vervattende eene naauwkeutige befchryving zoo van het land zelve , desfelfs zeden ennbsp;gebruiken, regeerings-wyze, handel, huis-houdelyk wezen, oudheden, enz. alsby-zonder van den tegenwoordigen ftaat

SCHOONE KONSTEN.

Uit de niewiSifle Reis-Befchryvingen en eigene aanmerkingen t' zamengefieldnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DOOR

D. J. VOLK M A N-

TWEEDEN DEELS, u

Bjgdz. I 10nbsp;13

I 3Q

44 47nbsp;61

64 67

Palazzi

INHOUD.

� N H o U D.

f N � I O U IX

31?

318

S19

3�o

328

329

331

334

335

336

337

338

339

340

341 34s

343

344

345

347

Rei s-b o e

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

X!SCS$Xer men te Piacenza komt pasfeert meh den P� Piacenza, ^ M door middel van eene vliegende brug, of eennbsp;^ plat Vaartuig, dat aan eeti over den vloed ge-fpannen touw, zonder verdere hulp, door denbsp;kragt van het water van den eenen oever tot aan dennbsp;anderen gedreeven wordt.

De ftad Piacenza heeft kaareh naam van de aangenifaiite en gezonde landftreek, waarin zy ligt. Plinius merkt reedsnbsp;aan ^ dat men by eene ondernOme telling der inwoonerehnbsp;zeer veel oude lieden in dezelve gevonden heeft. De ftad isnbsp;doodfch, en heeft buiten eene groote jaarmarkt, die, van dennbsp;vyftienden April af^ Veertien dagen duurt ^ nier veel hand-teering. Heden ten dage rekent men het getal der inwoo-^firen op 24000, waaronder 2000 van den geeftelykennbsp;ftandzyn. Niet ver van de ftad vloeit de Trebia in den Po.

Piacenza wietd ongeveer vierhonderd jaar voor Chriftus geboorte als eene Roomfche kolonie aangelegd, en wies totnbsp;eene aanzienlyke grootte aan. Zy had een groot amphitheater, het welk in den oorlog tusfchen Otto en Vitelliusnbsp;venvoeft werd. Van Attilla moeft zy in �t jaar 540. eene

REIS-BOEK

fkcenza, gruwzaame belegering , en zulk eenen hongersnood nit-' liaan, dat de invvooners zelfs menfchenvlecfch aten. Daarop genoot zy een geruimcn tyd de vryheid van eene republiek, en was, gedmircnde de onruften tusfchen de Gnel-phen en Glbellin^�� dan in de handen der eene, dan der andere party. In'volgende tyden Hond zy ten deele ondernbsp;de hertogen van Milaan, ten deele onder dekoningen vannbsp;Frankryk, t�n deele onder de magt der Panzen, tot datnbsp;zy ten laatften met het hertogdom Panna verbonden wierd,nbsp;en met hetzelve in �t geheel onder eenen heer Hond.

De Had is groot, en zeer aardig gebouwd, maar haare vellingwerken zyn, nevens de citadelle, niet in den bettennbsp;Haat. Zy heeft breede lange ftraaten, die het maar aannbsp;inwooners ontbreekt. Een van de bette paleizen is datnbsp;van den Marchefe Mandelli. 11 Stradom, d.e hoofdttraat,nbsp;is vyfentvvintig fchreeden breed, en 1500 in eene regte linie lang.

De plaats voor de Kathedraalkerk, die met flegte huizen bezet is, heeft niets merkwaardigs, dan de groote ttatiiennbsp;van de hertogen van Parma, Alexander, en Ranutius Far-nefe, te paard. Zy zyn van brons, en worden van denbsp;meetten aan Johan van Bologna, (?) maar van Cochin ennbsp;anderen, deszelfs leerling Morca toegefcjirceven.

Onder het ftandbeeld van Alexander, die in Frankryk de party der Ligue heeft gediend, leeft men;

(*) Johan van Bologne was eigenlyk te Douay in Vlaanderen otn-uend het j.aat nbsp;nbsp;nbsp;gebooreu 3 maar ging vroegtydig naat Romen,

5 ot hem geheel tc ovcrrreiren, Hy is ook uudcu icgeni een der befte laatere beeldhouwers geweeft, gelyk veelcn zyner werken in Italiea bewyzen. Zynen ouderdom bragt hy tot aan de 84.nbsp;jaareu.

en vormde zich daar voornaamlyk naae de antieken. Michael Angelo berifpte eens zyn wwk, het welk hsin dciwyze verdroot, datnbsp;hy dag en nagi arbeidde, om dcezen gtooten kanftenaar te evenaa-len, of hem geheel te overtreffen. Hy is ook buiten tegenfpraak

DOOR ITALI� N.

Alexandro Farnefio, Plftccntix, Parmce, amp;c. Duci S. R. E. Gonfaloiiiero perpetuo. Belgis deviftisnbsp;Belgico, Gallis obfidione levatis Gallico, Placentianbsp;civitas ob amplisfima acccpta beneficia , ob Placenti-nura nomen fui nominis gloria ad ultimas usquenbsp;gentes propagatum , invifto Domino fuo equeftri hacnbsp;ftatua fempiterninn exftare voluit moniimentum.

Pvanutio Farnello, PlacentiaJ, Panna: amp;c. Duci IV. S. R. E. Gonfaloiiiero perpetuo, cuftodi juftitia;, cul-tori equitatis, fundatori quietis, ob opifices alleftos^nbsp;populum auftum, patriam illuftratam , Placentia civitas principi optimo equedrem llatuara D. D.

De beide �andbeelden behooren onder de voornaamd� werken van kund in Piacenza. Plet eerde heeft meer adie�nbsp;als het tweede. De zamenftelling, en beweegiug, zoo wel vannbsp;de figuur als van het paard, verdienen 'of. De kunflenaar heeftnbsp;het oogeublik verkoren, op �c welk het paard wil voortgaan.nbsp;Inzonderheid is de kop zoo fchoon, dat mqn zich verbeeldtnbsp;het tc hooren grinniken. Het beeld van den Hertog is ge-fchikt naar de beweeging van zyn paard. Aan de zyde, daarnbsp;demanielis, in dewelke de valling der plooyen uitneemendnbsp;wel is uitgevoerd, is het beeld fchoon, maar van de an-' dere zyde is de ftand zoo hehaaglyk niet. Men berifpt 'ernbsp;hl �t gemeen eene altegtoote uitvoerigheid in, waar doornbsp;ook de maanen van het paard niet natuurlyk voorkomen.

hl het beeld van den Hertog Ranutius is de adtie min leevendig, eti de zyde by den mantel, als in bet vo�rigc,nbsp;de belle. De piadellailen heeft de kunflenaar met basreli�fsnbsp;van brons, uit het leeven van den hertog ontleend, ver-cierd, eu daarby eenen byzonderen inval gehad, dien mennbsp;anders niet ligt vinden zal. De figuuren van den voorgrondnbsp;zyu op dunne, van den agtergrond afftaande plaaten, gemaakr,

REIS. BOEK

giacenza. om ze des te verhevener te doen zyn. Het geheel verliefi egter daar door alle werking; men kan alleen de beelden,nbsp;die digt aan den agtergrond liaan, en enkele fchoonliedennbsp;daarin pryzen. C¹) Over �t geheel hebben de piedellallennbsp;het gebrek ? dat ze veel te klein zyn,

De Kathedraalkerk is een (legt gothifch gebouw. Agter in �t koor is een fchildery van Camillo Procaccini, van hetnbsp;welke men wegens de donkerheid der koleuren weinig ziennbsp;kan. Het heeft twee fchoone (lukken van Lodewyk Caraccinbsp;tot nabuiiren. In bet eene wordt een heilige ten grave ge-bragt, en om hoog is een groep van engelen; op het andere neeinen eenige perfoonen de grafdoeken en reliquiennbsp;in bewaaring. Beide (lukken zyn in eene grootfche maniernbsp;van tekening, en drapery, maar de beelden zyn wat tenbsp;reusagtig, en doen geene zonderlinge werking. Bovennbsp;deeze (lukken ziet men nog twee andere in het fries, ennbsp;de agterde ronding van het gewelf, waarin eenige engelennbsp;zyn van denzelfden meefler. De (lellingen zyn daarin bui-tenfpoorig, en de verkortingen mistekend.

Het fchilderwerk op natten kalk aan de koepel is van Guercino. Het bedaat uit veele fchilderyen naar de ver-deelingen van het gewelf. De agt middelde verbeeldennbsp;profeeten met engelen. Onder aan zyn de Sibyllen zeernbsp;groot gefchildetd. Zy zien �et zoo frifeh uit, als of zynbsp;met olieverw waren gedaan, egter zynze wat al te kragtignbsp;gekoleurd; waardoor hun dat heldere en luchtige ontbreekt,nbsp;het welk in zotderdukkeii gevorderd wordt. Cochin, dienbsp;veel met den fmaak van Guercino opheeft, houdt (taande,nbsp;dat men geen fchooner fchilderwerk in frefco door ganfch

Cochin T. I. p. S7� hoadtze deswegens niet voor het weik van Johaii van liologne: hy piyft cgtet de ftatnen zelve, den gtooc-(chen (maak in de kleederen, de (choone koppen, en dekindewndienbsp;tot vcrciciing van de picdeftallen aangcbragt zyn.

Door I T A L I E N*

Italien vindt, dan van deezen meefter te Piacenza en Piacenza, Romen. In eene der zykapellen ziet men eene gefchiede-iiis van den Heiligen Alexis van eene onbekende hand,

Waar in het naakt en de hoofden voortreffelyk uitgevoerd zyn. In den engel om hoog zou men de min natuurlykenbsp;houding kunnen berifpen. Het fchildery is over �t geheelnbsp;zeer zwart geworden. Op den predikftoel is het crucifixnbsp;aan een yzeren beweegbaaren arm vaftgemaakt, op dat denbsp;prediker het zelve naar het de nood vordert, en het pathe-�tifche zyner redevoering zulks vereifcht, tot meerder ftig-ting zyner toehoorders, zou kunnen omdraayen. Het crucifix is een groot hulpmiddel voor de welfpreekendheidnbsp;der meefte geellelyke redenaaren in Italien. Het is dernbsp;moeite w'aard den tooren van den dom te beklimmen, ennbsp;de heerlyke landflreek rondom de flad te bezigiigen.

De kerk van den Heiligen Auguftinus is van Vignola in een dorifchen fmaak zeer fchoon gcordineert. Aan eikennbsp;kant van het lichaam der kerk zyn twee zydgangen, dienbsp;op zuilen met arcaden ruften, en eene menigte kleiner koepels hebben. Het kruis en de gangen der kerk beftaannbsp;insgelyks uit loutere arcaden. Alles wat men in den aanleg zoude kunnen berifpen beftaat veelligt hier in, dat denbsp;gewelven al te eenvoudig, en de buitenfte zydgaagendaarnbsp;en tegen al te zeer opgecierd zyn.

di Campagna merkwaardig. In eene kapel aan den in- di Cam-gang ziet jjten egj-j fchildery in frcfco van Parmeggiano het Welk een heiligen verbeeldt, die de handen op hetnbsp;oude en uieuwe teftament legt. Het is befchadigd, maarnbsp;van eene fchoone tekening en koloriet. De ganfche kerknbsp;is byna befchiiderd; veel komt van de hand van Pordenonenbsp;voort, veelj wordt aan Paal Veronefe toegefchreven;nbsp;maar fchoon er al iets van de manier van den isatften

St.Oiovan' Te St. Gioyaoni wyil men den vreemdelingen by het graf van Lucretia Alziati twee kleine kinderen, die wcenen,nbsp;uit marmer gehouwen. Het fchynen egter maar middel-maatigc kopycn naar Frans Qiiesiioy te zyn , fchoon mennbsp;jn Piacenza �er veel werk van maakt.

De kerk St. Siflo werd te vooren wegens een fchildery van Raphael bezogt. Men kan �er egter thans het kopynbsp;alleen van aantoonen, nadien bet origineel in den Jaarenbsp;1733' zoo men zegt, voor loooo dukaaten inde galery vannbsp;Dresden gebragt is. Het verbeeld Maria met het kindeken,nbsp;dat van Paus Sixtus V. en de heilige Barbara aangebedennbsp;wordt. De koorfloelen zyn wel in �t hout uitgewerkt,nbsp;en twee fchoone orgels ftaan tegen den anderen over.nbsp;Het groot gedenkftuk van wdt en zwart marmer is ternbsp;ecre van Margaretha van Ooftenryk opgerigc geworden.nbsp;Zy was de natiuirlyke dogter van keizer Karei V. Zy wierdnbsp;eerfl aan Hertog Alexander de Medicis, en voor de tweedemaal aan den hertog van Parma, in haar zertiende jaar,nbsp;uitgetrouwd. Zy nam het ftadhouderfchap der Nederlandennbsp;agt jaaren lang met veel roem waar, en (lierf isfe. in lietnbsp;Napelfche gebied: men zegt van haar, dat zy eene meernbsp;dan nianlyke fterkte bezeten, maar ook een manlykennbsp;baard gehad heeft.

aangelegd, maar in lang niet volgens hetzelve uitgevoerd , en alleen van gebakken (leen opgemetfeld. Men houdt denbsp;bouwtrant voor eenigztns te eenvoudig. De onderfte verdieping is wel zonder huisraad, daarentegen in eennbsp;yoortreflyken fmaak vercierd; Cochin ftelt het als eennbsp;voorbeeld ter navolging voor. Inzonderheid bewondertnbsp;jijen (ie kindertjes in de alkove van het (laapvertrck, welken

doorITALIEN. nbsp;nbsp;nbsp;7

ken van pleifterwerk, naar de voorbeelden van Algardi, Piacinza* maakt zyn. Zy hebben een zeer gevallig, en met de waarheid overeenkomftig karakter. Voorheen zag men hiernbsp;fchoone fchilderyen, maar zy zyn hi �t jaar 1737* van dennbsp;infant Don Carlos naar Napels gefchikt. Aan het Paleis,nbsp;grenfl: het theater, hetwelk wel niet groot,egterbekwaam,nbsp;en zeer wel aangelegd is. De overige openbaare enby-zondere gebouwen hebben voor eenen reiziger niets merkwaardigs.

De adel heeft al in Panna en andere flcden van Italien CaJtnU een zoo genaamd Cajim , of een openbaar huis voor hunne zamenkomllen tot bet fpel en onderlinge verkeering,nbsp;daar een vreemdeling zeer ligt toegang vindt. Men vergadert daar des zomers na de wandeling op den Stradonenbsp;of de ftraat, en in den winter tegen den avond. Menverrnbsp;�wondert zich over de menigte van equipagien, daar Piacenza, geeue groote, maar veeleer eene arme plaats is. Denbsp;adel egter zoekt hier, gelyk in andere fteden van Italien,nbsp;eene groote vertooning te maaken, en behelpt zig in huisnbsp;des te foberder. Daarby komt, dat het onderhoud vannbsp;koetfen en paarden niet veel kollen baart, en dezelve �ernbsp;dikwils zeer maatig uitzien. Wanneer vreemdelingen maarnbsp;eenigeadresfen hebben, zoo biedt men hun een koets aan,nbsp;wyl zy in de kleine (leden, geen rytuig te huur kunnennbsp;krygen, gelyk als te Romen en Napels.

De familien Scotti, Landi, Auguscioli, hebben zich in Italien beroemd gemaakt. De beroemde fchilder Lanfranconbsp;een tydlang page in het huis Scotti geweefl:, waaromnbsp;men weleer den roof van Helena, den brand van Trojen,nbsp;en andere groote fchilderyen van hem in dezelve vond. Onder de thans leevende Domheeren isChriflolFelPoggiali, eennbsp;beroemd man wegens zyne kennis in kerkelyke en waereld-iyke gefchiedenisfen.

5 REIS-BOEK

fiacema. Buiten Piacenza verdient het Cainpo niorto, of het flagr veld, alwaar Hannibal de Romeinen' in het begin van dennbsp;tweeden Puhifchen oorlog floeg, bezigtigd te worden,nbsp;Vermoedelyk heeft het den naam van dit merkwardig geval bekomen. Sempronius, en trotfch man, ving den flagnbsp;tegen den wil van zynen ambtgenoot Scipio aan, en datnbsp;geenzins in gunftige omftandigheden ; maar moed ooknbsp;zyne blinde overyling duur betaalen. (?) Niet ver vannbsp;daar is ook de plaats, alwaar de vereenigde Spanjaards ennbsp;Franfchen in �t jaar 1746. een ongelukkige proef deeden,nbsp;om de Ooflenrykeri uit hunne verfchansfingen teverdryven.nbsp;De Maarfchalk de Maillebois had daar toe bevel uit Madrid ontvangen. Men ziet nog de overblyffels van eennbsp;pragtig gebouw, waarin de Kardinal Alberoni een grootnbsp;kollegie wilde ftigten, hetwelk egter door het kanon dernbsp;Spanjaarden in den brand gefchooten is. De Kardinaalnbsp;Vlugtte toen ter tyd in de ftad.C¹)

{²) Aardige aanmerkingen over dit llagreld vindt men in de M�moires fur l�Iialie van Grosley.

derfins gtooten minifter aan geld en credit. Hy was over de tagtig jaaren oud, en Iprak nog met eene groote leevcndighcid. Alberon�nbsp;fproot uit geringe oudcis in Piacenza voort, en trok een klein jaargeld uit den dom deezer ftad. De hertog van Vondomc leerde hetnnbsp;kennen , en maakte hem tot een zyner adjndanten: van deezen trapnbsp;verhief hy. zich tot kardinaal en ftaatsminifter van Spanjen. De laar-fte jaaren zyns Icevens bragt by te Piacenza door, en befteedde alzyqnbsp;vermogen tot bovengemelde ondcrnccming, maar verloor alles innbsp;den tqentnaaligcn veldtogr.

Grosley vertelt op dc aangehaalde plaats, dat een zyner vricij-den, een Fcantch officier, den Kardinaal op dien tyd in een vemek, waarin niets dan een tafel, bed, en eenige ftoclcn Honden, bezogtnbsp;bad. In deii (choorllccn kook;e een ketel by de geringe hitte vannbsp;een omgevallen abrikoozeboom. Zoo zeer mangelde het dien an-

DOOR ITALI� nbsp;nbsp;nbsp;p

behooren goede zout- en vitrioohverken, eenige yzer- en Piacens�. 'kopermolens by het Apennynfche gebergte, waarvan onder by Parma breeder zal gefprooken worden. Her ontbreekt �er ook niet aan in Heen veranderde voorwerpen,nbsp;petrifafla , waaronder de dentales vooral fchoon zyn.

De hertogdommen Piacenza en Parma brengen eene me-menigte van wyn, oly, en andere veld- en boomvrugten voort. De wynen zyn meed zeer zoet en llerk, en denbsp;anderen van een liegt foort. De wynranken flingoren zichnbsp;zonder kunft om de olmen, en hangen als feftonnen vannbsp;den eenen boom tot den anderen, ook over den grooten wegnbsp;heen. De velden liggen in groote vlakten verdeeld, maarnbsp;ieder boer heeft zyn eigendom met hekwerk en boomennbsp;beflooten. Het land fchynt daarom bofchagtig , of hetnbsp;fchoon geen overvloed van hout heeft. Het gexvas vannbsp;graanen is uitmuntend, en de vee-kweekery in den bellen rtaat, gelyk.de heerlyke parraezaankaazen bewyzen.(*}

Om even deeze reeden is de kweekery van fchaapen aanzienlyk, en geeft zeer fyne w'ol. De bewaterde weiden kunnen tot vier of vyfraaalen gemaaid worden ; ditnbsp;voordeel heeft inzonderheid de ftreek om Piacenza, wegens de menigte van kleine vloeden en beeken. Maarnbsp;even dit voordeel brengt voor dit hertogdom, zoo we!nbsp;als voor Parma, een groot ongemak met zich. Uit gebrek aan bruggen raakt men over die vloeden, welke�nbsp;by zw'aare regens plotfelyk opzwellen, niet zonder gevaar. Het water, met kragt voortftroomendo, veroorzaakt

( ) Men maakt ter drierleye lorren van. 1} Foraiaggio di Forma, weke ongeveer agt duim dik is, en een el in de dooffnede uit.nbsp;maakt. 2) Formaggio di Robiole j en D Formaggio di Robiolini.

Men geeftze eeuc aangenaame kleur door middel van laiFraan , die 'er egter m eene kleine hoeveelheid toe gebruikt wordt, nadien totnbsp;honderd fond kaas van de eetfte loort omtiend een lood noodig ii.

REISBOEK

Piacenza, diepe groeven, daar �er anders geene waaren , waardoor men op geen zekeren doortogt rekening kan maaken.nbsp;Wanneer het water verloopen is , wordt men eerft gewaar , wat geweld hetzelve in de beddingen van deezenbsp;ftroomen geoeffend heeft. Zoo fpoedig als zy aanwasfen,nbsp;zoo fnel verloopen zy ook. In weinig uuren ziet mennbsp;een geweldige ftroom gebooren worden, en weder ver-dwynen. Dit laatfte tydpunt zyn de reizigers dikwils �nbsp;jenoodzaakt afcewagtea , wyl de geringe inkoinllen dernbsp;der landheeren niet toelaaten zoo veele bruggen aante-leggen. Van Piacenza tot aan Reggio rekent men zeven pooflen, of agtenvyftig Italiaanfche mylen, en moetnbsp;men twaalf vloeden pasfeeren, het welk-een verdrietignbsp;ophouden veroorzaakt. Zy ontfpringen allen op het Apen-nynfche gebergte, en vloeien van het zuiden naar hetnbsp;noorden in den Po.

Aan de andere zyde van deeze groote rivier, komen eene menigte vloeden van de Alpen, die van het noorden naar het zuiden loopen, en, na dat zy zich met hemnbsp;vereenigd hebben, gezamenlyk in de Middellandfche zeenbsp;vallen. De veelvuldige vloeden , welke by zwaaren regen, of wanneer de fneeuw op de bergen fmelt, eenenbsp;ongehoorde menigte van water in den Po voeren, ver-oorzaaken de menigvuldige overftrooniingen van deeze rivier, waarvan beneden by Ferrare zal gehandeld worden,

P A R M A.

ne, aan eenen vloed van deezen naara, die een paar uitren verder in den Po valt. Zy is groot en volkryk; metl geeft haar omtrend 40000 zielen. Die geen, w'elke gaarnnbsp;reden willen geeven, waarom eene plaats zoo en piet anders

Boor. ITALI� N.

dersheet, gelooven, dat deeze ftad haaren naam gekreegen PamO' heeft van het martiaalfch karakter haarer oude inwoo-ners, wyl Parma een rond fchild betekend.

Panna is van de oude Toskaanen gebouwd, vervolgens door de Galli�rs , en daarna door de Romeinen bezeten. (quot;') In de zesde eeuw was zy reeds in de handennbsp;der Barbaaren, maar wierd ras weder door de Exarchennbsp;veroverd. Karei de groote bragt ze andermaal aan hetnbsp;Roomfche ryk, en gafze, zoo de Pausgezinde fchryversnbsp;willen beweeren, nevens andere plaatzen, aan den Pausnbsp;over. Na dien tyd heeft zy, gelyk andere fieden van Lom-bardyen, haare vryheid eencn geruimen tyd Baande gehouden. De voornaamfte geflagten, als de Scaligers, Vifcon-tis, Sforzas, zogten zich beurteling van de ftad meefler tenbsp;maaken: de Pallavicinis enSanvitales bezaten zeookwerk-lyk eenigen tyd. Eindelyk gaf keizer Maximiliaan I. Parma en Piacenza, met voorbehouding der keizerlyke rechten,nbsp;aan den Paus Julius II. in den Jaare 1512. Paus Pau-lus III. beleende met beide hertogdommen zynen natitur-lyken zoon Aloyfius Farnefe, en verhief daardoor hetFar-iieGfche hiiis, het welk uit het Florentynfche afllamde,nbsp;in �t jaar 1545. tot de vorftelyke waardigheid. Keizer Karei V. gaf 1547. zyne natnurlyke dogter aan den zoon vannbsp;Aloyfius Octavius Farnefe ten huwlyk, en beveiligde hemnbsp;in de bezitting der vaderlyke landen, welken van dien tydnbsp;af beftendig by dit huis gebleeven zyn. De koningin vannbsp;Spanjen, Elifabeth, als de laatfte princes van hctFarnefifchenbsp;huis, heeft ook niet eer geruft, voor dat zy hetzelve op

De Emiiifche weg (via Emilia) liep van Rimini door Penna naar Piacenza, en werd onder de biugeraccftetcn Lepidus en Gajus Fla-mir.nis aan;;elegcj. Men reiil nog heden ten dage over eene taame-lyk lange ftrcek van denzeiven: wyl egter voor het onderhoud vannbsp;dcezcn weg weinig zorg gcdraagen wordt, vervalt hy geheel.

rE�S-BOEK

haaren zoon gebragt had. Na het affterven van dca laatften hertog Antonins, verkreeg het de infant Don Carlos, ongeagt de pauslyke tegenbetuiging, wyl men het alsnbsp;een aan de pauslyke kamer vervallen leen aanmerkte, ennbsp;als deeze In 173d. koning van Napels werd, Hond het huisnbsp;van Ooftenryk in de vrede van Aken 1748. beide hertogdommen aan den jongeren zoon van gemelde Elifabeth,nbsp;den infant Don Philip, af. Het Roomfche hof heeft dennbsp;infant Don Philip nooit voor een regtmaatig Heer erkent,nbsp;en hem altoos maar den titel van groot Prior van Calliliennbsp;gegeeven. De fifcaal der apoftolifche kamer doet ook nognbsp;alle jaaren op den apden junins twee plegtigeproteften, eernbsp;de conneftabel de telle van het koningryk Napels overgeeft , naamelyk ��n wegens de fchatting, welke dit koningryk den paus fchiildig is, en ��n wegens de hertogdommen Panna en Piacenza. (?)

Parma ligt in eene aangenaame en vrugtbaare vlakte, en wordt door den vloed Parma in twee deelen verdeeld, t�ienbsp;door middel van drie bruggen gemeenfchap met elkandernbsp;hebben. De ftad heeft breede zuivere flraaten. Mennbsp;fchryfi haar eenen omtrek van vier Italiaanfche raylen toe;nbsp;zy kon egter in evenredigheid der inwooneren kleiner zyn.nbsp;De groote plaats is fchoon, en aan beide zyden met arcaden voorzien. Voor het ftadhuis , Anzianato genaamd, isnbsp;een zeer aanzienlyke overdekte gang, alwaar de kooren-markt by regenagtig weer gehouden wordt. De citadelnbsp;heeft vyf baftions, en behoort onder de beften van Italien.nbsp;Voor het overige is de ftad omgeeven met eene fterkenbsp;muur; op zekere afftanden met baftions voorzien, en eenenbsp;graft,

(*) Over deeze verlchillen, en het vermeende recht van het Paus. lyke hof kan men het volgende werk nazien: Ra^iani ielU ^nbsp;^feJlelUa fifra U Ducato di farm*.

DOOR ITALI� N.

Tusfchen de ftad en de citadel is eene aangenaamewan-p^^.^^^ delplaats aangelegd, die in verfcheide laanen beftaat, ennbsp;Stfadone heet. (*).

Parma is de plaats, die de liefhebbers der fchilderkunft inzonderheid bezoeken, wegens de werken van Corregio.

Deeze groote kunftenaar, die eigenlyk Antonius Allegris heet, en te Corregio by Modena geboren was , wierdnbsp;groot door zyne natuurlyke talenten, zonder de oudhedennbsp;en Romen gezien te hebben. Hy vormde zich eene eigenbsp;manier, werd de fchilder der bevalligheden, en de groot-lle kolorift. Niemand voor hem is zo fterk geweeft in hetnbsp;befchilderen van koepels, en de daarby noodig zynde verkortingen. Hy zal in dit geval altoos een voorbeeld bly-ven, dat nog niemand volkomen heeft kunnen navolgen.

Als men hem eens een fchildery van Raphael toonde, befchouwde hy het met aandagt, en zeide uit overtuigingnbsp;van eigen kunftvermogen: anch' io feno pitiore, het welknbsp;een bekend fpreekwoord geworden is. JuliusRomanus vondnbsp;de vleefchkleur in de werken van Corregio zoo frifch ennbsp;natuurlyk, dat hy vol verwondering uitriep, het is geennbsp;gefchilderd, maarweezenlyk vleefch. VVy hebben groote tekenaars onder de fchilders, maar niemant overtreft Corregionbsp;jn bet heerlyk koloriet, in het malfch en fmeltend penceel,nbsp;in bevallige koppen, en betoverende zolderftukken. Hetnbsp;treurig eind van deezeu grooten kunftenaar is bekend.

Francifcus Mazzuoli, of naar zyn meer gewoonen naam Parmeggiano, wyl hy te Panna in 1505. geboren is, behoortnbsp;inSgelyks onder de befte fchilders van Italien. Bofchini

(^) Cicfhcbbers van Ichilderyen kunnen zich de volgende betcbry-ving van Paima, door een fcbildet uitgegeeven, waarin eenige aan. mciking over de kunft voorkomen, laaten bezorgen : Gutda ed efat*nbsp;ta MtUta a Fcrajiieri dclle pin eccellenti pittme d! Porm�, feitndt Unbsp;Climtnte Rata. I7jl,

Boerot hem den zoon der bevalligheden. (*) Zyne beelden zyn lugtig, bevallig en gee�ig , de omtrekken zagt en aangenaam, de kleederen natuurlyk, Jammer is�t, datnbsp;een man van zulke talenten op het goudmaken viel, en vannbsp;gebrek in zyn sdfte Jaar fterven moed. Zyne beide nee-ven en leerlingen heeten Hieronymus Mazzuoli en Phi-iippus, delle Erbette bygenaamd, die in �t jaar 1540.nbsp;ftierf.

Johan Lanfranco was ook uit Parma, en ftierf te Romen 1647. Zyne grootfte fterkte beftond in wydluftigezamen-ftellingen, in koepel- en zolderftukken. Wy maaken vannbsp;deeze kunftenaars een weinig wydloopiger gewag, wyl zynbsp;door hunne kunft de geeftelyke gebouwen van Parma ver-heerlykc hebben. Wy zullen de kerken zelven , en denbsp;andere openbaare gebouwen, in zulk een order doorloo-peu, als zy het gefchikfte liggen, om bezien te worden.

In de kerk .Tutti i Santi is het Ichoonfte van alle de fchilderyen van Lanfranco in Parma. Ily heeft daarin zonder wanorde alle geeftelyke opzieners, martelaars, biegt-vaders , kluizenaars , dogters, en weduwen afgebeeld.nbsp;Dit is een onderwerp, waarin de kunftenaar zyne genienbsp;vertoonen, en de grootfte verfcheidenheid uitdrukken kon-de, even als Michael Angelo in het beroemd laatfte oordeel. Een fchildery van dit foort is meer waard dan honderd anderen.

De Capucynen hebben in hunne kerk Chriftus aan het kruis met een paar heiligen van Guercino, en een dernbsp;fchoonfte fchilderyen van Hannibal Caracci, welke zich tenbsp;Parma zeer naar Corregio gevormd, maar zynen ineefternbsp;in de tekening ver overtroffen heeft. Dit fchildery, hetnbsp;welk boven den hoofdaltaar hangt, verbeeldt Maria in on-

Door ITALI� N.

magt gevallen in de armen van den engel; Chriftus zit het graf, en de heilige Frhncifcus vvyft hem zyne wonden.

De uitvinding van het fchildery is zonderling; de Francif-C�s heeft eene gedwonge houding, en de engelen zyn in Isng zoo goed niet uitgevoerd, als het beeld van Chriftusnbsp;en Maria. Des ongeagt blyft het dog altoos een meeftcr-ftuk van Hannibal, en een der befte Hukken in Italien.

Men ziet hier ook de begraafplaatzen der hertogen uit het Farnefifche huis, en onder anderen die van den beroemden held Alexander Farnefe, hertog van Panna, dienbsp;een tydlang ftadhouder der Nederlanden was.

De kerk del Annunciata is wegens haare gedaante merk-De/ An^ waardig, Zy beftaat uit twaalf ovaale kapellen, dienbsp;naar het middelpunt der kerk gerigt zyn. Corregio heeftnbsp;in de oude kerk op natten kalk eene Maria boodfchapnbsp;�gefchilderd, welke men van de muur afgezaagd, en in denbsp;nieuwe kerk geplaatft heeft, waar door dit werk zeer be�nbsp;fchadigd is geworden.

Het Paleis van den hertog is een onregelmaatig gebouw,/7e/ Her^ dat uit veele niet wel zamenhangende ftukken beftaat. Intogl^kPa'nbsp;t jaar 1754. wilde de geftorven infant een nieuw paleis laa^nbsp;ten ftigten, waartoe de bouwmeefter Petitot een fchoonnbsp;ontwerp gemaakt had. Maar de uitvoering bleef agter, wegens de koften. Thans geeft de zyde naar de llraat aaanbsp;hetzelve nog eeuig aanzien; Carlier heeft dezelve ontworpen. Van binnen zyn eenige kamers met fchoone tapytennbsp;van de Gobelins behangen; anders heeft het Paleis, behal-ven een eenig fchildery, niets byzonders, dat der opmer-k'fg van eenen reiziger waardig is. De koftelykheden,nbsp;waaraan de hertogen van het Farnefifche huis weleer ver-baazende fommen hefteed hebben, zyn niet meer voorhanden. Men zag hier anders over de vierhonderd der befte origineele fchilderftukken, een kabinet met zeldzaamheden

heden van natuur en kunft, en byzonder eene koftbaare verzameling van oude Griekfche en Romeinfche munten.nbsp;Deeze fchatten liet de infant Don Carlos- alle naar Napelsnbsp;vervoeren, toen hy bezit van het koningryk nam.

Het eenige, waarom dit Paleis alleen verdient bezien te worden, is het beroemde fchildery van Corregio, Lanbsp;Madonna di St. Girolamo genoemd, het welk met grootenbsp;zorgvuldigheid bewaard wordt. Dit ftuk draagt deezennbsp;naam wyl de Heilige Hieronymus zich by Maria, en denbsp;Heilige Magdalena aan haare voeten bevinden. Het ernfl:-haftig en fchraal gelaat van deezen kerkleeraar maakt eennbsp;uitneemend contrail met de fchoonheid van Magdelena.nbsp;Het kind Jefus fpeelt met haare hairen, en zy lacht hemnbsp;met eene onnavolgbaare bevalligheid toe. (¹)

Dit fchildery, zegt Cochin, behoort onder de fchatbaarlle van geheel Italien. Het hoofd van Magdalena is een mee-ilerlluk van Corregio; het koloriet, de bewerking, denbsp;frifche toon der verwen, alles is �er voortreifelyk in., Zynnbsp;eenige deelen niet al te wel getekend, zoo zyn zy eg-ter allen op het bevalliglle uitgevoerd. Het geheel is metnbsp;een malfch vallpenceel gefchilderd, en met eene zoo vaardigenbsp;hand uitgevoerd, dat men zou gelooven, dat de fynlle trekkennbsp;als by geval uit het penceel des fchilders gevloeid waren.nbsp;Het hoofd van Maria is fchoon, in de fchaduwe egter eenig-zins donker gehouden. De uitdrukking van het kindeken is vol aanvalligheid, maar het edele ontbreekt �er in.

Zoo oordeelt Cochin. Wy willen nu ook den abt Gou-genot daarover hooren. Het is zonderling, zegt hy, op dit fchildery een paar Heiligen, die vierhonderd jaar na den

Auguftin Caracci had zoo veel op met dit ftuk, dat hy hei met zyae eige hand geetft heeft. Eene kopy kan men in de paus-.nbsp;lyke Chalcografia te koop viniicq.

tgt;00R ITALI� N.

anderen geleefd hebben, te zamen in een ftuk te partfi/f men treft egter dergelyke fouten tegen de tydrekening innbsp;Italiaanfche fchilderftukken menigvuldig aan. Zy komen rneeft van de eenvoudigheid, of eigenzinnigheid dernbsp;Monniken voort , die ze beileld hebben. (*) Hetnbsp;befte in deeze gevallen is de hift�rifclie waarheid aan eennbsp;zyde te zetten, en alleen op het fchocne in opzigt van denbsp;kunft te zien. In deeze betrekking kan �er niets natuurly-ker en leevendiger zyn dan het koloriet in de hoofden vannbsp;Maria, van het kind, en Magdalena. De eerfte is byzon-derfchoon: het andere ontbreekt het zoo min aan karak*-ter als aan uitdrukking. Het hoofd van den heiligen Hieronymus in profil is het minft te fchatten. Voor het overige heeft de kunftenaar op het onderfcheid der gronden,nbsp;waarop de figuuren geplaatft zyn, niet genoeg agt gegee-ven. Want op de plaats, alwaar de Magdalena ftaat, konnbsp;zy onmogelyk den voet van het kind Jefus kuilen. Het

(�) Zoo de bceldendienft det Roomlche kerk iets goeds te weeg gebragt heefc, het beftaat zeker in de menigte van altaar cn zoUct-ftukken , cn andere tchilderyen en ftandbeeJden van uitneemendenbsp;Veidienften in hunne kerken en heilige geftigren, welke andersnbsp;nimrnet in de waereld zouden gekomen zyn. Jammer is het maatnbsp;dat de eigenzinnige bygeloovigheid dien valfchca finaak , die zy innbsp;�t godsdienftige heeft, ook tot de kiinft heeft ovetgebtagt. Al wytnbsp;Wen dit aan de grilligheid der monniken, men zal zich echter al�nbsp;ttgt;os bekiaagen, dat die groote ineefters niet meer hunne onderwer-P'h uit de tyke bron van kerkelyke en vvaereldlyke gtfchiedeniiTcilnbsp;ontleent , maar zich veelal met Heilige familjcs , en dergelyke vci-snbsp;It'czingen, die voor eene enkele reize zeeker een trclFeLyk onderwerpnbsp;waren, hebben opgehoiiden. Hoe veel te meer � datzy zulke aan�nbsp;ftootelykc fouten tegen de tyden, dc wyze van kiceding cn andertfnbsp;gcwootrter.s, begaan hebben.

ontbreekt ook dit Huk, gelyk bynaalle vanCorregio, niet aan feilen in de tekening. Intusfchen wordt het voor eennbsp;der fchoonden gehouden, die uit zyn penceel zyn voort-gekomen. Ecnige kenners willen, dat het ter verbeteringnbsp;eene ovale figuur behoortJe gegeevcn te worden, waardoornbsp;de fouten en verkeerde ftellingen zouden wegmaken, en ditnbsp;fluk onder die van den eerden rang zou kunnen geplaatftnbsp;worden.

Dit beroemde ftuk werd voor eene Dame uit den huize Bergonzi del Borgo St. Giovanni gefchilderd, die het aannbsp;�c kloofter van den H. Antonius fchonk. De goede Nonnen , welke thans dit kiooder bewoonen, waarfchynlyknbsp;niet veel van de kund verdaande, hadden veel lievernbsp;een ftuk geld. De Infant liet het derhalven in zyn paleis plaatzen. Het is in allen geval te pryzen, dat eennbsp;landheer daarvoor zorgt, dat dergelyke fchatten niet uitnbsp;het land gaan, terwyl zy niet alleen de nieuwsgierigheidnbsp;van vreemdelingen gaande maaken, maar ook veel tot vorming van den fmaak zyner onderdaanen toebrengen.

De Infant heeft in zyn paleis, en wel in de gallery, alwaar dit fchilderduk hangt, naar het voorbeeld van Romen en Bologne eene akademie der teken- fchildcr- ennbsp;beeldhouwkund aangelegd. De leerlingen oefFenen zichnbsp;naar modellen en origineel�n. � Jaarlyks worden �er pryzennbsp;xiitgedeeld. Die van de fchilderkunft bedaar in eene gou-dene medaille van vyf onzen. Eer dezelve toegekendnbsp;W'ordt, (lelt men de ftukicen terbeoordeeiing van dekunll-kenners eenigen tyd openlyk ten toon. Schoon deezenbsp;akademie nog geene Correggio�s en Parmegiano�s gevormdnbsp;heeft, behoort zy dog onder de bede inrigtingen, welkenbsp;men van dien aart in Italien vindt. Men ziet hier voortsnbsp;eene in crayon gefchilderde Carira Romgna van de over-

Door ITALI� N�

lede keizerin, toen princes vatt Parma, neVeiis eet� klink-dicht daarop gemaakt door den AbtFrugoni. �. De op-'voeding van Achilles door Pompeo Dattoni van Romen gt; dat voor eenige jaaren den prys heeft behaalt, enz.

Welke in de puinhoopen van de oude ftad Velleja, waarvan vvy onder meer zullen zeggen, zyn opgegraaven. In eene voorraadkamer onder het theater (laan �er dergelykennbsp;leevensgrootte, die men op dezelve plaats ontdekt heeft.

De groote fchouvvburg behoort onder de merkwaardig-fh�a heden, waarmede de hertogen van het Farnefifche hmster.nbsp;hunne refidemie verfraaid hebben. Men vindt �er geen innbsp;Italien, de welke met deezen kan vergeleeken worden, ennbsp;naar het oordeel van Cochin is het ook de eenigfte ondernbsp;de nieuweren, die van binnen met egte vercieriugeunbsp;der bouwkunft voorzien is. Vignola is �er de bouwnfeefternbsp;van : maar wanneer men voorwendt, dat �er 12000 aan-fchouwers in zouden kunnen geplaatfl: worden, zoo gaatnbsp;men tegen de openbaare bevinding aan, wyl de helft vaftnbsp;zoo veel menfehen het reeds bekwaamiyk zouden kunnennbsp;volmaaken. De langte van het gebouw is honderd en negentig, de breedte vyftig, en de inwendige hoogte ongeveer vyf en twintig ellen. Het theater op zich zelf isnbsp;zedig ellen diep, en van vooren agttien ellen vvyd. Welkenbsp;Wydte niet toereikende fchynt te zyn; maar men zegt datnbsp;dit veel tot voortzetting van den klank toebrengt. He�nbsp;voorde gedeelte van het theater (jmfeeniutn) is met grOO-rs korinthifche zuilen, die zo hoog zyn , als de Zaalnbsp;zelve, vercierd. Rondom de zaal gaan twaalf boven elkander verheve tyen van zitplaatzen, naar de wys der oudenbsp;Romeinfche amphitheaters, en het Olympifche te Videnza.

Deeze ryen zyn in de rondte honderd en agt ellen lang, etl van vooren is �er eene leuning met geulen vercierd, welkenbsp;B 2

REISBOEK

fakkels draagen tot verlichting der zaai. Zy niaaken eene hoogte van vier en twintig voeten uit, en dienen genoegzaam tot een voet voor eene dubbelde ry van zuilen, dienbsp;rondom de zaal loopt. De onderfte is van de .dorifche,nbsp;en de bovenftc van ionifche orde ; beiden maaken eenenbsp;hoogte uit van zesendertig voeten. In de tusfchenruimtennbsp;der zuilen heeft Vignola de loges, en op de balken eenenbsp;leuning met ftatuen gebragt. De zydingangen beftaan uitnbsp;twee triumphbogen, die metftandbeelden te paarde vercierdnbsp;zyn. Het parterre is zeftig ellen lang en zevenentwintignbsp;breed. Men kan hetzelve drie of vier voeten hoog onderwaternbsp;zetten, om naar de manier der oudenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ook kleine

zecgevegten daarin te houden. (*) Het dak is plat, het verband der balken verdient opgemerkt te worden, wylhecnbsp;op eene kundige, en fterke wyze gemaakt is. (**)

Hoe groot deeze Schouwburg ook is, vervuld het geluid denzelven nogihans met eene verwonderenswaardige gemakkelykheid. Wanneer twee perzoonen geheel agternbsp;op het theater zagt met elkanderen fprecken, verftaat mennbsp;ze egter duidelyk waar men zich ook bevindt in de bak,nbsp;of eene der afgelegende loges, waardoor liergeluid dennbsp;zangeren weinig moeite kod. Heeft de bouwmeeder deeze uitwerking door een aanleg, die op zekere regels deunt,

(�) In �t jaar 1670. by het huwelyk van den prins �doardi met Porothea Sophia uit het huis vanPalis-Nieuburg werd geduurende denbsp;opera dcrgclyk gevegt tusfehen twee chaloupen daarin gehouden.nbsp;Ten dien einde werden eenige gewelven aan beide zyden van hetnbsp;theater met water aangcvuld, en de beide ingangen van het parterrenbsp;toeecrauurd. Men kan egter niet ontkennen, dat de plaats tot ditnbsp;einde veel te bekrompen is, fchoon de vaartuigcu nog zoo kleinnbsp;zyn.

(��) De Franfche boiiwmeefter Patte , door veclc uitgegeeve werken bekend, heeft zeer nauwkeurig alles opgenomen, cn �er aftekeningen van gemaakt, welke hy zal uitgeeven. In �r jaar 1765. heeft Patiini in Parata icsgclyks dergelyken in �t koper gefnecdei�.

HOOR I T A L I E N.

te weeg gebragt, zoo behoort dit gebouw in �t geheel Panna. een meefterftut in zyn zoort aangemerht te worden. Maarnbsp;vermoedelyk is het buitengewoone in deeze zaak maar aannbsp;een louter geval toetefchryven. Ten minden beeft denbsp;bouwmeefler Vigarani, welken Lodewyk XIV. naar Parmanbsp;Zond, om de oorzaak te onderzoeken , en was het moge-lyk dezelve uitwerking in een nieuwen fchouwburg te Parysnbsp;te weeg te brengen, hier vcrgeeffchc moeite omtrend gedaan,

In�t jaar 1733. is voor de laatfie reizeindeozen fchouwburg gefpeeld. De koften tot het verlichten deszelven zouden tenbsp;hoog loopen, en de fchouwburg zelf zou veel te ledig fchynen,nbsp;wanneer geene byzondere plegtigheden veele vreemdelingennbsp;naar Parma lokken. Behalveii dit moefl�ereern: veel aan verbeterd worden. Men heeft deswegens een kleinen fchouwburg,nbsp;welke ongeveer een paar duizend aanfcboiiwers bevatten kan,nbsp;en van eene aartige bouwkunft is, �er nelfcns opgerigt. Innbsp;denzelven worden zoo wel opera�s als toomieeiftukken uitgevoerd. De opera begint hier, als in de meede Italiaan-fche deden, tegen agt uuren, eii duurt tot middernagt. Zynbsp;wordt meed in mai en iuny gehouden, daarna worden �ernbsp;blyfpelen, cn in het carneval opera comiques vertoond.

De Hertog betaalt een gedeelte der koden, wyl de invvoo-ners niet in daat zyn dezelven optebrengen.

De overleeden Hertog Infant heeft ook e�lt fchoon Cafino of openbaar Aflembleehuis laaten timmeren; het hof geeftnbsp;�et dicht en kaarzen toe, en een paar Cavaliers van bet hofnbsp;hebben �er het opzigt over, en dellen order op het fpel.nbsp;V'^anneer �er geene fchouwfpeelen zyn, verzamelt zich denbsp;adel aldaar driemaal in de week. Dergelyke gelegenhe-den zyn, jn eene dad waarin de Adel niet ryk genoeg is omnbsp;zelf byzondere Affemble�n te geeven, zeer lollyk.

De dal van den Hertog is een fchoon gebouw. Zy legt by dfi ftadswal, en de hooizolders zyn boven de plaats,

daar de paarden (laan, zoo ingerigt, dat men van de wal met de wagens �er regtuit in rydt. De voorige Hertognbsp;jjield driehonderd paarden, en eene uitgeftrekte jagtequi-pagie , welke de jonge Prins op raad van zyn waardigennbsp;ininider, de Heer van Tillot, ineeft afgerehaft heeft.

Te St. Paolo ziet men in de derde kapel aan de reg, tehand een Huk van Augullyn Caracci, het welk van denbsp;kenners zeer hoog gefchat wordt: het verbeeldt eenanbsp;IVladonna met de Heilige Nicolaus, Johannes en Mar-/ garetha. Het kleine fchilderlluk van den hoofdaltaar,nbsp;waarin men Chrillus in eene glorie nevens den Heiligennbsp;paulus en Caiharina ziet, is van Raphael. Het is doornbsp;kwaade behandeling Van onkundigen, die het zouden verhelpen, zoo bedorven, dat �er niets goeds meer aannbsp;is, dan de zamenllelling, welke de lompert niot bederven kon. Men heeft �er eene plaat van door Marenbsp;Antonio gefneeden.

De kerk van Madonna della Steccata is de fchoonfie onder allen in Parma , en in het kruis met vier armennbsp;gebouwd, die aan het eind de g�daante van eenen cirkel hebben. Zy wierd in �t jaar 153P. voltooid. Denbsp;krooning van Maria boven den altaar aan haar gewyd isnbsp;van Michael Angelo di Siena; maar de drie Sibyllen boven het orgel , Mozes onder de arcade, nevens Adamnbsp;en Fiva met eene coleiir gefchilderd, zyn van Parmegiano,nbsp;peeze meeller heeft hier nog meer gearbeid, maar hynbsp;wifchte zyn werk uit, wanneer hy naar Cazal Maggiorenbsp;vlugtede, wyl de Monniken hem wegens zyne traagheidnbsp;hadden verklaagd. Gemelde fchilderilukken ^ die men ,nbsp;we,;ens hunne flegte plaats, niet wel kan zien, zyn by-na de eenigften � tlie men van hem in zyne vaderlyksnbsp;(lad kan aantoonen. Anders was de zoogenaamde Madonna del collo longo beroemd, maar zy js naar Floren-

een.

Door ITALI� N. 23

een, en van daar naar Weenen geraakt. In �t gemeen treft men niet veele fchiideryen van deezen Meefter aan,nbsp;wyl hy niet vlytig was, en jong ftlerf: zy worden des tenbsp;greetiger gezogt, wyl hy onder de bede kimftenaars dernbsp;Lombardfche fehool gerekend wordr. Agter in �t koornbsp;vindt^men de verlooving van Jofeph, een groote fchilderynbsp;van Procaccini. Het koloriet is frifch, maar de houdingnbsp;eenigzins byzonder, want de hoofden zyn ongemeen licht,nbsp;en de kleeden zeer duifler gehouden. Het marmeren beeldnbsp;van Genoveva van Frandfeus Baratta verdient van wegensnbsp;de goede vinding bcfchouu�d te worden, fchoon de uitvoering hier en daar gebrekkig is.

In den Dom ziet men de beroemde koepel vanCorregio, waarvan alle fchryvers, die over de kunfb handelen, zoonbsp;veel ophef maaken, maar die door langheid van tyd veelnbsp;geleeden heeft. (*) Hy heeft daarin het meefte vuur zy-ner inbeeldingskragt, en eene ongemeene kunft in Iloutenbsp;verkortingen betoond. Eenige zeggen dat deeze koepelnbsp;bem het leeven gekort heeft; hy droeg het daarvoor ontvangen geld naar zyne behoeftige familie te Corregio, ennbsp;werd dermaate daardoor verhit, dat hy in eene krankheidnbsp;viel, waaraan hy in �t jaar 1530. flierf. Dit meefterftuk ,nbsp;bet welk Maria in eene glorie verbeeldt, veroorzaakt, datnbsp;men de overige werken van Michael Angelo van Siena,nbsp;Oiazio Zamacchini, Girolamo Mazzuoli, en van anderenbsp;SQ�de meeftets, welke egter hunne waarde hebben, niet

t*) Zy is van Giov, Bapt. Vanni in vyfaen groote bladen in 't koapet gebragt , en w�rat in de Pauslykc chaicograpbie te Romennbsp;vei'kogt. jyjgjj QjQgj 2ich egter voor de hedendaa^he afdrakkennbsp;wagten, �yi plaaten geheel afgebruikt zynf Het wetk voert dennbsp;titel:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Coppola dl Parma, me la Vergine afff.nta in ghrta een corS

loccl�o, gli. Apojiojj. amp; Angcii eon cande�eri, Welke daartoe be* booten, ge�tft.

plaatzen van twee beroemde fchilders, Augiiftyn Caracci, die in�t jaar l�oi, en Leonello Spada uitBologne, dienbsp;I�22. te Panna geftorveii is. In een onderaardCch gewelfnbsp;is het pragtig marmeren graf van den Heiligen Bernhardnbsp;degli Uberti, een Florentyner, en wel eer bisfchop vannbsp;Parma. Profper Clemens Modenefe heeft het omtrend hetnbsp;jaar 15�0, vervaardigd.

pi. dervverk van Corregio in frefco beroemd. De heerlyke koepel met de vier hoeken zyn van zyne hand, maar denbsp;eene zoo wel ais de andere befchadigd. Hy was toennbsp;twee en dertig jaaren oud, en fchilderde met opzecgrootenbsp;beelden en in eene grootfehe manier, wyl men zyn fchil-derwerk in den Dom een Guazzetto di Rane genoemd had.nbsp;Boven den hoofdakaar heeft hy de krooning van Marianbsp;verbeeld, maar als de monniken het koor vervvyden wilden , lieten zy het geheele werk van Hannibal en Augullynnbsp;Caracci in olyverw kopieeren, en naar deeze heerlyke ko-py, (welke me: de overige koftelykheden naar Napelsnbsp;vervoerd is,) is het door Cefare Aretufl met veel kunll ennbsp;behouding van de manier van Corregio tegen het nieuwenbsp;verwulf op natten kalk gefchilderd. Even deeze kunlle-ijaar heeft ook op eenen altaar by de vyfde kapel eennbsp;fchoone kopy naar den beroemden nagt van Corregio indenbsp;gallery van Dresden gefchilderd. In dezelfde kapel aan denbsp;regtehand ziet men met verwondering den van het kruisnbsp;genornen heiland cn de marteling van den Heiligen Pla-cidus, een paar origineele Hukken van Correggio. De uitdrukking in het eerfte Huk is fchoon, en de houding welnbsp;waargenomen, maar het is niet vry van fouten in de tekening. In de eetzaal van het Benediftyner klooHer aan dee-kerk behoorende, treft men ?en middelraaatig fchildery

DOOR ITALI� N.

van Parmegiano aan, maar is met zuilen van de doii-p^,.^^_ fche orde omgeeven , welke Corregio voottrefFelyk ennbsp;in een fchoone perfpedief gefchilderd heeft.

By de kapucyner nonnen is het (luk van den hoofd-3ltaar van de tweede manier van Guercino. Het verbeeldt Maria met het kindeken, en voor haar de Heilige Fvan-eifcus en de H. Clara.

In de kerk St. Sepolcro vindt men eene der belled'/. SepoS' fchiideryen van Corregio, namelyk de vlugt naar Egyp-lt;^flt;�*nbsp;ten, of de zoogenaamde Madonna della Scodella. Marianbsp;heeft eene fchaal in de hand, waarom men dit beeld zoonbsp;genoemd heeft: zy heeft het kind Jefus ophaaren fchoot,

Jofeph reikt hem dadels van eenen palmboom toe, wiens twygen door eenige Engelen nedergeboogen worden,nbsp;�let hangt in een fchoon licht. In�tgeheeleflukheerfchtnbsp;veel overeenflemming en bevalligheid, fchoon het al nietnbsp;van zulk een leevendlg koloriet is als veelen van deezennbsp;meeder. Het voorheen gemelde fchildery , dat in hetnbsp;hertoglyk paleis hangt, overtreft dit verre.

St. Rocco behoorde anders den jefuiten. De kerke is d/. Rocco. van de romeinfche orde, en behaagt by �t eerde aan*nbsp;zien; maar onderzoekt menze naauwkeuriger, zoo is denbsp;fmaak wegens de menigvuldige tribunen zeer tooneelag-tig, om niet te melden, dat het dikwils afgebroke balk�nbsp;werk zich flegt vertoont. Het fchildery van St. Rochusnbsp;�n Sebadiaan van Paul Veronefe op den hoofdaltaarnbsp;wordt geheel zwart. In eene kleine kapel aan de regtenbsp;zyde van den hoofdaltaar, hangt eene Heilige familie vannbsp;Leonelio Spada. Het fchilderwerk is zeer fchoon, maarnbsp;door de zilveren kroonen op de hoofden der beeldennbsp;bedorven, jvjen kan zich niets onzinniger verbeelden,nbsp;dan de Itaiiaanfche wys van den beelden in de fchilder-ftukken kroonen van goud en zilver opcezetten. Eene

REIS-BOEK

kwalyk geveftigde aandagt, en het belang der geeftely-ken is oorzaak, dat meenig heerlyk ftuk door de gaten ter vafthegting der kroonen gemaakt, of geheel, en al bedorven of ten minden zeer gefchonden worden. In den raid-delflen gang vindt men een groot fchildery van Spagnolet.nbsp;De heilige Lodewyk van Gonzaga en Ignatius fmeekennbsp;het op de knien zittende kind Jefiis zoo vnurig, dat hetnbsp;niet weet, naar wien van beiden het de Iranden zal uit-fteeken. Dit heeft de febilder fcboon uitgedrukt, niette-genftaande de Itouding van het kind eenigzins gedwongennbsp;is.

Met deeze kerk was te vooren het jefuiten collegie, en hot zoogenaamde Collegio di nobili verbonden, het welknbsp;eene voortrelFelyke inrigting van Hertog Ikainutius is; liy.nbsp;fligtte lietzeive in den jaare i6oi., nadat hy een paar }aa-ren te vooren ook de hooge fchool te Parma vernieuwdnbsp;had. Het aantal van jonge edellieden, die allen uit oudenbsp;geflagtea mocften zyn, ftrekte zich zomwylen tot twee ofnbsp;derdehalf honderd uit. Zy werden hier voor een gerin-gen prys in alle weetenfchappen, de wiskimde, de hifto-ricn,,eu Ijctnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van geboorte nuttig ka�

zyn, als licltaamsoeffeningen van ryden, fchermen enz. on-derweezen. De hertog geeft �er de paarden toe; den herfft brcage� zy op een luftllot in het land gelegen door jnbsp;alwaar zy zich met de jagt, de visfchery, of met anderenbsp;nuttige uitfpajiningenveflulligen. Twaalf hebben altoos eennbsp;geeltelyken tot hun opzigt, en een bediende. In de Hadnbsp;gaan zy in het zwart gekleed. Op het tooneel, dat zichnbsp;binnen het,gebouw bevindt, vertoonen zy in den tyd vannbsp;het karneval onder elkander blyfpclen. Die zich hier het beftnbsp;gedraagt, voert den titel van Principe, en draagt oene medaille aan een lint op de bord. liet collegie is met een

DOOR ITALI� N.

St. Michele is alleen merkwaardig wegens het fchUderyd��. Micbs~ op den hoofdaliaar, het welk Maria en den Heiligen Mi-^'^*nbsp;chael, eene ziel wiegende, verbeeldt. De meefter, eennbsp;Waardig leerling van Corregio, heet Lelio Orfi, en ver^-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Madonna della Scala. Op den hoofdaltaar van dit kleine bedehuis ziet men eene fchoone Maria op natten kalk van Corregio. De knnftenaar had ze tegen den wand vannbsp;het huis van zynen vriend gefchilderd: maar wyl menzenbsp;voor verwoiideflyk hield, werd dit betlehuis gebouwd, ennbsp;dit fchildery boven den altaar geplaatft. Het is maar jammer , dat men van de fchoonheid van het hoofd niet regtnbsp;ootdeelen kan, wyl de zilveren kroon, zoo gek geplaatft,nbsp;alles bederft.

De kerk en het kloofter van St. Quintino is in �t jaar St. Qiiinti-1404. dervvyze geplunderd en verweeft, dat men nog in��*

Panna van een menfch, die verarmd is, of zich anders in ellendige omftandigheden bevindt, tot een fpreekwoordnbsp;gewoon is te zeggen; e iniferabile come St. Quintino. Denbsp;kerk is egter ten vollen weder herfteld, en met goedenbsp;fchilderyen voorzien. Daartoe behoort in de eerde kapelnbsp;aan de regtehand een doop van Giovanni Fiamiiigo, en innbsp;de derde kapel aan de linke hand de hemelvaart van Maria door Spagnolet. Het fchildery ven den Heiligen Bene-diftus en Quintinus op den hoofdalcaar wordt voor hetnbsp;werk vanLanfranco opgegeeven. Ruta htjudt het op de

fteis, ei) tocnn dit ftuk buiten gemeen. Orfi gt; tnet den bynaaro da Novellaia.was ,5,0. geboren, en ftierfij�? in vadcrlyke ftad.nbsp;Hy lieef het k�locict van Corregio zeer gelukkig nagcvolgd, en herrrnbsp;in de tekening byna ovettroifen, wyl hy zich ondet Michael Angelonbsp;daar vlyiig in geoegend had.

nangehaalde plaats wegens de tekening, en den fmaak ia de beelden , voor een fluk van Badalocchio.

Eene Italiaanfche myl van de Had ligt het karthnizer kloofter. In de aanbidding der drie koningen op dennbsp;hoofdaltaar heeft Hieronymus Mazzuoli de manier van zy-nen meefter en neef Parmegiano zoo gelukkig nagevolgd,nbsp;dat men meenen zoude, dat bet van den laatften was,nbsp;indien �er tiiet te gelyk iets van de manier van Corregionbsp;en Paul Veronsfe in gevonden wierd. Een bewys hoenbsp;gelukkig Hieronymus in de navolging was.

Palazzo del Giardiuo is een oud paleis aan het eind der flad. Het draagt den naam van den daarby gelegennbsp;iiitgeflrektentuiri, welke de overleden Hertog doorPetkotnbsp;in eenen zeer goeden fmaak heeft laaten aanleggen. Denbsp;Dieelle muuren van het gebouw zyn door middelmaatigenbsp;meekers befchilderd. Maar in een vertrek heeft Auguftynnbsp;Caracci de zolder vervaardigd, hoewel in eene eenigzinsnbsp;drooge manier. Tegen de drie muuren ziet men denbsp;triumph van Venus, de Europa, Bacchus en Ariadne vannbsp;Cignani. De zamenkelling in deeze Hukken is zinryk,nbsp;het karakter der hoofden, en het koloriet bevallig. Maarnbsp;zy zyn niet frifch genoeg gefchilderd, en kunnen daar*nbsp;om niet onder de befte werken van deezen meefter getekend worden.

(�) Voor cenige jaaren had de Hertog in dit paleis een kunftenaar, J�l�ph Catirani, eenige vertrekken ingemimd. Dezelve is de uitvinder van eene aartigc kunft, om met zyde te (childeren, het welknbsp;het' fchilderwcrk in crayon zeer gelykt, De zyde van ieder kleurnbsp;wordt tot ftof gemaakt, en vervolgens met ecu fterke gom op eennbsp;grond van linnen gebragt. Men kan deezen arbeid eenigetmaaten metnbsp;het ged'tukte Engelfche papier vergelyken, dat tot behangfels gebruiknbsp;wordt. Zyne kinderen hielpen hem daarin. Een fchildcry van di rnbsp;foottkoftte, naar dat het groot was, vier, vyf, en meet dukaaten. Hynbsp;mide dikwils in de tekening, anders waren de kolenrea zeer welnbsp;in elkander vcrdrcevsn.

boor I T a L I E N.

In de nabyheid van deezen hof wonnen de Franfchen en Sardiniers den Juny 1734. een flag, waarin denbsp;Keizerlyke general Mercy bleef. Deeze overwinning, ennbsp;de daarop volgende op den 19. feptember by Guaftalla,nbsp;veroorzaakten den vrede van Weenen, waar door Lotharingen aan Frankryk kwam.

Tot de overige aanzienlyke gebouwen in Panna behoo-ren la Pilotta agter het flot, de paleizen San Vitale, Ran-gonl, Gian de Maria, en anderen. Het ontbreekt de Had ook niet aan bronnen, en eene aanzienlyke waterleiding,nbsp;waartoe het noodige water te Malandriano vyftig mylennbsp;van de flad ontfpringt.

De Hertogdommen Parma en Piacenza grenzen t�gmMomHen het noorden en weden aan het Milaaneefche, tegen htti^es Landt,nbsp;zuiden aan het Genueefche, en tegen het ooflcn aan hetnbsp;hertogdom Modena. Men geeftze ongeveer 300000 in-wooners, en fchat de inkomden daarvan op twaalfraillioe-iien lire, of tegen een millioen dalers. De eene helftnbsp;komt uit de tollen , en de beladingen op het zout en denbsp;tabak, welke verpagt zyn; de andere helft van de lande-ryen, het gedempeld papier, de beladingen op het leer,nbsp;en meer andere zaaken.

De overleden Hertog gedroeg zich zeer minzaam, zoo wel jegens vreemdelingen, als zyne eige onderdaanen; hynbsp;was een groot vriend van de jagt, maar bekommerde zichnbsp;weinig om de regeering, alles aan zynen eerden Minidernbsp;ovetlaatende. De tegenwoordige Hertog, die 1751.

{�) Het was een gduk voor dat land, dat hy zyn vertrouwen op een der waardigftc mannen geftcld had. De ganfche laft der rcgee.

Iini; lag op den Heet van Tillot, een Franfchman, welke alles waarnam met de grooiftc naatftigheid, zonder eenige eigenbaat.

Dat orde eti goede intigting overal heetfchen, hebben de inwooneti aan hem te danken. Hy heeft de kunftea en wectcafchappen trag-

Parma, gebooren , en na zyns vaders overlyden in't jaar 1^6$, jnondig verklaard is, geeft groote verwagting van zicli,nbsp;en heeft by den aanvang zyner regeering de zaaken in handen van den Ileer Tilloc gelaacen,

De ftadhouder van Parma heeft twee Auditores onder Zich: den eenen voor het burgerlyke, den anderen voornbsp;het lyfftraffelyke. Schoon nu de geregtskaraers wel voorziennbsp;zyn, kiaagt men egter hier, geiyk aan de meedeplaatzen,nbsp;over de langwyiigheid, en koftbaarheid der proceffen, ennbsp;over het beurzenfnyden der advokaaten.

Het financie Collegia (JlMagiftrato Jupremo delle finan-ze') beftaat uit een prefident, vier raadsheeren, een advocaat , en een procurator. De raad van de flad heet Anzia-mio, vermoedeiyk wyl hy uit de oudfte en voornaamfte burgeren verkooren wordt.

Zeedender De voornaamfte geflagten in Parma heeten Rozzi, Palia* i^^oone-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yitali, Meliilupi, Soragna, Terzi, Siifa , enz.

De adel leeft op den Franfchen voet. De dames zyn aangenaam in den ommegang, en hebben wel naar de Italiaan-fche mode hunne Cicisbeen, maar binden zich niet llaaf-agtig aan deeze gewoonte. De burgerlyke gezelfchappen zyn niet zoo aangenaam en onbedwongen: zy kunnen zichnbsp;niet zoo ligt aan de verkeering inetFranfchen, en aan hunne zeden gewennen. De gemeene man is loom, koel,

ten optebeurcn. De bergwerken heeft hy aan den gang gebracht, den koophandel bevorderd, en verfcheide tnanufaftuuren van laken ,nbsp;zeep, porcelein, walch, papier, en dergelykcn laaien aanleggen. Hy isnbsp;van Bayonne geboortig, maar heeft zyn vaderland vetlaaten, en zichnbsp;geheel aan het belang van .zynen votft overgegeeven, zonder nog-thans naar het voorbeeld van zoo vecle tninifters het land tc drukken. Hy is niet gehuwd, maar heeft door den oiiveimoeiden arbeid zyn lighaani zeer verzwakt. In �t jaar ngy, fchonk hem dcnbsp;Hertog tot bclooning zyncr dienften het Maripuifaat Fclino niet verrenbsp;van Parma,

DOOR I T A L1 E N.

co �i� yverzugtig d*n in andere fteden. Men boort daarom ook niet veel van moorden of ponjaardlleekennbsp;in Parma, offchooii de ftad volkryk is. Scaliger zegt,nbsp;dat de inwooners moedig, goedherdg, en geva�ig zyn. (*)nbsp;De gemeene burgervrouwen en de boerinnen draagen hoeden met een kleinen rand, en behangen denzelvennbsp;met veele linten en kwarten. De baitenfpoorigliedennbsp;zyn in Parma veelligt zeldzaamer, dan in andere Italiaan-fche rteden, waartoe de overlede Infante, eene Franfchenbsp;priufes, veel heeft loegebragt, wyl zy dezelven heeft zoeken te onderdrukken, ten miq^^en de openlyke aanrtoote-iykheden te beletten.

De lucht van Parma heeft men van oudsher voor gezond gehouden. Plinius verhaalt, dat men daar by de volkstelling, onder keizer Vefpaliaan verrigt, drie mannen vannbsp;i2o en 130 jaaren heeft gevonden. De dampkring isnbsp;er lang zoo heet niet als in het beneden deel van Ita-lien. Men heeft zomwylen gertrenge winters, en veelnbsp;fneetiw, zoo dat dezelve fomtyds drie i vier voetennbsp;hoog liegt, hoewel dit zeldzaam gebeurd, In �t gemeen heelt het klimaat veel overeenkomft met het Mi-iaaneefche.

Wy hebben reeds melding gemaakt van de hooge fchool door den Hertog Rainutius te Parma opgerigt: anders wasnbsp;de Academia de' innomiati, voor meer dan tweehonderdnbsp;laaren geftigt, beroemd. Derzelver opzigter, Julius Smag-

( ) Inventum mediis pr�darum nomen in armis, Pridita quo fit gens ignea Matte, docet,nbsp;^�^nium rapicium facili flammatur ab ira,nbsp;in patulo peitore purus amor;

Parma. �eti gaf haar deezen naam, wyl Taflb op deeze nieuws inrigting een klinkdicht maakte, het welk begon/��?�/��nbsp;7\ata ma famoza fchiera.

Toejland Parnia heeft eenige beroemde dichters voortgebraagt, als der'iveetefi-Po��ipoaio Torrelli, auteur van eenige fchoone treurfpe-fcbappen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Marmita, Bafinio, enz. De Marquis Manara

heeft in �t jaar 17^6. de Idillen van Virgilius overgezet, pe Abt Frugoni, een Geniiees van geboorte, maar diefe-dert veeie jaaren te Parma woont, en fecretaris van de academie der kunften is, wordt voor den beften der heden-daagfche dichters gehouden, nadat Metaftafio naar Weenen gegaan is. Hy heeft weinig toonneelftukken, maatnbsp;voortreffelyke kleine lofle gedichten gemaakt. Men vindtnbsp;dezelven in eene verzameling van verzen van drie hedendaag*nbsp;fche dichters te Venetien uitgegeeven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De verzen

zyn zonder rym, gelyk de Virgilius van Annibal Caro, en de Lucretius van Marchetti; maar even daarom treft mennbsp;in dezelven dikwils des te fchooner gedagten, en meardernbsp;harmonie aan, De maat der lettergreepen is in deltaliaan-fche po�zy de hoofdzaak, gelyk by de Latynen. Hetnbsp;maakt het bevalligfte deel der dichtkunft uit, wyl de Ita-liaanen dezelven naar de wyze der oude Grieken, als ietsnbsp;muzikaalfch aanzien, en het rym zoo zeer niet agten.

Panna kan ook in andere weetenfchappen groote luiden aantoonen. Daartoe behooren uit vroeger tyden de bekende abt Panormitanus, Aeneas Vico, een der ecrften die denbsp;oudheidkunde in zwang bragt, de Abt Bacchini, welke

(*) De titel is t Vfrp fdoltl dell^Abhat� CarU Inmc* Trttgml y del Coate Francefco AlgArntti , e del Vadre Xaverio 'Bettmelli con Ie lettrenbsp;eliVireilhdeglinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17(^6. iri 410. de tweede dtuk. De nitgee-

ver zegt, dat hv de befte voorbeelden der laatcre dichikuoft heeft vetkooren, om de jonge italiaanen een regten fmaak te doen erlangen in eene go�zy, die vol van edele gedagten, en ovcteenHemming

DOOR I T A L I E N.

behalven andere geleerde werken in den beginne van dee- parnuK ze eeuw, een der eerfte geleerde maandfchriften in Italiennbsp;heeft uitgegeeven; Rol�� die eene gefchiedenis vanRaven-ne heeft gefchreeven; de beide rechtsgeleerden Bottari ennbsp;Bayardi; eenige geneesheeren, Sachi, Sachini, Cerci ennbsp;Veuturi, van welken de beide laatfte koninglykejlSpaanfchenbsp;lyfartfen geweeft zyn.

De JefuietZucchi te Parma was in �t jaar i6i6. de eerfte die zyne gedagt�n liet gaan over eene terngkaatfende telef-coop, (*') welke uitvinding Gregori en Newton naderhandnbsp;meer volmaakt hebben. Voor�t overige was de JefuietBel-grado, biegtvader van den overl�ed�n Infiint, een geleerdnbsp;man, die zich niet alleen in de verheve meetkunde *nbsp;maar ook in de oudheden eenen naam gemaakt heeft. (�?gt;

Van hem komt het obfervatorium, en de verzameling van proefondervindelyke inftrumenten in het Collegio de Nobili.

De graaf Rezzonico, uit Como gebooren, arbeidt aan een commentarius over Plinius den ouden, welke nit eenigenbsp;banden in folio beftaan zal. De pater Paul Maria PaqiaUi*nbsp;di werktnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aan eene befchryving der oudheden te

Velleja, en laat veele plaaten daartoe fnyden. Hy^is te gelyk bibliothecarius, en houdt zich federt eenige, jaaren,nbsp;op bevel van den Hertog, op met aanleggen van eene voorinbsp;trelfelyke boekverzameling, welke vo�r ieder een ten ge�nbsp;bruike zal openftaan. Men geeft zeer naauwkeurig agt opnbsp;eene verftandige keuze der befte fchriften. Het getal beloopt reeds 25000, die alle zeer zinlyk gebonden zyn, en

^ ( *1 Tot de eerfte weetenfthag behootc zyn werk lt;/e �� analyfr�t w � fhfioa , en tot de andere de verhandeling van den tkcoon vannbsp;Neptuin op een basreli�f te Ravenna.

beeft door vetftheide verhandelingen over oudheden en muniea in de geleerde wacceld beroemd gemaakt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

farma. 200 bandfchriften ^ waar onder eenigo van zeer groota' waarde, Deezen aanleg heeft Parma -ook aan den Heetnbsp;Tillot te danken. De pater Fourcaud, een bekwaam natuurkundige, welke teMacou eenefchoone verzameling vannbsp;vogelen heeft aangelegd, is door den Hertog op eene aan-zienlyke wedde naar Parma beroepen, om een kabinetvannbsp;natuurlyke zeldzaamheden aanteieggen, het welke met dennbsp;tya-zeef aanzienlyk zal worden.

Maaien en Meulieeft drieerley ellen in Parraa: U braccio di legnor gemglen. welke meeft ia den dagelykfchen handel gemeetennbsp;wordt, is tot den Paryfehen voet als.id�p. totiooo, houdende ongeveer twintig duim; hy wordt in twaalf oncie.nbsp;verdeeld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;braccio di feta, waarnaar de zydenwaa-

ten gemeeten worden, houdt eenentwigtig Paryfehe dni-flien �, agt linien; en de Braccio di filo, welke tot een maat voor lynwaaden dient, houdt drie�ntwintig Paryfehenbsp;duimen, en zes.linien.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

� De wytimaat heet Brenta, en weegt agt Pefi, elk toi vyfentwintig Parmezaanfthe ponden. Eene Brenta houdtnbsp;7eseBdertig pinten, waarvan elk omtrend tweemaal zoonbsp;groot is als een Paryfehe pint. Het graan verkoopt mennbsp;volgens het ftaio of ftaro, welk in zeftiennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ver

deeld wordt, en ongeveer 102 pond te Parma weegt. Een Parmezaanfeh pond maakt maar twee derdedeelen van eennbsp;Paryfeh pond uit.

Munten. pe Franfche Schildlouisd�ors doen in Parma vyf en wgm.�g Life, en gevolglyk eene Lira maar vyf Paryfehenbsp;ftuivers; maar men rekent meer met PaoU, van welkenbsp;drie�nveertig een Lou�sd��r, en omtrend twintig een ducaat

(�) Zet braccii roaaken eene roede {pertUd) vier rietkante roeden �f 14 ^�adraat traad manken eene tavola, twaalf uvole een ftatOfnbsp;en act ftaci eenenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�'��ke iett Wciue� � dan een atfent iii

door I T a L I E N.

geldt.

Parma is van oudsher wegens haare voortreffelyke wol Koopban-beroemd. (*) De hoofdhandel van het land beftaat in en pr9� de, die zoo wel ruw, als gefponnen en getweernd ver-kogt, of ook verwerkt wordt. De meelle zyde gaat naarnbsp;Lyons en Engeland. De veekweekery is voortrefi�lyk,nbsp;en �er worden veele osfen en zwynen buiten �s lands ver^nbsp;kogt. Het land heeft eei* overvloed aan olyf- en kaftanje-boomen, daarentegen reikt het gezaaide niet toe, en wordtnbsp;uit het Milaanfche gehaald. De ftaro pf centner van hoii'nbsp;derd pond geldt aldaar twee�ntwintig/('ftf.

De zoutwerken te Salfo liggen vierentwintig Italiaanfch� mylen van de (lad, en leveren jaarlyks over de 150090nbsp;ponden zout, het welk ongeveer twee derde deelen bfrinbsp;draagt van �t geen het land gebruikt. Het overige word?nbsp;van de Adriatifche zee den Po langs gebragt. Men be^nbsp;dient zich te Salfo van geene gradeerhuizen. Het zoutenbsp;water wordt uit twaalf zeer diepe bronnen in groote ke�nbsp;tels gefchept; hierin laat men het Zpo lang uitdampen,nbsp;tot dat het zich begint te zetten. , Dan kookt men het me^nbsp;oflen- of ander bloed, fchuimt het af, tot dat het wit eanbsp;zuiver genoeg is, en dan laat men het dtoogen.

( } Martiaal ^egt:

AfitiiiOi ^ e te Romen in gtoote waaide gehouden wicid, primSsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ Parma fecuadis

fcheide plaatPten worde (ieeno\y, Petro/^um , verzameld, ten deele zonder middel van water, als te Miano en Viz-zole; ten deele op liet water dryvende, als te Fornovo,'.nbsp;Rubiano, Lifignario, en andere plaatzen. T� Lifignano,nbsp;tien Tnylen van Parma, treft men mineraalwateren aan.

Cotorno is een oud luUnot, van de hertogen uit dm�' huize Farnefe gebouwd, een paar uuren van de fiad, aannbsp;dea vloed Parma , alwaar de overleden Infant zich de�nbsp;meeften tyd om te jaagen plagt optehouden. De vertrekken zyn niet kodbaar gemeubileerd: men vindt�er egternbsp;een heerlyk vercierde zaal naar het ontwerp van Petitot,nbsp;en een klein aartig theater voor het Hof. Door deezennbsp;zelfden bouwmeeft�r zyn de tuinen, welke in grootte voornbsp;de Tuilleries te Parys niet behoeven tewyken, en reedsnbsp;door Hertog Francifcus in goeden Haat gebragt waren, naarnbsp;den Franfchen fmaak veel fchooner ingerigt. Over eenenbsp;pragtige overdekte laan van oranjen en citroenboomen, dienbsp;hl den grond Haan, wordt �s winters een houten huis op-geflagen; aan T eind van deeze allee ligt een aartig grotwerk. In den tuin (laan antieke ftandbeelden van Herculesnbsp;en Bacchus zes ellen hoog, die in den tuin van Farnefe te Romen (*) zyn opgegraaven. Zy zyn van hardnbsp;graaiiw marmer, zeer befchadigd , en %'an geene zonderlingenbsp;Jtunft. Aan den tuin grenft het perk, waarin egter gebreknbsp;aan wild is.

By de puinhoopen van de oude ftad Velleja treft men een paar merkwaardige bronnen aan: de eene fpringt metnbsp;een Ilerk geblaas, zonder dat het water warm is; en de anderenbsp;ontvlamt op de oppervlakte, wanneer men dezelve metnbsp;een brandend licht nadert, en gaat niet weer uit, dan door

(�) Alwaar voorheen het Paleis det Roomfche keizers lag. Meu vindt zc ook deswegens in het werk van Biao^ini; Unbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dt'

DOOR I T A L I E N.

^en fterken wind. Niet ver daar van daan is eene ftreek lands, alwaar zomwylen, voor al bybetrokkelucht,nbsp;vlammen uitberften.

Eer wy Parma verlaaten, moeten wy nog iets van de meergemelde ftad Velleja zeggen. De puinhoopen van dezelve liggen eenige mylen naar het zuiden van Piacenza, ennbsp;vier mylen zydwaards van den ouden Aemilifchen heirwegnbsp;af, aan den vloed Chero, en aan den voet van de Moria ,�nbsp;en Ravinaflb. De inftorting van een gedeelte van deezenbsp;beide hooge bergen, welke tot het Apennynfche gebergtenbsp;behooren, veroorzaakte den ondergang van Velleja.nbsp;Men ziet zeer duidelyk, dat de brokken der fteenrotzen,nbsp;die op de ftad geftort zyn, van een zyn gebroken. Denbsp;zuilen liggen met het bovenfte gedeelte van de bergen af,nbsp;insgelyks de muradien; ten bewyze dat de rotzen dezelvenbsp;in het vallen omgeworpen hebben. Men vindt niet vernbsp;van Velleja eene hartsagtige aarde, die, ook zelfs als zenbsp;nog vogtig is, op de nadering van vuur ligt in brand vliegt,nbsp;en men heeft daaruit willen befluiten, dat Velleja door eene vuurbraaking verwoeft zou zyn geworden, vooral wylnbsp;men zwarte half verbrande ftoffen, en eenige gefmolte muu�nbsp;ren gevonden heeft. Maar men treft verder geeue genoeg-zaame blyken van vuur aan, die dit bewyzen kunnen;nbsp;men mag daaruit op �t hoogft alleen maar befluiten, datnbsp;cr by dit ongeluk eenige huizen in brand geraakt zyn.

De groote menigte doodsbeenderen, en de menigvuldige munten, die in de puinhoopen gevonden zyn, ftrekkennbsp;tot een duidelyk bewys, dat de inwooners geen tyd gehad

Eene dergelyUe plaats vindt men ook in �t Dauphinc. Zie Mimiiret it rUctdn�, 4,,

tbliej�. hebben, oiti zich niet de vlugt te redden. Zy wieiy den met alle hunne bezittingen overvallen, en van de aarde verflonden , gelyk die van Trjpcrgole by Napels in �tnbsp;jaar 1538. Zy waren by gevolg niet zoo gelukkig, als denbsp;invvooners van Herculanum en Pompeji, die tyd haddennbsp;om zich te redden, eii hun kollbaarfte zaaken in zekerheid

brengen. D� eigenlyke tyd wanneet Velfeja is ver-i�ield geworden, kan men niet wel bepaalen, vermoedelyic te het in de vierde eeuw gefchied. De oudfte ontdektenbsp;Overblyffels zyn van de tyden van keizer Probus j die innbsp;�[ jaar 282. ftierf; �er bevinden zich egter munten vannbsp;keizers die Conftantytt zyn opgevolgd, van 38-7 en volgende jaaren. Vermoedelyk is derhalven het ongeluk eenigenbsp;jaaren na den dood van Conftantyn voorgevallen.

Het begin tot opfpooring der oudheden werd op bevel Vim den Hertog in �t jaar 1760. gemaakt. Men is�er egter,nbsp;weegeii veele daarmede verzeld gaande zwaatigheden, nietnbsp;ver mee gevorderd. �Er liggen ten deele op de gebouwennbsp;roizen van tien ellen hoog; door wier laft de ftandbeeldennbsp;en andere zaaken derwyze verpletterd zyn, dat het nietnbsp;veel baaten zoude , fchoon men al deeze ongehoordenbsp;zwaarten wegruimde. Deeze zwaarigheden neemen toe-,nbsp;iiaar maate men digter aan den berg komt, waarom mennbsp;federt 1764. in �t geheel met deeze nafpooringen is uitgc*nbsp;fcheiden.

De verfchelde laagen van aarde en fteenen, die men op elkander aantreft, zyn een bewys, dat �er tot herhaaldenbsp;reizen ftukken van de bergen neergeflort zyn, en uit dfenbsp;menigvuldige bouwfteenen en marmers, 'die �i�n in dennbsp;vloed Chero in de uitgebreidheid van e�n uur gaahs aantreft, mag men befluiten, dat de geheele ftad ni�t �p eeilinbsp;maal is ingeftort, dat de fteenen van tyd tot tyd opnbsp;ttalkander zyn opgehoopt. Het gr�otfte ged��lte der ftad

lag

� o o R ' ITALI� N:

lag aan eenen heuvel; de huizen ftonden enkel en vry het rond, en maakten een amphitheater uit; van de eenenbsp;hoogte klom men door middel van trappen op de andere.

vloeren der onderfte vertrekken rulleden op pilaarea van gebrande potaarde, op dat de lucht eenen vryen door-togt hebben, en dezelve dus tegen de vogtigheid bevry.nbsp;den konde. De huizen fchynen maar eenvoudig gebouwdnbsp;te zyn geweeft, eenige hadden marmeren, andere met mOfnbsp;faik ingelegde vloeren. Men heeft �er verfcheide fchilde-ryen, marmeren borflbeelden, baden , cieraadien in eennbsp;goeden fmaak, vaaten van brons met zilver ingelegd, aUnbsp;lerley aartig huisraad , en zeer cierlyke gebakke pottennbsp;gevonden; in een gebouw was een muureeniger maate innbsp;den Chineefchen fmaak gefchilderd. Dergelyke grotesken, over wier misbruik Vitruvius reeds klaagt, waren bynbsp;de Romeinen zeer gewoon, en die van Raphael zyn alsnbsp;vrye navolgingen van de oude Romeinfche aantezien.nbsp;Men heeft voorts een basreli�f van marmer in den Egiptifchennbsp;ftyl, een paar Egiptifche kapiteelen, waarop in plaats van voluten en bladen, beelden zyn uitgehouwen, uit de ruinennbsp;voor den dag gehaald. Wy weeten dat deRomein en dennbsp;fmaak der Egiptenaaren beminden, en dikwils navolgden.

Van het doorgezogte gedeelte der oude Had is eene grondtekening opgemaakt, welke in de gallery van hqtnbsp;ilot te Parma vertoond wordt. Ongeveer in het middennbsp;lag eene opene wel vercierde plaats. Uit een daar gevonden opfchrift blykt, dat zy op kollen van een burger vannbsp;Velleja, met naame Lucius Lucilius, is geplaveid geworden, Op dezelve ftond een altaar den keizer Anguftusnbsp;toegewyd, en rondom zuilen van Marmo cipoUino, waarvan er nog eenige liggen. Het water liep door middelnbsp;Van een kanaal, dat ter zyde gegraaven was, af. Voorts bevonden zich op de plaats zitplaatzen van nlarmer, die op

R E I S . B 'O E K

Tilleja, leeuwen rufteden; men beeft hier ook eene gevleugelde Godin der overwinning van brons met opgeheve handennbsp;ontdekt, als of zy iets droeg. Onder de aanmerkelykenbsp;gebouwen van Velleja was ook, als in andere groote Heden, een Chaicidium, het weik ten deeie tot openbaare vergaderingen, of geeftelyke gebruiken, ten deeie tot pleg-

van Titus, heeft het zelve voor haare medeburgers (^pr� municipibus fuis) gebouwd. Een ander opfchrift meldtnbsp;van eene BaClica, welke de tweeman en hoogepriellernbsp;C. Sabinus heeft gebouwd.

Velleja maakte een gemeenebeft uit, het welk omtrenJ dertig Heden en dorpen in de omliggende flreek ondernbsp;zich had. De inwooners wierden onder de Anamani gerekend, en behoorden nevens deezen tot de Liguriers,nbsp;Die van Velleja namen maar eene kleine flreek van Li-gurien in, het welk waarfchyniyk de oorzaak is, datwynbsp;zoo weinig fpooren van hun by de oude gefchiedfchryversnbsp;vinden. Op eene tafel van brons in de gallery te Parmanbsp;Haan de voorpaamHe plaatfen van hun gebied gemeld:nbsp;veelen daaronder voeren nog denzelfden naara tot op dennbsp;huldigen dag, uitgenomen, dat zy eenigzins anders worden uitgefprookeu. Het opfchrift heeft zyne betrekkingnbsp;op eene inrigting van keizer Trajaan, en is het aanmer-kelykfle van allen. (?) Op eene andere tafel van bronsnbsp;Haan eenige Romeinfche wetten uit den Codex, met byvoe-ging, dat dezelve In ganfch Gallia Cifalpina moeflen waar-

ge-

(�) Het is bekend, dat de �BaJilUm tot veticheide oogmerken dienden, maar vootnaamelyk werd 'er het gerecht in gehouden. Virnbsp;Uuviut belchtyfc ons deizelver inwendige inrigting,

- (�y Tciiaffon heeft hetzelve in zyne gefchiedenisfen det Rootofche Rechtsgeleerdheid i/jo. laateo afdrukken, alwaar het byna l�nbsp;den in folio bclltat. �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DOOR I T A L I � l�. ii

genomen worden. Andere flukken van marmer en brons behelzen eenige openbaare verordeningen. Men heeftnbsp;onder de puinhoopen veele afgodsbeelden van marmer^

potaarde gevonden. Verder een reusagtig ftandbeeld ^an keizer Hadriaan, waarvan niets geheel is dan het hoofd,

jongen Nero met de iu/la aan den hals: Galba gewapend en in krygskleederen, en eenige burgermeefterlyke ftand-beeldcn. Veele zyn zeer goed gewerkt, en een wordenbsp;vooreen Griekfch maakfel aangezien. Verfcheide ftand-bcelden van brons zyn verguld. De opfchriften zyn tennbsp;deele ter eere van Germanicus, Vefpafianus, Aurelianus,nbsp;Probus, Agrippina, Drufilla, Julia Mammea, Tranquil-lina, en meer anderen, opgerigt geworden. In een op-fchrift wordt van het gild der handwerksluiden in denbsp;Had melding maakt, en in eeii ander van een congregatie of broederfchap van Hercules, ( Sodalitium cultorumnbsp;HercuUs.') De befte van de opgegraave fchaalen en ge-wigten, maskers, en andere huis- en ofFergereedfehappen,nbsp;wordt in het kabinet van oudheden ten toon gefteld.

Tot dus ver heeft men geene (pooren van tempelen of fchouwburgen gevonden. Men mag derhalven vermoeden, dat dezelve in het opperfte deel der Rad gelegennbsp;zyn geweeft, het welk men wegens de over groote laftnbsp;der daarop liggende rotfen tot nog toe niet heeft kunnen opruimen. Men heeft 'er egter overblyffels van eenenbsp;waterleiding , en een gebouw ontdekt, dat het waternbsp;door de ftad verdeelt, en niet ver daar van daan baden- ennbsp;vertrekken , welke vermoedelyk tot badftooven gediendnbsp;hebben.

Van de ftigting der ftad Velleja, en haaren voormaall-gen toeftand, kan men niets dan onzekere gisfingen maa-ken. Zoo veel weet men, dat zy, na dat ze onder de 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bee�-

R E I S-B O E K

heerfchappy der Romeinen gekomen is, van Tweemaifck nen is beftierd geworden, gelyk een fchoon opfchrift innbsp;de gallery van Parma bewyft, Zy wierd voor eene urb%nbsp;fttunkipalh verklaard, en had haare patroonen in Romen,nbsp;Dit blykt onder anderen uit een gedenkftuk,dat de inwoogt;nbsp;tiers voorFeftus als Conful, Pretor, en Proconful van Pon*nbsp;tus en Bithynien hebben opgerigt. Voor eenige jaaren isnbsp;de ftad Velleja in de maandfchriften menigvuldige maaiennbsp;gedagt, maar de narigten waren meed ongegrond en verkeerd. De voorheen reeds gemelde geleerde pater Paciau-di is dikwils by het opgraaven tegenwoordig geweeft, ennbsp;heeft daarvan een omflandig berigt in�t licht gegecven. (*)nbsp;Het meefte, dat wy �er van bygebracht hebben, is daaruit ontleend, en des te merkwaardiger, wyl geene anderenbsp;reisbefchryvingen tot dus ver eenige melding hier van gemaakt hebben.

Den overleden Coda, Domheer te Parma, was het op-zigt over het graaven in de puinhoopen opgedragen; hy bad reeds veele overblyffels befchreeven, en was voornee-mens dezelve uittegeeven. Na zyn dood is den pater Pa-ciaudi dit werk aanbevolen, welke thans aan een wydloo-pige verhandeling daarover arbeidt. Onder de plaaten zalnbsp;men eene grondtekening der ftad met alle gebouwen,nbsp;plaatfen en ftraaten, zoo ver men dezelve heeft kunnennbsp;opruimen, aantreffen.' Men zal wel geene zulke menigtenbsp;van zaaken daarin vinden, als in de oudheden van Her-culanum; egter veelligt verfcheide zoodanige ftukkennbsp;welke voor de liefhebbers van oudheden van veel gewigt,nbsp;jen nut zyn.

(�) Een uittrekl�l daarvan kan men in het 4de deel der Gazette Lineiaiie d'Eoto^e van 1765. vinden, bl, jyj, en volgendem

REG.

Ue�R )I T AL IE:N.;r #8

ii E G G I o. ^

�enige re�Kif�rs bezi�n na Panna e�rll Genua, h�tReggh, Welk zeven poften verder ligt. Maar de g�Woonlykftenbsp;weg ftrekt langs den ouden Aeraililchen heirweg van Par-'nbsp;nia over Reggi�, en Modena naar Bologhen. De z�snbsp;poftruftplaatzen zyn Parma, St. Ilario, Reggio, Sol'de-rabiera. Modena, Sammoggia. De laatfte poft van SW-moggia tot aan Bologna maakt eene �n eene halve uit.

