Zoo van het Land zelve, deszelfs Zeeden en Gebruiken, Re-geiing�-wyze. Handel, HuishoudelykWeezen, Oudheden, enz. als byzonder der nu(te

K O N S T E N

W E E T E N S C H A P PEN.

Uit de nieuwlte Reisbefchryvingen , eigene Waarnea* mingen en Aanmerkingen, zamengefteldnbsp;door

D. J. VOLKMAN.

Nu ten dienfte der Nederlanders uit het Hoog* duitsch overgezet, en verrykt met eene geheelnbsp;Nieuwe KAART en dertig PLAATEN.

INHOUD.

Injlituut van Bologne, en Schilderfchool Jkademte der �voeetenfchappennbsp;Kerkennbsp;Paleizen

Reis van Bologne naar Florence. Vuur uit aarde komende by Pietra Malanbsp;Heete baden by Borrelt anbsp;Gejleldheid van Toskanennbsp;Fl ORENCEnbsp;Cejlagt Van Medicisnbsp;Groothertogennbsp;Re Jlad befchrevennbsp;Kerken

Venus van Titiaau

107

115

ISO

123.

125

12�

127

128

129

130

132

133 135nbsp;137

139

140 142nbsp;148

155

167

169

370

171

Kabinet

Kunjikamer Porcellein vertreknbsp;Afbeeldingen van Schildersnbsp;Kamer van den Hermaphrodietnbsp;Medailles en gejieentensnbsp;Bibliotheek van Magliahecchinbsp;Florentynfch voerknbsp;Baleis Pittinbsp;Tuin Bobolinbsp;Kerk 5. Spirito

Volto Santo, en andere Kerken Paleis der Republieknbsp;Regeeringsvormnbsp;Gonfalonieri en AnziarAnbsp;Politienbsp;Vdkrykheid

Qroete plaats

vrn

Toren Mengiana Paleizen. Kerkennbsp;S. Catarina di Sienanbsp;Jnvooonersnbsp;JVeetenJchappennbsp;Landjireek om Sienanbsp;Caftiglione

Reis van Siena naar Romen

Bolfena

Caprarola

Meer Vico

REI S-B O E K

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

P 1 A C � N Z A.

er nlen te Piacenza komt pasfeert men deri Po PiacenSU* ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;M door ihiddel van eene vliegende brug, of een

l'pannen touw, zonder verdere hulp, door de kragt van h�t water van den eenen Oever tot aan dennbsp;anderen gedreeven wordt.

De fiad Piacenza heeft haareli rlaam van de a�ngenaame tn gezonde landftre�k, waarin zy ligt. Plinius merkt reed�nbsp;aan, dat men by eene ondernome telling der inwooner�unbsp;zeer veel oude lieden in dezelve gevonden heeft. De flad isnbsp;doodfch, eh heeft buiten eerie groote jaarmarkt, die, vari deo ^

''y Wenden April af , veertien dagen duurt, niet veel hand-^�^Ering. Heden ten dage rekent men het getal der imvoo-op 34000, waaronder 2000 van den geeflelyken ayn, Niet ver van de ftad vloeit de Trebia in den Po.

Piacenza wierd ongeveer vierhonderd jaar voor Chrillus geboorte ais eene Roomfche kolonie aangelegd, en wies totnbsp;eene aanzienlyke grootte aan. Zy had een groot amphitheater , het Welk in den oorlog tusfcheri Octo en ViteUiusnbsp;verwoed werd. Van Attiila moeft zy in �i jaar 540. eene

REIS-BO EK

Piacenza, gruwzaame belegering , en zulk eenen hongersnood uit-ftaaii, dat de inwooners zelfs menfchenvleefch aten. Daarop genoot zy een geruimcn tyd de vryheid van eene republiek, en was, geduurende de onruften tusfchen de Guel-phen en Gibellinen, dan in de handen der eene, dan der andere party. In volgende tyden flond zy ten deele ondernbsp;de hertogen van Milaan, ten deele onder dekoningen vannbsp;Frankryk, ten deele onder de niagt der Pauzen, tot datnbsp;zy ten laatften met het hertogdom Parma verbonden wietd,nbsp;en met hetzelve in �t geheel onder eenen heer Hond.

De flad is groot, en zeer aardig gebouwd, maar haare veflingwerken zyn, nevens de citadelle, niet in den beftennbsp;ftaat. Zy heeft breede lange llraaten, die het maar aannbsp;inwooners ontbreekt. Een van de befte paleizen is datnbsp;van denMarchefe Mandelli. 11 Stradone, de hoofdftraat,nbsp;is vyfentwintig fchreeden breed, en 1500 in eene regte linie lang.

De plaats voor de Kathedraalkerk, die met ilegte huizen bezet is, heeft niets merkwaardigs , dan de groote ftatuennbsp;van de hertogen van Panna, Alexander, en Ranutius Far-nefe, te paard. Zy zyn van brons, en worden van denbsp;meeften aan Johan van Bologna, (*} maar van Cochin ennbsp;anderen, deszelfs leerling Morca toegefchreeven.

Onder het ftandbeeld van Alexander, die in Frankryk de party der Ligue heeft gediend, leeft men:

(*) }ohan van Bologne was eigenlyk te Douay in Vlaanderen om-trcnd het jaar 1514. gebooren; maar ging vroegtydig naar Hemen, �n vormde zich daar voornaamlyk naar de antieken. Miaitaclnbsp;Angelo berifpte eens zyn werk, her welk hem deiwyze verdroot, datnbsp;hy dag en nagt arbeidde, om deczen groetten kunftciiaar te evenaa-ico, of hem geheel te overtreffen. Hy is ook buiten tcgctiTpraaknbsp;een der belle laatere beeldhouwers geweeft, gelyk veelen zyncr werken in Italieu bewyzcn. Zynea ouactdciu bxagt hy tot aan dc 84.nbsp;jaateu.

DOOR I T A L I E N. $

Alexandro Farnefio, Placentise, Parmae, amp;c. Duci lll. S. R. E. Gonfaloniero perpeuio, Belgis deviaisnbsp;Gallis obfidione levads Galileo, Placentianbsp;*^ivitas ob amplisfima accepta beneficia, ob Placeud-nomen ful nominis gloria ad ultimas usquenbsp;genres propagatum , invifto Domino fuo equeftri liacnbsp;ftatua fempicernum exftare volute monumentum.

S. R. E, Gonfaloniero perpetuo, euftodi juftitia;, cul-toti equiiatis, fundatori quietis, ob opifices alleClos, popi�um au�lum, patriam illuftratam , Placentia civi�nbsp;tas principi optirao equeftrem ftauiara D. D.

De beide ftandbeelden behooren onder de voornaamfi� Vrerken van liunll in Piacenza. Het eerfte heeft meer adicinbsp;*ls bet tweede. De zamenfteUing, enbeweegiug, zoo wel vatinbsp;de figuur als van bet paard, verdienen lof. De kunftenaar heeftnbsp;het oogenblik verkoren, op �t welk bec paard wil voortgaan.nbsp;Inzonderheid is de kop zoo feboon, dat men zich verbeeldtnbsp;het te hooren grinniken; Het beeld van den Hertog is ge-fchiktnaar debeweeging van zynpaard. Aan dezyde,daarnbsp;de mantel is, in dewelke de valling der plooyen uitneemendnbsp;'''e! is uitgevoerd, is het beeld feboon, maar van de an*

zytJe is []:and zoo bebaaglyk niet. Men berifp't �er ' ^ �emeeii eene aitegroote uitvoerigheid in, waar doornbsp;mannen van het paard niet naiuurlyk voorkomen;nbsp;beeld van den Hertog Rariutius is de aftie minnbsp;leevendig, en de zyde by den mantel, als in bet vosrige,nbsp;de befle. De piedeftallen heeft de kunftenaar met basreli�fs^nbsp;van brons, uk ^et leeven van den hertog ontleend, ver-Cierd, et) daarby genen byzonderen inval gehad, dien mennbsp;Seders niet ligt vinden 2al. De figuuren van den voorgvondnbsp;^yn op dunne, van den agtergrond afflaande plaaten, gemaakt,

egter daar door alle werking; men kan alleen de beelden , die digt aan den agtergrond liaan, en enkele fchoonhedennbsp;daarin pryzen. (�) Over �t geheel hebben de piedellallennbsp;het gebrek , dat ze veel te klein zyn.

De Kathedraalkerk is een flegt gothifch gebouw, Agter jn�t koor is een fchildery van CamilloProcaceini, vanhernbsp;welke men wegens de donkerheid der koleuren weinig ziennbsp;kan. Het heeft twee fchoone Hukken van Lodewyk Caraccinbsp;tot nabuuren. In het eene wordt een heilige ten grave ge-bragt, en om hoog is een groep van engelen; op het andere neemen eenige perfoonen de grafdoeken en reliqniennbsp;in bewaaring. Beide (lukken zyn in eene grootfche maniernbsp;van tekening, en drapery, maar de beelden zyn wat tenbsp;reusagtig, en doen geene zonderlinge werking. Bovennbsp;deeze (lukken ziet men nog twee andere in het fries, ennbsp;de agterfte ronding van het gewelf, waarin eenige engelennbsp;zyn van denzelfden meefler. De ftellingen zyn daarin bmi-tenfpoorig, en de verkortingen mistekend.

Het fchilderwerk op natten kalk aan de koepel is van Guercino. Het beftaat uit veele fchilderyen naar de ver-deelingen van bet gewelf. De agt middellle verbeeldennbsp;profeeten met engelen. Onder aan zyn de Sibylleti zeetnbsp;groot gefchilderd. Zy zien �er zoo frifeh uit, als of zynbsp;met olievcrw waren gedaan, egter zynze wat al te kragtignbsp;g�koleurd; waardoor hun dat heldere en luchtige ontbreekt,nbsp;het welk in zolderHukken gevorderd wordt. Cochin, dienbsp;veel met den fmaak van Guercino opheeft, houdt llaande,nbsp;dat men geen fchooner fchilderwerk in frefco door gaiifch

(�) Cochin T. I, p. j7. houdtzc deswegens niet voor het weik van Johan van Bolognc: hy ptjft egter de ftatuen Zelve, den groofnbsp;ichen finaak in de kleederen, de (choone koppen, en de kinderen dienbsp;tot vercicring van de picdcttallen aangebtagt zyn.

tgt;ooR IT ALIEN*

Italien viiicit, dan van deezen meefter te Piacenza en topi^cenzM, Romen. In eene der zyUapellen ziet men ecnc.igefcliiede-nis van den Heiligen Alexis van eene onbekende hand,nbsp;waar in het naakt en de hoofden voortreifelyk uitgevoerdnbsp;Iti den engel om hoog zou men de min natuurlykenbsp;houding kunnen berifpen. Het fchildery is over �t geheelnbsp;zeer zwart geworden. Op den predikftoel is het crucifixnbsp;aan een yzeren beweegbaaren arm vafigemaakt, op dat denbsp;prediker het zelve naar bet de nood vordert, en bet pathe-tifche zyner redevoering zulks vereifcht, tot meerder ftig-ting zyner toehoorders, zou kunnen omdraayen. Het crucifix is een groot hulpmiddel voor de welfpreekendheidnbsp;der meefte geeilelyke redenaaren in Italien. Het is dernbsp;moeite waard den tooien van den dom te beklimmen, ennbsp;de hecrlyke landllreek rondom de fiad te bezigtigen.

De kerk van den Heiligen Auguflinus is van Vignola in een dorifchen fmaak zeer fchoon geordineert. Aan eikennbsp;kant van het lichaam der kerk zyn twee zydgangen, dienbsp;op zuilen met arcaden ruften, en eene menigte kleiner koepels hebben. Het kruis en de gangen der kerk beftaannbsp;insgelyks uit loutere arcaden. Alles wat men in den aanleg zoude kunnen berifpen beftaat veelligt hier in, dat denbsp;gewelven al te eenvoudig, en de buitenfte zydgangen daar �nbsp;tegen al te zeer opgecierd zyn.

^oor de liefhebbers der fch�derkunft is de kerk Madon- Madonna dl Cainpagna merkwaardig. In eene kapel aan den in- di Cam-ziet men een fchildery in frefco van Parmeggianonbsp;Walk een heiligen verbeeldt, die de handen op hetnbsp;oude en nieutvg teftament legt. Het is befchadigd, maarnbsp;van eene fchoone tekening en koloriet. De ganfche kerknbsp;is byna befchUderd; veel komt van dehand vanPovdenonenbsp;voort, veelj wordt aan Paul Veronefe toegefchreveii;nbsp;maar fchoon er al iets van de manier van den lyatften

Piticenza. te berpeuren is, oordeelt Cochin dog te regt, dat hec werk deezen meefter niet waardig is.

St.Qiovan' Te St. Giovanni wyft men den vreemdelingen by het *gt;*�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;graf van Lucretia AUiati twee kleine kinderen, die weenen,

uit marmer gehouwen. Het fchynen egter maar middel-maatige kopyen naar Frans Qiiesnoy te zyn , fclioon mea in Piacenza �er veel werk van maakt.

De kerk St. Sifto werd te vooreii wegens een fchildery yan Raphael bezogt. Men kan �er egter thans het kopynbsp;alleen van aantoonen, nadien het origineel in den Jaarenbsp;1753. zoo men zegt, voor 10000 dukaaten inde galery vannbsp;Dresden gebragt is. Het verbeeld Maria met het kindeken,nbsp;dat van Paus Sixtus V. en de heilige Barbara aangebeden-wordt. De koorfloelen zyn wel in �t hout uitgewerkt,nbsp;en twee fcboone orgels ftaan tegen den anderen over.nbsp;Het groot gedenkftak van wit en zwart marmer is ternbsp;eere van Margaretha van Ooftenryk opgerigt geworden.nbsp;Zy was de natuuiiyke dogter van keizer Karei V. Zy wicrdnbsp;eerft aan Hertog Alexander de Medicis, en voor de tweedemaal aan den hertog van Parma, in haar zelliende jaar,nbsp;t�itgetrouwd, Zy nam het ftadliouderfchap der Nederlandennbsp;agt jaaren lang met veel roem waar, en ftierf I5f6. in hecnbsp;� Napelfche gebied: men zegt van haar, dat zy eene meernbsp;dan manlyke Perkte bezeten, maar ook een manlykeunbsp;baard gehad heeft.

'�'rilertog- Het hertoglyke Paleis is volgens het plan van Vignola Paleis, aangelegd, maar in lang niet volgens hetzelve uitgevoerd ,nbsp;en alleen van gebakken (leen opgemetfeld. Men houdt de;nbsp;bouwtrant voor eenigzins te eenvoudig. De onderfte verdieping is wel zonder huisraad , daarentegen. in eennbsp;yoortre�yken fmaak vercierd; Cochin ftelt het als eennbsp;voorbeeld ter navolging voor. Inzonderheid bewondertnbsp;sgea de kindertjes in dc alkove van het llaapvertrck, welken

POOR I tali�n. nbsp;nbsp;nbsp;7

Itenvan pleifterwerk, naar de vooibeelden van Algardi, Piacenza^ maakt zyn. Zy hebben een zeer gevallig, en met de waarheid overeenkomftig karakter. Voorheen zag men hiernbsp;fehootie fchilderyen, maar zy zyn in �t jaar 1737'nbsp;infant Don Carlos naar Napels gefchikt. Aan het Paleisnbsp;grenf� het theater, hetwelk wel niet groot,egterbekwaam.

Zeer wel aangelegd is. De overige openbaart en by-zondere gebouwen hebben voor eenen reiziger niets merk' Waardigs.

De adel heeft al in Parma en andere fteden van Italien Cafini* een zoo genaamd Cajino , of een openbaar huis voor hunne zamenkomften tot het fpel en onderlinge verkeering,nbsp;daar een vreemdeling zeer ligt toegang vindt. Men vergadert daar des zomers na de wandeling op den Stradonenbsp;of de firaat, en in den winter tegen den avond. Men verwondert zich over de menigte van equipagien, daar Piacenza , geene groote, maar veeleer eene arme plaats is. Danbsp;adel egter zoekt hier, gelyk in andere fteden van Italien,nbsp;eene groote vertooning te maaken, en behelpt zig in hnisnbsp;des te foberder. Daatby komt, dat het onderhoud vannbsp;koetfen en paarden niet veel koften baart, en dezelve �ernbsp;'�bkwils zeer maatig uitzien. Wanneer vreemdelingen maarnbsp;^enigeadresfen hebben, zoo biedt men hun een koets aan,

quot;'yl zy in de kleine fteden, geen rytuig te huur kuiineq ^��ysen, gelyk ais te Romen en Napels.

familien Scotti, Landi, Auguscioli, hebben zich in Italien beroemd gemaakt. De beroemde fchilder Lanfranconbsp;was een tydUng page in het hnis Scotti geweeft, waaromnbsp;men weleer den roof van Helena, den brand van Trojeii,nbsp;en andere groote fchilderyen van hem ia dezelve vond. Onder de thans Revende Domheeren is Chriftoffel Poggiali, eennbsp;�beroemd man wegens zyne kennis inkerkelyke en waereld-*yke gcfchiedenkfen.

veld, alwaar Hannibal de Romeinen in het begin van den tweeden Punifchen oorlog lloeg, bezigtigd te worden,nbsp;Vermoedelyk heeft het den naara van dit merkwardig geval bekomen. Sempronius, en trotfch man, ving den flagnbsp;tegen den wil van zynen ambtgenoot Scipio aan, en datnbsp;geenzins in gunflige omrtandigheden ; maar moed ooknbsp;zyne blinde overyling duur betaalen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Niet ver van

daar is ook de plaats, alwaar de vereenigde Spanjaards en Franfchen in �t jaar 174�. een ongelukkige proef deeden,nbsp;om de Ooftenrykers uit hunne verfchansfiiigen tevefdryven.nbsp;De Maarfchalk de Maillebois bad daar toe bevel uit Madrid ontvangen. Men ziet nog de overblyffels van eennbsp;pragtig gebouw, waarin de Kardinal Alberoni een grootnbsp;kollegie wilde ftigten, hetwelk egter door het kanon dernbsp;Spanjaarden in den brand gefchooten is. De Kardinaalnbsp;vlugtte toen ter tyd in de flad-f¹)

(²) Aardige aanmerkingen over dit flagveli vindt men in de Mc' Moir�s fier l�Iialie van Grosiey,

detfins grooten minifter aan geld en credit. I-ly was over de tagtig jaaren oud, en Iprak nog niet eene grootc leevcndighcid. Alberoninbsp;fprooc rtit geringe ouders in Fiacenza voort, en trok een klein jaargeld uit den dom deczer ftad. De hertog van Vendoine leerde henanbsp;kennen , en maakte hem tot een zyner adjudanten: van deezen trapnbsp;verhief hy zich rot kardinaal eo llaatsminifter van Spanjen. De laatje jaaren zyns Icevens bragt hy te Piacenza door, en bclieeddc alzyiinbsp;yernrogen tor bovengemelde ondernceirring, maar veiloor alles ianbsp;sieD tpeao�aaligcn yeldtogr.

Gtosley vertelt op de aangchaalde piaats, dgt een zyner vrien-dcE, een Franich oificiec, den Kardinaal op dien tyd in een vertrek, waarin niets dan een tafel, bed, en eenige ftoelcn ftonden, bezogtnbsp;had. In den fchoorfteen kock e een ketel by de geringe hitie vannbsp;een omgevallen abtikoozeboom. Zoo zeer mangelde het dien an-

COOR ITALIE N.

bdiooren goede zout- en vitrioolwerken, eenige yzer-koperniolens by hec Apennynfche gebergte, waarvan onder by Parma breeder zal gefprooken worden. Met ontbreekt �er ook niet aan in fteen veranderde voorwerpen, Petrifafia , waaronder de dentales vooral fchoon zyn.

heriogdoHitnen Piacenza en Parma brengen eene me-tnenigte van wyn, oly, en andere veld- en boomvriigteti Voort. De wynen zyn meeft zeer zoet en flerk, en denbsp;anderen van een flegt foort. De wynranken (lingeren zichnbsp;zonder kuntt om de olmen, en hangen als feftonnen van.nbsp;den eenen boom tot den anderen , ook over den grooten wegnbsp;heen. De velden liggen in groote vlakten verdeeld, maatnbsp;ieder boer heeft zyn eigendom met hekwerk en boomennbsp;bcflooten. Het land fchynt daarom bofchagtig , of hecnbsp;fchoon geen overvloed van hout heeft. Het gewas vannbsp;graanen is nitmuntend, en de vee-kweekery in den beften (laat, gelykde heerlyke parmezaankaazen bewyzen.(*)nbsp;Om even deeze reeden is de kweekery van fchaapcnnbsp;aanzienlyk, en geeft zeer fyne w'ol, De bewaterde weiden kunnen tot vier of vyfmaalen gemaaid worden �, ditnbsp;voordeel heeft inzonderheid de (treek om Piacenza, r%'e-gens de menigte van kleine vloeden en beeken. Maarnbsp;even dit voordeel brengt voor dit hertogdom, zoo welnbsp;�is voor Parma, een groot ongemak met zich. Uit ge-aan bruggen raakt men over die vloeden, welkennbsp;zwaare regens plotfelyk opzwellen, niet zonder ge-vaar. water, met kragtvoortftroouende, veroorzaakt

diepe

(�) Men maakt 'et drierleye forten van. i) Formaggio di Forma, welke ongeveer agt duim dik is, en een el in de doorfnede mt-maakt. r) Fotmaggio di Robiole; en ?) Formaggio di Robiolini.nbsp;Men gceftie eene aangenaame kleur door middel van lafftaan , dienbsp;'er egier in eene kleine hoeveelheid toe gebruikt wordt, nadien totnbsp;honderd pond kaas van de ectftc foort omriend een lood noodig w.

A 5

REISBOEK

Piacenza, diepe groeven, daar �er anders geene waaren , waardoor men op geen zekeren doortogt rekening kan maaken.nbsp;Wanneer het water verloopen is , wordt men eerft ge-w'aar, wat geweld hetzelve in de beddingen van deezenbsp;iiroomen geoeffend heeft. Zoo fpoedig als zy aanwasfen,nbsp;zoo fnel verloopen zy ook. In weinig uuren ziet mennbsp;een geweldige ftroom gebooren worden, en weder ver-dwynen. Dit laatlle tydpunt zyn de reizigers dikwilsnbsp;genoodzaakt aftewagten , wyl de geringe inkoinften dernbsp;der landheeren niet toelaaten zoo veele bruggen aante-leggen. Van Piacenza tot aan Reggio rekent men zeven poorten, of agtenvyftig Italiaaniche mylen, en moetnbsp;meu twaalf vloeden pasfeeren, het welk een verdrietignbsp;ophouden veroorzaakt. Zy ontfpringen allen op het Apen-nynfche gebergte, en vloeien van het zuiden naar hetnbsp;noorden in den Po.

Aan de andere zyde van deeze groote rivier, komen eene menigte vloeden van de Alpen, die van het noorden naar het zuiden loopen, en, na ra: zy zich met hemnbsp;vereenigd hebben, gezamenlyk in de Middellandfche zeenbsp;vallen, De veelvuldige vloeden , welke by zwaaren regen, of wanireer de fneeuw op de bergen fmelt, eenenbsp;ongehoorde menigte van water in den Po voeren, ver-oorzaaken de menigvuldige overrtroomingen van deeze rivier, waarvan beneden by Ferrare zal gehandeld worden.

PARMA.

ne, aan eetien vloed van deezen naam, die een paar uuren verder in den Po valt. Zy is groot en volkryk: men geeft haar otntrend 40000 zielen. Die geen, we'.ke gcarnnbsp;leden willen geeven, waarom eene plaats zoo en niet ander*

�OOR I T A L I E N.

�ersViect, gelooven, dat deeze �lad liaaren naatn gefoeegenp^^-jgjj. heeft van het martiaalfch karakter Imrer oude iiiwoo-ners, wyl Parma een rond fcbild betekend.

Pwria is v'an de oude Toskaanen gebouwd, vervolgens door de Galli�rs , en daarna door de Romeinen beze-ren. jn gg zesde eeuw was zy reeds in de handennbsp;rrar Barbaaren, maar wierd ras weder door de Exarchcanbsp;veroverd. Karei de groote bragt ze andermaal aan hetnbsp;Roomfche ryk, en gafze, zoo de Pausgezinde fchryversnbsp;willen beweeren, nevens andere plaatzeu, aan den Pausnbsp;over. Na dien tyd heeft zy, gelyk andere lieden van Lom-bardyen, baare vryheid eenen geruimen tyd Baande gehouden. De voornaamfte geflagten, als deScaligers, Vifcon-tis, Sforzas, zogten zich beurteling van de Pad meefter tenbsp;inaaken; de Pallavicinis enSanvitales bezaten zeookwerk-lyk eentgen tyd. Eindelyk gaf keizer Maxiiniliaan I. Parma en Piacenza, met voorbehouding der keizerlyke rechten,nbsp;aan den Paus Julius II, in den Jaare 1512. Paus Pau*nbsp;lus III. beleende met beide hertogdommen zyneii natinir-lyken zoon Aloyfius Farnefe , en verhief daardoor hetFar-�nbsp;nefifche huis, het welk uit het Florentynfche afllarade,nbsp;in �t jaar 1545. tot de vorftelyke waardigheid. Keizer Kami V. gaf 1547. zyne natuurlyke dogter aan den zoon vannbsp;Aloyfius Oftavius Farnefe ten huwlyk, en beveiligde hem ,

'u de bezitting der vaderlyke landen, welken van dien tyd boflendig by dit huis gebleeven zyn. De koningin vannbsp;Elifabeth, als de laatfte princes van hetFarnefifchenbsp;��IS,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hetzelve op

�Oftnt de wol , die van Parma komt , GaUifche wol. p.'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'quot;vg (vil Emilia) liep ran Rimini door Penna naai �

l lacenza. en werd onder de buigcroeeftcren Lepidus en Cafus Fia-miniiis aan�legd. nbsp;nbsp;nbsp;eene �ame-

Jk lange Itrcek vm denzeiven: wy! egret voor het onderhoud vao �czen weg W�einig ZQ^g gedja,gen wordt, vervalt hy geheel.

RE IS-BOEir

Parma, haaren zoon , gebragc had. Na het affterven van den laatllen hertog Antonins, verkreeg het de infant Don Carlos, ongeagt de panslyke tegenbeuiiging, wyl men het aisnbsp;een aan de panslyke kamer vervallen leen aanmerkte, ennbsp;als deeze in 1736. koning van Napels werd, ftond het huisnbsp;van Ooftenryk in de vrede van Aken 1748. beide hertogdommen aan den jongeren zoon van gemelde Elifabeth,nbsp;den infant Don Philip, af. Het Rooinfche hof heeft dennbsp;infant Don Philip nooit voor een regtmaatig Heer erkent,nbsp;en hem altoos maar den titel van groot Prior van Calliliennbsp;gegeeven. De fifcaal der apoftolifche kamer doet ook nognbsp;alle jaaren op den apftenjunius twee plegtige protefteu, eernbsp;de conneftabel de telle van het koningryk Napels overgeeft , naamelyk ��n wegens de fchatting, welke dit koningryk den paus fchuldig is, en ��n wegens de hertogdommen Parma en Piacenza. (?)

Parma ligt in eene aangenaame en vrugtbaare vlakte, en w'ordt door den vloed Parma in twee deelen verdeeld, dienbsp;door middel van drie bruggen gemeenfchap met elkandernbsp;hebben. De ftad heeft breede zuivere ftraaten. Mennbsp;fchryft haar eenen omtrek van vier Italiaanfche mylen toe;nbsp;zy kon egter in evenredigheid der inwooneren kleiner zyn.nbsp;De groote plaats is fchoon, en aan beide zyden met arca-iden voorzien. Voor het fladhuis, Anzianato genaamd, isnbsp;een zeer aanzienlyke overdekte gang, alwaar de kooren-markt by regenagtig weer gehouden wordt. De citadelnbsp;heeft vyf baftions, en behoort onder de beften van Italien.nbsp;Voor het overige is de ftad omgeeven met eene fterkenbsp;muur; op zekere afftanden met baftions voorzien, en eenenbsp;graft.

(*) Over deeze verfchinen, en het vermeende recht ven het Pens. lyke hof kan men het volgende werk nazien: Rt^Uni delU S. ftdtnbsp;^pfiolkt fopra il Dmato di Farm�.

door ITALI� N.

Tusfchen de ftad en de citadel is eene aangenaamewan-p^,34, delplaats aangelegd, die in verfcbeide laanen beftaat, ennbsp;Stradone heet.

Parnia is de plaats, die de liefhebbers der fchilderkunft '^Zonderheid bezoeken, wegens de werken van Corregio.

Deeze groote kunftenaar, die eigenlyk Antonins Allegris heet, en te Corregio by Modena geboren was , wierdnbsp;groot door zyne natuurlyke talenten, zonder de oudhedeanbsp;en Romen gezien te hebben. Hy vormde zich eene eigenbsp;manier, werd de fcbiVder der bevalligheden , en de gtoot-fte kolorift. Niemand voor hem is zo fterk geweeft in hetnbsp;befchilderen van koepels, en de daarby noodig zynde verkortingen. Hy zal in dit geval altoos een voorbeeld bly-ven, dat nog niemand volkomen heeft kunnen navolgen.

Als men hem eens een fchildery van Raphael toonde, befchouwde hy het met aandagt, en zeide uit overtuigingnbsp;van eigen kunftvermogen: anch' io fono pittore, het welknbsp;een bekend fpreekwoord geworden is. JuliusRomanusvondnbsp;de vleefchkleur in de werken van Corregio zoo frifch ennbsp;natuurlyk, dat hy vol verwondering uitriep, het is geennbsp;gefchilderd,maarweezenlyk vleefch. Wy hebben groote tekenaars onder de fchilders, maar niemant overtreft Corregionbsp;in het heerlyk koloriet, in hetmalfch en fmeltend penceel,nbsp;in bevallige koppen, en betoverende zolderftnkken. Het *nbsp;treurig eind van deezeii grooteii kunfienaar is bekend.

Prancifcus Mazzuoli, of naar zyn meer gewoonen naam f ^'^tt'eggiano, wyl hy te Panna in 1505. geboren is, behoortnbsp;'quot;^geiyks ouder de befle fchilders van Italien. Bofchini

(*) Liefhebbers van fchilderyen kunnen zich de volgende bcfchiy-ving van latoia^ door een fcliilder uitgegeeven, waarin eenigc aan. meiking over de kunft voorkomen, laaten bezorgen : Gnida ed efat'nbsp;ta 7iotig.ta aFarafiininbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eice/leiiti fittme di Fttwi, ��* ^

Jpama. noemt hem den zoon der bevalligheden. (�) Zyne beelden zyn lugtig, bevallig en geeftig, de omtrekken zagt en aangenaam, de kleederen natuurlyk. Jammer is�t, datnbsp;een man van zulke talenten op hetgoudmaken viel, en vannbsp;gebrek in zyn s�fte Jaar derven moed. Zyne beide nee-ven en leerlingen heeten Hieronymus Mazzuoli en Phi-lippus, delle Erbette bygenaamd, die in �t jaar 1540.nbsp;ftierf.

Johan Lanfranco was ook uit Parma, en flierf te Romen 1647. Zyne grootde fterkte beftond in wydluftigezamen-flellingen, iii koepel- en zolderftukken. Wy maaken vannbsp;deeze kundeiiaars een weinig wydloopiger gewag, wyl zynbsp;door hunne kunfl: de geeflelyke gebouwen van Parma ver-heerlykt hebben. Wy zullen de kerken zelven , en danbsp;andere openbaare gebouwen, in zulk een order doorloo-pen , als zy het gefchikfte liggen, om bezien te worden.

In de kerk Tutti i Santi is het fchoonlle van alle de fchilderyen van Lanfranco in Panna. Hy heeft daarin zon?nbsp;der wanorde alle geeflelyke opzieners, martelaars, biegt-vaders, kluizenaars, dogters, en weduwen afgebeeld.nbsp;Dit is een onderwerp, waarin de kunftenaar zyne genienbsp;�vertoonen, en de grootfte verfcheidenhcid uitdrukken koude, even als Michael Angelo in het beroemd laatfle oordeel, Een fchildery van dit foort is meer waard dan honderd anderen.

Ctf)t!c:jncr Capucynen hebben in hunne kerk Chriflus aan^et J�erk, kruis met een paar heiligen van Guercino, en een dernbsp;fchoonfle fchilderyen van Hannibal Caracci, welke zich tenbsp;Panna zeer naar Corregio gevormd, maar zynen meeflernbsp;in de tekening ver overtroffen heeft. Dit fchildery, hetnbsp;welk boven den hoofdaltaar hangt, verbeeldt Maria in on-

I T A L I E N. � 'S

tnagt gevallen in de armen van den engel; Chtiftus zit o^paraa. het graf, en de heilige Francifcus wyft hem zyne wonden,

De uitvinding van het fchildery is zonderling; de Francif-cus heeft eene gedwonge houding, en de engelen zyn ia zoQnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitgevoerd, als het beeld van Chrillus

Maria. Des ongeagt hlyft het dog altoos een meefter-�uk van Hannibal, en een der befte ftukken in Italien.

Men ziet hier ook de begraafplaatzen der hertogen uit het FarneGrche huis, en onder anderen die van den beroemden held Alexander Farnefe, hertog van Parma, dienbsp;een tydlang ftadhouder der Nederlanden was,

De kerk del Annunciata is wegens haare gedaante merk-De/ waardig. Zy beftaat uit twaalf ovaale kapellen, dienbsp;naar het middelpunt der kerk gerigt zyn. Corregio heeftnbsp;in de oude kerk op natten kalk eene Maria boodfchapnbsp;gefchilderd, welke men van de muur afgezaagd, en in denbsp;nieuwe kerk geplaaift heeft, waar door dit werk zeer be-fchadigd is geworden.

Het Paleis van den hertog is een onregelmaatig gebouw,//z/ Hef-dat uit veele niet wel zamenhangende ftukken beftaat.

�t jaar 1754. wilde de geftorven infant een nieuw paleis laa-ten fiigten, waartoe de bouwmeefter Petitot een fchoon ontwerp gemaakt had. Maar de uitvoering bleef agter, wegens de koften. Thans geeft de zyde naar de ftraat aannbsp;hetzelve nog eenig aanzien �; Carlier heeft dezelve ontwor'nbsp;pen. Yan binnen zyn cenige kamers met fchoone tapytennbsp;van de Gobelins behangen; anders heeft het Paleis, behal-ven eeu fci,jidery^ niets byzonders, dat der opmerking van cenen reiziger waardig is. De koftelykheden,nbsp;waaraan de hertogen van het Farnefifche huis weleer ver-baazende foiumen hefteed hebben, zyn niet meer voorhanden. Men Zag lyjgj.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de vierhonderd der be-

hedea

i�

Tarma, heden van natuur en kunft, en byzonder eene kollbaarf verzameling van oude Griekfche en Romeinfehe inuntefl'nbsp;Deeze fchatten liet de infant Don Carlos alle naar Napel¹nbsp;vervoeren, toen hy bezit van het koningryk nam.

Het eenige, waarom dit Paleis alleen verdient bezie� te worden, is het beroemde fchildery van Corregio, L¹nbsp;Madonna di St. Girolamo genoemd, het welk met groot�nbsp;zorgvuldigheid bewaard wordt. Dit ftuk draagt deezeanbsp;naam wyl de Heilige Hieronymus zich by Maria, en dtnbsp;Heilige Magdalena aan haare voeten bevinden. .Het ernft'nbsp;baftig en fchraal gelaat van deezen kerkleeraar maakt eeanbsp;uitneemend contrail: met de fchoonheid van Magdelena-Het kind Jefiis fpeelt met haare hairen, en zy lacht heBgt;nbsp;met eene onnavolgbaare bevalligheid toe.

Dit fchildery, zegt Cochin, behoort onder de fchatbaarft� van geheel Italien. Het hoofd van Magdalena is een me�'nbsp;fterftuk van Corregio; het koloriet, de bewerking, d�nbsp;frifche toon der verwen, alles is �er voortrefFelyk in. Zy�nbsp;eenige deelen niet al te wel getekend, zoo zyn zy eg'nbsp;ter allen op het bevalliglle uitgevoerd. Het geheel isnbsp;een inalfch vaU: penceel gefchilderd, en met eene zoo vaardigenbsp;hand uitgevoerd, dat men zou gelooven, dat de fynile trekke�nbsp;als by geval uit het penceel des fcbilders gevloeid wareo-Het hoofd van Maria is fchoon, in de fchaduwe egter eenig'nbsp;zins donker gehouden. De uitdrukking van het kind�'nbsp;ken is vol aanvalligheid, maar het edele ontbreekt�er i�'

Zoo oordeelt Cochin. Wy willen nu ook den abt Go�' genot daarover hooren. Het is zonderling, zegt hy, opnbsp;dit fchildery een paar Heiligen, die vierhonderd jaar na de�

AnguUin Caracci had zoo veel op met dit ftuk, da; hy h�' met zyiie cige hand gcetft heeft. Ecnc feopy kan men io de p��'nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ijke Clialccgtafu te koop vinden.

t)ooa I T A L 1 E N* if

fenderen geleefd hebben, te zamen in een ftitk te toen treft egter dergelyke fouten tegen de tydrekening innbsp;de Italiaanfche fchilderfluklten menigvuldig aan. Zy ko-toen nieei^ van de eenvoudigheid, of eigenzinnigheid dernbsp;Monniken voort , die ze befteld hebben.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hot

^^^e in deeze gevallen is de hiilorifche waarheid aan een zyde te zetten, en alleen op het fchoone in opzigt van denbsp;Jtunft te zien. In deeze betrekking kan �er niets natuurly-lgt;er en leevendiger zyn dan het koloriet in de hoofden vannbsp;Maria, van het kind, en Magdalena. De eerfte isbyzoii-der fchoon: het andere ontbreekt bet zoo min aan karakter als aan uitdrukking. Het hoofd van den heiligen Hieronymus in profil is het minft te fchatten. Voor het overige heeft de kunftenaar op het onderfcheid der gronden,nbsp;waarop de figuuren geplaatft zyn, niet genoeg agt gegee-ven. Want op de plaats, alwaar de Magdalena Haat, konnbsp;zy onmogelyk den voet van het kind Jefus kullen. Het

( ) Zoo de bceidendienft det Roomi�he kerk iets goeds te weeg gebiagt heeft, het beClaat z.eket in de menigte van altaar en zoUiei-ftukken , en andere fchilderyen en ftandbedden van uitneemendenbsp;iterdienften iti hunne kerken en heilige gefiigten, w�lke andersnbsp;tuttvmei in de waereld zouden gekomen zyn. jammer is h�t maarnbsp;^ at de eigenzinnige bygeloovigheid dien valfchcn fiuaak , die zy innbsp;heeft, ook tot de kunft heeft overgebragt. Al w/tnbsp;toostde gtilligheid dci monniken, men zal zich echter al-pjunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat die groote meeftets niet meer hunne ondeiwet-

Patma, ontbreekt ook dit Huk, gelyk bynaalle vanCorregio, niet aan feilen in de tekening. Intusfchen wordt het voor eeflnbsp;der fchoonfien gehouden, die uit zyn penceel zyn voort'nbsp;gekomen. Eenige kenners willen, dat het ter verbeteringnbsp;eene ovale figuur behoorde gegeeven te worden, waardootnbsp;de fouten en verkeerde (tellingen zouden wegraaken, en d�nbsp;(luk onder die van den eerden rang zou kunnen geplaatdnbsp;worden.

