Ji?

ïf' 'i

i

%

4

1

VIER-EN-DERTIGSTE JAARLIJKSCH VERSLAG,

Ibetrekkelijk de verpleeging en het onderwijs in HET

hederlandsch gasthuis voor behoeftige m

MINVERMOGENDE OOGLIJDERS, over het jaar 1892, ter vergadering van Bestuurders, te Utrecht dennbsp;S'*®quot; Juni 1893 iiitgehracht door den Geneesheer-Directeur, Prof. Dr. H. Snellen.

M. H. '

De geschiedenis van het afgeloopen jaar sluit zich hij die van de vorige jaren geleidelijk aan.

Het verleenen van geneeskundige hulp aan hehoeftige en minvermogende ooglijders werd onveranderd voortgezet, ennbsp;op dezelfde wijze als vroeger werd zoowel de polikliniek alsnbsp;de kliniek, zooveel mogelijk, aan het geeven van onderwijsnbsp;dienstbaar gemaakt.

Verandering in den gang van zaken of nieuwe uitbreiding kon niet in overweeging worden genomen, omdat de beperkte ruimte in het oude Gasthuis ons de handen bindt.

De dagen van dit gebouw, waaraan voor ons veele goede herinneringen zijn verbonden, zullen weldra geteld zijn; allesnbsp;wordt voorbereid om hel te doen plaats maken voor eennbsp;nieuw leeven, dal eerlang met frissche kracht de vleugels

zal iiitslaan, opdat de beginselen, die hiei’ werden gegrondvest, ginds op ruimer schaal in toepassing komen.

Het terrein voor het nieuwe gebouw werd aangekocht en gereed gemaakt; de fundamenten werden als hechte grondslagen gelegd, en heeden zijn reeds de muren tot op denbsp;ontworpene hoogte verreezen. Een aanvang is gemaakt metnbsp;het aanbrengen van de kap, en weldra zal het geheel zijnnbsp;voltooid.

Aan den voorgeevel is ter weerzijde een gedenksteen aangebracht. De een is bestemd voor het opschrift: «Neder-landsch Gasthuis voor Ooglijders». Voor het opschrift op den tweeden steen wordt een korte vorm gezocht om uit te drukken «dat F. C. Donders en Neerland’snbsp;mildheid hier dankbaar worden geëerd».

Bij den bouw hebben we tot hiertoe niet dan voorspoed gehad. De grondslag voldeed aan de verwachting, zooalsnbsp;die op grond der boringen was voorzegd. Het buitengewoonnbsp;drooge voorjaar kwam aan het metselwerk ten goede. Denbsp;opleevering van het tijdig bestelde materieel heeft geene

vertraging ontmoet recht ons

samenwerking bestaat tusschen ontwerper, aanneemer en opzichters. We hebben het geluk gehad in hen mannen te vinden, die er roem op dragen dat hun naam nauw verbonden zal zijn aan-deeze schoone Nederlandsche Stichting.

Een neegentigtal werklieden draagt de steenen aan en metselt en timmert met een opgewektheid, alsof elk hunnernbsp;het gevoelt, dat hij een toevluchtsoord voor zich en de zijnennbsp;helpt bouwen.

Tegen kleine ongevallen heeft de verplichte verzeekering reeds welkome hulp verschaft; grootere ongelukken hebbennbsp;we, goddank, niet te betreuren.

Gedurende den winter werden in een ruime loods alle gebeitelde steenen bereid; kozijnen, deuren en schottennbsp;werden bewerkt. Toen nu alles gereed lag, zagen we hetnbsp;groote gebouw met verrassenden spoed, als uit den grondnbsp;oprijzende, verschijnen.

Indien de verdere voortgang van bet werk dit voorspoedig begin zal eevenaren, dan hebben we alle reeden tot dank —nbsp;dank ook aan de verdienstelijke mannen, in wier banden wijnbsp;de voltooiing onzer lang gekoesterde wenschen hebben gelegd.

Reikhalzend zien we uit naar den tijd, dat we bet nieuwe gebouw zullen betrekken, — naar de ruime, luchtige zalennbsp;voor het onderwijs en voor de behandeling, met volleedigenbsp;splitsing tirsschen de poliklinische en de klinische afdeeling.nbsp;Een voldoend aantal vertrekken zal H mogelijk maken omnbsp;naar eisch de lijders met hunne uiteenloopende belangen tenbsp;schiften. Er zal ruimte zijn om weetenschappelijk te werken,nbsp;en geleegenheid voor jeugdige artsen om zich te bekwamen,nbsp;ten einde in tijds gereed te zijn om het oudere geslacht te

Geen wonder, dat ons hart wordt getrokken naar het nieuwe gebouw, en dat we meer en meer ons beklemd gevoelen in de enge, steeds meer tekort schietende ruimtennbsp;der vroegere werkplaats.

Toch moet ik dankbaar erkennen dat hier, door de hulp en bereidvaardigheid ' van veelen, nog heel wat goeds wordtnbsp;verschaft.

Want, inderdaad, meer nog dan op het gebouw, komt het aan op de geneeskundige hulp en op de verpleeging.

En van beiden heb ik alle grond tot roemen en prijzen.

De dagelijksche dienst wordt thans waargenomen door drie

geneeskundigen. Een deezer woont in het Gasthuis en is meer speciaal belast met de zorg voor de verpleegden. Denbsp;verdere dienst is in twee afdeelingen gesplitst, de één voornbsp;de lijders uit Utrecht, de ander voor die van elders.

Van elke afdeeling ziet de Geneesheer-Directeur, zooveel mogelijk, alle patiënten die voor de eerste maal zich aanmelden, en verder blijft hij beschikbaar voor alle moeielijkenbsp;gevallen, waar zijn hulp of advies wordt verlangd.

In den aanvang van het afgeloopen jaar waren als genees-heeren werkzaam Dr. II. Snellen jr., Dr. W. C. ?1. Naiim-MACHER en Dr. T. Verweij.

Dr. Nahmmacher heeft in den loop van het jaar, nadat hij anderhalf jaar bij ons was werkzaam geweest, ons verlatennbsp;om te Weenen het onderwijs van Prof. Fuchs te gaan volgen.nbsp;Bij de snelle ontwikkeling van ons vak geeft elke schoolnbsp;eigenaardige verschillen te zien, en tot eene volleedige ontwikkeling wordt het noodig het onderwijs aan meer dannbsp;een school ’n tijd lang te volgen.

Uit hetzelfde gezichtspunt stellen we er prijs op dat artsen van elders bij ons komen werken. Met ingenomenheid begroetten we daarom als opvolger van Dr. Nahmmacher dennbsp;leerling van Prof Saemisch te Bonn, Dr. E. Krüger, dienbsp;gedurende twee jaren aan de Academische Kliniek te Bonnnbsp;als eerste Assistent was werkzaam geweest. Met belangstellingnbsp;merkt hij op wat hier nieuw voor hem is, en evenzeer isnbsp;het ons ten bate, als wij door hem op verschillen van opvatting worden opmerkzaam gemaakt.

Het hooge nut van internationale wrijving werd ook door Donders erkend. Menig keer sprak hij er van, hoe zijnnbsp;eerste buitenlandsche reis — een bezoek aan Londen ennbsp;Parijs — van groote beteekenis voor zijn volgend leeven is

geworden, en hoe ook die reis middelijk de aanleiding is geworden tot stichting van een Gasthuis voor Ooglijders.

De opgedane ervaring wekte in hem het verlangen om de voordeelen van eene weetenschappelijke reis ook aan andei’ennbsp;te verschaffen. En toen aan Donders op zijn jubilee de beschikking over een belangrijk fonds werd verstrekt, verbondnbsp;hij daarom het doel om Nederlandsche jeugdige genees-heeren, bij voorkeur Assistenten van het Gasthuis voor Ooglijders of van het Physiologisch Laboratorium te Utrecht innbsp;staat te stellen buitenlandsche scholen te bezoeken.

Ditmaal viel dit voorrecht ten deel aan Dr. Verweij.

Na het vertrek van Dr. Verweij werd zijn betrekking in het Gasthuis tijdelijk waargenomen eerst door Dr. G. D.nbsp;OuwEHAND en daarna door den Heer J. M. Groogkewit, dienbsp;verzocht hadden voor korten tijd als Volontair-assistenten bijnbsp;ons werkzaam te zijn. Hunne hulpvaardigheid en vriendelijkenbsp;diensten zijn door ons zeer gewaardeerd, en teevens zal voornbsp;hen — welke richting zij ook verder mogen volgen — denbsp;meerdere ervaring in oogheelkunde van groot nut kunnen zijn.

Thans is, sedert December 1892, de plaats van Dr, Verweij ingenomen door Dr. W. Koster Gzn , die gedurende drienbsp;jaren zich aan klinische vakken had gewijd. Met ijver ennbsp;belangstelling wijdt hij zich thans aan de oogheelkunde, tennbsp;bate van ons Gasthuis. Veelzijdige klinische ontwikkelingnbsp;komt ook op dit gebied zeer te stade.

Naast de geneeskundige hulp heelt een belangrijk aandeel in de behandeling der ooglijders de dagelijksche ziekenver-pleeging en is ’t van groot belang, deeze aan beschaafdenbsp;vrouwen-handen te zien toevertrouwd.

Schier overal openbaart zich, in den laatsten tijd, bij vrouwen uit den beschaafden stand de neiging zich in

die richting een hoogst nuttige werkkring te scheppen. Ook hier te Utieciit worden pogingen in het werk gesteld omnbsp;dit weldadig streeven in de hand te werken. Eene schoolnbsp;voor ziekenverpleegsters is hier tot stand gebracht.

Deeze school telt thans een twaalftal leerlingen. Behalve het theoi’etisch onderwijs, dat door verschillende Geneesheerennbsp;en Hoogleeraren wordt gegeven, vinden de leerlingverpleeg-sters geleegenheid tot practische oefening, doordien zenbsp;achtereenvolgend ter assistentie van oudere verpleegsters innbsp;de verschillende ziekeninrichtingen voor eenigen tijd wordennbsp;gedetacheerd. Ook ons Gasthuis voor Oogiijders neemt hieraannbsp;deel, en we hebben aanvankelijk alle reeden met deeze inrichting onze hooge ingenomenheid te betuigen. Als leerling-verpleegsters zijn reeds bij ons werkzaam geweest Mejuf-vrouwen Beckers, Bouret, Bosscha en Mulder. Thansnbsp;hebben we het voorrecht bij de verpleeging te worden bijgestaan door Mejufvrouwen Cramer en van Oven. Onze patiëntennbsp;stellen hare liefdevolle behandeling op hoogen prijs en ooknbsp;wij zelven waardeeren het zeer bij operatiën en verdere behandeling over beschaafde assistentie te mogen beschikken.

Het eenige bezwaar, dat we hierbij alsnog hebben ontmoet, is de te snelle afwisseling van het personeel. Verder blijkt het van belang, dat aan het hoofd der verpleegingnbsp;eene oudere pleegzuster blijft aangesteld, die de jongerennbsp;instrueert en die op den duur de werkzaamheden der verpleeging bestuurt. We waren te deezen opzichte, na eenigenbsp;minder bevreedigende proefneemingen, op uitsteekende wijzenbsp;geslaagd, seedert we in Aug. 189'! als blijvende verpleegsternbsp;Mej. Jacoba P. Gori aan ons Gasthuis zagen verbonden. Zijnbsp;was de dochter van wijlen onzen Collega Dr. M. W. C. Gori,nbsp;Geneesheer en Oogarts te Amsterdam. Met hare vriendelijkenbsp;zachte natuur en met de deegelijke opvoeding, die zij had

gt;9

9

genoten, was ze bij ons in den waren zin de rechte persoon op de rechte plaats. Maar, helaas, na eene korte ziektenbsp;werd zij den Januari 1893 door den dood ons ontrukt.nbsp;Bij ons allen blijft hare nagedachtenis in dankbaar aandenken.

We mogen ons vleien dat mettertijd eene der leerling-pleegzusters, wier hulp we thans reeds hebben leeren waardeuren, na het eindigen van den leertijd, voorzien van een Diploma van de Utrechtsche verpleegingschool, als Hoofd-vei’pleegster voor langoren tijd deze opengevallen plaats zalnbsp;willen inneemen.

Intusschen wordt hierin met groote toewijding voorzien door onze verdienstelijke Directrice, Mevrouw JSger—vannbsp;DER Guus. De zorg voor de instrumenten — eene zaak vannbsp;groote beteekenis — wordt door haar met uilneemendenbsp;nauwgezetheid behartigd, en eevenzeer de leiding der leerling-pleegzusters. Onze Stichting blijft, ten allen tijde en in elkenbsp;richting, veel aan hare goede zorgen verplicht.

Ook nog in andere opzichten mag ons Gasthuis zich in vriendelijke vrouw'enhulp verheugen. Een moeielijk vraagstuk is ’t, om ooglijders tijdens de verpleeging beezig tenbsp;houden. Een vriendelijke toespraak en een met welluidendenbsp;stem voorgeleezen onderhoudend verhaal is dan een warenbsp;weldaad. Eenige Utrechtsche Dames hebben welwillend aangeboden hierin te voorzien. Ook namens onze verpleegden spreeknbsp;ik hier een harlelijken dank uit aan de Dames Voet, Greve ,nbsp;V, Mansveld, Kortew'eg, ter Meuren en thoe Sciiwartzen-BERG EN Hoiienlandsberg. We blijven onze ooglijders innbsp;hare gewaardeerde sympathie aanbeveelen.

De kinderen zijn gemakkelijk met speelgoed bezig te houden. Eene welkome toezending ontvingen w^e door de

10

larailie van wijlen Mevrouw de Wed. H. J. Roijaards— SwELLENGREBEL; ook andere geschenken van boeken en kleerennbsp;werden met dankbaarheid aanvaard.

De grootste verplichting blijft ons Gasthuis steeds houden aan de beide Dames-Commissiën, die in 1890 met grootennbsp;ijver, geen moeite en opoffering te veel achtende, alom innbsp;den lande aan de Nederlandsche Dames eene oproeping hebben gericht tot inschrijving van giften, terwijl teevens doornbsp;het houden van een met ongekend schoonen uitslag bekroonde Fancy-Fair aan stad- en landgenooten gelegenheidnbsp;werd gegeeven om van belangstelling in ons Gasthuis te doennbsp;blijken ‘).