S. Hario is reeds Modeneefch. Reggio ligt regt in �e midden tusfchen Parma en Modena. Te Samoggia, alsnbsp;de eerfte pauslylte plaats betaalt men, gelyk in bet ge-heele middel- en bened�n'deel van Italien, maar agt Paoli,nbsp;�f �mtrend een daalet voor elke poft. De ganfche wegnbsp;zeer is aangenaam, en beftaat uit loutere alleen van wyn-gaatden en vrugtboomen, en aan beide zyden ziet m�iinbsp;de vrugtbaarfte vlakten.

Tusfchen Parraa en Reggio laat meh op de verte Cuaftatta^ twee mylen aan de linker hand de ftad Ouaftalla liggen,nbsp;welke flegt gebouwd, en van een oud Hertoglyli paleitfnbsp;voorzien is. De plaats is wegens de veldflag die hiernbsp;den ip. feptember 15^34. tusfchen de Keizerlyketi �n denbsp;Franfchen, tot voordeel van de laatften, voorviel, eenfg-zina aanmakelyk. Ter rechter zyde ziet men het oudenbsp;flot Canofla aan den vloed Lenza, het welk der graavirinbsp;Mathildis, de beminde van Paus Gregorius VII. toebehoorde. Hier Het deeze troifche paus den keizer Men-;nbsp;drik IV. in den jaare 1077. drie dagen lang met woll�anbsp;klcederen en bl�ote vOeteh op de voorplaats Van het flotnbsp;fttan, �n honger eu d�rft lyden, eer hy Heai Van df�ltnbsp;banblikfem ontflo�g ^ tn Weder in den itho�t der kerkenbsp;ontving. Tusfchen Reggio en Modena komt men digt by

B. E I S - B o E K

Corregio voorby , de geboorteplaats van een der groot-fte fchilders. Vyf mylert aan deezen kant Reggio trekt men door middel eener lange houten brug over de Lenza,nbsp;welke hetModeneziich gebied van hetParmezaanfche fcheidt.

Reggio, in het Latyn Regium Lepldi, de hoofdftad van het hertogdom van deezen naam, was eertyds eene Ro-meinfche volkplanting. Zy werd in �t jaar 409 van Alari-cus den koning der Gothen, en vervolgens van anderenbsp;Barbaarfche volken, meermaalen verwoed. Karei de grootenbsp;bragtze weder in een goeden (laat. In het vervolg maaktenbsp;zy zich onafhanglyk, en had zoo lang haare vryheid tot datnbsp;zy nevens Modena in het geweld van het huis van Ede kwam,nbsp;�waarin zy tot op den huldigen dag gebleeven is, maakendenbsp;die twee deden deezen kleinen daat uit. Men telt ianbsp;de dad 20000 invvooners , die ten deele van de grootenbsp;jaarmarkt, die hier alle jaaren onder een grooten toevloed van vreemdelingen gehouden wordt, hun bedaannbsp;hebben. De vedingwerken zyn regelmaatig; over 't geheel fchynt Reggio beter dan Modena gebouwd, inzonderheid heeft de draat , waarin de kraamen geduurendenbsp;de kermis opgeflagen worden, een grootfch aanzien wegens haare langte en breedte.

De kathedraalkerk, wier bisfchop wider den aartsblsfchop van Bologne ftaat, beeft met opzigt op het fchilderwerk nietsnbsp;byzonders dan het fchildcry agter in het choor, waarop Hannibal Caracci Maria met het kindeken verbeeld heeft. De tekening is voortrelTelyk, maar het koloriet zoo zwart geworden , dat men �er byna niets meer van bekennen kan. Denbsp;hoofdaltaar heeft vier marmeren datuen van Qlemens danbsp;Reggio. Onder de gedenktekens munt dat van �gonbsp;Rangonius, die als Nuncius van paus Paulus V. aan vee*nbsp;Ie hoven gcweed is, wit; het praal-graf van Hora�ws

DOOR � T A L' I E N.

Maleglulus , die het leeven van paus Pius V. befchree-^^^^^j^ ven heeft, en in�t jaar 1583. geflorven is, verdient insge-lyks opmerking.

S. Profper heeft een goed portaal. Het meelle fchilder-werk in frefco is van Terrini. Men ziet in de Kerken te Reggio veel werken van deezen meefter, van wiens leeveanbsp;men anders in �t geheel niets weet. Hy geeft zyne hoof^nbsp;den en goed charakter, maar verllaat de bekwaaine verdee-ling van licht en donker niet regt, waar door zyne fchilde-ryen de behoorlyke werking niet doen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v

La Madonna della Giarra is eene kruiskerk, die eene groote koepel in het midden, en op de vierhoeken evennbsp;zoo veel kleinere heeft. Aan het gewelf en aan de koe*nbsp;pels hebben verfcheide.meefters gearbeid: waar onder datnbsp;werk, het welk van de hand van Terrini is, meed is tenbsp;fchatten. Van deezen zelfden meefter ziet' men in denbsp;kapel aan de regte.zyder een fchon ftuk in olyverw; hetnbsp;quot;Verbeeldt Maria in de wolken en een, engel, die het kindnbsp;eenen monnik overgeeft. De hoofden zyn, gelyk alle vannbsp;deezen fchilder, bevallig, maar de donkere partyen onna-tuurlyk. In de kapel, des linker arms van het kruis der kerke hangt een voornaam ftuk van Guercino. Men zietnbsp;op hetzelve Maria aan de voeten van den gekruicig-den heiland neerzinkende, en van twee vrouwen onder*nbsp;fteund. De uitdrukking is fterk, en het beeld van Christus voortrefi�lyk getekend; het was alleen te wenfchen,nbsp;dat �er meer deftigheid in de trekken der wezens uitblonk.

in de Capella .della motte vjndt men behalyen .veele groote fchiideryen, die ten deele maar kopyen, of uit denbsp;CaraccLfche fchoolzyn , aan den boog voor den hoofdaltaarnbsp;de boodfchap aan Maria van Guercino zeer kragtig , maat

te zwart gefchildetd.

R: � ll S o E K

De fchoiiwburg is een langwerpig vierkant ^ de loge* waakfln tege� over'hei toonneel eene rondte uH; elk .der-jelve.heisfteeneii Jbnik naar de bak. toe., waardoor zy veelnbsp;naar een badkuip gelyken. Naaf maate zy verder vin hetnbsp;toonneel af zyn . liggen zy eenige duimen hooger. Mennbsp;jsiet weU dac de bouwmeefter een goed .oogmerk, gehadnbsp;lifieftQm.aHe,deaanIicbouwersuitdeioges een goed gezigt tanbsp;verfchafFen, maar lust is jammer , dai h�t te zeer ten n�inbsp;d.eeic: van den welftand is gefchiedj! wyldeeze inrigtingnbsp;eene geheel: verkofirde . werking met opzigt op de bouwkunde doet. i��iyoortQonneel'(^rt?/fea/��)heeft eene ope-jiing van dertig v�et, .en loopt vet in de bak uit. Mennbsp;koQft daaroin de {temmen ligtelyk,. zander dat de zangersnbsp;Boodig hebben te fchreenwen.

. .Tc voofOB ;was H.eggio wegens quot;de . fpoorea en alleriey been-. an..yvpbriwark.,. dat in groote 'menigte daarnbsp;vervaardigd vriM gt; beroemd. � De�ze handel is egter mer-kelyk vervagen ,) f�dert men dergelyk draiiwerk veelnbsp;fthooaer xef Dieppe en St. Claude in het Franche Comi�nbsp;maakt. .o.*.-., -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

�ijiEenige reisbefchryvers maaken melding van een oud baSrelief, het Welk'�Jen den vreemdeJihgen, als de afbeelding Van d�w ouden Gallifchen generaal Brennus, die om-*fend viertionderd'jaaren voor Chn'ftus geboorte naar Ita^nbsp;Iten kwam, vertoonti 'Mei� kan bet zien op den.hodknbsp;wan eene ftfaai maar het Verdient niet gemeld te wor-:den,rrnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�::arrr t

Reggk) heeft'een der ^ootfle en beroemdfte Italiaaiifche quot;dichters j .nahraelyk'Ludovico Arioft�, VOortgebragt.nbsp;wierd 1474. gebooten, en was de zoon van den toeiw�^nbsp;fig�n ftadvoogd. By -gelegenheid van �yn graf te Ferraranbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsj

PobR I T A L I E N.

ttl men onder meer gewag van hem maaken. De beken-de fchryver en rechtsgeleerde Guido Pancirollus werd ins-geiyks te Reggio ia�t jaar 1523 gebooren, en ftierf te Padua.

Rubiera, anders Solderabiera, ligt halver weg naar dena. Het fiot beeft oude toorens, en ziet 'er uit als eennbsp;gevangenis. Voor de poort gaat men met een veer overnbsp;den vloed Rubiera, waarna dit ftedeken genoemd is, ennbsp;een weinig verder rydt men door middel van aene langenbsp;brug over de Secchia.

Modena, (in�t Lacyn�i�//��) ligt, onder eene breedte van vierenveertig gtaaden en agtendertig minuten, in eenenbsp;aangenaame vlakte tusfchen de Secchia en den Panaro, uitnbsp;Welken een canaal in de Had geleid is. Men geeftnbsp;baar ongeveer 20000 inwooners. Zy is de refidencieplaatsnbsp;en hoofdftad van het hertogdom van deezen naam, hetnbsp;welk van keizer Frederik Hl. tot deeze waardigheid verheven wierd,

, De fiigting deezer Had moet men in zeer vroege tydea �oeken. In^t jaar 184 voor Chriftus maakten de Romeinen ze reeds tot eene volkplanting. Onder het opzigtnbsp;van Srutus, den moc^denaar van Csfar, �ondze eene vrees-*yke belegering uit van Antonins, (¹) welke in het volgende jaar, of in het vyfenveertigfte voor Chriftus geboorte,nbsp;een grooten flag tegen de burgermeeflers Hirtius en Panfa,nbsp;eene myi van de ftad af, won.

K E r S BI O E K

Moacna. By ;de verhuizingen der volken werd zy eenige reizen �yan de Gothen en Lombarden verwoed:. Veelen geloo-yeii, dat:Modena niet op de oude plaats, maar een weinig daar van af ligt, wyl men by het graaven nog water-. leidingen , nog eenige andere fpoor�n van oudheden, gevonden beeft. � Onder Pipyn, den - zoon van Karei dennbsp;grgoten,, wi?rd Modena eene aanzienlyke plaats, en in denbsp;volgende eeuwen moed: zy, dan aan de heerfchappye dernbsp;paufen, der keizeren, der Venetiaanen, der hertogen vannbsp;Milaan, Mantua of Ferrara zich onderwerpen, dan hadzenbsp;weder haare eige Heeren, tot dat zich de vorften uit deanbsp;huize Ede in de dertiende eeuW in:�t bezit van dit hertogdom Helden, die hetzelve tot op den huidigen dag behou-. _, den hebben., Zy regeerden toen te Ferrara, en hebbennbsp;zich dopr de befcherming, welke zy den geleerden ennbsp;kunllenaaren; bcweezen hebben, beroemd gemaakt. Inzonderheid waren .TasfO en Ariofto aan hun hof zeer gezien.nbsp;Het is daaromniet fe verwonderen, wanneer men, zoo welnbsp;in het verloH Jerufalem als in Roeland, veele loftuitingen op den toenmaaligen Hertog aantreft. (*)

In den jaare 1288. gaven de gezanten van Modeni. aan Obizzo den tweeden, marquis van Efte, defleutels,nbsp;cn tegelyk de opperheerfchappy der ftad over. , In hetnbsp;vervolg: werd het huis van Efle dan door de keizers en pauzen , dan door de oproerigheden der inwooneren , in de

(�) Oiret den oorfptong van den naam Efte vindt men in Ariofto ��C. 4I. ott. �.J. eene zonderlinge etymologie Een Eremiet vooi-�zeide: dat Btadamante een zoon zoude gewinnen, welke den keizer Karei den gtooten tegen de Lombarden zou byftaan, en-daai-.d�oi een land tec beloouing ontvangen. De keizer zou het hemnbsp;met deeze woorden fchenken: Efic hic Domini, cn het gellagt daarvan den naam verkrygen.

door I T a L I E N.

gefufte bezitting gedoord, tot dat Karei V. Modena in den Jaare 1530, tot een vyksleen verklaarde , waarmede denbsp;Hertog Alphonfus regtraaatig is beleend geworden.

De.hertogen uit den huize Efte hebben zich alle toegelegd om de ftadModena te verbeteren, waardoor zy thans Welgebouwd, en voorzien is met fpringbronnen en gewelfde gangen, onder welke men gevoegelyk voor de zon ennbsp;den regen beveiligd gaan kan. Inzonderheid verdient denbsp;Strada Maefira, wegens de fchoone gebouwen, hofpitaa-len, het (ladhuis en meer andere, die in dezelve (laan,nbsp;zeer geroemd te w'orden. Herkules II. bragt de veiling,nbsp;werken in goeden ftaat, en trok het gedeelte, het welknbsp;nog Terra nuova, of Addizione Ercuka heet, aan de ftad.nbsp;Francifcus I. lag de citadel aan; Francifcus II. ftigtede denbsp;bibliotheek, nevens het kabinet van munten enoudhedeninbsp;hy vernieuwde en verbeterde ook de hooge fchool. Hetnbsp;zou te wydloopig zyn alle verbeteringen uitdrukkelyk tenbsp;melden, welke Modena aan de vorften uit dit huis tenbsp;danken heeft. De thans regeerende Hertog Francifcus III.nbsp;is in de voetftappen zyner voorvaderen getreeden. Hynbsp;heeft eene fchoone artillery aangelegd, en het krygswezennbsp;op een beteren voet gebragc; de voorgevel van het Her-toglyk paleis, de kapel en de bibliotheek in ftaat gefield,nbsp;en de laatfte tot elks gebruik opengezet, zeer vermeerderdnbsp;en met fchoone phyfifche inftrumenten laaten voorzien.nbsp;Hy heeft een paar hoogleeraars in het gemeen, het na-tnurlyk, en het lyfllraffelyk recht beroepen , pryzen voornbsp;de fchilder- en beeldhouwkunft vaftgefteld: twee hofpitaa-len, een voor de foldaaten, en een voor de armennbsp;bergo grande) geftigt j de Hallen door een gebouw van

(�) D�ze handeling is het beft te vinden in de Antkbita EJltaJi van Mutawdus,

B. E I S - B o E K

fchoone architedluur vergroot, waarin At Magiftrato degti Jllogi (*_) vergadert. Hy heeft de zoogenaamde l^ianbsp;Maejlra. welke van de Bolognefer poort, naar die van Reggio loopt, laaten verbreeden en verfraayen , der kerke vannbsp;den heiligen Vincentius een pragtigen marmeren voorgee-vel gegeeven, met een woord, hy heeft overal zoo veelenbsp;verbeteringen gemaakt, dat de ftad onder zyiie regeeringnbsp;een ganfch ander aanzien heeft gekreegen.

De Erfprins van Modena heeft in �t jaar I74o. -deerf-dogter van het hertogdom Mafla, uit den huize Cibo-Ma-iafpina, getrouwd, met welke hy geene princen, maaralleen eene princes, met naame Beatrix, in �t jaar 1750. geboren, heeft overgewonuen. Deeze princes worde onder het opzigt van haaren grootvader, den regeerendennbsp;'Hertog van Milaan, opgevoed. De aanzienlyke landen ,nbsp;van welke zy de toekomende erfgenaame is, hebben ganfchnbsp;Italien op haare uithrrwelyking opmerkzaam gemaakt. Zynbsp;wierd nog zeer jong zynde aan den tweeden Aartshertog,nbsp;thans Groothertog van Toskaanen, en daarna aan den derden verloofd. De erfprins, haar vader, ftelde zich in dennbsp;beginne, wegens den tederen ouderdom van de princes daarnbsp;tegen, waarover tusfehen hem en den Hertog groote on-

Het Hertoglyk paleis is h,et fchoonfte gebouw in Modena (*�*') Het ligt in het befte gedeelte der ftad, van alle

(*) De Magiflrat� degli Allogt heft zekere belaftingen op de vafle goederen. welke beftemd zyn lot afloflixng der Ichulden in den laat-ften coilog gemaakt. De geefielyke goederen beraalen daartoe halfnbsp;zoo veel als de anderen,

(��) Men ontbreekt nog eene befchryving van de fchilderyen, en andere merkwaardigheden van Modena, dctgelylce men anders byna van alle de voornaatne Italiaanfche lieden heeft. Een zeker Doftotnbsp;Pagani arbeidt hier aan: Vedriani heeft her lecven der Ichilders vjnnbsp;Mudena in 4:0. befchreeven, en verfcheide andere boeken in het

fiooR ITALI� N.

kanten vry en op eene groote plaats. Avanzini heeft Modena^ een cierlyken, en grootfchen fmaak aangegeeven; de vxit�nbsp;geftrekte tuin is met zuilen omringd, die eene fchoon�nbsp;werking doen, De hoofdtrap is pragcig. In de eerde verdieping treft men behalven zes ryk getapisfeerde kamers ,nbsp;en een fpiegelkabinet met fchoon verguldzel naar de tekening van Saivatori, de heerlyke hoofdzaal aan, die by hetnbsp;eerde aanfchouwen iets verrukkends heeft. Rondom looptnbsp;eene gallery, welke op gedraaide zuilen rud. De vcrcier-zelen zyn egter te menigvuldig en geeven de oogen geenenbsp;rud het is ook een gebrek, dat �er geen voorvertrek aannbsp;aan de zaal is. De zolder is wel geen meed�rftuk, ennbsp;ook niet in een kragtige manier, egter van Franceschini innbsp;een aangenaamen fmaak in olyverw befchilderd, De groepen hebben geene goede overeendemming met malkander,

In het vertrek, daar de throon is, ziet men den heiligen Petrus martyr, een Dominikaan van Anton Cofetti, eennbsp;Modenees; Judith in eene kragtige manier, van Guercino,nbsp;zy gelykt egter meer naar eens man- dan naar een vrouws-perfoon. Eene aanbidding der herders wordt voor hetnbsp;werk van Corregio opgegeeven, maar �er is te veel onzekerheid in de hand van den meefler. lutusfchen is denbsp;zamendelling goed, en de manier bevallig; vooral verdientnbsp;het fchone hoofd van Maria veel lof. Aan de zoldernbsp;zyn vier medaillons vanTiutoret kragtig gefchilderd, maarnbsp;niet goed getekend.

zelfde formaat over de gefchiedenitren van Modena uitgegeeven. In t gemeen heeft enkele werken over de Modeneefche hiftotie ^

werk, dat xo Wel de butgerlyke gefcnlnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;als die der geleerdheid grondig verhandelt, daar men

ogftc.

kob Baflano. Het beeld van den Samaritaan is te acade-mifch. Men ziet ook hier het algemeen gebrek van den Hieefter, namelyk, dat de beelden geen edel aanzien hebben , maar �er uitzien als boeren. De verlooving van denbsp;Heilige Catharina in de laatfte manier van Guercino, di�nbsp;iets van Guido heeft, Maria, de hand van een doodennbsp;Chrifttis houdende. Het hoofd van Maria is voortrefFelyk,nbsp;en veel fchooner 'dan het beeld van Chriflus. Het fchilde-ry wordt, zonder dat men het uit de manier merken kan,nbsp;voor het werk van Guido opgegeeven. Cimon, vanzynenbsp;dogter gezoogd wordende, (¹} van Andreas Sacchi. Hetnbsp;hoofd van de dogter heeft een frifeh koloriet, dat van dennbsp;ouden is integendeel niet kragtig genoeg.

In een ander vertrek ziet men Chrifltis op den olyfberg van Jakob Baflano, In het paleis Brignolet te Genua hangtnbsp;hetzelfde beeld veel kragtiger gefchilderd, waardoor mennbsp;het Modeneefche byna voor eene kopy van Leandro Bas-fano, naar zyn vaders werk gefchilderd, houden zon, vooral daar het eene bekende zaak is, dat de zoons van Ja-' kob BalTano verbaazend veel naar hunnen vader gekopieerdnbsp;maar hem in de kragt van �t koloriet niet ge�venaard hebben. De verloore zoon van Leonello Spada; een fchil-dery vol geeft een uitdrukking, vooral in het hoofdnbsp;van den zoon. Drie ftukken van Julio Romano, de over-gang over eene brug , een veldflag,- en een zegepraal

Wy herinneren hier eens voot al, dat dit onderwerp van de Ichilders zeer dikwils verkooren , in de Iialiaaniche en Franlcbenbsp;fchriften, die van fchilderyen handelen in �c gemeen Carita Roman�,nbsp;tharitc Romaine, genaamd wordt. Daar deeze benaaming zonderlingnbsp;cn ongegrond is, willen wy dergelyke fchilderyen lievet naar de onderwerpen benoemen, die zy veibeelden.

DOOR ITALI� N.

zyn fchoon getekend, maar kwaalyk geordineerd, Modena. koloreerd. In hec fchildery van. Potiphars vrouw doornbsp;Terrini is de uitdrukking in haar hopid bevallig, maarnbsp;ftuk valt over hec geheel te zeer in �t graauwe. Denbsp;cchtbreekfter van Titiaan is half naakt, en zeer fchoon.

Het fchildery beftaat uit twee en twintig beelden leevens-grootte, maar alleen halver lyf. Alle de koppen zyn voor-treffelyk, de eene fchooncr, dan de andere. Het is maar iammer, dat dat fchildery geene houding heeft, en dat innbsp;aanzien van de plaatzing der beelden het �er uitziet als eennbsp;antiek basreli�f. Maria met het kind en den heiligen Pau-lus is eene andere voorcreffelyke Titiaan. In het beeld vannbsp;het kindeken draalt een edel wezen door; het hoofd vaanbsp;Maria is vol aanvalligheid en belcheidenheid; maar hecnbsp;fchynt te groot, wyl het lichaam naar evenredigheid kleinnbsp;is. De Heilige Paulus is niet goed getroffen. Een engel,nbsp;die den heiligen Rochus eene kroon in de gevangenisnbsp;brengt, van Guido voortreffelyk getekend, maar te graanwnbsp;gefchilderd. De marteling van den heiligen Petrus, kragtig,nbsp;en in eene grootfche manier, is door langheid van tyd tenbsp;zwart geworden. De vier elementen van Caracci; Abraham , en Pfyche, twee fchoone Hukken van Guercino.

Eene goede kopy van het heilig Avondmaal naar Paul Ve-ronefe van Boulanger. In deze zelfde kamer (laan drie koftbaare tafels, eene van porphyr, en de twee anderenbsp;van zeegroen marmer. In �t jaar 1767. zyn de fchilde-ryen uit het ludflot SaiTuolo in het hertoglyke paleis ge-bragt. Zy kunnen egter het verlies der voorgaande fchil-deryen, en inzonderheid der meefterilukken van Corregionbsp;niet vergoeden, welke de Hertog aan de overlede Ko-

ning van Polen, Auguftns den derden, verlcogt heeft, die thans een der voornaamfte cieraaden van de gallery vannbsp;Presdeii uitmaaken-

In de hertoglykfi gallery zyn zeerveele knnllzaaken, en andere merkwaardigheden te zien, welke onder het opzigcnbsp;van den Heer Zerbini (laan. De verzameling van tekeningen van groote meefters, als van Corregio, Gnido, Titi-aan, del Sarto, de drie Caracci, Parmegiano, Julius Ro-jnaniis, Tintoret, Vignola, Franceschini en anderen, llrekcnbsp;zich uit tot vyf of zesduizend fluks. De prenten der befte meefters, inzonderheid der Italiaanen, beloopen overnbsp;de 12000 fluks. Men treft hier verder veele merkwaardige ftukken van natuur en kunft, veele afgodjes en andere kleine ftandbeelden aan. Daartoe behoort een Canopus, eene Egiptifche godheid, agt duim hoog en viernbsp;breed; het hoofd van Adtianus, en het borftbeeld van zy-ne gemaalin Sabina, beide in brons, .en leevensgrootte;nbsp;eene vrouwenhand van wit alabafter, ZOO voortrelfelyknbsp;gearbeid, dat eenige kenners gelooven, dat dezelve vannbsp;een Griekfchen kunftenaar enkel tot een model gemaakt is.nbsp;Andromeda, drie voet hoog in marmer, van eene Griekfchenbsp;hand. Zy lennt over de linke zyde met een treurig gelaat, dat haare fchoonheid nog vermeerdert. Deftandis welnbsp;verkooren; het is zoo teder bearbeid, en in �t geheel zoo

de nagt van Corregio , of dc geboorte van Chriftus, een der heer* Jykftc kunftftukken in de waereld. Eene wydloopigc lofreden vannbsp;hetzelve , uit een brief van den Pr�fident dc BroflTes ontleend, kannbsp;men vinden in de befchiyving van dc la Lande naar Italien I. Deel*nbsp;^1* 5^8 Wy brengen daaruit maar alleen by, dat de Hertognbsp;gcmclden Pr�fident verhaald heeft, dat hy nog het Ichiiftclyk con�nbsp;traifi met Corregio gemaakt bezat , uit kragt van *t welk de fchildexnbsp;Yppr dit hccrlyk ftuk niet mep; dao ijo daaleis heeft bekomen.

DOOR ITALI� N.

beelden zyn uit een ftuk marmer, en het hol nevens een gflftolen os ook uit een ftuk. De groep is in den Griek-

Hertog Fraijfciscus I. van Bernini met een kuras en mantel voorzien; de laatfte is zoo ligt en teder uirgewerkt, datnbsp;hy in de lucht fchynt te vliegen.

In het muntkabinet worden drie fchoone volgreekfen van Muntkabi-oude keizerlyke munten bewaard. De eerfte behelft 2eldzaamfte en beft bewaarde ftukken, waaronder een vaiinbsp;Pefcennius, welke Spanheim voor egt houdt. (*) Denbsp;tweede verzameling beftaat insgelyk uit zeldzaame ftukken,nbsp;uit de dubbelden der voorige, en kleine medailles. Denbsp;derde maakt de zilveren munten der keizeren uit, waaronder veele zeldzaame ftukken voorkomen. De medaillesnbsp;van brons, de burgermeefterlyke munten, de Griek-Iche, zo wel van koningen, als van volken en fteden, zynnbsp;�er insgelyks in een groot aantaal voorhanden.

De voorraad van gefneede fteenen ftrekt zich uit tot drie of vierduizend fluks , waarvan de meefte cameen zyn.

Eene camee van Ooflerfch agaat met vyf beelden is van verfcheide kleur; het eene beeld houdt een kind aan denbsp;borft, ter zyde ftaat de god Terminus met een zwart ge-zigt, en voor hem een altaar, waarop heilig vuur brandt,nbsp;Vermoedelyk verbeeldt het eene offerliande ter eere van

(**) Daaronder is �er eene aanmeikelyk , aan de eene zyde llaau de hoofden van Antonins en L Veins met het randfchiifl. M. An'nbsp;rrr. III* imp, L. Verus Au^. cos. II. Aan de ..ndeicnbsp;zyde ziet men eene gevleugelde godin der overwinning, op eenennbsp;Vagen met vier paarden ftaande, agterwarts ziende, en in de teg.nbsp;te hand den toom houdende , met het omfchrifti Imp. VI. Cos III.

6lt;5

Terminus, eene der oudfte Romeinfche godheden, die voor de bewaaring der grenzen zorg droeg, en ftout genoeg was aan Jupiter, als hem Tarquinius Superbus eenennbsp;tempel bouwen wilde, de plaats te betwiften.

De Hertoglyke boekverzameling beftaat ongeveer uit 30000 banden. In eene groote voorzaal wordt eenenbsp;fchoone verzameling van natuur- en wiskundige gereed-fchappen aangelegd. In de hoofdzaal is het werk vannbsp;noteboomenhout zeer cierlyk; romdom loopt een yzerennbsp;(lerk vergulde leuning. Zes gefchilderde zuilen fchynennbsp;de drie boogen van het gewelf te draagen. Zy zyn vannbsp;Boflellini, een goed Modeneefch meefter, zoo natuurlyknbsp;gefchilderd, dat zy het oog bedriegen. Van hem komtnbsp;ook het pcrfpeftief aan het gewelf voort.

In de bibliotheek vindt men een voortrelfelyken voorraad van de fchoonfte uitgaaven der Grieken en Romeinen van Stephanus, Aldus, Elzevier, enz. insgelyks de belienbsp;nieuwe Hollandfche , Engelfche en Franfche uitgaaven.nbsp;Eene verzameling van in Petersburg gedrukte boeken,nbsp;welke de kancelier van Rusland, na dat hy in Italien ge-weeft was, aan den Hertog heeft gefchonken. De hand-fchriften beloopen omtrend de vyftien honderd, en worden nevens meer dan tweehonderd zeldzaame drukkennbsp;van de vyftiende eeuw, welke genoegzaam zoo hoognbsp;als handfchriften gefchat worden , in een byzouder vertrek bewaard. Onder de eerfte bevindt zich een nieuwnbsp;teftament van de agtfle eeuw; de Mengelingen van Theo-dorus, die nog nimmer gedrukt zyn, in het Griekfch vannbsp;de vyftiende eeuw,' de Dante van de veertiende eeuw opnbsp;pergament, elke bladzyde is met miniatuur-fchilderwerk,nbsp;dat uit het gedigt ontleend is, in den fmaak van Giottonbsp;verclerd. De drie Jefuieten Zaccaria, Troili en Gabardinbsp;jtyn opzieners over de bibliotheek, en arbeiden aan eenea

DOOR ITALI� N.

beredeneerden catalogus van de boeken en handfchriften, welke gedrukt zal worden.

Offchoon Modena geene groote ftad is, en maar om-Kerden, trend 20000 inwooners telt, heeft men �er egter vyftignbsp;kerken.

De dom is een (legt gothifch gebouw. Een bewysZJew. van den ellendigen fmaak van die tyden levert de hoofdaltaar op, waaronder het lighaam van den H. Geminianusnbsp;ruft. In de eerfte kapel aan de regterhand ziet men Simeon in den tempel van Guido. Eene aartige groepnbsp;in dit ftuk maakt een kind uit, dat met de duivenfpeelr,nbsp;die in den tempel gebragt zyn; de fchilder heeft aan ditnbsp;kleine beeld eene zeer naive uitdrukking gegeeven, andersnbsp;is het fchildery te droog en te graauw behandeld; de hoofden egter zyn fchoon, De kerktooren heet Guirlandina,nbsp;hy is van marmer en een der hoogden in Italien, vierkant,nbsp;en fpitstoeloopende, gelyk de klokketoorens. Men gaatnbsp;onder in den toorn , om zich een oude houten wateremmer met drie yzeren koepels, die aan een ketting op-geliaiigen, en met zorgvuldigheid bewaard is, te laatennbsp;W'yzen. Van de gefchiedenis van deezcn emmer is zoo veelnbsp;gefchreeven, en gefprooken, dat zy daardoor aanmerke-lyk genoeg is , om �er den Leezer een kort narigt vannbsp;te geeven. C')

Ten

(�) Voorat daar dc (chryvers, en overzetteis van onze tyden (b, v. van de naristen van twee Zweeden over Ital�en van Groslcy) *er vannbsp;gemeld hebben, die uit gebrek aan kennis van de Italiaanfche taal,nbsp;en littctamut, van het zeer bekend gedicht van TaiToni, op dennbsp;roof van deezen emmer, als van een geroofd zegel ipreeken, wylnbsp;Sceatt in �t Franfch ongelukkig niet alleen een emmer, maarnbsp;ook crn zegel beduid. Dit gedicht is ook daarom merkwaardig,nbsp;wyl het eene epoque in dc gefchiedenis der dichtkunde maakt. Mennbsp;kan Talfoni als den eerfte^ ujtyjndct van dit foort van gedichten aan.nbsp;�ien} in laaiet tjrdcn is dit van zommigen nagcyoigd, waaionderdenbsp;D 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ie�-

REIS-BOEK

pen, en onderhandelingen oncruft werd, voerden de Mo-deneezers een paar kleine oorlogen met de Bologneezers, welke aan Alexander Taflbni Hof tot zyn fchertfend heldendicht la Secchia rapita, of de roof van den emmer, ge-geeven hebben. De dichter heeft daarby de vryheid genomen, de omftandigheden, de plaats, de tyd, de per-foonen onder elkander te vermengen, om meer eenheidnbsp;en verband in zyn plan te brengen. Hy heeft dit opnbsp;eene aangenaame wyze zoo gelukkig gedaan , dat ooknbsp;die geen, welke van de hiftorifche waarheid naauwkeu-rig onderrigt zyn, zyn gedigt met genoegen leezen. Denbsp;dichter Helt by voorbeeld, dat de eene kryg gelegenheidnbsp;tot den anderen heeft gegeeven, en dat zy aan Honds opnbsp;elkander gevolgd zyn, daar zy toch eigeniyk twee ver-fchillende oorzaaken gehad hebben, en zes en zeventignbsp;jaaren na den anderen zyn gevoerd, Hy befchryft dennbsp;oorlog, die werkelyk de eerfte was, en in �t jaar 1248.nbsp;eeuen aanvang nam, als den tweeden. Nadat keizerFre-drik II. onder de muuren van Parma eenen flag verloorennbsp;had, won hy kort daarop in �t jaar 1249. een anderen tegen die van Modena in dat gedeelte der ftad, het welknbsp;Foffalta heet, waarin koiiing Enzio van Sardinien gevangen wierd; deeze is de eerfte kryg. De andere begon om-trend het jaar 1325. In deczen wierden de Bologneezersnbsp;na het verliezen van den flag zoo heevig vervolgd, dat

lefl�naar van Boileau, en de geroofde liairlok van Pope bekend genoeg zyn. Quetengo, een vriend van Taflbni, een dichter uit Pavia, fchryfe daarvan zeer aartig Hexara. carro, I,

Troelia dijfidils, Rhinumque Padttmque titmentes CaedihHi oh raftam Ijmfhis pKtealihiis urnamnbsp;Cmchiis, imm'J�s ficct ridentc lOthmnU.

door ITALI� N.

de overwinnaars met de vlugtenden in de flad drongen. 7,'^'Modena. moeften wel terug trekken, maar namen tot een teken vannbsp;hunnen zege de ketting van de fladt-poort, en eenen emmernbsp;� uit eene der ftadsbronnen met zich. Dit laatfte gevegt, ennbsp;den roof des emmers, verhaalt Tafloni in het eerfte gezangnbsp;Van zyn heldendicht, en neemt dezelven aan als de oor-zaaken van den groeten kryg en den flag van den jaarnbsp;1249, om iets belacchelyks en iets ernfligs tot een grond-flag van het voornaaine onderwerp in zyn gedicht te hebben , en deezen toon behoudt hy in alle zyne gezangen.

Hy begon zyn gedicht te Romen in den jaare i5ii. en bragt het 1614. tot volkomenheid. Eerfl: wierd het alleennbsp;in fchrift geleezen, wyl niemand het wagen wilde te drukken. In den jaare 1622. verfcheen het voor de eerftemaalnbsp;te Parys in druk, (?}

In S. Bartolomeo, eene kerk der Jefuieten, is de s. Bartoh-teftuur zoc voorteffelyk volgens de natuur en doorzigtkun-wet�. de gefchilderd, dat het oog bedroogen wordt, en niet on-derfcheiden kan, of de zolder plat dan gewelfd is. Hoenbsp;menigvuldig men ook dergelyke fchilderwerken aantreft,nbsp;ftryden zy toch tegen de gezonde rede- Op een zolder-ftuk paft geene architeftuur, maar alleen zulke onderwerpen, die tot den Hemel eenige betrekking hebben, alsnbsp;glori�n van engelen, en dergelyke; behalven dat, hebbennbsp;zy de onvoeglykheid, dat zy alieen uit een gezigtspuncnbsp;de behoorlyke werking doen; op eene andere plaats houdtnbsp;de verleiding derkunftop, en het gebouw fchynt te zullennbsp;inftorcen. Maar de fchilder heeft hier ook nog daarenboven

( ) De befte uitgaave met aanmerkingen hebben Bart. Soliant 174^, te Modena eene andere die zeer zinlyk is in z deelen in 8vo re Parysnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;met Ichoonc koperen plaateo uitgegeeven In Italien it

REISBOEK

Modena, ven de fout begaan, van zyne gefchilderde, met de wer-kelyke architeftuur niet behoorlyk te verbinden, en te doen overeenftemmeu, dat het gezigc beledigt. De beelden innbsp;het zolderftuk zyn flegt getroffen.

^ 'thifche orde gebouwd , en ziet �er meer uit als eene re-doutezaal, dan als eene kerk. In de vier hoeken zyn vier tribunen aangebragt, die op Zuilen rullen.

�Er zyn nog verfcheide kerken, die een reiziger bezien kan, wyl zy eenige merkwaardigheden in de kunll hebben, als la Chiefa Nuova, il Voto, S. Carlo, S. Pietro,nbsp;waarin een fchild�ry, dat aan Corregio wordt toegefchree-ven; S. Vincenzio, S. Agollino, S. Domenico, S. Fran-cefco, welke eene fchild�ry van deezen Heiligen doornbsp;Guercino bezit. In het lladhuis (^Palazzo publico') treftnbsp;men ook goede fchilderyen aan, desgelyks ook in eenigenbsp;byzondere huizen, als by den Marquis Rangoni, by dennbsp;Graaf Fontana en Stalfa.

In het groote Operahuis zyn de toonneelen tegen over de zitplaatzen trapswyze als een amphitheater aangelegd. Hetnbsp;is voor het overige wel vercierd. De andere fchouwburgnbsp;in de flad is flegt.

Men ziet te Modena het begin van een fchoon canaal, hoewel het eenigzins final is, waardoor men te water innbsp;den Panaro en zoo verder naar Venetien komen kan. Denbsp;Hertog heeft de zoogenaamde haven van hetzelve metyze-ren deuren tot meerdere veiligheid der ftad laaten verzekeren.

Het plein tusfchen de citadelle en de Had is zeer ruim, en dient tot eene exercitieplaats voor de foldaaten. Wylnbsp;de Hertog een liefhebber van het krygswezen is, houdt hynbsp;fchoone welgekleede foldaaten, die op den Prusfifchen voetnbsp;zeer naauwkeurig in den wapenhandel geoelFend worden.nbsp;2y zullen omtrend agtduizend, reguliere, en welgeoeffsnde

door ITALI� R

Dianfchap beloopen ;� in noodzaakelykheid zegt men kan de Modena. Hertog twintigduizend man op de been brengen.

He voornaamfte geflagt�n te Modena heeten Rangoni en Inviooneru Montecuculi; van de kleine tirannen, die zich beurtelingsnbsp;de een na den anderen tot heeren van Mod�na opwierpen,nbsp;eer de ftad aan den Huize van Efte kwam, zyn geene nakomelingen meer overig. Men houdt d� inwooners in �tnbsp;gemeen voor liftig, leevendig , en liefhebbers van ver-maaklykheden; men geeft hun ook na, dat zy geboorenbsp;pantomincn zyn, wyl zy hunne reden altoos met eeueller-ke gebaarmaaking verzeilen.

Het andere gedagt heeft weinig bekoorlykheids, maar is egter niet vry van coquetterie. Vrouwen van aanzien klee-den zich op zyn'Franfch; de burgervrouwen bedekken, alsnbsp;die van Bologne, het hoofd tot op de.fchouders, meteennbsp;foort van fluyer, Zendado; eenige laaien eene opening innbsp;denzelven, op dat men een gedeelte van haar aangezigcnbsp;kunnen zien. ' De vro�wen van het platte land draa-gen neteldoekfche lappen op het hoofd, die in de luchtnbsp;ief�mfladderen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r- -

De landftreek rondom Modena fchynt in het diepde van Zonderlin-den grond, eene groote verzamelplaats van water te zyn,ge bodem waatuit de bronnen in en buiten de ftad, die ook bynbsp;te droogte-nooit-ledig raaken, aangevuld worden. (¹)fche.

Heeze onmeetelyke vergadering van water ftrekt zich zeven mylen ver ooliwaards uit, en vier mylen znidwaards;

graaft Overal aan geene zyde van den Panaro zulke bronnen. Men moet eerft drieenzeftig voeten diep in de

Men kan ovet decze merkwaardige omftandigheid in de na-mutlyke hiftorie van ItaHen Ramazzini de Fonttum Matinentium ad-niranda fcatnngins nalcezjn Dit werk is op zich zelf gedrukt, en vok in Zyue andere werken, 1717. te Geneve uitgekomen, te vinden.

het eindelyk aangetroffen, zoo is het overal aanftonds helder en gezond, en de beddingen {Jlratd) zyn even zoo gefield, als of zy door kunft vervaardigd waren.

In eene diepte van veertien voet vindt men overblyffels van munten en gebouwen, waaruit men befluiten moet,nbsp;dat de ftad eertyds zoo veel laager gelegen heeft; dannbsp;komt men aan een harder bodem, waarop de gebouwennbsp;gezet worden, en welke men voor eert maagdenaardenbsp;{terra vergine') die nooit omgegraaven is geworden, houden zoude, indien men niet een weinig dieper eene zwarte inoerasfige, en met riet en takken aangevulde aardenbsp;vond. Men heeft dus zelfs in eene diepte van vierentwintig voeten kooriiairen ontdekt. Zoo diep als deez� raoe-rasfige laag loopt, waaruit onzuiver water voortzypelt,nbsp;moeten de bronnen met een muur wel voorzien worden,nbsp;welke ter diepte van agtentwintig voet, zynen aanvangnbsp;neemt. Hier op volgt eene laag van krytaarde met fchul-pen vermengd,' welke elf voeten dieper ligt, en den arbeiders aanwyfl, dat zy van een Hinkend water niets meernbsp;te vreez�h hebb�n. Voorts ontmoet men andermaal tweenbsp;voet diep eene moerasfige aarde, met riet en bladen vermengd , en weder elf voeten diep eene krytagtige aarde.nbsp;Tot hier toe is men van de oppervlakte tweeenvyftig voeten af. Daaronder ligt weder twee voet moerasfige grond,nbsp;als de voorige, en de derde krytagtige laag, die egter nietnbsp;zoo dik, als de beide eerden is. Daarop vertoont zichnbsp;verder eene moerasfige firook, en . eindelyk maakt een zandige keizelagtige met fchulpen vermengde grond hetbefiuit.nbsp;Men behoeft daarin alleen eene kleine openingraetdeaard-boor te maaken, wanneer �er aanllonds eene menigte water uicbern:, het welk in korten tyd in de hoogte klimt, ennbsp;de ganfehe bron vervult, Vermoedelyk is deeze laatfia

DOOR ITALI� N.

Vafte bodem by den aanvang der waereld de eerfte opper-vlakte geweeft. Uit de bronnen der ftad wordt het water door pypen in de huizen verdeeld. Wyl de ftraacen weinig afhellen, heeft het water vooral in den winter geennbsp;afloop genoeg, en maakt dezelve llykerig, weshalvenTas-foni Modena una citta Jetente noemt. De heuvels welkenbsp;een weinig van de ftad af liggen, voeren ook water in ka-naalen naar de ftad , te vooren waaren de kanaalen open,

Waarvan de ftraaten nog ten deele Canal grande, Canal chiaro, enz. heeten, maar thans zyn zy meeft overdekt,nbsp;en vloeyen buiten de ftad m het kanaal Naviglio te za-raen, door het welk men in denPanaro, en voorts in dennbsp;Po komen kan, eene gelegenheid, die voor den handelnbsp;van Modena ongemeen gunftig is.

Niet ver van de ftad heeft men federt eenige jaaren een paar minerale bronnen ontdekt. De eene te S. Fauftinonbsp;by Saftuolo fmaakt bitter, en geeft een goed openend zout,nbsp;als het Engelfche; de andere is yzeragtig, en ligt eenenbsp;halve myi van de ftad aan den gemeenen weg naar BO-logne.

Te Bagnonero, naby Modena, zyn waterbronnen, Sajfuolt, op de fteenoly dryft. In hec gebied van Modena vooralnbsp;in de ftreek rondom Sallliolo, treft men eene menigte ver-fteende zaaken aan.

Hetluftftot der Hertogen Saftuolo ligt in eenen aangenaa-men oord , etlyke Italiaanfche raylen van de refidentie-plaats, by eene kleine ftad van gelyken naam, aan de Sec-chia. Het moet te vooren een fterk flot geweeft zyn, ge-lyk men uit de vervalle veftingwerken befluiten kan. De voorgevel is regelmaatig gebouwd, en heeft eene overdekte gaandery van de dorifche orde met een enkel karnis,

Zonder fries en architraaf. Zy beftaac uit drie arcaden, ia de middelfte is de ingang, en onder de twee andere iet

REIS-BOEK

zyde ftaan een paar fl�gte reusagtige ftandbeelden van pjeptuun en Amphitrite* Dc tuin heeft vyf Italiaanfcheniy-len in den omtrek, maar in den aanleg is niets byzonders.nbsp;In het flot waren voorheen goede fchilderyen, maarzyzyn,nbsp;gelyk boven reeds gemeld is, voor een paar jaaren naarnbsp;Modena gebragt. Eene zaal en eene gallery heeft Boulanger (?; eene aangenaame en loffe manier gefchilderd,nbsp;fchooii in �t koloriet, en de tekening hier en daar eenenbsp;feil is.

De landflreek om Modena beftaat in eene vrugtbaare vlakte, die veel zaaigewas en wyn voortbrengt. De wegen zyn doorgaands, gelyk in ganfch Lorabardyen, metnbsp;ooft en andere groote boomen, om welke zich de wyn-(lokken llingeren, bezet. Hoe fchoon het klimaat ooknbsp;zy, regent het �er buitengemeen flerk. In Parys valt volgens het middelgetal ongeveer negentien duimen regenwater in het jaar, en het is nooit boven de vyfentwintig geklommen, daar men in het Modeneefche jaaren heeft,nbsp;waarin dertig duim water valt. Dat het in 't gemeen innbsp;Lombardyen ftetk regent, hebben wy reeds over Milaannbsp;aangemerkt.

Naar de evenredigheid der grootte is �er niet ligt eene Had in Italien te vinden, die in de tegenwoordige, en voorgaande tyden, zoo veele geleerde mannen kan aanwyzen,nbsp;als Modena. Tot de wiskundigen der laatfle clalTe behoo-ren Guarini. de beroemde ftarrekundige Geminianus Mon-tarini, Iloogleeraar te Bologne, Dominicus Corradi, dienbsp;over de calculus integralis heeft gefchreeven, Vandelli,nbsp;Contelli, enz. Tot de gefchiedfchryvers en oordeelkun-

{*) Jan Boulanger is niet zeer bekend , offchoon �er veei hem gelneedeu is. Hy was uit Champagne, ging m de fchool vannbsp;Giado Reni, en wierd hofichildcr te Modena, uaar hy t�Oo geftot-�sn is. feiibien pryit hem als een goed hiftoiisfchildet.

door ITALI� N.�

Petr. Tagliazucchi, Fnlvius Tefti, die wel eigenlyk uit Ferrara geboortig, maar lang in dienft van den Hertognbsp;Francois I. geweeft, en in de gevangenis op zyn bevelnbsp;gcftorven is. Onder de geneeskundigen rekent men Gabriel Fallopius, die als hoogleeraar te Padua 1569, in hetnbsp;Spfte jaar zyns ouderdoms ftierf. Van hem komt de in denbsp;ontleedkunde bekende Tuba Fallopiana voort. Van Bern.nbsp;Ramazzini is reeds boven by de gronden in het Modenee-fche melding gemaakt. De twee groote kunftenaars, d�nbsp;fchilder Cortegio, en Jacob Barozzi da Vignola, een dernbsp;grootfte bouwkundigen, zyn wel eigenlyk niet uit de ftad,nbsp;egter niet ver daar van daan in het Hertoglyk gebied ge-booren. In Tarquinius Molza heeft Modena in de zeftien-de eeuw eenen beroemden dichter gehad. Zyne kleindog-ter Tarquinia Molza is insgelyks door haare gedichten bekend, Van den fchertfenden heldendichter is boven reedsnbsp;�wydloopig gefprooken.

Wie zich maar eenigzins met de weetenfchappen bemoeit, zal Ludov. Ant. Muratori kennen. Italiett ovet �t geheelnbsp;kan weinig mannen aanwyzen, die zulke uitgebreide kennis gehad, en zoo veel gefchreeven hebben. Hy was tenbsp;Vignola, niet ver van Modena, in den jaare 1671. ge-booren, en ftierf 1750. als Hertoglyke Bibliothecarius tenbsp;Modena. (�)

In zyne plaats zyn drie Jefuieten gekomen. Franc. Ant, Zaccana, een zeer geleerd man, byzonder in de taaien,

Rernm ItMcamm fiript,rct, agtentwintig deden in folio, en devooi-tieffelyk gefchteeve Ann.!} d'ItalU tot aas den jaaie I/JO, 12 dea

en in Je gefcliiedeniffen. Domin. Troili, die insge* lyks eene uitgeftrekte kundigheid bezit, (?) en veel ge�nbsp;fchreeven heeft, en Joachim Gabardi, een vvysgeer ennbsp;dichter. Deeze geleerden arbeideden eenige jaaren aan eennbsp;journaal, bet welk den titel voerde, Annali Leiserali S'!-talia, en te vooren Storia letteraria d'Italia heette. Hetnbsp;bleef egter agter, en twee hunner hebben thans weder elknbsp;een byzonder tydfchrift aangevangen, namelyk P. Zac-caria in �t jaar 1766. de Bibliotheca antica e moderna dinbsp;Jloria letteraria, o fia Giornale critica d� libri che alianbsp;floria letteraria appartengono, waarvan jaarlyks een deelnbsp;uitkpmt. En de P. Troili geeft alle drie maanden uit BUnbsp;bliotheca Filofofica, waarin kleine wysgeerige verhandelingen, ten deele van hem zelfs, ten deele van anderen metnbsp;zyne aanmerkingen, zich bevinden.

Tot de overige thans leevende geleerde luiden behooren de Jefuiec Joh. Granelli, een dichter en redenaar, die ceni-ge treurfpeelen vervaardigd heeft; de Abt Lazarus Spallanzani , een geoeffend natuurkundige, en Francifcus

(*) Hy gaf 1764. een gcfchrif delta Caduta di �� fajfo dall�aria uit. �Et was by Modena een fteen uit de lucht gevallen: de Icliry-ver toont, dat dit niets nieuws is en dat hy zeer weldrieltaliaanfchenbsp;tnylen door de lucht zou kunnen gevoerd geworden zyn. De bc-kvvaair.e oatuarknndige, pater Bcccaria in l'utin, Ichiyft dit phaeno*nbsp;Hicnon aan de clcifttifche kragt van het weder toe, weike het water,nbsp;waaiin de fteeii zich bevond, met zulk een geweld heeft uitgedampt , dat hy op zuik eene verte is voortgeworpen geworden. Deeze geiagte wedevlcgt de pater Troili.

(�*) Hy heeft v.'rilheide aatcige vethandelingcn over de voort, teeling, over de atitniiing der (chuins op het water ge'vorpene (gekeilde) iteenen, en van den nieuwen aanwas van eenige afgeiueedenbsp;dieien, vooral in ilakkcn Hy aibeidt thans aan een uitgeftrekt weiUnbsp;over ae laarftc ftof. met vetfeheide ptoefhe,;iiiingen voorzien. Vannbsp;zyne kleine verhandelingen is in dcQ jaare lyip, eene YcizameliDgnbsp;tc Leipzig overgezet.

�OOR I T A L I E N.

Vsndelli, een wiskundige. Het ontbreekt ook niet aan goede digters, b. v. Giulano Cafliani, en de MarqUisnbsp;Andreas Corteru Vidloria Tagliazucchi, eene dichterefle,nbsp;heeft een fcboon treurfpel vervaardigd; haar man, insgelykinbsp;een goed dichter, is 1767 Podefta van Reggio geworden.nbsp;De tegenwoordige Bisfchop Jofeph Fogliani, bezit eennbsp;fchoon kabinet van natuurlyke zeldzaamheden, en de Marquis Fontaiiella eene voortrefielyke verzameling van boeken.

bologna.

del eens nieuw aangelegden llraatwegs, die niet ver van de marmergroeven te Maffa en Carrara voorby gaat, in h�tnbsp;Groothertogdom Tofcaanen komen, de gewoonlykfte wegnbsp;is egter tot dus ver over Bologne.

Men rekent van Modena naar Bologne twee en eenfi halve poft of zesentwintig Itaiiaanfche mylen. Vyf mylennbsp;van de ftad gaat men over den Pauaro, den grensftrooninbsp;tusfchen het Hertoglyk en Pauslyk gebied, en veertiennbsp;mylen aan deezen kant van Bologne aan de Pauslyke for-tres S. Urbino. (?} Niet ver daarvan dan IjgtCaftelfranco,nbsp;alwaar Marcus Antonius de beide burgermeellers, Ful-vius en Panfa , floeg. Een weinig nader aan Bologna,nbsp;ter linker zyde van den weg, bevindt zich, by den za¹nbsp;Menloop van den Lavino en de Ghironda, een klein half

Paus Urbaan VIII. leide le met vyf baftions aan, als een fleu-tel vooi den keikelyken ftaat. Of een aldaar opgetigteu fteen leeft jnen dit Mattiaalfch opfchrifi:

R E I S - B O.-E - K

Bologiae, eiland Forcelli, (?) alwaar Auguftus, Antonins en Lepi-dus, vierenveertig jaar voor Chridus geboorte, het beroemde driemanfchap zonden geflooten hebben� Digt by Bologna trelit men over den Reno, welke wel den meeften tyd aies jaars klein is, dog egter eene brug van twee�ntwintignbsp;boogen heeft, die eene lengte van 470 fchreeden bedraa-gen. Zy ftoortte 1530 , als keizer Karei-V. zyne intrede om gekroond te worden daarover hield, door de menigte volks in, waaruit eenigen doe voorzeiden, dat geennbsp;Keizer van den Paus meer zoude gekroond worden.

Bologna is na Romen de grootfte en volkrykde ftad van den kerkelyken ftaat, alwaar de kunften en weetenfchap-pen bloejen. Men geeft haar tegen de 80000 inwoo-ners, en noemtze /a Grajfa, wylze aan alles overvloednbsp;heeft. Zy ligt onder eene breedte van vierenveertig graa-den en 30 minuten. In de allereroudfte tyden heette zynbsp;Felfina naar haar fiigter, een Tofcaanfchen koning, en naderhand Bononia, naar een zyner opvolgeren Bonus, ofnbsp;gelyk anderen willen naar de Boji, die zich van dezelve meefter maakten, waaruit in �t vervolg Bologna geworden

(�) Dc plaats is onzeker. Plutarchus fptcekt op twee plaatzen van een halfeiland, en Dio zegt, dat het ia den vloed by Bolognanbsp;Aioomende, naainclyk dan Rcno, ligt.

door ITALI� N.

den is. Als de Romeinen zich verder uitbreidden g^-Bologna rsakte zy onder hun geweld, en wierd met eene Ro-meinfche volkplanting bezet. Onder den .Keizer Theo-dofius werd de ftad geplunderd, en alleinwoonersmoeften.nbsp;over de kling fpringen. De jonge Theodofius lietze groo^,nbsp;ter weder opbouwen, en leide de hooge fchool aan. Vervolgens had Boiogne een gelyk lot met de andere ftedennbsp;van Opper-Iialien, zy kwam naraelyk in hapden van denbsp;Lombarden, tot Pipinus Koning vanFyankryk, deeze bar*nbsp;barbaaren verjoeg, en de flad neveus het exarchaat vannbsp;Ravenna aan den heiligen doel fchonk. De Bologneezersnbsp;waren daarop dan eens onafhankelyk, dan weder ftondennbsp;zy onder den Keizer, of de Pauzen. Van den jaarenbsp;iii8. tot 1274. maakten zy een magtig gemeenebeetlnbsp;uit, en fpeelden eene groote rol in Lombardyen, tot da:

�cr innerlyke oeroeringen ttisfchen de Lambertazzi en Ge-remei ontftonden. De laatften zogten de befchermiug van den Paus, en ruimden 1278. aan Nicolaus den derden denbsp;�pperheerfchappy over de ftad onder zekere voorwaardennbsp;in. Het duurde egter niet lang, of �er �ntftonden wedernbsp;cp nieuw geduurige beroerten , waar in zich de Beniigvoglinbsp;meermaalen tot opperhoofden opwierpen. Wy gaan dezelve kortheidshalveti voorby. Na dat deeze omwentelingen lang geduurd hadden, bemagtigde de krygzugtige Pausnbsp;J-ulius II. de ftad; joeg de Bentivogli �er uit, en verbondnbsp;Bologna voor altoos met den Pauslyken ftoel. Hy begafnbsp;zich zelf daar heen, en rigtte een raad van veertig perfoo-nen op. Baar deeze onderwerping eenigerwyze vrywillig'nbsp;gefchiedde, bedongen de Bologneezersdaarby, dat dePausnbsp;bun nog een citadel geeven, nog hun goederen ooit coh-fifceeren zoude, waarom men als iets byzonders van Bornbsp;k)gna zegt, dat zy fenza fifco e fenza citadella is. Zynbsp;tnaakc een foort van gemeenebeft uit, en heeft van de

pauslyke (leden alleen het recht een gezant en een auditeur in de Rota te Romen te houden. Om andere voorregteanbsp;te' zwygen, zoo heeft de Paus maar eene belading van dennbsp;wyn, de overige aanmerkelyke inkomden ontvangt de Raadnbsp;der (lad.

Men rekent den ointreek der (lad Bologna op zes �ta-IJaanfche mylen, De doorfneede van het noorden naar het zuiden, of van de Porta di Galliera tot aan die van S.nbsp;Stefano is 3600 fchreeden; en van het ooften naar hetnbsp;Wellen, of van de Porta Saragozza zyn ongeveer even zoonbsp;veel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De (lad wordt in vier kwartieren gedeeld ,

welke naar vier oude (ladspoorten, fchoon dezelve than* een anderen naam draagen, benoemd zyn. Het eene naarnbsp;het ooften heet het kwartier van Porta Piera, het tweedenbsp;�oorden van Porta tegens het Stiera, het derde tegens �twC'-llen is dat van Porta Procula, en het laatfte tegens het zuiden Porta Ravegnana.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

(*.) Phi�ppiis Gnudi heeft J'ot, een groot plan van de (lad op negen blaaden uitgegeeven. Men kan wel cenigermaaten de gebouwen daarin erkennen , wyl het naar de pcrfpetlief getekend is 5 hetnbsp;doet zich egter (legt voor. Dat van Scarfclli op viet bladen is beternbsp;voor het gebruik. Van de Ichoonfte fchilderyen in Bologne zyn vcelcnbsp;enkele plaaten in �t licht, die zoo wel van de fchildcrs zelfs ge�ift,nbsp;als van oude en nieuwe meefters in 't koper gebragt zyn: het zounbsp;veelte wydloopig zyn dezelve alle aantehaalen. De ftcsco (childetyeo.nbsp;welke boven de fchootftecnen in de paleizen hier en daar door denbsp;drie Caraccis vervaardigd zyn, heeft Pifarri cp agtien bladen zeernbsp;middelmaatig gefneeden. Het kleine boek van G. Pietro Zanottr,nbsp;It Piftare dl�Bchi�ia I7f5- iquot; duodecimo, is tamelyk rigtig en goednbsp;voor �c gebiuik. Kct behelft eene aanwyzing van de fchilderyen innbsp;de kerken, en frefcoftnkken in de paleizen: daarentegen ombreekennbsp;�er in de vootiieflyke verzamelingen van fchilderyen inlyften, waarvan men iu Bologne groote galleryen aamteft. De fchoonfte ftukkcanbsp;zyn tot meer gemak der liefhebbers niet een fterretje getekend.nbsp;Cochin heeft denzcifdeii voet behouden, en de konftwetkcn meednbsp;acet vry en onpartydig beooidecli

�ooR ITALI� N.

De vloed Avefa geeft aan de flad een groeten voorraadBohgnti, van water, en de door de ftad loopende kleine arm vannbsp;den Reno brengt veele zymolens aan den gang. Bolognenbsp;is wel goed bebouwd, maar heeft geen goed aanzien, wylnbsp;men meer op het gemak, dan op den welftand bedagt isnbsp;geweeft. In de meefte ftraaten zyn bedekte gangen ondernbsp;opene arcaden aan beide zyden aangelegd, en met vierkante fleenen bevloerd, waardoor de voetgangers voor dennbsp;regen, en den zonnefchyn bedekt worden. Aan dit voordeel en deezen bouwtrant moet de archite�l alles opofferen , en hy is niet in Haat aan de grootfte gebouwen eeanbsp;fchoonen voorgevel te brengen; en om niet te melden, datnbsp;zy �s avonds veel tot onveiligheid van een plaats toebrengen, zyn zy oorzaak, dat �er voor de zuiverheid derUraatnbsp;en des te minder zorg wordt gedraagen.

Onder de gebouwen van Bologna valt de tooren degli �^Jlnelli wegens zyne hoogte, het meeft in �t oog. Hy is innbsp;�t jaar iicp gebouwd, 2�3 Bologneefche of 307 Paryfchanbsp;voeten hoog, zonder de koepel te rekenen, en hangt drie ennbsp;een halven voet, Paryfche maat, buiten de lootlyn. Denbsp;daarby flaande tooren Garifenda heeft maar eene hoogtenbsp;van 144 voeten, en helt meer dan agt voeten over. Meanbsp;heeft meer fcheeve toorens in andere Italiaanfche fleden ;nbsp;het is egter niet waarfchynlyk, gelyk veelen gelooven,

�n zelfs uit de inwendige inrigting beduiten willen, dat zy met voordagt zoo fcheef gebouwd zyn. Welk een bouw�

Hi^efter zou, bid ik, een zoo dwaazen roem zoeken, dat hy zyn gebouw met opzet, min vaft en duurzaamnbsp;zou bouwen, vooral daar het buiten dat eene flegtenbsp;kunft is, een muur iets overhangende te metzelen , ennbsp;hemderwyze van binnen te verbinden, dat hy Haan blyft?

Van den eerden tooren heeft men een fchoon ukzigt o-ver de omliggende landdreek, en plaatzen. Men ziet de

REISBOEK

kleine ftad Cento, het vaderland van Guercino, en vj'f andere, waarom men fchertfender wyze pleegt te zeggen,nbsp;dat men van den tooren Cento e quinque Citta zien kan. (^)

De Domkerke aan den Heiligen Petrus toegewyd, is in �t jaar 1600 naar �t ontwerp van een Barnabiter Magenta,nbsp;gelyk anderen willen, van Torregiani, gebouwd. Hetnbsp;portaal beeft iets majeilueufch, maar geene fchoone bouworde. Van binnen is' de kerk groot en naar de kotiiuhi-fche orde gefchikt; de kapellen, het fchip, en het choornbsp;zyn van eene goede evenredigheid. Het laatfie is naar denbsp;Italiaanfche manier eenige trappen hooger. Het ontbreektnbsp;de kerk niet aan allerleye gedenkgraven, waaronder mennbsp;ook dat van den rechtsgeleerden Tancredi aantreft. Bovennbsp;den hoofdaltaar ziet men het iaatile fchildery van Lodewyknbsp;Caracci, de boodfchap aan Maria, met beelden meer dannbsp;leevensgrootte. In �t geheel heerfcht die grootfche manier,nbsp;waardoor de flnkken van deezen meefter zich ondetfchei-den; intusfchen is de beweeging van den Engel niet welnbsp;verkooren: hy ziet �er uit, als wilde hy den boezem vannbsp;Maria met beide handen ontblooten. In de agterlle ronding heeft Csefar Aretufi Petrus, van Chriltus de fleutelsnbsp;ontvangende', gefchilderd, naar de tekening van Fiorini.nbsp;De beelden zyn te bard, en hebben geene goede houdingnbsp;onder elkanderen.

De kerk van den Heiligen Petronius is de oudfte van Bologna, een groot gothifch gebouw. Deeze befcherm-heilig kwam in �t jaar 430, van Konflantinopei hiernaarnbsp;toe, en bragt veel by tot vergrooting en welvaart der ftad.nbsp;K�izer Karei V. werd in deeze ftad van Clemens de VII.nbsp;.gekroond, welkeplegtigheidBrizio in een groot ftuk heeft

(�) Zoo zegt men van de kerk Notre Dame te Patys, dat zy f�' (kchcrt, �- deux ctm chchii hccft, wj�l twee tootcns zondei klokken

doorITALIE'N.

peft, in �t jaar 1574. naarBoIogne verplaatft wierd, hield men hier eenige kerkverzamelingen.

In de gefchiedenis der fterrekunde is deeze kerk wegens middaglinie, welke Calfini daar getrokken heeft,nbsp;beroemd. Zy is ongeveer een vinger dik in marmer ingelegd , en heeft ruim tweehonderd en zes Paryfche voetennbsp;in de lengte, het welk gelyk een daarby zich bevindendnbsp;Latynfch opfchrift aan een pilaar zegt, het �oooooftenbsp;deel van den omtrek des aardkloots uitmaakt. Het zonlicht valt daarop door middel eener opening van eennbsp;duim diameter, welke in eene hoogte van drieentagtignbsp;Paryfche voeten door het gewelf der kerke gaat. De oorzaaknbsp;van �t trekken deezer linie was de volgende. De Paus hadnbsp;reeds voor de verbetering des kalenders van de wiskundigen te Bologna begeerd, dat zy den dag van de nagteve-fting, waarvan de beweeglyke feeftdagen afhangen, en hetnbsp;onderfcheid van het eene jaar tot het andere naauwkeurignbsp;bepaalen zouden. Een zeker Dominicaan Dante trok tennbsp;dien einde in �t jaar 1575. de middagslinie niet ver van denbsp;tegenwoordige, en verveerdlgde nog een paar andere ianbsp;twee kerken van Florencen, waarvan onder meer zal voorkomen. Ill�t jaar idys. en 1655. onderzogt Calfini dezelve van nieuws, en verbeterde ze. Maar wyl de opening;nbsp;in het gewelf zonk, en de vloer der kerke ongelyk geworden was, moed hy dezelve i6p5. andermaal verhelpen, ,nbsp;en zoo is ze gebleeven. Te gelyk werden de tekenennbsp;van den dierenriem, en andere fterrekundige merktekenennbsp;in den vloer uitgehouwen, en aan het- eind een pragtigop-fcbrift ter eere van Calfini in marmer opgerigt.

(�) De nuddiglinie. S7�ike Ie Monniet voor eenige jaiien in de Weik S. Sulpice te Parys getrokken heeft, verdient den voorrai^^nbsp;tszondeiheid wegens een voorwerpglasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;met een brand-

Op de plaats agter deeze kerlt ligt het gebouw der hoo� gefchool, {ilStudio') het welk Vignola heeft geordineerd;nbsp;bet is tweehonderd en dertig fchreeden lang. Hier wordennbsp;leflen gehouden in de drie Faculteiten, en in de wysgeerte.nbsp;Het fchilderwerk in frefco in de kapel heeft enkele fchoon-heden. De �P welke Cefi de Godsdienft in eennbsp;hoek voorgefteld heeft, kan men niet genoeg bewonderen.nbsp;2y is naakt, maar met een doorfehynenden fluyer zoonbsp;liunftig bedekt, dat men bezwaarlyk dergelyken vindennbsp;zal. Bovendien wordt het beeld door de uitdrukkingnbsp;van befcheidenheid voortreffelyk gekarakterizeerd. Behal.nbsp;ven veele buitenlands onbekende geleerden, welken hiernbsp;gedenktekenen opgerigt zyn, treft men �er ook veele vannbsp;groote mannen aan, als ten bewyze, dat van Malpighi ennbsp;den Kardinaal Vidoni.

De groote plaats (Piazza Maggiore) is honderd en negentig fchreeden lang, en honderd en vyftig breed. Hai-re voornaamfte cieraad is de pragtige fontein door Thomas Laurcti geordineerd. De beelden zyn alle van brons, en hebben den beroemden Johan van Bologna, die hetge-heele werk in �t jaar 15�3. afgeraaakt heeft, tot meefter.nbsp;Men ziet Neptuun flaande met den eenen voet op eennbsp;dolfyn, in de eene hand houdt hy den drietand, en de andere ftrekt hy op eene ftoute gebiedende wyze uit, hoe-daanig eene houding hy by het ques ego van Virgilius hebben moeft. Aan de hoeken der tafel, waarop het beeld

punt van tagtig voet door het welk , tn de opening van het gewelf vaftgemaakt, het brandpunt op de linie valti en het punt veel fchet-per aanwyft. Maat die vanCallini bljrft wegens de daatby van hcianbsp;gemaakte aanmerkingen altoos gedenkwaardig. �Er werd eene medaille tet zynei eere geflagen, die op de eene zyde zyn beeldteni*nbsp;en naam, en op de andere zyde de kerk doorgclneeden, nevens denbsp;linie, vertqont. Rondom keft men(cpi� (uli, BonoaMD^^'^Ct

rnfi, zyn vier kinderen met dolfynen geplaatlt, die water uitfpuvven, en aan de andere hoeken van den piedeftal viernbsp;op dolfynen zittende Sireenen, die het water uit haarenbsp;borden fpuiteni Aan de vier zyden van het'v�etftuk zytanbsp;fchelpen, uit welke het water in de onderfte grootde bafcnbsp;valt, welke drie trappen boven den grond verheven is.

Be (land van Neptuun is edel, het karakter grootfch en Vol uitdrukking. De kunfienaar heeft de fchoone natuurnbsp;iiitgekoozen, cn Neptuun afgebeeld als een man, die welnbsp;Cenigzins oudachtig, egter frifch, en ih zyn� vollekragten'nbsp;is. De muskelen zyn zonder te derk 'te zyn , behoorlylc' gt;nbsp;aangeweezen. Coehin berifpt �er alleenlyk in, dat hetnbsp;beeld eenigzins gemanierd, en niet genoeg uitgewerkt is.quot;

Deeze Neptuun wordt in Italien zeer hoog gefchat, daarom vindt men �er overal kopyea van, als van een meefter-� ftuk der hedcndaagfche kund. De Sireenen maaken wegens haare bevallige hoofden, haare natuurlyke, hoewel eenigzins welluftige houdingen, en de tederheid van hetnbsp;vleefch, met de hoofdfiguur een zeer goed contrad uit.-Over �t geheel ziet het piededal �er omtrend uit als eennbsp;praalgraf, en is te klein. Het beeldhouwwerk is te nabynbsp;aan elkander, en vertoont zich daardoor in geene goedenbsp;orde. In de houding der kindertjes heerfcht- geene ver-fcheidenheid genoeg. Met opzigt op het water heeft deeze Fontein het getvoon gebrek der Italiaanfchen, nameiyk-zy geeft niet genoeg, en de draaien zyn in evenredigheidnbsp;van \ geheel veel te dun, gevolglyk doen zy ook geenenbsp;goede uitwerking voor het oog.

De Palazzo publico is een oud gebouw van gebakken fteen, waarin de Kardinaal Legaat, en deGonfalonier�vioo- pj^^ifgg^nbsp;nen, en de raadsvergaderingen gehouden worden. Hetnbsp;heeft niets merkwaardigs ten opzigt derb�uwkU�ft ; boveilnbsp;ien hoofdingang liaan Pa^s BonifaciuS VHI. en Gregoriu�

xni.

REI S - BOEK

- Xni. in brons verbeeld. De laatfte is te kort, en eenig-zins plomp. Cochin keurtze af, en anderen houdenze voor goed. Dit is zeker, dat de werkmeefter Alexandernbsp;Minganti maar een middelmaatig kunftenaar was, en dennbsp;titel van den onbekenden Michael Angelo, die Auguftinnbsp;Caracci hem gaf, niet verdiende. Van binnen is dit paleisnbsp;wegens eenige voortrefFelyke fchilderyen merkwaaardig.nbsp;Daaronder behooren twee ftukken van Donato Creti, na*nbsp;jnelyk Mercuur aan Juno het hoofd van Argus overreikende ; en dezelfde God, daar hy den appel van Paris ontvangt, om hem aan Juno te overhandigen. De zamen-IJelling, tekening, en Weeding zyn in beide te pryzen, ennbsp;de uitdrukking is bevallig, alleen is het naakt wat te geel.nbsp;-� Simfon, die eenPhilifbyn met voeten treedt, en waternbsp;^it het ezelskinnebakken drinkt. In dit heerlyk ftuk vannbsp;Guido zyn de beelden leevensgrootte. De Simfon is innbsp;aanzien van den omtiek, en de naauwkeurige tekening on-verbeterlyk: het koloriet valt te zeer in het donkere, wegens de fterke fchaduwen. Eenigen vinden de manier watnbsp;te droog. Een ander fchoon ftuk van Guido verdient ins-gelyks befchouwd te worden, offehoon het iets minder,nbsp;dan het voorgaande is. Men ziet op hetzelve Maria met.nbsp;het kindeken in eene glorie van engelen , en onder eenige

Johannes in de woeftyne, van Raphael. De tekening, en uitdrukking zyti. in dit ftuk onverbeterlyk, daarentegen isnbsp;het koloriet niet al te natuurlyk. Men ziet deeze zelfdenbsp;afbeelding in de Groothertoglyke gallery te Florencen, ennbsp;in het Koninglyk paleis te Parys. Twee daarvan zyn dusnbsp;� vermoedelyk kppyen , in welke de fchilder egter by denbsp;behandeling zo veele origineele trekken heeft weeten tenbsp;brengen, dat elk deezer ftukken voor het oorfprongiykanbsp;gehouden wpidt, Veelligt kon men het, wanneer �euze

alle

DOOR I T A L I E N.

alle drie met elkander vergelyken kon , eenigzins naau-wer bepaalen. De heilige Hieroniraus van Simon da Pe-faro is fcho�n getekend, maar te zwart gefchilderd.

Voorheen werd alhier de verzameling van natuurlyke Z2aken van den beroemden UlysfesAldrovandus bewaard,nbsp;roaar zy is nu in het inftituut gebragt. In de Salonenbsp;d�Ercole Haat het fchoone ftandbeeld van den held uitnbsp;ierra cott� van Lombardo gemaakt. In eene kleinenbsp;Zaal zyn de beroemdfte daaden der Bologneezers op nat*nbsp;ten kalk gefchilderd; onder ftaan telkens Latynfche verzen, men ziet daaronder ook de overwinning over dennbsp;Koning vail Sardinien Enzio. (?) Boven deeze zaal isnbsp;de Sala Farnefe, alwaar het ftandbeeld, van Paus Pau-�lus III. uit dit huis oorfpronglyk, aangetrofFen wordt.nbsp;Aan de muuren ziet men insgelyks eenige merkwaardigenbsp;gebeurteniflen te Bologna voorgevallen , als de intredenbsp;van deezen Paus , de krooning van keizer Karei V. ennbsp;den aanleg aan de waterleiding te Bologna, waardoor denbsp;kardinal Alburnos zich vereeuwigd heeft.

(*) Enzio was een onegte zoon van Keizer Frederik II. dien bf by Blana Marquifin van Lanze geteeld had. Hy huwde met denbsp;Sardinifchc votftin Adela, cn zogt dit koningryk tegen de Pifaanen,nbsp;2aa welken de Paus hetzelve gefchonken had, te behouden. Hynbsp;wtcrd in het jaar 1249. van de Bologneezers gevangen, en bleef totnbsp;aan zyn dood in izyz. in gevangenis. In het Paleis is nog de too-tvo, waarin deeze ongelukkige prins zoo veele jaaten heeft doorge-bragt.

yin

78 R E I S . B O E K

Han bet Injlituut te Bologna , en de Bslogneefche Scbilderfchool.

Het Inftituut is niet alleen het merkwaardigfte in Bologna, maar ook eene der voortrefFelykfte inrigtingen in geheel Italien. (�) Het gebouw, dat deezen naam voert, is door Pellegrino Tibaldi gebouwd, en zoo wel van binnen als van buiten wel ingerigt. De Senaat kogt dit paleis in den jaare 1714. van het geilagt Celled, om allenbsp;merkwaardigheden van natuur en kunfl:, die de graaf Mar-figliC¹) aan de ftad gefchonken had, hier ten toonteftel-len. Naderhand is �er nog zoo veel bygekomen, datnbsp;men over den voorraad van alle merkwaardigheden verbaasd

De graaf Marfigli was in 't jaar ilSyo. geboorcn, enlcidezich toe op de weetenfchappcn, waarvan zya pragtig werk van den Do-naufiroom in zes deelen in folio, en zyne Hifteire Fhyfique de la meunbsp;het befte bewys geeven. Hy trad in den keizerlykeu dienft. In �tnbsp;jaai 1705. werd hy, wegens zyn lafhartig gedrag te Brifak, voor on²nbsp;ecrlyk verklaard, en zyn degen aan het hoofd van het regiment voornbsp;dc voeten gebtooken. Na dien tyd vertrok hy raar Bologiic, ennbsp;lag al zyn vermogen aan den aanleg van dit Inftituut te kofte Uitnbsp;befcheidenheid wilde hy met toeftaan, dat hem een ftandbeeld ofnbsp;oplchrlii in het gebouw opgetigt wietd. Niet tegenftaande zyu�nbsp;gtoote gelchcnken ague men hem in Bologne niet veel, maar beje²nbsp;gendc hem veel eer ondankbaar, en berokkende hem ontallyk veelnbsp;veidriet en zwaangheden. Hy ftierf 1750. De hoofjoorzaak, waalnbsp;door hy zich den haat zyner medeburgeren op den hals gehaald had,nbsp;was, wyl hy het daarheen had gerigt, dat de Paus veticheide geefte-lyke pteuven, die jaatlyks eenige duizend dalers belicpea, t²t on²nbsp;dethoud van deeze lieeilyke inrigtuig heftemde,

Een uitvoerig natigt, nevens de aftekeningen van dit gebouw treft men in ecu klein werk aan : del OT�giue e de fTogeeJJi detl² Ite²nbsp;Jl�tuto deile fcienx.e di 'Boiogna 175^² ^VO,

o OOR ITALI� N.

In dit Inftituut treft men eene Academie der weetenfchap-pen, eene bibliotheek, een obfervatorium, een fchoem kabinet van natuuriyke zeldzaamheden, veele werktuigen,nbsp;modellen, oudheden, eene fchilder-akademie enz, aan.nbsp;Elke weetenfchap heeft haare Leeraars, die op bepaaldenbsp;tyden van den dag les geeven; en by een middelmaaiignbsp;inkomen hier hun eer in ftellen. De inkomften van het Inftituut beloopen niet veel boven de tweeduizend vyfhon-derd daalers. Over de ganfche intigting is eene vergadering van zes raadsheeren gefteld , welke de AiTunteria genoemd wordt. Beneditlus XIV. heeft groote fommen aaanbsp;dit Inftituut hefteed , ten deele uit eene algemeene liefdenbsp;voor de weetenfchappen, ten deele uit zugt voor zynenbsp;vaderftad.

De tegenwoordige Voorzitter in het Inftituut heet Za-notti, na dat de in de chymieberoemde Jacob Barth. Becca-ri overleeden is. Sedert eenige jaaren heeft men ook een hoogleeraar in de heelkunde aangefteld, welke aannbsp;doode lighaamen allerleye operacien moet doen. De eerfte,nbsp;die Benedi�tus XIV. daartoe benoemde, was Molineili.nbsp;Het Inftituut is van de booge fchool onderfcheiden. Opnbsp;fte laatfte w�ordt alleenlyk de letter- en redenkunde, denbsp;wysgeerte, godgeleerdheid, geneeskunde en rechtsgeleerdheid

(�) Beccati was te voorcn Leeraar ia de natuur, en omleedkiuide op de hoogefchool, mjjr werd tot Leeraar in dc Chymie by hetnbsp;Inftiaiut verkoteo. Zyne verhandeling van den Phofohorus doet onsnbsp;wcnlchen, dat hy meet gefchtceven had. Eenige kleine vcihande-lingcn tteft men van hem ia d� CfmmtntgrU �S,mn.

REIS-BOEE

'jiltademie De akademie der weetenfchappen is met het Inftituut der-weeten verbonden, en ook onder geen anderen naam, dan vannbsp;((bapfen. jg akademie van het Inftituut bekend. De eerfte aanleiding daartoe gaf Euftachius Manfredi omtrend het jaarnbsp;l�po. Hy was toen zeftien jaaren oud; vetfeheide jon-ge lieden , die liefde tot de weetenfchappen hadden,nbsp;vergaderden weekelyks by hem, om over allerleye geleerde ftoffen te fpreeken; daaruit ontftond allengkensnbsp;eene akademie, welke Rlarfigli in 1705. in zyn paleisnbsp;. verplaatfte, alwaar reeds een foort van fchilderakademienbsp;opgerigt was. Als Marfigli nu met behulp van den Senaatnbsp;het Inftituut oprigtte, zoo bragt hy dit geleerde gezelfchapnbsp;ook in het daartoe gefchikt gebouw. In �t jaar 1714.nbsp;ving zy haare vergaderingen aan, en heeft dezelve totnbsp;bier toe onafgebroken voortgezet; ook heefize reeds vannbsp;haare verhandelingen, waaronder zeer veele grondig ge-fchreev�n zyn , zes banden in quarto in het Latyn uit-gegeeven. Zy verdient nevens de Akademien van Londen en van Parys geplaatft te worden.

Boven het Paleis is een obfervatorium, het welk uit een hoogen, gevoeglyk ingerigten tooren beftaat, welkenbsp;van boven rondom luiken heeft, die geopend kunnennbsp;worden, en eene opene gallery. De Senaat had groo-te fommen daar aan te kofte gelegd, maar Benedifluinbsp;XIV. fchonk �er nog voor duizend ducaaten aan beftenbsp;Engelfche inftrumenten toe, zoo dat men bezwaarlyknbsp;eene dergelyke plaats met betere inftrumenten voprziennbsp;vinden zal. Het opzigt daarover heeft de bekende Euftachius Zanotti, welke zich, behalven andere fterr�kun*nbsp;kundige waarneemingen, door zyne Ephemerides beken**nbsp;gemaakt heeft.

�OOR ITALI� N.

De bibliothefek w�rdt reeds �p looooo boeken gercbat j en heeft door Benediftus XIV. den grootften aanwas ver*nbsp;kreegen. Sedert 1741. heeftze drie nieuwe zaaien heilagen, wyl de voorige plaats �et te klein toe wierd. Zynbsp;ftaat alle voormiddagen, behalven *s woensdags, eenigenbsp;uuren voor eeh ieders gebruik open, en Wordt ft�rk be-Eogti By de trap, en in de voorzaal, ziet men reeds ver-fcheide opfchriften. Men vertoont in de bibliotheek vierhonderd banden met handfchriften Van den beroemden Al-drovandus, waaronder veertien folianten met aftekeningennbsp;van planten en dieren opgevuld zyn; de handfchriften vannbsp;Benediftus XIV. en den Graaf Maffigli; de v�orraad vannbsp;de oudfte zeldzaamfte uitgaaven der Latynfche en Griek-fche fchryveren is zeer groot. Liefhebbers van konUpren-ten vinden hier eene pragtige verzameling. Aan de mun-ren hangende afbeeldingen van die geenen, w�lkendeezennbsp;boekenf�hat aanmerkelyk vermeerderd hebben, als de graafnbsp;Marfigii, de kardinaal Monti, en voornaamlyk BenediftiKnbsp;XIV. welke �er twintigduizend boeken aan gefch�nkennbsp;heeft. Tot onderhoud van deeze bibliotheek zyn niet meernbsp;dan honderd diicaaten gefteld.

Eene byzondere zaal is voor de vroedkunde gefchikt. Johan Antoni Galli, hoogleeraar der heelkunde, heeft totnbsp;zyne voorleezingen en voor zyne toehoorderen veele modellen, en opgefpoote gedeelten van den baarmoeder, eanbsp;liet kind, op alle raogelyke gevallen en liggingen laateanbsp;maaken, om de verloskunde zoo wel voor zyne leerlingen,nbsp;als voor de vroedwyven, welke hy onderrigt geeft, opte-helderen. Deeze heeft de Senaat gekogt, en den Heetnbsp;Galli zelf tot Hoogleeraar over dezelve aangeileld. Veelenbsp;modellen zyn door AnnaManzolimin wasgeboetzeerd.(*)

Het getal vstti dezelve is aanmerkelyk; de zcldzaamfte gevallen en ongemakken vindt men �er afgebeeld. Men ziet een geheel vrouwenbeeld op den kraamftoel, in zulk eenenbsp;houding, als by de verlofling gevorderd wordt.

In de zaal voor de Cbymie is een groot laboratorium , waartoe de Graavin Caprara de kolven, retorten, blaazen,nbsp;en andere werktuigen gefchonken heeft; de ovens komennbsp;van de milddaadigheid van anderen voort.

Het voortrelFelyke kabinet van natuurlyke zeldzaamheden beflaat zes vertrekken. Alles is in de befte orde, en elknbsp;link genommerd, op dat men deszelfs naam aanftonds op denbsp;lyft moge nazoeken. Hier treft men fchatten uit alle drienbsp;de ryken der natuur aan. Het geheele Mufteum, van U-lyfles Aldrovandus is in deeze verzameling ingelyfd. Hetnbsp;lou te wydioopig zyn alleen het merkwaardigfte daaruit tenbsp;melden: wy wyzen de liefhebbers der natuurlyke gefchie-nis naar de in brieven te Parys uitgekomene reize : Vbiagenbsp;lt;n France, en Itali� amp; aux Isles de 1 Archipel, alwaar mennbsp;eenige brieven da^over vinden kan.

Zy vervaardigd alle dcelen des menlcbclyken lighasms, met eene buitengeWoone kuoft , in was, en weet elk hun eige koloriet tegee�nbsp;ven. De inwendige aderen, peezen, en andere deeleo, zyn met let�nbsp;ters getekend, zoo dat men volgens de daartoe behootende lyft denbsp;ontleedkundige naamen daarvan kan vinden. Tot meerder klaarheidnbsp;vervaardigt zy fommige deden, als het oog of het oor, twee- ofnbsp;driemaal zoo groot als de natuurlyke. Zy laat zich voor haaren ar*nbsp;beid duur betaalen, en vede deden koften naar de grootte tien ennbsp;meer ducaaten. intusfehen zyn deeze zaaken meer als een geleerdnbsp;fpedwetk aaniczien, want om eene grondige kennis van de ontleed*nbsp;kunde te verkrygen, zyn ze niet toeteikende. Vede van haare modellen zyn naar Turin en Petersburg vervoerd, Zy verhandelt foio-wyl de ganfche ontleedkunde in eenige lesfen , cn veiklaait het g�'nbsp;bede menfchdyke lighaam aan jonge luiden.

fJ�O* I t A L I � N;

(Hen van Pifa en Padua geedzinS te wyken. Men treft�er Sohgn�i veele zeldzaambeden in aan, als den Vanillebootn, dennbsp;Papyrus uit Sicilian, van welken by de ToskaanfcHe Meeren meer zal voorkomen. Voor de planten, welke deiinbsp;Winter te Bologne, die daar dikwils even zo fel als te Pa.nbsp;lysis, niet kunnen doorftaan, zyn fto�kh�izen aangelegd.

In een byzonder vertrek worden alle mogelyke gereed� fchappen voor den draaibank bewaard, waaronder veel�nbsp;kundige zyn, om beeldewerken en dergelyke te draajeflinbsp;Welke de Graaf Marfigli met groote koften bezorgdnbsp;heeft.

Voor de natuurkunde is een� aanzienlyke �aal gefchikt, Natu�r-Veele inflntmenten zyn onder het opzigt van Musfchen-broek en �s Gravefande bezorgd. Mert vindt hier alles,

Wat tot de proeven van de ele�lricit�it i het licht, h�t vuur, de lucht , de beweeging van vafte en vioeibaare Ughaa-

Onder and�ren ziet trien hier dok de vdortreffelyke v�C' rekykers van ]ofeph Campani, die te beroemd zyn, o�i'efnbsp;Ons niet een weinig by optehouden. Een der vo�rwerp-glazen heeft een brandpunt van honderd eenenveertig Fran*nbsp;fche voeten. Het was op bevel van Colbert vervaardigd,nbsp;blaar werd na zynen dood in �t jaar 1683. weder te rugnbsp;gezonden; Het brak in twee ftukken ^ maar Campani zettenbsp;het zoo kunilig aan een, dat het in het gebruik niets hindert, en buiten tegenfpraak bet fchoonfte vodrwerpglas irtnbsp;de waereld is. ]y[gn vertoont hier nOg de fchotels, di�nbsp;Campani tot het flypen van zyne glazen gebruik: heeft.'nbsp;Benedi�ius XIV. liet des wegens den Heer Leli, medelidnbsp;Van het inftituut te Boiogne, in de doorzigtkunde (jHop-

R E 1 S - BOEK

tried) zeer ervaaren, te Romen komen, en door hem di� fchotels van de erfgenaamen koopen. (*)

In het eene vertrek, dat voor de natuurkunde beftemd is, en in dat van de burgerlyke bouwkunft, ziet men goedenbsp;fchilderyen in fresco van Niccolo del Abbate. In hetnbsp;iaatfte worden modellen van beroemde gebouwen, zuilen,nbsp;Romeinfche obelisken, en dergelyke bewaard. In het vertrek van de veftingbouw en artillerie ftaan allerleye modellen van wapenen, kannonen, en tot deeze kundigheden behoorende zaaken: als modellen van veilingen, vannbsp;belegeringen en verdeedigingen van plaatzen, die de ko-ning van Sardinien gedeeltelyk gefchonken heeft.

Het vertrek voor den fcheepsbouw gefchikt begrypt in zich modellen van oorlogsfchepen, en andere foorten vannbsp;vaartuigen, benevens allerleye gereedfehappen tot de zeevaart dienftig. In elk vertrek wordt op zekere dagen doornbsp;eenen daartoe beftemden leeraar les gegeeven.

Den grond tot het aanzienlyk kabinet van oudheden heeft de Graaf Marfigli met veele kollen gelegd; het is

(�) Als Mt, Fougeroux, �en Franfche Academift, door Bo-logne reisde, toonde hem Lcli deeze fchotcicn, en deed hem allee� cene befchryving, hoe hy geloofde, dat Campani dezelve gemaaktnbsp;had, maat wilde hem de machine zelve niet vertoonen, die denbsp;kunllenaar tot het maaken van dezelve gebruikt had, wyl hy dezelve in druk dagt uitregeeven. Fougetoux kreeg 'et intuslchen eenenbsp;aftekening van, welke hy in de Memmes de l�Academe vannbsp;bclchrecf Zy is zeer eenvoudig, en heeft veele overeenkomft metnbsp;die geene. Welke de pater Cherubin in zyne Dioptrijsu ecsilaire 1671.nbsp;heeft opgegeeven. De roem van Campani duurde lang na zyn dood.nbsp;Niemand zou ligt betere glazen vopt vetrekykers hebben kunne�nbsp;leveren. Zyne beide dogters leefden nog voor dertig jaaten te Rf*nbsp;men, en lieten zich haate vetrekykers zeer duur betaalen'; waarin*nbsp;her crediet, dat de arbeid van haat vader verkteegen had , veel by-btagt. Sedert de uitvinding van de Newtoniaanlche vetiekyket alge*nbsp;;nccn geworden is, kan men dc grootc Campaailche yooiwetp*!�*nbsp;zen ontbeeien.

DOOR ITALllEN.

egter naderhand door het Mufajum Cofpianum, door de Bahgtti, verzameling van medailles, van den Raadsheer Spada aannbsp;de Had vermaakt, en door veele gefchonke ftukken vannbsp;Benediet XIV. aanmerkelyk vermeerderd geworden. Alsnbsp;de Abt Farfetti tot het aanleggen eeiier tekenacademie tenbsp;Venetien de befte Roomfche ftandbeelden in pleifter wildenbsp;laaten afgieten, verkreeg hy van den Paus het verlof daarnbsp;toe onder dat beding , dat hy van elk te gelyk eene copyenbsp;Voor het Inftituut zoude leveren , en de Paus fchoot totnbsp;goedmaaking der groote koften drie duizend ducaaten. Denbsp;oudheden beftaan in veele afgodsbeelden, offergereedfchap-pen, waaronder de fchotel (jiatera) uit de Cofpifche verzameling , op welke de geboorte van Minerva afgebeeldnbsp;is, zeer hoog gefchat wordt; voorts vindt men �er grootenbsp;Wel bewaarde Hetrurifche vaazen, borftbeelden, basrelie-ven, begraafnislampen, urnen, krygs- en huisgereedfchap-pen, enz. Voornaamelyk verdient de fchoone verzamelingnbsp;van vyftienhonderd medailles, die insgelyks van de mildheidnbsp;van Benedi�tus XIV. voortkomt, gezien te worden. Zy zynnbsp;meeft van de Keizers, en van verfchillende grootte; zy beginnen metPompejus enCaifhr, en volgen op elkander tot aannbsp;Heraclius; vervolgens komen eenige van Griekenland, en denbsp;daar geweeft zynde koningen , desgelyks van groot Griekenland, Egypten en Syrien. Om het onderfcheid tusfchennbsp;de waare oude, en kundig nagemaakte penningen te zien,nbsp;zyn �er verfcheide van bet laatfte foort bygelegd,

In de gallery van ftandbeelden bevinden zich ook wel eenige egteoorfpronkelyke, maar de meelle zyn de evengemelde na-jnaakfels door Farfetti bezorgd, b.v. deLaocoon, deFarnefi*nbsp;fche Hercules en Flora, de Florentynfche flyper, eenige basreli�fs van de colonna Trajana, Mars, en de groep vannbsp;Ptetus en Arria uit de Villa Ludovifi, welke de vorftnbsp;Ploiublno voor den Paus vervaardigen liet 0 de vormea

$6 daarna doendg yerbreeken. Den Neptuun van Johan Boi^nbsp;logna, die op de groote bron van deze flad ftaat, lietnbsp;de Akademie te Panna afdrukken, en fchpnk een afgiet-fel aan het Inftituut. Men treft 'er ook een fchoon Mo*nbsp;ftik aan van Benedictus XIV. en verfcheide ftandbeeldennbsp;door deezen Pans, en den Kardinaal Gozzadini gefchon*nbsp;j,en. Eenige hoofden, welke de voorinaalige opzienernbsp;van deeze verzameling Hercules Leli, een goed beeldhouwer, aan dezelve gefchonken heeft. Deeze kunftenaar hadnbsp;bet llandbeeld van Marfigli, en verfcheide fchoone ftuk-ken tot de ontleedkunde van 's menfchen lighaam behoo?nbsp;rende vervaardigd, als hy l/�d. in het beft van zyn lee-ven ftierf. Het ftandbeeld van Benedidl XIV. is door An �nbsp;gelo Pio van pleifter gemaakt, en wel gekleed.

