer aflaaten, om de bekende en dal ,, delykeBeginzelsderBeweegkundefteedsnbsp;� in �t oog te houden en daar op voort tenbsp;,, redeneeren: zo wydieverzaakenofver-� waarloozen, zal al�tLicht, dat ons nu mo�

,, gelykbeftraalt, eerlanguitgeblufchc,en � wy wederom op nieuws gedompeld wor-� den in deoudeDuifterniffen der Ariftotelunbsp;�febe Wysbegeerte, waar voor de Hemelnbsp;� ons behoede��,

De Heer Newton, in allen Lighaameo,�^J|j^^jj die rondom ons zyn, een groote menigtede Aan.nbsp;Van Aantrekkingen , dat is, van Uitwerk-zeis, die men zoo zou kunnen noemen, ge-kragtvannbsp;waar wordende, vermoedde, dat ze overal^^^'nbsp;in de gacfche Natuur plaats hadden: enzignbsp;minder met het verklaareu, dan welmethetnbsp;A a a 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;be-

berek�nen en meecen dier �icwerkzelsop-' houdende, verondcrftelde hy, dac alle Stof� felyke deelen, al wat StofFelyk is, weder�nbsp;zyds een neiging hadt naar eikanderen, ennbsp;dat twee Lighaamen derhalven malkandernbsp;aantrokken min of meer naar maate van denbsp;grootte van hun Inhoud; datis, zoeen vannbsp;beiden, by voorbeeld, eens zoo veel Stof-felyke deelen begreep als het ander, deszelfsnbsp;Aantrekkingskragt ook eens zoo groot zounbsp;zyn-Die wederzydfcheneiging daaren bovennbsp;der Lighaamen fcheen hem toe van verrenbsp;niet even fterk te moeten zyn als van na-by i en uit eenige redenen en bedenkingennbsp;kwam �t hem niet onwaarfchynlyk voor, dacnbsp;die kragt, even gelyk alle andere werkendenbsp;kragcen die zigKlootswys naar alle kantennbsp;rondsomuitftrekken, haar werking mogelyknbsp;deedc volgens de omgekeerde reden van denbsp;Vierkanten derafftanden; dat is te zeggen,nbsp;dat de Lighaamen op twee trappen afftandsnbsp;malkander 4 maal minder zouden aantrekken , op drie trappen 9 maal minder, op viernbsp;j�inaal, en zoo voort.

Tot nog toe was alles flegts enkel vermoe* a a tr-den. En wat kon het ook anderszyn, vol gens het denkbeeld zelf, dat zig de Heer gg^^jy^ennbsp;Newton van die Aantrekking maakte? DiCenProe-kragt, flelde hy, regelde zig, en was minnbsp;of meer fterk, naar maate van den minderennbsp;of meerderen Inhoud der Lighaamen: maarnbsp;Ou is alles, daar wy me� werken, en proe-''tnop zouden kunnen doen, zoo gering,

Zoo klein, in vergelyking van den ganfchsn Aardbol, daar we op woonen, dat de Aan*nbsp;trekkingskragt van deezen laatften alle andere kleine byzondereAantrekkingskragcen on-�igtbaar maakt; even gelyk het licht van denbsp;2on belet, dat men het licht zie van eennbsp;Kaars. Afen moefl: de Proef van dat ver-Oioeden derhalven neemen met Lighaamennbsp;'lie alleen en op zigzelven Honden, en dienbsp;Ver genoeg van elkander verwyderd waren,

'�01 te kunnen zien, of men onderftellen Oiogr, dat zemalkanderen aantrokken, ennbsp;'�f hun Aantrekking waarlykgefchicdde vol-�eos die Wetten, die men �er zig van verkoeld hadde: want 5 ik herhaal het nogmaals,

die Wetten konden uit de kleine aantrekkiB' gen niet geftaafd en bewaarheid worden; cdnbsp;zoo lang men daar aan kontwyfFelen ,wasnbsp;de Aantrekkingskragt in �t algemeenn iet?nbsp;meer dan een loutere Onderftelling, De Ef*�nbsp;gelfche Wysgeet, die beter dan iemand wiftjnbsp;hoe veel gezags de Ondervinding heeft ionbsp;vraagftukken derNatuurkunde, en dezelve�nbsp;hier op de Oppervlakte der Aarde, niettennbsp;zynen voordeelekon doen fpreeken, althansnbsp;niet met een genoegzaam beflilTenden toon gt;nbsp;zogt Proeven op voor zyn Stelling in eeSnbsp;Veld van ruimer uitgeftrektheid, en �t geennbsp;hy zeer wel kende. Hy vergeleek de Be*nbsp;weegingen der Heraelligten met de gevol'nbsp;gen, die hy uit zyn Beginzel afleidde, eonbsp;vondt�erzoo groot enjuifl: eenovereenkomftnbsp;tulTchen, dat men waarlyk in verzoekingnbsp;gebragt wordt om te gelooven, dat die groO'nbsp;teMan het geheim derNatuur geraaden heeft*nbsp;' Hoe groot ook het voordeel zyn mag,nbsp;vfe\k�e Newtoniaanfche Onderftelling heef^nbsp;boven alle andere, die voor haar zyn uitg^'

'^olkotnener en meer voldoende wysdcBe-AAK-*'^eegingen der Hemelligten verklaart,en zig � ^ � Xelfs zoo ver uitftrekt, dat ze van derzel-Ver fcbynbaare onregelniaatigheden redennbsp;geeftj't gefchilnogtans over den eigentlykeonbsp;gtond, daar �t ganfche Gebouw opfteunt,nbsp;lilyft nog onbellift, DeRedeneeringen vannbsp;?^EwTON zyo , beken ik, zeer gefchikc ,

Om ons te doen gelooven, dat de �waaldar-�en wederzyds een neiging hebben naar el-kanderen; en dat die kragt volgens de Wetr ten werkt j, die hy �er aan toefchryft; maarnbsp;dat alles zou egternogooiTpronkelykflegtsnbsp;een Uitwerkzel kunnen zyn van den eenennbsp;of den anderen Indruk door natuurlykeoor-�aaken; en de Heer Newton zelfheeft �ernbsp;het tegendeel niet vandurven beweeren. Op Nieuwenbsp;tvat grond zouden dan zyn Leerlingen die-^��quot;*��*'nbsp;Aan lekking tot een ingefchapenVermogen, Aanwek-�en corfpronkelyke Eigenfehap, en nieuw kings-

^egi zei willen maaken? Zouden zy in�t na geen''Bc-�^an van die Verfchynzels, die hun Meefter g'nzel. oorft in �t vermoeden van eenAlgemeenenbsp;Aant ekkingskragt in deNatuurbragteD,iets

meer

meer in dezelve dan hy gezien hebben ? zoU-ZEL^� nbsp;nbsp;nbsp;zelve hebben kunnen

opmaaken,dac hec volftrekt onmogelyk vyas� dezelve volgens de wetten en regels der Be-weegkunde te verklaaren? of, zouden zynbsp;al de vrugtelooze Poogingen die men tot nognbsp;toe gedaan heeft om zekere Verfchynzels,nbsp;die bezwaarlyk zyuoptelofien, door mid'nbsp;del van den Indruk te verklaaren, als zoonbsp;veele blyken en Proeven der AantrekkingS'nbsp;kragt opvatten ? De twee eerfte redenennbsp;heeft niemand tot nog toe ingebragt; en di^nbsp;zig van de derde zou willen bedienen, zoUnbsp;tegenderegels van degoede Redeneerkundenbsp;zondigen; want het is niet volgens orde et)nbsp;regelraaatig geredeneerd , als men zegt; Di(nbsp;moordt volgens de wetten van Indruk niet opgs �nbsp;lofiynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moet by gevolg een Uitwerkzelzynvifi

de Aantrekkingskragt. Men zou voor twee Zaaken moeten aantoonen: i,, datnbsp;inderdaad twee zulke Beginzels zyn, en ^nbsp;dat het eerfte Beginzel in �t geval , daarnbsp;men van fpreekt, onmogelyk plaats kannbsp;hebben.

^oven, die volgens deJNieuweiV�'Wiomaa 2e^�' de Aantrekkingskragt aanwyzen, zyngj,zoal-korcom, wel zoo menigvuldig, gelykgpmeea

voorgeeven, als die Verfchynzels, waar ^'tde Indrukswerking blykc: enzynzewelnbsp;^oo algemeen en op zoo veel verfchillendenbsp;'''yzen door de ganfche Natuur verfpreid,alsnbsp;zig mogelyk wel verbeelde ?

^chouwt, zal men zien, dat alles, �t geen gels van ^en zoo bezwaarlyk weecop teloflendoor deAan-*tiiddel van de Drukking der omringende van

^�8 werkende oorzaak, gemakkelyk, eenige gn oor-*� ''^einige dingen uitgezonderd, totdewer fprongnbsp;'^'t'gder Hairbuisjes gebragt, en als Ver-^'^hynzels van denzelfden aart en oorzaak buisjes.nbsp;��hgemerkt kan worden. Van die natuur,bynbsp;]^Oorbeeld, is het opklimmen der Vogten innbsp;Ponsagtige Lighaamenj verder, zelfs ooknbsp;Ontbindingen, Opbruiffingen, en anderenbsp;'^neidkonftenaars Werkingen, waar by een ons Effer^nbsp;'�^derzydfche ondereenmenging derStolFcn�^'^'^*quot;'^^^

plaats heeft, endecene in de openingenei� tuffcbenruimtcns van de andere indringt*nbsp;Wie weet zelfs, of men hier toe ookni^tnbsp;miffchien zou kunnen btengen die gewillig�nbsp;vereeniging, vyaar roee twee Druppels Wa*nbsp;ter van zelf in malkander en tot e�nzarncO'nbsp;loopen, eer nog cenige uitwendige oorzaak^nbsp;*oo veel men althans weet en merkenkao�nbsp;derzelver raaking be vordert? Want alielJg'nbsp;haaroen,de vloeibaare inzonderheid, waaflquot;^'

alle kanten omringd met een kleinen Darop' kring, die dunner en Ylder is, dan �t Lig'nbsp;haam zelf, en door dat middel raakendet'nbsp;halven tweeWaterdruppels reeds malkan*^�'nbsp;ren met �er daad, eer wy�er nog iets van m��'nbsp;ken.

van��n te trekkenenteverwyderenUAw-^et klimmen van 't Water in Zuigpompen*,^^��^ weerftand van een ne�rgedrukten ftampetnbsp;een Spuit, wier pypgeftoptis, en dernbsp;Selyke meer: dog zoo dramenhetGewigtnbsp;de Zwaarte drukking der Lugthadc lee-kennen, bragt men al die Verfchynzels*

Sebeeld Beginzel hadc aangezien, vanzelf Semakkelyk tot hun waare oorzaak terug^nbsp;t^it geval mag de zulken tot eenLes verftrek-^en, die overal de blyken van de aantrek-^'�gskragc meenen gewaar te worden. Inzien alle die voorgewende Proeven, dieopnbsp;veel verfchillende wyzen��ne en de zelf-zaak fchynen aan te toonen , egter allenbsp;^�twerkzels zyn van den zelfden aart; in-�nbsp;alles, wat de voorftanders der Aan-^�'^kkingen het kragcigfi: weetenby tebren-in zig zelve niets anders is, dan het en-Verfchynzel der Hairbuisjes onder ver-'^heiden gedaantens;zo is hun wys van rede-�'^eren te eenemaal gebrekkelyk, enftooc

zig

zig zelve om ver. Want zo men zig van Aantrekkingskragt bedient om �er de Vef'nbsp;fchynzels van deHairbuisjes door te verklad'nbsp;ren, en zig dan weder op die zelfde Ha��'nbsp;buisjes beroept om �erdeAantrekkingskrag^nbsp;door te be wyzen, moet een van beiden wa*^nbsp;zynjofdat men met dieRedeneering niets be'nbsp;wyft, of dat men niets verklaard heeft: dalt;'nbsp;is, gelyk men �t noemt, voorwaarveroD'nbsp;derflellen , �t geen nog in gefchil Raat. Wa''nbsp;Menfch van gezond Verftand zou, zo Wnbsp;den aart van den Winden deszelfskragtnbsp;�t geheel niet kende, aanftonds in den eet'nbsp;ftcn opfiag willen gelooven, dat het de la'nbsp;druk was van de werking en kragt der Lugi^ *nbsp;die de Windmolens draaien doet, de Sch^'nbsp;pen van �t eene gedeelte der waereld doofnbsp;den Oceaan naar�t andere voert, en alle a�'nbsp;dere Beweegingen van dien aart te weo^nbsp;brengt,- inzonderheid, zo hy van zynnbsp;ven niet dan met Handmolens had zien tnaa'nbsp;len, en Schepen met touwen voort tre^fnbsp;ken.

^aam beweezen is,en eens zien,hoe�er zig de fchranderfte Newtoniaanenvin zullen wee- ^g'^Halr-ten te bedienen, om �er d� Verfchynzels van buisjesnbsp;*^eHairbuisjes door te verklaaren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aantrek-;

� zelve raakt, klimt het �er in op, totdat jgt; de Zwaarte van die Waterkolom met denbsp;jj Aantrekkingskragt, die in de binnenftenbsp;igt; Oppervlakte van het Buisje huisveft,

Het Water klimt in enger Buisjes hoo-igt; geropdanin wyder; omdatde Aantrek-gt;� kende binnen Oppervlakte van deeerfte 1� groocer is in vergelyking vandenluhoudnbsp;� der vafle Waterkolom , en om dat denbsp;� deeltjes, dieaiginderzelver midden be-gt;gt; vinden, zoo ver van �t Glas, dat hun aan*

AAN- ,, van Buisjes beneden zyn Waterpas Traan� ,, om dat het digter en zwaarder van ftofnbsp;,, zynde dan het Glas, zig zelven fterkernbsp;,, aantrekt, dan dat glazen Buisje hetzelvenbsp;,, aantrekken kan�.

Nader Gp het eerfte aanzien maakt hier de Aan� onder- trekkingskragt, beken ik, een zeer goedenbsp;die^ve'p'^ Vertooning. Maar laat onsdezaakeens wacnbsp;jilaaring. nader onderzoeken, en de Gevolgen nagaan�nbsp;die uit het Beginzel, �t welk ten grondflagnbsp;dient vandeezc Verklaaringen, voortvloehnbsp;jen. Laaten alle Lighaamen, daar het Wa*nbsp;ter in door kan dringen, en die men in datnbsp;opzigt alsHairbuisjes moet aanraerken,geeonbsp;andere VloeiftofFen, dan die iigter vanftoTnbsp;zyn en minder digtheid dan zy hebben, ionbsp;hun openingen en tuffchenruimtens toe,eDnbsp;daar in tot boven derzelver Waterpas op'nbsp;klimnnen? Schikt zig de HoogtederVogt�nbsp;kolom, die in het Buisje opryft, altyd rC'nbsp;gelroaatig naar de overmaat der Aantrek�nbsp;kingskragt van�c Glas, en naardeZoorte'nbsp;Jyke Zwaarte van�tVogt zelven ?( Zietm^^nbsp;geen Vogten, zwaarder van Stof, in��oeo

't zelfde Buisje hooger klimmen dan andere, a a k-^ie egter ligter vanaarc zyn enininderdigt-�*^�' heid hebben ? DeOndervicding, weet men,nbsp;heantwoordt deezeVraagen op eene wys,dienbsp;he verklaaringeo, daar wy zoo aanftondsnbsp;''�h fpraaken, niet zeer begunftigt. Maarnbsp;Isat ons een der fchranderfte Voorflandersnbsp;''an de Aantrekfcingskragt zelven hoorennbsp;fpreeken

Zie hier de tegenwerping, die hy �er op �naakt, en die niet gemakkelyk te beant-�Voorden valt.

