\

ELFDE JAAELIJKSCH VEESLAG (jUjj

BETKEKKELUK

DE VERPLEGING EN HET ONDERWIJS

IN HKT

NEDERLANDSCH GASTHUIS

VOOK

O O GLIJDERS,

L'ITGEBKACHT IN MEI '1 87 0,

DOOK

F, C. DONDERS.

Met wetenschappelijke bybladen.

niTlECHT, AN DE Ynbsp;1S70.

iiiiSUNIVERSITEIT TE UTRECHT 2242 7540

186

ELFDE JAARLIJKSCH VERSLAG,

betrekkelijk de verpleging en het onderwijs in het Nederlandsclinbsp;Gasthuis voor Oogïijders, van 1nbsp;Januari 1869 tot den Januarinbsp;1870, ter vergadering van Bestuurders en Afgevaardigden, gehouden den 30^“ Mei 1870, uit-gehragt door F. C. Donders,nbsp;Directeur der Instelling.

Hooggeachte Heer en, Bestuurders en Afgevaardigden!

Met het laatste verslag, dat ik ’t vorige jaar de eer had uit te brengen, werd in ’t bestaan onzer instellingnbsp;een tienjarig tijdvak afgesloten. Wat was natuurlijker,nbsp;dan dat ik met U een blik terugwierp op den afgeleg-den weg en, na tot de aanleiding en den grond dernbsp;stichting te zijn doorgedrongen, hare ontwikkeling Unbsp;schetste en verklaarde? Gij hadt toen recht, een dergelijke breede ontvouwing van mij te verwachten, en iknbsp;heb getracht, daaraan te voldoen, — ik mag wel zeggen, niet enkel plichtshalve, maar daartoe gedrongennbsp;ook — én door mijne liefde voor de instelling, én doornbsp;mijn dankbaarheid jegens U en jegens zoo vele anderen,nbsp;die haar schraagden.

Na 10 jaren kan men zeggen, is een gemiddelde toestand in het leven getreden. Blijft de ontwikkeling voortduren, zij stijgt met een zachte glooiing, en is ernbsp;teruggang te bespeuren, ieder maatschappelijk verschijnsel heeft zijne schommelingen, en wellicht verwijlen wijnbsp;dan slechts in een golfdal, dat ons een hoogeren golf-berg te geinoet voert. Met één woord, de geschiedenis

van ieder jaar heeft, na de eerste ontwikkelingsphasen, de hooge prognostische heteekenis verloren, die ons innbsp;de eerste jaren de feiten en hare oorzaken met zooveelnbsp;belangstelling deed gadeslaan.

Intusschen, de statuten hevelen, en ik gehoorzaam, wanneer ik thans voor de elfde maal het verslag uitbrengnbsp;betrekkelijk’de verpleging en het onderwijs in het Neder-landsch Gasthuis voor Ooglijders. Ik gehoorzaam gaarne,nbsp;maar meen mij tot het feitelijke te moeten bepalen. Hetnbsp;moge als houwstoffe worden beschouwd voor een tweedenbsp;tienjarig verslag, dat ik of mijn opvolger, zoo vertrouwen wij, zal geroepen zijn, op deze plaats uit te brengen, — dan inderdaad rijker in ervaring en heter innbsp;staat uit het verledene op nieuw te voorspellen, wat nunbsp;nog in den schoot der tijden ligt verborgen.

Dan, ter zake!

In de eerste plaats hebben wij onze stichting te beschouwen als instelling van liefdadigheid, en — in de eerste plaats dus te handelen over de verpleging.

Ziet hier in ’t kort de feilen, die daartoe betrekking hebben.

Het getal ooglijders, in 18G9 behandeld en verpleegd, bedraagt 1451. Zij zijn herkomstig uit al de Provinciënnbsp;des Eijks.

Uit de Provincie Utrecht 550, verpleegden 23

Van de nit de Provincie Utreclit herkomstige lijders, behoorden ruim de helft, namelijk 283, tot de inwonersnbsp;der stad Utrecht.

Het is niet overbodig te herhalen, dat de behandeling van alle lijders, zonder uitzondering, kosteloos geschiedt,nbsp;en dat bovendien de geneesmiddelen, de operatieve hulp ^nbsp;en, zoo noodig, ook de optische middelen, de kunstoogennbsp;enz. gratis worden verstrekt. Het is voldoende, zichnbsp;aan te melden, om geholpen te worden. Teeken nochnbsp;bewijs, dat zij tot de minvermogenden beboeren, wordtnbsp;van de lijders gevorderd: ’t is genoeg, dat ze ooglijdersnbsp;zijn en gratis hulp verlangen. Alléén wanneer het noodignbsp;is, ze in de instelling te huisvesten, te voeden en tenbsp;verplegen, wordt hiervoor eenige tegemoetkoming verlangd, — 50 ets. daags van gemeente- en armbesturen,nbsp;60 ets. van particulieren, zijnde niet veel meer dan helftnbsp;van de werkelijke kosten van verpleging. Be stichting isnbsp;dus uitsluitend instelling van liefdadigheid,

In den zin van tegemoetkoming geschiedde de verpleging:

bij 179 lijders voor eigen rekening met 3070 verpleegdagen „nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voor rekening van Particulierennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;681nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

,, nbsp;nbsp;nbsp;33nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diaconiënnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;980nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

„ nbsp;nbsp;nbsp;43nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Armbesturennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1720nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

„ nbsp;nbsp;nbsp;42nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gemeentebe-

besturen..... 1573 nbsp;nbsp;nbsp;,,

„ nbsp;nbsp;nbsp;10nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voor rekening van Commissiënnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;213nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

„ nbsp;nbsp;nbsp;18nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Liefdegestichten ......nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;513nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„

„ nbsp;nbsp;nbsp;11nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geheel kosteloos..... 235 nbsp;nbsp;nbsp;„

355 lijders nbsp;nbsp;nbsp;met 8985 verpleegdagen

dus gemiddeld 2573 verpleegdag voor lederen lijder.

Veroorloven wij ons eene vergelijking met het voor-

afgaande jaar, zoo constateeren wij, dat, toevalliger wijze, het aantal lijders juist hetzelfde is , 1451 in 1868 ennbsp;1451 in 1869. In 1869 is daarentegen het aantal verpleegden grooter, 355 tegen 323 in 1868, maar, omgekeerd, het aantal verpleegdagen geringer; het is thansnbsp;tot 26'It dag per lijder gedaald, terwijl het vroeger welnbsp;eens tot 36 dagen was gestegen. De voornaamste redennbsp;hiervan is deze, dat wij te allen tijde overbevolking, dienbsp;nadeelig zou kunnen werken, zochten te vermijden ennbsp;daarom de lijders ontsloegen, zoodra hun toestand hetnbsp;slechts eenigszins gedoogde.

Wij hebben dan ook in den loop van dit jaar met geenerlei heerschende ziekte, verettering, roos of dergelijke te kampen gehad , — waartoe ook het vervangen dernbsp;behangen door bepleisterde muren moge hebben medegewerkt, — niettegenstaande het aantal geopereerden aanzienlijk was. Afgezien van alle kleine kunstbewerkingennbsp;toch, zooals verstopping der traanwegen, gezwellen dernbsp;oogleden, verwijdering van vreemde lichamen, enz. enz.,nbsp;steeg het aantal tot 350, namelijk:

Extractie van cataract........65

Punctie „ nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;........

Iridectomie (kunstmatige oogappel, enz.) . Tegen scheelzien (achterwaartsche verplaatsing)nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ (voorvvaartschenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)

„ nbsp;nbsp;nbsp;binnenwaarts gekeerde oogleden

„ buitenwaarts „ nbsp;nbsp;nbsp;„

„ nbsp;nbsp;nbsp;vernauwde oogspleet....

„ nbsp;nbsp;nbsp;vergroeide oogleden ....

„ nbsp;nbsp;nbsp;hangende oogleden (ptosis) .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Samengestelde plastische operaties (bij mis

vorming).........

Exstirpatie van den oogbol nbsp;nbsp;nbsp;. . .

„ nbsp;nbsp;nbsp;„ gezwellen. . . .

Overgebragt 342

Exstirpatie van druifgezwel......3

Zenuwdoor snij ding..........2

Doorklieving van het netvlies......3

350

Niet zonder voldoening mogen wij verklaren, dat de resultaten der behandeling en bepaaldelijk die der operationnbsp;gunstig waren.

Onder de plastische operation kwamen zeer belangrijke voor, met den besten uitslag bekroond; en door tijdigenbsp;verwijdering van kwaadaardige ziekelijke gezwellen, innbsp;de oogholte of in den oogbol zei ven gezeteld, werd nietnbsp;slechts aan een droevig lijden een einde gemaakt, maarnbsp;menig menschenleven gered. Verblijdend is voorts hetnbsp;toegenomen aantal wel gelukte operaties van cataract,nbsp;en het steeds afnemend aantal van operaties tegen binnenwaarts gekeerde oogleden, welsprekend getuigende vannbsp;het verminderen der atropbiëerende granulaties in Nederland, zooals zij, dank zij de blijvende zorg der Regering, innbsp;de gestichten Veenhuizen en Ommerschans ook afnemendenbsp;zijn. Over het geheel mogen wij de verklaring afleggen,nbsp;dat het aantal lijders, waarbij geen volkomen herstel ofnbsp;althans verbetering verkregen werd, betrekkelijk zeernbsp;gering is. — Als bijlage tot het verslag wordt de numerieke lijst medegedeeld van al de voorgekomen ziekten,nbsp;welker belangrijkheid, evenals het groot aantal kunstbewerkingen, duidelijk in het licht stelt, dat onze instelling uit een uitgestrekte bevolking de zwaarste gevallennbsp;vereenigt.