Dit beroemde (tuk werd voor eene Dame uit den huizf Bergonzi del Borgo St. Giovanni gefchilderd, die het aannbsp;�t kloofler van den H. Antonius fchouk. De goede Nonnen, welke thans dit. klooder bewoonen, waarfchyniyknbsp;niet veel van de kunft verdaande, hadden veel lievefnbsp;een duk geld. De Infant liet het derhalven in zyn paleis plaatzen. Het is in alien geval te pryzen, dat eennbsp;landheer daarvoor zorgt, dat dergelykc fchatten niet uitnbsp;het land gaan, terwyl zy niet alleen de nieuwsgierigheidnbsp;van vreemdelingen gaande maaken, maar ook veel tot vot'nbsp;ming van den fmaak zyner onderdaanen toebrengen.

De Indmt heeft in zyn paleis, en wel in de galleryt alwaar dit fchilderduk hangt, naar het voorbeeld van Romen en Bologne eene akademie der teken- fchilder- ennbsp;beeldhouwkund aangelegd. De leerlingen oeffenen zichnbsp;naar modellen en origineelen. Jaariyks worden �er pryzennbsp;uitgedeeld. Die van de fchilderkunll bedaar in eene gou-dene medaille van vyf onzen. Eer dezelve toegekendnbsp;wordt, (telt men de dukken terbeoordeeling van dekuud-Icenners ;eenigen tyd openlyk ten toon. Schoon deezenbsp;akademie nog geene Correggio�s en Parmegiano�s gevormdnbsp;lieeft, behoort zy dog onder de bede inrigtingen, welkenbsp;men van dien aart in Italien vindt. Men ziet hier voortJnbsp;eene ia crayon gefchildcrde Carita Romana van de ovcr-

DOOR ITALI�N.

lede keizerin, toen princes van Panna, ueVens een klink- Paf ma-dient daarop gemaakt do�r den AbcFragoni. nbsp;nbsp;nbsp;De op

voeding van Achilles door Pompeo Battoni van Romen ^ dat voor eenige jaaren den prys heeft behaalt, enz.

�Welke in de puinhoopen van de oude ftad Velleja, waarvan wy onder meer zullen zeggen, zyn opgegraaven. Irt 6ene voorraadkamer onder het theater liaan �er dergelykennbsp;Icevensgrootte, die men op dezelve plaats ontdekt beeft.

De gtoote fchouwburg behoort onder de merkwaardig-fbea-heden, waarmede de hertogen van het Parnefifche huis^f, hunne refidemie verfraaid hebben� Men vindt �er geen innbsp;Italien, de welke niet deezen kan vergeleeken worden, ennbsp;naar het oordeel van Cochin is het ook de eenigfte ondernbsp;de nieuweren, die van binnen met egte vercieringer,nbsp;der bouwknnft voorzien is. Vignola is �er debouwmeefternbsp;van; maar wanneer men voorwendt, dat�er leooo aan-fchouwers in zouden kunnen geplaatll worden, zoo gaatnbsp;men tegen de openbaare bevinding aan, wyl de helft vaiinbsp;Zoo veel menfehen het reeds bekwaamlyk zouden kunnennbsp;volmaaken. De langte van het gebouw is honderd en ne-ʫmig, de breedte vyftig, en de inwendige hoogte ongc-jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veer vyf en twintig ellen. Het theater op zich zelf isnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

wydte niet toereikende fchynt te zyn^ maat men zegt dat Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ror voortzetting van den klank toebrengt. Het

vootfte gedeelte van bet theater (frofcenium) is met groo-te kormchifc\,e ^ nbsp;nbsp;nbsp;20 hoog zyn, als de zaal

zelve, vercierd. Rondom de zaal gaan twaalf boven elkander verheve rye� zitplaatzen, naar de wys der oude

�eeze ryen zyn in de loudre honderd en agt ellen lang, eti Van vooren is �er eene leuning met gen'�n vercictd, welke

REISBOEK

hoogte van vier en twintig voeten uit, en dienen genoeg' zaam tot een voet voor eene dubbelde ry van zuilen, di*nbsp;rondom de zaal loopt. De ondcrfle is van de dorifcheinbsp;en de bovenfte van ionifche orde ; beiden maaken een*nbsp;hoogte uit van zesendertig voeten. In de tusfchenruimte*nbsp;der zuilen heeft Vignola de loges, en op de balken een*nbsp;leuning met ftatuen gebragt. De zydingangen beilaan ui*nbsp;twee triumphbogen, die metftandbeelden te paarde verder^nbsp;zyn. Het parterre is zedig ellen lang en zevenentwinti�nbsp;breed. Men kan hetzelve drie of vier voeten hoog onder watdnbsp;zetten , om naar de maiiie� der oude Naumachien odk klein*nbsp;zeegevcgten daarin te houden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het dak is plat, h**

verband der balken verdient opgemerkt te worden, wylh** op eene kundige, en fierke wyze gemaakt is. (*?)

Hoe groot deeze Schouwburg ook is, vervuld het gp luid denzelven nogthans met eene verwonderenswaardi�*nbsp;gemakkelykhcid. Wanneer twee perzoonen geheel agte*nbsp;op het theater'zagt met elkanderen fpreeken, verilaat nidnbsp;ze egtet duidclyk waar men zich ook bevindt in de bak�nbsp;of eene der afgelegenfte loges, waardoor het geluid de**nbsp;zangeren weinig moeite kort. Heeft de boiivvmeefler de*�nbsp;ze uitwetUing door een aanleg, die op zekere regels fteiiu*'

(*) In 't jaar iCro. by het hnwelyk van den prins Odoardi ��** Dorothea Sophia uit het huis van Paks-Nieubiitg werdgeduurende***nbsp;opera dcvgclyk gevegt tusfehen twee chaloupen daann gehoude*'nbsp;Ten dien einde wetden eeuigc gewelven aan beide zyden van h**nbsp;theater met water aangevuld, en de beide ingangen van het parted*nbsp;toegemuurd. Meu kan egter niet ontkennen, dat de plaats tot d'*nbsp;einde veel te bekrompen is, fchoon dc vaartuigen nog zoo kk***nbsp;zyn. �

(*�) De Franfche bonwnicefler Patte , door veele uitgegeeve W**� ken bekend, heeft zeer nauwkeurig alles opgenomen, eu �er aftek*nbsp;liingen van gemaakt, welke hy zal uirgceven. Iti *c jaar 17^1*nbsp;heeft Pattini in Patina insgelyks dergclyken in �t koper gelhccde*-

te weeg gctiragt, zoo belioort dit gebouw in �c geheel ^\iPar'mif. een meefterftuk in zyn zoort aangemerkt te worden. Maarnbsp;veimoedelyk is het buitengewoone in deeze zaak maar aannbsp;een louter geval toetefchryveu. Ten tninuen heeft denbsp;bouwineeher Vigarani, welken Lodewyk XIV. naar Parmanbsp;zond 5 Om de oorzaak te onderzoeken , en was het moge'nbsp;lylt dezelve uitwerking in een nieuwen fchouwlnirg te Parysnbsp;te weeg te brengen, hier vergeeffche moeite oinirend gedaan.

In �t jaar 1733. is voor de laatfte reize in doezen fchouvvburg gefpeetd. Dekoften tot het verlichten deszelven zouden tenbsp;hoogloopen, en defchouwbiirg zelf zou veel te ledig fchynen,nbsp;wanneer gcenc byzondere plcgtigheden veele vreemdelingennbsp;, naar Panna lokken. Pehalven dit moeft�er eerll veel aan verbe-, terd worden. Men heeft deswegens een kleinen fchouwburg,nbsp;welke ongeveer een paar duizend aanfehouwers bevatten kan,nbsp;en van eene aartigebouwkunft is, �er neffens opgerigt, Innbsp;� denzelvcn worden zoo wel opera�s als toonneeUlukken uk*

^ gevoerd. De opera begint hier, als in de meefte Itrdiaan-�( fehe ftedeu, tegen agt uuren, en duurt tot iniddernagt. Zy wordt meelt in mal en iuny gehouden, daarna worden �ernbsp;blyfpelen, en in het carneval opera comiques vertoond.nbsp;�gt;e Hertog betaalt een gedeelte der kollen, wyl de iuwoo-�ers niet in Haat zyn dezclven optebrengen.

De overleeden Hertog Infant heeft ook een fehoon Cafirto j5 openbaar Affembleehuis laaien timmeren; het hof geeftnbsp;licht en kaarzen toe, en een paar Cavaliers van het hofnbsp;i' hebbennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qp^igt over, en Hellen order op het fpel.

Wanneer �er geene fcbouwfpeelen zyn, verzamelt zich de r((nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;driemaal in de week. Dcrgelyke gelegenhe-

411 den zyn, in eene ftad waarin de Adel niet vyIt genoeg is om zelf byzondere Affemble�n te geeven, zeer lollyk.

De (tal van den Hertog is een fchoon gebouw. Zy logt �/ hy de itadswal, en de hooizolders zyn boven de plaats',nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Da'

daar de paarden (laan, zoo ingerigt, dat raen van de met de wagens �er regtuit in rydt. De voorige HertoSnbsp;hield driehonderd paarden, en eene uitgeftrekte jagtequi'nbsp;pagie, welke de jonge Prins op raad van zyn waardige�nbsp;miniller, de Heer van Tillot, meed afgefchaft heeft.

Te St. Paolo ziet men in de derde kapel aan de reg' tehand een (luk van Augullyn Caracci, het welk van d�nbsp;kenners zeer hoog gefchat wordt : het verbeeldt een�nbsp;Madonna met de Heilige Nicolaus, Johannes en Mafnbsp;garetha. Het kleine fchilderduk van den hoofdakaar�nbsp;waarin men Chridus in eene glorie nevens den Heilige�nbsp;paulus en Catharina ziet, is van Raphael. Het is doolnbsp;kwaade behandeling van onkundigen, die het zouden vefnbsp;helpen, zoo bedorven, dat �er niets goeds meer aa�nbsp;is, dan de zamendelling, welke de lompert niet b�'nbsp;derven kon. Men heeft �er eene plaat van door Mar�nbsp;Antonio gefneeden.

De kerk van Madonna della Steccata is de fchoond� onder allen in Parma , en in het kruis met vier arme�nbsp;gebouwd, die aan het eind de gedaante van eenen cd'nbsp;kei hebben. Zy wierd in �t jaar 1539, voltooid. D�nbsp;krooning van Maria boven den altaar aan haar gewyd isnbsp;van Michael Angelo di Siena; maat de drie Sibyllen bo�nbsp;ven het orgel , Mozes onder de arcade, nevens Adat�nbsp;en Eva met eene coleur gefchilderd, zyn van Parmegiano*nbsp;Peeze meeker heeft hier nog meer gearbeid, maar hynbsp;wifchte zyn werk uit, wanneer hy naar Cazal Maggioronbsp;vlugtede, wyl de Monniken hem wegens zyne traagheidnbsp;hadden v'erklaagd.' Gemelde fchilderkukken, die men inbsp;wegens hunne flegte plaats, niet wel kan zien, zyn bV'nbsp;na de eenigken , die men van hem in zyne vaderlyk�nbsp;kad kan aantoonen* Anders was de zoogenaamde M�'nbsp;^onpa tiel collo longo beroemd, maar zy is naar Flore�'

DOOS ITALI� N.

een, en van daar naar Weenen geraakt. In �t gemeen treft men niet \eele fchiideryen van deezen Meefter aan,nbsp;w-yl ky niet vlytig was, en jong ftierf : zy worden des tenbsp;greetiger gez�gt^ },y onder de befte kuntlenaars dernbsp;Lombardfehe fchool gerekend wordt. Agter in t koornbsp;de verlooving van Jofepli, een groote fchilderynbsp;�^an Procaccini. liet koloriet is frifcb, maar de houding

^^'tigzins byzonder, want de hoofden zyn ongemeen licht, ae kleeden zeer duider gehouden. Het marmeren beeldnbsp;Van Genoveva van Francifcus Baratta verdient van wegensnbsp;I de goede vinding befchouwd te worden, fchoon deuitvoe-^ ring hier en daar gebrekkig is.

^ waarvan alle fchryvers, die over de kunft handelen, zoo , veel ophef maaken, maar die door langheid van tyd veelnbsp;. Seleeden heeft. (*) Hy heeft daarin het meefte vuur zy-Her inbeeldingskragt, en eene ongemeene kunft in ftoutenbsp;, verkortingen betoond. Benige zeggen dat deeze koepelnbsp;j hem het leeven gekoft heeft; hy droeg het daarvoor ontvangen geld naar zyne behoeftige familie te Corregio, ennbsp;, Werd dermaate daardoor verhit, dat hy in eene krankheidnbsp;' viel, waaraan hy in �t jaar 1530. ftierf. Dit meefterftuk,nbsp;het welk Maria in eene glorie verbeeldt, veroorzaakt, datnbsp;I tnen de overige werken van Michael Angelo van Siena,nbsp;Zamacchini, Girolamo Mazzuoli, en van andere

veikggt. Mcq� wordt in de Pauslyke chaicographie le Romen Wagten gt; wyl 4enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;egier voor de bedcnilaaglcSre afhukken

thel: La cappeiaj;^''^^ geheel afgebruikt zyti. Het wc'-k voert den Ongeil e Sant� ^ ^�'�***, damp;e la Vergltis ajfttnta tn gloria con corinbsp;*�echio, gli Ap�fto'iinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;byzondere plaaten heefioSifto Bada-

farms. 200 zeer in agt neemt. Hier bevinden zich ook de graf' plaatzen van twee beroemde fchilders, Auguftyn Caracci�nbsp;die in�t jaar l�oi, en Leonello Spada uitBologne, di^nbsp;1622. te Parma geftorven is. In een onderaardfch gewelfnbsp;is het pragtig marmeren graf van den Heiligen Bernhardnbsp;degli Uberti, een Florentyner, en wel eer bisfchop vaquot;nbsp;Parma. Profper Clemens Modenefe heeft het omtrend heinbsp;jaar 1560. vervaardigd.

�/. derwerk van Corregio in frefco beroemd. De heerlyke koepel met de vier hoeken zyn van zyne hand, maar d�nbsp;eene zoo wel als de andere befchadigd, Hy was toennbsp;twee en dertig jaaren oud, en fchilderde met opzetgrootenbsp;beelden en in eene grootfche manier, wyl men zyn fchil'nbsp;derwerk in den Dom een GuazzeUo di Rane genoemd had-Boven den hoofdaltaar heeft hy de krooning van Mad^nbsp;verbeeld, maar als de monniken het koor verwyden wil'nbsp;den, lieten zy het gelioele werk van Hannibal en Auguftyhnbsp;Caracci in olyverw kopieeren, en naar decze heerlyke ko'nbsp;py, (welke met de overige kollelykheden naar Napelsnbsp;vervoerd is,) is het door Cefare Aretufi met veel kunft ehnbsp;behoiiding van de manier van Corregio tegen het nieuwenbsp;verwulf op natten kalk gefchilderd. Even deeze kunde-naar heeft ook op eenen altaar by de vyfde kapel eehnbsp;fchoone kopy naar den beroemden nagt van Corregio indenbsp;gallery van Dresden gefchilderd. In dezelfde kapel aan denbsp;regtehand ziet men met verwondering den van het kruisnbsp;genomen heiland en de marteling van den Heiligen Pla-cidus, een paar origineele (lukken van Correggio. De uit-!nbsp;drukking in het eerlle (luk is fchoon, en de houding welnbsp;waargenomen, maar het is niet vry van fo.iuen in de tekening. In de eetzaal van het Benediclyner klooHeraan deelt;nbsp;�lp kerk behoorenJe, ti'Qft men een mjddelmaatig fchildery

van Parmegkno aan, maar is met zuilen van de Aan-parm^, fche orde omgeeven�, welke Corregio voortreffelyk ennbsp;in een fckoone perfpe�tief gefchilderd heeft.

de kapueyner nonnen is het ftuh van den hoofd-aitaar van de tweede manier van Guercino. Het verbeeldt Maria met het kindeken, en voor haar de Heilige Fran-�^�fcus en de H. Clara.

In de kerk St. Sepoicro vindt men eene der ht^teSt. Sepot-fchilderyen van Corregio, namelyk de vlugt naar Egyp-^*�� ten, of de zoogenaamde Madonna della Scodella. Marianbsp;heeft eene fchaal in de hand, waarom men dit beeld zoonbsp;genoemd heeft; zy heeft het kind Jefiis op haaren fchoot,

]ofeph reikt hem dadels van eenen palmboom toe, wiens twygen door eenige Engelen nedergeboogen worden.

Het hangt in een fchoon licht. In�tgeheeleflukheerfcht veel overeenftemming en bevalligheid, fchoon het at nietnbsp;van zulk een leevendig koloriet is als veelen van deezennbsp;meefter. Het voorheen gemelde fchildery , dat in hetnbsp;hetioglyk paleis hangt, overtreft dit verre.

St. Rocco behoorde anders den jcfuiten. De kerke is ,S�, Rocciy-van de romcinfche orde, en behaagt by �t eerfte aait' zien; maar onderzoekt menze naauwkeuriger, zoo is denbsp;fcnaak wegens de menigvuldige tribunen zeer tooneelag- 'nbsp;tig, om niet te melden, dat het dikwils afgebroke balk�

^stk zich flegt vertoont. Het fchildery van St, Rochus Sebaftiaan van Paul Veronefe op den hoofdaltaarnbsp;Wordt gekecl zwart. In eene kleine kapel aan de regtenbsp;zyde van den hoofdaltaar, hangt eene Heilige familie vannbsp;Leonello Spada. Het fchilderwerk is zeer fchoon, maarnbsp;door de zilveren kroonen op de hoofden der beeldennbsp;bedorven. Men kan zich niets onzinniger verbeelden,nbsp;dan de Italiaanfche wys van den beelden in de fchilder-ftuiiken kroonen van goud en zilver optezetten. Een�

1�arma, kwalyk gevefligde aandagt, en het belang der geeftely-ken is oorzaak, dat meenig heerlyk ftuk door de gaten ter vafthegting der kroonen gemaakt, of geheel en al bedorven often minften zeer gefchonden worden. In den middelden gang vindt men een groot fchildery van Spagnolet-De heilige Lodewyk van Gonzaga en Ignatius fmeekennbsp;het op de knien zittende kind Jefus zoo vuurig, dat hetnbsp;niet weet, naar wien van beiden het de handen zal uit-fteeken. Dit heeft de fchildet fchoon uitgedrukt, niette-genftaande de houding van het kind eenigzins gedwongennbsp;is.

Met deeze kerk was te vooren het jefuiten collegie, en het zoogenaamde Collegio di nobili verbonden, het welknbsp;eene voortreifelyke inrigting van Hertog Rainutius is; hynbsp;ftigue hetzelve in den jaare i6oi., nadat hy een paar jaa-ren te vooren ook de hooge fchool tc Parma vernieuwdnbsp;had. Het aantal van jonge edellieden , die allen uit oudenbsp;geflagten moeften zyn, (Irekte zich zomwylen tot twee ofnbsp;derdehalf honderd uit. Zy werden hier voor een gerin-gen prys in alle weetenfchappen, de wiskunde, de hifto-lien, en het geen een jong heer van geboorte nuttig kannbsp;zyn , als lichaarasoeffeningen van ryden, fcherpen enz. on-derweezen. De hertog geeft �er de paarden toe; dennbsp;hetfft brengen zy op een luftflot in het land gelegen door,nbsp;alwaar zy zich met de jagt, de visfchery, of met anderenbsp;nuttige uitfpanningen verlulligen. Twaalf hebben altoos eennbsp;geeftelyken tot hun opzigi, en een bediende. In de ftadnbsp;gaan zy in het zwart gekleed. Op het tooneel, dat zichnbsp;binnen het gebouw bevindt, vertoonen zy in den tyd vannbsp;het karneval onder elkander blyfpelcn. Die zich hier het beftnbsp;gedraagt, voert den titel van Principe, en draagt eene medaille aan een lint op de botft. Het collegie is met een

fterrekundig obfervatorium, en goede wiskundige, enphy-Farwa. fifche inftrumetiten voorzien,

St. Michele is alleen merkwaardig wegens het fchildory McZ-e-lt;^en hoofdalcaar, het welk Mavia en den Heiligen Mi-gmjg wiegende, verbeeldt. De meeder, een i'�3ardig leerling van Corregio, heet Lelio Or�, en ver-

Madonna della Scala. Op den hoofdaltaar van dit kleine bedehuis ziet men eene fchoone Maria op natten kalk van Corregio. De knnftenaar had ze tegen den wand vannbsp;het huis van zynen viiend gefchildetd: maar wyl meuzenbsp;voor verwonderlyk hield, werd dit bedehuis gebouwd, erinbsp;dit fchildery boven den altaar geplaatd;. Het is maar jammer , dat men van de fchoonheid van bet hoofd niet regtnbsp;oordeelen kan, wyl de zilveren kroon, zoo gek geplaatft,nbsp;alles bederft.

De kerk en het kloofter van St. Quiiuino is in �t jaar St. Quinto ^ 1404. derwyze geplunderd en verwoeft, dat men nog in��*

Parma van een menfch, die verarmd is, of zich anders in ellendige omflandigheden bevindt, tot een fpreekwoordnbsp;gesvoon is te zeggen: e miferabik come St. Qtiintino. Denbsp;kerk is egter ten vollen weder herfteld, en met goedenbsp;fchilderyen voorzien. Daartoe behoort in de eerde kapel *nbsp;aan de regtehand een doop van Giovanni Fiamingo, en innbsp;lt;^e derde kapel aan de linke hand de hemelvaart van Ma-*'a door Spagnolet. Het fchildery van den Heiligen Beiia-en Quifjjjnus op den hoofdaltaar wordt voor hetnbsp;werk vanLaufranco opgegeeven. Ruta houdt het op de

Patma p. f2. fttlt hem onder de grooie mee-Vt �11 nbsp;nbsp;nbsp;ftuk buiten eemeen. Orfl, met den byraam da

, nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ^�'iet van Cortegio zeel gelukkig nagevolgd, en hero

RE I S-B O E K

Parma, amgehaalde plaats wegetis de tekening, en den fmaak ia de beelden , voor een (luk van Badalocchio.

Eene Italiaanfche myl van de Had ligt het karthuizer kloofler. In de aanbidding der drie koningen op dennbsp;hoofdaltaar heeft Hieronymus Mazzuoli de manier van zy-nen meeder en neef Parmegiano zoo gelukkig nagevolgd,nbsp;dat men meenen zoude, dat het van den laatften was,nbsp;indien �er niet te gelyk iets van de manier van Corregionbsp;en Paul Veronefe in gevonden wicrd. Een bewys hoenbsp;gelukkig Hieronymus in de navolging was.

Palazzo del Giardino is een oud paleis aan het eind der (lad. Het draagt den naani van den daarby gelegennbsp;uitgeHrekten tuin, welke de overleden Hertog doorPetitotnbsp;in eenen zeer goeden fmaak heeft laaten aanleggen. Denbsp;meefte muuren van het gebouw zyn door middelinaatigenbsp;meeders befchilderd. Maar in een vertrek heeft Auguftynnbsp;Caracci de zolder vervaardigd, hoewel in eene eenigzinsnbsp;drooge manier. Tegen de drie muuren ziet men denbsp;triumph van Venus, de Europa, Bacchus en Ariadne vannbsp;Cignani. De zamenflelling in deeze (lukken iszinryk,nbsp;het karakter der hoofden, en het koloriet bevallig. Maarnbsp;zy zyn niet frifch genoeg gefchilderd, en kunnen daarom niet onder de belle werken van dcezen raeeder gerekend worden. (_*)

(�) Voor eenigc jaaren had dc Hertog ia dit paleis een kunflenaar, Jol�ph Cattrapi, eenige vertrekken ingernimd. Dezelve is de uitvinder van eene aartige kunK, ora met zyde te fchilderen, het welknbsp;het fchilderwcrk in crayon- zeer gelykt. De zyde van ieder kleurnbsp;wordt tot ftof gemaakt, en vervolgens met een fterke gora op eennbsp;grond van linnen gebragt. Men kan dcezen arbeid eenigermaaicn meinbsp;het gedrukte Engelfehe papier vergelyken, dat totbehangl�ls gebruiknbsp;wordt. Zyne kinderen hielpen hem daarin. Een fchildcry van di tnbsp;foortkoftte, naar dat het groot was, vier, vyf, en meer dukaaten. I-lynbsp;mifte dikwils in do tekening-, ander; waren de koleuren zeer welnbsp;in elkander verdteeven.

�500R ITALI� N.

�n de nabyheid van deezen hof wonnen de Franfchen en Sardinseis den 29. Juny 1734. een flag� waann denbsp;Keizerlyke general Mercy bleef. Deeze overwinning, ennbsp;de daarop volgende op den 19. feptember by Guaftalla,nbsp;'^enoorzaakren den vrede Van Weenen, waar door Lotha-�'��'gen aan Frankryk kwam.

Tot de overige aanzienlyke gebouwen in Panna belioo-ren la Pilotta agter het flot, de paleizen San Vitale, Ran-goni, Gian de Maria, en anderen. Het ontbreekt de ftad ook niet aan bronnen, en eene aanzienlyke waterleiding,nbsp;waartoe het noodige water te Malaudriano vyftig mylennbsp;van de ftad ontfpringc.

De�Hertogdommen Parnia en Piacenza grenzen Kgmjnkomflert het noorden en weden aan het iMilaaneefche, tegen het^f^s Landt.nbsp;zuiden aan het Genueefche, en tegen het ooflcn aan hernbsp;hertogdom Modena. Men- geeftze ongeveer 300000 in-wooners, en fchat de inkomflen daarvan op twaalf miilioe'nbsp;ncn Ure, of tegen een millioen dalers. De eene helftnbsp;komt uit de tollen , en de belaftingen op het zout en denbsp;tabak, welke verpagt zyn �, de andere helft van de lancle-tyen, bet geftempeld papier, de belaUingen op het leer,nbsp;en meer andere zaaken,

De overleden Hertog gedroeg.zich zeer minzaam, zoo Wel jegens vreemdelingen, als zyne eige onderdaanen; hynbsp;Was een groot vriend van de jagt, maar bekommerde zichnbsp;Weinig om regeering, alles aan zynen eerden Minitlernbsp;�vetlaatende. (*) De tegenwoordige Hertog, die 1751.

dc grootftc '�aarftighcld, iondet^een^^

at orde en goede intigting overal heetfehen. nbsp;nbsp;nbsp;rrliaprcti trag*-

�an hem te danken. Hy heeft de tofte� ea weeterdcu u

een der tvaardigftj. faunen gefteld had. Dc ganfche laft der regee-iing lag op detr nbsp;nbsp;nbsp;Tillot, een Franfchman, welke alles

mondig verklaard is, geeft groote vervvagting van zich, en heeft by den aanvang zyner regeering de zaaken in handen van den Heer Tillot gelaaten.

De ftadhouder van Parma heeft twee Auditoret onder zich: den eenen voor het burgerlyke, den anderen voornbsp;hetlyfftrafFelyke. Schoon nude geregtskamers wel voorziennbsp;zyn, klaagt men egter hier, gelyk aan de meefteplaatzen,nbsp;over de langwyligheid, en koftbaarheid der proceffen, ennbsp;over het beurzenfnyden der advokaaten.

Het financie Collegie QlMagiftraio Jupremo delle finance) beftaat uit een prefident, vier raadsheeren, een advocaat, en een procurator. De raad van de ftad heet Anzia-Tiato, verraoedelyk wyl hy uit de oudfte en voornaamft� burgeren verkooren wordt.

Zeeden der De voornaamfte gedagten in Parma heeten Rozzi, Palla-inmone- yicini, San Vitali, Mellilupi, Soragna, Terzi, Siffa , enz.

De adel leeft op den Franfchen voet. De dames zyn aangenaam in den ommegang, en hebben wel naar deltaliaan-fche mode hunne Cicisbeen, maar binden zich niet flaaf-agtig aan deeze gewoonte. De burgerlyke gezelfchappen zyn niet zoo aangenaam en onbedwongen: zy kunnen zichnbsp;niet zoo ligt aan de verkeering met Franfchen, en aan hunne zeden gewennen. De gemecne man is loom, koel,

ten optebeuren. De bergwerken heeft hy aan den gang gebracht, den koophandel bevorderd, en verlcheidc manufactuuren van laken,nbsp;zeep, porcelein, wafch, papier, endcrgelyken laaien aanleggen. Hyisnbsp;van Bayonne geboortig, maar heeft zyn vaderland vcilaatcn, en zichnbsp;geheel aan het belang van zynen vortl overgegeeven, zonder nog-thans naar het voorbeeld van zoo vccle minifters het land tc drukken. Hy is niet gehuwd, maar heeft door den onvermoeiden arbeid zyn lighaam zeer verzwakt, lu *t jaar lygy, fcbonk hem denbsp;Hertog tot belooning zyner dienften het Marquifaat Felino niet verrenbsp;van Farms.

DOOR. iT ALIEN.

�n min yverzugiig dan in andere fteden. Men boort daarom ook niet veel van moorden of ponjaardtleekennbsp;in Panna, offchoon de ftad volkryk is. Scaliger zegt,nbsp;dat de inwooners moedig, goedhercig, en gevaUig zyn.

�2�eetie burgervrouwen en de boerinnen draagen hoe-den met een kleinen rand , en behangen denzelven tnet veele linten en kwallen. De buitenfpoorigbedennbsp;zyn in Parma veelligt zeldzaamer, dan in andere Itaiiaaa-fche fteden, waartoe de overlede Infante, eene Franfchenbsp;Prinfes, veel heeft toegebragt, wyl zy dezelven heeft zoeken te onderdrukken, ten minden de openiyke aanftooce-lykheden te beletten.

De lucht van Parma heeft men van oudsher voor gezond gehouden. Plinius verhaalt, dat men daar by de volkstelling, onder keizer Vefpaliaan verrigt, drie mannen vannbsp;rao en 130 jaaren heeft gevonden. De dampkring i*nbsp;er lang zoo heet niet als in het beneden deel' van Italian. Men heeft zomwylen geftrenge winters, en veelnbsp;Ineeuw, zoo dat dezelve fomtyds drie a vier voetennbsp;hoog liegt, hoewel dit zeldzaam gebeurd. In �t gemeen beeft bet klimaat veel overeenkomft met het Mi-iaaneefcbe.

Wy hebben reeds melding gemaakt van de hooge fcbool door den Hertog Rainutius te Parma opgerigt: anders wasnbsp;d� -^cadsjKia de' imomiati, voor meer dan tweehonderd

(*) Invemum mediis prxclatum nomen tn aimi�. P'�dki lt;juo fit gens ignea Matte, docet,nbsp;liigenium tagidmn fecili flammatui ab na,

Scd vigci in jmjVo pc^oie yutus amor; Ivlagnanimo pretiun\ eft tio�i difjlicuiffc judoti,nbsp;Hoe fatis officio esdsre wtpe pavM-

R E. I S - B O E K

Toeftand Panna heeft eenige beroemde dichters voortgebraagt, deriveeten-'Poxsi'^owxo Torrel�, auteur van eenige fchoone treurfp^nbsp;Jcbappen, Rofli, Marraita, Bafinio, enz. D� Marquis Manat*nbsp;heeft in �t jaar 1766. de Idillen van Virgilius overgezc*�nbsp;De Abt Frtigoni, een Genuees van geboorte, maar dief^'nbsp;dert veele jaaren te Parma woont, en fecretaris vandeaC�'nbsp;demie der kunften is, wordt voor den beften der hede�'nbsp;daagfche dichters gehouden, nadat Metaftafio naarnbsp;nen gegaan is. Hy heeft weinig toonneelftukken, ma*'nbsp;voortrefFelyke kleine lofle gedichten gemaakt. Men vinii'nbsp;dezelven in eene verzameling van verzen van drie hedendaa^'nbsp;fche dichters te Venetien uitgegeeven. (?j De verz^*nbsp;zyn zonder rym, gelyk de Virgilius van Annibal Caro,nbsp;de Lucretius van Marchetti; maar even daarom treft m^�'nbsp;in dezelven dikw�s des t@ fchooner gedagten, en nieerd*'nbsp;harmonie aan. De maat der lettergreepen is in deltaliaaf�nbsp;fche po�zy de hoofdzaak, gelyk by de Latynen.nbsp;maakt het bevalligfte deel der dichtkunft uit, wyl de P*'nbsp;liaanen dezelven naar de wyze der oude Grieken, als i^**nbsp;muzikaalfch aanzien, en het rym zoo zeer niet agten.

Panna kan ook in andere weetenfchappen groote luid^** aantoonen. Daartoe behooren uit vroeger tyden debekef'nbsp;de abt Panormitanus, Aeneas Vico, eender eerften die^nbsp;oudheidkunde in zwang bragt, de Abt Bacchini, weli'*

(*) De titel fs : DJt/t fcicltl ite�l*Ahhate CarU Inmc, Frugont, ^ Cont� Franccfc� Aliarottl , e del Padre Xaverio *BettmeUi een Ienbsp;diVirgUhdegliEti/�nFmetU 17(^6. in 4to. de tweede diuk. Denbsp;ver zegt., dat hy de belle voorbeelden der laatere dichtkunft y,nbsp;vetkooten, om de jonge Italiaanen een legten fmaak te doen eiP'',nbsp;gen in eene po�zy, die rol van edele gedagten, en ovetcsnftcmo�'nbsp;is.

DOOS. 1 TALIE N.

behalven andere geleerde werken in den begintle vati dee parnM� ze eeuw, een der eerfte geleerde maandfchriften inltalietlnbsp;beeft uitgegeeven; Rofli die eene gefchiedenis vaiiRayen-ne heeft gefchreeven; de beide rechtsgeleerden Bottari ennbsp;B^yardi; eenige geneesheeren, Sachi, Sachini,

Venturi, van welken de beide laatfte koninglyke Spaanfche Jyfartfen geweeft zyti.

DeJefuietZucchi te Parma was in �t jaat i6i6. de eer e die zyne gedagten liet gaan over eene terugkaatfende telenbsp;Coop, welke uitvinding Gregori en Newton naderhandnbsp;meer'voimaakt hebben. Voor�t overige was de JefuietBel-

grado, biegtvader van den overleeden Infant, een geleerd ' man, die zich niet alleen in de vetheve meetkunde,

5' Van hem komt het obfervatorium, en de verzameling van proefondetvindelyke inftrumenten in het Collegio de Nobili�nbsp;e* De graaf Rezzonico, uit Como gebooren, arbeidt aan eennbsp;commentarins over Plinius den ouden, welke uit eenigenbsp;banden in folio beftaan zal. De pater Paul Maria Paciau-afl'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di werktnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aan eene befchryving der oudheden te

gelyk bibliothecarius, en houdt zich federt eenige jaaten, el* op bevel van den Hertog, op met aanleggen van eene voor-treffeiyke boekverzameling, welke voor ieder een ten genbsp;equot; btuUre zal openftaan. Men geeft zeer naauwkeutig agt opnbsp;;(i' eene vertlandige keuze der befte fchriften. Het getal be-loopt reeds agooo, die alle zeer zinlyk gebonden zyn, en

� Zr '�ftquot; w=�enl-chap behoon zyn werk dj afi, a�aljfm � ,n re phyftca .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.�t de andere de veihandelmg van den ihtoon van

�j, nbsp;nbsp;nbsp;(��) Hy woonde .�de,, i� ^et Theatinet klooftet te Romen, en

V ��ft zich door vetfcheide vethandcliogcB over oudheden en roumea jj,} 10 de gcleeide waeield betoetud gemaaku

R. E I S T B Q E K

Pamtf. 200 haudfchriften, waar onder eenige van ?eer groot* waarde. Deezen aanleg heeft Parma ook aan den Hee*nbsp;Tillot te danken. De pater Fourcaud, een bekwaam nS'nbsp;tuurkundige, welke te Macon eenefchoone verzameling va�nbsp;vogelen heeft aangelegd, is door den Hertog op eene aaO'nbsp;jtfenlyke wedde naar Parma beroepen, om een kabinet va�nbsp;natuurlyke zeldzaamheden aanteleggen, het welke met de�nbsp;tyd zeer aanzienlyk zal worden.

Maaten en Men heeft drieerley ellen in Parraa: U braccio di legnot gewigten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jg� dagelykfchen handel gemeete�

wordt, is tot den Paryfcjien voet als i66p. tot tooo, hoU* dende ongeveer twintig duim; hy wordt in twaalf onci*nbsp;yerdpeld. (�) De brawio di feta ^ waarnaar de zydenwaa*nbsp;ren gemeeten worden, houdt eenentwigtig Paryfche dui'nbsp;men, agt linien} en de Braccio di fiio, welke tot ee�nbsp;inaai voor lynwaaden dient, houdt drie�ntwintig Paryfcb�nbsp;duimen., en zes linien.

De wynmaat heet Brenta, en weegt agt Pe/i, elk tol vyfentwintig Parmezaanfche ponden. Eene Brenta houdlnbsp;zesendertig pinten, waarvan elk omtrend tweemaal zoOnbsp;groot is als een Paryfche pint. Het graan verkoopt me�nbsp;volgens het fiais of ftaro , welk in ztikim quartorak vtfnbsp;deeld wordt, en ongeveer 102 pond te Parraa weegt. Ee�nbsp;Parmezaanfch pond maakt maar twee derdedeelen van ee�nbsp;Paryfch pond uit.

De Franfche Schildlouisd�ors doen in Parma vyf e� negentig Lire, en gevolglyk eene Lira maar vyf Paryfch*nbsp;Huivers; maar men rekent meer met Paoli, van welk�nbsp;drie�nveertig een Loufsd�or, en omtrend twintig een duca*!

(�) Zes braccii maaken eene roede (pertlca) vier vierkante roedlt;* of �4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;braceS maaken eene tavola, twaalf uvoje een flat�'

� o OR 1 TA LIEN¹

P�ma is van oudsher wegens haare voort�effelyke '�o\Ko^pha^ ^firoemd� (¹) De hoofdhandel van het landnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

� die zoo wel ruw, als gefponnen en getweernd vet-gt; of ook verwerkt wordt, De tneelle zyde gaat naat 1-yons en Engeland. De veekweekery is voortreffelyk tnbsp;en �er worden veele osfen en zwynen buiten �s lands vet-kogt. Het land heeft een overvloed aan olyf- en Itaftanje-boomen, daarentegen reikt het gezaaide niet toe, en wordtnbsp;uit het Milaaniche gehaald, De ftaro of centner van honderd pond geldt aldaar twee�ntwintig lire.

De zoutwerken te Salfo liggen vierentwintig Italiaanfche mylen van de ftad, en leveren jaarlyks over de 150000nbsp;Ponden zout, het welk ongeveer twee derde deelen be-�nbsp;draagt van �t geen hel land gebruikt¹ Het oveiige wordtnbsp;van de Adriatifche zee den Po langs gebtagt. Men be�nbsp;dient zich te Salfo van geene gradeerhuizeii. Het zoutenbsp;water wordt uit twaalf Zeer diepe bronnen in gtoote ketels gefciiept 1 hierin laat men het zoo lang uitdampen,nbsp;tot dat het zich begint te zetten. Dan kookt men het met ^nbsp;dflen- of ander bloed , fchuimt het af, tot dat het wit ennbsp;duiver genoeg is, en dan laat men het droogen.