Op gevaar af, van hier in te grijpen op het gebied van den Secretaris-Rentmeester kan ik niet nalaten ook mijnnbsp;persoonlijke waardeering hier te betuigen, dat Mevrouwnbsp;Bingham, onze zeer belangstellende Destuurderesse, de goedheid heeft de Fancy-Fair wèl te willen continueeren. Denbsp;overgeblevene artikelen wmrden nog steeds ten bate onzernbsp;Stichting verkocht, terwijl dan het verkochte door nieuwenbsp;geschenken wordt aangevuld. Bij eene verloting van over-gebleevene schilderijën werd zij door de vriendelijke hulpnbsp;van Mevrouw Merkus—Galkoen bijgestaan. Ook hiervoornbsp;onzen hartelijken dank!

Onze reekening en verantwoording zal nog van meerdere hooggew'aardeerde giffen gewagen, waarbij ik mijn persoonlijken dank heb te brengen aan eenige herstelde ooglijders,nbsp;die wenschten hunne armen lotgenooten in hun geluk tenbsp;doen deelen.

') 3l5te Verslag, blz. 27.

11

Op de lijst van gewaardeerde schenkingen vermeldt ons de Secretaris een aanzienleke gift van Mevr. Donders—Hubreciit ;nbsp;bovendien hebben we H.Ed. te danken voor twee belangrekenbsp;portretten van Donders; een daguerrotype op ongeveernbsp;24-jarigen leeftijd en een door haar zelve geschilderde copienbsp;van een portret op ongeveer 40-jarigen leeftijd. Historischnbsp;zijn beide van groot belang, omdat ze voor het nageslachtnbsp;het beeld van den grooten man in zijn verschillende levens-phasen helpen bewaren.

Een verdere herinnering aan de groote nagedachtenis van Donders heeft ons Gasthuis te danken aan de Ned. Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst.

In hare Algemeene Vergadering van Juli J890, hier ter stede gehouden, werd besloten adat de Maatschappy pogingennbsp;in het iverk zou stellen tot het oprichten van een gedenk-teeken voor F. C. Donders.» Aan het Bestuur werd de uitvoering van dit besluit opgedragen, dat door den Beeldhouwernbsp;J. Kelder een marmeren buste heeft doen vervaardigen metnbsp;het doel, die aan het Nederlandsch Gasthuis voor Ooglijdersnbsp;te schenken, ter plaatsing in het nieuwe gebouw.

Op den April 1893 had de plechtige overdracht plaats.

Door de Begenten was eene Vergadering belegd om het Bestuur van de Maatschappij t. B. d. G. te ontvangen. Tevensnbsp;waren daarbij genoodigd H.H. Curatoren, Kector en Secretaris van den Academischen Senaat en Kector en Abactisnbsp;van het Studentencorps.

Na een woord van verwelkoming van den Voorzitter van Regenten hield de Voorzitter der Maatschappij, de Heernbsp;Dr. H. P. Kapteyn van Abcoude een reede, die hij beslootnbsp;met een woord van dank, dat ons Bestuur het geschenk metnbsp;welwillendheid heeft willen ontvangen. «Moge deeze buste,

«ook wanneer ze eenmaal hare blijvende plaats zal hebben ((ingenomen door allen, die dat gebouw zullen binnentreeden,nbsp;«steeds met eerbied worden aangestaard, en moge het voornbsp;«hen eene voortdurende aansporing en opwekking zijn, omnbsp;«te trachten de voetstappen van den grooten meester tenbsp;«drukken, en hem zoo mogelijk (want slechts voor weinigennbsp;«is dit weggelegd) te eevenaren.»

De Voorzitter van Regenten dankte voor het kostbare geschenk, dat aan «Regenten dierbaar zal zijn én weegens de «persoon, die het voorstelt, én weegens de zijde van welkenbsp;het komt.» Met verdere woorden van groote waardeeringnbsp;droeg hij de zorg voor de buste op aan den Geneesheer-Directeur, die met ingenomenheid deze opdracht heeft aanvaard. — «Dankbaar», zoo eindigde hij, «ben ik dat ditnbsp;«hooggewaardeerde geschenk door U werd opgedragen aan dezenbsp;«Stichting, aan welker hoofd ik de eer heb te staan, en waaraannbsp;«ik met hart en ziel mijne beste krachten wil blijven wijden.»

Voorloopig is de buste geplaatst in de vestibule van het oude Gasthuis. Bij den nieuwen bouw zal voor een doelmatige plaats worden gezorgd. Moge het beeld daar tot verrenbsp;tijden er aan herinneren hoe Donders door de geneeskundigennbsp;werd geeerd; en er toe aansporen om voort te gaan op dennbsp;door Donders geweezen weg, die het belang van hulpbehoevende lijders in overeenstemming wist te brengen met denbsp;eischen van onderwijs en van weetenschap.

Door de welwillende tusschenkomst van den Iloogleeraar Tilanus- te Amsterdam werd onze Bibliotheek verrijkt met eennbsp;100-tal boekdeelen, zijnde de doubletten van de oogheelkundige werken uit de Bibliotheek van het Genootschap ternbsp;bevordering van natuur-, genees- en heelkunde te Amsterdam.nbsp;Hierbij zijn veele werken van groot historisch belang, die in

13

onze verzameling ontbraken, en voor ons dus van groote waarde zijn. Ook hier herhalen we onzen waardeerenden dank.

Onze Bibliotheek verkreeg verder een belangrijke aanwinst door een geschenk van onzen Meede-regent Dr. M. Imans,nbsp;zijnde de Dictionnaire encyclopédique des Sciences médicales,nbsp;uitgegeeven onder directie van Dechambre ; een honderdtalnbsp;boekdoelen, bevattende een alphabetische reeks van mono-graphiën over de verschillende onderdeden der geneeskunst.nbsp;Bij het steeds meer erkend verband der oogheelkunde metnbsp;de andere takken der geneeskunst, is deze Encyclopédie eennbsp;onschatbare vraagbaak ook voor den specieel oogheelkundige.

In verband met de verzameling van boeken, die Donders ons heeft nagelaten, en andere vroegere geschenken, mogennbsp;we van onze Bibliotheek verwachten, dat ze zal meedewerkennbsp;om ons Gasthuis eene vèr-reikende belangstelling waardig tenbsp;maken.

Bij de uit den aard der zaak kostbare exploitatie van ons Gasthuis is het alsnog niet mogelijk zooveele lijders kosteloosnbsp;te verpleegen, als we zulks uit een liefdadig gezichtspuntnbsp;wèl zouden wenschen. Hoogelik hebben we ’t daarom tenbsp;waardeeren dat veele gemeenteleke-, kerkeleke en anderenbsp;genootschappeleke Besturen voor de patiënten, die wij kosteloos behandelen, de reiskosten en de verpleegingskosten,nbsp;a /’ 1.— daags, voor hunne reekening willen neemen. Opnbsp;andere plaatsen neemt de particuliere liefdadigheid deeze belangen voor hare zorg.

Met ingenomenheid hebben te vermelden dat te Enschedee door onzen geachten Correspondent, Dr. A. Kosters, metnbsp;eene gift van ƒ 1000.—, ter geleegenheid van zijn jubilee,nbsp;een fonds is gesticht met het doel om voor de renten daar-

van onvermogende lijders in de geleegenheid te stellen naar Utrecht te gaan.

Moge dit schoone voorbeeld ook elders navolging vinden!

Reeds in het vorig Verslag had ik geleegenheid te vermelden dat bij het ontwerpen van de plannen voor den nieuwen bouw de vraag moest worden beantwoord, of denbsp;gehoorzalen er op ingericht zullen worden om geschikt tenbsp;zijn voor het volleedig Universitair oogheelkundig onderwijs.nbsp;De wenschelijkheid daarvan werd door ieder erkend; maarnbsp;hiermeede zal eene grootere uitbreiding van het gebouwnbsp;worden vereischt, zóó zelfs dat ons kapitaal daardoor geheelnbsp;zal worden geabsorbeerd. Hoe in dat geval de exploitatiekosten te dekken?

Op mijn voorstel zijn hieromtrent onderhandelingen geopend tusschen II.H. Curatoren der Universiteit en II.H. Regenten.

Naar onze bereekening zullen door opoffering van ons kapitaal onze inkomsten met f 5000.— worden verminderd.nbsp;Een overeenkomstige som zouden de Curatoren minstens behoeven, om zelve in Universiteitsklinieken te voorzien. Denbsp;ervaringen te Leiden hebben dit duidelijk getoond.

Van deeze beschouwing uitgaande zijn Curatoren en Regenten overeengekomen aan de Regeering een reegeling voor tenbsp;stellen, waarbij, tegen eene vergoeding van f 5000.— ’s jaarsnbsp;de lokaliteiten, hulpmiddelen en verder materieel voor hetnbsp;Universitair oogheelkundig onderwijs zullen worden geleeverd.

Deze onderhandelingen hebben tot bet gewenschte doel geleid en een overeenkomstig contract is op den 24 Februari 11.nbsp;door beide partijen geleekend, en aangegaan voor den tijdnbsp;van vijf jaren, met de bepaling dat, buiten tijdige opzegging,nbsp;dit contract telkens zal worden gecontinueerd.

Deze overeenkomst treedt in werking op den October

1893. ïeegen dien datura zullen dus de lokaliteiten, die door Curatoren voor het Universitair onderwijs in oogheelkunde waren beschikbaar gesteld, moeten worden ontruimd,nbsp;en zal het Bestuur van het Gasthuis voor Ooglijders daarinnbsp;hebben te voorzien. Voor zooverre het nieuwe gebouwnbsp;alsdan nog niet gereed zal zijn, zal er in het oude Gasthuisnbsp;daarvoor ruimte moeten worden gemaakt.

Wèl heeft vroegere ervaring geleerd, dat zulks, op den duur, voor den gang van zaken in het Gasthuis overweegendenbsp;bezwaren veroorzaakt; maar als tijdelijke overgangsmaatreegelnbsp;zal zulks ongetwijfeld, bij goeden wil en bij inschikkelijkheidnbsp;beiderzijds, wèl kunnen worden gevonden.

Door deeze overeenkomst met ’s lands Regeering zal onze Stichting allerminst ophouden eene inrichting van liefdadigheid te zijn.

Het is duidelijk dat de toelage der Regeering geenszins in staat is om in alle exploitatiekosten te voorzien. Neen, denbsp;toegezegde toelage van f 5000.—, zooals dit ook in hetnbsp;contract wordt aangeduid, bedoelt te zijn een vergoedingnbsp;voor de hoogere uitgaven, die, bij de noodzakelijk gewordennbsp;grooteren bouw, de exploitatie zullen drukken, en teevens ternbsp;bekostiging van materieel en hulpmiddelen, die door hetnbsp;Bestuur van het Gasthuis ten behoeve van het onderwijsnbsp;moeten geleeverd worden.

Onze Stichting blijft dus eene philantropische Inrichting, steunende en vertrouwende op de Nederlandsche mildheid.

Als zoodanig blijven we haar aanbeveelen in de liefdevolle zorg van Regenten en Bestuurders, en evenzeer vragen we bijnbsp;voortduring de behartiging barer belangen aan Correspondentennbsp;en verdere belangstellenden, die van den beginne af hebben getoond een warm hart te wijden aan de Stichting van Donders.

d6

Omtrent de statistiek heb ik te vermelden, dat zich in het verloopen jaar 3853 patiënten hebben aangemeld, ennbsp;wel 2105 mannen en 1748 vrouwen.

Het aantal consulten bedroeg 23649, d. i., verdeeld over .310 werkdagen, ruim 76 per dag.

Er zijn 444 patiënten verpleegd geworden (247 mannen en 197 vrouwen) met 8251 verpleegdagen; bijgevolg gemiddeldnbsp;22 per dag, met gemiddeld 18 verpleegdagen voor ieder.

Evenals in , de vorige jaren vinden we alle kerkgenootschappen vertegenwoordigd, ongeveer in dezelfde verhouding als hunne talrijkheid in den lande:

2423 Protestanten.

1230 Roomsch-Catholieken en Oud-Catholieken.

139 Israëlieten.

16 Onbekend.

Ten opzichte van de herkomst der lijders was de verdeeling

'17

[n 1892 zijn 10 patiënten kosteloos verpleegd met 167 verpleeg'dagen.

In klasse B, tegen betaling van f 2.— per dag werden 17 patiënten opgenomen, met 252 verpleegdagen.

De ruimte voor opname in deeze klasse was in den laatsten tijd meer beperkt, omdat thans twee onzer kleinere kamersnbsp;bestemd zijn voor verblijf onzer pleegzusters.

Wanneer in het nieuwe Gasthuis meerdere afzonderleke kamers beschikbaar zullen zijn, zal het aantal van dezenbsp;zeeker toeneem en.

Ik acht bet zelfs gewenscht, dat er een derde rubriek aan loegevoegd worde, waar de geneeskundige behandeling wèlnbsp;eevenzeer kosteloos zal blijven, maar waar voor verpleegingnbsp;/' 3.— per dag wordt betaald.

Er zijn toch tal van patiënten, die met geheel onver-mogenden niet gelijk zijn te stellen, maar die niet in staat zijn de kosten van privaatwoning en van geneeskundige behandeling te betalen.

Door deezen maatreegel zal de kleine burgerij gebaat wmrden, en teevens zullen die hoogere verpleegingskostennbsp;eenigermate een teegenwicht vormen teegen de hoogere kostennbsp;van exploitatie, die in het groote gebouw noodzakelijk zullennbsp;worden vereischt.

VIER-EN-DERTIGSTE JAARLIJKSCH VERSLAG,

omtrent het gelclelijk beheer van de Yereeniging ,,HET NEDEELAJtDSCH GASTHÜIS VOOR BEHOEFTIGE ENnbsp;MINVERMOGENDE OOGLIJDERS,” oyer het jaar 1892,nbsp;nitgehracht door den Rentmeester-Secretarisnbsp;Mr. D. Ragay, namens Heeren Regenten, ter Vergaderingnbsp;van Bestnnrderen op 5 Jnni 1893.

Ingevolge de voorschriften onzer Statuten, voldoen wij ook thans wederom aan de op ons rustende verplichting om Unbsp;een Verslag te geven omtrent den finantiëelen toestand onzernbsp;Vereeniging, de wijze waarop het geldelijk beheer gevoerdnbsp;is, en de daardoor verkregen uitkomsten.

Als grondslag daarvoor dient de Rekening en Verantwoording der verschillende fondsen, en wij hebben de eer U deze — het jaar 1892 betreffende — over te leggen.

Uit deze rekeningen kunnen wij het volgende mededeelen.

Sloot in het jaar 1891 de gewone rekening met een na-deelig saldo, zoo kan over 1892 niet worden medegedeeld dat er een voordeelig saldo is, maar toch is in den loopnbsp;van 1892 het nadeelig saldo verminderd, zoodat de rekeningnbsp;/¦ 1794.97 nadeelig saldo aanwijst, tegen /'2217.46'' in 1891.