� Het is een zekere zaak, zegt by, en die �, men beftendig al tyd ziet plaats grypen,datnbsp;M de Vogten in de Hairbuisjes opklimmen

^ ntm, 563- �Ttic. z. De Proeren of Verhandelingen den Heer JURIN over her opklimmen van 't Wa� ,nbsp;in de Hairbuisjes, en de werking 'an Glas op Wa�nbsp;en Kwikgt; waar ulc de Heer NOLLET deezeRede-�'�etingen en Proefneemingen aanhaalt; kan de Neder*nbsp;d�itfche Leezer vinden agrer de LelTen en Prosfonder-vindingen overde Waterw�egkunde en Lugtvan den Heernbsp;R.. COtES, te LtidtH in �t jaat 1740 gedrukt-Jnbsp;Bbb 3

� volgens de omgekeerde reden van derzel-' � ver Middellynen. Indien derhalveneennbsp;,, Kolom, boven haar Waterpas verheven,nbsp;� in een Buisje van een halve Lyn wydte

een Duim hoog (laat, zal ze in een Buis, die eens zoo wyd is, de Hoogte van zesnbsp;Lynen of een halven Duim bereiken�'nbsp;Maar deeze laacfteKolom bevat, fchooonbsp;korter,merkelyk meer Water, gelyk mennbsp;weet, dan de eerde: de Oppervlakte nog-thans van het Glas, dat de kleinfteKolomnbsp;raakt, is in opzigt van de hoeveelheidnbsp;van �t Water,dat ze beide bevattenjgroo*nbsp;ter dan die, binnen welke de andere Koquot;nbsp;lom begreepen wordt. DeAantrekkings�nbsp;kragt regelt zig derhalven niet naar denbsp;binnenfte Oppervlakte der Buizen; ofnbsp;men zou moeten zeggen (�t geen egternbsp;nooit toegeftaan kan worden) dat ��n ennbsp;,, dezelfde oorzaak niet aUydbefteudig eennbsp;� en�t zelfde Uitwerkzel voortbrengt�.nbsp;Qeyog. De HeerJ�BiN, na door deeze zwaarig'nbsp;heid en door befliflende^roefneemingen aan*nbsp;Juamp;iN. getoond te hebben, dat de voorgaande Ver�

klaa*

^^aaring niet doorgaat, en aan de Verfchyn- a a w-zels niet voldoet, ftelt, in derzelver plaats, cen andere voor. Hy beweert, dat de Aan-ttekkingskragt van de Buis enkel maar werktnbsp;door dien Ring van�t Glas, dat Kringswysnbsp;ftuk der binnenfte Oppervlakte, daar denbsp;Vogckolom eindigt. Hy ftaafc zyn gevoelen met zeer fchrander uicgedagte Proefnee-�ningen, en die in den cerften opflag zeernbsp;aanneemelyk voorkomen.

een Buis van de wydte als CB het Vogt niet hooger kan doen klimmen dan tot E, indien men egter die ganfche Buis vult tot aannbsp;� toe, blyft het Water �er in hangen, behoudens dat dit gedeelte van de Buis vannbsp;*�lk een Middellyn zy, dat een Buis vannbsp;die wydte het Water tot de Hoogt van BDnbsp;*ou doen opklimmen.

En zo men deeze Buis, gelykinF G te *'en is, �t onderft boven keert, klimt hetnbsp;^ater niet hooger op en blyft niet hoogernbsp;B b b 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

in de Buis hangen, dan het punt F: dat is# die Hoogte, tot welke het Water zou op'nbsp;klimmen in een Buis, die o ver haar ganfeh�nbsp;iangte van dezelfde Middellyn of evennbsp;was, als het gedeelte F.

Uit deeze Proefneemingen blykt derbal' ven, gelyk de Heer JuaiN aanmerkt, datnbsp;zo de Hoogte der Waterkolommen, diei�nbsp;de Buizen worden opgehouden, afhing vaOnbsp;de Aantrekkingskragt van d� ganfche bin*nbsp;nenfte bolle Oppervlakte dier Buizen, betnbsp;Vogt in de eerde niet booger zou moeteOnbsp;daan dan het puntE: en dat het in de twee-de raerkelyk hooger dan F zou moeten klitn*nbsp;menjdewyl ver het grootfte gedeelte van d6nbsp;Buis, �t welk de Waterkolom bevat, vaOnbsp;die Middellyn, gelyk men veronderflelt, eonbsp;wydte is, dat het Water *er in zou moetennbsp;opklimmen tot een Hoogte alsdievanBO'nbsp;Dit klimmen derhalven, of om hoog blyveonbsp;hangen der Vogten, zou men zeggen, datnbsp;veel eer afhing van dat Kringswyze ftuk,nbsp;dien Ring van �t Glas, daar de Kolom ein*nbsp;digt en tegen aan ftoot; dewy 1de Hoog*^�

V�n�t Vogt verandert, naar maate dat dCAA*�-MiddeJlyo van dien Ring verandert

De kundige enverftandigetleer, diedee-ze Proefn eenlingen gedaan heeftj minder eenig vooroordeel ter gunft van de Aantrek*nbsp;kingskragt,welker verdediging hy egter nietnbsp;opgeeft, dan wel uk Liefde voor de Waarheid , die hy waardeert boven alles, te werknbsp;gaande, ontveinftniets,�tgeenzynGevoelen eenigzins zou mogen verzwakken en afbreuk doen, Deeerfte van zyn twee ftraksnbsp;gemelde Proefneemingen kan men doen opnbsp;een wys,dat�er te veel door wordt beweezen;nbsp;en dat die Proefneeming zelreeen nieuw by-zonderVerfchynzel worde, �t welk wel ver*nbsp;dient. dat men �t wat nader verklaare.

In plaats van de Buis AB, vav Figmr neemt hy een zoorc van Tregtef, die ver-fcheiden Duimen wyd is, en uit loopt in eennbsp;Hairbuis, gelyk dezelve in Figuur l�ftaacnbsp;afgebeeld. Indien deeze Tregter , dus�tnbsp;onderfl: boven gekeerd, niet hooger is, dannbsp;die Hoogte, tot welke het Water in een Buisje van de wydteals het gedeelten, zou op*

klimmen, zal de ganfcheTregter vol Water blyven ftaan, even als de Buis DB van denbsp;voorgaande Proefneeming. Zo nu de Aan*nbsp;trekkingskragc van den Ring in H de Kolomnbsp;HI ophoudt, wat houdt dan die ganfchenbsp;menigte op van Water, die deeze Kolomnbsp;^ omringt, en doet dezelve in de Hoogte ftaannbsp;blyven ?

Men vergat niet �er op te ant woorden,dat die Klomp Water opgehouden werdt doornbsp;de Aantrekkingskragt van het bolronde gedeelte van den Tregter , en dat yder ftip vannbsp;�c Glas, alsK, L, de Kolom aantrok, dienbsp;��r vlak onder ftondt. Maar een Nieuwenbsp;Proefneeming beneemt ook dit Antwoordnbsp;al zyn kragt, en toontoogenfchynlykaan,nbsp;dat het ongegrond is.

Het Ant- Als men aan denTregter de gedaante geeft, woord die hy heeft in Figuur. 17: en denzelveonbsp;nieuwe Aegts gedeeltelyk vult, dog egter meer, dannbsp;Proefwe-hy gevuld zouzyn, zo'er het Water in opnbsp;rooeft klimmen enkel en alleen uit kragt dernbsp;Eigenfchap van de Hairbuis: indien men daonbsp;den bovenften mond van den Tregter met

eeo

6en natten Vinger aanraakt, zoodanig dat �er a a bf-een Druppel Waters inkomt, zal de Kolom bly ven hangen, even als of de ganfche Treginbsp;ter geheel vol was. In dit geval is �c althansnbsp;het bolronde gedeelte van �t Glas niet, datnbsp;die Kolom aantrekt en ophoudt.

Op deeze wys beftrydt de Heer Jurin de Verklaaringen, in welke men zig, dognbsp;''rugteloos,van de Aantrekkingskragt poogtnbsp;tebedienen. Maarzal hemditBeginze!, �tnbsp;geen hy egter nog niet denkt te moeten ver-zaaken, wel ooit de waar Oploffing diernbsp;Verfchynzels aan de handgeeven? Onvoldoende redenen te wederleggen, endcrzel-Ver ongegrondheid aan te toonen, is altydnbsp;nuttig werk; dat zyn weder zoo veelenbsp;hin.ierpaaleD uitden weg geruimd, diemennbsp;3Dde: s op het pad derWaarheid ontmoet zounbsp;hebben. Laaten wy dit ftuk nognietge'nbsp;heel uit het oog verliezen, daar �teen Ge-leerd Man onder handen heeft, die �t metnbsp;*heer kundigheid en doorzigt fchync be-'^erkt te hebben, dan iemand voor zynennbsp;^yd gedaan hadt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

De Heer J�RIn, met reden toeftej�* mende, dat men het om hoog blyven hangen van dien ganfchen Klomp Waters in dennbsp;Mddeh Tregter met geen waarfchynlykheid daarnbsp;ftofvan aantoekanfchryven, dat dezelve door aan-vaft: zoublyvenaanhetkieinemid-delKolommetje.datdoor hetHairbuisgedeel-te van denTregterH,onmiddelyk aangetrok-*nbsp;ken wordt; en daar by uit herhaalde Proef-neemingen metdeLugtpompin �tydel ziende, dat het Gewigt en de Drukking der grover Lugt geen deel heeft aan die Uitwerk'nbsp;zeis: de Heer J�rin, zeg ik, met zoo har-telyk een zugt, als iemand, voor deAantrek-kingskragt ingenomen.en met al de bekwaam'nbsp;heid van een kundig Natuurkundigen, vannbsp;langer hand het doen derProefneemingen gewoon, vindt zigegter gedwongen , orazVDnbsp;toevlugt te neemen tot de Drukking eenefnbsp;Middeljiof, diefyn genoeg is omdaor denOntquot;nbsp;vanger been te dringen ^ en die vryer en on-'nbsp;bedwongener op de Oppervlakte van �t Vog^nbsp;in *t Bakje, dan op dat van �t Hairbuisje�nbsp;dat �er in gedompeld is,werkende, deoor*

iaak zou kunnen zyn, dat hetVogtboven aa�-deszelfs Waterpas hangen bleef. Een open-hartige Belydenis, zeker, datmendeAan-trekkingskragt niet voldoende erkent, ora �er de Verfchynzels der Hairbuisjes door tenbsp;Verklaaren: maar gaarne ondertuffchen zagen wy de gedagten over dit ftuk wat verdernbsp;uitgebreid, ora ons,ware�t ffiogelyk,tedoeonbsp;begry pen, hoe die fyne Middelftof,die mennbsp;veronderftelt, vryeren onbedwongener opnbsp;het Water in �t Bakje drukken kan, dan opnbsp;dat, �t welk in het Hairbuisjebegreepen is.

De Heer Clairaut paft in zeker geleerd TTT T gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;len van

ftaafd hadt, zeer gelukkig toe op de Ver-fchynzelen der Hairbuisjes. Hy merkt aan, dat de Heer Jur'in, in�t onderzoek vannbsp;dit ftuk, geen beginzelen genoeg gebruikt.

lei.

(*) [Di: werk van den Heet CLAIRAUT voert een *itel Thtme dc 1� figme de la Tem, tir�e des Prindfes denbsp;^ l' HjdroJlatique, of Befchouwing van de gedaante dernbsp;^atde uit de Beginzelen der Waterweegkunde afgeleid.}

hy, aan de Aantrekkingskragt alleen van hec klein Ringetje van�tGlas, daarde Vogtko-lom eindigt, te houden, onderzoekt hy hecnbsp;ganfche ftuk volgens dealgemeene Wettennbsp;der Waterweegkunde,en rekent vervolgensnbsp;uit, hoe veel de Aantrekkingskragt hetWa-terpas derVogten, alsdeBuiseenHairbuisnbsp;is, zou kunnen veranderen. De uitkomftnbsp;van zyn Berekening komt met de Ondervinding en Proef volmaakt overeentmaar�t geennbsp;hierzonderlingis, is dat, volgens de Rede-neering van den lieer Clairaut, wel vernbsp;dat dit �itwerkzelzou veroorzaakt wordennbsp;door de Aantrekkingskragt van hec boven*nbsp;lie gedeelte van de Buis, waar aan men��nbsp;volgens de Profneemingen van den Heernbsp;J�RiN fcheen te moeten toefchryven, hetnbsp;in tegendeel het benedenfte gedeelte van denbsp;Buis is, dat de Werking doet, en het boven*nbsp;fte �er geen het minfte deel aan heeft; de*nbsp;wyl deszelfs Aantrekkingskragt door eennbsp;dergelyke Aantrekkingskragt in het middelgedeelte van de Buis opgewoogenen vernis*nbsp;tigd wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uit

Uit dit alles volgt duidclyk, ofdatdeezcA a n*-�Verfchynzels nog niettenvollenzynopge-^gj^^' loft of dat de Oploffingen, die men'er vannbsp;geeft, op Onderftellingen min of meerg^ggja^.nbsp;�uften, die nog niet algemeen erkend i enten vannbsp;van yder aangenomen worden. Mogelyk^^gj_^gT^nbsp;komt het daar van daan, dat men zig totnbsp;nog toe met voordagtaltyd bezig gehoudennbsp;heeft', om �er flegts een enkele oorzaak voornbsp;te zoeken; waar uit men ze alleen wil afleiden. Hoe veel �itwerkzels en Verfchya-zeis zyn'er niet in de Natuur, die aan meernbsp;dan��ne oorzaak hunnen oorfprong verfchu!-digd zyn, en die men niet van alle zyden,nbsp;door en door, kennen kan, ten zy men zenbsp;van verfcheidenkanten befchouwe ? Deon-gelyke Drukking van de eene of de anderenbsp;Vloeiftof is hier waarfchynlyk het Hoofdpunt van de Oploffing dier Verfchynzels,-maar de aankleeving ofnatuurlykeLymag-tigheid der Vogten; de grootte en gedaantenbsp;Van derzelver deeltjes; een zekere Bewee-giog, miffchien , die hun byzonder is, ennbsp;dergelyke meer, kunnen als zoo veele mid-

delen zyn, daar zig de Natuur tot deeze Zoorten van Uitwerkzels van bedient, en-moeten daarom ook alszooveele voorwer-pen worden aangemerkt, die wy in onzenbsp;onderzoekingen over dit ftuk moeten in �tnbsp;oog houden.