REI S - B O E E

Parma. Ccheide plaatsen wordt fteenoly, Petroleum , verzameldt ten deele zonder middel van water, als te IVliano en Vi2'nbsp;zole; ten deele op het water dryvende, als t� Fornovo�nbsp;Rubiaiio, Lifignano, en andere plaatzen. Te LilignanOtnbsp;! tien myletl van Parma, treft men inineraahyateren aan.

Otorno. Colomo is een oud luftfloty van de hertogen uit dct� huize Farnefe gebouwd, een paar uuren van de ftad, aaanbsp;den vloed PariUa , alwaar de overleden Infant zich dequot;nbsp;mecft�n tyd om te jaagen plagt optehouden. De vertrek'nbsp;ken zyn niet korthaar gemeubileerd: men vindt �er egtelnbsp;een heerlyk vercierde zaal naar het ontwerp van Petitot�nbsp;en een klein aartig theater voor het Hof. Door deezequot;nbsp;zelfden bouwmeefter zyn de tuinen, welke in grootte vootnbsp;de Tuilleries te Parys niet behoeven te wyken, en reed*nbsp;door Hertog Francifais in goeden ftaat gebragt waren, naafnbsp;den Franfchen fmaak veel fchooner ingerigt. Over eenquot;nbsp;pragtlge overdekte laan van oranjen en citroenboomen, diquot;nbsp;in den grond ftaan, wordt �s winters een houten huis op'nbsp;geflagen; aan �t eind van deeze allee ligt een aartig grot'nbsp;werk. In den tuin ftaan antieke rtandbeelden van Herculquot;*nbsp;en Bacchus zes ellen hoog, die in den tuin van Faf'nbsp;nefe te Romen (�} zyn opgegraaven. Zy zyn van hardnbsp;graauw marmer, zeer befchadigd , en van geene zonderlingquot;nbsp;kunft. Aan den tuin grenft het perk, waarin egter gebrel*nbsp;aan wild is.

By de puinhoopen van de oude ftad Velleja treft mquot;quot; een paar merkwaardige bronnen aan: de eene fpringt n)quot;'nbsp;een fterk geblaas, zonder dat het water warm is; en de andet*nbsp;ontvlamt op de oppervlakte, wanneer men dezelve fflquot;*nbsp;een brandend licht nadert, en gaat niet weer uit, dandoquot;^

ecquot;

(�) Alwaar voorheen het Paleis der Roomfche keizers lag. vindt ze ook deswegens in het werk van BUnchini: iV falMxe ^nbsp;Cffars, in koper gegraveerd.

een fterken wind. Kiet ver daar van daan is aene kleine partna, i ftreek lands, alwaar zomwylen, voor al by betrekke lucht,

i� Eer wy Parma verlaacen, moeten wy nog iets van de n '^^^fgemelde Had Velleja zeggen. De puinhoopen van de-n *^lve liggen eenigemylen naar het zuiden van Piacenza,quot; ennbsp;vier.mylen zydwaards van den ouden Aernillfohen heirwegnbsp;:( af, aan den vloed Cheto , en aan den voet van de Moria ,

^ en Ravinaflb. De inftorting van een gedeelte van deeze ii beide hooge bergen, welke tot bet Apennynfche gebergtenbsp;if behooren, veroorzaakte den ondergang van Velleja.

e zuilen liggen met het bovenlle gedeelte van de bergen af, snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;insgelyks de muradien; ten bewyze dat de rotzen dezelve

i- van Velleja eene hansagtige aarde, die, ook zelfs als ze ;S nog vogtig is, op de nadering van vuur ligt in brand vliegt,nbsp;en men heeft daaruit willen befluiten, dat Velleja door ee-iJ oe vuurbraaking verwoed; zou zyn geworden, vooral wylnbsp;c men zwarte half verbrande doffen, en eenige gefmolce muu-t quot; gevonden heeft. Maar men treft verder geene genoeg-vuur aan, die dit bewyzen kunnen;

tUkja, hebben, om zich met de vlugt te redden. Zy wlef' den met alle hunne bezittingen overvallen, en van de aaf'nbsp;de verflonden , gelyk die van Tripergole by Napels innbsp;jaar 1538. Zy waren by gevolg niet zoo gelukkig, als denbsp;inwooners van Hcrculanum en Pompeji, die tyd hadde�nbsp;pm zich te redden, en hun koflbaarde zaaken in zekerheidnbsp;te brengen. De eigenlyke tyd wanneer Velleja is vef'nbsp;�ijeld geworden, kan men niet wel bepaaJen, verniocdelyl^nbsp;ia . het in de vierde eeuw gefchied. De oudfle ontdekt^nbsp;overblyffels zyn van de tyden van keizer Probus, die ii�nbsp;�t jaar 282. ftierf; �er bevinden zich egter munten cal'nbsp;keizers die Conftantyn zyn opgevolgd, van 387 en volgen'nbsp;de jaaren. Vermoedelyk is derhalven het ongeluk eenig�nbsp;jaaren na den dood van Conftantyn voorgevallen.

Het begin tot opfpooring der oudheden werd op bevel yan den Hertog in �t jaar 1760. gemaakt. Men is�er egter�nbsp;tveegen veelc daarmede verzeld gaande zwaarigheden, nie'nbsp;ver mee gevorderd. �Er liggen ten deele op de gebouwe�nbsp;rotzen van tien ellen hoog; door wier lall: de (landbeeldennbsp;(^n andere zaaken denvyze verpletterd zyn, dat het nie'nbsp;veel baaten zoude , fchoon men al deeze ongehoordenbsp;zwaarten wegruimde. Deeze zwaarigheden neemen toe�nbsp;naar maate men digter aan den berg komt, waarom mennbsp;federt 17(54. in�t geheel met deeze nafpooringen is uitge*nbsp;fcheiden.

De verfcheide kagen van aarde en fteenen, die men o? elkander aantreft,, zyn een bevvys, dat �er tot herhaald�nbsp;reizen Hukken van de bergen neergellorc zyn, en uit d�nbsp;menigvuldige bouwfteenen en marmers, die men in de�nbsp;vloed Chero in de uitgebreidheid van een uur gaans aa�'nbsp;treft, mag men bellniten, dat de geheele ftad niet opeeO'nbsp;jcaal is ingeftort, maar dat de fteenen van tyd tot tyd oPnbsp;aalkander zyn opgehoopt. Het grootfte gedeelte der

BOOR ITALIAN.

lag aan eenen heuvel; de huizen ftonden enkel en vry rapellej^ het rond, eu maakten een amphitheater uit; van de eenenbsp;, hoogte klom men door middel van trappen op de annbsp;^ De vloeren der onderfte vertrekken rufteden op piaarenbsp;van gebrande potaarde, op dat de lucht eenen

I tezyngeweeft, eenige hadden marmeren, andere met mo-faik ingelegde vloeren. Men heeft 'er verfcheide fchrWe-ryen, marmeren bortlbeelden, baden , cietaadien in een goeden fmaak, vaaten van brons met zilver ingelegd, al-quot; lerley aartig huisraad , en zeer cierlyke gebakke pottennbsp;' gevonden; in een gebouw was een muur eeniget maate minbsp;* den Chineefcben fmaak ^efchilderd. Dergelyke grotesnbsp;I ken, over wier misbruik Vitruvius reeds klaagt, waren ynbsp;de Romeinen zeer gewoon, en die van Raphael zyb^nbsp;j vrye navolgingen van de oude Romeinfchenbsp;jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Men heeft voorts een basreli�f van marmer in den Egipt' v

ftyl, een paar Eglptifche kapiteelen, waarop in plaats van^ vo ' luten en bladen, beelden zyn uitgehouwen, uit de tuinennbsp;' voor den dag gehaald. Wy weeten dat deRoraein en dennbsp;' fmaak der Egiptenaaren beminden, en dikwils navolgden.

� Van het doorgezogte gedeelte der oude ftad is eene grondtekening opgemaakt, welke in de gallery van etnbsp;te Parma vertoond wordt. Ongeveer in het middennbsp;'^8 eene opene wel vercierde plaats. Uit een daar gevonden opfckvift blykt, dat zy op koften van een burger vannbsp;, Velleja. ^et naame Lucius Lucilius, is geplaveid geworden. Op detelve ftond een altaar den keizer AuguRusnbsp;loegewyd, en rondom zuilen van Mamo cipolUno, Waarvan �er nog eenige liggen. H�t water liep door middelnbsp;van een kanaal, dat ter zyde gegraaven was, af. Voortsnbsp;vonden zich op de plaats zitplaatzen van marmer^- di^ �P

R E I jS:. b o e k

f^elleja. leeuwen rulleden; men heeft hier ook eene gevleugeld* Godin der overwinning van brons met opgeheve hande*nbsp;ontdekt, als of zy iets droeg. Onder de aanmerkelyk*nbsp;gebouwen van Velleja was ook', als in andere grootenbsp;den, een Chalcidium, het welk ten deele tot openbaare vs^nbsp;gaderingen, of geeftelyke gebruiken, ten deele tot ple^'

van Titus, heeft het zelve voor haare medeburgers mmkipibus fuis) gebouwd. Een ander oirfchrift meld'nbsp;van eene Bafillca,. (?) welke de tweeman en hoogeprieU^nbsp;C. Sabinus heeft gebouwd.

Velleja maakte een gemeenebeft uit, het welk omtrefld dertig Heden en dorpen in de omliggende llreek ondfi'nbsp;zich had. De inwooaets vvierden ondet de Anamaninbsp;rekend, en behoordei} nevens deezen tot, de Ligurier*�nbsp;Die van Velleja namen maar eene kleine llreek vannbsp;gurien in, bet welk waarfchynlyk de oorzaak is, datwynbsp;zoo weinig fpooren van hun by de oude gefchiedfchryvei�nbsp;vinden. Op eene tafel van brons iii de gallery te Parih*nbsp;Haan de vooruaamfte plaatfen van hun gebied gemeld'nbsp;veelen daaronder voeren nog denzelfden naam tot opnbsp;huldigen dag, uitgenomen, dat zy eenigzins anders:vvo('nbsp;den uitgefprooken. Het opfchrift heeft zyne betrekkindnbsp;op eene inrigting van keizer Trajaan, en is het aanm^fnbsp;kelyklle van allen. (*} Qp eene andere tafel van bron*nbsp;ftaaneenige Romeiufche wetten uit den Cfl*w, met byvofi�nbsp;ging, dat dezelve in ganfch Gallia CifaJpina moellen wi^

{�) Het is bekend, daf de 'Sajillim tot vetlcheide oogmeik^ dienden, maat voornaamelyk werd ��r het gerecht in gehouden.nbsp;tiuvius belchtyft ons dcrzelveriinwendige inrigting,

. (�) Terraffon heeft hetzelve in zyne gcfchiedenisfep der Roomfd'* Rechtsgeleerdheid lyjp. laaten afdrukken, alwaat het byna i6 tgt;l�'nbsp;lt;1�B in folio bellaat.

�OOR I T A L 1 � 4^

genomen worden. Andere (lukken van maim�r en brons yelkla. behelzen eenige openbaare verordeningen. Men heeftnbsp;onder de pumhoopen veele afgodsbeelden van marnier,nbsp;en potaarde gevonden. Verder een reusagtig ftandbeeld

jongen Nero met de bu�a aan den hals: Galba gewapend on in ktygskleederen, en eenige burgermeefterlyke (land-heelden. Veele zyn zeer goed gewerkt, en een wotdt.

Voor een Grlekfch maakfel aangezien. Verfcheide ftand-beelden van brons zyn verguld. De opfchriften zyn^ ten d�ele ter eere van Germanlcns, Vefpafianus, Aurelianus,nbsp;Probus, Agrippina, Drufilla, Julia Mammea, Tranquil-Kna, en meer anderen, opgerigt geworden. In een op-fchrift wordt van het gild der handwerksluiden in de�nbsp;liad melding maakt, en in een ander van een congrega-� tie of broederfchap van Hercules, (^Sodalitiim cultorumnbsp;Herculis.') De befte van de opgegraave fchaalen en ge-�wlgten, maskers, en andere- huis- en offergereedfchappen,nbsp;wordt in het kabinet van oudheden ren toon gefteld.

Tot dus ver heeft men geene fpooren vatr tempelen of \ fchouwburgen gevottden. Men mag dethalven vermoe-'

� den, dat dezelve in het opperde deel der ftad gelegen �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*vn geweeft , het welk men wegens de over groote laft

nen opruimen. Men heeft �er egter overblyffels van eene waterlei(i},jg , gjj ggu gebouw ontdekt, dat het waternbsp;door de verdeelt , en niet vet daar van daan baden ennbsp;vertrekken , ^^Ike vermoedelyk tot badftoov�n gediendnbsp;1 bgbben.

gen toeftand, kan men niets dan onzekere gislingen maa* 'ien. Zoo veel weet men, dat zy, na dat ze onder de

REI Sgt;B O � K

fiHtja, heerfchappy der Romeinen gekomen is, van Tweemal' nen is beftierd geworden, gelyk een fchoon opfchrifc i�nbsp;de gallery van Parma bewyft. Zy wierd voor eenenbsp;�awV/p/rA's verklaard, en had haare patroonen inRometf'nbsp;Dit blykt onder anderen uit een gedenkftuk, dat de inwoO'nbsp;nets voorFeftus als Conful, PtKtor, en Proconful vanPott*nbsp;tus en Bithynien hebben opgerigt. Voor eenige jaarennbsp;de (lad Velleja in de maandfchriften menigvuldige maale�nbsp;gedagt, maar de narigten waren meed ongegrond en ve^'nbsp;keerd. De voorheen reeds gemeide geleerde pater PaciaU'nbsp;di is dikwils by het opgraaven tegenwoordig geweeft, e�nbsp;heeft daarvan een omllandig berigt in�tlichtgegecven. (*}nbsp;Het meefte, dat wy �er van bygebracht hebben, is daaf'nbsp;uit ontleend, en des te merkwaardiger, wyl geene ander�nbsp;reisbefchryvingen tot dus ver eenige melding hier van g�*nbsp;maakt hebben.

Den overleden Coda, Domheer te Parma, was het op' ligt over het graaven in de puinhoopen opgedragen; hynbsp;had reeds veele overblyflels befchreeven, en was voorneC'nbsp;mens dezelve uittegeeven. Na zyn dood is den pater P*'nbsp;ciaudi dit werk aanbevolen, welke thans aan een wydloo*nbsp;pige verhandeling daarover arbeidt. Onder de plaaten z**nbsp;men eene grondtekening der ftad met alle gebouwen*nbsp;plaatfen en Ihraaten, zoo ver men dezelve heeft kunne#nbsp;opruimen, aantreffen. Men zal wel geene zulke menigt�nbsp;van zaaken daarin vinden, als in de oudheden van Hef'nbsp;culanum; cgter veelligt verfcheide zoodanige dukke#nbsp;welke voor de liefhebbws van oudheden van veel gewigf*nbsp;en nut zyn.

(�) Een uittiefcfel daarvan kan men in het 4de deel der' Gaz�ft� Liinetaiie d'Europc van 1765; vinden. bL j fj, cn vorg�ndeh.

Eetiigg reizigers bezien na Parma eerft Genua, het^eggia. welk zeven pollen verder ligt. Maar'de gewoonlykftenbsp;Weg fttekt langs den ouden Aemilifcben heirvveg van Par-�a over Reggio, en Modena naar Bolognen. De zesnbsp;Poflruftplaatzen zyn Parma, St, llatio, Reggio ^ Solde-rabiera. Modena, Samtnoggia. De laatfte poft van Sa-IBoggia cot aan Bologna Maakt eene en eene halve uitinbsp;S. llario is reeds Modeneefch. Reggio ligt regt in �tnbsp;midden tusfchen Panna en Modena. Te Samoggia, alsnbsp;de eerde pauslyke plaats betaalt men, gelyk in het ge-heele middel- en beneden-deel vanitalien, maar agtPaoli,nbsp;of oratrend een daaler voor elke poft. De ganfche wegnbsp;zeer is aangenaam, en beftaat uit loutere alle�n van wyn-gaarden en vrugtboomen, en aan beide zyden ziet mennbsp;de vrugtbaatfte vlakten.

Tusfchen Patma en Reggio laat men op de verte twee mylen aan de linker hand de Had Guaftalla liggen,nbsp;welke.flegt gebouwd, en van een oud Hertoglyk paleisnbsp;Voorzien is. De plaats is wegens de veldflag die hierlt;nbsp;^en rp, feptember 1734. tusfchen de Keizerlyken en denbsp;�^tanfchen, tot voordeel van de iaatften, voorviel, eentg-'nbsp;aanmetkelyk. Ter rechter zyde ziet men het oude'nbsp;CanoQa aan den vloed Lenza, het welk der graavin-ath�dls^ de beminde van Pans Gregorius VII. toebe-( hoorde,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trotfche paus den keizer Hen*'

kleedeten en bloote voeten op de voorplaats van het flot ^ ftaan, en . honger en dorft lyden, eer hy hem van dennbsp;hanbhkfem ontfloeg , en weder in den fchoot. der kerk�'

Reggio. Corregio voorby , de geboorteplaats van een der groot' fle fchilders. Vyf mylen aan deezen kant Reggio trektnbsp;men door middel eener lange houten brug over de LenzSfnbsp;welke hetModenezifch gebied van hetParmezaanfche fcheidt-

Reggio, in het Latyn Regium Lepidi, de hoofdftad va� het hertogdom van deezen naam, was eertyds eene Ro'nbsp;meinfche volkplanting. Zy werd in �t jaar 409 van Alari'nbsp;cus den koning der Gothen, en vervolgens van andet^nbsp;Rarbaarfche volken, meermaajen verwoeft. Karei de groot�nbsp;bragtze weder in een goeden Haat. In het vervolg maakt�nbsp;zy zich onafhanglyk, en had zoo lang haare vryheid tot datnbsp;zy nevens Modena in het geweld van het huis van Efte kwa�u�nbsp;waarin zy tot op den huldigen dag gebleeven is, maakend�nbsp;die twee ftedeu deezen kleinen Haat uit. Men teltnbsp;de (lad 20000 inwooners , die ten deele van de groot�nbsp;jaarmarkt, die hier alle jaaren onder een grooten to�'nbsp;vloed van vreemdelingen gehouden wordt, hun beftaa�nbsp;hebben. De veftingwerken zyn regelmaatig; over �t g�'nbsp;heel fchynt Reggio beter dan Modena gebouwd, inzoii'

de kermis opgeflagen worden, een grootfch aanzien w�' gens haare langte en breedte.

De kathedraalkerk, wier bisfchop onder denaartsbisfchop v,an Bologne Haat, beeft met opzigt op het fchildcrwerk niet*nbsp;byzonders dan het fchildery agter in het choor, waarop Hanoi'nbsp;balCaracci Maria met het kindeken verbeeld heeft. De te*nbsp;kening is voortreffelyk, maar het koloriet zoo zwart gewot'nbsp;den, dat men �er byna niets meer van bekennen kan.nbsp;hoofdaltaar heeft vier marmeren ftatuen van Clemens d�nbsp;Reggio. Onder de gedenktekens munt dat van V�^nbsp;Rangonius, die als Nuncius van paus Paulus V. aan ve�'nbsp;Je hoven geweeft is, uit; het praal-graf van Horati�^

De fchouwburg is een langwerpig vierkant, de maakeii tegen over het toonneel eene rondte uit; elk de*'nbsp;zelve heeft eenen buik naar de bak toe, waardoor zy ve^nbsp;naar een badkuip gelyken. Naar maate zy verder van h*'nbsp;toonneel af zyn, liggen zy eenige duimen hooger.nbsp;ziet wel, dat de bouwraeefter een goed oogmerk geW*^nbsp;heeft om alle de aanfchouwers uit de loges een goed gezigt ^nbsp;verfchaifen, maar het is jammer, dat het te zeer ten nf'nbsp;deele van den welftand is gefchied, wyl deeze inrigtif^nbsp;eene geheel verkeerde werking met opzigt op de bouquot;*'nbsp;kunde doet. Hetvoortoonneel (jgt;ro/cenium) heeft eene op�*nbsp;ning van dertig voet, en loopt ver in de bak uit. Mequot;nbsp;hoort daarom de flemmen ligtelyk, zonder dat de zange**nbsp;noodig hebben te fchreeuwen.

Te vooren was Reggio wegens de fpooren en allerlei been- en yvoor-werk , dat in groote menigte da^'nbsp;vervaardigd wierd, beroemd. Deeze handel is egter mequot;'nbsp;kelyk vervallen , federt men dergelyk draaiwerk vee'nbsp;fchooner te Dieppe en St. Claude- in het Franche Comtquot;nbsp;maakt.

Eenige reisbefchryvers maaken melding van een basreli�f, het welk men den vreemdelingen, als de afbee'quot;nbsp;ding van den ouden Gallifchen generaal Brennus, die oB*'nbsp;trend vierhonderd jaaren voor Chriftus geboorte naarnbsp;lien kwam, vertoont. Men kan het zien op den hos'*nbsp;van eene ftraat, maar het verdient niet gemeld te vvo^'nbsp;den.

Reggio heeft een der grootfte en beroemdfte Italiaanfchquot; dichters, naamelyk Ludovico Ariollo, voortgebragt.nbsp;wierd 1474. gebooren, en was de zoon van den toenma�'nbsp;lig�n ftadvoogd. By gelegenheid van zyn graf te Ferraf�

P Q 't) a, I. T A L I E N.

men ondet meer gewag van hem maaken. De beken-de fchryver en rechtsgeleerde Guido Pancirollus werd ins-gelyks te Reggio in �t jaar 1523 gebooren, en ftierf te Padua.

Rnbiera, anders Solderabiera, ligt halver weg naar �fina. jjgjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toorens, en ziet �er uit als een

Sevaiigenis. Voor de poort gaat men met een veer ovee *^*0 vloed Rubiera, waarna dit ftedeken. genoemd is, ennbsp;weinig verder rydt men door middel van eene langenbsp;briig over de Secchia.

Modena, (in�tLatyniWaft'wfl) ligt, ondar eene breedte van vierenveertig graaden en agtendertig minuten, in eenenbsp;^angenaame vlakte tusfchen de Secchia en den Panaro, uitnbsp;Welken een canaal in de ftad geleid is. Men geeftnbsp;baat ongeveer 20000 inwooners. Zy U de refiden�eplaatsnbsp;en hoofdllad van het hertogdom van deezen naam, hetnbsp;welk van keizer Fredetik III. tot deeze waardigheid verheven wierd.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

De ftigting deezer ftad moet men ia zeer vroege tyden Zoeken. In �t jaar 184 voor Chriftus maakten de Romeinen ze reeds tot eene volkplanting. Onder het opzigcnbsp;van Brutus, deu moordenaar van Csefar, ftondze eene vree*-iyke belegering uit van Antonius, ([�) welke in het vol-

een gtooren flag tegen de burgermeefters Hirtius enPaafa, eene myi vaa ^e ftad af, won.

' nbsp;nbsp;nbsp;/�wie�, Mweia�2M Mtrth,

lll�^ia. By de verhuizingen der volken werd zy eenige rei^¹^ van de Gothen en Lombarden verwoelL Veelen ge'�¹'nbsp;ven, dat.Modena niet op de oude plaats, maar eennbsp;nig daar van af ligt, wyl men by het graaven nognbsp;leidingen, nog eenige andere fpooren van oudheden, ^nbsp;vonden heeft. Onder Pipyn, den zoon van Kareinbsp;grooten, wietd Modena eene aanzienlyke plaats, en iquot;''nbsp;volgende eeuwen moeft zy, dan aan de heerfchappyenbsp;paufen, der keizeren, der Venetiaanen, der hertogen ²nbsp;Milaan, Mantua of Ferrara zich onderwerpen, dan halt;¹�nbsp;weder haare eige Heeren, tot dat zich de vorften uitnbsp;huize Ede in de dertiende eeuw in �t bezit van dit hert¹�¹nbsp;dom Helden, die hetzelve tot op den huldigen dag beW'nbsp;den hebben. Zy regeerden toen te Ferrara, en heblgt;�nbsp;zich door de befcherming, welke zy den geleerden^nbsp;kunftenaaren beweezen hebben, beroemd gemaakt.nbsp;detheid waren Tasfo en Ariofto aan hun hof zeer ge^'^^nbsp;Het is daarom niet te verwonderen, wanneer men, zoonbsp;in het verloil Jerufalem als in Roeland, veele loftui''¹nbsp;gen op den toenmaaligen Hertog aautreft. (?)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

In den jaare 1288. gaven de gezanten van Mod^' aan Obizzo den tweeden, marquis van Efte, defleut^'nbsp;en tegelyk de opperheerfchappy der Had over. Innbsp;vervolg werd het huis van Efte dan door de keizers ennbsp;zen, dan door de oproerigheden der inwooneren, io ¹

Over den'ootlpcong van den naatn Efte vindt men in C. 41. ott. 6j. eene zonderlinge etymologie Een Eremietnbsp;ieide: dat Bradamante een zoon zoude gewinnen, welke ds� jnbsp;zet Karei den grooten tegen de Lombarden zon byftaan, en ^nbsp;door een land ter belooning ontvangen. �)e keizet zounbsp;met deeze woorden fchenken: Efte hlc Dumini, en het gcflagt �nbsp;van den naam veikrygen,

�gt;ooR ITALI� N.

gerufle bezitting geftoord, tot dat Karei V. Modena in Jaare 1530. tot een ryksleen verklaarde , waarmede denbsp;Hertog Alphonfus regtmaatig is beleend geworden. (*ynbsp;He hertogen uit den huize Efte hebben zich alle toege*nbsp;legd om de Had Modena te verbeteren, waardoor zy thansnbsp;, ^^igebouwd, en voorzien is met fpringbronnen en gewelf-^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*^2 gangen, onder welke men gevoegelyk voor de zon ert

^ den regen beveiligd gaan kan. Inzonderheid verdient ^trada Maeflra, wegens de fchoone gebouwen, hofpitaa-*nbsp;ien, het ftadhuis en meer andere, die in dezelve ftaan,

Zeer geroemd te worden. Hetkules II. bragt de vefling-werken in goeden Haat, en trok het gedeelte, het welk nog Terra nmva, of Adiizione Erciilea heet, aan de Had�nbsp;Francifcus I. lag de citadel aan �, Francifcus II. fligcede denbsp;bibliotheek� nevens het kabinet van Ynunten en oudheden 5nbsp;� * hy vernieuwde en verbeterde ook de hooge fchooh Hetnbsp;Zou te wydloopig zyn alle verbeteringen uitdrukkelyk tenbsp;melden, welke Modena aan de vorften uit dit huis tenbsp;^ danken heeft. De thans regeerende Hertog Francifcus III.nbsp;i''* is in de voetftappen zyner voorvaderen getreeden, Hynbsp;^ heeft eene fchoone artillery aangelegd, en het krygsw^ezennbsp;op een beteren voet gebragt i de voorgevel van het Her-[�� toglyk paleis, de kapel en de bibliotheek in (laat gefteld,nbsp;en de laatfte tot elks gebruik epengezet, zeer vermeerderdnbsp;en met fchoone phyfifche inftrumenten laaten voorzien,nbsp;Hy heeft een paar hoogleeraars in het gemeen, het na-tuutlyi;, en het lyfftraffelyk recht beroepen , pryzen voofnbsp;de fchiidet- en beeldhouwkunft vaftgefteld: twee hofpitaa-len, een voor de foldaaten, en een voor de armen (_Jt-iergo grande-) geftigt �, 'de ftallen door een gebouw vail

fchoona

fchoone architeftimr vergroot, waarin de Magiflrato .dlhgi lt;¹) vergadert. lly heeft de zoogenaamdenbsp;Maeftra, welke van de Bolognefer poort, naar die vannbsp;gio loopt, laaten verbreeden en verfraayen , der kerke v�¹nbsp;den heiligen Vincentius een pragtigen marmeren voorg^�'nbsp;vel gegeeven, met een woord, hy heeft overal zoo vet�l'nbsp;verbeteringen gemaakt, dat de ftad onder zyne regeeri�nbsp;een ganfch ander aanzien heeft gekreegen.

De Erfprins van Modena heeft in �t jaar 1740. deel^ dogter van het hertogdom Mafia, nit den huize Cibo-#nbsp;lafpina, getrouwd, met welke hy geene princen, maarf¹nbsp;leen eene princes, met naame Beatrix, in �t jaar 175��nbsp;geboren, heeft overgewonnen, Deeze princes wordt 0^nbsp;der het opzigt van haaren grootvader, den regeereuth^''nbsp;Hertog van Milaan, opgevoed, De aanzienlyke landei�nbsp;van welke zy de toekomende erfgenaame is, hebben ganfi'^'�nbsp;Italien op haare uithuwelyking opmerkzaam gemaakt.nbsp;wierd nog zeer jong zynde aan den tweeden Aartshertog'nbsp;thans Groothertog van Toskaanen, en daarna aan dennbsp;den verloofd. De erfprins, haar vader, ftelde zich innbsp;beginne, wegens den tederen ouderdom van de princes df¹'�nbsp;tegen, waarover tusfchen hem en den HertOg groote ofnbsp;cenigheden ontflonden.

Het Hertoglyk paleis is het fchoonfte gebouw in Mod^ na (²j) Het ligt in het befte gedeelte der Had, van 0

De 2^aglJ}raH dcgll jllUgt heft zekere belaiiiegen op dc goederen , welke beftemd zyn tot aflofficg der Ichuidea in dennbsp;fien oorlog gemaakt. De gceftclyke goederen beraaien daartoenbsp;zoo veel als de anderen.

(²') Men ontbreekt nog ecne bei�kryving van de fchilderyen, eo^f dere merkwaardigheden van Modena, dergelyke men andeisnbsp;van alle dc voornaame Italiaanfche lieden heeft. Een zekernbsp;Pagani arbeidt hier aan: Vediiani heeft het leeven der Ichildersnbsp;Modena in 4(0. belchteeveu, en veilcheidc andere boeken ^

Door ITALI� N.

kamen vry en op eene groote plaats. Avanzini laeeft een cieflylc-en, en grooVehen fmaak aangegeevenj de iticnbsp;geftrekte tuin is met zuilen omringd, die eene fchoonenbsp;doen, De hoofdtrap is pragtig- In de eerfte ver-�ieping treft men behalven zes ryk getapisfeerde kamers ,nbsp;een fpiegelkabinet met fchoon vergnldzel naar de teke-van Salvatori, de heetlyke hoofdzaal aan, die by betnbsp;eerfte aanfchouvven iets verrukkendsheetc. E-ondom looptnbsp;eene gallery, welke op gedraaide zuilen ruft. De vercier-zelen zyn egtet te menigvuldig en geeven de oogen geenenbsp;tuft �, het is ook een gebrek, dat �er geen voorvertrek aannbsp;aan de zaal is. De zolder is wel geen meefterftuk, ennbsp;ook niet in een ktagtige manier, egter van Francescbinr iilnbsp;een aangenaamen fmaak in olyverw befcbilderd. De groepen hebben geene goede overeenftetrrming met malkandetinbsp;In het vertrek, daar de throon is, ziet nren den heiligeilnbsp;Petrus martyr, een Dominikaan van Anton Cofetti, eennbsp;Modenees; Judith in eene ktagtige manier van Guetcino^nbsp;zy gelyki egter meer naar eens man- dan naar een vrouws-peifoon. Eene aanbidding der herders wordt voor bet ^nbsp;werk vair Corregio opgegeeven, maar �er is te veel onze-ketheid in de band van den meefter. Intusfchen is denbsp;zamcnftelling goed, en de manier bevallig vooral verdientnbsp;bet fchone hoofd van Maria veel lot. Aan de zolder

bglle.

D a

kob Baflano. Het beeld van den Samaritaan is te acadC' mifch. Men ziet ook hier het algemeen gebrek van de�nbsp;meefter, namelyk, dat de beelden geen edel aanzien heb¹nbsp;ben, maar �er uitzien als boeren. De verlooving van d�nbsp;Heilige Catharlna in de laatfle manier van Guercino, di^nbsp;iets van Guido heeft. Maria, de hand van een doodertnbsp;Chriftus houdende. Het hoofd van Maria is voortrefFelyk�nbsp;en veel fchooner dan het beeld van Chriftus. Het fchilde'nbsp;ry wordt, zonder dat men het uit de manier merken kan�nbsp;voor het werk van Guido opgegeeven. Cimon, van zyn�nbsp;dogter gezoogd wordende, van Andreas Sacchi.nbsp;hoofd van de dogter heeft een frifeh koloriet, dat vannbsp;ouden is integendeel niet kragtig genoeg.

In een ander vertrek ziet men Chriftus op den olyfbe^^ van Jakob Ba�ano. In het paleis Brignolet te G�tluanbsp;hetzelfde beeld veel kragtiger gefchilderd, waardoor ms�nbsp;het Modeneefche byna voor eene kopy van Leandro BaS'nbsp;Lino, naar zyn vaders werk gefchilderd, houden zou, voot'nbsp;al daar het eene bekende zaak is, dat de zoons van P'nbsp;kob BafTano verbaazend veel naar hunnen vader gekopieerd¹nbsp;maar hem in de kragt van �t koloriet niet ge�venaard hebnbsp;ben. De verloore zoon van Leonello Spada; een fchl^nbsp;dery vol geeft een uitdrukking, vooral in het hoof²nbsp;van den zoon. Drie (tukken van |ulio Romano, de oved�nbsp;gang over eene brug , een veldflag, en een zegeprs��

\Vy herinneren hier eens voor al, dat dit onderwerp vafl Ichilders zeer dikw�s vetkooren , in de Italiaanlche en Ftanf^^nbsp;Ichrifien, die van fchildcryen handelen in �t gemeen Carit�nbsp;(harltc Romaine, genaamd wordt. Daar decze benaaming zondcd'nbsp;�n ongegrond is, willen wy dergelyke Ichildcryen liever naar de

zyn fchoon getekend, maar kwaalyk geordineerd, Modena. koloceerd.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchildety van Potiphars vrouw door

Terrini is uitdrukking in haar hoofd bevallig, maar het fttijjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gebeel te zeer in �t graauwe. De

............. In �t jaar 1767. zyn de fchilde-

^Sen uk het luflflot Salfnolo in het hertoglyke paleis ge-Zy kunnen egter het verlies der voorgaande fchil-en inzonderheid der meeffer�ukkcn van Corregio nietnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;welke de Hertog aan de overlede Ko-

niug

(�) Daatondst bevinden zich inzonderheid eene liggende hedigc Magdalena, in een lyftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kollbaare ft tenen ingtlcgd. endeb�r�=quot;'*

C 3

fchildery bertaat uk twee en twintig beelden leeveus-grootte, maar alleen halver lyf. Alle de koppen zyn voor-trelFelyk, de eene febooner, dan de andere. Het is maar jammer, dat dat fchildery geene houding heeft, en dat mnbsp;aanzien van de plaatzing der beelden het �er uitziet als eennbsp;antiek basreli�f. Maria met het kind en den heiligen Pau*nbsp;lus is eene andere voortreffelyke Titiaan. In het beeld vaanbsp;het kindeken ftraalt een edel wezen door; het hoofd vannbsp;Maria is vol aanvalligheid en befcheidenheid; maar hetnbsp;fchynt te groot, wyl het lichaam naar evenredigheid kleinnbsp;is. De Pleilige Paulus is niet goed getroffen. Een engel,nbsp;die den heiligen Rochus eene kroon in de gevangenisnbsp;brengt, van Guido voortreffelyk getekend, maar te graauwnbsp;gefchilderd. De marteling van den heiligen Petrus, ktagcig,nbsp;en in eene gtooifche manier, is door langheid van tyd tenbsp;zwart geworden. De vier elementen van Caracci; Abraham , en Pfyche, twee fchoone ftukken van Guerdno.nbsp;Eene goede kopy van het heilig Avondmaal naar Paul Ve.nbsp;ronefe van Boulanger. In deze zelfde kamer Haan drienbsp;hoftbaate tafels, eene van porphyr, en de twee andere

Solegne, quot;'quot;S Polen, Augurtus den derden, verkogt heeft, die thans een der voornaamfte cieraaden van de gallery vaOnbsp;Dresden iiitmaaken.

In de hercorfyke gallery zyn zeerveele kunftzaaken, etJ andere merkwaardigheden te zien, welke onder het opzigtnbsp;van den Heer Zerbini ftaan. De verzameling van tekeningen van groote meeflers, als van Corregio, Guido, Titi-aan, del Sarto, de drie Caracci, Parmegiano, Julius Ro-manus, Tintoret, Vignola, Franceschiui en anderen, llrektnbsp;zich uit tot vyf of zesduizend (luks. De prenten der befte meefters, inzonderheid der Italiaanen, beloopen overnbsp;de 12000 fluks. Men treft hier verder veele merkwaardige ftukken van natuur en kunft, veele afgodjes en andere kleine flandbeelden aan. Daartoe behoort een Canopus, eene Egiptifche godheid, agt duim hoog en viefnbsp;breed ; het hoofd van Adrianus , en het borftbeeld van Z'f'nbsp;ne gemaalin Sabina, beide in brons, en leevensgroocte gt;nbsp;eene vrouwenhand van wit alabafler, zoo voortreflelyknbsp;gearbeid, dat eenige kenners gelooven, dat dezelve vannbsp;een Griekfchen kunftenaar enkel tot een model gemaakt is*nbsp;Andromeda, drie voet hoog in marmer, van eene GriekfcliSnbsp;hand. Zy leunt over de linke zyde met een treurig gelaat, dat haare fchoonheid nog vermeerdert. De fland is we*nbsp;verkooren; bet is zoo teder bearbeid, en in �t geheel zoOnbsp;veele uitdrukking , dat men niets fchooners zien kan, �^nbsp;Hercules, als een worftelaar, een halve elle hoog, zoo als

de nagt van Corregio , of dc geboorte van Chriftus, een der heet* lykfte kunftftukken in de waereld. Eene wydloopige lofredennbsp;hetzelve , uit een briif van den Pr�fident de Broifes ontleend, k^anbsp;men vinden :n de beichryving van de la Lande naar Italien I.nbsp;bl. 5t8 Wy brengen daaruit maar alleen by, dat de Hertog a^Onbsp;gemeldcn Pr�fident verhaald heeft, dat hy nog het fchtiftelyk coO'nbsp;traa met Corregio gemaakt bezat , uit kragt van �t welk de fchilds-tfopr dit heeilyk ftuk niet meer dan ijo daalets heeft bekomen.

OOOR ITALI� N.

C�icus by bgt ecnc been uic bet hol trekt* Beide beelden zyunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;matmec, en het hol nevens een

Hertog Franfciscus I. van Bernini met een kuras en mantel '^^orzien; de laatfte is zoo ligt en teder uitgewetkt, datnbsp;^y de lucht fchynt te vliegen.

het muntkabinet worden drie fchoone volgreekfenvanjjfafjf^�fo'-oude keizerlyke munten bewaard. De eerfte behelft detic/. zeldzaamfte en beft bewaarde ftukkeii, waaronder een vannbsp;Pefcennius, welke Spanheim voor egt houdt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

tweede verzameling beftaat insgelyk uit zeldzaame ftukken, uit de dubbelden der voorige, en kleine medailles. Denbsp;derde maakt de zilveren munten der keizeren uit, waaronder veele zeldzaame ftukkeii voorkomen. De medaillesnbsp;van brons, (**) de burgerraeefterlyke munten, de Griek-fche, zo wel van koningen, als van volken en fteden, zyvinbsp;�et insgelyks in een groot aantaal voothanden,

De voorraad van gefneede fteenen ftrekt zich uit tot drie of vierduizend ftuks , waarvan de meefte cameen zyu.