Eenige vooruitgang is dus hieruit waar te nemen.

De uitgaven hebben ongeveer / 1400.— minder bedragen.

Het onderhoud der gebouwen, waarvoor in 1891 f 1192.20 w'erd besteed, vorderde in 1892 slechts eene uitgave van /'495.82.

19

Ook het Hoofdstuk «Tractementen enz.» is ongeveer fSOO.— en dat van «Voeding en verwarming» f 200.—,nbsp;«Onderwijs» f 125.—.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Daarentegen zijn het 6'*®, 7*^® en

8^‘® Hoofdstuk, respectivelijk ƒ 100.—, ƒ 500.— en ƒ150.— hooger.

De ontvangsten liebben ongeveer f 700.— meer bedragen.

Het bedrag aan Verpleeggelden ontvangen is booger: de klasse Ba/' 2.— per dag telt aanmerkelijk minder verpleeg-dagen dan in 1891; die a f — per dag zijn echter metnbsp;ongeveer 900 toegenomen.

Aan bijdragen werd meer ontvangen, doch deze vermeerdering is helaas geene werkelijke aanwas der jaarlijksche giften, maar wordt veroorzaakt door de bijdragen uit Friesland over 1891 , die bij het sluiten der rekening over datnbsp;jaar nog niet waren ontvangen, en dus op 1892 moestennbsp;worden verantwoord.

Niettemin mag toch met dankbaarheid worden geconstateerd, dat de bijdragen in bet algemeen niet sterk zijn achteruitgegaan.

Vielen door sterfgeval en bedanken enkele weg, de toetreding van nieuwe begunstigers herstelde het evenwicht, en dezen nieuwe begunstigers wordt daarom voor bun steunnbsp;oprechten dank gebracht.

Vormen de bijdragen tot heden een onmisbare bron van inkomsten, om te blijven voldoen aan den bestaanden regelnbsp;tot verpleging tegen eene geringe vergoeding, hoeveel tenbsp;meer zal die in de toekomst noodig zijn, wanneer het bewonen van ons nieuwe gebouw, ontwijfelbaar de kosten dernbsp;exploitatie moet verhoogen.

De bijdragen kwamen geregeld binnen, dank de ijverige bemoeiingen van de Commissiën en Correspondenten.

Spraken wij hierboven een woord van dank tegenover de

20

nieuwe begunstigers, zoo is het niet minder een plicht den leden van Gommissiën en den Correspondenten openlijk danknbsp;te betuigen niet slechts voor hunne geldelijke zorgen, maarnbsp;ook voor de moeite door hen in het werk gesteld om nieuwenbsp;begunstigers te doen toetreden.

De afdeelingen Baarn, Haarlem, Dordrecht en Tilburg komen voor met een hooger bedrag, enkele daarentegen metnbsp;verminderde bijdragen, waaronder vooral de groote afdeelingen behooren.

De Commissie daartoe ten vorigen jare door U benoemd, en bestaande uit de lleeren F. s’Jacob, Dr. J. A. C. Oudemansnbsp;en Jhr. Mr. Dr. A. D. van Riemsdijk, heeft de verschillendenbsp;rekeningen nagezien en met de bescheiden vergeleken.

Zij adviseert tot goedkeuring en wij hebben daarom de eer Uwe Vergadering hetzelfde voor te stellen, terwijl wijnbsp;der Commissie dankzeggen voor de door haar welwillendnbsp;verrichte bemoeiingen.

De Algemeene of Huisrekening is naar hare Iloofdstukken verdeeld als volgt;

21

11. De Uitgaven bedroegen :

1891. nbsp;nbsp;nbsp;1892.

Aan nadeelig saldo vorig jaar . nbsp;nbsp;nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;495.04nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2217.46 '

» onderhoud van gebouwen. nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1192.20nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49582

grond-en andere belastingen nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;194.41nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;194.37

tracteraenlen, loonen enz.:

geneeskundig personeel. . nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1791.67-'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1050.—

administratief personeel. . nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;875.—nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;775.—

dienstpersoneel .... nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1528.38nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1549.80

voeding, verwarming enz. nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7647.79nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7409.85

kleeding en meubilair . . nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1553.62’'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1649.98 '

kosten van beheer ... nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;838.10’'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1354.32

chemicaliën en instrumenten nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1788.44nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1610.56nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

onderwijs ....... nbsp;nbsp;nbsp;180.39’’ -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53.70nbsp;voordeelig saldo

ƒ18085.06 /¦ 18360.87^ Deze rekening sluit derhalve met een nadeelig saldo vannbsp;/• 1794.97.

Het aantar verpleegden was 19 meer'dan in 1891: dat der verpleegdagen, waarvoor vergoeding w'erd genoten 559.nbsp;De verpleeggelden zijn berekend tegen:

ƒ 2.— per dag voor .252 verpleegdagen.

- nbsp;nbsp;nbsp;1.50nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;))nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

- nbsp;nbsp;nbsp;1.—nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7820nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Gratis nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Alzoo te zamen 8245 verpleegdagen.

Yan de verpleegdagen moeten alsnog worden betaald 48 dagen a f — en ƒ 0.90 aan verschotten.

Over 1891 werd een bedrag van f 18.61 ontvangen.

Aan het slot onzer’ mededeelingen beli’effende de rekening voegen wij een woord van dank aan Mevrouw de Directrice,nbsp;die met steeds onverflauwden ijver en toewijding hare zorgennbsp;aan het Gasthuis blijft wijden.

De adjunct-direclrice, de dames ziekenverpleegsters en het personeel, staan haar in alles lofwaardig ter zijde.

In ons vorig verslag deelden wij mede , dat weldra tot de aanbesteding van ons nieuwe gebouw zou kunnen wordennbsp;overgegaan op het terrein daartoe van den Heer Mr. C. denbsp;Wilde aan de Bleijenburgstraat aangekocht, en dat middelennbsp;werden beraamd om een deel der hoogere bouwkosten dannbsp;waarop was gerekend en waarvoor genoegzame fondsen innbsp;het Bouwfonds aanwezig waren, te vinden op andere wijze.

De aanbesteding van het nieuwe Gasthuis had plaats op 20 Augustus 1892.

Ingeschreven werd door;

B. Diks, Utrecht........../' 1132,924.—

M. V.4N DER Spek, Rotterdam ....... 159,997.—

A. K. Koolii.valdeu , nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;......- 148,980.—

Corn®. v.\n Straaten, Utrecht ....... 148,700.—

* Hieronder waren 12 Ijjders a ƒ2.— per dag, met 252 verpleegdagen.

K. J. Kalt, Ureterp.........- 148,240.^—

W. A. G. Jansen, Utrecht...... . - 147,550.—

,1. V*» II,«« 4 \V, W,s«,

B. Krijnen, ’s Gravenhage.......- nbsp;nbsp;nbsp;143,720.—

A. Verschuren, Bussum........- nbsp;nbsp;nbsp;141,840.—

J. Bijhaard, Hilversum . . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;140,200.—

W. H. Westerhout, Utrecht......- nbsp;nbsp;nbsp;139,490.—

F. W. Geurden, Apeldoorn.......-'138,179.—

Chr. Wegerif, » nbsp;nbsp;nbsp;....... - 137,900.—

Gebr®. Koudijs, Doorn.........- nbsp;nbsp;nbsp;133,924.—

A. G. Paardekooper , ’s Gravenhage nbsp;nbsp;nbsp;....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;132,560.—

Na verschillende intbrmatiën werd door Regenten besloten, den bouw te gunnen aan den Heer Chr. Wegerif , te Apeldoorn, voor de som van /¦ 137,900.—.

Deze begon zoo spoedig mogelijk met de grondwerken, om nog voor den winter met de fundamenten gereed te zijnnbsp;en het werk werd daarna ijverig en geregeld voortgezet,nbsp;zoodat op den oogenblik reeds een groot gedeelte der kapnbsp;op het gebouw geplaatst is.

Voorts werd het contract afgesloten met de Maatschappij «Eiserwerk Kaiserslautern» te Kaiserslautern, die de centralenbsp;verwarming zal aanleggen.

Al de daarvoor benoodigde werken zullen een bedrag van /'14,835.— vorderen.

Hoewel in dit jaar tot stand gekomen, kan toch reeds nu worden vermeld, dat de Heer Mr. G. de Wilde kosteloosnbsp;aan onze Vereeniging heeft afgestaan eene strook grond breednbsp;2 meter, langs de oostzijde van het nieuwe gebouw. Dezenbsp;strook was oorspronkelijk tot straat bestemd. Nadat w'as

24

gebleken dat evenwel een straat van 10 meter, als gelegen langs den spoorwegdijk, niet vereisclit werd en 8 meter voldoende was, wei'd de breedte daarop teruggebracht.

Aan den Heer de Wilde wordt voor zijn geschenk met ingenomenheid ook hier dank gebracht.

De inwendige inrichting van het nieuwe gebouw is onder meer vooral ook daardoor kostbaarder geworden, dat moestnbsp;worden gezorgd voor geschikte lokalen, ten dienste van hetnbsp;Universitair onderwijs.

Deze omstandigheid heeft aanleiding gegeven tot onder-handelingen met Heeren Curatoren der Piijks-Universiteit en Z. E. den Minister van Binnenlandsche Zaken, om uit ’s Rijksnbsp;middelen een subsidie te bekomen, tot dekking der meerderenbsp;kosten, van renteverlies enz.

Deze onderhandelingen zijn met goeden uitslag bekroond, en aan ons Gasthuis is een jaarlijksch subsidie van f 5000.—,nbsp;voorloopig voor 5 jaren, toegestaan.

Het desbetreffende contract kan telkens wederom worden verlengd.

Als Bijdragen van Begunstigers werden door tusschenkomsl van Heeren Correspondenten en Secretarissen van plaatselijkenbsp;Commission ontvangen:

Dr. C. A. L. Jacobse Boudewijnse, Bennekom C. E. Kevers, Arts, Bergen op Zoom . . .nbsp;Dr. A. J. “W. VAN Anrooij, Zalt-Bommel. .nbsp;Dr. A. H. Kuijpek, ’s Bosch, Oosterhout. .

If Otaris J. J. Schaly, Kreukelen.....

Dr. I. A. VisscHER, Brielle........

J. H. Waszink, Arts, Delft........

E. Faber , Arts, Deventer.........

H. C. Akderson, Apotheker, Dieren ....

Dr. P. Delhez , Dordrecht.........

Dr. Q-. P. E. Wedekind, Elburg......

Dr. J. Koman , Goes...........

H. nbsp;nbsp;nbsp;W. G. K0NINamp;, Gouda.........

Dr. I. A. Moll , ’s Gravenhage .....

I. nbsp;nbsp;nbsp;P. Israels, Groningen.........

Jhr. I. W. M. VAN DE Poll, Haarlem . . .

Mr. D. VAN Meurs, Harderwijk.....

Dr. L. P. Dentz, Helmond........

.......Hengelo (Overijssel).....

Dr. S. Stratingh Tresling, Hilversum . .

Ds. A. G. VAN Anrooij, Kampen.....

Mr. A. J. Andeeae, Kollum.......

Dr. Jac. Baart de la Faille, Leeuwarden

B. nbsp;nbsp;nbsp;J. Krusesian, Loenen . . '.......

I. H. Slot , Meppel............

Mr. E. Fokker , Middelburg........

Dr. D. DE Bruijn, Mijdrecht.....

G. nbsp;nbsp;nbsp;Beins, Geneesheer, Keede.......

Dr. F. J. Schut, Ifunspeet.........

W. J. VAN Erkel, Kijkerk........

Dr. J. VAN Hoek, Nijmegen.......

Dr. N. S. Koning, Oosterbeek.......

Dr. A. J. A. Thomas, Eenkum......

Dr. P. Boodt, Rhenen.........

.........Rossuni........

M. J. M. Ruijchaver, Rotterdam.....

L. P. Romen, Roermond.........

Dr. P. F. Küthe, Tiel........ .

I. F. Jansen, Tilburg..........

Rentmeester-Secretaris, Utrecht . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Dr. G. Pabius, Velp...........

H. nbsp;nbsp;nbsp;J. Thorbecke, Vianen.........

C. nbsp;nbsp;nbsp;M. Snellen, Arts, Yreeswijk, IJsselstein,

Schoonhoven ..............

1

f 163.10 over 1891.

26

Deze giften zijn van 1081 Begunstigers.

B. Kapitaalfonds.

Legaten werden in 1892 niet ontvangen.

Als Bestuurderesse werd op nieuw ingeschreven Mevrouw DE Grandmond—Donders geb. IIubrecht, met eene gift vannbsp;/'lOOO.—.

Als Stichteresse Mevrouw de Wed. Janssen geb. Tichelaar, en als Stichters de Heeren Dr. v.vn der Spil te Batavianbsp;en Ferguson Freeland te Glasgow,nbsp;terwijl nog giften werden ontvangen van:

Mevrouw Noppen te ’s Hage......../' nbsp;nbsp;nbsp;25.—

Dr. Strijboscii............- nbsp;nbsp;nbsp;10.—

N. N. te Amsterdam, door tusschenkomst van den

Heer 0. van der Vies.........- nbsp;nbsp;nbsp;500.—

N. N. door Prof. Snellen.........- nbsp;nbsp;nbsp;100.—

M. nbsp;nbsp;nbsp;C. Lebret te Dordrecht........- nbsp;nbsp;nbsp;10.—

,1. W. 11. Borret te Klundert.......- nbsp;nbsp;nbsp;10.—

N. nbsp;nbsp;nbsp;N. te Arnhem...........- nbsp;nbsp;nbsp;6.—

In 1892 werden een groot getal effecten verkocht, tot

betaling der kosten van den nieuwen bouw. Regenten toch meenden eerst in de laatste plaats te moeten overgaan totnbsp;den verkoop van Inschrijving in de grootboeken der Nat.nbsp;Schuld of certificaten daarvan.

27

Hoofdzakelijk is het kapitaal van het Bouwfonds daarin echter belegd, zoodat waarde uit het overige kapitaal moestnbsp;worden te gelde gemaakt.

Regenten stellen zich voor over de rekening van dit jaar door overschrijving hierin meerdere overeenstemming tenbsp;brengen. Thans toch sluit de Kapitaalrekening met eennbsp;batig saldo, dat daar er geene andere uitgaven te doennbsp;waren geheel voor het Bouwfonds is bestemd geworden;nbsp;welk fonds dan ook, zooals U zal blijken, met een grootnbsp;nadeelig saldo sluit.

C. Bouwfonds.

Aan giften werd, hetgeen wij reeds in ons vorig verslag mededeelden, ontvangen van Mevi-ouw Bingham—Brainnbsp;f 500.—.

