(ly V,

P ONDERZOEK NAARDEPPOGNQSTISCNE ^EEKENIS VAN DE RORSCMACMTE^Tnbsp;BÏTde SCHIZOPMRENIEBEHANDEUNamp;

PROEFSCHRIFT

TER ¦VERKRUGHTG VM HEN GHIAR YiïT DOCTOR UI DE CEREESmiDE AAR DE RIJKSDDIVBRSITSIT TE DTEBCHTnbsp;OP GEZAG VM DEK RECTOR MAGNIFICUS L.VAN 7UUEEN,nbsp;HOOGLEBRAuR in de faculteit der LETTEREN M wijsbegeerte, VOLGENS BESLUIT VAN DEN SENAAT DER UNIVERSITEIT TEGEN DE BEDENKINGEN VAN DE FACULTEITnbsp;der geneeskunde te \’EEDEDIGEN op dinsdag 13 APRILnbsp;1945 DES NAMIDDAGS TE 4 UUR,

door

CORNELIA JOHANNA KAMP

GEBOREM T E AMSTERDAM.

\tRVAARDIGD DCCR:

N.V HANCaWIJ GESTETNER ~ OVERTOOM 21-25 - AMSTEROAM-V'. ¦ TEL 80901 (3 lijnen)

AM DE NAGEDACHTENIS VAN MUN VADEE AAH MIJN MDEDER

..■xr» nbsp;nbsp;nbsp;;. '•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. •, , . . . ■::nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; quot; •nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ''

liet verschijnen van dit proefschrift biedt mij de gelegenheid cm U, Eoogleeraren, Oud-Hoogleeraren en Docenten der Medische en Nar-¦tuiir-philosophische Faculteiten van de Imsterdamsche Universiteitnbsp;lt;iank te zeggen voor het genoten onderwijs o

Hooggeleerde Ariens Kappers, de tijd, gedurende welke ik op Uw Instituut heb mogen werken, de leiding, die Gij mij gegeven hebt bijnbsp;bestudeeren van de hersenanatomie, de belangstelling en de hulp,nbsp;die Gij mij steeds hebt betoond, zullen steeds in mijn herinneringnbsp;blijven.

Hooggeleerde Heringa,.U dank ik voor de gelegenheid, die Gij mij gQboden hebt om als student—assistente op het histologisch practicum werkzaam te zijn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

Hooggeleerde Etimke, Hooggeachte Promotor! Stellig ben ikü veel dank verschuldigd voor, het feit, dat Gij als mjjn promotor hebt willen optreden, terwijl mijn proefschrift niet werd geschreven naarnbsp;aanleiding van onderzoekingen in Uw eigen kliniek. Des te meer konnbsp;ik Uw hulp en advies waardeeren bij het uitwerken van mijn gegevensnbsp;SU. bij de definitieve vormgeving en gaarne benut ik dan ook thansnbsp;deze gelegenheid U daarvoor mijn dank uit te spreken.

Dat Gij, Zeergeleerde Hoelen mij de gelegenheid geboden hebt in Uw voortreffelijke klinieknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in de neurologienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te worden opgeleid en

ua mijn opleiding nbsp;nbsp;nbsp;te blijvennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werken,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beschouwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ik als eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voorrecht,

Waarvoor ik U zeer dankbaar ben.

Zeer ervaren nbsp;nbsp;nbsp;van Andelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en Zeernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ervaren GrUschke, aannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mijn^ assistententijd innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Franeker,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;waar iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onder Uwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gewaardeerdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leiding

inijn psychiatrische opleiding mocht beginnen, denk ik steeds met groote erkentelijkheid.

U, Zeergeleerde Kraus, zal ik steeds dankbaar blijven voor de psychiatrische opleiding, die ik in üw uitstekende inrichting ontving, Gy hebt mij aangespoord het onderzoek, waarover myn proef —nbsp;Schrift handelt, te beginnen, hebt steeds belangstelling getoondnbsp;Voor het werk er aan en mij steeds met raad en daad terzyde gestaan.nbsp;Ik ben U hiervoor zeer dankbaar.

Zeergeleerde Eombouts, het assistentschap op Uv/ afdeelingheeft zeker zeer veel bijgedragen tot mijn psychiatrische vormangimaar meernbsp;hog ben ik U dank verschuldigd voor Uw hulp bij mijn persoonl^e aangelegenheden, zonder welke het verschijnen van dit proef schrot nietnbsp;hogelijk geweest zou zijn. Ik dank U voor alüe s wat U voor my gedaannbsp;hebt.

Zeer earvaren Mees, de tijd, die ik als assistente op üw afdee-liug heb doorgebraoht zal zeker steeds tot myn aangenaamste herin-uorajogen blijven behooren.

U, geneesheeren en assistenten van het Provinciaal Ziekenhuis ik voor de bereidwilligheid, die Gy steeds betoond hebt bijnbsp;het uitzoeken en bespreken van de patiënten voor mijn onderzoek ennbsp;Voor üw vriendsohappelyke en collegiale omgang,

De leden van het personeel van het Provinciaal Ziekenhuis, die zich zoo welwillend beschikbaar stelden voor het laten opnemen vannbsp;hun psyohogrammen ben ik voor deze medewerking zeer dankbaar.

En tenslotte rest mij nog een woord van dank te brengen aan de Heer Janse voor zyn onvermoeide hulp bij het correctiewerk.

C, J. Kamp.

IMIBIDIITG m •TOAamp;.QSaBLLETG.

In het begin van 1937 werd in het Provinciaal Ziekenhuis nabij Santpoort een aanvang gemaakt met de nieuwe schizophrenle-behandeling en in het eerste jaar werd reeds een groot aantal patiënten met een insuline- of cardiazolkaur of een combinatie van beide behandeld. EvenaivS elders leerde ook hier de ervaring, dat,nbsp;hoewel deze kuren zeer dikwijls gunstige resultaten opleveren ,nbsp;toch ook vele patiënten onbeinvloed blijven en dat een verbetering ook nog al eens s].eohts van tijdelijke aard bleek te zijn.nbsp;Bovendien kwamen van de nazorg-artsen mededeelingen, dat sommigenbsp;patiënten, die na een ku^ir hersteld of verbeterd uiteen gestichtnbsp;ontslagen waren, in de maatschappij veel minder goed bleken tenbsp;zijn dan men bij ontslag verwacht had 5 dat wel hun floride psychotische verschijnselen vei’dwenen waren, doch dat vele van deze patiënten in een defecttoestand verkeerden met meestal een grootnbsp;gebrek aan activiteit.

Het bleek, dat het niet steeds mogelijk was op grond van het klinische Vgt;eeld voorspellingen te doen omtrent het resultaat vannbsp;een toe te passen bei^andeling. Het kwam n.1. voor, dat klinischnbsp;gunstig lijkende gevallen niet cf nauwelijks reageerden, terwijlnbsp;er daarentegen ook gevallen waren, die ongunstig leken (b.Vodoornbsp;lange ziekteduur), doch tegen de verwachting in herstelden.

Ook kon men in vele gevallen niet vermoeden,dat een verbetering slechts van tijdelijks aard zou zijn, daar in de goede periode niets er op wees, dat een terugval te verwachten was.

De vraag rees nu of het mogalijk zou zyn met behulp van experi-menteel-psychologische onderzoekingsmethoden deze voorspellingen met meer zekerheid te doen.

Ondèr z oekin^me thede

Hiertoe werd de Rorschachtest gekozen, daar deze meer dan andere psychologische tests een indruk geeft van de geheele per -soonlijkheid en niet een onderzoek is naar enkele afzonderlijke functies. De bedoeling was nu, de patiënten, die een kuur zoudennbsp;ondergaan, voor en na de kuur te testen en na te gaan of uit hetnbsp;testonderzoek voor of na de kuur of mt optredende veranderingennbsp;conclusie's voor dé progriose getrokken konden worden.

Hierbij bestond echter het bezwaar, dat in betrekkelijk korte tyd tweemaal dezelfde platen aan de patiënten moesten warden voorgelegd (de Berotest was, teen ik.het materiaal voor clit onderzoeknbsp;verzamelde, nog niet uitgegeven). Het onderzoekvsn Hylkema maaktnbsp;echter wel aannemelijk, dat dit bezwaar niet al te groot moet worden geacht en ook het feit, dat Römer een dergelyk enderzode zelfsnbsp;meerdere malen per dag herhaalt, blijkbaar zonder nadeel, recht-vaeirdigt wel een herhaling van het onderzoek. Bij mijn eigen materiaal is gebleken, dat zoowel bij normalen als by de patjgnten innbsp;vele gevallen wel nieuw materiaal wordt geleverd. Bij normalennbsp;blyft daarby het type van het psychogram ongewijzigd. In hoeverrenbsp;dit bij de patiënten het geval is, zal in dit onderzoek worden nagegaan.

Het interval tussche.n de beide onderzoeken wisselt bij de herstelde en verbsterde patiënten van 18 dagen tot ruim 8 maanden;bij

-1-

de meesten ligt het tussohen 2 en maand. Het tweede onderzoek werd steeds zoo laat mogelyk, d.w.z. zoo kort mogelijk voor hetnbsp;ontslag verJrieht. Deze tijd is dus vrij kort, doch het is gebleken,nbsp;dat desondanks groote verschillen in de protocollen kunnen ontstaan. Bij de 8 patiënten, bij wie de Rorschach na de kuur weinignbsp;verandering toonde, was het interval gemiddeld niet korter dan bynbsp;de anderen.

Bij de niet verbeterde patiënten, die nog niet ontslagen werden, kon het interval veel grooter genomen worden en wisselt het van 3'2“ '^^ot 20 maanden.

Een tweede moeilijklieid, die voor elk werken met de Rorschachtest geldt, is de invloed van de proefsituatie en van de stemming van het oogenblik. De eerste kan, vooral als de patient nog maarnbsp;kort in het ziekenhuis is en als hy de proefleider niet kent,zeker remmend werken. De invloed er van is, in het algemeen, volgens Skalwe it, alleen coartatie van het belevingstype en kleur-shock; volgens mijn eigen ervaring bij normalen, gering aantal antwoorden, sterke stereotypie en coartatie. Moge lijk is dit dus ooknbsp;by onze schizophrene patiënten het geval. In deze gevallen ontstaan dus arme psychogrammen, waarvan het moeilyk uit te makennbsp;kan zijn of deze het danect gevolg van de ziekte zyn of niet.

Ha de kuur, als de patient meer met omgeving en proefleider veortrouwd is, zal deze invloed natuurlijk kleiner zijn. Bij het ka-tamnestisch onderzoek, waartoe de patiënten speciaal werden terugbesteld en weer in de gestiohtsomgeving kwamen, is in sommigenbsp;gevallen gebleken, dat de remming weer grooter was en in de Rorschach protocol tot uitdrukking kwam.

Ook de invloed van de stemming van het oogenblik kan groot zijn, doch het is niet te verwachten, dat de beide genoemde factoren duidelijke schizophrene kenmerken in het psyohogram zullennbsp;kunnen onderdrukken of schijnbaar te voorschijn roepen.¥el is hetnbsp;ïiatuurlijk denkbaar, dat lichte schizophrene symptomen bij stefkanbsp;remming, vooral als het aantal antwoorden zeer gering is, nietnbsp;duidelijk tót uiting komen.

Dat de invloed van de stemming niet steeds zoo groot is als men geneigd zou zijn te verwachten, moge uit het volgende vocrbeeH blijken.

Het betreft een man, die reeds vele jaren geleden ziek geworden is na de dood van ajn vrouw en toen een maniakaal beeld vertoonde. Hij is daarna niet geheel hersteld, doch blijven lijden aan hardnekkige'nbsp;slapeloosheid en wisselen van manische en dept^essieve perioden. De laa-tste jaren is hij gemaniereerdnbsp;en stereoiyp en heeft hij een te ko*:^ aan normale oontadmogelijkheid. Toen patient enkele jaren na hétnbsp;begin van zijn ziekte in het ziekenhuis werd cpgencmen, werd de diagnose gesteld op schizophrene de-fecttoestand met manisch-depressieve schommelingen. Deze patient behoort niet tot het materiaal vannbsp;dit onderzoek en kreeg ook geen kuur, Itj wordt dan ook hier niet verder besproken doch zijn Rbrsichaohnbsp;protocol wordt hier alleen vermeld als voorbeeld, dat zeer sterke stemmingssohonmelingen niet nodd-zakelijk groo'te invloed op het psyohogram behoeven te hebben. Het eers'te protocol werd opgenomen toennbsp;patient in een depressie\.'e steming verkeerde, doch niet geremd was; het tweede tijdans een duidelijkenbsp;manische phase, enkele maanden later.

2de protocol

Zooals ik zeg, zooals vorige keer, het vooraan-zioht '/an een vlee-muis-Het is voor mij duidèlijk Opzij gezier en ondersteboven zie ik toch nie'tsnbsp;anders.

„ 2 -

-3-

Hieruit blijkt dus, dat, ondanks de geheele andere stemming ten tijde van het tweede onderzoek, er bijna geen verschillen bestaannbsp;tusschen de beide protocollen. De zeer groote armoede en perseveratie, waardoor zijn grondstoornis zich, in het psyohogram uitte,nbsp;werd er in het geheel niet door beïnvloed.

Een derde bezwaar bij het beoordeelen van de protocollen ontstaat, als men van de patient het ziekteverloop kent,en,in mindere mate, als men zelf het protocol heeft opgenomen.Het is buitengewoon lastig zich van de klinische indruk, die men van de patient heeft, of tijdens het onderzoek krijgt, los te maken, ennbsp;vaak weet men niet in hoeverre deze bij het eindoordeel een rolnbsp;speelt. Indien het protocol door een ander is opgenomen, spelennbsp;de genoteerde tussohenopmerkingen van den patient en de aantee-keningen over houding en gedrag tijdens het onderzoek dezelfdenbsp;rol. Indien men de methode voor blinddiagnostiek wil gebruikennbsp;is het natuurlijk niet geoorloofd van deze dingen gebruik te maken, daar men dan experiment en kliniek door elkaar haalt 5 indien menöshter een oordeel over de persoonlijkheid van de patiëntnbsp;wil vormen, lykt het my zeker wel toegestaan, houding en opmer-kiïigen van patient, die tooh meestal wel ontstaan en gegevennbsp;worden als reactie op de proef en de platen, al zynhet dan geennbsp;directe duidingen, in het eindoordeel te betrekken.

De beoordeeling zoowel van het geheel als van de afzonderlijke factoren bij de Rorschachtest zal voor een groot deel steeds

-4-

subjectief blijven, doch daar ditzelfde ook voor vele andere psy -ohlatrische beoordeelingen geldt, is het bezwaar hier dus niet grooter dan elders» Het zou hier eenigszins te ondervangen zijn doornbsp;elk antwoord te beoordeelen aan de hand van uitgebreide statistieken, doch hiervan is slechts zeer weinig gepubliceerd en voor Holland is het geheel niets. Vooral voor het bepalen van 1’ ^ en 0^nbsp;is een zeer groot vergelijkingsmateriaal noodig. Myn 120 normalennbsp;tezamen met de voor mij toegankelijke literatuuropgave acht ik hiervoor zeker niet voldoende. Het 0gt; heb ik daarom geheel buiten beschouwing gelaten» Het 'S' fo is mogelijk wat aan de hooge kant be -rekend, doch voor vergelijkingsdoeleinden uitsluitend aan eigen materiaal, lijkt dit mij geen al te groot bezwaar, daar de beoordeeüangnbsp;toch steeds consequent geschiedt. Wij zullen dus over deze bezwaren, die voor dit speciale onderzoek niet ernstiger zijn dan voornbsp;het werken met de Rorschachtest in het algemeen, heen stappen.

Het afdrukken van reproducties van de testplaten werd on technische redenen achtesrwege gelaten

Vraagstell^g

Het Is in de eerste plaats van belang te weten, of na een geslaagde kuur grincipieele veranderingen kunnen ontstaan in het psychogram van sohlzq^arene patiënten, zóó, dat een te voren sohi-zophi’eon psychogram in een normaal verandert.

Een tweede belangrijk piint betreft alleen het Rorschach onderzoek vóór de kuur. Levert het psychogram vóór de kuur aanknoo -pingppunten omtrent het te bereiken resultaat| zal misschien een patient met b.v. weinig sohizophrene kenmerken het psychogram meernbsp;kans hebben op een gunstig resultaat? Verder kan men trachten nanbsp;te gaan, welke patiënten recidiveeren, en of men dit uit het psychogram na de kuur kan voorspellen, m.a.w. of men uit het 2de psy-ohogr8,m kan opmaken, of volledig herstel is ingetreden of slechtsnbsp;een remissie.

In het kort kunnen deze vragen als volgt geformuleerd worden:

I. Kunnen na een insuline-kuur, of cardiazolkuur bij schizophrenen prinoipiëele veranderingen in het Rorsohachprotocol ontstaannbsp;en zoo ja, waaruit bestaan deze?

II nbsp;nbsp;nbsp;Is het mogelyk, bp grond van het onderzoek nè, een geslaagdenbsp;kuur een voorspelling te doen omtrent de duurzeiamheid van hetnbsp;bereikte resultaat?

III nbsp;nbsp;nbsp;Is het mogelijk, op grqnd van het onderzoek vóór een kuur, eennbsp;voci'spelling te doen omtrent het resultaat, dat een kuur zalnbsp;ople’veren?'

Behalve de beantwoording van deze drie vragen kan uit het ma-terieial tevens een overzicht verkregen worden van de bij deze schizophrenen gevonden verschijnselen en is vergelijking met de litera-tuur-cpgaven mogelijk.'

_5_

feteriaal_en_W6rk;^'_je

Vanaf aind Janrari ::195a tof 1939 werden zooveel mogelijk alle patiënten voor de aanvang van een insiiline- of, cardiazoHaurnbsp;onderzooht en zoo aogelyk ook er na, Een selectie ¦ van het materiaal werd niet toegapast, dooh ontstond eonigermate vanzelf, doordat bcv. mutistisohe patiënten moesten worden uitgesloten en anderen te onrustig of te stupcreus waren om de proef raar behoorennbsp;te kunnen uitvoeren. Ook ken een aantal patiënten door bijkomstige, niet medlscha, omstandigheden niet onderzooht worden.Voor ditnbsp;onderzoek worden allaan, de protocollen van die patiënten gebruikt,nbsp;by wie algemeen de diagnose op sohizqp^enie was gesteld. Nietnbsp;allen zijn echter typische gevallen. ^ Bij sommige patiënten was hetnbsp;verloop atypisch, bij anderen trad de eerste aanval der ziekte opnbsp;meer gevorderde leeftijd op en kon daardoor twyfel aan de diagnose bestaan. Weer andere patiënten werden ziek in het puerperiumnbsp;en bij hen was de differentiaal diagnose ten opzichte van anderenbsp;puerpale psychosen niet steeds eenvoudigi in een enkel gevalnbsp;hra.oht pas het verdere verloop en het katamnestisoh onderzoek zekerheid. Ook neurotische symptomen in de voorgeschiedenis , ennbsp;ernstige depressieve stemmingen bemoeilijkten in sommige gevallennbsp;de diagnose. 3ij alle patiënten werd echter tenslotte,met in achtneming van de differentiaal-diagnostische mógelijkheden, de diagnose met de meeste waarschijnlijkheid op sohizophrenie gesteld. Denbsp;patiënten bij wie te sterke twyfel bleef bestaan, werden van ditnbsp;onderzoek uitgesloten. Eet aantal proefr-personen van dit onderzoek is dx’,3 geen maatstaf voor het totaal aantal toe gepaste kuren.nbsp;Niet alle patiënten heb ik zelf goed gekend. Wel heb ik alle onderzooht en de meesten voor of tydena de kuur op mijn afdeelingnbsp;gehad, ijr blij'ren er echter, enkele over ,, die ik pas tijdens pf nanbsp;de kuur heb laeren kennen. Yoaquot; het klinische beeld, dat zij. vóórnbsp;de kuur vertoonden, en waarop de diagnose sohizophrenie werd gesteld, was ik bij hen dus aangewezen op de aanteekeningen uit denbsp;ziekte-gesohiédenis en de mondelinge inlichtingen van hun afdee-lings-geneasheer. Van de 67 patiënten die tenslotte overblevennbsp;en één of tweemaal werden onderzooht, móesten er later nog 11 afvallen, daar zij zoowel voor als na de kuur te weinig antwoordennbsp;gaven of te vaag in hun aanduidingen waren*. In het geheel omvatnbsp;het onderzoek dus .56 patiënten. Van deze ,5.6 patiënten werden ernbsp;38 zoowel vóór als na de ku'or onderzocht;,',16 alleen vóór de kuur,nbsp;2 alleen er na.,

Van de 56, patiënten %’»aren 35 na de kuur hersteld cf verbeterd.Van deze 33 werden 23 patiënten tweemaal onderzocht, 8 werden ontslagen zonder dat het onderzoek herhaald werd, 2 werden alleen nanbsp;de kutir onderzocht. Van de 2:3 niet verbeterde pat.le.nten 3s slechtsnbsp;1 na geruime tijd nog zocveel vooruit gegaan, dat zij ontslagen konnbsp;worden. Alle anderen moesten in het ziekenhuis blijven,wejröan naarnbsp;elders ovargeplaatst of tegen advies naar huis gehaald. Van dezenbsp;23 patiënten werden sr I5 tweemaal onderzocht.

In Juli 1941 werd bij de hersteld en verbeterd ontslagen patiënten eon katamr.estisoh onderzoek ingesteld. Van de hiertoe aarjgeschreven patiënten zijn er 14 gekomen. Deze werden nog eerisnbsp;met de Horsohaohtest onderzooht.

-6~

Hoe interssant een volledige analyse van de afzonderlijke protocollen in vele gevallen ook zou kannen zijn, voor de vraagstelling is het van grooter belang na te gaan, welke kenmerken de protocollen van deze schizophrene patiënten gemeen hebben, in welke eigenschappen het schizophrene tot uitdrukking komt en wat er vannbsp;deze kenmerken na een geslaagde kuur is overgebleven? verder ofnbsp;er verschillen bestaan in deze kenmerken bij do patientenjdie verbeteren en die met verbeteren.

Ik heb. mij daarom voornamelijk bepaald tot de formeele factoren, daar alleen deze in getallen zijn uit te drukken en dus het meestnbsp;geschikt zijn voor een vergelijking op wat grocter schaal.

Bij de bespreking der protocollen heb ik mij'aan de algeaeen gangbare uitdrukkingswijze gehouden en kortheidshalve gesproken van schizophrene. keximerken en voor. schizophrenia pleitende psyohogram-men, wanneer bedoeld wordt kenmerken, die door de meeste auteursnbsp;als Tm'o of meer specifiek voor schizophrenie worden vermeld ennbsp;psychogrammen, die combinaties van deze kenmerken vertoonen.

In het volgende hoofdstuk worden deze keranerken besproken en eveneens in hoeverre de benamingi quot;schizophreenquot;hier^/oor juist is.

Een onderverdeeling in de verschillende ondervormen der sohi-zophrenie werd om verschillende redenen achterwege gelaten. In de eerste plaatsomdat dit klinisch niet steeds goed mogelijkwas zonder de verschijnselen geweld aan te doen? ten tweede' omdat het hiernbsp;de bedoeling was van de Rorschach en niet van het klinische beeldnbsp;uit te gaan en het mij bovendien niet geoorloofd lijkt om op da Rorschach een van de ondervormen der schizophrenie te di.sgnosftiseeren,nbsp;waar het, zooals nog besproken zal worden, zelfs ni.et zeker is ofnbsp;men de diagnose schizophrenie. in het algemeen cr wel op mag stellen.

¦ ¦ nbsp;nbsp;nbsp;¦ I'

Onderzoekingen met de Rorso^chtest_bij_sohizopto8nen Literatuuroverzicht en .criti|Qhe_besohouwjj^n

Alvorens tot een bespreking van het eigen materiaal over te gaan, is het van 'belang aan de hand van de literatuur'ha te gaan,nbsp;welke verschijnselen in de Rorschach bij sohizcphrenie gevonden wonden, om daarmede de eigen resultaten te kunnen vergelijken.

Ondanks de omvangrijke literatuur over de Rorschachtest is het aantal publicaties over deze test by. schizophrenen betrödcelijk;nbsp;ring. Rorschach zelf geeft in zyn boek enkele voorbeelden eh eennbsp;samenvatting van eenige bladzyden van de bij de- verschillende vormen der schizophxenen voorkomende kenmerken.

Als voornaamste algemeene verschijnselen vermeldt hijs Zwak duidingsbewustzijn. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ^ \

Falen, ook bij dé z.g, gemakkelijke platen.

Losse of geheel regellooze opeenvolging.

Confabulatorische, combinatorisch 0 en DG.

Meer M dan Md.

In zeldzame gevallen voel E.

“7^

Abstracte duidingen.

Eigenbeziehungen.

Als uitsluitend bij scbizophrenie YoorAomend worden genoemd } Benoeming naar aantal of ligging.

Groote vèrscbillen in de kwaliteit der vormantwoorden.

.Gecontamineerde G.

Wat de andere factoren betreftj blijkt het, dat deze bi,i de diverse, voymen.zeer verschillend kunnen zijn. Verwarde sohizophre -nen geven 6f Bd, of soms ook een zuiver Gf-tiypje. (soms DdG) 5 . zij duiden vaak veel objecten en veel M.

Patiënten met Sperrung geven een klein aantal duidingen met dikwijls veel Bzw.

Over het belevingstypè vermeldt Rorschach, dat de paranoïdon in-troversief zijn, de lyders aan dementia simpler: gecoarteerd, , de katatonen ambiaequaal en de hebephrenen extratensief, (welk soestnbsp;kleurantwoorden daarbij overweegt, wordt niet vermeld,doch het isnbsp;te verwachten, dat dit niet de ITb zullen zijn). Bij do katatonienbsp;overweegt de egocentrische affectiviteit en worden v/’einig vorm -kleurantwoorden gegeven.

Hot is in het algemeen laag, het hoogst nog bij de paranoïden. Het is vaak hoog, doch by de verwarde en gesperde patiëntennbsp;zeer laag en bij de paranoïden middelmatig.

De katatonen geven veel origineele antwoorden, doch dit zijn meestal 0-. Uit deze kenmerken volgen enkele combinaties, die bij normalen in het algemoen niet voorkomen, zooals b.v. veel B'sbij een betrekke lijk laag E ^ bij de paranoïden.

Voor de differentiaaldiagnose t.o.v. manisch -depressieve psv -chose is van belang, dat bij een manisch of depressief beeld op schizophrene bodem bijna steeds enkele bewegingsantwoordon vooiiagt;-men, terwijl een echte manie er veel heeft en ze bij de endogenenbsp;depressie ontbreken.

Ook Hylkema geeft in zyn publicaties een opsomming van de bij schizophrenie gevonden verschijnselen. Als belangrijkste noemt hijïnbsp;Laag F %, met naast elkaar zeer goede en zeer slechte duidingen.nbsp;Het maakt de indruk alsof de vorm niet meer een essentieele eigenschap van het object is voor een schizoplireen.

quot;Regelloozequot; opeenvolging.

Veel Dd.

Gering aantal vulgairduidingen (minder dan 10^)

Uit de beide laatst genoemde symptomen zou een vervreemding van het normale denken blijken, waarvoor de nieuwe belevingswereld innbsp;de plaats kan komen.

Een groot aantal 0-.

Komt er echter niets voor in de plaats, dan ontstaat een veit^^r-ming van het psychogram.

Herhaaldelijk falen (wat zoowel uitdrukking van verarming als van gemaskeerd negativisme kan zijn).

Neiging tot perseveratie. Ook hierdoor kunnen veel 0-ontstaanJfet is zeer hoog bij stereotype patiënten, daarentegen sterk verlaagd bij verwardlxeidpfals een andere associatie Instelling domineert .

-8-

Groot aantal Dsw.

Gebrek aan cLuidingsbewustzijn, met duidelijk beteekenisbeleveno Veel pseudo G.

Kleurduidingen, die niet of in geringe mate door de vorm worden bepaald. Vaak worden Treinig M geduid. (Hylkema vond bij normalennbsp;vooral bij de extratensieven weinig M. Volgens zyn opvatting zounbsp;dat misschien komen doordat zij de buitenwereld nemen zooa],B hijnbsp;is en er niet zichzelf in projecteeren)gt;

Deoorumverlies kan bij het onderzoek met de Horschaohtest tot uitdrukking komen door veel onverhulde sexueele duidingen.

In een uitvoerig artikel geeft Eelene Eatz een tiental kenmerken, die zij als het belangrykst by schizophrenie beschouwt i Veel zonderlinge, weinig geduide Dd.

Veel Dzw»

Laag E ^, d.w.zi minder dan 50^ nbsp;nbsp;nbsp;lichtere gevallen 51“69^ .

Groote verschillen in de kwaliteit der vormduidingen.

Veel primaire kleurantwoorden.

Veel zelden gegeven anatomische duidingen.

Abstracte duidingen.

Antwoorden met waankarakter.

Veel 0.-.

Falen.

Een aantal andere verschijnselen, zooals b.v. de losse opeenvolging noemt zij wel, doch Zy laat deze verder buiten beschouwing, daar zij niet in getallen uit te drukken zijn.

Als het veelvuldigst voorkomend symptoom beschouwt zy het lage F ^S. Zij vond het in TQ‘fo iev ^vallen.

Daarop volgen de 0- en anatomische duidingen, terwijl falen, abstracte duidingen en veel Dzw. van de genoemde 10 symptomen het minst vaak voorkwamen.

Enke neemt bij zijn onderzoekingen, waarbij hij uit gaat van de lichaamsbouw, normalen én psychotioi tezamen. Waar hij een solBÜing maakt, vindt hij, dat 47,8^ van de schizophrenen introversief zijn.nbsp;Een opsomming van sohizophrene verschijnselen in de Rorschachnbsp;hy niet.

Hst uitvoerigst is Skalweit in zijn publicatie: Konstitutión und Prosesz in der Schizophrenis» Ry maakt een onderscheid tus-schen chronische en aaute schizophrenie, waarbij hij het begripnbsp;acuut wel zeer nauw neemt, n.1^ van enkele dagen tot hoogstensnbsp;enkele weken.

Als typisch voor de chemische schizophrenen noemt hij de volgende kenmerken: Beschouwingstype G en Dd overwegen.

Losse of ''regelloozequot; opeenvolging.

Verminderde associatie spanning, met nog aanwezige neigingtotab-straheerend denken. Hierdoor kunnen constructieve G's ontstaan uit D en Dd, dus DG of DdG.’

Laag F ^. ¦

Afname van B met toename van kleurahtwoOrden, waardoor verschuiving optreedt naar de extratensiof - egocentrische kant.

Zelfs FbïT worden gegeven.

-9-

Stoornis in de aandacht; bf verhoogde tenaciteit, waardoor hoog

bf verhoogde vigiliteit waardoor laag ontstaat.

Als directe gevolgen van het schiaophrene proces heschcfuwt Skal-weit:

1. Daling van het F ^o.

2., Stoornis in de opeenvolging.

3* Stijging van het in de zin van verarming.

De andere verschynselen zyn meer relatief, zooals b.v. de verschuiving van het helevingstype.

Dé FbN zouden echter oók uitdrukking zyn van een organischdefect. Het beeld', dat Skalweit hier geeft van de chronische schizophre-nen, vormt dus een tegenstelling tot het beeld, dat Munz en Enkenbsp;vonden by de normale sohizothyme persoonlyklieid en is dusanstrydnbsp;met de opvatting, dat de schizophrenie quantitatief uit de sohi-zoth;7iae persoonlijkheid zou voortkomen.

De: acute schizophrenie staat volgens Skalweit tusschen het normale en de chronische Schizophrenie in, Dat Ehke niet; zulkenbsp;principieele verschillen met de normale schizothym vond,zou misschien zyn oorzaak hierin kunnen vinden, dat zijn materiaal uitnbsp;versohe gevallen bestond.

Skalweit concludeert, dat het schizophrène proces tegengesteld werkt aan de schizoïde constitutie en dat speciaal die functies lijden, die in het schizothyme karakter het meest ontwikkeld zyn.

De verschuiving van een introversief helevingstype tot een extratensief-egocentrisch kon hy in enkele gevallen in de psy -chose volgen, in enkele andere kon hy hiertoe concludeerenuit eennbsp;omgekeerde verschuiving by de remissie. Böszörményi en Mérei bevestigen deze Opvatting van Skalweit. Zij zagen bij patiënten, vannbsp;wie het praepsychotisohe reactietypé bekend was, in de psychosenbsp;het helevingstype Van introversief in extratensief omslaan.

Ook by de pyknlsche schizophrénen zou het proces tegengesteld aan de constitutie werken. Deze'patiënten vertoonen minder ern -stige afwijkingen in de Rorschach, De opeenvolging der antwoordennbsp;is meestal geordend. Klinisch vertoonen zy meestal het beeld vannbsp;de geordende paranoïde of paraphrene patient,, van wie ook Rorschach vermeldt, dat zy een geordende opeenvolging hebben. Hetnbsp;F ^ is in het algemeen goed en het besbhouwingstype is overwegendnbsp;Q . De normale evenredigheid tusSohen Gr en B blijft behouden. Zijnbsp;géven weinig kleurduidingen én hebben neiging tot het geVén vannbsp;FFb. Het helevingstype is'ovei’wegend introversief 5 605J van allenbsp;introversieve chronische sohizophrenen zijn pyknisch.

Het is bij deze patiënten middelmatig, het 0^ vaak iets verhoogd, doch er zyn Veel 0 . Het schizophrene proces heeft hiernbsp;dus een veel minder ernstige invloed. In overeenstemming hiermede is ook vaak bij pyonioi het klinische verloop goedaardi^r dannbsp;bij de exquisiet schizaffine leptosomen. Een aantal patiënten métnbsp;ambiaequaal helevingstype Vertoonde geen verschuiving naar 'denbsp;extratensieve kant. Al deze patiënten hadden praepsychotisch eennbsp;zeer schizoth^pi of schizoid karakter en een lang voorstadium vannbsp;de psychose. In de psychose bestonden sterk psychOreactieve mo-

-10-

menten. Deze patiënten bleven lang geordend en er ontwikkelde zich meestal óp de duur een katatooii of paranoid beeld. In vergevoiderdnbsp;stadium kunnen zy zelfs geheel extratensionlos worden.In deze zeernbsp;uitgesproken gevallen blyft dus in de psychose het praepsyohoti -sche karaktertype gehandhaafd. Mogelyk behooren ook de gevallennbsp;van Enke tot deze gcoep.

Bleüler maakt op enkele punten tegen de opvattingen van Skalweit bezwaren. Hiervan is m.i. het belangrijkste, dat organische aandoeningen van geheel andere aard dezelfde verschijnselen in de Sor-sohach kunnen ^vèh'als schizophrenie. Deze kenmerken zouden dusnbsp;niét typisch voor schizophrenie zijn, doch uitdrukking van organische geestesstoornis in het algemeen.

Een ander bezwaar betreft de vergelijking met de onderzoekingen van Munz en Enke, waarop Skalweit zijn conclusie over de invloednbsp;van het schizophiene proces op het belevingstype grondt. De conclusies van Munz zouden volgens Bleuler algemeene geldigheid missen, daar hij uitgezócht intelligent materiaal gebruikte. (geheelnbsp;juist is dit echter niet, Munz sloot slechts enkele patiënten metnbsp;een al te gering intellect uit)

Tegen vergelyking met Enke maakt Bleuler bezwaar wegens zijn afwijkende opvattingen over de primaire kleurantwoorden»

Enke vond n.1. by een aantal schizoiden en sohizophrenen tegenover de B een vrij groot aantal primaire kleurantwoorden zonder FbF ennbsp;Pïh. Hij beschouwt deze als uiting van verhoogde splitsbaarheid ennbsp;verhoogd abstractievermogen en dus als introversief en wel als denbsp;affectieve component van het autisme»

De B’ s vormen dan de intelleotueele ocanponent daarvan. By de berekening van het belevingstype zou dit in deze gevallen volgens hem ten onrechte extratensief Uitvallen en hij sluit ze daarommnnbsp;zijn statistiek uit. Zoo krijgt hy een overwegen van het introver-sieve belevingstype. Ook Skalweit vond het genoemde verschijnsel bynbsp;een aantal van zyn sohizophrenen en wel vooral bij rustige, geremde,, stuporeuzè patiënten met latente prikkelbaarheid, dus uitge ^nbsp;sproken autisten.

Evenals Enke beschouwt hij ze als uiting van het autisme, doch hij beschouwt ze'-als zeer pathologisch' en vond ze nooit bij ' normalen.nbsp;Hij sluit ze niet van zyn statistiek uit. Hierom acht Bleuler eennbsp;vergelyking van beiden hiet juist. Indien^ het belevingstype wordtnbsp;uitge drukt-, in de verhouding der B»s tot het totaal aantal kleur -antwoorden of , zooalS Enke doet, door deze beiden van elkaar af tenbsp;trekken, zullen er zeker fouten Ontstaan, daar dan uit een ove3gt;-wegen der kleurantvïöorden tot eSh meer naar buiten dan naar bin —nbsp;nen leven besloten zou kunnen worden. Skalweit maakt dan ook m.i.nbsp;zeer terecht de opmerking, dat het hem twijfelachtig lijkt of hetnbsp;belevingstype wel berekend mag worden.

Indien men echter alle factoren, die het belevingstype samenstellen, apart vermeldt en de nadruk Ie gt op het niet aangepast zijn van de affectiviteit aan de buitenwereld en op de impulsiviteitnbsp;(eigenschappen, dié toch door de primaire kleurantwoorden wordennbsp;uit gedrukt), kan er moeilijk misverstand omtrent de betéekenis ontstaan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

By z^n weerlegging van BleUHers bezwaren zegt Skalweit nog sens

-11-

mdrukkelijk’f.'dat kij niet beweert , dat de door hem gevonden veranderingen inde Rorschach voor schizophrenie specif its zijn, doch dat hy „ze .ziet als uiting van. een organisch proces, dat do prae-morbide, eonstitutioneele persoonljjkheidsstruotuur aantast, baaromnbsp;gaat het volgens hem niet om een zich continu ontwikkelen van denbsp;psychose uit de grondpersoonlijkheid maar om een discontinue, quarnbsp;litatieve verandering van loet voor do persoonlijkheidsstaructuur typische psychogram (wat echter, zooals reeds vermeld, werd,niet voornbsp;alle gevallen opgaat).

• Ookkühn noemt in zijri artikel in het Monatsohrift een; aantal voor sChizóphrenie typische kenmerken. Ook hij somt de meeste.reedsnbsp;door anderen vermelde symptomen op en legt er bovendien do nadruknbsp;op, dat hét falen bij een plaat-, zonder aanwysbai-e oorzaak , : eennbsp;kaï^akteristiek verschijnsel is en dat het falen of zelfs matir hetnbsp;niet geven van de vulgairduiding vleermuis bü plaat V els zeer -verdacht voor schizophrehie móet worden gezien (Sohneider). Falen bynbsp;de laatste drie platen is zeer verdacht, zoo niet be-wijzenu voornbsp;schizophrehie (Weber). Dit falen is niet identiek met kleurshock.nbsp;Hoewel in het algemeen geldt, dat kleurshock bij psychosen niet voorkomt, geldt, dit volgens Kuhn alleen tijdens de ernstige .Schub- Hanbsp;een Schub zouden sous zeer snol ne-urotische versohynaolon kunnennbsp;optreden.

