TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD VAN DOCTOR IN DE LETTEREN EN WIJSBEGEERTEnbsp;AAN DE RIJKS-UNIVERSITEIT TE UTRECHT,nbsp;OP GEZAG VAN DEN RECTOR-MAGNIFICUSnbsp;L. VAN VUUREN, HOOGLEERAAR IN DEnbsp;FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE,nbsp;VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DERnbsp;UNIVERSITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VANnbsp;DE FACULTEIT DER LETTEREN EN WIJSBEGEERTE TE VERDEDIGEN OP VRIJDAGnbsp;22 JANUARI 1943 OM DRIE UUR N.M.nbsp;DOOR

ALI BETH

Promotor Prof. Dr. J. Gonda

Bij de afsluiting van mijn academische studie is het mij een behoefte uiting te geven aan de gevoelens van dankbaarheid, die het gedenkennbsp;van de jaren, aan de Universiteit doorgebracht, bij mij wakker roept.

De nagedachtenis van Professor Bolkestein zal bij mij steeds in dankbare herinnering blijven.

Hooggeleerde Vollgraff, van den aan vang af hebben Uw colleges mij geboeid en mij enthousiasme ingeboezemd voor een studie, dienbsp;met enige schroom was begonnen. Al heeft mijn belangstelling mijnbsp;in latere jaren op nieuwe paden gevoerd, toch blijft de indruk vannbsp;Uw woorden voor mij onuitwisbaar.

Hooggeleerde Wagenvoort, Uw degelijk onderricht is voor mij dagelijks een steun bij eigen onderwijs.

Hooggeleerde Gerlach Roven, Uw colleges hebben er in hoge mate toe bijgedragen, na mijn candidaatsexamen mijn keuze vannbsp;studierichting te bepalen. .Hiervoor ben ik U oprecht dankbaar.

Wanneer ik mij thans tot U richt. Hooggeleerde Gonda, Hooggeschatte Promotor, dan denk ik in de eerste plaats aan Uw onderricht in de beginselen van het Sanskrit, dat onder Uw historische behandeling tot een onafgebroken-spannend betoog werd. Laternbsp;mocht ik onder Uw gehoor kennis maken met een wereld, die mijnbsp;geheel vreemd was. Aan Uw geduldige en inspirerende leiding hebnbsp;ik te danken, dat ik daarvan langzamerhand iets heb leren verstaan.

Zonder Uw nooit aflatende bemoediging, die in critieke ogenblikken steeds mijn steun is geweest, en bovenal zonder het vertrouwen, dat gij steeds in mij bleeft stellen, en de vriendschappelijke belangstelling, die gij bij voortduring voor mijn werk aan den dagnbsp;legdet, zou dit proefschrift niet tot stand zijn gekomen.

Uw voorbeeld van hoge plichtsbetrachting heeft mij steeds, niet alleen bij de bewerking van deze dissertatie, maar ook bij mijn dagelijkse taak, voor ogen gestaan.

Tenslotte wijd ik een woord van dank aan het personeel van de Universiteitsbibliotheek te Utrecht, dat mij steeds behulpzaam vannbsp;dienst is geweest.

k. nbsp;nbsp;nbsp;Variatie in stambomen en andere passage�s, waarnbsp;van huwelijk, afstamming en herkomst sprake is.. 105

m. nbsp;nbsp;nbsp;Variatie door negatieve herhaling van wat positiefnbsp;gezegd is en pos. herh. van wat neg. gezegd is.. .. 107

Om zich een voorstelling te vormen van de stijl van een bepaalden schrijver is het niet voldoende zijn werk grondig te lezen; het moetnbsp;ontleed worden tot op zijn kleinste eenheden; de gewone, alledaagsenbsp;woorden, uitdrukkingen, wendingen enz. moeten gescheiden wordennbsp;van de minder gebruikelijke, in het oog vallende; men moet trachtennbsp;de hand te leggen op datgene, dat zijn stijl het eigene geeft, dienbsp;elementen, die het eigen bekoring verlenen, die medewerken, omnbsp;de indruk te wekken, die het op den lezer maakt, die het geschiktnbsp;maken om juist de behandelde stof te onderrichten, te verhalen,nbsp;uit te leggen, op den lezer de gedachte of emotie over te brengen,nbsp;die in den schrijver om uitdrukking vraagt.

Opzettelijk spreek ik hier van elementen, niet van middelen; door het gebruik van deze laatste term zou ik reeds een stellingnbsp;innemen, die vermeden moet worden, zolang het wezen van dennbsp;schrijver niet duidelijk omlijnd voor ons staat. Immers een middelnbsp;veronderstelt een doel, en wel een bewust doel. R. Str�mpell zegtnbsp;dan ook: �den ausdruck �stilmittel� m�chte ich nur mit der ein-schrankung gebrauchen, daB durch ihn nicht zugleich die bewuBtenbsp;anwendung durch den dichter behauptet werden soil. Von vorn-herein haben wir mindestens ebensosehr mit unwillk�rlichennbsp;auBerungsformen wie mit absichtsvoll gebrauchten ,,mitteln� zunbsp;rechnen.� ^

Naast die gevallen, waarin een auteur opzettelijk streeft naar het produceren van ,,woordkunst�, van schoonheid in taal, waarin hijnbsp;meer of minder kan slagen, kan men zich ook het geval indenken,nbsp;dat een schrijver schone taal produceert zonder een ander ,,doel�nbsp;te hebben dan een eenvoudige mededeling te doen. Het eigenaardignbsp;cachet van zijn woorden en wendingen kan het gevolg zijn van denbsp;keuze en rangschikking van de termen, die voor de mededeling onontbeerlijk zijn, maar ook van die elementen, die niet noodzakelijknbsp;zijn, maar het werk aanvullen en opluisteren.

* R. Str�mpell: Der Parallelismus als stilistische Erscheinung in der fr�hmhd. Dichtung. P. u. Br. Beitr. 49, p. 165, noot 2.

E�n van die elementen, die de aard van een werk bepalen, is die uitingsvorm, die ik ,,variatie� wil noemen. De term �variatie�nbsp;wordt in de vaklitteratuur in zeer verschillende zin gebruikt. Hetnbsp;volgende is dus bestemd om te komen tot een nadere definitie vannbsp;de betekenis, waarin ik het woord wil opvatten.

Reeds in de Oudheid werd de variatie opgemerkt en bewust toegepast, vooral in �en van haar belangrijkste verschijningsvormen, het gebruik van synoniemen. Hier beroep ik mij op een plaats bijnbsp;den Auctor ad Herennium, die tevens als een vroege poging kannbsp;gelden, om tot een nauwkeurige definitie van het begrip te komen:nbsp;,,interpretatie est, quae non iterans idem redintegravit verbum,nbsp;sed id commutat, quod positum est, alio verbo, quod idem valeat,nbsp;hoe modo; Rempublicam radicitus evertisti, civitatem funditusnbsp;deiecisti. Item: Patrem nefarie verberasti, parenti manus sceleratenbsp;adtulisti. Necesse est eius qui audit animum commoveri, cum gra-vitas prioris dicti renovatur interpretatione verborum.�^

Zoals uit zijn woorden blijkt, verstaat hij onder �interpretatie� niet alleen het gebruik van zuivere synoniemen, maar ook van uitdrukkingen, die ongeveer dezelfde betekenis hebben. Ook doet hijnbsp;een poging, aan het verschijnsel een zekere waarde toe te kennen.nbsp;Ed. Norden^ wijst erop, dat bij Cato veel �Haufung synonymernbsp;W�rter� voorkomt, die hij bewust toepast en haalt in dit verbandnbsp;aan Cic. de part. or. 20: ,,inlustris est oratio, si et verba gravitatenbsp;delecta ponuntur et tralata et ad nomen adiuncta et duplicata etnbsp;idem significantia�, waaruit blijkt, dat deze ,,Haufung� een ,,stijlmiddel� was.

Daar ik mij ertoe beperkt heb, het verschijnsel te onderzoeken in het Vedisch en Sanskrit, heb ik getracht na te gaan, in hoeverrenbsp;de variatie als zgn. stijlmiddel werd opgenomen onder de voorschriften van de Indische po�tica. Een soort variatie is te zien innbsp;het door Dandin� besproken voorbeeld van de dipaka-figuur:nbsp;haraty abhogam asanam grhnati jyotisam ganam | adatte cadya menbsp;pranan asau jaladharavali || ,,Die reeks wolken neemt de welvingnbsp;van de hemelstreken weg, rooft de schare der hemellichten en ont-

Op deze plaats ben ik attent geworden door Fr. Marx, Zur Charakteris-tik des Verfassers der Rhetorica ad Herennium, Rhein. Mus. 46, p. 423. Antike Kunstprosa, pp. 166 en 167.

neemt mij nu mijn leven.� Hij noemt dit een �ekarthad�paka� (vers 112): anekasabdopadanat kriyaikaivatra d�pyate | yato jala-dhavalya tasmad ekarthad�pakam 11,, Weil hier durch die Anwendungnbsp;von mehreren Wort en die Wolkengruppe nur eine und dieselbenbsp;Thatigkeit anfacht, darum ist dieses ein D�paka mit einfachemnbsp;Inhalte� (vert. B�htlingk).

Verderop (vers 116) noemt hij �arthavrttih� (door B�htlingk vertaald met � Wieder kehr eines gleichbedeutenden Wort es�) een �alamkara�, d.w.z. een middel om op te sieren, een stijlfiguur:nbsp;arthavrttih padavrttir ubhayavrttir eva ca | d�pakasthana evestamnbsp;alamkaratrayain yatha || �de herhaling van de zin (betekenis)nbsp;alleen, van het woord alleen of van beide in de plaats van een d�pakanbsp;wordt beschouwd als drie figuren�, waarop hij dan in vers 117 eennbsp;voorbeeld geeft, dat wij als variatie in onze zin beschouwen:nbsp;vikasanti kadambani sfhutanti kutajodgamah | unm�lanti ca kanda-lyo dalanti kakubhani ca || ,,de kadamba�s openen zich, de kutaja-spruiten barsten open, de kandali�s ontluiken en de kakubha�snbsp;komen in bloei.�

Vamana^ geeft het voorschrift: naikam fadam dvih prayojyam prdyena ,,in den regel mag ��n en hetzelfde woord niet tweemaalnbsp;gebruikt worden.� De commentaar zondert hierbij woordjes alsnbsp;�iva� uit.

Ook Mammata waarschuwt tegen onnodige woordherhaling, ^ maar voert een polemiek tegen de hierboven geciteerde opvattingnbsp;van Vamana; hij veroordeelt nl. de volgende variatie� (bhagnahnbsp;prakramah): nathe nisaya niyater niyogad | asiasagate hanta nisapinbsp;ydtd enz. (�...gata nisapi iti tuyuktam� ,,gepast ware gata nisapi�).nbsp;Hij wijst op het verschil van een plaats zonder variatie: praptahnbsp;sriyah sakalakamadughas, tatah kim ? | dattam padain sirasi vidvi-satarn, tatah kim ? | sarntarpitah pranayino vibhavais, tatah kim ? |nbsp;kalparn sthitam tanubhrtarn tanubhis, tatah kimt ||, waar ,,tatahnbsp;kim� niet gevarieerd wordt, met: yadi dahaty anilo (1. anala) �tranbsp;kim adbhutam yadi ca gauravam adrisu kim tatah lavanam ambunbsp;sadaiva mahodadheh prakrtir eva satam avisadita, waar wel variatie voorkomt.¹

Het Petersburger Woordenboek 5, 175 citeert uit het werk over po�tica Prataparudr�ya 65, a, 7 (vgl. 62, b, 7) prakrantaniyamatydgenbsp;bhagnakramam ihesyate �men erkent (laat gelden) bhagnakramanbsp;(= bhagnah prakramah) in de betekenis van �het opgeven van eennbsp;eenmaal begonnen regelmaat� �. Het is dus duidelijk, dat de Indischenbsp;theoretici het verbreken van uniformiteit hebben opgemerkt ennbsp;daartegenover hun houding bepaald hebben; hetzelfde geldt voornbsp;de verbreking van woordvolgorde, zoals we bij de bespreking vannbsp;chiasme en gevarieerde volgorde zullen zien. Nu is het gebruiknbsp;van verschillende woorden met dezelfde betekenis in een samenhangende tekst �en van de eenvoudigste en meest-voorkomendenbsp;vormen van het verschijnsel, dat ik heb bestudeerd. Een uitbreidingnbsp;van deze vorm kan men zien in het gebruik van een aanwijzendnbsp;voornaamwoord of een soortnaam vari�rend met een eigennaamnbsp;om een persoon aan te duiden. Cf. Visnupurana IV, 6, 20: Urvas�.nbsp;22: tad-, 24: tam. 25: Urvas�. 29: tayd enz. Pancatantra p. 33, r. 17nbsp;in sloka: td yositah. r. 18 (sl.): etdh. 21 (sl.); str�- - tdh. 23 (sl.): yds tdh.nbsp;25 (sl.): pramaddsu. 26 (sl.): str�su. 27 (sl.): tdh enz. Dasakumara-carita V, p. 196, r. 9: sa. 12: asau. 16; sa vanij.

Bij mijn bestudering van de Pancatantra-tekst werd mijn aandacht evenwel getrokken door de vele andere mogelijkheden, die de taal tot haar beschikking heeft om hetzelfde steeds weer opnbsp;andere wijze te zeggen en kwam het verlangen bij mij op de uitingnbsp;van dat vermogen der taal nader te onderzoeken en vast te leggen.nbsp;Het bleek mij toen, dat de variatie in andere talen reeds onderwerpnbsp;van menige studie is geweest; vooral op het gebied van het Latijnnbsp;zijn afzonderlijke onderzoekingen over verschillende schrijvers verricht, doch ook de Germanisten gebruiken de term variatie. In hetnbsp;artikel van Merker-Stammler over,,Variation� worden verschillendenbsp;omschrijvingen genoemd^; o.a. die van Paetzel, die als het kenmerkende van de variatie haar ,,begriffliche und syntaktische Ent-behrlichkeit� beschouwt. Ze is volgens hem uiting van affekt.

Regine Str�mpelP beschouwt variatie in verband met parallelis-me: ,,Ein hauptunterschied liegt darin, da6 die variation sehr oft in der wiederaufnahme eines einzigen wortes durch ein synonymonnbsp;besteht, wahrend sich parallelismus, nach dem gew�hnlichen ge-brauch des wortes, nur zwischen Idngeren gebilden zeigen kann.�

Evenals bij deze schrijfster zien we bij Ed. Norden^ de variatie in verband met het parallelisme: �Dem Gedanken nach kann dasnbsp;eine dieser parallelen Satzglieder das andere entweder variierennbsp;oder es erganzen oder es gegensatzlich erweitern. Besonders dienbsp;dritte dieser M�glichkeiten, die Antithese, wollen wir im Auge be-halten, um spaterhin unsere Folgerungen daraus zu ziehen.� Nordennbsp;ziet in de variatie een verdere ontwikkeling van de herhaling.^nbsp;Behaghel onderscheidt herhaling met ,,Weiterf�hrung�� en variatie^. Dus ook hier �Entbehrlichkeit� kenmerk van variatie. Dezenbsp;Germanisten hebben dus speciaal het oog op de herhaling in denbsp;po�zie, waar een rhythmische eenheid met of zonder afwijking eensnbsp;of meerdere malen herhaald wordt.

Dezelfde variatie in parallelle delen, die we leren kennen in het Middel-Hoogduits, is ook aan het Vedisch niet onbekend. Vele gevallen tekent Gonda aan in zijn Stilistische Studie over de Athar-vaveda�. Dikwijls verschillen parallelle zinsdelen slechts in �ennbsp;term; deze kan een synoniem bevatten (dit is dus variatie in de zinnbsp;van Norden), b.v. 6, 57, 3: visvam no astu bhesajam | sarvam n. a.nbsp;bh. (Gonda p. 36; verdere voorbeelden op p. 43) of in ieder gevalnbsp;��n woord, dat, voorzover het nodig is de logische inhoud van denbsp;gedachte weer te geven, gemist kan worden, al heeft in deze tekstnbsp;ook de herhaling betekenis (b.v. 4, 37, 81-91: bh�ma Indrasyanbsp;hetayah | satam rstir ayasmay�h, resp. bh. I. h. | s. r. hiranyay�h,nbsp;Gonda p. 37). Uitgaande van deze variatie in parallelle delen zietnbsp;Norden variatie in ruimer verband�: �1st doch die Variation^ wienbsp;vor allem die Musikgeschichte lehrt, aus dem uranfanglichen Struk-turprinzip bloBer Wiederholung erwachsen, auf dem die Gesangenbsp;vieler Primitiven verharren.� Sprekend over parataxis en hypotaxisnbsp;zegt Havers�: ,,Dieser Dissimilationstrieb ist eng verwandt mitnbsp;dem Abwechslungstrieb, der zur Variatio f�hrt. Aus dem primitiven Strukturprinzip der einfachen rhythmischen Wiederholung

� Behaghel, Zur Technik der Mhd. Dichtung. P. u. Br. Beitr. 30, p. 431 sqq. Behaghel (p. 434) spreekt alleen van ,,vrijwillige� herhaling vannbsp;dezelfde gedachte, dus wanneer de gedachte niet behoeft te wordennbsp;herhaald.

erwachsen, ist sie... ein Gesetz, das sich in allen K�nsten geltend macht.� ^

Veelal wordt dus variatie in verband gezien met herhaling; ik wil echter het begrip uitbreiden en ook van variatie spreken, wanneer verschillende begrippen, gedachten enz., die ongeveer parallelnbsp;zijn, op verschillende manieren worden uitgedrukt. Hiervan uitgaande vat ik dus de variatie in haar ruimste zin op. Onder dezenbsp;term neem ik samen alle middelen, bewust of onbewust toegepast,nbsp;niet alleen om hetzelfde begrip, dezelfde gedachte, hetzelfde gebeuren, binnen een bepaalde omtrek, in verschillende termen uit tenbsp;drukken, maar ook om soortgelijke begrippen, gedachten, gebeurtenissen enz. in verschillende vorm tot uitdrukking te brengen, metnbsp;dien verstande, dat ik daaronder ook versta de afwisseling in woordvolgorde, vooral in de vorm van chiasme of zogenaamde inversie.

Deze band tussen variatie en woordvolgorde legt ook Havers, als hij zegt: ,,Variationsbed�rfnis f�hrt weiterhin zum Chiasmus,nbsp;Beide ziet hij als uitvloeisels van de Abwechslungstrieb. In overeenstemming hiermee beschouwt Oertel het feit, dat gen. en abl.nbsp;zonder onderscheid gebruikt kunnen worden in Brahmana-teksten,nbsp;als vallende buiten het kader der stilistische variatie, daar verschilnbsp;hier niet meer gevoeld wordt.� Elders drukt hij zich voorzichtiger uit:nbsp;,,Da sich aber eine scharfe Grenzlinie zwischen syntaktischen undnbsp;stilistischen Varianten nicht ziehenlaBt, ...�^ Wij doen dus voorlopignbsp;het best, ook syntaktische varianten in den regel op te nemen in hetnbsp;begrip variatie met terzijdestelling van de vraag, of variatie hier alnbsp;dan niet noodzakelijk is, en dus resp. geen of wel stilistische waardenbsp;heeft. In de Lateinische Grammatik van Stolz-Schmalz is het woordnbsp;variatie synoniem met inconcinniteit.� Men vindt hier een uitgebreide opsomming van variatiemiddelen, maar alleen in parallelle

cf. ook G. S. Overdiep, Stil. Gramm, v. h. mod. Ned. 1937, � 30: ,,De variatie is een herhaling in omschreven vorm.� Als voorbeeld geeft hij;nbsp;,,Nu gaat de glimvlieg heen en weder schieten | gelijk een star, gelijknbsp;een dansend vier� (Perk).

H. Oertel, Syntaktische Aequivalenz des Gen. u. Abl. bei Verben der Trennung in der ved. Prosa. Sitz. ber. d. Bayer. Ak. d. Wiss. Phil.-Hist. Abt. 1935, Heft 12, p. 36.

Zu den Kasusvariationen in der ved. Prosa. Sitz. ber. d. Bayer. Ak. d. Wiss. Phil.-Hist. Abt. 1937, Heft 8, p. 3.

zinsdelen, dus niet in groter verband. Ook maakt het grote verschil in Syntaxis tussen Oud-Indisch en Latijn het onmogelijk zich voornbsp;het Sanskrit van deze opsomming te bedienen als basis voor eennbsp;indeling van soorten van variatie, al zijn er vele aanknopingspuntennbsp;te vinden (b.v. variatie in modus en tempus).^

Het spreekt vanzelf, dat het begrip variatie, als iedere stijleigenaardigheid, bij verschillende schrijvers en in verschillende perioden verschillend moet worden ge�nterpreteerd. Zo waarschuwt Gondanbsp;nadrukkelijk tegen uitdrukkingen als �Schmuckmittel�, �ornementsnbsp;de style�, �fleurs de rh�torique� toegepast op rijm, alliteratie,nbsp;paronomasie enz. in bezweringsformules en toverspreuken van denbsp;Atharvaveda^. Bij andere schrijvers kunnen naar het uiterlijk gelijksoortige verschijnselen echter vaak niet anders dan als opzettelijknbsp;nagestreefde ,,verfraaiingen� worden opgevat, en bovendien nognbsp;menigmaal zonder inwendige noodzaak, doch alleen omdat hetnbsp;volgens de opvattingen van hun tijd en milieu zo hoorde.

Het door mij verzamelde materiaal is gekozen uit zeer verschillende perioden en gedachtensferen; de vormenrijkdom van de Jata-kamala zal men vergeefs zoeken in Mahabharata en Upanisad�s; toch treft men in alle door mij onderzochte werken, zelfs in de meestnbsp;sobere taal, hoe sporadisch ook soms, vormen van variatie aan,nbsp;ook variatie, die vermeden had kunnen worden.

Voordat ik mijn materiaal laat volgen, wil ik, ter illustratie van mijn definitie, enige door anderen of door mijzelf opgemerkte voorbeelden van variatie in andere talen dan het Vedisch en Sanskritnbsp;geven. Norden^ citeert o.a. als voorbeeld van antithese Heraclitus

Het gebruik van synoniemen wordt gerekend bij de variatie door H. Hagendahl, Studia Ammianea, Diss. Upsala 1921, c. IV (p. 99);nbsp;Quoniam autem duo sunt genera variationis, quorum alterum innbsp;electione verborum versatur, alterum ad iuncturam sive rationemnbsp;syntacticam pertinet, primum cum de copia synonymorum tum denbsp;verbis intra breve spatium commuiatis disputaturus sum, ...

J. Gonda, Alliteration und Reim im Satzbau des Atharvaveda (I-VII), Acta Orientalia XVIII, p. 50 sqq. Zie ook zijn Stil. Studie over A. V.nbsp;I-VII.

Antike Kunstprosa, p. 18-19. Hij zegt over Her.; �Dem gewaltigen Epbesier, der seinen Weg einsam und im Gegensatz zu aller Weltnbsp;verfolgte, haben sich zum ersten Mal die Antinomien des Seins und desnbsp;Scbeins geoffenbart, und ihm, der da lehrte, dafi aus dem verschiede-nen die vollendete Harmonie entstehe, haben sich die Gegensatze mitnbsp;einer gewissen logischen Konsequenz auch in der Sprache hyposta-siert...�

fr. 44: n�XefioQ ndvrcov p.�v naxrjQ �axi navxmv d� ^aaiXevg, xai xovg jii�v d'EOVQ ��ei^s xovg d� dvamp;QOiTiovg, xovg fi�v dovXovg snoirjas xovg d�nbsp;��.evamp;�Qovg (gebruik van synoniemen in parallelle zinsdelen).

Ook in �t Latijn is de variatie oud: cf. Cato, De agricultura XXXVIII, 2: ignem caveto ne intermittas quin semper siet, nevenbsp;noctu neve ullo tempore intermittatur caveto^ (afwisseling vannbsp;pass. en act.; ook chiasme).

Een hoogtepunt bereikt de variatie bij een schrijver als Ammianus, waarvan Hagendahl het volgende treffende staaltje aanhaaltnbsp;Amm. 23, 6,17 (313, 6): in his pagis hiatus quoque conspicitur terrae,nbsp;unde halitus letalis exsurgens, quodcumgue animal proxime steterit,nbsp;odore gravi consumit, te vergelijken met 23, 6, 18 (313, 10): cuiusnbsp;simile foramen aput Hierapolim Frygiae antehac (ut adseruntnbsp;aliqui) videbatur. unde emergens (EBG mergens V) itidem noxiusnbsp;spiritus perseveranti odore, quidquid prope venerat, conrumpehat (nietnbsp;alleen variatie door gebruik van synoniemen, maar ook modusvariatie: steterit-venerat). Wel heel sterk is de lust tot vari�ren, alsnbsp;Pelagius in zijn vertaling synoniemen en zelfs gevarieerde woordorde gebruikt, waar in de tekst hetzelfde woord en dezelfde volgordenbsp;voorkomt.� Eenvoudige variatie bij Pindarus, Nem. 8, 2: nag�e-vrjtoig Tialdcov x' �q}iCoiaa yXsggt;dQoig* (adj. en gen.), die door Wacker-nagel� opzettelijke vermijding van gelijkvormigheid wordt genoemd.nbsp;Iets dergelijks Soph. Oed. Rex477-�8: dvd t� dvxqa xat TtsxQalog, wanneer deze lezing althans de juiste is.�

Behaghel vermoedt, dat strophe en antistrophe van het Griekse koor oorspronkelijk variatie zijn van ��n en hetzelfde thema.�

geciteerd door Ernout: Recherches sur l�emploi du passif latin a l��poque r�publicaine. M�m. de la Soc. de Lingu. 15, p. 311.

J. B. Hofmann, Beitrage zur Kenntnis des Vulgarlateins, I. F. 43, p. 80 sqq.; over het bovenstaande pp. 89-92.

Vorlesungen �ber Syntax II, p. 73, door Oertel op bovengenoemde plaats geciteerd.

Fraenkel en Groeneboom merken hierbij op in hun comm. op de Oed. Rex (3e druk 1935): ,,met dvdx' avXQa correspondeert nsxgalog (over denbsp;rotsen), vgl. Eur. Here. 1157: nol xaxmv �Qrj/aiav \ edqoi nxeqmx�g rjnbsp;xaxd xamp;ov�g fio^c�v�

waar hij o.a. zegt: ,,Es kam hinzu, daB den Griechen eine aus-gesprochene Neigung zu antithetischer Gegen�berstellung der Ge-danken angeboren war, die gewissermaBen ein sichtbarer Ausdruck

Variatie in volgorde als overgang tussen twee opeenvolgende zinnen:^ 1st ez ir leit, doch dien ich ir iemer mere. lemer mere wilnbsp;ich ir dienen mit stsete...

Eenvoudige voorbeelden zijn: Verg. Buc. V, 5-6: ... sive sub ... umbras, sive antro ... Anacreontea (Bergk, Poet. Lyr. Gr. 1882,nbsp;Vol. III, 22. [20.]): drjv-yevoifirfv-��ko yev�a�ai. Herod. Ill, 28:nbsp;�ni dat. en gen. Plato, Politeia 357 C: xai avrd [l�v �avrcov �vsxanbsp;ovx S.V �siaifisamp;a �.%eiv, rmv bs fiioamp;Syv re y�qiv . . .

Evenals van vele verschijnselen in de litteratuur, zo ligt ook van de variatie de oorsprong in de spreektaal. Aardig is in dit verbandnbsp;de opmerking van Hildebrand*: �,,Hoe is �t Keesje! Gaan de zakennbsp;niet goed?� riep ik hem toe. Keesje borstelde altijd door. Hij wasnbsp;wat doof. Wanneer men den volzin herhalen moet, die (sic) mennbsp;op een eenigszins meewarigen toon heeft uitgesproken, is �t gladnbsp;onmogelijk het met dezelfde woorden te doen. Ik stond op, kwamnbsp;een stapje nader, en zei wat luider: ,,Wat scheelt eraan, KeesP��^nbsp;Ditzelfde geldt in den regel voor een gedachte, die men herhaalt;nbsp;de oorzaak kan ook wel hierin liggen, dat de eerste uitspraak nietnbsp;pakkend genoeg was, de aandacht van de hoorders niet voldoendenbsp;prikkelde; men zegt hetzelfde dan nog eens op een andere manier,nbsp;in de hoop, dat de tweede uitspraak meer effekt heeft. Voorbeeldennbsp;uit de spreektaal: �dat is alles, ja, meer is er niet.� Groentekoopman:nbsp;��t is een hele zeldzame afpel, hij komt niet veel voor.� Man tegen hond:nbsp;,,dat mag-ie niet keesie, dat mag-ie niet jochie!� ,,Mooi{e) anemonenbsp;voor 15 cent, 3 stuiver e bos anemone� (in eindeloze herhaling)./-,,Hf;'nbsp;woog het gewoon, hij heeft het gewoon gewogen.�

Niet alleen precies dezelfde gedachte, ook een parallelle gedachte kan gevarieerd worden uitgedrukt: �Dinsdag goot het. Woensdag was

ihrer Freude an dyc�res und avyxQiaeig, ein praziser und harmonischer Formulierung des Gedankens ist und uns am vollendetsten in dernbsp;Strophe und Antistrophe des Melos und des Dramas sowie in demnbsp;Formenparallelismus der alten Kunst entgegentritt.�

� Iets dergelijks bij Duhamel, Deux hommes (Le livre de demain 1933), p. 28, waar iemand een grap vertelt: �... II me dit: ,,Continuez!� Jenbsp;lui r�ponds: ,,C�est presque lini.��... Le Flamand z�zaie avec enthousiasme: �II me dit: ,,continUez done, mon petit ami.� Et je lui r�ponds:nbsp;,,Attendez seulement, c�est presque fini.�� Car V. raconte toujoursnbsp;deux fois chacune de ses histoires et, la seconde fois, il ajoute de menusnbsp;d�tails aux bons endroits,�

het wel mooi; Donderdag, nou toen ging het nogal, Vrijdag-toen kon het er mee door, maar toen werd het helemaal mis.�

Gedeelten uit Galand, Das Jaimin�ya-brahmana in Auswahl, Verhand, der Kon. Ak. van Wet. te Amsterdam, Afd. Letterk.,nbsp;Deel I, nieuwe reeks (Deel 19, No. 4).

Aitareya-brahmana 7, ed. Aufrecht (1879). Brhad-Aranyaka-Upanisad III en IV, Coil. Senart (Parijs 1934).nbsp;Chandogya-Upanisad geheel, Coll. Senart (Parijs 1930).

8. nbsp;nbsp;nbsp;Mahabharata, Calcutta (1834-'9), I. 3 J 94J 95 vanaf 3760; III,nbsp;192; 194; 195; 196; 197; 198; 199: XII, 339.

10.

11.

12.

Dandin, Dasakumaracarita V en VI, Bombay (1889). Jataka-Mala 14-22 ed. Kern (Harvard Oriental Series Vol. I).

Betrekt men in een onderzoek naar de variatie ook de variatie in woordvolgorde, dan komt hiervoor vooral in aanmerking het chias-me en de, daarvan dikwijls moeilijk te onderscheiden, inversie.nbsp;Het veelvuldig voorkomen van beide verschijnselen in diversenbsp;Indogermaanse talen is dikwijls geconstateerd en min of meer uitvoerig besproken, de eigenlijke betekenis van chiasme en inversie isnbsp;nog onduidelijk.

De waarheid, dat men bij een verklaring van taalverschijnselen uiterst voorzichtig moet zijn, geldt in hoge mate voor de verklaringnbsp;van de woordplaatsing. Ik sluit me in deze kwestie geheel aan bijnbsp;EHse Richter^: ,,Die Wortstellung ist das Ergebnis zweier Krafte:nbsp;seelischer und rhythmischer Vorgange... Die beiden Krafte sindnbsp;zu Zeiten gleich gerichtet, zu Zeiten im Gegensatz; ihre Wechsel-wirkung macht den Inhalt der Geschichte der Wortstellung aus.�nbsp;Waar we reeds in onze eigen taal ons slechts zelden bewust zijn,nbsp;waarom we een bepaalde volgorde boven een andere verkiezen,nbsp;hoeveel te minder kunnen wij dan de oorzaken van de woordordenbsp;peilen bij een taal, die we spreken noch horen spreken. Vgl. ooknbsp;Canedo^: ,,...denn von dem EinfluB des Wohllautes und Rhythmusnbsp;auf die Gesetze der Wortfolge wissen wir bis jetzt allzu wenig.�nbsp;Even moeilijk is het, de invloed van het affekt te begrenzen, al isnbsp;hier en daar deze invloed onmiskenbaar, cf. b.v. Plato, Phaedonbsp;114 C, waar een passage, waarin de zaligheid wordt beschreven, dienbsp;aan hen ten deel valt na de dood, die in hun leven door de philoso-phie gelouterd zijn, wordt afgesloten met de door chiasme afgerondenbsp;zin: xaXov yao rd S.'amp;Xov xal rj �hth; [xeydXrj. Leerrijk is ook, watnbsp;Behaghel, Deutsche Syntax IV, over de woordorde in het Duitsnbsp;zegt.

Chiasme en inversie zijn in elk geval taalverschijnselen, die, na zich eenmaal een plaats in deze of gene taal te hebben verworven,

in de theorie gaarne gebruikte hulpmiddelen zijn geworden.^ We denken hierbij vooral aan het Latijn, waar het chiasme zo dikwijlsnbsp;als rhetorisch middel werd gebruikt. Steele b.v. beschouwt chiasmenbsp;bij Livius ,,as a conscious arrangement of the parts immediately innbsp;the writer�s view in the organization of the sentence as a stylisticnbsp;unit�.2 Ibidem p. 185: .while chiasmus, indicating emphasis bynbsp;variation from the normal arrangement, produces the most markednbsp;effects in the juxtaposition of strongly contrasted terms, and yetnbsp;to plain narrative imparts somewhat of a rhetorical tinge.�

Verbreking van de gebruikelijke woordvolgorde is het meest opvallend en het duidelijkst in taal van eenvoudige structuur en vaste verbindingen. Hier krijgt iedere onverwachte wending eennbsp;bijzondere betekenis. Deze eenvoudige structuur ontmoeten we innbsp;verschillende talen in het parallelisme, dat een bepaald schemanbsp;soms eens, soms meermalen herhaalt. In deze vaste regelmaat nunbsp;deed het chiasme zijn intrede;� zelfs ziet men in het parallelisme welnbsp;de oorspronkelijke voorwaarde voor het chiasme; als oorzaak vannbsp;chiasme beschouwt men soms de neiging tot antithetische uitdrukkingswijze, waarvoor het chiasme door zijn �Kreuzstellung� denbsp;aangewezen vorm zou zijn.*

Hierin staan chiasme en inversie niet alleen, cf. J. Gonda, Stil. Studie over A.V. I-VII, p. 27: ,,De individu kan zich deze eigenschappen vannbsp;bepaalde wijzen van uitdrukken bewust worden, ze bewust gebruiken;nbsp;taalkunstenaars brengen ze in �n later stadium opzettelijk aan ennbsp;cultiveren ze; dan gaat de mens als kunstenaar de vorm beheersen.�nbsp;Anaphora and chiasmus in Livy, Transact. Am. Phil. Ass. 32, 1901,nbsp;p. 166.

R. Str�mpell laat in haar werk over parallelisme, dat reeds eerder geciteerd is, ook vbb. van chiasme zien in aansluiting aan het parallelisme, b.v. Rol. 12, 15; hoch was daz gebirge, daz lant was veste, waar dus de chiastische woordvolgorde het parallelisme verbreekt. Cf. ooknbsp;Duhamel, Le jardin des b�tes sauvages (Le livre de demain 1938), p. 41:nbsp;,,I1 me donnait envie de muser au long des bassins, d�asseoir sur cha-que banc une philosophic paresseuse, de respirer dans chaque pelousenbsp;une savane, une for�i vier ge dans chaque bosquet,...� (slot-chiasme).nbsp;cf. R. M. Meyer, Deutsche Stilistik, 1913, � 142: ,,Der Chiasmus ... istnbsp;eine in Bewegung gesetzte Antithese enz.quot; Hij noemt echter chiasmenbsp;het type: ,,verbrenne, was du angebetet hast, bete an, was du ver-brennt hast.� Iets dergelijks is uit het Soendaas, Si Kabajan p. 16nbsp;(waarop Prof. Gonda mij attent maakte): ,,doenoengan ti koelonnbsp;njanghareup ka wetan, si Kabajan ti wetan njanghareup ka koelon�nbsp;,,de meester (heer) uit het Westen richtte het gezicht naar het Oosten,nbsp;Kabajan uit het O. r. h. g. n. het Westen.� Cf. ook A. M. Ghatage,nbsp;Repetition in Prakrit Syntax (New Indian Antiquary, dl. 2, p. 47 vlgg.

Van de voorbeelden van �antithese� in parallelisme, die Norden noemt, vertonen er sommige chiasme of variatie in volgorde:nbsp;Heraclitus fragm. 22: nvg�g dvra/isi^erai ndvra xal nvQ ojidvrcov,nbsp;�iaTtEQ xQvaov xQruxara xac XQVf^drcov xqva�g?- De eerste plaats vannbsp;nvQoQ... nvQ is hier natuurlijk, fragm. 25: t,fj jivq r�v yfjg �amp;dvarov xalnbsp;drjQ Cfj T^dv TiVQ�g �dvaxov v�coq Cfj d�qog amp;dvarov, yfj r�v vdarog.^nbsp;Cyprianus; de habitu virginum c. 24: �...hanc imaginem virginitasnbsp;portat, portat integritas, sanctitas portat et caritas etc.�^ Heel duidelijk wordt chiasme in verband gebracht met antithese bij Stolz-Schmalz: ,,Der ChiasmuS ist nat�rlich und volkst�mlich dort, wo ernbsp;ganze Satze gegen�berstellt, indem er die Stelle parataktischernbsp;oder hypotaktischer Konjunktionen einnimmt, vgl. z. B. Enniusnbsp;ann. 269 spernitur orator bonus, horridus miles amatur enz.�* Inderdaad is de antithetische tendenz dikwijls voelbaar in het chiasme,nbsp;vgl. b.v. een zin als: �Ob dieser Akzent durch musikahschen Hoch-ton... bewirkt wird, ist f�r diese Untersuchung einerlei. Nicht einerleinbsp;hingegen ist die Frage, ...�� Norden� citeert van Herod. I, 5: xd yagnbsp;x� jidXai fieydXa ^v, | rd noXXd avx�rv a[MXQd y�yove' || xd �� rt�nbsp;�fisv �^v [leydXa, | nQ�xega a/Mxqd (spati�ring van mij), cf. Aug.nbsp;Confess. I, 6: quia illae intus erant, foris autem illi, ...

Gaan we bij een bespreking van het chiasme uit van het paral-lehsme, dan zullen we het eerst daar zoeken, waar de oorsprong ligt van het zich uitdrukken in parallelle uitingsgehelen, nl. de gesprokennbsp;taal.� Nyrop zegt �...il (sc. herhaling met chiasme) s�emploie encore

April 1939, p. 55); ,,In the following case the idea is expressed with greater force by repeating the sentence and changing the order ofnbsp;words there: jam ajja duhiyae giyaih tarn vaiyarn padujaina jamnbsp;vaiyarn padujaina tain gaiyain ajja duhiyae (Vasudevahindi 132, 8):nbsp;What was sung by the daughter to-day the same was sounded by thenbsp;clever man, and what was sounded by him the same was sung by thenbsp;girl.� Men zou met evenveel recht van chiasme kunnen spreken bij denbsp;volgorde: ,,verbrenne was du angebetet hast, was du verbrannt hast,nbsp;bete an,� enz.

^ Lat. Grammatik, p. 797�b. Cf. 00k Biener, De. Wortstellung, Zs. f. deutsches Altertum 59 (1922), 138.

� Zie Gonda, A.V., p. 19 sqq., die talrijke voorbeelden van parallelisme uit verschillende talen geeft.

dans Ie parler populaire; ainsi la sonnerie de clairon qui annonce Ie repas des officiers: ,,La sowpe aux choux se fait dans la marmitc.nbsp;Dans la marmite se fait la soupe aux choux.�Vgl. ook de volgendenbsp;nursery-rhymes; Old King Cole was a merry old soul | and a merrynbsp;old soul was he.^ T urn again Whittington', W. t. a. t. a. W. Lord Mayornbsp;of London.^ Duhamel, bij wien ik veel chiasme aantrof, geeft ooknbsp;een voorbeeld waar hij een gesprek weergeeft; ,,Ses cheveux sontnbsp;d�ja gris et grise aussi sa moustache.�^ Chiasme met variatie; ,,Jenbsp;n�ai d��nergie que pour me brosser les dents. Dame! pour me brossernbsp;les dents, je ne manque pas de courage.�� Cf. ook Ov. Met. VI, 299-300: �unam minimamque relinque! | de multis minimam posco�nbsp;clamavit ,,et unam�.

Alvorens over te gaan tot een bespreking van het chiasme in de Atharvaveda moet ik erop wijzen, dat ook deze vorm van variatienbsp;door de Indische theoretici is opgemerkt. Variatie van volgordenbsp;vertoont het volgende geval, dat Mammata geeft als voorbeeld vannbsp;akramata (ontstentenis van eenvormigheid)�; dvayain gatarnnbsp;samprati socan�yatam samagamaprarthanaya kapalinah | kald canbsp;sa kantimati kalavatah tvam asya lokasya ca netrakaumud�, waarbijnbsp;hij opmerkt; atra tvainsabdanantaram cakaro yuktah ,,hier zounbsp;het woordje ca onmiddellijk na �t woord tvam gepast zijn�. Sommige commentatoren beijveren zich op prakramabhanga te wijzennbsp;en pogen de teksten te verbeteren. Zob.v, Raghavabhatta op Kalidasa, ^ak., b.v. bij 5, ii; abhyaktam iva snatah sucir a�ucim ivanbsp;prabuddha iva suptam | baddham iva svairagatir janam iha su-khasahginam avaimi. Hier wil hij lezen snato �bhyaktam iva sucirnbsp;asucim iva pr. s. iva | sv. samyatam iva (gewelddadig!) ,,leest mennbsp;dat, dan kan men prakramabhanga vermijden� (iti pathitva pra-kramabhahgadvayam pariharaniyam). Hier richt hij zich dus tegennbsp;chiasme. Ook bij 4, 13 een pr. bh. ten aanzien van de volgorde:

Kr. Nyrop, Grammaire historique. Tome V, p. 431. Zie ook Frei, La Grammaire des Fautes, p. 278; ,,Mais Ie chiasme n�appartient pasnbsp;exclusivement a la langue �crite. II apparait dans les chansons popu-laires...� Havers, Handb. p. 180; ,,Variationsbed�rfnis f�hrt weiter-hin zum Chiasmus, den auch die Alltagssprache kennt.�

in de pada�s a, b en c zegt Kanva tot Sak.: �gij zijt aan een waardig echtgenoot gegeven. Zo ook heeft deze navamdlikd (struik) (eennbsp;waardig partner gevonden in) de mangoboom.� Dan ind: asydmnbsp;aham tvayi ca sainprati v�tacintah �om haar (de nav.) en U hebnbsp;ik nu geen zorg meer.� Dit is chiastisch uitgedrukt. Ragh. merktnbsp;op, dat hier in d opzettelijk de navam. het eerst genoemd wordt,nbsp;omdat de spreker wil laten zien hoe belangrijk hij Sak.�s lievelings-struik vindt. Daardoor wordt hem de prakr. bh. verklaarbaar. Ooknbsp;Vamana^ spreekt erover: kramahinartham apakramam || 22 || �hetnbsp;apakrama (d.i. afwijken van de (symmetrische) volgorde) is dat,nbsp;waarin de uitgedrukte gedachte (artha) niet in de juiste volgordenbsp;staat.� De commentaar zegt; �In de ,,Aussage� (opgesomde begrippen) in een zin als ook in de niet-opgesomde is een zekere volgordenbsp;en samenhang; de zin, waarin deze volgorde niet in acht genomen is,nbsp;wordt apakr. (niet symmetrisch) genoemd. B.v. in de versregel;nbsp;k�rtipratdpau bhavatah s�rydcandramasoh samau | ,,Uw roem ennbsp;luister zijn gelijk aan zon en maan,� waar de roem (k�rti) gelijk isnbsp;aan de maan en de luister (p.) aan de zon. Doordat �de zon� onregelmatig voorop staat is er apakrama. ... De symmetrie (volgorde,nbsp;krama) kan ook daarin bestaan dat het belangrijkste eerst genoemdnbsp;wordt; als dat ontbreekt, kan daarin de niet-symmetrie (apakr.)nbsp;bestaan. B.v. in; turangamathdmdtangam-prayacchdsmaimaddlasamnbsp;�geef hem een paard of een olifant, die onder invloed van eennbsp;bronstroes is.� Hier zou men den olifant voorop verwachten.�

Tot zover de tekst en commentaar. In �t laatste geval verzet ^eze auteur zich dus tegen een climax. Het is geen geval van variatienbsp;in volgorde.

Gonda^ laat zien, hoe in de taal spontaan ontstane rhythmische schema�s benut worden in de magische taal en zo een schakel vormennbsp;tussen de volkstaal en de meer conventionele, speciaal de sacralenbsp;taal. De Atharvaveda bleek talloze voorbeelden van parallelismenbsp;op te leveren; het lag voor de hand, hier ook naar chiasme te zoekennbsp;en het aantal gevallen, waar parallelisme samengaat met chiasmenbsp;is groot. De A.V. is dus bij uitstek geschikt om als uitgangspunt tenbsp;dienen voor de behandeUng van het chiasme in Vedisch en Sanskrit,nbsp;omdat de taal verwant is aan de volkstaal door het gebruik vannbsp;schema�s, die aan de volkstaal hun ontstaan danken en omdat in

het strakke parallelisme het chiasme door contrastwerking onmiddellijk opvalt en onmiskenbaar is, terwijl men bij taaluitingen van ingewikkelder structuur dikwijls in het onzekere verkeert, of hetnbsp;woord chiasme wel op zijn plaats is.

Ik ga uit van drie gevallen, waar de termen van het chiasme uit dezelfde woorden bestaan en dus alleen verschillen in volgorde:nbsp;Y\,�2'^,2'devah�pitarahpitarodevah | yo asmi so asmi ||. IV, 17,6-7:nbsp;ksudhamdram trsndmdram agotam anapadyatam | apamarga tvayanbsp;vayam sarvarn tad apa mrjmahe || trsndmdram ksudhamdram athonbsp;aksaparaj ayam | apamarga tvaya vayain sarvarn tad apa mr j mahe 11.nbsp;In 17, 61 zijn dus 4 ongelukken genoemd, die afgewend moetennbsp;worden, waaraan in 71 een vijfde wordt toegevoegd, nadat ternbsp;inleiding de eerste 2 herhaald zijn in omgekeerde volgorde. Hetnbsp;herhalen van dezelfde woorden in omgekeerde volgorde troffen wenbsp;reeds op p. 14 aan; het is de eenvoudigste vorm van chiasme,nbsp;die we ook in de spreektaal veel ontmoeten; ik trof enige gevallennbsp;aan in de litteratuur, waar de schrijver in een gesprek gebruiknbsp;maakt van deze eigenaardigheid. Cam. Obscura p. 52: �...Maar iknbsp;zou niet drinken,� zei hij eensklaps van toon veranderende. En dennbsp;volzin omkeerende, voegde hij er... nog eens bij: �drinken zou iknbsp;niet.�� Bij Fr. Mauriac: �,,Les deux messieurs,quot; lui dis-je, ,,le grosnbsp;et Ie maigre, Ie maigre et Ie gros!��''- Nyrop^ haalt aan uit MoU�re�snbsp;Don Juan: ,,...je les ai Ie -premier avis�s, avis�s Ie premier je les ai.�nbsp;Uit een preek: ,,Een arm stel die twee en die tien, die tien en die twee.�nbsp;,,Zij huilde en lachte, lachte en huilde tegelijk.�� Vgl. ook Mozart,nbsp;Don Giovanni I, eind: gente ajuto, ajuto gente.

