natuurkundige

lessen,

DOOR

^Roefneemingen

BEVESTIGD,

Tot|Opheldering van allerley dagelyks voorkomende Zaaken,-

DOOR DEN HEER AbT

N O L L E T,

vm de Koninklyke Akudemie der Weeten-Schappen van Parys en vande Koninklyke Sociëteit van Londen.

Uit het Franfch vertaald.

ZESDE DEEL.

Ejerste stukje.

w

Te AMSTERDAM,

% de Wed. K. VAN TONGERLO en Zoon*

Md CCLXVII.

KORTÊ

INHOUD

VAN DIT

STUKJE*

agttiéndé les.

Over de Beweegingen der Heniellichtcn, en de VerCch7nfelen, die daar door veroor*nbsp;zaakt worden.

I^^Leiding. Befcbouwing van den Starrenhemel en deszelfs Lui/Ier. i. Eerjle oorfprong der Star^nbsp;rekunde. z- Zy leert ons den Tyd afnteeten ; ennbsp;den Lof des Sebeppers. 4. Oogmerk van dennbsp;Scbryver, 5. Wat men door Starrekundig JleUnbsp;2e2 of Hemelgejlel verflaat. I- Stelsel vannbsp;Ptoloaieus. 8. Befcbryving van bet Planetariumnbsp;«ƒ Orrery. 12. Voordeel van dit Werktuig bovennbsp;de bewegende Hemelklooten, tot ondervsys in denbsp;Starrekunde.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

EER*

Korte Inhoud van het Zesde

EERSTE AFDESLING.

Algemeen Denkbeeld van de Hemellichten eii derzeiver Verfchynfelen volgens hetftelzelnbsp;van Copernicus.

I. Vertooning. Het (leisel van Copernicus op bet Planetarium vertoond. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. i8

Gevolgen. De Hemellichten in twee zoor ten , Lichtende en Verlichte Ligbaamen, onderJcbeUnbsp;den. 2C. Va/le Starren. 21. Dwaaljlarren. 22.nbsp;De vafle Starren zyn niet alle even ver van on\nbsp;23. Blaauive kleur van den Hemel. 23. Wordnbsp;door den Dampkring veroorzaakt, die de Blaau-we Jlraalen te rug haat ft. 24. Het Water in eennbsp;diepe Kom of Gragt vertoont Zig Blaauwagtig,nbsp;26. Dampen en Mijl doen Zon en Maan Roodnbsp;fcbynen. 27. Wy verbeelden ons in 't Middelpuntnbsp;te zyn van ’t Heelal, zp. Even als iemand, die op eennbsp;ruime en open vlakte (laat. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28

De kennis der vafte Starren is de grond/lag der Starrekunde. 30. Lyjl der vajle Starren vannbsp;Hipparchus. 31 Gejlarnten van Ptolomeus.

32. nbsp;nbsp;nbsp;De twaalf Geftarnten van den Dierenriem.

33. nbsp;nbsp;nbsp;De Gejlarnten of Hemeltekenen van hetnbsp;Hoorder Halfrond des Hemels. 35. De Gejlarnten in iet Zuider Halfrond. 3Ö. Lojfe Starren.

36.

Deels,Eerste Stukje.

36' Nieuiioelyks ontdekte Zuidergejlarntm. ^7 ^yfi der vajle Starren van Fkmfleed. 38. Ge~nbsp;ftarnten van la Caillc. 38. Starrekaarten vannbsp;Bayer. 39, Met bet Uoote Oog zien “iwy aaneennbsp;held'ren Hemel pas iioo Starren. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4®

vaJle Starren fcbynen niet alle even groot. 41. ^sranderlyke en Niewvoe Starren 42. Rang-^erdeeling in zes foorten. 43. Starren van denbsp;oerfle Grootte, 46. Eigen Naamen der voornaam-Jle Starren. 47. Kenmerken om de vajle Starrennbsp;en de Dvoaaljlarren van malkanderen te ondeT‘nbsp;Jcbeiden. 50. Nevelagtige Starren, en Melkweg.nbsp;So. De Starrenhemel draait niet, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^

Zon fcbynt een Vuurkloot. 55. Haar werking. S6. Vertoont zig als een platte febyf. 57. Grootje van de Zon, 58. De Zonnejcbyf vertoont zignbsp;grooter en kieinder van omtrek. 58. Zonnevlekken.nbsp;59* Zy draait om baar As, in 25I dagefi. 60.nbsp;Dierenriems Licht. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

^viaaljlarren zyn duijlere Ligbaamen. 63. Hoofden mindere Dwaaljlarren. 64. Ring van Satur* nus. 05. Grootte der Dwaaljlarren. 6$. Bovennbsp;en Beneden Dwaaljlarren. 66. Haare Afflansen en Kringswyze beweeging. 67. Onüooptyd:nbsp;loopkring, 68. Loop der Hoofd-quot; en minderenbsp;* 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dwaal-

Korte Inhoüd van het Zesde

Dvfaaljlarren uit de Zon gezien. 69. Omlooptyr den der Hoofddivaaljiarren. 70. Ontdekkingnbsp;der ffagters van Jupiter en van Saturnus,nbsp;71. De Verduijleringen van Jupiters Wagtersnbsp;zeer dienjlig em de Langte der Plaatzen op denbsp;Aarde te hepaalen. 73, Middeljlanden der Hoofd-dwaaljlarren van de Zon , en der Wagters vannbsp;bun Uoofddwaalfiarren. 75. Eerjie Regel vannbsp;Kepler; de vierkanten der Oinlooptyden zynnbsp;als de Taarlingen der Afilanden. 76. Tweedenbsp;Regel van Kepler ; de Tyden der afgeloopennbsp;Boogen zyn als de Iphouden der Driehoeks*nbsp;perken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• li

De Dwaalflerren Wentelen om haar eigen AJJen. 78. De Maan Wentel zeer traag, en in 27I Dagen maar eens om; juiji in den zelfden Tyd, diennbsp;ze aan baar Omloop om de Aarde bejieedt, 8q

Cezigtflanden , Afpeften, der Dwaalflarren. 80

II. V E R T o o NIN o, De verfcbillende Gezigtflan-den van Mar* en van de Aarde op bet KojiJituig vertoond. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;81

Givolgen. De Dwaalflarren verwijjekn allen anopboudelyk van Cezigtflanden. 83. Conjunftienbsp;of Zamenfland. 84. Oppofitie of Tegenover.

Jland

Deels, Eersth Stukje.

Jlanii. 8^^. Dvoarflanien , derde , vierde , vyf-' Afpea. 84. Scbjngeftalte »f Phafes , van Ve*nbsp;en van MercurLus. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;85

Loopkringen der Dwaaljlerren zyn geen Cirkeis inaar Langronden, Ellipfes. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

III. Vertooning. De Langronde Loopkringon der Dwaaljlarren op bu Konjltuig vertoond. 88

Gevolgen. Uitmiddelpuntigbeid der Loopkringen van de Hoofd-en mindere Dwaalftarnn. go. Ver»nbsp;Jie en Naafte Zonpunt, en Middelafjland: Aphe-lie, Perihelie. go. Verjle en Naajle Puntennbsp;van Maan en fVagters : Verjle en Naajle Aard-punt Apbgée, Perigée. 91. Koppellpunten : ennbsp;Koppelpunts Lyn. g%. De fcbynhaare grootte dernbsp;Nemellicbten verandert r:aar bun verjchillendennbsp;¦dfjland.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93

2y Loopen geen gelyke Boogen af in gelyke Tyden. ,94quot; Voortgang, Teruggang , Stiljland dernbsp;Dwaaljlari en.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• 9S

IV, Vertooning. Scbynbaar ongeregelde Loop van Mars, uit de Aarde gezien, vertoond op betnbsp;Konjltuig.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;96

Gevolgen. Waare en Scbynhaare Plaats van een * Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dwaal»

Korte Inhqud van het Zesde

Dwaaljlar w in den Zamenjland en Tegenover-Jland (Conjunélie en Oppofitie ) dezelfde. 98 Vertraagde en weer Verfnellende Loop van eennbsp;Dwaaljlar. 99. Verjnelde en weer Vertraagen-de Loep. 100. Stiljland en te Ruggang. loi.nbsp;Zy onjlaan uit de Beweeging van de Dwaal/larnbsp;' heide en van de Aarde. 102. VerenderfieUnbsp;ling van Ptoloraeus om die F'erfcbynfelennbsp;te verklaaren. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103

V. Vertooning. Be fcbyniaar ongeregelde Loop van een Dwaalftar door middel van eennbsp;Bycirkel (Epicycle) vertoond. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;104.

Gevolgen. De Verfnelling, Vertraaging, Stiljland y en te Ruggang van de Dwaaljlarren zyn doornbsp;middel van Bycirkels, volgens Ptolomeus Jlelfel,nbsp;eenigermaate te begrypen. 10, Dog 't Jlrydt metnbsp;de Eenvoudigheid die de Natuur in al baare wer

ken doet uitblinken.

De Loopkringen der Dwaaljlarren liggen alle in ver-Jcbillende Vlakken. , nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,103

VI. Vertooning. Het Vlak van den Loop-kring der Aarde is bet zelfde als dat van den Zonneweg.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. no

De Helling vertoond van bet Vlak

Deels, Eerste StukJe.

Ltofknng eener Dwaalfiar op dat van dtn Zonne weg.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

Gevolgen. Breedte der Dnoaalftarren-

dof en Zuiderbreedte. 112. Knoopen of Snypurt-*«»• 113. De Loopkringen der Dwaalftarren ver anderen en verplaatzen zig niet,

^taanjlarrrsn, 115. Kern, Hair, en Staart

een' Siaartftar. 118. Haar Loopkringen zyn zeer langvoerpige Langronden, H9-op zeer verfcbilknde voyzen op den Zonneweg.nbsp;120. Zy loopen dikwils tegen de Orde der Tekenen. lai. De Voorzegging van baar weder,nbsp;komjl vervuld. 121. Zy Voorbetekenen nietr.

122

* • • * *

Tweede afdeeling.

Nader berchryving van de Beweegingcn van de Zon , de Aarde, en de Maan : de Ver.nbsp;fchynfelen daar door veroorzaakt,

^y de Beweeg'figen van de Zon, Aarde, en M bthben wy ’t rneejie belang. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

Vertooning. De Dagelykfcbe Omwen-

. Ming der Aarde om baar Ai vertoond : en Ver.

Jcbillende Verjchynfelen op Verfcbillende Plaat-

des Aarboderns daar door veroorzaakt. lU *,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gevol-

Korte Inhout van het Zesde

Gevolgen. De Aarde is een Kkotrond of bytd Klootrond Ligbaam. 129. De Rondheidnbsp;Aarde bepaalt ons Gezigt hitmen een bepaalde^nbsp;en niet zeer groeten Kring. 131. Denkbeeldnbsp;den Gezigt einder. 134, Natuurlyke en Zigtbaaf'nbsp;re Gezigteinder. 135. Aspmiten van den Gl'nbsp;zigteider : Zeinith en Nadir. 137, Aspmtt^nbsp;der Aarde. Noord en Zuidpool, 137 Evennagt'nbsp;lyn der Aarde. 139. Gezigt op die Lyn van delt;^nbsp;ioop der Starren, Zon en Maan. 140. Asfuntelt;^nbsp;en Evennagtcirkel des Hemels. 142. Breedte cif'nbsp;hels : Loodregte Aardbol (Sphere Droite) i4-3‘nbsp;Middag-Boog , Graaden van Langte, 148.nbsp;venaarsbreedte (Declinatie) van Zon, Maati'nbsp;en Dwaaljlarren. 147. Dag en Nsgt op denbsp;venmgtlyn of Loodregten Aardbol -altyd evl^nbsp;lang. 14S. Scbuiufe en Eenvenwydige Aari^nbsp;(Sphére Oblique (5* Parallele. ) 149. Verjcbyt^'nbsp;Jelenvande vafte Starren, en van Zon, Maan ^nbsp;en Dwaaljlarren*door de Dagely kfebe OnwenV'nbsp;lirg van de fcbuinfen Aardbol veroorzaakt. 15I'nbsp;Verfcbynjelen van dezelfde Hemellichten vet'nbsp;oorzaakt door een Evenvoydigen Aardbol. i5?

VllI. Vertoon ING. De JaarlykJcbe Loop di Aarde om de Zon op bet Konfttuig vertoond.nbsp;de Jcbynbare Loop der Zon deer de twaalf Teki'

fii*

Deels, Eerste Stukje. wen van den Dierenriem'

Evennagtlyn, en op de Keerkringen van den Kl eeft en den Steenbok. 163. By den Evenaar zyn d» Da-gen en Nagten even lang bet ganfche Jaar doornbsp;166. Onder de Jspmten heflaathet gmtjcbe Jaarnbsp;maar uit oenen Dag en uit eenon Nagt. lóy-Langen en Korten der Dagen, en Dag en Nagt twnbsp;maal quot;sjaarsevenlang buiten de Keerkringen, 168nbsp;Gevolgen. Ag^ervaaans wyking der Nagteveningen.nbsp;171. Verjcbütuffcben de 12 Gejlarnten en de 12.nbsp;Tekenen van den Dierenriem. i74- Dagelykjcbenbsp;Loop der Zon is trager dom die der vajte Starrennbsp;'e Zomers ziet men een anderen Sturreubemel danbsp;'s Winters. 176. De Zon fchynt zig langer in denbsp;Noardelyke Tekenen op te bonden , dan in Zuidenbsp;hbe: de Zomer langer dan de Winter. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»2o

^e Zonde befte Tydmeeter. 181. Natuurlyke Dag. 143- Waare en Middelbaars Tyd en Tydsveref-foning. 184. UurteUlng, Dag, dSfagt , Scbe-merlkbt. 185, ’t ScbemerUcht maakt den Dagnbsp;langer 188. De Straalbreeking verlengt den Dag.nbsp;189- Dagen der Week: Fericn. 190. Zonnemaanden of Almanaksmatinden. 191-Zonnejaar,nbsp;Qemeenjaar , Schrikkeljaar- 193- Tydreke-ning of Almanak door Paus Gregorius XUI*nbsp;Verbeterd. 105. Zonnecirkel , en ovyze ont dien

ts

Korte Inhoud van. het Zesde

tl vinden. 198. Zondagsletter, in een Gemeen en in een S:hrikkeljaar. 201. IVeekletter ennbsp;eerfte Dag der Maand. 202. De vier Jaargefj-den, tujjchen en buiten de Keerkringen. 204quot;nbsp;Aanmerkingen over de Oirzaaken der Zomerbet'nbsp;te en Winterkoude 205. Verzengde , Bevroazen gt;nbsp;en Gemaatigde Lugtjlreek.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;208

IX. V E R T o o igt;' 1 N G. De Loop en Verfcbynzelen der Maan op ’t Konfttuig vertoond. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;210

Gevolgen. Maandelykfcbe, en Dagelyfcbe fcbynbaare Loop der Maan 211. Kringtydfcbe Maand , en Kop-pol Maand of Manejchyn. 214. Scbyngejlalten; Was-Jenaar, eerjle Kwartier, volle Maan, laaijie Kwartier, 215. De uiarde Jlrekt de Maan voor eennbsp;Maan. 218. De Maan komt dagelyks kater opnbsp;219. Draait om haar As. 220. Slingering. Libra*nbsp;tion , van de Maan. 22:. By ieder Nieuwe en Volle Maan valt geen Zons ofMaans verdui/lering voor.nbsp;221. Maancirkel, of Gouden getal. 223. Epacte,nbsp;j of Maans ouderdom. 226. Ouderdom van de Maannbsp;op ieder dag't gantfcbe Jaar door. -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;229

Oirzaaken der Zons en Moans verduijleringen. 232 Maans verduiflering: Gedeeltelyke, Gebeele, Middelpunt verduiHeritig. 234. De Maan, fcboon geheel verduijlerd, blyft zigtbaar en vertoont zig

Rood-

Deels, Eerste Stukje.

Roodagtig, z26, Zons verd'Jfiering. verduifleriiig ^ Gebeele, en Dnm'uerAuiliemg.%%9-üe Zon begint aan den IVeftetyken, de Maan aannbsp;Oojlelyken Rand te verduifteren. 240 Scbadumnbsp;«gang , Midden der verduijhring, Schaduwt uit'nbsp;gang, drie aanmerkelyke Tydjiippen. 24-^. Duimen

der verduijiering. 242. Zons verduiflering niet overal te zien, als die der Maan. •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^43

Oirzaaken derHemelfcbe Beweegingen. 244. De Mtd-delpuntkragten zyn oirzaak dat een Ligbaam een

Cirkel, een regelmaatig Langrond, of Om egsimaa

tig hefcbryft. 246. Jlle Hemellichten werden door twee kragten, dog die telkens van onderlinge Evenredigheid veranderen gedreeven.z/sS. Oijfingen over dennbsp;ogt;'fproni dier kragten. 249. Newtons manier vannbsp;oiiiierzoeien. 250. Aantrekkingskragt. 252. Haarnbsp;L-igenfcbappen door Newton in de Hemeljche Lig-fjaamem gevonden. 254. Zwnarigbeden tegen dezelvenbsp;ais ingefcbapen eerlie oirzaak der beweeging. 256

Eb enVloed, bejluiten deeze Les. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;269.

negentiende les.

Over de Eigenfchappen van den Zeilfteen.

^tnderbaare Eigenfcbappen van den Zeljleen.

262.

Kortè Inhoud van Set Zesdé

262. Oirfprong van den Zeiljïeen. 26). Steelt' agtig* aart. 266. Kleur, Hardheid Z-viaarte.nbsp;267. Hoe mm de Kragt en Poolen van een Zeil-fteen ontdekt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*2(5?

Eerste Eigenschap van den Zeilsteen.

De Zeilfteen trekt het Yzer aan.

I. 'Proefneemino. Een Zeiljleen, heven Yzef'

vylfel gehouden, trekt bet aan zig. . nbsp;nbsp;nbsp;269

II. nbsp;nbsp;nbsp;Proefneemino. De Zeiljleen lokt een dry^

vend Zwaantje. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;270

Aanmerkingen. Een met zyn toerujling gewa-¦ pende Zeiljleen beeft merkelyk meer kragt dan eert Uoote ongewapende. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;271

De Aanraaking gefcbiedt aan den blooten Jleen zelf' niet. 272. De toerufling moet uit Yzer zyn. 272.nbsp;De kleine Zeilfleenen zyn naar Evenredigheidnbsp;kragtiger dan de groote. 274. De Jland der Poolennbsp;en wyze van Toerujling doet 'er mede toe, 275*nbsp;De Ziilfteen trekt niets dan Yzer. 275. De Zeil'nbsp;Jieen is geen Geneesmiddel voor Wonden af Ziekten-ten. 278. Men kan 'er de Metaalen mee Jcbifteitnbsp;en zuiveren. 279. Oirzaak van 't fpringen de*

Krui

Deels‘, Eerstè Srtiit]®*

Kruidmolens. a8o. Ingebeelde Zeilfieenberg igt;- iie de Schepen aantrekken,

¦ Twede Eicewschap van deN Zeii-steeN.

\i Twee Zeilftenen trekken zig aan of wedetzyds af, naar dat nieii hunnbsp;naar elkander gekeerd houdt.

Iff* Proeeneemins. nbsp;nbsp;nbsp;• *

Scbuitie op 't Water ir’^tcende, door een

^ nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,o,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verfcbtlien-

Probfheemino. Es» Zeilfieen op een draaienden ao'jzer door ten anderen gelokt en gnbsp;gedree-jsn.

anmerxitkïen. Ds Pooien moeten niet te naa oan een gebragt worden. zSS- Zeilfieennbsp;kragt h door geen tujfcbenbeletzel tt verhinderen.nbsp;aSö. Zy dringt door de vafie Ugbaamen heen :nbsp;de-Zeilfieen onder een Papier met Tfervfifel. =86nbsp;h dringt door ’t Glas en allerhande Vogtennbsp;W^zonje midden in een Glas met water fiaan-draait naar den Zeilreen. 287- Zy dringtnbsp;de Vlam: etn voysertje, met vlam van aan-

ge.

Korte Inhoud va!j het Zesde

geftooken IVyngeeJl van alle zyden omring volgt al draajende den Zeiljleen, 287. Unruoc'^nbsp;waarop een Staalen Vlieg, langs de Wyzerp^''

jj

vooitglydende , de uwen aanwyjl. . ¦

Deedé Eisenschae van des Zeilsteen.

Hy deelt zyn kragt en Eigenfehappen aan het Yzer mede.

V. Peoe FNEEMING. De Zeilfleenkragt AanftryHng aan Tzeren Plaatjes en Staafjesnbsp;gedeeld. 289. Konftzeilfteen C aimant Af*'nbsp;tificiel); van volkomen dezelfde werking alsnbsp;Natuurlyke,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘3.9

Aanmerkingen, De Kragts medeeling verngt;gt;^ deri de kragt van denZeilfleen niet. 292. Verfebei^^nbsp;Oorzaaken waar door een Zeiljleen verzwo^^nbsp;, ,292. Onderfebeid tujjcben Sterke en Edelmoedignbsp;Steenen 293. Manier van't Tzer aan den Zeilfteett^nbsp;Jlfyken. 294. Staalen Kompasnaalden beter

Tzeren.

De Konjlzeiljleen werkt niet Evenredig aan 't f tal der Plaatjes. 295. Hy deelt de kragt bel^nbsp;mêe dan de Natuurlyke. 296. Voordeeligjie I*nbsp;duante van een Ztiljleen. 297. Een KonfZ^^'

Jil^

DEEts, Eerste Stukje.

Hem is Gewapend merkelyk fierker van Kragt dan Ongewapend; Uitvinding van Nollet. 2g7.nbsp;Konjlzeiilleen van den Heer Knight en Proevennbsp;daar meê gedaan^ 298* Staal, Glasbard genbsp;naakt , vat meer Zeiljleenkragt dannbsp;Blaauw ontlaaien; op IVeek Tzer. 299. ’t Ver’nbsp;vjikkslen’en Ferplaatzen der Poolen van een Na-ihtirlyken Zeiljieen, 301- ZeUfieen Jtaafjes vannbsp;den Heer Knight: door den Heer Duhamel nagemaakt. 302. Zeer Werkzaame Konftzetljtee'nbsp;nen nit twee Bosjes Scaalen Jtaafjes zamenge-field. 310. Konjtzeilfteen van 'den Heer Bazin ,nbsp;«¦Is een Hoefyzer. 311. Manier om de Staaf bosjes aan den Konfezeilfteen van den Heer Knightnbsp;ieftryken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Vierde Eigenschap van deh Zeilsteen,

Hy keert een zyner Poolen naat t Noorden» en den anderen naar ’t Zuiden.

UaoEFNEEMiNG, £«« Zeilfiim op i ^fr dryvende i en een vaal Mngeftretken Kampasnbsp;^ ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naald

Korte Inhoud van het Zesdê

nüald op oon Jlykje vry draojende , keeren altoos tenen hunner Poelen naar bet Noorden, en den anderen naar bet Zuiden, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;314

Aanmerkingen. Sjreekwyzing , (DireSion ) de nuttigfte Eigenfcbap van den Zeiljleen J inzonderheid in de Zeevaart. 315. Uitvindingen van 'tnbsp;Kompas. 317. Befchryving van 't Zeekompas: dsnbsp;Roos, Toejlel daarzeop bangt, en Kompasdoes. 2^9,nbsp;De Roos legt ia weerwil wn 'tjlingenvan ‘t Schipnbsp;altyd Waterpas.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31*

Zakkompasjes. 342. Zonnewyzertjes met Kompasjes. 323. Miswyzing van ’t Kompas. 324. Jaar-lykfcbe en Dagelykjcbe Verandering der Miswyzing.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;32Ö

VïFDE Eigenschap van den Zeilsteen.

De Pool, die naar ’t Noorde ziet, helt ook naar de Aarde.

VIL Proefneeming. Een in Evenwigt Waterpas gehangen Naald, belt, na 't ulanjiryken ,

met

i)EEtSj Eerste Stükje* met Noorder punt wdtr’isaarti^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;334-

Aasmerkisgen. De Helling verfcbilt «p fcbillende plaatzen, en is fïerker naar de Noordernbsp;Landen. 336. Middel tegen ’t bellen der Kompas-naaldenop Zee. 333. Helling onder deh Evenaar éttnbsp;in de Zuiderflreeken, ;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Over de Oirzaaken van de Zeilftéenkragt-

'Leüjleenfioffe.

Proefneéminö. Tzervylzel op een Zeil-fleen geflrooid, vormt zig ter weeerzyde in halve dringen, die naar zyn Pooien loepen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;343

^anme RKtngen. Üit een Invloed der Zeil-fieejijloffe. 3^5. Eigenfchappen van die ftoffe. 345. Gevoelen van Defcartes ever derzelvernbsp;^art en Ooirzaak Van Werking tot verklaatingnbsp;der Herfcbynfels. 347. Zwarigheden tegen datnbsp;Gevoelen met bekende Voorbeelden opgebelderd.nbsp;349. Gedagten van den Heer Halley. 353nbsp;^ireekwyzing niet alleen maar ook de Hetlhig

det

VERELAARING

DER

P L A A T E N,

AGTTIENDE LES

Plaat I.

F'lgmr I.Denkbeeld van de Langfe van den weg,dien een Lighaam afloopt, dat rondom een Middelpuntnbsp;draait, c. Middelpunt. A Lighaam, dat rondomnbsp;dat Middelpunt loopt. ABD. Weg, pf omtrek vannbsp;den Cirkel dien het in zyn Omloop befchryft. Dee-ze Weg is meer dan zes maal langer, dandie uitAnbsp;naar C. Want dewyl de omtrek van een Cirkel ftaatnbsp;tot deszelfs Middellyn als 22 tot 7, zal ABD ftaannbsp;tot de halve Middellyn A C als 22 tot 3!.

figuur 3. Afbeelding van de groote Heinelblaauwe

Plaat

PlaATKW.

riaat Van bet Planetarium, met haar Standerts «ierzelver Boffen.

Staalen Standcrt in ’t Middelpunt van de ^^tiZ.Binnenffe Koperen Bos, die opdenzelvennbsp;S^fchooven is. 3. Buitenfte Bos, die een weinignbsp;gorter is. Deeze Boffen, waarop deArmenlmetnbsp;huil Dwaalftarren gezet worde en fluiten, draai-jun met dezelven vry in malkanderen en rondomnbsp;Standert, en worden door’(binnenraderwerknbsp;beweeging gebragt. 4. Standert van den Maan-5. Koperen Bos, diehem oinvangt, en metnbsp;de Maan, wiens Arm ’er opgefchoven wordt, doornbsp;t ïonddraaijen van de Hemelbiaauwe Plaat, zy-ueti omloopt doet.

t*.

4. F, E, Koffer en Lade, waar in de gant« fche Toeflel van ’t Planetarium, en alle deszelfsnbsp;hakken, elk met zyn byzondere Letter, gelyknbsp;hier A, gemetkt, bewaard en weggeflooten worden.

^Rtiur 5. Toeflel totVertooning van hetStelfel van ^eiiernicus

S. Ver-

Verklaarxn 8

S. Vergulde Kloot, die met den Sted A in der. Hollen Standert, in’t Middelpunt van deHemel blaau-we Plaat, ingelaaten, de Zon verbeeld, g Mercw rius.^. Ferms. De Aarde met haa Maan. J*,nbsp;Mars. Jupüer metzyn vier Wagterï, ^ Satur^nbsp;nus met zyn vyfWagters of Maanen. De Witte ofnbsp;verlichte Halfronden van alle deeze Dwaalftarrennbsp;zyn naar de Zon, de Zwarte of Duiilere van haarnbsp;afgekeerd.

Plaat. ?.