Euhn bësohouwt o.a. de .absurde antwoorden en de verwarde opeerwol-ging als. specifiek schizophreno kenmerken en beeft kritiek up Skal-Weit, die deze verschijnselen z.i» te veel verwaarloost.. Door Skal-weit werd de regellooze opeenvolging by do clironischo • gevallen in slechts

Wat betreft, het hele vings type geeft Kiihn ops een afname of verdwijnen van de FFb, Hoewel dit bij;achizophrenie begrijpelijk is, is het . toch. niet pathognomonisch.

Het geheele testbeeld by de sohizophrenie kan veel lijken op dat bij orédiuische hersenaahdoeningen. Moeilijk is steeds de beoordeelingnbsp;van eèn psychose bij compliceerende dibilitas ;mentis.De debiliteitnbsp;blijft ook tijdens de psychose steeds in het protocol herkenbaar.

Müller geeft aan de hand'van de literatuur een goed overzicht over de moeilijkheden eh mogelijkheden van de Rorschachtest by verschillende aandoeningen. Vooral-voor dê neurosen en de psychotherapie aoht hij de test van groot belang, doch wat de psychosen betreft, heeft hy de indruk, dat het psyehogram meer het karakternbsp;dan de psychose weergeeft. De diagnostische mogelijkheden hy psychosen zouden dus betrekkelijk gering zyn. Voor sohizophrenie zouden de volgende verschijnselen kenmerkend zijn»nbsp;regellooze opeenvolging,nbsp;goede en slechte duidingen door elkahr,nbsp;absurde an-twoorden.nbsp;abnormale kleindetaildtiidingén

falen (wat overeen zou komen met de schizophrenè Sperrung)

Ben groot aantal G met laag F ^, veel Gr- (vooral bij abo-ulischén) hoog of laag

weinig -vulgairan-fcwoorden, weinig normale D's en te weinig of geai FBb zijn de uitdrukking van de onaangepastheid' aan j het col-

-12--

lectie.ya, denken. Het is niet- mogelyk op het belevingstypede diag^ nose te stellen, doch wel de ondervormen te qualifioeeren en denbsp;nog aanwezige affectieve mogelijkheden te bepalen, MCtller is evenals Rorschach'van meening, dat het belevingstype ,de ziekte - vormnbsp;bepaalt.

Als. wij de gegevens van de verschillende auteurs samenvatten, komen wij tot de volgende lyst van vo.or schizophrenie iain of meernbsp;typische symptomen!

1. nbsp;nbsp;nbsp;Laag 5' ^

2. nbsp;nbsp;nbsp;Groote verschillen in de kwaliteit der F.

3* Losse of regellooze opeenvolging.

4» Zeer hoog of zeer laag Yjo

5. nbsp;nbsp;nbsp;quot;Veel primaire kleurantwoorden en zelfs FblTj i.h.a. verschuiving van het belevingstype naar de extratensief-ego-centrisohe kant.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Veel 0-.

7* Cpnfabulatorisohe G, DG, DdG, en gecontamineerde G

8, nbsp;nbsp;nbsp;Falen .

9. nbsp;nbsp;nbsp;Veel Dzw.

10, nbsp;nbsp;nbsp;Abstracte duidingen

11, nbsp;nbsp;nbsp;Eigenbeziehungen

12, nbsp;nbsp;nbsp;Veel anatomische duidingen

13» Benoeming naar aantal en ligging

14. nbsp;nbsp;nbsp;Gebrek aan duidingsbesef met beteekenisleven.

15. nbsp;nbsp;nbsp;Perseveratie.

16. nbsp;nbsp;nbsp;Antwoorden met waankarakter.

17. nbsp;nbsp;nbsp;Overwegen vsui besohouwingstype G of Dd.

Deze afwyfcingen betreffen d\is zoowel de affectiviteit als intelligentie-factoren. Skal'weit legt er de nadruk op,dat deze intelligentiefactoren tus niet uitsluitend van de intelligentie af-^nkalijk zijn, doch evenals alle factoren van de Rorschachtest onder invloed staan van de geheele persoonlijkheid. Het is niet ge-obrloofd hier van een vérmihderde intelligentie te spreken. Ook uit de test blijkt meestal Wel, dat deze niet verminderd is, daarnbsp;ook in ver gevorderde ¦ gevallen nog vaak zeer goede duidingen voorkomen naast de slechte, iets'wat by een werkelijke dementie, nietnbsp;gevonden wordt. Het lykt bètér de stoornis in de intelligentie -factoren hier samen te vatten onder de 'iiitdrukking! ’’slechte intellectueels aanpassing”.

Wat het belevingstype betreft, is reeds gebleken, dat alle types kunnen voorkomen, doch dat het extratensief-egocentrisohe typenbsp;het meest frequent is. Het gooCarteerde belevingstype kan vol -gens Skalweit op twee -wijzen ontstaani ten eerste ¦ als hOorgangs -stadium van het introversieve naar het extratensieye type, tennbsp;tweede in het eindstadium als uitdrukking van affective armoede.

Geen enkele van alle opgesomde factoren is echter cp zichzelf kenmerkend voor schizophrenie. Zoo komt het lage F ^, dat een veuinbsp;de meest frequente verschijnselen is en door vrijwel alle auteursnbsp;wordt genoemd, ook voor by oligophrenie en dementie, De verschuiving van het belevingstype naar de egocentrische kant is een algemeen symptoom by alle grof-organische hersenaandoeningen.

-13-

De Fbïï komen,behalve by schizophrenxe o.a. ook by epilepsie voor en. ook zy zouden slechts uitdrukking van een organisch lydennbsp;in het algemeen zyn. By honufi-len zouden zy nooit voorkomen, dochnbsp;Schenk vèrmeldt het in 1 normaal geval en eenmaal by een neurotische patient, (in myn eigen materiaal van normalen en neurotici komt het, op -1 00 gevallen.11 maal voor, al of niet tezamen metnbsp;andere kleurantwoorden, soms by een algemeens neiging tot het geven van beschrijvende antwoorden).

Palen komt, behalve by schizophrenie als uitdrukking van associatie armoe de of Sperrving, ook zeer frequent voor by neurotische remming.

Zelfs de kenmerken, die door Rorschach als uitsluitend by schizophrenie voorkomend genoemd worden, schynen nog aanvechtbaar te zyn. Zoo noemt Pfister b.v. het benoemen naar ligging en aantalnbsp;typisch voor oligophrenen, terwyi de groots verschillen in denbsp;kwaliteit der vormduidingen wel heel moeilijk te beoordeelen ennbsp;zeer subjectief zyn, waar vooral Helene Katz op wyst.

In het algemeen zal dus pas op een combinatie van verschillende kenmerken de diagnose schizophrenie gesteld kunnen worden en ditnbsp;met te meer zekerheid, naarmate er meer van de meest frequent voorkomende symptomen aanwezig zyn, wamt ook combinaties van verschillende van deze kenmerken kunnen by andere aandoeningen voorkomen. Zoo vindt men b.v. een leiag P 5^ met een extratensief egocentrisch belevingstype en eventueel PbN by vele organisché hersenziekten o.a. by dementia paralytica. Zulliger vond de com -binatie van veel DG met losse opeenvolging en PtP typisch voornbsp;diefachtigheid. Aam de andere kant wyst Hylkema er op, dat nietnbsp;by alle Bohizophrenen een duidelijk soh3.zophreen psychogram wordtnbsp;gevonden. Volgens hem pleit een schizophreen psychogram voor denbsp;diagnose procespsychose| een atypisch psychogram pleit er nietnbsp;tegen. Helene Katz vond in '\Qfjo der gevallen een duideiyk schizophreen beeld en in slechts 5^ geen schizophrene kenmerken.

Uit dit alles biykt wel, dat het niet steeds goed mogelijk is, op de Rorschach de diagnose schizophrenie te stellen en dat hetnbsp;eigeniyk zeer aan twyfel onderhevig is of men het wel mag doen.nbsp;Vernon gaat, nadat hy een goed overzicht van de toen verschenennbsp;literatuur heeft gegeven, zoover dat hy meent, dat de test voornbsp;het gesticht weinig waarde heeft, daar vrijwel alle psychosen,behalve zoo verschillende beelden als een manie en een depressie,nbsp;ongeveer gelijke beelden in de Rorschach geven.

Bleuler oordeelt, dat de door Skalweit genoemdesyn^jtoien slechts uitdrukking zyn van geestesstoornis in het algemeen, en bij velenbsp;organische hersenaandoeningen v^ andere aard voorkomen, wat ,nbsp;zooals reeds werd vermeld, met Skalweits eigen opvatting overeennbsp;komt.

Een geheel andere moeiiykheid werpt Rorschach zelf op als hy zegt, dat de test geen quantitatief, doch uitsluitend een q.uali-tatief reagens is en men een manifeste schizophrenie niet van eennbsp;latente kan onderscheiden. Hy vermeldt hiervan een geval in zijnnbsp;boek, waarby zich echter wel enkele vragen voordoen.In de eerstenbsp;plaatsï wat is een latente schizophrenie?

M.i. zou men hier verschillende dingen onder kunnen verstaan»

•14-

1 • Een nog juist binnen de grenzen van het normale blijvende schi-zoidie. Dit zou in, het geheel ni,et overeenstemmen met de resultaten van het onderzoek van Skalweit.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Geen of- onduidelijke psychische stoornissen, zonder schdzojhreennbsp;karakter, waarbij dan het schizophrene alleen uit de Rorschachnbsp;zou blijken. Dit laatste was blijkbaar by de patiënte van Rorschach het geval, terwijl zij bovendien een schizophrene belasting had. Heeft het hier echter zin van een quot;latente schi:7Q -phreniequot; te spreken? De moeilijkheden van patiënte waren tochnbsp;zoo groot, dat zij. een medicus opzocht» Moet hier niet aan, denbsp;mogelijkheid van een beginnende schizophrenie worden gedacht?nbsp;Zoodat deze dus niet eigenlijk latent, doch slechts klinisch niet-duidelyk was? Het is jammer, dat Rorschach niet vermeldt, hoenbsp;het de patiënte verder gegaan is. Mocht het blijken, dat in gevallen als dit, op de • duur ook klinisch de diagnosescbizcphie-nie gesteld kan worden, dan zou de Rorschachtest een uitstekendnbsp;middel voor vroegdiagnostiek kunnen zyn. Maar mag men dan nognbsp;van een latente schizophrenie spreken?

3. nbsp;nbsp;nbsp;Een schizophrene belasting bij iemand, die zelf niet peychotischnbsp;is (in verband met de recessieve erfelijkheid der schizophrenie)nbsp;De reactiewijze bij de Rorschach zou dan door de erfelijkheid bepaald zijn. Om dit na te gaan, zouden uitvoerige familieonder-zoekingen noodig zijn. Dit zou echter volkomen in tegenspraak zijlnbsp;met de resultaten van Skalweit, daar volgens hem het schizo -phrene beeld zich in de psychose ontwikkelt en dus moeilijk erfelijk zal kunnen zijn.

Alles samenvattend blijkt dusj

1» Dat, hoewel de meeste schizophrenen in hun psychogram een aantal bepaalde kenmerken en combinaties daarvan vertoonen, deze zelfde verschijnselen bij vele organische, horsenaandoeningen kunnen voorkomen.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dat deze zelfde verschijnselen ook gevonden kunnen worden zonder klinische schizophrenie of organisch hersehlijden.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat een aantal schizophrenen deze versohynselen bf niet dui -delyk bf in het geheèl niet vertoont.

Een aantal schrijvers behandelt de veranderingenj die inde kor-achadikuhnen optreden bij schizophrenen in een remissie.

De meeste beschreven gevallen ketreffen cardiazol-of insulinere-missies. Over, de spontane remissies is mindsr bekend.

Rorschach vermeldt in zyn samenvatting, dat een remissie tiet be-levingstype kan coeirteeren, al of niet blijvend;

Skalweit beschrijft enkele spontane remissies. Het eerste gevel betreft een remissie na. een derde Schubj waarbij het belevingstype veranderde van Oi? ¦ (Os 1 j,4) via 0a9 (5s6il) in 0g8,5 (8:3 j1) .Hier-by trad dus een duidelijke verschuiving op van impuls ie f-egoceh -trisoh, tot goede affectieve aanpassing. De extratensiviteitblèèfnbsp;echter bestaan^ de E’s kwamen niet terug en ook het pathologischenbsp;beschouwingstypes Dd bleef onveranderd.

Een ander geval betrof ook een remissie na herhaalde psychotische aanvallen met steeds korter vrij interval. Eie,r trad verbetering op in alle intelligentiefactoren;; coartatie van het beleving ¦fcype, met alleen 2 PFb5;de Sterk gestoorde opeenvolging bleef ech-

-15-

ter bestaan. Het steeg tot 65. Reeds na enkele dagen geraakte patients weer in oen zware psychotische opwindingstoestand.Prognostisch was hier dus blijkbaar het blyven bestaan van de gestoca^-de opeenvolging van meer beleing dan de verbetering in de intellectueels en affectieve factoren.

In een ander geval bestond tijdens de remissie een goede opeenvolging, goed F ^ en een belevingstype van OsJ (4s1;0). Deze patient ging later achteruit onder het beeld van inactiviteit ennbsp;algemeene afstomping. In het psychogram vertoonde hij toen coar-tatie van het belevingstype, met verlaging van en toenacBvannbsp;T^, dus een defect met associatieve en affectieve armoede. Hoernbsp;kan men dus nog minder dan in het vorige geval aan de eerste verbetering in de Rorschach een prognostische beteekenis toekennen.

Skalweit besluit, dat in het algemeen by een remissie steeds de primaire kleurantwoorden afnemen, terwijl FFb optreden of- indien ze er reeds waren - toenemen. Restitutie van de kinaesthe -tische functies komt minder vaak voor en is dan onvollediger.Hetnbsp;zou dus mogelijk zijn, dat het defectkarakter van de remissie zichnbsp;hderin uitdrukt.

Wat de Rorschach tijdens de ziekteaanval betreft, merkt Skalweit pp, dat bij het voorkomen van een beschouwings type G,met veel slechte vormduidingen, de ziekte vaak een katastrophaal progre-dient verloop neemt, terwijl bij veel Dd’s vaker een verloop ihnbsp;•’SchCibe” voorkomt en de prognose gunstiger is.

Kuhn zag, ook bij klinisch goede remissie, vaak slechts geringe veranderingen in de Rorschach. Een genezing van de schizqphre -r nie zag hij in de Rorschach nooit. Zijn geval, dat bij het herstelnbsp;de minste schizophrene verschijnselen vertoonde, betrof een spon;-tane remissie.

Hylkema bespreekt in zyn proefschrift gevallen van remissie na cardiazol- en insuline behandeling. Bij zijn 12 gevallen blijkt,nbsp;dat de 2 patiënten, die vóór de kuur de meest typische schizophrene kenmerken vertoonden, na de kuur geen verandering vertoo-nen en ook klinisch niet of zeer weinig verbeterden.

Bij 4 patiënten, die klinisch volledig herstelden, vertoonden de psychogrammen vóór noch na de kuur schizophrene verschijnselen.nbsp;By 3 van de patiënten werd het eerste protocol echter opgenomen,nbsp;terwijl patient reeds verbeterd was en het is dus nietuitgfflMen,nbsp;dat er wel schizophrene kenmerken geweest zouden zijn in een psy-^nbsp;ohogram voor het intreden van de verbetering,

In geen van zyn gevallen vond Hylkema een principieele verschuiving van een typisch schizophreen tot een normaal psychogram, ^ Soms waarschuwt een schijnbaar goed opgeknapte patient in zijnnbsp;psychogram tegen een te groot optimisme en ook kwam een gevalnbsp;voor, waarin een klinisch nog slecht toegankelijke schizophreennbsp;zich inde Rorschach reeds meer ontplooide. Ilylkema onderzocht geennbsp;spontane remissies en gaat niet in op de vraag betreffendehetnbsp;verschil tusschen spontaan en kunstmatige remissie.

Zeer uitvoerig zijn de onderzoekingen van Piotrowski,van wiens publicaties over dit onderwerp echter slechts een als origineel var mij toengankelijk was en een als referaat.

In zyn artikel in Psychosomatic Medicine 1959 noemt hij een aan--16-

tal symptomen, die de uitdrukking van verbetering zi^n. De kansen voor en dë maté van verbetering met een insuiinekuur zijn grooternbsp;naar mate de persconlykheid minder van de, norm is afgeweken ennbsp;naarmate het verschil tusschen potentieel en accueel functionnee-ren grooter is. Als de patient alle capaciteiten, waarover üj nognbsp;beschikt, ten volle gebruikt, schijnt een insulinekaur niet ' tenbsp;helpen. Het is dus van belang, teekenen te vinden, waaruit opge-maakt kan worden, of er nog mogelijiüaeden voor verbetering van hetnbsp;psychisch functioneeren zyn. De patiënten, die met een kuur nietnbsp;verbeteren, werken in hst algemeen reeds voor de kuur efficientJJenbsp;patiënten, die verbeteren, werken in het algemeen inefficient,nbsp;hetgeen blijkt uit; gebrek aan concentratie,

veel nevenopmerkingen,

goede waarnemingen met uitgebreide ongecontroleerde associaties, het voorkomen van primaire kleurantwoorden zonder PFb, dus storende invloed van de emoties op het denken.

Slechts deze verschijnselen zouden voor verbetering vatbaar zijn en bij verbetering kunnen wij de volgende veranaeringen vinden;

1. nbsp;nbsp;nbsp;Snellere en gemakkelijker duiden, met minder nsvenopmerkingen.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Beschrijving en duiding worden niet meer verwed.

3» Toename en verbetering van de kv.raliteit der B*s.

Toename van FHb.

Toename van F ^ door betere bewuste oontrdle over het denken, betere a-andaohtsconcentratie en adaequarsr denken.

Meer goede waarnemingen met mindor ongecontroleerde uitweiidng er van. Prognostisch is de goede wa-ameming van meer belang,nbsp;aan do eraan vastgeknoopte ongecontroleerde associaties.nbsp;Toename van het vermogen om details tot een goed geheel tenbsp;combineeren.

Veel nieuw en weinig oude duidingen, wat zou wyzen op bsxang-rijke veranderingen in de persoonlijkheid, (zoowe?^ ten goede als ten kwade)

9. Minder inoohaerenta quot;rrije associaties.

In hét algemeen; grootere logischs samenhang in de geestehj-he prod-uotiviteit.

Deze veranderingen komen dus in het algemeen overeen met die, welke Skal’,veit bij de spontane remissies vond. Piotrcwski neem^nbsp;ook aan, dat er geen principieel verschil bestaat tusschen de veroveringen, die in de persoonlijkheid optreden by spontane en bijnbsp;insuline remissies en hij is dus van meaning, dat d.e bij de insu -line remissies gevonden resultaten bij schizophrerii.e in het algemeen prognostisch van nut kunnen zijn.

Schenk en Colto.fondersohxyven, de meening van Piotrcwski hiet geheel. Zij vinden, dat in sommige gevallen geen verbetsringnbsp;optreedt, ondanks prognostisch gunstigs teekenen sn dat ook hetnbsp;omgekeerde kan voorkomen. Deze sohryirers gingen in 22 gevallen denbsp;veranderingen in de Rorsciiaoh -aa, vooral wat betreft beschou^ -wingstype en belevingstype.

Ia het beschcuwijigstype kan zoowel coartatis (weini.-g antwoorden,

'' nbsp;nbsp;nbsp;^ laag 'jfc) optrodon alg dilata-

-¦17-

tie. Bij een verwarde schizophreen met sterke dilatatie kan coar-tatie dus verbetering beteekenen, mits deze niet te ver gaat, daar deze dan een algeheele verarming, remming, of stupor betee-kent.

Bij een tevoren arm beeld met sterke ooartatie, kan dilatatie een verbetering zijn, doch het gevaar bestaat, dat deze te vergaat ennbsp;verwardheid ontstaat.

Het goede midden wordt zelden bereikt en schrijvers vcnden,dat in geen enkel geval de schizophrene denkstoornis geheel verdween.nbsp;Teekenen van organische dementie ontstonden echter niet na denbsp;kutir en het F ^ steeg regelmatig. In het belevingstype zou de i-deale verandering zijn» vermindering van Bb en FbF met toenane vannbsp;FPb en B. Dit komt echter slechts zelden voor. In de meeste gevallen treedt ooartatie op. In de., regel wordt dus na de insuli-nekuur een verarming van het affect; leven gevonden, hoewel nietnbsp;bewezen is, dat de kuur daarvar. de oorzaak is.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat er in het algemeen pa-ralellisme bestaat tusschen het klinische verloop en de veranderingen in de Rorschach. Er zijn echter uitzonderingen.

Ook Helene Katz vond, dat het klinische verloop en de Ror -sohaoh in het algemeen parallel gaan. De klinische Vollremissies vertoonen echter in de meeste gevallen schizophrene kenmerken innbsp;de Rorschach. Van een volledig herstèl kan dan dus eigenlijk nietnbsp;gesproken worden.

De verbetering in de Rorschaoh is dikwijls gemakkelijker te her -kennen aan de minder verwarde associaties en tusschenopmerkingen en in het minder betrekken van de platen in patient’s ziekelijkenbsp;gedaohtenwereld dan in de Rorschaohfactoren in engere ., zin. Vaaknbsp;blijft wel dezelfde denkrichting behouden, doch verliest zijn ziekelijk karakter. In de Rorschachfactoren vond Helene Katz de volgende veranderingen»

Verbetering in de intelligentiefactoren.

Afname van kleurantwoorden zoowel in totaal a3s van de primaire kleurantwoorden apart.

De invloed op de bewegingsantwoorden is niet consteuit, daar deze volgens haar door de psychose op twee verschillende wijzen beïnvloed kunnen zijn, n.l.s

1. nbsp;nbsp;nbsp;Afname van B door onverschilligheid en geringe neiging zichnbsp;in de buitenwereld in te denken.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Toename van B door wegvallen van de bewuste kritiek op de onlogische ,autistische, uit het intuitieve staanmende invallen.

Bij de verbetering kan dus ook zoowel toename als vermindering van de B’s optreden. De opvatting van Skalweit, dat de psychosenbsp;tegengesteld werkt aan de schizoïde constitutie zou dus voor denbsp;bewogingsantwoorden te simplistisch zijn en alleen voor de kleiir-antwoorden opgaan.

Van groot belang zijn in dit onderzoek de katamnestisohe gegevens, Van 24 volledige of goede remissies vertoonden er slechts 7 na do kuur geen s chizophrene kemerken. Van deze patiënten isnbsp;1 gerecidiveerd en 1 langzaam achteruitgegaan.

Van de I7 overigen, die alle min of meer duidelyke schizophrene kenmerken vertoonden na de kuur, zijn er 13 gedurende -g- tot l^jaar

-18-

goed gebleven. Hieniit blykt dus, dat aan het al of .'liet blijven bestaan van schizophrene symptomen na de ku.ur geen zekere progrics-tische beteekenis toekomt.

Ook Eymer, Benjamin en Ebough. komen in een voor my ontoegan-gankelijk artikel tot de slotsom, dat in alle klinisch genezen gevallen zoowel met als zonder insulinekuur, in de riorschaoh een zekere mate van sohizophreen defect blijft bestaan.

Be gegevens van de verschillende onderzoekers in een overzichcsamenvattend, vinden wy dus, datj

1. nbsp;nbsp;nbsp;men in het algemeen van meening is, dat er geen principieeL verschil bestaat tusschen de spontane en de kunstmatige remi^ies.

2. nbsp;nbsp;nbsp;de intelligentiefactoren na de kuur in het algemeen verbeteringnbsp;ondergaan en voornamelyk bestaan in een stijging van hetnbsp;terwyl de patiënten ook minder verwarde associaties geven,minder Msschenopmerkirxgen maken en de platen minder op zichzelfnbsp;betrekken.

3. nbsp;nbsp;nbsp;in het beschouwingsty^e zoowel coartitle als dilatatie kan optreden, doch dat in beide gevallen het gevaar bestaat, dat denbsp;goede middenweg wordt overschreden (Schenk en Coltoff).

4. nbsp;nbsp;nbsp;de kleurantwoorden in het algemeen afnemen, zoowel in totasinbsp;als de primaire apart? dat dus coartatie van het belevingstypenbsp;regel is en dat slechts in enkele gevallen dilatatie optreedt.

5» de teragkeer van de kinaesthetisohe functies minder volledig is en niet aan zoo sterke regelmaat onderworpen is als de andere factoren-r

6. dat het klinische verloop en de veranderingen in de Rorschach vrijwel parallel gaan, doch dat uitzonderingen voorkomen.

7» ook de klinisch volledige remissies in de oyergroote meerderheid der gevallen .een defect in de Rorschach vortoonen.

8. nbsp;nbsp;nbsp;waar dit defect niet bestaat, toch recidief kan ontstaan, terwijl patiënten met een duidelijk defect lange' tijh

zond kunnen blijven. (Eatz) zoodat aan het psychogram na do kuur geen prognostisclie waarde kan worden toeg8ke.nd.

9. nbsp;nbsp;nbsp;Over de prognostische beteekenis van het psychograra vóór denbsp;kuur spreken Bylkema en Piotrowski zich het meest duidelijk uit.nbsp;liylkema vindt, dat slechts verbetering te ver.vaohten is, alsnbsp;het psychog5f6un vóór de kuiir geen duidelijke scliizophrene kenmerken vertoont.

Volgens Piotrowski trêedt alleen in dié gevallen ve'-cbe tering op, die voor de kuur inefficient 'werkten en dus een groot verschil tusschen potentieel en actueel functioneeren vertoonden.nbsp;Be symptomen hiervan vallen echter grootendeels onder de doornbsp;de meeste onderzoekers tot'de schizophrene kehmerkén gerekendenbsp;verschijnselen.

19-

II

ZiektegesokLecLeMssen e5:_SorBch^h.protocollon yaxi de patiënten, die alleen vóór de kuur ondërzööht~

werden. '

A.

ïïers quot;te lden_en_verbe terden^

No. 13 Pat. H. \foorgeschiedenis: Geb. in 1901.

Patient is de 7de uit een huishouden van 10 kinderen. De vader vas potator, enkele familieleden van de moeder werden chronisch in een gesticht verpleegd, doch byzonderheden hieromtrent ontbreken. Patientnbsp;kon op school niet goed mee en kreeg geen loffelijk ontslag. Hij was stil en zacht van aard, terugge -trokken en had geen vrienden. \amp;ak had hij verdrietige buien en na de dood van zijn moeder was hij zeernbsp;gedeprimeerd en dreigde zich met een scheermes het leven te ontnemen. TussohOn 1925 en 1938 is patientnbsp;driemaal in een kliniek opgenomen geweest onder de diagnose manisoh-deprossieve psychose.

In Juli 1938 werd hij voor de vierde maal opgenomen, nadat zijn vrouw, met wie hij 8 jaar getrouwd was en bij wie hij een kind had, hem had verlaten. Hij deed een suicidepoging door zich voor de tram tenbsp;gooien. Bij opname in de kliniek is hij depressief, heeft huilbuien, is geremd er, negativistisch. tijnbsp;vindt het heel erg, dat zijn vrouw is weggeloopen. Een scheiding met onderling overleg zou langa» ergnbsp;niet zijn; dit voelt hij als een schande.

Evenals tijdens de vorige opnamen, ziet patient nu en dan dubbel. Een oogspierpareas is echter niet aantoonbaar en ook de aard dezer dubbelbeelden kon niet vastgesteld worden.

Hij heeft betrekkingsdenkbeelden en doet verwarde verhalen, dat hij millionair zal worden door reclai» te rijden. Deze verhalen mag hij echter alleen aan mensohen met blauwe oogen vertellen.

Overal zet hij zijn handteekoning onder, daar hij meent directeur te zijn. Midden onder een huilbui kan hij soms geheel orqerootiveerd in de lach schieten. Hij wil niet zeggen waarom: lt;fet is geheim.

Opname 17-9-1938 tot 31-12-1938.

Patient maakt bij zijn opname de indruk van iemand, die de wanhoop nabij is. Hij zucht steeds en meent nooit meer uit de put te zullen komen. Daarbij toont hij echter de grootste belangstelling voor zijnnbsp;omgeving, loopt tijdens het onderhoud in de kamer rond te snuffelen, kijkt rear buiten en doet ver-aohiilonde deuren open. Hij is zeer gespannen ei affeotlabiel, zijn affaotuitingen zijn echter nietnbsp;adaequaat; hij praat weinig. Hij wil naar huis en teekent daarvoor een papier. Zijn instelling is echter zeer ambivalent: hij wil wel en wil niet naar huis. Soms gedraagt hij zich plotseling zeer ureeimi,nbsp;begint te schreeuwen tijdens het bezoek en neemt theatrale houdingen aan. Soms hoort hij stemren: dezjnbsp;zijn afkomstig uit blauwe oogen. Bij het onderzoek blijkt, dat de schoolkennis zeer gering is en ernbsp;een duidelijke debilitas mentis bestaat. Zijn geebohtongang blijkt verward to zijn.

De eerste maand blijft de toestand vrijwel onveranderd. Patiënt is nu en dan angstig en zit soms uren stil met angstige oogen voor zich uit te staren. Zelf zegt hij suffig te zijn en da dingen niet steedsnbsp;goed te begrijpen.

Patient behoort tot diegenen, die ik zelf niet goed gekend heb voor de kuur en bij wie ik dus op inlichtingen van anderen ben aangewezen. Bij de eerste aanvallen van de ziekte werd elders de diagnose op manisch-depressieve psychose gesteld, doch reeds in 1931 werd de mogelijkheid van een schizophrenienbsp;ernstig overwogen. Patient vertoonde toen en ook nu verschijnselen, die, hoewel zij voor schizophrenienbsp;niet specifiek behoeven te zijn, toch met een depressie moeilijk in overeenstemning te brenjen 2ijn ,nbsp;n.1. eer verwarde gedaohtengang en allerlei onzinnige belnvloedingsdenkbeelden. Ook worden hem gedachten ingegeven en ontnomen en hecht hij aan verschillende voorwerpen als b.v. zijn rechterhand,zijn rin^nbsp;vreemde beteekenis. Hij is wel affeotlabiel, doch is daarbij zeer inadaequaat in zijn affectieve reacties, terwijl, als later de acute verschijnselen wat verminderd zijn en patient zich normaler gedraag!;nbsp;hij een groote onverschilligheid voor de situatie aan den dag legt en er wel van een affectieve ver -vlakking gesproken moet worden. Uit deze overwegingen tezamen met patient's prsepsyohotischo karakternbsp;werd toch de diagnose schizophrenie de meest waarschijnlijke geacht, waarbij het beeld gekleurd wordtnbsp;door de tevens bestaands debiliteit. Het katamnestisch onderzoek versterkt nog deze diagnose.

Cardlazolkuur: 21 October tot 18 November 1938 9 insulten

Reeds na het eerste insult lijkt patient minder onzeker en angstig. Hij beweegt zich getnakkelijkor«nh«t -20-

p^ohisoh contact is beter.

Na drie insulten is hij veel minder gespannen en durft hij tegen de zusters te spreken. Zelf zegt hij: quot;Ik voel me iets vasterquot;. Plotseling is hij bedroefd bij de gèdaohte, dat het het zoo zielig vindt voornbsp;zijn familie, dat hij in een gesticht is. Maar zijn vrouw zal wel vinden, dat hij daar goed zit.

Na 9 insulten wordt de kuur beëindigd, daar patient do laatste tijd niet meer veranderde. Hij is dan loquax, vergeetaohtig en zeer afleidbaar en daardoor niet goed in het werk. Hij maakt een wat clowneske indrii!. Na twee weken is hij echter rustig en minder afleidbaar en werkt hij regelmatiger, htj blijftnbsp;in een wat euphore stemning on kan twee weken daarna verbeterd ontslagen worden. Ook de hallucinatiesnbsp;zijn geheel verdwenen.

RORSCHACH 20 XTCLER 1938

obj,

foto

Over dd opeenvolging der antwoorden, kan niet voel gezegd worden bij elke plaat afzonderlijk dodiover bet geheel beschouwd, is dsze wel zeer los. Vooral het falen bij twee, z.g. gemakkelijke platen,en «ienbsp;uitaluitendu (iiiding van een klain detail bij plaat X zijn pathologisch, In het besohouwingslype is 4nbsp;geheel duidingen botrokkiCijk woitug,cioch tij oen kléin aantal antwoorden toch meer dan men bij een endogene depressie zou verwachten. Het F ?i is optimaeil on er zijn geen grexote verschillen in de kwaliteitnbsp;'l9'’,.vorraantooorden. Geen absurde of abstracte duidingen of Eigenbaziehungen. De stereolypie is te hoog,

-21-

doch verder is er tamelijk veel variatie in de aard dor antwoorden.

Patient duidt echter uitsluitend de meest gewone^ meest voor do hand liggende dingen.

Hot belevingstype is vrijwel gecoarteord. Patient geeft alleen een P duiding, oen vulgair antwoord, het meest geduide bewegingsantwocrd. Uitingen van extratensiove affectiviteit zijn,er niet, ¦

Het geheel is een arm .psychcgram,..met sterke sterotypie, dat behalve de verdeolincj der antwoorden verder geen zekere aanknoopingspunten voor schizophrenie oplevert.

Katamnese blz.

Patient werd in 19C5 geboren als oudste in een gezin van 12 kinderen. 7ijn moeder zou aan-godsdienstwaanzin lijden, een zuster heeft gedurende eenige tijd niet kunnen spreken. Overigens zijn er in de familie geen bijzonderheden. Na de Lagere School, die patient normaal doorliep, heeft hij verschillende betrekkingen gehad. De laatste 12 jaar is hij typograaf. Daze betrekking bevedt,hem echter nietnbsp;goed, daar hij vaak moeilijkheden met zijn chefs heeft. Na de dood van zijn esnig kind, die hij zichnbsp;erg heeft aangetrokkén, heeft hij geen kinderen meer kumen krijgen; de laatstee jaron is de libidonbsp;sterk verminderd. Na een buikoperatie met ootrplicaties in 1934 is patient naar zi jn meening te vroegnbsp;aan het werk gestuurd en daarna heeft hij kleu'.hten gehouden. quot;Hij platste zijn wilskracht er bovennbsp;maar daardoor zijn de zenuwen zich gaan zettenquot;. Hij kreeg overal pijn, vooral een gloeiende pijn omnbsp;het hart. .Soms heeft hij tintelingen in de armen en is het alsof de rest van zijn lichaam dood is. IfiJnbsp;heeft een pijnlijke plek op hot hoofd. Als dsze er soms niet is, voelt hij zich slap. Hij klaagt overnbsp;gebrek aan energie en heeft nergens zin in. Zijn vrouw zou dergelijke klachten hebben en is in behandeling bij een zenuwarts. In de kliniek, wear patient opgenomen was ten observatie voor een eventueels loodintoxioatie, werd daarvan niets gevonden, doch bij het experimenteel p^ohologisch. onderzoeknbsp;vond men aanknooping.spunten voor schizophrenio. Op oen toen opgenomen Rorschach werd wegens 5 volkomen absurde antwoorden, sterke stereotypie en een losse opeenvolging der antwoorden ook aan de moge -lijkheid van schizophrenie gedacht. Opname :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6-5-1938 tot 19-B-1938.

Patient maakt een apathische sufferige indruk, bemoeit zich niet met anderen en heeft het gevoel onder lichte stroom te staan. Hij voelt die soms ook in zijn hoofd. Soms meent hij dood te gaan en reept om zijn vrouw, daar hij al heelemaal koud is. Hij wil dat men hem een prik geeft, zoodat hij meteennbsp;dood is. Soms'wil hij de dokter spreken, daar hij een voor de wetenschap zeer belargrijke raadedeelingnbsp;heeft. Patiënt is goed georiënteerd, becordeolt zijn omgeving op juiste wijze. Langzamerhand wordtnbsp;patiënt steeds stiller, hij gaat klagen over slapeloosheid en over oen suf gevoel, alsof hij zichnbsp;zelf niet meer is, alsof hij er raast staat. Alles'is zoo koud en zoo heel anders dan wroeger.Ais hijnbsp;een dag met verlof is geweest kleagt hij bij. terugkomst, dat het, toon ar mensohen op bezoek waren, wasnbsp;alsof hij er. niet bijhoordo. .Hij zag de menschen beweigen, maar er stond als het ware een muur tussohannbsp;hen. 's Avonds was hij ook niet in staat om xe praten. Hij kon zijn mond niet open doen, hoe graagnbsp;hij ook wildenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Bij deze patient moeten verschillende rogelijkheden overwogen worden. Hij werd opgenomen met de diagnose: neurotische depressie met hypochondrische instelling. Verder kernen in aanmerking schizophrenie of eennbsp;afypische melancholie, eventueel melancholia anaesthetioa.. Deze patient heb ik zelf voor de kuur nietnbsp;gekend, zoodat ik aangewezen ben op de inlichtingen van zijn behandelende arts. Deze vermeldt, dat innbsp;het begin de diffenentiaai-diagncse niat goed mogelijk was, doch dat laten bleek, dat patient betrek-kingsbeelden vertoonde, soms reuk- en misschien ook gehuorshalluoinaties had. Eigenlijk)stammingsaf -wijkingen yartoonda patient niet en ook bestaat er geen echte remming, De voornaamste stoornis bestaatnbsp;in het bemoeilijkte contact: patient heeft het gevoel alsof er een muur tussohen hem en de mensohennbsp;staat. Vérder is e.” een toeioemend gebrek aan activiteit en apathie. Op grond van deze afWijki-gen innbsp;de gevoelssfeer zonder stamingsanomalien staat tenslotte genoteerd, dat het wel duidelijk is,dat patiënt lijdende is. aan ee'' schizophreen prooes, dat zich vrijwel uitsluitend afspeelt in de gevoels -sfeer, met gevoelens van. vervreemding en verkilling tegenover de buitenwereld.

Carözazolkuur 2B-6, tot 2-8-1938 nbsp;nbsp;nbsp;8. insulten

f)la enkele insulten wordt patient wat losser on actieverv Hii ziet echter tegen \oortzetting van dekur op.

-22-

,Na 6 in^lten g^t hij met verlof en komt opgewekt terug. Hij voelt dat hij door da injecties veelva^ teterd is en heeft het gevoel zijn normale leven en werk weer te kunnen gaan beginnen.

Ha 8 insulten nog vorder vooruitgojaan. Hij maakt zich op geheel natuurlijke wijze bezorgd over de ziekte vat zijn vrouw. Het contact met hem is weer normaal mogelijk. Hij v/il graag naar huis en aannbsp;het werk ook om financieele redenen. Zijn weigering om do kuur nog even voort te zetten kan hij adae-quaat motiveeren. Hij wordt verbeterd ontslagen. .