Van eene gallery van fchilderyen is reeds een aanvang gemaakt door verfcheide fchoone ftukken, welke Francif*nbsp;cus Zambeccati bezorgd heeft, en men hoopt, dat �ernbsp;meer vrienden van de kunft zullen zyn, die dit voorbeeldnbsp;zuilen vplgen. Het was vooral goed, indien Bologiie eene openbaare verzameling van uitgeleeze ftukken van raee-fters uit deeze fchopl kon vertoonen. De Bologneefchenbsp;fchilder-akademie, of de zoogenaamde Academia Clemen-,nbsp;titut, is met het Inftituut vereenigd* Zy voert den naamnbsp;naar haaren ftigter Clemens XI. hoewel Marfigli reeds innbsp;den jaare 1710. den grond daartoe gelegd had. In haarenbsp;vergaderzaal ziet men deezen Paus in marmer tusfchen denbsp;Kardinaalen Cafoni en Paoliicci, welke zich insgelyks bynbsp;deeze fchilder-akademie ve;dienftelyk gemaakt hebben. Denbsp;befchermheilige is 'de H. Catharina de Negti, gemeenlyknbsp;de Vigri genaamd, die iti haar tyd eene bekwaame fchilde*nbsp;fes zou ge weeft ^yn*

De eerfte beftieM^r de?zer Akadepie was de beroemiJ* icbilder Karei Cignani, die deeze plsiacs ge^uurend^

jeevea

�OQR ITALI� N.

leevea bekleedde. De toenmaalige geheimfchryver, JohannesBologn�^ Petrus Zanotti, een ouder broeder van Francifcus, thansnbsp;prefident van het Inftituut, heeft de gefchiedenis van de*nbsp;zelve, nevens het leeven der leden befchreeven. (*)

* Winters wordt alle avonden van de leerlingen onder het opzigt der beftierderen, wier beurt het is, naar pleifternbsp;en het naakt getekend. Jaarlyks worden �er zeflien medailles uitgedeeld. Het devies van deeze Akademie is eennbsp;cirkel, een penceel, en een beitel, door elkanderen ge-flingerd, met het byfchrift dementia junxit.

In de vergaderzaal der Akademie is een fchoon zolder-ftuk van Pellegrino Tibaldi, waarop verfcheide gevallen uit de Odyflea verbeeld zyn. Men bemerkt daarin eenenbsp;trefFelyke tekening en behoorlyke. verkortingen. Over 'tnbsp;geheel moet men zich verwonderen, dat de kunftenaar zoonbsp;veele groote beelden in zulk eene kleine ruimte heeft kunnen brengen. Van Tibaldi leerden de Caraccies dennbsp;grootfchen �naak in de tekening, welken zy in hunnenbsp;fchool invoerden. Hy tekende in eene even zoo edele manier

(*) Staria delt^cadtmi* CUment�n*. Bolognc X750. in twee dcclcn in 4to. nevens de afbeeldingen der meefters. Men kan dit wetk alsnbsp;een vervolg der leevensbefchryvingen der fchilders van de Bolognte-f'he fchool aanmeiken, welke MalvaCa in �t jaat 1678. in twee-deelen in 410. onder den titel Felfina Pittriic begonnen heeft. Mal-vafia is m her leeven, zynet fchilders naar den aart der Italiaaneanbsp;doorgaans buitenlpootig, en veragt daarentegen de Roomlchc Ichool,nbsp;wier eet Vittoria in de cjfervax.hni fipra Ia Fejtna Pittrhet te Romen m quot;t j,j, 1703. uitgekomen, heeft zoeken tc herllellen.

(**) 8��n�enlyke fthilderyen van deezen meefter en van Nic-eolo del Abbate in hgj Inftituut zyn in een band onder den titel: It titlnre PclUirimnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Uici, dtll'MbAU �tU infUmto di 3�-

UffiA, dtfirhtt Zanttti tc Venetien 1756. op 41 bladen in. folio , uitgckotnCD, Het is in aanzien der Ihede een der Ichoonfte ni^wenbsp;Werken, en wordt in Venetien voor twaalf ducaaten vetkogt,

'ytStgne: nier als de Caraccies, en wift de ftoutfte verkortingen met de zuiverde tekening zamentevoegen.

, De Clementynfche Akademie is op de beroemde Bolog* neefche of Lombardifche fchool gevolgd. Deeze grootenbsp;fehool zal den naam van Bologna vereeuwigen, want zynbsp;heeft de fchilduritunit, zegt Cochin, tot deh hoogdennbsp;graad van volmaaktheid gebragt. De Roomfche fchoolnbsp;tekende rigiig en ede), maar vergenoegde zich met denbsp;navolging van Raphael. De Caracceis en hunne leerlingennbsp;bragten de fchilderkunft daarentegen in all� haare deeiennbsp;tot volkomenheid. Raphael had in zuiverheid van tekening , in edelheid vau gedagten, jehoonheid van cbatac-cers, cierlykheid en eenvoudigheid van gedaanten, verkie-ting van beelden en zamendelling van groepen, alle denbsp;anderen overtroffen, maar kende de groote uitwerkingennbsp;van het donkere en het licht, en de gelukkige piaatzingnbsp;van het laatfte niet naar behooren. In de befte werkennbsp;van Hannibal Garacci vindt men eene onverbeterlyke teke-ning, een gtootfch charaftev vol uitdrukking, en de ge-lukkigfte verkortingen. Zyn penceel is ftovit, en niemandnbsp;voor hem, iiuiien men Gorregio uitzondert, heeft hetzoonbsp;gelukkig weeten te voeren.

Domenichino is in zyne zuivere tekening, in de eenvoudige en fchoone uitdrukking zyner hoofden, in het bekleeden en de natuurlyke ftanden zyner beelden, eennbsp;groot raeefter- De grootfte zamenftellingen, die anderennbsp;mei voordagt onagtzaamet uitvoeren, bearbeidt hy vlytignbsp;en nauwkeurig. Guido treft alle deeien der fchil-!nbsp;derkunfl: vereenigd aan. Zyne befte werken zyn, om zoonbsp;te fpreeken, meer febildery dan eenige andere ftukken dernbsp;beroeradfte meefters, zy mogen voor of na hem geleefdnbsp;hebben. Zyn� tekening is nauwkeurig en bevaUig.nbsp;fcan geene fchooner vrouwen ep jonge manshoofden zien gt;

��otL I T A L I � N.

*er hcerfcht eene echte, edele eii naive uitdrukking in; geen meefter heeft hem hierin overtroffen. Zyn koloriet is frifch en aangenaam, vooral in (lukken van zynnbsp;beften tyd j want op �t laatft verviel hy dikwils te veel innbsp;het graauwe. De tnsfchentinten zyn alle voortreiFelyk.

Ontbreekt het fchoon zyne maniyke beelden zomwylen aan bet behoorlyk charadter, zulks wordt door de bevalligheid, die in �t geheel heerfcht, ryklyk weder vergoed.

Weinig�n zyn hem gelyk in fchoonheid en manier. Zyne behandeling van het penceel is altoos geeftryk, gemakke-lyk, en egter natuurlyk. Hoe gevoeglyk weet hy zynenbsp;Ideeder�n te fchikken; elke plooi is zuiver en cierlyk gelegd , zonder dat men �er eenige angftvallige gedwongenheid by gewaar wordt. Het is waar, Raphael heeft dennbsp;voorrang in verhevenheid van gedagren en edelheid vannbsp;uitdrukking in zyne hoofden; Hannibal Caracci en Dome-aicho tekenden in een grootfcben fmaak; Tiiiaan, Corregio,

Rubbens, en van Dyk, waren beter koloriften; egter zullen �er weinig kunftenaars zyn, die, wanneer zy verkiezen mog-ten, de begaafdheden van Guido niet voor zich begeerennbsp;zouden, daar zich toch alle de eigenfchappen van eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Welk een ftout Chararter, en kragtig malfch penceel bemerkt men in de werken van Guercino! Zyn koloriet is frifch en de mengelingen zyner verwen egter ftout. Zynenbsp;hoofden zyn vol van uitdrukking, en hebben iets, waardoor zy boven alle, die zyne voorgangers gefchilderd hebrnbsp;ben, uitmunten: de ganfche fterkt� der fchilderkunft ennbsp;een� maniyke fchoonheid heerfcht �er in. Hoe weinige 'nbsp;fchilderyen zyn niet dat van de Heilige Pecron�lla in Romen te vergelyken. Zyn fchilderwerk in frefco in de Villanbsp;Ludovifi, en te Piacenza, overtreffen door. eene heerlyke

F 5 nbsp;nbsp;nbsp;ma-

Albani is in zyne zaraenftelling wel dikwils eenigzin� koud, en geen zoo goed kolorift; hy tekent in geen zoonbsp;grootfchen fmaak, maar heeft zich door een talent dat hemnbsp;bjzonder eigen is vereeuwigt. Men zal hem altyd wegensnbsp;de bevalligheid van zyne fchoone koppen, en wegens danbsp;zuivere en bevallige manier in de tekening bewonderen,nbsp;Guido had die egte naive bevalligheid volkomen in zynenbsp;magt, by Albani is ze edel en regelmaatig; men treft bynbsp;bem de waare fchoonheid aan, van welke men enkele dee�nbsp;len in de natuur, maar geen geheel vindt. Te Bolognanbsp;moet men zyne werken zien; want buiten deeze ftad zietnbsp;men gemeenlyk maar kabinetfchilderyen van hem, welkenbsp;wel het zelfde chara�ler en die manier hebben, maar mennbsp;lean �er den kunftenaar lang zoo goed niet uit beoordeelen,nbsp;als uit leevensgroote beelden. Volgens dit kort charadlernbsp;van de yoornaamfte fchilders der Lombardifche fchool laa*nbsp;ten zich hunne werken beoordeelen. Bologne is de plaatsnbsp;waar men de befte en meefte werken van hun ziet, deswegens hebben wy getragt de liefliebbers een weinig meernbsp;bekend te maaken met deeze groote kunftenaars, eer wynbsp;ter aanwyzing van hunne meefterftukken in kerken en paleizen overgaan.

Madonna Madonna dj GzUiera behoort aan de orde van ,St. Philip-di Gallic- pus Neri, en;is iq �t jaar 1470. door den bouwmeefter Johan Bapt. Torri volgens de Corinthifche bouworde uitge-VQerd. In de eerfte kapel aan de linke hand ziet men deo� He�igett Philippus in vwrukking d�or.GuerciPQ,. tpaatnifiH

�QpRl TALI�N*

�ven zyn beften tyd; in de tweede Chriftus tusfchen Maria en Jofeph, daar hem de engelei^ de lydensgereedfchappennbsp;overreiken, door Albani. De hoofden zyn zeer bevallignbsp;vooral dar van Maria, maar het koloriet valt wat in he^nbsp;graauwe. De glorie is eenigziiis onnatuvulyk, en de on-derfte beelden zyn niet wel gegroept. In de derde kapel,nbsp;heeft eene bekwaame fchilderes, Therefia Muratori, aan ee�nbsp;nen Thomas, die zynen vinger in de wonden van Chriftu*nbsp;fteekt, haare kuuft getoond. (�) De facrifty is met ee-nige heerlyke fchilderyen voorzien, waaronder inzonder-jnbsp;heid eene Verkondiging door Hannibal Caracci aanmerke-lyk is. Het b�eld van den engel is bevallig en wel ge-*nbsp;kleed, het hoofd heeft veel uitdrukking: de Maria kannbsp;'er in lang niet by baaien. De andere fchilderyen zytinbsp;van Guido, Guercino en Albani.

Eene tot deeze kerk behoorende, egter van dezelve af-zonderlyk liggende kapel, verdient befchouwd te worden,, wegens bet fchilderwerk in frefco van Lodewyk Caracci.

Het verbeeldt Chriftus voor den regterftoel van Pilatus, dia zyne handen wafcht. De zamenftelling, tekening, hetkolo*nbsp;riet, alles is �er fchoon in; alleen heeft de kunftenaar hetnbsp;beeld van Chriftus niet edel genoeg gefchilderd.

S. Bartolomeo di Reno is naar een aardig ontwerp ge* g bouwd. In de eerfte kapel aan de linker hapd heeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� �

guftyn Caracci de geboorte van Chriftus in eene grootfcha � manier, en met een beter koloriet als Lodewyk gefchilderd,

De twee profeeten aan het gewelf zyn pok van hem. De beide kleine ftukken, eene befnyding, en eepe aanbidding-vetbeeldende. komen van de hand van I-odewyk Caracci.

(�j Men vindt vap haa; werk ip veifcbeide kerken. nbsp;nbsp;nbsp;waseene Iccii

HBjevanPafincUienJofcjijdjijoi*^ la i7�l fikifac, en Wietd,ift deezt kelk begtaaven.

reisboek

De kleine aardige kerk Giefu e Maria heeft Bonifacio Sacchi gebouwd, In de eerde kapel aan de regte handnbsp;hangt de Heilige Wilhelmus in krygsmansgewaad, zoo alsnbsp;hy voor een kruis en voor Maria in eene glorie neder-knielt, door Albani. In den eenen hoek vaaren een paarnbsp;duivels naar den afgrond. De Maria is vol bevalligheidnbsp;en wel gekleed, de hoofden der engelenzynfchoon, maarnbsp;het overige van het fchildery fchynt zwak, en de duivel�nbsp;naar evenredigheid van hun plaatzing te klein en te fterknbsp;van kleur. De hoofdaltaar pronkt met de beroemde be-fnyding van Guercino. De ordinantie is onverbeterlyk,nbsp;en de uitdrukking in Maria meefteragtig. Het kind Jefusnbsp;is maar middelmaatig, en de tekening der handen van hem,nbsp;die het befnydt, gebrekkelyk. De behandeling van hetnbsp;ftuk is eenigzins droog, en het koloriet te roodngtig. Denbsp;Italiaanen, wier fchilderboeken met grootfpraaken en bui-lenfpoorige loftuitingen van hunne raeefters opgevuld zyn,nbsp;vertellen, dat het eerfte ftuk wel goed getroffen, maar tenbsp;groot was v��r de plaats, waarom Guercino dit in eene nagtnbsp;zou begonnen en voltooid hebben. Het fchildery, datnbsp;hier boven hangt, is insgelyks van hem , en daarin de ma-jeftueufehe uitdrukking in het hoofd van God den Vadernbsp;verwonderlyk.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Onder alle de kerken is die van de Mendicknti diDen-tro in opzigt der fchilderftukken de voornaamfte. In de eerde kapel aan de regte hand heeft Tiarini verbeeld, hoenbsp;de engelen Jofeph by Maria brengen, om haar wegens zynenbsp;yverzugt om haare zwangerheid vergeeving aftebidden,nbsp;Maria neemt hem m�t een ernftig gelaat by de hand, ennbsp;wyft hem met de andere naar den Hemel, om aantedui-den, dat het van den Heiligen Geeft gefchied is. Zy **nbsp;wel gekleed, maar fchynt reeds eenigzins oud; de engeisn.nbsp;hebben v��l uitdrukking ch cene goede tehening, daarente-

gek

DOOR IT ALIEN.

houding. In de derde kapel ziet men zes kleine, maar voortrefFelyk gekleurde ftukken met engelen van Joh. Bapt.

Bertufio, een leerling van Lodewyk Caracci, In de vierde kapel aan de regcehand hangt een voortrelFelyk ftuk vannbsp;Cavedone, de Heilige Aio en Petronius verbeeldende, dienbsp;het kindeken, door Maria in de wolken gehouden, aanbidden. De uitdrukking is den kunftenaar in het Mariabeeld niet wel gelukt, en de door langheid van tyd zwartnbsp;geworden kleeding doet geene goede werking. Anders isnbsp;het fchildery een meefterftuk, het welk alle deelen dernbsp;kunft in een hoogen graad bezit; zamenftelllng, koloriet .nbsp;en behandeling, zyn, zoo wel in de hoofden als de kleedin-gen, onberifpelyk. De beide andere fchilderyen van dee-zen meefter kunnen hier in lang niet hyhaalen. Het ec-ne is zonderling wegens het onderwerp. Een Heilige,nbsp;die den poot van een peerd , om hem des te gemakke-lyker te beflaan, afgetrokken en in de fmeedery gedraa-gen had , brengt denzelven te rug, en zet hem met hetnbsp;teken van het Heilig kruis het paard weder aan.

De groote Guido op den hoofdaltaar wordt voor een det belle Hukken gehouden. Door de fchikking der beelden deeltnbsp;het zich genoegzaam in twee deelen. Van boven is Maria met het doode lyk van ChriHus en twee engelen; vannbsp;onderen knielt de Heilige Carolus met het kruis in de hand,nbsp;nevens eenige befchermheiligsn van Bologne, om Chriftus;nbsp;aantebidden. In de zamenftelling, hoe zonderling dezelve ook fchynen mag, zyn fcboone partyen. De Maria heeftnbsp;eene edele uitdrukking, en de engel ter linker zyde veelnbsp;bevalligs. De hoofden der onderlle beelden zyn wel ee-nigzini eenvormig, egter te gelyk voortrelFelyk. Op hetnbsp;beeld van Chriftus valt de meefte berifping, wyl het �ernbsp;aitziet als eene ftatue, Omtrend den heiligen Carolus.

Kt IS-�Ot�

is men onzeker of hy knielt dan of hy (iaat. In de d�rd� kapel ter linkerhand hangt de heilige Hioh, daar hy opnbsp;den thro�n zit, en gefchenken ontvangt, van Guido. D�nbsp;ko�ding oritbre�kt, en het koloriet valt eeriigzins in hetnbsp;^aa�w�. Het V��rnaaine beeld in het ftuk is niet edel fnbsp;Staar in de overige hoofden he�rfcht daarentegen veel uit-dnikkiiigj Gochin rek�nt dit (luk onder de (bhoonfte vannbsp;van deezen meefter; en vindt het koloriet, fch�on hetnbsp;graauw fchynt, aangenaam, teder, frifch, en levendig:nbsp;hy roemt het verfchil in de beelden, naar hun �nderfchei-den ouderdom en gedagt in agt genomen.

S. Francefco. Het Francifcaaner kloofler is een det grootlie in de ftad, en wegens de fch�one welv�orzien�nbsp;wynkelder beroemd. In de kerk treft men eenige goed�nbsp;fthilderyen aan. Ter regterhand in de kapel aan den kruisgang heeft Pafinelll eenen Paus gefchilderd, die, omzynenbsp;�nlchuld te bewyz�n, een dooden opwekt. De zamen-flelling is grodtfch, en het koloriet niet flegr. In de kapel daar tegen over zyn twee fchilderyen in frefco, die uitnbsp;de fchool van Guido en Albani fchynen te komen. Denbsp;hoofden zyn bevallig, daarentegen Ontbreekt het hier ennbsp;daaraan de tekening, en het koloriet. De beide fchilderyen Verbeelden den Heiligen Francifcus in verrukking, ennbsp;den ftervenden Heiligen Lodewyk. In de kapel agter hetnbsp;koor heeft Felice Torrelli de zegenpraal van den godsdienftnbsp;door eene groep engelen die het kruis draagen, en een�nbsp;menigte duivels, die in de hel nederllorten, ailegorifch at-gebeeld. In de zamentlelling is veel vuur, wanneer maarnbsp;de tekening zoo waar was, ais de vinding poetifch isinbsp;Ter linker Zyd� van het koor hangt in eene kapel de b�-keering vaH Paulus door Lodewyk Caracci. Het beeld doetnbsp;eene fchoone werking, de ordinantie en behandeling zynnbsp;fehoo�, maar het koloriet valt wat In het graauwe.

Akx�n�

D o^oR I T A L I E N.

Ortofredus, Romanzo, en de wysgeer Boccaferri, hebben hier hunne begraafplaatfen gevonden. Het graflchrift vannbsp;Accurfius, aan de regterhand wanneer men naar het kloofternbsp;gaan wil, beftaat alleen uit deeze vier woorden:

S. Salvatore, eene der fchoonfte kerken van Bologna,5', is naar het ontwerp van den Bamabiter Magenta g6-tere,nbsp;bouwd, die ook het plan voor de kathedraale kerk gemaakt heeft. De archice^uur is edel, byzonder vannbsp;het fchip , het welk met uitgeholde corinthifche zuilen voorzien is. In de derde kapel ter regter zyde, heeftnbsp;Auguftyn Caracci de hemelvaart van Maria door een en-Sel, die haar op zyn rug draagt, verbeeld. Het fchil-dery zou fchoon zyn, indien de vinding gevoeglykefnbsp;was. Op de kleine deuren van den tabernakel in de derde kapel heeft Guido Chriftus, het kruis draagende, metnbsp;een uitvoerig en zuiver penceel gefchilderd. Boven hecnbsp;koor heeft Cavedone de vier kerkleeraars op natten kalknbsp;in eene grootfche manier voorgefteld, de vleefch-kleur isnbsp;�Heen een weinig zwart geworden. In de facrilly hangtnbsp;fchoon getekende, maar kwaalyk gefielde S.Sebafiiaannbsp;van G�iido. David met het hoofd van Goliath aan zyn�

Voeten, van Antonio Burini, een ftuk van eene fchoone werking, of fchoon de meefter in het koloriet gefeild heeft.

Eenige Heiligen en eene ovaale vorm zyn van Johan Via-ni gefchilderd. De kerk is met fchoon ftuccadoorwerk vercierd. Op zekere feeftdagen wordt de bovenfte uit-�ekende lyft met kleine oranjeboomen in zilveren potteijnbsp;hevat. Het kloofter is zeer ruim, en behoort aaij de C�-

nonici re^lari della ctngregatione Renana del Sanllfi Salvatore. Zy bezitten eene heerlyke bibliotheek, dienbsp;met meer dan driehonderd oude handfchriften voorzien is.nbsp;Daaronder bevindt zich de gefchiedenis van de koninginnbsp;Efther op ruw grof leer gefchreeven, en wel, volgens hetnbsp;voorgeeven der domheeren, door de eige hand vanEfdra}nbsp;het oude Teftament van den jaare p53 , en het oorfpron-kelyke werk van Ladtantius, zoo de bezitters gelooven,nbsp;enz.

^ Patio, S. Paolo behoort den Barnabiten, en is door een broe-der hunner orde, den meergeraelden Magenta, met veel fraaak, ontworpen. Het portaal heeft dorifche en corinthi�nbsp;fehe zuilen. De beide ftandbeelden van Petrus en Pau-lus zyn van Conventi. Het binnenfte is naar de belle even'nbsp;zedigheid ingerigt. Het verhenielfel van den hoofdaltaarnbsp;is volgens de tekening van Dominius Tacchinetti gemaakt.nbsp;De fmaak is edel, en natuurlyk. Het ruft naar de zydenbsp;van het fchip der kerke op corinthifche zuilen. Onderbetnbsp;verheraelfel zyn twee beelden meer dan leevensgrootte, vannbsp;Algardi (�) met groote kunll vervaardigd, namelyk denbsp;Apoftel Paulus met de hand op den rug en knielende;nbsp;agter hem (laat de fcherpregter met opgeheeven zwaarde,nbsp;om hem het hoofd aftellaan. Beide zyn goed getekend;nbsp;het vleefch is der natuur overeenkomftig, en de kleedingnbsp;wel geplooid. Het geheel valt hy het eerde aanzien nietnbsp;zoo goed in �t oog, maar behaagt by naauwkeuriger onderzoeking meer en meer. De beelden fchynen eenigzinsnbsp;kort. Voor den altaar is een fchoon basreli�f van deezen

(�) Alexander Algardi, een der befte beeldhouwers van laatcr tyd wierd isgt;8. gebooien, volgde in zyne tekening de Cataccirchefchoolnbsp;na, en leerde zyne kunft by Julius Csfar Conventi. Hyftictfti5r4-tc Romen. He Italiaanen noemen'hent �mdo nt' marmi, wylnbsp;ayne beelden met de lagte uitdiukkiog, ga het fyn penceel vaaUee�nbsp;2eo meeftet overeeakomeB.

�OOR ITALI� N.

zelfden meefter. Boven den andefen altaar aan de BolcgM% hand hangt het paradys van Lodewyk Caracci, met eennbsp;donker droevig koloriet gefchilderd, maar wel getekend.

In de vierde kapel heeft Guereino den Heiligen Gregorius afgebeeld, daar hy zyne magt over het vagevuur oefFent.

De kerk van �t heilig lighaam van Chriftus ( Corpus Do- Corpus D*i mini) behoort aan de nonnen van S. Clara, Zy heet ook mini.nbsp;la Santa, naar de Heilige Catharina van Bologna, welkenbsp;hier onder den naani in Snntu verdaan wordt, gelyk mennbsp;den Heiligen Antonius te Padua alleen il Santo noemt.

De kerk is van Johan Jacob Monti naar de Romeinfche orde in een aardigen fmaak uitgevoerd. Aan het gewelfnbsp;hebben verfcheide meefters gewerkt, maar Francefchininbsp;heeft de beelden gefchilderd. Op den vierden altaar (laatnbsp;de opftanding van Hannibal Caracci, zynde voortreff�lyknbsp;getekend. Twee andere fchilderyen van deeze kerk zynnbsp;Van Lodewyk Caracci in eene grootfche manier, De nonnen toonen hier door eene opening in een altaar het lighaam van de heilige Catharina de Vigri, de ftigteres vannbsp;dit kloofler, nog niet vergaan, fchoon in den jaare 1463*

Tjeds geftorven. Zy zit in een leuningftoel op eene tafel, die midden in eene kapel agter gemelden altaar (laat. Zynbsp;is wel ryk uitgedofcht, met eene kroon op het hoofd, ennbsp;kodbaare ringen aan de vingeren, maar blyft dog by alnbsp;haar pragt affchuwelyk om aan te zien. Het aangezigt, ennbsp;de voeten zyn zwart en dor als van eene mummie. Ver-t�ioedelyk is de lieflyke reuk, die het lyk bedendig vannbsp;zich zal uitwaasfenem, het bede, dat �er aan is.

Het fchildery op den hoofdalcaar der kerke S. Agnefe /ignejk-verbeeldt de marteling van deeze Heilige, en wordt voor een der fchoonde ftukken van Domenichino gehouden.

De tekening is goed en de uitvoering naauwkeurig. In het gezigt van de Heilige leeft men tegelyk fmert en gelaa-

II* De�L* nbsp;nbsp;nbsp;(5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tefl*

R E I S - BOEK

tenlieid. De groep van drie vrouwen, die aan de eene zyde met elkander fpreeken, is voortreifeiyk, haare hoofden zyn vol van fchoonlieden. In het klein weenend kindeken is de uitdrukking en het koloriet onverbeterlyk.nbsp;Desniettemin is �er veel in te berifpen. De groep der Heiligen ftaat met de beide andere martelaaren te veel in eenenbsp;lyn; de hovende glorie doet eene flegte werking, ten deelenbsp;wyl de engelen niet wel gegroept zyn, ten deeie wyl hetnbsp;koloriet te derk, en voor de lucht niet ligt genoeg is. Denbsp;houding van den engel, die den palmtak van God den Vader aan de Heilige zal overgeeven, is gebrekkelyk, en denbsp;irchiteftuur in aanzien van den afdand niet flaauw genoegnbsp;gehouden. De glorie maakt als �t ware een tweede fchil-dery uit, dat �er niet zoo fchoon uitziet als het hoofdfchil-dery. Dergelyk eene verdubbeling berifpt men niet zonder grond in de gedaanteverandering van Raphael, en vet-fcheide andere beroemde fchilderyen.

In de kerk S. Domenico bewaaren de Pominikaanen het lighaam van hunnen digter, die 1221. in dit klooder dierf.nbsp;Men vertoont nog de kamer, waarin hy zyn geed gegee-ven heeft. Zy is in eene kleine kapel^ veranderd; in eennbsp;zich daar bevindend fchiiderduk klimi een engel met dennbsp;Heiligen Dominicus op den rug langs een leer, dienbsp;van Chridus en Maria gehouden wordt, in den hemel. Denbsp;kerk is zedert 1730. pragtig vernieuwd, en verdient zoonbsp;wel wegens de bouwkund als fchilderaadie bezigtigd tenbsp;worden. In de andere kapel aan de regter hand heeft Donato Creti den heiligen Vincentius van Ferrara, die eennbsp;dood kind opwekt, afgebeeld. De zamenftelling en uitvoering zyn meederlyk. In de vyfde treft men den beroemden kindermoord van Guido, waardoor deeze kunftenaatnbsp;den lader van zich weerde, dat hy niet dan tothetfchilde-ren van Madonna�s en halve beelden bekwaam was. Het geheel

door ITALI� N.

heel heeft groote fchoonheden, hoewel de toon van het Bohsnii koloriet niet gelukkig vekooren is.

lu dc zesde met kollbaare cieraaden voorziene kapel zyn de frescofchilderyen van dezelfde band. Zy verbeeldennbsp;hoe de Heilige Dominicus door Chrillus en Maria ondernbsp;een concert van engelen ten hamel opgenomen wordt.

Hier ruft het lighaam in een marmeren zark, die met bas* reliefs vercierd is. Het hoofd wordt in eene byzonderenbsp;kapel, die met yzeren trali�n afgeflooten is, bewaardjnbsp;waartoe de raad , de legaat, de aarcsbifchop en de priornbsp;van betklo�fter, elk een onderfcheiden fleutel hebben. Denbsp;drie laatften en de drie afgezondenen van den raad, nevens eene garde van zedig zwitzers, moeten altoos by d�nbsp;opening van de kapel tegenwoordig zyn: te gelyk wordtnbsp;van een notaris een gefchrift over den toeftand van ditnbsp;hoofd opgelleld. Men gebruikt deeze voorzorg, federt denbsp;kardinaal deMedicis, een broeder van den Groothertog vannbsp;T�skaanen, zich de vryheid had aangemaatigd van den Heiligen een tand uittebreeken. Hy had daartoe van den Pausnbsp;door een brevet verlof verkreegcn, en voerde deezetinbsp;vfoomen diefllal uit, wanneer hy �zich het Heilige over-blyffel liet vertoonen. Het gemeen geraakte in oploop,nbsp;en wilde den tand weer bemagtigen, waarom de kardinalnbsp;het raadzaam agtte zich in aller y! uit de ftad weg te maa-keii. Tegenover deeze kapel ligt die van de roozekrans,nbsp;waarin eene verbaazenJe menigte van zilvet en vaatwerknbsp;bewaard, en tot zekerheid alle nagten gewaakt word. Hecnbsp;meefte is vermaakt onder beding, dat het niet verfmolrennbsp;mag worden, anders Vervalt het aan de kathedraale kerk^

Men riet hier veele zilveren bloemen , die in Bologne ongemeen kunftig gemaakt worden. Gemeenlykverkieftmeii �*r witte bl�emeanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;natuur des te beter naievol-

6 a nbsp;nbsp;nbsp;lu

Iti deeze kerk ligt koning Eniius begraaven, vanwieiT wy in de gefchiedeniffen van Bologne melding gemaaktnbsp;hebben. Zyn graflchrift beflaat uit de volgende vier regelen :

Nee patrh imperia cedit, nee capitur aura Sic cane non magno faepe tenetur aper.

Niet ver daarvandaan ziet men het ganfche geval, waarop de Bologneezers zoo ftout Zyn, ineenvvydloopigopfchriftnbsp;in marmer gehouwen, De beroemde fchilders Lodewyknbsp;Caracci, Guido, en Elizabeth Sirani liggen hier insgelyksnbsp;begraaven, en de Academia Clementina, heeft�er voornbsp;den graaf Marfigli een gedenkteken opgerigt.

In de fakrifty ftaan drie ttandbeelden uit cyprelTenhoiit gefneeden, waarvan de heilige Dominikus den boom zounbsp;geplant hebben. Onder het eene leed men:

Virginh iconem cernis, fuit ante cupretfui,-Preeicia Gutmanni dextera fixit humi.

Men vertoont in de fakrifty het oude Teftament in folio , het welk Esdra zou gefehreeven hebben. Het kloofternbsp;heeft eene met zeldzaame handfchriften voorziene bibliotheek. Wie weeten wil, hoe de monniken daaraan gekomen zyn, dien onderrigt het opfchrift boven den ingang,nbsp;dat het Dei amp; patriarehee Dominici peculiari patrocinantenbsp;provident.ia gefchied is. Het inquifitiegericht van Balognanbsp;houdt zyne zitting in dit kloofter. Alle jaaren wordt innbsp;deeze kerk den ii december, of op de zoogenaamdenbsp;di vota eene procel��e gehouden, wyl de ftad op dien dag

DOOR ITALI� N.

tn �t l'aar 1638. van de peft is bevryd geworden. Bologna. legaat, en de geheele raad, woonen dezelve by, en tenbsp;gelyk bekomen zes jonge maagden, die elk van eene voor-naame dame geleid worden, eene uitzetting. Deeze isnbsp;eene der grootfte plegtigbeden in Bologna.

De kerk der Serviten heeft eene voorgallery met zevenendertig zuilen uit rood en wit marmer, welke be-fchilderd is met de gefchiedeniffen van den heiligen Be* nizio op natten kalk. Het befte dat hierby, en wezenlyknbsp;fchoon is, komt van de hand van Cignani. Het verbeeldnbsp;een dood kind aan de voeten van deezen Heiligen , ennbsp;een blinden, die door aanraaking van het graf het gezigtnbsp;hoopt te erlangen. De manier is grootfch, de hoofden zyn voortreffelyk. Het koloriet van deezen mee-fter valt anders een weinig in het geele, maar in ditnbsp;fchildery is het zeer frifch. Boven den vyfden altaarnbsp;ter linker hand hangt de Heilige Andreas, het kruis aanbiddende, een heerlyk ftuk van Aibani. Het is heldernbsp;gehouden, dat men anders zelden van hem vindt; hetnbsp;hoofd, en het ganfche beeld is fchoon, en wel getekend.

Van deezen zelfden meefter hangt boven den derden altaar ter linker hand Chriftns, daar hy aan Magdalena verfchynt. Dit ftuft heeft ongemeen veel bevalligheid,nbsp;en een aangenaam koloriet. Het hoofd van Magdalenanbsp;is voortreffelyk, dat van Chriftns daarentegen een weinignbsp;gedwongen.

S. Giovanni in Monte. In de derde kapel ter regter ^ hand hangt de marteling van den Heiligen Laurentius�/�� Mon-door Franceschini. De beide ronde ftiikke'n van den^e.

Heiligen Jofeph en den Heiligen Hieronimiis heeft Guer-cino in eene eenigzinj jg flaauwe manier gefchilderd. �

In de agtfte kapel aan de regter hand hangt een groot fchildery met verte beelden, waarop Domenichino de vyf-

|02

tien geheimeniiTen van de roozekrans verbeeld heefu Over �t geheel befchouwd doet het geene goede werking,nbsp;wyl �er eenige verwarring in heerfcht, en groote partyennbsp;van licht en bruin ontbreeken ; maar de enkele deeleanbsp;zyn voortreffelyk, waarom Cochin het ook voor een dernbsp;befte ftukken houdt, waarna een fchilder alle de deelennbsp;der tekenkunft beftudeeren kan. Op den onderften grondnbsp;doorftoot een ruiter met zyne lancie twee vrouwsperfoo-nen, en een foldaat vermoordt de derde, dog Marianbsp;ontvangt de zielen van deeze drie inartelaareflen in dennbsp;hemel. De zamenftelling van het ganfche fchildery isnbsp;wel eenigzins verftrooid, en het licht en bruin doet gee-,nbsp;ne groote werking, egter blyft het altoos een groot mee�nbsp;fierfluk in aanzien der naauwkeurige tekening, en denbsp;fchoone uitdrukking in de hoofden.

In de tweede kapel aan de linker zyde ziet men den Heiligen Fraucifcus, het kruis in eene woefteny aanbiddende , terwyl agter hem een kluizenaar in een boeknbsp;keft j een voortreffelyk ftuk van Guercino. In de zevende kapel vindt men een fchildery van Pietro Perugi-110, den leermeefter van Raphael, het welk de Heiligennbsp;Michael, Paulus, Crecilia en Catharina verbeeJdt. Zynbsp;ftaan �er in zonder eenige koppeling, in eene zeer droo-ge manier gefcbildcrd.

De beroemde Heilige Csecilia van Raphael hangt in de agtfte kapel aan de linker hand, welke aan het geftagtnbsp;Bentivoglio, behoort. Dit fchildery heeft groote fchoon-heden; de hoofden zyn in tekening en uitdrukking mee-fterlyk, de kleediiig wel gefchikt en natuurJyk, en de behandeling is voortreflelyk, offehoon het koloriet eenigzins in �t geele valt. Met een woord, het is een dernbsp;grootfte meefterftukken van Raphael. Eeoigen houdennbsp;flaande , dat het veel tpt vorming van de Boiogneefch?

boor ITALI� N.

fchool heeft toegebragt, en dat de Caraccis en hun leer-lingen door vlytig ftudeeren naar hetzelve zoo groote mee-fters geworden zyn. Men vertelt, dat Raphael het aan Francia zoude gezonden hebben, met verzoek, wanneernbsp;hy �er fouten in vond, dezelve te willen verbeteren; deezenbsp;zou zich in den beginne over het ftuk verwonderd, maarnbsp;zich vervolgens dood gekweld hebben, om den voorrangnbsp;van Raphael boven hem. Men moert de Csecilia lang be-fchouw'en, om �er alle fchoonheden in optemerken; hoenbsp;meer menze beziet, hoe meer ze bevalt. De fchikklngnbsp;der beelden in h*t ftuk fchynt eenigzins gebrekkelyk, dannbsp;de Heilige Ctecilia, Johannes en Paulus Haan in eene lyn.nbsp;Men floot zich ook aan de onwaarfchynlykheid, wyl deeze perfoonen niet in eenen tyd geleefd hebben; een feilnbsp;den Italiaanfche fchilders zeer gemeen.

De grootfle meeflers leefden ongelukkig in een tyd, Wanneer alles door het bygeloof verblind was; in plaatsnbsp;dat menze hunne genie in de uitvoering van edele gefchied-kundige onderwerpen zou hebben laaten opvolgen, moe-ften zy Heiligen in de kerken fchilderen, en wel dikwilsnbsp;Zulken, die naar de tydrekenkiindige waarheid niet te za-men in de waereld geweeft waren. De kloofters wildennbsp;maar de Heiligen, die zy byzonder vereerden, op eennbsp;ftuk by elkander zien; 4e raeefter behield altoos niet eensnbsp;de vryheid een eenige gefchiedenis der Heiligen te verrnbsp;beelden, maar zag zich gedwongen vier of vyf Heiligennbsp;Zonder eenige verbintenis nevens den anderen te plaatzen,nbsp;Waardoor de zamenftelling noodzaakelyk koud, en zondernbsp;eenige aandoenlykheid moert worden. Men ziet daar on-ullyke voorbeelden van in Italien. In deeze verlegenheidnbsp;bevond zich ook Raphael omtrend de Heilige Carcilia.nbsp;De beelden ftaan daar om een Muayk der engelen in dennbsp;heaiel aantehooren. de voeten van Ctecilia liggen

104

haare nooten en indnimenten , wyl zy door de hemelfcbe muzyk den fmaak in de aardfche verloor. Door deezennbsp;zinryken inval heeft Raphael in zyn fchildery eenige ex-prelJte weeten te brengen.

Op den hoofdaltaar te S. Rocco ziet men het beeld van deezen Heiligen , het welk Lodewyk Caracci eerft metnbsp;crayon op papier gefchilderd, vervolgens op doek geplakt,nbsp;en gefchilderd heeft. Dit ftuk zou aan een zyner leerlingen , Galanino genaamd, maar voor een fiiidie dienen, ennbsp;deeze vervaardigde �er een voortreiTelyk oorfpronglyk (luknbsp;na, het welk de monniken van S. Rocco aan hunne medebroeders ta Venetian in �t jaar 1606, fchonken. Het al-taarduk, van �t welk hier gefprooken wordt, doet eenenbsp;kragtige werking; de kop is fchoon, maar de houdingnbsp;van den Heiligen is als van een dansfenden. In eene bovenkapel , zynde het oratorium van de broederfchap, zynnbsp;de gefehiedeniflen van den Heiligen Roccus in fresco gefchilderd. In een deezer Hukken wordt de Heilige, ver-keerdelyk voor een verfpieder aangezien, in de gevangenis geworpen, en een foldaat geeft hem een fcbop metnbsp;den voet van agteren. De gedagte is laag, maar de uitdrukking heeft Guercino meefterlyk getroffen.

� S. Gregorio. In de eerfte kapel ter linkerhand heeft Guercino den Heiligen Felix verbeeld, daar hy den Heiligen Wilhelmus het ordenskleed overgeeft. De zamenflel-ling is niet fchoon, maar de uitdrukking Hout en-het koloriet leevendig. In den dood van Chriftus heeft Albaninbsp;de groepen wel met elkander weetcn te verbinden. Hetnbsp;gezigt van God den Vader is vol agtbaarheid en majefteit;nbsp;het koloriet komt bevallig voor; desniettemin is het gan-fche (luk in een konden trant nitgevoerd,

g.Maf-

DOOR I T A LJ � N. 105

S. Martino. Boven de deuren ziet men een groot ^'^^Bologne van meefter Amico, (*) in den fmaak van deCaracci. Denbsp;uitdrukking in de hoofden der Apoftelen is fchoon, maar�^*nbsp;de kleeden zyn ftyf. De vyfde altaar heeft �en fchildery**�'nbsp;Lodevvyk Caracci, waarin de expreflie bevallig is.

Het verbeeldt den Heiligen Hieronimus, de verklaaring van de H. Schrift voor zich van den 'h�mel afbiddende.

van het kind Jefus kuft in de derde kapel aan de regte hand is van het penceel van Elizabeth Sirani, eene beroemde fchilderes. Men ziet in het ftuk veel van de maniernbsp;van haaren leermeefter Guido. De behandeling is ligt ennbsp;gevallig, maar het ontbreekt haar aan een zeker manlyknbsp;vuur, dat men zelden in de werken der fchildereOen aan-trefr. Op den vierden altaar ter linker hand heeft Lodewyknbsp;Caracci de Heilige Catharina, daarze van Maria tot ver-kryging van de martelkroon aangemoedigd wordt, afge-beeld. Het hoofd van de Heilige is fchoon, maar datnbsp;van Maria ontbreekt het aan deftigheid; de kleedagie isnbsp;ook niet wel getroffen.

In de kerk der kapucyner nonnen hangt een fchildery van Albani, dat, gelyk alle zyne leevensgroote werken,nbsp;wel aangenaam is van koloriet, maar geen vuur genoegnbsp;vertoont in de uitvoering. Het verbeeldt eene Maria, dienbsp;liet kind Jefus de borft wil geeven, daar hetzelve omgiet naar den kelk en het kruis, die door de engelen aannbsp;hetrelve vertoond worden. Het ontbreekt in de zamen-

(�) -fmiV� Ajftrtint, gcmecnlyk MaeJSro Amict genaamd. Hy (chil-derde met beide handen te gelyk, met de eene het licht, en met de andere de fchaduwen. Zyn meefter was Franeia. Men pryft ianbsp;hem het goede koloriet. Iq .j gemeen bragt hy teel �oc tot vetbc�

G 5

io6

Bobgne. ftelling aan eene goede koppeling, en het kind Jefus aaa eene edele uitdrukking.

fchildery van Hannibal Caracci, waarin de hoofden zeer fchoon zyn. Het verbeeldt Chriftus, en Maria met dennbsp;Heiligen Johannes, Petronius, Francifcus en. Bematdus.nbsp;^ Ci(nan S. Giovanni Battifta. Aan de regeer hand van den hoofd-wquot;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;altaar leeft men onder een Mariabeeld, dat Lucas deEuaa-

llliui in Templo, qui prodidit indice Cbi'ijitm PiHoris Lucie dexter a jure maneKnbsp;Ille etenim munda fi prodidit indice natutanbsp;Opa fuerat mater prodidit ijlt manu.

In de eerfte kapel ter regeer band heeft Dionifius Calvart eene verkondiging gefchilderd. � De manier gevalt wel.nbsp;maar in aauzien van de andere deelender kunft was�er veelnbsp;in te berlfpen. In eene kapel ter linker hand ziet men dennbsp;Heiligen Francifcus, die Chriftus aanroept, van PalTarotti.nbsp;Het beeld van Chriftus is voortrefFelyk getekend, het hoofdnbsp;van den Heiligen is vol uitdrukking, en het koloriet metnbsp;de natuur overeeiiftemmig,

S. Giacomo S. Giacomo Maggiore. In de vierde kapel aan de regter Ma^iore, band heeft Cavedone Chriftus verbeeld, daar hy den Hei-j-jgen; Johannes de Facondio de hand reikt. Het ftuk isnbsp;met veel vuur..gefchilderd. De houding en uitdrukking innbsp;hetbeeld van Chriftus is meefterlyk, maar het hoofd van den

kapel ziet men den Heiligen Rochus, welken een engel ia zyne krankheid fterkt. Men erkent in dit ftuk den groo-tenmeefter, naajoelyk Lodewyk Caracci; egtei is het been

V�

DOOR I T A t I E N; �o?

Van den Heiligen te zyvaar,en de ploojen der kleeding Bolog)tt,J,X niet naar bebooren.

In S, Vitale is maar een eenig fchooii fohildery van l�-^S.ViMlt. baldi te vinden, en wel in de vierde kapel ter regter hand.

Het verbeeldt Maria, Jofeph en Johannes den dooper.die het kind Jefus aaiibidden. Het hoofd van Maria is te koud ,nbsp;maar de overigen zyn fchoon gefcbilderd.

In de kerk S. Propulo zelve is niets zonderlings, ram S. Pnculo. buiten aan de muur leeft men het bekende graffchrift:

Si procul a Proculo Proculi campana fuijfet. Jam proQul a Proculo Proculus ipfe forel.

Eenigen verklaaren het van een zekeren Proculus, wiep de klok van den kerktooren doodelyk zou getroffen hebben,nbsp;anderen van een (Indent, die altoos, wanneer in deezenbsp;kerk ter vroege mis geluid wierd, zou opgedaan zyn, ennbsp;zich daardoor dood geftudeerd hebben. S. Proculus,nbsp;een Bolognees, onderging den raarteidOQd voor deezenbsp;ftad, alwaar hem ook een gedenkteken is opgerigt, en hynbsp;droeg zyn hoofd tot aan de plaats , daar thans de kerknbsp;(�aat. In het klpofter vertoont men de cel,- alwaar denbsp;monnik Gratiaiius het Decretum heeft byeenvergadert.

De Paleizen van Bologna.

Wy willen nu de raerkwaardigfte paleizen doorloopen, nadat wy de kerken aangeweezen hebben, en wel zondernbsp;eene andere orde in agt te neemen, dan dat die, welke innbsp;aanzien der fchiifteryen de voornaamfte zyn, eerft gemelAnbsp;worden. Wat de bouwkunft betreft, ontbreekt het denbsp;�eellen wegens de bedekte gaanderyen, die tot gemaknbsp;van den voetganger aan beide zyden van dn fttsatzyn, aatv

eea

lO?

een fchoonen voorgevel. Intusfchen verdienen de volgende wegens het uiterlyk aanzien door een liefhebber der bouwkunft befchouwd te worden:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het paleis Lamber-

tini, dat van onderen van de dorifche orde is, Orfi, Ben-tivogli, Malvezzi, het welk door Jacob Barozio van onderen naar de dorifche, in�t midden naar de jonifche en boven naar romeinfche orde uitgevoerd is, Gel��, Caprara, Pepoli, Bargelini, en Ia Zecca of de munt, van welkenbsp;Tibaldi de bouwmeefter is.

De paleizen in Bologna haaien in lang niet in pragt by de Genueefche. Men ziet �er byna niets in, dan de metnbsp;eene menigte fchilderyen behange muuren, waaronder welnbsp;voortrelFelyke meefterftukken, maar ook veele middelmaa-tige, en veele copyen aangetroifen worden. Men draagtnbsp;. voor derzelver behoud geene behoorlyke zorg: de lyrtennbsp;�geeven vooral een flegc aanzien, en zyn zo oud als denbsp;fchilderyen zelve. De huisraaden zyn van een flegtennbsp;fmaak, en naar de mode der voorige eeuwen. Wy zullennbsp;in elk paleis maar een paar der voornaamfte Hukken aan-wyzen.

Sampieri, tros, een meefterftuk van Guido, aanraerkelyk. Cochin houdt het voor het volmaaktfte Huk in Italien, wyl allenbsp;de dcelen der fchilderkunft in een volmaakten trap daarinnbsp;vereenigd zyn. De manier is kragtig, en alles naar behoo-ren overeenkomftig der natuur uitgedrukt; de hoofden zynnbsp;fchoon en vol betekenis, het koloriet waar en bevtillig.nbsp;Daarenboven is dit ftuk wel bewaard. Lodewyk Caraccinbsp;heeft Hercules en Jupiter aan eenen zolder meederlyk ennbsp;in een grootfcbe manier gefchilderd. Tegen een anderen

o De afbeeldingen der befte paleixji, en ftadspeotten heeft Lan�. 4i op dertig piaaten �o 't koopcr geCieedcn.

�oOR I T A L I E N;

mei opent, door Hannibal Caracci, fchoon getekend, en voortrefFelyk uitgevoerd. Van deezen zelfden meefter zietnbsp;men hier ook de Samaritaanfche vrouw, een fchoon ftuk,nbsp;door de plaat van zynen broeder Auguftyn bekend. De tekening is den meefter waardig, en �t koloriet Is aangenaam.

Het paleis Zambeccari is niet het grootfte in Bologna, Zambti^ Waar nogthans wegens de heerlyke en talryke verzameling ctfri.nbsp;van fchilderyen, waarmede zeventien kamers aangevuldnbsp;zyn, eene der merkwaardigfte in Italien. Wy zullen maatnbsp;eenige der voornaamfte aantekenen.

De hemelvaart van Maria door Lodewyk Caracci. Het hoofd van Maria is in fchoonheid die der apoftelen nietnbsp;gelyk. Het koloriet is leevendiger, dan in de meefte an-dere ftukken van hem. Johannes in de woeftyn, van Simonnbsp;da Pefaro, leerling van Guido; de tekening is eenigzinsnbsp;fchraal, en het koloriet wat graauwagtig, maar anders isnbsp;het goed. De Heilige Francifcus van Guido. Judith, dienbsp;Holophernes het hoofd afhouwt, van Michael Angelo danbsp;Caravaggio, een zeer fchoon en wel geordineerd ftuk, datnbsp;egter zeer vreezelyk is om te aanfcbouvven. De fchildetnbsp;heeft het oogenblik verkooren dat Holofemes fterft. Uitnbsp;de gebeerden van de fchoone Judith leeft men een zekernbsp;afgryzen van de daad. Het charafter der dienftmaagd isnbsp;^�el verkoren, zonder aan het voomaame beeld nadeelnbsp;*e doen. Het koloriet is frifch , alleen is �t jammernbsp;dat de omtrekken een weinig ftyf zyn. De martelingnbsp;van de Heilige Urfula van Pafinelli verlieft iets door denbsp;al te onzekere en fmeltende behandeling. Drie fchilderyen van Lodewyk Caracci, het gouden kalf, de maaltydnbsp;der drie engelen by Abraham, en de ladder Jacobs, ondernbsp;'velke het laatfte de voorrang toekomt. Doedalus, die

RE I S - B O E K

de vl�ugelen van Icarus affcheurt, door Mich. Ang. Cara. vaggio. Het is met eene gcoote gemabkelykheid en egternbsp;kragtig gefch�derd, maar hier en daar in de tekening ge-brekiyk. Magdalena, zich voor een kruis geeflelende, vannbsp;Guercino.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wel gekleed, en in eene grootfche ma

nier gefckildcrd. �en blindeman, die op de viool Ipeelt eu zingt, nevens een jongman, die het lied affchryft; ins-gelyks het offer van Abraham wel getekend en gekleurd,nbsp;beide van Calabrefe. Een vlugt naar Egypten van Cigna-oi in eene fchoone manier. Het hoofd van den engelnbsp;munt byzonder uit. Eene Heilige familie van den oudennbsp;Palma; Magdalena, die van de engelen een kruis en eenenbsp;kroone ontvangt, een zeer uitvoerig (luk van Albani.

De weldaadigheid Qcbayiti') in de verbeelding van eene vrouw, die wyn fchenkt; een kind houdt den beker, omnbsp;hem aan een oud man te brengen, nevens hem drinkt eennbsp;andere oude. De kunftenaar heet Abbate uit Geneve geboortig. Het is in een kragtig en leevendig koloriet; denbsp;ploojen zyn ongedwongen, maar eenigzins te rond. Eenenbsp;Heilige familie van Titiaan. De Maria is fchoon, en i�nbsp;het kind heerfchc veele uitdrukking; maar het kolorietnbsp;fehynt eenigzins zwakker als men het in �t gemeen by Tgt;'nbsp;tiaan pleegt te vinden. Een buitengewoon groot ftuk vattnbsp;Brizi�, dat het menfehlyk leeven afbeeldt. Het ontbreektnbsp;hem a.nn fchikk-ng in den aanleg en de houding; mennbsp;�er egt�t enkele fchoonheden in, en veel van de maniernbsp;van Guercino.

Maria met den Heiligen Hieronymus en Francifcus, e�* klein maar zeer bevallig fchildery door Albani. Davidnbsp;het hoofd van Goliath en Sanl, zynde halve beeldennbsp;de befte manier van Guercino; Magdalena van denzelvengt;nbsp;in �s klein, maat voortreffelyk gefchilderd. Tarquint*^nbsp;Lucretia doorfteekende, halve beelden in eene fehoo'

� o o R I T A L I B N, ' tii

Chriftus, halverlyf, van Tiarini; de herders, insgelyks een kiiieftuk van Giordano: beide met veel kunft uitgevoerd.

In het paleis BuonfiglioK ziet men eene groote en aan- Baonfigli�^. zienlyke gallery met fchilderftukken, die na de verzame-�.nbsp;ling van Zambeccari en Sampieri de befte is.

Het paieis Ranucci heeft eenen fchoonen voorgevel door Palladio ontworpen. De dubbele trap is van een fchoonennbsp;fmaak, en wel vercierd. De beide armen van dezelvenbsp;gaan tot aan de eerfte ruftplaats ^ en vervolgens leidt zenbsp;in eene regte linie naar de hoofdzaal. Onder de fchoo-ne fchilderyen van dit paieis bevindt zich de roof vannbsp;Helena, door Luca Giordano gefchilderd, offchoou hetnbsp;de koppen der beide hoofdfiguuren ontbreekt aan eenenbsp;edele uitdrukking. Potiphars vrouw en Jofeph, van Guido ; de uitdrukking is �er wel niet het befte in, maar hetnbsp;heeft anders veele fchoonheden. Men ziet in dit paleis,nbsp;gelyk in veele andere van Bologna, groote ouderwetfchenbsp;zilveren vaten in een flegten fmaak, welke de bezittersnbsp;ten toon ftellen, om vertooning te maaken.

In het paleis Caprara treft men veele kooftbaare CaprofO, ten aan, die van fluweel met goud doorwerkt, of metnbsp;breede galonnen bezet zyn. Het is niet merkwaardig wegens de fchilderyen, maar wegens de galery van oofter*nbsp;fche wapenen. De generaal Caprara, welke by �t ontzet van Waenen in �t jaar 1683. onder den koning Johannes Sobietsky over een gedeelte der keizerlyke benden het bevel hadt, heeft dezelve van den toengemaak- .....

ten buit aangelegd. Men ziet �er eene raeenigte van boogeii, pylen, fabels, vaandels, tulbanden, zadels eanbsp;toornen, met koftbaare fteenen- bezet, welke toen deanbsp;quot;Purken zyn afgenotnen. Zy zyn op de wys van tro-pheen aattig ten toon gefteld. Voorts wordt hier veel ty-

R E I S-Bo E K

tuig en zilveren vaatwerk van den graaf Tekeli; een fchryfgereedfchap en andere koftbaarheden van den vorftnbsp;Ragotsky bewaard. Voor de gallery (laat het borftbeeldnbsp;van den generaal Caprara van verguld brons; het run: opnbsp;eenige gekromde Turkfche (laaven.

In het paleis Tanari heeft Guercino Hercules met da Lerneifche Hangop een witten muur met zwart gefchilderd,nbsp;Qn grifailk.') De uitdrukking is zeer kragtig, maar denbsp;tekening niet zoo �t behoort. In de vertrekken ziet mennbsp;een meefterftuk van deezen kunftenaar, de hemelvaartnbsp;van Maria met leevensgroote beelden. Het is in eenenbsp;grootfche kragtige manier gefchilderd, wel geordineerd,nbsp;goed getekend, en behoeft, meteen woord, de Petronel-la in Romen niet veel toetegeeven. Door langte van tydnbsp;is het eeuigzms zwart geworden. S. Auguftinus van deezen zelfden kunftenaar; Maria met het kind jefus aan denbsp;bord, van Guido. Zy is zittende, en meer dan leevensgroote verbeeld. Het beeld is meefterlyk in eene grootfche manier, met fchoone tusfchentinten gefchilderd, inzonderheid kan men het zagt befcheiden uitzigc van Maria niet genoeg bewonderen. Onder de vier (lukken vannbsp;Hannibal Caracci is de flaapende vrouw bet fchoonlle. Vannbsp;twee fchilderyen van Lodewyk Caracci verbeeldt het eenenbsp;eenen fchilder in zyne bezigheid, en het andere, dat veelnbsp;uitmuntender is, Diana in het bad nevens A�la:on, Denbsp;tekening is in den fmaak der antieke basrelieven : maarnbsp;de koleur is zeer veranderd.

Het paleis Zaniboni. Een voortreffelyk (luk van R*' phael, het welk de Heilige Elifabeth met Maria in hetnbsp;gebed verbeeld, intusfchen dat het kind Jefus aan Johan*nbsp;nes den zeegen uitdeelt. Men kan zich geen fchoonetnbsp;exprel��e verbeelden dan in het ganfche ftuk heerfcht; niet�nbsp;overtreft de edele en befcheide houding van Maria. Haat

boor ITALI� N.

�iniren zyn met eene meefterlyke eenroudigheid In de ganfche zamenftelling is niets te berifpen, dan datnbsp;het bind Jefus wel met eene vafte hand, edog niet geheelnbsp;volgens de natuur getekend is.

In het paleis Monti ziet men den Heiligen Hieronimus, van Lodewyk Caracci. Bacchus en Ariadne, en een badnbsp;vsn Diana, door Albani. Beide zyn eenigzins koud ge-fchilderd, �er is toch veel fchoons in. Een groot zinnebeeldig Huk van Guido, waarin twee vrouwsperzoonennbsp;meer dan leevensgrootte verbeeld worden, waarvan de eene fchaalen met veicierzelen houdt, en de andere voornbsp;zich een paerel uitzoekt, terwyl de minnegod van haarnbsp;wegvliegt. De omtrekkeu der beelden zyn vloejend en welnbsp;getekend, en het koloriet behaagt. De marteling van detinbsp;Heiligen Sebaftiaan, door Lucas Giordano. Twee grootenbsp;flukken van Salvator Rofa, waarin de beelden maar eennbsp;voet hoog zyo. Het eene verbeeld de marteling van dennbsp;Heiligen Stephanus, en het andere de kindermoord. Innbsp;beide heerfcht eene ordinantie vol vuur, en een valt penceel. Fraucefebini heel�t hier eene ganfche gallery op natten kalk befchilderd.

De drie Caracci�s en Albani hebben de friefen in het paleis Favi zeer kundig befchilderd. In de groote zaalnbsp;2iet men de gevallen van Jafon in agtien ftukken verbeeld,nbsp;door Auguftyn en Hannibal Caracci. In de kleine zaal denbsp;reizen van Aeneas in twaalf Hukken, van Lodewyk Ca-raeci; maar de twee fchilderyen , in welke Polyphemusnbsp;zich aan de Trojaanen vertoont, en de harpyen de fpyzennbsp;befmetten, zyn door Hannibal naar de tekeningen van Lo-devvyk Caracci. vervolg der gefchiedeniflen van Ae-nejs heeft Albani in zellien ftukken in het naaftgelege vertrek afgebeeld. (?)

�I4 R E I S - B o E K

De drie Caraccis hebben in de groote zaal de gefchiedo-fiihen van Romuliis op de friefen gefchilderd, maar hec werk is zeer befchadigd geworden. Men ziet hier ooknbsp;een paar rchildeiy�� frefco, van Lodewyk Caracci, dienbsp;men nevens den muur van eene andere plaats herwaards ge-bragt heeft, en in vergulde lyften gepiaatft. Zy verbeelden Apollo, en de liefde die een fater bedwingt.

Het paleis Aldrovandi is zeer uitgeftrekt en pragtig in-gerigt. De voorportaalen ruften op groote gekoppelde zuilen. De gaandery is door twee thans leevende meeftersnbsp;Stefano Oriandi en Vittorio Bigari op natten kalk befchil-derd. Het koloriet is wel niet goed, maar in de ordinantie heeft Bigari veel genie betoond. Onder andere fchil-, deryen ziet men hier eene fchoone flaapende Liefde, vannbsp;Guido. In eene afzonderlyke gallery ziet men veertignbsp;Roomfche en Griekfche antieke borftbeelden, Boven denbsp;deuren van de groote zaal leert men een opfchrift dat aapnbsp;den paus Denedirn: XIV. veel eer aandoet, en destemeernbsp;verdient in aanmerking genomen te worden, alsdeRooms-catholyke g-eeftelykheid in �t gemeen van deeze edele wyrnbsp;ze van denken meer verwyderd is. De kardinaal Pompe-jiis Aldrovandi had al zyne bezittingen aan de Apoftolifchenbsp;kamer gemaakt, en het zelve aan zyn geflagt, dat zich innbsp;behoeftige oinftandigheden bevond, onttrokken. Benernbsp;diekus XIV, die zich en de kerke ryk genoeg fchatte, vernietigde deeze uiterfte wil, en liet alles aan de familienbsp;Qver,

fecondo la defirlz.hne dl vtrgUlo t colorlte da tutti tr� l Caracci, lntctquot;t �llata la ae^aa fcrte da G A/. A/rfr//�,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bladen in folio, wordeW

DOOR ITALI� N.

fn het hof van het paleis Bovi zyn oude opfchriften inBologng, den muur ingeinetzcld, waarin men ten deele in plaats vannbsp;de waare naamen, dien van Bovius vindt ingehouwen.

Men ziet hier zes fehoone ftiikken van Baflano, eene heerlyke Heilige familie, en den hertog van �rbino, doornbsp;Raphael. Jupiter en L�da, onder welke de kinderen uitnbsp;de eyeren kruipen, van Julius Romenus. Wyl het fchil-dery zeer oneerbaar is heeft men het met een ander linknbsp;bedekt, dat weggenomen kan worden.

In het paleis Graffi zyn fehoone fchilderwerken op natten kalk boven de fchoorlieenen, van Lodewyk Caracci.

Op den altaar der kapel (laat een fiandbeeld in de wolken, op welke van boven door middel van een vender, dat vannbsp;agteren komt, het liehc vale, dat eene aardige werkingnbsp;doet.

S. Michele in Bofco behoort aan de Olivetaaner raon- S. Mie eli niken en heeft eene heerlyke ligging op eenen heuvel voornbsp;de (lad. De kerk is niet fchoon, maar met treifelykenbsp;fchilderdukkeii voorzien. By den ingang ziet men hetnbsp;marmeren praalgraf van Ramozzotti van Lombardo., en innbsp;het koor eene zitting kundig van hout gewerkt. In denbsp;eerde kapel ter regter hand hangt een heerlyk fchildery,nbsp;van Guercino, namelyk de Heilige Bernhard Tolomeo,nbsp;ftigter van de orde, welke van de Maria de ordesregelennbsp;ontvangt. Het koloriet valt zeer in �t roode, maar denbsp;hoofden zyn meefterlyk. He: klooder is w'yduitgeftrekt,nbsp;en heeft verfcheide voorhoven, waarvan een agthoekig ennbsp;van eene aardige bouwtrant is. Hier waren te vooretinbsp;fehoone fchilderyen in frefco van Guido en de Caraccis,nbsp;maat men ziet �er w�inig meer van. . De ftukken, die hetnbsp;II anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meed

ii5 meeft gefchat worden , zyn van Lodewyk Caraeci, ennbsp;voornamelyk de volgende. De Heilige Benediftus dryfi:nbsp;den duivel uit een bezeten prieflcr. Dezelfde Heilige dennbsp;duivel met liet teken van �t kruis vetjaagende. Een brand,nbsp;welke decze Heilige door een wonderwerk uitblufcht.nbsp;De Heilige Bencdiflus wordt door eenige vroinvsperzoo-nen in verzoeking gebragt, en ontvliedt. Attila knieltnbsp;voor hem in �i gezigt van �t ganfche heir. Hy geeft aannbsp;een raafend meufeh het verfland weder. In een ander fchil-dery heeft Sjxida den duivel, daar hy een monnik van eennbsp;gebouw nederwerpt, afgebeeld. (?} In een zaal van hetnbsp;kloofter is het zolderftuk insgelyks van Lodewyk Caracci.nbsp;Het Kloolter bezit eene talryke bibliotheek, waarin Ca-nuti, een leerling van Guido, de zolder op natten kalknbsp;gefchilderd heeft.

Op den h�ofdaltaar by de capucyners ziet men een der befte fchiideryen van Guido, Chriftus aau t kruis, en vannbsp;onderen Maria, Johannes en Magdeleiia. De manier isnbsp;kragtig, het koloriet leevendig, de tekening uitvoerig ennbsp;naauwkeurig; het is alleen jammer, dat het fchildcry begint te bederven.

De kerk Madonna de S. Lucca ligt drie Italiaanfche my-len van de ftad op een berg; het kloofter behoort aan de Dominikaaner nonnen. Van de ftad tot aan de kerk heeftnbsp;men eene overdekte gaandery van zevenhonderd boogen

(�) Voorheen bewonderde men hier het beroemde fchildery de ta TKrhantlna, vaii Guido genaamd. Het verbeeld eigenlyk den Heiligen Benediftus, die aan het landvolk in de woeftyn ooft, eyeren,nbsp;en allerlcye leevcnsiniddelen brengt. �Kt was onder anderen eennbsp;fchoon jong meisje en verbeeld met een tulband , en een kotf metnbsp;eyeten, welke aan het ganfche Huk den naam gegceven heeft: mennbsp;?ict 'er thans weinig of geheel niets meet van. Eene kojiy hangtnbsp;in 't koor der monniken.

POOR I T A L 1 E N. 117

tot meerder gemak voor godsdienftige zielen aangelegd. Bologng^ Deeze Portico di S. Luca is eene onderneeming, welke denbsp;Roraeinfche vvaterleidingen byna kan opweegen; en tege-lyk een gedenkteken is van de hoogagting der Bolognee-zers voor Maria. By den ingang leeft men, dat de kardinaal Buonacorzi in den jaare 1675. een aanvang daarvannbsp;gemaakt heeft, en dat vcrfcheide ryken van den adel ee-nige boogen daarbygevoegd hebben. Dit voorbeeld volgden bemiddelde luiden van den burgerftand, de handvverk-luiden, gilclens en broederfchappen, ja zelfs bedienden,nbsp;fchooten eenig geld te zaraen, en die geen geld haddennbsp;vervulden het gebrek door den arbeid hunner handen. Boven eiken boog ftaat een wapen, en een opfchrifnTielden-de wie hem gebouwd heeft. Veele boogen heeft de ftadnbsp;laaten maaken , welke voor en na aan byzondere perzoo-nen, die zich daardoor eenen weg ten hemel zogten tenbsp;baanen, zyn verkogt geworden. De erfgenaamen moetennbsp;dezelve gemeenlyk uit kragte der uiterfte wil betaalen , ennbsp;het wapen van den overleedenen aan den boog laaten fchil-deren. Halverweg ftaat een paviljoen, het welk van buiten naar de jonifche en van binnen naar de dorifche ordenbsp;nitgevoerd is door den bouwmeefter Bibiena. Onder denbsp;brug, waarop het ruft, loopt, een weg door. Ter zydenbsp;zyn ftallen, waarin de pelgrims hunne wagen en paardennbsp;Baan laaten, wyl de berg daar te fteil wordt. Van hiernbsp;tot boven op den kruin des bergs Guardi loopen de arka-den trapsgewyze op.

De kerk zelve is federt eenige jaaren van Johan Vianl pragtig gebouwd. � Het plan is een Grieks kruis met eennbsp;koepel in den fmaak der Snperga te Turin. Van binnen isnbsp;Zy met groote geribde zuilen van de jonifche orde voorzien. Boven den hoofdakaar hangt het beeld van Maria,

REIS-BOEH

leti bezet. De Dominikaaner nonnen vertoonen hetzelve niet dan wanneerze in hunne plegtgewaaden zyn, en bynbsp;haare gezangen, en ontftoke lichten. Maria is als eennbsp;borflbeeld voorgefteld; het aangezigt heeft eenezwartagtigenbsp;kleur, eene haviksneus en groote winkbraauwen. De ex-prefiie is maar �niddelmaatig, en het kind Jefus van gelykenbsp;kleur als Maria. De muuren hangen vol met filveren ver-cierzelen, die uk kragt van eenige beloften aan de kerknbsp;gefchonken, en ten bede van dezelve, wann��r de plaatsnbsp;vervuld is, weggenomen en gefmolten worden.

Wanneer dit fchildery in proceffie door de fladt gedraa-wordc, gaat de fenaat en al de gildens mede: elk een valt voor hetzelve op de knien, en bewyfl: Iret geen mindernbsp;eer dan aan het Heilige Saerainent. In �t gemeen wordtnbsp;Maria op geen plaats byna zo hoog geeerd als in Bologna.nbsp;Aan alle hoeken der ftraaten , in de voorzaaien van veelenbsp;paleizen, in de winkels treft men Mariabeelden met brandende lampen aan.

Het karthuifer kloofter is een uitgedrekt gebouw, met verfcheide aanzienlyke hoven;, het ligt digt by de-fiad. Innbsp;de eerde kapel aan de regter hand hangt de Heilige Bruno,nbsp;welke Maria in eene glorie aanroept, en ter zyde ziet mennbsp;een geeftelyken van deeze orde, die leed. Guercino heeftnbsp;het te dier tyd, als hy de manier van Guido zogt natevol'nbsp;gen, gefchilderd. De ordinantie is fchoon, en het koloriet overeenkomftig met de natuur, alleen valt het te zeefnbsp;In een bruinrooden toon. Ia de beelden is niets, dan de

De Heer de la Lande verzekert, dat men ook in de logie ah' waar de billets van de comedie nitgcdecld worden , een mariabe^^dnbsp;vindt , en dat dcrgelyks overal in de (legtfte huizen aangettoffen-Worden; men trekt egt�i een kleed over het beeld, wanneer 'et din;nbsp;geu gethieden, waatby men Mar.� tot geen getuige verlangt.

fio�a ITALI� N.

boven natuurlyke lengte des engels, die de Maria BokgtlMi houdt, te berifpen. In de eerde kapel ter linker handnbsp;heeft Elizabeth Sirani den doop van Cbriftus in�tjaar 1�58.nbsp;gefchilderd, De partyen van het licht zyn te zeer ver-drooid, waardoor het geheel geene groote werking doet.

De tekening en fcliikking is goed, en d� maniet komt na^ by die van Gnido. Ter zyde vindt men nog een paar andere Hukken van haar, in welker een zy zich zelve als eennbsp;nonne heeft uitgefchilderd. Aan elke kant van het kootnbsp;hangt een ftuk van Eodewyk Caracci, zynde de Uroonirignbsp;met doornen, en de geefl'eling van Chriftiis, in eene krag-tige manier uitgevoerd; de tekening ik in een gr�otfchennbsp;fmaak, maar het Haakt te rood gcfchilderd. In eene andere kapel ter linker hand heeft Augufiyn Caracci d�nbsp;Communie van den Heiligen Hicronimns verbe�ldi Op denbsp;uitvoering en tekening van'het ftuk valt niets te berifpeni

Behalvert de kerken zyn �er Verfch�ide kapellen, om de fchilderkunfl: waardig bezien te worden. In eene derzelvenbsp;heeft Guido op een klein ftuk den Heiligen Dionyflus, eertnbsp;kanhuiferj en in eene anderd heeft Lodevvyk Caraccinbsp;den Heiligen Johannes aan de Jordaan predikende gefchil-derd. Het laatfte ftuk is deswegens zonderling, wyl d�nbsp;meefter daarin behalven andere fchilders j voornaamelyknbsp;Paul Veroneze heeft zoeken natevolgert;

De kerk Maria di Genna, welke op deri Monte Formiehe dertien Italiaanfche mylen van Bol�gne aflegt,nbsp;wordt alleen maar van ons gedagt wegens het wonderwerk,nbsp;het welk zich jaarlyks den 8den September als de geboortedag van de Heilige Maria zynde j daar zoude vertoo-nen. �Er komt nainelyk een ganfch heir gevleugelde mieren aantrekken, fteij ^ich voor den hoofdaltaar, eti fterftnbsp;zoo aanftonds uit eene byzondere devotie. De monnikennbsp;deden deeze dooden migren a!s een onbedriegelyk mid^

REISBOEK

inoio is eene plaats met btromen bezet, waar van paas' fchen tot aan S. Martini op alle zon- en heilige dagennbsp;na de maaltyd eene predikatie met mnfilt gehouden wordt,nbsp;by welke gelegenheid de gemeene man aldaar met hoo-

Hoe oud Bologna ook zy, vindt men �er geene voet' flappen van antieke gebouwen, uitgenomen eenige over-blyfzels - der zoo genaamde baden van Marius voor denbsp;poort di S.Mamolo; en de kerk S. Stefano , welke voorheen een tempel van Ifis geweefl is; �er ontdekken zichnbsp;nog fpooren der oude bouwkunfl aan. Deeze kerk wasnbsp;te vooren de kathedraale kerk van Bologna.

ringivorm felyke legaat, die te gelyk kardinaal rs; onder hem ttaat in Bologna.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vicelegaat, waartoe de paus een prelaat uit een aao-

zienlyk huis neemt. De lyfflraffelyke eii burgerlyke rechtszaaken worden door vreemde rechters , die tennbsp;dien einde van Romen komen, beftierd. Een nieuw legaat brengt altoos nieuwe rechters en Sbtrren met zich.nbsp;Kort op elkander volgende veranderingen in den perzoonnbsp;des legaats veroorzaaken geineenlyk veele misbruiken innbsp;de waarneeming van het recht. Als zyne bediening tennbsp;einde loopt, worden de zaaken fpoediger, maar ook dib-�wils verkeerdelyk afgedaan, wyl de afgaande rechters dennbsp;winft gaavn willen mede neemen. Men wordt te Bologna op eene onbetaamelyke wyze en erger dan op eene andere plaats in Italien van de gevangenen om eeonbsp;aalmoes laflig gevallen, wanneer men de gevangenhuizeanbsp;voorbygaat.

DOOR I T A L I E N,

heeft de legaat, welke uit den voornaamften adel van ^^�ologn0, ftad beftaat, die de paus daartoe benoemt. Het getal dernbsp;raadsheeren (Ireekt zich tegenwoordig wel tot zedig uit,zynbsp;beeten egter nog als voorheen i Qtiaranta. He nicefteanbsp;haten aan den ingang van hunne paleizen een paar leeuwen , of andere groote dieren, fchilderen. Alle twee maanden verkiezen zy onder zich eenen Cotifaloniere door het lotnbsp;Welke agtbyzetters (ytnziani) benoemt. De Gonfaloniercnbsp;bezorgt het ftadsbeifier, het geen tot verzorging van lee-vensiniddelen voor de inwooners en de openly ke inkomflennbsp;behoort.

Zy is de geboorte (lad van meer dan honderd kardinaalen en vyf pauzen, waaronder de dikwerf aangehaalde Bene-diclus XIV. een geleerde paus was.

De hooge fchool is reeds in �t jaar 425. van Theodofiu* den jongen gelligt, en federt dien tyd heeftze telkens ee-ne menigte beroemde mannen, inzonderheid veele oudenbsp;rechtsgeleerden voortgebragt. Bologna heeft deswegensnbsp;van onds den bynaam het geleerde, en men zegt, Bononie�nbsp;iocet, welke woorden de ftad nog op haare grootfte munten voert.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De monnik Gratianus vervaardigde te Bo

logna het Decretum, Accurzius de gloflen; Aldrovandi lag het verbaazende kabinet van natuurlyke zeldzaamheden

(*) Wie de inneilyke geflcldheid der ftad naauwfeeuriger wil lee-ren kennen, kan zich in den Diario quot;Botognexe, welke jaarlyks gc* drukt wordt, en in dc hiforma^lofte per i forejiieri cutIokc ondcrrigtennbsp;laatcn.

(*�) Op de kleinere munten ftaat L�bertas^ dat in een cigcnlykca zin onwaar is, maar alleen ziet op dc veelvuldige voorregten ennbsp;�tydommen, die zy boven andere pauslykc fteden voor uit heeft.

Het muntrecht kteegen zy van keizer Hendrik V. De munt, It Ztaa, is een fchoon gebonyy ^ vvaarin met een pets gcmuat wordt;

aan; Malpighi deed fchoone proeven in de onti�ed- lt;ffi natuurkunde; en Cal��ni lag hier den grond tot eene verbeterde fterrekiinde. Scipio Ferreo, een Bologneezer ,nbsp;vond na Cardanus het eetll de oplofflng der vergelykin-gen van den derden graad iiitlt; In �t kort, byna elkenbsp;Weetenfchap heeft een gedeelte van haar aanwas aan Bo^nbsp;logna te danken. Men ziet nog het kleine huis van Al-^rovandus by het nonnenkloofter degli Angioli, het hulsnbsp;van den beroemden Marfigli in de ftraat S, Mam�lo, datnbsp;Van Malpighi in de ftraat S, Francefco, het paleis Mabnbsp;valca in de ftrada Maggiore, alwaar de beroemde Cafli-nl zyne eerde fterrekundige waameemingen verrigr beeft.nbsp;Een geleerde befchoiivvt met vergenoegen zulke piaatzenynbsp;waar eertyds groote mannen zich door de tVeetenfchap-pen beroemd gemaakt hebben. Omtrend het midden dernbsp;voorige eeuw leefde hier een der grootfte fterrekundigen*nbsp;fiamelyk Ricciola, een jefuit uit Ferrara geboortig. Zy-ne AftromirJa reformata , en het elmageflum zyn bewy-zen der vlytige waameemingen, welke hy 111 t jefuicten-ftloofter re Bologna gedaan heeft.

De verfcheide Akademien van Bologne zyn met het Indkuut vereenigd geworden. De Inqiiietie en O�odnbsp;hebben zich weleer met opzigt op de dichtkunde by-Zonder doen uitmunten. Eudachius Manfredi, die in 'inbsp;jitar 1734. geftorven is , was niet alleen een groot Ifer-rekundige, maar ook een voortreffelyk dichter. (*)

(�) Een zynet f�nnetfen, t^^aarran de laatllc regel wel eene navolging van Petrarcha is, maar toch een nieuwe draai bekomen heeft j wordt in opAgt der zuiverheid van uitdrukking. en der na-inurlykc vloeibaarheid , welke in dit Ibort van gedigtcu zeer bc-2;waariyk is, voor een ff�ccfterftuknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dus luide hec:

ooorITALI en.

Bologna is niet min vrugtbaar geweeft in geleefde ?ren. In de veertiende eeuw leerden Novella Lignani ennbsp;Bettiria Gozzadini op de hooge fchool, en federt 1733.nbsp;houdt Laura Baffi openbaare leflen over de proefondervin-delyke natuurkunde. Zy is gehuuvvcl aan een geleerd geneeskundige, Verani. Van groote kuiillenaaren, die Bologna voor haar vaderftad erkennen, willen wy alleen denbsp;Caraccis, Domenichino, Giiido, Albani, en Algardi gedenken. De graaf Algarotti, door zyne aangenaamsnbsp;fchriften bekend, fclioon een geboore Venetiaan, heeftnbsp;zich veele jaaren te Bologna opgehouden, en is 1764. tenbsp;Pifa geftorven.

Onder de thans leevende geleerden is inzonderheid het^,^^^ geilagt van Zanottl merkwaardig; Francifcus Maria is voor-zitter van de hooge fehool, en heeft blyken zyner kundig-/�^rlt;sfea,nbsp;heid in de natuur- wis en letterkunde gegeeven; Eufta-chius, de broederszoon van den voorigen, opziener vannbsp;het obfervatoTium der fterrekunde, heeft zich door zynenbsp;dagtaielen ( Ephemerides) bekend gemaakt. In �t jaafnbsp;17�5. vvcrdt hy wegens de ovcrflroomingen , welke het

Ed !o Jinvd cm Fille at pU d'xn crnt Ora afcaltanic � dole: accsriti, ed eranbsp;Chledeudo al del, per �vaghcpgiarla, il pont,

�� come al fao apparcC turba e fcolora ^0 Came Jlella, ond � l^Qlympo adornSf

S, vedra: pofda il folc , incorAro a lia Spariran, da i�; �p�ie, e qttefie e quellsnbsp;Tania � U t�ce y,;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��;

Tue pnpille fcoprireei � e far dl lm ^uel ch'ti fa 4;U* Aurora c delle Jielle,

124 R E I s . B O E K

S^lugtta, water om Bologna en Ferrara veroorzaakte, naar Romen gezonden. Men heeft zoo wel hierover, als over anderenbsp;wiskundige onderwerpen, verfcheide gefchriften van hem.nbsp;*�r zyn nog twee van dit geflagt Johannes Petrus, ennbsp;Hercules Maria Zanotti, welke zich door kleine gefchrif-ten en door gedigten bekend gemaakt hebben.

De pater Riccati, een jefuiet, is een der grootrte wiskundigen van ganfch Italien zoo wel als de graaf van dee-zen naam, die zich te Trevifo ophoudt. De eerde bezit eene uitmuntende bekwaamheid in de verhevener wiskunde. (?)

I-lieronimus Saiadini, een Coeledincr heeft het laatda werk van pater Riccati in orde gebragt. Patronius Mat-teucci, adjunt'i in de derrekunde en hoogleeraar der wiskunde by het Indituuc. Jacobus Marefcotti, een wiskundige, heeft over de dieren en gewasfen, rondom Bolognanbsp;zich bevindende, gefchreeven; en Pius Fanteni, een domheer, insgelyks over de laatde dof. De graaf Gregoriusnbsp;Cafaii is te gelyk een dichter, en goed wiskundige. Ferdinand Baffi heeft eene reize ter onderzoeking der natiuir-lyke gefchiedenis ondernomen, en bezit in zyn kabinetnbsp;eene fchoone verzamelig van verdeende fchulpen, welkenbsp;Gualtieri meed alle befchreeven heeft. Van Cajetanusnbsp;Monti beeft men insgelyks verhandelingen over denatuur-lyke liidorie. Flaminius Scarzelii heeft den Telemachus innbsp;Italiaanfche verzen gebragt. Roberti, een jefuiet, is eennbsp;bekwaam digter en redenaar. Men heeft van hem eenenbsp;in �t jaat 1761. gedrukte Raccolta di vark operette. Johan

(*) Zyne fchriftcn zyn: Dc �f� mtns trjttum In cmpmaiont timum diferentialiam 175^-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sttiebtis redpicnrthris fnmmam

ruUm nlgebrakam tut exponcntialem ryj5. ^ OpaftilstHm td rCI fhjj�cas amp; mathenialicat fertinentium. rtlamlnajl, IfiJ.

boor ITALI� N.

ChryCofiomus Trombelli, een domheer, en de abt Bohgna. BUS Buonafede hebben zich door verfcheide geleerde verhandelingen bekend gemaakt.

De fabrieken en handwerken van allerleye zoort zyn van onds te Bologna beroemd geweefl. De zymolens, ofnbsp;door het water omgedreeve werktuigen, door middel vannbsp;Welke de zyden draaden(*) gedraaid of getweernd worden, verdienen dat een reiziger dezelve befchouwt. Zynbsp;veroorzaakcn dat men de zyden doffen in deeze dad zeernbsp;goedkoop leevcren kan. Het veelvuldig water, dat doornbsp;Bologna vloeit, verligt deeze fabriek ongemeen. Bladgoud wordt hier zeer fchoon geflaagen. Men maakt hiernbsp;ook uitmuntend floers. Nergens worden zulke goedenbsp;kammen, die in de weefgetouwen van zydenfloffen en ta-Pyten gebruikt worden, vervaardigd, dan hier. Het papier van Bologna, waaraan zy een heldere witheid, dienbsp;een weinig blaauwagdg is, door den lym weeten te gee~nbsp;ven, is uitneemend goed. De fpeelkaanen worden biernbsp;op eene ganfch andere wyze, dan in Vrankryk, of andersnbsp;dan du Hamel ze opgeeft in de befchryving van kuuftennbsp;en weetenfchappen, vervaardigd.

Bologna is voorts beroemd wegens de maccaroni, de cervelaat- en andere zoorten van gerookte worden, defynenbsp;Welriekende zeepballen, kundige zyden bloemen, vrugtennbsp;van was, waarin geheele handfchoenen van het fynde leer

(*) Een groot rad brengt veele hondert hafpcls in faewecging. Eerft Wordt van twee z-jj dunne diaaden ��n zamengedraaid, en dan an-dcrtnaa. twee van deeze dubbelde draadcii, welke cetft de regte ge-ruikbaate zydenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dij ycrarbeidt wordt. Deeze machincn

op ftra van de galg verboden dezelve buitenlands bekend te ken. -Er zyn toch vettaader* geweeft : waardoor men thans te Ttj-.m en op andere pl�tzen veelc van deeze machinen aantteft.

REIS-BOEK

verborgen worden; wegens de theriac en rofoli met annys, en andere gebrande wateren en ingelegde vrugten.

Door middel van den Reno, uit welken men in den Po kon komen, worden de waaren naar het noorden vertierd.nbsp;Aan de andere kant is Rologna met het Apennynfche gebergte omringd, waarover alles op muilezels moet verzonden worden. De wyndruiven zyn. van een heerlykennbsp;ftnaak, inzonderheid de Uva Paradiza en Uva Angola.nbsp;Het land wordt met rundvee, dat groot van ftuk is, be-flagen. De zwynhoedery is �er aanmerkelyk; deeze dieren zyn hier meelt van een bruinroode kleur. Men treftnbsp;hier geheele velden met meloenen en watermeloenen aan,nbsp;van een voortreffelyken fmaak, die by de mortadellen ge-geetcn, zynde een zoorc van gerookte worden, eene aan-genaame fpyze zyn. In �t gemeen beeft Bologna aan al-lerleye leevensmiddelen een grooten overvloed. De hen-nip groeit dikwils tot eene hoogte van twaalf of dertiennbsp;voeten. De olyven en de tabak zyn beroemd, offcl.ooanbsp;de laatfte in Italien nimmer veel deugt. De Bologneezefnbsp;hondjes geeven aan de ftad ook een zoort van verdiende.nbsp;Zy worden duur betaald, en duurder naar maate zy kleinernbsp;zyn. Om hun groei te beletten wafcht men ze gedutiri^nbsp;met brandewyn. Van het nooteboomenhout, dat hiernbsp;thans groeit, wordt wegens de ftaaje aderen, uitmuntendnbsp;fchrynwerk vervaardigd.

In den omtrek van Bologna vindt men bergkridal, by Caftello Crefpeilano veele verdeeningen. Het geednbsp;deeze landsftreek egter in betrekking tot de natunrlyk^nbsp;hidorie byzonder merkwaardig maakt is de zoogenaamd�nbsp;lichtende of Bologneezer fteeu. Men vindt deezenfteenf*)

POOR ITALI� N;

joo veel bekend is nergens, dan in den omtrek van den Sologtjfi berg Paderno, en hy is dc eenigfte die door enkele calci-neering de eigenfchap krygt, dat hy, wanneer men hemnbsp;een paar mimiuten in het daglicht legt, hetzelve naar zichnbsp;trekt, en vervolgens in het duider een half quartier uurjnbsp;licht. Men verkoopt hem ongecalcineerd by �t pond, maarnbsp;de gecalcineerde brokken zyn duurder. De ftcen verliellnbsp;na een paar jaaren deeze eigenfchap, maar krygt ze weder.

Wanneer men ze op nieuws calcineerd. Hy is een zoort van fpath, of doorfchynende talk, en draagt veelezwavel,nbsp;deelen by zich, deeze worden door het daglicht, hetwelknbsp;uit allerfynfte draaien van vuur bedaat, dat uit de zonnbsp;voortkomt, ontdoken, en geeven in het duider licht vannbsp;zich, tot datze meer en meer verteereu. Deeze eigenfchapnbsp;der lichtdraalen laat zich bed door het vuur, dat een koolnbsp;gloejend maakt, verklaaren. De zonnedraalen zyn te hevig, waarom men ze liever in het bloote daglicht legt.

Wanneer de deen regt goed is, kan een brandend lichtzy-ne zwaveldeelen oiudeeken, maar de maanefchyn doet �er in �t geheel geene uitwerking op. (^*)

De muziek is te Bologna in eenen zeer bloejea-g'gg^^^^ den toedand, �Er is hier zulk eene menigte mu�kan-vani/eJlfihnbsp;ten , dat veele andere deden van Italien daarvan voor�^*'^'^*nbsp;zien worden. Het nieuwe theater, dat in �t jaar ip�60.nbsp;is gebouwd geworden, is in aanzien van deszelfs inwendige inrigting een der fchoonde in Italien, Het daat op

zoeken j desgelyk� Voyage en Itali�, �quot; tttix Isles de P Archipel par uri Anglols Icttre 104. toy. en Bcccati de Phofpkorls,

(�) Et is wel gccn andere fteen. welke deeze eigenlchap zoo volkomen bezit, egter heeft du Foy andere zelfsftandigheden, b. v. dc gips van Montmattel by p^rys gevonden, die eene zoottgelyke ej-Senichap hebben, en uit de gedaane proeven van Beccari blykt, dalnbsp;W'et iighaame� het licht naar zich trekken, wanucee mcu ze in denbsp;*on delr.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

�2B de plaats van het paleis Bentigvoglio,�t welk paus Julius 11.nbsp;liet afbreeken, wyl dit gellagt zeer magtig en voor hetnbsp;pauslyke gebied zeer gevaarlyfe wierd. De zaal maaktnbsp;wegens den taalryke adel, die hier woont eene pragtigenbsp;Vertoonitig. De dames fpeelen geduurende de opera innbsp;hunne loges op de kaart; in �t gemeen is het geraas zoo fterk,nbsp;dat men weinig van de muziek hoort, wanneer men nietnbsp;digt by het orchefter ftaat. De dames zyn vry en lugtignbsp;in haaren ommegang , en worden elk vati haaren Cicisbeonbsp;begleid in de loge.

Men fchryfc doorgaans aan de Bologneezers een openhartig karakter toe; zy zyn flaa�dvafte vrienden, maar ook onverzoeniyke vyandeu. Men roemtze als vlyiige en ar-beidzaame luiden. Zy praaten veel, en maakeii gaarn ver-toonihg met hunne kundigheden.