BehagheD betoogt, dat onder invloed van sterke emotie een zinsdeel naar voren dringt. Daardoor ontstaat bij herhaling variatie van volgorde: ,,du wirst ja staunen, staunen wirst du.� Vgl. ook Birtnbsp;ad Verg. Cat. XII, 1-4: (superbe Noctuine, putidum caput, Daturtibi

� J. M. Acket: Stijlstudie en Stijloefening. Haarlem 1918, p. 112. * Deutsche Syntax IV, � 1619.

puella quam petis, datur. Datur, suf. Noct., quam petis. Sed o sup. Noct., non vides...) ,,Die Lebhaftigkeit des Tons ist nirgends starkernbsp;als hier; ihr Ausdruck sind die starken und eindringlichen Itera-tionen, erstlich in der Anrede sup. Noct., die wir dreimal horen;nbsp;dazu das datur tibi quam petis mit Umkehrung;...�

Genesis I, 27 (vulgaat); Et creavit Deus hominem ad imaginem suam: ad im. Dei creavit ilium, masculum et feminam creavit eos.nbsp;Hier is de herhaling de inleiding voor een verdere uitwerking vannbsp;dezelfde gedachte. Bloomfield^ vermeldt voorbeelden van het voorkomen van hetzelfde versdeel in verschillende volgorde; R.V. i,nbsp;163 en 164: dhus te tr�ni divi bandhanani, - tr�ni ta dhur divi bandha-nani... ,,The first form, with opening verb, asserts with the emphasisnbsp;that belongs to a novel statement; the second, with verb in thenbsp;middle, repeats the same statement musingly or reflectively, as annbsp;introduction to a further development of the theme of the hymn...nbsp;In general we may be sure that change of order can have, tho (sic)nbsp;it must not have, rhetorical value. Thus VS. 38. ii, and MS. 4. 9. 9:nbsp;divi dha imam yajham imam yajnam divi dhah.� Dit laatste sluitnbsp;geheel aan bij A.V. VI, 123, 3. Vgl. nog Mhbh. XII, 267, 9534:nbsp;Cirakdrika bhadram te, bhadram te Cirakdrika |.

Schijnbaar hiermee op ��n lijn staat VI, 89, id-2: hdrdim te socaydmasi || socaydmasi te hdrdirn socayamasi te manah | vatamnbsp;dh�ma iva sadhryan mam evanvetu te manah ||. Uit het accentnbsp;van het 2e en 3e soc. blijkt, dat 2a en 2b ondergeschikt zijn aannbsp;211 en hieruit is misschien de volgorde te verklaren; men kan 21nbsp;opvatten als bijzin, zodat het vooraan staan van het ww. natuurlijk is.

Bijna gelijkluidend zijn I, 13, 2a: namas te pravato napdt en 3a; pravato napdn nama evdstu tubhyam.

Het dichtst hierbij staan die gevallen, waar 2 termen van het chiasme uit hetzelfde woord of dezelfde woorden bestaan.^ Van

On the variable position of the finite verb in oldest Sanskrit. I.F. 31, p. 158.

Cf. Stolz-Schmalz 797, 4b, waar hij citeert Cic. fin. 5, 95: tarnen labor possit, possit molestia. cf. 00k Ov. Metam. V, 483: et modo solnimius,nbsp;nimius modo corripit imber. A.V. Par. 70'�, 23, 4; akdlajam phalamnbsp;puspam �itosnatvain akdlajam. Nala 13,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kecid dantaih karaih

kecit kecit padbhyam hata gajaih. Duhamel, Le D�sert de Bi�vres, p. 177; Un autre nous trompa trois fois et, trois fois, s�en fut exauce.

deze gevallen, waarvan ik er 64 vond, zijn er 56 met min of meer zuiver parallelisme, nl.: I, 6, 4; 12, 4; 19, ii; 23,31; 25,21; II, 7,21;nbsp;7, 411; 8, 2; 10, 6; 30, 51; 32, 41 (= V, 23,111); 111,3.3; 5,61; 5,71;

11, nbsp;nbsp;nbsp;71; 19, 4; 22, 51; 28, 3; IV, 5, 4; 10, 611; 12, 5; 13, i; 14,811; 20,6;nbsp;20, 9; 22, 3; 35, 41; 36, 21; V,4, 5;8,7i;i3.4I;i4. 2i;i4.13;i7.7Vnbsp;19, 141; 23, iii; 26, 1-2; 28, 311; 28, 71; 28, 9; 30, 41; VI, 3, iii;

12, nbsp;nbsp;nbsp;3; 13, 2-3; 19, 1-2; 24, 21; 37, 31; 40, i; 56, 2; 64, 2-3; 73, II;nbsp;78, 21; 108, 3; 130, 4; 142, 3; XIX, 2, 2 (bijna = I, 6, 4). Hiernbsp;brengt dus het chiasme variatie in volgorde in uitingsgehelen, dienbsp;overigens geheel of gedeeltelijk parallel zijn. Soms besluit het eennbsp;reeks parallelle uitingsgehelen, b.v. IV, 14, 711-8: pracyaxn disi sironbsp;ajasya dhehi daksinayam disi daksinam dhehi parsvam j| prat�cyainnbsp;disi... uttarasyam disi... | �rdhvdydm disi... disi dhruvdydm ... |.nbsp;Zo vormt het chiasme een passende afsluiting van een reeks parallelle uitingsgehelen (cf. p. 12, noot 3, het uit Duhamel, Le jardinnbsp;enz. geciteerde voorbeeld). Mooie voorbeelden van chiasme innbsp;parallelisme zijn de gevallen met namas-: VI, 13, 2-3; namas tenbsp;adhivdkdya fardvdkdya te namah | sumatyai mrtyo te namo dur-matyai ta idam namah || namas te Yatudhanebhyo namas tenbsp;bhesajebhyah | namas te mrtyo m�lebhyo brdhmanebhya idamnbsp;namah ||. Behalve chiasme in de afzonderlijke versregels bestaat hiernbsp;chiasme tussen 2 en 3, daar 21 en 311 chiasme vertonen, 211 en 31 niet,nbsp;terwijl in 211 namas- aan het eind, in 31 aan het begin voorkomt.nbsp;Hier brengt het chiasme dus drievoudig variatie op de volgorde.nbsp;Een tweede vb. van chiasme met namas- is VI, 56, 2. Anaphoranbsp;wordt afgewisseld door chiasme in IV, 20, 6: darsaya ma Yatu-dhanan darsaya Ydtudhdnyah | Pisdcdnt sarvdn darsayeti tva rabhanbsp;osadhe ||.

Niet in alle gevallen is het parallelisme even streng. Een vereenvoudiging toont reeds III, 22, 5: ydvac catasrah -pradisas caksur ydvat samasnute |, waar het werkwoord slechts eenmaal voorkomt.nbsp;Cf. Hl, 28, 3. Ook IV, 12, 31, waar van het ww. alleen de praepositienbsp;sam herhaald is: sam te majjd majjhd bhavatu sam u te parusdnbsp;paruh'^.'^-

Opvallend zijn ook de plaatsen waar de buitenste termen van het chiasme vormen van het pronomen relativum zijn, b.v. Hl, 5, 71;nbsp;V, 30, 41. Bij IV, 8, 5 moet worden opgemerkt, dat de correspon-

derende plaats in het Taitt. Brahm. chiasme heeft, nl.: ya divya apah payasa sambabh�vuh: ya antarikse uta parthivir yah (ooknbsp;variatie: loc. antarikse tegenover adj. parth., dus geen zuivernbsp;parallehsme. De A.V. heeft geen chiasme, maar: ya apo divyahnbsp;payasa madanty antariksa uta va prthivyam |. Ook de variatienbsp;ontbreekt). In IV, 13, i: uta deva avahitam deva unnayathanbsp;punah I utagas cakrusam deva deva j�vayatha punah || is geennbsp;sprake van gewoon chiasme, daar de vocativus devah buiten hetnbsp;zinsverband staat en slechts in de beide versregels op verschillende plaatsen is ingevoegd. Ook in II, 32, 41 (= V, 23, iii) zietnbsp;men, evenals in III, 22, 5, maar op een andere manier, een loskomennbsp;van de zuivere parallelle vorm door het gebruik van een pron. i.p.v.nbsp;de herhaling van het subst.: hato rdjd krim�ndm utaisdm sthapatirnbsp;hatah |. In VI, 19, 1-2 is de overlevering onzeker: punantu manbsp;devajanah punantu Manavo dhiya | punantu visvd bh�tdni pava-punatu ma || pavamanah punatu ma kratve... | (de laatstenbsp;maal is pav. pun. herhaald als inleiding voor een nadere uitwerkingnbsp;van de gedachte, cf. pp. 16 en 17). Ppp. heeft echter in 2a: pundtunbsp;md pavamdnah. Hierdoor ontstaat, behalve het chiasme in i, ooknbsp;nog chiasme tussen i en 2.

Tussen bijzinnen ontstaat soms chiasme, doordat in de 2e bijzin een woord v��r het pron. rel. of de conjunctie wordt getrokken,nbsp;b.v. I, 25, 21: yady arcir yadi vasi socih sakalyesi yadi va te jani-tram |. IV, 20, 91: yo antariksena patati divamyas catisarpati |.nbsp;V, 17, 71: ye garbha avapadyante jagad yac capalupyate |. Verdernbsp;�V, 35, 4 met yasmat; V, 19, 141 met yena^. Cf. V, 23, 31/�: datdmnbsp;yah... In 47 van de 56 bovengenoemde gevallen is in het paraUelismenbsp;niet veel anders dan een opsomming uitgedrukt^, waarvoor het innbsp;zijn wijdlopigheid de primitieve vorm is. In slechts 9 gevallen ligtnbsp;er tussen de delen van het chiasme een ander verband.�

Verschillende mogelijkheden worden naast elkaar gesteld in I, 25, 2i (zieboven). In de volgende 2 gevallen vormen de 2 delen van

, waar

^ cf. VI, 136, 3^: yas te keso 'vapadyate sam�lo ya� ca vj-�cate eigenlijk geen chiasme bestaat,nbsp;cf. Nala 13, 12^1: kecid dantaih karaih kecit kecit padbhyarn hatanbsp;gajaih. Savitr� 5, 98: yadi me 'sti tapas taptam, yadi dattarn, hutamnbsp;yadi, |...

� Natnurlijk is men bij een dergelijke indeling nooit geheel vrij van subjectiviteit. Misschien zijn in meer gevallen antithetische of andere tendenzen aan te wijzen, dan in de weinige, waarin ik ze noem.

het chiasme, in symmetrie opgesteld, a.h.w. eikaars complement; alle mogelijkheden zijn uitgeput in 2 relatieve bijzinnen, die eikaarsnbsp;tegenovergestelde uitdrukken en daardoor elkaar aanvullen: IV,nbsp;36, 21: yo no dipsdd adipsato dipsato yas ca dipsati |^. VI, 37, 31:nbsp;yo nah sapdd asapatah sapato yas ca nah sapdt | (hier dus geen variatie van modus, zoals in IV, 36, 21). De teksten T. Br., T. A. Ap.nbsp;hebben echter in Ib: yas ca nah sapato sapdt, met een ander chiasme.

Een soort twee�enheid vormt ook II, 30, 51: eyam agan patikdmd janikdmo 'ham dgamam (rijm in het midden).

Misschien ligt climax in de beide volgende vbb.: III, ii, 71: jarayai tvd pari daddmi jarayai ni dhuvdmi tvd | en III, ig, 4:nbsp;t�ksniyarnsah parasor agnes t�ksnatara uta | Indrasya vrajatnbsp;t�ksn�yarnsah ... || (toeneming van de om vang der zinsdelen). Metnbsp;II, 30, 51 is weer meer te vergelijken V, 8, 71: ydn asav atisaramsnbsp;cakara krnavac ca ydn | �What over-runners he yonder has made,nbsp;and what he shall make� (vertaling Whitney-Lanman), waarmeenbsp;alle mogelijke ,,over-runners� zijn aangeduid.

Een soort antithese ligt in V, 14, 13: agnir ivaitu pratik�lam anuk�lam ivodakam |�.

Weinig opvallend chiasme vindt men in de volgende dringende bede om bevrijd te zijn van vrees (VI, 40, i): abhayam dyavaprthiv�nbsp;ihastu no �bhayain Somah Savita nah krnotu | abhayain nonbsp;�st�rv antariksarn saptars�naiii ca havisabhayarn no astu ||. Hiernbsp;is het parallelisme zozeer door variatie verbroken, dat ook hetnbsp;chiasme niet zuiver is; antariksarn en saptars�nam (ca) ha visa zijnnbsp;grammaticaal zo verschillend, dat ze nauwelijks termen van chiasmenbsp;kunnen heten.

Er zijn nu nog 8 gevallen van chiasme met 2 termen bestaande uit hetzelfde woord of dezelfde woorden, die niet parallelistischnbsp;zijn (zie p. 18). Op de grens staan I, 23, in-21 en IV, 13, 2�. I, 23,

- Enigszins te vergelijken: ,,doch als jongens bij de meisjes, meisjes bij de jongens zijn� (Wouters-Moorman, Het straatlied, 38). Fr. Mauriac,nbsp;Le noeud de vip�res, p. 269: Ciux que je devais aimer sont moris;nbsp;marts ceux qui auraient pu m�aimer.

� De grens tussen opsomming en antithese is moeilijk te trekken. In een geval als V, 26, 1-2: yaj�rnsi yajne samidhah svahagnih pravidvannbsp;iha vo yunaktu 11 yunaktu devah Savita prajanann asmin yajne mahisahnbsp;svaha || kan misschien evengoed van tegenstelling als van opsommingnbsp;gesproken worden: ,,Laat Agni..., maar laat god S....quot;

111-21; idam rajani rajaya kildsam �palitam ca yat'^kildsam ca �palitamca nivito nasaya prsat |. Hier staat dus de bijzin kil. pal. canbsp;yat tegenover kil. ca pal. ca^. Evenzo IV, 13, 211; daksam te anyanbsp;a vatu vy anyo vatu yad rapah || ,,Laat de ��n voorspoed voor Unbsp;hierheen blazen; laat de ander wegblazen de klacht die (ge hebt).�

In III, 13, 51: dpo bhadrd ghrtam id dpa asan staan bhadrah en ghrtam niet op ��n lijn, daar bhadrah een adjectivum is en eennbsp;eigenschap van de wateren aangeeft, terwijl met het 2e deel van denbsp;versregel de wateren met ghrta- worden ge�dentificeerd.

III, nbsp;nbsp;nbsp;19, 61; uddharsantdm maghavan vdjindny ud v�ranarn jaya-tam etu ghosah | prthag ghosd ululayah ketumanta ud�raidm | �Letnbsp;their energies be excited, o bounteous one; let the noise of thenbsp;conquering heroes arise; let the noises, the clear halloos, go upnbsp;severally� (vert. Wh.-L.). Hier zou men in zeer ruime zin van par-allelisme kunnen spreken; driemaal (imp. nom.), onderstreeptnbsp;door het driemaal gebruikte ut (anafora).

IV, nbsp;nbsp;nbsp;36, 7-8; na Pisacaih sain saknomi na stenair na vanargubhih jnbsp;Pisacas tasman nasyanti yam aham grdmam dvise || yam grdmamnbsp;dvisata idam ugram saho mama | Pisacas tasman na�yanti na papamnbsp;upa janate || ,,I cannot (bear) with Pisacas, nor with thieves, nornbsp;with savages (Pvanargu); the P. disappear from that village whichnbsp;I enter. Whatever village this formidable power of mine enters,nbsp;from that the P. disappear; (there) they devise not evil� (vert.nbsp;Wh.-L.). yarn gramam avisata ... knoopt logisch deze zin aan denbsp;voorafgaande (soort concatenatie); het chiasme is hier natuurlijknbsp;ontstaan.

Geen doorzichtig chiasme vormt V, ii, 511; kirn rajasa end paro anyad asty end kiin parenavaram amura || ,,is there anything elsenbsp;beyond the welkin? is there anything below what is beyond, onbsp;unerring one (? amura)?� (vert. Wh.-L.).^

VI, 63, II; yat te devi Nirrtir ababandha dama grivasv avimo-kyam yat |� ,,de band die de goddelijke N. om Uw nek bond (en) die niet los te maken was�. VI, 113, ii; Trte deva amrjataitad enas

cf. Kal. Kum. 8, 57: suddham avilam avasthitam calam vakram dvjavagundnviiam ca yat', dit chiasme is kunstig: vakram correspondeert met avilam (,,wat rein en troebel is, vast en zich bewegend, watnbsp;krom en recht is�).

Eigenhjk is ook dit vb. niet zonder parallelisme. Ook hier is het moeilijk de grens te trekken, cf. pp. 18-19.

Trta enam manusyesu mamrje | �de g�den besmeurden T. met die zonde; T. besmeurde mensen ermee.� Hier chiasme, doordat denbsp;naam Trta tweemaal vooropgesteld is.

Ik vond i8 gevallen, waar in de 2e helft van het chiasme een synoniem stond i.p.v. hetzelfde woord, nl.; I, i6, 2i; i6, 31; II, 3, 61; 4, 31; 29, 2i; 36, ic; III, 30, 21; IV, 9, 10; 12, 3-4; 19, 8i; V, 13,nbsp;81; 18, 4a; 23, 911; 29, 4b; 29, 51; VI, 50, II; 68, ii; 88, 31. Al dezenbsp;gevallen vertonen parallelisme, behalve VI, 68, ii, dat eigenlijknbsp;een geval van suppletie is; ayam agant Savita ksurenosnena vayanbsp;udakeneAf | en V, 23, 911, waar tegenover een subst. in de eerstenbsp;helft van het chiasme in de tweede helft de bijzin yac chirah staatnbsp;(zie p. 21).

In 13 gevallen is er sprake van opsomming; de overige 4 gevallen zijn: IV, 9, 10, waar beide helften van het chiasme met yadi beginnen, VI, 68, II, dat hierboven reeds geciteerd is, IV, 19, 81:nbsp;ssitem. md-pari-pahi sahasrenaamp;Af raksa md |, waarin climax ligt,nbsp;V, 13, 81: Urug�laya duhitd jdtd Dasyasiknyah |, waar hetzelfde opnbsp;2 manieren is uitgedrukt, en III, 30, 21: anuvratah pituh putronbsp;matra bhavatu sammandh | �be the son submissive to the father,nbsp;like-minded with the mother� (vert. Wh.-L.). Dit is te vergelijkennbsp;met de op p. 20 geciteerde plaatsen, waar een twee�enheid is uitgedrukt. Van de overige 13 gevallen is I, 16, 31 bijna gelijkluidendnbsp;met II, 4, 31.

II, 29, 21; ayur asmai dhehi Jatavedah prajain Tvastar adhini-dhehy asmai | valt ook onder II door de herhaling van asmai, evenals het hierboven geciteerde IV, 19, 81 door ma.

Een mooi voorbeeld van chiasme met synoniemen is IV, 12, 31-41^; sam te majja majjna bhavatu sam u te parusa. paruh | (sain tenbsp;marnsasya visrastam sam asthy api rohatu ||) majja maj jna samnbsp;dh�yatdm carmana carma rohatu | (hier dus 3 synoniemen: sam...nbsp;bhavatu, sarn, dh�yatam en rohatu; vgl. ook IV, 12, 5: lornanbsp;lomna sam kalpayd tvaca sam kalfayd tvacam | asrk te asthinbsp;rohatu chinnam sain dhehy osadhe ||; in 31 zijn het evenwel geennbsp;synn., die het chiasme vormen, maar nom. en instr.; in 41 staat

majja majjna chiastisch t.o. par. par. in 31 en t.o. carm. carm. in 41; sam dhiyatam staat enigszins chiastisch t.o. sam in 31, waaromnbsp;ik deze regels bij deze groep heb genomen).

Een bijzonder geval is nog V, 29, 4: aksyau ni vidhya hrdayarn ni vidhya jihvain ni trndhi -pra dato mrn�hi |, waar eerst tweemaalnbsp;hetzelfde ww. is gebruikt en daarna 2 synoniemen met chiasmenbsp;staan.

I, nbsp;nbsp;nbsp;18, 2; III, 10, 1311; 30, 31; IV, 2, 3; 5, 21; 14, III; 15,11; 34,111;nbsp;35, 3; V, 18, 81; 23, 3; 25, 5; 29, loii; 30, 611; VI, 21, 211; 60, in;

'86, 3; 91, 21; 99, 3c; 137, 31. Van deze 20 gevallen zijn er 15, die een opsomming bevatten. Mooie vbb. van opsomming in parallelisme met chiasme zijn b.v. III, 30, 31: ma hhrdta hhrdtaram dviksannbsp;ma svasdram uta svasd |, waarin de wederkerigheid is uitgedrukt,nbsp;en V, 18, 81; jihvd jyd bhavati kulmalam van ndd�kd dantds (tapasa-bhidigdhah) | ,,His tongue becomes a bow-string, his voice annbsp;(arrow-) neck, his teeth (become) shafts...� (vert. Wh.-L.). IV, 2, 3nbsp;is chiasme met homoioteleuton: yarn krandasi avata� caskabhdnenbsp;bhiyasdne rodasi ahvayetam |. IV, 34, i: brahmasya sirsam brhadnbsp;asya prstham Vamadevyam udaram odanasya | chanddmsi paksaunbsp;mukham asya satyam vistdri jatas tapaso �dhi yajhah ||i, waarinnbsp;verschillende delen van de odana ge�dentificeerd worden metnbsp;brahma enz., eerst zonder, in n met chiasme. Een soort chiasmenbsp;vertoont IV, 15, ii; samutpatantu pradi�o nabhasvat�h saw abhraninbsp;vataj�tani yantu |, hoewel sam in beide delen vooraan staat. Er zijnnbsp;dus 5 gevallen van parallelisme, die geen opsomming bevatten.nbsp;VI, 60, III; asya icchann agruvai patim uta jdydm ajanaye || �eennbsp;man zoekend voor deze ongehuwde vrouw en een vrouw voor dezennbsp;ongehuwden man� (,,twee�enheid�, cf. de vbb. op p. 20, speciaal

Stilte en eenzaamheid zijn uitgedrukt in IV, 5, 21: na bh�miin vato ati vdti ndti pasyati kascana 1. In V, 30, �n; d�tau Yamasya

vistar� jatas tapaso 'dhi yajnah ,,the vistarin (is) a sacrifice born out of fervor� (vert. Wh.-L.). Zo komt vaker na een reeks parallellenbsp;zinsdelen een meer uitvoerige wending; cf. ook V, 18, 81; tapasa-bhidigdhah.

manu ga adhi j�vapura ihi || kan men tussen de twee helften van het chiasme �maar� denken. VI, 2i, 2ii: Somo bhaga iva ydmesunbsp;devesu Varuno yatha ||. VI, 99, 3^: deva Savitah Soma rdjan.

Er blijven dus 14 gevallen over zonder parallelisme: I, 17, 211; III, 8, i; 9, 51; IV, 10, 2ii; 15, II; V, 28, 31; 28, 5; 29, II; VI,nbsp;12, i; 29, ib; 37, 311; 68, 2; 92, in; 115, i. Hiervan zijn er 3nbsp;of 4 verdeeld over bij- en hoofdzin, nl. I, 17, 211; III, 9, 51 (?);nbsp;VI, 29, ib en 115, i.^ I, 17, 211; kanisthika ca tisthati tisthdd idnbsp;dhamanir mah� ||. Bij Whitney-Lanman wordt hierbij opgemerkt:nbsp;,,the accent of tisthati seems to show ca to be the equivalentnbsp;of cet here.III, 9, 51: dustyai hi tva hhartsydmi d�sayisyaminbsp;kabavam | ,,Since I shall bind thee (on) for spoiling, I shall spoilnbsp;the kabava� (vert. Wh.-L.). IV, 15, ii is een geval van inversie.nbsp;Drie voorbeelden zijn gevallen van opsomming: V, 28, 5; VI, 68, 2;nbsp;VI, 92, iii. V, 28, 5: bh�mis tva patu haritena visvabhrd Agnihnbsp;pipartv ayasd sajosdh | v�rudbhis te Arjunam samviddnam daksamnbsp;dadhatu sumanasyamanam ||. 51 bestaat uit 2 parallelle delennbsp;zonder chiasme; u vormt chiasme met i, voert een andere constructie in en is tevens uitvoeriger (cf. p. 23, noot i). Goed hiermee tenbsp;vergelijken is VI, 68, 2: aditih smasru vapatv apa undantu varcasa |nbsp;cikitsatu Prajapatir d�rghayutvaya caksase ||, daar ook hier innbsp;het tweede gedeelte chiasme komt en uitbreiding, hier door middelnbsp;van twee finale dativi. Eenvoudiger is VI, 92, in: 5mnjantu tvanbsp;Maruto vi�vavedasa a te Tvastd patsu javam dadhatu (|. In IV,nbsp;10, 2ii ontstaat chiasme, doordat het obj. van het absolutivumnbsp;achter het abs. staat, het obj. van het hoofdwerkwoord voor hetnbsp;hoofdwerkwoord: sahkhena hatva raksdmsy atrino vi sahamahe ||.nbsp;VI, 12, i: pari dyam iva s�ryo �h�ndm janim agamam | rdtr� jagadnbsp;ivanyad dhamsat... || �Ik ben het nest der slangen rondgegaan alsnbsp;de zon rond de hemel, als de nacht rond levende wezens behalve

cf. Stolz-Schmalz 797, 4b: ,,Der Chiasmus kann auch... auf Haupt-und Nebensatz verfeilt sein, zB. Veil. 2, 26, 2 in qua civitate semper virtutibus certaium erat, certabatuy sceleribus.� In het Skt. is dit soortnbsp;chiasme gewoon: Savitr� 5, 62: ...tatra, yaira... Nala 7, iH: ...tatra,nbsp;yatra... Ait. Brahm. I, 13, 26: ...tdvad ydvat...

Ook van nevengeschikte zinnen kan de �en in wezen ondergeschikt zijn aan de ander, waaruit chiasme te verklaren is; cf. Garratt, Legacynbsp;of India, p. 128: The word was holy, holy also should be the earthynbsp;repositories of such treasure ,,omdat het woord heilig was, moestennbsp;ook...�

de zwaan.� VI, 37, 311: sum �pestram ivavaksamam tam pratyasyami mrtyave || ,,him, withered (?), I cast forth for death, as a bone (? ?)nbsp;for a dog� (vert. Wh.-L.). Het vergelekene staat hier chiastischnbsp;tegenover datgene, waarmee het vergeleken wordt. III, 8, i: anbsp;ydfu Mitra rtubhih kalfamanah samvesayan prthiv�m usriyabhih |nbsp;athasmabhyam Varuno Vayur Agnir brhad rastrain samvesyamnbsp;dadhatu ||. Dus in i chiasme bij de participia; i en n chiastischnbsp;tegenover elkaar; in n wordt, misschien onder invloed van atha,nbsp;de volgorde van de zin omgekeerd. V, 28, 31: trayah posas trivrtinbsp;�rayantam anaktu P�sa payasa ghrtena | (chiasme door inversie).nbsp;V, 29, II: purastad yukto vaha Jatavedo �gne viddhi kriyamanainnbsp;yathedam | (soort chiasme door nevenplaatsing der vocativi, maarnbsp;cf. 21: tatha tad A gne krnu Jatavedo visvebhir devaih saha sam-vidanah |).

Schijnbaar komt chiasme voor in V, 28, 14c: bhindat sapatndn adhardms ca krnvat, waar adh. praedicatief staat en VI, 136, 31:nbsp;yas te keso �vapadyate sam�lo yas ca vrscate | (cf. p. 19, noot i).nbsp;Sam�lah is praedicatief, staat dus niet op ��n lijn met kesah. II,nbsp;32, ii: udyann adityah krim�n hantu nimrocan hantu rasmihhih |.nbsp;Doordat udyan en nimrocan, hantu en hantu op ��n lijn staan,nbsp;zou de regel s5mimetrisch lijken, als ook krim�n en rasmibhihnbsp;overeenkomstige plaatsen hadden; maar deze woorden zijn grammaticaal te weinig aequivalent, om chiasme te kunnen veroorzaken.

Houdt men alleen rekening met de in II, III en IV genoemde gevallen van chiasme, dan blijkt, dat van de som van 116 gevallen er 92 (dus meer dan voorkomen gepaard met parallelisme, ennbsp;dat 78 (dus ongeveer 2/3) een opsomming bevatten. We hebbennbsp;gezien, dat ook bij gevallen, die wij niet onder parallehsme gerangschikt hebben, het parallehsme niet altijd geheel afwezig is en datnbsp;de term �opsomming� misschien niet altijd geheel het verbandnbsp;dekt tussen de delen van het chiasme. In ieder geval mag men welnbsp;de conclusie trekken, dat chiasme in de A.V. sterk aan parallelisme gebonden is en waarschijnlijk aan het parallelisme zijn ontstaan dankt.nbsp;Van antithetische strekking van het chiasme is zeer weinig gebleken.

Ook hier ga ik uit van de plaatsen, waar chiasme voorkomt gepaard met parallelisme: VII, 2, 8; 5, i; 15, 4 (metrisch); 15, 7; 15, 8; 20, 5; 34, 5.

2, nbsp;nbsp;nbsp;8: adhyardhasatam kaye, sakthini dvipancase ca vihse cornnbsp;dvipancavihse, sesam tu sirasy upari dadhyat (opsomming). 15, 4nbsp;(metr.): Kalih sayano bhavati samjihanas tu Dvaparah | uttisthansnbsp;TretdhhdLVamp;ti Krtam sampadyate car an ||. 20, 5: ...sriyam a�nute,nbsp;�snute ha prajanam aisvaryam adhipatyarn, ya evam upasthaya...nbsp;d�ksate ksatriyah san. Dit laatste type van inversie onder invloed vannbsp;een zin beginnende met: ya evam... zullen we nog meer ontmoeten. Gevallen, waar chiasme ontstaat, doordat de directe rede in het middennbsp;staat, zijn 15, 7 en 8 (geen van beiden zuiver parallelisme). 34, 5:nbsp;samana dtmandh pratyabhimarsah, samanam dpydyanam camasttsya.

Zonder parallelisme i, 2: yah svahsutyam praha tasyajinam, �d sarvesarn hotur va (door de lengte der genn. sarv. hot. ila naarnbsp;voren gehaald). Verdeeld over bij- en hoofdzin is chiasme in 17, 4nbsp;(metr.): yah sakrt papakam kurydt kurydd enat tato �param |. Gevallen, waar 2 termen van het chiasme uit formules bestaan, zijnnbsp;17, i; 20, 3. De volgorde absolutivum x obj. : obj. x hoofdwerkwoord komt voor in 6, i. In zeer ruime zin mag men misschiennbsp;nog van chiasme spreken bij de vari�rende volgorde in 23, 2 en 24, 2.nbsp;23, 2; ...dhutim hutvahawavlyam upatistheta. 24, 2: ...hutvdhutimnbsp;ahavan�yam upatistheta. Aan het eind van 23 en 24 staat weer:nbsp;...etam dhutim Awfoahavaniyam upasthaya..., waar onder invloednbsp;van �etam� ahutim voor het abs. staat. Antithese ligt m.i. alleen

Door het geringe aantal chiasmen is het moeilijk, hier verband aan te tonen tussen chiasme en parallelisme.

Hier ga ik uit van een plaats, die op ��n lijn te stellen is met de eerstgenoemde voorbeelden uit de A. V., waar nl. dezelfde woordennbsp;in omgekeerde volgorde herhaald worden; 116 (p. 130): kdmdvak�rnonbsp;�smy avak�rno 'smi karna kamaya svaha, kdmdbhidrugdho �smynbsp;abhidrugdho �smi kdma kamaya svaheti.

Chiasme in parallelisme komt voor 3 (p. 6): ...brahmanam eva sraddhayd pravisati, payasd pas�n, instr. acc., instr. acc., instr.nbsp;acc., instr. acc.; 6 (p. g): abs. acc. acc. abs.; r. 10 van beneden:nbsp;agnim upadisann uvace-; �dam yasa ity, ado yasa ity adityam (dusnbsp;formules in het midden, cf. p. 26). r. 2 v. ben.: agnim up. uv.-:nbsp;�dam satyam ity, adah s. ity ad. enz. ii (p. 17): tam atas tisrbhirnbsp;adadata, tisrbhir antariksat (2 x). 84 (p. 87): anto vai payasarnnbsp;ghrtam, antah svargo lokanam; anto vai rasanarn madhv, antahnbsp;svargo lokanam. 139 (p. 165): astau pratahsavane dadaty, getal loc.,nbsp;getal loc., loc. getal, loc. getal. Chiasme door de bijzin ya evam vedanbsp;^45 (P- 181): astako hasya prajayam abhisisice', gacchati rajyam yanbsp;evarn veda. - tato vai te prajd asmim lloke vidhaya svargam lokamnbsp;agacchan; prajam evasmirn Uoke vidhaya svargain lokam gacchatinbsp;ya evarn veda. 191 (p. 264): avannadyarn runddhe, vrhkte dvisaionbsp;bhratrvyasyannadyain ya evarn veda (cf. p. 26).

Niet parallelistisch zijn: 20 (p. 29): p�ta medhyah sritah sydma, gacchema svargam lokam. De eerste zin is misschien in wezen eennbsp;hypothetische bijzin; de 2e is dan de nazin, heeft daardoor het ww.nbsp;voorop, waardoor chiasme ontstaat. Maar cf. r. 6-7: tato vai tenbsp;p�ta medhyah srita abhavann, agacchan svargam lokam. Hier isnbsp;ook de le zin duidelijk hoofdzin, maar naar de betekenis ondergeschikt aan de 2e. 104 (p. 118): ye rathantara asan, rathantararnnbsp;te �nv asrjyanta; ye bdrhatd, brhat te-, r. 5-6: yarathantar�vagasit,nbsp;barhatan sa (1. sa) pas�n avisad; yd barhat�, rathantaran s^; p.nbsp;119, r. 5-7: te ye rathantarah pasavo, rathantarim asya te vacamnbsp;pa.syanta upatisthante; ye barhata, barhat�in te (alles bij- en hoofdzinnen).

Behalve de gevallen van chiasme, die verdeeld zijn over bij- en hoofdzin, zijn dus bijna alle vbb. parallelistisch; ook hier dus bestaat duidelijk verband tussen chiasme en parallelisme.

In adhyaya III en IV vond ik ii vbb. van chiasme, waarvan er 8 voorkomen in parallelisme. III, 2, 13: yatrasya purusasya mrta-sydgnirn vdg apyeti, vdtarn prdnah, caksur ddityarn, mana� candrarn,nbsp;di�ah �rotrarn, prthiv�rn sar�ram... kvayain tada puruso bhavat�ti.

Delbr�ck^ merkt deze volgorde op en tracht ze te verklaren; �Man w�rde im Anfang erwarten; yatra asya pur. mrt. vag agnim apyeti.nbsp;Indessen da die Frage schhesslich lautet: �wo bleibt der Mensch�,nbsp;so liegt der Ton weniger auf den verschiedenen Bestandtheilen desnbsp;Menschen, als auf dem Ort, wohin diese kommen. Deshalb wirdnbsp;agnim vorgeschoben, und somit vak von seinem Gen. pur. getrennt.nbsp;In der weiteren Aufzahlung ist dann wieder ein Wechsel beliebt...�

Streven naar afwisseling neemt hij b.v. ook aan^ bij Sat. ii, 2, 3, i: tad devant srstvaisu lokesu vyarohayad, asminn eva loke �gnim,nbsp;vayum antarikse, divy eva s�ryam.

Andere vbb. met parallelisme: III, 9, 281 (sL): Tasya lomdni parnani tvag asyotpdtikd hahih (natuurlijk chiasme, daar asya denbsp;2e plaats zoekt; tweemaal ,,tasya� zou te nadrukkelijk zijn).

III, nbsp;nbsp;nbsp;9,28� (sl.): Mamsany asya �akardni, kindtam snava, tat sthiram.

IV, nbsp;nbsp;nbsp;I, 2: Hast3nsabharn sahasrarn dadami, iti hovdca Janakanbsp;Vaidehah. Sa hovdca Ydjnavalkyah\ pita me �manyata enz. Cf. ook-IV, I, i: Tam hovaca: ...iti ...iti hovaca. IV, 2, 4: ...iti hovdca Y.nbsp;Sa hovdca J. V.: ...iti (cf. p. 26). IV, 3, 4-6: Astam ita dditye, Y.,nbsp;candramasy astam ite ... Astam ita dditye, Y., candramasy astamnbsp;ite, sdnte �gnau... Astam ita dditye, Y., candramasy astam ite, sdntenbsp;�gnau, santayam vaci... Delbr�ck� wijst op deze volgorde en trachtnbsp;deze te verklaren; �...astamita aditye mit Voranstellung des Part.,nbsp;weil auf demselben der Ton liegt... astamita aditye, Y., candramasynbsp;astamite, mit Voransetzung von candramasi, weil es heisst: ,,wennnbsp;auch dieser untergegangen ist.� Man m�sste also annehmen, dassnbsp;in diesem Falie die traditionelle Wortstellung* etwas Sensationellesnbsp;angenommen hat, weil sie im Gegensatz gegen die occasioneUenbsp;steht.� Als 2e mogelijkheid veronderstelt hij, dat er geen traditionele volgorde bestaat voor de loc. abs., maar dat ,,nach Bed�rfniss�nbsp;het ,,starker betonte� woord vooraan komt.� In ieder geval is denbsp;verwisseling van volgorde in deze verschillende teksten zeer opval-

Die A. I. Wortfolge aus dem Satapathabrahm. dargestellt. Synt. Forsch. III, pp. 59-60.nbsp;ibidem p. 61.nbsp;ibidem p. 41-42.

d.w.2. de volgorde, waarbij het partic. achter het subst. staat, vgl. Chand. Up. I, 8, 4: Ka sdmno gatir iti, svara iti hovaca. Svarasyanbsp;ka gatir iti... II, 2, i: Lokesu pancavidham samopasita. Prthivi hih-karah(l.-ka-), agnih prastavah... ity �rdhvesu. 2. Aihdvrtiesu: Dyaurnbsp;hihkarah enz.

lend en moet er een verschil in betekenis aan ten grondslag liggen; misschien worden zon en maan door het chiasme nauwer aan elkaarnbsp;gekoppeld. Cf. L�vi, Le Th�atre Indien, p. 373-4: Le rideau est ennbsp;�toffe fine; sa couleur doit �tre en harmonie avec le sentiment principal de la pi�ce: blanche, pour un spectacle �rotique; jaune, s�ilnbsp;est h�roique; sombre, s�il est path�tique; bariol�e, s�il est comique-,nbsp;s�il est tragique, noire; s�il est horrible, sombre; s�il est violent,nbsp;rouge] noire enfin, s�il est merveilleux, waar comique tragique a.h.w.nbsp;achter zich aan sleept (aan het eind slot-chiasme, veroorzaakt doornbsp;enfin).

IV, 3, 7: Yo �yarn vijnanamayah franesu, hrdy antarjyotih purusah... IV, 5, i: Tayor ha Maitrey� hrahmavadin� babh�va,nbsp;str�prajnaiva tarhi Katyayan�. Hier ligt duidelijk antithese tussennbsp;de beide delen van de zin.

Van de 3 vbb. zonder parallelisme zijn er twee gevallen van bijen hoofdzin: III, 3, 2: agacchan vai te �atra, yt�iJrasvamedhayajino gacchant�ti, maar verderop ... ^diragamayad y^Jfrasvamedhayajinonbsp;�bhavann iti. IV, 5, 3: Yan nu ma iyam, bhagoh, sarva prthivinbsp;vittena p�rna syat, syam nv aham tenamrta, aho neti.

Chiasme in een vergelijking vindt men III, 9, 2811 (sl.): Tasmdt tad dtrnnat praiti, r�so vrksdd ivdhatdt (cf. p. 25).

Ook hier komt het chiasme overwegend in parallelle uitingsgehelen voor: I, 7, 5; 8, 3; II, 2, 1-2; III, ii, 4; 13, 6; 14, 2-4; 15, 2;nbsp;18, 3-6; IV, I, 8; 5, i; 5, 3; 6, 2; 6, 4; 7, 2; 7, 4; ir, 2; 16, 2;nbsp;16,3; 17,1-2; V, 2, I; II, 7-12, i; 24, 2-3; VII, i, i; 26, 2; VIII,nbsp;I. 3; I, 5: 6, 5; 10, 1-2.

I, 7, 5: Tasyaitasya tad eva r�pain yad amusya r�pam, ydv amusya gesnau tau gesnau, yan nama tan nama. III, ii, 4: Tadnbsp;dhaitad Brahma Prajdpataya uvaca, Prajapatir Manave, Manuhnbsp;prajdhhyah. Tad dhaitad Udddlakdydrunaye jyesthdya putrdya pitanbsp;brahma provaca. In de 2e zin wordt breder verteld hoe de vadernbsp;zijn zoon in het brahma onderwees, met nadrukkelijke vooropstelling van de naam van den zoon. Bij dit chiasme speelt het gevoelselement een rol. III, 13, 6: Sa ya etan evam panca brahmapurusannbsp;svargasya lokasya dvarapan veda, asya kule v�ro jdyate, prati-padyate svargam lokam, ya etan evam panca brahmapurusan

svargasya lokasya dvarapan veda. Vgl. I, 6, 7 (zonder parallelisme) ... sa esa sarvebhyah papmabhya uditah. ha vai sarvebhyahnbsp;papmabhyo ya evarn veda.^ In III, 13, 6 staan grotere eenhedennbsp;chiastisch tegenover elkaar. Nog sterker komt dit uit in III, 14, 2-4;nbsp;Manomayah pranasar�ro bhar�pah satyasahkalpa akasatma sar-vakarma sarvakamah sarvagandhah sarvarasah sarvam idam a-bhyatto �vaky anadarah, esa ma dtmdntar hrdaye, aniyan vriher vanbsp;yavad va sarsapad va syamakad va syamakatandulad va. Esanbsp;ma dtmdntar hrdaye jyayan prthivyah, jyayan antariksat, jyayannbsp;divah, jyayan ebhyo lokebhyah. Sarvakarnia sarvakamah sarvagandhah ..., esa ma dtmdntar hrdaye, etad brahma. Vgl. ook III,nbsp;18, 3-6: Vag eva brahmanas caturthah padah: so �gnina jyotisanbsp;bhdti ca tafati ca. Bhdti ca tapati ca kirtya yasasa brahmavarcasenanbsp;ya evam veda enz.; IV, 5, 3; 6, 4; 7, 4; ii, 2; V, 24, 2-3. Hiertoenbsp;kan men ook VII, 4, 3; 5, 3; 7, i en 2; 10, i rekenen. VII, 7, i:nbsp;Vijhdnena va rgvedain vijdndti, ... vijhdnenaiva vijdndti. Het moetnbsp;een soort epexegese zijn door de lengte der perioden, wat blijkt,nbsp;wanneer men b.v. VII, 5, 3: 5a yas cittam hrahmety updste, ... yasnbsp;cittam hrahmety updsta iti vergelijkt met VII, 6, 2: Sa yo dhydnamnbsp;hrahmety updste,..., waar geen herhaling plaats vindt, waarschijnlijknbsp;omdat de nazin na upaste hier veel korter is dan in 5, 3.^ Vgl.nbsp;evenwel IV, 5, 3.

Niet in al deze voorbeelden is het parallehsme zuiver, alleen hebben ze dit gemeen, dat twee termen gevormd worden door tweenbsp;geheel of bijna geheel gelijke zinnen. Deze perioden moeten, doornbsp;hun herhaald terugkeren, grote indruk op den hoorder maken, dienbsp;in het beheerste parallelisme van de stijl evenzeer de invloed vannbsp;de hartstochtelijke drang tot overtuigen ondergaat als bij de vergelijkingen, die zo schoon aan de strenge stijl ontbloeien.

In het Brh. Ar. Up. hebben we reeds kennis gemaakt met het soort chiasme, dat ontstaat wanneer de directe rede 2 termen uit-

Vgl. ook IV, 3, 8; TAyedatn sarvam drstam. sarvam asyedaw drstam bhavati, annado bhavati ya evam veda. Deze inversie kan het gevolgnbsp;zijn van asya, dat de 2e plaats zoekt, maar ook van ,,ya evarn vedaquot;.nbsp;Cf. p. 26.

Chiasme, veroorzaakt, doordat het 2e deel van de zin te lang was, bij J. Gonda, Achtergrond en Karakter der Oud-Indische ,,Wetboekenquot;,nbsp;De Indische Gids, Dec. 1941, p. 555: ,,A1 wat vrij is van magisch-religieus gevaar is rein, onrein is dat, wat behept is met iets dat denbsp;booze geesten aantrekt,...�

maakt (zie p. 26). Ook in het Chand. Up. komt dit herhaaldelijk voor: I, 8, 3; IV, I, 8; 5, i; 6, 2; 7, 2; V, 2, i; II, 7-12, i. Buitenste termennbsp;van het chiasme vormt de dir. rede VII, i, i. Antithese ligt tussennbsp;de delen van het chiasme in IV, 16, 2: Tayor anyatardm manasanbsp;sainskaroti brahma, vdcd hotadhvaryur udgaidnyatardm (cf. 16, 3:nbsp;Anyatardm eva vartanim samskaroti, h�yate �nyatardY- Sterkenbsp;antithese ligt ook in de sloka VII, 26, 2: Na pasyo mrt5min pasyati,nbsp;na rogain nota duhkhatam, sarvam ha pasyah pasyati, sarvamnbsp;apnoti sarvasah, iti. Hier staat sarvam tweemaal emphatisch vooraan. VIII, I, 5: Ndsya jarayaita.] j�ryati, na vadhendsya hanyate.nbsp;Cf. 10, 1-2: Na evaiso �sya dosena dusyati, na vadhendsya hanyate,nbsp;ndsya srdmyena sramah.

Bij de volgende voorbeelden is het chiasme verdeeld over bij- en hoofdzin: I, i, 6; i, 8; 2, i; 10, 6; II, 16, 2; 21, 4; III, 13, 7; 15, 5;nbsp;IV, II, 2; V, 2,3; VII, 6, i; 10, i; 10, 2; 15, i; 15, 4; VIII, 5, i; 10, i.

VII, 15, I is een vergelijking: Yatha va ardndhhau samarpitah, evam asmin -prdne sarvam samarpitam (cf. p. 25 en 29). Pranenbsp;is hier naar voren getrokken, omdat het in het centrum van denbsp;belangstelling staat. Door een soort prolepsis is chiasme ontstaannbsp;in I, 2, i: Devdsurd ha vai yatra samyetira ubhaye prajapatyah,nbsp;tad dha devd udgitham ajahruh. Het chiasme in II, 16, 2 is waarschijnlijk te verklaren door vergelijking met 15, 2: Sa ya evam etadnbsp;parjanye protarn veda, vir�pdms ca sur�pams ca pas�nnbsp;avarunddhe, sarvam ayur eti enz. (dus zonder chiasme). 16, 2:nbsp;Sa ya... veda, virdjati prajaya pasubhir brahmavarcasena, sarvamnbsp;ayur eti enz. Cf. IV, ii, 2. In beide gevallen wordt het etymologischnbsp;verband tussen vair�pa- en vir�pa- resp. virajati onderstreept doornbsp;de plaatsing van deze woorden aan het begin van de nazin. Ook innbsp;III, 13, 7 is de volgorde te verklaren: idam va va tad yad idamnbsp;asminn antah puruse jyotih. In de hoofdzin staat idam voorop alsnbsp;praedicaat^, in de bijzin staat yat, zoals gebruikelijk is, als eerstenbsp;woord. De directe rede staat in het midden van het chiasme innbsp;VII, 15, 4: Tarn eed br�yuh: ativddy as�ti, ativddy asm�ti br�yat,nbsp;napahnuvita.