Hoewel over dit jaar behoorende, mogen wij toch reeds nu dankbaar vermelden dat door Mevrouw Bingiiam op nieuwnbsp;eene som van /'500.— is geschonken; dat verder door denbsp;welwillende bemoeiingen van Mevrouw Merkus geb. Calkoennbsp;alhier, eene loterij van eene schilderij is gehouden, welkenbsp;eene som van /quot; 250.— heeft opgebracht, die aan ons isnbsp;afgedragen; dat van Mevrouw de Weduwe Spanjaard tenbsp;Borne is ontvangen eene gift van /quot;ISO —, terwijl als nieuwenbsp;Bestuurder is ingeschreven de Heer Dr. A. J. van Riiijnnbsp;te Zutphen.

In '1892 werden reeds twee termijnen van de aanneming-som, te zamen f 1.S790.— betaald en ontving de Heer Kruif een gedeelte van zijn honorarium.

Twee opzichters zijn den architect in het toezicht behulpzaam, tegen een maandelijksche belooning van fSO.— en f 60.—.

Bijlage.

De overdracht van de buste van F. C. DONDERS aan het Bestuur van het Neder! andsch Gasthuisnbsp;voor Ooglijders, namens de Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst.

Zaterdag 1 April 1893, te half 3 ure, had eene vergadering plaats van Regenten en Bestunrderen van het Nederlandsoh Gasthuis voor Oog-lijders. Tot bijwoning van die vergadering waren uitgenoodigd denbsp;Autoriteiten van de Universiteit: Curatoren, Rector en Secretaris van dennbsp;Academischen Senaat en het Bestuur van het Studentencorps.

De vergadering had nl. een academisch karakter, want zij was belegd om de bestuurders der Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunde tenbsp;ontvangen, die namens de Maatschappij eene marmeren buste van wijlennbsp;den Hoogleeraar F. C. Dondees aan het Bestuur van het Gasthuis voornbsp;Ooglijders hadden aan te bieden.

Na een woord van verwelkoming van den Voorzitter van Regenten, den Hoogleeraar Th. W. Engelmann, hield de Voorzitter der Maatschappij Dr. H. P. Kapteijn van Abcoude, de volgende rede:

Mijne Heeren, Beshmrderen van Jiet NederlandscJt GastJmm voor Ooglijders.

Het Hoofdbestuur van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst is herwaarts gekomen, als tolk van de leden dier Maatschappij, om u de buste aan te bieden van den man, op wien geheelnbsp;ons vaderland met recht trotsch is en roem drragt.

Hoewel het te betreuren is, dat deze aanbieding niet door een meer begaafden spreker plaats heeft, verbiedt de dankbaarheid jegens den

30

grooten meester den oud-ieerling het toeval onwelkom te achten, hetwelk die taak aati hem opdroeg.

Bij tallooze oud-studenten aan de Utrechtsche Hoogeschool, vooral in de philosophisohe en medische faculteiten, blijft levenslang de herinneringnbsp;levendig aan een drietal mannen, die veel tot hunne vorming hebbennbsp;bijgedragen en daardoor een overwegenden invloed hebben uitgeoefend opnbsp;hunne verdere maatschappelijke loopbaan.

Behoef ik het U te zeggen, dat hiermede bedoeld worden de chemicus Geruit Jan Mdldee, de anatoom en physioloog Schkoedeu van dernbsp;Kolk , en, last not least, de groote ophtalnioloog en physioloog Fraxciscusnbsp;CoENELTS Donders.

Van deze drie groote geleerden is zeker het diepst in ons geheugen geprent de beeltenis van hem, die ons het laatst heeft verlaten, van de grootsohe en imposante figuur van Donders.

Want niet alleen geleerdheid bracht hij ons aan.

De zeldzaam begaafde man leerde ons opmerken, onderscheiden en vooral nadenken.

En buitendien boezemde hij ons achting in voor beschaafde vormen en gekuisohten stijl.

Zijne colleges in algemeene pathologie en medicina forensis waren voor zijne leerlingen tevens uiterst nuttige lessen in rhetorica.

De keurige vorm, de zuiver afgeronde volzinnen, de boeiende en bezielende voordracht, ze waren zoovele factoren, die ons beletten een enkel van zijne gewaardeerde colleges te verzuimen, en tevens spoordennbsp;ze ons aan, om ook in die richting zijn grootsch voorbeeld na te streven.

Ontegenzeggelijk moeten zijne lessen in oogheelkunde denzelfden bezielenden invloed op zijne leerlingen hebben uitgeoefend.

Dit blijkt voldoende uit de school, die Donders gevormd heeft.

Zonder uitzondering toch hebben alle Nederlandsche oogheelkundigen (en wij mogen fier zijn op hun gehalte en hun aantal) hunne ontwikkelingnbsp;en hunne bekwaamheid in dit speciale vak te danken aan Dondersnbsp;zelven of aan de door hem gevormde leerlingen.

En ook in het buitenland is menig oogheelkundige, die veel, zoo niet alles, aan Donders verschuldigd is.

Dit alles ware niet mogelijk geweest, indien onze beroemde landgenoot op zijne colleges slechts eene dorre opsomming van groote geleerdheidnbsp;en wetenschappelijke data had gegeven.

Daartoe behoorde bezieling bij het onderwijs, eene bezieling, zooals de grootsohe en sympatieke persoonlijkheid van een man als Donders metnbsp;zijne boeiende welsprekendheid aan zijne leerlingen wist in te boezemen.

Si

Hoeveel de ooglijders en het onderwijs in oogheelkunde aan Dondbus verschuldigd zijn, het gesticht waarin wij ons bevinden, dat aan hemnbsp;het bestaan dankt, waar elk oogenblik de gedachte aan den grooten mannbsp;opdoemt en waar zijn geest nog voortleeft, roept het ons luide toe, ennbsp;niet minder het ijverige aandeel, dat hij nam in het tot stand brengennbsp;van eene nieuwere en betere inrichting, die thans in wording is en totnbsp;een blijvend oord voor deze zijne buste bestemd is.

Niemand, die getuige was van zijn 70-jarig jubilé en van de treffende ontmoeting bij die gelegenheid met zijn even beroemden tijdgenoot ennbsp;vriend Moleschott, kon denken, dat die nog zoo krachtige jubilarisnbsp;zoo spoedig van ons zou heengaan.

Maar het heeft zoo moeten zijn en wij behouden, als troost voor dit verlies, de dankbare herinnering aan onzen onovertroflen landgenoot, dienbsp;zooveel voor de wetenschap heeft gedaan en die zoovele duizenden ongelukkige ooglijders aan het leven en aan de groote maatschappij heeftnbsp;teruggegeven, door de nachtelijke duisternis, die hen omgaf, in levenwekkend licht te herscheppen.

Een beschaafd volk moet zijne groote mannen eeren, vooral waar het een man geldt, die door zijne kennis, door zijn onvermoeiden ijver, doornbsp;zijne genialiteit en niet het minst door z^ne humaniteit zooveel voornbsp;zijne landgenooten, neen, voor zijne medemenschen in het verledene, innbsp;het tegenwoordige en in de toekomst heeft gedaan.

Daarom was het voor de leden van de Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst een aangename gewaarwording te vernemen, dat hunnbsp;geschenk zoo welwillend door U aanvaard werd.

Moge het, ook wanneer het eenmaal zijne blijvende plaats zal hebben ingenomen, door allen, die dat gebouw zullen binnentreden, steeds metnbsp;eerbied worden aangestaard, en moge het voor hen eene voortdurendenbsp;aansporing en opwekking zijn, om te trachten de voetstappen van dennbsp;grooten meester te drukken en hem zoo mogelijk (want slechts voornbsp;weinigen is dit weggelegd) te evenaren.

Zoo zij het!

De quot;Voorzitter van Eegenten, de Hoogleeraar Engelmann, nam alsnu het woord en dankte voor het kostbare geschenk, dat Eegenten dierbaarnbsp;zal blijven, èn wegens den persoon, dien het vertegenwoordigt, èn wegennbsp;de zijde, van welke het komt.

//quot;Wij allen//, dit ongeveer waren de woorden van den spreker, //hebben nog het geluk gehad Donders persoonlijk te kennen. Voor ons leeft hijnbsp;en zal hij blijven leven, en geen kunst ter wereld zal ons den indruk

32

zijner persoonlijkheid in al zijne eigenaardige schoonheid en kracht volkomen terug geven. Maar het is een billijke, een menschelijke wensch, om voor ’t nageslacht, dat hem niet gekend heeft, de herinnering aannbsp;den vorm te bewaren, waarin al het groote en goede leefde, dat wij innbsp;ÜONDEES hebben bewonderd en liefgehad.

Mochten wij daarom het plan tot vervulling van dien wensch toe-jiiichen, met bijzondere ingenomenheid hebben wij het begroet, dat juist van de Maatschappij tot bevordering van Geneeskunst die vervullingnbsp;zoude uitgaan. Immers, in deze Maatschappij, door u, mijne heeren,nbsp;hier vertegenwoordigd, zien wij de hoogste representatie in ons land vannbsp;de drie voornaamste richtingen, waarin Dondees zich onvergankelijkenbsp;verdiensten heeft verworven: wetenschap, practijk, onderwijs.

Uit de blijvende voeling met de wetenschap, uit de zelfstandige beoefening der wetenschap put uwe Maatschappij hare kracht en de voorwaarden voor hare verdere ontwikkeling. Zij had hierin geen schitterender voorbeeld dan Donders.

Helpen en heelen is het practisch doel uwer Maatschappij. Behoef ik tegenover U, behoef ik op deze plaats te herdenken, hoevelennbsp;aan Donders hunne gezondheid, het licht hunner oogen hebben tenbsp;danken ?

En het onderwijs! Hoevelen uwer zetten niet in voorbeeld, woord en geschrift voort het onderwijs, door Donders hier gegeven op de geheelnbsp;eenige wijze, zooeven door den geachten Voorzitter uwer Maatschappijnbsp;uit eigen herinnering zoo juist en warm geschetst?

Om diezelfde redenen, meen ik, mocht ons Gasthuis wel eenig recht op deze buste hebben. Immers hier, en hier alléén, heeft Donders innbsp;alle drie genoemde richtingen tegelijk zijne volle kracht ontwikkeld.nbsp;Hier hebben hunnen oorsprong genomen de talrijke onderzoekingen, dienbsp;den naam van Utrecht op het gebied der ophthalmologische wetenschapnbsp;in de geheele wereld hebben beroemd gemaakt; hier was Donders bezignbsp;zieken te helpen en te heelen, hier gaf hij zijne klinische en theoretischenbsp;lessen over oogheelkunde.

Meenen wij zoo eenig recht op dit marmeren beeld te hebben, dit recht legt aan ons Gasthuis ook plichten op. Dat ze vervuld zullennbsp;worden, daarvoor staat u reeds borg de man, wiens naam met dien vannbsp;Donders in de ophthalmologische wereld onafscheidelijk is verbonden:nbsp;zijn leerling, vriend en opvolger, onze hooggeachte Directeur, Professornbsp;Snellen, aan wiens zorg Eegenten evenals hunne geheele inrichting ooknbsp;dit kostbare geschenk gaarne toevertrouwen!

33

De Hoogleeraar Snellen, de Directeur van het Gasthuis, aanvaardde deze opdracht met ongeveer deze woorden:

Met hooge ingenomenheid aanvaard ik de opdracht de buste van den hooggevierden Dondees onder mijne hoede en zorg te neemen.

Het is mij een onschatbaar voorrecht dit te 'inogen doen, omdat — ik behoef het u niet te zeggen — Dondees ook in mijne dankbare herinnering voortleeft.

Diep treft mij de aanschouwing van dit ernstige beeld. De kunstenaar heeft getracht aan het steen de uitdrukking te geven van de hracMigenbsp;persoonlijkheid van Donders.

In zijn forschen breeden schedel zagen we het heldere verstand en het veelomvattende oordeel van onzen grooten leermeester. Snel was zijnnbsp;begrip, inzonderheid om de antwoorden te verstaan, die de natuur altijdnbsp;biedt aan hem, die haar zijne vragen met juistheid weet te stellen.

Elk zijner onderzoekingen — en daar zijn er ontzaglijk vele, en op meest uiteenloopend gebied — is een meesterstuk van wetenschappelijkenbsp;behandeling. In allerlei richting won hij nieuwe resultaten en verbreeddenbsp;hij het gebied onzer kennis.

De onovertroffen helderheid van zijn verstand werd geëvenaard door zijn groote zeggingskracht. Hoe overtuigend was zijn betoog, hoe begrijpelijknbsp;en eenvoudig werd meenig vraagstuk onder zijne scherpe ontleeding.

’t Best weten wij dit — zijne oud-leerlingen, die het voorrecht hebben gehad als student — en ook later — zijne lessen te volgen.

Donders bezat bij uitstek de gaaf om anderen te doen werken; het geheim daarvan was, dat hij zelf over zoo groote werkkracht beschiktenbsp;en medewerkte met ieder, dien hij daartoe opwekte.

In die hooggewelfde, krachtige borst klopte een eedel, warm hart, — een inborst vol liefde — liefde voor de menschheid en voor de wetenschap, liefde inzonderheid voor de geneeskunde, met wier streven hijnbsp;zich gaarne vereenzelvigde, liefde daarom ook voor de Nederlandschenbsp;Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst.

Dat dit gevoelen wederkeerig was, bewijst Uwe teegenwoordigheid hier ter plaatse, bewijst het besluit Uwer algemeene vergadering om eennbsp;beeltenis van Donders te doen vervaardigen en die te doen plaatsen innbsp;deze inrichting die zijne schepping is, waar hij den grondslag heeftnbsp;gelegd voor de nieuwe Nederlandsche school voor oogheelkunde, eenenbsp;inrichting, waaraan hij 30 jaren lang zijne beste krachten heeft gewijdnbsp;en die hem boven alles dierbaar was geworden, //dierbaar als het lichtnbsp;van zijn oogen.//

34

Mijnteer de Voorzitter en Heeren leden van liet Bestuur der Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst!

Ik verzoek U aan uwe Maatschappij ook mijn oprechten dank over te brengen. Mij is de niet gemakkelijke, maar schoone taak opgedragen,nbsp;hier het streeven van Dondebs te volgen.

Elke blik op dit beeld zal mij een spoorslag zijn om voort te gaan op den door Donders geweezen weg, in het belang van den hulpbehoevendennbsp;lijder, en in het belang van het onderwijs.

Dankbaar ben ik dat dit hoog gewaardeerd geschenk door D wordt opgedragen aan deze Stichting, aan welker hoofd ik de eer heb te staannbsp;en waaraan ik met hart en ziel mijne beste krachten wil blijven wijden.