De mannen gaan op zyn Franfch gekleed, alleen draa-gen de geringe luiden gemeenlykeenen mantel,. Devrouws-perzoonen zien �er doorgaans wel uit ; de voornaamfte lileeden zich naar de Paryfche mode ; die van den bur-gerftand draagen toegeknopte jakjes met naauwe niou-^ wen. Hier over hangen zy een fiuyer, dien zy om,nbsp;het lyf toebinden, dog zoo dat men het gezigt kan zien.nbsp;Eenige laaten hem op ftraat geheel over het aangezigt hangen , waardoor zy �er uitzien a!s ofze in den diepen rouwnbsp;waren. Zy zyn daardoor zoo onkenbaar, dat hun eigenbsp;mannen ze niet ontwaaren zouden, wanneer ze op verboo-de wegen gingen. De boerinnen draagen (Iroojen hoeden,nbsp;de hairen te zaaraen gebonden, en om den hals een kraagnbsp;van battift, welke met eene kleine kant omzet is.nbsp;fie voet- De voet te Bologna is vry algemeen inltalien in gebruik,nbsp;sna/itvan en door de Schriften van Riccioli, Manfredi en Calfini be-roemd geworden, Hy houdt veertien duim en zes tiendenbsp;deeien eener linie naar de Paryfche maat. Eene roede

houdt

tap

Wanneer men van Italiaanfche myien fpreekt, verftaat^'^^*lt;*lt;*�-Bien gemeenlyk zulke, waarvan �er byna zeftig op graad gaan. Zy houden vyfhonderd Bologneezer roeden,

Deexe worden op de landkaarten bedoeld, wanneer �er Miglio Italiano Haat, en komen met de gegographifchenbsp;myien, waarvan �er insgelyks zeftig op een graad gerekendnbsp;Worden, tainelyk overeen. Om het groot verfchildermy-len in Italien te toonen , willen wy �er maar eenigen by-brengen: een graad houdt vierenzeventig en eenhalve mylnbsp;te Romen, drie en vyftig en eene halve te Ancona, zevennbsp;en vyftig en vyf zesde deelen te Bologna, eenentagtig ennbsp;eene halve te Ferrara , zesenzeventig en een vierdedeel tenbsp;Perugia, zevenenvyftig en eene halve te Ravenna, zevennbsp;en zeftig en eene halve te Floreneen, agtenveertig in Pie-mont, en zoo voorts. In Engeland rekent men op eennbsp;graad negenenzefiig myien, in Vrankryk zevenenvyftig myien , namenlyk de myien op duizend vademen gerekend,nbsp;en in Duitfchland vyftien myien , waarvan elk drie duizendnbsp;vierhonderd Franfche vademen bedraagt.

Eer wy van Bologna affeheiden moeten wy nog hec zonderlinge graffchrift Aelia Laelia Crifpis gedenken,nbsp;waarover de Geleerden veel hoofdbreeken gehad , ennbsp;�en paar duizend verhandelingen gefchreeven hebben.

Het is te Cafa Ralia, een myl van de ftad in een hof in den muur gemecfeld, maar het is niet waardig , datnbsp;men deswegens zoo ver gaat. Wie hetzelve leezen wilnbsp;vindt het , nevens de veelvuldige verklaaringen, in i*

tsa R / E 1 S . B O B K

Van Bologna tot aan Florencen rekent men zevenenvyf* tig Italiaanfche mylen, of negen poften. Op de eerftenbsp;poft moet tnen voor eene chais met twee perzoonen drienbsp;paard�ii neemen, wyl men het Apennynfche gebergte overnbsp;moet. Het derde paard wordt met vier en een halven paulnbsp;betaald.

aarde by vyfentwintig mylen van Bologna, ziet men den beroemden jPtVrraWia-vulkaan, of de uit den grond voortbreekende vlammen,

welk een der merkwaardigfte verfchynzelen der natuur in Italieii is, en de opmerking der reizigers dubbel verdient.nbsp;De inwooners noemen deeze vlammen fuoco di legno, Denbsp;plaats, waar dezelve uitbarften, houdt tien of twaalf voetnbsp;in�tvierkant, en ligt ongeveer ter halverhoogte van ee.nbsp;nen berg. De grond is gelyk rondsom fteenagtig, zondernbsp;dat men fcheuren of fpleeten daarin bemerkt; eenigenbsp;fchreeden daarvan af waft gras, en allerleye kruiden. Denbsp;vlam is zoo helder vooral by duiftere regenagtige nagten,nbsp;dat de omliggende bergen daardoor verligt worden. VVynbsp;willen de opmerkingen van den Heer la Lande hierin voegen.

� Wanneer ik deeze plaats den 25. oft. 1765. by een � kouden en vogtigen nagt bezogt flikkerde de vlam opnbsp;� twee plaatzen met groote helderheid -. zynde in de door-� fneede ongeveer een voet, en even zoo hoog. Op denbsp;� overige plaatzen borften alleen nu en dan kleine ligtenbsp;� vlammen met een blaauwagtigen weerfchyn , als va�nbsp;� ontftoke brandewyn, tusfchen de keizelfteenen uit,

� fladderden langs de oppervlakte voort. Goot men wa-ff ter op de vlam, zoo fifte het, en zy ging voor een

D o o R I T A L i � N. tti

o�genbllk uit, maar kreeg aanftonds haare volle leeven� Pf^fgfn�i j, digheid weer. Roerde men fterk in den grond om,

�, de vlam brak op eenige plaaczen af, maar op andere � wierdze nog heviger. Het hout wierd �er door aannbsp;� brand gedoken, maar de omliggende (leeHen werdennbsp;h niet aangedaan van de hitte, ja de grond was niet eensnbsp;� warm, uitgezonderd op de plaatzen, alwaar de vlamnbsp;,, werklyk brande. By heftige ftormen zou d� vlamzom*

�, wylen, hoewel zeer zelden, uitgeblufcht worden: men i, behoeft �er dan alleen een licht by te houden, en denbsp;� vlam ontftefekt aanftonds weder. Wegens de fterke windnbsp;i, liet zich toen de reuk der vlam niet regt ondetzoeken}

� hy fcheen d� zwavel, of liever de fteen�ly zeer naby te � komen. Bell zeker natuurkundige had my verzekert,

M tookj en de geleerde Laura Bai� houd ftaande, dat de reuk eenige overeenkouift met die geen zoU hebben,

�, welke de eleftrifche proeven dikwerf veroorZaaken. Dit yi is zeker, dat men het vuur veel heftiger befpeurt, wan-� neet er onweder in de lucht is, waaruit men eenigenbsp;overkomft met het eleftrifche vuur zou mogen bedui�

Targioal houdt zich by dit merkwaardig vuur in zyne teizen door Toscaanen in �t geheel niet op, het fchynt al�nbsp;leen uit eene plaats, (bl. 30a in het vierde deel) dat hynbsp;hetzelve voor het overfchot van een uitgebranden vulcaannbsp;houdt. Een weinig verder zyn nog twee plaatzen, opnbsp;welke, dog zeer zelden dergelyke vlammen worden waargenomen. Eene halve myle hier van daan by den huizenbsp;Colinella ligt eene bron, a^ua buia genaamd, wier waternbsp;koud is, maar als brandewyn ontvlamt, wanneer men denbsp;oppervWkte met een zwavelftok nadert. Het water maakt-eeae beweeglng als of het kookte, hst welk vennoedelyie

I3i R E I s - B O E K

Bilogn�. voortkomt van de dampen, die uit de diepte opllygen, gelyk men zulks ook in het meer Agnano by Tivoli waarneemt.

Brandende By Porretta, aan den voet van den berg, van welke de baden. Reno afvloeit, en naar Bologna loopt zyn baden, waarvan de oppervlakte aan brand raakt, wanneer men �er metnbsp;licht bykomt. Zy zyn op het landgoed van het ge-flagtRanuzzi. In den hof van dit landgoed, welk aannbsp;den voet van bovengemelden berg ligt, ftygen op een zekere plaats dampen op, die eenige maanden agtereen branden , wanneer menze niet met geweld uitblufcht. De geleerde natuurkundige pater Boscowich is �er een ooggetuige van geweeft. Te Velleja by Piacenza, en te Barigaz-zo niet ver van Modena, zyn ook dergelyke brandbaarenbsp;bronnen.

VanPietra Mala kan men den poftweg over Fiorenzuol� neeraen, wanneer men de andere route van Lojano over Ienbsp;Mafchere niet verkieft. Beide hebben een even gelyk aantal poften.

Op den eertten weg ligt Fiorenzuola, een klein ftedeketi in een vragtbaar dal. Naauwlyk heeft men deeze plaatsnbsp;verlaaten, of deGiogo begint zig te verheffen, zynde eennbsp;der hoogfte Apennynfche bergen, die zeer bezwaarlyk isnbsp;om over te trekken, fchoon men federc eenige jaaren dennbsp;weg, zoo veel mogelyk, verbeterd heeft. De berg zelfnbsp;levert heerlyke fchilderagtige gezigten op.

De andere weg loopt over Ie Mafchere. Niet ver van deeze kleine plaats ligt een fchoon landhuis van dat geflagtnbsp;Gerini, waarvan de laatfte erfgenaam, ongeagt alle aangewende moeite zyner bloedverwanten, in �t jaar 1765. eennbsp;jefuiet geworden is. Hier by ligt ook het vlek Rout*�nbsp;waar de, door de inenting der kinderpokjes, thans in P*'nbsp;rys zoo beroemde geneeskundige Gatti gebooren is- Veertien

nooR ITALI� N.

tien mylen aan deezen kant Florencen komt men over Ca- Flore�ce�f pagivolo, een groothertoglyk landhuis. Van hier looptnbsp;een zeer aangenaame weg tot aan Florencen.

Het groothertogdom Toscaanen is van oudsaf een vfA-Gejteldbeid bebouwd land geweeft, waarin de koophandel en kuntlennbsp;gebloeid hebben. De oude Ecruriers waren reeds voornbsp;tyden der Romeinen magtig door hun handel en rykdom.

Van de gefteldheid der kunften by hun zyn niet alleen de toscaanfche orde, maar ook, in aanzien der fchildet- ennbsp;beeldhouwkunft, de etrurifche ftyl, welke men uit denbsp;fchoone antieke vaazen erkent, een zeer duidelyk be-wys. (�)

Toscaanen is een der fchoonfte landen van Italien. Het heeft veele bergen, waarin men aluin, yzer, een weinignbsp;zilver, en andere mineraalen vindt. Het ontbreekt�er ooknbsp;niet aan groeven van albaft, porphyr, en een fchoon foortnbsp;van marmer. Het platte land brengt graanen, wyn, faf-ftan, en moeskruiden in overvloed voort. X)e menigtenbsp;van moerbezi�n en olyveboomen verfchaffen den inwoone*nbsp;ren een aanmerkelyken handel in oly en zyde. De moer'nbsp;bezieboomen worden tweemaal van hunne bladeren beroofd, en daardoor eene twederleye teelt van wormen aangewonnen. Wanneer de bladen ten derdenmaale uitbotten,nbsp;laat men de eyeren zomtyds nog eens uitbroeden; hoewel

(�) Van den ouden totdaiid des lands kan men Dempfter dc Etrum *'�gt; Rcgtii Flerent. 1724.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naiieo. In opzigt der hedendaag�

icHe natnarljrke hiftoiie zyn de Relazltnl iFaktmt v'tggi p�! in di-vtrz, fgfti itUt Tufim� van d,. rar^ioni Ttxzetli. IV. V-6. Fitrms^

RE IS-BOEK

thrente, regeering zulk alleen toelaat in het geval wanneer de voorige teelt niet wel geflaagd is. In �t gemeen wordennbsp;deeze bladen in den berfft aan het vee vervoedert, wanneer het gras der weiden niet toereikt. Men kan zich daar^nbsp;uit een begrip maaken van de menigte ruwe zyde, welkenbsp;Tofcaanen levert. Het grootfte deel daarvan wordt in Florence , Livorno en Lucca verwerkt.

De vrugten zyn van een voortrefFelyken fmaak, inzonderheid worden de cedraten van Florencen, en de watermeloenen van Piftoja hoog gefchat. De Florentyner wy-nen houdt men voor de fmaakelykfte en gezondfte vaa ganfch Itaiien. Derzelver foorten zyn menigerley, en naarnbsp;de byzondere ftreek en legging der plaats, daarze gewas-feu zyn, van eenen onderfcheiden fmaak. De roode is ee-nigzins dik en zwaar, de witte daarentegen van eenen zeernbsp;fynen fmaak- Onder de roode agt men de Momepuicianonbsp;en de Artimino, en onder de witte wynen de vino Caltei-lo, welke zich egter niet vervoeren laat, de befte te zyn.nbsp;In den omtrek van Livorno en Florence bouwt men denbsp;befte foorten: men bindtze daar aan paaien, en by Livor-^nbsp;ao, Siena en Pjza laat menze aan de boomen opwaflen.

Onder de groote boomen in Tofcaanen zyn de cypreflen en Pygnen, (Jiignt) de gemeenfteii. De laatfte draagen ee-ne langagtige witte vrugt, welke in Duitfcblaiid Pienchennbsp;genaamd, en by verfcheide fpyzen gebruikt wordt. Wylnbsp;zy meelagtig zyn, bakt de gemeene man ze gemaalen zyn'nbsp;de onder het brood. Het groot aantal van jesmin- ennbsp;pranjeboomen fchaft den inwooneren gelegenheid om fyn�nbsp;wateren en oli�n daaruit te bereiden, waarmede een aaO'nbsp;zienlyke handel gedreeven wordt.

De overvloed en goede gelegenheid om de producten te vertieren, maakt den landman vlytig. De mannen zonnbsp;wel als de vrouwen zyn groot ^n wel gemaakt; de gezon*

�OOR ITALI� N.

de zuivere luchtftreek geeft hun eene frifche kleur. De^ fchoone fexe bezit hier voortreffelyke bekoorlykheden, ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

veelen derzelve hebben die onderfcheidende weezenstrek-ken, welke men anders in�t gemeen de Roomfche fcboon-heden noemt,

De leevensmiddelen zyn op een laagen prys; de huisgezinnen kunnen daardoor by een maatig inkomen gevoe-gelyk en aangenaam leeven. Van deeze voordeelen genieten de vreemdelingen niets, maar moeten aan de Tofcaan-fche waarden de verteering duur betaalen. De wegen zyn meerendeels goed, uitgezonderd van Siena naar Romen ,nbsp;de rivieren daarentegen des te bezwaarlyker. Wyl zynbsp;meeftendeel uit het Apennynfche gebergte hun oorfprongnbsp;hebben, zwellen zy by regenagtig weder plotsling op, ennbsp;brengen den reiziger in de noodzaakelykheid te wagten totnbsp;het water gevallen is, wil hy �er niet met gevaar doortrekken. Het is deswegens beft dit land, gelykookLom-bardyen in zulk een jaarfaizoen te bezoeken, waarin mennbsp;niet zeer voor fterke regenvloeden te dugten heeft.

De winter duurt hier van het begin van december tot aan het eind van February, Hy is nogthans, zelfs in deeze maanden, indien men het gebergte uitzondert, nietnbsp;ftrerg; men geniet �er eene gemaatigde lucht, offchoonnbsp;de nabuurige Apennynfche gebergtens met fneeuw bedektnbsp;liggen. �Er zyn daardoor niet veele fchoorfteenen in Florence: het vrouwvolk draagt een zilveren vuurteft aan dennbsp;vm, en de mannen fchikken zich om een groot vuur vannbsp;kooien, dat in het midden van de kamer gezet wordt.

Voorheen zag men te Florence in de befte huizen niet dan papieren venfteis, wyl de inwooners geloofden dat denbsp;zonneftraalen in den zomer, en de koude in den winternbsp;niet door het geolyd papier konden dringen. Thans treftnbsp;rasn dezelve alleen in geringe burgerhuizen aan. Mea

136 H E I S - B O E K

gebouvi'en, maar �er zyn oaarentegen destemeer antieke vaazen, potten, munten, offergereedfchappen, beWyzennbsp;van de oude Etrurifche kunrt, ontdekt geworden,

Florence heeft vermoedelyk zynen naam van de heerly-ke (Ireek gekreegen, waarin de ftad ligt, gelyk de Ita�aa-nen haar nog heden ten dage den bynaam van de Schoone geeven. Weinig lieden hebben zulk �ene gelukkige ligging. De landllreek fchynt rondom niet dan een hof tenbsp;*yn, waarin eene geduurige verwiHeling is'van heuvels,nbsp;dalen, boomen, weiden, en wateren ; en de Ilad zelvenbsp;heeft niet minder alle voordeelen, waar een fchoone plaatsnbsp;maar vatbaar voor is. By de laatfte telling onder dennbsp;marquis de Botta in �t jaatiydi. beliep het getal derin-wooneren op 65000. (v)

De ftad ligt onder de breedte van drieenveerdg graaden, zesenveertig minunten. Oratrend haaren oorfprong zynnbsp;verfcheide giffingen , de gefchiedfchryvers maakeri vannbsp;haar eetft melding ten tyde van het drieitiaiifchap. Csefatnbsp;zond �er eene volkplanting van zyne zoldaaten heen. Zynbsp;werd daarop ras aanzienlyk, en men reisde langs de Vianbsp;Caffia naar dezelve. By het verval van �t Roomfche ryknbsp;maakte zy zich dra onafhankelyk. Attila en vervolgensnbsp;Narzes bemagtigden dezelve, Zy werd verwoed, en vannbsp;Keizer Garel de groote eerft herbouwd. Daarop wierd zynbsp;van een eigen marquis geregeerd. Na den dood der gra-vinne Mathildis, welke in �t jaar 1115. volgde, bekwamnbsp;de ftadt de gedaante van eene regeering der voornaainften,nbsp;pp zy voerde kryg met Lucca, Siena, en inzonderheid met

[*) Ter tyd, toen het geflagt der Mcdicis zich van de ftad mf?quot;' ftet maakte, en de handel zeer bloeide, ftceg het aantal dtUm�*^nbsp;^00 hoog.

POOR IT A LIEN.

lt;jer Florentynen erkennen moed. De dad was langen tyd een offer der nyd en tweedragt onder de voornaamfte ge-flagten; zy joegen elkander beuitelings ter dad uit, totnbsp;dat eindelyk het Mediceefche huis de opperheerfchappy'nbsp;behield. (*)

De gefcbiedeniden van dit dodrlugtig huis zyn zoo zeer met de hidorie der kunrten en wetenfchappen verknogt,nbsp;cn by het bezien der merkwaardigheden van Florence zop'�^*^*nbsp;noodzaakelyk, dat vvy de volgreeks der vorften uit hetzelve noodig agten hierin te voegen. De Medices haddennbsp;zich door den koophandel groote rykdomtnen verworven ,'nbsp;en ftonden te Florencen in een groot aanzien. Cosmus,nbsp;de zoogenaamde Vader des Vaderlands, bragt het, nietnbsp;door geweld, maar door goedheid, mildaadigheid, en eennbsp;verftandig gedrag zoo ver, dat hy zonder den titel, ai het'nbsp;vermogen alleen bezat. Hy was het, van wien Voltairenbsp;zegt, dat hy met de eene hand den koophandel, en metnbsp;de andere het roer van (laat beftuurde, die te gelyker tydnbsp;zyne faftooren, en uitheemfche gezandten hoorde, zichnbsp;tegen den paus verzette, kryg voerde, en vrede floot,nbsp;het volk fchouwfpeelen vertoonde, de weetenfchappen beminde , en de geleerden daartoe aanfpoorde. Zyne vyan-den bragten het eens zo� ver, dat hy verbannen werd,nbsp;maat men riep hem na verloop van een jaar weder te rug,

(*) Geenc ftad kan zich beroemen zoo veele en *00 groote ge-fcbiedfchiyvers gehad re hebben, .als Florencen. De gefchiedeniffen van Atctino Guiccardini, Machiavello , Varqui, Borghini, Nardiennbsp;anderen zyn voottreffelyk, maar alleen gedccltens, en het is te be.nbsp;jammeren , dat *er nog gjjne otdenlyk zamenhangende en volkomenbsp;gcfchiedems van Florence in 't licht komt. Eenc aanwyzingnbsp;Plotentynfche g ichiedfcluy,e�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in La Lande r.we

I 5

i3� R E I S - B O E ff

fUrtntt, S'* gsnoot de hoogfte eer tot aan 14�4., wanneer hy ftierf. Het aanzien van deezen grooten Vader bragt tenbsp;weeg, dat de zoon Petrus , of hy fchoon ziekelyk ennbsp;zwak was, een gelyk aanzien kreeg tot aan zyn dood,nbsp;die in 1472. voorviel. Petrus Het twee zoonen na. Lau-rentius en Julianus. De laatfte verliefde, nevens eenennbsp;Franciscus Pazzi, op eene dame, waaruit de beroemdenbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;za�uenzwcering der Pazzi ontllond , volgens welke de

beide broeders geduurende de Mis in �t jaari478. zouden oragebragt worden. Laurentius ontkwam de moorders gelukkig. Hy werd ras daarop hoofd of principe van �t ge-meenebeft, en verkreeg wegens zyne pragtige leevenswy-ze, en fmaak in de weetenfchappen den bynaam van denbsp;pragtige en de Vader der zanggodinnen. Hy riep de Griek-fche kunftenaars, welke na de verovering van Conftanti-nopel in �t jaar 1453. in de waereld heromdwaalden naarnbsp;Florence, rigte eene akademie van kunften op, liet hand-fchrifteu opkoopen, en gaf den geleerden jaargelden. Vannbsp;zyne beide egte zoonen volgde hem Petrus II. op, en Johannes werd paus onder den naam van Leo X, welke eernbsp;ook zyn natuurlyke zoon, onder den naam van Clemensnbsp;VII, genoot. ('�')

Petrus II. moefl: vlngten en verdronk 1504. in het Na-pelfche in een vloed. Zyn zoon

Laurentius II. werd door behulp van zynen oom, den paus Leo X, hertog van Urbino. Hy ftierf 1518, en lietnbsp;eene dogter na, welk naderhand die bloeddorftige koni-gin van Vrankryk Catharina de Medicis wierd, en eennbsp;matuurlyken zoon

(*) De derde paus uit het huis was Alexander, onder den naaia L,�gt; XI, welke uit eene derde linie afftamde, waatui: de vot�**nbsp;Otcojano in het Napelfche gelprooten zyn,

BOOR ITALI� N.

Hy werd van zyn neef Laurentius vermoord, en met hem ftierf de eerde tak van dit huis uit.

De andere tak damde af van Laurentius I. broeder vaa Cosmus, den Vader des Vaderlands, welke Petrus Fran-cifcus I. gew'.'ti, wiens zoon Laurentius 11. heette, denbsp;de zoon van deezen was Petrus Francifcus II, uit wietinbsp;Laurentius III. de bovengemelde moordenaar van Alexander g ;boren werd, die zonder erfgenaamen ftierf.

Petrus Francifcus I. had nog een jonger zoon Johannes, van wienLudovicus, ook Johannes de Populiere genaamd,nbsp;afdamde; deeze laatde ge wan.

Cosinus 1, met den toenaam de Groote, welken 'pva%Groother^ Plus V. I56ip. tot eerden groothertog van Toscaanen/flge�.nbsp;maakte. Hy dierf 1574. Zyne beide zoonen volgdennbsp;hem op.

Franciscus Maria, welke maar eene eenige dogter Maria; de Medicis, gemalin van koning Henrik IV. in Vrankryk,nbsp;naliet, en vervolgens

Ferdinand I , welke de kardinaalshoed na zyn broeders dood nederlei, en 1608. ftierf. Hem volgde zya �oon

Cosmus II, in den jaare 1621. gedorven. FerdinandIL ftierf in �t jaar l�fo. Zyne gemalin was Julia Vittoria,

Johann Gadon. Met hem dierf 1737. het geflagt van de Medicifien uit, nadat hy zich door buitenfpoorige wel-Indigheden geheel onbekwaam tot voortplanting van zyanbsp;damiiuis gemaakt had. Het land geraakte onder hem ineennbsp;Qegten toedand, naardien alle zaaken van regeering en an-deten op eeoeu eHendageo diesaac GkdtiTO Dsini, welke'

zyn

140

reeds in 1718. eene uitgemaakte zaak, dat Don Carles, zoon van koning Philips de V, zyn navolger zou worden ; maar als deeze het koningryk der beide Siciliennbsp;verkreeg, enLotheringen aanVrankvyk afgeftaan werd,bekwam de hertog van Lotharingen Franciscus, naderhandnbsp;Roomfche keizer, in �t jaar 1735. de verwagting op Tos-caanen, en hy geraakte ook in 1737. in �t geruft bezit vannbsp;hetzelve.

Na den dood des keizers, in �t jaar 1765. hierop gevolgd , is zyn tweede prins, Petrus Leopoldus, groothertog geworden. Een vorft van veel doorzigt, die zich het welzyn zyner onderdaanen emftig ter herte neemt, en hetnbsp;land, dat onder Johan Gallon veel geleeden had, endaar-naa door de .gvoote lemizen, wyl de keizer Francifcus allenbsp;inkomften naar Weenen trok, zeer verarmd was, wedernbsp;op de been zoekt te helpen. Men bemerkt er reeds denbsp;goede gevolgen van, en men zou den overvloedigen ontloop van her geld nog meer bemerken, indien Toscaa-jien door het misgewas in 17�4. en 176�. niet veel geleden had.

De ftad Florence is niet alleen van buiten, maar ook van binnen eene der fchoonfte in Italien. Zy is met eennbsp;muur en toorns omgeeven. Aan den kant van het hofnbsp;BoboU ligt een klein fort', en aan het ander deel der ftadnbsp;de citadel van Giambattifta, welke egter niet heel fterk is.nbsp;De Arno doorfnydt de ftadt in twee deelen; in het groot-fte deel zyn drie kwartieren, namlyk Ste, Croce, S. Gio'nbsp;vanni en Ste. Maria Novella;, het kleinfte begrypt maatnbsp;het enkele kwartier S. Spirito in zich. Vier bruggen liggen �et over 'den Arno, onder welke die van S. Trini'*�nbsp;Wegens , den wydgeftrekten boog merkwaardig is. De veels openbaare plaatzen, en groote ftandbeelden op dezelve^

DOOR I T A L I E N. �4�

de fpringbronnen en fchoone gebouwen geeven aan de ftad FlorenU^ een heerlyk cieraad� In �t gemeen vindt men nergens zoonbsp;veele huizen, die tot voorbeelden eener verftandige, een-vouvvdige, zuivere en edle bouwkunft verflrekken kunnen.

Egt;e fmaak van Michael Angelo, en van andere toen leevenda groote meefters, is hier vooral te befpeuren, zonder dat mennbsp;als te Napels tot het opgefmukte en belachelyke vervallen is.

Onder de ftads poorten is die van S. Gallo, waardoor men Van Bologna komt, de cierlykfte. Zy verbeeld een re- �nbsp;genboog , die voor den keizer Franciscus by zyne in-haaling als groothertog in 1739. is opgerigt geworden. (�)

(*) �e befte narigten van de merkwaardigheden der ftad treft een reiziger aan in de Ri/Irettt delle etfe pm natabili dl Firenze van Ra-liteUe del Bruno, dat zeer dikwik verbetord, en op nieuws in 1757.nbsp;rs gedrukt geworden. �Er zyn nog vecle andere, die wjr voorbygaan.

Van de gallery heeft men een byzonder narigt, waarvan hierna zullen fpreeken. Wyl Flotenee, zoo als gezegd is, zoo veele voat* beelden van bouwkuntl bezit , heeft Ruggieii den liefhebberen detnbsp;bouwkunft een grooten dienft beweezen, en in vier deelcn in folionbsp;een Studio d�^rchitetiHra civile, met veele plaaten, en naauwkeurigenbsp;afmeetingen in �c licht gegeeven. �Et is eenc goede giondtekcningnbsp;van de ftad bygevoegd, welke ook afzondeilyk vetkogt wordt. Voornbsp;�en reiziger is het by Bouchard uitgekome plan het befte,nbsp;vryl men alle naamen van ftraaten �n kerken daarop vinden kan.

^gt;pcn in groot folio, onder den riicl Scelta di XXIF. Vedute delle trinctpali Coiitradey piaxze, ehiefe e palazzi di Firenze 17J4. van denbsp;eltc meefters gefneeden. Derzclvet uitgeevet Bouchard heeft in 'cnbsp;laat 1757. ook van decze meefters de fchoonfte landhuizen in grootnbsp;formaat van muziekpapier uitgegeeven, onder den titel: Vednte dellenbsp;miu e dialtn im^hi 4^;^ Tofiana, in jo plaaten, die zeer fchildei-agtig gelh^cn zyn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,�ken zullen op hun plaats voor-

�g van alle vorften uit ^uis van Medicis fnyden, welke niet te wel getroffen, doch vty zeldzaam te bekomen zyn.

$4�

pe beftraatlng der ftadt is voortrefFelyk, en beftaat u�t groote vlakke fteenen, welke in elkander gevoegd zyn�nbsp;en �er uitzien als groote fteenen plaaten, die uit d� rotzednbsp;gehouwen zyn*

De kathedraalkerk van Florence Maria del Fiore is volgens de ordinantie van Arnolfo da Lapo in �t jaar iapdnbsp;gebouwd. (*) Zy is s6o braccia lang, en van den grondnbsp;tot daar de koepel in elkander fluit I90 ; maar tot aannbsp;de fpitze van het kruis, dat daar op ftaat, 202 braccianbsp;hoog. Michael Angelo hielt deeze koepel voor het groot-fte meefterftuk der bouwkunft, fchoon zyne koepel vannbsp;4e St. Pieterskerk deeze in wydte te boven gaat. D�nbsp;Florentynfche is agthoekig, en van den eenen hoek totnbsp;den anderen 78 Braccia vvyd. De bouwmeefler van dezelve biet Brunellefchi, de grootfte kunttenaar van zyanbsp;tyd.

De kerk is van buiten geheel met wit en zwart marmer overtrokken, waardoor zy eenigzins naar eenenbsp;je gelykt. Het ontbreekt dezelve aan een fchoonen voorgevel , na dat men den voorigen, welke met ftandbeeldeiJnbsp;vercierd was, in �t jaar 1586. heeft weggenomen. Viefnbsp;derzelven, namelyk de Euangeliften van Donatello

{�) AinolpKus da Lapo, of di Cambio, was de lectUng van Ci' mabue, cn ftierf in �c jaat i^oo. Het doet hem veel cctj datnbsp;kcik niet zoo goihifch is gebouwd, als anderen in dcczcn lyd. toconbsp;de kunft�n nog niet herfteld waren. De gtondtekening, opftalico*nbsp;toorn en doophuis van deeze kerk heeft Sgiilli in ,7 bladen uitg�*nbsp;geevcD, De koepel wordt daarin met dien van de St. Pietctskeiknbsp;en bet Pantheon te Romen vergeleeken,

(�*) Wjr zullen nog dikWils gelegenheid hebben van Donatello ** fpteeken. Cosinus de Medicis gebmikte hem tot vecle tretken.nbsp;was buiten tegenfpraak na Michael Angelo een der grootfte nieuvt*nbsp;beeldhouwers, cn zyne wetken worden zeer hoog gefchai. Hjft**?nbsp;I4S(S, in zyn'tjftc jaar.

DOOR I f A L I E N; 445

�yn in de kerk geplaatft. Boven eene der kerkdeuren ziet Fhrenctt men Maria met twee engelen in marmer van Giovanni Pi-fano, een der befte beeldhouweren van zyn tyd, van wiensnbsp;arbeid men veel in zyne moederftad Pifa ziet, alwaar hynbsp;ook in �t jaar 1320, geftorven is. De vloer der kerke isnbsp;met marmer ingelegd, waartoe Michael Angelo de tekeningnbsp;heeft gegeeven.

Aan beide zyden der kerke ziet men de beelteniflen vaa verfcheide beroemde Florentynen; vooreerft dat van Bru-nellefcbi den bouwmeefter der koepel, welke hier 1445.nbsp;is begraaven , volgens het graffchrift door Areiino gemaakt. Verder ziet men de afbeelding van Giotto (*) vannbsp;Petrus Famefe, een genmal der Florentynen, en vannbsp;Marfilius Ficinus, welke zich door de overzetting dernbsp;werken van Plato, en andere oude Grieken beroemd gewaakt heeft. Ter linker hand by den ingang der kerknbsp;�iiet men de afbeelding van Dante, zoo als hy met eennbsp;boek in de hand op eene weide gaat wandelen. Deezenbsp;groote dichter ftierf wel eigenlyk als een banneling te Ravenna maar het gemeenebeft liet hem ter eere egter dit af-

Giouo was ds eetile hctftcllei dat ichUdatkunft, en betoon-de in a^ne wetken meet genie �, dan men van de toenmalige tydea *ou hebben duiven veiwagten. Hy ftietf in *t jaat 1536, zyne me-dcburgeri lieten ^er eetft in *ljaar 1490. dit werk tot zyne gedag,nbsp;tenis maakeu, waartoe Politianu� de volgende Ichoone verzen ver-Viaidigde.

^�am reSa manHS, tam fait �quot; fatits MatHTa Oecrat mfira, qxod defmt arti,

R B I S . B O E �C

De koepel der kerk hebben Fridericus Zuchero en Georg Vazari befchilderd^ Het koor is met jonifche zuilen, ennbsp;ntec veel marmer vercierd. De basrelieven onder aan hetnbsp;koor zyn B^ccio Bandinelli en Giovanni dell�opera�nbsp;Zy worden van de kenners hooggefchat.

Van de hand van deezen zelfden- Bandinelli is ook de' beerlyke groep op den hoofdaltaar, welke God den Varnbsp;der, en een engel, het ligbaam van Chrilius houdende,nbsp;verbeeld. De Chriftus is veel vportrefFelyker, dan denbsp;Vader, uitgevallen. Voorheen zag men agter den altaarnbsp;nog van hem de ftandbeelden van Adam en Eva , maarnbsp;wyl zy gelegenheid tot ergernis gaven heeft menze in de.nbsp;groote zaal van Palazzo Vecchio gebragt, en in derzelveCnbsp;plaats eene Maria gefteld , die het lighaam van Chriftusnbsp;beweent. Michael Angelo heeft de laatfte hand nog nietnbsp;aan dit werk gelegd , egter ziet men �er den grootennbsp;ineefter in , waarom ook niemand waagt hetzelve afte-inaakeil. De Apoftelen in de fchoone Niflen van Marmer zyn van Sanzovino , Bandinelli en andere goedenbsp;meefters. De deur der facrifty is van brons en met bas-relieven van Laurentius Ghiberti vercierd. Onder denbsp;overblyfzelen , van welke hier eene menigte bewaardnbsp;wordt, vertoont men den duim van Johannes den Doo¹nbsp;per.

b o o R I T A L� I E N.

Het merkwaardigrte voor de weetenfchappen in Fki Iterk is de voortteffelyke middagsliuie , welke de paternbsp;Xiraenes op koften der regeering vernieuwd en verbeterdnbsp;Keeft, na dat dezelve reeds in �t jaar 1467. was aangelegd, De opening, W'aardoor de zonneftraalen vallen isnbsp;van den grond 277 Patyfche voeten in eene loodlyuig�nbsp;hoogte verheeven.

Uit een opfchrift by de facrifly blykt, dat paus Euge-nius IV. in deeze kerk in �t jaar 1493. een Concilium gehouden heeft j waardoor de Griekfche en Latynfche kerken zyn vereenigd geworden. Schoon dezelve van geer� langen duur geweeft is, is deeze vergadering toch in denbsp;kerkelyke gefchiedeniflen beroemd. Keizer Frederik III.nbsp;�oeg in deeze kerk in tegenwoordigheid van den koningnbsp;van Hongaryen een groot aantal Ridders van de goudennbsp;fpoor. In �t geheel is ze wegens veele aanmerkelykhedeiinbsp;�ene der bezienswaardigile in Italien. Het kapittel beftaacnbsp;�it twee en veertig domheerenj

Aan de zyde van den Dom fiaat de vierkante toorn , fogf� ^.4;^ welke eene hoogte van honderd vier en veertig braccialt;/e� Dotit,nbsp;heets, en met zwart, rood en W'it marmer bezet is. Hynbsp;is van Giotto geordineerd, gelyk'uit het boven aangehaalde graffebtift blykt, eu een der befte gebouwen in dennbsp;sothifchen fmaak, die men ergens vindt. De fchoonenbsp;ftandbeelden, di� zich aan denzelven bevinden, zyn tennbsp;deele van Douatello, waaronder een met het kaale hoofdnbsp;�umunt, dat de meefter voot zyn befte werk hielde, ennbsp;2ynen Zuccone, of kaalkop noemde. De toorn heeft viernbsp;honderd en zes trappen i de moeite om dezelve te beklimmen wordt eea reiziger rykelyk beloond, tvyl men van�

(*) Men kan daarvan desze'fs werk , U ycictU e anew imnini I7J7. in .jta. nazien.

il, Desl. nbsp;nbsp;nbsp;g

�4(J R � I S - B O E K

dceze lioogte niet alleen de g�heele ftad, maar ook de landhuizen, en de overblyfzelen der l�ad Fizole, waarnbsp;van Florence voor een gedeelte is opgebouwd, in dennbsp;pragtigen ointrek derzelve beft kan ovefzien.

11 Battifterio; eene kerk ften Heiligen Johannes toege-wyd, zou in vroegere tyden een tempel van Mars ge-weeft zyn, en heeft, gelyk dc oude doopkapellen, een agtkantige gedaante. Van den eejien hoek tot den anderen is de kerk overal vyfentagtig voeten wyd, Zy ftaat'nbsp;Try, is geheel met marmer overt�okken , en heeft drie deuren van brons, die zoo fclioon zyn, dat Michael Angelonbsp;zeide, datze verdienden deuren van het paradys geweelTnbsp;te zyn. Twee deuren zyn van Ghiberti en de derde vannbsp;Andreas Pizano, gelyk de woordennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ugalini df

Pijis me feeit Ae. 1330* a^nwyzen, Gefchiedeniflen van het oude en nieuwe teft'ament zyn �er op verbeeld. Mennbsp;moet zieh over de goede tekening en fclioone ordinantienbsp;voor die tyden verwonderen. Van binnen' is de kerk metnbsp;Z�ftien groote zuilen van granietftecn vercierd. liet mo-fa�kwerk aan het gewelf is van Andreas Taft, een leerling'nbsp;van Cimabue, maar het is zoo zwart geworden, dat me�nbsp;�er niets van bekennen kam Aan het graf 'van Balthazarnbsp;ColTa , die' onder den naara van Johannes XXlil. pansnbsp;Werd, en 1419. te Florence, na dat hy de pauslyke waardigheid had nedergelegd, geftorven is, heeft DcraatcH�nbsp;de basreiieven vervaardigd. Van deezen zelfden' meeft�?nbsp;is ook het ftandbeeld van de Heilige Magdelene op ee�nbsp;fehoGuen nieuwen altaar. Het is iets zeer buitengemeen�'?nbsp;en, om zoo te fpreeken, eene plegtige libogtyd iii FI�'nbsp;rence, wanneer in deeze kerk kinderen gedoopt worden.

Voor de hoofd-deiiren ziet men twee zuilen van p'hyr, welke de Pifaners weleer aan die van Florence g�'

i�oR I T A L I � N.

tvelke in �t jaar 1406. veroverd is geworden. Voor Porta deir opera Haat eene aniler�, in �t jaar 408. op-gerigte zuil, toe gedagtenis van Ceii wonderwerk, datnbsp;een oud� verdorde olmboom Weder fris en groen werd,nbsp;wanneer hem de doodbaar van den Heiligen Zea�bius,nbsp;bisfehop van Florence, aanraakte.

Niet ver valt de Domkerk by S. Maria Maggiore ilaat de beroemde groep van Hercules, den centaurNeiTtis metnbsp;�en knods verflaande, door Johan van Bologiie. l iet werknbsp;is uit een link, de beelden Zyn pragtig en v�l uitdrukking. Zy Haan wel op een aanzienlyk ped�ftal, maarnbsp;munten op die enge plaats niet genoeg uit. De ftellingnbsp;der beelden iS IWut maar gelukkig gewaagd, dan de gan-fche groep ruft op het zydvvaards uiiftaande been vaninbsp;Hercules, en op d�n gebogen voet van den Centaurus.

De bewe�gingen van alle de deel�n zyn natuurlyk, eH toet eene groote kun ft uitgedrukt.

In een ander gedeelte der ftad, niet ver van de ftraat � .�� uar�i, itaat eene andere v�oTtreffelyke groep, op een klei- ]4lagr.usgt;nbsp;hen fpringbron, die men gemeenlyk Alexander de grootenbsp;noemt. Zy verbeeld, volgens zommigen, een foldaac, Ajax,nbsp;den zoon van Telamon, draa'gende, vvelkc zich uit vvari-Iioop, wyl �lyires d� wapenen van Achilles verkreeg,nbsp;heeft omgebragtj volgens anderen, is het Ajax z�lf, wel--ke het lighaara van zynen vriend Patroclus den Trojaanen'nbsp;heeft afgeiiomei). Intusfchen vertoont het beeld, dat gekleed

(*} De goede pater Labit, welke fn bet zevende dce! Zynet voyage en Italic ^ cn Effagne den bovengeincldcn Rijfretto dette lofe no-tabih dl Fircnx� ovcizet, begaat hier eene bciachclyke fout. Ver-nioedelyk heeft hy ih piaa;s o'lme', �omo geleezen, en maakt daardoor van den vetdorden olmboom een teetingagtig m�afch, dienbsp;als eeiie ui.gedroogde iti�tni; uiizag, en dooi ditwouder gezoodj'

K 5.

148 REIS.BO El^

Vlorewt. kleed is, en eenen helm dhagi, meer een foldaat, da� een held. Veelen houden het voor een werk der oudheidnbsp;van eene Griekfche hand; maar Cochin vermoedt, dat hetnbsp;insgelyks van denzelfden Johan van Bologna voortkomt.nbsp;Palazzonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Florencequot; otntrend 160 ftandbeelden op

Veccbio openbaare plaatzen, in de ftraaten, en aan de voorgevels flaat% w�z-der paleizen; �er is egter geerre met zulke meefterftuk*nbsp;bet zelve, vercierde plaats in de ganfche wacreld, als voor hetnbsp;Palazzo Veechio-, Piazza del gran Duca genaamd, naarnbsp;het ftandbeeld vair Cosinus den eerften, groothertog vannbsp;Tofcaanen, dat zich daar bevindt. Zy is zeer ruim. Aannbsp;de eene kant gaat men in de ftraat degli Uffizzi, of della Loggica, waar de beroemde groothertoglyke galery is.nbsp;Het overige gedeelte is met geringe burgerhuizen omgee^nbsp;ven, indien men het paleis Ugoccioni uitzondert, van�tnbsp;welk eenigen aan- Michael Angelo , anderen an Palladionbsp;de ordinantie toefchryven. D� voornaamlle cieraad vannbsp;fintein. de plaats is dc heerlyke fontein, welke Gosmus I. heeftnbsp;laaten aanleggen ; zy zonde zich egter veel beter in hoenbsp;midden der plaats, dan aan den hoek van liet paleis ver-t�oiien. De eenigzins verheve waterkom is agtkainig-,nbsp;en in dezelve Haat het coloffiitifch ilandbceld van Neptuin agtien voeten hoog van marmer, in een fchulp, dienbsp;van vier zeepaarden gstrokketr wordt; hy r?omringd va�nbsp;drie tritons. Dit ganfclve ftuk werks is van Aminanati 1nbsp;daarentegen de twaalf beelden� van nyniphen en tritonsnbsp;uit brons gemaakt, waarmede de waterkom bezet is, zynnbsp;van Johan van Bologna. Zy zyn wel getekend , zagtnbsp;van omtrefc, maar eenigzins gemanierden voor de plaats�nbsp;daar zy Haan, te klein;

Cosass amp; Ter zyde Haat het bovengemelde flandbeeld van CoS� te pHftrde, ^us I. van brons, dat voor de flraat degli Uffizzi tot

DOOR ITALI� N.

han van Bologna. Het beeld van den groothertog Florence. fehoon, en de Helling van het beeld wel verkoren, maarnbsp;de kop te klein. De drie basreliefen op het voetftuk zynnbsp;maar middelmaatig. Op het eene wordt de groothertognbsp;naauwlyks agtien jaarenoud, van den raad verkooren; opnbsp;het ander gekroond, op het derde houdt hy na de verovering van de Had Siena zyne intrede; op de vierdezydenbsp;Van het voetftuk leeft men in het opfchtift, dat de groothertog Ferdinand dit gedenkftuk voor zynen vader heeftnbsp;laaten zetten in �t jaar 1584.

De toom op het oude paleis is tweehonderd negen en Zedig voeten hoog, en in een zonderlingen fmaak gebouwd. Hy ruft boven op vier zuilen, eu is in het midden dikker, dan boven en onder. Aan de uurwyzer zynnbsp;de talletters van de cyfferplaat doorgefneeden, zoo datnbsp;Wen door middel van eene des �s nagts agter dezelve ge-plaatfte lanteern, zien kan , hoe laat het is.

Het oude paleis zelf is van Arnolfo, den bouwmeeder van den Dom, geordineerd. By den ingang ziet mennbsp;Hercules, welke Cacus overwint, en David, den Goliathnbsp;verfliande, van Michael Angelo. In den tuin ftaat eennbsp;fpringbron van porphyr met een fpeelend wigtie van bron*nbsp;door Andreas Verrochio, en wederom een Hercules, Ca-eus overwinnende van Vincentius Rozzi uit Fiezole, eennbsp;leerling van Bandinelli: deeze groep wordt van kennersnbsp;�ven zoo hoog gefchat, als die van zynen roeefter, welkenbsp;?an den ingang ftaat.

Het merkwaardigfte in dit paleis is de groote inhnldi-gingzaal, welke eene langte van hondert twee en zedig,

�n eene breedte van vierenzeventig voeten heeft, aanwel-he egter de kleine ongeiyke venders in de hoogte rondom Baande een flegt aanzien geeven. Vafari heeft daarin denbsp;�'rootnaamfte gefchiedeniffen van de dad FJorence, en van

REIS-BOEIC

Florence �^Cdiceefche huis verbeeld. Vier groote (lukken bs-flaan de vier hoeken; in het eerfle van Cigoli wordt Cosinus 1. in zyn agtieiide jaar als navolger van Alexander tof hertog door den ganichen raad verheeven; in het anderenbsp;van Ligozzi ontvangt hy van paus Pius V. de kroon ennbsp;den hertoglyken mantel; in het dorde van Paflignani legtnbsp;Cosinus [. de orde van den lleiligcn Stephanus aan, dienbsp;hy geftigt heeft; in het vierde van Ligozzi, ziet men denbsp;twaalf Florentynen, die zich omtrend het jaar 1300 ternbsp;zelfder tyd 3I5 gezanten van vcrfcheide hoven by den pausnbsp;Jlonifacius VtlI. ophielden. Onder de negen en dertignbsp;fchilderyen in frcfco aan den muur van Vafari ziet rnen denbsp;verovering van Siena, de (lag by Marciano, de belegeringnbsp;van Piza en andere meer. (¹)

Te vooren werd jaarlyks in deze zaal eene plegtigheid op het fgeft van Johannes gevierd. Een aantal van boerennbsp;cn boerinnen namelyk moeden voor den groothertog dans-fen, en die zich daarhy het bell gedroegen ontvingen ge-fchenken.

Aan het eene eind van de zaal (laan op eene verhevenheid drie marmeren beelden-meer dan leevensgroot; de middelfte nis paus Leo X, ter regte hand Johannes d^nbsp;Medicis, de vader van den groothertog Cpsmvis I, en tet

links

\Vanncer Vafaii hier fchilderde kwam de groothertog in Z-aal, om met zync dogter. waarop hy verliefd was, eenen onbe'nbsp;taraeiykcn handel te bedryven. � Vafaii hield zich als of hy lag rquot;nbsp;(liep, om de gram(ch.ip van den htitog, die geene getuigen rSt'nbsp;moedde, te ontgaan, lyanneer hy hem gewaar wierd. De geleerd^�nbsp;en gedhiedfchryvers, die van de groothertogen begif.igd wierdcninbsp;en voor een gcdceite een jaargeld trokken, hebber alleen hu� Ii'-uitgebazuind, cn daarentegen de buitenfpoorigheden, en vcei''�'�'��¹nbsp;zeet raenfchelykc zwakheden , welke de mcclle groothertogen beg?¹�nbsp;hebben, ycrzwccgcn.

15*

Knke Alexander, die in �t jaar 1531. tot hertog van Florensan* rence verkooren wierd. Aan elke zyde ziet men nog tweenbsp;ftandbeelden, namelyk Cosmus I, en paus Clemens VII.

�er tegen over. Zy zyn allen van de hand van Baccio 8an-fdinelli, en doorgaans goed gemaakt, maar een weinig Zwaar. Van denzelfdeu meeder zyn ook de (landbeeldennbsp;van Adam en Eva aan het andere einde van de zaal. Zynbsp;wierden, wyl zy al te zeer in den (laat van onnozelheidnbsp;voorgefteld waren, uit de Domkerke herwaards gebragt, ge-lyk boven reeds gemeld is. Een der fchoonfte beeldennbsp;van deeze zaal is de godin der overwinning, welke eennbsp;gevangenen met voeten treedt. Michael Angelo had zenbsp;voor de graftombe van den oorlogzugtigen paus Julius II.nbsp;gefchikt. Maar wyl dit niet wel voegde, bleef dezelvenbsp;nevens andere in den tuin Boboli te Florence. De erfgelt;-naamen van den kunllenaar fchonken ze aan den groothertog. Zy is in haar tegenwoordigen toeftand, een van zy-ne beelden, w'elke de meefte uitdrukking hebben.

Tegen de zyden van de zaal (laan zes fchoone groepen van Vincenzio Rofi], de daaden van Hercules verbeeldende. De verkiezing is in allen ('choon, de tekening goed,nbsp;en der natnur overeenkom�ig. In de Hercules, die dennbsp;-eentanr dood, is de kop van den laatBen inzonderheidnbsp;fchoon; maar daar die held Cacus met zyn knods verflaat,nbsp;is de uitdrukking vreeslyk. De vier andere onderwerpennbsp;zyn Hercules en Antheus i dezelfde overwinnaar met denbsp;koningin der Amazoonen; met bet Erunanthifche zwyn;nbsp;en daar hy Diomedes ter aarde velt. In de vier laatflennbsp;vindt men ook wel veele uitdrukking, maar zy komen bynbsp;de eerden niet te pas. De laatfte groep is maar in �t ruwanbsp;gebeiteld.

Vafari heeft in deeze verdieping nog verfcheide vertrek* ksn gefchiiderd, In eene hogere verdieping ziet men eeanbsp;K 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;David

15a

T^ortnce. David, van Donatello, en een Johannes den doopcr, vai| Benedidus de Majano. Maar het merkwaardigde is de gernbsp;hoorzaal, in welke Salviati de daaden van den grooten Rq*nbsp;meinfchen diflator Putins Camillus op natten kalk gefchi|-derd heeft.

In dit paleis wordt de ^roothertoglykc Gardcrohe bewaard. In de groote zaal heeft gemelde Salviati de zegepraal van een Roomfchen keizer; en Camillus de Galli�rs uit Romen jaagende verbeeld. Het koloriet is krag-tig, en de zamenftelling verdient goedkeuring. Maar het is zonderling, dat eenige voorwerpen zeer goed, anderennbsp;daarentegen , vooral de paarden flordig en gebrekkelyknbsp;getekend zyn. Behalven deeze twee fchilderyen in fresco, is de zoogenaamde converfation van Rubens op-merkelyk. Deeze groote kunftenaar heeft zich daarinnbsp;nevens andere perzoonen verbeeld, zoo als zy met elkander over verfcheide boeken zametifpreeken. De uitdrukking en het koloriet zyn meederlyk.

In het eene vertrek w�ordt in verfcheide kasfen ee� groote fchat van kollbaarheden bewaard. Op vierenvyf-tig groote zilveren fchotelen , die van binnen basreliels-gcwys gedreeven zyn, ziet men alletleye gefchiedenilfennbsp;van het Mediceefche huis verbeeld. De Hertogen hebben dezelven als eene fchatting van verfcheide lieden ga-kreegen. In andere kaflen wordt een met paarlen ennbsp;turkoizen ryk bezet tuig van Cosmus I; de met paarlennbsp;vercicrde kroon, die Pius V. aan gemelJen Cosmus, alsnbsp;eertleii groothertog, in �t jaarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heeft opgezet; veel

Turkfch geweer en tuig , waaraan eene menigte kotl-baare lleenen verfpild is, die de oude Cosmus, de vader des vaderlands, welke een Herken handel op Cqo-ftantinopolen dreef van de Turkfche Sultans ontvangen Heeft; vier maffive zilveren zuilen van het bruiloftsbed

�ooR ITALI� N.

wamp;a Cosfflus III. enz. vertoond. Men ontzet zich overF^renM� de koflbaarheden, welke zo zeer aangegroeid zyn, wylnbsp;het Mediceefche huis door haare rykdommen, dezelve bynbsp;aanhoudendheid vermeerderd, en den ouden voorraad onaangeroerd gelaaten hebben. Men kan egter niet ontkennen, dat veel zilver beter hefteed, of ten minften in eenenbsp;nieuwe gebruikbaare gedaante had kunnen verwerkt worden.

Het koftbaarfte van alles, wat hier vertoond wordt, is het Palliotto, of de voorzyde eenes Altaartafels van mafliefnbsp;goud. Het is zes voeten lang en digt met diamanten ennbsp;paarlen bezet. In het midden ziet men den groothertognbsp;Gosmus II. knielend verbeeld. Het hoofd en de handennbsp;zyn van email, maar de kleederen van fmaragden, en andere edelfteenen van verfchejde kleur. Het wordt opnbsp;200000 ducaaten gefchat. Van onderen ftaan deeze woorden , waarvan de letters uit ingezette robynen beftaan:

De groothertog had het als eene gelofte voor de kerk der Jefuieten naar Goa beftemd, in geval zyn prins van eenenbsp;gevaarlyke krankheid herfteld wierd: maar wyl deeze ftietfnbsp;bleef het beloofde agter.

In eene ryk vercierde kift bewaart men het Concilium Florentinum, dat Eugenius IV. ter ver�'eniging der Griek-fche en Latynfche kerken gehouden heeft. Het is op enkele bladen gefchreeven, welke in een byzonderen bandnbsp;liggen, gedagtekend den 6 July 1439. en zoo wel va�nbsp;de aanweezende Griekfche bisfehoppen ondertekend. Voorheen wierd het met groote plegtigheid door priefters bynbsp;aangeftoke wafchkaarzeu verwond.

In eene andere kift ijgj het oorfpronkelyke werk der K 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pan-

REISBOEK

pandeften , of de beroemde pwdedse Florentinds, welk� ten tyde van den keizer Judinianus zouden gefchreeveanbsp;zyn. Het fchrifc is groot en leesbaar. Het handfehrift be-ftaat uit twee in rood fluweel gebonde banden in folio.,nbsp;Tusfehen de bladen ligt tot betere bewaaring van hetfchriftnbsp;telkens een ftuk groen atlas. De banden zyn met zilvernbsp;beflagen, en met emailleerwerk vercierd. De Pizaaner*nbsp;hadden dit handCchrift by Salerno buit gemaakt, en fchon-ken het den Florentyners uit dankbaarheid, vvyl dezelvenbsp;Pil'a, geduurende deeze krygsverrigting met hunne foldaa-len bezet hadden. Men vertoont hier ook het Euange-liuvn van Johannes tweemaal op perkament waarvan hetnbsp;eene voor het eige handfehrift van den Euangelill wordtnbsp;iiitgegeeven.

Liefhebbers van oude fchilderftukken bezien de kapel van het oude paleis,' welke geheel befchilderd is vanGhir-landajo, een middelmaatig kunftenaar, die egter de Grieken, onder welke hy zich gevormd had, te boven ging.

Tegen over de eene zyde van hetpaleis aan het eind der jalery is de zogenaamde loggia, welk naar het ontwerpnbsp;van Andreas Orgagno gebouwd is. Zy bellaar uit eeanbsp;foort van bedekte gangen met drie rreaden, waaronder d�nbsp;gemeene lieden en foldaacen te^en dtn regen, evi de hittenbsp;vertchuiling zoeken.

Onder den boog, die naar bet paleis toe gekeerd is, ziet men het flandbeeld van Judith uit brons door Donatello , een ftuk van groote waardy. Zy is ftaande verbeeld, en gereed om Holofernes het hoofd aftehouwen,nbsp;Aan den voet liaan de woorden: Publkae falutis exemplumnbsp;fives pofttere, VermoedeJyk is dit van 't gemeene beft innbsp;een zekeren tyd opgerigt geworden, om die geenen, we'*nbsp;ke zich de opperheerfchappy zogten aantemaatigen,nbsp;pene waarfchouwicg te dienen,

DOOR IT ALIEN.

V?n de drie arcaden, die naar de plaats toe ftaan, is de Boh^a. iniddelfte ledig, de beide andere zyn raet twee fchoonenbsp;ftandbeelden vercierd. Het eeiie verbeeld Perfeus met hecnbsp;zweerd in de eene, en het hoqfd van Medufa in de andere hand.' Het verllrekt tot een bewys van de bekwaamheid van Benvenuto Cellini, (*) maar is eenigzius gemanierd. De fchoonfte van allen is de voortreffelyke marmeren groep van Johan van Bologna. De kunftenaar heeftnbsp;onder het verbeelden eener fabynfche maagdenroof de drienbsp;menfchelyke ouderdommen zoeken voorteftellen; nanrelyltnbsp;de jeugd in het beeld van fabynfche maagd: den mannely-ken ouderdom in den foldaat, en de hoogere leeltyd innbsp;den vader, welke aan de voeten van den foldaat ligt. Innbsp;het ganfche werk heerfcht een grootfch karafter, en veelenbsp;uitdrukking.

Wanneer men bedenkt, dat het huis de Medicis altoos de kun den voorgedaan, groote rykdoramen bezeten, dennbsp;goeden fmaak, en de pragt bemind heeft, behoeft mennbsp;zich niet te verwonderen, dat het in een lange reeks vannbsp;jaaren een fchat van antieke ftatuen, munten, fchilderyen,nbsp;en merkwaardigheden van allerley ZQort hegft zamenge-

(*) Cellini was een goed beeldhouwer, mcdaillcur en goudfinit, te Romen voor Clemens yll. en te Parys voor koning Fran*nbsp;cilcus I. veel gearbeid heeft. Hy (chtcef een boek van de beeld*nbsp;houwkunft, en goudfmeedeiy, dat in �c jaar 1568. te Florencen uitgekomen is , en zyn eigen leeven, dat 17^0. te Napels is gedruktnbsp;geworden. Hy laat niet na daarin zeer veel tot zyn lof te zeggen,nbsp;tn beroemt zich onder anderen, dat hy de raan geweeft is, dienbsp;hertog Card van Boutben ia de belegering van Romen heeff dood-jtfehooten.

156 R E I S . B O E K

leen vergoedt de reize naar Italian voor een liefhebber, en liy vindt hier nog genoeg, dat zyne aandagt waardig is,nbsp;wanneer hy reeds de merkwaardigheden van Romen bezien heeft. Een aanzienlyk deel van deeze zeldzaamheden heeft de kardinaal Leopold de Medicis, een zoon vannbsp;Gostnus II. zamengebragt. Deeze groote befchermer dernbsp;kunrten was 1617 gebooren, en Ilierf in �t jaar

De wydioopige en koflbaare befchryving deezer gallery is onder den titel van Muzeum Florentinum in zes deelennbsp;in groot folio, en veele kooperen planten, welke de munten , gefneede fteenen en (landbeelden voorftellen, aangevangen, en met vyf deelen vervolgd, waarvan een danbsp;fchilderyen aan de zolders, en vier de verzameling van afbeeldingen der fchilders, die zich zelven gefchilderd hebben, benevens hun leevensbefchryvingen behelzen. Denbsp;kofibaarheid van het werk is oorzaak, dat het is (leektnnbsp;gebleeven. (?)

i Het gebouw , waar in de ga'lery begreepen wordt beeft Cosmiis I. door Vafari laaten aanleggen. Hetnbsp;draagt den naam van degli Uffizzi, wyl van onderennbsp;rondom de gerigts- en burgerlyke collegien byeen vergaderen; daarboven zyn aan de eene zyde in een half uit-ftek de werkplaatzen der kunflenaaren van Florentynfchnbsp;werk, die beneden zullen voorkomen, en aan de anderenbsp;zyde de Magliabechifche boekverzameling, op de anderenbsp;yerdie|)ing komt njen eerft tot de zaal voor de Medicce-

(�) Ecpe grpndige a?nwyzipg der zeldzaamheden deezer gallery heeft de geleerdp opziener van dezelve Giul�ppo idianehi tutnbsp;btuik van vreemdelingen vopr cenige jaaren uitgegeevep onder dennbsp;t?tcl : Ra^ua^t�o dcllf Antichita e rarita J� ^anftrvam nellanbsp;Itrta Medicco- Tmperiule, in ccn middelmaatig deel in octavo.

tsooR I TALI�N.

fdic gallery. Dit wyduiTgedrekt gebomv ligt ter FJontjce, van het oude paleis, en heeft byna de gedaante van eenenbsp;Oriekfche n, namelyit twee lange zyden, die door eenenbsp;korte zaraengevoegd zyn. Van buiten zyii zy van eennbsp;fchoonen bouwtrant, en van onderen met dorifche zuilennbsp;vercierd. De' korte zyde heeft boogen � op den grond,nbsp;Waaronder men kan gaan wandelen. Van hier ziet mennbsp;agter zich den Arno, en van vooren toont zich tusfehennbsp;de twee lange zyden het �andbeeld van Gosmus I. tenbsp;Paard, dat voor het oude paleis ftaat. Boven deeze boogen zyn even zoo veel anderen, waardoor de beide zydennbsp;der eerde verdieping zamerthangen. In de mlddelfte vaanbsp;deeze drie boogen is het liandbeeld van Cosmus I. te voetnbsp;Van Johau van Bologna. Het maakt eene zeer goede vec-*O�ning, wyl het als in de vrye lucht fehynt te Haan , na-gt;nbsp;men onder de arkaden niets dan den Hemel ziet.

Ten tyde van het karneval wordt de ftraat ter zyde naar ket oude paleis toe afgeftooten, om-de rytuigen den toegang te beletten, en onder de arkaden naar deu Arno toe,nbsp;wprdi een koffyhuis aangelegd. De ganfc-he plaats tusfehennbsp;liet gebouw degli Uf�zi , en onder de galjerysn aan beidenbsp;2^yden is dan derwyze metnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aangevuld, dat men

*ich keereii nog wenden kan-en heeft in dit opzigt dan �enige gelykfbrmigheid aan de St. Marcus plaats te Ve-��tien.

komen nu rot de merkwaardigheden zelven, welke de eigenlyke gallery, in de gedaante van een Griekfchanbsp;en in tien byzondere zaaien bewaard worden. Wynbsp;konden een geheel deel hier mede aanvullen , maar wyl wynbsp;Volgens ons oogmerk alleen maar dat geen moeten aan-'�ryzen, dat de kunfl: raakt, zoo bepaalen wy ons alleennbsp;het merkvt aardigfte in deezen opzigten gaan hetnbsp;�nddeiinaatige voorby.

�w

.158

Eer men in de eigenlyk� gallery treedt gaat men dooi' eene voorzaal, welke triet veeie oudebasrelieven, afgods-F�orzaal. beelden, en iii den muur gemetzelde opfchriften vervuld is.

Veeie ftukken zyu daaronder vdortreffelyk; als eene ovaa-. Ie vaasi waarop men een kop ziet;- twee wolven in eene,nbsp;grootfche manier, en twee trophe�n van Michael Angelo,nbsp;Een ka�npvegter., die in de eene hand het zweerd, en innbsp;de andere zyn fchildc houdt, is van eene zonderlingenbsp;fchoonheid; Een der grootfte basreli�fs uit de oudheid;nbsp;negen voeten lang, w'aarop het voornaaml�e beeld eenenbsp;zittende vr�uw is, is zeer gelukkig uitgev�erd. Op eertnbsp;ander basreli�f is Uiyi�es aan den maft gebonden, om danbsp;verleidende aanl�kfelen van de Sifeeiien te ontgaan.

Uit deeze voorzaal gaat men in de meergemelde gallery,' wier twee lange Zyden elk twee honderd en twaalf fchree*nbsp;den zolderen de korte zeventig houden kunnen.. De zoldersnbsp;der gal-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zinnebeeldige fchilderycn in fresco vercierd, Wel

ke de kunften, en zo�dauigeFlorentyners verbeelden, die in eifc. derzeive berodffld'-zyn. De veldbouw, en zy di�nbsp;hierover fchreev�n, maaken d.eh aartvang. By de fcliil-derkuilll^iet fn�n Cimabue, Giotto, Mafaccio, da Vinei;nbsp;Bronzino, By^ de b'eeldh�tivVki�nftszyn Ghiberti, Duna-tello, Michael iAngelo , en BandineUi geplaatft. Dan teertnbsp;Betrarcha vetzellen de dichtku'nft. Daarop volgen op diert:nbsp;voet de Toskaanfehe taal, de muflek , de ftaatkunde, goi'nbsp;geleerdheid;^'fechtsgeleerdh�id ; geneeskunde en wysgeef'nbsp;te. De- liefd� tot de kunften en Weetenfehappen, ennbsp;befcherming derzelv� zyn afzcmderlyk voorgefteld, e�nbsp;daarby de afbeeldingen van de vorften uit het Medice�'nbsp;fche .huis,-van Angeivft Politianus, Marfilius FicinuS) ^rt'nbsp;anderen geplaatft. By de Wiskunde ziet men den beroem'nbsp;den Galilwus en Tonricelli, -loerder vindt men alle zede*nbsp;!yke en burgerl-yke hoedanigheden/waarin verfcheibe

�5f

i'entynen hebben nitgammt, nevens hunne afbeeidingen FlerefieSt Jn byzondere vakken, waarby Atnericiis Vefpucius, die denbsp;nieuwe wereld ontdekt heeft, niet vergeeten is. Aan dennbsp;koek der k�rte Zyde zyn in verfcheide byzondere ftukkennbsp;allerleye onderwerpen ter eere van het huis de Medicis,nbsp;of die op de gefchiedenis van Florence'hunne betrekkingnbsp;hebben; b. v. bet concilie van Florence, de Rigtiiig defnbsp;ridderorde van den H. Stephanus doof Cosinus I. ennbsp;de Heiligen van beide fexe, welke uit Florence oorfi�ron-kelyk zyn, afgebaeld. Dit fchilderwerk doet zich egternbsp;�iec wel voor, ten deele wyl het eene zoo groote ruimtenbsp;bellaat, ten deele wyl het op de vlsltke zolder, zondernbsp;�enige tusfchen inkomende verhevenheid van eieraadengt;nbsp;fefchilderd'is. Veele reizigers neemen daarom naauwlyksnbsp;de moeite hetzelve anntefchouwen, en honden zich alleennbsp;�r�t de ftandbeelden op, daar dit gefchilderde wegens denbsp;kund: in opzigt van het zinnebeeldige toch aizins het ge-zigt wel waardig is. De veelvuldige afbeeldfelen leverennbsp;�ene aanraerkelyke gefebiedenis van Florence* en allenbsp;jroote mannen uit , welke daarin -geleefd , en veel invloed in de geleerdheid, en het ftaatsbeftier gehad hebben.

Aan beide zyden van de galkry zyn de antieke Hand- Sfand- eit �n borrt-beelden zoo veel mogelyk naar eene zekere or- borflbeeUnbsp;de geplaatll. Het aantal van de eerfte ftrekt zich uit^^�*nbsp;tot agt en vyftig, en van de andere tot negen en tach-*ig , nevens drie grocppen. Van de borflbeelden zynnbsp;mar weinige van brons, de meede van marmer. Zynbsp;behelzen eene volgreeks der Roomfche keizeren van Jn-flus Casfar tot op Alexander S�verus, der keizerinnen,nbsp;haare dogteren, en der tegen keizeren. Men heeft ge-zagi ook van Alesander Severus tot op Conftantyn den

gr��-

tltrtriQe, groote deeze verzameling zoo veel moogelyk voorttezet-ten, maar is daarin niet even gelukkig geweell. (?}

Wyl de (land- en borftbeelden, niet zoo zeer naar eene tydrekenkundige orde zyn gefchikt, maar naar dat het metnbsp;cieraaden , en de fyrametrie der gallery beft uitkwam, zullen vvy onS ook daar zoo naauw niet aanbinden , maar alleen de voornaamfte met eene korte beoordeeling hier aan �nbsp;haaien.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Al heeft iemand nog zoo veele hoogagting

voor de oudheid, zal hy by het befchouwen dcezer werken van Griekfche en Romeinfche kunft, wanneer hy anders onpartydig wil handelen, moeten erkennen ^ dat �et veele middelmaatlge zich onder bevinden, De borftbeelden zyh in �t gemeen de fchoonfte; onder de ftandbe*!*nbsp;den treft men veelen aan, die in aanzien der kunft naauw-lyks de derde plaats verdienen. Des te noodiger is het denbsp;befte aantewyzerr, op dat da liefhebbers door de menigte,nbsp;niet het middehnaatige te gelyk met het goede over het-hoofd zien. Wy maaken een begin met die zyde, daarnbsp;Hien in de beroemde tribune ingaat,gt;

(*) In �c gemeen zyn de borSbeelden der Iccizcren en hunne mas* ten zeldzaam ft, wanneer zy maar een kotten tyd geregeerd hebben,nbsp;wyl de kunftenaars geen tyd genoeg hadden om hun beeldtenis mag'nbsp;rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tig te worden. Deeze aanmerking zal men ook by de verzameling

in deeze gallery beveiligd vinden. Eene andere omftandigheid vet^ dient insgelyks opgemerkt te worden. Van de borftbeelden van An-tiaous af ziet men dat de beeldhouwers zomwyleiv de oogappels i*nbsp;de oogen hebben uitgedrukt, ten bewyze, dat de laatete kuuftenaa#nbsp;dit niet eerft in gebruik gebragt hebbennbsp;f��j Een liefhebber, die de gallery dikViils bezoekt, doet aodet^nbsp;beft, het bovengemelde korte narigt van Bianchi medetencemen,nbsp;wanneer hy verder geen leidsman noodig heef:. Men pleegt ti'�nbsp;opziener of by de ceiftcmaal , of by de heenreize een prsftn'f'nbsp;d��n, en voorts kan men zoo dikwils gaan zien, als men wil-de leizen van La Lande haar Italien'T. II. bl. ziS. is e�ne vcHlo^nbsp;me denwysing van alle de bceldcu'.

DOOR ITALI� N.

Herkules met den Centaurus. De uitdrukking in den ee* Florenc�lt; B�n is kragtig, en in den anderen voi firiert.

Twee zittende Romeinfche vrouwen, waarvan de een� eeil edel vo�rkometi, eii v�'el over�enkdm'fl: met Agrippina heeft. Veelligt hebben zy tot een praalgraf gediend,-Een redenaar, in wien de beweeging van armen en oo-gen zeer gelukkig ultgedrhkt isrnbsp;Leda met de zwaan. Het geen �er van de oudheid aaiinbsp;�ver gebleeven is, b. vt. de borft en de hand, welke zicltnbsp;in de vederen van de zwaan verlielt, verdient grooten lof,-�aar het geen �er aan herfteld is, is niet goed getrofrnbsp;f�n.

Eene veftaalfcHe nr�i by het Heilig vtrur met de ofreN fchaal-in de hand. In haare gebeerden heerfcht befcheiden-keid; de kleeding is goed geplooid.

(*) Het grootffe gedeelte der oude beelden, is ten deele dooi na-taaiighcid , ten deele door de verwoeftingen der barbaaren, - ten deele door den blinden yvet det Chriftenen, die al het Hcidenfchi vernielen wilden, verminkt, en vooral aan handen, hoofden en voeten bef�hadigd geworden. Wanneer m'en ha de herlielling der kun-fte de waardy der oude beeldhouwkunft begon te begrypen, zegtnbsp;�en het geen �er ontbrak, te herftellenr Dikwerf is dit met zulknbsp;kunft gelchied, dat men het naauwlyks kan merken, maatnbsp;Weeft met een liegt gevolg , en geheel tegen liet Oogmerk, nadieknbsp;*ie ftandbeelden dikwerf bedorven, of zoodanige dingen toegevoe^dnbsp;^fn, welke in latate tyden eerft in gebruik gekomen Zynj Waardoor men 'er gevolglyk een ganfeh ander beeld van gemaakt heeft,nbsp;dan de cetfte kunftenaat bedoeld. De antieken zyn daarom metnbsp;groote behoedzaamheid te beootdeelcn, anders begaat men evennbsp;zulke belachelykenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, als hy , die de viool Voor een oud lpeel�

tnig hield , wyl een hedendaags kunl�enaar een zekeren Apollo in Somen , waaraan de hand ontbrak, eene nieuws met. eVn vioojnbsp;voorzien, had aangezet.

II. Dseu nbsp;nbsp;nbsp;t

pj^renn. veelligt Endymion verbeeft, welke naar de opgaande masii zoekt. Het naakt is wel getekend, en van eene goedenbsp;evenredigheid.

Mars van Bafalt. Hy is nierkwaardig wegens de ftof, en verbeeldt veelligt Mars Gradivus,

Prometheus meer dan leevensgroot, een beeld metzagte omtrekken, waarin bet antieke lyt' byzonder fchoon is.

Flora met bloemen in de eene band; met de andere tilt zy een kleed van de aarde op, ais wilde zy zich daarmetienbsp;dekken. De trekken zyn fchoon en vol bevalligheid , ennbsp;het hair cieriyk gefchikt.

Bacchus met een beker; met de andere hand leunt hy op een knaap, die een zwynskop nevens eenige wynran-ken en een paar momaangezigten voor zich heeft. Ditnbsp;behoort onder de goede ftukken, waaraan liet meefle antiek , en het befchadigde zeer wel verholpen is.

Mars en Venus, of volgens anderen Fauftina, welke haaren geliefden vegter roet veel drift liefkooft. Mars isnbsp;geheel naakt, en Venus met een ligt kleed bedekt. Denbsp;groep is in eene goede manier bearbeid, en heeft veeltnbsp;uitdrukking,

Bacchus met een Faunns �, een voortreffelyke groep in den Griekfchen flyl. De Faunns heeft een lachend ennbsp;fehalkagttg urtzigt. Niet ver daar van daan ftaat eennbsp;meefterlyk namaakfel , welk door Michael Angelo vet'nbsp;vaardigd is.

Eene-kleine Leda, wier gewaad van de linke fchoadef tot op den voet afhangt, en gelukkig gefchikt is,

Eene kleine zittende Nymph, welke zich een doorn mt den voet trekt. Het beeld is van Griekfchen, ennbsp;uitvoerigen arbeid. Zy fcbynt meer te lyden uittedefh^^'^'nbsp;dan uit wezenlyke fmert.

H��K I t A L � � 1^.

{'en, �e andere is met vleugelen voorzien. Zy oralrelzen elkander zeer teder. De groep is van een Grieklchen.nbsp;meefter.

Eene zanggodin met eene rol in de liliTte hand. Zy is Zoo ligt gekleed, dat het naakt �er doorfchynt, �n over �Cnbsp;geheel met Veel fmaak uftgevoerd.:

De gevilde Martias aan een boom gebonden. McR Ziet �er een blyk in van des meetlers kennis in de ontleedkunde, wyl hy alle Zenuwen eri aderen beliootlyk heeftnbsp;Weeten uittedrnltken.

Aefculapiiis met zyne gewoon� byvoegzelen , zoo aW men hem op de oude munten ziet. De �itdrukking enza-Jhenftelling verdienen lof.

VenuS met de liefde�S God op haareii fchoot, veellig� eene nenus genitrix, De groep is fchoon ^ en tvel bewaard.

Narciflus op de knieu met een vootwaards overgebOgen lighaam, als of by zich in �t water, b�zag. Dit ftandbeeldnbsp;is meefteragtig, en vooral het g�zigt zeer fchoon. Men z�etnbsp;�er de vergenoeging, en de ontzetting �ver zyneeige fchoon-keid in doortlraalen.

Eene godin der overwinning met eene kroon in d�hand^ dog zonder vlengeis. Zy is zeer cievlyk gewerkt, eitnbsp;fthynt van de belle tyd te zyn,

Paris, aan Venus den appel aanbiedende �n haar mefb verwondering befchoiiwende. Een voortreffelyk G�ekfct�nbsp;werk, dat wel bewaard, en gelukkig geheeld is.

Het beroemde wilde zwyn van wit marmer. D� arbeid van hetzelve is voortreffetyk.

i64 R E I S - B O � K

Florence, ook eenige weinige moderne, als de bovengemelde Bac-chus van Michael Angelo, en een vrouwenbeeld van voor-trelFelyke uitdrukking door deezen zelfden meefler, maar niet uitgewerkt.

Een jonge Bacchus van Sanfovino. De heerlyke copie La�coon te Belvedere in Romen, door Baccio Bandi-nelli, welke de Fiorentynen zoo hoog �thatten als hetnbsp;oorfpronkelyke Griekfche beeld. (*)

Ctefar van brons, met een kaal hoofd zonder lauwerkroon , welke hy anders na het verkreege verlof van den raad des te liever altoos droeg, om daardoor dit natuurlyknbsp;gebrek te bedekken. Dit is een fchoon (luk werks.

Cicero met een ert op den linker wang; de kop alleen is antiek, en treffelyk gewerkt.

Ariftippus meer dan leevensgroot. Men befpesrt in hem den wysgeer, die eene fyne tedere weiiuB leerde, en ooknbsp;rolgens zyne grondllellingen leefde.

Agrippina, de moeder van Caligula; zy heeft die edele trekken welke met haar charaaer overeenkomftig zyn.

(*) Dit meellcrftuk, en het wilde zwyn zyn ih den brand, die dc nabuuifchap r�rj- ontftond en reeds de gallery aangreepnbsp;fchadigd geworden Behalven eenige verbrande beeldnilTen van batnbsp;Rlediceefche geflagt weid de gallery ten geiukke voor de kunft h*'nbsp;konden.

DOOR ITALI� N.

jaaren, en niet met dat fchraal getigt verbeeld, als i^Florettce, meefte koppen van hem.

Galba. Dit hoofd heeft zwaare , veel beduidende trekken , die niet zoo fyn uitgewerkt zyn, egter de hand van fien bekwaam meefter ontdekken.

Otto. De borflbeelden van deezcn keizer zyn wegens zyne korte regeering even zoo zeldzaam als de munten.

De uitdrukking ftemt met zyn vrouw'elyk charafter overeen. Hy is met de korte ronde pruik afgebeeld, welke hy plagt te draagen.

eenigd.

Hadrianus, een voorcreifelyke, uitvoerig gewerkte kop, vooral in opzigt van het hair.

Antinous is in den beden Griekfchen fmaak gewerkt, zeer wel bewaard, en een der fchoontle borftbeelden vannbsp;de ganfche verzameling.

Moeder en dogter, Lucius Venis, Commodus en zyne gemaaVm Crifpiiia zyn alle voortrefFelyk, en van een tyd,nbsp;waarin de konftenaars gelukkig in borftbeelden waren, ennbsp;dezelve ongemeen naauwkeurig bevveikten, maar de losheid

(*) Calertc�!� propter raritatem capUlomm oijptato , ut nemt Suet^ ottene� I2,

REI S-BOEK

Vlcrmt. Iieid en zwier in het gatjfche beeld miden. Naderhand ber gon de kunli merkelyk afteneemen, gelyk men uit eenenbsp;caauwkeurige befchouwing der borftbeelden tot op Con-flaati.n den groeten zal gewaar worden.

In de korte gallery, waardoor de twee lange zanienge-voegd worden, treft men nog eenige merkwaardigeborll? asn.

Een Jioofd van Brutus, dat niet uitgevoerd is, De rcr iden, wa^irom Michael Angelo de beeldtenis van deezehnbsp;moordenaar van Carfar niet afmaakte, heeft de kardinaalnbsp;Beinbo in het daaronder flaande vers van twee regels zeernbsp;zinryk aangeweezen: fchoon het al niet waarfchynlyk is,nbsp;dat de kunftenaar zich daar door heeft laaten affchrik-ken:

Een vrouwehoofd van Bernini zeer uitvoerig. Men zegt, dat het zyne minnaares Conflanza Bonarelli verbeeld. Maarnbsp;pit het leeven van deezen kunilenaar blykt, dat het denbsp;huisvrouw van een zyner befte leerlingen is, van wien hynbsp;veel werk maakte.

Annius Verus, de zoon van Marcus Aurelius als ectt jongskevan zeven jaaren verbeeld; een der befte en meeftnbsp;uitgewerkte koppen van deeze verzameling.

Pan van wit marmer, zeer wel bewaard, en meefterlyl^ gewerkt, zoo als hem de oude dichters befchryven.

Alexa^'

(�) E;n Engelfclijnan, vetmocdelyk met den geeft vjn gpnofnen, veranderde dit diftichon op volgende wys :

DOOR I T A L1 E N.

van geelagtig marmer. Dit is een meefterftuk van Griek-fche kunft, en in een verheven ftyl uitgevoerd. Hy is ftervende met opene lippen verbeeld. Zyn dood fchyntnbsp;oreer gernfi-, en een verval van kragten te zyn, dan metnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

De gallery flaat voor elk een, voor een geringe drinkpenning open, maar in aanzien der tribune, en andere ver� trekken moet men met den opziener eene byzoudere af-fpraak maaken. Het voornaamlle van alles is de tribune. Tribune,nbsp;waar de allerfcfaoonfte en koftbaarfte kunftvverken verzameld zyn. Dezelve is agtkant, en van Buontalenti geordineerd. Het licht val: van boven naar beneden door denbsp;Venders die onder het verwulfd aangebragt zyn, op dat denbsp;flandbeelden, daarin geplaatd, zich des te beter zoudennbsp;voordoen. Het gewelf is gehee) met paarlemoer, de grondnbsp;met veelerleye foorten van marmer iugelegd, en de wandennbsp;met een rood fluweelen tapyt behangen; met een woord,nbsp;de plaats is met de daarin bewaarde koftbaarheden overeen-komd'.g. By de intree trekken de zes antieke ftandbeel,-den van Griekfche meefters, namelyk de Mediceefche Venus, de hemelfchs Venus, een dausfedde faun, de wor-flelaar, de flyper, en de zegenpraalende Venus de oogeijnbsp;tot zicht maar allenneeft de Mediceefche V�nus, hetgroot-fte meefterftuk van alle antieke vrouwenbeelden, dat mennbsp;met genoeg aanfchouwen, nog bewonderen kan.

De Venus de Medicis. (Venui anadpmenc) is benedenM-A� de gewoone lengte der vrouwsperzoonen, en iets bovenFe-^nbsp;de vyf voeten hoog. Ter zyde ziet men een dolphyn en�ws.nbsp;twee kleine liefde godjes (Cupido's.') Zy draait het hoofdnbsp;een weinig naar de linke fchouder, de regte hand houdtnbsp;2y voor den boezem , zonder dezelve aanteraaken, ennbsp;met de linke hand verbergt zy dat geen , �t welk denbsp;L 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchaamte

l63

PJerettce. fchaamte gebiedt te bedekken. (^) Het voorwaards ge-boge lighaam is geen bewys, dat zy voor een verheve plaats IS gefchikt geweefi: : de kundenaar heeftze veelligtnbsp;zoo gefield, om haare befchei'denheid des te beter iiitte-drukken, waarom zy ook de regte knie een weinig voor�nbsp;waards zet. Men ziet hier de natuur in haare grootlle ,nbsp;fchoonheid. Een bevallig, zagt, eerbaar voorkomen bynbsp;den fchoonflen bloei der jeugd. Zy is eenigzins vet, ennbsp;het vleefch doet zich zoo week voor, dat men zich haaftnbsp;verbeelden zou hetzelve met de hand te zullen indrukken,nbsp;wanneer men het aanraakt. Winkelmann zegt, dat zynbsp;nog niet vohvasfen is, en dat haar boezem gelykt naar dienbsp;van eene maagd, welke nog niet ten vollen ryp is. Zynbsp;wierd in de FiL'a Hadriana by Romen in verfcheide rtuk-ken gevonden, maar die zoo wel zamengevoegd zyn, datnbsp;men het niet kan merken; Winkelmann houdt ftaande, datnbsp;de handen nieuw zyn. Zy ftond lang in het Mediceefchenbsp;paleis op den berg Pincio in Romen tot dat Cofraus III.nbsp;haar nevens den flyper naar Florence liet brengen. Mennbsp;leeft wel onderaan, dat de meefter van deeze Venus Cleoine-nes geweeft is; maar by naamver onderzoek bevindt men,nbsp;dat het fchrift nieuw, en in een ftnk marmer ingehouvvennbsp;is, dat alleen aan den voet van het ftandbeeld is aangezet.nbsp;Om niet te melden, dat men niets van deezen meeftefnbsp;by de ouden vindt, en even zoo weinig van zyn ftand¹nbsp;beeld. Plinius geeft een lyft op van de heroemdftenbsp;beelden van Venus, maar daar hy derzelver (landen nietnbsp;paauwkeuvig aanwyft, kap men niet bewyzen, dat deezs

rchiiderakadcmie vanSandrart zyn de handen verkeerd verbeeld; kan zich trouwers in 't geheel i�.it beide deeze plaatzen geen g'tio^nbsp;hegtip van haaie fchoonheid maaken.

boor ITALI� N.

onder dezelve behoort. Ten mintlen is zy Praxiteles waar-dig. Men vindt deezen zelfden ftand op veele oude munten , en zelfs in andere beelden van deeze godheid nagevolgd; zy moet gevolglyk van een beroemd origineel, dat veelligt de nfediceefche Vepus geweefl is,nbsp;ontleend zyn. Aan haare hairen ziet men nog de over-blyfzelen der oude vergulding, welke eer de beroemdenbsp;llandbeelden dikwerf wedervoer. Het hoofd is eenigzinsnbsp;klein naar evenredigheid van de andere doelen; zoramigennbsp;hebben gemeend nog andere g?ringe gebreken daaran tenbsp;ontdekken; iiuusfclien komen alle kenners daarin overeen,nbsp;dat men wel enkele deelen in andere ftandbeelden fchoo-Ker vindt, maar de mediceefche Venus over �t geheel be-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ;

fchouwd, altoos de grootfte vrouwelyke fchoonheid onder alle de oude en nieuwe ftandbeelden blyft. Het voetftuknbsp;Waarop zy ftaat, is nieuw, en ongeveer drie voeten hoog.

By de Mediceefche Venus ftaat de Ainus Urania, fTemiiUra-ke niet minder verwondering verdient, en maaralleen doovnia. de nabuurtchap der evengeraelde uitmuntende fchoonheidnbsp;een wenig verliert. Zy fchynt uit het bad te komen. Metnbsp;de eene hand raakt zy het hair aan, en rngc de anderenbsp;houdt zy het kleed , dat het onderlyf, en de beenen bedekt. Het character is voortreffelyk. De uitdrukking mee-fterlyk, en de kledy fchoou, Hercules Ferrata heeft �ernbsp;veel aan verholpen.

De zegepraalendg Venus is meer den leevensgroot, en houdt een appel in de hand, Zy is ook van eene groote /f ix.nbsp;fchoonheid , hoewel zy by de beide andere niet haaiennbsp;kan.

De dansfende Faun is een heerlyk werk. Hy heeft Cafla^neffcn in de hand, en treedt met den eenen voet op *nbsp;een Scabillum, een werktuig, dat men met een blaasbalgnbsp;hstj vergelyken, en dat ongeveer zulk een geluid van zich

�fo

fpeeieu. De beweeging van het beeld is fchoon, en de leden maaken een goed contrail met elkander uit. Het i�nbsp;niet zoo uitvoerig, als de andere. Michael Angelo heeftnbsp;het hoofd en de handen zoo meefterlyk geheeld, als ditnbsp;koftbaar gedenkduk der oudheid verdiende.

De groep der worftelaaren is voortreffeijk , en de wer. hingen, hoe zwaar zy ook fchynen, zyn onverbeterlyknbsp;getekend. De uitdrukking'is vol leeven en kragt; geennbsp;deel bezwykt het andere. Men vond deeze groep tennbsp;tyde van Flaminius Vacca by de porta dl S. Giovanni innbsp;Romen.

De Slyper. De Slyper (F Arottino Rotatore) is een beroemd en heerlyk beeld, over welks verklaaringen de geleerden on-eenig zyn. De (lelling van hetzelve is kundig en zwaar.nbsp;Een man zit krom op de aarde, en flypt een mes op eennbsp;fteen. Hy rigt het hoofd om hoog, en fchynt metopenbsp;merking ergens na te luitleren. In t gelaat heerlcht eenenbsp;fchoone uitdrukking. Men gelooft dat dit k�nftllllk isbe-ftemd geweefl ter eere van een man, welke eene onder-derhandeling van eene zamenzweering had afgeiuifterd, offlnbsp;dezelve naderhand te ontdekken. Maar of het die Catili-nifche zamenzweering, of die van de zoonen van Brutnsnbsp;is; dan of het Milius is, die he eedgefpan van zynennbsp;meefter tegen Nero ontdekt, daarover zyn de gevoelensnbsp;verdeeld. Eenigcn gelooven in dit beeld den wichelaarnbsp;Attius Ntevius te zien, welke met een mes een keideennbsp;in tegenwoordigheid van den ouden Tarqui-nus doorfnydt.nbsp;Het laatde gevoelen verkrygt daardoor eenige waarfchyn-lykheid, dat de fleen nog glad is, nog als een (lypfteennbsp;in �t minde uitziec. Daarentegen fchynt het tegen het g�'nbsp;bruik, een Roomfehen waarzegger geheel naakt te verheelden , hoewel men tot voordeel van deeze gedagten zou

BOOR ITALI� Ni

Rondom de tribune gaat een foort van bergplaats, die wet koftbaare oudheden bezet is. Twee llaapende kinde-��en, met allerhande zinnebeelden des (laaps. De jongenbsp;Rrittannicus van Vafalc voortrefTelyk gewerkt, dertig duimnbsp;koog. Hercules, die de (langen in de wieg dooddrukt.

Livia, Cleopatra en Trajaan. Ettelyke edelfteenen, waarin hoofden gefneeden zyn, maaken het koftbaarfte uit� b. V. Tiberius op een turkois zoo groot als een hoen-der-ey; Titns en Sabina op een agaat-fardonix; Domitianbsp;w bergkriftal, Hadrianus in een witten chalcedonier, enz,

Deezen zyn met beeldjes van brons vermengd, en verdie-voor een gedeelte wegens hun zeldzaamheid niet over-gellagen te worden. Daartoe behooren verfcheide borll-beeiden van Bacchus, eenige Silenen, Faunen, Satyrs,

Jupiter, Aefcuiapius, Venus, in den fland van de Medi-ceefche, een paar groepen van Herkules, eene Ephefifche Diana, enz.

De fchilderyen, welke aan de iniiuren der tribune ban- Schilder gen, zyn alle uitgeleezen, en vermeerderen den fchat Aorftukken innbsp;koftbaauheden grootelyks. Het is inoejelyk hier eenenbsp;kiezing te maaken, wy zullen alleen de voornaamfte aan-i^yzen.

De zoogenaamde Venus van Titiaan, welke volgens ee-Ferus van nigcn zyne eigene, volgens anderen de minnaares van Q^Titiaan.nbsp;�it Mediceefche geflagt zoude gewecft zyn. Zy ligtganfchnbsp;naakt, en houdt bloemen in de eene hand. De uitdrukking in het hoofd is vo�rtreffelyk, de opflag van het oognbsp;geheel vvellull, en het koloriet zoo natunrlyk, als of mennbsp;^ Weezeuiyk daar zag liggen. Dit ftuk behoort buiten

REISBOEK

Fiarencen t^g^nTpraak onder de beden van deezen tneeder. De twee vrouvvsperfoonen op den agtergrond zyn naar evenredig'nbsp;beid te klein. De hoofdfiguur ligt op wit linnen, en denbsp;agtergrond is insgelyks licht gehouden; daartoe behoordenbsp;een kolorill als Titiaan , zou het geheel zyne werking doen.nbsp;Het fchildery is gemeenlyk bedekt, wyl het al te vry ge-fchilderd is.

Eene andere Venus van deezen meefter, welke men alleen de vrouw van Titiaan noemt; hy is geheel naakt, en heeft de liefde agter zich. De behandeling is natuur'nbsp;lyk en bevallig. De omtrekken fcbynen met eene vafter�nbsp;hand getekend te zyn, maar zyn niet zo zagt, als die vannbsp;de voorgaande Venus. In de volgende fchildery heeftnbsp;Titiaan zyne vrouw in de geftalte van Maria met het kindeken en den jongen Johannes afgebeeld. Zy is hier evennbsp;zoo fchoon als in het voorige ftuk.

Johannes in de woeftyn van Raphael, de zelfde verbeelding , die men ook in Parys, en te Bologna in het paleis van den legaat ziet. VVy beroepen ons op het daarvan boven gezegd is.

De verdreeve llagar door Petrus van Cortona, eenfchil' dery,dat gelyk de meeiien van hem veele gebreeken heeft,nbsp;maar in eene bevallige manier uitgevoerd is.

Een Bacchantin van agteren, welke een fatyr een korf met bloemen aanbiedt, van Hannibal Caracci. Dergelyl^nbsp;fluk ziet men ook te Capo dl Monte in de koninglyk�nbsp;Napelfche verzameling. Men kan geen fchooner vrouquot;'*^'nbsp;lyk lighaam zien. De omtrekken zyn in eene grootfeh�nbsp;manier getekend, egter niet onnatuurlyk. De muskeletinbsp;van de rug heeft de fchilder zoo zagt weeten aanrevvyzt�H�nbsp;dat men ze naauwlyks ziet. Het hoofd in profil i�nbsp;eene gioote fchoonheid en vol bevalligheid.

D�oa. ITALI� N.