Figuur 2. Afbeelding van het Planetarium of Orrery van den Heer Afö//et. De Bovenrand vandeTwaalf-zydige Kas beftaatuitDriePlatteRingen of cirkels,nbsp;elkAgtGraden bbovenmalkander, omdegantfchenbsp;Breedte van den Dierenriem te verbeelden, en denbsp;Middelfte den Zonweg of Taankritig: op ieder vannbsp;welke twee Verdeelingen de eene van 305, denbsp;andere van 360 Graaden, de twaalf Tekens vannbsp;den Dierenriem gefneeden zyn. Opdegroote He«nbsp;raelblaauwe Plaat ftaanalie de Dwaalftarren en denbsp;Zon naar Evenredigheid van elks byzondere groottenbsp;afgebeeld. In het Vak, daar hetBeeld van den Ramnbsp;pp getekend is, ziet men het Handvat, daar hetnbsp;Rader werk, binnen in de Kas, tot het ronddrga-

jcn

OER Pl,A^TE^%

icn der Dwaaltlarren door ia beweeginS wordt.

Plaat 3.

*•

6.jg Orde, Afftanden, en Loopkringen van de Hoofd en mindere Dwaalftar-ren volgens Copemmis. of algemeene Schets vaanbsp;2yn Waereldgeael. De twaalf Tekenen van dennbsp;L^terenriem en de Dwaalftarren zyn aan hun Merktekenen te kennen. De Dwaalftarren volgen el-Itanderen van de Zon af, die in het Middelpuntnbsp;^ in deeze Orde; Mmkuritts, f^ems de Aar-^e,met de Aïaan, Mars, Jupiter met zyn vier ,nbsp;en Satnrnus met zyn vyf Wagters. Aan de beidenbsp;zyden van het Waereldgeftel (taan de Dwaalftar-in de Evenredigheid van elks byzondere

sfgebeeld. HG vertoont den Ring van

7. De Zonnevlakken zyn geenlolTe Eollen.die “tn de Zon draaijen; maar zyn plat en liggen op de

L*PpervIakte zelve. S de Zon. T de Aarde. Indien

Bollen waren zou derzelver Gezigthoek in T 5 t

^y vlak voor het Middelpunt van de Zon, ’t zy ae den Rand der Zonnefcbyf waren, dezelfde bly-daar zen» inftt laatftegeval zig fraallerver-5

fVERELAARINO

toonen. AB gedeelte van den Loopkring om Zon, waar in de Bollen zouden zigtbaar ayn, vec'nbsp;korter dan BCA, waar in ze onzigtbaar zoud^'’nbsp;wezen; daar de Zonnevlekken, nu, eengenoi;^nbsp;zaam even langen Tyd onzigtbaar zyn alszigtbaa^'

figuur 8, De Verduifteringen van de Wagters Jupirer gebruikt, om de Langte der plaatzennbsp;Aarde, en haar verfchillende Legging Ooftnbsp;Weftwaarts te bepaaieq.

ABC, Evennagtlyn der Aarde. A, B, twee verfch*^' lende Plaatzen op de Aarde, daar men de Verdii''nbsp;ftering van een der Wagters waarneemt. ƒ**nbsp;piterP.Zyn Wagter die verduifteren zal. A en Bnbsp;het beiden op het zelve oogenblik, en ’t verfchilnbsp;Uuren of Minnuten, en Sekonden, die A ennbsp;ieder op zyn plaats, op dat oogenblik telt,nbsp;het Verfchil der Graaden van Lengte tulTchen ^nbsp;en B aan,

Plaat. 4.

Figuur 9. Regel van ifsp/er. De Tyden der Afgelo*’ pen Boogen ftaan tot malkander als de luhoudennbsp;Driehoeks perken of de Tyd, die een Dwaald”^

b«'

der PlERTE».

befteedt om den Boog BAD af te loopen, tot

den ïyddien zybefteedtaandenBoogDE, as e

Inbond of ’t Perk van den Drichoe^^ nbsp;nbsp;nbsp;*

van den Driehoek DSE-

Loopkringen der Dwaalftatren zyn Langronden^ f £hip/ei),

ADEPGB. Langrond, dat den Loopkring verbeeldt

van een Dwaaldar.

S-de Zon, diein een dcrBrandpuntenyanb^La g rond Baat. C.Midde'pnnt. CS Af Band tuBc en

Mid delpunt en hBrandpunt, diedeUitmiddelpun.

Jigheid CEwntncifO van den Loopkring aanwy •

A Aphelie, Cf verfte Zonpunt van de

feribeiseofNaaftc Zoopunt. E, G.Mi

den van deDwaalfiar. AP.KoppelpnntLyn, Jg

des Apfiiies, of Lange As van den Loopknna

10. Werktuigen om de verfchUlende G g Banden der Dwaalftarren te vertoonen op e

Eonfttuig.

Vergulde Kloot, die op zyn Stander in

VeRKLAAEING nbsp;nbsp;nbsp;j

punt van deHemdblaanwe Plaat ftaat en verbeeld. B Arm van de Dwaalftar Mars Cnbsp;die de Aarde draagt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

DoordeBoflensena, (Plaat ifig. 3) daardeezeAf' men opgefchoovcn zyn, te doen draajen, loope'’nbsp;MarsQXi de Aarde, ieder in haarbyzonderen Oifl'nbsp;looptyd, om de Zon , en vertoonen alle de Vef'nbsp;fchillende;wederzyd£che Gezigtftanden, ^fpeSeninbsp;als Con/unSre of Zamenftand,Oppq^tie of Tegenovffnbsp;Stand, en allerhande zoorten van Dwarsftanden-

Figuur n.Schyngeftalten {PbaSes)vm Venus.

S. De Zon in ’t midden van de Loopkring van Vt' nus. T Aarde, waar uit haar Schyngeftalten gezieonbsp;worden: Gehoornd, Half verlicht, Geheel ver'nbsp;licht of Vol: naar maate dat zy haar verlicht Half'nbsp;rond min of meer derwaarts keert.

Figuur 1^. Werktuig om de Loopkringen der Dwaal-ftarren als Langronden te vertoonen.

S* Zon die op haar gewoone plaats in’t Middelpunt van de Hemelblaauwe Plaat ftaat-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l

£. Armi

DER PtAATE®*

E. Arm, op de bavtenfte of gtoo^a Bos

ven, die aan zyn uitend de Dwaalftar

E. Tonnetje of Tiommeltje, dac, met zyn D'waal P, op den Arm voor en agterwaaitsnbsp;fchuiven kan*

Katroirchjfje, datinetzyn SpiÜetje nbsp;nbsp;nbsp;^j^^jd-

®P de Hemelbtaauwe Plaat, niet vet van t delpunt, is ingelaaten. Een koppelfna^r,

Sehyfje teffens aan weerzyde omvat, nbsp;nbsp;nbsp;^

kliddelpunts Standen om het Trommeltje

^tet omdranjen van den Arm E* vtord et *neiiie F , dewyl de Snaar van hetSchyfje ,

»P q»pU.,.bl,lt

1 nbsp;nbsp;nbsp;'Voorwaarts getrokken, en toonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„Om-

'«P . mmat de Som weer nbsp;nbsp;nbsp;.

TtommeitieFdooreénVcet,ofanderztns, g

maarts getrokken wordt, weder van afwyktj en

rondom de Zon een in zig zelve loopen e to Eyn, die een Langrond C ElUpJe) is, be e ry gt;nbsp;Wii:t eenfgt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jn '7rer. lt;v«ar»

'3. Een Dwaalftar fcliyntgeen gelyke Boogen Selyke Ty den door te loopen.

S. Zon

VïBKLAAitrWG

S. Zon ineen der Brandpunten van den Loopkring een Dwaalftan

ABC. Gedeelte van den Dierenriem dat merkely^ grooter is, fchoon het uit S op het oog zoo ni^^nbsp;fchyne,) en daarom meer tyd vereifcht om af t*

loopen, dan het gedeelte ADG van dien zelfdequot; Dierenriem.

14. De Vertraaging, Verfnelling, StilftaniJ en te Rug gang van Mars, vertoond op ’t Konft'nbsp;tuig.

Si De Zon op haar gewoone plaats in’tMiddelpuu*' der HeraêlblaauwePlaat. J De Aarde,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mars. jö*

HetTekenvan Atètaofde Weegfehaalin den Di^' renriem, daar ze beiden in ConjunSie of Zamequot;'nbsp;ftand vlak tegen over ftaan.

De Punt der Lange Naald, die aan het Stiftje op dequot; Arm van Mars vafl: is, en in dat van den Arm vaquot;nbsp;de Aarde door een Oogje loopt, wyfl:, terwylnbsp;en de Aarde door het omdraaijen der Armen ha^*nbsp;Loop doen, op den Dierenriem de plaatzen aafl’nbsp;daar Mart beurtelings gezien wordt, en tefFenszyquot;nbsp;Vertraagden, Verfneldeu Loop, Stilftand ennbsp;Rug gang.

Figu«^

der PuaeteS.

IS. De Loop van een Dwaalftar in een Bi?-( EpicydOvolgens hetStdzel van Ptolomeut

’'Vertoond.

Katrolfcliyf op het Middel punt derHemelblaau-

Plaat vaftgezet. F. Arm met een Draaifchyfje aan ’‘end; waar aan een kleiner Arm vaftis, die eennbsp;I»waaiaar draagt. De gekruide Koppelfnaar looptnbsp;oin beide Scbyven , en doet, als de groote Ar

«¦ngevoerdword, de kleine Schyfdraajen ; en daar '^oot hetDwaalttarretje Bycirkels maaken. • ver-'^'eldthier de Aarde , die volgens Ptohmém in tnbsp;Middelpunt zou ftaan van ’t Waereld geftel.

Plaat Slt;

Hr'*

16. Ëpicycloïde of Byctkeltrek; kromme Lyil, ^slke een Dwaalftar, die volgens Ptolnméus opnbsp;Loopkring Bycirkels maakt, bcfchryft; ennbsp;^nigetmaate reden geeft van derzelver Verfnelling,nbsp;^Hraaging, Stilftand en te Rug gang.

Aarde, Middelpunt vachaar Loopkring, van haar Loop wordt waargenomen. A Plaats daar

baar

VlBKLAAitlNG

i

S. Zon ineen der Brandpunten van den Loopkring een Dwaalftan

ABC. Gedeelte van den Dierenriem dat merkely^ grooter is, fchoon het uit S op het oog zoo inbsp;ichyne,) en daarom meer tyd vereifcht om af

loopen, dan het gedeelte ADC van dien ielfde» Dierenriem,

Figuur De Vertraaging, Verfneliing, Stilftan^ en te Rug gang van Mars, vertoond op ’t Konft'nbsp;tuig.

Si De Zon op haaf gewoone plaats in’t Middelpunt der HemèlblaauwePlaat. ^ De Aarde.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Marr. (ü*

Het Teken van Libtaoïde Weegfchaal in den Die' renriem, daar ze beiden in ConjunBie of Zamefl'nbsp;ftand vlak tegen over ftaan.

De Punt der LangeNaald, die aan het Stiftje op de# Arm van Mars vaft is, en in dat van den Arm va#nbsp;de Aarde door een Oogje loopt, wyft, terwyl Mafinbsp;en de Aarde door het omdraaijen der Armen hastnbsp;Loop doen, op den Dierenriem de plaatzen aaH’nbsp;daar Marr beurtelings gezien wordt, en tefFenszyttnbsp;Vertraagden, Verfneldeu Loop, Stilftand ennbsp;Rug gang.

Figutgt;^

Plaaten.

15. ¦Qg Loop van een Dwaalflar in een By-cirkel ( Eptcyclff)volgens hetStelzel van Plolomeut ''eiioond.

'• ^atrolfchyf op het Middelpunt derHenrelblaau-Plaat vaagezet. F. Arm met een Draaifchyfje aan tend; waar aan een kleiner Arm vallis, dieeennbsp;^^®alftar draagt. De gekruifte Koppelfnaar looptnbsp;om beide Schyven , en doet, als de groote Armnbsp;Omgevoerd word, de kleine Schyfdraaj'en ;en daarnbsp;^oor hetDwaalftarretje Bycirkels maaken. S. ver-*’eeldt hier de Aarde , die volgens Ptohméus in ’tnbsp;Middelpunt zou Haan van ’t Waereld geftel.

Plaat $•

16. Ëpicycloïde of Bycikeltrek; kromme Lyil, ^^Ike een DwaalBar, die volgens Ptohméus npnbsp;Loopkring Bycirkels maakt, befchryft; ennbsp;^oigertnaate reden geeft van derzelver Verfnelling,nbsp;ortraaging, Stilftand en te Rug gang.

P. d

® Aarde, Middelpunt van haar Loopkring, van '*^*rhaar Loop wordt waargenomen. A Plaats daar

haar

VïRKLAARlU'Ö

haar Loop geregeld is. A, C, D, daariyinha^ Loop fchynt te Verfnellen. E daar ze weernbsp;traagt. F daar ze ftil fchynt te ftaan. F G daarnbsp;te Ruggaat. De Beweeging van den grooten CirK^'nbsp;of eigentlyke Loopkring gefchied naar de LinK^*nbsp;hand, van ÏA naar TE.

Figuur 17. V'^ertooning hoe het Vlak van denLoop' kring der Aarde net in ’t Vlak valt van den Zogt;’’nbsp;neweg,

n, H. TweePylaartjes , die een Koperen, hierW^ terpasStaanden, Ringdraagen. S. de Zon in’tnbsp;dec van het Waereldgelftel. I Arm, op debuitenP^^nbsp;Koperen Bos gefchooven, die metzyn Punt vla^’nbsp;op den Middelcirkel van den Dierenriem of Zonn^'nbsp;neweg wyft. T Aarde, die met den Arm rondg®'nbsp;draaid een Loopkring befchryfc, wiens Vlak jui^nbsp;het zelfde is, als het Vlak van den Zonneweg’nbsp;hier door de geftippcide Lyn verbeeld.

Figuur 18. Inftellingof fcbuinfe Stand van het van den Loopkring eener Dwaalftar op hetnbsp;van den Zonneweg vertoond.

H, i'

i)£lC. P x,aate^* igt;. De twee Pylaartjes met den Koperen _

diehierfchuinsftaat, en op het Vlak van

neweghelt.IArm. wiensPnnt, nu, eenp

den Dierenriem beneden den Zonneweg) nbsp;nbsp;nbsp;lt;

^oven den zelven aanwyft. F- Dwaalftar, die i Oniloopen een Loopkring maakt wier.s Vlak me

«^nfchuinfe Helling valt op den Zonneweg; en

eensbeneden denzelven daalt, gelyk

hoven den zelven lyft- De Letters LM. en ¦wederzyde op den Dierenriem betekenen ugt;nbsp;*^«eate,beneden den Zonneweg, en Nmt er renbsp;boven denzelven. S verbeeld, naar gewanbsp;de Zon in ’t Middelpunt,

^9 Afbeelding van den Loopkring eener die een zeer in de Langte uitgerektnbsp;“grond vertoont, in één van wiens Brandpun-de Zon geplaatll

I Gedeelte van den Loopkring, die een veel quot;^Ser weguitmaakt, en veel meer Tydsvereifchcnbsp;af te loopen, dan het klein llukje van dennbsp;“®by de Zon, waar in ze alleen zigtbaafnbsp;by ons. Dit ’s oirzaak van haar langduutignbsp;^gblyvg^ en zeldzaam verfchynen,

*** nbsp;nbsp;nbsp;{quot;iguur

VÉRKLAARIffS Plaat 6.

Figuur quot;io. Toeftelom deDalt;;e!ykfche en JaarlykfcW Beweeglng van de Aarde, en de Verfchynzeleninbsp;daar uic ontftaan, te vertooncn.

AA. Middellyn van de Hemelblaauwe Plaat- AB, AD. Lynen, die hier den Dierenriem, of deszelf*nbsp;Doorfneede, de eerfteinhetTeken vandenSteen-bok , de andere in dat van den Kreeft verbeeideo,nbsp;S. de Zon ophaar gewoone plaats, in ’t middel'nbsp;punt. KStyl van de lange koperen Naald, diedootnbsp;het middelpunt van den vergulden Kloot of Zon Snbsp;fleekende, en met haar Punt wyzende op de Aarde»nbsp;hier eenZonneflraal verbeeldt, die op de Aardenbsp;valt. T. Aardbol met zyn koperen Middagring eOnbsp;Gezigteinder; wiens As, behoorlykfchuinsgefield»nbsp;in ’t middelpunt draait van een Wyzerplaat, die ifnbsp;24 gelyke deelen of uuren verdeeld is, en door mid'nbsp;del van een in ’t midden doorboord Tandrad op degt;’nbsp;vierkanten Standert ruft van den Maancirkel, 1”nbsp;Fig, 3 van Plaat i. afgebeeld.

i'/gBtrr 21.Denkbeeld van den Natuurlyken (RationtO cn zigtbaaren (Senfthle ) Gezigteinder.

HZHN'

L A A T E N.

Starrenhemel. T Aarde, a Standplaats vaii Aanfcüouwer op de Oppervlakte der Aarde.nbsp;Gedeelté van die Oppervlakte, dathy, omdenbsp;^Ofidheid der Aarde, Dl aar zien kan, eiiderhalvennbsp;het uiterfl perk vanzyn GezigtofGezigteindernbsp;^diiiaakt. ahh die Gezigteinder tot aan den Starren-®niel verlengd, b h de zigtbaare Gezigteinder, dcr-^^ven, van de Standplaats a. HH Deszelfs natuur-yke Gezigteinder, die door hetMiddelpuntT dernbsp;¦^de loopt. Deeze twee vallen aan den Starrenhe»nbsp;óm deszelfs onmeetbaaren Afftand, waar bynbsp;e halve Middellyn T a der Aarde maar een enkelnbsp;’¦'P 'S, in éér. ZN Poolen of A.spunten van dennbsp;^'^zigteinder, Z Zwirt of Hemelstoppunt van a.

• ^adir of Hemels Ond erpunc van a.

?** '

''22. Af beeiding van de voornaamfie Punten eh op den Aardbol. Zenitb, H.miel-Toppiint;nbsp;quot;dir, Hemel Onderpunt; de twee Aspunten vannbsp;Horizon HH of Gezigteinder. Pole jdrStiqueinbsp;^ ‘border Aspunt,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZuiderAspunt;

^'^¦'VeeAspunten van den Equateur oïEvennzgüyn, Cancer,Keerkring van den Kreeft, 25Inbsp;^J3ad ten Noorden van deKvennagtlyn. Tropiquenbsp;^‘^PHcorne, Keerkring van den Steenbok; 23!

* 2 nbsp;nbsp;nbsp;Gra

VEUKLAARlUa

Graad ten Zuiden van de Evennagtlyn Circti Pol. JrQiq. Noorder Aspuntkring. Circle pol-/IntarG. Zuider Aspuntkring, elk 23! Graad vannbsp;2yn Aspunt verwyderd. Meridien, Middagboog ,nbsp;die de Graaden van Noorder an Zuider Breedte,nbsp;van welke hier tien in elke Verdeeling gaan ,nbsp;aanwyft.

Deeze Figuur vertoont ook een fcbuinfen Aardbol ( Sphere Oblique) als dien van Parys, met een As-punt verheffing of Pools hoogde van omtrent 49nbsp;Graaden boven den Gezigteinder. Alle Hemellichten gaanfchuins met den Gezigteinder op en onder:nbsp;befchryvenBoogenboven denzelven vanverfchil-lende grootte, en in verfchillende Tyd; die meernbsp;dan 41 Graaden ten Zuiden vandeEvennagtIynhunnbsp;loop hebben, blyvenonzigtbaar, die meer dan 41nbsp;Graaden ten Noorden van die Lyn draaijcn, gaannbsp;nooit onder.

Figuur 1%. Loodregte Aardbol (^Sphére Droite), als die vmQuito byde Evennagtlyn, die de beide Aspnn-ten op den Gezigteinder HH heeft. AUe Hemellichten ppem Loodregt met den Gezigteinder op ennbsp;onder: befchryven allen Halve Cirkels, ’tzy klein,nbsp;dere, ’tzy giootere; in twaalf uuren tydamp; boven

defl

dbr Plaatem-

'ien Gezigtelnder. Alle Hemellichten zyn ’er ^'gtbaar.

Evenvofdigs Airihol') Spbére P.iriillele ) , onder de Noordpool, die hetNoorder AspuntPnbsp;zyn 2 of ZjtiicZ) en Toppunt heeft, en deEven.nbsp;HH tot zyn Gezigteinder. De Hemellich-3en van ’t Noordelyk Half Hemelrond befchryvennbsp;geheele Cirkels boren den Gezigteinder, die allenbsp;^®t denzelven Evenvu'jdig loopen, in 24. Uuren,nbsp;gaan nooit onder. Alle Hemellichten, dleintnbsp;Hemelrond ten Zuiden van de Evennagtlynnbsp;*’§ bevinden, vcrtoonen zig nimmer boven den Ge»nbsp;^‘gteinder, en worden ’er nooit gezien.

Plaat 7.

^“'‘’•ïS.Schynbaarejaarlykfcbe Loop van de Zon ‘ioor de twaalf Tekenen van den Dierenriem; doornbsp;waaren jaarlykfchenLoop der Aaarde rondomnbsp;Zon veroirzaakt.

Cirkel van den zoogenaamden Zonneweg, met twaalf Tekenen van den Dierenriem, aftejaar-yitfche Loopkring der Aarde, a Plaats, daar denbsp;? ??3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aard

VeRKL RARING

i^arde vlak voorhetTeken van'\^ of denSteenhoH ftaande, men de Zon meent te zyn in Aofhet Tekennbsp;den Kreeft è de Aarde, vlak voor den Waterman, ziet men de Zon in B of den Leeuw. C Denbsp;Aarde, totvoordeViflchen voortgeloopen zynde,nbsp;is de Zon in C of de Maagd; en zoo vervolgens.

Pe Zon fchynt zig langer in de Noordelyke Tekenen, van Y, den Ram, A, B, C, tot de \Veegfchaal op te houden , dan in de Zuidelyke, vannbsp;de Weegfchaal tot den Ram; om dat de Helft vannbsp;den langronden Loopkring der Aarde tegen over denbsp;Zuidelyke Rekenen of beneden de Lynnbsp;ger is dan de andere Helft, en om dat lt;Je Aardenbsp;in fl, b, verder van de Zon verwyderd, dan innbsp;*t ander deel van haar Loopkring, traager voort*nbsp;loopt.

Figuur 26. Werktuig om den Lpop der Maan rondom de Aarde te vertponen.

L. Holle Buis in’t Werktuig, die op de Koperen Bos in’t Middelpunt van den Maancirkel onder deWy-zerplaat va,n den Aardbol gefchooven wordt. Hetnbsp;Raderwerk doet de Maan om de Aarde ronddraai'nbsp;ien, terwyl de^ze om, de Zon loopt.

Fk

DBR PlAATïW.

figuur 27. Toeftel om den Loop der maan en des* zelfs Verfchynïelen op 't Konlltuig te vertoonen.-

vergulde Kloot in’t middelpunt van de Hemel-biaanwe Plaat j die de Zon verbeeldt. T de Aarde, V'ier As sjet de behoorlyke Helling op ’t Vlak vannbsp;Zonneweg fchuins ftaat. De Maan draait maan-^e'yksom baarbeen, tcrwyl zy een Teken van dennbsp;^*erenriem doorloopt. Het Halfrond der Maan,nbsp;naarde Zon gekeerd (laat, iswit geverfd; hetnbsp;ander zwart; en vertoont dus in’t ronddraaijennbsp;de Schyngeilalteii der Maan aan de Aarde.

‘SUur 28. Schyngeftalten {Phajes') van de Maan.

^^eWaffende Maan ofWaflenaar, inetdenRugof Verhevenronde zyde naar ’t Weften. 2. Eerde K war*nbsp;*'^*¦5 de Maan vertoont zig als de helft van eennbsp;platte tonde Schyf, fchoon ze ’t vierde deel vannbsp;ven ronden Kiootis, om dat de verhevenrondloo-Pende kromme Lyn ah, wier Bogt, die naar onsnbsp;ftaat, niet gezien kan worden, door den verrennbsp;®*^fl:and Regt fchynt. 3. Voile Maan, geheel ver-*'vht. Allenskens weer afneemende Alaan. 5.nbsp;^5-tfte Kwartier. 6. Waflenaar, wiens Rug nunbsp;blar ’t O oden gekeerd ftaat.

? j nbsp;nbsp;nbsp;Fr-

Verklaariko,

Figuur 29. Afbeelding derMaans verduifteringen.

EE, Gedeelte van den Zonneweg of Loopkring def Aarde. LL. Gedeelte van den Loopkjingder Maan.nbsp;N. Daalend Snypnnt van dien Loopkring, of Draa-kenftaart. A, B, C, I, Schaduw der Aarde, F, G, H, N,nbsp;de Maan in haar Tegenoverftaiid met de Zon opnbsp;verfcheiden , hier Noordelyke, Breedten , of Af'nbsp;Banden van ’t Snypunt van haar Loopkring. F'nbsp;Maan, die te veel Breedte heeft, om in de Schaduwnbsp;van de Aarde A te vallen. G. Maan, die mindetnbsp;Breedte heeft, en een weinig verdiihlerd wordt.nbsp;H. Maan , die by haar Tegenoverlland weinignbsp;Breedte heeft, en voor het grootfte gedeelte ver-duifterd wordt. N. Maan, wier Tegenoverftandnbsp;juin: in ’t Snypunt valt, en daar door niet alleennbsp;een Gebeele, maar ook een Middelpuntverduijiervygnbsp;ondergaat.

Figuur 30. Afbeelding der Zonsverduifteringen.

EE. Gedeelte van den Zonneweg. LL. Gedeelte van den Loopkring der Maan. I. Snypunt van diennbsp;Eoopkring. F, G, H, I. deduiflere naar onstoe-gekeerde Zyde, of Schaduw van de Maan, by haarnbsp;Zamenftand met de Zon op ve.fcheiden Noorder

Breed-

UKR Plaaten.

Breedten, F. Maan, die Breedte genoeg by haar ^amenftarid heeft om de Straalen der Zon onverhinderd onder haar langs naar ons toe te laatennbsp;G. Maan, die met minder Breedte onsnbsp;klein Deel van 't Licht der Zon beneemt. H,nbsp;^aan, die weinig Breedte heeft, en daardoor denbsp;gedeelttlyk doet verduifteren. I. Maan, wietnbsp;^anienftand juiftin ’t Snypunt vallende, hier

Ti .

Negentiende les.

^'^er de Eigenfchappen van den Zeilfteen» Plaat I.

t. Ontdekking van de Kragt en van de twee °olen van een Zeilfteen.

dompelt hem in Yaervylzel, of, gelyk hier.,^ Befproeit hem ’er mede ; dat, zo hy goedeZeiLnbsp;^^enktagj heeft, ’er aan hangen blyfc en hemnbsp;doet worden. A en B zyn twee tegen elkan-

Verklaarino

der over ftaande plaatzen van den Steen, daH* de Vylzelbaardjes byna loodregt ftaan op de OP‘nbsp;pervlakte, en dus de twee Poolen van den Zs'*'nbsp;fleen aanwyzen.

Figuur 2. Een Zeiifteen , boven een Papier Yzervylzcl gehouden, trekt het Vylzel aan zig-

Figuur 3. Een Zwaantje, dat vanbinnen hol in ee” Bak roet Water dryft, en een ftuk Yzerdraad innbsp;Vorm van een klein Aaltje in den bek heeft'nbsp;wordt door den Zeiifteen gelokt en omgeleid.