HORKHACH 27-6-1930

Patient bekijkt de platen aandaohtig, schijnt wel zijn'bést op de proef te dóen. Hij werkt efficienly wordt niet afgeleid, niet door affecten oi hall'^inatiés gehinderd. Da opeenvolging der antwoorden is,nbsp;evenal’s dit in de kliniek hét geval was, verward. M.t tesamen rr«t het driemaal falen bij normaalnbsp;aantal antwoorden bij de andere platen zijn al vrij sterke 'argumenten voor een schizophrenie. De stereotypie is nu in tegenstelling met het eerste onderzoek uitgedrukt in quot;K, niet groot, doch verder isnbsp;er weinig variatie in de aard der antwoorden en maakt hét geheel toch wel een tamelijk arme indruknbsp;door de vele M. Het besolfouwingstype is ook tamelijk ann: weinig G's met een relatief vrij 'groot aan-'tal Dd's. Het F ?S is echter optimaal en er bestaan geen gropte verschillen in de kwaliteit der vorm-aniwoorolen. Ouk zijn er deze maal geer, absurde duidingen; geen abstracte duidingen of Eigenbeziehun-gen. Het belevingstype is geooarteerd,

-25-

het eene bewegingsantwoord is dubieus. Uitingen van extratensieve affectiviteit zijn er in het geheel niet. Het geheel is dus eén vrij arm beeld zoowel wat associaties als affectieve uitingen betreft,terwijl het scherp waarnemen van vormen weinig heeft geleden. Behalve de reeds genoemde zijn er, geennbsp;schizephrene kenmerken.

Kataranese blz.

No. 15 Patiënte E-C

Deze patientè, die ten tijde van het onderzoek 42 jaar oud is, komt uit een belaste familie. Haar vader wordt sinds jaren verpleegd in een gesticht wegens lues cerebri, een broer is in een gestichtnbsp;geweest met dementia paralytica. Een andere broer en een zuster zenden vreemd zijn; een broer van denbsp;vader pleegde suicide.

Patiënte was als kind altijd wat stil en teruggetrokken; zij had weinig vriendinnen. C)d school kon zij gced leeren, zij bleef niet zitten en werd na de schooftijd kindermeisje. Cp haar 27ste jaar trouwdenbsp;zij, doch het huwelijk was niet goed en na enkele jaren scheidde zij van haar man. 10 jaar later traw-de zij voor de tweede maal met een veel oudere man; dit huwelijk is steeds goed geweest. Ook in haarnbsp;huwelijk was patiënte stil en had zij weinig omgang met anderen. 7.ij was zeer actief en ijverig in denbsp;huishouding, hield veel van fietsen en buiten zijn. Een moeilijkheid was, dat patiënte altijd watnbsp;wantrouwend was. Dit wantrouwen was voornamelijk tegen vreemden gericht, nooit tegen haar man.

Sedert begin 1937 begon patiënte te veranderen. Zij werd zeer achterdochtig, sliep .slecht enken haar huishouden minder goed aan. Zelf had zij eenig ziektebesef en zij ging geregeld naar het Coulinsti -tuut. Soms was zij afwezig, zei eenige malen achtereen hetzelfde en zat soms in luisterende houding .nbsp;Langzamerhand namen deze verschijnselen toe; zij werd angstig, meende achtervolgd te worden en wasnbsp;bang, dat men haar wilde vermoorden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nu en dan was zij onrustig.

Eerste opname 31-12-1937 tot 25-1-1938

aj haar opname is patiënte geheel rustig; zij is goed georiënteerd en blijkt een goed intellect te hebben. Zij zit veel in zichzelf te praten en te jammeren, omdat zij vreest, dat zij en haar man doodnbsp;zullen gaan. Zij vertelt, dat zij als jong meisje in een psychiatrische kliniek opgenomen is geweest.nbsp;Nadere gegevens hieromtrent k(.nden niet worden verkregen. Patiënte vertelt, dat zij niemand vertrruwtnbsp;Er bestaat een complot tegen haar en zij hoort zich uitschelden. De leider van het Coulinstituut heeftnbsp;het op haar leven voorzien. Hij keek haar strak aan en hield haar oogen vast; dan voelde zij eennbsp;trekking in haar lichaam Hij achraouiwi;»: quot;zinnen bedwingen, hartstochten bedwingen, willen we onsnbsp;verdrinken, dan moeten we het water niet in loopenquot;. Zij begreep, dat dit hypnose was en dat zijnbsp;naar zijn kamer moest. In de kliniek bestond een heel complot van kennissen van hem tegen haar; dienbsp;smeten haar op zaal in een medium. Er werd daar iets smerigs op haar bed gesmeerd on ze stikte bij n anbsp;van de lucht.

Zij weet alle gedachten van andere mensohen en vindt dit zeer hinderlijk. In het gesticht meent zij op een besmettelijkenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zaal met syphilitische vroiwen te zijn,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dochnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ze meent, dat ze hior aannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de doed

ontsnapt is. Toen nbsp;nbsp;nbsp;zenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;met haar man wandelde, was het als«yf zenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;licht was. Ze zag allemaal rozenvelden, die warennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haarzelf gezaaid. Ze was toen angstig, alsofnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ze hei water in moest. Zenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kreeg een

vreeselijke smaak nbsp;nbsp;nbsp;innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haar mond en haar mond en heele lichaamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uit elkaar getrokken. Denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;man had

waarschijnlijk iets in haar oogen gestrooid. Zij vertelt, dat haar vader het idee fixe heeft, dat hij vergiftigd wordt. quot;Dat is eigenlijk hetzelfde, als ik nu in werkelijkheid dcormaakquot;. Patiënte jammertnbsp;voortdurend, gilt, dat haren en tanden haar zijn uitgetrekken en dat ze vermoord is ef zal worden.nbsp;Behalve door haar gejammer is patiënte niet hinderlijk voor haar omgeving, neemt er echter eok geennbsp;deel aan; zij zit steeds apart in een hoek, is niet tot werken te brengen en bemoeit zich niet metnbsp;anderen. Ondanks haar geklaag , is zij toch niet eigenlijk depressief.

Na enkele weken gaat zij minder jammeren en zegt, dat zij nooit op die meneer verliefd is geweest. 2j houdt alleen van haar man en.zal probeeren zich niet meer te laten beïnvloeden. Zij is niet de harts-toohtelijke vrouw, waarvoor men haar houdt. Haar waandenkbeelden blijven onveranderd, doch patientsnbsp;Wórdt tegen advies door haar man weggehaald om reeds dezelfde d-ag weer in bewaring gesteld te worden,

-24-

jammerend als te voren: quot;aj is geen slechte vrouw, uit de achterhoek. Ze heeft een puistje op de rug , dat is lues, die ze heeft gekregen door lumbaalpunotie op de kliniekquot;

Tvieede opname , 25-1-1938 tot 5-7-1938 ïnsulinekuur 10-2-1938 tot 4-7-1939nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15 comata.

Patiënte is zeer resistent tegen insuline en komt pas bij een dosis van 350 E in coma en zelfs dan nog niet regelmatig.

In de eerste tijd komt er weinig verbetering. Zj blij6t meenen, dat haren en tanden haar zijn uitgetrokken, is soms zeer onrustig en betrekt ook de zusters en mij in haar vaan. Eens vliegt zij mij aan, omdat ik haar tanden uit zóu trekken. Na ¦'5 coma's' is zij in zooverre verbeterd, dat zij niet meernbsp;storend of agressief is. Zij uit zich spontaan minder, doch bij navraag blijken haar waandenkbeelden einbsp;hallucinaties onveranoerd te bestaan. Ze weet ze hu echter voor zich te houden. Het contact met ande -ren is niet verbeterd, zij wordt ook nu weer tegen advies weggehaald.

RORSCHACH 5 FEBRUARI 1938

I nbsp;nbsp;nbsp;Wat moet ik er van zien? Ik zie niets. Flauwe kul. [toont niet de minstenbsp;interesse en maakt allerlei opmerkingen tussohen door)

II nbsp;nbsp;nbsp;A Ik ken die teekeni:^en niet; ik weet niet wat het beteekent. (Blijft

jammeren en kijkt nauwelijks naar de plaat). Je moet aan die teekening

zeker zien of iemand gehypnotiseerd is. Ik zou zeggen, het zijn iwee honden. O R- T

III nbsp;nbsp;nbsp;Onzinnige dingen allemaal (moet steeds aangespoord worden). Ik weetnbsp;niet, daar kan dk-niet wijs uit

IV nbsp;nbsp;nbsp;(Geeuwt steeds) B^, eng (haalt de schouders op) Waet ik niet.

V nbsp;nbsp;nbsp;Dat weet ik heelemaal niet (draait even de plaat rond en gooit hem dannbsp;meteen weg)

VI nbsp;nbsp;nbsp;V Een aardig tijdverdrijf, het lijkt wel een vleermuis

VII nbsp;nbsp;nbsp;A Ik weet het niet, twee mensohenkoppen (bov. derde)

VIII nbsp;nbsp;nbsp;Anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(Praat steeds door over haar hallucinaties, en kijkt even naar de plaat)

Leeuwen (gooit de plaat meteen weg)

IX nbsp;nbsp;nbsp;Alles hebben jullie me afgenomen, mijn huwelijk, het is een wonder, datnbsp;ik nog kijken kan na alles, wat ik van de week heb dporgemaakt.

Ik weet het niet.

X nbsp;nbsp;nbsp;A Ja, weer een drakengeschiedenis, allemaeil draken

Patiënte doet in het geheel haar best niet, het kan haar niets schelen. Zij is te veel met zichzelf bezig om haar aandacht'bij iets anders te kunnen bepalen. Het is niet mogelijk hier eenigenbsp;conclusie uit te trekken; waarschijnlijk heeft patients toch nog wel enkele dingen gezien, doch dezenbsp;niet willen zeggen.

Katamnese blz. 265

Patiënte is geboren in 1914. Zij zou als kind vaak angstig geweest zijn doch verder geen bijzonderheden hebben vertoond. Zij kon op school goed leeren, bleef niet zitten en hielp na haar school'tijd in de huishouding bij buren en familie. Zij had op normale wijze omgang met anderen. In haar familie ko -men geen zenuwziekten voor Ce laitste 1-J jaar voor haar opname begon patiënte langzamerhand te verande -ren. Ze werd slordig en inactief e.. begon haar uiterlijk te verviaarloozen. Als er een knoop van haarnbsp;mantel af was zette ze hem-er niet meer aan doch maakte hem met een speld dicht. Zelf voelde ze wel ,nbsp;dat dit niet gewoon was. doch ze kon er niet toe komen. De laatste maanden liep ze soms na onbeteeke -

-25-

nende onaamenaamheden thuis - of ook wel zonder eenige aanleiding - het huis uit en bleef dan soms de heele nacht doelloos in de duinen rondzwerven. ?elf kon zij dit vreemde gedrag niet motiveeron. fenbsp;laatste tijd was zij nu en dan angstig en hoorde ze stemmen. Zoo hoorde zij b.v. de Satan zeggen: quot;Ganbsp;maar aan de dijk slapen, verdrink maarquot;. Ze weet, dat ze zich niet noroaal gedraagt, d^h zegt ernfetsnbsp;aan te kunnen doen. Ze wilde soms niet meer naar-huis gaan, omdat ze dan zóu moeten werken, terwijl zénbsp;daar geen lust in had en alle.s haar te veel was.

Opnane: 9-6-1938 tot '15-5-1939.

f’atiente is bij opname geheel rustig en, bezonnen, doch maakt een zeer ai^athisobe en inactieve indruk. Zij is goed, georiënteerd en heeft een behoorli jk intellect.. Ze, bevestigt de anamnesti.sche gege -vens en voegt er aan toe, dat ze, als ze in bed ligt, zich wel voorneemt weer van alles te doen zooais vroeger, metar er komt toch nooit iets van. Ze zou wel een eind aan haar leven willen maken,docfi ciurftnbsp;dit niet goed. Het liefst zou ze steeds willen slapen. Verdrietig is ze niet, zooais ze zelf zegt ennbsp;ze maakt ook zeker geen depressieve indruk. Zij vertelt alles op een zeer onverschillige toon en zonder het daarbij passend affect.

Op de afdeeling is zij stil; ze bemoeit zich niet met anderen, doch zit, zonder aan gesprekken of spelletjes deel te nemen, met het hoofd in de handen tusschen de andere patientsjn aan tafel. Deze houding vindt ze het prettigst omdat het haar zelfs te veel is het hoofd omhoog te houden. Ze heeft voort-Airend toezicht noodig, daar zij zich anders geheel verwaarloost en zich b.v. niet zou wasschan. Zenbsp;wordt in de huishouding aan het werk gezet, waarbij ze niet het minste inzicht in het werk toont. Hanbsp;doet precies wat haar gezegd wordt, doch niets meer; nooit doet ze iets uit zich zelf. Na het werk verkleedt ze zich niet, doch blijft in haan werkjurk rondloopen. Van hallucinaties blijkt niet veel meer.nbsp;Eüj een gesprek met patients moet men haar de woorden bijna uit de mond trekken; ze antwoordt op vra -gen, doch spontaan zegt ze vrijwel niets. Behoorlijk contact is niet mogelijk met haar.

Samenvattende vertoont patiënte dus als voornaamste verschijnselen een groot gebrek eian activiteit en initiatief en een affectieve vervlakkirg. Er bestaat een zeker ziekteinzicht.

Hoewel de diagnose op sohizophrenie werd gesteld, werd toch nci geaarzeld om patients aan een in -sulinekuur te onderwerpen, daar zij een aangeboren geoombinaerd vitium oordis heoft. Daar dit achter goed gecompenseerd was en zij verder geen enkele afwijking vertoonde, werd,'toen de eerste wek-an geennbsp;verbetering brachten, toch tot een kuur besloten,.

Insulinakuur nbsp;nbsp;nbsp;tot 24-10-1938nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 coma's.

Aan het,eind van de kuur was patiënte wel verbeterd. Zij wenkte wat beter, verzorgde zich lichamelijk weer goed, hield haar kleeren netjes en begon zich ook met da andere patiënten te bemcoien. Gym -nastiek en sport, waar ze in hot begin slechts gedwongen aan mee deed, begonnen haar te interesseeren en zij werd over het geheel veel actiever. Ook haar zworfneiging was verciwonen. Toch werd zij nietnbsp;direct ontslagen, daar gevreesd werd, dat zij zich in de maatschappij nog niet zou kunnen handhaven onnbsp;mogelijk weer in haar oude inactiviteit zcai tèrugVallèn. Tóen zij echter geckjrenda geruime tijd goednbsp;bleef, werd zij, toen zich daarvoor een goede gelegenheid voordeed, in een gezin geplaatst, waar zijnbsp;in een handwerkwinkel zou kunnen helpen een een prettige omgeving zou krijgen. In Mol '’939 werd zijnbsp;als sociale remissie ontslagen.

RCRSCHACH 30-6-''938

Een menschenliohaam (miadelcleel) meer weet ik niet nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-*-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

1. nbsp;nbsp;nbsp;Twee beren met de neus aan elkaar gebondennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-*.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Gv h^'ee menschen, maar dat gaat eigenlijk niet, want de hoofden zij ernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

Twee menschen, maar dat kan haf®t niet, want het lichaam is van elkaar nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

Daarvan heb ik gezegd, dat het een inktvisoh is mét zoo'n platte groote nbsp;nbsp;nbsp;kop.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F^.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Een vlinder nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G F-t- T

1. nbsp;nbsp;nbsp;Een Kruis (beven) ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' D F obj.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dan zijn dat wolken (onder)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D HdK wolk

Twee vrouwen, die ruzie hebben; Té kijken elkaar aan, haar hun haar zit zoo

vreemd; dat karp ik niet, begrijpen (bovenste derde i ¦ nbsp;nbsp;nbsp;D F Md

-26-

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Twee berennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Eén lichaam (heele middendeel)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

IX. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ffi.e is ook moeilijk; het lijkt welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lichaam 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

2. nbsp;nbsp;nbsp;Of wolkennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G F«- wolk

3. nbsp;nbsp;nbsp;Thermometer (middenstreep)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dd F- cbj.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Klokhuis (tussohen groen)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PI.

gt; 5. nbsp;nbsp;nbsp;Bovenlichaamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md.

X nbsp;nbsp;nbsp;S^innekoppen (blauw lat)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Daar kan ik verder niets van maken; ik kan niet zeggen, dat het een man

is, want wie heeft nu zoo'n gek nbsp;nbsp;nbsp;hoofdnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(rood)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

3. nbsp;nbsp;nbsp;Walken (rood)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OF? wolk

Aantal antwoorden 19 T 5nbsp;M 6nbsp;Md 2nbsp;obj 2nbsp;wolk 3nbsp;PI 1

Patiënte geeft een normaal aantal antwoorden en het besohouwingstype kan vrij gunstig genoemd wordea De opeenvolging der antwoorden is misschien wat los, doch zeker niet pathologisch. Het Ff % is middelmatig, er bestaan echter tamelijk groote verschillen in de kwaliteit der vormantwoorden voornamelijknbsp;veroorzaakt door de duidingen lichaam bij de platen VIII en IX. Bij plaat IX is dit antwoord waarsoKjfnbsp;lijk een DG, uitgaande van het groen, dat nog al eens als bekken wordt geduid. Absurde of abstractenbsp;antwoorden zijn er niet evenmin als Eigenbeziehungen. De stereotypie is, uitgedrukt in het 1/ó normaal,nbsp;doch daartegenover steiat een grooter aantal düidingen van mensohen en deelen van menschen. Verder geeftnbsp;patiënte nog driemaal de duiding wolk, zoodat er over het geheel betrekkelijk weinig variatie in denbsp;antwoorden is.

Het belevingstype is geooarteerd; patiënte geeft geen enkel zeker kleurahtwoord, hoewel missoh»! bij de duiding wolken op plaat IX de kleur wel rol speelt. Patiënte weet dit echter zelf niet aannbsp;te geven, hipt feit, dat patiënte alleen bij de gekleurde platen negatieve vormduidingen geeft, zounbsp;misschien in de richting van kleurshock kunnen wijzen; duidelijk is dit échter niet en overigens zijnnbsp;er ook neurotische verschijnselen.

Behalve een lichtdonkorduiding zijn er vorder geen uitingen van affectiviteit noch van extratonsie-ve noch van introversieve.

Behalve een armoede aan affectieve uitingen en lichte stoornissen in de intellectueels aanpassing, weinig bijzonderheden en geen zekere schizophrene verschijnselen.

Katamnese blz.

Voorgeschiedenis

Patiënte werd in 1916 geboren. Zij is de c^rde van 8 kinderen en groeide normaal op. Zij doorliep de lagere school met goed gevolg, en ging daarna in betrekking tot haar huwelijk op 22 jarige leeftijd.nbsp;Zij zou altijd een beetje kinderlijk geweest zijn, doch verder onopvallend. In de familie, vooral vannbsp;vaders zijde, komen vrij veel lichamelijke en geestelijke afwijkingen voor. De vader is oen nerveuzenbsp;lastige man, in wiens familie veel potatorium voorkomt. Een neef van de vader pleegde suicide, Eennbsp;broer van patiënte is doofstom en wordt in een gesticht verpleegd, een andere broer is sociaal misluktnbsp;en heeft veel gezworven. Een zuster van patiënte heeft een kind met raohisohizis posterior. Ongeveernbsp;14 dagen voor haar opname is patiënte bevallen. Het kind was blind, had een te groot hoofd en gesple -ten verhemelte. Het moest opgenomen worden en heeft nog eenige tijd geleefd. Patiënte Heeft het kindnbsp;nauwelijks gezien. Na de partus werd patiënte onrustig, zij wilde het kind zien en huilde steeds; soms

-27-

lachte zij geheel onverwacht, 's Nachts lag zij veel te gillen. De 11cle dag werd zij zeer onrustig, liep door het huis heen en weer en wilde niet eten of slapen, fij was bang voor de buren en voor haarnbsp;man. Nu en dan maakte het de indruk, dat zij de omgeving niet herkende. Na enkele dagen kliniekverple-ging werd zij in het gesticht opgencmen.

Opr^ 1-2-1939 tot 2-6-1939

K.j opname is zij nog zeer onrustig en maakt zij veel lawaai door met haar bed tegen de deur te bonzen. Zij is nagalïdstisoh, grimasseert, lacht oninvoelbaar en vertoont sterke katalepsie. Zij spreektnbsp;veel en verward, doch men krijgt wel uit haar uitingen de indruk, dat het psychisch trauma van het misvormde kind een groote rvjl speelt. Hier volgen enkele van haar uitingen: 'Kaaskoppen, doodschieten,nbsp;doorgereden op lange slanke pooten, wie is Pietje, wat is lichtblauw? Vtet is een vroedvrouw dan? Belgische treinen, wat is een vroedvrouw dan? Hugo, draai de klok in godsnaam op, want ik moet zoo lathennbsp;Ik kan het heusoh niet helpen. Ja, meneer, maar waarom ben ik dan geen vrouw? tóe was ik en wie was jij?

1, 2, 3........ 1, 2, 3 ik heb geen pijn, Belgische trein. Oie O's, neen, ik kan schaatsenrijden. Wat

is de kif? Hansje, waar is Hansje nbsp;nbsp;nbsp;nou? Chie O's, drie O's,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ik bennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tochnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een mooi kind en geen dood

beest. Blauw, accu's inladen. Wat nbsp;nbsp;nbsp;is dan toch een dikke buik? De dokternbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is een kleurmenger. Hoenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ben

ik dan getrouwd, als een zwaan of als een schrijfmachine? Hot zijn geen hoerenkinderen, 1, 2, 3, 4,de koningin zal je smoren. Ik ben zeker een hoerenkindquot; enz. enz.

In rustiger perioden blijkt, dat patierte goed georienteerd is in tijd, plaats en persoon. hallucinaties wordt niets gemerkt en patiënte ontkent deze ook, behalve reukhalluoinaties. In haarnbsp;kamertje ruikt zij een gasluoht. Zij uit betrekkingsdenkbeelden ten opzichte van haar man en de buren.nbsp;Geslachtsgemeenschap wil zij niet meer, want haar man zal haar van binnen verwonden. Zij vertelt ditnbsp;alles zonder eenig affect, en ook op de mededeeling, dat haar kindje ziek is, reageert zij nauwelijks,nbsp;hoewel zij in die perioden volkomen rustig bezonnen toestand is. Langzamerhand wordt zij rustiger ennbsp;kan zij op zaal zijn. Zij blijft echter zeer vreemd en oninvoelbaar, gemaniereerd en moeilijk. Zoonbsp;gaat zij b.v. sullen over het pasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gewreven zeil. Tot werkennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is zijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te bewegen, [te heels dagnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zit

zij Eilleen, soms uren achtereen psalm zingend in jazztempo, nbsp;nbsp;nbsp;zondernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zichnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iets van haar omgeving aan te

trekken.

Pas na drie weken is een uitgebreider onderzoek mogelijk. Het blijkt dan, dat de schoolkennis vrij gering is, en vooral groote lacunes vertoont. Inprenting en rekenen gaan vlot. Ook oordeel en kritieknbsp;zijn in het algemeen vrij goed, doch met hier en daar groote lacunes.

Het was niet goed mogelijk in het acute stadium van deze verwardheid een zekere diagnose te stellen. In aanmerking kwamen vooral amentia en een acute schizophrenia. Tegen amentia pleitte al dadelijk, dat er slechts in de allereerste dagen een lichte stoornis van het bewustzijn had bestaan. Heeds zeernbsp;snel was het bewustzijn geheel helder en patients was goed georienteerd; ar bestond geenszins de voornbsp;een amentia kenmerkende radeloosheid en het nietgeheel juist opvatten van de omgeving. Ook halluci -neerde patiënte vrijwel in het geheel niet, stonden de hallucinaties althans zeer op de achtergrond.nbsp;Na het verdwijnen van de acute verschijnselen bleef patiënte oninvoelbaar, vreemd en afzijdig van haarnbsp;omgeving. Zij toonde geen normaal affect en de betrekkingsdenkbeelden uit de eerste dagen van haarnbsp;ziekte bleven onveranderd bestaan. Os diagnose werd toen op schizophrenia gesteld met acuut begin, waarbij partus en psychisch -trauma als Auslösende momenten beschouwd moeten worden.

Insuline kuur van 26-4-1939 tot 17-5-1939 10 coma's

Tijdens de kuur wordt patiënte vrij snel actiever en begint zij te werken. De katalepsie en inco -harente gedachtengang verckwijnen langzamerhand en zij wordt minder inadaequaat in haar uitingen. Zij blijft echter zeer infantiel en het contact met haar wordt niet geheel normaal evenmin als het affectnbsp;ten opzichte van het doode kindje. Zij hcudt een wat vreemde uitdrukking in haar oogen, doch haar mannbsp;vindt haar geheel de oude en houdt haar na verlof tegen advies thuis.

RORSCHACH 20-4-1939

I. nbsp;nbsp;nbsp;1. Het lijkt wel een karkas van een beest, een vlinder of zoo

2. nbsp;nbsp;nbsp;Is het een Röntgenfoto?

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat zijn voeten; dikke beenen met kuiten; en dat zijn heupen. Het is een

-28-

-29-

tal geheelen, waarvan achter een derde deel slecht waargeriomen '/orwen. zijn. Een paar er van zijn vermoadelijk DG s n.1, bij plaat VI en IX, wat echter, docrdat patiënte riet goed aan kan geven,nietnbsp;met zekerheid uit te maken is. Patiënte toont algemeon de neiging om uit onderdeelen.een geheel opnbsp;te bouwen, wat in enkele gevallan tot een goed resultaat leidt (plaat I). Bij plaat IV is zij by-na aan cle geheeldLiiding olifaniskop toe, dool-’ komt riet verder dan het noemen van onderdeelen ,nbsp;vaarschijnlijk uitgaande van de niet geheel slechte duiding olifantsooren als eerste antwoord.

Eenige malen gseft zij de zeer vage duiding renschelijk lichaam, zonder te kunnen aangever, wat zij bedoelt. Hiordooi' is het aantal goed waargenomen wrmantwoorden zeer laag en bestaan er groote verschillen in de kwaliteit der vermantwoorden. Ondanks het groote aantal G’s met weinig Dd's kan hetnbsp;besohouwingstype dus toch niet gunstig genoemd worden,

De opeenvolging der antwoorden is hiequot; an daar te los. Een enkel antwoord (No. 1 bij plaat II ) is waarschijrJi jk voor* een zeer groot deel door ds ligging bepaa}.d, stereotypie is normaal. Hetnbsp;aantal menschelijke figuren en onöordeeian is echter e'/en groot als het aantal dieren. Er is tamelijknbsp;veel vai'iatia in de aard der a-itwoordan, doch eor. neiging tot perseveratie. Hat belevingstype isnbsp;ooard;atief naar de extratensieve kant. Patiënte g.oeft een primair kleurant'woord, een kleurnoeming,cfienbsp;niet de indruU maakt uit associstiearmoade gegeven te worden, daar patiente verder wldoende antwoorden produceert.

Een rormala affectieve aa'passing bestaat er zeker niet, doch vot impulsiviteit mag uit dit antwoord toch C'Ok niet besloten worden, Twee diiiGingan van witte “usschenruimten is rog op de gronsnbsp;van het normale, doch wijst toch wel eenigszins in de “*10(11109 van een neigirg tot verzet,die voor^nbsp;namelijk tegen oe buitenwereld gerient zal zijn.

Patiente -/ertoont dus afwijkingen, zoowel in de, affectieve ,aanpassing-ala in de intellsciueele. . .. aanpassing aar, de buitenwereld; dit laatste betreft meer een afwijking in de wijza van opvatten ennbsp;duiden, dan in de sterolype van hot denken. Enkele voor schizophrenio verdachte verschijnselen zijn

aanwezig.

Katamneseblz. ' 266.

Patiënt werd in 1906 geboren als dorde kind van gez'irde ouders. Hij kon goed leecen, bleef niet zitten. Vanaf zijn 14de jaar we-kte hij bij zijr vader op de boerderij. Hij wes geen gemakkelijk kind,nbsp;zeer gesloten van karakter en zeer driftig. Toch had hij wel enkele vrienden.'

Sedert 1929 is patient langzamerhand verande'-d, Hij bleef in bod liggen, was prikkelbaar en had soms huilbtden; soms ging hij op de vloer liggen. Patient werd enkele maanden in een ziekenhuis verpleegd en hersteld nntslagen; Na zeer ko'quot;te tijd werd hij echter'thuis weer lastig. Hij ging toen alsnbsp;boerenarbeider in dienst en wisselde zeer vaak \/an betrekking. Als hij ergens pas was bevielnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het

hem msestal. goed, doch na eenige tijd had hij er geer, zin meer in en li^ weg. Os laatste tijd was hij werkeloos en deed ook geen moeite nieer wérk te vinden. Hij ging toen snel achteruit. Hij werdnbsp;in tóenemenae .tiate prikkelbaar en driftig en was 's nachts vaak onrustig. Hij deed niets meer. Zijnnbsp;vroegere liefhebberij in knutselen had hij niet meer. Hij sloot zich steeds meer in zich zelf op,nbsp;ging met niemand meer om on werd achterdochtig. Eenige malen is hij tegen zijn ouders agressief op-getreden.

Opname: 8-3-1938 tot_30-9'^938.

Patient is zeer stil en apathisch. Een gesprek mot hem gaat wel niet vlot, maai** is toch .nogelijk, Al heel gatw echter geeft patient slechts mono^llabi.schp, onverschillige antwoorden zooals: 'Ken wel”nbsp;”dat kwam zoo uitquot;, quot;Zoo maarquot; enz. Zijn werkelooze tijd thuis heeft hij doorgebracht met schrij'.-en

zooals hij zslf zegt; quot;Schrijven.......---- zoonaar........ luoratie'',........schrijven,..........of

lezen.quot; Hij had het de laatste tijd wat moeilijk, doch is direct bereid toe te geven, dat *13 andsrer het door heiz ook wel wat moeilijk hebben gehad, omdat hij zoo opvliegend was.

Patiënt is roer terughoudend in een gesprek,z-jn' affect is vlak en goed oon'tact is niet met hen

-30-

te verkrijgen. Hij veronderstelt, dat hij opgenomen is, omdat hij geen werk had en thuis niet voldoende mee kon leven. Soms heeft hij moeite met denken, vraagt zich dan af waar zijn gedachten toch zijn , Hij heeft wel eens gedacht, dat de menschen over hem kletsen, nu heeft hij daar geen last meèr van ,nbsp;Soms hoort hij stemmen van menschen, die hij kent. Zij zeggen dan dingen, die hij met hen besprokennbsp;heeft.

Patient werkt wel wat, doch in zijn vrije tijd doet hij niets. Hij zit stil voor zich uit te staren en bemoeit zich nooit met anderen.

Op de dag voor het begin van de insulinekuur vertoonde hij plotseling een geheel ander beeld. Hij vehzette zich tegen alles, wilde zich niet laten temperaturen en zei, dat de zuster maar moest rappor-teeren, dat hij zich vreeselijk verzette. Hierbij maakte hij een plechtige buiging. Gedurende enkelenbsp;dagen bleef hij door zijn negativisme en eenigszins hypomaan gedrag zeer moeilijk, daarna verviel hijnbsp;weer geheel'ih zijn oude toestand.

'Insuline-kuur 16 Mei tot 14 Juli 1938. nbsp;nbsp;nbsp;36 cata's.

Tijdens ds kuur is patient langzamerhand actiever en opgewekter geworden. Hij is minder onverscfil-lig in zijn spreken en begint zich wat minder af te zonderen. Ook gaat hij in zijn vrije tijd weer bezigheden zoeken. Aan het eind van de kuur is hij zeer veel verbeterd. Hij is vroolijk, vriendelijk,nbsp;•ijverig en behulpzaam, soms echter licht hypctnaan in zijn gedrag. Zijn vader vindt, dat hij weer isnbsp;zooals voor het begin van zijn ziekte in 1929. Hij zou weer geheel de oude zijn en niet abnormaal levendig. Hij wordt veel verbeterd, misschien zelfs hersteld afgeschreven.

Enkele maanden na zijn ontslag maakt patient het nog goed. Hij heeft werk gevonden als reiziger , doch is zeer eenzelvig (erger dan vroega*) en heeft in het geheel geen omgang met vrienden.

Hierop is het, door het geringe aantal antwoorden, niet roogelijk een oordeel te geven. De opeenvolging der an-twoorden is niet te beoordeelen. Patient faalt bij z.g. moeilijke platen, en stelt zich bij de anderen met een kort antwoord tevreden. Hij staat onverschillig tegenover het onderzoek en lt;tetnbsp;niet in het minst zijn best. Hij geeft dan ook alleen de meest voor de hand liggende duidingen,waar -door zoowel een vrij hoog P % als een vrij s-terke s'tero'lypie ontstaat..

Het belevingstype is, zooals bij een klein aantal an-twoorden wel niet anders te verwachten is,oo-artatief; het eene bewegingsantwoord is dubieus en er is een kleurvormantwoord, bij ds eerste plaat met rood. Dit wijst wel op een niet goed aangepaste affectiviteit.

Zeker sohizophrene ^mptomen zijn er in deze enkele antwoorden riet. Katamnese blz, 266

-31-

Np., 32 Patiënte L-I

Patiënte is. in 1892 geboren. Zij was de tweede van drie kinderen. Haar vader was potator, haar moeder is jarehlarg in een gesticht geweest, doch het is niet bekende waarvoor. Een broer was idiootnbsp;en is in oer, gestioht gestorven.

Patients doo.-'iiep de lagere school normaal. Zij was daarna veel thuis en ook eenige tijd als telefoniste werkzaam. Zij huvde op 22 jarigs leeftijd. De verhouding in het huvelijk was goed. Na 12 jaar was zij voor'het eerst zwanger en kreeg zij een gezond kind. Zij hield veel van handwerken, was nogalnbsp;artistiek aangel.ogd. Zij was niet érg actief en voortvarond, nogal zwaa” op de hand en gauw geneigd,nbsp;do schuld op zich .te nemen. Zij was erg op haar moeder gesteld en heeft haar lange tijd verpleegd,

De laatste wEken voor'opname was pationto onrustig en oor.s zette zij geheel onverwacht de gaskraan 0-pen en ging er voor liggo.n. Pationto kon of wildedit niet motiveeren, doch waarschijnlijk was hot omdat zij er togen op zag haan moeder bij zich in huis te krijgen na ontslag uit het gesticht. Langza * merhaiid \Aero zij achterdochtig, ging slecht slapen en werd onrustiger; zij kreeg gehoors- en gezichte-halluoinaties on ontkleedde zioh.

Opname 12-2-193S tot 19-7-1938 nbsp;nbsp;nbsp;, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

Patiënte rriaa.kt een thedtrale, overdreven indruk. Zij spreekt nu eehs aphonisch, eten weer normaal. Gedurende korta tijd is het mogelijk een iiormaal gesprek met haaiquot; te voeren, d-jch plotseling is hetnbsp;uit en zegt zij geen woord meer. Zij maakt zich verwijter omdat ze op de afrokening voor haar moedernbsp;wel eens meer heeft geschreven, dan de dirgon kostten. Ze p-aat daar steeds over door en herhaaltnbsp;ook eindeloos, dat Z3 niotw®t,of ze. ¦li) als dokter of dokteres moet aanspreken. Ze heeft spijt van haarnbsp;ongeloof en betreurt het, dat ze niet genoeg bidt om kracht voor haar dochtertje. Zij zit er ergnbsp;over in, dat haar moeder bij haar zou komen . Ze is veel te aantrekkelijk en dan word je zenuwlijder,nbsp;heeft de dokter gezegd. Haar suioidepoging vindt ze nu een slappe daad. Ze zou zoo iets nooit meernbsp;doen. Kort ctearaa doet zij echter weer een poging, nu c!oo:'- suspensie met een handdoek. Zij is goednbsp;georienteerd, heeft eer, behoorlijk intellect en kan een geregeld varhaal over haar leven doen. Somsnbsp;naakt zij echter vreemde qjirarkingen en legt verband tussohen haar naan (een zelfstandig naamwoord)ennbsp;het voonwe.rp van die naam. Zij hoort stommen aan beide kanten van haa'quot; hoofd en ook uit de heddannaastnbsp;haar. Ook haar eigen gedachten hoort zij uitspreken. Zo denkt, dat ze op bed . en tijdens de wandeling door da zuster geeleotrisee.te wordt. Ook vindt ze, dat alles anders geworden is. llles isnbsp;grooter geworden, misschien is het ook wal, dat ze zich zelf grooter vindt en een ander kleiner. Tijdens ear, gesprek begint ze go,uw te huilen, dcgt;3h lacht ook wei eens, echter niet steeds adaequeiat.

Als haai' man na eenige tijd op bezoek komt, is ze stralend en wil graag naar huis. Het was, of ze hier zoo gep.leagd werd, vertelt ze hem., quot;Cia stemnen, die zeiden, dat ik danseres wou worden en ebtnbsp;ikalles v'ery.csrd deed”, In het begin van de ziekte we‘'d bij patiënte, behalve aan een schizophrenia,nbsp;gedacht aan de mogelijkheid van een, zij het atypische, depressie. Tijdens de verpleging heeft mennbsp;echter deze diegr.cse laten vallen. De heftige halluoinatios, het quot;Gedinkenlautwerdenquot;, het gevoel vannbsp;onder stroom te staan ar, door de zusters ge'éleotriseord te worden, zijn verschijnselen, die toch nietnbsp;meer in het beeld van een depressie passen. Voor een degeneratiepsyohose, aan welke mogd:ijkheid mennbsp;ook even zou kunnen denken, is het beeld te leeg en te atareotyp. Een erlebnisreiche psychose is ditnbsp;zeker niet. Positieve aanknoopingspunten voor deze diagnose zijn er eigenlijk niet te vinden, Denbsp;diagnose sohizophrenie wordt gesteld voorre.melijk op hot langzame ontstaan, het leege, oninvoelbare,nbsp;stereotype beeld, dat patiënte vertoont, de inadaequaie affectieve reacties en de vaak geheel onlogische en niet te volgen gedachtertgang. Ook blijkt dat patiënte oij haar ontslag zeker niet als hei'-stold kan wordet' beschouwd.

Insulinekuur 2ff'-A-1938 tot 19-6-1938 nbsp;nbsp;nbsp;37 coma's^

In het begin van de kuur schijnt er eenige verbetering, iri te treden. Patiënte wbnit actiever, ze vindt haar eigen gezeur nu kinderaohtig. Zij blijft leohter-.hallucir.eeren en vreemd en theatraal innbsp;haar gedrag.

Er zijn ernstige geheugen- en inprentingsstoornissen. Aan het eind van de kuur kan eigenlijk niet var. verbeterirg woi'di'.n gesoroken.

-52-

Patisnt is de tweede van 4 kinderen uit een sterk belaste familie. Os moeder is epileptioa, de vader is eenige malen zenuwziek gpAreest; de grootmoeder van vaderskant is in een gesticht overleden en een broer van patient is zeei' nerveus.