Er blijven nu nog enige vbb. van chiasme over, die niet voorkomen .in parallelisme of verdeeld zijn over bij- en hoofdzin, nl.

^ Nog sterkere antithese in VIII, 6, 5: Etad vai khalu lokadvararn vi-dusam prapadanam, nirodho �vidusam.

I, nbsp;nbsp;nbsp;2, 9; II, 24, 4; III, 12, 2; 17, 5; 17, 7; IV, 5, 1-2; V, 10,9; ir,3;

I, 2, 9: Etam u evantato �wittvotkramanti. vyddaddty evantata iti. Dit chiasme ontstaat door het vooropstellen van het belangrijkstenbsp;woord in beide zinnen, dat versterkt wordt door eva; etam knooptnbsp;bovendien vast aan het voorafgaande. II, 24, 4 (saman): Loka-dvaram apdvrnu, pa�yema tva vayam rajyaya... Hier vervangt denbsp;2e zin een finale bijzin (vertalingSenart:quenoustevoyions...�).

III, nbsp;nbsp;nbsp;12, 2; Yd vai sd gdyatr�yam vdva sd yeydm -prthivl (�yam prthiv�nbsp;is een vaste verbinding). III, 17,5: Tasmad ahuh: sosyati, asosteti,nbsp;punar utpddanam evdsya. Tanmaranam eiiavabhrthah. tanmaranamnbsp;eva staat op ��n lijn met punar utpadanam evasya, avabhrthahnbsp;met tasmat... asosteti. III, 17, 7 (een re, die geciteerd wordt): Adnbsp;it pratnasya retasah jyotih pasyanti vdsaram ... IV, 5, 1-2: Prdpayanbsp;na dedryakulam, brahmanas ca te padam hravdn�ti. Brav�tu menbsp;bhagavan iti. Hier veroorzaakt de natuurlijke volgorde een soortnbsp;chiasme. V, 10, 9 (sL): Steno hiranyasya surdm pibams ca. V, ii, 5nbsp;(sl.): Na me steno janapade, na kadaryo na madyapah, nanahitagnirnbsp;navidvan, na svair�, svairin� kutah (svair�: svairini twee�enheid).nbsp;VII, 5, 2: Tasmad yady api bahuvid acitto bhavati: nayam ast�tynbsp;evainam ahuh, yad ayam veda) yad vd ayam vidydt, nettham acittahnbsp;syad iti,,Daarom, als iemand ondanks grote kennis onverstandig is,nbsp;zegt men van hem: hij is niet, al weet hij (veel); als hij werkelijknbsp;wist, zou hij niet zo onverstandig zijn.� Hier is de volgorde natuurlijk. VIII, 9, i; 10, I en ii, i hebben de volgorde: absolutivum xnbsp;obj.-. obj. X hoofdwerkwoord; 15, i: obj. x abs\ partic. (ahirnsan)nbsp;X obj. Een soort inversie heeft V, ii, 3: Sa ha sampadayam ca-kdra\ praksyanti mam ime mahasala mahasrotriyah. M.i. staatnbsp;praksyanti aan het begin als voornaamste. Cf. ook VII, i, 3: ...nbsp;...mantravid evasmi, natmavit. Srutam hy eva me... VII, 10, 2nbsp;heeft behalve chiasme in hoofd- en bijzin ook nog een ander soortnbsp;chiasme; Sa yo �po brahmety updste, dpnoti sarvdn kdmdn, trptimdnnbsp;bhavati (ww. obj. adj. ww.).

Te vergelijken met de gevallen in de A.V., waar dezelfde woorden in chiastische volgorde herhaald worden (ziep. i6 sq.) is IV, 3,21;nbsp;...namovahpitarah, pitaronamo va iti. Gevallen van chiasme in par-allelisme zijn: I, 3, 1-2; 3, 5; 3, 9-10; 4, 19; III, 2, 11-12; 2, 51;nbsp;5, 23: IV, 7, 22-24; 7. 41; 8, 3-4; 9. 13-15-

I, 3, 1-2: ...daksinendgnim formule acc. ww. form, pascal, form, uttaratah. 3, 5: obj. partic. partic. obj. 3,9-10: form, p�rvam, t�sn�mnbsp;uttaram loc. sayam; atha pratah form, p�rvain, t�snim evottaram loc.nbsp;(chiasme onder invloed van atha). 4,19: str� ha sayam, pratah pumannbsp;iti (cf. vbb. op p. 20). Hiermee te vergelijken is III, 2, 11-12: nanu-sprsya bho j anain pratah, sayam upasprsyabhoj anam a samidadhanat.nbsp;III, 2, 51: Agneye �ja, Aindre meso, gauh pavamane parvadaksinah.nbsp;III, 5, 23: tesam uttamah sresthas, tulyau p�rvau. IV, 7, 22-24 (sl-) ^nbsp;varjayet p�rvato �svattharn, plaksarn daksinatas tatha, nyagrodhamnbsp;apardd desad uttardc capy udumbaram; enz. IV, 7,41: 8 x (form.nbsp; plaatsaanduiding), dan: form, adhastdd, �rdhvam form. (divi).nbsp;Hier wordt de volgorde dus pas verbroken bij de laatste combinatienbsp;van form, en plaatsaanduiding (cf. p. 18). IV, 9, 13-15: pasukamonbsp;vatsamithunayoh pur�sahutisahasram juhuyat, avimithunayoh ksu-drapasukdmah. vrttyavicchittikdmah acc. ... juhuyat ... IV, 8,^-4:nbsp;prah utkramya ,,....� ity �v�hvdcmud�ksamdno devajanebhyah, tir-yahh itarajanebhyo �rvdn aveksamdnah. Gedeeltelijk parallelistischnbsp;zijn ook IV, 7, 27-28: ...krsnayd gavd yajeta, ajena va svetena ...;nbsp;I, 7, 3: formule ... sakrd, dvis t�sn�m. IH, i, 32-33 (chiasme metnbsp;na): ... ddityam ca wantardadhate �nyatra viksasaranabhyam, ndponbsp;�bhyavayanti...

De andere vbb. van chiasme zijn: I, 4, i; 4, 5-6; 8, ii; II, 3, 9; 9, 22-24; III. 3. 26-27; 3. 34-36; 9. 4-5: IV, 2, 20-22; 8, 14.

1,4,1: atha vagyato bal�nharet; bhdsetdnnasamsiddhim, atithibhih kdmam sambhdseta (tegenstelling tussen vagyatah en bhaseta).

I, nbsp;nbsp;nbsp;4, 5-6: atha acc. ww. ... acc. abs., ... acc. abs. ... acc. ww. I, 8, ii:nbsp;� avadyati ... sakrd eva bh�yistham, dvir abhigharayet (cf. I, 7, 3).

II, nbsp;nbsp;nbsp;3, 9: ...dhruva/fam patikule bh�yasam amusydsdv iti ... (form.:nbsp;fest moge ich im hause meines gatten N.N. sein, ich N.N.��^).

II, 9gt; 22-24; etayaivavrta striyah, t�sn�m; mantrena tu homah (tegenstelling). Ill, 3, 26-27: triratram acarye, upasanne tv ahora-tram (tegenstelling). Ill, 3, 34-36: ... juhuypt ... japed va laghusunbsp;(inversie bij va). Ill, 9, 4-5; ... grhan anupanydt', utsrjet krtarthannbsp;sambharan. IV, 2, 20-22: sakrdacchinnarn darbhamustim strnoti,nbsp;karsUs ca p�rvopakramah (cf. 16: ... kars�h khanayet p�rvopa-kramah ...). Hier is bet chiasme niet zuiver, daar p�rvopakramahnbsp;meer praedicatief gebruikt is. IV, 8, 14: ... acc. abs., abs. acc., acc...nbsp;abs... In 3 van de hierboven besproken gevallen moet men rekeningnbsp;houden met het feit, dat het chiasme in citaten of formules voorkomt, nl. I, 4, 19; II, 3, 9 en IV, 3, 21.

Hier komt ongeveer de helft van de gevallen van chiasme in parallelisme voor, nl.: I, 2; 3; 10; ii; 12; 14 (2 x); II, 3 (2 gevallen); 6; 8 (2 gevallen); III, 7; 9; I5; 23; IV, 3 (2 gevallen); 14;nbsp;V, 4 (2 gevallen); 9; 12; 15; VII, 6; VIII, 10; ii; IX, ii; X, 8; 14.

I, 2 (Galand p. 2 onderaan): 3 x (instr. acc.) instr. acc. acc. instr. f slot chiasme). I, 10 (Cal. p. ii, r. 9-10): ... samidho mukta-bandhdh form. form, vedirn, sruvdd�n barhisah form, (lezing B ennbsp;Prayoga; A en La hebben met ander chiasme: form, barhih sruvdd�n

form. ... hoofdwerkwoord (niet geheel parallelistisch). 1,14 (Cal. p. 14, r. 13-15): ... daksinasyam adbhih pragantam form.; loc. ... -antamnbsp;form.; loc.... -antam form.; form. loc.... -antam... (slotchiasme). II, 3nbsp;(Cal. p. 22, r. 17-18): ... garbhadhanadivarse pancame brahmavar-casakdmam, dyuskdmam astame, navame �rlkdmarn vasante brah-manam upanayitaikadase grisme rajanyarn, dvadase saradi vai-syam. II, 3 (Cal. p. 23, r. 2-4); dvau masau yavakenanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ks�rend-

miksayardhamdsam astardtram ghrtendydcitarp} sadrdtram trirdtram udakenoTpavasamp;vn. ahoratram... In II, 6 (p. 26, r. 3-4) vormt de directenbsp;rede 2 termen van het chiasme, eigenlijk niet geheel paraUelis-tisch: � ... � iti tena prdrthito gurur athdha: ,, ... � iti.^ II, 8nbsp;(p. 27, r. 6-8); bhavati bhiksam deh�ti brdhmano br�yat, ksa-triyo bhiksam bhavati deh�ti, vaisyo bhiksam dehi bhavatiti.nbsp;p. 27, r. 8: ... brahmanebhyo bhaiksam, awawi itarebhyo grhn�yat.

Cf. I, II (p. 12, r. 14): ...daksinena paninagraw itarad vamena grh�tva... Te vergelijken met de vbb. op p. 20 is III, 9 (p. 42, r. 13):nbsp;puman samdsu, visamdsu str� jayate en ook enigszins IV, 3 (p. 56,nbsp;r. 1-2): ...yugmdn dvyavardn visvedevarthe, tryavardn ayugmdnnbsp;pitrarthe...^ Iets ingewikkelder is het chiasme in r. 7-9: ... brah-manan pratyahmukhan visvedevan udagantain puspadyaih,nbsp;pitrn udahmukhan pragantam gandhadyaih p�jayati. V, 4 (p. 75,nbsp;r. 9 sqq.): 9 x (form. acc. loc.), form, kapalani sirahsthdne laldtanbsp;ekakapalarn, 8 x (form. acc. loc.). Door deze chiastische plaatsingnbsp;zijn kapalani en ekakapalarn nauwer verbonden dan de anderenbsp;objecten. VIII, 10 (p. 119, r. 7-10); ... yoginas trividha bhavanti;nbsp;Sarahga Ekarsya Visaragas ceti. Opsomming iti caturvidhd Sd-rangdh. Opsomming Ekdrsydh pancadhd bhavanti. VIII, ii (p. 120,nbsp;r. 11-13): tatpratipadanagamam srotrena srnvanti; cctksusd acc.nbsp;WW.; instr. acc. ww.; instr. acc. ww. X, 8 (p. 138, r. 14-p. 139, r. i)nbsp;heeft de volgorde abc : abc : cab : cab.

Chiasme, waarbij absolutiva 2 termen vormen (een soort chiasme, dat we ook in de Brahmana�s ontmoetten; alleen een onderdeelnbsp;van de zin is hier parallelistisch): I, 3 (p. 4, r. 9-10): acc. ekdvaramnbsp;abs. astdvardm acc. abs. (abc : bac). I, 14 (p. 14, r. lo-ii): ... m�la-grabhyam ghrtam s^t�rsayffeaamp;Ayarcyaksatajyacarubhih... III, 15nbsp;(p. 46, r. II). V, 15 (p. 86, r. 17). VIII, 9 is ingewikkelder; ik hebnbsp;dit geval daarom gerangschikt onder de gevallen zonder parallelisme.

Chiasme zonder parallelisme: I, i; 3; 14; II, 13; 15; 16; Ilf, i; 8; 14; 15; IV, 2; 3; ii; V, 2; 6; 8; 13; 15; VII, 8; VIII, 9; ii;nbsp;IX, 10; 13; X, 8.

I, I (p. I, r. 1-6): opsomming ity sistadsisa. samskdrdh sdr�rdh yajnds ca dvavirn�at opsomming (inversie met ca).11,13 (P-32.i-4-6):nbsp;form, dantadhavanam audumbarena kdsthena karoti. sitomdbhirnbsp;adbhih... rgbhis tisrbhih snapayitva... II, 15 (p. 33, r. 9-10):nbsp;(tbhydgatam uttamam kanyapradah sarnsravantv iti niriksya yasonbsp;�s�ty dvasathe...', abhyagatam en avasathe staan waarschijnlijk opnbsp;��n lijn; de beide formules vormen dus de binnenste termen. II,nbsp;(P- 33. r. 17): form. abs. ww. form. Ill, i (p. 36, r. 11-12):nbsp;� prathame catvdrah... sasta brahmanasya, netare jaghanyah, waarnbsp;prathame tegenover jaghanyah, catv. t.o. itare staat. III, 8 (p. 41,nbsp;r. 19-p. 42, r. i):... nava prayascittani juhuyat form. form... juhuyat.

III, nbsp;nbsp;nbsp;14 (p. 45, r. 11-13): acc...abs.i�!:e^.i:e'ze'.instr. acc. instr. acc.... ww.

IV, nbsp;nbsp;nbsp;2 (p. 55, r. 7-10): ...juhoti form. form, pitrbhyah... (zeer weinignbsp;chiastisch). IV, 3 (p. 56, r. 3): aparedyur aparahne dese sucavnbsp;didiamp;yaufdsanagnim vaisvadevagharam hutva... Misschien staatnbsp;aupasanagnim achter het abs., omdat het eerste deel van de zinnbsp;anders te lang zou worden. IV, ii (p. 64, r. 7-8): ...devam an�yanbsp;grhe vdyavydm devayatane �gnisdlaydm vdrcdp�the ratnam suvarnamnbsp;va samnyasya... (locc. middelste termen van chiasme). V, 2 (p.nbsp;71, r. 6-7): putrah... agn�n... grhn�yuh kumbham ca patn� (inversienbsp;door ca). V, 6 (p. 78, r. 13); ...formule sdntim ja-ptvopatistheta form,nbsp;ddityam (cf. II, 16). V, 8 is een vers, dat geciteerd wordt (p. 81,nbsp;r. ii): tat samskarakrto ye ca ye ca sraddhani kurvate (min of meernbsp;parallelistisch). V, 13 (p. 85, 3-4); ...udakpragaparam aratnimdtramnbsp;vitastyd daksinatah... (...which measures at the north, the east andnbsp;the west-side an aratni and at the south-side a vitasti... vert. Galand). VII, 8 (p. no, r. 8-9): sapindikarane hlne krtam subhakaryamnbsp;vinasyati (zwak chiasme, daar hine en krtam niet op ��n lijn staan).nbsp;VIII, 9 (p. 119, r. 2-4): ...acc. abs.... acc. abs. abs. acc. ... acc. abs. ...nbsp;VIII, II (p. 120, r. i): ...yesdm te ... (bij-/hoofdzin). IX, 10 (p. 128,nbsp;r. 12): ...guroh padam daksinam daksinena panina (vamam vamena)nbsp;... IX, 13 (p. 130, r. 17); ... devakhate sarasi tatdke va samanye...nbsp;X, 8 (p. 138, r. 12-13): ...yathd, tathd... (bij-/hoofdzin).

We zien, dat in de beide s�tra�s, die overigens onderling zeer verschillend in stijl zijn (iets, waarop ik later terugkom), tamelijk veel chiasme voorkomt.

De zinsbouw is zeer eenvoudig en vertoont weinig parallelisme. Er komt dan ook weinig ,,zuiver� chiasme voor. Opvallend is denbsp;inversie door ca, vermeld door Jacobi^: �In der alteren steifennbsp;Prosa werden alle Satze m�glichst nach einem Schema gebaut,nbsp;und doch findet sich in prosaischen Stellen des Mahabharata haufignbsp;ein typischer FaU von Inversion: wahrend es immer sa tam uvaca u.nbsp;ahnl. heisst, wird bei ca meistens umgestellt, z.B.; provdca cainam...nbsp;dha cainam... uvdca cainam... dhatus cainam.� Als voorbeelden vannbsp;deze inversie heb ik opgemerkt: I, 3, 692-693; 700; 738; 752-�3;

774.' 776; III, 192, 13175; ...abrav�c caindm', III, 195, 13260 {pr�'ptavdms ca); III, 196,13327. Cf. 1,3,711: bhaiksyam ndsndsi nanbsp;vdnyac carasi payo na pihasi, waar de vaste volgorde na va een soortnbsp;chiasme veroorzaakt.

I, 3, 679: yad enain kascid hrdhmanah kamcid artham abhiyacet tam tasmai dadyad ayaw (bij-/hoofdzin). 693: ... bhagavacchabdainnbsp;srutvaiva sahasa viddrya kedarakhandain bhavantam upasthitah.nbsp;698-699: ...gd raksasveii. Sa upadhyayavacanad ar aksad gdh... gdnbsp;raksifvd... 705: bhagavate nivedya p�rvam aparam carami (abs. acc.nbsp;ace. hoofdww.). 709: naitan nyayyam paya upayokturn bhavatonbsp;mayd nabhyanujnatam. 735: avabhyam... ap�po datta upayuktahsanbsp;tena ... 735: tvam api tathaiva kurusva yatha krtam upddhydyenanbsp;(hoofd-/bijzm). 765: ... tam upetyas�nam apasyad Uttankah. Sanbsp;Uttankas tam upetya... Hier ontstaat een soort chiasme door denbsp;gewone aanknoping met sa. 784: bh�tvd tvam andho na ciradnbsp;anandho bhavisyasi. 809 (tristubh): tantrarn cedarn visvar�penbsp;yuvatyau vayatas tant�n satatam vartayantyau | krsnan sitamsnbsp;caiva vivartayantyau bh�tany ajasrarn bhuvanani caiva ||. 828:nbsp;ye te striyau Dhata Vidhata ca ye ca te krsnah sitas tantavas tenbsp;ratryahan� yad api tac cakram dvddasdram sad vai kumdrdh parivar-tayantiie�pi sadrtavah samvatsaras cakram. III, 192, 13182: ... tavnbsp;3i?,w2MpratigrhydnujndpyaT^\m-^x^y^i. 13186:... svayam evarajanamnbsp;abhigamyasvartham acodayan na cadadad rdjd. III, 194, 13249:nbsp;mahdbrdhrnanabhkg,yz.m-rdjanyamahd\)h.^gy3.m (maar andere edities hebhen: brdhrnanam,ahdhh.aLgyaLvd). III, 197, 13310: tasmainbsp;dattva ��varn rathadhurarn grhnata ... 13310: tam abrav�d: ,,atiyatonbsp;dasyami�, �tvaritam eva d�yatam� ity abrav�d brahmanah (directenbsp;rede in het midden).

De vele gevallen van chiasme komen bijna uitsluitend voor in de gedeelten in versvorm. De enige gevallen van chiasme in proza zijn:

p.6, r. 18-19:... anjanavrksadarumayahstambhahkhadirak�lakena niadhyanihitena tisthati (geen zuiver chiasme, daar de adjj. nietnbsp;precies op ��n lijn staan), p. 12, r. 3-5: na kiincid devapdddndmnbsp;o-smdbhih prayojanam... yata u�amamadhyamddhamaih sarvair apinbsp;^�/�amprayojanam (hoofd-/bijzin).p. I7,r. 14-15: ...absol. tvamtdvad

atraiva pratipalaya ydvud aham... abs. agacchami (hoofd-/bijzin), p. 19, r. 16; asty evam mahatma sa, vayam krpanah (tegenstelling),nbsp;p. 20, r. 2: bhavan saiAwsamacaro vacana^a/Ms ca drsyate (soortnbsp;variatie), p. 25, r. 7-8: tad yathayarn vyatikaro �sambhavyonbsp;mamdnena. vyahrtas tatha Dantilasydp�ti niscayah (bij-/hoofdzin),nbsp;p. 32, 16-17: yad ... niskramanam na�ka.iosi na ca.parusam V2.dsisinbsp;... (parallelisme, w� c� gewone verbinding), p. 37, r. 13: ...kriyatam.nbsp;ksamyatdm yad va... (inversie), p. 62, r. 5-6; bhavadbhaksanatnbsp;svaminas tdvat prdnaydtrd na bhavaty aparo dosas ca tdvat samut-padyate (chiasme door ca), p. 76, r. 17: ...ydvat tdvat... (bij-/hoofd-zin). p. 83, 4-5: naite vahnikana vahnikanasadrsani gunjaphalanynbsp;etdni (tegenstelling), p. 84, r. 13-14: ...ydvat tdvat... (bij-/hoofdzin).nbsp;p. 87, r. 4: asti tatpradese mahasam�. tasyam mahat kotaram asti (hetnbsp;WW. �asti� vooraan, zoals gewoonlijk aan het begin van een verhaal;nbsp;hier ook variatie: mahdsam� ��n woord, mahat kotaram twee woorden). p. 87, r. 5-6:... 3hs.myadd... toia tvaya... (bij-/hoofdzin).p. 87,nbsp;r. 15-16: ...rdjapurusdh... ydvad Dharmabuddheh... tdvad Dharma-buddhind... (bij-/hoofdzin, overgang van actief in passief), p. 88,nbsp;r. 5-6: mama... balakah... sarpena bhaksitdh, duhkhito �hain tad-duhkhena (inversie), p. 88, r. 18-19: tan na cdsi tvam sajjanahnbsp;kevalam papabuddhir asi ... (tegenstelling).

Van de 107 plaatsen, waar chiasme voorkomt in verzen, zijn er 41, waar het met parallelisme gepaard gaat, nl.:

p. 2, r. 8; p. 3, r. 14-15; p. 3, r. 18-19; p. 5, r. 22-24; p. 9, r. 1-2; p. II, r. 1-2; p. 13, r. 7; p. 14, r. 11-13; p. 15, r. 14-15;nbsp;p. 18, r. 5-6; p. 23, r. 6-8; p. 24, r. 25; p. 26, r. 19-21; p. 28, r. 6-7;nbsp;p. 28, r. 28-p. 29, r. 2; p. 30, r. 21-22; r. 24; p. 32, r. 4-5; p. 33, r. 16 ;nbsp;r. 20; p. 34, r. 1-4; r. 5-7; r. lo-ii; p. 48, r. 13; p. 54, r. 6; r. 16;nbsp;p. 58,1. 6; p. 62,1.28; p. 64,1.2; p. 70,1.26; p.72,r. lo-ii; p.75,nbsp;r. 1-2; p. 76, r. 26; p. 86, r. 1-2; r. 14-15; p. 88, r. 10; p. 90, r. 25-26;nbsp;p. 91, r. 2-3; r. 6; r. 23-24; p. 93, r. 20-23.

p. 2, r. 8: saram tato grdhyam apdsya phalgu... p. 3, r. 14-15: ...dhanindm paro �pi svajanayate j svajano �pi daridrdndm... (twee-eenheid). p. 3, r. 18-19: p�jyate yad ap�jyo 'pi, yad agamyo �pinbsp;gamyate | vandyate yad avandyo �pi... p. 5, r. 22-25: araksitainnbsp;tisthati daivaraksitam suraksitam daivahatarn vinasyati | j�vatynbsp;anatho �pi vanevisarjitahkrtaprayatno �-pi grh.e vinasyati j| = p. 68,nbsp;r. 15-18). p. II, r. 1-2: ekesdm vdci sukavad anyesdm hrdi

m�kavat | hrdi vaci id�h.dnyesam valgu valganti s�ktayah 11 (paral-lelisme met 3 x homoioteleuton in r. i). p. 13, r. y: na vina far-thivo bhrtyair na bhrtydh -parthivam vind | (vina instr. en acc.; twee�enheid, cf. p. 3, r. 14-15). p. 15, r. 14-15: svsimim gundntarajnenbsp;gunavati bhrtye �nuvartini kalatre | mitre canupacarye nivedyanbsp;duhkham sukhi bhavati || (cf. p. 72, r. lo-ii). p. 18, r. 5-6: nanbsp;vadhyante hy avisvastd balibhir durbald api j visvastds tv eva vadh-yante balino durbalair api 11 (tegenstelling). p. 24, r. 25: stokenonna-tim dydti stokendydty adhogatim | (vgl. vbb. uit A.V. op pag. i8sqq.).nbsp;Een dergelijk geval is; p. 33, r. 16; Sambarasya ca yd maya yd mayanbsp;Namucerapi j, Cf. ook p. 33, r. 20: Usandveds. yac chastram yac canbsp;veda Brhaspatih |. p. 28, r. 6-7; navidagdhah priyarn br�ydt sphu-tavaktd na vancakah | nihsprho wadhikar� syan Makami mandana-priyah || (plaats na).

Niet geheel parallelistisch is p. 34, r. 1-4, vol tegenstellingen: sumukhena vadanti valgund praharanty eva sitena cetasd | madhunbsp;tisthati vaci yositam hrdaye hdlahalam mahad visam || ata evanbsp;nip�yate �dharo hrdayam mustibhir eva tadyate | purusaih sukha-lesavancitair madhulubdhaih kamalam yathalibhih ||. Climax ligtnbsp;in p. 48, r. 13: na gajdndm sahasrena na ca laksena vdjindm |. Tegenstelling in p. 54, r. 6: ...sitalo vahnih s�tdmsur dahanatmakah |.nbsp;Niet geheel parallelistisch is p. 64, r. 2: karne parana sprsati hantinbsp;param sam�lam ||.

Sterke gelijkenis vertonen p. 76, r. 26; nistrimsam hrdayam krtva vdn�rn ceksurasopamdm | en p. 88, r. 10: navan�tasamdmnbsp;vdn�m krtva ci�am sunirdayam |. Homoioteleuton vertoont p. 86,nbsp;r. 14-15: mdtrvat paraddrdni paradravydni lostavat | dtmavat sarva-bh�tdni... p. 93, r. 20-23; raja ghrn� brahmanah sarvabhaksi strinbsp;cdvasd dustamatih sahdyah | presyah pratlpo �dhikrtah pramadinbsp;tyajya am� yas ca krtam na vetti || (laatste hd bijzin, cf. p. 21).

Verdeeld over hoofd- en bijzin is chiasme in de volgende gevallen: p. 3, r. 25; p. 4, r. 14; p. 8, r. 16-17; r. 22-23; P- 10. r- 4; r- 9-io;nbsp;p. 14, r. 4; r. 6; r. 8; r. 17-18; p. 18, r. 17-18; r. 25-26; p. 42, r. 4; r. 18;nbsp;p.45,r.2o; p. 48, r. 8-9; p. 51,r. 6; p. 53, r. 19-20; p.56,r.25;nbsp;p. 57, r. 9-10; p. 62, r. 14-15; p. 63, r. 6-7; p. 64, r. 23-26;nbsp;p. 65, r. 7-8; r. 21; p. 74, r. 11-12; p. 79, r. 25; p. 82, r. 17-18;nbsp;P- 86, r. 24-25; p. 88, r. ii; r. 26-27; P- r- 9; P- 92, r. 23-24.

In sommige van deze gevallen is het misschien juister van �inversie� te spreken, b.v. p. 8, r. 16-17: kopaprasadavast�ni ye vicin-

vanti sevakah | drohanti sanaih pascad dhunvantam api parthivam 11. Een opvallende indruk van symmetrie maken de verzen op p. i8,nbsp;r. 25-26 (api svalpam asatyam tegenover sumahan api, yah... vadatinbsp;t.o. vinasyeta sa; de indruk wordt verhoogd, doordat bh�bhujamnbsp;devanam ca verdeeld is over twee regels; a-pi svalpam asatyam yahnbsp;puro vadati bh�bhujarn | devanam ca vinasyeta sa drutainnbsp;sumahan api 11.

Chiasme, ontstaan door de gebruikelijke plaatsing van va... va vindt men in p. 28, r. 20; p. 50, r. 10; p. 93, r. 17.

De overige gevallen van chiasme in verzen zijn: p. i, r. 14; p. 7, r. 4; r. 6-7; p. 9, r. 8-10; p. 10, r. 11-12; r. 21; r. 25-26;nbsp;p. II, r. 16; p. 13, r. ii; p. 14, r. 1-2; p. 17, r. 19; p. 19, r. 4;nbsp;p. 23, r. 1-2; p. 26, r. 28; p. 27, r. 11-12; p. 33, r. 25; r. 27-28;nbsp;p. 34, r. 20-21; p. 41, r. 28-29; P- 42, r. 14-15; P- 46, r- 7; r. 9)nbsp;r. 20-21; p. 56, r. 19-20; r. 26; p. 63, r. 25; p. 64, r. 5; p. 72, r. 19;nbsp;p. 75, r. 13; p. 85, r. 11-12.

Ruim genomen is het begrip chiasme b.v. in p. 7, r. 4: yasmin j�vati j�vanti bahavah so �tra j�vati |, waar de loc. abs. een bijzinnbsp;vertegenwoordigt, die zelf weer een bijzin inleidt. Dit is ook eennbsp;geval van chiasme in hoofd- en bijzin: bahavah sah.

Soms staan de delen van een vergelijking chiastisch tegenover elkaar (cf. p. 29), b.v. p. 10, r. 25-26: uttarad uttaram vdkyam vada-tam samprajayate | suvrstigunasampanndd b�jdd b�jam ivdparam ||.nbsp;Cf. p. 33, r. 27-28: atiprasaktaih purusaih... kdkairxval�napaksaih ||.nbsp;Cf. ook p. 46, r. 7 en r. 9.

De volgorde abc : acb vindt men in p. 13, r. ii: araih samdhdryafe ndbhir ndbhau car ah pratisthitdh |. TegensteUing tussen de delennbsp;van het chiasme vindt men in p. 19, r. 4: subhasubhaphalam sadyonbsp;nrpad, devdd bhavantare ||. Cf. p. 41, r. 28-29, waar een vergelijking in de vorm van een tegenstelling is gehuld: ekain hanyan nanbsp;va hanyad isur mukto dhanusmatd | buddhir buddhimatotsrstd hanyadnbsp;rastrarn sarajakam |j. Cf. ook p. 72, r. 19: gatanugatiko loko nanbsp;lokah paramarthikah 11 en p. 56, r. 26.

Enigszins parallelistisch is ook p. 27, r. 11-12: madonmattasya bh�pasya kunjarasya ca gacchatah | unmargain vacyatarn yantinbsp;mahamatrah sam�pagah ||. p. 33, r. 25: natiprasahgah pramadasunbsp;kdryo necched balarn str�su vivardhamanam |. Hier kan men misschien beter van inversie spreken. Chiasme in een vergelijking p. 34,nbsp;r. 20-21: ... tam manmathapdsabaddham grastdmisam m�nam ivod-

dharanti||. Drie verschillende constructies zijn gecombineerd in p. 42, r. 14-15: yasya ksetram nadlt�re hhdryd ca parasamgatd |nbsp;sasarpe ca grhe vasah... p. 46, r. 20-21: yatha gaur duhyate kalenbsp;palyate ca tatha prajah | sicyate c�yate caiva latd... (chiasme doornbsp;caiva). Zeer zwak is het chiasme in p. 56, r. 19-20: tavaj janmd-tiduhkhaya tato durgatata sada | tatrapi sevaya vrttir aho duhkha-parampara [| �Firstly, birth causes very great pain; then there isnbsp;constant misery; and in that one has besides to support oneself bynbsp;service� (vert. Kielhorn). Om hier van chiasme te kunnen sprekennbsp;moet men jahma en sada op ��n lijn stellen.

Een soort parallelisme is te zien in p. 64, r. 5: karne lagati cdnyasya prdnair anyo viyujyate || (cf. r. 2, geciteerd op p. 39). p. 75, r. 13:nbsp;...tair nastair nastam eva tat |] (hier dus twee bijna gelijke woordennbsp;naast elkaar, vgl. in proza p. 83, r. 4-5, geciteerd op p. 38). Geennbsp;eigenlijk chiasme vormt de vari�rende positie van na in p. 85, r.nbsp;11-12: vidyam vittarn silpam tavan �apnoti manavah samyak |nbsp;yavad vrajati na bh�mau desad de�antaram hrstah ||.

In deze tekst, die overigens rijk is aan variatie, ontmoette ik slechts weinig voorbeelden van chiasme.

IV, 2, 9: etat srutvd pranamya bhagavantain Visnum... 2, 38: ahs. obj. obj. abs.; evenzo 4, 45.

3, 10 (�l.): Narmadayai namah pratar Narmadayai namo nisi | namo �stu Narmade! tubhyam ... (cf. p. 99). 3, 15 in genealogie, ooknbsp;4, 47. 3, 21: yavanan munditasirasah, arddhamunddn sakan, pra-lambakesan pdraddn pahlavdms ca sma�rudharan, nihsvadhyaya-vasatkaran etan anyarns ca ksatriyam� cakara. 4, 13-15: athainamnbsp;Bhagavdn dha: ...iti. athainsuman api... ity aha. tam cdha Bhagavdn:nbsp;...Het chiasme is hier niet geheel zuiver, daar Amsuman v��r denbsp;directe rede staat, aangetrokken door atha. 10, i: ...Usanasas canbsp;duhitararn Devaydn�m Sarmisthdm ca Varsaparvan�m... 10, 13nbsp;(metr.); j�ryyanti jtryyatah kesd dantd jiryyanti j�ryyatah | dhand�dnbsp;j�vitd�d ca j�ryyato �pi na j�ryyati ||. 13, 67: etac ca mama Balabha-drasya ca sdmdnyam, pitrdhanam caitat Satyabhamaya nanyasya.

ig, 7 (si.): m�dhe\ bhara dvajam imam bhara dhvajam Brhasfate! j. 20, II en 24,14 in genealogie. 24, 26: srautasmartadharme viplavamnbsp;atyantam upagate ks�naprdye ca kalau...

Verdeeld over hoofd- en bijzin: 2, 8: .....jfiatam eva maya yus-mdbhir yad abhilasitam...� Verder 5, 4: ...yasmdt, tasmdt..., maar 5, 5; yasmdt..., tasmdt...) 10, lo (sL); 13, 4 (sL); 13, 46; 13, 54.

De overige vbb. van chiasme zijn: 2, 29: abs. acc. ... acc. hoofdww. 2, 30 (metr.): mamaiva bharta vidhinaisa srstah srst�ham asya...nbsp;2, 41: drstas te bhagavan sumahan esa siddhiprabhavo naivainvi-dham anyasya kasyacid asmabhir vibh�tivilasitam upalaksitam,nbsp;waar de werkwoorden de buitenste termen vormen; evamvidhamnbsp;is als belangrijkste woord naar voren gedrongen. 2, 50 (metr.):nbsp;sutatmajais tattanayais ca hh�yo bh�yas ca tesam svaparigrahena |.nbsp;Men moet hier echter rekening houden met de mogelijkheid, datnbsp;bh�yo bh�ya� ca = ,,meer en meer� is, hoewel de caesuur hiertegennbsp;spreekt. 3,18: kva va tdtah ? tdto �smakam kah ? 4, 3: ...putram as�tanbsp;Kesin�. Vinatdtanaydyds tu Sumatydh sastih putrasahasrany abha-van (chiasme met variatie). 4, 6-7: ...devdh... �cuh: ... ity akarnyanbsp;Bhagavan: ...ity uktavdn (chiasme zeer ruim genomen). 10, 9 (sl.):nbsp;na jatu kdmah kdmdndm tipabhogena ssLinyati | liavisdkrsnavartmevanbsp;bh�ya evabhivardhate j[. 13, 4 (sl.): Vabhruh srestho wawMsyaMamnbsp;devair Devavrdhah samah || (chiasme met variatie). 13, 12: nayamnbsp;ddityah, Satrdjito �y^� adityadattarn syamantakakhyam maha-manim bibhrad atropayati (tegenstelling). 15, 13: chiasme met ca.nbsp;15, 18-19: ...Fundankanayane jdyamdne. jdtena ca tena... (concate-natie). 15, 21 (sl.). 24, 19: ongeveer parallelistisch. 24, 25. Voorbeelden van inversie: 2, 9-10; 6, 33-34; 7, 13; 13, 20; 13, 41, 2 xnbsp;(��nmaal met �ciis cainam) tweemaal met dha cainam, ��nmaalnbsp;met dha cdsau, ��nmaal met dha corvas�).

In dit werk, dat rijk is aan verschillende soorten van variatie, trof ik vrij veel voorbeelden van chiasme aan, voor een groot deel gepaard gaande met parallelisme. Vbb. van chiasme met parallelisme:nbsp;p. 140, r. lo-ii: pauravrddhas ca Pdhcdlikah Paritrdtas ca sartha-vahah (beroep eigennaam eigenn. beroep, met alliteratie), p. 164

onderaan-165, r. I: adp subst. adj. subst. subsi. adj. p. 184, r. 2 sqq.: adj. subst. subsi. adj. adj. subst. enz. p. 186, r. 5 v.o. sqq.: adjj. subst.nbsp;adjj. subst. subst. adj. adjj. subst.... p. 195, r. 9-10: ...tvam apy uddraydnbsp;samrddhyd r�pendtimdnusena prathamena �;lt;�yasopapannam...

De andere gevallen van chiasme zijn: p. 171, r. 2-1 v.o.: tarun�-bh�ta ceyam. sa ca vilambitah. p. 181, r. 3 v.o.: so 'yam api sincet sahasram drdksdnam ksanenaikena (hier is het begrip chiasme ruimnbsp;genomen, daar de leden niet op ��n lijn staan), p. 184, onderaan-p. 185: amum ca ropitavranam ingud�tailddibhir dmisena sdkendtma-nirvisesam puposa. Enigszins parallelistisch is p. 185, r. 5-4 v.o.:nbsp;...tasya sadhos tat sukrtam asatyds ca tasyds tathabh�tam duscari-tam... (volgorde abcd : bacd). p. 189, r. 3-2 v.o.: imam ca dadhnanbsp;ca trijdtakdvac�rnitena surabhis�taldbhydm ca kalaseyakanjika-bhyam sesam annam abhojayat (eerste deel parallelistisch, maarnbsp;misschien is trij. meer praedicatief). p. 196, r. 5-7: acc. part. part. ivanbsp;acc. acc. ...abs. abs. acc... p. 197, r. 8-9: ... muhurmuhus caranayornbsp;nipatya, prayujya santvasatani...

Veelvuldiger komt inversie voor; ze is zo talrijk, dat ze karakteristiek voor de stijl van het werk kan worden genoemd. Cf. Jacobi^: ,,Besonders haufig dagegen k�nnen wir die Inversion bei ca in dernbsp;musterg�ltigen Prosa des Dasakumaracaritra beobachten,� waarnanbsp;hij een aantal voorbeelden laat volgen.

p. 163, r. 2; p. 165, r. 4; r. 7; p. 168, r. 2 v.o.; p. 169, r. 4,,v.o.; p. 175 onderaan; p. 177, r. 4; p. 179 onderaan-p. 180 bov.;nbsp;p. 181, r. 2 v.o.; p. 181 onderaan-p. 182 bov.; p. 185, r. 3-2 v.o.;nbsp;p. 187, r. 4 v.o.; p. 188, r. 5; p. 189 onderaan; p. 195, r. 2 v.o.;nbsp;p. 198, r. 14; r. 8-6 v.o.: ...suhmapatir... uparantum pratisthate.nbsp;saha tena martum icchati... pauravrddhalokah. Meestal is het ww.nbsp;dat inversie veroorzaakt door ca verbonden met het voorafgaande.

Opvallend is, dat gedekte inversie voorkomt op p. 138, r. 8-9: pra-sante ca sahasa dh�modgame tasminn aham avisam. nisantodyanam dgamac ca gajagamin� ,,Toen de rook plotseling was opgehouden,nbsp;trad ik binnen. En zij met haar olifantengang kwam de paleistuinnbsp;binnen.� Door deze gedekte inversie treedt de assonantie aan hetnbsp;begin op.

Ook in deze taal vol variatie komt vrij veel chiasme voor, dikwijls in parallelle uitingsgehelen. Chiasme met parallelisme: p. 92, r. 13-14:nbsp;partic. subst. subst. part. subsi. part.; r. 19 (vers): part. acc. acc. part.nbsp;p. 95, r. 17-18: gen. abl. ahl. gen. p. 97, r. 3-4 (vers): dhdrd nipetuhnbsp;prasasdma renuh \ gandhas cacdra... (rijm in 3). p. 104, r. ii (vers):nbsp;acc. WW. WW. acc. p. 108, r. 9-10 (vers): prdyah samrddhyd madamnbsp;eti gehe mdnam kulend^i balena darpam | duhkhena rosarn vyasanenanbsp;dainyam... p. 113, r. 22 (vers): nom. loc. loc. nom. p. 122, r. 3-4nbsp;(vers): 'k�rtiv vidvatsadassv evanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pravijrmbhate | ratnajnesv

iva ratndndrn s�rdndm samaresv iva ||. p. 138, r. i (vers): tenasya vakyena supesalena svdmyarthadh�rena ca cestitena |. p. 141, r. 13nbsp;(vers): suradhipa�r�r api v�ksate gundn, gunoditdn eva paraitinbsp;sainnatih |. p. 142, r. 7-10: ...iti kalyanavacanaprasainsayam apynbsp;upaneyam. kalyanamitravarne 'pi vdcyam: ...iti loc. ca:... iti.

Verdeeld over hoofd-en bijzin: p. 117, 8 (vers): ...kim apnuyan na sa gehesu vane yad ipsati |[.

Een soort inversie is p. 121. r. 21: krodhavinayac chatr�n upa-samayati, vardhayaty eva tv anyatha. Zo ook p. 131, r. 19: ...ava-ghusyate . ramante... In ruime zin genomen kan men spreken van chiasme in p. 123,8-9: ...dhyanavidhim anusthdya... vyutthdya sama-dheh ... p. 124, r. 16 (vers): vyaktam na mucyeta sa j�vato me dhara-ghanasyeva ghanasya renuh || (chiasme in vergelijking), p. 128,nbsp;r. 12-13: evarn tdbhydm tad anugrhyamanam hamsay�tham jagadnbsp;iva dharmdrthavistardbhydm param vrddhim avapa (de plaatsing vannbsp;tabhyam voorop is natuurlijk; vgl. vorige geval), p. 132, r. 4-5nbsp;(vers); vasitarthasvahrdayah prayena mrgapaksinah | manusydhnbsp;punar ek�yas tadviparyayanaipunah || (tegenstelling; vertalingnbsp;Speyer^, .Quadrupeds and birds are wont to express their true feehngsnbsp;by the import of their cries. But men are the only animals skillednbsp;in producing sound meaning the contrary of their intentions�'),nbsp;p. 133, r. 21 (vers) en p. 134, r. 18 (vers), beide min of meer paralle-listisch. p. 135, r. 2-3: athaikarn baddham abaddhenetRiena. (00k hiernbsp;het begrip chiasme ruim genomen), p. 136, r. 10 (vers): mamnbsp;badhnatu bhavan p�rvam pascdn munced dvijadhipam ||- P- 140,nbsp;r. 7-8 (vers): sambhasanenapi yatah kartum arhati no bhavan |nbsp;saphalyain, pranaydsdydh pr�tes copacayarn hrdi 11.

^ Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van N. Indi�, 5e reeks, deel X (1894).

Behalve het gewone chiasme heb ik nog gevallen opgemerkt, waarbij de woordvolgorde op andere wijze wordt gevarieerd.

Vari�rend (in 6 chiastisch) is de plaatsing van de imperativi in A.V. IV, 15, 611-81: tvaya srstarn bahulam mrsflw asarais�nbsp;krsagur etv astam j] sara vo �vantu sudanava utsa ajagara uta |nbsp;marudbhih pracyuta megha varsantu prthiv�m anu || asdm asamnbsp;vi dyotatdm vdtd vdntu disodisah | ... Door deze plaatsing krijgtnbsp;hetzelfde rhythme aan het eind van de pada�s en rijm; 81 rijm ennbsp;assonantie. 12: ... svasantu gargara apam Varuna | ava n�c�r apahnbsp;srja vadantu prsnibahavo mand�ka irinanu 11. 16: mahantarn kosamnbsp;udacflamp;Af sinca savidjmtain bhavatu vdtu vatah j tanvatam yajnainnbsp;bahudha visrsta anandin�r osadhayo bhavantu || (in i inversie).nbsp;X, 8, 38: veddham s�trarn vitatam yasminn otah praja imah |nbsp;s�train s�trasyaAam ^;e^f^^thoyadbrahmanammahat ||. Emphatischnbsp;dringt s�tram s�trasya, dat een chmax met s�trarn vormt, naarnbsp;voren.

Brh. Ar. Up. Ill, 4, i: ... yat sdksdd a-paroksdd brahmfi ya dtmd sarvdntarah ... Soort chiasme, doordat atma sarvantarah eennbsp;vaste verbinding vormt.

Chand. Up. 1,8,4: Kdsdmnogatir iti, svara itihovaca.Svarasya kd gatir iti, prana iti hovaca. Ka s.g. is een normale vraag met hetnbsp;vraagwoord voorop; in de tweede vraag wordt aangeknoopt aan hetnbsp;antwoord svara. IV, 17, 8-9; Bhesajakrto ha vd esa yajnah, yatrai-vamvid brahma bhavati. Esa ha vd udakpravano yajnah, yatrai-vamvid brahma bhavati. V, 19, i: Tad yad bhaktam prathamamnbsp;agacchet, tad dhom�yam. Sa yam prathamam dhutim juhuyat, taipnbsp;juhuyat: ... (prathamam is echter praedicatief, prathamam attributief gebruikt). V, 19, 2: ... dditye trpyati dyaus trpyati, divinbsp;trpyantyam yat kiin ca dyaus cddityas cadhitisthatah, tat trpyati.nbsp;20, 2: ... candramasi trpyati disas trpyanti, diksu trpyant�su yatnbsp;kim ca disas ca candramds cadhitisthanti, tat trpyati. In V, 19, 2nbsp;dus de volgorde aditye ... divi ... dyau� cadityas ca, eveneens innbsp;20, 2: candr. ... diksu ... dis. ca candr. ca. Men zou hier kunnen

denken aan de regel van de toenemende zinsdelen; maar hiermee is in tegenspraak 21,2: ... agnau trpyati prthiv� trpyati, 'prthivydmnbsp;trpyantyam yat kim ca prthiv� cagnis cadhitisthatah, tat trpyati,nbsp;waar de groep prthiv� cagnis ca aflopend in woordlengte is (opmerkelijk is echter de alliteratie cagnis cadhit.). Frappant is wel, datnbsp;23, 2 deze vari�rende woordvolgorde niet vertoont: ... vdyaunbsp;trpyaty akasas trpyati, dkdse trpyati yat kim ca vdyus cdkdsasnbsp;cadhitisthatah, tat trpyati, waar de groep vayus caka�as ca toenemend in woordlengte is. VI, 4, i: Yad agne rohitam r�painnbsp;tejasas tad. r�pam, yac �uklam tad apdm, yat krsnarn tad annasya.nbsp;Hier is de plaatsing van tat vari�rend, waarschijnlijk, doordatnbsp;r�pam slechts ��nmaal voorkomt; toch zou, m.i., ook de plaatsingnbsp;apam tat en annasya tat mogelijk zijn geweest. VI, 4, 2; 3 en 4nbsp;vertonen dezelfde volgorde; 2: Yad ddityasya rohitam r�parnnbsp;tejasas tad r�pam, yac suklarn tad apdm, enz. (Yad ad. ook chiastischnbsp;t.o. tej. tat). VII, 4, 2: Samakalpetdrn dyavaprthiv�, samakal-petdm vayus cakasasca, samakalpantdpas catejas ca,tesdmsanklptydnbsp;varsarn sankalpate, ... Hier is de verandering van volgorde natuurlijknbsp;ontstaan door het vooropgaan van tesain sanklptya, dat aanknooptnbsp;aan het voorafgaande. VIII, 3, 2: Tad yathapi hiranyanidhim nihi-tam aksetrajnd upary upari sancaranto na vindeyuh, evam evemdhnbsp;sarvdh prajd aharahar gacchantya etam brahmalokam na vindanti,nbsp;anrtena hi praty�dhah (obj. subj. partic. hoofdww.: subj. partic.nbsp;obj. hoofdww.). De volgorde hir. nih. aks. is natuurlijk; ,,zij, die denbsp;plaats niet kennen�, is nietszeggend, zolang hiranyanidhim nietnbsp;genoemd is.