Schoon wy wel tot nog toe met geen ge-noegzaarae klaarheid denaa�leenonmidde-lyke oorzaak kennen, waar door de Vogcen in de Hairbuisjes opklimmen, en �er op ze*nbsp;keren Hoogte ia hangen blyven; die Ver*nbsp;fchyzels zelve, doorontwyffelbaareProef-neemiugen bewaarheid, zyn egter onze opmerking dubbeld waardig, dewyl ze vrynbsp;wat deel fchynen te hebben in de byzonderenbsp;Werkingen der Natuur, en dat geen, �tnbsp;welk wy �er van weeten, ons tot verfcheidennbsp;andere ontdekkingen aanleiding geeven kan.nbsp;Een Uitwerkzel der Natuur, een Verfchyn-zei, dat men niet dan op een onvoldoendenbsp;en gebrekkelyke wys kan oploflen, wordtnbsp;dikwils zelf een duidelyke en voldoende

^^rklaaring van veele anderen. Welke deAAsr-Waare oorzaak zy van de Zwaarte der Lig* haamen, weeten wyniecteregt; maareg-ter ftelt ons de kennis van derzel ver Wettennbsp;in ftaat om van een oneindige menigte vaqnbsp;?aaken reden te geeven, die zonder deezenbsp;kennis in een diepe duifternis bedolvennbsp;zouden blyven. Dus behoef ik my dannbsp;ook, als ik weet dat de Vogten in naauwenbsp;Buizen, van welke gedaante en StofFe dienbsp;Ook wezen mogenjin weerwil hunner zwaar*nbsp;te opklimmen, geenzins meer te verwonderen, dat ik, by voorbeeld, een hoop Zand,nbsp;een weeke Steen, een ftuk Brandhout, opnbsp;zyn end gezet, of iets dergelykstot bovennbsp;toe vogtig en nat vinde, hoewel die Lighaa-bien llegts voor een gedeelte in �t Waternbsp;ftaan. Want dewylze�V zyn, vindt�er het Wa- Poreussnbsp;^er kleine Buisjes en naauwe gangen in, langsnbsp;'^elke het opklimt, even gelyk het in kleide Glazen Pypjes zou doen: en zelfs nognbsp;^eter; want in een effen gladde Buis, en dienbsp;��^gt op loopt, heeft de oorzaak, die hetnbsp;^ogtdoetkliiacnen, den weerfland van des-

zelfs

klein zien gebeuren, ook niet wel mogelyk zaak van in �t groot gefchieden ? Zou de hoop Zand;

'gevoeglyke verklaariag aan dehandgeeven kunnen van den oorfprong van zekere Bronnen, die nimmer opdroogen, diealtydbe-ftendig even veel Water geeven, en nietsnbsp;fchynen verfchuldigd te zyn, noch aan denbsp;Jaargetyden,noch aan de Dam pen,noch aannbsp;eenigen anderen invloed en werking van dennbsp;Dampkring; en die men daarenboven ontmoet in de nabuurfchap der Zee? Die ge-dagtekomt zekerlyk in den eerftenopflagnbsp;zeer aanneemelyk voor, en is van verfchei-den Schr yv ers omhelsd (�^); maar ze V erlieft

/*) Plot, Teyitamen Philofophicurn de Ort^!nefonUtitn,Vs^^ ham* Theologie PhjJl^ney pag. 7�*

ten grooten deele haar waarfchynlykl]eid,als a a ir- _ �Ben in aanmerking neemt, dat een Hairbuisnbsp;�immer uit haar bovenend een uitloop vannbsp;Vogt maakt; en dat deHoopZands, fchoonnbsp;Ver boven het Waterpas van �t Water natnbsp;gevsrorden, meeft egter van binnen Vogtig is,nbsp;of zo hy al van buiten ook nat of Vogtignbsp;Wordt, nooit egter een Bron en Waterloopnbsp;Vormt.

Het Brandhout, �t welk merkelyk hooger Het Op-Dat wordt, dan het in �t Water ftaat, kan ons eeniger maate een denkbeeld geevenpeninnbsp;van de verborgen wyze, waar op degroe-��^^��^nbsp;jing gefchiedt van Boomen en Gcwaflen.Het waffen.nbsp;geen dezelven groeien doet, weet men, isnbsp;het Sap, �c welk door de Wortels tot indennbsp;Stam, en door den Stam tot in de Takkennbsp;opklimt: maar welk eene kragt is het,nbsp;die dit voedzaam Vogt opwaarts dryft,ennbsp;2oo hoog doet ryzen? Dit is iets�t geennbsp;hien tot nog toe niet ontdekt heeft; maarnbsp;^ou men egter, zoo lang men zulks nog nietnbsp;Weet, de paden en doorgangen, die dat Vogtnbsp;langsloopt, middelerwyl niet als zoo veelenbsp;II. Deei.* Cccnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;klei�

kleine Hairbuisjes mogen aanmerken, of al* een reeks van aaneengefchakeldeSponsagtig�nbsp;Lighaamen, door welke het van beneden op*nbsp;waarts klimt, en in meerder of minder overvloed , naar maate van den byzonderen aarcnbsp;en gefteltenis der Deelen van �tLighaaiBnbsp;daar�t zig in bevindt ?.

reSappen jjjgj, weet, dat de Aarde, door langen tylt;l t2amp;2r zi�*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Meo

Men kandeeze endergelyke Vraagentot aait-iiog toe niet dan op een zeer onvoldoende

^yzs beantwoorden, dewyl wy waarlykpj^YVer-Oiaar zeet weinig wceten, wat �er in dit ge- kingdoor ^al omgaat. Maar zo het waar is, dat denbsp;buizen , die hetSapinBoomenenGewafleD Voor-Itiden, de zelfde kragt en werking doen alsnbsp;de Hairbuisjes; kan men �t ophelderen met derd.

Sen Voorbeeld, �c welk men als een fchoon Verre en vry gebrekkelyke navolging derNa-tuur in dit fluk zou mogen aanmerken. Indien men in een en �t zelfde.Glas of Komnbsp;twee Vogten doet, die zeer van elkandernbsp;in aart verfchiilenjgelyk Olie, by voorbeeld,nbsp;en Wyn, en men twee reepen Laken, waarnbsp;Van de eene met Olie en de ander met Wyanbsp;genat en doorweekt is, met de einden daarnbsp;^0 hangen Iaat, zullen ze beiden even alsnbsp;Sponfen het Vogtnaar zig trekken, dog elknbsp;Mar eigen byzonder Vogt; en ter wy 1 de eer �nbsp;fte de Olie naarzig neemt, zal de Wyn opklimmen in de andere. Alle Lighaamen vannbsp;*ulk een maakzelen geftelteniszyngefchikpnbsp;om de Vogten op te trekken: maarzyzul-C c c znbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ka

len zigmet heteenVogt eerder dan mee ander belaaden, naar maate van debyzonde-re evenredigheid en overeenkomst die ze'ernbsp;mee hebben. Die evenredige overeenkomt^nbsp;bedaar ongetwyfFeld in de gedaante, in denbsp;grootte, in de gedeltenis enfchikkingamp;c.nbsp;der Deden ; en yder byzonder zoort vaonbsp;Plant en Gewas gaat mogely kop een dergc-lyke wys en om de zelfde redenen tewerknbsp;in �t verkiezen van haar byzonder Sap eonbsp;Vogten

Het op- Ik beken egeer gaarne, dat bet ryzen def der^Sap� ^^gten in een klein Glazen Buisje tot eeni'

g�

(*) [Men moet hier omtrentin aanmerking neemen, d�' �er op ver na zo veel verfchil niet is tusfehen de Wateragtig*nbsp;Sappen� die uitbet Aardryk inde Boomen en Plantgewas'nbsp;fen opklimmen, als tnfichen die S appen welke in de natuu*nbsp;der Gewaffen veranderd zynde, derzelver onderfcheidednbsp;Ktagten of Smaak bepaalen. Za! men dit verfebil vahSrr.aal'nbsp;wel vinden in de Wortels, het Hout of de Bladen, v9igt;nbsp;een Zoete en Zuure Appelenboom ? Ontvangt niet ee^nbsp;Soom , daar Appelen of Peeren van een byzonder Soof�nbsp;op ge - ent zyn, uit het Aardryk een zelfde Vogt als **nbsp;vooren. Dit floot de waarfchynlykheid van dienbsp;lyking geheel om vet H.]

ge Duimen hoogte boven hun Waterpas a a sr-tnet het opklimmen van het Sap in een ken of Dennenboom vergeleeken, yflelykpgu |,gg�jnbsp;Ver van elkanderen verfchilc, en men be-nog an-Zwaarlyk van zig zou kunnennbsp;om die twee Uitwerkzels aan een zelfdenbsp;Oorzaak, zonder dat �er iets anders bykomt,nbsp;toe te fchry ven. Dog ik wilde die Vergely.nbsp;king ook geenzins voor een volkomen vcr-klaaring doen doorgaan; de Buizen, welkenbsp;het Sap doorloopt, zyn meer dan enkelenbsp;Hairbuisjes; zy hebben groei en lee ven; ennbsp;kunnen daar door mogelyk in �twerk, datnbsp;Ze als Hairbuisjes verrigten, dingen doen,

Vraar toe ze buiten dat niet zouden in ftaat Zyn. Een ftuk Brandhout, een Boom, dienbsp;in den grond flEiande geftorven i s ,heeftnbsp;geen wasdom geen groejing meer: niet omnbsp;dat hy geen Buisjes meer heeft, waardoornbsp;de Sappen gewoon waren op te klimmen ;

Toen wy in de zesde Les de oorzaakenDe Ver-onderzogten van �t opklimmen der Daropen^||�y^^^� C c c 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en

en Uiwaaffitningen en waarom dezelve iq den Dampkring blyven hangen, veronder-fteldenwy,dat dieongemeecenKlompLugcs,nbsp;Uitwaas-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oppervlakte van onzen Aardkloot

de Deeltjes, uic allerhandeScofFenen jes opge-LighaatneDdieopAardezyn,uitgewaaffemd,nbsp;in haar ledige tuffchenruimtensen holligheden ontvangt, optrekt en plaats geeft. Zienbsp;hier nog eenige aanmerkingen, die deezenbsp;gifling nog meer waarfchynlykheid kunnennbsp;byzetten.

De Lugt I. De Lugt is Zamenpersbaar: �t is een fponsquot; Eigen fchap, die yder toeftaat, dat haar eigen is. Welk eene gedaante men dan ooknbsp;aan haar Deeltjes toefchry ve, men moet al-tydnog erkennen, dat deze Deeltjes zoonbsp;digt niet by een, zoo digt niet in elkander gedrongen zyn, als ze wel zouden kunnen zyninbsp;en dat �er overal eenige kleine hollighedennbsp;en ledigeplaatfen tuflchen deDeeitjes over-blyven , die elkander raaken, van den eenennbsp;in den anderen loopeti, en dus kleine bog'nbsp;lige Pypjes en Gangetjes moeten vormen�

even als Hairbuisjes , wyderofnaauwer opi a n-den eenen tyd dan op den anderen, naar maa-� ^ ^ �* te van de byzondere Lugcsgefteltenis, dienbsp;dan plaats heeft, en welke Buisjes met eeni-ge andere StofFe gevuld kunnen wotdea,

2. nbsp;nbsp;nbsp;De Dampen cn Uitwaaflemingenbe-De Dam.�nbsp;vinden zig, als zevandeLighaamen, daar^g�^'|'^gj_nbsp;Ze een gedeelte van waren, ontbonden enftolFen.nbsp;los gemaakt zyn, in een ftaat van vloeibaarheid : en die vloeibaarheid maakt hen, ge-

lyk de andere Vogten, gefchikt en bekwaam om al die Uitwerkzels voort te brengen, dienbsp;de Hairbuisjeseigenzyn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

3. nbsp;nbsp;nbsp;Gelyk de Vogten in de Hairbuisjes totHoogernbsp;een minder of meerder Hoogte ryzn, naat hangen^^nbsp;biaate van debyzondere gefteltenis dierBuis- detDam-jes , dat is, naar maate van degroottevan^^quot;�nbsp;derzel verMidde�yn.en van de overeenkomt

die de Stof, daar ze van gemaakt zyn,heeft, tHet het Vogt dat �er in opklimt! zoo magnbsp;bien �t ook welalseenontwyfFelbaarewaar-l�eid aanneeraen, dat de Dampen of hoogernbsp;l^lirnmen of laager bly ven hangen naar dat opnbsp;dien tyd de getekenis is van denDampkring.

aan- Dog hier doet zig een merkeJyke Zwaa-2e L�* nbsp;nbsp;nbsp;In de derde Proefneeming za�

Fig, 14. hetHairbuisjeKlimt, naarmaatedathetzel* ve enger is. Nu is de LugtongetwyfFeldnbsp;digter en meer zamengeperft in den Winternbsp;dan in den Zomer; derzel ver tuflchen holligheden zynbygevolg kleinder, en de doorloo-pende gangetjes naauwer; waar uit,volgensnbsp;myn veronderftelling, zou moeten volgen,nbsp;dat de Dampen in den Winter hooger moe*nbsp;ften opklimmen ;dan by Zomer, �c geen eg*nbsp;ter niet zeer waarfchynlyk is.

fnWin- loof ik ook niet: maar ik zou�er niet veel tegen hebben, zo men (telde, dat zy in allenbsp;Jaargetyden tot omtrent of genoegzaam ��nnbsp;zelfde Hoogte ryzen. Want welke Bewy*nbsp;zen en Proeven hebben wy voor het tegen*nbsp;deel? En dewyl het Kwik in den Winternbsp;doorgaans een weinig hooger in den Baro*nbsp;meter (laat dan by Zomer, moet �er on*nbsp;getwyfFeld het een of het ander zyn, dato?nbsp;dien tyd het Gewigt en de Drukking van

den,

Lugc, die zekerlyk meer zamcngeperft is �Q de kouder Jaargetyden, alleen de ver-l�iindering der Dampen vergoeden ? Zulksnbsp;2al men, fchoon men al wilde, niet welnbsp;kunnen onderftellen, als men in aanmerking neemt, dat de �itwaaffemingen zeernbsp;nienigvuldig en overvloeidig zyn, zelfs ter-TVylhec Vrieft. Indien nu, het geen op diennbsp;tyd uitwaaflemt weinig ruimte vindt in denbsp;Lugt, moet het 'er derhalven wel hooger innbsp;opklimmen, om plaats te vinden. Maarnbsp;daarenboven weet men, dar het eene genoegzaam algemeen erkende Onderftel�ng is,nbsp;dat de gemaatigdheid van den Dampkring opnbsp;verre na zoo veel verandering niet onderworpen is in deszelfs middelfte Lugtftreek, totnbsp;Vfelker Hoogte de Dampen opklimmen, dannbsp;hier beneden by de Oppervlakte der Aarde : de Ylheid der Lugc blyfe derhalven daarnbsp;�en a�len tyde omtrent de zelfde en bynanbsp;�ven eens van digtheid en gefteltenis. Maarnbsp;hu htbben we uit deProefneemingvandennbsp;Ccc 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Heej

Heer Jurin gezien, dat het min of meer hoog klimmen der VogtenindeHairbuisjesnbsp;niet afhangt van de wydte, die dezelve overnbsp;haar ganfche langte hebben, maar van dienbsp;wydte alleen, die ze hadden op die plaatsnbsp;daar de Vogtkolom met haar toppunt eindigt : welke veranderingen�er derhal ven hiernbsp;beneden in de digtheid der Lugc ook mogennbsp;voorvallen, zoo lang flegts de roiddelftenbsp;Lugtftreek, gelyk men met alle Natuurkundigen wel veronderftellen mag, nietnbsp;merkelyk van digtheid verandert, kanmyDnbsp;Verklaaring blyven doorgaan, en het Gevolg, dat�er uitgetrokken wordt, zal geennbsp;tegenwerping zyn,kragtig genoeg om dezelve daarom te verwerpen.