Figuur 4. Een Zeiifteen met zyn Wapenrufting,

S. Voeten van de Yzcren Plaatjes, daar de Po®' len meê bekleed zyn, en die een weinig buit®”nbsp;de onderfte Oppervlakte van den Steen uitft®”'nbsp;ken. C. Yzeren Draagftuk , waar meê de A?-”'nbsp;raaking tegen de uitfteekende Voeten van de W'®'nbsp;penrufting gefchiedt. en daar men ’t Gewigt a®”nbsp;hangt,

Figuur S. Een Zeilreen, die op een ligt koper®” Schuitje dryft, door een anderen, dien men in d”nbsp;handt houdt , aangetrokiten en afgeftooten,nbsp;Poolen van den dryvenden Zeiifteen :m,s, Pooftquot;

P, EI^ Plaaten.

den anderen. Wanneer men de verfchillendp I'oolennaar elkander, dat is, wnaarS, ofr naarnbsp;^ houdt, trekken dc Steenen zig aan; maar alsnbsp;Wen de Poolen van den zelfden naatn, dat is, Mnbsp;’s, S en r, naar elkander keert, ftooten zenbsp;af, „j betekenen de Zuider, S, s, dfnbsp;hoorder Poolen van de Zeilfteenen.

Plaat 2.

5_ DeZeilfteenkragt dringt door Vafte Lign ^ ’’en, Ken Zeilfteen onder een blad Papier metnbsp;^^frvylzel rondgedraaid. N, S, Poolen van dennbsp;* Wen. dieopeenMetaalenStandertfiaat, wel-middelvande twee Schyven P, P, met

7‘ De Zeillfeenkragt dringt door Vogten.

op den bodem van een Glas met Water of eenig ®”der Vogtftaat, in Evenwigt gezet, volgt alnbsp;'^’'‘’aijend den Zeilfteen op ’t aa,ngeftreeken Mes..

Fi.

VEXKLAIKINO

Figuur 8. De Zetlfteenkragt dringt door de Een yzeren Wyzertiedoor de Vlam van aangeft®*’^nbsp;ken Wyngeeft aan allezyden omringd, draaitnbsp;de beweeging van denZeilfteen of met Zeilfte^'*nbsp;kragt bezielde Staaf yzer.

figuur 9, De Zeilfteenkragt aan een yzeren StaaS* meêgedeeld. N, S, Poolen van een goeden^'*nbsp;welgewapende Zeilfieen, op den Voet van Wi^”’nbsp;Wapenrufcing de Staaf, dogaltyd alleen denzel^'nbsp;den weg heen, geftreeken, de Zeilfteenkragt ont'nbsp;vangt.

Figuur 10. Bondel van zulke aangeftreeken Staafje* of Plaatjes Yzer, met koperen Bandjes belegdnbsp;vaft inéén verbonden: die een KonJizeUJleennbsp;mantartifidël) genoemd wordt, en de zelfde 'Wd'nbsp;king doet als een Natuurlyke.

figuur ir. Afbeelding van den eerften gewapend^” Konftzeilfteen van den Heer Nollet. Hy isnbsp;peud zeer veel fterker in kragt dan Ongewapen**'

Flaat 3,

Figuur 12. Konftzeilfteen van den Heer Knigbt.

C.

««, bb, T wee Stukjes van week Yïer, die

- uiteinden der Staafjes wederdyds of Poolen van verfcjjiiiende Naamen gemeenfehap met mal-'^ar.deten doen hebben.

13. Proef van den Heer Knigbt met zyn Konft^ ^®''fteen, dat zeer fterk gehard Staal meer Zeilnbsp;^'®e»kragt aanneemt dan Ondaaten Staal, of weeknbsp;^2er.

’ de twee Staalen Staafjes van zyn Konft* ^^ilfteen ,na’twegneemen van ’t Houten Midden-, en de twee yzeren Eindftukjes, in een regtenbsp;Uiteind tegen Uiteind . dog metvefchülen.nbsp;Poolen, tegen malkander geplaatft. De Kompasnaald ^ die’er zoo boven op ligt, dat zyn mid»nbsp;jüift boven de Scheiding komt, wordt metnbsp;^Rnd neêrgedrukt, en door het wedetzyds vannbsp;®*kander af, en onder ’t Weghaalvn der Staafjes,nbsp;Zeilfteenkragt bezield.

VkfeKLAARING

^gmr\s^. Manier van den Heer nbsp;nbsp;nbsp;omeé”

Staalen Staafje Zeilfteenkragt te geeven , behulp van een Natuurlyken of Konftzeilfteen.

AB, Plank, die volgens den loop van den Zeilfteei’ vloed met een hoek van 70 Graaden op den Gezig'nbsp;einder helt. CD, EF, twee vierkante yzere Staf*nbsp;ven, 4 of 5 voeten lang en 14 of ij Lynen dik'nbsp;die op een ry en met de Uiteinden D en E naar el'nbsp;kander gekeerd liggen; zooegter, dat ze een led*'nbsp;ge tuflehenfuimte van 6 Lynen openlaaten. l gt;1.nbsp;Detwee Wapenruftingen van de Staaven uit Plaat'nbsp;yzer, wier bovenrand, platgevyld, een Lyn bO'nbsp;vendeStaav'en uitfteekt, en als voor het Voetiti’^nbsp;van de Wapenrufting dient, bi een dun Strooi#nbsp;Hout, dat het ovetigevandetuflehenruimte vult-KL, een Staalen Staafje, dat over de platte Voet'nbsp;Hukken der Wapenruftingen, volgens de Streek'nbsp;lyn der yzeren Staaven, geftreeken , een ze^fnbsp;werkzaame Zeilfteenkragt aanneemt.

Figuur 15. Een Konftzeilfteen uit twee Bosjes vak Staalen Staafjes, door twee houten,Blokjes van cl'nbsp;kander afgezonderd, 2.imengcfteld; wier Poolc®nbsp;NS, SN van verfchillendeNaamen, datis. Noord

en

D k R P L A A T t M.

doo middel van een Draagfcuk'van week ^r, Wederz/di gemeemfchap met malkanderennbsp;^ 2n. Eendergelyke van den Heer iVaWet draagt

^5 Pond

*iuur 16. Konftzeilfteen van den Heer Bazin uit een ^’^'^ele Staalen Staaf, in de vorm van een Hoef'nbsp;yzer.

^'^““'¦17, 18. Manier om de Staalen Staafjes op Konftzeilfteen van deu Heer K^igbt aan tenbsp;fttyken.

^5 de twee Staalen Staafjes vaii dien Konftzeil-^'een, ^ nbsp;nbsp;nbsp;befchreeven. DB, EB

’^«'ee Staalen Staaven van ai of 3 Voetlang, met beurtelings, ais ’er aangeftreeken zal wor.nbsp;nu het een Staafje A, dan het andei A, innbsp;^en regten Lyn op de ry gelegd wordt.

18. NS, SN, Twee Bosjes Staalen Staaf] e*, ^*®n men Zeilfteenkragt geeven wil, omtrent opnbsp;' 'nidden van de Staaf A, met verfchillendePoo-^^n by elkander, overend gezet. Die twee Bosjes

^^gtjes van elkanderen af met hnn beneden Uitein-den Over de liggende Staavengeftreeken, N tot aan

E,

Verklaarinö

E. en S tot aan D, verfcheiden maaien agterf^*’' en over ieder van de twee StaavenA, A, beiif'nbsp;telings tuflchen B, B, op de ry geplaaft, ennbsp;haar boven- en onderzyde, worden met een ftefl^®nbsp;Zeilfteenkragt bezield.

Plaat 4.

Figuur 19. Streekwyzing (DireSjon) van den ftaen.

Een wel aangeftreeken Kompasnaald op eenStyltJ^' waar op zy vry draaijen kan. Zy houdt altydnbsp;eenen van haar Poolen naar het Noorden, de'*nbsp;anderen naar het Zuiden gekeerd.

Figuur 20De/Joorvan’t Kompas, die met deNaaldi welke ’er onderof boven aanvaftis, draait;nbsp;randin söodeelenof Graaden verdeeld is; enwa^*nbsp;opdeiö, anders32, Winden ofStreekengeteken*^nbsp;zyn. De Lely wyft, gelyk men weet, het Noof'nbsp;den aan.

Figuur 11. Toeftel, waar op de Roos hangt, en weerwil van ’tbeweegen en flingeren van ’t ScbiPnbsp;waterpas blyft. Zy ruft en draait op een fchelt;^

22. Daar zulk een Doos verbeeld wordt, gt;' te zien is. De iweeMikkertjesD , D. du-om 'er een Voorwerp door te zoeken , en uitnbsp;Eml der Graaden, die de Roos middetetwyl

^quot;'gedtaaidis, endeStreek, die zewyft, te zien

ver, dat Voorwerp Noord, Ooft, Zm ‘O '^eftwaarts ligge; gelyk ook welk een koers een

Schip houde.

23. Helling (ftiHsnaSion) van den Zeilfteem

Kompasnaald.

l'E,

Vkrklaariso enz.

Figuur 27. EenyzerenRoede, loodregc op en 1’“^' gehouden , en van boven tot bcnede zagtjesnbsp;een yzeren Hamertje geflagen, krygt ZeilfteS^nbsp;kragt: zoo dat D de Noordpool en A de ZuidpO‘’'nbsp;wordt, en een Zeilfteennaald aantrekt of affto^'nbsp;De Poolen vervviffelen naar dat inon denbsp;houdt; het Boven-end is alfyd Zuid, het BeS^nbsp;denkend Noord.

Figuur 28. Gefteltenis van de inwendige deeltjes''^quot; hetYzer, om deZetlfteeiiftofFecen vryen loop’^*nbsp;doorheen te doen hebben, volgens de geJagt^quot;nbsp;van den fleer Dufay, De ledige openingerinbsp;tuiTchenruiintein van het Yzer, hier als Buizen*’*nbsp;Pypjes vertoond, zyn inwendig bekleed metlVl^’nbsp;taaldraadjes of Hairtjes , die allen den zelfd^''nbsp;weg heen geftrekt liggen, en de Deeltjes dernbsp;fteeftofFe ligtelyk ook dien weg heen, maarnbsp;naar den anderen kant en tegen de fpLtfennbsp;Hairtjes aan, doorlaaten.

Natuurkundige

E S S E N

VAN DEN Heer

^ O L L E T.

agttiende les.

^2 Beweegingen der Hemellichten Verfchynfelen , die daar doornbsp;veroirzaakt worden.

INLEIDING.

in de twee voorgaande Leflen Befchou-van het Licht gefproken te heb-ben, zal het gefvoeglyk zyn ,^nhe-dat ik in deeze een Denkbeeld®^

^ vandeHemelfcheLighaamen, diéals ® ''oornaamfte Bronnen zyn en Oirfpron-daar het Licht uit voorvloeit; ender-verfcheiden Loop en Beweegingen,

Dëel. nbsp;nbsp;nbsp;Anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’czy

z DeStarrekOnde.

XVIII. ’c zy fchynbaare, ’c zy wezenlyke, leef^ ^ ^ kenren, waar dcor ze zig mee geduurill^nbsp;beurtwiffjüagenjOcder verfchillendeSchy'''nbsp;geflalten, en op vcrfchillende plaatzea dt*nbsp;Plcmv-Is, aan ons vertooneo. Niets, zeke^»nbsp;is onze nieuwsgierigheid waardiger , da’’nbsp;dat verrukkelyk .Schouwfpel, ’t welk dquot;'nbsp;Natuur t’tlken Nagc en Dag voor ons g^'nbsp;zigt ten toon Helt. Het is zoo groots, z^önbsp;luiflerryk, en de Aardbol, dien wybewoO'nbsp;nen, maakt’er zoo gering een gedeelte va”nbsp;uit, dat een nedrig Metifch, die het m®”nbsp;aandagt bofchouwc, zig bezwaarlyk zal duf'nbsp;ven verbeelden, dar zoo kondigen pragti^nbsp;een Toedel enkel eti aCeen voor hem g®'nbsp;maakt zy, en voor zyn Medemenfchen.

Oir- Hoe groot moet nier de verbaasdheid g^' deV^sfarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•'^delyk Schepzel, toe”

rekunde. het voor de eerde maal zoo veele Wondere” rondom zig aanfehouwde! Met welk ee”nbsp;aandoening, met welk eene oplettendheid^nbsp;en belangneeming moeten niet de eerd”nbsp;Bewooners der Aarde op de Verfcheidenhei'nbsp;van al die groote Heaielli’chcen het oogg”'

1Igt;'

hebbben , hun Ondergaan en verdwy- XVIII.

hun op nieuws zigtbaar worden en ^

ïaan, het beurtelings Af- en Toenee-

''30 zommigen , don onverandcrlykcn

3lcoos even helder blinkenden luider van an-)~nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

hebben opgemerkt! Is het wel te acreu, dat de Starrekiindnbsp;3's deVVaereld zelf; en dat wy de aller-Beginzelen van die Weetenfehap ver-'^^bldigjj 2yn aan Menfchen, die ruuw ennbsp;waaren van Verftand,en die geennbsp;aanleiding waarfchynlyk of byzon-^’’^gefchiktheid hadden tot decze Beoeffe-*^^5 dan dat zy veel ledigen tyd haddennbsp;^ genoodzaakt waaren den Nagt in ’t opennbsp;door te brengen (*)•

De

4 De Starrekunoe.

XVIII. Nieuwsgierigheid alleen zou ongS'

LES. twyffeltl Scarrekundigcn hebben doengebO'

Afmee- j-en worden: maar het befchouwen der

Tyds. ^*mellichten en de kennis van derzelver weegingen beloofden ook daarenbovennbsp;Menfchen een onwaardeerbaar Voordeel» ‘nbsp;welk door geen anderen weg te bekooiB^i’nbsp;was. Zy gaven hun een gereed en geroa*''nbsp;kelyk middel aan de hand om den Tyd,nbsp;langer of korter tiuur van hun Leeven,nbsp;van alles wat ’er in de Natuur omging,nbsp;temeeten. Deüuren, de Dagen, deMaa”'nbsp;den, de Jaaren, de.Eeuwen, zynnietsa”'nbsp;ders dan zekere bepaalde gedeeltennbsp;Tyd, die door de Beweegingen eu Omloofnbsp;tyden van de Zon, de Maan en Starre”’nbsp;aangeweezen en beperkt worden. Zofld'^*nbsp;zulk een Tydmaat zouden alle die werkt”’'nbsp;gen, die doordekonftin geregelde bew””nbsp;ging gebragt worden, en welke wy Ü”’nbsp;werken noemen, ons nauwelyks van ee”^nbsp;gen dienfl: zyn. Want dewyl de juiftb®'nbsp;van hun Loop alleen daar in beftaat,nbsp;zy naauwkeurig de Beweegingen des

De Starrekunde. ^

tiavolgen, zouden ze geen wiffeTyd* XVIII. ^yzcts meer zyn, indien ’er geen regel- ^ ^ S.nbsp;was om ze’er naar te zetten en ineênbsp;'^ergelyken,

onmeetbaare uitgeftrektheid eindelykLof des deftige vertooning van het Uitfpanfel;

Qa ^ nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peis»

_ ^^'¦galooze Iniftereu gefchikte evenre-^‘gheid £jj2 ’er in alle deszelfs Deelen ^ficht, zyn zo veele wonderen , dieonsnbsp;Pnoudelyk de onnafpeurlyke Wysbeid ennbsp;brenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Schepper moeten te binnen

^’gen, en ons noodigen om Hem te er-

en te verheerlyken i De Hemelen Pfalm.

Godi Eer, en bet TJitfpanfel zyner banden werk; de Dag aan dennbsp;Hort overvloedig fpraake uit, en denbsp;aan den Nagt toont weetenfebap.nbsp;seis geep volkomen verhandeling van de Oog-die men hier van my te wagtennbsp;'gt;chc *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van dien aart zien het Schry-

gt; die in de Franfcbe taal , en door^®^' ^^fterlyke handen gefchreeven zyn (’f);

Zy

(*) E,

d'jiprcntmh pjtr M. CASSINI Ï740-A 3

lt;S De Stakrekunde.

XVIII. Zydietnet voordagczig’er op toeleggen ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Starrekundigence worden,ofeenomftandig®'

en naauwkeuriger kennis van alles, wat de» Hemelloop betreft, en van de verfcheids’’nbsp;wegen, door welk men die Weetenfchap vef'nbsp;krygt én tot meerder voimakt heid breng’'’nbsp;begeeren, kunnen zig vat) dieSchriftenin^’nbsp;vrugcbedienen. MyntegeBwoordigoogtne'''*nbsp;is alleen otn Menfchen, die dit ftuk enkel ü'*

liefhebbery beoeffenen, Onderrigting

c

Starrekunde voorkomt; en dien ’t aan tydö'

aan gelegenheid ontbreekt , oin zelf

kundigheid te haaien uit de Boeken.

Hemel nbsp;nbsp;nbsp;nogthans veronderftellen,dat m’’''

en Aard jj,. voornaamüe Cirkel kent, die men kloot-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jC

Cirkels.

InftUtttims /^Jlrommüpiespar, M. LE MONNIER 174^'^^ fons Elémentiiircs d’^firononne far M. DE LA CAll'^nbsp;I7SI. AT. amp;c. De Nederduitfche Leczer ka.-i metnbsp;gebruik maaken van J. KEILL’S htldiing tot de ^

'

Starrekunde, door den Heer LULOFS vertaald en Aantekeningen vcrrykcs van DERHAM en anderen»

De Stabrekunce. ^

Renselklocten ziet; dat men weet, welke XVIII. ^’’¦‘lt;els rnen zig tegen hun over verbeeldt C S.nbsp;®Pde Aarde, en door wier middelnbsp;*^verOppervlakte en verfclieiden Verdee-‘^§en afperkt; wat men Graaden van Leng^

Graaden van Breedte noemt, enderge. V^’ealgemeene Kundigheden meer, WaOCnbsp;2yn dingen, die doorgaans al vroeg aannbsp;^ Jtïugd geleerd worden, en by alle Schry*nbsp;zelfs die maar de allcreerlle encen-rnbsp;^oudigfig Beginzelen van de AardryksDe»nbsp;'^hryvipg behelzen, te vinden zyn.

Hetnelfcho Lighaamen in een zekeren gtarre-en onderlinge orde te fcliikkcn; hun kundige een Grootte, zulke Standplaatfen,nbsp;¦^filanden en Beweegingeu toe te fêhryven,nbsp;men ’er alle Verfchynzelen, alle gcre-ëölde cn op haar gezette tyden wederko-•Pende Beurtwiffelingea, die men aan dennbsp;^'2(riel waarneemt, op een gevoeglyke ennbsp;'’r'lJoende wyze door verklaarcn kan ,

ggjj Starrekundig Stclzcl, ctnSyflême ^aereldgellcld , maaken. De eerfte Waarnbsp;zullen ongecwylTeld niet hebbennbsp;A 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kun-

Da Starrekünde.

XVIII, kunnen nalaaten, zig ietsdergelyks inkü”

men’er al een goed getal van gefineed hel’' ben, eer men ’er een vond, dat tamely'^nbsp;wel aan de Waarneemingen voldeed,nbsp;met de Denkbeelden, welke zig de NatuUf'nbsp;kundigen van dien tyd van de Beweegkra^'nbsp;ten der Natuur en derzelver manier vaUnbsp;werking gemaakt hadden, overeenftemdS'nbsp;JEn dewyl met verloop van tyd de Starre'nbsp;konftenaars beide en Natuurkundigen vednbsp;nieuwe dingen ontdekten, en hoe langsho^nbsp;meer in kennis vorderden, kon het ligtely'^nbsp;gebeuren, dat men een Stelzel, 'c weH^nbsp;men in den eerften opflag voor zeer geluk'nbsp;kig uitgedagt hield, in ’t vervolg vrynbsp;brekkelyk bevond; ’t zy om dat het me’’nbsp;de nieuwe Ontdekkingen, die men dagelyk*nbsp;deed, niet overeen te brengen was, cf oi”nbsp;dat men ’er deeze en geene zaaken by vevnbsp;onderlleld had, die men naderhand zag, da’'nbsp;te eenemaal ongegrond, of onmogclykwa'nbsp;ren.

van^P'To- Van dien aart, by voorbeeld, was

LOMASUS. nbsp;nbsp;nbsp;Stf-’l'

De StaRrekunde, 9 welks Uitvinding men toefchryftnbsp;(’), die alle de fchynbaa- lnbsp;'veegingen der Hemellichten voor waa-^^nziencJe^ de Hemelen in vierentwintignbsp;rondom de Aarde draaijendeed; eennbsp;quot;beging,

wier fnelheid byna onbegry-gen ^ nbsp;nbsp;nbsp;eenemaal te-

waarfchynlykheid aanloopt , nu Afftanden der Hemellichten van on-Aardkloot beter heeft leeren ken-

(t).

Ik iu p oemd Wiskondenaar van de twede Eeuw di«

(tf

Lighnam , dat rondom cen Middelpunt lileet 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiken Omloop een Weg af , die

hc, nbsp;nbsp;nbsp;Zesmaal langer is , dan de Weg , dien

^reel; ” nbsp;nbsp;nbsp;af te leggen , indien het regt-

iig nbsp;nbsp;nbsp;het Middelpunt van zyn Loopkring

loup ’ nbsp;nbsp;nbsp;Tydj waar in het zyn geheelen Om-

j vry kort , gelyk zulks volgens die Stjjrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meefte Hemellichten , en de vaÜe

*’^^onderheid plaats zoq hebben , dc Omquot; ^ ^ ) dien het in zyn Loop zou moeteanbsp;bc-

De Starrekünde.'

XVIII. Ik agt hec onnodig, dat ik my hier op' LES. jjoude met een Berigt tegeeven vandcrg^nbsp;Stdzels ^oorc van Veronderftellingen, dietha'^*nbsp;haar agting geheel verlooren hebben, ennbsp;de redenen, waarom men dezelve verW^f'nbsp;pen heeft. Ik ga liever eensflags over t®*nbsp;het Stelzel, dat beft tot myn tegenwoordignbsp;oogmerk dient, en nu met genoegzaam ^i'nbsp;gemeene goedkeuring overal wordt aan?®'nbsp;nomen. Ik zal de Denkbeelden volgen

Copernicus (*), door Kepler en deSt^^

r^'

berdiryven , vereifchen zou , dat het zig met eene Inelheid , zoo onbegrypelyk cnnbsp;meen fterk , en zoo weinig nacuiirlyk , dat ^nbsp;niets dergelyks veronderfteilen moei , zoo lang ^nbsp;anders op te vinden is. Noll»

(*) Een khrander Wiskonftenaar cn Starrck^'^^ dige te Them in Poolfch PnaJJe gt; op het einde

gemaakt heeft. Al een zeer langen tyd te was men 'er op bedagt gcweell om alle de

U(P'

ten rondom de 2«on te doen draaijen : maar hy ‘ , die Denkbeelden befchanfd en volmaakt snbsp;derhaiid hebben KEPLER , een Starrekundig® „

Egt;e StarREKüNDE. nbsp;nbsp;nbsp;ll

^^^Undiget) van onze dagen verbeterd en tot XVIII. ’^^erder volkomenheid gebragt: en om de ^ ^nbsp;'erfckjiiendc Beweegingen, die men in dit 'nbsp;de Hemelfche Lighaatnen toefchryfc,

*'§tbaar te vertoone en daar door gemak-^¹Vker cn klaarer te doenbegrypen, zal ik maaken van een Konftwerktuig ,nbsp;ik de naam geef van Planetarium, en ianbsp;^iging van ’t maakzel der Engelfcbe Or-

heb doen vervaardigen. Het is een il. van Kas, die twaalf platte vlakkstï^

1

et nbsp;nbsp;nbsp;M GALILEUS ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Natuurkundige, •

^ ''^’¦fuheiden verbeteringen bygevoegd en ze tot (¹\ '^^^^^tnenbeid gebragt.

fleer DESAGÜLIERS, die dergelyke Konil-voor de Liefhebbers vervaardigen iiet, ojjj ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g«zegd, dat hy ze daarom zoo noemde

kjj , ¹ nbsp;nbsp;nbsp;Orrery, een Engelfih Heer, die fmaak

tva. ^tarrekunde , een van de Eerfte geweeft

‘¹S j j.

geb nbsp;nbsp;nbsp;laaten tnaaken , en in gebruik

tuig nbsp;nbsp;nbsp;Zie de gefchiedenis van dit Konftwerk-

1,3^^’ ‘^'^stelfs eerden uitvinder C. GRAtiAM en den j^Q^^^''^fptong van Orrery breeder by den Heer DES»nbsp;1 jj 'f'RS, in Je befchryving van zyn Vlmetarium,nbsp;Madz.464.

De Starrekunde,

XVIII. zyde heeft, en wier binnenwerk in een 2^' menftel bellaac van Raderen en KatrolfchS'

U

ven, die door het omdraaien van een kf'*’ ofhandvatfelin beweeging gebragc word^**'nbsp;Befchry- Deeze Kas is van boven gedekt metnbsp;^g”®p*^quot;nietaalen Plaat, die doorgaans HemelblaaU'^nbsp;netarium geverfd is. Zy draait om haar middelpunt’nbsp;ofOrrery.j^^j. Staalen in de langte opgeboofti*nbsp;Standert door heen (leekt, die anderhal''^quot;nbsp;Duim omtrent, wat min of meer, langnbsp;en met twee koperen BolTen of Kokertje*’nbsp;van welke het een korter is dan het andef’nbsp;omkleed wordt. Op deeze twee Bosfe’’*nbsp;die vry in raalkanderen en om den Staalt”nbsp;Standert draaien kunnen, worden beufi^nbsp;iings na elkander verfcheiden zoortennbsp;Stukken of Armen gefchooven, die doornbsp;del van het voorheen gemelde Raderwerk’nbsp;dat binnen in de Kas is, in beweegingnbsp;bragt worden.

Op eenigen affland van het MiddelpUf'’ en naar den Rand heen van de groote

melblaauwe Plaat, is een Cirkel, die in e''^'

K

zo veele Deelen, als ’er dagen zynin ^

jVlaaP'

[I /

De Starrekunde.

XVIII. de eene van 560 deelen mee de twaalf Te!c®' LES nen van den Zodiak of Dierenriem, de

dere van 365 deelen met de Maanden v^'’ het Jaar.

Boven dezen eerden Cirkel loopen andere Platte Ringen of Cirkels, dienbsp;eerden in alle opzigten gelyk, en evenly'nbsp;dig; de eene agt, de andere zeftien Graad^'’nbsp;boven hem verheven zyn; om dus degao*'nbsp;fche Breedte van dien Riem of Band aan d^i*nbsp;Züiiajae.Starrenheniel, dien men den Dierenri^^nbsp;noemt, te bevatten. De middelde, derb^''nbsp;ven, van deeze drieCirkels of platte Ring‘^‘’nbsp;verbeeldt den Zonneweg of zoogenoemd^'*nbsp;Eclipti- Taankring.

Deeze drie Cirkels zyn alle vlak boven kander in het Teken van den Ram Aoo^'nbsp;boord met een rond gat, daar men dennbsp;van het Handvatfel nederwaarts door inlas^’nbsp;en een vierkant Staafje vatten doet, datnbsp;weinig boven het vlak van den tweeden C''”nbsp;kei uitdeekt om de groote Hemelblaan»^^nbsp;Plaat te doen ronddraaien.