Gobhilagrhyas�tra. I, 2, 24-27: wa c� sopanatkah kvacit, ... caranau na prasarya ca. 6, 2-3: an�svaro ha ksodhuko bhavati...nbsp;�svaro ha bhavaty, aksodhukah, ...

Vaikhanasagrhyas�tra. VIII, 10 (p. 119, r. 13-15): ye tu Nirodhakas tesain pranayamapratyaharadharanadayah sodasa ka-lah santi. ye Margagas tesarn sad eva pranayamadayah. sad evanbsp;.,slechts 6� is naar voren gedrongen als tegenstelling van sodasa.nbsp;Vari�rend is de positie van na in X, 2 (p. 133, r. 17-18): agnaunbsp;padam na tapayen wainam mukhena dhamen na padena sprsednbsp;adhah padato na kuryat.

Mahabharata. I, 3, 661: Janamejayah Pdriksitah - 6yy. Pdr. Jan. - 675: Jan. Pdr. 676: ayam tava putrah - 677: putronbsp;�yam mama. 699: sa ... araksad gah - 703: sa ... punar araksad

gah - 707: sa ... ga araksdt. 734: na tv aham etam afufam u-payoktum utsahe gurave �nivedya � 735: anivedya gurave - 736:nbsp;notsahe �ham anivedya gurave �-p�pam enam upayoktum?- 846: evamnbsp;pitus cdpacitim krtavams tvam bhavisyasi mama priyam canbsp;sumahat krtam ... bhavisyati (plaats ca). III, 197, 13309-10;nbsp;athanyo �py asvdrth� brdhmana agacchat - punar api canyo 'py a�vdrth�nbsp;hrdhmana agacchat � punar anya agacchad asvarthl hrahmanah.

Pane a tan tra. p. 24, r. 20-21: maya tada foam anucitasthane rajasana upavisto bhartsayitvapamanito na ragat foam nihsaritah.

Da�akumaracarita. p. 166 onderaan:... maya...paricchinno bhavdn ... - p. 167 bovenaan: ... maya tvam api svapann evdsinbsp;n�tah.

Visnupurana. IV, 4, 3: eka vamsadharame^am^�foam, apara sastim putrasahasrdni janayisyatiti ... Kesini putram ekam, Su-matih putrasahasrdni sastim vavre ... �kaikam ... putram ... Suma-tyah sastih putrasahasrdny abhavan.

Jatakamala. p. 126, r. 14-15 (vers): kasthad ya^Mgm�A pari-mathyamanad udeti tasyaiva parabhavaya j mithyavikalpaih sa-mud�ryamanas tathd narasyatmavadhaya rosah ||. De vergelijking is uitgevoerd in twee enigszins parallelle zinsdelen, maar de plaatsnbsp;van yatha agnih is vari�rend ten opzichte van die van tatha -rosah. rosa- is een belangrijk woord in de passage; r. 16 eindigt metnbsp;rosam, 18 met rosam eva. De plaatsing van rosa- aan het eind innbsp;r. 15 is dus waarschijnlijk betekenisvol.

* Vgl. voor deze herhaling van dezelfde gedachte in gevarieerde volgorde Bhasa, Avimaraka 3, 18, 24: evam eva tvam api priyasatdni srnu ennbsp;3, 19, 16 (in dezelfde sc�ne); tvam apy evam p. s. Ibidem 6, 20, 9 ennbsp;21, 2: bhagavdn yadi me prasannah, kim atah param aham icchdmi ennbsp;yadi me bh. pr., kim enz.

Afgezien van de variatie in woordvolgorde is wel de meest voor komende manier om te vari�ren het gebruik van synoniemen, dienbsp;wij, bewust of onbewust, dagelijks toepassen bij al onze taaluitingen.nbsp;Het is bekend, dat niet overal het gebruik van hetzelfde woord innbsp;dezelfde contextus als onaesthetisch is gevoeld; de grote Latijnsenbsp;schrijvers achtten het niet noodzakelijk, zich van synoniemen tenbsp;bedienen, al hebben ook zij hun woordkeus gaarne gevarieerd.nbsp;S�rbom wijst op deze tendenz bij Tacitus^: ,,Non pauca enim suntnbsp;exempla, in quibus Tacitus repetitionem evitans pro verbo iamnbsp;usurpato synonynum posuit, et pro horum locorum numero nonnbsp;multa sunt illa, ubi verbum intra breve spatium repetitur.�

Bekend is b.v. ook de variatie in Cic. Cat. I, c. i: quo usque tandem ~ quam diu etiam - quem ad finem. non sentis - non vides,nbsp;interfecit � occidit.

Plato, Gorg. 506 D; �Hdv lt;5e �ari rovto, ov nagayevofaevov 'iq��/j.eamp;a, dyaamp;�v �� o� nagovrog dyaamp;oi �ajuev, Pol. 357 C: ...xalnbsp;avrd fi�v �avrc�v �vsxa ovx av de^ai/aeamp;a eyeiv, rwv �� /auyamp;�yv rsnbsp;Xdgiv...

Atharvaveda. I, 34, 2: madhu - madh�lakam. IH, 5, 6 ye dh�vdno rathakarah karmara ye man�sinah |. IH, 18, 5: aham asminbsp;sahamdndth.0 tvam asi sdsahih | ubhe sahasvati bh�tva sapatn�in menbsp;sahavahai ||. In 6; sahamdndm en sah�yas�m. Cf. XIX, 32, 5; tvamnbsp;asi sahamdno �ham asmi sahasvdn | ubhau sahasvantau bh�tva sapat-nant sahis�vahi ||. Hl, 30, 21: anuvratah-sammdndh. 30, 61: samdn�nbsp;prapa saha vo �nnabhagah samdne yoktre saha vo yunaj.mi | (dwangnbsp;van rhythmisch-metrisch schema; eigenlijk varieert hier een adv.nbsp;met een adj.). IV, 5, 2-3: striyah - ndr�h - striyah. IV, 5, 3 :nbsp;prosthesayas talpesaya narir ya hahyas�var�h | (het langste woordnbsp;aan het eind). 10, �u; rathe tvam asi darsata isudhau rocanas

^ G. S�rbom, Variatio sermonis Tacitei aliaeque apud eundem quaestiones selectae, diss. Upsala 1935, p. 16.

tvam ... 12, i: rohayet - 2: sam dadhat - 4: sam dh�yatdni - 5: sam kalpayd (2 x) - sam dhehi ~ 7: sam dadhat. 15, i: -prthiv�m tarfayantu

- nbsp;nbsp;nbsp;2: mahayantu bh�mim - 3: idem - 4: �prthiv�m anu - 5: prthiv�mnbsp;tarpayantu � 6: bh�mim - 7: prthiv�m anu. 2: varsasya sargah

- nbsp;nbsp;nbsp;3; apam vegdsah - 4:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;varsasya. 2-3 prthag jdyantdm -

prthag udvijantam. 2-3: osadhayah - v�rudhah. 5: ud�rayata - ut-pdtaydtha. i: abhrdni vdtaj�tdni (assonantie met a) - 7: marudbhih pracyutd meghdh (alliteratie met m). Cf. 4: mdrutdh - 5: marutah �nbsp;8: vdtd vdntu (met alliteratie) - 9: abhram. 8; dsdm dsdm vi dyota-tarn vata vantu diso disah |. 9: sam ... avantu - prdvantu prthiv�mnbsp;anu (alliteratie met p). 19, 81: pari pdhi - abhi raksa. V, 26, 1-3:nbsp;pravidvdn - prajdnan - pravidvdn. 28, 51: pdtii - pipartu. 29, 51: yat -yat - yatamat (bijna syn.). VI, 21, 211; Somo bhaga iva yamesunbsp;devesu Varuno yathd ||. 47,1: ^yvamp;mantah saAabhaksah. 136, 1-3:nbsp;osadhe � v�rudhd. 137, 3: ... agrarn ydccha vi madhyarn ydmaya ...nbsp;VII, 50, 811: gojid bh�yasam a.sva.jid dhanam/lt;*yo hiranya/eV ||.

Ait. Brahmapa. VII, 5,i:yadi-yadi-cet. 5,6:upsinivartayet~ dhareyuh. 5, 8: yadi ... yat ... yat. 7, i: yasyagnayo gramyenagninanbsp;samdahyeran,... - 4: yasyagnayaaranyenagninasamd'aliyeraw,... t.o.nbsp;6, 3; yasya sarva evagnayo mithah samsrjyeran, ... - 4: yasyagnayonbsp;anyair agnibhih samsrjyeran, ... - 7, 2: yasyagnayo divyenagninanbsp;samsrjyeran,... - 3: yasyagnayah savagnina samsrjyeran,... 19, 3-4:nbsp;anvait - anvdgacchat. 31, 4 en 5: pratisthdpayati - 32, i, 2 en 3:nbsp;dadhdti.

Brh. Ar. Up. Ill, i, 2: udajatdm - udaja � uddcakdra. IV, 3, 36: animanam nyeti - animanain nigacchati. pramucyate - sampramu-cya. 4, 23: ... vipapo virajo 'vicikitsah (vi-, vi-, a-), waarschijnlijknbsp;komt vivicikitsa- niet voor door neiging tot dissimilatie.

Chand. Up. I, 2, 2: surabhi ca durgandhi ca (-rabhi en -gandhi, terwijl sugandhi een bestaand woord is). 2, 10: Tarn hahgira udg�-tham updsdrn cakre. Etam u evahgirasam manyante, ... (ii en 12nbsp;met andere eigennamen op dezelfde wijze)i-i3: Tarn ha Bakonbsp;Dalbhyo viddrn cakdra (Senart tekent hierbij aan: �Viddra cakdranbsp;est done �gal a updsdrn cakre�.). I, 3, 2: Tasmdd va etam imamnbsp;amuin codg�tham upas�ta - 5: Etasya hetor vyanam evodg�tham

^ Senart tekent in zijn vertaling ad I, 2, 2: ,,Te ha nasikyarn pranam udgitham updsdrn cakrire� aan: �II semble difficile de trouver unnbsp;passage qui attes'te plus nettement que upds ne signifie pas ,,m�diter�,nbsp;mais ,,croire, penser� �.

upas�ta. I, 6, 6: Atha ya eso �ntaraditye hiranmayah puruso drsyate hirct^yasmasrur hirctnyaiiesa. a pranakhat sarva eva suvarnah, ...nbsp;II, 22, 2: dgdyet - stuvUa. IV, 4, 5: ... ta yada sahasram sampeduhnbsp;- 5, i: Prdptdh, saumya, sahasram smah. 15, 5: Atha yat... yadinbsp;ca na... V, 10, 2: panthd - 5: adhvdnam � 8: pathoh. ii, 7: prdtar�nbsp;p�rvdhne. VI, 7, 3; parisistah - atisistd (in twee leden van een vergelijking). VII, 8, i: halavdn - half. Cf. VII, ii, 2: ... tejasw vai sanbsp;tejasvaio lokan hlaasvato �pahatatamaskan... Vgl. hiermee 7, 2:nbsp;...vijnanawato vai sa lokaii ]nanavatah... en 9, 2: ... armavato vai sanbsp;lokan ^anavatah... VII, 2, i: Vag vdva namno bh�yas� - 3, i:nbsp;Mano vdva vaco bh�yah - 4, i: Sahkalpo vdva manaso bh�yan -5, I: Cittarn vdva sahkalpad bh�yah - 6, i: Dhyanam vdva cittadnbsp;bh�yah - 7, i: Vijnanarn vdva dhyanad bh�yah - 8, i: Balarn vdvanbsp;vijn. bh. - 9, I: Annam vdva balad bh. - 10, i: Apo vd annad bh. -II, i: Tejo vd adbhyo bh. - 12, i: Akaso vdva tejaso bh. - 13, i:nbsp;Smaro vd akasad bh. enz. Voor klinker wordt dus vai, voor medeklinker vava gebruikt. VII, ii, i; Tad ahuh - Tasmdd ahuh. VIII,nbsp;I, 5: apahatapapma vijaro wimrtyur wisoko wijighatso �pipasahnbsp;(apahata-, vi-, vi-, vi-, vi-, a-). Evenzo VIII, 7, i en 7, 3. 7, 4: Yanbsp;eso �ksani puruso drsyate, ... - Atha yo �yam, bhagavah, apsunbsp;parikhydyate, yas cayam adarse, ... Esa u evaisu sarvesv antesunbsp;parikhydyate ... 8, 2: Sddhvalan^v�aVL swvasanau. 8, 3; 9, i en 9, 2nbsp;zelfde var. 12, 6: Tasmat tesarn sarve ca loka dttdh sarve ca kamah.nbsp;Sa sarvam� ca lokan dpnoti sarvarns ca kaman, ... (In beide zinnennbsp;neemt het verbum dezelfde positie in; tegenover deze homogeniteitnbsp;staat het gebruik van synoniemen). Cf. VIII, 7, 3: sa sarvarns canbsp;lokan dpnoti sarvarns ca kaman, ...

G o b h. gr h. s� t r a. 1,1,15: vaxiyakuldt -16: bahuyajina evdgdrdt. 2,9: (adbhih) samsprset-lo-ii: tatraitadahuh: nopasprsedvraian,...nbsp;(citaat). 3, 7-8: eet... atha yadi. 5, 26: hhunj�ydtdm - 6, 1-3 (citaat):nbsp;asndti bhunkte � hhunj�ydtdm. 6, 17-18: hhdseta yajnasarnsid-dhim. nayajniyarn vacarn vadet (vacarn vadet frequente verbinding). 8, 4: caivixgrh�tam... grh�tvd, panedvattam tu ... (cf. 8, 6nbsp;catuxavatt� - pancavatt�). 8, 6: ... eed bhavati ... eed hhavati � 12nbsp;yady u ... sydt... 9, 4: annam-5: bhaktena-7: annasya. 9, 13nbsp;sayaxxxpx�laxhomayoh - x^'. sayaxndhuteh pxataxdhutih. II, i, 7nbsp;kumdryai - 2, 2: vadh�-. i, 10: abhisincet - pldvayet. i, 13: kala�am -sahodakumbhah. 6, 2: upavisati - xo: samvisati - y, 3: upavisati.nbsp;9, 26: anaduhe gomaye kesan krtvd, waar kr- synoniem is met nidhd-

(9, 17 en 27). Ill, 3, 6: hhaksayanti -: frdsnanti. 3, 16; tasmin pratyupakarane �bhranadhyaya a punarupdkarandc chandasah, ...nbsp;4, 2: gurave - 8: acarytjkulasya. 4, 29: sammrsan � 2^: abhimrset.nbsp;7, 13: udakam - 14: apdm. 8, 6: brahmanan hhojayitvd (vaste verbinding) - 7: gah prsatakam prdsayitvd. 8, 6: svastyayandrth.^m -8: svasti. IV, 2, 27: tatra. ... dharanti - 2^' upakalpayet. 2, 37:nbsp;tatha gandhdn - 2gt; 16: tatha surabhi. 3, 33-35: ... brahmanam vanbsp;bhojayet, gave va dadydt. ... yugman d�ayet (cf. III, 8, 6 en 7).nbsp;4, 28: juhuydt - 29: yajeta - 31; yajeta - 33: juhuydt. 6, 10:nbsp;�p�Tvdhnama�hyaiidindpardhnesu (p�rvdhna-, madhyandina- ennbsp;apardhna- gewone samenstellingen). 7, 27: yajeta - 2'2'. juhuydt-37; balin har et (deze werkwoorden zijn onderling evenwel niet verwisselbaar, ze geven elk een verschillend soort ,,offeren� aan).

Vaikh. grh. s�tra. Ter vergelijking heb ik dezelfde synoniemen, waar mogelijk op corresponderende plaatsen, gezocht bij Apastamba en Hiranyakesin, die, evenals Vaikh., tot de Taittir�ya-sakha van de Yajur Veda behoren. Hoewel het Vaikh. grh. s. zichnbsp;op talrijke plaatsen bij Hiranyakesin aansluit en hem in grote onderdelen geheel volgt, verschilt zijn taal en stijl met die van de genoemde (en andere) s�trateksten zeer.^

I, 2 (p. 2, r. 12): dsyam parimdrsti - r. 14: mukham mdrsti. Dit laatste ook op p. 3, r. 7 (Hir. en Ap. geen parallelplaatsen). I, 2nbsp;(p. 3, r. 2): pdnau - r. 3: karau (bij Hir. komt kara- niet voor, bijnbsp;Ap. wel pani-, niet kara-). I, 3 (p. 3, r. 12): ... aponamaskrtydva^dhyanbsp;... adbhir mrdd ca ... r. 15-16: ... jalam pranamya samrdodakena ...nbsp;O-po vigdhya ... - r. 18: 'jalam - p. 4, r. 2: samrdodakena - p. 4, r. 4:nbsp;jalam abhimantrya - r. 5: nimajjya - r. 8-9: apo �bhimantrya �nbsp;I, 4 (p. 5, r. i): jalam namaskrtya (Ap. en Hir. hebben nergens jala-,nbsp;meestal apah; Hir. H, 20, 4 udakena en 7 phalodakena, vrijnbsp;dicht bij 20, 14: adbhih ... tarpayanti. Hir. en Ap. hebben nochnbsp;pranam-, noch namaskr-; wel komt bij Hir. II, 12, 10: namaskdrairnbsp;upatisthate voor; bij beiden ontbreken samrdodakena en mrd-;nbsp;hij Ap. ontbreken zowel nimajj- als avagah- en vigah-, Hir. heeftnbsp;alleen avagah-). I, 3 (p. 4, r. 6): trir dvartayan - r. 10: astdvardmnbsp;sdvitr�m abhyasya (zowel avartayati als abhyas- ontbreken bij Hir.;nbsp;Ap. VIII, 21, 9 heeft: tryavardrdhyam dvartayitvd). I, 3 (p. 4, r. 6);nbsp;3-ghamarsanam karoti - r. 9: pradaksmarn karoti - r. ii: sandhyam

upasUa (frequente verbinding) - r. 14: ufasya (aghamarsanarn karoti niet bij Ap.; Hir. II, 18, 9 heeft: aghctmarsanma tr�n pra-ndyaman krtvd', Hir. I, 17, 3: gramarn pradaksinam krtvd; Ap. II,nbsp;5, i: pradaksinam agniin krtvd] geen van beide heeft dus prada-ksinain karoti zonder object). I, 3 (p. 4, r. 16): sdpasdvyam (Galandnbsp;merkt in zijn vertahng hierbij op: sapasavyam: apasavyain pra-c�navitam tena saha vartata iti sapasavyarn yatha syat tatha,nbsp;Bhasya) - I, 4 (p. 6, r. 4): prdc�ndv�t� (Ap. en Hir. hebben sapasavyam niet, wel prac�navit�). I, 5 (p. 7, r. 6-7): daivena t�rthena ...nbsp;daivikam karyam. arsenarsam. paitrkena pitryam (bij Hir. komennbsp;daiva-, daivika-, paitrka- en pitrya- niet voor; bij Ap. zijn paitrka-en pitrya- synoniemen voor ,,ceremonie voor de voorvaderen�;nbsp;daivika- en daiva- komen bij hem niet voor). I, 7 (p. 8, r. 12-14):nbsp;siva rtavah santu sivani naksatrani bhavantu, sarvakarmasamrddhirnbsp;astu sarvadhanadhanyasamp�rnam astu (in mantra). I, 8 (p. 9,nbsp;r. 7): Av^iximsdidiangulydyatam - r. 9: sthandila^r^�JMaMaA - r. ii:nbsp;h.asismdtram - dv3ida.sdngulamdtram - r. 12: tatpramandh - r. 15:nbsp;dY^ixivas,a.dangulydyatdm. Ook ahgula en ahguli zijn synoniem,nbsp;matra komt bij Hir. ��nmaal voor. I, 8 (p. 9, r. 5): athdgnydya-tanam - r. 7-8: sthandilam agnydyatanam - r. q-.sthandila�nbsp;kunde (noot vertaling Galand: ,,The spot where the fire is laidnbsp;down seems to be called here also kunda...�) - r. 14: agni-sdldydm (noot vertahng Galand: ,,agnisala here equivalent withnbsp;agnyalaya or agnyayatana?...�)-r. 17: agnikimdam - r. 18-19:nbsp;kundam - I, 9 (p. 10, r. 2): agnydlayam. (noot vert. Gal.: �Acc. to thenbsp;Kumb. ed. agnyalayam is kundam sthandilam va, according to thenbsp;Prayoga: sthandilam)-!, ii (p. 12, r. 8): agnydlaye (Hir. heeftnbsp;alleen sala-, door Oldenberg vertaald door ,,haU�, ,,huis�. Ap.nbsp;heeft alleen sthandila-, door Old. vertaald door ,,raised surface�).nbsp;I, 10 (p. II, r. 12): proksayati - sarnsrdvya - r. 13: proksya - r. 14:nbsp;srdvayet. I, 10 (p. 12, r. i sqq.): ... daksinata iti ydmydm uttaratanbsp;ity ud�cydm pascimata iti prat�cydm prdguttardgxaxxi... uttardgxzxo.nbsp;aisdnydm ... pascimasydm ... ydmydm ... ud�cydm vedydm prdg-uttardgxsLXi ... Gf. I, ii (p. 12, r. 6-7): vdyavydm uttardgxwx ...nbsp;prdcydm uttardritscxa. �uparistdd� ity �rdhvam ,,adhastdt...� itynbsp;adhah ... -r. 8: agn�sayor disoh (Hir. en Ap. hebben niet yama-,nbsp;pascima-, aisana-, vayava-, agn�sayoh; Ap. heeft uparistat alleennbsp;in de betekenis: ,,na�; �rdhvam in de verbinding : ,,ata �rdhvam�,nbsp;behalve ��nmaal: �rdhvam �naar boven�; adhastat en adhah ko-

men bij Ap. niet voor; bij Hir. is uparistat �boven, na�; hij heeft ata �rdhvam en �rdhvam ,,naar boven�; adhah en adhastat komen ��nmaal voor in mantra). I, II (p. 12, r. 9); aindrddyam M(fflgantam-r. 10:nbsp;daksinddi ... ^ragantam uttardntdjca ca - r. ii: dgneydA�sdn�ntdirrinbsp;pradaksinam dgneydnis.va (Ap. en Hir. hebben aindra- en agneya-niet als adjectivum van windrichting). I, ii (p. 12, r. 7): parisicya

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 9-10; ... apo dattvd ... tenaiva ... parisicya ... - r. 11-12: adbhihnbsp;parisincati - p. 13, r. 3; proksayet. I, ii (p. 13, r. 2): pranidh�nbsp;nidhdya - I, 12 (p. 13, r. 5): samidhau wwsya (cf. I, ii, p. 12, r. 8:nbsp;... samidhau ... nidadhdti, r. 15: nidadhdti) - p. 13, r. 6: nidadhydt

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 8: ahgaram nyasya - r. 11-12; tayaiva carusthal�m adhisritya

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 14; nidhdya - r. 15; samidagram ... sthdpayitvd. Misschien is

ook syn. dar�ayati in I, 13 (p. 14, r. 3): ... agnau homyam darsayit-va..., vertaald doorCaland: �Having put... the sacrificial substance., on the fire ...�; hij tekent hierbij aan: �The procedure is far fromnbsp;clear. The literal sense would be: ,,he shows the sacrificial substancenbsp;to (on?) the fire.� The Darpana periphrases: adhisritya; ...� - p. 14,nbsp;r. 6-7: ^iydJXi... sarndhdya (Ap. heeft welnidha-, niet nyas-; adhisri-��nmaal: I, i, 22: ajyam tesv adhisritya. Hir. wel nidha-, ��nmaalnbsp;nyas- met ,,wol� als object; I, i, 27: ajyarn tesvnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,21,6:

bijany adhisrayanti ,,zij gieten korrels (sc. op het hoofd van bruid en bruidegom)�). I, 12 (p. 13, r. 9): pavitrena ... utp�ya - r. 10:nbsp;sodhayitvd - T. 12-13: pavitrena ... utp�yd (Hir. en Ap.: pavitra-bhyam utp�ya-, sudh- komt bij hen niet voor). I, 12 (p. 13, r. 13):nbsp;uttarapascime - 15: vdyavye. I, 13 (p. 13, r. 17): Prajapati^wrogawnbsp;(in mantra) - r. 18: A.gnydd�n. 1,13 (p. 14, r. 7): pran�tdydm, eldersnbsp;pranidhi-, b.v. 1,13 (p. 13, r. 17) (Hir. I, i, 20: pran�tapranayanam).nbsp;I, 14 (p. 14, r. 13): /)rflgantam - r. 14: ^mgantam - r. 15: p�rva-sydm. - r. 13-14: uttardnta.ra - r. 14: utfarasydm - r. 15: udagantamnbsp;(Hir. heeft p�rva- niet voor een hemelstreek, bij Ap. betekent hetnbsp;,,Oostelijk�). 1,14 (p. 15, r. 5): candramasam - r. 5-6: asau nu rajanbsp;Somah (met nadruk, meer persoonlijk dan candramas-; bij Ap. isnbsp;candramas- het woord voor ,,maan�, Soma is de god in de mantra�s;nbsp;Hir. gebruikt candramas- in formules en elders; I, 22, 13: ,,...Somanbsp;rajan� iti candramasam. Soma in formules als god. H, 19, i: formule: candramase ... Somdya rajhe afzonderlijk genoemd). I, 14nbsp;(P- 15. r. 6): m�lagdm� vapdyam (geen van beide bij Hir. en Ap.).nbsp;I. 15 (p. 15, r. ii): uttaradaksinayoh ... pascimddisaumydniava.-r. II: uttaradaksinayoh � r. xg,-. ydmyddivdrundxitava � r. ii: pas-

cimadi- (Ap. en Hir. hebben saumya- en varuna- niet als hemelstreken). I, 19 (p. 18, r. 14): sruvam grhitvd ... ajyapatram sam-grhya-1, 20 (p. 18, r. 16); adhavam ddaya-v. 19; apo grh�tvd (Ap. I, 4, 5: darbharn samgrhya). I, 20 (p. 19, r. 10): ddhdvam-r. II: jalam - r. 12: adbhih (adhava- komt bij Ap. en Hir. niet voor),nbsp;cf. II, 18 (p. 35, r. 3-4): ddhdvam pitva ... apo grh�tva. II, i (p. 21,nbsp;r. 7-8); s�A/fl:balisr�eiasarsapadadhitandulam ity amananti catuh-suklam - II, 2 (p. 22, r. 10); svetam annam (x\p. en Hir. hebbennbsp;catuhsukla- niet; evenmin sukla-; Ap. sveta- ��nmaal, Hir. tweemaal in mantra). H, 3 (p. 22, r. i8-p. 23, r. i); brahmanam - ra/a-nyam - vaisyam - brahmanam - ksatriyam - vaisyam (Hir.: raja-nyam). H, 6 (p. 25, r. 7): daksma.pdnim ... hastam (in mantra) -r. 12: daksina/^asie. H, 6 (p. 26, r. 4): sisyam anusdsti-r. 6-7:nbsp;savitr�m ... adhydpayet (anusasti komt bij Hir. niet voor). H, 8nbsp;(p. 27, r. 10): minddhut� ... a.ntahomah. H, 9 (p. 28, r. 8): sMimdanda-d�ni... upav�tddini (cf. H, 5, p. 25, r. 3: upav�tam; H, 8, p. 28, r. i:nbsp;s�tra-; Hir. heeft s�tra- niet; hij gebruikt: yajhopav�ta-). II, 14nbsp;(p. 32, r. 12): grhndti - ddad�ta. H, 15 (p. 32, r. 17-p. 33, r. i):nbsp;... tabhyarn kundalabhyarn daksinadikarnayor alamkaroti ... ma-nina kantham dmucya ... II, 15 (p. 33, r. i): grh�tva-i. 3: dddya

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 4: grhn�ydt - r. 6: grhn�ydt - r. 7; dharet - H, 16 (p. 33, r. 15):nbsp;ddad�ta-r. 16: pratigrhya. II, 16 (p. 33, r. 13): praksdlayati -^f/^a^^ifapadah. Hl, i (p. 36, r. i): pdnigrahanam - astau vivdhdh. Hl, inbsp;(p. 36, r. 3): ddsyate - r. 5: pratipddayati - r. 6: dadydt (Hir. spreektnbsp;niet van het geven van de bruid door den vader; Ap. 1,3,3: dadyat;nbsp;II: dattam). III, 2 (p. 37, r. 7-8): vastradind^am^r^y�! ... abharanamnbsp;dropya (Hir. en Ap. hebben aruh- niet in deze betekenis). Hl, 2nbsp;(p. 37, r. 5): harate - r. 8: ddad�ta (ity eke). Hl, 5 (p. 39, r. 5-6):nbsp;upavesya - r. 6: nis�deta (caus. van nisad- is zeldzaam; Hir. heeftnbsp;vaak upavis-, slechts ��nmaal nisad-) .111,5 (p. 39, r. 6-7): a jyotisdmnbsp;darsanat - udite naksatre (Hir. en Ap. hebben jyotis- niet). Hl, 6nbsp;(p. 40, r. 7): ... samidharn yavatkrsnarn tavat taptvd samdropya...

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 8: prajvdlya (vert. Galand voor Hl, 6: �... he should ... heat anbsp;fuel-stick so long that it becomes black, then, make the fire ascendnbsp;this stick...�. Hir. I, 26, 7: prajvalayitvdhdyamp;ddL.ddi^ti. Hir. ennbsp;Ap. hebben tap- niet in deze betekenis). HI, 9 (p. 42, r. 14): annam

- nbsp;nbsp;nbsp;dhdrarcmdah. (Ap. en Hir. hebben ahara- niet). Ill, 12 (p. 44, r. 9):nbsp;p�rvavat - r. 13: purastdd iva - r. 13: p�rvavat ... ity eke (p�rvavatnbsp;komt niet voor bij Hir.; Ap. heeft p�rvavat en yatha purastat).

III, 13 (p. 45, r. 3): payasam ^y^samyuktam - r. 4-5: ajyamisVam payasam (Hir. I, 15, 5: kanair ajyamisraih; I, 17, 4: tilair ajya-misraih; II, 16, 5: kimsukany djyena samyujya). Ill, 14 (p. 45, r.nbsp;15-16):... udakumbham... sthdpayitvd... t�ryant�m padato nidhdya...

- nbsp;nbsp;nbsp;p. 46, r. i; ... asmani parasum tasmin hiranyam sthapayitva ... -

r. 4: ... aksatam m�rdhny ddhaya ... Ill, 15 (p. 46, r. 7): hastena -r. II: fdnim (Hir. heeft pani- = hand: II, 3, 8). Ill, 15 (p. 46, r. 12): ghrtam - sarpis - r. 13: hv^hmlghrtam (Ap. heeft welnbsp;ghrta-, niet sarpis-, wel sarpismat; Hir. evenzo). IH, 15 (p. 46,nbsp;r. 12): hiranyam -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r. 14: suvarnam (Hir. alleennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hiranya-;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ap.

��nmaal suvarna-, nbsp;nbsp;nbsp;��nmaal hiranya-) - IV,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(p. 66,r.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18):

hiranyam - p. 67, nbsp;nbsp;nbsp;r. i: suvarnam. III, 15nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(p.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46, r. 15-16):

prdsayati - pdyayet nbsp;nbsp;nbsp;(Hir. en Ap. hebben nietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cans, vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pa-,

dindd va (Hir. gebruikt in den regel ahar\ Ap. heeft noch dina-noch divasa-). III, 19 (p. 49, r. 11-12): mrstaAsatrapadasvararn dviwamam Q.2XViXvarnarn va (Galand merkt op:,,varna is synonymousnbsp;with aksara according to the Bhasya�). HI, 21 (p. 51, r. 7): �ukla-pakse suddhe �hani - 22 (p. 51, r. 16): sukla-pakse dine suddhe. Ill, 22nbsp;(p. 51, r. 18): kumdram - p. 52, r. 3: hdlam (Hir. en Ap. hebbennbsp;nergens bala-, in den regel kumara-). IH, 22 (p. 52, r. 6-7): ... kanis-thady agnir ayusman ity ddikaih. ..111,22 (p. 52, r. 10): sms^fvacanamnbsp;waarschijnlijk synoniem met r. 4: sdntim, dat volgens Galand =nbsp;punydha- is (bij Ap. en Hir. komt svastivacana- niet voor). Ill, 23nbsp;(p. 52,r. 17-18): sirasi - r. 18: mastake (Ap. heeft siras-, niet masta-ka-; Hir. gebruikt ��nmaal sir. en heeft mast, niet; in de corresponderende passage komt bij Hir. geen woord voor ,,hoofd� voor).nbsp;III, 23 (p. 52, r. 19): sthdpayet - nidhdya. IV, i (p. 54, r. 2): idhmdn

� nbsp;nbsp;nbsp;r. 3-4: indhanair indhayet - r. 4-5: idhmddan (Hir. heeft alleennbsp;idhma-). IV, i (p. 54, r. 5-6): pran�tam dsddya pavitram nidhdya...nbsp;-r. 7: nidhdya . IV, i (p. 54, r. 7): ajyasthal�m grh�tvd-v. 8-9:nbsp;darv�m dddya - r. 9: idhman grh�tvd (bij Ap. en Hir. geen vergelijkingsmateriaal). IV, 3 (p. 56, r. i): dh�ya - r. 2: nimantrayet (Ap.nbsp;en Hir. hebben geen van beide; het is vreemd, dat Vaikh. doornbsp;deze synn. tweemaal hetzelfde zegt: ... brahmanan dh�ya ... yugman

ayugman ... nimantrayet] misschien zijn ze dus niet geheel synoniem). IV, 4 (p. 57, r. ii): carurn nirvapati-r. 15: nirvapati-r. 16-17: arpayet (niet geheel synoniem) - r. 17: nyaset - p. 58, r- 3: vikiret (Ap. en Hir. hebben vikr- niet; anna- waarschijn-

lijk = caru-, dat ook op p. 58, r. i voorkomt; Hir. heeft caru-alleen I, 26, 3, terwijl 26 waarschijnlijk een latere toevoeging is; Ap. heeft earn- niet. Hir. gebruikt II, 14 en 15 bij zijn beschrijvingnbsp;van de astaka: anna- of odana-). IV, 4 (p. 58, r. 4): nivedya - r. 5:nbsp;daddti. IV, 5 (p. 59, r. 5): tan (sc. vrih�n) ... nirupya - r. 7: vr�h�nnbsp;praksifya (Hir. II, 14, 3; vr�hisaravaninbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hir. en Ap. heb

ben praksip- niet; Ap. heeft nirvap- niet met vrihi- als object). IV, 5 (p. 58, r. 17): daksindgneh - p. 59, r. 3: daksinagnim - r. 5:nbsp;anvahdryasya - T. 8: anvdhdrye-r. ii: daksindgnau (Ap. heeftnbsp;noch daksinagni-, noch anvaharya-, Hir. ��nmaal daks., nergensnbsp;anv.). IV, 6 (p. 60, r. 5): dadydt - r. 7: arpayet - IV, 7 (p. 61, r. 4):nbsp;arpayati - nirvdpydh. IV, 7 (p. 61, r. i): bhojayitvd - r. 5: tarpayet -r. 6: bhojayet (niet geheel synoniem). IV, 12 (p. 65, r. i): dattvdnbsp;- r. 3: dattvd - daddti - r. 4: havir nivedayet � r. 5: dattvd - r. 6:nbsp;daddti (ook IV, ii, p. 64, r. 13: havir nivedayati; Ap. en Hir.nbsp;hebben niet nivedayati). IV, 13 (p. 65, r. 17): caturasVaw - tri-konam astasVaiJW (bij Hir. en Ap. komen deze woorden niet voor).

IV, nbsp;nbsp;nbsp;13 (p. 65, r. 17): inXYdkdram - X. 17-18; ardhacandraHraw-r. 18; vdiixdkdram AdJiddkrti dih.v2i]dkrti (bij Ap. en Hir. geen vannbsp;deze woorden). V, i (p. 68, r. 3): dtm�yam -r. 5: dtmanah (Ap. ennbsp;Hir. hebben atm�ya- niet). V, 2 (p. 71, r. 4): savasya - r. 8: mrtakamnbsp;(bij Ap. en Hir. geen van beide). V, 2 (p. 71, r. 5); darbharajjusam-v�td darbhambaracf/iaraA. V, 2 (p. 71, r. 13): nidhdya - r. 14; nyasya.

V, nbsp;nbsp;nbsp;2 (p. 72, r. i): abhyarcayati - r. 2: p�jayet. V, 4 (p. 74, r. 4);

caXuvhotram - r. 6: Aa.ss.hotram - r. 9: sd^ddhotdram - r. 11-12: panca-hotdram - r. 13; idem (sommige handschr.: -panca-hotram) - r. 13; saptaAot�rawj - r. 16: sa�^iadiotrafn (Hir. heeft dasahotr-= dasahotra-).nbsp;V, 4 (p. 76, r. il): arpayitvd - T. 13: ksipet-v. 1^: nirvaped (itynbsp;eke) - V, 5 (p. 77, r. i); ddadh�ta. V, 5 (p. 77, r. 6); -kumbham -r. 8; ghatam - r. 14; kumbham (Hir. en Ap. hebben geen van beide).nbsp;V, 5 (p. 78, r. 9); ayydktdbhydm ~ X. 10: upalimpati (Ap. en Hir.nbsp;��nmaal anj-). V, 6 (p. 78, r. 16): darbharfl//MW - r. 17: tulydhnbsp;(Ap. en Hir. geen van beide). V, 6 (p. 79, r. i); dpah prapadya-manan - r. 2-3;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;... prapadyeran - r. 3-4: apsu ... ni-

�3.jjya (Ap. en Hir. hebben geen passage, die te vergelijken is). V, 6 (p. 79, r. 9): upalipya - r. 12; samanulipya (Ap. �n Hir. geennbsp;van beide) . V, 6 (p. 79, r. ii): vik�rya - r. 12; avak�rya (Ap. ennbsp;Hir. geen van beide). V, 6 (p. 79, r. 7-8): �amp;xxxitdmbaravdsasd jalamnbsp;adaya - r. 14: vastratoyena. V, 6 (p. 79, r. 12): a.sxxLa.vahnihiranya-

V, nbsp;nbsp;nbsp;6 (p. 79, r. 14): dflutya - r. 18; fraksalya (Ap. en Hir. aplu-niet). V, 7 (p. 80, r. 5): udakdxi\z}dm. - r. 6: apah - r. 6: /a^antam -r. II: jalam - r. 12: udaUdydni^m.. V, 7 (p. 80, r. 6): balim daddtinbsp;-r.ii: ...halminivedyaidLldLmdadydt. V, i3(p.85,r. 9-10): vastrotta-riyaiitdadhyupadainsabadara/gt;ra6/}rfo'. V, 13 (p. 85, r. 16); vdya-sebhyah-x. 17: syena^a^adin. V, 14 (p. 86, r. 2): tddla.samjgt;arkahnbsp;- m.dcngadz.yogah. VI, 2 (p. 90, r. 16): anyam vivdham kurydt -r. 18: anyam upayacchet. VI, 4 (p. 92, r. 7); samidham dropya-r. 9: aranyam idhme va samdropya (Hir. I, 26, 17-18, waarschijnlijk later toevoegsel: atmann aranyor va samaropanain samidhinbsp;va samaropayet - 20: yasyam samarndhah. aruh- komt bij Ap.nbsp;en Hir. niet voor in deze betekenis; Ap. heeft samaruh-niet).

VI, nbsp;nbsp;nbsp;7 (p. 94, r. 5-6): ... anyain brahmanam ... bhajeta - r. 6: antya-jatau n5mne samdsrite (noot vertaling Galand: �Viz. if he hasnbsp;accepted food or drink from such a person. If my interpretation isnbsp;right, samasrite here governs not the accusative but the locative.�nbsp;Galand vertaalt samasrite hier door �resort to�). VI, 10 (p. 96,nbsp;r. 2): ... ghrtain prdsn�ydd guror ucchistam va bhunj�ta (Hir. II, 3, 9:nbsp;ghrtam prasayati; II, 5, 2: enam dadhi madhu ghrtam iti trivrtnbsp;prasayati; 3: athainam annain prasayati. bhuj- gebruikt hij veelnbsp;absoluut. Ap. VI, 15, 4; ajyam ... kumarain prasayitva; VI, 16, i:nbsp;brahmanan bhoj'ayitvd ... kumararn prasayet). VI, ii (p. 96, r. 13):nbsp;pdnigrahane - r. 15; ^vxaaxvivdhc. Tot VI, 15 w'ordt vivaha- gebruikt. VI, 15 (p. 98, r. 15): pdnigrahana-^xaihhiii. Bij de beschrijving van de prayascitta�s van het huwelijksritueel wordt vivaha-gebruikt; als aanduiding van een beslissend tijdstip in het levennbsp;panigrahana-. VI, 17 (p. 100, r. 16-17): pitrbhyo haliharanam...nbsp;bh�tebhyo baliif�wum ... atithibhyo�bhyagatebhyo�nna^m(Iawa�z...nbsp;(B heeft hier axmaddnam) - p. loi, r. 3: hadiharanam (Ap. VII,nbsp;19, 2: bahrp, karet; baliharana-, balidana- en annapradana- komennbsp;bij Ap. niet voor; Hir. I, 7, 21: balirn karoti; II, 16, 6: bal�n harati;nbsp;10: bahin harati] 13: bal�n harati] de drie substantiva komen bij hemnbsp;niet voor). VI, 19 (p. 102, r. 5): car� paktvd - r. 8: caruin srapayitvdnbsp;~x. 13; car� paktvd - VI, 20 (p. 102, r. 17): carutn paktvd - p. 103,nbsp;r. 2: carum paktvd (Ap. en Hir. hebben pac- niet).

Ook de overige boeken vertonen veel synoniemen. Ik meen door het bovenstaande wel te hebben aangetoond, dat het Vaikh. grh. s.nbsp;over grote woordenrijkdom beschikt; vergelijking met Apastamba

en Hiranyakesin doet zien, dat vele van deze synoniemen hier niet voorkomen. Al moet men in technische, in casu rituele teksten meernbsp;nog dan elders voorzichtig zijn met het gelijk verklaren van denbsp;betekenis van twee woorden, toch zijn er vele plaatsen, waar vergissing uitgesloten is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Mahabharata. I, 3, ��z-�g: dgacchat - Sdiml^axn updgacchat. 665: praiyuvdca - 666: idem - 667: fundr uvdca. 677: mahata-pasK� (adj.) svadhyayasam^fliWMrfA. 691: sabdam - 6g2: -vdkyam -693: -sabdam - 696: -vacanam - 718; sabdam - 719: -vacanam. 693:nbsp;avdran�yam - samroddhum. 693: bhagavacchah�asa. - bhavantam --694: bhagavantam- � bhavdn - 695: bhavdn - bhavdn - 696: tvayd.nbsp;699: ahani - divasak.sz.ye. 699: upddhydya� guru- - upddhydyasya.nbsp;707: sa tathety uktvd - 710: sa tatheti fratijndya - 714: sa tathetinbsp;pratisrutya (ongeveer syn.). 7i3-�4: ifltianukampaya (1. tvad-)-kzrosi-bhavdn ... arhati. 715: pibati - upayunkte. asndti - abhaksayat. 717nbsp;avocat - �cuh - dha. yiy: andgacchati - ndydti - yiS:ndgacchati. 715nbsp;aranye - 717; vanam - 718: aranyam. 716: andho babh�va - 720nbsp;andh�bh�to�s mi. 733: asdna - 734: upayoktum. 734: gurave - 735nbsp;upddhydyena - gurave - upddhydyena - 736: gurave - yZT- guru�nbsp;upddhydyasya. 735: bhavatah - tvam - 737: tava - bhavatah ... bha-visyanti. 737: caksusmdn - 738: labdhacaksuh. 740: dsyatdm -741:nbsp;avasat. 740-�!: grhe - guxnkule. 747: niyojaydm dsa - 748: pratisarn-disya{c.i. 740: samddidesa) � 751: samdistah. 748: asmadgr/ie-749: gurukule - upddhydya-. 751: karan�yam - kdryam. 753: te-bhavatd.Ci. 754 en 757: kim te priyam ... (vaste uitdrukking).nbsp;756: icchamJs/am gurvartham (onder invloed van icchami), ooknbsp;758. 757; priyam... gurvartham. Cf. 754: priyam. 759: pinaddhe-760: abaddhdbhydm. 761: abhyabhdsata - 763: dha. 765: abhinan-dya - 766: abhivadya. 766: updgatah - 767: ahhydgatah. 769:nbsp;bhavatd - te. 772: wf^sabdabhir aphenabhir anusnabhih (asabdha-komt, voor zover ik kan nagaan, niet voor). 779: s�tam - 782:nbsp;anusnam � 783: s�tam. 781: pratyaks�kuru - drstvd - aparoksaydmnbsp;dsa - 787: dlaksya. 782; prasddaydm dsa - 783: ksdmaye -787: pratyanun�tah. 785: saparn pratydddtuni - 787: sapamnbsp;anyathdkartum. 787: bhavatd - te. 789: sddhaydmah - prdtisthatanbsp;(het eerste vaker in directe rede). 790: udakaziAaw -�i: krtoia-kakdryah.yf^x: anvaydt - ygy,: anvagdcchat. 796: anekavidha�uccd-vaca-. 796: -samktdam �avak�rnam. 797: ndgdn (proza) - 797:nbsp;sarpdh - 799: naga- � pannagdn - 800: sarpdndm - 802: naga�

8o6: nagan (proza). 797: astuvat (proza) -799: samstaumi - 801: akaravamnctmah - 802: astausam - 8o^\ karavdni... namah (metr.nbsp;vanaf 797 behalve de met �proza� aangegeven plaatsen) - 806;nbsp;evam stuvann api - 807: tustdva. 808-809: nityam - satatam - ajas-ram (metr.). 811: jagad�svardya - lokatrayesdya (metr.). 812:nbsp;prdha - uvdca. 818 en 8ig: ufddhydyakulam - 820: upddhydyagrhe.nbsp;826: bhaksaya - hhaksitam ~ 827: upayuktam. 828: ye ca - yadnbsp;api - 830: yas ca - sa ca - yad api. 823; n^ga-lokam - 830: naga-bhavane. 836: pdrthivas^.tta.m3. - wf/gt;asattama - 839: nrpate - 840:nbsp;mah�ndrendra - 841: rdjan - 844: rdjarsi- �nrpam - 846: rdjan - 847:nbsp;prthiv�pdla - mahdrdja - 848: nrpatih - 849: rdjd - 850: rdjendrah.nbsp;837: viprena - dvijottamam - 839; dvijottamah punyakrtam vari-sthah. 840: durdtmane - 842: dustdntardtmand - 843: pdpah - 844:nbsp;pdpakrt - 845: pdpam - 847: durdtmand (metrisch vanaf 836).