Mijn dank nog, dat de vervaardiging van dit beeld door U aan kunstvaardige hand opgedragen werd, een dank, dien ik ook richtennbsp;mag tot den man van kunst, die met talent en met groote toewijdingnbsp;deze moeielijke taak heeft aanvaard.//

Hiermede eindigde deze plechtigheid. De verschillende leden en gasten bleven nog eenige oogenblikken bijeen en bezichtigden eenige mindernbsp;bekende portretten van Donders , alsmede eenige teekeningen van het innbsp;aanbouw zijnde nieuwe Gasthuis voor Ooglijders.

Statistiek der oogziekten, in liet jaar 1892. bij 3802 lijders.

Optvthalmia catarrhalis............

// // ............

// nbsp;nbsp;nbsp;blennorrhoica...........

n purulenta neonatorum.........

n nbsp;nbsp;nbsp;membranaoea............

// nbsp;nbsp;nbsp;diphtherina .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .........

// nbsp;nbsp;nbsp;traumatica, (vulnern et cicatrices, erosiones,

cauterisatio)............

n nbsp;nbsp;nbsp;vernal is.............

Trachoma papillare.............

// nbsp;nbsp;nbsp;folliculare }nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;86

// nbsp;nbsp;nbsp;diflbrmans.............

Irritatie conjunctivae.............

Ecohymosis // nbsp;nbsp;nbsp;.............

Polypi nbsp;nbsp;nbsp;// .............

Ulcus conjunctivae..............

Lupus nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s. corneae..........

Neoplasmata n nbsp;nbsp;nbsp;n quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..........

Corpora aliena n n n ..........

Symblepliaron ..............

Pterygium................

Ophth. scroph. (plyctaenulae et ulcera.......

Herpes zoster n. trigemini...... ....

Anaesthesia................

Hyperaesthesia (dolores)............

Keratitis diöusa (e lue congenita).........

// nbsp;nbsp;nbsp;ulcerosa..............

n nbsp;nbsp;nbsp;punctata..............

n nbsp;nbsp;nbsp;infect i va..............

ülcus c. hypopyo..............

// rodens................

Keratosphacelus...............

Maculae corneae...............

36

Leucoma........

Staphyloma oorneae, kereotasia ,

Fistula corneae ......

Cornea oonioa......

Incrustatio corneae.....

Iritis ...........

// tuberculosa.......

Synechiae posteriores; atresia pupillae

Synechia anterior.......

Prolapsus iridis........

Iridocyclitis.........

Chorioiditis.........

Cyclitis sympathica......

Tumor cysticus iridis......

Irideremia.........

Iridodialysis.........

Coloboma eongenitum uveae. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Kuptura ohorioideae......

Albinismus.........

Glaucoma..........

Cataracta senillis completa .

// nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incipiens .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

// nbsp;nbsp;nbsp;mollis......

u nbsp;nbsp;nbsp;diabetica.....

// nbsp;nbsp;nbsp;conseoutiva (secundaria)

// nbsp;nbsp;nbsp;traumatica.....

w nbsp;nbsp;nbsp;pyramid alis.....

// nbsp;nbsp;nbsp;zonularis (congenita)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Aphakia........

n 0. obso. oapsulari .

Dislocatio lentis.......

Coloboma //......

Obsciirationes corp. nbsp;nbsp;nbsp;vitrei

Haemorrhagia // nbsp;nbsp;nbsp;//

Cysticerci n nbsp;nbsp;nbsp;n

Synchysis sointillans nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Eetinitis apopleotica . nbsp;nbsp;nbsp;.

37

Eetinitis diiiüsa ................ 3

n morbi Brighthii............ 2

tl pigmentosa (hemeralopia)......... 11

Ablatio retinae................ 15

Scotoma sointillans............... 1

Neuritis nervi optici.............. 11

Atrophia papillae............... 37

Vascularisatio papillae n. nbsp;nbsp;nbsp;optici.......... 1

Amblyopia toxica............... 31

// diabetica . ............ 2

Hemianopsia.................

Anopsia................... 26

Simulatio.................. 1

Eetina leporina (Eibrae medullares retinae...... I

Emboli vas. retina............... 2

Glyoma retinae................

Episcleritis, sclerotitis ant. . nbsp;nbsp;nbsp; 7

Sclerectasia anterior s. aeqnatorialis......... 1

Buphthalmos................. 6

Protrusio bulbi...... 3

Panophthalmitis................ 4

Neoplasmata bulbi s. nervi optici.........

Morbus Basedovii............... 3

Ectopia bulbi.................

Atrophia //.................i

Phthisis //.................

Microphthalmos congenita............ 2

Anophthalmos . ¦'.............. 50

Tumor orbitae................ 1

Caries, periostitis orbitae............ 1

Absoessus orbitae............... 2

// sinus frantalis............. 2

Blepharadenitis................ 135

Hordeolum palp................ 23

Chalazion n ............... 16

Verrucae // nbsp;nbsp;nbsp; 1

Tumor // nbsp;nbsp;nbsp; 1

Absoessus // nbsp;nbsp;nbsp; 8

38

Traumata palp........

Encanthus.........

Lagopthalmos........

Ectropion.........

Entropion, Dysticliiasis ....

Madarosis.........

Emphysema palp.......

Neoplasmata //......

Angiomata //.......

Xanthelasma //......

Ptosis..........

Morbi gl. lacrymalis.....

Dacryocystitis, stenosis ductus laor. Abscessus sacci lacrymalis .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Eistula // nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...

Strabismus convergens......

// nbsp;nbsp;nbsp;divergens.......

H nbsp;nbsp;nbsp;deorsum- s. sursumvergens .

Blepharospasmi cloniei......

Nystagmus...........

Asthenopia muscularis.......

Paresis nbsp;nbsp;nbsp;n.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oculomotorii......

// nbsp;nbsp;nbsp;nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abduoentis.......

n nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;troolilearisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.......

// nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facialis........

Myopie met stoornis......

Hypermetropie met stoornis ... Astigmatismus //nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...

Anisometropia gravior.......

Paresis accommodationis......

Presbyopia...........

Asthenopia accommodativa.....

39

Operatiën.

Extractie van cataract.....•

Lineair-extractie van cataract . . . Discisienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;//nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...

// van nastaar.......

Irideotomie..........

// van geprolabeerde iris .

Parencenthesis coriieae......

Pterigium-operatie.......

Operatie van fistula oorneae . . . Sclerotomie wegens glaucoma . . .

Tenotomie...........

Voorlegging van pees......

Ptosis-operatie.........

Blepliarolastiek.........

Symblepharon-operatie......

Staphylonia-operatie.......

Blepharophymosis-operatie . . . . Extractie van vreemd licliaam . .

Entropion-operatie.......

Ectropionnaden.........

Exstirpatie van oogbol.....

// nbsp;nbsp;nbsp;// tumoren Cyste . .

Syndesmoplastiek........

Exenteratio bulbi. Sphincterotomie. Neurotomie..........

348

Ue refractie werd bij 4602 oogen bepaald. Bij 956 oogen bleek E; bij 205 M 2 of zwakker; bij 419 M sterker dan 2; bij 1831 H 3 ofnbsp;zwakker; bij 594 H sterker dan 3; bij 394 As 3 of zwakker; bij 313nbsp;As sterker dan 2.

[In 1892 werden 1908 h-illen vooi-gescJireeven)

Onder begunstiging van

H. M. DB KONINGIU REGBNTESSE DEK NEDERLAND BK.

Geneeskundig en Doceerend Personeel,

Dr. H. Snellen Jr., Arts.

Dr. E. K r ü g e r.

Dr. W. Koster, Gzu., Arts.

Regenten.

Prof. Dr. ïh. W. Eiigelmann, Voorzitter. Mr. E. du Marchie van Voortliuijseu.nbsp;Mr. H. K.0ij aards van Soherpenzeel.nbsp;Dr. M. I m a n s.

Prof. D. D o ij e r.

Dr. J. L. H. H a e r t e n.

Mr. Jlir. 1. C. M. va u 11 i e ni s d ij k.

Mr. D. R a g a y.

Rentmeester-Secretaris.

Mr. D. R a g a y.

Directrice.

Mevr. J a g e r—v an der C h y s.

Bestuurderessen.

Aremberf', JI. 1). II. dc Hertogin van . . . ' . nbsp;nbsp;nbsp;. . Eruasel.

d’Aulnis dc Bourouill, geb. ïwiss, Vrouwe Baronesse. Utreclit.

Beaufort, Alejonkvr. O. de..........Htreclit.

Bingliain , geb. J. Erain, Mevr. O. H.......Utrecht.

Boetzelaar vaii Oostcvhout, geb. de Eeaulbrt, Baronesse v. Amersfoort.

Hoijer, geb. Kciniiold, Mevr. nbsp;nbsp;nbsp;E..........Leiden.

Doijer, Jeannette Alexandrine nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•.....Leiden.

Hoijer, Plioebe Elisabeth...........Leiden.

Hoijer, Elisabete Catharina..........Leiden.

Engelmann, Paula Maria...........Utrecht.

Graudmont, geb. Plubrcclit, Mevr. E.......’s Gravenhage.

Grothe, geb. ïwiss. Mevr A..........Zeist.

.lansen, geb. Tichelaar, Wed..........

Merkus, geb. Calkoen, Mevr..........Utrecht.

Muijsken, Mej. M..............Amsterdam.

Nagell, geb. Baronesse van Pallaut van Beerse, Vrouwe

Douairière Baronesse van..........Zwolle.

Panhuijs, geb. Looxina, Mevr. T. van......Groningen.

Pekelharing, geb. Hoijer, Mevr. C. G........Groningen.

Quarles van Ufford, geb. Twis, Mevr......Utrecht.

Roëll, geb. de Beaufort, Mevr. B........’s Gravenhage.

Snellen, geb, Bryau, Mevr. C..........Utrecht.

Spiering, Mejonkvrouwe E...........ïicl.

Sprengcr, geb. Bijleveld, Mevr.........Zeist.

Twiss, geb. Aubin, Mevr...........de Bildt.

Twiss, geb. Suermondt, IMevr.......... Utrecht.

Voorthuijsen, J. C. A. du Marchic van......Utrecht.

Bestuurders.

d’Aulnis de Bourouill, Mr. J. Baron.......Utrecht.

Beaufort, Mr. J. de...........Utrecht.

Berlin, Prof. Hr. W............ . Amsterdam.

Boer, Mr. TV. 11..............Utrecht.

Boissevain, A. A. H.............Amsterdam.

Hoijer, Prof. Hr. H.............Leiden.

Hoijer, Hubert...............Ijeideu.

Hoijer, Eduaad.......... ... Leiden.

Hoijer, Diederik ... nbsp;nbsp;nbsp;.........• Ijeidcn.

Engelmann, Dr. Th. W............Utrecht.

Engelmann, Erans W............Utrecht.

Gcuiis, Mï. S. J. van............Utrecht.

üicve, Mr. U...............Beek.

Grotlie. Mr. J. A..............Utrecht.

Grothe, A. L........'.......Zeist.

Haerten, Hr. J. L. IT. . nbsp;nbsp;nbsp;..........Utrecht.

Horst, B. A. E. J. ter...........Zwolle.

Hosei, Hr. Ito, Lijfarts van den Mikado.....Tokei (Japan)

42

lasiugor, H. A. . . ...............Baarn.

’s Jacob, 'L. E. de oud-Gouvcrneur-Geiieraal van Ned.

Iiidiö. F....................ütrcclit.

Janssens, Jr. Mr. II. G. C. L...........’s Gravenliago.

Janssen, 1’. W., Directeur der Dcli-Maatscliappij. . . Amsterdam.

Knobbelsdorff, Baron van.............Wijlie.

Ijuijken, Dr. J. x\.................Genderiugen.

Maes, Dr. H. G..................Aruliem.

Middelburg, Dr. ïï. A......,.........Leeuwiirdeu.

Moll, Dr. F. D. A. C. van............Rotterdam.

Opzoomer, Prof. Mr. C. W.............Oosterbeek.

Pekelharing, Dr..................Groningen.

Quarles van Ulïord, Jhr. E. ............Utrecht.

Roëll, Jhr. Mr. J.................’s Gravenhagc.

Roijaards van Scherpeuzcol, Mr. nbsp;nbsp;nbsp;II.........Utreeht.

Roijaards van den Ham, Mr. W. nbsp;nbsp;nbsp;J.........Utreeht.

Roijaards, Mr. VV. II. J..............Utrecht.

Roijaards, J. S.................Utreeht.

Roijaards, A...................Utreclit.

Roijaards, H. J...................Utreeht.

Roorda Smit, Prof nbsp;nbsp;nbsp;Dr. J. A............Cordova.

Salomons, Dr. A.................Paramaribo.

Snellen, Prof Dr. H................Utreeht.

I'wiss, Mr. J. E. W................ de Rild.

Voorthuljsen, H. E. J. F. dn Marchie van.....Utreeht.

Voortliuijsen, Mr. E. dn Marehie nbsp;nbsp;nbsp;van........Utrecht.

Wertheim, A. C..................Amsterdam.

AVesthofl, Dr. C. nbsp;nbsp;nbsp;II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A..............Amsterdam.

Corporatiën Bestuurders.

St. Anthouie-Gasthuis, College van H. H. Voogden

van het....................Eecuwarden.

Eloijen-Gasthuis, Rrocderscliap der Regenten van het Utrecht. Enschedé en Lonneker, het /iekenfonds van .... Enschedé.

Ilollandscho IJzcren Spoorwegmaatschappij......Amsterdam.

Nederlandsch Tooueel’ De Koninklijke Vcrceniging „Het Amsterdam. Het Utreohtsoh klein gemengd Koor ii Capella. . . . Utrecht.

Grde, Balije van de Ridderlijke nbsp;nbsp;nbsp;Duitsche......Utrecht.

Staatspoorwegen, Maatschappij tot Exploitatie van. . . Utreeht.

Teijler’s Stichting................. Haarlem.

Utrechtsch Studentenkorps.............Utreeiit.

Vereeniging tot bevordering der geneeskundige Wetenschap in .Nederlandsch Indie...........Batavia

Honoraire Bestuurderessen.

Engelmann—Braudes, Mevr. E...........Utrecht.

48

Honoraire Bestuurders.

Andcl. Dr. A. H. van..............Medcmblik.

Arntzenius, ])r. A. K. W.............Amsterdam.

Boijeu. Ur. P. W. A...............’s Gravenliage.

Perns, l)r. A. W. O................Preiburg.

Bouvin, ür. M. .7.................’s Graveuhage.

Breesnoe, l)r. T..................Sommelsdijk.

Burg, l)r. C. L van der.............Jjaag Soereii.