Het onderwijs ging voort, zijne goede vruchten te dragen. Het werd voortgezet op den ouden voet, doornbsp;Dr. Snellen en mij zelven. Bijzonder groot was hetnbsp;aantal onzer gewone discipelen niet: ook het academisch

leven heeft zijne schommelingen, die wij bij de wetten, waaraan de maatschappelijke verschijnselen geketend zijn ,nbsp;als symbolen van menschelijke vrijheid, als symbolennbsp;althans van de oneindige verscheidenheid des levens, metnbsp;welbehagen begroeten. Bij den volgenden cursus zullennbsp;een des te grooter aantal candidandi, die thans met ijvernbsp;onze physiologische lessen volgen, tot candidaten bevorderd , zeker een even dankbaar gebruik maken als hunnenbsp;voorgangers van de gelegenheid, hun hier aangeboden.nbsp;En naast onze studenten plaatsen zich nog altijd eenigenbsp;erkende kunstgenooten onder ons gehoor, buitenlandersnbsp;zoowel als landgenooten, waarvan sommigen met ons totnbsp;de ontwikkeling der wetenschap medewerken. In denbsp;wetenschappelijke bijbladen, aan eenige exemplaren vannbsp;dit verslag toegevoegd en bepaaldelijk voor de beoefenaars der oogheelkunde in het binnen- en buitenlandnbsp;bestemd, zijn de bewijzen daarvan te vinden. Zij bevatten in de eerste pl.aats eene studie over de operatie vannbsp;het scheelzien, door Dr. Stephanus Justus Halberts ma bewerkt en geschreven onder de leiding vannbsp;Dr. Snellen, die de genoemde operatie wijzigde en denbsp;beschrijving dier wijziging zoowel als de daarbij verkregen resultaten aan Dr. Halbertsma welwillendnbsp;afstond. Voorts eene bijdrage tot de behandeling vannbsp;sommige gebreken der oogleden van Dr. A. L. G-. vannbsp;Gr i 1 s, insgelijks onder opzicht van Dr. Snellen bewerkt,nbsp;naar aanleiding van eenige alhier voorgekomen belangrijke operaties. Verder, een onderzoek over de inner-vatie der oogbewegingen van Dr. A d a m ü k, uit Kasan,nbsp;voerende tot het belangrijke resultaat, dat het verbandnbsp;tusschen de bewegingen der beide oogen zijnen grondnbsp;heeft in een aangeboren, voor dit doel ingericht mechanisme. In dit resultaat vond ik aanleiding, mijne denkbeelden te ontwikkelen over aangeboren en verkregen

associatie, als naschrift tot het onderzoek van Dr. Adamük, insgelijks in de wetenschappelijke bijbladennbsp;opgenomen. Bovendien leverde Dr. Adamük ons nognbsp;een bijdrage tot de werking van atropine en tot hetnbsp;mechanisme der accommodatie. Zijn landgenoot Dr.nbsp;Dobrowolsky, uit Petersburg, hield zich hier hoofdzakelijk bezig met het onderzoek van den bloedsomloopnbsp;in het netvlies, bij den hond en bij den mensch, waarvan de resultaten insgelijks in de wetenschappelijke bijbladen te vinden zijn, terwijl Dr. Skrebitzky, bekendnbsp;door zijn omvangrijk klassiek werk over de lijfeigenschapnbsp;in Rusland, van zijne juridische en staatshuishoudkundige studiën tot de ophthalmologische overgegaan , zichnbsp;hier onledig hield met het onderzoek der asdraaiing vannbsp;het oog bij zijdelingsche overhelling van het hoofd: ditnbsp;onderzoek is nog niet geheel ten einde gebracht, maarnbsp;heeft toch reeds tot de uitkomst geleid, dat een asdraaiing,nbsp;in tegengestelden zin als de overhelling van het hoofd,nbsp;werkelijk bestaat, maar voor iedere overhelling tot 60’nbsp;slechts ongeveer % beloopt van de helling van ’t sagit-tale vlak. Eenige belangrijke resultaten van ervaringnbsp;gaf ook Dr. Snellen nog ten beste, deels afzonderlijknbsp;vermeld, deels opgenomen in eene studie van mijne hand,nbsp;betreffende den beschermenden steun der oogleden bijnbsp;verhoogde exspiratorische drukking. De aanleiding totnbsp;dit onderzoek lag in den wensch, mij kenbaar gemaaktnbsp;door den groeten natuuronderzoeker van onzen tijd, dennbsp;beroemden Charles Darwin. Uit het oogpunt dernbsp;gelaatkundige studiën, waaraan hij zich in den laatstennbsp;tijd met groote voorliefde gewijd heeft, was het vraagstuk hem bijzonder gewichtig voorgekomen. Van mijnenbsp;zijde heb ik getracht, aan den uitgedrukten wensch tenbsp;voldoen: in hoeverre de gestelde vraag hare oplossing gevonden heeft, in het midden latende, mag ik wel

zeggen, dat ik op den weg van dit onderzoek menig punt hek ontmoet, wat mij belangstelling inboezemdenbsp;en die ook wel schijnt te verdienen. Ten slotte, bevatten de wetenschappelijke bijbladen de beschrijving vannbsp;een nieuw werktuig, waaraan ik den naam gaf vannbsp;phaenophthalmotroop, dat is, een werktuig, dat de draaiingen van het oog aanschouwelijk maakt, en werkelijknbsp;bestemd is tot opheldering der beweging van dit orgaan.nbsp;De behoefte aan een zoodanig werktuig was mij meernbsp;en meer gebleken, naarmate ik de ervaring had opgedaan , dat het leerstuk der oogbewegingen, welker mechanisme inderdaad zeer ingewikkeld is, tot hoe hoogennbsp;graad van volkomenheid gebracht, voor vele ophthalmo-logen een struikelblok gebleven was. Onze mechanicusnbsp;O Hand heeft het werktuig op de voortreffelijke wijzenbsp;vervaardigd, die wij van hem gewoon zijn, en wij hopennbsp;hiermede een moeilijk, maar hoogst belangrijk leerstuknbsp;meer algemeen te hebben toegankelijk gemaakt.

Zoo gaan wij voort en zullen trachten voort te gaan, diep doordrongen, dat, hoe omiloersd ons levenspad ennbsp;hoe duister het problema der schepping voor ons, aardbewoners, wezen moge, het ’s menschen plicht is, zoolang hij leeft, zich zelven te louteren en te ontwikkelen,nbsp;den arbeid te volbrengen, waartoe hem de gaven zijnnbsp;geschonken en tot heil van anderen naar vermogen medenbsp;te werken. Weest overtuigd, mijne Heeren, dat, wanneer het blijken mocht, dat deze instelling, om aannbsp;hare bestemming te beantwoorden, van mijne zijde meernbsp;toewijding van krachten behoefde, ik ze daarvoor zounbsp;weten af te zonderen.

In de laatste jaren hebben de Heeren Eegenten, mij, als hun mederegent, eenvoudigheidshalve ook belast, innbsp;mijn verslag melding te maken van de financiëele aange-

legenheden, zooals zij mij door den President en Secretaris werden gesuppediteerd. Ik ga daartoe ook thans over.

Het is U bekend, dat wij een verplegingsfonds en een kapitaalfonds onderscheiden. Tot het eerste behoorennbsp;de jaarlijksche bijdragen en de verpleeggelden, in hetnbsp;laatste worden bijdragen van nieuwe stichters en bestuurders, voorts alle giften in eens en erflatingen gestort.

Wat het verplegingsfonds betreft, stegen de uitgaven tot ƒ 11384.21V2 en beliepen de ontvangsten slechts ƒ11036.37,nbsp;zoodat het voordeelig saldo met ƒ 347.8472 werd verminderd. De verschillende posten van ontvangst en uitgaafnbsp;vindt men hieronder vermeld:

De ontvangsten hebben bedragen :

Aan verpleeggelden..............ƒ nbsp;nbsp;nbsp;4990.67

„ nbsp;nbsp;nbsp;jaarlijksche bijdragen...........- nbsp;nbsp;nbsp;5192.50

„ nbsp;nbsp;nbsp;renten van certificaten...........- nbsp;nbsp;nbsp;403.50*

// nbsp;nbsp;nbsp;huur van gebouwde eigendommen......- nbsp;nbsp;nbsp;450.—

ƒ 11030.67*

De uitgaven beliepen:

Aan nbsp;nbsp;nbsp;onderhoud en inrichting van gebouwen . ... fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1008.91*

„ nbsp;nbsp;nbsp;grond- en andere belastingen........- nbsp;nbsp;nbsp;293.233

„ nbsp;nbsp;nbsp;traktementen en loonen..........- nbsp;nbsp;nbsp;1641.—

// nbsp;nbsp;nbsp;voeding, verwarming, enz..........- nbsp;nbsp;nbsp;6268.53

u nbsp;nbsp;nbsp;Heeding en meubilair...........- nbsp;nbsp;nbsp;1362.05*

„ nbsp;nbsp;nbsp;kosten van beheer.............- nbsp;nbsp;nbsp;740.65

chemicaliën, instrumenten, enz........- nbsp;nbsp;nbsp;1009.84

/ 11384.215

Deze ongunstige uitkomst is voor een deel te danken aan de buitengewone uitgaaf tot onderhoud van gebouwen , bepaaldelijk aan die voor het bepleisteren dernbsp;muren van alle ziekenzalen, reeds uit het oogpunt dernbsp;hj^giene ncodzakelijk geacht, — voorts aan het kleinernbsp;aantal verpleegdagen, bij den korteren duur der verpleging voor iederen lijder, en, wij mogen het niet ver-

10

heelen, aan eenige vermindering der jaarlijksche bijdragen. Dit maakt het ons ten plicht, de belangstelling der plaatselijke commissiën op den duur wakker tenbsp;houden en haar in te prenten, dat voor de begunstigers, die haar afvallen, nieuwe moeten worden aangewonnen, opdat minstens de eenmaal bereikte hoogte behouden blijve.

Omtrent het kapitaalfonds is het mij vergund, een gunstiger getuigenis af te leggen. Dat kent alleen vermeerdering, geen vermindering, en zoo moge het langnbsp;nog blijven.

Ingekomen zijn thans de gift van ƒ 1000, door het ütrechtsche studentenkorps geschonken, en de ƒ 250 vannbsp;Dr. Greve, een der oud-leerlingen van onze instelling,nbsp;op Java thans als arts en oogarts werkzaam, — vannbsp;welke bijdragen, als toegekend bij gelegenheid van hetnbsp;tienjarig bestaan, wij in het vorig verslag reeds metnbsp;hooge ingenomenheid mochten melding maken.

Een onbekende, maar niet onbeminde, zond ons een nieuwjaarsgift van ƒ 100. Gelijke giften werden ons toe-gekeud door G. M. Baron van der Duijn te ’s Hagenbsp;en Mevrouw Lentfrinck Koolhaas te Doetichem,nbsp;die beide als stichters in het album werden ingeschreven,nbsp;evenals Mejufvrouw M. J. Weddik, wier gift, in verband met vroegere bijdragen, daartoe het recht verleende.nbsp;De Heer Blussé van Zuidland zond ook weder,nbsp;door tusschenkomst van de Commissie te Dordrecht, zijnenbsp;jaarlijksche buitengewone gift van ƒ 50, ter tegemoetkoming van verpleegkosten voor Dordrechtsche ooglijders,nbsp;en van diversen, door tusschenkomst der Commissie vannbsp;’s Gravenhage verzameld, wmrd nog een bedrag van ƒ195nbsp;in het kapitaalfonds gestort. Eindelijk hebben wij hiernbsp;met groote erkentelijkheid gewag te maken van eene giftnbsp;van/ 250, van Hare Koninklijke Hoogheid Prinses

11

Marianna der Nederlanden, in antwoord op het verslag van het tienjarig bestaan onzer stichting, dat wij de eer hadden gehad der hoogaanzienlijke Bestunrderessenbsp;aan te bieden, die tot de eerste vestiging zoo mildelijknbsp;had bijgedragen, en dat H. K. H. verklaarde „met denbsp;meeste belangstelling te hebben gelezen.” — Zoodoendenbsp;klimt de vermeerdering van het kapitaalfonds in het af-geloopen jaar tot / 2344.50.

Zal een opwekkend woord nu weder mijn verslag besluiten? De wenk, aan onze vaste Commissiën gegeven, zij voldoende. Aan Uwen steun, mijne Heeren, aannbsp;den steun onzer menschlievende landgenooten, heeft denbsp;instelling behoefte, maar die steun ook is haar verzekerd.nbsp;Ziet men elders voor een instelling, bij haar ontstaannbsp;met geestdrift begroet, ter middaghoogte gerezen, denbsp;belangstelling verflauwen, hier hebben wij dat niet tenbsp;duchten. De ontwikkelde toestand is hier geen rust,nbsp;maar eeuwige beweging. Hij is als de cyclus des levens,nbsp;welks sluimerende krachten in hare weldadige vruchten,nbsp;wijd en zijd verspreid, telkens nieuw voedsel vinden, —nbsp;als de cyclus des levens, die bij het wederzijds in elkander grijpen van oorzaken en gevolgen zijne toekomstnbsp;gewaarborgd ziet.