Patierit was als kind moeilijk en buitenpavoon ondeugend, doch kon uitstekend leeren. Ook later had hij een moeilijk karakter; hij was stil en gesloten, zwaartillend on achterdochtig en kon nooitnbsp;echt vpoolijk zijn. Hij dacht steeds, dat hij achteaiit gezet werd en had geen vrienden. Na ajn schooltijd wequot;d patiert eerst bakker, on kwam daarna op een- drukkerij. Nadat hij in militaire dienst was geweest gir» hij langzamo.’hand .maatschappelijk aohtafuit. Hij had toen geen geregeld wor4: moer, verdien-

-33-

de eerst de kost met venten, later als krantenbezorger, terwijl hij verder van steun leefde. Op 22-jarige leeftijd trouwde patiënt. Hij is- dol dp zijn vrouw, doch desondanks is er veel wrijving in het huvielijk. Er is één kind.

Eind 1937 zakte patient in elkeiar. Hij had hartkloppingen en een benauwd gevoel in de buik ; was bang dood te zullen gaan. Daarna niet meer geheel goed. Hij had soms een gevoel van vervreemding, allesnbsp;vervreemdde voor zijn gezicht, vooral s' avonds; alles leek wazig en het was alsof de afmetingen van denbsp;dingen, die hij zag veranderd, meestal vergroot waren. Hij werd zeer angstig door die sensaties. Ooknbsp;had hij soms het gevoel alsof alles doodsch en onecht was.

Februari 1938, na een lichte lichamelijke ongesteldheid, kon patient niet meer aan het werk komen. Hij had allerlei hypochondrische klachten, voelde zich -te zwak en te ziek cm iets te doen. Een slaap -kwjr bracht hierin geen verbetering. Hoewel hij zich quot;te zwak voelde om te werken kon hij wel grootenbsp;fietstochten maken zonder vermoeidheid. Soms zag hij wal eens gezichten voor zich, die hem aangrijns -den, doch deze beelden hadden geen volkomen reali-teitswajirde voor hem; hij beschouwde ze als droombeelden. Itear patient niet voorui-tging, word hij in de sanatcriumafdeeling opgenomen.

Opname 17-5-1938 tot 30-7-1938.

Patient, die bij zijn opname bijna 30 jaar oud is, is zeer gedeprimeerd. Hij voelt zich zeer ziek, te zwak om op zijn beenen te staan en is zeer lusteloos. Hij uit hypochondrische klach-ten, slaapt ennbsp;eet slecht. Hij zondert zich steeds af,doet niets, zit maar voor zich uit te staren. Bovendien is patient ongedurig; soms is ' hij plotseling zeer onrustig.

Hij zegt, niet treurig te zijn, doch alleen maar bang, dat hij niet beter zal worden. Hij is zeer prikkelbaar. Hij is goed georienteerd en beoordeelt zijn omgeving goed. Het intellect is uitstekendnbsp;lichamelijk zijn er geen afwijkingen.

Patient vertoont een tamelijk vlak affect en contact is met hem slechts zeer oppervlakkig mcgelijk. Zijn klachten en de wijze waarop hij ze uit zijn, evenals zijn -onverwachte onrustige buien, geheelnbsp;oninvoelbaar.

Cardiazolkuur 10-6-1938 tot 15-7-1938 9 insulten.

Na 4 insulten klaagt patient minder; hij vindt, dat hij minder vermoeid is en een andere kijk op de dingen begint te krijgen. Objectief is hij ook wat verbeterd; hij is rustiger, kan nu enkele urennbsp;blijven zitten. Hij begint weer hoop te krijgen en zegt, dat hij zich do heele toestand beroerder hadnbsp;voorgesteld dan het in werkelijkheid was. In een gesprek komen geen psychotische verschijnselen totnbsp;uiting, het affectieve r'apport is veel beter, het affect adaoquaat en normaal gemoduleetxl. Na 8 insulten kan patient met verlof gaan; waarna hij opgewekt terug komt. Hij hoeft het gevoel het weer aan tenbsp;kunnen. Na 9 insulten weigert hij verdere voortzetting van de kuur, daar hij zich volkomen gezond voel-t.nbsp;Eind Juli kan hij hersteld worden ontslagen. Hij voelt Zich goed en ook objectief zijn er geen pathologische verschijnselen meer te cons-tateeren.

RORSCHACH

Patient geeft alleen tweemaal de vage aanduiding; ingewanden van het mensohelijk lichaam.

Katamnese blz. ¦' 260.

B. NIET iERBETERDE PATIËNTEN

No. 46 Patient G. Voorgeschiedenis.

Patiënt werd in 1914 geboren; hij is de oudste van twee kinderen uit een tamelijk zwaar belaste familie. Een broer van de vader pleegde suicide, een zuster van vader's moeder is in een gesticht gewe®t; moecfer's grootvader was potator en een neef van moeder's kant is achterlijk.

Patient ontwikkelde zich langzaam, leerde laat loopen en spreken en was laat zindelijk. Qd school kon hij niet meekomen, doch bij het B.0. was hij een van de beste leerlingen. Na de school werd hijnbsp;boekhindersleerling, doch was geen volwaardige kracht. Tóch heeft hij zich vrij goed kunnen handhaven

-34-

tot hij op 2D-jarige leeftijd werkeloos werd.

Patient was altijd een goedige, gewillige en beleefde jongen, die geen liefhebberijen had, weinig vrienden en zeer geringe belangstelling voor meisjes. Hij was tamelijk opvliegend en vooral de laat -ste tijd erg prikkelbaar.

Sedert zijn werkeloosheid ging hij veel mopperen over de slechte verdiensten en dreigde wel eens met suicide. Langzamerhand werd hij moeilijken. Hij sloeg -öiuis op de tafel, schopte wel eens ' eannbsp;stoel stuk en schreeuwde hard. Hij praatte verward ever het plan van de arbeid en schold op Colijn .nbsp;Later kreêg hij gevoelshalluoinaties en hypochondrische dankbeelden. Hij meende, dat het voedsel innbsp;proppen in zijn keel bleef steken, en dat zijn urine afliep of hem werd afgenomar, zonder dat hij hetnbsp;merkte. Hij wilde zich suioideeren en moest worden cpgenomen.

Opname; 9-6-1937

Patient is bij opname rustig en kan een geregeld verhaal over zijn leven doen. Hij ziet in,dat tij thuis prikkelbaar en lastig was, doch zegt er niets aan te kunnen doen. De laatste week hoort hij stemmen, die soms zeggen dat hij een meisje geworden is,on soms ook, dat hij met een meisje vies gedaannbsp;heeft. Hij proeft soms spiritus in het eten.

Bij het intellect onderzoek blijkt er een duidelijle debilitas mentis te bestaan.

Soms is patient angstig en onrustig, meestal op grond van bevelshallucinaties, die soms zeggen , dat hij zich van kant moet maken. Soms ook zeggen de stemmen, dat hij zelf zou willen, dat hij doodgemaakt werd. Hij klaagt over prikkelingen boven de oogen en een benauwd gevoel in de borst; hét isnbsp;alsof hij geëleotriseerd wordt. Sems is hij bang dat hij aangevallen zal worden, Bij een i«anclelingnbsp;in het park, meent hij, dat een veldwachter hem dood zal schieten en zijn vader kwaad zal doen.

Al deze dingen vertelt hij op een volkomen affectvlakke onverschillige toon. Hij zondert zich steeds van zijn medepatiënten af, zit steeds voor zich uit te staren, en voert niets uit. Zijn weinige af -fectuitingen zijn meestal niet adaequaat aan zijn woorden. Goed contact is met hem niet te krijgen.Opnbsp;grond van dit alles wordt reeds in het begin 'yan zijn verblijf ernstig gedacht aan de mogelijkheid ,nbsp;dat hier waarschijnlijk niet een debiliteitspsychose bestaat, doch zich op de bodem van de debilitasnbsp;mentis een schizephreen proces aan het ontwikkelen is.

Patient's toestand blijft vrijwel onveranderd. Eenmaal doet hij geheel onverwachts een ontvluoh -tingspoging, die hij zelf niet voldoende motiveert. Langzamerhand krijgt hij steeds meer en andere lichamelijke sensaties. Hij wil niet meer eten .omdet hij heelemaal dicht zit. Hij spreekt met ver -kleinwoorden en neologismen. Het affect blijft vlak, soms inadaequaat, zijn gelaatsuitdrukking star .nbsp;Op grond van zijn hypochondrische denkbeelden wil hij zich gaan verdrinken en vraagt hiervoor toe -stemming. Hij is verbaasd als hem deze geweigerd wordt. Patient moet steeds ónder toezicht zijn. Hijnbsp;gaat langzamerhand achteruit, vooral wat activiteit en affectiviteit betreft, zoedat de diagnose tenslotte op schizophrenie wordt gesteld en patient aan een oardiazolkuur wordt onderworpen.

Cardiazolkuur; 5 April 1938 tot 7 Juni 1938 18 insulten.

De kuur heeft niet het minste resultaat gehad; patient zakt daarentegen in de volgende maanden langzamerhand verder af.

Hij heeft een groot gebrek aan belangstelling en initiatief, zijn affect blijft vlak en soms inadaequaat, hij is storeotyp en gemaniereerd, terwijl zijn hallucinaties en hypochondrische denkbeelden evenals zijn suicide neigirq onveranderd blijven bestaan,

In Jjli 1941 is patient nog steeds langzaam achteruitgaande.

RORSCHACH 1-4-1938..

I nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vlinder volgens mijn. 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

II nbsp;nbsp;nbsp;Catnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zijn clowns.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

III nbsp;nbsp;nbsp;Datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zou ik niet kunnen zeggen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ik zie alleen een paar menschen.met hoof don.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bt-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

IV nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet, ik zio alleén'een paar oogen. Ik zóu niet kunnen' zeggen

wat het is. nbsp;nbsp;nbsp;Od Fs Td.

V nbsp;nbsp;nbsp;1. Een grappenmaker, een hond (geheel)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G F- T

2. Daar zie ik een paar beenen uitsteken (lat.) nbsp;nbsp;nbsp;D F Md.

-55-

VI nbsp;nbsp;nbsp;Het lijkt wel een Röntgenfoto van een lichaamnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G HdF? foto

VII. nbsp;nbsp;nbsp;(zwijgt en moet steeds aangespoord worden om naar de plaat te kijken)

Ik begrijp er geen syllabe van, niets

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Ik zou U niet kunnen zeggen wat dat is.

IX. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet wat het is. Allemaal kleurennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rood, blauw.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G FbN kleur

X. nbsp;nbsp;nbsp;Ik zou het niet kunnen zeggen. Het is jammer.

Op dit zeer geringe aantal antwoorden is het niet mamp;gelijk een oordeel te fundeeren. Hat gebrekaan belangstelling komt duidelijk naar voren. Bij de eerste platen is patient nog tot een antwoord te be -wegen, bij de latere neemt hij nauwelijks de moeite er naar te kijken.

Zoo ontstaat een betrekkelijk weinig zeggend psyohogram, met middelmatig F Si en normale stereotypie. Eigenbeziehungen of absurde antwoorden zijn er niet. De opeenvolging der antwoorden is niet te beoordeelen, doch de Dd bij plaat VI als eenige duiding te midden van G's bij de voorafgaande en volgende platen wijst wel in de richting van quot;Zerfahrenheitquot;. Het belevingsiype is overwegend introversief,nbsp;er zijn twee bewegingsantwoorden terwijl patient slechts eenmaal kleuren vermeldt, welk antwoord echter meer een associatie-armoede of gebrek aan belangstelling verraadt dan dat hst een echt kleurennbsp;antwoord is.

Bij dit geheele beeld kunnen de bewegingsantwoorden wel nauwelijks de uitdrukking zijn van innerlijke activiteit en productiviteit doch moet dit overwegend introversieve belevingslype wel beschouwd worden als de uiting van patient's autisme.

Patiënte werd irt quot;1900 geboren. De vader was potator evenals vele van zijn familieleden. Een broer van patiënte's moedér deed- eéh tentamen suicidii, een broer van patiënte lijdt aan dementia paranolnbsp;des. Patiënte ontwikkéidé-zich langzamer dan de andere kinderen uit het gezin; zij bleef met alles watnbsp;achter en kon op school slechts matig leeren. Toch bezocht zij, zij het met matig resultaat,- eenige ja-ren de MULO-school. Patiënte was altijd zeer gesloten van karakter, had geen vriendinnen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;was liefst

alleen en zat thuis veel te'suffen.' Zij was gauw angstig en durfde b.v. niet alleen in een gesloten kamer te slapen. Als kind zou zij weinig fantasie gehad hebben en niet goed hebben kunnen spelen. Patiënte was thuis nogal lastig én haar moeder was zeer toegeeflijk voor haar. Als patiënte bij een oomnbsp;of tante logeerde gaf zij minder moeilijkheden. Omstreeks haar 20-ste jaar wilde zij' eens in het waternbsp;springen. Dit was geheel onverwachte én waarom zij het deed is nooit ctiidelijk geworden.

Sedert 1923 werd patiënte langzamerhand steeds meer teruggetrokken en apathisch. Tenslotte deed zij zelfs de eenvoudigste huiselijke bezigheden niet meer. Nu en dan weigerde zij voedsel. Zij was somsnbsp;negativistisch, maakt stereotype bewegingen, was prikkelbaar en sprak over suicide.

Tenslotte werd zij in 1926 voor de eerste maal opgenomen

Eerste opname: 6-4-1925 tot 3-6-1926. nbsp;nbsp;nbsp;-

Zij is rustig, wat gedeprimeerd en overgevoelig en gauw in tranen. Zij geeft toe, dat zij vreemd heeft gedaan en zegt, wel flink te willen zijn maar niet te kunnen. Ze is bang, dat het nooit zal gaan.nbsp;Zij is zeer apathisch en moet bij alles aangespoord worden. Zij gedraagt zich rustig en ordelijk, vertoont geen hallucinaties of .waandenkbeelden, te chronisch wat gedeprimeerde s'lemmjng en het groote ge-

-36-

brek aan activiteit zijn de voornaamste verschijnselen. ?ij kan al spoedig in een gezin verpleegd wo’-cklt;n en kan na ruim een jaar hersteld worden ontslagen. De diagnose werd toen gesteld op Psychopathie.

Thuis is het echter slechts korte tijd goed gegaan. Zij werd weer apathisch, bleef veel in bed liggen en hallucineerde nu en dan. Zij dacht, dat zij in dt hemel was en hoorde nemelsche muziek door de radio. Ook zag zij soms vreemde dingen. Langzamerhand werd zij weer prikkelbaar en onrustig. Zijnbsp;liep van huis weg, wilde niet eten, en dreigde met suicide. Zij had huil- en driftbuien en was thuisnbsp;niet meer te handhaven. Zij moest na 3 jaar weer opgenomen worden.

Tweede opname; 3T-5-1929.

Bij opname is zij weer eenigszins gedeprimeerd. Zij zegt geen wil meer te hebben. Zij wil wel altijd in het gesticht blijven. Zij zou niet willen trouwen, omdat zij niet flink genoeg is. Zij wil aliuen maar door haar^ moeder vert.quot;oeteld worden. Zij is aanstellerig en infantiel in haar gedrag ennbsp;zeer emotioneel. Zij is weinig actief, doch in hst gestichts-gareel wel aan het werk te houden. Verdere duidelijke verschijnselen vertoont zij ook deze maal in het begin niet. Het intellect is nietnbsp;g.'oot, doch van een werkelijke debilitas mentis kan toch niet gesproken worden. In het begin schrijftnbsp;zij nog aa^-’öige brieven naar huis, heeft belangstelling en is bang, dat haar moeder te veel uitgavennbsp;voor haar doet. Langzamerhand wordt zij echter onverschilliger, ook voor thuis. De toon van haarnbsp;b'ieven wordt or.verschillig en ten slotte schrijft zij niet meer; zij wordt plagerig, slordig en heudtnbsp;verwarde betoogen. Nu en dan is zij licht stuporeus en doet tijden lang niets meer. Zelf zegt zij:nbsp;l'Jk kan hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet meer, ik hebnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;er geen lust meer in.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het mooiste is weg. Vroegernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kon ik nog welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iets

afmaken al ging het langzaam, nbsp;nbsp;nbsp;maar nu niet meer. Iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loop maar rond en weet nietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoe of wat iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dóen

moet. Ik Kan niet meer doordenken, alles staat stilquot;. Zij voelt zelf, dat zij achteruit gaat,en merkt op, dat zijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vroeger in haar vrije tijd bezig was ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nu niet meer. quot;Het is zoo raar om mij heen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zoo

v’eemd, zoo nbsp;nbsp;nbsp;raadselachtig, iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ben geen mensch meer:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alles is dood in me; als iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mensohen tegen kom is

het alsof ik in ik weet niet hoeveel plaatsen tegelijk ben. Het is net alsof ik een standbeeld ben of de nat.uur niet meer leeft. Het is koud in ma. Als ik bij mijn moeder ben, ben ik hetzelfde meisje rietnbsp;meer.'!

Zij hoort stemmen, die haar van allerlei dingen de schuld geven en zeggen, dat zij de menschen naai' beneden haalt,. Zij vindt, dat zij nooit zoo geweest is en dat haar brieven ook niet meer zijnnbsp;als vroeger.

Langzamerhand zakt zij verder af en wordt mopperig, slordig en lastig. Nu en dan heeft zij een hsilbui en treedt rog eenig ziektebesef ën gevoel van eigen eohteruitgang te voorschijn. Zij wordtnbsp;stereóiyp. knijpt steeds in haar borst, zoodat'haar kleeren er van slijten en herhaalt steeds de -zélfde woorden’en zinnen. In 1936 is zij géworden tot een steeds jammerende stereotype', lastige schi-zoph'rsen, die zeer negativistisbh is en uit zich zelf tot geen enkele handeling komt. Alszij ver -plaatst moet worden moet zij soms zelfs geduvd worden. Bij perioden is zij nog vreemder, katatoon ennbsp;.’srward. Plotseling is zij 1 dag vrijwel normaal, en maakt zij verontschuldigingen dat zij zoo vreemdnbsp;deed, quot;Ik kon, niet andersquot;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ' .i.

I.isuline-kuur .57 coma's. ; Geen enkel resultaat. nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦

Ca-diazol-kuur: 20 Maart tot 17 April 1939 nbsp;nbsp;nbsp;7 insulten.

-57-

Het aantal scherp waargenomen vormen is aan de lage kant. Vooral cbor het antwoord bij plaat IV, dat een absurd antwoord is en een Eigenbeziehung is er een groot verschil in de kwaliteit der antnbsp;woorden, daar andere duidingen goede F zijn. Ook het antwoord bij plaat IX is een slechte duiding,cternbsp;patiënte onvoldoende kan aangeven, wat zij bedoelt. De kleur speelt daarbij de hoofdrol.Verdere kleur-antwoorden geeft zij niet. De enkele uiting van naar buiten gerichte affectiviteit wijst dus op eennbsp;slechte aanpassing en labiliteit.

De stereotypie is zeer hoog, terwijl er verder weinig variatie in de aard der antwoorden meer kan bestaan. Het geheel is een zeer arm bééld. De combinatie van de verschillende verschijnselen wjst welnbsp;met zeer groote waarschijnlijkheid op sohizophrenie.

Patiënte werd in 1893 geboren. haar familie is vrijwel niets bekend. Zij zelf zou normaal opge -groeid zijn en kon op school goed leeren. Daarna werd zij dienstbode tot haar huwelijk in 1920. Zij wordt beschreven als een zeer levenslustige en actieve vrouw, die veel omgang met anderen had en nietnbsp;gesloten van karakter was. Zij was lichtgeraakt en zeer emotioneel en had een sterke secundaire functie. Zij hield veel van lezen, was enthousiast S,D.A.-P. lid en hield zich veel bezig met volksontwikkeling. Zij deed dit alles echter wel wat overdreven. Omstreeks 1932 zou zij na lezen van Droomkoninkje eenige tijd wat vreemd zijn geweest. Zij meende toen o. a., dat zij veel op de hoof (persoonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leek .

Dit duurde echter slechts kort en cfeiarna was zij weer geheel goed. Eind April werd zij wat drukker dan vroeger, doch dit viel nog niet als pathologisch cp. Op de 1 Mei vergadering is zij toen plotseling innbsp;de war geraakt; zij hield een verwarde toespraak, waardoor zij de orde verstoorde. Zij is daarna vreemdnbsp;gebleven. Zij meende, dat de 7de dag na 1 Mei haar sterfdag zou zijn, was druk, had sterke stemmings -wisselingen en ontkleedde zich in het publiek. Ook scheen het, dat zij stemmen hoorde. Enkele dagen later moest zij worden opgenomen.

Opname 10-5-1927.

In de eerste dagen gedraagt zij zich theatraal, overdreven en bizar en tracht de aandacht op zich te vestigen. Zij ontkleedt zich telkens, gedraagt zich erotisch en maakt religieuse gebaren.Verward isnbsp;zij eigenlijk niet, van hallucinaties blijkt niets. Meerdere malen per dag krijgt zij hysterische ao-oessen en zij heeft een analgesia. Hat blijkt, dat zij goed georiënteerd is en een uitstekend inteJ -leot bezit. Soms echter geeft zij paraloga antwoorden. Uit de brieven aan haar man blijkt een fellenbsp;haat tegen hem, terwijl er vroeger nooit moeilijkheden in hot huwelijk waren. In deze toestand moestnbsp;wel het meest aan een Pysterisohe psychose worden gedacht.

Na twee maanden is patiënte wat rustiger geworden, doch verder weinig veranderd. Daarna wordt zij in de loop van enkele weken vrijwel geheel stuporeus. Zij is autistisch en gemaniereerd, grimasseert ,nbsp;doet niets en is steeds onzindelijk. Zij is negativistisoh, verzet zich tegen alles en knoeiten siieertnbsp;Als zij na eenige tijd weer uit deze stuportoestand komt, blijft zij grimasseeren, en vijandig ingesteld tegenover de omgeving en haar man. Een gesprek met haar is mogelijk, doch goed contact is nietnbsp;meer met haar te krijgen. In de volgende jaren wordt zij geleidelijk drukker, wordt agressief en iro -pulsief en smijt soms met bloempotten over de zaal. Zij heeft ongemotiveerde woedebuien, waartussohen

-38-

Tijd 5 minuten nbsp;nbsp;nbsp;Aantal antwoorden 4 ??

Het is niet mogelijk hierop iets te zeggen. Slechts driemaal, waarschijnlijk vier, geeft patiënte een zeker'e duiding, verder is het niet duidelijk of wat zij zegt als diiding bedoeld is of niet. Zoonbsp;ja, dan zijn het zeker absurde antwoorden. De twee primaire kleurantwoorden doen voor de affectievenbsp;aanpassing niet veel goeds vermoeden en hiermede stemt patients's groots impulsiviteit goed overeen.

Patient werd in 1908 geboren. Hij is de oudste van 3 kinderen. De geheels familie van vaderszijd e zou wat eigenaardig zijn.' De vader zelf pleegi^., toen patient 19 jaar was, suicide. Patient was eennbsp;intelligente jorgen en vertoonde tot aan de vierde klasse van de H.B.S. geen bijzonderheden. Toen gingnbsp;hij, na een verliefdheid op school, minder goed leeren; hij verwaarloosde zijn werk en hield lange gesprekken met zijn jongere zusje. Na de dood van zijn vader kwam van werken heelemaaj niets meer.Op denbsp;landbouwschool ging het leeren steeds slechter. Hij was gedurende korte tijd in analytische behandelirgnbsp;doch zonder eenig resultaat. Hij kon zijn eindexamen niet halen en girg naar een gemakkelijker schoolnbsp;Hij ging toen nu en dan vreemd doen, sliep slecht en kwam een keer naar den Haag loopen, waar hij zichnbsp;bij zijn thuiskomst vreemd gedroeg, verward praatte en zijn wandeling niet kon motiveeren. In 1931nbsp;herhaalden deze aanvallen van verwardheid zich cm de paar weken, terwijl hij daar tusschenin ook eiqpn-aardig was, trager dan vroeger en zeer langzaam reageerde.- Werken kon patient niet meer. Hij werdnbsp;gedurende jaren in verschillende rusthuizen verpleegd en ging langzaam achteruit. Reeds jarenlang haeftnbsp;hij hallucinaties, waar hij zachtjes op an-lwoordt. Soms doet hij zeer vreemd, zo smeerde hij b.v. zijnnbsp;vosten met Norit in omdat, ze koud waren. Patient werd in de sanatorium afdeeling opgenomen voor insu -linekuur.

-39-

Opname 27-1-1938 tot 23-7-1938

Patient is een typische pycnious, met een goed intellect, die zichzelf goed waarneemt en merk -waardig kritisch en gedistantieerd tegenover zijn gewaarwordingen staat. Hij is geheel geordend en kan op normale wijze over zijn leven en ziekte spreken. Soms heeft hij het gevoel, dat hij zichzelf nietnbsp;is, doch b.V. de afdeelingsgeneesheer. Hij meent dan iemand te zijn, die een sterke invloed op hem heeftnbsp;Vooral bij dokters heeft hij dit, Zelf zegt hij eigenlijk heel goed te weten, dat hot maar inbeeldingnbsp;is. \ön zijn hallucinaties vertelt hij, dat het gesprekken zijn, die hij voert; hij weet, dat het abnormaal is, doch acht het 'aneiloog aan normale levendige fantasie. Hoe het precies gaat, kan hij nietnbsp;uitleggen. Soms zijn het meerdere stammen tegelijk, die hij niet kan verstaan, doch hij heeft geleerdnbsp;zich op éin te ooncentreeren en dan verdwijnen de anderen. Hij kent aan de stemmen heel andere kwaliteiten toe dan aan raSele stemmen. Ook verschillen de stemmen van zijn eigen gedachten, hoewel hijnbsp;toch van meaning is, dat het slechts zijn eigen gedachten zijn, welke tijdens een voorafgaand gespreknbsp;niet door ham werden uitgesproken en die hij dus in zijn onderbewustzijn heeft bewaard. Het zijn ooknbsp;meest stemmen van personen, waarmee hij een rebel gesprek heeft gevoerd. Hij beschouwt ze als een onnatuurlijke aanvulling van een leegte in zijn leven. Patient kan heel rustig over deze dingen spreken,nbsp;doch is affectvlak en trekt zich zijn toestsmd zeer weinig aan. Het contact met hem is ook slechtsnbsp;zeer oppervlakkig. Hij is inactief en zoekt geen contact met de andere patiënten.

Insulinekuur van 12-2-1938 tot 27-6-1938 nbsp;nbsp;nbsp;35 coma's

Reeds in het begin van de kuur gaat patient minder hallucineeren. Eind Februari zeggen de stemmen hem alleen nog maar goede nacht. Hij gaat smymawerk doen en maakt kussens volgens eigen ontwerp, dienbsp;echter zoo bizar zijn, dat ze niet bruikbaar zijn. Hij kan wat beter lezen dan de laatste tijd, dochnbsp;heeft nog veel moeite om zich te ooncentreeren, vooral bij schaken.

Eind Mei, na 30 coma's, wordt hij echter weer veel minder actief en levendig. Hij bemoeit zich in het geheel niet meer met anderen en voert niet veel meer uit. Zelf is hij daarentegen zeer tevreden.Hijnbsp;hallucineert niet meer, vereenzelvigt zich niet meer met anderen en is dus de door hem zelf als pathologische beschouwde symptomen kwijt. Hij wordt echter langzamerhand autistischer en apathischer. Nu ennbsp;dan is hij licht hypomaan, wil door de zusters bij zijn voornaam genoemd worden en wil een uitvindingnbsp;doen, n,l. de exploitatie van een reuklooze po. Ook heeft hij allerlei fantastische plannen om geldnbsp;te verdienen. Daarbij is hij geheel inactief en werkt niets meer. Nu en dan is hij licht verward.Lang-zamerhand wordt hij weer rustiger, doch is zeer autistisch en spathisch; behalve, dat de hallucinatiesnbsp;verdwenen zijn is er weinig verschil vergeleken bij de toestand voor de kuur. Eerder is de oontactmo-gelijk nog afgenomen en patient verder in zijn autisme weggezakt.

RO^HACH 10-2-1938

-40-

3. nbsp;nbsp;nbsp;liet als iets gescheurd uit de figuur van de dansende huzaar

4. nbsp;nbsp;nbsp;Snippers ervan.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Het bovenste doet denkep aan een kroon

6. nbsp;nbsp;nbsp;Verder een aardrijkskundige afbeelding, een koraaleiland

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;1. Het doet een beetje kreeftaohtig aan met in het midden graten,

een soort geraamte ervan. nbsp;nbsp;nbsp;G

2. Kameleons (rood lat.) nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0

V nbsp;nbsp;nbsp;3. Iets inktvischachtigs (grijs)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' 0

V nbsp;nbsp;nbsp;4. Iets kreeftaohtigs (oranje)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0

5. Het heeft veel van een Rö.foto, een vlies of een doorsnede nbsp;nbsp;nbsp;‘G

IX. nbsp;nbsp;nbsp;1. Ook iets van een weekdier, kaken (oranje) met voedsel, dat zoo

naar binnen spoelt (groen). Ik zou aan een zeeanemoon kunnen denken, of een kluizenaarskreeftnbsp;2. Dit (groen oranje) zou ook een aparte schelp kunnen zijn, dannbsp;zouden ze aan een degenvisch zitten, alsof de degen er zoo innbsp;geschoven is, dit zijn dan de oogen (wit in groen), besohermcfenbsp;oogen, als 't beest zich teruggetrokken heeft, dat hét daarnbsp;nog door kan ziennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6

Nu is mijn fantasie wel uitgeput

X. nbsp;nbsp;nbsp;1. Iets van een bloem, een orchidee of iets van een passiebloem, zoo

echt een fantasiebloem, een fantastische bloem, maar met duidelijk vruchtbeginsel nbsp;nbsp;nbsp;G

2. Een aparte bloem, die gaat ontluiken (groen med) nbsp;nbsp;nbsp;0

\/ 3. Volwassen bloem, zooals op een plaat wel eens staat, het groene is het zaad met uitspruitsel om het zaad te beschermen, gevleugeld zaad, dit is de steel (grijs) Nu verder niet.

A 4. 0, ja, iets van een vossekop, of meer een wolvekop, met oogen, poolvos. Die hebben ook zoo'n ronde snuit, maar de oogèn zijnnbsp;heel anders. Het is een wolvekop, maar de snuit is misluktnbsp;(blauw med.)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

5. nbsp;nbsp;nbsp;Gepoogd een luisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beelden (blauwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;latjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;watnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gevlektnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

6. nbsp;nbsp;nbsp;Dat bruine heeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ooknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iets vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(^rauwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;latnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

7. nbsp;nbsp;nbsp;(rood) Een rupsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D

8. nbsp;nbsp;nbsp;Een gevleugeld zaadje (oranje med.)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0

36

-41-

Patient gééft een normaal aantal antwoorden in normale tijd. Hij duidt uitsluitend goheelen en groote details en het aantal G duidingen overweegt zelfs iets. De opeenvolging der antwoorden is, voornbsp;zpover bij zoo weinig variatie is na té gaan, zeer los. Het aantal scherp waargenomen vormen is middelmatig. De meeste negatieve antwoorden komen voor bij de gekleurde platen, waar patient veel fan -tastischer wordt in zijn duidingen, waardoor groote verschillen ontstaan in de kwaliteit der antwoorden. Patient is tot scherp waarnemen in staat, doch verslapt gemakkelijk (slechter worden van duidin -gen bij latere platen) en vooral in affectieve situaties laat dit vermogen hem in de steek.

Het besohouwingstype is G-0 en patient duidt vooral abstractieve geheelduidingen. Het intellect is dus meer theoretisch an practisch.. Er zijn enkele bewegingsantwoorden, dié op de mogelijkheid van innerlijke productiviteit wijzen. Het belevingstype is extratensief. Patient heeft wel het vermogen tot normale affectieve.aanpassing en ook het-verlangen er naar, doch de labiele egocentrische affectiviteitnbsp;overweegt licht. Doorde bewegingsantwoorden wordt dit echter wel eenigszins gecompenseerd. Wij kunnennbsp;bij patiënt echter toch wel affectieve uitbarstingen verwachten. Het labiele van de affectiviteitvordtnbsp;nog versterkt door de 3 lichtdonkerduidingen, die er op wijzen, dat patient aan dysphore stemmingsnbsp;schommelingen onderhevig zal zijn, die hij echter zeer onvoldoende zal weten te beheersohen (geentHdn)nbsp;er bestaat een zekere affectschuwheid, die blijkt uit het fantastischer worden van do duidingen bij denbsp;gekleurde platen, doch van een beheersohen der affecten is geen sprake; geen vermijden van rood, sterke toename van het aantal antwoorden bij de gekleurde platen. Een affectverdringing is or dus zekernbsp;niet en ook andere neurotische verschijnselen zijn niet aanwezig.

Het 'ES is te hoog en er bestaat dus een te sterke stereotypie van het denken.. Overigens is er wel voldoende variatie in den aard der antwoorden. Deze sterke stereotypie is niet in overeenstemming metnbsp;het F 95 en het besohouwingstype.

Hoewel niet met zekerheid sohizophreen, is dit beeld tóch wel zeer goed met een hebephrenie in over -eenstemming. De hier en daar zeer vreemde uitdrukkingswijze van patient, die soms zelfs bijna tot neologisme wordt (plaat VII afleiding van een skelet) kan deze opvatting nog versterken, evenals het vreemde antwoord bij plaat VIII 3 en 4, dat vrijwel een contaminatie is.

No. 50 Patiënte N-W nbsp;nbsp;nbsp;Voorgeschiedenis:

Patiënte werd in 1912 geboren als 7de kind van gezonde ouders. Een zuster van de moeder zou gees -tesziek geweest zijn, twee broers van patiënte zijn.een paar maal in een krankzinnigengesticht ver -pleegd wegens sohizophrenie. Patients kon op school goed leeren en kwam daarna in de hui.shouding,t(iJis, en in betrekking. Zij was niet eenzelvig van aard, doch deed vlot mee am het gezelschapsleven. Welnbsp;was zij altijd zeer prikkelbaar en kon zij vaak onredelijk zijn.

Op 20-jarige leeftijd trouwde zijj het huwelijk was goed. Nadat patiënte een maal een miskraam had gehad, kreeg zij in 1936 haar eerste kind. In aansluiting aan de partus zou zij gedurende korten tijdnbsp;niet goed zijn geweest, doch kon toen thuis blijven.

In de tweede graviditeit is zij weer ziek geworden. Zij werd onrustig, en angstig, sprak verward,gilde en had gehoors- en geziohtshallucinaties. Na de partus waren deze verschijnselen weer verdwenen, dochnbsp;patiënte werd langzamerhand steeds meer in zichzelf gekeerd, zij gedroeg zich kinderlijk en bizar,spreknbsp;soms verward en was geheel onbereikbaar. Een. insulinekuur in een ziekenhuis moest wegens toenemendenbsp;torpiditeit en verwardheid na 27 coma's onderbroken worden.

Opname 6-12-1938 tot 11-8-1939.

Patiënte is bij epname rustig, doch zit op een kinderlijke manier steeds te huilen en te klagen.Zij

staart voor zich uit en herhaalt alles, wat zij zegt eenige malen:, 'Wijn man en mijn kindertjes.......

ik kan niet meer ..... ik kan niet meer ..... tegen 4I die ellende. Ik was zoo ziek.... ik ben zoo

ziek....en ik was onrustig, ik was onrustig....quot; Zij hoort stemmen, waarover ze het volgende zegt : quot;Het lijkt wel, of ze me bespotten en dan lijken ze “me goed te vinden, en het zonnetje, het zonnetjenbsp;was ik vroeger in huis. Ik weet niet, waar- mijn kindertjes zijn en mijn broers en mijn zuster. H,tnbsp;lijkt wel, of de stemmen uit mijn eigen komen- Eerst waren het gedachten.... gedachten, ik weet nie;...nbsp;Ik zag zusters, maar later waren het stemmen... Ik weet goed, het'was zoo vreemd.... ik was toevallig.,nbsp;zei mijn vader en toen lag ik in bed en was onrustig en de dokter zei, houd je kousen maan a-,-1,nbsp;hij het dan, dat ik terug moest naar kp-f wissoherspad?quot;

-42-

Patients wou graag ^aria zijn en zoovmI kindertje hebben. 7ij staat scms tijden wezenloos voor zich uit te staren, zegt lange tijd niets; dan weer doet zij drukke geheel verwarde, onbegrijpelijkenbsp;verhalen over haar kinderen. Het blijkt, dat zij goed georiënteerd is in tijd en plaats • en haar omge-virg juist beoordeelt. Zij weet de voornaamste dingen uit haar leven te vertellen en heeft een behoorlijk intellect. Het bewustzijn is steeds ongestoord, hallucinaties staan niet op de voorgrond. Somsnbsp;uit zij betrekkingsdenkbeelden voornamelijk ten opzichte van de omgeving^ Zij is zeer inactief,zit opnbsp;therapiezaal, doch doet niets. Na enkele weken spreekt zij minder verward en helpt zij soms wat in denbsp;huishouding. Nu en dan heeft zij echter geheel onverwacht gilbuien. Norroeial contact is niet met haarnbsp;te krijgen. Zij bemoeit zich niet met andere patiënten, trekt zich geheel in zich zelf terug. Hoewelnbsp;da ziekte in verband met graviditeit en partus is ontstaan, vertoont patiënte nu toch in het geheelnbsp;niet hot beold van oen puorpalo psychose. Hot gobrok aan aotivitoitj haar ongamotivoordo handelingennbsp;en het niet steeds 'adaequate effect, het te kort aan contactmogelijkheden met de buitenwereld vormennbsp;•tezamen veeleer het beeld van een schizophrenie, waarvoor verder ook het verloop in de eerste maandennbsp;pleitte. Graviditeit en puerperium kunnen bij deze patiënte, die reeds twee schizophrene broers haeft,nbsp;heel goed als begunstigend moment voor het uitbreken van de ziekte een ról gespeeld hebben. ROf?SCHACHnbsp;onderzoek werd gedaan, terwijl patiënte rustig was en wel sprak.

Cardiazolkuur : van 10-1-1939 tot 7-2-1939 nbsp;nbsp;nbsp;7 insulten.

Na de eerste injectie zegt patiënte spontaan, dat zij zich veel beter voelt, dan-ze hier ooit geweest is en dat dat het gevolg van de injectie is. Na drie insulten is zij veel verbeterd, 'zij is actiever,nbsp;bemoeit zich wat meer met haar omgeving en heeft geen gilbuien meeri._Zij kan eens met verlof naarnbsp;huis, doch dit wordt een teleurstelling. Zij ging thuis weer in eeen hoek zitten, afgezonderd van denbsp;anderen, deed niets in huis, was huilerig en nu en dan druk. Ook op de afdeeling blijft zij nu weernbsp;inactief, en bovendien begint zij zich tegen de verpleging te verzetten. Zij voert niets uit en isnbsp;soms onzindelijk. De kuur wordt nog voortgezet, doch na 7 insulten is patiënte moeilijken, dan voornbsp;het begin van de kuur. Zij is stug en lastig en nu in het geheel niet meer te bereiken, zij weert allenbsp;contact en toenadering af, zit in ongegeneerde houdingen, is onzindelijk en dikwijls z66 impulsief ennbsp;agressief, dat zij niet in het sanatorium gehandhaafd kan worden. Zij slaat geheel onvorv«cht de zusters of de andere patiënten en smijt met stoelen over de zaal. De kuur wordt dan gestaakt.