I, 94, begin: nrpdn - 3692: narddhipah - �93: rdjndm. �92: s�la-h�nah � wVv�ryah � prajawVat�afe. begin: vamsakardn�'lt;^Af\ vam-sadhardn - �95: vamsakrt (alle gevallen in I, 94 metrisch).

I, 95, 3764: asvamedhan djahdra - visvajita ccsfea. 3790: prthak prthag vamsadhard nrpatayah. tatra vamsakarah Sambaranah.nbsp;3798: �antanus tu mah�pdlo babh�va - 3803: Vicitrav�ryas tu rdjd-s�t. 3812: djaghdna - 3812; andsdditakdmarasam atrptam ca - 3813;nbsp;... yena tvaya ... aham anavdptakdmaraso nihatas tasmat tvam apynbsp;etam avastham ^skdydnavdptakdmdrasah pancatvam dpsyasi - ^817;nbsp;videhatvam prdptah - 3820: nidhanam. 3814: putrdn - apatyam.nbsp;3821: uddhartum - samuddhartum. 3825: adhigatdh - 3826: abhijag-muh. 3840: wmatsarah - 3841: amatsarah. 3840: \edapardh - 3841:nbsp;vedasampanndh.

III, 192, begin (sl.): brdhmandndm mdhdtmyam � 13143: brdh-manamahdhhdgyam - �^4: brdhmandndmcaritam. �56: abhydsasthah ~ abhydsacardh. �61; kdnane] daarv��r vana- gebruikt. �67; obhya-gacchad upetya ca (anaforisch-recapitulerend met een synoniem).nbsp;�71: ista]ana-- �^2: priyd. �78: atha kasyacitkdlasya � tatah ... samaye.nbsp;�80: dcaksva - dcakhyau - kathayasvd. �82: te - bhavatd. �82: imau ~nbsp;etau. �82: nirydtyau - pratideyau - �83: pratinirydtayati - �84:nbsp;nirydtaya. �83: pattram - �85: vdhanam.

III, 194-198; 13249: tweemaal: parasparena - any o �nyasya ~ paras parasya. begin 195: abrav�t - rdjovdca - brav�tu - rdjan -�57: pdrthiva - rdjan. begin: bhikseyam - �59 (metr.): ydcyamdnah.nbsp;begin 196: kaihyatdm - acasta. �64: bhiksitavdn - �67: bhiksdsva.

'68: ayacata - '68: kasenatddayat - '72: hanyctte kasayd. �69: abrav�t � '70: dha. �79: hhavantam ~ tvdm. �87 (metr.): nayantu

- nbsp;nbsp;nbsp;vahantu � �89 (metr.); nayantu � frdpayantu. �90 (metr.): dadydm

�09: vamsipdrsnim � vamarn dh�ryam. 'lo: vydhrtam (pass. constructie met instr.) afwisselend met abrav�t. �14: prdsamsam

- nbsp;nbsp;nbsp;�16: samabhdvayam (ongeveer gelijke betekenis). �18 en �26nbsp;dha; verder abrav�t algemeen. �29 (metr.): andsevitah - �30 (metr.)nbsp;adhydsitam. 13332: ks�na^myyah - k�rtih ... vyucchinnd. �32nbsp;pratyabhijdndti - �33: pratyabhijdndmi - �34: jdn�ydt - �35nbsp;pratijdndti - �36: abhijdndmi (ook in �38 driemaal dit ww., innbsp;�39 ��nmaal) - �40: pratyabhijndsydmi. begin 198: kascid bhavatasnbsp;cirajdtatarah - �34: anyas tvattas cirajdtah - mattas cirajdtah - �37:nbsp;kascid bhavatah sakdsdc cirajdtah-asmattas cirajdtatarah-� : kascidnbsp;bhavato �nyas cirajatatarah - mattas cirajdtatarah. �48: �cuh - abrav�t.nbsp;�48: prdpitah na pratipddayata.

XII, 340: wratdvdsa samvL^rddhivdsa ya�ovdsa taponasa daydvdsa laksmyawflsfl vidyawasa k�rtyawas�j! �rlvdsa sarvdvdsa. niyittar�pa -brahmanam^rf - visvam�rte - maham�rte - ekantadarsandya.nbsp;Pancatantra (I, t/m katha 4): p. i, r. 8: paramadurmedhasah

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 13 (sl.): -m�rkhebhyah - r. 14 (sL): jatah - r. 18 (sl.): avidvdn.nbsp;r. 10: putrdh - r. 13 (sl.): sutau - r. 18 (sl.): tanayah . r. 24: �r�yate-p. 2, r. 2: jndyante. p. i, r. 10: provdca - r. 24: provdca � p. 2, r. 3:nbsp;prdha - r. 12: provdca. p. 6, r. 18-19: ardhasphdtitah - madhyanihitena.nbsp;Het Pane, vertoont ook verder veel variatie in werkwoorden vannbsp;�zeggen�, p. i, r. 24: vydkaranam - p. 2, r. 4: sabdasdstrdni. p. 3, r. 5:nbsp;-bh�rivibhavah � r. 6: prabh�te � vitte � artha-. p. 4, r. ii: mithyd-krayakathanam - r. 12: k�tatnlamanam. p. 5, r. 2: -ndmdnau -r. 3: -abhidhdnah. r. 3: Yamamakaccham - r. 18: Yarmmatatam -r. 27: idem - p. 6, r. 7: Yamunakaccham. p. 6, r. 15: devatdyatanam

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 19: -prdsdda-. p. 8, r. 2-p. 9, r. 2 (sl.): rdjhah - pdrthivam -nrpatih - bh�mipatayah - pdrthivam (tweemaal) - narendrdn - ma-h�bhujah - rdjd - rdjdnam - bh�patau. Het Pane, vertoont veel variatie van woorden voor ,,koning�. p. 9, r. 17: sCTMharmasya - r. 19:nbsp;awM/mdharmah. p. 9, r. 23 - p. 10, r. 2 (sl.): vidvdn - panditah -panditah. p. 9, r. 27 - p. 10, r. 2 (sl.): dj�vanam � vrttim. p. 12, r. 10-21nbsp;(proza en sloka�s): bhrtya - p. 13, r. 4 - p. 14, r. 8 (sl.): bhrtya- ennbsp;sevaka-] ��nmaal: svdmisevakayoh - p. 15, r. 14 (sl.): bhrtye. Aan-

spraaktitel van koning: p. 14, r. 23: deva - r. 27; devapdddh - p. 15, r. 5; svdminah - r. 6: deva - r. 16: svdmin - r. 20: svdm� - r. 24:nbsp;svdminah - p. 16, r. 12: svdmind. p. 16, r. 12: ^^/^fl^gt;yflvastambhahnbsp;karyah - p. 17, r. 10; (^/fi�iryavastambham karomi - r. 14: paurusd-vastambham krtva. p. 17, r. 17; sa^^bhrtyasya - r. 18 (sl.): su-bhrtyasya. p. 18, r. 15-16 (sl.): dpadgatah - sdpadam. p. 18, r. 14-18nbsp;(sl.): mantrindm (tweemaal) - mantrinah � sacivam. p. 18, r. 17-18nbsp;(sl.); icchati - abhivdnchati. p. 19, r. 14-15 (sl.); kopam na gacchati �nbsp;parikopam eti. p. 20, r. 6-7 (sl.); laksyate hhmniparyantah samudra-sya girer api | na kathamcin mah�pasya citidntah kenacit kvacit | j.nbsp;p. 21, r. 24-27 (sl.); loke - janapada� nx'gtdd.ijanapaddndm. p. 22,nbsp;r. 20 (sl.): martyah - r. 23 (sl.); nrndm - p. 23, r. 7 (sl.); pumsdm

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 8 (sl.); narah. p. 22, r. 25; stnndm - p. 22, r. 27-p. 23, r. 20 (sl.);nbsp;yositdm - vdmahhruvdm - vdmalocand - (Narada) ndr�ndm (alliteratie) - kdmin� � striyam � yositah - striyah - ndr�ndm. p. 25, r. 20-21;nbsp;kathitah �niveditam. p. 25, r. 17: sddaram - r. 19: mdnapurahsaramnbsp;(ongeveer dezelfde zin komt ook voor p. 12, r. i-2)-r. 22: sddarataram.nbsp;p. 25, r. 22-24; madbhujapanjarapariraksitena yatheccham tva-yadhuna vartitavyam anyac ca nityain matsam�pavartina hhdvyam...nbsp;p. 25, r. 23-26; yatheccham - svecchayd. p. 26, r. 8-9 (sl.); ... nrpamnbsp;hhrtydh ... gacchanti ... - r. 12 (sl.); ... mah�pdlam ... ydnti susevakdh

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 14-15 (sl.): bh�patih - sevakdh - r. 18 (sl.); ksmdpdh. p. 26, r. 9nbsp;(sl.); sarntyajya - r. 12 (sl.); tyaktvd - r. 15 (sl.); muhcanti. p. 27,nbsp;r. 22: vittamdtrd - r. 23; mdtrdm - r. 25-26 (sl.); arthdndm - arthah -p. 28, r. i; -vitta- - arthamdtrdm - r. 2; arthamdtrd. p. 28, r. 2;nbsp;vyacintayat - r. 8: niscitya. p. 28, r. 10; -upamam - samam --sadr�dh - r. ii: -sadrsah. p. 28, r. 12: sainsarasamM^frottaranam -r. 19; samsaLrasdgarotta.ra.na.-. p. 28, r. 4; chdtratdm � p. 29, r. 5;nbsp;�isyatdm. p. 29, r. 22: rudhiram - r. 25; raktd-. p. 29, r. 22; jambukah

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 24; jambukah - r. 26; srgdlah (p. 27, r. 16, sl.; jambukah). p. 31,nbsp;r. II; drstapratyayah. - r. 20-21: samjdtapratyayah.. p. 32, r. ii;nbsp;unmocaydmi - r. 13: vimocya - r. 17: unmocaydmt. p. 32, r. 26-27:nbsp;tad dmtain mam mocaya ydvan nayam pasyati yena svagrhamnbsp;gaccham�ti. p. 33, r. 8: manasd ~ r. 10: citte. p. 33, r. 9:nbsp;tddrgr�pdm - r. 11-12: tddrg eva - r. 12-13: tadr�pdin. p. 34, r.nbsp;13 (sl.): srstam - p. 35, r. 2 (sl.): nirmitdh. p. 35, r. 10: presaydmnbsp;dsa - r. ii: prdhinot. p. 35, r. 16: sabhydn - sabhdsadah (in toespraak) - r. 18: sabhydh - p. 36, r. 8; dharmadhikdrinah - sabhdsadah (het laatste in toespraak) - r. 10: sabhydh. p. 35, r. 18:

Enige malen komt het voor. dat naast elkaar een woord en een compositum, dat dat woord bevat, voorkomen: p. 44, r. 9: sildm

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 21: sildydm - r. 28: �ildtale. p. 46, r. 27 (sl.): samksaydt - ksayam.nbsp;p. 52, r. 19 (sl.): sanga� r. 20 (sl.); -prasangena - r. 21: -sangam.nbsp;P- 55. r. 7-8: vicestitam - r. 9 (sl.): cestitam. p. 61, r. 4-7 (sl.);nbsp;4 X praddnam - i x ddnam. p. 67, r. 18-19: prabhdte - r. 25;nbsp;prabhdtasamaye. p. 84, r. 22-23 (sl.); vindsam - -ndse.

Visnupurana (IV, 2-5). IV, 2, i; Kakudm� Raivato ndma -Punyajanasam/�araksasah. 3; uttarapathara/festYara/i -daksinapathe bh�pdldh. 5: -mdmsam - 6: mdmsam - dmisena - mdmsam. ii:nbsp;yusmdkam � yusmat� bhavatdm. 9; etac chriitvd - ii; ity dkarnya.nbsp;12: Asuran nijaghdna - nis�ditam Asurabalam. 13: mantrap�ta-/flZap�rnakalasam - 15: kalasa/u/aw ... mantrap�tam - mantra-p�tain vdri. 14: bh�pdlah - 15; rdjnah - rdjd - 16: avan�pateh -rdjd. Ook verder komt in het Visn. veel variatie voor in woordennbsp;voor ,,koning� (ziePane.). 20-21:... /)M/rapautradauhitrah ... tenaivanbsp;sshdharnisam atinirvrta remire. sa capi ... tair aiwa/apautradau-hitradibbih sdihdnudivasam ... reme ... anudinam ... dimajapautra.-dauhitradibhih saha ... fliwa/apautradibhih saha ... puirdddhYiihnbsp;saha ... Vaker komt in het Visn. variatie voor ,,zoon� voor. Verdere variatie in deze regels; wawadhipatih - matsyasya. 22-25nbsp;(metr.): kanydm - tanaydh � kanydh. 22-23 (metr.): 'Kaknts�laagotre

- nbsp;nbsp;nbsp;kulam te. 13: mun�ndm � munibhih � munayah � 14; rs�n - 15:nbsp;rsayah - 17: munayah - 25: rsi- - rsim - rsih - 26: munih - 29: muni-

- nbsp;nbsp;nbsp;(bhagavan) - rsim - brahmarsih - rsim - 33: maharsih - 35: para-

marsind Saubharina - 37: maharseh. 29: yadi ... tadd ... (anyatha) eet, tat. mam ... aham ... asmdkam - asmdn ... mayd ... asmat- ...nbsp;aham. Ook in 40 deze afwisseling. 29: yadi kanyaiva kacin mamnbsp;abhilasati - yady asmatkanyakd kacid bhagavantarn varayati ...nbsp;(verderop: varaydm babh�vuh) - 30 (metr.); vrnomi ... vrto maya.nbsp;29: karenava iveamp;Zjay�thapatim. 33: Visvakarmdnam - '^4: Tvastd.nbsp;33: prasdddh - 35: grhesu. 37; duhitr� 38;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(parisvajya)

- nbsp;nbsp;nbsp;42: xayatanaydsu. Vaker komt in het Visn. variatie voornbsp;,,dochter� voor. 39: atisayaramanlyah - atimanojham-mano�nuk�la-.nbsp;40: madbhagin�ndm - mama sahodardh. 41: drstah ... -prabhdvah ...nbsp;vihh�ti- ... upalaksitam. 44 (metr.): manorathanam na samdptirnbsp;asti - 47 (metr.); a mrtyuto naiva manorathanam anto �sti - manora-

thasaktiparasya cittam na jayate vai paramatmasAMgi. 49 (metr.): sutaih - 50 (metr.): sutdtmajais idAtanayais ca. 53 (metr.): parihma-dosah - 55 (metr.): apetaAos^m. IV, 3, i: asesam kriydkaldpam -ksayitasa^flZflpapah - 2: akhilam karmakaldpam. 6: naga� 7:nbsp;uragesvaraih - asesadevesa� 8: nagaldkaxa - pannagapatayah -9: sakalapannagapatayah - s^?r/)avisabhayam (v.1. sarva-) � 10 (si.):nbsp;visasarpatah - (proza): sarpaih ~ 12: uragapatayah (dus variatienbsp;voor ,,slang� en �heer�). 17: aneka yajna^ri^ aratipaksaksaya-karttd. tava - bhavat� (bhavatu). IV, 4, i: 'Kdamp;ya.^diduhita Sumatih -3: YinsAManaydyds tu Sumatyah. 3: janayisyati - as�ta. 4: atita-bdlyah - tatrapi vayasy atite. 6: sa/^a/�vidyamayam asamsprstamnbsp;asesadosaih. 5: Asamanjasas caritam anucakruh (6: -anukaribhih)nbsp;-7: Asamanjasas caritam anugamyate... anusaradbhih. 10: dadrsuh �nbsp;apasyan. 15: ambhasd �jalasya. 20: atavydm - 21: vanam. 23:nbsp;rdksasah � 25: mksah. 25: parinisthitayajne - yajndvasdne. 25:nbsp;Vasistharii^am dsthdya - 26: s�dawsam krtvd. 27: bhavdn - tava.nbsp;2y. dhydnaparo �bh�t~2%: samddhautasthau. 28:... tenapi ,,bhagava-taxvdbhito �smi� iti uktah, ,,kirn kirn ? ra.2.y2Xvdbh�hitamV� iti... (abhi-dha- h.1. misschien ,,bevelen�; cf. IV, 6, 16: uktd - 17: bahuso �pynbsp;abhihitd). 26: nyavedayat - 27: niveditavdn ~ prayacchati � daddti.nbsp;30: udakanisAim �ambu (door ambuda- ervoor) - 31: ambhasd.nbsp;35: bahusah - bahuprakdram. 43: sai^^�/flksatraksayakarinam asesa-haihayakulaketubh�tarn ca (cf. 3, i). IV, 5, i: sahasras^m-vatsaram - 2: pahca5y^lrs^^satam. i: satram - 2: yaga- - 3: ydgam -^:ydgam - samdpte ... ydge ... karma karisyami - ^flmdkartrtvam -^armantaram - 8: yajnasamdptau. 9: akhila� sakala-. 9: asti -bhavati. 9: jagati � sakalalokalocanesu vastum - asesabh�tdndmnbsp;netresu asarn karitah (10: bhutdni).

Een typisch voorbeeld is nog IV, 20, 7-9: vedavddavirodha-vaktarah - vedavirodha- - vedavdda� vedavddavirodhiYxi]itid�sitam �vedavacanad�sanoccaTandLt-vedavddavirodhivacanoccaranad�site.

Dasakumaracarita (VenVIt/mp. 185). Cf. Gawronski^: ,,Man beachte, wie viele Synonyma das Das. aufzuweisen hat...�

V, p. 162, r. 6: aiksisi - r. 7: alaksayam - p. 163, r. 2: dlokayam. p. 162, r. 6: vamato calitadrstih - r. 7-8: daksinato dattacaksuh. r. 8:nbsp;dgalitastandmsukam - r. 9-10: amsflsras^adugdhasagaraduk�lot-tariyam. p. 163, r. 3-4: saMdhvajasikharasMZotsedham. r. 3: ma-

\�atavl - r. 4; amwyasthali-. r. 5: indugabhasti- - r. 6: s�tarasmikirana-- r. 8: saradasasawy^a- - r. g: indukiranaih. r. 7; apsarog-a^aA (gewone combinatie) - sundar�janah. p. 162, r, 7: ativisrabdhafrasuptamnbsp;angandjanam � p. 163, r. 7: svdirasuptah sundar�janah (r. 2\tarun�m),nbsp;ongeveer dezelfde betekenis. Cf. p. 164, r. 4; visrabdhama.dLh.mamnbsp;supyate. p. 163, r. ii: garidasthalam - p. 164, r. 4: kapolafafaw.nbsp;p. 164, r. 2: waffvisadaragah - r. 3: �Mafyap�rnam. r. ii: -mantha-za�ig� - r. 12: a^tzsatantatarakena. p. 165, r. 2: katham katham apinbsp;-r. 5: kim api. p. 164, r. 12-13: caksusoh - yugalena. p. 165, r. 15-16:nbsp;dvitayam aksnoh - p. 166, r. 3: hhM]a\aiadvayena - r. 4: stana-yugalena. p. 166 (�nderaan): bhavdn - p. 167 (bovenaan): tvam. p.nbsp;169, r. 12: upavestavyam - r. 13: nyas�dat. p. 170, r. 3-4: rajaian-kdydh - r. 7: ia\akanyd. p. 170, r. 9 v.o.: abravam - r. 5 v.o.: dlapam.nbsp;Ook verder in het Das. veel synoniemen voor �spreken�^, p. 170,nbsp;r. 7 v.o.: evambh�td - �drsasya. p. 173, r. 3 sqq.: adh�t� catursv am-nayesu, grh�t� satsv aiigesu, amrlhsiklvicaksanah, catuhsastikala-gama^rayogacaturah, visesena gajarathaturangatantrawfC isvasa-nastrakarmani gadayuddhe ca nirupamah, puranetihasa^MsafaA,nbsp;kartd kavyanatakakhyayikanam, vettd sopanisado 'rthasastrasyanbsp;... VI. p. 174, r. 3 v.o.: dlokayam - r. 2 v.o.: adrdksam. p. 174 (onderaan): bhadra - p. 175, r. 2: saumya. p. 175, r. 5-6: samutpatsyatenbsp;tavaikahputrah, janisyate caika duhita (cf. r. 10: ... ekam putramnbsp;as�ta - r. lo-ii: samutpannd caika duhita). p. 175, r. 7-8: kanduka-nrtyena - r. 6 v.o.: kandukavihdrena - p. 176 onderaan: kanduka-kr�ditena. p. 176, r. 3-4: rajaputrena - xa\as�nuh. r. 2: saisa menbsp;prdnasamd - r. 3: idarn ca me j�vitam. p. 176, r. 8 v.o.: desam -r. 7 v.o.: rdstresu - r. 5 v.o.: janapaddndm. p. 176, r. 7 v.o.: sani-pannasasyam sat^mmabh�yistham. p. 177, r. 7: asyas hi - r. 8:nbsp;asyah punar. r. 4 v.o.: ^ampallavena - Aasfaprstena - p. 178, r. 2:nbsp;kardbhydm. p. 177, r. 2 v.o.: praharanf�. p. 178, r. 2: abhighnati -p. 178, r. 6 v.o.: tddayant� - r. 3 v.o.: avaghattayant�. p. 179, r. i:nbsp;-�ikhandahhaxam - r. 4: -kuntalam. p. 178, r. 2 v.o.: bh�sanawam-ranita- - p. 179, r. i: samaghattita^i)awftezafw�mekhalagunam. p. 179,nbsp;r. 2: -vilambita- (van een kleed gezegd) - r. 4: -vilagna- (van haar

-manobhavdkaram... SambaradVisa. p. 180, r. ii: manujendrdya -r. 11-12: pdrthivah. r. 3-2 v.o.: ... updgato �smi. tatraiva copasrtya... p. 182, r. 3: sapatndn - r. 4: pratibhatdn (h.l. aequivalent). p. 182,nbsp;^ cf. Gawronski, o.c. p. 17 noot.

r. 2 v.o.: mahasat7aA - parvata� p. 183, r. 3: -kson�dhara� r. 9: parvata-, p. 182, r. 2 v.o.: ramanlyah - onderaan: kdntatara - p. 183,nbsp;r. i: ramyah. p. 183, onderaan: Trigarto nama janapadah - p. 184,nbsp;bovenaan: Dhanakadhanyakadhanyaka^/tyaA. p. 184,r. 10: gavala-ganam gavarn y�tham. r. 13: attum (daarv��r: hhaksayati). p. 185,nbsp;r. 4: udakdbhyarthinam - r. 6: apah - r. 9: pdn�yarthi-, r. 4: patimnbsp;- r. 10: hhartdram - me patih. r. 5-4 v.o.: ... sadhos tat sukrtamnbsp;asatyas ca tasyas tathabh�tarn duscaritam ...

Een reeks synn. gebruikt Dandin in de P�rvap�thika aan het eind van de eerste ucchvasa, waar hij de vaardigheden van de prinsen opsomt: ... sakalalipi/wawam nikhilades�yabhasa^aw(^*7yam...nbsp;-kovidatvam... -naipunyam... -cdturyam... -kausalam...'-ddksyam...nbsp;-haritvam... -cancutvam (meer: �beroemdheid�?)... -pdtavam...nbsp;-canatvam (�beroemdheid�?)... -praudhatvam f�vermetelheid�?) ...

Jatakamala. XIV, p. 88, r. 10: asTt - r. ii: babh�va. r. 17-18 (metr.): samhnyamdnaddir�a.ne-pratan�krtasTaxtamp;i\-avasannav�kxa.-me. p. 89, r. 16-17 (metr.); payoddh ~ ghanaih . r. 16-17 (metr.):nbsp;dditya- - s�ryah. p. 90, r. 4 (metr.): napat prat�karavidhir visddas;nbsp;tasmad alarn �/alnyaparigrahena | (maar r. 6 metr.: visadadainyam).nbsp;r. 9: dh�r�krtawlt;2wfls�A - k�ladarsanotsukamdiayfl^. r. 21: canda-vegawflAma salilanivahenaikanta/jflreM� ca ... vayuna. r. 24: samu-dram - p. 91, r. i (metr.): mahdrndvah - r. 4 (metr.): udadhih - r. 8:nbsp;samudram - r. 9: idem - r. 12 (metr.): mahdrnavah - r. 14 (metr.):nbsp;samudrah - r. 16: saritpateh - r. 17: samudram - r. 18-19: idem (cf.nbsp;8-9) - r. 20 (metr.): salilanidhih - r. 24 (metr.): samudrah - p. 92,nbsp;r. 2-3: samudram 2 x (cf. p. 91, r. 8-9 en 17-19) - r. 5 (metr.):nbsp;salilanidhih - r. 9 (metr.): sdgarah - r. 12: samudram - r. 12: salilani-dhim - r. 13: salilanidheh - r. 15: samudraddyvasiim - r. 20 (metr.):nbsp;saritpater dhvanih - r. 21 (metr.): arnavasya - r. 22 (metr.): udadhih -p. 93, r. 12 (metr.): arnavah - r. 14 (metr.): mahdsamudrah (samudra-overheerst dus in het proza), p. 91, r. 18: ^an^a^wakusavananikasa-varnam - r. 20 (metr.): /)flnwdt�kusaparnavarna?oy^�^ (r. 18: -sali-lam) sah7flnidhih. p. 92, r. 2: vamsardga- - r. 4 (metr.): marakata-,nbsp;P- 93gt; r. 5 enz. (metr.): kecit - anye - apare - anye - kecit. p. 94, r. 17:nbsp;vahanam - ydnapdtram - r. 21: vahanam - r. 22: nauh. XV, p. 95, r. 5:nbsp;-vibh�sita� r. 6: -upasobhite. p. 95, r. 13 (metr.): rfwyowyahirnsa-pranayain niyacchan paraspara^xemdi vivardhayarns ca j. r. 12:nbsp;mlndndm - r. 14 (metr.): wjafeyavrttam - r. 15 (metr.): mmakulam.nbsp;r. 20; patutara^?^^^^�A^A - r. 21: yVa/anugatena. r. 21: dinakara�

p. g6, T. I (metr.): vivasvan. p. 95, r. 22: marutena - p. 96, r. i (metr.): vayuh. p. 95, r. 21: dharanyd - p. 96, r. 2 (metr.): bh�mih. p. 96, r. 10-12 (metr.): dvisah - �atruhhih. p. 97, r. 2-8 (metr.): ghanaugh^hnbsp;- jaladanilem. - -payoda-. XVI, p. 99, r. 3-5 (metr.): mdrutd^�vm-taviprak�rnaih - camp;nAdnila-. r. 6-8 (metr.): agnih - patuwdAmsab-dam - r. 9: vahnih - r. 13; agnim. r. 21 (metr.): nad�m iva prafyanbsp;vivrddhatoyam tadvacam asadya. XVII, p. 100, r. 19: dadarsa -r. 21: adosaiars�faw aveksya. p. 102, r. 3-4 (metr.): vikrayaArawaA -vidhih. p. 102, r. 4-7 (metr.); tvadvidhandm - tvddrsaih. p. 102, r. 9nbsp;(metr.); toyadavicyutasya fayasah - tlrthdmhhasah.

OVERGANGSVORMEN

VAN HET GEBRUIK VAN SYNONIEMEN TOT MEER INGEWIKKELDE VORMEN VAN VARIATIE

ie. Het gebruik van simplex en compositum vctn dezelfde wortel in dezelfde betekenis.

Chand. Up. Ill, ii, 4: uvaca - provdca. IV, i, 7; anvisya -(anvesana) - iccha. VIII, 4, 3: anuvindanti -5,1: vindate - anuvin-date -5,2: vindate - anuvidya -5,3: anuvindate -5,4: anuvindanti. VIII, 13, I: vidh�ya - dh�tvd.

Vaikh. grh. s. I, 2 (p. 2, r. 12): dsyamparimdrsti-T. 14: mukham mdrsti (idem, p. 3, r. 7). 1,10 (p. ii, r. 12): proksayati � sarnsrdvya -r. 13: proksya - r. 14: srdvayet. I, 19 (p. 18, r. 14): sruvava grhltvd -ajyapatram samgrhya.

Mahabharata. I, 3, 721: stuhi - stotum - 733; abhistutau. 810 (metr.): hantd - nihantd. 816: grhndtu - pratijagrdha. I, 95,nbsp;3824: gatdh - 3825; adhigatdh (3826; abhijagmuh). III, 192,nbsp;13148: tac ca vivesa (aan het begin van een zin) - 13149: sam-vivesa (aan het eind van een lange zin). 192, 13183: cintaydmnbsp;dsa - 13184: vicintya (het compos, vicintayati komt niet veelnbsp;voor in deze perf. vorm, misschien omdat de vorm ook zondernbsp;praepos. reeds lang is). 196, 13273: prdddt - addt. 198, 13332: pra-tyabhijdndti ~ �33: pratyabhijdndmi � �34: jdn�ydt - �35: pratijdndtinbsp;- �36: abhijdndmi (dit comp. in �38 driemaal; �39) - �40: pra-tyabhijndsydmi.

Pancatantra. p. 26, r. 9 (sl.): samtyajya - r. 12 (sl.): tyaktvd. p. 38, r. 24-25: nisevya - sevamdnasya. p. 41, r. 16: nihitdh - hatdn.nbsp;p. 44, r. 14: cintitavdn -T. 15: vicintya. p. 47, r. 9: samdrstah - x. 10:nbsp;dadarsa. r. 13: vyacintayat - r. 14: cintayatah. p. 52, r. 14-15 (sl.):nbsp;samsthitasya - -sthitam. p. 57, r. 23: hanyate - hate - r. 24 (sl.): nihan-tavyah - r. 25 (sl.): hate - r. 27 (sl.): hatah. p. 59, r. 2-3 (sl.): dvesya-tam ydti - pr�yate copaydti. p. 63, r. 27 (sl.): -padahato �pi drdha-daxidasamdhato �pi. p. 67, r. 1-2: grh�te - sarngrhya.

pratirupam vastum syat. Misschien veroorzaakt pratir�pam het vermijden van de herhaling van prativas-.

A. V. II, 3, 6i: sam no bhavantv apa osadhayah sivdh. III, 19, 4; t�ksn�ydmsah parasor agnes t�ksnatard uta | Indrasya vajrat t�ksn�.nbsp;ydmsah... (verschillende grammaticale uitdrukkingswijze voor denbsp;comparativus). III, 19, 61: uddharsantdm maghavan vajinany udnbsp;v�ranam jayatam etu ghosah | prthag ghosa ululayah ketumantanbsp;ud�ratdm | (Ofschoon deze werkwoorden niet synoniem zijn, hebbennbsp;ze het begrip ,,omhoog� gemeen, dat aan dit vers het triomfantelijke geeft). V, 13, 81; Urug�laya duhitd jdtd Dasyasiknyah |. V, 18,nbsp;4a:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vai ksatrarnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hanti varcah... (de werkwoorden, hoe

wel niet synoniem, drukken hetzelfde begrip uit). V, 29, ii: ...vaha Jdtavedo�gne viddhi... - 2a: ... tad AgMekrnu Jdtavedah... (Agnimetnbsp;verschillende namen toegesproken). V, 29, 41: aksyau ni vidhyanbsp;hrdayam ni vidhya jihvam ni trndhi pra dato mrnlhi j (cf. ad V,nbsp;18,4a). VI, 64,2i: samdno mantrah samitih samdni samdnam vratainnbsp;saha cittam esam | (adv. afwisselend met adj.). VI, 88, 31: ... pranbsp;mrnlhi ... adhardn pddayasva | (cf. ad V, 18, 4a).

Ait. Brahm. VII, 29, 2: ... sa hr^hradibandhavena jijy�sitah -3: ... sa vaisyat�ya jij. - 4: ... sa s�draifdya jij. (het abstractum v. brahman-, vaisya- en s�dra- verschillend uitgedrukt). 31, 2: pa-roksena ~ paroksam (verschillende naamvallen adverbiaal gebruikt).

Brh. Ar. Up. IV, 4, 10 (sl.): ye Vidyam updsate (vertaling Se-nart: ,,ceux qui croient a des doctrines d�ignorance�) ... yau vidya-yain ratdh (tegenstellingen gevarieerd uitgedrukt).

Chand. Up. II, 3, i: megho jdyate - 4, i: megho yat samplavate (ongeveer dezelfde gedachte).

Gobh. grh. s. I, 4, 25: yasya tv esam agratah sidhyed, niyuktam agnau 'kxtvdgram brahmanaya dattva bhunj�ta. Cf. I, 7, 9: u�aratah

- nbsp;nbsp;nbsp;13: uttarena. II, 6, 2: prdcy upavisati - 10: prdksirdh sainvisati

- nbsp;nbsp;nbsp;7, 3: prdcy upavisati. III, 5, 9-10: na par3msitam anyatra �aka-mainsayavapistavikarebhyah - 15-16: nagandhain srajarn dha-rayet anydm hiranyasrajah (het begrip ,,behalve� gevarieerd uitgedrukt). IV, 7, 24 (sl.): Adityadevato ��vatthah... Yamadevatah ...nbsp;Vdrunah ... Prdjdpatyah (gen. van een comp., gevormd door godennaam -f- de va- gevarieerd met adj.). IV, 4, 24: anajnatesu tathd-

desam yathdstd�k.aya.i svaheti juhoti (vertaling Knauer: �In unbe-stimmten fallen opfert er nach dem muster: �der astaka heil�� -25: sthalipakflwt�nyat. Dit laatste komt nog eens voor aan het einde van IV, 4 en is dus blijkbaar een vaste verbinding: ,,de restnbsp;op de wijze van de sthal�paka.�

Vaikh. grh. s. II, 16 (p. 33, r. 14): swahastena taddhastarn parimrsya tenatmano hrdayam abhimrsati. III, 15 (p. 46, r. 12-14):nbsp;vasa enz. ... medhajananani hhavanti. brahm�ghrtam payah enz. ...nbsp;dmananti. III, 17 (p. 48, r. 4); Varunadaivatydh - r. 5: Vaisvadevau

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 9: Kauberau � r. g-io: Agn�som�ydh - r. ii: Bdrhaspatydh -r. 14: Aindrdh - r. 15: Ydmyau - r. 16: Maitrdh (cf. hierboven Gobh.nbsp;IV, 7, 24). III, 19 (p. 49, r. 13): nama kurydt - r. 15: nama hhavetnbsp;(het geven van de naam is dus verschillend uitgedrukt). V, 15 (p.nbsp;87, r. 4-5): ... ye mrtas te pitara ity ucyante ... pare jnativarganbsp;hhavanti (cf. III, 15). VI, 8 (p. 94, r. 19): dinatraye - p. 95, r. i:nbsp;saptardtrau (VI, 9, p. 95, r. 3: saptardtram); hier zijn dus verschillendnbsp;soort composita gebruikt om een tijdsruimte uit te drukken. VIII, 5nbsp;(p. 114, r. 16): pakse pakse - r. 17: catursu catursu masesu - r. 17-18:nbsp;satsu satsu masesu - r. 18: /gt;raffsainvatsaram (het distributievenbsp;begrip uitgedrukt in herhaling en in ,,prati�-). X, 13 (p. 143, r. i):nbsp;viprac ch�drayam - r. 2: i'krotpannah - r. 3 rajany^^^^l^ s�drayam

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 3: jarai - r. 4: vaisy^^f^^/^ s�drayam - r. 5: g�dha^ - r. 6: anu-\ovadd anulomayarn jdtah - r. 10: jdrena mantrah�na/aA (cf.' r. 8:nbsp;mantrah�nopan�tah) enz. Hier is de afkomst uitgedrukt door eennbsp;casus (nog met verschillende uitgangen), door een casus partic.nbsp;of door een compos.

Mahabharata. I, 3. In dit hoofdstuk vindt men een aantal malen de eigennaam van een optredende persoon toegevoegd, anderenbsp;malen weer niet. 663: mdtuh, - 664: mdtd - 665: mdtaram � 666:nbsp;mdtd - 667: tdm - 668: tasya mdtd Saramd - 669: tayd - 670: sa

- nbsp;nbsp;nbsp;671: ... evam ukto deva�unya Saramayd (met emphase; het wasnbsp;niet de eerste de beste door wie hij toegesproken was). 671: Janu-mejaya evam uktah... . 672: sa - 673: sa kadacin mrgayain gatahnbsp;Pdr�ksito Janamejayah ... (bij een nieuwe phase in het verhaal) -675: Jan. Pdr. (deze zin begint met tasya tarn putram, het onder-�werp was dus nog niet uitgedrukt, zoals dikwijls, door het proclitische sa = en) - 677: Janamejayam (het onderwerp is sa-, dus eennbsp;andere persoon). Cf. ook 721: sa evam ukta upadhyayeno^amanyw^

... stotum upacakrame devav asvinau vagbhir rgbhih; deze zin leidt de magische spreuken in; vandaar de plechtigheid ennbsp;volledigheid. 782: tam rsim Uttankam met emphase - 805: vifrarsirnbsp;Uttankah. III, i94-�8, begin: w^jAabrahmanabhagyam - rajanya-wa/�abhagyam (de plaats van maha is echter niet in alle handschriftennbsp;gevarieerd). 13309: athanyo �pi - punar api canyo �pi - 13310: punarnbsp;anyah. 13329 (metr.): naivaham etad yasase dadani na cartha-hetor na ca hhogatrsnaya (-hetoh vervult dezelfde functie als de dat.nbsp;en de instr.). 13346: yathasfhdnam - �47: yathocite sthdne - yatho-citasthdnam - �48: svasthdne.

Pancatantra. p. 6, r. 16: maiAyahnavelayam ... naga.Ta.madhye (cf. Mhbh. I, 194, begin; hier is het begrip ,,midden� op verschillende plaats gezet in de compositie), p. 12, r. 3: cirdt - r. 28: cirdya.nbsp;p. 14, r. 6-8 (sL): niyogasamsthite yasmin - sthite yasmin. p. 14,nbsp;r. 15-16 (metr.): ^-^^Jidrinl - hita^z^ (tegenstellingen uitgedruktnbsp;door composita, waarvan de laatste delen synoniem zijn), p. 25,nbsp;r. i: tac chrutva raja... - r. 6: evam raja srutva... (ook de volgordenbsp;vari�rend), p. 33, r. 17-p. 35, r. 2 (�l.): hier worden synoniemen voornbsp;,,vrouw� afgewisseld met pronomina, p. 35, r. 11-12: etasminnnbsp;antare - r. 14: alrdrytaxe. p. 42, r. ii: dvayoh - r. 12: idem - r. 16:nbsp;asmdkam-. p. 46, r. 2: ]^tikramena - (p. 47, r. 4: kramena) - p. 47,nbsp;r. 6: i^tikramdt - r. 21: ]ktikramena (variatie in naamval), p. 57,nbsp;r. 3 (sL): mrdunafcwvrttena sMmrstenafo'harina. p. 57, r. 23: na ...nbsp;dosah sydt - r. 25 (sl.): ... doso na vidyate - p. 61, r. 9: tad esanbsp;doso bhavati - r. 10: tan na dosah (zonder werkwoord), p. 58,nbsp;p. 21-23 (sl.): sa - narosau (l.-o �s.). p. 64, r. 18 en 26 (sl.): ksanena -ksandt (naamval), p. 73, r. 3-4 (sl.): prayatnendhhiraksitah -suraksitah. p. 78, r. 20: nad�m gatva - r. 21: nadydm gatah.nbsp;p. 89-90: gildehoofd afwisselend vanij- en sresthin- genoemd.

Visnupurana. IV, 2, 27: evam astu, tathd karisydmi. 2, 33: asesasilpisilpapranetdram � 34: asesa�ilpavisesdcdryah. 2, 41: rsim -rsivaryena. 43: krtaddran etdn - 45 (metr.) ddrais ca samyogamnbsp;itdh. 4, 3: icchayd grhyatdm ongeveer synoniem met vavre. 4, 6:nbsp;Sdgaraih � 7: Sagaratanayaih - 8: tatputraih � 9: tanaydn - tatta-naydh - 10: avan�patinandandh - 12: tat putrabalam - 13: Sagara-tanaya- � 16: dtmaja- - {putratve). 4, 9: asvdnvesandya tanaydnnbsp;yuyoja - 12: Asamanjasah putram asvdnayandya todaydm dsa. 5, 2:nbsp;Indrena - 3; Amarapateh - 4: idem. 5, 5: avan�patih - 7: Nimehnbsp;- 8: Nimih - 9: asau -10: bh�bhujah. 6,1-2 (sl.): bhagavan - brahman.

9: Rudrah � ii: Rudra� 13: Sankaram. 12: hrahmdnam � 13: bhaga-van (8: bhagavatd brahmana) - 18: bhagavdn pitdmahah. 6, 5: Somah

- nbsp;nbsp;nbsp;16: Indum - 16: Somasya - 18: tweemaal hetzelfde - 19: bhagavdnnbsp;Udupatih. 16: ...kathaya(asmakam) rffo'sMamp;Aag'elkasyayamatmajah?

- nbsp;nbsp;nbsp;17: a^au - 18: tdrdm. 20: Pur�ravdh - yam - 21: yasmin - tad- -tam - 22: so �pi - 24: rdjd enz. 20: Urvas� - 22: tad- - 24: tam (l.tam)-25: Urvas� enz. 28: sayanasam^o - 30: sayana�Ayasa^ (synoniemen en variatie van naamval). 7, 6: Bhdrgava rc�kah - brdhmandya

- nbsp;nbsp;nbsp;7: tendpi rsind - 8: rc�kah - rc�kah � 13; rsih � 15: tasya � enam

Zo vindt men vaker afwisseling van substantivum en pronomen. 10, i: Usanasah � 2,�. Kdvya�4: -sukra-, 13, 10: syamantakandmdnbsp;manih � maniratnam �tat � ii: -maniratna� 13: syamantakdkhyarnnbsp;mahdmanim - 14: tan maniratnapravaram - 15: tat- - 16: tadnbsp;ratnam enz. 13, 58: �vdphalkih (patron5miicum in plaats van de naamnbsp;Akr�ra). 66: Satyd- voor Satyabhdmd - Bala- voor Balabhadra-,nbsp;14, 12: sakalalokagurund �sakalatrailokyesvara-.

Dasakumaracarita. p. 163, r. 3; kva gata sa mahatav�, kuta idam ... agatam, kva ca .... kutastyarn cedam ... p. 167, r. 6: iyamnbsp;suptd, parijanas ca gddhanidrah (partic. -f compos, met partic.nbsp;samengesteld), p. 167, r. 3-2 v.o.: api camp;yam asydm dsaktabhdvahnbsp;kanya cainam kdmayate yuvdnam. p. 173, r. 2: samatye - r. 7-6 v.o.:nbsp;mantribhih saha - r. 4-3 v.o.: samatyah. p. 173, r. 7 v.o.: atrabhavan-tam - r. 6 v.o.: tvam. p. 196, r. 9: sa - r. 12: asau - r. 16: sa vanij.nbsp;p. 196, r. II; vaniggrdmasya - r. 16: vanigjanasamdjam. p. 198, r. 8nbsp;v.o.: Suhmapatih - r. 5 v.o.: rdjne - r. 3 v.o.: Ddmaliptesvarena.

Jatakamala. p. 88, r. ii: tasya ... ity evandma babh�va - r. 12: pattanam ... ity evdkhydtam ds�t. p. 92, r. 15: srutihrdayaviddranam

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 19 (metr.): nirbhindann iva nah srut�h (hier komt het elementnbsp;�iva� bij, dat in r. 15 ontbreekt).

MEER INGEWIKKELDE VORMEN VAN VARIATIE

Wanneer de gedachte uit verschillende elementen bestaat, komen soms niet al deze elementen bij de gevarieerde herhaling voor. Ooknbsp;dit geval rangschik ik onder groep I.

I. Van deze groep komen weinig voorbeelden voor, zodat ik afzie van een onderverdehng in kleinere groepen.

A. V. III, 8, 6: aham grbhndmi manasd mandmsi mama cittam anu cittebhir eta | mama vasesu hrdaydni vah krnomi mama ydtam anu-vartmdna eta ||. IV, 15, i: abhrdnivdtaj�tdni-y.marudbhihpracyutdnbsp;meghdh.

Gobh. Grh. s. I, 5, 26: yad enayoh kdmyatn sydt - 6, 4: yat kdmayetau. II, 8, 9: yas tat karisyan bhavati - 10: kartre - 9, 9; yasnbsp;tat kar. bhav. III, 2, 11-12; itanupasprsya bhojanam pratah, sayamnbsp;npaspisydbhojanam a samidadhanat (na ... bhojanam = abho-janam). III, 4, 28; dcdryam saparisatkam - dcdryaparisadam (meester 4- omgeving).

Vaikh. grh. s. I, 3 (p. 4, r. 5): abhimukham dditydrdham - r. 9: dditydbhimukham. V, 15 (p. 87, r. 4-5): tatp�rvamrtdh - tesdm p�r-vamrtah (Ma heeft beide malen: tatp�rvam ye mrtah, dus zondernbsp;variatie) - tebhyah pare (pare hier aequivalent met p�rvamrtah).nbsp;VI, 19 (p. 102, r. 9): pakvendjyamisrena - r. 13: djyapakvdbhydm.nbsp;VI, 20 (p. 102, r. 17): djyena carund - p. 103, r. 2: djyacarubhydmnbsp;(maar de mss. La Vi My hebben djyena carund).

Mahabharata. I, 3, 699; sa cdhani gd raksitvd divasaksaye gurugrham dgamyopddhydyasydgratah sthitvd namas cakre - 703:nbsp;ahani raksitvd nisdmukhe gurukulam dgamya guror agratah sthitvdnbsp;namas cakre - 707: raksitvd ca punar upddhydyagrham dgamyopddhy-

dyasydgratah sthitvd namas cakre - 710: gd raksitvd punar upddhy-dyagrham etyct guror agratah sthitvd namas cakre. Deze variatie berust alleen op het gebruik van synoniemen, maar is hier opgenomen, omdat ze betrekking heeft op grotere uitingsgehelen. 700; tamnbsp;upddhydyah p�vdnam apasyad uvdca cainam - 704: tam upadhydyasnbsp;tathapi pivdnani eva drstvovdca (de tweede maal vereenvoudigd).nbsp;704: sarvam asesatas te bhaiksyam grhndmi - 708: aham te sarvamnbsp;hhaiksyarn grhndmi (emphatischer door ,,aham�). 706: naisdnydyydnbsp;guruvrttih � 709: naitan nydyyam ... 738: dcacakse ca sa cdsya pr�-timdn habh�va dha cainam - 752-�3: sa tu tad vrttam tasydsesam upa-labhya pr�timdn abh�t. uvdca cainam (niet geheel aequivalent). 765:nbsp;tam upetydslm.va. apasyad Uttahkam (L-A) - saUttahkas tam upetya...nbsp;813: etam asvam apdne dhamasva - 814: asvasydpdnam adhamat.nbsp;III, 192, 13182: ayogyau brdhmandndm - 38185: anarhd brdhmandnbsp;ratndndm. 194, begin: rdjanyamahdbhdgyam � rdjanydndm mahd-bhdgyam.