Zoo zij het! —

STATISTIEK der oogziekten, voorgekomen in het Nederlandsch Gasthuis voor Oogiijders, vannbsp;den 1 Januari 1869 tot den 1 Januari 1870,nbsp;bij 1451 lijders.

ZIEKTEGEVALLEN.

Ophthalmia catarrhalis..........106.

„ nbsp;nbsp;nbsp;granulosa..........34.

„ nbsp;nbsp;nbsp;hlennorrhoïoa......... 2.

„ nbsp;nbsp;nbsp;purulenta neonatorum...... 6.

„ nbsp;nbsp;nbsp;diphtherina.......... 5.

Trachoma..............45.

Ophthalmia scrophulosa.........144.

Panophthalrnia............. 4.

Kerato-malacia............. 9.

Sphacelus corneae............ 7.

Ulcus cum hypopyo........... 7.

Ulcus corneae (keratitis).........51.

Incrustatio corneae........... 6.

Irido-keratitis.............10.

Prolapsus iridis............ 2.

Synechia anterior............25.

Keratitis diffusa............ 11.

Maculae corneae............48.

Leucoma...............25.

Staphyloma corneae et staphyloma scleroticae auterius 6. Cornea conica (staphyloma pellucidura) ....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.

Kyklitis............... 9.

Ophthalmia sympathica.......... 2.

Iritis................26.

Fistula corneae......... , . . nbsp;nbsp;nbsp;3.

13

Synechia posterior........... G.

Atresia pupilae en nbsp;nbsp;nbsp;irido-chorioiditis......18.

Irideremia.............. 1-

Sclerotitis anterior nbsp;nbsp;nbsp;etnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;episcleritis...... 3-

Cataracta nbsp;nbsp;nbsp;senilis............öO-

„ nbsp;nbsp;nbsp;congenita...........-^3.

„ pyramidalis.......... 1 •

„ nbsp;nbsp;nbsp;siliquata........... 2.

„ nbsp;nbsp;nbsp;secundaria........... G.

„ nbsp;nbsp;nbsp;mollis............ 4.

„ nbsp;nbsp;nbsp;traumatica........... 1-

Aphakia...............23.

Luxatio lentis............. 1-

Ohscuratio corporis nbsp;nbsp;nbsp;vitrei......... 6.

Eetinitis nbsp;nbsp;nbsp;(apoplectica,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luëtica)....... 1-

„ nbsp;nbsp;nbsp;e morbo Brightii......... 4.

„ nbsp;nbsp;nbsp;pigmentosanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(hemeralopia)...... 4.

Neuritis nbsp;nbsp;nbsp;optica............. quot;i-

Solutio retinae.............10.

Solutio hyalo'ideae........... !•

Chorioiditis..............16.

Glaucoma..............14.

Amblyopia congestiva..........18.

„ et amaurosis cum papilla alba . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.

„ gravidarum.......... 1.

Buphthalmos............. 1 nbsp;nbsp;nbsp;¦

Atrophia bulbi......... 35.

Microphthalmos . nbsp;nbsp;nbsp; !•

Spasmus clonicus palpebrarum....... 4.

Tumor orbilae............. 1.

Ankylo-hlepharon............ 1.

Anophthalmos.............19.

Traumata..............22.

Corpora aliena, nbsp;nbsp;nbsp; 22,

14

Paresis muscnlarls (strabismus paralyticus, ptosis

paralytica et mydriasis paralytica).....10.

Strabismus..............51.

Nystagmos.............. 7.

Ptosis. ............... 5.

Entropion en dysticbiasis......... 7.

Ectropion..............14.

Symblepbaron....... 4.

Abscessus palpebrae...........ll.

Blepbaradenitis ............21.

Tumor cysticus............ 2.

Dacryocystitis (obstructie ductus lacrymalis) . . nbsp;nbsp;nbsp;43.

Abscessus sinus frontalis......... 1.

Exanthema faciei et palpebrarum...... 2.

Dolor oculi.............. 1-

Asthenopia accommodativa.....¦. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;90.

Myopia...............93.

Presbyopia........ 154.

Hypermetropia.............131.

Astigmatismus. ............47.

Lupus faciei............. 1.

Tumor glandulae lacrymalis........ 1.

IN 1869 BIJGEKOMENE

Bestuurders.

Dr. H. Greve, (Officier van Gezondheid). Het tJtrechtsch Studentencorps.

Stichters.

F. M. Baron van der Duyn. Mej. M. J. Weddik.

Begunstigers.

Mejufvrouw K. Bakker. nbsp;nbsp;nbsp;Arnhem.

H. Boeken. nbsp;nbsp;nbsp;n

W. A. .). Bake. nbsp;nbsp;nbsp;(Huize Uilenput) «

Mevr. de Wed. Bening Wichers. nbsp;nbsp;nbsp;//

Mr. W. J. B. Besier. nbsp;nbsp;nbsp;Nijmegen.

Mevr. de Wed. Bonekamp. nbsp;nbsp;nbsp;’s Hage.

J. Drabbe, (Rijksontvanger). nbsp;nbsp;nbsp;Loenen.

Mevr. Douair. Driessen, geb. Gravin van Limburg

Stirum. nbsp;nbsp;nbsp;Leeuwarden.

Dr. A. Diemont nbsp;nbsp;nbsp;n

J. van Dijkshoorn. nbsp;nbsp;nbsp;Arnhem.

Mr. G. Everts, Pzn. nbsp;nbsp;nbsp;«

Ds. Esscher. nbsp;nbsp;nbsp;Wageningen.

J. L. B. Engelhard. nbsp;nbsp;nbsp;’s Hage.

Fruin. nbsp;nbsp;nbsp;Leiden.

C. A. de Florimont. nbsp;nbsp;nbsp;Beek.

Mevrouw de Wed. Frantzen, ’t Hooft. nbsp;nbsp;nbsp;’s Hage.

M. J. Douair. de Gee. van Rijnhuizen, geb. .de

Meinertshagen. nbsp;nbsp;nbsp;Utrecht.

Profr. Dr. C. H. C. Grinwis. nbsp;nbsp;nbsp;»

Mej. A. C. Gerken. nbsp;nbsp;nbsp;Arnhem.

L. A. Greve. nbsp;nbsp;nbsp;Nijmegen.

Mevr. de Wed. Greve, van Kuijk. nbsp;nbsp;nbsp;«

Mr. J. G. Gleichman. nbsp;nbsp;nbsp;’s Hage.

B. L. C. van den Hagen van den Heuvel. nbsp;nbsp;nbsp;Utrecht.

W. Hiiijdccoper. nbsp;nbsp;nbsp;«

Mevr. van Hoogenhuijze Boer. nbsp;nbsp;nbsp;//

Mejufvr. E. Templeman van der Hoeven. nbsp;nbsp;nbsp;u

J. \ roesom de Haan. nbsp;nbsp;nbsp;Jutphaas.

Mr. P. Heringa Oats. nbsp;nbsp;nbsp;Leeuwarden.

G. A. Hoeihamer. nbsp;nbsp;nbsp;Elburg.

Mevr. Douair. de Kruyff. nbsp;nbsp;nbsp;Arnhem.

Kouwenberg (Instituteur). nbsp;nbsp;nbsp;'sHeerenberg.

Mr. J. C. van de Kasteele. nbsp;nbsp;nbsp;’s Hage.

Mr. C. A. van der Kemp. nbsp;nbsp;nbsp;u

G. J. W. Koolemans Beijnen. nbsp;nbsp;nbsp;»

Mevr. Wed. Keurenaar Washington. nbsp;nbsp;nbsp;n

16

DE OPERATIE VAN HET SCHEELZIEN,

DOOR

S. J. ÏÏALBEETSMA.

EERSTE HOOFDSTUK.

De operatie van het scheelzien bij contractuur of eenvoudige verkorting der oogspieren.

Den October 1839 werd de eerste operatie van scheelzien door Dieffenbacii 1) verricht, nadat Stro-MEiER 2) op de mogelijkheid daarvan de aandacht gevestigd had.

De eerste operatie heeft plaats bij een knaap met strabismus convergens. De operatie geschiedt zittende. Het hovenooglid wordt met een ooglidhouder opengehouden.nbsp;Met twee scherpe haakjes wordt de conjunctiva gevat ennbsp;gespannen tusschen cornea en caruncula. In diezelfdenbsp;richting wordt de conjunctiva met eene schaar opengeknipt. In de gapende conjunctiva-wond ziet men hetnbsp;voorste gedeelte van de spier doorschemeren, door losnbsp;celweefsel bedekt. Een stompe haak wordt onder denbsp;spier gebracht. De opgelichte spier wordt tusschen de

1) nbsp;nbsp;nbsp;Vereinszeitung für Heilkunde in Preussen n°. 45 (1839). —nbsp;Caspers Wocliensclirift 1840 , 41. .— üeber das Schielen nndnbsp;die Heilung desselben durcb die Operation. 1842.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Beitrage z. operativen Ortliopildio. Hannover, 1838

1

atrophiëert en de spier zelve trekt zich terug, tenzij ze door nieuwe aanhechtingen aan de sclerotica wordt tegengehouden.

VoN Graefe wist deze waarnemingen te waardeeren en toe te passen. Men kan zeggen dat hij in zooverre de operatie op nieuw heeft ontdekt. Terechtnbsp;wordt hem het vaderschap der herboren scheelzien-opera-tie toegekend. Door eene reeks van waarnemingen brengtnbsp;hij aan 't licht, dat de pees dzoo dicht mogelijk aannbsp;de scleroticaquot; moet worden afgeknipt. De pees is nietnbsp;alleen vastgehecht aan de sclerotica, maar hangt innignbsp;samen met het celweefsel dat den oogbol omgeeft, denbsp;kapsel van Tenon. Bij het scheiden van de pees vannbsp;de sclerotica zou gene zich slechts weinig terugtrekken,nbsp;maar dit terugtrekken kan men belangrijk vermeerderennbsp;door het naar boven en beneden inknippen van denbsp;»seitliche Einscheidungen.”

In 1857 geeft von Graefe in eene uitvoerige verhandeling 1) eene beschrijving van zijne operatie, zooals die door hem en door een groot aantal van zijne leerlingen nog heden, geheel op de zelfde wijze, wordtnbsp;verricht.

Ziehier, hoe door yon Graefe de operatie gedaan wordt, zooals wij ze voor korten tijd door hem in eene reeks vannbsp;scheelzien-operatiën zagen bewerkstelligen:

De patiënt ligt. Aan het hoofdeneind of nevens den patiënt op den rand van het operatie-bed zit de operateur. Onmiddellijk daaromheen zitten vier assistenten , dienbsp;trouwens voor ons het nauwkeurig zien van de operatie

1) Beitrage zur Lebre vom Schielen und von der Soliieloperation von Dr. A. von Gbaefb. A. f. O. III. 1. S. 177—386. Op bladzijde 191 vinden we aldaar de bovenvermelde verdienste vannbsp;Boijee erkend.

niet gemakkelijker maken. Een assistent bevestigt met twee handen het hoofd. Een tweede houdt de oogleden open met twee ooglidhouders. De derde krijgtnbsp;van den operateur een sluilingspincet te houden, waardoor de bulbus naar de tegenovergestelde zijde van hetnbsp;scheelzien gericht wordt. In de andere hand heeft hijnbsp;eene kleine spons in een pincet bevestigd, om, tusschennbsp;de vele handen door , dadelijk het bloed weg te kunnennbsp;nemen. De laatste assistent geeft de instrumenten aan.

