FRANCISeVS MODIVS BRVGENSIS F. IN AGRIP�

pina Vbiorum Colonia.

S^CAESAREAE MAIESTATLS

PKIVILEGIVM.

A XIMIL� ANVS ��cundus,diu�fta faucntc dementia, eleftus Romanorum Imperator fempet A�guftus, ac Germani2E,Hungariae,Boiemix,Dalmatiae,Croatia 5cla-uonia,amp;c,Rex, A�chidux Aufttia, Dux Burgnndia,Stiria ,Cannthia,Carni�la amp; VVirrenberga, amp;c. Comes Tyrolis, amp;c. Recognofcimus Sc notum facimus, tenorcnbsp;pralcntium vniucrfis,Rempublicam ben�amp; red�conftitutam,non tamarmis,moe-ni js,amp; propugnaculis, qukm literarum ftudi js amp; viris rebus agendis aptis amp; idoncis mu-nitamcfledecet.Animaduert�tesauremadconreruandas amp;propagandas bonas artes,nbsp;aefeminarium quafi virtutis conftituendum amp;retinendum,opera$typographicasp{u-rimum adiumenticonfcrre:Ide�noneosroI�m,quiRcipub.domiaut foris prodefle,nbsp;velhoftium iniurijs propuirandis,velproTribunaliIus. dciuftitiam adminiftrando,nbsp;quictcmamp;tranquillitatem,piiblicamtuerirolentjfedetiaminprimisexiftimauimus fouendos,qUireilittera-riaecuram fufpidenteSjnondenoBraroJumaetate/eddepofteris etiambene mcrerinimnturi

C�m igitur nobis expofitum fit,noftri Sc Sacri �mpetij fideles diledos, M.Gcotgium Bruin, M. Francifeuna Hogenbergium,ncenon M. Simonem vaadcnNoeud,nonfincmulto laborumtjedio,amp; gra�i fumptu.Ciuita-tesOrbisTcrrarum,accuratilIim�delincatai,acaIia,qHaeadeafum originem Schiftoriamfpcdarent,fummanbsp;diligentiacollcgifle.atq-jConftitui�TcillasCiuitatum dclineationes,eumhift�ricaenarratione,adcommuneninbsp;rei littcratiaE vtilitatem in publicum edere.detcrreri autem finiftrisaemulorumartibus, quifalcem in meffemnbsp;alienam inijcientes,exaliorum laboribus,priuatacommodavcnarifoleant,nobifque proindc humiliter fup-plicatumfit,vtpronoftra,inlitterarum ftudiaamp;Mufarumalumnos.affedionc.ipfisclementer fubuenire Cae^nbsp;farcaqueaudoritatenoftra.nimiamaemulorumlicentiambcnign�eo�rcere dignaremur.Quibusquidem pre-cibus gratios� admiffis prjdbnrium vigore,fcicntur 5 animoque bene ddiberato, Sc Caefarea audoritate noftranbsp;feri� deccrnimusamp; ftatuimus,quod nemo pidorum.cslatorum ,typographorum,bibliopolarum,amp;aliorumi,nbsp;qui vendcndis.vclimprimcndislibrisjfcuquacunquealiarationelibrariamnegotiationem exercent,3Emulifrnbsp;queopusilludimit'aturis,pingendis,fculpendifvc,autalio quouismodoexornandisgt;atq;illuftrandisimagini-busamp;tabulis vfui vel auxilio cffepoffunt,memoratamM.Gcorgi) Bruin,M.FrancirciHogenbergij,M.Sjmo-nisvandenNoeuel,CiuitatumOrbistcrrarumdefcriptionem,delineationibus,amp;hiftorica enarranonc illu-Rratam,intradecenniumabeditionisabfoluta:dienumcrandum,coniundim veldiuifim,ipfisinrcijsaur inuitis nee typis,nee fculptura,feu quocumquc aliomodo,autcharaderc,aemulariautimitari,vclaliund� aJlatutanbsp;intraSacri Romani Imperij fines vcnderc,acdiftrahcre public�.vel oeculr� polTit autdebeat. Si quis aute prz-fens edidumnoftmm tranfgrcdi aut violate, memoratumqueopus recuderCiSc in fraudem audorum fpargerenbsp;conatusfucrit,cumnonfolumhuiufmodi Jibris,tanquam commiflisamp;praedidisM.GeorgioBruiUiFrancifconbsp;Hogcnbergio,aGSimoni vanden Noeuel, vel haeredibus,aut mandatum habentibus,auxiJio Magiftrarusciusnbsp;loet vbideprchenfifucrint.vendicandispriuari,fedinfuperetiam poenadeeem marearumauripurififco no-flroimperialijfraudis vindici,,amp; parnlaefat,exaequofoIuenda amp; numeranda emuldari volumus. Mandantesv-niuerfisamp;fingulisnoftris,amp;Sacn Romani Imperijfubditisamp; fideiibusdiledistam EGclcfiafticisquamfaecula*nbsp;ribus cuiufcunque flatus,gradus,ordinis amp; conditionis exftiteri nt, pf�ferti ra veto ijs, qui in Magiflratu confli-tuti ifunt,ac vel fuo.vel fijperiorum fuorum loco amp; nomine, lurisamp;Iuftitiae adminiftration�exercenr.nequen-quatn hoePriuileglum feuinterdidum noftrum impun� violate� fpernereaut negligerepatiantur.Sed�ri quosnbsp;contumaccs compercrint,praefcripta poena pledi, amp; quibufeunquered� fieri poteft.modisco�rcere cut�t, qua-tenusamp;ipfigrauiflimam indignationera noftram,euitarcvoluennt.Idquodteftamurpra�fentibusUttcris* manu propria fubfcriptis,amp; Caefarei figilli noftri impreflione munitis. Datum inciuitatc noftra Vienna,die vigc*nbsp;fima odaua menfis Augufti, Anno Domini MillcfimoQuingentefimoSeptuagcfimo fecundOjRcgnoium no*nbsp;ftrorum,Romani decimOjHungarici nono,Boicmieivcr�vigefimo quarto.

Ad mandatum Sac.Caef.

[Maieftatis proprium

Obernburger�

TENOR P.RIVILEGII REGIS

A T H o 1, I C I.

VCTO RIT ATE PhilippijHifpaniarum Regis,cautumeft,nequispraetcrFrancifei Hogenbergij voluntatemhos,depraBcipuis,totiusvniuerfi,ciuitatibuslibro8,audore Gcorgio Btuin Agrippinatenbsp;confcriptos.coniundim veldiuifim,fculptura,charadere,aut quocunqUe modo intra decennium i�.nbsp;mitetur,dcpingatautiroprimatjVclalibiquoeunquemodo ex�uf�s,autdcpidosinaliquoBraban-ti� vel tranfmofanarum ditionum loco, per fe, vel per alios,cUm vcl aperte diftrahat. Sub pc3ena ,iii diploma*nbsp;tecontenta, DatumBruxellx, XXll.]Souemb. MiD.MXXlIli

Exconfilio

tDc Witte.

SERENISSIMO ET

ILLVSTRISSIMO

PRINCIPI AC DO-� MINO D-VVILHEDnbsp;MO COMITI PALA-TINO RHENI VTREnbsp;SQVE BAVARIAEnbsp;D V C I E T C AE T- DOMINO SVO CLEMEN T I SSI-

GEORGIVS BRAVN,

E T

FRANCISCVS HOGEN-BERGIVS DED�

CONSECR ANTQ.

�/I

GEORGIYS BRAVN

AGRIPPINAS LECTORI S.

Xhibemusnunc tandem, LcftoresbeneuoU,quartum pracdpuafum totius mundi vrbium .oppidorumqueTheatrum.quod partim amicorum,topogra-phicas hafcedelitias amantium, liberale amp; honeftum ftudium, partim ea, adnbsp;quam,nercioquogenio,rapimur,in pidurasamp;GcographicaobIc�tamenta af-I fedio,amp; fenfusprocliuis, extorfit. Eorum ctiam amicitiae amp; obferuantlisali-quidconcelTumfaitjquiad hofce conatusnoftros.fimbola contulcruncjquosnbsp;hicomnesreccnfere,nimislongum foret.Quorum fi nomina .paucisquibuOnbsp;dam,qui Martcm in lingua gerunr, Sc, quosJiberalia hxc iludia minus dele-dant,noraforcnf,reuerentius foruffcdebocopcre fentircr,ncquccaninosinnbsp;id dentes acuerent. Sed elegantia amp; liberalia ingcnia.aequius de co indicium fcr�t,quorum pleraquenbsp;fumpeibusfuis vrbium,quas patriashabcnt.iconesamp; hiftorias,nobisfuppeditarunt,vt,finc iufta mul-torum oiFcnfione,manum de tabula non potucrim amouere.Itaqueamicis morem gcrere.eorumqucnbsp;hie audoritatem,curiofisamp;: minus amicisquorundam iudicijSjpraeferredebui.Qui cum nihilipfiegrenbsp;gij operis pr^ftent.alior� labores nimia libertare carpunt,Peruagatuillud DurerijiSalbt^aMcOan bcffcjtl.

Ordinem fortaffealium.quarundam vrbiii difpofitio pofeebat, ne faltu nimis rcmoto,diacrfarum, Regionnm vrbes.immediate fe iubfequerentur,amp; in plerifque regnis.Ducatibus amp; Prouineijs, nimisnbsp;remote fitu difpares, mutuofoliorum decurfu fibi fubftituerentur.Non ignore id quidem, vt mihinbsp;quandoqueipfi,hacinrcminusfatisfaciam.Sed,quanta,obfecro,m�nftroli operis molcshac foret,nbsp;quxtaiemomniumprouinciarum amp;regionumdifpofitionemfuppeditatct�Mundus omnino vniuernbsp;fus depi ngendus hie effet, vel cuiiibet regioni feparatum.amp;pcculiarc opus nuncupandu.Quod tarnen,nbsp;Deo benefauenre, proxima editionc,(fi hac ftudia porro colcmus^futurum confido.in qua accurati-ore mehodovteraur.Primum.vt generalem ciusvelRegni.vclDucatus,cuius deinde vrbes exhibi-turi fumus.typum demus.Tum rurfus.vniucrfales eiufdcm regni Ducatuum, Comitatuum amp; Bato.nbsp;niarum,defer iptionem exhibcntes,iftorum deindegeneralium typorum opida, arces amp;cclebrioranbsp;locaabfolutamethodofubijciamus^'ntcrjm tamendiquiimpaticntesmorae, quibusprxfentisoperisnbsp;difpofitio minus fatisfacere videtur.hi.carum vrbium amp; opidorum,quorum typos amp; cnarrationes de-fidcrant,vel ctiamemendatioreshabere vellenc,vel ipfinobis liberalitcr fuppeditent, quas fuis locis

intcrfcricurabimuSjVe! Dominici Lampfonijnoftrifcquanturconfiliumjamp;GcographicasAbraharni Orttcllj chartasjcum noftris vrbiumTomisconiungcntcs.abfolutum fibi opus,ipfiinduftria gt; quanta-cumque valent,perficiant. Sic veto canit Lampfonius.

T)ebetur toto,tahulis quern rettulit, orhe^

Lam mama Ortelio, nec tibi, ^runeminor,

Qjuare^ fuaue magis dulCes fife inter amicos, ,

�luamjecmefijBrunum cernere,^ Orteliumi ' Gratius ^therios ignesjpe�iare, colorednbsp;Q^ruleoliquidijefociante poli.

Bylina ^ ora Jp ecio/ior addtta 'vejlie��:

0\Qecfat difmnii�i'vejiis, ^ ora decent-Atqueadamas;nudumficontemplereim^nm, quamp Auro fiinclufumx qtto capiarishabet-.

Deniquevtvrbsy^parsvictniruris eodem ObtutUj atque 'vno temporevifa luuant'

Sic non interfe ^ejlros conferre lab oresp O fbcifX hizcfmper res odtofafuit)nbsp;oAut ilium huic pauthunc mipr^ferre,fed ilium,

Atque huncAquali tollere laudeplacet.

Biblwpold igitur coniungat vtrumque *Theatrum fenfio: vtex, ^nus,pat, vtroque, liber.

Sic duo conpituunt ^numAmphitheatrum, oculisq^

JunBa Theatra magisgrata duobus erunt,

Ufecp?ellatorem,renuatnip bulgappigebit Duplice opus duplex acreparare fibi.

IN GEORGII BRAVNII

VRBIVM ORBIS DESCRIPTIONES

lOANNIS POLITI I. C. SERE-

NISS. ELECTORIS COLONIEN. HISTORICI

C A B. E �.

Vidiuuat ignota^ a lio ptl file tot vthes �l^t;ersre? ^ incerto lifers regna man?nbsp;Sifiegradumnecteduhio committe lahori-,nbsp;jjiapotespatrio cermrecunBafolo.nbsp;Commoda Padadii^emn tanta tulifiis aAthena^nbsp;quot;Pelgaru vtprafians h^ccjuoque palmaforet\nbsp;Ergo deem Phcebinotm ctii vejper ^ ortpis^nbsp;E)uraq^JuLgemino regna repofia Polmnbsp;(um popul� monjlrcs quicquid capit orhita mundhnbsp;Quu te oculum mundi dicerdraune vetet?

lANI MELLERI PALMERII VN TOPO-

-GRAPHiCOS BRAVNII, ET HOGENBERGlI

C o N A T V S c A R M E

� y'am dextro dedit Aonios haurire liquores B R A V NIV S Afire Agratm �Themidii^ Sacerdos:

(9F R A N CIS C V sy^r/gt; H O G E N B E R GIV ; Dum rant as oculis *vrbeis dumjubijeit Ar cesnbsp;Cl^as nefama quidem ad nofir as vnquam attulit aures^nbsp;filmd'iquodnonnuUastanquamreuocauitah Oreonbsp;In lucem,qmbm interitum iam fata parabanttnbsp;Qtpas clam^quas tenebris pridem nox improba texit�

^tq^ aiuntfygiasfaBo ingemuijfeforores:

Nec pajfas animo a quoquamfua pen fa tenei^e,

^ccahi veterem Hippolytireuocajfe querelam�

Qum vitam extinctm 'Diteindignante recepit.

P^arcitefatales diuA'.mhilille necaufm^

Pfec voluityvefiris quo in ferret finibm arm a.

S/ vitam dedit,atvitam dedit Aefoni(olchis:

Ofec fouis,aut Phoebifinfitveltela,velarcumigt; oAtf cuiquelibetfua reddere premiafaBo,

Longa Hit fros ducatisfiamina in annos,

Eueniet,mea ft quidhabent oracula veri: vAfigt;ice,nam tn tortos apicesfiflamma volutatinbsp;Quamque prius maior f fundtt, ^ aera lam bit.

HdcfatisioUmaderitfiquidpia numinapojjuntf Cum te^quafacros aperitf callis m hortos,

Aonasinmontes ducam,modovitamanebit,

Jnuidia efifperabo tamemneevotafatijeent

� /

CANT VARIAv

OM ANI ,�ccupa�tcsBntann�arn,dum cxlcciopbrtutraiicinht.proxitramqurm�n-uaferunt Regionem,Cantium dix�re, qua Br�tanniiVctercsmca coloni,CaiiU5 *-gt;i!gn, Kemtjnuncupatunt.Dumenim Vniuerla hscinrula,certa inregnadiuifafuii,rcgi�iii-busineadiuerfis.di�crfaEn�c�pationes fuut attribute. Ft inter iepiem iegna,prm�.U(i.,nbsp;Canrian�eft.quodaborienteloleamp;ineridieOceanu habet^i(eptenrrione I han.elianbsp;flumen;ab occidenteveroierminabaturfinibusregni Auftralium Aax�niiin acdehiq;nbsp;toto e� tcrratfpati� contihebatur,quo hodieCantuanenOs amp; Koctrttrcniis,qUain IVof-fenl�m appellant,dioecefes,conftannl�rimarjam in co vrb� Britanni ,Caergrat Sr Ca-ircantjideft,vrbemCantii,quam Angli,Canterbary,bue,vt LelandusiCantcvvarb�ri,nbsp;noniinant.Oiim Durouernum,vel Doroucrnum,vi Beda legir,qUi Sc Duroucrniaha-bct, Ponric�s Virunius,abbreuiator Gaufridi Monutnetcnlis, Dorobernianuncupar, ficut Sc Segebettus. Vrbsnbsp;crt Archtepilcopalis Sc Merropolitica,quar,Vtantiquitate,itapcranvoeoaritusiucuoditare,itiultisAngliaevrbi-bus,fed Scdigniratepraefermr.Nam Cantuari�nfis Archiprxful, torius Angiia- priinatumobtiner.Suarnouininbsp;fimalortis feriprores.qui DaruenumPiolemaeidicunrgt; eiufqueprimariainlongum tempusreFerunt.-Sunr,quinbsp;cam cxc�tatam fcribantajBritanniaeRcge L.udr�dibra,fiue Rudburdibra,queni Rudubtas Polydorus,Sr Hurdi-braSjhiltona manufcripta,legit.DehacitaOlausMagnus:Canrium,inquit,rctenEO Vcteii nomine.armcnti?,nbsp;frumeurar.jrqueagris amp; virorum ingenijsfioret.ln co Cantuaria Metropolis, pnmario Archiepilcopatu^Sf D.nbsp;Thomae mariyris fep�lchr�mernorabilis, X 11. tniliaribusa maridiftatis,vbi Dobra,oppidum,annquu�sDa-benium jCxcclfaarceamp;pormcelebre.qu�niiifthuncbreuiHimusaCal�rio GalUc�nttraieFlus Sed non dcrunr,nbsp;qu Cantuariani,cxantiquisliterarum monumentis,Doroucrnum fiulTecxj�iment. Hxcquidern ille. Cantua-rianiaurem Sc magnit�dineSc ardificiorum Tplendorc Sc incolarum frequeuri3,prxnobilemCondinenicni vr-bem ad Tame{in,quondamf'uperaire,mulriperhibcnt.Et licetfurioll Vulcani ficquenter liideforniaraincom-modis,magnil�ca;tam�Sc egrcgisc vrbisforrnam bic etiam tem pore ex h bef,duodccim diftinda Parecijs.qua*nbsp;rum poeca'reris,aediticiorumrplendore,Scanimoobucntionumcen(u,princ!patun) obtinens,C,hn(\t thurt(%nbsp;idclVjChridi Ecclcrvanuncupatur.Prius,phanumerarRomanumiquorumIdo!a AugultiiiUs Anglonim -^ pej�nbsp;ftoius ,cuertir,Sc Atchicpifeopalem fedcm,qu3e iam irtdcab initio pleratisChfiftianaE:. L�cib Rege,recepta,

1 ondim fuerat,Doroucrniam,idcft,Cantuariam tiranftulit,Sc magnificam in ea t cclcfiam ,vana infidelmm bipcrthtioneainota,C H RISTO dedicauit.Sc in ca Metropol is Ponriticiscarhedram ,locau)r.fcius aur� : c-cleli�opes, quam religiofaau�rum pietasrcligioni propaganda?,adfcripfit, am plas quondam fuifle,vcl hi ticnbsp;fac,'i�eolIigi poteft Quia Guilielmus Rufus, Anglia?Rcx,carum magnitudineillcdus,Lanffan*Camu:jnc!i(inbsp;Arch�epiicnpo mortclublatOjeam Eccleliamgrandi pecunia,plusofFercnri,annisaliq�c)t Cl�Caht. Ac deinde,nbsp;C.anujarienfbus Sc vicinarum Ectlefiarum Proceribus.anno CHRIST 1 M. C. inexiJmm piofligatis.annuisnbsp;cnru�iijpr�uc'n' :bus,piiuanim inquarftum conuertens,fa:pc diditarit,Pinguem clTe panem C H R IST 1, Sc Re-gibu'. pra beiedcluia.s Q^ibus tarnen delitijs,non mui to rem porcdeledatusfu it. Inter venandumquippe,apndnbsp;Koua Foieil� filtuiroa .uoqUodam milite, Ijuecafu.fiucdeinduftriaiFag�tra transfixus, jjcrijc Cantuarjenfis i-ts.jue EccJelUjiui�ahiiu�mcenrum.liu� dr�durxmaghific�ntiam.fi�� irtteniumornatumc�rtfid�re�,,fio�ulate hujc vrbj ornamcnt�m exhibercf�lebar. Quae etiam tymbis.lumptu,Sc arte aff *br� fad s.R �gibust�r, ncipi-biisfpie vuts.Sc Archipta;f�lib�squietis,Sc dormitionis dothicili�m prab�bat, In ca quipp� hurnatusquieldcnbsp;Hcnr�;,u-,ei!i�no;niUi^ quartu-s,AngliaeRex.eiurquefilius 1 hotnas,Clarenti� Dux ; EJoiiardds VVailia; Prin-ceps, Niger eognominanis.Sc V111.Cantij Reges. Anrelm�sfcriptisclarus,Sc bcator�mordini airoctatu�, Ce-Pria:,i�nontchoiuin coilegio D; Benedido deuot�.coenobium magnisfuroptibus eonftruxif,5c magnific�do-tauir. 7 hoinas Beeket ArchtprarulCantuarienfis,cuiusfrcquehselt Sr Celebris iu angiicanis h.'Borijs menrio,nbsp;is,qiua Ecdeliaftica iuaiUra defcndit,ab Henricolec�ndOjAngliaeRegeih exilium adus, Senone in Gallid,a-pud Alcxm.lruni tcrtimn Ponnficem Rom deiniunjs conquelius.ad Pontiniacumc^nobium fecont�lit Rejcnbsp;dc:ndc Viertricum fiiiutn in reghifocietatcm adicitum.l.ondini a Rogeri�lborjcenfi AichicpileOpbtabfen-teruin Caiiruarienre,cuiusid m�nerisfuerat)inRegemt�ronandum curat De quainiuria .Thomas CantUatien fis apnd Alexandtum Pontificcmconq�eft�s.tta�um nrsoUit, vtis tborac�nli amp; alijs qui iftiufmodi cbrbna-tioni interfaificntjfacrbrumadminiftratiorteirirerdixerit-Thomasautem Cantuariehfis.rcprimoexilijfuiau-*��gt;�^^^�^'Vciltato,vtp�tabatur;Rege,in Angliamre�erf�s.c�niuratorumgladijsin Ecclefia confoflus.moritur,nbsp;ab Alexandro Pontificemartyr�m catalogb adfcript�s.Rex per legatos apud PontifieemfedeCantuanenfisnbsp;n cepurgatiSc Hibernicanaexpeditibnem.cuiufqtieiiifulxdortiinium PontificisaudoritatedariGbipohulat.nbsp;Pontifex legatos.cauramdeCantuarienfishececognituros.in Angliam mittit. Reii�r�i�rahdo fadum fuuiiinbsp;purgar.in hoctantiim fepeccairefdflus, qu�dexeiusin Canruarienfem fimuUt�.alijspefpetrahdifacinorisoc-cafionemdedilTct. Ad quamc�lpameluetidamcxpiandamque.d�cenrbsmilitesadfacrUaibellum inSyrianinbsp;f knnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itltra trieniiium eius expeditionis f�cium ,c�m alijs Principibus

lubfcqnuturum QdinSclegetittuliflcdicit�r.quaperpetu�caut�v�lmt.neminemp�ft�rbrum Regumin An-giia regium nomen,infigniaquedeinccpsgefturum.nifiquem RomanusPontifexrit�i�ffiilct.dcfignairetquei HaEcex AngliaeChronicoLilij excerpfiriius.

Sed Henricus odauus AtigliacRexanno M.D.X XXVII i.c�minimicasc�ntfa Romanum Porificein paf* tes f�feepiflet, AnachoretOrum fcholast�tbregnofubucrtit�mnes,Sc tamfratrum mendicitatiscoUegia.quanbsp;-Archimandritarurn opulenta cla�ftra perr�rbaiiit.Ornatumetiarti infup�r.emblemara,Sr pretioliflimaomnia,quibusrelig'onis ergo, Maiores,Reges Sc Principes arcam.loc�lum.Sc monumentnmD.ThomaeBochetinbsp;i lusolim anruarienfium Antiftitis,Cantuariaevndiqueveftiueranr, indidem populoinrppdante,a�fcliendlnbsp;t�rauit,atque � dciubro fuftuUt^oflTaquc rego impofuit,cinercm a�tem vento traditumidilfipauit.

I s P A N 1 A, qu�Germania minor, Gallia maior,lmultis,c}ui dmerfotemporefloruenintCofmo-graphisjin tres partesfecataeft,inBaeticam ,Lufitaniam,amp;Terraconen('em.Abalijs ver� deinceps,ius vt faci! ius Prouincijs late patentibns diceretur,quarta eft addita, Gallaci�.Sed amp; hatc Prouinciarum di-ftin�iojin C�ncilio Illibcrtino,in plures excreuit, quemadmodum GerundenfisEpilcopus, amp; Vafsusnbsp;inHifpaniasChronicisperhibent.BaeticaaBstOjquipollTagum Hirpanisimperauitj nomen acc�pit,

' amp; i plerifq; foelix acbeata dicituriNam in ea HomerusElyiioscampos collocauit.Polimodum � Wan^. d�lis,VVandaIu{Ta,amp;modo,Andalufianuncupatur. Vibs in ea famatifsimaamp;Regia, SeVi li A liucnbsp;SiBiLLA,olimHis pAhs di�ajBsetiflunRlni iun�tajtotiuspr�pcmoduimHifpaniseemporium ce-!eberrimum,antLquam dignitatem amp; magnificentiam retinens,vtenim Straboflorens lui t�poris emporium celebrat.itaetiamnumampliffimis negotiatorum commertijs diues, c�m opulcntilsimum fifcnbsp;merciumlndicarumOcddentaliumreceptacuIutajDequod�ind�lati�si Nomenautem amp;origlneninbsp;vnde habeatjVari�^l varijspethibetur.�fidorus HifpalenfisEpifcopus,lib.originum xv. cap.iv Hirpalim,inquitjCaEfar luliuscondi-dit,quam exfuo nomirte,amp; Roro^ vrbis vocabulo,luliam Romulam nuncupauinHifpalisautem a l�tu cogOomiiiata eft,e�,quod irtnbsp;folo paluftrijfuffixis pfofundo palis locata fit,ne lubrico amp; inftabili fundamento caderet. Sed haec Ifidori,de fundatore,fententia,nbsp;quam amp; ciyti plerifque alijs Rodericus Toletanus ampleftitur, Vafaeojficaiijs eiufd� regni chorographis,iuftis de c3ufis,non pro-batur.Quorum alij ab Hercule,alij,ab Hifpaio,eam conditam perhibent. ItaenimTarapha de Regibus Hifpiniae fcribenSjHifpa-

. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r..:.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-----ibyci,qui ^patreReXcr�atuSjHifpaniasacc'quot;'** nbsp;nbsp;nbsp;_

diditlEt tota Hifpania,quafi Hifpalia ab eii iHifpania5lib.i.2.amp;5.fcribit,Hirpalim muItifueruntabHerculecondinbsp;tiam,palis fuppolitis asdificata fit,fiue � palude,quae maxima vrbem circundat,Hifpalis dida eft a prioribusantiquis � Poitea ver�

�llulioCaefare, Roniuleaappellata,vtSri3boniplacuit,^ cuius nomine,vulgatalocutio�figin�traxit,VtSiuilliaappelletur,tanquS

^lulio Caefare inftaurata,amp;clicatur ciuitasIuliajreferuhtqueprsEfatum Cffarem candem Vrbem conftr�xiffe.^od tarnen veruin non eft,cum apud T.Liuium,commcnjariaque prsfati luli j Caefaris ac Lucium,plurimofque fcriptores antiquiores,fiat �ius ciuita-tis mehtio.Potuittarnen lulius Caefar illanj inftauraffe labantem, auxine,acdilataffe: Nam amp;Rornanorum Colohiam eandem ef-fedtiObtinuit tarnen moderna literar�m locutio, vt p�iftino nomine ab eo ttuncupetur. Benedi�us Arias iVlontahus,vnitum Scnbsp;ver� admiratldum literatoruin decus, qui Hifpalim ortu commendatiffiiliam reddidit. Hunc in modnm d� patri� fu� adpellatio-nc,ad candidifsimum Virum,amp; ptscellentem huius*ui Cofm ographum Abrahamum Ortelium icribit. Hifpalis nomen Phoeni-cum elRex Spila vel Spala deflexum,quodplanitiem,fiuc Virentem regionem fignificatjqualiseius territorium c�fpidtur. A Gr�-cis Vero addita elt afpiratio; Arrabes autem,qu�d P, literam non habent,ob idque prohuntiare ncque�nt, fer� ad natiuam vocemnbsp;referentes. Sbilla dixeruntjdeinde Chriftianorum Vulgus S�vi L lA, vt nunc,appellauit.

A quocunquetandem Hifpalis fundata amp; denominatafuerit, lulio C�fari reltaUration�m, Raymiro Regi j ac longo teitipore deindeFerdinando II l.�i Mauris liberationem defert. VrbseftBcetic� Prouinci� ad mareGadiranum claridJmavforma rocun-da,�diumpultherrimarumfrequentiahiditifm�culta,totiurqueHifpani� emporium florentillim�mjquodek varjsmuhdiparti-bus,maxim�veroexIndi3 0ccidcntali,quslt�sincredibileS facit. Ad tantum fiquidem ntgotiarionisculmen Hiipalenfesdeue- .nbsp;n�re,Vtipfi foli hocpfi�ilegiogaudeant^q�o n�lluiftinlndiamtranfmittaturnaui�mgenusj quin hic mercibus oncretuf, Uiachi-nisamp;totnl�ntisbelliciSjComme3tu,�nilite,omnibufqueadtantSnauigatioher�requifitiSj Serettiffiaii Hifpaniarum Regis nomine

inftruatur.Qu* in Aptili c�piofa Sc ingcnti claire,!iiaxima pf�ftatiflimoruftl honorum copia referte,quorum prCi. ia omnem fer� sftimationemfuperanf,inlndiam tendunt. Q^iot^u�tetiam exeadem India naues, ptsciofiffimiSonuftsthelaurisAI��loben�

fauenteredeunt,iiuius Vrbis littusappellere,mercefqueeXinanirecoguntur,qu�frequenti numero quotannis in Augufto vel Se-

ptembri,ingentesatq;incredibiles opcs conferunt.Efth�camplaamp;magnificaftruduranobilis domus, Gubernatorem, amp;Confu-les habens X11. Q^e i negotijsIndicis,qus ibidem gerunturjLa cafa de la contradion de las lndias,nomen habet� Situ omnes Hi-fpani? Vrbesexcellit,agrum habetpinguemacperamcenum,omnisgeh�rlsFrugurn,olei,oliuarumque feracem, fruduofis conce-ptum arboribus,maxim� pa! mis Sc cirr:.js,quas Narangios Hifpani vocant. Nobiliffimus flu�ius Bdetis Vrbem pr�terlabitur, Prouinci� BtEtic9,vt Strabo StPliniusafferunt,nomen dedit.Gu3dalquiuirabHilpanisdicitur,Africana^ljueArabicavoce,qu? idem, quod fiuuium magnuta fohat,vt Vaf�us perhibet,pr�ltans eft,amp; muit� vtilitatis,vtrinq; perpulchris coHtur oppidis. Vnde a Sta-tio,Martiali,Siliojamp;Seneca,maxim� cclebratur.Ligneopontc,queinpar�ana�igiacateniscompa6tum fuftinent,admodumdele-�abilisiln Atlanticum mare,m3gno cum impetu excurritdn Hifpalenli quodam fuburbio meridiem verfusiquodipforilm linguanbsp;EltabladoVocant,p]urimaantiquitatismonumentaeruuntur�terra,velutitymbi)lapidesac vitres lampades,vrrl�,numifmat3,nbsp;amp;aliaidgenus,ex quibus Rornanorum fepulturatli bfc quondam fuiffe,intelligipote{t i Altera ex parte,miliari ab vrbe,c�nuulfanbsp;vrbis antiqup, atque Theatri ruin� videntuf,locus Hifpauis Seuilla la viu3,hoc eft,Sibilia vet�s dtcitur. Vt hementer autem Hitnbsp;palenfem ciuitatem commendat, aqusdudus inligniSjO Mauris,incredibilibus impenfarum fumptibus j opere forhicatojcohltru-dus,quiexc3uatoriuo,dimidiatimiliarisfpacio,iUcundamincolisaq�ationempr�bet,vnd�quampIur''mi fontei ad ciuitatis ne-ceflitatesderiuantur.Mirabile vifu,quanto idnerejnimirumfeX miliarium,percfcosterr�ineatusiCarmyra\.iuitate,fcaturit�ntesnbsp;fontesin huncaqu�dudam,deducantur.Vnde Los cannosdeCarmora.Hifpanis dicitur.

De Hiff^li ita L.Marin�us Siculus lib. xix. Return Hifpahicarum fcribit, Vrbs hsc maxima eft amp; oputentinima,rn��q�� tudi-ctOjmultisHifpani�ciuitatibus,nedicamomnibuSjanteponehdai Eftenimambitumagn3,forma rotunda,viln pukhraj templij celebrisj Sacetdotibus exculta,m�ltisequitibusnobi!iSjCiuibuspleha, domibuJinfigniS)plateisamp;vicis hilaris, hortis amp; lontibusnbsp;amc�n3,tutapropugnac�lis jrooenibuScindajdefcnfa pottisamp; turribusj campis iucunda,3grorumfrugibusabundansj oliUerisamp;nbsp;lnagnisoli�isamp;oleo{celix,mercafofUm C�mertijsdi�esjartibus adornatamechanicis,liberalibusftudijsilIuftris, plena liiultispif-ci�mgeneribus,amp;magnisoftreis,palmeti3amp;palmulisamp;arborumfrufl:ibusexubefahs,oftiomarisamp; nauigabdiflumine !tgneat|;nbsp;pohte,q�em parua nauigia catchis compadum fuftinent,admodum deledabilis. Quapropter verum eft illud ad jgi�^quod V�'gonbsp;dici foletjhominibus, quos Deus amat, Hifpali domum largitur amp; vidum. In ea liquidem mult� melius viuitur Sr abundanti�snbsp;quam in alia,q�antumlibet Vrbe ditiflima totiuS orbis.De cuius templo maximo amp; nauigiorum numero,fcripfimus al io loco. Cu-i�s Vrbis homen Barbar� Mauritani� gentes deformatunt,quoniam p,litera carebantjcius Idco bgt;pofuetuntj3: c� ceris commuu*nbsp;tis liter is jSibiliam dixer unt. H�c de ciuitatis Hifpalcnfis f�licitatc, fufficiant*

VRSAO, NVNC OSVNA^

SvNA,qu!EPlinioeft VrfOjSf Genua Vrbanoriim,Appio AlexandrinOjOrfano. Cf fari vcrbamp;Straboni.amp;eefdem fecuto Mario AretioSyracufanOjCaeterisqueneocericiSjVrfaOjOpidum eft vlterioris Hifpania: in Turdu�s Basticacnbsp;populis,atqueinplanitiefitum;diftansaSingilia,quf nunc Antequera,xxx.circiterM.P.abAftigi,quarEcijaplusnbsp;niinuj:abArucci,quafnuncMoron,0(So:AbHifpaiiquadringenta;aCorduba,nonlong�,vti Strabo teftatur.-ciiiiisnbsp;verba funt:Suntetiam in quibus Pompei liberidebellatiMunda,Ategiia,Vrfaojamp;Tucci. Et paulbirifra: Hxautemnbsp;omnes,non long�diftant a Corduba. Confirmat h*c Aulus Hirtius apudCEcfarem de bello Hifpanico j qui etiamnbsp;Vrfaonem fuis verbis reddidit illuftrioremjVbi inquitrCatfar Gadibus rurfiim ad Hifpalim recurrit. Fabius Maxi-^ mus,qui ab eo reliftus erat ad oppugnandum prasfidium,tandem vrbem coepit, ac deinde Vrfaonem proficifcun-^ tur,quodopidummagnamunitionetenebatur naturafirmifsimum. Aquaprfterquam in oppidoipfo,nufquam re-periebatur propi�s millia pafluum odlo, nee habebant ligna amp; materies ad oppugnandum. Ita nece/Tari� deduce-' bantur noftri,vt a Munda,quam proxim�coeperant,materiem ilJ� deportarenr. Ex quibus fatis liquet, amp; opidumnbsp;effe antiquifsimum,amp; fuifle olim maximi mom�ti,neque diibium cft,Vrfaonem elfeeandem.quara nunc corrupte Oflunam Hilpani appellant:nbsp;conueniunt enim Hirtij verbacum litu: A Munda Vrfaonem,vfque vnius diei iter efl-,opidum aquarii nullam habet c�nterminam, arborum genus fimiliter,pr�ter oliuarum copiam,nullum,quod procul dubio Poenorum gensRomanisHiipanisque ad cultum terrae procliuior, poll ge-neralemGothorumamp;prouinci�cladem ibidem inferuit-Prattcreofragmentaquatdamteftacea in opidoipfoinuenta, qua: 15c egortiet vidi: innbsp;quibus fequentes litera:, luceclarius videbanturjOFF. PATR. VRS. qu*,vel officio patrum Vrfaonisjvel officinaPatritiorum Vrfaonis, vel a-lio quouismodointerpretari poflunt.Fiunt enim in hac regionevafaamp; doliamulta fi(ftilia,e6, quod gleba terra: ad fimilia fingenda fit aptifsi-ma.Eft autem noflro hoe a:uo Ducatus caput,amp; fedes primaria Illuftrifsima: Gironum familia:; qua: relido titulo Comitum Vrenia:,Ducura O-fnn* anno i56i.Rege noftro Philippo annuente,fibi vendicauit.ln hac familia tam antiquitate ftirpis,quam progenitorum rebus bene geftis no-bilifsima,multifu�re,quorum nominaadhucvigent. Inter eosD.Petrus Giron Spatiferorum,D. lacobi equitum.dum viueret,Pra:fe(aus,annonbsp;i47i.deuidi:a Archidona(quod opidum ab vrfaone in itinereGranateafidi flattrigintacirciter milliapafr.)ab H�rico quarto Hifpanix Rege cunbsp;alijsoppidulisdominiofuo eandem adnumerari obtinuit.Poft eumloannes Tellez Giron eiusnominisamp; familia: fecundus.fumptuofifsimum

excandentimarmoreerexittemplumD.Virginifacrum,annoabeiuspartu,fuprafefquimillefimum trigefimoquarto,in eo prater Abbatem, Dignitates,Canonicos,amp;PortioBariosqui Collegium conftituunt. Sacellanorumetiamexpatrimonioinftituitnumerum,quiprogenitoribusnbsp;fuis in crypti fubterranco,qHod eorum funeribus feruandisfubaltarifummo extruxit,quotidi�par�tarent.Id etiam templum Catholicus Prin-cepSjtanta fuppelledilejtam aureaquamargentea,tantisqueveftibusaureis,holofericisquediuinocultuineceffarijs,itaexornauit,vtmeoiudi-cio,vixhabeat in B*ticafecundum.Monafteriapratterea erexit a fundamentis quam plurima Diuis fcilicetDominico.Francifco Afsifienfi, Au-guftino, Fraacifco a Paula (quorum religiofi,Minimi dicuntur(cui erat deuotifsimus. Virgin! matri de monte Carmelo. Recolleftis etiam extranbsp;opidum in monte Caliiario,amp;Obferuantibus,lingulos erexit conu�tus.Martafimiliter eins coniux virginum fecit Coenobi� D.Clarf facr�,atqjnbsp;alia per dition� fua f dificauere Monafteria. Adhf c Xenodochium pauperum omnium afylum.in quo Sc expofititi j infantes,eorum adhuc fump-tibus 8c redditibus aluntur.Nouifsim� etiam anno iH9- Academiam extrux�re infignem,in qua omnes fer� fcientia: docentur,nihilque prteter-mis�re qust Catholicos 8c generofosPrincipes decent,vt Vrfaonem �ppidum proauorum fanguine 8c labore adquifitum, exornarent. Guiuinnbsp;in opido prxter eos, qui literisoperam dant tria 8c amplius millia recenfentur,ex anouo quarftu oliuarum frumentorumqueditifsimi; eft enimnbsp;eorumager tam frugum,pecudum etiam 8C oliuarumabundantifsimus,quamaeris falubritatefoelicifsimHS.Penesredorem Co;llegij, Acadc-miae ius eft,qui emeritis ftudiolis fua largitur pra:mia.Prsefe^lus opidi,Senatores,8c qui in delinquentes animadu�rtunt ]i(ftores,a Ducum ai bi-trio dependent.In meditullio opidi � regione Academia: fons eft vberioris aqu*.Si quid de Gironum familia� nobilitate defideretur, legat Hie-ronymum Gudiel,qui eorum contexuit hiftoriami mihi enim fufficit,e3 quae de Vrfaone legcrim 8c viderim in medium protulifle.

MARCHENA OLIM MARTIA.

'� Ar TIA in vlteriore Hifpania Turdulorum Bxtic* populorum nobilifsimum olim Romanorum Municipium 8c Colo-nia,vtiexSaxorum inferiptionibus ibidem repertis,clarius conftat pauloimmutato nomine.abHifpanisadhucMarche-1 na appellatur.fort� aMarco Marcello,cum Cordubamconderet, vel poft eum a Lucio Marciofqui GneoScipioneapud ! Vrfaonem mortuo,fecundum Appium Alexandrinum Romanam fequebatur aciem) nomen obtinuit. Lucius Marinxa$

^ Siculus,ratione nefcio qua,indult;ftus, putat earn eire,quam Ca:far 8c Plinius Ateguam vocant. ego eius conicifturam adfir-mare non aufim,verba tarnen Ca:faris adijcienda cenfui,qui inquit; Cum animaduerteret aduerfarios mirtim� vel]e,co-Jpijsflumen tranfdult;ftisnolt;ftu,iubetignesferrimagnos, ita firmifsimum eiuspratfidiimjAteguamproficifcitur, quodfei-ensPompeiusexprofugis.Cordubamferecipit.Hfcverb3fiexalt;ft'�animaduertantur,nihilomninocertiindicant:flum� �enim Marti* noftrat.propinquiuseft.SingulisvulgoXenil diftum, quod inSolorio monte ortumEliberim 8c Aftigici-uicates abluit, 8e iuxta Palmam opidum in B*tim fefe exonerat, potuitque cxercitum Catfar tam per B*tim,quam per Sigi 1 im f raducerejSc vnonbsp;die Ateguam proficifci.quiuis enim fluuiorum a Martia plus,quam quatuor leucis non diftat.Mea igitur eft fententia, Ateguam aliam fuilfe, qu5nbsp;eam,quam nuncMarchenam vocamus,eas tarnen paruo itineris interuallo olim diftauiflejcum in hoe regionis traftu nobilifsimaextru�a fue-rint a Romanis municipia: tam propter cocli clementiam quam propter omnium frugum fru�luumqueluxuriem.Sed valeant incerta ha:c,atquenbsp;ad eius defcriptionem tranfeamus.Eft in ea noftro hoe aeuo Ducum Arcobrig* fedes gentilitia qui � Pontiorum a Iegione,nobilifsimo ftemmatenbsp;ortijMarchionatum Gaditanum cum Hifpaniac Rege commutauerut: atque hoe fuum municipium, longo temporum interuallo, ita exornarunt,nbsp;vt cum vicinis opidis de ciuium frequentia, atdificiorum pulchritudine, mefsiumque abundantia audeat decercare. Septentrionem verfus habetnbsp;Aftigi viginti M.P. a fe diftans,ad folftitium aeftiuum Efteponan,Marchionatu infignemjad hyemalem Vrfaonem vtrafque 8. M. P. a fe diftantes.nbsp;In occidentem Hifpalim.Situs eius eft in colliculo quodam,vbique planities refpicicnte.Summum eius templum eft ad opidi Septentrionem e-gregia turreexornatum,cuiconiun(ftum eft Ducum infignepalatium ad portam,quaitHr Aftigi, propugnaculisacturribus per gyrum munititnbsp;limum,varia etiam fuppelledile a Ducibus,qui frequentius hie viuunt,exornat�m. Non long� a Palatio virginum eft conuentus, in quo viduaenbsp;Ducum aliquadoreligioni fefe addicunt.Suburbium habet opido maius ad occafumfolis,vbiiturHifp3lim,in eofonseft� regione Xenodochi)nbsp;tantamaqua*vehementiamemitteos,vt8cciuibus,8c eorum animalibusabund�eamfuppeditetadreftringendamfitim. IdeuiminhacBatticaenbsp;Prouinci* parte adnotaui,quodagri eius quamuisfertilifsimi,omnin�fontibus,riuulis,aqufd�(ftibusquecareant,ita,qu�dfa:p�agricolf labo-rentaquarum penuria,qu*meirem facitratiorem,atqueeamob caufamplerumque opida 8cpagi videntur extruftijvbi fcaturiunt fontes.Agernbsp;eius eft oliuarum fertililsimus.AbAftigi enimMartiamvfque,nihil vides iucultum, nihil fterilcjnifidenfifsima vbique oliueta 8c fruges,eoru-que mefsis pro vniuerfa Hifpania fufficeret, fi tempeftiuis imbribus rigaretur.

Si Pontiorum egregia fa^a quis fcirc aueat,confiilat Nebriffenfem in fua Catholicorum Regum hiftoria, 8c abunde defidei io fuo fatisfa. dlum dieet.

HenricusKock Gorcomlus*

M ATISCONA^

VROVNbicvM folum ampli�solimfuitachtiuscxtenfum,vt puta,quodnon vnum, feacomp�uraregna

ambitufuocomprehendebat Prim3:uaq�ippeamplitudinefu3/epternprou.ntns fiue djc^cefescomple^i�e-

bTtTquscornplures fubfecathedraleshabebant, earumtertiaeratp.gdunmfi.,nonqu.demGall,a q^

laTusextenditur,fedpotius Prouincia co.rtraaior.Pra?cft enim Heduenfi,Houte�n:Manfconcnfi Mafcon: Cabi onenfi Chalon:amp; Lingonenfi Langres:Pr*fulibus Huius nunc Proumca?pnmanasexh.bemus vrbeir,nbsp;MatiLpei� amp; Cabillinuni Quaruniilla,non ijfdem femper eft appeUatanominibi.s a RomanisManf^n,a

Gre-onoTuronenfiamp;aliismTtiffaneMarlianoMafcon,Antoninbm fuo ltineranrt Mat.konene Caltrumi nuncupamr.Sunt autem,qu* de hac vrbe,in antiquioribus hiftonjs mucn.as,tam pauca, vc cum ex Carfare an-ciquitatem eiusincdkxeris,6riginemcert�exp!icarenonp�ffis. Situs e.us adAraritofl,;u.um,reftoamp;Jon-gotra�uporrigitur,quiex Vogefoinonteortus,Heduos amp;Seqnanosdiuidu.hos in �urgund.x comitatu ,1.

lo�inDucatu pofitosAtn l�eridiemflnens,tugduni,Rhodano tnifcetur. Qn* hu.c vrb. lepe incderuntda-blTtgundiaiTi impugnantibus: fiib Lothario Ludouici pi, fibo M Ludomco lumore hx niquam clades faciunt�

quot;��Anamdusformamdefcribcrenonpo(fumus,cumtotiesreparatafuerit,vtcaru,nli.bftruai�num nbsp;nbsp;nbsp;qnasha^^^

r'quot;k iCerente nbsp;nbsp;nbsp;Burgundionesin^alliam prim�m vener�c, veftigium fer� nullum adpareat.Nec Vercdc t�rm^quapoft

'Tn^?rYoda�l-eftaura?afit,conftat.Tantumidootumeftquo^ nbsp;nbsp;nbsp;e.usreftinitionerupereft.EareftitutiofadaeftfubPhi.

tam a nbsp;nbsp;nbsp;� M.CC.JCXII.cum gencrofioris animi dues orfi funt vrbem nou.s moenijs concludere,amp; aduerfusprardonum in.

^^Vf��v?noTp��pugnaculismunir�.Sextuncconftituernntportas,amp;opidum oratorqspublicsdecenterorna^nt. Interquxdiuoru

curfiones va o � proP' S facrorum eft Curia au* pridem extra v rbem fita erat, vt vrbis murorum Veteres ruin* declarant,qu* inter Petri amp; P-1 gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 vifuntur.Sed iftisa Lothario euerfis,Diuorum Pdri amp; Paul. �edefia di-

rfokcoleTamatato^ nbsp;nbsp;nbsp;apudeamCalnidamp;vocant,Regularescollocati:Neclongeabhis.Proch�dochiDn.amp;coemiteriumpa-

Sm Cgt;uod S hoeb.^ nbsp;nbsp;nbsp;, natura amp; opere munituni erat,amp; CarolusBurgundionum DuxCahon.corum fidem fufp�-

bhcum.^od -tem noc nbsp;nbsp;nbsp;Canonici receperunt Ie ad eam vrbis Ecclefiam,qu� ipforum alioqui iuns,ab .;fdcm etiam

^�quot;eSnetr�ra�tamp; ESaSrriSqueknaiorisinftiLti^Canonicoru^

nunc tenetur.Erat amp; ana nbsp;nbsp;nbsp;,ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pons e� pertinens,Iud*orum vocatur. Sed exafti� Galliam

rSil�aTccleSrcicicaamp;Curiahsfaaaeft.EcckfiaautemCathedralisprimodkatafurtfubnom.n.busApoftoIorumPetriamp;Bar.

lud*is,ilIaEcckliaian* ^^^^^^^ ^^^^^^^^^^ SedGallixRexChild�bertus, eius nominisprimus,quoerat pietatis affedhiergaS.Vincen-

tjummartyrem , nbsp;nbsp;nbsp;VincentijEcckfia.Sedpukherrimum apudMatifconios *dificium eft Dominicanorumcoeno-

pietatem nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pallatium d S LudoUico extrudum. Quodedenobium Hugonotica rabie,anno m.d. Lx11.amp;riirfuni

Ecckfi;s,pro fingulari iftius fadtionis genio.acCidit.

CABILLONVM.

ABII.I.ONVM op.Matifconc finitimum in Prouincia LugdunenfijDucatuBufgundiae amp; Francorum regho iitum, nomen reti-tns Chanlns furfaone.Perantiquutt, effe.ex C*fare intelligitur. Nam,amp; ipfius in Heduis ad Ararim �tum refert.amp; m eo fe co�l�SffeQ Ciceronem:amp;P.Sulpitium, vtrei frumentari*pl:*eirent,infuiscommentari,smemtnit.Scdantiquamc.usfor-coiiocaiicv^v-itcnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j,rfi,,;!i�,,.ftrtftendereauodfrequei)rerabiis,quimunieridi arteni profiterentur.multaincomu-

u u - ~T,..ri�Alonduseiusfitusextenderetur.Exiftimantcert�quidaminonfolumD.Petricoenobium,inquonuc

tuftiflimaqiioquehabetm*nia,ari ve o ? vineta vrbis moefiibusconclufafuiflet, eiquerei veteres, qui illic vifuntur.rumasar-arx cenftit^a eft,Verura etiam nbsp;nbsp;nbsp;rahillonum initio amp; earn regionem in qua nunc D.Petricoenobiumidiuerfarum fuiffe iurifdi-

gumenti effe putant,Ali], contra ludicant. C^bill nbsp;nbsp;nbsp;,1 o. -ntiau* vrbi interieftum eft,nouam vrbem compkxam elkiver�ra et-

ftioBum,amp;pofteanontantui�idfpaci),qu^D.Petricoe � nbsp;nbsp;nbsp;^ gff^(JUl�bijD.Akx3ndribo^3nl portionem. Sed vtcunqjCa-

iamt�tum idfuburbium.quod a D.loanne amp; antiquo nbsp;nbsp;nbsp;^ effe duodC�far ad Ararim pofitum fcribit. Ibi Cathedra-

billonum vel ampliusolim fuerit,vd mitius nbsp;nbsp;nbsp;certe,i f-u: u.uertus primus Galli* R�XjC�m mifer� iadentem atque aAii�tam o-

lisEcckfiainitio confccratafuit fubnomineD.Stephani quamCk deber u^pri^^^^

ffendiflet, reftaurauit,mulafqued�nauit nbsp;nbsp;nbsp;nuncupata.Eft Se alia Ecclefia D.Georgij nomine,in

portarat.EofaftumeftjVtEcckfiaD.Step aniappe an . nbsp;nbsp;nbsp;jgjjj j^PQjjauotejnpQreLotharius Ludouici pijfilius.Cabil-

qua 8e Canonicorum Collegium, amp; facrorum vr is Curi . nbsp;nbsp;nbsp;Ecclcliam paroecicam feu Curiakm.quatuor cotinobia,priora4

lonum 8e quatuor eius nbsp;nbsp;nbsp;S Su^od^^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MadfeonenfisvrbisiS Mari*

tuum(vcvocant)nomineegregiafaneacfpkndidafuerun.,S.Colmiq o nbsp;nbsp;nbsp;ak eft. Duo funt eorum*

qui mendicitatem youenmt coenobia, arme itaruni,! . nbsp;nbsp;nbsp;�xtruda lu eo autem fuburbio,quod S.Mari* nuncupatur,excatvirginii

cofnoDiuuioiiuiusi^iicuis, ijvjiv nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X'p'�inHpniindinisiquarumomnimodaelietimmunitasjbinisor-

lϔv;r'ir,���r.mTquot;nfcmd��rl�ib,t!Xr?sB,Loni,Mlra��fc^

cladibus. Lquoque nundinsalio translat* fuerunt.PrimoquidemGeneuam.qu* turn etiam regniBurgundicie^^^

num.vbinuncquoque habentur.Atqui,nu]l3tarnen huiustrans3ationishabitaratione,CabiUoniusNomarcba,vfurpatnundinaru3cmer-

catmim magiftd n0men,id cert�,nepr*rogatiuum amittat fuorvuu maiorumlcum neque alioquiJquot;3ftllJ^^aTam

lSm�'prifcntanS�^ulquot;nS�i qui nomine Regis �tbl prieft.l�d vrbis Epifcopo. Nam intequam Biigt;sundi�DuccsOMW^

Comitatumfuiiurisfeciflent,3cceptumaGomiteCabillonenfi,lbannefili�StephaniComitis urgun i , a in r nbsp;nbsp;nbsp;A �

acciditannomilkfimo,duc�tefimiquinquagefimofexto)Epifcopuseratpr*cipuusvjbisdominusacpatroous,amp;ediaaprornulgabantur

fub n�minibusEpifcopiSeComitis.^cdEpifcopi, honoris amp; pr*rogatiui caufa,nome

in dominatu eft Epifcopi,pro reliqua ipfius Regislt;Et Epifcopus fuiim nunc quoque habet in vrbe Nomarcl^m,amp;vrbs ipfain duas diuifa lu-rifdidiotiesipartim Cudam habet iudicialem Caftelli,qu* Regia eft partim Epifcop*i, nbsp;nbsp;nbsp;1�� A

pifcepalis lik Nomarcha,ins dicit.Cabillonum olim Remp.habuit optime inft.tutam, amp;

dat omnium,qui Gallic* lingu* ornatui ftudednt long� difertiffimi habehtur Cabillonum ab ���1�

tranoRegcreftitutumfuit.lfque incoCnobio illic S. Warcelli conditus,prodignitate regia,maufol*um ha^beb�^^ nbsp;nbsp;nbsp;u mam^

mi lklim�,quingenteftm�f, fexagefimo fecundo,epertcrunt. Alia deinde Cabillonij vaftat.tme equ nbsp;nbsp;nbsp;'Pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oat� nip

rurfiim tarnen inftanratavrbs,prioresVires Se pulchritudinemrecepit.Subieaa olim Matifc�ncnfiumN nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*�^�*'*

tini Matifconenfi vtitur.alioqui rebus ia diucrfum mutatis,Ndmatchiart propiara habet.

'V (

CAMERACVM.

AMERACVMiCXPauliAemilijalioruniquefentcntiagt;Vetefumeft SamarobfinajVbiCaefaftotiusGal. 1lt;3E Concilium amp; Statuum conuentum habere,hycm3re,amp; impedimenta exercitus, obfides ciuitatum,nbsp;literafquepublicasacfrumcnta relinquerefoIebat.Petrus Pricaeus, amp; in AtuaticisfuisBecanus,Samaro-brinam,non Camer3cum,fed Arnbiadum effe c�tendunt,c�m Samarobrina vcterum \ Bellouaco, plus,nbsp;qu^m triplo amplius ab(it,qu�lm viginti millibus pafluum. Had�enus fan� BellouaCum viginti quinque,nbsp;idcft,totidemmillibuspaiTuum,quotCaerarannotauit,ab Ambianoeliremotum,ita, vt nihil dubl-candum,Ambianum Samarobrinam Ambianorum effe.Sunt rurs�s alij,qui cum Bou�lo S.Quinrinio-pidumSamarobrinos exiftimant. Sed penes au�orcshtfuaqr.oquedefenfio.Cameracum lan�Gallia�nbsp;Belgic32Vrbs,in Ambianis, quaeCambraydncoIis GalIis;Flandris,Cacmerickdicitur.Cameracum Anto�nbsp;tonino Vrbs ampla eft, elegans amp; munita,ad Scaldim,qul per medium eiuslabitur,poftta,feptcm milli-aribusdiftans Valencenis, Arcem habetpulchram amp;validam,^Carolo quinto,conftru�iam in mon-lis vmice,vbi S.GaugeriCus Epifcopus Cameracenfis amp; Confeffor,Euofio Galliarum opido oriundus,quod nuncEuodium dici-tur,balilicam ad honorem Dei,titulo amp; nomine S.Medardi fundarat. Vnde Canonici S.Gaugerici c�m cogerent�r templum fuumnbsp;dcferere, receperunt fc in parochialem Ecclefiam S.Vedafti;vbiin magnifico choro,q�em extruxerunt,corpus S. Gaugerici repo-fuerunt;3tq;itaEcclefiaS. Vedafti,dicituretiam EccIefiaS. Gaugerici. Aedificiadomorum prluatarum hicelegantiajt�plaamp;Mo�nbsp;nafteriainiraeftrufturae.Sedmaxim�admiranda vetusamp; fumptuofa D.VirginisBa(�lica,quae eft Ecclefia cathedralisamp;Epftcopa�nbsp;lis eius loei,cuius iuri(di(5i:io amp;dicece{is,Iatiflim�amp; in varios traftusfe extendit. Vrbs opulenta eft mercatoribusamp;operarijsme*nbsp;ch inicis frequens,qui diuerfi generis merees,amp; praecipu� tenuiores lineas telas,magno numero,conficiunt,qu* a loco appellation�

habentjamp;varijs remotifque in partibus diftrahuntur.Ius habet CaftellanisE,egregiamqueiurifdi�lionem amp; dominium,quodpecu*

liari nomine Cambrefium dicitur, in quo pagi funt complurcs,amp; loca n� exigui mom�ti,inter quae Caftrum eft Cambrefij, fex inde lucisdirtans, in quojtanquam locofatali adgrauiftimasReipub.ChriftianasconfuIationes amp; induciarum, fcederum,ac pacis fo-leiini promulgation e,iam olim celebrato, poft atrox,crudele,amp; diuturnum bellum inter potentift�mos orbisprincipes, pax tanto tempore deiiderata,coaluit,qu3ECameracenfis � loco di�a eft. Cameracum porro antiquiffima eft Epifcopalis fedes, in qua ab ipfo

VVandalorum ten!pore,primusiIlipraEfuitEpifcopus Diogenes martyr omnivirtutumfanftitatifque genere ornatiftimusPrpful, BtannoD. XC V. eidemprperarS. GaugericuSjquipaftorumhuiusfcdisfuitordinequintus.Qiiameandem diuerfistemporibus,nbsp;vitae amp; do�rir.f/fanftitate pr^cellcntes admodum viri exornarunt.Interquos Petrus de AliacojParilienfis quondam Gyrnnafijnbsp;Cancel!arius,indcCamcraCenliumantiftes,acdem�m Romans EccleliaeCardinaliSjpraeceptor IoannisGerfonis,multorumau-

�oroperum, (inter quae DionyfiusCartufianusvehementer commendat,qusfuntdecorruptione,deformatione,amp;multimod4 atque cx�^rema ruina Pontificum fuitemporislqufGefnerusinfua bibliotheca quemadmodumamp;OdonisEpifcopiCameracen-fjs.lar� rgcenfet.MortuusannoM. CCC. X VI. Hanevrbis hiftoriam,cumGuicciardinusconfcriberet, CameracenfiseratEpif.nbsp;copusMaximilianus, illuftri profapia de Berges oriundus. Cuipott�a fucceffit D.Ludouicus de Berlamont,viromnem ordinemnbsp;gradumqiie honoris amp; dignitatis meritus.HtEpircopi,politici fimul amp; Ecclefiaftici funt domini,titulo Duces,amp;Romani Imperii principes.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Haec vrbs prima fuit�lClodioComatoFrancorum Rege,occupata,cum in Galliam Belgicam tranfiret, anno CCCC. XLV. Ion-go tempore poft.qnam Dani illam exuffiffent, atque vn^ ftimptuofum monafterium amp; pulchrum templum S. Gaugerij Reftaurata autem amp; integritatirelUruta,HannoniaBComiratu compraehenfa fuit.PofteaVeroImperatoresGermani ab hoe dominio feparan*nbsp;tesciuitatem liberam, amp;imperialemfccere. Captaetiam amp; occupatafuit, ^ ftrenuoFlandri3eComiteBa!duinoBenigno,durant6nbsp;beUo,quod ipre,amp;Dux Lotharing!* Godefridus geflere cum linperatore Henrico, eius nominis tertio, cui illam pottea exinitonbsp;padio, tradidit.Tandem abs Henrico V.commiffa ftiit euftodiae amp; prote�ioni Roberti (tanquam Principis Aloftani) cognoment�nbsp;HierofolymitanijComitis Flandria;,qui primus eius pro fe fuifq; protedtor fuit. Deinde,praelatio hfcamp; emihentia cohfirmata Fuitnbsp;Fundri� Comitibus ab lmperatoreFrederico,anno M, C. L X l V. Theodoro Alfato F'andriam gubernante, nihilominusFrancinbsp;lempcr 'ites maueruntjiufque prftenderunt in hanc dignitatem,qua etiam frequenter potiti, egregi� candem defenderunt.Sicm amp;nbsp;fecere tempore Philippi Va!efij,quo htec ciuitas oblidione cingtbatur ab Imperatore Ludoiiico Bauaro,amp; Edoardo tertio eius no-ininisRcgeAngliatjContraFrancosconfgderatosjqnatamennonpoiuere viribus,quantumuismagnis,expugnare. HaE�bella,lon-gopoitccmporeinrerlmperatoresGermanosamp;FranciaeReges variofucceffucontinuatafuerunt. Porr�, quod memori* recen-tioris ctt: Maximilianus Auftriacus.Romanorum Rex,amp; Ludo�icus X I.in Francia regnans,cum crudele inter fefebell�m gererentnbsp;Cameraceniesmal�habitiaFrancisjpraEfidiafuaeijciebant, militemque imperialem recipiebant, ideiiifiebataBouchainenfibus.nbsp;Quomodo amp; Imperator recipiebatQ;ierc�tum, aliaqueloca vicinal Francis occupata,amp;pr3EbebathicPrinceps, vigcntibushifc�nbsp;bellis,genei ofi f ui aniiniamp;fgt;rntudinisinfigneexperimentum.Et licet Cameracum ei�et fubprotedtioneFlandrijneutris tarnen ad-h.erebatJuiskgibus, priuilegijs,amp;antiquisconfuetudinibusfruens,adeo, vt durantibus inter Francos amp; Burgundionesbellis, n�nbsp;ab vno quidem moleftaretur.quin poti�s, nunc ab his,mod� ab illis frequentabarur, vtriufq; partis fulnmam amicitiam exp�riens,nbsp;viqueadeo,vth5cciuirasfuerit f^peis locus, in quo conuentusamp;colloquia pacis, inter praedidtos principes habitafint.Talisfuitnbsp;paeifi-atio,annoJVJ. D. VIIL Venetorumprfiudicio,atquealteroitem anno M.D. XXIX. ruagnoFlorentinorum ifu�mod�nbsp;^am anno requentijFlorentia a Poutifice C lemente amp; Carolo V.conffderatisjobfeflajfame, ad deditionem amp; Medieejfamilig re-cep'-ionemcogitur.C^terum,proxim�cum Impcratori Carolo V.decertisquibufdam Francorum tranfadionibus, c�m cfletLan-

Tl �//..J ^5 nbsp;nbsp;nbsp;^/l ��'\ VT irrr /' : l_______A'/T_^ ^ ___________ rr

cus eius nominis primus RexFrancif ad loSi,CameracoVicin3,veniret,eamqueVrbemfibideuincereconaretur,reinfed3,hoftcttl declar3uit,nihil vlcerius,quodilli damnoaut detrimento effepoffet, aggrediens. Cpterum dumplerique anno IVl.D.LX X X. eSnbsp;Beigi'ArebusGallicisnimiumftudiofijBelgicasProuinciasadGallos transferreconabantur. Inter hos fhfiusRegulus, Came-racenfisvrbis ac dicecefcospraefedus, qui Cameracum Alenconij prffidijs tradidit,ciuibus amp; Ecclefiafticis, quiinnbsp;eius verbaiurarenollent, inter quosprimusEpifcopus, hoftiliter exadis. Nunc, AnnoM.O.XC.i V�

Menfe Augufto Nauarrj Regem tanquam Henric�m eius nominis q�ar-

V

HESDINVM.

ESDINVM,nobile in Artefia Gallo obicdum valium ac propiignaculum, poftrato a Ca:-I fareanis eiufdem nominis opido,occalione belli inter potentifsimos Europeos Principes 'm excitatur. Diimenim Francix Rex,Francifcus,mortuo Sfortia Inlubrum, line Mediolan�-^ lium DucCjVt ftatuin ilium occuparet,Allobroges vicinos amp; Taurinos,armorum ftrepitunbsp;inuaderet,amp; multa in Italia opida amp;caperct,amp; follicit� munirct.Tum Imperator Carolusnbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex Regno Neapolitano Romam propcrans,indcque inlnfubrcs pergens, Taurinis confe-

ftiiTi figna intulir.Mox ex togata,in bracatam Galliam fc conuertens,belgicis etiam fe co-pi)S munit,amp;: NalTouius Picardiam flamma ferroque peruaftat, amp; quia Peronam, per ali-

____ qnot multas dicrum hebdomadas fruftra oppugnauit, Belgicamhanctandem expeditio-

nem reliquit.HinCjirritatiGalli, Anno M.D. XXXVII. nouis cxcurlionibus Belgium infeftabant, nee vllusfcr� tranfmittebatur dies,quin prariidia inimicainter fe leuibus prarlijs certar�t.Et Galli menfc Aprili Hefdinum Arc�nbsp;ceperunt,qua victoria infolefcentcSjhoftium ferro flammaque depopulabantur,in quos,cum inctedibili celerita-te,lectiffirnum exercitum Florentius Burenus duccret,quod fe viribus impares recognoiccbant, hoftes Burenar�nbsp;copiarum impetum,cedendo euitarunt.ltaque Hefdino arce,quamprimum recepta,�5c Fano Pauli, ac Monftrulonbsp;opidisfecutoIunioexpugnatis.CaefarempoftremoTerauanam obfederunt. Sed poft aliquam obfidionis irritacnbsp;moram menlium decem inducias pars vtraque fecit, ealesie, vtpacatis Belgis,in Taurinis nihilominusbellumnbsp;eflet.

Sed amp; hoe tandem Bellum,auctoritateamp;prsefentiaPontificis Pauli III.Niceje(op.eftinGallix,Italiitquefinibus ad niare)quo Imperator ex Hilpania nauibus traiecerat,Rex,exGaIlia eques aduenerat,fopirum,amp; decennales in-duciae factie.Hae autem ruptae Iunt,amp;turbatar induciae ob caefos Icgaros Gallorum Regis, a Vaftenfi quadam eufto-diaadFicinioftia, amp;poftgrauiflimosmotus, pax certis conditionibus, apudCrepeum Valeftae ditioiiis op. coa-luit.

Rur^s amp; ifta pacificatio,ineunte anno M.D.LI.turbatur ob captum a Casfareanis Dandalotum, ex quo vapora-rio ignis continuo erupit,quo Italia amp; Gallia omnis vehementer flagrauit.Tum rurfus,poft variosfortunae cafus^ RullusBclgaPicardia�agrovaftato,Nouioduno,Nella,alijIque opidiscaptisaccombuftisjconuerfts fignis Hefdinum opidumitidemoccupat;invictaarce,quamfulminum horrendo iactu coneuflam, �cexagitatam, defenfo-resGallilucis vfiiram,amp;farcinarum incolumitatem depacti,continuo tradiderunt. At Vendomiuspoft,Rulla-num pr3Efidium,alienifIImo tempore indidem extrudit.

Deniqtie expugnata a Caefareanis Terrauana,inde denuo caftra ad Hefdinum mouentur (quod paulo minus di-urnoitinereTerrauanaEdiftatopidum)id primo incurfueft expugnatum,fedfuperabat interim arx non infirnia, qua claufitenebanturpraepotentesGallia: Principes plurimi.Allobroxigitur, totius exercitus Proimperator, vacuo opido capto(quod ob infirmitatem praed^ relinqiiitur hoftis,in quocamporum eft dominatus)arcem,circum-ductis caftris vrget,amp; cuniculis incenfis,longum muri ambitum,amp; caftris oppofiti, obiectique propugnaculi par-tem,vnacumdefenforibusinfidentibus,dictocitius fubuertit,amp; arcem ipfam expugnat, multi occift, capti veronbsp;ex praecipua gallica nobilitate plurimi,amp; inter alios,cefus Horatius Farndius Galliarum Regis gener,amp; cum dele-cta nobilitate Galiica,Marchianus Marefchallus Gallix captus.Magna profeet� fuit ifta temeritas gallicana, omnium iudicio,atqueinconfiderantia praeceps,tot ac tales Heroes, nulla auxiliorum Ipc,pcrpufilli arci concredere,nbsp;qua�,vt cuniculis non oppugnaretur,nenimiumfueritobduratura,contrafulminis iactum: quxquehaud ita pri-dem,propter infirmitatem,non multo dierum interuallo,bis capta,ac viciffim recepta fuerit. Sed caftigatx huiusnbsp;temeritatis culpam,ftudia officiaque Gallorum erga dominos delengea funt ad feruiendum propenfione animo-rum,omnes,amp; in his gratiffima eft nobilitas,quae (vbi res ita amp; tempus poftulant) vitro fe Regi ofFert,in gratite amp;:nbsp;beneficij loco petit officia,amp; fumm� contendit: vt munera confequatur militaria. Itaque, mirum nemini videa-tur,fi cum ad defendendam Rempub.tum ad feruandum decus regni,tanta lit vbique pace ac bello,Gallican^ no-bilitatis frequentia.Eam arcem itidem Caefariani milites,a fundamentis diruerunt, vt amceniore amp; aptiore loconbsp;ad amnem Cancem,nouam,fed cognominem,priore longe firmiorem(id,qu�d fecuto anno praeftiterunr) ftatio-nemadperpetuamreimemoriam,ipficonderent,acinftaurarent.Quod quidem breuitempore, lingulari artifi-cum mduftria, 6c fummis laboribus pr2ftiterunt,excitatis primilm tumultuaria opera foueis 6c propugnaculis,vbinbsp;aquarum copia grauabantur,vt niolas equinas,quibus earn amouerent, diuerlis locis adhibe-rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foueis,ea 6c latitudine,6c altitudine,muris etiam tarn validis Hefdinum cingitur, 6cpropugna-

cu islibimutuo correlpondentibus firmatur, qui falcones pluteos,colubros, fulmen, 6cgrandinem plumbeam mmantes fuftineat,vt opidanis timendum non fit,qu�d, quamdiu, commeatus, miituo animorum confenfu, 6cnbsp;Concordia conditus,ip(is erit,facil� in hoftium lint poteftatem venturi.Quam ipfis confidentiam praeter munitio-nes arte fa(ft:as,naturalis etiam loci litus,fouere poteft.Nam,vna ex parte,obpaluftrialoca, nec militi, nec igni-uomis machinis patet accelTus. Altera autem parte,latillimjefoueaeaquisinftruclae, 6cmunitiflimavalle, hofti-us obijciuntur,vt Station!,nomen,quam optime conueniat,Et Hefdin fort,merito nuncupetur.

BETHVNIA-

H T H V M1,4,nobi!e in Atrebafibus opidum.annonae frumentare* horreum.magnae olim celebriratis, in � rrebat!bus,bueFlandrisocciduis, Uominatiis,ant� qnam in Atrebatium nomen comitatumque , vniinbsp;cumalijs,concederet :pecu!i3ri nomineBethunienfis 'vduocatiagt;ipfique Principes Aduocati, hoceft, (vtnbsp;ego qiiidem interpretor)Futores fiduciarij amp; pacroni Kcipub.fiue diiiunculs fax, amp; veluri clientelae capita,nominabantiir Atqueadc� caftrum. (quodmiraeantiqnitatis amp;munitiffimumopns.ctiamnum in vr-beBethun�avibtur,amp;^ regio Gubernaroreinridetur)tanquaro ftabilemledem teniuiFe vidcntur, vthacnbsp;occafione.adfluenre nimirum incolarum multitiidine.amp;aedificijscircumcirc^adie�tis.opid�iprum (quodnbsp;anno iam tum 11 ^y.defiagrSs fe tarnen proditur) in earn amplitudinem excreuiffemerit� debeit cenferi.

Quorum cert� Aduocatorum audtoritas apud fummariosBclgica:Principes, amp; praeclafa domi railitiae-que facinora. hifcoriarnm monimentis, iam ab annis plus minus quingentis,prodira celebvantur.