Als men de twee Koperen Boffen, 2

r

Middelpunt van de Plaat zyn, XVIIL de Stukken daar men zemtêbe- i- i’-^ ® en heeft,v?ii doen omdi aaien, (leekt mennbsp;deel van het Hand vatfei in een gat, datnbsp;j, ^ in eene r an de twaalfzyden van hetnbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naaraelyk daar de Beeltenis van

• nbsp;nbsp;nbsp;^^^elteken den Ramopafgebeeld (laat;

;0 j^g*!,*'^^dvoorafdevoorzigtigheidgebruikc ,t' Qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een zeker Merk of Harretje, dat

gö nbsp;nbsp;nbsp;den Hemelblaauwe Plaat gö-

jfli nbsp;nbsp;nbsp;vlik tegen over een dergelyk

jl» nbsp;nbsp;nbsp;batmen aan den binnenrand vanden

gö (Je 8''ooten Cirkel ziet, ceplaatzen, zal jfl Stnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Handvatfel een vierkant

^^i^^^''3tten,dacliy daar ontmoet endoor gt;!' '’middel hy het Raderwerk in be.vee-

.è nbsp;nbsp;nbsp;Stukken die tot dit Werktuig be-

t, teg’ ®'orden in een Koffer S, F, opgeflo-git nbsp;nbsp;nbsp;*yn alle met hun byzondere Letters

il' nbsp;nbsp;nbsp;Wy zullen ze allen, ft uk voor

ëele' nbsp;nbsp;nbsp;kennen, naar raaate wy

genheid zullen hebben, om 'er gebruik

Ia

Db Starrekunde.

XVIII. In ditKoafttuig, gelyk in alle andere, di® E S. jjjgQ j,Qg toe uitgedagc en vervaardië'^nbsp;heeft, om de beweegingen der Hemellc^’^nbsp;Lighaamen te vercoonen; is het nietnbsp;mogelyk geweeft de evenredighedennbsp;derzclver grootten,- of van de afftand^*'nbsp;in agc te nemen. Om dit gebrek eenigerro^jnbsp;te te vergoeden, heb ik de voornaams ^nbsp;Hoofddwaalftarren , en deZon in dezelf^^nbsp;Evenredigheid , als hun grootten ond^'^nbsp;ling COC elkanderen ftaan, op deHemelbla^'*nbsp;we Plaat laacen afcekenen; gelyk ooknbsp;wagcers van Jupiter en van Saturnusnbsp;hunne Loopkringen, wieromtrekkeninsg''”nbsp;, lyks een behoorlyke evenredigheid hebh^”’nbsp;tot malkanderen.

Voor- Ik kan niet nalaaten hier in ’t voorbyg^'quot;

In deeze laatfte heeft men zig inzonderlgt;^‘

toegelegd orn alles teffens te vertoonenj

Het Orrery.

ééo opflag van ’c oog het ganfche He- XVIII. in volle beweging te doen zien. ^ E S.nbsp;^ ^aakc buitentwyfel een levendige ver-^ oning en zeer fraai gezigt vbor iemandjnbsp;’¦^eds een Denkbeeld van zaaken heefcjnbsp;^^^en Hemelloop kent; maar een werk-. ögt; dat ieder byzonderezoort van bewce»nbsp;en omloop afzonderlyk vertoont, eünbsp;datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alleen het ftuk

nten hem wil doen begrypen, onder’t S tengtj fchynt roybeter gefchikt te zynnbsp;^Ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beginfelen der Starrekunde op

aan nbsp;nbsp;nbsp;bevatbaare wys voor te ftellen

**ilken, die ’er nog geen de minfteken-“^bben, en ’er zigbezwaarlyk een on-®Is nbsp;nbsp;nbsp;van maakenkunnen,

^ aandagt verdeeld en op zoo veelé tellens gevelligd is. Dit isnbsp;ejj gt'en in myn Werktuigplslars heeft;nbsp;Ujy^^^^'^^ervinding van dertig Jaaren heeftnbsp;Sp.-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat dit een voordeel van geen

'Ҥ belang is*

Dn vaste Staérbn.

EERSTE AFDEELING.

Algemeen denkbeeld de Hemellichten en zelver Herfcbynzelen volgens het Stel-zei van Copernicus.

il-

len Standerc zakken, die in bet middelp^”' van degroote Hemclblaauwé Plaat uitfte^^*nbsp;zet alle de Armen in dien ftand, dat zenbsp;naar een verfchillende gedeelte van dennbsp;renriem gekeerd Raan; en draaide roDnbsp;Bolletjes op een wys dat alle de wittenbsp;ronden naarden vergulden Bol zien die i®nbsp;middelpunt is.

Verbeeld u dan, dat gy ons Waereld? ^ Rel, als ware het vlak op zyn midden do^^

Öe vaste Starren. ip Sefneeden, voor u hebt: dat men van den XVHI.

^ cfche Starrenhemel niets behouden heeft, E S.

alleen dien Band, dien menden Dieren deel. ^¦etn

2 Hemelronden weggenomen: dat de

gt; nbsp;nbsp;nbsp;die door den vergulden Bol S verbeeldnbsp;. inhetmiddelpnntflaatvandiewyd-

Seitrekte Ruimte : en dat rondom den*

*elven

Q 'j enopverfchillende afdanden, alle ^^^^^'^atren draaien, als Mercurius,f^enüSinbsp;j , ^''^^'inet haar Maan, Mars, eneinde-

J^piter en Saturnüs met hun Wagters. dgf üwaalftarren zyn aan huil byzon-jg 'Merktekenen te kennen, en gy zult haa-kunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omloopen rondom de Zon

nabootzen, door de Koperen Armen^

]en nbsp;nbsp;nbsp;met de hand rond te draai-

gt; nbsp;nbsp;nbsp;^oo dat gy, indienzeindiebeweegingnbsp;^es fpooren van hun loop nalieten,

Cirkels zoudt zÏcüConcentU ytinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een om de Aarde, vierotnï“e-

en vyf om Satïtrmrs , gelyk in 6 duidelyker wordt afgeb'eeld {*)¦ pia^ nKnbsp;(t)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ge Fig. ö.

tnerke dit (letts als eenè luuwfe en on-

B 1 nbsp;nbsp;nbsp;vol-

De vaste Starren*

XVIII. nbsp;nbsp;nbsp;Gevolgen.

Les.

I. Af- Deeze Vertooningj zoo onvolmaakt gebrekk'elyk: a!s zy wcezen ma g, kannbsp;iemand, die in den Hemelloop nog geheel of’'nbsp;meene kundig is, van merkelyken dienft zyo o’’*nbsp;Schets. 2ig een begrip te maaken van het geen

in ’t vervolg zeggen zullen van den Aart» het Getal, de Gedaante, de Grootte,nbsp;Schyngeftalten ,de Standplaatzen enderz^^nbsp;ver wederzydfche betrekking metopzigtnbsp;die van anderen, en debeweegingen vaD^'nbsp;Ie de Hemelfche Lighaaraen.

Alle Hemellichten zyn niet van den z^'

den aart: zy worden in twee verfchillcf’ zoorten onderfcheiden ; zommlgen,nbsp;Hemel- Lichtende lighaaraen zyn uit zig zei ve,fch'^nbsp;ten hun Straalen uit naar alle kanten, en

ijy

lichten tot op een zekeren Afdand alles hen omringt; van dien aart is de Zon;

volmaakte Schets aan. Wy ziJllen naderhand dat de Omloop der DwaalHarren geenzins innbsp;middelpuntige Cirkels, en lelfs niet eens in voIIF*’nbsp;Cirkels, gefchiedt. Ni

VASTE Starren. ai

^ Q aart zyn ook al de Starren, die men XVIIL

^ ^^rren noemt. Andere zyn duiftere^^

^_^haatnen, gelyk de Aarde by voorbeeld,^ e g l/

en geevengeen SchynfelFikes.

dat nbsp;nbsp;nbsp;weeromkaatfing van hec Licht;

Valt nbsp;nbsp;nbsp;ander Hemellicht op hun

het * nbsp;nbsp;nbsp;reden verbeeldt men op

jjj ^^‘^netarium de Zon door een ronden

vi'T^’ geheel over zyn ganfche opper-

j Verguld is; ende Dwaalftarren door

^ ^Bolletjes, die halfwit half zwart ge-

ho ^ nbsp;nbsp;nbsp;betekenen ,

Daif^^ hun eigen aart duifter zyn en dat

Qnd van hun alleen maar verlicht is,

fv fegtsllrceks 'naar de Zon gekeerd ^taat.

jj^^^fsrren geeft men den naan van/^a/Ze Fajle ' om datze te eenemaal valtnbsp;oribeweeglyk: waat ten minftennbsp;^enigen fchynbaare Beweegingeanbsp;dewyl wyze dagelyks op en ondernbsp;Nanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°P andere wyze van

V nbsp;nbsp;nbsp;Veranderen; maar om dat al hun oai-

^hngen en plaatsveranderingen gefchie*

den

De vaste Starren.

Xl^IU. den zonder dat zy met opzigc onderling ^ f maikanderen van Orde en Stand verwiffe!'-’*^'

I. AF nbsp;nbsp;nbsp;,,

DEEL. Let men, by voorbed, op die zeven St^’^ ren, welke men doorgaaans iQV\Wagen,nbsp;dan grooien Beer noemt, men ziet zealto^’nbsp;in eene en dezelfde orde gefchikc, en

o?

haar vafte en gewoone plaats blyven. Ev^*’” eensis ’t qolc met alle andere Vafte Starf^nbsp;gelegen.

Planeet, (cfgelyk wyzein’t N'ederdnitr gewoon zyn te noemen, Dv:aa/Jiar)bamp;^^'nbsp;kent eigenlyk een Star, die dwaalt.nbsp;egter, dat men daar door wil te kennennbsp;ven, dat de Planeeten of Dwaalftarrernbsp;geregelden Loop en beweeging hebben,nbsp;naar ’t geval haar leidt, nu herwaardsnbsp;dervyaards dwaaien: maar zy worden all^^quot;*nbsp;zoo genoemd in tegenftelling van denbsp;Starren, die, gelykwegezegd hebben,nbsp;met matkanderen, in een beweeging dienbsp;allen gemeen is, te zamen voorcloopen;‘i®’^

deeze in tegendeel onophoudelyk onderl*®

van Plaatsen Stand verwilTelen, dewyl

ipr-

De vaste Starren.

XVIII. tw£^ Starren overfaiyft, moeit ons, dewyJ^

a/' nbsp;nbsp;nbsp;''‘-’¦^l'chtLighaam bevat da'

ze ons Iaat zien, volkomen zwart en doO'

ker voorkomen; eveneens plaats heeft gt;

by voorbeeld, als men in een zeer diep^”

Put nt'êrziet, waar uit geen minite

tot ons ftraaltofte rug gekaatlt wordt.

de Hemel nogthans zig Blaauw vertoon'»

beeft zekerlyk zyn reden. Maar’t isdeH^'

Hiel zelf niet, ’t is onze Dampkring, di^

de oorzaak is van dieSchynvertooning: ^

is de Vloei ftof, uitLugt en Dampemzarac'’'

gefield, die zig op zekere wys voor onZ^

oogen als zigtbaar maakt, door de Lick''

llraalen, diegeen kragtsgenoeg hebben efl*

door haar in haarganfehe dikte of uitgeflrekt'

heid heen te booren, weer naar ons te ru^

tekaatzen. Laat ons dit, gelyk de zaak

wel verdient, een weinig nader verklaaren*

Het Licht, zoo als het van de Heroellich'

ten tot ons komt, bellaat, gelyk wy ind^

de. btaaü-'quot;gt;oi’ga^nde zeventiende Les op ’t Voetfpoo'

weStraa van iVewfo»beweezen hebben, uitStraaie” Ipnteriig

kaaul. vanverfchilknde Kleuren: envanverfc»“'

lefl'

De vaste Starren. 25

de nbsp;nbsp;nbsp;zyn de Straaleo, die ons XVIII.

tol nbsp;nbsp;nbsp;onder een B!aauvgt;?e en Violet-^ ^

telsipi,,, . nbsp;nbsp;nbsp;I. AF-

raoen zien, de zwakfle, de Breekbaar-des l.

5 en die zig gemakkelykft te rug laaien ]j , Het Licht nu, dat van de Heinel-de Aarde valt, door haar Opper-^'¦'D Ünbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werpt zig weder ia

ampkring, en keert door denzelven te den Hemel: dogdewyl die Vloei.

Qj ’ ons van alle kanten omringt, een het ^ dikte en uitgebrcidheit heeft, zynnbsp;tnaardefterkfte zoort van Licbt-lyk'' '^*'’^^*i’^^^ï^°°de,deGeeIe, en moge.

, °okde Groene, die’tr geheel en al door rinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dringen; terwyl de Blaauwe

Da ^ nbsp;nbsp;nbsp;te zwak om hun voorbeeld

^svQ]gg|j^ door dezelfde V^loeiftof, die

uigj.

. ''erder doorbooren konden, naar de ¦^ardp

weer te rug gekaatft worden, en ons jj * '^^^^elve onder de kleur, die hun eigennbsp;zy de Voorwerpen mêe gewoonnbsp;verwen, doen gewaar worden,nbsp;men dat deeze verklaaring door ’t

BJ

De vaste Starre».

XVIII, of ’t ander Voorbeeld nader beveftigd en op' ^ f gehelderd worde: van veelen, die iknbsp;DEEL. kunnenbybrengen, zal ik *er flegts een ka®'nbsp;Diep zen, dat men ineermaalen ontmoet, en vaOnbsp;ieder met eige Oogen opgeuierkt kan wof'nbsp;den. Ziet men een Waterkom, een Grag^tnbsp;een Vyver vanklaar helder Water, twaalfnbsp;of vyftien Voeten diep, en wier Bode'’’nbsp;zwart is of bruin ten minden, dat.Wat®’nbsp;zal ons altyd Violetb'aaüw van kleur voof'nbsp;komen Dit uitwerkzel is zoo zigebaar^®nbsp;loopt zo fterk in ’c oog, dat fchoon ik ’er oPnbsp;verdagt was zomtyds niet heb kunnen n®*nbsp;laaten, een Glas vol van dergelyk Water’®nbsp;fcheppen, om my volkomen leovertuige'”nbsp;dat ’er niet de eene of de andere vrecOi'^®nbsp;doffe in was, diehet deeze Kleur deed he^nbsp;ben. Van alle de Lichtftraalen, naameiyl’'nbsp;die in een dergelyke diepe klomp Wat^’^nbsp;inbooren, zyn het de Roode, de Geele»®'*

andere van de kragtigfte zoort alleen.

tot op den bodem toe doordringen: en

deeze van dien aart is dat hyzefmooreO

blulTchen kan, niet weder te rug ftuite'’

Oe vaste Starren. 27

Inwaarts keercc; maardeBlaauwe, deVio- XVIII.

^^jdiezwakkerzvcenzovernietkunnen ^ P QOCr'^r nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

‘jfingen, worden naar het Oog van den be el. chouw'er te rug gekaacfl:.nbsp;s de Lugc met Mift en Nevel belaa-Zon ennbsp;. ’Sj vertooaen de Zon en de Maan

^oo(j nbsp;nbsp;nbsp;.rood.

?yn ^^'^ptiog alleen de ailetfcerkfcen '''3n alle de Lichtfcrajlsn, welke die tweenbsp;ons toezenden, die ’er zoo

'*gt;60 Of,

^ '¦o tot geheel aan ons toe in kunnen ^fdringgjj^ Indien ’er Inwooners in denbsp;moet henindergelyk geval on-^j^^^’'dbol met zyn Dampkring zig laateonbsp;^ Meteen Bleeke kleur, die wat naar hetnbsp;trekt.

'^hmeeebaar een uitgeftrekiheid enver-

baa-

De vaste Starren.

XVITI. baazenden omtrek, dat de Afftand,

Af' nbsp;nbsp;nbsp;waare Middelpunt vs”

DEEL. dit Heelal verwyderd bevinden, byna voO^

een enkel niets mag gerekend worden, ho^

weldie, gelyk doorgans gefield wordt,tne^^

dan Dertig Millioenen van onze gemeeO^

Franfcbe Mylen bedraagt.

Even als Laat ons, om dit den Leezer te beter

iemand begrypen, hier een veronderllelüng maake®’

een nd- Verbeelden we ons, dat iemand (laat op

me open ruime en open Vlakte, vaneen zeer groot*^

uitgeftrektheid, in ’t midden van een Lao^'

ftreek beplant met Boomen, die hy telle®gt;

of ten minden van elkanderen met het Ooi

onderfcheidenkan. Van welke eenegedaa®'

te nu die Vlakte zy, en fchoon haar Zoo*!*

een geheel andere vorm dan die van een Ck'

kei hebbe, zalhyegter, zo hy geen byzoP'

dere redenen heeft om anders te denken

de Vlakte niet reeds kent, natuurlyker wj'*

zig inbeelden, dat al de Voorwerpen, dieW

van verre en rondom hem ziet, een Cirk^^

*

of ronden Kring om hem heen maakeO • daar hy in ’t Middelpunt van (laat: en dit 2^

l,eHgt;

De vaste Starren. 29

200 voorkoomen, al is hy zelfs een XVIÜ. ^fde van een Myl van die middelfle punt S.nbsp;de t op meent te zyn. Hy zal ook deel»nbsp;g dat de Boomen, die hy van verrenbsp;Vernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van de Vlakte ziet, alle even

(jj, hem af zyn, hoewel zommigen van

“ogelyk wel twee of driehonderd ' j.gj^ verder agterwaarts Haan dan ande.

’^dien hy eindelyk, ver van hem af,een quot;Oflehen hem en de Boomen ge*

'vordt; zal hy ligtelyk in de verheel*

S ''*aken, dat die Menfchen zig geheel aan de Vlakte, en naby de Boomennbsp;fchoon dezelve’er misfehien nognbsp;^aonierkelyk fluks wegs van af is*

fchen

' ®®nen wat nader den anderen wat ver* ^ ‘» !^al hy niet kunnen zeggen, wie vannbsp;fwee ’c naafl by hem is , ten zy dezel-^ » elk zynen weg vervorderende, in ’tnbsp;by kom en de een voorden anderen heennbsp;'gt;.1 * ondervinding van ’t geen we da*nbsp;in deeze en veele andere dergelyke

gequot;

De vasté Starren.

gemeenzame Voorbeelden zien gebeur^'’* moet ons derhalven billyk doen denke”'nbsp;dat, dewyl de Vafte Starren onmeetelyknbsp;van ons zyo, de onmogelykheid alleen,nbsp;derzelver waarenafftand en de verfchilfei’**^nbsp;trappen van deezer of geener, meerdt-T ^nbsp;minder Verbeid, te kannen kennen ea oncl^^‘nbsp;fcheiden, de eenigHc oorzaak is, waarö^nbsp;wy aan de Ruimte, dia ze tusfehen zignbsp;vatten, een Klootronde gedaantetoefcbiy'nbsp;Ven, en ons verbeelden als ofze allenbsp;eeneen dezelfde Holronde oppervlaktenbsp;ren vaftgehegt.

Maar dewyl deeze Starren vad zyn, is, met betrekking onderling totmalkand^nbsp;altyd op dezelfde plaatsen ordeblyven;nbsp;dewyl het Oog ftaac kan maaken, datnbsp;*er overal in den ganfehen omtrek desnbsp;mels eenigen ontmoeten zal; kunnennbsp;zo men ze wel van eikanderen weet tenbsp;derfcheiden, denBefchouwer ,‘die mennbsp;onderfteltdat in’tMiddelpunt van ’tnbsp;al fcaat, van zeer grooten dienf: zyn ,nbsp;Hemellichten, die zig tulTchea beiden in

vifl'

Dis

'^Ord

Dn h nbsp;nbsp;nbsp;Grondflag van de Scarrekunde,

j ^Dorfte is, daar ze mee beginnen moet.

nu de Vafce Starren flegcs weinig Ly(^g„

'Staren, zou men ze ongetwyffeldd^r vaftc ^ODrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ , Starren;

'net een eigen en byzonderen raam be

tj »en haar nettte Siandplaatzsn aan den

de tf ®^°gDweezen vinden d oor voigens

Ssti nbsp;nbsp;nbsp;Drieboekrekening alle de Boo-

Hemels, die ze tusfchen elkander

Dfieeten: of, om zulks mét

Woorden uit te drukken, door der-

^raadeii van Lengte en Breedte te

Maar deeerfteLyft.diemen ’ef

^ nbsp;nbsp;nbsp;, die de eerfte geweeft U , die een Lyft

d® Vafte Starren opinaakte , leefde meet dan

Hon*

Dk Vaste Starrek.

XVIII. ftelde, begreep 1022 Starren, en begreef^'

^ A F^* nbsp;nbsp;nbsp;verre ca ailen niet. Men zag

D F. E L. hal ven dat her veel te laftig en moielyk 2'^'*

vallen, zooveelerhandeverfchillende

men uit te vinden, en elk den zynen te

ven; en nog veel moeielyker oraal dieN^’

men in ’t geheugen te brengen en te onth^^

den. De juiile bepaaling daarenboven

de plaats van ieder byzondere Star was

werk van langen adera, daar nader onder2^^‘

en verbetering op vallen moed, en dat n'**

dan na verloop van zeer langen tyd af

doen entotvolkoraenheid te brengen was*

Geftarn- Deeze overweegingen deeden de eei'l'®

Starrekondenaars befluiten, qm allede val''^

Starren, die reeds bekend waren, in v^'''

fcheiden hoopenof verzamelingen te verd?^

len, die men Gejlarnten noemde , en

„ „ „ welke raen de Naamen en de Gedaantevof Conjtella- _ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ m

men of ingebeelde Beelteniffen toelcbrt

van zommige beroemde Perzoonen, eu

van veelerhande zoorten van Dieren,

ree'

Honderd Jaaren voor de Geboorte van Jtfrs tus, N.

De vaste Starren.

m • nbsp;nbsp;nbsp;* * C -

ftokfnucs vormde 48dergelyke Geftarn-DE el, naamelyic rondom den Zonne Wegnbsp;^ Jaarkring ; 21, in het Njordelyk Half-des Hemels

^ '¦'''aalfGen:arnten,dieden Zonneweg

^^‘¦'rigen nbsp;nbsp;nbsp;, , ro j j twaalf

ï^ci- * ’ ^ndien Gordel of Band aan denGeftarn-

rc„ nbsp;nbsp;nbsp;men den naam gacfc van Digt;ryn van

Q6n Oic*

ïe^ ’ ''^rvullen,anders ook welde T^inaa^renriem.

Dierenriem genoemd) zyüZodiague.

^%nde:

ri.D

34 De yastk Starrem;

fli ^

(^^IjDe ies.eerlle noemt m«n Zon dezelve 'm den Zomer , van den i*nbsp;lot den il Septemher , doorloopt ; do zesnbsp;worden WintertekcTisn genoemd gt; om dat denbsp;daar. In.’s Winters , van Stpicmicr totnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

houdt. Zes van dezelve , de Steenbok,, de man , de Vlsfchen, d« Ram, de Stier , eh d* ,nbsp;lingen , komen by de Starrekundigen zeer ;nbsp;voor onder den naam van K.ii7nmendt Tdienen,nbsp;de Zon , terwyl zy dezelve,van den it. Deitmi’^^nbsp;melykjot den iz Juny , doorloopt, daegelyk^nbsp;Noordwaarts ryll . en ons Toppujit op dennbsp;nader komtj, tot, dat zy na den ZoraetzonncR*'’nbsp;den II 3'”*y'.''l^det dagelyks laager Zuidwaartsnbsp;daalen , in de Zes andere Tekenen, ; dgt;e

j/» A*

opk Daaltndt, Teifnen ,genocmd_ worden. Over.‘‘'' merken deezer,t'vaa'f Hemeltekenen , die ’er agfft ^nbsp;en wier me.efte.de Starrepbeejdep., die ze,betekensd''y

den oirfprong dier Tekenen en Beelden zelve . inelda Schountmeel dtr Hnttmr, VUI. Deel.

I»

3^ De vaste Starren

gevoeglyk konden begreepen worden ’er eenige buiten gebleeven, en op haafnbsp;ve alleen en afzonderlyk gelaaten.nbsp;Infarmes. geeft men den Naam vaa ongefcbiktc

De Zeevaart heeft de HedendaagfchcS' rekundigcn gelegenheid verfchafc omnbsp;neemingen te doen op die gedeelten vaf

Pe

De vaste Starren.

Hetqitvinden derVerrekykersbragtda**' enboven ook nog zeer veel tot de keo'’'*nbsp;der'Starren toe, en gaf aanleiding oinnbsp;Lyft der'VafteStarren tnerkelyk te vergt'^^’nbsp;ten, en verfcheiden nieuweGcftarntennbsp;in het Noordelyh gedeelte des Hemelsnbsp;vormen. Jn k begin van deeae Eeuwnbsp;PliAMSTEE DfEngel/cb Starrcekundige^j*’*^nbsp;g^ta.1 de/yafteStarripn,, wjer Staudplaat^l’''nbsp;bekend on bepaald «waa/en, reeds doena®’’”nbsp;groieien-t(p.t 3000:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat getal is zelt;^^*

Lyd vannog merkej-yk verpieerdertgeworden, ste^d. naauwkeurigen enpnverniaeiden Abt ^nbsp;eAitLE(*jonsonlangs door een vroegtydiê^

De VASTS Star,ben.

XVIII. Star, dis men noemen wil, zeer gemak'^*^ L Ij, S.|y|jaa[] te duiden en te vinden is, en meoi*'nbsp;deel. plaats van deeze breede Omfchryving,

voorbeeld , De Star van de tweede Grootdgt; die aan 't eïnd is van de Staart van dennbsp;ten Beer ^ iraar kort en eenvoudig zcgc,nbsp;Star i( van den grooten Beerenz.

, , Schoon wel het Getal der bekende Getal dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

Starren Starren zoo groot is, dat men zig genoog

die wy^ zaakt gezien heeft alle deeze Maatregel^”’

bloote daar ik hier van gefproken heb, te neeih^-’'’*

Oog om ze ia eenige orde te brengen, en ¦teku'l'

* ‘ nen aanwyzen en kennen; nogthans indi^’’

tnenaaamerkt, dat men nooit meer dan

helft van den Hemel teffens zien kan •,

’er onder al,die Starren, welke men opd^

.. r

Lyften vindt, zeer veelezyn, die men dan met behulp van Vcrrekykcrsorrtdekt^^nbsp;roet het bloote Oog niet kan gewaar wórd^’’’’nbsp;zil m.en moeten toeftaan, dat in den h^d'nbsp;derden Nagt, en aan een Hemel die vnik^'nbsp;men zuiver en klaar is, het aller fcherpft^^^'nbsp;zigt ’er niet’ meer tellen kan 'dan 1200.nbsp;komt in den eerden cpflag ongeloodyk vo^-'

42 De vaste Starren.

of dat zoramigea van dien aart zyn, dat fterker dan anderen Lichten ec flikker®'’'nbsp;Wie weet zelfs ook of Biet veëlen vannbsp;Hemellichten, in plaats van Klootrondnbsp;zyn, eenPlatagcige gedaante'bebben,nbsp;een zeer rraage en langzaame Beweegingnbsp;omw'entelrng om haar eigen As, waardi’®^

Ier.? Dit komt althans niet te eenemaal®1* gelooflyk voor, als men'bedenkt, date®'’’*nbsp;gen van haar voor een tyd verdweenennbsp;onzigtbaar geworden zyn, en datnbsp;andere een snerkelyke verandering innbsp;fchynbaare grootte ondergaan hebben.

h''

Veran- nbsp;nbsp;nbsp;, ' 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;......i nbsp;nbsp;nbsp;-......

derlyke nbsp;nbsp;nbsp;£rootte j van t verdwynen van ^

Starren» nbsp;nbsp;nbsp;verfchynen van Nieuwe Starren ; vindt

verfcheiden voorbeelden. Jn de Walvifch it 'ef door B A Y E R met de Merkletter o getekendnbsp;zeer veranderlyk is, en in ’t Jaar IJ’S® eetft isnbsp;genomen. Zy fchynt , ij Dagen agter een , al®nbsp;Star van de Tweede Grootte, en verflaauwtnbsp;na allenskens In haar Licht , tot dat zynbsp;geheel verdwynt. Hevelius vethaalt , .dat ze

E VASTE StaRKEN.