De conjunctiva wordt met een pincet opgenomen; nabij de cornea, wordt, met eene schaar met scherpenbsp;punten, eene snede in het bindvlies gemaakt, evenwijdignbsp;aan den rand van het hoornvlies. In ééne richting, resp.nbsp;naar hoven of naar beneden , wordt de conjunctiva vannbsp;het onderliggend celweefsel losgemaakt, zoodat ruimtenbsp;verkregen wordt voor het invoeren van den scheelzien-haak.nbsp;De stompe punt van den haak wordt gebracht op kortennbsp;afstand naast de pees, waarop, door eene omdraaiing vannbsp;den haak om zijne as, de punt, met het celweefsel naastnbsp;de pees, onder de pees door gedrukt wordt. Met de puntnbsp;van de geslotene schaar wordt de conjunctiva-wond gerekt en de vrije rand van het bindvlies over de puntnbsp;van den haak gelegd, zoodat nu de aanhechting van denbsp;pees aan de sclera voor ons oog bloot ligt. Nu wordtnbsp;met dezelfde puntige schaar de pees zoo na mogelijknbsp;aan de sclera afgeknipt.

Het is in het oog vallend, met welke snelheid deze operatie afloopt, zooals die trouwens alleen te verklarennbsp;is door de kolossale ervaring en de bekende vaardigheidnbsp;van VON Graefe.

Terwijl een tal van volgende operation gedaan wordt, blijft de patiënt zitten, om van de lichte chloroform-narcose, die daarbij eigenlijk slechts pro forma schijnt

atrophiëert en de spier zelve trekt zich terug, tenzij ze door nieuwe aanhechtingen aan de sclerotica wordt tegengehouden.

Yon Graefe wist deze waarnemingen te waardeeren en toe te passen. Men kan zeggen dat hij in zooverre de operatie op nieuw heeft ontdekt. Terechtnbsp;wordt hem het vaderschap der herboren scheelzien-opera-tie toegekend. Door eene reeks van waarnemingen brengtnbsp;hij aan 't licht, dat de pees noo dicht mogeli]k aannbsp;de scleroticaquot; moet worden afgeknipt. De pees is nietnbsp;alleen vastgehecht aan de sclerotica, maar hangt innignbsp;samen met het celweefsel dat den oogbol omgeeft, denbsp;kapsel van Tenon. Bij het scheiden van de pees vannbsp;de sclerotica zou gene zich slechts weinig terugtrekken,nbsp;maar dit terugtrekken kan men belangrijk vermeerderennbsp;door het naar boven en beneden inknippen van denbsp;ïseitliche Einscheidungen.”

In 1857 geeft von Graefe in eene uitvoerige verhandeling 1) eene beschrijving van zijne operatie, zooals die door hem en door een groot aantal van zijne leerlingen nog heden, geheel op de zelfde wijze, wordtnbsp;verricht.

Ziehier, hoe door von Graefe de operatie gedaan wordt, zooals wij ze voor korten tijd door hem in eene reeks vannbsp;scheelzien-operatiën zagen bewerkstelligen:

De patiënt ligt. Aan het hoofdeneind of nevens den patiënt op den rand van het operalie-bed zit de operateur. Onmiddellijk daaromheen zitten vier assistenten , dienbsp;trouwens voor ons het nauwkeurig zien van de operatie

1) Beitriige zur Lelire vom Schieten und von der Schieloperation von Dr. A. von Geaefb. A. f. O. III. 1. S. 177—386. Op bladzijde 191 vinden we aldaar de bovenvermelde verdienste vannbsp;Boijee erkend.

niet geiïiakkelijkei’ maken. Een assistent bevestigt met twee handen het hoofd. Een tweede houdt de oogleden open met twee ooglidhouders. De derde krijgtnbsp;van den operateur een sluilingspincet te houden, waardoor de bulbus naar de tegenovergestelde zijde van hetnbsp;scheelzien gericht wordt. In de andere hand heeft hijnbsp;eene kleine spons in een pincet bevestigd, om, tusschennbsp;de vele handen door , dadelijk het bloed weg te kunnennbsp;nemen. De laatste assistent geeft de instrumenten aan.

De conjunctiva wordt met een pincet opgenomen; nabij de cornea, wordt, met eene schaar met scherpenbsp;punten, eene snede in het bindvlies gemaakt, evenwijdignbsp;aan den rand van het hoornvlies. In ééne richting, resp.nbsp;naar boven of naar beneden , wordt de conjunctiva vannbsp;het onderliggend celweefsel losgemaakt, zoodat ruimtenbsp;verkregen wordt voor het invoeren van den scheelzien-haak.nbsp;De stompe punt van den haak wordt gebracht op kortennbsp;afstand naast de pees, waarop, door eene omdraaiing vannbsp;den haak om zijne as, de punt, met het celweefsel naastnbsp;de pees, onder de pees door gedrukt w'ordt. Met de puntnbsp;van de geslotene schaar wordt de conjunctiva-wond gerekt en de vrije rand van het bindvlies over de puntnbsp;van den haak gelegd, zoodat nu de aanhechting van denbsp;pees aan de sclera voor ons oog bloot ligt. Nu wordtnbsp;met dezelfde puntige schaar de pees zoo na mogelijknbsp;aan de sclera afgeknipt.

Het is in het oog vallend, met welke snelheid deze operatie afloopt, zooals die trouw'ens alleen te verklarennbsp;is door de kolossale ervaring en de bekende vaardigheidnbsp;van VON Graefe.

Terwijl een tal van volgende operation gedaan wordt, blijft de patiënt zitten, om van de lichte chloroform-narcose, die daarbij eigenlijk slechts pro forma schijnt

te worden toegepast, te bekomen. Dan bepaalt von Graefe nauwkeurig den stand. Hij beoordeelt het effect dernbsp;operatie eensdeels door de mate der beperking van de bewegingen , en ten tweede door den verkregenen stand dernbsp;twee oogen ten opzichte van elkander, bij het zien opnbsp;afstand, von Graefe maakt nu bijzonder opmerkzaam opnbsp;het belang, om hierbij te laten richten b. v. 45° naar dennbsp;kant, tegenovergesteld aan dien, waar de operatie verricht is, zoodat, indien bijv. de reclus internus van het linkernbsp;oog is doorgesneden, de patiënt naar links ziet, omdatnbsp;de bewegingen naar rechts, zoo dadelijk na de operatie,nbsp;een onjuisten maatstaf aangeven.

Verlangt hij meer effect, dan wordt het celweefsel naar boven en beneden nog een weinig ingeknipt.

Tegenwoordig worden daarenboven door hem somtijds één of twee naden aan de tegenovergestelde zijde doornbsp;de conjunctiva gelegd en aan den buitenkant bevestigd,nbsp;waardoor het oog bij de genezing naar die richting gehouden wordt, hetgeen het effect der operatie stellignbsp;belangrijk vermeerdert.

Blijkt het effect der operatie reeds dadelijk te groot te zijn, dan worden in de conjunct! va-wond ééne of twee suturennbsp;aangelegd, in meridionale richting.

Het effect wordt hierdoor belangrijk verminderd, omdat de conjunctiva door bindweefsel in samenhang is gebleven met de peesscheede en de Tenonsche kapsel,nbsp;zoodat bij het naar voren brengen van de conjunctivanbsp;het terugtrekken van de spier wordt tegengehouden.

Hierbij valt in 't oog, dat volgens deze methode van opereeren, waar men een zeer ruim effect verlangt, eenenbsp;groote en gapende conjuncliva-wond onvermijdelijk is.

Te Weenen zagen wij door Arlt de operatie op

eene andere wijze verrichten. Als de conjunctiva* wond gemaakt is, wordt met de geslotene schaar,nbsp;die hier eene ravenbekvormige kromming heeft, de peesnbsp;voor den dag gehaald, dan met het pincet aangevat ennbsp;afgeknipt. Wij vermelden dit hier vooral, omdat wij opnbsp;hel aanvatten van de pees met het pincet later terugnbsp;zullen komen.

Door de Engelsche school (Moorfield’s Hospital) wordt de operatie van scheelzien op eene wezenlijk geheel verschillende wijze gedaan.

Dr. Snellen heeft ons deze op zijne kliniek, zoowel in vivo als op het cadaver, herhaaldelijk getoond.

De conjunctiva-wond wordt niet gemaakt loodrecht op de richting der pees, maar evenwijdig daaraan, langsnbsp;een der randen, dus meer naar achteren en verder vannbsp;de cornea verwijderd. In de gapende conjunctiva-wondnbsp;wordt het celweefsel aangevat en ingeknipt en nu eennbsp;zeer weinig gebogen stompe haak tusschen sclerotica ennbsp;pees ingebracht. Met eene rechte schaar met stompenbsp;punten wordt de pees, zoo dicht mogelijk aan de sclera,nbsp;onder de conjunctiva afgeknipt. Deze methode wordtnbsp;dan ook door de Engelschen de subconjunctivale genoemd. Dikwijls ontslaat hierbij eene zeer belangrijkenbsp;uitstorting van bloed onder de conjunctiva, waarom,nbsp;vooral door Bowman, bijna als regel wordt aangenomen,nbsp;om in de conjunctiva, aan de andere zijde van de pees,nbsp;eene contrapunclie te maken ten einde het bloed gemakkelijker uil te laten,

VoN Graefe keurt deze methode af, omdat zij volgens hem niet voldoende gelegenheid geeft tot het '^Dosiren”nbsp;van de operatie, d. i. het regelen van het effect.

Is het een voordeel dal de peeswondedoordeconjunc-

üva bedekt blijft, zeker wordt hierdoor niet voorkomen het inzakken van de caruncula, hetgeen na ruime scheel-zien-operatiën, ook volgens de operatie van von Graefe,nbsp;een zoo storenden misstand te weeg brengt. Immersnbsp;de conjunctiva is zoo ruim en elastisch, dat het terugtrekken van de

rijk zal worden tegengehouden.

Aan Liebreicii komt de verdienste toe er het eerst op opmerkzaam te hebben gemaakt, hoe men ook bij zeernbsp;ruime tenolomie hel inzinken der caruncula en der plicanbsp;semilunaris kan voorkomen. In zijne mededeeling ïEinenbsp;Modification der Schieloperation” 1) wijst hij er op, hoenbsp;de conjunctiva samenhangt met de buitenvlakte van betnbsp;voorste gedeelte der Tenonsche kapsel, waardoor de pezennbsp;der vier rechte oogspieren onderling verbonden worden,nbsp;De buitenkant van de caruncula en de plica semilunarisnbsp;met een gedeelte van de conjunctiva volgen, bij contractie van den m. rectus internus, de bewegingen van hetnbsp;oog naar binnen door hunnen samenhang met de Tenonschenbsp;kapsel. Bij eene zeer ruime tenotomie zal nu door hetnbsp;terugtrekken der spier hetzelfde geschieden en zullennbsp;deze deelen alsdan dezelfde plaats innemen, die zij aannbsp;het normale oog bij de sterkste binnenwaartsdraaiingnbsp;verkrijgen. Terwijl daarenboven hierbij de afstand vannbsp;de plica semilunaris tot de cornea vergroot wordt, geeftnbsp;dit aan het oog eene hoogst onaangename uitdrukking.