4. Even gelyk een Hairbuis, die een Vog-kolom ophoudt, of gelyk een Spons, reeds geheel vol Water getrokken, geenVogtennbsp;meer op en naar zig trekt; op de zelfde wy*nbsp;trekt ook de Lugt, reeds overvloedig mcfnbsp;Dampen belaaden, geen Vogten of Dampe'�nbsp;meer op. Het Water, en in�t algemeen ahnbsp;Ie Lighaamen, geevenongelyk minder DatH'

Penuitby Vogtig en ftil Weder, dan wan aan-Deer �er een drooge Wind waait. In�teer-Ite geval is de Lugt een reeds vol Water getrokken Spons, in het tweede een ledige of Waterlooze,en die onophoudely k vernieuwdnbsp;''^ordt, en, cot optrekking der Vogten uit eennbsp;2.1fde Oppervlakte, voor eenverfchc,dienbsp;�crvolgt, plaatsmaakt.

j. Alle Natuurkundigen ftemmen daar in overeen, dat de oorzaak , die de Dampen on^nbsp;der de gedaante van Regen doet op de A ardenbsp;Dedervallen,intt algemeen moettoegefchreernbsp;Ven worden aan een zekeren graad van Koude, die dat gedeelte van den Dampkring,nbsp;daar dezelve zig bevinden, verdikt en za-Dienperft:en,daar door dekleineWaterdeelt-JDs te na aan elkander brengende, dezelve totnbsp;�ruppels doet zamen loopen, dietezwaarnbsp;2yn tm door een vakje Luges van denzelf-den omtrek en Grootte opgewoogen en innbsp;de hoogte gehouden te worden. Deezeuit-^Dgging, die zeer natuurlyk is, vernietigt innbsp;geenen deele het denkbeeld, dat ik myn vannbsp;den Dampkring gemaakt heb; de Lugt, die

in digtheid toeneemt, fchynt mytoeeven eens ais eco Spons te zyn, welke men za*nbsp;menperft, en die Zarnenperffing fchryf, iknbsp;nietalieen toeaan de verkoeling, die�ereg*nbsp;ter mogelyk dealgerfleenfte en gewoonlykenbsp;oorzaak van is, maar ook aan deWindeOinbsp;die de Wolkei, dat is te zeggen dat ge*nbsp;deeke van den Dampkring, daar zig de roeC'nbsp;fte Waterdampen in onthouden, op en tegeOnbsp;elkander dry ven en ftooten; en zeker meonbsp;ziec ook dikwils, inzonderheid by OnweC'nbsp;ren, de Regen als metStorcvfaageo nedernbsp;vallen juift even eensaisof�creenigSpons'nbsp;agtig Lighaam vo) Water zamengedrukteonbsp;uitgewrongen werde.

Zomer- Men heeft zomtyds Regenvlaagen, die vlaagen. onverwagt en eensklaps ontilaan by (lileonbsp;warm We�r,en welke men daarom bezwaarnbsp;lyk weet overeen te brengen met de gewoo'nbsp;ne oorzaaken van den Regen , daar wy zoOnbsp;aanftondsgewag van maakten: maar volgensnbsp;myn Onderftelling laaten zy zig, dunkinnbsp;tny,zeergevoeglykopIoflen. Als een Hak

Een Lyn Middellyns hadt, het Water toe x a k-tweeDuim hadt doen opklirotnen, eenszoo^^j^�� ''^yd, by voorbeeld, wierd,begryptj�ealig-*^elyk: dat �er het Water niet op de zelfdenbsp;Hoogte in zou bly ven ftaan; een Spons, dienbsp;een menigte Waterdeelen in zig be vat, zou,nbsp;dezelve vallen laaten, indien men haar,nbsp;door �t een of�t ander middel welk! het ooknbsp;zyn mogt , zigdeedt uitzetten en buitenbaarnbsp;natuurlyken ftand rekken. Laatnueensby*nbsp;geval een Zonneftraal, �t zy regtftreeks �t zynbsp;by weeromkaatzing, een zeker gedeelte vannbsp;den Dampkring met genoegzaamea over-vloed van Dampen belaaden, verwarmen^

En daar door verdunnen eo zig doen uitzetten; die kleine Waterklompjes, aanhunei-gen Gewigt overgelaaten, zullen daarop beginnen ne�r te vallen, en onder�t vallen tot Regendruppels in ��n loopen. Deeze ver-^laaring van �tVerfchynzel wordt zelfs eeni-gErmaate geftaafd door de ondervindingennbsp;Hoefneeming : want als men, doormiddelnbsp;'^an een Lugepomp, de Lugt, die in den Memmesnbsp;Ootfanger is, begintte verdunnen,wordt

zaak van yan alle verklaariogen, die de Drukking vaD de Ver-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

derHair-jen n-rondflag neemen: �t welkegtcr, naai buisjes. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Deeze Bedenking mag ons in �t VormsH van onze Onderftellingen omzigtig maa'nbsp;ken: maar moet ons egter nooit terug hoh'nbsp;den, om een Waarheid, zoo dra zewelstinbsp;genoegzaam beweezen is, te erkennen.

�^roefneemingen ook daareoboven, ten an- a �w-^eren, door een groot getal ervaren Natuur-kundigen in �t Lugtledige gedaan en dikwils herhaald, hebben hen allen eenpaarig doennbsp;toeftaan en befl uiten, dat de groover Lugt,

^aar wy hier van fpreeken, tot d� Verfchyn-*els der Hairbuisjes niet het minfte doet:

'Jog fchoon men in dit ftuk de Drukking hierVloeiftof buiten twyffel moet opgeeven.nbsp;Verwerpen wy daarom egter geenzins een an-'lere en fynder Middelftof, die vry algemeennbsp;Erkend wordt, en haar eigen werkingen af-ionderlykhebben en verrigten kan.

Toen wy in de voorgaande Les een denkbeeld gaven van deVloeifl:oiFen,befchree ''en wy ze als een hoop en verzameling vannbsp;hleine vafte Lighaampjes, zoo ligt beweegbaar onder een, dat ze op den minden dootnbsp;fcheiden en van elkanderen waren af te

zon*

zonderen. Verfcheiden Nataurkundigei* zyn �er, diebeweeren, dat het niet genoegnbsp;is, dat men de Deeltjes d er Vloei ftofFeneonbsp;Vogten een groote Beweegbaarheid toenbsp;fchryftjmaar zyn van gedagten,gelyk ze uitnbsp;eenige vry fchynbaare redenen opraaaken gt;nbsp;dat die Deeltjes niet alleenzeer geneigd eunbsp;gefchikt zyn ter beweeging, maar dat zy zignbsp;ook inderdaad beweegen.Zoratiiigen van huonbsp;egter, over deeze onderftelde Beweegingnbsp;wat ingetoogener dan anderen denkende gt;nbsp;ftaan dezelve niet verder toe, dan noodignbsp;is om �er zekere Verfchynzels door tevcr*nbsp;klaaren., die men, dunkt hun, zonder zulknbsp;�ene Onderftelling bezwaarlyk zou kuC'nbsp;nenoploflcn. Zy fchryven aan deeze inweD'�nbsp;dige Beweeging der Vogten Vloeiftofdeelt'nbsp;jes alle mogelyke Beweegftreeken toe, di�nbsp;men zig zou kunnen verbeelden, dog ge^'nbsp;ven �er telFens zoo weinig uitgeftrekthn***nbsp;aan, dat ze zelfs zoo ver niet gaan zou,

�er de Deeltjes merkelyk door verplaati'' werden. Binnen deeze Paaien blyvennbsp;meeften van bun, diezigmeermethetdo^'�

Van Waarneemingen enProeven gewoon zyn a av-op te houden, dan methec Vormen van Stel-zeis der Natuurkunde en �t uitvinden van Onderilellingen. Die zoorc van daadely-ke fchudding in de VIoeiftofFen, op zulknbsp;een wys begreepen, verfchilc niet veel vannbsp;die, welke de Natuurlyke Warmte in d�nbsp;vafte Lighaamen veroorzaakt en ondernbsp;houdt;en indien die Beweegingde naafteennbsp;onrniddelyke oorzaak zyn zou van zommigenbsp;Uitwerkze!s, die aan de Vogten in �t byzon-der eigen zyn, zou ik niet ongenegen zyn omnbsp;te denken, dat zulks alleen gefchiedtuitnbsp;hoofde van de groote Beweegbaarheid dernbsp;Deeltjes, welke die Warmte in zulken geval be ziele. Ik zal myn gedagten door eennbsp;Voorbeeld nader ophelderen. Een kluit Aarde fraelt en ontbindt zig ligcer in Water ,nbsp;fchoon tot bevriezens toe koud, dan innbsp;Sneeuw, al was dezelve niet kouder dannbsp;even vereifcht wordt om haar niet te doennbsp;fmelten. Waar ontllaat dit onderfcheid uit?

Is een overmaat van bevsreeging in de Deeltjes van �t Water, om datheteenVloeiftof Ilt Deel. Dddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is#

is, �er de oorzaak van; of niet veel eerde al te weinige beweegbaarheid, welke denbsp;Deeltjes der Sneeuw bezitten ? Zoolanghetnbsp;Water een Vogtblyft, bezielt de graad vaOnbsp;Warmte, die het heeft op dien tyd, enkelnbsp;lofle en vrye Deeltjes, welke door die zoortnbsp;van onderlinge onafhankelykheid elk hun eigen byzondere neiging en beweegftreeke�nbsp;volgen , en in de openingen van het fmelt-baar Lighaam doordringen. Maar geheelnbsp;anders is het gelegen metdc Sneeuw, wietnbsp;Deeltjes in de gedaante van kleine YsbrokjeSnbsp;aan elkanderen gekoppeld en verbonden zynJnbsp;zy raaken en flooten, zoo wel als de Deeltjes van �t Water, tegen de openingen en holligheden , die voor hun open ftaan: maar,or�nbsp;�er in door te dringen, zouden ze zig ionbsp;kleindere brokjes, naar de wydte dier openingen gefchikt, verdeden moeten; en in-dien nu de Beweeging , die men onder-fteltdatinhun plaats heeft, zoofterknie'-is, dat zy zulkeencverdeelingkanveroor-zaaken en ftand doen houden, kan deSneeuv^nbsp;ook het zelfde Uitwerkzel niet als hetW^

ter voortbrengen. Maar hecganfcbeonder-A an-fcheid, gelyk men ziec, Tpruit alleen voort �' Uit een .gebrek van genoegzaame beweegbaarheid in de deeltjes.

Ik zou derhalven voor�tnaaft van g�dag-Trappen ten zyn, niet dat de Vogten in zignbsp;een eigen byzondere beweeging bezit ten,die de Lig-hen eigentlyk tot Vogten maakt: maar welnbsp;dat ze zig in dien ftaat bevinden alleen daarom, om dat derzelver Deeltjes ongemeennbsp;beweegbaar zyn op en over elkander. Wynbsp;�uilen �er in dit Lid derhalven ons werknbsp;�Van maaken om, zoo veel ons mogelykis,nbsp;tedoenzien, wat het eigentlyk zy, �twelknbsp;deeze onderlinge Beweegbaarheid in ftandnbsp;houdt; en dewyl Hardheid het juiftetegen-geftelde is van Vlietbaarheid, zullende oor-Zaaken van de eene Eigenfchap ons die dernbsp;sndere moeten aanwyzen. Laat ons dannbsp;Voor eer ft eens onderzoeken, waarom zom �

Uiige Ligbaamen hard zyn, daar na �'m wel-redenen andere minder hard zyn j enein*

�^elyk hoe het bykomt, dat men in zommi-Sfi geen merfcelyke Hardheid gewaar wordL Odd 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oq*

Onder deeze Hoofddeelen zyn al de ver� fchiliende trappen van vaftheid en zamen-hang begreepen , die in de ScofFe valIeOnbsp;kunnen; Hardheid, Weekheid, VloeibaarbeUtnbsp;Vlietiaarheid.

Wy fpreeken hier niet van een volmaakte Hardheid, zulkeene, naame]yk,dieeigeOnbsp;zou zyn, by voorbeeld, aan de ondeelbaa¹nbsp;re, deoorfpronkelykeStofdeeltjes,aan 0�'nbsp;deelen. Het geen wy hier onderzoeken zul'nbsp;len is alleen die vaflheid cn zamenhang, wel'nbsp;ke eenLighaam tot een vaften en aan malkan²nbsp;der verbondenKlomp maakt, die zig nie t daOnbsp;met eenige weerftand en moeite, minnbsp;meer, laat van ��n fcheiden en verdeelenlnbsp;maar die egter altydwykt voor een eindigtnbsp;of bepaalde kragtC¹J,en �er door overwonneP

men de Natuurkundigen een kragt, die de grootfte is , welke wy ons zouden kunnen verbeelden ,nbsp;kragt, die niet oneindig groot is, maar binnen'tbete¹'nbsp;valt van �t Menfchelyk vermogen: gelyk �er geenone³

kan worden; gelyk Hout, Steen, Metaal,aan-1 en andereLighaamen van dergelyke vaftheid � ^ ^ *nbsp;en zamenhang.

ftgr,

Vaftheid der Lighaamen uitmaaken, groot genoeg waren, om ons hun gedaante en denbsp;betrekking of evenredigheid, die ze onderling tot malkanderen hebben, te doen zien;nbsp;indien �er niets van �t geen StofFclyk is onzenbsp;zinnen ontfnappenkon , zouden we ons mis�nbsp;fchien vleien mogen �dat we in Haat waren,nbsp;om die Verfchynzels regcHreeks en uit dennbsp;grond en aart der zaake zelve te kunnen op-loflen en verklaaren.Maar dcLighaamen zynnbsp;inwendig in hun binnen He zo wel hard alsnbsp;uitwendig en van buiten; en derzelver aller-

tial, te breeken, en met of zonder Werktuigen te verdeden. Dus noemen ze ook een eindigen tyd, Tems fine, een tyd, wiens langduurendkeid de korefte niet is,nbsp;die we ons zouden kunnen verbeelden, een tyd, dienbsp;^^nger duurt en iets meer isj dan eenonrindig kleinnbsp;�ogenblik, dan een enkel ondeelbaar Tydpunt.]

fynfte Stofdeeltjes bezitten geen minder vaftheid, dan deganfehe Klomp zelve beziCrnbsp;De waare oorzaak, die den zainenhang ennbsp;vaftheid te weeg brengt, doet haar werkingnbsp;bygevolg op Onderwerpen, die buiten heCnbsp;bereik zyn van onze Oogen, en op plaatfen,nbsp;daar wy haar niet volgen en waarneemennbsp;kunnen. De eenigfte weg derhalvenom�e?nbsp;over te oordeelen is enkel by wyzevange*nbsp;Jykvormigheid en overeenkomft met anderenbsp;gevallen, en by gifting: die weg, beken ik,nbsp;is wel de veiligfte niet om de Waarheid tenbsp;vinden; maar �t ftaat ons egter vry dien innbsp;te flaan, terwyl ons geen andere en beterenbsp;open ftaat: en als men denzelven met omzig-tigheid bewandelt,kan by ons tot Ontdekkingen opleiden.