Pancatantra. p. 17, r. 18 en 21 (�l.): svdmyddesdt - svdmyddistah. p. 18, r. 23-24: kim svdmipdddndm agre �satyam vijndpyate -r. 25 (sl.): api svalpam asatyam yah puro vadati bh�bhujdm |nbsp;devanam ca ... p. 20, r. 3: abhayaddnendtmayasvdmisakdsdt pra-sddah kdrayitavyah - r. 19: svdminah sakdsdd abhayadaksindnbsp;ddpayitavyd. Vgl. r. 22: tad dattd maya tasydbhayadaksind -madarthe 'bhayadaksindm ydcayitvd - p. 21, r. 6-7: prarthito^�saunbsp;maya bhavadarthe svdmyabhayapraddnam. p. 21, r. 24-27 (sl.):nbsp;narapatihitakartd � janapada/ift�/^aria -nrpatijanapaddndm ... kdrya-kartd (afwisseling door synoniemen en door het gebruik van 2 woorden tegenover 1 woord), p. 22, r. 15-16: deva, rdtrijdgarena dy�-tdsaktasya me baldn nidrd samdydtd. tan na vedmi kim maydbhihitam.nbsp;p. 25, r. 3-5, waar hetzelfde wordt verteld in enigszins andere bewoordingen, iets uitvoeriger: deva, dy�tdsaktyd rdtrijdgarUnena sam-marjanam kurvanasya mama baldn nidrd samdydtd. taydvistena kim-cij jalpitam. tan na vedmi. p. 22, r. 26-27 (sh): jalpanti sdrdhamnbsp;anyena pasyanty anyam savibhramdh | hrdgatam cintayanty anyamnbsp;priyah ko ndma yositdm j|. Dezelfde motieven: le. ,,zij praten metnbsp;den ��n�; 2e. ,,zij kijken naar den ander�; 3e. ,,zij denken aan eennbsp;derde�; 4e. ,,wien hebben zij werkelijk lief ?� worden breder uitgesponnen in p. 23, r. 1-4 (sl.): ekena smitapataladhararuco jalpantynbsp;analpaksararn | v�ksante �nyam itah sphutatkumudin�phullollasal-locanah 1 d�rodaracaritracitravibhavam dhydyanti cdnyam dhiyd

kenettham paramdrtho �rthavad iva premasti vdmabhruvam ||, verzen geladen van affect, dat b.v. uitkomt in de �Klangmalerei�: -phu/-fo//asaZ/ocanah, d�roddracaritracitra-, dhydyanti ... dhiyd. p. 24, r.nbsp;14-16 (sL): hh�pdlam yo �tra sevate - nrpatisevakah. p. 30, r. 22-31,nbsp;2 (sl.): jaghanacapaldydh - kdminya� cauryaratdluhdhdh � handhakydh

� nbsp;nbsp;nbsp;ahald parapurusasarnraktd (ongeveer hetzelfde begrip vari�rendnbsp;uitgedrukt in ��n of twee woorden), p. 33, r. 21-23 (sl-)- tasmadnbsp;raksydh katham hi tdh - tdh katharn dh�raih samraksydh purusair iha.nbsp;p. 34, r. 13 (sl.): str�yantrarn kena loke visam amrtamayam dharma-nasayasrsiflw |j. p. 35, r. 1-2 (sl.); antar visamaydYiy etd bahis caivanbsp;manoramah j gunjaphalasamakarayos^�lt;j!Akenanirmitdh ||.p.35,r. 10:nbsp;tasydbhimukham - r. ii: tadabhimukham. Cf. Vaikh. I, 3 (p. 4, r. 5-9).nbsp;p. 35, r. 12-13: pdpendnena mama saddcdravartinydh pasyata ndsi-kdcchedo vihitah - r. 17: ... yad anena ndpitendparddham vind str�rat-nam etad vyahgitam - r. 22; aneneyam nirdosd vardk� d�sitd. p. 39,nbsp;r. 23: kim evam yujyate - r. 27: tan na yuktam. p. 40, r. 27-28: kauhkonbsp;�pi maranakrtaniscayah ... yuddhdya prasthitah. p. 41, r. 4-5: adyanbsp;kauliko marane krtaniscayah... yuddhdrthe vinirgatah. p. 43, r. 11-12;nbsp;yatah Sanaiscaro Rohin�sakatam bhittvd Bhaimas ca Sukras canbsp;prayasyati - r. 13 (sl.): yadi Rohinydh sakatam bhinatti ravinandanonbsp;gaganav�thyam | - r. 19 (sl.): Rohin� sakatam arkanandanas eednbsp;bhinatti Rudhiro �thava Sas� |. p. 44, r. 27-28: m�rkhah sarve jala-cards tena mithyavadina vancayitva natid�re silatale praksipyanbsp;bhaksitdh-Tp. 45, r. 1-2: adhuna sarvajalacardndrn ksemarn, bhavisyati.nbsp;p. 50, r. 17: tad vajrasdraprahdrasadrsam ddrunam tad vacah samdkar-nya moham upagato na kimcid �ce. p. 58, r. 2-3; atha Samj�vakasnbsp;tad vajrapdtaddrunam vacanam srutvd moham updgatah (gebrnik vannbsp;synoniemen en samenvatting van vajras. dar. in ��n woord), p. 53,nbsp;r. 16: saukhyam... jihvdydh - r. 17 (sl.): jihvdsaukhyam. p. 57, r. 6:nbsp;svdmindm sacivdndm mantrabheddm karturn na yujyate. uktain ca:

- nbsp;nbsp;nbsp;r. 7 (sl.); yo mantram svdmino bhindydt sdcivye samniyojitah |.nbsp;p. 60, r. 3 (sl.): akutobhayam - r. ii: na kuto �pi bhayam. Cf. r. 10:nbsp;nirvisahkah. p. 62, r. 1-2: tad adya mdrn bhaksayitvd prdndn dhd-rayatu svdm� yena devasyapy ayana bhavati mama punahsvarga-prdptir iti - r. 12-13: svdmin mdm bhaksayitvddya prdnaydtrdmnbsp;vidhdya mamobhayalokaprdptim kuru - r. 24-25: svdmin kriyatdmnbsp;adya mama prdnaih prdnaydtrd d�yatdm aksayo vdsah svarge mamanbsp;vistdryatdm ksititale prabh�tam yasa iti. p. 62, r. 27�28 (sl.); mrta-nam svaminah karye bhrtyanam anuvartinam | bhavet svarge �ksayo

vasah k�rti� ca dharan�tale |j. p. 63, r. 9-10: svamin ete �bhaksyas tava tan mama prdnaih prdnaydtrd vidh�yatdm yena mamohhayaloka-prdptirnbsp;bhavati. p. 63, r. 14: ksudrapanditaih - r. 15 (sl.); panditdh ksudrdh,nbsp;waar de beginwoorden worden herhaald van het vers, dat aan hetnbsp;eind van Katha X Katha XI inleidt. p. 79, r. 8: tasydgrasarostrasyanbsp;kanthe mahat� ghantd baddhd - r. 15-16: agre sarasyostrasya gr�vdydmnbsp;ghantdm baddhvd. p. 89, r. 17: sndnopakaranahastam - r. 19-20:nbsp;sndnopakaranam dddya (p. 90, r. i idem), p. 92, r. 2: cintd-vydkulitamandh samjdtah ~ r. 5~6: me manah... dkulam samjdtam.

Visnupurana. IV, 2, 8: daivdsuram ativa bh�sanarn yiiddham -12: devdsurasamgrdme. 2, 33: sakaldh ... tdh kanyakdh - sakalakanyd-ndm. Een voorbeeld van een groot uitingsgeheel, waarvan de elementen later in andere vorm terugkeren, is 2, 33: ... protphulla-pankaja'k�ia.tka.lahsims3.ksLTa.ndav�Ldivihangamdbhirdmajaldsaydh so-pavandh savakasah sadhasayyasanaparicchadah prdsdddh ... In 39 wordt deze plaats beschreven: atisayaraman�yah prdsddo �tra,nbsp;atimanojnam upavanam, atikalavakyawi'Aagabhirutah protphuUa-padmdkarajaldsaydh,... Cf. 37:... prdsddamdldm atiramyopavanajald-�aydm ... 2, 36:... di.naYa.Ta.tdibhaksyabhojyaleh.yddyupabhogaih... bho-jayam asuh - 39: ... atra ..., mano �nuk�labhaksyabhojydxmle^ana-vasXtaJodi�^anddibhogopabhogah ... (gedeeltelijk dus dezelfde, gedeeltelijk andere attracties). 2, 38: pravisya caikam prdsddam dtma-jdm parisvajya krtdsanaparigrahah ... � 40: ... dvit�yam, prasddamnbsp;upetya svatanaydm parisvajyopavistah... 2, 40: ... mamaiva kevalamnbsp;atipr�tya sam�pavartlndnydsam madbhaginlndm evam ca ... mamaivanbsp;kevalam pdrsvavart�ndnydsdm asmadbhaginindm ity evamadi srutva..nbsp;Verder komt hier mama sahodardh voor als afwisseling van mad-bhaginindm. 2, 40: krtap�jah - 41: abhip�jya. 43: apy etesdm putrdnbsp;bhaveyuh, atha tatputrdn piitrasamanvitdn pasyeyam en ongeveernbsp;hetzelfde uitgedrukt in metrische vorm: 45: drstdh sutds tattanaya-pras�tim drastum punar vdnchati me �ntardtmd || - 46: draksydminbsp;tesdm api eet pras�tim. 4,13: pautras ca te svargdd Gangdm dnayisya-t�ii - 15: uktam evaitan maya: pautras te Trividdd Gangdm bhuvamnbsp;dnayisyat�ti. 6, 28: sayanasam�pe - 30: sayandbhydsdt (verschillendenbsp;naamvallen en synoniemen).

Dasakumaracarita. p. 186, r. 9-10: bhadre, saknosi kim anena sdliprasthenagunavad annum asmdn abhydvahdrayitum - p. 187 onderaan: bhadre, kaccid asti kausalam sdliprasthendnena sampannam dhd-^am asmdn abhydvahdrayitum. p. 196, r. 4-5: ... heman�puram ekam

aksijgt;yct churikayorum�le kimcid dlikhya drutataram apdsarat. Naverteld (p. 196, onderaan): ... sastrikayorum�le yadrcchaya kimcid ullikh�am . esa ca n�puras caranad dksiptah. tavaty eva drutagatihnbsp;sa paldyista (ander subject dan van apasarat). In plaats van ��nnbsp;zin dus drie korte zinnetjes.

Jatakamala. Hier treft men herhaaldelijk een soort refrein aan met variatie. In het 14e hoofdstuk waarschuwt de Boddhisattva bijnbsp;elke nieuwe verschrikking terug te keren. Vers 13: sud�ram apa-krstdh smah pattanadvitaydd api | Khuramal� samudro �yam tad ya-tadhvam nivartitum ||. p. 91, r. 3: kastam! atid�ram khalv avagdhyate

- nbsp;nbsp;nbsp;vers 15: Ks�rarnava iti khydta udadhir dadhimaly asau | ksamamnbsp;ndtah param gantum sakyate een nivartitum 11 - vers 17: Agnimalitinbsp;vikhydtah samudro �yam prakdsate | at�va khalu sddhu sydn nivarte-mahi yad yatah 11 - p. 91, r. 22-23 � bhoh sarthavaha, nivartanarn, pratinbsp;yatnah kriyatdm. na khalv atah ksamate param gantum - vers 19:nbsp;Kusamal� samudro �yam ... De zeelieden wenden zich tot den Boddhisattva bij iedere verschrikking: p. 90, r. 24: ... apararn samudramnbsp;dlokya savismaydh Supdragam �cuh: - p. 91, r. 8-10: atha vyat�tyanbsp;tam api samudram ... apararn samudram dlokya vismayakaut�haldsnbsp;te vanijah Supdragam papracchuh: - r. 17-19: atha te sdrnydtrikdsnbsp;tam api samudram at�tya ... samudram dlokya kaut�halajdtdh Supdragam papracchuh: � p. 92, r. 1�3: athatevdnijakdh ... tam api samudram at�tya ... apararn samudram. dlokya Supdragam aprcchan:nbsp;(variatie van tijd) - p. 92, r. 17-18: ... tam udakaugharn nipatantamnbsp;drstvd ca paramabhayavisddavihvaldh Supdragam upetyocuh:

In het 14e en 15e verhaal beroept de Boddhisattva zich, als hij uitkomst brengt, op het feit, dat hij geen. levend wezen ooit kwaadnbsp;heeft gedaan. XIV, vers 30-31: smardmi yata dtmdnarn yatah prdptonbsp;�smi vijnatdm | ndbhijdndmi sarncintya prdninarn hirnsiturn kvacit ||nbsp;anena satyavdkyena mama punyabalena ca... XV, vers 8: smardmi nanbsp;prdnivadharn yathdharn sarncintya krcchre parame �pi kartum | anenanbsp;satyena...

In het 17e verhaal biedt de Boddhisattva een kruik te koop aan, telkens in andere bewoordingen: vers 5: ... avatarnsakrtdkumbharnnbsp;kretum icchati kah kumbham - 6: ... ghatam imam icchati kah krayenanbsp;vah - 13: ... tat sarnp�rnam imarn gatarn krayapatharn kr�n�ta kum-bhddhamam - 14: ... kraydrhd seyarn vah subhavirahitd kumbhanihitd

- nbsp;nbsp;nbsp;15: ... sd pasya tdm upagatd nihitdtra kumbhe (waarschijnlijk corrupt; coni. van Speyer: sd panyatdm upagatd ...) - 16: ... praksip-

tam krayasubhagam tad atra kumbhe - 17: ...tad idam ghate vinihitam nihitam -18: ... sa nihiteha kumbhe - 19; ... seyam ghate krayyatayd-dhirildhd - 20: ...tad idam iha ghate (zonder aanmoediging tot kopen)

- nbsp;nbsp;nbsp;21: ... krayapathena gatam tad idam ghate - 22: ... tasydh p�rnamnbsp;kumbham etam vrnlta - 23: ...sdnihiteha kumbhe - 24:... tdm kr�n�ta...

- nbsp;nbsp;nbsp;25: ... krayavidhind ... tdm ito grhdna - 26; ... sa kretum udyogamnbsp;idam karotu.

De uitwerking van de inhoud van de kruik wordt uitgedrukt door zinnen met gevarieerd begin: vers 13: yat pltvd madadosa-... - 15:nbsp;p�tvd...-16:yatp�tvd...-ij:upayujyayanmadabaldd (abala)... - 18:nbsp;ydm p�tavanto madaluptasamjhdh ... � 19: yatra prasaktdni ... (sterker; ook minder individueel dan een vorm van pa-, daar kulaninbsp;subject is) - 20 en 21 geheel anders uitgedrukt - 22: yasyd dosdt...

- nbsp;nbsp;nbsp;23: ... yasyd gunena... - 24: geheel anders - 25: yayd - 26: niet tenbsp;vergelijken - 27: nisevya yat... - 28: yena - 29: yan ndma p�tam ...

In het 19e verhaal wordt de vloek tegen dengene, die de bisani van den Boddhisattva heeft weggenomen, door de verschillendenbsp;personen verschillend uitgedrukt; vers ii: ... bisdni te, brdhmana,nbsp;yo hy ahdrs�t - 12: ... bisdny ahdrstd, dvijamukhya, yas te � 13:

- nbsp;nbsp;nbsp;15: ... tavdpi yo ndma bisdny ahdrs�t - 16: ...bisesu lubdho, nanbsp;gunesu yas te enz.

Geheel iets anders treffen we aan in het 21e verhaal, waarheen natuurtafereel achtereenvolgens in proza en verzen met ongeveernbsp;dezelfde motieven wordt beschreven, p. 123, r. 11-15; atha tatratyonbsp;raj a vasantakdlajanitdbhyadhikakisalaya�obhdni bhram adbhramara-madhukar�ganopak�jitdni pramattakokilakulakilakildni prahasita-kamalakuvaldlamkrtdbhilasan�yajaldsaydni vividhakusumasaxnmo-dagandhadhivasitasukhapavanany upavandni samanuvicarains tamnbsp;de�am upajagama (de schoonheid van het jonge groen in de lente -het gegons van bijen - het geroep van de koekoek - de vijvers versierd met lachende bloemenweelde - de bossen, waardoor de windnbsp;de geuren van allerhande bloesems verspreidt; een beschrijving volnbsp;alliteratie) - vers 6-7: vicitrapuspastobakojjvaldni krtacchaddn�vanbsp;vasantalaksmyd | vdcdlapurnskokilahds^iiriamp;ni saroruhdk�rnajaldsa-ydni II samudbhavatkomalasadvalani vandni mattabhramardrutdni |nbsp;akr�dabh�tani manobhavasya drasturn bhavaty eva manahprahar-?ah ||. Hier wordt in �t algemeen de schoonheid van de lente bezongen met gedeeltelijk dezelfde motieven (de geur ontbreekt; veel

dicht erlijker is krtacchadan�va vasantalaksmya dan vasantakalaja-nita-; samudbh. is een nieuw motief, ook akr�d. manobh.).

De koning vraagt den Boddhisattva, wat hij bij een bepaalde belediging zou doen. Het antwoord luidt vers ii: syad atra me yahnbsp;�pratik�lavart� ... j vyaktamna mucyeta sa j�vatome dhdrdghanasyeva.nbsp;ghanasya renuh ||. Na de daad verklaart de Boddhisattva zijnnbsp;kalmte (vers 20): yo �hh�n mamdtra �pratik�lavart� vispandamdno �pinbsp;sa me na muktah | prasahya n�tah prasamarn maya tu... (me t.o.nbsp;maya). De koning vraagt nu, begrijpend, dat hij vers ii verkeerdnbsp;begrepen heeft (vers 21): ko �nyas tavdbh�t pratik�lavart� yo visphu-

rann eva na te vimuktah tah prasamarn tvaydtra

renuh samudyann iva toyadena kas copan�-|. Het antwoord luidt (vers 22); jdte na drsyate yasminn ajate sadhu drsyate | ahh�n me sa na muktas canbsp;krodhah... - 22,:yenajdtena... | so�hh�nmenavimuktascakrodhah ...nbsp;- 24: utpadyamdne yasmims ca ... aham krodham asUamam ]|. Tenslotte zegt de Boddhisattva (vers 34): ato na muktah kopo me visphu-rann api cetasi |nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Pane. p. 39, r. 3: tasya krtdntah kupitah ,,de god van de dood is vertoornd op hem� en eist daarom zijn dood. Daarom heet hij r. 6-7:nbsp;krtdntdvalokitah ,,dien de god van de dood in �t vizier houdt�,nbsp;p. 53, r. 6-7: grhdgatasydsddhor api naitad yujyate vaktum � r. 10nbsp;(ongeveer hetzelfde positief in een vers uitgedrukt): evam n�cajanenbsp;�pi yujyati grham prdpte...

a. Een zeer eenvoudig en veel voorkomend middel om twee gedachten gevarieerd uit te drukken is het gebruik van compositum voor de �ne gedachte en van twee woorden voor

1 Op een andere manier wordt dezelfde gedachte gevarieerd uitgedrukt in het Savitr�-verhaal, 6, 32-34, waar onder invloed van sterke emotienbsp;dezelfde gedachte wordt herhaald en bij de herhaling gevarieerd.nbsp;Savitr� heeft van Yama gedaan gekregen, dat haar blinde vader weernbsp;kan zien. Bij haar terugkomst zegt Gautama, die vermoedt dat S. denbsp;oorzaak kent, tot haar: akasmac caksusah praptir Dyumatsenasyanbsp;te pituh: ] ndsyatvam kdranarn vatsi? Savitr� vaktum arhati. || srotumnbsp;icchami, Savitri; tvam hi vettha pardvaram. ] tvam hi janami, Savitri,nbsp;Savitr�m iva tejasa. ] j tvam atra hetum jdnise', tasmat satyam nirucya-tam; ] rahasyam yadi te nasti kirncid atra; vadasva nah 11.

de andere. Bij de vorige groep ontmoetten we gevallen waar dezelfde gedachte gevarieerd werd uitgedrukt door een compositum en door twee woorden, b.v. Vaikh. VI, 20 (p. 102, r. 17): ajyena caruna t.o. p. 103, r. 2: ajyacarubhyam. Visn. IV, 2, 33:nbsp;sakaldh ... kanyakdh - sakalakanydndm enz.

A.V. I, 34, 2; jihvdyd agre madhu me jihvdm�le madh�lakam | (merkwaardig ook het gebruik van madh�laka- voor madhu-, eennbsp;intensivering van het begrip ,,zoet�). IV, 10, i: vdtdj jdto antariksadnbsp;vid3mto jyotisas pari | sa no hiranyajdh ... - 2: yo agrato rocama-nain samudrdd adhi jajnise | (hier een bijzin in plaats van een partic.nbsp;of adj., een type variatie, dat we nog meer zullen ontmoeten) -4: divi jdtah samudrajah sindhutas parydbhrtah | (c: hiranyajdh) -5: samudrdj jdtah ... Vrtrdj jdtah ... (6: Somdt tvam adhi jajnise).

V, nbsp;nbsp;nbsp;14, 7: yadi vasi devakrtd yadi va purusaih krtd | ... In dit zuiverenbsp;parallelisme zijn dergelijke gevallen van inconcinniteit even opvallend als chiasme; evenzeer als de plotselinge wisseling van volgordenbsp;moeten zij door de indruk van iets onverwachts de aandacht vannbsp;den hoorder getrokken hebben. (Dit geldt uiteraard voor metrischenbsp;teksten met voorbehoud).

Jaim. Brahm. p. 14, no 8: gayatr�chandd (��n woord) - Agneyo devatayd (twee woorden). Tegen het eind: anustupchandd vesma-patidevah.

Chand. Up. Ill, 17, 5: tasmM ahuh: sosyati, asosteti, punar utpddanam evdsya. Tanmaranam evavabhrthah. Tan- knoopt de zinnbsp;aan asya in de vorige zin; hierdoor wordt wel het chiasme verklaard,nbsp;maar Tasya maranam (twee woorden) zou mogelijk geweest zijn. VII,nbsp;2, i: lange opsomming van substantiva zonder verbindingswoordnbsp;gevolgd door substantiva verbonden door ca: divarn ca prthiv�rn canbsp;vayurn cakasarn capas ca tejas ca devarns ca manusyarns c^l!pas�Insnbsp;ca vayarnsi ca trnavanaspat�h (��n woord i.p.v. twee) svapadani...nbsp;dharmarn cadharmain ca enz. Mogelijk wordt trnavanaspat�n alsnbsp;nauwere eenheid gevoeld dan de overige paren substantiva; daartegenover staat, dat VII, 8, i bij gedeeltelijk dezelfde opsommingnbsp;devamanusydh is gebruikt, evenals 10, i. Hiermee te vergelijken isnbsp;Pane. p. 33, r. 4-7 (sl. = p. 87, r. 9-12): ddityacandrdv anilo �nalas

ca dyaur bh�mir apo hrdayam yamas ca j ahas ca ratris ca ubhe ca samdhye dharmo �pi janati narasya vrttam || (ook api variatie).nbsp;VII, 24, 2: gousvam ... hastihiranyam ddsabhdryam ksetrdny dyatand-n�ti (rijmende uitgangen). We zien dus in de beide Upanisad�s voorbeelden van afwisseling van simplex en dvandvacompositum (andersnbsp;Chand. III, 17, 5), een geheel ander soort variatie dan die we ontmoetten in de A.V. We zullen in de andere teksten verschillendenbsp;typen hiervan aantreffen.

Gobhilagrhyas�tra. I, i, 15-16: vaisyakuldt - hahuydjina ewdgardt. I, 5, 16-17; visdkhdni prati l�ndh - upam�lal�ndh. II, i,nbsp;22: harhiso �ntam - katdntam. III, i, 16-26: afwisseling van simplexnbsp;en dvandvacompositum; 24-26: goyuktdrohanam - updnahor dhd-ranam - svayamindriyamocanam.

Vaikhanasagrhyas�tra. II, 18(p.34,r. 15-16): yajfiapatrani - rasddayo visayd havimsi. Dit is wel een sterk voorbeeld, daar in beide ddi- voorkomt en de beide zinnetjes overigensnbsp;parallel zijn. Misschien is hier haplologie in �t spel; het eerste geval zounbsp;in 2 woorden zijn jihva^fmzwdriyani. II, 18 (p. 35, r. 4-5): daksinenanbsp;^�rahgusthagrena - daksinapdddng\xsi\iamp;. Ook hier is de variatie zeernbsp;opvallend door de nauwe verwantschap van de beide elementen. III,nbsp;I (p. 36, r. 13-14): Ars�jdtah - Prdjdpatyenodhdyd jdtah. III, 10nbsp;(p. 43, r. 7-9):... sar�rdtopah sakthis�danam dveso hhartur arucir dhdronbsp;(Noot Galand Vertaling: AU the MSS. and the Bhasya give arucirnbsp;aharo, read probably arucir dhdrasya) Idldprakopah kharatd vdcahnbsp;sphuranarn yoner iti ... V, i (p. 70, r. 2-3): dharmddharmdv �rdhva-bhdvo �dhobhdvas ca jndndjndne sukhaduhkhe ca ... (Maar Ed heeftnbsp;�rdhvabhdgddhobhdgau ca). VI, 8 (p. 94, r. 13-15); Vaisnavaman-trdn- VaisnavdnSauramantrdm�ca. Dit laatste is een onlogische oplossing van Vaisnavasauramantrdn, ��n van de vele voorbeeldennbsp;van de weinig conventionele stijl van dit sOtra. Vl, 8 (p. 94, r.nbsp;11-18): nityasndnavih�ne - sandhyopdsanaviMne - tarpanah�ne -brahmayajnavih�ne - prdtahsamiddhome h�ne - sdyam h�ne - p. 95,nbsp;r. I; saptardtrau h�ne nityakarmani (opmerkelijk ook weer de lossenbsp;constructie van sdyarn h�ne i.p.v. sdyamsamiddhome h�ne). VI, 18nbsp;(p. loi, r. 6): home h�ne - r. 13: caturth�vratakriydh�ne. VI, 19 (p.nbsp;102, r. 3); sthdl�pdke h�ne - r. 7: dgrayanahomeh�ne - r. 13: astakdh�ne.nbsp;VI, 20 (p. 102, r. 16): pindapitryajhe masi�rdddhe ca h�ne - r. 17;nbsp;Caitr�yajnavih�ne - p. 103, r. 2: Asvayuj�yajhavih�ne - r. 4: nitydrcanenbsp;h�ne. VII, 5 (p. 108, r. 5-6): p�rvdsaucena �uddhih syat - aparasyai-

vahohhih suddhir bhavati. De gen. aparasya werd noodzakelijk door het gebruik van eva. IX, 15 (p. 132, r. 8): udakydsprstamnbsp;s�drdnulomaih sfrstam. X, 14 (p. 144, r. 4): vUrdhrdbandhakanthahnbsp;kakse jhallariyuktah.

Mahabharata. I, 3, 767; gurvarthe kundalayor arthena. III, 192, begin (metr.); brdhmandndmmdhdtmyam -13143brdhmanamahdbhd-gyam -13144: brdhmandndm caritam. III, 194, begin; mahdbrdh-manabhdgyam � rdjanyamahdbhdgyam � rdjanydndm mahdbhdgyam.nbsp;III, 195, 13259 (vers): rohin�ndm sahasram - �60: gosahasram. III,nbsp;196, 1^200: nr-pavrsam -rsabham saurathdndni. III, 197, 13308-9:nbsp;daksinam pdrsvam - vdmapdrsnim - vdmam dh�ryam.

Pancatantra. p. 16, r. 7 (sL); saktivaikalyanamrdsya nihsdratvdl lagh�yasah |. p. 25, r. g-10: tddrkpurusdndm evamvidham cestitam (tp.nbsp;en e.c. staan echter syntaktisch niet op ��n lijn), p. 34, r. 10-13nbsp;(sl.): dvartah samsaydndm avinaycthhavanam pattanam sdhasdndmnbsp;dosdndm samvidhdnum (kapatasatamayam) ksetram apratyaydndm |nbsp;(durgrahyam yan mahadbhir naravaravrsabhaih) sarvamdydkaran-dam (striyantram ...). Opmerkelijk is ook de groei van de zinsdelen:nbsp;ksetr. aprat. is versterkt met een adj., sarvam. zelfs met een bijzin,nbsp;waardoor een sterke climax verkregen wordt. p. 43, r. 10: dvdda�a-vdrsiky andvrstih - p. 44, r. 4-6: (... sarah ... yac) caturvimiatyd-ginbsp;varsdndm avrstyd na sosama ... Hier is de oplossing in 3 woorden tenbsp;verklaren door api, dat de nadruk legt op het telwoord, p. 52, r.nbsp;14-15 (sl.): samtaptdyasi samsthitasya payaso namapi na jnayatenbsp;muktakarataya tad eva nalin�patrasthitam rajate |. Cf. r. 16 (zelfdenbsp;samenhang): Sdgarasuktisamputagatam. p. 52, r. 19-20 (sl.): asatdmnbsp;sangadosena - duryodhanaprasangena (ook variatie door -dosenanbsp;t.o. de instr.). Cf. r. 21: n�casangam. p. 53, r. 13-15: madhuraraktamnbsp;~ mistam raktam (ook syn.). p. 58, r. 9-10 (sl.): vararn vanam varamnbsp;bhaiksyam varam bhdropaj�vanam j vararn vyddhir manusydndmnbsp;nadhikarena sampadah ||. p. 72, r. 23-24 (sl.): prajanam dharma-sadbhdgo rajno bhavati raksituh | adharmdd api sadbhdgo jayate yonbsp;na raksati ||. Hier is de splitsing in 2 woorden o.a. wel weer hetnbsp;gevolg van api. Cf. p. 44, r. 5. p. 75, r. 1-2 (sl.): tyajed ekainnbsp;kulasydrthe grdmasydrthe kulam tyajet j gramam janapadasydrthanbsp;dtmdrthe prthiv�rn tyajet [|. Het parallelisme is hier verbrokennbsp;door chiasme en de wisselende constructie van (-)arthe. Cf. r. 3nbsp;(sl.): dpadarthe. p. 81, r. 23-24;... karmandm drambhopdyah purusa-dravyasampaddesakdlavibhdgo vinipdtaprat�kdrah kdryasiddhis ceti.

p. 84, r. 22 (sl.): apy atmano vindsam ganayati na khalah faravyasa-nahrstah\ ... p. 88, r. 12-13: ...nakulasya hiladvdrdt sdr-pakota-ram yavat ...

Visnupurana. IV, 2, i: Kakudm� Raivato ndma - Punyajana-samjnd raksasah. 3: uttardpatharaksiidrah - daksindpathe bh�pdldh. In een geval als 4, 8: tatputrair adhisthitam asydsvam zijn de gedachten niet parallel.

Dasakumaracarita. p. 173, r. 3: ddhit� catursv dmndyesu, grhlt� satsv angesu, dnv�ksik�vicaksanah, cutuhsastikdldgamaprdyo-gacaturah, visesena gajdrathaturangatdntravit, isvdsandstrakarmaninbsp;gaddyuddhe cd nirupamah, purdnetihdsakusalah, kdrtd kdvyandtakd-khydyikdndm, vettd sopanisado �rthasdstrasya. Opvallend is de incon-cinniteit van nirupamah -|- 2 substantiva in de loc. tegenover denbsp;samenstelling van -ku�ala- met een dvandva-compositum; vannbsp;kartd gen. van een dvandvacomp. t.o. vettd subst. gecombineerd met adj. Tegenover deze inconcinniteit staat in deze zin eennbsp;zeker parallelisme: adh�t�: grh�i�', -vicaksanah: -caturah; kartd:nbsp;vettd. De beide tendenzen wisselen elkaar vari�rend af.

p. 183 onderaan-p. 184 bovenaan: asti rn'garfo wawa janapadah . tatrasan grhinas trayah sph�tasaradhanah sodarya Dhanakadhdnya-kadhanyakdkhydh (door de meervoudigheid der namen, in eennbsp;dvand va compos, uitgedrukt, lag deze constructie voor de hand),nbsp;p. 188, r. 10: kakubhol�khale � r. ii: khddirena musalena.

Jatakamala. p. 88, r. 19: yusmacchar�rdvasthd - r. 20: vah par-dkramdsahatve. p. 102, r. 2 (vers): gunasamvarnandm ndma dosdndm ca.nig�hanam |. p. 104, r. 22 (vers): ...dds�satam panca.gavdmsatdni\.nbsp;p. 108, r. 17 (vers): adharmami�ram tu sukham na kamaye visenanbsp;samprktam'wannam ... [|. p. 121, r. 9 (vers): ye va prakasan apinbsp;gehadosdn gundn na pasyanti tapovane va j. p. 124, r. ii (vers):nbsp;rosaprdsahgo hi manahpramdth� dharmopamarddd yasasas ca hantd |.nbsp;p. 130, r. 9 (vers): vidyddharavadh�sndnair madasekais ca dantindm |nbsp;- r. 10 (vers): rajobhih kusumdndm ca. p. 136, r. 7 (vers): tulydro-haparindhau samdnau vayasd ca naul.

b. Van twee of meer parallelle gedachten worden er ��n of meer uitgedrukt door ��n woord, en ��n, meestalnbsp;de laatste, door een bijzin.

Bij deze gevallen moeten we rekening houden met de zgn. regel der toenemende zinsdelen (Gesetz der wachsenden Glieder), die

zich ook op andere wijze in het Oud-Indisch doet gelden: men vindt talloze malen, dat b.v. bij opsommingen het laatste lid van eennbsp;adjectief of een nadere bepaling voorzien wordt (zo b.v. A.V. II,nbsp;32, 4: hato raja krim�nam utaisam sthapatir hatah | hato hatamdtanbsp;krimir hatabhrdtd hatasvasd ||), en ook vele malen een vergelijkingnbsp;aan het slot^.

A.V. I, 6, 4: sarn na apo dhanvanyah sam u santv an�pyah | sain nah khanitrima apah sam u ydh kumbha dbhrtdh siva nah santunbsp;varsik�h ||. Bijna gelijkluidend hiermee XIX, 2, 2: sam ta aponbsp;dhanvanyah sam te santv an�pyah | sarn te khanitrima apah sainnbsp;ydh kumbhebhir dbhrtdh ||. I, 23, i-2a: naktainjatasy osadhe ramenbsp;krsne asikni ca | idarn rajani rajaya kilasain palitam ca yat^nbsp;k�asain ca palitam ca ... II, 7, 41: par�main pari me prajain parinbsp;nah pahi yad dhanam |. II, 32, 4-5; hato raja krim�nam utaisainnbsp;sthapatir hatah | hato hatamata krimir hatabhrata hatasvasa ||nbsp;hataso asya vesaso hatasah parivesasah | atho ye ksullakd iva sarvenbsp;te krimayo hatah || (hier wordt de bijzin noodzakelijk door iva).nbsp;IV, 13, 2�: daksain te anya a vatu vy anyo vatu yad rapah | ] � V,nbsp;23, 911: srnamy asya prst�r api vrscami yac chirah ||. V, 30, lOi;nbsp;rs� Bodhaprat�bodhav asvapno yas ca jdgrvih\. VI, 13, i: namonbsp;devavadhebhyo namo rajavadhebhyah | atho ye visydndm vadhdsnbsp;tebhyo mrtyo namo �stu te 11; in het laatste deel ook variatie doornbsp;het gebruik van 2 woorden (vis. vadh.) in plaats van een cortlpos.nbsp;VI, 24, 31: sindhupatn�h sindhurajn�h sarva yd nadya sthana\.nbsp;X, 8, 38: vedaharn s�train vitatain yasminn otah praja imah |nbsp;s�train s�trasyaharn vedatho yad brdhmanam mahat 11.

Ait. Brahm. VII, i, 2: ... kloma ca samitus. tad brahmanaya dadyad, yady abrahmanah syac. chirah subrahmanyayai (sc.nbsp;dadyat), yah �vahsutydrn prdha tasyajinam, ila sarvesain hotur va.

Pancatantra. p. 9, r. 21 (sL): s�ras ca krtavidyas ca yas ca jdndti sevitum ||. Dit geval is anders dan de voorbeelden uit de A.V.,nbsp;waar de bijzinnen in gedachten moeten worden aangevuld door eennbsp;vorm van het ww. ,,zijn� en dus zuiver een subst. vervangen. Metnbsp;deze gevallen zijn te vergelijken Pane. p. 12, r. 19-20 (sl.): asamaihnbsp;sam�yamanah samais ca parih�yamanasatkarah | dhuri yo na yujya-mdnah ... en p. 93, r. 7 (sl.): mitradrohi krtaghnas ca yas ca vi�vd-saghdtakah |. Cf. p. 93,r. 20-23 (�l-): raja ghrnibrahmanah sarvabhaks�

1 Over deze regel Behaghel, I. F. 25 (1909), m vgl.; in �t Sanskrit J. Gonda, Similes, �� 32, vlg.

str� cavasa dustamatih sahayah ] presyah pratipo �dhikrtah pra-madi tyajya am� yas ca krtam na vetii j| {yas ... krtam na vetti = = krtaghnah uit r. 7). p. 49, r. 13-16 (sl.): aviditvatmanah saktimnbsp;parasya ca samutsukah | gacchann abhimukho vahnau nasamnbsp;yati patangavat || yo balat pronnatam ydti nihantum sabalo �pynbsp;arih | vimadah sa nivarteta s�rnadanto gajo yatha ||. Dit geval isnbsp;uitgebreider; t.o. een hoofdzin (13-14) staat in 15-16 een bij- nbsp;hoofdzin. p. 72, r. 23-24 (�l.): prajanam dharmasadbhago rajnonbsp;bhavati raksituh | adharmad api sadbhago jayate yo na mksati ||.

In Das., Visn. en Jat. heb ik deze gevallen niet aangetroffen als gevolg van het betrekkelijk weinig voorkomen van parallelistischnbsp;gebouwde zinnen in deze teksten. Maar eerder nog, omdat dezenbsp;uitdrukkingswijze, zoals ook uit de Pancatantra-citaten blijkt, innbsp;het bijzonder eigen is aan anustubh en sloka. Matsya Pur. 9, 2:nbsp;manvantarani rajendra man�ndm caritam ca yat. Br. Vi. Pur.nbsp;(metr.) i, 19, 71; samastakarmabhokta ... tvam eva Visno ...nbsp;sarvakarmaphalam ca yat\ 20, 24. Vgl. ook Savitri 6, 35: na hinbsp;kiincid rahasyam me; sr�yatam tathyam eva yat 11.

Cf. Herod. Ill, 28-30, waar �jit met dat. en gen. wordt gebruikt in dezelfde betekenis.

Ait. Brahm. VII, i, 2: sirah suhrahmanydyai (misschien hier de dat. onder invloed van ,,dadya.t� in de vorige zin), yah ... tasyd-jinam,...^ 2, 8: adhyardhasatain kdye, sakthin� dvipancase ca vihsenbsp;cor� dvipancavihse, sesain tu sirasy upari dadhyat.

Jaim. Brahm. no i (p. 5): astamite pura tamisrdyai, suvyus-tayarn pmodaydt (pura dat. en abl. in parallelle zinsdelen). 2 (p. 5) idem.

Chand. Up. I, ii, 3:Ya.vat tv ebhyo dhanam dadyah, tavan mama dadya iti. Cf. I, 9, 3-4: ... parovariyo hy ebhyas tavad as-mihl loke j�vanam bhavisyati, ... parovar�ya eva Yidsya asmihlnbsp;loke jivanarn bhavati...

N. Stchoupak, Le compl�ment du nom dans Ie Satapatha Brahmana {M�m. de la Soc. de Lingu. de Paris 21) wijst op het geringe verschilnbsp;van gen. en dat. van bestemming bij offers in het �at. Brahm.; alsnbsp;voorbeeld noemt zij (op p. 10) II, 4, 2, 10: udA'haxa.nti manusebhyonbsp;'thaiva pitrndm.

Vaikh. grh. s�tra. I, 8 (p. 9, r. 13-14): uttare ... daksinatah. IV, 14 (p. 66, r. 17-p. 67, r. i); ... raktadhenum dditydya saiikhamnbsp;somdya enz. ... rdhos chagam ketor ayasadandam ity atmaviruddha-nam tadarham dadyat. Hier dus da- -1- dat. en gen., evenalsnbsp;Chdnd. Up. I, ii, 3.^ Opvallend is op onze plaats, dat variatie vannbsp;naamval gepaard gaat met variatie in volgorde. V, 14 (p. 86, r. 10):nbsp;uttarasydm - r. ii: daksinatah (maar B heeft daksinasydm) - r. 12:nbsp;madhye.W, 3 (p. 91, r. 15): garbhinyah prathame garbhe krta garbha-samskaras. tasyah sarvagarbhdndm sainskara bhavant�ty eke. VI,nbsp;8 (p. 94, r. 19); dinatraye - p. 95, r. i: saptardtrau - 9 (p. 95, r. 3):nbsp;saptardtram.'^NYW, ii (p. 121, r. 5-8): kecid Visaragah kayaklesa^nbsp;kecin mantrajapa^ kecid yena kena�A dhyanewa kecid yena kenacxA.nbsp;aksarewa kecid vayujaya(^ anye paramatmam� ksetrajam sainyojyanbsp;dhyayanti.

Pancatantra. p. 13, r. 7 (sl.): na vina parthivo bhrtyair na bhrtyah pdrthivam vina. r. 9 (sl.); bhrtyair vina. p. 15, r. 22-23 (sl-) �nbsp;ambhasa bhidyate setus tatha mantro �py araksitah | paisunyadnbsp;bhidyate sneho vaca bhidyeta katarah ||. p. 30, r. 14 (sl.): svagate-wagnayas trpta asanma satakratuh [ padasaucewa govindo arghyacnbsp;chambhus tathatitheh ||. p. 41, r. 13: ksanatf eva l�layafva. p. 86,nbsp;r. 19-20 (sl.): vivade �nvisyate patram patrabhave tu saksinah ]nbsp;saksyabhava^ tato divyain pravadanti man�sinah 11.

Visnupurana. IV, 2,44 (metr.): varsayutewapi tathabdalaksafA. 10, 17-18 (sl.): disf daksinap�rvasyaw - praticyaw - daksinapa-ihaiah - ud�cyaw.

Jatakamala. p. 94, r. 3: satyadhisthanabaH^ punyatejasa (cf. r. I metr.: satyavakyew^^ - punyabahwa). p. 106, r. 13-14 (metr.):nbsp;adeyataratani yanti kular�pagunai gunah | asrayatisayewevanbsp;candrasya kiranahkurah 11. p. 127, r. 17; evam avairma vairaninbsp;samyanti samyama^as ca valram na c�yate (hier ook variatie vannbsp;subst. en partic.).

Door de vele gevallen, die ik ontmoette, waar het werkwoord gevarieerd wordt met een substantivum verbale of met een uitdrukking, waarin een subst. verb, voorkomt, werd mijn aandachtnbsp;gericht op het nauwe verband, dat er blijkbaar in het Ved. en Skt.nbsp;bestaat tussen deze groep substantiva en het werkwoord. Vooralnbsp;in het Vaikh. grh.s. kunnen zij syntaktisch als een deel van hetnbsp;verbaal-systeem worden opgevat, daar ze hier voorkomen zondernbsp;de steun van een werkwoord. Het betreft meestal substantiva opnbsp;-ana, die, gelijk bekend (zie b.v. Renou, Grammaire sanscrite � i8o),nbsp;niet alleen een toestand, handeling etc., maar ook het verbaalbegrip zelf in de vorm van een substantief uitdrukken. (Etymologisch verwante vormen hebben de Germaanse ,,infinitieven� opnbsp;-en opgeleverd).

Vaikhanasagrhyas�tra I, 3 (p. 3, r. 17-p. 4, r. 3): formule pavitram grh�tva form, ahgulyain niksi-pya form, jalarn grh�tvanbsp;form, dcamya form, upasthdnam ddityasya form. ... trih pradak-sinam dvartya... Hier staat het subst. duidelijk op ��n lijn met denbsp;absolutiva. II, 6 (p. 25, r. 7-8): form, visarjati form, dcdram (voornbsp;verb, finitum). II, 13 (p. 32, r. 7): visrjya. r. 8: grahanavisargdv itynbsp;eke. Hl, 1 (p. 36, r. 3-11), waar de acht vormen van huwelijk wordennbsp;opgesomd met velerlei variatie, die later ter sprake komt: i. yat ...nbsp;kanyalamkrta dasyate ... 2. yat... kanyarn pratipadayati... 3. ... yatnbsp;kanyam arhayitva dadyat ... 4. yat ... kanyain dadati ... 5. yatnbsp;kanyam ... aharate ... 6. kdmayogo yad ubhayoh ... 7. ... yat kanyd-harandm (cf. 5) ... 8. ... yad gacchati ... III, 8 (p. 42, r. 2 sqq.):...nbsp;upagacchet ... dlingandm ... mdithunam kurv�ta ... ufagamanam ...nbsp;dlinganam ... vadh�mukheksanam ity eke. III, 9 (p. 43, r. 4-5):nbsp;upagacchet - r. 6: ... upagamandm ity eke. Hl, 9 (p. 42, r. 9):nbsp;... dantadhdvanam ... snatva ... III, 21 (p. 51, r. 12-13): ...somasydr-canam ... rohin�ganam ... anavrstiganam arcayati. III, 22 (p. 52,nbsp;r. 7): visarjanam (voor verb. fin.). IV, 6 (p. 60, r. 6): abhyanjanamnbsp;(voor verb, fin.), IV, 12 (p. 65, r. 7-9): iti srutih - iti vijndyate. (Hiernbsp;dus een subst. op-ti- afwisselend met een verbum; cf. �atap. Br.nbsp;I, 8, i: Manu vindt in zijn waswater een vis, die tot hem zegt:nbsp;hihhrhi ma ,,houd me in leven�, even verder zegt Manu dan:nbsp;katharn te bhrtir iti ,,hoe zal ik je in leven houden?�). V, 2 (p. 70,nbsp;r. 5): ... snamp;ygt;a.yiiv?L]ydbhisecana7n grdmydlamkaranam ... badhn�ydt.

V, 2 (p. 72, r. 3-5): juhuydt-homah.Y, 3 (p. 73, r. 1-2); p�rvavac chakhaya... pTSLmarjyotsarjanam abhyuksanam ca (voor verba finita).nbsp;V, 4 (p. 75, r. 6-7):juhva ghrtadanam ... upabhrta dadhi deyam ...nbsp;V, 5 (p. 78, r. ir-12): ufatistheta ... upasthdnam. V, 12 (p. 84, r. 9):nbsp;dahati ... -dahanam ity eke. V, 13 (p. 84, r. 16 vlg.); grhasya ...nbsp;sodhanam krtvd ... baddhva ... pacayet ... nivesya ... kalpayen.nbsp;nidhaya... krtvd khananarnt�dndmuksanam... dstaranam. V, 13 (p. 85,nbsp;r. 10-14): arpayet - nidadhyat (2 x) -tebhyo ddnam-bhojanam.nbsp;V, 14 (p. 86, r. 12-15): homah -juhuydt (onzeker). Gobhila leidtnbsp;evenals Vaikh. dikwijls een nieuwe handeling in door een subst.:

III, nbsp;nbsp;nbsp;3, i: ... updkaranam. Dit subst. hoeft geen verbale zin te hebben; wel maakt die indruk III, 4, 7: dplavanam (1-7: brahmacarinbsp;vedam adh�tya ... daran kurvita ... athaplavanam). Enigszins tenbsp;vergelijken is Pane. p. i, r. 19 (�l.): Mm taya kriyate dhenva yanbsp;na s�te na dugdhada | ko 'rthah putrena jatena yo na vidvan nanbsp;bhaktiman || en Das. p. 196, r. 10: katham ayam upalabdhas tvaydt,nbsp;waarop het antwoord in nominale vorm luidt p. 197, r. 2: so �yamnbsp;asydgamah.