Welke ook de oorzaak mag zynvan XVlif. Verfehynfelenen Beunwiffelingenjde^^

StarxjEEi.

fchuil

toe en afneemen van haar Licht altoos*

^“mtyds traager , dan ze in glans was toege-

'ut jden omtrek van 107 Jaaren , van irgS

XOo • heeftze '*at

op omtrent 3 3 Dagen zon mogen fchat-ZtejM zyn drie verandoilyke Starren. De 'Of KEPLER in ’t Jaar 1600 ontdekt, verinbsp;t'Jaar idai. CASSINI zag haat wederom innbsp;nam vyf Jaaren lang in helderheid toe ,

yjn J ‘ I^heen van de zesde Grootte.

” 2»

^ derj “ ’

2v I nbsp;nbsp;nbsp;^ ^tODtte, dog verdween eerlang geheel.

^ nbsp;nbsp;nbsp;volgende Jaar weder te vooricliyn f

Jatj nbsp;nbsp;nbsp;^ ' ¦'tericheiden veranderingen , en is na ’t

niet meer gezien. De derde en aanmer-* ''Sn de Ztvaaa , met de Kenletter X gete. i«86 als een Star van de vyfde grootenbsp;Isar ^ quot;'’quot;'*0 , dog was in February van ’t volgendenbsp;vil^'*^* naet een Vcrrekyker , niet te zien. Nanbsp;I'fithaalde Waaineemingea berekent men

den

De vasté Starreï*.

de zulkeu j die men niet dan met behulp v^ó Verrekykers gewaar wordti Naar maate datnbsp;deeze Werktuigen tot eengrooter trapvaOnbsp;volmaaktheid gebragt worden, mag me**nbsp;verwagten, dat men ook het Getal van dee*nbsp;ze laatfte Rangen zal zien toeneemen.

De Starren van den eerde gröote zyn niet zeer veele iti getal. Men geeftze allen gS'nbsp;noegzaam, tot onderfcheiding, byzonderénbsp;en eigen Naamen : als Syrius,Arcturesnbsp;debar an, Spica, Procyon, Regtilus, Antd’nbsp;res, Lyra, Fomabant, en andere meeré(*)

ID'

zouden, dewjrizé op geené 'Waarneeihingén rUlW, uW* hoogcr dan als meer of min waarichyniyke Giffiog^”nbsp;aan te merken.

Zieverderoverdecte en andere Starren de Starrekunil'’ Tan KEIL bladi. aSl.ende Aantekeningen van den

LUXOFS.

(*) Dewyl die eigen Naamen in dé Schriften neefflingen der Scarrekundlgen zeer dikwils voorkome”*nbsp;zal het den minbedreevenen mogelyk niet onaangenaad*nbsp;zyn,datdk hier een Lyft en vetklaarirg geevevan de vootnbsp;naanide, en die het meed in gebruik zyn. Ik heb ’er'nbsp;om ze beter te kunnen kennen, de Merkletter van BAYnbsp;en ha.ar Rang of grootte agter gevoegd.

48 De vaste Starren.

ver'

^Irauhabéns, Pollux, ’c Hoofd van den volgenden ooftelykften der Tweelingen. yS. 2.

Frisfcfe, de Ncvelagtige Star op de Borft van Kreeft. 5_

Koor der cn Ztiïder Ex.el, ter wederzyde van Pr/efep^* of Krib. y. J'. 4,

Repdus, 't Hart van den Leeuw. ic. I.

Deueb, Staart van den Leeuw. ,S. i.

Spta,'ie Koornairvin de Maagd. i.

Antares, ’t Hart van den Scorpioen. I.

Scheat, Aijetiirii, het Regter, (by BAYER het SÜ®' Iter) Been van den Waterman. Jquot;. 3,

Meubar, de Neus af Snuit van den Wilvifch. !•

Gknea , dc Regter gt; (by BAYER de Slinket) ScboUquot; der van Orion, a. i.

Rigcl, deSlinker, (by BAYER de Regter) Voet vs“ Orion. I*

jicharnar, ’t beneden- of Zuld-end van den Eridaa®' flroomv cc»

Syrius i de Bek van den grooten Hond. a», i*

ProcyöTiy de Buik van den kleinen Hond, i.

Campus 3 ’c Roer van ’c Schip ArgOt cc» 2»

Mphard , het Hart van den Waterflang. et» 2.

Fomahant^ de Bek van den ZuidervHch. ct» i*

¦pt

De vAsté StAkREN.

^^fwarren ze mer dezelve , zoo lang men XViit Dög diÉt heeft leeren ODderfcheiden, ^

° nbsp;nbsp;nbsp;I. A F-

cn D E E L.

^ HYADES. daar meermaalen , inzonderheid by , gewag van gemaakt wordt, zyn eenige

de voornaamfte is., De overige zyn by *Bayer *net de Merkletters,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en ver-

^tar nbsp;nbsp;nbsp;Noordelyk Oogj 't zyn meeft

“tti Srarr»n zyn

2,y^ niet den Verrckyker befcliouwd i iitt twee die meer of min over clkanderen heen lig-

f

^ *^hytiet\ te beftaan; Van dien- Aart is de Star g Oat *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O van den Steenbol’t de g of *t

den Ram, het Hoofd van den Voorlfen der

Deel. nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Twee-

De vaste Starren.

en uic malkanderen kennen. Het gcreedft*^ middel, om ’er zig niet in te bedriegen,nbsp;dat menopmerkc, dat een Vaile Star haarenbsp;Straalen al fchitterende uitfchiet, ’tnbsp;men Tintelen of Flikkeren noemt;; daar i'’nbsp;tegendeel het Licht van een Dwaalllar eef'nbsp;paariger en ftiller is, en minder Flikkeringnbsp;maakt. Het Teleskoop berooft ze beiden vai’nbsp;die uitfchiecende Straalen, die haar fchyne”nbsp;te omringen ,maar het doet ons de Dvvaalft®*nbsp;grooter, endeVafte Star kleiner zien, da'’nbsp;met het bloote Oog.

Behalven de Vafte Starren, daar ik tot no» toe van gefproken heb, wordt men ookno^nbsp;aan den Hemel, en op een Afftand, diequot;?nbsp;het minfc wel zoo ver moet zyn, als di^»nbsp;welke men genoodzaakt is ’er aan tosnbsp;fchryven, zekere kleine witagtige Vlekk^”

Néuku- gewaar, die men Ne-velagtige Starren noctn’’ Jes.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eö

Tweelingen : Cafior ; de Noordclykfte de Drie ren op ’t hoofd van den Sc^rptoen , die uit tweenbsp;ren ïamengefteld is , van welke de cene zeernbsp;andere in Licht en Groette tc boven gaat.

De vaste Starren*

daarenboven nog een Band of zoort van XVnL Gordel van een Blanke Kleur als Melk,dien ^nbsp;daarom ook den naam gegeeveu heeftoEEL.nbsp;Melkweg, De Starrekonftenaars. zyn Fienbsp;nog toe zoover niet gevorderd, datze^®'^*'''*-^^^ukeurig zeggen kunnen, wat het eigen-isj'datdeezé Schynveriooningen ver-°'^gt;'2aakc. Galilei beeft van deeze laat-gt; den Melkweg naamelyk, beweerd, datnbsp;ganfche ftreek van den Hemel, daar de-^^l'^ezig vertoont, vervuld was meteen on*

^'^dige fpenigte van kleine Starretjes, wier “''^ht zig onder elkannder verwart en als in

tdkyke verzameling van zeer kleine Starree-* * hec bloocC Oog niet t« ondftfeheiden , dienbsp;na^y eldandéren Iban » en lum Licht ondereennbsp;Andere verioonen een helder eenparig

Licht , breed en onregelmtatig van omtrek * lt;iat ’« met de belte Verrekykcis een enkelenbsp;D 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Stat

De vasté Starren.

XVIII. De Hemel der Vafte Starren zien wyiö ^ Af^*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vierentwintig üaren gC'

Star in te ontdekken ij. Eindelyk iyn 'er, die belden als lamcnjefteld tyn , en hier en daarnbsp;kleine Starretjes doen tien , met Vakken van wlttÈ*nbsp;tig Licht omringt of vcrzeld. Van elk der drie zooi'nbsp;La Lands^^^ heeft quot;er de Heer BE LA CAILLK, in 't Zuldefnbsp;Aflront '¦slfrond 14, en dus te lamen 4a , waargenooraen

haar Standplaatzcn aangeweezen. In de andere llreek^quot; des Hemels , vindt men ook verreheidene en ''**nbsp;vcrfcheiden zoorten. De bekende Prxftft of NevS‘nbsp;is een van de eerfte zoott,nbsp;niets anders dan een verzameling van Starretjes ,nbsp;door den Verfekyket zeer wel van elkarilet tenbsp;derfebeiden zyn. Die v4n Andrtmeda, welke opnbsp;bloote Oog zlg als een Wit Wolkje vertoont, ennbsp;trent een Vierde van een Graad beflaat, heeft,nbsp;den Kyker gezien , drie bleekagtlg Blanke ,nbsp;gelmaatige . Straalen , die , naarmaate zy hetnbsp;delpunt nader komen , Heldertr worden. Denbsp;velagtigc van 't Zwaard van Orim , beneden den “nbsp;dtl , is van een zeer onregelmaatige gedaante,nbsp;werpig en krom geboogen ; haar Blankheidnbsp;toont zig in den Verrekyker helder en leevendig»nbsp;men ontdekt 'er niet meer dan 7 zeer kleinenbsp;jei in. Meer andere Nevelagtige ontmoet men , „

pt‘‘

De vaste Starren. 53

^celeoinwenteling rondom ons heen doen, XViii. het Ooflen naar het Weften. Wy moC' ^ f

I« A

*^‘2 in Cafwfea, eenc in den Schutter, eene op den van de Zjvmx, In het Meafchenfaard, in Hercules,

“quot;Tchen nbsp;nbsp;nbsp;€n Procjon en elders. Niet ver van 't

^'¦ider Aspunt ziet men twee aanmerkelyke Blanke *^ken , die de Wolhjes van Magellaan , ot de Wolkjesnbsp;da Ijaaf genoemd worden. Alle die cigenlyknbsp;°Senoemde Nevdagtipe gt; die een helder en lee-Licht zonder Starretjes vertoonen ,

^quot;ynen zoo veelen kleine gedeelten te zyn van den flhweg , als lolTe Rukken hier en daar verfpreid overnbsp;Hemd. .

i^clkme^, naamelyk , is een helder blanke fireckMelk-1 onrcgelmaatig van Vorm gt; die als een Band'''^®8‘ groot Deel van den Hemel omvangt. Zy looptnbsp;veele OeRarnten door ; CASSIOPEA, PERSEUS,nbsp;Wagenaar , den Arm van ORION, de Voetennbsp;Tweelingen ; den grooten Hond , het SCHIPnbsp;^ I de Voeten van ’t Menfchpaard , het Krnir,nbsp;^üiderdrichoek : van daar keert zy zig wsder naarnbsp;¦^Oorden

‘''Pioen , den Boog van den Schutter , en , zig ia Takken vetdeelcnde , looptze den Arend: denbsp;de Zwaan , den Slangbcrweerder , en 'l hoofdnbsp;CEphEuS door , tot datze weder te rug komt bynbsp;®'oel van CASSIOPEA.

D J

De vaste Starren,

XVIII. ten ondertusfchen denken, dat hy ^ onbewoogen blyft. De Beweegingen, di0nbsp;DEEL. v7y daar aan raeenen gewaar te worden?nbsp;De Star zyn enkel Schynvercooningen, die uit denbsp;dagelykfche Omwenteling van onzen Aardfnbsp;kloot om haar As, en haaren jaarlykfchennbsp;Loop rondom de Zon ontdaan; gelyk wynbsp;daar van in ’t vervolg, inzonderheid in denbsp;tweede Afdeeling, nader fpreeken zullen.

Iemand

Wat de oirzaak ly van het helder blank Licht va* den Melkweg , en der Kevelagtige van dcnzelfdt*nbsp;Aart , is nog niet benift. Voor een groot gedeelt*nbsp;moet die Helderheid en Blankheid ongeiwyff*''^nbsp;toegefchreeven worden aan ’c Licht van ontelbaar*nbsp;Jc'eine Starretjes , die men 'er by Millioencn zie' gt;nbsp;en waarmee die Weg als bezaaid is ; maar met de beft*nbsp;Vctrekykeis ontdekt men ’er egter nog op vertenbsp;niet genoeg , onr. met grond te kunnen zeggen ,nbsp;zy ’et alleen de oirzaak van zyn. De Heet DE MAI'nbsp;RAN , is van gedagten , dat dit blank Licht ook v**^nbsp;jrl zou kunnen veroirzaakt worden door de Dampkri*'nbsp;gen van veele digt by elkander llaandc Starren , v**nbsp;welke men alleen maar zQiiamige zier : even gelyknbsp;pierenriems Lkht , het welke nier kwalyk naar dat v**nbsp;den Melkweg , en dc Nevclagtige gclykt. doornbsp;pampkting der Zon verpirzaakt wordt

De vaste Starren. 5J

bemand,die in ’c niiddea vaii een Gragt in een XVIII. Schuitje zit, zou zig dus ook verbeeldennbsp;kunnen,dat de Wal,met alles wat ’er opfl:aac,D e e l.nbsp;^sgtsorr:hem heen draaide, terwylhyzelfnbsp;^inks ronddraaide met zyn Schuitje- Hetnbsp;^agelyks omdraaien van den Starrenhemelnbsp;l’ondom ons heen, heeft net zo wezenlyksnbsp;2ig als dat van den wal. 't IsonsSchui-dat draait: ’t is de plaats, daar wy onsnbsp;den Aardbodem bevinden, die ons metnbsp;^enzelven, al ronddraaiende, vandetWes*nbsp;ten omvoert naar het Ooften, en ons beurtelings , ’t een voor, ’t andere na, alles doetnbsp;ëewaar worden, wat ’er aan ’t Gewelf desnbsp;femels zigtfaaar is.

De Zon is een blootrond Lighaam vanDaZon

®en verbaazende grootte, welks natuur wy ^t;bynt

'ot nog toe nog met geen genoegzaame naau-Vuur. keurigheid nog zekerheid kennen. Zy is denbsp;^oornaameen HoofJoirfprong van de warmte j die onze Waereld bezielt en koeftert, ennbsp;het Licht, dat haar befchynt. Hiernbsp;oordeelen wy, dat zy mogelyk uit eennbsp;^uiir, uit een verzameling bellaar van Brand-D 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftof-

De Zon.

XVIII. ftoffeOjdie gebrand hebben van de Schepping af; maar een Vuur, dat waarfchynlyk brantnbsp;DE ELI zonder te verminderen en zig te v^rteeren,nbsp;of zonder duifter worden en verdooven;de-wyl defll'lfs kragc en Helderheid altoos dezelfde blyven en onveranderlyk: geheel anders dan de aart is van andere Vuuren, dienbsp;niet dan door vbedzel van nieuwe Brand-ftoifen in Hand en aan te houden zyn , ennbsp;wier Helderheid byna altyd bezwalkt wordtnbsp;door uitgebrande Kool, en de zwarte Rookdampen, die ze uitwerpen,

De Werking van dit Hemellicht, het Luillerrykfte, Heilzaamfte, enNoodzaake-lykfce van allen,daar wy den invloed van gevoelen, fcrekt zig rondom het zelve naar alle kanten uit tot op een onmeeebaaren Af-ftand, zoo dat men hetzelve moet aanmer-ken alshet M iddelpunt van een naar allenbsp;zyden uitgehreide Klootronde werking»nbsp;welke de wyderende Straalen maak en, dienbsp;uit alle de ftippen van de oppervlakte dernbsp;Zon voortfehieten. ’t Zy derhalven de Zonnbsp;verlichte, ’t zyze verwarrae ; haar werking

ea

De Zon.

CO kragt zal zoo veel fcerker zyn en groover, naartnaate dat ze nader by deLighaa-Oien is daar zy die op oelFent; en v^el vok £ensdeezeevenredigheid, dat dezelve, opnbsp;''erfchillende Afftanden, tot roalk.inderennbsp;^^aan in de omgekeerde Reden van de Vierkanten dier Afftanden •, gelykwy voor neen,nbsp;'Oen wy van de Gezigtkunde fpraken, geloond hebben.

Dit Hemellicht, in’t Middelpunt van ons ^aereldgeftel geplaatft is Klnotrond vannbsp;^guur. Bat het zig aan ons oog vertoon:

een Platte Cirkelronde Schyf, ontftaat '^^^r uit, dat ’er op een zoo ongemeen verrennbsp;^fftand niets is, ’t welk ons kan doen ge-quot;'aar worden, darde gedeelten van hetmidrnbsp;naar ons toe, verder uit fteekea dannbsp;^'0 van den Rand : en dat derhalven denbsp;ktemmeJUynen ofhalve Cirkels,diedeszelfsnbsp;Voorfte verhevenrondheid vormen, zig opnbsp;*^cn bodem van ons Oog als RegteLynente*nbsp;kenen. Men zie ten dien einde wat we reedsnbsp;quot;oorheen van zulke Schynvertooningen gelegd hebben, in het voorgaande Vyfde Deel.

Dj nbsp;nbsp;nbsp;Op

De Zon.

XVIII. Op dezelfde wys moet tnen ook begrypen E S. (jat de zaak gelegen is met de Volle Maan,nbsp;BEEL. en met de andere Dwaalftarren, alsmendienbsp;ziet door een Tekskoop.

Het Lighaam van de Zon is van een verbazende Grootte. Haar Middellyn, volgens de nieuwfte en naauwkeurigfte Waarnee*nbsp;mingen, naar die van de Aarde, welke mennbsp;in ’t ruuwe op Drieduizend Mylen rekent,nbsp;meer dan Negentigmaal te boven. Dewylnbsp;de vafte Inhoud der Klootronde Lighaamennbsp;tot elkanderen (laat als de Taarlingen vannbsp;hun Middellyn, zoo volgt hieruit, dat denbsp;Lighaamelyke Inhoud van de Zon omtrentnbsp;729000 maalgrooter is, dan die van onzennbsp;Aardkloot.

De Schynbaare grootte van de Zonnefchyf blyft niet altoos beftendig dezelfdCi Mennbsp;ziecze veranderen , en kleiner of grooternbsp;van omtrek worden, even als die der Maan,nbsp;naar maate dat deeze Hemellichten zig nanbsp;hun Opgang hoger boven den Gezigteindernbsp;verheffen, of denzelven w eer naderen om onder te gaan. De reden van deeze Ver-

fchyn*

De Zon.

fchynzels hebben wy elders gemeld. Maar XVIII.

zelfde fchynbaare Grootte verandert daarenboven ook nog om een andere oir-de el,nbsp;23ak; dat ,naamely k ,die Hemellichten zom-^yds nader hy de Aarde zyn, zomrydsver- quot;nbsp;der van dezelve verwyderd; ’t welk aanleiding geeft dat de Gezigthoeken, waaronder wy dezelve zien, op den eenen f yd groo-zyn, op den anderen kleiner. Dognbsp;dit zal ik bier na omftandiger en naaukeuri-ger verklaaren, als ik van de Beweegingeanbsp;''an de Aarde Ipreek.

Hoewel ’er niets aan den Hemel te vinden is, datinLuifterrykheid by den Glans ^ der Zon in vergelyking komt, is dezelvenbsp;'^gter zoo volkomen Zuiver niet, of mennbsp;'''ordt van tyd tot tyd eenige duifcere plaat-ien en Vlekken op dat Hemellicht gewaar.nbsp;^ALilei, (anderen zeggen, Vadernbsp;^cheise , een Jefuit) deed nu omtrentnbsp;honderd en Vyftigjaaren geleden eerftdee-ontdekking: en wel haaft ftelden de Natuurkundigen hun verbeeldingskragt te werknbsp;om naar de oirzaakvandeezeVerfchynfelen

te

De Zon.

;vxm. te raaden. Dog alles, wat ’er uit geboren Af' ’ waren enkele Giffingen, ternaauwernbsp;deel. nood waanchyniyk , en daar ik onooodignbsp;Zynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blyven ftilftaan.

om haar De Scarrekundigen deedcn ’er beter hun voordeel mede. Zy merkten op, dat die Vlakken, zoo lang als ze duuren (wantzy bly-?nbsp;ven niet altyd in wezen en vergaan wel eens)nbsp;van den Ooftelyken rand der Zon voordooinbsp;pen naar den Wellelyken, dat ze dan verinbsp;dwynen, en na verloop van een zekerennbsp;tyd wederom voor den dag komen, om den-zelfden weg op nieuws langs te wandelen.nbsp;Dit deed hen in’teetft vermoeden, dat hetnbsp;raogelyk wel deeze of geene duiftere Liginbsp;haamen zouden kunnen zyn, een zoortvannbsp;Dwaalftarren, die, even als de andere en be-kende Dwaalftarren, haargn loop haddennbsp;rondom de Zon, en zeer naa aan deszelfsnbsp;Lighaam langs gingen, Maar deeze vermoedens merkte meer eerlang dat ongeinbsp;grond waaren, om dat men waarnam, voorinbsp;eeifl, dat elke Vlek, als ze nader by dennbsp;rand van de Zonnefchyf komt, zig akyd

fmai-

De Zon.

fnialler vertoont, dan wanneer men xe meer xvillt Jïaar ’t midden van de Schyf geplaaft ziet. ^ ^ S.,nbsp;tweeden, omdat detyd, welkenzy^pEEUnbsp;Oa haar verdwynen , onzigtbaar blyft, om-*fenc net even laag duurt, als detyd, diennbsp;^9 zig zien laat. Hier uit bcfloot men, ennbsp;•het reden, dat de Vlekken van de ZonPlatnbsp;*Vn, en geen klootronde Lighaam, en datnbsp;op de Oppervlakte zelve van dat He-•hellicht moeten liggen en *er aan valt zyn.nbsp;^antzohet Ronde Bollen waren, die Losnbsp;Vry, met hetLigbaam van de Zon geennbsp;Semeenrchap hadden, gelyk MERCiiRius ,Tlaat.l\linbsp;voorbeeld, of Venus, zou men ze uitnbsp;Aarde,in Tgeplaatft, akydondereenennbsp;delfden Gezigthoek moeten zien. ’c zynbsp;Vlak voor het Middelpunt van de Zonnbsp;S (tonden, ’c zy zc verder ter zyden, en naarnbsp;Rand wecken; en het gedeelte AB vannbsp;^un Omioopscyd, terwylmen ze voor denbsp;Zon zag voorbygaan, zou merkelyk korter moeten zyn, dan het ander gedeeltenbsp;^CA, dat men zc uit het Gezigt verloor.

Git deeze Redeneeringen en Waarneemin*

gen

De Zon.

XVIII. gen begreep men, dit da Zon, diementofc

^ nog toe gemeend had dat ftil en onbewoo-I» A F. ”

öfiEL. gsquot; niiddelpunc van ons WaereldgC'» ftelzig bevondc, indeatydvan vyfentwin*nbsp;tig Dagen en een halven om haar eigen Asnbsp;draaide (*),

Dee-

(*) Op zommige Tyden van ’t Jaar wordt men aan den helderen Hemel voor het Opgaan , ennbsp;na het Ondergaan van de Zon een Tpits toeloo-pende ftreek van Slankagtlg Licht , den Melkwegnbsp;dikwlls niet ongelyk. gewaar, die , met haar voetnbsp;fchuins op den Gezigteiiider ftaande , zig volgensnbsp;het beloop van den Dierenriem uitftrekt , daar zynbsp;met haar As en (jjitfe Punt altoos binnen blyft-Als de Lugt een weinig met Dampen belaadennbsp;is gt; vertoont ze zlg zoratyds Geknot , zomtydsnbsp;Gekromd gt; maar doorgaans is zy een Puntzull gelyk 5nbsp;wier Toppunt door twee Regie Lynen gt; die eennbsp;Hoek van zS gt; zomtyds van lo Graaden maakentnbsp;gevoraad wordt, Van de Zon af llrekt zig dienbsp;Zuil nu eens 4S » dan wel loo Graaden , lang*nbsp;die Dierenriem in de Hoogte uit , en kan by dennbsp;Gezlgteinder van 8 tot lö Graaden in de Breedtenbsp;haaien. In deeze Lugtftreeken maakt zyn As eennbsp;fchuinfen Hoek met den Gezlgteinder i maarnbsp;*tr tufll-hen d« Keerkringen Loodregt op. Naaft

by

De Dwaalstarren. 6^

Deeze onmeetbaareUitgeftrekcheid, daar XVIIL Zon het Middelpunt van beflaat, en die^^nbsp;^oodom de Zon zig uicbreidt, tot aan den He'o e e l.nbsp;•Hel dervafte Starren, is vervuld met eeneDwaal-^Ipieftof, diezeerFyn, en van dien aart is,nbsp;öatzyde werking der Lichtende Ligbaamen fierenbsp;Vüortzet en overbrengt, gelyk wy voorheennbsp;ëezegd hebben, toenwy, in ’t begin van de

Vyf-

de Zon is zyn Licht heldcrft. Als hy zig boYen den Gezigteinder begint te veitoo-gt; ziet men een flaauwe glinfttrlng Tan blanknbsp;Hichi j (Jm nsauweiyks zlgtbaar en van den aanbree.

•'^nden Dageraad niet wel te onderfchtiJen is. Het '''rmt zig eerlang tot een zoor: van Punt , klimtnbsp;^''^nskens hooger , wordt tigtbaarer . grooter ennbsp;^'tiderer , naar maate dat de Zon den Gezigtein-nader komt , tot dat het , zyn grooiften Glansnbsp;**’ Helderheid bekuomcn hebbende , weer begintnbsp;'e neemen gt; allcnskens veifiaauw.t gt; en voor hetnbsp;H'tker Licht van den doorbreekenden Dageraadnbsp;Opkomende Zon verdwynt. Dit Licht gt; ^oor-^^^ns het Blerenriems Licht genoemd , is ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z.9Ó,iacih

anaers clan de Dampkring der Zon i en m js J3 j ;}Qoa CASSINI , eeift ontdektLA-NDEnbsp;oii hefchceeven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^firon.

P. 220.

Ö4 De Dwaalstarren.

Vyfciende Les, van de Voortftraaling Vad het Licht fplaken. In deezeHemelftof dry*nbsp;ven, op dat ikmyzoo uitdrukke, dog opnbsp;verfchillende Afftanden vandeZon, die an*nbsp;dere Heraellichten , welke men PlaneeteHnbsp;of Dwaalftarren noemt, en dieniet Zigt*nbsp;baar zyn, dan door het Licht, dat zy vannbsp;de Zon ontvangen, en weder naar ons af*nbsp;kaatzen. Dewyl deezeLighaamen, omdatnbsp;zy Klootrond van gedaante zyn, het Lichtnbsp;van de Zon flegts op de Helft van hun op*nbsp;pervlakte teffens vangen kunnen, verliezennbsp;wy ze uit ons gezigt, telkens , als dat ver*nbsp;lichte Halfrond of geheel of ten deelé nietnbsp;naar ons gekeerd Haat.

Men verdeeldtde Dwaalftarren , dieons bekend zyn, in Twee onderfcheiden Rangen. Die van den Eerften Rang noenitnbsp;men Hoofddwaalflarren. Zy zyn Zes innbsp;getal : naamelyk , Mercurius^ Venus^ denbsp;Aardkloot, Mars, Jupiter, en Saiurnus-

Die van den Tweeden Rang worden Miti, dere D’waalftarren , Maanen, Wagters, ooknbsp;wel Omiopers genoemd. Men telt ’er Tien

Eene»

De Dwaalstarren.

naamelyk, die tot de Aarde behoort, XVIII. ^'^'^yzonderlyk den naam draagt vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j_

óiejapiter verz'A]en‘, en vyf,diezigDEEL. ^ORdota Saturnus onthouden. Deeze öegennbsp;onderfcheidt men niet dan naar denbsp;°fde, waar in ze geplaatft zyn; diezighcfnbsp;de Hoofddwaalftar bevindt,noenicnbsp;den Eerfttn Wagter ; van de anderenbsp;^^Stnien éc2\veede, de Derde ^ de Vierde^

^yfde Wagter, naar maate dat zy, vol-Setis de fciiikking hunner Afftanden, of na-by of verder van hun Hoofddwaalftar ftaan.