^ NamRobertus,Aduocatus Bethunienfis,anno i o 9 (?. Robcrtum 1 l.Solymumcognomento, Flandriae Comitcm,infacratn reciperandar Iade* expeditionem,!egitur comitatus: amp; politiciseiufdem Comitis per prouinciam inftitutis, legumquepromulgati-OiiibusbrequentiHimeinterfuifle. Alter,cognominis,nepos fort�, An 1164, Ph�ippoAlfatiOiineandemAfiam Comes,'intosgefsiCnbsp;lpiritus,vteundem Comirem,vniuerfi Befhunian* ditionis po�iciratione indudum,folicitationis ergo fubornarit, ad nuptias,inter duos ip{iuslibcros,tondemque filias Almerici Hierofbl Rcgis,conci!iandas, quamuisidfruftrafucrit. Delideratusefthicinex-peditionefacra, pari fati genere cum Comit� Philippo fublatus apud PtoJemaidem. GulielmusBethunienfis anno 1198. Balduinonbsp;Comiti,qui conftantinopolitani nomen poftea gcfsiqfocius fuit belli aduerflis Gallum. Quod bellum pax Peronenfis eft confecuta:nbsp;quafadum eft^vtpraeteralia.Gorga, amp; quicquid AduocatusBethunienfis cisnouam foffampofsidebat, Balduino iterumadiudica-rentur.Idem Gulielmus.qui Ie Reus, hoe eft,Rufus cognomine diduseft.cum fratre Bartholomaeo, An.i z o j. eundem Balduinuranbsp;in orientis eXpeditionem cft com iratus.K obertus Gul.Fil. bellica negotia (ub Ferdinando Lufitano Com. Fland.aduerfus Gallum e-gregi�adminiftrauit; amp;prudentiafacundiaquememorabi]iclarus,ad Anglum miffuseftpro federe faciundo victus�prelioDam-menlj Neoportum fugit,amp; id opidi ex publiciConcilijdecrero,cum 40 cquitibusiulTuscuftodire, indedenuo a Comit�Zantuicuninbsp;Anglispr�mifrus,noui fedcris fuitaufpex. Quibus iniurijsirritatus Ludokus Regis Galli F.Betuncam occupauit, amp; poftmodo Ma-thildijVidusGuIielmiRobertimatri,hac lege reftituit,vt DanieliKob, Filio,dominatusis,adpuberemxtatem referuaretur. patrenbsp;Rcb.adiru pofTefsionc deturbato.qui prelioBouinenfi captuseft; amp; Daniel Callo fidemauXi�umquepraEftitit. Robertas, huius, vcnbsp;conijcio.F.cum fratreGulielmoanno 1 2 j^.in Stratingos, quipopulusBremenlibus ld temporis eratattributus hsereticosexpediti*nbsp;onem cum alijs fufcepil�etraduntur QuiGulielmus quidem equeslonge probatifsimusobijt9.Kal.SeptembreiS,An. 1244 Ifabellf,nbsp;pontisK.orardiher3B.conHigide(!deriumfuiludumquerelinquens,cuiusforta�[ean Filiuscognonainis, fuitis,quiadpontem Ro�nbsp;rardi,inFurnen(ibus,vi(Storinas,virginesfacrasjinftituitan i2yi. RobertusautemBetbunienfisAdu�catus, exIfabellajTenera-xnundfdomina.Mathildimfuftalit (alijs tarnen pater huius,eft Daniel, alijs Fougardus, vel Focardus.) Guidi Dampen s Fland.co-mitis vxorem,qu� paternura maternumque dominatus doti attulit,amp; Flandricas opes amplilicauit,idque circiter ati. 12 4 5 Quo exnbsp;coniugio natus Robertas,Fland.comes,a maternonataliqueopido Bethunianus di�lus.

VtdeturpiuIopoftBetun�ainQallorum dominationemvenifle. Nam Regipulchro.inFlandriam contra Guidufti Dampe-tram aduentanti primi omnium Bethunienl�s deditionem feciftean. 129 7. Etprster Infulas amp; Duacum,Bethuniacx pacificatione anni 1516.in perpetuum Francics ditioni addici iufta,amp; bello inter Philipp. Valelium amp; Eduard. Anglum flagrante, Flandris ob-fefla literisproditur.Cognomentum Gentiliumin aliquot claris fimilijsremanfit, vtIoannesLuceburgius(al Ludouicus) loannemnbsp;Betbunienfem.Rob Barenlis,^i Betun�a didi,Comitis Marlij amp;Suelsionum,hsredem procomttcm IVleldenfem,luculentifsim�do-tatam, vxoreni duxerit.qusIbbrinaerat AntonijilliusBethunienh's,quiSiluanedumegregi�aduerfiisloannem, puellamGallica-nam propugnauit, amp; captus in arcefua Auchellai Comit� Vindorienfi, plebeio furore eft interfedus. Tarnen inter ancipites bellinbsp;vidoi iarumque vicifiitudines, h Flandris comitibus in Namurcenl�s cognatos dominatus hictranslatus, faeculo amplius,ab ijfdeninbsp;vari� pofleflus eft.poftquam eundem cum Sclufa, opido Fland.maritimo (quodMargarets Malans cefsit loannes Namurcaeus annonbsp;1565.)permutaffent.doneePhilippusBonus DuxBurgundisnouoiurepriftinampoflefsionemreciperauit,ade� vt Caroluseiusfilius,patre fuperftite, Dominum Berhunisfefubfcripferit.

An veto Bethun�a vllo legitimo iure a peculiaribus Atrebatefij Comitibus poflefla fit, mihi non conftar. Atrebarenfi tarnen corpori, non Flandrico,poftea accefiit,quod citra Lifam fita,quod flumen Flandriam ab Atrebatibus difpd'cit.Hodie terrium inter Atrebatias vrbeisnbsp;locum obtinere videtur, hoe eft, proximuiti ab Atrebato amp; Audomaro poli.Et partim aregio Gubernatore (qui pro tempore, hoc nimirumnbsp;anno iss�.eftamplo loco natus,D-loannes a BernemicourCjTiloij,Dourainij,Feruini,Kuici,amp;c.Toparcha,vt non modopaternarumditionu,nbsp;fed huius etiam dignitatis,h*reditatem adijfle videatur,amp; aCathoIicoRegepluraorna_menta,virtiKis,8� cum iuorum, cum patris Francifcinbsp;in Rempub.meritorum ergo, in dies cxfpedet)partim d municipali magiftracu (cuius pr*ftdem,amp; quafi principetri Senatus agir,eid� D. Gu-bernatori cognatione propinquus amp; ti ibulis D. Carolus a Benemicourt, Houcfuueli domihus, vir ingenio ad fumma quSque munia maxigt;nbsp;m� idoneo,amp; xdilem,ac quail Tribunum pleb.(quem vulgari nomenclatura, Praepofit� indigitant) D.amp; M.Nicolaus a Rebeca,antiqua amp; no*nbsp;biliprofapiaoriundus,homododus,amp;treiantiquari*experientifsimus)vniuerlaRefpub.amp;Bcchuneanaditioadminiftracur. Mercimonijsnbsp;rei frumentari*negotiacione,aliariique rer�,qua; vita; human* vfui l'unt,amp; exportari folent, varietate, eft,pro re nata,florentil'sima. Ciuamnbsp;ad rem,pr*ter loei fituftjuc commodi tatem, vti qu* opulentifsimis Atrcbatefi; Ciuitatibus, amp; vberrimis cra.Ctibus cin�ta proxim� Flandrianbsp;fpeftetiplurirnum facit �auigationis facuka5,quam fluuiolus Lauula, vel Ja Vietta,quafi Ci*us (interprete Fi idcrico,iamocio)ex multis riuu-lis,8c fubinde torreticibus conflatu',ad tertiuin ab vrbe milliare in Lifam FJandricum exonerans, Bethunienlibus pratftat. v niuerfa ciuiumnbsp;mulcitudo duabusparoccij$,fiue Curijs (practer pratiedlinos.fuburbanorum portionem) continetur.Bartholomxana, Canonicor�Collegionbsp;nobilitata3amp; Vedaftina,paucis abhinc annis, ex fuburbijs in opidum translaca.

Hic mihi minim� lilentio prartermitcenda vifa eft lodalitas Bechunienliuffi ea, quam partim ab affe�lu, partim ab authore, Caritatertt EligianamnominanLquafortalTe nihil habetvniuerfa Europa, neque laudabilius, nequereipub. lalutarius. Grxce non male �� tfift� abnbsp;exportandis cadaueribus,(iue funeribus efterendi.s,nuncupare pofsis.Qiio fit,vt nemo hic.cui cuimodi fit conditionis, fupremo funeris �c fe-pulchri honorccareat.Au6for,reu potius fualor huius inftituti fertur fuilFeB.Eligius.Vetus illc Flandorum Apoftolus.Qui anno 1188, eod�nbsp;temporis amp; hor* articu]o,duobus fabris ferrariis,vni Bethuni*,alteri,Beuuriaci (inter qu* interuall� eft palTuum ampiius mille)fub mortem apparuiflciamp;jVt Cereum illum totoBclgio memoratifsirnum (qui etiamnum vifitiir, pompis fupplicationum folennibus circunfertur,nbsp;fcadiacra accenditur,neque vlla ramen lui parte deperit^ formarent,admonuiffeproditur.Quam rem,cum diligcntifsima inquifitionecog-nouiflet Rogon D.Prsiedli in fuburbijs Bethun. Prior,fingulari vit* lanftimoniapnditus, fuafor fuit, vt ciufmodi lodalitas, quafi qu*damnbsp;caritatis, amp; Chriftian* in defuniftos pietatis alumna,inftitueretur.Ad cuius legitimam amp; politicam adminiftration�, quoti.nbsp;lis tl. viri,ex honeftifsimo ciuium ordine deliguntur,qui communibus fuft'ragijsPrspolirum, amp; quatuor viros creant, quos Maiores nomi-lant.qui fc duces pr*beanf,amp; c*teros pro fua au�foritatefe fubfequi cogant in f dium penetralia,inde cadauera exporcare,amp; landapila ad fe-'ulturamefterre,quocunquemorbigenere,etiampeftilentiextin�ia,modoinfodalitatemnominadederint, Scintraftatosvrbislimitesnbsp;nortui deprehendantur.Et annis iam ab hine prop� quadringentisvfu, amp; quotidianapericlitationc eft compertum, nihil vmquam contagi-inis ex adfe�tis corporibusconcraxilTe eos,qai tam pium Chriftian* caritatis munus exercent. Quod quidem beneficium Bethuniani Ciues,nbsp;r'um imtnenfa Dei clemencis,tura affldux B.Uligij quafi tutelarij Diui, apud eundem,pro fe fuaque ciuitate incercefftoni, mericifflmo aceptunbsp;fcfcrunt.

A V D o M A R I-

VDOM AR�P�LtSj V�lgOiS. A�Jmer,3iijcorfiipt�leguntS.Oinef. rcccnseftin Artefia opidum,initiurtt acnonlen hab�ns a S. Audoittaro, hatione GermanOjnon long� a Conftantia o-riutido.quiMorinisEuangelicus prxco fuit,non q�idem prilnus, cum pfimaChriftianE fldei ty-rociniaa Clemente,^ Vi�torinOja Futiiano acceperint, qusd�Ke perfeq�utionutB tyrannide ob-liferata,atqucdeleta,fiue tempohim.morumque nequitia,vc!ut iitn obdudla,iteruhiS.Alid�ma-ri�telo firmata,amp;reparatafirnt.QuiirepUiruFrancori!iri Regis Pippini,amp; EpircopiNouiortienfis,nbsp;datufMorinisEpirc�puSjCui�Sfanftitatc motus Adroaldus,vir diucsac nobilis, caftrum, amp;3gr�nbsp;Slthiu ipfi don3uit,excitando,amp; conltruendo c�enobio. Qiio a Ikrtino, etiam Germano, jedifi-cato,crefl;aefl:Ecclefiaill3augufta,ace!egansaiomcnque S. Aud�mari^coliapfereligionisacfi-deireftauratore,fottitaeft.A^ quem �ertinijs Abbas, patrla amp; ipleConftanti�fis, cum Mottimo-lenoamp;Bertramm�.exLuxouicfificceuobio.egklfi runt,ad Triniratis h'dfem docendaiti, quiabsnbsp;Audomafo furcepti,Chrijfl:ian,'E lcgationisofficium,cor)tinu$placationislabore.rubierunt.Quo-r�m do�rina.pop�li multitudoad vicum Sithiu.in quo Bertinus cccnDbiumsedificauitjCollefta,nbsp;vrbem conftruere coepit,qu^ Audomaropolis,{�neS.Audomari,inrr!ernoriamtantiantiftitis,eftnbsp;appellata Fuita�tetti Slthiu olim vicus celebfis,amp; lutofus portuis,in quo, occafionetedificatitnonafletij, Audoinarifanum �xcr6uif,v-bicorpusB.Antiftitisquie{cit,exinonaftcriotransiatum in primariam �cclefiam,qux Morinenb derrafta, annoquinquagefimono-no ere�ta eftin Cathedralem.Mortuus�ft autem S.Audomarus, circa ahhum Chrifti Sp^.Et tertio ab ipfius obitu ann� difceflit q�oq;nbsp;c vitaS.Bertinus,fuhdator Abbatite,a quo amp; nomen forrita eft. Ecclefia'm habet magnific�, amp; decenter conftrudtam, ArcCenobiumcc*nbsp;kberrim�m.Quod tnagnapietate,amp; eruditioheviris Temper clatuit, amp; ex quo quatuordecim alia monafteriaiiintderiuata. Et tamnbsp;opuIenterdotatumeftjVtpaucs Abbatiasaliaeopum affluentiaidfuperent.Pra�fu�re huicccenobio Temper AbbateS, pietateamp;virtutenbsp;prsftantes.vti amp; hoe tempore Tumma cum laude,ibidem Abbatem agit Vedaflus de Grehct,Tuccedens Gerardo,ex illuftri Tamilia d�A*nbsp;niericourt,dodtillim�,amp; vit$fan6�imonia,acpietateConfpic�oviro,optimeque deRepub. n-ierito,quiin pofteriore EpiTcOpatUumnbsp;inflitutione,per Paulum quartum Poht.lVlax.deleto Morino, eiufdem vrbis primus�pikopus declatatus eft. hh quo EpiTcopatu nuncnbsp;prsfidetReuerendifs.Dominus Johannes SiX,priusInTulisFlandrotumpaftor digniT(irriUs,qui idmunetis obiret.lam didtas rtbbatiajnbsp;annexuseft comttatus de Arkes,qui ab antiquitate,amp; inlighi Caftro commendatur, Audomal o diftans quarta milliatisparte,amp; domi-niufti temporale Poperingse celeberrimi opiduli.hon quidem mutis cinlt;fti,Ted vald� populoii

Vrbs eft Audomarana,minura, habitatoribusTfequens, Tplendidifllmis ornataaedificijs', inter quieAbbxdOmicilium excellit, cuius ampliffima eft iuriTdidlio.In qua hoe tempore GubernatoremagitEuft3chiusdeCroy,ComesdeRceuex. Nonlong�ab hacvrbe lacuseftcelebris,continu�fluens,quideinde Aa,vel Ha.flu�ioimmiicetur.Habet hiciacosadiundt�s p!urimos,Tundos,vti paruasln-fulaSjamp;prata virentiaarbuTcuIisconlita,qui fundi mobiles Tuht,perinde,acfi aquisvtrinquein fiderent. J ra,vtdidtiTundi,veI infu!?,loco moue3ntur,fi funem arbuTculis alligaueris.Qui tarnen fundi,non vTqueadc� exigui Junt,quin laeta praebeant armentis paJcua.qu�dnbsp;vt verurn.itaadmiration� dignuiti Sub has infulas.�ecipiunt JepifceS tempore hyemis amp; aeftatis, vt a frigorum, amp; calorum iniuria ftTenbsp;tueantur. A d hu h c lacum,inter alia sedificia, fita,amp; exftfu�ta eft irifignis amp; a�gufta Abbatia, Vulg� CIermartes,ordinis S.Bernardi, cuius amp;ipTefundatorcreditui*.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.....

Gens Audomarana ingeniofa acfortis,amp;,vtex �romanJaci compofitioneBecanus deducit,robufta,generoja,ac fortis ft)boles,qu j qi icqiiid 3git,�a caufa agtt,Vt virum fe praeftet-Nam Oromanfacos, ea tenuiffe loca exiftimat, qu2 in Flandrije comitatu S. A�dotnari,nbsp;Guinesamp;Terauanam opida incoluntjtaque Atrebates,amp; Oromanfaci fioutN�ruijs magnae conftaati�.Virtutifque homirtibuS,vicininbsp;fuere.ita �ahdem quoque difciplinam obJeru^runt.quae etiamnurh gentis eiufdem eft indoles.

lVlirum,quod Mcyerus,demurato,apud Audomaricolos,idiomate,toffl� n�no, Decad�m rerum Flandricafuni cornmembrat.Re-periojinquit.irt quoruhdam annalibus, prifc�S Belgas,GTsc� �mnesloquutos, taritifp�r, d�m hinc Germani, inde irrumpentes Galli, omniapermiJcerent,Gr*cumqucJ�rmonempenit�sconfunderent, adeo,vtBelgf Gerrhanic� promiJcu�loqui aftuelcerent, prjEua-lente nihilomin�sGcrmanica vfquelingua, quam nuhc quidam �x noftratibus negligere vidcri pofluht, Gallic� magis ftudi�fi j propter vicinitatem gentis,ac rerum plurimarum commercia Argumento funt in MorinisGallicis,permulta pagotum nomina,teutoniconbsp;omniiilHcantiquius percrebuifleftrmone.In ijs,amp;Fanum Audomari,celeberrimum Dpidum,olim hauddubi�mer�Flandricum,deinde tanten bilingue, nunc autem in tetum fer� Gallicum, ita inuaicfcit ac promouet indies Gallica, prottuditurque Rhenuiii verfusnbsp;lingua Getmahica.

Loei occafi� hos plan� inuitat,vt de Icci� portu hic mehtio fiat, cuius fr�quetis apud fcriptof es eft c�rnrhembratio,amp; nOs.ad S. Au-domariFanum huncquondam fuifre,omnin� exiftimerilt�. EiusGoropiusBecanusin fuis Aduat!cis,hancdedueit,ex vocisetymo-logiafignificationem,Iccium promontorium,iriquit,mediuhi �ftIccijportus, amp; Geffbria: pagi nomen, vt vid�tur,a nauigantibus ex Oceano HiTpdhic�,amp; Gallic� in hasanguftias adeptum, e� qubd Icci, fiue vt nunc fcribimus, Igli, fit, ac fi latin� dicas, ego video: vel,nbsp;quia videlicet diligenter Pharusilla,quem A�manum vocant,id eft, antiquum monit�rium, nautis eJfet irifpicienda, vel, quia �x hoenbsp;monte,Britannia clar� cerneretur.Hsc quidem,pro fiio more,Becanus,cui fortaffe Paulus Aemili�s hbn cbnfentiret,qui librd y.de rebus g�ftis Francorum Itium.nbn Icfium legehdum,amp; ab itando deriuarimalIet.Sed grauis eft cruditorum altetcatio, quondm in loconbsp;�tiusill�portus,cbnftitu�hdus veniat.Multi,CalesveteribusItiunlfuiflevoIunt,vtCaIet�n1,quafiCalitiumfonct.Alij,ad SlulasFlan-ftriae.alijad Bonohiam,antiqUum,amp; Romanis hiftorijsnotum op.cbllocant.Alij,ItiuroFloriFrcgel]aSafleuer3re audent. Sedomniiinbsp;accuratiffim� Abrahamus Orteliu.q rationibus e�identer conuiricit, ad S. Audomari fanum, Itium port�m extitifle, quiin Theatri Juinbsp;additaffiento, Attefiam defcribens,inter caeterd,vulg�, inquit, creditur Caletum (qui hbdie portus cdntinehtis terra: eft Britanni* vi-cinior) Icciumportum 5 CseTarc diciiVndeex B�lgio in Britanniam folucrit. V�r�m fi reS p�riitus infpiciatar, alium fuifte portum vi-derceft Sanftividelicet Audomariopidum,qubd�lim fuifteOceaniportum,dtquefinum maris laciffimum, ve!pra;lara Iittora,quanbsp;ipJam ciuitatem quafi cingunt,demonftrarit,aliaque iiinumera argumenta amp; aritiquiratis veftigia,qu� aperte rerram adiacentem /aionbsp;inariquefubfuiffe(veln�lloloquente)conuinicunt,necn�nconftansin hodiernumdiemfamactecl�rat. Qiinima amp; nomenvetusi-pfiusciuitatis,quodSithieueft(namS.Audomarirecens�fle,nemoeftqui nefciatjidarguit.Q^iafi dicas, linum, vel portum Icdum,ip*nbsp;Tumqueportumap�dMbrinosfuifte, qu�samp;Virgiliusamp;LucanuseitrernoshomiH�m vocant. EI�cpnttereaita(e habere, plurimis

�rgumentisjtafflex tr�nfitu,qu^m reditu CsfarisexBritahnia.attentusLe�orfacil�depr�hendet nbsp;nbsp;nbsp;Tpatiumtriginramilliumpaf-

fuumautcircitef,qUoibiInfulamScontinentidiftaredefcribit,qub minus id crediderim impedimento eftepoteft. Cum marisaftus (maxime in tanta locianguftia)fa�il�autaddatautdetrahat ^ quamuis �cia/n ipfuiri maris fpacium ibi a terra continentiad Infulam vf-q[ue,nonadmodum difcrep�t.H3ecdeIccioport�di6tafufKciant,peiiesaliosiudiciumefto.

A

8

TORNACVM'

Q ft N A e y M, velTurnaajm,liue,Yt Bccauuj in fuis Atuaticis, Dornacura, Autonino, Galli? Belgicf vrbs ad Scalditn , in Neruijs fita , incolis Gallis Touinay, Germanis Dorneck ,� curiofo antiquitatis ftudio , Baga*.nbsp;num Pcolem�i videtur. Primam Neruiorum fcdcm quondam fuifle , pratftantifsimi Cofmographi proba-1 ciqj auftores , magnis rationibus duiSi, exillitnant, vt hinc Tornacenfes , antiqua appcllationc , Ncruios *nbsp;'^pafsira nimcupenc. Tanta anciquicate prseftans, vc certa illius origo , vari� 4 litcratoruna turba difputetur.nbsp;Vero , eorura propinquior videtur cue fententia , qui cam a Neruijs conditam tradunt. In ca Althameru�nbsp;ell , in Taciturn , referensPhitarchum , in vita Cjfaris amp;Appianum in libro , quiCelticu* infcribitur , illiuanbsp;opinionis auftores. Ad quam amp; illi accedere videntur.qui Tornacum,quafi Turrim, fiue arcem Neruiorum diftam,nbsp;exillimant.e�jquod Neruij,Turrimprjealtafninitio illic erexerintjquaprofpcculo vtcbantur.eamqueinquadananbsp;paruainfuUjScaldaf fluminis,(itani fuifle,quod vrbem ipfam perfluit,co in loco, qui antiquitus, amp; vfquc ad annumnbsp;M.D.x 111. quo arxabAnglisardificaricoeptaeftjamp;cumquoque locum compr*hendit,Caftellam vocabatur.lllorum ver�opiniOjadmonu-menta literanim etiam rclata a militibus Hoftilij Romanorum Regis Tornacum condirain,HofHliam nuncupatam,ob rebcllionuro cum fabu-lis affinitatem habet.Nequc enim,ante Cxfaris in Galliam Bclgicam aduentum,Neruiorum nomen,nedum illorum opida Romanis nota fu�re;nbsp;quo nullus ante eorum exercitusperuenerat, quem admodum ex iplius Commentarijs,ni hic brcuitati ftudcndum, manifeft� comprobari pof-let.Becanusinluis Atuaticis,8fvocisnotationeintelIigi vuIt,lornacum,non fuifle antiquifsimam Neruiorum Curiam, fedprimariumali-quod qpidura,atite hancconditam,in Neruijs fuiffe.Cura enimTornacum,inquit conderetur,vidctur Aldenardij fquos antiquiores, amp; primo*nbsp;Neruiosiiidicat)nouiopidiviciniam,hacipf3voccnotauifle.Dornacum vocantes. Dorna enim,tantundemfonat,ac filatincdiceres.plu*nbsp;�quoappropinquo,fiue,fer� nimium accedo,vt hincintelligendum vcniat,primarium aliquod opidum fuiflTe, cuiusrcfpcdu, hxc nimia vici-nia Dornaco conueniret, Eiufmodicnimcomparatio , minoriseftadmaius , amp;poftcrioris adprius,noncconucrfo , filinguatpropri�nbsp;statcmamp;coll adonis modum feruemus.Adquam verb vrbem,qu* antiquitus fueritilluftrior,Dorn3Cumcomparatum,hancappellationcmae�nbsp;cepifTe dicemus,!! non ad ipfum primarium Neruiorum caput,cui fupcr eodcm flumine, non longo interuallo imrainebat f Et vcra fanc eorumnbsp;*mtlententia,quinimiam hancviciniamcfledicebant.vtifecutaattasjluculendfsimoargumcntocomprobauit rcgionisPrincipatu,ex Aldena-ro,Tornaciimtranslato,vbiiamolim caput eft dioecefeosNeruiorum.Atquehatequidem Philofophia Becani,quam alius poll�umfcriptorjnbsp;panquidem deriuatione,fed diucrfo inftituco,imitatiir,In Ncruijs,Tornacus,nunc vrbs,inquit,primariacft,Sed quod fublulij Catfaris aduen�nbsp;tumnondumextitiirecrcditur,quiain fuis commentarijs earn nufquam nominerjcoIligin�potefl:,alioquicumnull3ibidem nominet.fequere-tar �tiam,quod diftu abfurdum tarnen effctjnulla in Neruijs tune fuilfe opida,quos tarnen fuis finibus amp;opidis vti, Catfar iuflferit, Extitilfe au-tem ld temporis Tornacum,vicum faltem vel opidum, ety mologia nominis arguit,(i nomina rerum,cx propria cuiufq; vcrnaculat linguat figni-�canone,inquirenda amp; xftimanda funt.Tornacus er,im,ex duabus fimplicibus componitur diftionibus Germanicis, qua lingua Neruios, turnnbsp;ocutos eflre,conftat,ncmpc,Doerne id eft,fpina; amp; V Vyc id eft,vicus;cx quibus compofitum eft,Doerncvvyc,fed euphoniat caufa amp; brcuitati*nbsp;Anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iu compofitionibus Germani gaudent,dix�re Doerhye quafi fpinat vicus,.San� Carfar,vbi Ncruios denlifsimas incoluilTe lyluas fcribit

aadit,eos fpinetis ac rubis circiimflexis amp; comp]cxis,infim ul pro murii vfos cflfetlicut amp; hac tempcftate,familia eft antiquifsimi nominis, quod

Prineenc nbsp;nbsp;nbsp;__;____;____; r___:�;------------*----/:j:-----------r � nbsp;nbsp;nbsp;�

I nbsp;nbsp;nbsp;viuiuci-lt;icroiustouua,icua turn,qua vrutiaiius v-uiiici luuiu uAcr4c,appcnanonciorcita.c^aquiaeiCtentiaMCIcrus Videtur

3niplcxus tomo 1111.rerum Flandricarum. Vcr�m amp; hatc fententia multis non fine cauia improbatur.C�m enim Neruij, vt cedes funt Cselar * aoitusjStrabo,natio fitGermani*,nonmutuati fuerintopidor�fuorum appellationes absg�teextranea,fedfuiseanuncuparintvocibus,puranbsp;ornac,fiuc Torneck. Quamuis Flandri amp; Brabantini,qui a Genuino Germanorum idiomate declinarunt,aoa Torncck,fed Dornyc vel Dorncenbsp;pronuntient,pro D.Germanorum T literam vfurpantes Tornacum inter vereres,D.Hieronimus in Epiflolis ad Gerontiam fcribenSjSe Antoninus PiuSjin Itinerario memorat,fan� ex hiftoria Ecclefiae Tornacenfis adparct,circa annum Domini CC.LXXIV.D.Piatoncmjfiue Piatum,poii-quam Carnuti fementem verbi diuinifeciflet, Tornacum etiam faJutifera doftrina imbuifle inftitutifq;, r�ligionis ven minillris , Ecclefiantnbsp;plantafle,qu*ftiaterEcclefiarumFlandricarumforet.Cum igiturEpifcopalis fedes illic fueritinitioconftituta,hincf3cil�colligi potell,e9nbsp;tempore non vile aliquod fuifle Neruiorum opidutn,fed vicinis omnibus celebrius, Qnia nimirum antiquifsimo Ecclefiat canonecautumeftjnbsp;pucopos non in Cafl:ellis,aut exiguis opidis,vic(.s', villifque obfcuris,aut folitarijs municipijs,debery conftitui,fed ad maiores populos, fre-quentiorefque ciuitates.Nequecnim vllum aliud in vicinis locis,quat Neruiorum fuilfe videripoflunt,extat,aut vnquam extitilfe apparer,tan-t't antiquitatis amp; amplitudinis opidum,auc certe vllius opidi veftigium,in quo ante Catfaris aduentum, fexcencos Neruiorum fenatores habigt;nbsp;^^lft,probabilitcrfufpicaripoflemus,aut in qno,tempore Piatonis,cathedra Epifcopa!is,excanoneEcclefi3,meric�collocaripotuerit,fiueori-inbsp;gt;Suc occidentemfpciles.Etfiautem,hodieamplioraquatdainvicinafunropida,abcotcmporcvelcondltavelaHfta , hinefatis mani-

efteconijcipoteft.Amplifsimaprofeftoamp;florentifsimaciuitas,Tornacfifemperfuit,varijsmercimonijsamp;negotiacionibusabund3ns,niiriin^ gemj alensartifices,qui quotidienouas mercium cxcogitant formas,adco,quod fi quatdam mcrcium fpecies in defuetudinem abierint, nouis,nbsp;quac lam in vfu,6f gratat funt,cxcogitatis,nunqu3ra deiit,quo plebs pauperior aitificio nouo vi�tum fibi quaerat,Vnde mirandum non eft, quodnbsp;drnacum tothoftiuiocurfioncs5crerHmutationcsdiuerfi$temporibuspaira,paucisannis poftlingulasmutationcs,priftinudecusfaciI�recu-perauerit.Potens eft non folum ciuium opulcntia,fed ipfius etiam vniuerfitatis potentia,quat bona maxima,amp; cenfos annuos prat caeteris Belgijnbsp;cuutatibus, poindct,�tracrumimpcrium,quod Altamiuftitiam vocant,fuumqucmagiftratumhabetexercctlt;jj,exclufo Regis officiario. Aedi-cia habet pj urima multo antiquilsim3,ad earn formam,qua maior jrdificiorum pars Coloniat Agrippinai confpicitur, amp; putant�r a Romani*nbsp;�n earn rationem reftituta. infignem habet Ecclefiae Cathedralis Bafilicam,in meditullio quafi fitam D.Virgini Mariaefacram,quinqu� prataltisnbsp;tun ibiis,formam crucis Burgundica referentem.Cuius chorus,prx citeris aliarum Ecclefiarum Cathedralium,Prouinciat Rhemen. imo totiu#nbsp;laudatur,c�m ab amplitudine,t�m a fummafornicis eleuauone,amp; lucis claritate.Officium diuinum nufquam ferc folenniuspe-tagitur,honeftifsimis,abantiquoferuatisc2Eremon)js. Sunt ineatresamp;quadragintaCanonicatusamp;praibendae,honeftae fullentationi fufficien-tes , pt�ter tres pr*cipuas amp; aliquot minoresdignitates. Suntquinqnaginta amp; plures , quosvocant , CappelIani,amp;duodecim Cano-uicorum Vicarij.Sunt EcclefiaeParochialcsdcccmamp;fcptem,quarumnoueni citraScaldim, Dioecefis Tornacenfis, reliquat tres vltra Scaldinnbsp;K�cefis funt Cameracenfis.Is enimfluuius,vtrunque Dioecefin diiiidit.Gens religioni pietatiqueChriftiante deditaargumento funt, tot ani-piencifsimarum habitationes,conuentus 8c fundationi5,quibus omnis attatis,fexus,amp; conditionis hominibus,mifericordije, pietatif-'nbsp;que officia exhibentur,virginibus,viduis,orphanis,pcregrinis,emeritis Dei miniftris,amp; quouis morborum genere aduciflis.Tanti eft hareciui-^�*�3 continentibusatdificijsjSc loco iurifdi�iionis proprio,pcr fe conftituat vna Prouinciam Belgij, quc vocem femper habuit in conu�tunbsp;ordtnum8cProuinciarumBeIgij,non minujacBrabantiaipfa,riandriaqjamp;aliat maiores Prouinciat.A�rillicfalubris,acf�btili*. Ager circumnbsp;Vicinus,pratis,nemoribuf4;abund3ns,glcbaellfertili,triticoqnippcfcrendo,longe foccundifsimus.NonfuntiIlicpaIudcs,non aquaiftagnan-*nbsp;tamullf mirices aut terrx fteriles.Atque ideo,quamuis non late fe extendat illius tcrritorium,magni tarnen cam Principes viri fec�re, vt hisnbsp;Doltris tcmporibusPrinceps Parmenfis,quidomicilium in ea fibi delegerit.Diftat Atrebato Artefiorum Metropoli XIV.Leucis, Cameraco toti-�^^�^��dauQXII.HannoniaemontibusIX.Duaco VIlI.lnful3,amp;Cmtraco V.TornacuminRegumFrancorumpoteftatcfuit,vfque ad annun�nbsp;^D-XlII.quo Henricus Otlauus Angliae Rex,poft aliquotmenfium obfidionem,eam fuiiuris fi:cit,qui anno M.D.XVIII.Francifco Francoruninbsp;^g'gt;eiusnominis primo,certispadfisBreonditionibuseandemreftituit.AcdemumannoM.D.XXLabexercituCaroli V.Imperatoris,vtiFl*.nbsp;riat Comitis.imperacuni ficcrc coa�ta,filandxi� rurfum aflerca eft.Nuncjhstreditaria fucecfiionc,in Philippi Regis Catholici obedieatla^hoenbsp;*���.�tJ�.�JPCXVI.vcrfatui.

ALOST VM.

L1N � RIA Vniuerfa h�die in tf es prscip�as partes di�iditur. In �^landrkan tem feu Teutonicam, in Gallicantem,amp;FlandriamImper3tonam, ficdi�tatti^ quod eapars dudumRoman�lmperiofubie-�ta, fubeiufdem etiamtutela f�erir. H�cautem amp; Al�ftenfisComitat�sdicicur, abeiuldcmnorni-nisineaoppido, Q;^�damp!um, elegans^ munitum, op�rtuftofimm eft�ocoadfluummTeneram,nbsp;vulgo, Dender, (qui in Hanno�iia oftus principatum Aloflanum fere deeuffat, feque in Scaldim Te-neramundaeexonerat) DaobusmiliaribusTeneramunda, quinqueGands�o; quatuorBrux�lla, amp;nbsp;fex Mechlinea dtftans, mercatu floret, amp;, potiflimum negotiatione lupuli flos eft, ad temperaturamnbsp;cereutfiae multisco'gnitus, yndeAloftiincotequaeflumiiaud pefehicendiim faciunt. De primis el�snbsp;initijs, ita Meierus Annalium fllandricarum libro primo. Clodoueus, inquiry Anno Domininbsp;CCCCLXXXlX. vidto, amp; interfe�io Siagrio Rotoano, Sueffiones, amp; quiequid fub eor�m impe-lio KomaniefTetiuris, ad Francos tranftulit. Quo item anno, Gandcnfes, pulfoRbmanorumpr�fidi'o,inius, ditionemq�econ-ceflereFrancorum.LegimusinBelgamrn faiftorijs,GaBdauumoccupatumfuifleaVVandalis,CaroliPrincipis duftujcirciter an-numa part� virginis CCCCXI. Contraque VVanda!os,Gandauum renentes,^Gothis,in Neruijs tunedominantibus,Aldenar-dum,amp;Aloft�m,caftelJ3fuiffe eXtru(fla,loc�mque^VVandalis di61:um^anb(gt;Ean3mquetempeftate,tanto numero Germaninbsp;Rhenum tranfiuerunt,vtBelgicam omnem,aut rubmotis,a�t deuidllsincolis occupauerint. 'Quade rc D.�dieronymus ad Geron-tiafti fcribit. Primaigitur fundatione, Caftellum, Alolianahsc patria fuit, quaetemporis fncce'fTu, in elegantem vrbem excreuit,nbsp;diltin�tam plateis, ornatamEcclefijs,muror�m,amp;aquarum ambitu, m�ltisquepropugnaculis valid�munitam.Efl: in eaco legia-taCanonicorum �cdefia D.Martino facra,eleganti ftruftura inchoata, qu�,c�m fumma D.Petri aede in Vbiorum Metropoli ali-quandoperficietur. Sunt, amp;ccenoblticaE focietates ibidem, diuerfi fexus variae,vtCarmelitar�m, Guilhelmitanorum, Sororumnbsp;Grifearum,(quaS vocant) Nigrarum,amp;Beginagium,Ettamp; mifericordi�, pietarisque offidna, Xenodochium- Domusfenatorianbsp;perampla,forum Ipaciofummundinis hebdomadalibuscelebre.Siibditos autem habet CL X X. pagos,d�minaturque,amp; extendi-tur hjec ditio vfquead muros ciuitatis Gandenfis,portas Aldenardi, amp; intra f�burbia ciuitatisTeneram�ndae. ContinetprSterea

Aloftenfe territorium,duosprincipatus:videlicer,Steenhaufenfem,ampIoamp;popu!ofopagoinfignem,quipecuIiaris eft dominij, EtGauertnfem,exquocomesEgmondanusPrincipisiitulum.obtinet.Qdnamp;3mbitufuo Alottenfeterrit�rium, aliquot Barb-nalus comprehendit,vt Lyehenhe,Neyphem,S�tteghem,Scoriffe,amp;alios. Hoc autem Comitatus titul�, quo Alofteni�s ditio efl:nbsp;ornira,ra!utaturPhi!ippusHirpaniarumRex,ibidemqueinaugur3tusefl:,pr2ftitusrolenniiuramento. HuicCoraitatuiconiim-6 um eft territorium VVafiae amp; complures p3gi,nec non,qu3tuor officia, Vulgo, �iitnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quo nomine quatu�r adpellan-

lur oppida,vt funt Huift,quatuormiliaribusRuppelmunda diltans. Alterum eft Axele,paruum quidem, fed amcenum oppidum-, ndliari cum dimidio Hulfto, amp; quatuor Gandauo abeih Tettium Bouchouten, duobus miliaribus ab Axcl� diffitum. Quemad-tnod� amp; quari� Aflenede.Ad quae quid� q�at�or offida,relpe(fliu�nonnullaeiurifdi�tiones, amp; ditiones�pe��ant. Et,quiavicins�nbsp;funt mari,in ijs paflim fal pri�s crudum,nitore praEftans,quemadmodum in Zelandia e�nficitur. Hic autem Aloftenfis flatus,cumnbsp;quatUor officijs conquifit�s fuit tempOfe Henrici quarti,pef Balduirtum Pium FJandriS C�mitem. �t,qui tiralt;9:uspropri� Comitatus nomine cenfetur, fubfe habet ciuitatesTeneramundam; Gerardi Montem; Et territorium Bornheimenf�, har �anbt igt;lt;qinbsp;Porto, VthaecFlandriaeportioomniumfertiliflimahabetur, itaamp;in ea AloftumexcelIentiumingeniorum fempernbsp;patri3,amp;genitrixfuit,qu5,d�mnond�mefticistantum,fedamp;exterisinnotuerHht, A�ofto�piendoriamp;ornamentofu�re. Hosin-ter Cornelius Scribonius Grapheus, non vltirnam laudem meretur, (cuius perhonorifieam mentionem Guidatdinus frequenternbsp;faciOquiapud Anuerpienfes,fecretariatus officio magnific�ptaefuit, Et in eruditor�m otdine,aPhilippoGalIep 'ceitedepi�tus,i

Te citiem canit l�a pmtnfidurn^ Mihifbrum, Scribere quib�nefcK, public a qtiig�fere.

Vei iim iSjCtfi vita fun�.�S,in filio tarnen Alexandro Grapheo, multi ingenij,amp; rati eruditionis viro,renatus videtur,qni poc-ta eftprxftans,amp; tam elegans fcriptor,eius vt manusxmulam timere n�quam pofiit.Eft amp; Aloftenfis NicolausStopius,vir litera-tifl)mus,amp; plurimOrum au�lot opfcrura.Sed amp; Arnoldus Mermannus, Aloftenfis,fcriptor eft,amp; hiftoticus fummus,q�od il!o fa-hc traftatu fempiterno nominis fui elogio,palam, amp;probatum fecit, quem de omrtium gentium con�erfione edidir. In qu�, ve-lut in Theatre,aut fcena pf oponit,quibus Apofto�siapoftolicifv� viris,quibus Pontificibus Maximis, quibus lmperatoribus,f�u RegibuSjfeu Prindpibus,prouincix qr.Squeac populi ad Chriftianam religionem, verumque der cultum, abdicatafuperftition�nbsp;yenetint.ltaque hliic operi conuenientem titulum f�cit,Theatrum conuerfionis gehtium Idem etiamChronicum, atque anna-�espromittir,quibus demonflref,q�and�,amp; quo tempore,hi,atqueilli populi ECatholica Chriftifide defeccrint.

Maiorem autem in modiim ha�cpatria,�rtu Petri Aioftanijpi�-�risamp;archite�liOmnium excellentiffimi decoratur, cuius varia extant fummi ingenij monumenta*Vertit ex Italico in Gallicum,amp; Teut�nicum,fe� Belgicum fermonem libr�m de Archi-tedura Sebaftiani Ser�j, cum, qui eft de quinqu� colurnnarum Ordinibus,amp; aliorum membrorurn,fiue ornamentorum Etrufeo, DoricOjlonico.CorinthiOjCompofito.Extantenimquihqliclibri SerlijdeArchitedura , licetftpteffl quandoque promiferir.nbsp;Edidit infuper Petrus Alo�anus etypa,fanc vifenda,de vita amp; m�tibus Turcatum, qux Conftantinopoli obferuauit, vbi Solima-no TurcarumImperatori,ob raram artisprxftahtiam,adeio carus fuit,vt Alcbrahi lui oblitus, ab eo depingi voluferit. Qj^i eum,nbsp;de manu fli3,3nnulo,gemma,equis,veftibus,a�r�,amp;f�ruis,regiamunificehti3audum honorific�dirni�t.Qi^lBruxells deinde-,nbsp;in annuaSpenfioneScon��rtit. Sed breuiter huius Aloftani laudeS commemorari non poft�nt,cuius ego genmm amp; manum, quSnbsp;ftudios� adferuo, frequenter demiror. Dominicus Lampfonius-,dum celebrioreS Belgas pid�res carmine commendant,ita Petrinbsp;Aloftani commeminit.

LYRA-

YR A, nitididimum peramoen* BrabandaTjFpifcopatus Aniicrpianioppicimn, ^ tamloci natara, quam arrcamp;opere munitiffiraum, amp; maxime, hifccintcftino-rummotuumtcmporibus, partimabHifpanis, partimabalijs, quiprodiucrfanbsp;fortunx,amp;proditionum occafione ciusdiuerfipoflcflbresfuere, nouismolibusnbsp;amp; propugnaciilis, vallis ScfoATis multo magis firmatum eft, vt validiftimis Bra-bantijeciuiratibus,nuncmerit�annumerctur,Duobus Anuerpia.totidem verbnbsp;Mechlinea m�liaribusdiftans,ad Neram fluuium,4puritatcfluxus,itanomina-tum, vt Becanusin fuis Atuaticisaflerit, fimtamcommodoexiftit, vtvicinisnbsp;Anucrpianis, Mechlinienfibus dcBruxcllenfibuspropitium, plurim�mcom-modare;ofFcnfum,non minus incommodarepo(rit,quodnoftra mcmoriairiGcuficis Belgicarum pro-uinciaruni motibus.videmus.Ciuitaseftapprim�elegans dcamoena; adeo, vt^ nobilibusamp;mcrcatori-bus,quosopum affluentia amp; rata lucrandi fatictas it� beauit.vt a negotiatione abftincre.amp;i curis amp; ho-minum turba remoti, pacatam vitam degere vclint, ocij amp; quietis domicilium vt plurimum dcligatur.nbsp;Inhabitatoresalitnaturaad humanitatcm,ciuilitatcm, ficbenignitatemfades, crefcitqucindics,amp;au-geturaccel�ionenouorum2cdificiorum,incolarum,amp;facultatum,rarioncvicini AnuerpianiEmporij.nbsp;Nomen habet(fi Becano credimus)ab honorcamp;principatupopuli, c6, quodDornenfes,primaappella-tione,non Anuerpiam,redLyram euocentur, atqueinde tandem Anuerpiam: Ambiuaritorum enimnbsp;tribunal,in quo deijs ageretur hominibus,qui Principis patrocinio, (quod feudum nunc vocamus) nonnbsp;elTcntdcuindijLyrx fuit.NundinaEhicfuntcelcbrcsboariat,vndeopulentiffimi funtciucs,celebrantur-quehcbdomadatim^feftoNatiuitatisS.loannisBaptifta�,vrqueadb.Martini,MenfeNoucmbri,quo tS-poretantus ibi bourn mercatus.negotiatioque aediftradiotam frequens, vtfidemcxccdcrc vidcatur,nbsp;hodicqueabundat lanificio,amp; aliorum opificum mercibus,quin amp; triuialibus fcholisamp;optima prima-ru m artium traditione,pacis tempore, praeftare femper folebat. Forum exhibet tarn amplum 3c clegan-tiffimorumaedificiorum nitorecircundatum, vthocnominecum omnibustotiusBrabantiacciuitati-buscertarequcat.Habetinteraliamonafteria,celebrem Carthufianorum eremum Anuerpia, temporenbsp;Martini Rofl'emijhuctranflatatii'.Magnificamctiam Ecclcfiam Collcgiatam,qu�in hiftorijsmonaftc-rium dicitur,D.Gummarofacrum (Quifamorusamp;Celebris DominiConfeflbr, gloriofaftirpcexortusnbsp;cft)in Renend,aut potius Riend prouincia, ad Netam dta.quae Brabantiae territorio comprehcnfa,vul-garifermonedicitur,^ef �att�ft)an9�pcn. In ca natale folumhabuit ^mBU^Ctn/ qui locus horxfpationbsp;tantum a Lyra diftat.Hic,cumadliminaApoftolorum tenderer,diuinaadmonitioncintraNctaeambi-tum iubetur oratorium conftruerCjVbi vitam in multa fanditatedniuit. In mel�c.fitidcdcientibus, ba-culoterram fodit, dterupitfonslargiflimaeaquae,qui adhuevidtur in^mFU^fttl. EcclcdamLyrenfem

prccibus fuis a Nortmannorum barbaric dcfcndiirelcgitur,qui cucrfa M echlinea,ad Monaftcrium Ly-

renfe venerunt, amp;ineamigncminiccerunt, fed Gumraarusecoclofuismeritiscontracospugnans,i-gnem extinxit.Haec Molanus Indiculp fandorum Belgij. nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� r

Quemadmodum olim a Nortmannis, ita Sc hoc tempore ab i)s, qui Rcgi in Brabantia fe magnis co-natibusoppofuerunt,amp; infauftoomine,Geuftidicuntur,graueseft Lyra calamitatcsperpe(ra,quieama-Jiquanto tempore cum praeddio tenucrunt. Donee Anno 1382. Scotus quidam Lcchfcidiuscognomcn-to Simplex.praefedus praeddij Lyrends, cum aes militare fibi debitum diu fruftra petiiffet, dccepto Hict. feldio vrbisGubernatorc,nouo ftratagemate Lyram in poteftatem Regis Hifp.tradidit. Simulansetiimnbsp;fcadopimampraedam cumfuisprodcifei, profunda node, maximamboum, equorum, 5choniinuninbsp;prxdam adducens,portam dbi iufdt aperirhapertum eft paruum oftiolum,ille hoftem infequi dngebat,nbsp;amp; nid maiorem referarcnt,fore,vt hoftis omnem praedam recipiat. Aperta itaque maiorl porta, caeds ex-cubitoribus.cam occupat,amp;regiosequites, quiinddiisproximi crant.intromittit,quifprum primuminbsp;deinde totum oppidum poftridi� Calend. Augufti in fuam rcdig�rc poteftatem.

HxcLyraeoccupatio,Rcgioshoftespcflim�vfdt, amp;multiscosincommodisaffccit, cbm id oppidum oportunodt locodtum,adcommcatumomnem Anucrpicnfibus,M,cchlinicndbus,amp;Bruxellcnnbus,nbsp;hacaduehi folitum,prohibcndum.

Itaque AldegundusNouus AntvvcrpiendumConful, nouumStratagemacontia Lyranosadorna-uit,i384.Sed innotuit oppidi Pr3efedo,qui re difdraulata, clam inddiascircumquaquo difpofuit, qux ad-uenientes ptoditores intercipercnt.Rcs non caruit euentu. Colledac dquidem copiae ex Mechliniend Sc Herentalend pracddio.ciim alacri animo Lyram aduolarcnt,ex improuifo ab inddijs dndi.caed.fugati-que funt,qua in pugna dlius Elberti Lcraini,qucm vulgo Longoliura vocant.interfcdus eft.

II

BVSCVMDVCVM^

�VscvMDVcVM,feu,SyluaDucis,vulgo, nbsp;nbsp;nbsp;^Sofcfe/vnaexquatuorBrabantiasciuiratibus

\ (quaruni fexamp; viginri, vallis fb(sisqueamp; muris circundatae recenrentur)pr.i;cipuis,riomen habcrab lamcenifsimafyluaDucumBrabannfjfitaprop� riuu!um,mu!tisvtiUtatibus oppidanis commenda-; turn Dc Efe,diftat a Mofafpacio duorum ini!iarium,a Rauenfteinio quatuorAnt vverpia aiit� duo-^ decim,Ecclefiara habet primariam va�d� elf g3ntem,D .loanni facratam,qu3E oftris temporibus innbsp;fCathedralam efteue�tajanno nimirmn milieiimo quingentebmo quinquagefimo nono, fub Paulonbsp;iquarto Pontifice, qui pio Philippi Regis defiderio fatisfadens Calliae Belgiae dncecefes commodiusnbsp;Idiuifitjamp;ipeatresArchiepifcopatuSjfiueMetropcks ercxit,MechIineam,Camieracura,VItraiedfl,nbsp;,amp;trededniC3thedralcs{edes,quamtrium Metropolitanarum fufFraganeasefle voluit. Mechline-^enfis autem nouaMetropolitana nouis epifropatibus prsed�ct AntvverpienfijGandauenl'jjBrugen-fi,Iprenfi,Reremundenfi,amp;de quanuncagimusBufcoducenfi.Vrbsipfa valid� munita,non tantum murorum,aquarum amp;fol-farum ambitu,vallis,propugnacu!is,amp; mcenijs,fed mutuo etianianimorum,amp; eiuldem auitaeCatholicg religionis c�lenfu fir-mifsimaelt.Quare inter magnaSjpulchras,fortes populofas,amp; opulentas Brabantif ciuitates numeratur,q�f quatuor haud con-temnenda membrafubiurisdidionefuacontinet,Campiniam videlicet,Peelandiam, Mafelandiam, fiueMoff tradum, amp;0-fteruicum,fub quo membro poftremo continentur oppida H�lmontium.Endehouia, Mega, Rauenlleinium amp; Graula, cumnbsp;mulds frequenter habitatis pagis. Sed Helmontium,amp; Endehouia anno milieiimo quingentefimo oduagefimo feptimo,M�rcnbsp;Iulio,abHollachijamp;Schenckij militibus vulcanifuroribus mifer�funt deformata.Bufcoducenfcsporr�, ingenio funt comi,nbsp;blandojduiliad comercia,negotiationes amp; opificia idoneo,Te!efido fan� prfftant, ita, vt hicannu� tantum conficiatur tclas,nbsp;quantum ducentis coronatorum millibusvendipofsit.Adquodquidemopifidj genus, aqufvicinfinultumconducunt, quUnbsp;bus fecreto quodam natur$benefido proprium eft,vt magis albefadant,quam vbiuis vllse aquaealiae.Commendatur etiam fin-gularis hic cultrariorurn induftria,fiuntque acus amp; adculae tanta praeftantia amp; mu! titudine, vt per vniuerfum orbem exportert-tur.Et licet fyluaeDucicolte ciuiles fatis amp; negotiationi dediti,eoque fint genio cuius Brabanti in vniuerfum omnes,de quibusnbsp;obinnatamgentishilaritatem vulg� dicitur. Q33 natugrandior hocftultiorfiuefuauior;tamenplusantiquaeamp;Belgic3efor-titudinis retinuerunt.Hi enim funt,qui toties negotium facefcebSt lulio Caefari,priufquam in officio retineri polTent^qui poft-quam in deditionemeius venerant,acarmi5iam omnibus exuti Scfpoliati viderentur, tantam fibiarmorumaclancearum co-piam dam rcleruauerant, vt vel foffas ciuitatis ijs implere potuilTent.Hi funt quorum arma non femel fens�re Geldri. Hi funt,nbsp;quosBelgicis turbis Regiae maieltatis rebelles,irrito conatu,fep� tentarunt.Ex multis,vnicum ftratagema, ad perpetuum Buf-cumducentium laudem commemorare libet.Anno i natiuitate Domini M.D.LXXXV. menfis lanuarijdiedecima nona. Phi-lippus Comes de Hohenlo,apudeasftatuum partes,qusBfibiipfisBruxellaeGeufiorum nuncupationemindiderant, primaenorgnbsp;poteftatisque,cum leftifsimis copijs,ijsque per quam occulte addu6lis,peditatus quidem vltra tria millia,equitatus ver� ad fcx,nbsp;autfeptemturmas,latebatininfidijs(vrbisBufciducis ergo capiendae extra portam Vuchtenfem,quxfpe(5lat Verfus Anvverpi-am,atqueper obfcuritatem noflis allutifsim� completae erat virisaggrediendo ftratagemati aptifsimisbingaedicula; in quibusnbsp;diuturnaeexcubiae habenturin ipfoveftibulo ante portam praedidtam.Quj�c�m de more aperiretur circa horam o�tauam ma-tutinam,vtquepons verfatilis erat demiffuSjimprouifoprofilit hoftis, paratifsimusque in attonitos acimparesoppidanos im-prefsionem facit: nonnullos opprimit,alij fuga fibi confulunt,nec nonjDpera cuiufdam proditoris excubitori ac euftodi catara-�lsEtrabiumquependularum ibidemCquipraeterfuumprffcriptumiufiurandumquefibifuoquemuneripeius cauerealiquoil-linc tempore occoepcrat,isque fons mali potifsimum)interceptum prohibitumque eft officia demifsionis. Pars hoftium fupranbsp;portam illicocontendit.cuftosvetulusdurismodisaccipitur;fortefortuna parfum fuf vitf : abltruditurque in opacam quan-da turriculam.Turn figno percepto vniuerfa manus hoftium conuolat verfus vrbem:omni impetu irruit,in prima acie funt quanbsp;plurimi tum fcutati,tum maiores fclopetarij: propulfisque rctrorfum primis hic illic velitatoribusamplas tandem Vrbis regiones occupat;^ portaquippeprfdida ipfam plateam regiam vfque vicum Poftellenfem, tum moenia cum vallo ciuitatis ab vnonbsp;latere ad plagam orientalem,vfque locum conterminum CcenobioCruciferorumtac ab altero ad occidentalem,omne fpatiumnbsp;mceniorumvallique (vnacum vicoHervverenfi) vfqueportamD. loannis, iamqueinfultantaduerfarijaltis dirisqueminiSjnbsp;neminiparcendum,nonfexui,non aetativlli. Intcreaeonclamatum ad arma, ardefcitque tumultus tota vrbe : vnufquifquenbsp;procurrit certatim hofti obuiam adpugnam, tumultuariam illam quidem,prouttam repentina necefsitas poftulabat, fed mag-nisconfidentibusqueanimisfadisqueciuiuminfignem.Dimicaturconfligiturquediutifsim� acerrimeque tribus diuerfis lo-cis,confertifsim� autem omnium ad pontem molendinarum.Hincporr� labafcit audacia hoftium: partim quoque fcgam de-cefsionemquc qu3Brunr,aripiuntque,inciditquefemper non infelix cafus,qqpd ille euftos catarad�,per cipiens forte defcenditnbsp;feiftinemilites amp;cuftodiam ibidefertamfexquacaufanoruntipfijanimoquealiquatenus 3udior(vtiipfemetrefertjquod fiib-fcntijflet quoque aduerfarios in partefugam capefferejcrepitproditque verfut�,oftium locifubit�occludir,acdemittitcatara-damipfasque trabes,praetervnam: minus attendens ad rem prat reliquijsfuiterroris Nefcijsomnino huiusrei ciuibus decer-tantibus,qui tandem,inpatientes iniquitatis tam lubricae fortis atque ade� moras tam long3r,omnibus locis, vno eodemque tamp;-poreanimofifsimamincurfionum irruptioneminhoftesexperiuntur, acfaciuni: potiunturqueoptatavi�toria.Peringensnu-meresipforum hoftium euafitdefiliendo� muris per locavadofafoffarum ciuitatis: pars per aperturam fibi recuperaram per-fringendo demifTam catara6iam:p3fsper tempeftiuiorem fui fubdmftionem receffumque ,� quibus fuir amp; ipfe Hob�lous,fum-roatesque alij nonnulli.Qijandoquidcmtotius exercitus, ac praEf�rtim copiarum pedeftrium pars long� maxima potifsimaquenbsp;fele introdederat:ac quidem tanta.quantum capacitas locorum quoufqueprogreflum fuerar,c0mmod� ferre potuit.Compertanbsp;funt numerat� inimicorumfeorumque non paucoram praecipui nominis,au(ftoritatis ac officij) cadauera paulo minus trecen-ta: Inter quae Ferdinandus Truxefius Baro,Gebhardi Truxefij amoti Archiepifcopi Colonienfis frater, de quibus pars cirei ternbsp;tertia fubmerfbrum.Receflerunt caeteri accepta tam infigni amp;repulfa cladeplurimum tnermts, amp; ficuti famacert� renuncia-cuitcum numerofamultitudinefauciata,moribundaacmortu3.Funcraciuium ferme quinquagtnta: numerus reliquorum fau-ciorum ad ilium quafi fefquialter. Triumfer� horarum difficultate omnem reuolutionem aleae perardui huius ceftaminisnbsp;ontigit demum diffiniri.

12

roterodamvm.

OTERODAMVM, Fiafmi natalibus nobilitata , ciuitas eft in Hollandia Septcncrionali, quxolimFrifiaoccidcntalisdidaeft. EarnaRathcro,quiFran-corum Regum oidine XXlII. fair, circa annum Chrifti, LXIX. efTc conditam,nbsp;cxTrichcmio,vtvidctar,in ChronologiafuaadnotauitloannesFunckius. Vcr-nacula lingua dicitur O�Of�fPartl/ ciiiufmodi frcqucntes funt vrbcs in ea pro-uincia , qux definunt in dam , vclat Amfterdam , Sparendam , Munckedam,nbsp;Eedam ,Schedam,amp; Plures alix.quxomnes adfluminis alicuius obiedumcon-ditx apparent: Ddm enim Flollandica lingua, propri� molem fignificat, quacnbsp;fluminiobijcirur, neprorfumfluat.Sunt,qiii Daminterprctenturaggercm,fednbsp;mulforumopinioncincpt�, vtenim verba diucrfafunr, Dickcn�c Dammen, Iradiuerfa funt, agger amp;nbsp;moles,q�s� his refpondent. Agger enim propri� maris eft, amp; cum transfertur ad flumina,corum lateranbsp;tuctur, vt intra alucum fuum co�rccanrur. Dam ver�vtadmarenihilpertinet,itaeriamfluminumnbsp;nonlatera,fcd frontemduntaxat fuftinct. Incerdum etiam flumini in traniuerfum inijcitur,flc vtipfumnbsp;flumenheret. Ideoque huiufmodi plerxquxciuirates velportumhabcant,veltraicdum,vel*etiam v-truinque. Nomen obtinentpotifsimum vel ex condirorcmol.s, Munckedam, Monachorum moles,amp;nbsp;Roterdam, Ratheri moles, velcxfluuio ipfocui moles eft impolita,vt Amfterdam, moles obiedaflu-uio Amftellx, amp; Sparendam,Moksobiclt;ftafluuioSparcno,amp;:tedam,molesobicdafluuioEe,queninbsp;lam nominal Wilhelmus Hermannus Olandusin operedebclloGeldrorumamp;Hollandorum. Eo-dem nomine etiam inFrifiacelebiisfoflacft,quaLeouaidianauigatur Docomium,qua:vulg�ibidi-citurtgt;|lt;'^lt;/ hoe eft Ia. Huiusciuitatisoccanonc,dcpia:hcnditurerrorBecani,inreuocandisextcra-rum gentium vocabulisadEtymologiaslinguaeCimbncae,fcuBrabantica�r.Efl:, inquitinfuaHerman-tena Etham, nomen folitudinis, ad quam vencrunt filij fracl ptofc(andeSocot,eademquedicimramp;nbsp;SurExodi I^ Num. 33 Etinterpretaturf�rtitiidocorum,aatvomer,v?laducntuseorum, fiuc figu-raeorum. Hicvide,quomodoludatBccanus,Nominis EthamFtymoIogiameandcmeflreaflcrit,qu�Bnbsp;cft nominis Edam� Edam enim haftenus, inquit, in Hollandia opidum eft, de pn-rftantifsimis cafeis fa-tis nobile, quoddico, vt quiuis intelligat, vocem nobis haftenus in vfu cfle,non alio yariatam ,quattiinbsp;qu�dtenuislitcraapudHebrjtospro mediaponatur,quod idco minus miruni cft, quodcontra,ac ra-tiopoftulabatjTauperpetu� proferantarpirarum.Hxcille:0,uisigitur iam non credatErhameiufdemnbsp;etvmologix efle cum Eedam^ cum tam exili tantum difcrimine difcrepent? Etquis proinde viram

vcr�ngmficet: Eftaurem Dam,inquit,aggerflult;fiibu�obicc1:us.Eevcr�Jegitimum fldum amp;iu�e1ura!r do,fummo omnium firmamento ftabilitumngnificat.lra,vt Eedam nihilaliudfit,quamalt;^^erpcrpe*nbsp;tuiis nullo modo aquoquam violandus aut rnmpendus,quippc,qih fitabipfo t�rrarumcrcalorcconquot;nbsp;ftitutus,a-terno ipfius iurciurando fundatus.Hxc ha^t�nus in futS E tymologijs Becanus.

Eft autem Roterodamum opidum,cum opinione hominum vetus turn fatiSj turn fpJendidum Ar cn piofunvMofxflumini propinquum,Schidamo vnico niiIiari,Gouda ver� tribus difiat lanificioamp;Dan

ni rextura cclcbrc,habens amp;iuftum populi numcrum,amp; icit�admodum conftruaasstdes,quarum nn D. Laurcntio facra,facil� princcps,amp;fplendidacft,amp; fumptuofa. Ciucs opulentie marina nauieaHnn.nbsp;celebrem halecum pifcationcm,amp; exteram mercaruram exercent,ab annis plurimis hsrcfcos non gt; �nbsp;fauentes, mod� Caluiniana: perftdiaevn4 c�mexteris inuoiuti.Conflagratione pericrat ciuita^ n

magnaparteannoi56j fcdmoxereaislong�p�Ichrjoribusquamantexdificiis,pontcmIapidcum^� r3?magnitudmisfimulGonftruxerunt.lncuiascminentioriparte/uum,Erarmumlapideaftatuainn^^'nbsp;p�uummonamcntumdonarant:qi�mHerpcnciincxordioBatauicitumultus,quiinBeieicam�.r

ducllionemhucufqucdurantcmexcreuit,dcmolitifuntanno�j7a nbsp;nbsp;nbsp;�

� nbsp;nbsp;nbsp;Gcmani.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�ulogo

0

GO VDA.

OVDAjfexta in flatibusHollancItaeciuitasjVrbs Celebris,amp;fecundum nominis fui etymologiam,vcr�aurca,fiiiefitu amp;amoenitatemBatauiagri,in quassdificataeft,(iuemultiplicemaquarum commoditat�.quairriguapafsimefl, fpe-des.Vnde Chryfopolim auftor quidam non ineiegans patria hanc fuam niincupat. Hate circa annum falutis M. CC.nbsp;LXJfH.fubFlorencio VVilhelmiRom. Regis Filio Comite,aquociuibusprim�mpriui!egijsdonata,c�ditaadlfa]3enbsp;fluminisripa,fitu,qnampcriucundoexcel!!r,id4j hac,vti conflat,occafione,olim quippe, Rhenus alioofliofluminunbsp;matri fe coniunxit. Nam ad armamentarium Rom.C. CaJiguIat fpeculu, poftea arcem Britonum di(5tam,in maritimonbsp;littore,pago Catthor�, vuJgo Cattvvick.ea parte qua Rhenus,modico,vt Plinius loquitur, \luio,in mare fe efFunde-baf,cuiproximusanciquoRhenoimpofitispagis,Rheinsburg,id eft.Burg�Rheniarx, certo indicio flumenhucoliinnbsp;Oceanum peterefoIere,dubio procul ell. Porrb mcatum hunc inter niediu inter duo Rheni ollia,Helinum fcilicet amp;nbsp;Fleiim,qiii ab opido Rheno,prope Dorefladio a tergoBatauiam,vfque in Oceania perpetuo decurfu alluebar,hoc mo-'nbsp;do obdrudum efle,(vt ait CorneliusAurelius,Erafmi Rotterodami quonda prfcepter in fuo de Batauia libro primo)nbsp;havidlemelex veciUtiisimis Iraiedlinorumchronicis!cgitnus:temporeenim Hungen(qui vndecimusaB. VVillebrordopratfidebatEpilcopiis) cunbsp;Daniiuxta S. FridericiprophetiamTraie�lum,tGtamqueHollandiamliolliliterdeuallafrenr,vifaffuntincselofl:ellae, inter fe concurrere, fulguranbsp;louifque tela, acrius llridereifluminafupra modum augeri,^ crefcere,quod vcique non tatum ad prtefens damna inferre, vernm etiam amp; aliqua fig-nificare futura B.Hidorus tellatur.Quid multis?taca Circio diufcule fiante,fa(5la eft in Cathvvico,verfiis Leidas maris inundatio, vtadTraie�li moe-nia pifees marini caperentur.Surf�m quoqiic Rhenus turn gradi priaem niue peraudus veterem fecum lordanis adducens tragcediam,conuerfus eftnbsp;retrorfum,quidum(concertantibusinuicemaquisventorum vioIentia)in mare deceflum non haberet,omnes prope egrefliisripas, inuadit conti-nentem,moxpecorainuoluensamp;homines,rriftem vbiquefui excurfusrelinquebarimaginem: ita,vtetiam ipfa (it Ambiorum Batua, Deucalionisnbsp;fatcula lugeretinnouata.Turn arboresfyluxque propter marini gurgitisfalfedinemaref30iaf,tandemefFradisviribus,ventorum turbine funidific-0f,quas ad hanc quoque diem vidimus,apud veteres aquas alibique � terra: vifeeribus erui,amp;: in cunijs incifas, farciendis domorum tedis regulatisnbsp;coaptari.Hocigiturmaliafflidi,amp;animo confternatiofnnes,qiucircum circa morabanturBataui fcilicet amp; Traiedini, Bataiii quoque Hollandinbsp;ftbi pofterisque fuis de maiori periculo prouifuri,deliberato diu cenfu�re decreto,vt ab vrbeDoreftado ,ab vtraque ripa modici amnis,a Rheno dc-orfum Viennam verfus ftiIlantes,(Lecam dicunt)iggeres conftruerent,amp; in eo effoffis ruder-ibus manu fado meatu Rheni ftuencia deftederc, quo v-nanimi ftudio,ardencique opera,amp; plurimis denique impenfis pro communi vtilitate elaboratum eft,amp; efficacicer abfolutum. Hadenus ille. Hincnbsp;duo fiuminacelebria,Lecafci!icetamp; Ifal3,qui fediuerflsmeatibiis in Mofam exonerant,enata func. Iraquecura non pateret deinceps libera nauiga-tio,amp; exitus per intermedium,antiqui Rheni oftium (quod deinceps voluencibusannisobftnidum fuit per maris atftiim) ad mare per alueos amp; foflnbsp;fas flumina circumduda funt,3tqiie eo loci, vbi nunc Gouda,fofta incuriiata amp; flexuofa,qu2r etiamnum Gouda appellatur,amp; oppido nomen dedit, 4nbsp;Rheno Leidenfi,ad vitandum mare,amp; remociora loca deduda eft. Obiedo tame repagulo, quod vulgo Schlufam vocant,nc fluxu Ifalae capi inunda-rentur.Hac occafione,tuta nauium ftatio,eo loci orta,vbi tcloniu Comitis, amp; ad telonij defenlion� arx habebatur,habitatores amp; diuerforia aliquocnbsp;excitacainaggeie,amp;noua coadafocietas,tanc3demumincrementa fump{it,vt palullrium loc�r�agreftesperteli,qui varijslocisfparfim habitabat,nbsp;adaggerem fitntutiorem amp;magiscommodum coiiuencrint,8c Ecclefiam fuam parochialem,qu3m in paliiftribus propinquam ligneam habebat,eonbsp;tranftulerint.Extar eiufdem Ecclefia: veteris raonumentum,quod hodieantiquum coemiterium appellat. Ad quod pridieafeenfionis domini, in die-busRogatiouumfolennisprocefsio,demore, celebrarifolet.Qi^iatquidem c�fociataagrelliuniBatauorum multitudo,Iocioportunitate,vfqiade6inbsp;breuit�pore excreuit,vt iuftam opidiforma,foira,ac moenia locus ipfe defideraret.qute fub Florentio Comite prsedido primum font atdificari coe-pta. Deinde verb Bieffenfes Comites,ex Hannonienfium Comituftirpe nati(quorum ditionis poftinodum Gouda eft fada,pcrh*redit3tisdiui(ione,nbsp;cceptam per loannem Hinnonienfem Gomitem,eiufq; fratr� Bleflenfemjqui Florentio filio loannis, raafculo hxrcdc deficience fuccefsit) cum ani-maduerterentpropter opidanorum frequentia acquotidianasaccefsiones,plurimumaugeri. Goude pomeria laciori fpatio circ�fcripfer�t, ea ni-mirum 3mplitudine,qua fe modo vifendam exhibet.Ca:terum,propter frequences fluminis Ifala: inundationes,folutis fubinde aquaru vi aggeribus,nbsp;qn*vaftifsimoaliieo.Rhenifluentaexcipiebatfluminisfuperiordecurfus,ti�procula Viennaloco,quihodieappellaturnouusObex,vulgo ^er ne-��r�am/Inp3goFrefemconfenruroannisNa/roiiij,EpifcopiTraiedenfis,apr3cdidoComiteFlorentio obllniduseft. Hincfucceflutemporisfadu,nbsp;vt aGouda,vfqueadfluminisftiperiusoftium,circa veteres aquasjMontfortiu Ifelftadiulatifsimicampi modo confpiciantiir,iniedaperinfenuso-ftiu maris 5ftu,paulatimgleba,vbi vaftifsimusolim alueusfuit,ibi nunc fataamp;armenta confpiciantur,exiguo relido fluminis alueo.Hfcauc� ciui-tas medium quafi locum inter Batauorum munitiones obtinet,celeberrimis vndique,amp; Florentifsimis llipata vrbibus.Na vno qiioda modo intuitu,nbsp;Veteres aquas,Bellum porcum SchonhouiamiVVoudam,Roterodamum,DelfosjLeidam(quam Lugodiinii Batauorum Ptolomatu dicere exiftimat)nbsp;facile intuetur.Pinguifsimisvndiq; amoenifsimisqj cingiturpafcuis,foffatisvndiq;diftindisaquisiherbaspecorinoxias.agernonalic,nodedieqinbsp;vaccas ladediftentas,fine vllo^rauiorisincommodi mecu,pafciin circuituvidet.Quaruadmirabilifoecundic3te,omnisfrumentorupenuria,vramp;

per vniuerfam Batauia, vberrrim�compenfatur.Quanquaamp;hicvelutinomnib.Hollandiar Vrbibusfrumenta non define, oftromatina nauigatio-ne id commodi fuppeditan^Quemadmodu nec Linu Goudanusager producit,amp; tarnen prsftantifsima tela luiea abundat.Prout etiam olim, cum Anglia non pannum,fedLaM uiitcerer,pannosquoqueLaneos,ficutiamp;inomnibusHollandijEPriinarijs ciuitacibus concinnabat, ScGermanisacnbsp;Hjl'pamsfubminillrabat.Coreum quoque Hircinum in vfum veftium pr*p3rabat,priufquaColonienfesillam arcem aBatauis didiciflenc.Aedificianbsp;habet ta pritiata quam piiblica praecelienti apparatu c�ftruda,Perauguftam in primis amp; magnificam Ecclcfiam,qii5 vnica in vrbe Parochialis eft,amp;nbsp;media quafi vrbe cam ampIaconfpicitur,vtfimi!em,(vnica Harlemcnfi excepta)!ion alibi exhibeatHolladia.Magnitudine enimMetropolitanaCo-loinenlem Ecclefiam, aliquot pedu menfura excedit,eundis olim ante conflagration� propter amplitudinem amp; ornatum admirationi erat,habebatnbsp;alcana quinquagintaduOjCampanariam habetcurrimalcitudincjamp;pulchritudinepratclaramjin quacampanarum harmoniaproteraporum fefto-ntmqj mutationCjvaria modulationeeditur. Hanc ante tarn conlpicuam amp;amplam Ecclefiam,iamfecundum rabidusdeformauit Vulcanus, Annonbsp;nimirum i4?s.incendio,quod Opido cum Ecclefiaerat c�mune.Et anno falutis ijji. fulmine tada, fola perije, locis circumquaq; vicinis plane ille-fis. Poll hoc ante poftremum incendium,folis Opidanoru impenfis,amp; oblatione annua,quae dedicationis die.dominica poft decollationis S. loanis)nbsp;pend tiir,priftino nitori demagnitudinireftituta, incus elegantifsimisjpraeftantifsimisqjfeneftris vitreis depidis excel l�s, qualesvix alibi c�fpici-untur fi!niles,qiiasquide feneftras Opidani,fimefta etii ftare,quaf in pidurasamp; ftatuas immaniter f^uit, annua reftaurationeconferuat.In foro tri-angiilari Ecclefif Parochiali vicino admodiiampIo,vbi ter annuatim ceicbreshabetur nudinf,inliilaris amp; ciuica domus eft,quadrato .ad norma fado lapide eleganter c�ftruda,cuiamplus in circufereotia locus rclinquiturzhabetqjhjc pretoria fua,ficIuridicendoamp;fen.'.tusconfultish2bcndis,nbsp;diftinda ornata triclinia,vt pulchriori ordine conftitui non poffent.Sub ipfa ciuica domo(afc�dicur enim ad ea per Gradus lapideos cleganti circii-fcrentiaornatos,vbiedidaamp;plebifcitapubIicantur,)inpofteriori parte macellu eft pubIicti,elegatifsimisfornicibusornatum,in anterior/armamentarium. Inde concamerataplaniciesftrata, quae lapideisco!umnisfuftentatur,pra:tori) annexa.in quafpedanteplebe, fuppliciadecondemna-tis fumuntur.Habuitpraftcrea h*cvrbsantemotushofcepublicosamp;Caliiinifticarabi�,monafteria vjroru qiiatuor, amp; lex, VirgnurXcnodochiutnnbsp;nunc etiam habet vuu ampli.fsiniQjHofpitalia quatuor,amp; alias pietatis officinas,in quibus viris amp; foeminis setate amp; fenio c�fcdis, pueris etiam ex�nbsp;pouucijsjcharitatisamp;mifericordiiEoperaprtEftanturjIt�jOratoriaelegantia fex.EtLeproforium cum Ecclefia extra moenia.Hfc ante monafteriaScnbsp;or; tor ia,auor� pietate excitata amp; fundata,nunc partim fola ada:quat3,partim direpta in priuatos vfus conuerfa,ruinofa funt amp; defertaCaluinifticanbsp;furia. Qneadmoduin amp; arx Princip!s,qucE ad Ifala: ripa probe munica fuit,vnica tantum turri relida,in qua Comitum Hollandif priuilegia confer-uantur,q�se certo deledufingulis ann's adeputatoper Magiftracumc�miflario,afsignato in hoc annuo fexcetorum florenorumftip�dio,difcuciun-tur,amp;: reuidentur,ne fitu intereant.Habebat pryterea Goudo catechifticas fcholas,in quibus iuuentus ad pietate gratis erudiebatur. Sed Sc ifte pietatis officinsegt;finuil cum omni pietate perCaluinifticam rabi� funt euerfse.TantainfuperaerisfalubritateGoudanifruuntuGvtraro pedis grauetur

contagiOjCui quid� rei,aqu3E perpetuofluxu,atquerefluxuremeantes,non mediocritcrcondiicunt.Fluuijsetiam duobus decoranrur, Ifula nimirii, amp; eo,quivrbicognominis ell Gouda. Quorfi alter lun9motibus,amp; Oceahi2eftuagitaturjAlter,vbim0eniaprimulacisamp;peramplisfofsismuniuit,nbsp;ad mare vfqi,p!acidifsimo tradu expaciatur,ac variam negociatoribusc�moditat�pra�bet.Magno etiam ciuium'qujllu.cereuifiaGoud^ conficitur,nbsp;qua Hollandicum fol um neqj colore, neq; fapore alibi prfftantiorem propinat. Ad bellorum deniqj violenciam propulfandamjamp;obfidionem auer-tendara fitu amp; opere Gouda commendatur,cammaiorjbusmachinis nullas ad earn detur acceflusjnifi temporibus hybernis, amp; netum quidem fine

tnagno periculo,!n duobus tatum aggeribus,quibus munitifsima finguIispropugnacuIaiamdudumobijciuntur.Qiunamp;catarad3rumfolutione,vi-ginti quatuor horarum tempore,vicinos agros latos inundare poteft.Q.uo accedtt,quod foueis maxim^ amp; profunditatis,amp; latitudiniscingatur,qug ab expugnatiouis mecu earn liberant.ln his autem foueis, iuftae magnitudinis gleboeximo afcendcrc, atquein fupetficienatarc videaturj Dc quorum conditione,plura in indice.