Eene camee van Oofterfch agaat met vyf beelden is van verfcheide kleur; het eene beeld houdt een kind aan denbsp;^otft, ter zyde ftaat de god Terminus met een zwart ge-^igt, en voor hem een altaar, waarop heilig vuur brandt,nbsp;^^rmoedelyk verbeeldt het eene oiTerhaiide ter eere van

is �er eene aanmetkelyk , aar. de eene zyde ftain de hoofaen vaa Antonias en L Vetus met bet randfchiift. M. An-um.s Au^.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y5_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de arrdete

zyde ziet men gevleugelde godin det overwinning, op eenen Wagen met viet paatden ftaande, agterwatts ziende. en in de teg-hand den toom houdende . met het omfchiiff.

5lt;5

Terminus, eene der oudfte Romeinfche godheden, voor de bewaaring der grenzen zorg droeg, en ftoutnbsp;noeg was aan Jupiter, als hem Tarquinius Superbus eenequot;nbsp;tempel bouwen wilde, de plaats te betwiften.

De Hertoglyke boekverzameling beftaat ongeveer 30000 banden, In eene groote voorzaal wordt een�nbsp;fclioone verzameling van natuur- en wiskundige gereed'nbsp;fchappen aangelegd. In de hoofdzaal is het werk vnquot;nbsp;noteboomenhouc zeer cierlyk; romdom loopt een yzerequot;nbsp;fierk vergulde leuning. Zes gefchilderde zuilen fchynnquot;nbsp;de drie boogen van het gewelf te draagen. Zy zyn vJquot;nbsp;Boflellini, een goed Modeneefch meefter, zoo natuuriy''nbsp;gefchiiderd, dat zy het oog bedriegen. Van hem kotf�nbsp;ook het perfpeftief aan het gewelf voort.

In de bibliotheek vindt men een voortreffelyken voof' raad van de fchoonfte iiitgaaven der Grieken en Rotneinequot;nbsp;van Stephanus., Aldus, Slzevier, enz. insgelyks de bedquot;nbsp;nieuwe Hollandfche , Engelfche en Fraufche uitgaaveH'nbsp;Eene verzameling van in Petersburg gedrukte boekengt;nbsp;welke de kancelier van Rusland, na dat hy in Ita�ennbsp;weed was, aan den Hertog heeft gefchonken. De hand'nbsp;fchriften beloopen omtrend de vyftien honderd, en wofnbsp;deiT nevens meer dan tweehonderd zeldzaame drukkequot;nbsp;van de vyfriende eeuw, welke genoegzaam zoo hoo^nbsp;als handfchriften gefchat worden , in een byzoiider vet'nbsp;trek bewaard. Onder de eerde bevindt zich een nieuquot;'nbsp;tellament van de agtfte eeuw; de Mengelingen van TheO'nbsp;dorus, die nog nimmer gedrukt zyn, in het Griekfch vsquot;nbsp;de vyftiende eeuw; de Dante van de veertiende eeuw uPnbsp;pergament, elke bladzyde is met miniatuur-fchiiderwerktnbsp;dat uit het gedigt ontleend is, in den fmaak van Giotd^nbsp;vercierd. De drie Jefuieten Zaccaria, Troili en Gabari^'nbsp;�yn opzieners over de bibliotheek, en arbeiden aan eene�

nooR ITALI� N.

j unPken enhandrct�fcen,igt;f�*fflt;�.

beredeneerden catalogus van de boeit

welke gedrukt zal worden. nbsp;nbsp;nbsp;om- Kerd^�'

Offcbooti Modena geene gtoote fta i ?

�Ptl/A -

dom is een flegt gothifch gebouw. Een bewys�flw. den ellendigen fmaak van die tyden levert de hoofd-op, waaronder het ligbaatn van den H. Geminiannsnbsp;In de eerde kapel aan de regterhand ziet men Si-�eon in ^en tempel van Guido. Eene aartige groepnbsp;dit duk maakt een kind uit, dat met de duivenfpeelc,nbsp;die in den tempel gebragt zyn; de fchilder heeft aan ditnbsp;kleine beeld eene zeer naive uitdrukking gegeeven, andersnbsp;het fch�dery te droog en te graauw behandeld; de hoofden egter zyn fchoon. De kerktooren heet Guirlandina,nbsp;ky is van marmer en een der hoogden in Italien, vierkant,nbsp;fpUstoeloopende, gelyk de klokketoorens. Men gaatnbsp;tgt;nder in den toorn , om zich een oude houten wateremmer met drie yzeren koepels, die aan een ketting opgehangen , en met zorgvuldigheid bewaard is , te laatennbsp;''^i'yzen. Van de gefchiedenis van deezen emmer is zoo veelnbsp;S�fchreeven, en gefprooken, dar zy daardoor aanmerke-genoeg is , om �er den Leezer een kort narigt vannbsp;geeven. (?)

� nbsp;nbsp;nbsp;kan Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^Po'l�ae in (jgnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der dichtkitnde maakt. Men

* nbsp;nbsp;nbsp;zien � ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitvinder van dit lbott van gedichten aan-

, nbsp;nbsp;nbsp;P 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;les-

REIS. B O EK

Ten tyde dat Lombardye door beflendige partyfcWf pen, en onderhandelingen ontruft werd, voerden denbsp;deneezers een paar kleine oorlogen met de Bologneezsl*'nbsp;welke aan Alexander Taffoni ftof tot zyn fchertfend lield^��nbsp;dicht la SeccMa rapita, of de roof van den emmer, fnbsp;geeven hebben. De dichter heeft daarby de vryheidnbsp;nomen, de omftandigheden, de plaats, de tyd, denbsp;foonen onder elkander te vermengen, om meer eenW'*nbsp;en verband in zyn plan te brengen. Hy heeft dit ��fnbsp;eene aangetfaame wyze zoo gelukkig gedaan , datnbsp;die geen, welke van de hiftorifche waarheid naauwk^'*nbsp;rig onderrigt zyn, zyn gedigt met genoegen leezen.nbsp;dichter Helt by voorbeeld, dat de eene kryg gelegenh^'*

elkander gevolgd zyn, daar zy toch eigenlyk twee fchillende oorzaaken 'gehad hebben , en zes en zeven^**nbsp;jaaren na den anderen zyn gevoerd. Hy befchryftnbsp;oorlog, die werkelyk de eerfte was, en in �t jaarnbsp;eenen aanvang nam, als den tweeden. Na dat keizernbsp;drik II. onder de muuren van Parma eenen flag verloofdnbsp;had, won hy kort daarop in �t jaar 1249. een anderennbsp;gen die van Modena in dat gedeelte der ftad, het w'Snbsp;Foflfalta heet, waarin koning Enzio van Sardinien gev^''nbsp;gen wierd; deeze is de eerfte kryg. De andere begonnbsp;trend het jaar 1325. In deezen wierden de.

na het verliezen van den flag zoo heevig vervolgd, leflinaar van Iloileau, en de geroofde hairlok van Pope bekend ^nbsp;noeg zyn. .Qiierengo, een vriend van Tal�bni, een dichter uknbsp;via, fchryft daarvan zeer aartig Hexatn. carm. I.V.

Proeiia dijftdiis, Rhenumque Padumqtse tumerites Caedihiis ob rctftam lym^his putealibus urmmnbsp;ConciMSi imni�JiU focco tldente cathurnis.

door �TALIEN.

overwinnaars met de vlugtenden in de flad drongen. 7.'^'Modena. moeften wel terug trekken, maar namen tot een teken vannbsp;hunnen zege de ketting van de ftadspoort, en eenen emmernbsp;uit eene der ftadsbronnen met zich. Dit laatfte gevegt, eanbsp;den roof des emmers, verhaalt Taffoni in het eerlte gezangnbsp;van zyu heldendicht, en neemt dezelven aan als de oor-^saken van den grooten kryg en den (lag van den jaarnbsp;^^49. om iets belacchelyks en iets emftigs tot een grond-van het voornaame onderwerp in zyn gedicht te heb-, hen , en deezen toon behoudt hy in alle zyne gezangen,nbsp;j begon zyn gedicht te Romen in den jaare idii. ennbsp;hragc het 1614-tot volkomenheid. Eerft wierd het alleennbsp;'u fchrift geleezen, wyl niemand het wagen wilde te druk-hen. In den jaare 1622. verfcheen het voor de eerllemaalnbsp;Parys in, druk. (?)

In s. Bartolomeo, eene kerk der Jefuieten, is de ztchl-S. jjS ^^ftnur zoo voorteffelyk volgens de natuur endoorzigtkun-�^�*nbsp;j de gfcfchilderd, dat het oog bedroogen wordt, en niet on-derfcheiden kan, of de zolder plat dan gew'elfd is. Hoenbsp;^ Uienigvuldig men ook dergelyke fchitdevwerken aantrefc,nbsp;ftryden zy toch tegen de gezonde rede. Op een zolder-l( *^nk paft geene architeftuur, maar alleen zulke onderwer-P�** gt; die tot �den Hemel eenige betrekking hebben, alsnbsp;jjf'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van engelen, en dergelyke; behalven dat, hebben

� Modena eene and... j- nbsp;nbsp;nbsp;, � � j ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� o n

koperen plaatcn uitgegeeven In Uahen ia kn gedmknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Funfche oveizeuing in diie dees

REISBOEK

kelyke architeftuur niet behoorlyk te verbinden, en te overeenftemmen, dat het gezigt beledigt. De beeldennbsp;het zolderftuk zyn flegt getroffen.

S. Giorgio, Giorgio is in een zonderlingen fmaak naar de coni�' thifche orde gebouwd , en ziet �er meer uit als eenenbsp;doutezaal, dan als eene kerk. In de vier hoeken zyn vi'gt;*nbsp;tribunen aangebragt, die op zuilen ruften.

�Er zyn nog verfcheide kerken, die een reiziger bezi��' kan, wyl zy eenige merkwaardigheden in de kunft he*�'nbsp;ben, als la Chiefa Nuova, il Voto, S. Carlo, S. Pietfi�'nbsp;waarin een fchildery, dat aan Corregio wordt toegefchr^*'nbsp;ven; S. Vincenzio, S. Agoftino, S. Domenico, S. Fra�'nbsp;cefco, welke eene fchildery van deezen Heiligen do��*nbsp;Guercino bezit. In het ftadhuis (Palazzo piiblico') tre��nbsp;men ook goede fchilderyen aan, desgelyks ook in eenis*nbsp;byzondere huizen, als by den Marquis Rangoni, by ds''nbsp;Graaf Fontana en Staffa.

In het groote Operahuis zyn de toonneelen tegen overd� zltplaatzen trapswyze als een amphitheater aangelegd.nbsp;is voor het overige wel vercierd. De andere fchouwbi��nbsp;in de ftad is flegt.

Men ziet te Modena het begin van een fchoon cansi�*' hoewel het eenigzins fmal is, waardoor men te waternbsp;den Panaro en zoo verder naar Venetian komen kan.nbsp;Hertog heeft de zoogenaamde haven van hetzelve mety�*^quot;nbsp;ren deuren tot meerdere veiligheid der ftad laaten verzeker^�'

Het plein tusfchen de citadelle en de ftad is zeer rui��^ en dient tot eene exercitieplaats voor de foldaaten.nbsp;de Hertog een liefhebber van het krygswezen is, houdtnbsp;fchoone welgekleede foldaaten, die op den Prusfifchennbsp;zeer naauwkeurig in den wapenhandel geoeffend word^�'nbsp;2y zullen omtrend agtduizeiid, reguliere, en welgeqeffh*�'^^

uis�'

^�nfchap beloopen; in noodzaakelykheid zegt men kan de ^o^na. Hertog twintigduizend man op de been brengen.

He voornaamfte geflagten te Modena heeten Rangoni en Inmoners. Montecuculi; van de kleine tirannen, die zich beurtelingsnbsp;^e een na den anderen tot heeren van Modena opwierpen,nbsp;de ftad aan den huize van Efte kwam, zyn geene na-'^^��elingen meer overig. Men houdt de inwooners in ¹tnbsp;^�gt;neen voor liftig, leevendig , en liefhebbers van ver-��aklyhheden; men geeft hun ook na, dat zy geboorenbsp;P^ntoniinen zyn , wyl zy hunne reden altoos met eeuefter-gebaarmaaking verzeilen.

Het andere geflagt heeft weinig bekoorlykheids, maar is niet vry van coquetterie. Vrouwen van aanzien klee-'^^'1 zich cp zynFranfch; de burgervrouwen bedekken, als

ort van iluyer, Zendado; eenige laaten eene opening in denzeiven, op dat men een gedeelte van haar aangezigtnbsp;^Ou kunnen zien. De vrouwen van het platte land draa-gen neteldoekfche lappen op het hoofd, die in de luchtnbsp;keromfladderen.

De landftreek rondom Modena fchynt in het diepfte van ZmderUn~ ^�ti grond, eene groote verzamelplaats van water te %'jTa.,�bod^tnnbsp;'vaaruit de bronnen in en buiten deftad, die ook bynbsp;droogte nooit ledig raaken, aangevuld worden. (¹)

Heeze onmeetelyke vergadering van water ftrekt zich zeven myiefj ygj. oollwaards uit, eu vier mylen zuidwaards i graaft overal aan geene zyde van den Panaro zulkenbsp;bronnen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;drieenzeftig voeten diep in de

Men kan over decze merkwaardige omftandigheid in de na-�ttntlyke hiftorie van hallen Ramazzini de Fontinm Mut!�eni!�m ad-�^quot;�^nda fcaturtgmc nakenen. Dit werk is op zich z�lf gedrnkt, eo in 2yne andere werken, 1717. te Geneve uitgekomen, te vinden.

aarde zyn, eer men goed water vindt. Maar heeft het eindelyk aangetroffen, zoo is het overal aanfionds M'�nbsp;der en gezond, en de beddingen (Jirata) zyn evennbsp;gefield, als of zy door kunft vervaardigd waren.

In eene diepte van veertien voet vindt men overblyf^*� van mnuten en gebouwen, waaruit men befluiten moe^'nbsp;dat de fiad eertyds zoo veel laager gelegen heeft;nbsp;komt men aanquot; een harder bodem, waarop dh gebouw^�nbsp;gezet worden, en welke men voor een maagdenaard*nbsp;(terra vergine) die nooit omgegraaven is geworden, hoi�'nbsp;den zoude, indien men niet een weinig dieper eene zw^�'nbsp;te moerasfige, en met riet en takken aangevulde aard�nbsp;vond. Men heeft dus zelfs in eene diepte van vierentwi*''nbsp;tig voeten koornairen ontdekt. Zoo diep als deeze rao�'nbsp;�rasfige laag loopt, waaruit onzuiver water voortzypelt�nbsp;moeten de bronnen met een muur wel voorzien wordei'*nbsp;welke ter diepte van agtentwintig voet, zynen aanvah^nbsp;neemt. Hier op volgt eene laag van krytaarde met fchigt;''nbsp;pen vermengd, welke elf voeten dieper ligt, en dennbsp;beiders aanwyft, dat zy van een ftinkend water niets me�*nbsp;te vreezen hebben. Voorts ontmoet men andermaal tvve�nbsp;voet diep eene moerasfige aarde met riet en bladen ve�'nbsp;mengd, en weder elf voeten diep eene krytagdge aard�'nbsp;Tot hier toe is men van de oppervlakte tweeenvyfdg vo�'nbsp;ten af. Daaronder ligt weder twee voet moerasfige grond'nbsp;als de voorige, en de derde krytagtlge die egter ni�*nbsp;zoo dik, als de beide eerften is. Daarop vertoont zi�'*nbsp;verder eene moerasfige ftrook, en eindelyk maakt een za�'nbsp;dige keizelagtige met fchulpen vermengde grond het beflui*'nbsp;Men behoeft daarin alleen eene kleine opening met de aatd'nbsp;boor te manken, wanneer �er aanfionds eene menigte v'�'nbsp;ter uitberft,'het welk in korten tyd in de hoogte klimt, �''nbsp;de ganfche bron vervult. Vermoedelyk is deeze laaid*�

vafi�

DOOR I T A L I E N.

bodem by den aanvang der waereld de eerde opper-vlakte geweeft. Uit de bronnen der ftad wordt het water door pypejjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verdeeld. Wyl de ftraaten wei-

�'�g afheliert ^ heeft het water vooral in den winter geen afloop genoeg, en maakt dezelve flykerig, weshalvenTas-Modena una dm fetente noemt. De heuvels welkenbsp;Weinig van de ftad af liggen , voeren ook water in ka-quot;aalea naar de ftad , te vooren waaren de kanaalen open,

quot;'aarvan de ftraaten nog ten deele Canal grande. Canal '�^iato, enz. heeten, maar thans zyn zy meeft overdekt,

Vloeyen buiten de ftad ftgt; het kanaal Naviglio te za-door het welk men in denPanaro, en voorts in den ^0 komen kan, eene gelegenheid, die voor den handel-'�an Modena ongemeen gunftig is.

Niet ver van de ftad heeft men federt eenige jaaren een Paac minerale bronnen ontdekt. De eene te S. Fauftinonbsp;Saftiiolo fmaakt bitter, en geeft een goed openend zout,nbsp;als het Engelfche; de andere is yzeragtig, en ligt eenenbsp;halve myl van de ftad aan den gemeenen weg naar Bo-Ingne.

Te Bagnonero, naby Modena, zyn waterbronnen, waar-''P de fteenoly dryft. In het gebied van Modena vooral in de ftreek rondom Saffuolo, treft men eene menigte ver-fteende zaaken aan.

Neiluftfloc der Hertogen Saffuolo ligt in eenen aangenaa-oord , etlyke Italiaanfche mylen van de refidentie-plaats, by ee�g kleine ftad van gelyken naam, aan de Sec- nbsp;nbsp;nbsp;lt;

chia. Het moet te vooren een fterk flor geweeft zyn, ge-lyk men uit de vervalle veftingwerken befluiten kan. De Voorgevel is regclmaadg gebouwd, en heeft eene overdekte gaandery van de dorifche orde met een enkel karnis.,nbsp;ponder fries en architraaf. Zy beftaat uit drie arcaden , in

2 middelfte is de ingang, en onder de twee andere ter snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zyde

REIS-BOEK

zyde ftaaii een paar flegte reusagtige flandbeelden Neptuun en Amphitrite. De tuin heeft vyf Italiaanfche tofnbsp;len in den omtrek, maar in den aanleg is niets byzondei*'nbsp;In het flot waren voorheen goede fchilderyen, maarzyzy�'nbsp;gelyk boven reeds gemeld is, voor een paar jaarennbsp;Modena gebragt. Eene zaal en eene gallery heeft Boiila�'nbsp;ger in eene aangenaame en lofle manier gefchilderiS^nbsp;fchooii in �t koloriet, en de tekening hier en daar ee�^nbsp;feil is.

De landftreek om Modena beftaat in eene vrugtbaat* vlakte, die veel zaaigewas en wyn voortbrengt, Denbsp;gen zyn doorgaands, gelyk in ganfch Lombardyen,nbsp;ooft en andere groote boomen, om welke zich denbsp;ftokken flingeren, bezet. Hoe fchoon het klimaat oO^nbsp;zy, regent het �er buitengemeen fterk. In Parys valt v�''nbsp;gens het middelgetal ongeveer negentien duimen regenWi*'nbsp;ter in het jaar, en het is nooit boven de vyfentwintignbsp;klommen, daar men in het Modeneefche jaaren heefi'nbsp;waarin dertig duim water valt. Dat het in �t gemeen i**nbsp;Lombardyen fterk regent, hebben wy reeds over Mili�^'�|nbsp;aangemerkt.

Naar de evenredigheid der grootte is �er niet ligt ftad in Italien te vinden, die in de tegenwoordige, en voo^'nbsp;gaande tyden, zoo veele geleerde mannen kan aanwyzs'�nbsp;als Modena. Tot de wiskundigen der laatfte clafle beh^'^nbsp;ren Guarini, de beroemde ftarrekundige Geminianus Mbquot;'nbsp;tarini, Hoogleeraar te Bologne, Dominicus Corradi, �'fnbsp;over de calculus integralis heeft gefchreeven, Vandd*''nbsp;Contelli, enz. Tot de gefchledfchryvers en oordeelkBquot;

(*) Jan Boulanger is niet zeer bekend , offchoon �er veel hem getneeden is, Hy was uit Champagne, ging in de Ichonlnbsp;Giudo Reni, en wierd hoffchildet te Modena, daar hy i�6onbsp;ven is, Pelibien pryft hem al� een goed hiftoiiefchilder.

fioOR ITALIEN.

'^*Sen beliooren de kardinaaleii Jacob Sadoleras, eii Ge�rgC Cortefi; vooni Karei Sig�nius, AtUOiiio Fiordibello, Joh.nbsp;Petr. Tagliazucchi, Fulvius tetti, die wel eigehlyk uitnbsp;�^crrara geboortig, maar lang in dienft van den Hertognbsp;Francois I. geweeft, en in de gevangenis op zyn bevelnbsp;geftorven is. Onder de geneeskundigen rekent men Ga-

Fallopius, die als h�ogleeraar te Padua 1509. in het 39fte jaar zyns ouderdoms ftierf. Van hem komt de in denbsp;*^�ileedkunde bekende Tuba Fallopiana voort. Van Bern.nbsp;^�maz2inl is reeds boven by de gronden in het Modenee-He melding gemaakt. De twee groote kunftenaars, d�nbsp;^�^Mlder Gorregi�, en Jacob Barozzi da Vignola, een dernbsp;Efoottte bouwkundigen, zyn wel eigenlyk niet uit de (lad,nbsp;�gtet niet ver daar van daan in het Hertoglyk gebied ge-'��oren. In Tarquinius Molza heeft Modena iii de zeftien*nbsp;eeuw eeneil beroemden dichter gehad. Zyne kleindog-Tarquinia Molza is insgelyks door haare gedichten bekend. Van den fchertfenden heldendichter is boven reedsnbsp;Wydloopig gefprooken.

Wie zich maar eenigzins met de weetenfchappen bemoeit, kal Ludov. Ant. Muratori kennen. Italien over �t geheelnbsp;kan weinig mannen aanwyzen, die zulke uitgebreide ken-gehad, en zoo veel gefchreeven hebben. Hy was tenbsp;^'gnola, niet ver van Modena, in den jaare 1671. ge-

Modena.

Zyne plaats zyn drie Jefuieten gekomen. Franc. Ant. Zaccana,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geleerd man, byzonder in de taaien,

RE IS ^ BOEK

gefchiedeniflen. Domin. Troili, die insge-lyks eene uitgeftrekte kundigheid bezit, (?) en veel ge* febreeven heeft, en Joachim Gabardi, een wysgeer ebnbsp;dichter. Deeze geleerden arbeideden eenige jaaren aan eennbsp;journaal, het welk den titel voerde, Annali Letterali Shnbsp;tAliOf, en te vooren Storia letteraria d'Italia heette. Hetnbsp;bleef egter agter, en twee hunner hebben thans weder elknbsp;een byzpnder tydfchrift aangevangen, namelyk P. Zac'nbsp;caria in�t jaar 1766. de Bibliotheca antica e moderna d(nbsp;ftaria letteraria, o fia Giornale critica de' lihri cbe all*nbsp;ftpria letteraria appartengono, waarvan jaarlyks een deelnbsp;nitkotnt. En de P. Troili geeft alle drie maanden uit Bi�nbsp;hliotbeca Filofofica, waarin kleine wysgeerige verhandelingen, ten deele van hem zelfs, ten deele van anderen metnbsp;zyne aanmerkingen, zich bevinden.

Tot de overige thans leevende geleerde luiden behooreO dejefuietjoh. Granelli, een dichter en redenaar, die eenige treurfpeelen vervaardigd heeft; de Abt Lazarus Spallanzani , (�*) een geoelFend natuurkundige, en Francifcu*

Van-

(�} Hy gaf 1766. een gelchtif detla Caduta dl f^jpgt; dMudt uit. 'Er was by Modena een fteen uit de lucht gevallen: de Ichi/-ver toont, dat dit niets nieuws is en dat hy zeer wel drie Italiaanfch*nbsp;mylcn door de lucht zou kunnen gevoerd geworden zyn, De br'nbsp;kwaauic natuurkundige, pater Beccaria in 'lutirj, Ichryfi dit phacH�'nbsp;inenon aan de eleatifche kragt van het weder toe, welke het watd'nbsp;waatin de fteen zich bevond, met zulk een geweld heeft uit6*'nbsp;dampt, dat hy op zulk eene verte is vooregeWorpen geworden. Vtt'nbsp;ze gedagte wederlegt de pater Troili.

{�*) Hy heeft verfcheide aartige verhandelingen over de vood-reeling, over de atftuiting der fchuins op het water geworpene (g*' keilde) fteenen, en van den nieuwen aanwas van eenige afgelnee***nbsp;dieien, vooral in Hakken. Hy arbeidt thans, aan eea uitgefttekt wetknbsp;over de laatfte ftof, met verfcheidc proefhecmingen vooiziem V*�nbsp;zyne kleine veihandelingen is in den jaate 1769. ccnc vciwniclh^^nbsp;tc Leipzig overgezet.

BOOR ITALI� N�

^andelli, een wiskundige. Het ontbreekt ook niet goede digtets, b. v. Giulano Caffiani, en de Marquisnbsp;Andreas Cortefi. Vidoria Tagliazucchi, eene dichteieffe,nbsp;teeft een fchoon treurfpel vervaardigd; haar man, insgelyksnbsp;goed dichter j is 1767 Podefta van Reggio geworden*nbsp;tegenwoordige Bisfehop Jofeph Fogliani, bezit eeanbsp;Gehoon kabinet van natuurlyke zeldzaamheden, en de Mar�nbsp;4uis Fontauella eene voortrefFelyke verzameling van bo#-

Van Modena kan men federd een paar jaaren door mid-eens nieuw aangelegden llraatwegs, die niet ver van de ^tarmergroeven te Maffa en Carrara voorby gaat,' in hetnbsp;Groothertogdom Tofcaanen komen, de gewoonlyklle wegnbsp;^ egter tot dus vet over Botogne.

Men rekent van Modena naar Bologne twee en eene halve poft of zesentwintig Italiaanfche mylen. Vyf mylennbsp;van de ftad gaat nien over den Panaro, den grensftroomnbsp;tnsfehen het Hertoglyk en Pauslyk gebied, en veertiennbsp;�yien aan deezen kant van Bologne aan de Pauslyke for-s. Urbino. (?) Niet ver daarvan dan Ugt Caftelfranco,

*lwaar Marcus Antonius de beide burgermeefters j Ful* en Panfa , floeg. Een weinig nader aau Bologna,nbsp;linker zyde van den weg, bevindt zich, by den za- ''nbsp;�tenioop van den Lavino en de Ghironda, een klein half

(�) Paus �tbajn VlU. lelde ze met vyf baftions aan, als een fiett-el voor den ketkelyk^n ftaat. een aldaai t^getigteu fteen leeft *tn �t Maniaatfch opfchrift:

E a

R E I S-B O E K

Bohgnti eiland Forcelli, (*) alwaar Auguftus, Antonius en Lepi' dus, vierenveertig jaar voor Chriftus geboorte, het beroem*nbsp;de driemanfchap zonden geflooten hebben. Digt by Bologna trekt men over den Reno, welke weldenmeeftentydnbsp;des jaars klein is, dog egter eene brug van twee�ntwintignbsp;boogen heeft, die eene lengte van 470 fchreeden bedraa-gen. Zy ftoortte 1530 , als keizer Karei V. zyne intrede om gekroond te worden daarover hield, door de menigte volks in, waaruit eenigen doe voorzeiden, dat geennbsp;, Keizer yan den Paus meer zoude gekroond worden.

Bologna is na Romen de grootfte en volkrykfte ftad van den kerkelyken (laat, alwaar de kunllen en weetenfchap-pen bloejen. Men geeft haar tegen de 80000 inwoo-ners, en noemtze laGrafa, wylze aan alles overvloednbsp;heeft. Zy ligt onder eene breedte van vierenveertig graa-den en 30 minuten, In de allereroudfte tyden heette zynbsp;Felfina naar haar (Hgter, een Tofcaanfchen koning, en naderhand Bononia, naar een zyner opvolgeren Bonus, ofnbsp;gelyk anderen willen naar de Boji, die zich van dezelve meefter maakten, waaruit in �t vervolg Bologna geworden

(�) plaats is onzeker. Plutarchus fpreckt op twee pUatren V*� een halfeiland, en Dio zegt, dat het inden vloed by BolojD�nbsp;�rooincndc, naamclyk den Reno, ligt.

I T A L I E N.

� Als de Romeinen zich verder uitbreidden ge-J?*fo^wCr *'Wkte 2y Onder hun geweld, en wierd met eene Ro-^einfche volkplanting bezet. Onder den Keizer Tbeo-� *1^5 Werd de ftad geplunderd, en alleinwoonersmoellennbsp;de kling fpringen. De jonge Theodofius Hetze groo*

^quot;^^�ens had Bologne een gelyk lot met de andere ftedeit ^0 Opper-Italien, zy kwam namelyk in handen van denbsp;oinbarden, tot Pipinus Koning vanFtankryk, deeze bar-arbaareti verjoeg, en de ftad nevens het exarchaat vannbsp;^'Svenna aan den heiligen ftoel fchouk. De Bologneezersnbsp;��''Sten daarop dan eens onafhankelyk, dan weder Hondennbsp;onder den Keizer, of de Pauzen. Van den jaarenbsp;^**8. tot 1274. �naakten zy een magtig gemeenebeeftnbsp;gt; en fpeelden eene gtoote rol in Lombardyen, tot datnbsp;wnerlyke beroeringen tiisfchen de Lambertazzi en Ge-^��ei oiuftonden. De laatften zogten de befcherming vannbsp;�n Paus, en ruimden 1378. aan Nkoiaus den derden denbsp;oppeAeetfchappy over de ftad onder zekere voorwaardeanbsp;et duurde egter niet lang, � of �er ontftonden wedernbsp;nieuw geduurige beroerten, waar in zich de Bentigvogllnbsp;*�^�rinaalen tot opperhoofden opwierpen. Wy gaan de-^�'ve kortheidshalven voorby. Na dat deeze omwentelin-lang geduurd hadden, bemagtigde de krygzugtige Pausnbsp;quot;IS II. de ftad; joeg de Bentivogli �er uit, en verbondnbsp;stQor altoos met den Pauslyken ftoel. Hy begafnbsp;^�lf daar heen, en rigtte een raad van veertig perfoo-oen op. Tv ,

r79 pauslyke fteden alleen, ket recht een gezan,t en een audW��^nbsp;in de Rota te Romen te houden. Om andere \ioox!t0^nbsp;U zvvygen, zqo heeft de Paus maar eene belading vannbsp;Wyn, de overige aanmerkelyke inkomften ontvangt de R�^¹nbsp;jder. ftad.

Men rekent den omtreek der flad Bologna op zes W' liaanfche mylen, De doorfneede van het noorden n²^nbsp;^gt zuiden, of van de Porta di Galliera tot aan die vatt^nbsp;�tefano is 3600 fchreeden; en van het ooften naarnbsp;weden, of van de Porta Saragozza zyn ongeveer even zo^nbsp;veel. (¹) De dad wordt in vier kwartieren gedeeld'nbsp;.welke naar vier oude dadspoorten, fchoon dezelve th�quot;²nbsp;een anderen naam draagen, benoemd zyn. Het eenenbsp;het ooden heet het kwartier van Porta Piera, het tweed^nbsp;jiootden van Portategens hetStiera, het derde tegens �t W^nbsp;.den is dat van Porta Procula, en liet Isatfte tegens het Z¹�²'nbsp;^n Porta Ravegnana,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D¹

middelmaatig gefiieeden. Het klein? boek van G. Pietro ZaDOquot;^' U Ttumc di'Bchiaa 1755. in duodecimo,ds tamelyk rigiig en ifnbsp;voor ²t gebruik. Het b�helft eene aanwyzing van de fchiidcryebnbsp;de kerken, en frefcoftukken in de paleizen: daarentegen ontbieal²^nbsp;�er in de voortteflyke vcramclingen van (chi)^eryca, mlyften, ff.

Philippas Gnudi heeft i7oz, een'groot plan yan de ftad quot;l segcn blaaden uitgegecvcn. Men kan wel eenigermaaten denbsp;�wen daarin erkennenwyl het naar de perfpetiief getekend is;nbsp;(doet zifh egter flegt yoor. Dat van Scarftlli op vier bladen is be³nbsp;voor het gebruik. Van de fchoonfte fchiideryen in Bologne zynv?^-²nbsp;'enkele plaaten in t licht, die zoo w�l van de fchilders zelfs geell²'nbsp;als van oude en nieuwe meeftets in �t koper gebtagt zyn-; hetnbsp;veelte wydloopig zyn dezelve alle aantehaalen.. De fiesco-(childcry^nbsp;fWelk� boven de Ichoorftcenen in de paleizen; hier en daar doo'nbsp;drie Cataccis vervaardigd zyn, heeft Pifarri op agtien bladen

yan men iu Bologne gtoote ^lleryen aamre^. De fchoonfte zyn tot meet gemak der liefhebbers m�t eeti ftetretjenbsp;Cochin heeft denz�lfden voet behouden, �B- dC k�oftwerkcBnbsp;�²eet'vry en enpaitydig beooideeltt

Doos. I T A L I E N.

vloed Avefa geeft aan de ftad �en groeten vo�ttaadjjo/eigi�� Vin water, en de door de flad Idopende kleine arin vattnbsp;Reno brengt veele zymolens aan den gang. Bolognenbsp;is wel goed bebouwd, maar heeft geen goed aanzien, wylnbsp;�en meer op het gemak, dan op den welftand bedagc isnbsp;��'veeft. In de meefte ftraaten zyn bedekte gangen ondernbsp;�Pene arcaden aan beide zyden aang��gd, en m�t vier,nbsp;i^ante fteenen bevloerd, waardoor d� voetgangers voor dettnbsp;v�gen, en den zonnefcbyn bedekt worden. Aan ditv'oor*

^661 en deezen bouwtrant moet de archite�t alles �p�iFe-en hy is niet in Haat aan de grooifle gebouwen ee* fchoonen voorgevel te brengen*, en om niet te melden, datnbsp;ay �s avonds veel tot onveiligheid van een plaats toebreti-8ea, zyn zy oorzaak, dat �er voor de zuiverheid d�rftraat

wegens zyne hoogte, hetlO�efl: tn�toog. Hy is itt ^ jaar iiag gebouwd, 263 Bologneeamp;he of 307 Piryfch�nbsp;i Voeten hoog, zonder de koepel te rekenen, en hangt drie erinbsp;een halven voet, Paryfche maat, buiten de lo'otlyh. Denbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daarby llaande tooren Garifenda heeft maar eene hoogt�

j, i'fieft meer fcheeve toorens in andere Italiaanfche (l�den 4 o�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is egjer niet waarfchynlyk, gelyk veelen gelboven,

zelfs uit de inwendige^inrigting befluiten willen, dat zy ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voordagt zoo Ccheef gebouwd zyn. 'Welk een bouw*

i� �ou bouwen^ vooral daar het buiten dat eene flegte vf? unft IS, een muur iets overhangende te metzelen , ' ennbsp;y hmderwyze van binnen te verbinden, dathy ftaanblyft?

4 Van den eeiften tooren heeft men een fehoon ultzigt o-yet de omliggende landftreek, en �plaatzen. Kien z�etde

R E IS B O E K

kleine flad Cento, het vaderland van Guercino, en vyf andere, waarom men fchertfender wyze pleegt te zeggen,nbsp;dat men van den tooren Cento e quinque Citta

De Dorakerke aan den Heiligen Petrus toegewyd, is i� �c jaar 1600 naar �t ontwerp van een Barnabiter Magenta�nbsp;gelyk anderen willen, van Torregiani, gebouwd. Hetnbsp;portaal heeft iets majeftneufch, maar geene fchoone bouvV'nbsp;orde. Van binnen i^ de kerk groot en naar de korinthi'nbsp;fche orde gefchikt; de kapellen, hetfchip, en het choofnbsp;zyn van eene goede evenredigheid. Het laatlle is naar denbsp;Italiaanfche panier eenige trappen hooger. Het ontbreektnbsp;de kerk niet aan allerleye gedenkgraven, waaronder me�nbsp;Dok dat van den rechtsgeleerden Tancredi aantreft. Bovennbsp;den hoofdaltaar ziet men het laatfte fchildery vanLodewyknbsp;Caracci, de boodfchap aan Maria, met beelden meer dannbsp;leevensgrootte. In 't geheel heerfchc die grootfche manier,nbsp;waardoor de Pukken van deezen meefter zich onderfchei'nbsp;den; intusfchep is de beweeging van den Engel niet welnbsp;verkooren: hy zjet �er uit, als wilde hy den boezem vartnbsp;Maria met beide handen qntblooten. In de agterlle ron'nbsp;ding heeft Casfar Aretufi;Petrus, van Chriftus de fleutel^nbsp;ontvangende, gefchilderd, naar de tekening van Fiorini*nbsp;De beelden zyn te hard, en hebben geene goede houdingnbsp;onder elkanderen.

De kerk van den Heiligen Petronius is de oudfte vai* Bologna, een groot gothifch gebouw. Deeze befcherm'nbsp;heilig kwam in �t jaar 430. van KonPantmopel hier naafnbsp;toe, en bragt veel by to; vergrooting en welvaart der ftad*nbsp;Keizer Karei V. werd in deeze ftad van Clgmens de VlI'nbsp;gekroond, welke plegtigheid Brizio in een groot ftuk heeA

/�) Zoo zegt men van de kerk Notte Dame te Paryj, dat zy Clpcbtrs, amp; dtKx unt ehxktf heeft, wyl twee tpoteas zonder klokke*^nbsp;ffo. _

door I T a L I � N;

��ee!d; en als het Concilie van Trenten, wegens de in �t jaar 1574. naarBologne verplaatft wierd, hieldnbsp;hier eenige kerkverzamelingen.

In de gefchiedenis der fterrektmde is deeze kerk wegens niiddaglinie, welke Caffini daar getrokken heeft,nbsp;^^roeoid. Zy is ongeveer een vinger dik in marmer inge-en heeft ruim tweehonderd en zes Paryfche voeteanbsp;de lengte, het welk gelyk een daarby zich bevindendnbsp;^3^nfch opfchrift aan een pilaar zegt, het �oooooftenbsp;^eel van den omtrek des aardkloots uitmaakt. Het zonlicht vak daarop door middel eener opening van eennbsp;^nim diameter , welke in eene hoogte van drieentagtlgnbsp;Paryfche voeten door het gewelf der kerke gaat. De oorzaaknbsp;�t trekken deezer linie was de volgende. De Paus hadnbsp;feeds voor de verbetering des kalenders van de wiskundigen te Bologna begeerd, dat zy den dag van de nagteve-waarvan de beweeglyke feeftdagen afhangen, en hetnbsp;ekiderfcheid van het eene jaar tot het andere naauwkeutignbsp;hepaalen zouden. Een zeker Dominicaan Dante trok tennbsp;dien einde in �t jaar 1575. de middagslinie niet ver van denbsp;legenwoordige, en verveerdigde nog een paar andere innbsp;f'vee kerken van Florencen, waarvan onder meer zal vbor-I^omen. In �t jaar 1653. en 1655. onderzogt Caffini dezel-Van nieuws, en verbeterde ze. Maat wyl de openingnbsp;In het gewelf zonk, en de vloer der kerke ongelyk gewor-Was, moeit hy dezelv� 1695. andermaal verhelpen,nbsp;cn zoo is 2e gebleeven. Te gelyk werden de tekenennbsp;yan den dierenriem, en andere fterrekundige merktekenennbsp;�1 den vloer uitgehouwen, en aan het eind een pragtig opschrift ter eete van Caffini in marmer opgetigt. (?)