^eiturnus, behalven de vyf Wagters diei^*'’g

]s , nbsp;nbsp;nbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hütUfflUSé

'y heeft, is ook nog daarenboven omringd een zoorc van Ring, welk de meeftenbsp;^tarrekundigen van gedagten zyn, dat uitnbsp;Verzameling beftaac van vafce StofFe,nbsp;duifter ondoorfchynend , en van dennbsp;^slfdcn aart is, als de StofFe der Dwaalftar-

In Figuur Ö by GH ziet men Satur-pi^at m. met zyn Ring afgebeeld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ö-

AIlc de Dwaalftarren, zoo die van den^J°°“® ^f^rlten als van den Tweeden Rang, ver-Dwaal.nbsp;VI. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcbil.Harren.

De Dwtaalst arreiï.

XVIII. fchillen in lighaamelyke grootte van inal-kanderen. Mercurius is de kleinfte van de Hoofdwaalftarren. Zyn lighaamelyke In*nbsp;houd ftaac tot die van de Aarde omtrent alsnbsp;lt;54 tot iGOOi en Jupiter^ die de grootftenbsp;van allen is y rekent men dat 2000 maalnbsp;meer Inhouds bevat dan de Aardkloot (*).

. Ik heb te vooren gezegd , dat de Dwaal-

cn Jjcijc* nbsp;nbsp;nbsp;—

den fcarren op verfchillende Afftanden van de flarre^n' geplaatft waren. Die het naaft by denbsp;Zon is, is Mercurius. De anderen ftaannbsp;'er trapswyze hoe langer hoe verder vannbsp;verwyderd, volgens deeze orde; Venus\iCnbsp;Aardkloot met de Maan; Mars; Jupiter met

zyo

(?) Als men van 5e lighaamelyke ö rootte tafl een Hemellicht fpreekt ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bedoelt men daar doof

deszelfs Vaften Inhoud , nbsp;nbsp;nbsp;die gclyk is aan deti

Taarling van zyn Mlddellyn : fpreekt men van dd Grootte van zyn Schyf , en zo als het zlg vertoon*nbsp;aan ons Oog gt; men rekent dezelve doorgaans naafnbsp;de Middellyn# Volgens deez^n Regel zonnbsp;in ’c geval , daar wy hier van fpreeken j mocteï'nbsp;zeggen dat de Middellynen van Jupiter , van de Aafd*nbsp;€n van Mercurius , tot raalkanderen ilaaa alf 137 jnbsp;lt;n 4. Noll.

De Dwaalstarren. 67

^ya Wagters ; Saturnus met de zyne, en xviil.

zyn Ring. D.c heeft aanieiJiiig gege- ES. ''en tot de Verdeeling, waar door men zej^fi^L.nbsp;^'^et opzigt toe onze Aarde, ooderfcheidc innbsp;^oven en Beneden Dwaaljiaaren. Den eer- Sepe-,nbsp;van deeze naamen geeft men aan Sa. ^ieurs In-^ürnus, Japiter en Mars; den tweeden aan''

^enus en Mercurius.

Het is waarfchynlyk, dat alle deeze He-Haar Af-’^elbollen zulke plaatzen in de wyd U'tge

^ nbsp;nbsp;nbsp;cvcnTv'

'^fekte Hemelruimte genomen hebben, als dig aan de kragten, die ieder van hun naar maa-van zyn byzonderen Lighaams-inhoudnbsp;bezielden, overeen kwamen, 't Is v?aar jnbsp;zommigen van hun eene uitzonderingnbsp;°P deezen Régel fchynen temaaken, ( wantnbsp;Jupiter is grooter van Lighaani dah Sd-^^rnus, en ilfarr is kleiner dan de Aarde j)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

tsen zou kunnen zeggen j dat de een *^gt;teenmin, de ander uit eentneer digieennbsp;één gedrongen StolFe zynde zamenge-*^eld, de Inhoud van allen juift niet altydnbsp;®''enreedig is aan den Omtrek.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Krlngs

Maar de lighaamelyke Inhoud alleen zoü wyze bë-Ea nbsp;nbsp;nbsp;hen^’^^ëinSi

De Dwaalstarren.

XVIII. hen in die orde niet hebben kunnen plaat-L ^S. 2en, en elk zyn rang doen behouden. De deel. medewerking komt’er by, vandekringswy-ze beweeging, door welke de zes Hoofd-dwaalftarren rondom de Zon gedreevennbsp;worden, en de tien anderen rondom hunnbsp;Hoofddvvaalftarren.

Omloop- nbsp;nbsp;nbsp;Dvvaalftar, derhalven , van den

tyden. eerflen Rang , draait , in eén zekeren kr°ing-^ tyd, die akyd de zelfde is, rondom hetnbsp;Hemellicht, dat in het Middelpunt Raat:nbsp;en indien zy zelve eene of meer Maa*nbsp;nen en Wagters heeft, maaken die dezelfde Beweeging om haar heen, in zekere bepaalde Tyden , die naar de verfchillendenbsp;maate van hun Afftand verfchillende en aannbsp;denzelven evenredig zyn. Dit noemt mennbsp;Revolu- Omloop Ga Omlooptyden. Demet zyn beidenbsp;rio« Pm-einden weer in een loopende kromme Lyn,nbsp;tëque.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zozeeenfpoor vanhun Wegagter-

lieten» aan den Hemel door gemaakt zoU worden, en welke de Starrekundigen gewoon zyn te begrypen en ’er van te fpree-ken, als of ze ’er met ’er daad was ; dis

krom*

De Dwaalstarren.

kromme Lyn, zeg ik, geeft men dennaam XVlll. Loopkring.

Volgens deeze Denkbeelden, nu, tnoetDEEL. ®en begrypen, dat een Aanfchouwer, mOrbite.

Middelpunt van ons Waereldgelle! ge-Plaatft, ieder van de Hoofddwaalftarren met der byna gelykvormige en eenpaarigenbsp;^eeging zal zien voortloopen van de reg- ftarrennbsp;naar de flinkerhand, enzig beurtelingsnbsp;elkanderen vlak voor elk van die twaalfzicn.nbsp;^eftarntenvertoonen, die, gelykwevoor-^2en gezegd hebben, den Dierenriem uit-*P3aken. Want, vooreerft, deDwaalftar-volgen alle in haar Omloop de orde vannbsp;^ie Hemeltekenen, en loopen ze door vannbsp;het Wellen naar het Oolten; en ten twee-als men haar Loopkringen, gelykmennbsp;gewoon is, aanmerktalsde Randen of Om-'¦''ckken van zoo veele Vlakken., die door^’lsn^nbsp;hetMjj(3elpunt vandeZonheengaan, zietnbsp;dat die Omtrekken, of, ’t geen ’tnbsp;^sifde;is, de Loopkringen der Dwaalftar*

’’^0, 2ig nooit verder dan agt Graaden van Zonneweg verwyderen, ’t zy ze boven Ecliptinbsp;E 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den-ï“*-

Dtt Dwaalstarren.

XVin. denzelven ryzen, ’t zy ze beneden denzel-

^ ven daalen.

I* A F-

deel. Maar de minderen Dwaalftarren zullen En der dien Aanfchouwer een zoo regelmaatig ge-Dwaal*^ zigc nist uitleveren. Dewyl zyn Oog nietnbsp;(larren. hoog genoeg boven de Vlakken van derzel*nbsp;ver Loopkringen verheven is, en, om zoonbsp;te fpreken, die Vlakken maar op hun kantnbsp;ziet, zal hy de Wagcers en Maanen als innbsp;een regte Lyn fteeds zien voortloopen, nnnbsp;van het Oollen naar het Weden en voor denbsp;Hoofddwaaldar , daar ze toe behooren jnbsp;voorby; dan weder van het Weden naarnbsp;het Ooden, en ageer hun Hcofddvvaaldarnbsp;om (*).

Omloop- AlledeezeOmloopen, zoo van de Hoofd* tydenderals mindere Dwaaldarren , gefchieden bin*nbsp;dwaal- zekere bepaalde Tyden , dog die zeernbsp;darren, veel onderling van elkanderen verlchillcn.

Mer-

(¦*) zie de redenen van Seeze SchynvertooningO' ptnftandlger voorgêfteld en met vnfeheiden Vuor*nbsp;ieelden opgehcldeid in het Vyfde Deel. i. Stuk gt;nbsp;bladz. itSi Nollet.

De Dwaalstarren,

Mercuriui hcefc omtrent drie Maanden tot XVIII. ^yfi Omloop noodig4 Venus befteedc ’er wat^•nbsp;®ser dan zes Maanden-aan. De tyd, waarDEei,.

If’ de Aarde haaren Loop volbrengt, noemen wy een Jaar. Mars is over den zy-^^0 twecjaaren bezig. Jupiter verfpilt ’er jaarcn aan, en Saturnus dertig(¹).

Van de tien mindere Dwaalftarren is de Ontdek-^laan alleen ten allen tydebekend geweeft.^”!,¹^¹ Ontdekking der andere negen zyn wyters.nbsp;aan de hedendaagfche Starrekande, en aannbsp;uitvindender Verrekykersverfchuldigd.nbsp;Galileos alleen, de eerile van allen metnbsp;nieuwiings vervaardigde Werktuigennbsp;2yn voordeel doende , heeft ons de viernbsp;V^’agters van Jupiter, leeren kennen. Dienbsp;''an Saturnus , merkelyk raoeielyker omnbsp;’'¦aar te neemen, zyn in vervolg van tyd

al-

1

tk druk dit alles flegts in tiende Getallen uit ,

Otn de Gebrokens te Tcrmyden , daar 't by veda ^ceaers juilt zoo naauwkeurig niet op aankomt . ennbsp;d'e ze tog ook bezwaarlyk zouden kunnen onthoudei.

De Dwaalstarren.

allenskens endoor verfchiiknde Starrckun-digen oncdekc.

De Omloop van de Maan rondom onzen Aardbol gefchiedc in 27 Dagen en orr.rrer.cnbsp;een derden. Die noemt men een Maan-maand. Deeze bev.’eeging, te gelyk metnbsp;,die van de Aarde, die ondereuflehen vafl innbsp;haaren Loop vooregaat, geeft cocverfchei-den zeer merkwaardige Verfchynzeis aanlei'nbsp;ding, daar ik in ’t vervolg nader van fpree-ken zal. Ik zal hier flegts in ’t algemeennbsp;aanmerken, dat alle Maanen cf Wagtersnbsp;ODophoudelyk, mee opzigt tot de anderenbsp;Dwaailtarren , van Scbyngefialten (*) ver-wiffclen, dewyl zy dezelve hun verlichtenbsp;Halfronden met geduurige verandenng, nunbsp;regtdreeks, dan fchuins, en meer cn minder

(*) Schyhgeftalte» {Phafes) roemt men de verfchil-iende Gediianren of Vormen , waar onder men een Dwaalftar ziet 5 raar maate dat zy ons een groo*nbsp;ter of een kleiner gedceke van haar verlicht Halfrond vertoont. De iV^iJfende of Gehoornde Miian,

(ie en Lantjie Kwartier j Volle Maan j zyn zulkw Schyngeltaiten* Noilet*

De Dwaalstarren, 73

fchuins toekeeren; daar men ze, in te- XVIH,

Sendeel, indien men ze uir die plaats zag, ^

het Middelpunt van de Zon is, alcydcEEt.

geheel verlicht, of, gelyk men ’t noemt,

zou zien. Ligcelyk zal men dit begry-

kunnen, als men flegts het Oog flaat

®P alle de wicgeverfde gedeelten van de

^onde Bolletjes, die op ons Konftuig die

^3anen en Wagters verbeelden,

Ds Wagters, en inzonderheid die van Verdut-'

^^piter , zyn van zeer grooten dtenfc

’ j nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gen van

'^eefc om de Aardryks befchryving te vol jupiters ®*33ken. Want dewyl die kleine Hemelnbsp;^’chten hunnen Omloop volbrengen in eennbsp;^^'er korten tyd, (deeerfteWagter van^a-P'fer is ’er niet langer dan tweeënveertignbsp;^'Jfen en omtrent eea half over bezig,) on-'^^•'gaan zy, terwyl ze agter hunne Hoofd-'^'quot;'aalftarren omloopen , zeer dikwils Ver-'^'lifteringen, die zeer fchielyk en als oo-S^hblikkelyk een begin neemen en een ein-

Dsezc Ingangen en Uitgange», nbsp;nbsp;nbsp;Immerfi-

ze noemt, flrekken als tot Scintcke '’en, die aan den Hemel gcgeeven wordennbsp;£ 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voor

De Dvstaalstarren,

XVIII. voor de Waameemers, die in verfchillende Af’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den Aardbodem geplaaft, de-

d’eel. zelve allen zien op een en ’c zelfde oogen-blik. Den onderlingenafftandderPlaaczeo van malkanderen in langte, ’t zy Ooit, ’cnbsp;zy Weilwaarts, kent men uit het Verfcniinbsp;der üuren, op welke de Waameemers, ieder op de Plaacs, daar hy zig bevond, datnbsp;Verfchynzel opmerkten.

Tot het Ooderftel eens, by voorbeeld , dat de bepaalenCiricel ABC de Evennagtlyn der Aardenbsp;Langte verbeelde, en dat twee Waameemers, denbsp;op Aardeeen in A, en de ander in B geplaatft, dehnbsp;gebruikt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gade flaan op het oogenblik, dat

HL^ hy zigagterzyn Hoofddwaalftar^, oij’i’ Fig. 8. pi ter, begint te verbergen. Indien het dan

EyxaXeur '^'^'^^ elf Uuren is op het Slinger - Uurwerk van den eerflen in A, en twee üuren opnbsp;dat van den anderen in B, zal het Verfchdnbsp;van Tyd tulTchen hen beiden drie Uurehnbsp;zyn. Dewyl nu de Zon in haar fchynbaa-ren dagelykfchen Omloop de 36 oGraade^nbsp;Lengte, waar in de ganfche Evennagtsly''nbsp;der Aarde verdeeld wordt, in den tyd va*’

viet'

De Dwaalstarren.

Vierentwintig Uuren afloopt, ftemmen de XVlii.

l^rie Uuren, die hier het Tydverfchil nbsp;nbsp;nbsp;^

haakten, met 45 van die Graaden overeen; de el.

'indoen derhalvenzien, dat die twee Plaat-

^^0, daar dcWaarneemingen gefchiedden,

Graaden in Lengte , Oofl: en Weft-

'i''aarts, van elkaoderen gelegen zyn.

De verfchillende Afftanden der

^Waalftarren van de Zon, en dieder Wag-jen jgj

fSfs van hunne Hoofddwaalflarren, zyn niet Dwaal-igt; .. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ftarren.

^¦•venredig naar de orde gefchikc, waar in ze

^'kander volgen, nog neemen telkens op

eenpaarige wys, hoe langs hoe meer toe

in Grootte; maar zyn volgens eer, Ongely»

ken Regel verdeeld. Japïter, by voorbeeld,

‘iie, van den Zon af te rekenen, de Vyfde

^vvaalfcar in rang is, ftaat ’er niet alleen

^yfmaal verder van af dan Mercuries, maar

*elfs merkelyk veel verder; gelyk ook uit

^'^^uiir 6 gezien kan worden: en dit zelfde

Kr

ook in zyneWagters plaats, zoo wel m.

® '5 in die Van Saturnus, Ieder van die Af--^*^* i^iinden, daarenboven, blyfc ook al den Tyd

dat

:i6 -De Dwaa'lstArren.

XVIII. dac een Dwaalftar haar Om’oop volbrengt les. niéc beftendig altoos dezelfde. Zomrydsnbsp;deel. wykt 2y van het Hemellicht, rondom hetnbsp;welkezy zig beweegt, wat verder af; daOnbsp;komt zy ’er weer wat nader by: dog dk zalnbsp;ik in ’t vervolg gelegenheid hebben , omnbsp;naauwkeuriger te verklaaren. Maar tuflehennbsp;die twee Uiterften ,den grootften, naame-lyk, en den kleinften Afftand, is ’er een Middelmaat , waar aan men den naam geeft vannbsp;Middelaffiand: en van deezen is het alkennbsp;dat ik hier fpreeke.

Kepler heeft in dit ftuk een Ontdekking van gedaan , dievan het uiterfce gèwigc is. HYnbsp;Kepler., bevonden dat de Taarlingen van dknbsp;Afftanden tot elkanderen ftaan, als de Viefnbsp;kanten van de Omlooptyden. Zoo dra mennbsp;derhalven weet, hoe veel tyds twee Dwaal-fcarren befteeden om haar kring rond teloo-pen) weet men, volgens deezen Regel, ook»nbsp;op welken Afftand van de Zon ieder vannbsp;haar geplaatft zy. Deeze zelfde Regel,dknbsp;in ’t eerft alleen maar voor de Hoofddwaal-

ftaA'

De Dwaalstarren.- 77

3rren gevonden was, heeft men zcdert , Xvni.

even goed gevolg , op die van den '^eeden Rang toegepaft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deel.

^21] D waaiftar beweegt zig overal in alle Tweede gedeelten van zyn Loopkring niet be-

ften-- nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

'-ncigj altyd met dezelfde en ecnpaarige Keplek.

I’elheici. Hoe ze zig nader by het Hemel-

^ht bevindt, rondom het welkezy draait,

^ Ze ralfer voortgaac: en in tegendeel be-

men dat zy in haaren Loop vertraagt,

maate dat zy ’er verder van afwykc.

in weerwil van alle deeze Onesnpaa-

l^'gheden, heeft ’er egter altyd een vafte ea

^ftendige Evenredigheid plaats tuflehen de

yden, die zy aan het dcorloopen van de

''^'¦fchillende Boogen van haaren Loopkring

^fteedt, en tuffehen de Drihoekige Per-

Welke aan den eenen kant door die

^°ogen, en aan de andere zydendoor twee

Lynen, van de beide Uiteinden van

Boogen tot aan het Hemellicht, dat in

Middelpunt fcaat, getrokken, omringd

beflooten worden. Ik wil zeggen, op

nien, met behulp eencr figuur, myn

mee-

^8 Dè DwaalstArH en.

XVIII. meening klaarer begrypej dat deTydenj Anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dwaalfcat befteeJt met de twee BoO*

DEEL. gc” nbsp;nbsp;nbsp;by voorbeeld, den eencn

PI. IV. na den anderen af te loopen ^ tot elkande-Pi£' 9gt; j-en ftaan, als de Inhouden of Perken van de twee uit kromme en regte Lynen zamen ‘nbsp;geftelde Driehoeken BSD en DSE. -is een Tweede Starrekonfcenaars Regel, dieonbsp;men even als den voorgaanden aan Keplernbsp;verfchuldigdis; en daar men in de Hemel-loopkunde zeer veel gebruik van gemaaktnbsp;heeft.

Zy wen- Behalven den Omloop dien ieder Dwaal-telen omftar, zoo van den Eerilen als van den Tweebaar As. jjgjj Rang» volbrengt rondon het Hemellicht, dat in haar Middelpunt ftaat, heeft men gegronde reden om te denken, dat zynbsp;allen nog daarenboven een andere zoortnbsp;van Beweeging hebben, die haar doet wentelen en draaien om haar eigen Affen. Dcc-ze geeft haar gelegenheid, otn, even gc'nbsp;lyk de Aarde, beurtelings, alle de GedeelccOnbsp;van haar Oppervlakten na elkander aan denbsp;Werkbg der Zon bloot te ftellen. De

fteP

De Dwaalstarren. 79

Van haar hebben Vlekken, daar men XVIIL goed gebruik van heeft weeten te maakeo,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Dtti die Beweeging van Omwenteling waar d ex l. neetnen j en te bepaalen, hoe lang ze, innbsp;, duuren. Dus heeft men ontdekt,datnbsp;plyk onze Dag, of Etmaal, 24Uurenlangnbsp;die van F'enus van 23 zulke Uuren is,

Van Mars van 24 en Twee Derden,die Jupiier flegcs van lo , op eenige wei-Minuuten na, Mercurius, dewyl bynbsp;200 zeer naby de Zon bevont, is zoonbsp;^erk verlicht, en Saturnus, om dat hy ’ernbsp;een zoo verren Afftand van Verwyderdnbsp;ontvangt’er zoo flaauwe Licht van, datnbsp;Vlekken, in dien ze ’er anders vannbsp;''öorzien zyn, het Oog der Waarneemerennbsp;'^^tflippen, of ten njinllenzig niet kenbaarnbsp;ê^noeg laaten zien, om ons op die Proefnbsp;''30 de waarheid hunner Omwenteling tenbsp;'^''ertuigen. Uit den algemeenen Regel ennbsp;''^‘¦ge^yking der andere Dwaalllarren befluicnbsp;dat ze ook , zoo wel als die, met

‘^eeze zoorc van Beweeging zullen bezield

«ytj.

De

De Dwaalstarren.

De Omwenteling, waar mêe onzeMaan om haaiquot; As draait, gaat ongemeen lang'nbsp;zaam en traag, iiidicn men ze met die dernbsp;andere Dwaalflarren, daar wy ftraks vannbsp;fpraken , vergelykc. Zy is ’er geheelenbsp;dagen en omtrent een derde over bezig:nbsp;en dewyl zejuifl ook even zoo veel cydsnbsp;befteedt, om rondom de Aarde te loopen»nbsp;geeft dec'zeovereenkoraft aanleiding, dat zynbsp;altyd met een en het zelfde ged’eelte vannbsp;haar Oppervlakte naar ons toegekeerd ftaat;nbsp;gelyk ik hier na omftandigerzal doen zien*nbsp;Alleen bemerkt men door middel van haarnbsp;Vlekken, dat ze cenigzins een zoort vannbsp;Waggeling heen en weder maakt, aan welke de Starrekundigen den naam gegeevennbsp;hebben van Slingering.

Dewyl iederDwaalftar haar eigenen by-zonderen loop heeft en de cene merkelyk meer tyd dan de andere noodig heeft omnbsp;haarganfehen Omloop af te doen, begryptnbsp;men ligtelyk, dat alle deeze Hemellichtennbsp;onophoudelyk onderling hunnenbetrekkelV'nbsp;ken Stand veranderen moeten, en op zeer ver-

fchil'

De Dwaalstarren. 8i

Schillende wyzen, telkens ten opzigt van ®gt;a!kanderen geplaatft zyn. Die zig heden i. Af-zamen op eene cn dezelfde Regrenbsp;rte Zon bevinden , zullen op een ande-^cq tyd mee dezelve geheel andereStreekly.nbsp;maaken: die nu te zaWn vlak tegennbsp;en ’t zelfde Geftarnte aan den Hemelnbsp;^Verdaan,zullen in ’t vervolg drie of vier Ge-^arnten ver vanelkanderen verwyderd zyn.

Sneeze verfchillende onderlinge Standen der S^Waalftarren zyn het, ÓKmtnGezigtHan-noemt, en die ieder zynbyzonderenennbsp;®'gen Naam heeft. Ik zal dit door een na-'^cr voorbeeld ophelderen.

II. Vertooning.

Leg het (luk A, dat op het KondtuigUe ver-

^3at, weg: en neem uit het Koffertje het(c^cjden

gemerkt B , gelyk ook dat, ’t welk ntecfl-anden

^ getekend is; die beiden in Figuur lo af

pRk .. nbsp;nbsp;nbsp;. Z,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aarde en

oeneeld, en daar ook met dezelfde Letters jvfarr.

^®gt;berkt (laan. Schuif den Stoel of ArmR^*®HV.

'’31 het Eerfte (luk op den buitenfteBoss,

Vl. Deel. F nbsp;nbsp;nbsp;die

De Dwaalstarren.

XVIII, die gy in Middelpunt, ziet van de groo* LES. Heiselblaaiiwe Plaat, en dien van hccnbsp;Tweede ftuk op de binnenfte Bos 2. Draag

zorg dat de twee Ronde Bolletjes, van wel* ke het een de Aarde, en het ander deDwaal*nbsp;ftar Mars verbeeldt, zig beiden op eeneennbsp;dezelfde Regte Lyn bevinden, tuffchen deonbsp;Cirkel van den Zonneweg, gn het Middelpunt van de groote Hemelblaauwe Plaat: opnbsp;welk Middelpunt gy teffens een Verguldennbsp;Kloot plaatzen moet, die in de KoiFer is^nbsp;en hier de Zon zal vertoonen. Doe dan denbsp;Twee Boffen 2 en 3, door middel van u''*'nbsp;Handvat draaien, op zulk een wys als opnbsp;bladzyde 15 gezegd is.

In het doen deezer Proefneeming, merkt men op I. dat het Bolletje, ’t welk de Aat'nbsp;de verbeeldt, en hier in Figuur 10 met $nbsp;getekend is, eens zoo fnel voortlooptnbsp;het ander, hier ^ gemerkt, dat de plaatsnbsp;van Mars bekleedt; en tweemaal ronddraait»nbsp;tegen dat dit maar eenen Omloop doet.

2. Dat by ieder geheelen Omloop det

Aarde deeze Twee Lighaaraen onophouds'

lyk

De Dwaalstarren.

^yk vanonderlingenflandveranderen; zom- XViit. ^yds beiden vlak tegen één en ’t zelfde ^

Punt van den Dierenriem overftaan; dogpEEL. ’^uertnaalen en doorgaans tegen vcrfchiiien-f’unren , die minder of meerder van el-kinderen vetwyderd zyn.

•’^oofddvvaalltarren verbeelden, - — nbsp;nbsp;nbsp;-------1

quot;^eod beweegen, en ieder van dezelve nbsp;nbsp;nbsp;Aan-

*^iiiloop liet doen naar Evenredigheid inden Van Tyd, die haar eigen is, men haar allennbsp;gelyke wys onophoudelvk van Gezigt- ftarren.

zou zien verwiflclcnj als nicn hier Aarde en Mars heeft zien doen. Menu’nbsp;zou Viermaalen omeeloopen hebben,

^eiius omtrent Tweemaa’e i, eerde Aar-uenmaal haaren Loop voibragthadde: en deeze haares ganfehen Kring had afge-zo\x Jupiter nog maar een Twaalfdenbsp;^^deelce van zyn Loopkring y cn Satiirnuinbsp;F 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;üegts

De Dwaalstarren»

flegts een D,;rtigfte van den zynenafgeleg^^ hebben.

AJs Twee Dwaalftarren bei Jen Vlak tegen over één en ’t zelfde Punt van den Dierenriem ilaan, noemt men dien GczigtüactJ Conjund;ie of Zamenjland, en betekent hetnnbsp;met dit Merk lt;ƒ,

Als zy de Helft van den Dierenriem, of* gelyk men ’t noemt, zes Tekenen van el*nbsp;kanderen Afilaan, geeft men dien itand dernbsp;twee Dwaalilatren den naam van Oppofiti^nbsp;of Tegenover Hand, en zulks doorgaans njefnbsp;dit Merk g te kennen.

Dog wanneer zy naar verfchillende FuO' ten van den Dierenriem gekeerd ftaan, di^nbsp;Twee, Drie, Vier, VyfTekenentulTchfflnbsp;zig bevatten, gebruikt men, om haar Gezigt*nbsp;ftand te betekenen, het woord Tegenover'nbsp;Jland, of het Merk g , met byvoeging va'’nbsp;het getal der Tekenen of der Graadcn vaanbsp;Laogte van den Dierenriem, dat tuffeh»-’'’nbsp;de twee Plaatzen des Hemels, tegen welk^nbsp;zyoverftaan, begrepen is. Dus zegt mco*

by voorbeeld, Jupiter en Mars zyn in Op'

pr

I

De Dwaalstarren.

oi Tegenoverjland Vim, van 3, van XVlIi.