14

AMORFORTIA.

MoRFoRTiAnpmeDaciuiumamoreforti vel vhanimitatefortica, DioecefeosVlrraieftenfis vrbs inclyta, quo tempore amp; a quibus condita fit,Chronica non meminerunr,anriquam tarnen efle ex eo conftat, quod il liusnbsp;circaannum Domini iootgt;.ftib Henrico n. Imperatoreamp;AusfridoComiteTryfterbadorum Domino de Haltena iS.VJtraieftenfiumEpifcopo in Annalibuj fiat raentio.Paruiiminitiooppidulumfuifle, exantiquismoe-nibus amp; foffis liquet,poftea rcr� rebus florentibus noua ciuitate veteri circundata, vehementer eft amplific�.nbsp;tum.Ferax folum amp; commodum jdmoenumque fitum habet.Nam ab Ortu amp; Meridie,agros,omni frumenti genere fertiliffimo$,ab Occafiimontes,ericetum,fylu2iicoeduas,acfaltushabet j ^Septentrione v^ro vberrimanbsp;pafcua,qu*amarisOceanibrachio,vnoab vrbemiliarialluuntur. Exhocmariper Amifiumfluuiumnauiga-bilem omnigenatmercesinvrbemimportantur.Vrbsipfafirmofacis murorumambitu,duplici foffa amp;vallonbsp;intermedio cingitur,arte tarnen potius,qu3m natura munitarCiues aut fuo cenfii viuunt.aut agri cultarum,Ia-nificiumamp;mercaturamexercent:Iu#municipalequodvulgo�tiKt*3lt(^fappelIacur,Hcnricus Epifcopus Vl-traiedenf.annoizs9.conceffitjGuilieImuspofteaEpifcopusannou98.inftituir,vtidemius vfurpaientAMORFOKTli.qualeeratVltraieifli-

nis.Nundinas habet toto Belgio celebres,quarum duas Guido Epifcopus il lis anno i jji.donauit. Laudantur AMORFORTirin Hiftorijs a t�-

perantia^pTudentia,religione,fidelitateergafuos Principes,fortitudinebellica.liberalitate in pauperes.amp;ergaexulesjcjterosqjexteroshof-

pitalitate.Et merit� : �mnis enimluxustaminconuiuijs, guam inveftibus,fuppellelt;ailibusque, apud amorfortios eltexofusj didicerunt ab auis fuis honeft� ac paree epulari, acveftiri : ^anta ver� fiib ipfafimplicitatererum agendarumlateat prudentia, cutnnbsp;alijs lemporibus,tum maxime in Guefiacis tumultibiis claruit.Pietas amp; reIigio,hic Temper maximo in pretio fuit, fidemque quam femel a D.nbsp;VVillebrordo,Bonifacio,Frederico,a]ij(quehuiusdioecefeos Apoftolis acceperuntincola^hancvfqueinpr*fentemdiemfertam tetihme�-fcruaruntjamp;adhucclamfubmetuTyrannidisconferuant. Auxitjpromouitqueplurimuminhacciuitatereligioncm M. Gerardus de Groot,nbsp;quicircaannumi379.fnbVrbano vl.PapaDauentri�,Su0llis,Campis,AMORFORTlAE,Amftelrodami,amp;in viciniscircumquaq;lociscon-cionabatur,amp; coenobia multa erigebat.Huius amp; fuccelforis eius Florentij Radevvyn opera circa idem tempus tria Mon3fteria,ia hac ciuitatenbsp;funt a:djficata,quibus fubfequentibus temporibus amp; alia tria addita funt.Efl: amp; in vrbis Ecclcfia primaria D.Georgio facra. Collegium Cano-nicorum,abEpifcopo IoanneDieftenfiannoi337-fundatum.Sacellum quoq; D.Virginisin omnibusvicinisregionsbusnotiffimum, quod no-(lrisadhuctemporibus,3binnumerisperegrinisfrequentatur,obmaximaquaDeusibidemperftatuamB.Maria;,anno 1444. (vt fcribitloan-nesGallusMommandienfis)inaquainuentam,quotidiemiraculaopcratur.PidelitatemergafuosPrincipes AMORFORTiidiuerfis tempo-tibusamp;cafibusexhibuerunt.'VltraieftenfesenimfarpiusfuosEpifcoposreieceruntjquos Amorfortii femperbenign�acliberaliterexce-perunt,amp; in fuas fedesreftituerunt: Sic Afluerum Culeburganum anno i43�.ab Vltraieftenfibus repudiatum: fic Diepholdium anno 1448. abnbsp;ijfdemcontra foedus ante u.annosinitum ( quo feEpifcopumfuum contra Concilium Bafileenfe VValramum de Moers Archiepifcopumnbsp;Colonienfem amp; Monafterienfem defenfuros iurauerant)pulfum,vrbecapta vna cum D.lacobo de Gaesbeec,reftituerunt. In caotiuitate hacnbsp;D. de Gaesbeec Epifcopo coadus eft cedere VVicoduro fladio,amp; Abcoud3,quam fortunam Dioecefis Amorfortijs acceptam ferr� debet. Sen fitnbsp;amp;horum fidelitatem Dauidnothus PhilippiBurgundixDucisjSenfit etiam eomagisKenricusPalatinusanno 1518. ab Amorfortijs in ciuita-tem Vltraie�eniem vndceieftus erat,armata manu rediuftus.Maiorem etiam obedientiam, amp; fidelitatem in Amorfortijs reperit Philippusnbsp;CatholicusHifp,rexan.i578.amp;if79.quatempeftate necPrinceps Auri3cus,necHol]andi,necGelri,nec Vltraie�enfes prius Amorfortios�nbsp;fide CathoIica,amp; obedientia lux Maieftatisauertere potuerunt,qu�m obfeflam vrbem,machinisbcl]icis,amp;:fummis viribus porta folo .equa-ta.fuperalfent,vrbem vincere,animos autem nee fiequidem fuperare potuerunr.Egregiamquoquelaudem femper ex bello reportanint. Do-minam lacobam Bauaram HollandixComitiffam, proprijsexpenfis contra Dominum de Arckel,in capiendo Ifelfteinio amp; Gorcomio iuua-runj, vndeaBauarapublicisliterisgratiaruma�lionem mcruerunt. Hollandorum viresfxpereprelI�runc,GelrorumvioIentiam fxpius fre-

gctunt:V!traieilumquaterarmisoccupauer�Et:PhilippiBurgundixDucisexercitum bisftefteMeiero lib.i�.Ann.Flan.afuismoenibusfuga-runtiHacfortitudine Amorfortij earn fibi famam conciliarunt, vt multi � vicinis Principibus illorum fadcra amp; amicitiam ambirenr,;pfique

iumultisProuincijsve^iigaliumimmunitatemobtinerent.Eam WilhelmusBauarus Holland. Comes initofcedere Amorfortijs per omnes

fuasProuinciasdonauittD. VValramusBredenrodiu$,D. CafparusCulcnburganus, amp; D.loanncsEgmondanus,Amorfortijs magnaquoque priiiilegiain fuisditionibuscontulerunt: In pauperes etiam tantaeft Amorfortiorum liberalitas, vt hac in re ne maximis quidein ciiiiy tibusnbsp;pro qualitate diuitiarum cedant.Duo funt in vrbegerotrophea,in quorum alter� plus quam 60. fenes tam viri quara mulieres honeftif�im� a-Juntur,prxterea anno 1447. inftitui coepitdifpenfatioeleemofynarum in paupercs,qui priuatisin xdibusper vrbem habitant,eapaulatim adnbsp;tantam opulentiam pc:ruenit,vt nuncplus quam (5o.homines inopes ex illa fuftententur. Infigne quoqj amp; magnificum orphanotrophium circanbsp;annum 1531.ere�iumeft, vbipupillipauperioresaluntur.DuoadhxcvrbshabetNofocomia,vnumpropcftelaborantibus, altertun pro qui-bufuis ciuicis, quorum res domi eft anguftior,quam vtfe ipfosin morbo fuftentatepoffint. Xenodochium quoquehabet, quo peregrinis pau-peribus exitinerclicitum eftdiuerti.Circaannum I5lt;�8.initium,habuit feminari� S. Spiritus,in q.iotenuioris fortunj ciuium filij amp; filie vn�nbsp;cum pietate legere amp; fcribere gratis docentur: In hac Shola nonnunquam plus quamlt;5oo.pueri reperiuntur.Exeodcm hoe feminario paupe-rioresquiqueeliguntur,qiiiinpublkam officinamraittuntur,mafculiadtenearum quoddam linearnm genustexendum,paellxver�adnen-dum:exquoexercitiofingulifingulisfeptimanisdomumadferunt,vnde viiiercpoffunt.Dominicisinfuperdiebuspanc 4.1ibrarumdonantur,t,nbsp;prxter veftes,calopodia,amp; aliaemoIumenta,qnx quotannis in illos diftribuunturjatque ita a mendicitate prohibentur,donee ad earn peruc-nerunt xtatem ,qux feruitio vel grauiori opificio eft idonea. Adminiftratur h^c omnia gratis a Sacerdotibus,nuptis ac innuptis,viris ac foemi-nis d!Dioribus,amp;Catholicis,a quibus hxc omnia inftituta funt. Et vt nihil defitjfeminarium meditantur, inqiio certus ftudioforum numerusnbsp;aletur,quovberioraliquandoftudioforumhominum fitinhacRep.proucntus: qui vel maxime acumen fperatur. Prodieruntenimexhocnbsp;oppido non pauci Regum amp; Imperatorum Oratores,Medici, lurifprudentes,alijquc illuftres viri in omni linguarum,artium, amp; fcientiarutnnbsp;genereexercitatiffimi.ExhoeoppidoprodijtAlbertusSapidusjtot annisConftantinopolitanus,fubinui(ftiffimoCxfareMaximilianoII. Ls-gatus.Natus eft hic Do�ior Stephanus Laurxus,domus Auftriacx fummus,fub eodem Maximiliano Medicus.Hf c patria eft clariffim i atque or-natiffimi viri IoannisFonckij,qui poft multas lcgationes,arcaniqueSenatus Belgij Regis Hifpaniarum Philippi 11. prxclar�perafta negotia,nbsp;tandem a Regein Hifpaniasvocatuseft,vbi nuncDitionumBelgicarum prxfidem fumma cum Iaudeagir,^lt;egi acpatrixcams Debet amp;c huic

oppido fna natalia Marcel lus Lentiusjtotius Ordinis Canonicorum re. ularium pervtraraque Germa niam generalis. Sunt amp; hoe tempore q ui

plures alij viri,iuuenes,amp; adolefcentes in diuerfis facultatibus atque artibus diuerfis titulis infigniti,e quibus maximi in Kep.Chriftiana fru. �usexpe�lantur,Quamprudentes verb in Rep.adminiftrandavirosproduxcrit,interalios teftisefttiuis ilIe,cogn3te, parens Petrus Weftre-nus.quipaucisabhincannismoriens,maximumluiciuibusdefideriumreliquit.Iacobum quoqueHe2ium,amp;: Theodorum Geiniuili peperitnbsp;nulli pietate feciindos.Denique quanta erga exules,amp; peregrines Amorfortiorum femper fuit hofpitalitas, teftan tur veteres A nnaies. Hincnbsp;expert! funt Epifcopi amp; ciuesVlrraie�lenfium diuerfis temporibus a fuisfa�liofis fubditis,vel conciuibus eie�li.Hac etiam experti funt noftronbsp;temporetQtiusHolJandixCatholiciaGu�fijscxa�Iijquiamp;Amorfortiamtanqiiaad tutiffimumafylum confugieutes, ibidem omni huinani-tate funt excepti.dopec vrbs a confoederatisrebellibus fide amp; obedientia cxureretur.Dc rebus Amorfortijs fcripferunt prjeer Aiinalespubli-*ot,8c priuatos,loannes Veldeancr,Gerardus Ncoinagus,Mcieru*,Ocherus,Lyftrius,Henricus Bommclius,Lambertus Horcenfius,amp; alij.

1$

ZVTPHANNIVM.

VTPH a NNI V A^gt;Geldda;dticarusfrcquensAaq'Jismunifamoppidum

acidexrram illulre.propagatia Rhcnofluuij, qui Rhcnietiam odium con, uitmr,amp;aqiuouidam, Plmio,amp; Mds, Fleuodiciexidimatur. Quorumhicnbsp;Rhenum addcxtram amp; finidramfpargi, atquucaddextram Fleuo, vocari

lcriDU.Zutphaniumautem,apa!udibusnomenhabet(quas^Ctl(!l/infcrio-

rum Germanorum vulgus,appellant) Vnumexprtecipuis Gddnciducatus oppidis. Gum enim is,ad viginti duas habcat vrbes, moenibuscircumdatasnbsp;carum quatuor, pnmas obrinenr. Nouiomagus niminim, Ruremundanbsp;Arnhem fine Ailrcmium, Aquiliiia, Tacito Arenatuni 3c hatG,in qua modonbsp;verlatnur Zurphannium ciuitas,fi quicpiamhoc territorio alia, populofa ac

du�es,fitigamp;arfefirmaquamBerckelfluuiusperfluit,amp;Ifliilxibidemmirce

tur,lelqucm�ianoabed Dousburgo Ganonicorum Collegioinfignis.Inquoamp;prtEpofitusfi*- atque Dccanus,quorumilie,quondam Abbatis,hic ver�, Prioris,quando Canonici viuebantcanonic� vicesnbsp;obibat. Vbiintercsterosquoqaeprtcdantcsdignitateviros ioannes Vorthufius vixit Priepofitus, Da-ucnrrienris,viregrcgi�doaus,amp; mirus antiqukatis indagator,qnipulcherrimumilIud opus, phoenix in'nbsp;fcriprum, in lucem edidin Prodqthic itidera Gerhardiis ille, celeberrimusGymnali) Agrippinenfis pronbsp;fdror,racrarum legumdoaor,Oratoramp; Po�rapercclebris,qui cruditiiiimislucubrationibus, poderira'nbsp;ti,nomen fibt illndrereddidit. Lumbardi namquei�ntentiarum Iibros,commenrari/siJludrauin Deinte-

riorianimiviriumreformatione,deafcenaonerpiriruali,ekganrifsimacommcntana..vermonescriam

coram populohabiros, literarummonumentiscomraifit. Fedefiafumma, dedicatacdD VValburei degans,rumptu�ra,pcruetuda: druaura^amp;artificij.Etquidem obfcura;VtroJentprimafundatione,diim

templaexitarcntur,ae Religio Chndiana,pictarquc exordium dimerent. Pntarnnt enim maiores nodri

oratoria obrcnra,deprecantisfernorempromouere,eiurmodiEcdefiarum forma, in Italia fepafsim ex-

hibet.Comitatusinfuperdignitatem,Zurphannium obtinet,^qnoRex Flirpaniarum Philippus.cnmca;-terisqnoquedigniratnmelogijs, titulumobrinet.ls �utemhaerarionc, adGddrixComitarnm, nunc

ver� Ducatumpcruenir.Nam,annoChridimilldlmo,trecentefimo,vicellmorexto,ob Keinaldi Gomi-tismagnidc�geda,abs LudouicoImperator�,Francofurtiadmccnum,inComiti)s Romani Tmpcri;, in Ducatumedeueaus. Vichardiiseins nominis tertius Gddri*Comes, Anno Chridimillcfimo, viccd-mo quinto,filiara habuit vnicam, Alheidam,qutE a fubditis pod obirum patris recepta,Orthoni,N3flbui-co nupfigquo ille matrimonio,in Comitmn edleriem receptus. is ex AJheida.filium habuitGerhardnm,nbsp;�quiipliinComitaturuccefsit. Mortua Alhcida,duxitalteram vxorcmSophiam, flliam Vichmanni Co-nutisZntphannicnfis,exqua Gerlacumhabuit, qui auoin Comitatu Zutphannienfidtccefsit. Etidem^nbsp;cummafculeamprolemnonreiinquereghincind�vfqueadnodratempora, ComitatusZutphanienfisnbsp;penes Geldrosremanfit,rationc matrimonij Otthonis I.amp;filiteGerlaciComitis Zutphanienfis,circa am

num Domini M.LXXXIi.dib hoc Otthone,Geldri,infigniarortiuntur,Leon�flauum,inScurocoeruleo

quaeetiamnum retinent. Mottuusedanno imperijquadragefimo fexto, amp;fepulms Zutphanni^ in Ec* clefiacollegiata,Huiusautem Comitatus fines, ad Wedphalos vfqueprotcndebanmr, amp;raltumZut.nbsp;phanienrcm,achuiusvicinos traftusjverifu�iiiecdSicambros, temporelulij Ctefaris, occupafie Namnbsp;quia Comitiim illorum fines etiam VVcdphaliamattingebant, plurimiquc feriptores Comitatum ilium in VVedphalia po^ucrunt. Ctedi potcd.hinc errorem ilium pullulaffc: Quod quidam Sicambros(q uinbsp;reuera Geldtij) Wedphalos vocitengfort�ignorantes, quod illaparsSicambrorumcifrhenanishodic

fit coniunaa. Comiratui potto Sutphannico aifignatie dint vrbes amp; pixfcdinx ordine/cquentes. Dud burgum. Durecum,Lochem,GroIl,Bredeuordc,Brockhord,h�E quidem vrbes,priefeaurjeautem f�, qu*nbsp;nomen ab his ipfis i^rbibusfornuntur. atque his rurfum prated, fommusvnusptjcfcaus, quern lingua vernacula Zutphanienfis Comitatus Drofiariumappellitant,quinamp;huicparti adfenbi-tutjVrbsTfherembergcnfis, �Scipfa Comitatus nomine infignis. Zutphanniuminnbsp;rpiritualibusparuitEpiicopo Vltraieaenfi,nuncver�, podnouo-rum Epifeopatuum in Belgio conditutioncm, fubeftnbsp;Epifeopo Dauentrienfi, qui Traieaenfemnbsp;Archiepifeopum recognofeit.

BOLS VARDI

Ol s VAR DIA vnic� miliarilSneca verfusSeptcntriohal�diftatj^Leouardid vero tribus , hanc effe vetultam,amp; l multis annis fuiffe celebrem,fatis prstter alia argum�ra amp; indicia ai teltatur hocjnbsp;qu�d vn^ cum egregijs maximeqi inclytis ciuitatibus emporialibus ftfiJere illo c�tincatur, quodnbsp;AnsaGernianicam,vulgoindigetant.Qiiocircain comitior� concelsibus Scalijs conaentibnsci-uitat� huiuspatriasprimopoft Leouardiam cenfetur locojamp;fecundam obtinuit dignifar�. Agernbsp;circa earn planus,pafcuahabenslsra,paul�cenfiorSnecano.Iprumoppidii va�o firmofbftisquenbsp;profundis ben� munit� eft.Huius Ciues amp;lncolae � multis annis ttiagrtam exercuerc mercaturamnbsp;apud eXterasamp; maxime orien tales ciuitates, inque regnis Septentrional ibus,nauibus oncrarijs e�nbsp;vclt;5ii,quasipfi,fuisimpeniisfumptibusqueinter fefecommunicatisjabfquealior� fer�opidano-, r�adiumentQinihuuntamp;adornantjCommoditatemillisadhocfuppeditantepartuMaccum�fi^nbsp;qui vnico diltat nu lan. taquepecunioii funt vt plurim�m amp; locupletes.Ciuitatisftatus ha�tenus ben� conllitutus fuit.Namnbsp;pra�terReligionem mediocrifer(vt hsc ferunttempora)florenrem, amp;iuftitiam ficfatis cultamadminiftratamq; etiapaupe-rum ibidem cura nabctUf dilig�s,eredis amp; conftitutis in eum finem tribus aedibus amplis, ijfdemcjj ben� dotatisannuis pro-uentibus.C^apropter nemo in eohabitans,mendicato viuere, atq; oiliatim vi�lii quaerere facile permittitur.Non procul abnbsp;hac Vomelluspsgus eR ortu Cypriani Vomelij l Stapert clarus.qui V.lur.D.amp; PoetaLaurcatus carminibiis quibufdS editisnbsp;Celebris,Spiraeibideadfeflor Cameraelmperialis,obijt non multis abhincannis.Paulo l�gius vnius vixmiliarisinteruallojinbsp;ciultate abeitpagusHinnacrdjnatalis locus �oannisiR.oerda,nobilitate,eruditionecl3ri.HicV.Iur.D.etia Cam er j Imperia-lis aliquot annos nomine Regis Hifpiadfeflbr fuit, Sed defiderio patriae du�tuSjVt neceffarijs fuis, adeoq; amp; roti patrif confi-lio,amp; ope in hifce rerum mocibuspraelto eiret,ante annos paucos irti officio Valedicens j in Frifiam redijr, vbi nu nc fenatorionbsp;munerc fungitur,in numerum confiliariorum Regiorum poll varia difcrimina, pro Regia maielT:.amp; dulcif ima patria tole-

^ Riles inlultus fatis firma.Ager finitimus plan�s eft,minim� altus, fofsis multis paludibus intercirus,�mpori�m olim fuir,opibus amp; Ault;3;oritate norens, Anfae Germanicae mernbrum. Et licet ante annos miiltos rerum Commutationenbsp;fada, omnem arniferit fplendorem antiquum,tamen fruitur adhucapud exteros,pfa:rertim in Gallia $c maritimis Germa-niae orientalis ciuitatibus priuilegijs multis. Magnam fuiffe cius vrbisampiitudinem,praeter alia indicia 8c document� euid�-teroftenduntliteraruminftrumenta,quaepublicisetiamnumeius continenturarchiuis.Paftoremhabuitteroporibiisprifcinbsp;S.OdoIphum,cuiusadhuchodie venerabilis eftapudFrifios amp; facrofanfta memoriajc�m ob fingularem vitae SandimoniSnbsp;amp; Propheticum Spiritum, quo praeditus fuit,turn vel maxim�, ob indefeffum ftudium,ac labores eiusin propagandaaffer�-daqueChriftianareligione.Cum B. Fridericus RudbodiregisPrifiorum ex filioAdelgildoproneposoftauus Vltraiedino-rum Epifcopus circa annum Domini 817. vifitatum inFrifiam profeftus fuse dioccefilubicftam,cum comperiffetArianamnbsp;hasrefim fenfim in eapullulaffere,VItraiefto ad fe accerfitum Staurienfi prjfecltEcclefiae ad �xtirpandsm haerefim praedi�ta.nbsp;Ifthocmunerefumma cum laudefungens,n)ohallerium infigne extrui fecitiuxtaFleuum fluuium,cuiusnuncnul]3e extantnbsp;reliquiae,quaequidem obtutibus humanisconfpicipoffunt,faIo non tantumipfum monafterij folum, fed 8c omnem lat�cir*nbsp;cumiacentem agrum fludibus fuis furentibus iam multos annos opericnte. Abbas eius loei interitum futurum confplcatus,nbsp;c� fuis religiofis Stauriam concefsir,aBdificato ccenobio in fuburbio,8c inderurfus,propter maris aeftu,ad praepofiturl Hitn-lum ,monialibus,quaeibierant3!i� tradudis.FIpdieciuitas nihil magnificum habet,praeterarcem va�dam portu maris imminente,cuius fundamentaiecit GrorgiusSchenckiusaTautcnburgjgoberhatorFrifiaenomineCaroli V.lmp. Annoi5iiinbsp;flagrante adhucbello Geldrico, vt Burgundi haberentoportunitat� traijciendi eo mi�tem,8c eptera bello rteceffaria, ex vi-cinis Holladif ciuitatibus.Staurienfes fuerunt Petrus PcetinusjNanno Philofophus,pr5Ceptor Rudbodi Epifcopi Vltraie�t�-fij, editislibris famofi,amp; Andrgas CorneIij,qui ofto libris rex gtlias Frifiorum popular! fermpnec�rnplexus eft.

H A R L i N G A.

Arlin G A, lopga^caetcris ciuitatibus maritimis rpacio,Septentrion� verfus ad Fauces Auftralis marii fira eft,n� procul �tFranicheria,^ qaa vnico tantum miliari diftat,in tradu fertili,habente agros infignes, Ooii tant� alendisnbsp;pecoribus faginandisq;propter pafeuorfl vbertatem ,Vcr�m etiam fegetib�s ferendis aptosjtriticiinprimis hor-_______ deiq; 8c leguminum fieraccs.Sunt enlm m�diocritcr alti,8c plane quidem,fed ita tarnen,vt fparfim multis in l�cis

colliculi quidam amoeai 8c fertiles quafi protuberant es feeleuent. Arc� habetinfignem Sc valid� contra hoflilcsinfultus munitamjvnSl cum portu egregio nauigantibus peropportuno,non tantum propter amplitudinem amp; capacitatem, Verfl �t-iara propter ipfum loei fitum. Nam venientibus ex regnis feptentrionalibus Frifia,8c Germaniae orientalis maritimis ciuitatibus poftquathfuperaruht,8c tranrgrerfifunt,omnium primus fe offert, 8c tranquillamltationempr�flatnauibuslongaia-datione fefsis.Qu3propter plurimi partim loei commoditate alledi, partim etia alijs Belgij prouincijs,maXim� Flaiidria fre-quentes confluxerunt .Qjprum cum alij opificia exercerent,alij nauigationibus 8c mercatur* vn^ cum indigenis diligentefnbsp;lncumberent,oppidum vehementef audum eft hominum frequentia,opifaiis 8caedificiorum fplendore, ita, vt de p�merijsnbsp;eius exteridendis proceres inciperent cogitate amp; agere. Fuit templum Parochiale extra valli foffaeque ambitum jVn� cum Sa-cerdotum amp; multis aliorum domibusj quse nodurnis temporibus occlufione portae arcebantur ab ingreffu opidi. Nuiic verb termini ita fuht promoti 8c extenfi, vt illis omnibus,vni cum multis agris adiacentibus adfumptiSjintraq�e Valium con-clufis-opidum duplo maius fit fadum.

' nbsp;nbsp;nbsp;HI N D E L O P A.

HlND�LOPiA,noh longe i Sta�ria,promontorij inllar, in mare protendituf, n�n fronte tantum,fed laterib'usctiani rnarinis fludibus obieda,earumdemq5 infeftationi expofita.Qiiocirca vixaegr� ab interim defenditur, aggeribusfii:-mis, latis ac altis, ad arcendam aquarum rabicm,opidulumtiue cum aducente agro contra earum imp etus.

S N E C A-

i SIA Ocddentalis, qiiae amp; Weftfrifia.quz eadem amp; vcra, acantiqua Frifia eft, amp; fola,vtHiftoricorum turbaaffirmat.ijfdetnfedibusttomen fuumtuetur,inquatuorflatus vulg� diuiditur, quorum eroinentiornbsp;Gruningcfis, Reiiqui funt Comitatus de Oflergqy, Gomitatus de VVeftergoy, amp; Comitatus feprem Sal-tuum,vu!g�, 0fUlt;ril9P!3)(;R. VVeflergoyenfis ditio cultifsima efl,nullos in lelalcus continens,aui locaare-quot; nofa, flerilia, vclinculta.vbique oppidis,pagis,amp; villis frequentibus ,contiguifquc eleganter ornata, nif�,nbsp;qu�d in Auflraliore fui parte multos, amp; amplos lacus habeat, qui tarnen infrugiteri non funt,fed ob in lig#nbsp;nem pifcium omnis generis multitudinem,accolisvehementervtiles.lnhacOitione.duobusiLcouar-dia milliaribus germanicis magnis, occidentem verfus, difsita efl S N E C A, loco humili, amp; tra�lu plan� a-10*^ quofo. Namagertotus circumiacens, humilis eflamp; depreflus, nifi, quodllScptentrionali parte, vbisedesnbsp;fu�re foannitarum, paulumadiurgit, ideoque nee fegetibus f�rendis, nee v]!ialicuirei,quam pecoribus a-lcndis,idoneus:Oppidutn non tam aggeribus, quam natura, amp; i pfo loei litu munituro nouum efl, licut amp; alia pleraque huius patrianbsp;vtpote.nondumduccntisannisciuitatis donatumiure,amp;priuilegijs.CaBterum,progrel�u tetnporis.tantaincrementa fumplit.vtinnbsp;praEfentiarum,nulIiopidorurn FrifisBcedat.praeterfolam Leouardiam omnium reli quorum caput,fiueamp!itudinem fpe�tare veils,nbsp;amp;3Edium multitudinemfpicndoremque vnacum ciuium numero,fiue platearumdifpolitionem aptam, vn^cum aquarum commo-ditatcamp;abundantia fiuealiailliufmodiornamenta. tl]ud,prs omnibus lingulare habct,quod pratter folIam,amp; vallum.mediocri eti-am muro lateritio cin�um fiqbonorum ingeniorum ferax:N3m,vtc*teros,omni litterarum genere cxcultos,omittamus,quiex hacnbsp;ciuitateonundt,diuerfislocis etiamnum degunt. In hac natus efl, SceducatusloachimusHopperus,nonpatri�tantumciuitatis,nbsp;fed Frilia;ett3m,adcoc{ueamp;totius Belgij lumen amp;ornamentum pene incomparabile,qui ante annns non multos in Hifpania,primusnbsp;CumefleticonfilijsRegiaEMaieflati, viam ingredus efl vniuerfaecarnis, nonfinemagnooptimorum horniuum doloreacgemitu.nbsp;Itx hac item prodijt Petrus iFritema iureconfu!tus,qui prater nobilitatem generis, auitolq;fpl�dores,(umaiam habeteruditionc,nbsp;cum fingulari animi probitatecandorequeconiur�lam.Hincetiam oriundi Folcherus Simonis;K�bcrtus Dodoneuscelebcrrimusnbsp;Medicus,fcriptisin profefsionefha claxus.Dominicus Benedixius. AlbertusHeroPhilofophusamp;'I heologas. Variorumau�toro#nbsp;perum amp;Gellius Snecanus, quos Hic obiter conitremoraf�e lufficiat,cum Suffritus Petri, vir omni lcienc*arum nitore perpolitus,nbsp;�legans amp; ablolutum opus de claris Frifise fcriptoribus mcditetur.tftiamjedidcrif.

D O C C V M.

' oc c V M,latinc DoccetG a multis dicitut.Eft in Oeftergoenfi c�tione,duobusaLeotiatdia milliaribus diftans otientem verfus, nonprocul a(inumatis,quiintcrOflcrgoi.im,tcrramqucGruningcnfem ptocurrens. Lauicamexiguum amnenv co decuircntcm , fcquccxonctantcinnbsp;I cxcipit.AgCt circumiacens fettilis cft.non pafcua tantum Icta habens.lcd Sc fegetesfetens prafettim ab Auftrali pattc.vbi amp; arenofiot vide-' tutclTc. Paul�longius abopido.cefpitescffodiuntutadalendum ignem, id, quod opidanis, vicinorum pagotum liabitatoribus magnaranbsp;prjeftatcommoditatem. Abcft a finu ptjfctipto.cxigui railiatis inreruallo.exquo alucus pet ipfum opidum fluit.Hinc roetcatiita illicfloret.nbsp;Tcmpotebc�i inter Gcldtosamp;Burgundos jGclttispatuit.vallo.foffaque; vttumexigcbatutempora.ncfirnium.Cxtetunni�isviaisatquenbsp;cxpulfis pet Csefarcos, valium foflc inicclum, amp; complanatum efl. Ab co itaq; temporc.immunitum iacuitad annum Domini M. D.LXXXi.quo inquictinbsp;patriae ordincs illud dcnubmunictunt, ad auertendosRcg s milites. Antiquum cflcintcromncsconftat. Eftq'ucmattyrioS: reiiquijsquibufdam Sanclinbsp;Ronifacij {ociorumcjucciusdccotatum. Hicenim, poft deceffum 15. Vuillibrordi ptimi Vltraicftinqtum Epifcopi.rclifl'o Arcbiepifcoparu Moguntinenfi,nbsp;Vltraicctum petijt, amp; Epifcopus ibidem conftitutus eft, mi to fempet flagtans dcf)detio,conuettendi Erifios.qui tunemagna ex p?rte Chriftum non agnof-cebant, licet Vill btotdus ad eosconuertendos, �c ante, amp; poft Epifcopatum adeptum, magnamnauafl�topetam, amp; pratter cutn,alijctiamab�pil'coponbsp;Cantuatienfi ex Anglia mifli, verbum Dei ptaedicafffnt. Itaq'uc adiumptis fccutti focijs aliquot, ad eos contcndit.amp;pofteaquam totaproumciapcragrata,nbsp;vbique fementem verbi diuinifatis foelrcitcr ieciftcr, tandem prope Doccum cum focijs,ab inndelibus caefus, martytij cotonam adeptus eft. Confteuftumnbsp;cft, non multis poft mortem eius an nis in ciuitate monaftctiutn, Canon icoruir. Rcgulatium, quod piogrcflu temporis,occupatunt Abbas,amp; rcligiofi ot�nbsp;dinis PraEmonfttatenfium, In eo adhuc vfquc turbulcnta tempora adrematum fuit cranium mattyris, inter ttucidandum abimpijs gladio refectum, vninbsp;cum baculo cius paftorali, calicc, codiceeuangclico, totoque diuini ofticijbabitu, 6c atgcntcofcypno. Huiusetiam ciuitat:s paftoratum, feptem annos ad-ininiftrauitS.Ludgerus,nobi]i gcnetc natus in ptopinquo pago vitum, Vir erunitus, 8c multatum linguanlm peritus, qui poftea primus Monaftet.enfiumnbsp;Epifcopus, ad ccicftem patriam, circa annum Soji. migtauit, iu Vuetda, Impcriali AbbatiaadRuram flu, lepukus. In hacpoftetis tcniporibus natus cftnbsp;Gemma Phiilius, Medicus 5c Mathematicus iufignis, cditislibiis magnae erudition is Celebris. C^am etiam erudition is iaudem hinc ODurtdi, mcrencur,nbsp;Bafilius.fiucVVcffelus, diclus Gtoninganus, IoannesDoccomicnfisluieconfultus,Vniucillutis Colonicnfis ornamentum lingulaie.Et Cornelius KciU'nbsp;pius, qui tribus libtis Ks Fiillotum latino fetmoneconfetipftt.

SLOTENVM.

SE o T E rr y M, opidulutn, percinet ad feptem fyluas.loco demiflb 5c paluftri fitum ad mare aufttal�ia quo vlx quatta milliatis pattediftat,a Sncca veto duobus milliaribus: Agct ramen, ah occiJentali patte, qua Geeftcrlandiam fpeftat,paulum elcuan incipit,arenolt;us ibidem exiftens. Lacus illiadiacctnbsp;magnus.in quo cft pifcium omnis generis copia. Secatut in duas patte5,aqua petfluentc.qux duobus pontibus coniungitut.Tcmplum parorh ale �onnbsp;habet�, Sedtantum Sacellum, laccrumpcn�hactcmporumtempeftatc.6cruinamminitans,nifiint*mpotcfulciatur,tepatcturcjuc. Parct autemparo-chialibus Ecclefi js duoxum vicinorum pagotum. ld quod mitum plstifquc vidtbitut, cum ciuitaiis ius habens, a proprio tegatut magiftratu, 5c non tantum natuta, fed 5c opeiibus cotegie fueritmunitum quondam. Cunetus ramen Epifcopus Leouatd!cnfis, paucis ab hinc an nis, paftorem i Ui conftitucrat,

facello in parochiale tcmplumcommutato. Tempore nouennalis belli, quo Geldriantc annos fexaginta cum Burgundis, de FtiliacPrincipatu confliaati funt, petpetu� fuitinGeldtorumpotcftatc, qui illud quad �f/a�TH(gt;nvcon(litueranr,?x quo excurfiones fecerunt, 5c belia deriuaruntin alias ciuuatcs.muni-tacjuc loca. Nam id primo aducntu occupatunt, indeque digrefli, pluta tcntarunt,6c aflecuti funt. Qui n etiam nouilfim�.cum vi 5c virtute Burgundionum,nbsp;cattetts cafttis.pagifcjuccxuti, pulfi atque fugati client, id, tanquam alylum validum amp; firmum ad vltimum vfquefcruatunt. natura loei potillimum Itttl.nbsp;Itaquc in co faftionis iftius cotyphxi, ante l�gnaniquc ptxcipui.obfeilifunt, obfidionemque forti animo tollctatunt ad feptimanas non paucas, nu latunbsp;pafli deditionis mentionem fieri. nifi ptiusegeftate, famcquccompulfi. Neefuit viftotia iftaBurgundionis incruenta. Siquidcm, duocoruin duces prxci-pui Georgius Schenek a lautcnburch, FiifixGubctnatot, Sc loanncs, Dominus Valfenatius copiatum Prxfcftus, durante oblidionefub no isctepulcu-lum, fpccultatura cgrclli, fimul eodem tempote vuiiictati funt, quotum poftcrior, paul� poft deditum opidulum.Lcouatdi^ex vulncre mortuus cft,nonnbsp;fine Ftifiotum mcctote. Incidcrunt illa in annum Domini 1525. Vallo deinde difietio, xquatoque foio,ablquc muuimentis ruit, vlqucad annum ijSz.quonbsp;illi, qui Ie titulo Oidinum venditant, illud rurfus valid�, contra natutalcm rrincipein,municiunt.

I L S T A.

ILsta, qu�abaliiilloftum,5c in litcrisquibufdam antiquis manufcriptisiIliacumdicitur.vniustantumhotx fpacioi Sneeadiftans,inlongum portigitui ab Auftto in Septenttionem , duabus conftans plateis. quas aqua, mediocris profunditatis.inteccutiit,Nulla te mfignts.mfi anttq uitate.quanbsp;5c vicinam Sneeam, Sc alias quafdam ciuitatcs Frifia: fupetate dicitut. Nam nee valium habet,nee munitioncs,ncc fepimcnta vlla: Ftuiiur tarnen jurenbsp;fiuitatis, re'ritUrque a proprio Senatn,habens ciuicam domum, opidorum inftat. Quocitca etiam optimo iurc,intet ciuitates numccatut. Multi cxceHcntinbsp;doftrinavirThancpattiainoijgincdccoiaiunt, Quotum omnium ac�uiatatn caarracionem Suffiidus rctti.peeuliatiopete.dcillufttibus�tifio itiipiOH-busjdedit.

VVESALIA INFERIOR.

Efalia,vrbs Ducatus CIiuenfisclcgans,munita,5cpopulofa,aquis,propugnaculis,5c valF domurorum atnbituade� inftrii�:a,magnosvtfpintusincolis gignat,fituadnegotiationbsp;ncm oportuno,excclIir,vnde magnis amp; opcrofis �iificijs,opum atBuentiajiiieicatura cc-IcbrijCXtcniquefortune bonis,noftra memoria,mirandum in modum excreuir,foeliciorjnbsp;fi non tam varijs peregrinarum rcligionum opinionibus difleda foret. Ad alterius fupc-rionsditFercntiam,quajinfinifl:roRhenilatere,cum vicinaBopordia Treuirenfi Archi-prasfuliparefVVelaliacftdidainferior.Expraeterflnente Lippia fluuio , commoditatesnbsp;handpocnirendaspercipit,quifinifl:rmTi einslatus alluens,ftatiinRherloconfociatur. Nonlong�hinc Teii-toburgum,vbi Caefarcum Germanis conflixighodie Deusburch vocari putamus,multum vetiiftatis prae fenbsp;ferensjhabetctiamnumfyluamingcntemjquceaciuitate nomen feruat, quemadmodum olim Teutobur-genfisfaltus,nonlong�4 Rhenofuifledefcribitur , vbi Arminiijs Germanoriim Dux Lentulum Varrum^nbsp;cum duabuslegionibus interfecit,fignaque Romana fub terrain defodit,quam rem Tacitus long� profequi-tur.

Sed CliuicamhancVVefaliamjCliuorumComites.nunc Duces,vtputo,ditionisfua2Vrbem,vari)s,diner-fo tempore,ornamcntis,animis heroicis exornarunt.

Eberhardus Comes Cliuiae,amp; Teifterbantiae nonus,(hic etiam Teifterbantiae Comitatus,ad Cliucnfes per-tinebat,cuius termini erant totum id,quicquid inter Mofam, V Vahalam,atqueRhenum fitum eft,vbi hodie infigniafuntDominia)Comcs Prouincije,piusamp;iuftusprinceps,vxoremhabuitBeatricem Bauariae Regisnbsp;filiam,ColIegiafundauitin VViflclSc Nouefij,vbihocmonumentiloco habetur. Anno incarnationis do-minicaeD.CCXXV.EberhardusComes,amp;Berta vxorfua,nobilismatronadeftirpe Caroli Magni, amp; Lut-EardusComeSjBerengariusEpifcopus Tullenfis filij eorundem,conftitueruntduascongregationesEcclefi-arum,vnam in V Viflel,ordinis Canonicorum,amp; aliam in Nurfia,ordinis Canonicarum, fub Gonthero Epi-fcopo Colonienfi,amp;c.

Sub Arnoldo Il.decimo feptimo Comit� Cliui�e,Godefridus amp; Otto Comit�s deKappenberch, amp; Mona-fterium V Vefalienfe virginum extra muros,vbi fe Lippia in Rhenum exoncrat.

Theodoricus o�i:auus,Cliuiae Comes vigefimus quartus, Rudulpho Habsburgenfi Impcratori militauit contralmperij hoftcs,cui Caefar cum vxore,dotem dedit V Vcfaliam vrbem,amp; caftrum cum pra^fedura Rin-genberg,amp; villis adiacentibus.

Theodoricus nonus,ComesCliui�xxv.4Rudulpho Habsburgenfi Cjefarc Imperij Vicarius conftitutus fuper Dauentriam amp; Nouiomagum,aquo etiam Duisburgum amp; Craneburgum impetrauit,vxorem habuitnbsp;Margaretham,filiam Alberti Imperatoris,amp;Auftri:EDucis,cum qua dynaftiam in V Vcfaliam, ScRingelbcr-gam accepit.lsconuentum patrum Prtedicatorum VVefaliscfundauit.

Adolphus Dux Cliuiael.inueftitus a Sigifmundo Imperatore in ConcilioConftantienfi, Monafterium Carthufianorumfundauitiuxta VVefaliam.DeGraue Anno 1417. concedensillisplurima priuilcgia,pr;c-fcrtimimmunitatemintelonijs.Additchroniconmanufcriptum. Idem Adolphus jedificauitlim

NobilitaruntVVefalienlemhancpatriam,viricxcellenterdo�li.hincorti,interquos Arnoldusille VVc-falienfis,vt in mitiori,gr2ca,po�tica,amp; hiftorica litcratura(cuius plaeclara monumenta extant) ita in fubli* miThcologicafacultateaequ�focliciterverfatus. Quodexegefisin Decalogum typis commifla,accuratenbsp;dcmonftrat.Etaliamulta elegantiffima opera,quac nondumfuntcdita,quorum plenafcriniapleriquc fe vi-diflecommcmorant.Itaquedum Cornelius ChryfopolitanusilluftrcsGermaniae feriptores commemorat,

fabulam refertde Homero vulgarem,qua Grammaticus quidam Deos infernales exoraffe dicitur,Ho-mcri vt anima tantifper rediret ad fuperos,donee quaedam ab ca percun61aretur,fed tandem abea cuocata hoe tantum eum quxfiuifl�,Quonamlocoefrctnatus,certantfiquidemfeptemnbsp;Graeci3cvrbcsdcilliuspo�ta:patria.Tandem,iufl:iore inquit venia optari polTearbi*nbsp;trarcr,vt Arnoldi V Vefalienfis viri incomparabilis anima numinis in-dulgentia,tantifper nobis redderetur,vt de libjtis,quos mo-

riens reliquit,certiores nosfacerct. nbsp;nbsp;nbsp;,

lp

ORIGINES VRBIS ETCOMITA^

TVS TREMONIEMSIS'

IIC SdcriRomM.twperijComit*tm,tttque inmedituUio iffiiupofitayrbs Tfem�nienjisearitm ditionum dbo receHfeniur,qtitfine fntermedi9,ltlt;imanofumIntperdterem J dgttofcuttt Dominum.f/xc qnondd,a Troimannh Sueuorumpopulit Tretmannilt;t,poJ}erif temporibm tremonidtyulgtri dntem dUleSo �Ortltmnbt appellata efb. Exnbsp;^ lulio dutem Ciefdre cnnflat SueuoSjpotentifSimamgentem hafce olim,qud time VP�efbphdU* yetufae Saxonia dienntur prouincioi, long� lateque hnbitaffe: Vbijs enim o?*nbsp;TeuHern trans Rhenanis populis proxim� yicinosflat uit,qni etiam quad ab hi fee Sueu� complures aitnos exagitatifbeSo premebantwr,Rhenum tranjire loco^ue iSii ende-I teceaSifunt.Iuxta Teuderosporrb SruKeri oliin(vt auSor efl ticitw�)occurrebant^quibaf pu�jis,ChdmMni (y Angriuarij fedet eorum occupaaerUt. Sruderi igiturpri.

I m�m,{ytpote Sueuorumpars)inde ChammanniStuderis yltra Lippiampidfis,hancyVtj1 phalUpartem olim tmuerunt,CHm appellationts ye{{igia,qu/eloc� quibusdam � imprejjeruntetiamnumfuperfunf.quafingulaalibidemonfirareinprocliuiefl.

Cattr�m ex Cafare pofptcuum euadit,Sueuorutn eamgemempagis difbribHtamfHijre,yndefacile co�igere efb,nullas hic en tempore yrbes bahitatits,fed promifcuam hationem per tribm di. jiin�am,pagesfuos^hoc ef})Territoria lurifdidionespafiim incoluifj'e-.non enimpagi dominatione Cajar paraam aliquam hominum manum, fed yniuerlitatem quandam defignauit: Vt alibinbsp;quoque Heluetiam in quatuer diflindant Pages memorat,qitorum hodie tredecim,ijdemque amplifimi coxnumerantur.Pagtss igitur Territoriumfuit Cf prefedura, quam forentem Cicero Colts,nbsp;niam nominat,quiquepofler� ttmporfbus Comitatm Dominorum^ue titulofuerunt infgnni.Horum autemper Weflphaliam quamplurimas reliquias,tot adhucpafsim extatttesprafedura,Cil �nbsp;Prague CP* Bominia Jurndidionibttsfeparata,liquide conteftanturinequeambiguum Ttolmannorumfamiliam eorum qitoque numerorecenlitam..^nnalesenim yeterumque,quaextant,tnonu-menta declarant,eo loei rbipoflea yrbs Tremonienfis extruda eft, duos olim pages Veterem fcilicet e- Nouuin extittfje,qui imperium antiquiflmi caftri Trotmannorum intermedij fequerentur,nbsp;�ub id yer� tempus quandi Carolus Magnus hafce omnes Saxonicas prouincias jubegiffet ,�m Municipij accipere,paulatmque inoppidum coaleftere ct�piffe.�s enim p�r^edafoliyhertate fttiisquenbsp;non yulgaripraftanlia^Colonias hue deduxitftedem hic fibi Aulaque Regia domiciliumfirmauit. Ex qua yetuftalh memoria in yigrofuburbanofertiliftimo equidem loco pofita latifundta,(^qua.nbsp;rum poffeftio per Comit�s elim in Senalum trunslaia ej})�Bc�n 103^0 jf� ^Unbt/ev curies feu yrlla ifta ampUftimaper yicinos agros ditienesque circumiedanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuncupatur,

qua cenfus fuos (rumeniorum a/nnudt ad .ydulam ibi Regiam conferee tenebantur.Porto quot;Vif religionem Carolus in nuper d fe conjlitutam Remp.inirQdmeret,CoUegium hic Canonicorum er�xerit, Biuoque Tanshakoni conficrauit,quod tamendftlie inde e~ nepote Ludomco abfolutum eff.Qivhus infuper decreiumfuerat,magnificum quoque D. Benedido Monafterium iuxta n�ui oppidipo.nbsp;meria conftruere,nift fadionibus iUe inteffinis impedittss,huttc yer 'o mors � yiuis niaiuriitsrapiiifJie.Aedes tarnen facra eo loei diupoftpermanfil,quiepofteris temporthus ad portam orientalensnbsp;yrbis translat* eftiSed keus yhi olim conftitit,campus feu cemiierium D. Benedict in hodiernum yjque diem apptliatur .Similiter Cf CoUegium ipfum etfi beneficia �l Caralofuccefjoribus^ue ac-eepta,yltra ducentos annosfartatedayteunque conJefuaffet,attamenobfrequentesSJunorum,atque ejfrenag�tu Normannica incurfiones,(.quihus rudiment a nouity tb ia atterebantur)adeo quo.nbsp;que eins poftefticmesfrada diminuteeque funt,yt flatienem luim prifinam tueri yltetiks non potuerit.Q^ocirca Diuus Anno iArchiprtfsi Culonienjh{quem temport Henricorum tertij csf quantnbsp;Imp.db anno falutts M tv prafuiffe conftat)fortem labafentia CoUegij c�miferattts,Coloniam Agrippinam,ytp�te ad tutiorem locum tranftulit.DiuaftteVirgiui ad Gtadus �tpofferumdeuouitinbsp;quod etiam prater annales Colonienfiutn,membrantc qutedarn per quam yeteres,ex ..Anhiuo Reipub.deprompta,liquid() conteftantur.Sic n.autor fcripti eius antiquiftimi, (^quife yrbis amanuen.nbsp;fem fuijfe profiietur)iuffu Magtftrattts in publiiaa quondam tahulaa rflt;/f^(lt;.Pofl:quam(lt;�f��)per venerabilem virum S. Annonem Archiepifcopufn Colonicrifem Canoni-ciS.Reinoldi,qui ibidem per magnificiim CaroliimPapinifilium fuerantinliitutiamp; dotati,adEcclefiam S.Marixad GradusCoJoniam funt translat!, eanbsp;videlicet de caufajquia didi Cationici tune temporis,in prjefenti loco non poterant pacem vel quietem habere propter pratdonuni Sc raptorum imidiasnbsp;amp; continuum ftrepitum bcllorumjnondurnenim tune temporis locus illc per follain intism�mtns cx�tC):2it,amp;cc.QuiB doeuni�tofum,qHodipfe o. Cardtus,ho autemnbsp;alter qui^iam txfuccefforibm Regihua,yrbis CoUegijque huius primordia iecerit,atqne Annonem Epijcopamgrauari iniuria,quem indign�fuccedentibm temporihus,cilra legitima caufam, iUtnbsp;tranft uliffr,ciuiumqueiiberot eo prafidio nou leut pof erarum cum iadura nudajfe,caufabantur.Clt;eterult;n,translatis fmul cf agrarum decimu (quarum nomine certa etiamnum denariorum prA-_ftitiores a TremoniHibm quoi�nts CoUegio perfolu�i. urftte fraud! religioni intulijfe .Arekiepif opis dicereiur,quosdam � Collegia yitee morumque tnnocenti* maxim�praceSentes ibid! eSftituit,nbsp;adem^ue hadenua Dim Panthuleenifairam,reliquijs D.Remoldi Martyria Colonia hut (liuium deuoi�petitioniacquiefcens)megr� traslatis,eiusdemquepatrocinio inpofterum inftgniuit. Equidem Cffuceefforesfui memoraniur prifcis tewporihus frequenter hue commeafte,cumqae Decano loei rem Ecclefiafticamfedulo procurafte.Extat iuxta adem Reinoldinampropt Sacellum DiUa.nbsp;Margaritha^quod Arthiepifcoporum religionipeculiariter inferu-jffe aJferitur)locus,qui � rtt^off d yetu[fi,forfan atjli memoria,etiamnum appeUatur,prop�huncfedemftxijf�,eundemjueau.nbsp;tiquitus,hac de caufd,ftpenumeroffequentajfeprodit� .Se 1.cum ynic* demtim Sf primarta O.Remold: a les tata bominii multitudini intra ev extra yrhta confepca hue tonflaentinonfufficeretnbsp;tfftdum ef Jumptibus piorum hominum,(ginter quosprater Imp.csf Comit�s nonaullori^'i Nobiitbua'Borihmannorumfamiltjsprafertimde Randenradt,Siptnsbolle,Dobbe,Suderm�lt;H, i Berf.nbsp;wordt,Swttrte,de VV iikede,a!ijsque prognatorum conjfieua adhuc paftim liberalitaa plurimum eluxit.'jyt breui temporis jpatio.plures erigetentur,pepulique,quot;vndique coneufrentia deuotionifa-i�fteret.Denique Henricus de Virneburch Archiepifcopua Colonienfis,confenfu quoque I.ubberci Decani es� Conuentua S.Muru de Gradihifs,nec non Hermanni Decani Tremonienfisfvt yerba li-

terarumannofalutis M.CCXXXll.confignatarumperhibenl)quaParatiarumpartitio ktracsf extra mceniafieret,eademquefjrmarataqueinpofterumpermaneret,autoritMemfuaminterp�fuit.

�rgo temt moxpriori udiedtfuut,na tdes feu Sacellum Biut Martini Imp.h�c commorantium feu hU fuccedentinm Comitumpeculiare,longis ante temporibitsprtciflit: quodjingularibua etiam Seruorum e� Cerocenfualium(yosyocdi)alijsqueCttarumolimbeneftcijslocupletatum,primas,turn abantiquuate,tum d yeteriftn�.dHrtgenere,im'o e� Regijp.ilatij yicimtate,facilemertbimr.nbsp;�Jo� autem injlituta nabis hreuitas patitKr,augufliftimum nohilium Virginum,Diuo Francifco at que Demimco ereda o. 1:� maximis fumptibus Monal}erta,aiiasquefacras per yrhem yifendat lt;-des,lt;V tlofocomia.Xenodochiaque ob oculasponere,cum amplitudinefua.maiorufummam liberalitatem cumfingUlart deuotionepietateque coniundam,fatis fuperque contefl�turumaetiam in-� iitamento quoque merito effe debeanl,tton mado,yt falua c� in.olumen conf�ruentur,yerumetiam,yi feruorem ilium fdei,inque femel fufeepta religione fumma ipforum confamiam amulari fer.nbsp;jgt;ttK0,c� remotis omnibus nouarum opinionum i�ecebru,coaferuare in animis noftris atque amplifcare fiudiantus.Sed de rudimentis esf progreffu ab initiofufeeptt religmisfnt longior/im)htcnbsp;fint fatis.Nunc breuiter quoque demonffrandum ef,qut rerum politicarum ratio, quifque ade� Reipublict flatus per Carorum, es�pofleros reges introiudus fit. Non ambiguum yerii efl yicimunbsp;hefeeperVVeftphaham ditiones.qut ah initio Epiftepatibus fuhiedt nonfueruHt,ex hofka term inpruuincitftormam redaflas, nee non VVidekindo,alijsque qiti aniea eas ternerat Daminis.be.nbsp;nefcij iterum nomine,d Carokfer� attribtstas.plerasqae tarnen etiam fibijpofteru^-, d ft Regibus referuaffe.ld enm prater alia,Curtes,feu yiHtijlt ampliftimt(quas fupra rnemorauimus')at^-,nbsp;agrijAult quondam regia,cum fiiuis propinquis,paftim^ue per yicinos dttianes cin umiedis,ratis fuperque demonflrant. Argumento quoque fuit, comes feu V icatius hit olim Regiusqui iundatnbsp;ftbi habensprifca nobilitatis quafdamfamilias, veieri appellatione,]}irchmannos,id ejf Ca�elianos dittos, yniuerfam Rcmpubltcam admimft rabat. Hos auteni Reger fingularibus beneftcijs peror.nbsp;narant,� Patrimonia fuofundos Siluaqueftuforefiifuburbani ampliftimi Ius,pojJ�ftianemque Itberaliter contribuentes,qua a tam longa temporum ferie,ad earumfamiliarumpofleros hucufquinbsp;trafmiferuntiqui Regio feudique nomine,etiamnum ea iuxtaprifca confuetudinisprafcriptumpoftidentes,Vafalli inde Impertj.feurefliuspatrio idiomaie,'^cid^6^�rtn ahtiquitiu appefatutsnbsp;eiim yerohareditariaVVeflphaltcarumditionumpoffeftio,inpofleritateCaroli,ad-Arnulphum yfque Cafarempermanftjjet,aheius morte,Otto Saxonum Dux,gener tpfius,ylurpireiUui lus cte.nbsp;fit,ab eoque deinceps ad Henrtcum Aucupem.,��iHsquepoferos,trattslatum efl. Harum atate Hunugens barbara,GermaniamgrauiterpopuUti funt,facra es� prophana impi� temera^tes,qsiO's ce-itique Henricus,poft qua anno falutit li.CCCCxX.ad ImperijgubernacuU adfeitus eftet,fortuer repreftit.ykts^ue eorum,ne fe iterum laceffere per Imperium atiderent, prorfus ftegit atque con.nbsp;tudit.Sub Ottone yer'o primo huius fllio es� fucceffore,cum Imp.bellafraterno implicit iis effet, Huni iterum nouss per Germania excurfionihusgraffantes VVeftphaliam quoque grauiter diu�xar�tinbsp;quos Imperatorisexercitus Trotmannia yfquefybi tentoriaftxerant)fubit'a confecutus,ad iuternetionem concidit.trepicationeq�te yel maxima oppidanasliberau�.Hacftraget anno Is. CCCCnbsp;XXXVII.edita efl,eoque loci,ybiexercitus confederant,telorum euff ides aliaq; yeteris armaturagenera,quddoque eruta funt. Et extat ad latus Septentrionale yrbisfeciiitdum m�nidfonS qui -dilimpidm,D lohannis ditlus,cuiuslacunafiue coUuuies Huiiorum aquatio,/iOf eftyVulgariidiomate bicnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�rencFc hatlenusappeUatur.AnUo etidfequente, ck HenricusIma

peratoris prater ex f tedere c� Eberhardo Palatino es� Gisberto Lotharingia Duce initio,contra Otton! Imperatorem germanum fiiu ftatrem fufeiperet, is,yt rebus fuis confuler�t, mox obfedit Tri-moniafXxotm�viniW it�chind\xsyoC2.t)qua tune prafidiofratru accupabatur.Ciues autem fubita tnopinatacque obfidione c0nfternati,CffariunaTancmarinouimmemores,perJuaftfunt d militia fua quodam prafedo ab Hagen didoQorfan quod pagi illius nominis non long� ad Ruram inde fiti,incola yel dominusfuerit) yt fefe de der ent,ne que iheirtam belli obfidionU^ue aUantnbsp;experirentur Itaqueporliseft'ufi,ingratiam Cafaris conceftirunt,praftdiaque iUiusexceperunt.HtncitleylteriusDorfteniumVVefaliam^iieprauedus,exetcitummfratremmouit,dcperpaucas,nbsp;qui RhenumQgnarihoftem tampropinquumftemer� traiecerat,miro iUum Siratagemate circumuenere,yidariaqueplane in^eratam,erepti ipjiperHulis,reportarunt.Ab eo tempore,Tremonia innbsp;ftde Cafaris conflans permanfu.Ndm o� idem hic Otto cum Francofurii ad Mxnum,Natalitid Chriflifefta celebr aflet,ibique inteUigeret feeJus afiliogeneroque contra fe idum licet igitur Pafchdnbsp;Aquifgrani ceitbraturus er at, tarnen mutata feniemia,Coloniam nauigio defcendit,indeque Trotmannia^quod Drooaidni apud Reginonem deprauat� fcriptum efl) ytpote ai tutior! ah hoflilibudnbsp;infidijs locum profedus efl.Cumque Pafchales ibiferUs.cum Aula fua proceribm rit� perigiffet,militem ibi contra Ludolphum o� Conradum Sueuorum Duces confcripflt, expeditionemque inde'nbsp;fufcepit.Nihil poflea memorahile de rebus TremonienjJum extat,ad Henricum yfque fecundum,qui cum yxare fua Cunigunda,celebres h'tc Imp'erijconuentiis,aiqut Comitia peregif.in quibus Pet-dihornenflt Ecclefia Antifles Meinwercusfuam ipfius matrem,capitis apud Cafarem Imptrijque otdines ream peregiffe legit ur,quod fllio fuo Theodoro(.quem charum admodumfrdtri Meimper-to fciuerat)itraci quadam crudel 'ttate,necemprocurarat.Hanc tarnen,cum preces omnium procerumfindignante etiam yel fumme ipfo Epifcop�jtandem CS� yix agr� capitals fupplicia liberaffen�.nbsp;Imperator mitiorempcenamfecutus,bonis omnibus exuit,ea^ue,pofteftioni Ecclefia Padibornenfis adieiit perpetuoque deuouit.Quod audum memorant Annales 'trotmunda anfalutis M.XVI.dknbsp;decima Ianuarij,tndtdione tertia. Hic idem Imperator quoniamfrequenter hue commeare folebatpoft quinquennium in ade D.Martini(.quam Regihuspeculiarem diximus).Arlt;cm quandam Di-uoq; lohauni facra erextt,id,quod yetm mfiriptio,maior� tempore nandum ohliterata,liquidb conteflatur.Qjtemadmodk yero regnante hoc Cafare es� fuccedentibm duohus non parum effloruitnbsp;Tremonienfis Reftub.Sic ab Henriio iV.ciauem non exiguaperpefta efl.potiftimum cum anno M.tXX III. Saxon�ipieri^i ptoceres,ob funtma eius tyranaid� resnouas moliri,ah eOq-, deftcertci.nbsp;gerentur.-Annonss tarnen .Archiepijcepi celonieiifls autoritate/tpud Cajar� aeniq; effedS tft,yt aqu0rfubdiiisfieret,eiuiqi tngratia tandem iteYu redierint.Ab eo t!pare quietafer� VVeftphali�^nbsp;dontt Fridtricm Sarbarofta,HtnTiiH f-eon� eius Dominum,�� Imperia Roman� profcripUim,Veflphatut cs� Angaria �tieatu exHere(,tariim^(ofteftioHeM Arthiepifcep� Caltnienfi iradtret

fi�lt;f res licet yniuerfam f'T'tffphalUmpfurlmum tttrltifet,hellhji crttentis i�uo!ueret,tdm^ vris ffiemimu/ls Priderki Regis ( qtisfreciUtHier ibi verf.xti pnulticijs Sdx�mls tm inde dtce2 re fo.itits erat,patricimo henelicijsjueeommumta,piice interen tranquiSitate^ue commodumperfruebdtur Monflratur adhuc in yrbe locus, ybifuhinde Imp. pro tribundi prtefedijfe, de^ue lurenbsp;interrogantibm rej^ondijfe dicitur.Quod ey Chronicon Epifcoporum Monnflerienjium difertts yerbls atteJlatur.CiBpere dutem turn Comites de ~4ltenit)pofleris temporibus, de Mdrcd cognominiti,nbsp;ex ,sfcaniorumFrmcipiiyetuJ}ipigt;mllirpe,gen!is duceutosMuflrioresbelloperi.cumquibtisyrbsTremonienfis,ykinitatisergo,dterndpdcedifidijsquefepenumeroyolutabatur.Engelbertuse-nim de Msrcaagrosprimum ipfbrumpopulan,commeatum excludere,itinera^-, cepit reddere infejla'.yel ob id quoque ferOcior quod inaffinitmem EngelbertideP'dkenberch Jrchiepifcopi Colo.,nbsp;nienjis^quem �?� ipfum emit ns infenfnm hiibmt)mper concejJerat.Eiusd� autem temporibus memorandn ilia flrages in loco VVoljfs Kamp,feu VV ulueriehyhodie diSlo, ad primU ad yrbe lapidem,nbsp;edita ejl^ex qua Comes Engelberttts contra Saxonia Duci C'' Epifeopos Ofnabrugenfem cs^ Padibornensl,non incruentS tame yiSloriareportauit.Cecid�re in eo cotijiillu multiexprimaria Wefi.nbsp;phalU nobilitate,quin � Regii ScotUfamilia quendd hacpugna mteremptum,anndes commemorat.Cuius funehriu Memoru^i ergb,Templum iflud pariciale inpdgoBre(hten,ditionis Tremolnbsp;nienjis pojlea jit exjlruB�,ytpote ad cuius ctemiteriu ipjiiis,diarumf, caforum corpora.fint deUta. .Anno deindejdmis i l^y.diefefio S.Marci, niaiorem,qukm.ynqua alias, ciuita, Tremonienjisnbsp;pajfa ejl clad�,cit ynius hominis incuria ignis lemer� culloditus,^^' in framinaproiapfus, Vniuersdfet�fatali incendia cohjumpfif.Stdtihtis enim inforoper quatuor yrblsportaspatuit pro^e^us.nbsp;Sedhuic mox ciuiii, edamitati Imp.clementerproj^ex�re,ConJijlori� dirimendis per Imperium litibus hue transferentes,a�nuos quoq-, mercatus indicentes,imo e�* laceram yrb�Qubleuando ciuiSnbsp;inopia)nouis ipfiadijicijs exornantes,ynde bred t�poris curricula abfumpiafUmis Diuarum templa,nec non publicapriuataq-, adificiapriflino nitori reddita, ornatiHs etia, qu�tm ante incendiumnbsp;fueratjpaulatim rejlituta fnnt.QM etiam eo tutiores ab hoflilihus incurfionilm operis incumherent,federa cum yicinis principibus j}abiUu�re,prafertim cum Marcanis Comitibus,qdpropterealtdnbsp;armu yfqi 1^44.00 omni iniuria cejftuerunt.Tum yero nouas controuerjiarum caujjas refujcitando,Hngelbertus Adolphiflius hello iterum incurfionibus^i tos infeflare occoipit,cui yt refiflerU,nbsp;hojlilesf, ipfim const us eofucilius jrangerent,adfcedera Godfi-idi Comitis .Arnjfurgenjis lranji�re,iunllu fic yirihus,mpetum em,teniatas^�, fepius inuafioneselufere. Qjtaremtelleda, Comesnbsp;yltioms percupidtiSyinfdijs remgerere tent amt,hac ratione,yt chortes aliquot inf of a iuxta promurde yrbls noBu ahderet,qd canceUos adfeptentrionem,qud eludes difcernitur,tlanculH perfo-rarent/eliquiiq; qd inprocinSlu erant militibus aditumpalefacerent.Sedproditio hac mirijic�,atq; yt atmales referunt,didnuus deteBa^perqt excubitori oris fonitupatefaBa ejf, cdus nominenbsp;anniuerfaria Olimpreces afenatu inflituta,atqi haBenus cum fumma omniit deuotione qitotannis liberata Reipublica ergo,ebferuata ttq-, cclebrata font Simultatibus yero his deniq-, fohlatis,ar-Bifimodeimepsfiedere EngelberiusTrtmonienfihm iungitur,Reipublica eorum defenfionem recipient,cdus etiafederis in Saxoniamemimt Cranf us,eddentim^i tefianturliteramaicri Comitis figiUo Anno fdutis,i^6^,confgnatafenaidf, tradita.Idipfum ftedue anno igyb.renouatum efl: quando pof aliquod menfes V Vithelmus Comes de Mote,Dux item luliacenfis cn Comes Cle-uenfis Tremoniam abfejjurt,cum non pariiafoorum manu in cafitis ante yrbem confoicerentur. Sed ohfidio hac interuentuprincipum non nuUorumfoluta eft,Comite tarnen montis pecunia,cui inhi-ahat,quamqi metu ohjidionis k cidbm extorqdre^erauerat,plankfruflrata.poft biennium yeri,Tiderictis Dnminm de Dinxlachen.k Comitum Markenfiumfamilia,yhiniqdeto ammo, con-iunBhfibinonnuffisdijsComitibits'SnBarronibus.perfcBciaUsfoftilitatemoppidanHdenunciat, quaiUt ccntempta,cumqtie aperto Matte remillegerere potisnonefet,adproditiontm con-fugit,occuUtis nimirum infxno,qHod plauftris in yrbem adueBum ejl nonuUis militibus,qui diurnis ad portam Excuhijs improdfo iug�latis,dduiim reliqua extra nturos tohorti clam aidita.pa.nbsp;tefacerent.Sedijdem quoq-, infacihoreper Excuhitores deprahet!fi,moxplt;enas(cum alijs inyrbeproditionis confcijs)inforoamputatiscerdcibus,luerunt.CuiusetiaaniuerforiaDeo yindicigra-tiarumaBionesolimpublicainj1itma,inhodierttum yfqi tempus iicelebrantur..dtgrauiorepefteaannofolul� M.CCCLXXXIIX multorumpotentifomoriiprincipumebfidioneyrbs Tremoni-enfes iterumpramitur,cdus primarius autor O�* Dux Fridericus de Saluerde Archiepifeeptts Colonien/ls extitit. EleBores enim reliqdque alicdus titminis Principes turn ob VVenceslai Imp.igua-uia, quodcmtque fib ilihittm fdt,licere quoqi in animum induxerant.Is igitur,ne non negotium reB� foccederet in focietatm belli fecum traxerat Archiepifeoptmquaqi MpguntinS cn Tteuere-fem, Epifeopos item Ratifoenenfem,Bambergenfem,Padihornenjem alque Ofnaburgenfom Bauaria item Ducem,nec non Fridericum Comitem Palatinum Rhenr.Ducts quoqi Julia ty Montis cuntnbsp;nonparua aliorum Comitum Baronum manis,qdbtis fe etiam contrafedera iampridem conftitutafeciauerat Engelhertus Comes Markenjls,qHem �p* Comitabantur Henricus Epifeopos Mo-nafterienjis,Oito Dux Bronjmcenfis,Oito Comes de Tecklenborg,otto Comes de Retberge,Otto Comes Fiolfatia Oquot; deSchaungt;enborg,Domini item de Stenuorde,Solmis, Burcbgrauius in Stro-bergycum nonnuUis alijs Baronibus,rati pro certo,tam amplis yndique coniraBis copijs k nemine refijli pofe,neque difficile nHncfuturum,infefla ytriq; egt;' nunc ah ImperatortnegleBam defier-tam^-, yrbem,funditiis excindere,tantaq-,potentiafacilepofe edomari.Caffra igitur in confoeBu yrbls yndiq-,figere,yias ohfidere,dues,fine intermifiione,conjli8ibtis laeefeTe,termentisf, igni�nbsp;tis diuexare occcBperunt.Sed UliftipendmiomilitiapraterfoorumprafidiafialisanteainftruBifijefliumimpreftionesparuifacere,imoetiaeruptionibusquottdian�inboftica terra, caftro^iprte-das agere,hofiemqi marts abcedcre coegerunt.tlihilominus in objtdionepertinacesprincipes,per annti integrum nouem menfes,ereBfs hint inde,qua commeatus importaripoterant ,prat�turisnbsp;Cf munttionibus,penuria tandem dues ad deditionem cogere nitebantur.Qua in rem cum antea quoq-, abundk profpeBU efet,e^hi conatm in caufom ierunt. Ad pacts tgiturmeutionem deuentumnbsp;eft,qua cii fi-ufirafepius,interuentu nonnulloram princip�.tentata efet,tandem k quarundam yicinarum yrbium Legato,perfuaderi fibi duespaftifoiit,yt conditiones nemtuttas recipettnt, Cf*nbsp;tranquiUitatis puhlica ergo,partem aliquam bellicorum fomptufyidelicet quaduordecim miSium florenorumperfeluertnt, uua de re litter a publitaere8a,documeuta^i confignatafunt, atq^ itanbsp;ab ohjidione diuturna tandem difcefum.Sed qua tot fruftra admotis machine euerti non potuit Rej^ub.hac poft erts inde temporibus cum recoUigerejefe debuijfot.Ciuili difeordia, atque intefimisnbsp;cdijs.penk tota concidifet.NamJeditione excitata,ciues Magifjratum offieijs deturbantfin carceres conijcmnt,ex yinculis caufos dicere compeSunt.Saaenim incutiaptcitlium Rjeipub.dminutum,nbsp;aranum exhauftum,telonia yrbls yeBigaliaqi oppignorata cn diflraBa dicere,mo ad redbibitionem corrtpeUere.Senatm yero licet culpam hanc in beUa retroaBa,obftdiotttm^utwperperpefta,nbsp;fomptusf, immenfospropterea erogatos reijeeret atque Tribunal Cafortsprouocaret,tamen excufatio hac neutiquam audita el},adeo,yt yiriiim fwgule defu�facultatibm demque conferre,om-neq-,as alienumfbluere coaBifint.Quin cf eO deuentum ej},yt in Magifiratum[qui haBenus ab ipfis Reipub.incunabilis � Nobilibm tantimfamilijs legicottfueiurai,in turn deinceps ex fex qmq-,nbsp;Tnbuhus fingulos cooptari oporteret-.quod anno primum folutis M. CCCC.permiffum,deniq-, atqueyfo recept um annales tefiantur hac ratione difeordia motusj-, ciuiles tandem fopiti,paclsfoe pu-bltca ergo paBum conuentum eft,yt accepta iUataf, iniuriaperpetua obliuione delerentur.Vulnus tarnen hoc Reipub.injliBum,lenta multorum annorum tnedelam yixfojtepit, doneeperfteBanbsp;ciuespericuloparibus cum Senatu obtimatibus^-, yotis aduigtlandum efe decreuerunt,ne Reftub.detrimentum caperet.Itaqi yt ab externa quoque yiolentia tutioresfiertM,foedera iterum cumnbsp;yicinis principibus fancita,fimultates^; anieriores yndiq-, foblatafout-.quod tefianturpublica monumenta,tam cum .Archiepifeopis Colonienfihus^quam ComitihusdeMarca diusrfis temporibusnbsp;ereBa. Mox enim k mitu ifto Ciuiii turn Adolpho Comite cleuenfi , eiusque fiaire Gerhardo Comite Marcico antiquafoederarenouantur , ipfiqiue Comites patrocinium yrbls in rebus dtfficilioribm accepts f0 nomine mutuo tribus millibmflorenisjfuftipiuttt.Qtsihusfe quoque filitts eitis Adolphus in cencilto Coftantienfi-.Ducatus titulo infignitits,Aunoyidelicet M.CCCCXIX,nbsp;ntaiore etiam quam parens beneuolentiaj^onte obfirivgit.Poft quinquennium yero perduramibus in longum fiaternts inter Adolphum Ducem cleuenfem 0� Gerhardum Comitem de Marca ijfd�-l[ue capitalibus difiidijs,ne ciuitas ob ykinitatem hifee quoq-, motibus inuolueretur,apud Cafaremproj^eBum efi,yt Theodorus de Moerfe Archiepifeopus Colonieufos trmporsdem quandamfoi tu.nbsp;tela defenfionemqi ft respofiularet fofciperet,qmd, tabula eiits anno M.CCCCXxIV.confignata cf fubforipta luculenier contefianlur.Hifce quoqs Gerhardus Comes de Marca amo fobfequentefo-met obf}rinxit,yt tamo yalidiseorumprafidio contra fiairem Adolphum communiretur, eiusjipotentiarefifieret.Std longumnimis foretperjequifederaiftaotmia atqueamiciiiastotiesreno.nbsp;uatas,qua deinceps inter AdoIphit,Item lohannem Adolphifilium Ducem Cleuenfem cf Comitem de Marca,eiissq-, foccefictrtm CFfilium quoque Ithaunem,deitiqi cumiUuftriftimoPrincipe e?*nbsp;Domino D. VVilhelmo eiusqiparente lohanne Ducihus Iulia,cleuorum,Montis,Comittbusq-, de Marca,ad hac uofira yfq-, tempora mtercefiirunt,quibus omnibuspr�^eBumel),ytfirma pax Rei-pub.conciliaretur,fimultatum materies foftollatur,commercia yltro citrofoe efent lihera,demque I us ipfom aquitasque inter fobditosfiam k multa ounortm ptie,mUk difiidijs interrupta yig-uerint.Sed de origine atque incrementk yeterk Reipub.Trotmaiinorum hlt;ec hreuiter fint falls,

Nunc tribus quoqi yerbts demonftrandum eft,quaittis olim banc Rom.Imp.priuilegijs communtuerint,CF quomodo integrum totius yrbls cf Comitatns lus maiorum temporibus ad Senatum populumq, TremonienfemfeUciter deuolutum fit.Inter verb beneficia a Regibus quondam accepta,hoc non in minimis poneHdum,Qupd omnes fententia reru controuerfarum de quibtts dubitaba-tur,apud Senatum eitis yrbts requirenda ejfent inter RhenH ep� Weferam,de omnibusf yt habent fiatuti yerhajcmiatibus Teutonia qua font in Roma.Imperio ex ifta parte Atpium,CFC.Similiter quod,k D.Imperatore hanc libertaiem impetrauerant,ne yel ad mandatum ipfim yel alterim cuifquamprincipis,externu militem recipere autforas adpraliandu cuocari, aut fequi ylliusnbsp;militia cogerenturfed munitions juarum defenfioni incumbere tantum relinquerentur.Qupd item ab omnibus yeBigalibiis,te!onijs,cxa8iouibus terra mm foe liberi yndecunq; per Rom- Imperium efent,neue k quoquam ad externa indicia inuiti extra territorium fount compellerentur , tarn ah antiquit us recept* confuetuiine, quim Friderki quoque Secundi Ludoruki , itemnbsp;CF Caroli IV.auioritate cquot; diplomata abundk proj^eBum eft.Hac autem aliaq-, multa,qua longS efet enumerare concefa iBisprmlegi*,quafi, aliasfilubriter apud ipfos conflitutafuerunt,tatanbsp;apud exteros conciliarunt iSk dignUatem,yt noua Jua oppida municipia^} ad Reipub. eorum norma componere exoptauerint.Vti confiat An nomen quenda Ordink Teutonki, olim per Liuoniamnbsp;Migifirum,in recent kfe armkdomitajubaBaq-, Curonia,oppidum conjiruxifenouamf, Tremania,yulgari idiomate Dorptefhodieeliamnum appeUatam,yocaffe. Quod eSmad (Onfoetudiiies CFnbsp;plebtfcita yrbk Tremontenfis eonformare cuperet,mijja Legatme,earmn exemplar k Senatufacilk impttrauit,yt in ipfis literk cffiatutorum qua txtat,formula,annofolutk M. CCLXXV. adnbsp;turn ti-anfmifik,yidere eft,Porro eificomitatus yrbk CF ditionk Tremontenfis kfaia Regum beneficemia antiquitus penderet,tamenpadatim cu k domo Saxonica Imperii digmas translata efet,nbsp;Cajuresf, raro in VVefiphalia yerfarentur,hareditarius efe cotpit.ea ratione,ut Comitum fucceforesfeudi eum nomine ah Imp.liberum atciperent.Hi ighttr medietaiem lurk foi dernurn in Senu-tStranftulete,quod loculenter demonftrant littera kCanrado Comite anno M.CCCXLIII fenatd tradita,quibmalienationemk maioribtis fok quondamfaBa,fob certk legibusratamhabet atq-,nbsp;confi'rmat.Partit'o igitur cf aquabili iure comes cf Senatus lurijdiBionem deinceps longa annorum ferie.,exercuerunt,donee lohannes Steckius,ad quern Mali Jure ex familia Lindenhorfiana Co-tmtatus demum deuolutus erat,altera ^uoq-, medietatem cumgladij nunc omnimodapotefiate.nec non lure pofiefiionibus^i fuis yniuerfis,exempto in Senatum libere tranferret. Qui translat tonenbsp;Maximilianus Imp.anno falutis M. DIV.Regio fuo diplomate rata hab et atq-, cenfirmat .integrum deinceps ComitatS Proconfulib. cf Senatui cum BVRGGRAVIATV eius, nec non lure yniuerfonbsp;permittens, liberif,Feudinomine,contribuens.Et cum ab antiquitusreceptaconfuetudine,bini Confutes,complicatis manibus,ofculumgena Impetatorisprabentesfyt yeteres Mibrana tefian-turjeomitatus lurafolerent accipere,tamk hkmos deinceps in defoetudin� abijt.Quemadmodum cf anno M.loXX.Carolus V.Rom.Imp.Hilbrando deNigris cognomctoSNarf^en,folka iuram�-taprafianti,demanuComitatumbunctradidit.EtCarolifoccefores DD.Imp.hie Laberte iUeDetmaro aBerppordt,parentinimirumfilioqi yetuftaappeHattonedeApri*feacognominatis,eundSnbsp;quoq-, Jub concepta yerborumformula,tradid�re.Senatus igitur,hac ratione per yrbem CF Comitatum yniuerfom abfoluta potefiate ytitur,jruitur,qui dirimentis quaitdianis amp; tkm ciuiiihtis quanbsp;(riminalibuscitttrmrftjSfPratorm frbanumabantiquitusreceftactnfottuditie,praficerefoltkCuius(amendeertfaftindubiiimyottniur,finlt;tlibiisipfitts5(iilt;ttnffegt;itemijstermimioporteat.

a Vfatum vrbs VVeftpha�ae poft Monafterium opulcntiffima,ampHflimaque,vtqu3Eclecem po-pulofis fit diftinflia Paroeciis, Primasua fundationecaftrum, amp; vnam earuni munitionum fuiffe perhibent.quas VVidekindus, contra Cafolum Magnum triginta annisbellumgercns� tliquo-ries deiedas amp; conuulfas, repararit.quales etiam Eresburg amp; Siborgcrant Ver�m alijcxChronbsp;nicis Colonienfibus amp; fimul ex annalibus ciuitatis Lippis reterunt,etiam tum� Soift, fortiflimunbsp;propugnaculum fuiffe,fub dominio Colonienfis EpiicopisDagobertum enim hoccaftr� expu-gnaffe,debellattfq; Saxoftibus,idem dedifie S. Epifcopo Cunibcrto, qui eius filium Sigebert� in-iHtuefat. Ver�ra de iftadonationenihil refefunt annalcs velEcbertivelCorbienfisMonachi,nbsp;vel CrantzijjVel Roleuingij.Hinc communl aliorum lentenria perhibetur Sulatum ad ius Colo-n ienfis Epifcopi veniffe,quum Henricus Leo priuaretur Saxoma, De quo paul� poft,lati�s.