ParfcbeidenLigbaamen kunnen zig aan elkan. * � dertn vafi begten door de Drukking van eennbsp;yioeiftofy die hen bedekt y of van alle kan^nbsp;ten omringt.

A is een Rolrond ftuk Kurk, wiens bo-dem met een Metaalen band omringd is, en i8. belegd met een zeer dun Koperen Plaatje,

Wel gelyk en vlak geflaagen; zooegterdat het ganfehe Puk ligter is dan het Water.

B is een dergelyk Rolrond ftuk van dezelfde gedaante en grootte, maar geheel van Metaal. Men beftrykt beider vlak of platten kant met een dun Laagje Oly ven-olie, ennbsp;Da dat men die naauwkeurig op elkanderennbsp;gevoegd heeften doen fluiten, plaatftmennbsp;ze, gelyk men aan a enziet, op den bodem van een groot Glas, dat men vervolgens met Water vult.

Hoewel het Rolrond flqk a ligter is dan een Klomp Water van dezelfde grootteennbsp;omtrek, en die mindere zwaarte hetzelvenbsp;moet doen neigen om naar boven tedryv�nnbsp;en zig af te zonderen van het ftuk b , datnbsp;als van Metaal, door zyn overmaat vannbsp;zwaarteboven die van �c Water, opdeDnbsp;bodem van �t Glas gebonden wordt , blyftnbsp;het �er egter beftendig aan vaft gehegt, ens(nbsp;gelyk voorheen, me� vereenigd.

king v.in Uitwerkzels fpruiten daaruit voort, t Water dat de Waterkolom, die �er loodregt bovennbsp;yenftaat. wegens de naau we en van alle kantennbsp;digt fluitende vereeniging der twee Oppervlak tens door geen andere Kolom, die �ernbsp;van onderen tegenaan werkt, wordt opge-woogen. Dat deeze reden dewaareis,ennbsp;�t Uit werkzel daar alleen van afhangt, blyktnbsp;oogenfcbynlyk, al men de Proef herhaalt,

en de twee ftukken,in plaats van ze met Olie aa k-tebeftryken, om ze digt op een te dqen ten, alleen met Water nat maakt en dusza�nbsp;menvoegt. Want dan mift die Waterkolom,nbsp;daar men ze me� bedekt, niet, om ze welnbsp;haaft van elkander te fcheiden, dewyl ze tus�nbsp;fchen beide de ftukken indringt , en daar nunbsp;geen vette en olieagtigeStof, die haar zulksnbsp;beletten zou,od rmoet,maar weleenStof vannbsp;den zelfden aart, die haar geen weerltandnbsp;biedt.

CenD zyn twee Koperen Boffen, waarPJE,. 2, in men twee marmeren wel glad en gelyk'^*'^�nbsp;gefleepen fchy ven,of twee ftukken dikSpie-gelglas, met Maftik vaftgezet en gefoldeerdnbsp;heeft, Qp den Band, die om de Bos Cnbsp;loopt, zyn vier kleine Pypen, even ver vannbsp;elkanderen,geplaatft, waarin men vier houinbsp;ten Spilletjes fteekt, die men, wanneer zulknbsp;noodig is, verfchuiven kan, en tot baitenhetnbsp;Vlak vandeMarmeren fchyfdoenuitfteeken.

venligte- kanderen te wry ven, om ze te naauwkeuri' lykzy- geren digter op ��n te doen fluiten; en all�

I. Maaralsmen, wanneer ze dus aan ��o worden gevoegd zyn, de kleine houten Spilletje*nbsp;zwYarly'knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; O'� ^^oar door te beletten, dat z�

legt op niet zylinks uit van elkander fchuiven kuO' van ��nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;algemeen als men ze loodregt op

getrok- bun vlak, regtopen neer, van ��n tragt t� fcheiden, wordt �er een ongemeen groot�nbsp;kragt vereifcht.om ze van elkander te trek*nbsp;ken.

Was eertydts een derBewyzen,waar mee merrA a k-den zoogenaamdea afkeer der Natuur van�c�*��*

* del tragte te ftaaven: maar zedert dat men het misbruik dier woorden, die volftrcktLugttennbsp;niets betekenden, ontdekt heeft, heeft mennbsp;dezelve, volgens de Regels der Beweegkun-oorzaaknbsp;de, door de Drukking der Lugt verklaa^-d,nbsp;die de twee aan ��n gevoegde Vlakten van hang,nbsp;alle kanten omringt. De VloeiftofFen, weetnbsp;Uien, weegen of drukken met haar Gewigtnbsp;haar alle kanten heen, die Drukking , datnbsp;Gewigt, iseenkragt, dienoodwendighaarnbsp;uitwerking hebben moet, indien ze niet doornbsp;de eene �f de andere tegenftrydige werkingnbsp;of kragt in Eveawigc gehouden en vernic'nbsp;tigd wordt. Deeze^wee Vlakisen derhalven,

Qiet elkanderen digt vereenigd, en door�c gewigt van den Dampkring geperft, moetennbsp;*ig naar de eene noch naar de andere zydenbsp;heen be weegen, om dat zy van allezydennbsp;�ven fterk geperft worden. Maar nu wordtnbsp;�lk van hun tegen zyn weerg�e aangedrukt,

00 moet �er derhalven vaft aangeheat bly. om dat �er tuftchen de twee Vlakten

AAW- niets is dat eenige weder werking kan doen � zEu�'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van de Buitenlugc ophouden of

(jglyjj deszelfs drukking weerftand bieden. Op ook in denzelfden grond fteunt het Spel der KiO'nbsp;gemeen- ^oren, die Steenen weeten uit den Grondnbsp;zaame te trekken of op te ligten doormiddel vaDnbsp;beelden, oorvrond ftukje Leer, �t welk zy doornatnbsp;maaken, en vafl: op den Steen drukken, datnbsp;het �sr overal aankleef, waar na zy �t metnbsp;een Touwtje, dat�erdoorfteekt, naarzi^nbsp;trekken. Een Regenfcherm uitgefpreid cOnbsp;op een vlakken Grond leggende, biedt ooknbsp;een zeer merkelyken tegenftand, als mennbsp;hem fchielyk wil opheffen; en men loopt ge*nbsp;vaar van een Glas te breeken, dat men lood'nbsp;regt van het Vlak, daar het op legt, inzon'nbsp;derheid zo dat Vlak zeer effen engelykB*nbsp;wil opneemen.

De za- Opdeeze verklaaring van onsV'^erfchynzel niets te zeggen vallen, zoo onze twe�nbsp;vermin-*�Marmeren fchyven, na in de Lugtmet e'quot;nbsp;Ydei� *quot;'^^^tideren vereenigd tezynen te blyven,

een Lugtledige plaats van zelve, gelyk mst* doorgaans zegt, van��n fcheidden:

Jwen moet bekennen � dat, als men met om- aak. zigtigheid in de Proefneeming te werk gaat,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

en alle vreemde beweegingen, die de fchei-diog begunftigen kunnen, zorg vuldig ver-mydt, het zeer dikwils gebeurt, dat de ver-eeniging nogblyft ftand houden, na dat men de Lugt reeds zoofterk verdund heeft, alsnbsp;ze door de naauwkeurigfte Lugtpomp meenbsp;inogelykheid verdund kan worden. Doorgaans wordt �er dekragtvandenzamenhangnbsp;en aaneenkleeving dertwecMarmerenfchy-ven alleen door verminderd, dog geenzinsnbsp;geheel door weggenomen.en de trap van vafl;-kleevingskragt, die �er overblyfe, en welkenbsp;ik door middel van Gewigt heb getragttenbsp;meeten, fchynt my veel al toe af te hangennbsp;van de Natuur en Stoffen der Vlakten zelve.

Van derzelver af meetingen of grootte,en van deStoffen, daar men ze mee beftreeken hadt,nbsp;otn ze te beter te vereenigen, en op ��n tenbsp;doen fluiten. Zie de Afbeelding in Fi-p ^ ^nbsp;guur, 20.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fig. 20.

Dit Uitwerkzel verdient daarom temeer De Vog. vvel aangemerkt en overwoogen te worden,

om dat het plaats heeft niet alleen is de vas-2EL. teLighaamen maar ook zelfs in de Vogten* bovennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De Heer Huygens was de eerfte, die aan*

hun Wa-merkte, dat het Water in een Lugtledigs tmngen Plaats merkelyk hooger dan zyn Waterpa*nbsp;in�tYdel. (laan bleef, en dat menegterditUitwerK-Recueil zel, dit blyven hangen boven�t Waterpas�nbsp;^*^^�^J'^onmogelyk kon toefchry ven aan die geringdnbsp;Scienc. hoeveelheid van Lugt, welke een goedenbsp;Lugtpomp noodzaakelyk in den Ontvangefnbsp;overlaat. Boyle deedt, na hem, zyn Waar*nbsp;neemingen op dat zelfde Verfchynzel, eonbsp;zette die Proefneeming zoo vervoort, datnbsp;hy 75 Duim Kwikzilver in de Buis van To*nbsp;RicELLi deedt blyven hangen, dat is 47nbsp;Duim meer, dan de Drukking van �t Gewigtnbsp;van den Dampkring in ftaatisopteweegeonbsp;en boven het Waterpas te houden. Eenoffl'nbsp;ftandigheid is �er, daar hier inzonderheid opnbsp;gelet dient te worden; naamelyk, datdcnbsp;Vogten dus niet blyven hangen, danalleeilnbsp;wanneer ze onmiddelyk tegen den top vannbsp;Glas, daarzeinzyn, aanftaa�n, en daar te*nbsp;gefiraaten. Want het allerminfle open vaK-

je.

]�e, of het allerkleinfte Lugtbclletje, dat men a a �-raogelyk tuflchen hetKwik en hetGlas vindt, � * � �� tnift nooit dit Uitwerkzel te verhinderen,nbsp;of te doen ophouden: zoo dat men niet ver-vragten moet eeen Kwikkolom van 75 Duimnbsp;boven zyn Waterpas verheven te zullennbsp;tien, in een Buis die langer is dan 75 Duim.

kleeven, naamelyk, van twee MarmerenHovcENs fchyven, en �t blyven hangen der Vogtenoorzaak.nbsp;boven hun Waterpas in �t Ydel, veronder-ftelde de Heer Huyoens , dat �er, behalvennbsp;de grovere Lugt, die alle Lighaamen omringt , en met haar Gewigt op derzel ven Op-pervlakcens werkt en drukt,nog een anderenbsp;en fynder Stof of Lugt is, die doordringt,nbsp;daar de andere voor ftuit, en aan welke denbsp;openingen en Ylheden van �t Glas zelf eennbsp;genoegzaam vryen doorgang verleenen: ennbsp;dat het de Drukking Is van deeze Middelhof, waar aan men dat eindeloos getal vannbsp;^itwerkzels moet toefebry ven,die wy dage-'yks voor onze oogen zien , en die wy on-

moo-

Aan- iTiOogelyk weeten op te loflen door middel hang- van de werking van die meer bekende Lugc�nbsp;wier afwezendheid of ongemeeneverdun*nbsp;ning men zeer oneigen het Tdel noemtinbsp;�efyn- Wat het beftaan , het zyn of niet zyn vaDnbsp;zulk een Vloeidof betreft, zeer weinigeNa-delftof tuurkundigenzyn �er, die dezelve niet erken*nbsp;erkend, jjgjj. gjj jjjgjj jjjQgj ^jg verwonderen,als mennbsp;onder �t klein getal van hun, die nog by denbsp;ontkenning bly ven, zoramigen ontmoet,aannbsp;wien men zekerlyk een opmerkzaamen ennbsp;waarneemenden Geeft, en de gewoonte eDnbsp;behandeling vanProefneemingeu niet betwis*nbsp;ten kan. Want in zulken geval kan meonbsp;niet denken, dat zy onkundig zouden zyenbsp;van de Verfchynzels, daar men zig ter be*nbsp;gunftiging van dit gevoelen op beroepennbsp;mag. Niemand is �tr zeker onder de Heden �nbsp;daagfche Natuurkundigen, by wiens gevoe*nbsp;lens het Ydel zoo 't fchynt beter paften zoO tnbsp;dan de HeerNEWTON, ennogtansontzk*nbsp;Wp'iiuenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet. opentlyk een^

het T(ie/,ofdenLugt!edigen Ontfanger,owr- aan-Ujft, na dat men 'er de Lugt uUgepompt^^^ heeft. Uit het gebruik, ook, dat hy van dienbsp;Middelftof maakt, uit de uitgeftrektheidnbsp;die hy aan dezelve geeft, endeverrigtin-gen, die hy �er aan toefehryft, ziet men dui-delyk, hoe veel deel hy geloofde, dat dienbsp;�liddelftof mogelyk had indealiergeheira-fte werkingen der Natuur.

De Heer Jurin, een volk�mener Neva-toniaari dan het meerendeel der voorftan-deren van de Aantrekkingskragt,maakt geen de minde zwaarigheid, gelyk wy voorheennbsp;zagen,omdeezefyneLugttebaacte roepen,nbsp;daar hy de Aantrekkingskragt te kortzietnbsp;fchietentenom zig de moeite te fpaarenvannbsp;derzelver bedaan te bewyzen, beroept hynbsp;zig op die zelfdegetuigeniffen van Newton,nbsp;Welke wy zoo aan flonds hebben bygebragr.