Om dit te vermijden wil Liebreich de conjunctiva en de Tenonsche kapsel nauwkeurig van elkander losmaken totnbsp;onder de plica semilunaris, en daarbij zelfs de carunculanbsp;van zijne onderliggende deelen geheel scheiden. Yoor ’t

1) Archiv für Ophthalmologie Xil H, 2. S. 298.

overige doet hij verder de tenotomie volgens de methode van voN Graefe, terwijl hij als regel aanneemt, zijnenbsp;vrij groote conjuncliva-wonden door een naad te sluiten.

In deze wijze van handelen ziet hij de volgende voor-deelen, door hem aldus omschreven;

»1) Eine grössere Freiheit und ein viel grösserer Spiel-raum in der Dosirung und Vertheilung der Schieloperation.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Die Yermeidung des Einsinkens der Karunkel undnbsp;jeder Spur von Narbenhildung, wie die gebrauchlichenbsp;Tenotomie sie hisweilen hinterlasst.

3) nbsp;nbsp;nbsp;Die Yermeidung von mehr als zwei Operationen annbsp;demselben Individuum und also von mehr als einer annbsp;demselben Auge.” 1)

Het komt ons voor, dat Liebreich alleen recht heeft het 2quot;^® punt op den voorgrond te stellen. Immersnbsp;ook volgens alle andere methoden is een even ruimnbsp;effect door tenotomie te verkrijgen, zoo men den misstand van de ingezakte caruncula niet vreest. Zijnenbsp;voorstellen zijn dan ook veelvuldig misverstaan, en opnbsp;het tweede oogheelkundig congres te Parijs in Augustusnbsp;1867 werd hij, bij het bespreken dezer zaak, doorJAVAL,nbsp;VON Graefe en Wecker aangevallen, als zoude hij denbsp;scheelzien-operatie lot de tenotomie op één oog willennbsp;bepalen, waarvan door de besprekers de nadeelen worden opgesomd. De heftige discussie over deze naar onsnbsp;oordeel belangrijke zaak, eindigt met den niet vleiendennbsp;en niet vriendschappelijken uitroep van YVecker: »Je nenbsp;crois pas que ia présentation faite par M. Liebreichnbsp;puisse avoir des conséquences utiles pour la science.” 2)

1) nbsp;nbsp;nbsp;1. c. S. 305.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Zie hierover: Congres périodique international d’ophthal-mologie. Compte-rendu publié par Ie Ur. Waelomont, 3* session,nbsp;2“ congres de l’aris, p. 104—114.

10

Liebreicii heeft met kracht getracht — en gaatnog steeds daarmede voort — zich te zuiveren van de blaam, als zoudenbsp;zijne methode ten doel hebben, de operatie van hetnbsp;scheelzien tot één oog te bepalen. Op hel bovengenoemdnbsp;congres zegt hij;

„Je suis désolé de voir que !e malentendu, qui s’esl produit par suite de communications verbales et que j’ainbsp;essayé de faire disparaitre par la publication écrite denbsp;mon procédé, persiste encore.

On semble croire que je propose de corriger tons les strabismes, même les plus forts, par une seule lénoto-mie, mais cela ne m’est jamais venu a la pensee; aunbsp;contraire, je me suis claireraent prononcé contre unenbsp;pareille méthode.”

Bij eene latere gelegenheid, op ’t congres te Heidelberg in 1868, zegt hij:

ïErlauben Sie mir bei dieser Gelegenheit an Sie die Bitte zu richten, sich durch einen Bliek auf meine erstenbsp;Millheiltmg über die Modification der Tenotomie im Archivnbsp;zu überzeugen dass es mir niémals in den Sinn gekom-men, eine Correction von hochgradigera Strabismusnbsp;durch eine einzige Tenotomie zu empfehlen. Ich richtenbsp;diese Bitte an Sie, vveil ich noch heute, durch mündlichcnbsp;Besprechung mit mehreren von Ihnen, constatirt habe,nbsp;dass dieses Missverslandniss Irotz Allem, was ich dagegennbsp;gelhan, immer noch fortbesteht.” 1)

En ook nog heden schrijft hij in ’t eerste noramer van het in Amerika en in Duilschland uitkomend archief:

sNiemals ist es mir in den Sinn gekomraen, wie irr-

1) Sitzungsberiokt der Opktk. Gescllschaft im Jahre 1868. Eed. durek v. Geaevb, Hess und Zehendee. 1gt;= Sitzung 5. S. 321.

11

thümlich behauptet worden, die Correction hocbgradiger Strabismus durch eine einzige Operation zu empfehien.” 1)

Intusschen de hoofdzaak, het losraaken van de carun-cula, is niet ongewaardeerd gebleven. Door vele operateurs wordt dit thans trouw nagekomen. Sedert i867 hebben wij aan ’t gasthuis voor ooglijders alhier geenenbsp;operatie van scheelzien in belangrijken graad gezien,nbsp;zonder dat op de meest nauwkeurige wijze de conjunctiva tot onder de caruncula werd losgemaakt.

Hierbij werden wij door Dr. Snellen opmerkzaam gemaakt op een hoogst gewichtig punt. Bij het diepnbsp;indringen onder de conjunctiva bereikt de schaar vrijnbsp;aanzienlijke slagadertakken, en wanneer nu tevens denbsp;Tenonsche kapsel wordt in geknipt, kan bloeduitstortingnbsp;in de door haar gevormde holte ontstaan. Daar hetnbsp;bloed van de lucht is afgesloten en dus minder spoedignbsp;stolt, kan de bloeduitstorting hoogst aanzienlijk worden.nbsp;Zie hier wat gebeurde:

Jansje P. oud 10 jaren, uit Ylissingen (n°. 297, 1867) heeft strabismus convergens van ’t rechter oog. Hetnbsp;linker oog heeft II 'As en volle gezichtsscherpte. Hetnbsp;afgeweken oog heeft eene zeer verminderde gezichtsscherpte en telt nauwelijks vingers onmiddellijk voor hetnbsp;oog. Behalve het scheelzien bestaat op dit oog eenenbsp;gedeeltelijk geabsorbeerde cataracta door verwonding, tennbsp;gevolge van een steek met eene vork.

Den 2®“ Maart doet Dr. Snellen tenotomie op het rechter oog, zonder chloroform. De patiënt is zeer onrustig, de conjunctiva wordt sterk losgemaakt tot onder

I) Archiv fiir Augen- und Olirenheilkunde, herausgegeben in Deutscher nnd Engl. Spraclie von Prof. Knapp in Now-Yorknbsp;nnd Prof. Moos in Heidelberg, lb69. Ister Band, Abtlieilung I, 5. S. 65.

12

de caruncula. Hierbij ontstaat eensklaps eene veranderde uitdrukking van betoog, het oog protrubereert, zoodat denbsp;ooglidhouder tusschen oogbol en oogleden vastgedruktnbsp;wordt. Dr. Snellen brengt spoedig den haak onder denbsp;pees en knipt deze af.

Het is duidelijk dat er bloed in ’t celweefsel uilgestort is, doch pogingen om dit naar buiten te laten gelukkennbsp;niet. Er wordt dadelijk een goed sluitend drukverbandnbsp;aangelegd. De patiënte klaagt over een drukkend gevoel, maar heeft geene pijn, ook in ’t vervolg niet. Ernbsp;volgden geene verschijnselen van ontsteking, den volgenden dag is het oog rustig, de protrusie belangrijknbsp;verminderd, in het onder-ooglid en daaromheen eene uitgebreide blauwe verkleuring door de verspreiding vannbsp;bet bloed in het onderhuidsclie bindweefsel. De genezingnbsp;was verder regelmatig, de stand van het oog volkomennbsp;naar wensch.

Nog eenmaal is hetzelfde verschijnsel voorgekomen:

Geertje van H. oud 21 jaren uit Heilo (n^. 490, 1867), had strabismus convergens van het linker oog,nbsp;verder nystagmos en maculae corneae op beide oogen.

Het linker oog was den nbsp;nbsp;nbsp;April geopereerd, met

zeer ruim effect, zonder chloroform; regelmatig verloop. Daar de afwijking belangrijk geweest was, moest ook hetnbsp;tweede oog geopereerd worden. Dit zoude den 4'*“' Meinbsp;geschieden. Zonder chloroform houdt de patiënte zichnbsp;voldoende rustig. Bij het losknippen onder de carunculanbsp;ontstaat eensklaps eene onrustbarende protrusio bulbi. Hetnbsp;oog komt zoo ver naar voren, dat onmogelijk met denbsp;operatie kan worden voortgegaan. Slechts met grootenbsp;moeite wordt de ooglidhouder van tusschen de oogledennbsp;weggenomen. Onmiddellijk wordt een drukverband aangelegd, Het verloop was even regelmatig en weinig

13

bezwarend als in ’t vorig geval. Zeven dagen later werd het rechter oog nogmaals geopereerd en daardoor hetnbsp;scheelzien geheel overwonnen.

Dr. Snellen herinnerde zich in beide gevallen, met de schaar naar achteren drukkende geknipt te hebben.

Bij latere operatiën is hij er altijd op bedacht geweest, bij het losknippen van het celweefsel onder de caruncula, de schaar naar voren (van den bulbus af, naarnbsp;de binnenvlakte der conjunctiva bulbi) te houden, zoodatnbsp;caruncula en conjunctiva eenigermate van den oogbol afgelicht worden. Onder deze voorzorgen ontstond nooitnbsp;weder bloeduitstorting in de celweefselholte.

Aan het Nederlandsch gasthuis voor ooglijders zagen wij in de laatste jaren dat de uitvoering van de scheelzien-operatiën op eene eenigzins andere wijze werd verricht.nbsp;Wij laten ook hiervan de uitvoerige beschrijving volgen:

De operatie geschiedt in den regel liggende. Chloroform w'ordt hierbij slechts zelden aangewend, alleen op dringend verzoek of bij volstrekt onhandelbare kinderen. Denbsp;chloroform-narcose acht men hier gecontra-indiceerd, omdatnbsp;zij het onderzoek van het effect der operatie belemmert. Trouwens het bedaarde en vaslberadene van onzennbsp;landaard maakt bij de patiënten hier, in den regel,nbsp;chloroform overbodig.

Assistenten worden niet vereischt, dan om de instrumenten aan te geven en somtijds één, die het hoofd bevestigt. De oogleden worden opengehouden door den oog-lidhouder, zoo als die door Cuitciiett wordt aangegeven. De bulbus wordt niet bevestigd, maar de patiënt richt hetnbsp;oog —op aansporing daartoe —in de vereischterichting.

Het niet bevestigen van hel oog vermindert de pijnlijkheid der operatie belangrijk.