Colonienfes amp; vrbis Lippis annal es perhibent,Sufatum,caput efle Ducatus A ngaris,c�m tarnen hsc vrbs vltra Lippiam flumen fit fita,amp; alij.ad ripam Lippis Ducatum Angaris fe exten-dere fcribantVer�m vtolim Angaris regnum (quiainterdum etiam regnumdidumeft,vtt�-ftatur CrantziusinluaSaxonislib.z.cap z6 AtqueipfeVVidekindus, nonnunquamRcxAn-grorum vel Saxonum diduscft,eodem in Metropoli fijatefte lib r. cap.p.j non ad ripam Vilurgi, ver�m etiam vltra Vilurgimf�ex-tendit lta fieri etiam pofeft,vt vltra Lippiam fe extenderit Angriuaris Ducatus,cuius caput fuerit in ca partc Sufatum.

C�nftanti autem hiftoricorum confenfu perhibetur.Sulatum PrsFeduram quondam fuifl�, qus quotidianaacce(fionc,in tantain paulatim vrbem excreuerit lndequeSufatiadpellationemnatam, qu�doblocifitufqueopportunitatem, sdificiorumaliquid inca-ftrum ipfiim Temper acc�fferit.vt � quotidian� incremento,Sufatum,quafi fillnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit cognominatam.Complures pagos vicinos fibi

�libditos occupat,olim Prsfeduras minorcs,quos popular! nunc lingua,'^ur�gt;lt;ri/indigetant,quodgrauaminaamp; onera.iiquibus �iu�s immunesfunt ac liberi,fuftineant.Ager,etfi totiuspaffim VVeftphalislyluis, amp; pecorumpafcuis, qu^m aruis fit Istior, circanbsp;S�latum tarnen atqueHammonemjfrumentaria gleba foelicior: Salinarumetiamfoecunditatecommcndatur. Vicinus namquevrbinbsp;Paf�endorff.pagus Salinis Celebris,maximum prsftantiffimi falls copiam.quotidiano cenfu fuppeditat, vnde non Sufatenfium modo,nbsp;led amp; vicinorum,remotioribus paffim lods.neceffitati fubuenitur.Earum verofalinarum domini.patritijs, vt plurimum orti famili-vrbis funtciues. Vrbs ipfamolasfex,ad cornmunem ciuiura vfura habet,quibus aqua,qua circumagitantur,detrahandsfacultas,cx-t�riseft omnis prscifa.c�m aqusin ipfavrbefcaturiant.Eftin camagnlficum Canonicorum Collegium, D.Patroclo,quiamp; vrbis pa-tronusefttutelaris, facrum. In eohoctempofcPfspofituse�lvirceleberriminominisGodefridusGropperus Agrippinas,lurecon-Tultus, Metropolitans Colonienfis Ecclefis PrssbitcrCanonicus, eloquentia amp;eruditione, magnisquelegationibuspcrcelebris;nbsp;Martis etiam ftudiis,animo,manuque fortis.

Multis ac varijspriuilegijs amp; immunitatibus Sufatienfesgaudent, inter qus td comprimis memorabile, quod prscaeteris VVeft-phalisoppidis^non fol�minproprio, ver�m etiam viciniPrincipisfiindo, cuiufcunquegenerisferas venandiius obtineant. Vtituf prsterea vrbsipfameroacmixtoimperio, amp;fiibIlluftrirfimiCliuorum, luliacenfium, ac MonteafiumDucis clientela nuncdegit:nbsp;cumantefub ArchiepifcopoColonienfifuiiretperannosducentos,oduaginta.i tempore Friderici primi Imperatoris, quoilleHen-ricum f.eonem,Saxonis Ducem,prouincijspulfum,omai exucrat feudidignitate Tum amp; Sufatum ccepit parere Ecclefis Colonienfi,nbsp;vfqueadtemp�ra.anniM.CCCC.XL. quandoSufatienfesamicitiam AdolphiCliuenfisDucisaffedarunt, quod f�diccrent ab Ar-�iChlepifcopo in antiquis libertatibus arctari. Uaquead Ducem Cliuenfem def�cerunt,cui faluis immunitatibus antiques, facramcnmmnbsp;fidditatis prsftiteruntrraultisinterim n�ncljs ac literis hinc.atque inde miffis^ad Oucem,vt abftineret aliena ditione: ad vrbem, vt adnbsp;cor�ediret,agnofcens(quem debebat) Colonienfcm AtchiepifcOpum dominum in temporalibus amp; Ipiritualibus, f�d c�m toto trien�nbsp;nio,his atquealijs vijs nihil proficeretur.ad arma peruentum eft;I�annis CUuCnfis Adolphi filius,tum filiusfamilias, cum valido prf-fidio vrbem tuendam ingreditur,faluratusq; � ciuibusPrinc�ps atquedefenfbr.folenni iureiurando inauguratuseft. Tum Validas col�nbsp;ligcns copias ditionem Cliuenf�m ingreditur, vrbem Xand�nfem obfidione cingens, qus media ex parte,Colonienfis erat dominij,nbsp;qua m cum vi ccepiffeqinde rediit Sufitum,paffus eft fe ibi obfideri, Theodoficus autem Archiepifcopus comparatis copijs ad obfidi-ooem fe parans,multos fibi confoederatos conciliat. Monaftefienfem, Hildesheimenf�m, Mindenfem Epifcopos, Lodouicum Baua�nbsp;Tis'Eleftorem.GulielmumBrunfuiccnf�m Ducem; IoannemNaffouis,Gerhafdum Secenum, amp; alios Comit�s . Venerat etiam illinbsp;Mo V Vil helmus Landgrauius Turingis, Dux Saxonis inter agmina fua ducens,duo millia quinge ntos ex Bohemis, homines,ar-��iislam diu innatos, amp; qui fine exemplo crudeliter defsuir�nt: Hi in ipfo itinere,Ioannem deHoyaComitem Ofnaburgi, k ciuibusnbsp;Vindum.folis comminationibus.�f�ptertnaliamp;iainard:a captiuitate, in qua f� vir procerus erigere non poffet in fublimerelaxarunt.nbsp;Solus RodolphusTrateftenfis Epifcopus.amp;Bernardus Lippis Comes,partesloannistutatifunt. Adolphus pater, propter feniumScnbsp;imbeciIlitatem,expeditioni non intcrfuit. Obf�ditcrgo Archiepifcopus Sufatum, multis militibusarmatorum (fcribit Colonienfisnbsp;Chronographuso�tuaginta millia in Epifcopi caftris fuiffe.) Oppugnauit autem toto menfc, far�intermittensbombardarumtoni-trua.Sed c�m ea non terrerenc ciues,apparatis magna multitudine fcalis.ftatuit varijs fimul locis inuadere murum. Erat ca fcalar� mul-tkudo,amp; id roboris,vt vna, ttes.aut quatuor in quaque ftarent,amp; afcCnderent. Oppidani aduerfus ea mifetunt lapides amp; trabes: fed o-fttftiium erat validifiimum defenfionis genus. Sartaginesin muris difponebantper interualla, fubieftoigne, pultes in aquisbullientenbsp;Feruore mifcebantrhunc liquorem capacibus vafis.fcruefcentem fudere in armatos,fcalisincumbentes. Exuperabat ea vis omne genusnbsp;tormentorumjin ipfis fuis armis ardore excruciati fuffocabantur. Tormenti genus incomparabile. Tali turn modo defenfi muri, pe*nbsp;fiere ex fcandentibus plurimi,qui profuod�bito primi venerintadarma. Nam Bohemifacil�ceffereindigqnishonorem, Vtmilitia

trtlati,primi effent in periculis. Archiepifcopus eoaccepto incommodo,oppugnationemdef�ruit. Ex hoe tempore, Sufatum in iure gt;ucis C�uenfis permanet.

Hsepartim ex Saxonia Crantzij,partim ex Colonicnl� Chronogripho, partim cx manuferiptis, excerpfimus. Ea autem qua fequuntur, ex codice manuferipto in BibliothccaDominicanorum Sufaten.annotauimus,cui tituluijMappa MundiMagiftri lacobidcSufato,amp;c.

In VVeftphaliaetiam,inquiqeftSufatum,nobilisilla ciuitas,antiqua amp; praclara,pulchcrrimaamp;dicil(imaintercacerasVVeftpkali^ciui-tates, abundans, opulenca, amp;popiilofa, in campoplano, inter agros vberrimos fita, muro duplici,profundisquc foffis circumdata.turres tri-ginta,lex principales,altas,firmas,ac pro defenfione difta ciuitatis,fi opus effetjinteriori muro annexas,pergirum habet amp;b�nemunitas, ha-bet,inqu3m,amp;decem portas ad diuerfas regiones exitum prsbfintcs SuntibiplurcsEcclefif,pulchrcSanitorum laudibus,fumptibusglorio* fis confummata,inter quas magna eft famofa Ecclefia, mira magnitudinis, turri maxima altitudinis, gloriofi marty ris S.Patrocli, di�ia ciui-tatis gloriofi patroni.lbi Collegium cleric�rum die noftuq; Domino famulantium. Ibi religioforum fandiimonialium pulchramonafteria,nbsp;qua circa Dei cultum diurnis nofturnifq; h�ris,diuinis obfequijsjdeuotiffimc in fanftitate occupantur.Erat enim hac ciuitas oppidum olimnbsp;inely tum regni Angarorunijdf poftca caput Ducatus VVeftphalia, ad Duces Brunfuicenfes deuolutum, fed ab Henrico Leonis, Duce Brunfinbsp;qiccnfi deperditum propter criinen lafa Maieftatis,impofitum eidem per Fridericum l.lmperatorcm, Anno i4.fui Impcrij, ab ipfo patienternbsp;tn poenam receptum,amp; ab Archiepifcopo CoJonienfi Keinoldo.cum toto Ducatu VVeftphalia vfque ad fagitta ia�tum in Rhenum gratios�nbsp;datum,amp; fic infeudatur, quia pradidtiK Archiepifcopus, pradi�to Fridenco in obfidionem ciuitaris Mediolanenfis, in qua fraudulenter, di-ftus Henricus Leo recefleraf,fidele prabuitauxilium, amp;conftanter. lnfupcramp;Philippas fucccflbrReinoldi a Friderico Imperatoreiam di*nbsp;ftojprecio quinquagii�ta marcarum puri argenti amp; feruitio corporali forti ffimo amp; multipliei comparauit,fibi fuisq; fucceflbribus a Pontifi-cizhdignit3tcperpetualiterincorporauit,v�IuitqHe fibi de confilio Ducatum huncemerepretiotantillopoti�s,quaminbeneficiaacciperenbsp;propter maiorem fibi firmitatem.Ha^enKS illc.

21

ARNSBERGVM-

ESTPHALIA, regio fbrraofa ac nobilis, inter Vifurgira amp;Rhenum fluuios fita,in Hafsiam fer� excurrit,

I amp; ad Septentrionem frifijs ie fociat, multis amp; varijs Comitatibus,amp; illuflrium, nobiliumque dynafiijs, do-minijfquc diftinguitur, quas multa Roleu ingius, amp; poft eum Haramclmannus,diner (is de VVeftphalia tra�t�. tibus commemorant. Inter ca quoque Comitatus c{{ antiquitate, audoritate, multifq; commoditatibus c�-terispraeftanSjArenlpurgicus,cuius po(Ienbresamp;Comit�s,maxim�Fridericus,ieftcGobelino amp; Crant2ionbsp;VVeftphalijB IcConaites (cribebant. Sunt.qui Angcrfperg,haudfecus,quSm Arnfpergleguntatq; pronun-tianr, quafi ibi Angariae Ducatus incepcrit. Quod tarnen cum hiftoriarum veritate minus conuenire videtur,nbsp;cum Ducatus iftc, ab hoe Comitatu, (�paratuni dominium Temper fuerit. Colonienfe enim Chronicon, Angariae Ducatum prope Heruordiam,ibique primariam totius Saxoniae Arcem amp; rounitifsimum propugnaculum conftituit.

Crantzius lib, V.Saxoni�cap. ly. coramemorat, quomodo Luderus Comes deStoppelberch.amp;ArnfpergfiliamComitisde Northern duxerit,cum quaeftiftuni non folum Gomitatum c�nfccutuSjfcdetiamBrunluiccnfem amp; Lu nebur gen Tem Comitatus,nbsp;quos mater pr3edilt;Sae filisadduxerat in dotemGomiti de Northern. Fuit enim Ludcri vxoris mater Gertrudis Ecberti Marchioni?nbsp;Sixoni'. ftlia, quae conf�nfu imperatoris Henrici 1111 ifta dominia viro dotis loco,attulerat. Itaque in VVeftphalia haboit fine du�nbsp;biopartfm,Gofnitatusde Arnrperg,cuiusfibi vendicauittitiilum,amp; multa iametiamconfecutuscratinSaxoniadominiaLuderus,nbsp;quiSus �.ocaccefsitjquod Henricus V eiattribuerit magni DucisfinemaTcula haeredc morientis, Ducatum ad Vifurgum,propte-rea, quodei nauaueratoperam contra patrem Henricum 1111. �tquiatunc omnium Saxoniae Principum hafreditatem coiifeque-batur, fine dubio etiarahoeconfecutuseftdeinceps,quodadhucreliquunaeratSaxonibusHeroibus inVVeftphaliaexiftisdomi-nijs,quae paiuerant olim VVcdekindoamp;eiusfilijs.

Et non eft dubium, quod non paruas poflefsiones vel dominia habuerit in VVeftphalia, quia prater id,quod ex Saxonum Principum haereditatehabuit, Tuit eiqusdam pars Comitatus,de Arnfpergcuius titulum gefsitjquemGomitatumamplifsimumfuifje vel ex eoconftat,qu�d Fredericus Comes dc Arnfperg.qui (c VVeflphalif Comitem fcripfit,amp; tune viuenteLudero partem Comitatus tenuit ibidem, potuerit fuo tempore omnes f�re reliquos VVeftphalos fubigere, Colonien(cm,IVlon3fterienfem,amp; Paterbor-nenfem Epifcopos,atqnealios;Etquemadmodum cum Ludero aliquando oppugnauit,amp;vicit Henricum V, ita rurfum idem Imperator eius opera vfus eft,contra SaxonesrHiftoria; tarnen non referunt,an aliquid amplius prstcr iftum Comitatum vel potius e-ius partem ab Arnfperghabuerit,poftquam auderetl�fcribere Comitem VVeftpha]iae,quiaOttonis IJauarise Ducis amp; Saxoniae filianbsp;fuit Friderici mater.

Luderus faftus Imperator,nonhabuitmafculam prolem,f�d Gertrudem filiamcollocauitHenrico Superbo BauariaeDuci, hu-ius auus maternus,erat Magnus Dux Saxoniae,cuius Oucatum acceperatLuderus, beneficio Henrici V quem, tarnen poftea oppu gnauit, Et ita Henricus Bauarus cognomento fuperbus, redit ad maternam h*reditatem,quia Luderus imperator,ei in dotem at-tribuit totam Saxoniam, fub quaetiamerat pars ilIaVVeftphalis compraehenfa.Exhocnatus eft Henricus Leo, parens omniumnbsp;DucumBrunfuicenfiumamp;Luneburgenfiura, qui cum diu omnia praclar� taminSaxonia.quikm VVeftphalia gefsiftet.excidit tandem gratia Csefaris Friderici BarbaroII�, A quo ex f�ntentiaPrincipum per publicum dccrctum Goflari�omnihonore,ducatu,

amp; beneficijs ab Imperio habitis,exutus eft, A tque deinde dominia, vtbes, ditionefque fu*, ad diuerfos Imperi; Principes peruc-nere.

Arnfpurgicus autem Comitatus,quando ad Epiftopatum Colonienfem dcuenerit,non vna eft hiftoricorura fententia. Crantius in Metropoli fcribitlib.�quot;. Quod cum multis decaufis,Anno ntfq. Henricum Comitcm'ibidcmobfediflentlipifcopi Colonienfis,nbsp;Paterbornenfis amp; Monaft�rienGs,atque Henricus SaxoniiDux,qui fuitLeo,ciclt;Sufque Comes tandem fit C3ftro,vtruro ita rece-ptus ingratiamjVtpoftobitum fuum,confignaret�cclefi� Colonienfi Comitatum,Atqueab eo tempore putat Crantzius Colonbnbsp;enles Archipraefulesjtotam illam ditionem,antiquirsimxiftius nobilitatistenuifle.

Colonienfe Chronicon ,aliter Comitatus ad �pifcopatum accefsionem refert,ex hiftorijs F pifcoporum Colonienfium, qu� manufeript� hancitacommemorant.Conone ArchiepifcopoTreuircnfi,Colonienf�m Ecclefiam gubernante,accefsit eidem ( o-lonienfi Ecclefi� nobilis poffefsio, videlicet Comitatus de Arnfperg, cum vniuerfiscaftris,terris,dominijs,viribusamp;pertincntijsnbsp;fuif;,hoeraodo.Godefridus fiquidem vltimus Comes de Arnfperg, nabens vxorem nobilem dc domo Comicum Gliuenfium, cunbsp;amboipfiad(�nilemperueni(Tentxtatem,amp;liberosnon haberent, Idem quoque Comes ftatum Colonienfis Ecclefi�, in parribusnbsp;Ducatus VVeftphaU�,concu(sioneguerrarum,acatroci belloruraac iniuriarumincurfu,tempore vit� fusmultoties perturbaffet.nbsp;Tandem, fan� mentis coniilio.fusconditionis tempora recenfens,amp;improuid�gefta,meliorecommutatione(atagens refbrmare.nbsp;Idem ipfe, prxfata fua coniuge Comitiflafioiiliterannuente.contulitdonationeperpctuainter viuos, di�um Comitatum denbsp;Arnfperg �cclefi� Colonienfi, cum caftris, fortalitijs, terris amp;dominijs, horain Husminifterialibusamp;vafallis, amp; cum omni patri-monio Ui attinentijs di(fti Comitatus,Quorum quidem nonnulla de caftris,opidis,atque iurifdieftionibus einfdem Comitatus, ziunbsp;tea ad ius Colonienfis Ecclefi�iuredi�li videlicet dominijpertinentia, abeademEcclcfiain feudopofsidebatEtvthuiufinodinbsp;donatio prxfati Comitatus, pro firmiori fubfifteretftabilitate.ipfe Comes cefsit perfonaliter di�o Comitatui adhuc viuens,dimit-tens realiter pofiefsionem caftrorum, terrarum amp; omnium bonorum ipfi Comitatui pertinentium Colonienfi Ecclefi� fupra di-(ftx.Recipiens procommutationecefsionis huiufmodi,certaalia bonaEcclefi� adsftimationemreddituumatq; prouentuum ip-fiusComitatus,videlicet,nobilecaftrumBrule,cum fuispertinentijs,amp;nonnullisaIijsprouentibusatque redditibuscertis,ad vi-tsdutftum eidem Comitatuiafsignatis,Recentis duntaxat prsfat� ComitifT� quibuidam caftellis amp; bonis, pro fuo dotalitio,in di-�o Comitu pro ipfius vit� du�u. Idem quoque Comes,paucis poftea fuperflesannis vita difceIsit,donationequidem prxfitiCo-

witatuSjipfiusobituconfirmata.Hsc, ex manu Icripta E pifcoporum Colonienfihiftoriaexcerpfimus.

A temporeiftiusdonationis,Comitatus Arn.'pergicus, penes Ecclefiam Colonienfempermanfit,cuiuspr*cipuumopidum ArnIpcrgum,adRuramfitum,arcem editioremonteadiundamhabet,gratamamp; commodam Epifcoporumrefidentiam, vt quenbsp;lucunda fimul amp; vtilia ven ationis exercitia, pifcium item copiam,ex prxter labence Rura prxbeat.

22.

I

NOVESIVM^

OVESt VMjCalijNouefum, Marlia'i\nu's,amp;vrbis Anna!esgt;Nursiarn, appellant; 'Nva'o�i�}�

^ PfolemaeOjGcriiiania: vrbs.item Tacito, A mmiati� Marct�inb, Antcniho Pio ,a!ijfque memorata NI Vl. (SI VM Gregori'�Turonenli.quamuis �'brahamui Orieii�s,t'xnummoruitinotulis PtoIeinsi(omnino

Ialiarrt colligit)Vrbs eft Vbiorum Rhenana; quatuor tni�aribus fub Agrippina Colonia diOans.quarn Mar* 'iabusinDucatululiacenfi fed Ptolem�i Gnalrrator,melius,inColonienli di�rcccficcllocat.Tacitus, Le-gt; gn��um gentem Vbijs proximam conHiruit,amp;: in ca, Nouclium. Lam tarnen genrem. propter Vbiorum,amp;nbsp;Mcnapiorum potentiam, nihil propri�EditiOiu�hrbiiiflc,compernin)eft Hsecvrbs, aprimbrdio,^�cun-disRheniflu(^ibu'i irrigata, finiflrumeius latus illuflrauit. donee lortunaminus propitia, alueum Rhe-� nusimmutans.vrbemquenonlongo�pacioadrpiciensbra'chiumtiiis v�ibus rtliquerit. Qui Nouefien#nbsp;fen�bbfidionem CaroliBurgundionisaccurit�dilpo 'uit,Monach�s Ceenobij (uburbani Noui montis,Ciuitatis, inquitjNufieninbsp;fisdefcriptio, migisinlongam protruditur. quam in Uturn: Per cuius longitudinem ad oricntalem plagam ,amni$ praeterfluitnbsp;Erpn,ibidem ^Rhcnifluuioabrorbetur,vnde etiam ciuitas abhat firmatur parte,nechaber foflata. Diftattarnen riuus ifteitinerenbsp;quafi mediae hors a Rheni fluuio,amp; perplui'esgradus ab ifto rtu� fit afcenfus ad ciuitat�, qusid alto pofitaeft.Sedex Rhenobra-chiumprocedit inquodiiltratErpiaiuxtaciuirarem. Etiftudbrachiumpa itcr cumErpia,conftitu�ntfluui�m, ita vtlnaiorcsnbsp;naues ex Rhertoadciuttatemcum mercibus deferat. Et brathiuni hoe, trpiaadau'ftum.etiamd�as.vrbiVicinasambit infulas:nbsp;quar� vna nfiai�r,altera,minor dicitur. Deinde, a cota Septetrionali plag i in !at�,amp; pro media parte �ecid�talis plagae in iongum*nbsp;ipfaciuitas dup!icicingiturmuro,amp; in vtroquecomplures turres firm2E,amp;foris rcpictus efte)�timusmurusterra, quafi vfqufeadnbsp;fummuro,vbi ambulacrum habet,vt tutam ftationem defenforibus prsebeat. Alia deinde media parsoccidentalisin longU'm, amp;nbsp;meridionalis plagainlatum, fimplicicingitLirmuro,�ktraquchi,lat�amp;altom�nitursggere,vtrinqueroueis ben� defehfo.Atquenbsp;h�c quidem obfidionis Corolin* enarrator. Templum eft Noueli)' collegiatorimi Canonicorum,amp; Canonii(rarum,D.Quirini re-liquijs.tymbooperolbjamp;frequenti peregrinationememorabile. De cuius prima fundatione,hsBCloci arch luumfiippeditatinbsp;fi�erhardus Comes,amp;lVIatronanobilis nertaComitilTa, vJt�r f�a, dininoSpiritu dudi, �iaallodiacontulCrUntadconlthucn-darn Ecclefiarh Nufsije, in h�horem �ei,amp; Heati Quirini martyris, fe,amp; alia bofia fbacidem Ecclefiaepoftmodum c�n��rcnteSjnbsp;exceptooppido Nursien(i,amp;:duabusCurtibus.quarum vnaHukelhem,^:altera Herda.nuncupatur. QuasCurtescumiam di�onbsp;oppid�Nufsienli,Bercngef�,tuncTullenfi Epslcopo fuo filiocontu!er�t,hocpa(9:o ;Quod ipfeineifilem Curtibus, amp; oppidonbsp;Nuftienfi vfumfrudum, quoad viuerer,obtineiet,amp; pcRmortem fusm iplurnfoppidumcum C �rtibusfupradi�iscommuniternbsp;pofsiderent,MaiorColoniehfis,amp;B Quirini Nufsier.fisJ cclclia.l^flea ergo m.ort�opracdi�oTullenfiEpifcopo, Reuertndift*nbsp;D.Anno feeundus ftn�aeColonienfi's EccieEr Ahhiepifi opus, Ahnodomini IC74. Quinto Kalend. O�cb, in die Dedicatie-nis Maioris EcclefiaeColonienfis, paci amp; vtilitati pradi�tarum Ecclefiarum paterna iollicitudinepro�idere,alterc3tiohutnq;cau-fas, q�JE frequenter eueniunt, occafibUe pofTersionum indiuifarum, ab ijfdero Ecclefijs penitusrc'mouerecupiens ,dc ipErurnnbsp;voluritate amp; a��cnfu communi, druifionem pofltf ionu'm Nufsie'nfis oppidi,amp;c�riium prsediflarum inter ipfascomtn�nium,fecit, hunciti mod�m: QuodMaiorEcclefiaCoIonienf 'tduI'elcn.curnmolendinis,p�ratis,amp;alijspertinentijs fuis, Ecclefiaver�nbsp;Nufsienfis,C�rtimdeHerda, cumfiiisfimiliter pertinentijs, fincaliquacslumniadiuifi,perpetu� pofsidcredebent. Etquodnbsp;vniu�rrai�diciaoppidiNursienfis,nomineCoIonienljsEcclefiae(exceptotarneniudicioAbbatiflae�cclefiaeNufsienfis, qusdenbsp;boniseiufdem Ecclefiae, in fuaCameraexercereronfueuit) adipfum Archiepifcopum Colonienlein, tahquamtutol'em,amp; degt;nbsp;fenforem earundem Ecclefiarum,cum alijs nbftnullis i�ribus dicli cppidi pertibere debesht.Et ne'extali diuifione, EtcIefiaNufinbsp;fienfis laefa vidcretur, idem didus Archiepifcopus eidem Eccleliae Nufsienfiinfuper dedit duas curt�s, cum pertinentij's earum,nbsp;quarum vnafitaeftapud^5rgf)dni'amp; aliaapud bUKtenfdef)/prope R.henum,quas curt�s,ipf� Anrio Archiepifcopus, d�fuisbo-nisiacentibus apudnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irlSaxonia, ab EccIefiaS Ludgeriin Werdertaem�rat.DeditpraEtereacid�m Ecclefiae Nufsienfi,

tertiampart�m agricultursinterra,qu*vulgmiterdicitur,2(rf'anht/ quaefitaeftcircadidum�ppidum Nufsienf�. Deditetiatn praetcraliaiurafaep�dide Ecc!cfijeNiifsi�nft,omne,quocl defermento ceruifie C quo l fermentuni vulgant�r dicitur,griHt)nbsp;debet.vclpofsitaceipiin oppidoNufsienfij�taquod fineeiuslicentia nullus pofsit ibidem ccruifiafn fermehtare.

Annofalutis M.L.Reuerenda Domina AbbatilTaEcclefii Nulsicnfis,Romam deuotionis ergo proFt'da,^fratrefuo,Le�neno* n�. tune temporis Romano Pontifice, rcliquias D.Quirini Ducis Romani,amp;Martyris,impetrauit,amp;Nouefiumtranfuexit. Quinbsp;fanguinem pro conftlsione Chnfti profudit,Anno Z74.

Quen5admodumautcnl multoruraannorumdecurfu Nonefium opibus,m�rcatura,amp; pot�nliafloruitdfa etiam (vt fit, dum vr-bes Scoppida fataliafua pundacontingunt)grauifsimis cdamitatibus prelTiefi. Kam circa annum ChHfii 881. vtex Sigcberti,amp;

Reginonischronicolibii c�nft3r,Nortmannor�raReges,G�defridusamp;Sigefridus,Agrippinam,Bonnam,TulpiacumNoucfium-que igne depopulantes,in fa�illas redegerunt�

Sub Philippo,Roman�rum RegCjObdiuerfa Adolphi Archi�pilc�pi Col�nienfis fiudia, ( qui deferto. quem pi-ius Aquisgran� c�ronarat,Ottone,PhilippiRegtsaEmulo,huius lequebatur partes, amp;: eidem etiam Regulod iad�maAquisgranitmpofuit; vt hincnbsp;Clemerts lil Romanus Pontifex,eum �f�de Epifc3pa!iamouerit,BrunonedeSeyn3ineius locum furrogato)Philippus Rexeoe-fo Octoiie, hofiil�s iii Bpifcopat�nl Col�nienl�mcopias introduxit, Stexpognatam vrbemNouefienftra Adolpho Archicpifco.nbsp;potradidit.Quamhift�riam Crantziusin ruaSaxonialib.7 Segebertus,amp;alij,defcribunt.

Deinde Anno falutisM. CCCCLXXIIil. Vnius fer� anniobfidionem,�CaroloBurgundiacofufiinuit,qui tandem,adu�tantc cuin copijsFridericolniperat�re,fol�tiscaftris.Noueliononexpugnato,difcefsic,ImperatorautemNouefienf�sprsrogatiuis,nbsp;amp; priu�egijs donauit. Namimmunitatem vedigalium.qustelonarij Rhenani�mercibus praeternauigantium mercatorum exi*nbsp;gunt,ipfisdonauit.libertatemetiamcudend� pecunis;Ldixit infuper Ciuib�s, vtaureamaquilamin clypeo nigroin fignis mili-taribus vfurparent,amp; quaflibetfenatus literas,rubra cera obfignareht.

Sed in omnium grauilsimamcalamitaterainfcelixNouefium Anno ifSi. menfeMaio incidit, tumobreligionis difsidfum� turn oblibertatisfludium, quopriuilegia,opes,duIccmquelibertatem,cumfummavicinorum omnium mifcria. turpiteramifitinbsp;quandocumEpifcopo fuo Colonienfi.Iblitasdifputationesf�uit, quandooblatum praefidiuminoppidum admitterc reeufauit,nbsp;amp;in propinquahofiiumvicinitare,etiam monita,no�lurhascxciibias negligetcr habuit Quam vibis va�itatcm,abelegaatiisunonbsp;fuperioris temporis hiftonco,MichaeIeab llIelr,iiladau�laSurij Hiftoria,graphic� de(criptain,in indicerei�rimu s.

23

VV E S A L I

ES AL� AM fuperiorum,Pirckh�imerus,amp; Althmmerus,comm�ntarijsinCorneliumTaciturn V�-fauianri,amp; Vic�liani-,antiquitusappellatatn,perhiberit.lbique Mammcam, Alexandri Imperatoris Matrem Ca�fam^atq; fepiiItam.Quam Chriftianiffimam m�lier� fcribit Abbas Spanheimenfis,�ibr de Scrip-toribus Eccldiafticis,ex Alexandria Antiochiaiti conc�fliiTe,amp; Chriftianam Origehis do�rinam, cum ingenti admifationejaudiuiffe.Quod etiamin vita Alexandri,Georgius Cedrenus, Grscusjhiltoricus,nbsp;ref'ert.Sed hos VVefaliatn ingrediamur.Oppidum feft,ad finiftrum Rheni latus,amp;f�o quondam i�re fubnbsp;RomanoImperio floruit.C�m ant�,fub Schonenbergicorum aduocatijs,ac Burggrahiatu, alieni iuris,nbsp;fuerit,Donee fubFriderico fecundoImp.circa ahnum M.CG^x x x 111. oppidanorum impenfa, ad tm-I perium Romanum peruenit.A quo tempore,hulli�s vnquam Aduocati, fiueBurggrauij magiflrati'i a'g-^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;** *�ouit.Et,nelftpollerum etiam vnquam agnofceret,certtsCftab Imperafore Guilielmo , anno Chrilti

M.CC.Lii.priuiIegijs,amp;libertatibusdonatum.DeindeHenricus,eiusnominis feptimus,filius Henriet Comitis de Lutzelburch, Imperatoreleftus,VVefaliamamp;B�pardiam,BaIduinoArchiepifcopoTreuirenfi, fratri fiio, procertapecuniae fuihmaimpigno-rauit,pro auxilio amp; copijs conquirendis(vt atteftatur in vitis Caeiarum Cri{pinianUs)ad componendas difcordias, amp; mutuaVulneranbsp;Guelforum amp;Gibeliinorum in Italia.De qua impignorationcjih B�pardiae dercriptione',plura. VVeialia igitur nlihc, Archipfseflilinbsp;Treuirenfi paret, fltu eft peramo�no,aedificijspriuatis,acpublicis decoratur.Inter quae,pietati dic3ta,�naxim�� commemoranda ve-niuot.Hic igitur initio,vifendam fepraebet D. Virginis Eccicfiajin fuperiore oppidi partejinchoato anno falutisM.CCC.vin. (quinbsp;annisina!tisacpulcherrimisfehefl;ris,chori,eiufd�Templi,perantiquisliterisannotatusefl:.)Sed annoM.GCC.xxxi.ipfa Aflump-tionis die,in honofem B.Virginis amp; Annae Matris ei�s,eft confecrata. A Balduin� autem,Archiepifcopo Tre�irenfl, ex Parochialinbsp;in collegiatam commutata.Fundataauterti primitus,amp; aedificata ex eleemofinisReip.VVefalienfls. Offert dehinc fefe Veftali� vir-ginum,ordinisD.BerhardiAbbatia,quaEin DioecefiTreuirenli �mhiutn antiquiflimadicit�r.Prop�mcenia deinde Rheh�verfus,nbsp;Xenodochium confpieitur,in cuius Ecclefia,fuprafurtiniumaltare,col�nina lignea eff,adq�am alligatusa ludaeis amp; flagellatusS.nbsp;puerulus V Vernerus,martyrium paffus eft; vbi germanic� fcriptum legitur.M. GGi uxxxvii.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^lt;rnmW ��tt �JSidmmerrttbt beti

tobigcIifffllxiii.Kal.Maij.Cripta etiaihhunc extat,in qua perfidiflimihocfacinusperpetrarunt.Gorpus eius,metupeenarum,extu-lerunt,amp; abiecerunt in locum,non procuHBauataco,vepribus amp;fpinis obdu6i:um,quodpoftmod�m ab inc�lisinuentum, tranfla-tum efl: Ba�aracum,vbi Deo in eius memoriam aedificat�m eft templum,quod hodierno adhuc 'tempOre,ab eius n�min� appella-tionem habet.Quamuismartyrisreliquias, LutheraniprofUnd�in terram merferint.Generofus dominus^Eques amp; nobilis Holfa-tus,Henricus Ranzouius,lib.quem de 3nnisenneaticisfcripfit,huhcp�erum anno aetatisfeptimo in die pararceuesfurpenfum,flagel-!atum,membris omnibus concifum,crudeliquemorte interempt�m,commemorat.Eft amp; Eccl'efiaj praep�tenti Deo,S.Martini nomine,facra,cui vnicus Re�lor praeeffe confueuit,fed cum eadem bene dotata,diues effet, fub Diethero Archiepifcopo Treuirenfij Anno falutis M.GGG.iii.fa��a eft collegiata,amp;perpetua fundatione �rdind�,Vt effetPraepofitus ibi,Decanus,8c quinq; Ganonic�

I A.

�dobRXga jGefmaniae opp.finiftrum Rheni latus,fitu iucundo exornat.Bopardia,Boparten �ft,vt Pirckheimer�s cenfet Telohio innotefcit.De primis eius initijs pauca apud probatos Auftores leguntur,nifi,qu�d Munfterus, amp; B.nbsp;RhenanuSjRerum Germahicarum I.1.amp; j.Et Andreas Althaimerus in Tacit� referaht,qu�d c�fularis Dux,qui eo t�-pore,quo nond�m Germania tota paruit Romanis,fed� habuerit Mogunciaci,amp; fub fe Praefe�los militares vndecim,nbsp;quorum vnusBodobrig3e^nuncBopardiaB,c�nfederit.Illudquoq;conftat,quodDrufus,quinquaginta amp; pluracaftel-Ia,per ripam Rheni erexerit,inter qu3BiBopardiam,vnum fuifl�e,multi viri do(fti,exiftimant.Guius rei magn� etiam argunientumnbsp;effepofluntjVetuftiffimae amp; quadrangularisftrufturaB,r�t�ndailla in muris munimenta,murorum altitudinem ho excedentia j finenbsp;turribus fupern� plana,aequalibus interuallis diftantia.Eft amp; peruetuftus,mahufcript�s liber,fed anonimus^qui Oppenheiin, tngel-heim,amp;Bodobrigam,vno eodemque tempore conftruftaperhibe^Vnde autem Bodobrigf n�cupatio,dubium eft, Apud Antoni-num Boudobrica,In inftrumento amp; perantiqua Ecclefiaftica doriatione,Bochbarda le'gitur.Nam Otto tertius Imp.'qui eft fundatornbsp;EcclefiaecollegiatsS.Martiniapud VVormatiam,donatiohem fecitipfiusEcclefif,in cuius literis fie legit�r.AdEcclefiSS Martininbsp;infra muros VVormatienfes conftruda,dedimus quandam,noftfaE proptietatis Ecclefiam,in villa Bocharda nunc�pata, infra no-ftram regiam Gurtim fitam,amp;c.Data idib.Septem.anno dominicaeincarnatiohis D.GGC.xci. Indidiohe �. Anno autem IlI.�tto-nis regnantis,Impcrij autem fui primo A�;um,RamsfeUciter.Bopardienfeaut oppidunr, �ademratione, qua amp; VVefalia, ad Ar-chiepifcopat�Treuirenfem deuenit.Ab Henrico eniiri feptimo,eius n�minis Imperat�re Balduin� Archiepifcopo Treuirenfi, ip-fiusfratri,impignorata fuerunt.Nam Anno i^ii.Balduinus fuf Ecciefi�,quod Bopardienfes amp; VVefalienfes inSt�risamp; alijsTreui-rorum Archiepifcopo obediant,amp;intendant,inpighoreab Imperat�re obtinuit,qu�d vtilitef impetfa�it.Sic enim legitur in literis fuperhac impignoratione eredis amp; datis,apud S.Galfiarium in caftrisjante Florentiam,Aniio Domini iju.Regni Henrici quarto,Imperij primo,^.IdusDecemb.Quare non fub Gohon�,Archiepifc�po;ficuti male narrat Gratapolius, in fuis Epifcopor� Tre-uirenfium Rhapfodijs,hanc impignorationein fadam,cohftat. Gon� tamen,fummam pecunias impignofationis adauxit, vt eo dif-ficilior effet redemption

Le GIT V R quoquein geftisTreuirorum,amp;c.Mortuo Henrico feptim�,f�cceffitLudouicusDux B6ari�,ab ill� furfus liberta-tesfuaeEcclcfisamp;priuilcgia fecitinnouari Balduinus.

IT E M,Anno i5i5.Ludouico Gaefari aduerfusFridericum Auftriacum,Balduinus in praeli� forte naua�it �petam apud Spiram,ta auxili)smiUtarlbus,quhinrefr�mentariajquolocojm�ltaEcclefiaEfuaEpriuilegiainapetransjBopardiamamp; VVefaliam,amp; additio-nem Golgenfeheidjin pignore fuae EcclefiaE,c�m Hulda acquifiuit.

It EM,Annoi3i5).Bald�inus auxilio vcnitLudouicoCsfari,ad��ffus Fridericum Auftriacum apud VVisbadehjvbi,ced�te Fri-derico,vtiBopardienfes,finollentipfiobedireja�thoritate Regia diffidarepoffet,impetrauit. Quam obedientiam,c� negar�tjBal-duinusauxilio EpifcopiMoguntini,magna vi Bopardienfes inuafit,perfuptis pprtis^A inc�fa oppidi partecuni fuburbio (quod tarnen priter voluntatem aCcidit Epifcopi)ipfos in ordineni redegitjvt gratiam ab eo poftuIarent,amp; illi, eiufque Ecclefia: fubiedio-nem,amp;fidelitatem i�rarent.Hinc videre licet,qu�d non fub Conone,prima impignoratio fada fit.

Prop b Telonium^quod sdificat�ni eft caft�utn,diciturBalduinus,vt Bopardienfes in officio continerct jerexiffe. luxtaB�par-diamArxvetuseft,quamvulcdnirabiesdeformauit,DomusRegiajvulgd nuncupata^ quaein poteftate Baronum eft, vulgus

t)0nC�eppn�t appel!itat,qui multa caftra in Lotharingia pol�ideht,vbi,vt plurim�rn morafi confueuefunt; Haee autem RegiaDomus Anno i45)y.^Bopardienfibus,in obfidione fecundaBrandeburgici pucis,ne hoftis effet munitio,incenfa eft. Torresnbsp;banc prsterlabitur dom�m,inden�nlehhabens,!?)te^dni3�f�lt;l^/originemhabetexproximisfyluisadoppidumpertinentibusinbsp;Reip .e�commodus,qu�dfeptein per ilium molaeagitentur.Primaria oppidi Ecclefia S.Seuefum Epifc�'pum quondam Rauenhasnbsp;Patronum agnofcit^qui inditio columb3e,ex laico,fubit� fadus eft �pifcopus,quemadmodum eius mernorat hiftoria. De fundat�-ribus furnmi Monafterijjhoc eftj�.Mariae Virginis in mont�,Gfatapoii�s in Annalibus Epifcop�r�m Treuirenfium refert, fub t�-poribus Arnold! oduagefimi fexti Archiepifc�pi his v�rbis.M�nafteri�rn B.MffiaB,�xtfa riiuros Bbpardienfes, Benedidinae pro-fenionisM�ndliumjtemporibusHenrlciquartiImp�ratoris,ac huiuspr^fulis,exbonbfum hominum eleembrynis fundat�mjHi�nbsp;Arnoldus Archiepifcbp�sTreuiror�m prbmbuit,amp; illi ben�prblpexit.Eft amp;hie Garmeiitaf�rii inftit�tiMoriaftefi�nijCuius fadanbsp;*des,multa nobili�m amp; Magnatum fepulchra habetlt;

24

DAN I

AN IA terta continentis cxtrcma in Araosextcnragt;quashabctfolidiamp;continuittaftuspartcs,cas,magigt;ivnlt;IatUti� inccrruptio,pro variafrctircflccl:iorisobliquitatcdifctimiiiat,Ducatum,Holfatcnfcm,Thictmarfciirem,Slcfuicenfem,nbsp;Scaniam,Hallandiain,BlccAingiatn5c lutiamptouinciashabctjamp;iafulas mitaatnoenitate pixAaates non paucas. Regionbsp;titulo decoratur.

SCANIA, magnitudincamp;opibus, facile fuperat�ciiquasregni prouincias.Alij nuncuparuntbanc Daniatpartem, Scandinauiam, pro Schondania, ideft amoenaDania, AlijScaniam, atquealijSconingiatn.Multisigitura fetiptotibusnbsp;compcilatur noininibus, Scoiidia, Schondcrmarchia, Schondania, id cft,amoena Dania.Plinius aliquo loco Scandiatn,nbsp;Scalio Scandinauiam nominauit; fedmanlit illivIitatiusScondixnomen, quodpulrhricudincm Iignificat, quoniatnnbsp;�oeli bencficioitcllurisobfequio, portuum amp; emporiorum commoditate, maritimisopibus.Iacu�amp;flumin�pifcatione,

T venatione riobilium fcrarum, inexhauftis diucrfi generis mctalli venis,oppidorumfrcquentia, ciuilibu� inftitutis, nuU '�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� li cxdit heat* regioni. Atque itaquidem de Scania fcribit Daniel Cellarius,aucior fpeculi Germaniae, qui vnico clogio,

fubhac Danixparte.etiatnBleckingiamcumHallandia comprehendit, fed nos de Schania feparatim. Ea regnoSuctia� contincns ett. ht ncquaquain veCrantzius, aliorum reiatu deceptus, refert, vndiqueaquiscinfta, latitudoduodecim, longitudo ododecim eft miliatiutn.nbsp;Mediaeft inter Blec.anu,iara ptouinciam amp; Hallandiam, quarum illa.ad audrum, htecad Broeam clauditur: eft autem regio Daniaepulchertitna armata vUnbsp;lis.opulenta tr(i;i,ibus,lt;r;ues mercibus.Ecclefijs plena,paflim atcibus nobilium,curijs praedijs6c monafterijs ornata.Metropolis inca cftLonda,fiueLundia,nbsp;ab Ellcbagen ttibus milliaribiis,diftans, agtorum eircumquaquc iacentium fcecunditate fortunata. Vbi traieftus ex Cronenburgo inScaniam, Arx eft Regia, cxcelio in rnantc,Hel(ingborch,�c iuxta, oppidum eiufdcm nominis.indc tribus miliaribus in meridiem alia eft ad mare Ar7r,Landestroon,ex qua adnbsp;Malmogiam, qux 5c Ellebogen dicitur,duo limt miliaria Eft ea infigne emporium 8c prcecipua totius Scaniac ciuitas,propter nundinas amp; frequentes nego-tiationes. Hinc,duobus ad auftrnm miliaribus eft Falftcrby. vicus.ob Halecum capturam celeberrimus,ad quem certo anni tempore,xxdiuerfts Germanisenbsp;Daniatquecinitatibas mercatores coiuienire folent.Fuit hscHalecum captur3,olim circa Rugiam, 8c inlittore Pomeranico,fedpcccatis populi crefcenti�nbsp;bus,inde in iittus aquilonarc migtauit ad iam dictum vicumFalferbey^. Verum paucos ante annos, captura ctiam illa rarior eft fa(fta,8cfcnftm in Maftran-diam.qua: in prim� aditu NoruegiiEciuitas eft,declinauit,vbi hodie.Sc in locisoccidentalibus,maximo emolumento capiuntur.Eft Scaniafcraxomnis generis ftumenti.gens bcllicofa. Nam ea,vbi bellum cUm Suecis getendum,ptima ceu limitanca ad alma vocatnr, vnde fctocior ccetetis. Inter praefetturas,nbsp;quas Hirer, vocaat, maioresSuetisquefinitinicEfunt.Gcdingheret,8cFroften.Ex quibus Daniasprasfeituris,duobusitincribus, fed admodum difikilibus,

in Suctiam perueniti poteft.

HALLaNDIA a parte dquilonari, Scaniae eft ptoxima.quaeNoruegiam verfusBoream ab ottu,Suetiamattingit.Initium, vbi Scania: continua.ab immenlo promontotio rumcns,quod Hallandt Aafs.naut� veto Kollen,nuncupant, Scfecundiim littotalem traftum vfquead�lfcbutgum,Sueticamar-cem extenditur. Ad ortum earn Snetia: partem attingit,qua: VVeftergotia dicitur,magna agtorum fettilitate ptxdita.Hinc vrbibus, arcibus,templis,Nobi-lium habitationibns,praedijs, 8c pagis paflim exculta. Sed qulbufdam in locis proximo bcllo Suctico nonnihil dcformata.Ciuitatcs matitima: funt,Hallad�nbsp;Aas,Lahelm,Helmftede,FalcFenburguin, VV4rburgum,fcxto indemiliati Elfcburgum,regni Suetix Arx. In litcore Hallandix, innumetefunt infulx atque fcopuli fine nomine, quotum (cries fc late circa Notuegia littora 8c promonroria extendit. Ftumentis Scpifcibusabundat cigni,gtucs, anfctes,ana-tefeji fylueftres.qujE magnisagrtlinibus xlliuo tempore co commigrant.ad matis littus,8c in lacubus, iuscuiofo 8c fubtili aucupio capiuntut.Et.cumin hacnbsp;^gionepaflimncmotaiint, ac(yiux,inquibuslupi, cetui, capceoli,vulpes aclcpotes abundant, hinc multumoperxvenationibuspaflim impenditur.nbsp;XftinScboum.Sc xquorum numetofa agmina in Gcrmaniam quotannisemittit.

BLe K IN G1 A tertia Scanix Prouincia,ad Auftrum porrigitur,non proculab caSuetiaspartc, vbiColmariana ciuitas,cumarccnta eft.Gcrmaniam Klpicit.amp;has hah�t ciuitates, vel ad mare,vel ad finum aliquem maris fitas.Trellebotgam,Iftediam ,Santbamcr, Ahufium, Sclsburgum,Elleholmiam, 6cnbsp;Rottenbi);quaiad finesSuctiaefitacft.lncol*, vt^lurimum cumGctmanis maxim�vetocumLubecenfibus ScRoftochienfibus frequentes negotiationesnbsp;'xctcent,agios eolnnt.fed potiffirnumpafcuis gaudent.De bis iam commemoratis tribus Dania: prouincijs,bcnc fcribit Crantzius,quod llmuliun�tx,rpa-cjum confidant duplo amplius quam vicinar qUdm ftatim ingrcdiemut.Zclandia.

NOBiLISSIMVS totius Eutopx finus, vulgo Or Sundt, Scaniam a Zclandia difpefcit. Ita per cxccllentiam hoe Dinicum fretum vocatut,alioqu� -genctatira Sundt,quoduis fretum defignat. In Hoe autem finu pro mctcibus vitro cittoque cxpotcandis ,tutfumquc inuchondis,alioue ttanfvehendis, ted-oenda eft ratio. nbsp;nbsp;nbsp;focusfaxit,capitalc cfto, 8cboiiaquantulacunqUe fubtratta,regio fifco cedant. Hac ergo velificantes,dorfumquc maris fecantes,quo-

cunqucfoluerint.hasfauces mttarc,dcbitumquc{Sot�otium, veIisdedu�lis,regio quxftore pcndertf tcnentut,quibusttanfmiffis,moxali(onuftiotes,tatio-nem teddituri catetuatim appellant. Jn hoe igitut fret� Datiiae Rex, omnes quafi Eutopeos negotiatotes domarc poteft. Vidimus id noftris temporibus, Annoi5gi. quando nobilemScaureum hunefinutn. Rex claudens, HollandosatqueZelandos mirific�anxiosreddidit, quotum fe.xcentx nauesibidemnbsp;detcntaefunt.ob illatam iniuriam Regio legato Caio Ranzouio vito Nobili, quem Rex cum litetis mandate Bruxellam ad DucemPatmenfcmeiufdem.nbsp;3nni lanuatio Menfe,ablcgatat: Vbi in reditu rebus foelititer a^is,8c catena aureacum cffigieDucisParmenfis donatus,a Statuummilitibus, tertio aBrux-. f'^'liari captus, Bcrgam ad Zoomam inde Regijs lefcratis licecis,8c erepta catena auieasxvij.Ianuatij Hagam ComitisinHollandiamdeducitut. Et itarnbsp;ladem grauioris peticu� mctu,dimitcitur. Ad tantam vindicandam iniutiam,Danix Rex finum hunc claudit,8c fexcentas Statuum naucs in co tctinet,do-�vc muictam pcrfoluercnttrigintamillinm impciialium dalerotum.Ex quibus Caio Ranzouio,ob captiuitatispcrpcirasiniutias,dccemmillia,Rex grati-ose uonauit.

1*0 K. 1^0,ctfi omnes naucsintetSchaniam,5cZclandiam,pernobiliffimum hoe fretum nauigarcfoleant, tarnen frequenter accidit,vt minora naui-gia,quibus ab infulis 8c locis vadofis minus eft pcriculi, ex Holfatia 6cLubeco vicinisque regionibus foluentcs,pcr Balticum mare nauigationes fuas infti-tuanr.ita tarnen,vein oppido Nibutgsconfueta vciftigalia Regi Danixpetfoluant.

ZEL A N DIA,inter rcliquas regni Danix infulas, maximafcquitut,cuius longitudo xvj. latitude xiij.eftmiliatium. Habetciuitates xiij.ArccsRegi-ssieptcm Partorhias ptopemodum fcptingcntas.Traicetus in hancinfulam multi,bteuifllmus ex Helfinbntgo Scanix,cui exoppofito Zclandiaexhibet Arcem vcr�Regiam CORONEBVRGVM munitiffimam 8c inexpugnabilem, Ftidcrici Regis opus. Cuius peculiatem defetiptionem damus. Infulanbsp;oxcjrura babetpmguia8cfcrtililIima,abfqucftctcocationc fegetesomnis generis ptofcrens.Saxonis hiftorici pattia. Vrbium in Meditertaneis ptxcipua,nbsp;R O T S C H1L D1A eft.fic a Koe, id eft Keye,8c foute admirando appellata, qui editiorc loco ficus,petcnnes vndarum fcacebtas euomit.Huius etiam vr-'saccutatam defetiptionem dabimus,a nobiliffimo vito Regio CanccllarioD.Nicolao Kaas nobis ptxfcntatam,pcculiari volumine,quoddefola Dania-jneaitamnr.HAFNlARcgui Metropolis.aportu mctcatorio, 8c nauticoconfelfucommodifllmo nomen ttahens. Academia inclyta, Regiamhanc infu-' I?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aquilonem HELS INGORA cft,vrbslittoralis. Sequitur deinde Arx omnium magnificentiffima, quam Rex Fridcricus fecundus

villa diruta.loco �mniu n araccnifumo (liigulaci appacatucondidit.camquc defuonomine FRl D,ERICEB VRG VM nuncupauit.

F i O N l A proxima eft,Infiilaaliquanto minor Zclandia,fed fertilitate fcclicior. Copiofo enim frumentorum prouentu ita abundac,vtad remotifll-mas regiones ea quot.innis pafiirn cmittat,ptxfcrtim liligincm Sc hotdeum. Q^cmadmodum ctiam annuatim numetofos boum Sc equorum gteges Ger-�u �.nis (uppeditat . Q^i littora inhabitant, prxtcr agriculturam, pifcationibus etiam incumbunt, vnde hand contemnendarci dorriefticx compendia fibi �ompatant. Nee dcfuin.ob multas pet totam infulam fytuas, ceruotum,capreolorura,lepotum atque vulpium venationes.Iri eins quafi rticditullio. Metropolis eft OT r ON 1 A, vulg� Otfcntcbc/Vebs EpifcopalisabOttonc primo,mulcotum teftimonijs xdificata, circa ea tempora,quando HcraldumRc-^�Fcm Chtiftianam fulcipiendam iiiduxill�t,ciufqucfilium Suenomci� � facro fonte fufccpillet.Hxc vrbs.emporium eft lh(ulxprxftans,in quocir-ca eltumEpiplianiae infulauorum/acprxcipu� nobilium frcqucnsconucntus,ficutChilonij inH�lfatia cclebtati Iblet.Circiim Ottortiam vcluti centrum,nbsp;�qnali propedifijjjjjj rcliquxciuitates in maris littore, ita funt conditx.vt portuum fituscj�e oportilnitate.negotiationes fuas non folum in mari Balti-etiam per Suctiam,Notuegiam, Ru{riara,Belgium,atqueGeimaniam late cxetccre foleant. Nomina catum hxc funt; Niburch,Sieinbutch,Fa-Adcns,Bogcns,M:iddelfatdt,Ketemyndc.Regias Atccs Fionia quatubt habet. Neubi(rgum,Hagcnshouvv,Flinsbagel,Efchcburg.Et curiam Rugard.nbsp;^^gos coinpIurcs.Sc Nobilium prxdia non pauca. Ett enim hxcinlula obccxli amoenitatem 8c iugeta frufluofa. Nobilibus viris gratifllma.Sunt ctia qux-^^aminhac infula loca belli cis prjliis noftra memoria r�obilitata.Eft enim mons quidam �fchenberg,n� procul ab AfceHagenfchouvv.inquo Regis Chti-^lani tertii aulpicio loannes Ranzouius Eques Auratus duxbelli, ingentiptxlio deuicit Ch'riftophotum ComitemOldenburgenfem, AnnoChrifti 1555.nbsp;^xi.lnnjj qyQ conflictu duo Comit�s,altet Hoienfis,altct TecAlcnburgcnfisintcrcmpti funt, quorum cadauetapoftea loco pngnxcffbfla.Ottoni� dcnbsp;Ita, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ �lanuti fifnt fcpulta.Circa idem etiam tempus in monte Faufcheburg.qui milliatio diftatab oppido Afcens.aliquot rufticorum milia

aiuiu,uqiieprofligata.PlurcsFionixadiacentinfulx minorcs.numetoxxxv. omincsfeichabitatseamp;cult*, quarumLangelandiamaxima. Has autem. ��nncs Ob buiu, ipf j anguftiam,iil lndicc,breus nariacione dcfcribimus.

IVTIAi

2S

iVTI A,ocdduaj)arsDiniae,iiuamPtoletna:usChetfoiicfumCimbricam appcllitat, interduomarialongj inBo�eaj�gt;queniadinodum Italia inau-ftrii porrigitac. Ab albi flunaSnead Aqmlonc, oduaginta'ptopcmiliatibus gctmanicis adoppid� Scagcnn porrecta,multas Snaplas,Sc infignes regiones c�-prarhendit latiludoeius,vbi maxima, ncmp� circa Alebargum xx.miliaria habet. Ea aurcm duplicem conftituunt Mcridionaiern Sc septentrionalcm, in Meridi�ualislHticeexSaxoniaaditu, fitaeft Holfatia, quae veteribus, qu�dareliquaGermania, per Aibim fluumm ad borcam diuuira fit,atqueinterclu-la Nordalbingiaeft difla.ac R'�mani Impetij botcam verfusextrema ditio, aclimCsfcmper fuit. Eamijucob caufam-,Imperator Henricus Auceps,lim;ta-ncam praEfc�turam,in vrbc Sckfuicenfinon nihil impetij limi'tcs ptaEtetgteffusgt; conftituit.Habet autem Ititia pro tetmino aul'ilali Eidocam duuiuiTi,qui cdnbsp;occiduum decutrit, exitcjac ia mare Britannictim.tiifios ditimcns aThietmarfis,limes ptoinde �Oanire atque Holfatiae. Sequens autem PvcgiOjSclcfuiccnlisnbsp;Ducatuseft, quaeScIutiaauftralisdicitur, AbEidotkdecemScofto miliaribus,adCoidingam vrqueprotenditur . A metrop�iiSlefuiccnli, ScpcrueruBonbsp;empotio nomen hab�t.O�m lutix Ducatus appellabatut. QuemVV'aldemarusAbtlisRegis Danis ptonepos,ptimus in feudum acccpit,3bs Erico Rcge,nbsp;circa annum M. CC. LXXX.Extindaautem Regum acDucumftirpcmafcula , ScDucatu SclefuicCnfi cum regno in vnum corpus redintegratoiMargaictanbsp;triumtegnorumtecina,ducatum Slefiticenfcm permifit Gerardo Comiti Holfatiat, hacconditiofte.� vtaRegeDaniaecoIlatum bcneficiumrccognofcc-Ict.Reliqua autem terra a Coldinga [utia borealis Vel Cimbtica fcptentiionalisdiAa.Norucgiam verfus fccxtendens,ad promonteriuin Cimbric4tm,iuxtanbsp;Schagcnn.ob fy'rtcsSc vadofum,i/s in ktcis maTe,nautiscclcbrcacmetuendum,opidu'm,incuneum coatftatadefinit,Scaddecem Germaniotam miliariutnnbsp;fpacium in mate cxcuttit.Scd Iutia,qua; anllrum tefpicK,afiguftiffimaeftpropc Slefuicum,vbi Itea fluuius ab'occafw,3cStlia ab ortu Htmum faci�t. Quemnbsp;primoGodefridus Rtx Dauix contra Catolum Mignum,tanquam limitem teghifui excitauit. Poftmodum �hitaRegina DaniaVHcraldi Regis mater tc-parauit.DeindeMargaretha Regina Damis.cui iioin�ind�t�m Nigrf,matcrCaautiRegis,tertio mutis Sc fonisampliliimis finuari fecit.EtDcnncvvctcA,nbsp;Ctiamnitm vocahir.Vcrum demirabili hocDanotum vallo,confulcindkcm,di�tionc Slcfuicum:Etpeculiaircm,deSlefuic�,tabulam.

AN G�, I SA X O N ESfedes fuas �limbabuctunt inter lutiam ScSaxoniam, qux terra inter lutlandiam Sc Holfatiam.Saxonum in angulo fita cft,5c Slia'Bumincac�ppitfo,ab vnapattcclaudkur.ab altera vcr�finti freti atque vtbis Fiesburgenfis terminatur. Hi autem Angll) a Britannisinuitati tribusnbsp;longis nauibus,cumcopijsauxiliaribus,q�as ipfis adiuiixerunt lut.-Eamp;Saxoncs,fuil't delati. Q^dillis faftu facile fuit gt; ciimfintportus optimi inOceanonbsp;occidentali,ex quibus in Rritanniam,paucis diebus, ttaijcctcpotuc�unt.Cum autem Britannia, ab illis defenfa dret,non folutis ftipcndijs.pcrpctuum do-tnicilium Sc fedes in ea fixcrunf Et Britannia a nouis incolis nomen accepit-, quodh�die tetinct,quemadmodum Sc lingua eius gemis, muitum habet 30i-nitatiscumDanica.QuodplurimaVocabula vtriqucgenticommuniaoftcnduftt. l�acigitut'�'ccafioneBritannia abAngiofaxoi.ibus occupata,induoreg-na Anglorum,Sc Scotoruni eft diuifa, vcBeda,Crantzius,8c Cimbrorum annal�s teftantur. Ertafhtigitur exteti, qui Anglos ab Engers in V Vcftphalia,autnbsp;ab oppido, AncAlenPomerani�B,�ttitm hab�iife fcribunt.Conftatenim exPtol�ma:o, ScC�rnelio Tacit�j Anglos antiquiillmos clfc terratum Septenttio-nis adOceanum incolas.Tacitus enim Anglos coniungit Atios, Elifios,Maximos,eiui eametiamnum appcllationcm rctincnt,nimitum, Ar, Aifen Sc Mo-nc.Qu� funt vicinsetnfulae fubieftae Rcgi Daniae, Sc Ducatib�s Slefuicehfibus. Beda etiam recenfet diui�onem Britanniae intet Saxones,Anglos,Sc lutas.nbsp;Ha;ctllurtrisScNobiiis vir.D.Henric�sRanzouius,traftatu de petiodisimperiotum,accurate obfetuauit.

IVTlApotro ab lfthmo,adDatiic� �pus.paulatim fit lati�t,rc fet� manas,fi a brachio incepetis, forma repreefentate vidcatur.Eft ttitici,filiginis,hordei,Sc panici fetax.ptaefcttim qua ad ortum vcrgit.Nam occidua pars, aquiloni ptoprior,ftumenti minus fettilis cft,fed pafcuis vbique abundat pinguibus. Hinc aliquot bourn, Sc cquorum miiiia.quorannisinGetmaniamcmittit . Vrbtfs habet xxvii j. Epifcopatus quatuot ;Ripenfemgt; Aihuficnfem, Alburgcn-fem,vrbesf0ntcelcbtesmaritima:,8c VV'iburgens�,v%smediterranca,ob comitia regia maxime Celebris. Habet Sc lutia ArcesRcgias xx.Monaftetia xiiij,nbsp;practcr ca quaepaffifninciuitatibuscxiftunt.ARHVSlA, emporium eft cclcbrc, obpottum, quem ingens illud promontorium Hellenis efficit,quodabnbsp;atee tegia Calloc,per ditionem Mok, vfque ad altilTimum montem Eilemansbetch,adduo miliaria fe extendic, amp; tam fuo,quam infulacum aliquot obie-ftu, piacidum nautisaequor efScit. Ab Arhufia aquilonem versus, q�inqucmiliatibus ingensfinusadoppidum Hobto,lutiam ingredituc. Ab hoe finu,nbsp;quinquefunt m�iatiaad ALBORGVMemporium ijs inlocis,3cfrequeiis,Sc celebtc. NamLunfurdt, maximae profunditatis finus,grandioresetiam naues,nbsp;ad ipfos Albutgi mures dcducit.Ettotam Wensliam a tcliqua Iutia,ptaetec exigdam continentis pottionem diticllit, Scpaulatim ab Albutgo ad occafunanbsp;vetgens,adeo fedilatati Vlaliquot infignes infulascontineat.Sunt Sc aliquot oppidagt;vtLemvvicE,Tifted,Nic�ping,pra:tcrea,aliquot infignia monaftetia,nbsp;adiftius finusripasgt;condita.H)nc non muitum diifat, anguftum illud fpatium, quodeffinterOccanum Sefinum. Lunfotd, Harbooet vocitant,adeo exi-guum Sc humile,Vt fpitantc vchcmcntiusCitciogt; intumefccntcquc Oceano,fluftus �xiftuant�s.fc in finum aliquando cffudcrint, Sc pifccsex falfugine a-quarum,fint mottui. Ab hoe Ifthmo duobus miliatibus ad ortum,eft infula,olim Ottonii.ilunc veto Thitholm,a Regina Thira nuncupata. Sinus, quo ianbsp;infulamhanc adituspatet Ottofundt,vulg� dicitur,cuiusinfuaDania Crantziuslib.4.cap.ijgt;.mcminit Hineboream verfus,traijcituiinInfulamMorfocnbsp;quatuor miliaria longam,indc in ProuiftciamSailing a littore aquilonati,vbi cxMorfoe in Wensliam tcaie�l;us eft vnius miliatis.