Indien nu deeze weerftand biedende Mid* deldof dus van hun zelf erkend wordt, metnbsp;wier Grondftel�ngen het beft overeen kwamnbsp;Voor het Yde! te pleiten, en �t gevoelen, datnbsp;alles vol Stof is, te weerfpreeken, zou het

overtollig zyn nog te willen aantoonen met hoe groot een Regt zulk een MiddelftofvaDnbsp;yder Natuurkundigen verdient erkend tenbsp;worden,die geen ander dan alleenWerktuig'nbsp;lyke oorzaaken, die volgens de Wetten defnbsp;Beweegkunde werken, toeftaan en aannee*nbsp;men wil. Het zal genoeg zyn hier flegtsaaOnbsp;te roeren, dat de algemeene Regel, diemeDnbsp;zedert de tyden van Descartes doorgaansnbsp;en meefl: gevolgd heeft, hierop uitkomt�nbsp;dat men door middel van de Botzing of In*nbsp;druk van onzigtbaare VloeiftofFen al die Uit'nbsp;werkzels en Verfchynzels getragt heeft x?nbsp;verklaaren.die men niet wilt op te lolTen doofnbsp;middel der Werkingen van de grover Lugtrnbsp;of van die van de andereLighaamen, wier ver'nbsp;rigting binnen �t bereik valt van onze Zinnen*nbsp;Het geen doorgaans de Voorftanders vaOnbsp;het andereGevoelen wel het meeft geftoote�nbsp;werping, heeft, is de vrugtbaarheid of overvloed defnbsp;Uitwerkzels, en het groot getal der EigeD'nbsp;fchappen, welke men onder �t verklaareOnbsp;der Verfchynzels gewoon is aan eenStoffe to^nbsp;tefchryven, wier beftaan nogeenigertnaatenbsp;naar eenOnderftelling zweemt. ZoiD'

ZommigeWysgeeren, �tiswaar, hebbenaaw-hun Inbeelding den ruimen teugcigevierd � 2el �t verklaaren van de verfcheiden Werkingen Bgam-,nbsp;Van die fyne VIoeiflofFen: maar fchoon Des- woord.nbsp;Cartes al eens in derzelver getal gerniil: bad-de, en �er wat meer of wat min dan drienbsp;Zoorten van waren; fchoon de byzoaderenbsp;beweeging van derzelver Deeltjes van eednbsp;geheel anderen aart was, dan dat ze zulkenbsp;kleine Draaikringentjes zouden maaken, alsnbsp;Pater Malebranche zig verbeeldde, �t welk door den Abt DEMoLi�-Res nader beveiligd is geworden; met��nnbsp;Woord, fchoon men alles, wat �er ovexexpiiq.aunbsp;de wyze van bellaan en werken van dia fy-^��^^�-^�'3'quot;nbsp;neStoffe, die overalzynkan, daardegroo-''er Vloeillof��n geen toegang hebben, gezegd is, enkel als Harfl�nfchimmen en Stel-Zeis opVerbeeldingskragt geboud, wilde aanzien,zou daar dan uit juift volgen, dat het be-ftaan van deStofzel ve ook t wylfelagtig was?

^len Herat nu eenpaarig toe, dat �er een Stof die ons verlicht, en die ons de Voorwerpen doet zien. Zal nu iemand Regthebbennbsp;Eee inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;om

A AN- om ons derzelver beftaancebetwiften, om dat �er verfchillende Gevoelenszynover denbsp;natuur van derzelver Deeltjes, en over denbsp;wyze waar op dat Licht meegedeeld en ver-fpreid wordt ?

fyneStof.nen de juifte paaien doen blyven,gelyk voor al behoort in een Werk, waar in wy enkelnbsp;door Proeven beoogden te onderrigten :nbsp;laat ons, defyne Lugt met genoegzaam allenbsp;Natuurkundigen erkennende, aan dezelvenbsp;niets toefchryven , dan�cgeendeVerfchyn-zeis opeenduidelykeen onderfcheiden wysnbsp;zullen fchynen aan te wyzen; en in onzenbsp;Onderftellingen niet verder gaan, dan denbsp;Natuurlyklle gelykvormigheid en eenvou-digfteGevolgtrekking ons zullen toelaaten-De fyne Lugt doet zig gewaar worden ienbsp;�� Ydel van Boyle. Zy dringt derhalveOnbsp;door de yle openingen van �t Glas heeD-Men kan er uit afleiden, datzyop de zelf'nbsp;de wys zig een weg of doorgang baant doofnbsp;alle vafte Lighaamen.

niet onbekwaam, om de Uicwerkzels, die aan-men haar coefcliryfc, voort te brengen P Kan zy de eene Marmeren feby f valt tegen de an*nbsp;dere aandrukken, en doenkleeven, als zenbsp;vryelyk midden door beide die Lighaamennbsp;heen loopt ? Kan zy het Water of Kwikzilver om hoog doen bly ven hangen, als zynbsp;door den top, hetbovenend, van�t Glas ofnbsp;van de Buis, waar in het een of�c ander vannbsp;die twee Vogtenftaat, doordringt?nbsp;DeezeTegenwerpingis zonder twyfFel vanZyinnbsp;geen gering Gewigt: maar men beantwoordtnbsp;ze, en wel op een voldoende wys, met tezamen-zeggen, dat diefyneLugt, opdeOpper jannbsp;vlakte van een Lighaam ftaande, niet danMarme-flegtsvoor een gedeelte in de hollighedennbsp;openingen , die ze �er in vindt, toegangnbsp;krygt, en dat zy met haar overig gedeeltenbsp;op de vafte deelen werkt, die haar den toegang weigeren, haar {buiten, en daar doornbsp;tot zoo veele Steunpunten worden, waar opnbsp;ze haar Drukking oefl'enen kan. Alles, watnbsp;daar uit zou mogen ontftaan, is, datdeYl-fte Lighaamen, die de raecfte hollighedennbsp;Eee 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en

� den hebben van haar werking, en dat zy minder vafl: aan elkander zullen bly ven klee-ven; iets, �c welk met dc Ondervinding vrynbsp;wel overeenfterat. Want van twee Metaa-len Plaacen, die ik bereid had om , evenalsnbsp;de Marmeren van de voorgaande Proefnee-;nbsp;ming, op ��n gevoegd te worden, heb iknbsp;de eene met verfcheiden gaten doorboord,nbsp;en zulks verfcheiden reizen herhaald; ennbsp;vondt alcyd, dat de aaneenkleeving in kragtnbsp;verminderde, naar maatc dat de Oppervlakte meer doorboord,en de aaneenfchakelingnbsp;vanderzelvervafteDeelen verbroken werde.

kunnen heen dringen: ik antwoord�er op� datdie fyne Vloei^;of volkomen vry werkennbsp;kan op de Oppervlakte van�t Vogt, dat ionbsp;A Bis; maar dat derzelver werking van boven op den top van de Buis, doordevafte

Deelen van�� Glas, daar ze tegen fluit, af-aas-gebroken en ten deele gefchorfl wordt; waar h a n g-door de Drukking, die beneden op de Oppervlakte A B gefchiedt, verre de overhand behoudt.

Het is waar,dat de tufTchenflaande Kolommen e/, ef, ef, die yder vlak tegen de ope-ningen van �t Glas, in �t bovenend van de Buis, e, e, e, overflaan, de Werkingdetnbsp;fyne VloeiftofFen moeten gewaar worden;nbsp;en dewyl ze zig dus tuflchen twee by na evennbsp;flerke Drukkingen, de eene van boven ennbsp;de andere van beneden bevinden, door haarnbsp;eigen Zwaarte, zouden moeten neervallen.

Maar zy worden opgehouden door d^wry-ving en door de aankleeving van de andere Kolommen die haar omringen, en die tegennbsp;haar aangedrukt worden, gelyk ze zelve ooknbsp;�er tegen worden aangedrukt door de fynenbsp;Lugt: want die Lugt drukt en weegt, uitnbsp;kragt van haar Vloeibaarheid, naar allekan-ten heen, en zoo wel zylinks, als op ennbsp;nederwaarts; en de Buis heeft haare Ylhedennbsp;en Openingen van ter zyden over haar gan-Eee 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fche

AAN- fche langce zoo wel, als in het Bolronde ZEL^ gedeelte, dat haar bovonenduicraaakc.

De Verklaaringen, die wy zooaanftonds van �c aaneenkleeven der twee Marmerennbsp;Schyven , en van�cbly ven hangen derVog-ten boven hun Waterpas in �t Ydel van Boyle, gegeeven hebben, wyzenons, mee vrynbsp;veel waarfchynlykheid, de naafteen onmid-deiyke oorzaaken aan , van de Hardheid ennbsp;Vloeibaarheid der Lighaamen. Indien�ernbsp;een fynder Lugt is die in de Lighaamennbsp;doordringt, en haar Werking in�tbinnenO;nbsp;van dezelve zoo welverrigtalsvanbuiten ;nbsp;indien die Werking vat kan hebben op vaftcnbsp;Deeltjes, zoofyn, zoo ongemeen klein, ennbsp;van zoo gering een uitgeftrektheid als denbsp;Deeltjes zyn der Vogten, mag men dan ooknbsp;niet met regt onderftellcn, dat die zelfdenbsp;Vloeiftofde Stukken van eenig Lighaam,nbsp;onder den zelfden Omtrek met elkanderennbsp;vereenigd, onderling aan malkaer vaft ennbsp;peflooten houdt; en dat de zamenhang des

'aan- len is een enkele Harflenfchim. Alle Lig* ZEL�' haamen zyn yl. Het een mag wat digternbsp;yioeiftof 2yn, � dan �c ander; maar allen hebben ze hunnbsp;huisveft openingen, holligheden, en ledige tulTchen*nbsp;ruimtens. De ftukken, daarzeuiczamen*nbsp;gefiield zyn, raaken elkander flegts voor eeonbsp;gedeelte, en de holligheden, die�ertuflcheDnbsp;open blyven, zyn buiten twylFel vervuldnbsp;mee die Vloeiftoften, waar in de LighaameOnbsp;gevormd worden. Want waarom zoudennbsp;dezelve volftrekc ledig, en van alle Stoffe,nbsp;hoe ook genaamd, te eenemaal ontbloot zyn?nbsp;Alles wat in �t Water tot een vaft LighaaiDnbsp;zamenloopt, is het niet altyd van binneOnbsp;min of meer Vogtig? En zien wy niet uifnbsp;allerhande Zoorten van Stoffen een ^eer aan*nbsp;merkelyke hoeveelheid Lugt voor den dagnbsp;komen, als men de oorzaak en, diedezelvcnbsp;�er in hielden, wegneemt? In alle Lighaa*nbsp;men derhalven moet �er van diefyneLugt tcnbsp;vinden zyn, en wel zooveel temeer, naafnbsp;roaate, dat derzelver T/zamp;efd beter overeen'nbsp;komt met de fynheid van die Vloeiftof, e�nbsp;gefchiktisom zeteontvangen. Want hef

meer van die fyneLugt begreep dan een ander en y 1 der Lighaara, zo dit tefFens met die fyne Vloeiftof ook eenige andere groovernbsp;dingen,alsLugtjOfVogtigheid uit denDamp^nbsp;kring, toegang verleende.

Hoe �er meer van die fyne Lugt in een Hoe ILiighaam huiveft, hoe dat Lighaara mindernbsp;hard zal zyn; want danraakenzigdevadeficr zy�ernbsp;Deelen, daarzulkeen Lighaara uit beftaat,i^quot;[^j^jg��

king, die van buiten gefchiedt, word t door die, wcJke de Vloeiftof�er van binnen te

gen aan doet oefFenen, meer opgewoogen en buiten kragt gefield. Als Wafch, by voorbeeld, merkelyk weeker begint te worden,nbsp;komt zulks daar van daan, dat de fyne Lugt,nbsp;daar �t mee doordrongen i�, door de Warmte zig uitzettende, daar door teffens de hollenbsp;Ruimtens, diezebeflaat,uitzet; endewylnbsp;deeze Ruimtens zig niet uitzetten, of wydernbsp;Worden kunnen, dan door de vaite Deelen ,nbsp;die hi ar omringen en befluiten , van elkander

A AH- derteverwyderen, moet nood wending hun z E L.�' wederzydfche raaking afteemen en in klein-der Oppervlaktens gefchieden, hun aaneen-fchakcling en zamenvoegingloflerworden,nbsp;en daar door hun zamenhang zwakker, ennbsp;�t ganfcbe Lighaam weeker zyn.

Deeze uitzetting en verwydering der tus-fchenruimtens doet niet alleen de Drukking, welke de fyne Lugt tot in �t binnenfl: dernbsp;Lighaamen doet doorgaan en daar oeiFent,nbsp;vjjetbaar vermeerderen, door aan dezelve een ruimernbsp;maakt, bodem en breeder vlakte, daar ze op werkennbsp;kan , te verkenen j maar zy baant�er ooknbsp;nieuwe wegen in, en doorgangen van hol lig*nbsp;heid tot holligheid. Hierof daar ftondc eennbsp;ledige tuffcheDruimceafzond^�rJyk tuflehennbsp;de vafteDeelen in, aan alle kanten beflooten,nbsp;die zig nu opent, en den vryen toegangnbsp;geeft aan de Vloeiftof, welke die Deelen hoenbsp;langs hoe meer van een verwydert. Ontel*nbsp;baare verdeelingen en onderdeelingennbsp;ontftaan hier vervolgens uit ,diezigdegan'nbsp;fche Klomp beurtelings onder al de verfebei-uenGraaden van weekheid doen vertooneP�

tot dat eindelyk de Deeltjes, zoo fyn, alsAA�. ze door de geftelcenis der Vloeiftofopdien�nbsp;tyd worden kunnen, verdeeld geworden, en nnbsp;malkanderen naauwelyks meer raakende tot ,nbsp;dien ftaat komen, die hungefchikcmaakt,nbsp;om zig elk afzonderlyk op zig zelven, eunbsp;onafhankelykvan alle anderen tebeweegen ;

yl zyn; dewyl derzelver Deeltjesjuiftnieczwaarly-in allen eene en dezelfde gedaante hebben en zy op oneindig verfchillende wyzen el der.nbsp;kanderen onderling raaken, en zig in ��n ennbsp;zamenvoegen kunnen, zoo is ook de Trapnbsp;van Hardheid in alle Lighaamen niet evennbsp;groot, en wordt in allen niet even gemakke-lyk verloeren en vernietigd. De Warmte,nbsp;die doorgaans in onze Lugtftrcek heerfcht,nbsp;is genoegzaam om het Water vlietbaar tenbsp;houden: om Wafch te doen loopen en vloeibaar temaaken, zou�er wat meer vereifchtnbsp;Worden, en een ongelyk grooter Hitte, omnbsp;Metaalen te doen fmelten.

Wan-

Wanneer nu de Lighaamen tot dien ftaat van Vliecbaarheid gekomen zyn, behoudennbsp;derzelver eerfte oorfpronkelyke Stofdeeltjes, dieDeeltjes uitwier vereenigmgdergelyknbsp;een Lighaam gevormd wordt, hun natuur-lyke Hardheid; dewyl ze van alle kantennbsp;door die fyne Lugt gedrukt worden, en �ernbsp;van binnen in hunniets is,�t welk die Drukking van de omringende Vloeiftof weer ftandnbsp;biedt en dezelve op weegt of vernietigt.