Comelisscn, Br. 1'. nbsp;nbsp;nbsp;.T...............’s (travculiago.

Coster, Br. P. H. Jtloin.............’s Gravenliage.

Costerinan, G...................Zeist.

Bist, Br. A. van der...............Ned. Üost-Indië.

Eijk, Br. A. van.................Plensden.

P’aille, Br. Jae. Baart de.............Leeuwarden.

Peiiffer, Br. G. 1* de...............Woerden.

1'ock, Br. IP. C. A. L...............Utreolit.

Gewin, Br. M..................Belden.

{iunning, 1’rof. Br. W. M.............Amsterdam.

Gutteliug, ])r. C. . . ..............Utrecht.

Hamer, .1. P. X..................Jieeuwardeii.

Homoet, Br. .T. .T.................Arnhem.

Horst, S. van der................Amsterdam.

Hulshoff, Br. S. K................Utreeht.

linans, Br. M............;..... Utreeht.

.Tuda, Br. M................... Amsterdam.

.Toachira, Prof. J.................Berlijn.

Koster, Prof. Br. W................Plilversiim.

Krol, Br. W...................]7ordrceht.

Knijper, Br. A. H................’s Hertogenbosch.

Iiaidlaw Purves, Dr. W..............Jjonden.

Ledeboer, Br. L. 11. E..............Biiiteuzorg.

fjoeff, Br. W. Butgers van dor..........Amsterdam.

Maats. Br. C...................Arnhem.

Manikus, Br. J. P................Pretoria.

Messohaert, J. M.................Amsterdam.

Moll, Br. J. A..................’s Graveuhage.

Mulder. Br. M. E.................Groningen.

Noorduijn, Br. C.................Nijmegen.

Oudemans, Prof. Br. J. A. C............Utreeht.

l^ameijer, Br. J. K................Tiel.

Place, IW. Br. Th................Amsterdam.

IMll, Jhr. J. W. M van de............Haarlem.

Prahl Br. .1...................Amsterdam.

Iloijaards,’Mr. A. -T................Amsterdam.

Röntgen, J.,...................Amsterdam.

Rijnberk, Br. N. van...............Amsterdam.

Schmidt, Br. P. J. J...............Rotterdam.

Schijff, P., Arts, Off. v. Gez............Batavia.

Snellen, Br. K..................Zeist.

Strick van Linsehoteu, .Ihr. Mr. .T. C........Maarsseu.

Voogt, ür. J. E. de...............Pau (Frankrijk.)

Wely, P)r. 1). L. van..............’s Graveuhage.

VVijnhoff, .1. A., Arts..............Utrecht.

Stichteressen.

d’Ablaing van Moersbergen, Mevr. de Uouairière nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’s Graveubage.

Atlilone, Gravin van...............Ellekom.

Peaufort, Jonkvrouwe de.............Utrecht.

Beaufort van Eegheu, Mevr. W. H. de.......Leasden.

Penningen—Prain, Mevr. van...........Utreclit.

Beeck Volleuhoveu, Mejufvr. van..........Amsterdam.

Bichon Visch, Jonkvrouwe M. J..........’s Gravenhage.

Itoetzelaar—van Sohuijlenburg, Mevr. de Baronesse van. Maartensdijk.

Prakcll tot den Brakell, J. Barones van......Arnhen).

Bruin, Mevrouw de...............Middelburg.

Pouviu—Boddaert, Mevr..............’s Gravenliage.

Burger, Dames H. en B..............Kotterdam.‘

Gastro, geb. Teixeira de Mattos, Wed. M. Plenriquez de. Amsterdam.

Croinmolin—Sytzama, Mevr. G. A. A........Velp.

Dijk, Mejufvr. P.................Velp.

Dijekmeester, geb. Evekiiik, Mevr. O........Tiel.

Gaastra, Mejufvr. Yffke..............Workum.

Gevers van Endegeest, Mevrouw..........Eudegeest.

Goltz, geb. des Tombe, Douairière Gravinne nbsp;nbsp;nbsp;v.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’s Gravenhage.

Hacke van Mijnden, geb. Deking Dura, nbsp;nbsp;nbsp;Mevr.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Loosdreeht.quot;

Plardenbroek van Lokhorst, geb. de Geer van Kijn-

buizen. Baronesse van.............Jutphaas.

Uerz, Mevrouw Pauline............ . Leiden.

Holmbcrg de Beckfeldt, Jonkvrouwe Clara.....’tLoo.

Huyssen van Katteudijkc, Mevr...........Arnhem.

Ittersum, geb. Sandberg, Baronesse van......Utrecht.

Jansen, geb. Tichelaar, Mevr. de Wed, 8......Apeldoorn.

Janssens, geb. Arriën, Mevrouw..........’s Gravenhage.

Kaa, Jonkvrouwe A. G. van der..........Dordrecht.

Ivueppelhout, geb. van Braam, Mevr........Oosterbeek.

Kovteweg, Mevrouw...............Middelharnis.

ijauschot, geb. Kracmer, Mevr. de Wed. Pt. ï’. M. van. ’sPlertogeubosch.

Tjeeuwen—Matthes, Mevr. van...........Amsterdam.

Pidth do Jende, Mevrouw de Wed. O. C. A. van . . Tiel.

Lijklama ii IMijcbolt, Jonkvrouwe.........Utrecht.

Lqndou—do Bruijn, Mevr. dc Gravinne van.....Koudekerke.

Meerten, MejiilVrouw C. C. van..........Gouda.

iVtendes, Mejufvronw Pt..............Amsterdam.

Muller—van Plijckevorsel, Mevr..........Kotterdam.

Oppenheim, geb. PI. E. Scholteu, Mevrouw.....Rotterdam.

P’ols, Mejnfvr. Nancy...............Utrecht.

Quintus, Mejonkvr. Agnes.............Groningen.

Ragay—van Ijidth de Jende, Mevr..........Utrecht.

Schermbeek, Mevr. de Wed. van.........Utrecht.

Sillem, Mevrouw.................Amsterdam.

45

Sirtema van Grovestins, Mejonkvrouwe S.......’s Gravenliage.

ïaets van Amerongen, Mejonkvr. M. A. Baronesse. . Utrecht. Welderen Rengers—Looxma, Mevr. de Baronesse van. Leeuwarden.

Wertheim, Mejntvr. M..............Amsterdam.

Yvoy, Jonkvrouwe d’...............Amsterdam.

Zuijlen van Nijevelt, Vrouwe Douairière van . . . . ’s Gravenhage.

Stichters.

Akersloot van Houten, K. A............’s Gravenliage.

Andreae, D. H..................Kollum.

Aulnis de Bourouill, Prof. Mr. J. nbsp;nbsp;nbsp;Baron d’.....Utrecht.

Baelde, 11.................... Rotterdam.

Baert, Mr. J. P. B................Utrecht.

Beaufort, Jhr. Mr. B. Ph. de...........Baarn.

Beaufort, Mr. A. J. de..............Lensden.

Beaufort, J. B. de................Woudenberg.

Beer, S. J. de..................Utrecht.

Beets, Prof. Dr. Nieolaas.............Utrecht.

Berg, H. P. J. van den.............Samarang.

Blanckenhagen, Mr. O. M.............Zeist.

Blussé van Zuidholland, P.............Dordrecht.

Boelens van Eijsinga, Jhr. Mr. van.........Leeuwarden.

Boers, de Wit..................Neerlangbroek.

Boeije, Jhr. L. M. Schuurbeoque..........’s Gravenhage.

Bosch, Mr. W. J. M...............Utrecht.

Bosch van Drakenstein, Jhr. Mr. L. P. H. J.....Vechten.

Bowman Bar* P. R. S., Sir William........London.

Bruins, L. de..................Beek.

Bunge, J.....................Amsterdam.

Bunge, J. W...................Rotterdam.

Burger, A. J. .................Rotterdam.

Bijlandt, Mr. O. J. E. Graaf van.........’s Gravenhage.

Bijleveld, M. P. P................ Nijmegen.

Canneman, E...................’s Gravenhage.

Carp, J. A....................Helmond.

Chabot, J. A...................Rotterdam.

Christoffelse...................Enspeijk.

Citters, Jhr. van................. ïwello.

Cordes, P. W...................Samarang.

Criellart, J. W. A................Rotterdam.

Driessen, W. A..................Soerabaya.

Dussen, Jhr. B. van der.............’s Gravenhage.

Eeokliout, Mr. P. J................Zwolle.

Eeghen, J. van.................Amsterdam.

Eeten, Dr. J. C. van...............Utrecht.

Ekker, H. J...................Hengelo.

Enschedé, Mr. J. J. nbsp;nbsp;nbsp;O...............Soerabaya.

Etty, Th......................Arnhem.

Eijsinga, Jhr. Mr. ï. J. J. van..........Leeuwarden.

Gaastra, Simon.................Workum.

46

Geer, C. W. E. B. Baron de...........’s Gravenliage.

Gevaerts van Simonshaven , Jhr. P. ü. H......’s Gravenliage.

Gey van Pittiua, Luit. Kol. A. R. W........Ned. Oost-Indië.

Glaser, J. S...................Samarang.

Goldenberg, C. nbsp;nbsp;nbsp;A. G...............Deventer.

Haoke van Mijnden, Mr. Henri..........Amsterdam.

Haeften, Jhr. O. G. van.............Soerabaya.

Haerten, Dr. J. L. H...............Utrecht.

Heeckeren, Mr. nbsp;nbsp;nbsp;C. W.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van...........Samarang.

Hoeven, Dr P. nbsp;nbsp;nbsp;ïemplemannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van der........Utrecht.

Houthuijsen, B. nbsp;nbsp;nbsp;van...............Samarang.

Hugenpoth, tot Aerdt en .Berenclauw, Baron van . . Zevenaar.

.Huijdeooper van Nigteveeht, Jhr. Mr. J. E.....Utrecht.

Imans, Dr. M. .................Utrecht.

Jacob, Mr. E. H. ’s, oud-Commissaris des Konings

in de Provincie Utreclit.............Amersfoort

Jacob, E. E. ’s.................Utrecht.

Jacobson, L, J..................Rotterdam.

Jocliems, Mr. J..................ts Gravenhage.

Jolles, A. R...................Arnhem.

Joncheere van Harmelen, A de..........Harmelen.

Jong, Dr. de, voor Mevr. A. de M., Dr. Ed. S. . . ’s Gravenliage.

Jonge, Jhr. W. A. C. de.............’s Gravenliage.

Jurjens, J....................Oss.

Kessler, Dr. H. M. C.. Off. van Gez........Soerabaya.

Kielstra, Oft'. v. Gez. O. I. L............Haarlem.

Kleiweg, de Erven J. . . . '...........Hillegersberg.

Kol, H. E. . . .¦................Utrecht.

Kolff, C, G.................... Rol.terdam.

Kolff, O. J. van Santen..............Rotterdam.

Kolff, D. PI. A..................Rotterdam.

Koopmans, Mr. K..................Haarlem.

Kooij, Jan...................Bunschoten.

Kreenen, Dr...................Zwolle.

Kymmell, Mr, P.................Leeuwarden.

Langerhuizeu, Lz., P...............Huizen.

Ledeboer, Bz., L. V...............Rotterdam.

Leis, Murk...................Alblasserdani.

Lindeboom, L..................Zwolle.

Ijoopuijt, A...................Schiedam.

Lijcklama a Nijeholt, Jhr.............Beesterzwaag.

Lijcklama a Nijeholt, J. A.............’sGravenliage,

Lijnden, Mr. R. W. Baron van..........Middelburg,

Lijnden, R. Baron van..............Utrecht.

Lijnden, Mr, R. Melvil Baron nbsp;nbsp;nbsp;van.........’s Gravenhage.

Mansvelt, Dr. A. P. van.............Utrecht.

Mees, J. R....................Rotterdam.

Mees, R.....................Rotterdam.

Mees, R. A...................Rotterdam,

Meijen, J. P...................Middelburg.

Michiels van Kessenioh, J. A. nbsp;nbsp;nbsp;H..........Roermond.

Moll, J.Bz-, J..................’s Gravenhage.

Muller, Joan..................Amsterdam.

Mijnlief, Az., G. M................Nieuwerkerk aan

den IJssel.

Naamen van Eemnes, Mr. A. van......... Zwolle.

Nauta, Star...................Sappemeer.

Nellesteijn, Mr. W. van.......'......Ulreoht.

Nepveu, C....................Amersfoort.

Neuteboom, P..................Wijlie.

Menhuis....................Amsterdam.

Nispen van Sevenaar, Jlir. L. van.........Arnhem.

Noyon, Dr. J...................Zwolle.,

Oppenheim, 1). J.................Kotterdam.

Oudhensden, van..................Woerden.

Pallandt van Oud-Beijerland, W. Baron van .... Arnhem.

Pauw van Wieldrecht, Bidder 0..........Zeist.

Pelletier, B...................Utrecht.

Pierson, Mr. N. G................’s Gravenhage.

Pit, Mr. A. A..................Utrecht.

Plate, Jr., J. G. ..... ............Samarang.

Poel, Mr. J. D. van der.............Ameide.

Potter, J. de..................’s Gravenhage.

Pijnappel, M. J..................Amsterdam.

Quarles van Ufford, Jhr. L. J...........Haarlem.

Beiger, B....................Utrecht.

Bibbius Peletier, G................Utrecht.

Biemsdijk, Jhr. Mr. Dr. A. D. van........Utrecht.

Biemsdijk, Jhr. Mr. J. C. M. van.........Utrecht.

Boëll, W. P. Baron...............’s Gravenhage.

Boijaards, Mr. A. J................Amsterdam.

Bosenthal, George................Amsterdam.

Bueb, C.....................' Botterdam.

Salomonson, Heaman...............Samarang.

Salomonson, M. Wertheim............Almeloo.

Saudt, Pinna G. H. van der...........Utrecht.

Santheuvel, Jhr. Mr. H. W. L. van den......Dordrecht.

Santheuvel, Jhr. Mr, P. H. J, van den......Dordrecht,

Scheltiuga, Dr. M. nbsp;nbsp;nbsp;de Blocq van.........Oranjewoud.

Sohimmelpeiminck, Jhr. Mr. P. J. C.........Amsterdam.

Sohimmelpenninck van der Oye van Nijenbeek, A. Baron. Utrecht.

Sohlüter, A. H..................Dtrecht.

Sohober, Mr. J. H................Putten.

Schwartzenberg en Hohenlansberg, P. Baron thoe . . Zeist.

Smit Jz., J....................Kinderdijk.

Smit van Nieuw-Uekkerland, L...........Kinderdijk.

Snouck Hurgronje................Middelburg.

Soesman, ï....................Samarang.