‘fj van 5 Tekenen. nbsp;nbsp;nbsp;^ ^

Indien men zig in het Middelpunt van deel.

Ons Waereldgeftel j op de Plaats zelve daar Schyngc

Zon ftaat, bevond, en vandaarde Ver-^®’’^®'J, f„inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van Fc’

'^nynfelen derDwaalftairen waarnam, zoun«j.

xe ten allen tyde zien als geheel ver-

^ichte en volmaakt rondeScbyven; omdat

dan het gacfche verlicht Halfrond van

*®^or, dat Vlak naar ons toegekeerd zou

liaan , volkomen zou kunnen ontdekken;

'^'^en eers gelyk wy de Volle Maan zien.

^sar als men onderftelt, dat de Aanfehou-

op de Aardkloot geplaatfi: is, zal het

*^OQr de Zon verlicht worden, niet ten vol-en regtrtreeks naar hetnftaan toegekeerd, zal derhalven dan maar een gedeelte vannbsp;Verlichte Halfrond zien, en deDwaal-zal zig aan hem vertoonen, onder denbsp;^^'laante van een Wafiende Maan die gc-*’°orndis, of van een halfverlichte of Kwar-Maan. Dit bemerkt men ook zeer dui-^®^yk , als men Fenm befchouwt met eennbsp;F 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;goed

g6 De D WAALSTA RREN,

XVIII. goed Tekskoüp. Want die Dwaalftar i» ^ ^ groot genoeg van Schyf, en na genoeg bynbsp;jvKEL. ons, om haar verfchiilende ScbyngeJlaUs^nbsp;¦Fèfijes zigtfeaar voor ons te maaken: en dewyl zVnbsp;de'Aarde niet influit in huaren Loopkring»nbsp;maar- tuffehen Haar en de Zon haaren Loopnbsp;houdt, verbergt zy op dien tyd, aiszeVial'nbsp;tuffehen de Zon en dé Aarde zig bevindt»nbsp;haar verlicht Halfrond te eenemaalnbsp;ons, en ontdekt het niet dan allenskons ft’nbsp;by trappen , raar tnaate dat zy , in.haartfnbsp;Loopkring vorderende, zig verder van dfnbsp;Zon verwydert. Men kan deeze Schyhg^nbsp;ftalten van F'enus op de veffChillendenbsp;zen van haaren Loopkring afgebeeld ziennbsp;Plait IVnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji. daar S de Zon, rondom welk®

Fig. II. Vmus haar Omloop doet, T de Aardeb®' tékent, vvaar uit haar Scbyngeftaltenb®'nbsp;fchouwd worden.

Van Merciirius zou men zekerlykdez®!^' de Verfchynfekn gewaar wórden, iiidi®®

tC tl

hy wat grooter vati Ligbaam, en zooi' niet by de Zon was. Maar als hy derze!''®'^nbsp;Straalen en fferk Licht vor genoeg ontw®^'

ke®

De DwAALST ARREN! 87 is, om Waarneemingen te kunnen doen XViii.

Schyf is: en dit bewyft ook,.ilat men Op dien tyd niet ^ ten vollen, het ganfchenbsp;''erlichte gedeelte van ziet; dewylmenuitnbsp;Andere Blyken en Waarneemingen weec, dacnbsp;'^ioDïvaalftar, even als de anderen, genoeg*nbsp;Klootrond van Lighaam is. (*)

Ik heb voorheen gezegd, dat dó AfftandDeLoop.

ftar

^yk dezelfie bleef den ganfchen tyd, dat haar Omloop volvoeren; maar op dennbsp;®onen tyd en plaats kleiner wierd , op dennbsp;aoderen grooter: ’c zal hier nu de gevoeg-

: b t..:. . ¦ nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ^ lyk»

'*) A!s Mercuriiis lig, in een Regte Lyii, Vlak '“flchen de Zon en de Aarde bevindt , .'t-g«en ?el'nbsp;gebeurt, vettQoni. hy-zig als een iwgrt Rond Vlekje

de ZarnerclKTj ’tMyeik oogenfchynl-yk doot.ziei^,

hy ec„ Kluotiond LigSaam moet lyn. Napeï,.

De Dwaalstarren.

lykfte gelegenheid zyn, dat ik’er de Reden van verklaare. Het Verfchynfel ontftaac»nbsp;gelyk Kepler reeds in zynen tyd begreepgt;nbsp;en alle andere Starrekundigenzedert erkendnbsp;hebben, daaruit, dat ieder Dwaalftar, zoonbsp;dje van den Eerften, als die vandenTwee^nbsp;den Rang, zig beweegt in een Loopkring»nbsp;dieniet een UitmiddelpuntigeCirkelis, waarnbsp;in de Zon buiten het Middelpunt Haat; maarnbsp;wel een Langrond, dat de Zon tot een vannbsp;zyn Brandpunten heeft. (*) Zie dit in Figuur p afgebeeld, en nader opgehelderd doornbsp;de volgende Vertooning op bet Konlltuig*

lil. Vertooning.

De Lang. Neem de twee Stukken B en C van het

ronde Konfttuig af; fchuif het Stuk, dat met E Loop-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

ge-

Het zal niet ongeraaden xyn^ dat m#n hier Ï’T cens na leeze, wat ik van den Aart en Eigenfchappcï'nbsp;v*n een Langrond gezegd heh, toen ik van de Middelquot;nbsp;puntkragten fprak » in het Tweede I)eels Eerfle Stuk i,nbsp;bladzyde 128 en volgende* N*

De Dwaalstarren’.

S^tterkt is, op de dikke Koperen Bos 3;XVIli.

laat den uitfteekenden Steel, of de Spil, ^

''ïQ het kleine Draaifchyfje G, in een gat de el.

^‘Qken, dat met dezelfde Letter gemerkt, kringen

niet ver van het Middelpunt, in degroo-^®*^ , f„Tjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ Dwaal-

quot;¦c netnelblaauwe Plaat geboord is. Doe een ftarren

^oppelkoord, djt SchyfjetefFensaan weerzy-^''^''*^ ^

^en omvattende, van den Middelftandert,^ , pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Corae

'^‘1 om het Zonnetje of Trommeltje F loo-fans fin

P^n, dat aan het uiteind is van den Arm,

de Dwaalflar P draagt; gelyk hctinFi-p/antiv.

Suur 12 vertoond wordt; en zet den Verr^*5- *2*

ëulden Kloot, die de Zon verbeeldt, op

2yn gewoone plaats in S.

Als men het Handvat onidraait, zal men

*^'en, dat de D waalftar, door tot de Zon te

kaderen, en ’er vervolgens weder van afte

'^yken , in een weerzyds eenpaarige en over-

®®D(lemmende maate, eene in zig zelve toe-

^°opende kromme Lyn befchryft, die niet

Cirkel is, maar een Langrond, datflegts

weinig in de Langte is uitgerekt, en

het welke de Vergulde Kloot, die de

2on vertoont, een der Brandpunten beflaat.

F S

go Ee D waalstarren.

Gevolgen.

Uit dk voorbeeld -zal nien kunnen zien , Ujtmid- (jac alle de Loopkringen 'der Dwaalftarren

delpun- T nbsp;nbsp;nbsp;„

tigheid Langronden zyn, die flegcs weinig van een Cirkel verfchillen: en dat zy, dewyl hetnbsp;Hemellicht, rondom het welk ieder v'annbsp;dezelve haaren Omloop doet, niet het JVlid-

dclpunt, maar we] een der Brandpunten van die kromme Lyn beflaac, 'er telkens in haa*

• nbsp;nbsp;nbsp;ren Loop tatnelyk ver van afwyken, eo

hetzelve, vervolgens, ook weer even veel naderen. De Afitand, die’erls cuffchenhetnbsp;Middelpunt C van het Langrond, en tus‘nbsp;fchen dat Brandpunt, ’c welk de Zon of denbsp;P/aatIV. Hoofddwaalftar Sbeflaac, biet in Figuur 9 gt;nbsp;9- door de Lyn C S betekend', wordt Uitmik’nbsp;Excentri- delpuntigbeid genoemd.

citi De Plaats A van den Loopkring, daareef' Verftc, Dvvaalliar het alierverft, dat zv ooit in baatnbsp;2on- Omloop komen kan, van de Zon af is»nbsp;punt. wordt het Ferfte Punt van de Zon genoemd'¦gt;nbsp;Apbehe die Plaats, daar zy ’er het allernaafthynbsp;Peribelie is y gelyk P, noemt men hti’Naafte Z''gt;^

. - nbsp;nbsp;nbsp;punt‘

De Dwaalstarren. 91

pv-nt. Die twee andere Plaatfen, dié tus-XVIïI. beiden ftaan, tfls E en G, ende tnid-^

1 houden t uffehen die twee uiterften, deel. 66eft men den naatn van 3'Iiddelafftanden.DiJlancenbsp;De.Dwaalflarren van den Tweeden Rangnbsp;^sbbsn ook ieder haar Verfteen NaaftePun-Verfteennbsp;» die ook, eveneens, gelyk by de Hoófd'^,^^[|,'lnbsp;^'^aalHarren, het natuurlyk gevolg zyn van der min-Langronde gedaante van haare Loopkrin- p^aaUnbsp;ë-R.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftarren.

Maar de zelfde reden, die de Boofddwaal-^arren tot de Zon doet naderen, en ’er van afwyken, geeft de Dwaalftarren van dennbsp;twééden Rang annléiding, dat zy zig op dennbsp;^Gnen tyd ook nader by haar Hoofddwaal-ftarren bevinden, en op den anderen tydnbsp;Verder van dezelve af zyn. Gelyk de Aar-by voorbeeld, haar Verfte en Naaftenbsp;^'ihpunt heeft-, - zoo heeft ook de Maannbsp;haar Fêfƒ^e en Naafte Aardpunt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Apogée

wys zou men ook van een Wagter van^®''*^^* Jupiter kunnen zeggen, dat' hy in zynnbsp;Naafte Jupiterpünt was, of in zyn V^rfitJu-Perijovtnbsp;P’terpu iitquot;, en dus ook van die van

quot; nbsp;nbsp;nbsp;Dee-

XVIII. Deeïe Twee Plaatfen of Punten vandea Af^ Loopkring A en P, welke een Dwaalftar,nbsp;zoo wanneer ze van het Hemellicht, ’t welk

Koppel- zy iö haaren Omloop omvangt, Afwykt, als wanneer zy tot het zelve Nadert, nimmer overtreedt, maar de vafteGrenfpaalennbsp;zyn van haar Afwyking en Nadering, draa-gen den naam van Koppelpunten: en deReg-te Lyn, die, van het een tot het ander dwarsnbsp;door het Langrond getrokken, deeze tweenbsp;Punten vereenigt, ais de Lyn AP, wordenbsp;Lignedes’i^ Koppelpunilyn, mitGraotfteofLangfte

Apfides nbsp;nbsp;nbsp;Loopkring genoemd.

Le grand nbsp;nbsp;nbsp;„

Afftand is iets, c welk op beide de Lig*

Zons haamen, dje een zeker ftuk wegs van el*

^g^^®^quot;kanderen verwyderd ftaan, even zeer be*

Aard- trekkelyk is. Zoo ver als het Eerde Lig-

punt. haam is van het Tweede, zoo ver is ook

het Tweede van het Eerde. Wanneer een

D waaldar, derhalven,zig in haar Verde Zon'

punt bevindt, bevindt zig de Zon ook ins*

gelyks zoo ver van deDwaaldar, alszeko*

men kan; en ze is ’er op dezelfde wys het

allernaad by, als die Dwaaldar in haarNaade

Zon*

Db Dwaalstarren.

ZoRpunc is. Dus kan men dan zeggen, XVIIl. dac de Zon in haar Naafte AarJpünc is, ter- j ^ ^nbsp;vryldeAardc is in haar Naafte Zonpunt;enDEEL.nbsp;als deeze zig in haar Verfte Zonpunt bevindt; dat de Zon dan in haar Verfte Aard-punt geplaatft is.

Wanneer wy de Voorwerpen Nfderbyjjg ors hebben, oordeelen wy ze, op het Oog, Schyn-Grooter te zyn; en zy komen ons in te-Q^og((gnbsp;gendeel kleiner voor, als wy ze meer van der He-verreenopeen afgelegener plaats zien. De ten ver-Wyl nu de Dwaalfcarren t;iet altyd op één andertnbsp;en denzelfden Afftand van de Zon, nog van ^nbsp;de Aarde blyven, begrypt men ligrelyk ,nbsp;dat men ze ook niet, uit deeeneofdeanJe-van dierwee plaatfcn, altyd beftcndignbsp;^ven groot zien moet, maar dat ze zignnnbsp;^^leiner dan grooter van Omtrek vertonnennbsp;Zullen. Merkelyk worden wy die verande*

J'ing ook aan de Zon en aan de Maan ge-'Vaar; en dit is de reden, dat de Starrekun-digenzoo zorgvuldig zyn en naauwkeurig, om de fchynbaare Schyfvan’t een of ’c ander van die twee Hemellichten naar den ver-

fchil-

De Dwaalstarren.

fchillende tyd, waar op zy de Waarneefflifl* gen doen, wel teonderfcheiden, en tebe-grooten: gelyk wy in ’c vervolg ook zieonbsp;zullen, dat ’er in de Verduiileringen Uit'nbsp;werkfels door ontdaan, die vry aaninerke-lyk zyn.

Al ftelde men dat een Waarneemer zyd Standplaats genomen had in de Zon zelve inbsp;om van daar den Loop van een Dwa lifcar,nbsp;'den ganfchen tyd dat zy liaaren Kring afliep, na te gaan, zou hy zeegcernietaUydnbsp;tnet gelyke en eenpaarige fchreeden haarennbsp;weg zien vervorderen; ik wil zeggen, datnbsp;by ze in Gelyke Tyden geen Ge'yke BoO'nbsp;gen van den Starrenhemel zou zien afloo*nbsp;pen. Vooreerft-, omdat, zoo als we reedsnbsp;voorheen gemeld hebben, de Beweegingnbsp;der Dwaaldarren Traager wordt, naar maa-te dat zy verder van het Hemellicht, datnbsp;het Middelpunt haarer Omloop is, afwy*nbsp;ken: en ten Tweeden , om dat zy Lang'nbsp;rondom, die de Zon io een hunner Brandpunten hebben, befchryvende, merkelyknbsp;meer wegs moeten afleggen, eer zy het eeo

ge-

De Dwaalstarren.

êedeelce van den Dierenriem als ABC, dan xvnt, ander CDA van denzelfden Dierenriem gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ p,'

^^Bben afgeloopen. nbsp;nbsp;nbsp;deel.

Maar wanneer men die zelfden Dwaal'P/aat jV. ^larren uit de Aarde ziet, tnaaken ze een^*?' ^3-Beweeging, die nog veel onéenpaarigernbsp;Ongeregelder is. JNueens fchyntdeDwaal-gang, tenbsp;Bar, daar men ’c Oog op heeft, in plaats^^quot;|‘^

''^n het natuurlyk beloop en de Orde derStiltland ^t'mgicekenen te volgen, ’t welk mennbsp;gang of Voorgaande Beweeging in haarnbsp;‘^^etnen, den juifc tegenftrydigen weg opnbsp;On agterwaarts uit te loopen, dat te Rug Rstrogra-èang genoemd word; dan weder zou men'^snbsp;doggen, dat ze Vlak tegen over éen en ’tnbsp;delfde Punt van den Hemel onbeweeglyknbsp;pal bleef ftaan; ’t geen de Starrekundigennbsp;Betekenen met de Uitdrukking, dat zyinnbsp;Baar StUftand\amp;\ op den eenen tyd ziet Sfutionai-B^ar, hoe langer hoe rafler beginnen te loo renbsp;Poo, enin Snelheid cocneemen, tot aaneennbsp;Jokeren trap toe; op een anderen ziet mennbsp;B^ar diegroote Snelheid, allenskens, weernbsp;''Of liezen, en hoe langer hoe tra^ger voort-

gaan.

56 De Dwaalstarren.

XVIII. gaan. Alle deeze Ongeregeldheden, die meft V ^ ^ Ontenpaarigbeden van de Tweede zuort,nbsp;DEEL de Dwaalftarren noemt, zyn egcer geen we'nbsp;Secondes zenlyke, maar flegts enkele Schynvertoo-/wga/» ninggn, 2y fpruiten alleen daar uit voort»nbsp;dat de Aarde, op welke wyonze WaarneS'nbsp;miDgen maaken, niet vaft op ééne plaacsnbsp;ftaan blyfc, maar zelve ook beweegt ; eOnbsp;dat zy in *t Middelpunt niet geplaatft is, vaonbsp;den Loopkring der DwaaUlar, wier Loopnbsp;wygedeflaan Wyzullen, dit door een zigt*nbsp;baare Vertooning op het Konftuig, nadefnbsp;ophelderen.

IV. Vertoanings

De nbsp;nbsp;nbsp;Neem de Stukken, die tot de voorgaatldö

baar nbsp;nbsp;nbsp;hebben, af; en ft el

geregel;, die van de Tweede weder voor in plaats t der^°°^ê®^y^ ook den Vergulden Kloot, als naarnbsp;Dwaal-, gewoonte, in het Middelpunt. Neem oirnbsp;ver-^^quot; bet Kofferge een lange Naald, die met two®nbsp;toond. Stiftjes voorzien is. Plant dat Stiftje, ^

Plaat IV. welk omtrent op een Derde van de Langi® 14.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;det

De Dwaal starre

Naald aan dezelve gekoppeld is, inden XVIIt. ^rtn, die 3farj draagt, en het ander Stift'^^

1®» dat van boven een Oog heeft, daardcoEEU ^aal ddoorloopr,eD vry voor en agterwaartsnbsp;'’erfchuivenkan, in den Arm, die met dénbsp;belaaden is. Stel die twee Dwaal-^arren in die Orde, dat ze beide in Za~nbsp;^^nftand, vlak tegen over het een of'tan-der gedeelte van den Dierenriem ftaan, als,nbsp;voorbeeld, tegen over den Eerden Graadnbsp;de Weegfchaal, gelyk hier in de Figuurnbsp;’'^i’toond wordti Draai vervolgens uw Hand-tot dat de Aarde eenganfehen Omloopnbsp;*^°*hdom de Zon gedaan heeft.

Men kan ’er deeze volgende Verfchynfe-lei

-^hnd del

zelfde Hemelteken aanwyd, daar de '^^alftar Marr op dien tyd ookjdift tegehnbsp;ftaar.

a* Dat in allé andere Standen, de Punt Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

De Dwaalstarren.

XVIII. van de Naald, die den Dierenriem doorloopt

LES. eijdeszelfs Tekenen wyfc, de Dwaalfcar of

I» Af* nbsp;nbsp;nbsp;•

vooruit loopt , of ageer aan komt.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat waanneer de Aarde en Mars nabynbsp;haar Zamenfland zyn, de Naald naar eennbsp;regedraads ftrydigen kant heen begint te loo*nbsp;pen, als daar Mars ondertulTchen heennbsp;voortloopt.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Dat als de Zamenjtand volkomen is»nbsp;ennogeenigen korten tyd daarna, de Naaldnbsp;zigtbaar tegen het gewoon Beloop, en denbsp;Orde der Tekenen aan, z\g beweegt, eflnbsp;agter uit loopt.

Gevolgen.

Indien men de Naald als een Gezigtftraal Schyn-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;langs welken de Waarneeiner»

baarc die cp de Aarde geplaatft is, naar de Plaats mei ziet, zal men ligtelyk en met épn o?'

Dwaal- flag van ’t Oog kunnen begrypen , dat in b-z^tyds Zamenftanden , en in de TegenoverftandeO dezelfde, alleen, de Waare Plaats, en de Schynbaaf^nbsp;Plaats van een Dwaalftar, juifc eenc en d^'

sself-'

De Dwaalstarren.

Zelfde is, en met malkanderen invallen op XVIII.

^et zelfde Punt des Hemels. Want in dee- ^ ®

I. Af-

ze twee gevallen loopt de Gezigtftraal evenoEEi..

of hy uitbet Middelpunt, zelfs, vanhet ^aereldgeflel voortkwam, in welke Middelpunt men zou moeten zyn, om de He-Oiellichten altyd op hun waaie Plaats te zien.

Na den Zamenftand wyfl: de Gezigtftraal

X nbsp;nbsp;nbsp;Ver**

''an den Waarneemer, dewyl de Aarde veeljj-aagje fneller dan Mars, dien wy hier tot een voor-Loopnbsp;beeldgebruiken, voortloopt, een Punt vanQ^aji,nbsp;den Dierenriem aan, dat nog zoo ver, vol-ftar-Sens de Orde der Tekenen, voorwaarts nietnbsp;gevorderd is als het Punt, daar Mars metnbsp;®r daad vlak tegen over ftaat. D ic verfchilnbsp;^üflehen deszelfs waare Plaats en fchynbaa-^5 Plaats, wordt allenkens hoe langer hoenbsp;grooter, tot dien tyd toe, dat hy met denbsp;^arde een Stand, ofTegenovetftandkrygtnbsp;''an Drie Tekenen, het Vierde Deel van dennbsp;^‘firemriem. Van den Zamenftand, derhal-''6n af, tot aan dien Gezigtftand toe,rchyntnbsp;de D waalftar hoe langer hoe traager voort te-8aan en in baarea Loop te verflaauwen.

G 2 nbsp;nbsp;nbsp;Ver.

loo De Dwaalstarrepi.

XVIII. Vervolgens begint de Boog des Hemels, LES. jjet verfchil tufTchen de Waare en denbsp;DEEL. fchynbaare Plaats derD waal ftar aan wy ft,hoenbsp;Vei fneU langer hoe kleiner te worden,tot denTyd toenbsp;de Loop. jg Twee Dwaalftatren met malkandereonbsp;in Tegenover ft and zyn, en wederzyds tegeonbsp;twee verfchillende Punten des Hemels, dienbsp;zes Tekenen of den halven Dierenriem vannbsp;ééa verwyderd zyn, overftaan. Op diePlaatsnbsp;is defcraks gemelde Verfchilboog te niet ge*nbsp;loopen, gelyk men uit den Stand der Naaldnbsp;zien kan, en ik zoo aanftonds reeds gezegdnbsp;heb. Dus fchync dan de Dwaalftar, die totnbsp;dat zy met de Aarde een Tegenoverftand vaonbsp;Drie Tekenen had; allenskens meer en meetnbsp;fcheen te vertraagen , na dien tyd haareonbsp;Loop te hervatten, en weer, hoe langer hoenbsp;fneller, voort te gaan, totdatzyindenTe-

genoverft and komt, en zes Tekenen van de

Aarde verwyderd is.

Veifneld Dewyl, op dat oogenblik, de Aarde ha3t en weer tweeden Omloop begint, daar Mars onder-tuffehen nog maar op de Helft van den zy*nbsp;nen gevorderd is, ziet men dat de Gezigt'

ftraaJ

De Dwaalstarren. lOi

Straal van den Waarneemer, door de lange XVlir, ^aaldjgelyk te vooren, verbeeld, de Dwaal-^nbsp;^arin de zes overige Tekenen vandenDie-DEEL.nbsp;quot;¦enriem voor uit loopt, en dezelve verdernbsp;êevorcJerd doet fchynen dan ze waarlyk is.

^-2ze Schynvertooning van Verfoeiden na in. de eerfte drie van deeze Teke-allenskens te hebben toegenomen,nbsp;in de Drie laatfle allenskens in de-^^Ifderaaateweer af, zoodat, wanneer denbsp;¦^^•¦de haar Twee Omloopenvolbragt heeft,nbsp;en Mars zig wederom in Zamenftandnbsp;*^®vit)den ,• gelyk ze waren by ’t begin dernbsp;^srtooning.

Dog hier heeft men verder op te merken, Stüftand ^’’deNaald wyft hetons zigtbaaraan, dat,^ri tenbsp;de Nabuurfchap van dien Zamenftand,deg^ng'nbsp;^‘^^igtftraa! van den Waarneemer even fterknbsp;®§ter loopt, als de Dwaalftar,zelve,voor-loopt: ’t welk oirzaak is , dat denbsp;'¦^aaUljreen geruimen tyd lang onbeweeg-. op do zelfde plaats fcbyntteb'yvenennbsp;ftaan. Maar eerlang begint door dennbsp;°ortgang der Aarde, die in fnelheid van

loop

102 Dê Dwaalstarren.

XVIII. loop overtreft, deGezigtllraal fter* LES. jjgr agterwaarts te wyken; dan die Dwaal'nbsp;^ ftar voorwaarts, en volgens de Orde Tekenen, haaren weg vervordert; zoo dat zy zelve daar door fchynt te Rug te gaan, en zoonbsp;veel agter uit te loopen, als de Beweegiognbsp;van de Aarde die van Mars in fcelheid tenbsp;boven gaat.

Uit deeze Vierde Vertooning, derhalven, van ons Konftuig, ziet men op welke eenenbsp;wys men reden kan geeven van de Verfnel-ontftaan lingen, de Vertraagingen, de Stilftandeo»nbsp;BeweV en te Rug gangen der Dwaalftarren, uit denbsp;ging van Aarde gezien: door in aanmerking te nee-Dwaalnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aanfchouwer onophoudelyl'

ftar en devan de eene plaats naar de andere wordt o®' Effens gevoerd door den Omloop, die of in eeonbsp;langer of binnen een korter tyd gefchiedc»nbsp;dan die van de Dwaalftar, daar hy het Oognbsp;opheeft, en hem daar door dezelve dikwü®nbsp;op een plaats doet zien, daar ze niet is'.oOnbsp;dat derhalven alle deeze Schynvertoonin*nbsp;gen uit de eigen Beweegiog der Dwaalftar

zelve alleen niet ontftaan, maar ook uit def'

zc-1'

De Dwaalstabren. 103

Zelver Verceniging en Zatnenloop met die XVIII. ''an de Aarde, daar de Waarneemer zig op^ ®nbsp;S^plaatft vindt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deel.

Het kolte Ptolomeus merkelyk meerygj,gjj_ °®tlag en moeite, om van deeze Oneen-derftel-Paarigheden derDivaalftarren en ongeregel-p”|®Qf”nbsp;'^60 Loop reden te geeven. Hyzag zigge-MEus.nbsp;Noodzaakt zyn toevlugt te neemen tot ver-°odcrftellingen , die men bekennen moet,

‘^at waarlyk fchrander waren uitgedagt,maar tefFens ook, niet weinig, die Edele Een-''oudigheid te kort deede, welkewydeNa-^uur zoo zigtbaarin alle haare Werken ziennbsp;''ertoonen, wanneer ’t ons gebeuren magnbsp;^aar Geheim te ontdekken. Het zal mynnbsp;Wzers mogelyk niet onaangenaam zyn,nbsp;ik hier kortelyk een Berigt geeve, opnbsp;'^elke eene wys die beroemde Starrekundi-ëe zig verbeeldde,datdeDwaalftarren,ter-^ylzy haare Loopkringen rondom de Aardenbsp;''^Ibragten, zomtyds konden fchynen innbsp;haaren Gang te verfnellen, dan weer te ver-ftilteftaan, terugtewyken. Denbsp;G 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vol-

104 nbsp;nbsp;nbsp;Dwaalstarren.

XVIII. volgende Vertooning, op het Konfctuig.zal LES. ’ej-onseèn algemeen denkbeeld van geeven»

y. yertooning.