IWaria m�t het kind in de werkplaats van Jofeph, door Rembrand, kragtig gefchilderd, en van eene groote werking in opzicht van licht en bruin, Maria. die het voofnbsp;haar liggende kind aanbidt , van Corregio. Eenigenbsp;feilen uitgezonderd, is het ftuk van een zeer behaag-^yk koloriet, en het hoofd van Maria vol aangenaamheid.

Eene Maria van Guido, van een helder koloriet, zeer bevallig, in zyne laatfte manier, en nog een klein voor-irefFelyk gefchilderd Mariabeeld, van Hannibal Caracci. Denbsp;aanbidding der Heilige drie koningen, van van der Werf:nbsp;een der beft getekende, ftukken van deezen meefter. Denbsp;si te groote uitvoerigheid maakt het wat koud. ChriftiiSnbsp;*an het kruis, onder ftaat de Heilige Johannes en Magda-*�na, van Michael Angelo, met beelden van twaalf duimnbsp;boog. De tekening en uitvoering zyn fchoon. Het poor-traic van Raphael, door Leonhard da Vinei, fchoon getekend. Andreas del Sarto en zyne vrouw, beide doornbsp;hem zelf gefchilderd. Doftor Luther van Holbein. Eennbsp;kwakzalver met veel menfehen, door Gerard Douw�. Denbsp;cynfpenning van Michael Angelo de Caravagio. Een heer-lyk ftuk, kragtig gefchilderd en van eene goede harmonie;nbsp;de oude koppen zyn fchoon uitgevoerd, en de tekeningnbsp;is naauwkeuriger, dan menze anders van deezen meefternbsp;Sewoon is, te zien.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Koflhaar

Wyders ziet men in de tribune een koffbaar fchryfkabi-het of ftudtolo, dat overal met agaat en gafpis ingelegd is.

Robynen Saphiren en fraaragden komen in plaats van fpy-kers, De veertien zuilen aan hetzelve zyn van Lapis La-Zuil, de capiteelen en voetftukken van maflief goud; men Vindt er nog daarenboven basreli�f aan van hetzelve koft-baar metaal. De zaaken, in hetzelve opgefloten, zynnbsp;*'gt;�t minder van groote waardy: by voorbeeld, een Canopusnbsp;*3 agaat, veele gefneede fteenen, die toch meer wegens

if4 REIS-boek

florente. koftbaarheid, dan wegens hun kunft te fchatten zyn j uitgezonderd een Tiberius van t�rkois, een voortreffelykenbsp;fteen. Twee andere kabinetten zyn met vaazen van berg'nbsp;kridal, allerleye edellleenen en dergelyke koftbaarheJennbsp;vervuld.

By den ingang bemerkt men een voortrefFelyk gewerkt mozaik, waarop verfcheide vogels afgebeeld zyn. Ondernbsp;flaat Mar cellui Provenzalis a Cento F. 1615.

Midden in de zaal (laat eene groote agtkante tafel van Florentynfch werk of ingeleyde harde edelfteenen, ��r zyrfnbsp;bloemen en vrugten op afgebeeldi

In de overige zaaien , met merkwaardigheden aangevuld , zyn insgelyks veele zaaken voor den reiziger te' zien.

Het vertrek, dat men eerlt laat zien, beheld het kabinet yan oudheden. Eene menigte van Idolen of godheden detnbsp;Romeinen, Grieken en Egyptenaaren vaft Brons, lampen,-drievoeten, offergereedfehappen wordt �er in bewaard. Nknbsp;het kabinet te Portici is dit buiten iwyfel het rykfte in Italian. Eene gedraaide zuil, zeven voeten hoog van oofter-fche alabafter. Veele antieke borftbeelden, welke 1720.�nbsp;fey Livorno uit de zee gevifcht zyn. Eene kleine cofti�nbsp;van Laocooii, veele kleine Venusjes. Tegen de muurei*nbsp;hangen twee ryen van fchilderyen , waaronder eenig�nbsp;voortreifelyke ftnkken zyn , als Armide en Tancred vadnbsp;Guido, eene Heilige familie vau Andreas del Sarto, ��''nbsp;ne dergelyke met den Heiligen Francifcus van BaroZ'nbsp;zio, enz. Zeer veele miniatnurtekeningen, dienbsp;Clovius naar de befte ftukken in Florence gevolgdnbsp;Verfcheide konftftukken van Florentynfch werk.

DOOR I T A L t E N.,

� In de zoogenaamde Camera (f jlrti, of kunllkamer^vordt eene groote meenigt^ van kunftig draai en fnywerk Innbsp;yvoor bewaard, waar niets dan het geduld en de behennbsp;digheid der kunftenaaren te bew.onderen valt. Het zon-^^^*nbsp;derlingfte in dit vertrek is eene in �t klein met natuurlykenbsp;kleuren van wafch verbeelde verrotting van het menfche-lyk ligbaam, die men niet zonder afgryzen kan aanfchou*

Wen, offcboou men zich de konft van den den meefterj Zynde GajetanoSummo, een Siciliaan, verwonderen ra�et.

Een eerlangs geftorven vrouwsferfoon maakt het begin uit} het volgende lyk begin?, gegl te worden. Aan een kindnbsp;vertoont ziqh reeds de Wa�iuwe kleur. In liet vierde li-ehaam ziet men-.opgebroite builen, die ten deele vol ettefnbsp;en wurmen zyn. De volgende Jyken vertooiien de ver-Woefting van den menfch al in een hoogere trap, tot datnbsp;�er op �t laaiil niets dan -een geraamte overblyft. Hier telen over heeft deeze kunftenaar de werkingen van de peilnbsp;verbeeldt.-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ^

De befte ftukken der Nederlandfche fchool, 150. in getal'zyn in�t volgende vertrek, opgebangep t eenc. Wydloo-pige aanwyzing van dezelve geeft Cochin in zyn tweede deel bladz. ra. De befte daaronder zyn een kerk vanbinnen door Peter Nelfs� eene daame, die aan Venus ofl�rcnbsp;van Kndlerr Verfcheide van Rubens, alamp;Venus en Ado- �nbsp;nis , Hercules tusfchen 4e deugd , en de ondeugd. Eeniga '�nbsp;Rhoone pourtraitten vpi van Dyk;,- � Abrahams ofl�rhandenbsp;�net leevensgrootte beelden van Livius Meus. .Die zamenanbsp;fteiling, en tekening zyn goed, en het koloriet kragtig;

Wen zon het voor een ftuk uit de Roomfche ichobl danzien. Vier kleine fchilderyen van den beroemden plaat-fnyder Callot, die in aanzien der fchikking zoo geeftryfc ^yo als zyne konft piaaten, maar het koloriet, en licht ennbsp;^tuiu doen geene goede werking. Twee buUeiigewoont

if� R E I S . B o E K

fUretiQt, uitvoerig gefchilderde ftukkeU van den Ridder vdn dei Werf, het oordeel van Salomon , en Ahasuerus metnbsp;Either, nevens verfcheide ftukken van de Breug�ls vaiinbsp;, ' Mieris, van Gerhard Douw en anderen meer.

In dit vertrek (Iaat eerie voortrelTelyke kas van ebbenhout. De beeldhouwkunll is aan dezelve wegens de hardheid van het hout te bewonderen, om dat het ligt af-fpringt. (�) Ter zyden iszymet Hukken van lazuuTlIeeny jafpis en agaat ingelegd, en met veele gefchiedeniffen vannbsp;het oude en nieuwe teflament door den Fluweelen Breu-�nbsp;gel befchilderd. Men wordt verbaasd over het geduldnbsp;van deezen meeller in opzigt der Uitvoering van ontally'^nbsp;ke beeldjes. Op de kas (laat een kunftig uurwerk , erinbsp;van binnen eene machine die om een fpll draait, ennbsp;vierderleye kunftwerken vertoont. Het eerlle is een Hultnbsp;van Florentyiifch werk of pietre c�tnmejje, dat vogelen eiinbsp;vrugten verbeeldt; het tweede � eene afneeming van hetnbsp;kruis, naar de tekening van Michael Angelo in was ge-boetf�erd; het derde en vierde verbeeldt Chriftus met denbsp;Apoftelen , en Chriftus aan het kruis met Maiia en Johannes; beliaande uit- beelden van barnfteen, dieomtrendnbsp;tien duim hoog zyn.

Het Force- In het poreeleinvertrek wordt eene menigte van zeld** kin ver- zaame fchotelen potten en vaazen van oud japanfch erinbsp;Chineefch porcelein bewaard , waaronder veel H�kkerinbsp;van groote waarde zyn. Men vindt �er bebalven deei^nbsp;eene aanzienlyke voorraad van etrurifche vaazen, die we'

(�) In Ooftindien wee: men dit hout veet beter te behandelen* dan in Europa. Taven�et wyft in het vyfde deel zyner reizen blad�*nbsp;3}*!. de ootzaakcn daarvan aan. Men zaagt namelyk dit hout totnbsp;planken, en begraaft het een tyd iang zeven of agt voeten diepnbsp;darde, waar door het �agt en bekWaam wordt tot bewerking.nbsp;daihand krygt het in de lugt d� vootige hardhvid Wcdec.

S5D0R. ITALI� N.

gens de fchoonheid van vorm en Tchilderwerk hooggefchat^j^^^^^^^ worden. (*) �Er Zyn ook Egyptifche vaazen Van eenenbsp;groenagtige aarde Babbagauro, waarvan zich ook de ouden hebben weeten te bedienen: Twee groote urnen vannbsp;roode aarde, welke de Ifaliaanen Bucaro del eik noemen,nbsp;zyn uit Mexico gekomen.

Het vertrek met afbeeldingen van meefters, die /Ifbeeldin-zelven gefchilderd hebben, behelft eene verzameling, de eenigfte in haar foort is. Boven elk Huk ftaat de naam,nbsp;en zy zyn alle in de vier laatfte deelen van het Mufeumnbsp;Florentinam in �t kooper gefneeden. Hun getal belooptnbsp;omtrend derdehalf honderc. De kardinaal Leopold de Me*nbsp;dicis leide de verzameling aan, (**) en verzogt daartoe

alle

(*) De geleerde Gori, welke ook het eerfte deel van het Mti/mm ^^oreniinum Ichreef, heeft dezelve in Mnftum Etrujtumy dat 1737*

{*�) Daarom heeft hem ook Cosraus III. midden in deeze zaal een marmeren fiandbeeld van Foggini laaten optegten. Hy is zittende met eeaige papieren voor zich afgcbeeld. Men heeft op deeze beeldtcnis van dien grooten bevotderaar det kunften dit volgendnbsp;tweeregelig vers gemaakt:

Hic CetpTtldns, adhne ftattla non d�gnioT alttr Jietit ttlia pr/�/ nobttioTo /pro*

Leofotdo ai Etruria Cardimali Numlfmatum, tahularum ^ Jignorum y gemmarnrnnbsp;^rmticum dtnique deliciarumnbsp;Erudtta antUjmitatisnbsp;yindici ariitroijncnbsp;Inter hac tpjius rmnumtntanbsp;Vere Regia

Vivos at Jpirantes quaji vultut Rleiornm toto orbe ceUiriorumnbsp;i'rofria mann aternitati confstralotnbsp;Ratruo de fe de civibusnbsp;Osiut fofierit of time mtrito

R E ^ S - B o E |C

dit voortgezer. Elk fchilder (lelde �er eer in zich in eene zoo voortrefFelyke verzameling te bevinden, en fpande allenbsp;vermogens in, om iets meefterlyks in de kunft te leveren,nbsp;^en vindt daarvandaan de voortreffelykfte pourtraitten innbsp;deeze kunftverzameling. Inzonderheid worden dig vannbsp;Rnbbens, vaiiDyk, Rembrand, Guido, Hannibal Carac-ci, Julius Romanus, Lucas Giordano, Leandro liafTano,nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en van Rofalba hoog gewaardeerd. Eenigen, welke zich

op het pourtraitfchilderen niet toeleiden, hebben zich mee een klein fchilderytje , volgens hunne verkiezing in de handnbsp;verbeeld. Het oog wordt door de menigte verbyfterd, ennbsp;kan de fchoonheden op zig zelye niet genoeg waarneemen.nbsp;De afbeelding van Albert Durer is I4p8. gefchilderd, ennbsp;men leeft daaronder:

Op de agter zyde van het pourtrait van Quintus Meflls flaat dat van zyne vrouw, met een berigt, dat hy uit liefde tot haar van een fmit een fchilder geworden is.

tieken hermephrodiet, welke door eenigen boven dien van de Borgefifche hoeve te Rome gefield wordt. De gedaante en de borfi zyn vrouwelyk, maar de manlyke kunnenbsp;�er volkomen aan uitgedrukr. Plinius vertelt, dat deR*^'

mei*

Qtimns UU M. Etrnr, D, mentor gratnfynt jSnumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mti ^at iTAt Ucftm Aedtt%

DOOR ITALI� N,

JBeiaen zulke misgeboorten tot hunne buitenfpoorigheden Bihgnt. gebruikt hebben; men behoeft zich dus niet te verwonderen, dat de kunftenaars dezelve in flandbeelden hebbennbsp;Zoeken te vereenigen. Hier word ook eene koftbaare verzameling van tekeningen bewaard, waaronder naar het gevoelen van Cochin zich veele meefterflukken van Raphaelnbsp;cn Michael Angelo bevinden. Agter de deur (laat eeanbsp;Pi'iapus meer dan leevensgroot, welke tot de oudheid behoort, en een bewys verleent van de raazende vereering,nbsp;welke men hem beweezen heeft. Het is niet anders dannbsp;een penis tegen de vier voeten lang, welke met veele kleine ter zyde vercierd is. liet merkwaardigfte in dit verorelcnbsp;is eene kleine gallery van drie of vierhonderd fchilderftuk-jes in miniatuur van goede ineefters. Zy zyn ovaal en innbsp;�t zilver gezet: verbeeldende de grootfte der voornaamenbsp;perfoonen, geleerde luiden en kunftenaars die toen leefden.

De kardinaal Leopold voerde ze met zich, en Hetze, waar hy zich bevond, vooral, wanneer hy in �t conclave was, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

aan den wand ophangen. Men kan zich daaruit een begrip maaken van zyne pragt, en liefde tot de kuuften en weetenfchappen.

De antieke munten en gefneede fteenen beflaan een by- Medailles zonder vertrek. Het aanul. der eerden ftrekt zich uit en Gefteti^nbsp;tot twaalfduizend, zoo wel van goud en zilver als van^^�*nbsp;hrons in allerleye grootte. Dit is het rykfte kabinet in Ita-hen, zoo dat van den koning van Napels hetzelve mogelyknbsp;niet evenaart. Zeftienhonderd zyn �er onder van goud.

Van laatere medailles telt men tot agtduizend ftuks. Van oude gefnede fteenen zyn 'er omuend dertienduizend voorbanden , waaronder men eene volgreeks van keizers, veelenbsp;Egyptifche en Griekfche, die zeer kundig zyn, aantreft,nbsp;offchoon de ouderdom ook aan veelen de grootfte waardenbsp;byzei. Ondar de cameeo, of verheeven gefueade llecnen,

�8o R E I S - B O E K

FJerence. wordt inzonderheid eene kleine kop van Vefpafianus ge* roemd, In deeze zaal hangen, behalven andere goedenbsp;fchilderyen, ook een paar fchoone ftukken van Petrus vatinbsp;Cortona, namelyk de engel met de drie Maria�s by hetnbsp;graf, en even deeze Maria�s, ten grave gaande.

Het kabinet van natuurlyke zeldzaamheden is middel-maatig, wyl het federt veele Jaaren niet vermeerderd is geworden.

Vier kamers zyn met allerleye foorten van oude wapens, harnalTen, Hinten, en dergelyke zaaken vervuld; waarbynbsp;men ook een van die (loten vertoont, welke de jaloersheid der Italiaanen heeft uitgevonden, om zich daardoornbsp;van de kuifchheid hunner wyven te verzekeren.

In het laatfte vertrek ziet men den altaar, en den tabernakel, welke voordepragtigebegraafniskapel der groothertogen beftemd is. De altaar beflaat uit een koftbaar (tuk jafpis van Barga. De tabernakel verbeeld de voorgevelnbsp;eener kerk, fchoon getekend. De kenners zyn egter metnbsp;dergelyk foort van tabernakels niet te vreden, en houdennbsp;(taande dat het tegen den goeden fmaak zy de eene Kerknbsp;in de andere te plaatfen. De altaar en de tabernakel zyn roetnbsp;koftbaare (teenen ingelegd , maar in lang niet voltooid ;nbsp;en zullen het zoo min worden, als de kapel van den Heiligen Laurentius.

Bibliotheek Onder de vertrekken der gallery (laat aan den eenenkant van Magli-boekverzameling van den beroemden geleerden Anto-nius Magliabechi. Men ziet de blyken zyner onreinheid,nbsp;waarin hy berugt was, aan verfcheide boeken. Hy rooktenbsp;veel tabak eh at geern eyeren, waarby hem de boeken innbsp;plaats van een tafel verft,rekken moeften: van beiden draa-gen de zulken, die hy meed gebruikte, merktekenen. Denbsp;keizer Francifcus lietze voor ongeveer twintig jaaren in orde brengen, en tegenwoordig heeft de geleerde medicus

POOR I T A L I E N.

In deeze verdieping vergadert ook de akademie Aet Schilder-bouw-beeldhouw- en fchilderkunll, welke reeds voor twee eeuwen is geftigt geworden, zy brengt egter zo min, alsnbsp;de andere akademien groote meellers voort in een tyd,

Aan den anderen kant van bet gebouw zyn in deeze ver-dieping de werkplaatzen der kunftenaaren in het zooge-tynfih Jiaarade Florentynfch werk, of fehilderftukken, van inge-^^'quot;^*nbsp;legde harde, en edele gefteenten, welke door ganfch Europa beroemd zyn, en nergens zoo fchoon gemaakt worden. Deeze kunft wierd reeds federt langen tyd geoefFend.nbsp;�e boven gemelde agtkaniige tafel in de tribune is ondernbsp;Ferdinand 11. en alzoo voor eene eeuw reeds vervaardigdnbsp;Eeworden. De fteenen niaaken de minfle waarde vannbsp;deeze kunllftukken uit, daarentegen maakr de langw'yligenbsp;arbeid in het vaneenfcheiden van ontallyke kleine ftukjesnbsp;Heen van allerleye kleur dezelve zeer koftbaar. Dit ge-fchied door middel van Amaril en fcherpe zaagen zondernbsp;tanden, die �er als liniaalen uitzien; op deeze fcbuurt mennbsp;ontallyke maaien met de fteenen heen en weder, tot dat-2e van elkander gaan. De kunftenaar, die het fchilderynbsp;vervaardigd, heeft altoos de gefchilderde tekening vaanbsp;hetzelve ter zyde van zich; voor hem ligt eene tafel vannbsp;*enen bruinen fteen , Lavagna genaamd , op cieezen wordtnbsp;een foon van ciment gelegd, waarin de kunftenaar de fteenen van zulk eene kleur, als hy noodig heeft, vaftdrukt,nbsp;cn daarmede zoo lang voonvaart, tot dat het ganfche ftuknbsp;*f is. �Er worden daartoe ontallyke fteenen, en veclenbsp;*aaanden, ja wel een of twee of meer jaaren tyds gevor-lt;^erd naar evenredigheid der grootte. Wanneer de cimentnbsp;haare behoorlyke hardheid verkreegcn heeft, wordt het

i8a

flortnce. fchildery gepolyft, en zoo glad, d�t men de voegen der fteenen naauwlyks zien kan. Hier zyn ongeveer dertig arbeiders geditnrig aan �t werk; veeten kunnen denbsp;fyne ftof, die het zaagen der fteenen veroorzaakt, nietnbsp;verdraagen, en haaien zich, wanneer zy �er mee aanhouden, de teering op den hals. In hunnen tusfchen tydnbsp;vervaardigen zy heimeiyk iets om te verkoopen, dat ?g-ter gemeenlyk njet zonderling getroffen, en zoo koftbaarnbsp;is, dat men een (luk van een voet in �t vierkant dikwerf met veertig tot zeftig dukaaten betaalen moet. Hetnbsp;onderfcheid tusfchen het Florentynfch werk, of pietrenbsp;comnieffe, en het mofaik in Romen bellaat daarin, datnbsp;het eerlle uit louter harde natuurlyke fleenen , maar hetnbsp;andere uit (laafjes van gegooten glas beftaat. Het laat-fte foort komt de natuur meer naby, en is buiten tegen-(\)raak fchooner; wy zullen daarvan by de St. Pieterskerk te Romen handelen, (.¹)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Het Paleis Het oude paleis, en de tot hiertoe befchreeve gallery Pkti. zyn met het paleis Pitti vereenigd door middel van eend

Men vervaardigt in Florence nog een foort van ingelcgd we'i'� dat ScagltoU heet. Op een ftceiieti tafel wordt ciment gefineerd,nbsp;deeze wordt dc tekening van het fchildeiftuk ,, dat men begeert iquot;'nbsp;gehouwen, eii eene coropofilie van pleifter opgefttecken, aannbsp;�toot fteenen. die tot ftof geftooten zyn, de vcrcifchie kleurennbsp;geeven wordt. Wanneer alles hard geworden is laat het zig polyflquot;'quot;nbsp;als marmer, is duurzaam , en behoud zyn kleur beftendig innbsp;en zonuefchyn, het werk ziet �er wel uit, en valt nietnbsp;Men maakt op deezen voet tafelblaaden, landfchapfchilderyco,

bedekte gallery, die zich langs den eenen kant van Pon-te Vecchio uitftrekt, en meet dan Zesh�nderd fchreeden lang is. Wanneer de groothertog Cosmus I. zyn ver-blyf in het paleis Pitti verplaatfte, liet hy deezen overdekten gang bouwen, om t� aller tyd, en zonder geziennbsp;te worden in de groote gallery, en het oude paleis te kunnennbsp;komen. Hy kogt het paleis van Lucas Pitti, welke zichnbsp;byna arm daaraan gebouwd had, en zyne opvolgers heb*nbsp;ben beftendig in hetzelve hunnen intrek genomen.

Het paleis is van Brunellefchi geordineerd, en tweehonderd en zeventig ellen lang. Wyl de ganfche voor- nbsp;nbsp;nbsp;'

gevel' uit boerfch werk beftaat ziet het �er eenigzirt* zwaarmoedig en al te eenvouwdig uit. Op de ganfchenbsp;lengte telt men drie�ntwintig boogen, waarin de vendersnbsp;gebragt zyn. Onder aan telt men �er maar half zoo veel, ennbsp;in de middelde boog is de hoofdingang, welke niet veelnbsp;uitmunt: intusfchen heeft deeze eenvouwdigheid iets ma-iedueufch, en dezelve zou nog fchooner zyn, wanneernbsp;de bouwmeefter in het werk, wegens deszelfs aanmerke-lyke lengte een uitfprong gegeeven had. De gevel naarnbsp;de tuin is van Ammanati en veel cierlyker ; de gaande�nbsp;ryen aan beide zyden befluiten een hof, dat maar tame-lyk breed is, en zyn met de drie Griekfche bouwordersnbsp;voor?jen. Tegen over de deur van het paleis Is een terras aangelegd, waardoor men uit de hoofdverdieping regtnbsp;uit in den tuin gaat; onder deeze terras heeft men eeiienbsp;fchoone grot gemaakt. In het midden derzelve Haat heinbsp;beeld van Mozes van porphyr. Niet ver daarvandaan innbsp;eenen hoek ziet men een muilezel in basreli�f, welknbsp;dier zulke trouwe dienften by het bouwen van dit paleisnbsp;heeft gedaan, dat hem deszelfs lligter tot gedagtenis ditnbsp;monument met het volgende opfchrift heeft laaten (lellen:

184 REIS-BOEK

l,eSlicam, lapides amp; wannora, ligna, columnai Fexit, conduxit, traxit, amp; ifta talit.

By de deur ligt eene ongeraeene zeilfteen, welke vier en een half voet lang, en drie en een half breed is. Denbsp;wagt pleegt voor eenen drinkpenning de bajonetten daarrnbsp;aan te ftryken, welke dan meflen en fleutels tot zich treki-ken, Hy heeft nadeel door het vuur geleeden, andersnbsp;zou zyne kragt nog veel grootcr geweeft zyn.

Het onderwerk is inzonderheid merkwaardig wegen� de fchilderyen. By de deuren van de voorzaal ftaatnbsp;een Bacchus van marmer , door Bandinelli, fclioon getroffen. Het voorvertrek heeft Sebaf�aan Ricci op natten kalk befchilderd.

De groote zaal (^falone imperiale^ heeft fchoone fchil-derftukken in fresco, een gedeelte der muur heeft Giovanni da S. Giovanni uit de fabelhiftorie in de manier van marmeren basreli�fs zoo natuurlyk befchilderd , dat hetnbsp;oog �er door bedroogen wordt. Op het overige hebbennbsp;verfcheide meefters tien groote allegorifche en hiflorifchenbsp;fchilderwerken vervaardigd, die meer verdienden wegensnbsp;de uitvinding, dan wegens de uitvoering hebben:

1. nbsp;nbsp;nbsp;Het verval der kunften in Italien. Van denzelfdeiinbsp;Giovanni,

2. nbsp;nbsp;nbsp;De dichters neemen hun toevlugt in het paleis vaonbsp;Laurentius de Medicis. Van even denzelfden.

3. nbsp;nbsp;nbsp;De deugd befluit op het bevel van Pallas naar Florence te gaan, en wordt van Toscana en de Mildaa-digheid ontvangen. De laaifle wyft haar bet huis vannbsp;Laurentius de Medicis, om de wysgeeren, die zichnbsp;baar gevolg bevinden, dervvaards heen te leiden. Vaanbsp;denzelfden.

4. Apoi-

o o � R I T A L I E N.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Apollo, de liefde van Laurentius voor de weeten-fchappen kennende, leidt de zanggodinnen tot hem. Laurentius van alle de toen in wezen zynde geleerden omringd,nbsp;neemtze in zyne befcherming. Van Cecco Bravo.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Laurentius fluit door zyne verftandige regeering dennbsp;tempel van Janus; de vrede kroont Italien met olyftel-gen. Van denzelfden.

6. nbsp;nbsp;nbsp;De godsdienft wyfl Laurentius naar den Hemel, alsnbsp;de bron van het licht dat hem in alle handelingen leidennbsp;zal. Door Ottavio Vannini.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Laurentius heeft eene fchilderakademie opgerigt,nbsp;de leerlingen brengen hem deswegens hun werk. Vannbsp;denzelfden,

8. nbsp;nbsp;nbsp;Een zinnebeeld van het verftand, waar mee Laurentius de verdienften will te beloonen. Van denzelfden.

9. nbsp;nbsp;nbsp;De door hem opgerigte Platohifche akademie, vannbsp;tvelke wy nader fpreeken zullen. Van Francefcus Furini.

Men klimt langs een fchoonen trap, welke egter voor dit groote paleis te klein fchynt naar de eerde verdieping.

De zaaien van de zelve zyn naar verfcheide Godheden benoemd , en hebben fchoon gefchilderde zolders , welke verdienen, dat wy �er ons een weinig by ophouden. (�?)

De zaal van Venus heeft Petrus van Cortona geheel op Dg Zaal natten kalk befchilderd. Wanneer hy daaraan werkte be-w�

(*) Deeze merkwaardige zinnebeelden zyn in groot folio zetc Pragtig gcfnccdcn , onder den titel: PitiHre del Salme imperiale dlnbsp;FUrence,

r**} De zolders van drie zaaien zyn door Petrus van Cortona voor-tteffelyk befchilderd, en in zesentwintig bladen van Bloemcrt en Blondeau zeer zuiver gefneeden. De titel van het wcik is: Immaii-7,1 delta vtrtB ErcUa che ailmdme alia virtu de frmdfi drlla cafanbsp;atedicea frefentate �eUe tr.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di giove, di Uarte e d! Vencre nel

REI S - B O E K

logt hem de grocfthertog Ferdinand II. en verwonderde zich onder anderen over een weenend kind. De meeftefnbsp;vraagde hem, of hy eens zien wiide, hoe ligt men eennbsp;kind van �t fchreyen tot het lachen brengen konde ? tenbsp;gelyk bragt hy door een paar penceelftreeken te weeg,nbsp;dat het kind fcheen te lachen, en gaf hem aanftonds daarop door een paar andere de voorige bedroefde gebeer-den. In �t midden van het zolderftuk ziet men Pallasnbsp;een jongeling uit de armen van Venus ,trekkende , omnbsp;hem aan het opzigt van Hercules aantebeveelen. De Genius des krygs vertoont hem een laurierkrans. Dit fchll-derftuk is met agt andere omgeeven, die allen van eennbsp;fchoon koloriet, en bevallige uitvoering zyn. Zy verbeelden:

2. nbsp;nbsp;nbsp;Antiochus, zyne minnaares verlaatende, om gewig-tiger dingen uittevoereh.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Crifpus, een zoon van den keizer Conftantin, kantnbsp;zich tegen de onkuifche aanzoeken zyner ftiefmoedernbsp;aan.

4. nbsp;nbsp;nbsp;De arts Erafiflratus ontdekt aan den koning Celeu-cus, dat zyn zoon uit liefde tot zyn ftiefmoeder Stra-tonice krank is.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Cyrus laat de gevange koningin Panthea wegbrengen, om niet door haare fchoonheid vervoerd te worden.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Cleopatra zoekt Auguftus te verleiden, maar hy blyftnbsp;�andvaftig.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Alexander, welke de bekoorlykheden van de gemaa*nbsp;lin van Darius wederftaat.

8. nbsp;nbsp;nbsp;De Mai��nifTa aan zyne Sophonisba, met welke hynbsp;onlangs gehuwd was, den beker met vergif overgeevendc*nbsp;De cieraaden, welke deeze fchilderftakken omringen zy�

door. I tali�n. iSf

�ok V�H deezen meefter , en verdienen eene aandagtige/^/o^^^^^^ befchouwing.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

Het zolderftuk in de zaal van de Apollo is alleen de tekeningen van Petrus van Cortona gefchiiderd, fflaar^^a/^.

Zoo fchoon, als of het door den meefter zelfwas uitge-voerd. Apollo toont den Atlas, die de waereld draagt *an een jongeling met den geeft van poezy bezield, omnbsp;hem daar door optewekken de wonderen der waereld tenbsp;Zingen.

De zaal van Mars is van de eige hand van deezen Zaal van meefter, en een zyner fchoonfte werken. De zolder heeftnbsp;vier verdeelingen, op drie van welken de zegepraalen vannbsp;het huis de Medicis verbeeld zyn. Op ds vierde ziet mennbsp;eene menigte gevangenen, die de godin der overwinningnbsp;om hulp fmeeken; de vreede vermaantz� goeds moeds tenbsp;Zyn; waarop de overvloed te voorfchyn komende, zynenbsp;goederen over de verwonne volken uitftort. De poetifchenbsp;vinding van dit ftuk is meefterlyk, en het koloriet kragtig,nbsp;of het fchoon niet zonder feilen is.

De zaal van Jupiter is de derde en laatfte van de Zaal van van Petrus van Cortona. Hercules en het Geluk brengennbsp;een jong held tot Jupiter, om van hem de kroon der on�nbsp;fterflykheid te verkrygen. De godin der overwinningnbsp;fchryfc den naam Medicis op een fchild. Ter zyde vannbsp;dit hooffchildery zyn agt zinnebeeldige, welke op dennbsp;gelukkigen toeftand van een ftaat na den kryg hun betrekking hebben, i) Minerva plant olyfboomen als zinnebeelden van den vrede. 2) Mars maakt zich weg op eennbsp;gevleugeld paard. 3) Caftor en Pollux ryden met hunnenbsp;paarden voort. 4) Vulkaan ruft in zyne fmitfe uit. 5)

Diana flaapt ongeftoord na het eindigen van de jagt. 6) A-polio de God der kunften. 7) Mercuur de God der wel-Ipreekenheid en des koophandels. 8) De tweedragt zoekt

i88 REIS-BOEK

te vefgeeffch het rampzalig oorlogsvuur weder te vernieuwen. De uitvoering van deeze zaal is zoo kragtig niet� als die van de twee eerden.

In de zaal van Hercules heeft CiroFerri deezen held op den houtftapel, en zyne vergoding verbeeld. Men bemerkt ligt, dat hy zich moeite gegeeven heeft, om zynnbsp;meelter Petrus van Cortona natevolgen; maar dat hy hemnbsp;in geenen deele evenaart. In deeze zaal hangen voorirelFe-lyke fchilderyen. Eene Magdalena van Pouf��n, waarinnbsp;de uitdrukking bevallig, het koloriet ieevendig, maar denbsp;fchaduw te zwart is. Vier groote velddagen, tot de Me-diceefche gefchiedenis behoorende van Bourguignon. Denbsp;meefteres van Titiaan. Maria op een voetftnk, voor haatnbsp;liaan Johannes de Euangelift en de Heilige Francifcus,nbsp;,voortrefFeIyk gekoloreerd. Het is een hoofdfchildery vannbsp;Andreas del Sarto, welke allezins onder de grootde mee-(iers te tellen is; men moet hem in deeze ftad beoordee-len, dan het geen men in Romen van hem ziet, kan innbsp;lang by zyne Hukken in Florence niet haaien. Hy tekentnbsp;in eene groote manier, heeft een ieevendig koloriet, ennbsp;fchilderd de kleeding goed. Hy is een liefhebber vannbsp;rood gewaad.

Onder de fchilderyen van bet paleis Pitti (?) ;?yn ge* noegzar.m geene, welke zoo treffen, als de vier uiterlim*

{�) Dc gicothcriog Fetdi'.'and 11. bcfloot de koftbaarfle fchilda-ryen van hci paleis l'iiti en de tiibunen in een pragiig w::k in ' kopet te iaaten btcngeti; �er kwamen ook wetklyk omttend de i i*�nbsp;ftttks van goede ineeHcrs in �t liclii als van Lorenzini, Kruger, M�'nbsp;galli en Picdiianti. De plaaten zytr wel niet uitvoerig maar kragdS'nbsp;naauwkeurig , en fchilueragtig gcniccden. �Er ontbreekt een dt'1nbsp;aan, vvyl het werk is blyven llcckcn Het is zeer raar en wordtnbsp;nret 30 a 40 ducaaten betaald. De groothertogen gaven het alleen nttnbsp;gefcheuk. De plaaten zyn meet cu racer atgedrukt, en de

DOOR ITALI� N.

Van den menfch, de dood, het jonglle oordeel, �t\i^-FlorencSm Blei en de hel van Nafini, (*} Zy zyn verfchrikkelyk ,

Uit de de zaal Hercules gaat men in eene andere, waarin Luca Giordano aan de zolder eene vergoding voortref-felyk gefchilderd heeft. Onder de veelvuldige hier opge* hange copyen zyn de volgende origineelen. De verzoe^nbsp;i^ing van den Heiligen Antonius, door Salvator Rofa; hetnbsp;�eval is te buitenfpoorig, maar de werking in het (luknbsp;Voortreffelyk. Eene Heilige familje van Andreas del Sarto,nbsp;ifraarin Maria en de zameiiftelling verdienen berifpt te worden. Maar dezelve is des te fchooner in de daarby han-Sende aanbidding der Heilige drie Koningen van deezennbsp;Zelfden meeller. Voorts zyn hier van hem twee hemelvaarten van Maria, waarin men fchoone koppen vindt,

�'aar de kinderen zyn wat te gemanierd. Een paar veld-i^agen, en twee voortreffelyke zeellukken, van Salvator �lofa. De Heilige Margaretha uit Cortona, van Lanfranco,nbsp;heeft wel eenige feilen in de tekening; maaris voor�c overige fchooii gefchilderd. De Heilige PhilippusNcri, welke Maria aanroept, van Carl Maratti, de zatnenllelling ennbsp;het Chara�ler van de hoofden zyn meefterlyk.

In een ander vertrek ziet men veele afbeeldingen, waaronder eenige van Titiaan; Leo X. tusfchen twee kardinaa-van Raphael is een meellerlluk. Men verhaalt hier, dit het origineele zy, waarvan de hertog Van Mantua

V'y (legt. Men komt zelden een volledig exemplaar 'te zien, wyl tt onder dc laatftc hettogcn zeer ongeregeld met het afdrukkennbsp;'�eging Onder dc vetwcrde regeering van J�hail Gefton zyn veele . �nbsp;�baten geheel veriooten getaakt.

f } |oh. Nicol. Natioi is een niet zeer bekend leerling van Giro � ein. Zyn koloriet is hard cn gemanierd j maat zyne zamecftelUa-BD hebben veel vuur. Hy ftietf in 't Jaar 1736. te Siena.

190

fhrentt. kopy bekomen heeft; Andreas del Sarto had dit zoo voortrefFelyk gefchilderd, dat Julius Romanus, die dsnbsp;kleeding in het oorfpronkelyke ftuk gefchilderd had, hetnbsp;voor zyn eigen werk hield, tot dat Vazari, in wiens te*nbsp;genwoordigheid de kopy is vervaardihd, te Mantua kwaDJnbsp;en deezen grooten fchilder, door een, agter op het fchil*nbsp;dery gefield teken, van zyne dwaaling overtuigde, Juliusnbsp;Romanus ftond verbaasd en zeide: hy fchatte het kopynUnbsp;hooger, dan het origineel.

De beroemde Madonna della Sedia van Raphael, zynd* een rond ftuk en met halve beelden. De tekening en uit'nbsp;drukking kunnen niet beter zyn. Het behoort onder denbsp;befte ftukken van deezen meefter. Het hoofd van Mari*nbsp;is vol geeft, bevalligheid en onnavolgelyke fchoonheid*nbsp;Het kind Jefus is voortrefFelyk, maar byna te uitgewerkt�nbsp;Raphael betoont zich hier een veel grooter kolorift te zyu�nbsp;dan men hem anders kent. Alles is rond, en met bei:nbsp;fchoonfte licht en bruin gefchilderd.

Een groot zinnebeeldig ftuk met levensgroote heelde�' Eene andere vrouw met eene ftedekroon op het hoofd vot�^nbsp;hem na en fchreit. Men ziet hier den Meefter, die innbsp;fcliilderkunftige poezy, en vinding zo groot was. De��^'nbsp;vinding is vol vuur, het koloriet, en de behandeling voulnbsp;treffelyk.

Fn een van de vertrekken ziet men een buitenge'A^�^�'* groot en zwart koraalgewas, en in de kleine byvertrekk�**nbsp;eene groote menigte van fchilderyen, waaronder nogi^��*nbsp;veele middelmaatige en copyen zyn.

Jfi�liO� nbsp;nbsp;nbsp;In de bovenvertrekken ftaat de groothertoglyke bikl*�

zaal verzamelde zich weleer de beroemde Akadeni'^ Cimentt, welke zich een grooten naam in de proefo*�

DOOR I T A L I E N. 191

Vindelyke natuurkunde gemaakt heeft, nadien zy dezelve Fkrent*^ in zulk een tyd, waarin deeze weetenfchap weinig bekend was, met het gelukkigfte gevolg heeft uitgevoerd.

Men ziet in de Kasfen nog veele glaazen, welke zy tot 'haare proeven gebruikt heeft. In het eerfte vertrek ftaatnbsp;�ene verzameling van agtduizend boeken, welke de ovei-lede keizer, als groothertog van Lotharingen, gehad, eanbsp;in h jaar 1737 hier heeft laaten brengen.

In het volgende bevindt zich de eigenlyke medlceefche boekverzameling, en eindelyk volgen de handfchriften.nbsp;Hieronder bevindt zich de dagtekening op de reis van dennbsp;groothertog Cosmus III. van den jaare idpo. in twee banben in folio met Ibhoone tekeningen en ophelderingen vannbsp;den graaf Magalotti. De gezigten der ftreeken enplaatzennbsp;Welke by bezogt heeft, zyn daarin voortreffelyk en naauw- -keurig naar �t leeven verbeeld. De opziener der beide bibliotheken is de ridder Menabuoni, welke ze eerft regt innbsp;orde gebragt heeft.

De tuin, die aan het paleis Pitti grenft, heet Boboli.De Tb/jj Hy is omcrend 1500 fchreeden lang, en met veeienbsp;deringen , en verfcheide affnydingen voorzien. Men zietnbsp;hier groote all��n, kleine luftbosjes, bloemperken, gras-Parterres, grotten, fonteinen, ftandbeelden, en in �t ge-niein de kunft met de natuur op het aangenaamfte verbonden. Het fchoonfte daarin is het zoogenaamde eiland,nbsp;ten einde van de groote allee. In de fchulp van gra-uielfteen, die meer dan twintig voet in den diameter houden kan, ftaat een Neptimn van ongemeene grootte, aannbsp;zyne voeten liggen de' Ganges, de Nyl en de Euphraat,nbsp;welke eene groote menigte waters van zich geeven. Denbsp;tneefter van dit werk is de beroemde Johan van Bologna.

In een ander gedeelte van den hof ziet men eene fchoo-�ae groep van Lorenzi in brons, welke Neptuun verbeeldt

met

REISBOEK

tTsrtneen. zeedieren omringt; wat verder in eene grotj vief -van Michael Angelo niet geheel afgewerkte beelden*nbsp;welke tot de graftombe van paus Julius II. gefchikt wa-ren.� De grot is aardig van PoCcetti befchilderd: zjTnbsp;�fchynt inteftorten , en uit de fpleeten komen allerley*nbsp;dieren voort.

winters zorgvuldig bewaard worden. Over de gr�ote wordt een ftroodak gemaakt. Men is in dit (luk wyzer*nbsp;en beter op de bewaaring der antieken bedagt, dan i�nbsp;den koninglyken tuin by Parys, alwaarze fomtyds metnbsp;puimfteen en fcherp zand afgeboend worden. De Italiaa-nen geeven �er niet om of zy �er wit uitzien, zy zie�nbsp;alleen op de konft. Behalven dat geeft de regen en denbsp;zonnefchyn hun den witten glans, die zy onder de bedekking verliezen, meed weder.

Z* Plaet. Aan de muur van den tuin BoboU grenft de kerk Ia Place , welke genoegzaam voor de Roomfche poort ligt. Aan het gewelf deezer kerk heeft Lucas Gordano de Maria m^fnbsp;den Heiligen Bernhard in de wolken zeer fchoonnbsp;febilderd.

Wanneer men weder naar het paleis Pitti teruggaat, vindt men eene zuil van marmer uit Serravezza, die Cosmus I*nbsp;tot gedagtenis van den velddag by Marciano in�tjaar 1554quot;nbsp;heeft laaten oprigten, wyl hy daardoor de ftad Siena, f**nbsp;derzelver gebied aan zich onderwierp.

St.Spireio. Niet ver van het paleis Pitti ligt de kerk di St. Spirit'� ook van Brunellefchi gebouwd, zynde eene der fchoon^�nbsp;in de (lad, zo wel wegens den bouwtrant, als wegens d�nbsp;ftandbeelden, en fchilderyen ; de drie kruizen der ker^nbsp;rullen op fchoone zuilen. In de kapel Vittori vindt t^eo

t�

foooR ITALI� N.

�n de Chriflus alia Minerva, welke daar beide, door Fiorenct, chaei Angelo vervaardigd, oorfpronkelyk aangetrofFen worden. De kapel van het Heiig Sacrament is ryk in Carra-rilch marmer, en door den ouden Sanfovino met cieraadetinbsp;Voorzien. De hoofdaltaar is voorttefFelyk, de hemel ruftnbsp;op fchoone zuilen; het blad van den altaar en de tabernakel zyn met fchoone (leenen ingelegd. Aan het koor, datnbsp;zich daar agter bevindt, is het Carrarifch marmer niet ge-fpaard; de ftandbeeldCn, die daarin liaan, heeft Caccioinbsp;Vervaardigd, die o�k den altaar nevens het koor heeft geordineerd. Men zegt, dat het aan het geflagt Micheiozzinbsp;vyftig duizend dukaaten gekoft heeft.

De Karmeliter kerk, die zich hier omftreeks bevindt, II Carmi' verdient ook bezien te worden. Zy heeft niet alleen goe-¹�¹'nbsp;de fchilderyen, maar ook eene zeer ryke kapel, die metnbsp;louter marmer ingelegd, en den Heiligen Andreas Corfininbsp;toegevvyd is. Het geflagt Corfini h��ft groote fommen aannbsp;deeze kapel verfpild. In het koot is de fchoone grafftedenbsp;van Petrus Soderini.

Bgfchr�jving van het gedeelte der fiad Florence, dat tiaar het No�rden ligt.

Om van het paleis Pitd naar het rioodelyke deel vapFI�-rence te mg te keereii, gaat men door de fchoone (Iraat Via Maggio, en door middel van de biug di S. Tnnuanbsp;over den Arno. VVy hebben reeds gemeld, dat de.,zenbsp;onder de vier bruggen over deezen vloed de fchoonfte is.nbsp;Cosmus I. lietze door Ammanati bouwen, wanneer de o�-de in \ jaar 1557, door het geweld van �t water was wegge-

Sgrilli heefc �er in �t jaat r7S4, eene naauwkeuiige t-kening jnet alle de afmeetingen van in v kovet geht�gt-

gefpoeld. Zy beflaat uit drie boogen, waarvan de middel' fte negentig voeten breeduitgeftrekt, en vyftien voeten innbsp;�t midden hoog is. Dergelyke gedrukte boogen ftaan wel,nbsp;en het water word by fchielyke vloeden niet veel verhinderd inzyn loop. Deezebrng behoort onder de fchoonllenbsp;van Europa. De architeftuur van dezelve is zoo ligt ennbsp;flout, dat de kenners �er zich over verwonderen. Geladenbsp;wagens mogen �er niet overryden, om ze niet te zeer tenbsp;fchudden. Op de brug (laan vier marmeren (landbeeldennbsp;welke de jaargetyden verbeelden, en middelmaatig goednbsp;Zyn.

Aan de overzyde van den Arno doet zich eene groo-te Dorifche zuil op, uit ��n (luk beftaande. PausPiusIV. fchonkze aan Hertog Cosraus I, welke ze tot gedagtenisnbsp;van de verovering van Siena in �t jaar 1564. liet oprigten.nbsp;Zy wierd in de baden van Antoninus opgegraaven. Bovennbsp;op dezelve ftaat het beeld der Geregtigheid, waarvan mennbsp;fchertswyze zegt: De Geregtigheid is in Florence zoo vernbsp;van de hand , dat niemand eenen toegang tot dezelvenbsp;krygen kan.

Een weinig verder komt men op de plaats, waar het paleis van den Hertog van Strozzi (laat. Het ligt vry, en ia met een aanzienlyken uitfprong voorzien, maar anders zeernbsp;eenvouwdig en van boeragtig werk, byna als het paleisnbsp;Pitti. Philippus Strozzi liet het door Benedift van Maja'nbsp;no bouwen. Dit huis verzette zich tegen het Mediceefchf�nbsp;en wilde de vryheid van Florence behouden, maar Phi�P'nbsp;pus Strozzi werd van Cosmiis I. in den (lag by Marone g�'nbsp;vangen genomen. Hy bragt zich in de gevangenis om,nbsp;dat hy te vooren het vers van Virgilius,

Dooa ITALI� N.

toat zyn bloed aan den wand gefchreeven had. Dit paleis Flortnte, is een voorbeeld van den ouden Toscaaufclien eenvouwdi-gen, dog tegelyk edelen bouwtrant. De voorgevel is vannbsp;boeragtig werk, dat �er als gefleepe diamantpunten uitziet.

venders zyn van eene fehoone evenredigheid, maar ia een te gering aantal, dan datze aan de vertrekken een toereikend licht zouden kunnen verfchafl�n. Van boven zietnbsp;men een grooten vooruitfpringenden lyfl, waar agter hetnbsp;dak zich verbergt. Van binnen is een vierkante tamelyknbsp;kleine tuin, waarom gaanderyen loopen, in elke verdieping rondsom op zuilen rullende. Alle cieraaden zyn zeernbsp;eenvouwdig, en naar de Toscaanfche orde, Deeze fmaaknbsp;ftemt met de oude Etrurifche overeen, en is in de vyf^nbsp;tiende eeuw na de herllelling der kunllen weder in gebruiknbsp;geraakt. De toen gebouwde paleizen van de oude gellag-len Strozzi, Riccardi, Pitti, en zoo voorts, zyn alle zoonbsp;gedigt, �Er zyn ook wel eenige in nieuwer fmaak, als datnbsp;Van Corfini, maar niet in een groot aantal. Dat de fmaaknbsp;in de bouwkund te Florence zich het meeft in zynenbsp;waare zuiverheid heeft daande gehouden, en niet als innbsp;andere Italiaanfche deden te buitenfpoorig en opgefmuktnbsp;is geworden, hebben wy reeds in het begin der narigtennbsp;van Florence aangemerkt. Hier kunnen zoo wel bouw-tneeders als reizigers hun fmaak het zekerde vormen.

lt;5yk, die langs den Arno heenloopt, tusfchen de Carjini. bede bruggen ever den vloed. Het is, als kort te voorennbsp;gezegd is, niet zoo derk en eenvouwdig als het voorigenbsp;paleis, en van geen fchoonen bouwtrant. Ondertusfchennbsp;is het zeer uitgedrekt, en heeft eene groote dubbelde trap,nbsp;waarvan de vercierzelen van eene vreemde vinding zyn.

Men vind er agt middelmaatigedandbeeldi^n, maar eenige goede fchilderyen in, ajj . Johannes, ia deWoedyn predi*

R E I S . B O EK

Florence, kende, van Hannibal Caracci. Vier groote zeeflukkeit Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van Salvator Rofa. Magdalena, de voeten van Chriftui

S. Giovan- 1quot; de ftraat Borgo d�Ogni Santi, Welke naar Porta d�l m di Prato loopt, waar men �s zomers inkoetzen opeene groote plaats uit Wandelen rydt, ligt het hofpitaal S. Giovanninbsp;di Dio, dat gebouwd is op de plaats, waar het huis doornbsp;den ontdekker der nieuwe waereld, Americus Vefpucius,nbsp;weleer bewoond, gedaan heeft. Van hier neemt de paar-deren, die in Florence gehouden wordt, een aanvang, ennbsp;houdt by de poort St. Croce weder op. By de Porta delnbsp;Prato ligt ook het hof van de Corfini, waarin men eenenbsp;verzameling van oude opfchriften aantreft.

S. Maria Novella ligt met elke zyde aan eene byzondere openbaare plaats der ftad , waarvan de eene den naamnbsp;draagt naar de (iad, en de andere Piazza Vecchia heet. Opnbsp;de laatde daan twee obelisken, welke ten doele dienden ,nbsp;wanneer hier, gelyk voorheen, in de ludh drccnjibtn detnbsp;oude Romeinen, wedloopen gehouden wierden. Dsnbsp;bouwtrant der kerke is oud , maar van eene edele een-vouwdigheid; Michael Aiigelo zou ze zyne bruid genoemdnbsp;hebben, wyl de fraaak hem geviel. Zy wierd in �t jaarnbsp;1279. naar de ordinantie van tweeDominikaanen gebouwd.nbsp;De kerk heeft goed fchilderwerk van Ligozzi, Santi dinbsp;Tito, Bronzino, Vafari, en anderen, maar is voor�toverige wegens het i�cde fchilderduk, dat van Ciinabue dm*nbsp;herdeller der fchilderkunii: voorhanden is, aamnerkelyk-Blen vindt het in de kapel derRucceiiai. Voortszietm^nbsp;hier een houten crucifix van Brunellefchi, een kunfte-naar, die zich als fchilder, beeldhouwer, maar voornam��'nbsp;lyk als bonwmeefier een naam verworven heeft;--

DOOR I T A L I E N.

^er eerde ia Europa. Het daartoe behoorende Dominikaa- Florence. Benkloofter is zeer uitgeftrekt, en met goede fchilderyennbsp;voorzien.

De kerk van den HeiligenLaurentius is wegens de s.Lorcnze. by zich bevindende pragtige groothertoglyke kapel denbsp;merkwaardigfte van Florence. Het gebouw der Kerke zelf,-door Brunellefchi in �t jaar 1430. ontworpen, is tweehonderd agtenvyfcig voeten lang. Het gebouw heeft van bin-*gt;en niet veel byzonders, behalven dat de fries en de kar-his boven de zuilen een goeden welfland geeven. Hetnbsp;ontbreekt hier, gelyk by veele kerken in Florence, aannbsp;�en goeden voorgevel. De beide preekftoelen zyn metnbsp;goede basrelieven van Doiiatelli vercierd. Voor den hoofdaltaar is het graf van den ouden Cofmus zonder eenige.nbsp;pragt, maar met het korte hem veel eer geevende opfchrift:

De nieuwe fakriftie, de kapel der princen genaamd, is Beelden een der fchoonfte Hukken in de bouwkunH, welkenbsp;chael Angelo heeft geordineerd, gelyk de zeven zieh hier^^^^nbsp;bevindende ftandbeelden insgelyks meefterftukken van hem*

2yn. Vooreerft ziet men by de graftombe van Julius de ^edicis, den broeder van paus LeoX. twee beelden dianbsp;^en dag en den nagt verbeelden. (*3

La mite che tu ved! in fi dtlci atti Dormir, fn da �n atn^elo fiolpitanbsp;In fjncjto fajfo: e petche dorme ha vitanbsp;Defia la fc nol crodi, , parlor a ti.

198 nbsp;nbsp;nbsp;R E I S - B O E K

By het graf van Laurentius de Medtcis ftaan twee ande* re, namelyli de m. rgen en de avond, Aile vier zyn meefnbsp;dan Icevensgroot in eene liggende geftalte verbeeld , innbsp;eene grooifche manier, en met voortreffelyke omtrekkeonbsp;getekend. Hier en daar heeft de meefter�er de laatfte handnbsp;nog niet aan gehad. Kunflenaars en kenners befchouwenzenbsp;des niettemin met hetzelfde genoegen, wyl zy daar uitnbsp;zien, met welk eene ftoutheid deeze groote kunftenaafnbsp;gewoon was te arbeiden. Intusfchen is dezelve, wanneernbsp;hy zich te zeer op zyne bekwaamheid verliet, aan zynenbsp;werken dikwerf nadeeiig, en oorzaak geweeli , dat hynbsp;veele Hukken , die daardoor bedorven wierden , heeft laa*nbsp;ten liggen. Men behoeft zich daarom niet te verwonderen, wanneer de geheel afgewerkte (lukken van deezeiinbsp;Meelier zeldzaamer zyn dan die aan welke de laatfte bandnbsp;nog ontbreekt. De beide (landbeelden van Julius en Laurentius, voor welken deeze praalgraven gedigt zyn, heeftnbsp;hy geheel voltooid.

Van hem is ook de Maria met het kind Jefus op deo arm, als het zevende (landbeeld, dat zich hier bevindt.nbsp;Den Heiligen Cosmus heeft Montorfoli, en den Heili^^�nbsp;Damianus heeft Raphael de Montelupo, beiden twee h�'nbsp;kwaame beeldhouwers, vervaardigd.

De oude fakriflie' is volgens het ontwerp van Brun6^' lefchi: de beelden, die zich daarin bevinden van denH^**nbsp;ligeii Stephanuslt; Cofmus, Laurentius, en Damianus, n�'nbsp;vens de ovale basreli�fs aan de vier pilaaren zyn van 00'nbsp;siiello.

M'ntre the !l damt t Ia vfrgo^ua dura,

DOOR ITALI� N.

Men ziet hier ook de marineren graftombe met T*n brons ter gedagtenis der zoouen van Cosmus I. op-gcrigt, van welke Johannes door zyn broeder Garfias,nbsp;en deeze door zyn vader in toorn doorftoken wierd. Denbsp;tombe is van Verrochio.

By de deuren (laat de beeldtenis van den beroemden hiftoriefchryver Paulus Jovius, bisfchop vanNocera, doornbsp;San 'Gallo gemaakt. Thuanus befchuldigt hem van par-tydigheid, wyl hy van het Mediceefche huis, en van ko-ning Francois I. jaargelden trok. Hy ftierf 1552.

De Mediceefche grafkapel, agter de kerk van den Hei Ds Medi-ligen Laurentius , is een der bezienswaardigfte ftukken^^^A�^ ie-van ganfch Italien. De fmaak in debouwkunl1::sgrootfch|^^^^^� en edel, en de bouwftoffen zyn zoo korthaar, als mennbsp;zich naauwlyks verbeelden kan. De Groothertog Ferdinand I. maakte �er eenen aanvang mee in �t jaar 1604,nbsp;en federt dien tyd zyn �er jaarlyks groote foramen aannbsp;hefteed. Intusfchen is dezelve nog in lang niet voltooid,nbsp;en zal vermoedelyk ook nimmer geheel voltooid raaken.

Het bovenrte gedeelte van de venrters tot onder de koepel is nog niet bekleed, maar van onderen zyn alleinuu-ren met jafpis, agaat, chalcedonier, en andere kortbaare fteenen, overtrokken. De hoofdaltaar is even zoo mianbsp;in orde, en ftaat by de groothertoglyke gallery.

De kapel is agtkant, zesentagtig voeten breed, en honderd zeven en tagtig voeten hoog. De pilafters hebben �ene fchoone evenredigheid, en zyn met kapiteelen vannbsp;Verguld brons voorzien. Tusfchen dezelve zyn de wapens der Toskaanfche fteden met hunne fchilden, kroo-Ben, en andere cieraaden van kortbaare fteenen, ingelegd. Van de agt zyden der kapel , is eene tot dennbsp;hoofdaltaar, de andere tot deuren, door welke men ag-wr den hoofdaltaar der groote Kerk uitkomt, en de ovo-

aoo

heftemd. De laatrte zyn van eene voortrefFelyke gedaante, door Michael Angelo, geordineerd. Op elke graftombe ligt een kullen van rood jafpis , en een gouden kroon, vvelke met topaazen , robynen, en andere edelenbsp;fleenen bezet zyn , en twintigduizend dukaaten zoudennbsp;kollen. Vier graftombes zyn van Oollerfchen, en tweenbsp;van Egyptifchen granietfteen. Boven elk derzelve is ee-ne zwarte marmeren nifch, met het beeld van den daaronder liggenden Groothertog, van verguld brons, en tiennbsp;voeten hoog. �Er bevinden zich egter nog alleen Cos-mus I. Francifcus, Ferdinandus, en Cosmus 11'. en du�nbsp;ontbreeken �er nog Ferdinandus II. en Cosmus III. Onder elke begraafplaats ziet men het opfchrift met wittenbsp;chalcedon in porphierlleen iwgelegd, waarvan elke letternbsp;meer dan zes dukaaten koft. Het voetftuk is met denbsp;fchoonlle foorten van marnier ingelegd. Onder deezenbsp;kapel bevindt zich de cigenlyke grafkelder, waarin denbsp;groothertogen, een ieder regt onder zyn praalgraf, rullen-Een berigt van al de marmers, die hier gebruikt zyn, wordenbsp;den vreemdelingen in een byzonder boekje van dennbsp;opziener medegedeeld. Een der fchoonlle foorten is denbsp;Diafpro di Barga, welke in het Toskaanfche niet vetnbsp;van Lucca gevonden wordt, en nergens anders toe gebruikt mag worden.

Mediceo der den naam van Mediceo Laureiniana bekend, en van Lattren- wegens de handfchriften , die zich tot op vierduizendnbsp;tiana.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitllrekken, beroemd is. Laiirentius, de pragtige, zond

Johannes Lafcaris tweemaal naar Griekenland en Ab�� om dezelve optekoopen. Ais zyn zoon Petrus II. ^nbsp;jaar 1494. uit Florence moed vlugten , werden zenbsp;ftrooid en vetkogt; na zyne terugkomft zogt Hertog

DOOR I T A L I E N.

Een gedeelte kwam met Catharina de Medicis naar Vtank-ryk in de koninglyke bibliotheek. Paus Clemens VII. heeft deeze boekverzameling aanzienlyk vermeerderd, ennbsp;de overlede keizer, van het huis Gaddi in Florence, driehonderd en vyftig ftuks daarby gekogu In �t jaar 1752.nbsp;heeft derzelver opziener Bifcioni de naamlyft in folio uit-gegeeven, en Bandini dezelve met een tweede deel agter-,nbsp;volgt. Het merkwaardigfte handfchrift van deeze bibliotheek is de Virgilius, welke men van de vyfde eeuw-meent te zyn. De abt Fuggini heeft denzelven met evennbsp;zulke letters in quarto laaten drukken, als �er zich in hetnbsp;handfchrift bevinden, na dat dezelve daartoe alleen warennbsp;gegooten. De bouwtrant van deeze bibliotheek is eennbsp;meefterftuk in de bouwkunfl , en van Michael Angelonbsp;geordineerd. De plans zyn naauwkeurig met alle de aC-meetingen in �t kooper gebragt, onder den titel: Librarianbsp;Mediceo Laurenziana, arcbitettura di M. A. Buonarotta.

Zy maaken ook het vierde deel van de zoo even aangehaalde Studio dquot;Arcbitettura van Ruggieri uit.

Hei Jefuietencollegie is uitgeftrekt, en met eene fchoone^^y�,gt;;^j^ kerk voorzien. Het merkwaardigfte daarby is het van denCfl/ZegiV,nbsp;beroemden wiskundigen, den pater Ximenes, opgerigte ob-fervatorium. Het is voorzien met het grootfte muurqua-drant, dat �er in de waereld is, hebbende een radius vannbsp;tien voeten, en in �t gemeen met andere fchoone werktuigen. Hy legt zyn jaarlyks inkomen, alseerfte wiskundigenbsp;van den Groothertog, en opziener der wateren in Tosct-nen, beftendig daaraan te koft.

Het paleis Riccardi wierd van Cosmus, den vader Hetpaleis vaderlands, in �t jaar 1430. gebouwd, en was toen de zq-Riccardi,nbsp;tel en fchuilplaats der kunllen. De waare liefhebbers der-zelve kunnen het om deeze reden ook niet anders, dan

UtMitet, met vergenoegen befchouwen. De buitenfte verciering heeft Michael Angelo, in eenen zeer raanlyken en eenvouw^li-gen litiaak, geordineerd. In de onderfte verdieping heeftnbsp;de Marquis Francifcus Riccardi in �c jaar i/ip. eene verzameling van borftbeelden, basreli�fs, en infcripties laatennbsp;aanleggen. Uit een opfchrift aan de pragtige trap blykt,nbsp;welke groote heeren hier hun verblyfgehad hebben, waaronder keizer Karei V. KoningLodewyk XII. Franfois I. ennbsp;een paar pauzen de voomaamlle zyn. De gallery van ditnbsp;paleis is merkwaardig. Aan de zolder heeft Luca Giordano de vergoding van Cosmus I. gefchilderd, zoo als hy,nbsp;verzeld van zyn geflagt, midden onder de g�den verfchynt.nbsp;De beelden komen fchoon uit, de karadlers zyn bevallig,nbsp;het koloriet is frifch en natuurlyk. De vercieringen dernbsp;galleryen zyn in een goeden fmaak. Men ziet in dezelvenbsp;om de zamenvoeging d�r fpiegelglazen te verbergen ligtenbsp;cieraaden of bloemenkransfen over het glas gefchilderd,nbsp;dat egter geene zeer goede werking doet. Een paar kas-fen zyn met kleine oudheden van brons, afgodsbeeldjes,nbsp;en gefneede fteenen vervuld.

De zolder van de bibliotheek is insgelyks van Luc� Giordano gefchilderd, maar in lang zoo fchoon niet als denbsp;gallery. De verzameling van boeken is eene der fchoonftenbsp;in Florence : het opzigt over dezelve heeft de geleerdenbsp;tami, welite ook de lyft daarvan te Livorno in folio heeftnbsp;laaten drukken. Het merkwaardigfte in dezelve is een dernbsp;oudfie handfchriften der natuuriyke hiftorie van Plinius,nbsp;welke men van de negende eeuw agt te zyn. Het is eg-ter niet volkomen. In de vertrekken, die ten deele ryknbsp;gemeubileerd zyn, hangen verfcheide goede fchilderyen,nbsp;onder anderen een van Jacobus Baflano, dat voortreiFely^nbsp;gefchilderd, maar van eene zonderlinge en laage vindingnbsp;i�. Het verbeeldt den god der liefde ia een ketelboetefs-

DOOR ITALI� N.

l^nkel, waaruit een jonge met eene roede hem verjaagen wil. De vrouw nadert, om hem een flag op zyn agter-fte te geeven. Vier iandfchappen van Fredericus Zuc-cltero , in wier eene de berugte fchoonheid Bianca Ca-Igt;ella, gemaiiu van den Groothertog Francifcus, te ziennbsp;is,

De Dominikaaner kerk van den Heiligen Marcus heeft fclioone fcbilderyen, inzonderheid is de kapel van dennbsp;Heiligen Antonius pragtig vercierd , van Jan van Bologna geordineerd , cn de koepel van Poccetti gefchil-derd. Het metkwaardigfte in de kerk is het graf vannbsp;den beroemden Picus van Mirandola, niet zoo zeer wegens de kunft, als wegens hem zelf. Picus verftond innbsp;Zyn agttiende jaar twee�ntwintig taaien, en redentvviflte innbsp;Zyn vierentwigfte jaar te Romen over alle ftoffen, dienbsp;�en hem voorlei. Hy had eene zulke heerfchende neiging tot de weetenfchappen, dat hy zyn vorlleiidora verliet, en zich naar Florence begaf, alwaar hy ook in�t jaarnbsp;1494* ftierf. Op zyn graf ftaat;

JohantifS jMcet hic Mirandula, eietera nerunt Tagus amp; Ganges, forfan amp; Antipodes.

Obiit An. MCCCCLXXXXIIII.

Vix. an. XXXVI.

Voorts ligt Angelus Polftianus, de herfteller der Griekfche en Latynfche fpraakkunft, hier begraaven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zynlee-

{�) De geleerde Goti heeft deaeWe in het koper laaten brengen, �n met eene beichryving in folio uitgcgecvcn.

(��j Van wegens zyne kundigheid in deeze beide taaien, en ia eige moedertaal heeft iemand het volgende aattige graf�chtiftnbsp;hem gemaaKt:

REI S - B O E K

fltrente vensgedrag was flegt: hy ftierf in �t jaar 1494. van vet-driec, wyl hy zich de ongenade van het Mediceefche huis op den hals geladen had.

De monniken wyzen in het kloofter nog de beide cellen aan van Hieronymus Savonarola, zyn afbeelding, en. een fchildery waarin zyn uitgang verbeeldt wbrdt. Mennbsp;heeft veele goede fchriften van hem, en hy had wegensnbsp;xynen oiiberilpelyken wandel een reuk van heiligheid.nbsp;Wyl hy egter tegen Paus Alexander VI, en de flegtenbsp;leevenswys der monniken fterk predikte, bragt men hemnbsp;in de gevangenis der inquifitie, waar hy gepynigd, ennbsp;1498. op de plaats voor het oude paleis te Florence,nbsp;onfchuldig verbrand wierd. Het kloofter bezit ook eenenbsp;fchoone verzameling van boeken.

By deeze kerk ligt de groothertoglyke ftal, een groot, gebouw, desgelyks de wildbaan, waarin leeuwen, ty-gers, en allerleye vreemde dieren onderhouden worden.nbsp;By gelegenheid van een brand in �t jaar 1767. kwamennbsp;eenigen derzelve los, en bragten de menfchen veel nadeel toe. By deeze wildbaan is de plaats ter jagt. Denbsp;leeuwen worden door middel eener byzondere machine,nbsp;verbeeldende een monfter met open muil, gevangen.nbsp;Twee mannen verfteeken zich �er in, beweegen dezelvenbsp;tegen den leeuw , om zwermen tegen hem te werpen,nbsp;tot dat hy zich uit vrees voor het vuur ras in zyn hoknbsp;begeeft.

Pe Kruid- De kruidtuin heeft Cofmus I. aangelegd. Hy ftond te tuin, vooren onder het opzigt van den beroemden botaniftnbsp;Micheli , maar tegenwoordig ftaat hy onder den Heernbsp;Manetti, welke den arbeid van den eerften agtervolgt-

Hier-

POOK I T A L I E N.

Hierby is voor veertig jaaren eene botanifche akademie Serigt, die uit vyftig leeden beftaat; (?) de tuin wordtnbsp;Zeer wel onderhouden, en is met veele zeldzaame kruidennbsp;gewaflen voorzien.'

De kerk l�Annunziata, aan de orde der Serviced fende, is eene der merkwaardigfte in aanzien van (lekunft,,,-^^^^nbsp;�n van een wonderwerk, waarvan deze kerk den naamnbsp;Sekreegen heeft. De fchilder, welke hieraan eene verkondiging der geboorte werkte , raakte van droefheid innbsp;flaap, wyl hy geen kans zag, om het gelaat van Marianbsp;^aardigheid en bevalligheid genoeg te geeven. By zyanbsp;ontwaaken was het hoofd Sf, en de engelen hadden dienbsp;hieefterftuk gemaakt. Het is, om de waarheid te zeggen,

*gter even flegt getroffen, als het overige. De gallery ^oor de kerk, en de kapel van Pucci, die aan de regtenbsp;kand ligt, is door Gaccini geordineerd. In een tuin desnbsp;k*oofters ter linker hand moet men de beroemde Madonnanbsp;^el Sacco, van Andreas del Sarto, (**) niet uit het oognbsp;^otliezen ; zy hangt tegen den muur over de deur, doornbsp;'^elke men in de kerk komt. Het fchildery heeft den by-Jlaam ontleent van den Heiligen Jofeph, die op een zaknbsp;leuntV of naar de gedagte van anderen, rvyl de noodly-dende -fchilder het voor een zak meel, welke hy in dien

(*) Aan deze maatfehappye hebben wy een der ptagtigfte werken, fyllematifclie verhandeling over de conchyliologie te danken: ln~nbsp;ieJiacearHm, imchylhrnm, qnt ad^ervantur in miefie� Nicol. Gaal-*�'gt;�1 medici, �- quot;Betunices Academica Vlcrentinti fecii, amp; methedictnbsp;exhibentnr tabi. CX. Fhrent. 174a. in groot folio metnbsp;vnvetgelyhelyke plaaten.

^^ Det wordt voor het Ichoonftc fluk van deezen meeftcr gehort-daar' nbsp;nbsp;nbsp;Michael Angeld en Titiaan zich niet zat

REIS.BOEK

tkmiet. ichaarfen tyd naodig had, vervaardigde. In het fluk ftraalt eene grootfche manier door, de uitvoering, kleeding, e�nbsp;behandeling zyn meefteragtig. In een ander voorhof heeftnbsp;deeze kunftenaar het leeven van den Heiligen PhilippU*nbsp;Benizzi, die de orde der Serviten oratrend den jaare 1232quot;nbsp;gelligt heeft, voorgelleld, en hier ligt hy onder zyne mee-fterftukken begraaven, Hy ftierf in �t jaar 1530. gelykhetnbsp;opfchrift onder zyn borftbeeld uitwyft,

De zolder der kerke zelf, welke niet vervvulft is, heeft Daniel van Volterra gefchilderd. De zilveren tabernakel�nbsp;en de voorzyde van den grooten altaar zyn van zilver, e�nbsp;met basrelieven vercierd, naar de ordinantie van Silvaiius�nbsp;De kapel, waarin zich het reeds gemelde zoo beroemdenbsp;hoofd van Maria door de engelen gefchilderd bevindt, i*nbsp;geheel met marmer bekleed, en van een goeden bouwtrant.nbsp;De altaar is van zilver, en rykelyk met fteenen bezet. On*nbsp;der een koftbaaren tabernakel ziet men het hoofd des Hei'nbsp;lands, van Andreas del Sarto. De muuren der kapel hangen vol zilveren cieraaden , die uit kragte van vet'nbsp;fcheide geloften gefchonken zyn. Het oratorium, hiefnbsp;digt by, is met marmer bekleed, waarin de geheimenii'nbsp;fen van Maria met kollbaare fteenen ingelegd zyn.nbsp;kapellen deezer kerk zyn alle met goede fchilderyen va�nbsp;kunftenaaren uit de Florentynfche fchool vercierd. In d*nbsp;eene ziet men de fchoone groep van een dooden Chridna'nbsp;die van God den Vader gehouden wordt, van Baccio B**�'nbsp;dinelli. Eene kapel agter den hoofdaltaar heeft Jannbsp;Bologne, op zyne koften, en naar zyne tekeningennbsp;vercieren. Verfcheide goede basrelieven in brons zynnbsp;hem. Hy ligt hier ook begraaven, gelyk uit zyn grafftquot;^*

wyk-� nbsp;nbsp;nbsp;^

BOOR ITALI� N.

Van binnen is de kapel der tekenakademie, waarin Paifig-nano het altaarftuk gefchilderd heeft.

De plaats voor de kerk dell Annunziata is groot, fchoon en met arkaden verderd, die op corinthifche zuilen ruften.

Aan weerskanten ftaat een bron met tritons, die water uit-werpen, en midden in het ftandbeeld van den Groothertog Ferdinand I. van brons, door Jan van Bologne. Op hetnbsp;voetftuk leeft men:

Ferdinando L M. Etruria duci Ferdinandus II, Nepos^ anno fal. MDCXLnbsp;Het vercierd niet alleen deeze plaats uitmuntend, maar ftrelRnbsp;ook tot een gezigrspunt voor eene fchoone ftraat. Het beeldnbsp;heeft eene goede houding op het paard. De omtrek vannbsp;het harnas is wat hard. Het paard is wel getekend, ennbsp;de beweeging natuurlyk. Evenwel heerfcht �er over hetnbsp;geheel eene ftyfheid in, welke niet behaagiyk is.

De kerk S. Maria Magdalena de� Pazzi draagt den naam naar eene Heilige uit het geflagt der Pazzi. Zy ruft in denbsp;koofdkapel, die met marmer overtrokken, en in de niffen Marianbsp;'Vercierd is met vier ftatuen, verbeeldende de deugden, �X^MagdelcMnbsp;haar voornaamelyk eigen waaren. De twee agterftenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pazzi,

niet ten vollen af. De meefter derzelve wordt niet genoemd. Het fchiiderftuk van den hoofdaltaar is van �t penceel van Giro Ferri.

Het huis van het geflagt Buonarotti, waarin weleer ie Het huis groote Michael Angelo woonde, ligt in de Hia GbibelUna, 'oau Mi-Men ziet in hetzelve eene reeks van fchilderyen, die zynnbsp;leeven, en een gedeelte der eerbewyzingen, die hy �

gcborcD, giug vroeg aau IcaJien, en bereikte daai scaen ou� �rdota via jaaieu.

asbS

verbeelden, nevens eenige (lukken, die voor zyn eigt* werk worden uitg�geeven.

De Francifcaaner kerk S. Croce is van Arnolfo , die ook den Dom' geordineerd heeft, in �t jaar 1294. gebouwd�nbsp;�n vervolgens door Vafari verbeterd. Zy is tweehonderdnbsp;en tien fclireeden lang, en zeventig breed. Boven de middelde der drie deuren aan de voorgevel daat de Heiligenbsp;Lodewyk', Aartsbisfchop van Touloufe, door Donatello.nbsp;Ter regte zyde in de kerk ziet men- eene afneeming vannbsp;het kruis door Saiviati, en-e^e kruiciging door Sant*nbsp;di Tito. Een weinig verder is het fchoone graf van Mi'nbsp;chael Ang�lo Bu�narotti. Zyn bordbeeld is met een�nbsp;drievouwdige kroon vercierd , en van onderen ftaan denbsp;woorden uit Horatius: Ter geminh tollit honoribus. Odder aan zitten de fehilder- de beeldhouw- en de bouwkunftnbsp;over het verlies van eenen zoo grooten meeder te weenen,nbsp;De laatdgemelde is van Giovanni del Opera, de tw��denbsp;Van' Valerio Ciolij en de fchilderkund, als de bede, zoowelnbsp;�Is het bordbeeld, van Bfittida Lorenzo. Het kleine fehilder-ftuk,dat d�'heilige vrouwen by het graf vanChridus verbeeldt,nbsp;heeftMicbaelAngelozelfgefchilderd. Op het graf leeft men'nbsp;Michaeli Angelo Buonarotionbsp;Ex vetufta Simoniorum familia,

DOOR ITALI� N.

De graftombe van Philippus Buonardtti , cen geleerd Flor�vse. oudheidkundige, 1737. geP�rven , iS hier niet ver van ditail.

Daarop volgt die van den beroemden kruidkundigen Petrus Aiuohius Mieheli, die tien door zyne hieuwd �ntdekkin-Sen in deeze weetenfchap een naam gemaakt heeft.

Van Vafari. In de vierde de voorftelling van Chriftus aan het volk, door Jacobus di Meglio. In de vyfde de gees-fcling, door Alexander delBarbierd. Iil de zesde Chriflusnbsp;in den olyfhof, van Andreas del Minga. In de kapel vannbsp;het gcflagt Cavalcanti heeft Donatello eene fchoone Marianbsp;hoodfehap in marnier uitg�houwen. In de Barberynfchenbsp;kapel ligt de groote dichter Francifcd da Barberino begraa-ven, en Nalciini heelt den heiligen Francifcus' met zynenbsp;Wonden afgebeeld. De kapel der Calderini is liiet Carra-tifch marmer oveftrokken, en heeft eelie afneet�iiig vannbsp;het kruis door Salviati.

De kapel der familie Nicolini aan de linker zyde der kerk' is in aanzien der bouworde de fchoonfte van alle. Denbsp;vercierfelcn zyn van Carrarifch marmer. Men vindt �ernbsp;twee zeer goede flatidbcelden van Mofes en Aaron in, ennbsp;drie middelmaatige, de kuifehheid, kloekzinnigheid ennbsp;Ootmoedigheid , zy worden alle vyf aan Francavilia , eennbsp;Nederlandfch beeldhouwer, toegefch'reeven, het geen oranbsp;dat �et zoo veel goeds in deeze werken is, niet veel geloof verdient.

De zeven kapellen aan de linker hand h�bben ook goede fohilderyeu. In de eerde, wanneer men naar de deurnbsp;Saat, is de zending van den Heiligen Geeft, door Vafari,nbsp;de tweede de hemelvaart van Stradano. Niet ver hiernbsp;quot;��n daan ziet men het graf van eeu bekenden Italiaan-ikhen gefchiedfehryver Leonardos Bruni, naar zyne va-derftad Arezzo, ook Arettno genaamd, die met den be-D. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;roem

roemden Petrus Aretinus, welke Ariofto den Godlykefl noemd, niet verward moet worden. Op zyn graf [laat:

Poflquam Leonardm e vita migravit Hifloria lugei, Eloquentia moejla eft, ferturque Mufas , tam Gnecai^nbsp;quam Latinas lacrimas tenere non potnijfe.

In de derde kapel ziet men Chriflus, daar hy aan de-Apoflelen verfchynt, van Vafari. In de vierde Chrilius met zyne difcipelen aan de maaltyd, van Santi di Tito.nbsp;In da vyfde de opdanding, van denzelfden. In de zesdenbsp;Chciflus in het graf, van Naldini, In de zevende Chriflusnbsp;in het voorhof der helle, van Allori. De fchilder heeftnbsp;hier zieh zelven afgebeeld, zoo als hy op zyne minnaares,nbsp;in de gedaante van Eva, ziet. Verfeheide fchilderftukkennbsp;als het krucifix by den ingang zyn van Giotto en Cima-bue. Zy hebben voor het overige niet veel verdiende, dannbsp;dat zy van de eerde herde�eren der fchilderkund voortkomen. De preekftoel is uit marmer van Seravezza, en metnbsp;heerlyke basrelieven van Benedict da Majano vercierd.

In deeze kerk is daarenboven merkwaardig het graf van den beroemden wiskundigen Gallileo Gallilei. Hy werd.nbsp;in den beginne wegens zyne ketterfche gevoelens, of lievernbsp;wyl hy in de derre- en natuurkunde veel meer inzien bad,nbsp;dan de Heilige Inqui-dtie, buiten de kerk begraaven, na*nbsp;derhand erlangde hy egter eene eerlyke begraafplaats binne�nbsp;dezelve. Zyn leerling Viviani, een niet min beroemd wis'nbsp;kundige, wilde dit gedenkteken oprigten, maar hy kwa�^�nbsp;ondertusfchen te derven, en het gedagt Nelli, dat erfg^'nbsp;aaara was van Viviani, bragt het tot dand in den ja�'��nbsp;1737. Men ziet aan hetzelve de beelden der wis- ennbsp;rckunde, en het bordbeeld van Gallilei, door FogS�'�^'nbsp;Kaalt, het graf van deezen wiskundigen is dat van Ale^^^�'

DOOR ITALI� N. 2ti

oro Gallilei, een bekwaam architect, die in �t jaar i7Z7-FloreneS^ fe Romen geftorven is.

In het klo�fter is de kapel van het huis Pazzi, w�gens de 'vobrtreftelyke bouwkunde van Dninellefchi , inerk-''quot;aardig. De monniken bezitten eene boekverzameling,

I^Icc dit kloofler is ook het Inquifitiegerigt van Florence ^�erbonden, en de monniken hebben het voorregt den In-'luifiteur te verkiezen, waar�ver de Dominikaanen hun zeernbsp;benyden, wyl zy op alle andere plaatzen zich in de bezitting van dit recht gelleld hebben.

Op de plaats voor deeze kerk wordt de plegtigheid del Calcio gehouden, waarvan wy by gelegenheid van hetnbsp;paardereuiien Zullen fpreeken.

Tot dus ver zyn de aanmerkelyke zaaken, welke aan den hoordkant verdienen bezien te worden , aangeweezen. Wynbsp;lieeren nu naar Bet midden der ftad te rug.

Het gebouw der hooge fchool heeft niets b'yzonders. �e' Academia della Crufca houdt �er haare vergaderingen in. Bekwame mannen geeven hier onderwys. Ondernbsp;anderen houdt Lami lelTen over de gefchiedeniflen vannbsp;Florence; de pater Ximenes over de wiskunde enz. De hoogenbsp;fchool van Florence is zeer oud; de ftad was reeds in denbsp;hegende eeuw de zetel der weetenfchappen van Toskanen.

De Mercato Veechio, waar groefitens verkogt warden, ligt in het middelpunt der ftad, want men rekent van hiernbsp;tot aan elke poon eene Italiaanfche myl. Op het middennbsp;deezer markt ftaat het beeld des overvloeds op eene zuilnbsp;�'Sn graniet.

De kerk Or San Michele h��ft haaren naam van eene Rhuur, die weleer op deeze plaats ftond. Zy is vannbsp;t�n luej veertien ftatuen, die ten deele van marmer, tennbsp;� van brons zyn, vercierd. De mcefters derzelve hee-

ten Ghiberti, Donatelio, enz. De kerk is duiiler, wyl�S venftergiazen klein, en door het fchildervverk verdonkerdnbsp;zyn.

�Er zyn behalven deeze nog verfcbeide kerken, welke de nieuws gierigheid van een liefhebber der fchoone kun-fien waardig zyn, als daar zyn : Pietro Maggvore, Ogninbsp;Santi, S. Trinita, de kerk van de paters van het oratoriumnbsp;di S. Filippo Neri, S. Maria Maggiore, S. Maria Nuovanbsp;en andere meer, van welke men in de RifireCo delk cofsnbsp;mtahili di Fiorenza narigt kan vinden, maar die wy voor-bygaan, wyl de voornaamfte maar tot ons oogmerk dienen.

Het paleis van den Markgraaf Gerini is merkwaardig wegens de gallery van fchilderyen; maar wy zullen ons met eene aanwyzing derzelve niet ophouden , wyl de bezitternbsp;dezelve in �t koper heeft laaten brengen , en in twee bandennbsp;in groot folio heeft uitgegeeven.

Het paleis di Podefta, of het ftadhuis, is een ultge-flrekt gothifeh gebouw. Men ziet aan hetzelve in eene zekere hoogte een katrol, welke dient tot eene in Italiennbsp;Zeer gewoone ftraf, die men daar la Corda noemt. Denbsp;handen worden den misdaadiger op den rug gebonden�nbsp;men maakt �er een ftrik aan vafl, trekt hem in de hoogt�nbsp;tot aan de katrol, en laat hem op eenmaal weder naar beneden fchieten, egter zoo dat hy den grond niet raakt. Di�nbsp;geene kragten genoeg hebben om hunne armen legt ftyf t*nbsp;houden, gaan dezelve door den hevigen floot uit de g�'nbsp;wrigcen. Zoo dra de ftraf geoeffend is, weet hy, die z�nbsp;uitvoert, de armen' weder in het gewrigt te zetten, D�nbsp;doodsftrafis zeldzaam in Italien, daarentegen wordt deez�nbsp;flraf den misdaadigers des te dikwyler opgelegd.

Het ontbreekt Florence aan geene hofpitaalen, welke dat van S. Maria Nuova het vooruaamfle is-

coos. ITALI� N.

�iet zelve is eene fchool der genees- en heelkunde aange- Florence. I�gd, waarin de befte artzen van het ganfche land wordennbsp;aangekweekt, wyl zy het onderrigt van de daar zyndenbsp;Iserineefters niet alleen woordelyk ontvangen, maar ooknbsp;f^gelyk in de ukoeffening worden bedroeven gemaakt. Denbsp;overleede Keizer heeft tot geryf van deeze fchool eenenbsp;Ssneeskundige bibliotheek daarby laaten aanleggen. lietnbsp;^^iatrum anatomicum is in een goeden (laat. Behalvennbsp;�^'t heeft men het hofpitaal van Mattheus en Johannes dinbsp;^'0 voor ktanken ; van S. Paul voorzulken, die beginnennbsp;Efizond te worden; verfcheide anderen voor de pelgrims.

^let hofpitaal degli incurabiii neemt alleen zulken in van 'kelken geen hoop is, dat zy herfteld zullen worden. Innbsp;liet hofpitaal der weezen en vondelingen worden nevensnbsp;^e oppafter.', en andere daartoe noodig, tegen de twee-'Inizend menfchen onderhouden, de beftierders van dienbsp;luatfte worden uit den adel der ftad verkozen, en hebbennbsp;liet opperfte opzigt over de andere hofpitaalen en derzelvernbsp;l^�ftierders. Niet tegenftaande alle deeze goede inftellin-*�'i zyii de flraaten van Florence even zoo vol van bede-laars en ellendigen, als in andere fteden van Italien.

De burger- en rechtszaaken worden by byzondere hoven ^Igehandeid; de lyfftraffelyke behooren tot een byzonder��'�g dernbsp;gericht, la Confulta genaamd. De tegenwoordigheidnbsp;^en vord in deezen tyd zal vermoedelyk in veele ftukkennbsp;*ene verandering v��rtbrengen. Wanneer de keizer bezitnbsp;Lotharingen genomen had , en de graaf van Richecourtnbsp;ll^dhouder van Toskanen was, werden eene menigte L�-'haringers in �t land getrokken, welke zich meenden tenbsp;^^Tyken, tcrwyl de inboorlingen moeften agter�aan. Denbsp;^�af was baatzugtig, en bekommerde zich ora het voor-Van het land niet, De byzonderheden hier van be-ooren hier niet; zoo veel is zeker, dat zyn gedagtenisnbsp;O 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;over-

214

tf^ifcnce. overal gehaat is. Zyn opvolger, de Marquis de Botta, dags^ billylter, zogt de inwooners zoo veel mogclyk genoegennbsp;te'geeveii, alles in orde te brengen , cn het land tot out-vangil der keizerlyke princen vooreehereiden.

In het gericlitshol- der inqiiifuie heeft de Aardsbifcho? de voorzitting: de Inquifiteur wordt uit de FranciskaaneUnbsp;van Santa Croce verkooren, en de Paus benoemt drie godgeleerden tot richters. Zoo gehaat de naam van dit ge*nbsp;gerichtshof is, is het toch niet vreeslyk. De Landvorftnbsp;heeft altoos drie afgevaardigden by hunne beraadflagingcn,nbsp;welke weggaan, eu allen handel daardoor afbreeken, wanneer de zaak niet naar hun wenfeh gaat. De Inquifidsnbsp;heeft hier nog gevangenifll-n, nog Sbirren, maar moet dianbsp;van de Bad gebruiken , en eerft hy den vorli de gevangen-peerning der aangeklaagden verzoeken.

Schouw- gt;�j. jryn drie Ichonwbnrgcn in Florence, van welke bui' bui%m. rende vallen, en advent een open is. Degrootftefchoiiwquot;nbsp;burg voor de opera heet delia Pergola, naar de (Iraat waafnbsp;in hy ligt. Dezelve word eerft jn 3755. nieuw gebouwd*nbsp;en wel alles, zelfs de afreheidingen der loges van fteen*nbsp;wyl het voorige afgebrand was. De inrigting is fcho�O*nbsp;by den ingang zyn twee zaaien, waarin zy, die niet w'!'nbsp;len iuifteren, kunnen fpeelen. In elke ry, waarvan

Gi'oothertoglyke is regt tegen over het toneel, De aa�' fchonwers in het parterre hebben ook zitplaatzen. Denbsp;gers der opera zyn in Florence, gelyk in andere liedennbsp;Ita�en, virtuofen, die zich enkel op hun kunll toelegH^��*nbsp;van de eene plaats naar de andere reizen, en alleennbsp;een korten tyd, als geduurende een karneval, of een ja**nbsp;markt, zich verbinden. Van de acteurs in den febonWnbsp;burg zyn veelen in Florence gezeten, en werken dengai�^nbsp;fchen dag aan andere zaaken, Des avonds gaan zy dB

boor I tali�n.

toneel , en fpeelen liun rol voor de vuift. Van de Florence, Dieefte blyfpelen maaken zy maar een plan by zich zei-Ven op, en voeren voorts de zamenfpraaken naar welgevallen uit. Egter leeren zy ook veele ftukken van Goldoni en andere auteurs van bniten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De kleine fchouw-

burg is insgelyks aartig gefchikt, en heeft ook zitplaat-zen in �t parterre, gelyk de groote. Ter plaatze daar in de Franfche fchouwburgen het amphitheater is ftaailnbsp;hier de bedienden.

Het ontbreekt Florence aan eene goede gelegenheid om met de koetzen eene wandeling te doen. De voor-naame itriden ryden des avonds voor de poort van S.

Pietro Gattolini, waar zy ftil houden, van daar op de plaats by den Dom voor een kofFyhuis, waar zy verver-fchingen neemen, en eindeiyk naar de opera. R�ansper-foonen, die geene dame by zich hebben , gaan gemeen-lyk in het groote kofFyhuis op deeze plaats, Battegonanbsp;genaamd.

De ommegang is in Florence op eenen aangenaamei CexeA voet, en onbedwongen. Weinige plaatzen in Italien fibtipprn.nbsp;in deezen opzigte voor eenen vreemdeling zoo voordee-lig. In de gezelfchappen is men doorgaans vrolyk, vry,nbsp;en zomtyds leergierig. Men legt zich toe, om de vreemdelingen hofiyk te bejegenen; de dames, welke zich overnbsp;de yverzugt der mannen niet hoeven te bezwaaren, be-^OQen inzonderheid dezelve veel agting, Zy geeven dennbsp;'vreemdeling de hoogerhand in de koets, en ruimen hemnbsp;dikwils de voorde plaats in de loges in.

De ongehuwde vrouwsperfoonen worden zorgvuldig bewaard ; men fteektze gemeenlyk in een kloofter, totnbsp;datze verloofd zyn. Dan hebben zy vryheid zich met

toekomenden egtgenoot te onderhouden , en deeze zich ook in alle gezelfchappen met geene andere,nbsp;O 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dan

zi6

dan mot haar in. Maar dit keert geheel en al om, zo� dra zy gehuwd zyn; dan w'ordc het byna voor fchande*nbsp;iyk gerekend , wanneer man en vrouw met elkander innbsp;gczolfchap fpreeken.

De Engelfche Hecren , ('en ook Zomtyds Engelfche Dames van aanzien) welke zich in menigte geduurig in Florence ophouden, veroorzaaken, dat veele vrouwen vannbsp;rang zig in den Engplfcheu fmaak zoeken te kleeden:nbsp;anderen verkiezen de Franfche modes. De hurgervrournbsp;wen draagon een Ibott van jakje , dat naauw om �t lyfnbsp;zit, en van onderen tot aan den hals toegeknoopt wordt;nbsp;zy manken ook gebruik van andriennes, die insgelyksnbsp;met knoopjes zyn. Ongehuvvden hangen een (Itiyer om,nbsp;die het halve gezigt bedekt, wanneer zy uitgaan, Denbsp;kleeding der boerinnen Haat haar zeer aartig. Zy be-flaat uit rokken van eene blaaywe of roode kleur ; jakrnbsp;jes zonder mo.invcn , zoo dat de armen alleen door �tnbsp;hemd bedekt zyn. In plaats van mouwen hangen aannbsp;de uitfnydingen by de fehouders eene menigte linten,nbsp;welke vry en Iqs flodderen. De hairen zyn yan agterennbsp;rondom zsmengechaaid. Een kleine fclminsfiaande (Iroornbsp;jen hoed bedekt het hoofd, maar diapt meer tot cieraad,nbsp;dan tot befcherming tegen de zon.