Ik wil egter juift daarom niet zeggen, dat die Deeltjes ondeelbaar, noehzelfs, datzenbsp;te eenemaal onbuigbaar zyn. Dieoorfpron*nbsp;kelyke Deeltjes 'zyn zamengeftelde Deeltjes, en die allerecrfteen eenvoudigfte Beginzelen derStoffe, waaruicdezelvebeftaan�nbsp;kunnen mogeIyk,even als de tweeMarmerennbsp;Schy ven,over malkanderen volgens�t beloopnbsp;hunner Vlakten heen fchuiven, van gedaante veranderen, en zelfs milTchien van een gC'nbsp;fcheiden worden.

Maar zou dit, �t geen ik hier ten opzigf van die Deeltjes beweer, niet wel als een tegenwerping kunnen worden ingebragt tegen

de Hardheid in 't algemeen van den ganfchen a a w-Lighaams Klomp ? Indien verfcheidenSchy-^^j^ van dus geraakkelyk over elkander te ver-fchuiven, en zelfs van een af cezonderen ennbsp;tefcheiden zyn, alsmenzeevenwydigmecnbsp;haar Vlakten trekt of voorfloot, zou daarnbsp;uit niet fchynen te volgen, dat de Drukkingnbsp;van de fyne Lugt de Lighaamen alleen hardnbsp;moeft maaken ineenzekerenzinen van dennbsp;eenen kant aangemerkt, regt op en neerwaarts naamelyk, niet zylinks, en dat dienbsp;Hardheid alleen in flaat was om weer ftand tenbsp;bieden tegen kragten, die regt op en aan hetnbsp;Vlak der Raaking werkten, datis de Deeltjes tragten van ��n af te trekken, niet overnbsp;malkander verfchuiven.

Van kragt zyn, zo we van Lighaamen fpra De Liggen, dieflegtsuit tweeofdrievafteDeelen,^��^quot; 3lslaagen, evenwydig opmalkanderenlig allekan-gende, waren zamengefteld. Maar derge-^^quot;-lyk een Lighaams - ftelzel vindt men niet,

hang- tegendeel nog niet wel toe aan die fyne 2'el. ''Brokjes, die door de Konft, en door denbsp;Natuurzelveniet verder verdeeld worden !nbsp;Op hoe veel verfchillende wyzen mag mennbsp;niet wel gelooven, dat dezelve op eenge-ftapeld, gefchikt en zamengevoegd zyn!nbsp;Laat ons die ruuwe vereeniging van Deeleonbsp;PL. 2. eenstoteen voorbeeld neemen, dieinfj*nbsp;Fig. 22.

guur 22 ftaat afgebeeld. Hetftukazouj�t is waar, zonder veel moeite volgens de be-weegftreek ad te verfchuiven zyn, zo hetnbsp;alleen maar hieldt aan de twee andere ftuk'nbsp;ken�, ene,maar dieverfchuivinggefchiedtnbsp;loodregt van de Oppervlaktens van/, ennbsp;van �, en om het ftuk a daar van af te zonderen , zou men eerft de Drukking, die hetnbsp;zelve daar tegen aanperft, over winnen moeten. Het ftukg zou desgefyks zig gemakke-lyk naar o toe beweegen en fchuiven kunnen, indien zyn zamenhang en aaneenklee-ving met het ftuk het niet tegen hieldt-Uit deeze Staaltjes kan men eeniger maat^ inbsp;oordeelen van �t geen �er bydeNatuurlyk^nbsp;Zamenftelling derLighaamen wel plaats

Uit dit Antwoord zelf ontftaat weder een Tegen-nieuwe zvvaarigheid, dieook weggenomen dient te worden. Zo deLighaaraen, zalnbsp;men rooge�yk zeggen, van alle kanten Hardnbsp;zyn, alleen daarom, om dat zyuiteenzeernbsp;groot getal vail deelenbeflaan, die op zeernbsp;Verfchillende wyze gefchikt en op een gefta-peldzyn; zou daar uit niet moeten volgen,nbsp;dat dieHardheidjVan alle kanten even groot,nbsp;afnam, naar maatedatmendeLighaamennbsp;verdeelde, en kleinder maakte; en dat de al-lerkleinfte Stofklompjes gemakkelyker tenbsp;verdeeelen zouden zyn, dan de grootereLig-haamen ? Een zaak die vry regtdraats zounbsp;aanloopen tegen alle de Denkbeelden, dienbsp;wy van de Deelbaarheid derLighaamen hebben , welke wy ons zoo veel bezwaarlykernbsp;^verbeelden tezyn , naar maate dat ze verdernbsp;wordt voortgezet.

der, en het allergrootfte getal van Deelen niet aan. Een genoegzaam getal behoeft�ernbsp;flegts vandezelven tezyn, enopzulkeenenbsp;vsryze onder ��n gefchikt en zamengevoegd,nbsp;dat �eraltyd , van welken kant men ook hetnbsp;Lighaam aantafte, de eene of de andere vannbsp;derzelver Oppervlaktens loodrcgt gekeerdnbsp;ftaat tegen de (treek, volgens welke de Bui-tenkragt werkt, die hen van��n wil afzonderen. Deeze Onder Helling heeft niets on-gerymds in zig, en mag met regtgemaaktnbsp;worden, dewyi �er geen verdeeling, die ooitnbsp;gedaan is ofgedaan zou kunnen worden, tenbsp;vinden is, die dezelve weer fpreekt. Hetnbsp;denkbeeld dat men heeft, en zeker in denbsp;Natuukunde wel hebben moet, van de waar-lyk verbaazende menigte der Deeltjes in hetnbsp;allerkleinfte Stofklonipje, dat onder onzenbsp;Proefneemingen vallen kan, begreepen,nbsp;moet ons in dit Huk voor alle vcrwyt be-veiligenj

eindig kleineLighaampjes uitDeeltjes befton-den,die beter gefchikt waren tot verdeeling,

*t zy om dat zy een kleindere Oppervlakte a a k-aan deBuitendrukking boodeojdie hen by��n hang. moet houden; �t zy omdatzy, alseenvou*nbsp;diger van fchikking en zamenftel, meer over der dannbsp;elkander konden heen glyden; hoe zouden groo^^re.nbsp;wy dat egter weeten kunnen ? Wy oordeelennbsp;over de Hardheid der Lighaamen uit denbsp;meerder of minder raocielykheid, die wy innbsp;�t verdeden van dezelven ontmoeten. Naarnbsp;maate dat de middelen, omdieverdeelingnbsp;te doen, ons ontbreeken, al was dieverdeeling fchoon in zig zelve, dat is ten opzigtnbsp;van de gefteltenis van dat Lighaam, zelfsnbsp;gemakkelyker, oordeelen wy �er geheel anders over; en dat Lighaam komt ons zoonbsp;veel te harder voor, als wy�er met onze poo-gingen te minder vat op krygen kunnen.nbsp;Wanneer wy twee Marmeren Schyven ,opnbsp;��n gevoegd, van elkander fcheiden doornbsp;ze zylinks over malkaar heen tefchuiven,nbsp;ontftaat dan de geraakkelykheid, waarmegnbsp;ze zig van ��n fcheiden laaten, daar uit, datnbsp;dietweeLighaamen, de Evenredigheid dernbsp;groottens in agt genomen, minder zaraen-Fff 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hang,�

bang, minder aaneenkleeving hebben, dan andere Lighaamen, diezeerkiein ,enopdenbsp;zelfde wys op��n gevoegdzyn? Komt beenbsp;niet veel eer daar van daan, dat wy�er ge-raakkelyker kunnen by komen, en�er de noo.nbsp;dige kragt, om ze over elkander, deeenenbsp;Schyf herwaarts, dc anderegints, heen tenbsp;fchuiven, ligter opoeffenen? Bus zou dannbsp;de Hardheid mogelyk van die Lighaamennbsp;zelf, die wy voor waarlyk ondeelbaar aanzien , zomtyds wel niet eens gt;oocer, ennbsp;miflehien ook zelfs minder zyn kunnen, dannbsp;die van een raerkelyk grooter Klomp van dienbsp;zelfde Stofte, al komnons die Hardheid ongemeen en onverwinlyk voor, om dat wynbsp;geen middel of Werktuig weeten, om�ernbsp;vatoptekrygen.

De twee regtdraats tegen elkander over geftelde Staaten der Lighaamen derhalven,nbsp;Hardheid, naamelyk, �n Vloeibaarheid,nbsp;hangen af van c�ne en de zelfde oorzaak.Hetnbsp;is de fyne Lugt, die de Deeltjes van eennbsp;Stoife aan elkander hegt en vaft maakt,nbsp;wanneer derzelver uitwendige Drukking

in kragc te boven gaat; en �t is die zelfde^^ Vloei�ofjdiede Deeltjes beweegbaar maaktnbsp;en houdt, als zy �er zig in genoegzaaniennbsp;overvloed onder en tullchen mengt. Dit isnbsp;ongetwyfFeld ook de reden, waarom alle denbsp;Stoffen, die uit den eenen ftaat tot den an^-deren overgaan, veranderen van omtrek ennbsp;grootte. Want dewyl een vafl Lighaamnbsp;Vloeibaar wordt door �t bykomcn van eennbsp;vreemdeStof.die in hetzelve in grootenover-vloeddoordringt;en het tot zyn eerfleHard-heid of Vaflheid niet wederkeert, dan wan*nbsp;neer die vreemde Stof ophoudt met het verder uit te zotten; ishetzeer natuurlyk, datnbsp;het Vloeibaar geworden meer plaats beflaat,nbsp;dan het deedt, toen �t een Valt Lighaam was.nbsp;Dit ziet men daarom ook doorgaans gebeuren,en ik zal �er verfcheiden zeer merkwaardige voorbeelden van aantonnen, als ik overnbsp;het Vuur fpreek. Zoo is de algemeeneRegel: dog daar vallen egter eenigeuitzonderingen op, dievryaanmerkelykzyn, en dienbsp;ik elders ter zyner tyd melden zal,

AAV-

HANG-

Z�L.

Vloei-

baare

Stoffen

Hiaaken

vafteLig

baamen

vloei-

baar.

De Stoffen, die haar Vloeibaarheid van de fyne Lugt ontleenen, deelcn die, uitzignbsp;zelve, aan deVafteLighaamenraede. Hecnbsp;Water, by voorbeeld, maakt Aarde week,nbsp;en verandert ze in Slyk: het fcheidt denbsp;Deeltjes van Zout, Zuiker, endergelykenbsp;Lighaamen meer, van een, �t welk men fmel-ten noemt. Wyngeeft of Brandewyn ennbsp;Oli�n, ontbinden de Gommen en Lym:nbsp;HetKwikzilver vermengt zig tot een zoorcnbsp;van Pap of Deeg met Lood, Tin, Goud ,nbsp;en Zilver. Maar dewyl de Vloeibaarheidnbsp;flegts een wyze van zyn, en zekere toeftandnbsp;is, daar bet Lighaam zig op dien tyd in bevindt, neemt doorgaans j zoo dra de oorzaak ophoudt , en �t Ontbind vogt uitgewaas-femd is, alles, wat �er Vloeibaar doorge-inaakswas,zyn ouden en voorigen ftand,dienbsp;hetzelve eigen was, weer aan.

Alle deeze Uitwerkzels zyn de middelen, waar van zig de Konden wel hebben weecennbsp;te bedienen, en haar voordeel mee te doen.nbsp;Ik zal �er flegts twee voorbeelden van by-brengen.

De alierfraaifte en tefFens duurzaainfte a a n-wys van Vergulden is onget wyffeld die, wel- ^ ^ ke gefchiedt met Gemaakfi Gfud, gelyk mennbsp;�c noemt. De Deeltjes van �t Goud, tot dennbsp;een ongemeene fynheid klein gemaakt, wor-^^nbsp;den als ingeplant in de openingen zelve vannbsp;�� Metaal, daar men �t Verguldzel opleggennbsp;wil. Zie hier kortelyk , hoe men �er meanbsp;te werk gaat. Men doet een zekere hoe*nbsp;veelheid fynGoud inKwikzilver;deeze tweenbsp;Metaalen vereenigen en mengenzig opeennbsp;wys,dac,hct ��n een gedeelte van zyn Vloeibaarheid aan het ander mc�deelende, datnbsp;Mengzel als een zoort van Deeg wordt,�cnbsp;welk men den naam geeft van Amalgamci.

Dit Mengzel legt en ftrykt men vervolgens over het Metaal, dat men Vergulden wil,nbsp;cn laat door middel van Vuur het Kwikzilver verwaaffemen. Het Goud, dat een valtnbsp;Lighaara is, blyft�er opleggen, en de openingen van�c verguld Metaal, diezigdoornbsp;de hitteverwyderden, cn, als ze koud worden , we�r fluiten, vatten, even gelyk mennbsp;fyneGefteentensinkaftin�tMetaahdieDselt-Fff 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jes

Goailak, Sandarak, Maftik, en andere Gommen van dien aart, worden ontbondennbsp;en verfmohen in Wyngceft: Barnfteenennbsp;Gom - Kopal worden in Lyo - Olie we jk gemaakt, en vervolgens in vette Olie en Ter-pentyngceft volkomen opgeloft. Deeze ennbsp;dergelyke Zoorten van Ontbindingen ennbsp;Smeltzels, die men Vernis noem t,rtrykt mennbsp;op Hout of andere Lighaamen ; en als daarnbsp;na het Onibindvogtuitgewaairemdis,nee-men de Gommen, welken het vloeibaar gemaakt hadtj haar Hardheiden Glans weernbsp;aan.

and'ertde^^^�^*� niet van Natuur doet veranderen, natuur Zo derzelver zamenhang zoo valt is, dat de

' ( �* ) De Leezer ksn een om�andigeren vry naauw keurig berigt van deeze wyze van Vergulden met zoogenaamd Gemaal en Goud, gelyk ook van die met Bladgoud, vinden in het bekende Schouwtoneel der Natuurnbsp;m den Abt DE LA PLUCHE , VI Deel. bladz. zsi

zelve niet dan voor een zetr geweldige Wer- a a irking van�t Ontbindvogt wykenwil, zal�t'^^^^* zomtyds wel eens gebeuren, dat het �c een or ^

�t ander gedeelte van�t Lighaamzelf mee haainen Heept; dog die is flegts een byzonder to�val,nbsp;geen noodzaakelyk gevolg van de Vlietbaar-heid in�t algemeen.