^(�) De mWdagUnie^ welke Ie Monnlet voor eenige jaaten io de ^kS. Sulpice te Parys getrokken heeft, verdient den voorrang,nbsp;'^ndeiheid we|�Ds een vooiwerpglas (tljeSUfilai) met een

Op de plaits agter deeze kerk ligt het gebouw der hoo* ge fchool, Studio) het welk Vignola heeft geordineerd;nbsp;bet is tweehonderd en dertig fchreeden lang. Hier wordeflnbsp;lelTen gehouden in de drie Faculteiten, en in de wysgeerte�nbsp;Het fchilderwerk in frefco in de kapel heeft enkele fchoownbsp;hedenv De wyze op welke Cefi de Godsdienft in eennbsp;boek yoorgefteld heeft, kan men niet genoeg bewonderen.nbsp;2y, is naakt, maar met een doorfchynenden fluyer zoonbsp;kunftig bedekt, dat men bezwaarlyk dergelyken vindennbsp;zal. Bovendien wordt; het beeld door de uitdrukkingnbsp;van befcheidenheid voortreiFelyk gekarakterizeerd. Behal*nbsp;ven veele buitenlands onbekende geleerden, welken hiefnbsp;gedenktekenen opgerigt zyn, treft men �er ook veele va*nbsp;groote mannen aan, als ten bewyze, dat van Malpighi eOnbsp;den Kardinaal Vidoni.

De groote plaats (Piazza Maggiore) is honderd en negentig fchreeden lang, en honderd en vyftig breed. Ha8' re voornaamfte cieraad is de pragtige fontein door Tho-ipas Laurcti geordineerd. De beelden zyn alle van brons gt;nbsp;en hebben den beroemden Jolian van Bologna, die hetgC'nbsp;heele werk in �t jaar 1563. afgemaakt heeft, tot meeftef*nbsp;Men ziet Neptuun ftaande met den eenen voet op eennbsp;dolfyn, in de eene hand houdtUy den drietand, en dea�''nbsp;dere (Irekt hy op eene ftoute gebiedende wyze uk, ho�'nbsp;daanig eene houding hy by het quoi ego van yirgilius heb'nbsp;ben moeft. Aan de hoeken der tafel, waarop het beel*^

jBot vao tagtig vcet door het welk , in de opening van het geW'*^ vaftgemaakt,. het brandpunt op de Unie valt, en het punt veel leb**'nbsp;per aanwyft. Maat die vanCaffini blyft wegens de daarby van h***nbsp;gemaakte aanmetkingen altoos gedenkwaardig. �Et werd eene i*�*'nbsp;oaille ter zyncr ecre ge�agcn, die op de eene zyde zyn bceldt**^�^nbsp;en naam, eh �p de andere zyde de kerk d�orgefheedec, neven*nbsp;8nie, vertoont. Rondom keamp;mm/aga cifU luli, BonooMDCVC*

ijr A lii E N�

. �n vier.'kmdseren tnei doJfyofetig�plaatft;,; :di� '��t'Puwen, en aan d� andeM hoeken van dtn piedeftal viernbsp;��P.'dolfynen zi�endc SIreeneij* die hef �stater uk haircnbsp;fpttiten.'. 'JVan devTier lyden wan her voetftuk zyn

P�P, uit .w/elke iet water! in de �nderfte jgrootfte bak ! Welke drie trappen, hoven den grond .verheven ii.

' -^ 8�nd van-Neptttun^as)' edel , het! karakter groorich -en uitdrukking./: De .knhftenaar heeft de fchoune natndrnbsp;Ifekoozen, oti Nept�un afgebeeld als/een man, die walnbsp;eudatht^ ,' egter. friamp;h, e� in zyhe volle kragiennbsp;' fia tauskelen xyn zonder te fterk te ryn / behoorlyknbsp;^'�Seweezen.^.tjeoEhin berifpi.�er alleenlyk �H, dat heinbsp;�eld eenigzins gemanierd,, en ni�t/geno�g uitgewarkt is.

�ze Nfptoun wordt in Italien zeer hoog gefcbaty daar--Vindt men �er overal kopyeo van, als van een meeliep, der hedendaagfche fcunft. De Sire�n�n maaken we-8ens haare bevallige hoofden, haarenatuurlykev/hoewelea-quot;'gzins weliulUga houdingen, en de tederheid van hetnbsp;^efch, met de- boofdfiguur een zeer goed contrail uil.

Ver �. goheci-ziet-bet ptedeftal �er .cmorenid uit als e'eh l^taalgtaf, �n is ite kl�in. Det.beeldhouwwerk-is to nabynbsp;elkander, ea vertoont zich daardoor in gaene goedenbsp;In: de. bonding.der kindertjes heerfdat geena ver-^^idenheid genoegt Meeopzigt op bet water heeft de�-fontein het gewoon gebrek der Ifaliaanichen, nafiielyknbsp;genpeg, en de draaien zyri in evenredigheidnbsp;goede^^^* veel te. dun, gevolglyk doen zy �ofc geene

.jjg ^^^tking vo�rhei pog.t: - gt;0/ nbsp;nbsp;nbsp;-0 :nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

quot;^'^aardigs fteil: opzrgr de�bpewfc�fnft�5 bov�h ��^��gangaunj:�aus-Bonjiamp;ciiife VJHlci�liGr�gckMr

XIII. in brons verbeeld. De laatfte is te kort, bn eeoir zins plomp. Cochin keurtze af, en anderen houden**nbsp;voor goed. Dit is zeker, dat de werkraeefter.Alexand**nbsp;Minganti maar een middelmaatig kun�enaar was, en d**nbsp;titel van den onbekenden Michael Angelo, die Augu��*nbsp;Caracci hem gaf, niet verdiende. Van binnen is dit pal^**nbsp;wegens eenige voortreffelyke fchilderyen merkwaaardi�'nbsp;Daaronder behooren twee Hukken van Donato Creti, n*�nbsp;melyk Mercuur aan Juno het hoofd van Argus overreik^quot;'nbsp;de; en dezelfde God, daar hy den appel van Paris on*'nbsp;vangt', om. hem aan Juno te overhandigen. De zam�'�'nbsp;ilelling,. tekening, en kleeding zyn in beide, te pryzen,^nbsp;.de uitdrukking is bevallig, alleen is het naakt wat te

4iit het ezelskinnebakken drinkt. In dit heerlyk Huk v** Guido zyn de beelden leevensgrootte. quot; De Simfon iSnbsp;.aanzien van; den oratrek, en .de naauwke�rige tekening 0**'nbsp;verbeterlykl het koloriet valt te zeer in het donkere, �'*'nbsp;gens de ftcrke fchaduwen. Eenigen vinden de maniernbsp;;te droog, Eett ander fch�on Huk van Guido verdient ii**�nbsp;gelyfcs befchouwd te worden, offchoon het iets minds*'nbsp;tdan het voorgaande is. Men ziet op hetzelve Maria lt;quot;**nbsp;het kindeken, hl eene glorie van engelen , en onder een'^*nbsp;befchermheiiigen van Bologna, welke haar aanbidden.nbsp;Johannes in de woeftyne, van Raphael; De tekening **nbsp;nitdrukking zyn in dit Huk onverbeterlyk; daarentegen '*nbsp;Jiet koloriet; niet al te natuurlyk. Men ziet deeze zel^***nbsp;afbeelding in de Groothertoglyke gallery te Florencen,nbsp;in het Koninglyk paleis te Parys. Twee daarvan zyn *�quot;*nbsp;vermoedelyft kopyen, in welke de fchilder egter by***nbsp;behandeling zo; ycele origineele trekken heeft weetennbsp;brengen., , dat. elk deeze^^ftukkea voor het oorfprongiy'**nbsp;gehouden wordt., Veelligc kon men h�t, wanneer

DOOR ITALI�

drie met elkander vergelyken kon , eenigzins rasJX-Sokgm '*'5r bepaaien. De heilige Hieronimus van Simon da Pe*

Voorheen werd alhier de verzameling van natuurlyke *�aken vgn den beroemden �lysfesAldrovandus bewaard,nbsp;is nu in het inftituut gebragt. In de Salonenbsp;Crcole ftaat het fchoone ftandbeeld van den held uit.nbsp;cott� van Lombardo gemaakt. In eene kleinenbsp;^**1 zyn de b�roemdfte daaden der Bologneezers op nat-kalk gefchilderd; onder Haan telkens Latynfche ver-men ziet daaronder ook de overwinning over dennbsp;^�ning van Sardinien Enzio. (?) Boven deeze zaal isnbsp;Sala Farnefe, alwaar het ftandbeeld van Paus Pau-A* uit dit huis oorfpronglyk, aangetroffen wordt.

de muuren ziet men insgelyks eenige merkwaardige *�beurteniflen te Bologna voorgevallen , als de intredenbsp;deezen Paus , de krooning van keizer Karei V. ennbsp;aanleg aan de waterleiding te Bologna, waardoor denbsp;^dinal Albumos zich vereeuwigd heeft.

Maiquifin van Lanze geteeld had. Hy huwde snet dc wnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�^dela, en zogt dit koningryk tegen de Pifaanen,

*�n zyn d� ***'� *^^9� nbsp;nbsp;nbsp;Bologneezers gevangen, en bleef toe

Fan bet Injiituut te �otopia, en de B�logtieefche Sciild'crfcbi�l,

Het ftiJJi- ' Het Inllit�ut is niet alleen het merkwaardigfte in Bolei� na, maar ook eene der voortrefFelykfte inrigtingen in fnbsp;heel Itallen. (*) Het gebouvv , dat deezen naara voef*'nbsp;is door Pellegrino Tibaldi gebouwd, en zoo wei van b!quot;'nbsp;nen als van buiten wel ingerigt. De Senaat kogt dit fnbsp;leis in den jaare 1714. van het geflagt Cellefi, omnbsp;merkwaardigheden van natuur en kunft, die de graaf 0nbsp;figli (**) aan de ftad gefchonken had, hier ten toontefl^''nbsp;len. Naderhand is �er nog zoo veel bygekomen, lt;***nbsp;jaea over den voorraad van alle merkwaardigheden

(*) Eea uitvoerig uatigt, nevens de aftekeningen van dit gebO^ treft men in een klein werk aan ; itet origine e de' progeeJJI dtU' ^nbsp;fiitnte ddle feienxe dl 'Betogna ifsi. Siio.

(**) De graaf Marfigli was in �t jaar i6j*. gebooren, enleide^ toe op de weetenlchappen, waarvan zyn pragtig werk van dennbsp;nauftroom in zes deelen in folio, en zyne Hifnire Phyji^ue denbsp;het befte bevfys geevon. Hy �ad in den keizctiyken dienft.nbsp;iaar 1703. werd hy, wegens zyn lafhartig gedrag te Brifak, voot ^nbsp;ecrlyk verklaard, en zyn degen aan het hoofd van het regiment^^nbsp;de voeten gebtooken. Na dien tyd vertrok hy raar Bologn^�f!nbsp;lag al zyn vermogen aan den aanleg van dit Inflimut te koftenbsp;Befcheidenheid wilde hy niet toeftaan, dat hem een ftandbe*'^ .nbsp;�pfchrifi in het gebouw opgerigt wierd. Niet tegenftaandenbsp;gtoote geichenken agtte men hera in Bologne niet veel, maar ^*quot;j|nbsp;gende hem veel eet ondankbaar, en berokkende hem ontallyk jnbsp;veidriet en zwaarigheden. Hy ftierfnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoofdoorzaak,

dooi hy zich den haat zyner medebutgeren op den hals gehaal'i^L was, wyl hy het daarheen had gerigt, dg Paus veilcheidcnbsp;lyke preuven, die jaatlyks eenige duizend dalers beliepen,nbsp;4erhonlt;i na decze hecilyke inrigting beftemde,

lilt Inftituut treft men eene Academie der weetenfchapj. * ee�g bibliotheek, een obfervatorium, een fchoonnbsp;*binet van natuurlyke zeldzaamheden, veele werktuigen ,nbsp;^�dellen, oudheden, eene fchilder-akademie enz. aan.

�ke weetenfchap heeft haare Leeraars, die op bepaalde |ylt;len van den dag les geeven �, en by een middelmaatlgnbsp;'hkotnen hier hun eer in Hellen, De inkomHen van het In-^'t�ut beloopen niet veel boven de tweeduizend vyfhon-�^erd daalers. Over de ganfche inrigting is eene vergade-van zes raadsheeren gefield, welke de Affunteria ge-''oemd wordt. Benedittus XIV. heeft groote fommen aannbsp;Inftituut hefteed , ten deele uit eene algemeene liefdenbsp;^oor de weetenfchappen, ten deele uit zugt voor zynenbsp;'^iderflad.

^otti, na dat de in de chymie beroemde Jacob Barth. Becca-h (*) overleeden is. Sedert eenige jaaren heeft men ook hoogleeraar in de heelkunde aangefteld, welke aannbsp;^oode lighaamen allerleye operatien moet doen. De eerfte,nbsp;Benediftus XIV. daartoe benoemde, was Molinelli.

is van de hooge fchool onderfcheiden. Op ^tfte Wordt alleenlyk de letter- en redenkunde, denbsp;y geerte, godgeleerdheid, geneeskunde en rechtsgeleerdheid

REI S - B O E K

'Mttdemie De akademie der weetenfchappen is met het InftituU* derweeten- verbonden, en ook onder geen anderen naam, dan vannbsp;pbafpeu, jg akademie van het Inflituut bekend. De eerlle aanlei'nbsp;ding daartoe gaf Euflachius Manfredi omtrend het jaatnbsp;jdpo. Hy was toen zeftien jaaren oud; verfcheide joO'nbsp;ge lieden , die liefde tot de weetenfchappen hadden fnbsp;vergaderden weekelyks by hem, om over allerleye g�'nbsp;leerde doffen te fpreeken; daaruit ontdond allengken�nbsp;eene akademie, welke Marfigli in 1705. in zyn palei*nbsp;verplaatde, alwaar reeds een foort van fchilderakadeffli�nbsp;opgerigt was. Als Marfigli nu met behulp van den Senaatnbsp;bet Indituut oprigtte, zoo bragt hy dit geleerde gezelfchapnbsp;ook in het daartoe gefchikt gebouw. In �t jaar 1714*nbsp;ving zy haare vergaderingen aan, en heeft dezelve totnbsp;bier toe onafgebroken voortgezet; ook heeftze reeds vai*nbsp;haare verhandelingen, waaronder zeer veele grondig g�'nbsp;fchreeven zyn , zes banden in quarto in het Latyn uit'nbsp;gegeeven. Zy verdient nevens de Akademien van Lon'nbsp;den en van Parys geplaatd te worden.

Boven het Paleis is een obfervatorium, het welk u�* een hoogen, gevoeglyk ingerigten tooren bedaat, weik�nbsp;van boven rondom luiken heeft, die geopend kunne''nbsp;worden, en eene opene gallery. De Senaat had groO'nbsp;te fommen daar aan te kofie gelegd, maar Benediid�^nbsp;XIV. fchonk �er nog voor duizend ducaaten aannbsp;Engelfche indrumenten toe, zoo dat men bezwaariyknbsp;eene dergelyke plaats met betere indrumenten voorzi�quot;nbsp;vinden zal. Het opzigt daarover heeft de bekende Et**nbsp;dachius Zanotti, welke zich, behalven andere derrekuU'nbsp;kundige waarneemingen, door zyne Ephemerides bekeu*^nbsp;gemaakt heeft.

�gt;�

lilt

art

ei'

laf

(O'

itf

;e'

n�

eiJ

lis

lat

lOt

art

lit'

irt'

ai(

ert

iO'

ert

tl'

rt'

[?�

bibliotheek wordt reeds op looooo boeken gefcbat.JJo/^/tfc heeft door Benediftus XIV. den grootften aanwas ver-^f�egen. Sedert 1741. heeftze drie nieuwe zaaien befla-Wyi de voorige plaats �er te klein toe wierd. Zynbsp;alle voormiddagen, behalven �s woensdags, eenigenbsp;'^Ufcii voor een ieders gebruik open, en wordt fterk befnbsp;By de trap, en in de voorzaal, ziet men reeds ver-htheide opfchriften. Men vertoont in de bibliotheek vierhonderd banden met handfchriften van den beroemden Al-*^tovandus, waaronder veertien folianten met aftekeningennbsp;'an planten en dieren opgevuld zyn; de handfchriften vannbsp;^enedidtus XIV. en den Graaf Marfigli; de voorraad vannbsp;^0 oudfte zeldzaamfte uitgaaven der Latynfche en Griek-fchryveren is zeer groot. Liefhebbers van konflpren-vinden hier eene pragtige verzameling. Aan de mim-hangen de afbeeldingen van die geenen, welken deezeqnbsp;hoekenfchat aanmetkelyk vermeerderd hebben, als de graafnbsp;hiarfigii, de kardinaal Monti, en voornaamlyk Benedidlusnbsp;XlV. welke �er twintigduizend boeken aan gefchonkennbsp;heeft, lot onderhoud van deeze bibliotheek zyn niet meernbsp;honderd ducaaten gefteld,

Eene byzondere zaal is voor de vroedkunde gefchikt.

opgefpoote gedeelten van den baarmoeder maakenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mogelyke gevallen en liggingen laaten

als ' verloskunde zoo wel voor zyne leerlingen, held vroedwyven, welke hy onderrigt geeft, opte-hieeze heeft de Senaat gekogt, en den Heernbsp;hloogleeraar over dezelve aangefteld. Veelsnbsp;Zyn door Anna Manzolini in was geboetzeerd. (*)

Iie|

REI S , B OER

Het getal van dezelve is'aanmerkelyk; de zcldzaamfte ge-vallen en ongemakken vindt men �er afgebeeld. Men ziet een geheel vrouwenbeeld op den kraamftoel, in zulk eenenbsp;houding, als by de verioffing gevorderd wordt.

Chemie, In de zaal voor de Chymie: is een groot laboratorium� waartoe de Graavin Caprarai.de kolven,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blaazen�

en andere werktuigen gefchonken heeft; de ovens komen van de. inilddaadigheid van anderen voort.

Het voortreffelyke kabinet van natuurlyke zeldzaamheden beflaat zes vertrekken. Alles is in de befte orde, en elknbsp;link genommerd, op dat men deszelfs naam aanftonds op d^nbsp;lyft moge nazoeken. Hier treft men fchatten uit alle dri�nbsp;de ryken der natuur aan. Het geheele Mufieum, van �'nbsp;lyfles Aldrovandus is in deeze verzameling ingelyfd. Hei^nbsp;zou te wydloopig zyn alleen het merkwaardigfte daaruitnbsp;melden: wy wyzen de liefhebbers der natuurlyke gefchie'nbsp;nis naar de in brieven te Parys uitgekomene reize : Foia�nbsp;en France, en Itali� �* aux Isles de VArchipel, alwaar mc�nbsp;eenige brieven daarover vinden kan.

Zy vervaardigd alle declcn des mcnfchelyken lighaams, met eeo* buiteiigewoone kunft, in was, en weet elk hun eige koloriet tegt*'nbsp;ven. De inwendige aderen, peezen, en andere deelen, zyn met k'nbsp;tets getekend, zoo dat men volgens de daartoe behoorende lyftnbsp;ontleedkundige naamen daarvan kan vinden. Tot aicerdet kiaarin^^nbsp;vervaardigt zy fommige deelen, als het oog of het oor, twee- �nbsp;driemaal zoo groot als de natuurlyke. Zy laat zich voor haaren a^nbsp;beid du�r betaalen, en vcele deelen koften traar de grootre tiennbsp;meer ducaaten. Intusichen ^yu deeze zaaken meer als een gek^nbsp;Jpccivverk. aanteziea, want om eene grondige kennis van de ontl�*'^nbsp;kunde te veikrygen, zyn ze niet toereikende. Veele van haate JO�nbsp;dellen zyn naat Turin en Petersburg vervoerd, Zy verhandelt fo***nbsp;wyl ds ganfthe ontleedkunde in eenige lesfen , �n verklaar* betnbsp;hcelc menfchelyke lighaam aan jonge luiden.

Door I T A L 1 E N;

Van Pifa en Padua geenzins te wyken. Men treft�et zeldzaamheden in aan, als den Vanilleboom, dennbsp;^�Pyrus uit Sicilien, van welken by de Toskaanfehe Mee*nbsp;fen meer zal voorkomen. Voor de planten, welke dennbsp;'vinter te Bologne, die daar dikwils even zo fel als te Pa-niet kunnen doorftaan, zyn ftookhuizen aangelegd.

een byzonder vertrek worden alle mogelyke gereed-tappen voor den draaibank bewaard, waaronder veele ^knftige zyn , om beeldewcrken en dergelyke te draajen*

Voor de natuurkunde is eene aanzienlyke zaal gefchvkt, iVtzrtwr/--^�ele inrtrumenten zyn onder het opzigt van Musfchen-'�'�ek en �s Gravefande bezorgd. Men vindt hier alles,

de beweeging van vafte en vloeibaare lighaa-

enz. behoort , allerleye uitvindingen van weergla� Zen, enz.

Onder anderen ziet men hier ook de voortreffelyke ver* '�kykers van Jofeph Campani, die te beroemd zyn, om�ernbsp;niet een weinig by optehouden. Een der voorwerp-fch^^quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;brandpunt van honderd eenenveertig Fran*

Voeten. Het was op bevel van Colbert vervaardigd, Werd na zynen dood in �t jaar 16S3. weder te rugnbsp;het^quot;'^^�'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rtukken, maar Campani zette

dert^'^^ *^unrtig aan een, dat het in her gebruik niets hih* buiten tegenfpraak het fchoonlle voorwerpglas innbsp;Waereld jj.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vertoont hier nog de fchotels, die

^ nbsp;nbsp;nbsp;tot bet flypen van zyne glazen gebruikt heeft.

Van nbsp;nbsp;nbsp;deswegens den Heer Leli, medelid

bet Inrtituut te Bologne, in de doorzigikunde (diep-Fa nbsp;nbsp;nbsp;tTi�

R � I S - BOEK

In het eene vertrek, dat voor de natuurkunde befteind is, en in dat van de burgerlykebouwkunft, ziet men goedenbsp;fdhilderyen in fresco van Niccolo del Abbate. In hetnbsp;Jaatfte worden modellen van beroemde gebouwen, zuilen,nbsp;Roracinfche obelisken, en dergelyke bewaard. In het vef*nbsp;trek van de veftingbouw en artillerie (laan allerleye mo'nbsp;dellen van wapenen, kannonen, en tot deeze kundigheden behoorende zaaken: als modellen van veilingen, vannbsp;belegeringen en verdeedigingen van plaatzen, die de honing van Sardinien gedeeltelyk gefchonken heeft.

Het vertrek voor den fcheepsbouw gefchikt begrypt iquot; zich modellen van oorlogsfchepen, en andere foorten vannbsp;vaartuigen, benevens allerleye gereedfehappen tot de zeevaart dienttig. In elk vertrek wordt op zekere dagen dootnbsp;c.en�n daartoe beftemden leeraar les gegeeven.

- Den grond tot het aanzienlyk kabinet van oudheden heeft de Graaf Marfigli met veele kofteu gelegd; het i*

logne reisde, toonde hem Leli deeze fchotclen , en deed hem aller� eene beichtyving, hoe hy geloofde, dat Campani dezelve gemaal'nbsp;had, maar wilde hem de machine zelve niet vertoonen, die lt;1*nbsp;kunllenaat tot het maaken van dezelve gebruikt liad, wyl hy dezrl'nbsp;Ve in druk dagt uittegeeven. Fougeroux kreeg �et intusichen eeh*nbsp;aftekening van, welke hy in de Memoini de l'Acadimic van 17^ 'nbsp;btfebreef Zy is zeer eenvoudig, en heeft veeie overeenkomftnbsp;die geene, welke de pater Cherubin iu zync Dioptri^Kt tcHlaim |67lt;'nbsp;heeft opgegceveu. De roem van Campani duurde lang na zyn dooti-IiJiemand zou ligt betere glazen voor vettekykers hebben kunn*�nbsp;leveren, Zyne beide dogters leefden nog voor dertig jaaren te R�*nbsp;*nen, en lieten zich haate vettekykers zeer duur betaalen; waart�*nbsp;het crediet, dat de arbeid van haat vader verkreegen had , veel hf'nbsp;hragt. Sedert de uitvinding van de Newtoniaanlche verrekyker alg*'nbsp;meen geworden is, kan men de groote Campgnil�he voonvetpgi*'nbsp;zen ombecren.

DOOR ITALIAN.

naderhand door het Mufsura Cofpianura, door de Bologne, ^�rzameling van medailles, vaii den Raadsheer Spada aan

�netien de belle Roomfche llandbeelden in pleiller wilde ten afgieten, verkreeg hy van den Paus het verlof daarnbsp;onder dat beding, dat hy van elk te gelyk eene copyenbsp;het Inftituut zoude leveren , en de Paus fchoot totnbsp;*�fidmaaking der groote korten drie duizend ducaaten. Denbsp;�ndheden beftaan in veele afgodsbeelden, offergereedfchap-^�n, waaronder de fchotel (^patera) uit de Cofpifche ver-f*�6ling, op welke de geboorte van Minerva afgebeeldnbsp;�*� zeer hoog gefchat wordt; voorts vindt men �er grootenbsp;^��1 bewaarde Hetrurifche vaazen, borftbeelden, basrelie-� begraafnislarapen, urnen, krygs- en huisgereedfchap-enz. Voornaamelyk verdient de fchoone verzamelingnbsp;''*n vyftienhonderd medailles, die insgelyks van de mildheidnbsp;''�n Benedirtus XIV. voortkomt, gezien te worden. Zy zynnbsp;Van de Keizers , en van verfchillende grootte; zy begtn-roetPompejus enCtefar, en volgen op elkander tot aannbsp;�taclius; vervolgens komen eenige van Griekenland, en denbsp;gevveert zynde koningen , desgelyks van groot Grie*nbsp;^^'iland, Egypten en Syrien. Om het onderfcheid tusfcheanbsp;'t'aare oude, en kundig nagemaakte penningen te zien,nbsp;er verfcheide van het laatfte foort bygelegd.

^ gallery van llandbeelden bevinden zich ook wel eenige *^'�oorrpronkelyke, maardemeellezyndeevengeraelde na-^aakfeij parfetti bezorgd, b. v. de Laocoon, de Farnefi-� Hercules en Flora, de Florentynfche Hyper, eenige basre-* van de colonna Trajana, Mars, en de groep vaanbsp;en Arria uit de Villa Ludovifi, welke de vorftnbsp;��ibino voor den Paus vervaardigen liet; de vormennbsp;F 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daar�

REI S - B O E K

logna, die op de grpoie bfbn van deze ftad (laat, de Akaderaie te Parma afdrukken, en fchonk een afgiei^'nbsp;fel aan het Indituut. Men treft �er ook een fchoon M�quot;nbsp;faik aan van Benediclus XIV. en yerfcheide (hndbeelde�nbsp;door deezen Paus, en den Kardinaal Gozzadini gefchoU'nbsp;ken. Benige hoofden, welke de voormaaiige opzienernbsp;van deeze verzameling Hercules Leli, een goed bceldhoU'nbsp;wer, aan dezelve gefchonken heeft. Deeze kuuftenaarha'^nbsp;het (landbeeld van Marfigli, en verfcheide fchoone ftuk'nbsp;ken tot de ontleedkunde van �s menfchen lighaam behoO'nbsp;rende vervaardigd, als hy 176�. in het belt van zyn lelt;i'nbsp;ven flierf. Het (landbeeld van Benedift XIV. is door Ai^'nbsp;gelo Pio van pleiller gemaakt, en wel gekleed.

Van eene gallery van fchildetyen is reeds een aanvani5 gemaakt door verfcheide fchoone (lukken, welke Franciiquot;nbsp;cus Zambeccari bezorgd heeft, en men hoopt, datnbsp;meer vrienden van de kunit zullen zyn, die dit voorheek*nbsp;zullen volgen. Het was vooral goed, indien Bologne ee-ne openbaare verzameling van uitgeleeze (lukken van mee'nbsp;fiers uit deeze fchool kon verwonen. De Bologneefch^nbsp;fchilder-akademie, of de zoogenaamde Academia Clen0'nbsp;tina, is met het Inflituut vereenigd. Zy voert den na��*'nbsp;naar haaren (ligter Clemens XI. hoewel Marfigli reedsnbsp;den jaare 1710. den grond daartoe gelegd had. In haa'�nbsp;vergaderzaal ziet men deezen Paus in marmer tusfchen lt;*^nbsp;Kardinaalen Calbni en Paolucci, welke zich insgelyks Wnbsp;deeze fchilder-akademie verdienltelyk gemaakt hebben.nbsp;befchermheilige is de H. Catharina de Negri, gemeeniy*^nbsp;de Vigri genaamd, die in haar tyd eene bekwaame fcbil^�'nbsp;res zou geweeft zyn.

De eerde bedierder deezer Akademie.was de beroe�^* fchjlder Karei Cignani, die deeze plaats gediuirende zy�

DOOR. I TALI�N.

��ven bekleedde. De toenmaalige geheimfchryver, Johannes ^�ttus Zanotti, een ouder broeder van Francifcus, thansnbsp;Prefident van het Inftituut, heeft de gefchiedenis van de-nevens het leeven der leden befchreeven. f*)nbsp;� ''^inters word: alle avonden van de leerlingen onder hetnbsp;der beftierderen, wier beurt het is, naar pleifternbsp;het naakt getekend. Jaarlyks worden �er zeftieu me-^�illes uitgedeeld. Het devies van deeze Akademie is eennbsp;�hkel, een penceel, en een beitel, door elkanderen gevingerd , met het byfchrift dementia jmxit.

In de vergaderzaal der Akademie is een fchoon zolder-ftuk van Pellegrino Tibaldi, waarop verfcheide gevallen Uit de Odyflea verbeeld zyn. Men bemerkt daarin eenenbsp;tteffelyke tekening en behoorlyke verkortingen. Over �tnbsp;geheel moet men zich verwonderen, dat de kuuftenaar zoonbsp;veele groote beelden in zulk eene kleine ruimte heeft kun-�en brengen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Van Tibaldi leerden de Caraccies den

gfootfchen fmaak in de tekening, welken zy in hunne �chool invoerden. Hy tekende in eene even zoo edele manier

. {*) Surit deWMedemU Ckmentint. Bologne 17 3 O. in wee deelen ^to. nevens de afbeeldingen der mcefters. Men kan dit weik alsnbsp;^cn vervolg der Icevensbcfchryvingen der Icliilders van de Bolognee-fchool aanmerken, welke Malvafia in 't jaar J678. in tweenbsp;in 4,0, ondet den titel Fttfina Plttuce begonnen heeft. Mal-^ in het leeven zyner fchildeis naar den aart der Iialiaanennbsp;, *^83305 buitenfpoorig, en veragt daarentegen de Roomfebe fchool,nbsp;ccr Vittoria in de ojfervaziam fopra tamp; Pejina Ptttritet te Ro.nbsp;la 't jaar tye?, uitgekomen, heeft zoeken te herftellen.

(**) De gezamenlyke fchilderyen van deezen meeftet en van Hic-*olo del Abbate in het Inftituut zyn in een band onder den titel: l* tntme dt Pellt^rim Tibaldi e Uictlt dtli'Matt ntll mjiitttto di 'Ba-'iua, defcritte da Zanttti te VenetienT'yfi. op 41 bladen in folionbsp;'tgekom�n. Het is in aanzien der fnede een der fchoonftc nicuwqnbsp;stktn, en wordt in Venetien voor twaalf ducaaren verkogt.

De Clementynfche Akademie is op de beroemde Bolog' neefche of Lombardifche fchool gevolgd. Deeze grootenbsp;fchool zal den naam van Bologna vereeuwigen, want zynbsp;heeft da fchildcrkunfl:, zegt Cochin, tot den hoogftettnbsp;graad van volmaaktheid gebragt. De Roomfche fchoolnbsp;tekende ligtig en edel, maar vergenoegde zich met �enbsp;navolging van Raphael. De Caracceis en hunne leerlingennbsp;bragten de fchilderkunft daarentegen in alle haare deele�nbsp;tot volkomenheid. Raphael had in zuiverheid van tekening, in edelheid van gedagten, fchoonheid van characters, cierlykheid en eenvoudigheid van gedaanten, verkiezing van beelden en zamenftelling van groepen, alle denbsp;anderen overtroffen, maar kende de groote uitwerkingennbsp;van het donkere en het licht, en de gelukkige plaatzingnbsp;van het laatfte niet naar behooren. In de befte vverke�nbsp;van Hannibal Caracci vindt men eene onverbeterlyke tekening, een grootfch charafler vol uitdrukking, en de ge-lukkigfte verkortingen. Zyn penceel is ftout, en niemandnbsp;voor hem, indien men Corregio uitzondert, beeft hetzoonbsp;gelukkig weeten te voeren.

Domenichino is in zyne zuivere tekening, in de eenvoudige en fchoone uitdrukking zyoer hoofden, in he^ bekleeden en de natuurlyke ftanden zyner beelden, ee�nbsp;groot meefter. De grootfte zameiiftellingen, die anderennbsp;met voordagt onagtzaamer uitvoeren, bearbeidt hy vlydSnbsp;en nauwkeurig. In Guido treft men alle deelen der fcbil'nbsp;derkunft vereenigd aan. Zyne befte werken zyn, om zo�nbsp;te fpreeken, meer fchildery dan eenige andere ftukken de^nbsp;beroemdfte meefters, zy mogen voor of na hem geleefdnbsp;hebben. Zyne tekening is nauwkeurig en bevallig, MeOnbsp;Van geene fchboner vrouwen eu jonge manshoofden zien t

I^einigen zyn hem gelyk in fchoonheid en manier. Zyne '^handeling van het penceel is altoos geeftryk, gemakke-yk, en egter natuutlyk. Hoe gevoeglyk weet ky zynenbsp;*tleederen te fehikken j elke plooi is zuiver en cietlyk ge-��gd, zonder dat men �er eenige angftvallige gedwongen-by gewaar wordt. Het is waar, Raphael heeft dennbsp;'^^otrang in vethevenheid van gedagten en edelheid vannbsp;quot;j'drukking in zyne hoofden; Hannibal Caracci en Dorae-^cho tekenden in een grootfchen fmaak; Titiaan, Corregio,nbsp;, 'tbbens, en van Dyk, waren beter koloriften; egter zullennbsp;''^quot;'einig kunftenaarszyn, die, wannaer zy verkiezen mog-' de begaafdheden van Guido niet voor zich begeerennbsp;quot;den, daar zich toch alle de eigenfchappen van eennbsp;^�oten fchilder nimmer in een perfoon laaten vereenigeii.nbsp;^quot;�k een ftoui charafter, en kragtig malfch penceel be-

�en in de werken van Guercino! Zyn koloriet is hoofcj^� mengelingen zyner verwen egter ftout. Zynenbsp;doonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uitdrukking, en hebben iets, waar-

hen nbsp;nbsp;nbsp;quot;lis� die zyne voorgangers gefchilderd heb-

�et) � nbsp;nbsp;nbsp;: de ganfche fterkte der fchilderkunft en

manlyke fchoonheid heerfcht �er in. Hoe weinige

ft � I S - B O E K

Albani is in zyne zamenftelling wel dikwils eenigzin^ koud, en geen zoo goed kolorift; hy tekent in geen zo�nbsp;grootfchen fmaak, maar heeft zich door een talent dat he*^nbsp;byzondet eigen is vereeuwigt. Men zal hemaltydwego�*nbsp;de bevalligheid van zyne fchoone koppen, en wegensnbsp;zuivere en bevallige manier in de tekening bewondere�'nbsp;Guido had die egte naive bevalligheid volkomen in zyo�nbsp;magt, by Albani is ze edel en regelmaatig; men treft Wnbsp;fcem de waare fchoonheid aan, van welke men enkele das'nbsp;len in de natuur, maar geen geheel vindt. Te Bolog�*nbsp;moet men zyne werken zien; want buiten deeze ftad zi�'nbsp;men gemeenlyk maar kabinetfchilderyea van hem, welk�nbsp;wel het zelfde charadler en die manier hebben, maar fflO�nbsp;kan �er den kunftenaar lang zoo goed niet uit beoordeel^�'nbsp;als uit leevensgroote beelden. Volgens dit kort charadfofnbsp;van de voornaamfte fchilders der Lombardifche fchool la*'nbsp;ten zich hunne werken beoordeelen. Bologne is depla*'*nbsp;waar men de befte en meefte werken van hun ziet, deswO'nbsp;gens hebben wy getragt de liefhebbers een weinig ffloe'nbsp;bekend te maaken met deeze groote kunftenaars, eernbsp;ter aanwyzing van hunne meefterllukken in kerken ennbsp;leizen overgaan.

Madonna di Galliera behoort aan de orde van St. Phil�?' pus Neri, en is in �t jaar 147�' den bouwmeefter Ynbsp;ban Bapt. Torri volgens de Corinthifche bouworde uitg��nbsp;voerd. In de eerfte kapel aan de linke band ziet men d��nbsp;Heiligen Philippus in verrukking door Guercino, maar�'�^

�nV^� beften tyd; in de tweede Chriftos tusfcheu Maria Sohsnat.

�* ��Ph, daar hem de engelen de lydensgereedfchappeti ^ *^�*ken, door Albani. De hoofden zyn zeer bevallig ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��

Maria, maar het koloriet valt wat in het

beelden zyn niet wel gegroept. In de derde kapel eene bekwaame fchilderes, Therefia Muratori, aan ee-^ Thomas, die zynen vinger in de wonden van Chriftusnbsp;haare knul! getoond. De facrifty is met ee-'Se heerlyke fchilderyen voorzien, waaronder inzondet-eene Verkondiging door Hannibal Caracci aanmerke-is. Het beeld van den engel is bevallig en ytel ge�nbsp;l^'^ed, het hoofd heeft veel uitdrukking; de Maria kannbsp;hl lang niet by haaien. De andere fchilderyen zynnbsp;Guido, Guercino en Albani.

^ene tot deeze kerk behoorende, egter van dezelve af-^ 'iderlyk liggende kapel, verdient befchouwd te worden, j^'-gens het fchilderwerk in frefco van LodewykCaracci.

verbeeldt Chriftus voor den regterftoel van PUaius, die � Ie handen wafcht. De zamenftelling, tekening, het kolo-gt; alles is �er fchoon in; alleen heeft de kunftenaar hetnbsp;van Chriftus niet edel genoeg gefchildetd.

Bartolomeo di Reno is naar een aardig ontwerp ge-Satt�-�^hvd. jjj ggffle kapel aan de linker hand heeft A\i-iomei.