Sterling, Mr. J. J. Uijtwerf............Utrecht.

Stoop van Zwijndreoht, A.............Dordrecht.

Stork, J. P....................Hengeloo.

Straal, M. van der................Botterdam.

Straal, N. van der................Botterdam.

Suermondt, B...................Aken.

48

Swinderen, Jlir. Mr. van.............Rijs.

ïliiebout, Mr. J.......¦...........Zwolle.

ïiedeman , J. M..................’s Graveuliage.

Tienlioven, Mr. G. van..............’s Graventiage.

Veeckens, van den Broek.............Samarang.

Veldwijk, Mr. R.................Arnhem.

Verbroeck, G. J. J............. . . . Dordreobt.

VerLoren van Themaat, Ur. R...........Utrecht.

Versehunr, Mr. W. A. Baron...........’s Gravenbage.

Viruly, J. P................... Gouda.

Voorhoeve Hz., J.................Rotterdam.

Voorhoeve, J. A. O................Rotterdam.

Vos van Hagenstein, A..............Dordrecht.

Vos van Nederveen Cappel, Mr. O. L. de.....’s Gravenhage.

Voute, Mr. Caesar................Samarang.

Voute, Ed....................Zeist.

Vrolik, Dr. A................ . . . Arnliem.

Waal, E. de..................’s Gravenhage.

Waller, Mr. H..................Utrecht.

Warnecke.................... Samarang.

Wassenaer.....-...............Almen.

Wertheim, A. C..................Amsterdam.

Wesselinan van Helmond, Jhr. nbsp;nbsp;nbsp;A. G........Helmond.

Wessem, J. C. D. van..............Tiel.

Willink, J. H..................Oegstgeest.

Winter, C. de..................Utrecht.

Yvoy van Mijdrecht, Mr. D. M. M. Baron d’Hangest d’. ’s Gravenhage.

Corporatiën-Stichters.

Het Burger-Weeshuis...............Arnhem.

Commissie van Heel- en Vroedmeesters.......Nieuwe Tongeren

Regenten van het Oud Bnrger-Gasthuis.......Nijmegen.

De beide Weeshuizen. . .............Nijmegen.

Voogden van het Old Burger-Weeshuis.......Sneek.

Het groot Bommelsch Gasthuis...........Zalt-Bommel.

Nederlandsoh tandheelkundig Genootschap......

Bijgekomen Begunstigers sedert 29 Juli 1889.

Assen, H. van..................Zwolle.

Beaufort, Jhr. Mr. W. H. de...........Driebergen.

Beelaerts van Benthuizen, G. C. O.........Arnhem.

Beijma, Jhr. Mr. C. L. van............Jjeeuwarden.

Bogaers en Zonen................Helmond.

Brakell Doorwerth, J. W. E. Baron van......Arnhem.

*) Zie de volledige lijst in het 30ste jaarverslag, 29 Juli 1889.

49

Brakell Doorweertli, J. G. W. Baron van......Arnhem.

Brakel, A. Baron van ..............Renkum.

Cainbier van Nooten, N. F.............Lopik.

Carp, C.....................Helmond.

Carp, J. A....................Helmond.

Chijs, L. P. van der...............Amsterdam.

Court van Krimpen, Mr. M. G. del........Haarlem.

Haendels, L. J..................’s Gravenhage.

Hamen, J. . ..................Cóthen.

Hiemont, Z. P. C.................Putten.

Helden, P. van.................Hengelo (O.)

Hommer van Poldersveld, Jhr. G..........Beek.

Hommer van Poldersveld, Jhr. J..........Beek.

Hooremaal, Hr. van...............’s Gravenhage.

Hooren, Adolphe van................Tilburg.

Hruif, Hr. W.;.................Kampen.

Hijk—Koster, Mevr. van.............Apeldoorn.

Eijk, Hames van.................Baarn.

Eindhoven....................Leiden.

Bkker, H. J...................Hengelo (O.)

Ekker, E.....................Hengelo (O.)

Engelen, Houairière Jhr. Mr. W. A........Zutphen.

Engelenberg, P. H. C...............Kampen.

Geer, Lodewijk de................Velp.

Gerlings, Mr. C..................Utrecht.

Gladbeek, A. Henri van.............Helmond.

Gladbeek, Mejufvr. Wilhelmina van . .......Helmond.

Grevesteiju—van Heijst, E. M...........Zutphen.

Groeningen—Roelofz, Mevr.............Helft.

Haaren, E. van.................Beek.

Hamster, A. J..................Noordbroek.

flerzveld, Mr. L.................Arnhem.

Hinlopen, Mejufvr................Beek.

Hoijer, A. H...................Wijk bij Huurst.

Hoytema, H. van . ,...............Kuilenburg.

Holm, H.....................Hengelo (O.)

Jacobse Boudewijnse, Br. C. A. L.........Bennekom.

Jiiger, G. . . ..................’s Gravenhage.

Jong, G. J. do.................Gouda.

Koeken, Emile.................Arnhem.

Lanschot, E. A. van...............’s Hertogenbosoh.

Lefebure, A.....'..............Amsterdam.

Libourel, Notaris................Beek.

Lookereu Campagne, D. van........... Helmond.

Lugt, Arts...................Renkum.

Mandele, Mejufvr. J. van der...........Helft.

Maritz van Oraijensteijn, E. W. H.........Beek.

Maritz van Craijensteijn, Mejufvr..........Beek.

Monohy, B. A. de................Hengelo (O.)

Muralt, Ereules de................Utrecht.

Numan, Harbrink................Baarn.

Pesters, C. C. G. de...............Groesbeek.

50

Pesters, Jhr. G. J................Beek.

Polak, S. H...................Gouda.

Pool, Meijer..................Rotterdam.

Post—van der Burg Merk, Mevr..........Delft.

Prince, G....................Gouda.

Prinzen, A.....................Helmond.

Prinzen Pz., W..................Helmond.

Rietstap, Mr. ï. M. ï.......1.......Rotterdam.

Rovers, Dr. M. A. N...............Beek.

Rijckevorsel, Jhr. A. J. A. van..........’s Gravenliage.

Santman, H. H..................Hengelo (O.)

Santman, L...................Hengelo (O.)

Scliellwald, J. H.................Zwolle.

Soliuurbecqne Boeije, Jhr. Mr. M. J.........Zierikzee.

Selle, P. E. G..................Utrecht.

Servatins, A. H..................Terwolde.

Snellen, C. M., Arts...............Vreeswijk.

Snellen, Dames.................Zeist.

Steijns, H. M. J. E................Helmond.

Stork, J. B....................Hengelo.

Surie—Brender a Brandis, Mevr. G. J.......Amsterdam.

Swaline, Dr. A. nbsp;nbsp;nbsp;van der.............Middelburg.

ïienhoven, P. van................Arnhem.

Thurkow , Mr. C. Ï. P..............’s Gravenhage.

Veen, Mr. van der................Beek.

Veeren—de Jong van Beeck en Donk, Mevr.....Helmond.

Voogt—Van der Chijs, Mevr. N, A. de.......Wageningen.

Vlissingeu, PI. Jj. P. van.............Helmond.

Weliry, George.................Valkenburg.

Wellenberg, H. J. ................Oosterbeek.

Wesselman van Helmond, Jonkvr. A. H.......Plelmond.

Wttewaal, B. W.................Utrecht.

Wulfften Palthe, nbsp;nbsp;nbsp;R, van.............Almelo.

Wulfften Palthe, nbsp;nbsp;nbsp;W. van.............Hengelo.

Zehender Prans, nbsp;nbsp;nbsp;0. Ij...............Hengelo (O.)

Bijgekomen Begunstigers sedert 22 Juni 1891.

Brinkeritik, .Vlej. D. A..............Neede.

Bijsselsteijn, Offic. v. Gez., G............Utrecht.

Eschauzier de Hertogh, Mevr............Baarn.

Everts Lamme, Mevr...............Beek.

Everwijn Lange, Mr. G. C,............Haarlem.

Paber, E., Arts.................Devenler.

Geseling....................Baarn.

Laan, Mej....................Baarn.

Leeuwen, Eerstens van..............Tilburg.

Loenen, Mej. G. C. van.............Nunspeet.

Pitlo • .....................Beek.

l’aine Strieker, Mevr. Dudok de Wit.......Baarn.

Paine Strieker, W................Baarn.

51

Spruijt Jz., M..................Gouda.

Voort, Mej. V. van der...........¦ • • Tilburg.

Voorthuijsen, Dr. W. J..............Baarn.

Umbgrove, Mr. J. H. B..............Arnhem.

Bijgekomen Begunstigers sedert 25 Juli 1892.

Adriani, l)r. D. W. N...............Oosterbeek.

Bos, J......................Baarn.

Bossou, A. J. A. de...............Dordrecht.

Blussé—Crena de Jong, Mevr. de Wed. A......Dordrecht.

Benjamins, J. J..................Dordrecht.

Benninok, Mevr. de Wed. H............Vreeswijk.

Creutz, Baron..................Dordrecht.

Cramer, Mej. A. M................Baarn.

Clercq, Dames van der Leoq de..........Zierikzee.

Cop—Scholten, Mevï. de Wed. H. van der.....Deventer.

Dam van Brakell, H. van.............Vreeswijk.

Eist, J. W. van der...............Zalt-Bommel.

Eist, Mr. W. van der..............Dordrecht.

Elias, Mej. Baas.................Baarn.

Eek, Mej. H. H. van...............Arnhem.

Gijn—Stoop, Mevr. van..............Dordrecht.

Grevink, G. J. J.................Arnliem.

Huijghens Backer, K. C..............Roermond.

Horst, G. van der................Baarn.

Heijse, J. H. O..................Zierikzee.

Hoogen, B. J. van der..............Dordrecht.

Hasselt, van...................Dordrecht.

Kool, Mr. B. G..................Dordrecht.

Lebret, M. C...................Dordreelit.

Mosselmans, B. J. C................Beek.

Beletier, L. P...................Zalt-Bommel.

Rosenthal, B. van................Dordrecht.

Rouffaer, B. H..................Zalt-Bommel.

Ronssel—Wouters, A. van.............Tilburg.

Rechteren Limpurg, Graaf nbsp;nbsp;nbsp;van...........Dordreelit.

Scholten, Mej. M.................Deventer.

Smits, I. A. H..................Dordrecht.

Volker, A. C...................Dordrecht.

Visser, Mej. M..................Dordrecht.

Voorthuijsen, Mej. A. A..............Baarn.

Voorthuijsen, Mej. M. D. nbsp;nbsp;nbsp;J............Baarn.

Vliet, P. W. van der...............Zalt-Bommel.

Werndly, Dr. . . . ,............... Dordrecht.

PRIMMRE, SEGUNDMRE EN TERTIMRE

NETVLIESBEELDEN

NA MOMENTANE LICHTSINDRUKKEN

DOOR

DR. H. P. BOSSCHA.

OPERATIEVE BEHANDELING VAN HET GLAUCOMA EN HAAR BETEEKENIS,

Voordracht, gehouden in de Algemeene Vergadering van het vierde Natuur- en Geneeskundig Congres te Groningen,nbsp;op 7 April 1893.

DOOB

Pbof. H. S N E L L E N.

De gewichtigste therapeutische vooruitgang op het gebied dor nieuwere oogheelkunde blijft voïr graefe’s groote ontdekking innbsp;1856, dat het glaucpmateuze proces door iridectomie kan wordennbsp;gestuit.

Mackenzie 1), die eerst het klinisch beeld van glaucoma heeft ontworpen, had pogingen aangewend om door paracentese van corneanbsp;of sclerotica ontspanning van den bulbus te verkrijgen, maar zondernbsp;afdoend effect.

Desmarres herhaalde in een groot aantal gevallen dit aftappen van waterachtig vocht of van glasvocht, maar evenzeer zonder bevredigend resultaat.

Het glaucoma bleef de onherstelbare oogziekte, die sneller of langzamer tot geheele blindheid voert, en ten slotte misvorming van het oog teweegbrengt, met de hevigste pijnen en mot uitgebreide irra-diatie-verschijnselen. „Le glaucome” schrijft desmarres 2) ’’amènenbsp;„toujours tót OU tard la perte complete et incurable de la vue dansnbsp;„Toeil qu’il attaque, et le plus souvent il frappe les deux yeux, anbsp;„des distances plus on moips éloignées. Je ne pense pas qu’on puissenbsp;„obtenir une amelioration soutenue dans cette maladie, dont le traite-„ment le mieux dirigé ne peut entraver le progrès”. En evenzoonbsp;SICHEES): „II n’existe point d’exemple avéré de guérison du glau-„come. Les observations de guérison du glaucome par des opéra-„tions doivent avoir pour base des erreurs de diagnostic ou la con-„fusion dans la terminologie”.

1) nbsp;nbsp;nbsp;W. Mackenzie, A practical treatise on the diseases of the eye, 1830,2de Edition, 1848, pag. 737.

2) nbsp;nbsp;nbsp;S. A. Pbsmarees, Traité théorique et pratique des yeux, 2me Edition 1848,nbsp;pag. 737.

3) nbsp;nbsp;nbsp;SiCHEL, Propositions sur le glaucome, Annales d’oculistiqv^, 1843.

(610)

Bij het doen van iridectomie wegens hoornvliesvlekken of vergroeiing der iris bemerkte voN graefb 1), dat eventueel bestaande verhoogingnbsp;van tensie door de operatie werd opgeheven. De scherpzinnige waarnemer doorzag dadelijk het gewicht;, van dit feit, en besloot ook bijnbsp;het typisch glaucoom deze operatieve behandeling te beproeven.nbsp;Zoowel bij de acute als bij de chronische vormen verkreeg hij eennbsp;uitkomst, die zijn verwachting verre overtrof.

Na een breede en zooveel mogelijk periphere iridectomie volgde in de meerderheid der gevallen, vooral in den meer acuten vorm, eennbsp;tot staan komen en allengsche verbetering van alle glaucomateusenbsp;verschijnselen.

Sedert zijn er duizende oogen met goed gevolg geopereerd; maar de aard van het glaucoma en de wijze van werking der operatie zijnnbsp;langen tijd geheel in het duister gebleven. In het laatste jaar vannbsp;VON geaefe’s leven schrijft hij zelf daaromtrent 2); „lm allgemeinennbsp;„lastet über der Aetiologie des Glaucoms noch das alte Dunkei,nbsp;„trotz der Porschungen so vieler Beobachter, die ihre Aufmerksam-„keit dem Gegenstand in der Neuzeit zugewandt haben”.... „Hin-„sichtlich der Theorie der Glaucomoperation so ist sie, trotz man-

„cher Bemühungen, nicht erheblich gefördert worden”----„Mochten

„die Früchte der üntersuchungen recht bald die Wissenschaft ent-„gegen getragen werden, und gleichzeitig die Klinik auf irgend einem „glücklichen Weg zur Ermittelung der ürsachen des primaren Glau-„coms gerathen”.