Dr. Snellen stelt hierbij als eisch de conjunctiva-wond zoo klein mogelijk te houden. De knip in de conjunctivanbsp;wordt daarom zoo dicht mogelijk aan de cornea gemaakt;nbsp;het bindvlies is daar minder verschuifbaar. liet celweefselnbsp;tusschen de conjunctiva en de Tenonsche kapsel wordtnbsp;met snelle kleine knippen in alle richtingen losgemaakt.nbsp;Het pincet vat de conjunctiva thans meer naar achteren , vlak bij de caruncula. De knippende schaarnbsp;dringt verder door, tot onder de plica en de caruncula.nbsp;Daarbij wordt gezorgd, dat de schaar niet naar achterennbsp;drukt; de punt van de schaar drukt de plica en denbsp;caruncula naar voren — dit ter voorkoming van bloedingnbsp;in de Tenonsche kapsel. De stompe haak wordt ondernbsp;de pees gebracht, geheel op de wijze van vonGraefe;nbsp;maar nu wordt deze haak niet rechtstandig gehouden,nbsp;maar zij blijft in bijna horizontale richting, opdat nietnbsp;door inscheuring (als gevolg van uitrekking) de con-junctiva-wond worde vergroot. Nu wordt de schaar gesloten tusschen de wondranden geplaatst en daar geopend,nbsp;De pees wordt dus geheel subconjunctivaal afgeknipt.nbsp;Tot vermeerdering van ’t effect wordt de kapselwondnbsp;naar hoven en beneden verwijd.

Bij deze subconjunctivale methode is hel noodzakelijk bij de tenotomie eene stompe schaar te gebruiken. Terwijlnbsp;VON Graefe, die de pees o, jour doorknipt, altijd eene.nbsp;schaar met scherpe punten gebruikt, verklaart Dr. Snellennbsp;deze operatie nooit anders dan met eene schaar metnbsp;stompe punten I) te hebben verricht. Hij gebruikt daartoenbsp;in den regel de licht gebogene schaar, die in ’t magazijn

1) Dr. Snellen deelt ons mede, dat hij drie gevallen kent, waarin de sclerotica was ingeknipt. In al deze gevallen was eene schaarnbsp;met scherpe punt gebruikt.

i5

van Weiss onder den naam van ^Exslirpation-scissorsquot; te verkrijgen is. Bij de kleinheid van de conjunctiva-wondnbsp;is het sluiten daarvan met suturen meestal overbodig.nbsp;Tot vermeerdering van ’t effect wordt wel eens een draadnbsp;aan de tegenovergestelde zijde nabij de cornea in denbsp;conjunctiva bevestigd 1) en deze met collodium op de huidnbsp;buiten den ooghoek vastgekleefd. In den regel blijkt echter,nbsp;dat het voldoende is, den patiënten aan te bevelen naar de

Het eerste geval betrof een meisje van 6 jaar. Volgens me-dedeeling was bet kind bij het maken van de conjunctiva-wond zeer onrustig. Bij het inbrengen van den stompen haak merktnbsp;de operateur, dat deze in den oogbol dringt. De operatie wordtnbsp;afgebroken. De wond genas regelmatig. Het gezichtsvermogen isnbsp;hetzelfde gebleven als vroeger. Het kind ziet nog scheel.

Het tweede geval was bij eene jonge dame van 14 jaren met strabismus divergens. Bijzonderheden van de operatie zijn verder niet bekend. Maar de patiënte kwam een half jaar laternbsp;bij Prof. Dondees. Het gezichtsvermogen op het verwonde oognbsp;was tot de helft gereduceerd, in het glasvooht waren lichte troebelheden zichtbaar. Voor ’t overige was geene afwijking waarnbsp;te nemen. Op beide oogen werd geopereerd en een gunstignbsp;resultaat verkregen. Op de verwonde zijde vertoonde zich eenenbsp;sterke vergroeiing van de conjunctiva en de Tenonsche kapselnbsp;met de sclerotica, die de operatie bemoeielijkte, maar geennbsp;overwegend bezwaar opleverde.

In het derde geval w^as, bij het doorknippen van de pees, de sclerotica ingeknipt. Er ontstond hierop hevige ontsteking ennbsp;het gezichtsvermogen van dit oog is geheel te gronde gegaan.nbsp;De bijzonderheden van dit geval zijn ons echter niet bekend.

Op de kliniek van het Nederlandsch gasthuis voor ooglijders, waar, zooals gezegd, nooit anders dan met eene schaar met stompenbsp;punten werd geopereerd, is een dergelijk ongeval nooit voorgekomen.

1) Reeds vóór verscheidene jaren werd door Dr. Sneilbn de werking dezer suturen onderzocht, en velerlei wijzen van aanlegnbsp;gen beproefd en vergeleken.

'16

vereischte richting te zien, waaraan zij worden herinnerd, door hen de eerste 24 uren een bril op te zetten, waarvan de eene helft der beide glazen met zwarte pleisternbsp;is bedekt.

Deze methode van opereeren geeft in den regel zeer gunstige gevolgen; door de kleinheid van de wond en het sub-conjunctivale der peesdoorsnijding komt granulatie-vorming genoegzaam nooit voor.

Toch ontmoet men hierbij enkele bezwaren.

Somtijds ontstaat na de operatie van strabismus con-vergens dubbelzien, tengevolge van scheeven stand der meridianen en bestaat daarbij somtijds scheelzien naarnbsp;buiten bij het kijken naar boven, terwijl belangrijknbsp;scheelzien naar binnen is blijven bestaan bij het ziennbsp;naar beneden. Blijkbaar is dit toe te schrijven aan hetnbsp;ongelijk inknippen van de Tenonsche kapsel. Bij hetnbsp;brengen van den haak onder de pees wordt de Tenonschenbsp;kapsel van de eene zijde medegevoerd en zal vooral bijnbsp;het subconjunctivale knippen lichtelijk mede worden doorgesneden. Wordt aldus de kapsel naar beneden belangrijk meer ingeknipt dan naar boven, dan zal de peesnbsp;neiging krijgen scheef aan te gaan liggen , en de werking van de spier wordt eene andere.

Met het oog hierop is Dr. Snellen in den laatsten tijd bedacht geweest de methode van opereeren eenenbsp;kleine wijziging te doen ondergaan, waarbij vooral alsnbsp;eisch gesteld wordt om willekeurig naar de eene of andere zijde het terugtrekken van de kapsel te kunnennbsp;bewerken.

In den laatsten tijd zagen wij dus de operatie van scheelzien doen op de volgende wijze: De conjunctiva

17

wordt, in meridionale richting 1) langs de middellijn van de pees ingeknipt met eene rechte puntige schaar.nbsp;Deze wond mag betrekkelijk groot zijn.

Conjuncliva-wonden in eene richting evenwijdig aan den omtrek der cornea, hebben, vooral bij beweging vannbsp;het oog naar den tegenovergestelden kant, eene neigingnbsp;om te gapen, wonden in meridionale richting daarentegen krijgen bij spanning eene neiging zich te sluiten.nbsp;Mocht dit niet voldoende het geval zijn, dan kan, bij hetnbsp;gevaar van eene te groote wond, ongestraft hieraan doornbsp;een kleinen naad worden te gemoet gekomen, omdat eenenbsp;sutuur in eene richting, evenwijdig aan den rand der cornea,nbsp;op het effect der operatie geen invloed kan uitoefenen.

Nu wmrden beide wondranden van de conjunctiva achtereenvolgens met het pincet opgenomen, en het bindvlies met eene schaar met stompe punten naar boven en naarnbsp;beneden juist evenveel los gemaakt. Dan grijpt het pincetnbsp;de caruncula en wordt ook deze van het onderliggend celweefsel gescheiden door ze al knippende van den bulbusnbsp;af te lichten. Daarna wordt het pincet, gesloten, tusschennbsp;de wondranden op het midden van de pees gezet. Laatnbsp;aldaar het pincet openspringen, zoodat de wondranden vannbsp;de conjunctiva uiteen wijken; sluit het pincet zacht drukkende en men is zeker de pees tusschen het pincet tenbsp;hebben. Zoo dicht mogelijk aan de sclerotica wordtnbsp;met de schaar eene kleine opening in de pees gemaakt.nbsp;Breng dan een arm van de schaar in deze opening, dennbsp;anderen tusschen pees en conjunctiva. Op deze wijzenbsp;kan gemakkelijk, in de beide richtingen juist evenveelnbsp;ingeknipt worden. Met den stompen haak kan men

1) Wij ackten het beter niet van horizontaal en verticaal te spreken, omdat de operatie ook op den m. rectus superior ennbsp;inferior toepasselijk is.

2

18

zich overtuigen, of misschien naar achteren nog eene aanhechting beslaat, zooals vooral bij den rectus externusnbsp;somlijds voorkomt.

Deze wijze van handelen heeft het voordeel:

1°. dat de operatie gemakkelijker is. Waar men na jour” opereert bestaat geen gevaar om den balbus innbsp;te knippen 1). Ook loopt men geen gevaar de Te-nonsche kapsel onwillekeurig in ééne richting te veel innbsp;te snijden;

de operatie is minder pijnlijk. De drukking op het oog met den stompen haak, zooals dit bij de vroegerenbsp;methode geschiedde, scheen den patiënten zeer onaangenaam. Deze drukking is hier vermeden;

3°. bloedsophooping onder de conjimctiva, zooals vooral hij de Engelsche methode pleegt voor te komen, tvordtnbsp;hier vermeden;

4°. men heeft volkomen in de hand naar de eene of andere zijde de kapsel meer in te snijden en daardoornbsp;naar den eisch van hel geval de werking van de spiernbsp;eenigszins te wijzigen.

Deze methode mag allerminst aanspraak hebben op den naam van subconjunctivaal. Integendeel, wat mennbsp;doorklieft wordt eerst blootgelegd.

Het subconjunctivale schijnt toch ook een overbodige eisch. Bij de operatie van Critciiett toch, tot naar vorennbsp;leggen van de pees, w'ordt de sclerotica over eene veelnbsp;grootere oppervlakte blootgelegd, en M'el altijd geschieddenbsp;dit ongestraft. Ook von Graefe brengt de pees geheelnbsp;voor den dag bij de doorsnijding.

Wij herinneren hier nog aan de woorden van Dief-FENBACH, bij de bespreking der sub-conjunctivale methode

1) Men mag daarom hier de schaar met scherpe punten gebruiken en kan daardoor de pees dichter aan de sclerotica afsnijden.

19

van Guerin. uBei der suhconjunctivalen Durclischneidiing entsteht haüfig ein starkes Blutexlravasat, wodurcli dasnbsp;Auge hervorgedrangt, und leichter zur Eiterung Veranlas-siing gegeben wird. Der ungewissen Durchschneidung desnbsp;Muskels, welcher sich bald bier, bald dort inserirt, odernbsp;mit seinem Bauche an ganz verschiedenen Theilen desnbsp;Bulbus liegt, so wie der moglichen Verletzung des Augesnbsp;will ich gar nicht einmal gedenken 1)”.

De operatie, zooals die hierboven beschreven is, heb ik op het cadaver en bij dieren zelf herhaaldelijk bewerkstelligd, en mij van de gemakkelijkheid der uitvoering overtuigd.

Door Dr. Snellen heb ik haar twaalfmaal mviwo zien doen.