Daarna blijft de toestand op en neer gaan. In het algemeen is zij kinderaohtig, huilerig en apathisch en nu en dan agressief. nbsp;nbsp;nbsp;de therapiezaal voert zij in het geheel niets meer uit. Caartus-

schendoor heeft zij echter dagen, -waarop zij plotseling veel beter is, vraagt om, naar de naaikamer te mogen gaan, waar zij dan goed werkt en ook een zeker besef voor haar eigen toestand heeft» Langor dannbsp;oen paar dagen duurt dit echter nooit. Dan houdt zij weer op met werken, begintweer wat te huilen ofnbsp;zit met een sterso-typ lachje voor zich uit te staron, om da volgende dag weer in do oude toestand terug te vallen, In do loop van de tijd, gaat zij langzaam maar zeker achteruit.

Zij wordt tegen advies door de familie woggehaald.

RORSCHACH 9 JANUARI 1939.

V Boom met bloemen of zoóiets (grijs de boom, rest bloemen)

Tijd 10 minuten nbsp;nbsp;nbsp;Aantal antwoorden 13

6 10 0 3

Patiënte itiaakt zich er snel van af met bijna uitsluitend geheelduidingen, die voor het meerendeel zeer vaag zijn ( landkaart, beest, boom of zoo iets) en waarbij sterke neiging tot perseveratie bestaat. Er blijkt een grpote mate van onverschilligheid uit. Oat patiënte echter wel tot scherp waar -nemen in staat is, blijkt uit de beide B duidingen. Het F % is laag,, cfe. stereotypie uitgedrukt in hetnbsp;dierpercentage normaal, wat ontstaat, doordat patiënte op dit kleine aantal antwoorden een paar perse-veratieketons vormt. Dat da aandacht ondanks de onverschilligheid niet slecht is, blijkt, doordat pa -tiente toch telkens instaat blijkt deze ketens weer af te breken.

Het belevingstype is coartatief, iets overwegend introversief. De extratensieve affectiviteit duidt wel op een verlangen naar aarpassing, doch patiënte is hiertoe niet in staat. (Xiidelijke uitingen vannbsp;irpusiviteit ontbreken. Typische aboulische schizophreen, bij wie toch nog zeker zoeken naar aanpas -sing is blijven bestaan. (FbF, geographisohe duidingen)

Patiënte werd in 1903 geboren. Zij is de jongste van twee kinderen. De moeder is wat bangelijk en overdreven nauwgezet, verder zijn er geen bijzonderheden in de familie. Patiënte kon op school slechtsnbsp;met moeite meekomen, doch heeft wel de heele school doorloopen. Zij was vroolijk van aard, altijd volnbsp;grappen, doch vaak wat aanstellerig en, evenals haar moeder bangelijk. Zij werd thuis, speciaal doornbsp;haar moeder, erg verwend, sliep tot op latere leeftijd op de slaapkamer van de ouders. Zij hield veelnbsp;van gezelligheid, doch had weinig vriendinnen en was meestal thuis. Moeder zocht de enkele vriendinnennbsp;die zij had, uit. Zij hield veel van handwerken en werkte na de school als verkoopster. Zij beviel innbsp;haar betrekkingen goed ert kreeg goede getuischriften. In het begin van 1935 werd patiënte langzamerhandnbsp;nerveus en angstig. Zij was bang te zullen sterven en dacht, dat iedereen haar kwaad wilde doen en datnbsp;o.a. door werkvdkgaten in de muur werden gehakt, waar vergif in werd gedaan. Zij durfde daarom nietnbsp;meer thuis te slapen. Zij vertelt, dat zij omgang had met een getrotwde man (of dit waar vyas,kon nietnbsp;be\'estigd worden) en de menschén zeiden nu, dat zij een meid was, die alles met zich liet doen. Ooknbsp;zouden er moeilijkheden geweest zijn met een jongen, met wie zij omgang had. Zij meende, dat hij spi -ritist was, omdat er soms een vreemde kracht van hem uitging, alsof de menschen door hem werkten . omnbsp;haar angstig te maken.

Eerste opname 9-7-1935 tot 20-8-1935

Patiënte maakt een hulpelooze indhuk, zij is niet zeer depressief, doch maakt een vlakke apathsche indruk. Het spijt haar, dat zij op vele vragen van het onderzoek negatieve antwoorden moet geven. Zijnbsp;is zeer suggestibel en men moet bij het onderzoek zeer voorzichtig te werk gaan, daar zij gomakkelijknbsp;dement of katatoon te suggereeran zou zijn.

Zij uit een aantal hypochondrische klachten: zij vindt zichzelf veranderd, heeft een rare uit -drukking, haar nek is te dun geworden en haar long weggozakt en de hartslag is weg. Het is alsof ze van binnen versteend is. Stemmen hoort zij niet, doch wel vreemde geluiden als kloppen en langs hetnbsp;behang schuren. Patiënte is geheel futloos en zonder eenige interesse voor haar omgeving. Zij werktnbsp;netjes in de huishouding doch alles gaat even langzaam en zij heeft geen initiatief , vraagt ooknbsp;nooit om werk. De moeder is een zeurderig mensoh, die geheel op patiënte steunt en patiënte zegt zelf,nbsp;dat het veel gemakkelijker zou zijn, als ze niet voor een moeder hoefde te zorgen (de vader is over -leden).

-44-

Patiënte verbetert vrij snel, in zooverre, dat zij haar waandenkbeeld kwijtraakt en geen hypochondrische klachten meer uit. Zij blijft apathisch en traag zonder belangstelling. Na een maand wordt zij verbeterd ontslagen. De diagnose werd gesteld op depressie op psychopathische bodem. De paranoids waandenkbeelden, die patiënte in het begin uitte, zijn hiervoor echter misschien wat tè vreemd en met denbsp;mogelijkheid van een beginnende schizophrenie moet zeker ernstig rekening gehóuden worden.

Thuis is het met patiënte vrij goed gegaan tot eind 1937. Zij moest toen weer opgenomen worden wegens agressiviteit tegen de moeder.

Tweede opname 23-12-1937 tot 9-12—1938.

Patiënte is nu zeer geremd en spreekt spontaan geen woord. Op de meeste vragen antwoordt zij sledrts: «Nee, dat nietquot;, te enkele antwoorden moeten er uitgetrokken worden. Zij zit voor zich uit te starennbsp;met een raadselaohtig glimlachje op het gelaat. Het blijkt, dat zij thuis vaak niet wilde eten, omdatnbsp;er beestjes in het brood zaten. Verder laat zij zich nei^ens over uit. \feak rolt zij vreemd met denbsp;oogen. Zij is nog inactiever dan de '«f’ige maal, voert niets .uit, is apathisch en volkomen onberekenbaar, Geheel overwaoht treedt zij soms agressief op of smijt met het huisraad; zij gedraagt zich bizarnbsp;en lacht vaak zonder duidelijke roden. Op geen onkale wijze is hot mogelijk contact met haeir te krijgen. Deze toestand blijft de eerste maanden geheel mveranderd. Aan de diagnose schizophrenie bestaatnbsp;nu geen enkele twijfel meer en patiënte word- aan een insulinakuur onderworpen,

Insulinekuur 5 Mei 1939 tot 21 September 32 coma's

Patiënte verbetert in de kuur in het geheel niet; zij blijft even apathisch, inactief en onberekenbaar als te voren, te moeder wil haar echter graag thuis hebben en zij wordt, onverbeterd ontslagen.

Op ongeregelde tijden komt zij nog eens voor oontramp;le, waarbij blijkt, dat zij langzamerhand verder afzakt. Blijft nu en dan agressief.

Derde opname Februari 1940

was noodzakelijk, daar zij weer vaker agressief optrad en ook met suicide dreigde. Zij is dezelfde toestand als te voren impulsief en prikkelbaar en zeer gevaarlijk voor de anderenbsp;Zij kreeg zonder succes eleotroshockkuur en wordt langzamerhand agressiever en negativisti-

30-4-1938

I. nbsp;nbsp;nbsp;1. (Zit in zichzelf te lachen) een vleermuis

2. nbsp;nbsp;nbsp;Een buik (med. onder)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Een maag (wit oentrun)

4. nbsp;nbsp;nbsp;Slokdarm (zwarte streep med.))

5. nbsp;nbsp;nbsp;Een keel? (med. bovWi)

II, nbsp;nbsp;nbsp;(Lacht hardop) Wèet niet, wat het is. Gelaarsde kat. Pooten.-.IAjiltjes,nbsp;ooren, dat ze met de pooten tegen elkaar staan.

ni. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet heusch niet, wat dat is. Werkelijk niet.

(gaat steeds met de vinger langs de omtrek)

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Weet ik niet , •,. een vos? Wbet ik niet

V, nbsp;nbsp;nbsp;Weet ik niet, eén vleermuis

VI nbsp;nbsp;nbsp;(Proost van het lachen) Weet ik niet. Kan toch niks zeggen, als ik er

geen naam voor weet

VII. nbsp;nbsp;nbsp;Vteet ik ook niet (lacht en kijkt om zich heen) (

VIII^ Een muis lijkt het wel (rood lat.)

IX» 1. (Zucht diep en lacht dan) \fen een maag (rood)

2, Darmen (groen)

-45-

X.

Patients heeft niet de minste interesse en uit haar antwoorden blijkt ook een grooté oversohil -ligheid, terwijl zij bij 4 platen in het geheel geen duiding geeft. Een aantal der antwoorden is moeilijk juist te beoordeelen', daar het vaak niet duidelijk is, waardoor patiënte op deze duidingen komt, Bij de anatomische antwoorden speelt in een aantal gevallen waarschijnlijk de ligging, bij anderen denbsp;kleur de grootste’ rol. Met zekerheid is dit echter niet uit te maken, zoodat een beoordeeling van hetnbsp;geheel niet goed mogelijk' is.' De ópeaivolging der duidingen is zeer onregelmatig. Behalve enkele vul -gair antwoorden zijn dé meeste onseh'èrp waargenomen en het F % is vrij laag; Het dierpercentage isnbsp;normaal, doch het’aantal''anatomischè duidingen even gróót, zoodat-da stereotypie toch Wel te sterk is.nbsp;Het belevings-lype is niet met zekerhéid vast te stellen, doch het is tamelijk coartatiêf, zonder be-wegingsantwoorden en zónder mogelijkheid tot normale affectieve aanpassing, egocentrisch êh labiel.nbsp;Waarschijnlijk onverschillige, licht zerfahren schizophrèen met labiele affectiviteit.

Uit de ana-tomisotie duidingen zoü misschien nog een geforceerde poging kunnen blijken om aan de omge ving tegemoet te komen.

No. 52 Patien-te L. Voorgeschiedenis.

.Patiënte, die in-1915 geboren werd, is sde -tweede van drie kinderen. Volgens de ouders zou de vader aan quot;stille”, de moeder aan .quot;openquot; zenuwen lijden. De overige familie is gezond. Patiënte dn-twik -kelde zich normaal, kon op school goed leeren en was vroolijk van aard. Als kind huilde zij zelden. Sj was altijd tamelijk stil, doch had wel vriendinnen. 7.ij was erg aan huis gehecht. Zij was een zeer actief meisje, dat veel van handwerken hield en graag haar eigen kleeren maakte. Na haar schooltijdnbsp;kwam zij op een petténatelier. \fenaf ' ¦' •'1934 begon patiënte'te veranderen. Zij gaf niet meer om haarnbsp;vriendinnen en werd stiller en'Verdrietig.'^ij klaagde over een'zwaar gevoel in het hoofd en had somsnbsp;huilbuien, -'s Morgens stond zij moe op en had tegenzin in eten., Ook werd Zij prikkelbaar en 'gejaagd.nbsp;Nu en dan was zij angstig en uitte zij vage achtervolgingsdenkbeelden. Zij stond en liep de geheele c%,nbsp;had geen rust om te zitten. Soms deed zij vreemde dingen, trok b.v. midden in de zomer haar winterman--tel aan. Zij werd in een kliniek opgeromen en van daar naar het gesticht overgeplaatst.

Eerste opname 16-7-1935 tot 24-3-1936

Patiënte maakt een wezenlooze, vlakke indruk en gedraagt zich gemanieroerd. Zij blijkt goed georiënteerd -te zijn on haar onqeving vrij goed -te beoordeelen. Rekenen inprentirq en kennis van hot dagelijksche loven zijn uitstekend, doch op sommige vragen geeft zij vreemde antwoorden. B.v. quot;Wie wasnbsp;Napoleonquot;. quot;Die was hier, neon,- mijiï vader was' iierquot;. Op een vraag naar Acfem en Eva vertelt zij, datnbsp;dat oen paar jonggehuwde menschen waren, die oen 'kind verwachtten' op een eiland. Een schrikkeljaar isnbsp;een oneven ga-lal. Zij vindt niet, dat zij ziek is,.maar weet toch wol, dateer met haarzelf ietsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet

in orde is. quot;Ik kon niet goed denken, het was alsof ik wezenloos was en heolemaal gek. Ik bleef nbsp;nbsp;nbsp;maar

zitten on had toch geen rust en toon was ik plotseling al mijn gedachten kwijt. Ik zei: 0, God, nbsp;nbsp;nbsp;ik

weet niet moer, wat ar bestaat cp de werold en ik schold Zooquot;. Ze ruikt vaak eeh vreemde lucht, nbsp;nbsp;nbsp;doch

ontkent andere hallucinaties. Zij treedt nu en dan impulsief op en zegt zelf, dat zij soms zonder het tewillen ie-ts stuk moet scheuren. Patiënte is zeer inactief, voert niets uit en bemoeit zich ook nietnbsp;met andere patiënten. Nu en dan blijkt haar gedachtengang incohaerent 'te'zijn. Cüidélijko waandenkbeelden uit zij niet. De inactiviteit en affectvervlakking s-taan op de voorgrond. Reeds toen wérd de diagnose op schizophrenia gesteld. Langzamerhand wordt zij iets actiever, moeilijkheden geeft zij niet, ennbsp;in Maart van het volgende jaar kan zij verbeterd on-tslagen worden. Daarna is het echter steeds bergafnbsp;g^aan. Tenslotte is zij in het begin van 1938 geheel inactief, en zit steeds te grimasseeren. Zij isnbsp;niet meer thuis te houden en wordt voor de tweede maal opgenomen.

Tweede opname 25-3-1938 tot 24-2-1939

-46-

Patiënte is zeer traag; zij zit op de werkzaal met een breiwerk, doch doet vrijwel niets en heeft een kwartier noodig om haar werk neer te leggen, op te staan en mee te gaan# Zij doet wat gemanie -reerd, heeft een vreemd glimlachje op het gelaat en geeft soms op eenzelfde vraag steeds verschillende antwoorden, die er geen van allen op slaan. Meestal zegt zij echter slechts quot;neen, of quot;ik weet hetnbsp;nietquot;. Wel zegt zij zelf, dat zij wat stiller geworden is. Contact is niet met haar mogelijk en ernbsp;is niets met haar aan te vangen. Zij is dik en log en hangt bijna de heele dag met gesloten oogen o-ver de tafel. Zij is slordig, spreekt spontaan geen woord en is onverschillig voor alles, wat er omnbsp;haar heen gebeurt (sn voor haar familie. Ze zit waar zo zit en wordt steeds dikker.

Insulinekuur van 29 Juli 1938 tot 8 October 1938 nbsp;nbsp;nbsp;19 coma's (200 E)

Geen enkel resultaat.

Cardiazolkuur van 13-1-1939 tot 3-amp;:1939 nbsp;nbsp;nbsp;6 insulten

tear na 6 insulten niet de minste verandering te bespeuren viel, werd de kuur niet verder vsortgezet.

^ verzoek van de ouders gaat zij eensmet verlof. Zij geeft daarbij geen moeilijkheden, wat ook te verwachten was, daar zij daarvoor veel te inactief is. De ouders houden haar daarna thuis en zijnnbsp;zeer tevreden over haar, welke oordeelen wij niet kunnen deelen. Niet verbeterd ontslagen.

ROSCHACH 28-7-1938

Ja, het is net een vlek. Kan het geen vlek wezen? Het moet wel een naam hebben, denk ik. Ik heb wel eens een teekening gezien

Het lijkt wel zoo iets als honden (staat plotseling op en geeft de plaat terug)

Allemaal vlekken. Mannen' lijken het v«l Het past haast in een deksel, net een beestnbsp;Een vlinder?

1, nbsp;nbsp;nbsp;Het lijkt wel een foto

2. nbsp;nbsp;nbsp;Zoo is het een vlieger

Ook wel een beest (haalt de schouders cp)

Die is gekleurd. Blauw van boven

Wat een groote

Ja, wat zal ik zeggen.

Patiënte heeft niet de minsts interesse,zit soms voor zich heen te lachen en bij de laatste platen is zij niet meer tot een duiding te bewegen Zij geeft bijna uitsluitend geheelduidingen en doordatnbsp;zij alleen de meest voor de hand liggend duidingen geeft, heeft zij een optimaal PfSi. Vbn een werkelijk scherp waarnemen is echter bij de meeste duidingen geen sprake, doch zij volstaat met vage duidingen, dieachtor niet als negatief aangemerkt kunnen worden. Het groote aantal geheelduidingen isnbsp;dan ook meer een uiting van onverschilligheid, dan van een goed abstractief of constructief vermogen.nbsp;Het belevingstype is ooartatief; het enkele bewegingsantwoord- is als zoodanig niet zeer overtuigartlnbsp;en de kleurnoeming bij plaat Vtll is waarschijnlijk ook wel te beschouwen als uiting van haar onver -

-47-

sohilligheid en associatiearmoede. Eerr zeer arm beeld, waar verder niet veel van te zeggen valt en waarvan, fte^gnogte .onverschiUigheid wel het meest kenmerkende is, zonder dat er specifiek sohizophre-ne symptomen aanwezig.zijn. Het falen alleen bij de laatste drie platen zou volgens sommige auteursnbsp;wel-een yoor schizophrenie typisch kenmerk zijn. '

No. 53 Patiënte G-D Voorgeschiedenis.

Patiënte werd in quot;isgl geboren als 6de kind van gezonde ouders. Een zuster van de moeder is in een gesticht geweest, een zuster van patiënte zelf zou wat vreemd zijn. Patiënte was op school een goedenbsp;leerlinge; na school werd zij confectiewerkster, wat zij bleef tot haar huwelijk op 26 jarige leef -tijd. Zij had in die tijd slechts 2 betrekkingen. Patiënte had veel vriendinnen, hield veel van uitgaan, naar concerten, oomedie of naar buiten en was een tamelijk vlot type, dat erg op gezelligheidnbsp;gesteld was^ ZÏj'was zeef rustig ih'haar ,optreden en, nam de dingen nooit te zwaar óp.

, K.j.haar opname heeft paüenteeen zoon van 18 jaar; meer kinderen heeft zij nooit gehaH.

Oe laatste IJ jaar voor haar opname werd patiënte wat vergeetaohtig en maakV-, zij soms d'. indruk de dingen niet goed te begrijpen. Nu en dan deed zij geëxalteerd en' overdreven. ..Vier maanden voor tearnbsp;opname heeft zij op een nacht een soort flauwte gehad; daarna praatte zij nu en dan verward. Sedertnbsp;April 1938 wilde zij geen con-tact met haar man hebben en ging zij in het bed van haar zoon slapen,nbsp;naar zij later vertelde, omdat zij met ultraviolette stralen werd bewerkt. Langzamerhand ontwikkeldenbsp;zich een waan systeem, waarvan een bekend socialistisch schrijver het middelpunt was. Zij zag hemnbsp;overal, en hoorde zeggen, dat hij mat haar zou'trouwen en voor haar zoon zou zorgen.,,.Een elactricien,nbsp;die zij voor hem aanzag, haalde zij in huis en zij ging met hem theedrinken. Dear de man, v^aarschijn-lijk terecht, voor sexueel wangedrag vreesde, werd zij opgenomen. Zij meende, dat da buren de radionbsp;stoorden, gaf de bu.ren andere namen en was de laatste tijd verkwistend met het huishoudgeld.

Opname van 14-5-1938 tot 15-5-1939.

De eerste dagen is patiënte tamelijk druk en opgewekt, daarna meer geremd en in een wat gedeprimeerde stemming. Zij gedraagt zich vreemd en gemaniëreerd en wil tijdens het onderhoud niet gaan zitten. Zij glimlacht soms vreemd, en zegt, dat zij lacht, omdat zij een oude schooljuffrouw grapjes hoort vertellen. Zij meent, dat zij door de S.D.A.?. is gestuurd in hopge geestelijke zin: door denbsp;oültureele eigenschappen werd haar gezegd, dat zij op de kamer van haar zoon moest gaan slapen ennbsp;later op de divan. quot;Ik geloof dat ik geroepen ben om iets uit te voeren. Ik moest namens de partijnbsp;als vredesduif fungeeren. Hat is mij bewust gemaakt en de onbwiuste massa zou ook vredesduiven wor -den.quot; Ook hier spreekt zij steeds over de schrijver en ziet anderen voor hem' aan. Soms wordt zij plct-seling moeilijk, ontkleedt zich en wordt handtastelijk. Op een middag staat zij naakt in haar kamertje en is niet te bewegen zich aan te kleeden. Zij staat stijf als een pilaar steeds monotoon dreu -nend; quot;On-ze-hoog-ge-ach-te-Dr-M-wil-da-t-ik-in-hoo-ge-gees-te-lij-ke-zin-spreek-en-ik-wil-luia- to -renquot;, dit duurt zoo de geheelemiddag. De volgende dag is zij weer als te voren, corrao-k en gemanie -reerd. Zij hoort steeds de stem van de afdeelings-geneesheer en de schrijver en heeft begeleidendenbsp;hallucinaties. Een paar wejjen later zegt zij in te zien, dat haar belevingen met-de schrijver nietnbsp;echt waren, doch slechts rare gedach'ten van haar zelf. Ook zegt zij geen stemmen meer te hooren. Zijnbsp;gedraagt zich keurig, doch blijft gemaniereerd en zit voel voor zich uit te staren mot een storeotypnbsp;lachje. Het maakt de indruk, dat zij dissimuleert en eenige tijd later zegt zij ook, dat zij hst maarnbsp;voor zich houdt omdat wij zeggen, dat het onzin is. Lichamelijk is patien'te goed gezond, de luesreao-ties zijn negatief. Het intellect blijkt heel goed te zijn. In de volgende tijd is patiënte zeernbsp;wisselend, d.w.z. de toestand blijft eigenlijk onveranderd, doch soms lukt het haar voldoende.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te

dissimbleeren en zich goed te gedragen, wat op andere tijden niet lukt. Nu en dan begint zij nbsp;nbsp;nbsp;ook

vjsor over do schrijver. Zij gaat .een enkele.maal met verlof, wat soms goo'd gaat, dóch niet altijd. Eens smeet zij b.v. mot oen bloempot naar een buurman, oen andere maal gaf zij goede klöoron aan danbsp;voddenman. Een goed contact is met patiënte niet mogelijk, zij laat zich nergens 'over uit, houdt zichnbsp;op een afstand, blijft vreemd en gemaniereerd.

Insulinekuur 20-2-1939 tot 20-3-1939 nbsp;nbsp;nbsp;12 coma's'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

lt;gt;48-

Daar de insuline-zaal tijetelijk gesloten moest worden, kon de kuur niet verder worden voortgezet. Tot zoover was er niet de minste verandering in de toestand gekomen. Moeilijkheden geeft patiënte nietnbsp;direct, alleen prikkelt zij andere patiënten door hen met een raadselaohtig glimlachje aan te staren.-Op verzoek gaat zij met proefverlof en daar dit deze keer geen moeilijkheden geeft, wordt zij ontslagen. In hoeverre patiënte dissimuleert, is moeilijk uit te maken, vermoedelijk zeer veel. Zij is gemaniëreerd en hautain en laat zich niet over haar belevingen uit.

Verbeterd in werkelijke zin is zij niet.

RORSCHACH 13-2-1939

1. nbsp;nbsp;nbsp;Twee wegen met aan het eind een boom

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kunnen ook wegen zijn, yensranden (de beenen)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat is een hek met deuren aan beide kanten (grijs tussohen negerhoofden)nbsp;Het is misschien heel iets anders, maar ik zie het zoo

4. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kunnen bosschen beteekenen (rood med)

5. nbsp;nbsp;nbsp;En dit een weg met roode inkt geverfd (rood lat )

Dit lijkt ook weer het bekken (med. boven) Het lijkt zoo, misschien

is het wel niet zoo nbsp;nbsp;nbsp;D F- anat.

Een vleermuis? nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Een vleermuis, hangend met de kop omlaag nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Een bosohweg met een kasteel op de achtergrond nbsp;nbsp;nbsp;G FHd Idsoh.

\fersohillende insecten

1. nbsp;nbsp;nbsp;Een vlinder (rose bruin)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Ook een vlinder (blauw)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F T

3. nbsp;nbsp;nbsp;En dit lijken andere insecten, welke weetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet (grijs)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

4. nbsp;nbsp;nbsp;Ja, dit lijken twee honden (rood lat.)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Al die platen hebben dezelfde idee, dezelfde zin. Dit lijkt ook weer

het bekken (bruin med, deel in rood) nbsp;nbsp;nbsp;OF- anat.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dit zijn ook, of kunnen zijn verschillende insecten, maar het geheel

heeft toch weer het idee van het bekken nbsp;nbsp;nbsp;G F- anat.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kunnen torren zijn, groote torren (blauwnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lat)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

3. nbsp;nbsp;nbsp;Deze kunnen rupsen zijn (groen med)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FFbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

4. nbsp;nbsp;nbsp;Muizen of ratjes (grijs boven)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

5. nbsp;nbsp;nbsp;Bekken (begrenzing van med. blauw bovendeel rood)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F- anat.

-49-

Patiënte geeft in betrekkelijk korte tijd een groot aantal antwoorden, te gemiddelde tijd per antwoord is duidelijk korter dan normaal, wat op een zekere uitingsdrar^ wijst. Patiënte is wel totsOh«p waarnemen in staat zooals uit enkele antwoorden blijkt, doch er bestaat een neiging tot persevereerennbsp;en voornamelijk daardoor is het F 9S zeer laag en bestaan er groote verschillen in de kwaliteit dernbsp;vormduidingen.

Het beschouwtngstype is G-D . Van de geheelduidingen zijn slechts 5 scherp waargenomen vormen, te opeenvolging der antwoorden is, voor zoover na te gaan, geordend.

te stereotypie is normaal, doch patiënte geeft tevens een groot aantal anatomische duidingen en reeds bij de eerste platen enkele onverhulde sexueele duidingen, teze beicte factoren kunnen er op wijzen,cbtnbsp;patiënte te veel met eigen lichaam en lichaamsfuncties in gedachten bezig is en waarschijnlijk sexu -eele fantasten heeft. Het belevingstype is geheel extratensief en hoewel er wel eenige mogelijkheidnbsp;tot normale affectieve aanpassing bestaat, is patient toch overwegend onaarqepast itipulsief en ego -centrisch; duidelijke affectieve remmingen bestaan er niet. Zoowel affectieve als intellectueels aanpassing zijn dus slecht en een schizophrenie is hier wel het meest waarschijnlijk.

te duiding bij plaat VII (combinatie van lioht-donker met wit tot landschapsduiding wijst bovendien op psychopathische trekken inde persoonlijkheid.

III

^eemaal_onderzochte_patienten Herstelden_en Yei‘beterden_met_duidelyke_veraftderiKgen

(zie tabel l)

Dit zijn 15 van de 25 patiënten. 11 van hen konden in ¦ aan -sluiting aan de kuur ontslagen worden, 1(Uo. 25) recidiveerde reeds nog voor zij ontslagen had kunnen worden, doch hersteldenbsp;later spontaan”, 1 (Wo. 24) ging ten tijde van het tweede onderzoek weer iets achteruit, doch werd na een korte voortzetting vannbsp;de kuur ontslagen. Twee anderen (ïTo. 20 en 21) konden pas 1 jaarnbsp;later ontslagen worden.

No. 41 Patient T, Voorgeschiedenis.

Patient werd geboren in 1916 als jongste van 2 kinderen, \feder, kwartaaldrinker, overleed toen patient 2 jaar oud was. te moeder is na de geboorte van het eerste kind in een gesticht opgenomen geweest wegens amentia. Een neef werd te Heiloo verpleegd, een andere neef zou wat quot;vreemdquot; zijn. Pa -tient ontwikkelde zich normaal, kon op school goed mee en was als kind erg ondeugend. Na de Lagerenbsp;School volgde hij een tuinbouwcursus en handsIravcndonderWijs en kwam als knecht bij een boer in dienst.

Hij was opgewekt, vriendelijk en goedig, zeer gehecht aan zijn moeder en had veel vrienden. Hij was enthousiast voetballer en zat in het bestuur van zijn club. Anderhalf jaar voor zijn opname ver-

-50-

lootae nij zich, De kaatste mac-nden voor de opname werd hij stil, sprak soms verward, vooral over politiek. Op een dag vO-.,ldo hij zich op zijn werk plotseling niet goed. quot;De zon scheen op hom en hijkreeg het gevoel, alsof hij'alles kon; hiervan groeide hij en werd sterker, hij had het gevoel van ruim ennbsp;machtig gekregerf'.

Hii kon niet meer we ren en, thuis gekomen, ging hij steeds in on uit hed. Mu en dan was hij angstig, uitte zelfbeschuldigingen en meende, dat zijn meisje zwanger was. Hij dacht, dat hij quot;door anderen uit de oogen bestraald werdquot; en quot;onder hypnose stond van de voetbaltrainerquot;, quot;ik heb altijd ge -dacht, hoe aen man zoo lief kon zijnquot;,

OpnaïTiG 7quot;4—1939 tot 17-0-1939

Patient maal.te een geremd , indruk en heeft veel moeite de gestalde vragen te beqriipon. Hij is gned georienteerd in tijd, plaats onpersoon. Ce inprentimg is. slecht, doch overigens levert hei intelleot-onderzoek geen bijzonderheden .p. Hij hoort geen stemmen, wel toeteren en suizen in de ooren. Hij stoptnbsp;do vingers in de ooren, omdat d, menschen zulke schelle stemmen hebben, quot;Alles ziet hij at'ïdersomquot;,waarmee hij blijkt te bedoelen, dat alle.s er zoo anders uitziet. quot;Kan het in de zenuwen zitten?quot; vraagt hijnbsp;zelf. quot;Ik riob het gevoel, aat de wereld zoo vreemd is en het is zoo dof in mijn hoofd. Ik vind de wereld hier veel rustiger dan in A. (zijn woonplaats)quot;. Tijdens het onderhoud staat hij plotseling op,nbsp;geeft de ¦ onderzoeker aangedaan de hand en zegt: quot;Het is mo bost bevallenquot;.

Hij is zeer impulsief,- springt tijdjis het werk plotseling in het zwembad, zwemt ever, rond en komt er dan weer uit. Ten andere keer tra},jt rij geheel onverwacht het paneel van een deur in, Hi-^ maakt eennbsp;gat in de muur van zijn kamertje en motiv. ert dit met: quot;Ik ast hier en daarvoor moet ik workunquot;. Eennbsp;maand later is de toestand n-og onveranderd, hij vindt alles wonderlijk, blijft geramd an io soms im -pulsiaf, baldadig, en plaagziek.

Amozankuur van 8 Mei tot / Juni, _10 insulten.

Reeds na het eerste insult tc-unt hij iets eer ijelangstelling. Langzanerhand gaat hij vooruit. Hij begint goed ta werken, is rustig en brengt de avenden door met schaken, dammen of lezen.

Hij verlangt weer te voetballen en kan al gauw ee.i vrijwandel-kaart krijgen. Alleen op do ijagen van de injectie is hij soms wat minder goed te spreken en wat druk. ¦'^a het beëindigen van de kuur Veelt hijnbsp;zich geheel goed; hij is spraakzaam, sluit zich aan bij anderen en is niet meer inadaequ.aat in zijnnbsp;ari-bwoorden en affoctuitingen. Hij blijft wat langzaam in zijn wijze van reageeren en bewegen en vindtnbsp;zelf ook, dat hij langzamer en kalmer is dan vroeger. Hij voelt, dat hij ziek.geweest is. Het verkeerdenbsp;beeld van de wereld is geheel weg.

RORSCHACH voor do kuur 6 Mei quot;'939

I. nbsp;nbsp;nbsp;Dat kan ik U niet zeggennbsp;1. Een kroon (geheel)

(zit wat te lachen en zwijgt)

Je kunt er kleine jongens mee na;ir bed jagen Ik zie nietsr moor

II. nbsp;nbsp;nbsp;(Kijkt lang, draait de plaat eenige malen om en lacht)

Dat weet ik niet. Dat kan ik niet thuis brengen

• nbsp;nbsp;nbsp;Nee, dat kan ik niet thuis brengen

III. nbsp;nbsp;nbsp;Vlekken (Kijkt aandaohtig) '

Die heb ik wel eens meer gezien (deze platen)?

Ja, (Waar?) In het leven. (Bij wie?) Masereel was dat

Dat weet ik niet hoor. (legt hem weg). Het zij.h net Mickey Mousen

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Dat is net een draak (geheel)

(Kijkt en draait lang met de plaat)

Nee, meer kan ik er niet van maken

V. nbsp;nbsp;nbsp;Een vleermuis

(lacht) Een sohilc^ad

(lacht onderdrukt) Schapenwol

Cat lijken we] vossen (ruse dieren) Een vlinder (-ose bruin).

V Dat is een boom (rose middellijn) Meer zie ik er niet in

Nou een heeleboel mooie kleuren

. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PI. 1

Dit is een zeer arm psychogram. Patient faalt bij 2 platen en geeft slechts éi?n maal meer dan 1 antwoord. Hij geeft slechts de meest voor de hand liggende duidingen en bereikt daardtxir een maximaalnbsp;hocq F J5. Het opvattingstype .is goed, met overwegen van de F-antwoorden. Over de andere factoren, dienbsp;met de intellectueels functies samenhangen valt door het geringe aantal antwoorden niets te zeggen. Denbsp;stereotypie is te hoog. Het belevingstype is gecoarteerd, doch er is een aanduiding van een primairnbsp;kleurantwoord bij plaat X en het.zou kunnen zijn, dat plaat III als een bewegingsantwoord geïnterpreteerd moet worden. Daan-patiënt verder ook op vragen geen nadere aanduidingen geeft, is dit niet goednbsp;uit te maken. Het psychogram wijst in het geheel slechts op sterke remming, die niet op endogene depressie berust. Was deze remming minder sterk, dan zouden misschien impulsieve neigingen te voorschijnnbsp;komen. Van de vervolgingsdenkbeelden en' impulsiviteit, die patient klinisch vertoonde, komt hier nunbsp;niets tot uidndkking.

RORSCHACH na de kuur 28 Juni 1939

I. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vlinder zou ik zoo zeggennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

V 2. nbsp;nbsp;nbsp;Nou. een kroon zou je er nog van makennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obj.

Anders zie ik niet

II. nbsp;nbsp;nbsp;Dat lijken wel bloedvlekkennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DFB Gloed

III. nbsp;nbsp;nbsp;1. Dat lijken wel damesschoentjes (de voeten)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F Obj.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Inktvlekken (rood boven)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PbPnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irikt

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Dat is net zoo'n draak. Ik heb er wel nodteen geziennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

V. nbsp;nbsp;nbsp;Een vleermuisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

VI. nbsp;nbsp;nbsp;Het lijken wel 2 vogelkoppen (bovenstukje van de kop).

Meer zie ik niet nbsp;nbsp;nbsp;Qd F Td

VII. nbsp;nbsp;nbsp;[fet zijn precies zulke wolken. Zulke los-se onweerskoppen ziin hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G Hd F -

wolken

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Dat zijn precies van die leeuwen. Ze hebben wel niet de kleur maar

de vorm zoo'n beetje nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

IX. nbsp;nbsp;nbsp;y Dat lijkt wel een boomnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D Ft- PI.

Anders weet ik het ook niet

X. nbsp;nbsp;nbsp;Dat is heelemaal wat fraais

Een paar van die kwallen (blauw lat.) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Groene rupsennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;FFbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Ja, er s-taa' nog wel wat op. maar om het nou thuis te brengen, dat kan ik zoo niet

-52-

Er bestaan duidejijke veranderirgen ten opzichte van het eerste onderzoek. Patient geeft nu op alle platen minstens 1 antwoord en het geheel is veel ntetr gedifferentieerd dan 'de eerste maal, minder geremd, minder star. In tiet :pvattingst/p0 heeft een geringe verschuivii^ plaats gehad ten gunste van denbsp;O's en is er een Dd bijgekomen. Ook nu een gunstig opvattingstype. Echter is het feit, dat de eene Ddnbsp;als eenig antwoord bij een plaat gegeven wordt een verdacht symptoom voor schizophrenie. De opeenvolging is ook nu niet te beoordeelen door gering aantcd antwoorden per plaat. Het geven van goede vorm -antwoorden is ook, nu maximaal, niet optimaal. De stereotypie is evenals de eerste maal aan de hoogenbsp;kant. Toch is het psyohogram inzijn geheel niet zoo arm als deze symptomen zouden doen vermoeden.

Het belevingstype heeft meer veranderingen ondergaan en is nu van geooarteerd extratensief geworden . Reeds bij de eerste gekleurde plaat geeft patiënt een primair kleurantooord, wat dus wijst op een vrijnbsp;sterke affectieve aanspreekbaarheid, die zich echter op impulsieve onbeheerschte wijze uit. Tegenovernbsp;dit antwoord staan echter een FbF en een FFb antwoord. Het eerste is ook nog te beschouwen als uitirgnbsp;van labiele onaangepaste affectiviteit, het tweede wijst echter reeds op een mogelijkheid van normalenbsp;affectieve aanpassing en is dus, hoewel het nog niet over de andere kleurantwoorden overweegt,een gunstig teeken Deze combinatie van een onvoldoende gestabiliseerde affectiviteit met uitstekend vormennbsp;zien komt nog al eens bij sohizcphrenen voor. Klinisch blijkt in tegenstelling met voor de kuur nu rietsnbsp;meer van impulsieve neigingen of onaangepaste reacties, dcoh is patient alleen wat stil en traag.nbsp;Katamnese blz. 237.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_____

No. 40 Patients L-L

Patiënte werd geboren in 1909. Groctvader van vaderszijde is in een krankzinnigengesticht opgenomen geweest, grootmoeder yan dezelfde zijde was quot;achterlijkquot;. Patiënte doorliep vlot de lagere school en kwam daarna bij haar moeder in de huishouding. 7.e heeft een zeer zacht en gevoelig karaktorai houdtnbsp;veel van kinderen, bloemen, dansen, gymnastiek en lezen. Ze was altoos wat stil, had weinig vriendin -nen en was zeer gehecht aan haar moeder. Op haar 21ste jaar trouwde patiënte. Het is een gelukkig higt;-welijk en er zijn nu drie gezonde kinderen. Enkele maanden na de tweede partus, in 1934, werd patiëntenbsp;stiller, zat veel te denken en vuor zich uit te staren. Plotseling kwam er een uitbarsting en verteldenbsp;ze haar man, dat ze door de menschen belasterd werd en dat men haar wilde vergiftigen. Zij werd in eennbsp;liekenhuis opgenomen en kon na vijf maanden ontslagen worden. Van begin 1935 af maakte patiënte hetnbsp;vrij goed, hoewel ze nu en dan nog meende, dat er over haar gepraat werd.