Langzaam, stap voor stap, is in de hierop volgende 30 jaren deze wensch van VON graefe vervuld geworden, en nog steeds wordennbsp;er nieuwe feiten aan het licht gebracht, die ons inzicht geven innbsp;de heilzame, maar onbegrepen werking der iridectomie.

Door voR graefb was reeds opgemerkt, dat mydriatica schadelijk werken bij glaucoma 3). Tien jaren later constateerde laqüeur4),nbsp;dat, in tegenstelling daarmede, door myotica tijdelijke verbeteringnbsp;kan worden verkregen. Sedert is het myoticum een krachtig hulpmiddel geworden niet alleen tot ondersteuning der operatieve behandeling, maar ook tot ontleding en verklaring barer beteekenis.

Op het gebied der pathologische anatomie was reeds in 1858 een hoogst belangrijk feit door donders 5) gezien en beschreven. Vannbsp;een door hem onderzochten bulbus teekende hij aan; „vergroeiingnbsp;„der Peripherie van de geheele voorvlakte der iris met de achter-„vlakte der membrana Descenietii, eenvoudig door aanlegging, tenge-„volge van verhoogde drukking”.

1) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. f. O. III, 2, S. 493.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. f. O. XV. 3, S. 229, 252.

3) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. f. O. XIV. 2, S. 117.

4) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. f. O. XXIII. 3, 8. 149; Centralhl. der med. Wiss. 1876, nquot;. 24.

5) nbsp;nbsp;nbsp;Ned. Lancet III. 5, 1855, blz. 44,

(611 ;

Drie jaren later in 1858 constateerde heinrich müller 1) hetzelfde bij verschillende glaucomateuse oogen: „Die Iris haftet mit ihrernbsp;„Periferie fester an der Sclera als am Ciliarkörper, wie es bei der-„gleichen Pallen haufig der Pali ist”.

Maar noch donders, noch heinrich müller, noch hun tij dgenooten hebben destijds het gewicht van deze observatie doorzien.

Trouwens men kende toen niet de beteekenis van den filtratie-druk tusschen iris en cornea, zooals die later door het physiologisch experiment en inzonderheid door de baanbrekende onderzoekingennbsp;van LEBER omtrent de vochtsbeweging in het oog, in het juiste lichtnbsp;is gesteld.

Eerst 25 jaren later werd door knies 2) en door adolp weber3) ongeveer gelijktijdig aangetoond, dat deze aangroeiing van de iris-peripherie een constant verschijnsel wordt bij alle typische gevallennbsp;van glaucoom.

Knies ging zelfs verder, en wilde hierin de primaire oorzaak van het glaucoom zien. Maar het is duidelijk, dat, indien werkelijk denbsp;sluiting van den filtratie-druk als eerste verschijnsel zou optreden, uitnbsp;den aard der zaak, de oogkamer diep zou moeten worden, hetgeennbsp;in den regel niet het geval is. Bij het typisch glaucoom vindt mennbsp;de iris naar voren gedrukt.

De belemmering der vochtstrooming en de ophooping van vocht moet dns meer achterwaarts schuilen, en inderdaad heeft priestleynbsp;SMITH aangetoond, dat in de perilenticulaire ruimte een obstructienbsp;kan ontstaan.

Wèl is dit bij geëxstirpeerde oogen in den regel niet te consta-teeren, omdat de zeer bloedvaatrijke processus ciliares dan colla-beeren; maar priestley smith 4) vond aanwijzingen, dat deze tijdens het leven tegen den lens-rand aanliggend moesten geweest zijn.

Glaucoma ontstaat op hoogeren leeftijd, en met het toenemen der jaren vermeerdert het volumen der lens, want de lens, ontstaandenbsp;uit een instulping van den ectoderm, behoort tot de epitheliale weefsels. Bij een groote lens kan alles wat congestieve zwelling of ver-grooting der processus ciliares bevordert, aanleiding worden tot obstructie van de perilenticulaire ruimte.

Overmatige accommodatieve inspanning 5), vooral als de lens haa elasticiteit heeft verloren, kan daartoe medewerken. Koodzakelijnbsp;toch doet zulks de zonula Zinnii verslappen, waardoor de lens gemakkelijker naar voren zal kunnen worden verplaatst.

1) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. f. O. IV. 1, S. 366.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Arch. ƒ. O. XXII. 3, S. 163.

8) Arch. f. O. XXIII. 1. S. 1.

4) nbsp;nbsp;nbsp;Pbibstley Smith, On the pathology and treatment of Glaucoma, Londonnbsp;1891, pag. 78, 78.

5) nbsp;nbsp;nbsp;Archiv. f. O. XXX. 1, S. 241.

4 nbsp;nbsp;nbsp;( 512 )

Het doel der operatieve behandeling van het glaucoma moet, naar deze voorstelling, 'worden gezocht in de verruiming vün de perilenti-culaire ruimte én in het vrijmaken, van de tegen de cornea aangedrukte iris-peripherie.

Ik heb mij ten taak gesteld de vraag 'te beantwoorden, hoe langs operatieven weg dit doel kan worden bereikt ?

Door het wegnemen van een gedeelte der iris zal allerminst de perilcnticulaire ruimte worden ruimer gemaakt; langs iiidirecten weg —nbsp;door de trekking aan de iris — kan de acte van het aanvatten vannbsp;de iris wellicht eenigen invloed hebben op het losmaken van de peri-phere aankleving.

Maar van meer invloed zal de eerste phase der iridectomie, d. i. sclero-corneaalwond, kunnen zijn.

Er zijn verscheidene gevallen medegedeeld, waar de voorgenomen iridectomie niet doenlijk bleek, en het operatief ingrijpen dus totnbsp;de sclerotomie beperkt bleef, en waar toch een gunstige uitkomstnbsp;is verkregen. Reeds in 1868 1) had ik een dergelijk geval, en thansnbsp;na 25 jaren heeft de nu 86-jarige patiënte nog steeds het volle gebruik van het toen glaucomateuse oog.

Het lag dus voor de hand te beproëven of de iridectomie door sclerotomie zou kunnen worden vervangen ?

Stellwag von caeion 2) heeft het eerst dit denkbeeld geópperd en ten nitvoer gelegd.

DE Wecker 3) heeft op nitgebreide schaal hieraan toepassing gegeven ; in Italië vond deze operatie een warm voorstander in quaglino.

Terwijl de wecker daarbij vok graefe’s cataractmes gebruikte, gaf QUAGLiNO de voorkeur aan de breede lans, zooals die in dennbsp;regel bij iridectomie wordt gebruikt.

De wecker 4) schrijft de werking der sclerotomie en evenzoo die der iridectomie toe aan de vorming van een „cicatrice a filtration”.nbsp;Hiertegen wordt terecht opgemerkt, dat bij de gunètigst verloopendenbsp;gevallen, waar genezing per primam vólgt, allerminst sprake kannbsp;zijn van litteekenweefsel, dat de vochten van het oog op den duurnbsp;doorlaat. Omgekeerd, in de maar al te dikwijls voorkómende geVal-len van „cicatrisation vicieuse”, waarbij vergroeiing van iris en wondrand plaats heeft, is filtratie eerder te verwachten; doch dadrbijnbsp;volgt een ongunstige uitgang der operatie.

Door DE WECKER 5) wordt, juist op grond van het groote gevaar

1) nbsp;nbsp;nbsp;Feestbundel aan p. c. donders aangeboden. 1888, blz. 405.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Stellwag von Caeion. Der intraoculaire Druck und die Innervatiomverhalt-nisse der Iris. Wien 1868.

3) nbsp;nbsp;nbsp;Traité diOpMhdlmologie par de wecker et landolt. 11. pag. 688,

4) nbsp;nbsp;nbsp;Compte rendu du Congres de Londres. 1873, pag. 194,

5) nbsp;nbsp;nbsp;Sitzungshericht der Opliih. Oesellschaft. 1869, S. 385,

( 513 )

van acthaesie of prolapsus van de iris, aan de sclerotomie slechts een betrekkelijke waarde toegekend, als „opération préparatoire pournbsp;„1’iridectomie.” „La sclerotomie reste et restera un des plus utilesnbsp;„auxiliaires de l’iridectomie dans la cure du glaucomë” 1).

Bij ons ontwikkelt zich meer en meer de neiging om de iridectomie géheèl door de sclerotomie te vervangen, echter uit een ander gezichtspunt dan dat Van PE 'wecker, waardoor dan ook aan de operatie bijzondere eischen worden gestéld.

De ervaring van een nieuw feit veroorloofde ons een betere voorstelling te maken omtrent de werking der operatie.

Sedert een zestal jaren hebben we de astigmatische kromming der cornea gemeten telkens vóór en na elke glaucoom-operatie. Daarbijnbsp;'heeft zich het resultaat opgedaan, dat bij elke goed uitgevoerdenbsp;operatie een niet onbelangrijke afplatting van de cornea ontstaat innbsp;de richting van de operatie-wond. Maar er is meer. Indien na denbsp;operatie geen voldoende astigmatische krommings-verandering wordtnbsp;gevonden, dan kan men a priori voorzeggen, dat de operatie onvoldoende was en dat er spoedig recidive zal optreden.

Dit bevestigde zich in een groote reeks van gevallen.

Afplatting van de cornea sluit in zich ectasie van den oogwand quot;in de eiliair-streek. Met het wijken van den oogwand moet het corpus ciliare volgen en zoo ontstaat, naar onze voorstelling, de verruiming van de perilenticiilaire ruimte, hetgeen we als eersten eischnbsp;aan de operatieve bestrijding van het glaucoom hebben gesteld.

Als tweeden eisch noemden we het terugtrekken der iris-peripherie.

Kan de sclerotomie ook hieraan voldoen ?

Wanneer aan de binnenzijde der wond de membrana Descemetii gekliefd wordt, verliezen de longitudinale spiervezelen van den m.nbsp;ciliaris, die zich daaraan vasthechten, haar voorste steunpunt en denbsp;spier-contractie 'zal nu meer terugtrekkende werking op de irisperi-pherie kunnen teweegbrengen.

Inderdaad wordt het effect der sclerotomie merkelijk meer verzekerd, indien men tijdens en na de operatie, door krachtige aanwending van myotica, de spier-contractie verhoogd.

De sclerotomie is een zeer minutieuse operatie. Indien ze niet voldoende peripherisch geschiedt, is het effect onvoldoende en verkrijgt men te eerder de zoo gevreesde adhaesie of prolapsus van de iris.nbsp;Gaat men te veel peripheer, dan loopt men gevaar de lens of hetnbsp;corpus ciliare te verwonden. Inzonderheid wordt de plaatsbepalingnbsp;moeilijk, wanneer de limbus conjunctivae geïnfiltreerd en gezwollen is.

Opereert men met de lans en doorklieft men de conjunctiva, dan loopt men gevaar conjunctivale infectie binnen den bulbus te brengen,

1) 1. e. pag. 712.

( 514 )

of ook wel epitkelium-cellen in het wondkanaal mede te sleepen, die de genezing per primam belemmeren.

Om deze laatste gevaren te ontgaan stelde arlt 1) voor de lans juist voor den limbus loodrecht in te» steken en, eerst na doorgangnbsp;in den scleraal-wand, het heft te laten hellen. Deze manipulatie isnbsp;echter moeilijk en gevaarlijk, en ze verhindert voorzorgen te nemen,nbsp;dat het waterachtig vocht langzaam en bij intervallen afvloeit. Bijnbsp;snelle en eensklapsche afvloeiing toch is retinaal-bloeding en somtijdsnbsp;ruptuur van de zonula Zinnii te vreezen.

Dringend noodig is het aan den lanssteek meerdere precisie te geven. Ik heb trachten na te gaan, hoe daaraan kan worden voldaan en meennbsp;het doel te hebben bereikt door den lanssteek subconjunctivaal tenbsp;maken. Hadat cocaïne en pilocarpine voldoende zijn aangewend,nbsp;maak ik tangentiaal aan den hoornvliesrand, 3 a 4 mM. daarvan af,nbsp;een insnijding in de conjunctiva. Met het pincet wordt het corneaal-gedeelte der conjunctiva opgelicht. De buitenrand van den limbusnbsp;ligt nu bloot, en geeft een vast punt voor de plaatsbepaling, en mennbsp;ontgaat de noodzakelijkheid om door de conjunctiva heen te gaan.nbsp;Het wondkanaal kan nu zoo vlak mogelijk worden gemaakt. Denbsp;wond wordt als het ware kieuwvormig, waarbij de binnenste wondrandnbsp;als een klapvlies werkt, en er telkens niet meer vocht afvloeit dannbsp;men verlangt. Als plaats van operatie kies ik de bovenzijde, en,nbsp;indien er astigmatisme bestaat, bij voorkeur den meridiaan van sterkstenbsp;breking. Is het effect eventueel onvoldoende, dan wordt in den-zelfden meridiaan aan de benedenzijde een tweede operatie verricht.

Maar, in den regel, geeft een goed uitgevoerde subconjunctivale sclerotomie, onder vereischte aanwending van myotica, dadelijk eennbsp;voldoend resultaat.

1) Compte rendu de la Soc. Univers. d’Ophth., Paris 1861, pag. 12.

füvergedrukt uit het Ned. Tijdschrift voor Geneesk., Jaarg. 1893,1ste Deel).

4‘.: ^

UITTREKSEL uit de Statuten en het Reglement van de Vereeniging „Het Nederlandschnbsp;Gasthuis voor behoeftige en minvermogende Ooglijders.”

De Tere enig iiig stelt zich ten doel de stichting, instandhouding en uitbreiding van het Nederlandsch Gasthuis voor hehoel’tige en minvermogende Ooglijders. ^

L e o d e n der Vereeniging zijn al diegenen, welke den titel

van Bestuurder dragen.

Bestuurders zijn allen, die 250 Gulden voor het doei der Vereeniging hehhcn bijgedragen. Als Beschermersnbsp;worden onderscheiden de Bestuurders, die 5000 Guldennbsp;liehben bijgedragen tot stichting, instandhouding ol' uitbreiding der Instelling.

De zorg voor de uitbreiding van de linanticele bronnen dei- Vereeniging is aan do l^legenteii, aan de Correspondentennbsp;en aan de Commission opg(!dragen. Zij ti'achten het verkrijgen van jaarlijkschc hijdiagen en van giften inééns tenbsp;bevorderen. D(!ze zorg wordt daarenboven aan al de Be

gunstigers der Instelling aanbevolen.