Het effect was telkens zeer voldoende en de conjunctiva-wond in ’t oog vallend spoedig genezen; in het meeren-deel der gevallen zonder naad. Onder deze gevallen commemoreeren wij een van strabismus sursum-vergens.nbsp;Jonkvrouwe v. L. uit Z. (n°. 2004-, 1869, privaatkliniek vannbsp;Dr. Snellen) oud 15 jaar, zien wij den 11'’“ September.nbsp;Het rechter oog heeft eene allerzonderlingste uitdrukking.nbsp;Het oog staat sterk naar boven en een weinig naarnbsp;binnen. Van het onderste van de sclerotica is een grootnbsp;deel zichtbaar. Het oqglid wordt bovenmatig hoog opgeheven. Er bestaat schijnbaar protrusio bulbi.

Deze protrusie is geheel schijnbaar, want toen wij het linker oog met de hand bedekten en het rechter oognbsp;lieten fiseeren, werd tot onze verwondering de stand ennbsp;de uitdrukking geheel normaal. De gezichtsscherpte isnbsp;zeer voldoende: Y = 'quot;’Ao. Na nauwkeurig onderzoeknbsp;van de refractie en de bewegelijkheid van het oog wordtnbsp;tot de doorsnijding van den m. rectus superior overgegaan.

1) DlKEnSHBACH, 1. c. S. 180.

20

Nauwkeurig volgens de laatstvermelde methode wordt de operatie uitgevoerd, zonder chloroform. Het meisje,nbsp;dat gaarne van den misstand bevrijd wil worden, houdtnbsp;zich hierbij rustig, blijft zonder bevestiging van hetnbsp;oog goed naar beneden kijken en verklaart dan ooknbsp;slechts zeer weinig pijn geleden te hebben. Door denbsp;kapsel naar rechts en links herhaaldelijk meer in tenbsp;snijden wordt verkregen, dal het oog volkomen opnbsp;dezelfde hoogte als het andere slaat. De bewegelijkheidnbsp;naar boven is matig beperkt. Het oog blijft een weinignbsp;naar binnen slaan. Dr. Snellen stelt zich voor overnbsp;eenige weken den m. internus op dezelfde wijze doornbsp;te snijden. De conjuncliva-wond was hier vrij groot ennbsp;werd door eene sutuur gesloten. Na 24 uren werd dezenbsp;weggenomen. Er bestond geene irritatie en de patiëntenbsp;kon dadelijk als hersteld ontslagen worden.

TWEEDE HOOEDSTUK.

Operative behandeling bij paresse der oogspieren.

In de meest voorkomende gevallen, vooral bij strabismus convergens ex liypermetropia, berust het scheelzien op contractuur. Is dit het geval dan wordt zooals mennbsp;verwachten kon, door tenotomie de bewegelijkheid aanvankelijk minder. Opmerkelijk is het, hoe betrekkelijknbsp;weinig, ook reeds dadelijk na de operatie, deze beperkingnbsp;bedraagt, terwijl toch een voldoend effect ten opzichtenbsp;van het scheelzien was verkregen. Bij goed uitgevoerdenbsp;operatie, en vooral wanneer de antagonist niet paretisch

21

is, zien we later, dat de excursies van het oog w:eder eene in ’t oog vallende uitgebreidheid krijgen. In enkelenbsp;gevallen kan men zeggen, dat het gebied der bewegingnbsp;door de operatie verplaatst is, zonder dat eene merkelijkenbsp;beperking is blijven bestaan. Zoowel de doorgesnedenenbsp;spier als de antagonist, moeten, door den veranderdennbsp;stand van het oog te haren opzichte, aanvankelijk eenenbsp;betrekkeilijk te groole lengte van spiervezelen verkrijgen.nbsp;Onmiddellijk na de herstelling van den stand van het oognbsp;zijn de spiervezelen van beide spieren in den minst ge-i’eklen toestand. Het blijkt wel, dat door gewijzigdenbsp;voeding de spiervezelen zich allengs weder verkorten ennbsp;dat hierdoor de uitgebreidheid der beweging herkregennbsp;wordt. Het schijnt, dat men raag aannemen, dat hetnbsp;geheele verloop van dit proces gemiddeld ongeveer drienbsp;maanden duurt. We hopen in de gelegenlieid te zijnnbsp;hieromtrent later nauwkeuriger bepalingen te erlangen.

Het hier boven vermelde algeheele herstellen der bewegelijkheid is de gunstigste uitgang, die bij de operatie van het scheelzien kan worden verkregen. Niet altijd is denbsp;uitslag zoo voldoende. Somtijds toch trekt de doorgesnedene spier zich al te veel terug en krijgt eene aanhechting te zeer naar achteren, zoodat, ook indiennbsp;zij weder voldoende kracht erlangde, zij den oogbolnbsp;eerder terug zou trekken dan wel om zijn draaipuntnbsp;draaien. Het nadeel van de verschuiving naar achterennbsp;van het aanhechlingspunt van de pees, b. v. van dennbsp;internus, komt vooral dan in aanmerking, wanneer denbsp;oogbol naar dezelfde richting, d. i. hier naar binnen, gedraaid wordt. Hierbij verkrijgt men alsdan insufficientienbsp;van de beweging in ééne richting, zonder dat in de overigenbsp;richtingen afwijking van den stand behoeft te bestaan.

Deze insufficientie komt tot stand, wanneer de tenotomie te ruim verricht wordt, inzonderheid wanneer de kapselnbsp;al te ver naar boven en beneden wordt ingesneden;nbsp;vooral wanneer deze, volgens de methode van Liebreich,nbsp;van de conjunctiva losgemaakt is en het terugtrekkennbsp;alsdan door deze niet wordt tegengehouden.

De te groote verplaatsing naar achteren van de pees wordt in de eerste plaats dan verkregen, wanneer opnbsp;hetzelfde oog voor de tweede maal moest worden geopereerd.

Door de doorsnijding van de spier volgens de methode van Dieffenbach, waar somtijds in ’t geheel geenenbsp;wederaangroeiing ontstond, ontstaat niet alleen geheelenbsp;insufficientie, maar ook afwijking naar de tegenovergesteldenbsp;richting, omdat, zooals Dieffenbach het uitdrukt, ïdasnbsp;Auge ganz der Macht des Opponenten Preis gegeben ist 1).”

Reeds hij was er op bedacht, »dies unglückliche, die Kunst auf das höchste compromittirende Ereigniss zunbsp;heben und die bitter Getauschten wieder zu beglücken 2).”

Hiertoe deed hij, b. v. bij verkregen strabismus diver-gens, de volgende operatie. Hij knipt den m. externus door,' legt een draad om het einde van de pees, datnbsp;hier aan de sclera is blijven zitten en draait nu hetnbsp;oog sterk naar binnen, door dezen draad op den rug vannbsp;den neus te bevestigen, nadat hij aan de binnenzijde eenenbsp;strook conjunctiva heeft weggenomen.

))Der Erfolg dieser wichligen Operation gegen das Nach-schielen”, zegt Dieffenbach, sist meistens sehr glücklich. Ich babe durch sie die grasslichsten Entstellungen ge-hoben, bei mehreren Personen die ganz nach aussen ge-

1) nbsp;nbsp;nbsp;1. c. s. 187.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Ibid. 1. c.

23

drehten Augen wieder nach innen zurückgeiührt, welche Falie zu den besten gerechnet werden können, da keinenbsp;Spur von Schielen mehr verhanden ist. Audi das Glotz-förmige der Augen ist dadurch gehoben worden, und dienbsp;Wunde mit künstlichem Subslanzverlust im innerennbsp;Aiigenwinkel in eine schmale, horizontale Narbe verwandelt,” 1)

Jules Güèrin bracht in deze methode eene belangrijke wijziging, door de insufficiënte spier vooraf los te praepa-reeren en verschuifbaar te maken. Hij sneed de pees vannbsp;den ra. externus dicht bij de sclerotica af en legde daaropnbsp;den naad door de sclerotica en het episclerale weefsel,nbsp;terwijl de draad dan verder, geheel in overeenstemming metnbsp;de door Dieffenbach gevolgde wijze, op den rug vannbsp;den neus w'erd vastgekleefd.

VoN Graefe volgde deze Guérin’sche methode in een groot aantal gevallen. Door kleine wijzigingen heeftnbsp;hij de uitvoering gemakkelijker en minder gevaarlijk gemaakt. Hij maakt de paretische spier los zoodat ze voldoende verschuifbaar is, zonder ze, zooals Guérin ,nbsp;iminutieus af te praepareeren.” Yerder legt hij den draad,nbsp;die op den neus bevestigd zal w'orden, door de pees vannbsp;den externus zoo dicht mogelijk bij de sclerotica en kniptnbsp;nu eerst, onmiddellijk daarachter, de pees af.

Onder den naam van de Guérin-Graefe’sche methode (Vorlagerung) behoort zij tot de tegenwoordig nog gevolgde operatiën. Zij bepaalt zich thans intusschennbsp;hoofdzakeiijk tot die soort van gevallen, waarin vroegernbsp;de Dieftenbach’sche methode is ten uitvoer gelegd.

In de Engelsche school is door Critciiett eene

1) 1. c. S. 189,

minder ingrijpende operatie ingevoerd, waardoor de te ver naar achteren gelegde pees meer naar voren wordtnbsp;gebracht. nij maakt aan dezelfde zijde eene grootenbsp;conjunctiva-wond op twee a drie mm. afstand van denbsp;cornea. Een ovaal strookje conjunctiva wordt weggeknipt. De pees wordt op de gewone wijze van de sclerotica gescheiden, zonder ze verder van de conjunctivanbsp;en het omliggende celweefsel los te maken. De pees zalnbsp;nu aan het pericorneale gedeelte van de conjunctiva worden vastgehecht. Om het inscheuren van het bindvliesnbsp;hier te voorkomen, maakt hij dit tot aan de cornea goednbsp;los. De draad brengt hij onder de conjunctiva door, waarnanbsp;deze met een halven knoop bundelsgewijze samengebondennbsp;wordt. Nu brengt hij de naald zoo ver mogelijk naarnbsp;achteren door spier en conjunctiva heen en de naad wordtnbsp;toegehaald. Zoo worden 3, 5, somtijds 7 naden aangelegd.

In Engeland heet deze operatie »the operation of re-ad-justment”. In Duitschland noemt men ze «Vornahung,” in onderscheiding van de »Guérin-Graefe’sche Yorlagerungnbsp;of Fadenoperation.”

Het is hierbij in den regel noodig tenotomie van den antagonist te doen, omdat anders het effekt lichtelijk onvoldoende is en vooral, omdat de werking van die spiernbsp;het uitscheuren van de aanhechting van den naad nabij denbsp;cornea in de hand zou werken.

Onder sommige omstandigheden, wanneer de conjunctiva broos is, of wanneer eene te smalle strook is samengebonden, laat deze aanhechting toch al te vroeg los en blijft het effekt onvoldoende.

Het schijnt ons wel toe, dat ook deze operatie nog voor verbetering vatbaar blijft.

Indien het verkorten of naar voren leggen van de pees

25

gemakkclijker en minder gevaarlijk kon worden gemaakt, ware het zeker te voorzien, dat die operatie de gewonenbsp;lenotomie zou moeten vervangen , overal, waar paresenbsp;van de antagonist wordt gevonden.

Wanneer dan de tenotomie zich uitsluitend bepaalt tot de gevallen van scheelzien door contractuur, waarbij denbsp;antagonist voldoende werkzaam is gebleven, eerst dannbsp;kan zij worden beschouwd als geheel gevrijw'aard voornbsp;moeielijkheden en ongunstigen afloop.