* tivee profeeten aan het gewelf zyn ook van hem. De kleine ftukken, eene befnyding, en eene aanbiddingnbsp;Geldende, komen van de hand van Lodewyk Caracci.nbsp;� hoofdaltaar is van fchoon marmer.

^'*quot;^*''^***�*'**''v�kinyeiicheideketken. ,Zy watecneleei-1� *7�* ftierfae� �n wicid�

De kleine aardige kerk Giefu e Maria heeft Bonifaci' Sacchi gebouwd. In de eerde kapel aan de regte haigt;�nbsp;hangt de Heilige Wilhelmus in krygsmansgewaad, zoOnbsp;hy voor een kruis en voor Maria in eene glorie ned**�nbsp;knielt, door Albani. In den eenen hoek vaaren eennbsp;duivels naar den afgrond. De Maria is vol bevalligh^'nbsp;en wel gekleed, de hoofden der engelen zyn fchoon, W***nbsp;het overige van bet fchildery fehynt zwak, en de duiv^'*nbsp;naar evenredigheid van hun plaatzing te klein en te llefi'nbsp;van kleur. De hoofdaltaar pronkt met de beroemdenbsp;fnyding van Guercino. De ordinantie is onverbeteriy'*�nbsp;en de uitdrukking in Maria �ieefteragtig. Het kindnbsp;is maar middelmaatig, en de tekening der handen van be'quot;'nbsp;die het befnydt, gebrekkelyk. De behandeling vau h*�nbsp;Huk is eenigzins droog, en het koloriet te roodagtig. P*nbsp;Italiaanen, wier fchilderboeken met grootfpraaken en hi^''nbsp;tenfpoorige loftuitingen van hunne meefters opgevuld zyquot;'nbsp;vertellen, dat het eerde ftuk wel goed getroffen, maar

zou begonnen en voltooid hebben. Het fchildery hier boven hangt, is insgelyks van hem, en daarin denbsp;jedueufehe uitdrukking in het hoofd van God den Va�nbsp;verwonderlyk.

Onder alle de kerken is die van de Mendicant! di P*?. tro in opzigt der fchilderdukken de voornaamde. l^

eerde kapel aan de regte band heeft Tiarini verbeeld, de engelen Jofeph by Maria brengen, om haar wegens zy�nbsp;yverzugt om haare zwangerheid vergeeving aftebidd^quot;^nbsp;Maria neemt hem mef een erndig gelaat by de hand gt;nbsp;wyft hem met de andere naar den Hemel, om aani�'nbsp;den, dat het van den Heiligen Geeft gefchied is. ^y

DOOR ITALI� N.

� Joreph niet wel getrofien, ook in geene gocfJe ^�^'ding. Ju jg derde knpel ziet men zes kleine, maarnbsp;^ �ftreffelyk gekleurde ftukken met engelen van Joh. Bapt.

, een leerling van Lodewyk Caracci. In de vierde aan de regtehand hangt een voortrefFelyk ftuk vannbsp;j^^�''6done, de Heilige Aio en Petronius verbeeldende, dienbsp;' kindeken, door Maria in de wolken gehouden, aan-��ti. De uitdrukking is den kunftenaar in het Maria- ,nbsp;^�ld niet wel gelukt, en de door langheid van tyd zwartnbsp;quot;'Orden kleeding doet geene goede werking. Anders iSnbsp;fchildery een meefterfluk, bet welk alle deelen dernbsp;in een hoogen graad bezit; zamenftelling, kolorietnbsp;*** Ijchandeling, zyn, zoo wel in de hoofden als de kleedin-onberifpelyk. De beide andere fchilderyen van dce-jj^^ sieefter kunnen hier in lang niet byhaalen. Het ee-konderling wegens het onderwerp. Een Heilige,

^�d , brengt denzelven te rug, en zet hem jnet het Van het Heilig kruis het paard weder aan.

� groote Guido op den hoofdaltaat wordt voor een der j^**^*^ ftukken gehouden. Door de fchikking der beelden deeltnbsp;tij genoegzaam in twee deelen. Van bovep is Ma-ftet doode lyk van Chriftus en twee engelen; vaqnbsp;Heilige Carolus met het kruis in de hand,nbsp;��uige befchermheiligsn van Bologne, om Chriftusnbsp;hidden. In de zamenftelling, hoe zonderling dezel-^^ook fchynen raag, zyn fcboone partyen. De Maria heeftnbsp;uitdrukking, en de engel ter linker zyde veelnbsp;tiio .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoofden der onderfte beelden zyn wel ee-

van Chriftus valt de meefte berifping, wyl het �er i�t als �ene ftatue. Omtrend den heiligen Carolus

: is men onzeker of liy knielt dan ofhy (laat. In de kapel ter linkerhand hangt de heilige Hiob, daar by ^nbsp;den throon zit, �n gefchenken ontvangt, van Guido.nbsp;houding ontbreekt, en het koloriet valt eeitigzins innbsp;graauwe. Het voornaame beeld in het (luk is nietnbsp;maar. in de overige hoofden heerfcht daarentegen' veelnbsp;drukking. Cochin rekent dit (luk onder de fchoondenbsp;van deezen' meeder; en vindt het koloriet, fchooflnbsp;graauw fchyrit, aangenaam, teder, frifch, en leven^f'nbsp;hy roemt h�t verfchil in de beelden, naar hun onderfc''^'nbsp;den ouderd�m �n geflagt in agt genomen.

de'

'� S. � Fran��fc�. Het Francifcaaner klooder is een grootde in de ftad, en wegens de fchoone welvoorzi^^nbsp;wynkelder beroemd. In de kerk treft men eenige goe'!*nbsp;fchilderyen �aah. fer regterhand in de kapel aan den kf�'**nbsp;gang heeft P'afinelH eenen Paus gefchilderd, die, omzy'�*nbsp;onfchuld't'� Kewy'zen, een dood�n opwekt. De'zam^nbsp;Helling is -gro�tfch i en het koloriet ntefllegt. In de 5^!nbsp;pel daar tegen ovet* zyn twee fchilderyen in frefco, dis''',nbsp;de fchool -van C�uido en Albani fchyn�n te komen.nbsp;hoofden zyn'bevallig, daarentegen ontbreekt hetnbsp;'daaraan de tekening, en het koloriet. De beidenbsp;tyen verbeelden' den Heiligen Francifc�s in venukkinginbsp;den dervend�n Heiligen Lodevvyk. In de kapel agtsfnbsp;koor heeft Feiice'Torrelli de zegenpraal van den godsdi^quot;^nbsp;door eene groep engelen die het kruis draagen, ennbsp;menigte duivels, die in de hel nederftorten, allegorifcl�

de tekening zoo waar was, als de vinding poetifs*' Ter linker zyde van het koor hangt in eene kapel denbsp;�keering van Paulus door Lodewyk Caracd. Het beeldnbsp;eene fchoone werking, de ordinantie en behandeling quot;jnbsp;fchoon, maar he't koloriet valt wat in het graauwe.

Wilder V. en verfcheide geleerden , waaronder inzon eenige Clejfatores juris, als Francifcus Accurfius,nbsp;'*^^gt;'�dus j Romanzo, en de wysgeer Boccaferri, hebbennbsp;^unne begraafplaatfen gevonden. Het graffchrift vannbsp;aan de regterhand wanneer men naar het kloolletnbsp;beftaat alleen uit deeze vier woorden:

tiaar het ontwerp van den Barnabiter Magenta ge-we. '��wd, die ook het plan voor de kathedraale kerk ge-

Voorzien is. In de derde kapel ter regter zyde, heeft Suftyn Caracci de hemelvaart van Maria door een en-^ � die haar op zyn rug draagt, verbeeld. Het fchil-Zou fchooii zyn, indien de vinding gevoeglyket

Op de kleine deuren van den tabernakel indeder-heeft Guido Chriltus, het kruis draagende, mee uitvoerig en zuiver penceel gefchilderdi Boven hetnbsp;! beeft Cavedone de vier kerkleeraars op natten kalknbsp;grootfche manier voorgefteld, de vleefch-kleur isnbsp;�eti'^'' �en weinig zwart geworden. In de facrifty hangtnbsp;^'^boon getekende, maar kwaalyk geftelde S, Sebaftiaaanbsp;Y^ ^^ido. David met het hoofd van Goliath aan zynenbsp;van Antonio Burini, een ftuk van eene fchoonenbsp;fchoon de meefter in het koloriet gefeild heeftinbsp;bleiiigen en eene ovaale vorm zyn van Johan Vla*nbsp;berk is met fchoon ftuccadoorwerknbsp;�ekWekere feeftdagen wordt de bovenfte uit-W^***^�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kleine oranjeboomen in zilveren potten

REIS-BOEl^

nonici regolari della congregatlone Renana del Sandf Salvatore. Zy bezitten eene heerlyke bibliotheek,nbsp;met meer dan driehonderd oude handfchriften voorziennbsp;Daaronder bevindt zich de gefchiedenis van de koning��nbsp;Efther op niw grof leer gefchreeven, en wel, volgensnbsp;voorgeeven der domheeren, door de eige hand vanEfdr^�nbsp;het oude Tedameut van den jaare 953 , en het oorfproquot;'nbsp;kelyke werk van La�tantius, zoo de bezitters geloovfi�'nbsp;enz.

S. Paolo behoort den Barnabiten, en is door een bro*quot; der hunner orde, den meergemelden Magenta, metnbsp;fmaak, ontworpen. Het portaal heeft dorifche en corintk*'nbsp;fche zuilen. De beide llandbeelden van Petrus en P*''*�nbsp;lus zyn van Conventi. Het binnenfte is naar de befte eve�'nbsp;redigheid ingerigt. Het verhemelfel van den hoofdalt�**nbsp;is volgens de tekening van DominiusTacchinetti gemaak'�nbsp;De fmaak is edel, en natuurlyk. Het ruft naar de zyd�nbsp;van het fchip der kerke op corinthifche zuilen. Ondernbsp;verhemelfel zyn twee beelden meer dan leeveusgrootte, v*''nbsp;Algardi met groote kunft vervaardigd, namelyknbsp;Apoftel Paulus met de hand op den rug en knielend�'nbsp;agter hem ftaat de fcherpregter met opgeheeven zwaard�'nbsp;om hem het hoofd afteflaan. Beide zyn goed getekei� 'nbsp;het vleefch is der natuur overeenkomftig, en de kleedi�'nbsp;wel geplooid. Het geheel valt hy het eerfte aanzien o'*'nbsp;zoo goed in �t oog, maar behaagt by naauwkeurigetnbsp;derzoeking meer en meer. De beelden fchynen eenig^*quot;^nbsp;kort. Voor den altaar is een fchoon basreli�f van deez�quot;

(�) Alexandei Algardi, ee� der befte beeldhouwers van laater wicrd ijs�. gebooren, volgde in zjrne tekening de Caraccifche ft*quot; ^nbsp;na, en leerde zyne kunft by Julius Caifar Conventi. HyftierfrdlJjnbsp;te Romen. De Italiaanen noemen hem Guida ne� marmi,

�zyne beelden met de zagte uitdrukking, en het fyn penceel vaU**� acp mecftcr overeenkomen.

�o�R ITALI� N.

itieefter. Boven den anderen altaar aan de tester pnfn^tf/r, hangt het paradys van Lodewyk Caracci, met eennbsp;'inteer droevig koloriet gefchilderd, maar wel getekend,nbsp;p vierde kapel heeft Guercino den Heiligen Gregoriusnbsp;S�beeld, daar hy zyne mag't over het vagevuur oelFent.

^2 kerk van �t heilig lighaam van Chriftus C Corpus Do- Corpus Dti ^*�0 behoort aan de nonnen van S. Clara. Zy heet ook wrVi.

� ^anta, naar de Heilige Catharina van Bologna, welke onder den naam la Santd verdaan wordt j gelyk mennbsp;Heiligen Antonius te Padua alleen � Santo noemt,nbsp;kerk is van Johan Jacob Monti naar de Romeinfehenbsp;'�tde in een aardigen fmaak uitgevoerd. Aan het gewelfnbsp;l'^bben verfcheide meefters gewerkt, maar Fraiicefchininbsp;de beelden gefchilderd. Op dert vierden altaar flaatnbsp;� opftanding van Hannibal Caracci, Zynde voortreffelyknbsp;��'ekend. Twee andere fchilderyen van deeze kerk zynnbsp;Lodewyk Caracci in eene grooifche manier. De non-quot; toonen hier door eene opening in een altaar het lig-Van de heilige Catharina de Vigri, de ftigteres vannbsp;j ' '^'oofter, nog niet vergaan, fchoon in den jaare 1463-geftorven. Zy zit in een leuningftoel op eene tafel,

ryk uitgedofcht j met eene kroon op het hoofd, en ringen aan de vingeren, maar blyft dog by alnbsp;^'�^gc affclmwdyk om aan te zien. Het aangezigt, ennbsp;^ ''oeten zyn zwart en dor als van eene mummie. Ver-^^'^edeiyij }s de lieflyke reuk, die het lyk beflendig vannbsp;'ll uitwaasfenera, het befte, dat er aan is.

^^et fchiidery op deH hoofdaltaar der kerke S. Agnefe^. jifgnept^ ^�'heeldt de marteling van deeze Heilige, en wordt voornbsp;der fchoonfte ftukken van Domenichino gehouden^

1 * tekening is goed en de uitvoering naauwkeurig. In ^ Sezigt van de Heilige leeft men tegelyk fmect en gelaa-Deel,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��-

eenheid. Da groep van drie vrouwen, die aan de een� zyde met elkander fpreeken, is voortreftelyk, haare hoof'nbsp;den zyn vol van fchoonheden. In het klein weenend kiO'nbsp;deken is de uitdrukking en het koloriet onverbeterlyl*'nbsp;Desniattomin, is �er veel in te berifpen. De groep der He*'nbsp;ligen flaat met de beide andere raartelaaren te veel in ee�*nbsp;lytli d^bovenfle glorie doet eene flegte werking, ten deel�nbsp;vvyl de engelen niet wel gegroept zyn, ten deele wyl h�*nbsp;fcolorifit te fte^k, en voor de lucht niet ligt genoeg is.nbsp;houding van den Qngel, die den palmtak van God den VS'nbsp;der aan de Heilige zal: overgeeven, is gebrekkelyk, en d�nbsp;archite4luur in ^anzien van den aflland niet flaauw genoegnbsp;gehouden. De glorie maakt als �t ware een tweede febil'nbsp;dery uit, dat �er niet zoo fchoon uitziet als het hoofdfehi*'nbsp;dery, Dergelyk eene verdubbeling berifpt men niet zoH'nbsp;der grond in de gedaanteverandering van Raphael, en ve*'nbsp;fcheide andere beroemde fchilderyen.

In de kerk S. Domenico bewaaren de Dominikaanen h�* lighaam van hunnen ftigter, die 1221. in dit kloofter fti�*^'nbsp;Men vertoont nog de kamer, waarin hy zyn geeft geg��'nbsp;yen heeft. Zy is in eene kleine kapel veranderd; in ��nbsp;zich daar bevindend fchilderftuk klimt een engel met d�quot;nbsp;Heiligen Dorainiciis op den rug langs een leer,nbsp;van Chriftus en Maria gehouden wordt, in den hemel.nbsp;kerk is zedert 1730. pragtig vernieuwd, en verdient 2*^*�nbsp;wel wegens de bouwkunft als fchilderaadie bezigtigdnbsp;worden. In de andere kapel aan de regter hand heeftnbsp;nato Creti den heiligen Vincentius van Ferrara, die *��*nbsp;dood kind opwekt, afgebeeld. De zamenftelling en ****nbsp;voering zyn meefterlyk. In de vyfde treft men dennbsp;roemden kindermoord van Guido, waardoor deeze kunft�**��^nbsp;den lafter van zich weerde, dat hy niet dan tothetfchU^^nbsp;ren van Madonna!s en halve beelden bekwaam was. Het

DOOR ITALI� N�

� groote fehooiiheden, hoewel de woQ van het^^/^^n^ �loriet niet gelukkig vekooren is.

de zesde met koftbaare deraadeh voorziene kapel zyn 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftescofchilderyen van dezelfde hand. Zy verbeelden

de Heilige Dominicus door Chriftus en Maria onder *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;concert van engelen ten hemel opgenomen wordt.

� *�Pel, die met yzeren trali�n afgellooten is, bewaardj ' ''��artoe de raad, de legaat, de aartsbiCchop en de priornbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjgjyoofter, elk een �nderfcheiden fleutel hebben. De

''euj een� garde van zeftig zwitzers, moeten altoos by de opening van de kapel tegemvoordig zyn: te gelyk wordtnbsp;een notaris een gefchrift over den to�ftand van ditnbsp;opgelleld. Men gebruikt deeze voorzorg, federt denbsp;^��dinaal de Medieis, een broeder van den Groothertog vannbsp;^ Oskaanen, zich de vryheid had aangemaatigd van den Hei-�gen een tand uittebreeken. Hy had daartoe van den Pausnbsp;*oor een brevet verlof verkreegen, en voerde deezen

Wilde den tand weer bemagtigen, waarom de kardinal raadzaam agtte zich in aller yl uit de ftad weg te maa-Tegenover deeze kapel ligt die van de roozekrans,nbsp;^ �'ia eene verbaazende menigte van zilvet efl vaatwerk;nbsp;JWaard, en tot zekerheid alle nagteu gewaakt word. Hesnbsp;^ �fte is vermaakt onder beding, dat het niet verfmoltea,nbsp;2 Worden, anders vervalt het aan de kathedraal� kerk*nbsp;ziet hier veele' zilveren bloemen , die in Bologit� on^nbsp;5�nieeti kunftig gemaakt worden. Gemeenlyk verkieft ni�ft

In deeze kerk ligt koning Entius begraaven, vanwie� wy in de gefchiedeniflen van Bologne melding gemaak^nbsp;hebben. Zyn graffchrift beftaac uit de volgende vier re*nbsp;gelen:

Felfina Sardinia regem fiii vincia minantem Vi�rix captivum Confute ovante trahit.nbsp;Nec patrii imperia cedit, nec capitur auranbsp;Sk cane non magno faepe tenetur aper.

Niet ver daarvandaan ziet men het ganfche geval, waarop de Bologneezers zoo (lont Zyn, in een wydloppig opfchrif'^nbsp;in marmer gehouwen. De beroemde fchilders Lodewy'^nbsp;Caracci, Guido, en Elizabeth Sirani liggen hier insgelyk*nbsp;begraaven, en de Academia Clementina, heeft �er voofnbsp;den graaf Marfigli een gedenkteken opgerigt.

In de fakrifty ftaan drie flandbeelden uit cypreflenhout gefneeden, waarvan de heilige Dominikus den boomnbsp;geplant hebben. Onder het eene leeft men:

Men vertoont in de fakrifty het oude Teftaraent in folio lt; het welk Esdra zou gefchreeven hebben. Het klooftofnbsp;heeft eene met zeldzaame handfchriften voorziene bib�o'nbsp;theek. Wie weeten wil, hoe de monniken daaraan geko'nbsp;men zyn, dien onderrigt het opfchrift boven den ingaoS�nbsp;dat het Dei patriarcha Dominici peculiari patrocitUH^^^nbsp;providentia gefchied is. Het inquifitiegericht van Bologo*nbsp;houdt zyne zitting in dit kloofter. Alle jaaren wordtnbsp;deeze kerk den 11 december, of op de zoogenaamde fiMnbsp;di veto eene procel��e gehouden, wyl de ftad op dien

legaj.'

en de geheele raad, woonen dezelve by, en te '^^Itonien zes jonge maagden, die elk van eene voor-� dame geleid worden, eene uitzetting. Deeze isnbsp;* D Srooifte plegtigheden in Bologna.

^ nbsp;nbsp;nbsp;voorgallery met ze-

fj.,zuilen uit rood en wie marmer, welke be-��fd is met de gefchiedenilTen van den heiligen Be-

op natten kalk. Het belle dat hierby, en wezenlyk ^^on is, komt van de hand van Cignani. Het verbeeldnbsp;dood kind aan de voeten van deezen Heiligen , ennbsp;blinden, die door aanraaking van het graf het gezigtnbsp;^�''Pt te erlangen. De manier is grootfeh, de hoof-zyn voortrelFelyk. Het koloriet van deezen mee-

^au � nbsp;nbsp;nbsp;ganfche beeld is fchoon, en wel getekend.

'Jat nbsp;nbsp;nbsp;zelfden meeRet hangt boven den derden ai-

Vg linker hand Chtiftns, daar hy aan Magdalena .J�'^hync. Dit (lull heeft ongemeen veel bevalligheid,nbsp;is aangenaam koloriet. Het hoofd van Magdalenanbsp;, dat van Cbriftus daarentegen een weinig

vanni in Monte. In de derde kapel ter regter^y^ dovan-d ��angt de marteling van den Heiligen Laurentius�; in Mon-Prancesehini. De beide ronde (lukken van den�-^�'^'gen Jofeph en den Heiligen Hieronlmus heeft Guer-j in eene eenigzins te Saauwe manier gefchilderd, fc. ? agtfte kapel aan de regter hand hangt een grootnbsp;met vecle beelden, waarop Domenichino de vyf-G 3

R E I .S - B O E K,

Over �t geheel befchouwd doet het geene goede werkii�amp; wyl �er eenige verwarring in heerfcht, en groote patij^'�nbsp;van licht en bruin ontbreeken ; maar de enkele deel*^quot;nbsp;zyn voortrefFeiyk, waarom Cochin het ook voor eennbsp;' befte ftukken houdt, waarna een fchilder alle de deel^'*nbsp;der tekenkunft beftud�eren kan. Op den ondetftennbsp;doorftoot een ruiter met zyne lande twee vrouwsperfo^�'nbsp;nen, en een foldaat vermoordt de derde, dognbsp;ontvangt de zielen van deeze drie marteiaareflen in �nbsp;hemel. De za�nenftel�ng van het ganfche fchildcrynbsp;wel eenigzins verftrooid, en het licht en bruin doetnbsp;nc groote werking, egter blyft het altoos een grootnbsp;fterftuk in aanzien der naauwkeurige tekening, ennbsp;fchoone uitdrukking in de hoofden.

In de tweede kapel aan de linker zyde ziet men Heiligen Franci'fcus, het kruis in eene woefteny aanbid*'nbsp;dende , terwyl agter hem een kluizenaar in eennbsp;leeft ; een voortreffelyk ftuk van Guerdno. In denbsp;vende kapel vindt men een fchildery van Pietro Perug''nbsp;no, den leermeefter van Raphael, het welk denbsp;Michael, Paulus, Cmcilia en Catharina verbeeldt.nbsp;ftaan �er in zonder eenige koppeling, in eene zeer 'nbsp;ge manier gefchilderd

agtftc kapel .aan de linker hand , tvelke aan het Bentivoglio behoort. Dk fchildery heeft groote fclinn�*^nbsp;heden; de hoofden zyn in tekening en uitdrukkingnbsp;Oerlyk, de kleeding we! gefchikt en naiuurlyk, en dnnbsp;handeling is voortrefFeiyk, offehoon het koloriet

zins iri �t geele valt. Met een woord, het is een grootfte meefterftukken van Rapluel. Ee�igen j.nbsp;^ijande , dat het veel tqt voriping van de Bologncn^^^i

DOOR ITALI� N.

heeft toegebragt, en dat de Caraccis en hun �ser~ Sen doQj. vlytig ftudeeren naar hetzelve zoo grootemee-p geworden zyn. Men vertelt, dat Raphael het aannbsp;i^^^eia 2oude gezonden hebben, met verzoek, wanneernbsp;^ er fouten in vond, dezelve te willen verbeteren; deezenbsp;Zich in den beginne over het ftuk verwonderd, maarnbsp;e vervolgens dood gekweld hebben, om den voorrangnbsp;fch' ^�Phael boven hem. Men moert de Ctecilia lang be-Ouwen, om �er alle fchoonheden in optemerken; hoenbsp;Of menze beziet, hoe meer ze bevalt. De fchikkingnbsp;heelden in het ftuk fchynt eenigzins gebrekkelyk', dan

Ou floot zich ook aan de onwaarfchynlykheid, wyl dee-^operfoonen niet in eenen tyd geleefd hebben; een feil ^ou Ualiaanfche fchilders zeer gemeen.

onderwerpen zou hebben laaten opvolgen, raoe-zy Heiligen in de kerken fchilderen, en wel dikwils

�u de waereld geweert waren. De kloofters wilden n de Heiligen, die zy byzonder vereerden, op eennbsp;^ hy elkander zien; de meerter behield altoos ni�t eensnbsp;be 'quot;^^^oid een eenige gefchiedenis der Heiligen te ver-on, luaar zag zich gedwongen vier of vyf Heiligennbsp;^ or eenige verbintenis nevens den anderen te plaatzen ,nbsp;e^^.^oour de zamenrteliing noodzaakelyk koud, en zondernbsp;'Se aandoenlykheid moert worden. Men ziet daar on-bg^'^e voorbeelden van in Italien. In deeze verlegenheidnbsp;Oud zich ook Raphael omtrend de Heilige Cscilia.nbsp;hetn ^�'^on ftaan daar om een Muzyk der engelen in dennbsp;01 aantehoqien, ^an de voeten van Caicilia liggen-ha8r�

haate nooten en inftrumenten , wyl zy door de hemelfc'�^ rauzyk den finaak in de aardfche verloor. Door deez^^nbsp;zinryken inval heeft Raphael in zyn fchildery eenigenbsp;prel��e weeten te brengen.

Op den hoofdaltaar te S. Rocco ziet men het beeld deezen Heiligen, het welk Lodewyk Caracci eerftnbsp;crayon op papier gefchilderd, vervolgens op doek gepl�''^'nbsp;en gefchilderd heeft. Dit Huk zou aan een zyner lee0'nbsp;gen, Galanino genaamd, maar voor een ftudie dienen,^quot;nbsp;deeze vervaardigde �er een voortreffelyk oorfpronglyk ft*'*'nbsp;na, het welk de monniken van S. Rocco aan hunnenbsp;debroeders te Venetien in �t jaar l�o�. fchonken. Hetnbsp;taarftuk, van �t welk hier gelprooken wordt, doetnbsp;kragtige werking; de kop is fchoon, maar de houcHf^nbsp;van den Heiligen is als van een dansfenden. In eenenbsp;venkapel, zynde het oratorium van de broederfchap, zy**nbsp;de gefchiedeniflan van den Heiligen Roecus in fresco �^�nbsp;fchilderd. In een deezer (lukken wordt de Heilige, v�*'nbsp;keerdelyk voor een verfpieder aangezien, in de gevang*'nbsp;nis geworpen, en een foldaat geeft hem een fchopnbsp;den voet van agteren. De gedagte is laag, maar dei^'''nbsp;drukking heeft Guercino meefterlyk getroffen.

S. Gregorio. In de eerlle kapel ter linkerhand b^*' Guercino den Heiligen Felix verbeeld, daar hy den H*�**nbsp;gen Wilhelmus het ordenskleed overgeeft. De zamen(^**quot;nbsp;ling is niet fchoon, maar de uitdrukking (lont en het 1**,

gezigt van God den Vader is vol agtbaarheid en majefl***� het koloriet komt bevallig voor; desniettemin is het�*'*nbsp;fche (luk in een kouden trant uitgevoerd.

S. Benedetto heeft goede fchilderyen van Maflari, vedone, en Tiarini.

DOOR IT alien.

^�n meefterAmico, (¹) in den finaak van deCaracci. De '^''drukking in de hoofden der Apoftelen is fchoon, maar-S��nbsp;kleeden zyn ftyf. De vyfde altaar heeft een fchildery��²nbsp;Lodewyk Caracci, waarin de expreffie bevallig is.

Het verbeeldt den Heiligen Hieronimus, de verklaaring ''311 de H. Schrift voor zich van den hemel afbiddende.

''and is van het penceel van Elizabeth Sirani, eene beroemde fchilderes. Men ziet in het ftuk veel van de manier Van haaren leermeefter Guido. De behandeling is ligt ennbsp;gevallig, maar het ontbreekt haar aan een zeker manlyknbsp;Vuur, dat men zelden in de werken der fchildereflen aan-*feft. Op den vierden altaar ter linker hand heeft Lodewyknbsp;Caracci de Heilige Catharina, daarze van Mark tot ver-'^fyging van de martelkroon aangemoedigd tvordt, afgedeeld. Het hoofd van de Heilige is fchoon, maar datnbsp;''3n Maria ontbreekt het aan deftigheid; de kleedagie isnbsp;�tok niet wel getroffen.

In de kerk der kapucyner nonnen hangt een fchildery Albani, dat, gelyk alle zyne leevensgroote werken,

'''el aangenaam is van koloriet, maar geen vuur genoeg '�rtQont in de uitvoering. Het verbeeldt eene Maria, dienbsp;''f' kind Jefus de borft wil geeven, daar hetzelve om-tiaar den kelk en het kruis, die door de engelen aannbsp;detzelve vertoond WPrden. Het ontbreekt in de zaraen-

^�tde met beide handen te gelyk, roet de eene het licht, en met andeie de l�haduwen. Zyn meeftet was Fiancia. Men pryft in

REISBOEK

S. Nicolao. In de kerk S. Nicolao en S. Fehce ziet men het eerfl* fchildery van Hannibal Caracci, waarin de hoofden zeetnbsp;fchoon zyn. Het verbeeldt Chrirtus en Maria met desnbsp;Heiligen Johannes, Petronius, Francifcus en Bernardu*.nbsp;S. Giovan- S. Giovanni Battifta. Aan de regeer hand van den hoofd-�f.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;altaar leeft men onder een Mariabeeld, dat Lucas de Euan-

Illim in Templo, qui prodidit indic� Chriflant Pi�orh Lucte dextera jure manet,

Ille etenim mtindo ft ptodidit indice natum Qjtts fuerat mater prodidit ijle manu.

In de eerfte kapel ter regter hand heeft Dionifius Calvaft eene verkondiging gefchilderd. De manier gevalt wel,nbsp;maar in aanzien van de andere deelen der kunft was�er veelnbsp;in te berifpen. In eene kapel ter linker hand ziet men deflnbsp;Heiligen Francifcus, die Chriftus aanroept, van Paflarotti'nbsp;Het beeld van Chriftus is voortrefFelyk getekend, het hoofd-van den Heiligen is vol uitdrukking, en het koloriet me'nbsp;de natuur overeanftemmig.

S.Ciacomo S- Giacomo Maggiore. � In de vierde kapel aan deregtee Maggiore. hand heeft Cavedone Chriftus verbeelddaar hy den Heiligen Johannes de Facondio de hand reikt. Het ftuknbsp;met veel vuur gefchilderd. De houding en uitdrukking iquot;nbsp;hetbeeld van Chriftus is meefterlyk, maar het hoofd van dennbsp;Heiligen niet zoo fchoon als het overige. In de negendenbsp;kapel ziet men den Heiligen Rochus, welken een engel ionbsp;zyne krankheid fterkt. Men erkent in dit ftuk den groo'nbsp;ten raecfter, naamelyk Lodewyk Caracci i egter is het beeo

vsA

�Digenverklaarenhec van een zekeren Proculus, wien de quot;k van den kerktooren doodelyk zou getroffen hebben,nbsp;quot;eren van een ftudent, die altoos, wanneer in deezenbsp;^ vroege mis geluid wierd, zou opgedaau zyn, ennbsp;quot; daardoor dood geftudeerd hebben. S. Proculus,nbsp;Boiognees, onderging den marteldood voor deezenbsp;� alwaar hem ook een gedenkteken is opgerigc, en hynbsp;zyn hoofd tot aan de plaats, daar thans de kerknbsp;In het kloofter vertoont men de cel, alwaar denbsp;Gratiauus het Decretum heeft byeenvergadert.

'at wy jg kerken aangeweezen hebben, en wel zonder andere orde in agt te neemen, dan dat die, welke innbsp;^quot;zien der fchiideryen de voornaamfte zyn, eerft gemeldnbsp;gorden. Wat de bouwkunft betreft, ontbreekt het denbsp;^quot;llen vvegens de bedekte gaanderyen, die tot gemaknbsp;den voetganger aan beide zydea van de. ftraatzyn, aaa

eea

�o8 REIS.BOEK

$ohg�a, fchoonen voorgevel. Intusfchen verdienen de volg*�' de wegens het uiterlyk aanzien door een liefhebbernbsp;bouwknnft befchouwd te worden; (�) het paleis Lamb^^'nbsp;tini, dat van onderen van de dorifche orde is, Orfi, Bequot;'nbsp;tivogli, Malvezzi, het welk door Jacob Barozio van ondquot;'nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ren naar de dorifche, in�t midden naar de jonifche en b�'

ven naar romeinfche orde uitgevoerd is, Gefli, Caprar�' Pepoli, Bargelini, en la Zecca of de munt, van we'^�nbsp;Tibaldi de bouwraeeller is.

De paleizen in Bologna haaien in lang niet in pragt de Genueefche. Men ziet �er byna niets in, dan denbsp;eene menigte fchilderyen behange muuren, waaronder 'VC*nbsp;voortreffelyke meefterftukken, maar ook veele middelifl*quot;'nbsp;tige, en veele copyen aangetrolfen worden. Men draag*nbsp;voor derzelver behoud geene behoorlyke zorg: de lyll^quot;nbsp;geeven vooral een flegt aanzien, en zyn zo oud als dquot;nbsp;fchilderyen zelve. De huisraaden zyn van een flegt�quot;nbsp;fmaak, en naar de mode der voorige eeuwen. Wy zuil�quot;nbsp;in elk paleis maar een paar der voornaamfte ftukken aao'nbsp;wyzen.

Sampieri. tras, een meefterftuk van Guido, aanmerkelyk. Coch'quot; houdt het voor het volmaaktlle ftuk in Italien, wylnbsp;de dcelen der fchilderkunft in een volmaakten trap daatquot;'nbsp;vereenigd zyn. De manier is kragtig, en alles naar bebo*�'nbsp;ren overeenkomftig der natuur uitgedrukt; de hoofd en zVquot;nbsp;fchoon en vol betekenis, het koloriet waar en bevallig;nbsp;Daarenboven is dit ftuk wel bewaard. Lodewyk Cara�quot;*nbsp;heeft Hercules en Jupiter aan eenen zolder meefterlyl� quot;quot;nbsp;in een grootfche manier gefchilderd. Tegen een andef�quot;

C) Dc afbeelcingen der befte paleizen etgt; ftadspeotten heeft Wquot;' di op dertig plaatcn in 't koopa gefneeden.

ziet men de deugd, welke aan Hercules den Behput, opent, door Hannibal Caracci, fchoon getekend, ennbsp;�ftreffelyk iiitgevoerd. Van deezen zelfden meefter zietnbsp;^ hier ook de Samaritaanfche vrouw, een fchoon ftuk,nbsp;plaat van zynen broeder Auguftyn bekend. De te-is den meefter waardig, en �t,koloriet is aangc-

^*511].

paleis Zambeccari is niet het grootfte in Bologna, Zam�eegt; quot;�gthans wegens de heerlyke en talryke verzamelingc/sri.

hemelvaart van Maria door Lodewyk Caracci. Het quot;ofd vajj Maria is in fchoonlieid die der apoftelen nietnbsp;^ �k. jjet koloriet is leevendiger, dan in de meefte an-Rukken van hem. Johannes in de woeftyn, van Simonnbsp;, leerling van Quido; de tekening is eenigzinsnbsp;en het koloriet wat graauwagtig, maar anders isnbsp;De Heilige Francifcus van Guido. Judith, die

^�rav;

'Ster

^ Zeer vreezelyk is om te aanfchouwen. De fchilder het �ogenblik verkooren dat Holofernes fterft. Uitnbsp;�*''�erden van de fchoone Judith leeft men een zekernbsp;van de daad. Het charafter der dienftmaagd isnbsp;'enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zonder aan het voomaame beeld nadeel

Het koloriet is frifch , alleen is�t jammer Vjij omtrekken een weinig ftyf zyn. De martelingnbsp;j Heilige Urfula van Pa�nelli verlieft iets door denbsp;^65nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fineltende behandeling. Drie fchilde-

det Lodewyk Caracci, bet gouden kalf, de maaltyd ^elk^'^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;by Abraham, en de ladder Jacobs, onder

het laatfte de voorrang toekomt. Doedalus, die

de

hem aan fchikking in den aanleg en de houding; men '''quot;Ij, �er egte� enkede fchoonheden in, en veel- van de n�^quot;'nbsp;van Gneicitio.u:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

Maria met den* Heiligen Hieronymus en Francifcns� ^ iileto maar ze�r bevallig fchildery door Albani. Dav�'* ��'ynbsp;h�t hoofd 'van ,Goliath en Saul, zynde halve beel^�^.,nbsp;de- bete manj� van Guercino; Magdalena van denzel^f^,nbsp;in �c kl�in, :,maaf voortreffelyk gefchilderd.

Lucretia doorfteeltende, halve beelden in eene

d� vl�ugel'en Ta� Icarus affcheurt, door Mlch. Ang.' vaggio. Het is met eene groote gemakkelykheid en c�'**.nbsp;kragtig gefchilderd, maar bier en daar in de tekeningnbsp;breklyk. Magdalena, zich voor een kruis geeflelertde,nbsp;Guercino. Zy is wel gekleed, en in eene grootlcfeenbsp;nier gefchilderd. Een blindeman, die op de viool Inbsp;en zingt, nevens een jongman, die het lied affcliryftlnbsp;gelyks h�t offer van Abraham wel getekend en g�klsquot;'*''nbsp;beide van Calabrele. Een vlngt naar Egypten vannbsp;ni in eene fchoone manier. Het hoofd van dennbsp;munt byzonder uit*. 'Eene Heilige familie van den on****nbsp;Palma; Magdalena, die van de engelen een kriiis ennbsp;kroone ontvangt, een zeer uitvoerig ftuk vannbsp;De weldaadigheid (cbarit�') in de verbeelding vannbsp;vrouw, die wyn fchenkt; een kind houdt den beker,nbsp;hem aan een oud man te brengen,, nevens hem drinkt ^nbsp;andere oude. De kunilenaar heet Abbate uit G'�ncve vnbsp;boottig. Het is in een kragcig en leev�ndig kolorietnbsp;ploojen zyn ongedwongen, nraar �enigzins te rond.nbsp;Heilige familie van Titiaan. De Maria is fcho�n,nbsp;het kind heerfcht veele uitdrukking; maar hetnbsp;fehynt eenigzina zwakker als men het in �t gemeen blf ,nbsp;tiaan pleegt'te vinden. Een buitengewoon groot Hek ,,nbsp;Brizio, dat het menfehlyk leeven afbeeldt. Het ontb^^*^'

DOOR I T A L I EN.

^ banier van Guido Cagnacci. Maria met den

halverlyf, van Tiarini; de herders, insgelyks een *Qieftnk van Giordano: beide met veel kunft uitgevoerd.

. het paleis Buonfiglioli ziet men eene groote en aan- Suonfiglit' *'6iilyke gallery met fchilderfliikken, die na de verzanle-//.nbsp;van Zambeccari en Sampieri de bede is.