In 1937 kreeg patiënte, weer enkele mi2ianden na een bevalling, dezelfde verschijnselen terug. Ha veertien dagen rust thuis herstelde ze weer.

In Mei 1938 werd zé plotseling onrustig en werd enkele dagen later opgenomen.

Opname 8-5-1938 tot 5-9-19.38

Patiënte ziet er moe uit, praat lijdend en krijgt nu en dan even tranen in de oogen. Ze is geremd, quot;sol^rbesinnliohquot; en vertoont in een gesprek duidelijke quot;Sperrungenquot;. 7e vertelt, dat ze tskletst wordtnbsp;omdat ze vier jaar geleden een andere man gekust heeft; ze hebben haar quot;gepest en een bedorven .worstnbsp;gestuurd om haar te vergiftigenquot;. Een heele groep menschen deed dat, quot;het ging tegen de socialisten quot;.nbsp;Plotseling zegt ze: quot;hij gekt niet, hij mekt niet, hij stekt niet, hij is goedquot;. Tegen een buurvrouwnbsp;heeft ze gezegd; quot;we zeggen elkaar alle.s en d» had moetor zijn altijd al'^os. en door dat /oordje quot;d.quot;nbsp;hebben ze haar mar. gepest.

-53-

t-lotseling staat ze op en zegt: quot;Ik moet naar beneden, want ik sta onder stroom, nu zit het op mijn halsquot;, ze gooit daarbij de boeken van oijn bureau af: quot;quot;tie, daar zat het inquot;. quot;Ik moet n^r het raamquot;.

Ze hoort stemmen, o.a. van Paul KrUger en van mensohen uit het dorp. te vertelt, dat ze drie jaap geleden opgenomen is geweest voor de zenuwen, de mensohen hadden haar toen ziek gemaakt door een vloo.nbsp;Nu is ze niet ziek. Ze wordt met stroomen bewerkt omdat ze iets uit haar willen krijgen. Ze voelt, datnbsp;soms als schokken en soms ook stinkt het. De stemmen, die ze hoort, komen van boven en uit de klok. Zenbsp;is in staat een geregeld verhaal over haar leven te doen en blijkt goed georienteerd in tijd en plaats.nbsp;Tijdens het gesprek staat ze steeds van haar plaats op, vermoedelijk om zich aan de invloed van denbsp;stroom te onttrekken. Na enkele dagen is ze rustiger en spreekt spontaan niet meer over haar belevin -gen doch bij navraag blijken de wanen en hallucinaties onveranderd te bestaan. Ze wil naar Afrika omnbsp;een nieuw leven te beginnen; het komt allemaal door dat woordje quot;alquot;. Een brief aan haar man eindigtnbsp;ze: quot;Corrie, ik houd toch van je, ik ben alleen maar wat zwak, half wit, half blauwquot;.

Patients vertoont een katatoon beeld, waarop de diagnose schizophrenie gesteld werd. Het begin van haar ziekte valt reeds in 19M. Wel ging aan het eerste uitbreken der ziekte een partus vooraf, dochnbsp;de afstand tussohen beide gebeurtenissen is tooh te groot (enkele maanden) om hier een oorzakolijk verband te leggen. Nadat toen de acute verschijnselen genezen waren, is patiënte toch niet meer geheelnbsp;de oude geworden, doch bleven haar paranoïde denkbeelden 5»staan en hallucineerde zij ook soms nog .nbsp;De tegenwoordige aanval van de ziekte is geheel zonder uitwendige aanleiding opgetreden. Een puorpalenbsp;psychose is dus-.wel uit te sluiten. Ook tegen oen degeneratiepsyohose, waaraan in verband met het pe-riodisohe verloop gedacht zou kunnen worden, pleit het niet geheel genezen na de eerste aanvallen. Ooknbsp;na deze aanval kan patiënte slechte verbeterd ontslagen worden en blijven waandenkbeelden en nu en dannbsp;hallucinaties bestaan. Het dus feitelijk ohornisohe verloop met acute verergeringen met schizophrenenbsp;symptomatologie tezamen metfstiente's praepsychotisch eenzélvig teruggetrokken karakter wettigen hiernbsp;dus wel de diagnose schizophrenie.

Cardiazolkuur: 21 Mei tot 16 Juli 10 insulten.

Ze past zich langzamerhand aan haar omgeving aan, is rustig en behulpzaam en wordt losser in haar bewegingen. Na een maand is ze veel opgeknapt, toegankelijker en actiever, doch haar paranoïde denkbeelden blijken nog te bestaan. Zij meent, dat andere mensohen weten, wat zij denkt. Ze hèeft wel ee nsnbsp;gedacht, dat ze beïnvloed werd doch denkt dit nu niet meer. Een enkele maal voelt ze nog wel even ietsnbsp;als een stroorii. Ze wil graag naar huis en denkt dat het daar wel zal gaan. In Augustus is ze actief ,nbsp;werkt ijverig, ook in haar vrije tijd.: Ze ziet echter niet in, dat ze ziek is geweest. Tijdens verlofnbsp;thuis gaat alles goed, doch aan een familielid heeft ze gezegd, dat ze de gedachten die ze eenmaal (-Beftnbsp;tooh houdt, maar er om jokt, omdat ze anders niet naar huis mag. 5 September wordt za verbeterd ont -slagen. Ook in 1939 blijken bij goed navragen haar waandenkbeelden en soms ook hallucinaties nog tenbsp;bestaan. Zij weet deze echter uitstekend te dissimuleeren. Ziektpinzicht ontbreekt geheel.

RORSCHACH VOOR DE KUUR i3 Mei 1938

V Een vliegmachine

Ik weet het niet, hoor (geeft de plaat terug)

Weet ik niet, hoor

't Lijkt wel de huid van een mol, zooiets, 't is tenminste de huid ergens vai: G F T Weet ik niet, hoor, lijkt ook wel een huidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G F T

Weet ik heeleraaal niets van wat dat wezen kan Ik weet het nietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

(haalt de schouders op). Ik weet niet wat dat wezen kan (schudt nee en geeft zonder tets te zeggoo de plaat terug)

Ik weet het niet.

-54-

Tijd 10 minuten

F 3(1-) T 2 Obj. 1

Hierover is het niet mogelijk iets te zeggen. Patiënte geeft slechts vormantwoorden en de stereotypie is hoog.

R0R9CHACH NA DE KUUR 26 Augustus 1938 nbsp;nbsp;nbsp;,

1. nbsp;nbsp;nbsp;Eerst dacht ik een vleermuisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

2. nbsp;nbsp;nbsp;Iets van je lichaam, ribbennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of een middenrifnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anat.

Nou, ik zie er niet veel meer in

3. nbsp;nbsp;nbsp;Een slokdarm (middendeelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anat.

4. nbsp;nbsp;nbsp;' t Kan toch geen baarmoedernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zijn (id.)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anat.

5. nbsp;nbsp;nbsp;'t Lijktnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de onderhelft van eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menschnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md.

II. nbsp;nbsp;nbsp;Ja, dat weet ik ook niet

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dat heeft er ook weer iets van,, het onderste deel van een mensohe-

lijk lichaam (geheel) nbsp;nbsp;nbsp;qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anat.

Nou, dat weet ik toch niet, hier zie ik niks uit.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit heeft iets van een vlinder (rood onder)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

in. nbsp;nbsp;nbsp;(Schudt het hoofd) Daar zie ik ook niets in

1. nbsp;nbsp;nbsp;0, ja, hier de spoor van een hanepootnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g f--

2. nbsp;nbsp;nbsp;Iets vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vlindertje heeft datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(rood midden)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Een huidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vind iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

weet ik anders ook niet

V. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is ook weer een vlinder ofnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een ander beest, neenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vlinder meernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;’’e hebben allemaal iets vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een vleermuisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vind iknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

VI. nbsp;nbsp;nbsp;1. Het is het of het kijkt, of het ook een beest is. Een uil heeft het

iets van (bovenstuk) • nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijkt ook weer een huidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(onderhelft)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

VII. nbsp;nbsp;nbsp;V 1. Een slurf van een dier, maar een olifant is het toch eigenlijk

niet (middelste derde) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

A 2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;netnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een paar .gezichten, die naarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;elkaar kijken (bovenste derde) Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

Anders weet ik niet .

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paar marters aan de kantennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of boertjesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Ditnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heeft ook wel iets van eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vlinder (rose-bruin)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Dat'weef ik heusch niet wat ik daarvan denken moet.

IX. nbsp;nbsp;nbsp;gt; 1. Een paar beesten lijken dit, die hun kop omdraaiennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F T

(lichaam bruin, kop grens groen bruin)

A nbsp;nbsp;nbsp;2.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Een paar kaboutermannetjes, kondennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dit wel zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;B?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

Eamp;aronder weet ik het niet. Net leek ik wel wat te zien, maar nou weet ik het niet.

lt;. 3. nbsp;nbsp;nbsp;Kopnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van een Sint Bernard heeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het iets van (rose lat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;links)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

Anders weet ik het toch niet.

X. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zeekrab. Nee eigenlijk.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ja, 't heeft er toch welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een beetje van

(blauw lat.) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

y nbsp;nbsp;nbsp;2.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijken wei een paarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gezichtennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(rose bovennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blauw)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

-55-

aiat.4

Patients heeft een sterk duidingsbewustzijn er werkt met behoorlijke zelfcritiek. Zij bereikt een optimaal percentage goedgeziene vormen, de. negatieve vormantwoorden zijn alleen de anatomische duidingen, 'wat patiënte niet kwalijk te nemen is. Er kan dus niet gesproken worden van groote verschillen innbsp;de kwóüite-t der F. Het cpvattingstype is gunstig met een oehoorlijk aantal Gf, de opeenvolging is geordend. Patientes wijze van denken is dus wel aan het normale denken aangepast, alleen is het quot;RS tenbsp;hoog en patiante dus te stareotyp. Ce anatomische antwoorden kunnen wijzen op de neiging aan de wen -Schen van ds omgeving tegemoet te willen kortien. h^et belevingstype is vrijwel geheel gecoarteerd. ^etnbsp;eenige b£Avegingsantv\»ord wordt pas bij de negende plaat gegeven en kleurantwnorden zijn er in het - geheel niet.

Ondanks de sterke stereotypie en ooartatie vertoont patiënte toch geen verschijnselen van pedan -terie, of depressie en vermoedelijk zijn deze symptomen voornamelijk het gevolg van de sterke bewuste instelling van patiënte tot het geven var goede antwoorden en het zien van goede vormen. Schizophrenenbsp;symptomen zijn niet aanwezig.

Katamnese blz.

De overige patiënten met duidelijke veranderingen na de kuur, hadden te voren allen een belevingstype, dat wisselt van coarta-tief naar de extratensieve kant tot uitgesproken extratensief.Allen met overwegen van de labiele en impulsieve affectiviteit ennbsp;zonder voldoende normale affectieve aanpassing.

Mj 4_yan_deze_patienten is het belevingstype ook na de kuur extratensief gebleven on ook nog.overwegend onaangepast, doch nanbsp;de kuur is of het aantal primaire kleurantwoorden afgenomen of ernbsp;zijn Dbï en FPb antwoorden bijgekomen als uitdnikking van verbeterde aanpassingsmogelijkheid.

Eet dierpercentage vertoont bij deze patiënten geen verandering in bepaalde richting. Bij twee is het gelijk gebleven,bij één gestegen en bij één gedaald. Over het F % valt te zeggen, dat denbsp;beide patiënten met een optimaal IP fo dit na de kuur nog hebben,nbsp;het eene te lage is gestegen en het te hooge gedaald, zoodatnbsp;deze beide nu middelmatig zfjn.

De eerste van deze 4 patiënten (No.59) werkte voor de kuur al tamelijk efficient en soheen goed haar best te doen zonder afgeleid te worden. Ook hadden de affecten geen duidelijke slechte invloed op de intellectueele prestaties.

De drie andei’en (No. 23, 3Ö en 37) werkten voor de kuur niet efficient, concentreerden zich moeilijk. Zij konden alle bij ontslag zeker als sociale remissie beschouwd worden, doch voornamelijk No. 23 vertoonde nog duidelijke stoornissen en ook No,39 wasnbsp;zeker nog geen normale pei’soonlijkheid geworden.

Patiënte werd geboren 1.' 19C5. Gegevens omtrent haar kon ik slechts kriigan van eèn zwager, die haar pas vier jaar kende. Volgens deze inlichtingen zou patiënte altijd wat vreemd geweest zijn, nar -veus, obstinaac en driftig. 7.6 was gesloten van karakter on hoogmoedig, 7e wilde boven haar stand le-

-56-

ven. Sedert haar, huwelijk in quot;'934 heeft ze een'moeilijk leN,'en gehad; cfe man gaf haaquot; geen geld en bedroog haar gedurende lange tijd met een publieke vrouw. Patierte quot;zat er dag er nacht achter aanquot; en itaakte hevige soVres. 7s leeft sedart jaroh gescheiden van haar man, ploch deze komt nu en dan weer bijnbsp;haar terug. Patiënte werd 'roo.” de derde maal zwanger en zoodra de man dit wist . is hij yoorgoed ver -trokken. Patiënte trachtte voor zichzelf en haar beide kinderen de kost te verdienen als kaartlegsternbsp;en planeetkundige. In de derde graviditeit is patia-^te langzamerhand psychisch veranderd; ze werd af -wezig, brak soms midden in een zin af en wist opeens niet meer, waar ze het over had.. Ze sprong vreemdnbsp;met de kinderen on, kleedde ze h.v, bij warm weer in dikke wintorkleeren., Ze meende, dat ze eennbsp;geslachtsziekte had, ging haJluoineeren en maakte veel schulden, die ze nooit zou kun,non aflossen.

Opname, h^4-19?9 _to^

Patiënte is zeer geremd doet niets, zit met oe handen in de schoot en met strak, mimiekloos gelaat voor zich uit te stare;;, 'Ze spreekt langzaam, fluisterend en met veel quot;Sperrungenquot;. Ze weet niet, hoelang zé hier is en denkt, dat ze enkele dagen geslapen heeft. Ze denkt; dat ze hier gebracht is omdat ze iets bekennen moet; als ze zit, is ze angstig, dar heeft ze het gevoel, dat ze in slaap valt.nbsp;Ih het begin wil ze niets vertellen, omdat ze meent, dat ik wel meer zal weten.dan zij. Tenslotte kcmtnbsp;er hortend en stcotend het vólgende uit; quot;Ik heo toch altijd gezonde kinde.quot;en gehad en nu,,... Hetnbsp;bloedonderzoek was negatief, ik heb wel eons menschen ontvanger, r;)aar rooit mat iemand samer geleefd.nbsp;Er kwam wel eers een heer bij me, die zei, dat ik de vreeselijkste ziekte had en de dokter zei,dat iknbsp;het me verbeeldde. Ik hoef niet te denken, als ik het vroeseUjke woord zog, heb ik toch de schuld onnbsp;ik heb mijn kinde’en niet vermoord. Een dubbele moord, ik heb het net gehoord op zaal door de radio .nbsp;V/aarom hoonen dia vrouwen me zoo en willen ze op me spugen? Als ik binnen kom zeggon ze'quot;daar komt zenbsp;weer aan, ze zal verrotten.,quot;

Tussohen dit alles door mcmpelt ze veel onve.-'staanbaars en heeft ze het steods óver da vermeeneb venerische infectie. Ze hoort stemmen van allerlei mensohen, dia zé gekend heeft er hoort ook haar eigen gedachten door anderen titspreken. de vaag, naar geziohtshallucinaties zegt ze; quot;Ik zie zoonbsp;visioenen, dat ik altijd gedroomd heb, dat ik boven de bocmen.vloog en boven de zee en vlak boven hetnbsp;water en dan hoor ik het hier zeggen en nu komt het uit, dat het zoo is gekomen. Iemand zei, als jenbsp;bloed ziet, is het schande, ^lu heb ik mijn eigen bloed gezien.quot; Üit alles wordt zonder eenig affectnbsp;verteld.

Patiënte zit meestal onbeweeglijk op haar stoel, doch springt soms plotseling op en slaat een ruit in of tracht over het hek te ontvluchten. Contact met haar is onmogelijk.

Bij patiënte's uitlatingen zou het mogelijk zijn aan een depressie te donken. Hie-Hegen pleit echter het geheeie beeld, dat zij' verder vertoont., In de, eerste plaats i.s zij eigenlijk niet depressief , doch is juist het quot;ntbreken van eenig affect bij alle vreeselijke denkbeelden, die zij uit, geheel in-adaequaat. Ook het begin van haar ziekte, zooals dit wordt vermeld en haar pra^sychot.isch karakter,nbsp;pleiten niet voor de diagnose manische-depressieve psychose. Als patiënte in het begin van de verbetering wat meer los komt, blijkt ook, dat zij zioh niet gedeprimeerd voelt. Ook blijkt dan, dat haarnbsp;gedaohtengang verward is en zij kan haar impulsieve handelingen en andere uitingen vaak in het geheelnbsp;niet, of slechts onlogisch, motiveeren. De plotselinge onderbrekingen in gesprakken zijn een duidelijknbsp;afbreken van de gedachtengang, als bij e.an sohizophrene quot;Jperrungquot;, geen remming. Als patiënte in eennbsp;later stadiun een wat hypomaan beeld gaat 'chtwikkelen, is dit ook geen werkelijke manio. Ook hierbijnbsp;blijven de ongemotiveerdheid.van haar handelingen, de geringe contactmogelijkheid en het niet-adaequa-to affect op de voorgrond staan. Pas tijdens een ziekte van haar dochtertje, begint dit langzamerhandnbsp;te verbeteren.

Een andere mogelijkheid, waaraan gedacht moet worden, is een degeneratiepsyohose. Hiertegen pleit het betrekkelijk langzame ontstaan van de ziekte en ook heeft het beeld niet het erlebnisreiche, datnbsp;men bij een degeneratiepsyohose verwacht. Hoewel zij als hersteld wordt afgesohreven, heeft men bij haarnbsp;ontslag toch nog met met eén noi’raale persoonlijkheid te doen. 3ij maakt nog steeds een vreemde indruk,nbsp;meer in ob zin -an een defecte dan van een p^ohopathische persoonlijkheid. Het '/oorraaraste is wel,nbsp;dat het cortao mat haar nog steeds gestoord is en men het gevoel houdt, dat er om patiënte een leegenbsp;ruimte is, zoodat zij niet te' benaderen is- Ook is haar gedachtengang nu én-dan nog wat verward en zijnbsp;kan -'zjg onsamenhangende verhalen doen, die met dé waandenkbeelde,-' uit haar ziek:toperiodan samenhangen.

-57-

Van een volledig herstel, zooals dit.bij een degéneratiepsychose regel is, kan dus„niet gesproken worden.

Op grond van het geheele beeld, het ontstaan, en vooral de affeotstoomissen en de orimogelijkhaid tot normaal contact, ook nadat de acute verschijnselen zijn verdwenen, wordt de diagnose schizophrenianbsp;gesteld en ook na de kuur gehardhaafd.

Cardiazolkuur: 13 Mei 1939 tot 16 Juni 1939

Na twee insulten halpt ze wat in de huishouding, ze vraagt naar haar kinderen en gaat steeds meer praten. Ze doet verwarde verhalen ever geld, dat ze thuis verborgen zou hebben en wil niet in een groene jurk naar buiten; ze kan dit echter niet motiveeren. Behoorlijk contact is niet met haar te krijgen,nbsp;ze is wat paranoid, meent, dat het bezoek voor haar wordt weggestuurd en schrijft brieven aan haar familie, waarin ze cm geld en fruit vraagt . De gemeente zal het wel betalen. Ze denkt, dat andere patiënten haar kleeren aan hebben; ze gaat zich met alles bemoeien enzeer druk praten, waarbij ze vannbsp;de hak op.de tak springt en niet te volgen is. Nu en dan is ze plotseling agressief en brutaal.

Partus 4 Juli. Na de partus is ze eerst nog wat vreemd, en kon zich niet vertrouwd maken met het idee, een dochtertje te hebben. Langzamerhand verbetert ze; ze blijft echter nog wat vreemd, werkt slordignbsp;en doet soms cnbegrijpelijke verhalen. De dood van haar kindje na enkele weken, neemt ze echter hee.1nbsp;verstandig en met adaequaat affect op. Eind Augustus wordt ze hersteld ontslagen,

RORSCHACH VOOR CE KUUR 11 Mei 1939

I. nbsp;nbsp;nbsp;1, Een figuur van een vlindernbsp;2, Zwart en wit

II. nbsp;nbsp;nbsp;1. (fluisterend) bleednbsp;2. Rood, wit, zwart

in. nbsp;nbsp;nbsp;Is dat roode inkt? (rood lat.)

Ik weet niet, wat ik hiervan zeggen moet

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Lijkt op een vacht

V. nbsp;nbsp;nbsp;Vleermuis. Dat lijktnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tochnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wel,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet?

VI. nbsp;nbsp;nbsp;Een vacht

Een slangenkop

VII. nbsp;nbsp;nbsp;Ik zou er geen naam aan kunnen geven

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;(lacht) Het lijkt wel op een beest

IX. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet, wat ik daarop zeggen moet

X. nbsp;nbsp;nbsp;Ze hebben allemaalnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haastnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dezelfdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;figuur

Allemaal andere kleuren

Blauw

'Tijd 20 minuten T 5

05 nbsp;nbsp;nbsp;Fb 5 (3FbN) Td 1 ^

bloed 1

I ' nbsp;nbsp;nbsp;inkt 1

kleur 3

Patiënte is zeer langzaam en geramd en komt bijna niet tot antwoorden. Daarbij is zij zeer voor ziohtig in haar antwoorden en bang feuten te maken, zooals blijkt uit haar vragen. Er is eon stequot;knbsp;duidingsbewustzijn. Het gevolg van dit alles is een zeer arm psychogram met sterke stereolypie en eennbsp;maximum aan goed geziene vormen, doordat slechts de meest voor de hand liggende dingen worden geduid.nbsp;In merkwaardige tegenstelling hiermee staan de 5 primaire kleurantwoorden, als uitingen van impulsie-

-58-

ve onaangepaste affectiviteit. Fteeds het eerste antwoord bij de ®rste gekleurde plaat is van die ..ard Mogelijk moet aan de 3 FbN iets minder sterke waarde worden, teogekend, zooals ik reeds eerder heb besproken, doch waar zij hier voorkomen tezamen met andere Fb's is dit hier dubieus en ook afgezien vannbsp;deze drie antwoorden blijven er toch nog twee Fb's over, die door niets gestabiliseerd worden.

Wij hebben hier dus een geremde, weinig productieve patients, bij wie wij echter kunnen verwach -ten, dat deze renming gemakkelijk door impulsieve handelingen kan worden doorbroken.

RORSCHACH NA CE KlAJR 7 Augustus 1939

I. nbsp;nbsp;nbsp;Het lijkt wel een vlinder, De vorm ervan dunkt menbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' G F T

II. nbsp;nbsp;nbsp;Ik kan haast niet fantasoeren. Ik denkt maar aan een ding, hoe iknbsp;gauw weer bij de kinderen kom.

Het heeft alleen een andere kleur erbij, maar anders zou ik zeggen,het heeft dezelfde vorm, waar de vleugels af zijn. Het heeft eigenlijknbsp;niet van een vlinder, als je die andere niet hebt gezien.

Heb ik dezelfde platen niet meer van U gezien?

Ik zou het heuscf'. niet weten. Het lijkt er eigenlijk niets op.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Ik zou haast zeggen, het zijn alle drie dezelfde platen

V 1. Het lijken wel twee negers (negerhoofden) nbsp;nbsp;nbsp;D F Md

4 2. Het lijken wel twee hoofden met een hooge witte boord nbsp;nbsp;nbsp;Do F Md

De rest moet ik daar cok nog wat van zeggen?

Ncu, ik weet het heusoh niet

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijken wel een paar kaboutermannetjes (rood boven)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

Meer kan ik er niet van fantaseeren

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Erg ontwikkeld ben ik ook niet

Ik zou haast zeggen, hetlijkt wel op de huid van een beest, dat geslacht is. Waar de huid gedroogd is. (Waarotrf?) Zoo het geheel

Het is niet zoo de vorm. Het lijkt wal een stuk konijnenvel nbsp;nbsp;nbsp;G HdF T

V. nbsp;nbsp;nbsp;Weermuis, is het niet?,Op het eerste gezicht natuurlijk. Ja, ik . .

vind het het,meest cp een.vleermuis lijken nbsp;nbsp;nbsp;¦ G F T

VI. nbsp;nbsp;nbsp;1. Dit is heelemaal een huid. Die kleuren, zoo'n zachte huid,

zoo'n kleedje ¦ nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q ¦HdF T

2. Dit lijkt wel een slangenkop. Die past heelemaalnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet bij die huid.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

VII. nbsp;nbsp;nbsp;Het is net pf het geteekend, is.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Het lijkt wel, hb, jasses, kijk (lacht) een gezicht met een kromme neus.

Aans weerskanten een (midctderde). nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

2. nbsp;nbsp;nbsp;Die stukken hebben wel wat van wolken. Die kunnen precies-dergelijke

vormen hebben, (midden derde) nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D HdF wolk

Ik weet niet, wat ik er uit moet maken.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Ik denk, dat hier de staarten zijn, die bij de andere platen vergeten

zijn (lacht), pat moet U als een grapje opvatten nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td ,

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Vteet U er zit allemaal diezelfde streep in. Het

1. nbsp;nbsp;nbsp;lijkt net een blad, waar twee...... Nou, dat zijn nou toch sprekend twee

beesten, muizen, alleen zijn'ze rood nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dat middelste is het een blad, dat een tijd gelegen heeft, of tusscHJnnbsp;een boek heeft gelegen, maar' het heeft er natuurlijk niet de kleuren van.

Maar dan kün je ook de vorm niét meer zien. nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pi

En die kleuren. Maar verder weet ik het heusoh niet. Ik zal wel gekke dingen zeggen, maar ik kan heusoh niet fantaseeren

Omdat hst drie kleuren zijn is het moeilijk

-59-

1, nbsp;nbsp;nbsp;Donkergroen en lichtgroennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D BjN

2. nbsp;nbsp;nbsp;7oo'n kladje-van een schilder waar hij de kleuren van opneemtnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6 Fb palet

Maar een werkelijke figuur ergens van kan ik er niet uitfantaseenen.

U ziet, ik ben niet rijk aan fantasie

X. nbsp;nbsp;nbsp;1. (bruin lat.) Dat zijn toch geen vingerafdrukken?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D F- vingeraf-

Maar dat kan niet. Er is zooveel in. nbsp;nbsp;nbsp;drukken

2. nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paar van die zeekrabbennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

3. nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paar muizen (grijsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;boven)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

4. nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tak (grauw lat.)-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PL

Wat die tak daar nou moet? Ik kan niet fantaseeren

Dat, waar lijkt dat nu op? (konijnen kop). Hef heeft twee ogen....

Ik zou haast zeggen.-.;. en twee lange ooren. Diè zitten wel wat eigenaardig.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Maar het heeft toch welnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ietsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van een schaap of zoo ietsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

Ik weet het heusch niet.'Ik zou niet weten wat nog meer

Aantal antwoorden 21 nbsp;nbsp;nbsp;Tijd 35 minuten

G 6 - nbsp;nbsp;nbsp;F 16 (4-)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 8nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Ff 75%

0 17 nbsp;nbsp;nbsp;Fb 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 52%

Do 1 nbsp;nbsp;nbsp;HdF 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M 1

Md 3 nbsp;nbsp;nbsp;.

PI 2 wolk 1nbsp;kleur 1nbsp;palet 1nbsp;vingerafdr. 1

Patiënte geeft nu een normaal aantal antwoorden, faalt niet meer en, hoewel de stereotypie onveranderd gebleven is, is er veel'meer -verscheidenheid in de andere antwoorden. Evenals de eerste maal is er een sterk duidingsbewustzijn, doch weinig duidingsvreugde.' Integendeel vindt patiënte de opdrachtnbsp;niet prettig, daar zij zich insufficient voelt. 7ij twijfelt weer telkens aan haar eigen antwoorden,nbsp;doch is niet meer zoo geremd en voorzichtig, het Ff% is gedaald op 75% zooals dat bij normalen metnbsp;middelmatig intellect voorkomt. Er zijn zeker geen groo-b verschillen in de kwali-teit der vormantwoor-den. De opeenvolging is hier en daar wat los, het opvattingstype, afgezien van 1 Do antwoord (eennbsp;uitdrukking van groote zelfcontramp;le en voorzichtigheid) gunstig, met oen groot aantal goed geziene ge-heelduidingen. In het algemeen cUs een behoorlijke aanpassing aan het normale denken. Wat de 'a-ffeoti-viteit betreft, blijkt, dat patiënte ook nu weer alleen primaire-kleuranbwoorden geeft. Het aantalnbsp;hiervan is echter afgenomen en nog belargrijker is, dat zij nu pas bij plaat IX optreden en ook in hunnbsp;karakter wat minder heftig zijn. Mrgelijk speelt bij de duiding palet de vorm zelfs al eenige rol. Cenbsp;inpulsiviteit is dus wei duidelijk verminderd. Uitingen van normale affectieve aanpassing zijn er echter niet.

Patiënte geeft nu drie HdF antwoorden. Deze zijn te beschouwen als uitingen van een voorzichtige onvrije aanpassing en wijzen tevens op labiliteit in het affectleven. Zij is onderhevig aan stem-mingssohoimielingen, die zij niet voldoende zal weten -te beheersohen. Ook hieruit blijkt dus, dat pa -tiente geen geheel normale affectieve aanpassing heeft.

Samenvattend kan dus gezegd worden, dat dit psyohogram zeker verbeteringen vertoont, en dat, hoewel het belevingstype nauwer geworden is, h.et geheel toch meer gedifferentieerd is en er niet gospro -ken kan worden van een autistische inkapseling. Patiënte is geordbnd, tot voldoende intellectueele fiiro-ties in staat en wat het affectleven betreft, wat onvrij en labiel met mogelijk eenige neiging tot impulsieve reaoties.

Katamnese blz. 240.

-6o-

Patients is in 1890 geboren als de 14de uit een gezin van 17 kinderen, waarvan er 10 jong ge -sterven zijn. Haar vader was nerveus, een broer van de vader potator, een broer van patientezai vreemd zijn.

Patients groeide normaal op, zij was altijd wat zwak en nerveus, vas zeer intelligent en muzikaal Zij had veel behoefte aan syrrpathie, doch had een zeer gesloten karakter en de familie weet eigenlijknbsp;heel weinig van haar.

De laatste jaren vcor haar eerste opname heeft zij veel moeilijkheden gehad, o.a, een verbroken verloving. Kort daarna werd zij acuut ziek met gehoors- en gezichtshalluoinaties. Zij werd onrustig,nbsp;angstig en verward en voorspelde, dat er rampen zouden komen.

Eerste opname: 30-3-1920 tot 16-7-1920

Bij opname is zij ’.vrijwel stuporeus en geheel ontoegankelijk, zij spreekt bijna niet, kruipt onder de dekens en huilt. Het maakt de indruk, dat zij hallucineert. Zij maakt nu en dan vreemde bewe -gingen en lacht ongemotiveerd. Langzame.-hand wordt zij wat beter toegankelijk, doch zij is gemaniëreerd, en geeft vaak onzinnige antwoo'^den. Na twee maanden verbe-tert zij vrij ¦ nol en kort daarna toont zij volledig ziekte-inzioht. Zij hoeft het gevoel dat zij in een droomtoestand is geweest ennbsp;heeft slechts vage herinneringen aan de gebeurtenissen uit die tijd. Een maand later kan zij hersteldnbsp;ontslagen worden. Hierna heeft patient zich 8 jaar kunnen handhaven, eerst als zangleerares, daarnanbsp;als verpleegster. In die tijd was zij echter ook vreemd. In haar werk was zij goed, doch in cfenbsp;omgang met haar collega's was zij moeilijk, hooghartig en waarschijnlijk hallucineerde zij toen ook .

In 1926 werd zij in een sanatorium opgenomen, waar zij een maniakaal beeld ver'toonde met nu en dan huilbuien. Ce ziek’to was acuut begonnen met ongemotiveerd lachen. Zij herstelt volledig en heeftnbsp;weer, evenals de vorige maal, het gevoel in een droomtoestand geleefd te hebben.

Zij zet daarna haar werk voort, doch het gaat steeds moeilijken. Tenslotte zegt zij haar be -trekking op, ómdat haar omgeving te deprimearend op haar werkt en zij zich ook 'teleurgesteld voelde in haar vriendschap met oude kennissen. Een rol schijnt ook nog te spelen een nie't-bean’twoorde liefdanbsp;Na haar ontslag was zij onevenwichtig. Zij ging bij een zus’ter wonen en toen dat niet meer mogelijknbsp;was, door herhaalde conflicten, raakte zij kort daarna voor de derde maal in de war. Zij werd in eennbsp;kliniek opgenomen. Zij is daar geheel in zich zelf gekeerd, contact is niet mogelijk. Nu en dan huiltnbsp;zij ongemotiveer d sn heeft gilbuien. Deze maal wordt voor het eerst du diagnose op sohizophrenie ge-s'teld. Zij is daarna weer betrekkolijk goed geweest tot 1933. Toen maakte zij weer een korte periodenbsp;door, waarin zij in zich zelf gekeerd was, hallucineerde en verward sprak. Zij kon ¦toen echter thuisnbsp;blijven.

Tweede opname 19-4-1935 tot 9-9-1935.

In 1935 begon patiënte weer afwezig te worden. Zij was veel met zichzelf bezig, doch heeftncg 14 dagen haar werk kunnen doen zonder dat haar leerlingen iets bemerkten. Toen begon zij echter weernbsp;te halluoineeren en gedroeg zich vreemd. 5ij opname is hot beeld nu veel duidelijker dan de vorigemaalnbsp;Zij is soms geheel stuporeus, doch zeer onberekenbaar, heeft persoonsverwisseling en vertoont lichtenbsp;ka'talepsie. De overige verschijnselen zijn ongeveer de zelfde als de eerste maal, doch het geheelenbsp;beeld is veel ernstiger. Ook nu herstelt zij weer vrij snel en na enkele maanden voelt zij zich weernbsp;in staat in da maa’tschappij terug te keuren. Zij is echter nog wat vreemd, lacht ongemoti'vuerd ennbsp;hallucineert waarschijnlijk ook, hoewel zij dit ontkent.

Ruim een jaar later wordt zij weer lusteloos, bleef 's morgens in bed liggen en had nu en dan imperatieve hallucinaties, die zij als zoodanig herkende en niet opvolgde. Zelf vreesde zij toen al,dat zij weer ziek zou worden eti volgens haar zeggen heeft zij een maa.'id lang tegun de p.syohosa gevochten.nbsp;Zij geeft toe, dat zij na haar laatste ontslag niet geheel goed neer is geweost. Nu on dan hoorde zijnbsp;stemmen op de maat van kloppingen, dio zij in de armen en boenen vooldo, en soms hoorde zij haar gedachten uitsproken. Tenslotte werd zij na een teleurstelling in haar beroeps-lovon, die echter objectief gezien van weinig betookenis was, weer vrij acuut ziek.

Darde opname 25-12-1936 tot, .23;^957

-61-

Zij vertoont weer geheel hetzelfde beeld als bij haar tweede cpname en herstelt ook nu weer spontaan vij snel. Zij blijft nog eenige tijd wat gemanieröord,dooh kan ook nu weer hersteld ontslagen worden.

Na haar ontslag gaat het met dé muzieklessen steeds minder goed. Zij krijgifc bijna geenniaweleerlingen meer en zoo verminderen haar lessen langzamerhand. In de zomer van 195Z werd patient© weer prikkelbaar, maakte ruzie met haar-familie en trok zich steeds meer in zich zelf terug. Zij verwaarloosde het huishouden, dat zij vodr haar vriendin en zich zelf verzorgde, lachte weer oninvoelbaar ennbsp;ging weer halluoineeren. Zij vindt zelf, dat ze verstrooid is en niet op kan schieten. Zij is blij,datnbsp;zij weer opgenomen wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, i.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Vierde opname 15-9-1937 tot 16-12-1937.

Zij is zeer onrustig, praat en lacht en is buitengewoon prikkelbaar. Op elke kleine aanmerking reageert zij met agressiviteit of smijt zij het huisraad door de kamer. Tij verknoeit haar werk en is geroaniereerd. Bshoorlijk contact imèt haar is niet mogelijk. Zij grimasseert voortdurend en is in alnbsp;haar uitingen duidelijk schizophreen'.

Er schijnt eenig ziektebesef te bestaan, zelf merkt zij tenminste op, dat zij in een gesticht thuis hoort.

Insulinekuur van -25 October tot_ 2 December 1937. 23 coma's.

Na de kuur is zij geheel hersteld; Zelf vindt ziji dat zij beter is dan de vorige malen bij ¦ het ontslag. Bij het wakker worden uit hét coma voelde zij zich meer aan het leven gebonden. Zij vraagtnbsp;of het mogelijk is, dat er iets aan het vochtgehalte verandert door de kuur. Hat was alsof er in haarnbsp;hoofd iets kromp. Contact is nu veel beter mogelijk en zij kah nu ook spreken over haar'vroegere ziek-te-periodes, wat anders niet mogelijfc was. Ze vertelt nu dat het in 1920 net was alsof de'werelcf veranderd was. Toen zij Weer in de maatschappij kwam, was het moeilijk te bemerken, dat hat niet zoo was.nbsp;Ze vindt, dat ze nog veel heeft op'te lóssén met zich zelf, wil graag weer aan het'^verk, maar voeltnbsp;zelf, dat ze voorzichtig irioet zijn. Ze ziet iny dat ze zeer ernstig ziek is geweest; '

Ook deze maal was echter het herstel niet blijvend. Eerst ging het vrij goed, doch zij was' wat stil en afgetrokken, afgewisseid hél uitbundigheid. Zij had weinig lessen meer en bekommerde zich daarnbsp;ook niet al te veel om. Zij maakte zich niet Veel zorg.3n en vergat zelfs wel-ééns een los.quot;Het blijktnbsp;duidelijk hoe zij na elke ziekte-perioda maiatschappelijk achteruit gaat. De vrije intervallen wór’dennbsp;ook steeds korter. ¦ ¦¦

In Januari 1939 werd zij vrij plotseling weer lusteloos, zij bleef in bed of lag of stond in ka-tatone houdingen. Zij hallucineerde'weer, doch üitte zich'in het geheel niet over haar beleving en. Sj wilde graag weer opgenomon worden.