DERDE HOOFDSTUK.

Enkele vraagpunten, naar aanleiding van de hier in de laatste jaren waargenomen gevallen.

De gevallen, waarbij in de laatste jaren, vanl Januari 1866 tot 1 October 1869, geopereerd is, hebben wij innbsp;tabellen 1) bijeengebracht. Wij laten die hier achternbsp;volgen, omdat wdj daarin aanleiding vinden tot hetnbsp;behandelen van enkele vraagpunten ten opzichte vannbsp;het scheelzien in het algemeen en de operatie in ’tnbsp;bijzonder.

Aan het gasthuis voor ooglijders (de privaai-patiënten zijn hier niet bijgerekend) zijn verricht:

1) Zie p.44. O. = Ooulus, D. = Dester, S. = Sinister, E. = Emmetropia, H. = Hypermetropia, Hm. = Hypermetropia ma-nifesta, Ht. = Hypermetropia totalis, M. = Myopia, As. = Astig-niatisme, Ash. = hypermetropiscli As, Asm. = myopisch As,nbsp;V. — Visus, gezicbtssclierpte.

26

in 1866 nbsp;nbsp;nbsp;48 strabismus-operaliënbij 28 personen,

» 1867 nbsp;nbsp;nbsp;50nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;))

*1868 nbsp;nbsp;nbsp;51nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï

»1869 (tot 1 Oct.) nbsp;nbsp;nbsp;43nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

In het geheel dus 192strabismus-operatiënblj 121 personen.

De indicatie tot de operatie wordt meestal bepaald door de oorzaken van het scheelzien.

Onze kennis hieromtrent dateert sedert 1861.

In de zitting van het oogheelkundig congres te Parijs publiceerde Prof. Donders 1) het eerst zijn arbeid over denbsp;pathogenie van het scheelzien. Zijne heldere voorstelling,nbsp;geheel berustende op tal van waarnemingen, heeft vannbsp;dat oogenblik af vervangen de gezochte verklaringen vannbsp;het ontstaan van scheelzien, die we vroeger bij de verschillende schrijvers vonden.

Convergeerend scheelzien hangt in ’t groote raeerendeel der gevallen samen met hypermetropic, xlk aarzel niet,”nbsp;zegt Prof. Donders, ste verklaren, dat het eene uitzondering is, strabismus convergens te vinden, zondernbsp;hypermetropie.” 2)

De gevallen van scheelzien die wij in den laatsten tijd in ’t gasthuis voor ooglijders mochten waarnemen,nbsp;bevestigen telkens deze leer van Prof, Donders.

Yan de 121 personen hadden 98 strabismus convergens en 18 strabismus divergens. Yan 5 personen is de aard van het scheelzien niet opgetcekend en even-

1) nbsp;nbsp;nbsp;Compte rendu du Congrèa périodique international d’ophthal-mologie. Paris. 1863. p. 148.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Refraotie-anomaliën, oorzaken van strabismus. Door P, C.nbsp;Dondkss, p. 13. Zie het vierde jaariijksoh Verslag van hetnbsp;Nederlandsoh gasthuis voor ooglijders, met wetenschappelijkenbsp;bijbladen. 1863.

27

min vermeld, of de rectus internus of externus is doorgesneden.

Van de 98 gevallen van strabismus convergens bestond in 75 gevallen hypermetropie, driemaal myopie, vijfmaalnbsp;emmetropie. In 15 gevallen vinden wij den refractie-toestand niet opgeteekend.

Van de 18 personen met strabismus divergens hadden 5 myopie, 4 hypermetropie; 6 w'aren emmetroop. Vannbsp;3 is de refractie-toesland niet opgeteekend.

Uit de rubriek «verdere anomaliën’’ blijkt, dat bij 24 personen maculae, ulcera of incrustationes corneae hebben bestaan.

Telkens kwam het voor, dat patiënt aangaf, dat het scheelzien zich het eerst geopenbaard had tijdens denbsp;ontsteking van het oog. Het ligt voor de hand dat dergelijke waarnemingen aanleiding gegeven hebben tot denbsp;vroegere voorstelling, als zou de oogontsteking zich opnbsp;de oogspier voortgeplanl hebben. Meer plausibel schijntnbsp;ons de verklaring, dat het oog tijdens de irritatie gesloten geweest is en dat daardoor het scheelzien zich heeftnbsp;kunnen ontwikkelen, terwijl het aanvankelijk ontstaannbsp;van dubbelbeelden dit dan niet tegenhield. Herhaaldelijknbsp;hadden wij gelegenheid te zien, dat bij beginnend scheelzien ex hypermetropia de afwijking zich veel sterkernbsp;vertoonde, wanneer één oog bedekt werd.

Van de gevallen van strabismus convergens, waar de graad van hypermetropie van het beste oog en de ge-gezichtsscherpte van het slechtste oog is opgeteekend,nbsp;laten wij hier eene tabel volgen. 1)

1) De cijfers 671, 856 enz. zijn de volgnummers der patiënten; 66, 67, 68 en 69 duiden daarbij de jaren aan, waarin zij in betnbsp;gasthuis voor ooglijders zijn verpleegd.

29

Uit deze tabel blijkt, dat bij eiken graad van byperme-tropie, immers reeds bij ’/eo, vermindering van gezichts-scherpte voorkomt, maar bij hoogere graden van byper-metropie ook hoogere graden van amblyopic.

Alleen bij alterneerend scheelzien werd normale visus gevonden.

De vraag, in hoeveel tijd bij strabismus vermindering van gezichtsscherpte op het afgeweken oog ontstaat, wasnbsp;uit de zieklelijsten niet met zekerheid te beantwoorden,nbsp;vooral ook, omdat het tijdstip van het ontstaan van scheelzien niet met juistheid kan worden nagegaan. De opgavennbsp;der patiënten toch dragen te veel het kenmerk van onzekerheid. liet éénige wat ons overbleef was den leeftijdnbsp;der patiënten te vergelijken en daarbij aan te nemen,nbsp;dat bij allen de afwijking op bet vierde of vijfde jaar isnbsp;ontstaan.

Zeker is het, dat men convergeerend strabisme, ten gevolge van II, meestal omstreeks het 5'^“ jaar ziet ontstaan, waarschijnlijk, omdat het streven, om scherp te zien,nbsp;zich alsdan begint te ontwikkelen, i)

De volgende tabel betreft lijders aan strabismus con-vergens ex hypermetropia, bij wie de gezichtsscherpte en de leeftijd is opgeteekend. De gevallen, waarbij verdere anomaliën vermeld waren, laten wij hier weg.

1) Vergelijk F. C. Dondeks, 1. c. p. 26.

31

Uit deze tabel blijkt ten duidelijkste, dat hoe kort strabismus convergens ook bestond, er steeds eene vrij aanzienlijke vermindering van gezichtsscherpte gevolgd is. Immers reeds op 7 en 8 jarigen leeftijd vinden wijnbsp;die tot %o en 'quot;/200 gereduceerd. Eerst op twaalfjarigennbsp;leeftijd vinden wij eene reductie tot ®/2oo of minder. Hetnbsp;aantal waargenomen gevallen is echter te gering en tenbsp;weinig evenredig over de verschillende jaren verdeeld omnbsp;tot bepaalde resultaten te komen. Wij hopen dan ooknbsp;dat dit onderzoek voortgezet zal worden.

Eene zeer belangrijke zaak komt echter duidelijk aan den dag, namelijk deze, dat bij langer bestaan der afwijking de graad van arablyopie toeneemt.

Bij welken graad van H ontstaat het veelvuldigst stra-bism\is convergens ? Aangezien niet in alle gevallen Hl. bepaald is, geven wij de gevondene Hm.

Wij vonden bij 70 lijders aan strabismus convergens zonder verdere anomaliën:

Donders wees er reeds op 1), dat niet bij de hoogste graden van hypermelropie strabismus convergens ontstaat, maar bij de gemiddelde graden. Wij vinden hiernbsp;bij 70 lijders aan slrab. conv. 56 maal eene 11. van mindernbsp;dan V'16. Trouwens dat wij lichte graden van H. vinden,nbsp;moet ten deele worden toegeschreven aan het nalaten vannbsp;atropine-indroppeling. Bij Hm. toch van Vn vindt men,nbsp;bij jeugdige personen, eene Ht. van meer dan Vs.

Van de 121 personen is 62 maal slechts op één oog geopereerd, 47 maal op twee oogen, op elk oog slechtsnbsp;eenmaal, bij 12 personen meer dan eens op hetzelfde oog.

Van de patiënten, die op beide oogen geopereerd zijn, werd 25 maal gelijktijdig geopereerd.

15 nbsp;nbsp;nbsp;» 2 dagen na elkander.

7 nbsp;nbsp;nbsp;ïnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ongeveer 1 week na elkander.

15 nbsp;nbsp;nbsp;» langer dan 1 week na elkander.

Het bezwaar wat men, vooral in Dnitschland, er in ziet om op beide oogen gelijktijdig te opereeren, werd hiernbsp;niet gedeeld.

Chloroform werd slechts 20 malen gebruikt. Wanneer dien aangaande in de ziektelijsten niets gezegd wordt,nbsp;is de operatie steeds zonder chloroform verricht.

Wat de uitslag der operatie betreft, was deze, wanneer er in de ziektelijsten niets vermeld staat, gunstig; ennbsp;vergelijkt men deze, dan blijkt dat er slechts zeer zeldennbsp;storende insufficientie of aanmerkelijke misstand, doornbsp;inzakking van de caruncula volgde.

Bij de hypermetropen werd in den regel voorgeschreven onmiddellijk na de operatie — aanvankelijk voortdurend —

1) On the anomalies of accommodation and refraction of the eye, p. 292,

ISee. Gasthuis voor oogl^ders.

Tenot. 0. S. onder moeielijte nare. Pat, houdt telkens op te ademen.

Tenot. 0. D.

Tenot. 0. D.

Tenot 0. S.

P. is zeer onrustig en schreeuwt. Effekt volkomen.

Tenot. 0. S. met gesleufde sonde en mes.

Bril - Vs-

Tenot, O. D. S.

Leesbril -|- VlG-

Tenot. O. S. r. e. Vrij groote wond, ruime insnijding in de kapsel, terstond aanzienlijkenbsp;beperking, vrij pijnlijk.

Tenot. O.D.S. Oogen zeer bewegelijk; op ’tlin-fer oog een stukje conj. ingeselieurd en afgeknipt.

Bril 4- Vso-

Tenot. O. i). S.

Tenot. O. D. Tamelijk groote wond, aanvankelijk scheen het effekt wel te gering, volenden dag nagenoeg voldoende, beperking van rechter oog vrij aanzienlijk.

Tenot. O. D.

Bril 4- Vi4-

Tenot, O. D.

Tenot. O. S,

Tenot. O. S.

Tenot. O. S.

Tenot. O. S.

Tenot. O. D. zonder bevestiging.

Tenot. O. D. V. O. D, 6/200-Stand normaal V. O, D. •“/aoo-

Bril 4- V24-

Tenot. O. D. S.

Effekt voldoende.

Tijdelijk bril 4- Vis-

Tenot. O. S. Caruncula sterk losgetnaakt, laad aangelegd.

Draad uitgenomen.

Gr as til tl is voor ooglyclers.