Het paleis Ranucci heeft eenen fchoonen voorgevel door �^alladic

10 ontworpen. De dubbele trap is van een fchoonen '�2k, en wel vercierd. De beide armen van dezelvenbsp;?!gt;an tot aan de eerde rudplaats, en vervolgens leidt zenbsp;*** eene regte linie naar de hoofdzaal. Onder de fchoo-fchilderyen van dit paleis bevintU zich de roof vannbsp;Helena, door Luca Giordano gefchilderd, offchoon hetnbsp;koppen der beide hoofdfiguuren ontbreekt aan eenenbsp;uitdrukking. Potipbars vrouw en Jofeph, van Gui-de uitdrukking is �er wel niet het befte in, maar hetnbsp;anders veele fchoonheden. Men ziet In dit paleis,nbsp;in veele andere van Bologna, groote ouderwetfchonbsp;H'veren vaten in een flegten fmaak, welke de bezittersnbsp;** toon ftellen, om vertooning te maake�.

het paleis Caprara treft men veele kooftbaare , die van fluweel met goud d��rwerkt, of metnbsp;galonnen bezet zyn. Het is niet merkwaardig we-fch* fchilderyen, maar negens de galery van o�fter-�et^ quot;�openen. De generaal Caprara, welke by �t ont-, Weenen in �t jaar 1683. onder den koning Jo-Sobietsky over een gedeelte der keizetlyke ben-bevel hadt,-heeft dezelve van dert toen gemaak- .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''

fabels, vaandels, tulbanden, zadels eiv Y cn, met koftbaare fteenen bezet, welke toen dennbsp;zyn afgenomen. Zy zyn op de wys van tro-aartig ten toon geftelck Voorts wordt hier veel ry-

112 R E I S - B O E K

fchryfgereedfchap en andere koflbaarheden van den vor(^ Ragotsky bewaard� Voor de gallery ftaat het borftbed^nbsp;van den generaal Caprara van verguld brons; het ruftnbsp;eenige gekromde Turkfche ilaaven.

Lerneifche flangop een witten muur met zwart gefchilderd� (en grifaille.') De uitdrukking is zeer kragtig, maarnbsp;tekening niet zoo �t behoort. In de vertrekken zietnbsp;een meefterftuk van deezen kunftenaar, de hemelvaal'nbsp;van Maria met leevensgroote beelden. Het is in een^nbsp;grootfche kragtige manier gefchilderd, wel geordineerd�nbsp;goed getekend, en behoeft, met een woord, de Petronfil'nbsp;la in Romen niet veel toetegeeven. Door langte van tylt;*nbsp;is het eenigzins zwart geworden. S. Auguftinus van de�'nbsp;zen zelfden kunftenaar; Maria raet het kind Jefus aan d^nbsp;borft, van Guido. Zy is zittende, en meer dan leeveo*'nbsp;groote verbeeld. Het beeld is meefterlyk in eene groot'nbsp;fche manier, met fchoone tusfchentlnten gefchilderd, t*'nbsp;zonderheid kan men het zagt befcheiden uitzigt van 3^*quot;nbsp;ria niet genoeg bewonderen. Onder de vier ftukken v�quot;nbsp;Hannibal Caracci is de flaapende vrouw het fchoonfte.nbsp;twee fchilderyen van Lodewyk Caracci verbeeldt het eof*nbsp;eenen fchilder in zyne bezigheid, en het andere, dat 'te�nbsp;uitmuntender is. Diana in het bad nevens Afta-on.nbsp;tekening is in den fmaak der antieke basrelieven ;nbsp;de koleur is zeer veranderd.

Xaniboni, Het paleis Zaniboni. Een voortreffelyk ftuk van phael, het welk de Heilige Elifabeth met Maria i�nbsp;gebed verbeeld, intusfchen dat het kind Jefus aannbsp;nes den zeegen uitdeelt. Men kan zich geen fcbooOnbsp;cxpreflie verbeelden dan in het ganfche ftuk beerfcht:nbsp;overtreft de edele en befcheide houding van Maria.

haltequot;

DOOR ITALI� N.

^�iren zyn niet eene meeflerlyke eenvoudigheid gefchikt.jjo/j^^;;,, , ganfclie zaraenflelling is niets te betifpen, dan darnbsp;'� kind Jefus wel met eene vafte hand, edog niet geheelnbsp;'^'�%ens de natuur getekend is.

het paleis Monti ziet men den Heiligen Hieronimns, LoJowyk Caracci. Bacchus en Ariadne, en een badnbsp;� Diana, door Albani. Beide zyn eenigzins koud ge-^ 'iderd, �er is toch veel fchoons in. Een groot zinne-cidig Huk van Giiido, waarin twee vrouwsperzoonennbsp;dan leevensgrootte verbeeld worden, waarvan de ee-fchaalen raet vercierzelen houdt, en de andere voornbsp;een paerel uitzoekt, terwyl de minnegod van haarnbsp;'^'^�vliegt, De omtrekken der beelden zyn vloejend en weinbsp;j^^^ekend, en bet koloriet behaagt. De marteling van dennbsp;.^higen Sebaftiaan, door Lucas-Giordano. Twee grootenbsp;^ kken van Salvator Rofa, waarin de beelden maar eennbsp;jj^*t hoog zyn. Het eene verbeeld de marteling van dennbsp;j^^'*'�en Stephanus, en het andere de kindermoord. Ia

h'rsncefchini heeft hier eene ganfche gallery op nat-kallt befchilderd.

Pjj 5 drie Caracci�s en Albani hebben de friefen in het Pavi zeer kundig befchilderd. In de groote zaalnbsp;de gevallen van Jafon in agtien �ukken verbeeld,nbsp;^'igudyn en Hannibal Caracci. In de kleine zaal denbsp;Aeneas in twaalf ftukkeu, van Lodewyk Ca-� �aar de twee fchilderyen , in welke Polyphemusnbsp;de Trojaanen vertoont, en de harpyen de fpyzeanbsp;Hannibal naar de tekeningen van Lo-Caracci. pjgj ygrvolg der gefchiedeniffen van Ae-heij Albani in zeftien Hukken in het naaftgelege ver-^;jgt;fgebeeld.C*)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het

U nbsp;nbsp;nbsp;gadery js in pia^t gehragt, onc'ci dca volgenden

� ^��1,, nbsp;nbsp;nbsp;H

�cei_ nbsp;nbsp;nbsp;^

�T4 R E I S . B o E K

De drie Caraccis hebben in de groote zaal de gefchie^�' Magnani.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yan Romulus op de friefen gefchilderd, maar l�'^^

werk is zeer befchadigd geworden. Men zi�t hier een paar fchilderyen in frefco, van Lodewyk Caracci,nbsp;men nevens den muur van eene andere plaats herwaards�*^'nbsp;bragt heeft, en in vergulde lyften geplaatft. Zy verbe^l'nbsp;den Apollo, �n de liefde die een fater bedwingt.

Het paleis Aldrovandi is zeer uitgeftrekt en pragtig gerigt. De voorportaalen ruden op groote gekoppd^^nbsp;zuilen. De gaandery is door twee thans leevende meed*^^*nbsp;Stefano Oriandi en Vittorio Bigari op natten kalk beft'�'*nbsp;derd. Het koloriet is wel niet goed, maar in de ordin^quot;�nbsp;tie heeft Bigari veel genie betoond. Onder andere ft'��*nbsp;�eryen ziet men hier eene fchoone flaapcnde Liefde,nbsp;Guido. In eene afzonderlyke gallery ziet meil veeO'^

deuren van de groote zaal leeft men een opfchrifc dat den paus Benedid XIV. veel eer aandoet, en desteifl^^^nbsp;verdient in aanmerking genomen te worden, als de Rooi�*nbsp;catliolyke geeftelykheid in �t gemeen van deeze edelenbsp;ze van denken meer verwyderd is. De kardinaal Poa�Pnbsp;j-us Aldrovandi had al zyne bezittingen aan de Apoftoli'*^*!^^nbsp;kamer gemaakt, en het zelve aan zyn geflagt, dat zft'�nbsp;behoeftige omftandigheden bevond, onttrokken.nbsp;di�ftiis XIV, die zich en de kerke ryk genoeg fchatte,nbsp;nietigde deeze uiterfte wil, en liet alles aan de fa��'nbsp;�ver.

Galleria dlpiata la quot;Bitapna in cafa 4s Jig!, Favl. mile favoU feemdo la defer Izlme di Tirgiiit ,.toiortte da tutti tr� i Caracci gt;nbsp;gliata hl aqaaforte da G M, Mitelli, 17 bladen in folio. Zy�*'�'nbsp;l� d� Paaslyke chalcographie in Romen vetkogr.

DOOK. ITALI� N.

het hof van het paleis Bovi zyn oude opfchriften quot; ingemetzeld, waarin men ten deele in plaats vaunbsp;quot;'aare naamen, dien van Bovius vindt ingehouwen,nbsp;ziet hier zes fcboone Hukken van Bafl�ano, eenenbsp;iigiiige familie, en den hertog van Urbino, doornbsp;^�Phaei. Jupiter en Leda, onder welke de kinderen uitnbsp;^yereii kruipen, van Julius Romeiuis. VVyl het fchil-

dat weggenomen kan worden, het paleis Grafli zyn fchoone fehiiderwerken op nat�nbsp;kalk boven de fchoorfteeiien, van Lodewyk Caracci�nbsp;den altaar der kapel Haat een ftandbeeld in de wolken,nbsp;�P Welke van boven door middel van een vender, dat vaii

''oet.

^tichele in Bofco behoort aan de Olivetaaner mon- S. Micbelt ea heeft eene heerlyke ligging op eenen heuvel voor^'^'^'il^�* -De kerk is niet fchoon, maar met treffelykenbsp;jj^|''^*tftnkken voorzien. By den ingang ziet men het ^nbsp;j^^^�gt;eren praalgraf van Ramozzotti van Lombardo, en innbsp;sene zitting kundig van hout gewerkt. In denbsp;Vjjj � kapel ter regter hand hangt een heerlyk fchiidery,nbsp;jj, ^uercino, namelyk de Heilige Bernhard Tolomeo,

Van de orde, welke van de Maria de ordesregelen 1, '^��gt. Het koloriet valt zeer in �t roode, maar denbsp;meederlyk. Het klooder is wyduitgedrekt.

fck aardige bouwtrant is. Hier waren te vooren ^ Oone fchilderyen ia frefco van Guido en de Caraccis,

�en ziet �er weinig mgej Yan. De ftukUen, die bet fl anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meed

welke deeze Heilige door een wonderwerk uublufcW' De Heilige Benedictus wordt door eenige vrouwsperzOlt;inbsp;nen in verzoeking gebragt, en ontvliedt. Attila kni^*'nbsp;voor hem in �t gezigt van �t ganfche heir. Hy geeftnbsp;een raafend menfch het verfiand weder. In een ander fel'*''nbsp;dery heeft Spada den duivel, daar hy een monnik vannbsp;gebouw nederwerpt, afgebeeid. (?) In een zaal vannbsp;klooller is het zolderftuk insgelyks van Lodewyk CaracC�'nbsp;Het Klooller bezit eene talryke bibliotheek, waarin

Op den hoofdaltaar by de capucyners ziet men een bellefchilderyen van Guido, Chrillus aan !t kruis, enyfquot;

gen Berediftus, die aan het landvolk in de woeftyn ooft, (O en allctleye leevensmiddelen brengt. *Kr was onder anderennbsp;fchoon jong meisje en verbeeld met een tulband , en een �quot;jjnbsp;eyeren, welke aan het ganfthe fluk den naam gegeeven heeft:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

^ict 'er thans weinig of geheel niets meet van, Eene kopy ^ in �� kcoi d?r monniken.

teerder gemak- voor godsdietiftige zielen aangelegd, Portico di S. Luca is eeneond�rneeming, welke denbsp;waterleidingen byna kan opweegen; en tege-gedenkteken is van de hoogagting der Bolognee-Maria. By den ingang leeft men, dat de kardi-geuinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den jaare 1675. ten aanvang daarvan

jj, ^^kt heeft, en dat verfcheide ryken van den adel ee-daarbygevoegd hebben. Dit voorbeeld volg-Ijij 'bemiddelde luiden van den burgerftand, de handwerk-Sftdens en broederfchappen, ja zelfs bedienden, ^ �eten eenig geld te zamen, en die geen geld haddennbsp;'^^''Ulden het gebrek door den arbeid hunner handen. Bo-eiken boog ftaat een wapen, en een opfchrift melden-^ Me hem gebouwd heeft. Veele boogen heeft de ftadnbsp;maaken, welke voor en na aan byzondere perzoo-, gt; die zich daardoor eenen weg ten hemel zogten tenbsp;j zyn verkogt geworden. De erfgenaamen moetennbsp;gemeenlyk uit kragte der uiterfte wil betaalen , ennbsp;, 'Vapmjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ovcrleedenen aan den boog laaten fchil-

ijjj de jonifche en van binnen naar de dorifche orde , gevoerd is door den bouwmeefter Bibiena. Onder denbsp;Zy quot;'aarop het ruft, loopt, een weg door. Ter zydenbsp;, waarin de pelgrims hunne wagen en paardennbsp;'ot � Jen, wyl de berg daar te fteil wordt. Van hiernbsp;^en �P kruin des bergs Guardi loopen de arka-'Japsgewyze op.

kerk zelve is federt eenige jaaren van Johan Vianl koenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S^'^ouwd, Het plan is een Grieks kruis met een

Zigjj SJoote geribde zuilen van de jonifche orde voor-*loQf nbsp;nbsp;nbsp;hoofdaltaar hangt het beeld van Maria,

^enEuangeliftJ-ucas gefehilderd, in eenelyft met juwe�' H 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;len

R E I S . B o E K

len bezet. De Dominikaaner nonnen vertoonen hetze'^' niet dan wanneerze in- hunne plegtgevvaaden zyn, ennbsp;haare gezangen, en ontftoke lichten. Maria is als'nbsp;borPbeeld voorgefteld; het aangezigt heefteenezwartag''�*nbsp;kleur, eene haviksneus en groote winkbraauwen.nbsp;prefl�e is maar middijinaatig, en het kind Jefus van geiy'^*nbsp;kleur als Maria. De'inuuren hangen vol met filverennbsp;cierzelen, die uit kragt van eenige beloften aan denbsp;gefchonken, en ten befte van dezelve, wanneer de pl�'nbsp;vervuld is, weggenomen en gefmolten worden.

Wanneer dit fchildery in proceffie door de ftadt wordt, gaat de fenaat en al de g�dens mede: elk een''^*'nbsp;voor hetzelve op de knien, en bewyft hetgeennbsp;eer dan aan het Heilige Saaament. In �t gemeennbsp;Maria op geen plaats byna zo hoog geeerd als in Bolog�^nbsp;Aan alle hoeken der ftraaten, in de voorzaaien van vC�'nbsp;paleizen, in de winkels treft men Mariabeelden metnbsp;dende lampefi aan. Cquot;)

Het karthuifer kloofter is een uitgeftrekt gebouw, verfcheide aanzienlyke hoven-, het ligt digt by de ftad*nbsp;de eerfte kapel aan de regter hand hangt de Heiligenbsp;welke Maria in eene glorie aanroept, en ter zydeziet�*^'nbsp;een geeftelyken van deeze orde, die leeft. Guercinonbsp;het te dier tyd, als hy de manier van Guido zogt nat^'^'

r {*) De Heet oe la Lande veizekeit, dat ook in de wsar dc billets van de comedic uitgedccld -worden , eennbsp;vindt , cn dat dctgclyke overal in de flegtfte huizennbsp;weiden; men trekt egtet een kleed over het beeld, wanneernbsp;gen gelchicdcn, waaxby men Mat.a tot geen getuige verlangt.

namurlyke lenpe des engels, die de Maria te berifpen- In de eerde kapel ter linker handnbsp;Elizabeth Sirani den doop van Chriftus in 't jaar 1658*

De parcyen van het licht zyn te zeer ver-f^'^ooid, waardoor het geheel geene groote werking doet*

� tekening en fchikking is goed, en de tnanier komt na-j' die van Guido. Ter zyde vindt men nog een paar an-(lukken van haar, in welker een zy zich zelve als een �*^ae heeft uitgefchilderd. Aan elke kant van het koornbsp;een (luk van Lodewyk Caracci, zynde de krooningnbsp;doornen, eii de geelTeling van Chtidus, in eene krag-*'ge manier uitgevoerd; de tekening is in een grootfehennbsp;^iiiaak, maar het naakt te rood gefchilderd. In eene an-�^fire kapel ter linker hand heeft Auguftyn Caracci denbsp;ttotninunie van den Heiligen Hieronimus verbeeld. Op denbsp;'uitvoering en tekening van het (luk valt niets te berifpen.

^ehalven de kerken zyn �er verfcheide kapellen, om de IJtiiilderkunll waardig bezien te worden. In eene derzelvenbsp;Guido op een klein (luk den Heiligen Dionyflus, eennbsp;^tthuifeiquot;. eu ju eene andere heeft Lodewyk Caraccinbsp;Heiligen Johannes aan de Jotdaan predikende gefchil-Het laatlle ftuk Is deswegens zonderling, wyl denbsp;feeder daarin behalven andere fchilders, voornaamclyknbsp;Veroneze beeft zoeken natevolgen.nbsp;j, kerk Maria di Genna, welke op den Monte delleyi/^^*^ ^nbsp;�'^�'iche dertien Italiaanfche mylen van Bologne aflegt,nbsp;alleen maar van ons gedagc wegens het wonderwerk.

van de Heilige Maria zynde, daar zoude vertoo-� h-t komt namelyk een ganfeh heit gevleugelde mie-aantrekken, (lelt zich voor den hoofdaltaar, en (lerft; ^ aanllonds uit eene byzondere devotie. De monnikennbsp;alen deeze doodea mieren als een onbedriegelyk mid-H4

120 REISBOEK

S.Onofrio. Voor de kerk S. Onolrio buiten de Porta' di S. M*' molo is eene plaats met boomen bezet, waar van pa^*'nbsp;fchen tot aan S, Martini op alle zon- en heilige dag^�nbsp;na de maaltyd eene predikatie met inufik gehouden wordf� !nbsp;by welke gelegenheid de gemeene man aldaar met hoO' inbsp;pen verzamelt,

Hoe oud Bologna ook zy, vindt men �er geene voel' flappen van antieke gebouwen, uitgenomen eenige ovel' -blyfzels der zoo genaamde baden van Marius voornbsp;poort di S.Mamolo; en de kerk S. Stefano, welke voof'nbsp;heen een tempel van Ifis geweeft is; �er ontdekken zie*^nbsp;nog fpooren der oude bouwkunft aan. Deeze kerknbsp;te vooren de kathedraale kerk van Bologna.

ringsvorm felyke legaat, die te gelyk kardinaal is; onder hem ftaa* inBelogna.^e vicelegaat, waartoe de paus een prelaat uit een aa�'nbsp;zienlyk huis neemt. De lyfflrafFelyke en burgerlyt''nbsp;rechtszaaken worden door vreemde rechters , dienbsp;dien einde van Romen komen, beftierd. Een nieuwnbsp;gaat brengt altoos nieuwe rechters en Shtrren met ziequot;'nbsp;Kort op elkander volgende veranderingen in denperzooquot;nbsp;des legaats veroorzaaken geraeenlyk veele misbruikennbsp;de waarneeming van het recht. Als zyne bedieningnbsp;einde loopt, w'orden de zaaken fpoediger, maar ook diquot;'nbsp;wils verkeerdelyk afgedaan, wyl de afgaanderechtersdequot;nbsp;wind gaarn willen mede neemen. Men wordt tenbsp;logna op eene onbetaamelyke wyze en erger dan opnbsp;ne andere plaats in Italien van de gevangenen om equot;quot;nbsp;aalmoes laftig gevallen, wanneer men de gevangenhui^^*nbsp;voorbygaac.

De zorg roor de flad, �V po/icte, en de inkom(㮝?

legaat, welke uit den voornaamften adel van ' *5eflaat, die de paus daartoe benoemt. Het getal dernbsp;^��'isheeren ftreekt zich tegenwoordig wel tot zedig uit, zynbsp;^ egter nog als voorheen i Quaranta. De tneeftennbsp;aan den ingang van hunne paleizen een paar leen-

of andere groote dieren, fchilderen. Alle twee maan-'�Crkiezen zy onder zich eenen Gonfaloniere door het lot agtbyzetters (^Anziani) benoemt. De Gonfalonierenbsp;Tgt het dadsbedier, het geen tot verzorging van lee-quot;stniddelen voor de inwooners en de openlyke inkomfteanbsp;��'l'oort. (�)

Bologna kan veele groote en geleerde mannen aanwyzen. is de geboorte dad van meer dan honderd kardinaaletinbsp;vyf pauzen, waaronder de dikwerf aangehaalde Bene-^Us XIV. een geleerde paus was.

hooge fchool is reeds in �t jaar 425. van Theodofius jongen gedigt, en federt dien tyd heeftze telkens ee-^�^enigte beroemde mannen, inzonderheid veele oude

) ''oert, (?) De monnik Gratianus vervaardigde te Bo-het Decrettm, Accurzius de gloflen; Aldrovandi � verbaazende kabinet van natuurlyke zeldzaamheden

de inneilyke gcfleldhcid der dad naauwkeuriger wil lee-den D�Vio nbsp;nbsp;nbsp;welke jaarlyks ge�

�l ^ nbsp;nbsp;nbsp;�'f kleinere munten ftaat Liherus, dat in een eigenlyke�

niaar alleen ziet op de veelvuldige vooiiegten en boven andere pauslyke fteden voor uit heeft,nbsp;kreegen zy van keizer Hendrik V. De munt, lanbsp;gt; IS een fchoon gebouw, waarin met een pets gemunt woidfa

REIS-BOEK

aan; Malpighi deed fchoone proeven in de ontleed-natuurkunde; en Caffini lag hier den grond tot eene beterde fterrekund�. Scipio Ferreo, een Bologneezelt;''nbsp;vond na Cardanus het eerft de oploffing der vergelyki'*'nbsp;gen van den derden graad uit. In �t kort, bynanbsp;weetenfchap heeft een gedeelte van haar aanwas aannbsp;logna te danken. Men ziet nog het kleine huis vannbsp;drovandus by het nonnenkloofter degli Angioli, hetnbsp;van den beroemden Marfigli in de (iraat S. Mamolo,nbsp;van Malpighi in de Ilraat S. Francefco, het paleisnbsp;vafca in de ftrada Maggiore, alwaar de beroemde Cal^'nbsp;ni zyne eerde derrekundige waarncemingen verrigt heeB'nbsp;Een geleerde befchouwt met vergenoegen zulke plaatZ'-''�'nbsp;waar eertyds groote mannen zich door de weecenfcln�P'nbsp;pen beroemd gemaakt hebben. Omtrend het middennbsp;voorige eeuw leefde hier een der grootde derrekundig'^'''nbsp;Hamelyk Ricciola, een jefnit uit Ferrara geboortig.nbsp;ne ^ftronomia reformata, en het elmagefium zyn be''�f'nbsp;zen der viytige waarncemingen, welke hy in �t jefuiet^quot;'quot;nbsp;klooder te Boiogna gedaan heeft.

De vcrfcheide Akademien van Bologne zyn met Indituut vereenigd geworden. De Inquietie en Odnbsp;hebben zich W'eleer met opzigt op de dichtkunde ^nbsp;zonder doen uitmunten. Euftacbius Manfredi, die i�nbsp;jaar 1734, gedorven is , was niet alleen een grootnbsp;rekundige, maar ook een voOrtreffelyk dichter. (*)

Bolo'g��*

('/ Een zyncr (bnnetten, Waarvan de laatfte regel wel Volging van Petrarcha is, main: tuch een nieuwe draai beko^^^^nbsp;heeft, wordt in opei^t der zuiverneid van uitdrukking, ciinbsp;inutlyke vioeioaatheid , welke in dit fbort van gedrgten zeernbsp;BYvaarlyk, is, voor een mceftei�uk gehouden. Dus luidt het r

In de veertiende eeuw leerden Novella Lignani en ^ftiria Gozzadini op de hooge fchool, en federt 1733.nbsp;Laura Baffi openbaare leffen over de ptoefondervin-natuurkunde. Zy is gehuuwd aan een geleerd ge-, �^�''nndi:

^^raccisj Domenichino, Guido, Albani, en Algardi ge-�''lven. De graaf Algarotti, door zyne aangenaam�

1�fifwn bekend, fchoon een geboore Venetiaan, beeft ^�J^Hveeie jaaren te Bologna opgehouden, en is 1764. tenbsp;geftorv'cn.

^'5der de thans ieev�nde geleerden fs inzonderheid van Zanotii merkwaardig; Francifcus Maria is voor-van d e hooge fchool, en heeft blyken zyner kundig-/eerlt;*a.nbsp;in de natuur- wis- en letterkunde gegeeven; Eufta-^ de broederszoon van den voorigen, opziener vannbsp;obfervatorium der flerrekunde, heeft zich door zynenbsp;\tafelen ( Ephemerides) bekend gemaakt. In �i jaatnbsp;*'�65. vverdt hy wegens de ovecftroomingen , welke het

Sd h Jiava con Fille al pU d��n crtJ� Ora afcoltando t dolct accentt, (d eranbsp;ChUdoide al Ctel, per -jaghe^iiarUy tl

� coMe al fno appar�t tnrha e fiolora ^gt;0 tante Jiella^ ond � l*Oljvipo adornOf

�fi vtdral ffeta il fole, tneontro a tn� Spar�tan, da lui vinie, e ^ttcfle e qnelhnbsp;^anta S la luce de* hei ra^^i JW

non vedrat ^uet ch*io ^ediOy Ie heilt pHpille fc�prirxf j e far dl intnbsp;^el th\i fa deU* a^nrora e delle

water om Bologna en Ferrara veroorzaakte, naar Roifl�� gezonden. Men heeft zoo wel hierover, als over anti��'�nbsp;wiskundige onderwerpen, verfcheide gefchriften van he�*nbsp;��r zyn nog twee van dit geflagt Johannes Petrus,nbsp;Hercules Maria Zanotti, welke zich door kleine gefcbr*^'nbsp;ten en door gedigteii bekend gemaakt hebben.

De pater Riccati, een jefuiet, is een der grootrte kundigen van ganfch Italien zoo wel als de graaf van de*^'nbsp;zen naam, die zich te Trevifo ophoudt. De eerde be^i^nbsp;eene uitmuntende bekwaamheid in de verhevener wishi'�'nbsp;de. (*)

Hieronimus Saladini, een Coeleftiner heeft het laat^^� werk van pater Riccati in orde gebragt. Patroniusnbsp;teucci, adjunft in de lierrekunde en hoogleeraar der w'S'nbsp;kunde by het Inllituut. Jacobus Marefcotti, een wisk��nbsp;dige, heeft over de dieren en gewasfen , rondom Bolog*'�nbsp;zich bevindende, gefchreeven; enPius Fanteni, een do��nbsp;heer, insgelyks over de laatfte ftof. De graaf Gregof�*nbsp;Cafali is te gelyk een dichter, en goed wiskundige,nbsp;dinand Baffi heeft eene reize ter onderzoeking der natih�nbsp;Jyke gefchiedenis ondernomen, en bezit in zyn kabi�� i

DOOR I T A L I E N.

^uonafede hebben zich door verfcheide geleerde ver-^'��lelingen bekend gemaakt.

fabrieken en handwerken van allerleye zoort zyn van Fahrieken� le Bologna beroemd geweeft. De zymolens, ofnbsp;het water omgedreeve werktuigen, door middel vannbsp;de zyden draaden (�} gedraaid-of getweernd wor*

gt; Verdienen dat een reiziger dezelve befchouwt. Zy ��rzaaken dat men de zyden (lofFen in deeze ftad zeernbsp;^ *^hl(oop leeveren kan.- Het veelvaldig water, dat doornbsp;vloeit, verligt deeze fabriek ongemeen. Blad-^''^h.vvofdt hier zeer fchoon geflaagen. Men maakt hiernbsp;�iununtend-floers.Nergens wor-den-zulke goedenbsp;^�gt;nen, gje in de weefgetouwen van zydenftolFen en la-gebruikt worden., vervaardigd, dan hier. Het pa-Van Bologna, waaraan zy een heldere witheid, dienbsp;'veinig blaauwagtig is, door den lym w^eeten te gee-� is uitneemend goed. De fpealkaarten worden hiernbsp;eene ganfch andere wyze, dan iarVrankryk, of andersnbsp;du Hamel ze opgeeft in de befchryving van kunftennbsp;^ Weetenfchappen ,'vervaardigd,nbsp;bologna is voorts- beroemd wegens de maccaroni-, denbsp;'^'''elaat- en andere zoorten van gerookte worften, defynenbsp;^^J'^hende, zeepballen, kunftige zyden bloemen, vr�gtennbsp;quot;'as, waarin geheele handfchoenen van het fynlle leer

1 Een groot rad brengt vcelc hendert halpels in beweeging. Eerlb van twee zeer dunne dtaaden ��n zamengedraaid, cn dan an-trvee Van deeze dubbelde draaden, welke cetft de regte gc^nbsp;^ ��kbaate zyde uirmaaki..die vciaibeidt wordt. Deeze mackiiiettnbsp;reeds fedett 1541. aan den gang geweeft. Vooiheen was hetnbsp;k� ''�r' ��lg verboden dezelve buitenlands bekend te inaa-��t zyn tqch vetiaaders geweeft ; waardoor men thans te Tu*nbsp;og anaete pUatzea veele vaa deeze machiaea aanticft.

Hohgna, verborgen worrlen; wegens de theriac en rofoK met annp .en andere gebrande wateren en ingelegde vr�gten.

Door middel van den Reno, uit welken men in denP^¹ kon komen, worden de waaren naar het noorden vertisf^'nbsp;Aan de andere kant is Bologna met het Apennynfchenbsp;bergte omringd, waarover alles op muilezels moet ver^�quot;�nbsp;den worden. De wyndruiven zyn van een heetlyl^^''nbsp;fmaak, inzonderheid de Uva Paradiza en Uvanbsp;Het land wordt met rundvee, dat groot van ftuk is,nbsp;Hagen. De zwynhoedery is �er aanmerkelyk; deezenbsp;ren zyn hier meeft van een bruinroode kleur. Mennbsp;hier geheele velden met meloenen en watermeloenennbsp;van een voortreffelyken finaak, die by de mortadellennbsp;geeten, zynde een zoort van gerookte worden, eene ^nbsp;genaame fpyze zyn. In �t gemeen heeft Bologna aan ¹nbsp;lerleye leevensmiddeleai een groeten overvloed. Denbsp;Bip groeit dikwils tot eene hoogte van twaalf of derd�¹nbsp;voeten. De olyven en de tabak zyn beroemd, ofici¹�¹��nbsp;de laatfte in Italien nimmer veel deugt. De Bologoei^^^nbsp;hondjes geeven aan de Had ook een zoort van verdiea^^nbsp;Zy worden duur betaald,.en duurder naar maate zyklfi��¹,^nbsp;rpyn.- Om hun groei te beletten wafcht men ze geda��^^nbsp;inet _brandewyn. Van het nooteboom�nhout, dat,nbsp;thans groeit, wordt wegens de f.aaje aderen, uitmuO'�

. In den omtrek van Bologna vindt men bergkrillal gt; by Caftello Crefpellano veele verlieeningen. Hetnbsp;deeze landsftre�k egter in betrekking tot de natuu^^^^^nbsp;hiftorie byzonder merkwaardig maakt is de zoogenaa¹^nbsp;lichtende of Bologneezer (leen. Men vindt deezen .

Van de ficcnwordingcn om Bologoe en de toebcrcidi¹^� den Boiog�ccZvi ilecn kan nign dc jeizes vaa Kcisi�is

DOOR italien;

Paderno, en by is de eenigfte die door enkele calci- * ��ering eigenfchap krygt, dat by, wanneer men hemnbsp;paar minuuten in bet daglicht legt, hetzelve naar zich

en vervolgens in het duider een half quartier uurs Men verkoopt hem ongecalcineerd by�t pond, maar

men ze op nieuws calcineerd. Hy is een zoort fpath, of doorfchynende talk, en draagt veelezwavel-^^lenby zich, deeze worden door het daglicht, hetwelknbsp;r^llerfynfte draaien van vuur bedaat, dat uit de zonnbsp;'^oortkomt, ontdoken, en geeven in het duider licht vannbsp;gt; tot datze meer en meer verteeren. Deeze eigenfchapnbsp;dichtdraaien laat zich bed door het vuur, dat een koc^

^l^eiend maakt, verklaaren. De zonnedraalen zyn te he-Waarom men ze liever in het bloote daglicht legr. anneec de fteen regt goed is, kan een brandend lichtzy-zwaveldeelen ontfteeken, maar de maanefchyn doet �ernbsp;'quot;�t geheel geene uitwerking op. (*)

^ De muziek is te Boiogna in eenen zeer Ho^e-a-foelfand toedand. �Er is hier zulk eene menigte mufikan-'t)��(/^j}iM,nbsp;j dat veele andere deden van Italien daarvan voor*quot;lt;^'nbsp;Worden. Het nieuwe theater, dat in �t jaar 1760.

Scbouwd geworden, is in aanzien van deszelfs -inwen-0� inrigting een der fehooiide in Italien. Het ftaat op

^ nbsp;nbsp;nbsp;''S dcsgelyks Va/age en Itali�, (J* a�x Isles tie r tirchlf el par ten

*5 wel geen andere fteen, welke deeze eigenfchap zooyol-gip nbsp;nbsp;nbsp;�i'' andere zelfdiandigheden, b. v de

'� 2p hebben , en uit de gedaane proeven van Beccari blykt, dat nbsp;nbsp;nbsp;'

128

^bgna, plaats van liet paleis Bentigvoglio,�t welk paos Julius liet afbreeken, wyl die geflagt zeer magtig en voornbsp;pauslyke gebied zeer gevaarlyk wierd, De zaalnbsp;wegens den taalryke adel, die hier woont eene pragt'^�nbsp;vertooning. De dames fpeelen geduurende de operanbsp;hunne loges op de kaart; in �t gemeen is het geraas zoo ftufk�nbsp;dat men weinig van de muziek hoort, wanneer mennbsp;digt by het orchefter (laat. De dames zyn vry en lugu^nbsp;in haaren ommegang, en worden elk van haareu Cicisk^*�nbsp;begleid in de loge.

Men fchryft doorgaans aan de Bologneezers een op^�' hartig karakter toe; zy zyn (landvafte vrienden, maar oo^nbsp;onverzoenlyke vyanden. Men roemtze als vlytige ennbsp;beidzaame luiden. Zy praaten veel, enmaakengaarnnbsp;tooning met hunne kundigheden.

De mannen gaan op zyn Franfch gekleed, alleen gen de geringe luiden gemeenlylceenen mantel. DevroOquot;'*'nbsp;perzoonen zien �er doorgaans wel uit ; de voornaam^'*nbsp;Jtleeden zich naar de Paryfche mode ; die van dennbsp;gerfland draagen toegeknopte jakjes met naauwenbsp;wen. 'Hier over hangen zy een fluyer, dien zy ot�'nbsp;het lyf toebinden, dog zoo dat men het gezigt kannbsp;Henige laaten hem op ftraat geheel over het aangezigtk^�nbsp;gen, waardoor zy �er uitzien als ofze in den diepen roquot;quot;^nbsp;waren. Zy zyn daardoor zoo onkenbaar, dat hunnbsp;mannen ze niet ontwaaren zouden, wanneer ze Op verhulde wegert gingen. De boerinnen draagen (Iroojenhoe'^'-��nbsp;de hairen te zaamen gebonden, en om den hals eennbsp;van battill, welke met eene kleine kant omzet is.

S�o �R 1 T A L I E N.

Wanneer men van Italiaanfche mylen fpreekt, vex^^Mltaliaan-gemeenlyk zulke, waarvan �er byna zelllg op gaan. Zy houden vyfholiderd Bologneezer roeden.

�eze worden op de landkaarten bedoeld, wanneer �er ��SUo Italiano ftaat, eii komen met de gegographifchenbsp;'''�len, waarvan �cr insgelyks zeftig op een graad gerekendnbsp;|'''^rden , tamelyk overeen. Om het groot verfchil dermy-'n Italien te toonen, willen wy�er maar eenigen by-een graad houdt vieienzeveniig en eenhalve mylnbsp;tornen, drie en vyftig en eene halve te Aneona, zevennbsp;''yftig en vyf zesde deelen te Bologna, eenentagtig ennbsp;halve te Ferrara , zesenzeventig en een vierdedeel tenbsp;^�^�'gia, zevenenvyftig en eene halve te Ravenna, zevennbsp;Zedig tn eene halve te Florencen, agtenveertig in Pie-en zoo voorts. In Engeland rekent men op eennbsp;Sraad negenenze�ig mylen , in Vrankryk zevenenvyftig my-'a, namenlyk de mylen op duizend vademen gerekend ,

^ in Duitfchland vyftien mylen, waarvan elk drie duizend 'sr'nonderd Franfche vademen bedraagt.

deswegens zoo ver gaat. Wie hetzelve leezeii vvii bet, nevens de veelvuldige verklaaringen, ianbsp;Van Keizier bl. $gt;54.

t3a- R E I S . B O E S.

Van Bologna tot aan Florcncen rekent men zevenenvyf' tig Italiaanfche inylen, of negen pollen. Op de eerft�nbsp;poll moet men voor eene chais met twee perzoonennbsp;paarden neemen, wyl men het Apennynfche gebergte ovc^nbsp;moet. Het derde paard wordt met vier en eenhalvenpf'^'nbsp;betaald.

aarde iy vyfentwintig mylen van Bologna, ziet men den beroemd^� i'r'e/raMa-vulkaan, of de uit den grond voortbreekende vlamtn^��nbsp;welk een der merkwaardiglle verfchynzelen der natuur gt;�nbsp;Italien is, en de opmerking der reizigers dubbel verdie�''nbsp;De inwooners noemen deeze vlammen fuoco di, legm.nbsp;plaats , waar dezelve iiitbarften, houdt tien of twaalfnbsp;in �t vierkant, en ligt ongeveer ter halver hoogte vannbsp;nen berg. De grond is gelyk rondsom fteenagtig, zond�^nbsp;dat men fcheuren of fpleeten daarin bemerkt; eenifnbsp;fchreeden daarvan af wad gras, en allerleye kruiden. *nbsp;vlam is zoo helder vooral by duidere regenagtige nagt��

dat de omliggende bergen daardoor verligt worden willen de opmerkingen van den Heer la Lande hierinnbsp;gen,

� Wanneer ik deeze plaats den 25, ofl. 1755. by � konden en vogtigen nagt bezogt flikkerde de vla�

� twee plaatzen met groote helderheid; zynde in ,, fneede ongeveer een voet, en even zoo hoog.

5, overige plaatzen borden alleen nu en dan klein� ^ � vlammen met een blaauwagtigen weerfchyn , n'* ^nbsp;� ontdoke brandewyn, tusfchen de keizeldeenennbsp;� fladderden langs de oppervlakte voort. Goot men

� ter op de vlam, zoo fide het, en zy ging ta-

ooF

vvy

�ooR ITALI� N.