Vijfde opname 2-2- 1939 tot 23-5-1939.

ïn het ziektebeeld staan haar pathalogisohe affectuitingen thans cp de voorgrond. Zij lacht, terwijl zij zegt verdrietig te zijn', is zeer prikkelbaar én reageert óp kleinigheden mét'geheel inadae -quate of overdreven affeotui'tbarstingen. Zij meent uitverkoren te zijn voor höoge idealen,waa'-ove-- zij zich echter verder niet uitlaat. Zij gedraagt zich dwaas en gemahiereerd en heeft oen vor\,«rds gecach-tengang. Zij meent de bruid van Christus te zijn en ziet de afdeelingsgeneeshèer' voor haar broer aan.

Een verloop in een zoo groot aantal Schubs is voor sohizophrenie'niét -^pisch én tijdens de eet- -ste aanvallen van patiënte's ziekte werd de diagnose op hysterie gesteld. Later werd tijdens elke aanval het beeld steeds duidelijker schizophreen en eigenlijk is'patiënte ook in de vrije intervallennbsp;niet geheel goed meer geweest, zelfs in het begin van' haar ziekte niet. Langzamerhond werd zij in haarnbsp;goede perioden toch ook telkens minder. In het geheeb beeld valt op do duur een algemeen© achceeuit ^nbsp;gang wel waar te nemen, zoodat de laatste jaren eigenlijk geen twijfel aan de diagnose sohizophreri'enbsp;meer mogelijk is.

Cardiazolkuur 4 April tot 4 .Mei 1939 j4 insulten.

Na twee insulten is patiënte reeds zcoveei verbeterd, dat de kuur voorloopig nbsp;nbsp;nbsp;ontarb''oken .

Daar zij echter weer achteruitgaat, wordt deze weer voortgezet. Na 4 insulten veelt zij zich veel

•62-

VI.

je er ook van kunnen maken

D Ff Obj,

VII. nbsp;nbsp;nbsp;Dat vindt ik nou net..... Hebt U in de wolken wel eeregezicht-Jes gezien?

¦i. Dat zouden wel gezichtjes kunnen zijn (bovenste derde deel) nbsp;nbsp;nbsp;D Ff Md

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Dit is een van die zelfde teekeningen gekleurd.

H'm (wijst blauw en grijs aan) tet kan eigenlijk alles worden,

1. nbsp;nbsp;nbsp;Een kroon (geheel)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ff Obj.

2. nbsp;nbsp;nbsp;En het zou ook heel goed kunnen worden een lamp of zoo vannbsp;kristal dan zouden kleuren in zijn van zelf, of we omhangen hem

met stof, gebatikt. nbsp;nbsp;nbsp;, G FPjf Obj.

IX. nbsp;nbsp;nbsp;1. Ja, je zou haast zeggen, dat zijn kleuren, die op een palet

thuis hooren, klodders door elkaar, groen bruin. Je zou er een

palet om moeten teekenen. nbsp;nbsp;nbsp;G Fb N kleur

2. nbsp;nbsp;nbsp;Hier iets van een wervel (centr. oranje gaten)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 anat.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Twee oranje kleuren, daar stijgt iets tusschen opnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D FbN kleur

4. nbsp;nbsp;nbsp;Als we die wervel los laten, zou je kunnen i eggen het is een

kandelaar. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 F- Obj.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Zeegroen met oranje er bovennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 KUv kleur

X. nbsp;nbsp;nbsp;H^, dat zijn weer allerlei kleurtjes. Dat is mooi hfe. Hebt U

1. nbsp;nbsp;nbsp;wel eehs een kruissteekpatroon gezien? Je zou dit kunnen nawerken in kruissteek. Hot is heusoh, hoe noem ja dat, aan bei-,

de kanten hetzelfde, nbsp;nbsp;nbsp;G FbF patroon

2, nbsp;nbsp;nbsp;Je zou zeggen, dat dit klobken zijn (grijs boven) En.......

(wijst over het grijs en het blauw). Ik kan er niets meer vain

maken. Ik vind het alleen maar mooi. nbsp;nbsp;nbsp;ü F Ooj.

T 4 nbsp;nbsp;nbsp;F 875^

Ml nbsp;nbsp;nbsp;T 105 ¦

Md 3 nbsp;nbsp;nbsp;^

Obj. 7 anat 2nbsp;bloed 1

patroon 1 kl«jr 3

Het gedrag van patiënte en de wijze waarop zij de platen hanteert zijn gemaniereerd. Zij toont echter duidelijk belangstelling voor de platen en doet haar best om nauwkeurig te' zijn. Zi-j bereikt dan ook een optimaal F )5. -Echteh'staat het denken niet voldoende-onder .bewuste, controle. Reeds bij de eerste gekleurde plaat begint zij met een primair kleurantwoord en plaat IX, waarbij zij 3 primaire kleurnbsp;antwoorden geeft, is de eonige plaat met foutieve vormantwoorden. Een onbeheersohte affectiviteit be-invloedt hier dus duidelijk de intelleotueeie prestaties in ongunstige zin.

Behalve 4 primedre kleurantwoorden als uitingen van inpulsiviteit, geeft patiënte 1 FbF antwoord, dat wijst Op laksiele egocentrische affectiviteit. Deze onbeheerschte uitingen worden door heteerevorm-kleurantwoord niet voldoende ges-tabiliseerd en eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;stabilisatie door bewegingsant-

woorden ontbreekt geheel. Er bestaat dus een overheerschen van het affectlerven zonder mogelijkheid van goedo affectieve aanpassing aan de buitenwereld en zonder voldoende bewuste controle over het denken,nbsp;ir/at de intelligentiefactoran betreft, valt op te merken, dat patiënte in het algemeen goede duidingennbsp;geeft, doch daar dikwijls vreemde opmerkingen bij maakt of niet zakelijk bij de duidingen blijft, dochnbsp;over hot geduide voorwerp gaat doorpraten.

-64-

-65-

quot;'aar dat (rose med.) hoort er weer niet bij, dat zit op een heel £'Klere plaats. Daar kan ik niets van zeggen

IX. nbsp;nbsp;nbsp;1. Laat ik zeggen, dat dit een heel goed gegeven zou zijn voor ba

tikwerk, een kleedje nbsp;nbsp;nbsp;^ FbP patroon

2. Ook doet hetme denken aan een deel van een landkaart. Dat blauwgroen is dan water, dat wordt op een kaart zoo aangegeven. En roodpaars is veengrond geloof ik. En dat (bruin moet maar ertsnbsp;zijn, ijzererts , zoo'n beetje roestkleurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G FbF Obj.

X. nbsp;nbsp;nbsp;1. Dat zou ik als gegeven voor borduurwerk willen zien. U zult zeg-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G FbF patroon

gen, dan moet dat toch weer wat voorstellen.

2. Kleuren van.de landkaart: meren, hooggebergte, bruin is weer ertsgrond. G Fb Obj.

F 80% T 17%

De wijze, waarop patiënte de proef nu tegemoet treedt, is hoewel zij nog eenigszins gamaniereerd is, toch normaler dan voor de kuur. 7ij is zakelijker en bepaalt zich meer tot het duiden zonder verder veel commentaar. Slechts 5 antwoorden van de 17 werden ook bij het eerste onderzoek gegeven. On -geveer 70% der antwoorden is dus nieuw, wat wijst op aanmerkelijke veranderingen in de persoonlijkheidnbsp;Het aantal goedgeziene vormen is iets gedaald doch ook nu nog optimaal voor een goecbintelligentie. Denbsp;opeenvolging der antwoorden is, voor zoover te beoordeelen, ook nu zeer los, het t.e’Y^af'oentageis prao-tisch onveranderd.

Bij de gekleurde platen wordt patiënte ook nu onbeheersohter, doch in mindere mate dan de eerste maal. 7ij geeft nu slechts een primair kleurantwoord en dit pas als laatste antwoord bij de laatstenbsp;plaat. (Misschien moet ook het antwoord bij plaat IX als primair kleurantwoord gerekend worden, misschien ook wel geen van beiden. Patiënte drukt zich bij deze antwoorden wel verschillend uit,doch hetnbsp;is niet duidelijk of dit werkelijk een verschil in opvatting is). Echter is toch ook nu nog de affectiviteit onaangepast, egocentrisch en labiel. Er is geen stabilisatie door FFb antwoorden, dus geennbsp;tnogelijkhoid vorm en kleur tot een goed geheel te corobineereo.

lifal is er nu een bewegingsantwoord, dat een duidelijke verbetering is ten opzichte van hetzelfde antwoord bij het eerste onderzoek. Hieruit blijkt een mogelijkheid tot combinatie van onderdeelen totnbsp;een geheel, waar veor de kuur slechts losse deelen gezien werden. Een nortnale aanpassing heeft patieivnbsp;te zeker niet bereikt. Nog wordt zij door labiele egocentrische affectiviteit beheersoht, die eennbsp;slechte invloed uitoefent op de intelleot-funoties (ook nu weer de twee F- antwoorden bij gekleurdenbsp;platen.) De impulsiviteit is duidelijk verminderd, en veranderingen in gunstige zin zijn wel aanwezignbsp;Een prinoipieela verandering vertoont het psychogrami echter niet.

Katamnese Bladz. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;241.

Patiënte is in 1898 geboren als oudste van 5 kinderen. Haar imoeder was lijdende aan /manisch- depressieve psychose en werd vele malen in verschillende gestichten opgenomran. De broers en zusters van de moeder zouden niet noimnaal zijn, de vader van de moeder was potator.

Een broer van patiënte pleegde suicide, een zuster is in lichte mate manisoh-dopressief. Door do ziekte van de moeder werd patienta van haar 14de levensdag af bij een pleegmoeder cpgevoed. 7ij leen-

-66-

de moeilijk spreken en liep pas op twee-jarige leeftijd. Op school kon zij moeilijk ieeron,doch bieef niet zitten. Tot haar 28ste jaar werkte zij op eer, atelier, daarna werd zij verkoopster, Qo haar 23 enbsp;j^r is zij verloofd geweest, welke verloving zij kort voor het huwelijk w^ens ontrouv; van haar aa,i-staande man verorak. 3ij heeft zich dit erg aanget-^ ikken en had daarna angst voor verdere verhouding

Haar pleegzuster beschrijft haar als opgewekt van karakter, niet eenzelvig. 3ij was een''soha'.quot; , vertrouwde iedereen, was veel te goedig.,7ij kon echter niet op eigen beenen staan en had steeds denbsp;steun van haar zuster noodig.,?ij was in haar werk overmatig scrupuleus.

ifen April 1938 af zou zij veranderd zijn. Waarin deze verandering bestond is niet duidelijk. In September 1938 is haar toestand vrij plotseling verergerd. Zij trok zich de politieke spanning erg aan,nbsp;werd angstig voor oorlog, doch haar reacties waren te heftig en niet adaequaat. In haar angst stheur-de zij zichzelf en haar zuster da kleeren van het lichaam. Cp een nacht begon zij hevig te giller.go.'iEknbsp;verward over gasaanvallen en zette de gaskraan epen. In de volgende dagen uitte zij zelfbesctjuldig'.iVnbsp;gan, zei, dat ze gemeen was en girq steeds verwarder spreken. Zij werd zeer war-'’n:v''.nd.. ook tegeno -ver haar zuster en zette nog eenige malen de gaskraan open.

Tijdens opname in een kliniek werd zij langzamerhand apathisch en mutistisch. Bij lichamelijk.-n-derzoek werden gevonden: diabetes, tempei’atuursverhooging, verhoogde bezinking en leuooqytose. Voor ¦deze laatste symptomen kon geen verklaring gevonden worden.

Opname 15-2-1939 tot 31-8-1939

Patiënte is bij opname vrijwel geheel mutistisch en zeer negativistisch. Zij werkt bij alles tegen, laat zich niet onderzoeken en is onzindelijk. Soms is zij geheel stijf en gespannen, soms ook ver-toont zij fiexibilitas cerea. Zij is impulsief, springt soms plotseling boven op een tafel of overnbsp;een bed heen en zit daarna weer geheel stuporeus op een stoel. Nu en dan maakt zij de indruk angstignbsp;te zijn en schijnt dan te hailucineéren. Eén enkele maal geeft zij wel eens antwoord op vragen en somsnbsp;gedraagt zij zich een dag normaal eh zit te breien. De volgende dag is zij weer even stuporeus sü.snbsp;tevoren. \f;anneer zij spreekt blijkt haar gedachtengang geheel inoohaerent 'te zijn en gebruikt zij talnbsp;van neologismen. Als lichamelijke afwijking wordt nu alleen een diabetische bloedsuikercurve gevonden

Bij deze patiënte moest de differentiaaldiagnose gesteld worden tusschon sohizophrenie, een aty -pische depressie en een dogenoratiep^chose. Vooral wegens de sterk hereditaire belasting met manisch-depressieve psychose moet ernstig aan de mogelijkh* 'en een depressie worden gedacht. Patients zelf herft echter praepsyohotisch nooit uitgesproken stemmingswisselingen vertoond en hoewel de-psychose met depressieve stemming en angst is begonnen, staan toch tijdens de ziekte de stemmingsafwijkingen zekernbsp;niet op de voorgrond, doch veel meer de verwardheid en de metorische s'toorr.issen en vertoont zij eennbsp;katatoon beeld. Omdat patiënte bovendien nog nooit een typische manische of depressievS phase heeftnbsp;doorgemaakt, lijkt deze diagnose niet verantwoord. Eerder zou men hier kunnen denken aan oen verwardheids of motilitoitspsyohose van Kleist of aan een sohizophrenie. Hoewel het de indruk maakt, datnbsp;do psychose acuut en reactief is opgetreden; blijkt toch, efet patient reeds sedert oen h-alf jaar langzamerhand verand'srde. Dit pleit meer voor een sohizophrenie dart voor een degeneratiep^diioso. Echternbsp;was patiënte voor het eerste optreden van een schizophrenia al wat oud. Op het, acute kata-tone beeld ,nbsp;dat patierrte'vertoonde, was de differentiaaldiagnose niet met zekerheid te stellijn. Pas het verderenbsp;verloop zou hier de oplossing kunnen brengen.

Men helde er echter toch het meest toe over om op dit massale,: maar toch. weinig inhogdsrij® beeld, de diagnose sohizophrenie te stellen en het verloop niet af te wachten, doch patiënte een insuline -kuur te geven» Hot katamnestisch onderzoek heeft deze diagnose nog versterkt.

Reeds direct bij het ontslag vond de familie, dat patiënte anders was dart vroeger en niet in gunstige zin veranderd was. Het is gebleken, dat zij zich in de maatschappij wel kan handhaven, doch dat zij anders is en dat het ook maatschappelijk met haar bergaf gaat.

Insulinekuur 11 Mei 1939 tot 21 Juni 1939 nbsp;nbsp;nbsp;23 coma's

Tijdens de hypoglycaemie komt patiënte uit haar stupor, zij godrasqt zich dan bizar on spredctvael en verward.

Na 11 coma's is er oen duidelijke vooruitgang. Zij spreekt weer, begin-*, belangstelling voor haar omgeving te toonen en wordt wat actiever. Cfe v jrbe-tering gaat largzamerhand vorder on begin Juli

-67-

maakt patiënte een vèijwel normale indruk, Zij gaat rustig haar gang, werkt op de afdeeiing met overleg en initiatief en is vriendelijk en behulpzaam., ,Zij is eon aardige vrouw, die behalve een wat ox-iatisqhenbsp;gelaatsuitdrukking geen pathologische verschijnselen meer vertoont. Proefverlof gaat goed, doch haarnbsp;huisgonooten vinden haar veranderd. .Vhoecrier was zij rustig en g cWae, nu ciruk. Zii v/il van alles aan-pakkan,,doch het is twijfelaohtig of het zal gaan. Cte pleegmoeder eischt wel te veel van haar, wil haarnbsp;direct behandelen, alsof er niets geweest is» Pati.ente voelt zelf, cfeit zij ziek geweest is en ziet in ,nbsp;dat ontslag niet overhaast kan gebeuren. Zij is dankbaar voor de behandeling en is er van overtuigd,datnbsp;zij haar genezing aan de kuur te danken heeft.

RORSCHACH DE KUUR - b Mei 1939

I. nbsp;nbsp;nbsp;(Chaait de plaat steeds rw en om)

1. (De kleine vlekjes) Inktspatjes ,

Ik weet niet, wat ik er in zie.

II. nbsp;nbsp;nbsp;1, Een roode neus (rood onder)

?. Een katje (zwart)

3. Hersens of zco

Ik weet niet, wat dat allemaal is Kanton met papier

III. nbsp;nbsp;nbsp;Karikaturen

't Zijn eigenlijk allemaal karikaturen (Legt hem weg). Fabeiaohtige klodders

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Ook een kat df zooiets (wijst de kop ergens onbestemd in het zwart).nbsp;En dat (de kcpj is ook zijn kop. Neen, ooch niet (mompelt ietsnbsp;onverstaanbaars waarschijnlijk een neologisme.)

V. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet, zuster, wat dat is. (Zit te halluoineeren)

Ik weet niet, zuster, wat dat is.,

VI. nbsp;nbsp;nbsp;(Houdt de plaat op armlengte, bekijkt hem door haar oogharen ennbsp;legt hem weg)

VII. nbsp;nbsp;nbsp;(legt hem weg na eenige tijd. bekijken)

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Bont, Nee, todi niet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rood beest, een tijger

IX. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet, wat datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ik, weet het niet, zuster

X. nbsp;nbsp;nbsp;Ik weet niet, wat datnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Verschillende kleuren allemaal.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Anders

weet ik er niets van te vertellen. Verschillende kleuren: bruin, blauw, geel, groen, zwart en grijs

Geen flauw idee, zuster. Verschillende kleuren

Tijd 35 minuten. Bij plaat V mopst gedurende 3 kwartier onderbroken worden. Na de onderbreking is patiënte veel ontoegankelijker. Zij draait de platen steeds om en bekijkt ze alle ook aan da achterkant.

-68-

Patiënte is zeer ontoegankelijk, zit steeds te hallucineoren en zachtjes in zichzelf te mompelen . Verder zegt zij bijna niets en de enkele antwoorden karien langzaam en met groote moei to. Uit een der -gelijk psyohogram is het niet mogelijk veel conclusies te trekken, \fooral over de intelligeritiefacto -ren kan niet veel gezegd worden. Het F % is optimaal, doch heeft bij zoo weinig antwoorden niet veelnbsp;waarde, da opeenvolging is niet te beoordeelen, doch het is zeker pathologisch en verdacht voor schi -zophrenie, dat patiënte bij de eerste plaat alleen 1 Od antwoord geeft en wel alleen de kleine puntjesnbsp;buiten de eigenlijke figuur duidt, terwijl zij een vrij groot aantal geheelduidingen geeft en de eer -ste plaat zich hiertoe juist het best leent. Daar er slechts 1 F- is, is het niet mogelijk te beoordae-len of er groote verschillen in de kwaliteit der F bestaan.

De uitingen van het affectlever, zijn uitsluitend extratensief en er is geen mogelijkheid tot normale affectieve aanpassing. De affectiviteit is labiel, egocentrisdi met mogelijkheid van inpulsivi-teit.

RORSCHACH NA DE KUUR 5 Juli 19»

I. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Is dit iets van de sterrenbeweging’? Het lijkt me een sterrebeeld of zoo.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nat.

Hier zie ik niets in (draait de plaat steeds om en om en maakt de indruk wel tiaar '»st te doen) Ik weet heusoh niet, wat ik hiervan moetnbsp;maken. Misschien gaat de volgende beter.

II. nbsp;nbsp;nbsp;0, ja, die heb ik allemaal gehad. Dat zijn toch dezelfda? (kijkt en haalt

de schouders op) Ik zie er niets in. nbsp;nbsp;nbsp;'

Hier lijkt wel een gezicht van een bQest(zwart lat. boven)

Maar ik zie er geen pooten bij . Een stuk van een kameel nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

Vtet beteekenen die roode vlekjes

Twee poppetjes, karikaturen op 1 pcot, 1 k^een. Of is het een toeest? nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

Ze kanon me allemaal bekend voor, maar ik kan me niet herinneren, wat ik de vorige keer gezegd heb.

IV. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wat is dit voor een geval? Een kikvorsoh toch niet?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Nee, het is veel te groot. Eigenaardig iets. Ik weet niet, wat ik ar in zie. Ik vind het moeilijk om er wat van te maken

2. Een vlinder. Nee, een vlinder is het ook niet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

Een ki'kvorsch of eeii vlinder/ het is nogal een groot verschil

V. nbsp;nbsp;nbsp;Vind ik ook zoo'r moeilijk geval. Wat moet je hier ncxi van maken?

Dat geef ik op, dat kan ik heusch niet thuis brengen.

VI. nbsp;nbsp;nbsp;1.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijkt ook wel iets van een vlinder, maar de vorm komt niet uit,

die is anders, maar ik zeg het zoo happig,, omdat het zoo mooi getee-kend is met dat licht en donker. Maar die uitsteeksels most je er bij wegdenken. Deze fijne sprietjes zouden er weer wel bij kunnen horennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HdF-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. Eerst zou ik zeggen slang nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

dat een poes? Dit is tenminste zijn staart (bov. derde) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. nbsp;nbsp;nbsp;Of een menschengezicht. Nee, dat is een beetje gek.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

3. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht van een clown !(midd. derde)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

4. nbsp;nbsp;nbsp;En hier is nog een gezicht met een baardje (midd. derde)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;1. Een vos of een leeuw. Ik kan het niet goed thuis brengen, maar het is

een beest nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T

2. Mooie kleuren, bruin, cerise, blauw, grijs nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N

IX, nbsp;nbsp;nbsp;Ook mooie kleuren

^ 1. Dit lijkt wel een dik oud heertje, het hoofd er van (rose) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

2. En dit op een beest, het gezicht van een schaap, maar de omgeving

heelemaal niet (grens groen bruin) nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ffnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td

-69-

. nbsp;nbsp;nbsp;3._ Dit lijkt meer op dat van een visch (zelfde andere kant)

D F T D FFb T

G FbN D F Dbj.

De klinische verbetering, die patiënte vertoont, komt ctiidelijk tot uiting in de wijzo waarop zij nu de opdracht uitvoert. -Zij is geordend, wordt niet door hallucinaties gehinderd on afgeleid, maaktnbsp;geen niet ter zake doende opmerkingen en doet haar best er iets goed van te maken. Zij heeft ook eennbsp;behoorlijke kritiek op haar eigen duidingen,.

:Ook nu geeft patiënte een behoorlijk aantal G antwoorden en het opvattingstype zou goed nbsp;nbsp;nbsp;genoard

kunnen worden, ware het niet, dat de helft van de G antwoorden negatief was. In tegenstelling hiermee geeft patiënte bij de detailduidingen blijk van goed vormen zien en het totaal F wordt daardoor optimaal. Haar intellect is dus zeker meer op het practische gericht.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ :

Groote verschillen in de kwaliteit der F zijn ér niet.

De opeenvolging der antwoorden per plaat is wat los, doch niet te los. Beoordeeld over het geheeleoh -ter wel onregelmatig; Plaat I 1 G, Plaat II 2 D,- Plaat III 1 D, 1 G, Plaat IV 2 G, Plaat V falen, Plaat VI 1 D, 1 G, Plaat VII 4 D. [feze wijze, van duiden, vooral het falen bij de gemakkalijkste plaat,nbsp;(waar patiënte meer dan minuut op heeft zitten kijken) temidden van normaal aantal antwoorden bijnbsp;de andere platen, komt bijna niet anders dan bij sohizophrenen voor.

De stereotypie is iets te hoog. en ook overigens is er betrekkelijk weinig variatie in da antwoor -

den.

t)B affectiviteit is nu nog sterker extratensief geworden. Er is nu een FFb antwoord bijgekomen,.dus eenige mogelijkheid tot normale affectieve aanpassing, doch tegenover de 3 primaire kleurantwcordenkannbsp;het nauwelijks eenige stabilisatie uitoefenen, en zal het normale affectieve rapport toch steedsnbsp;door haar impulsieve uitingen gestoord wonden.

Ce kleurnoemingen maken in dit geval niet den indruk verlegenheidsantwoorden te zijn en ook is er overigens geen neiging tot het geven van beschrijvende antwoorden.

Patiënte geeft 1 HdF-antwoord, wat een uiting is van onderhevig zijn aan stemmingen zonder deze voldoende te kunnen beheerschen. Waar het echter slechts 1 antwoord is op een betrekkslijk groot to -taal, kan hetgeen belangrijke rol spélen.

'•¦fij hebben hier dus een patiënte met éen voldoende intellect, die echter te stereotyp en te weinig bewegelijk in haar danken is, en daarbij symptomen van verwardheid vertoont, die klinisch niet meernbsp;tot uiting komen. Hoewel eenig normaal-affectief rapport wel mogelijk is, is zij toch nog zeer impul -sief, terwijl zij zich wciarschijnlijk. ook, gauw door haar stemmingen zal laten meeslaepen.

Van verbetering kan hier eigenlijk slechts in zooverre gesproken worden, dat de klinische verbetering nu een beter onderzoek en een beter beoordeeling van patiënte mogelijk maakt.

Katamnese blz.

-70-

No. 37 Patiënte F-H.

Patiënte werd in 1907 geboren in een zeer arm gezin. Haar vader en grootvader waren potator, een broer is gedurende zes weken psychotisch geweest. Na de Lagere School, die patiënte normaal doorliep ,nbsp;ging zij in betrekking, o.a. in oen café Ze heeft jaren lang in concubinaat geleefd mot een gehuwdenbsp;man, die later gescheiden is en ongeveer drie maanden voor haar opname met patiënte trouwde. De mannbsp;houdt een café, dat ongunstig bekend staat. Patiënte zou niet veel gedronken nebben. Voor haar huwe -lijk kreeg patiënte een kind enpLeegda ze eenige malen abortus. Bij haar huwelijk was zij zes maandennbsp;gravida. Patients is van huis uit Katholiek, doch de laatste zes jaar gaat ze niet moor naar de kerk.nbsp;Ze is altijd zeer gemoedelijk geweest, soms wel-wat prikkelbaar en de laatste 5,jaar kon ze soms engnbsp;ruw zijn. De laatste twee jaar veranderde patiënte langzamerhand, ze ging zioh stoods moeilijken uitennbsp;en reageerde langzaam op gestelde vragen. Het was TOailijk om contact-met haar te krij-gen en in haarnbsp;gedaohtengang door te dringen.,Ze; was.periodisch. angstig, onrustig an nerveus. Langzamerhand verergerden deze verschijnselen vooral tijdens de laatste graviditeit. De bevalling verliep.vlot, de vijfdecfegnbsp;had ze temp. verhooging, wschl.t.g.v.lochieenretentie. fts volgende dag was de tamp., v^aor normaal. Patients stond.op, doch de psychische stoo'-inissen namen toe. Ze werd zeer onrustig, was gedesoriënteerdnbsp;in tijd en plaats en herkende soms haar omgeving niet. Verder werd zij vrijwel stupereus, reageerdenbsp;langzaam en was zeer moeilijk, toegankelijk. Ze maakte een angstige indruk en scheen soms te hailucinee-ren. In deze toestand werd ze in het Provinciaal Ziekenhuis opgenomen.

Opname 17-9-1938 tot 26-11-1938.

Bij haar opname was patients, onrustig, wilde met eten en reageerde weinig op haar omgeving.Spontaan spreekt ze niet en op vregen antwoordt ze nauwelijks; een vraag inoet meermalen herhaald worden voor er langzaam en met moeite eon antwoord komt. Ze geeft naam, leeftijd en geboorteplaats qoedcp ennbsp;weet ook waar zij is. Op vragen, naar dag en datum. enz. zegt ze steraotyp: quot;Weet ik nietquot;.-of schudt alleen maar nee. Cp vraag; quot;Bent U treurigquot; begint ze eerst te huilen en zegt dan: quot;Ala ik slaapquot;. 0(3nbsp;quot;Bent U boos?quot; geeft ze ten antwoord: quot;Ja, maar ik ben nou zoo doof en zoo hol, ik wil alleen maarvagnbsp;il wil weg, mijn kcp eraf of vat ookquot;. De vraag naar gezichtshalluoinaties beantwoordt zo ontkennendnbsp;terwijl ze mij even tevoren een niet aanwezig schilderij boven du deur had aangewezen mot de vraagnbsp;wat dat voorstelde. Als haar een blanco vel papier wordt voorgaho.den met de vraag wat -orcp staatnbsp;antwoordt ze: quot;Een molen lijkt hot wel. Er staat niets opquot;. Tussohen da vragen door begint ze plot -seling te praten: quot;Ik weet niet wat ar is, het lijkt hier wel allem.aal spiegelschrift,-ze zijn weernbsp;aan het draaienquot;. Patients onderbreekt haar antwoorden telkens en zit dan met gefronst voorhoofd voornbsp;aioh uit te kijken. Bij navragen zegt ze, dat ze zit te luisteren. Nu eens hoort ze bommen, dan’ weernbsp;. draaimolens, stoomgemalen, grint, zand, riet. Ze zijn overal aan het pompen, het is net alsclf ik vol-gepcmpt wordt. quot;Ik ban heelemaal hol geworden, ik ga liever doodquot;.

Bij het intellectonderzoek, dat pas veertien dagen na opname eenigszins mogelijk v/as, is vier drie = zeven het eenige antwoord dat ze geeft, verder ,zegt ze op alles; quot;dat weet ik nietquot;. Bij hetnbsp;verklaren van plaatjes noemt ze slechts enkele van de personen on voorwerpen op, doch komt niet totnbsp;een onderling verband. Langzamerhand gaat ze wat meer spreken, voorgt;3l met haar bezoek. Ze maakt eennbsp;wat mindere afwezige indruk, doch geeft nog veel moeite met eten. Zj is angstig in ha.ir kamertje ennbsp;wil graag op zaal slapen. Ze staat telkens van haar plaats op en klaagt over benfiuwdheiü.

Bij de toestand waarin patiënte do eerste tijd in het ziekenhuis verkeert moet gedifferentieerd worden tussohen een schizophrenie en een puarporale psyoho.se. 8ij een acuut beeld, zoo-al.s patiënte ditnbsp;vertoont, is dit dikwijls niet goed mogelijk. Er zijn echter argumenten, dia te-gen av;n smantied tceldnbsp;pleiten en wel voornamelijk het ongestoorde- bewustzijn, en de oriëntatie, die, voor zoover is na tenbsp;gaan, ongestoord is. Voor een sohizophrenie doet echter de sterke suggestibiliteit, zooals dit totnbsp;uitdrukking komt in ds proef met hot blanco papier, wat vreemd aan. Terwijl een differenti-éaldiagnosenbsp;op grond van het toestands.beeld ni,et goed mogelijk bleek, werd vooral op grond van do ansmnese tochnbsp;de diagnose op schizophrenia gesteld. Haar langzaam progressieve veranderingen, reeds sedert tweenbsp;jaar, haar meer. in zichzelf terugtrekken .en de verminderde contactmogelijkheid, met daarbij periodesnbsp;met acutere verschijnselen, pleiten wel zepr sterk voor deze diagnose en maken een puerpertile psychose hoogst onwaarschijnlijk. Wel k-sn het puerperium als aw'-leiding tot deze heftige acute exacerbatie

-7:-

opgevat worden. Hoewel er dus geen volkomen zekerheid omtrent de diagnose bestond, werd.deze toch op schizophrenie gesteld en patiënte aan een cardiazolkuur onderworpen. Hat katamiestisoh onderzoeknbsp;heeft wel uitgewezen, dat de diagnose juist is geweest. In 1941 bleek zij een duidelijk defecte persoonlijkheid te zijn, met wie geen voldoende contact mogelijk was.

Cardiazolkuur v. ^l-IO-igSfi tot 11-11-1938 nbsp;nbsp;nbsp;4 insulten.

Na 1 insult zegt ze spontaan, dat ze graag: naar huis wil. Ze werkt nu in de tuin. Hetttenkei gaat nog erg moeilijk, pas na lang nadenken weet ze hoe oud 'haar kinderen zijn. Ze meent ongeveer li jaarnbsp;getrouwd te zijn, maar ze weet het niet precies. .Het is nu weer mogelijk een gesp.’ek met haar te voeren, doch nu en dan stokt ze midden in een zin of raakt 'de draad kwijt. Een week later is dit veel verbeterd; ze voelt zich ook veel beter: quot;Ik had. dat bevgn, dat heb ik nou niet meerquot;, 7a gaat langzamerhand vooruit, krijgt een levendiger gelaatsuitdrukking, adaequate mimiek en staat weer ncnnaal tegen -over de behandeling, waarvan ze zelf het gevoel heeft, dat ze haar goed dost en waarvoor ze het uitstekend vindt haar verlof uit te stellen. Als ze enkele dagen later met verlof gaat, maakt ze een on -geveer normale indruk, het denken gaat echter nog langzaam en ze heeft nog geheuganstcornissen. Vannbsp;haar ziekte en wat ze daarin doorleefd heeft weet ze niets te vertellen, ook van ds kuur weet ze nietsnbsp;anders dan dat ze oen prik kroeg en daarna even weg was. Tijdens het verlof kon de man geen enkele afwijking aan haar bespeuren.

RORSCHACH voor de kuur 31 October 19,38

Eigenaardige vraag. Dat weet ik niet. Ik dacht dat het een gev;one vlek was G F vlek Ik dacht dat dat bloed was.'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 Eb bloed

Rare platen. Ik weet het niet. \amp;n een mensch, van een geraamte of een bepaald stuk. (Zwart)

Lijken wel negen

Lijkt wel een vlinder

D F T G F- anat.

Zeer klein aantal antwoorden, bij drie platen faalt patiènte geheel en zegt; ik weet fiet niet , zooals zij ook op bijna alles wat haar gevraagd wordt antwoordt. De aikele antwoorden, die zij geeftnbsp;komen er traag en onzeker uit. Een goede beoordeelt hg van de persoonlijktieid is hier uit niet mogelijk.nbsp;Het is laag, met vrij groote verschillen in de kwaliteit der F's. Terwijl patiënte overigens alleennbsp;G en D antwoorden geeft duidt zij bij plaat IV alleen de óogen. Bij de volgende plaat geeft een G antwoord en bij de daaropvolgende faalt zij. Een dergelijke wijze van duiden is zeker pathologisch ennbsp;vrijwel lypisch voor schizophrenie. Uit deze enkele verschijnselen blijkt wel, dat patiente's denkwijze niet voldoende aan het normale denkeri is aangepast.

-72-

Het belevingstype iè arm, de eenige uiting van extratensieve affectiviteit is een [irimair kleur -antwoord, dat reeds bij de eerste gekleurde plaat gegeven wordt waar de affectieve remming dus door -broken wordt. Ondanks het kleine aantal antwoorden is het geheel toch zeer verdacht voor schizophrem

RORSCHACH na de kuur 18 Nwember 1938

G 7 (2-) nbsp;nbsp;nbsp;^ F 12 (3-)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F '75%

• nbsp;nbsp;nbsp;• 0 6nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'' ¦ FFb 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Td 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T 38%

quot;¦ nbsp;nbsp;nbsp;' ''Co 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' FbF' 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'mi

¦ V nbsp;nbsp;nbsp;Ürn \nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot; 'fe lnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md 2

HdF 1 nbsp;nbsp;nbsp;(' neiging -lot meer) Obj. 3

anat. 2

. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inktvlek 1

bloed 1

Het aantal antWööhdénfe's nu normaal en patiénte geeft bij alle platen minstens een an'twoord, wat vergeleken bij.-het eerste'onderhoek, op ziohzolf al een verbetering te hoémen is. Er is een duidelijknbsp;duidingsbewustzi-jn. L '¦

De opeenvolging der antwoorden is geordend, hét aantal F voldoende voor een middelmatige intelligentie, doch er tesïaan nog wél groote verschillen in de kwaliteit der F. Patiënte geeft een groot aantal geheeldüidingen', waafean ruim de helft goed geziene vomien zijn. Hei beschouwings- type'nbsp;wordt echter verarmd door de ai.inWezigheid van twee Do's.

te sterao-typie is, uitgedrukt in liét dierpercéntage, normaal. Er is echter toch een te sterke ' neiging tot persavearen van vage duidingen als : foto, geraamte. Ook de twee Do's wijzen op eennbsp;zekere remming van het donken en armoede aan associaties.

In het belevingstype is meer differentiatie gekomen; De uitingen van inpulsivitéit én labiele

-75-

egocantrische, affectiviteit ovepheersohert doch het FFb antwoord bij plaat X wijst er op, dat patierte wel een mogelijkheid tot normaal affectie? rapport heeft. Dat déze echter zeer op de achtergrond staatnbsp;blijkt niet alleen daar uit, dat de Fb en FbF in getal overwegen, doch ook uit het feit, dat deze antwoorden als eerste bij de eerste gekleurde plaat worden gegeven, terwijl het FFb antwoord pas bij denbsp;laatste te voorschijn komt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

In verband met dit belevirgstype moet het Dzw antwoord gezien worden als uiting van negativistisohe instelling ten opzichte van de buitenwereld. Sterk uitgesproken is deze neiging echter niet (slechtsnbsp;1 Dzw F , bij een van de laatste platen).

Patiënte geeft een lichtdonkerduiding. Op zichzelf zegt dit niet veel, doch er is neiging tot riiëer van dat soort antwoorden en de mogelijkheid bestaat dus; dat patiënte aan stemmingsinvloeden onder'-fe'.ignbsp;is, die zij niet voldoende kan beheersohsn.

Patiënte is dus een vrouw met matig intellect, die echter verschijnselen vertoont, die op oen zekere armoede aan associaties wijzen en een neiging aan bepaalde voorstellingen te blijven kleven.

Zij zal slechts in gerings mate in staat zijn tot normaal affectief rapport en vertoont een labiliteit en impulsiviteit van het effectieven. Er bestaat kans, dat zij zich door haar stemmingen laat be-heerschen.

Katamnese blz.

Bij een vijfde patiënte, die evenals de 5 voorgaanden voor de kuur niet efficient werkte, is het belevingstype meer extratensiefnbsp;geworden, evenals bij Bo. 58- het geval was. Ook hier is een 1’3'bnbsp;bijgekomen, doch er is tevens toename van de impulsiviteit.Hoewelnbsp;ook bij deze patiënte en verbetering vertoonden, is hetnbsp;tweede psychogram toch zoo zv/aar pathologisch, dat het niet metnbsp;de vier anderen in 1 groep ondergebracht kan worden.