Men ziet Florence nooit meer in zyne volle heerlykr held, dan by het paarderennen, dat jaarlyks omtrend Sgt;nbsp;Jan gehouden wp.rdt. De loop begint by eene plaats de'^nbsp;ftad, vt'Clke il Prato heet, en ftrekt zich doorgaansnbsp;tot aan de poort van Santa Croce. Op zulk een dagnbsp;de ganfehe flad van den grootflen tot deti kleiuflennbsp;bevveeging : aan weerskanten der ftraat, waarin de pa^'''nbsp;den loopen , liaan koetzen , en alle v.enfters zynnbsp;aanfehouwers vervuld. By decze gelegenheid wordt

DOOR I T A L I E N.�

Florence zyn. De prys der wedloop beftaat in een Fkrencee � baar Pof van zedig ellen, dat ongeveer vyfhonderd daalersnbsp;waard is. De paarden loopen alleen zonder beryders; zynbsp;hebben ter zyden een paar lood en kogels met yzeren punten , welke in plaats van fpooren dienen, omze voorttejaa-gen. Aan �t eind van de baan is een zeildoek iiitgefpan-nen, waardoorze opgehouden worden. Zy doorloopen eenenbsp;langte van vierduizend vyfhonderd fchreeden, naar denbsp;opmerking van den Heer de Ia Lande, in vier minuuten,nbsp;dat vyfendertig voet in eene fecunde bedraagt. De Heernbsp;la Condamine heeft aangemerkt, dat de paarden den Corfonbsp;te Romen, tyelke agthonderd vyfenzeftig vademen, ofom-trend tweeduizend zeshonderd fchreeden lang is , in tweenbsp;minuuten en ��nentwintig fecunden ten einde loopen; ditnbsp;maakt byna zevenendertig voet in eene fecunde uit. Innbsp;ingeland, zegt men, dat de paarden zomtyds vieran-vyftig voeten in eene fecunde afleggen,

rence, plaats, het wordt egter maar alleen by zeer plegtigec^e/ Catch,% gelegenheden, als by de tegenwoordigheid des keizers innbsp;�tjaar 1-33. gehouden , en is volgens alle befchryvingen ee-Ee der fchoon�e vertooningen , die men zien kan. Tweenbsp;Gompagnien jonge edelluiden, elk ui: zevenentwintig per-foonen, nevens hun aanvoerder, beftaande, van elkandernbsp;in kleur van kleeding en vaandels onderfcheiden, trekkennbsp;onder het geluid van muziek op de kampplaats, waartoenbsp;de groote ruimte voor de kerk Santa Croce gefchikt is.

Dezelve is rondom met zitplaatfen, als een amphitheather, omringd. Nadat zy in dezelve rond gemarcheerd hebben , verdeelen zy zich in twee hoopen, en elk neemtnbsp;Zyn plaats in. Na �t gegeeven fignaal ftellen zy zich in orde, en de ballon word in �t midden geworpen. Elkenbsp;party werpt hem den anderen toe, en zoekt hejn bpiten

REI S - B O E K

de afperkiiigen te fmyten, om hun te noodzaaken, dat ZJ hunne plaats verliezen. Zoo draa de eene party de plaat*nbsp;van de andere inneemt, heeft zy het gewonnen. De dames zoeken daarby hunne minnaars, ais by de oude toutrnbsp;nooifpelen, met geroep en handgeklap aan te moedigen.nbsp;Op het Johannesfeeft worden ook zomwylen wedloopepnbsp;met wagens, als in de renbaanen der oude Romeinen, gehouden. De plaats daartoe is voor de kerk S. Maria Novella, waar twee kleine obelisken (laan, die tot merk-paalen dienen. Tusfchen deeze wordt een (Irik gefpan-nen, op dat de wagens niet tusfchen door ryden en innbsp;elkander verwarren. De wagens ryden alle te gelyk af^nbsp;en wie de eerfte om beide de eindpaalen zoo dikwils rondnbsp;gereeden is, als men heeft vattgefleld , ontvangt een (luknbsp;zyden (lof ten prys, De wagens zyn een foort van phaetons met vier raden; de voerman zit voor op een laagnbsp;bankje, en regeert beide zyne paarden.

Wegens de befcherming, die het Mediceefche huis den geleerden heeft verleend, en den yver, waarmede zy denbsp;weetenfchappen uit de duifternis heeft zoeken in �t licht tenbsp;brengen, kan het niet miffen, of de (lad moet eene menigte geleerde mannen voortgebragt hebben. De gefchie-denis der geleerdheid is de gewigtigfte van ganfch Ita-lien. Het was te wenfchen, dat zich iemand opdeed, om-ze ons volkomen te leveren, of dat Bandini, die reedsnbsp;eene fchets der geleerde hidorie geleverd heeft, zynenbsp;belofte hield, van dezelve van den beginne der herftellin^nbsp;der weetenfchappen tot op onzen tyd in twaalf deele'�nbsp;ten uitvoer te brengen.

DOOR IT ALIEN.

Hand, en leevendigheid van inbeelding beroemd zyn, Florence^ hoeft men zich niet te verwonderen, dat �er zulk een aantal van groote mannen onder hun wordt aangetrolFen,nbsp;die in alle bekende kunllen en weetenfchappen zyn ervaren geweeft, foramige ten deele hebben uitgevonden, ennbsp;andere aaninerkelyk hebben verbeterd. Uit onze befchry-ving tot dus ver blykt hoe veele beroemde fchilders, ennbsp;naar evenredigheid nog meer beeldhouwers �er �it denbsp;Florentynfche fchool gefprooten zyn. Maar in hoe veelenbsp;andere opzigte kunnen zy groote mannen aanwyzen ? innbsp;de dichtkunde beroemen zy zich op hunnen Dante, innbsp;de ftaatkunde op hunnen Machiavell. In de natuurkunde op hunnen Galileis , in de muziek op Lulli , innbsp;de rechten op Accurfms, om veelen van hunne ge-fchiedfchryvers niet te melden. Aan eenen Florentyner,

Americus Vefputius, hebben wy de ontdekking der nieuwe waereld te danken. Salvino was het, die ongeveer in de dertiende eeuw de brillen uitvond , (*} en ofnbsp;fchoon een brillemaaker in Holland in �t jaar 1609, denbsp;verrekykers uitvond , was toch Gallilei genoegzaam donbsp;.tweede uitvinder, na dat hyzp op de fterrekunde toepafte , en daardoor nieuwe ontdekkingen deed. Aannbsp;eenen Finiguerra wordt de uitvinding der plaatfiiykunftnbsp;toegefchreeven , fchoon de Duitfchers en Nederlandersnbsp;hem zulks betwiften. Voor �t minft hebben de Florenrnbsp;tyners de eer, dat deeze knnft bet eerft onder de Italianennbsp;van hun geoeffend is. In onze eeuw heeft Florence in Ser-

van.

(*) Men las te voorea in de kerk Maria Maggiore het thans Weggenomene graffchiift ;

Academia De eerfte academie, dergelyke in navolging van tyd fkiionica. tot tyd in meelt alle aanzienlyke fteden zyn gefligt geworden , werd in Florence tot ftand gebragt. De oudenbsp;Cosmus , bygenaamd de vader des vaderlands , hoordenbsp;eenige Grieken dikwils met genoegen de Platonifchenbsp;wysgeerte voorgedraagen , en kwam daardoor tot hetnbsp;denkbeeld , om eene Platonifche academie op te rigten.nbsp;Zyn kleinzoon , Laurentius de pragtige , bragt dezelve,nbsp;eenige jaaren laater, in orde. In de byeenkomll der leden werd telkens ee�e plaats van Plato verklaard, ennbsp;daarover eene redenvoering gehouden, of geleezen. Denbsp;voornaamfle vergadering was altoos op den fden November , als den dag op welken Plato geboren en geltorvennbsp;ven was. Fianus Picus van Mirandola, Machiavell, Angelus Politianus, en alle de toen beroemde Floreityners,nbsp;telde men onder de medeleden derzelve. Door de za-menzweering tegen den kardinaal Julius de Medicis werdnbsp;de academie in den jaare 1521. vernietigd ; maar Prinsnbsp;Leopold , broeder van den Hertog Ferdinand de Medicis , herfteldeze weder omtrend het einde der zeftiendanbsp;eeuw.

Academia De Platonifche academie behandelde de toen bekende del Cimen- �ifiysgtme., maar bekommerde zich niet zeer over de na-tuurkunde en waarneemingen in dezelve , tot dat Galli-lei en Torricelli, als �t ware, een nieuw licht in de natuurkunde ontftoken , en waarheden ontdekten, die tot

f�) Hy was in �t jaar 169?. geboren, en ftierf 1766. te Pary*� waar hy een tyd lang vertooningen heeft iiiigevocrd, die alleen mnbsp;decoratien van het toneel beftonden , dergelyken meu nooitnbsp;�thQonheid en fmaak gezien bad.

door. ITALI� N.

hiertoe niemand geweeten had. Dit gaf gelegenheid lo^Fhrence^ de akademie delCimento, dat is, der proeven.

Gallilei is in �t geheel de herfteller der natuur- en wiskunde. Hy ontdekte eetft de trawanten van Jupiter, de vlekken in de zon, de bevveeging der pendulen, de wet,nbsp;der zwaarte: hy zag de waarheid iuvan het Copernikaanfchnbsp;iyftema, en moelT: zich door de heilige inquifitie des-Wegens laaten verketteren. Torricelli van Faenza was hemnbsp;ven waardig leerling. Hy vond den barometer uit; eennbsp;snder zyner leerlingen heette Aggiunti, die niet minder verdiende bad, fchoon zy buiten Italien zoo bekend nietnbsp;zyn. De derde was de groote wiskundige Viviani. Zulkenbsp;beroemde voorgangers had de academie del Cimento. Vergaderingen , in welke allerleye natuurkundige proeven gedaan wierden, waren reeds federt 1651. by den Prins Ferdinand gehouden, maar de kardinaal Leopold, zyn broeder, bragt ze eerft in �t jaar 1657. tot ftand. Deeze akademie koos den waaren en natuurlykflen weg voor�tmenfch-lyk vernuft, zy voerde eene reeks van proeven uit, ennbsp;leidde daaruit nieuwe ontdekkingen en waarheden af, dienbsp;door het zegel der zekerheid beveiligd waaren. De eerftenbsp;leden waren Vlviani, Paolo, en Candido del Buono,

Johannes AlphonfusBorelli, de Graaf Magalotti, Redi, en shderen meer. In �t jaar l��/. gaven zy een gewigtig

(�) Paul del Buono iproot uit goeden huize, en was tc Florence geboren. Hy is in de geleerde gefchiedcnifl�n 200 bekend niet, hy is egtet de uitvinder van het werktuig, waarmedenbsp;*�'=n in de ptoefondervindelyke natuurkunde bewyft, dat het waternbsp;riict laat zamendrukken. Hy deed eerft de proef van eyerennbsp;de Egyptifche manier in den oven uittebroeden. Borclli is doornbsp;weik van de beweeglng der dieren , en Redi door zync fchrifanbsp;over ds infeften bekend genoeg.

REISBOEK

ben ook hunne byeenkomften vermoedelyk niet geduiirct-Wyl deeze academie volgens geeiie vafte wetten ingerigt was, maar alleen uit vrywillige zamenkomllen beftond,nbsp;bleeven dezelve van tyd tot tyd fteeken.

/tca�emia De beroerndfle onder alle academi�n van Italien is de Mla Crvf- Crufca, welke door Antonio Francefco Grazzini iu�tnbsp;jaar 1582. tot Hand kwam. Zy werd Regina emoderatricenbsp;d'ella lingua Italiana genaamd , en heeft buiten tegenfpraab,nbsp;wegens derzelve regtheid en zuiverheid, groote verdien-ncn. Zy is de eenige van alle Italiaanfche academi�n, dienbsp;zich in eenig aanzien houdt, die in de verkiezing der leden voorzigtig is, en geen een vreemd lid aanneemt. Haarenbsp;vergaderingen houden zy in een gebouw der univerfiteit,nbsp;waarin alle huiscieraaden, en wat men ziet,van den akkerbouw'nbsp;cn het landleeven, ontleend is. De naani Crufca betekentnbsp;zoo veel als zemelen, haar enblema is een meelbuidel metnbsp;zemelen, nevens de zinfpreuk; 11 pin bel fior ne cogUe �gt;nbsp;wyl de meelbuidel de zemelen te rug houdt, en het mee!nbsp;alleen doorlaat. De katheder, waarop die geeii ITaat,nbsp;eene verhandeling voorleed, heeft de gedaante van eennbsp;korf, waarin men in Italien het graan draagt. Men beklimt denzeiven op meelzakken, dergelyke ook aan beidenbsp;zyden (laan. De voorzitter plaatft zich opeen inolenlleeiunbsp;naar welken hy langs drie andere in plaats van trappen op'nbsp;klimt. Alle deeze (lukken zyn egter maar van bout g^'nbsp;maakt, en volgens de natuur vau het geen zy verbeelde�nbsp;De (loeien der academiden zyn

Ie la protezzlcne del Seven* Pvenclpe Leopetde dl 7'efcatia* D^ g' Mutchenbroek heeft daarvan in 'c jaar 17^1. cenc Datynlvhenbsp;zetting met fchoonc ophekkringen uitgcgccvcn.

eooR ITALI�

keerde hoenderkorven met fchoppen van agter verkeerd phreHtf, doorgeftoken , in plaats van leuningen, en wat dergelyksnbsp;ni-er is, die belacchelyk en pedantfch fchynen; of fchoonnbsp;de akademie nog zoo groote verdienllen heeft. De mou-ren zyn alleen met fchoppen behangen, op welke een zin-iiebeeld met eene zinfpreuk, nevens den naam van het lid,nbsp;ftaat. Het emblema moot op het landleeven, en dennbsp;quot;aam van het lid betrekking hebben, dat meeft zeer gedrongen is. Door het voortreffelyk lexicon der Italiaan-fche taal heeft deeze maatfchappy zich een onfterffelykennbsp;naam gemaakt. (?)

Hoe zuiver ook da taal in Florence is , klinkt egter de uitfpraak in de ooren van andere Italiaanen nietjpraak dernbsp;aangenaam, maar eenigfms harden ftootend. Men fpxeeVt Florentj-in Florence te veel uit de keel, en met afpiraties, daar-�^�*

Om klinkt de C byna als een H. In plaats van Cazo, ca-t'allo, zeggen de Florentynen bazo, bavallo-, in plaats van o a-juio, ho bavuto, en zoo voorts, waardoor het teerdere en zagte van de Itaiianfche taal zeer bedorven wordt.

Hoe verder men van Florence naar Romen komt, hoe meer dezelve ,verliel1: , waaruit het fpreekwoord ontftaaanbsp;' '3: l,a lingua Tofcana in bocca Romnna Veelen geloo-ven, dat in Siena het Italiaanfch regelmaatigfl:, en op denbsp;wyze gefproken wordt.

(*) De befte en koftbaarfle uitgaave is te Florence in �t jaar 1719 iquot; �s deden in folio uitg^komen. Maar mtn heeft ook van hetzelve een eenigfins verkorte nadriik in vyf deden in 4fo. die de gc-ZmiUbaatfte en naet zoo veele voorbeelden niet overlaaJen is Wylnbsp;et niets dan zuivere Toskaanfehe woorden, uit hun befte fchryyers,nbsp;e zoogenaanide Antori Crufi��ii behelzen moeft , ontbreeken eenenbsp;'Ste Woorden, die iu kunften, weetenfcfaapyen en haudwetke�i.

524

De Italiaanfche dichtkunde heeft zich zoo wel als d� taal in Toskanen gevormd. De grootvader der dichtkun-BJchtkun- jg jj,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leefde reeds in de dertiende eeuw, ZyH

gedicht van den hemel, de hel en het vagevuur, blyft in veele opzigten altoos een ineetlerftuk der toenmaalige ty-den, 't geen groote fchoonheden in �t afgetrokke hier eiinbsp;daar bevat. Wyl het zwaar om te verftaan is, heeft merinbsp;te Florence een hoogleeraar te'r verklaaring van zyne werken beroepen;

De andere groote Toskaanfche dichter is Petrarca, die zich door zyne liefde tot Laura ia zoo vecie klinkdichtennbsp;vereeuwigd heeft. Zyn vader was by gelegenheid der oproeren tusfehen de Guelfen en Gibellynen van Florencenbsp;naar Arezzo gevlugt, waar deeze dichter in �t jaar 1324*nbsp;gebooren werd. Pulci vereeuwigde zich door zyn helden'nbsp;�iehi Margante Maggiore, waarin hy de Paladins, en Romaneske ridders belacchelyk zogt temaaken. Wie kentBo-�nbsp;cacius niet uit zyne vertellingen? een werk, dat wegen�nbsp;de zuivere fchryfwyze, en de genie, welke zich daarinnbsp;vertoont, van de Italiaanen zeer boog gefchat wordt. Omnbsp;zyne verzen telt men hem onder de drie v�ornaamaedich'nbsp;ters van dien tyd. (*) Lorenzo Lippi, een fchilder t-nnbsp;dichter, welke te Florence In �t jaar i6o�. geboren, cnnbsp;1664. geftorven is, heeft zich door zyn boertig heldendicht, il Malmantile Racquifiato den iiaain van eennbsp;dichter verworven. Florence heeft nog veele beroemd�nbsp;dichters, als Guido Cavalcanti, JWonOgnor deila Caff�

Fer-

(*) Wyt den Italiaanen zelvcn in den Decameronc vanBocacins daiders is , heeft Domenico Maria Manni zich zeer verdiendnbsp;aan deezen Schryver gemaakt, cn denzelven in een wetk, da' ^nbsp;geleerdheid en beleezetiheid, is opgehclderd. De tite! van di' we' �nbsp;weinig in Duitfchland bekend is : SrorlAtiel DetAmerone dl Sarrai-'rnbsp;finsta da D. M. Mdnni I74Z. ia 4I0.

DOOR ITALI� N,

Bernard Ruccellai, Vincenzio Filicaia, Annibal ^Florence Aleflandro Marcheni, en anderen meer, voortgebragt.

Burchiello was de uitvinder der hekelende boertige dichtkunde, dienaar hemBnrchiellefca, in plaats van Bvirlefca, genoemd , en naderhand door Berlii in een meer befchaaf-den trant is uitgewerkt geworden.

VV^y hebben met opzet eeni^e melding gemaakt van den Voorigen toefland der geleerdheid in Florence, wyl hetnbsp;een beminnaar der letteren en kunften aangenaam moet zynnbsp;by zyn vetblyf in deeze ftad zich de groote mannen te herinneren, die in een plaats geleefd hebben, in welke denbsp;kunften en weetenfehappen eerft herfteld, en naderhand mecnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Eer wy egter iets van den tegenwoordigen toeftand der geleerdheid in Florence, en van de nog leevende geleerdennbsp;Zeggen , moeten wy van de Iinprovifatori gewag maaken,

De Improvifatori, of dichters voor de vuift, zyn alleen Italien eigen. Men flaat verbaad over de leevendigheid torinbsp;van hunne inbeeldingskragt, daar zy over eene hun opge-geeve dof, wanneer dezelve maar eenigzins voor de dichtkunde vatbaar is, vyftig, zedig, ja wel honderd verzen,nbsp;op een recitativen trant, onder het fpeelen op een guitar-re, zingen. Die het nooit gehoord heeft, zal �er zichnbsp;met ligt een regt begtip van maaken: maar het verfchafcnbsp;eene aangenaame uitfpanning een paar goede Improvifatorinbsp;t� hooren,

?oo als zy elkander over eene zekere dof in de zooge-�aatndeOttavaRima beantwoorden, hoe veele dichterlyke

toeren, gemaltkelyke rymen, harmonieereiide verzen, eif geeftige invallen, zy weeten byeentebrengen. Men belegtnbsp;zomwylen gezelfchappen om hunnent wil; de toejuichingnbsp;van het gezelfchap vvektze op , hunne inbeeldingskragtnbsp;wordt al leevendiger, en zoo ryk in aangenaame beeldennbsp;en dichterlyke befchryvingen , dat hun poezy meer gevalt , dan wanneer men lange overdagte verzen hoorde opzingen. (¹) E-enigen zingen over eenevoorgefchreeveftofnbsp;alleen eene reeks van honderd verzen; maar het is altoosnbsp;aangenaamer twee, die elkander op zulk eene wyze onderhouden, aantehooren. Eenigen van deeze Improvifatortnbsp;zyn zeer beroemd, als de AbtLorenzi van Verona, de Pater Corvefi te Pavia, een Napolitaan Gafparo Molle; onder de vrouwsperfoonen munten Magdalena Morelli te Napels, en Gorilla te Florence raeeft uit.

Men kan niet ontkennen, dat de weinige gelegenheid , die zy onder de voorige regeering gehad hebben, om zichnbsp;verdienftelyk te maakeii, de natuurlyke bekwaamheden dernbsp;Florentynen in eene zekere werkeloosheid, en hunne genie, waaraan het hun geenzins ontbreekt, verzwakt, ofnbsp;aan �t lluimeren gebragt hebbe. De toenemeende l'maaknbsp;van gezelfchappen, galanterien en vermaaken van allerleynbsp;foort, heeft aanleiding gegeeven, dat veelen den lult totnbsp;de wcetenfchappcn verliezen, of dezelve alleen oppervlakkig beoeffenen. Intusfchen is de geleerdheid egter nog i¹�nbsp;agting, en �er zyn geleerden, welke zich niet zouden behoeven te fcliaamen, zoo zy in die tyden geleefd hadden?nbsp;Wanneer Florence van groote mannen als vervuld was.

Jiioeft dikwils aan de tafel van Laurcntius de Medicis lanS^ Mngen voor de vuift zingen Vcele dctzelve verzamelde hy, ennbsp;ae naderhand in zyn Morgm.te te pas.

DOOR ITALI� N.

Doaor Johannes Lami is een beroemd fchryver en phrente. ' oudheidkundige. Het opzigt over de bibliotheek van dennbsp;Markgraaf Riccardi is hem toevercrowd. Hy fchryftnbsp;geleerd weekfchrift. (?) In�tjaar 1766. gaf hy een gefchriftg^^^^,.^^�^nbsp;Over de oudheden van Florence en Toskanen in �c licht.

In den Abt Angelus Maria Dandini hebben de Florentynen een grondig geleerd man, en groot kenner der oudheden.

De Raadsheer Ruccellai heeft niet alleen geleerde verhandelingen , maar ook een paar blyfpelen gefchreeven, die zeer hoog gefchat w�rden.

De bovengemelde Manni, die Bocati�s zoo gelukkig heeft opgehelderd, heeft ook eene verhandeling ovef de oude zegels uitgegeeven. De Abt Laurentius Mehus,

Giulianelli en Fofli zyn geleerde mannen. In �t gemeen 2yn �er veelen te Florence, die by eene uitgellrekte geleerdheid zeer befcheiden zyn, en meer genoegen vinden^nbsp;oni voor zich zelven te ftudeeren, dan zich door hunnenbsp;fchriften openlyk bekend te maaken. Daartoe behoort denbsp;Abt Nicolini, die zich op zyne reizen in Vrankryk en Engeland veele kennilTen gemaakt, een kabinet van allerleyenbsp;merkwaardigheden, en eene talryke bibliotheek verzameldnbsp;heeft.

De kerkelyke gefchiedenis is zoo wel hier als in geheel Italien eene hoofdzaak in de geleerdheid, en word: voor-sl in de klooflers beoelFend. De beide Dominikaanen,nbsp;Raimondus Maria Corfi en Thomas Moniglia, hebben zich

(*) Novelle lUerarie, in quarto. De aankondigingen behelzen eg-tet mceft kleinigheden en geene gewigtige fchriften. Hy heeft ook 'en periodiek gefthrift, Det�U er�dimum in oAavo gefchteeven, datnbsp;�het!eye rarigten van oude Icaliaanfche digters, en zoogenaamdenbsp;^utores eUsfia, nevens kleine ftukken van hem zelven, behclft, Tcnbsp;eooten kwam te Florence het Ghrnale de Lettirdti uit. Het h*dnbsp;Sten aftrek meet, en bleef daardoor ftccken.

R E � S-B O E K:

daardoor een grootcn roem verworven. De JeUiiet Al-phonfus Nicolai, die te gelyk een goed dichter is, heeft 2ich door zyiie verhandeling over de verklaaving der heiligenbsp;Schrift beroemd gemaakt. De Prefident Pompejus Neri,nbsp;die een voortreifelyk minlller en geleerd ftaatkundige isgt;nbsp;heeft eens fdioone verhandeling over het leenrecht vannbsp;Lombardyen uitgegeeven. In den Raadsheer Antonio Filippo Adami, en in den Ridder Mozzi heeft Florence eennbsp;paar voortreffelyke dichters voortgcbragt. De laatfle houdtnbsp;zich thans te Napels op, en is te gelyk een bekwaam wiskundige. In de geneeskunde en natinirlyke hiftorie zytinbsp;de Hoogleeraar der ontleedkunde dodtor Cocchi, AngelO�nbsp;Nannoni, Xavier Manetti, Mesny en Tatgioni voornaam-lyk bekend. Twee hunner hebben fchooiie verzamelingennbsp;aangelegd.

De Fleer Mesny, die opziener der hofpitaalen van Toskanen, en der apotheek van het Paleis Pitti is, bezit ee-ne verzameling van veele natuurlyke zeldzaamheden, dt� van een liefhebber derzelver verdienen gezien te worden.

Targioni Tozzetti bezit eene uitgellrekte kennis in dc natuurlyke hiftorie. Van zyne in deezen opzigte, en opnbsp;keizerlyk bevel ter onderzoeking der mynftofFen voorgeno-me reizen door Toskanen, die hy in zes dcelen befchree-ven beeft, hebben wy reeds melding gemaakt. Behalvennbsp;dceze heeft hy een Prodromo delta Corografia e delta TopO'nbsp;grafia fifica della Tofcava uitgegeeven, welk een meefltr'nbsp;ftuk is, om voor een uitneemend plan tot befchryving vannbsp;een land te ilrekken. Zyne drukke praktyk in de genecS'nbsp;kunde, en hetopzigt overdeMagliabecchifche boekver?*'nbsp;meling, zullen bem egter verhinderen dit fchooue werk ooianbsp;tot ftand te brengen. Ily is de bezitter van de verzaniehquot;�nbsp;zyns meeders, den beroemden kruidkundigen Micheli,nbsp;heeftze met vcortbrengfelen van Toskanen fterk verms^*^'

DOOR ITALI� N. 229

derd. Hy arbeidt aan een byzonder werk over de madre- Florence, poten. Zyne verzameling van inlandfclie vogels is aan-sierkelyk. By gelegenheid derzelve herinneren wy de liefhebbers der natuurlyke hiftorie, dat zy de door den Abtnbsp;Lorenzi vervaardigde plaaten van vogelen in het Gerini-fohe kabinet, wier getal op drieduizend uitloopt, Ipezig-t'gen.

Menabuoni, opziener der bibliotheek van het Paleis Pit-heeft eene aartige verzameling van natuurlyke zeldzaamheden, kleine beelden van brons, en fchilderyen, die hy als hoogleeraar der italiaanfehe. taal te Parys begonnen,nbsp;en vervolgens voortgezet heeft, In alle deeze verzamelingennbsp;Ziet men zeldzaame Bukken van het zoogenaamd Floren-*ynfch marmer, w^aarin boomen, ruinen en landfehappennbsp;''fy natuurlyk vertoond worden. Men kan egter zulkenbsp;*^okken ook te Florence voor een redelyken prys koopen.

hebben by gelegenheid van den Dom en de Jefuie-teniter� reeds van Pater Ximenes gewag gemaakt. Hy is voor een groot flerrekundige buiten Italien bekend. Buiten dat heeft hy egter ook als ingenieur het land de grootste dienden beweezen. Vyf jaaren arbeidde hy op keizer-�yk bevel aan een kanaal, Emijfario, van vyf Italiaanfehenbsp;�ylen lang, waardoor het water uit het meer Bientina innbsp;Arno geleid wordt. Dit meer, welk het water van denbsp;omleggende bergen ontvangt, plegt het aangrenzende landnbsp;^'kwils te overdroomen. Dit gebrek heeft hy door (luizennbsp;'�stholpeijj en naauwlyks veertigduizend ryksdalers daartoenbsp;Misbruikt. In het jaar 1767. was hy onledig met de moo-

J ^ hebben van hem cok cene feboone aanleiding tot de wis-'� met betrekking op de Phyilea, Mechanica, en Afttonomie.

P 3

REISBOEK

Fhrence r^sfige en van het meer ovcrflroomde landeryen, Maretn-me, droog te maaken. Eindelyk moefl: de loop van den Ombrone in orde gebragt, en het meer Cadiglioue, datnbsp;dikvvils overloopt, beter ingefloceii worden.

De koophandel van Florence was voor de ontdekking der nieuwe waereld zeer gewigtig, waartoe de nabyheidnbsp;van de Levant, van Afie en Africa veel bybragt. De Ita-fnbsp;liaanen zonden toen hunne waaren naar die wyduitge-ftrelite ryken, en bragten van daar weder andere te rug gt;nbsp;�welke zy vervolgens in de andere Europeifche landen ver-derden.

De Florentynen, een vry volk, dat loos e:i werkzaam was, behaalde ras den voorrang boven anderen. Cosmusnbsp;de Medicis was in 'c jaar 1450. veelligt de gr�otde koopman der waereld. Zyn handel in wollen waaren en ftoffennbsp;was onbegrypelyk. De raanufaftuuren van Florence ver-�werkten toen byna het grootfte deel van al de Italiaanfdmnbsp;wol. Zyn zoon en zyn kleinzoon Laureniius, de PragtigSjnbsp;zetteden deezen handel voort, of zy fchoon hoofden vaUnbsp;�tgemecnebell waren. In dien tyd wanneer het Mediccefch*^nbsp;huis uitgedreeven was, en als Paus Clemens VIL de fltitnbsp;van dit huis, in Engelenburg belegerd werdt, wierpnbsp;een zekere Capponi tot hoofd op, die een aanmerkelyk^quot;nbsp;handel dreef, en denzelven, onder alle onruden ennbsp;telingen, onafgebroken voonzettede.

Alle de groote paleizen zyn in die tyden van ryke koop* lulden gebouwd. Wanneer de kunllen van Conllant'��'nbsp;polen naar Florence overgebragt wierden, nam denbsp;fmaak, de neerftigheid, en vervolgens ook de koophaquot;

DOOR ITALI� N.

toen als de Hollanders voorheen, dat is zeer gefchikt, eenvouwdig. By eene geringe uitgaaf konden zy met eeunbsp;maatig voordeel te vreeden zyn, en egter fchatten verzamelen. De orde, die in alles heerfchte, was de grond*nbsp;flag van hun magt en rykdora.

Wanneer egter bet Mediceefche huis van den koophandel afftapte, en de Groothertoglyke waardigheid verkreeg. Volgden de magtiglle en ryklfe geflagten dit voorbeeld,nbsp;liet vooroordeel, dat de handel voor den adel eene te geringe zaak was, nam de overhand, en men geloofde, datnbsp;men ledig moeft gaan, om een hoogadelyk en voornaamnbsp;leeven te leiden. Daarby kwam, dat de handel ter zeenbsp;naar Oodindien, door de ontdekking van de kaap deGoe*nbsp;de Hoop, ligter en korter werd, en alzoo niet meer langsnbsp;de Roode Zee over Italien behoefde gevoerd te worden.nbsp;Americus Vefpucius bragt zyn vaderland, zonder deezenbsp;gevolgen vooruit te zien, door de ontdekking van de nieuwe waereld, de grootrte fchade toe. Spanjen, Portugalnbsp;Holland trokken den onmeetbaaren handel van beidenbsp;de Indien tot zich, en Florence verminderde van jaar totnbsp;jaar in koophandel en inwooners.

�Er zyn intusfchen nog fabrieken van (lolFen; maar men vervaardigd �er alleen grove waaren voor den gemeenennbsp;man en d?n boer. De fyne ftofren worden uit Engelandnbsp;gehaald. Omllreeks Florence wordt veel vlas geteeld: ennbsp;in t gemeen zyn alle foorten van akkerbouw in een goeden Haat. De boeren komen vlytig in de flad, en koo-pen de mid, wyi ze duidelyk het voordeel befpeurennbsp;dat hunne landen daar van trekken. Zy onderfcheiden zichnbsp;daardoor zeer van de ellendige inwooners van Campagnanbsp;di Roma, welke ten deele te traag, ten deele te arm zyn,nbsp;dezelve uit de ftad te haaien; waardoor menig laft dernbsp;fl'^hoonlle mid in den Tiber gefmeeten wordt. Omtrendnbsp;P 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Na-

verlaat zich op den heerlyken grond, maar dezelve zou hem misfehien dubbel en driedubbel voordeel doen, indiennbsp;hy hem zorgvuldiger bemillte en bewerkte.

Het Groothertogdom Toskaanen brengt aluin, faffraan, cedraten, en andere vrugten voort, van welke geedigenbsp;dranken geflookt worden , veele olyven, oly, en inzonderheid wyn, waarmede een aanzienlyke handel gedree-ven wordt, De aluindeen wordt in den oven gecalcineerd , daar op veertig dagen in het water gelegd, in koperen ketels gekookt, en omgeroerd: hieruit ontftaat eennbsp;loog, die van zelfs tot klidten ftremt,

De zydehandel, zoo wel van ruwe, als verwerkte zy-de, is wel eer van veel gewigt in Florence geweeft. Men vervaardigt �er allerleye foorten van taffoti, damaften, ennbsp;ook fluweelen, De fchikkingen, hier zoo tvel wegens de zydefabrieken , als wegens de aankweekingnbsp;der zywormen gemaakt, zyn voortrcfFclyk , en wordennbsp;voor de bede in ganfeh Iialien gehouden.

De ftroojen hoeden, welke men in cn omtrend Flore maakt , zyn zeer cierlyk en duurzaam. Zy worden daarom door geheel Italien, en ook naar buiten verzonden.

Ten bede van den koophandel heeft de man te Florence het recht, om van zyne vrouw, wanneer zy zonder kin'nbsp;ren derft, alles te erven ; daar hy teArezzo maar de heldgt;nbsp;en te Pidoja alleen het derdedeel behoudt. Ondernbsp;koopluiden zyn veele Jooden , die in Toskanen geef�nbsp;fch�mpagtige tekens aan hunne hoeden, als in andersnbsp;deden van Italien, behoeven te draagen. Een gedceh�nbsp;des rykdoms van Livorno en Florence is in hunne hande��nbsp;zy genieten egter in geen van beide plaatz?n het burg�!!'nbsp;recht. �

DOOR ITALI� N.

ecne fchooiie fabriek van porcelein en aardewerk te Doc-Cia, eenige mylen van Florence, aangelegd, waaruit by-na het ganfche land voorzien word. liet porcelein konu^'*'^^

'Vel dat van Meisferf In witheid en fynte niet ten vollen by , het is egtcr fchoon, en niet duur. Men heeftnbsp;nog geene aarde kunnen vinden , welke de vereifchte quot; �nbsp;deugd voor de vormen bezit, die tot hier toe al te ligtnbsp;van een fpringen. Mogelyk heeft nog geene fabriek hetnbsp;Zoo ver in de vervaardiging van groote beelden van porcelein gebragt. De vader van den tegenwoordigen Gi-nori heeft veel geld daaraan verfpilt. Hy was Stedehouder van Livorno, en zal, wegens de voortrelTcIyke inrig-tingen daar gemaakt, in eene eeuwigdnutende gedagtenisnbsp;blyven. In eene byzondore gallery worden de belle Hukken ten toon gefteld. Van veele flandbeelden der Floren-tynfche gallery Haan hier kopyen van dezelfde grootte, als:nbsp;de twee VenulTen, de Faunus, en de Slyper'uit de tribune. Verfcheide borflbeelden van keizers, van Seneca,nbsp;eenige groepen, basreli�fs , en nagebootlle kleine oudenbsp;flandbeelden, die wel getroffen zyn, verdienen ook be-fchouwd te worden. Voorts treft men �er beelden aannbsp;hl een hedendaagfchen fmaak, armkroonen, en anderenbsp;dingen van porcek'in gemaakt. De hovende verdiepingnbsp;IS met de modellen van deeze dukken , en andere zaa-ken bezet. De tegenwoordige bezitter laat weinig van �nbsp;dergelykc, en alleen wegens de konfl merkwaardige fluk-ken, die zynen vader veel gelds gekod hebben, vervaardigen , maar houdt zich alleen met gangbaare waaren op.

In een afzonderiyk vertrek vindt men eene verzameling '�an allerleye foorten van aarde, kley, en zouten vannbsp;Toskanen, w-aarmede proeven gedaan zyn, om de bedenbsp;porceleinaarde te vhiden. Insgelyks de verfcheide foor-'

REIS.BOEK

ten van porcelein en aardewerk, welke van deeze proe* ven zyn voortgekomen. De Heer Ginoii heeft ook An*nbsp;gorifche geiten laaten komen , die beroemd zyn wegensnbsp;hun voortreffelyk hair. Men maakt �er reeds fto��en ofnbsp;kamelotten van , welke de Brusfelfcbe in fynheid even-aaren.

Eene Florentyner el, Bracdo da panna, houdt een. voet, negen duim, zes linien, Parysfche maat. Deezenbsp;wordt in den gemeenen omgang doorgaans gebruikt,nbsp;Twee Braccia maaken een Pafletto, en vier eene Canna.nbsp;De Braccio da terra, die alleen in het afmeeten der my*nbsp;leii gebruikt wordt, houdt eeneParyfche voet, agt duim,nbsp;vier linien : drieduizend van dezelve maaken eene Flo*nbsp;rentyner ijiyl uit.

Het land wordt daarentegen met bovengemelde Braccia da panno gemeeten, en van dezelve gaan 1728. vierkante ellen op eene Sdoro, of Staioro, welke ip� Praii-fche vad�n;en, of roeden in �t vierkant, uitmaakc.

De koorntnaat heet Stajo , en weegt twee en vyftig fiorentynfche ponden. Vierentwintig van dezelve gaannbsp;op een Modio. Een Barile wyn weegt honderd en veertig Florentyner ponden; twintig Heffen, Fiafcbi, maakennbsp;een Barile. De gemeene wyn geldt een Paul de fles�nbsp;de allcrflegfte maar half zoo veel. Idy heeft doorgaan*nbsp;een zoetagtigen fmaak.

Men rekent in Florence met Paoli, waarvan een ongeveer drie grofchen uitmaakt. Een Paolo houdt tien Soldi� en twintig Paoli maaken een Zecchin of dukaat uit.nbsp;Scudo is tien Paoli waardig.

Men trekt van de landeryen in bet Toskaanfche dri^ ten honderd, maar die �er geld op neemen wil,nbsp;yyf ten honderd geeven, een gevolg van de fchaarsheid

DOOR I T A L I E N.

bouwt in goede gronden agt of tienmaal koorn agter den anderen. Zy worden driemaal omgeploegd. De zaaitydnbsp;duurt van het begin van november tot aan december.

Men zaait egter gemeenlyk drie jaaren agter den anderen in denzelfden grond tarwe, het vierde jaar ander koorn,.nbsp;en wanneer dit afgefneeden is, klaver of ander beeftenvoer.

Het rundvee is in Toskanen graauw, maar zeer grooC Van ftuk. Een os geldt dertig tot vyfeudertig Sciidi, ennbsp;een koe ongeveer de helft; een fchaap vyf i zes Scudi,

Zy worden in iney gefchooren , en men rekent omcrend drie pond wol van elk. De yarkenfokkery is in Toskanen zeer aanmerkelyk; zy zyn meefl: zwart van kleur.

De voortteeling der zywormen is wegens den fterken handel in zyde een onderwerp van gewigt. De hondercnbsp;ponden moerbeziebladen geldt min of meer een daler.

De wormen fpinnen omtrend de helft van juny. De tonnetjes gelden zeven tot tien grofchen het pond, ennbsp;men heeft tien k twaalf pond van dezelve �odig , totnbsp;een pond zyde.

De beladingen zyn in Toskaanen zwaar en menigvub n . n., dig. De Florentynen hebben door ontwerpen in finan-g^,^nbsp;ciezaakeii iiitgemunt. Men rekent de gezamently.nbsp;ke iukoinften op vier millioen dalers, waarvan een gedeelte de Mond dj pi�ta toegeweezen is. Wanneernbsp;men deeze, en de noodige uitgaven over het land �er af-trcht, blyPt �er ongeveer een en een halve miiloen overig-.

Van deeze fom ging,te vooren een groot gedeelte in baa-reii gelde naar Weenen, en het land werd arm. Hoe Vrugtbaar ook het land is , zou het dit jaarlyks gemis

�36

Wie landgoederen bezit moet de Decime grandiicali, dat is de tiende van de inkomften, uitkeeren. Deeze wordtnbsp;naar eene zekere tax, namelyk oratrend drie grofchen vannbsp;den Stajoro betaald; maar dezelve is door geheel Toskanen niet zoo zwaar, als omftreeks Florence. Pagnini,eennbsp;geheimfchryver der financi�n, heeft voor eenige jaarennbsp;eene byzondere verhandeling van deeze decime uitgegoe-ven. Behalven deeze wordt �er naar �t verfchil van rang�nbsp;fland, en koftwinning een hoofdgeld betaald. De belastingen op zout, tabak, vleefch , vreemde wynen, geftera-peld papier, de tollen, de beladingen op kolFyhuizen ennbsp;herbergen, zyn verpagt. Van het meel, wanneer het ge-maalen is, wordt eene belading, la Molenda, geheeven.nbsp;Het zout, dat te Volterra voor rekening van den landsheer gemaakt wordt, komt op twee penningen het pond tenbsp;flaan, en moet met twee grofchen betaald worden. Hetnbsp;vleefch doet 5 penningen accys, Dazio ddla carne, pernbsp;pond. Van den cacao wordt tien ten honderd, en vannbsp;ftiiker enkof�y vyf by den invoer in het land betaald. Denbsp;belafting op contra�ten en erfeniflen is zeer zwaar. Vannbsp;alle verkoopingen van valle goederen , huwelykfchenbsp;voorwaarden, collaterale erfeniflen, zelfs van eene moe-derlyke moei, of moeders broeders zoon, moeten zevennbsp;en drievierdedeelen gegeeven worden.

De tienden betaalt men of aan den naaflen Podefla, ff aan het �ffizio de� Nove te Florence. Wie dezelve 0'��nbsp;binnen twme maanden na den beftemden tyd, welkenbsp;het eind van Juny gefield is, afdoet, moet dezelve df'*^'nbsp;vouwdig betaalen: een ftraf, die wel te hard, en hetnbsp;derf van menig regtfehapen burger is, wyl hy door a^er-leye toevallen kan belet worden, op den geftelden termyquot;nbsp;paffen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;BC

DOOR ITALI� N.

Behalven deeze aanmerkelyke inkomflen, bezit de Groot- Fkrene*^ hertog aanzienlyke kamergoederen, en de orde van dennbsp;heiligen Stephanus brengt ook zomwylen veel op. Wynbsp;zullen daarvan by de �ad Pifaj de hoofdzetel van dezelve, gelegenheid krygen meer te zeggen.

De Groothertog onderhoudt zesduizend man, van wel-ke de helft in Florence ligt, en de andere helft in de overige (leden verdeeld is. Elk foldaat krygt �s daags 21 Pennigen, een en een half pond brood, hout en licht,nbsp;daarentegen alle 5 jaaren flegts een rok, en alle 2 jaarennbsp;een kamizool en broek.

�Er is veelligt geen vorft die zoo veel ludfloten en ho- jjg mtnk ven heeft, als de Groothertog van Florence; maar \itivan Flo-�erkwaardigfte hierby is, dat het Mediceefche huisnbsp;zelve byna alle aangelegd heeft, eer het nog tot de opper-heerfchappy van Toskanen geraakte. Men moet zich eg-ter dezelve niet zoo pragtig voorftellen, als de koninglykenbsp;luftfloten om Parys, of als die van de meefte Duitfchenbsp;vorften: het zyn doorgaans Pllle, of groote landgoederen,nbsp;die eene aangenaame ligging en hoven hebben, en metnbsp;�ene uitgeflrekte, in een zeer eenvouwdigen fmaak gebouwde , landwooning voorzien zyn. Wanneer de Medi-eeers begonnen dien verbaazenden rykdom te verkrygen,

^ogten zy zich landeryen aantekoopen, en wilden door bet iiitvoeren van veele gebouwen uitmunten. (?) Dee-*e hoeven zyn liegt onderhouden, tvyl by de lange afwe-

1*1 Dc luliaaaen zeggen met een fpteckwoord: de groote vorften geftftut . en de kleine paleizen en hoven;

dienen egcer ten deele wegens de fchoone ligging, ten deele om een begrip van den eenvouwdigen fmaak detnbsp;Italiaanfche hoven te maaken, dat menze bezie, vooralnbsp;daar zy meerendeels digt by Florence liggen, en tot wan-delplaatzen dienen.

Wy zullen alleen melding maaken van de twee vool' naamlle, Poggio Imperiale en Pratolino ; de andere zyn�nbsp;Lambrogiana, Callello, Petraia, Careggi Lapeggi, Arti-mino, (¹ ²) Poggio a Caiano, enz. Zy zyn alle in denbsp;reeds aangehaalde Fedute dellc Fille di Toscana in fchoonenbsp;gezigtcn afgebeeld. Poggio a Caiano ligt eenige mylennbsp;van de flad, en is met fchoone fchilderyen van Andreasnbsp;del Sarto voorzien, (?¹) in welke de gefchiedenifien vannbsp;het van huis Medicis verbeeldt zyn.

Po^s^to IiK� Poggio Imperiale ligt voor de Porta Romana digt by Teriah. Florence, en behoorde weleer aan een byzonder perfoon�nbsp;wiens goederen zyn heilagen geworden; het geheel is eg'nbsp;ter in een grootfchen fmaak aangelegd. De weg looptnbsp;door eene fchoone laan van cypreflen en Iccci, een foortnbsp;van altoos groene eiken. De gedaante en het loof defnbsp;booraen zyn wel zeer van elkander onderfcheiden, egtetnbsp;geeft deeze verandering geen onaangenaam gezigt. By de��nbsp;ingang van de laan zyn twee groote waterkommen, �etnbsp;reusagtige flandbeelden van den Arno en de Arbia, di�nbsp;eene menigte waters uit hunne kruiken ilorten, vercierd-

Artimino cn Caftcllo zyn inzonderheid beroemd wegeos lieeriyken w/n, die in den omtrek groeit.

Zy zyn als een aanhangfel der fchilderyen , waarvan hjf Paleis Pitti melding gemaakt is, gefneeden. De volledige titt� ''nbsp;het werk isi Ptlture del Salotie Irnpei-Ute del PaUee.xo dlnbsp;'ei^glungeno Ie pltture dl Salene e Certlle delle Impcrlal� Vllle dell^nbsp;traia e del Pcggla a Caiitne. tn TaveU XXVi. In Flrertze

door ITALI� N.

cirkel, niet een fleenen leuning omgeeven. By den in- Florence, gang flaan twee marmeren beelden, waarvan de ftellingnbsp;wel goed, maar de tekening onregt is. Zy verbeelden Atlas , een kloot draagende, en Jupiter, welke den dondernbsp;aiit zyne hand (lingert. De laatlle verdient wegens den beteren oratrek den voorrang.

De legging van het gebouw is zeer aangenaam. Het is iiitgedrekt, en als een landhuis gevoeglyk ingerigt: denbsp;bouwraeeder heet Buontaletuo. De kleine plaats van binnen ziet �er uit, als een kloofterhof, dat met dorifche ennbsp;ionifche zuilen boven elkander, desgelyks met agt borft-beelden, voorzien is. By het bezien der vertrekken komtnbsp;men eerft in een zaal, waarin twintig antieke marmerennbsp;ftandbeelden ftaan, welke, behalven een Bacchus, dienbsp;Wyndruiven uitdrukt, een Prometheus, en een Cupido metnbsp;gebonde voeten, raiddelmaatig zyn. In een ander zietnbsp;men een ftervenden Adonis, van Michael Angelo , waarinnbsp;de uitdrukking meefterlyk is, fchoon de laatfte hand �ernbsp;nog aan ontbreekt. Het wilde zwyn is kleiner, dan mennbsp;ze in de natuur vindt. De muuren in het huis hangen volnbsp;fchilderyen, waaronder de volgende genoegzaam alleennbsp;van waarde zyn.

Eene bedroefde Maria, van Titiaan, uitmuntend van uitdrukking. Eene heidin, of waarzeggerin, die goed geluknbsp;voorfpelt, zeer leevendig gekoloreerd, van Michael Angelo da Caravaggio. Eene heilige familie, van Schidone,nbsp;klein maar aangenaam gefchilderd. Eene heilige familie.

Van Salviati, met zeer bevallige hoofden, offchoon de te-kening eenigzins ftyf en gemanierd is. Een gekruide ^kriftiis, waarby eenige heilige vrouwen weenen, van Jakob Baffano. In de kapel hangt de heilige Francifcus,

240

Cigoli, in eene bevallige manier, de hoofden van Maria en het kind zyn egter te klein. De redding van Mofes,nbsp;een ftuk van een aangenaam koloriet, door Ciro Ferri.nbsp;De afbeeldingen van Petrarca en Laura zyn wegens denbsp;perfoonen merkwaardig; zy zouden van Albert Durer ge-fchilderd zyn.

De tuin heeft een wydluftigcn omtrek, even zoo groot als de boomgaard. De eerfte is alleen voor bloemen ge-fchikt, en met efpaliers van citroen- en oranje-booraennbsp;omgeeven, welke �s winters met rtroo gedekt worden. Denbsp;paden van het parterre zyn met zwarte en witte keifleentjesnbsp;zoo ingelegd, dat zefiguuren verbeelden. Dit gebruik,irgt;nbsp;verfcheide Italiaanfche hoven in zwang gaande, befpaart welnbsp;den tuinier de moeite van het zuiverhoudcn der paden,nbsp;maar is wat ongefchikt voor het wandelen. Het fchoondenbsp;in deezen tuin is eene grot van fchelpen en verdeende zaa-ken, in welke men door middel van een trap afklimt, l'tnbsp;dezelve (iaat de marmeren llatue van eene nymph: boveunbsp;dezelve maakt het water de gedaante van eene draajendenbsp;zon, zoo dat het fchynt, als of men het hoofd der nympknbsp;door een waajer zag. De grot, en de mot fteenen beleg'nbsp;de gang voor dezelve, is vol geheime waterfprongen.nbsp;�taliaanen hebben weinig groote cascades en waterwerkennbsp;in hun tuinen ; de heerfchende fmaak bedaat in dergelyk^nbsp;fprongen , waardoor de wandelaar onverhoeds nat gemaak'nbsp;wordt.

Een weinig hooger op den heuvel, waar deeze landliP*^' ve aangelegd is, ziet men een oud Francisbaaner klool^'^nbsp;S. Matteo in Arcetri, in wiens omliggende ftreek denbsp;lyke wyn Verdea gewonnen wordt.

DOOR ITALI� N.

Fraticifcus bragt liet door den ardiiceft Buontalento in dce- Qg zen ttaat, gelyk het oplchrift aan de zolder der hoot'dzaa- vannbsp;Ie aanvvyft: cii wyl men de ganfche iniigting fclioon hieldenbsp;heeft inenze van dien tyd af onveranderd gclaatcii;

A. D. MDLKX-E. (¹')

Het gebonw maakt niet veel v�rtoo'ning, m�n kan zig Cgter niets aangenaaniers in den zomer verbeelden dan denbsp;tuinen. Waterkommen, fpringbroiinen, ftandbeelden, grotten, t�rraflen, hei amphitheater, laanen van a'kooS groenenbsp;boomen, doolhov�n, en at wat een h�f maar eenigzinSnbsp;fchoon kan maaken, hebben hier met elkander eene aange^nbsp;iiaame verwilTding. Dus ts. het geert wonder, dat de Flo-rentynen veel ophefs van d�ezen tuin inaaken. Tegennbsp;over den hoofdtrap ziet men aan �t eind van den tuin agtet eettnbsp;grooten vyver een reasagtig (iandbeeld vati fteen, zeftignbsp;voeten hoog, dat hetApennynfchegebergte verbeeld. Denbsp;meetler van hetzelve isjait vau Bologna.Q²) Het werk bellaaii

Ecne volkorhe befchtyving van hetzelve vindt men in het Ice-^ea van dcczen Groothectog door Ftanccsco de /leri. Ecne laatetc �n folio m;t plaatcn voert den titel; DifA.z-imc dMa Rcgia Villa dinbsp;'^Tatollno ^ Rffittans e fabrkhe ili �3,,� Sdns, Sg^llll Architetto 174^-

(¹'¹) Men heeft van dcez^ etot cn het beeld van den Appennyb, nivens andere fiaaje gezigten van PiatoUno , te� ^hoon weikjenbsp;�an zes bladen door bwfano dclla Bella, zeet feaiidetagtig gevnff.

REIS-BOEK

van len niet wel onderfcheiden kan, daarze egter op een zekereiJ afftand niet alleen eene goede evenredigheid vertoonen�nbsp;maar ook eene zeer goede werking voor het oog doen.nbsp;Het verbeeldt een oud zittend man , van wiens baardnbsp;groote yskegelen, van een witagtigeii ftoen vervaardigd,nbsp;afhangen. Een zyner voeten heeft de lengte van negennbsp;gemeene menfehenvoeten, waaruit men zich een begripnbsp;van het overige maaken kan. In het lyf is een aartigenbsp;grot van fchelpwerk. Men kan zich hieiby eenigertnaa'nbsp;ten voordellen, hoe de uitvoering van het voordel vannbsp;Dinocrates, welke Alexander den Groeten beloofde dennbsp;ganfehen berg Athos in een eenig coloffusbeeld te veranderen , .mogelyk geweed was. Agter het beeld van dennbsp;Apennyn is een vliegende draak, die eene menigte waternbsp;uitfpuwt. Door de menigvuUlige dikke boomen koomtnbsp;de hoofdfigiuir wel voor. Het ontbreekt ook deezen tuinnbsp;Biet aan eene menigte verborge waterfprongen. Men bemerkt ondertusfehen hier en daar, dat in veele jaaren aa�nbsp;deszelfs onderhoud niets te kode gelegd is.

Niet ver van hier ziet men Motite Senarro, waaiquot; zich de heilige Philippus Benizzi in den jaare 1223. ��''nbsp;zyne raedgezellen in een woud ophield, en vervolgens denbsp;order der Setviten digtede. Men toont in het kiooder no�nbsp;zeven grotten, waarin deeze kluizenaars woonden.nbsp;Bernhardinerklooder BuonfoUazzo is naar �t voorbeei*^nbsp;van de Abtdy l.a Trappe ia Vrankryk ingerigt, en heefquot;nbsp;in gedrengheid van leevensregelen en intigtiugen heus*'�nbsp;niets toe te geeven.

Dc goede diukken zyii 'er zeer zeldzaam van, en worden littflrebbcrs, gelyk als alles wat van hem is, gretig opgezogt.

E��R ITALI� N.

Om het fchbone land van Toskanen te leeren kennen, doet men welwanneer men eene kleine reize van Pio-tence naar Pifa, Livorno en Lucca doet, om over Piflojanbsp;te rug te keeren. De weg naar Pifa loopt door eenenbsp;fchoone vrugtbaare vlakte, meeft langs den Arno voort.nbsp;Dezelve is zes en eene halve po� lang, welke ongeveernbsp;veertig Italiaanfche mylen bedraagen. (*}

Deezen weg en de llreek om Pifa heeft Targioni met Opzigt op de natuurlyke gefteldlieid in het eerfte deelnbsp;van zyne meer aangekaalde reizen zorgvuldig befchreeven;nbsp;en men ziet daaruit hoe ryk Toskanen is in natuurlykenbsp;Voortbrengfelen, in koper en lootaderen, in marmergroeven en minerp.ale wateren. liy befchryft den rydbouw, denbsp;W'yzc op welke men omdreelts Pifa de oly peril:, cn denbsp;zoogenaamde i'-iolbtto van Noce, dat zekere fc�nadelykenbsp;dampen zyn, welke zich van deezen berg in de gedaantenbsp;Van eene wolk verheffen, wanneer bet regenen wil. Hetnbsp;was te wenfehen, dat natuurkundigen van vereifchte bekwaamheid ook andere deelen van Italien met dezelfdenbsp;zorgvuldigheid befchreeven.

^ (*) De voig-ndc kaart is dienftig op deez� reize en in 't gemeen in �t Toskaanfche naagezien te worden: Stato (^enerale detU T�fcananbsp;'Col/e fofle e ftfadc ^rhuifult, data i� �Uda CaUografa delU Cameranbsp;�^pofl^lica �74f,

(*�) auteur heefe in *t jaari76S. een aanvang gemaakt mettwee deelen van eene nieuwe vei beterde uitgaave. Zy kon wel gebruik-haaret zyn_ wanneet de langwy�ge , en voor niemand van veel belang zynde geicliieden�T�n van vetfeheide klooftcrs, weik� een grootnbsp;gedccliC van �j weik be�aan, �et uit blecveu.

Q a

REISBOEK

Zy vervaardigen allerleye urnen en vaazen, die �er uit* zien, als of zy naar de antieken, welke men in de verzamelingen van oudheden vindt, gevormd waren, offchoonnbsp;de arbeiders �er geene modellen van voor zich hebben.nbsp;Daeze pottebakkers beroemen zich, dat hunne fabriekennbsp;federt de tyden der oude Etruriers, wier vaazen zoo beroemd waren, ongeftoord gebleeven zyn. Indien d;t alnbsp;niet gegrond is, geeft toch het fchoon gevormde vaaswerknbsp;aan hunne vertelling eene zekere trap van waarfchynlyk-heid. De waaren worden naar veele uitlieemfche plaatzeunbsp;verzonden, en men ziet bier en daar dergelyke vaazen innbsp;de Romeinfche tuinen.

Eisipoli' is een volkryk vtek, dat de Gothen aangelegd hebben, De Latynfche naam Emporium fchynt aantedui-den, dat hier weleer eene aanzienlyke markt gehouden is.nbsp;De kleine ftad S. Miniato- al Tedefco is aartig gebouwd;nbsp;van hier tot aan Pifa wordt de weg goed onderhouden.nbsp;De oever van den Arno is zeer vlak, waardoor by dennbsp;geringften aanwas alles onder water gezet, en veel fchadenbsp;veroorzaakt wordt. Men heeft dit kwaad wel door dykennbsp;zoeken te verhelpen, zy zyn egter te laag en te zwak,nbsp;zoo dat het water zomwylen egter overvloeid, of met ge*nbsp;weid doorbreekt.

Pifa, de tweede ftad in Toskanen, waar aan men 0H' geveer vyftienduizend inwooners toefchryft, ligt aan dertnbsp;Arno, vierentwintig mylen van daar dezelve in zee loopt�nbsp;Zy is eene van de oudlle Heden in Italren, en wierd,nbsp;lyk Strabo berigt, na de belegering van Trojen doofnbsp;Arkadiers uit de ftad Pifa, die in Peloponnefus DS�nbsp;en wegens den tempel van den Olympifchen Jupiter be*nbsp;roemd was, aangelegd. Virgillus fpreekt dus vannbsp;fprong der ftadJ

DOOR ITALI� N.

Tertius ille homintm dhumque interpree Cui pecudnm fibra, coelt cui fidera parent,

Et linguce volucrum, amp; prefagi fulminh ignety Mille rapit denfos acie atque borrentibus bajlis,

Anderen maaken den oorfprong der ftad ouder, en geloo-ven, dat Pelops, de zoon van Tantalus, een Phrygifch Koning, dezelve gebouwd heeft. Zy was een van denbsp;twaalf voornaamfte fteden in Etrurien. Zoo wel Livius,nbsp;als andere Romeinfehe gefcliiedfchryvers, maakeu dikwilsnbsp;melding van dezelve.

De Pifaners zyn eenyds zeer krygzugtig geweeft. Na den ondergang des Roomfchen ryks rigtten zy een magtignbsp;gemeenebeft op, en verwierven in de elfde eeuw de op-perheerfchappy van de zee. Zy maakten zich meefter vannbsp;Sardinlen en Corfica. In �t jaar 1030. veroverden zy Kar-thago. In de kmistogten zonden zy eenige reizen geheelsnbsp;vlooten naar het heilige land; onder anderen Honden zynbsp;den Keizer Frederik Barbarofla met vyftig galeyen by, ennbsp;bragten een grooten voorraad van heilige aarde uit Jerufa-lem te rug, waarvan vvy beneden by den Campo Santonbsp;fpreeken zullen.

Als vyanden van den Paus namen zy alle Franfche Car-dinaalen, en Bisfchoppen gevangen, welke naar de kerkvergadering van Lateraan , door Gregorius IX. beroepen , wilden trekken. Over deezen hoon namen de Ge-�lueezep wraak, en wel op eene zoo nadrukkelyke wyze, dat zy negenenveertig galeyen, en twaalf duizend Pifanersnbsp;gevangen namen. Dit verlies was de eetfte oorzaak van

Q 3

voorige kragten hetftellen. De Genueezen ontnamen hun tien Porto Pifauo, welke oimrend hetzelfde was, dat nUnbsp;Livorno is. Van dat tydftip af werd het vermogen, dcnbsp;handel, en het getal der inwooners van Pifa jaarlyks minder.

In �c jaar 12S2. wierp Ugolino della Gherardefca, hoofd der Guelfeu, zich tot Graaf van Pifa op. Maar hy rnoed

ke nog in wezen is, op eene erbarmelyke wys dood hongeren. Vervolgens was Pifa df.n eens eene vrye ftad, dan ftond zy onder de raag: van kleine tyrannen, die zichnbsp;voor en na tot heerfchers opwierpen, tot dar eindelyknbsp;.Garabacorta zyn vaderland iij �t jaar 140�. aan de Floren-tynen verried. In �t jaar 1494. verkreeg Pifa haare vry-heid weder door Karei VlII. Koning van Vrankryk , ennbsp;behield dezelve tot aan 1509. wanneer zy zieh andermaalnbsp;voor altoos aan de Florentynen overgaf, Veele burger*nbsp;verlieten uit verdriet hun vaderftad, en begaven zich naa*nbsp;-Sicilien, Romen, Genna en Vcnetien, om geene onder-daanen van de Hertogen .de Medicis te zyn.-

In �t jaar 1609. deeden zy eene zvyakkepooging, offlzid'� onafhangelyk te maaken; weshalven de Groothertogen d^nbsp;raagt en den handel der flad nqg meer zogten te verzwakkeO'nbsp;Dit is hun ook in zoo ver gelukt, dat van de honderd�**nbsp;vyfcig duizend inwooners, die �er voormaals waren,nbsp;lyks het tiende deel overig is; waaronder zes 3 zevenhdvnbsp;derd JoQden begreepeii zyn. In laater tyden zyn allenbsp;derneemingen, ora den handel van Pifa weder eenigz**��nbsp;bloei te brengen, vrugteloos uitgevallen.

(*) Men heeft cene kleine gedrukte befchryving van de dijheien van Pifa, waarby die van Livoico gevoegd ayn-

DOOR ITALI� N.

zyn breed, fchoon, en, als Florence, met groote pifa. fteenen geplaveid. Het gering getal inwooneren maakt denbsp;ftad, wegens derzelver wydluftigen omtrek, ledig ennbsp;�^oodfch. De huur der huizen is ongemeen laag; op vee-le plaatfen waft het gras op de ftraaten. De lucht, dienbsp;Voorheen zoo gezond in Pifa was, word door gebrek aannbsp;wenfchen, welke het omliggende land niet genoeg bearbeiden, en van poelen zuiver houden, vervuild. Pifa wasnbsp;Voorheen wegens gezondheid van lucht beroemd, en Livornonbsp;'vierd voor ongezond gehouden; thans is het omgekeerd,nbsp;en Livorno, geniet dooreen vermeerderd aantal van inwooneren, het voordeel, dat het land om de ftad drooggemaaktnbsp;IS, en dat;de befraettelyke koortzen, die, nog in het begin deezer eeuwe, veele menfchen wegrukten, geheel ophouden.

De Kathedraalkerk is een oud gebouw , en verdient meer wegens den rykdom aan marmer, dan wegens eennbsp;goeden fmaak in den aanleg, befchouwd te worden. (*)nbsp;Door de menigvuldige veroveringen kreegen' de Pifanersnbsp;eene menigte zuilen en marmer tot verfraaying van hunnbsp;ftad. Men ziet zulks aan de openbaare gebouwen, en inzonderheid aan de kathedraalkerk, om niet te melden vannbsp;de menigvuldige oude opfchriften, basreli�fs en bouweie-taadien. Men ziet in den dom zuilen van het heerlykftenbsp;Gtiekfche marmer, en inzonderheid voortreffelyke zuilennbsp;van het verde antico aan het altaar van den heiligen Ra.nbsp;nieri, patroon der ftad. De grond tot dit gebouw werdnbsp;'n t jaar 1063. naar het plan van een Griekfchen bouw-meefter Brufehetto, die naar zyn tyd een groot kunftenaar

^(*)^ Wydloqpige narigten vindt men in het koftbaare werk Juf. t'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in qno fracipftit ejtts partes eriarra�

M'as, begonnen, en de korten goed gemaakt van de buit� welke de PiTanen by het verjaagen der Saraceencn uit Pa-lermo in Sicilien behaald hadden. -Zy heeft veel doornbsp;brand geleeden; de Groothertogen hebben ze cgtcr zoonbsp;veel mogelyk in goeden ftaat zoeken tc'herftellon. By dennbsp;ingang verdienen de drie fchoone deuren van brons opge-merkt te worden. Men geeftze uit voor den arbeid vannbsp;Jan de Bologne; zy zyn egter voor dien rne�rter te on-agtzaam en te gebreklyk getekend; Cochin zegt, zy zynnbsp;flegt, en fchryft ze aan Bonanno toe. De basreli�fs verbeelden de lydensgefchiedeqis van Ghrirtus. Men ziet �ernbsp;onder anderen een natunrlyk getekenden rhinoceros op�nbsp;waaruit volgt, dat men dit dier toen reeds in Italien gekend heeft. Een andere deur met twee vleugelen vannbsp;brons aan de zy naar den hangenden tooren toe, is veelnbsp;geringer van werk: de Pifaners zouden ze van ee'n kruis-togt nit Jerufalem medegebragc hebben. In �t gemeen zynnbsp;alle deeze deuren niet met die aan het doophuis in Florence te vergelyken.

De kerk is geheel met marmer bekleed, op een Griek-fchen trant, eenigzins duirter, maar van een majertuetifch aanzien, waartoe de menigvuldige zuilen veel toebrengcarnbsp;De middelkerk, en de twee zygangen rullen aan elket*nbsp;kant op vier ryen zuilen , waaronder vierentwintignbsp;Oollerfchen granietfleen, en twaalf van ander kortba�^nbsp;marmer. Zy rtonden vermoedelyk in vroegere tyden oPnbsp;vcrfcheide plaatzen, gelyk de kapiteelen, welke niet

deeze zuilen geen fchoon gewelf, maar alleen een dak met vergulde cieraaden draagen. Aan den hoofdal-^f^

DOOR ITALI� N.

pen pilaar van de middelkerk ter linker zyde, niet ver van den hoofdaltaar, hangt de heilige Genoveva met een lam,

�t welk voor een der befte ftiikken van geinelden meeftec gehouden wordt. De houding van het beeld isfchoon,nbsp;de uitdrukking edel, en het kleed in eene grootfche manier. De menigvuldige fchilderyen agter in het koor geeftnbsp;men voor het werk van de broeders Zuochero uit. In �tnbsp;kruis ter regter zyde heeft Benedetto Lutti in een grootnbsp;fchilderftuk den heiligen Ranieri verbeeld, daar hy zynenbsp;vorftelyke kleeding met het monnikken gewaad verwiffeld.nbsp;De zamenftelling en de uitdrukking in de hoofden verdienen goedkeuring.

Op den eerften altaar, wanneer men langs de linker zy �weder terug keert, moet men een fchildery van Raphaelnbsp;in zyn eerfte manier niet ongemerkt voorbygaan. Hetnbsp;verbeeld verfcheide Heiligen , die Maria aanroepen.nbsp;He zamenftelling is te fymmetrifch ; het ontbreektnbsp;voor �t overige aan geene andere fcho'onheden. In hetnbsp;kruis aan de linker hand ftaan agter den altaar de beeldennbsp;van Adam en Eva, met welke men hier veel opheeft,nbsp;maar welke van de meefte kenners niet fchoon gekeurdnbsp;worden.

De marmeren graftombe van Keizer Hendrik VII. die de Hniverfiteit te Pifa ftigtte, en de Had bovendien veel gun-ften bewees, is hier in de muur geplaatft. Hy'ftierf, alsnbsp;bekend is, in Toskanen aan eene vergiftigde hoftie, welke hem door een monnik by het gebruik van�theiligavond*nbsp;Waal gegeeven wierd, wanneer hy in �t jaar 1313. naarnbsp;Romen reisde, om gekroond te worden. De Pifanersnbsp;wilden uit dankbaarheid niet dulden, dat hy op eene andere plaats, dan in hunne domkerk, zoude begraaven worden. Eene van de kleine zuilen, die den preekftoel draa-gen, iiet �et uit, ais of zy uit verfcheide Hukken marraar

aSo be�lond , die door een deeg of ciment van porpbyr zs-inengevoegd zyn. Eene andere is van Oo�erfchen Bro-catello, en word voor het fchoonfle ftuk marmer gehouden, dat men van deeze foort kan aanvvyzen. De vloernbsp;der kerke onder de koepel befiaac uit een oud mozaik-werk van koftbaare foorten van marmer, waaronder mennbsp;inzonderheid veele ferpentynfteenen aantreft, welke in Op-per-Egypten worden aangetroffen , maar reeds van oadsnbsp;zeer zeldzaam waren.

Buiten de kerk is eene marmeren zark, waarop in (legt basreli�f de wilde zwynen jagt van Meleager verbeeldnbsp;wordt, en dus of van een oud, maar een liegt meeder gemaakt , of van eenen in de middeleeuwen gecopieerd is�nbsp;Onder dezelve ligt de Graavin Beatrice, in �t jaar iitS*nbsp;geftorven. Zy was de moeder van de Gravinne Mathil-dis , door haare giften aan den Pauslyken ftoel zoo be-rugt.

Men ziet by de kerk eepe alleenflaande zuil van wit marmer, waarop eene antieke marmeren begraafniskruiknbsp;ftaat, hebbende een goed basreli�f, �t welk een offer vannbsp;Bacchus, nevens..deszelfs gevolg verbeeldt. De beeldennbsp;Zyn wel, geftrenggeoordeeld, niet naauwkeurig getekend.

Qf/efia e il talent o che Ce fare Imperatore die de a col quale f miftirava la cenfo cbe a lui era dat*-

Maar men ziet duidelyk, dat het opfchrift nieuw is. DeurO^ is veel te groot voor een talent,behalven dit woog of teldenbsp;toen het geld en men gebruikte�er derhalvengeene maat toe�nbsp;Het Aards- Het oude Aardsbisfchoplyke Paleis maakt eenenbsp;bisfcbopl'qk vertooniug. In den tuin Haat een beeld van marmer,nbsp;Paleis, zynde Mofes op een fpringbron , met het onderfchrift r

plan-

BOOR IT alien. 251

Statuam divini legumlatorii Mofs Cujus nomen ex aqua ortum fonatnbsp;Et cujus virga e petra mirabiliter elicv.itnbsp;aquam ejfluentem,

Het doophuis, II Battijlerio, is eene deii heiligen Jo- Battijh-hannes toegewyde kerk by den Dom, waarin alle kinde-�^* ren moeten gedoopt worden. Dit gefchiedt ook te Florence, en aan de meefte plaatzen, waar dergelyke daartoenbsp;gefchikte kerken worden aangeirofFen. Het gebouw is geheel van inarmer, en wel gothifch, edog rond, en vannbsp;eene fchoone gedaante. Het wierd, gelyk men aan eenenbsp;zuil leeft, volgens de ordinantie van Dioti Salvi voltrok-trokken. Tot goedmaaking der koftan werd op ieder vuurplaats een gulden gelegd, en dit bedroeg 13400 gulden.

Wanneer men naar gewoonte, vyf menfchen voor eene vuurplaats telt, volgt, dat Pifa toen ten minften zevenen-zeftig duizend inwooners gehad heeft. De kerk doet zichnbsp;van binnen goed voor, In de rondte liaan agt zuilen vatinbsp;granietfteen, die uit Sardinien zyn gebragt, en op dee-ze weder kleinere, die de koepel draageu. In �t middennbsp;ziet men een agthoekig vat van marmer, drie trappen vannbsp;�^n grond verheven, �t welk uit vyf afdeelingen beftaat,nbsp;scne groote in het midden, en vier van buiten rondom.nbsp;Vermoedelyk waren de laatfte met water aangevuld, en denbsp;priefter ftond in de middenfte, om deste gevoeglyker de

kinderen, wanneer �er veelen te gelyk waren, door mitJ¹ del eener indompeling te kunnen doopen. De marmerennbsp;kanfel ruft op agt zuilen van granietfteen , die van leeuwen gedraagen worden. De basreli�fs verbeelden betnbsp;jongfte gerigt, en zyn van een flegten gothifchen finaak,nbsp;of zy fchoon aan Nicolao Pifano, wien zyne landsluiden den Ritrovatore del buon gufto della fcultura noemen, worden toegefchreeven. Het gewelf van het Bat-tifterio heeft een buitengewoone klank. Men behoeftnbsp;maar met een ftok op den grond te ftooten, zoo klinktnbsp;het even zo lang weder, als de klokken na het flaan;nbsp;de echo is zoo fchoon , dat men aan den eenen kantnbsp;duidelyk hoort, w-at aan den anderen zagt tegen den muurnbsp;gefprooken wordt. Dit is eene uitwerking van de elliptt-fcbe gedaante van het gewelf, dat een dubbeld brandpunt heeft. Wanneer derhalven iemand tegen den eenennbsp;muur fpreekt , wordt het geluid naar het tegenftaandenbsp;brandpunt terug gevoerd.

De Campo Santo, of het kerkhof van Pifa, behoort onder de merkwaardigheden der ftad. De plaats heeft eene lengte van vierhonderd en vyfiig voeten, en is mee een�nbsp;gallery van zeftig boogen omringd, welke in �t jaar izjS-naar �t plan van Giovanni Pifano zyn gebouwd. Deezcnbsp;overdekte gang is met marmer bekleed, met veele praalgraven en oude fchilderyen vercierd. In de kopp^�nbsp;heerfcht hier en daar eene goede uitdrukking, anders lt;5nbsp;de manier ftyf en droog. Zy zyn ten deele wegens d^nbsp;zonderlinge invallen der fchilders van die tyden ver-maaklyk, offehoon men dezelve niet tot voorbeelden^ vaunbsp;navolging behoeft te verkiezen. Wy willen alleen een

Dscze praalgraven heeft de Kardinaal Norris in een werk in folio onder den titel Cemta^hia Pffana bcfchrceveu.

DOOR ITALI� N;

voorbedde bybreiigen. Op het eerde ftuk zweeft de dood^ onder de figuur van een oud morsfig wyf op zwarte vleugelen met een feisfen, over eene menigte van doodeKeize-ren, Pauzen, aanzienlyken en geriugen. De zielen ko-�en uit den mond van vroomen en godloozen in de g�.nbsp;daante van kleine naakte kinderen: de eerden worden doornbsp;�ngelen, de anderen door duivelen waargenomen en weggevoerd. In de lucht twiftten een engel en een duivelnbsp;over de ziel vau een dikken monnik; elk hunner wilzenbsp;Itebben. Een hoop ellendigen verlangen van onderen naarnbsp;de dood, maar deeze keert haare feisfen liever naar eenigenbsp;jonge perfoonen, die zich in een oranjenbofch vermaaken.nbsp;De gefchiedenilTen en wonderwerken van] den heiligen Ra-oieri, befchermheilig van Pifa, fehryven eenigen aan Ci-mabue, den oudften fchilder, toe. Maar Cochin houdtnbsp;Simon Memmi voor den meefter deezer ganfche verzameling. Het laatlle oordeel heeft Andreas Orgagna gefchil-derd; de hemel ia met monniken en nonnen vervuld. Eennbsp;�ngel neemt de vryheid, een monnik uit denzelven by denbsp;hairen uit te trekken. Zes (lukken tot de gefchiedenisnbsp;van Job behoorende, heeft Giotto, een van de herftel-lers der fchilderkunft, vervaardigd. Verfcheide gefchiede-'nisfen van het oude teftament zyn van een Florentyner,nbsp;Denelzo, een fchilder en dichter, welke hier ook in �cnbsp;jaar 1478. is begraaven. De hel van Bufalmaeo, waarvannbsp;Bocaci�s melding maakt. In de eene gallery (laan meernbsp;dan zeventig oude marmeren, met basreli�fs vercierde zar-Ven. Daarenboven ziet men hier eene menigte gedenk-graven van beroemde mannen i b. v. dat van Matthmusnbsp;^ttrtius, van Michael Angelo. De in i5f4. geftorvenbsp;'fichtsgeleerde Buoncompagno heeft voor Paus Gregoriusnbsp;XllI, zyn bloedverwant eene pragtige tombe met marme-W�i dandbeeldea laaten oprigten. De bekende rechtsga-

-254 R E I S - B O E K

Vifa. Jeerde Philippus Decius, moet zyne erfgenaamen niet b�* trouwd hebben, dat zy zynenthalven onkoften zoudetinbsp;doen, want men leeft in het graffchrift op het gedenkftuk

fepukrum fibi fiibficari curavit, ne pofteris fuis crederci� In �t jaar 1766. is voor den Graaf Algarotti, die zich langnbsp;aan het Berlynfche hof heeft opgehouden, en door zynenbsp;aangenaanie fchrifteii bekend gemaaktheeft, hier eene tombe opgerigt geworden, nadat hy te Pifa overleden was.

Men vindt hier ook een paar opfchriften, welke de Pi' faners tot gedagtenis der beide neeven van Auguftus, nanbsp;melyk Gajus en Lucius Marcellus, hier hebben laaten zetten ; ook een mylpaal van den Aemilifchen weg, die weleernbsp;de' honderd en agtenzeftigfte geweeft is. De eigenlyksnbsp;Campo Santo wordt in drie deelen verdeeld. In het bo-venfte begraaft men de adelyken, in het middelfte de burgers , en in het benedenfte de iandlniden. Wanneer de'nbsp;Pifaners id �t jaar 1218. den Keizer vyftig galeyen in het

ftigheid heilige aarde uit Jeriifalem herwaards, welke dc kragt bezat alle lighaamen in vierentwintig uuren te verteeren*nbsp;Naar het verhaal der Pifaners heeft deeze aarde die eig^h'nbsp;fchap verloeren, na dat in een pefttyd de overvloedig^nbsp;lyken den grond te vet gemaakt hadden. Heeft dezelve vooGnbsp;heen zoodanig eene eigenfehap gehad, zoo was dezeb��nbsp;veelligt geheel natuurlyk, en aan eene fterke kalkagtighei�^�nbsp;waar van ze doortrokken was, toetefchryven.

gende too- hangenden tooren , Campanile torto of torre pendent^' ren. Een Duitfeher, genaamd Wilhelm, zou dit gebouw ^nbsp;jaar 1174. aangevangen, en de reeds meergemelde fton^i''nbsp;no Bonacci hetzelve voltooid hebben. De tooren hee

DOOR ITALIEN.

^cn. Zyne gedaante is cylindrifch , en beftaat uit agt ryen � builen boven elkander, elk meteen balkwerk voorzien;nbsp;de hovende ry, waarin de klokken hangen, is een weinignbsp;ingetrokken. De zuilen zyn doorgaans van marmer, etinbsp;'volgens alle vermoeden, van oude gebouwen genomen.

Elke zulke zuil draagt twee boogen, en is ver genoeg vaa den ronden hoofdrauur af, om gemakkelyk tusfchen doornbsp;�n rondom te kunnen gaan. Men telt driehonderd vyfen-�eftig trappen tot aan dat engere deel, waarin de klokkennbsp;kangen, of honderd tweeenveertig Paryfche voeten. Wanneer hiervan een loodlyn wordt neergelaaten, hangt dezehnbsp;ve twaalf voeten van den onderden muur des toorns af.

Het is niet waar, dat de muur, gelyk eenigeit gefchreeven hebben, aan de andere zyde van den tooren loodregt in denbsp;hoogte �pgetrokken is, dezelve loopt veelmeer volgensnbsp;�en icheefhangenden parallel.

Veelen gelooven, dat de tooren van tyd tot tyd gezakt is, en dit fchynt ook waar te zyn,-indien men alleen hetnbsp;onderfte gedeelte befchouwd, wyl de piededallen der zuilen aan de overhangende zyde veel nader by den grond zyn,nbsp;dan aan de andere. Wanneer men egter opmerkt, datnbsp;^-nlk een zwaar gebouw zoo regelmaatig niet kan zakken ,

huiur zich zichtbaar fchikken naar het overhangen van den 'ooreu, moet men gelooven, dat de bouvvmeefter metnbsp;iiogmerk hem dus gemaakt heeft, of dat ten minften hetnbsp;hovende gedeelte daarop gezet is, wanneer het onderftenbsp;ieeds gezakt was. Daar men meer dergelyke toorens, alsnbsp;Garifenda te Bologne, heeft, is het mogelyk, dat denbsp;bouwmeefters van dien tyd den wondeibaaren inval gehad,

25� R E I S . B o E K

en eer hierin gefteld hebben, dat zy de toorens fchcc^ bouwden: offchoon hec, vooral wanneer men met laiigcnbsp;wel in elkander verbonde fteenen bouwt, geene kunfl: is*nbsp;een gebouw te maaken, dat by eene aanmerkelyke hoog'nbsp;te van boven eenig� voeten van den loodlyn afwykt.

Van deezeu tooren heeft men een heerlyk uiczigt ovef de vrugtbaare vlakte van Pifa. Men ziet op den afliandnbsp;van drie mylen de beroemde baden van Pifa, die bene*nbsp;den zullen voorkomen; voorts het dorpAcciano, uit betnbsp;welk langs eene waterleiding fchoon water in de ftad gebragtnbsp;wordt, en eindelyk de zee vyf mylen ten weden van P�*'nbsp;�s Nagts kan men den vuiirtooren van de haven van Livof'nbsp;no onderkennen, die agt mylen ver is;

Kerhver- De Bisfchoplyke zetel in Pifa is weleer eene der aan-^quot;'=^�;lt;X5'��zien!ykde in Italien geweed. Reeds in de vierde eeuui il tja.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjjg Eisfchoppen in aanzien, dat des te meer toe'

nam, wanneer zy in denjaare 1092, de Aardsbisfchoplyks waardigheid verkreegcn. De Domheeren zyn allen uit ade-lyke gcflagten, cn hebben de vryherd van den Paus oiHnbsp;zich als kardinsafen te kleeden. In Pifa zyn eenige kcrl^nbsp;vergaderingen gehouden; de eerfte in den jaare 1134.^31�nbsp;Innocentius 11. wanneer zyn tegenpaus Aiiacletus in de�nbsp;ban gedaan wierd ; de tweede in�t jaar 1409, en dedet'nbsp;de in �t jaar 1511. De middelde is de beroemdftenbsp;drien. �Er waren toen groote verdeeldheden in de kei'k*nbsp;twee tegenpauzen werden afgezet, en Alexander V.nbsp;wettigen Paus verkooren. Pater Mattel, een Franciska*��nbsp;werkt aan eene volledige kerkelyke hidorie van Pifa,nbsp;in de gefchiedenilfen van decze drie concili�n, en hetnbsp;ven van Petrus Filargo, of van Candia, een Fvancisk�^'^�nbsp;die onder den naam van Alexander V, Paus wierd, hcth�nbsp;wigtigde gedeelte zal uitmaaken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ .

DOOR I T A L I E N.

'^�yl zy den Ridderen der orde van den heiligen Stephanusp//^ , behoort. Zy ligt op de plaats van denzelven naam, welkenbsp;�iet fchoone gebouwen omringd is. Voor dezelve ftaaEnbsp;het marineren ftandbeeld van den Groothertog Cosmus I.nbsp;den ftigter deezer orde , �t welk van even zoo flegtennbsp;ftiaak is , als de daarby zich bevindende fontein. Denbsp;'Voorgevel der kerk is met marmer bekleed. Boven denbsp;beide eerfte altaaren ter regte en linke hand beeft Bronzino de marteldood van den heiligen Stephanus, en denbsp;aanbidding van de heilige drie Koningen middelraaatignbsp;gefchilderd, maar de tekening, welke eigenlyk zyn hoofdzaak was, is zeer goed. De hoofdaltaat en de zuilen aannbsp;dezelve zyn van porphyr; de architeftuur is mannelyk, ennbsp;van een edel voorkomen. Boven den altaar ftaat een por-phyren zark, en op denzelven een ftoel van brons, welke men den ftoel van den heiligen Stephanus noemt; denbsp;de Paus fchoiik denzelven aan den Groothertog Cosmus II.nbsp;�e drie marmeren ftandbeelden van den heiligen Stephanus,

Van de hand van Johannes Baptifta Foggini, een nieuw Florentynfch bouwmeefter een beeldhouwer. In de Kerknbsp;hangen veele ftandaarden, paardeftaarten, en andere zegetekenen, welke de Ridders den ongeloovigen ontweldigdnbsp;hebben. De Grootprior der Kerk is altoos lieutenant vannbsp;den Grootmeefter, en woont in het paleis der orde.

Dit Paleis, dat by de Kerk ligt, is van George Vafari ?5ordineerd. Boven de ingangen ftaan de borftbeelden^/etww J'/if-der zes eerfte Grootnieellers van Cosmus I. af gerekend.

^eeze Groothertog ftigtte de orde in �t jaar 1561. met bewilliging van den Paus Pius IV. (*) met oogmerk oin

45S R � I S . B OER

de kuflen van Toskanen daardoor voor de Turkfdie zeS* roovers te beveiligen-. De Orde onderhield t�t aan hefnbsp;midden deezer eeuw nog twee galeyen, om op dezelve tenbsp;krinflen, maar federt de voorige Keizer met hun vrede ge'nbsp;maakt heeft, vervalt het oogmerk deezer ingeftelde Ordenbsp;geheel. De Keizer fchafte de galeyen, welke met die vannbsp;Maltha veel tot zekerheid der Italiaanfclie kullen in denbsp;Middellandfehe ze� bygebragt hadden, in den jaare 1755*nbsp;af, en de flaaven werden aan de Algerynen gefchonken-De Ridders mogen trouwen, maar in het Paleis woonetinbsp;alleen de ongehuwden, rvanneer zy willen, en zy hebbeitnbsp;'wooning, hout, licht, en de tafel vry. Zy zyn meeftefnbsp;'over hunne bezittingen, maar moeten allen na hun doodnbsp;het vierde deel daarvan aan de Orde laaten. Te vooreunbsp;was het de pligt der Ridders drie jaaren op de galeyen tenbsp;dienen, eer zy W'erklyk in de Orde aangenomen wierden gt;nbsp;en dan waren zy eerft gefebikt tot zekere commanderyen�nbsp;welke ten dien einde opgerigt zyn, en waarvan de Grootnbsp;hertog zommige zelf vergeeft, Geduurende deeze drtOnbsp;jaaren genooten zy een inkomen, dat vermeerderd 'nbsp;wanneer zy luil hadden, om langer te dienen.

De Orde wordt in drie clalfen verdeeld: in Cavaliet''^ Ciuj�izia, di Grazia, e delk Comtnanderie. De eerd^**nbsp;zyn de eigenlyke Ridders die de gelofte doen, ennbsp;kwartieren, gelyk de Maltheezen, moeten toonen.nbsp;Grootineeller difpenfeert in di: Huk niet meer, gelyknbsp;wils te vooren gefchied is. De anderen bekomen hetkt'^�^nbsp;van den Groothertog uit genade, daartoe wordennbsp;van verdienden uit alle danden, kondenaars, en dergo*y'�^'^

derye, die na hun dood aan de Orde vervalt, digtt^*'-daartoe de eere genieten het ordeskruis te draageo* bside laatde daden behoeven geene g�lofte te doeogt;

�ooR ITALieIST.

eene zaal van het Paleis zyn de wapens van alledemedele-den der drie claflen gefchilderd. Plet aantal derzelve (irekt zich hedendaags ten minden van vier tot zeshonderd uit.

Volgens de laatde inrigting moeten die geene, welke com-deryen hebben , ook van adel zyn: zy worden egter dik-wils met dat oogmerk alleen tot den adelftand verheven,

Waardoor de Orde, of liever de Grootmoeder, zeer ryle Wordt. De ftigters derzelve moeten een zeker capitaalbe-ftemmen, waartoe ze gemeenlyk landgoederen neemen.

De Florentynen vreezen daarom niet zonder grond, dat de Groothertog daardoor met den tyd tot bezit van het halvenbsp;Toskaanfche land geraaken zal. De Ridders draagen eennbsp;agthoekig kruis van donkerrood atlas met goud ingelegd ,nbsp;en op de bord een klein gouden kruis, dat aan een roodnbsp;lint hangt.

Het Arfenaal ligt aan don Arno; te vooren werden hier de galeyen gebouwd en vertimmerd , en alles wat tot der-zelver uitrufling noodig was, werd hier opgelegd. Hetnbsp;gebouw ftaat thans ledig nu de galeyen afgelchaft zyn.

Het groot hofpitaal is een fchoon , wel ingerigt, en wel fj^fpitaaL xjnderhouden gebouw. De landskinderen, welke op denbsp;genees- of heelkunde zich toeleggen , moeten hetzelvenbsp;een zekeren tyd bezoeken , om de praktyk magtig tenbsp;worden,

De Kerk van S. Matteo is wegens het fchilderwerk der ^ ^jatteo beide broeders Melani van Plfa merkwaardig. Dedoorzigt' 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

kunde is �er zoo gelukkig in waargenomen, dat men de Kerk nog eens zoo hoog agt, als zy in de daad is, ennbsp;Wanneer men op eene zekere plaats ftaat, die op dennbsp;grond van de middelkerk met een merk getekend is, zoonbsp;fchynt het als of boven het balkwerk nog eene tweedenbsp;orde van zuilen w^as aangebragt. Men ziet in het middennbsp;God dea. Vader in eene glorie, zoo als hy de Kerkvaders

.i2$o

van het O. en N, Teftamenc tot zich neemt. Het gehe^^ beeft eene voortreffeiyke werking, maar aan de enkelenbsp;Hukken was veel te berifpen. Veele beelden zyn volkomen uit de fchilderyen van Petrus van Cortona genomen. De Ridder Pandolfo Tito ontfchuldigd de fchil-dets hiermede, dat Raphael zelf dergelyke diefllallen aannbsp;de oude basreli�fs heeft bedreeven. (*) Op den hoofd-altaar heeft Peter van Cortona Chrillus, de verkoopers uitnbsp;den tempel dryvende, afgemaaid. De zamenftelling ennbsp;het koloriet zyn fchoon, egter hapert het in dit ftuk aannbsp;een ander wezenlyk deel, naamlyk de uitdrukking, vooral in het beeld van Chrillus, dat van alle nadruk en betekenis voldrekt ontbloot is.

�Er zyn nog verfcheide kerken, welke van een liefhebber der fchilderkunft bezogt mogen worden, by welke wy ons niet willen ophouden. In S. Girolamo, en by denbsp;Franciskaanen, treft men van het werk van Cimabue aan.nbsp;In S. Dominico vindt men Hukken van Giotto, en by denbsp;Cartneliten iets van de hand van Maficcio.

De Sterrentooren, Torre della fpecola, of hetObfervato-rium, is voor ongeveer dertig jaar op kollen derUniver-fiteit aangelegd, en met de kollbaarfte Engelfche inlltt!' menten, waaronder een muraalquadrant, dat veertien hofi'nbsp;derd dalers gekoH heeft, voorzien. In Italien kan�ernlet�nbsp;by haaien, dan dat van Bologna. Perelli , een bekwaan�nbsp;aftronomifl, heeft�er het opzigtover, op eene weddenbsp;zevenhonderd dalers.

Teg��

(�) Hy 7.ct mcf de grootfte ftoutheid daar neer, dat Raphael, �� deeze dicfflal des ce beter te verbergen, des nagts met eennbsp;knods rondgegaan was, om de basreli�fs, van welke hy iets*��'nbsp;leend had, te verminken. Geen i�hryver heeft een jota va�nbsp;flegten handel van Raphael gewag gemaakt. De grootfte kunftstiaar-betoonden by alle gelegenheid zoo groot eene agting voor d�nbsp;hcB gt; dat dit gcenc de miufte waarlchynlykheid heeft.

door ITALI� N. �iSi

Tegen over deezen tooren ligt de wydnitgeflrekte nifche tuin. Boven deszelfs ingang leeft men: Hic Argu%nbsp;efte non Briareus. Feidinand III. Groothertog van Toskanen, lei dezelve in �t jaar 1606. tot geryf der hier ftu-deerende Medici aan. Tilli, weleer een geleerd opzienernbsp;'^an dezelve, heeft de merkwaardigheden daarvan befchree-''en, en van de vyfduizend planten, zesentagtig der voor*

legd, dat reeds drie kleine zaaien beftaat. De Hoogleeraarfa� na-der kruidkunde heeft �er hetopzigt over en vermeerdert het., In den winter wordt h�t op zekere tyden in de week open-^^^^^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��

Zeer aanmerkelyk door het aankoopen der verzameling vati Gualteri, van wienwy by Florence gewag gemaakt hebben,

De Loggia de Mercanti is een fchoon marmeren t'^'DeBeun. bouw, met dorifche pilaaren voorzien, dat de Groothertog herdinand I. in �t jaar 1606. heeft laaten zetten., t�nnbsp;deele om den kooplieden eene plaats ter byeenkoinft tenbsp;verfchaflen, ten deele om het archief van den handel eenenbsp;Zekere plaats te bezorgen. Het onderfte deel van hetnbsp;gebouw, waar de koopluiden zamenkomen, beftaat uitnbsp;Etoote arkaden met dorifche pilafters. Wyl de trigliphennbsp;thaar over de pilafters aangebragt zyn, heeft de fries eennbsp;�ering aanzien. Sedert alle handel zich naar Livorno ge-'^�erd heeft, ftaat dit fchoone gebouw ledig, en dientnbsp;*��gens toe, dan tot eene treurige herinnering voor de Pikets van hunnen voormaaligen welftand en bloeyenden

$ifa, handel. Aan het eene eind grenil her aan de inarraereti brug, en ^an het andere aan de Cafino de Nohili, waar denbsp;leedige adel des avonds byeenkomt, om door her fpel dennbsp;tyd en hun geld te verkwiften.