W E N S L1A, pcninfula/triquetra eft quafi,cui�is lat�s btcuiflimum ab Albutgo in Schagen, quatuoidecim eft miliarium, vbi in conum dcfinens.pau-latimfc ad folis ortum aeftiuuminfleftit.Hiceft iIIcIuti3eangulus,obpericula , naucisadeo infamisamp;fo�naidabilis.Nam ingensdorfum ScSytcislongilfi-mc fe in mate ptotendit, Vt,qui tut�,amp; citra pcriculi nietum efle volunt,non ptopius, duobus mirmcibus,nd littus accedant.Talc eft omne luti* littus occidentale, vt qui, in Notucgiam, vel exOccano in Otientem nauigarc intendant,l�ngocitcuit� lutiam �uitarccogantut.Sunt tarnen quatuot omninomon-tes in hoe longiffimo littore,ex quibus naut* fuas habeiit obferuationes, Sc indicia. Incolx pifeUtutam �xercent. C�m autem pottum, Sc fidam nauibus fta-tionem nonhabeant,naues fuas ex alto venientes, conuocatis in fubfidium focijs Sc vicinis,ex mari in littus pettrahunt, vfque co,quo fluSfus maiis tranf cendercjcafc^uc Icuando tundcndocjuc lacderc minimc polfint. In ligncis domibUs ex tabulis Sc alTctibus confttuftis, habitant.Ciim veto folum quod inconbsp;lunr,vndiquc fit arenofur�,quod ventus in quamcunque partem,ceuniuem impcllere folcat, fip� accidie , vt arena corum domunculasinuoluar,vt man�nbsp;futgcntibus,nifi pet fumma teda, nulluspateat exitus/quate ftudio.fic Icui ftruduta funt compadae.vt non magno difpcndio,ab vno in alium locum ttas-fetti polfint.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Hieclutice regio palfim c'ompafc�a.quo fit, vt fingulis annis-, mul'ta pec�rum millia l�nginq�as in terras emittat. Na conftat, quod 'ex ifta Sc alijs Danis prouinciis,quibufdam annis, vltra quinquaginta millia beum in Qermaniam fint abafta�de quibiis Gottorpia: vedigal eft depenfum.

Q^dCtantzius hiftoricus ex Mcla refett, lutiam incultam ftugibuseflcjfit fane ita,fi Mclaeselatcm refpexctimus,fi veto, quaiis nunc eft, xftimabitur, taldccxculta,8c pagis,oppidis,Nobiliutn pta;dijs, arcibus.monalkrijs atque Ecclcfi/sitaexotnata, vt in VVenslia ex monte ptopeHieting oppidum, qua-draginta duae turrigcr* tedefiae confpici polfint.

CORONEBVRGVM-

E t-A N Dl A M , rcgiam,amp;pra;ftantifsimam Dania?, inter alia peregrcgiacaftraamp;oppida.ynica prate�-teris inui�la,amp; plane inexpugnabilis arx dec�ter exornat.C oronebvrgvm bate dicitur.fitu amp; mirabili opere adeb munita,vt, nifi ab his.quos vitae tjdeat propriae,tcntari,nodum expugnari queat. Ita vt non imme-rirb regionis vniueramp;.arcium oppidorum^ue teneatprincipatum,atqne�pr*emincntia , regio fit condeco-rata cognomine.Hatc ferenifs.Dani* Rege Friderico Secundo ita ordinante, amp; idea vniuerfa difponente, vc-tere arce hoe loei funditus diruta,excitata eli,extrema? infulx Zelandieae orae praefidio,ae tra�lus raarini.qutnbsp;Suntj indigetant.defenfioni, maximis amp; innumerabilibus vndique eonquifitis faxi^ inr?�3!:*^ compafta, 8cnbsp;fiftucata ingentium arborum robpra.compa�tis atque eonelufis.ae Ipeo fundamenti demerfis,^tam valida eftnbsp;ex ipfo marisfundoeduda. vt immanes pelagi fludlus,magno prouolutos procellis,atque ad valium, muroftnbsp;que horrifono boatu ae fremitu illifos,citra vllius perieuli metum, fuftinere queat. Mirantur exteri fymme-trieamamp; harmoniam ftrudura? Italicam,mirantur quotquot hoe caftrum intucntur,qui Daniearura vel maria luftrant.Namfoiieis,vaIlis,propugnaeulis,machinisquegrandioribus,eolubris, ferpentinarijs, p]uteis,mortarijsmuralibus,varijsamp;ad*nbsp;tnirandi generis munitionibuSjfulphureo nitratoque puluere,amp;omnis generis eomeatu vfque ade� inftufta.vt vix alia,quod eonftanter di-xero totius, Europa?, huie ar ei eomparari debeat. Hoe fatentiir ingenue quotquot in remotifsimis orbis regionibus, rerum vifu dignarum,nbsp;curiofiobferuatoresfuere,tam exteri, quam Regia?Maieftatisfiibditi,QualesinterprimosHenrieiis Ramely Gerardus Ranzouius,Benedi-ttus amp; Nicolaus AlefeIdij,omnes remotifsimis peregrinationibusculti.

Intus niagnificisac plane regijsconclauibus,cubiculis,porticibus,menianis,adftuporem,magnificcexornata,qu*pifluristapetislt;5ueve-flita,in quibus omnes Dania? Reges acu venuft� depi�li vid�tur, fupern�,fculpturis polita amp; auro obdudla refplendent. Te�la cupreis obdu-laminisjpauirnenta diuerfi generis coioribus variata nitent.Muri cxGs ad normam lapidibus confiantgt;foue�aquis inllruila?,eodem lapi, dum genereafundoad fummum vfque vtrinque munita?.Regia in hac Arce culina,prout etiam balnearium hypocauftum, in quo vt�filia o-mnia diuefque fupellex totaargenteaMedia- Arce,5rea eft ampla, amp; vifu iucundifsima. Nam quoquo verfum oculorum aciem pandas, velnbsp;turres prxcelfas,vel teCfum,fo�e /plendenre ad inftar auri nitens,vel muros magno ingenio elegantique ftrudtura? artificio, amp; feneftris con-fpicuis ornato$,porticus Sc regiam familiam,dele(5iamque nobilitatem pafsim inambulantem,amp; aream tam fpaciofam ac Jatam occupantonbsp;videbis.1 n qua, inflitutis t heatris 8c fcenis,comoediae exhiberi, ignes volatiles proijci,fpeftacula, ludi, triumphi,decurfiones equeftres, fo-Jennia haftarum ludicra inftitui polTunt.Tornecumata vocat,in quibus cataphra6li,haftas vibrare,fimulati Stludicro confli�lu.adexercitianbsp;equeftria informari folent, Quin amp; fons largus ex cupro conflatus nitentibus aquis abundans, are* medium occupat, tantisornam�tis illu-ftris,plan�,vt intuentibus fit admirationi,cuius ftru(ftura,incredibili fumptu fa�ta.Videntur illic ftatua? atref fufili opere,iufta hominis ma-gnitudine,raro ac nobili artificio fa�i*,varias orbis nationes accurate repr^fentantes,quatb6bardas,clypcos, arcus,gladios, amp; diuerforutnnbsp;generum arma,pro nationum diuerfitate geftanf,ex quibus dulcem Arcis necefsitatibusaquam,copiofa vbertate emittunt. Ad arcis moenia,nbsp;qua tnareamp; Huenam infula relpiciunt, videre eft admir3nda?nobis,amp;prorfus ftupenda? magnitudinis faxum,quod plane nullis viribus hu-manis loco moueri pofte videbatur, hue iuftTu Regis pertraftum, cum hacinfcriptionc.

Anno m. D, lxxx. Frxdericvs ii, Daniae Rex, Cvravit hoc Saxvm a Psiuo Svo Loco VBI VICISSIM ALIVS SvBROGATVS est lapis, ad HvNC DEVOLVI LOeVM.

HicZelandia Schania prominentibus vtrinque promontorijs,ita prop�co�unt, vt vix parui milliaris inter fe relinquant maris fpacium, quod vocaturjDer Or/unt.Per has anguftias tot ingentia Germaniae,Liuoni*,Suetiat amp; Ruffiat fiumina, in Ori�ntale mare fe exonerantia,ceunbsp;per C3t3railas,pra?cipiticurfu,in latum illud inter Iutiam,Daniamamp; Noruegiam pelagus exeunt.Ad hunc locum omnes naucs orientemnbsp;verfus,amp;vice verfain OceanumOccidentalem curfum inftituentes.vcluti ad centrum coire,arcemque ipfam,vti fedem amp; refidentiam Regiam , velorum depofitione decenter cohoneftare, amp; vedHgal Regio colletftori pendere necelTc eft. Et cum in vtroque littore arx pofita fit,nbsp;hicquidemCoroneburgum,illicHelfinburgum. Rex, fiquandoiditanecefsitaspoftulat, fuisin medio collocatis nauibus, ita has faucesnbsp;occupare amp; occluderepoteft,vt qualemcunque etiam numerofifsimam claftem.�ab ingreflTu vel egreflii cohiberi pofsit.In hunc locum fzpil^nbsp;lim� vno die ducentas,ffp� etiam quadringentas,interdum etiam fexcentas,atque ade� plures amp; oneranas naiies, ex diuerfis Europaeparti-bus conuenire contingit.Rcx in hac Arce gubernatorem habet, Gerardum Ranzouium,Henrici Ranzouij in Ducattbus �clefvvici, Holfati�nbsp;amp;Thiecmarti3Evicarijfilium,magnis percgrinationibus culturo,quiGermaniam,Gra?ciam,Pontumque�uxinumperagrauir,amp;cxConftan-tinopolitana vrbe Hierofolymam fe contuIir,tum,per Italiam amp; Galliam in Hifpaniam Madritum, amp; in Lufitaniam Olifiponam ptofe�us,nbsp;iter fuum Lutetiam I�arifiorum,amp; in Angliam conuertit.I nderurfus in patrium folum Holfatiam.ac turn in Daniam fe recepit. Helfingoranbsp;oppidum arciCoroneburgic* fubiacet,mari tam propinqua vicinitate iunftum, vt eius procellofi flu�tus impetu fuo ciuium hortos fruftu-latim exedant atque elidant.Nundinis frequentifsimis, amp; peregrinarum mercium adue�lione clarum, in quod mulei conuenat Sc magnarij^nbsp;diuerfis ex locis confluunt. Quo etiam conquifitiffima? qua?que res, incolarum vfui inferuientes, apportantur.

INCISVM FRONTISPICIO ARCIS CORONEB VRGENSIS CARMEN.

SIC DE EADEM' HAC ARCE RANZOVIANAE MVSAE.

TOPOGRAPHIA

INSVLAE HVAENAE IN CELEBRI PORTHMO

REGNI DANIAE, QVEM VVLGO OERSVNT VOCANT, SITAE, IN QVA ARX

VRANIBVRGVM dicta , Q.VAMPLVIlt;.1MIS , VARIA EXACTAQV E RATIONE, ELABORATIS MachinisAftronomicisreferta, infummatilliusfcienci�honoremamp;inftaurationem aX YCHON Enbsp;BRAHB nobiJiDano, Domino de Knudfdrup, circaannum M. D.

L X X X. exaedificaca efl.

VIVSinfular medium vbi Arx ipfa confiftit,eleuationem Poli quinquaginta quinque, quinquaginta quatuor cum dimidio graduum obtiner,amp; ab occafu remouetur partibus j/.fer�.Habet autem in circuitu 8160 paflus maiot es,quo-rum quilibec pedum aflrumitur,Ynde duo quafi miliaria germanica mediocria in ambitu adaequat.QusfjCum in cele-berrimo totius regni freto, per quod quam plurim* naues ab Orientali in Occidentale mare, amp; vice veria iucundonbsp;profpedtu tranfeunt, conftituatur, quidam etiam prascipua huius Regni oppida in propinquo circuitu confpicit:nbsp;InSelandia, Hafniam Regni Metropolim Academia Regia mercaturaque celebrem, verfusLibanotum diftanternnbsp;tribus miharibus. Hellingora, vbi nauesprartereuntes foluunt veftigalia, amp; ArxCroneburgum dift3,magnific�^nbsp;RegeFridericoSecundo nouitercxtruftacft, vcrfiis circiumduobusmiliaribus remouetur. Totidem ctiam Helfin-burgum in ipfam feptentrionem,idque in Scaniac littore diftat, in quo ctiam Landskronia, vnico faltem miliari dif-l�ta verfusEurumpatet. Lunda, qua: licet maritima non fit, tarnen huic fpeftatur verfus Mefleurum in diftantia 4.miliarium. Malmogianbsp;verb Vpophsnicem refpicit, remota miliaribus quinis. Has ciuitatesinfula in circuitu videt, amp; viciffim abhis, cumfitadmodumalta,nbsp;profpe�latur. Licet verb non admodum magna feit, nulla tarnen eius pars ociofa amp; fterilis exiftit, eftqueferax frugum, amp; iumenris ab un-dat, alit damasjlepores, cuniculos, amp; perdices in magna copia,85pifcaturae circumundique apprim� opportuna eft. Sy Uiulam habet ex co-rylis, vbi nullanucum vermiculis vnquam infefla vifa eft, vt nequeglires haec terra patitur. Olim quatuor Arcibus infignis erat, cum Hue-nella: gigantifli (ex qua hacc Infula nomen accepilTe creditur ^ pofteri, inter quos Hugo amp; Gi unhilda apud Germanos in Athletarum hifto-ria celebres,memorantur,illaminhabitarent. NominaArciumadhucrecenfenturiSyndeburga, quiverfus meridionalel'ttusfita erat,nbsp;quemadmodum Nordburga oppofitas partes, circa Boream obtinebat. Karhecidia verb ortum hyemalem, veluti Hamera xftiuum refpici-ebat. Harumquatuor Arciumfundamentaadhucconfpiciuntur, fedruderanullafuntrefidua. LicetverbInfulah*cadmodumalt�internbsp;marinam falfedinem exurgat, tarnen riuulos amp; fontes aquae dulcis, non paucos habet. Eftque inter alios fons, qui nulla vnquam hy berninbsp;frigoris vehementia congeJatur gt; quod aliasin his itegionibus eft clariffimum.

ORTHOGRAPHIA

ARCIS VRANIENBVaO IN INSVLA PORTHMJ D ANICI HVAENA, OP T.

ET POTENTISS. REGIS FRIDERICl SECVNDI DECRETO� ASTRONOMIAE I NSTAV-R.ANDAB GRATIA A TYCHONE BRAHE D. DB KnVDSTRYP

�XAEDIFIC AT AE.

�Kplicatiopartiumexteriorumpraciput domus.

A lanua Orientalis cx lonico amp; Dorico opere compofita, B. Coenaculum hibernum F. Lapfis fundamentalis quem pofuit Magn ificus Dn.

CarolusDanaatusLegatus Gallicus. G. amp;H. Feneftra: cello: fubterranea*. C. Camera pro hofpitibus. Suntqueverfusoccafumdusfi-niiles. M. Mufaeum rotundum cum Bibliotheca amp; globo naagno aurichalcico, cuius diamitcr 6. pedum eft. K. Cauca auiaria cui fimilis re-l'pondec verfiis occafum. L. Laboratorium chymicum fubterraneum amp; rotundum continens 16. varias fornaces arti Spagyric* deftinatas. I; Foramen per quod dimittuntur carbonespro laboribus Pyronomicis. Z. Cellafubterraneaproreponendislignisadcomburenclumhy-berno tempore. X. Coquina. D. Camera Regis Rubea.�. Camera flaua o�ogonalis. E. Camera Reginatcaerulea. His tribus refpondetverfusnbsp;occafum Coenaculum maiusa:ftiuumviridicoloreexornatiim,vndenauesomnesex vtroquemari occidentali amp; orientali per fretum il-ludvltro citroque frequentiffim�comeantes iucundoprofpe�u videripoflunt.X.Feneftra:fuperioriscontignationis.O. Obferuatoriumnbsp;maiusmeridionale fex infignes amp; maiores machinas Aftronomicas continens.P. Globus volubilis cui imponitur inftrumentum inter ob-feruandum diftantias ftellarum, cui fimilis verfus occafum refpondet.Q. Ambitus odiogonalis in quo fitus eft globus prxdi�lus. N. Cbfer�nbsp;uatorium minus meridionale armillas aequatorias magnas continens. VV. Defcenfus in Laboratorium amp;afcenfus in Obferuatorium.nbsp;R. Obferuatorium maius Septentrionale quatuor magnisinftrumentis Aftronomicis refertum. S, Obferuatorium minus Septentrionalenbsp;alias Armillas Aequatorias magnascapiens. T. Alius globus verfatilis imponendis inftrumentis inferuiens , cui etiam verfus Occafum fimilis refpondet. V. Locus in quo fitus eft globus illemagnus.t.Suprema Camera o�logonalisproxim� infra eufpidem domus, cxnbsp;qua vndiquepatet profpedus habens in circuitu ambitum quem Galeriam vocant fupra te�lum. yy. Struituri o�iogenales in quibus imagines excif* 4. Anni partes references confpiciuntur, amp; per artificium Hydacicum, quando lubet, gyrantur, aquasque fingula: ternas lurfumnbsp;attollunt. C�. Sex camini in vnumdefinentes verfus Auftrumamp; aiij fex verfus Boream, in quibus omnes camini totius domus diftin�iimnbsp;concurrunt.N. Locus in Horologiofonantehoras per campanam quae fuperius pendec in s. X. Pegafus oftendens vndefpirent venei, quinbsp;dum circumuoluitur infra tabulatum fuprema: Oftogonicae camera: per indicem volubilem, omnes ventos, prout quotidie flant, indicat,nbsp;Vnaquehora: fub eodem tabulato patent peraJium indicem cxeodem centre reuolutum.Atquc harceft exterior domus delineatioqualisnbsp;patet ab Oriente afpicientibus, qmbus omnia eodem modo refpondet ab Occidentali parte, quemadmodum Meridionalis 8c Sepcentrio-nalis facies etiam fibi ipfis in omnibus affimilantur.

Ithmgraphid txpliedtio,

AlanuaOrienatlis.C. Occidentalis ianua. lt;. Tranfitus quatuor ad angulum reilum Concurrente. B.Fons aquarium volubilem rotans * qui aquas hincindeeiaculatur, D. Coenaculum hybernum. E. F. G. cameratprohofpitibus. L. Gradus maiores per quos afeenditur innbsp;fuperioremcontignationem. H. Coquina. I.Poenu. K. Puteus profundus. 40. vlnarum artificio Hydatico feruiens , amp; aquas per Syfipho-nes in omnes Cameras totius domus diftribuens. M. Ambitus pro lignis reponendis. O. Gradus in poenu fubterraneum ducences. S. Circu-tus fupra Laboratorium, vbi in quafdam fornaces carbones deijeiuntur. P. Gradus minores ducentes a Laborat�rio in Obferuatorium. R.nbsp;Cauea auiaria verfus occidentem. Q^Aliacauea auiaria verfus ortum, in quibus aues liber� in paruis arboribus hincindevolantes canti-tancT. Bibliotheca.VV.Globus illemagnus aurichalcius, 4. Camini. V. Menf*. Y. ledli. N. loci fecreti. Sunt autem omniain hac tota diltri-butione, fe inuicem refpicientia amp; a:qualia, ita vt quatuor Camera:, eiufdem fint magnitudinis, itidem amp; turres vtrinque adha:rentes cumnbsp;fuis ambitibus, Porticus etiam amp; atria decufiatim conclauia a:quabiliter dirimentia, eandem inuicem magnitudinem feruanc. Omnia veronbsp;qujE turn in Ichnographia, turn in Orthographia confpiciuntur proportionem magnitudinis earn habent, cuius Bafis quadrata intelligiturnbsp;in quolibetlatereeffepedum fo.

DeliHeationistotiuscapacitatisexplicatio.

A Domus pratcipua in ipfo meditullio totius capacitatis extru!fta,amp; per quatuor latera acquale quadratum efficientia in 4. mundi plagas � exadtiffim� vergens, ita vt dua: curricula: Meridiem amp; Septentrionem, amba: vero valua: Ortum amp; Occafum exqiiifitc rcfpiciant. E.nbsp;Porta Orientalis opere ruftico amp; Tufeano compofita, D. Porta Occidentalis eodem opere elaborata. Habent autem h* dua: porta: fuperiusnbsp;duos canes maiores Anglicos excubatores cum fua domuncula, vt vndique aduenientes latratu indicent, B. Officina Typographica maiorisnbsp;domus ld*am in parua forma referens. C.Domuncula pro feruis,etiam maiorem domum,qu�adfrontifpicia rcpra:fentansamp;fubterranc-um habens carcerem.F. Exterior valli facies. G, Interior vaJli forma cum fua planitie, vbi duo coniunftim fpaciari polTunt. N. Qiiatuornbsp;gt;i* verfus ambas portas amp; vtramque domunculam ducentes, in 4. mundi plagas adamuffim excurrentes. O. Quatuor ianu* hortor um. M.nbsp;Vmbracula amoenitatis gratia in hortis conftruda. L. Horti herbarum amp; florum. H. Horti arborum vari j generis numero trecen tar um, I.nbsp;Ludus quemnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocant. K. Ludus globlorum quem ^olltdfel vocant. Atque ha:c eft totius capacitatis generalis deferiptio. Habec

autetn valli ambitus figuram quadratam, cuius fingula latera continent pedes. 300. Altitudci verb ipfius valli ab imo fundamenco eft peaum 18. Craffi tudo eiufdem infirma eft pedum 14. Suprema vero vbi ambulatur, pedum. 9. Domus ipfa in medio lira, qu* etiam exadl� quadratanbsp;eft habet in fingulislatcribuspades 50. Altitudomuri 40. Turres verb rotundii Meridie amp; Septentrione annexi habent lo. in diametro,nbsp;quibus ambitus exterius adhatrentes addunt pedes. 9. Porticus ab Oriente amp; Occidente inferius quadrati habent 14. pedes in quolibec latere. Tota altitude domus a terrae fupetficie vfque ad Pegafum fupremum amp; eft pedum 7 o. Domus etiam tota, quaquauerfutnpatet, hypogatanbsp;habaet xdiiicia, quorum profunditas eft pedum duodecim, hsc verb fubterranea cum fint^ non hie reprxientantur,

*7.

II

g rctundens;quofir,vr interdidam Infuiam Amagger, amp; agrum Hafnienfem orientalem ad quingentos paffustuta concedatur llario nam bus. Admirabilisnbsp;amp; bicconfpicitur naturae prouidentia, quae parricularesquafdam ftariones abnbsp;initio regijs nauibus, regnique cuftodibusfidifsimasdehgnauitadipram lit-

�] tus,nelongius in mare excurrendum toties clTet nautis;! fbquo Tpedaculum hocplan�infol�s.turr'b is amp; aedificijs contiguas viderc naue�, v^aftilllmis mo-

__ij libus,m3ximis cil dornibusdecertantes, Rarae Tuqt taicsftationcs, amp; mom.ni-

bus totius Europa-portubus nonfacil�numerabiles.Longirudoinfulxeft mi-liarij vriius, amp;dimidij verfusmeridiem,latitudo fex.interdum quatuor ftadiorum.Fertilifsima efl,( vtomnes inarisBaItliici)perennepromptuarium Hafnienfibusdat�m ;ab Hoi la ndis frequenter excolirur, quos medio,nbsp;cri propofitalibertate, cuocauit Chriftianusfecundus; Hi ftrenuifsim� agriculruraoperam nauanres, docu-mcntofuer�iitDanis, maiores Vfurasex folbipforum p�ti poffe, improbus � accedat labor. Didat,quapro-xim� ciuitatem refpicipquadraginta quinquepafsibus, infula paruula intercedente, in qua arx plane regia, 5cnbsp;antiquavifituf,i�ngirurqueinfulahaecciuitatiduobus pohtibusiraconftrudis, vtnauibus ingrcll'um egref-fumqu�c�nccdercpofsint. Vifunturin hacquoqueinfula Armamentarium Regium,5cQiien:urxdonuis Inter hasinfulasalternantefluxu,reflUxuquemaris,quamuis incertoa t�peftatibus(praercrtim aboccaiu brnmalinbsp;flantibuS)excitato,cuftoditurportus,amp;cxpufgatur infigni iia'urx artificio. A Sept�ntri�ne adoccafum brumaiem,paludibusamp;ftagniSvndiquecingitur, praeterquam, qu�dfoflisamp; valid latifsimo amp;:aItifsimo, etiamnbsp;locusnatura,5c hominum induftria vndique vidcatur munitifsimuS. Eftqu�circuitus vrbis ab hacparte pla-n�circulariSjtedalinca terminatus amari,qiii circuitus,quatuorad fummum ftadijsdclcribitur.

Huiusautem vrbistenilia fuereinitia,Nam AbfalonHirde, Archiepifc�pus Luhd�fisamp; tpifcopusRoefs-hildenfis,vir nobiIitategeneris�lapientia,animi magnitudine^patri^ amore,atqucin rebusgerendisfoc�cira-tc amp; fucceflfu pr2eftas,munitionem qdandam iii ea infula,in qua nunceft Arx,magnisf�mptibusextruda,fieri curauit,cuiappellati�nem de fub fiomine,AXelhues,indidit,vte� meliusaduerfuspyraras, locusilledefend!nbsp;poffebiufsit etiam ijsin l�tis.vbi hocterapbrefpIendidaaedificiafurir,carulasquafdam pifcatoru pioni.-Eftquenbsp;locuspofteaKiobmansHalFch,ideft,porrusMercatorumvocdtiiSi Q�od negationcs, cum ap'yratis vrgcren-tur,ibi receptum haberent.HiftoriaehxcaccidifleperhibcntcircaannumChrifti M.CXXV.

Priuilegia Vrbi prima a lacobo Epifcopo Roefshildenfi data funt, anno M.CC.LIV. Idibu� Martij, Erpoft-modumabIngiiaroEpifcopo cdnfitmata,AnnoM.CC.LXXXII. Qux aufta Regutt�diplomate f rici,Anno M.CCC.XlX.Voldamari M.CCC.XLl.EtErici Pomerani,ahh�M. CCCCXXlT.confirmatafuiit.

luS municipale,quoplcraeqjRcgniDaniciVrbesvtunturjaChriftophoroBauarOjdnnoChrifti M.CCCC.

XLllJ.obtinult.

Atqueeadem hxcpriuilegia,quibusaliaacceflTeruntjdiuerfi deindeRcgesconfirmir�nf.VrChriftiernus, eius nbminisprimus,anno i4:)5.1oanncs,anno t492.Chriftianus tertius, anno 1536. Et FridericusfeCundus,anno falutisij^p.

Interprxcipuaregni ornamenta,ment�cenrcnda eft Academia,cuius inftimendarfacuitaremRexErieus Pomeraniis^i Martino V.Pontificeprimusimpetrauit.Quodcum illcobdiuturnabella.quibusmagno Regninbsp;incommodo, implicabatunperficetenonpoffet, ChriftiernusOldenburgicuSj qui primus iii nobilifsimamnbsp;familiam fuam.Rcgium axioma inuexit.tandem annoChrifti T478.pcrmiflliSixtiRbmani Pontificis, Impe-tratifque ab eo Academias Bononienfis priuilcgijs. adoptatum finem dediixit.

Atque hincq�idemlacobi Middendorpij error apparet, qui fec�nd�deAcadcmijs Orbis Clirifiianiiibro, HalFnienfem hanc Academiam, primo per Fridericum tertium Danix Regem circaahnum Domitii i)39. ere-�am.amp;iChriftianoRegeinftauratam icribit. C�m Friderici�aliquis tertius DaniaeRcX nunquam in rcrumnbsp;natura fuerit,amp; FridericuS primus ante annum Chrifti 1593. in fata conceflerit.

Primamautem Acadcmi^ere6tionem,fundatorisfiliusIoannes Rexconfirmauit,5cSch�Iam,h6uafunda-tione ftabiliuit,annoi498.Chriftianus verb tertius anno 1539. cam, Ptofeflbrum amp; ledionum numero adau-xit,additisquoqueredditibuscertis,quibusvigintiftudiofi alerentur.Tandemautem Frideric�sfecundus,anno Chrifti i)69.Iulijaz.maximo tum feruentebello, turn vicino SuecixRege, amp;Profeflbrum Talaria munifi-centi{nm�auxir,amp;fuperioribusredditibus,quibusvigintiiUiftudiofi aliti funt,'annuasob�entiones, anno i^�p.addiditjVndeo�uagintaalijliberaliterfiiftcntari qucant.Ita,vt centum ftudiofiillic, Regia munificen-tia,nunc viuant.

Primarium Vrbistcmplum D.Mariae facfurfi eft. Iri e� fdcfantur amp; c�ronantur Danise Reges,Canonic'o. rum Collegium olimfuit.Aliudeft fpiritusfanfti.TcftiumD.Nicolai mari vicinius.Quartum innbsp;Arcc,Quintum,D.Pctri,quodhocannoifS�. magriisimpenfarum fumptibusa Fride-rico fecundorcftautatur,vt in eo Gcrmanicap �ationis homines facros

conuentus haberent.

20

HELSINGOBVRGVM-

ELSiNGOBVRGVM,Schania?Danic3eciuitasefl:maritirnajarceeditinimain(ignis,quam vrbemHe�lingorutnnomi-nat SaxoGrammaticuslib. 14. amp; Helfingum oppidum, lib.J�, Sita eft in ipfispen�Faucibus, Sradfr�tiim^perquodia cum,quemCodanumfinum appcHacPlinius Naturalishiftoriatlib. 4. cap. 13. illabinirOceanus, vbi traieduseft cxnbsp;Schaniain Selandiam Infulam brcuiFfimus, Germani viilg� nominant den Sund. Oi ientalcm maris ripam tenet Hel-fingoburgiim,quemadmodum Helfingora, vnacumCrpneburgo ArccRegia, amp; long�magnificentiffima, occiduam.

' ASeptentrione in aiiftrum porrigitur ciuitas,longior quam latior,monte nimirum per qiiam fdtto,qui hiiic imminec j adOricntcm, obftante, quo minus in latum etiam extendi poffit. In huius medio Temphim eft virgini olim Dcipar*

I dedicatiim,non magnificum quidem illud(excodo enim tantum lapidc extrudum vificur) amplum tarnen inprirais,

I amp;excelfum, cuiturrisadiedaeftaltioraljqiianto, vniucrfumautem^dificiumeiufmodi plane, vtamp;gratiamquan-dam habeac,quoddecenti fimplicitatecomm�detur,amp;:copiola luce in eo perfundantur omnia.Niifquam plur3,quaiii hicantiquatnobilitatis DaniceadparietemTempliSeptentrionalem, depida vifimtur Infignia, 1'epultis in eodcranbsp;tcmplojprasftantibiisnobilitateviris.Nonprocul atemploPrtetorium eft ad Auftriim,vnaque forum,inquodmercesnbsp;fuasquotidie fcreconuehitfrequcnsvicinia. PrtEtcrmercatumhuncquotidianum, in quociuium potiffimum, ac vicinorumleruitur commodis,nbsp;alijduoanniuerfarij, alter in medio quadragefima;, alter fub dominicam palmarum didam, fic cckbranrur, vt non ex Dania tantum, verum etiam vnbsp;cxperegrinis,amp;proculdiffitisregionibushuccommeetmaxim3hominum multitudojcomportatiseodemexoticisetiam mercibus, baud paitcis,

Vt vix in vlla Panagyri DaniacjVel hominum lit, vel mercium frequentia maior. Ex mercibus tarnen in hilce nundinis frequentiores i'unt equi,ac bones vena]es,quorumdiftrahendorum�aufa, hxprimitiisfunt inftitutae. Oppido totijquain longiim patet,Mons imminet, vt ante didum, anteori-entem,pr5ruptusadmodum,aca'ditus,cuiusfaftigio,fuperfolidiffimacaute,arx impofitaeftlongemunitifftma.H*cabHclfing!s(hiSueciarpopuli fimt,quorumpatriaHelfingia)rubipfamolimNatiuitatem SeruatorisChriftiincarnem,FrothoneI I i.DaniteRege,velcirciter,extrudamemora-tur,aquibus quidem Helfingisamp; nomen inditum turn Arcijtum ciuitati,addeamp;ei,quattransfretum eft Helfingore.Idautem nomen ionat,non tamnbsp;oramjfeuextremitatemjqubdviderialicui polfit,quam arenam Hclfingorum.Eft quidem iila extrema Selandia: verfusornimarftiiuim,vel fioreamnbsp;pars,vbifitaHeIftngoraeft,cum arceCroneburgo. Verum veceriDanorum linguaOr,arenam fonacpropri�, cuiusmagnaeftetiamiiutn circaHel-fingoram copia, longioritraduin mareprocurrens, idquenon admodiim profundum, aquavenfimile eft nomen fadtura amp;cmitati amp; fretovici�nbsp;no,quod a Danis appellari dixi Orj�ndy^c.q�ifi dicas arena? fretiim vel fimis.Et flexus vbi mincarx eftCroneburgum,olim diduseftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quafi

arena? ftexus,abeadem nimirum arcnx copia. De tempore extrudtie Arcis Helfinburgenfis circumferuntur Barbariquidam verliciili duo, qui licha-bcat.

\ nbsp;nbsp;nbsp;Tempore Natalis Chrifii turris capkalit

Helfinhorgfiruitur, velut in fcriptis regentur,

Eafan�pcrampla eft, vt per fcciuitaculavidcri poffit, in cuiusmeditullio turris quadrata,amp;ipfaamplaadmoduni,atqueinprimisedita,conti-gnationum feu interftitiorum,furfum verfusCqua? tabulata vocantur,) complurium,3dmiliaria aliquot,procul fcfe fpedandam exhibet. Hanc tur-rim,dup!ex ambit munis, aker proximc cingit candem: qui autem remotior eft, arcem totam, vnaque atdificia compleditur quam pliirima, quoti-dianis igi tur eorum,qui arcem tenent,vfibus accommodata. Murus exterior,qua parte plagam refpicit Orientalem,amp;' Aquilonarem, fofiacingitur fic fatis profiinda,quod is locus minus videatur natiira munitus, quam latusoccidentale. ld enim magis eft prxruptum, leii arduiim, amp; natm a inac-cc/Tum.Fuit ha?c arx multorum Regiiinolim fedes, vbi comitiaquaedam Regni celebrata funt, vt cum initio gubernationisErici VI. cui Kleppingonbsp;JJoftea cognomen fuit,fub annum Domini ii�o.addiem 9.Martij menfis,Sccomientusinibihabiti, maxime, quando negotium erat Danis cum Suc-cis vieinis,aut inter Succos ipfospaxper Danosconftituenda,quod fadlum eft,8c anno Domini ijio. quanao conuenientibus Helfinburgi Rege Da-nia? Erico VI l.Menvved didto,amp; fratre huius Chriftophoro Biige20,item Sueciae Rege,amp; huius fratnbiis Erico amp; Valdemaro,cum Gerhardo Hol-fatijE Comite,amp;: Henrico Duce Megapolenfi, compofita eft omnis inter Birgerum amp;fratres ciufdemcontrouerfia. Metainithuius loan. Gothus hi-ftoriaeSiieonum ScGothorum Ub.10.cap.19.

CORONIA, vulgo Landifcroon,

AB HelfingoburgodiftatCoronia, amp;:ipfamaritima(qn3mvulgoLandifcoronamdiciint. Idfonatterrsr, feupromncia?, velreglonisCoro-nam) miliaribus Germanicis plus minus duobus, amp; dimidio verl'us auftrum. Ha?c ab Erico VIII. Daniat Regeprimum conditaeft, fub annum aChrifto nato 1413, cum prins eo loco pagus fuerit, Saebjefondre, id eft, Aiiftralis di�iiis,cuius adhuc appellationem platea qua?dam i n hac regione retinet.incolisdidla Saebj/egade, id eft, plateaC^am Landoram appellat Saxo Iib,i4.de Erico I V.amp; VValdemaro I.horumqncnbsp;geftis verba faciens,ea non ciuitas fuit,led longior quidam, vt Saxo ipfe loquitur, arena? tradius, a contincnti littoris in mare procurrens. Hiscnimnbsp;pene verbis vtitur Saxo.Nee facileeft �icere,lub quonamSchania- littoreisfucnttradius,hicne, vbi Coronia mine eft,an alibi. Vicinuseftvrbiadnbsp;orientem fiu�ius,dimidio tantum miliari ab vrbe diftansihic in Meridiem fluens, ac in mare fel�exoncrans,curfum nonnihi 1 fiedtit ad Aquilonem,nbsp;marique mixtusCoroniam pr3?terlabitur,ac portum efficit vaftiffimarum etiam nauium capacem, quo non eft alius per Daniam magis commodus,nbsp;autopportiinus,earesoccafionemprsebciiirevidetur,c6dcnda? hoe loco ciuitatis. Valloacfoi'fiscingitur,Arcemqueadumdamhabet,cuiusfunda-mentaaChriftianoIII. Dani* Rege iadla,primum funt anno Domini 1^43. velcirciter, paucispoft annisperadtaeiufdem atdilicacione. Haudpa-rummomentumadvidloriamattulitChriftianoportusCoronenfix, cum patre defundto, de rcgnoisdimicaretadiierfusfcditiofos, amp;Comiremnbsp;Oldcnburgicum. Hic enim vrbe occupata, tutam admodum, re�qiio belli tempore, ftationem habiiere huius naues. Qii* res videtur amp; portum Scnbsp;ciuitatem fic Regi vidlori commendaire,vt pofteaarcem quoque hic locandum duxerit Quo loco nunc arx fita eft, olim eoenobium eratCarmelita-rum,quibus fub ipfa huius ciuitatis quafi crepundi.-;, in Daniam introdult;ftis,domiciliuro hic primum ftatuit Ericus VII I.vrbiscooditor.Portxci-witatis verfusMeridieni amp; Mare tres Hint: Totidemeti3m,qua vrbs continentetn fpeftat.Orientalis vn3,alterafeptentrionalis,tertiaoccafumjefti-�ium rerpicit,amp; Corum feu A ngeftcn,qu9 a vicina platea Saehye nomen obtinet. Per has mult�m quotidi� rerum venalium inuehitur, earurn potiC-fimum quas regio, feuprouincia vicinaproducit, quemadmodumper portasmaritimas, qua? namgijs in portum apportantiir, ex varijs Europ* re-gionibus,Liuonia,Rufsia,Pomerania,amp; CiuitatibusGcrmanif maritimisjHoIIandia item amp; AngliaacScotia,tandemqucabextrema Noruegia,Scnbsp;ilijs locis infinitis.Nunquam autem vel mercium,vel hominum in hacciuitatcfrequentia maior, quamcirca Solftitium�ftiuum,quando meicatusnbsp;in ea exercerur long� maximus.

Non procul a porta maritimaorientalior,forum eft peramplum,5uxtaque pretorium magnific�extrudlum. Et circa forum quemadmodum paC-firn in vrbe tota, maxime verfus portas, Septentrionalem amp; orientalem priuatorum acdificia fic fatis fplendida. A foro verfiis feptentrionem, non Jongo fpatio templum eft vaftx niagnitudinis, amp; Templo iun�la turris praralta, ex lapide codlo conftrudta. Neque nunc alius eft in hac vrbe facro-rum locus, pracrer Norocomiiim,in eaplatea qua? ad portam ducit orientalem, In hocNofocomio permulti aluntur xgroti,ac pauperes,ciuium po-tiffimumliberalitateamp; bcneficentia. Neque enim certosannuos prouentushi habent,qualibusgaudentaliaqua:dampaflim per Daniam Noibeo-Prochodochia,maiorum Iibeialitatedonata.

L V N D I A.

HAEC a Coronla verfus ortum, fiue fubfolanum tribus diftat miliaribus germanicis, eft^ue mcditerranca, qua: vbi mari proxima eft, militar tantum vnico ab eo diftat. Sedes hac olim erat Archiepifcopalis, inde vfque ab anno Domini iio4,amp; temporibus Afceri I. Archiepifcopi annbsp;temporaChriftianilll.Qiiando fuerit,amp; a quo vel aquibnscondira,nulquam in hiftorijslegitur. Nam qui Anglos Conditoresagnofcudi,nbsp;Oppellatione fola moti videntur, qua? communis eft huic cum Anglia? Metropoli: Germani enim vtranque ciuitatem Lunden nominant. Dani hancnbsp;fuam fua li ngua Lfind, qubd nomen faltum Danic� fignificat, vel lyluam. Qui latin� volunt id quiequid eft appellatiohis exprimere, nunc Lundamnbsp;fedduut,nauc Londiam,nonnulli etiam Lundas numero multuudinisjVt Atheoas,Londiiium,vci Londium pro Lundia,nouse funt appcllationesjSC

Pani�

29

Danis innStatx.Fama qiiidem eft Anglos ohm in hancOram Schanlx,arlt;juidem Lundiam, mercimoniorum caufa, confluxiffe frequentes, vbi e Ti-ponumtumfuiffedkiturlong�celeberrimum, multb ante conditas Malmegiam, amp;Haffniam, veruraidadea pouflimum tempora referend m cenfeo^quibus AnglixetiamimperarutrtDani� Rcgcs. Itaquecommertiaquidemoinn DanisJiabuilTe Anglosoertumell,verumexeomoxnon e-qintitr, ab hislondiam conditam, vel ab Anglix Metropoli denommatam, vt periietus fit Londinum Anglix, cuius etiam in Phrotone 1. qui no isnbsp;erat Danortim Rex, apud Saxonem fit mentio. Illud extra eomrouerfiam ell inter vetiiftiffimas Dauix ciuitatcs cenferi Lundiam. Ac fci, ndum, ar-cumferri inteiDanos deLundi* antiquitate ritbmos quofdam peruetuftos in himc modum.

Denthid^Chriflusledfigfodc.

^ nbsp;nbsp;nbsp;Stud Lund er Schattor ,fegerfie guode.

Quorum verboriim fcntcntia �lb Chri llo nafcente,floruiire Londiam amp; Schanoram.Ell aurem Schanora Schanix ciuitas vetaftifrima,nuncpedc vicustribusrantumaMalniqgiamiliaribusdiftans,verfusortumBriimakm. Vallo acfoffis olim cingcbaturLundia, cuius erant tres tantum por-tx, Scptcntrionalis quxhodie appel latur porta S. Olai, propter templum D. Olai, qubd olim ad banc portam, erant: amp; latar.platex porta a platea,nbsp;qu* ad banc re�a ducit. Altera Oriental is, porta S. Martini diaa,3b ea,qubd i n vicinia ilia erat templum a quo platcxquoque nomen inditunuTer-ti: Meridionalisjqu* rubradicrtur,ad Malmogiam ditcit.Harum portarum etiamnum extant veftigia,ijs cnim adbuc loris rudera relifta fiinr. al-�lo aurem dirutolt;quodquando, vel ex qua occafione fitfa�lum, baud facile eft dicere) non jser tres tantummodo, fed per plures etiam, puta fex velnbsp;leprem nuncyiasjcuius patet in vrbcm intrpitus.Plurima olim erant in hac vrbetenipla,amp; quidem pai ochialia non pauciora viginti duobus,internbsp;qu;c primas ieroper tenuk *des Laurentiana Catbedralis in medkullio ferme ciuitatis fita, vafta amp; inprimus magnifica. Ex fcdlo enim lapide con*nbsp;ilrui't3eft,8cplumbeislaministelt;3arota,cuiusxdificatioSuenoneI.Reg?{qui fubannum Domini.ioi7,mortuusputatnr)coepta,abEgino tandemnbsp;huius loci primo omnium Epifeopo, amp;, proximo huius fuccelTore Richiialdo, atcedentc opera amp; ftudio S Canuti Regis perficiturjdedicatione per*nbsp;acta, Anno Domini loSs.u. Kalend,Iiinias,boc eft anteCanutiRegis cxdem,anno proximo. Quo tern pore Collegiutiv etiam Canonkorum primutanbsp;infrirutum eft, Ecclefia amp; Ecclefiafticis ab RegeCanuto dotatis quam liberaliffinie. De qua re Saxo lib. lu Ininb Canonkt non vltra nouem fuere,nbsp;quibusPrxpofituserat additus, reliquonim velut Ankfignanus: Sequentibus autem temporibus hic numerus fic auftus eft,-crefeentibusetiam pernbsp;maiorum liberalitatem, redditibusannuis, vtprxter Prxlatos quatuoriPrxpofitum, Decanum, Arcbidiaconum amp; Cantorem, Canonici extiterincnbsp;nuuiero ad 14. Vicarij long� plures.

Sed de reltqua xdis LaurentianXjdc Horologij, d�Hypogxi��ueCryptXide Altarium magnincentia vide pliira in Indice.

Ecclcfixadiacetad occidentem ScholaTriuialisillaqiiidem,verumcelebrior mu!t�,quaminali)sSchan)ac ciuitatibus. In hac Scholarcha Temper efl�conrueuicMagifterArtium promotiis, cuiiungunturHypodidafcaliquatuor, exqiiibusjquifupremuseft,CapituliLundenfisconftitutio* ne, ArtiumBaccalauriusefletenetur.

Verfus meridiem abakeratempli Laui-entianiparte forum eft, amp; idperamplum, vnacumprxtorio. 'Frequens;huc confluitquotidi�fer?, ven-dcntii.im acementium turba, prxterquam quod bis annis fingulis, tota pene vrbe Mercatirs celebratur long� frequentilfioius, idque fub Afeenfio-nem doinmrcam,amp; circa feftiun Lauren ti;, Pluradeiftius vrbis biftoria fedulus ledlorinoperis Iiidiceinueniet.

M A L M O G I A, Cermanis � t � � @ lt;� 51.

Maim o gi Ainterrecentioreseft SehanifCiuitates,vtpote,anno primum a nato in carnem'Seruatorci^io.vel circiter,condita fub ipfa ini-dagubernationisChriftophori I l.Danix Regis. Eadem tarnen nunc pen�'Metropobs eft Schanix,idque per mercimonia.quibus inclaruit^ exquppifeano circa banc vrbem coepit effe frequens, Lundia nonn ihil remittente de pnftina celebr irate, amp; claritudine.Maritima hxc eft,nbsp;aLundia vixduobus diftansmiliaribusGermanicis verfus Meridiem, a Coroniaquatuor tods. Incdlx banc nominant,Malmoe,quod latin�reddi*nbsp;tur Malmogia^vel fecundumquofdam, Malmogium; OHm inferiorem Malmogiamhancdi�tam legimusad differentiam forte pagi cuiufdam vici-n:., qiu amareremorioreamp;'locoaliquantumeditiorefitus, eandem'obtinuitappeljationem, itatamenvtfuperiordicetiirMaImqgia,qiiemadmo--diim'hxc inferior. Danic� Offr-eMdlmoe, osN-Ocdre Malmoe. Siiblatapagocognomine, cuius nunc ext.ant veftigia, hxc fineadditamento nominaturnbsp;Malrnogia�quam Germani lua lingua conftanrer appellant �/to^f�,qnod cubiti formam referar, Ancoram peffes dicere.Eft eiiim ad banc ciuitatemnbsp;marisflexus quidam quern frequentafleGermanos eft veriCmile, pilcationi�lim caiifain Schaniamprofedtos, etiam ante Malmogiam conditam,nbsp;Miikisolim immun.tatibusdonata fuithxcvrbs, quibusetiamnumgaudet. Illnd autemprxter extera peculiarehicconcelfit VValdemarus Mar-garethx pater,Danix Rex^quo tempor�Schania primum cotapotituseft,fub annum Domini 1360. vel circker, vt a telouij.quod vocantjlohnione

immuneseftentMalTnogenles omnesdnquamcunqueDanix orameummercibtJs venire bis contmgeret, Idpriuilegiumrenouauk,amp; confirmauit

Encus VII I.recentioribiis illis Schanix ciuitadbus Malmogix atquc' Coronix,quam pofteriorem ipfe condidit. Arcemunitiffima infignis eft Mal-�mogia,amp;' xdificiorum ma^ificenti3,qux nufquam fnnt per Schaniarn, quam in hac vrbemagis fplendida.Qno loco nuncarxeftad occidentem ni* mirumciuitati.olim'jdificiaquidam erantpaulo,quam inreliqua vrbeinagnificentiora,curiam dix�re feu habitationem monetarij,Danic�AIj��-hergaerdenMxcab Erico V111.Danix Rege primum extrufta, Anno Domini 1434. adk�ds ei bonis quibufdam ruralibus, cum in.belloComkianonbsp;earn diruiffent ciues fedi tiofi, iterum a Chriftiano III. reftaurataeft, amp; ad earn, qua nunc fpe�tanir,. magnificentiam perdikta, Hxcreftauracio in-choataeft anno Domini 1537. Qua parte mare amp; circium refpicit Malmogia,muro tota cingitur,porcis etiam quibufdam peruio, ex quibus duo funenbsp;cclebracifumx. Altera qux in arcem kur: altera, qua ad pontem,qito mare infternitur, ad quern appclluntminora tantum nauigia,amp; fi qux Cimbaenbsp;autnauesa�luarix,ciun hominibus,v�l mercibus,feu Hafnia adueniunt, feu Malmogia foIuuntHafnia nauigaturx, vteft loco ex Schaniain Sialan*nbsp;diamtraie�lus frequens miliariumcirciterquatuor.Naues autem maiores, feu oncrarix,Holcadesdi(ftx,tumGrxci5,'tumGermanis,proculapon-te,vel ciuitatecoiififtuntvehitinportujcolerabiliquidemillo, verum non admodumtutoprxferdm fiance circio.Reliqua vrbis pars, verfusCon-tinentem amp;Auftrum,valloacFolfis probemunita eft, paludibus etiam quibufdam tutam earn.prxftandbusnifivbidc hord funt (flint autem circ�nbsp;hanc vrbem frequeme.s) vel viuaria,fiue pifei nx. Portx hic flint prxcipux: Orientalis vna: Al tera Meridionalis, quibus amp; tmres impofitx vifuntur,nbsp;cum tormentismaioribushaudpaucis, qutBexturribuspTominent: TertiaportaOccidentalisnonxqu�frequentatur, vtfuperioresdux,.nificumnbsp;fub littusSchanix exerceturHalecum pifeatio, qubdfitquotannis fer�, inde vfque a fefto Bartholomxi, adDionyfij, per feptimanas circiter feX

continuas. Eft enim hxc porta marivicinior, eoquepeream, ficutamp; per markimasillasj magnapaffimimportatur per id tempushalecum.feu ha-

rengaruin copra: celeberrimusenimtunc, amp;quoddianuseft vrbetotamercatus, exoticisetiammerdbusquamplurimisinvrbemimportadsnai uigioriim beneficio,per portas maritimas.,Quin amp; pelOricntalem portam,ac Meridionalem, non hoctantum tempore, fed per totum alroqux annum,plurimiim inuehitur frumenti, amp; aliarum rerum venaliinn,vt bourn,agnorum, equorum, amp; liquid eft generisciufdeni foenum quoque amp; U-

gna,atquecarbones,quamuislignafuppeditant amp;nauigia. A faltibusenim. feufyluisaliquantoremodorefthxcciuicas M�ediapene vrbe forum

eft rpadoftim admodum, amp;: in eo verlus ortum domus ciuica, fiue prxtorium,ampluminprimi$, atque magnificumfub annum a nato Chr.ifto 1545

irppenfis ciuirat.khaudir.ediocribusexftru�him/diruTopnusquodineavicinia cft, MoBafterioFraneikanorum. Eft in medio nunc forocifterna

long� capacilfimai qux per canales amp; cimicu!osqirofdam fubterraneoseo ex quodam extra vrbem riuulo dedua3,ad vftis quocidianos Smecelfa-tios omnibus in vicinia habitantibus,aquam fundit copiofillimam. Nam procul aforoOrientem v�rfus,templum eft D Petro Apoftolo olim dica-

-tum, fpanoium.d inprim.samp;magnificum, latenciumtamen,fimdamentoexcepto, cuiadOccidenteniadhxrettums,impprLeipyramidcpcr quamedita, hmimspartim cupreis,partim plumbeis tefla tota. Quinamp;fuprachorumeminetpyramis, ver�m priore:amp;aneuftiormuJt�amp;nbsp;,huroilior.HoctempIumparochialeefttoticiiutati,quamuisfrequentiffimx.TemploadOrientemiunlt;ftuinell^eI-

lumiionmagnunTquidemillud,celebretamen,in quofacraOlim fiebanr,nimc pro Bibliotheca 'vfurpatur;Temploadiacet.verfnsortinribrumaIemSch�Ia,caquenef.ceie. ^

V bris, inqua-R.e6lorfiue.ScholarCha vnuseftjHypo-didafculi ainem qua-

X

I T Z o H o A*

Tzohoa nobile, amp;auguftum Holfatiajoppiduaijfitu,lodq;namra,naulgationc,ac y projnde,negotiationequxpcrStoram amp; Albim fluminaexercetiir,pr3eftans. Namnbsp;Stora, pifcofo ac nauigabili flumine, vndique cingitur, quod flumen in indma Hol.nbsp;fatiaort�, aliquot oppida,amp;nobilem illamRantzouianam domum Brcdenbergamnbsp;alluens,acloccidcntem Aibi permixt�,afluminumtandem parenterccipitur. Oppi.nbsp;dum autem Itzohoa primum � Ludero Biling Saxonise Duce,totiusq5 Holfatiae domi.nbsp;nOjfubOttone IIIA. circa annumChriftimillefimum, contra VVandalosmunirinbsp;coeptum,fuppcditantefluminc,amp;lociopportunitatemunitiones: CumqueVVanda.nbsp;Ji,tcmporeImperatorisHenrici II totam Holfatiam , Dithmarfiam ac Nordalbin.nbsp;gam crebris incurlionibus depopularentur,incenfis omnibus villis ac pagis, vnicum propugnaculum in Itzo.nbsp;hoc, amp; Borcklenburch, ab ipfis expugnari non potuit. VValdemarus aut�,fecundus eius nominis Danice Rex,nbsp;deuido Adoipho, tertio eius nominis Holfatije Comit�,Hamburgum fugiente,oppidum iftud diripuit ac de.nbsp;uaftauit.AnnoChriftiM.CC.I. Poftmodum ver� annofalutis M.CC. VI. HoIfatixProceres,oportunali,nbsp;tus commoditatc incitati, denuo hoe oppidum munire coeperunt, ibidemq; contra Regem fe fortiter defen.nbsp;dcruntjaquarumfirmatiprjEfidio, quae miruminmodum eo die bis in eandem altitudinem exceftuarunt, vtnbsp;ponte deiedojciues rueremr, Danis exclnfis. Stora fiquidem, quemadmodum amp; plasraque alia Holfatia.� fiiim i.nbsp;na, ad aliquot miliaria ,i3eftu marino, exagitatur. Itaque hunc diem oppidani, celebri memoria,annuatim ob.nbsp;ieruant,eundemquc,ob partam tam illuftrem vidoriam, ciaiam diem, nuncupant.

AnnoM.CC.XXXIII Itzohoenfes,ab Adolpho 1111, fyluis acpratis,nee noninfignibus,aciurc munici, pali donati funt.

GerhardusComesHolfatiajjamp;filiusAdolphi I VannoreparatsefalutisM.CC. V.tranllulitcocnobiumvic-gmumnobiliumdeluenflcte, amp;idrurfusextruiiiiflit anteoppidumItzohoe,idqucmultis, acamplis prsdiis acfundislocupletauitjfepultusqjeft inipfaccEnobijEcclefia,.cum omnibus fuis pofteris. Deinde etiam annonbsp;M.CCC.XL Gerardus Magnus in lutiacxfus,ibidem humatus eft. Et Anno Chrifti M.CCC.Lxxxi. Co.nbsp;mes Henricus ferreus fic didus, quod ftipendia meruerat in Dania,Suecia, Anglia,amp; Italia.Nee non Elifabcthanbsp;Comitis Nicolai coniunx, Anno M.CCC. Lxxxvm. Item,Comes Nicolaus, anno falutis M.CCCC. Anno.nbsp;que Domini M. CC C C 111. Albertus Comes,qui in Dietmarfiam irruptionem facicns,equo lapfus eft,ex quonbsp;cafu poftmodum x x i x Septembris obiit. Poft hos etiam Gerhardus Slefvvicenfis amp; Holfatije Dux anno orb snbsp;rcdemptiM.CCCC.IV a Diethmarliscaefus, Anno deinde Chrifti M.CD xxi Henricus Holfatia; Comesnbsp;eledus Antiftes Ofnaburgcnfis.Similiter Dux Henricus, filius Gerhardi in obfidione Fleniburgcnfi lancca in.nbsp;teremptus. Poftremo fepultus eft ineiufdem coenobi) Bafilica, Anno M.CC. Lix Dux Adolphus Liibccxnbsp;mortuus. Extant ibidem amp; alia quaedam monumenta tymbi, Epitaphia, Holfatia: Procerum,amp;: illuftrium,no.nbsp;biliumquefamiliarum, imprimis ver� ex heroica,amp;percelebri Ranzouiorum gente, Brcdonis,Caij, qui Do.nbsp;minus Sc HaeresfuitCuruiaggeris:loannis, Henrici,Pauli, Nicolai, �cMauritij, quorum plarr.vquefcpulturs,nbsp;cx candidomarmore, priecellenti opcre fads confpiciuntur,eruditorum epitaphiis, amp; carminibus illuftratar.nbsp;Exmultis, quod loannis Ranzoui) tumulo, marmori infculptum eft, excerpere placuit.

loanniRanzouio, nobiIiHoI/ato,quipoftiulccptum balthei niilitarisdecus,amp;perluftratas remotiffimarumgentiumprouin-cias, quantum pacis, bellique artibus.omnibusque corporis,atqueanimi eximiisbonis, eniti potuit, id omne Iccundum pictatem in Deum,vnipatria:,ciusque]audatiffimisPrincipibus,Fridericoprimo, Chriftiano III,amp;Friderico II DanorumexordineRe-gibus,huiusquepatruis,Iohanniamp; Adolpho HoliatisDucibusimpenditjfeliciflimo euentu,vtpotefummus cum iuftolmpeno

Dux,exortisfubjndebellis deftin3tus,femper vidor, qui prster copias, deditasque vrbesatquearces, profligates eiedosque pro. Cimbricisamp;HoUatisnnibuSjhoftesrebelliumDiethmarlbrumcontufiim ac fradam arraiscontumaciam,odies,parentibus innbsp;campis, diuerfispraeliis fuperatas hoftiles acies, vel ab ipflus indulgentia, vel afoedafuga.vitam coegeri t irapetrare, illuftri amp;fideinbsp;erga patriam,eius(^ue principesamp;clein en tia�,ergavidosgloria,quam ad fatalemmaturxfenedutishoram.finefortunxludibrio,nbsp;perduxit,flcquedomifuxstatisveniamnadus,omnibusanimifenfihus integris,in chariflimx coniugis,filiorum amp; nepotumnbsp;complexu,xterno numini Ipiritum,aquo accepcrat, firma in Chriftum fide,amp; certa refiirredionis Ipe, confirmatus reddidit.nbsp;Henricus amp;Paulus filij, parenti charifs. mosrentes pofu�re. Obii t Anno Domini MD. L x v. die x 11 menfis Decemb. cum vixifrnbsp;fet annos L X XI ii amp; menf. I.

Sed, de elogiis amp;Epitaphiis,qu5C in aliorum Ranzouiorum monumentis tam in iftaEcclefia, quam alibi paffim lemntur. Item degenerofis, claris,amp;fortibu4NobiUsRanzouianxfamiIixvirjs, qui quadringentis hue vfque annis,paceS:bclIofloruerunt,li.nbsp;. berextat,Antvverpix,Plantinianis,acproindeelegantiffimistypis excufus.cum Hiftorico Epigrammatum libro, continentenbsp;encomiaHeroum,Imperatorumamp;Ducuin,fuperioribus,amp;noftro fxculo , virtute bellica maxime illuftrium, quos Henrirujnbsp;RanzouiuSjin Diicatibus R^is Dani� Vicarius, in Arcefua Breidenbergadepingi, amp; verfibus, partim i feipfo compofitrs,partimnbsp;hinc indecolledis, ornari c�rauit.Porro.in iani commeraorato Itzohoenfi Ccenobio, monaftico habitu, ctiamnum degunt, xxinbsp;diuinis ofScijs nuncupatx nobiles virgines. Haud ita procul ab ifto virgineo, mifericordi�, pictatisque officina eft lita, Xenodo*nbsp;chium equcttriD.Georgio facfum. Oppidani, Fredcricum H DaniaeRegem, haereditarium Doniinum agnofcunt.

FLENSBVRGV M'

�colloearunt, verumetiam expilcationis quaeftu,amp;paul�poft,nauigationiscommodisaducnarumcongrcflti Afrequentia adaudi.formamamp;tinilumoppidiacquiliuerunt, vt ficFlcniburgum, quafiFlcnonisburgum,nbsp;nomenobtinuerit,circaatintitn Chriftiizoo.Paul�pofthuic nouooppido, VVaidemarusDuxIutiae.iusmunicipale cum quibufdampriuilegijsconccfsit,amp; fingulari diplomate confirmauit,poft natalcm Domini 1284.nbsp;Quodius,amp; qus priuilegia, progreffu temporispartimaDaniae, partimiIatiaEamp;HoifatiacDucibusadau�taamp;nbsp;confirmatafunt, OppidumbocintermontesexcelfoSjlittorimarisorientalisadiacet, in quod cius portusnbsp;fcext�dit ,tantacommoditatc,profunditate,amp;fccuritate,vtfingulifer�ciucscxdomibusfuisnauesmercibusnbsp;implere,amp;eafdemrutfusexooeraTepoirmf, vt non immeritoCrantziusidoppidum terra mariq; rebus gere-�dis opportunum fcribat. Ameeniffimo, amp; faluberrimo in loco aedificatum eft, n^c non puriffimisfeatet f�-tibus,abundantiaqueomnium rerum affluit, qusead omnesncccffitatcs pertinent. Aedes habet magnificasnbsp;amp;fplendid�cxftru�las. Ad hatc Faroe bias aliquot magnific�aedificatas, quarum omnium D. loannis pa-�sochiaeft vetuftiffima, eftquelongttudoeiuspafluum 2341. fitafubcleuationc polari55. gtad.30. min. Arcemnbsp;fcabctfatispulchramin monrecollocatam.ciufdcm nominis,vrbi imminentem,amp;omnium oculisexpolira.nbsp;�Vcrftismeridiemhabet Gymnafium, d Ludolpho Naaraan Minoritagt;fundatum. Sepulta eft in hoe opidonbsp;VValdemarill. Regis Daniaefilia,cuiusfcpulchrali lapidihaecetiamhodieinfcriptalcguntur, Sophia Mar-�chioni^a deBrandenburch.filia quondam Regis Waldemaril 1. hicfcpultaeftcum prole fua. Vamarihaecnbsp;ciuitasVxperta eft fortunamin bellis, quae gefta funt inter Reges Daniac,amp;comit�sHolfatiae; propterDu-catum.Slervvicenfcm,aliquotiestam aRcgibus DanixquamcomitibusHolfatiae obfcfla, nonnunquam ex-pugnata �c fpoliata eft.Scr ibit in Saxonia Crantzius lib. lo.cap. zf. Ericus Rex Daniae Elcnfburg opidu m abnbsp;�ico Comit�, ob damnailiata Danis,pignoris locoaccepit.doncc certa pccuniaria fumma pcrfolucretar.nbsp;Rexacceptooppido, iuffit profundiffimocingifoflato, quodhodie quoquccernitur, murum fuftolli,amp;vi-lt;inum montem foflatis ambiri, vt facile apparerct, quid in animo geftaret. Comes di�lam pecuniarum fu-mam circafinem anni depromcre paratas, rcftimtioncm opidipopofccrc; fed Rexauerfatus, nullasauresnbsp;.praebuit,rcmpcrcaufastexcns excauns,curnon oportcrer. Facilecnim tcrgiuerfatur.qui potentia anteccliir.

Idem lib. �o. cap. 30. Adolphus, comes de Schouvvenburgh Henrico Holfatomortuo, cuminpraefidiu impuberum ducum cum alijs ftrenuis viris vocarctur ex Ducatu Lunenburgenfi , � DiocccfiBrcmenficxnbsp;Wcftphaiia.oftingentis colleftis milrtibus, aperto Martcfufis.fugatisque Danis,no�tuFlcnfburghopidumnbsp;d mari ingreflus, peruenitinconuentum fratrum, amp; indereliquumoppidum facilefuiiuriscff�cit, amp;tumnbsp;in Holfatiae minorum Ducum poteftatem redijt. Dcindeinobfidioncquadam vt Crantzius lib, 10. cap.40.nbsp;�cfertiHenricus DuxSlcfvvicenfis,amp; comes Holfatiae, lanccacuiufdam intcrcmptuscft.poftcuiusmotcm abnbsp;AdolphofratreHenrici, vnacumarcedcinccps fuperataeft. Ethocmodocumpoftca Adolphusbcliointernbsp;�Regem Daniae, acproceresrcgniamp;ipfumcompofito, Ducatum Slefvvicenfemritufolcnniinfcudumacce-piflet, verusDominusCiuitatisac Arcisfaftus, qaonnehaeredemortuo,ad Chriftianum i. OldcnburgcnfSnbsp;RcgcmDanixdcuolutacft,quieratnatuscxfororc Adolphi. Et iara anno Chrifti 1584. oppidum,vnacumarcc�nbsp;fub Dominio Sereniffimi Regis Daniae Friderici i i.Chriftiani abnepotis floret. Sed ortu nobilitauit Flesburgunbsp;praeftantiflimi nominis eaeiator,fculptor,amp;piiIor, Melchior Lorichius, quimagnis remotiflimarum nati-onum peregrinationibus cultus, Grxciam, Ualiam, Galliam, Belgiumperagrauit, vt eiusartis pcriroscxccl-lentcfquc imitarctur, �c vidcret artifices, ad quorum imitationem tamaccurato iudicio fc contulit. vt pupU.,nbsp;caipfiusopcra, amp; elcgantiffima cdypa, magtftrisfuis, Italis, exterisq; nationibus nunc fint admi-lationi. In primis autem, Suleymanni Turcarum Impcratoris Seiymi fili j, Sc Ifma�lis Pcr-farum Regis Legati effigies, quas in jesConftantinopoli fcalpfit. Qgin amp; Flenf*nbsp;burgenfihuicpatrixornamentoctiam exiftitThomasillcEiiichiustnbsp;Geometricisactibus amp;fcriptis clarus.

SCLESVICVM.

;gt; LESVICVM, Cimbrijca� quondam totius MetropoliSjamplifsimum, amp; ex commerdoruiH frequentia opulentifsimum oppidum.fed nunc.pro fatali eius ca(�,non ea magnificentiacon/piciendumrfitum in iprnbsp;iblfimo CimbricseCherfonefi, vbi inter duo maria',OceanmnfciIicecGermanicum amp; mareEoum, fiucnbsp;Halthicum, minima eft terrse intercapedo, qu^etiam iufti milliarij germanici longitudinem non excedit.nbsp;Namfiumen Thrcna,3Eftn Oceani.vfiquead Hallingftede pagumjrefluifjaquoSlefvvicum oppidum,ad Si,nbsp;Iam,finum Maris Baltliici,b3iid plus vnico milliarij dirtat. Crantzius,amp; qni Saxoniim confcriplerehiftori-as, aliam Slefvvico appellacionem attribuunt, quam eciamnum apud Danos amp; Frifios vfus retinere vide-rur. Hicnim fua lingua hoe oppidum Hedebui vel vtalij, Heidebanuncupant,eo quod ^quadam Danisnbsp;..nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Regina,cui Hethsnomen,dicant ptimiciis elleconditum. Appe�ationis Hedebui veftigiura, in occiden-

3nIittoreadS!iam,etiamnumfupcreft.Ecclehanimirum.qus vetus Hedebui nomen retinet-Quodfietiam l)anum,vel Phrificum '-'Olonum, germanics lingus igtiirumpturum Slefvvicum, aut inde rediuntem interroges, qu�nam f� conferat,aut vnde veniat,nbsp;^�^�l^^cfvvicum jfed Hedebui, refpOndebit. Inuenioedam in anna�ibus Caroli Magni.aquodamanonimo Monachocon/criptis,nbsp;elVvicum prifds temporibus,SlieftorfF,nuncupatum fuiOe. Modernaautem oppidinuncupatio, ex Saxoniciidoimatis proprie-tate originam habet. Saxonibus enim amp;Gimbris, Wie oppidum dicitur, pofitum ad finum aliquem vel marisjVel fluuij (vt latiusnbsp;V ^ducetur inindice.^ Cumautemhoc oppidum in finumaris Baithici pofitum fic.isqueantiquus Slistra��us fuerir,quod alueusnbsp;^regioneoppidi, f�finiftrorfumfledendo.finumef�ecerit; Qm�tiamnumC �ftQS'cf)abinccdknominatur. Hinc0.(f^fl�fcf/amp;

' eivvid.eftorta nuncupatio.Eftautem peroportuno ad negotiationem fitu.portum habens ad exercenda commerda,commodiE. J^um. Olim etlim exBelgio,Britannia, Gallijs, amp;;Hifpanijs,adoftiaEgdorsfluuij nauibusmercestranfportabantur,qu*,pernbsp;breanamfluuium, Hollingfladium fiibued:s,facili negotio Sclervvicum,acinde, per mareEoum, in Danis, Noruegis, Suedsqjnbsp;j nee non Liuoniam, Rufsiam, Borufsiam, aliasque Gerraanis Prouincias, quas mare Balthicum alluitjimportari poterant.nbsp;robitusSlefvvici,dum Vrbs3mpliorfuit,idq;hodieadhuc,interdfaamp;inteiruptavaIlorumamp;aggerumruderamonflrant, fiprin-ctpumab occidental! latere Slis i�matur, apud ruperftitemtcclefiam,cui Heddebui nomen maner, vbi Slia finum,occidentale pla-gam verfus,effidt,quem vulg6(l)lr QCicf) vocant. Videnturibi vallum^foflsquevrbisfuperflitesjatque adhucfatisintegis.Qus^nbsp;am pilsetiamligneipontis perqnemtranfitus fuprafinumfuipcompendiola via,quaEcklenfordiamChiloniumqueitur, antenbsp;paucos annos apparebant. Huic�loco mons altus imminet, Oldenburgi nomen habens,arboribus, fruticibus, amp; ip'nis vndequaq;nbsp;conlitus.vtpropterdenfitatemafcenfus fitdifficilis,incuiuslummitate.Arx pofitafuitmunitifsimajclauis Ifthmi Gtmbrici.Eaetiinbsp;omnino nunc diruta fit, vt nihil reliquiarum fupei fit, manent tarnen tres fofis profunds,quibus olim fortalicium illud circunt^nbsp;^m fuic, Eamarcem, cum vrbefubie�h, cumHenricus primus mperator MarchioniSaxonis fedemconflituifFet,illomortuo,nbsp;ani obfederunr, expugnauerunique. Vifuncurctiam adhuc !oca,amp;caftrorum vefligi3.Ingreflum quoq^ finus iflius obftruxeruntnbsp;3ni,ytnulla iuflsmagnitudinis nauisingrediqne3t,red3rmentis,equis,curribufq;vadumfit. Acea Vrbis parte.qus Aquilonemnbsp;rel picit, agger fuit,in ori�ntale littus Slis, vbi n�clSlefvvicum oppidum efl:.Tum temporis enim Slia tani alt�,vt nuncGottorpiuro,nbsp;��r em verfus,non afcendit. NequeGottorpiumjadhuc ijs temporibus conditum erat. Nequeetiam bi, qui nunc Gottorpium dii-^nt, aggeres erant. Sed erat pars illa Aquilonaris tota paluftris amp; faltuofa, vti adhuc lacus Buftorpianus, amp;,qui CaflelJum alluit,6?rnbsp;^''rc6'%di(3;us,nemusqueamp;rakusO'Po(lt;f�)nuncupatidemonftr3nt,ita,vttranfitusSlervvicum,per illumaggeremfaltem pateret,nbsp;feuetque^natura loei iskradus munitifsimusdn eius sggeris medio loco editiore, propugnaculum erat, caftrum D. Georgij. Quonbsp;nloco,Dux Adolphusdenu�, noflrotempored�fflum sdificauit, cuiusfundamenta^tuperioriannOjfubterrisinuenta,fuerunt,nbsp;atiSjOperos� muris cxflru�ia. Aggeris etiam vna pars fuba,quis manet,qus Fauonio Zephiroque ventis,aquas abigentibus.adhucnbsp;eernitur,amp; ab eis loci gnaris, tarnen non fine periculo,ceu v^dumaliquando tranfitur, Cinxit deinde aliud valium, vrbemSlefvvi-aSli$ oientaliripa incipiens. Valium illud continuatur�'fuit feptentrionem verfus, atquecolli munimentumim.pofitum,nbsp;q�od adhuc extat,amp; in delubrum verfum S. Michaeli dicatum eRpropeforum vrbis equinum. Videtur amp; valli aliqua p3rs,queirgt;-rercifa, in orientem porrigebatur verfus fontem, � quo canalibus aqus in oppidum deriuSintur, vulgo, (dlt;r ^ipir.born) Indequenbsp;3ud longe,in lacum SIis,qui'�Rort dicitur,valium illud defijt.

Antiquus hic Slefvvici ambitus fuit.partim 3rte,parfim natura loei munitus. Sed vt amp; prsl�nti eius oppidi fitu amp; caditioneaga, �ins,Danicts docemurhiftorijs,primum Tem plum Deo vero amp; sterno conditum amp;dedicatumfui�eSiefvvci,.b Erico RegeDa,nbsp;^l^^ratri Heraldi, qu�m S. Anfearius ad Chriflt fidem verbi diuini l�dula, amp; fideli prsdicationeconuertit.anno ChrifliD. C.CC,nbsp;Vin, Quonumeroannorum, abhoc noflrotempore,anni VI D,LXXXIII. fubduflorelinquuntur D. CC,XXXV,anni,antenbsp;u^d *d^*^ patria Chriflo Saluatori noflro nomen dedit. Veri�m lequentes reges non diu in ea fide perfeuerarunt, vt in Indicelati-

Circa annum, ^rtatoChriflo M� LXlV. Slaui,ciuitatem Slcfvvic;tCapiunt,expugnartt,depopul3ntur,fiinditus extinguunt,amp; Re* �B�onemChriflianam pelTundant.CelIanreautemiamSlauicaperl�cutioncjauduseflSlelvvicicultus diuinuSjpIeraque monaflerianbsp;�templasdificatajReflaurataeflimprimis Cathedralis i cclefia, atqueopibusamp;redditibusauda. ExflrudumefletiamadAnge-^^iPtope forum EcclefiaS. Spiritus ,quodadiundumhabuiteiuldemnominisXenodochium, Erat etiam ficclefiaD, Nicolai, esnbsp;aultrali Cathedralis Ecclefia latere,qus adiunduro habuit monaflerium ordinis O.Auguftini.orienteni verfus.Ea gdificiafundit�snbsp;dirutajamp;lblosquatafungvt nulla eorum vefligiafuperfinr. Extatamp;Xenodocbiumamp;SacellumS Georgij adpagumeius nominisnbsp;lupra montem. Aquilonem verfus, led amp; illud totum in nihilum efl redadum.vno cumfacello.extantibus paucilsimis ruderibus,nbsp;upra eundem montem penes viam qua Flensburgum itur, SacellumeftD. Micha�lis, A rchangeli, forma rotunda,vbi plerifque innbsp;� �'^flqu3iinfidelium delubracernuntur. Superefl autem integrum monaflerium nobilium virginum mon�alium in peninlu,-3Slefvvici(,^� injdida. Templumin eadem peninfula,primum pro mercatoriadomoabAngljsexflrudum,amp;l�quentitempore

in Ecclefiam Ecratum, plane dirutum iacet.