Dicht hierbij staan de gevallen, waar een werkwoordsvorm wordt gevari�erd door een subst. verbale, soms van dezelfde wortel, eennbsp;vorm van kr-. Mhbh. III, 192, 13168: prasddamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- 13173;

IV, nbsp;nbsp;nbsp;6 (p. 60, r. 10): upatistheta - r. 12: upasthdnam kurydt. IV, lonbsp;(p. 62, r. 13): pratisthdpya - r. 15: pratisthdrn kurydt. V, 9 (p. 82,nbsp;r. 9): dahanarn kurydt - r. 10: dahet - r. ii: dahanam kurydt � r. 14:nbsp;dahet. Pane. p. 53, r. 12:... maya ... rudhirdny dsvdditdni ... - r. 13-14: ... na ca kadacin madhurarflA^am samdsvdditam-r. 26:... ahainnbsp;raktam dsvddaydmi ... - r. 27: ... raktapdnarn karosi ... Dikwijlsnbsp;wordt van een ww. (of een andere woordsoort) een abstract subst.nbsp;gevormd, dat, gecombineerd met een vorm van een ww., dikwijlsnbsp;in de betekenis van ,,gaan tot� of �brengen tot�, een variatienbsp;vormt voor een ww. Ait. Brahm. VII, 24, i: ksatriyatdmnbsp;abhyupaiti - ksatrain va ayam bhavati, ksatram va ayam upavar-tate (hier abstractum van subst. abhyupaiti vari�rend met ww.nbsp; praedicaatsnomen). Iets dergelijks 26, 4: prdsitar�pam dpnoti ...nbsp;bhaksito bhavati (pras. geen abstractum). Vaikh. VIII, ii (p. 120,nbsp;r. 3): purusena sdmyujya - r. 4-5: vaikunthasdyujyam yanti.nbsp;Mhbh. I, 95, 3805: videhatvam prdptah - r. 3807: svaryatah -3812: ajaghana - 3813: nihatah - panedtvam dpsyasi - 3817:

videhatvam prdptah (-3820 nidhanam). Pane. p. 19, r. 20-21 (si.); na tacchastrair na nagendrair na hayair na padatibhih j karyamnbsp;samsiddhim ahhyeti yatha buddhya prasadhitam | j. p. 49, r. 6-7 (�l.);nbsp;sddhyo �pi hh�tvd prathamam tato �sav asddhyatdm vyadhir ivanbsp;praydti |j. p. 58, r. 21-23 (sl-)� pras�dati - paritosam esyati. p. 60,nbsp;r. 13: ... tasya ... vyathd samjdtd. vyathitdh ... p. 68, r. 25: sosaydminbsp;� p. 69, r. 16: iuskasthalatdm nay ami - r. 19: sosayisyasi. p. 69,nbsp;r. 5 (sL): gacchann abhimukhah - r. 8-9 (sL): ydti ... dbhimukhyam.nbsp;p. 92, r. 17-18: yadaisam vipranam vadham vidhdya ... tadapi mamnbsp;vadhisyanti ... Visn. IV, 4, 41: jaghdna - 42: ksayam anayat ~nbsp;45 � jdghdna - asesaraksasakula^sayam krtvd (zie boven) - 46: jaghdna - nihatah - 48; ksayam an�yata (cf. 00k 43: sakalaksatra-ksayakdrinam). IV, 14, 12; ghdtitah � 13: nidhanam upanltah �nbsp;14: idem. IV, 19, 9: ksatropeta dvijdtayo habh�vuh - 10: pascadnbsp;vipratdm upajagdma - 16: ksatropeta dvijdtayo habh�vuh.^

In verschillende teksten treft men gevallen aan, waar door de uitgang -tva- het abstractum van een naam is gevormd, wanneernbsp;het ontstaan van die naam wordt uitgelegd. Jaim. Br,ahm. no. 20nbsp;(p. 29): tad Rauravasya Rauravatvam, en dat wel vari�rend met:nbsp;tasmdd v eva Rauravam ity dkhydyate. Cf. 15 (p. 21); tad esdmnbsp;dvitlyam Ajyatvam.

Deze abstracte vormen komen ook in het Mhbh. proza voor, maar niet vari�rend met verbale vormen: I, 95, 3785: tato �syanbsp;Bharatatvam. 3787: etad asya Hastinapuratvam. 3773: tena ...nbsp;-tvam. 3765: tatas tasya ... -tvam. 3799. tad asya �antanutvam. Alsnbsp;contrast hiermee moge dienen Visn. IV, 8, 5: ... iti �atrujidnbsp;abhavat. 6; ... tato Vatso �sdv abhavat. 7; ... -samjhdm avdpa, waarnbsp;deze abstracta niet voorkomen.

Daar deze voorbeelden me belangrijk schenen om het verband tussen verbum en subst. te illustreren, ben ik hier van de indelingnbsp;op p. 72 afgeweken en heb die gevallen, waarbij dezelfde gedachtenbsp;gevari�erd werd, gecombineerd met diegene, waarbij parallellenbsp;dachten gevari�erd werden uitgedrukt.

^ cf. ook IV, 3, 13; yo �sau Trisankusamjnam avapa, canddlaidm upa-gata� ca. 21; mlecchatdm yayuh.

Vaikh. III, 9 (p. 42, r. 9-10): ... sndtvd syamp;i.zNZsXxdnulefand str�s�drabhyam anabhibhdsya... - X, i (p. 122, r. 4-5): ... krtasndtahnbsp;samkalfya kusodakam pUvd... X, 14 (p. 143, r. 16-17): s�dratnbsp;ksatriyayarn pulkasah krtakam varksam va surarn hrtvd pdcakonbsp;vikr�nita ,,...moet kunstmatige s�ra of s. van de bomen verkopen,nbsp;na ze gehaald te hebben en ze te hebben doen gisten.� Maar in denbsp;Ausanasa-smrti, die Galand in zijn vertaling bij onze plaats vergelijkt (volgens Galand zal de schrijver van de Aus. smrti hetnbsp;Vaikh.-s�tra wel gekend hebben, cf. zijn vertaling p. 223, opm. i),nbsp;wordt pacaka- op andere wijze gebruikt: A. 17-18: nrpayarn s�-drasarnsargaj jatah pulkasa ucyate | suravrttirn samaruhya madhu-vikrayakarmana 11 krtakanam suranain ca vikreta pdcako bhavet |.

Pane. p. 29, r. 5: ... ^riasayanasamayam devasarmanugraham krtvd ... p. 45, r. 12: ... tan niyamanam upalaksya gr/j�Magudah...

Das. p. 171 onderaan-p. 172, r. i: tena tam aw�ya panim asya grdhayitvd tasmin nyastahhArah. sarnnyasisye. p. 172, r. 4 v.o.nbsp;punas tvadupahrte vasas� pandhdydpan�tadAxi]sAve5o Jamata namanbsp;bh�tva ... p. 173, r. 6 v.o.: tvam tu tesam adattasxoixo muktakan-tharn ruditvd ... p. 183, r. 5: ...dsvddya, amsalagnakahl^xah ...

Jat. p.115, r. 13-14: ity ukte Sakro devendrah sdsambhramdpdsta-kundalakir�tavidyud udbhasuravadanah sabahumdnam abhipra-namya ... (adv. absol.; in sasambhr. is het adv. in het compositum opgenomen), p. 122, r. 6-10:... kaman ... MxmkAxxxah.parityajya sam-Az^flkesasmasrusobhah kasayavivarnavasah parityaktagxh^xvesdivi-bhramah pravrajya ... cf. ii: kesan avatdrya - 12: kasayavastra-samv�taiBxivix.

Vaikh. V, 8 (p. 81, r. ii, geciteerd vers): ... tat sarnskdrakrto ye ca ye ca srdddhdni kurvate ...

Da�. p. 176, r. 8-9: ... Kosa.�asa. iti gmuhhix abhihitandmadheyah punar madatyasahgad Ve�adasa iti dvisadbhih prakhydpito �si,nbsp;... Hier staan adj. en ww. niet op ��n lijn.

Vaikh. V, 13 (p. 85, r. 3): sdpasavyam - r. 5: apasavyam krtvd. Galand merkt in zijn vertaling bij deze plaats op (p. 146, opm. 12):nbsp;�Immediately before it was said: sapasavyain, here we have apasa-

vyam krtva. Is there, then, any difference between these two expressions?� Gezien de vormenverscheidenheid bij Vaikh. lijkt het niet noodzakelijk verschil van betekenis aan te nemen bij tweenbsp;dicht bij elkaar voorkomende verschillende uitdrukkingen.

Chand. Up. V, 10, 9 (sl.): Steno hiranyasya surarn pibams ca guros talpam avasan brahmahd ca ...

Gobh. UI, 3, 34: cityay�popasparsanakarnakrosaksivepanesu, s�rydbhyuditah s�ryabhinimlupta, indriyais ca pdpasparsaih, ...nbsp;ajyahuti juhuyat, waar de verschillende omstandigheden, waaronder men de ajya-offers moet brengen, zijn uitgedrukt: le doornbsp;een substantivisch compositum in de loc.; 2e door 2 adjectiva, ontstaan uit de combinatie van een subst. met een part.; 3e door eennbsp;subst. adj. in de instr.

Vaikh. X, 5 (p. 136, r. 6-8): ... �rsyakarpanyawaz/� matsyachn damsakan sirakrstajatani kandam�laphalasakadini ca tyajan ja-tasmasruromanakhani dhdrayams trikalaswayf dharasay^A ... Afwisseling van participia en van werkwoorden afgeleide adjectiva.

Visn. IV, 2,'25: pratyakhyanakataras tasmac ca bhagavatah sapato bibhyat - 26: tasya sk^abh�tdh - 29: munisapasawMewa.nbsp;IV, 3, 21: te ca nijadharmapariiyagai brahmanais ca parityaktdnbsp;mlecchatarn yayuh.

Chand. Up. VIII, 6, 6 (sl.): ... tayordhvam dyann amrtatvam eti, visvahh anyd utkramane bhavanti, ...

Pane. p. 24, r. 20-21: ... anucitasthane rajasana upavistah ... na rdgdt ... (twee oorzaken).

J.at. p. 134, r. 13 (metr.): so 'harn dharmarn ca sampasyan dhar-mac cartham samutthitam | tavaManadaS/ta^^yacanabhikanksami j�vitam [|.

Vaikh. I, I (p. I, r. 13 sqq.): upan�tdh sdvitryadhyayandd brah-mano. vedam adh�tya sdrirair d pdnigruhandt sarnskrtah pdkayajnair api yajan �rotriyah. svddhydyapara dhitdgnir haviryajnair apynbsp;an�canah. somayajnair api bhr�nah. samskdrair etair upeto niya-mayamdbhydm rsikalpah. sdngacaturvedatapoyogdd rsih. ndrdya'tia-pardydno nirdvandvo munir. iti samskdravisesdt p�rvdt p�rvdt paro-

variyan iti vijnayate. De verschillende stadia, die een jonge Brahmaan bij zijn loopbaan doorloopt, waardoor hij een brahmana enz. wordt, zijn op verschillende wijzen uitgedrukt.

Pane. p. 64, r. 7-8; tad desantaragamanam yujyate naivamvi-dhasya kusvaminah sevain vidhdtum. p. 76, r. 7: ... vir�pakarane samartho bhavati nopakartum.

Visn. IV, 13,69; tato �ham asya ... asamartho dhdrane - 70: etad bhavan eva dhdrayitum samarthah. Iets dergelijks in het Latijn:nbsp;Stolz-Schmalz. Lat. Gramm. Stil. � 35 (p. 839): Ter. Phormio 885 f.nbsp;eludendi occasiost ... et ... adimere (Amm. 28, i, 7 al.).

Vaikh. IV, 8 (p. 61, r. 11-12): dghdre krte - carum srapayitya (1. -tvd)... De agens is dezelfde; ook Galand vertaalt het zo: �Havingnbsp;performed the aghara, and, having boiled for the deities...� VII,nbsp;5 (p. 107, r. 16): brdhmanasya mUrane - p. 108, r. i: striyds canbsp;marane - r. 3-4: garbhe mrte.

Pane. p. 43, r. 13 (si.): yadi roMnydh sakatam bhinatti - r. 16 (si.): prdjdpatye sakdte bhinne. Cf. r. 19 (sL): rohin� sakatam arka-nandanas ced bhinatti. p. 59, r. 13 (si.): rdtrau ... na bhdndv udite sati.

Das. p. 185, r. 6-4 v.o.: �ko dosah� ity upan�ya darsite �musmin sa ... Aryabuddhir acacakse.

Chand. Up. I, 3, 10: Yena chandasa stosyan syat, tac chanda upadhavet. Yena stomena stosyamdnah syat, tain stomam upa-dhavet - 12: stuvlta. Andersen^ bespreekt nog de volgende voorbeelden uit dit Upanisad: IV, 16, i (And. p. 34): esa ha vai yajno

' Speyer, Ved. u. S. S. � 218: Parallelismus eines Infinitivs und eines finalen Casus, wie Sak. I ii drtairdndya vah sastram na prahartumnbsp;andgasi, ist nicht selten, steht doch der Dativ eines nomen actionisnbsp;selbst bei is- ,,w�nschen�.

^ D. Andersen, Om brugen og betydningen af verbets genera i Sanskrit, diss. Kopenhagen 1892, � 15 en � 18.

yo favate, esa ha yann idam sarvam �pundti �hij is het offer, die de wind is; op zijn gang reinigt hij alles� (de wind: hij die reinnbsp;waait). Als de wind subject is, wordt het werkwoord pu- steeds innbsp;het Med. gebruikt. VIII, 4, 3: brahmalokam brahmacaryenawMwm-danti - 5, i: brahmacaryena ... atmanam anuvindate - 3: yamnbsp;brahmacaryenawMwmtfafe � 4: brahmacaryenajtMi;fw^f�wif. III, 17, 5:nbsp;tasmad ahuh: sosyati asostet� �daarom zegt men: hij zal uitpersennbsp;en hij heeft uitgeperst� 1.

Vaikh. VI, ii (p. 96, r. 15): punarvivaham karoti - VI, 12 (p. 97, r. 6): vivaharn kuryat - r. 9-10: punarv. kuryat (r. 12: viv. kurya-tdm) - VI, 13 (p. 97, r. 16): punarv. kurute enz. VIII, 5 (p. 115,nbsp;r. 2-3): agniparicaranam ... annadyarn ca kurute - r. 6-7: asi-dharavratam ... agniparicaranam karoti.

Mhbh. I, 3, 667: navekse hav�msi navalihe - 669: naveksate hav�msi navaledhi. 698-�9: raksasva - araksat (de imper. Med. isnbsp;wat vriendelijker ; cf. J. Gonda, Acta Orientalia 19, p. 222). 749:nbsp;vasati sma - vasamdnoh. 758: ufdharasva, daarvoor het Act. gebruikt. 777-8: icche - icchdmi. 805-6: lebhe-alabhat. 813-4: dham-asva - adhamat (cf. ad 698-�9). 8i6-�7: acintayat - cintaydnam.nbsp;III, 197, i3322-'3: amrgayat - mrgayamdnasya. 198, i3337-�8: jrrcchanbsp;- prcchadhvam.

Bij Dandin en in de Jatakamala heb ik deze variatie niet aangetroffen; ze schijnt dus beperkt te zijn tot teksten die dichter staan bij de gesproken taal.^ Wel trof ik in �t Pane, nog aan (p. 39,nbsp;r. 2 - 10 - 17): provdca - �ce � uvdca.

A. V. De aard van de tekst, waarin bijna niets verhaald wordt, brengt mee dat er bijna geen tempus-variatie is. Een voorbeeld isnbsp;echter VI, 113, ii: Trte deva amrjataita,A enas Trta enarn manusyesunbsp;mamrje |.

Nagenoeg hetzelfde geldt van de Brahmana�s, Upanisads en S�tra�s. Een voorbeeld is Ait. Br. VII, 3, 4: yad adya dugdhamnbsp;prthiv�m asrpta yad osadh�r atyasrpat.

^ Andersen (p. 41) is in �t onzekere of er hier betekenisverschil is. Er bestaat een zekere voorkeur voor het Act. in het fut. tegenover hetnbsp;Med. elders: mriyate: marisyati; cf. Renou, gramm. sanscr. �339;nbsp;misschien is onze plaats daaruit te verklaren.

men uit het begin van I, 3: u-pdste (duratief) - dgacchat - upd-gacchat � uvdca � pratyuvdca - pratyuvdca � uvdca � updpagacchat � uktah - uktavantah � uvdca - as�t (dur.) - akarot (dur.) - apasyat -{dsdm cakre - dste hebben dur. betekenis) - vctvre - uvdca - praty-uvdca � pratyuvdca - uvdca - cakruh - pratyabhipratasthe - sthd-paydm dsa.

Pane. I, 13 asti (gewoon begin van verhaal, dur.) - d�rite (dur.) � kurutah � ctgamat - �catuh � dka � �catuh � dlokitam � �cuh �nbsp;dha - patitah ... krtas ca - ahd - abrdv�t. 15: prativasdtah (beginnbsp;verhaal, dur.) - abhavat - samdsritah - babhdnja - vi��rndni -viyuktd - atisthat - uvdca - prdha ~ dha � provdca - dha � tasthuh -provdca - patito mrtas ca - dha - provdca � procuh � drabdhdh -vyacintayat � dha - prdha - dha � dha - cintaydm dsa � agamat -uvdca - dha � dbhihitah ~ pradattdni � samarpitdni - papraccha -dha - agamat � provdca � dha � dha - abrav�t - dha - dha -dha - dha.

Visn IV, 2; yavat ... abhyeti, tavat... jaghnuh-bheje-abhavan-samabhavat � abhavat - jajne - jajhe - babh�vuh - djndpaydmdsa � abhaksayat - nivedaydm dsa - prdha - avdpa - parityaktah -sasdsa - abhavat - as�t - pardjitdh, ... dradhaydm cakruh - prdha -djagmuh - �cuh - prdha - anv�psitam - nijaghdna - avdpa - abh�t...nbsp;(14) vivesa - utthdpaydm dsa � papau - papracchuh - dha - abhavat �nbsp;kramena ca vavrdhe - niscakrdma - mamdra � procuh - abrav�t -abhavat ... (37): dadarsa ~ abrav�t - dha - prstavdn - dkhydtam -pravivesa - aprcchat � abrav�t enz.

Da�. V (hier zijn alleen de werkwoorden weergegeven, die het zelfbeleefde verhalen): asayisi - asukhdyisata - dhlddayisata -abhyamandyista - hrsitdh � paryasphurat - aiksisi - alaksayam �nbsp;dlokayam - atarkayam - sthito 'smi - asayista - ajanista - prdbudhyenbsp;~ abh�t - vyabhds�t - abh�t - atistham - vydhdrs�t enz. VI, p. 197:nbsp;ap�pujat - apatan - apasyam - atapye - samasrjyata - agrah�sam -atistham - aksapayetdm enz.

Jat. XIV (p. 88, r. 16 enz.); abhyarthaydm dsuh - uvdca-�cuh-druroha - babh�vuh - avajagdhire - (vers 3) �yuh - pradur abh�t -(vers 4) samabh�t - (vers 5) babh�va - (vers 6) dvavruh - (vers 7) updruroha en djagdma - (vers 8) cakampe - (vers 9) vivavruh -dadrsuh - upajagmuh - uvdca - dadrsuh - nyavedayanta - uvdca -sekuh - �cuh - uvdca - �cuh - papracchuh - uvdca - akathayat -papracchuh - uvdca - aprcchanl - uvdca...

Hiermee zijn de opmerkingen van Speyer^ voldoende ge�llustreerd: in het klassieke Skt. worden in den regel in verhalende tekstennbsp;imperf., perf. en vaak ook aor., en daarnaast de partic. op -ta- ennbsp;-tavant- zonder onderscheid gebruikt. Het schijnt, dat er bij sommige werkwoorden een uitgesproken voorliefde is voor een bepaaldenbsp;tijd: uvdca, aha.

Vaikh. III, I (p. 36, r. 3): yat... kanya . . ddsyate ... - r. 4: yat ... kanyarn prati-pddayate ... - r. 6: ... yat ... dadydt ... - r. 7: yat ...nbsp;daddti ... VI, 12 (p. 97, r. 12): vivaham kurydtdm (zie voor dezenbsp;plaats op p. 92).

Mhbh. I, 95, 3814: putran utpddaya - 3815: apatyam utpddyatdm. I, 3, 666: vyaktam tvaya idd-iaparaddham ... � antwoord 667:nbsp;ndparddhydmi kirncit - 669: ayarn me putro na kirncid apa-rddhyati. Hier is het gebruik van het Pass. te verklaren: er is eennbsp;voltooid verleden tijd nodig en de finiete vormen van aparddh-schijnen buiten het praes. zeer zeldzaam te zijn. Apardddhamnbsp;voorafgegaan of gevolgd door een instr. van den agens komt veelnbsp;voor, zie b.v. de plaatsen in het Pet. Wdb. VI, 323, b.v. Mark. Pur.nbsp;61, 50: apardddam na me. Mhbh. I, 3, 695: yasmad bhavan keda-rakhandam viddryotthitas tasmat ... - 696: yasmac ca tvayd madva-canam anusthitam tasmat ...

Het Pane, heeft zeer veel zinnen in pass. vorm, vooral in verzen; maar ook in proza komen er veel voor: p. 20, 21-23 � mama hrdayenanbsp;saha sammantrya hhavatedaan abhihitam. tad da�d mayd tasyabhaya-daksina. p. 22, r. 1-6: geheel in pass. vorm. Talloos zijn ook zinnennbsp;met gerundivum: p. 21, r. 8-9: ... tvayd ... samayadharmena vartita-vyam. nagarvam dsddya svaprabhutaya vicaran�yam. Van enigszinsnbsp;abrupte overgang kan men b.v. spreken p. 21, 19-21: tatra Dantilonbsp;nama ... prativasati sma. tena purakaryam nrpakaryam ca kurvatdnbsp;tustim n�tds tat puravasino loka nrpatis ca. Mijn indruk is, dat bijnbsp;transitieve werkwoorden bij voorkeur het Pass. gebruikt wordt.^

Visn. Opvallend is Pass. naast Act. IV, 2, 30 (vers): alam bha-ginyo �ham imarn vrnomi | vrto mayd ... 4, 38: prdha � etair uktam.

cf. voor het Latijn Ernout, Recherches sur l�emploi du passif latin a 1��poque r�publicaine. M�m. de la Soc. de Lingu. 15, die gevallen aanhaalt, waar in ��n zin wisseling van Pass. en Act. voorkomt {p. 311).nbsp;Zie voor het Skt. Speyer, Ved. u. S.-Synt. �� 168 vlg.; Renou, Gr.nbsp;Sanscr. � 367.

46: jaghdna -nihatah. ii, 3: tena ... prthvi... paripdlitd. da�ayajna-sahasrany asdv dyajat.

Das. Hier is veel minder voorliefde voor het Pass, te constateren, dan in het Pane. Voorbeelden van overgang zijn; p. 175, r. lo-ii:nbsp;... Priyamahis�... ekam putram as�ta', samutpannd caika duhita. p.nbsp;183, r. 10; so �br�ta - r. ii: mayoktam.

Jat. Ook hier komt het Pass. weinig voor; ik krijg de indruk alleen of voornamelijk in participiale constructies.

Vaikh. II, 12 (p. 30, r. 3): ... sisyarn vdfayitvd sndtam (vertaling Galand ,,he has the pupil shaved and bathed�) punyaharn vdca-yitvd ...-p. 31, r. 4-5: idem. p. 30, r. 19 sq.:... brahmanjalirn kdrayitvdnbsp;daksinamadhyas�waw ... (maar het is mogelijk dat de leerling nognbsp;steeds, sinds p. 30, r. 4, toen men hem heeft doen zitten, in zittendenbsp;houding is). III, i (p. 36, r. 3): yat ... arhayitvd 'ka.nydlamkrtdnbsp;dasyate ... - r. 4-5: yat ... alamkrtya kanyarn pratipadayati ... -r. 6: ... yat kanyam arhayitvd dadyat ... III, 14 (p. 45, r. 7-8):nbsp;aristagarain yathoktain krtvd YisOibhpsitam tilasarsapair dh�payitvdnbsp;... III, 23 (p. 53, r. 5): sndtam vdistid^dindlamkrtyofavesya ... IX, 6nbsp;(p. 125, r. 19); mundito vidhina sndtvd gramad bahye prajapatyainnbsp;caritvd ... (Vooral de gevallen II, 12, III, 14 en 23 maken de indruk, dat een opeenhoping van absolutiva hier vermeden is. �X,nbsp;13 (p. 130, r. 5): dcamya - dedntah. X, 4 (p. 135, r. 14-15): ...nbsp;toyabindubhir bh�mau nipatyodgataih padas^rstef^ ... (hier gaatnbsp;echter de handeling uitgedrukt in het abs. vooraf aan de door denbsp;participia uitgedrukte handelingen). Het veelvuldig voorkomennbsp;van deze variatie is weer een kenmerk van de weinig strakke stijlnbsp;van het Vaikhanasagrhyas�tra, waarop reeds eerder gewezen is.nbsp;Men moet bij deze gevallen uitgaan van de gelijkheid van dennbsp;agens bij abs. en partic. De veelheid van de voorbeelden maaktnbsp;mogelijk te constateren, dat bij Vaikh. bij bepaalde werkwoordennbsp;geen voorkeur bestaat voor partic. of absoL, dat er hier dus geennbsp;sprake is van noodzakelijke variatie (cf. b.v. dcamya - dedntah-,nbsp;in het Nala-verhaal, 10, lob waar deze variatie ook voorkomt,nbsp;kan metrische reden bestaan: kirti nu me syad idarn krtvd, kim nunbsp;me syad akurvatah).

Mhbh. I, 3, 681: updddyopdvrttah ... uvaca - 693; sarnvistah ... srutvd ... viddrya ...

r. i; ... pranamya ... prasthitah ... p. 36, r. i (sL): ... krtvd-p�Lpam prdptah sabham narah ... p. 66, r. 3: ... dydtd ... avalokya...

Visn. IV, 2, 38: pravisya ... parisvajya - 40: upetya ... parisvajy-opavistah - 6, 42; utthdya ... upagatah (cf. 42; abhigamya - 43; upagatah). 9, 2: daityair upetya ... abhyarthitah praha.

Chand. Up. VII, 15, 2; Sa yddi ... prdtydha ... enam dhuh. 3: Atha yady api... vyatisandahet, naivainam hr�yuh. Renou^ wijst nognbsp;op VIII, 3, 2: atha ye casyeha ... na lahhate, sarvarn tad atra gatvanbsp;vindate ... tad yathapi hiranyanidhim ... upary upari samcarantonbsp;na vindeyuh ... Renou merkt op: �a date ancienne ceci parait senbsp;pr�senter surtout en phrase subordonn�e.� Hauschild* bespreektnbsp;ook het gebruik van de optat. in het Svetasvatara Upan.: �Innbsp;3 Fallen (V, 2d; V, 5b; VI, 4b) steht der Optativ gleich einemnbsp;Indicativ. In V, 2 haben wir einen Ind. Pras. und einen Opt. Pras.nbsp;in der gleichen modalen, indikativischen Funktion nebeneinandernbsp;in demselben Relativsatz.� De bewuste plaats luidt (V, 2d):nbsp;... Kapilam yas tam agre | jnanair piparti jayamanam ca pasyetnbsp;,,der K. zuv�rderst mit allem Wissen erf�llt hat und ihn bei seinernbsp;Geburt erblickte.� H. gaat voort: ,,Der Optativ = Indikativ er-scheint auch in der Mundaka Up. i, i, 2a und Maitri-Up. V, 2, 71nbsp;und ist ein Charakteristikum des spateren Sanskrit. Vgl. dazunbsp;Hertel, Mund. Up. � 35, 36. Dieses Phanomen findet sich - woraufnbsp;bei Hertel hingewiesen ist - auch im Prakrit (vgl. Pischel, Pr. Gr.nbsp;� 466) und im Iranischen.�

De Vaikh. en Gobh. grh. s�tra�s leggen grote afwisseling aan de dag in de voorschriften, die afwisselend in de indic. en opt. staannbsp;(cf. Galand in de Introduction van zijn vertaling van Vaikh. � 4,nbsp;p. XIII: ,,The optative and the indicative are used (juhuyat beside

vgl. een plaats bij Kalidasa, Kum. I, 43, die ik aantrof bij Diwekar, Les fleurs de rh�torique dans l'Inde, diss. Parijs 1930, p. 92: candrarnnbsp;gatd padmagunan na bhunkte | -pd.�.mdsritd candramas�m abhikhyam |nbsp;Umamukharn tu pyatipadya lola 1 dvisarnsrayarn pr�tim avapa laksmihnbsp;(padmasrita adj., cf. p. 89).

cf. Stolz-Schmalz, Lat. Gramm., Stil. �35 (p. 839) over modusvariatie in het Lat.

R. Hauschild, Die Svetasvatara-Upan., Abh. f. d. Kunde des Morgenl. 17, 3; p. 62.

juhoti) without any apparent difference�). Zelfs in ��n zin komen in het Vaikh. indic. en opt. naast elkaar voor: III, 22 (p. 5i,r. 19):nbsp;prdsayet - daddti. VI, 2 (p. 91, r. 2): ... brahmanan hhojayed udyan-tam va daddti.Yl, 7 (p. 93, r. 12-13): brahmanyam brahmanaj ja-tamatrasya brahmanasya prathamajanma sydd, upanayanasarns-kare dvit�yarn bhavati (d.w.z. resp. bij de geboorte en bij hetnbsp;upanayana). VI, 19 (p. 102, r. 12-13): idem als VI, 2. IX, ii (p.nbsp;129, r. 5): ... anadhyayo ndsti - r. 7-8: ... anadhyayah sydt. IX,nbsp;12 (p. 129, r. 10): idem. Hier schijnt nog wel van variatie in uitdrukkingswijze gesproken te kunnen worden, en niet, zoals in denbsp;meeste opgesomde gevallen, van verslapping van het taalgevoel.

Daar hier reeds sprake was van twee manieren bij Vaikh. om een voorschrift uit te drukken, laat ik hier ook een derde uitdrukkingswijze volgen, die eigenlijk onder gg thuishoort, aangezien ze een passieve vorm is, nl. het gebruik van het gerundivum. IV, 4 (p. 58, r. 3-6):nbsp;srdvayet... vikaret... daddti... yathoktam karan�yam ... dear et. IV, 7nbsp;(p. 61, r. 4-9): pitari j�vati pinda na nirvdpyds. tam evannadinanbsp;yathestain tarpayet... bhojayet... kurydt... bhavet... pindapitryajnahnbsp;kartavya eveti vijnayate. VI, i (p. 89, r. 13-14): visese �nukte sruvenanbsp;hotavyam ... prayascitte �nukte vaisnavarn prdyascittam (zondernbsp;werkwoord, zie onder d). VI, 3 (p. 91, r. 13): ... visnubalih kartavyah.nbsp;VI, 12 (p. 97, r. 13): kartavyau = mogen ... worden, voortgezetnbsp;met karoti. IX, 15 (p. 132, r. i vlgg.): tilasaktudadhilajam ...nbsp;abhaksyam, annam ... bhojyam, ... suddham (zonder werkwoord),nbsp;... grhn�ydt,... goks�ram... varjan�yam, ... bhaksamyaw, ... sprstam ...nbsp;annam ca varjayet, ... samgrdhyam, ... na grhn�ydt, ... samtyajati.nbsp;VI, 14 (p. 98, r. 13-14): ... nidadhdti. so �gnir nityam dhdryah. ...nbsp;kurydt. IX, 9 (p. 127, r. 18): ... saucam kartavyam. IX, 12 (p. 129,nbsp;r. 15): tad adhyetavyah (sc. vedah). IX, 13 (p. 130, r. 16): ... dvijaihnbsp;kartavyah. Een sterk voorbeeld van variatie is X, 7 (p. 137, r. 17-19):nbsp;drutam vilambitarn va na gacchet, bhiksakalad anyatra paravesmanbsp;na gantavyam, bhiksiturn krosad �rdhvam nanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Volledigheids

halve noem ik hier nog ��n of twee plaatsen, waar het voorschrift in de vorm van een p.p.p. is uitgedrukt; VI, 3 (p. 91, r. 15-16):nbsp;garbhinyah prathame garbhe krtd garbhasarnskarah (voorafgegaannbsp;door kuryat en voortgezet door bhavanti) en misschien VI, 16nbsp;(p. 100, r. 9), waar Galand leest: parvani parvani sthal�pakahnbsp;prasiddha, evam aupasanarn hutva ... (Vi: prasiddham evaupasa-narn krtva; My: prasiddham evam aupasanarn krtva; La: krtva).

Bij de lezingen van Vi en My zou sthal. in de lucht blijven hangen, wat overigens in de stijl van Vaikh. niet onmogelijk is.

Ook Gobhila gebruikt opt. en indic. in voorschriften, maar de opt. overheerst (evenals in het Ait. Brahm, waar slechts enkelenbsp;indicativi voorkomen). Het gerundivum komt voor I, 5, 5: upa-vastavydh - abhiyastavyah.

E�n geval trof ik bij Vaikh. aan, waar de modusvariatie niet in een voorschrift optreedt. VI, 7 (p. 93, r. 12-13); brahmanyamnbsp;brahmanaj jatamatrasya brahmanasya prathamajanma syad, upa-nayanasamskare dvitlyam bhavati ,,In being born from a Brahmin-father and a Brahmin-mother a Brahmin has his first birth, innbsp;being initiated into the Veda he is born for the second time�nbsp;(vertaling Caland).

Enige gevallen van afwisseling van opt. en indic. trof ik nog aan in het Pane.; p. 15, r. 22-23 (si-) - ambhasa bhidyate setus tathanbsp;mantro �py araksitah | paisunyad bhidyate sneho vaca bhidyeta-katarah||; waarschijnlijk drukt de opt. hier evenwel de conclusienbsp;uit: ,,zo zal...�, p. 33, r. 25-26 (sl.): natiprasangah pramadasunbsp;kdryo necched balam str�su vivardhamanam... p. 46, r. 6-9 (sl.);nbsp;sanaih sanais ca yo rajyam upabhuhkte yathabalam | rasayanamnbsp;iva prajnah sa pustirn paramam vrajet\\wi�hina mantrayuktenanbsp;r�ksapi mathitapi ca | prayacchati phalam bh�mir aran�va huta-sanam ||. r. 13-15 (sl.); samacaret-jdyate. p. 49, r. 14-16 (sl.): nasarnnbsp;ydti � sa nivarteta. p. 50, r. 22-24 (sl-) � -- - tainmohac chrayatevnadahnbsp;sa ca madad dasyena nirvidyate | nirvinnasya padarn karoti hrdayenbsp;tasya svatantrasprha svatantryan nrpateh sa rajyam athavanbsp;pranan api cydvayet 11. p. 53, r. 21-22 (sl.): yad asatyain vaden martyonbsp;yad va sevyain ca sevate j yad gacchati videsarn ca tat sarvam uda-rarthatah |].^ p. 57, r. 23: na ca hate tasmin dosah sydt - r. 25 (sl.):nbsp;... yo hate doso na vidyate. p. 58, r. 20-22 (sL); ...yah prakupyatinbsp;... yo bhavet ... p. 82, r. 20-21 (sl.): nanamyarn namate daru nas-

cf. E. L�fstedt, Philologischer Kommentar zur Peregrinatio Aetheriae p. II7, waar hij wijst op voorbeelden van afwisseling van coni. ennbsp;indic. in quod-zinnen, die hij ontleent aan G. Mayen, De particulisnbsp;quod, quia, quoniam, quomodo, ut pro acc. cum infinitivo post verbanbsp;sentiendi et declarandi positis, Diss. Kiel 1889. Op p. 121 merkt L.nbsp;evenwel op; ,,vielmehr muss... dieinterpretierende Betrachtungnachnbsp;Sinn und Zusammenhang an die Stelle der nach Partikeln gemachtennbsp;Statistik treten, und die ganze Frage bedarf von diesem Gesichtspunktnbsp;aus einer Revision�.

Speyer^ wijst nog op een andere plaats in het Pane.: �The inter-changeableness of present and optative in such relative sentences will be made clear by this. In Pane. I we have a series of ten slokasnbsp;(54-63) expounding what kind of people are fitted for attendingnbsp;on a king. All of these slokas are framed on the same scheme,nbsp;three padas made up of a relative sentence, whereas the fourthnbsp;makes up the apodosis, being the refrain sa bhaved rajavallabhah.nbsp;Now, in five slokas out of the ten, the verb of the protasis is an opt.,nbsp;but in three it is a present, in one it is wanting. In the tenth the opt.nbsp;is employed together with the present.�

Ook volgens Renou gaat het gebruik van de opt. voor een minder stellig praesens ,,jusqu� a l��change libre avec les formes d�indi-catif.�2

Afwisseling van optat. met gerundivum in het Pane. p. 81, r. 13 (sl.): ... tarn (sc. dandam) pascad viniyojayet - r. 15 (sl.): ... tatranbsp;dando budhena viniyojyah � r. 18 (sl.): adau sama prayoktavyamnbsp;purusena vijanata |... Cf. p. 65, r. 4-5 (sl.): pragopayet - kartavydnbsp;met overgang in het Pass.; p. 76, r. 27 (sl.): duhkham tatra nanbsp;kartavyam hanydt tatrapakarinam ||.

Het enige geval van afwisseling van opt. en indic. dat me in het Mhbh. is opgevallen, staat in een metrisch gedeelte, evenals bijnanbsp;alle vbb. uit het Pane.: I, 3, 755: yas cadharmena vai br�ydd yasnbsp;cadharmena prcchaii (overigens geheel paraUelistisch).

A. V. V, 25, 3: garbham dhehi Sin�vali garbham dhehi Sarasvati [ garbham te Asvinobha dhattdm puskarasraja ||, waar de 2e pers.nbsp;imper. voc. in de tweede vershelft vervangen wordt door denbsp;3e pers. imp. Bovendien is het laatste gedeelte meer uitgebreid.nbsp;Enigszins hiermee te vergelijken is Visn. IV, 3, 10 (sl.): Narma-dayai namah pratar, Narmadayai namo nisi j namo �stu Narmadenbsp;tubhyam..., waar juist in het tweede gedeelte de Narmada directnbsp;wordt aangeroepen. Cf. Verg. Aen. II, 56: Troiaque nunc staret,nbsp;Priamique arx alta maner es l Zeer opvallend in de zaligsprekingen,nbsp;N.T. Matth. V, 3-11: fianaQioi ol nxmxol nvev/aari,... enz., iinbsp;(slot): ficocdgiot ears orav �veidiacoaiv v/ra?...

Overgang van de 2e naar de 3e persoon: Mhbh. I, 3, 846 vers: evain pitus capacitiin krtavains tvam bhavisyasi j mama priyainnbsp;ca sumahat krtam rajan bhavisyati |.

Gobh. I, I, 7-8: afwisseling van fut. en desiderativum: abhyd-dhdsyan - jighrksan^.

Mhbh. I, 3, 674: asam cakre - aste. III, 197, 13325: bhujyatdm - �6: asana - bhoktum aicchat.

Pane. p. 46, r. 3-4: evain krte tava tavat pranayatra klesain vinapi bhavisyaty asmakain ca punah sarvocchedanain na sydtnbsp;(afwisseling fut. en opt.; ook Speyer, Ved. u. S.S. � 197 citeert dezenbsp;plaats), p. 71, r. lo-ii (sL): punahpratyupakaraya mitranainnbsp;kriyate priyam ] yat punar mitramitrasya karyain mitrair na kirnnbsp;krtam || (praes. en perf. in gnomische uitdrukking).

Visn. IV, 2, 29: varayati - varaydm babh�vuh - 30 (vers): vrnomi. 3, 13: yo �sau Trisahkusarnjham avd-pa, candalatam upagatas ca.nbsp;12, 7: dgdcchat - 8: dgatd. Cf. Pane. p. 30, r. 18: frasthitah - 20:nbsp;pratasthe.

Chand. Up. VIII, 6, 6 (�l.; zie sub e 5, p. 90), waar voor ,,men� sing, en plur. wordf gebruikt: tayordhvam ayann amrtatvam eti |nbsp;visvahh anya utkramane hhavanti.

Gobh. III, 7, 3-9: pranayanti - updlimpati - bhrjjati - avahanti -nidadhdti (in voorschriften dus deze afwisseling). IV, i, 3: avadyanti - 5: nidadhydt. 2, 18-19: pranayanti -nidadhydt.

Pane. p. 90, r. 24-26 (sL): prayenatra kulanvitarn kukulajah sr�vallabhain durbhaga datarain krpana rj�n anrjavo vittanvitainnbsp;nirdhanah | vair�pyopahatas ca kantavapusam dharmasrayamnbsp;papino nanasastravicaksanam ca purusain nindanti m�rkha j anah 11,nbsp;waar de tegenstellingen bovendien over �t geheel in zeer verschillende vorm zijn uitgedrukt.

Jat. p. 127, 17-18: evam avairena waiVawf samyanti, samyamatas ca vairarn na ciyate.

Gobh. I, 4, 9: ... ahdaivatah prathamo balir bhavaty, osddhivanas-fatibhyo dvit�ya, dkdsdya trt�yah^.

Mhbh. I, 95, 3765: Mddhav�m - �6: Yddav�m - �7: Drsadvato duhitaram - �8: 'KrtdJv�Tya.duhitaram.

Visn. IV, 10, i: Usdnasas ca duhitaram Devayan�m Sarmistham ca Vdrsaparvan�m\ cf. de volgende sloka: �armistha Vdrsafarvan�.

j. Variatie bij de inleiding en aan het eind van een nieuw verhaal, hoofdstuk, uitspraak e.d.

Ait. Brahm. VII, i, i: athdtah pasor vibhaktis. tasya vibhdgam vaksydmah. Alle verdere khanda�s van dit en het volgende adhyayanbsp;(VII, 2-12) beginnen met tad dhuh.

Gobh. II, 6, i: trt�yasya garbhamasasyadisadese puinsavanasya kalah - 7, 1-2: atha s�mantakaranain prathamagarbhe: caturthenbsp;masi sasthe �stame va - 7, 13: atha sosyantihomah - 8, i: jananadnbsp;yas trt�yo jyautsnas, tasya trt�yayam pratah sasiraskain kumaramnbsp;aplavya ... pitopatisthate (dus niet eerst een aparte zin om de datum te noemen, maar de datum is opgenomen in het voorschrift)

- nbsp;nbsp;nbsp;8, 8: jananad dasaratre vyuste, sataratre samvatsare va, namadhe-yakaranam - 9, i: athatas trt�ye varse c�dakaranam - 10, 1-2:nbsp;garbhastamesu brahmanam upanayet, garbhaikadasesu ksatriyam...

- nbsp;nbsp;nbsp;III, I: athatah sodase varse godanam - 2, i; dvadasa mahanam-nikah samvatsarah ... - 3, i: prausthapad�m hastenopakaranam -4, 1-7: brahmacari vedam adh�tya, � upanyahrtya g�rave anujnato

^ Opmerkingen hierover bv. bij J. B. Hofmann, Lateinische Umgangs-sprache, � 146.

- N. Stchoupak o.c. p. 18 sqq. wijst erop, dat stofaanduiding bij voorkeur wordt uitgedrukt door een adj. Zij toont aan (p. 19), dat de casus-vorm gebruikt moet worden, als de plur. bedoeld is. Daardoor is misschien te verklaren Gobh. I, 4, 9: osadhivanaspatibhyah. Niet van ieder woord kan licht door vrddhi een adj. gevormd worden; hieruitnbsp;misschien te verklaren A.V. II, 7, 2: jamyah en Gobh. I, 4, 9; dkasdya.nbsp;Havers, Handbuch p. 180 wijst op Herod. VII, 25: jSn/SAim T� xainbsp;XevxoUvov. Vgl. ook de vbb. op p. 8. Vgl. voor het Lat. b.v. L�fstedt,nbsp;Per. Aeth. ad 3, i, waar hij b.v. aanhaalt op p. 79 Cic. De or. II, 80,nbsp;327: mores adulescentis ipsius et servilis percontatio, mors Chrysidis...nbsp;lamentatio sororis.

daran kurv�ta, asagotran, matur asapindan; nagnika tu srestha athaplavanam -5,1: ata �rdhvam vrddhas�l� syad iti samastodde-sah (�hierop volgt een overzicht van de aanwijzingen, volgens welkenbsp;hij een man van edele karaktereigenschappen kan worden�) -7, 1-2: athatah sravanakarma; paurnamasyam krtyam (cf. II,nbsp;7, 1-2; 8, 8; enz., waar krtyam ontbreekt).

Vaikh. De verschillende plechtige handelingen worden ook hier niet precies op dezelfde wijze ingeleid: I, i: atha nisekadisains-karan vydkhyasyamah - I, 2: atha caturasraminain snanavidhihnbsp;- I, 6: atha punyaham - I, 8: athagnyayatanam - I, 9: athaghara-vidhanam - I, 16: atha samanyatah kriyaya homamantrah - I,nbsp;19: athante homamantrah - II, i: atha sar�resu sainskaresv rtu-samgamanavarjam nand�mukharn kurydt (hier dus niet: athanbsp;nand�mukham, maar de nadere gelegenheden, waarbij de ceremonie moet worden verricht, opgenomen, en het voorschrift met ku-ryat). Evenzo II, 3: atha (volgt tijdsbepaling) brahmanam upa-nay�ta. Verder II, 9: atha parayanavratani - II, 12: athasadhopa-karma kurydt - p. 31, r. 4-6: atha sravane ... juhoti - II, 13: athanbsp;samavartanam vydkhydsydmah enz. III, i begint met athatahnbsp;panigrahanam, maar Vi en My hebben alleen atha, niet athatah.nbsp;Afwijkend is ook het begin van IV, 2: atha sati vr�hin�varasyama-kayavanam agrayane devatabhyah ... juhoti. Ook IV, 10: athag-nau nityahomante Visnor nityarca sarvadevarcana hhavati.

Mhbh. begin van III, 192: Jan. uvaca: bh�ya eva hrdhmandndm mdhdtmyam vaktum arhasi | Pandavanarn yathacasta Markandeyonbsp;mahatapah || (metr.) - Vais. uvaca: bh�ya eva brdhmanamahd-bhdgyam vaktum arhasity abrav�t Pandaveyo Markandeyam.nbsp;athdcasta Markandeyo �p�rvam idarn sr�yatarn hrdhmandndm cari-tam - 194: Vais. uvaca: tatah Pandavah punar Markandeyamnbsp;�cuh: kathitain mahabrahmanabhagyam; rdjanyamahdhhdgyamnbsp;iddn�m susr�sdmaha iti. tdn uvdca Mdrk. maharsih: sr�yatarn itinbsp;idanirn rdjanydndm mahdhhdgyam iti - 195: Mdrk. uvdca: idamnbsp;anyac chr�yatam - 196: Vais. uvaca: bh�ya eva mahabhagyamnbsp;kathyatdm ity abrav�t Pandavah. athdcasta Mark. - 197: Vai�.nbsp;uvaca: bh�ya eva mahabhagyam kathyatdm ity abrav�t Pandavonbsp;Markandeyam. athdcasta Mdrk. - 198: Vais. uvaca: Markandeyarnnbsp;rsayah Pandavah faryaprcchann: asti kascid bhavatas cirajatataranbsp;iti. sa tdn uvdca: asti khalu ...

a. Inleiding nieuw verhaal. Aan het einde van een hoofdstuk worden enige verzen geciteerd, die samenvatten, hetgeen in het volgende hoofdstuk verteld zal worden. Dan volgt de vraag:nbsp;,,hoe was dat?� en het antwoord wordt meestal ingeleid door ,,sonbsp;�brav�t�. p. 6, r. 12: Damanaka aha: katham etat? so �brav�t:nbsp;- p. 16, r. 16: Pihgalaka aha: katham etat? so �brav�t: - Iets andersnbsp;p. 36, r. 22: Karataka aha: bhrdtah, katham etat? so �brav�t: - p. 45,nbsp;r. 22: Karataka aha: katham etat ? sa aha: - Zo ook p. 77, r. 6 ;nbsp;p. 87, r. 24: Dharmabuddhih frdha: katham etam? te frocuh:

Het begin van een nieuw verhaal is meestal ook stereotyp binnen zekere grenzen; variatie is hier moeilijk te constateren, daar denbsp;verhalen vanzelfsprekend niet op dezelfde wijze aanvangen. Boek I,nbsp;p. 3, r. ^-6:asti ... nagaram. tatra ... babh�va. Katha I: asti kasmiins-cin nagarabhyase ... devatayatanam kartum arabdham (II: kascicnbsp;chrgalah ... apasyat) - III: asty atra dharatale ... nagaram. tatra ...nbsp;�prativasati sma - IV: asti kasmiinscid viviktapradese mathayata-nam. tatra ... prativasati sma - V: kasmiinscid adhisthane ... prati-vasatah sma - VI: kasmiinscit pradese ... prativasatah sma - VII:nbsp;asti kasmimscit pradese ... sarah. tatra ca... VIII: kasmimscidnbsp;vane ... prativasati sma - IX: ast�kasyacin mah�pater manoramarnnbsp;sayanasthanam. tatra ... prativasati sma - X: asti kasmimscidnbsp;vanoddese ... srgalah. sa ... - XI: asti kasmiinscid vanoddese ...nbsp;sirnhah prativasati sma. Hier is ,,asti� overbodig; het is zo gewoonnbsp;aan het begin van een verhaal, dat de schrijver zijn zin er alvastnbsp;mee begint, waarna hij van constructie verandert (zo ook het 2enbsp;boek, V; boek 3, I, II en III enz.; 3e boek, II: asti kasmimscidnbsp;vrkse puraham vasami). XII: kasmimscit samudraikadese titti-bhadarnpati vasatah (dus niet: prativasatah sma) - XIII: asti kas-mimscij jalasaye Kambugr�vo nama kacchapah - XIV: kasmimscijnbsp;jalasaye ... iti trayo matsyah santi (i.p.v. prativasanti sma). Cf.nbsp;XIX: ...prativasatah. Geheel anders begint XXII (juist het laatstenbsp;hoofdstuk van het le boek): kasyacid rajho nityarn vanaro �tibhak-tiparo �hgasevako �ntahpure �py apratisiddhaprasaro �tivisvasa-sthanam abh�t (cf. p. 3, r. 6).