�Er zyn eenige gebouwen in Pifa,. welke wegens ecna goede archite�luur aanmerkenswaardig zyn, als het Palei*nbsp;der Groothertogen, die zich voorheen aile jaaren eenigetinbsp;tyd te Pifa pleegen optehoudeii; de Paleizen der gellagtennbsp;Albizzi, Lanfranducci, Lanfranchi, en anderen meer.

De beftraate dyken aan beide zyden van den Arno, en de drie bruggen over den vloed, zetten der ftadnbsp;veel fchoonheid by, De eerde zyn breed, en zoo aangsquot;nbsp;naam, dat zydeninwooneren tot wandelplaatzen, zoowelnbsp;te voet, als met koetzen dienen.

Van de drie bruggen heet de eerde Ponte a Mare, de weg naar zee over dezelve loopt. De middelde Pontenbsp;Mezzo, of PonteMarmo is defchoonde,en in�t jaar l��o-geheel van marmer opgetrokken. Zy bedaat maar uit drienbsp;boogen, fchoon de Arno hier eene aanzieulyke breedtenbsp;heeft. Het opfchrift van den eerden pilaar wyd a��'nbsp;dat de Groothertog Ferdinand II, dezelve gebouwdheed�nbsp;en de andere doeit op bet jaarlykfch fpiegelgevegt van he'nbsp;volk uit beide deelen der flad :

En moles olim lapideanbsp;vix atatem ferensnbsp;mne marmoreanbsp;pilcrior amp; firtnior ftetnbsp;fimulato Marienbsp;virtutis vera fpecimennbsp;fapt datura.

DOOR ITALI� N.

�e derde brug heet Ponte alia Fortezza, wyl mea over dezelve naar de kleine fchans gaat. De bruggen liggen alle vry, en zyn met geene gebouwen bezet, waardoor mennbsp;een fchoon gezigt van dezelve over den vloed, en overnbsp;het veld heeft.

Het bovengemelde gevegt is een zonderling feed, dat alle drie jaaren gehouden wordt, (t) Vau het geuieenenbsp;Volk, dat aan deeze zyde van den Arno woont, wordennbsp;Zevenhonderd en twintig man in iwalfcompagjiien verdeeld,nbsp;die hunne vaandels hebben. Zy trekken harnaflen aan, zettennbsp;Vergulde helmen op, en zyn met houten knodferi gewapend.nbsp;iMa dat zy in parade opgetrokken zyn, (lellen zich aan eikennbsp;kant der brug zes compagnien, dog zoo, dat in �tmiddennbsp;�enige ruimte blyfc, waar een (laak opgerigt is. Na hetnbsp;gegeeven teken laat men dezelve neer, en terftond gryptnbsp;men elkander van beide kanten onder liet gefchal vannbsp;trompetten aan , bet geen omtrend een uur duurt. Denbsp;derkfte parry behoudt de plaats , en dryft de andere tenbsp;rug. Het (laan is hierby geheel verboden, egter gaat hetnbsp;Zelden zoo zuiver toe , dat niet eenigen gewond, ofnbsp;Zelfs gedood worden. Het gevegt was voor deezen nognbsp;veel heeter, wyl die kant, welke zegepraalde, van de Hadnbsp;zoo lang eenige voordeeleu genoot, tot �er op nieuws ge-vogten wierd. De oorfprong van dit gevegt is onzeker.nbsp;Eenigen houden llaande, dat Pelops, de (ligter der (lad,nbsp;hetzelve reeds, als cene navolging der Olympifche fpelen,nbsp;heeft ingevoerd. Anderen gelooven, dat het tot gedagte-der nederlaag vau den Koning van Sardinien, die in den

C!) Callot, die eenige aartige gezigten vaa Pifa heeft ge�tft, sefi dit gevegt in eene afzondctlyke plaat verbeeld. Van het ge-�''St zelf kan men een wydloopig narigt vinden in de Ophmachianbsp;'fana, igt;y�o la hataglla del Ponte di Pifa, icjcriita da Camiito Ra��_nbsp;tneto 'Berghi ifohile, P'fano', in Latcca 1713, in qnnrto,

$.6^ R E I S - B O E K

jaare loos.opdeeze brug geflagen wierd, ingefteld is. Bor-gbi bekent zelf, na dat by zes verfcheide gevoelens heeft bygebragt, dat het eene zoo onzeker is, als het andere.

Pifa is alleen met eene graft, en een mnur, in vi'elke hier en daar oude toorens ftaan, omringd. Nadat de Flo-rentynen zich meefter van de ftad gemaakt hadden , leidennbsp;zy, om dezelve in toom te houden, drie forten aan;nbsp;twee van dezelve zyn zeer liegt, en het derde, dat weinig meer betekent, ligt aan den kant van Florence, nietnbsp;ver van de poort S. Marcus.

Pifa heeft verfcheide geteerde mannen voortgebragt; zy is het middelpunt der geleerdheid in Toskanen, en ondetnbsp;alle de tegenwoordige hooge fchoolen in Italien kan geencnbsp;zoo veele geleerde Profeflbren aanvvyzen. De hooge fchoolnbsp;is reeds oud; Accurfius, Bartolus, Cefalpinns en veelsnbsp;anderen, gaven aan dezelve voorheen een groot aanzieii.nbsp;De Groothertog Cosmus I. die in �t jaar 1574. ftierf,nbsp;hernieuwde ze, en bragtze door den rechtsgeleerden Al-ciati, en eenige andere beroemde mannen, die hy det'nbsp;waards beriep , in aanzien. Zy heeft boven de vyftiennbsp;duizend fcudi inkomen, welke de Pauzen haar voorbeennbsp;op de geelllyke tienden hebben aangeweezen. De hoog'nbsp;leeraars, van welke �er twee en veertig in getal zyn, e'*nbsp;die van twee tot zevenhonderd daalers aan bezolding trek'nbsp;ken, worden daaruit door den Groothertog betaald, ^nbsp;het overfchot wordt aan boeken, gereedfehappen en aU'nbsp;dere noodige uitgiften belleed. Wy hebben reeds gemeh^tnbsp;dat de Univerflteit op haare kollen een 1�choon Obfervatn-.nbsp;rium met gereedfehappen heeft opgerigt, thans is meno^'^nbsp;voorneemens eene uitgeleeze bibliotheek aanteleggen.nbsp;Leeraars der hooge fchool worden maar voor drienbsp;van den Groothertog benoemd; na verloop van de2�B'�

\vor*

BO o R I T A L I E N.

worden zy gemeenlyk op nieuws aangenomen, met toeleg ]}ifa. ging van eene kleine verhooging van foldy.

De Prefident der Univerfiteit, Proveditore generale del- � lo fiudio, moet voor het befte derzelve, en voor do innbsp;ftandhouding der gemaakte verordeningen zorg draagen.

Deeze plaats bekleed altoos de Grootprior van de Kerk van ' dep heiligen Stephanus, en van de Ridderorde. �Er zynnbsp;�verfcheidc coiiegien in de ftad, waarin een zeker getal vaitnbsp;ftudenten onderhouden wordt. Het voornaamfte is IICollegia di Ferdiv.ando, waar Bartolus weleer woonde. Innbsp;hetzelve� leeven veertig jonge luiden zes jaaren lang opnbsp;koften van eenige Toskaanfche fteden. In het Collegi�nbsp;della Sapienza onderhoudt�er de Groothenog negenendertig.

De openbaare voorleezingen der Hoogleeraaren zyn kort, zy dutiren naauwlyks een vierendeel nurs. Het geen hiernbsp;gezegd is, wordt egter vervolgens in byzondere voorleezingen wydloopiger verhandeld. �Er worden ongeveer zeventig openbaare voorleezingen gehouden. - De Leeraarsnbsp;moeten ook in hunne huizen pris�aate leften voor niet gee-ven; hierby is egter een groot misbruik ingefiopen, nadiennbsp;eenigen, -die by het hof, of elders, in aanzien zyn, zoonbsp;wel de openbaare, als byzondere uuren der leffen, of ge-hoel niet, of niet vlytig genoeg waarneemen.

Eenigen van de thans leevende tweeenveertig Hoogl�e-//'^^^,^-raaren der hooge fchool te Pifa zyn geleerde mannen, dkdaagfcie zich ook buiten �s lands een grooten roem verworvennbsp;ben. Odoardo CorCmi, Padre delle Scuole pie, is innbsp;oudheden en de natuurkunde een geleerd man, van beidenbsp;zyn daFajli Atlici, en de onderzoeking van het water vannbsp;Chiana, een bewys. De Pater Antonioli van dezelfdeOrde,nbsp;is zeer bedreven in het Griekfch, en een bovennatuurkundige.nbsp;Eeopoldus Guadagni heeft zich als een groot rechtsgeleerde betoond. De Pater Monilia, Leeraar der- godgeleerd-

REIS-ROEK

heid , heeft in een fchoonen Italiaanfchen flyl tegen de materialiften gefchreeven. Brogiani is een be-�jwaara ontleedkundige , en door zyne verhandeling over de verfcheide foorten va� vergif bekend. Matoninbsp;heeft eene befchryving der natuurlyke merkwaardighedennbsp;rondom Pidoja uitgegeeven, Calpi heeft zich doornbsp;verfcheide geleerde geneeskundige verhandelingen; denbsp;Pater Cametti in �t jaar 1765. door eene aanleiding totnbsp;de kegelfneeden; enTomafini door eeutraflaat over de algebra, cn derzelver toepasCng op de natuurkunde, datnbsp;fchoone aanmerkingen bchelft, bekend gemaakt. To voo-ren onderwees hier ook de geleerde Auguftiner, Johan Lau-rentius Berti, een der befte nieuwe godgeleerden o-nder denbsp;Roomfcheu, maar hy ftierf in�t jaar 1766. Dodlor Gattinbsp;is federt eenige jaareu naar Parys gegaan, waar hy wegensnbsp;de jnenting der kinderpokjes ia een groot aanzien is. Denbsp;Pater Paolo Frift, een der diepzinnigfte wiskundigen vannbsp;geheel Italien, wiens fchtifcen hekeud genoeg zyn, bekleed tegenwoordig de plaats van Hopgleeraar in de wiskunde te Milaan, nadat hy veele jaaren tePifa met groote toejuiching ondsrweezen heeft. Ce tegenwoordige eerfte mi-nifter van het Napelfche hof, de Marquis Tanucci, wssnbsp;reeds eenige jaaren Leeraar in de rechten te Pifa getveeft gt;nbsp;wanneet hem Don Carlos naar Napels beriep.

' Onder de geleerden te Pifa verdient Nelli, Ridder va:� de Orde van Stephanus, en opziener der wateren, Prove�nbsp;dime dell Ufficio del Fofi di Pifa, eene plaats. Hy heeftnbsp;over de gefchiedenis der geleerdheid van het Groothertog'nbsp;dom Toskanen gefchreeven. Yerney, een Portugees vaunbsp;adel, heeft een fchoon iraftaat over de Logica uitgegeeven. Van Spria, Hoogleeraar der natuurkunde, beeftnbsp;verfcheide bovennatuurkundige verhandelingen, en van de**nbsp;Abt Fontana, Hoogleeraar in de redeneerkunde, onder-

DOOR ITALI� N.

zoekingen over den regenboog in deoogen, over de bloed-bolletjes, het vergif der otters, enz. Van den Hooglee-raar in de fterrekunde, Perelli, hebben wy boven by het Obfervatorium reeds melding gemaakt. Hy is Doftor innbsp;de geneeskunde, en ver in hst Griekfch, maar laat deezanbsp;weetenfchappen tegenwoordig agter, om zich geheel aannbsp;de fterre- en wiskunde over te geeveu. Martini heeft eennbsp;Werk over de algebra, en Carlo Guadagni eene aanleiding 'nbsp;tot de proefondervindelyke natuurkunde uitgegeeven. Vannbsp;het oogmerk van Pater Mattei, om de kerkelyke gefchie.nbsp;dents van Pifa in eenige banden in quarto uittegeaven ,nbsp;hebben wy reeds gewag gemaakt. Men heeft egter nog eennbsp;agtingswaardig werk van hem, Sardinia Sacra genaamd.

De Pater Raymundus Adami, een Serviet, Hoogleeraar in de godgeleerdheid, en een geleerd man, inzonderheidnbsp;in de oudheden, heeft eenige jaaren aan een geleerd journaal gearbeid, waarvan alle zes maanden een deel uitkwam..

Flaminio del Borgo heeft een werk over de oudheden van Pifa uitgegeeven. Doflor Vanucchi, geallbcierd medelidnbsp;van de Paryfche akademie der opfchrifcen, is een zeernbsp;goed dichter.

Pifa is, niettegenftaande deszelfs gelukkige ligging, geen ryke plaats, wyl het �er aan menfchen, en aan den omloop Stad^nbsp;des gelds hapert. Men telt in deeze groote ftad naauwlyksnbsp;veertig koetzen, of bet fchoon initalien tot de heerfchen-de weelde behoort , koets en paarden te houden. Hetnbsp;geen de ftad nog eenige handteering aanbrengt, is de feheeps-b�uw. Veele kleine vaartuigen worden hier getimmerd,nbsp;en den Arno afgezonden, met welke op de kuften van Toskanen vervolgens eenige handel gedreeven wordt. In �tnbsp;kloofter S. Matteo worden allerleye kundige bloemen ge-maakt, en wyd en ver verzonden. Sedert de haven te Livomonbsp;aangelegd ,5 de weinige handel van Pifa ter zee geheel tanbsp;gronde gegaan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

268

het zuiden aan den Arno liggen, en �s winters de vryezon ftUcht. hebben, bedient men zich den ganfchen winter door vannbsp;geen vuur op den haard. Wanneer de winter niet regen-agtig is, bemerkt men weinig van deszelfs ongemakken,nbsp;De lucht is zuiver, en inzonderheid voor luiden diegeenenbsp;gezonde longen hebben zeer gefchikt. Veelen houdennbsp;zich deswegens hier eenigen tyd op, en geraaken wedernbsp;tot hunne voorige gezondheid. By de annadering der zomerwarmte wordt de lucht wegens de menigvuldige Baande wateren om Pifa met kwaads dampen vervuld; waarom de vreemdelingen zeer wel doen zich in den zomernbsp;niet lang hier optehouden, wanneer zy zich aan het gevaarnbsp;van kwaadaartige koortfen niet willen blootftelleu. Zeernbsp;veele opfchriften der zarken van het Cainpo Santo lee*nbsp;ren ons , dat de meeften geduurende de heete zomermaanden te Pifa derven.

De Pifaaners kleeden zich als de Florentynen; de dragt der boerinnen op feeftdaagen is aartig, en nog coquetternbsp;dan van die by Florence. Zy verderen haare hairen metnbsp;konftige bloemen, en kleine zilveren klokjes. In den neknbsp;is het hair gevlogten, en met een zilveren naald vaftgefto-ken. Zy draagea ftrooyen hoeden, en halskraagen vannbsp;roode doeken, die van vooren tot aan den boezem, ennbsp;van agteren halfweg den rug raaken. De kleeding (laatnbsp;haar des te beter, wyl veelen �er zeer aartig en bevallignbsp;uitzien,

De Baden by Pifa, Bagni di Pifa, zynde beroeffldd^ van geheel Italien, en worden ook meed bezogc. Zy h�quot;

DOOR ITALI� N.

S. Giulano, in eene vlakte tusfchen Monte Bianco, en Monte di Caldocoli. Wy hebben een grondig onderzoek van de gefteldheid en het nut deezer baden van dennbsp;geleerden Doftor Antonius Cocchi.

Totipeer gemak der geenen, die de baden bezoeken, heeft Keizer Francifcus hier in �t jaar 1743. ruime gebou.nbsp;wen laaten oprigten, Zy beflaan uit vyf groote huizen,nbsp;die elk een weinig van de andere afleggen. Het middeldenbsp;is het hoogde, en ter inwooning voor de badgaften ge-fchikt. De vier andere huizen zyn laage en met negenentwintig badftooven, zes druipbaden, en twee ftooven omnbsp;te zweeten, voorzien. De verdeeling der gebouwen isnbsp;voortrefFeiyk, en naar de meefte gevoeglykheid ingerigt.nbsp;In elke badftoof wordt het water uit de hoofdbron geleid.nbsp;Men laatze door middel van een kraan volloopen, en mennbsp;zit in het water op een fleenen bank zoo diep als men wil.nbsp;De natuurlyke warmte van het water is zoo, dat men hetnbsp;bekwaamlyk dulden kan. In de druipbaden zyn de py-pen, die met een kraan elk voorzien zyn, in zulk eenenbsp;hoogte geplaatft, als tot hun einde, namelyk om verlamdenbsp;leden te herftellcn, gevorderd wordt. In deeze baden zynnbsp;een foort van gemakken geplaatft niet kleine pypen, doornbsp;welke men zich zelven een klyfteer kan zetten. De pyp-ies worden van zelfs met mineraalwater vervuld, dat, wanneer zy op hun plaats aangebragt zyn, door de drukkingnbsp;van zyne eige zwaarte, wyl het van eene grootere hoogtenbsp;afgeleidt wordt, in het lighaam dringt. Het ergflein dezenbsp;uitvinding, anders zeer gefchikt, is, dat men de menigtenbsp;v.an het indringende water zoo naauwke�tig niet bepaalennbsp;tan , als wel behoorde.

De zweetflooven zyn niet min gevoeglyk ingerigt. Zy �iggen regt over de bron, en in de planken van de vloernbsp;zyn kleine openingen, waardoor de hitte en mrneraale dampen

REISBOEK

pen naar om hoog ftygen. By elk bad is een kamer n}e� een fchoorfteen, waar men zich warmen, droogen en klee-den kan. Voor zulken, die het water drinken, is eenenbsp;lange overdekte gallery om te wandelen aangelegd.

Het hoofdgebouw, il Cafino deBagni, is naar de voorplaats toe maar final, dog breidt zich aan beide zyden uit, �en befiaat eeue groote ruimte. De vertrekken zyntendee-le voor voornaatne perfoonen, die hun keuken en veelsnbsp;bedienden medebrengen, ten deelevoor anderen minbemiddelden, �n zoodanigen, die maar een paar vertrekken gebruiken, ingerigt. Wyl eene goede gemoedsgefteldheidnbsp;veel aan de gelukkige uitwerking der baden toebrengt, isnbsp;�er ook vdor allerleye vermaakelykheden zorg gedraagen;nbsp;midden in het gebouw zyn vier zaaien voor gezelfchap ennbsp;het fpel, en eene vyfde voor het houden van bals gefchikt.nbsp;Aan het eind derzelve zyn een foort van terraffen, om tenbsp;trandelen.

De plaatzing der kapelle verdient in aanmerking genomen to worden; zy ligt buiten het gebouw tegen den rotsag'ti'nbsp;gen kant van den berg, die zich agter het huis bevindt, ennbsp;wel derwyzc, dat men uit alle vertrekken den priefterzien,nbsp;en alzoo de mis, zonder zich naar buiten te begeeven, aafl'nbsp;hooren kan.

Dit hoofdgebouw (laat op eene groote plaats met twe^ fonteinen vercierd. De weg van Pifa loopt door middelnbsp;eener brugge over een arm van den vloed Serchio, dasinbsp;dit hoofdgebouw regt tegen over ligt.

VVy kecren ons nu van Pifa naar Livorno en Lucca, over Pifioja weder te Florence te komen. Men kan dei*nbsp;weg egter ook over Piftoja, Lucca, Pifa naar Livof�^nbsp;neemen , op Pifa terug vaaren, en van daar op S�*^*�*nbsp;gaan. In veelerley opzigten beeft deeze weg den voor

D00amp; ITALI� N, 27�

'willen h�t m�rkwaardigft�, dat op dehzelven voor-komt, aanwyzren. nbsp;nbsp;nbsp;Pifa naaf

Van Pifa naar Siena zyn vierenveertig Itanaanfchc my- Siena^ len, of zeven poften, die Fomacette, San Romano, lanbsp;Scala, Cambiano, Poggibonfi , en Caftiglioncello h�e-ten. De weg loopt ten deele langs den Arno, ten deelenbsp;langs de Elfa, die naby Siena ontfptingt.

Eer mentcFornac�tte komt, rydt men langs een dykje, dat laager als de Arno ligt, en zomwyleii, wanneer denbsp;vloed opzet, doorbreekt, waardoor de gahfche ftreek onder water gezet wordt. Twee mylcn agter Fomacette pas-feert men by het fteedje Ponte d�Era den vloed Era, tweenbsp;mylen verder de Sicbina, welke een troebel lymagtig water heeft. Eene myl voorby San Romano komt men overnbsp;de Ebola. Alle deeze kleine vloeden brengen veel totnbsp;vrugtbaarheid van het land toe. Tweehonderd fchreedennbsp;daar van af verdeelt zich de w'eg by de Ofteria Bianca, denbsp;eene loopt naar Florence, en de andere naar Siena. Tweenbsp;mylen van Cambiano gaat men over den kleinen vloednbsp;Pifciola. Wanneer men drie mylen van deeze brug afgelegd heeft, vertoont zich aan de linker hand op den rugnbsp;eens bergs het flot Certaldo.

Certaldo is alleen merkwaardig als het vaderland vanBo-cacius. Hy ftierf hier in�tjaar 1375. Het huis waarin deeze beroemde fchryver gewoond heeftj heeft een op-fchrift in marmer, dat zegt :

Agter Certaldo loogt de weg over den vloed Gueoa en Stagio tot aan Poggibonfi, waar men op de groote poft.nbsp;route van Florence naar Siena komt. Van Poggibonfi totnbsp;Siena komt men tweemaal over den vloed Sugio, door

ffiid*

�7�

Pifa naarFiCi tot aan Poggibonfi is de weg goed, maar de tieti �SfETia. mylen van de laatfte plaats tot aan Siena, zyn des te be-zwaarlyker, wyl men geduurigopen afrydt. Opdeezengan-fchen weg heeft men weinig goede uitzigten, men ziet nietsnbsp;dan laage, en ten deeie kromme boomen; de altoos groene cyprelTen en pigni hebben een treurig voorkomen, wylnbsp;zy met olmen, eflen, beuken, en andere fchoone groenenbsp;boomen niet genoeg verwiffelen.

LIVORNO.

Civorno. Livorno, weleer Portin Liburnm genaamd, is eeoe aanzienlyke ftad, vyitien of zellien mylen, of tweenbsp;poften, van Pifa af. De weg loopt in eene aanhoudende vlakte door middel van fteenen bruggen over veele ka-naaien, waardoor de landen droog en vrugtbaar gemaakt,nbsp;worden. Te gelyk brengt dit veel toe tot de gezondheid.

De grond om Livorno is eenigzins zandig en met bofch begroeid. Men ziet onder weg veele zwarte bulFels,nbsp;van welke men zich veel tot den arbeid bedient. Mo'nbsp;rekent in de Had, niet tegenftaande liaaren kleinen omtrek)nbsp;veertigduizend zielen, dat aan denbloeyeuden handel moe'nbsp;toegefchreeven worden. Zy is de hoofdzetel van al deOnbsp;koophandel van Toskanen, en vervult, ais de eenigehaven , de plaats van den voormaaligen Porto Pifano.

Zoo lang het gemeencbeft van Pifa nog magtig was, een fterken handel ter zee dreef, had het een haven,nbsp;mylen van de ftad, tusfchen Livorno, en daar de Arno iquot;nbsp;lt;Je zee loopt, welke Porto Pifano heette. (*)

DOOR ITALI� Ni

wierd in �t jaar 1284. byna geheel van de Gennezen verftoordi Livornf� en veroorzaakte het verval van den geheelen handel vannbsp;Pifa. Eenige jaaren daarna werd het van de Giielffchennbsp;geheel verwoed, zoo dat men naauwlyks de plaats meernbsp;kan aanwyzen. Men gelooft, fchoon met geringe zekerheid, dat eenige toorens in deeze dreek daartoe behoordnbsp;hebben, als de zoogenaamde Torre Magnano, en twee andere tegen Livorno, namelyk Torre della Franfchetta en lanbsp;Torretta, welke aan de noordzyde van Livorno landwaardsnbsp;in aan een weg ligt, die w^igStrada vecchia di Porto Pifa'nbsp;no heet. Wanneer deeze haven niet meer voorhanden was,nbsp;wierd de dreek om Livorno al meer en meer bebouwd.

De gemeenebeden van Florence, Lucca en Genua waren over de toeneemende grootte van Livorno yverzugtig, en zogten de �ad herhaalde reizen te verderven: ondernbsp;anderen wierd zy in �t jaar 1362. van de Genueezen, ennbsp;twee jaaren daarna van de Florentynen, derwyze gehavend,nbsp;dat �er genoegzaam geen huis daan bleef. In �t jaartal.nbsp;Verkngten de Genueezen Livorno aan de Florentynen: hoenbsp;gewigtig de plaats toen reeds weder geweeft is, blykt uitnbsp;de fcliryvers van dien tyd, welke verzekeren, dat de verovering van Pifa, die in�t jaar 1406. gefchiedde, den Florentynen zoo lang van weinig nut was, tot dat zy in�t bezit van Livorno geraakten;

Hertog Alexander de Medicis deed Livorno in�t jaar 1537. beveiligen, en de zoogenaamde Fortezza Vecchia aanleggen.

Cosinus 1. verklaarde Livorno tot een vrye haven , nadat hy dezelve in �tjaar 1543. door eene ruiling tegen de bisfchoply-he (lad Sarzana niet ver van Lerici, van de Genueezen, gekree-gen had. Hy lokte �er veele Grieken naar toe, en beloof-in 1548. aan allen die zich daar wilden nederzettennbsp;groote voorrechten. Hy vergrootte de Had, bouwde dennbsp;vuunooren voor de fchepen by nagt, en gaf de haven cell. Dttunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s

ar4

ne b�tere gedaante. Zyn zoon Francifcus I. vergrootte den omtrek der ftad in �t jaar i577- andermaal, en zyflnbsp;broeder Ferdinand I. bouwde den nieuwen Molo, leidenbsp;een fort, waterleidingen en fonteinen aan. Hybragt�nbsp;zoo veel liy maar kon, by, tot den wasdom en ter bevol'nbsp;king van Livorno, en verdiende daardoor met recht het ge-denkteken aan de haven, van �t welk wy ftraks meer zeggen zullen. In �t jaar 1626. bouwde Ferdinand II. hetnbsp;nieuwe arfenaal, en liet dat gedeelte der ftad, dat metnbsp;kanaalen doorfneeden is, enVenetien genaamd wordt, weg�ns de overeenkomft met die ftad, aanleggen. In �t jaatnbsp;1646. werd het tolhuis gebouwd. Cosmus III. bragt ooknbsp;het zyne tot verbetering der ftad toe, gelyk uit het op-fchrift op het gebouw, waarin de Groothertogen zich zomnbsp;wylen eenigen tyd opgehouden hebben, op de haven vaanbsp;Livomo blykt;

Aedes Salanas a Ferdinando /. proavo fuo condita^ Au�a a fe munitaque urhenbsp;Laxiores ut effent, magnificentiorefquenbsp;A fundamentis et exit.

C�OR ITALI� N.

vlek was, eene ryke, magtige, en na Florence de voor-naamfte ftad van het ganfche land geworden. Zy heeft Waar twee Italiaanfche mylen in den omtrek. Aan dennbsp;landUant is zy met g�ede bolwerken, breede watergraften,nbsp;en goede buitenwerken voorzien, waarin ongeveer tweeduizend man fn bezetting liggen. Da ftad is wel gebouwd^nbsp;de meefte huizen zyn van gebak ke fteenen, maar me.t vierkante gehouwe fteenen tusfchen beide opgeinetfeld. Denbsp;ftraaten zyn regt en wel geplaveid. Inzonderheid doetnbsp;zich het bovengemelde met kanaalen doorfneede gedeeltenbsp;der ftad wel voor. Door middel van hetzelve worden denbsp;waaren in kleine vaartuigen tot aan de deuren der pakhuizen gevoerd. Eene groore verligting en gemak voor deanbsp;handel geeft het kanaal van zeftien mylen i dat in den Ar-geleid is, om daardoor den reiziger en de waaren voornbsp;een maatigen prys naar Pifa te bezorgen; (*} te gelyknbsp;dienftig zynde tot uitdrooging der moeraflen.

De ftad is byna vierkant. Van de groote plaats aan den oever der Darfena ziet men aan d�n eenen kant naar denbsp;zee de Porta Colonella, en daar tegen over naar den anderen, of den landkant toe, de Porta Pifana, waarheennbsp;eene breede ftraat, Via grande, loopt. De voornaamftenbsp;plaats, Piazza grande, is groot, en hedft een fchoon aanzien, offchoon de gebouwen doorgaans niet zeer regel-niaatigzyn. De Dom, het Groothert�glyk Paleis, en eennbsp;fontein, wier water egter niet zeer goed is, fchoon �ernbsp;veelen van drinken, verderen dezelve het meeft. In �cnbsp;gemeen ontbreekt het Livorno aan fchoon gezond water,

(�) Dagelyks gaan �et ivrec baifcen naat Pifa, die van menfchcn Worden voorigetrokken, en den weg in zes uuten afleggen. Mennbsp;betaalt eene kleinigheid, maat bevindt zich doorgaans in zeer flegtnbsp;Sezclfchap. �j ^jatert wordt de vaart zootwylcn dool den voift ze-

S a

ven worden, De inwooners, die gegoed zyn, laaten het water voor hun drank uit Pifa komen.

Het eerde, dat by het bezien van de haven van Livor-no de aandagt trekt, is het marmeren ftandbeeld, dat Cosmus If. voor zyn vader Ferdinand I. heeft laaten op-rigten. De Hertog is ftaande op een voetftuk, met dennbsp;ftaf van commando in de hand, verbeeld. De anderenbsp;hand houdt hy in de zy. De meefter van dit ftuk is Giovanni delf Opera; hy verdient egter den lof niet, welkeanbsp;veelen hem wegens dit Itandbeeld geeven. De tekening,nbsp;uitvoering en ftelling is gebrekkelyk. Aan de vier hoekennbsp;van het pledeftal zyn vier flaaven, meer dan leevensgrooite,nbsp;in boeyen, geplaatft, welke veelmeer goedkeuring verdienen. Men ziet vier naakte Afrikaanen, verfchillende innbsp;jaaren en acti�n, waaronder voornaamelyk twee ouden goednbsp;getroffen zyn. De antieke fmaak ontbreekt �er wel aan, zynbsp;zyn egter volgens de natuur, en in een karakter, met hunnbsp;flaat overeenkomftig, voorgefteld. De omtrekken hebbennbsp;veel van de manier van tekenen van Rubens. Pietro Tadnbsp;heeft de modellen �er toe vervaardigd.

Om de haven van Livorno regt over te zien, moet mc� aan het eind van den Molo tot aan de hoogte gaan, waafnbsp;Zich de Pnnta de Cavalleggieri, de Fana!, de eilande�nbsp;Gorgona, Meloria, en by helder weer zelfs Corfrca, vertoOquot;nbsp;nen. De plaats , waar verdagte fchepen quarantaine mnC'nbsp;ten houden, heet Moleto, en ligt niet ver van de have�¹nbsp;Deeze haven is naauwlyks zesendertig voeten diep�nbsp;raakt ligt vervuild, waarom beflendig menfchen in �t wef¹^nbsp;moeten gehouden worden, die het zand, en andere o�'

Men heeft van Stefano della Bella een aartig boekje van gcctftc plaatcn, die de haven van Livorno met denbsp;galcyca vetbedden. Op de �cae plaat ziet mea dit ftandbedd.

DOOR ITALI� N.

�^'verheden door zekere werktuigen, Pontoni, �er uit moe- U-uorn�. ten trekken. De Groothertog houdt hier drie middelinaa-tige fregatten, maar �er liggen beftendig meer dan honderdnbsp;Ichepen van Engelfchen , Deenen, Franfchen, Hollanders,nbsp;en andere nati�n, in de haven. Eeu gedeelte derzelve,nbsp;dat maar ongeveer twintig voeten diepte heeft, dient voornbsp;^tleine vaartuigen. Oorlogsfchepen en zeer groote koop-ttaardyfchepen moeten buiten de haven op de rede ten ankernbsp;leggen, of zy worden door middel van groote yzeren ringennbsp;aan de moelie vaftgemaakt, wyl zy van binnen geen waternbsp;genoeg hebben. De ree is voor de winden taamelyk zeker,nbsp;tvanneer �er geene zwaare buitengewoone ftormen komen.

In het arfenaal van Livorno worden geene groote fche-Pen, maar alleen tartaauen, brigantynen, en andere vaartuigen , die tot den handel en tot de visfchery in de Mid-deilandfche Zee dienftig zyn, gebouwd. Het getal der-itelve is niet groot.

De Darfena, of Darfe, is als eene tweede dieper in de fiad liggende haven, welke door middel van een kettingnbsp;fcan geflooten worden. Zy is door menfchenhanden ge-graaven, en diende w'eleer tot zekerheid van de Groot-hertoglyke galeyen. De ketting wordt aan den eenen kantnbsp;^an het oude fort, en aan den anderen kant aan het eindnbsp;Van de Moelie van binnen vadgemaakt, waar zy door eenenbsp;vuet kanonnen beplantte battery verdedigd wordt. Totnbsp;gemak van den voetganger is in �t midden derzelve eennbsp;*^yk gelegd, die eene opening heeft, zoo groot, dat denbsp;galeyen �er even kunnen doorvaaren. Deeze w'ordt doornbsp;^^ne poort, welke van boven met eene ligte brug voor-^gt;en is, en gemakkelyk door een man kan open en toe-gudaan worden, geflooten. In het binnenfle gedeelte dernbsp;Darfena lagea vooren de vyf galeyeu van den Groot-l*ertog, die in �t jaar 1755. uit elkander genomen wierden.

a78 R E I S - B O � K

Men beziet te gelyk het Arfenanl, Armeria, by cl* Porta Murata, de tabak en zoutmagazynen by de Darfenatnbsp;en het Lazaret. Het laatfie beftaat uit verfcheidc alleen-(laande gebouwen, welke door de zee omfpoeld worden�nbsp;en verdient bezien te worden. Verdagte perfoonen , di�nbsp;uit de Levant komen, moeten zich hier een tydlang ophouden, en geduurende dien tyd worden de waaren in denbsp;vrye lucht, onder groote luifels van lynwaad gelleld, darnbsp;'er de wind vry door kan fpeelen, en alle booze befmetternbsp;lyke dampen uit verdryven.

Digt by de flad naar de kant van Pifa ziet men twee op rotfen gebouwde toorens, niet ver van den anderen, liaaii-De eerde en hoogde van beide heet Mazocco, en dientnbsp;tot een kruidmagazyn. By denzelven moeten de uit denbsp;Levant komende fchepen quarantaine houden. In den anderen, die veel laager is, bevindt zich eene voortrefFelykenbsp;bron, waaruit de fchepen zich tegen de reize van zoetnbsp;water voorzien, wyl dat van Livorno ten deele niet ZoOnbsp;gezond is, en ten deele ook op lange reizen niet zoogoet^nbsp;blyft. nier tegen over ligt de Fanal of zeebaak. Hy zi^^nbsp;�er uit ais twee op elkander geplaatde toorens, en ftaat'^Pnbsp;de fpitfe van een klip, die als een bank eene halve n��*nbsp;ver in zee uitdeekt.

DOOR ITALI� N.

bank, weshalven de fchippers by het inkomen der haven Livorm. van Livorno zich zorgvuldig wagten dezelve niet te nabynbsp;te komen. Intusfchen is dit kleine eiland voor de reedenbsp;van Livorno toch van groot nut, wyl het geweld van denbsp;zee daardoor wordt gebrooken, en de fchepen alzoo ianbsp;eene lengte van twee mylen veilig kunnen ten anker.leg-gen.

De (laaven worden des nagts met elkander in een groot j)g gebouw met hooge muuren, gelyk de Chriflenen by de ven.nbsp;Turken, opgeflooten. Zoo wel die geen, welke in denbsp;haven of aan de veftingwerken arbeiden, als zulken, dienbsp;in de ftad voor hun rekening een dagloon verdienen, verzamelen zich in dit gebouw. Allen, die een handwerknbsp;kennen, ftaat het vry, hetzelve in de ftad te oeffenen:nbsp;tnaar de foldaaten, die hen by hunne meefters brengen,nbsp;moeten ze ook weder terug voeren, en �er voorinftaan,nbsp;dat ze niet ontkomen. De Haaf betaalt den foldaat voornbsp;Zyne moeite. De Turken zyn zorgvuldig van de Chri-ftenen, die tot den veftingbouw verweezen zyn, afgezonderd. Zy (laapen in byzondere gebouwen, maar dienbsp;een hof in gemeenfchap hebben. Hunne bedden zyn boven elkander, als die van de matroozen in de fcheepen.

Zy klimmen �er in langs ladders van touw. Wanneer �er twee by elkander in een bed worden aangetroffen, moetennbsp;eene zwaare ftraf uiiftaan. Voor het overige zoektnbsp;�en zoo veel zuiverheid in het gebouw te bewaaren, alsnbsp;�ogelyk is.

Het olymagazyn der ftad behoort aan den Landsheer, ffd oly. is zonderling. Wyl het onderhoud, en hetmaakenvanOTizg�*j�.nbsp;f�nnen, koftbaar valt, heeft men een zeer uitgeftrekt gebouw opgerigt, dat met laage gew'elven, en meer fterknbsp;dan cierlyk is. De ganfche ruimte van binnen is met hok-ien of ketels, die in �t vierkant opgemetfeid zyn, voor-S 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zien.

stSo

zien. Aan elk flaat gefchreeven hoe veel oly �er in kan. Men vult dezelve, en de oly blyft �er voortrelTelyk iu.nbsp;De koopluiden geeven eene kleinigheid voor dit geryf, ennbsp;haaien de oly voor en na, zoo als ze verkogt is, �er weder uit. Voor �t overige treft men in Livorno geenenbsp;merkwaardige gebouwen aan, buiten de gemelde.

In de ftad telt men zeven parochiekerken, zeven man-nenkloofters, en een kioofter voor vrouwen. De voor-naarafle zyn de Dom, die een voortrelTelyk gewelf heeft, de Griekfche kerk, die van de Dominikaanen, en la Ro�nbsp;chetta, die aan de Trinitarii behoort. De .'\ardsbisfchopnbsp;van Pifa houdt een Vicarius en andere geeftelyken in Livorno, offchoon die fiad haare eigekathedraalkerk meteennbsp;domkapittel heeft. Het Inquifuiegericht is �er geheel nietnbsp;vreeslyk; het heeft alleen eenig recht over de kwaadwillige Katholieken, maar men hoort �er naauwlyks van fprce-ken. Livorno is als het vaderland van alle nati�n, waarnbsp;'ieder eene volkome vryheid geniet. De Protefianten leeveanbsp;onder geen dwang; zylaaten zich trouwen, hunne kinderen doopen, en ontvangen het heilige Avondmaal, wanneer Deenfche, Engelfch� of Hollandfche fcheepspredikan-ten in de haven komen. Zy hebben voor de ftad hun eigen Kerkhof.

Men noemt Livorno het paradys der Jooden. Waniieef zy uit Portugal en Spanjen verdreeven wierden , nanief*nbsp;de Groothertogen een gedeelte op. Men telt meer daanbsp;vyftienduizend hunner, die een aanzienlyk gedeelte vaPnbsp;den handel aan zich getrokken hebben. Zy woonen in'2^*nbsp;byzonder oord der ftad, dat wel gebouwd is. De vea*nbsp;fters en balkons zyn meeft met traliewerk voorzien,nbsp;agter zich de vrouwen ophouden, zonder gezien tenbsp;den. In �t gemeen leeven zy hier op den Spaanfchen voet.

DOOR ITALI� N.

uitgaan, een fluyer voor het aangezigt. Zy vvoonen de agterrte vertrekken van het huis, waar de vreemdennbsp;niet komen. De Groothertog Ferdinand I. nam de Joodennbsp;derwyze in zyne befcherming, dat men fchertfenderwyzenbsp;zeide : Hy vergeeft ligter, wanneer men hem zelf, dannbsp;Wanneer men een Jood beledigt. Hy flond hun zelfsnbsp;toe, een eigen Magillraat te hebben , die over zekerenbsp;zaaken, als van voogdyfchappen, contraften van koop ennbsp;verkoop, tot eene zekere zomme gelds toe, uitfpraaknbsp;inogt doen. By zulke groote voordeelen behoeft mennbsp;zich niet te verwonderen, dat zoo veele Jooden zichnbsp;naar Livomo begeeven hebben. Zy bezitten ten deelenbsp;groote rykdommen , en hebben veele fchepen in zee.

Hun Synagoge is een der fchoonfte in Europa, en verdient bezien te worden. Het middelgebouw heeftnbsp;twee zyden, die op twee zuilen rullen, en boven is eenanbsp;gallery met trali�n, waar de vrouwen den godsdienfl by-woonen. In het midden (laat eene marmeren tribune metnbsp;veele lesfenaaren, om de boeken op te leggen, en aan denbsp;hoeken zyn vier groote zilveren kandelaaren met zeven armen vallgemaakt. Dit is de plaats voor de zangers en denbsp;rabbles. Aan het eind van het middelgebouw (laat agternbsp;een voorhangfel eene groote kas, waarin zy de boekennbsp;der Heilige Schrift, den Talmud, en andere zaaken toenbsp;den Godsdienft behoorende, bewaaren. Dezelve beftaannbsp;meed uit rollen, en zyn in ryke doffen gerold. Een dernbsp;voornaamde boeken, en dat alleen op hooge feeddagennbsp;gebruikt wordt, is van onder met fchellen voorzien, dienbsp;als het ontrold wordt klinken, wanneer de ganfche vergadering den grootden eerbied betoont. Boven den ingang leeft men een opfchrift tot gedagtenis van den Keizer Francifcus, die den Jooden in �t jaar 1739. hunnenbsp;voorrechten bevedigd heeft.

S 5 nbsp;nbsp;nbsp;lo

REISBOEK

Te Livorno houden zich weinig edellieden op, wyl �lies uit kooplieden of gemeene burgers bellaat. Intusfche�nbsp;hebb�n zy toch een zoo genaamd Cafino, of een huis,nbsp;waar zy �s avonds zamen komen. De Dames verfchynennbsp;egter alleen geduurende den tyd van het carneval. Denbsp;kooplieden gaan in de kolFyhuizcn van Genori en Bian-chini.

Livorno was de eerfte vrye Itaven aan de kullen van de Middellandfche Zee. Dit is een der verllandigtle llaats-ftreeken van het Mediceefche huis. Alle nati�n , ja zelfsnbsp;de Turken, genieten eenerleye vryheden. Men ruimdenbsp;den laatften zelfs eene Moskee in, uit kragt van een trac-taat, waardoor den onderdaanen van Toskanen insgelyksnbsp;eene onverhinderde oefFening van godsdienft in de Turk-fche landen toegeftaan werd. De overleede Keizer flootnbsp;met de Afrikaanfche zeeroovers eenen voordeeligen vrede.nbsp;Intusfchen houden veelen, die den toefland van den koophandel te Livorno wel meenen te kennen, (taande, datnbsp;dezelve fcdert dien tyd meer toe dan afgenomen is. Wylnbsp;den zeerooveren door deezenvreede het inloopen in de haven vryflaat, hebben zy des te meer gelegenheid om opnbsp;andere fchepen van zulke nati�n, die niet met hun in verbond (laan, te loeren, en maaken den handel daardoor onzeker en gevaarlyk.

De koophandel maakt Livorno eenigermaate tot esquot; ftapel van veelerleye foorten van waaren, die van de eenenbsp;plaats komen, en weder naar de andere verzonden worden*nbsp;Van zulke, die maar van het eene fchip in het andere g�'nbsp;laaden, en aanftonds weder verzonden worden, betaal!^nbsp;men geen tol, maar alleen van die, welke ait het la�*^nbsp;vervoerd worden. Men vindt hier handelhuizennbsp;byna alle nati�n van Europa, maar vooral zeer aanzieniy*^�

DOOR I T A L I E N.

die by menigvuldige voorvallen eene aanmerkelyte rol Lwern�. fpeelen. De Engelfchen en Hollanders zenden het groot-fle getal van fchepen herwaards. Te vooren hadden denbsp;Franfchen een groot vertier van hun lakens in Livorno ,nbsp;maar federt de Engelfchen dezelve even goed en beternbsp;koop brengen, hebben zy deezen handel byna alleen aannbsp;zich getrokken. Daarentegen levert Frankryk des te meernbsp;zyden waaren van Lyon, en andere nieuwe modes, ga-lanteriezaaken, tabak, wyn, brandewyn, en bywylen,nbsp;wanneer in Italien een misgewas voorvalt , ook koorn.

De tvaaren, die Livorno zelf verzendt, of de daadelyr ke handel bedaar in ruuwe en gefponne boomwol, koffy-boonen, die uit de Levant, en voomaamlyk uit Alexan-drien, komen, zwavel, aluin, allerley fyn lak, en waarennbsp;uit de Levant, Roomfehe aiinys en patfumen. De handel met oly is een der gewigtigfte. �Er worden ook Flo-rentyner zyden doeken, wynen, en menigerleye anderenbsp;produ�len van Toskanen verzonden. Naar Spanjen en ooknbsp;naar Engeland gaat veel wynfteen, gn geitenvellen. Naarnbsp;de Levant geheele kleederen, inzonderheid voor de ma-troozen. �Er worden ook veele gediftilleerde wateren ennbsp;liqueurs gedookt, waarom de invoer der Bologneefchenbsp;fterk verbooden is.

De fabriek van koraalen is gewigtig, maar ook byna Koraal-cenige van Livorno. Zy is geheel in de handen der ]oo-Fabriek. den, en byzonder is die, welke de familie Attia toebehoort , aanmerkelyk. Tegen de dertig perfoonen arbeiden in dezelve. De koraalboomen worden aan de kudennbsp;van Sardinien, Corfica en Africa, by Bizerte, niet ver vannbsp;Tunis, gevonden, en uit de diepte der zee gevifcht.

Men daat verbaad , wanneer men ziet, door hoe veele^ handen de koraalen moeten gaan, eer zy de vereifchtenbsp;gedaante krygen, en goed zyn om verkogt te worden.

REIS.BOEK

Het eerde is, dat zy naar hunne kleuren worden uitgelee* zen. Zy zyn wel alle rood, maar men zondert ze innbsp;veertien foorten af, na dat zy een weinig hooger ofnbsp;ligter rood zyn. Daarop worden de koraaltakjes naar denbsp;grootte, welke de koraalen hebben zullen, doorgefneeden.nbsp;Eenige werklieden geeven aan dezelve op eens de rondenbsp;gedaante, anderen maaken �er de opening in, dat zeernbsp;gezwind, zuiver en naauwkeurig gefchied. Dan zoektnbsp;jnen ze op nieuws naar de grootte uit, en polyft ze.nbsp;Dit gefchied in lederen zakken, waarin te vooren eenigenbsp;gepulverizeerde puimfteen is omgefchud. Zy worden zoonbsp;lang hierin omgehutzeld, en tegen elkander gewreeven,nbsp;dat zy de vereifclite poly�ing hebben. Eindelyk wordennbsp;ze aan fnaaren gereegen, en zoo verkogt. De ronde koraa*nbsp;len gaan in groote menigte naar America, en de langwerpige naar Africa, waarze in menigte van de Indiaanen canbsp;Mooren gedraagen worden. De grootften gaan naar Tur-kyen, wyl de Turken zich van dezelve in plaats van knoo-pen bedienen.

Het gewigt te Livorno , is eenerley met het Florentyn-fche: maar de el, Braccio, houdt hier een voet, nege# duim, vyf linien Paryfche maat.

Onder de geleerde mannen in Livorno is Philippus Ve-Buti, opziener der kerke van Livorno, buiten tegenfpraak d� voornaamfte , en te gelyk een der grootile oudheidkuu-�digen van ganfch Italien. Hy hield zich een tydlang tenbsp;Bourdeaux op, en was geheimfchryver der Akademie, dienbsp;zich daar bevindt. Veelc zyner verhandelingen leeft me*

(�) Deczc 14 foorten volgen in de fabriek aldus op elkanders 1) Schiuma di fanguc, z) Fior di faiigue, 3) Primo fangue, 4Inbsp;�ondo fangue, �;) Tetzo fangue, 6) Stramoro, 7) Moto, 8) Ner�gt;nbsp;5)Strafine, 10) Soprafinc, nj Carbonetto, is) Paragons, *5^nbsp;�ftremo, 14) Pafla�fttcmo.

D o o R I T A L I E N. ags

in de fchrifcen der Akademien te Parys en Cortona. Van de eerfte is hy een medelid , en van deeze een dernbsp;voornaamClen , welke de, uitgaave der fchriften verzorgt.nbsp;Colteliini heeft zich door eenige fchoone gedichten ennbsp;treurfpelen beroemd gemaakt. Pigri, leeraar in de wiskunde , heeft voprtreffelyke arithmefifcbe � tafelen uitge-geeyen.

Een Engelfch koopman Jackfon heeft eene talryke en koftbaare bibliotheek verzameld , en een naamlyft daarvan in quarto laaten drukken. Voorheen bezat een Joodnbsp;Medina eene heerly.ke verzameling van antieke gefneedenbsp;�delgefteenten , maar zy is na zyn dood verfpteid geraakt.

Van Livorno keert men naar Pifa te rug, om naar Lucca te reizen. De beide laatfte plaatzen zyn twaalfnbsp;mylen van elkander,af, die men met eene Vetturino ianbsp;drie uuren aflegt. Men rydt de baden van Pifa voor-by.� Agter Ripa Fratta begint het gebied van Lucca,nbsp;waarop men nog vyf mylen reizen moet. De Weg isnbsp;-by droog weer aangenaam , wannegr men niet noodignbsp;heeft over den S. Giulano te pafleeren,. Het land- is innbsp;�vierkante velden verdeeld, en beplant roet boomen, waarom zich de wynianken -flingerende van boven vereeni-�en. Men laat,gemeld^n berg, die met olyfboomen eanbsp;cypreflen beplant is, ter regterhand liggen. �Er wordenbsp;in deezen oord veel vlas gebouwd , dat den winternbsp;door, offehoon dezelve hier tamelyk fcherp is, groennbsp;�p het veld ftaat, en in mey tot typte komt.

Zo ras men het kleine gebied van de Republiek LuccaLucta. � betreed, is, elke plek jands bebouwd, en een bewys zoonbsp;-� -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wel

RE r S - B O E K

inwooneren, waarom de Had den bynaam Lucca induftrioft verkreegen heeft die ze te fecht verdient. Het gemeene-beft heeft zoo veel te meer reden op haaren welftand, eunbsp;�de behoudenis haarer vryheid een waakzaam oog te honden y wyl za van het Toskaaiifche gebied geheel omringdnbsp;is. De Groothertogen hebben weleer haaren rykdom, elinbsp;.-bloeyendent roeftai�d'met fcheele'oogenaatigezien, en hetnbsp;-met dit geiiK�nebeft, zoo als met Pifa en Sieua, willennbsp;maaken/, voor al daar de handel van die van Lucca, wet-d�e meer toe dan afneemt, den LivOrneezen gr�ote afbreuknbsp;doet,; Het ontbreekt niet wegens-ziilk eeae nabygeregeit-heid aan geduurige verfchillen, in welke men van de zydenbsp;�van het gemeenebeft .des te behoedzaaraer zich moet ge-� draagen, wyl men: fflet een magtigen vyahd te doen heeft.nbsp;'Zy erkent de Groothertogen niet voor He�ren va� Toskanen , maar alleen voor Heeren 'in Toskanen.

, D� ftad Lucca zelve, welke in �tLatyn denzelven naatn ?oerd, en niet wel dertig duizend, inwooners heeft, l*g^nbsp;ongeveer tien mylen van zee, en twaalf mylen ten noof*nbsp;�den; van fifa, digt aan den vloed Serchio, Zy is zoOnbsp;oud , dat rneii haaren oorfprotig niet bepaalen kan.nbsp;-inaakte een gedeelte van oud Hetrurien uit, dat denbsp;meinen omtrend driehonderd jaar voor Chriftus geboord�nbsp;; overmeefterden. Strabo fpreekt reeds van de inwoonere�nbsp;op eene voordeelige wyze, Zy (tonden by de Romein^�nbsp;j'in een g-oed aarizien, genooten voortreffelyke vryhedennbsp;voorrechten boven andere (leden, die ookRomeinfche k�'nbsp;lonien waren. Julius Cwfar hield zich als Triumvir, o�'nbsp;vens Craflus en Pompejus, een winter in Lucca op, w*�''nbsp;uit men befluiten moet, dat zy toen reeds eene aanzieoiy*'�nbsp;.t;. flad'was. �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

DOOR. ITALIEN.

Lucca, begaf zich op den berg St. Pantaleon, toen Lucctn. Pifttnus geheeten, en ving �er een eenzaam leeven aan,nbsp;waardoor hy aanleiding gaf, dat veelen op deezen bergnbsp;een dergelyk leeven leideden, en verfcheide orden van klui-zenaars geftigt werden. Dit gefchiedde driehonderd jaarennbsp;eer St. Paul de Eremiet leefde. Attila veroverde Lucca ianbsp;�t jaar 550. Na dien tyd wierd de ftad dan van Hertogen, dan vanGraaven, ofMarquifen, bezeeten, waaronder Adelbert de ryke, omtrend het jaar P17, beroemdnbsp;�Was, die zich Marquis van Toskanen noemde. (*) Denbsp;beroemde Graavin Mathildis was de dogter van eeanbsp;Hertog van Lucca, die in �t jaar 1052. ftierf. Haarevoorouders waren alle uit deeze flad gefprooten, en zy wasnbsp;Ook vermoedelyk daar geboren. Na haar dood, die in �tnbsp;jaar 1115. voorviel, werd Lucca een vry gemeenebeft.

In de dertiende eeuw moeften Lucca en Florence van de Gibellynen veel uitliaan , wyl zy het met de Pauslykenbsp;pany, of de Guelfen, hielden. In �t jaar 1263. werdnbsp;Lucca genoodzaakt zich voor de Keizerlyke party te ver-klaaren, maar het duurde niet lang, of zy voegde zichnbsp;weer aan de zyde de Guelfen. Die van Lucca Hondennbsp;den Florentynen ia veele gelegenheden dapper by, maarnbsp;Blaakten altoos een vryen onafhanglyken ftaat uit.

In �t jaar 1320. heerfchte in Lucca een beroemd hoofd der Gibellinen , Caftruccio Caftracani, die den Florentynen in �t jaar 1325. een grooten velddag by Altopafcio afwon. Keizer Henrik'V. gaf de flad Lueca in �t jaar 1369.nbsp;haare vryheid weder, ten minften is het zeker, dat zy fe-dert 1430. de gedaante van een gemeenebeft onafgebroo-

(*) Zjne grafcombe is by lt;Jc deur der kathedraalkerk te aren. 7ol-gen� Muratoti ftatnt het huis Brunswyk-Luneburg, dat op dca thioon fi�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van dcteen Adelbeii af.

RE IS-BOEK

. ken heeft behouden. Zy moed zich tusfchen beiden offl' trend het jaar 1450. onder de befcherming van den Keizernbsp;begeeven, maar is egter heden zoo onafhankelyk, als VC'nbsp;netien en Genua. Te vooren voerde Lucca op haarenbsp;munten het borftbeeld van den Roomfchen Keizer, thansnbsp;ziet men op dezelve het zoogenaamde Folto Santo, waarvan wy meer zeggen zullen, met het woord Libertat. Mennbsp;ziet dit niet alleen in de wapens van �t gemeenebeft, maarnbsp;ook aan de openbaare gebouwen der flad.

Lucca beeft ongeveer drie Italiaanfche mylen in den oratrek. De wallen zyn in goeden Haat, en, nevens denbsp;elf baftions, van onder met muureii voorzien. De veiling'nbsp;werken werden in �t jaar 1550 aangelegd, en de oude muu-ren-, van de Lombarden opgerigt, omvergefmeeten. Zynbsp;werden in 't jaar 1�20. voltooid, en zouden de Had totnbsp;eene aanzienlyke veiling maaken, indien het dezelve aannbsp;geene buitenwerken ontbrak. Men telt byna driehonderdnbsp;kanonnen op de wallen. Deeze zyn met gefchoore laa¹nbsp;jien van boomen bezet , die eene aangenaame wandel'nbsp;plaats te voet of in koetzen uitleveren, en le gelyk op ee-nigen afllaud de Had doen vertoonen als een boicli, bo'nbsp;ven het welk een toorenfpits uitdeekt. De (ladsgrafte�nbsp;hebben haar water uit den vloed Serchio. Boven d�nbsp;poort leeft men het bovengemelde Symbolum der Had,nbsp;bertas, met gulden letteren. De Had is over �t gem^'^''nbsp;wel gebouwd, of fchoon het haar aan prachtige huiz^�nbsp;ontbreekt. De ftraaten zyn ten deele krom en naauw, �'nbsp;lyk- in de meefte oude plaatfen, dog zuiver, wyl bet p'**nbsp;veitzel, als te Florence, uit groote fteenen beftaat.nbsp;huizen hebben wegens de menigte der inwoonereunbsp;verdiepingen, (¹)

I) o o R I T A L I E N V

De Domkerk, aan den heiligen Martinus toegewyd, is van Lucca. buiten een onaaiiEienlyk gothifch gebouw, dat �er egternbsp;van binnen, fchoon het in denzelfden fmaakis, beternbsp;ziet. Coli en San Caffiano, tw�� fchilders, te Lucca ge-booren, hebben op het verwulfzel op natten kalk verbeeld , hoe de Republiek aan de befcherming van de heilige Maria wordt opgedraagen. Het koloriet, de kleedingjnbsp;en de karakters Zyn goed, maar het ontbreekt aan houding, en de wolken zyn ook niet goed getroffen. Veelei!nbsp;verwarren de manier van deeze fchilders ondereen, maarnbsp;wanneer men naanwkearig opletj ziet men ligt, dat hetnbsp;gewelf van den een�n, en de onderfte beelden van dennbsp;anderen zyn. In de eerffe kapel aan de regter hand hangtnbsp;de aanbidding der heilige drie Koningen, van FredrikZuc-cher�, die wat te veel in �t graauwe valt, maar anders zeernbsp;goed getroffen is. In de derde kap�l ziet men het heiligenbsp;Avondmaal, zeer wel zamengefteld , vanTlntoret. Op dennbsp;voorgrond is een fchoon beeld van eene moeder met haarnbsp;kind aan de bord. Anders is het Wat te rood gefchilderd,nbsp;en de perfpeftief niet wel in agt genomen.

In het kruis ter regter zyde is het gedenkteken van een perfoon, uit het gellagt der Guinigi. Zy is in� bet grafnbsp;liggende verbeeld. De kiinftenaar, Andreas della Querciajnbsp;heeft daaran geene zonderlinge begaafdheid getoond, of-fchoon de gedagte goed, en overeenkomdig met het oogmerk fchynt te zyn. Midden in den zygang ziet men ternbsp;linker hand eene afzonderlyk liggende kapel geheel vannbsp;marmer. De vier Euangeliden zyn van Fancelli, een Romein, in marmer, onder welke Johannes nog bed getrof-ftn is. Over �t gemeen valt �er veel te berifpen aan danbsp;'Jitvoering, de evenredigheden, en de kleeding.

ae dct ftad gegeevcn, oiidei dea titel; U forejlitre mjormatt dille toft mtahili 4! Laua lyit. S.

REISBOEK

In deeze kapel wordt een wonderdaadig krucifix, of het zoogenaamd Folto Santo, bewaard, dat, volgens hetnbsp;Ftlto iS^M-genieene zeggen, door de Fifaaners hier verzet, en nietnbsp;weder ingeloft is. Het beeld is van cederen hout zeerflegtnbsp;gewerkt, en draagt, in plaats van eene doornenkroon, eeuenbsp;van zilver met juweelen, en ryke kleederen. Het is ver-moedelyk van de middeleeuwen , dan voor de zevendenbsp;eeuw maakte men geene geheel verheve en vrye beelden.nbsp;Veelligt werd het in de Levant, eer men nog den beelden-dienft affchafte, vervaardigd. Pater Serrantoni, een Au-guftyner, heeft zich de moeite gegeeven, om te bewyzen,nbsp;dat men met recht Nicoderaus, die zich met Chriftus bynbsp;nagt in gefprek begaf, en hem hielp begraaven, voor dennbsp;maaker van dit ftuk heeft te houden. (*) Volgens eenigennbsp;kwam het in �t jaar 782, volgens anderen eerft in 1282.nbsp;te Lucca, en ftond aanvanglyk in de kerk St. Frediano:nbsp;thans wordt het in den Dom bewaard, werwaards het zich,nbsp;gelyk de gemeene man gelooft, van zelfs heeft heenbe-geeven. Tot gedagtenis van dit merkwaardig voorval wordtnbsp;jaarlyks, den 14. September, van den Dom naarSt.Fredia-no eene zeer heerlyke proceffie gehouden , welke door dennbsp;geheelen Senaat wordt bygewoond. Het Volto Santo wordtnbsp;jaarlyks maar driemaal, of ook, wanneer de Republieknbsp;zich in zwaare omftandigheden bevindt, en om hulp vet'nbsp;legen is, ontbloot. Men bewyll hetzelve eene buitenge'nbsp;woone eer; de ganfche kapel hangt vol heilige giften, eOnbsp;zesenveertig groote zilveren lampen branden nagt en daS*nbsp;De Aardsbisfchop van Lucca (laat onmiddelyk onder degt;^nbsp;Paus, en heeft ongeveer vyftien duizend daalers inkome'*'nbsp;Hy wordt door den Senaat benoemd. De tegenwoordig�

bladiyaen met veel wyiroupighcid alles totbewys van dit vootgc*'^�** bycengebiagt is.

DOOR I T A L 1 E N.

heet Johannes Dominicus Manfi, en heeft zich door ver-fcheide geleerde fchriften bekend gemaakt.

ca gebooren, dog die zich meett te Romen heeft opgchou-lt;f/�lt;. den, de geboorte van Maria verbeeld. De manier is goed,nbsp;en het koloriet b�vallig: de groep der beide vrouwen opnbsp;den voorgrond munt byzonder uit , maar de hoofdfl-guur verheft zig niet genoeg, en in �t gemeen is de zamen-ftelling zonder verbintenis. In de derde kapel ter regternbsp;hand heeft Guid� Reni d� heilige Catharina en den heiligen Julius, welke Chriflus aanbidden, verbeeld. Het ge*nbsp;heel valt te zeer in het graauw'e. De kleeding der Heiligen is wel geplooid, maar de heilige Julius is te groot.

Van deezen zelfden raeefter ziet men in eene kapel ter linker hand de heilige Magdalena en Lucia, welke Marianbsp;aanroepen. Het beeld van Magdelena is ligt en vlugtignbsp;getekend: de zaraenftelling fchynt koud, en de toon vannbsp;het tink valt te zeer in het graauwe.

Te S. Romano, eene kerk denDominikaanen toebehoo-rende, ziet men op den eerften altaar ter linker zyde God den Vader, met de woorden Alpha en Omega, en van onderen veele Apoftelen en Heiligen. Men vindt�erfchoonenbsp;vrouwenhoofden in. De meefter heet Fra Bartolomeo dinbsp;Sr. Marco , dien men gemeeiilyk alleen Frate is gewoon te noemen. In de laatft� kapel aan deezen kant isnbsp;nog een ander fchildery van denzelfden kunlienaar, waarop men van boven Chriftus, en van onderen Maria, vannbsp;eenige Heiligen omringd, ziet. Op den anderen altaarnbsp;heeft Vanni van Siena Chridus aan het kruis ^ den heiligen Thomas verfchynenden, afgebeeld.

Te S. Pietro Civoli ziet men op het koor eene Maria s. fittni Jievens twee Heiligen, van Pietro Perugino, dat voor een

R E I S�. B O E K

eene andere kapel heeft George Vafari de ontvangenis van Maria op eene zonderlinge wyze verheeld. Boven \snbsp;Maria, eii onder haare voeten de flang met een menfche-lyk aangezigt , die zich om den boom der kennis van goednbsp;en-kwaad geflingerd heeft. De takken van den boomnbsp;breiden zich uit, en wikkelen zich om eenige Heiligen vannbsp;het oude Teftament. Twee andere fchilderdukken vannbsp;deeze kerk worden voor het werk van Lanfranco en Pieternbsp;van Cortona gehouden , maar fchynen geene origineelennbsp;te zyn.

De kerken der Auguftynen, Carmeliten en Olivetaanen, beh�lzen insgelyks goede fchilderftiikken, en verdienennbsp;van liefhebbers bezien te worden; men vindt ze in dennbsp;Porejliere informato aangeweezen.

S. Fredia In de kerk St. Ftediano ligt een ontzaggelyke Heen, welken deeze Heilig opgenomen , en tot den opbouwnbsp;van deeze kerk op een waagen met twee jonge koejen be-fpannen , zou hebben laaten aanvoeren, zoo als de daarbynbsp;zich bevindende infcriptie luidt. Dit is even zoo on-waarfcbynlyk, als dat hier een Koning van Engeland bCquot;nbsp;graaven ligt, fchoon men op een grafzerk ieell:

Men vindt van geen der Koningen, die Richard geheeten hebben, by de gefchiedfchryvers eenig narigt, dat zy naatnbsp;Liicca zouden gegaan zyn, Het marmeren graf van dennbsp;Kardinaal Bonvifi, van Lucca geboortig, verdient wegen*nbsp;het iogelegde werk van marmer bezien te worden.nbsp;doopvont is yvegens deszelfs grootte vermoedelyk vvele��nbsp;gebruik: tot indotiipelen. Zy is van wit marmer, ennbsp;veele beelden bezet.

DOOR ITAtlEN.

Het Paleis der Republiek is het voornaamfte gebouw Lucca. de Pad. De twee buitenfte zyden zyn van een redelykennbsp;goeden fmaak, en ten deele van Ammanati, icn deele van^^'^'^nbsp;Philippus Juvara uitgevoerd. Van binnen naar de plaats^^^^ �nbsp;doet het zich in lang zoo goed niet voor: daarenboven is het aan twee zydeh ook nog niet voltooid- Bynbsp;groote plegtigheden worden de vertrekken met karmozyn-fluweel behangen. Het Paleis heeft eenige goede fchilder-ftukken, als de Samaritaanfehe vrouw, vanGuercino, eennbsp;concert, van Titiaan, Herkules en Omphale, van Lucanbsp;Giordano; voor �t overige is �er niets merkwaardigs. Innbsp;dit Paleis is ook het arfenaal van �t Gemeenebefl:, waaruitnbsp;twintig duizend mannen kunnen in de wapenen gebragtnbsp;worden.

De Loggia del PodePa is eene. Pegte gallery aan de plaats van S. Michael, waar Pieter TePa moeder Maria,

Welke van een paar Heiligen door een choor van engelen met eene ferenade vereerd wordt, inzynegewooniykebui-tenfpoorige manier, edog met een fclioon koloriet, heeft

De fchouwhurg te Lucca is middelmaatig. Hy heeft vier ryen, en in elke zePien logies. In het parterre zynnbsp;banken, gelyk in alle Italiaanfche fchouwburgen. De middelde logie is voor den Gonfaloniere.

In dat gedeelte der Pad, welk PrigioiiiFeccbie genoemd wordt, ziet men nog zeer duidelyk de overblyffeJs vannbsp;een oud theater. MalFei dwaalt derhalven, wanneer hynbsp;Baande houdt, dat Lucca �er nooit een gehad heeft.

By eenige adelyke geflagten in Lucca treft men goede verzamelingen van fchilderyen aan, waarvan eene aafl-^yzing hier veel te W�ydloopig zoude vallen. De voor-naamPen zyn Stefano Conti, Giovanni Conti, Bonvifi, Gar-zeni, Manfi, Parrenfi, MontecatinL Bottini, Tegrini, enz.

894-

De kleine flaat van Lucca bevindt zich in een zeer ge* lukkigeii toeftand; hy is bevolkt, heeft nergens gebreknbsp;Regee-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gj, verdient van veele, waar de onderdaanen gedrukt

Tingsvetm. fjaafagtig behandeld worden, te worden benyd. De regeeringsvorm, en de policie zyn zoo wel ingerigt, datnbsp;het der moeite waard is, dezelve eenigzins nader te leereiJ

De regeeringsvorm is ariftocratifch, zoo dat de Nobili� of edelen, �er alleen deel aan hebben. Beneden de vyfen-twintig jaaren kan niemand in den Raad komen. �Er zynnbsp;in �t geheel omtrend derdehalf honderd, die verkiesbaarnbsp;zyn. De Adel is erflyk, en beftaat alleen uit zekere ge*nbsp;Aagten. Egter worden nu en dan eenigen, wegens per-foonlyke verdienden, of wyl zy aan het vaderland een ge*nbsp;wigtigen diend beweezen hebben, daaronder aangenomen.nbsp;Zoinmigen koopen den adeldom ook, wanneer zy andersnbsp;van goeden huize zyn.

De Nobili bedaan uit twee kladen, elk van negentig Ie* den, en dertig of meer byzitters, welke beurtelings hetnbsp;eene jaar om het andere den Raad uitmaaken. Wanneernbsp;het jaar der eene klade omtrend verdrecken is, verkied zynbsp;uit haar midden twintig perfoonen, welke de leden vannbsp;Raad voor het volgende jaar moeten benoemen, en wel uitnbsp;de andere klafle, wyl niemand twee jaaren agter den an*nbsp;deren in den Raad mag zitten.

De magidraatsperfoonen, die byzondere bediening^�* by de policie, en andere departementen bekleeden, wof'nbsp;den allen uit de edelen verkooren, en bekleeden hunu�nbsp;ampten een geheel jaar. De opperde regeering, Magi(lf*�nbsp;to fupremo, die uit negen raaden, Anziani, en den GoU'nbsp;falon�ere bedaat, verwidelt alle twee maanden.

DOOR ITALI� N.

kooren worden, wordt op eenmaal voltrokken, en wel Litcca. plegtig. Men noemt deze plegtigheid* Renuovazione dellanbsp;Tafca, wyl de kift, waarin de naamen der te veikiezenenbsp;perfooiien beftooteu zyn , op nieuws wordt aapgevuld.

Deeze verkiezing gefchiedt op volgende wyze. Een zeker collegie van zesendertig perfoonen en agtien byzit-ters, dat ook de magt heeft de andere openbaare bedieningen te vervullen, benoemt eerft honderd en vyftig, of hondert en tagtig edelen, die verkiezelyk zyn; uit deezennbsp;moeten negen de verkiezing van den Magiftrato fupremo opnbsp;zich neemen : zy worden deswegens Aflbrtitori genoemd.

Zy verkiezen geduurende de drie jaaren alle twee maanden tien perfoonen, naaraelyk een Gonfaloniere en negen Anziani, om de hoogfte regeering uittemaaken. De naamen van deeze tien perfoonen worden met de grootfte bedektheid in zoo veele paketten verzegeld, als de magiftraatnbsp;in deeze drie jaaren vernieuwd wordt, derhalven in agtiennbsp;paketten, en deeze worden in bovengemelde kift zorgvuldig bewaard. Alle twee maanden, wanneer de opperdenbsp;magiftraat moet veranderd worden, wordt een van deezenbsp;paketten door het lot �er uit getrokken. De perfoonen ,nbsp;daarin genoemd, maaken den nieuwen magiftraat uit, ge-volglyk kan niemand weeten, wie daartoe befteind is, eanbsp;Wanneer zyne beurt eigentlyk invalt.

Het hoogfte gezag, en de magt, om wetten te geeven, betuft by den grooten Raad, die uit de twee bovengemelde klaffen zamengenomen beftaat. Wanneer in dezelvenbsp;over eene zaak geftemd wordt, moeten, behalven de op-perfte magiftraatsperfoonen, ten minften tagtig leden tegenwoordig zyn, en van deeze drie vierde deelen hunne toe-flemming daartoe geeven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

De Gonfaloniere en de Anziani verbeelden het gemeene f^i�re en beft. Zy hebben het recht, om den Raad alle dingen, �xo Anziani.

faloniere doet het eerfte voordel, daarin bellaat zyne gan-fche magt. Hy draagt een langen rok van donkerrood fluweel, of damaft, met een gegalloneerd ved. Hy voert den titel van Principe delta Republica, heet zyn Excellentie, en woont in het Paleis van het Gemeenebed, dat hemnbsp;die twee maanden lang onderhoudt. Hy geniet alle eernbsp;van een fouverain Prins, maar heeft de magt niet om deeinbsp;zen titel te misbruiken. Voor het Paleis daat eene wagt vannbsp;zeventig Zwitzers, met groote blaauwe broeken, over welke witte en .roode dreepen loopen, die zich in eene rynbsp;fchaaren, wanneer de magidraat voorby gaat.

De magt, om op de uitvoering der ordonnanti�n en wetten te paden, is ten deele in handen van den Gonfalonicre cn de Anziani, ten deele by de overige magidraatsperfoo-nen, in zoo verre als ieders arapt met zich brengt.

De derde magt, of de handhaaving van het rechr, berud geheel en al by vyf Auditori, waarvan de een den titelnbsp;van Podeda voert, en de crimineele zaaken bedid. Denbsp;vier anderen hebben alleen met civiele zaaken te deden.nbsp;Tot deeze richters worden, naar �tvoorbeeld van verfchei-de andere deden , altoos huitenlandfche rechtsgeleerdennbsp;genoomen, op dat zy nog door verbintenilTen zouden verleid worden, om eenzydig te zyn. Wanneer de Podedanbsp;iemand ter dood doemt, zendt hy het vonnis aan dennbsp;Raad, die het of bekragtigt, of naar goedvinden verzagt-De Podeda draagt, wanneer hy in zyn plegtgewaad iagt;nbsp;een zilveren roede van een voet lang in zyne hand, waar*-op het devies der Republiek,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daat. Boven op

De dad houdt veertig Sbirren, van welke alle nagten tvvec partyen verkooren worden, om in de flraateu rond te

DOOR I T A L I E N. 297

�n op de openbaare ruft en zekerheid agt te geeven. een heeft een bediende in het livrey van den Gonfalonierenbsp;met een mantel by zich, die in voorkomende gevallen totnbsp;getuige dient. Geen burger van Lucca mag wapenen voeren. Wordt �er een met een degen, of een dolk, aange-troffen, hy wordt den volgenden dag tot de galeyen gedoemd. (*} Heeft hy fchietgeweer by zich, zoo komtnbsp;hy ook wel op de galeyen, maar moet eerft driemaal denbsp;voorheen befchreeve ftraaf, welke mzn dar la Cortia notm,nbsp;ondergaan. Eene ftre'nge handhaaving der policie is innbsp;Lucca zeer noodig, wyl het gemeen ruw en wild is. Eenenbsp;zekere koenheid, die zich naar eene repubiikeinfche wyzenbsp;van denken zeer wel fchikt, en den meeften republikeinennbsp;eigen is, nevens eene bewuftheid van vryheid, zal dennbsp;gemeenen man zeker tot allerleye buitenfpoorigheden verleiden, wanneer hy de gevolgen vanzyne ovcrtreedingdernbsp;Wetten niet te dugten heeft.

Om den geeft der vryheid by het volk tebewaaren word jaarlyks, op den zondag Quafimodogeniti, eene plegtigenbsp;procel��e gehouden, die het volk het denkbeeld der vryheidnbsp;herinneren moge, gelyk dezelve ook den naam van danbsp;vryheid draagt.

De geheele ftaat van Lucca bevat naauwlyks honderd en twintig duizend zielen, van welke ongeveer dertig duizend�erV.nbsp;in de ftrd zelve, en de overigen in haar gebied woonen.nbsp;Vergelykt men dit aantal met de ganfche oppervlakte, zoonbsp;bevindt men, dat elke Italiaanfche vierkante myl met 295nbsp;menfchen beflaagen is. Gevolglyk woonen op eene Fvan-fche vierkante lieue 1853 perfoonen, dat tweemaal zoo

. die deeze ftraf veidicnt hebben, naat Genua. waat zy zonder �'�'ge zwaatigheid worden aangenomen.

T 5

apS R E 1 S . B O E K

rekenen. Maar trekt men van de geheele uitgeftrektheidde bergen en het water af, en maakt men alleen omtrend denbsp;vlakte, waar raenfchen kunnen woonen, eene vergelyking,nbsp;zoo komen op eene vierkante Ueue 5274 menfchen, daatnbsp;in Frankryk op zulk een plek lands alleen 900 leeven.

Om de bevolking, en den bloei van den ftaat te bevor* deren, draagt de Raad voor de geringde kleinigheden zorg,nbsp;die daar toe iets kunnen toebrengen. Wanneer zich be-fmeilyke ziektens openbaaren, zendt hy geneesheeren opnbsp;�t land rond, en laat hofpitaalen oprigten. Wanneer �etnbsp;een misgewas is, wordt den gemeenen man het brood voornbsp;den gewoonen prys uitgedeeld. De bakovens behoorennbsp;der Republiek. De magiftraatsperfoonen van den Uffizionbsp;deW abondanza moeten zorg draagen, dat �er geen gebreknbsp;aan brood is. Het wordt op drieplaatzen der ftad verkogt,nbsp;en niemand mag voor zig zelfs bakken. Tot bevorderingnbsp;van den handel verftrekt de ftaat geld aan Zulken, die on-derdeuning verdienen.

Het krygsw'eezen ontvolkt hier bet land niet, gelyk in veele groote liaaten. Sedert meer dan tweehondert jaarennbsp;heeft de ftad geen vyand voor haare mauren gezien. D�nbsp;uitgiften zyn raaatig, en ftrekken zich niet boven de vletnbsp;maal honderd duizend dalers uit. De rykdom van den fta*!nbsp;is in handen van byzondcre perfoonen, van welke hy het'nbsp;zelve in den nood bekomen kan. In den laatften oorlognbsp;heeft Lucca groote fommen aan de regeering van Toska'nbsp;nen opgefchooten.

Elk een geniet met opzigt op zyn perfoon en zyn vet' mogen de grootfte zekerheid. Wie aan een ander eemSnbsp;onrecht wil doen, wordt fcherp geftraft, en zelfs devoot'nbsp;naamfte, of Nobili, ontbreekt het aan de magt,

DOOR ITALI� N.

nen ftaat nog bedelaar, nog ledigganger, Welluft en Lucca, kvvifting hebben de zeden nog niet bedorven. De gelyk-heid van ftaat, een groot voordeel voor gemecnebcften,nbsp;wordt, zoo veel mogelyk, bewaard. Alle edellieden^aan,

�Wanneer zy niet op hunne landgoederen zyn, in�t zwart gekleed , de Gonfaloniere alleen draagt een veil met goud.

Men kent nog Marquis, nog Graaf, nog andere titels van onderfcheiding.en niemand draagt den degen als een tekennbsp;Van eenig voorrecht.

De krygsllaat, die uit een overftcn, en andere officieren, beflaat, hangt van de kommiflariflen af, die uit den adelnbsp;verkooren worden. Hun pligt is de zoldaaten te verzamelen, en derwaards, daar het noodig is, te laatenmarchee-ren, zoo dra van den looren van het Paleis der Republieknbsp;een teken door vuur gegeeven wordt. In het gebied dernbsp;Republiek bevindt zich eene militie van twintig duizendnbsp;man, die in de wapenen geoeffend zyn, en in geval vannbsp;noodzaaklykheid gebruikt kunnen worden; zesduizend vannbsp;dezelve krygen eene kleine foldy, om op den eerllen wenknbsp;te marcheeren. Eigenlyk houdt de Republiek maar vyfhon-derd man reguliere manfehap.

Het gebied van Lucca ftrekt zig veertig mylen in de lengte, en vyftien in de breedte, of tegen Ac vm\ion-van Lucca.nbsp;derd vierkante Italiaanfche mylen uit. Het is nogthansnbsp;bergagtig, en heeft maar eenige dalen, als het dal waarin Lucca ligtdat het eerde is in Italien van het Apen-nynfche gebergte af naar het zuidweden gerekend.

De veldbouw wordt met grooten yyer gedreeven. De j)g lanieryen geeven in de vlakte van vyftien tottwintigfout �.bout�.nbsp;een akker geeft gemeenlyk drie oogden in twee jaaren,nbsp;eerft koorn, vervolgens geerd, of ander foort van zomergewas, en raapen, die tot voeder van het vee gebruikt,

door-

REIS-BOEK

doorgans met wyn, oly, kaftanjen en inoorbezieboomefl bezet, en, waar het mooglyk is, zyn kleine plekken nietnbsp;koorn bezaaid. Men ziet weinig hout, en genoegzaamnbsp;geene plaatzen die onbebouwd liggen. De bergen, ennbsp;de gronden, die naar allen fchyn onvrugtbaar zyn, en oinnbsp;welke men zich in andere landen in �t geheel niet bekommeren zoude, weet de vlyt des landmans zich hier opnbsp;eene voortrelFelyke wyze te nut te maaken. Veele verdeden zulk eene ftreek onder elkanderen, en ieder be-komt een klein gedeelte. Men kan nergens beter overtuigd worden, dat het exigumn colito van Virgilius heCnbsp;waare politieke fyftema is, om van een land het grootftenbsp;mit te trekken. In eene behooriyke bevolking wordennbsp;niet veele akkeren lands vereifcht, om een huisgezin doornbsp;den arbeid hunner handen te geneeren. Zoo dagten denbsp;Romeinen by de verdeeling van hunne koloni�n, zoonbsp;denkt men hedendaags zelden, maar men legt liever zoonbsp;veele lallen op den landman, dat hem de luU vergaat, omnbsp;vlytig te zyn. Lucca is gelukkig onder maatige beiallin-gen, en de inwooners zyn doorgaans welgelleld, en nietnbsp;ellendig. Wilde men de lallen verhoogei), zoo kreeg denbsp;ftaat wel veeiligt eenerley inkomllen, maar hy zoude daardoor niet meer winnen, wyl de menigte van menfchen raSnbsp;verminderen zoude. In plaats van den Haat, gelyk me*�nbsp;hoopte, ryker te maakeft , zouden minder contribuenteHnbsp;alleen de oude inkomllen opbrengen, en onder dezelvenbsp;gedrukt gaan , in plaats, dat zy nu het hunne met vreugdenbsp;en zonder dwang ten belle van het land toebrengen. Mog'nbsp;ten toch veele kameropzieners, welke wys in hunne ooge�nbsp;zyn, om dat ze wat rekenen kunnen, daar zy niets van denbsp;policie, en den waaren welHand van een land verft�^��nbsp;zich te Lucca fchool begeeven, en uit voorbeelden lee*nbsp;ren, dat de gelukzaligheid vaa een ftaat niet in de vermeer-

DOOR. IT ALIEN.

meerderde inkomllen van den landsheer, waarby de on-de daan gedrukt en uitgezoogen wordt, maar in den wel-ftand van den ingezetenen onder maatige belaftingen, gelegen is!

De menigte van inwooneren, die in zoo klein een om-trek woonen, maakt dat het graan, �t welk zy teelen, niet toereikt, en het geen �er ontbreekt van elders moet vervuld worden. Naar de kullen toe wordt het land zeetnbsp;laag , en beftaat meed uit weiden , dat gelegenheid totnbsp;eene heerlyke runderteelt geeft. Daarentegen heeft meanbsp;weinig paarden. De vifch is goed, en in groote mee-nigte voorhanden. De meeren Sello en Mafaccivoli zyanbsp;�er zoo ryk van, dat de naby liggende landen �er uitnbsp;Verzorgd worden. De kleine vloeden , die van �t ge-komen , geeven fchoone forellen en aaien. Denbsp;zeekreeften en rivierkreeften worden zeer hoog gefchat.

De kweekery van zywormen in �t gebied der Republiek leevert jaarlyks vyfentwintig tot dertigduizend pond zyde uit , waarvan een gedeelte in het land weder verwerkt wordt. De zyhandel was te vooren de voornaam-fle tak van den koophandel van Lucca, en dit is hetnbsp;vooral , dat de flad den bynaara Induflriofa gegeeveanbsp;�heeft. Lucca levert veele zyden doeken ^ waarmede denbsp;Nohili , zonder benadeeling van hun adeldom , mogennbsp;handel dryven. Eene voordeclige en verllandige ma.ximenbsp;voor deezen kleinen Haat.

De olyhandel is voor Lucca van groot gewigt. Haare oly w'ordt thans voor de befte van ganfch Italien gehou'�nbsp;den. Inzonderheid worden de olyven van hier gezogt,nbsp;�en byna hooger als de oly gefchat, Veeliigt kon mennbsp;�de kunft van oly maaken nog tot meer volkomenheidnbsp;�brengen, �Er worden jaarlyks veertigduizend vaten o!ynbsp;ge agen , van welke elk zesenzeventig Franfche ponden

RE I S - B O E K

weegt, en ongeveer met zes dalers betaald wordt. Twaalfduizend vaten worden in het land verbruikt, en de overige naar buiten verzonden.

Het laage land in de ftreek van Via Reggio is dampig en ongezond. Het ligt werklyk laager dan de zee, ennbsp;kan alzoo onmogelyk geheel gebruikbaar gemaakt worden.nbsp;Intusfchen heeft men den grond door het maaken Van ver-fcheide dyken, door het aanleggen van eenige Huizen,nbsp;die de vermenging van het zeewater met het zoetewater be-letten, en door uitroejing van houtgewas-, dat den oevernbsp;te vooren bedekte, en de uitdrooging van het land zeernbsp;verhinderde, ongemeen verbeterd en bruikbaar gemaakt.nbsp;Hierdoor is het getal der inwooneren van Via Reggio fc-dert dertig jaaren vyfmaal grooter, dan te vooren.

De meelle waaren gaan te land van Lucca naar Livorno, en eenige naar Via Reggio, de haven der ftad , welke agtnbsp;mylen daar van daan aan den ingang van het kanaalnbsp;ligt.

De el van Lucca, ilDraccio, houdt een voet, negen duitn� negen linien, Paryfche maat, Vyf ellen maaken eene roe,nbsp;Pertica, en vierhonderd en zeftig zulke roeden een vierkantennbsp;akker, Coltere. Een Barile weegt honderd en tien ponlt;lnbsp;in Lucca, dat zesenzeventig Franfche ponden uitmaakt*nbsp;Men rekent mot Scudi, welke zoo veel gelden, als dienbsp;Florence.

Lucca is het vaderland van vier Pausfen, twee Keik�' derweeten-xm, en verfcheide geleerde mannen geweeft. Ondernbsp;fcbappen. thans leevende geleerden hebben zich de AardsbisfcbnPnbsp;Manfi, Tabarranni, Benvenuti, en Paoli, twee bekwaant*nbsp;geneesheeren, door grondige gefchriften bekend gema��''*nbsp;Wyl de edellieden alle deel aan de regeering neemen, ^o^nbsp;ken zy zich op weetenfchappen toeteleggen, en zyt

DOOR ITALI� N.

daarom van het befchaafde deel der inwooneren in�c ge-�acf�k meen zeggen, dat zy veel kennis en fmaak bezitten, ennbsp;een meer geoeiFend verftand hebben, dan de inwooners innbsp;veele andere fteden. Zy hebben in Italien wegens hunnenbsp;natuurlyke begaafdheden en doorzigtigheid overaai eennbsp;grooten naam. Zy zyn in den ommegang aartig, aangenaam,nbsp;en gedraagen zich zeer beleefd jegens vreemdelingen. Denbsp;Opziener over de kanaalen en wateren, Atcilio Arnolfini, bezit,nbsp;niet tegenftaaude zyne jongheid, eene gegronde kennis ianbsp;de mathefis, de muziek , en de fraaye kunften. De Abtnbsp;Narducci en Stefano Conti hebben zich met het geluk�nbsp;kigft gevolg op de natuurkunde toegelegd, en een verreky-ker zeven voeten lang van eene nieuwe uitvinding totnbsp;ftand gebragt, die uit tweederley foort van glazen, vannbsp;verfchiiiende kleur, bedaat, en gefchikt is, om de val-fche kleuren van een voorwerp aftezonderen. De Heernbsp;Francifcus Fiorendni bezit eene talryke verzameling vannbsp;�itgeleeze boeken.

Een bewys, dat de weetenfchappen te Lucca bemind worden , is de groote handel in boeken, welk te ge-lyk veele menfchen aan arbeid en den koft helpt. Veele der gewigtigfte werken worden te Lucca ten deele , nieuw, ten deele nagedrukt. Daartoe behoort by voorbeeld de nadr�k van het wyduitgeftrekte Di�ionnaire enirj-clopedique. Het was te wenfchen, dat men het niet bynbsp;nadrukken had laaten blyven, maar dat veele artikelen �ernbsp;Uit geworpen waren, en men andere nieuwe in de plaatsnbsp;gefield, of de oude verbeterd had. De muziek is ingelyksnbsp;te Lucca in een bloeyenden Haat. Men vindt �er niet alleen veele virtuofi, maar ook veele liefhebbers, die�ernbsp;eene groote bekwaamheid in bezitten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7) / /-

De ftreek om Lucca is met aartige landhuizen der voor-Baamfte inwoonereii bezet, waaronder die van de gedagten

504

Manli en Sentini d� voornaamrte zyn. De landhuizen der Garzoni, Cenami, Bonvifi, Orfetti en Lucchefini verdie*nbsp;nsn niet minder geroemd te worden. Tien mylen van denbsp;Had zyn warme baden, die voor zeer heilzaam gehouden�nbsp;en vlytig bezogt worden.

O J A.

Piftoja l�gt twintig Italiaanfche mylen van Lucca, die men gemaklyk in zes uiiren a�cgt. De cerfte vyf mylennbsp;rydt men in eene Ichoone vlakte , vervolgens wordt denbsp;ftreek bergagtiger, cgter is alles met wynilokken , en olyf'nbsp;boomeii beplant, en de weg is goed. Etlyke mylen vannbsp;Pilloja af wordt het land weder vlak.

Piftoja ligt in eene heerlyke landftreek, die alles, wat men maar wenfchenkan, in eene ruime maate voonbrengt�nbsp;inzonderheid worden de watermeloenen , die daar vallen�nbsp;voor de befte van geheel Italien gehouden. De vrugrbaat'nbsp;heid van het land, en het gebrek aan menfchen zyn vef'nbsp;moedelyk de redenen, waarom men hier buitengemeennbsp;goedkoop leeft. Veele adelyke familien houden zich opnbsp;deeze plaats op: zy heeft egter, offchoon iiitgeftrekc zy'�'nbsp;de, ter naauwer nood vyfduizend inwooners. Men zi^^nbsp;weloveral in de opfchriften de drievouwdige P. P. P. Popul^^nbsp;Pijlojenfis Pofuit, egter maaken de goede Piftojers een^nbsp;armzalige figuur.

De ftad is oud, en onder de Romeinen door de nedequot;^' laag van Catilina beroemd geworden. In de middeleeuwe�*nbsp;was zy zeer ingewikkeld in den twift der Guelfen en �*'nbsp;beilynen.

thifche bouworde, waarin verfcheide gedenkgraven � onder anderen dat van den Kardinaal Fortiguerra

jyK

noon I T A L I E N. $05

lyk zyn. De beroemde oude rechtsgeleerde Cinus, cenpijfgjff^ groot vriend van Petrarcba, ligt bier begraaven. By zynenbsp;grafftede is by in een basteliefj door Andreas Pifano, zynenbsp;toehoorderen ondcrvvyzeilde, verbeeld.

Het bisfchoplyk paleis is een flegt gebouw; op de plaats Haat het Battillerio van eene agtkante gedaante, �tnbsp;Welk veel overeenkoitill met dat van Pifa heeft� De groo-te doopvont, waarin men weleer de doopeliiigen indom-pelde, dient hedendaags nergens toe, dan dat het wywater in de goede week daarin gewyd wordt. In het midden ftaat Johannes de dooper, met eene kleine fleutelnbsp;van wit marmer , door Andieas Vaeca in �t jaar 1723.nbsp;vervaardigd.

De kerk S. Profpero, aan de Vaders van het Oratorium ly. Prg/jAi toebehoorende, is met eene fchoone bibliotheek, welkenbsp;de Kardinaal Fabroni in �t jaar 1726. daaraan gefchonkennbsp;beeft , voorzien. De kerk S. Francefco di Sala heeftnbsp;goede fchilderilukken van Andreas del Sarto.

Van Pitloja heeft men nog twintig Italiaanfche lliylea over Prato naar Florence. Men kan egter Prato aan denbsp;linker hand laaten liggen , en een beteren weg overnbsp;Poggio a Cajano neemen , �m dit Qroothertoglyk luft-flot, dat Paus Leo X. uit het Mediceefche huis be-'nbsp;gonnen, eu de Groothertog Francifcus voltooid heeft,nbsp;met een te bez'en. Het ligt zeer aangenaam, en hetnbsp;gebouw is met goede fchilderyen vercierd.