Ea, nunc efl olim opulentifsims amp; amplilsims Vrbis deploranda ficies, fi ad illarti priftinam magnificentiam diuini cultus,amp; o-p�lentilsimorum commerciorum ref�ratur. Sed nihil mirum.Vt enim hominibns vitsfus,fic imperijs,rcgnis,atq;Rebufpub.fui iiint fatales termini. Durat tarnen adhuc, amp;mediocriflatuconl�ruaturt athedralis EcclefisSlelvvic�nfis.Fundatusefl tpifcopa-^ns Slefvvici abOtcone primo, anno Domini D.GCCC.XLVl. Ac pofleaa DanisReg'bus varijsredditibus audus.Epilcopus ha-^flvfquead huncannum Chrilli M.D.LXXX V.quadragintaquatuor.qui ibidem magna expartchumatiquiclcunt.

Non procul^Slefwicenfi oppido, GOTEORPl A Arxlita efl,nomen i Gothis obtinens, qui hicolimcaftra habuerunt,veteru *^ucum SleiVvicenfium fedesjtmne Adolphi, ex Oldenburgenfi f i milia primi eias nominis dorninio, vna cum oppidulo lubie�anbsp;cft,qui arcem firmifsimis propugnaculis ac muris munire.sdificijfcj; nouis ac pontelapideo ornareceepit. Tclonium hic cc-lebrc, vbi compertum, fertilibus annis ex Dania f oooo, boum, in Germaniam abadta,

vc�igalfoluille.

51

VsEM Oppidum cft Slefvviccnfe fitum in ditione Adolphi, tanquim Ducis Slefvvicenfis, portum habens mercatorum ncgotiationibus celebrem� Huncnbsp;portummaris Oceani traftiis, Heuer, nuncupatus,efficir,qin Hufem opp.allu--ir.vndefacile nauigatio in Hollandiam.Selandiam, Angliam amp;Scotiam infti-mi potcft.quibus ex locisvarij generis merccs reportantur� quae deinde Flens�nbsp;burgum (qninque tant� miliaribus indediflitum) anehuntur,amp;fic ex oceanonbsp;occidentaligt;inorientalem transfcr�tur.Hocautemoppidum,etfi domibus,plateis,longitudine, amplitudine, acvberrarefoli Flensburgo vixccdat, hadenusnbsp;tarnen nullum ciuitatis ius habuit, nee muro, vall�ue,aut foflis, Cindum fuit�nbsp;c� qu�d Dithmarfinondum effent fubadi, atq;ab HolfatiaeacSlefvviciDuci-bu�amp; ipforum confiliarijsmctueretur, neincolae, arreptaoccafione.deficerent*nbsp;feque Dithmarfis coniungcrentgt; vicinosque populos acinfulas, quemadmo-��m Eiderttedenicsac 6irandcnfcs, ad rcbellionem commouerent,atqucin hoe oppido, obfitumloeijrefugi-um ac mu nition� haberent. Nunc autem Dithmarfis quinqueamp; viginti annis fer� fubadis,ius ciuitatis, certisnbsp;conditionibusaclegibusanno M. D. LXXXH. Fcbruarij,dieXlX.4 Duce Adolphoobtinuit,quipulcher-�tnaa Arce oppidum ctiam ipfum decentcr ornauit.

Kon hucufque tarnen im municipale v debat, Quamu�optaretftpe parare ^bi.

Kon ades muro, fof is, vall�ue licebat

Cingere, nee contra fumeret arma ducent Kecfe Dithmarfis adiungeret,effera quorumnbsp;Vita ehei belli fax furiofafuit.

Uk vero viHitefi exoratus Adolpbm,

Et im H ufeno municipale dedit. lUic amp; magnit extruxitfumptibm arcem.

Qua non v�a quidem pulchrior ejfe potefi.

�xnobiIi,amp;perauguftoD.Hen, Ranzouij Mufieo.

KADERS LEBIA.

A�erslebia opp.SlcfvvicenfisDucatuSjAVValdcmaroDucc lutise.annoChrifti M.CC X C Il.ius amp; priui legia ciuicaconfcquitur. Atcc quondam in colic munitafuit.quam loan-nes Holfatiae Dux lolo aequauit, amp; rurfus, non procul ab oppido,fer� in peninfula nouam *-dificareeoepit, nomineipfius�Hansburgamnuncupatam, vna cumEcclefiamarmoreauro-que ornata. Sedismortc praeuentus anno falutis M.D.LXXX. FrcdcricusfecundusRexnbsp;DaniaE,eam, iurefucceflionisadeptus. perfccit, cuius imperio etiamnum gaudet.Eft amp; hicnbsp;cathedralis Ecclefia,in qua Rumpoldus Dux SlcfixjC� a Csefarc Sigifmundo miffus, ad ccr-^^scomponendas lites interDaniscRcgemEricumamp;Holfati^Comitcs,Slefvvicenfis Ducatuscauffa exortas,nbsp;P^ftein hac legationeextindus, honorific�abErico Danix Rcgcfcpultuseft. habetetiamXcnodochiumiunbsp;^pfoopidiingrcffujamp;Scholam abiplo Duce Ioanneaedificatam,amp;copiofisdotatam redditibus.Infuperamp;pot-tumtutisfimum Fioniam in oceanum orientalem vcrgentcm,quem rertiles in viciniaagri condccorant.

55

ARE Balthicum,quapartcHoiratiam Sc SlcfvvicumDucatusalluitjCcrtoshabctamp;iu, cundosfinus, Ifthmos Grxci niincupant,in quos magno accolarum commodoerninpit,nbsp;Sctritos ncgotiatoribus nauibusq; marinis fludibus defarigatis prabctrcceflus. Haceti-amcommoditatcChiloniiim, nobilc Hollaria oppidnm,fitus,amp;naturabcnignitatefrui-tur, Vt poi tum habeat capaccm 6c peropportunum, i n qucm cx Germania, Liuonia,Da-niaacSuccia,rnagno oppidanorum qiiaftu,mcrccsdeferuntur.Quibuseadcm maris vi-cinitas pifcatum eriam vbciem amp; maxim� Salmonum prabct, exquoincolarum nonnbsp;paudicommode vidlitant. Vetuseftoppidum, aquis prob�inftrudum , amp; fer�vndiqucnbsp;cindl;ura,appcllationcm acunco, vr gcrmanic� ronat,obtinens. Arcedecoratur conlpicua abs Adolpho Duce,nbsp;nouisadificijs vcnuft�exornara. Sedpracipua ChiloniumcclcbritatepolIcx,pcrauguftis nobiliumcomities,nbsp;qua;quotannisibicelebrihabenturfrcquentia,circa D. Anthon))fcfta,vbipubIicapriuataqucnegonajamp;prx-fertini respecuniariasjquasopulentashabentjexpediunt. E.ftamp; Minoritarum Monafterium,iaminXenodo-chium coniietfum, in cuius Ecckfia Adolphusquartus Holfatixac VVagrixcomes, qui VValdemarumnbsp;l'ccundumDanixRegeminBornhofededcuicit,repultuscil:annoSalutis/M. CC.LXI.cumanteaciulBcmiir.nbsp;ftitutiMonachatumfui{retprofcirus,idcmquemonaftcrium,annopoftnatum ChriftumM.CC. XUV. �difi.nbsp;caflet.

Gerardus primus Holfatix ac Schouvvcnburgi Comes Chiloncnf�s prxcellcntibus dccorauit priuiligi^s, quibus oppidanorum fines ac termini dcrcribuntur,annorcftirur�efalutisM. CC.LXXI.

Anno deinde,poft falutaremChriftiaduentum M. CCC. XV.GerardnsrecundusHolfatixComes^inQj^cn-dcsburgComitisHenricifilius,necnon loannesComes Holfatix in Pioen. GerardiComitisfilius,iusmuni. cipalc Chilonicolisconcefsitjomnino talegt;quali Lubecentes vtuntur.

Nicolaus Holfatix Stormarix, ac Scouvvenburgicus Comes, concefla iam anteaamaioribuspriuilcgiaamp; prxcipu� nonnuUa fuper in munitatibus in certo lutiar portu,praelentc V V aldemaro de Ranrovv, anno gratiacnbsp;M.CCC.XC.

Hxc aiitem omnia priuilegia,iura, 5c immunitatesrerenifsimi DanixRcgcs ac HolfatiXjCxOldcnburgcnfi-Um familix Duccs jfigillatis deinde literiscorroborarunt.

Fft in hoe oppido parochialis Eccleria,cui illuftris,ac nobilis R anzouiorum familixeft adiundum faccllnm, in quo mulri Ranzouq pcrhonorific� conditi funt,amp;prarcipu� Orto Ranzouius eques auratuSjCumfilijs filia-bus, atque nepotibus, in cuius monumento infignia Gentihtiaxreinfufa videntur.

Cuius grarampofteritatimemoriam, HenricusRanzouius Regis DanixFridericifecundiviccsinDucati-bus Sief, HoU'at.�c Ditm.gcrenSjVnicum familix fuxdecus,ornamentum,ac lumcn,hocpa5lolucubrationibu$ fuisinferuit.

OTTO RANZOVIVS, EQ, AVR. DO MIN VS

IN ^YLCK ET CNOP, OEIIT CHILONII ANNO M.Dlt;X1. Confiliarius loannis Regis Daniatynbsp;Suecia;,amp; Noruegix.

54

C R E M P A-

[R EMP A, Holfatix oppidum, nomen habet a flumine nauigabili Crempa,quod per Imediumiftiuslabitur in Storam amp; Albim. lus municipale �cinfignia accepit, annonbsp;lDominii27i.aGerhardo primo HolTati�, Schovvenburgenf. ac Stormariaz Comit�nbsp;^ Adolphi IlII.filio. Sub Chriftiano tertio anno Domini 1535. flagrante bello Lubecenfl,

|vallofofrisqueamp; propugnaculisaloanneRanzouio, equiteaurato,efl:itamunita, vt

Imtcc Holfatiae munitiones,non minima exiftat.Incolx mercaturam exercent, nee mi-^Inus agricultura: opcram dant,cum in paiuftribus ac frugiferis locis, non procul ab Al-^bi amp; Stora fita eft. Nunc autem anno i584.Fridcrico fecundo Regi Dama, tanqixam Duci HoU^tisc^ad quem a patre Chriftiano tertio deuoluta fubieda eft.

rrhs ego Cymhrk^ non infimagloria terra-,

Veltfero Cr emgaflumine-.Cremp a vocor.

^uodflmul in in Storam refonans Je iaBat in /ilhifat

Me mediacurfluprafete partefecans.

Municipale meis,ius ac infignia ceflit Ciutbus HolfatU,StormarU^Cowes,

/i(puarto celehrisgenitore Cehhardus Adolpho Alter (jr iHius,rugt;mmu ipfe Comes,

Cum vallofloflas,^ propugnacuiafluxit Auratusfumma Laude vehendm eeflks,nbsp;lanus Ran:p0um,hello flagrante Lubecanbsp;Munitamjatis,vtclicereiurequeas,

Rure mei viuunt ciues-,ac merce, paluftrU ^md cumfoecund� amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;flructa locis.

Porro Rriderico iam fumfuhieBafecundo.

Dania Rex, amp; Duxfmul Holfatta ejl.

REINHOLDS B VRG A.

flEINHOLDSBVRG A,elegans Holfatiae oppidum, arce regia confpicuum, abs Reinol-Ido auodam fundatum qd nomen oppido amp; Caftro indidit Reinholdsburch,qui fundator,

quot;it,ignoratur Vrbseftop~

*gt;nimtLm/amcircumfluit,amp;aUquoti�curfufuodimd.t.ua.vtmdcnau,sat.om^^^^^^^^

*sam Galliam Ano-liamacinferioremGermaniaminftitmqueat.Turns, qusehodiernadie

rfcetnWfturiG�Srd^

gt;circa annuini23o.Deinceps,alter Gerhardus,Henricus amp; Nicolaus fr^res, dederunt cimta-

tlaliTu^^S^s acius municipale,vn^c�minrignibus quibus hodierno die vtitm,annoDomim

fuccdlbribu5itvortuis,adRegesDani3e,ex01denburgenf. Comitumfamilia natos, venditione, cum catc-r^Holfati^locis, peruenit. Chriftianustertius RexDani^e, earnmumtionem qua:lamvidetur, fien cura-nL loannes eius f?aL,cui in diuifione obtigerat,arcem ibidem,vetuftatc collapfam, a: Jficqs ^lendidis rur-fus exornauit. Quo mortuo abflque haeredibus, c�m eius ditiones inter fratrem Adolphum amp; Fridericum I. fratris f�ium,iurrfcudali diuiderentur,Friderico I I.Rcgi Daniae ccflit,ciuus domimo hoe anno 1584. fubicdanbsp;eft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Vrbem quamfpeElas ,hac Reinholdsburga vocatur,

Eidora eHflumm,qui prope voluit aquas.

Indidit huk vrbi mtnenReinholdus amp; arci,

Danorum nunc Rex,hanc Rriderkus habeh

35

hambvrgvm*

Im B R r cA CherfonefuSjCxtima Germani� pars,vcrfus SepteiicrionemJucianijCtim adiacentibus Tnrulis, Holfa-

� tiara,Stormariam,VVagriam,Diethmarfiaiii,SleruicenfemDucatum,vn3eadeniqueappelJatione, quondam com- � prihendit.Sed,tempore CaroIiMagni,SeptentrionaIiorportio,Iutix5Anterioi-vero,qua:nimcHoJsatia,Nordal-

bingiae nomen !nduit,qua: amp; ipfa,quan!or partibus amp; appellationibus eft diftinda,Holfatia,Diethmarfia, VVac'a-riajamp; Stormaria.Qnarum poi'crema inter A!bim,Storam,amp;: Schvvalam fliimina,ad Traucnam vfquc, fcfc extcndit atquch3nc,H3mburgum,vrbs,opere,fitu,mercati!ra,amp;opibuspotcns,dccentercxornat. Quo tempore ca prim�tnnbsp;con�iu�la fit,hifi-orii non pcrli;bcnt,quaj pr imam eius originem,ad VVendos,gentem inlidelemjrcferunt. Nomi-

nisetiamratiOjafcriptonbus,in diuerf?.trahitur,Alij,absIoiieHammone,cuiusidoIaCarolusmagnus fuftulerit

HammonisRurgumj'-uncupatam a/Teruiu.Ver�m hanefententiam Crantziuslib.r.infuaMetropoliemendicatam, ex Romanahiftoria fabulam,nuncupat,aliam nomitiiscauram,a?qu� veram commcmoraiH,abHama, infigni Saxo-num pugile,c�m enim Saxoiies,crebris colludationibus congreffi cum Daiiis,variapugnarent fortuna, contentionbsp;tandem ad duellum peruenit.Fidcbant Dani Starcateropnonllrofe magnitudinis,Sf roboris homini,amp; Saxonesjpugilem pr*ferebant Hamam *-que inter luos illuftrem, cui, vt duellum non reciifarct,tantum fe auri congefturospolliceutur,vtmolem corporis fui fuperaret. Hama, fiducianbsp;virium aggrefllis hoUem.pugno petitum,ita impulit.vt terrse adegerit nutabundum Sed vbi deic(5lus,virescollegitjfcfc crigens, ad gladi� decur-rit,non iam ludlamine/ed ferrOjrem pera�burns.Nam toto adnifus corpore.gladium diftrinxit in aducrfarium,nec ilium fefcllit impctus:mcdiunbsp;enim Ham* caput diffidit. A tque is infignis exitus tribuifle putatur loco nomen,in quo perafta fiiit pugna,.vt,ab co vidlojHama diccretur , vndenbsp;pofteadepropinquo eredlavrbs,Hamburgumnuncuparetiir.Ali;,qui Gambriuios,TacitiHalfatenfesconftituunt,vtAlthamerusamp; Peiicerusinnbsp;Tacitum,ij,cxGambriHio,Hamburgi!ni,exiguamutatione,faciunt.Sed Becanusnofter,aliud commentum,fubtiliconie(n:ur3,dcnominis originenbsp;nobis obtrudit in fua Saxonica,quod a nobis refertur in indice. Verier igitnr ratio nominis,hatc eritjlnter flumina Alfter amp; Billen,fylua olitncx-titit,cuiHamnomen(quam polTeditolimnobilisfamilia de Haro)adquam veteresS3xones,anteCaroIiMagni tempora,arcem cedificantesjavici-na iyiua,eam Hammeburgum niincuparunt. V nde,non Hamburgum,fed Hammeburgum,prima 8e vera vrbis appcllatio.Qnod etiamnum, maiuS

vrbis {)gillum,antiqua inlh-umcnta,litera;,8e priuilegia,apert� confirmat Ita fiquidem,liter* Ludouici primi Aquifgrani dat�jhabent.Statuimus

vnanimi confenfu Eccleiiallico, vltima in Regione Saxonica trans Aibiam,in loco nuncup3to,Gammabiirgk, cum vniiierfa Nordalbin^orum Ec-dcl�a,proprij vigoris conftitucrcfedem.Balla etiam Nicolai Pontificis,temporei,udouici fccundi,meminit caftelli Hammaburgi,8e Nordalbin* gorum fedem nuncupat.

Ciirn autem Carolus MagnusSaxones ad fidem Chrifti conuertiflet,in Nordalbingiam defccndcns,FIammomisburgum,cumadiaceritibus regii. onibus occupauit,delubra,8e vana gentilium fimulachra eiiertit,huiufque vrbis pomeria extcndit.Quin Seprimariam in ca conftnixerat Ecclewnbsp;fiam,in qua,totius Septcntrionalis,8c trans Albin* Germani!E,metropolitanam fedem collocaret.Nam prima fundatione,non fuit, qua nunc eftnbsp;Hamburgum,amplitudinc,quand�vnicustantum coliis,inquoS.PetriParochialis,8e alteracoIlegiataEcclclia,a;dificijs,occupatusfuit.Is locusnbsp;autem,in quo ali* funt modo parochiar,qu�,S.Catharin*,amp; qu* D Nicolai nomine innotcfcunt,aquarum arftum fcntijt:EtS.Iacobi Ecclcfiam cunbsp;vaUo,quod vocant Gentilium,exrramoeniorum fepta fuit,nunc,vt ex ijs,qu* fuperfunt,indicijsconftat,vrbisambitu continetur. Vrbs, nunepo-tens cftjfitu 8c operc vald� munita,ciues ampliffimas negotiationes,terra marique remote cxerccnt.Poftquam fidem Chrifto prim�m h*c vrbsdc-differ,Carolus Magnus,cxcitata in ca arce, prasfe�um cum prsfidio conftituit Vthonem.Et tarnen Sigardi, Angari* Sr VVeftphali* Ducis fucceCi

fores, 8cpr*fertim,Albion,Sigardi AbnepoSjSc VVidikindilucceffor,quicumCaroIoMagno,SaxonicaiftabelIagcfsit,Holfatiam,8cvicina Ha-

burgo loca tenuit,donec Caroli Magni fucceffoteSjmutuis contentionibus 8c difsidijs fepararentur, tune rurfusDucum profapia ad vrbis poffef-fionem rcdijt;tum Sc Epifcopus,8c Duces,feparatas in ea domos habueriint.Donec Otto C*far,Hermannum Billing,ad ducalcm honorem euche-rctjcumquc ducatu Luneburgenfi,cfi vitima Saxonia ad Albis confinia donaret.Deinde Lotharius C*far,cuius coniux fuit Magni vltimi Saxoni^� Igt;ucis filiacx Bilingorum familia Adolpho Sdiauvvenburgico Comiti,Holfati* comitatum permifit.Et,ab eo tempore, Holfatiar Comit�s Ham-burgum tenucrunt.nouis xdificijsmirific� exornar�nt,8c in Cathedrali,vrbis fuxEcclefia,fepulturasfibi delegerunt. Prouc in Maiori Ecclcfia,nbsp;fubfequentium Holfati* Comitum,ibidem fepultorum nomina,certa tabula delcript.a,videnturjNcmpe Ioannis,mortui anno Jitftf.aj.Fcbruari;,nbsp;Gerardi,i28(.J/.Decemb.VValdemari,(5o6.i9,Iunij.Gebhardifecundii3i2.is.O(ftob.Ioannisfccundi 1359.Adolphi1380.26.Ianuarij.Quin 8c Nol-fati* Duces 8c Schauvvcnburgici Comit�s, domicilia amp; telonia adhuc qusdam Hamburgi poffident. Quo nam modo autem ad libertatem, quanbsp;modo fruitur,deucnerit,hiftoriaram monumcnta,paffim declarant.

Holfatorum annalcs tradunt, qu�d,cum VValdemarus II. Rex Daniae.Hamburgcnfium vrbcm ad deditionem co�giffet,illam dederit Adclber-to Comiti de Orlemunt, AdolphiHolfati* Comitisfratri vtenno, qui cixm illam nee vi,nec iure obtinereac defenderepoffet, Hamburgenfibui priuilcgia ac iura vendidit, in prxiudicium hxredum Comitum Holfati*, Scc. Didlus autem Holfati* Comes Adolphus, poftea Vicarium Regisnbsp;VValdcmari, Albertum, aperto Matte cepit, ac Dannenbergam, vbi Rex VValdemarus captiuusdetinebatur, in vincula traduxi t. Poftea, internbsp;Hamburgenfes 8c Comit�s, vt plcriquc teftantur, ali* tranfadiiones lunt faft*. Sed totum hiftori* fucceffum Dauid Chytr*us,in fua V Vandali*,nbsp;amp; Saxoni* AlbertiCrantzijcontinuatione, itarefert: Adolphus, inquit,tertiuspulfusab Henrico Leonc,reftitutuspoftpr�fcriptumLe�nctrtnbsp;anno 1182. HicAdolphuSjannonSj. comitaturFridcricum BarbaroffamdnPa!*ftinam,dcditPriuilegiaHamburgenfibus,nequisarccmintrafc-ptem miliaria ad vrbem xdificer; vt immunes a vetiigahbus,8c belli oneribus fint in Holfatia, Scc. Eodem anno Henricus Leo ex Anglia redit, 8cnbsp;Bardcuicum euertit; Stadam 8c Hamburgum rccepit. Adolphus ex Paljeftina reuerfus Hamburgum 8cLubecam denu� eoepit, auxilio Bcmardinbsp;Vrli Ducis Saxoni*. Sed paiicis poft, VVoldemarus Dux Slefuicenfis,Hamburgum 8c Lubceam, aufpicijs Dani* Regis,Canuti fexti occupat,8c po-fieaccepit Adolphum, qui renunci3nsfuoiuri,inpatriaSchouvvenburgkobijt. HamburgxAlbertusComcsabOrlamunt aRegc pr*fedluse,nbsp;rat, qui deficientibus a Dano Holfatis,Sc VVoldemaro Rege, Henrico comit� Suerinenfi capto, ius fuum in vrbe J500. marcisargenti Senatui vendidit. Hoclibertatis Hamburgenfium folid* fundamentum fuit. Poftea enim nullum iuramentum fidclitatis DucibiisHolfatiatprxftiterunt,nbsp;Hucufque Chytratus.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Porro, variasvrbisHamburgenfiscafns, Srperpeffas diuerfo tempore, calamitates, hiftori* eommemorant. Nam, anno 810. VVandali, fiuc VVilfi, qui VVandaliac pars funt, creilo prsfidio, Hamburgum coeperunt. Sed Imperator Carolus, anno fequenti, iufsit vaftacam vrbem reftau-rari, conftituens ibiMetropolim omnium aquilonariumerigere,quodfiIiuspofteumcompleuitLudouicus,quandohislimitibuseiusditiodi-ftindta fuit. Ab occidua quidem parte mari Brirannico, vbi Bremenfis tune illi incorporata Eeclefiai A meridie, Albi fluminci Ab oriente, Pani runbsp;uoj 8c, ab aquilone,mariDanico,8c Egdora flumine.

Grauem deinde afflilt;ftionero,aNormannis,amareperAlbimafcendentibus in morteLudoiuciImpcrataris,vrbs Hamburgenfis pcrtulit.-

Idem poftea rurfus perpeffa a VVandalis, Duce Godfchaico eorum principe. Idem, a CritoncLubecat vrbis fundatorc. Hoe k Danis fieuicnt'i-bus in morte Magni Ottonis,legimus contigiffe,vt magnusfempcr numerus catholic* plebis in Hamburgo trucidaretur. Hoe nouifsima 8cpene Omnium grauifsima VVandalorum irruptione patitur, fub impcrio Henrici IIII. Prxfule Alberto primo, Anno Chrifti M.I. XVI.

Fa�lum etiam eft temporum fucceffu, vt Archiepifcopatus honor, qui prima fundacionc Hamburgi fempcr fuit,Brcmam transferretur, vnde nata eft crebra inter EcclefiasHamburgcnfem Sc Bi emenfem concertatio, de dignitatis primatu,de emittendis ad alienas prouinciasSuffragancis,nbsp;amp;coraprouincialibus Epifcopis. Vitima ArchiepifcopiHamburgenfis, quando folus adhucMetropolitaCratjlcgatio XX. Epifcaporum fuit, adnbsp;remotasaquilonarcsprouincias,advniuerfumDani*,Suedi*,8cNoruegi*regnum. AdOrcades,IsIandiam, ScGroenlandiaminfulas. Ethincnbsp;tam frequens in vrbem Hamburgciifem ab ijs tentata f*uitia,qui ipietatc Chriftiana defeccrant,cura fcirentjillinc, primo'sad fc verbi diuinimy-ftas,prodire. Quoties enim furor impiusinflammatus Chrillianitatis odio f*uiebatin Chrifticolas,primicrant Hamburgenfes ad fupplilt;;ia, fiuenbsp;aDanis, fine a V Vandalis, fiuitia intentaretur.

In Hanfeatico foedcre,primo ordine fub Lubeca,focietatis capite continetur Hamburgu cu Roftochio, Wifmaria, Srralfunda, Luneburgo. �x quarura fex vrbium arbitratu,conuentus vel totius Hanl*,vel aliquarum, prout res exigit,ciuitatum pr*cipuarum indicantur.coaferibHnturque.

Non eft hic dem�m Haraburgenfis negl^enia cercUifia,qii*,quia fapida Sc pr*ftans,in Saxonia Sc alibi pafsim eommendatur,

5�f

BERGA NORVVEGIAEgt;

NNoruagia inter caftera opida vel vrbcsjquas multas habctBerga eft, ob mercat�rum frelt;juentiam,variarum-~ ^ quemercium copiofam conuefturam,Emporium celeberrimiim,nomenhabens a g�rmahicadifli�ne, fierce�, quod vel abfconderCjVel conferuare fignificat,nam is locus nautis, tempcftatei iii prdceJJof� mari perpefsis,

'j ffp� tutum portum optatamqiie faliitem pracbuit.Fitautcm ad hunc portum frequ�nti�r adit�sp�rSinurn Car-' mefuntjqui per tortuofas fauces,rupibiis vtrinqiic incumbentibus,inarquali latitudinisfpacioiad l�ca interio-ra per aliquotmiliariaingrcdicns, in extrcmitateob finguJarem fuiprofunditatcm, �ccafi�qemdeditjVteo, quo nunc eft loco,hoc oppidum atdificaretur.Nam roo.laftarum naues,vcl etiam grandi�rc$,(in� pcriculo pernbsp;linum proucda;,ad Bergam penctrare,ac proxim� adipfasprop�cafas mercat�rum vel anchorasiac�rc,a�tSa-xis funesalligarepoffunt.DiftatautemBerga aSchagen (quodopidum eft in�itremaverfusBorcam�ralutiatnbsp;nautis longc notifsimum) miliaribus propemodum 8o. habetdiem longifsimam xo.breuifsimam i, horar�m,nbsp;ciuesamp;incolse partim germanifunt, partimNoruagici,quibus variaenationesfuutadmixtar,apiarte�cciduanbsp;regia eft arxjcuius praefeftus regijs negocijs ac iuril'di�lioni latifsim� prareftjeft ibi fedes Epifcopalis fubdita Nidrofiana: m�tropolii c�ius E-pifcopusinter reliquoseiusregnipr*fules,fummamobtinetauthoritatem:AedificiavrbiseIegantioraveldiuinocultui,vel priuatisihcola-rum vfibusdeftinataabOfterlingis,vtvocant, fiueHanfeaticismercatoribus potifsimumconftrult;ftafunt,reliqua:habitatioricsieuiftru(Suranbsp;confiftuntiparietes exlignocompa�ti,te�i:avirenticefpitccenftrata.GermanorumacHanfeaticsefocietatismercat�res(quar7i.c6mpleftitiirnbsp;vrbes)refidentiaampliftimaeft amp;admercaturam maxime accommodata,nam eavniuerfum latusacmarginemporfus(quemvulg�flieKKlt;i^enbsp;vocaht)Iongifsimo tra�u amplexa eft domicilia Cm,qux parten vocantjconiundlim habent. Pro diuerfttate vrbium amp;regionu,vnde pf�feftinbsp;funtjdiuerfahabenthypocaufta,ita,vtLubecenfes,Dantifcani,Colonienfes,Brunfuicenfes,Hamburgcnfes,fuasquifquepropriashab�aritamp;nbsp;feparatas ad portum /hibas,germanic� boden,3d quas ytbium fuarum,vnde oriundi naues adue�is mercibus ex�nerarit; aut auehendis rcpl�t,nbsp;atque ingermaniamrcmittunt. Caufa inftituendi hoe in loco Emporium amp; mercat�rum focietatem,h*cfuir, quod c�ni regnuth Noruagi*nbsp;amplifsimum(qu6d nemp� ad 25�.miliaria in boream extenditur)hominibus vrbibuspagis atquearcibusprogreftii tesrip�ris,mirurri iri m�-dum augefceret amp; ex�olei�ctur,eiretque permu Itarum rerum quat humanis vfibus inferuire folent,nifi aliunde importareritur; magha inopianbsp;pertimefcenda,pra:fcrtim in frumentoacterr* frugibus,qu3cob raritatem radiorum foIarium,obliquifsiHi� ibiin terram cadentium, ad f�anbsp;matiiri tatem peruenire nequeunt.rcges huic malo fuccurrere volentes falubri conlilio, vicinos ex vrbibus Germanise mercatoi es,fecuritaci-bus priuilegijs^ue ad hoe liberalitcr propofitis amp; concefsis,euocandos in regnum atque inuitandos efiecenfuerunt; amp; hanc vrbeni tanquaranbsp;oportunitateportuscommodifsimam, mcrcarorum communem fedem amp; relidentiam eflc voluerunt. Vtque tranquillitas itiftitia iri liac fo-cietate eo effet durabilior,Curiam, quam Cunftor vocant, certis ftatutis atque legibus ordinauerunt,quales Cundlor vel c�fi* in hac �ur�p*nbsp;partequatuorcxiftunt.BrugisinFlandriaantiquifsima,fecundaLondiiiiin Anglia,tertiaNeogardif in Mofcoui3,quartaYer�inhacvtbeBer-ga,dc qua hatc inftituta eft narratio,frequentantur.Ex hoe regum Noriugicorum inftiruto,hoc commodi conlecutum eft, vt omnium rerum,nbsp;pratcipu� frumentorum omnis generis copi3,annuatim ad hanc vrbem ex varijsregionibusSr vrbibus deportaretur,qua;deincepsp�r mef ca�nbsp;tores ibidem refidences,in diuetfa regni locavel venditione,vel permutatione incolis aduchitur atque diftribuitur.His rati�nibus n�ri f�lumnbsp;pertotam Noruagiam annonaplurimiim fubleuatur, veriim etiam vrbibus maritimis,im6t0ti Germania: multismodiscotrimOdaturiduninbsp;ex Noruagia multisijsquegrandibus nauibus pifcesaridifingulisannis,maximacopiainuehantur,vndepIurimi iri Hanfeaticis vrbibus ciuesnbsp;fuas augere opes amp; fort�nas folent. Vt autem relidentium numerus aiiqua ratione coariftarctur, neque ha:c focietas otrinib�s,firic difcriminenbsp;a:qu� patei et,eer tos ludos ad deterrendos delicatiores inftituerunt,quos Gantenfpil vocatji ri quibus aut virgis cardun turiaut iri c�enum conij-ciuntur,vel fubter nauisaquisimmerfi,perfunem trahiintur,vel foetidofomiteincenfo,autfutrio tetro excitatoin corbe fufp�duntiif.Hi lu-diquamuisnonparuminciuilitatis prxieferant, tarnen inuentosefl�adlautiorisfortunseh�minesdeterrendosjnullum�ftdubium. Qiiodnbsp;ad Bergenfe artinet Emporium,fan� nullum eo,in tota Noruagia celebrius eft vel antiqiiius.Ex omnibus eius regni prouincijs ac ciuitatibusinbsp;quiequid eft preciofarumpel]ium,pr*cipu� verb induratorumpifcium, eb aut per mare mai�ribusratibus, aut per lacus acfluuiosffaphisnbsp;amp; paruis nauigijsdefertur,aut per eqiios eb vehitur.Pifces frcquentioresalij falpasiali; ftrumulos YOcant,GermaniRe^/;er veiStockfifch dt-cun t,quorum laudatifsima captura eft in lanuario, duin frigiis funer eft quo ind�rentur. Nam qui clementioribus menfibus capiunturiinaref-cunt,ncq; idonei funt,vt exportentiir.Eft amp; genus pi rcium,qubdjff//^a�i/fr v�cant,Rocharum fpeciem prat fefererisilongitudirie 6, vel j.p'e-d�.Hos pifccsobmagnitudinemdiffecant,accrafsiores partes Kef^WiB^,reliquistenuiores8rpinguioresRlt;^apipellant, qua: dbdiilc�i'apOr�nbsp;in delicijshabentur.Eft amp; pcllium ibi preciofifsimarum mercatura Celebris. Captura pifcium cxercetur,non lolum in mari apeft6',fed �tia innbsp;finibus ac lacubus,quorum aqua maxima ex parte dulcis eft,Indigen* Nidrofiam inhabitantes, pifccs ijs in locis coempt�s, nduigijs ISergan*nbsp;dcuchunt.Nauigam amp; Bergenfes Nidrofiam,ac certis anni temponbus cum ciuibus fuas exercent negotiationes. Pauc�s ante siriribs Arigli fra.nbsp;turn illud, quodinter Noruagiam eft,amp;Gronlandiam,nauigandoteHtaruot,amp;vltraCaftrum VVarthus,quod in extremis Noruagia: finibusnbsp;ad Septentrionem eft, ad centum miliaria pregrefsi, a Jij ad CoImigrafF Emporium,aJij ad Kilke verfus Orientetri circa promantonum S.Nfi-colai fitum nauigant,vbi cum Rofsisper ducenta miliaria eo venieiitibus,negotiantur.Merces, ijs in locis funt pelles varij generis,f3�uum,c�-ra,linuir,amp;c Horiim fagacitatem imitati Bergenfes, fuas quafdam naues fingulis annis eo emittunt ad Gaffrum VVarthus,vbi amp; pifcaritiif, amp;nbsp;ab incolis eiusregionis exiguo precio pifces coemunt,quos Bergam deuehunctfed non ceflant etiam h�die aliac nationcs hue nauig'arido p'ene-trare.Nam amp; Galli 8e Scoti extrema Noruagiatlittora niuofis fcopulis fubic�l:a,circumnauigando,fiuutnV varthufienfem ingrefsi,paftim ip-fi humis pifcantur, partim ab incolis pifces emunt,quibus fuas iroplent naues.NonnuIli per eandem firium qui paulatim fc latifsim� extendir,'nbsp;adeuronocumdefle(ftentes,3VVarthusKildinum verfus �8.miliaribusindediftans,8eindeadMalmos,qubd3 VVarthuS4o.ab�eftrniliaVibUs.nbsp;Eft 3utem M3lmos�mporium,ad quod Rufsi 8f alie naciones certis anni temporibus ad commutandas mercesconuenirefoierit,iri Kpeauternnbsp;finu,infula eft fiiper quam VVarthus eftcxtru�avt circuinnauigari pofsit.Hanc arcem SerenifsimusRex Daniae Fridericus li.impOfitopratfi-dio ac tormentisbellicisaduedlis ita firmauit, vt nauibus aliquot eo mifsis totum illud Sept�ritrionale pelagus a pracdonumquot; inc�rfuac Vi h�nbsp;cil�defenderetutariquepoflitjOb idriauta:arcispraefc(fto,nomincregis,ve(Sigal numerant. Ha:c obiter propter recentesad illaloca nauiga-tioncs Bergenfium,inferenda duxi.Supradi�lum eft,Bergam commune veluti horreum effe totius Noruagiae, cuius pf aeci'p�a op'uleritia! in pil-ca tionibus amp; pecoribus confiftit: Nam frugum illa tellus non adeb ferax eft qu* cibus amp; potibus fufficianr,fed toftas ante fruges mercatoresnbsp;inuehunt mi fcendis potibus,8e mixtum iarii potum amp; excoftum permutant pifcibusaridis.quos ingenti copia emittit Noruagia. Cum circanbsp;anoum iiSo.orta fuiffet inter R�gem 8e mercatoresc�ntroucrfia,obquaedam non fcruatapriuilegia, 8eportuipafsim obfidereiitur a merca*nbsp;toribus,ne quid inueheretur,fanta repent� extitit annOnat caritas, vt Rex ftatim ad pacem r�fpexerit, ac perpella damria mercatbribus reftitiie*nbsp;Ht.Suntenim mercatores fuoriim priuilegiorum veterum^uecorifuctudinum tenacifsimi.Cum anno 14SӒ plus minus, quidem Olaiiusmilesnbsp;germanos mercatores Bergse n�uis grauaminibus m�leftaret,rieque modum,poft faftas ad Regetri qu�r�las,huic rei adhiberet, eum vna cutnnbsp;Epi/copo Bergenl�, fua authoritate turnultum fedaturo, occid�r�nt. Saep� hoe opidum qubdaidificia lignca fint, incendijs deformatum,fa:p� inbsp;prsedonibusdireptum fuit.Nam circa annum Chrifti 1458. piratfjquosVitalianosvocabant,Berganii�ccupante5,8�Angl�rum Gcrmariorumqi�nbsp;amp; ciuium bona fine difcrimine diriperunt,8e eiedtis ex opid� omnibus inco lis in Germariiairi a�xerunt,qui violeritia in p�fternm moti Mewnbsp;catores,aliquocgrandiacoraunUsrrieafibicoDgt;pararunc,quibusad aueftendaeiuTmodi pericula vei confueuerunt.

37

STOCHOLMIA.

TOCHOLMI A,quamcompluresHolmiam.RutheniStecolnam,German� Stockholm nuncupant, (fic di�ia qu�d extructa fit in peninfula quam Holm vul go vocant)in finuMeller fita efi, qui eius eflam-plitudinis.vtaliquot infulascompleciatur.quarum praacipuaealtera Timolice altera Suartefcediciturvnbsp;traque caftro amp; adificijs ornata. Eftautem Stockholm totius regniSueti� ob ctkbre Emporium amp; fre-' quentem mercatum fedemque regiain opidum pr^cipuum aclod natura rnuninisimum.qu�d in hoe fi-

nualioquin profundifsimoitalocata fit, vtexceptoexiguofpatido.maximis nauibus circumnauigart

pofsit-Adhunc fih� fit aditus ex mari orientali.quod Melafinum Codanum vocat per quafdam angufli-as fcopuli? vndiquec mariextantibusquosilli fcheren vocant.ln primis hums aditus faucibuscafirum eft abaltera parte tignis in fundumfeftucaada�Esacfublicis firmatis itaingreftusardatur, vtin. vel extra nauigaturi. tormentis adeam rem dilpofitis, facil�cohiberi pofsint. Totus autem ille tra�ius anguftions finus ad Stock^lmnbsp;vlque ?.miliaribus in longum extenditur,poftea finus paulatim ita fe dilatat, vt nonnul)� in locis ad lo. m.liana extendatur. Huicnbsp;�mporio permagnamadnegotiationes exercendas oporcunitatem fuppeditat didus Smus qurcum long� .ateq; veluti perbra-

chTafeextLat,mu.tofquee^diuerfisregnilocisfiuuiosrecipiat,adquorumhttaraarcesamp;mfign.aal.quotopidafunt firaper.

fac�� fit vt nauigiis merces vitro citroque vehi transportanque pofsint, ab boream lacet metropolis in plandia psh^m kdes ArchicpilcopiacprimatisSueti*. poft hancpaucis miliaribuseftOrofia, vbi fedeseftEp^copal.s m eodem littoristra��uad oc.nbsp;cidentem iacet. A rboga, deinceps Torfylla arx, � regione Stockholm occafu m verlus, eft aha Epifcopaiis c i mtas, Srregms, ^ quanbsp;non proculi3cetarxGripsholm.Hae funtciuitatcsamp;arces.qusadlittus di�i finus Welleradiacent,adqu.s perfacile,quicquidnbsp;meremm ex Germania alijsqueregionibus Stockholmiam aduchitur.nauigijsdeportarijVicilsimqaeSuetics merces mde retronbsp;deferri pofsint. Merces autem prscipuae quaeeo ex ciuitatibus maritimis deferri folent, h� funt, Pannus A nglicus amp; Germani-cus f'L lupulus, vina.'-eteuifia.triticum.fruiftus aiborci, lintea nobiliora purpura,biflus.vanaque examo ai genteque cenfe^nbsp;ad {iiendoremornament3,item diuerfa fuppelleailia ad vlus domefticos deftinata. Bx Stockhol mia vicifsim h* merces ex var ijsnbsp;regailocis,eoconueais,inGermaniamacqueaiia !ocamictuntur,ferrum,*s,cal;bs,cuprum,pikes vsri) generis pel,esmardelle,nbsp;fabellinae.aliarq'ucplures minus nobiIes,fa�Uum.buryrum,ca(�i,equi,amp;c.ExhacmerciumcommutationeStoc.:holmenresciucsnbsp;resfortunasq'ue fuasfolerteraugeri atqueftabiliiefolent. fftiuxtaopidumarx regiaadeo denfismumta, vtycltormentorum

ing. ntii.midibusminim�rubruiautvialiquacapipofTevideatur. C�.TlStockholmiaabantiquirsimamemoria(edes reg-apr�-

cipua fit habita, folent hicReges, pro veteri gentis inftituto, diademate infigniri. Habu�reSueci multis retro feculis ex k^ente reoes vfq ad temporareginaeMargaretha;VValdemaritertij flliaE,qu3Ecircaannumi?6o.pan]aeNorucpa?acSueti3E,lubaao AEnbsp;berto RegeSiicti.o, triuraregnorum compos,pacific� regnauitadannumijyfS'.HuiusreginStemponbiis.Primates amp;Proceresnbsp;trium regiiorum borea!ium,HeImftadij(quod Hollandi*, opidum in Suecis finibus fitum eft)conueniis, vnanimi confenfu fta-tuerunt,vt tribus regnis borealibus vnus ex in pofterum praeficeretur. vt pax atque vnio inter iplos t- nro ellet fi rmior atque ita-bilior. C�migiturmortusregin� Ericus Pomeraniae Dux fuccefsiflet, concordi omnium procerumconed o atque iuffragio

rexrriumregnorumeligitur,AnnofaluiisHtihifceconditionibusinfertis,vtRexSuecosinregnoarcibuspr*ficeret,amp;vtrc-

giumcenfum c�mpr*(l^ns adeffet totum , abfens dimidium acciperet. Pofthunct hnftophorus Eauan.s vnan.m, procerum

votoeleaus,triumregnorumgubcrnaculapcrannos9.fufcepitvfqueadannumi44?c.rcaqustemporaBhnfti3nuspr,mus duaaChrift^phori reiisviduainconiugem,Annoi4^aabEpifcopovpfa!enfiprocerum vnanimiconfenfuvtockholm.aeRex

fa!utaturconfecratutq;fedannis7,eiaplis,CarolumCanuti,quemanteaclegerant repetiuerunt MortuoChnftiano,acfuccede�

tl illi Toanne filio. cum Sueciae proceres ex gen te Suetica Stenonem regno prseficiftent, amp; ob id ioannes bpHu m Suecis quali rece* dentibus ^ pa�tisinitis ,faceret, Stockholniiam circa annum Chrifti 1497. politisab vna parte in monte Brutkcaftns ,amp;ab 3,tera

parte clanecircumdult;aaardifsimaprefsitobfidione,Sienonemque,vtfeacopidum cum arcedederet, cocgir.tandemqueStock. b0lmij2s.N0uemb.die, Annofa!utist497.ilregniproceribusrexprocIamacus,diademafukepit amp;,vt quidam hiltonci perhi-

bent.Anno 1499 feriatertiapentccoftcs.loannis Regis filius Chriftiernusz, in publicoregniconuentuStockholmij Rex nomi* natur,eique demoregentis, Vcxillum regni Suecis traditur. Sed Sueci, non poft multa tempora articulos quoldam m p'lonbusnbsp;p 6fis conuentifque non feruatosalleg3ntes,prorfus fe i ioannis imperio auertcrunt-Stenonem feenti gubernarorem,quQ mor-iuo.in locum eius Suantonem fufFeceruntivndc poftea grauifsimum eft helium exortum,Vt tandem �oanne nouos in Dania cen-trahente exercitus, Anno 15oj. 1 brifliana Ioannis regis vxor ac Ernefti Ducis Saxoni* eJe^toris hlia, in arce Stockholmenfi a-cerrim�obreffafit,qu�BCtim poft perpeftamdurifsimam obfidionem arqne famein.fearquearcernin Suecorum poteft3rem,certisnbsp;condilionibus tradidiflet, Aluaftriaein ccenobium S Brigittae facrum de!ata,aliquamd'u captiua deunta,4c tandem intercdsione

quorundam, libera, adregemconiugemperduiftaeft. Cumigiturloanncrege AnnoChnftu5ij inf taconfedente, fifmsems Chriftieruuslf.regnumbellorepetiturus, multis fubaaisopidis,3diiirerioraregniSueci�progreflusStoekho!mi3m,fa(fta ah-

quamdiuobfidione, certifq'ue cum hofte tandem padionibusinitis, occupafTet, miferabilis .riadesraroqueaudita calamitasin hoe opido primatibnsacproceribus regni accidit, Chnftiernus enim iam in regem Stockholmix fufeeptus, ac von fui camposnbsp;�6ius fiuequod vlturus effet, qiiae nonred� in maiores fuos Suecos defignaflearbitrabitur. feu abinlua gcnij leuitia,immam-queiracundia praeceps ficinus, l tempore Marij ac Syllaz prorfus inauditum, aggrcflus eft namnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proceres atque no-

bilescum pr*cipuisopidiciuibuscrudeliter trucidaii praecepit,interquos Vincentius Scharenfis,amp; Matthias StrengenenfisE-pifcopi peri�re dirisneexagitatushsecfeceritanquod fadionibus amp; rebelliorubushocternbiliexemplo, qiiosautexitatasad-

ucrrusmaioresfuosautori!uraslurpicabatur,finemenetimpofiturusinmediorelinqmr,certegrau.tereumhacc3edein Deura

peccafle,ideoquein poenam incidifleconftat.Nam poftea, non fol�m regnum Sueciasamifit verum enam duobus reliquis regnis Dania amp; Noruegia prorfus exurus eft.Errauitin hoe plurimum,quod imperium ftabihus cf�eputsiiit quodvi ftt.quamquod

amicitiaadiungitur,namvcrifsimumeftdiaum.faciliusiuftitiaamp;clementiaregn.paranlolere nbsp;nbsp;nbsp;dkficulter^ro^

rctineri quo igicurmodoconfirmandafibiregnaputauit,eoillis potifsimum cxciditRexChriftiernus, cuide nbsp;nbsp;nbsp;�us

Erichr�n.Succus�obilis,popularmm(uorum,abUl.canliamrubnuu,auxiU�,in�saofuc�,�t,cu�,pofen.ltalt;lhodi�

pofsident.

MIN DA-

IND A, vetusSaxonixopp. propitio,aclnegonationemfitii,commendatur,obfamo-fifsimorum fluminum concur-fum. Vifurgus cnim flu.hancvrbcmirngat, Ptolemieo, Celti,amp; Patcrculo, Vifurgis: Straboni,Billifgis; Sidonio, Vcfatis^amp;jCxHadrianilunijnbsp;obfcruatione, Ouidio,Irargis:nLinc,Vc(cra,Vuig�, StC'�Bfrlt;Pf/'^xHersicis,rcii Abnobijsnbsp;morltibus orms, noailes Hafsia; vrbes afluit, per Saxoniatti,amp; V V eftphaliam vehitur, donee Bremcniem dioeoefirn pr2rcrlaprus,mariCirnbrico milceatui'; Flurainib. corriuaturnbsp;Lexna, AlIero,ircin Fulda,amp; VVerra,qua: Mindje rccipiens,coruniaquas,adpellationesq;nbsp;abforbet. Hinc,quianauigalibus Minda,copioseinftruiruraquis,quarum vfu, variaeexnbsp;intiinaGermania adporranturmcrees, qualesvicifsimmarinas, quasBrema,pcr Vilur-gum,affatim prreber,dargaaducclione,refundit,gratam negotiatonbusrefidentiamexhibet. Eam,ita Hammel-niannus, infuavrbium VV'�efl:phaIicarumSynop(i, conimendat. Mindenfis vrbs, dida, per VVidekindum,nbsp;^inbCrt/am�enirsima,amp; munitirsimaeftjCx nauigio VVefcraejCiusq^aliutii�tie, a^noenitat�,pi^ccs,amp;a!iac94n-n'lodafenticns , coquitb�nam ccreiiiflam, vicinismultis graram,vari|squ�mcrcarurisabundat:Nondicarn,nbsp;de tribus Collegijs, inter qua;, eft Cathedralis Ecclcfia. Laudauitcarmine hancvrbem Bernhardus Luderusnbsp;Sed, depri mis eiusinitijs,ita Munfterus.Ctlm VVedekindus, primarius faxonicEDuxjadfidemChriftiperueniPnbsp;fer,pernliflt.Caro]olmperarori Arcemfuam,adfluuium V Veferam,vtincafirmarct Epifcopo locum,capaxe-nim amborumfuit. Ita, vtEpirc�podicerct, Mea,arque tuacritcommuniiurc, Arxifta, vtindc,SaxonumIili-gua,�?pf^^9tt/diceretur.�^ed,tcmporum ruccenlu,exy,fa(fl:umeftc,vocaturque ciuitasipfahodiCjMyndes.Fun-dataeft autem Ecclefiaintramurirepta,quod hodicquoqueconfpicipoteft.Nam veteris vc(ligiamuri,eriamnbsp;numextant. Wedekindus igitur,accrrimus initio Chriftiana�fidei,amp; Caroli Magnihof!:is,cumprimareligio-nis verte,hicMindiEjCoepiflctinitia, eiusquoque vrbis, amp; Ecdefitepromot�efuit, Cuiusquidem Euangelicamnbsp;illufl;rationem,quiainl'uaSaxonia Crantzius, nonillcpid�rccenfet, libctcam,amp;hicpauciscoav.ncmorare.nbsp;C�m annus,inquit,Chriftiana;raluris,poft Feptingentosoftogefimusquintus ageretur,amp;iam tempus vcnifictnbsp;abalto mifcrcndi, VVedekjndi vifitatusa Domino,ad lumen rcfpexitiamp;iundo fecum Albionc,viro primario,nbsp;quitrans Albimdominarctur, inca quarnunceftFJolfatiaintcrueni�teexaulicisquodam,adregem Carolum,nbsp;quiad Vifurgumcaftra habebar, pcrducitur, ChriftiBapnfmum, iamfpontcdcpolcens. Traduntnonnulli,Regem tuminBardcvvicoconrcdific,curli adcum Wedekindus peruenirer. alij etiamadpciunt,in Mindailli fu-iflefalutisinitiumtTraduntcnim Ducem,fcrutandiauidum,!en'lt;bo,perpronumflumcndeuedum,laccrohabi.nbsp;tUjinterftipem pofcentes confedifle. Cumq; Facratifsimo die Pafch^, ex more Chriftiano, omnes facra.m com-munionem fubirent, vidifTe V Vedekindum ad osrcgis,Iudibundi fpeciem pueri:coqucconterritum miraculo,nbsp;Chriftianafacrapofiulaire. ReXjfuiceptOsin gratiam.iursitbaptizannpfefuismanibus V Vedekindum, hono-Fis gratia, fuftollcns. Haftenusquidem Fiarhbutgenfmm Decanus, Crantzius, Qtii id e]ogij,huicpatri�e tribuit,nbsp;qu�dinea Wedekindus,fit prim�mChriftoiriitiatus.Qnanquam cam gloriam,alij Mindenfibus,ereptamve-lint,vtRoleuingiuSiquifcribit,qudd VV�dekiridus/aTomm�eorumde(ercnscultum,amp;ingratiam,aCaroIonbsp;KegeadmiflTuSjarcemfuam receperit-,in vicihidoppidi OfnabutgenfiSjiuxtaRullam Monaftcrium,cuiusatcisnbsp;ctiamntim geftigiareftant. ^il)(f({t$UF^/apudftagnum miraculoinm/undoScaltitudinecarcns. F^acergoluanbsp;ArcereccptajCurauerit VVedekindusa;dificare{Ecclefiam, nomine Bethleem, inquavelut Chriftnsnatus innbsp;Bethlccm, illepcrBaptifmum veterem exuerc hominem, amp; renaici voluerir.Eam �cclcfiam, etiamnumcon-tfa(ft:�,Belhcim,nuncupant,quadc re, in vfu ctiam cft,apudrufticos,cius loei,cantio. Crantzius ramen ctiam,nbsp;inSaxonialib.z.cap. ij.inBaidervVico VVcdekindiimjamp;Albionem,vcni{readCarolum ,amp;ibicos Chrifto in-clinaflecerui(:es,rcribit. Annales autem cuiuidamBcncdi�l:inicoenobiarch5Eanonimi,commemorantgt;veniflenbsp;Vtrumque ad Carolum iinpagum,nomincBardengau^ amp; tandem datisobfidibus,per AmaIvvinum,adconrp?-�umCar�livenifle,in Attiniaco villa, amp;ibibaptizatdseflci Crantziusrurfus.inmetropolilib. i.cap.4.diuer-^umhabet. Suht,quijft3sliiftoricor�ni fententias^huncin modum,c�nfonilireftudeaut,VtbeHihiDuces,ad Carolum,inBarde-Vvirt venerintjibicj; fintf3(9:icatechumeni,fed,poftmodurn,velin Beelheim.vel iVlirida,fintfalutariaqujlauacro,in vgrbo vits re-gfenerati. Vt vtfitj VVidekindus, poftquarh Chriftoaccefsic,pur3ipftreIig',ocdrdifiiit, cuius oritione,Miiida.vrbisformam innbsp;duerecoepit,ccj;nmonflrato,ad Arcisfuaeviciriam loco, vbi primum Ecclefi3exitata,amp; primo vrbis Epiicopo,habitatio3rsignatanbsp;tft.Is Herimbertus fuit,rari fanditate,amp; docirina pollerts, de quo plilra in fua Metropoli Crantzius,vbi reliquos ex ordine lutcci^nbsp;ftgt;res,eoHanQme!mannus,lib.dei]]uftribus VVeftphali� viris, r�certfet.

Circa artnum tertium, poft mille q�adringentos ciuitas Mindenfis,ponterti ili�n1,m,3gnis rnolibusl3pidum,in pedes coniedis, firmauit fup�r Vifurgum: Sed nulla vis par elle poteft,intum�fcenti glaciali fluraini,difie(5tus quippe fuit,quibufdam locis, maioonbsp;re tarnen parfe,confifiente.

Crantzius,itiSaxonialib.ioxap.24.CiuesMindenfes,in fuseciuitatiscoriciliurriturtlultuantesjipfuiiivrbeeieceruht.vxoribus

pofteos in curribus, percontumeliam mifsis. Egere quod poterant, eie��i: primum manuiniuriam vlcifcentes, amp; incendqs grafi-(antes, Exprimarijstumultus authoribus, quendam deprsehenfumforis, quidamexproconfulibus fua manuapperiditinarbo-rem, vigilandum. fnde,iureagereconnifus,idem ad RobertumRomanorum regem contendit;ibiq;ciueseuocatos amp;non compa-rentesjbanno fubijci curauitimperiali. Quoiure,vicin�silIis,priticipes,quitucbantUr ,auertit:inuecti�nem rerum prohiberi ob*

tinuitjamp;famecompBlitjreciperepuos p�riniuriatn,eiccerunn

Ka�iatTacitus, Drufoin Cherufeospergenti, cum caftra haberctinterfluui�s Atriufurh,amp; Vifutgtm.ftatitn Angriiiatiosatctgo dereftioncinfccif-fc.ex quo loco,non �bfcut�fitus Angriuatio�um inttlligi poteft. Ex quibus etiam colligitur, inttt Augriuati�sl, 8c Chetufeos, Vifurgum t^minum luif-fe, Vbi cnim hodicMitida, oppidum conftitututneft,iuitiumhabui(i'cChcrufc�s videtur; rndcconftatCherufcos vitra Vifurgim habitafie Angtiuari-os. Nam fuperiorem partem Monafterientis Diococfis.Jcum eo ttaftu Wcftpbaliae.qui ad ArchiCpifcopatum Colonienfcm pettinet,cos occupaflc lufpi-camut, fupetfunt bodie reliquiae nominis Angriuatiotutn, fiue malis, Angtagiorum. Nuric Archiepifc�pus Colonienfis, Aagatiae Duxmteribitur. Et vicus fupereft.cum Caftro.in liinitibus V Veftphalias, inter Ofnaburgum, 8c Hcruordiam, Eilgercn diAuS. Haec, dchifto�ta 8c autiquaium gentium (itu,nbsp;huiusloci angullia, 8c conditionepaucis lint diAa,

eislebia.

1S L E RI A Comitatus Mansfeldis.qui Tuperiori Saxon is inter Salam atn^era amp; VViperum infertus eft.

Metropolis,antiquitate amp; fitucommendamr. Appellatiooemliquidemablfide Aegyptiaca,con(equut|

putacui-,qu*Tacitotefte,orasSueuicas,vicinaqueIoca,pofttnorteminantiO(yridis,peragrauent.amp;[:.a lebis.domicilium fouerit Situeftlalubri amp; optimo.folum habenstam in fupe.fic.e qu�m m fundoferti-Ie ibifrumenta,hfcmetaIb.i3rgo prouentn.luppeditans. nruiturenim eius vifcenbus.prope E.flebian),nbsp;Mansfeldiam.amp;HochHeden.lapisniger ac firsiIis,cuiufmodiiseft,quoinlaminas tenues le�otegularumnbsp;loco, vdmur, nonnullis,ardoft vocantur,is picisaerifqueplurimum obnnet, aemetalli minin.ei-cculta

habetindicia,conrpicitureniniinrperfusauri,cupriu�color.Huncit3que.ingenticop.3erurun^,exmon.

tibus lignisque circumpofl is.exurunt.incenfus autem odorem emitnteundetn quem tmthantraces, cu carbonanj I^ides, at, fi contingat placidas pluuias ignem confpergere .tamum abeft, vtexnnguatur, vt

fflaioresetiaiiifl,mmasexdtet,Iapisqueeociriusliquefcat,qu�dbituminispicirue,nonobrcurumeftind,cuHn. .Neque hoctacen-

dam cumludentis natur*miraculum. nonimmeritovideri queat,quodislapis.mamfeaasottentattnfp.aennb.,s an.mal.umh.e

LnissenerisefriPiesram�tisacIineam�tisaureicoloris,ita,vtqu.du.s,primo mtuuu,d,gnolcerequeas.Affarn.antnonn..l!i,eoru

fabemfnTmaIiumfquspropinquusEiflebi*lacusgignat,eum,pr^(eferreimag.nescuiufmodiruntpirc.um,.ngu.harum,.arp.c.

numnoarum VerumaHj p�hibent,eciamaliorum animantiu figuras eum exlHbereadvnguem,vtpote ga,lorum, gad.naceo. um.

SCar[drTrum,quinamp;inquoda;neorumlapidam,Pontificiscuiufdambarbaneffig.em,tripbc.d.ademateornatam,mum

con{peaaraaiunt.Porro.Eillebis,prifcis tcmporibus.multacommemorstioned.gnajuntgefta, vtenim pkraquc taceam, hiclal-

temcoLemorareiuuabitquodcLannusagcreturoauagefimus(ecundus,fupram.llefimum,conuentusib.ipnrnatumSaxo^

n'^hLusfucritqui inftin�uGregonj VII Pontificis Maximi confpirat.cnecontra Henr.ciim IV. faaa,regem bb. elegerunt

HermannumLothlringixDucem,aui3rcisEiflebienfispr*Iidiofretrus,aliquant.fperiniperatorereft,tit.eu.!queexeratum

Frif^ibuscolkaumirnemMansfeldisComitisauxilio,fudit.Vndeeuen.fleaiunt.vtoppidiiflebienfisvicus,qmhodiecor-

rupt� Wtfrtpflr�ffrappellatur Frifonum vicus denominatus fit,

T V B I N G A.

TVBING A inDucatu VViftenbergenfi,ad Neccarum flumen,vrbsadmodurtielegans,Cereris,amp;Libcri donisabundas quae

amp;copiofo,amp;generofoprouentu tam incolis.quam vicinis fueuisc�municat.ytramqueNeccariripana,lapideo ponteconmn-git,Arce,vinifcrololle,CanonicorumcollegioAreilitcrari*ornamento,vniuerfitateconfpicua.Vtnonm.noreglon3.VVirten-

Lreenfemditionem, vniuerfalehocfiudium illuftrarit, qii^m quodanno falutis M. CCCC XC.V. in V Vormatienli conutntu.� Maximiliano Augufto. ex VViftenbergenfi Comitatu, Ducatus fit conftitutus.obnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eberardi V Vjrtenbergenfis

amp;M�cispelieardi Comitis virtutis,qui primus.eotempore,publicoprincip�confeflu,Duxeftappellatus,Is,etfilatinisliter)s im-

butus n�fuerit(im pedientibus id/ub quibus educatus eft tutoribus) erud:toruni tarnen viror� confuetudine m.rific� delc�atus,

legcndis namq-Teutonicis fcriptis.multarum rerum cognitionem, amp; experimentaeftconlequutus, t plunma fibi, ex latino, in virnaculum fe monem transferri curauit Is igitur, multo rerum vfu edo�tus, quantireferat, Pnnc.pem virum rerum, amp; fcentia.nbsp;rquot;m copniTione imbui. Tutoribus. ob negledam lui infiitutionem, femper ofFenfus fait. Ac promde, cum yideret,quanto pafsimnbsp;in h^onme quot; iri do�i,a^ boni haberentur, nequein Ducatu fuo, vllum,Mufis efletdom.c.l.um cums occafione, fubdirorum filij,

quot;beSusdikipUnisimbuer�tur,hincVniirfitatem,fludijgeneralis, Anno 1477.gt;noppidoruoTubmgenfi pont,fia

r^ul�rkalc!pSgiatam.fundau,t.Q^^

'�vnfuerfimTubinpenfisomnibusamp;fingulis,bonarumlitterar�mamatoribus.ralutem.Credibile.amp;'averominim�difientan.

eum efle debet raaiores nqftroSjingentiahomini deprehendifievirtutum reminaria.ipramfe prodentenauira, qui us fi cultus ac-J^eret Sasdiligentior.magniquippiamefficipofre. haudeftimmeri.bcx.ft.matum.ltaqucbon.singcnqs vclutegregqs plantis certafunt loca^deftinatajin quibus femotisimpcdimenus,pr*figniafapienti*culmina inoiefcere pcflcnt. In hancremnbsp;xandriam Aegyptus, Tharfum Cilicia matrem artium Athenas,tanquam Auguftum Philofophiairacrarium felegitGr�cia. Sedamp;

cultores,hoe elt,ftudiorumpraeceptoresadhibiti,quinuper fata r,garent,colcrentqi|eplantaria.Conpracu!aturqueuaM.TuIhus,

Ciceroni filio, AthenasadCratippum,diriendigratia,miflo.quodeuinexeinp!isvrbs.do�nnapr*ccptor,augere^flet.Gratiara dnshabuitPhiIippus.terr*Macedonisregnator,quodA!exandrumfih�mAnflotchstemporibus,nalc,cont,g,{ret.S,cNeronlnbsp;Senecam TraianSlutarchum,Carolo illirviagno,ruumcefsifie Alcuinutn reper,mus.Temporis deinde progrei�n,cum rebus ge-

rendiseruditosdtefienonpollecenferent principes.honoreac dignitatumpr*rogat,ua.l,terarumcommendaueruntgymmlia, Pontificesimmunitateaddid�re. IgiturEberhardus Probus, VVirtenbergenfium Duxprimus, v.rad pacem natus. videns fuamnbsp;Remp.hominum egeredoftorum opera,quod incredibili profecutus beneuolentia,ftudiorum vniuerfitatem auuoritareapofioli-

� amp;LperiaH,in oppidoTubingenfi,prudeatifsimafundauitordinarione.quacauetur.vtinS.Theologica, ordinary do�tores

q�atuor k !ure Pontfficio amp; Imperiali,fex,ln Medicina.Theorica.Praaicaque duo.m moml, dno:I n Poct.ca ordmatonaqueduo, In Philofophia naturali.ac rationali,duobus in contuberni j s.magiftri decem, per lingulos dies fiatis bons, fuas profiteantur leaio-

nes,pcrpe?uisquefoue3nturftipendi|sGymnafiarchi.infuperdiaisflud,,,pcrpendenus,quamngn,fintartiumefFeaus neqmd liberaiibus abefletlitcris, amp; quo mathcmaticis alumni,hberms vacarent difciplmis.quibus Ora;cis ml fuinliullnus,mag fl m lo-

annerns�laffier aaronomuLoftifsimumvelArchimediSyracufiononconcedentemrnachinaruraperitia,pubI.coconciharun�

honorario Denio- exorbe illo difciplinarum cyclopedia,nequicquamdefiderari pofiet, linguisedifcendis, infignem eruduione cZTtif ima vbum loannem Renchlin Phorcenfem pra.fecerunt,qui Hebr*as,San�asq; amp; Gr^cas Iitefas.ex authonbus interim

re!c�rarii\liiE8atisi/DucrtaVVirteiiburgenfiumVicmjBirotiisn(jbibf!mii,3tque�liorumregentium,qtiorv,maurpiciociu.

2uSdiorafq�fflbE,,inperp,wumd�DCEps(dimnamDdofauEa,ctEmEnua)6c.l�conftqu,po,er,bobuaumatqueobl,^

?�od munlonV difficiui peregtiMTOn,, amp; nTuldplki impendio.vi� a,* nbsp;nbsp;nbsp;v.lmal,gn�,vd pw.oli, aftafcutus magifla.^

40

S T E T I N V

Omeranianomen accipita Pomcfano Vidund, primiBoruffiorum rcgisfi� lio,dicitcnimErafmus Stelia: Vidund filij,qui inBoruffiarcmans�re, tresnbsp;nimirum exmacre Boruffianati, terramfecundumcapitediuififlePomefa-� num^qui ex bis state prsceltebar, forte earn occupafic terrs portionem, qusnbsp;Hulmigeris propinquioreft, tuma Germanishabitatam* aquibusBorufijnbsp;magis formidabant,Sed quoniam Pomefanus ftrenuusvideretur, manuacnbsp;animo feroci, multitudinisque admodum ftudiofus, hanc magis tutari eumnbsp;pofleconfidifle, exipCbque haneportionem deinceps Pomefaniam didam fuifTe. Hodic veto,nbsp;voce nonnihil variata, Pomerania dicitur: Lemonij q uos Tacitus recenfet) Rugijs finitimi, 6c O-ceani accols, Pomeranise cultores fuifle videntur. Sub his verb 6c Rugiani rccenfentur, 6c Wa-grij,Polabi,Obotriti, Riffini,Cirdpanbcundique VVandali. Vfu funt ante fufeeptum Chriftia-nifmum lingua Vandalica, amp; d primis cultoribus lingua patria, hoc eft Vandalica, hsc regio P�-meriididafuit, abindigenishabitata, amp;proprijsdominisgubernata: alienisautemnunquamnbsp;lubiedaeft, Diuiditurautemin fupcnoremamp;: inferioremPomeraniam, quarumhscinoricn-tcmvcrgenSjVandaliamCaflubiamque, ilia5tetinenfem,Batthicnfemquefeu VVolgaftenfemnbsp;ducatus,acRugienfcm lufulam compleditur.Opidisegregijsexcultajinfignioratamenqu^ha#nbsp;het,iacent in littore maris,pauca quidam mediterranca,quoru pr^cipuum eft Stctinum,feu SedUnbsp;num,dSedinis populis,vt creditur,denominatu, cis Viadrum, Vetusd prifeis merito didu: quodnbsp;conditoris nomeamp;tcmpus extrudionis,a nemineadhucaccurat�perueftigatum fit. (QuanquInbsp;tarnen lobftcnus, ciusortum in annum Chrifticentefimum vigcfimurnquarcum vltramcllefi^nbsp;mum rcferat.)Situs,commerciorum,amp;vidusoportunicate,morumqueclegantia,nulIimarid-marum ciuitatum cedensj pifeium lediflimprumvarij generis, amp;precij exigui inexhauftum,nbsp;promptumqueviuarium. Pratorumquoqueaclignorumcsduorumadeo ferax,vt parem baudnbsp;facile, fuperiorem verb aliam vix vfquamrepcrias vrbem. Luxuriat agerluburbanus finidmusnbsp;prouentum egregriorum fruduumgt;quorum magna vis quotannis in tranlmarina regna 6c diti-onesdefertur.Quin etiamiureexonerandimcrces,amp;:adueditiarum rerum omnium vel retinen*nbsp;darum,vel exportandarum prs csterisjimmunitate rara atque perueteri gaudet.

Habetmodbineafedem coutinuaferieamaioribusacceptamilluftriffimusPrirtceps,D.Ioanigt; nesFridericus Stetinenfium, Pomeranorum, Cafluborum, 6c Vandalorum Dux, Pnneeps Ru-gis Comes Gutzcouis,amp;Leo pyrgenfium acButouienfiumterratumDcminus.InPomeranis,nbsp;Stetini, Cafluborum 6c Vandalorum Ducum genealogia nuperin Saxoniacdita, ita legitur,nbsp;VVratiflaus primus,alias Bertiflaus vel VVertiflaus, cum fratre Ratiboro,in diuifione cum reli-quis fratribus fada,citeriorcrn Pomcraniam,Gcrmanis finitimam,vbi Stetinum,amp; cap ut gentisnbsp;amp; ampliffims familisfedes,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;citra, 6c vltrafluuium Pene vfquead Colbergam

accepitjPrimusexhacilluftrifamilia, rcligionemChriftianamfufcepit, amp;cum ambobusfilijs baptizatus, d D. Ottonc Epilcopo Bambcrgcnfe, 6c Comite Antechfino Apoftolo Pomerano-t�mjEpifcopatum lulini,alias VVoIlin 6c templum D.Iacobi in 5tetino,fratrisKatiboriauxilio,nbsp;fundauit circaannum ChriftiM.D.XXIV.

Eft Stetinum iuris ac foederis Hanfeatici, ad illud focietatis membrum pertinens, quod Lube* cam.totius H^nfs caput primo refpicit.

Eius longitude eft graduumtrigintafeptemminutorum (ex,

Latitudo,grad.quinquagintatrium,mmutorumfex6cviginth

41

vVRATISL A VIA^

RATISLAVIA Silefis Metropolis ad Odrs amp; Olaus fluuiorum confluentem fita efi ^ Wratiflao Bo-hemo tcfte Cranzio in fua Vandalia condita,amp; ab eodem fic dida. Vnde amp; in illius honorem Vrbs in fuis in-fignibus literam, V V,gerif,quemadmodum hoclmp.Garol. V.in fuis Priuilegijs Vrbi datis confirmat. Pto� lomeus in his oris Budorgin fitam fuif�eexiftimat, ideoque opinanturaliqui ex rumis illius creuiffe V Vraanbsp;tiHauiam.

Parua huius Vrbis initia fuiHe anno Chrifli 9i5'5, ex eo euidens eft,quod in A ufirali ripa Odrce tantum tres vel quatuor domus,turritae,quarum veftigia adhuc fuperfunt, in quibus baud dubi� Duces Quadorum ha-bitarunt, exftiterinr.

Anno 105 8 Gafimirus rex poloniae federo Epifcopi Silefiorum, quae fub initium religionis ChriflianseSmograe nuncexiguo pago, deinde Bitinae in terra Brigcnfi fuerat, VVratiflauia tranflulit Sc Infulam Vrbi vicinam quam Odrafluuius circumlabitur E.nbsp;pifcopo amp; Saccrdo tum collegio attribuit.

Paulo pcftamp;ibidemarxconftitutaamp; munitafuitccntraincurficneshoftium,quaeadhuchodieruodiel!pQ5u��lt;t3ppelIatur * Paruitcircahaec tempora c�mreliquaSilefiaPclonis donee tandem totahaecProuinciaannoiitf^j.^BoleflaoChrifpo VVIadiflai

filijs extranfadioneaufpicijsFridericilmp.fadaconcederetur quorum primus Boleflausprocerus VVratif�auienfiumamp;JLienicen-fium princepsfadus eft.

Boluflao fuccefsit Henricus Barbatus beats Hcdwigisconiunx. Huic�ucceftitfilius Henricuslf. piusdidtis cuius tempore cumTartarivaftata PoloniainSilefiamirrupiflentanno 1241. ciuesmunitieni nouioppidi quod adhuc ligneumeratdiffiii cum

rebus Tuis fein Infiilamvbi principumarxeratrecepcrunt,oppidumver�nehoftibusreceptaculoeffet incenderuntarcemque tu-

tati funt. Csfis autemTartaris adLignicium pius Princeps in conflidu perijt,cuius cadautr adD. lacobi sdes ftcras VVratillaui� fepultum eft.

Henrico Pio fuccefsitH�ricuslII.filiusfubquo Anno 1260.VVratiflauia nouis3edificijsex{lrudaeft,amp; murusinteriorqui adhuc hodieexftat amp;3ntiquusciuitatis murus diciturcaptussdificari amp; deinde trimeftr�BoleflaiCaluiobfidionc fullinuittAnno

vero i2lt;S'i,Ciuirasiuremagdeburgerfidonat3eft,amp;cum illius nousVrbisDuxadmodumftudiofusefletmultiseamimmunitati.

bus amp; priuilegijs ornauit,in quibus prsdical quod poft Iblum Dcum per fideles amp; charifsimos ciuesfuos V Vratiflauienf�s pariter

amp;perterrigenas vt verba (otiant VVrariflauienles Ducatum VVratiflauienfemamp;dominium fueritconfecutus. Vndecumad Vr# bem pafsim ex Germania ciuesGcrmaniconfluerentsdificijs quoquepluribusaudaamp;ampliticatafuit.