Men ontmoet ook gevallen, waarinmenv^trem-de Vlietbaarheid ziet ophouden of vermin-g�^^�� deren, zonder dategterdeoorzaak, die de-zeis.nbsp;zelve hadt doen geboren worden, in haarnbsp;Werking verflapt of gefchorft fchynt. Tweenbsp;Vogten, onder ��n gemengd, neemen zom�nbsp;tyds eensklaps een fl;yfheidaan,die watminnbsp;of wat meer aan Hardheid nabykomt, zonder dat men �er den minften graad van verkoeling, dien men zoukunnenmerken, innbsp;gewaar wordt. Dit Uitwerkzel, �t welknbsp;men doorgaans Stremmen noemt , kan mennbsp;gevoeglyk oploiren,met te Onderftellen, datnbsp;de Deeltjes van die Vogten zulke gedaantensnbsp;hebben, dat ze zigin malkanderenverwarren, wederzyds in ��n fluiten, en daardoornbsp;die onderlinge Beweegbaarheid doen ophou-Fff 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den.

deiijdie hen inzonderheid tot Vogten maakt, en Vliecbaar doet zyn. Het fraaifte Strem-zei van dien aart, dat ik ken, is dat, �twelk

men maakt van Olie van Kalk, met Olie van Wynfteenper deliquium. Als men dit meng*nbsp;zei met een fpatelt je een weinig omroert, zeenbsp;het zig tot een witten Klomp, dien men vormen kan en een gedaante geeven naar welgevallen , en die naderhand hard wordt alsnbsp;Wafch. Men doet ook een zeer fynen vluggen geeft van Pis met wel overgehaaldennbsp;Wyngceft ftremmen; of wit van�tEimeCnbsp;den Geeft van Zout; Bloed met Voorloop.nbsp;Deeze laatfteProefneeming kan ons lecrcn,nbsp;van hoe veel belang het voor ons zy , datnbsp;men allerhande Zoorten van Geeftige Dranken niet dan matig gebruike, dewyl de zelve in ftaat zyn omde Vloeibaarheid van hetnbsp;Bloed te benadeelen, en deszelfs vryen loopnbsp;te ftremmen.

Aantrek' Hoe waarfchynlykookdeVerklaaring vao Hardheid en Vloeibaarheid der Lighaa-anderen mcD, op de Werking van eene genoegzaamnbsp;de oor- ajgemeen, fchoon onder verfcheidennaamen�

erkende Vioeiuof gegrond , mag voorko a an-men, zal ik egcer niet ontveinzen, dat verfcheidenNatuurkundigen zyn,die de zei-ve w'cigeren te erkennen, en een andere oor- Hardheidnbsp;zaak in derzelver plaats Hellen. ,,

,, derzydfche Aantrekking van de Deeltjes � der StolFe, zeggen ze, is zeer groot, alsnbsp;,, ze elkanderen raaken:maar buiten datnbsp;,, punt der raaking vermindert zedermaa-,, te.datzeopdenallerkleinftenafftand.dicnnbsp;� men zou mogen mcrkenjin ocnlVegfloo-jigpuifivenbsp;,, tende kragt veranderd wordt. De Lighaa-v Grave-,, men blyvenva(teLighaamen,zoolangde^�^*

,, fterkcr is,dan de wegftootende kragt,wel-,, kedeWarmtehen doorgaans byzet:maar|;j[i|i742. ,, zy beginnen week te worden, naarmaatenbsp;,, dat de wegftootendekragt in fterktebe-� gint toeteneemen; zoodac, wanneerdienbsp;,, kragt de overhand krygt op de Aantrek-� king, de Lighaamsklomp niet alleen totnbsp;j, eenVogt wordt,maar zig ook dikwils ver-� andert in een Vloeiftof, die incenDamp�'V�^P'nbsp;uicwaaflemt�.

� ts Newtoniaanen zyn,geeveadeezeVVetien van zomdoogcrdan flegcs voorVerfcbynzelsuit,nbsp;migen dsHsc nominePbcenomenoi%,nencaufamde,figna�nbsp;maaken geen de minfte zwuarig-ichyRze!. heid'van te belyden, dat deeze Zoorten vannbsp;j^bid. p. (jitwerkzeJs mogelyk wel aan deneenenofnbsp;anderen Indruk hun oorfprong konden ver-fchuldigd zyn; amp; Ji forte boe perlrnpulfimnbsp;fiat. En wy behoeven �er geenzins aan tenbsp;twyfFelen, of zy erkennen de Drukking vannbsp;de fyne Lugt en derzeb'er Uitwerkzels, tennbsp;minden, als een zeer waarfchynly keOnder--Ite�icg. De eiflehen dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gaan

niet veel verder; zoo dat men zeggen mag , dat zy �t al vry na eens zyn met deeze eerdenbsp;en oorfpronkelyke voordanders der Aan-Van an- trekkingskragten.

Grond- de en wegdootende kragten vooreigentlyk beginzel gelegde Grondbeginzels, die geen anderenbsp;merkt, oorzaak in de Natuur hebben, aanzien, zynbsp;zullen, denk ik, niet beweeren willen,datnbsp;^ men dezelve voor Betoogde Waarheden te

hou-

houden heeft: �t zyn en bly ven flegtsOnder- a a flellingeOjOp waarfchynlykheden gebouv/d, ^g ^nbsp;en min of meer aanneeraeiyke Gillingen.

Zo�t alwaar was, dat de redenen, die voor �c erkennen der fyne Lugc pleiten, niet krag-tiger waren noch bondiger, zou ik �er nog opnbsp;zeggen moeten, dat het my, Onderlleliingnbsp;tegen Onderllelling gezet, veiliger dunkt,opnbsp;Beginzelen,die volgens den aart der Beweeg-kunde werken, en verllaanbaarzynendui-delyk, voort teredeneeren, dan te beruftcnnbsp;op Nieuwigheden, wier denkbeeld ons'nbsp;vreemd is, en van den gewoonen trant vannbsp;denken afwykt.

Maar is verder ookditBeginzelder Aan-trekkingskragten, wanneer men door hetze!-neufvan ve deVerfchynzels nader verklaarcn wil, welnbsp;zoo gelukkig in zyneOplol��ngen, als mcn�^iopios-zig^nogelyk verbeeldt? Het heeft zeker , fendernbsp;doplr uit de handen van den Heer Ne w to n fchynze-quot;in die van zyn Leerlingen over te gaan, vry L'i-wat van zyn eerfle en oorfpronkelyke Eenvoudigheid verlooren. Als die Aantrek-kingskragt,in dcBeweegingen desHcmelsyn

de regtflreekfche Reden van de Inhouden der Hemelfche Lighaamen, en de omgekeerde Reden van de Vierkanten vanderzelvernbsp;Afftanden werkt, voldoetzy volkomen,ennbsp;geeft ons het middel aan de hand, om al dienbsp;verbaazende Omwentelingen, die�tHeelalnbsp;bezielen, opeen aanneemelykewystever-klaaren. Niets kan �er fraaijer uitgedagcnbsp;worden 1 Maar als het op het onderzoek dernbsp;ondermaanfche Verfchynzeis aankomt, opnbsp;die �icwerkzels, die we van naby zien , ennbsp;beter onder �t bereik hebben van onze Proegt;nbsp;ven enWaarneemingen, is die Aantrekking?-kragt, mag men zeggen, een Zoort van Pro-tbeus, die dikwils van gedaante verwiflelt.nbsp;Bergen, Klippen geeveu, zoo veel men merken kan , geen blyken van Aantrekking*nbsp;� Dit , zegt men, komtdaarvandaan,datnbsp;j, die kleine byzondere Aantrekkingen alsnbsp;5, verzwolgen wqrdenjdoor die van denAard-,, klootjdewelke oneindig grooter is�.Egternbsp;geeft men �t ons als een blyken Uitwerkz^^nbsp;op van de Aantrekkingskragt,dat het SchuiiH*nbsp;\ welk op een Kopje met KofFydryft,

j, van een lighaam elkander nader raaken , � hoe ze zig fterker aantrekken��. Maarnbsp;waarom tragcen ze dan doorgaans, als mennbsp;ze, door hen�tzaam te drukken, nog nadernbsp;by malkander brengt; zig weer van een tenbsp;verwyderen en in hun vorigen ftaat te her-ftellcn, gelyk zc waren voor die Zamen-drukking? (Ik fpreek hier, naamelyk,vannbsp;eene aan alle kanten eenpaarigZaraendruk-king, die alleen de grootheid en niet de gedaante van �t Lighaam verandert ) ,, Dit ge-� fchiedtjzegt men,om dat die Deeltjes, nanbsp;� elkander zoo fterk, als raogelyk was, aan-� getrokken te hebbeD,elkander wederzydsnbsp;� weer wegftooten�: waarom bezitten denbsp;uitgezette Dampen zoo groot eene kragt ?nbsp;� om dat deDeeltjes,geeft men voor,die el-� kanoer, toen ze nog in den ftaat van eennbsp;� Vogt waren, aantrokken, als ze tot diennbsp;,, van Dampen zyn overgebragt, malkandernbsp;� met geweld wegftooten�. Hoe komt hetnbsp;by, dewyl de Aantrekkingskragt dog eene

is, daar alles wat StofFelykisen Lighaame^ lyk me� bezield is, dat zommige Lighaa-men, als Olie en Water by voorbeeld, zignbsp;met elkander niet vereenigen willen ? ,, Dienbsp;j, komt, om dat�er zommige Stoffen zyn ,nbsp;� die malkander natuurlykerwyswegftoo*nbsp;� ten. � Enz.

Is zulk een Taal wel de Taal eener goede Natuurkunde, en mogen wy niet met regtnbsp;vreezen, zo weons daar aan gewennen, ennbsp;die Aantrekkings enWegflootingskragtennbsp;dus alles verrigten laaten, dat rnen zig maarnbsp;al te ligt onflaan zal van de moeite , om onze Onderzoekingen,ter bevordering van on �nbsp;zeKennis zoo noodzaakelyk, met y ver voortnbsp;te zetten , en op die wyszigberooven vannbsp;menige fraaie Ontdekkingen,die �er deVrugtnbsp;van zoudengeweeft zyn ?

VAN VERSCHEIDE StOFFEK.	d93
Amber. nbsp;nbsp;nbsp;� .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:	1^040. vriii.
Amiantfteen.
Arabifche Gom. nbsp;nbsp;nbsp;.	igt;375-tgt;EEL.
Arduinfteen, blaauwe. nbsp;nbsp;nbsp;.	S,OOQ.
Azyn van Bier.	G034-
�- van Wyn. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	1,011.
*- overgehaalde. nbsp;nbsp;nbsp;.	1,030.
Balfem van Tolu.	0,896.
Barnfteen QCiwab�) geele Amber.	I,065:
Beenlym. nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*	2,240.
Bezoar uic Ooft � Indi�n.	GJ30�
� uit Weft-Indien.	1,500,
Bloed van Menfehen.	1,140
�- Wey van �c Bloed.	IjIpO,
Bloedlleen.
Bolus uitArmenie.	2,727.
Boom des Levens. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .	G527*
Boras of Borax. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	1,720
Bremerfteen, bleekrood,	1,666
Diamant.	3,400
Elpenbeen, Yvoor. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	1,825
�tisMartis eens Gefublimeerd.	i�453-
*-�� driemaal Gefublimeerd.	1,269
Dallypotfteen. nbsp;nbsp;nbsp;:	1,928.
Dalnooten. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;	1,034
Yy 2	Gie.

VAK VERSCHEI DE STOFFE	�. 59?
�--- geel.	o,8op. VIII.
----rood.	1,128
Sai�afrashout.	0,482. �E EL.
Taxishout	0,760.
Jaspis.	2,666.
Joodfche Steen.	2,500.
KalanaynfleeOj.' nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�	5,000.
Kamfer.	o,99�.
Karniool	3,290.
Keifteen.	2,54i*
Koper, geel, gegooten.	8,000.
�� geflagen*	8,349.
----Japacfch.	9,000.
� nbsp;nbsp;nbsp;Zwcedfcb.	8,784.
�Gebrand.	5,453*
Koperrood uit Dantzik. nbsp;nbsp;nbsp;.	1,715.
_ uit Engeland.	1,880.
_ nbsp;nbsp;nbsp;wit.	1,900.
�----gebrand tot Cokotbar.	�,900.
Koraal roode.	2,689.
�--witte. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	2,500.
Korallachaat.	2,605.
Kreeftsoogen nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	1,890.
�---� vervalft.	2,480.
Yy 4	Kri

	700 nbsp;nbsp;nbsp;Zoo RTELTKE ZWAARTEIT#
vin. LES.	Olie van Lynzaad. nbsp;nbsp;nbsp;;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	o,9?2-
3- af-	.� van Nagelen.	1,034.
sejel.	- van Notemuskaat.	0,948-
	� van Olyven.	0,913-
	- van Oranje, nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	0,888.
	- van Orego.	0,940.
	� van Pulei.	0,978.
	�� van Raapzaad.	0.853.
	�� van Rofmaryn. nbsp;nbsp;nbsp;:	0,934.
	, van Safiafras.	1,094.
	� van Spyk.	0,935.
	-van Terpencyn.	0,79^-
	� van Vitriool.	1,700.
	� vanWafch.	0,831.
	�� van Wormkruid.	0,946.
	� van Zeveboom. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*	0,586.
	Onyx. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.	2,510.
	Oogniet	4,6i5-
	Oflebeenen.	1,656.
	OfTchoornen.	1,8-jo.
	Pek. nbsp;nbsp;nbsp;:	1,15�'
	Rhinoceroshoorn. . nbsp;nbsp;nbsp;,	1,242-
	Sardachutes.	3�59S*
	gcammoniharft.	I,200. Schaa-

Lessen, �

N O L L E T,

TWEEDE DEEL.

INHOUD

TWEEDE STUKJE.

ZEVENDE LES.

Deels, Tweede Stukje.

Deels, Tweede Stukje.

By-

Deels, TweeUe Stukje.

D R F. L s j Tweede S t u icj e.

** nbsp;nbsp;nbsp;Vet

Deels, Tweede Stukje.

.... nbsp;nbsp;nbsp;769

�Si

VSR.

V�RKLAARING

gt; nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pen

''''yken.

O�R Plaaten.

% 31. A G Fles, die terzyden by A een kleine ope� tilng heeft.

3z. Opwaarts Drukking der Lugt.

groote Glazen Buis vol Water, met een losPapier '^Uor dd opening loodregt �t �nderfi: boven gehou*nbsp;, zonder dat het Water �er uit ftort.

L,

si

B E R I G T.

BOEKBINDER. .

LESSEN

N o L L E T.

ZEVENDE LES.

G g 4 nbsp;nbsp;nbsp;dag

huo

Me�

^I-Deel. Hh nbsp;nbsp;nbsp;een

ligf

''an

op

af

fcheo

Als

h,

J�

Qr

Kt.

Druk'

alh

V. Proefneeming.

�akke

oM

tree

O?

Kk 4

Fig,

zeo

Vit

Fig.io. nbsp;nbsp;nbsp;Werktuig gcplaacll te hebben,

k-an'

j^^'^deren geftapelt. Figuur 15 geeft�fit een vii.leS.

r. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. �eel.

daar

eo

me�

yils

Als

Buisje

maa-

der

Uitwerkzels. nbsp;nbsp;nbsp;Vir.LES.

. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, f ichil'

Deest�

PL. 5. 3 Voeten lang en aan�c een eind digt geflo-23- nbsp;nbsp;nbsp;ten,

ften-

mei*

''oeren. �

Drukeino der L�gt.

�er

II. Deel. Pp

king

ct).

Pp 2