No. 25 Patients C-E

Patients is in 1892 geboren. Zij was het eanige kind van gezonde ouders. Een zuster van de moede'' zou abnormaal geweest zijn, doch verdere gegevens hieromtrent ontbreken. Patiënte ging na de lagerenbsp;school naar de handelssohool, kon matig laeren. Zij wordt beschreven als opgewekt van karak-ter,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doch

prikkelbaar en driftig en zeer druk in haar spreken Zij houd van gezelligheid en gaat graag uit. Zij kan moeilijk met geld omgaan, is veel te rcyaal. Zij reageert altijd sterk op haar omgeving,trekt zichnbsp;alles erg aan en heeft veel voor een ander over. In de omgang is zij niet gemakkelijk door haar wispelturigheid en snelle stemmingswisselingen; bovendien is zij wantrouwend en zeer jaloersoh. Zij had geennbsp;belangstellirq voor de huishouding, haeir werk als kantoorbediende en later als reizigster deed zij echter uitstekend.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' '

Zij trouwde op haar 27ste jaar en op’haar 28 ste ontstonden gedurende de eerste graviditeit voor het eerst psychische stoornissen. In de loop van enkele dagen onlwikkeldê zich een zéér ernstig psychotisch beeld, zoodat zij in een kliniek opgenomen moest worden. Zij begon haar man van ontrouw te be -schuldigen, wero druk en meende, dat ^les een beteekanis had. Zij dacht, dat mannen met onzedolijke bedoelingen in haar huis verborgen waren. Zij sprak doorloopend, was zeer afleidbaar, maakte oppervlakidganbsp;associaties en er was bijna geen contact met haar te krijgen. Zij werd incontinent, vertoonde een sterknbsp;dacorumverlies en gedroeg zich erotisch. Zij wil niet eten w 9®®^ nffldicijnen innemen, waarschy'’li) k opnbsp;grond van vergiftigingsdenkbeelden. Alles prikkelt haar. Zij reageert zeer heftig en inadaequaat opnbsp;kleinigheden. Zij begrijpt haar eigen toestand in het geheel niet, vindt de omgeving vreemd, meent, datnbsp;namen verwisseld worden en dat men vreemde plannen met haar heeft. Langzamerhand wordt zij rustiger onnbsp;wordt beter contact mogelijk. Zij is echter nog wat labiel. Zelf is zij blij, dat de spanning weg is.Sjnbsp;had steeds gemeend, dat er iets bijzonders met haar gebeuren ging. Na ^ maand is zij hersteld ontslagan.

Na enkele jaren wordt zij weer opgenomen. Deze keer was de ziekte begonnen met waandenkbeelden, betreffende haar man. Zij meende, dat hij dood was en was in het begin wat depressief, huilde nu en dan.

-74-

Daarna ontwikkelde zich echter een beeld, vrijwel identiek aan dat van haar eerste ziekte. Als men haar laat begaan, spreekt zij zonder ophouden over alles en nog wat in oppervlakkige associaties, o,a,nbsp;over gezichtshallucinaties, die zij gehad heeft. Zij is meestal vroolijk, heeft een verhoogd zelfge -voel. Zij' is ruv; en onverschillig in haar spreken, scheldt de zusters uit en tu-toyeert de dokters,£p'eektnbsp;met een schelle stem. Na een scmni'Faenküur wordt zij kalmer, doch is dé eerste tijd nog ongeremd, aanstellerig, infantiel en libidineus. Na een paar maanden is zij weer geheel hersteld en blijkt dan eennbsp;amnesie te hebben voor alles, wat zij in haar ziekte heeft gezegd on gedaan. Nog eenige tijd wisselennbsp;goede en slechte perioden elkaar af. Na 5 maanden hersteld ontslagen.

Daarna is patiënte Z jaar geheel goed geweest. Toen begon zij vreemd te doen en vond ook zelf de omgeving vreemd. Ze werd achterdochtig tegenover het meisje, was angstig en had gezichtshallucinatiss.nbsp;Tenslotte bleef zij depressief in bod liggen en was nu en dan incontinent. Rij opname in een klinieknbsp;is zij vrijwel stuporeus, spreekt bijna niet spontaan, uit slechts enkele hypochondrisciie klachten. Tijnbsp;is negativistisch en vertoont katalepsie en soms Befehlsautomatie. Als zij na eonige tijd uit deze stupor komt, wordt zij prikkelbaar, sarcastisch en lacherig. Zij maakt soms vreemde opmarkingon en lijktnbsp;paranoid en het maakt bovendien de indruk, dat zij nog veel dissimuleert. De s’teimiing blijft eerst nognbsp;wat labiel, doch 'I7 maari na opname wordt zij hersteld ontslagen.

Nog geen twee jaar later word zij weer in de kliniek opgenomsn. Zij was toen sedert eenige maan -den paranoid, meende vergiftigd te worden en gooide het eten wèg. Zij dacht, dat de buren haar uit -lachten en elkaar seinen gavenj zij zouden vertellen, dat patiënte gescheiden was en haar man met een ander verloofd. Zij was gedeprimeerd en leed aan hardnekkige slapeloosheid. Na 6 weken hersteldenbsp;zij.

In ¦ 1935 werd zij weer vrij acuut ziek. Zij klaagde over pijn in de beenen en verdacht haar man van ontrouw. Langzamerhand ontstonden vreemde waandenkbeelden; zij dacht b.v., dat zij met een kogelnbsp;in het been geschoten was en voelde deze naar beneden zakken.

Zij denkt, dat haar man betrokken is bij een complot van de politie en een vereeniging, die smerige vrouwen in haar huis willen ontvangen; Zij is bij opname euphoor gestemd, spreekt weer doorloopend; haar gedaohtengang heeft niet te volgen sprongen. Zij gebruikt neologismen, Fransohe en Engelsche uitdrukkingen door elkaar, die stereotyp torugkeeren. Haar gelaatsuitdrukking is vlak; zij gedraagt zichnbsp;bizar, en erotisch, is gemaniereerd en onzindelijk. Zij maakt sterc^pe bewegingen-en scheldt. Zijnbsp;wordt naar het gesticht overgeplaatst.

Eerste opname: 14-12-1935 tot 11-6-1936

Zij vertoont hier hetzelfde beeld, is genivelleerd, heeft een sterk decorumverlies, urineert en masturbeert op zaal. Zij is zeer op de buitenwereld ingesteld, noemt scherp op, welke reacties haarnbsp;handelingen bij anderen wekken. quot;Alle telefoongesprekken zijn afgeluisterd, nie-ts deugt hier/iot waternbsp;niet en de zeep niet, ik moet lachen en huilen tegelijk, idioot mijn man was vroeger soldaat; enfin Newnbsp;666. Hij was eiltijd zoo stilquot;.

Na een somnifeenkuur kan zij hersteld ontslagen worden. Lichamelijk vertoonde zij, behalve lichte excphtalmus en wijde lidspleet geen afwijkingen. Typisch pycnisohe lichaamsbouw.

Een jaar later komt zij reeds weer-terug.

Twee* opn^ 8-7-1937 tot 16-12-1937

Ook nu was zij weer 'tamelijk acuut ziek geworden met pijn in de beenen en slapeloosheid. Zij ging het huishouden en de kinderen verwaarloozen en werd daarna weer dr\jk en onzindelijk. Bij opname is zijnbsp;geheel in dezelfde toestand als de vorige maal. Zij spreekt veel, gedra^t zich erotisch. Contact isnbsp;niet mogelijk en er zijn duidelijke affectstoornissen. Een somnifeenkuur heeft deze maal geen resul -taat, doch na enkele maanden verbetert zij langzamerhand spontaan en kan zij hersteld ontslagen worden.

Na dit ontslag is zij ongeveer een half jaar goed gev/eest, Toen begon zij weer haar gezin te ver -waarloozen, werd paranoid 'ten opzichte , van- haar man en dienstbode en werd weer onrustig. Daar het beeld nu echter minder ernstig was, kon zij in gezinsverpleging opgenomen worden, waarna zij na 5 maanebnnbsp;weer hortsteld ontslagen werd.

Doch reeds 3 macJiden later begon zij weer over pijn in de beenen te klagen. Zij werd aanhalig.

-75-

viel andere vróuwen o.a. haar dienstmeisje lastig, ontkleedde zich en sprak liederlijke taal,

De'quot;de opname 15-2-1939 tot 4-9-1940. nbsp;nbsp;nbsp;‘

Patiënte verkeert geheel in dezelfde toestand als bij vorige opnamen. 7ij spreekt onophoudelijk , niet te'volgen, Fi^ansch,. Djitsoh, Engelsoh en Hollandsch door elkaar, steeds met stereotype uitdrukkin-'nbsp;gen. Zij scheurt en smeert, heeft een stérk decórUmvérlies en gedreiagt zich dwaas, baldadig en erotisch.nbsp;Een slaapkuur heeft ook deze maal geen resultaat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Cardiazolkuur 2 Mei tot 12 Mei 4 insulten.

Daarna is patiënte direct vrijwel grheel goéd. Zelf voélt zij zidi dok uitstekend en zegt beter te zijn. Zij is échter nog wat l£ibiel eh prikkelbaar, kan om kleinigheden nog te heftig en inadaeguaat rea-geeiw.

Begin Juni wordt zij ook weer wat achterdochtig en dóet nu en dan vreemd. Daarna gaat het seen snel achteruit en in enkele dagen is patiënte weer geheel'als voor de kuur. ,

Tweede cardiazolkuur 13 Juni tot 23 Juni/. ' 4 insulten

tfearna is paij.ente zeer veel verbeterd, doch nog niet volledig hersteld. Al gauw wordt zij weer drukker en wantrouwend eh kómt al snel weer in ciezelfde toestand als tevoren, 'wegens ' een ' compressienbsp;fractuur van een dor wervels wordt geen oardiazol meer gegeven.

Begin Augustus begint zij spontaan te verbeteren en half Augustus is zij ongeveer als hersteld- 'tè beschouwen. Zij kan een vrij-wandelkaart krijgen, en al gauw een paar dagen met verlof gaan. Zij reistnbsp;alleen en alles gaat goed., Alleen is zij nog iets te druk en te lacherig.

RORSCHACH voor de kuur 17 Maart 1939

-76-

Ik zie, iktzié,-'wat jij niet ziet.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Het bovenste is een gezicht (uiterste puntje rood boven) Tenminstenbsp;een neus, en een oog, de rest is gefingeerd.

7e hebben natuurlijk met de loringen gedaan, maar ze heboen het eerst verkeerd gedaan

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kan ook veer een oog zijn in een gezicht (onder het 1sts)

3. nbsp;nbsp;nbsp;En een penis

4. nbsp;nbsp;nbsp;Nu zijn het vieer 3 mensohen in een boot (3 kleine puntjes)

\/ nbsp;nbsp;nbsp;5. Als je het omdraait is het weer een gezicht van een man met een

pet op, die zijn tong uitsteekt

A 6, Ijfeer een gezicht (lichter rood). Dat lichtere Liechtenstein! 0, we zien zoo veel, maar we bepalen cns eerst maar tot het roode

7. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een gezicht van een man met een grijs snorretje (midden innbsp;het rood) '

U wilt het cellophaan niet hebber, is het niet?

8. nbsp;nbsp;nbsp;Hier weer een gezicht. 7ij zijn nog niet genoeg geschoren. Denbsp;oogen staan schuin naar boven. Iets van een Sinterklaasp^jpnbsp;(bovenbegrenzing van de hoofden)

• IV. nbsp;nbsp;nbsp;7e zijn zeker pas gemaakt? Geef een injectie en 't is uit met de

pret, want we gaan dan niet met iedereen naar bed. Het komt allemaal op hetzelfde neer, Wie een kuil graaft vcor een ander valt er zelf in.

Kijk maar eens. Ik bedoel het is een anatomische les

1. nbsp;nbsp;nbsp;Hier is een gezicht bovengrens laarspunt

2. nbsp;nbsp;nbsp;Een navelstreng

3. nbsp;nbsp;nbsp;Hier weer een gezicht, de pezen zijn heel duidelijk (lat. boven)

4. nbsp;nbsp;nbsp;Een penis (klein puntje lat. boven)

5. nbsp;nbsp;nbsp;Een ring met diamanten (kan het niet aanwijzen)

6. nbsp;nbsp;nbsp;Ja, ik heb het al, kijk hier een gezicht met een platte neusnbsp;(lat. uitlooper van kop)

7. nbsp;nbsp;nbsp;Nou, kan dit een dokter zijn, die een band voor zijn oog heeftnbsp;met zoo'n spiegel, maar de dokter valt er natuurlijk afnbsp;(zelfde puntje)

8. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een gezicht (klein puntje aan de onderkant)

9. nbsp;nbsp;nbsp;Het kan ook zijn het uitspuiten van de penis.

Het heeft me een moeite gekost om Cr. C. een foto te laten maken de eerste keer. Een bed opmaken kan hij nog niet. Ik moetnbsp;100. gulden in de week hebben, ik maak de bedden op.

V. nbsp;nbsp;nbsp;1. Kijk, hier is de penis opgespoten (dikste lat. uitsteeksel)

Als hij pas uit het huisje komt. Kijk, hij druppelt. Dat heeft me wat moeite gekost om hem eens flink uit te zuigen.

VI. nbsp;nbsp;nbsp;1. (lacht). Een gezicht (goed zichtbaar up grens van licht on

donker in de onderhelft) y 2. Schaamharen er om heen

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dat zijn schaamlippen en de baarmoederingang (boven med.)

4. nbsp;nbsp;nbsp;En dit zijn de Loosdreohtsche plassen (onderhelft)

5. nbsp;nbsp;nbsp;Het geheel is natuurlijk weer de anatomische les

6. nbsp;nbsp;nbsp;Dit (middellijn) moet dan 2 vrouwen voorstellen

VII. nbsp;nbsp;nbsp;1. Het opspuiten van de penis (lichtgrijs med. onder)

2. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht met neus (id.)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Het kan ook een penis zijn, een besneden penis

-77-

4. nbsp;nbsp;nbsp;Kijk, moet jenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zien, wat interesa^t. Een gezicht.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zullen we danbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;E-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

penis als neus béschotwer

5., nbsp;nbsp;nbsp;Net of iemandnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een hseie rrkjCie hoed op iieeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obj.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Hier staat oen meisje, die haar anm ergens omnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tdnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;De kameel gaat door het oog van een naald (zit te lachen en zegt

niets) Gezoind-.......„heid Man gaat bovenal

(Wat ziet U?i Van Alles

1, nbsp;nbsp;nbsp;Face (ergensnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in hot rood ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cdnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

It was twenty years ago, I was sitting v/ith van Loo

2. nbsp;nbsp;nbsp;Nou, dit z.'.jn de Scheveningscne boschjes (wijst in het bruin)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L' F- landsch.

IX. nbsp;nbsp;nbsp;(lacht) Kikeriki’ It was twenty years ago..... (Wat zi'et U?)

Dat gaat ze niet aan

(patiënte zwaait met de plaat haen en weer, zit met een verheerlijkt gezicht naar de hoek van de kamer te kijken en maakt de indruk te halluoinesren Legt de plaat weg)

X. ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Buitengewoon.

(Wat ziet U7) tloe inen van de leugen achter de waarheid kont.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Skeletnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(gnijzé paal)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ahat.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Gogen (in de grijze paai)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nou, dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zijn niet genoegnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;opgewektnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ddnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Md

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bi'gemeoster de Vlugt zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(Grijs mad.) metnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;baardnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M

4. nbsp;nbsp;nbsp;Het kannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ook een tram zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(Zit tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hallucineereh)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;F-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Obj.

Gedurende het heele onderzoek zit patiënte veiavard te spreken, Fransch, Engelsch en Hollandsch door elkaar, grootendeels onverstaanbaar Haar, meeste klcindetailduidingsn kan ze niet aanwijzen ofnbsp;ze zijn zoo klein en onduidelijk, dat het riet weer te geven,is.

Tijd 50 minuter;

-78-

[feit heb ik'nog nooit gezien'

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dit z^ zijn een Röntgenfoto van 1 cf 2 mensohen, twee figuren. Cüt (midden)nbsp;is dan de maagstreek en de patiënt ligt op de zij

Die lichte.-^ vlek heeft donkere plekken, het is niet egaal Varder, naar . onder is he„t'donkerder, nog meer plekken

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit (med. deel ondgr) zou een deel.van het schaamdeel kunnen zijnnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Weer lichte aii doriKere tinten in die uitlooper. Hier naar bo'ven. t'ie ook.

Een plekje is wit gebleven (patiënte noemt alle kleine vlekjes in de figuur op, n-.OT, ecnter' de grootere). De andere helft is heel anders. Ernbsp;is een haxvenaani/ontiig vlekje (patiënte noemt vooral steeds verschillendenbsp;nuances in het,licht en daiker)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijkt wei lats op een eiland (linker helft)

4. nbsp;nbsp;nbsp;Dit lijkt op een beest, een opzittend beertjenbsp;(donkere vlekken links van onderst gat)

5. nbsp;nbsp;nbsp;[feiarnaast (iifKs ervan) een hazewind

6. nbsp;nbsp;nbsp;Er kijkt weer iets in zijn staa.rt. Kop van een jong beertje. Het is net,nbsp;of het lichaam een beetje ingetrokken is.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Daar tegen atzi.weer een kopje meer' van een hond met lange snuit

8. nbsp;nbsp;nbsp;Onder die hazewind lijkt.op een groote beer met een gezwel in de elleboog

9. nbsp;nbsp;nbsp;Precies een mani:.engezichi i^ze. donkere plek, (wijst niet duidelijk aan)

10. nbsp;nbsp;nbsp;Daar naast een.„vrouwengezicht met infectie op het hoofd

11. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een gezicht daarnaast met infectie rf zoo aan de schedel

1. nbsp;nbsp;nbsp;Schaamdeel van een y.rouw (z'wart med. onder) ;

2. nbsp;nbsp;nbsp;Ze menstrLieört, maar niet normaal, vind ik, want het stroomt niet gewxinnbsp;door naar onder. Hot laat zien, dat het in-verschillende kleuren naar •nbsp;weerskanten 'loeit.. Hat laat zelfs epen plekken vrij. ^Het is net, of hetnbsp;door iets wc;rdt opgehoudér, dat k'et geen ruimte heeft.

3. nbsp;nbsp;nbsp;-Dit lijken dan naar. bienen (zwart)

4* Dit haar schaamdeel haar (zwart med, onder)

Ik vind, dat haar soheede abnormaal is. Hij blijft van boven niet bij elkaar. -Links en rechts in dé soheede lichte plekjes. Haar beenen zijn niet allonbsp;twee gelijk. Ze hebbdii een plek maar niet hetzelfde. Het rechterbeen toontnbsp;.lichtere plekken. Links niet zoo erg. Naar boven toe blijven de beonennbsp;vrijwel gelijk, (beschrijft daarna n-og enkele andere vlakken, wat nietnbsp;te volgen is)

5. Ook dit bloed blijft aan alle twee gelijk frood boven.'and)

-79-

6. Die twee bloedteekens zouden dan de romp, de darmen zijn (rood boven)nbsp;Die zijn rechts en links niet gelijk (beschrijft ze)

1. Mensohen- of beestengezioht (de hoofden) De schedel wel van eennbsp;mensch maar abnormaal hoog.

te neus lijkt meer van oen hond dan van een mensch. Of een erg leelijk mensch. Het strottenhoofd heeft een paar uitgroeisels.

Van achter geen normale wervelkolom, hij loopt gebogen 2r Dit kan een hond zijn (Heele man-been)

Daar is niet veol meer van te mal-en 3., Dit zou iets van een papagaai kunnen zijn (been) met’'

iets geks een uitgroeisel op zijn hoofd. Twee voorpooten houdt hij bij elkaar en de twae achterpooten ook.. Hij is niat normaal.

Linker figuur is anders. De'schedel heeft daaraen heel ander model 4. Je zou dat donkere deel ervan als do kop van een kalkoen kunnen zien.nbsp;Hij heeft iets aan zijn achterhoofd, een rare plek, abnormaal,nbsp;et achterhoofd is te puntig.

Rechts en li.-ks vrijwel gelijk. Hier is niet veel aan te zien, vind ik. Ik .zie er niets in (legt hem weg)

1. nbsp;nbsp;nbsp;Deze twee bovenste dingen kan de penis van een man zijn.

(de ooren) maar dat bovenste deel heeft een eigenaardig uitgroeisel en onderaan is hij ook iets te puntig. Ook niet normaal. De kleurnbsp;wordt daar ook lichter. Links ook

2. nbsp;nbsp;nbsp;Dit (de kop) moet dan wel hei schaamdeelhaar zijn, dat zit opnbsp;die plaats

Die uitlooper rechts is dan vreemd.(noemt weer alle lichte en donkere plekken op)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht van een mensch, met de neus near links

4. nbsp;nbsp;nbsp;Het kan iets anders zijn, een kopje van een vogeltjenbsp;(klein licht vlekje onder de neus van het hoofd)

Typisch, dat je er zooveel van kan maken.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht

6. nbsp;nbsp;nbsp;Beenderstelsel van een hert. Hij heeft maar 1 nagel en is krom

7. nbsp;nbsp;nbsp;te andere poot zie je geheel (dikke uitsteeksel) maar dannbsp;abnormaal aan de bovenkant. Het e.an gezwel er aan, een uitgroeisel aan de voorkant. te aohterteen is lichter en de teenennbsp;hebben een donkere punt

De plaat geeft zoo'n beetje te kennen, als dit da poot van een hert is, dat hij er inderdaad last van heeft. Hij komt eennbsp;beetje verwrongen uit zijn lichaam

8. nbsp;nbsp;nbsp;Dit heeft iets van de kop van een lama. Zijn snuit staat een

beetje te recht, die moet puntiger loepen. Hij houdt zijn bak wal dicht iiaar de tanden komen er een beetje uit. Het is net, of hij eennbsp;wondje heeft, waar etter of zoo iets uit spuit aan zjn hals.

9. Daar onder de borst van de lama. Een abnormaal uitgroeisel, datnbsp;er uit steekt,

10. nbsp;nbsp;nbsp;Daarnaast zijn eerste voorpoot en vrij abnormaal van voren,nbsp;alleen het beenderstelsel. Meer zie ik er niet in.

11. nbsp;nbsp;nbsp;0, nee, ik zie nog veel meer. Een kindergezicht

12. nbsp;nbsp;nbsp;Vlak daaronder nog een gezicht

13. nbsp;nbsp;nbsp;Daaronder de kop van een vos (een niet aan te duiden klein puntje)

-00-

14. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht van een man met een baa^

15. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een gezicht van een man an profil,

16. nbsp;nbsp;nbsp;Hieronder een man, die zijn ho’ofd verbonden is, en ook vanafnbsp;zijn mond naar zijn hals eet- verbond. Ook zijn kaakbeen ,nbsp;schijnt verbonden ie zijn, dat is ook niet in orde. Ietsnbsp;stevigs, waardoor hij zijn hoofd niet mag bewegen.Een soortnbsp;steing, of dat hij np een brancard ligt.

17. nbsp;nbsp;nbsp;Hoofd van een man en profil. Hij steekt zijn tong uit.nbsp;Eigenaardige uitgroeisels in het midden van zijn hoofd.

Boven zijn linkeroog een: abces.

18. nbsp;nbsp;nbsp;Heel vaag de kop'van een beest, vos b. v. De neus is watnbsp;vreemd gevormd. Neusgaten zia je niet, hij is te kort ennbsp;de oogen zijn niet hol genoeg ¦

19. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een gezicht

VI. nbsp;nbsp;nbsp;0, dat is niet zoo’n interessante. De linkerhelft heeftnbsp;wat minder donkere plekken, dan de rechter

1. nbsp;nbsp;nbsp;(rechterbovenhoek) Gezicht van een vrouw met niets bijzonders ,

2. nbsp;nbsp;nbsp;In het lichte plekje daaim/oor hel gezicht van een man

3. nbsp;nbsp;nbsp;Penis (lamste uitsteeksel van de vleugels) maar het groeitnbsp;gek uit en is dik onder het donkere deel.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Zonder het donkere deal een iiand

5. nbsp;nbsp;nbsp;(middenstuk van de zwarte streep) Schaamdeel van een vrouw

met in het ridden de opening van de schaede nbsp;nbsp;nbsp;gt;

£r ia niat zooveel op deze pl.aat te zien.

VII. nbsp;nbsp;nbsp;H^, heb ik die ook gezien? D.e komt me erg vreemd voor.

Hier zijn rechter en linker oeeld ook vrijwel, gelijk.

1. Dit kan de kop zijn van een stier net een klein uitgroeisel 'nbsp;van zijn neusbeen (klein uitsteeksaltje aan de med. zijdenbsp;van het middelste derde deal)

Nee, ik zie niet meer.

Rechter en linker helft zijn vrij'wel geheel hetzelfde

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dit geelbruine kan weer een penis zijn en hst is net of

hij meteen,zijn zaad aan .het uitspui-ten is. Hij is daar- ¦ '¦ door onregelmatig. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Die gebogen lichte lijn (in het oranje links) is een oor •

3. nbsp;nbsp;nbsp;Langwerpig maméngezioht (in het oranje rechts) met ta-'nbsp;melijk ingevallen kaak

4. nbsp;nbsp;nbsp;Kopje van een schaapje met een duidelijk oog (ergens nietnbsp;aan te wijzgn, in het oranje)

5. nbsp;nbsp;nbsp;Daaronder nog éin maar dan heel 'jong

\/ 6. Kop en stuk vwi een ijsbeer (lat. uitsteeksul oranje)

We krijgen een heel Artis op die manier ^ 7. Kop van een hert met gek ui'tgroeisei aan zijn achterkopnbsp;(stuk rose poot in oranje) . ,

8. V^juwengezicht. Het lijkt of ze iets in haar gezicht heeft

V nbsp;nbsp;nbsp;9. Een kop en hals van hert m©t de ooren omhoog (snuit van

de beer)

A 10, Schaamdeelen van een vrouw (grijze puntjes boven)

V nbsp;nbsp;nbsp;11. Eekhoorntje (licht in rechter oranje)

12. In hetzelfde figuur zie je een man, een stuk^ van zijn . gezicht en do romp

^ 13.., .Dit hOole rose kan een tijger zijn. We .zien. maar. een ^s'tukje

-.81-

van zijn linkerpoot (klein puntje achter voorpoot). Het.uiteinde van de staart loopt ergens eigenaardig uit met een dónkere vleknbsp;lt; 14. (andere kant). Dit lijkt wel oen leeuw. Hij heeft een gezwel aannbsp;zijn kop. Zijn linker voorjooot hoeft een eigenaardige kleur,nbsp;paarsachtig en zijn Hechter heeft bovenaan ook een lichte plok.

En bij zijn teen en is het ook niet hoelomaal in orde. Het ’ijkt wel, of de rechterpoot gebroken is, hij houdt hem zoo krampachtig.

De staart loopt dok heel eigenaardig uit.

Linker en rechter beeld geven weer vrijwel hetzelfde te zien.’

1. nbsp;nbsp;nbsp;Dit kan de vorm van een kreeft zijn. Mist precies m^r zoo'nnbsp;beetje (bruine uitsteeksels)

. 2. Helft van de bibs van een vrouw, maar eigenaardige kleur (onderstuk bruin)

3. nbsp;nbsp;nbsp;Gezicht van man met dikke opgezwollen neus. (tbvenstuk bruin,nbsp;meestal heele bruin als man gezien)

4. nbsp;nbsp;nbsp;Penis van een man, maar eigenaardige kleur (middenstuk tusschennbsp;de 2 groene helften)

5. nbsp;nbsp;nbsp;Weer een penis roet donkere lijn er om en dan heeft hij hetnbsp;tegenovergestelde van normaal. Hij begint smal en wordt diKker,nbsp;terwijl hij altijd dikker bij het uiteinde is (de asymmetisohenbsp;donkerder streep in rose)

^ 6. Waer een gezicht van een man, scherpe neus en klein puntbaardje (langs onderrand groen)

Linker en rechter figuur geven weer bijna hetzelfde geheel gt;¦ 1. Marmotje (donkere deel van oranje lat.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Kopje van een hert (puntje van lat. grauw)

A 3. Dié twee groene dingen kunnen rupsen zijn gt; 4. Hazewind (oranje lat.)

5. nbsp;nbsp;nbsp;Mannenkop (rood tegen med. geel)

6. nbsp;nbsp;nbsp;Bjste van een vrouw, maar je ziet de tepel niet.

(onderstuk rose lat.). Aan de andere kant ook Mooie kleuren zijn het. ...

A 7. Meisjesgezicht. Aan de andere, kant ook (donker in med. geel)

Het lijkt of ze een ongeluk heeft gehad. Bloedvlekken in nbsp;nbsp;nbsp;¦

haar gezicht.

8. Deze blauwe uitlooper kan de staart van een kangeroe zijn Meer zie ik ar niet op.

Tijd 1 uur 20 minuten Aantal antwoorden 72 Falen bij 1 plaat

F »

T 37J^

Patiënte gedraagt zich nu tijdens,.het onderzoek normaal, wórdt niet afgeleid dóór hallucinaties , maakt ook geen opmerkingen, die met de proef niets te maken hebben, doch bepaalt haar aandacht bij denbsp;platen. Ook nu levert zij échter weer een verward p^ohogram, weer is er een sterk overvïegen van het

-82-

aantal Dd's en éen geheel Vérvérdé opeenvolging. Hoewel het aaiital O's is toegénomen is er toch eigenlijk geen verbetering van het beéchöuwingstype.. Het aantal G’s is tot 1 gedaald en dit is bovendien nog negatief en er'zij'h 2 Do antwoorden bijgekomen.

Een duidelijke verbetering vertoont het aantal goed geziene vormen... Ook nu is het nog pathologisch laag, doch niet meer zoo als de eerste maal. Er bestaan nog steeds groote verschillen in de kwaliteit der vormantwoorden.

Eveneens verbetering vértooht het dierperoentage, dat van 2 tot 57/5 gestegen' is. Er bestaat dus nu een normalere stereotypie van 'het denken, wat een gunstig verschijnsel genoemd kan worden,

Ook nu is toch het M en Md'Jé hog iets hooger en samen zijn zij zoo groot, dat het duidelijk is,dat er slechts weinig verscheidenheid in'de antwoorden kan bestaan. Ook nu overwegen weer de Md over de M,nbsp;Meer dan bij het eerste ohderzbek komt nu op de voorgrcnd het geven van beSohr^ijvingen van de platennbsp;voornamelijk van zeer kléine deeltjes en van de lichtdonkernuances en ook van de sgt;'mmetrio en de even-tueele afwijkingen dMrvan. Dit zijn weer verschijnselen, die aan een epileptisch karakter zouden kunnen doen denken, indien hiervoor méér aanknoopingspunten aanwezig waren.

Evenals de eerste maal faalt patiënte bijl'plaat en deze maal geeft'zij, ondanks haar productiviteit bij de andere platen bij plaat VII alleen 1 Dd antwoord. Geen uitingen van negativisme, nu ook geen duiden buiten de figuur. Er zijri niet meer zoo absurde antwoorden als de eerste maal.

V/at de affectiviteit betreft, komen ook nu dadelijk bij de eerste gekleurde plaat de kleurantwoor-den te voorschijn en weer in onaangepaste labiele en impulsieve vorm. Het belevingst^pe iso sterker ex-tratensief geworden, doch het is wat meer'gedifferentieerd en hoewel het nog sterk overwegend labiel en impulsief is, blijkt uit 1 FFb antwoord toch weer eenige mogelijldieid tot normale affectieve aanpassing. Van eenige stabilisatió is echter nog geen sprake.

Samenvattend kan dus gezegd worden, dat de intelleotueele functies, de aanpassing aan het normale denken eenigörmata verbeterd, dbdh nog zeer sterk gestoord zijn. De affectieve aanpassing aan denbsp;buitenwereld vertoont lichte neiging tot verbetering, doch is nog lang niet bereikt.

Het geheel is ook nu nog het p^ohogram van een verwarde sohizophreen.

Patiënte gedraagt zich ordelijk, geeft geen moeite en kan vrij wandelen en alleen reizen. Alleen haar affect is nog licht gêstoord zij is nog wat lacherig, labiel en gauw uit haar evenwicht. Het psy-chogram i's veel pathologischer dan de klinische toestand zou doen vermoeden. Men kan zich niet voor -stellen, hoe het mogelijk is, dat patiënte klinisch zoo goed is.

Katamnese blz. 246

Se volgende patiënte Wérd voor de tweede maal onderzocht ee-^ige tijd na een geprotaheerd comaj in'eén phase, waarin zij ge-heugenstoornissen'vertoonde en de indruk maakte aan een organische hersenbeschadiging te lijden. Daar dit een voorbijfjaanie periode is geweest, kan het tweede onderzoek zeker niet als eindresultaat van de kuur beschouwd worden. Ben jaar later, toen pa-'^'iente's toestand zich weer gestabiliseerd had, werd zij vooz’ de herde maal onderzocht.

No. 21 Patients C. WDorgesohiedenis:: -

Patients is gsborsh in ¦'9ÖÖ. Haar beidé ouders waren gezond, dooh in de familie van beide komt suïcide voor. Patients leed tót haar 9de jaar aan enuresis, droomde veel, doch vertoonde verder geennbsp;bijzonderheden. Zij kon goed leéren, on werd ohderwijzerés. Zij hield veel van lesren, was zeer gesloten van aard, had wéinig vriendinnen, dooh was op de enkele, tiie zij had, zeer gesteld. Zij was tamelijk druk, snel geëmotioneerd, en bijzonder eerlijk. Zij hield van ^ort en muziek.

Na haar examen was zij tot 1925 als onderwijzeres werkzaam én raakte toen overspannen, naar zij zelf meent, door moeilijkhedèn bp school en in haar kosthuis. Zij voelde zich vermoeid, was zeer prikkelbaar, doch vertoonde'toen geen'hallucinaties of waandenkbeelden. Zij wérd eenige tijd in een rusthuis verpleegd en was na twee jaar geheel hersteld. Zij wilde toen niet meer voor de klas, daar zijnbsp;vreesde, gsen orde meer te kunnen houden. Zij kwam thuis in de huishouding en alles ging goed tot be-

-85-

gin 1935. Toen 5eqon zij slecht tö eten en tè slapen en wend angstig, als zij-alleen was.

Langzamerhana ontwikkelden zich waandenkbeelden; zij meende, dat de menschen haar kwaad wilden doen en dat het huis betooverd was. Zij werd heftig, gooide de 'ruiten in en scheurde haar goed. Vianbsp;een rusthuis we.'d z^ in het. gesticht opgenomen.

Eerste opname 25-3-1935 tot 1-10-1935

d.^uk

Bij opname is zit rustig ën beheerscht, vertel top zalvende hooghartige toon, dat zij door to werk in de zaak van haar broer overspannen is. De volgende dag is zij echter onrustig: God heeft haernbsp;aangeraakt op haar buiklop haar borst en op de edele deelen van de vrouw. Zij is niet Mej. C., zij isnbsp;Maria. quot;U kijkt mij in de oogen, cws U vindt mij niet vies, U vindt mij niet zwangerquot;, galmt zij opnbsp;operaachtige wijze. Als zij weer. rustig geworden is, blijken ar uitgebreide waandenkbeelden te bestaan. Zoo vertelt zij het slachtoffer te zijn van een bende,die oncfer aanvoering van een hypnotis o ernbsp;haar moeder en broer wil véi^oorden. Ce hypnotiseur was helderziende en zag alles wat patiënte deednbsp;en publiceerde dit. Toen de.bende 's nachts voer ze een inval gingen doen, in een loods bijeen was ,nbsp;heeft zij overal het licht aangestoken, waren bang voor haar stem. Zij voelde, dat ze geen contactnbsp;met de politie had. Ze waarschuwde door moord te roepen (inderdaad heeft zij in die nacht overalnbsp;licht aangestoken en liep halfnaakt op straat, moord roepende). De l^notiseur benaderde haar liohaatunbsp;zooals een man een vrouw. Ze hadden het voorzien op papieren in haar tasoh, die haar onschuld moes -ten bewijzen.

Zij heeft acustisohe hallucinaties, hoort door een pastoor zeggen, dat ze vermoord moet wórden en ook hoort zo has-r eigen gedachten en die van andoren uitsprekan. Ook krijgt zij bevelshallucinatios .nbsp;Zij gedraagt zich geordend, kan een regelmatig varhaal over haar levensloop doen; intellect en oriëntatie zijn goed. Soms is zij .brutaal. Klaagt, dat ze in haar hoofd bewerkt wordt. Zij blijft prikkelbaar en soms heftig, doch wordt langzamerhand Veel kalmer. Na 8 maanden kan zij naar huis; zij ged’agtnbsp;zich maatschappelijk, spreekt spontaan niet meer over haar waandenkbeelden en hallucinaties, doch bijnbsp;navraag blijken deze onveranderd aanwezig. Zij heeft niet het minste ziekteinzicht, wil zelfs de mogelijkheid niet toegeven, dat het ziekte zou kunnen zijn.

Na haar ontslag is zij goed geweest tot eind 1937. Door het bijwerken van kinderen verdiende zij wat. Toen begon zijn weer achterdochtig te wedder, en hoorde stemmen. Zij werd onrustig, meende, datnbsp;alles electrisoh geladen was en werd agressief tegen haar moeder.

Tweede opname 23-5-1938 tot 21-8-1940

Ook deze maal is zij rustig, heeft een strakke gelaatsuitdrukking met weinig mimiek. Zij is licht geïrriteerd on vertoont tijdens het gesprek nu en dan Sperrungen. Aarzelend ontkent zij waandenkbeelden en hedlucinaties. quot;Och, zegt Ü maar van nietquot;. quot;Wat geeft het allemaal? Als je Ja zegt, verkla -ren ze je direct voor abnormaal. Wal vindt zij zichzal^ slonzig en nutteloos, doch van werkelijk ziuk-teinzicht is geen sprake. Zij 'hallucineert veel, antwoordt de stemmen, doch zwijgt zoodra iemand innbsp;de buurt komt. Zij vangt gedachten van anderen op en hoort haar gedachten uitspraken. Soms is zij geheel onverwacht agressief. • ' ¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Insulinekuur van 8 Juni tot 8 Juli 1938 nbsp;nbsp;nbsp;13 ooma's

wegens geprotaheerd coma met status epilepticus en longoedeem moest de kuur afgebroken worden..Pas na drie dagen is patiënte weer eenigszins te bereiken. Zij kent haar omgeving niet, is gedesorierterdnbsp;Zij gedraagt zich infantiel, en blijft nog lange tijd slecht antwoorden. Langzamerhand verbétertdltnbsp;weer, doch er blijven geheugenstoornissen,. Zij vraagt b.v. naar haar vader, die al jaren dood is. Ooknbsp;vergeet zij onmiddellijk wat haar gezegd wordt. Begin Augsutsu bestaan deze stoornissen nog,doch watnbsp;haar stemming en gedrag betreft is patiënte veel verbeterd. Daarna werdt zij echter weer zeer plagerig en recalcitrant en moeilijk voor de verpleging.

In Februari 1939 vraagt zij plotseling aan een van de doktoren, of hij haar weer lichamelijk wil ovememen. Ze ziet steeds een gezicht voor zich, dat heeft gezegd: quot;Ik ben de Vier.quot; Daar zit ze nunbsp;lichamelijk aan vast, dat is vervelend, zoo'n vreemde man. Wil liever weer overgenomen worden doornbsp;de dokter. Zij meent,mat deze dokter getrouwd te zijn en schrijft han liefdesbrieven. Zij wordt innbsp;de loop van 1939 langzamerhand weer rustiger, doch blijft labiel en veeleischend. Zij is niet inpul -

-84-