Sub huius Henrici UI. fiiio Henrico JV. qui probus didus fuitanno u�tf. tota vrbis gubernatio Ciuibus commifla fuif. A nno Vero 1272. Vrbsincendio vlqueade� conlumptafuit.vtnihil prsterquammurus interiorcceptusamp;: pauegsdesexcod�lapidenbsp;exftruds reliqusfocrint.Duxautem Vrbis inftaurationem iuuit, dato Priuilegiovt murus cceptus �^foluereturamp; propter incen.1nbsp;diorum pericula aedificia exlapidibus exftrerentur: Qi^adriennio poft iterum Vrbs penitus conflagrauitrSacrae autem Crucis col*-legium idem Princeps AnnouSo.exftruxit.

DefundoHenricoProbofineproleMalcula,fuccefsiteidemHenricus V.DuxLegnicenfis, qui poftfereliquitfuccefl�rcm E-liumHcnricumScxtum.IsVVratiflauiam perPriuilegium, Annoijli. conftituitMctropoIim omnium fuarumVrbium, Cum autem idem Henricus VI. de confilio VVratiflauienfium feamp; Ducatum fidei lohannis Regis Bohemiae permifilTet ipfoque defundo VVratiflauia anno IJ j 7, in fidem eiufdem Regis fecontulifler.Rex Vrbem lingulari fauoreprofecutus eft,amp;multas eiprgclaras im-munitates conceisit.

Cumque ai)noi}4j. 7.die Septembrisamp; biennio poft pene tota itemmconflagaflctregulibetalitate ad �infortnam Vibisqusenuncexftatordine fngulati plateis difpofitis, conftituta amp; aedificata eft ,ob quam formam prx extetis Geimanix Vib.bus Celebris eft.

Carolus autem IV. Cxfar lohannis Regis filius amp; fu^ceffor, Vibi magnam pattern qux in vltctioti lipa OIx fluuij fIta eft, adi�cit camq'ue tcmplo D. rgt;orotbcxdicato ornauit,tandem ipfe quoqueanno 1J4?. VVratislauiam venit.amp;quia ptxclatam dcptudentiaSenatusopionemhabebat.totiustenito-rij VViatislauienfispixfefturam illicomniil�r, Sepr-marios virosconfularesfead coronati^nemRomamfequi voluit. VVenceslaus filius nimia fua innbsp;quoldam tiucs libetalitate 8c indu]gentia,tumultui qui i3. die luli j anno 1418. contra Senatores excitatus fuit.caufam dedit, qua de caufa 5c hodie dies illcnbsp;pro nefafio habetut.

Sigifmundus vct�Cxraifratci VVenceslai qui biennio poft VVratislauiam venit, tutbashas VI. Martij, in fuo confpeftupublic�fumptodctt.fcdi-tionis aufloribus fuppHcio, cotppcfcuit,ac nedeincepsplebs qucieixcaufam habcrct Atiftocraticum ftatum Reipub. itacontempetauit decromatia vt 01 garchixmetus fublatus videtetur.Caftrum etiamin quoPtxfcftus habitarcead Oderxiipam xdificauitSc in SenatumXV.cxprxdpuis familijgnbsp;quatuor veto ex pkbeis qui honefta ac vtilia opificia ex�tcent.legit.magno deind encomio riuitatem in hanc in fuo eodem anno dato Ptiuilcgio ornauitnbsp;dum earn Regulam moium.exemplar 5cfpeculum moralitatis humanx vitxiubatcjuc fplcndidum quod intet alias ciuitates emicet.nominarit.

Rebus ad huncmodumconftitutis cum paul�poftHuffitxob Conftantienfis confilij fententiam omnibus fufpeftus aimainfetrcnt VVratislauien-fesquoque hifcemalis implicit! fefe aduerfuseos aliquot annistotis viribus funt tutati. Cum tandem intet Matthiam ex CatcetcadRegnum Hungati� vocaium, Cafimirum Polonix8c VVratislauin filium eius regem Bohemixmagnx de Silefia contenciones oitx fuiflent 5c V Vratislauieiifcs Matthiamnbsp;in vrbemrecep flcnr.Cafimirus 5c VVlatislaus vrbem tres menfes continues ftullra obfedetunfcVbivci� anno 1475. pax inter hos Reges initia fuilict 5cnbsp;ex tranfaft'one Matthix Silefia obtigiflet, vrbem ille multis Priuilegijs condecorauit.

VVlatislaus deinde Rex Hungarix 5c Bohemix faiftus vrbi iusEmporij de quo cum Matthiaetiampiius conuenerat.diplomate dato coneefl�r. Dehinc �etdinandusRegnum Bohemix adeptus anno 1517. V Vratislauiam primum ingtefliis eft,5cbisjdeindeeam inuifit, Cumq'uehac vtbemitific� deleftate-tutfingulaiibuseam verbispublic� pixdicauit 8c magnisafFccitbcncficijs. Dignitatem Magifttatusfingulatcm in modum amplificauit.camcjue illi tribuit,qux in nobilitatiscommendatione primas obtinet, atque fua intetccflione apud Caiolum V. Imp.cfFecit,vt multis ac magnis viitutumprxmijs dato Pnuilcgio anno 1530. cam otnaucrit.

Anno is63.DiuusMaximilianus viuopattcin hanc vrbem venit,cjux de fententia Cxfaris Ferdinandi p. in illius verba iurauit.Quam illc animo pro-penfo in hanc vrbem fuctit 8c quantopcrecommodis illius ftuducrit in tccenti memotia eft. Quod eodem animo 8c voluntatc SacratiiH Imp. Rudolphut 11. erga eam affieftus fit. anno 77. quando cam vidit 5c hadenus muhismodis abunde dcclaiauit,5c quod in poftetum quoque cam pro innata clcmcntianbsp;fit dcclatatutus, fpem Ciuirasfirmilllmam concepit.

Si quisvibishuiusfitum.fplcndorem xdificiorum.tutrium atquetemplorumfttudutamatqueeonuenieaten� plateatum ordinem intucatur,itcm 8c foil circa vrbem fettilitatem mercatutam 5c return omnium abundantiam.quj in hac ptouincia circa vrbem nafcuntut.�c ex diuctfis paitibus orbis in vt-bem aduebuntui confidciet, cum ptxcipuis eam Germanix vtbibus certare dixctit.paucas aut nullas ei ptxfetendas cenfebit.

Qux veto in hominumfocictatefumma funtornamenta in hac vtbe funt pixcipua. Aiiftociatia enim plena eft dignitatis, 8c Senatui cximiatcue-tentia plebs obtemperat.

Leges autem non ad vllius partis aut fadioniscummoditatem latx, fcdadhoneftatem.iuftitixconferuationem 5c xqualem ciuiumconfociationcm diredx. Et fenatus eft vigilans 8c acerin legum defcnlionc.in cxcrccndis iudicijs, in difciplinx confcruatione.in punicndis delidis,8c in tuenda pace.Scdnbsp;amp; de iurc quoque in hac vtbe a Scabinis 5c corum alfeiToribus quibufeunque in hac ptouincia confulcntibus icfpondctui.

Sunt 5c omuis generis artes vitx vtilcs in ciuitatc.

Ptxftantia ciuitas hxc ptofert ingenia.qux ift bene iftic conftitutis Scholis liberalibus artibus crudiuntur.Sc ad res magnas tradandas ptxparantut.

Mc5chocomittatutfucculentainhacvrbccoquituiCercuifia, qux vulg� gctfffgdidtui8cbonum ptaebetnutlimentum. vnde amp; ommhn^ huius ptouincix cetcui (i js ptxfertut 5c apud vici nas gCHtes in m agno habetut ptccio.

Longitude huius Yibiscft)4.gtad. 5c totidcmMinutoium.Laucudogtaduuujf, 10.

42

M o N A C HI V M.

ONACHIVMinfiiperioreGermaniaVindelici!r,qua*iamBoiariafiueBauariavocatur,metropoiisadIfaratn, rapi*

^ f/h diffIiniimamnem,exfaltuSchiratiOjAlpiumiciIicctPcnninarurn gremioinDanubiumprofluentcmfita, inter vibcs^ iW qua;ducalesPrincipumregijsclarent,amplitudine,elegantia,raundicieexceliitatq; enttct,decuiiis origine quifcrip-f�re.fententijs inter fe difcrepant.Chronicorum enim Noribergentium confarcinator fub Othone I. qui Imperij ad-miniilrationem anno D.CCCCLXII.inijt Henricum ducem BrunfuicenfemjCum Bauaria; partem ex materna hxredi-tate ad fe deuolntam in arce Veringenfi degenSjpoffideret.iuxtaMonachoriim vilIam,pontefaclo, nouaque transIfa�nbsp;ram amnem via munita.oppidulo princ'pium dedi/IerErneftum verb Henrici filiam permittentc propter heroica ipfi-us facinora Otthone Caifarc vitrico (viduam cnim Henrici illc vxorcm duxerat)ex opidulo vrbem fecifle refcrt,eanbsp;men legeipfiab Othoneimpofita,FrifIngen(ifipifcopo,qui propter diminutiim libi iusamp;r veftigal auerfa viapublicanbsp;rcc]amabat,quinque numm�m pondo quotannis dspenderet.Hisaulpicijs hanc vrbem emerfill�,amp; in magnara popuUnbsp;frequentiamja;dificorumquecrebritatemcoalui/fe, iUeaffirmat, Vcrumeniitiueroleriushuiusvrbisprimordia Auentiniisponit,qiiiHenriciinJnbsp;Saxonum Boiorumque dynaftam,experegrinatione Hierofolymitana fupplicandicaiifa inftitutajreuerfumjeum aliquandiu Imperatoris Fride-rici Aenobardi fextam in Mediolanenfes expeditionem fufcipientis aufpicia fecunis^tandem deficeret.inprimam Vindeliciam,qu3e fupcrior Bauaria nunc dicitur,rcdijfle,ibiqucprobe villam Monachorum Schefflarienfis CoJlegij uouum opidum condidi�e.qtiod Motiachium appcllaueri�nbsp;Monachi,qui panfis vlnis dcxtra manu fpeciem prat fe iurantis ferat,finifira verb librum teneat,infignibus donatumaflerit.Sed cam ad Vcringiosnbsp;(vicus mine eli: ad quintum infra Monachium lapidem)a Salinis,qu3e ad radices Alpium Noricarum cum maxi mi commodi prouentu ctiam nuncnbsp;vigentjvia falaria amp; pra;toria tenderetur,ib ique pons Sc emporium falis elfet,Henricum ex improuifo Veringios oppreffifle, pontdm refcidilTe,nbsp;falismercimoniumjpontemqueamp;veftigal Monachium recensextruftum opidum tranftulifleiAlbertum verb Frifin^enfem Epifcopum multi-plicibus apud reuerfum ex Itali a Ca;farem,querelis amp; aceufationibus tantum effsciiTe, vt c�m citatus ille miaim� fe fifteret, aliorumquc etianinbsp;criminum reus ageretur,lxfe Maieftatis condemnatuSjamp;: vtroque ducatu exutus fuerit,quorum hunc ex decreto Senatus Catfar in fidem Othonisnbsp;Comitis in VVitelfpach amp; Scheuren figniferi fui propter egregiam fibi nauatam operam tranftulerit,illum Bernhardo ab Anhalttradiderit. Hoe'nbsp;Sutem memorabile,quod huius vrbis conditx amp; redditibus amplificandx caufa Saxonix Sc Bauarix ducatuumiqui vnius dominatui parebant,di-uifio fucceireritjamp; huius dominium in VVitelfpachiam Scheurenfemque familiam deriuatum ferie nunquam interrupta in feriniffimum Ducemnbsp;Guilielmiim eins nominis quintum infignefui ordinis decus,4ui vtramque modo Bauariam pacatiffim�prudentiffimeque gubernatjpropagetunnbsp;Vrbis huius tam externus quam ipternus fitus multis opportunitatibus eft amoeniffimus,a�re temperatil'fimo faluberrimus. Inter Oenum S:Ly-cum amncSjillum,orientalemjhunc occidentalem,vtrumque vniiis dieiitinere diftantem,Ifara medius inter labitur,ab �rierite V ValTcrburguminbsp;aboccidenteAuguftam,afeptentrioneFrifingamjameridieverb cum pulcherrimos amp;diuerfispifciumdclicatiffimorimj generibusabundantesnbsp;lacusjtum varia quafi de indullria atque arte ad amoenitatem confita nemora paffim circumquaquc habet,numcrofis diuerfarum ferarum, prxci-pu� verb ceruorum cateruatim difcurrentiiim gregibus referta.Montes Tirolenfes tanquam prx foribiis Meridiem verfus alpicit. Hortos fubur-banosorienti foli expofitos liropidiffinai riuuli ex amne dedu�i murmuregratiffimo prxterlabentesrigantjmirificeque recreant. Nouus ipfiu#nbsp;Ducis iuxta nouum Caftrum hortuSjprxter artificiofum fontem amp; domum xftiuam pulcherrimispi�iuris ac ftatuis ornatam hoe fingulare habet,nbsp;quodvix vlquealibireperire fit, vt crepufculo appetente vefpertino, magnusceruorumgrexinterdum centumautpluriiimfubipfaspropemo-dum feneftras fp�re accedat, vnde figi fieruiq; aut arcuaut Sclopeto queat,qualifcunq; eorum maxime adlubcfcat. lam fi in ipfam vrbem ingredi-amur,ibi viderc eft, quam latx,quam nitidxplatex,quamfuperbis Sc clegantibus fplcndefcantxdificijs,quantam denique vtilitatem quantamqjnbsp;voluptatem canales cx Ifarx alueo triplici diuertigio introdufti ciuibus adferant. ^Templa hic varia,fed duo turribus altiffimis prx exteris emi-ncnt,qux 8c parochix collegiatx funt,D.Petri Deiparx Virginis,in quo Manfoleum Bauarix Ducum,vbi amp; Lodouicus IlII.huius nominis Impe.1nbsp;ratorfepultuseft,vifitur,turresverb huiustempli binxcoliimnaruminftar eademlatitudine,eademaltitudinc ad CCCXXIII. pedesaflurgunt*nbsp;Organum eiufdem templi maius,totum compabium efi fiftulis ligneis ex buxo tornatilibus,tantx quidem capacitatis,vt vix vfpiam tantx confpi-ciantur ex plumbo vel ftanno fufiles.Monafteria hxc vrbs celebriora qu^ prxcipu� vigeant,tria habet, vnum Francifcanorum, Auguftinianorun*nbsp;alterum,tcrtium verb Diuo lacobo confecratum.quodmonialiiim cfiiDuo item minora ccenobia virginum,ordinis DiuiFrancfici,Francifcanisnbsp;vicina.Cemeteria duo feorfim duabus parochijs defi:inata,facelhim quodque fuum habent, quorum vni coniunblum eli Nofocomium , tertiutt�nbsp;fuburbauum Saluatori dicatum nuper extrublumeft nouum.Eft Sc S. Spiritus xdes cui Xenodochium contiguum.Interxdificia noua quibus vrbsnbsp;indies magisacmagisilluftratiir,prxcipuumefl:terapliim Diuo Micha�li Archangelodicanduni,Vnacumintegrisijsqueampliffimisxdibus,quajnbsp;PatribusSocietatisIefuDuxGuilielmusafundaraentisextruit,ijsfchoIxconiun�l:xerunt,adinftituendamiimentutem, quxexdiuerfis nationi-bus hucmagno fe confluxu recipit,magnificentiffimx.Aliudxdificium nouumjvt nouo caftro ra^iorem fpicndorem commoditatemque adferat,nbsp;iuxta interiorem hortum,quem varix variarum elegantiarum dilicix exornant,conftruitur,cui vicina Bibliotheca eft Xl.circiter millibus volu-niinHm(quorum non exigua pars diuerfarum linguarummanurcriptafunt)feorfim Scfcitiffirn�compabtOrumrefertiffiina , thcatroperairiploamp;nbsp;amoenodiftinbla.Infraverbtheatrumhoc,ftatuariumeftantiquiffimorummonumentorumatqaeimaginum , quxRomaamp;aliunde magno xr�nbsp;congeftx funt,ditiffimum.Caftro nouo per aufra�tum adhxret atrium omni elegantiarum ac deliciarura genere, quas vel natura, vel hominumnbsp;ars lubtiles Sc ad miraculum ftupendas dedet inftru(ftiffimum,in quod quotiefcunque quis vel curiofiffimiis ingredatur , quod nouuni admireturnbsp;inuenitjvfque adeb vaga ibi rerum fuppellex atque varietas confpicitur.In curia ducali veteri aluntur tigrides,vrfx,lyncesgt; SC hoe quidem tempore duodecim leoncs,quorum femellx catulos frequenter pariunt.ln eadem curia memorabile magui roboris monumentum Cliriftoforus Duxnbsp;rhithmis Germanicis ad marginem afleriptis poftiit.Molendina aquatica non folum extra,fed etiam iatra vrbenl multaac varia,- multis ac varijsnbsp;rerum opificijs feruiunt.Fontem PrincepsFerdirtandus ad maiorem vrbis amoenitatem publicx voluptati ante palatium fuum carnalibus educit,nbsp;quem xneis magni artificij ftatuis,quatuor elementa refercntibus,qux exilientis amp; galeatum criftatumque equiteni portantis equi fimulachrumnbsp;circumftent,exornat. Artificia qux apud alias gentes in vfujSe hic in pretio funt,aliunde introducimtur , vt inftituta nuper officina vitriaria Scnbsp;textura holofcrica.Forum nobilitatur in primis vini aduei'titi j,falis,amp; rei frumentarij mercatu.Conficiuntur autem hk merces plurirarx, qux innbsp;diucrfasprouinciasexportantur.Populi ftxqueutia tanta eft, vt odtodecim millia familiarum recenfcatur,nec omnesrecipi queant,- quin in hor-rcis multi amp; in angulis habitarc cogantur magnis anguftijs,adeb quidem,vt quatuor aut quinque nonnunquam reperiantur familix,quibus vnumnbsp;tantum hypocauftum fuppetat.Celebriorcm hanc vrbem amp; frequentior� facit, quod ex iuerfis vndiq; nationibus diuerfi hue nobiles amp; artificesnbsp;benignitate Principum illcbli.c�fluant.Multi hic Comites,muln Barones, amp; maior� gentium nobiles agunt.Ius dicitur tribus tribunalibus, Prp-tiinciali,aulico,amp; ciuili fine vrbano.In aulico confeffuni habent Comit�s,Barones,Nobiles Sc lureconfulti.In ciuili Senatores, quorum quiintc-rioris confili) funt duodecim plerunq, expatricijs fenioribus, qui verb exterioris,XXIIir.partim ex iunioribuspatricijsypartim ex plebeis coop-tantur.Criminale iusPrxtor,quem vt plurimum antiqtix nobilitatis efte oportet in curia Senatoriacuius conucxa amplitudo Ipcdlatu di^ria eft^nbsp;adminiftrat.Patritius ordo hic nobilior eft,quam alibi,cui hoe recepta confuecudine folenne eft,vt quotannisDominico die*qui Epiphaniam fc-'quitur,vniuerfus fine coclibes fiue coniugati fint vna cum vxoribus ac liberisjquibusper xtatem conuenit,ac per valetudincm integrum eft,in re-giam,amp; ad quatuor prxcipuas vrbis portas,fiue platcx niue coopertx,fii!e non fint,trabis cireum vehantur,poftdridie veroyin curia fenatoria vrianbsp;cum aulicis choreas ducant,amp; Principibus fumptuofum epulum prxbeant.Corporis Chrifti tefto tam regifico apparatu acfplendido hicfuppli-ratio adornatur,quam vix credibile eft apud vllam gentem fieri,ita vt cum triumpbalibus veterum pompis propemodum conferri poffit.Rcprx*nbsp;fentantur enim amp; veteris Sc noui Tcftamenti hiftorix,qux res fiue terra fiue mari geftas,tradiint,fpelt;ftaculis amp; figuris qux tnagno fumptu, mag-no(^u�artificio concinnanturadres ipfasaccommodatiffimis.Veftes,curriis,phalerx,nauigia , alixque machinxamp;ornamentaijsdcftinataciimnbsp;magni fint pretij,diligenter aficriiantur.Nundinx hic binx habentur,vnx p�ft Epiphaniam,3lterx ad Diui lacobi feftum, quarum has cclebriorc*nbsp;reddit hominum amp; equorum in ftadio curfus.Hxc de hac vrbe ex plurimis qux memoratu digna fint,paueacolleda* cumplftra ntra capiat pagina,fufficiant.

45

POSONIVM

Obilifsima Hungarian vrbs Bresburgumfte , Cue Pofonmm,velvt Lazius rerum ViennenCum li-bro fecundo^ex ferinijs eiufdem vrbis docct, Pifo-iiiumja Fifonequodam videlicet, cuius opera Ti#nbsp;berius Panoiles 1 ubegit, a quo amp; viciniis lac�s P ei-f�disjdcnominatioii� habere exifiimatur. Cuitisnbsp;amp; Pliitliuslib.3.cap.l9* inNoriciVicinia, poftfmnbsp;peri�ris. F atinonise mUiiicipiorUm enurng^fatio-j^mftlentionemfacit. Quern]ac�minhancv{que2etatem,decit:no anbsp;ViennaHugariam Verfusmilliariojaliuda Sidutiis Germanicanati�^nbsp;^^nom�accepifl� cernimUs, qua de re ei�s l�cihotnirles NcuCdlcrfeenbsp;appellant.Sidunorum verb Ptolemeiis in �ppoCta Pan�nije ripa ixi-

amp;Ch�tuar�s obiter ftieiiiihit, Vtratioetiam Cta , Hone forte,perindevtproximum opidum,(quod Pifbnium, amp; bar-are Pofbnium Vocant)nuncdenorninatum lacu fuifle,qliod amp; mo-^hjentain viciniarepeftademonttrant. F�itautemL�tiUS Pifo Pan-Pritfelt;5i:�s,amp;:ciii�s opera Auguftiini ScTiberiiim Pafl�ones amp;

-�Noricos fubegifle Floras ex Liiiio, amp;c Cornelius Tacitus lib* i. author ^esfunt.

VietOklAE AVG. NN. �� LEG I AD. P. T. ANTONINI'

P. MAtLCVS D.SEXTIANVS EPHESO PP. DD.

DEDICANTE �GNATIO VICTORE LEG. AVG. Cnbsp;PR. PR.

Ev C. L. PISONE

^ quibus Antonihi, libr?Notitiarum,Flexuni, P�foni� efl:^ ^P^gclio autem Vienna Auftriae vrbs pririaafia, latini fec�nti�rcs Po-oniUm,OttoFi:ifingenfisamp; Germani Presb�rchv�catit, amp; Alden^nbsp;�^urgum^Vbi Lexta flumen Pann�niarn fup�riorem ab irif�ri�redi-Iftro mifcetUr,Hungariceibil�(^uiincipiunt, rnixtusta*nbsp;j^cn cfl:{cjtnio,amp;fiintij|)�puli bilingiifcs, gefmai�G�amp;h�figaric�lo-quuntur. V tbsyctu s St cl�gans, qusc vt Ctu,ita aete q�� frUitur lacto Scnbsp;^moenoialubrique, multaS Pannoni^ vrbeslonge excellit,rii6ntcs ha^nbsp;bet vineis am�eniffiiTiisc�nfit�s,qui Sc magnam lign�r�m copiamnbsp;Pta�bent^vbi fol Bacch�ni minus c�lerc amp; obf�r�arep�teft. Ad fubur-biuminprascelf� niontis vertice, arcem habet validam, q�se, vt legi^nbsp;drnum magifttatuni hanc VrbcmobferuaredoGet,itaeandemnbsp;ab hoftibuS def�nd�re p�teft* Subter incly to allabente Da-nubi�,IOca cdmpafc�a fiint,liorti,vi�af ia,vbi �uiumnbsp;gregeS^ cerui, dam�k^ amp;t m�lfa f�rarumnbsp;genera, magna ani��nit^tc con^nbsp;miciuntUtj

44quot;

B R IX IN A.

nix IS A.inComitatuTyro!cnrifitaeft,vbiR.ientiusignobiIisfluuiusinIfacuminfluitj

qui deinde auft.or ftans.aluco laxofoA iniquali ad Bolaanum celebre emporium in A-thefimeioncratur.EftautcniBriaina a�ristcmpericrota reg.oneprtftantiijima, vtquae invrabilicofereComitamsIita.ncc ItaUcicarli�ttiuocaumateaduratur nechyberno

frieoreafummija;pibusimminentiobngeliar.Aquararayeto,fonciiimqifumraaeftfa-lubritas,exquibusillc,quivulgovirginci.svocatnr,metitonominat,rs,mushatout.A.

gerBrixinenlis altirsimisvndiquc montibuscingitur, eftqueautumnal.umpr�ftantifsi-

morum,aUarumquefrugura.viniqucarpritr,�fcrax,vcrum cum album I,tmediocre.ru.

brotantaeftprar[iantia,vtadremotiftimaloca,ingentilancprccioappetatur vmfquefcreprmc.pumnrenfie,

t^r'EniSpriS veto fedcu^ anriqu^frimam. Nam fabioirenfis cpifcopus primus peth.berur S.OIsianue, qui

Cub DiSano Imote martyrijm fubijr. Indc veto cpifcopalcm fedem Bnx.na.n rranftu rt S, Ingenu.nu, lub LJioclctiano imoia; y __��A, x.,,,-!-.� Alhninn tanciuamdiuitutdares, abincolis m vcncrationc

circa nbsp;nbsp;nbsp;poteftatis tatii fccularis,quam (piritualis ius habet, clique iroperij Princeps,

ArSifroSb^m^ nbsp;nbsp;nbsp;Habr.irau.cmeaEcclcf.aepircoposverosv^db

b,fi�n� tote^rXs Popo'��US ad fummum Poirtificatum Damalus lecundus vocatus rccenreturut^ Mcl.

' � ^ ' Lir.x'h^iNicolaus Cufanus omnidodcinarnm generccxcultifsimus, imbo Cardinalcs Bcxnardus aeto cSo%orusMadmtusS.R.E.nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CardmalesamFtfsimi.fummisap^Maximihanuml,amp;

Caro um viuo7ca:fares,srauirsin,arum rerun. Conlil.js ,amp; adn imftrar.ouepcrfuna.. Hanc modod.gm-

S�mhTbetrarnefTl.or?as,exllluftriBaronumSpau.*gcntisfamgt;lra,v.r,n.escrr.mus. cur Deus adrem

.anrreSpatusLftaurandam ( quod ftrenue facit) multos annos concedat. Ftl. aurem pro rat,one alp,naturk dStSBrixina nequaquau?magna fit, hoc ramen d= ipfad.ci poreft, rplam fummorum Monarc,arum

amp;Regumgr�irsimum4cholpitiumexificrc.s:amcumpubbca:yi*.quaGerman,aScltal,avleroc,troque

peSrkfrurn ipium aSguftiasadeunrur. iunaafir: fummi fep� Princpeseodruertunt.qmramenomncs

�ntaftrifsim�amp;Rxuerendlfs,moPr,eluleBr,xincufi.o,nn,bushumanitat,soffic,,s,graru,t,fqucvelmax.me

fuinptuofeE holpi nbsp;nbsp;nbsp;aienfis, cxcipiuntur.

L A V B I N G A.*

AVBIN� A, antiquumBauari�c DucuminSucuiaad Danubiumoppid.quantum nop modoex ipfa �dificiorumforma, fcdamp;cxmulris Romanoruminrcrjptionib.quaeintcgrae, quaedametiamnbsp;mutilae ibidem conipiciuntur ,intclligi potcft.Quarum hie quafdaiti ,antiquitatum ainanubus,fub-iungani.

D. nbsp;nbsp;nbsp;M.

PRENCIVS A Va E. m LEG,

GIVES -B�RIVINES VIX 1T A N N I S 1 X X.

MONIMENTVM FECITa Ibidem.

DEO MERCVRtO SING.

EX VOTO IV L. GALLICVS.

ET AVR. SIBYLLA P. L. I Ibidem.

APPOLLiNi CRANNO M. VLPIVS SECVNDVSnbsp;T. LEG. III. ITAL.

CVM SINGNO ARGENTEO V. S. L. L. M.

Patria eft *Iberti Magni,cxn�biliSolftcttiorumoriundifamilia,cxcuiusnatalitiadomo,efegan^cftconftru-

�ta Ecclcfia,amp; in turri ab incolis ereda ilia ftatua.Theologus fuit amp; Philolophus prarccliei)s,ordinis Dominica* norum Epifeopus deindeRatjfponenfis, edirisoperibus clarus, proptcrdo�lrinamamp;fubtilcm cruditioncm,nbsp;Magnus cognominatus. Cuius in philofophia doftnnam in Vniuerfitate Colonienf. Laurencianinbsp;Gymnafij alumni rcquunturjficutGymnafium Montanum.S. ThomarAquina�smagmnbsp;iftius Alberti difcipuli,vndcvu)g�,hosquidem Thomiftas,iii[osnbsp;Aibertiftos, appcllitant.

sera VAL LVMgt;

ArchiaTaruifina pernobiHs,amp; IautaltaUxR.egio,ditiffimisopidis Vrbibufquefplendidiffimus ni-tenSjSerualIum etiam,cc!ebrem armorum bellicorum officinam,pannorumque, vim ac frum�ti ne/ gotiationeinclytumemporiuro,exhibet.Sim tamarncenoacnobili prxftans, vtincoiseloci amocni-tate captijVfqueadeo diuerfis temporibus 3Ccrei!erint,vtternece/Iefiieritrnoeni3dilatare,quf nuncnbsp;bis milleamp;quingentorum pafiuum fpatium compleduntur. Qua parte ad Septentrionem fpe�at,nbsp;perpecuos habet niontes,per qnos Germani Seraualluro,emporium iliis gratiffimum, frequcntant,nbsp;Vinaenim hicinueniunt amp;emunt optima fuafquemcrces permutant, equos, boues, fila, mefa�a.nbsp;^c,^ duabus verd partibuiquainmei idiem Venetias verfus.qiiaquein Orientem tendit, latif�imanbsp;habet planiciem,c!eg3ntifijmis collibus diflintSam vndenon folum vina, fedamp; frumenta vberrim�nbsp;colligunnir,non tantum adincolsrum vjumjftdadfubleuandasetiamnecefiitates Alptnh'um,hominum,quiin Cadubrij lu-gis ScinTyroIenflscomiratus parte , duram vitam,aut metalli$fodiendis,autlign'sl�candis;toIer3nt.AdOccid�tem, coJlesnbsp;etiam habet vinetis amp; oliuetis ornatos.Omnibus autero tx partibus.pafcua pinguia.tam in C3mpis,quam in mondum vertice,nbsp;frequcntefquelacasacfy!uas,vtnec eenationes.nec pifcationes,nee aucupiaiiicundiffima,define, tllud veto in hums opidifi-tu memorabile.quod qua paree planicies efi.nuilo fitexpofitum vento.qua autem montibus accIiu�,perpetuos,quafi ventos,nbsp;f�ntiat,ita,vtnatumfi'thinc vetufium apud Italos prouerbium;PerdachivoI,cherarau3l,havenco.Hic autem permeans ven-tus,lanitaticoni�ruand*conducic,a�reraquippe perpurgat,vtab hominum memoriaauditum non fuerit SeraualJo, vel pe-ftem,velcontagiofimorbiluem,noxiamfaifle.HocigituropidumineaRegioneTaruifin$Marchljefitum,qu�in foro luli-enfi patriajolitncenfebatur in dioecefi Cenetenfi,eos montes claudit,quos antiquitaaOpicerginos vocitabat,nunc Cliriftiananbsp;religfOjpianorninadeditS.Augufeamp;S.Anthonijjquibus fan�tis.illisinmontibustempla pofica l�nr. Etquidem Auguftasnbsp;virgin! ac martyri,va!d� ccicbre,ciuus olla ibi pofita, venerantur proximi amp; cxteri.peregrinationefque fufcipiunt, amp; votieasnbsp;tabulas ponunc.Calendis Augufii,fiquot;equentif�iniuspopuiiadeani Bafilicamconcurfus,quandoamp;celebre.sfiintopidi nundi-naednijfdemmontibusarces iuntantiquiffimse.quarumtaiuenveftigia non 3deodirutalunt,quin declarer,magnos ibi Principes prsfidiumfibitutirfimumamp;habitationem vald�comrnodam coIlocalTe , ex quibuscelebraturadhuc Matrucus Foronbsp;luli�fiumRex,D.Auguftje pater,rebus gefiisclaruSjnifi mors fili3B,obChrifiiana fidemillatam.omnesipfiuslaudes denigralinbsp;f�t.Opidum vti^ cutnalijs finifiinis.Imperatorum donationead Bcclefi'am Cenetenl�m pertinebat.Sedes deinde fuit Regulo-rum C3minenfium:(qu3;'familia tune computabatur in ter quinquetotiusItalisnobilioresOexquo loco vicinis populis, quinbsp;lubeorum imperioeranCjiura dabant.Ricardufque.quiexeafamilia vltimusfaic,ineodemopido quiefcit, in Morafierio D,nbsp;�uftinaj,marmoreo lepulchrojvalde illufiri,quod quatiior eins aulae primateSjiufiacorporis amp; vultus imit3tione,rufient3nt.amp;nbsp;htera,hifl:orijs eodera naarmorediligenter fcuIptis,ornatiir.ln fumraa autem parte marmoreum cad.auer iacet.ftanrquead fin-gulosangulosquatuor lipifcopi,amp; vxorplorantifimilis NiincVenetiopidumpolfident.moili quidemimpcrioamp; luaui. N�anbsp;l�natorcmmittuntcum prstoreapotefiate.quiiuflitiamadminiftratamp;vedligalia curat Reliquum quodefl publki regiminis,nbsp;apud illas familias manet,ad quas antiquitads amp; nobilitaris priuiIegio,pertinebat,!mminutc tarnen iure, ficexigentibus pu-blicis rationibus.quibus priuatacommodacederesquum eft.IIlaefamilisXiV.iam funtjautXV.eligunturque ex ijfd�XXXV,nbsp;viri,quibus totaReipub.adminiftratio incurabitlllaSeraualli pars,qu3Ein montibus efl,rarioribu5sedifiiijs confpicu a eft innbsp;rc�iqiio corpore.frequentiafuntamp;fplendida.Medium inter fluit MentluSjlimpidiffimusamnis amp;pi^co�us,tr^tas,lnpos,capi..nbsp;tones,3rJguillas,cancros fuppeditans.ab italicisLatinifquePo�tiscelebratus duobufquelapidcis pontibus, ccnftratus.Popu-lus reltgionidedi'us,ingenioq!.ieacinduftriaimpiger,amp;admagnasresaptus,nificiu!les fimulfares cuastruculenter exercet,

animos abhoneftioribusftud.�js pIerumquealier3ret.Suuttamen,fueruntqueomnitemporev:ri,dolt;ftrina.omnique virtute clari.NamgenuitillapatriajVcantiquos omittamus.M.Antonium Flaminium.AndraE�am Minutiuni.Archiepifcopum lad.en-femomnibusIcientijs.furnmaqueprudentia prsditum.Minutium etiam deMinutijs.HieroriymilViinurij fihuni. Prntono-tarium A poftolicum,qui ctiilmnum natale roIum,virtute,do(Srin3,amp;prudeiitiafingulari iHuftrat.quem arripliffi'mas legatio-nes apud Ponnficem,apud Hifpaniarum Regem.apud Garmanig Principes fi)bire,amp; (ecund� grauiffima Gregorij Xl.-i .nego-ti3,m3gnacumlaudeac gloria curantem, anno M,0,LXXXlil.Colonia5Agrippinae vidimus, amp;: ampliflimaab eis loci Senr,ru,nbsp;oblata muner3,delatofque refpuentem honores,admir3ti fumus.IndeRomam reuertens.inHifpanianiadRegem C atholi. unbsp;deftinaturlegatus.Qiia quidem legationernagnific�gefta.Monachijineleganti/fimaBauaris vrbe domicilium fixit, Arferc*nbsp;ndfimiacReuerendiffimi D.Ernefti ArchiepifcopiCoIoniennamp;c.initimus;Necl�renirfiiniDomintGuilieImi,vtriurqueBa-uarisDucis,primarius,confiliarius,NuncRom3Erefidcns.CIementisVlll.Poncificis Opt.Max Secretarius,fingulariindu*nbsp;ftria,amp; maximisIaboribusresmagnasadminiftrat. EdiditinfuperSerauallum ioannem Plazzonum.Ph�ofopbumacPo�tamnbsp;infignem.quierudita opera rcripfit,qme tarnen publicisliterarum monumentis tradita nonfunr, vt Epifloias fomiliares pernbsp;elegantia de Agricultura.alijfque argumends,po�mata,Habuit etiam l�mper.habcique nunc lureconfultos chat iffimos ,quo-rum opera Veneti,varij3 in magiftratibusfxp� vtuntur , amp; vicinipopuli grauioribusincaufisconfilium abil!isqtiaEruntamp;nbsp;amp; pacrociniura.Caster�ra gens.fuapte natura armis potius dedita^qu^m literis.nec raini, t urn in tota Europa nu llus locus fir,nbsp;vbiarma parentur.quaemagis excellant occulta quadam Mefulae aquSjVt.ItaqueSerauallenfes gladij.magno cum quaftunonnbsp;per Italiam fol�m.fed in Gcrmaniamdn Galliam,inque vltimos Britannos perferuntur. A c degunt Seraualli exteri Mercatonbsp;res,qui fabros magnis fibi ftipendijs deuinciunt,fo!�m,necoperamru3m alijslocent.Seraualienles etiam acin;ices,apud lly-ricos amp; Turcas magno in predo habenturjillamcj; gladior� famam Serauallenfes olim,forti non minus,quam faceto di(So,v-furparunt contra 6 zellinutTi,qui capta Feltria,amp; Bellonenfi ciuit3fe,opida nosexemplo illo addeditionem fblltcitabat.llli verb refponderunt.loca abipfo capta,iyluefttia pira gignere Serauallumautem enles,quo rem aciem in re,fuorumq; vftcera ex-perturusfit,fiaccedat,ruccelTurq;,audacta verba,rubfequutus eft. Nam Ezellinus bis repulfus.magna fuor�flragejtandc au�nbsp;fugerecoacius foit.SeraaalJenfium fidem acfortitudineJnlaudatSabcIIicus,loci pulchritudinem amp;amoenitatem Leander,amp;a-lij paflim commendant.

Sunt in MarchiaTaruifinaalia etiam opida infignia Opitergium,antrquitate amp; Epifcopali lede,ram Cenetam tranflata, cla* rum,Coneg!anum Gcrm3nis,ob vini prgftandam,notum. Alula,vetuftateacagriamceniratenobiIe.Baffi3num,cuius muli-r-cula: ob prxitandlfimi fili biffici trahendi peritiam,commendantur.Citadella,portus BuftoIetus;Motta,amp;c,

VINCENTIA-

�

ICENTIA, amplaamp;inagnificaMarchl3eTaruifin�vrbs,fitaiuxraradices coins.duobusamnJbus diuiia,decu-gt; ius origine.non m�lta ac fincularia hiftoriarum monutntnta perhibent.praetcr qu^m apud Paliavinum.Qvii in C�*nbsp;mentaf ijs refert.aliq�os tradidifle,Vicentiaro,hunc locum didum,ob gentis incolae viftoriam, caelis hoftibus, autnbsp;^ centum vicis,qui prius hic exftit�re, quorum habitatorcs vnum in locum collefti.ciuitatem hanc primum efFece-rint Ita Paliarinus. At, quia nullumau�loremcertum profert,addent his,vel dement fidem,legentesi Vicentiamnbsp;Tacitus memorat,item Antoninus in Itirierario.Pllnius infuper,amp; Ptolemsus in Venetla, Trogus, ^ Gallis condi-tam Icripfit cura Verona,Mediolano, acalijs vrbibus. Leanderautem primos eius audtores Thufcosexiftimat, hisnbsp;yer� eteQis,^ Gallis inftauratam,vel audtara.NonnuIli Veicetiam dicendam contendere marmoris cuiuldam argumento,in quo hfCnbsp;infcriptio fit repef tas

SEX, ATTILIVS M. F. SERANVS PROCONS. EX SENATI

CONSVLTO INTER AETESTINOS ET VBICETtNOS FINES Term 1N o s ci_v E Statvi Ivssit.

Ita Barbarus.in Plinianis caftigationibus refert,addens,eum fua memoria lapidem inuentum. Alia tarnen ha�Cfesaufloritateno� tonftat, nequequifquam luculentuslcriptor, Veicetiam, fedomnesconftanter, Vicentiam, necetiam, vtinuncvulgusindoftum,nbsp;Vincentiam, dixere. �ft autem adificata peroptim�, ac fplendidis operibus ornata, inter quae, Pf*torium fori magnificentifiimum,nbsp;ccenobiumque D Coronaefodalium Pr�dicaTorum,incuiusfanoracratiffimalpinaconfer�atuf.excoronaSeruatorisChrifti, qu5nbsp;buc ex Gallia BartholomaeusVincentiusvrbisJ-pifcop�s.ex ordine Prsdicatorum.attulit.cuiabsD, Ludouico Francis Regefueracnbsp;donata.Colunthancfpinam Vicentiniprscipu�, deferturque quotannispervrbemj cummaximishonoribus,Coenobium hocetianbsp;pernobilem habet bibliothccam Porrb,aquis Vicentiaben� inftrudta eft.duobus enira amnibus nauigabilibus diuiditur, non tarnennbsp;squalibus partibus Bachilione nimirum amp; Rerone,qui ex vicinis montibus in ipla vrbe Bachilioni iungitur. Aeliano, Eretenus, innbsp;animalium hiftoria di6tus,quem oprimas totius Italis anguillas habere perhibet. Bachilio quoque Teffinam amnem excipit, ita Pli-niodictum,Abundatvrbshsc, maximarerum omnium ad vitam vtiliumcopia, propterfuramamagriamcEniflimivbertatem.quinbsp;frumenti.vini, csterarumque frugum maxim�fertiliseltTanta c�m in ipla vrbe, t�m in agr�, mororumarborum, quarum frondenbsp;bombycesaluntur,frequend3eft, vtlummam habeantadmirationem. Romaferuntalba, quamobrem hocfericumnonitaeftro-buftum.ae illud.quod vermes genu�re,folijs earum arborum nurriti,qus mora nigra producunt.Vberrimum hinc qugftum Vicen-tinifaciunt.GenSjingenijs viuidis.fiducisquemagns.promptifllmiadliteras.militiam.mercaturamjlaut� admodum viuunt, hone-fteque veftiuntur,ac perpetuo in re faciendadefudant,Ciuitas hsc, ex illis X11. Hetruleorum cis Appenninura, vna eft, quam pulfifnbsp;deindeThulcis, Galli habuere.Gallis,^populoRomanodomitis,in eiusexin fide, perpetuoftetit,vfquead Attilstempora,vafta-tam enim,amp; direptam ab illo.PauIus Diaconusperhibet.Pofthsc,in Gothorum,itcmqueLongobardorum potelbte fuit, vti ex eo-dem au�tore difcitur, Deuiftisautem Lombardis, captoqueillorum Rege Defiderio,Caroli Magni bello, Vicentia fub imperi; Ro-tnani nomine manfit.Regibus parens,quos Carolus Italis prsficiebat. Hac condition� fuit vlque ad Bcrengarios, csterolque tyrl-nos,qui Italis Regum nomen vfurparunt.ijsquepafuit, donee imperium Romanum vindicaucreGermani. Sub his,csterarurairails ciuitatum excmplo.in iurefuo liber�(Romanifcilicet imperij nomen prsfefercns,)agerecoepit,Corrotiofabricato,cr�atisq; fibinbsp;Antianisamp;PrstoribusannuiSjfedefaquecumalijspopuIis,vtiferebanttempora,feriens.Ea Reipub. forma durauitvfqueadFrede-ricuml I.qui fraude vrbem ingreflus,annoJVl.CC.XXXVI. cam direptam,incendiocremauit.Deindevariamfortunsaleamfubtjt,nbsp;vfqueadannum M D IX. quo Veneti eapotiti luntcsfis eorum ab Ludouico Xfl.Francis Regecopijs. Vicenfini, quoniamdefen-dendi fui,contra Veneti nominis holles,nulla ratio fupererat.Maximiliano Cslarife dedidere. Maximis autem exin vlque ad M .D,nbsp;XVI. � C. N. annum calamitatibus vexati lunt.Nam,quia nonfatis munita erat vrbs, nunc sl Venetis, nunc vidllim abHilpanis capie-batur,vtmod� Venetorum imperium, mod�Maximiliani Augufti,tanquam per ludum, fumeret,poneretque. Quanquamautemnbsp;intereSperlspefummoindilcrimineelTet, necremareturdelereturquefunditus, nuministamendiuinibenignitatefupretnumcasunbsp;cuafit. Ad extremum, Verona,Brixiaque Venetis reftituts,fimul in eorundem ditionem,vclut ad iucundam quietem, amp; Ctcram an-coram,ipfa quoque confugit, moxqueadluareuertentibuscolonis, etfiiamtumpen�delertavidebatur, paulatim ade� refe�b, re-ftaurataq; eft,vtiam detrimenti habuilTe non videatur quiequam � Nati hic viriilluftres plurimi, quorum ortu, maxime nobilitatanbsp;vrbs eft.Fuere eX his Aulus Cscina Imperatoris Vitellij Legatus,amp; Gons. Roman us, vti � Cornelio 7�acito difcimus. Item DD, For-tunatus amp; Fcelix martyres,qui fub Imperatore JMaximiliano floruerunt Aquileis.-prstere^ B.I oannes,eo ordine Prsdicatorum,quinbsp;concionibusardentillimisplurimos Italispopulosin veram ad Chriftum viam compulit, prScipueque Veronenfes, vt Taurellusnbsp;Saraynamemorar,itemq;Bononienfes,vtiillorumannalesperhibent, acetiaminlibrishominumilluftriumordinisPrsdicatoruranbsp;Icgitur. Horum numero acceduntB. Ifnardus, exeademfodalitate, cuiusetiaminlibrishominumilluftriumDominicaniordinisnbsp;fanfta vita legitur,amp; Bartholomsus item monachus prsdicator,vrbifquefus Antiftes,vir bonus,do(9:us,ac difertus, cuiSacratiffimanbsp;corona; Seruatorislpinadonata.Tulit infuper Vicentia Palemonera,hominem do�lum.vtEufebius teftatur,AntoniumLufcum,o-fatorem fiimmum, elegantemque Poetams Matthsum BilTarium oratoria quoque ac po�tica facultate prsditum, Vicentium Colcs-Urn,ex ordine Prsdicatorum eximium philolbph�actheologum, omnibus Italis Gymnafijscelebr�j qui nuper^annoC. N.M D.nbsp;XXXlLBononisfato concelfit,vbi diuphilolophicas theologicalq; dilciplinaseratprofeffus Hieronymum Plegaferam, exeademnbsp;familia m onachum,oratorem amp; poetam prscipuum,vti fcriptorum monumentii eft teftatussqui M.D. XLULpoll C. N. anno Vic�-tis fato conceflit,magno fui,apud pofteros defiderio reli�lo loannes Georgius Trilfinus,Grscis Latinifq; literis ornams, orator fa-cundus amp; elcgans,non fi^lum Latino,fed etiam vernaculo carmine Poeta.quemadmodum lucubrationes eius docent, vir humanitatenbsp;acmanfuetudinefingularlMultasVicentianobilesScantiquasfamiliashabet, vtrefertBaptiftaPaliarinus. Scripfit is, ab initio Vi-

centis patris,vlq; ad lua tempora,libros fex,primum,de origine vrbis Sc imperio, prsterea, de fide ciuium, de amplitudine vrbis, de agrieiusfertilitate,de virisilluftribus,de familijs claris,qus periere,ac nobilitate prsfentium,librosfingulos, quos omn�s Arnardusnbsp;Vicentinus,patris ftudio ac honore du(ftus,� vernaculis fecit latinos.Multa prsterea de hac vrbe fcribi merit�poflent, qus nunc obnbsp;loci,lpatijq; inopiam,prstermittuntur.

47

A RIMI N V M'

RIMINVM.Plinio, Flamtni*,fiueRomandiol�op.Rimine, incols hodie.vt Lean der,amp;alijfcriburt Rumelen.Germanis, vt Simlerus tradit,Cato,i comi tibusHerculis conditS, ac etiam ab eo cognominatanbsp;aiti ad qu�m locum Annius. Ar, vel Ari cognomen efleHerculis Aegyptij notet, eiulque genas linguanbsp;pariter,amp;Hebr$aAraro�aquedenotarelconem.lminim ver�tefteTalmuiiftaSamuele.Diuoque Hiero-nymo in voc3buloHinienus,ipfi numeral ft ftirtentes, nimirum ad�xpediaonem cotra T yrannos Italic*nbsp;Sic Annius.Alij. nomen ab Anminoalnne quo alluitur, Volunt delumptuni.Nonnu!li,abarmario po puli Romanijquod bic fuiffe dicuuf, vbi ^ bello rcuerfi Duces, Romamque redeuntesjarma doponere iole-bant,Sedpoflerius hoe, omnino Leandro non placet Siquidem, vltraRubiconemarmarelinquebanturnbsp;' Strabo, Ariminum,vti,amp; Rauennam, ymbrorum opidafuifle,quondam,fimulquepoft,iiseie(ais Populi.nbsp;Romani Colonias effetaas fcribit, quod etiam confirmat Liuius, Ariminum, quo ternporeamp; Benenentum, coloniam deduftamnbsp;perhibens. ld ptolemsiLagi Regis Aegyptij temporibus,Pub. Sempronioj Ap. Claudio CofT, CCLXXXil� antenatum Chriftum,nbsp;anniscontigilTe,au(aoreftEufebius. Quidam hanc vrbem.abO�tauio Auguflo conditam, infignierroreprodid�re,latifquedecla�nbsp;rarunt Liuium fe baud vidilTe, c�m eo inloco, quem paul� ante retulimus, vbi Coloniam Ariminum deduflam fcripfit, diicentisnbsp;�mpliusannisante datum O^uium.tum alijs permultis,vrbi honorificam vrbismentionem facit, maxiraeque Arminenf�s internbsp;eas XXII.ref�rens colonias, quaebello Punico altero lliis fubfidijs, imperium populi Romani adiuuarunt. Plurimuraftne magnisnbsp;�peribusabO�lauiocxornatum Ariminutnhaudquaquamobfcurumeft; amp; praeter csetera, pontemhicexiroiuni,quiinhodier�nbsp;num vfcjuediem, in amne Arimin�.dequo moxdicemus, permanet: itemque arcum fecit. Vbiipfain planitiefitaimminenribus knbsp;meridiecoilibusamcenis,amp;vitium,oIearuni,ficuum. aliarumquefru(Siuerarumarborum,quibusconueflitifunt,vbertatefcecun-difsimistab exortuamp;occafu,latifsim2l{�campi panduntadmodumfrumentarij.Septentrionalelatus alluit Adria. Rerum omniumnbsp;3d vitam vtilium copia miriHc�abundat, aediBcia complurahabet, memorabilia, cum primis. infignem arcum triumphalem abnbsp;Q�auio Augun.fadtum,adportam quasorientem,amp; Pifaurum (peiSat.his inlcriptumliteris:

GofJSEPTIMO Defignat,OdauoM.V.celeberrimeisItali*vicisconfiIio Scnat.pop,

Ila hafc alij defcripta habent,f�d incila funt hoe modo;

COSSEPTIM, Defignatot^uum.V.celeberrimeisItalijEvicisCodfilioSenatus�

Poq. Ta. C. S, Vs. Nileis.

Dein �lio loco haecleguntur.

Imp.Casfar DiuiIul,Fi.AuguftusP�nt Max.ConXlII.Trib,P�t.XXVn.P.Pi Murum dedit C urante L.T �rno f�cundo Aproniani Pr �eE vrbis F, Adeio.

V.C. Corre�. Flam.amp; Piceni.

Supereft etiam pars ThcatriexJaterecot^o, admarfe verfus, fummasantiquitatiS. Mult�quoquc pa�sini V�tuftaiinfcriptiohfeslcsi guntur, vnde vrbis antiquitas apparet. Palatia infuper qiiaedam fumptu�fafunt, maiori ex parte a nobili Malateflarum genie con-dita. Qusamp;D.FTancilciconftruxit purifsimomarmorcincruftatum, in quofacella duo, in quibus flatus marmores, vtnon lapifcnbsp;deasformas,f�dhumanos vultusexiflimes, opusconferendumantiquitati.Fonfquefplendidifsimusin foro, dulcesacnitidasnbsp;proijciehs aquas in hoe etiam fbro oflenduntur bini lapides,quo in loco c�ncionem dicilur habuifle Csfar,ciim eXercitum vi�to-rem a Gallijs reduceret,Item monumentum Antonij Patauini,vbi dicitur amp; ipfeconcionatus fuifle,amp;multos ad chrifti religionem

conuertifle. AriminuminditioneRomahorumfuif��,quamciiuilIorumfletitimperium,amp;ExarchisetiamparuilJe, deini/sfub-

latis, in poteflatem Longobardorumreda�um, illiEqucitemdebellatisadltalisReges, deniqueadImperatoresGermanos, amp; Malateflas, vti CielSrura Vicarios deuenifie, ex hiflori j s colligitur, Ariminum ortu ingenia illuf�rau�re plurima, nominatim Gregorius ex �ratribus Eremitanis, item Petrus amp; lacobusfratres Petroleonij.cum grscis.tum latinisliteriscruditifsimi. Sedamp; pras-terea, qui Ariminenfes fu�re Viri illullres longum hercl� foret recenfere. Recentioribus temporib�s inter do�os huius antiqua�nbsp;vrbis famam acaudoritatem egrfcgi� tuehtes,eft Petrus lVleltius,vir efuditus,amp; curiol�s.Iacent hicfacrata D.Gaudentij quondamnbsp;Vrbis Epifcopiofia,itemqueD. Vi�orismartyris,D*InnocentisVirginiSjD,Theodorimartyris.DiusqueMartinseiiisfilis,it�nbsp;D. Arduini confelloris in Abbatia Gauden tiana�

tN PALATI� ARI MlN�PfSlTAllS IN-fcriptklegitm^

h nbsp;nbsp;nbsp;Ariminum a CtUiitibus jierculb condttuUi,Cato de �rtginibut.

11. Lucius AfapDnmbontK etuis deducit coloniam Ariminum.

JII. Ariminum in duo de vigintiRom.colonias fubfidio imper^pop.Rom.flttit.

IV. nbsp;nbsp;nbsp;L. Sempronius Conful,oram Jtalu legens Ariminum peruenit.

V. nbsp;nbsp;nbsp;Cai.Cafar militibusprmil?is,multis ad vehiculum iun�tis,nondum i�ttc�fc�nie di� Ar�U.occupM;

PJ. Inter clariores,ditioresc]ue Italia ciuitates Aruminum 4III. viris in pridam coneejfum.

FII. AuguftusCafarjCfuovrbsfaciliusadiretur, ArimimtenusRlaminiamvenit. nbsp;nbsp;nbsp;'

PUI. Ve^aJianmamp;TttmCa/lArirniniinuenireM.Aponumamp;L.TertalamCXXXVll.vixi/ei

IX. nbsp;nbsp;nbsp;Ariminum d Gothis obfeJfum,pet Belifarium amp; Plarfetem Duces luftimmi liberatUi

X. nbsp;nbsp;nbsp;Concilium cui B.Bieronymus interfuit,Arimini celebratur.

PI In Ariminenji agro,in villa Galler^Jocutus ejlgallusgaUinaceuS� XII, C. Cafar Aug. F. Cof. vi.is omnet Arimimjlrauit.

B o N o NI A-

ONONlA,ampla,perantiqua,amp;honeftirsima Romanula, feuRomandioIa�, vtvulgusnuncupar, vrbs, Felfina quondam aquodam GentisDuceFeIfino,Catone,Sempr�ni6que teftibusdenominata.Qiiamquidem adpellatio-V nem,vniiierfoetiamtra(Sui,vtCatotradit,inter Rauennam amp; Ariminurn, vtSempronius, vfqueadR�biconem,nbsp;/ quodverifimiliusvidetur,gensipfadedit.AppofitaeftRadicibiisAppennini,Aehiiliaihvia,vtameridi�Appen-^ ninusimmincat,ab exortu,amnisSapinafit,aSeptcntrione,fertiliSamp;amoenaplanitiesiab�ccafuflunicnR,h�nus,

� � rorrenteApofa,permediam vrbem labente.Primum,3mbitu exigiiofuit, nimirtjni,vcprifcaferebant feculajqua dercfcripfitDionyfius Halicarnafreu5}etenim,duabusomnint)portis,exitum,irigreflumqueprarbebat,Vni,ado-i rientem amp; Rauennam conuerfa, qua�Raiiennaiisialtcra,verfusoccidenr�mjad Alutinam,qua?Stieradicebatiir.Etinbsp;'quoniamad huius attatisrationemi ardaeratVrbs, inportistantum duabus�pport�nitatisq�ant�ni�fatfatis,nbsp;thabebat.Deinde,fubGratianoImperat.totidemquotprinserant, adielt;S*funt. Vnanimiruhii vbih�ct�rnp�rcnbsp;^ CruxStracaftilionis,a]ter3,vbi Crux fan�orumeft. Ar,poftTheodofiana calamitatenij c�m aD.Pctr�ni�inftau-raretur,porta:nouemfa(33P,ve],vta]ijdix�re,xii.vbi etiamnum tiirresqnjdahumiles cernuiitur,vulgus Tarrifottosnuhcupat. Ad extremum,nbsp;in hancforma,quanunccftamplioremredadaciuitasj portas accepit xti.au(51:aqueadeoeft,vtannisfuperi�ribuscummetiretiir.'ambihimoe-niorum interne paff.milliaV. in longum bina millia,dempto quadrante,in latum amplius mille paff.nempeDiui Maiholi inter,amp;�alerianatnnbsp;colligerc apparuerit.Speciemhabctoneratatriauis,in longum,quam ex tranfuerfo,patentior,vnocapiteproram,aiter6,puppim refercnsjmedium turreA�neJlorumcelfifsima, mali inftar,amp; turreGarifendainflexa,fcalajmodo obtinentCjCum muleis praetereaturribus,fun�stan(juaninbsp;erprimentibus. Aedificijs magnificis atquefumptuofis,cum diuin*rei,turn ciuium vtilitati deferuientib�s nitet.qu�rutn amp; multitud� 8c fpl�-dortantuSjVtmehcrclcpaticasEuropa?totius vrbes,huiccomparari poflc,cenfeam. Compertum id niiper,cumhicCar�lo V.Imper. augufhlisnbsp;dabatur corona.Siquidem, hofpitium abund� commodum tot principibus, familiatque iteni Pontificali Cl�nientis Vll.cum funinia dniriiuninbsp;admirationeprxbitum.lnterpfaecipuafanaprimumD. Pctrieft.Epircopifedes,inquoCardinaIcs antiftitesqueac eruditiviri, quampluriniinbsp;iacent, nominatimBafsiaiiusArchidiaconus.In foro dein amplifsimaD.Petronijvrbispatronistdes,cuiusa?dificationifinem�und�mf()re,qninbsp;amp; mundi erit, ego cehfeo. Tcmplum hinc eft D. Dominici, in quo ipfius Diui ofla, candidi marmoris tymbo, excellenti �perc p�rfcftd.iacentinbsp;caput verb facrurn jin tholo quodam ditifsimo monftratur,pra?tereaque vna ex prarciofifsimis fpinis deaculeata Seruat�ris^hrifti c�ronaicumnbsp;Biblijsablifdra propheta in album corium defcriptis. Hocquoqnctemplofiti funtceleberrimi lurec�nfultij item Oratdres prj�rtantifsiniijnbsp;graECisqueiuxta,aclatinisliterispereruditi,alijqueplurimicxceIlentesviri,qUosomnesreferre, nin^longum fbr�t. Ipfoin Coeadbid am-plifsimo,quo fere cxx.facrisdeaotihabitant monachi,pratteralia,necignobilia opera, CelebrisbibIToteca eft, cui nullam vfquealiamprat-ferri, autetiam compararipofle,reor.PofteaD. Francifci2Edescftnobilis,mirabiliartificioconftru(fta,vbipermultiquoquedo�ti hdrtlines fc-pultiftint.Coenobium amplius centum monachi tenet. In pulchraEremitarum fde,Sacellumeftfplcndidifsimum3loanneSec�ndo�entiu61(gt;nbsp;3Edificatum,opusmehercle,regium,Denique,magnificumeft coenobiumD. Saluatoris,inter Italiftotiusegregia opera numeranduni. Alia prater hatc templa,monafteri3que funt muIta,vtpot� D.Stephani,vbi tot facratse reliquiae tnonftrantur a D.Pctronio hucdelatae, vt res admiratio-tiis plena lit,quj gratia breuitatis,vna cum eleganti fano D. loannis Montani,in quo Canonici regulates facris operantur,amp;: Carolus Ruiriusce-leberrimus lureconfultus eft litus,praEtermitto Quod ft quiSjampliorem Sacrarum domuum huius vrbis commemoratioriem requirat, abundenbsp;illiprimishiftoriatBononienfis liber Leandri fansfaciet.Exalijs nobilibusoperibu$,quin CuriaSenatusjinterpratcipuatotiusEuropa? a�dificianbsp;poni meritopofsit,haud dubitatur,ft mod� clegantiam,amp; amplitudinem fpe6temus,non prctium,quoniam exco�t� latere tdta conftatPnui-ta? itemdomusornatifsimy,rumptuofifsima?quepermulfarfuntjquasin hiftoriaBo nonienftLeander defcribir,h�quepaucis�mniddhicpoire-musreferrc.Turresvrbsplurimashabetjintercaeterasillam cumEuropae totius altifsimiscommemorandarn AfinellorumiAdiatetvrbs A[Jpe-nini pedi,montibus nimiriim ab anftro imminentibus,quam partem olex,vites,ficus,pomi,pyri j aliat^ue frudiferar arbor es vridiquecdniiefti-rnbsp;unt.Reliquis latcribusamoeni campi Ion e,Iateque fternuntur,tritici,hordei,faba?, catterarumquefrugum fertileS.Sed amp; linumiamp;canabem,nbsp;amp; ifatis vtrunquegcnus,amp;fcordium,aliaquead human* vita? necefsitatem opportuna,fcrunt,acpr*terca perbellos arborutnordinesc�rn vi-tibushabentjVt cum excampeftribus,tum �collinisfundisomnia vini genera iegantur,videlicer,apianum,trebianum,dujce, aufteriim j vehe-mens,medium,acutum,album,heluolumque. Abundant etiammoris arb*ribus,quarumfronde, yermiculifericumgenerantes,- endtriiintiir.nbsp;Nee defunt herbida prata hocagro,denf*qj fy lu*,cum lignatione,tum vciiatu opportun*,pr*terea,nec fontes calidarum ac fngidarum' aqua^nbsp;rum medicati,7liaqucfimiliaBononienftshabctager,vnde non difficulter vrbisabundatiamopulentiamquec�iligereeft.ob quam rrierit��o-noniacraira,vulgb,nuncupaci!r.Magnitudo autem vrbis *diumfpIendor,hinc*ftimari poteft.Anno quippeM.D.xxxx. Clemens Pdnfifexcunbsp;Xv.Cardinalibuse� venir,pa!iIoq uepoftetiam CarolusV.lmp. maximo regulorum coetucomitatus,maximisquecdpijs,corona? auguftalisac-inbsp;cipiend* gratia,quo tempore principes,amp; Rerumpub. totius fer� Chriftiani orbis legati hue confluxere. Pontifici ynd c�m Augufto iri curia Ss-natus,hofpitiumpr*bitum:compcrtaque turn vrbis ampiitudo,totCardinalibus,Principibus,regulis,militibusali;sqiieraorcalib�scdttim'od�nbsp;exceptis,qiiotmehercl�pauc*,velfortalsisnull*,totiusEurop*hofpitandis,tamopportun*queantinueniri:pariterque,quaeftomrii�m r�runbsp;ad vitam vtiliumabundantiacopiaqueintelleda,Triumphustum Bononi*habitus,quo fpl�didiorem ac magnificcntioreminftitui haud pofte^nbsp;crediderim,quierudirorumhiftoril,acverftbuspidorumitemtabuJisamp;edypiscelebratuseft, Ac prsfertim graphica loannis Hdgenbergijnbsp;manu,rigido mafura metallo,cxaratus extat. Ornam�to verb peculiar! a Theodofto iuniore Bononia decoraca. Is, An. aC.N.CtcCiXxxniinbsp;a patre fubuerfamrcftaurai�t,additisgeneralis Academij difciplinanim omnium amplifsimis priuilegi;s,prouc ex eleganti RefcriptOjintelli-gipoteft.

Nebonf artes,cundarumqiie difciplinarum dogmata depereant,cum mores,fanitas,militia,c*teraque id genus,optimisdodririis gub�rneri-tur. NosTheodofius,Dei gratia,Roman.Imper.Auguftus,commoditate acfertilitatelocicapti,quinqueacvigintimenftumpenfata confi!io,ini dignitatisnoftr* folio fedentes,generaliChriftianorumconuocatoconcilio,fummoPontificeC*leftino,Cardinalibusxii. Archiepifcopis^nbsp;Epifcopisquc innumeris,alij fqne in varijs dignitatibusconftitutis Principibus ac Ducibus Chriftianis. Baldaino quoque Flandrenft,amp; G�altc-ro Pidauenfi comitibus legitis,quorum alter Ludouici Franci*,alter,Philippi Anglij Reguiri,illis arduis nego.tijs addidis,vices gellere,fede!i-teetiamcentumSenatorumcollegio:Bononiam,omniumfcientiariimfontem, arcan�rumi noftf�rum apiarium,perennemftudij l�dem forc^nbsp;hacinitiolabiliindulgcntiadecernimus.Volentesinfuper,vtomnesfentenci*3 ludicibus, quiinalmahacciuitate, per quinquenniumlalfeminbsp;non ftnduerint,l3t*,null*penitusexiftant.Et,fiquisadmagiftratusprdm�tusdignitatem,abalio,quam ab ArchidiaconoBononienfi librunia-giftralemfnfceperit(quaquamidqiurumlibetfacult3tumpcriti)pr*ftiterintapproba�erin�que,eum,ault;ftoriratenoftra, omni dignitatepri�a-mus.Siqiiisverbfcholafticosadftudiumhoceuntes,abeuntesqiie,aufutemerariooffendcrit,capicepiiniatur. Hoe in prxfes exequatur, eadeiiinbsp;illiimpoenaafnci,iubemus.Huiu$aut�facr*conftitutionisexeniplar,BiiIIaaurea maieftatisn\)ftr*,munitum,maniiqueCiceroiiisc�ri*noftr5nbsp;Notarijfcriptumadperpetuamrei memoriam, PetronioEpifcopoBanonienft, ex C*farum Conftantinopolitanoruthfartguine orto, idem;nbsp;fummisprecibusefflagitanti,acprocuranti,gubern3ndum,cuftodiendum,omnibusvirib�s exequenduoltradimusaeconcedimus.Romj inCa-pitolio,Annodominic*natiuitatisCCCC xxirr.dieix.Mai;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.....

Atque hinc quidem maieftasamp;magnificentia Bononienfis Vniiierfitatiseuidenterconftat.D�quaetiabreuitatix caufa,iam noricdmrri�md;-ro,qi,udBarthoUis,Bildus,Azo,Gloira,alijquecelebernmiviri,fcriptis mandarint,quf inlndicepaucisdelibantur.Siq�jsa�tem variamBrno-nieiifisReip.formamjamp;terribileseiuscafus mutationesque,amp;,qu* de Vrbis ornatu,acopulcntia recenferi poflent,-explicate v�lletj neenon,' dt ingenijsalumnorum eius,cumaddifciplinashumanitatispaucistemp�ribusperidoneis,tum�ti3adarma, cumbell�m incidityquiitcmce-

lebre^ vin indeorti,quorum ali;fanlt;ftorumordiniadfcripti,alijPontifices,Archiepifcopi,Gardinales,Epif�opijfummarum facultafurri Dofto-res,Hiftorici,Antiquarij,Sculptores,Pilt;ftores,Militum Ducesjhorum inquam,commemoratiotarh prolixaf�retiVt,haufe* t*dio( leiSo'rem ad-ficeret. tos itaque,amp; abaBomoni* memorabilia pliirima,qui cognofcere voler, is Leandri Italiam,potifsimum verb,lt;}uds pecuiiares, de patria; fua Bononienft libros feptuaginta quatuor is idem conferipfttsquorum plerique ty pis cotnmifsi funt,Iegaf.ltem � enedi�ti Morandi hiftoriam,-quam de origine Bononi*,cl�gantcr fcripftt.Similiter Hieronymi Albertutij B�orfelij Vrbis Bononienfis dnriales, quos yfijac ad ann�utri Chriftinbsp;M.CCGC. X c VI r. deduxtt.

4^

L V C A.

Vs c IA ,nobiIlfljma ItalisRegio,trans Aufurem,Lv cam vrbem J n meditcrraneis oft�tatjRoma-norum qu�dam Coloniam,Lucam Plinius,Antoniniis^Ptolemsus, csteraq; veterum fcriptoni oc-horsappellat.Caufam nominisin diuerfumau�orestrahnntraliquiid acceptum abrcurisin iuratis, qui fummis impofita vrbis turribus, /plendoreSolis illuftrata valdc !ucebanr,nonnuIIi,cu n priusnbsp;Aringa dic�retur, polteaLucama duce quodam infigni denominatam,aiunt.Catoaudor eft,a Lu-kio Lucumom priusLucomodiam,dein,euphonif gratia,Lucam vocatam : vnde adhuc locus eft,nbsp;iuxta,conditoris ipfum nomen retincns; Alij,Lucum oppidum in ora fuiffe olim ferunt,eiulq; co-lonosLucenfes hue profedos,vrbem,quam condiderant,He Lucam dix�Te.Prxtereavero , amp; denbsp;nominis origine,amp; de vrbisprimordio, varia narranturjqusEjVri propinqua fabulis,aut exiguiom-nino momenti,referre non putauimus operaspretiumrvnamq; Catohis fenrentiam,pra2 caelerispro-bamus,nimirum,audorem Lucf,tam nominis,qulm vrbis,Lukium Lucumonem fuifle.Colonia deinde Romanorum deducta,nbsp;poftetiam^DeliderioLongobardorum rege,auda,murifque exlapide quadrate cindaeft.Iacetinplanitiejnonproculacolli-bus,fdificijspcrhoneft3:gensIauta,prudens,ingeniofa,vt,qui libertatcm fibidiufapientifiim� conferuauitintegram,etfifiniti-morum belIishaudrar�fueritpetita.Lucam Strabo memorat,hacfententia.Vrbs eft admontesLunaeincumbentesjvbipler�q;nbsp;vicatim habitant: regio virorum probitate floret,magnumque robur militate,magnam aequitum multitudinem fuppeditat,vn-deRomani,beIlicasmanusaccipereiolebant^Liuiusetiameiusmemoriam vfurpatfep� , nominatim ver� cum Annibaleminnbsp;Ligures.SemproniumeodemtemporeLucam conceffifledicit.FrontinusT.Domitium Caluin�LucaminLiguribus obfediflenbsp;fcribit: non folum natura loei ac operibus,f�d etiam valido militum praefidio munitam.Mention� Lucf amp; Agathius fecit.Bioti-dus in hiftorijs traditkGothis poflelTam^menfibusfenis oppugnafle Narfetem Eunuchumpriufquam caperepoflet.AFacio V-bertoin hanefententiam defcribitur.