De

fcbyn-baare ongeregelde

Loop der ten in twee-gaatjes op de Plaat, die met Dwaal- dezelfde Letters DD gemerkt zyn. Schuifnbsp;dan het Stuk F op de buTtcrifte Koperen Bos

3, dog draagt teffens zorg dat de Koppelfnaar gekruid zy, en aan den'eèrien kant om denbsp;Katrolfehyf Dü loope , aan den anderen

ziet van dén A-m, die de Dwaaldar draigtl alles op die wys als in Figuur 15 afgebeeldnbsp;ftaat. Verbeeld u daarenboven , dat de Aarde, waar op zig de Waarneeroer geplaatdnbsp;vindt, in het middelpunt is van het Wae-reldgedel, en door S vertoond wordt; ennbsp;dat de Dwaaldar van elders door de Zoo

ver*

De Dwaalstarren. 105

''Aflicht is, op dat zy uit de Aarde S zou XVin. ï^unnen gezien worden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ^

Draai het Hantvat, om het ronde Bollet-deel. dathierdeDwaalftarverbeeldt, tedoenZyn By-^oortgaan,en gy zult hetzelve, in zyn Loop-‘'‘‘^^^*^'nbsp;een zoort van kromme Lynzienbe-fchryven, die men den raam geeft van 53)-A'/^ydoiV

^^fkehrek, en wier beloop in Figuur 16 te ^'etiis: door middel van welke kromme_nbsp;Lyn , C veronderftelt zynde, dat een Dwaal-ftar waarlyk dezelve doorwandeit,) mennbsp;^enigermaate en tot een zeekeren trap toenbsp;*^^den kan geeven van de fchynbaare onge-*'®geldheden, die men in de Omloopen dernbsp;Dwaalltarren waarneemt.

Gevolgen.

Als de Dwaalftar in het bovcnfte gedeelte van haar Bycirkel, inA, by voorbeeld, ling doornbsp;Wpt zy volgens de Orde der Tekenennbsp;Dierenriem voort, even als of zy enkelnbsp;alleen door den Straal, ofhalveMiddel*

*yn van haar Loopkring, TA, wierd omge-G 5 nbsp;nbsp;nbsp;voerd.

idS De Dwaalstarren.'

voerd. Maar wanneer dan de BeweegiBg langs den Bycirkeltrek by de Regtftreekfcbenbsp;of Cirkel Beweeging komt, doet dezelvenbsp;haar loopen naar B, naarC, naarD; dacnbsp;is fterker voerwaans dan ze doen zou,in*nbsp;dien ze llegts door de laacfte, of eenvoudige Cirkelbeweeging alleen , omgevoerdnbsp;wierd. Dus kan men dan de zwaarigheidnbsp;oplolTen, dat de Dwaalftarren zoaityds haa*nbsp;ren loop fchynen te verfnellen.

Als de .Dwaalftar zig omtrent het beoe-denfte gedeelte E bevindt, voegt de Bewee-ging van den Bycirkel niets byna meer by de eenvoudige Cirkelbeweeging, dewy 1 der*nbsp;zelver Streeklyn dan niet langer volgens denbsp;Orde der Tekenen, maar byna Evenwydignbsp;loopt met de Halve Middellyn FT van dennbsp;Loopkring: en dit kan men derhalven dannbsp;als de Reden aanmerken, waarom de Dwaal-ilar in haar Loop fchynt te vertraagen. Bynbsp;F begint de Beweeging van den Bycirkelnbsp;een andere Streek te neemen, enregtdraadsnbsp;tegen die van den grooten Cirkel aan tenbsp;loopen. Beide die Bewegingen, nogthans»

ver*

De DwAALSTARREIf. 10^

'vergoeden in den eerften aanvang elkande- XViil. en, oii die reden, ziet de Aanfchou-die in T geplaatfc is, de DwaalftaroEEUnbsp;^en geruiinen tyd ageer één op één en de-zelfje plaats aan den Heaiel, en oordeelt,nbsp;zy (til ftaat.

DeBeweeging, eindelyk,indenBycirkelTe Rug* ''an F. naar G, fnellerdan de Cirkelbewee-^^”^*nbsp;§‘ng geworden, doet nu meer dan dezelvenbsp;flsgts vergoeden, en overteftze. Door dienbsp;'Overmaat van Snelheid, welke de eene vannbsp;twee tegendrydige Beweegingen op denbsp;®ndere heeft, loopt de Dwaalftar eenigennbsp;^yd tegen de gewoone Orde de Tekenen ,nbsp;fchync dus te Rug te gaan.

Deeze manier om de Oagereldheden inStrydt Loop der Dwaalftarren te verklaaren is,Een^^nbsp;®ngeiwyffeld,zeer fchranderuitgedagt.Dog vouw-^ is jammer dat ’er die Eenvoudigheid aannbsp;Ontbreekt, die het byzonder kenmerk is, ’ttuurjinnbsp;quot;'elk de Natuur alle haareWerkenheeft ioge-^Yg^j^”®nbsp;quot;^tukt,- cn ons billyker wys verpHgt, omnbsp;zulke Veronderftellingen den Voorrangnbsp;'n geeven, die daar het minfl: vanafwyken.

Vol-

lo8 De Dwaalstarren.

XVIII. Volgens deeze Regel kunnen de Verklaa-ringen van Ptolomeus, op verrena, niet opweegen tegen die van Copernicus, dewelke niets dan enkeJ de Verplaatzing vapnbsp;den Waarneemer veronderftellen, door denbsp;Bevveegingder Aarde rondom de Zon ver-eirzaakc: eene Beweeging, door hetvoor-beeld van alle de andere Dwaalftarrcn aan-geweezen, en in deeze laatfle Dagen doornbsp;befliffende Proeven, en de onbetwiftbaarilenbsp;blyken bekragtigd.

Als men in overweeging neemt, dat de Dwaalilarren , zoo die van den Eerfcen, alsnbsp;die van den Tweede Rang, alle haar Omloop, de eene in langer de andere in korternbsp;lig^en intyd, rondom de Zon doen,begrypt mem lig*nbsp;niet alleen, dat zyonophoudelykonderling van Gezigtftanden moeten verwis-felen; gelykwy tevoren reeds bebbenaan-gemerkt: maar deeze gedagte moet ons ooknbsp;natuurlyker wys invallen , dat in den tydnbsp;Co’jiinc- van haar Zamenflanden de Dwaairtar,die’cnbsp;naaft voorby de Zon heen loopt, noodwendig haar Schaduw moetlaaten vallen op do

an*

Dit Dwaalstarren. 109

®odere, die wat verder af met haar in de XVIII, Lyn ftaat, en dezelve dus doen Ver-duifteren, Eu zeker, dit zou ook in die o ee Linbsp;°®ftaödigheden altyd onfeilbaar moeten ge-indien alle de Loopkringen in éénnbsp;’t zelfde Vlak lagen. Want dan zoudennbsp;Dwaalftarren, die Loopkringen volgen»nbsp;noodzaakelyk de eenenet voorde andere langs moeten gaan, en by elke reis eennbsp;^^tduiftering op de verfcafgelegene veroir-*3aken. Maar de Wysheid des Scheppersnbsp;^sefc 'er voor gezorgd. Van alle de Loop-lotingen zyn ’er geen Twee, die in’t zelfdenbsp;^lak liggen. Allen hebben ze of meer ofnbsp;Schuinsheid en Helling onderling totnbsp;®lkanderen ; zoo dat wanneer twee Dwaal-ftarren voorby xnalkander loopen, ’t bynanbsp;®ltoosgebeurt, datde Verfte doordeStraa-van de Zon nogthans belcheenen wordt,

^leof boven over deDwaalftar, dietuffchen ^^iden doorgaat, heen, of beneden dezelvenbsp;^3Dgs tot haar komen. De volgende Ver-*'^oning zal ons dit zigtbaar onder ’t Oognbsp;brengen.

VI. Ver‘

no De Dwaalstarren.

XVIII. nbsp;nbsp;nbsp;^’-rtooning.

les!

D£^L.quot; Neem, naailes wat tot de voorgaande

Het VlakVertooning gediend heeft, van het Konft'

van den afgenomen te hebben, uit het KofFert-Loop- . nbsp;nbsp;nbsp;„

kring der je een Koperen Band of Ring , die door twee ^®^'^‘*yi^^Pylaartjes Hè gedraagen wordt. Laat denbsp;van den Staarten ofSpilletjes van diePylaaren in denbsp;Zonne- Gaatjes zakken van de Heraelbiaauwe Plaat,nbsp;die met dezelfde Letters gemerkt zyn, ennbsp;ftel den Bovenrand van den Ring in dieonbsp;Standjdat hy Evenwydig loope met den Zon'nbsp;neweg. Schuif dan het Stuk l op de buiten*nbsp;fte Koperen Bos 3, en zet den grooten Vergulden Kloot S wederom op den Standert ionbsp;het Middelpunt, om als naar gewoonte denbsp;Zon te verbeelden; gelyk deeze Toeftel uitnbsp;Plaat y. Figuur 17 nader te zien is.

Fig- 17- Indien men dan het Hantvatzel omdraait, tot dat de Arm, die het ronde Bolletje Tnbsp;draagt, een geheelen keer in ’t ronde gedaannbsp;heeft, zal men zien, dat de Punt van diennbsp;Arm, die naar den Dierenriem gekeerd fcaat,nbsp;naauwkeurig overal op den Zonneweg wyft,

ea

De Dwaalstarren. iii

dat het Bolletje T, ’twelk hier de Aar- XVIII. '^2 vertoont, een Loopkring befchryft, die^^

in 't zelfde Vlak valt men den Zonne-DEEL. Weg.

Zet vervolgens den Koperen Ring een ^'einig fchuins, zoo dat hy een maatige Hel-maake met het Vlak van den Zonneweg,nbsp;ê^lyk hy in Jupiter i8 afgebeeldflaat, eaPl/icit V.nbsp;'^faai dan weder uw Handvatzel om.

Gy zult zien, dat de Punt van den Arm i, , die het Bolletje P draagt, een Cirkel op den dennbsp;dierenriem befchryft, welke dien van denLoop-^onneweg op twee plaatzen, die LynregtggJjquot;!

^6r wederzyde tegen elkander overftaan ,D«'aaI* ichuins doorfnydt; ’t welk dan ook oirzaak jgn*dg ^ ‘

^hike gedeelten van den Dierenriem vertoont , die nu eens Hooger zyn, daneens dager dan de Zonneweg, en dus zomtydsnbsp;i^oven denzelven ryft, zomtyds benedennbsp;denzelven daalt.

G«-

Il2 De Dwaalstarrenj

Gewlgen.

öit deeze Vertooning kan men zig Denkbeeld maaken, hoe alle DwaalftarrdO»nbsp;de Aarde alleen uitgezonderd, zig In Lo^Pnbsp;kringenbewecgen, die, de een wat ni'f’nbsp;ander wat meer, op het Vlak van dennbsp;neweg hellen. Ieder van de Dwaalftarf®’’nbsp;daalt derhalven, in haaren Omloop,nbsp;tot zekere bepaalde Laagte benedennbsp;Zonneweg, oin vervolgens wederom tot d^nbsp;zelfde Hoogte boven denzelven te ry*®**'nbsp;Deeze Afwykingen van den Zonnewegnbsp;wederzyde draagen den naam vannbsp;der Dwaal Harren: en, naar maate, dat^'®nbsp;Breedten meer van elkanderen verfchiH^**nbsp;op dien tyd als de üwaalilarren in hunnbsp;menftand zyn , en voorby malkandcren be®'’nbsp;gaan, zooveel minder gevaarloopenze, o'**nbsp;de eene de andere te Verduifteren.

Noorder Breedte, noemt men de king, die een Dwaalftarmaaktindat gede®l'nbsp;te van den Diere'^riem, ’t welk tot hetnbsp;delyk Half Hemelrond behoort; gelyk

deb

ii4 D E DwaalstarreN.

XVIII een van haar Snypunten bevindt, en als z?

L E S. yjj. (jjj. govenfte wederom tot het

I. Af-

deel. Be daalt, in het ander Suypunt, heeft hie Mrud het Eerde den naam gegceven vannbsp;572y/)ant,gelyk het Laacftedatnbsp;jcenaant, k7id Snypunt, en de Regte Lyn, diedw^f^nbsp;door den Loopkring heen getrokken,nbsp;het een Punt tot aan’t ander loopt,nbsp;desnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjg £yjj^ (iij- Snypunten of Snypuntlyti-^ ^

Alle Dwaalftarren, de Maan alleen

A\e

zondevd, hebben Vafte Loopkringen, geen verandering of verplaatzing

gaaf'

pit'

dewyl de Noorpool by ons de

wordt van de starrefcu'''’^'^ , gemerkc met die teken ynbsp;Daalend Snypnnt , waar door de Dwaaldar wede*nbsp;Zuiden van den Dierenriem komt , of daalt gt;nbsp;getekend wordt ^ Die Snypunten worden ook ^nbsp;tyds I dog inzonderheid , wanneer men van denbsp;fpreekt , het eerfl het Draelrinhotfd , het atidefnbsp;Vraakenfiaarl genoemd.

De Dwaalstarren. 115

ik wil zeggen, dat ieder van die XVlll. '^®^^^3rren, in’t voortrollen langs haar^^^^^-°ötien Loopkring, altyd den Zonneweg, deel-boven denzelvenryft, ’tzy ze be-(jg^

^èl/°^^^zelvcndaalt, fnydt in eeneen de-Dwaal-

^i’untenjendatzy zig,byhaargrootftéverande-

^oorder^gjj grootfte ZuiderbreedteD,beften-ter. niet. ^ ®itOos op dezelfde piaatzen bevint vannbsp;''dierenriem. Of, zo deeze Vier Hoofd*

PUtiter. . nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

^Sd • nbsp;nbsp;nbsp;veranderingen onderworpen

gt;5iet' nbsp;nbsp;nbsp;weinig belang,dat het

(jp ''°^'^igis,dat ik’er my hier roede ophou-

^^^halvcD de zes voornaame Hoofddwaal- staan, ï die rondom de Zon draaien,en wel- ftan en,nbsp;Q ) otn zoo te fpreeken, nooit uit hetnbsp;55^^''®*'Iiezen, komen’er van tyd tot tydnbsp;Hemel eenige andere Hemellichtennbsp;Ca!?”!'quot;' die men gelooft van denzelf*nbsp;dig ^IsdeDwaalftarren, tezyn;dognbsp;®nder eene geheel andere gedaantenbsp;, en flegt voor een kortentyd.C*}

it

®fagt;rtftsrren fchynen door haar eigen Licht H 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet

De Dwaalstarren.

XVIIL Deeze Lighaamen, die men Kotneeten 1^ Afquot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noemt, zyn geen Lugt'vs^^^

deel. igt;elingen^ gelyk men in den eerften Zyn He-geloofde, en zommige Schryvers nognbsp;mellich-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bey^eerd hebben. Het blykt tbsc*

Métêorei °P onbetwiftbaarfte wys, dat ze

veel hooger blyven zweeven dan de Lo^P kring is der Maan, en dac ze bygevolg

De Dwaalstarren, ii?

de Zon befch eenen wordt, naby genoeg xvrii om uit de Aarde gezien te kunnen L fi S.nbsp;en veelen van haarzynin’t voor-• ®open tot op ZQO klein een Affcand aannbsp;genaderd, dat, zoze niet ongemeennbsp;Van Lighaam en uit een zeer Iterk opnbsp;V'enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftoffe geweefc waren, zy on-

^ydelyk verteerd zouden hebben moeten door de overmaatige Hitte, dienbsp;gejccden hebben. (*)

Het

lïioet onder anderen inzonderheid plaats

y i^t'bben , in de Staartftar van 't Taar i68o, y 'vas .1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

^ nbsp;nbsp;nbsp;i8 December i66 maal nader by dc Zon,

Q nbsp;nbsp;nbsp;Aarde , en ondervond dcrhalven , want de

gt; van Warmte fiaan tot malkander als de Vier-*nten a

“W AlftanJen , een Hitte omtrent 28000 maal dii.,, ’ wy des Zomers gewaar worden. In-

de Graad van Hitte , die ’er Water plaats heeft , Driemaal grootetnbsp;ty,jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfie , welken een drooge Grond op dien

end yquot; nbsp;nbsp;nbsp;aanneemt i en de Hitte van 'Glcei-

koujj ’ ^tie of viermaal grooter dan die van Water ; zo moet die Staartftart ten minflen

h.

Hs

ii8 De Dwaalstarren.

XVIII. Het klaarfchynend en luifcerykfte gedce^' A F^'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Staartftar is doorgaans beflooteD »

BEEL. en als omzwagteld in een zoort van DatHP' Kern , kring, die een ininder helder Schynzel va®nbsp;een*^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geeft. Om decze twee deelen van

Staart.

jgtef

aan nog Haalr , nog Baard , nog Staart te zie” en wier Schyf zoo rond, zoo glad van Raiidnbsp;zoo gelyk beperkt was, als de Schyf van eennbsp;ftar. Van dien Aart waren de Tweed» van Jnbsp;i66s , en die van ’e Taar llt;Ji. De Siaartftaf r***nbsp;Jaar 158J , welke TYCHO een Maand lang quot;

geen het minfte blyk van een Staart ¦' alleen 'Sa* Omtrek wat minder verlicht en helderfchynendnbsp;Xern , even als of zy flegts hier en daar een’Ë‘nbsp;tende Vezels en Draaden had.

De Dwaalstarren. 119

helder lichtenden Staart agter zig, die XViii. ^°®tyds zeer Lang is,enaltyd van de Zon^^nbsp;S^keerd ftaat, en welken men gelooft,ei-deel.nbsp;^^•^lykeenDaniptezyn, die door de Hittenbsp;de Zon uit het Lighaavn van de Staart-‘ getrokken wordt; want men heeft op-^^®erkt, dat die Staart in Grootte toe ofnbsp;naar maate dat die Star nader bynbsp;koomt, of verder van dezelve Vcr-

^yderdis. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

- reden te geevcn, waarom Staart-Zy be-

zig zoo zelden laaten zien, hebben qa o*.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zeer

Q '¦^’¦tekundigen zig verbeeld, dat zy haar Lang-

*''loop deeden in Langronden , die zeer'''^''P‘g^ ''er in j Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... Langron-

f, quot; ae Langte waren uitgerekt. Als menden.

^ dat de Zon, gelyk in de Loopkringen

io ^quot;^^^^ft^rren plaats heeft, zig bevindt

der Brandpunten van die Langron-

Q gt; zal men aanftonds, als menflegtshet

op nbsp;nbsp;nbsp;ligtelyk begrypen

waarom het zoo merkelyk een Tyd^f^- 19

^ °°Pt, eer die Hemellichten weder in ons

^^^ereidgefteitevoorfchyn komen. Want,

^ yait ’gy yog^ [^gat vry wat meer

H 4 nbsp;nbsp;nbsp;wegs

120 De Dvvaalstarrek.

XVIir. wegs af te doen , voor dat zy het gede^^^^ rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Loopkring hebben door

D E jt L. loopen, clan haar tot het overig klein Stdl^'* jo van haar Kring tc doen Kaat, datnbsp;by de Zon omloopt. i£n , ten anderef’’nbsp;geeft de algeraeene overeenkomt van ’tnbsp;wy in alle andere Hemelfche Bewceging®_^nbsp;plaats zien hebben, ons gegronde aani ’nbsp;ding om te denken, dat zy cok, alsz®^''”nbsp;van de Zon verwyderen, alleoskensnbsp;en meer vertraagen in haaren Loop,nbsp;zy denzelven verfnellen, naarroaatenbsp;’er nader faykomen.

Dog in zeker opzigt is het met de kringen der Staartkarren op een geheelnbsp;„ ' „„dere wys dan diederDwaalftarren geleg‘^'’'nbsp;zeer ver-Deeze laatfte, naamelyk, Verwyderen^'’

de^wyzen nbsp;nbsp;nbsp;Zconneweg,bovenof benedenwaar^'”

op den nooit meer dan Zeven of Agt Graaden. Breedte van den Dierenriem, houdt

12» De Dwaalstarreit.

XVIII. nog komen zou, wanneer ’t Geheim

^F- Natuur,waar onder deezeVerfchynzelsto*'^

D E E L. verborgen waren , ontdekt zou wor^^'’* Die Voorzegging hebben wy in deezenbsp;dagen vervuld gezien. De Heernbsp;was de Eerfte, die van de BefchouwkuD^®nbsp;van Newton gebruik maakende , denbsp;derkomft van de Staartftar, die in ’tnbsp;1682 gefcheencn had, tegen het Jaarnbsp;of 1758 voorfpellen durfde. Denbsp;Clairaüt en d’Alembert , op diepernbsp;gronde Belchouwingen bouwende,nbsp;die Wederverfcbyning voorzegd met ee'’®nbsp;Naauwkcurigheid, welke door de uitko®

bewaarheid is. Die Staartftarwierd voor eer fte maal te gezien, op den 21

Voorbe. nbsp;nbsp;nbsp;DeezeHemelvuuren, wier buitenge^®

tekenen oe gedaante en onverwagte Verfchy*^'®^

De Dwaalstarren. 123

^^ffchillende Harftogten of de Grilligheid XViii.

die waanden te kunnen ontdekken,^ ^

'Vac y. nbsp;nbsp;nbsp;I. Af-

«e voorbetekenden, in der menfchendeel.

, lederen gewoon waren te veroirzaaken,

'^even derhalven in deeze dagen van ie»

als nbsp;nbsp;nbsp;te worden aangemerkt, dan

^®®ellichten, wier Loop aan vafte en

^^P®alde Wetten verbonden, en die op on*

Bedryven geen meer invloed hebben,

Jupiter op heeft of Saturms, tweede AFDEELING.

Befcbryving van de Beweegingen de Zon, van de Aarde en van denbsp;^aan, Verfcbynfelen, die daarnbsp;door voroirzaakt voorden.

Ij ^ Aardkloot is de plaats onzer Woo StQnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zyndietweeweeging

voornaatne Hemellichten , hun helderen glansen fcbynzel alledeenMaan,nbsp;die ons omringen, en wier

behoudenis en welzynnaaft.

•g is, zigtbaar doen worden; en alles

want

De Aarde.

XVIII. watVoortfpruiten, Waffenen Rypen 2^ Afnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onze Behoeften te voldoen,

BE E L. liuo zagte en verkwikkelyke Warmte lee^e^' dig maaken en koefteren. De Loop vannbsp;twee Hemellichten meetdeTyden af,nbsp;naar wy de Jaaren» Maanden en Dagennbsp;ons Leeven tellen, en ons Bedryvennbsp;gelen. Alle deeze byzondere Opzigtennbsp;zoo veel andere , daar bet overtollignbsp;zoUjhier breedvoerig van tegewaagen,nbsp;nen van ons te vereiffchen, dat wyde^^®nbsp;Drie Lighaamen met een meer dan geineei’®nbsp;aandagc en nauwkeurigheid befchouwei''nbsp;ten welken einde wy dan ook de Vertoooi'’'nbsp;gen, Vsa ons Planetarium, wederomnbsp;vatten zullen, en vervolgen.

VII. Fertoming.

De Da- Laat den Steel van het Handvat

door de Gaten, waarrr.éedegro^'

wente te Platte Ringen in bet Teken van den

Aafde!*^ doorboord zyn, om denzelven het Staa^^’ ver-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vist*

toond.

Dr Aard

XVIIl. Draag ook daarenboven zorg, otn 2^ A f’nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Koperen Gezigteinder van den

DE EL. bol fchuins te zetten, en hem zulK een Scan Latitude te geeven, als met denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

ze of geene plaats op de Aarde, vani’nt^» by voorbeeld, overeenkomt.

Stel den grooten Vergulden Kloot, ° de Zon verbeeldt, op zyn gewoonenbsp;in het Middelpunt van het Waereldgeft^*'nbsp;en fteek door een gat, dat dwarsnbsp;lynregc door dien Kloot heen loopt,nbsp;lange Koperen Naald, die gy in denbsp;vinden zult, en die een Styl heeft, dieba^nbsp;draagt, gemerkt K, wiens van onderennbsp;fteekende Staart of Spil, men in laaten

Plaat VI. met dezelfde Letter gemerkt is. In ^‘g-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deezen ganfchen To'eftel,

als hy opgezet moet worden, met al Stukken. De Groote Hemelblaauwenbsp;wordt bier verbeeld door haar MiddeUJ^nbsp;AA, en de Twee Middellynregt tegen ®nbsp;kander overftaande gedeelten van den Dnbsp;reoriem door de Twee Lynen AB en ^

'''elke de Eerfte, den eerften Graad van den 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lts.

^ '' ^'eenbok, de andere dien van de Kreeft 2. A r-

“3nViry[t_

2-ig een goed begrip van de zaak te vertoond zal worden, diencnbsp;‘ ’’quot;g daarenboven te verbeelden, dat denbsp;S'Qote Platte Ringen of Cirkels, die hiernbsp;Konfttuig den Dierenriem of Starren-^ uitmaaken , zoo verbaazend grootnbsp;, ^tntrek zyn, of zoo wvd en ver zig

Ul^fl , nbsp;nbsp;nbsp;•

'’¦^kken, dat de Af (land, dien men hier

kat) nbsp;nbsp;nbsp;is, en de Aarde aangemerkt

quot;^'^'quot;den, als of zy genoegzaam in ’c ‘^'Ipunc zelf (lond van het Konfttuig.

nu, op deezen voetinordege-Verfchil-det)^^ hebben, zal men, wanneer men^quot;^® do»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een ganfehen keer op zyn Asfchyufe-

van het Weften naar hetjg“ deeze volgende Verfchynfels kumfchillen-] ’^aarneeraen.

t. r» nbsp;nbsp;nbsp;Stand

de Koperen Naald, die uit den van den

Ver-9®^.‘Stem der.

ARDE.

XVIII. Vergulden Kloot fteekt, en hier een LES. neftraal verbeeldt, die voorcichiet uitnbsp;d'rei- Middelpunt van de Zon, op den

een ronden Kring of Cirkel l-efchryfi; Tropiqfie zelfden, dien men tien naam geeft vannbsp;du Cancerde7i Kreeft; en dat zy met

Punt den ganfehen Kring rondloopt, e^

alle deszelfs verfchülende fcippen wy ft gt; het Ooften naar het Weften.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dat de Gezigteinder dien Cirkelnbsp;doorfnydc in Twee Ongelyke Deelen:nbsp;welke het grootfte boven den Gezig-^'^nbsp;der, het kleinfre beneden denzelven

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat, wanneer men den Stand van

gt;ien

Gezigteinder verandert, die Twee van den Cirkel, door de Naald berch''‘'’^nbsp;ven, zoo veel minder onderling innbsp;te van elkanderen verfch üen zuilen ,

roaate dat de Randen van den Gezig:ein' boven en beneden, rader by de Aspuonbsp;komen van den Aardbol; zoo dat, wao''^nbsp;de Gezigteinder net door die Twee Ptior^”nbsp;heen loopt, de Cirkel, daar wy hier van

UeP’

D ]E A A R D nbsp;nbsp;nbsp;129

Keerkringen van den Kreeft^ verdeeld X Vin. '’^ordc in Twee Deelen, die beiden volmaakt ^nbsp;groot zyz.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heel.

4* Dat wanneer men deh Gezigteinder in ^^gendeel nader by de Eveonagtlyn brengt,

quot;'el op zulk een wys, dat by tulTchen Tweede Keerkringen, dien van de Kreeft,

^len van den Steenbok, in fta, de voor. '^^f'gemelde Cirkel, door de Naald of Zon-^^^traal befchreeven, geheel boven den Ge-^^S^eiiirier zig bevindt, en altoos, by’tnbsp;''ddraaien van den Aardbol, boven den-quot;'quot;•blyft.

Gevolgen.

Aarde is een Klootrond, of, ten min-j^g gt; een byna Klootrond Lighaam. (*)de U

^'quot;^rond.

llt;f) 2-

le wjt Vk van de Gedaante van de Aaide,

, in de Zesde Les 11. Deel , t Stuk ^'r , en volgende. Kalkt. In het Tweedenbsp;agter dat eerlie Stuk , kan de Leeecr ,