Ook boek 2, II wijkt af: yad aham kasmirnscit sthane pravrtkale... prdrthitaydn. tatas ca ... tisthdmi . atha ...^.

h. Veel variatie valt op te merken bij de inleiding van de verzen, waaruit het Pane, grotendeels bestaat, p. 3, r. 7: yatanbsp;uMdm ca (,,daarom zegt men�) - p. 4, r. 3: uktam ca yatah - r. 12;nbsp;uktam ca - r. 21: anyac ca (,,en een ander vers�) - r. 24; idem -p. 5, r. 8: uktam ca - r. 21: sadhu cedam ucyate (,.terecht zegt men�)

- nbsp;nbsp;nbsp;p. 6, r. 26: uktam ca-p. 7, r. 3; kim ca - r. 12: idem - r. 15:nbsp;tatha, ca � r. 18: kim ca � r. 21: tathd ca {kim ca en tathd ca hiernbsp;in dezelfde betekenis als inleiding van een nieuwe uitspraak innbsp;versvorm ter bevestiging van dezelfde gedachte). Van deze variatienbsp;zijn talloze voorbeelden aan te wijzen.^

Visn. Begin IV, 21; atah pararn bhavisyan ahain bh�mipalan k�rtayisye - 22: atas ceksvakavo bhavisyah parthivah kathyante -23: Magadhanain varhadrathanain bhavisyanam anukramarnnbsp;kathayami.

- nbsp;nbsp;nbsp;19: sloko 'py atra g�yate - 2, 2: tatrdyam slokah - 18: bhavatinbsp;cdtra slokah - 3, 10: atra slokah - 4, 39 (sl.): tatrdpi sr�yate slokonbsp;gttah saptarsibhih pura enz. - 19, 2; yanndmahetur devaih.s7o^onbsp;g�yate � 6: tasydpi ndmanirvacanaslokah pathyate.

Das. Einde le hoofdst. - begin 2e: ... suhrdam api vrttantain kramena sroturn krtaprastavas tains ca tad uktav anvayuhkta.nbsp;tesu prathamain praha sma kilapaharavarma: ,,deva, ...� Eindnbsp;2e hoofdst. - begin 3e: ... punar aveksyopaharavarmanam ,,acak-sva, tavedan�m avasarah� ity abhasata. so �pi sasmitarn pranamya-rabhatabhidhatum: ,,eso �smi paryatann ekada gato Videhesu...�nbsp;Eind 3e hoofdstuk-begin 4e: Arthapalamukhe nidhaya snigdha-d�rghain drstim ,,acastain bhavan atm�yacaritam� ity adidesa. sonbsp;�pi baddhanjalir abhidadhe: �deva, so �ham api... paribhramannnbsp;upasaram kadacit Kas�purirn Varanas�m...� Eind 4e hoofdstuk-begin 5e: ...bh�yah Pramatim eva pasyan pr�tismerah ,,prast�-yatam tavad atm�yam caritam� ity ajhapayat. so �pi pranamyanbsp;vijhapayam asa: ,,deva, devasyanvesanaya diksu bhraman...� enz.

Dezelfde elementen: ,,de koning ziet ��n der prinsen aan; draagt hem op zijn wedervaren te vertellen; deze vertelt, wat hem bij zijn

Vgl. een voorbeeld bij L�fstedt, Synt. II, p. 95 uit Ael. Spart. Piscen-nius Niger, waar de inleiding tot de antwoorden van een Delphisch orakel gevarieerd wordt: 8, i: versum Graecum huius modi fudissenbsp;dicitur � 8, 3: ille respondit alium versum talem � 8,4; respondissenbsp;itidem Graeco versu dicitur � 8, 6; respondisse Graece dicitur.

omzwervingen overkomen is� komen overal, behalve in het le geval, voor, maar gevarieerd door synoniemen {-paryatan - paribhraman -bhraman) en op andere manieren. In het begin van het 7e hoofdstuknbsp;is het element ,,zwerven� achterwege gelaten; �t begin van het 8enbsp;heeft passieve vorm: ,,deva, mayd-pi paribhramata Vindhyatavyamnbsp;ko �pi kumarah... drsiah.�

Ook de inleiding van een nieuw verhaal is gevari�erd: p. 183, r. 2-1 v.o.: atroddharam - p. 186, r. i: punar anuyukto Gomin�vrt-tantam dkhydtavdn - p. 190, r. 4 v.o.: tatas tenanuyukto Nimbava-tivrttam dkhydtavdn - p. 193 onderaan: tadanantaram asau Nitam-bavat�vrttantam aprdks�t. so �ham abravam. Ook de woorden, dienbsp;aan het einde van een verhaal de moraal inleiden, zijn gevari�erd:nbsp;p. 185 onderaan: tad brav�mi - p. 190, r. 6-5 v.o.: idem - p. 193,nbsp;r. 3-2 v.o.: idem � p. 197, r. 10: tad idam uktam.

Jat. Evenals in het Pane, variatie bij de inleiding van verzen: p. 88, r. 21: kim tarhi - p. 90, r. 3: kutah - r. 18: kim tu.

Ook het eind van verhalen gevari�erd: p. 121, r. 17-18: iti (�met deze overweging�) gunasampddane prayatitavyam - p. 127, r. 16-17:nbsp;iti krodhavinaye yatndh kdryah. Zo eindigt dikwijls een verhaal met:nbsp;... iti gerundiv. Met een vraag b.v. het 4e (p. 22, r. 8): kena ndmanbsp;svasthena na ddtavydm sydt] ook het 6e.

k. Variatie in stambomen en andere passage�s, waar van huwelijk, afstamming en herkomst sprake is.

asa

Mhbh. I, 95, 3765: Janamejayah khalv Anantam namopayeme Madhav�m. tasyam asya jajhe Pracinvan - 3766: Pracinvan khalvnbsp;Asmak�m upayeme Yadav�m. tasyam asya jajhe Samyatih - �7:nbsp;Sainyatih khalu Drsadvato duhitararn Varahg�m namopayeme.nbsp;tasyam asya jajhe Ahamyatih - �8: Ah. khalu Krta\�ryaduhitaramnbsp;upayeme Bhanumat�m nama. tasyam asya jajhe Sarvabhaumahnbsp;(dus variatie in volgorde en uitdrukking voor ,,dochter van�; somsnbsp;is nama weggelaten; het werkwoord voor ,,huwen� wisselt tot hiernbsp;niet) - �9: S. khalu jitva jahara Kaikey�m Sunandain nama. tamnbsp;upayeme. tasyam a. �. Jayatseno nama - 3777: ... tasyam pitiramnbsp;aj�janad Rksam - �8: ... tasyam putram Matinararn namotpddaydmnbsp;�9: ... tasyam putram aj�janat Tainsum nama - 3780 (sl.):

�linain janaydm dsa KalihgyarnTamsur �ima/dw - �87: ... Iksvaku-kanyam... - �90: ... caturvimsarn putrasatam babh�va... - �91, �92: khalu - �93: Vid�rathas tu - �97: Pratisravasah Prat�pah khalu

Saivyam upayeme ... (de vrouw van Pratisravas wordt dus niet genoemd) - 3802: tasyam p�rvam Kan�no garbhah Parasaradnbsp;Dvaipayano �hhavat. tasyam eva Santanor anyau dvau putraunbsp;hahh�vatuh - �28: Yudhisthiras tu Govasanasya Saivyasya Devikarnnbsp;nama kanyam svayamvaram lebbe, tasyarn putram janaydm asanbsp;Yaudhej^ain nama - �29: Bh�masenah ... upayeme-�^o: Arjunah...nbsp;bharyam udavahat (dus hier pas variatie in het werkw. voor �huwen�) - �31: Nakulas tu Caidyain Karenumat�in nama bharyamnbsp;udavahat.

Vaikh. X, 13-14 (p. 143, r. i sqq.): viprdc ch�drdydm parasavah ... jdrotpanno nisadah ... rdjanyatah s�drdydm ugrah ... jdrdc ch�-likah ... vai�yatah s�drdydm c�cukah ... g�dhdt katakarah ... anu-lomad anulomdydm jdta� canulomah ... ksatriydd viprakanydydmnbsp;mantravaj jd,tah s�tah pratilomesu mukhyah ... jarena mantrah�na/onbsp;rathakarah ... vai�ydd brdhmanydm magadhah ... g�dhdc cakrl ...nbsp;14; vaisydn nrpdydm ayogavah ... g�dhdcdrdt pulindah ... s�dratnbsp;ksatriydydrn pulkasah ... cordvrttad velavah ... s�drdd vaisydydmnbsp;vaidehakah ... caurydc cakrikah ... enz. Vgl. Pane. p. 14, r. ii-13 (sl.): kauseyam krmi/am suvarnam upalai d�rvapi goromatahnbsp;pahka^ tamarasain sasahka udadher ind�varam gomayai | kasthat^nbsp;agnir aheh phanat^ api manir gopittato rocana ... (ook hier het begrip �ontstaan uit� gevarieerd uitgedrukt; chiasme).

Visn. IV, 2, 2; Nabhagasyaiwrt^o Nabhagah tasyambar�so �mbaris(�syapi Vir�po �bhavat. Vir�palt; Prsadasvo jajhe tatas canbsp;Rath�tarah. 3: Ksuvatas ca Manor Iksvakur Ghrana^aA putro jajne.nbsp;tasya putrasatapravara Vikuksinimidandakhyas trayah putrdh,nbsp;�akunipramukhah paheasat putrdh uttarapatharaksitaro babh�vuh.nbsp;6: �asadasya ca Parahjayo nama putro �bhavat. 9: Paranjayo hinbsp;nama �asadasya ca raj arses tanayah ksatriyavaryah. 13: Kakut-sthasyapy Anenah putro �bh�t (ook de tijd gevari�erd, cf. 6). Anen-asah Prthuh, Prthor Sisvagasvah, tasya cardro �bh�t, Ardrasyanbsp;Yuvanasvah, tasya ^ravastah, yah Sravast�m pur�m nivesayamnbsp;asa. Sravasto:syo! Brhadasvasyapi Kuvalayasvah yo �sau ... 14:nbsp;Drdhasvfl/f Varyasvah, tasmdt Nikumbhah, Nikumbhdif Sarnhatas-vah, tatas ca Krsasvah, tasmdt Prasenajit, tato Yuvanasvo �bhavat.nbsp;19: Purukutsam Ambar�sain Mucukundain ca tasyam apatyatrayamnbsp;utpddayam dsa. pancasac ca duhitaras tasya nrpater babh�vuh (geheel andere constructie) - 3, 5- Ambar�sasy^t Mandhatws tanay-asya Yuvanasvah putro �bh�t. tasmdt Haritah yato �hgiraso Har�-

tah. 13: Purukutso Narmadayam Trasadasyum aj�janat. Trasada-syasutah Sambh�tah, tato �naranyas, tam Ravano digvijaye jaghana. Anaranyasya Prsadasvah, Prsadasvasya Haryasvah putronbsp;�hhavat. tatas ca Sumanah, t�syapi Tridhanva, Tridhanvaiwasnbsp;Tryayarunah. 14: tasmdt Satyavratah. cf. 15. IV, 4, 3; 17; 18; 19;nbsp;38 enz.

Deze variatie is specifiek voor het Visn. op plaatsen, waar de etymologische verklaring van een naam wordt gegeven: IV, 2, 6:nbsp;tatas casau Vikuksih gurunaivam uktah Sasadasam/ilaw avdpa,nbsp;... 12: ... tatas casau Kakutsthasam/�flw avdpa. 13; ... Dhundhu-marsLsarnjndm avdpa. 3, 14: yo �sau Trisankusam/wam avdpa ...nbsp;4, 32: tatas ca sa Kalmasapadasam/waw avdpa. 38: tatas tam Nar�ka-vacam uddharanti. 5, ii: janana/ Janakasamjndm casav avdpa {hiernbsp;is Janaka de enige naam, geen bijnaam). 5, 12: abh�d Videho �syanbsp;piteti Vaideho, mathandn Mithir ahh�t. 8, 5: ... tatah Pratardanah.nbsp;sa ca Madrasrenyavarnsavinasai^, asesdh satravo 'nena jitd iti Sa-trujid ahhavat (,,sa ca Madras.� verklaring van Pratardanah, hetnbsp;volgende van Satrujit). 6; tena ca pr�timatatmaputro vatsa vatsetynbsp;abhihitah, tato Vatso �sdv abhavat. 7: satyavratatayd Rtadhvaja-samjndm avdpa. punas ca 'Knvalayandmdnam asvam lebhe, Kuva-layasva ity asyarn prthivyam prathitah. ii, 7: yato Yrsnisamfjndmnbsp;etad gotram avdpa. Madhusamjha/jei^MS ca Madhur ahhavat. Yada-vas ca Yadunamopalaksanah 12, 15: ... Cedih putro �bh�tnbsp;yasya santatau Caidyd bh�pdldh. 16: ... satvatai ete Satvatah.nbsp;13, 6: mahabhojas tv atidharmatma. tasydnvaye Bhojd Martti-kavata habh�vuh. 14,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10: tatas tadaivanakadundubhisaw/wat�

m. nbsp;nbsp;nbsp;Variatie door negatieve herhaling van wat positiefnbsp;gezegd is en positieve herhaling van wat negatief gezegd is.

A. V. V, 30, 60: d�tau Yamasya mdnu gd adhi Jivapura ihi || (d�t. Yam., terwijl Yamad�tau ook mogelijk was geweest; ga =nbsp;ihi; ook variatie in volgorde).

n. nbsp;nbsp;nbsp;E�n van de parallelle gedachten wordt uitgebreidnbsp;door een toevoeging.

A. V. VI, io8,3: yam medham Rbhavo vidur yarn medham Asura viduh I rsayo bhadrdm medhain yarn vidus tam mayya vesayam-asi 11 Hier is het parallelisme verbroken, doordat in het laatstenbsp;deel het element ,,bhadra� is ingevoegd. Cf. ook 41: yam rsayonbsp;bh�takrto medharn medhdvino viduh | taya ..., waar aan rsayahnbsp;twee adjectiva zijn toegevoegd. Vgl. Pane. p. 12, r. 19-20 (sL):nbsp;asamaih sam�yamanah samais ca parih�yamanasaiAaraA | dhuri yonbsp;na yujyamanas tribhir arthapatiin tyajati bhrtyah 11 (eigenlijk hoortnbsp;het eerste deel onder variatie van nom. en verb, vormen sub e,nbsp;het tweede deel sub b; er is hier een reeks van groeiende zinsdelen).

A. V. V, 28, 5; bh�mis tva patu haritena visvabhrd agnih pipartv ayasd setjosdh | v�rudbhis te Arjunam samviddnam daksam dadhatunbsp;sumanasyamanam ||.

Pane. p. 37, r. 14-15: bdspapihitanayanah sagadgadam (adj. adv.), p. 38, r. 4-5: ... Vainateyam sa�ateyugalam ... sahkhaca-kragadapadmawwiam s^�kiritakaustubham ... r. 13: ... caturbhujamnbsp;sajmdham kaustubho^eifaw ... {bdhu = bhuja). r. 23: sabhayamnbsp;st�lajjam vepamdndm (partic. naast de adjj.). p. 43, r. 5: asru-p�rnanetrdbhydm sanihsvasena. p. 44, r. 26-27: sotsukah krta-ksanah.

A. V. I, 13, i-2a: namas te astu vidyute namas te stanayitnave | namas te astv asmane ... || namas te pravato napat ... Maar 31:nbsp;pravato napan nama evdstu tubhyarn namas te hetaye tapuse canbsp;krnmah | (pravato ... tubhyarn een emphatische uitbreiding van 2a:

namas ... napat; namas te het. tap. ca krnm. variatie)^. I, i6, 41: yadi no gam hamsi yady asvam yadi p�rusam j (slechts ��nmaalnbsp;�hamsi�). II, 10, 21. IV, 37, in; tvaya jaghdna Kasyapas tvayanbsp;Kanvo Agastyah 11. Maar V, 30, 131; etu prana etu mana etu caksurnbsp;atho balam | (atho i.p.v. herhaling etu).

Chand. Up. II, ii, 2: ... mahdn prajaya pasuhhir hhavati, mahan kirtya. Ill, 14,3: Esama atmantar hrdaye, anlyan vriher vanbsp;yavad va sarsapad va syamakad va syamakatandulad va. Esa manbsp;atmantar hrdaye jydyan prthivyah, jyayan antariksat, jyayan divah,nbsp;jydydn ehhyo lokehhyah. In het eerste gedeelte dus dipaka (slechtsnbsp;��nmaal an�yan), in het tweede niet (jyayan herhaald, maar zondernbsp;va). VII, 15, i; Prdnah pranena yati, prdnah pranam dadati, pra-naya dadati (pranah slechts ��nmaal herhaald). 2: pitrha vai tvamnbsp;asi, matrha vai tvam asi, ... - 3: Pitrhas�ti, na matrhasiti enz. (eigenlijk niet een zuivere d�paka; tvam is overbodig en zeer duidelijknbsp;affektief-emphatisch; ,,als men zijn vader of een ander bars toespreekt, krijgt men te horen: p. vai tvam asi; is de vader etc. gestorven, en verbrandt men hem, dan zegt niemand p. asi.� Zienbsp;J. Gonda, Bemerkungen zum Gebrauch der Pronomina der i. u. 2.nbsp;Pers. als Subj. im Altindischen, Acta Orientalia 19, p. 238). VII,nbsp;26, 2 (sl.): Na pasyo mrtyurn fasyati, na rogarn nota duhkhatam,nbsp;... Sa ekadha hhavati, tridha hhavati, pancadha saptadha navadhanbsp;caiva, ... Cf. ook VII, 6, i: Tasmad ya iha manusyanam mahattvamnbsp;�prdpnuvanti ... te hhavanti. Atha ye �Ipah, kalahinah ... te; atha yenbsp;prabhavah, ... eva te hhavanti.

Gobh. I, 2, 11-27: nopasprsed vrajan, na tisthan ... .na ca sopa-natkah kvacit, kasaktikah, gale baddhah, caranau na prasarya ca (na dus niet overal herhaald; misschien is sop., kas., gale baddh.nbsp;als ��n groep beschouwd, daarom ook ��nmaal ca; upasprset is nietnbsp;herhaald). I, 4, 8-9: sa yat prathamam nidadhdti sa parthivo halirnbsp;hhavaty, atha yad dvit�yam sa vayavyah ... abdaivatah prathamonbsp;halir hhavaty, osadhivanaspatibhyo dvitiyah, ... (korter, daardoornbsp;andere constructie). Sommige van deze gevallen kan men ook ge

ef. voor deze variatie VI, 40, i: abhayarn dyavaprthiv� �idstu no �bhayarn Somah Savita nah krnotu 1 abhayarn no �s/Mrvantariksamnbsp;saptars�narn ca havisabhayam no astu ||, waar ook de instr. havisa variatie brengt: dus 4 verschillende manieren, om abhaya- af te smeken:nbsp;le. door directe aanspraak; 2e. door een gebed tot Soma en Savitr innbsp;de 3e persoon; 3e. de lucht moet abhaya- zijn (niet; .makenquot;);nbsp;4e. door havis zij er... (dus niet: ,,havis moet maken� of ,,moet zijn�).

vallen van �epexegese� noemen (zie Canedo^ � 75, waar hij Chand. Up. citeert: VII, 2, i: vag vava namno bh�yas� vag vanbsp;Rgvedarn vijndfayati Yajurvedain Samavedam Atharvanainnbsp;caturtham ...).

Misschien houdt verband met het verschijnsel van de d�paka Ait. Brahm. VII, 29, 2: ...brahmanakalpas teprajayam ajanisyatanbsp;adayy apayy avasay� yfl^AaAawaprayapyah ... 3: ... vaisyakalpasnbsp;te prajayam ajanisyate �nyasya balikrd anyasyadyo yathdkdma-jyeyah...4:... s�drakalpas te prajayam ajanisyate �nyasya presyahnbsp;^amotthapyo yathdkdmava.Ah.yah .. Bij kamotthapyah is yatha-dus niet herhaald (misschien te vergelijken met uitdrukkingen als:nbsp;met man en [met] macht; vader-[loos] en moederloos, zgn. Klam-merbildung = het niet herhalen van een syntaktisch gelijkwaardig woord of affix^. In het Sanskrit is dit des te opvallender,nbsp;omdat het Skt. graag herhaalt; cf. b.v. Mhbh. 5, 116, 3: bahudeva-suraloka �a/jMgandharvadarsana | �aAMlaksanasainpanna. bahuprasa-vadharini en Budhasvamin, Brhatkatha i, i: mahdkhyata mahd�alanbsp;pur�).

Zoals deze voorbeelden aantonen, komt de d�paka dus ook voor in teksten, die van v��r de alamkara-leer dateren of niet onder invloed van de po�tica staan. De d�paka is ��n der eerst-genoemdenbsp;,,stijlfiguren�; reeds Bharata, N.S. 17, 40�, noemt hem.

Brh. Ar. Up. IV, 3, 2: ... kirnjyotir ayarn purusa iti. Aditya-jyotih ... 3: ... kirnjyotir evayain purusa iti. Candramd evdsya jyotir bhavati ... 4: ... kirnjyotir evayarn purusa iti. Agnir evdsya jyotir bha-vati ... 5 en 6 op dezelfde wijze. Dit oplossen van het compos, innbsp;een hoofdzin is weer het gevolg van eva, dat op ��n woord speciaalnbsp;de nadruk legt; cf. p. 81.

geciteerd door J. Gonda, The meaning of the word ,,alamkara�, A volume of Eastern and Indian Studies in honour of F. W. Thomas,nbsp;p. iio-iii. Zie verder Diwekar, o.c. III, � 14.

udgithah, vidyotate stanayati sa pratiharah ... 4, i: Megho samplavate sa hiiikarah, yad varsati sa prastavah, yah pracyahnbsp;syandante sa udgithah... Enigszins te vergelijken is misschien A.V.nbsp;II, 7, 2: yas ca sapatnah safatho jamyah sdfatha� ca yah | brahmanbsp;yan man5mtah safat sarvam tan no adhaspadam ||, waar yat...nbsp;sapat aequivalent is met sapatha-.

Gedeeltelijk besproken is reeds Vaikh. Ill, i (p. 36, r. 3 sqq.); parallelle gedachten worden hier vol variatie uitgedrukt. Ik laatnbsp;de passage, waarin de verschillende vormen van huwelijk wordennbsp;opgesomd, in haar geheel volgen als voorbeeld van ten top gevoerdenbsp;afwissehng: yad ... arhayitva kanyaZamWa ddsyate sa brahma itinbsp;g�yate. yat ... alamkrtya kanyain pratifddayati sa daivah ... yatnbsp;kanyam arhayitva dadydt sa prajapatyo hhavati. yat ... kanyarnnbsp;daddti tam arsam dcaksate. yat kanyam abharanam aropya ...nbsp;dharate tam asuram dmananti. kdmayogo yad uhhayoh sagandharvah.nbsp;prasahya yat kanydhamnam sa raksasah. suptarn pramattam vanbsp;rahasi yad gacchati sa paisaco hhavati. De nazinnen zijn voor hetnbsp;merendeel geheel verschillend uitgedrukt; de voorzinnen vertonennbsp;afwisseling van tijd, wijs, verbaalgenus, gebruik van partic. ennbsp;absol., van synn. {dd- en pratipddaya-); ook 2 nominale constructiesnbsp;{kdmayogo yad uhhayoh en yat kanydh.). Frappant is, dat ook hetnbsp;AsvalayanaG.S. variatie vertoont in de uitdrukking van huwelijksvormen (i, 6); i; alarnkrtya kanyam udakap�rvain dadydd esanbsp;brahmo vivahah ... 2: rtvije vitate karmani dadydd aXoLrakriya. sanbsp;daivah ... 3: saha dharmarn carata iti prajapatyah. 4: gomithunamnbsp;Xattvopayaccheta sa arsah. 5: mithah samayarn ^vtwopayaccheta sanbsp;gandharvah. 6; Ahantno^aiosyopayaccheta sa asurah. 7: suptanamnbsp;pramattanam -vdpaharet sa paisacah. 8. hatva bhittva ca s�rsaninbsp;rudatlm rudadbhyo haret sa raksasah. Cf. ook Gautama 4, 6;nbsp;hrdhmo vidyacaritrabandhus�lasampannaya dadydd acchayalam-krtam. 7: sarnyogamantrah prdjdpatye saha dharmas caryatdm iti.nbsp;8. Arse gomithunam kanyavate dadydt. 9: antarvedyrtvije ddnamnbsp;daivo �lainkrtya. 10: icchantya svayam samyogo gandharvah. ii:nbsp;mtiendnatih str�matam asurah. 12: -pvasahyaddndd raksasah. 13:nbsp;asamv\\rid�opasamgamandt paisacah (ook hier afwisseling van nominale en verbale constructies).

P an c. p. 20, r. 2-3: bhavan s^^^?/^Msamacaro vacana^a/Ms ca drsyate. Iets dergelijks p. 34, r. 20-21 (sl.): jnatvatha tarn manmathapasa-baddham grastavcasdim m�nam iva ... |j.

Vaikh. VI, 7 (p. 93, r. 12-13): brahmanyam brahmanaj jatama-trasya brahmanasya prathamajanma syad, upanayanasams^are dvit�yam bhavati. Cf. p. 98.

Pane. p. 32, r. 22: ... vittanasdt ksutksamakantho nastanidrah ... (twee oorzaken voor het wegblijven van de slaap). Iets dergelijksnbsp;p. 50, r. 8-9: ... sa.mdahyctmd'nahrda.yo vydkulatayd svayam evabhya-gato vaktum. p. 54, r. 20-21: sa kadacit ksudhdvisto jihvdlaulydnnbsp;nagaramadhye pravistah.

Visn. IV, 3, 13: dvadasavarsikyam anavrstyam visvamitra-kalatrapatyaposanar^Aam candalapratigrahapariharanay^ ca Jahna-vit�re nyagrodhe mrgamamsam anudinam babandha. 13, 36: duryodhanaprayatna�aithilyar^/iiaim kulyakaranaya Baranavatamnbsp;gatah; misschien zijn de uitdrukking met -artham en de dat. hier nietnbsp;parallel, maar is de eerste ondergeschikt aan de tweede.

Mhbh. I, 3, 786 (vers): navan�tam hrdayam brahmanasya vdci ksuro nisitas t�ksnadhdrah | tad ubhayam etad viparitam ksatriyasyanbsp;vdnnavdnltdmhrdayam t�ksnadhdram || (bij de beschrijving van hetnbsp;hart van d�n ksatriya ontbreekt het beeld van het scheermes; ooknbsp;vertoont zich hier een soort chiasme: hrdayam: vaci x navan�tamnbsp;hrdayam: van navan�tam).

Pane. p. 10, r. i (sl.): susyan parigatah ksudhd] cf. r. 5 (�l.): ksudhdrtdh. p. 78, r. 9: ... svamino hite krte maya sukrtasatam krtamnbsp;bhavisyati (climax in sukrtasatam t.o. hite).

Visn. IV, 12, 2: tasya ca satasahasram patn�nam abhavat dasalaksasflM^Ayas' ca putrah. 13, 18: tac ca sucina dhriyamdnamnbsp;asesasuvarnasravadikain gunam utpadayati, anyatha ya eva dhdray-ati tam eva hant�ti (partic. en bijzin).

Das. p. 173, r. 9-10: nasya dosam amyamsam afy u-palabhe na ca gunesv avidyamdnam �ik vind bij hem ook niet de kleinste fout ennbsp;onder zijn deugden geen, die niet gevonden wordt.� p. 175 onderaan ; asminn eva ca ksane kim api n�purakvctnitam updtisthat (bij denbsp;nadering van een nieuwe persoon) - p. 176, r. 3-2 v.o.: tdvatodairatanbsp;ranitdni manin�purdndm (bij de nadering van een prinses).

Jat. p. 117, r. 18; grha/(Zwrt/� pa.njanavargas ca, waar ook ... parijanas ca had kunnen staan; door varga- wordt het 2e compositum langer, p. irg, r. 2 (vers): ato na duhkhena vanarti prayaminbsp;yam artham uddisya tu tam nibodha. Cf. p. 118, r. 23 (vers): ...kimnbsp;va tvam anyad abhiv�ksya vanam prayasi (redenen verschillendnbsp;uitgedrukt).

Chand. Up. Ill, 17, i: Sa yad asisisati, yat pipasati, yan na ramate, td asya d�ksdh. 2. Atha yad asnati, yat pibati, yadramate,nbsp;tad upasadair eti. 3. Atha yad dhasati, yaj jaksiti, yan maithunaipnbsp;carati, stuta�astrair eva tad eti. 4: Atha yat tapo ddnam drjavamnbsp;ahimsd satyavacanam iti, td asya daksindh. In 3 ook variatie in volgorde; stutasastraih is met eva nadrukkelijk naar voren gehaald.nbsp;In 4 is de voorzin nominaal (cf. W,d).

Vaikh. 1,7 (p. 8, r. 12-14, mantra): sivd rtavah santu, sivdni nak-satrani bhavantu, saivakdsmaLsamrddhir astu, sarvadhanadhanya-samp�rnam astu. VIII, 10 (p. 119, r. ii sqq.): tatra sarahgah (�de S. onder hen) saram ksetrajhas tam gacchantrti sarahgas; tesvnbsp;anirodhaka �aharn Visnur� iti dhyatva ye caranti tesam pranaya-madayo na santi. ye tu nirodhakas tesam pranayamapratya-haradharanadayah soda�a kalah santi. ye margagas tesarn sad evanbsp;(s. e. met nadruk naar voren) pranayamadayah. ye vimargagasnbsp;tesam yamaniyamasanapranayamapratyaharadharanadhyanasam-adhayas cety astahgan kalpayanto dheyam apy anyatha kurvanti.

Pane. p. 24, r. 3-6 (sl.); kake saucam dy�takare ca satyani sarpe ksantih strisu kamopasantih | kUbe dhairyam, madyape tattva-cinta rdjd mitram kena drstam srutam va ||^, waarbij Kielhorn opmerkt: ,,raja mitram; here the construction is changed; in accordance with the preceding one would have expected rajni maitryam,nbsp;but this would have offended against the metre.� Misschien is dit

� Bijna hetzelfde Vetal. (Pick, Praktische Grammatik der Sanskrit-Sprache p. 118).

de verklaring, maar het Sanskrit beschikt over zoveel synoniemen voor �koning�, dat een dergelijke redenering geen bewijskrachtnbsp;heeft.

p. 71, r. 2-3 (si.); sa suhrd vyasane yah syat sa putro yas tu bhak-timan | sa bhrtyo yo vidheyajnah sa bharya yatra nirvrtih [| (alle 4 parallelle bijzinnen verschillend; cf. Vetal. (ed. Uhle), I eind: yenanbsp;j�vdp�d kanyd sa pita jivadayakah; | yah sahaiva mrtah so �pinbsp;bhrata jatah sahaiva yat; | bhasmanain saingraham krtva smasdnenbsp;yena samsthiiam, ] n�cakarma sa dasah syat; sa bhartd yo grhenbsp;gatah. Een meisje met 4 aanbidders is gestorven; A heeft haar metnbsp;een toverboek weer doen leven; B was haar in de dood gevolgd;nbsp;C had haar as verzorgd en had daarbij zitten treuren; D was naarnbsp;huis gegaan. Wie mag haar huwen? Niet A, want die geldt alsnbsp;haar vader, etc., maar... D. De redenen, waarom de 3 eerste afgewezen moesten worden, zijn gevarieerd uitgedrukt; sa bharta ...nbsp;emphatisch voorop, daardoor chiasme met de voorgaande zin.

Visn. IV, 2, 44-46 (vers): f�rnesu p�rnesu punar navdndm ut-pattayah santi manorathdndm j | - draksydmi tesdm api eet pras�tim manoratho me bhavitd tato �nyah | p�rne �pi tatrdpy aparasya janmanbsp;nivdryate kena manorathasya j| (de gedachte: ,,de vervulhng vaneennbsp;begeerte wekt slechts een nieuwe begeerte� is op 3 manieren uitgedrukt). IV, 5,4: ... atha svapate tasmai rdjhe ,,mam apratydkhyd-yaftad anena Gautamaya karmantaram arpitamyatswai, t�smacf ayamnbsp;videho bhavisyati� iti sdpam dadau. 5: pratibuddhas casavnbsp;patir api praha: ,,yasman mam asambhdsya ajdnata eva saydnasyanbsp;sdpotsargam asau dustagurus cakdra, tasmat tasydpi dehah patitonbsp;bhavisyati� iti pratisapam dattvd deham atyajat (in 4 chiasme metnbsp;yasmat: tasmat, in 5 niet; rajhe = avan�patih; bij apratyakhyayanbsp;vgl. asarnbhasya; svapate ongeveer = ajanata eva sayanasyanbsp;(variatie in naamval); saparn dadau ongeveer = sapotsargam ...nbsp;cakara (verderop pratisapain dattvd)] videho bhavisyati = tasya ...nbsp;dehah patito bhavisyati (verderop deham atyajat); 6: deha-, 7:nbsp;sar�ra-).

IV, 15, 3: ... tato �vdptavadhahaituklm mvaAisayam evakhila-trailokyddhikyadhdrin�m Dasananatve bhogasampadam avapa (resultaat van dood door Visnu in zijn Dasanana-staat) - 6: punar Acyutavinipdtamdtraphalam a^ihibh�mandalasldghyace�ir^idds.vil'a.-i^Lnmdvydhatam caisvaryam �isupalatve ca avapa.

kalau 11 - 22, 3 (si.): Iksvak�nam ay am vamsah Sumitrdnto bhavisyati | yatas tarn prapya rajanam sa samstham prapsyate kalau ||.

Vari�rend wordt de regeringsduur van een koningsgeslacht uitgedrukt: IV, 23, 3 ... ete Varhadratha bh�paiayo varsasahasram ekain bhavisyanti. 24, 2: ... ete astatrirnsad uttaram abdasatamnbsp;panca pradyotah prthiv�m bhoksyanti. 3: ... ete Sausunaga dasanbsp;bh�mipdlds tr�ni varsasatani dvisastyadhikani bhavisyanti (5:nbsp;bh�mipdld bhavisyanti - prthiv�m bhoksyati. 6: prthiv�m bhoksyanti).nbsp;6: ... tatputras ca ekam varsasatam avan�patayo bhavisyanti, enz.nbsp;Geheel anders 9: tatah ... svaminam hatva rdjyam karisyati en ii:nbsp;tatah Kanvdn esd bh�r ydsyati. In 14 bhavitdrah i.p.v. bhavisyanti.

Tenslotte trof ik nog enkele gevallen aan, waar tegenovergestelde gedachten op verschillende wijzen werden uitgedrukt.

Pane. p. 58, r. 20-23 (sL): nimittam uddi�ya hi yah prakupyati dhruvarn sa tasyapagame prasidati | akdranadvesaparo hi yo bhavetnbsp;katharn, naro 'sau paritosam esyati 11 (zowel voor- als nazin gevarieerd).

Visn. IV, 2, 55 (vers): avyaktavispastaidLndM. i.p.v. het te verwachten avyaktavyaktataL.na.u. 4, 15: abhisandhip�rvakam - ana-bhisarnhitam.

Jat. p. 124, r. 2-4: yady ayam asydm samrdgavaktavyamatir, vyaktam asmin na tapahprabhavo �sti. atha v�tardgah sydn manda-pekso va tato �smin sambhdvyarn tapahprabhavamahatmyam. Denbsp;beide mogelijkheden zijn in de voorzinnen verschillend gesteld:nbsp;yadi zonder ww., syat zonder voegwoord; ook de nazinnen zijn gevari�erd; de 2e is uitgebreid door mahatmya-; asti is vervangennbsp;door sambhavya-; tatah ontbreekt in de le zin, vyaktam in de 2e;nbsp;sainraga- t.o. raga-.

Aan het einde van mijn studie over de variatieverschijnselen in Vedisch en Sanskrit ben ik mij meer dan ooit bewust van de grotenbsp;verschillen tussen de door mij bestudeerde teksten, die onderlingenbsp;vergelijking van de verschillende verschijnselen dikwijls onmogelijknbsp;maakten. Toch is de bestudering van zo uiteenlopende werkennbsp;daarom niet minder vruchtbaar; het blijkt, dat de neiging van denbsp;taal tot vari�ren ten allen tijde levend is geweest, van de soberenbsp;Brahmana-stijl af tot de gekunstelde Kavya-stijl toe. De monotonienbsp;van het Pausya-verhaal wordt er evenzeer door gebroken als hetnbsp;parallelisme van de Atharva-Veda en de schematische uitdrukkingswijze der Upanisad�s. Dit resultaat te kunnen vaststellen is ooknbsp;hierom niet zonder belang, daar de mening verbreid is, dat hetnbsp;oudere Oud-Indische proza over �t algemeen zeer weinig of zelfsnbsp;geen stilistische afwisseling kent^. Grote verschillen in stijl blekennbsp;te bestaan tussen de beide door mij bestudeerde s�tra�s, al hebbennbsp;ze verschillende eigenaardigheden gemeen^. Tegenover de eenvormigheid van Gobhila staat de vormenrijkdom van het Vaikh. grh. s.,nbsp;waar nauwelijks een gelegenheid tot variatie ongebruikt wordt gelaten, een eigenaardigheid, waartoe de vrije stijP zich bij uitsteknbsp;leent.

Uiteraard is mijn onderzoek zeer onvolledig geweest; ik heb slechts enkele teksten erin kunnen betrekken. Het zou nuttig zijnnbsp;ook andere teksten, en dan in de eerste plaats in sloka�s gestelde, tenbsp;onderzoeken. Want ook hier komen variatie-verschijnselen veel-

cf. b.v. A. B. Keith, in een recensie van Galand, Pancav. Brahm. (B.S.O.S. 6, 1048): ,,These texts .... are without attraction of style,nbsp;and the P. in special is in substance of a most repellent aridity.�nbsp;cf. Wackemagel, Altind. Grammatik, I, p. XXXII: ,,Das Eigenartigenbsp;der S�tras ist ihr Stil. Sie haben keine zusammenhangende Darstel-lung, daher eine d�rftige Periodologie, vielfach kaum Satze. Demnbsp;Streben nach K�rze und Knappheit ist aller Schmuck der Darstellungnbsp;aufgeopfert.� Dit laatste geldt althans niet voor het Vaikh. grh. s.;nbsp;er van afgezien in hoeverre onze variatie ,,Schmuck� is.

Zie over de stijl van het Vaikh. grh. s. Galand in de Introduction van zijn vertaling � 4.

vuldig voor^. Bij dit onderzoek zou men moeten nagaan, in hoeverre bepaalde variatieverschijnselen, die we ook in de na-epische, vaak slecht-gestileerde sloka-teksten aantreffen, met de versbouwnbsp;samenhangen. Wanneer we dan in het Kavya der hofdichters verschillende soorten van variatie zien optreden, mogen wij zeggen,nbsp;dat ze voortbouwen op iets, dat in meer eenvoudige Oud-Indischenbsp;teksten ook welbekend is en dat in de levende taal zijn grondslagnbsp;moet hebben gehad. Ik noem slechts enkele voorbeelden uit Kavya:nbsp;Asvaghosa, Saundarananda; chiasme 2, 5: aksiptah �atruhhih sarn-khye | suhrdbhis ca vyapasritah; ch. met synn. en casusverschilnbsp;2, 23: salile ksitav iva cacara jalam iva vivesa medin�m ,,hij gingnbsp;in �t water als op de aarde en ging het water binnen alsof (hij) denbsp;aarde (betrad)�; synn. en slotvariatie met yad-zin 2, 33; anrtamnbsp;jagdda na ca kascid | rtam api jajalpa napriyarn | slaksnam api canbsp;na jagdv ahitarn | hitam apy uvdca na ca paisunaya yat) chiasmenbsp;met alhteratie 4, 5d: sa sundari str�sunaresu Nandah; tegengesteldenbsp;gedachten in paraUelisme uitgedrukt 5, 17: dyatndto hetubaladhikasnbsp;tu nirmucyate ghattima^za eva | yatnena tu pratyayaneyabuddhirnbsp;vimoksam dpnoti parasrayma || ,,hij, in wien het motief sterk is,nbsp;erlangt verlossing zonder moeite, zodra hij een prikkel gekregennbsp;heeft; maar hij, wiens geest alleen door vertrouwen (in anderen)nbsp;geleid wordt; erlangt met moeite de verlossing en (slechts) in afhankelijkheid van een ander�; 5, 27 compos, en twee woorden:nbsp;jardsamd ... vyadheh samah ... mrtyoh samam; nominale en verbalenbsp;constructie: Kal. Sak. i, 28: vacam na misrayati yady api madva-cobhih karnam dadaty abhimukhain mayi bhdsamdne (zeer natuurlijke variatie); synoniemen: Kal. Sak. 7, 28: akhandalasawobhartanbsp;Jayanta/)zaimaA sutah | ... Paulom�sacfzs� bhava.

Een ander, in de inleiding al ter sprake gekomen punt, waarop ik hier, o.a. omdat niet alle bronnen tot mijn beschikking staan,nbsp;niet verder kan ingaan, is de verhouding van wat de theoretici lerennbsp;tot wat in de meer eenvoudige taal leeft en in de gekunstelde literatuur werd gecultiveerd.

1 Chiasme b.v. Sav�tri i, 31; ch. en d�paka Sav. 5, 98; afwisseling in casus Sav. 5, 22; van subst. en verbum Sav. 5, 50; ww. en kuru nbsp;nom. Nala 4, 1-2; synon. Nala 5, lo-ii (tulyakj-t�n-nirvisesakrt�n) ;nbsp;compos, en 2 woorden Manu 9,116 (samuddhrtoddhare en uddharenbsp;�nuddhrte) enz.

invloed van het metrum staat de subjectiviteit, waaraan iedere studie over variatie enigszins moet mank gaan. Ongetwijfeld bennbsp;ik voorbijgegaan aan vele gevallen, die andere lezers onmiddelbjknbsp;in het oog springen, en heb ik gevallen vermeld, waar in de ogennbsp;van anderen nauwelijks van variatie sprake is, en zeker niet vannbsp;zgn. ,,stilistische� variatie; d.w.z. lang niet altijd vond de variatienbsp;in uitdrukkingswijze haar oorsprong in een gevoel, emotie, een bepaalde stemming of gedachte, die deze bepaalde uiting noodzakelijknbsp;maakte of waarin we althans een verklaring ervoor vinden. Dikwijls zal de oorzaak van variatie dan liggen in de voorkeur, die denbsp;taal aan de dag legt voor bepaalde grammaticale vormen (zoalsnbsp;b.v. de perfecta uvaca, aha), in andere gevallen heeft men misschiennbsp;te doen met ,,Abwechslungstrieb�^ zonder meer. De vragen, die zichnbsp;hier voordoen, konden slechts zelden beslissend beantwoord worden,nbsp;al te vaak kon de variatie slechts geconstateerd worden; hier ennbsp;daar konden we op soortgelijke wijze van vari�ren in andere talennbsp;wijzen.

l�)

De uitlating van Held: �But... the science of ethnology failed to. win even the minimum of attention of the large number of Sanskritnbsp;scholars; ...� is onjuist en onbillijk.

De betekenisovergang van lat. emo ,,kopen� lt; ,,nemen� behoeft niet te worden verklaard uit Griekse invloed.

III

Speyer�s vertalingen van Jatakamala XIV, vers 31: anena satya-vakyena en XV, vers 8: anena satyena zijn met elkaar in strijd.

Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Nederlandsch-Indi�, 42, p. 460 en p. 464.

Tegen Mej. Gerhardt�s vertaling van Lucretius, De rerum natura V, 55-56: ,,Ik nu, volgend zijn voetspoor, blijf zoeken naar redelijknbsp;inzicht� zijn bedenkingen aan te voeren.

De vertaling van Livius I, 26, 5 facto obstabat ,,wurde dem Ver-brechen mildemd entgegen gestellt� vindt geen steun in Liv. II, 33. 9-

Ten onrechte meent Lukasiewicz: Eine analoge Definition der Disjunktion �p oder q� findet sich in den auf uns gekommenennbsp;Fragmenten der stoischen Logik nicht vor.�

J. Lukasiewicz, Zur Geschichte der Aussagenlogik, Erkenntiiis, 5. Bd., 1935, S. 116.

Terecht vertaalt Mullach in het fragment van Archytas ,,7ieqI ramp;v ��xa xaxrjyoQic�v ^ifiXiov� het woord ,,X6yoQ� door ,,sermo�.

T. G. A. Mullach, Fragmenta philosophorum graecorum, Parisiis MDCCCLXXXIII, p. 572. Anders: F. Enriques,nbsp;Signification de l�histoire de la pensee scientifique. Act.nbsp;scient. et ind. 161, Paris 1934, p. 53.

Ten onrechte ziet Marouzeau de variatie als ,,un t�moignage de l��volution de la langue�.

Men kan van variatie niet zeggen; ,,...auch den Zauberspr�chen scheint sie von Hans aus zu fehlen�.

Merker-Stammler, Reallexikon der deutschen Literatur-geschichte, dl. III, s. v. Variation � 5.

In tegenstelling tot de opvatting, geuit door Mej. D. J. Kohl-brugge, is vol te houden, dat vergelijkende en historische grammatica ook voor het onderwijs vruchtbaar kan zijn.

VARIATIEVERSCHIJNSELEN IN HET OUDINDISCH

PROEFSCHRIFT

ALI BETH

13

I, nbsp;nbsp;nbsp;18, 2; III, 10, 1311; 30, 31; IV, 2, 3; 5, 21; 14, III; 15,11; 34,111;nbsp;35, 3; V, 18, 81; 23, 3; 25, 5; 29, loii; 30, 611; VI, 21, 211; 60, in;

35

36

39

44

47

49

54

56

59

63

66

OVERGANGSVORMEN

VAN HET GEBRUIK VAN SYNONIEMEN TOT MEER INGEWIKKELDE VORMEN VAN VARIATIE

6g

MEER INGEWIKKELDE VORMEN VAN VARIATIE

73

75

77

79

83

84

86

8g

95

98

99

l�)

II

III

IV