Sertmmlatmfeconuerterat. nbsp;nbsp;nbsp;_____________________________ _ ________^

fatisindicanspoftremisverfibus,cum Lucam aitdidam,qu�d primaciuitatumTufeiae fideiChriftianae lumen 3Cceperit,Stra-bonera,Catonem,Li�ium,FrontinuiD,aIiolquevetereslcriptores,qui Lucam faepiflim�nominarunt ante ChriftumSeruatorem

natum,fe non vidiffe.Luca quoquevocatur in mediterraneis � Ptolomseo. Poftquam ^N3rfete,vtdiximus,capta fuir,exin Im-peratorumConftantinopolisopibuscollapfiSjprincipatumeiusBonifaciusoccupauit, qui Beatricem Henrici Ipiperat.filii ha-buit vxorem, amp; ex ea Marhildem filiam fulcepit.EaGodifredo marito fuperftes haerefqu� in ampliflimumimperium,amp; nomi-ratiro huius vrbis, fucceflit,vti alibi erit dicendi locus.Deindetemporibus Honorij III I.Pontificis Rom.fuum ius amp;poteftat� ab 1 mperatore Carfare Rodulpho,X 1 LmilHbws aureorum nutnm�m Lucenfes redemifle,Platina in vita Honorij qu-^Vti tradir,nbsp;Poftea tyrannidem nadus eft Vgutio Phaf�olus;quo,p�r feditionem popularium cumNeronefilio exado, principatum mox a-deptus eft Caftrucius Caftracanus ab Vgutione carceri inclufus: vtita vno momento fimul ille pelleretuf,(jmul hic vinculis fo-lutus ex carcere ad principatum eueheretur. Caftruciurp Galeatius Vicecomes, Azoqu� eius filius Mediolani reguli,propter s�-xnam viri virtutem mirific� dilexerunt.Florentinis tuta vita per quam infeftus fuit,quorum copijs caefis, ipfam quoque Floten-tiam �bfidioficaffeceratjVtexpugnaturum omninocrederent multi,ni morbus,ex quo deccflit.inipedimentum inieciflet.Pisinbsp;amp; Piftorium ditionis fuae feccrat.Filios reliquit duos,qui ab LudouicoBauaro Lucapulfi.Multa dcCaftr�cio Blondus,D.Anto-ninus,S3beIIicus,amp;NicoIausMachiaueIlusFlorentinus,in eius vitavernaculofermonefcripta, prodidit.EiedisCaftrucijfi�js,nbsp;Germanica praElidia,quaeBauaru$vrbiimpofuerat,LucamGerhardoSpinola5Genuenfi vendiderunt: eademquedeindeloan-nesBoihemisrex,Petro Rubrio commifit, Rubrius Maftino Scaligero Vcronaeregulaeceffit, is vendiditFlorentinis,qui turtinbsp;m�libus nouem ea potiti. Hoe temporequoniam Pifani plus fibi iuris ad imperium eius effe,ex Henrici Imper.concefiione pu�nbsp;tabunt,vrbem obfidere,donec tandem eft tranfadum. Poftea cum Imperator Carolus III I.in Italiam profe(ftus,leg3tum Luc�-fibuspraefecilTetCardinalem quendamGallum,islmpcratoredigreffo,ciuitatemiuri3Cpoteftati fuae reftituit,accepto preci�nbsp;XXV. milli�m aureorum numm�m.lta cum extempl� deiedum Caftellum,quod Caftrucius aEdificauerat,conferuataq; libet-tas vfque ad M. C C C C.^ C. N. an num, quo ry rannid em occupauit Paulus Gutnifius Lucenfis.Hic dominatu annis jo-felicifli-m� potitus,ingenti opum vi accumulata,auro,argento,gemrais,pccunia multa locuples,amp; numerofa prole felix, gloria fortuna-que amp; exiftimationeapud Iraliae proceres ampliflimus,vt ade� non fibi folum ipfi, verumetiam alijs beatus,ftabileque acfirmunbsp;fundatumque imperium habere videretur,mutata fubit�, vagae volubilifque fortunse aura/pedaculum miferabile amp; exempl�nbsp;mortalibus infigne fadus eft, quo euidenter apparuit, in humanis rebus perpetui omnino elTe nihil,oportereque reuerenter,amp;nbsp;cum timore cafus,fortunambenignam gerere. Tam igitur excelfo in gradu felicitatis confticutus,quia Florentinis hoftibusfa-uebar, 6um quinque filijs impetu popularium vindus,amp;Mediolanum adPhilippum vicecomitem Ducem ablegatus,tandem iitnbsp;obfcurofqualidoquecarcerecumliberis diem fupremumexpIeuit,anno poft C.N.M.CCCC.XXX.ac ita dignitatem,opcs,im-perium,gloriam,liberos,tot annis parta parataque fimul cum anima perdidit. Profligatis Guinifijs, vrbs varijs agitata motibus,nbsp;tandem vero in libertateconftitit,qu3 nunc tranquill� potitur.Multos genuit illuftres amp; praeclaros homines,nominatim Lucianbsp;lII.PontifiRom.BIondus etiam AlexandrumILVolatcrranusIII.dixit:atvtrumquefalfo:namijdem audores alibi cum reliquanbsp;fcriptorum cohortc,primum exijsMediQlanenfem,alterum Senenfemperhibent.Erroris occafionem Blondo prarbuiflejquodnbsp;Alexander II.Lucenfium EpifcopusfuitjideoqueLucenfisiiquibufdamdidus eft,non ob originemjfedprsiulatum.Volaterra-no autem viti� intuliffe librariii arbitror,tertio I.numerali littera,non red� addita.Luc�fis Epifcopus D.Fidrianus,quc D.Gre-gorius P�tif. in Dialogis, Serci� cohibuifie Lucenfem agni iqfeftant�,prodit;cuius rei adhuc fuperfunt veftigia,amp; Facius Vber-lus etia mention� facit. Epifcopum quoque Luca B. Anf�lmum habuit,qui Comiti Mathildi ^ confeffionibus fuit,amp; cuius in D.nbsp;Benedidi Podaliconis,agri Mantuani ccenobio diem fundi,{anda ofla deinde Mantuam,in sdem maiorem delata funt.Noftranbsp;memoria Lucam ortunobilitauitSandesPagninus,ex ordinePr3EdicatorumfummusTheo!ogus,amp;l3tin�,graEc�,hebraic�,Cal�nbsp;daic�, Arabiceque dodifljmus,vt inftrumenti vtriufque verfio ex Hebrf o,gra;Coque in Latinum,item 1 fat^t .ge ad my fticos fcri-pturf fenfus,GrammaticaHebraica,grfcaquc, ac aUa multa litterarum m�numema,qu� reliquit, abund� teftantur.

50

P E R V S I A.

ERVSI A, primaria amp; meditcrraneaEtrulcorutn vrbs, PtolemsEOjStraboni,PIinlo,Liuio,Tacito, Ap� piano Alexandrine, Procopio celebrata; quamStephanas, vnam ex duodecim Tuftias principibus vr-bibus nuncupat, vulgo Perugia. Primordium eius, in diuerfum audores trahunc: Quidam k Perufionbsp;Troiano, conditam,aiunt: Alij � Perfeo, quaeFacij Vberti videtur cHefententia.Sed Leander, diligen-tifsimus rerum Italicarum perfcrutator: E go hercle, non video.prorfus, inquit, vbi legerint ifti Perufiam, knbsp;Perufio Troiano, vel perreodenominatam,quamobrem,nifiaudores alios proferant,fideapudmecarebat.nbsp;Nonnulli, vt Trogus, ab Acheis,dace vibio, conditam.dix�re, quod etiam inferiptio marmoris adhucapud

portam Martiam extans.probat huiufinodi. Vibia Colonia.Diuers� alij.Tirrhcnos eius audores memorant, vt Appianus Alexandrinus Sed Marius Podianus, in oratione.quamcoram paulo m.Pont. ]Vlax.cum Perufiam accelsilTct, Anno i C. N. M, D.XXXV. habuir.a�ter ex Catone, Berolo Caldxo, MyfilioqueLesbio,ac alijs audoribus vrbis initianbsp;commemorat,cuius l�ntentiam amp; verba recenferous in Indice. Sed nunc Perufins vrbis fitum examinemus, qui huiufmodi eft. Collinbsp;infidet Appennini,forma ftellari.maiore parte agrifrudiferis,amp;am cenisaffiirgente collibus, vininobilis, olei,ficuum,pomorum,alio-rumque optiraorura fruduum fertilibus,fubter vrbem.ad Afsifiam, item,ad T uder verfuSjiuxtaTiberim, campifternuntur iucundi,nbsp;tritico.caetiroque frumento copiofi.Natura loei vrbs munitaefi,nobilibas $dificijs,c�m priuatis ciuium,tum cultui diuino dicatis,ni�nbsp;tensjitemque nobiIi,aclargo fonte,qui medium vrbis habet, Populusfrequens,acanimis,ingcnijTquefummis,necminusadliteras,nbsp;quam armapromptus, vnde vfitatum Italis prouerbium. Perulini fuperbi amp; bonfoldati, amp; la melior Ipada del papa. Hincob innatamnbsp;Pcrufinis roagnificentiam,Bartolus,inL. vt vim,ff.de iufiitia amp; iure. num lo.huncin modum fcribitltera nota,quod fi potcras fugere,amp;nbsp;nonfugisdico.Quodfitues Perufinus,qui times verecundiam,Dico,quod optim�potes vfqueabadum occifionisperfiftere.quia eftnbsp;magna offenfa, Sc eft verecundia. Sed, iu illo qui non timet verecundiam, Vt eft Florentinus, in quo non eft verecundia, Dico quod finbsp;non fugit, (quod tard� euenit)punitur.Quia vcrd.�b fingularcm aeris fubtilitatem.ingenia.non Mineruae tantum,fed amp; Marti perido-neahscciuitasprofert. Hinc, varias,temporumfuccella,agitationes vrbs Perufinaperpeflafuit Eius initia, ducentefimo amp;fexagefi.nbsp;mojpoft vniuerlalediluui� anno grauifsimi audores attribuut. Aliquot deiftdeannis,Mons Solis ab ArmenisIanigenis.Gryphoni/s,nbsp;nouis eft jdificijs audas, ExinjCrefcentibus indies *dificijs,poft Gryphoniorumadueutum.pelalgi, aliaequegraecanici nominis,gen#nbsp;tes, in Italiam tradudas,auxeruut perufiam, eamque inter prima Hetruriscapita Xll.conftituerunt.Liuius Perufiam fiepifsim� memo-rat,nominatim,vbi Ctefarem fcribit,cum effetannorum XXillI. obleflum in oppido perufiaL. A ntonium,conatumquealiquoties e-rumpere, amp; repulfum, fame ad deditionem c�mpulifle ipfique amp; omnibus fuis militibus ignouifle, fed perufiam dirutam Scribit hoenbsp;quoqueFlorusinperufinobelloJtem Appianus Alexandrinus Iib.5.Quiaddit,cum diriperevrbem Caefariin animoeffet,tamenvic-tum perufinorum precibus ignouil�e;CcftiumveroquendamcognomineM3Cedonicum,c2terisinrolentiorem,aEdesfuas,iniedoig-ne,cremauifle,tum,ventorumfubitaexorta vi, flam mis euagantibus.vrbem de flagra{�etotam,pra�terVulcanitemplum.Pofth4nc verb cladem,breuivrbemmo�nibus acp3rtis,quaBnuncextant,Csl3nnft3urauit.communiuitque,acperufiam, Auguftam appellari voluit, vt literaecubitales incifaeportis oftendunt, Pofterioribusfieculis, infideCsfarumconftanterh�fiqvlqueadTotilamGothorum

Rcgem,quiannis l�ptem obfeflam, inopia rerum omnium conflidatam, tandem coepit, diripuit,incendit, vaftauitqne magnaoppida-norum caede.crudeliter etiam necato Herculano, vrbis Epifcopo,qui Germanus erat,cuius Martyrum D. Gregorius in dialogis lib.j, cap.i j .dcfcribit. Ita tum in poteftate Gothorum manfit, vlque dum �l Narftte,Iroperatoris luftiniani Duce,flrenuo viro,ad Calium To-tilavido, Perufia recuperaca eft. PoftNarl�tis obitum, Longobardiin Italiam profedi, eam occupau�remanfitque deinde fubimperionbsp;Longobartorum,vfqueadDefiderium,Regem v]nmum,quem Carolus Magnus deuicit,quo tempore, Perufinilmperio Romanore-ftituti.DcindCjC� Ludouicus Pius,Caroli filius Hetruriam diuifit, Pontiflei Romano Perufia,cum alijs aliquot Tuftijeoppidis. ceftit,nbsp;cuius in ditione adhunc vfq; diem feliciter manet.Quamquam aliquando,externa, vi diftrada, amp; ciiiium inter fe varijs fadionibus fe-p� conturbatafuerit,ad Pontificis tarnen ditionem Temper redijt. Ac poftremo quidem,poft laeuifsimas feditiones domefticas,fub Paulo,eius nominis Pontifice III qui Perufia venir, amp; magnis honoribusjpompaque exceptus cft:vti Marius Podianus,opufculo hac de renbsp;edito, pereleganterexponit.Exin vrbs,in poteftate pontificis tranquil]�fuit,vfqueadM.D.XXXIX. poftC.N. annum quo, obimpofitunbsp;vedigallalariuma P�ntificis audoritate defciuit Hinc vtrinq;,magnis belli motibus excitatis,externa pJan�auxiJiadefperans, ingentinbsp;cum dam no,in poteftate Pontificis redijt. Abeo tum datuspraefedus eft. BarnardiniisCafalenfis, CalalenfiumEpifcopus, quiarcisnbsp;initia pofuit,cuius praefidiojciuitas in officio, fideque,de caetero coritineri pofl�t.Ea arx,nunc perf�da,propugnaculis, muris, aggeri-busamp;machinisasreis vald�munita,pr^fidiequefirma,obedientijevnitatis,pacisqueconI�ruatrixexiftit. Porr�.nontamlargaLiberinbsp;Ceterisquedona,non tam prsclarasedificia.nontamfons ille limpidusatque perennis, quam vniuerfaleGymnafiumjincredibilieru.nbsp;ditifsimorum virorum turba.illuftre, Perufinahanepatriam exornat.Quod anno poft G.N.M.CC.XC.florere coepit,ijfdem priuilegt-js ornatum,qua�in L vnica. C. de profefsoribus, qui in vrbe Conftant. docent, meruer.comit Conftantinopolitana� Academia^tribu-untur, vt ad eam legem Bartholusprobat, vbi amp; alia celeberri mi iftiusGymnafij priuilegiarecenfet. HicBaldusIusCiuil� profefTusnbsp;eftjtantamagnificentia, ac gloria, vt fummus furis Commentator, amp; terreftre quoddam numen, vocaretur. Ac vt id Gymnafium nonnbsp;docendo tantum, fed amp; Icribendo, qu^m celeberrimum redderef, ei us denique nomen ad exteras quoque nationes tranfmitteret, li-brum deRepreffalijs ibidem conlcripfit. Poftremo, legatione proea fundus ad Carolum Imperatorem,prima priuilegiaimpetrauit, vtnbsp;fatetur adconftitutionem ad Reprimendum.iuris ftudia, in hoe Gymnafio, prae c�teris facultatibuSjpraecipu� florent, Videre quippenbsp;eft ibi, vno eodemque tempore, leptuaginta luris Dodores, quorum quinque amp; viginti,ius continuo docent. Et fit, vt eadem hora,nbsp;quatuor diuerfiOrdinarij, vt vocant,tara maturino, quam pomeridiano tempore, vnam eandemqueluris materiam,in concurfu pro-fiteantur, Srledionibus finitis,dc fummis apicibus iuris,inter fe digladientur aedifputent, amp; omnia, qua: incidere poIJent dubia, ada-mifsim examinent, cum maximo ftudiolbrum aftantium frudu. Ad h$c autem fouenda, amp; conf�ruanda exercitia,magnis impenlaruranbsp;fumptibuSjclegentifsima funtfundata Collegia, in quibus annocenfu vitslubfidiaftudiofis fuppeditantur.F.ftcollegium Vetusamp;No^nbsp;uum, vulgo, Sapientia vetus, Sapiencia noua. Quarum illa, D. Gregorio Sacra, Epifeopo loci, vt Prouilori, Hsc Priori Canonico Ca-thedralis Perufina:, amp; Confulibus, Mercantiae vulgariter,paret Noua; D. Hieronymo lacra, sdificataabs EpifeopoGuidalotto,in quanbsp;fundatione perpetua,quatuor luntftudiofi Germani,quatuor Hifpani.totidem Galli, amp; Vitraroarini.Reliqui omnes admittuntur Ita-ILEius fundator fuic Petrus Capocius S.R. Ecclefiae Cartinalis, qui Fridericum Imperatorern fchifmaticum perfequutus eft, vt Platinanbsp;in vita Gregorij noni perhibebSapientijeNouas, meminit Aeneas de Falco , eamque amplifsimum Collegium nuncupat. In addition!-bus ad Abbatem Panormitanu in C.Ecclefia veftra. Il.lecimdo in verbo Sanior. Vbi fatetur, eiufdem Sapientiaele fuifle alumnum. Eftnbsp;amp;aliud Bartholinum Collegium,recenti fundatione, ab eius appellatione.Dodorealiquod ftudiolbrum coramoditatiinftitutum.Sednbsp;iftius Gymnafij magnificentia, paucis explfcari non poteft. Queinadoiodum nec breui narratione. Perufina ingenia, qute non modonbsp;patriam, led Italiam omnem illuftrarunt. Praeledionibus modo, amp; frequentifsimo auditorio inclarelcit Joannes Paulus Lancellottus,nbsp;atidor inftitutionum luris Canooichitem RanaldusRodulplii: M.AntoniusEugenius.quivltra XXXIV. annosIusCanonicumatquenbsp;Ciuileprofefsifunt. Peculiare de hac vrbe praeter Leandri infua ItalicaTopographiam, edidit opulculum Marius Podianus oratornbsp;infignis,quofigulareingenij,eruditionifqueoniamentum,pofteritati exhibuir.

5*1

VRBIN VM

RBINV M, Piccni vrbs alfo in montc inter Albin fine Sapimamp;Foliamamncs, CU ills in

colas,PliniusinfextaregioncVrbinatcs cognom�to Metaurcnfcs,;vocar. A Srrabonen� commcmorantur, vti ncc a Ptolcm^o, nififortcSuaflcnominCjquam is inter Senones,nbsp;prope Pifaurum in colle dcfignauit. Vrbini mentionem facit Tacitus,in belli Vitclliorumnbsp;delcriptionc. Procopiusait,dcditionccaprum aBelifario Iuftinianiimper.ducc,cumpoftnbsp;diuturnam obfidioncmfons vrbisexaruiflet, quodprodigij locohabitum,vtBlondus5a-bellicusque tradunt. Diu Comitum Montis Feltri) ditionisfuit,quibus Guido circa Boni-�^faciumVIiI.Pontific.Max.rebusinItaliaproImperatoreAug.prxclar�geftisinc]ytus,im-

pcriumcius occupauit primus,quanquam multoant� tempore,maiores eius, potentcseriamincafuiflcnt,vt item olim ImpcrantcFriderico Aenobarbo, Oddus h ntoninus, cui fucccfs�re Galeatius, Guidanninus alter,nbsp;Fedcricusamp;Nulphus. C3etcrum,fubSixto,eiusnominisiiII.Pontifice,exComitatuadDucaicmdignitatemnbsp;V rbinum euchitur,ob prxclaras Frederici dotes eximiasque virtutes. Erat enim vir prudens, facundus, li ttera-tus,amp;ingeniorumamator, bellofelix,pacccarus, apud Italix Princepshonoratus,aruisdiIca:us. Vrbinumnbsp;fplcndidis3;dificijscxornauit, pt3�CipuequeruraptuorailIadomo,cumbibliothecamagmficentifsima,quamnbsp;ingenti multitudine voluminum optimorum, repleuerat,auro,argcnto,ac l�rico mirific� opertorum,ornato-rumquc,quf poft illa Borgianadominatione,parsim,opcri taminfignipr�ffusc5turbato,dilperfa funt. Porto,nbsp;Vrbs cftVbinumlautifsima , rplendidcquefatisJEdificata, bonoacfoecundoagro, generolisque fruftibusa-bundante.Virosmultos, quorumilluftrifamaplurimumcelebratur, edidit,interquos Raphael excellens pi-

tor,'inclytis illiseruditornmcommemorationclaudeque,vetcribushautimpar,qua:eius per Italiam,maxime-

qucRomje inbafilicapontificiajiuxtaD. Petri vifuntur. luuenis obijtxxxvi r.annos natus. Quod li perueniA fet adsetatemplanematuram, acmagis magifquchcroicoilliinarteMicha�lis Angeli, ftylo,vtifaciebar,fbaflnbsp;fuefeciflct,nihileo fuifleteminentius.Manum habuitlong�elegantifsimam. Dequo tacerepraftat, quam nonnbsp;ca,quadccet,reuercntia,loqui.Sed,rivisplenumdeRaphaeleiudicium,amp;; omnium rententia,tequilsimum,videnbsp;longepulcerrimosilloslibrosGeorgij Valarij Aretini,pi�loris,amp;architelt;fti,devitispi(ftorum, fculptorum ,amp;nbsp;archite(ftorumItalorum.Qi^ilibri,Ttalicalingua funt feriptijSed Raphael illc,nunquam laris laudaripotefl. la,nbsp;noftroetiamfeculOjfingulareartispiiftoriiTornamcntumhxcpatnacdiditTrcdericumBarocium, cxcclJentiPnbsp;fimumfan�tampenccilli,quamftyliducl:orem,vt,amp;inuentorem,amp;fa(ftorem,magnonominisdogio,n�nta-turnopcra,quxiampublicafantjipfum prasdicent;Sedamp; Giialterus Florcnrinusexquiiirolibrohoe ipfum accurate demonftret.qucm de Broei), Michaelisangeli,Raphaeiis Vrbinatislaudibus, Italicoidiomarcconfcrip-fit.lnquo,6cde coloribus ijsq^ omnibus qua: ad {culpturam,pi(fturamq; exornandam pei tinent, multa eleganter pertradtat. Vrbinasetiamfuit,]Scraphinu3 Conliftorij Aduocatus,quem Blondus,homincm prudentem ac

doiftumnominat.

S V L M O.

VLM OBrutioruni,Pelign2regionisopp!dum,So!ym�primodi(ftum fuilTe,exSili) li.nonoconftat.HodieSul. mona eft,vtfcribitLeander,patri3 lepidifsimipoetaeNalbniSjVtipfeteflatur.Sulmomihi patriaefl, gelidis vberri-raus vndiSjMilliaqui noutes diftatab vrbe decem. Sulmon� quoq;Strttbo vocat.itemq; Catoac PtoletnausPlini-usSulmonenfes reculitappellationis originein aSolymoefleex phrigia. tdiisipfeeft Ouidiuslib. 4. Faftorumnbsp;bis verfibus. HuiuseratSolimus Pbrygia comes vnusabIda,Aquo Sulmonis mcenianomen habent. Sulrnonisnbsp;gelidi patrise Germanic� noftrs.Me miierum Schytico quam procul iila folo eft, idem probat Silins de bello Pu-�^f�cundo agens, bis verbis: Huic domus, amp; gemini fuerant Sulraone le�di Matris in vbeiibus nati. Manci-nusamp;vn^NomineRhetaoSolimus.-nam Dardanaorigo, EtPhrygiogenusitproauo, quifceptrafecutus Aeneaeeiarammurisnbsp;fundauerat vrbem ex fele di��am Solymon, celebrata colonis Mox italis paulatim attrito nomine Sulmo.

Vrbs cftSulmoin primis pulchritudine, frequentia populi ,amp;aquarnmabundantia nobilis, vndiqjriuuli purifsimarum aqua-rumperpetui, cum mirifica IpeCtantiumaudientiunsq; voluptate lufurrisiucundifsimis admurmurant, haufto quoq;pergrati� Mentionem eius perfjpefacitLiuius,noroinatimver�,cum fVnnibalemadRomamfruftracopi)saddu(ftis,inde magnisitineribusnbsp;mouilTe fcribit, amp; per Capaniam in Samnium.inq; Pelignos profelt;3um,amp; per Siilmonem in Marrucinos,po{iea per Albanum agr�nbsp;inMarfos, demum Amiternum, amp;ad vtcum Porulum peruenii�e.puofunt in agro Sulmonenli oppida, Pedtoranum amp; vallis ob-Icura,quorum vtrumquc amnem emittit peculiar! alueo ferme ad Sulmonem vfque accedentem,, vbi rum alter aiteri immerfus, v-nico flumine extra vrbem per extenfilsimam planiciem.miHiaque palTiena latam,curru ferm� miilium x 11. abfoluto,fontibusquenbsp;amp;aqiiul!s quibufdam prope Populum baud rncdiocriter adaudigtandem in Aternum fe exonerat, Sulmonenbum Antiftes,Valu�-fisdicitur.quodjVtRafranusait.agerSulmoniscumpartequoqueyicinorum Valuanus.feu Valuanominetur, quavnavocepluranbsp;boefitufinitimalocacomprsehenduntur.baderc BiondusIcribit.iampridemannisferme D CCgt; C� amilloPelignorum nomine,nbsp;agrum hunc Valuenfemappellaricoeptum,ideoqueRomanamHccleliam,itaSulmonenfem Epilcopum vocare. Caufam ver� vo-cabuli nullam addit,quam Raflanus in hancfententiarncommemorat Trains omnis Peciorano,quodrupra Sulmonern eft.item-lt;iue Valle obrcura.campoquinque miilium,ccenobio S. Spiritus,quod a Sulmonemillibiis tribus diftat.vbivitamfqbtanam D. Petrus Moronenfisjpoftea Caelcftinus v. Pontif. appellatus.egiqnobili item oppido Populo,ad Sulmonem vfque, ac item montibusnbsp;duobns editifsimis, Apennino Maicllaqne circumfcriptus,amp; itaiugis illorum aitifsimis confeptus,\^aditum omnit^,nili per pau-cas ac diffiiciles ardafque fauces babeat, Valua propterea didusjquod per paucifsimas tantum anguflias aditum praebeat, tanquamnbsp;peroftiaquaelatinis etiam valuae dicuntur: ideoque deperdito nomine] PeJignorum , agerhic Valua,ex conditione unique luo,nbsp;vocatur.

TZ

VTRIVSQVE OSTIAE

PORjTV,S, HORATII TIGRINI DE MARIIS, DESCRIPXIO.

Vo Oftiseportus , forma eleuataacplana, hicdelineati,atotidem Impcratoribusconditi cxifl:imantur.Maiorquidcmformamhabensouatam,aClaudio,Minorver�,huic contiguusnbsp;amp;exagonus,aTraiano,proutex Plutarcho in vira C�efariscolligitur. Nam,cumis(inquit)innbsp;animo gercrct Roma* portumpro aduenis nauibus extruere,primus omnium fecando rupes,nbsp;, amp;amoliendolaxa,qua�nauigationcmadlittusOfticnfeimpediebant, rudemquantumpor-' tusformaminduxir, quo nauigiacxdiuerfis mundi plagisRomam contendcntia, tut� rcci-.pcrentur,quxalioquin,qu�d tutumrcccptaculumnonhabercntj vtplurimum pcnclitaban-tur.Exhocigitur lococolligitur, aCafarequidcmportushosiuchoatos, nunquam tarnennbsp;(quodamp; Suetonius in vitaCIaudij adrerit)adcxitum perdudosfuifle,quodctrifapcconatusnbsp;fit? nunquam tarnen cffecit,de territus fort�,non mod� rei difficultate, ver�m ctiam fumptuum magnitudinc, tem-porifque diuturnitate:quorum quidem Claudium conftat nullam habuifle rationem, quantumuis ab Architedisnbsp;cxpcnfarummodumftep�poftulans, nullum vnquam,Dioncteftc,rerponrum,praEterquam,vixiprisanimum rantsnbsp;t^ei fuppetere, retulcrit; Idq; prudentcr admodum, neimpenfarum magnitudinc tenitum a propofito penitus dimo-nerent. Claudius igitur triginta hominum milibus, vndccim continuis annis in hoe operc vfus, primo minoremnbsp;Portuminipforoloeffodijeaprofunditatecurauit, vtipfomariprofundiorrepcrirctur, moxque duo ilia maiorisnbsp;porrus brachia,eo, quo ab inuieem diftant modo, in mare cxrendit amp; ad fundandam molem illam maioris porrus,nbsp;nauem,qua maximusille obelifcus cx Aegypto R omam condudlus erat ,demcrgi,defupcrque turrim jl�uc Lanrer-nam,vtvocant,erigicurauir,adinftarilIius,quscftin Faro,porru Alexandria;,nee non eius, quseftapudianuaminbsp;�fit,quanquam nondcfint,qui vclint Claudium impcratoremifto hominum numero,non in Oilisportubus exrru-cndis,verum lacuporius Fuccino,hodicCelanum vocanr, perforando�ac in Tyberim deducendo,vrumfuiJ[re,ilIi ra-nicn oberrant, cum,qu�deonatusilIeRatim irrirusfuefir,tumetiam,quod ad ilium, ranta hominum frequentiao-pus nonfuifler. Indubiratumigitur,exrententiapra:di61:orum audOrunijinfiipcr Plinij,acaliorum rclinquirur, di-�uni Oftisporrum a Claudio Imperatoi e fadum fuifle, Nee non minorem ilium in rerrafirma ,quem pofteaquamnbsp;�^inxiflct muro, in tantum excauarecoadus fuit, quodeiusprofunditasmarisalueumrupcrarctadhoc, vtaquamnbsp;cxmarirceipercpoflet; rem, mcherculccogitatu, ne dicam fadudifficilem. Nee magis dubitandum. Neronemnbsp;pofl:modum,proutcgrcgiaeiurdem numifmataadhuc reftantur,locum ilium plurimum ornafle, acftupendaillanbsp;s^dificia a Claudio cocpta,conrumniafle,qus a diuerfis poftmodum Impcratoribus audafueruntjpracfertim Traia-no (quemadmodum Dominicus jVlariusNcgro!usinliiaCofmographiateftatur)quorumctiamnumruinsappa-fent,aSarracenis,ali)rqucBarbarisnationibusolimindcclinationc impcrijfadaEjnegligentibus Romanis,acpoft-J^odum etiam iuuantibus ,reliquiasqucpenitus euerrenribus, nc, dum ipfi illis frui nequirent, Csiaribus ac hofti-bus illorum rclinquerentur. Inter alia autem Ilupenda �Edificia,pra;ter tabcrnas,templa,xdcs,ac Pallatia plane regia,nbsp;extabant rum etiam Aqu�cdudas,Foni;cs,ac plura alia, Ita,vt eredam ilium nc quidquam errare,qui opus illud cun-�is mirabilibus mundi prsfcrret.Prstcrlabitur hos portiis cornu Tyberis fluuij�Flumiccllus ajppellatus.ln hoe pro-ouldubio a Maioribusfadus,vtper cum merces inporru onerari,ac cxoncrari polFent, indequeper aquam Rom.nbsp;deferri, Idquodin Colmogrphiaprsdidi audoris innuitur,dumfcribit Merces ab illis portubus, tam aquaquamnbsp;terra Rom.condudasfuillc,rantamqueeuntium amp; redeuhtium frequentiam extitifl'e, vtneceflumfucritviam illanbsp;^rgiorem cfficere quam filicibus deindeconftruerc, amp; intermediam certis quibuldam columnis diuifcrunt, nc cxnbsp;porturediuntes , aljsRoma venicntibiis obuiantesrefeinuieem impedirenqfed vtriqiicdiucrium latus fedarctur.nbsp;IdquodLcoBaptifta Alberti,non foliim antiquitatis,{ednatura!ium etiam rerum indagatorfolertifsimus, notatunbsp;telinqnit,qui in propofito Archytedos admoncns,ne quiequam adnerrantenatura incipcrent, cxemplum Ofti�fisnbsp;huius portas addiicitdiccns,eum dmconreruarincquiiufie,obcontinuum maris,cum arcnaimplcntis, impetum,nbsp;^dqueniquotidi�expurgandum,immenfis fumptibus opus erat. Infulaautem illa, quacj:xcornuillo Tyberis, fiucnbsp;Flumiccllo,Mari ac ipfo Tybcre componitur,in latitudine paulo plus vnico miliari, in logitudinc ver� circitcr duonbsp;tniliariahabet, quo ver� tranfiri poflet,antiquitus pons erat,eo loco, vbididus Flumicellus fefe�Tybercfubdu-cit.Cornu vcr�jillud Tyberis a Maioribus ad exonerandum merces, in amp; ex portu fadus, continetin latitudine abnbsp;odo,vfque addcccmvlnas. Tyberis vcr�circiterquadragintavicinusadfauccs,vbiab Anco Martio, quartoRo-rnanorum Rege, Oftia ciuitas a;dificatafLiitj plurimumabantiquissftimata; quantumuisfiibinfalubria�relitanbsp;fit,ade�,qu�dcxcmptioncmapublicisexadionibusmerucrit,exceptis vigintiannis,quibus Hannibal Italiam va-ftauit. Ex ruderibus etiam amp; ruines apparct,eam amplam ac fpaciofam fuifre,quamuis hodic redudafit in arcem Scnbsp;exiguum oppidum. Qiiantum ver� ad maiorem hodie portum attinct,vidcmus eumIndies per alluuioncrn itaim-plerijVt verifimilc fit eum breui to turn ficcum fore,idque ex limo, qui per Tyberim in maredefertur, ac per illiusre-

fluxiimcongerituratqaccoaceruatur,qua;caufacft,quodadcumcxpurgandum,nunqamproceflumfif,quantura-Uisplurimifjep�PrincipcSjObpubiicam patri�EVtilitatemidipfum vnic�defiderarint. nbsp;nbsp;nbsp;,

Laureniius Schraderus Saxo,in fuis de ltalialibris,M$cde Oftia fcribit. Oppidum abOftioTyberinoappelIatum ab Anco Martio,eo loco vbi Aeneas primumca�raconfticuit,condicum in ipfo maris Tyrrh�ni amp;Tyberisfiuuij cqnfinio, vttotius mundi opes ulo velu�nbsp;timaritimovrbis hofpitiorecipereatur,a�remgrauem habetStpeftilentem,olim maximis ^dificijsornatum,nuncin p^u^^s amp;exigagt;nbsp;as villas abijt,Turrim habet cum propugaaculo k Martino V.exftruda,apud eam duobus oftij s Tyberis in mare influic, led vno maxt-tnoamp;impetuofiore. Ruinas amp;veftigiaportusceIeberrimi vidimus, cuius fundamentaadhuceraariiplb eminent. Fuitvnum ex qui.nbsp;bus admirandis.quas vnquam Romani exftruxerunt. Eius forma habeturapudTramezinum Pyrrho LigoriojinwntoreLazarus Bona*nbsp;�nicus dicereIblebat: Omnes Chriftianorum Principes non pofte talem exftruere. Fuit dirutus ^Cregorio Pontifpropter metum Sara*nbsp;ccnorum,ueeiret ad illorum irruptiones receptaculum.Sunt prop� ru�ne multorum aedificiorun),amp; maxime Camerarum quarundam,nbsp;qua!quidem latis ampl�funt,(�d valdehumiles,quarum necfbrmamcompIe�fi,,necnumcruminirepotuiinus,intanta^vaftitate�,luijSnbsp;repofita fuifte ei,qus ex nauib us exportabantur, verifimii e eft.

LECTORI^

IXvllutnhumannm ingeniumad VrbisS.�mana;faciem exprimendam fan's efle piitaui, qwalls ante bar r ^-rorum euei fionem eius pulchrinido amp; conditio fuit.Cum talis vrbis defcripcio,non minores difficultates,c ? orbistotiusenarrati�cohtinere videatiir,vtputa;ad cuius primordium,virtus atquefortuna Ver�contendi; enbsp;videancur. Vnd� Ammianus Marcellinus,Vi�i:ura,inquit,dumer�thoiiiihesiRoni3jVtangeremr fublimihi �,nbsp;incrementisjfoedere pacis tcternxvirtusconuenit atquefortuna,pleriimquediffidentes.Sedvrbemiatn conci-tamjpdfterijlmperatbfumpratfertim memoria.muJtolab�reifummaartejfuinmaqjimpenfainiiiitnerabilibusnbsp;ftupendis,amp; pene immbrtalrbus *dificijsbrnau�re:Qna� tam�ipartitn tetnporum iniuria;partim hoftium tna-lignitate coniniinuta,partim in calcem decodla peri�re, partim in alias rPgibnes deportata ^ vt a V Vandal is ninbsp;Africain,aThepdoricoRauennam,partimbarbarb;amp;immaniNerbnisincehdio,hoftium etiamfcclcreacfe-ritate,confra(Sa;amp;fca]prisdeformata flint. Qiiorum tarnen reliqui^jtamfunt immenfa;atq;magnifica?;ytpliTinbsp;timbs ad fe vifehda ex remotiffimis totiiis Orbis parrit ul iugiter aJliciant,ernditioribus aut� ampliffima icri-benuimateriamha�icnuspratbuerint.Inquoquidem argumento,exrecentioribusmagnacum laude bperam boham nauarunt Bartliolbmiuinbsp;Warlianusj cuius Vrbis Romanic topographiajcum xdificiornm amp; ftatuarum imaginibus exrat. Andreas Fu]uius,qui de antiquitatibus Vrbis;nbsp;librosquinqueconfcripfit.BlOndusjEugcnijPontificisSecretarius, deRomatriumphante,decem,deinllaurata verb libr�stresedidit.FabinSnbsp;Claims,Georgius Fabritius Gemnicenfis Vrbis Romanae defcriptionein, �pere non magnb complexuseft;ad hiftoriarum Romanaruni leitio-nempen�tili.LuciusFaunus,AndreasPaladius;PyrrhusLigoriiis;Lucius Maurus;amp;pleriquealij,qm Vrbis regibnes;a;dificia,ftatuas,trbpbe�;nbsp;ten)pla,circos,curias,theatrajthel-mas,ba]nea,porticus,columnas;aquatdudtus,fontes,naumagias,IacuS,amp;quicquid'denique tota Vrbevil�ti-Wum atque mirabile,adpofteritatemtranfmil'erunt.QuorumquideroatuSorumnominalibentiiis recenfemus,indicis Vtinftarauido leii�iinbsp;fimus, qui vnjea hacpagina,quodpiftor ftylb Sc penicilJo vtciinquepr3eftat,tanta:Vrbis enarrationem exhibere nonpofliimui. Vale;

ROMA TRIVMPHANS.

ANDREAE FVLVII ANTIQVARII

ROMAE, DE LAVDIBVS VRBIS,

Oratio ad Qvi rites.

RBE MRomam,Quirites,Terrar�m beam,gentium R�ginam,De�rumDomiciIium,Magillrammorum,communemqiieomni�it

p3triam,finecontrouerfia,primam cunftarum Vrbium,quisignorat?MaiusenimRoma, nihil vnquamfui/�e,omni�teftinionio, lampridem in confefl�oeft.Ita DiuinamensCiuitatemPopuli Romani egrcgia,temperataqueregione,collocauit,vt Orbis terra-rum Imperiopotiretur. Cum rcrum natura vires omnesin vnam vrbem oftendere voluerit. Cum quis Campum Martium infpex-erit, Sepulchrum Augufti,tot marmoreis fimulachris, amp; atris ornatiim Forum Romanum,amp;louisTarpei dciubrum, Thermas,nbsp;PofticiisinProuinciatmodum extrudas,Amphithearrum, Tyburtinolapideexatdificatum,tanta;aItitudinis,vt adculmen vixhumanus oci -luspcrtingerepoffitiPanth�on miraaltitudinefpatiofismolibusfornicatumiTemplum Pacis,Pomp�i) Theatrum, Circum Maximum,Septi-*oniiim.tot Are�s Triumphales.tot Aquatdudlusjtot Statuas per Vrbem ad ornatum pofitas.Si ingrediaris Forum,aliud ex alio videbis appob-tum.Quis regales PorticuSjAedeSqu�Sacras,Quis Capitoliumjamp;r in ipfo,amp; in Palatio opera, amp; in LiuiiEPorticu,qu�fiugulacontempIaiis, _nbsp;iiafacil�obliuibncdelebis.Talis ellRbma,cuiusprimimuriluto,acpalisdefixis,tamhumileserant,vteosRemus leuifaltutranlilierit.i;.rcnbsp;tua monunientaparensRbmule,H*Cillaatternavrbs,TerrarumRegina,amp;Dea gentium Roma, cui par eft nihii,amp;nihil lccundimj,qux vndi-que d�uidlo in gyrum paulb minus OrbeXerf af um adue�iosjfinc fine triumphos recepit.Innuraerabilium coloniarum fub Coelo parens. Sednbsp;Ciuilijinfcftinoquebelloabfumptaj Tcrrar�momnium3lumn3,eadcmqueparens,numineDeaeledia . QiiieCo�Jumipfura clari�sfacerer,nbsp;fparfacongr�garetImperia,ritusquemoIliret,amp;populbsdifcordes,fcrasquelinguasfermonis commercio contraheretadC6l!oquia;amp;liu-manitat�mhominibusdaret, breuiterquevna cundiaftim gentium in toto Orbc,patria fieret,Cuius monumenra,quisprob�cofideret,pIuresnbsp;ineavi(ftori3s,amp;Triumphos,quam annosapritnaconditibnereperiet.QnosMaro HeroicaMaieftate,inbreuiffimo Aeneatfcutoperftririg�snbsp;fatisprob�complexuseft.Fuitetiam Romani nominis comes Temper fortuna,Di)quepriEft3ntes,amp;beneuoli, qui,neCapit�liumaGaliisc3-

peretufjf�piitiScuftodibuSjSacratamfalIialitemnon permiferuhnVnde Cicero in orationead Quirites,Di), De*queimmortaleS,quiexc-;l-IcntitumuloCiuitatis fedem Capiroli) in faxo incolitis tonftihitam, vbitotRcges,tot Duces,tanta virorum fpedlata eftindoles,meritb D�j); hominesqueconfenferuntjVrbem his l�cis ftatuendam,vbi falubtrfimi colles,ager feraciffimus,flumen ad res vehendas idoneum,fitus ab extreme claffispericul�immunisjVrbsmedialtalia;amp;obidadrerumincrementahabilior,vbiexvno Orbe,Deorum numine fadfa eft viUnbsp;Vrbs.Nulla cnim(vtaitPlato)poteftC;iuitasfihefauorenuminisprofper�conftitui,necfQeIiciteradminiftrari.Nullapr3ECerea vrbstama.i-mirabilis magnicudinelmp�rij,omnibushuman� nature dotibiisvenerabilis,bonisexemplisdotatiffima.Eademquebenigniffiraa parens o-mnium quafcunque genres,atque tetras,itamtmeribtis proprijs ditauit, vt tarnen c�teras non in vninerfum fimilibusdotibus fraudarct, vainbsp;quidem omnia Romattribuiirevidetur,ineaomniafunf,qujeautfortunahominibus,locisqueautnatura largitur.VndcPropertius;

CmniaRomdh* cedant miritculaterrdi nbsp;nbsp;nbsp;�

Natura hupojuit quiequid

Eft prjEterea quatdam certa voxRo.generis,Vrbisq�epr�pna, in qua nihil offehdi, nihil difplicer�, nihil dnimaduerti poflfit,nihil fonare, tilt olerc peregrinum. Quidqu�d libertascum animantium generi gratiffima nufquam tanta eft,turn ingenue agcnd!,tiim iibcrrim� ioq icdi.nbsp;AlixnationesferuitutempatipofluntjPopuloRomanoeftpropria libertas,co TyberiusCatfardelatoribus refpondere foJituS. In libera Ci-nitate, liberaseflcoporterehominumlinguas.Nullibipratterea tam magnam Vrbem mortalesviderunt.VndeHeli�gabal�s Imperator,�me-tiri cupiens eius magnitudinem ioco Aranearum tclas, pr�p�fito pratmio corfadi iuffit, amp; decem mil libiis pond� Arancarum tol l�dlii ma ?-nitudinem cius,bocludicro deprathendit. Rornanorum gensOmniurn mitiffima,amp;clementiffima,habita eft. Apudquam vnum fuppliciiim ti-t�m,ante,amp; poft fuilfc immanc,amp; barbarum in Metium Suffetium Alban�rum Didfatorem, Tullo Hoftilio Regeauthore,in alijsgloriari H.nbsp;eet,nulli gentium mitiorcsplad�ilTep�enas.Nullas Vrbes,acnati�n�S�ppugnauit,'quasnonyicerit, nullosfupplicesadfeveni�tespopulos,nbsp;quosnonbcnign�fufceperit:namcumLegatiCarthaginenfium,ad captiuosr�dimendos,in vrbem veniirentjnullaaccepta pecunia edsreddi-dcrunt,tot punicis iniuri js veniam datam. Vndc hoftium vox talis reddita. O munificentiam gentis Ro. Deorum b�nignitati ^quandam,natnnbsp;beneficium quod Dunquam dedilTtmuSjaccepiflemus.

Nulla gcns,inqt)it Cicero,quarnon,autitafubadtal�t,vt'vix extef,aiititadomita,vtquiefcat,autpacata, vtvidforia n�ftra,rmperioqueIaf. tetur,tum gcntcs,quas antea,nulla: liter*,n�lla v�x,nullafama notasfecerat, c�teras item partes, qua: vel agentibus,vel inimicis hme impc-

riojvej^

' nbsp;nbsp;nbsp;54

ANTIQ^ VRBIS ROMvt IMAGO ACCVRATISS: EX V�TVSTIS M�NVMEXTIS, EX VESTIGIIS VIDELICET ADIFrcrO^, MOENIVM

roaNIS/T-'IDE N-VMrSMATVM.M�NVMENTIS ANEB, PLVMBEIS, SAXEIS TTGLIXISQ^COLLECTA.VETER^ DENIQj^A^CTORVM FIDE CONFIRM ATI IN HAC 1Z\BV^AM REDACTA ATC^DESCKIPTA A FYIUIHO UGOKIO R�MANO PER B^GlO^S^m QVA.S VELBEM DIVISIT IMP. CJ^SAR ASrovSTVS.

T'i^iunfjic^ma, a mumtut�^[fana conjitagerfifetur, Juaf^]{muio et3^o nepotifus^%mitvris, a'j^^lojsma Ui^cdataj�tu^rimo futjuadrato, ^Jribm, uef, vt^^Cinms, fuituor JishnBaportis vario ambitu co' ^fafaGlp^um Cojfu�ip tcmpon � 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-rn^ .� r � rn .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ r

Junt, ^�arm(k vt motiu cufcnimn v:x

riojvel inGdis, ve! incognitis ifriT'anibus,amp; Barbaris tehebanttir noftris armisdeui�ar parerec�aftas funt.Militcsqnin immo armis infigncs Romaftatimhabiiit, amp; popnJumMartegentiumjVtrerngenascumarmisnatumexiftiaics. VndePyrrhusdevirtiitemilirumRo. Oqiiamfa-cil�,iiiquir, Oibislir.pcnutn occuparej aucmihiR�mahismiIitibus,aiitmeRegetn Romanis.Hacvirtutcmai�rcs nolhi.primvm vnmerfamnbsp;Italiam denicernnrjdf i nrcpj Carthagincm excidcruntjNaumantiam eii'erter�t,potif(imos Reges, bellicofiffimasgentes in dedicioncm huiusnbsp;Irnperij redeecrunt.Tot habuit triumphos,quodora: iunt,parcesq[ueTeri:arumi,tot vidoriasbellicasj qiiot funt in tenim naturagencrabel-loruitiill !iid verb fine dubitatioheRomanumfundauit imperium, quodfuiidatorhuiusVi bis Romulus foedei eSabinO,docuirjetiam hoftibusnbsp;recipiendis angeri Ciuitatem hanc oportere, Cuiusai!(ftoritate,amp; exemplo nunquam cft intermifla Sc maioribus noftris,largitio, amp; communicatie Ciui tat!s,itaque ex omnibus generibus gentes vniuerfie in Ciuitatem fuht recept�,Licct inftitutum deinde fuit,ne qiiis noftrum pluf-quamVuiiisCiuitatis eftepoifersnequis inuitusCiuitatemutetur,neueinCiuitatemaneatinuitus.Vndequidam Athenis numero iudici.mad-fciticumignornrcnt,fiillamCiuitatemefl'cntadepti,hancfeperdidiflejnifiportliminiorecuperaft'ent.HicillePrincqisterrarum , gentiumnbsp;Vilt;ftor,domitorvniuci{i,ruprahunianaiii fbrtempotei!tilfiraiiS.H�ceftiIJalioina,Regina vrbium,mundi capur,lngeniorumparens,gentiumnbsp;hofpitSjperegrinSevirtuti remperpatens.Vbiomnisrepcntina,atqueexvirtutcnobiIitas,ab externis quoque atqueCiuitatedonatis.Conftatnbsp;enimcx data noh minus prndenter, quam IjberaJiter,Ciuitate tam Italis,quamexternis,amp;dumnullurnfaftiditurgenus,in quo virtuseluceC-�erct,creuille Imperium, non propter ceneris nobilitatem tantum,fed propter resegregi� geftas, nulla Orbis parte modo effent clari viri,re-pudiata. Nee verb Afia hic ab Europa d�linda eft,fed omnia omnibus in medio pollta funr,nemo cenfusmodo fit Imperio,aut fide dignus,icdnbsp;Hat communis Terrarfi flatus isque popularis fuboptimolmperatore,atqucreilore, omncsquequafi in commune For�m conueniuntpronbsp;fuisquifqiiemeritispremiarelaturi. Qi bd verbfuisfinibus,regibufq;Ciuitasquafpiam eft,idipfumeft:.H3ECVniuerfoOrbi,qUaficommunisnbsp;Vrbs Prouincice totius conuentus.Porro dixeris in vnam hanc Arcem conieftos omnes faabitatores.Qnique per gentes,ac popuJos diuerfa locanbsp;incolunr, h�EC verb nunquam vllidefuit, fedvt terra: foliim fertbmnes,itaamp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex VniuerfoOrbeconfluentesomnesaccipit,quafiraareflu-

mina. Quin etiahi hoe illi quoquecum maricommunefeft,qu6dhecmarcmaiu!sfit,fluuiotum influxujtanquam faro datum fit,vt vna cum il-lisamplitudincm quoque iufl�entem recipiar,neque in hac ob tnagnitudirt�m quicquahi apparetifedficuti qui intra finum reconduntomnia, itaamp;hjECotanesintrafecOmp]ex3eft.Qiiippevltrc,citroqucmeantibusc3demtft,eadetnquevifituhNullaVrbs tamtenu�habuitprincipifi,nbsp;nee ad tam magna rerum faftigia ita mature p�rucBit, cui ab exordio tam fimpicx vita: Cultus fuit,vt rudi cement� conftratas domos 6c fcan-dulis roboreis,ac ftramentis contetftam vrbem per annos CCCC.vfque ad Pyrrhi bel liiin fuiffcjfatis c�ftat,amp;: totidem prope annos pulte pronbsp;pancvfos. Poft deuibtumOrbemdelitijs return omnium,qius tellus,marequcgignitexpleuiffeartimum.Vrbs tota paffiai culta,ac frequensnbsp;agro ad frugcs,ad pafcua,ad vites gignendas Vberrimo,Si]uis adlignandum,amp; materiam fuppeditandam abundt fufficientibus,vbi tempcriesnbsp;acris per quam Iceta,amp; commodajnivoluptatuminteroperantia male audiret,herbofifaltus,am6ena: valles,aquarumaffluens tellus,Ver vbinbsp;perptruum atqucalicnismenfibusAeftas.SoIofempcr tepido,nunqua'mcol0notep�gnanti,vbigfeges,amp;arment3,S: altilia qujequc opimcnbsp;proueniunr, vbiauii!maucupia,amp;ferarum venationes,3ccommodatiffini�iSed multbhominumpra:ffantioraingenia,femperprogenuit,quanbsp;reliquus Orbis Terrarum.Gentiiimenim in toto Orbepraftantiffima,hand dubi�,Romanacxtitjt. Omitto generis nobilitatemjaTroianisnbsp;vfqi eprins, deinde abAlbanisRegibus,dedu(51am - Qua: napattia(vt vcrHmfateamur)poftnatoshomines,totgenuitpraeclarilfimosinon)ninbsp;vii tute viroi?Curi�s,Fabritios,Camilios,Catones,Scipionesib�ciDS,M3tccllDs,atquealios,quoslong�meffetrccenfere, R�gibuscert� ma^nbsp;xi!Tiis,prarftantiores,quoniamRegibusimperant,vDdenonimmerit�,Cynea5PprrhiRcgisLegatus,faffuseft,totfeRcgex vidiffc,quotciues.nbsp;*rradi!ntCorne]iamScipionis fiIiatr,poftrr;ortcmGracthi,tuin3PtolomacoA{cyptiorumRegc,in Vxorcmpetcrctuqqu�dnuptiasfuasmi-hihit mereri videretur,refpuiffe.Praeterea omnia Regna in toto Orbe,pra:terRo.Imperium,autbreuiterdurauerunt,autmodica,autfabuIolanbsp;fueruntjvnum tantum didum Imperium,amp; illud Romanutn/quodRomac vfurpatum,primumfub C*fate DidtatorcainplifCniuin,acdiutur-Mim locupletiffimo etiam Maronis teftimonio,cum ihquit,

Jmperiumjinefinedeili�

Nullum enimabexordio fbrm�minus,nequ�indrementistotoOrbe ampiius,abft�tnutoRhea:vrrginisVeftaiis,amp;MartisfiIioexort�ha-buit. NullaqiRcfpub.maior,necfandior,nec boniscxemplisditior .Qui omnium gcncremirificorumcxeinplorumtot�Orbemrepleuit,mi-litaris^ue difciplina:,amp;�feueritatis,amp;virtutum omnium fpecimen. Nullos homines benignius inter fcviuere,quamRomanos,nullumRcg� Romanis parem,nihil effe3quod homihum manu, amp;� opibusRo. Impcrij�fficinon poffet. Satis conftatoriginiRoman3e,amp; DeosadfuillejScn�nbsp;defuturam virtiucm.Nullum verb Regmim tam repent� auftum,quaffl Alexandri Magni,qui prins fibi vifus eft c�parare Imperium.quam re-gnaffc.quiadedit leges, nulla conffiruitmilitibuSffipendiajfed tattt�Rfegionesdifcurrit,nec r�gnumftabiliuit,dicer�lblitus,Iong,cp:*flaD�nbsp;liusli cisantecedeie,qnamlmperio,aGmagisamarijqu3timcri.C*farautcmcontra,

OPVlVSilo.gentiumpHnctpsotjthagnitucjinehtrehim geftanim,amp;r implrrandi diuhirhitat�m crrerosPrinquot; cipatusantecelluitjterrajmariqueimperium terminauir,quo nihil in Orbecelebrius,n!hilipla vrbenobilius,nbsp;vbitotpra?claraingenia,totpr3eftantiifimiDuceSjtam ftrenui milites, tam pr^clarsc resgeflaf. Nufqiiam tantanbsp;ardificandifacukasjnufqua tot regia atdificiaj tot Joca Sacra,TemplajBafiJica'jSacelIajtotForajfrit Aqua du�us,nbsp;Circigt;Theatra,Lacus,totThermarum infana!cdificia,tot operofi iiipraTyberim pontes,tot an tiquicatiim veki-giagt;tot ludorum genera, tantus mortalium conciirfiiSiamp; populi frequentia,niifqiiam tot opes,tot delitia',amp; return omniumjquaEvbiqueprocreantur,abundantia,amp;immoderatiad magnificentiam rumptus.SpeilacuJ�rurnnbsp;omnis generisdecor,amp; ludorum numerus infinitus.lnterrogatus quidam lapiens^quid de vrbe ieiitiret,re(po( -1 dificferturjMicrocoJraumjid eftiparuum mundum. Libanius Grscus homo Komam gt; inquit,n� vrbem i'ed quaitnbsp;, quandam coeli partem appellatam. Qiiam Seneca non infcit� per aEtateshominum deflinxit. Aurea aetas populinbsp;! Ro. fic fuit dilt;Sa,quod pofterioribus latculis c�mparata,3?qu� atque auriim inter metalla effulfit. C�t�rum t umnbsp;latepateatImperiumRo.nihiladmiratione magisdignutU, quam regnandi diiiturnitas.Nullumregnuni ra re*.nbsp;pcntinum,nullaRefpub.tam ingens,nullum Imperium tam amplum, nulla Monarchia tam p�tensjcmJlus tam perennis vidoi (nam verus pro-iierbium eft)Romanus fedendo vincit. Conftat enim furto holles in paucis efle Itetatos, vera autem virtute femper Romanos extitifie victores.nbsp;Turn verb nominisRo.Maieftas faci]�declaratquatfoelicibusaulpicijs,]3EtiffimisrerumfucceIl(ibusauda,virisc]arilfimisinftriidta,quorumnbsp;virtute, amp;r conlilijs ad ampliflimum faftigium legibus,amp; inftitutis,amp; Deum pietate illufttata.Nec me prjeterit ante Romanorum tempora n�nbsp;fuifreimperandifcientiam,quaEfifuifret,apudGratcos nimir�m fuifletiQuicattcroshalid dubi�jfapientialong�anteceflereiEt hocRomanor�nbsp;i nucntum, vna cum alijsintrodudum.Ex Romanorum enim difciplina omnes norunt, qui fciunt imperare j vt liberi ab initio,amp; quafi ad im-perandum continuo geniti,quae ad id fpeftat,omnia optime proHiderant,amp;Rempub.quidem adinueneriintjqualem nemoantelegibusjinfti-tutisquepropolitis,qujEnullusvitarepoflit,cun(korum verb tellus communis^id re ipla Romani effeceruntvniuerfum quidempermenfi Or-bem,iun(a:isque fluminibus diuerfisque pontum generibus,fciffis montibus terram equis Itrau�rejpatefafta Iblitudineidiuerlbrijsfrequ�tif-fimis manufa�is,omnibusvilt;Sus,atqueordinisratione.Nonfatisexiftimaripotefl:jquantum Romanis debeatur,qui fuftul�rcmouftrajin qui-bus hominem occidere,gloriofumerat,mandi etiamfaluberrimum.Clamitfupraomniabonisartibus.Quibusfemperfortiflimijvi�ioresquenbsp;Romani extitcrunt,vt plerique populi,fine vi aliqua armorum,fua fponte illis 1'e fubijcerent. Omitto publicas diuitias, Qiiis enim AhCralfi o-pes,quis potentiam Pompei,libcralitatemqueluli) Catf.cnarrarepoteft ? Quis Romanorum prjcclariffima acondita Vrbe gefta ? Nee rericebonbsp;in hoe loco poftremum illum,cum Hannibale, congreirum,non fuifle, ac�dito Orbe,diem magis memorabilemjquam ilJe,cum duo antea,amp;nbsp;poftea Ducum maximi Scipio, amp; Hannibal,quo ccdente,fcquutus eft Africam terrarum Orbis. Meruerun t amp; fuas Statuas,amp; titulos etiam mu-Jicres,vtCloelia,amp;Claudia Veftalis.Pueri etia tam caftigatat difciplina?erant vt omnis vitaplenaeflet mira? grauitatisjamp; modeftis, internbsp;pueriliarudimenta,amp;Romana:iuuentutispeculiarcfuit haftilia iaculari,Sudestorquerc, equum agitare, arma tradaresbonas artes caJere,nbsp;tantaqueRomanatverecundiat obferuatio,amp; morumexempla fu�re,vt nee pater cum filio,nec focer cum generolauaret,nudosque parentes infpicere nefas erat,abftinuenmtque a colloquijs, amp; omni turpi,ac foedo corporisgeftu, coram filijs parentes. Vnde fi quid in toto Orbenbsp;relt;51:um,iuftum,acmemorabile,apud Romanosgeftumeft folos.Qiiidpra;tereahiftoria;,quid Annales, quidPoeta'Ioquutur,nifi VrbisRom�nbsp;laudes,acgefta?qua?femper habuit laudumpraECones,null3 iucundior,nullafrequentior in manibusledlio, eademque fatpi�sreperita,magi5,nbsp;atquemagis femperplacet, acdeledlat.Quisdusoriiamenta, amp;deliciasadplenumnarrarepoteft?quasqui femeldeguftauent,diue]liindenbsp;haud facile fine contumacia poterit.Semper enim Romanum nomen aprimis incunabilis,amp; aufpieatiffimisfundamentis,apud omnes,amp;po-

pulos, amp;� nationes clariffimum extitit. Quin ctiara Itali,quorum caputRomaeft,nobilitatepr�ftant,amp; Regali quadam magnificentia lauti magnifuntjamp;fplendorequodam nitcntes.Namquicquidintra Italiameft(vttraditQuintilianus)Romanumeft.txcant adhuc Romanorumnbsp;inonumenta,per totumOrbern amp; Coloniae fine numero vbiqiie locorum,Pontes,Portus,Turres,Met5,Arces,amp; csetera id genus.Non eft a C�dito Orbe,nec futura vrbs tam clara qualis Roma, totius mundi caput,amp; Regia, nee animi magnitiidine,tam excellenspopii]us,quam Ro.nul-luRegem,autgent�paremhabens.Qu*Vrbslicettotiesc5dibHS affli(fta,amp; cultoribus priuata,fempervalidior,potentiorqj furrexit.Nulla e-nim deficientibuscolonistam repent� confluentibusvndique mortalibus, Colonia deducitiir,acnouainftauratur. Et omnia intraPomteriii,nbsp;atque moenia eins frequentiffim�habitata,amp; exculta.Nufqu�m minus Roma cognofcitur,quamRoma?.Qua?quevilunturdonariajartesamp;or-namenta,omnia Romana? glori* funt,tanquam fuburbani ornatus,referta.Praeterea maritima loca,tum Mediterrane� regiones Vrbis,p3rtimnbsp;audtis ab ipfis Romanis,omnia plena funt Gymnafijs,fontibus,veftibulis,Templis,a?dificijs,magiftris. Licetque hand infcit� dicere, quafi ef-feftumiamOrbem fuas denique rcfumpfiflemundicias,atque ornamentaomniafplendore,amp; gratiarenident.Cum vniuerfaterra,quafiPo-marium quoddam culta, atque ornata vifitur. Spediaculorum omnis generis decor, amp; Ludorum numerus infinitus fi quis moenium ambitumnbsp;colligat,ex veterum tradinoneXX.millibus,3utpaulbplu�colliget,vtfupradidkimcft.lnquibuspra;fides vrbesinftrHdl�,alia?alijsinlocisnbsp;habitatoribus miniftrisinftrudlaE,atquealijsrebusornatigt;quae quafipratfidesvrbes quafifoflacla�ftraconcludunt. Quid enim Vrbe Romanbsp;excellentius ? cuius optimis exemplis gloriari liccat,difciplina militaris acri�s retenta,Principatum ItaliaPjRoma? Imperium pepcrit,amp; mul-tarum vrbium,magnorum Regum,amp; validiffimarum gentiumregimen,largita eft. Alpium,Tauriquemontisconuulfaclauftratradidif,Or-tumqueparua Rom.Hlicafa,totius Terrarum Orbis fecit columen.Exquibus fummi omnes Triumphiemanarunt.Regnaueruntpriiis in Vrbenbsp;Regesfeptem,poftcosciedtos , Bruto authore, Vrbs libertate potita eft. Quam fublmperatoribusiterumamifit,atqueiterum in competesnbsp;conic dia eft.

AuguftusCarf. bis cogitauit earn reftituere,fedtimuitnealiquispoftipfumiter�occuparct.Cogitauitamp; L.SeptitniuSjCogitahitamp; Decius, qui mu]toshabuifletlaudatores,fi a Chriftianorum cruciatibus fe temperalfetjvnde exmiraculocum in quadam paludefubmergeretiir, nul-quam eius cadaiier poftea inuentum eft. Sub Probo autem Imp.omnia fuerunt quieta,amp; tranquilla,cuius Imperio Oriens,Occidens,Meridies,nbsp;Septentrio,omnesque Orbispartes in totam fecuritatem redadla: funt.Vndever�Probus appellatus,exquodifcipIinam militarem multi di-dic�re,vtfcribitVopifcus.HabetnuncRoma,qubdfua fponte genres,amp;nationes,Sacrofanfl3e Roman� Ecclefi� lubiedt�funr|non vtolim,nbsp;armis coadl� (na vt olim armis) nunc religione.Religio enim facit homines inter fe Concordes, amp; vnanimes,amp; nation� quantiiuis efferas,amp;nbsp;Barbaras, mitiores.Nam linguarum amp; numinum cultura,hominem alienat ab homine.ldcirco facili�s fibi ammalia mutajquam homines c�-qregantur. Enimuerb fi ab omnibus mortalibus vnum,amp; idem coleretur numen,haudquaquam effent inter ipfos tot fuperiiitioneSjamp; dilcor-di�. Retinet adhuc Roma quandam prifc� maieftatis vmbram, vt genres ex toto Orbe,tanquam membra ad caput recurranr.Habet pr�terea

manfuetiffimiChriftilmperium,amp; eius vicariumPont.Max.pr�cipuam in toto Orbedignitatem5perfucceffionemrelidT:am apifcatoreidio-ta,amp;inermi,quifuperatisvcrbo,amp;exemploRegibus,extindl:ifque gentium fimulachrislmperiumOrbisoccupauit. HabetqueSenatum Apo-fto!icum,amp; Sacrofandi:osCardinales,amp;Clerum.VbiArXiamp; DoraiciliumChriftian�religionis,amp;eiusReipub.caput,vbifedes Apoftolica,amp; Cuna Romana omnium pr�ftantiffima. Nufquam tanta �dificiorum laxitas,tanta rerum pompa, tot loca Sacrajtam folidapeccatorum vema,nbsp;amp; tot(vtplebisvocabuIo vtar) indulgenti�,totmartyrumtriuniphi,Quorumcruoreafperfa,confecrataomniahabentur^fubChriftoPrincunbsp;pe torus mundus patefadfus eft.Nam arma populi Romani antea peruenerunt vfque ad Oceanum,Occiauum, Septentrionalem, amp; Mendia-num,ab Oriente autem non peruenerunt vfque ad Indos.Scd deregionibusOrbis,dequibus nulla apudv�ercs fuerat notitia, Mercatores,nbsp;amp; negociatores,feccrunt nos certiores,fed fidei Chrifti omnia latius patefacit.

55

� : i

.i �

PANORMVS-

AnOfmus,vrbiumSicilismaxifaa, acprincepsefthodie, acfcdesregia, fita in campeftri fblo, amp; in ora, quam, lib 7, tefteHerodoto, Pulchrum littus, vocabat antiquiras. Vnam eiuspartem mare Tyrrhcnum alluit, caterae tres. latonbsp;patentcampo,qui montibus afperisamp;excelfis, arborumqueprorfiis expertibus, omni ex parte cingirur. Agrosplanosnbsp;difFufofquecompleftttur, qui formam aliquam adeximiam pulchritudinem pi�am repra-l�nrant, ca varierate, vt,nbsp;, ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quocunqueinciderintoculi,refid3ntur,ade�lati,amceni, aprici,atquevberesfunt Enimuero,malimcdki c!tri;,pu-

cuiufuis generis fruftuumferaciftimi. Quos pluribus, ijfque placidifsimis fontibusibi narb^iplendi-oimms ac faluberrimaeaquae, omnibus lods interfluunt irrigantqiie Hinc Gallias lib. hiftorijirum 8. (referente Atheneb lib. iz.) Pa-hormum, non abfufde, totum hortum, intcrpretatur, quod domefticis arbofibus fpedolifsitnis vndequaquecondtus bt� amp; vnkum totiusSiciliasdeltdum. Quinetiam,totum portum-,latinis,Panormus fonat. Pan,fiquideimtotum,amp;hormus portus ve�ftaHrbeftja-lini^ Vt AretiusinSidliaEchorographia Eiusautem�riginemin Phc�nices, quo tenipore Graed Sidliam rb�cere ccEperabr, 'tfici-^dideslib �irefer'revidetur. PetrusautcmRanzanusLucerenfis Epifc�puSjin fuo,quem de Panormo edidit libello.a CSaWa^^nbsp;�aftiafceniSjamp;Phoenidbuseammuito ante tempore, quam definiuit Thucydides, duabus Chaldasis infcriptiohibtis, qusr Pairor-miinlapidibusitidlaEjpal^niabomnibusfpe�ldntur, fundata oltendic.Varia huiusyrbisincrementafuere.Prim�m(vt lib.nbsp;�ofus,amp; lib. i.Polybius) ante primum bellum Punicum. Carthaginenfium imperia fubiit. Deinde, poftquamRefpub Romainanbsp;toonarchiarnrcduiftaeftj lmpeiratoribusparuit,don�cdeclinante irrtp�rio.C�nftantm�p�litanisc�lsit. At ver�, annofalutis,nbsp;luftiniano imp'erante,�'Gothis, vel�ti amp; omnis Sicilia,occupata, �orum fada eft prasfidium validiisimurh. Quibus poft annos dem�nbsp;�ecirciterquatu�rdecim.jlBelliiario, luftinianiCsEfarisprifedo, magnavi er�ptajit�perioreftitutaeft.vtPr�Copiustradic.Salut^nbsp;pottmodum anno 825. Micha�leBalboimpcranre,^Sai-raccnisqui Afticam iric�iunt, cum onini Siciliacapta, eis in regiam ciuit^nbsp;tem adoptata eft, qui earn prasclaris asdificiis, qu�rum pleraqu� intra amp; extra pOttierid irite^ra fuperf urtt, eX�rnarunt. Noirmanni d^nbsp;indeGalli3epopuli,amp;quipoftducent�s amp;triginta fefme dnhos ducibusRobeh�,Guifc�rd�,�c Rogerio tomitfe eiusGerman�nbsp;fratre, Sarracenis aufpicatiisim� Martefuperatis, Sidliam/ fubieruht Turn Panormum Kobel-tuSad ducatus Appuliae amp; Principatusnbsp;Capu3Btitulosadiecit,paucirquepoftdiebusmuroeinxit:,acduplici arce lil�niuit.iiuiusimperium Rog�rius comes adeptusi pluri-^uin quoque decorauit. Quam deinde Rogeri�s tertius, qui primus omnium Siciliae R�x eft lalutatus, maiorem in modum .ttiuni-tionibus amp; opul�tia locupletauit. Multi tumtempoi-isfucceflu, Sicili� Regest cam amp; fua pr�fentia amp; ftruduratum niagnific�htianbsp;boneftarunt,vtceleberrimistotiusitaUaEvrbibuscomparari,multisetiam praeiFeirri poFsit.Hodie quatuor prtecipu� partibus cbH-�at, quarum vna Harmuna eft, quam Chaldsei amp; Phcenicescondidferunt,amp;, qUam vrbem Veterem prilei nominabant. Ea adhuc arii-bitiofamceniumftrud�ra. quibus late atque pefalt�circumdudis cingitur, in cJBterarumpartibm medituiliointfegra ph�pecernitufinbsp;quorum fiduciafeothiin hunclocum,velutin infexpugnabilern arefem l� recipierites, nunquam vi ab hoftibus capti, fed fola dedi-tionefubadilunt InHaeveteri Vrbe,$desc�mplures l�ntpublicae amp; priuata�, faefas amp; profani, luperbia amp;pulchritiidine,caEterisnbsp;Itali� aedificiis rlihiio inleriores. Nam ad vrbis v�rtie�m, �ccidentem verftis, drx eft praeclara, quam Palati�m regale appel lant, ma-gnificisexquadratislapidibuscompada, amp;inmultis fuispartibus pario marmore, ac duro, gemiiiifquefplendid�ornata, infignesnbsp;Verrniculato opereaulds, dulaeis oftro tinftis contedas, pauimenta niahmoreis ptophireticifque teftalisconftrata, �xhibens, multo-rum hucufqu� R�gumamp; Imperatorum domicilium,mcuiuSyeftibuloadlatus dextram.templum eftp,Pettolaclrum,lRogeri6nbsp;Sicilis Rege fundatum. Qu�d fuapulchfituditie k rerum praeciofifsimafum �pparat�,citeris, qu*ih italia n�nt vlquam extant, f�iinbsp;Veteribus, feu nouis.merito prsferH cbnftat,qu� nomine ab omnibus,qui Panormum aut inhabitant, aut inuifurit viris,Hon imperitisnbsp;inodo,fedingeniqetiamlt;lodrinaquepra;ftantibusfummacumadmirationcaciucHnditate frequ�ntatur. �ft amp; in hac vrbis regio-beperaugufta Slaifanbhim domus,Hofpitale nou�m, quod amp; ttrudur� magnitudine,amp; loei pulchritudine,caeteris quibufuB Xeno-aochiis nihil inuidet. Maior etiam totiuS vrbis Ecclefia, teticuiata ftruduta.quadrato, ac diuerfis in �xteri�ri Facie ima|inib�s figu-dfqueincifo ac perpolito iap4de,aGualtcrio huius nominisfecundo, Panormitano Archiepifc�p� Anno falutis 1 jgj. fundatum, vbinbsp;RegumRcginarumqueSicilisacDucum quoque eadauera funt fceondita.longum infuper for�t, feliqua pHmae regioriis orna-nient3,amp;pr$cIaraaEdificiac�mmcm�rare.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Altera Pahormi pars ell:, quant iongo poli veterem vrbem tempore conditam, NeapoIim,id eft nouam vrbem appellatam,Polibij ^tdoritasdemonftrat.H*cea�ft,qu*vrbcv�t�riadmcridiernhaeret,amp;lpalatioincipicns,in forniam deinceps hemicydipr�du-wa claudebatur. Regiones in �a NOrmannorumaetatcfueruntjKemonia, Albergaria, Deifin amp; VhalcU, quxiSafrac�iiisfuritdppel-lationesdedudae. InhifcercgionibusmiracOenobiorum.amp;Ecclefiaruqiniuhitudo.,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...

TertiaPariormi pars ea eft, quae Veterivrbi adf�ptentrionem interflu�pffc amhchodieh*ret,SeralcadisNormannorum R�guni aetate amp; hodieappellata. Ttanfpapyfetum ciuitasRogerio iregnantc in pfiuilegljsamp; publicistabulis etiam dida.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d Palatij confi-

bio amp; ^ ftuuiolo Papircto initium habens, moenibus curuato curfu cinda, v�t�ri vrbi ad turrim Pharath, iungebatuf, vt �t mutof uni fundamentis,in qusfoftbrespafsiminciduritjiiquet.Forumciusveriale � Bandera nomen habet. �iusaedes facfaeflint,t�mplumS.nbsp;Crucis Parochiale, 'k alterum D.Hyppoliti Eft amp; D. Auguftini cum �remitarum itatrum cd�nobio ribn ignobile fati�m. HanC vf-bis partem Papiretus amnis,hodieftatim ihterfluit, qui plures habenS tfiticeas molas ad poftum Panofmitarium fcei�n�fat.

Quafta amp; vitima Panormi pars, id totum fpaci�m,quod inter vetcrfcm^vrbem^duafquc vrbis pr�dids part�s,�c portuS littqfa in-tcnacetjcompleditur, ing�ns lan� amp; pluribus regionibus,lacrifque ac profanis �dibus pfaeclaf is ornatifsirna. Nam �um �lim ftagna-te nu�i� ac ftagno quoque eam perfundentejtota �fTet paludofajuabitationi �rat in�pta,proceuu t^�ro seiii, palude fcfiecata, fuburbi locum dedit.Haeret huicafx vetus.quam ralteliura admafe id�o vocant, quod tres �ius paftes mari imbetunturj amp; ad t�cndum porcis oftium a prifcis condita.fed a Sarracenis templo Mahumetanae flipcrftiti�nis �xcitato ornata,�c ^ Roberto, Guifcardo.ac Rog�rl��nbsp;iratre,illis Fuperatis, poftmodum inilaurata, vtinmnalibus Sicculorum^vita R�gefij Icgimus, quam e�tremo tafolus V. Caefafnbsp;|)ropugnaculisingentibusmuhiuit.ltaPanbrmus,quatuorpfatciputs partibus complexa, habet in cifcuitupaff.M.fer� quatuoV. Anrionbsp;hamq�c falutis 149J. filo extra mceniadudo ambitus eius demenliiseft. MoeniaVetuftatecollapFa, S diuerfis Siciliae R�jgibus feftau-iata,fed amp; tecenti aerate, Icnatus ipfe PanormitanuSj-miris ac frequentibus propugnaculis, ad r�cchtiorcm difciplinx fnilitafis muni�nbsp;tibnumquefofmam.innouatis.munitifsimamhahc patriam reddidit. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , �

. ? denique �oronibus loco adiieer� libet, Panormum fihgular� id nomen prbtheruifleatque feruafle hadenus, vt in exterts �x-lt;:ipiefidisjamandisacfoucndis,quorum incolatum maxirn� coaIuit,nuili fit fecundi. Vndeeuenit, vt �am vifili forma,panofmltani pingere Foleant.c�iusfaciesprolixa.atq;acuminatabafba,fcaputfegiodiad�matefitredimitum: pedusfiexuofb yolumin� fugatan-*nbsp;guis,atitepedes calathum habeat,aurpamp;flofibus plenum,cum hoefymbolo: Pandfmusvasauri,fuosdeuorat,alicn�s nutrit.

^ Si quis copiofiofem huius vrbis defcriptioriem requirat, is cl Marium Ar�tium,Pctruin Rafizanuin Laceriridm Epifc�pumgt;Ma(� Hvun Nigrum,Hugonem Falcandum, amp;pr�cipue Thom� FacelU gccad?s legat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^