Van Florence tot aan Siena zyn vyfendertig myleij, o.f Vyf pollen, naamlyk Florence, San Cafciano, 1'avernelle,nbsp;Poggiobonli, en Caftilionedlo. Voorheen liep de Vianbsp;Cal��a van Florence over giena naar Romcii, waarvan men

II. Dbj*. nbsp;nbsp;nbsp;Ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

3o6 R E I S - B o E K

zulken ftaat zyn, als de Via Appia van Romen naar Napels. De landdreek is gediuirende deezeii weg, wegens de menigvuldige olyfboomen en wynbergen, zeer aangenaam, fchoon niet in dien trap, als by Pifa. Men heeftnbsp;het ongemak van beftendig den eenen heuvel op, en dennbsp;anderen af te moeten ryden. By Poggibonfi is een berg,nbsp;waarop veele turbiniten, en andere verfteende zaaken ge-�vonden worden. By Stacchia zyn veele tuflleenen, dienbsp;vol pypjes zyn, en vermoedelyk tot inwoouing van eeni-ge infefien gediend hebben; insgelyks een foort van zwarte fteenen, die �er als een wefpenneft uitzien. By Sotto-reni liggen onbebouwde bergen, geheel m?t zwarte ftee-nen, naar eene lava gelykende, vervuld. Tavernelli ligtnbsp;maar vier mylen ter zyde van Certaldo, het vaderland vannbsp;Bocacius, waarvan wy reeds by de route van Pifa naarnbsp;Siena gewag gemaakt hebben. Kort by Siena laat men ternbsp;linker hand de fchoone landhoeve van den Markgraaf dinbsp;Pefco liggen.

Sicna, in �t Latyn Sena Julia, of enkel Sena, is de derde ftad van Toskanen, en maakt ongeveer het middel*nbsp;punt van het land uit. Men fchryft aan hetzelve omtrendnbsp;zeventienduizend zielen toe. De lucht wordt�er voor zeernbsp;gezond gehouden; de frisfchc Icevendige kleur der invvoo-neceii wyll dit ook uit. Veele vreemdelingen houden zichnbsp;hier een tydlang op, wyl men gelooft, dat te Slena hetnbsp;zuiverde Italiaanfch gefprooken wordt; wy hebben egtctnbsp;by andere gelegenheden reeds aangemerkt, dat men ditnbsp;oogmerk alzoo goed te Romen bereiken kan, waar nac�nbsp;zyn overigen tyd te gelyk nuttiger kan bedeeden.nbsp;Degefchie- Eenigen meenen, dat de Galli�rs, die, byna vier h�quot;'nbsp;denis der derd jaaren voor Chridus, onder Brennus, innbsp;fiad. drongen, de ftad hebben aangelegd. Auguftus zond sf

b O OR. ITALI� N.

eene volkplanting heen, en noemde ze ter eere van Jn-Uus Ctefar Sena Julia. Men ziet nog by de kerk St. Antonio di Padua overblyflelen van oude muuren, welbede Romeinen hebben opgetrokken. Tot gedagtenis van dee-zen Rorneinfehen oorlprong, voert de (lad de wolvin, di�nbsp;Romulus en Remus zoogt, in haar wapen.

Siena was in de middeleeuwen beroemd wegens de �l�-nigte van inwooaeren, den koophandel, en de liefde tot de vryheid. Zy was eene dappere Republiek, die zichnbsp;tegen de magt der Florentynen en Pifaanen wakker verd�digde, en gewigtige overwinningen over haare vyanden be-vogt. Onder anderen wonnen zy in den jaare 12�0. tweenbsp;mylen van de flad by den vloed Arbia, een merkwaardi-gen veldflag van de Florentynen , en de ganfche party dernbsp;Guelfen. In volgende tyden zogten altoos eenige van denbsp;Voornaainden zich meefler van de flad te maaken, waardoor onophoudelyke oneenigheden tusfehen den adel ennbsp;het volk reezen.

In �t jaar 1487. drong het v�lk doof, dat de Raad van negen leden, die reeds voor twee honderd jaaren was ingevoerd, herfield wierd. Maar naauwlyks hadden zy ditnbsp;naar hun zin, of een van deeze negen Raadsheeren, Pan-dolfo Petrucci, een Him regeerzugtig man, wierp zichnbsp;tot hoofd van de ftad oplt; Machiavell Helt deezen Petrucci als een voorbeeld voor van een doorfleepennbsp;tyran, en zyn minifter, Antonis Venafro, afs een insge-lyks zoo volkomen man in zyn foort, of dienaar vannbsp;ten tyran. De nakomelingen van Petrucci bleeven nognbsp;cenigen tyd Heeren van Siena, maar kort daarop raakten de adel en bet volk weder oneenig, en veroorzaakten, dat Siena dan den Spanjaard , dan denFraufchman, innbsp;handen kwam.

Eindelyk rtond Philippus II, Kouing van Spanjen, in �t Vanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:

go¹

de groote geldzommen, die hy hem gefchooten had, op dat hy zich niet met de Franfchen mogt vereenigen, ennbsp;federt dien tyd is de ttad onveranderlyk onder de magt dernbsp;� Groothertogen gebleeven. Maar met het verlies der vry-heid raakte zy ook alle haare heerlykheid kwyt. De handel en volkrykheid nam dermaate af, dat �er naauwlyksnbsp;eene fchaduwe van haare voorige grootheid over is. In �tnbsp;jaar 132�. telde men meer dan eenendertig duizend huisgezinnen , die omtrend honderdenvyftig duizend menfchettnbsp;uitmaakten, thans vindt men�er omtrend het tiende deel. Denbsp;geeft der vryheid is verlooren, egter leeven de overige in-wooners mogelyk even gelukkig. Zy kennen de waardenbsp;der vryheid niet, en brengen hun leeven in eene ruft door,nbsp;welke zy in de tyden van het gemeenebeft niet genietennbsp;konden.

Behalven de bovengemelde overblyffelen van oude muuren, en eenige kelders en gewelven, treft men geenenbsp;overblyflels van oude gebouwen aan. Zomwylen vindtnbsp;men nog oude Etrurifche graven met urnen en opfchrif-ten. (¹}

^tltgging. Siena heeft omtrend vyf mylen in den omtrek , en ligt zeer ongelyk, wyl het op den rug van een berg ligt, dienbsp;uit tuffteen beliaat, en vol uitgehouwe kelders is. Denbsp;beftraating is van gebakke fteenen, die op hun eind ftaaii.nbsp;De llraaten zyn daardoor wel zuiver, maar ongemaklyknbsp;voor den voetganger, wyl de gebakke fteenen rafter aannbsp;ftuk getreden worden, dan de harde ciment, welke fcherpnbsp;is, en door de fchoenen drukt. Van koetzen kan meanbsp;zich wegens de ongelykheid van den grond niet bedienen¹

Het gtootlVe gedeel'c van dezelve heef; Gort ia het itrifinm ir Rtmanum uilgegeevcn.

DOOR ITAL�EN.

Deeze foort van beftraating heeft in den winter nogthans Stem. een groot voordeel, wyl men wegens de afloopende ftraa�nbsp;ten, en het menigvuldig ys, anders niet zou kunnen voortkomen. Veele huizen liggen derwyze aan den berg, datnbsp;de tuinen eene hoogte met de venllers hebben. �Er zynnbsp;verfcheide groote toorens in de ftad, welke men in voo-rige tyden, nevens de huizen van zulken, die zich aannbsp;het vaderland verdienftelyk hadden gemaakt, oprigtte, Denbsp;voornaamfte ftaan in de nabuurfchap van S, Donato, Mennbsp;2iet dezelve van verre, en lang te vooren eer men in denbsp;flad komt.

De bergagtige ligging der Had maakt dat alle ftraaten op en afloopen, uitgenomen de ftraat, die van de Florentyn-fche poort regt uit langs den berg naar de Roomfchenbsp;poort loopt. De rigting der (Iraaten is zonderling, wantnbsp;zy loopen alle byna in het middelpunt der flad te zamen.

De meetle gebouwen zyn in den gothifchen fmaak, �er zyn egter eenige fchoone paleizen, die beneden zullen voorkomen.

De Roomfche poort is een gebouw van een maje-ftueus aanzien, dat in�t jaar 1321. van twee bouwmee-flers uit Siena, Agoftino en Agnolo, is voltrokken. Men treft nog verfcheide andere gebouwen van hun aanleg innbsp;Siena aan. By den uitgang uit deeze poort is aan de linkernbsp;hand een oud Romeinfch opfchrift, waarvan de uitleggingnbsp;�er onder (laat.

De Citadel is door Cosmus I. in �t jaar 1560. aangelegd, om de ftad, onlangs eerft van Koning Philippus li. afgedaan , des te beter in toom te houden., Zy is tegelmaa-tig j eu voor eene (lad, als Siena, fterk genoeg. Philippus Ik behield toen den zoogenaamden Stato degli pre-fidii, welke beftendig by Napels gebleeven is.

1 ccne hoogte, welke men langs groote marmeren trappen moet beklimmen, die aan het gebouw, dat op zich zelfnbsp;�reeds pragtig is, een nog maje.dueufer aanzien geeven. Denbsp;Kerk is een groot gebouw, in den gotbifchen-fmaak uitgevoerd , dat van buiten en van binnen met wit en zwartnbsp;marmer door elkander, in eene zekere orde geplaatft, bekleed is. De grond daartoe werdt in 1250. gelegd, en d�nbsp;T�oorgevel kwam 1333, door de bovengemelde beide ar-chiteeten, Agnolo en Agodino, wien Vafari boven Jobaiinbsp;van- Pifa Helt, in order; Het portaal is in een gotbifchennbsp;fmaak, en fchoon in zyn foort. Het heeft drie deuren, iinbsp;van wit en rood nvarmer, en met vcele cieraaden, als eennbsp;paar leeuwen, een grypvogel en een paard , zinnebeelden van Siena, Perugia en Arezzo, voorzien.

De Kerk heeft cene lengte van driehonderdendertig voet. Zy is volgens een goed plan gebouwd , maar zou nognbsp;meer vertooning maaken, indien zy breeder was. liet witnbsp;en zwart marmer geeft aan dezelve van binnen een zekernbsp;ftaatig en treurig aanzien. De pilaaren zyn dun en� fmal,nbsp;zy fchynen de Romeinfebe orde naby te komen. Deven-fters zien �er, wegens de menigvuldige kleine zuilen , dianbsp;voor elkander ftaan, als een theatralifch perfpe�tief uit.nbsp;Het blaauwe, en met gouden fterren bezette gewelf doetnbsp;eene aarrige werking. Het is jammer, dat men de fries vastnbsp;veele ellendige borftbeelden van Pauzen bedorven heeft. (¹)

Deeze reeks behelft alle pauzen tot op Alexander III. Z/ zyn van gebakke aarde in d� vyftiende eeuw gemaakt, maar zertnbsp;liegt getreffen. Te voeren was ook het beeldienis van de PaUZ'�nbsp;Johanna, met het byfehaft Johannes ftemina de Aailta ,nbsp;by. De Gtooiheriog liet het ogter in �t jaar i6ao, op verzoeknbsp;Paus Clemens 'VI2I, wyl het de gefchiedeais der Pauzen geennbsp;aandced, wegneemca. Volgens Mabilloa is �� Paus Zachatias vaanbsp;gemaakt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DOOR ITALIEN.

De' koepel en het gewelf der kerk ruften op marmeren zuilen, waarop de ftandbeelden van de twaalf Apoftelen,nbsp;door Jofeph Mazzuoli, uit Siena geboortig, van de Pauzen Paulus V. Pius II. Pius III. Marcellus II. allen ui:nbsp;deeze ftad afkomftig, en andere beeldteniffen Haan. Ddnbsp;pilaars van de middelkerk zyn van boven tot onder metnbsp;lofwerk vercierd; in �t gemeen is alles zoo vol marmer eti'nbsp;vercieringen, dat men in den beginne daarover verbaasd-wordt. Kenners, die de edele eenvouwdigheid der oudenbsp;Grieken, en het majeftueufe in de bouwkunft beminnen,nbsp;zullen aan deeze buitenfpoorige en gezogte cieraaden hunne goedkeuring niet geeven.

De vloer van den Dom is door geheel Italien beroemd,vlter. en inderdaad eene zeldzaamheid, dergelyke men in zulknbsp;eenen trap van fchoonheid niet ligt vindt. Hy vertoontnbsp;verfcheide gefchiedeniflen van het oude teftament, die'nbsp;met wit, graauw en zwart marmer zeer kunftig, en volgens den trant van een fchildery met fchaduwen, ingeleg^nbsp;zyn. Om deeze nog beter uittedrukken, zyn door middel van een zwart ciment arceeringen in het marmer gemaakt. Een gedeelte van den vloer werd reeds in �tnbsp;jaar 1424¹nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ander gedeelte in 1531. vervaardigd,-

Men verwondert zich inzonderheid over Abrahams offer-bande, en den doorgang door de Roode Zee, welke by het koor en �t minft afgefleeten zyn. (¹) Zy zyn uit voorzorgnbsp;met planken bedekt, welke egter ten gevalle van vreemde-lisgen worden weggenomen. De gefchiedenis van Mores'

Men tan deezen arbeid het beft met die kanft, welke deFrao¹ fthen tn GHf^ltU noemen , vetgelyken, beftaande in zwarte areee-tingen op een witten muur. Alle deeze ftukken zyn wydloopig be�nbsp;fchrt�ven in de Rtlaxjone Atlh ctfe mtMli diSitna vaa dcnCaa-�elici Pee� iyj2.

R. E I S - B O E K

1531. tot 1546. vervaardigd. De kartons daarvan worden nog in den huize Spanochi bewaard.

De afbeelding, in welke Jollia de vyf Koningen dat Amorieten laat ophangen, js van Duccio di Buoninfegna,nbsp;een fchilder van Sicna, die, volgens het berigt van Vafari,nbsp;omtrend het jaar 1350. hier het eerlie ingelegde werk, metnbsp;zwarte arceeringen op wit marmer, maakte. Cochinnbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpreekt met veel lof van alle dceze Hukken, en zegt, dat

Zy in eene grootfche manier gerakend zyn, en dat de ex-prei��c in de koppen zoo fchoon is, als of Raphael dezelquot; ve getekend had.

Voorts ziet men op den vloer de zinnebeelden van die fleden, welke toen met de Republiek in een verbond Honden, b- V. den elefant van Romen, den leeuw van Florence en Mafla, den draak van Pifloja, den eenhoorn vannbsp;Viterbo, de gans van Orvietto, enz. De naain van elkenbsp;fiadt Haat �er by. Dit werk fchynt omtrend het jaar 1400.nbsp;gemaakt te zyn.

De hoofdaltaar beHaat uit verfch�ide foorten van marmer uit het gebied van Siena. De tabernakel en de heide engelen van brons heeft een fchilder uit deeze Had, dienbsp;omtrend den jaare 1472. beroemd was, met naame Lorenzo Vechietta, vervaardigd.

Het fchoonfle in de kerk is de kapel van het geflagc Chigi, welke ook naar deszelfsHigter, Paus Alexander VILnbsp;uit deezen huize oorfpronglyk, Aleflandrina genaamdnbsp;wordt. De ryke verciering van dezelve heeft Bernini iunbsp;een goetlen fmaak geordineerd. De altaar is met lapis la*nbsp;zuli ingelegd, en met vergulde basreli�fs van Berni voof'nbsp;zien. De voortreffelyke Romeinfche zuilen van zeegroe�nbsp;marmer doen egter in de niflen eene flegte werking.nbsp;koepel is geheel verguld, De beide marmeren flandbeel-

dsa

noon ITALI� N.

den van dtn heiligen Hieronymus en van Magdalena zyn Sient, van deczen zelven raeefler, De eerfre heeft eene goedenbsp;kleeding, en een fchoonen kop, offchoon de baard, etinbsp;de ganfclie houding wat ftyf en gedwongen is. In denbsp;Magdalena heerfchc wel veel'uitdrukking, maar ze heeftnbsp;anders veel gebreken. Het hoofd is te groot, de eenenbsp;arm te kort, het been te lang, en ook mistekend. Mennbsp;ziet hier ook eene bezoeking van Maria, en de vliigt naarnbsp;Egypten, van Karei Maratti. In het eerde ftuk is hetnbsp;beeld van Maria goed, maar zonder expreffie, en in hetnbsp;beeld van de heilige Anna veel te berifpen; het anderenbsp;verdient in aanzi�n der uitvoering den voorrang.

In de andere kapel van het kruis ter regter zyde hangt de prediking van den heiligen Bernhardinus uit Siena, vannbsp;Calabrefe, waarin de manier kragtig, maar de zamenftel-ling eenigzins zonderling is. Het valt een weinig in hetnbsp;zwarte , gelyk alle de werken van deezen meefter. Bynbsp;den ingang van het koor ziet men vier fchilderyen in frefconbsp;van Ventura Salirabeni uit Siena, welke de gefchiedenisnbsp;van Efther, den regen van het Manna, en de Heiligen dernbsp;Had Siena, verbeelden. Zy zyn in aanzien der tekening ennbsp;zamenfte�ding de fchoonfte in de kerk. Het fnywerk vannbsp;hout op �t koor verdient wegens den arbeid, die het ge-koft heeft, bezien te worden.

In de kapel van den heiligen Johannes, waarin zyn arm ook bewaard word, ftaan vcrfcheide fchoone beelden van;nbsp;brons, inzonderheid een van Donatello, dat den heilige*nbsp;Johannes verbeeldt. De tribune is agtkant, en ruil opnbsp;zuilen van granietfteen; de trap dervvards is met basreUe�nbsp;ven vercierd, en in �t jaar 1267. vervaardigd.

Tot de overige merkwaardigheden der kerke behoort de grafftede van Piccolomini, welke in 't jaar 1483. gemaktnbsp;isj het borftbeeld van den Ridder Perfetti, een be-,

514

roewd dichter, die 1725. in �t kapicool te Romen gekroond wierd , van Mazzuoli; her fchoone krucifix by de facrifiie, dat zoo wel als de vyf beelden in de nis-fen van den altaar, hier gefchonken van Pius III. voornbsp;zyne verheffing tot de Pauslyke waardigheid , uitgegee/eiinbsp;wordt voor het werk van Michael Angelo; en cindelyknbsp;een houten preekftoel, van welken volgens het opfchrift,nbsp;weleer fulgurantes pro Jefu voces, quas admirante patrianbsp;eoeleffis mipt exore Bernbardinus, klonken, of waaropnbsp;weleer S. Berhardinus op eene uitmuntende wyze gepreektnbsp;heeft.

De kapel van het Battifterio Is van marmer, agthoekig met beelden en basreli�fs vercierd. De meefler van dezelve heet Giacomo della Quercia. De kapel is in dennbsp;fraaak van de doophuizen te Pifa en te Florence. Van ditnbsp;Battifterio is de onderaardfche kerk van den heiligen Johannes te onderfcheiden, in welke men door eene openingnbsp;iti den grond van het koor nedergaat. Zy heeft eigenlyknbsp;haar�n ingang onder aan den berg, maar de ongelyke legging van de ftad brengt te weeg, dat de eene kerk genoegzaam boven de andere gebouwd is.

Weleer trof men by den Dom van Siena eene voortrelfe* lyke bibliotheek aan, die van Paus Pius II. met zeldzaamenbsp;handfchriften befchonken was, maar Zy zyn ten tyde vaonbsp;Karei V. ten deele naaf Spanjen, ten deele naar Florencenbsp;verzonden. Thans ziet men niet meer, dan eenige oudenbsp;koorboeken, welke wegens het koflbaar fchilderwerk innbsp;miniatuur hoog gefchat worden. De zaal, waaruit men idnbsp;de kerk gaat, heet nog Libreria vicchia. In dezelve zietnbsp;men ook eene antieke groep der bevalligheden, welke vannbsp;kenners gepreezen wordt. Zy zyn niet volkomen leeveo*'nbsp;grootte, �n aan de middelfte ontbreekt het hoofd.nbsp;�onden zy in de kerk, maar welfiaanshaiven zyn zy vfeSS^quot;

b o o R I T A L �'E N. ^315

naar de tekeningen van Raphael, de voornaamfte gevalleii uit de gefchiedeniflen van Pans Pius II. gefchildcrd. Innbsp;cenige hoofden heerfcht een goed karakter, maar het geheel doet geene zonderlinge werking.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- afl,

In deeze kerk zyn verfcheide Concili�n gehouden, waar- .t i onder dat van 1060. een der raerkwaardigfte is, wyl Nicolaus II. op het zelve den kardinaalen b�t recht gaf, afleen Pauzen te mogen verkiezen.

Op de plaats voor de kathedraale kerk flaat het Groot-hettoglyk paleis j dat groot, cierlyk, en wel gebouwd is.

Spedale dl S. Maria della Scala. Een nitgeflrekt, welgebouwd hofpitaal, waarin ' kranken, pelgrims, ennbsp;vondelingen worden opgenomeii. Het opzigt over hetzelve heeft altoos iemantuit den Add van Siena, di� nog viernbsp;medehelpers heeft. Men weet niets zekers van deszelfsnbsp;ftigting, (*) maar men gelooft, dat het door eenige dom-heeren van d� tiend� of elfde eeuw gebouwd is. In denbsp;fchoone kerk, welke tot dit hofpitaal behoort, ziet mennbsp;het badwater te Bechesda, een groot fchilderftuk in fresco,nbsp;van Sebaftiaan Conco, dat den geheelcn muur van hetnbsp;koor beflaat , en een der fchoonlfe fliikken van deezennbsp;Meefter is. In de zaraenftelling zyn alleen te veel ledigenbsp;vakken, en de beelden van den tweeden grond fchynen tenbsp;groot: maar de architeftuur, die �er in' voorkomt, is heer-lyk. De zuilen zyn van naby krom, maar van verre ver-

(�) kejrszler fpreekt van een hofpitaal in Siena, maar noemt het niet, veelligt verflaat hy dit �ee door Hy meldt, dat een fchoen-maaket, welke in de daarby behootende keik begraaven ligt, hetnbsp;geftigt heeft, en dat men hem een ftandbeeld heeft opgciigt met het , - . . � -

�ndcifchrift, K/Jra nbsp;nbsp;nbsp;.. . i

3itf REISBOEK

^tens toonen zy zich recht. Veelen, wien het aan de kennl( der doorzigtkunde ontbreekt, komt dit zonderling voor,nbsp;maar de oorzaak is zeer natuuriyk, en in de rondheid vannbsp;den muur te zoeken.

flaats, paleis Savini, dat Pandolfo Petrucci, die zich tot Heer van Siena opwierp, weleer bewoonde. Men treft �ernbsp;fchoone fchilderyen in aan. De fchilderftukken in frefconbsp;zyn van Hieronymus Genga en Lucas Signorelli. Hetnbsp;heeft van buiten goede cieraaden van brons, en kettingen,nbsp;welke uit in elkander gedraaide (langen beftaan.

Piazza del Campo is de naam van de groote plaats voor het Raadhuis, die meer dan vyfhonderd fchreeden in dennbsp;omtrek, en de gedaante van een diepen fchotel heeft.nbsp;Volgens het voorgeeven der Inwooneren kan �er ingevallenbsp;van brand, of wanneerfcheepsgevegten moeten gehoudennbsp;worden, uit de fonteinen der ftad water ingelaaten w'orden.nbsp;Men moet egter eerft de deuren van het raadhuis, en tweenbsp;flraaten, welke laager liggen, tocmuureu, De plaats isnbsp;ovaal, en met gebakke lieenen, op hun kant ftaande,nbsp;beftraat., welke derwyze gevoegd zyn, dat het de ge-gedaante van eene fchelp vertoont. Zy ligt tusfchen tweenbsp;heuvelen, en twee laagtens. Om dezelve die breedte tenbsp;geeven, heeft men aan den eenen kant een hooge inuufnbsp;moeten ophaalen, en de tusfchenruimte met aarde vullen.nbsp;Paus Plus 11. wilde de gamfche plaats met arkaden om*nbsp;ringen, en men ziet aan den eenen hoek een onvol'nbsp;bouwden boog, die tot een bewys daarvan getoond wordt.nbsp;Thans is zy met kraamen, en oude gebouwen, dienbsp;kleine gothifche zuilen vercierd zyn, omgeeven. Jaarlyk*nbsp;wordt de paardeloop, en la Fefta de pugni, opnbsp;plaats gehouden.

�OOR. ITALI� N.

Caja, die uit verfcheide nabuurige bronnen haar water � ontvangt. De vercieringen zyn in �t jaar 1418. door Giacomo della Quercia met zulk eene toejuiching vervaardigd,nbsp;dat zy van dien lyd af alleen Giacomo della fonte heet.

Men ziet aan dezelve de Theologifche deugden, de fchep-ping van Adam en Eva, en hunne uitdryving uit het pa-radys. De fontein geeft eene groote meenigte water, dac de ftraaten zuiver houdt, en veel tot gezondheid der plaatsnbsp;toebrengt. Dit fchynt des te zeldzaamer, wyl de ftad opnbsp;een berg ligt. Van wegens haare grootte vangt de opper�nbsp;vlakte een aanzienlyken voorraad van regenwater op, datnbsp;Zicli met de bron vereenigd.

Het Raadhuis, Palazxo della Signoria, is een groot al-leenftaand gebouw , dat onder van gehouwe, en boven van gebakke (leenen opgemetzeld, en reeds in�t jaar 1287.nbsp;begonnen is. Het heeft bedekte gangen, onder welke mennbsp;kan gaan wandelen. Wanneet men van dien kant, waarnbsp;de Podefta woont, ingaat, treft men in den muur verfcheide Romeinfche oudheden aan; hier is te gelyk de ingang naar den fchouwburg, waarvan wy hierna ipreekeanbsp;Zullen.

De hoofdtrap is nieuw, en leidt tot de zoogenaamde vredezaal, wiens fchilderyen de handelingen en voordeelennbsp;Van den vrede vertoonen, en benevens de vaarzen, die �ernbsp;onder ttaan, van de veertiende eeuw zyn. Tegen overnbsp;ziet men de uitwerkingen van den oorlog, door denzelf-den meefter, naamelyk Ambrofius van Siena. De raadzaal,nbsp;waar de fladsraad vergaderd, is vercierd met oude fchilderyen, welke de daaderi van de ftad Siena verbeelden. Ianbsp;de daatby zich bevindende kapel zyn Cicero, Cato, Scipionbsp;en andere Romeinen met opfchriften, in �t jaar 1407. vaanbsp;Taddeo Battolo gefchilderd. in zaal van het Collegio

RE I S . B � E K

di Balia zyn de daaden van Paus Alexander III. die te SienJ gebaoren was, verbeeld.

Het fcboonfte in het gantfche gebouw is de Sala del Con-fiftorio, wegens de fcliilderftukken van Domenico Becca-furai, die verfcheide Romeinfche en Grickfche gefchiede* niflen verbeeiden, welke door vrugten, dieren en arabes�nbsp;ken van elkander gefcheiden zyn* Luca Giordana heeftnbsp;in deeze zaal Salomons gericht gefchilderd; het koloriet isnbsp;goed, en de vrouwenbeelden hebben veel bevalligheid�nbsp;daarentegen deugt de zamenftelling niet, want de beul isnbsp;de hpofdfiguur, en Salomon zit in een hoek; de brug in der�nbsp;agtergrond is ook verkeerd geplaatft.

In twee zaaien der andere verdieping ziet men anderwerf eenige daaden van het gemeenebeft Siena, van verfcheidenbsp;meefters deezer Had, als Salimbeni, Vanni, Mei, en anderen , gefchilderd. Wanneer men van dien kant, waarnbsp;de vierfchaaren zyn, in het paleis komt, treft men wedernbsp;eenige vertrekken met de daaden der inwooners van Sien*nbsp;aan.

Aan dien kant, waar de Podefta woont, was weleer de oude Raadzaal. Maar wanneer deeze vergaderingen nanbsp;het verlies der vryheid ophielden, wierd dezelve in �t jaafnbsp;1560. in een theater verkeerd, waarop in dit zelfde jaafnbsp;voor Cosmus I. het eerfte blyfpel, Ortenfio, werd uitgC'nbsp;voerd. In jaar 1742, brandde het af, en in �t jaar 175^'nbsp;andermaal, wanneer de Keizer het, ten deele op zyn eig*nbsp;koften, zeer hegt weder heeft laaten opbouwen. Hetnbsp;ovaal van gedaante, zeer gemaklyk, en met vier ryen,nbsp;van eenentwintig logies, voorzien.

In het zelfde gedeelte van het gebouw woont ook d� Capitano di Giuftizia* Voorts zyn hier drie rechtbaak^�'nbsp;naamelyk : i) de Confulta, welke de regeering der ftsdnbsp;bezorgt, en uit drie perfeonenbellaat j 2) de Rota, ofdd�

DOOR ITALI� N.

richters, welke de civiele zaaken beniflen, en vreemdelin Siebm^ gen moeten zyn; 3) de burgerlyke Magiftraat van negennbsp;leden, Priori della Cttta.

W�aar, geduurende den welliand van het gemeenebeft, de munt, de gefchutgietery, en de werkplaats was voor dienbsp;marmer bearbeidden.

Tegen het Raadhuis over ziet men op eene zuil van grt-nietfteen eene wolvin, welke Romulus en Remus zoogt,

De zuil zou, volgens het zeggen, uit een ouden tempel van Diana zyn. De wolvin van brons werd �er in �t jaarnbsp;1429. op geplaatft. Aan deeze zuil wordt de prys by dennbsp;jaarlykfchen wedloop opgehangen, op den 15. van oogft-maand. Men treft hier en daar in de ftad zuilen aan,nbsp;waarop de wolvin, als het (ladswapen, flaat.

Aan de linker zyde van de plaats ziet men eene kapel totrtn Van Maria, in de gedaante van eene gallery. Zy is gamp;-Mangiana^nbsp;heel van marmer, en in �t jaar 1348. tot gedagtetiis eenernbsp;peftziekte opgerigt. Het fchilderwerk in dezelve is vannbsp;Sodotna van den jaare 1538. De kapel ligt aan een 100-ren, die tweehonderd en zeventig voeten hoog is. Voorheen ftond op dezelve een beeld van brons, dat diendenbsp;om de uuren te liaan, en van een kunftenaar, met naamenbsp;Mangia, gemaakt was. Naar hem heet de tooren nognbsp;Maiigiana, offchoon het beeld daar eenige jaaren afgeno�nbsp;men, en een nieuw !n de plaats gemaakt is. De toorennbsp;wierd reeds in �t jaar 1325. van de meergemelde bouw-meefters, Agnolo en Ago�ino, opgetrokken, om de klokken er in te hangen. j)e grootlle derzelve weegt hynanbsp;dertien duizend pond. Het konllig uurwerk wierd in �tnbsp;jaar 1360. en voor de tweede reis 1425. gemaakt. Mennbsp;heeft van deezen tooren een heerlyk uitzigt, niet alleennbsp;over de geheele ftad, maar ook over de omliggende land-

320

ftreek tot nan het Apennynfche gebergte, dat zich va� verre, als eene donkere wolk, vertoont.

Van dc Piazza del Campo loopen elf ftraaten naar ver-fchillende oorden der ftad. Men ziet op hetzelve inzonderheid het kruis der Belmonti, dat in�t jaar 1280. wegens eene rebellie afgebroken tvierd, en het paleis vanden^ Markgraaf Zondadari Chigi, dat nieuw gebouwd, en wegens de koftbaare vertrekken merkwaardig is. Het oudenbsp;huis der Accarigi was lajigen tjd het Cafino, of Aflem-bleehuis van den Adel. Het behoort den Graaf Elci.nbsp;Boven de deur ziet men ecu gewelf, dat in zeker opzigcnbsp;byzonder is, van Guerrino del Borgo S.Sepolcro, hoewelnbsp;door anderen ook aan Balthafar van Siena toegefchreeven.nbsp;Op deeze plaats (laan nog drie paleizen, welke met fchoo-ne fchilderyen voorzien zyn, naamelyk: la Roccabruna,nbsp;of het paleis der familie Sanfedoni, het paleis Gianelli,nbsp;anders Martiuozzi, en der Graaven Elci. Onder de overige zyn de paleizen Piccolomini, Chigi, Gori, Thoma!�nbsp;en Sergardi de voornaainlte.

�Er is een tamelyk aantal merkwaardige kerken in Sicna, maar de Dom heeft een zoo grooten voorrang voor de aii'nbsp;dere, dat wy maar eenige van dezelve willen rneklen.

S. Maria inProvenzano, eene fchoone kerk, volgensd* innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ordinantie van een karthuifcr, Schifardini , omtrend hei^

jaar 1600. gebouwd. De voorgevel is van vierkante ftnk' ken, en de hoofdaltaar van een majeftueus aanzien va�nbsp;marmer met korinthifche zuilen, door Flaminio del Turcct�nbsp;uit Siena, ontworpen. De kerk heeft goede (hukken va�nbsp;meefters uit deeze ftad, als van Nalini, M�i, Sotri,nbsp;anderen. Boven den biegtftoel by den ingang aan de 1'quot;'nbsp;ker hand ziet men eene heilige familie van Andreasnbsp;Sarto, een klein zeer wel geordineerd ftuk. In denbsp;ftie ziet niea een fchoon fchildery van Cafolani, die ee�

bo �R I T A t I E N.

'S. Agoilino; De monniken hebben hunne ketk voor ^ jggju, eenige jaaren naar de ontwerpen van-Vanvitelli ^ koningly-ken bouwmeertet te Napelsj voorcrefiFeiyk laaten bouwen.

De aanleg is deezen grooten meeiler waardig. De ketk Jleeft veel licht , en-is volgens de kotitvthifche orde. Denbsp;tribune van het orgel fchikt zich naar de overige architectuur. In de eerde kapel aan de linker hand hangt eenenbsp;aanbidding der herderen, van Roinanello, waarin de za-niendeiling, het koloriet, en de kleeding te pryzen zyn.nbsp;Daarentegen heeft de kundenaar het karakter van Maria,nbsp;niet wel getroffen. Op den anderen altaar zyn twee heiligen, welke Maria aanbidden, van Karei Maratti. Hier isnbsp;het karakter van Maria des te edeler. Van Perugino heeftnbsp;men in deeze kerk insgelyks een fchoon fehilJery. De altaar is van marmer, en van bovengemeldeii Turco voor-ireffelyk gemaakt. De fchoone bibliotheek van hst kloo-der daat voor elk een ten gebruike open. Zy is van eennbsp;Romeinfch bouwmeeder, Sergardi, uitgevoerd, en het gewelf van Nalini �p naiteii kalk gefchilderd.

S. Martino V't'fcovo, eene der oudlie kerken, heeft een ^ voorgevel va� Fontana geordineerd. Cy dan ingang aan �o.nbsp;de regter hand is de overwinning der Si�nets verbeeld,nbsp;welke zy in 1526. over de Florentynen, die hun belegerden, bevogten. De befnyding, van Guido, is in eenenbsp;grootfche manier, en vol vuur, maar valt wat te veel innbsp;het graauwe. De kerk is van agteren ^eer fchoon op natten kalk befchilderd, De Heiligen Barthol�meus vannbsp;Guercino is door Fratichini verbeterd. Een kruciiix metnbsp;beelden komt van de hand van Quercia. Onder de kapelnbsp;treft tnen drie marmeren altaaren van eene goede boUwof-tiroeders Mazzuali, uit Siena, zyndenbsp;Xnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;twee

s**

twee beeldhouwers, en een fcbilder, zich om ftryd b�-� yverd hebben, om hun kunfl: te toonen. Aan den eeneanbsp;altaar is Maria met het kindjefus, uit carrarifch marmer,nbsp;van Jofeph Mazzuoli. Zy is in den trant van Bernini metnbsp;bevalligheid uitgevoerd, maar het kind Jefus heeft geennbsp;edel kafrakter.

S. Crefpino, Eene kleine kapel, die aan de plaats (laat, waar wel eer een gezelfchap vrolyke broeders vergaderde,nbsp;die zoo lang op gemeene kollen liederlyk leefden, totnbsp;dat zy niets meer te verteeren hadden. Daute maakt �etnbsp;in eene zekere plaats zyner gedichten melding van.

S. Lorenzo behoort onder de oudlle kerken deezer llad. Men ziet by dezelve een Romeinfch opfchrift; voorts eennbsp;bron, en op deszelfs grond een foortvan fontein met zuilen, die van een hoogen ouderdom fchynt te zyn. Wanneer men van hier naar de plaats Paparoni gaat, ziet mennbsp;de overblyffelen van het oude paleis der Bandinelll, datnbsp;Faccio degli Ubetii in verzen befchryft, die aldus beginnen:

Paus Alexander III. die zich zoo Hout en onbetaamelyi^ tegen den Keizer Frederik I. betoonde, was uit dit g�'nbsp;flagt.

S. Cirtla- Girolamo in Campanfi is eene fchoone kerk, die vao zeven agternigten van Paus Alexander VI[. uit den huiz�nbsp;Chigi wicrd gebouwd, welke zich alle als Franciskaan�^nbsp;nonnen in het zich daarby bevindende klooller begaven-Op den hoofdaltaar hangt eene voortreffelyke kopy van be^nbsp;beroemde fchildery van Domenichino, dat de cotumu��nbsp;van den Heiligen Hieronymus verbeeld, en te Rome�nbsp;met verwondering befchouvvd wordt.

S.Ftab'

BOOR ITALI� N.

S. Francefco heeft een fchoone tabernakel, en merk-Sie/to. waardige fchilderyen van de befte meefters uit Siena. Opnbsp;den eerften altaar aan de linker hand hangt een goed ftuk^^'��*nbsp;van Calabrefe, dat een Paus verbeeldt, die aan een Kardinaal den zegen uitdeelt. De uitdrukking is in hetzelvenbsp;voortreffelyk, en de manier grootich, maar de kleeding tenbsp;eenvormig. Op den eerften altaar van het linker krviis zietnbsp;men den marteldood van de Heilige Martina, door Pieternbsp;van Cortona, waarin de ordinantie wel niet fchoon, maarnbsp;de uitdrukking in de hoofden des richters en der heiligenbsp;des te gelukkiger getroffen is.

De Dominikaanerkerk van S. Spirito is wegens het groot S. Spirith aantal fchilderyen van meefters uit Siena, als Sodoma,nbsp;Jjeccafumi, Vanni, Sa�mbeni, Francbini , Manetti, Na-fini, Martelli, en meer anderen, merkwaardig. Men leeftnbsp;in deeze kerk het volgende zonderlinge graffchrift vannbsp;een dronkaard, wien de liefde tot de Italiaanfche wynennbsp;het leeven gekoft heeft.

By het dominikaanerkloofter is eene fchoone welgebo iw de kerk, die wegens de'overblyffelen der heilige Catharinanbsp;van Siena beroemd is. Het fchildery van deeze Heilige isnbsp;het werk van Vanni, die gelyktydig me: haar geleefd heeft.nbsp;Manetti heeft den heiligen Antonio Abbate gefchildetd,nbsp;een ftuk, dat de kenners hoog fchatten.

�n de kapel Veiuurini in fteeze zelfde kerk is een ftuk vanGuldo, uit Siena, gefchildetd, verbeeldende Maria

324

Deeze kunftenaar leefde nog voor Cimabue en Giotto, die als de herftellers der fchilderkunft worden aangezien. Me�nbsp;leeft onder het ftuk deezeLeoninifche verzen;

Cimabue wierd eerft in �t jaar 1240. gebooren, De ftad Siena kan aldus een vroeger meefter aanwyzen , en be-twift daardoor den Florentynen de eer van de herftellingnbsp;der fchilderkunft, De twee marmeren engelen, diehetge-welf van het koor draagen, worden gezegd het werk vannbsp;Michael Angelo te zyn.

DeUniver- S. Maria della Mifericordia , of de kerk der Univerfi-fiteit. nbsp;nbsp;nbsp;heet ook la Sapienza. De univerfjteit te Siena is in

�t jaar 1321. opgerigt. Keizer Karei V, heeft den alhier ftudeerenden Duitfchers groote voorrechten gegeeven. Weleer was deeze hooge fchool in grooten bloei: maar thansnbsp;is zy in elendige omftandigheden, of zy fcboon, alle faculteiten zamen genomen, zeftig hoogleeraars heeft. Hiervan is het Collegio Tolomei te onderfcheiden, waarin denbsp;]efuieten leeren; en �t welk in zulk een goed getugt ftaat, datnbsp;veele voornaame Italiaanen hunne zoonen ter onderrigtingnbsp;derwaards zenden. De kark der Jefuieten is fchoon, ennbsp;met veele marmeren beelden vercierd.

r, T, r De openbaare baden der ftad waren weleer in eene naby De Baden. ;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j � jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

DOOR ITALI� N.

By de poort Camollia is ecne zuil van marmer, tot Siena. dagtenis op de plaats opgerigt, waar Keizer Frederik HLnbsp;in �t jaar 1451. zyne bruid, de Portugeefclre Infante Leonora, uit handen van den bisfchop van Siena, naderhandnbsp;Paus Pius IL ontving.

Santa Catarina di Siena, of de kerk van een broeder- ^ fchap, die 1464. in dit huis, waarin de Heilige woonde,

is aangelegd geworden. Verfcheide fchilders van SienaB^z-hebben haar leeven op de muuren afgebeeld. Ter zyde is een klein vertrek, waarin zy op den grond fliep; de (�ee-nen, die haar tot hoofdkufl'ens dienden zyn met zilverennbsp;plaaten overtrokken: men toont ook het vender, door �cnbsp;welk Chriftus zomwylen is ingekomen, om een bezoek bynbsp;haar af te leggen. Aan den muur (laat een lyft van denbsp;wonderen, die zy hier gedaan heeft, of die haar weder-vaaren zyn, waaronder haare verlooving met het kind Je-fus, en haare gemeenzaame onderhandeling met hetzelve niet vergeeten zyn. De trouwring, die Jefus haarnbsp;gaf, wordt by de Dominikaanen vertoond. De bovengemelde broedcrfchap vergadert alle jaaren op de oflave vannbsp;van Catharinendag, om een zeker getal dogters van armenbsp;handwerkslieden uit te huwelyken. Deeze woonen hiernbsp;op dien dag, in witte kleederen, en met een fluyer bedekt , de hooge mis by, en gaan vervolgens in proceffienbsp;door de flad, De jongelingen, die haar tot vrouwen be-geeren, (laan onder weg, en elk biedt aan de geene, welke hy denkt te trouwen, een neusdoelc aan. Is het meisje daarmee te vrede, zoo legt zy�er een knoopte; maarnbsp;zoo niet, kuil zy den doek, en geeft denzelven aan diennbsp;te rug, van wien zy ze ontving. Zonderling is het , datnbsp;de ouders van de meisjes met den bruidegom moeten tenbsp;vrede zyn, en zich tegen het huwelyk niet mogen verzetten , wyl men gelooft, dat het meisje haarea man op in-X 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gee-

326

gceven van dc heilige Catbarina verkooren heeft. In de proceffie gaan altoos twee misdaadigers mee, welke denbsp;broederfchap het recht heeft los te vtaagen, waarvan eennbsp;ter dood, en de ander tot de galeyen moet verweezeiinbsp;zyn. Hierby laat de broederfchap het niet bcruften, maarzynbsp;houdt nog by den Groothertog om eene verzorging vannbsp;dezelve aan, die hun ook gegeevcn wordt. Zy bevrydtnbsp;ook twee perfoonen, die van wegen hupae fchulden gevangen zitten, maar deeze hoeven de proceffie niet by tenbsp;woonen.

De kapel del S. S. CrocifilTo is ook van de gemelde broederfchap tot gcdagtenis der wonden, die de heiligenbsp;Catharina, in gelykformigheid met S. Francifcus van eennbsp;wonderdoend Krucifix ontvangen heeft, gebouwd. Mennbsp;vindt hier een fchoon gefchilderd gewelf van Nafini.nbsp;Het fchilderftuk ter linke zyde van den grooten altaar isnbsp;van Sebaftiaan Conca, en dat aan de regter hand, waarinnbsp;de heilige Catharina verbeeldt wordt, zoo als zy de wouden van het zich van den altaar nederwaards buigend krucifix ontvangt, van Maiietti. De kunftenaar heeft daarinnbsp;voortreftelyke karakters gepiaattt, maar het koloriet is watnbsp;graauw.

De winkel, waarin de vader van deeze Heilige, een verwet zynde, gewoond heeft, is insgelyks in eene kapeinbsp;verkeerd. Het borllbeeld der heilige boven dedenr,eflnbsp;haar beeld op den altaar, zyn van della Quercia. Me�nbsp;treft goede fchilderflukken iii deeze kapel aan.

Bengt om- De heilige Catharina , waarop zich de ftad Siena zoo trent de yee] jaat voorflaan, was in �t jaar 1347. g^booren, en bS�nbsp;H.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zich, noch jong zynde, in de orde der Dominikaanst�*

Zy heeft niet alleen als eene heilige, maar ook in de P�' litieke waeteld haare rol voortreffelyk gefpeeld. Wegens

Jiaar fyn vernuft ea welfprekendheid wierd zy naar Av�S'

DOOR ITALI� N. 327

�on gezonden, om den Paus Gregorius XI. met de FIo- Sien$. rentynen, die hy in den ban gedaan had, te verzoenen.

Op haar aandrang befloot de Paus in �t jaar 1377. weder naar Romen te gaan, en den Pauslyken ftoel derwaards tenbsp;verplaatfen. Zy fchreef en fprak zeer hevig tegen de groo-te fcheuring, waarmee de Roomfche Kerk toen gedreigdnbsp;wierd. Zy ftieif in haar drieendertigfte jaar te Romen metnbsp;een reuk van heiligheid, en werd in de kerke Alia Minerva begraaven. Haar hoofd, dat een haarer landsluiden uitnbsp;een godsdiendigen y ver heimelyk zou algehouwen, en naarnbsp;Siena gebragt hebben, wordt in de dominikaanerkerk vannbsp;deeze ftad bewaard , en alle jaaren maar tweemaal metnbsp;groote plegtigheden vertoond. Paus Pius II. van Sien�nbsp;plaatfte ze onder de Heiligen. (*)

In S. Quirico ziet men eene voorllelling van Chriftus, ^ Quiris�. en eene begraavenis, van Vanni, welke zeer fchoon ge-fchilderd zyn. In het eerde verdient de groep der vrouwen, wegens de ichoonheid der hoofden, onze opmerking.

La Fonte Blanda is eene reeds in�t jaar 1193. gebouwde fontein, die een ryken voorraad gezond water opgeeft.

{*) Haat biegmdet Raimundiis a Capua hee f haar leerea Zweven. Hjr wilde de veilchyuingen in den beginne �tet geloonbsp;ven, die zy hem verhaalde. Maar eens veranderde de H. Ca-tharina zich plotslyk, en de biegtvader zagze in de gedaante vaonbsp;Chriftus. Van dien tyd af geloofde hy alles, en belchrecf haar lee..nbsp;�en met alle de vetfehyningen en wsnderwerkeB, die ten haaten o�-Ufite Mud� ^efehied zyja.

�Er zyn behalven deeze nog eenige fchoone fonteinen in Siena, als de Fontana del Ponte, de Pifpini, en di Pan-tanetto.

De Raad. Raad te Siena beflaat uit een Capitano del Popolo en agt raadsheeren , welke Priovi della Citta heeten. Hunne eercmonien zyn nog zeer plegtig; maar dit is het ooknbsp;al, wat hun van de oude heeriykheid is over gebleeven,nbsp;Zy' moeten in zaaken van eenig gewigt altoos eerft de toe-rteinming van den Groothertog vraagen.

Karakter ' De in wooners van Siena zyn zeer geeftig, en daardoor der inimoo-plotslyke invallen afgerigt. Daardoor zyn �er veelsnbsp;dichters, en improvifatori, van welken wy op eeneanderenbsp;plaats gefproken hebben, en waaronder de Ridder Perfet-ti, van wiens grafplaats wy boven gemeld hebben, voornbsp;eenige jaaren zeer beroemd was. Het befchaafde gedeeltenbsp;der inwooneren is hoflyk en bevallig in den omgang; maarnbsp;zeer gevoelig omtrend het ftuk van eer, en daar door zeernbsp;ligt te beleedigen. Inzonderheid geeft men de dames hiernbsp;in eene buitenfpoorige ligtgeraaktheid na. Men fpreektnbsp;hier zeer zuiver, en met een aangenaamen tongval. Denbsp;meefte mannen zyn welgemaakt, en de vrouwelyke fexenbsp;ziet �er zeer wel uit, waartoe de heldere kleur, die vannbsp;de zuivere lucht voorkomt, veel doet. Zy zyn niet minder dan gedwongen, en leeven in eene groote vryheid,nbsp;vooral op het land, waarom zy zich een groot deel vannbsp;het lente- en zomerfaizoen op hunne landgoederen, dienbsp;rondom de ftnd liggen , ophouden.

Voor deezen zou het de gewoonte in den winter ge' weeft zyn, dat de Heeren, wanneer de ftraaten metnbsp;fneeuw bedekt waren , de Dames een compliment metnbsp;fneeuwballen maakten, en dezelve in de vendersnbsp;pen , waarop zy op denzelfden voet beantwoord wierden*nbsp;Iq deeze fneeuwballen waren fomtyds minnecrieven he-

DOOR ITALIEN.

flooten , waarvan daan het fpreekwoord in Siena, la Sietut * Kuffana fenza vcrgogna , ontdaan is. Zonder ditnbsp;fpreekwoord zal men de gedagte van Turnus Pinoccinbsp;niet wel verdaan, die naar den winter verlangt, om �vnanbsp;ffieening aan zyn beminde te mogen te bennen geeven:

Siena heeft veele groote mannen voortgebragt, anderen zeven pausfen, om van de menigvuldige heiligeneernbsp;van beide fexen niet te fpreeken. Tot de geleerden behoo-^^^A^^i^nbsp;ten Gratian�s , Mattioli, en de drie SocinulTen, onder^^�'nbsp;welke Fauftus de fiigter van de Sociniaanfche fefte was,nbsp;die de Godheid van Chriftus ontkende, en hem voor eeanbsp;bloot menfch hield. Tot bewys, dat de kunften hier gebloeid hebben, ftrekken de menigvuldige bekwaame fchil-derSjWier naamen by de befchryvingen der voornaamfte kerken gemeld zyn. Toen het de mode in Italien was, Aka-demien op te rigten, ontHonden �et verfcheide te Siena.

De Akademie det Infronati, der onbezonnenen, was de eerde, naar welke zich de andere vormden. Haare ledennbsp;voerden alle een facyrifchen naaif, als de traage, de fnap-per, enz. Zy houden nu en dan nog geleerde byeen'nbsp;komften, en het toneel op het rtadhuis hoort hun toe.

De Akademie der Rozzi, der plompen, ofboerfchen, heeft de toneelpoezy tot een onderwerp, en een eigen fchouw-burg, nevens eene groote vergaderzaal, die ook tot fpee-len en dansfen gebruikt wordt. De Akademie der onge.nbsp;noemden, Innominati, vergadert in hetCoHegioTolomei,nbsp;en is voor de fchoone weetenfchappen gefchikt. De Aka-quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��e*

S3�

mie der Fiiomati, die anderszins in een goed aanzien (iond� is vernietigd- De Akademie der weetonfcbappen, Academinnbsp;Fifico� critica, beeft een groeten roem, en is door haarenbsp;uitgegeeve natuurkundige verhandelingen bekend geworden.nbsp;Men heeft ook eene Akademie in de kruidkunde ondernbsp;den naam van degli Ardenti opgerigt.

Onder de thans leevende geleerden te Siena zyn de volgende de bekendtte. en uitmuntendrte: Baldaflari, Leeraar in de natuurlyke hidorie, die een werk over denatuurlykenbsp;gefteldheid van den omtrek van Siena heeft uitgegeeven.nbsp;Tabarani, Hoogleeraar in de anatomie. De Heer Berto-lini, een ftadsrichter, die eene grondige verhandeling overnbsp;TEPprit des loix van Montesquieu heeft gefchreeven;nbsp;de Jefuiet Arighetti, en de AbtPidoji, Leeraars in de wiskunde, zyn beiden ver in die weetenfebap. De Ridder,nbsp;Jan Antonie Peeci heeft zich in de gefchiedeniflen, ennbsp;andere deelen der geleerdheid, doen kennen, Tommafi ennbsp;Malavolti, Leeraars in de rechtsgeleerdheid , zyn tweenbsp;gtoote juriften.

De natuurlyke hidorie wordt in Siena met een gelukkigen nitflag geoeffend. Men vindt daarom hier verfcheide aan-zienlyke verzamelingen. Die van de univerfiteit flaat innbsp;de kabinetten van de Academia-lifico critica, De Heernbsp;Baldaffari verklaart in zyne leflen zyn eigen kabinet. Innbsp;de verzameling van den Ridder Jan Venturi Gallerani treftnbsp;men vooral veele verftseningen en gegraave fchulpen uitnbsp;het gebied van Siena aan.

Be liefhebbers van oude munten zullen de verzamelia-gen van denGraaf Jofeph deVecchi, der Heeren Auguftus Sani, Petrus Bandini, Vincenzio Paffiui, en van dennbsp;ovarleden Uberto Benvoglienti, met genoegen bezie��nbsp;In het huis Borghefe wordt eeue verzameliug van allerl�y*nbsp;oudheden bewaarde

5gt;ooR IT alien.

De flad Siena dreef een aanzienlyken handel, zoo lang Sientt. � zy vry en wel bevolkt was. In aanzien van bet kleinnbsp;getal inwooneren kan men ze eenigzins nog aanmerkelyknbsp;noemen. De wollen inanufa�tuuren brengen veel geld innbsp;de ftad. By S. Stefano is een groot gebouw tot een lakenfabriek , en behalven dit zyn �er nog verfcheide andere. In de landftreek van Siena, die naar de zee toeligt, of in de zoogenaamde Maremme di Siena wordtnbsp;Manna verzameld.

De el, Braccte, te Siena is iets korter dan de Floren-tynfche, en houdt i voet, lodnimen, alinien, Franfche maat. Een pond houdt 12 oneen; maar zy zyn ligtetnbsp;dan te Florence, want te Siena gaan 6468grein, daarentegen in Florence �pia grein op een pond.

liet land in den omtrek van Siena, PAgro Sanefe, be-flaat uit velden in eene aangenaame legging, die wel bebouwd, en van bewooneren voorzien zyn, die van wegens de zuiverheid der lucht een helder uitzigt en eene goede gedaante hebben. Een gezond climaat onderhoudnbsp;den moed en natuurlyke kragten, en deelt aan denmenfebnbsp;ook des zomers wakkerheid en leeven mede; daar de be-wooners der landdreek om Romen traag en kragteloosnbsp;Zyn, en wegens de verflikkende kwaade lucht �er evennbsp;zoo mat uitzien, als planten, die wegens de hitte halfnbsp;verflorven zyn op den grond. Siena wordt veel mindernbsp;van infekten geplaagd, dan het platte land om Romen.

De vlakte om de ftad brengt alles voorten de berge� leveren mineraalen, fteengroeven ea baden, Behalven bet

reeds

11 E I S . B O E K

reeds aangehaalde boek van Baldaflari, heeft Targioni, in het vierde deel van zyne reizen, deeze natuurlyke merkwaardigheden befchfeeven. (¹) Hy fpreekt van de marmergroeve te Caftelletto, van de gelegenheid van den bergnbsp;Monte Rotondo genaamd, waarop twee holen zyn, waaruit by zwaare regens, of wanneer de fneeuw fmelt, eennbsp;onderaardfche wind voortkomt, of hy fchoon zoo fterknbsp;niet is, als Leander Alberti hem voorgeeft te zyn.

In de nabuurfchap van deezen berg zyn Lagoni, of ope-ningen in den grond , uit welke rook opftygt, voorts zwaveladeren, markafeteneen foort van Puzzolana, dienbsp;aan de Roomfche gelyk is, en een iiitwerpfel van eennbsp;vuurfpouwenden berg fchynt te zyn. �Er zyn ook vi-trioolmynen, waarvan men weleer gebruik plegt te maaken.nbsp;quot;By Monteleo is een ryk aluinwerk, wiens ganfche behandeling van de uitgraaving uit de aarde af tot het fchietennbsp;der kriftallen van de aluin toe, Targioni op de gemeldenbsp;plaats bl.3ilt;j. befchtyft, by gelegenheid, dat hy hetzelvenbsp;in �t jaar 1745. op bevel van den landsheer onderzoekennbsp;moeft. By het artikel van Civitg Vecchia zal meer vannbsp;de aluin voorkomen.

De beroemde natuurkundige Micheli heeft in �t jaat 1733¹ ook ecne reize ter navorfching van de natuurlykenbsp;hiftorie in het gebied van Siena ondernomen, welke Tar-gioni in het zesde deel zyner reizen heeft uitgegeeven,nbsp;en met aanmerkingen verrykt. Het behelll een lyft vannbsp;alle planten, aarden en fteenen, die zigh in deezen omtreknbsp;bevinden.

Naar het weden van Siena op een affland van omtrend twaalf mylen liggen de fteden Colleen Cafole, wier ge¹

DOOR ITALIEN. 333

IcWedenisfen Targioni in het vyfde deel zyner reizen dedeeld, gelyk ook de natuiirlyke hiftorien van S. Gemi-niano, S. Cafliano, en de Val di Peft, welke dien naamnbsp;naar den vloed Pefa draagt.

De Maremma di Siena is eene (heek lands aan de ongeveer dertig Italiaanfche inylen lang, naar het zuiden re^m�.nbsp;van Siena, lusfchen het eiland Elba en de ftad Orbitell�nbsp;in den Stato degli Prefidii. Zomwylen verllaac men ooknbsp;de overige kullen tot aan Pifa daaronder, dog het eerflenbsp;gebruik is het gewoonde. Deeze dreek wordt thans vootnbsp;zeer gezond gehouden, maar was in vroeger tyden derknbsp;bevolkt, en als met deden bezaaid. Veele van dezeivanbsp;zyn derwyze verwoed, dat men niet eens de plaats, daarnbsp;zy gelegen hebben, kan aanwyzen. Daaronder behoortnbsp;b. V. de in de oiide gefchiedeniffen beroemde dad Vetu-lonia. De oorlogen en de overheeringen van de vyfdenbsp;eeuw, en laatere tyden, de tiranny der kleine regenten,nbsp;die zich tot Heeren opwierpen, en elkander vernielden,nbsp;bragten te weeg, dat die kuft meer en meer ontvolkt wierd,nbsp;en na dat de handen der arbeiders verminderden, verbafter-de ook de grond, het land werd moeral��g en ongezond,nbsp;even als het om Romen is wegens dergelyke oorzaa-ken. (?)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

De nieuwe regeering van Toskanen, die zich aan den welftand van het land ten uiterllen laat gelegen liggen,nbsp;zoekt den federt langen tyd ledig liggenden bodem te verbeteren, en is op middelen bedagt, om de Maremma,nbsp;door graften en dyken, uit te droogen, en bruikbaar tenbsp;maaken. Pater Ximenes, van wien wyonder het artikel vannbsp;Florence met ageing gefproken hebben, houdt zich met deeze

334 R E I S - B O E K

Siena, ze onderzoekingen feden het jaar 1765.bezig, wanneer de Groothertog de regeering aanvaarde. Targioni heeft reedsnbsp;in �t jaar 1754. in �t zesde deel zyner reizen gehandeld vannbsp;de oorzaaken, en middelen, om de kwaade lucht der Ma-remme te verbeteren. Het meer Caftiglione en de vloednbsp;Ombrone zyn �er de voornaamfte oorzaaken van, wyl zynbsp;�� dikwils overloopen, het land onderwater zetten, en wanneer dit geen afloop heeft, de lucht met ongezonde dampen vervullen. Men zoekt alzoo dit overloopen doornbsp;nieuwe dyken en verhooging der oude voor te komen, ennbsp;door eene menigte van kanaalen zuiver water en droognbsp;land te krygen. Men hoeft niet te twyffelen, of mennbsp;zal daardoor, zoo wel als voorheen in den omtrek vannbsp;Livorno, het gewenfchte oogmerk bereiken, vooral wanneer men de flreek behoorlyk met inwooners bezetten kan,nbsp;om het nieuw uitgedroogde land te bebouwen.

Caftiglia- Caftiglione ligt ongeveer veertig myien van Siena aan ve.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den oever der zee, welke hier een boezem, of eene klei

ne zee uitinaakt, die meer dan vier mylen breed is. De plaats is wegens de zoutwerken merkwaardig.

De graften, waarin het water uitdampt, en de daartoe behoorende gebouwen, zyn met fterke dyken omringd, opnbsp;dat zy van de overftroomingen, aan welk� het vlakke land,nbsp;gelyk wy zeiden, blootgefteld is, mogen bevryd zyn-In de zee is een gebouw voor de werktuigen, die totnbsp;deezen arbeid gevorderd worden, opgerigt, dat tegen hetnbsp;grootfte geweld der branding beftand is. Tot vervoeringnbsp;van het zout is een vaarbaar kanaal gegraaven , ennbsp;inagazynen zyn, op dat het zout zich des te beter in de'nbsp;zelve zou houden, van binnen met vierkante fteenen be*nbsp;,zet.

De groote graft, waarin het water uitdampt, is, nret de fnoer gemeeten, tienduizend voeten lang, en zeftig btee^'

tDOoH tTALIEN; ^3$

�n kan gevolglyk vyftienhonderd duizend teerling yoeteii water bevatten, Bebalven deeze Zyn �er nog vetfcheidenbsp;kleine graften. In alle worden vier mi�ioenen en 859000nbsp;teerlingvoeten water vergaderd. Men maakt hier vyftieanbsp;mi�ioenen Florentyner ponden zout, of volgens.het Frao-fche gewigt elf millioenen.

liet zoute water te Caftiglione geeft na de uitdamping 1� gedeelte zout, daar het in Frankryk volgens naauwnbsp;kenrige natuurkundige uitrekeningen maar gedeelte levert, waaruit fchynt te volgen , dat het zeewaater naar hetnbsp;jiuiden meer zoutdeelen in. zich heeft, dan naar.�t noorden.

De vuurmachine by de zoutwerken is der moeire waardig om bezien te worden. Zy is op den voet van die te Loo-den en in Vlaanderen aangelegd. De Heer Digby heeftnbsp;dezelve met eenige verbeteringen voor. etlyke jaaren ianbsp;ftand gebragt, en de befchryving van dezelve ly�d.� tenbsp;Panna iaaten drukken.

De weg van Siena naar Romen wordt op hondetdehtwiotig mylen gerekend,en maakt agctien poften uit. Zy beeten: Siena,nbsp;Montarone,Buonconvento,Torrenieri anderhalve poft, S.Qui-ricojRicorfi anderhalve poft, Radicofani anderhalve poft, A-quapendentc, S. Lotenzo, Bolfena, Montehafcone, -Viterbo,nbsp;Montagna , Roueiglione , MonteroG , Baccano, en lanbsp;Storta. Omtrend halfweg moet men drie paarden voor denbsp;fedieneeraen, wyl de wegen: flegt, en bergagtigtzyn. Zjfnbsp;�worden �erft weder beteriu .de nabuurfdiap van :Romen-,nbsp;wyl de 'opziener der wegeu te Romen maar tot op veertignbsp;mylen ver daar voor zorgt, op andere plaatzen moeren d�nbsp;gemeenten dezelve onderhonden, die �er zichdooisaans nietnbsp;#eel over bekommeren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yart

Van Siena tot aan Buonconvento is de weg wel �ndef^ houden, en de landftreek is aangenaam. Van hier tot aannbsp;Torenieri wordt dezelve dor en onvrugtbaar. Buonconf-vento heeft eene bevallige ligging, en is aartig gebouwd.nbsp;De ftad is door den dood van Keizer Hendrik VIL dienbsp;hier eene vergiftigde hoftie in het avondmaal ontving, innbsp;de hiftorie bekend geworden. In de naabuuffchap vannbsp;Torniefi waft de voprtrelfelyke wyn Montalcitlo, in hetnbsp;gebied der ftad van deezen naam. Tusfchen Biionc�n-vent� en S.' Quirico rydt men meeft op den ouden Ro*nbsp;m�infchen weg,- die egter (legt beftraat is. In de laatftenbsp;jjlaats heeft de Prins Chigi een goed paleis. Aan de linker hand-, wanneer men naar Radicofani gaat, ligt Chiufl,nbsp;of het oude Clufium, de refidentieftad van den Koningnbsp;Porfenna. De vloed laChiana verdeelt zyn water, dat zichnbsp;op het gebergte verzamelt, en loopt ten deele in den Arno,nbsp;ten deele in den Tiber.

Verder naar het noorden ligt Montepulciano op een berg, een fteedje, dat wegens een der befte foorten van Italiaan-fcha wynen, die een aangeriaaraen zoeten fmaak en veelnbsp;vuur in zich heeft, beroemd is.

Radkofa- Radicofani, lt;fe grensplaats van Toskanen, ligt ircvens het kafteel op een hoogen berg, maar de. wiflelplaats vahnbsp;de poft is wat laager. In �t gemeen zyn op deeze roetenbsp;de meefte poftwiffelplaatzen enkele huizen, in welke hetnbsp;met de flaapplaatzeii en de herberging niet te breed uit*nbsp;ziet. De ftreek om Radicofani geeft een woefte vertoO'nbsp;Ding, weinig geboomte, en byna louter rotfen. Debst�nbsp;is een der hoogfte van het Apennynfche gebergte ,nbsp;meeft altoos met nevelen bedekt. Deeze ganfiehe ftreeknbsp;kon hier en elders veel meer bebouwd zyn, dan de bodeiWnbsp;is op die plaatzen, waar geene rotfen zyn, vrugtbe�'^�

o o OR ITALIEN* 33^

T� Radicofani treft men duidelyke blyken aan van gen, die wel eer vunr gefpogen hebben, eene waarnee-ihing, welke men verder naar benedeh tegen het zuiden :nbsp;nog meermaalen maaken kan. De bekende natuurkundige Micheli heeft dit reeds in den jaare 1733. op de bergen van Radicofani en S. Fiore opgemerkt. Hy vondnbsp;daar puimfteenen j, verglaasde lloffen, lava , en anderenbsp;merktekenen van vuutfpouwende bergen, welke men innbsp;de verzameling, die Targioni te Florence bezit j kan zien*

Deeze vulkaan heeft zich vermoedelyk veertien myleu naar Let zuiden tot aan Bx)lfena uitgeftrekt, want gemelde Targioni brengt by,, (*) dat daar een molenfteen, die uilnbsp;de lava van een vulkaan be�ond , gevonden is geworden. (?*)

Van Radicofani fcorat men d�or Pontecentlno, de eer-fte Pauslyke plaats, die in aanzien der (ieile hoogtej van welke men afrydt, in een afgrond fchynt te liggen. Hiernbsp;Wordt eene kleine Pauslyke tol betaald. Kort voor denbsp;ftad Aquapendente hoort men het geruifch eener pragtigeyf^a^/^d*nbsp;cafcade, welke van de roezen, weer op deeze kleine bis dente,nbsp;fchoplyke ftad der ptoviucie Orvietto ligt, naar beneden

fteeiiklompen, die rondtm Radicofani verftrooid liggen, inaakcn zal, T. p. a 15nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anders, das eea

te Ie. en zyn, tnaat zy hebben niets uit de vertellingen hunner voot-dar^it f nbsp;nbsp;nbsp;kunnea bepaalen, waaruit men befluiten moet,

SS8

genoegen aan alle zyden zeef ^emnaarCcbildeTigtige gezigten voor zich te zien. De berg fchyntnbsp;Rtmen. te beftaan uit een foort van loflen fteen, een foort van Puz¹nbsp;zolana, of keyagtig zand, wier deelen zich niet vafl: verbinden. Men vindt in den omtrek van Aquapendente,nbsp;Montefiascone en Viterbo, ook granietfteen.

S. Lorenzo delle Grotte heeft den naara naar de menigvuldige holen, welke men langs de bergen aantreft, en werwaards de landlniden by flegt weer met hun vee hunnbsp;toevlugt neemen. Het is in deezen oord koud, waaromnbsp;de inwooners kielen met fchaape vagten gevoerd draagen,nbsp;die zy by warm weer omkeeren, wanneer de wol buitennbsp;komt. Het rundvee is hier voortrefFelyk en meeft van eenenbsp;gtaauwe kleur, en met aanmerkelyke hoorns voorzien.

Kort daarna komt men aan het meer Bolfena, dat ongeveer dertig mylen in de rondte heeft. Het water is klaar en vifchryk, maar by ftormagtig weer, wegens denbsp;terugkaatzende winden van het omliggende gebergte, ge-vaarlyk. In het meer liggen drie bewoonde eilanden. Opnbsp;het eene, dat hedendaags Martana heet, zat de ongelukkige Koningin Araalafunta, moeder van den Gothifchennbsp;Koning Alaricus, lang gevangen, en wierd eindelyk vannbsp;' Theodaat, wien zy tot mederegent aangenomen had, in hetnbsp;bad vermoord. Het andere heet Bifentina, en het derdenbsp;is alleen met eenige visfehershutten bezet. (¹')

Bolfena is eene llegte plaats. Het bisdom heeft de Paus van hier naar Orvietto verplaatft, dat twaalf myle�nbsp;verder ligt, en wegens den welfmaakenden wyn,

nius fpreekt in het tweede bock, in hetys'. hoofdftuk, van twe'^V' vende eilanden , die daatin waaten, welke decae mactennbsp;jja, ¹00 de zaak andeia waar it.

Dook ITALI� N.

rf�OmW/�, den vreemdelingen te Romen zeer bekend is.^^ Op eene ho�gte niet ver van de ftad liggen de overblyf-fels van VoKlnium, een der v�ornaamfte fteden van het^*�'�*nbsp;oude Hetrurien. Bolfena is wegens een wonderwerk in denbsp;kerkelyke gefchiedeniflen bekend. Een priefter, die itinbsp;deeze ftad de mis las, en aan de werklyke tegenwoordigheid van het bloed van Chrift�s twyffelde, bevond, datnbsp;zich de hoftie in bloed veranderd had. Dit wonder gafnbsp;gelegenheid, dat �tbauus IV. het feeft van het heilige fa-crament inftelde.

M�ntefiafcone zou Zonder zynen fch�oneii witten wyn weinig bekend zyn. Aan de linker hand voor de ftad ftaatnbsp;in de kerk van S.Flaviaan het graf vaneen Duitfcher, die vannbsp;deezen wyn zoo veel hield , dat hy �er zich aan dood gedronken heeft; Men vertelt, dat hy altoos een bediende vooruit zond, die aan de deuren der herbergen, waar de beftenbsp;wyn wierd aangettolFen j �fi moeft fchryven; deezen zounbsp;de wyn te Montefiascone zoo goed gefraaakt hebben,nbsp;dat hy driemaal Eft aan' de deur gefchreeven had. Wanneer de Heer geftorven was, heeft zyn bediende hem hetnbsp;volgende graffchrift laatea ftellen, dat men met monnik�nbsp;fchrift by het graf leeft:

De grafzerk vertoont een abt met eene mitra. Uit het wapen blykt, dat hy niet tot het beroemde geflagt dernbsp;Augsburgfche Fiiggers behoord heeft: het graffchrift zegtnbsp;_,ook met, dat hy een Duitfcher geweeft is. (*; Het

340

amp;gt;�(7��(*/� heeft gsmaakt, waarvan de intreden thans jaarlyks aan de Romen. armen worden betaald, in plaats, dat te vooren, uit kragtnbsp;der ftigting, op dit graf twee vaten wyn, volgens de vertelling, moeiten uitgedort worden. De Kardinaal Aldro-vandi heeft de dadspoort, waardoor men naar Viterbonbsp;gaat, in eene goede architeduur laaten ophaaien. Hemnbsp;was van den Paus de verbetering van deezen weg opge-draSgen, waarom men zyn naam hier en daar in de op-fchriften leed.

Corneto. Liefhebbers van oudheden kunnen van Montefiafcone een omweg naar Viterbo over Corneto neemen, dat vannbsp;beide plaatzen ongeveer tien mylen , en agt mylen van denbsp;zee af ligt. Men treft niet ver van daar fraaye overblyffe-len van Etrurifche oudheden aan. (�) Men gelooft, datnbsp;op een heuvel, die Civita Tarchino heet, de oude dadnbsp;Tarquinium heeft gelegen, ten minden heeft men hiernbsp;fomtyds opfchriften en munten gevonden. Thans is hetnbsp;een vlakte, waarop men kleine hoogtens, Monti RoJJi genaamd , aantreft. Men heeft wel een dozyn derzelve op*nbsp;gegraaven, en�er groote in rotzen uitgehouwe vertrekken,nbsp;van tien tot vyftien ellen wyd, in gevonden, die met duka-doorwerk en voortreffelyk Etrurifch fcbildervverk vercierd,nbsp;en met vaazen van verfchlllende grootte, met graven en op-fchriften, vervuld waren. Een Engelfchman, Jenkins, heeftnbsp;dit onderzoek gedaan, en een gedeelte der gevonde zaa-

ken. Een hunner maakte het volgende Diftichon op dezclvcJ German! pojjiint magntm tuier are lahorem,

Waarop een Duitrehet tot redding van de eer zyner natie dit de antwoord fchreef:

Ut nes dlra Jills, pc nes Venus inpreha vexat, Lex data eP Ventri Julia, nulla mere.

door. ITALI� N.

ken in het 53. deel der Philofophical TransaBions van-^, den jaare 1765. in koper laaten brengen. Het was itSicnanaarnbsp;wenfchen, dat de overige niet uitgegraave heuvels ins--^�^^^^-gelyks van een liefhebber onderzogt wierden.

Viterbo ligt wel in eene vrugtbaare (Ireek, maar is flegr yiferho, bewoond, nadien men�ernaauwlyks tienduizend zielen telt,nbsp;maar het heeft des te meer geeftelyke gebouwen. Behalven denbsp;klopfters zyn hier zeftien parochiekerken. Voor�t overigenbsp;is deeze Had wel gebouwd, heeft breede, fchoon geplaveide ftraaten , en heerlyke fonteinen. Eenigen houdennbsp;(taande , dat zy op de oude plaats van de (tad Eirurianbsp;ligt. Andererj -beroepen zich op de infcripiie op hetnbsp;Raadhuis, volgens dewelke zy cerft onder der Lombardennbsp;Koning Defiderius geftigt is. Het opfchrifc luidt aldus:

Defiderius ultimiis Infabrium Rex Longulam , Vetu-loniam, atque Volturnam moenibus cinxit, amp; Etruria priori nomine induBo Viterbium , viulBa capitis in-diBa appellari jubep. An. fal. 773.

Het merkwaardigite in deeze (tad is de kathedraalkerk, waarin de Pauzen Johannes XXI. Alexander IV. AdriaanV.nbsp;en Clemens IV. begraaven liggen. De heilige Rofa vannbsp;Viterbo heeft in de kerk der Francifcaanernonnen haarenbsp;begraafplaats. �Er zyn te Viterbo eenige oude infcriptien,

De mineraale wateren by Viterbo hebben een grooten naarn, en lokken uit ganfch Italien veele menfchen naarnbsp;deeze plaats toe , onj �er zich van te bedienen. Zy

Het gebouw, dat �er by ftaat, is zeer oud. Men ge-rui t hpt water inwendig , en men baadt �er zich in,

Y 3 nbsp;nbsp;nbsp;�Er

S4a

��r zyn twee hoofdbronnen. Het eene water heeft eea roodagtig, en het andere egn wit grondzetzel. Het eer-Ronten,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afdryvend, en verfterkt de zwakke leden; het heeft

een fterken vitriool fmaak als inkt, Een myl daarvan af is nog een znuragtige bron, welke zeer veel gebruiktnbsp;wordt*

Voor de fiad ligt een Dominikaaner kloofler met eene fchoone nieuwgebouwde kerk. Uit dit klqofter was denbsp;berugte Annins Viterbienfis, die zich, niet alleen door oude nagemaakte gedenkftukkeu, maar ook door onderge-floke fchtiften van Manetho en Philo, waarvan de hand-fchriften naar zyn voorgeeven te Mantua zouden gevondennbsp;zyn, geenfins den beften naam in de geleerde waereld verworven heeft.

Eene halve myl van dit bad ligt een klein vierkant meer Bvilicame, dat te vooren met muuren omringdnbsp;was. Het water fchynt beftendig te kooken, en geeftnbsp;een fterken zwavelagtigen reuk van zich. Wanneer mennbsp;�er een hond inwerpt, wordt het vleefch als gekookt, ennbsp;egter kan men �er geen ey in hard kooken. Dit komt mo-gelyk daar van, dat de corrofive deelen van het waternbsp;niet fterk genoeg op de aardagtige fubftantie der eyer-fchaalen, maar wel op het vleefch werken kunnen; daarenboven heeft dit water ook den trap van hitte van ge*nbsp;kookt water niet. Het mineraalwater fchyiK zoratyds tenbsp;zieden, al heeft het fchoon de blue van gekookt waternbsp;niet.

Het zal den reiziger niet berouwen van Viterbo een kleinen ultftap te doen, en twee merkwaardige landhuizennbsp;^gnaja. te bezien. Het eene heet Bagnaja, en ligt twee fnylennbsp;van Vkeibo; het heeft lang het 'geflagt Lanti toebehoort^nbsp;dat veel geld �er aan te kofte gelegd heeft. De teg^h*nbsp;woordige bezitter is de Kardinaal Lanti. Ia het palet*

OOR. ITALI� N.

*yn goede fchilderyen en antielce ftatuen, en de tuin wegens de menigvuldige veranderingen van alleen, g(ot-Sienanbsp;ten, vyvers, en kabinetten, zeer aangenaam.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romen.

Het andere is het beroemde luftllot Caprarola, dat tien mylen van Viterbo een weinig buiten den poft weg naar^'*/'^lt;*''lt;�'^nbsp;Ronciglione ligt. De Kardinaal Alexander Famefe liet hetnbsp;door den groeten bouwkundigen Barozzi de Vignola zetten , en het behoort thaus, gelyk alles wat van de Fame-fifchc nalatenfchap in en buiten Romen afkomt, den Ko-tiing van Napels toe. Het paleis is een meefterftuk dernbsp;bouwkunde. C*) Van buiten heeft het de gedaante vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

werken, de plaats van binnen is cirkelrond, en niettemin zyn alle vertrekken regthoekige vierkanten, dat de archi-teft, door de verfchillende dikte der muuren, zo heeftnbsp;vveeten te krygen. Pe pragtige ingang met eene heerlykenbsp;trap geeft aan liet Paleis een edel aanzien. Aan beide denbsp;agterfte zyden van den vyfhoek , is het met een voor-treffelyken tuin voorzien. Op de bovenfte verdiepingnbsp;heeft men een aangenaam uitzigt naar Romen op eennbsp;afftand van dertig niyien, waartoe de hoogte, op welkenbsp;het ganfche gebouw ftaat, veel bybrengt. De verzamelingnbsp;van fchilderftukken, die Taddeo Zucchero heeft begonnen , en zyn broeder Frederik na zyn dood voleindigd,nbsp;is aaimierkelyk. Zy verbeelden de gefcliiedeniflen van hetnbsp;huis Famefe. Dg zamenkomft van Keizer Karei V. �i

Fraa-

(*) Men heeft �er ctne menigte aftekeniogen van, als in Daviter Court d'anhtie�Krt de VignaU, Sandraits Akadcmic der bouw ennbsp;ichildcrkunft in hei tweede deel der nieuwe uitgaaf, en in de gallet/ van dit galeis, onder den titel: GalUrU del Ttlaxw CitpranUnbsp;��fint., da i fratelli ihccherl, van Prennet in 45 flatten in folio se�

R. E I S - B O E K

ffTgg Franfois I. wordt voor het fchoonfte van allen gehou-Sicnanaar�.t�Ci. Zy geeven elkander, in tegenwoordigheid van Paus

Paulus III. uit het huis Farnefe, de hand. De allegorie der fchilderdukken ,is van de vinding van den geleerden Annibal Caro, (¹ ²} van wien de onkundigen Anni-bal Caracci gemaakt hebben. Een der zaaien is wegensnbsp;eene zonderlinge echo merkwaardig , wyl men in dennbsp;cenen hoek verftaat, wat de ander in den anderen hoeknbsp;ftil fpreekt, zonder dat men in het midden van de zaalnbsp;�er iets van hoort.

Van Viterbo loopt de weg nederwaards langs den rand van eene groote ronde opening of bai��n, waarin het meernbsp;Vico ligt. Boscovich merkt aan, (¹�) dat het meer �ernbsp;nitziet, als de opening van een vuurfpuwenden berg.nbsp;De oever beftaat uit eene lava , die aan de Peperino,nbsp;welke men te Romen tot bouwen gebruikt, zeer gelykt,nbsp;en een weinig weeker dan de lava te Napels is. De bergnbsp;Viterbo, die aan het meer ligt, is niets dan een hoopnbsp;groote fteenen, met flompe hoeken, die een uitwerpfelnbsp;van den berg fchyneii te zyn. Het veld eenige mylennbsp;rondom ligt vol kleine fteenen, die egter door het tegennbsp;elkander wryven rondagtig zyn geworden. Hoe meetnbsp;men van den mond des voormaaligen vulkaans zich ver-wyderd , hoe kleiner de fteenen worden , en hun getalnbsp;neemt af, tot dat men ze in �t geheel eindelyk nietnbsp;jneer vindt. Men treft hier ook laagen of ftreeken van

In zyn fchoon wgik de litteraria expeditiine per pentijiciatd 4ithnem ad dimetletidos dms raeridiani gradus, Rom. lyyy.

DOOK. IT ALIEN.

eeneftofaan, die �er uitziet, als afch met kooien vermengd, desgelyks ook eene menigte van kleine fteenen, die bynai�f�a��#nbsp;gecalcineerd zyn. Volgens oude vertellingen zou op denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Ronciglione is een groot vlek in eene aangenaame ftreek. RoncigS�^. De kerk van S. Pietro is aartig gebouwd. Ter linker�^*nbsp;hand deezer plaats vloeit in het dal een fnelle beek, dienbsp;veel fmeederyen en papiermoolens aan den gang helpt. Innbsp;de toefen zyn veele holen uitgehouwen, waarin zich, vol-gens Let zeggen, eenigen der eerfte Chriftenen zoudennbsp;verborgen gehouden hebben. Zy zyn ten deele nog bewoond, of dienen ten minden daartoe, dat zich de herders met hun vee zomwylen daarin ophouden. Ronciglione is taamelyk volkryk. Voor de poort, die naar Romennbsp;leidt, ftaat een triuraphboog van eene zeer eenvouwdigenbsp;architectuur, met den naam Odoardus Fatnefius daar fao-veu.

De poden Monterofi en Baccano hebben een onef-fenen weg , die ten deele nog de oude Flaminia is. Te Baccano zyn zwavelwerken voor rekening van denbsp;Pauslyke kamer, �it her meer van Baccano vloeit eenenbsp;kleine beek Cremera of la Varca genaamd, die in de oudenbsp;gefchiedenilTen, wegens de nederlaag van her geflagt dernbsp;Fabii tegen de Veji, bekend is. Aan de regter hand vannbsp;Baccano ziet men van verre het meer Bracciano, Lacusnbsp;Sabbatinm, liggen, wiens water in kodbaare waterleidingen naar Romen gevoerd wordt. Eene myl agter Baccano

at men de ovcrblyficlj by helder water oP den bodem der zee kan waaineemcn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�'c

R E I S - B O E It

jing krygtme� eerfl: de ftad Romen met de koepel der St.Pi�-'SUnanaarKxsketk in het gezigc.

jjog mggf jjjg� ,jg (jjij Romen nadert, hoe flegter de ganfche ftreek, niet teg�nftaande de vfugtbaarheid van dennbsp;grond, bebouwd is. Overal waft eene lange heyi Mennbsp;. onderhoudt�er w�l eenige fchaapskudden, maar zy vertee-ren al het gras niet, het overige wordt niet genuttigd*nbsp;Het veld om Romen, of de eigenlyke Campagna di Romd,nbsp;is byna geheel onbewoond; ter naauwernood treft mennbsp;voor de poort eenige enkele wooningen, van land- ofnbsp;buisluiden aan. E�nige fireeken lands worden met kooranbsp;bezaaid; het land is zoo vet, dat de osfen j wanneer hetnbsp;tegenagdg weer hen overvalt, met den ploeg niet kunnennbsp;voortkomen. Op veele plaatfen blyft het water ftaanjnbsp;en veroorzaakt vuile dampen, die de lugt in Romen ge-duurende het heete jaargety zoo ongezond maaken. Nie*nbsp;mand is bedagt om graften te trekken, op dat het waternbsp;V.;;;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. zou kunnen afloopen , en het land beter droog raakeri*

Overal ontbreekt het aan menfdhen en vlyiige handen i die uit het heerlyke land niit zouden kunnen trekken. Venbsp;weinige inwooners, uit wier gelaat men gebrek en ellende leeft, hebben geeuen moed, wyl zy onder eene flegtenbsp;regeering leeven en gedrukt worden. Een ieder zorgt ennbsp;bouwt maar voor zich zelf, om een Jaar lang zyn nooddruft te mogen hebben. De oorzaak ligt voornaamelyknbsp;daarin, dat de Pauslyke kamer den prys yan het graan zet�nbsp;#n den landman daardoor de handen bindt. Dit is alleennbsp;genoeg, om in eenluy volk, dat liever zelf gebrek ly*!^*nbsp;dan dat het zich bekommeren zoude, om zich en anderennbsp;�er uit te redden, de weinige drift tot werk ten vollen nitnbsp;te doven. Even deeze dwang is oorzaak, dat veele land-*nbsp;luiden den ploeg verlaaten, en zich als bedienden in R�*

DOOR I T A L I E N. 84?

leiden, waardoor egter het land meer en meer ontvolkt Wordt. Veelen gaan liever bedelen, dan dat zy zich door Sienatuu^nbsp;het bebouwen van een vrugtbaaren grond een rykelyk 'mnbsp;komen zouden vetfchafFen. Alle deeze ongemakkennbsp;konden door eene betere politie en aanmoedigingen op-geheeven, en de ftad Romen daardoor voor hongersnoodnbsp;en duurte, die aanftonds by het geringde miswas ontilaat,nbsp;bewaard worden.

Storta is de laatlle poft eer men te Romen komt. In deeze Sttri�^ ftreek zou wel eer, naar �t gevoelen van veele geleerden,nbsp;de hoofdftad der Veji gelegen hebben. Op deezen wegnbsp;ligt de berg Saxa rubra, waarop de begraafplaats der Na-fonen was, en de oude tooren. Tor di Quinto. Deezenbsp;naam komt vermoedelyk daar van daan, wyl hy vyfmyleanbsp;van de ftad lag. Van hier gaat men over de Aqua Traverfa,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

en dan door middel van de Ponte Molie, welke derdehal* ve myl van Romen ligt, over den Tiber.

De Ponte Molle heette, naar den ftigterAemiliusScaurus,^ wel eer Tom Aemilim, daaruit ontftond vervolgens PotWifc/nbsp;te Milvio, en eindelyk Ponte Molle. Men ziet thansnbsp;niets meer van de oude brug, na dat Paus Nicolaus V. d^

Zelve van nieuws opgebouwd heeft. De brug is wegens d* verfchyning van het kruis, dat Conftantin de groote in denbsp;lucht zag, beroemd, waaruit hy de overwinning over Maxen-tius voorzeide. In�tjaar 1500. ontdekte men niet ver van deeze brug de overblyffelen van eene oude kerk met drie gangen,nbsp;die, zoo men voorgeeft, zou gedaan hebben ter plaatze waarnbsp;*an Conftantyn deeze verfchyning gebeurde. Van de prag-tige intree in de ftad door de Porta del Popolo, waardoornbsp;een vreemdeling aanftonds een grootfch denkbeeld vanRo-krygt, zullen wy in �t volgende deel fpreeken.

Kabinet	m
Kabinet van Oudheden	174
Kunfikamer	175
Porcellein vertrek	176
Afbeeldingen van Schilders	177
Kamer van den Hermaphrodiet	178
Medailles en gejieentens	179
Bibliotheek van Maglidbecchi	180
Florentynfch werk	181
Paleis Pint	182
Tuin Boboli	jpi
Kerk S, Spirito	192
II Carmine. Noorder deel van Florence	193
Paleis Strezsd	194
Paleis Corfini	195
S. Giovanni di Dio, S. Maria Novella	196
S. Lorenzo	197
Mediceefche grafkapel	199
Bibliotheca Mediceo Laurentiana	200
Paleis Riccardi	201
S. Marcuskerk	C03
Kruidtuin	204
L'Annunziata	205
5. Maria Magdelena dd Pazzi	207
S. Croce	2o8
Or San Michele	2X1
Hofptadlen	2I�
^ujiitie	2Ig
� 3	Sckmoe

Schouwburgen	at4
C'ezelfchappen	215
Kleedy nbsp;nbsp;nbsp;Wedioopen	!216
Het feeji del Calcio	2ir
Weetenfcbappen	218
Academia Platonica en del Cimentt	220
^cademia della Crufca	222
Uitfpraak der Blorentynen	223
Digtkunde. Dante. Fetrarca	224
Improvifatori	225
Geleerden	227
Handel en be�ajlingen	230
F ore ellein fabriek	233
Maaten. Geldt en^.	234
Be�ajlingen	235
Omtrek van Florence	237
Poggio Imperiale	*38
Weg naar Pifa	243
PiSA	244
De Dom	247
Jardsbisfchoplyk Paleis.	250
II Battijlerio	S51
Campo Santo	252
Hangende tooren	254
Kerkvergaderingen. S. Stefano	236
Ridderorde van Stophanus	257
S, Matteo	259
Qbjervatorium	260
	Beurt

IN H 0 u n;	Vil
Beitrs	S�i
Pontre Mezzo	a6a
Univerfiteit	264
Toejiand der Jlad	267
Lugt. Baden	a68
IVeg naar Sien�	lt;- nbsp;nbsp;nbsp;271
Livorno	272
Torens by de Jiad	278
Slaaven. Olymagazyn	279
Kerken	s8o
Handel	282
Koraalfabriek	s8a
Lucca	285
Domkerk	289
Folto Santo, en andere Kerken	290
Paleis der Republiek	298
Regeeringsvorm	294
Gonfalonicri en Anziain	295
Politie	296
Volkrykheid	297
Gebied van Lucca. Landboum	299
Maaten. Weetenfchappen	^02
Landjlreek	303
PiSTojA. Domkerk	504
Sien A	30S
Domkerk	309
Hojpitaal	S15
GroQte plaats	316
	Racd�.

Palazzo Publico	f�
Injiituut van Bolognt, en Schildeffchool	78
Akademie der ixeetenfchapp�n	80
Kerken	90
Paleizen	IC7
Kerken in den omtrek van Bologni	115
Regeeringsvorm	lao
Geleerden	123
Fabrieken	125
Bologneezer Jieeti	J26
Muziek	127
Voetmaat	128
Italiaanfche mylen	129
Reis van Eologne naar Florence. V�ut uit	d�
aarde komende by Pietra Mala	130
Heete baden by Porretta	13a
Cejleldheid van Toskanen	133
Florence	136
Gejlagt Van Medicis	137
Groothertogen	m
De Jiad befchreven	140
Kerken	142
Palazzo Veccbio	148
Gr�othertoglyke Gallery	155
De Tribune. Venus van Medicis	167
Dansfende Faun	169
De Slyper	170
Venur van Titiaan	171
	Kabinet

�p

j'

Octavo n�. 143.

II

iy.�

REIS- BOEK

I T A L I E N.

SCHOONE KONSTEN.

D. J. VOLK M A N-

TWEEDEN DEELS, u

INHOUD.

INHOUD.

� N H o U D.

f N � I O U IX

REIS-

Rei s-b o e

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

REIS-BOEK

DOOR ITALI� N.

REIS. BOEK

Door I T A L I E N*

doorITALIEN. nbsp;nbsp;nbsp;7

5 REIS-BOEK

DOOR ITALI� nbsp;nbsp;nbsp;p

REISBOEK

P A R M A.

Boor. ITALI� N.

rE�S-BOEK

DOOR ITALI� N.

Door ITALI� N.

tgt;00R ITALI� N.

i8

Door ITALI� N�

REISBOEK

HOOR I T A L I E N.

een.

Door ITALI� N. 23

24

DOOR ITALI� N.

REIS-BOEK

DOOR ITALI� N.

In

boor I T a L I E N.

so

DOOR I T A L1 E N.

52

DOOR I T A L I E N.

door I T a L I E N.

geldt.

( } Martiaal ^egt:

DOOR I T A L I E N.

lag

� o o R ' ITALI� N:

R E I S . B 'O E K

ge-

DOOR I T A L I � l�. ii

R E I S-B O E K

REG.

Ue�R )I T AL IE:N.;r #8

ii E G G I o. ^

B. E I S - B o E K

DOOR � T A L' I E N.

te zwart gefchildetd.

R: � ll S o E K

PobR I T A L I E N.

K E r S BI O E K

door I T a L I E N.

B. E I S - B o E K

fiooR ITALI� N.

ogftc.

DOOR ITALI� N.

54

DOOR ITALI� N.

6lt;5

DOOR ITALI� N.

Ten

REIS-BOEK

door ITALI� N.

REISBOEK

door ITALI� R