*� �Ogenblik uic^ maar kreeg aanftonds haare volle leeven-^p/jigAj^ � ^'gheid weer. Roerde men fterk in den grond om,

�� vlam brak op eenlge plaatzeu af, maar op andere *gt; 'vierdze nog heviger. Het hout wierd �er door aannbsp;� ^rand geftoken, maar de omliggende ftcenen werdennbsp;� ��st aangedaan van de hitte, ja de grond was niet eensnbsp;quot;'arin, uitgezonderd op de plaatzen, alwaar de vlamnbsp;� quot;'erklyk brandei By heftige ftormen zou de vlam zom-�� Wyieg ^ hoewel zeer zelden, uitgeblufcht worden: mennbsp;*� l^ehoeft �er dan alleen een lieht by te houden, en denbsp;� ''lam ontfteekt aanftonds weder. Wegens de fterke windnbsp;� ��et zich toen de reuk der vlam niet regt onderzoeken 5nbsp;��y fcheen de zwavel, of liever de fteenoly zeer naby tenbsp;�� tomen. Een zeker natuurkundige had my verzekert,

� took, en de geleerde LauraBafli hond ftaande, dat de �� teuk eenige overeenkomft met die geen zou hebben,

*� tvelke de eleclrifche proeven dikwerf veroorzaaken. Dit Is zeker, dat men het vuur veel heftiger befpeurt, wan-'� neer �er onweder in de lucht is, waaruit men eenigenbsp;ovetkomft met het eieftrifche vuur zou mogen beftuUnbsp;gt;gt; ten. �*

.'�^^tgioni houdt zich by dit merkwaardig vuur in zyne door Toscaanen in �t geheel niet op, het fcbynt al-� tilt eene plaats, (bl. 300 in het vierde deel) dat hynbsp;�^elve voor het overfchot van een uitgebranden vulcaannbsp;Een weinig verder zyn nog twee plaatzen, opnbsp;^ �t�� dog zeer zelden dergelyke vlammen worden waar-^ttomen. Eene halve myle hier van daan by den huizenbsp;, ��hella ligt eene bron, aqua huia genaamd, wier waternbsp;IS, maar als bran dewy n ontvlamt, wanneer men denbsp;Pervlakte met een zwavelftok nadert. Het water maaktnbsp;� beweeging als of het kookte, bet welk vermoedeiyknbsp;I 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/ voort*

REIS-BOEK

SoUgna. voortkomt van de dampen, die uit de diepte opftyg^�' gelyk men zulks ook in het meer Agnano by Tivolinbsp;neemt.

Brandende By Porrecta, aan den voet van den berg, van welke baden. Reno afvloeit, en naar Bologna loopt zyn baden,nbsp;van de oppervlakte aan brand raakt, wanneer men �ernbsp;een licht bykomt. Zy zyn op het landgoed van hetnbsp;llagt Rauuzzi. In den hof van dit landgoed, welk a**nbsp;den voet van bovengeraelden berg ligt, ftygen op een 2�'nbsp;kere plaats dampen op, die eenige maanden agtereen br*'quot;�'nbsp;den, wanneer menze niet met'geweld uitblufcht. De g�quot;nbsp;leerde natuurkundige pater Boscowich is �er een ooggd'^�'nbsp;ge van geweeft. Te Vellejaby Piacenza, en te Barig�^'nbsp;zo niet ver van Modena, zyn ook dergelyke brandbaai�nbsp;bronnen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Van Pietra Mala kan men den pollweg over Fiorenzii�i^ neemen, wanneer men de andere route van Lojano over^�nbsp;Mafchere niet verkieft. Beide hebben een even gelyk a��'nbsp;tal poften.

Op den eerften weg ligt Fiorenzuola, een klein ftedek^'� in een vrugtbaar dal. Naauwlyk heeft men deezenbsp;verlaaten, of deGiogo begint zig te verheffen, zyndenbsp;der hoogde Apennynfche bergen, die zeer bezwaarlyknbsp;om over te trekken, fch�on men federt eenige jaarennbsp;weg, zoo veel mogelyk, verbeterd heeft. De bergnbsp;levert heerlyke fchilderagtige gezigten op.

deeze kleine plaats ligt een fchoon landhuis van dat g^ , Gerini, waarvan de laatfte erfgenaam, ongeagt allenbsp;wende moeite zyner bloedverwanten, in �c jaar 17^5'�nbsp;jefuiet geworden is. Hier by ligt ook het vleknbsp;waar de, door de inenting der kinderpokjes, thansnbsp;rys zoo beroemde geneeskundige Gatti gebooren is.

DOOR ITALI� N.

' �5ylen aan deezen kant Florencen komt men over Cz-piorencen, een groothertoglyk landhuis. Van hier loopt

^let groothertogdom Toscaanen is van ondsaf een wc\-Gefteldbeid ouwd land ge weeft, waarin de koophandel en kunftennbsp;^^i^loeid hebben. De oude Etruriers waren reeds voor ^^Toscaanen,nbsp;^quot;�n der Romeinen magtig door hun handel en rykdom.

de gefteldheid der kunften. by hun zyn niet alleen de ^''^�aanfche orde, maar ook, in aanzien der fchilder- ennbsp;��idhouwkunft, de etrurifche ftyl, welke men uit denbsp;oone antieke vaazen erkent, een zeer duidelyk be*

'^ys.

iilv, �iet

^'''1 marmer. Het platte land brengt graanen, wyn, faf-en moeskruiden in overvloed voort. De menigte ''^*1 moerbezi�n en olyvebooraen verfchaffen den inwoone�nbsp;1^^'' �en aanmerkelyken handel in oly en zyde. De moer-^^ieboomen tvorden tweemaal van hunne bladeren be-

�OOfrl

^ nbsp;nbsp;nbsp;gt; en daardoor eene twederleye teelt van wormen aan-

Wanneer de bladen ten derdenmaale uitbotten, ' �ien de eyeren zomtyds nog eens uitbroeden; hoewel

, �scaanen is een der fchoonfte landen van Italien. Het H veele bergen, waarin men aluin, yzer, een weinig

natuuclyke hiftotie ayn de ReUaont ^edcKni vtaggi lt;� *�-parit delU Tofiana van Dr. Tarffmi Te!Xt��- Vet- t-i- Vltreat, goed om �c gebmiken.

J34

voorige teelt niet wel geflaagd is. In �t gemeen word�� deeze bladen in den herfft aan het vee veryoedert,nbsp;neer het gras der weiden niet toereikt. Men kan zich d��*nbsp;uit een begrip maaken van de menigte ruwe zyde, vvellr�nbsp;Tofcaanen levert. Het grootfte deel daarvan wordt in P��nbsp;r�nce, Livorno en Lucca verwerkt.

De vrugten zyn van een voortrelFelyken fmaak, inzo�' derheid worden de cedraten van Fiorencen, en de wat��'nbsp;jneioenen van Pift�ja hoog gefchat. De Florentyner quot;Fnbsp;nen houdt mtn voor de fmaakelyklle en gezondfte v��nbsp;ganfch Italien. Derzelver Poorten zyn menigerley, enn��^nbsp;de byzondere ftreek en legging der plaats, daarze geW�*'nbsp;fen zyn, van eenen onderfcheiden fmaak. De roode isnbsp;nigzins dik en zwaar, de witte daarentegen van eenen z��*nbsp;fynen fmaak. Onder de roode agt men de Montepulcis��nbsp;en de Artimino, en onder de witte wynen de vino Call�*'nbsp;Jo,, welke zich egter niet vervoeren laat, de bette tenbsp;In den omtrek van Livorno en Florence bouwt me�nbsp;befte Poorten: men bindtze daar aan paaien, en by Li��nbsp;110, Siena en Piza laat menze aan de booraen opwafle�

Onder de groote boomen in Tofcaanen zyn de cypr�' CU Pygnen, (pigni') de gemeenften. De laatfte draage�

genaamd, en by verfcheide fpyzen gebruikt wordt. zy meelagtig zyn, bakt de gemeene man ze geraaaleo ^5��nbsp;de onder het brood. Het groot aantal van jesnii�'nbsp;oianjeboomen fchaft den inwooneren gelegenheid offlnbsp;wateren en oli�n daaruit te bereiden, waarmede e^� ^nbsp;zienlyke handel gedreeveii wordt.

DOOR ITALI� N.

zuivere luchtftreek geeft hun eene frifche kleur. Florence^ \ �Oone fexe bezit hier voortrefFelyke bekoorlykheden, ennbsp;derzelve hebben die onderfcheidende weezenstrek-. Welke men anders in�t gemeen de Roomfche fchoon-noemt.

�e leevensmiddelen zyn op een laagen prys; de huisbazinnen kunnen daardoor by een maatig inkomen gevoe-b%k en aangenaam leeven. Van deeze voordeelen genie-de vreemdelingen niets, maar moeten aan de Tofcaan-Waarden de verteering duur betaalen. De wegen zyn ��tendeels goed, uitgezonderd van Siena naar Rpmen,nbsp;rivieren daarentegen des te bezwaarlyker. Wyl zynbsp;f�^eftendeel uit het Apennynfche gebergte hun oorfprongnbsp;zwellen zy by regenagtig weder plotsling op, ennbsp;, quot;^^ugen den reiziger in de noodzaakelykheid te wagten totnbsp;Water gevallen is, wil hy �er niet met gevaar door-�^�kken. Het is deswegens beft dit land, gelyk ook Lom-�rdyen in zulk een jaarfaizoen te bezoeken, waarin mennbsp;�'�^t zeer voor fterke regenvloeden te dugten heeft.

De winter duurt hier van het begin van december tot het eind van February. Hy is nogthans, zelfs in dee-^ maanden, indien men het gebergte uitzondert, nietnbsp;; men geniet �er eene gemaatigde lucht, offchoonnbsp;uabuurige Apennynfche gebergtens met fneeuw bedektnbsp;^Sen. �Er zyn daardoor niet veele fchoorfteenen in Flo-het vrouwvolk draagt een zilveren vuurteft aan den

gt; en de mannen fchikken zich om een groot vuur van dat in het midden van de kamer gezet wordt,nbsp;^orheen zag men te Florence in de befte huizen niet dannbsp;^ pieren venfters, wyl de inwooners geloofden dat denbsp;^�.'^^Heftraalen in den zomer, en de koude in den winternbsp;^ z door het geolyd papier konden dringen. Thans treftnbsp;^ dezelve alleen in geringe burgerhuizen aan. Men.

136 R E I S - B O E K

vindt in het Toscaanfche wel geene overblyffels van gebouwen , maar �er zyn daarentegen destemeer anti^l^�nbsp;vaazen, potten, munten, offergereedfchappen, bewy^^�nbsp;van de oude Etrurifche kunrt, ontdekt geworden.

Florence heeft vermoedelyk zynen naam van de heefl^' ke ftreek gekreegen, waarin de ftad ligt, gelyk de Italia�'nbsp;�en haar nog heden ten dage den bynaam van de Schoo��nbsp;geeven. Weinig (leden hebben zulk eene gelukkige �fcquot;nbsp;ging. De landftreek fchynt rondom niet dan een hofnbsp;Zyn, waarin eene geduurige verwiffeling is van heuvel¹�nbsp;dalen, boomen, weiden, en wateren ; en de (lad zel''¹^nbsp;heeft niet minder alle voordeelen , waar een fchoone p'�^�^nbsp;maar vatbaar voor is. By de laatde telling onder de�nbsp;marquis de Botta in �t jaari^�i. beliep het getal deri�'nbsp;wooneren op 65000. (¹)

De (lad ligt onder de breedte vp drie�nveertig graade�' zesenveertig niinuuten. Omtrend haaren oorfprong zy�nbsp;verfcheide gillingen , de gefchiedfchryvers raaakeii v��nbsp;haar eerd melding ten tyde van het driemanfchap.nbsp;zond �er eene volkplanting van zyne zoldaaten heen.nbsp;werd daarop ras aanzieulyk, en men reisde langs denbsp;Cafiia naar dezelve. By het verval van 't Roomfche ry¹�nbsp;maakte zy zich dra onafhankelyk. Attila en vervolg^'�¹nbsp;Narzes bemagcigden dezelve. Zy werd verwoed, en v�'¹nbsp;Keizer Carel de groote eerfl herbouwd. Daarop wietd ¹1^nbsp;van een eigen marquis geregeerd. Na den dood der gf�'nbsp;vinne Mathildis, welke in �t jaar 1115. volgde, bek'V��¹nbsp;de ftadt de gedaante van eene regeering der voornaainll��!nbsp;en zy voerde kryg met Lucca, Siena, en inzonderheid

Ter tyd, toen het gcflagt der Medicis zich van de ftcrnsaakte, en de handel zeci bloeide, fteeg het aantal d�'��nbsp;poo hoog.

iDagtig gemeenebeft Pifa, dat eindelyk het oppergezagpitrtnee � �'lorentynen erkennen moeft, De ftad was langen tydnbsp;offer der nyd en tvveedragt onder de voornaamfte ge-�teti; zy joegen elkander beurtelings ter ftad uit, totnbsp;, oindelyk het Mediceefche huis de opperheerfchappynbsp;^Meld. (�)

�n

quot;Oi

noodig agten hierin te voegen. De Medices hadden

door den koophandel groote rykdommen verworven,

^ bonden te Florencen in een groot aanzien. de

�^ogen alleen bezat. Hy was het, van wien Voltaire dat hy met de eene hand den koophandel, en metnbsp;� andere het roer van ftaat beftuurde, die te gelyker tydnbsp;^�ae fa�tooren, en uitheemfche gezandten hoorde, zichnbsp;den' paus verzette, kryg voerde, en vrede floot,nbsp;Volk fchouwfpeelen vertoonde, de weetenfchappen be-*quot;�''He, en de geleerden daartoe aanfpoorde. Zyne vyan-bragten het eens zoo ver, dat hy verbannen werd,nbsp;men riep hem na verloop van een jaar weder te rug,

^ee

�Ccht.

Saj � '''�gt;0 Guiccardini, Machiavello, Vatqui , Borghini, Nardien voortteffelyk, maar alleen gedeeltens, en het is te be-g'sne ordenlyk zamenhangende en volkomenbsp;quot;'denis van Florence in �t licht komt. Eene aanwyzing detnbsp;quot;quot;l'i��he gelchiedlchiyveta vindt men io La Lande yiiya�i r�

i38 R E I S - B O E K

ftierf. Het aanzien van deezen grooten Vader bragt t� weeg, dat de zoon Petrus , of hy fchoon ziekelyknbsp;zwak was, een gelyk aanzien kreeg tot aan zyn doo^^ �nbsp;die in 1472. voorviel. Petrus liet twee zoonen na.nbsp;rentius en Julianus. De laatfte verliefde, nevens ee��nbsp;Franciscus Pazzi, op eene dame, waaruit de beroe�¹^^nbsp;zamenzweering der Pazzi ontftond , volgens welkenbsp;beide broeders geduurende de Mis in �t jaar 1478. zoud�²nbsp;omgebragc worden. Laurentius ontkwam de moorders^�'nbsp;lukkig. Hy werd ras daarop hoofd of principe van �rnbsp;meenebeft, en verkreeg- wegens zyne pragtige leevenswy

pragtige en de Vader der zanggodinnen. Hy riep de fche kunllenaars, welke na de .verovering vannbsp;nopel in �t-jaar 1453. in de waereld heromdwaalden n�²nbsp;Florence, rigte eene akademie van kunften op, liet ba^d'nbsp;fcbtiften opkoopen, en gaf den geleerden jaargelden.nbsp;zyne beide egte zoonen- volgde hem Petrus II. op, en P'nbsp;hannes vyerd paus onder den naam van LeotX, welkenbsp;ook zyn natuutlyke zoon, onder den naam van Clem�¹�^nbsp;VII, genoot. (?)

Petrus II. moell vlugten en verdronk 1504. in het pelfche in een vloed. Zyn zoon,

Laurentius II. werd door behulp van zynen oom, paus Leo X, hertog van Urbino. Hy ftierf 1518, ennbsp;eene dogter na, welk naderhand die bloeddorftige ko�'nbsp;gin van Vrankryk Gatharina de Medicis wierd, en��quot;¹nbsp;�atuurlyken zoon

De derde paus mt het huis wa? Alexander, onder den Leo.Xi, welke uit eene derde linie afftamde, waaruit d� ^

2�ooR ITALI� N.

jI* *'�m te gelyk zyne. natuurlyke dogter Margaretha gaf. pioremSt/i, J ^etd van zyn neef Lautentius vermoord, en met hemnbsp;^ Qe eerde tak van dit huis uit.

^ andere tak damde af van Laurentius I. broeder van � den Vader des Vaderlands, welke Petrus Fran-gewon, wiens zoon Laurentius II. heette, denbsp;I ^'^on van deezen was Petrus Francifcus II, uit wieanbsp;�ntius III. de bovengemelde moordenaar van Alexaa-^Seboren werd, die zonder erfgenaamen dierf.

--- * nbsp;nbsp;nbsp;j

^�hdej deeze laatde gewan. jj.^osinus I, met den toenaam de Groote, welken V^aiGrooibtr^nbsp;Hj, iS�p' tot eerden groothertog van Toscaanen/oge�.

^0- Hy dierf 1574. 2yne beide zoonen volgden

'til Francifcus I. had nog een jonger zoon Johannes, jpjj '''�en Ludovicus, ook Johannes de Populiere genaamd,

(jj*^''�oeiseus Maria, welke maar eene eenige dogter Maria ^ledicis, gemalin van koning Henrik IV. in Vrankryk,nbsp;en vervolgens

trdinand I , welke de kardinaalshoed na zyn broe* dood nederlei, en 1608. dierf. Hem volgde zya

O'musII, in den jaare 1621. geftorven. Ferdinandll. �5^5'� �t jaar 1670. Zyne gemalin was Julia Vittoria,nbsp;dogter en ertgeuaame van den laatden hertog van

Gadon. Met hem dierf 1737. het geflagtvan llijj, odici�err uit, nadat hy zich door buitenfpoorige wel-Hj^f'�oden geheel onbekwaam tot voortplanting van zyn

�en door het misgewas in 1764 leden had.

De ftad Florence is niet alleen van buiten, van binnen eene der fchoonfte in kallen. Zy is �e'^nbsp;muur en toorns omgeeven. Aan den kant van 1*��nbsp;Boboli ligt een klein fort, en aan het ander deel d^^nbsp;de citadel van Giambattifta, welke egter niet heel

fla deel zyn drie kwartieren, namlyk Ste. Croce, vanni en Ste. Maria Novella; het kleinfte begryP'�nbsp;het enkele kwartier S. Spirito in zich. Vier bruggc�nbsp;gen �er over den Arno, onder welke die van S.nbsp;wegens den wydgeftrekten boog merkwaardig is.

Ie Qpenbaare plaatzen, en groote ftandbeelden op de*

m , die voor den keizer Franciscus by zyne in-als groothertog in 1739. is opgerigt geworden. (�')

De

(quot;1 r\

t(jj. btfte narigten van de merkwaardigheden der ftad treft een aan in denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;delU afe y/� mtaiili dl Firenze van Ra-

is.' bruno, dat zeer dikwils vetbetoed, en op nieuws in 1757-geworden. *Et zyn nog veele andere, die wy voorbygaan. Itti f ' �*hery heeft men een byzonder natigt, waarvan hierna zul-�'eeken. Wyi Florence, zoo als gezegd is, zoo veele vost.nbsp;van bouwkunil bezit , heeft Ruggieti den liefhebberen dernbsp;knnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sloten dienft beweeztn, en in vier deeien in folio

d'Anhitettnra dnile, mCt veele plaaten, cn naauwkeutige ht)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in 't licht gegeeven. �Er is eene goede grondtekening

ftad bygevoegd, welke ook afzonderlyk verkogt wordt. Voor V(j| �'��get is het by liouchard i/yy. uitgekoine plan her befte,

V, '��o alle naamen van ftraaten cn kelken daarop vinden kan. de

hj, ,

��i�, ��ii muziefcpapicr uitgegeeven, onder den titel: Vedute itlk *Slijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imghi delta Tofcana, in jo plaaten, die zeer fchildei-

zyn. De overige werken zullen op hun plaats voor-koj � laatfle groothertog, Johan Gaftoo, liet cene verzame-^ votften uit het huis van Medicis fnyden, welke nic *1 gettotfen, doch vry zcMzaam te bekoinea zya,

REISBOEK

De beftraating der ftadt is voortreffelyk, en beflast groote vlakke fteenen, welke in elkander gevoegd zy��'nbsp;en �er uitzien als groote fteenen plaaten, die uit denbsp;gehouwen zyn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

zelve hiet Brunellefchi, de grootfte kuuftenaar van � lyd-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j \

De kerk is van buiten geheel met wit en zwart nrara^, | overtrokken, waardoor zy eenigzins naar eenenbsp;je gelykt. Het ontbreekt dezelve aan een fchoonennbsp;gevel, na dat men den voorlgen, welke met ftandbec*^nbsp;vercierd was, in �t jaar 1586. heeft weggenomen.

derzelven, namelyk de Euangeliften van Donatello ( ,

(�) Arnolphus da Lapo, of di Cambio, was de leerling ) mabue, en ftietf in *1 jaat 1500. Het doet hem veel eer* ^^nbsp;kerk niet zoo gothifch is gebouwd, als anderen in dcezen iydgt;

de kunften nog niet herfteid waren. De grondtekening, cp��^

u�,

De kathedraalkerk van Florence S* Maria del t volgens de ordinantie van Arnolfo da Lapo in �t jaarnbsp;gebouwd. (*) Zy is 260 braccia lang, en van den gf^quot;*nbsp;tot daar de koepel in elkander fluit 190 ; maar totnbsp;de fpitze van het kruis, dat daar op ftaat, 202 bracnbsp;hoog. Michael Angelo hielt deeze koepel voor het gr^�nbsp;fle meefterrtuk der bouwkunft, fchoon zyne koepel ^nbsp;de St. Pieterskerk deeze in wydte te boven gaat.nbsp;Florentynfche is agthoekig, en van den eenen hoek ^nbsp;den anderen 78 Braccia wyd. De bouwmeefter van

toorn en doophuis van deeze kerk heeft Sgrilli in 17 bladen � ) geeven. De koepel wordt daarin met dien van de St.nbsp;en het Pantheon te Romen vergeleeken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|{

(��) Wy zullen nog dikwils gelegenheid hebben van Doaat*quot; jj, fpteeken. Cosmus de Medicis gebruikte hem tot veele wetke�; .(nbsp;was buiten tegeniptaak na Michael Angelo een der grootftenbsp;beeldhouwers, en zyne werken worden zeer hoog gefsbat.

DOOR I T A L I E Ngt;�

^an beide zyden der kerke ziet men de beelteniflen van '^heide beroemde Florentynen 5 vooreerft dat van Bru-'�ichi den bouwmeeftec der koepel, welke hier 1446.nbsp;^�graaven , volgens het graffchrift door Aretino ge-Verder ziet men de afbeelding van Giotto (*) vannbsp;**f�s Famefe, een generaal der Florentynen, en vannbsp;^ffilius Ficinus, welke zich door de overzetting dernbsp;�fken van Plato, en andere oude Grieken beroemd ge-�akt heeft. Ter linker hand by den ingang der kerknbsp;^ '� men de afbeelding van Dante, zoo alshy mee eennbsp;in de hand op eene weide gaat wandelen. Deezenbsp;^ote dichter ftierf wel eigenlyk als een banneling te Ra-^�na maar het gemeenebeft liet hexn ter eere egter dit af-

ij^*) Giouo was de eeiAe herftellet der Ichildetkunft, en betoon* toa '' werken meet genie, dan men van de toenmalige tydeunbsp;Itbnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;durven veiwagtcn. Hy ftierf in �t jaar ijjS, zyne mc-

Cmi qtiam n�a manut, tam fmt ^ faUit^ datura dt�rat nojira, ^uod defmt arti^nbsp;flus Heuit nnlte phigere y nee meUutnbsp;^iraris tHrrim tgrtgUm facrt Are foHAntem,

Oenljne firn JOTTVS; jHld ofm fait ille referrel tfitc narntn lengt carminlt tnflar ent.

REIS- BO EK

De koepel der kerk hebben Fridericus Zuchero en Vazari befchilderck Het koor is met jonifche zuilen gt;nbsp;met veel marmer vercierd. De basrelieven onder aannbsp;koor zyn van Baccio Bandinelli en Giovanni dell�op^'*�nbsp;Zy worden van de kenners hooggefchat.

Van de hand van deezen zelfden Bandinelli is ook heerlyke groep op den hoofdaltaar, welke God dennbsp;der, en een engel, het lighaara van Chriftus houdeni^^'nbsp;verbeeld. De Chriftus is veel voortreffelyker, dannbsp;Vader, uitgevallen. Voorheen zag men agter den alt*nbsp;nog van hem de ftandbeelden van Adam en Eva ,nbsp;wyl zy gelegenheid tot ergernis gaven heeft menze if ^nbsp;groote zaal van Palazzo Vecchio gebragt, en in derze**nbsp;plaats eene Maria gefield , die het lighaam van Chril*^nbsp;beweent. Michael Angelo heeft de laatfte hand nognbsp;aan dit werk gelegd , egter ziet men �er den groo'^^nbsp;meefter in , waarom ook niemand waagt hetzelvenbsp;maaken, De Apoftelen in de fchoone NilTen vannbsp;mer zyn van Sanzovino , Bandinelli en anderenbsp;meellers. De deur der facrifty is van brons en met k*�nbsp;relieven van Laorentius Ghiberti vercierd. Onder ^nbsp;overblyfzelen , van welke hier eene menigte betva*^^nbsp;wordt, vertoont men den duim van Johannes den

(�) Orgagna was in 't (�aar nap te Florence gebo�ren , e� die tyden een zeer bekwaam kunftenaar, In den beginnenbsp;hy de bceldhouwkunft, naderhand de Ichilderkunft mer een j,ynbsp;gen uitflag. Hy ftietf 15S9. Op zyne fchtldctftakkennbsp;zicb gemeealyk Aadreas, feulptoi, en Op zync beetdennbsp;pi�tar.

DOOR ITALI� H, 145

Wet merkvvaardigfte voor de weetenfchappen in Fikrenet. is de voortreffelyke middagsiinie, welke de pater,

^'�enes op koften der regeering vernieuwd en verbeterd na dat dezelve reeds in �t jaar 1467* was aang�-De opening, waardoor de zonneftraalen vallen i�nbsp;den grond H77 Paryfche voeten in e�ne loodlyniganbsp;'^tigte verlieeven.

,^it een �pfchrlft by de facrifty blylct, dat paus �iige-^��s Iv. in deeze kerk in �t jaar 1493. een Concilium g�-Oiiden heeft, waardoor de Gri�kfche en Latynfche ker-zyn vereenigd geworden. Schoon dezelve van geen duur geweell is, is deeze vergadering toch in d�nbsp;^^rkelyke gefchiedeniflen beroemd. �eizer Frederik lllinbsp;in deeze kerk ia tegenwoordigheid van den koningnbsp;Hongaryeii een groot aantal RidderS van de goudennbsp;^''or. In �t geheel is ze wegens veele aantnerkelykhedennbsp;*^ke der bezienswaardigde in Italieti. Het kapittel beflaatnbsp;'*'t twee en veertig domheereh.

Aan de zyde van den Dom llaat de vierkante toorh,7i,^^^ J^elke eene hoogte van honderd vier en veertig braccialt;/�� Dam,nbsp;I teft, en met zwart, rood eh wit marmer bezet is. Hynbsp;J* van Giotto geordineerd, gelyk uit het bovCn aange-^3lde graffchrift blykt, �n een der befte gebouwen In dennbsp;^^ftiifchen ftnaak, die then erg�tis vindt. De fchoottenbsp;^ quot;dbeelden, die zich aan denzelven bevinden, zym tennbsp;van Donatello, waaronder een met het kaale hoofdnbsp;^ '��unt, dat de ineefter voor zyn befte werk hieldt, et�

Zuicone, of kaalkop noemde. De toom heeft vier ^'ll'derd en zes trappen 5 de moeite oni dezelve te bekllm-Wordt een reizige� fyk�lyk beloond, w^l then van

daarvan deszelfa werk , tl ricehh i gntmont quot;quot;'no I7J7. ia .|r�. aazitB,

14� R E I S - B O E K

deeze hoogte niet alleen de geheele ftad, maar ooi landhuizen, en de overblyfzelen der flad Fizole,nbsp;van Florence voor een gedeelte is opgebouvvd, innbsp;pragtigen omtrek derzelve beft kan overzien.

11 Battifterio; eene kerk den Heiligen Johannes toe?** Wyd, zou in vroegere tyden een tempel van Mars �^'nbsp;weeft zyu, en heeft, gelyk de oude doopkapellen,nbsp;agtkantige gedaante. Van den eenen hoek tot den ande'nbsp;ren is de kerk overal vyfentagtig voeten wyd. Zynbsp;vry , is geheel met marnier oveftrokken, en heeft drie de*�quot;nbsp;ren van brons, die zoo fehoon zyn, dat Michael Ang'

zeide, datze verdienden deuren van het paradys geW^ fe zyn. Twee deuren zyn van Ghiberti en de derdenbsp;Andreas Pizano, gelyk de woorden Andrea% UgolWnbsp;Tift% mc fccit Ao. 1330. aanwyzen. Gefchiedeniflennbsp;het oude en nieuwe teftament zyn �er op verbeeld.nbsp;m�et zich over de goede tekening en fchoone ordins'�'^nbsp;voor die tyden verwonderen. Van binnen is de kerk ^nbsp;�eftien groote zuilen van granietfteen vercierd. He'nbsp;falltwerk aan het gewelf is van Andreas Tafr, een ^nbsp;van Cimabue, maar het is zoo zwart geworden, datnbsp;�er niets van bekennen kan. Aan het graf vannbsp;Coffa , die onder den naam van Johannes XXllbnbsp;w�rd, en' 141P. te Florence, na dat hy de pauslykenbsp;digheid had nedergelegd, geftorven is, heeft Hon**'�nbsp;de basrelieven vemardigd. Van deezen zelfdennbsp;is ook het ftandbeeld van de Heilige Magdelene opnbsp;fchoonen nieuwen altaar. Het is iets zeer buitengfi^^^j^nbsp;en, om zoo te fpreeken, eene plegtige hoogtydnbsp;reiice, wanneer in deeze kerk kinderen gedoopt tvo��nbsp;Voor de hoofd-deuren ziet men twee zuilen van P^^^nbsp;p'hyr, welke de Pifaners weleer aan die van

D��R i � A L I E

^orta deir opera ftaat eene andere i in �t jaar 408. op-zuil, tot gedagtenis van een wonderwerk, dat oude verdorde olmboom weder fris en groen werd,

quot;'^nneer bem de doodbaar van den Heiligen Zenobius j van Florciree, aanraakte. (�)

^�iet ver vari de Domkerk by S. Maria Maggiote ftaat beroemde groep van Hercules, den centaur NelTus metnbsp;knods verfiaande, door Johan van Bologne. Heiwerknbsp;�it een link, de beelden zyn pragtig en vol iiitdruk-Zy liaan wel op een aanzienlyk pedellal, maarnbsp;��^'�nen op die enge plaats niet genoeg uit. De (iellingnbsp;beelden is (iout maar gelukkig gewaagd, dan de gan-groep ruft op het zydwaatds uitftaande been vannbsp;^'��reules, en op den gebogen voet vaii den Centaurus.nbsp;beweegingen van alle de deelea zyn natuuviyk, eknbsp;eene groote kunft uitgedrukt.

In een ander gedeelte der ftad, niet ver van de ftraat ^ardi, ftaat eene andere voonreffelyke groep, op een klei- Magnus^nbsp;fpringbrOHi die men gemeenlyk Alexander de gr�ote *nbsp;*''gt;emt. Zy verbeeld, volgens zommigen, een folJaat, Ajax,nbsp;zoon van Telamon, draagende, welke zich uit wan-vvyl UlylTes de wapenen van Achilles verkreeg*nbsp;omgebragtj volgens anderen, is het Ajax zelf, wel-bet �ghaam van zynen vriend Patroclps den Trojaanennbsp;^ft afgenomen, Inuisfchen vertoont het beeld, dat ge-

dl Firenze overxer^ begaat hier cenc bclachelyke fout* .Ver-^ ^ciyk heeft hy .in plaats van Olma gt; Uomo geleeaen, eu maakt ,�*rdoot van d�n vetdorden olmboom een teetingagtig menfeh, die,nbsp;*tir*i!* rrne �iigedroogde raumie uiizag, en door dit wonder gesoiid,nbsp;en vet geworden is.

R E I S - B O E 1C

Florence, kleed is, en eenen helm drsagt, meer een foldaat, dai* een held'. Veelen houden het voor een tverk der oudhe'�^nbsp;van eene Griekfche hand; maar Cochin vermoedt, datnbsp;insgelyks van denzelfden Johan van Bologna voortkomt-Men telt in Florence omtrend 160 flandbeeldennbsp;openbaare plaatzen, in de ftraaten, en aan de voorgeval*nbsp;plaats voorjer paleizen; �er is egter geene met zulke roeerterftuk'nbsp;et zelve, vercierde piaats in de gartfche waereld, als voor ks*nbsp;Palazzo Vecchio , Piazza del gran Duca germamd ,nbsp;het flandbeeld van Cosmus den eerden, groothertognbsp;Tofcaanen, dat zich daar bevindt. Zy is zeer ruim. Aiquot;*nbsp;de eene kant gaat men in de ftraat degli UfFizzi, of ds^'nbsp;la Loggica, waar de beroemde groothertoglyke galerynbsp;Het overige gedeelte is met geringe burgerhuizen omg^^nbsp;ven, indien men het paleis Ugoccioni uitzondert, vaquot;nbsp;welk eenigen aair Michael Angelo , anderen an Pallad''�nbsp;de ordinantie toefchryven. De voornaarade cieraadnbsp;Ponteit}. de plaats is de heerlyke fontein, welke Cosmus I.

laaten aanleggen ; zy zoude zich egter veel beter in midden der plaats, dan aan den hoek van het paleis vs'nbsp;toonen-. De eenigzins verheve waterkom is agtkanti^'nbsp;en in dezelve Haat het coloffalifch llandbeeld van

tuin agtien voeten hoog van marmer, in een frbiilP) van vier zeepaarden getrokken wordt; hy is omringdnbsp;drie tritons. Dit ganfelie ftuk werfcs is van Amman^'^nbsp;daarentegen' de twaalf beelden van nymphen en ^nbsp;uit brons gemaakt, waarmede de waterkom bezet is,nbsp;van Johan van Bologna. Zy zyn wel getekend �gt;nbsp;van omtrek, maar eenigzins gemanierd, en voor denbsp;daar zy ftaan, te klein.

Cosn m I. Ter zyde liaat het bovengemeide flandbeeld van ^

te paarde, mus I. van brons, dat voor de ftraat degli een gezigtpanc dient. De meetier van hetzelve

di�

�oa, jg ftelling van het beeld wel verkoren, maar J kop jgnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De drie basreliefen op het voetftulc zyn

r,, �'�^dehnaatig. Op het eene wordt de groothertog ^awly\5s agtien jaaren oud , van den raad verkooren; op

avet;

het voetftuk leeft men in het opfchrift, dat de groot-Ferdinand dit gedenkftuk voor zynen vader heeft ^teir zetten in �t jaar 1584.

toom op ,het oude paleis is tweehonderd negen en ^*hig voeten hoog, 'en in een zonderlingen fmaak ge-^^Uwd. Hy ruft boven op vier zuilen, en is in het mid-dikker, dan boven en onder. Aan de uurwyzer zynnbsp;� talletters van de cyfferplaat doorgefiieeden, zoo datnbsp;QoQt middel van eene des 's nagts agtet dezelve gernbsp;^�aatfte lanteern, zien kan, hoe iaat het is.

hiet oude paleis zelf is van Arnolfo, den bouwmeefier ''a den Dom, geordineerd. By den ingang ziet mennbsp;�trcules, welke Cacus overwint, en David, den Goliathnbsp;'�^tfliande, van Michael Angelo. In den tuin Baat een

^Ptingbron van porphyr met een fpeelend wigije van brons Andreas Verrochio, en wederom een Hercules, Ca-overwinneude van Vincentius Rozzi uit Fiezole, eennbsp;^^^rling van Bandinelli: deeze groep wordt van kennersnbsp;zoo hoog gefchat, als die van zynen meefter, welkenbsp;*'* den ingang ftaat.

gzaal, welke eene langte van hondert twee en zeftig, 1^** �2tie breedte van vierenzeventig voeten heeft, aanvvel-^gter de kleine ongelyke venders in de hoogte londo�t'nbsp;^^�de eeu jjggj aanzien geeven. Vafari heeft daarin denbsp;t^hiaamfte gefchiedeniflen van de ftad Florence, en van

K 3 nbsp;nbsp;nbsp;� het

R EI S - B O E K

mus

hertog door den ganfchen raad verheeven; in het an' van Ligozzi ontvangt hy van paus Pius V. de kroonnbsp;den hertoglyken mantel i in het derde van Pafilgnaninbsp;^osmus I. de orde van den Heiligen Stepbanus aan ,nbsp;hy geftigt heeft; in het vierde van Ligozzi, ziet men

ic(

,�S

het mediceefche huis verbeeld. Vier groote (lukken �¹ (laan de vier hoeken; in het eerde van Cigoli wordt C¹��nbsp;I. in zyn agtiende jaar als navolger van Alexander'^'�

twaalf Florentynen, die zich omtrend het jaar 1300 zelfder tyd als gezanten van verfcheide hoven by denp¹�nbsp;Bonifacius Vill. ophielden. Onder de negen en det^'�nbsp;fchilderyen in frefco aan deu muur van Vafari ziet mennbsp;verovering van Siena, de (lag by Marciano, de belegen'¹�nbsp;van Piza en andere iiieer. (�)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,j

Te vooren werd jaarlyks in deze zaal eene plegtigk^^^ op het f'eeft van Johannes gevierd. Een aantal van bo^^nbsp;en boerinnen namelyk moePen voor den groothertognbsp;fen, en die zich daarby het beft gedroegen ontvingennbsp;fchenken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Aan het eene eind van de zaal ftaan op eene venheid drie marmeren beelden meer dan lecvensgroot!nbsp;de middelde nis paus Leo X, ter regte hand Johann^¹nbsp;Medicis, de vader van dep groothertog Cosmus l!

Wanneer Valarj hier fthilderde kwam de groothertog ' zaal, om met zyne dogter, waarop hy verliefd was, ceneo ^nbsp;tamelyfcen handel tc bedryven. Valaid hield zich als of hy ¹nbsp;fliep, om de gtamfehap van den hertog, die geene geinig¹^'� anbsp;moedde, te ontgaan , wanneer hy hem gewaar wierd. De gquot;nbsp;en gefchicdrchryvers, die van de groothertogen begifiigdnbsp;eit voor een gedeelte een jaargeld trokken, hebben alleennbsp;iritgebazuind, en daarentegen de buitctifpoorigheden, ennbsp;zeer menfchelyUe zwakheden , welke de raeefte groothertogen k'�nbsp;k�bben, yersweegea.

�ooR I T ALI�N.

U�k

Adam en Eva aan het andere einde van de zaal. Zy 'kierden, wyl zy al te zeer in den [Iaat van onnozelheidnbsp;'^�'^'�gefteld waren, uit de Domkerke herwaards gcbragt, ge-boven reeds gemeld is. Een der fchoonlle beeldennbsp;deeze zaal is de godin der ovenvinning, welke eennbsp;S^vangenen met voeten treedt. Michael Angelo hadnbsp;'oor de graftombe van den oorlogzugtigen paus Julius II.nbsp;^�^�^hiki. Maar wyl dit niet wel voegde , bleef dezelvenbsp;*quot;'^'''5115 andere in den tuin Boboli te Florence. De erfga-�530160 van den kunftenaar fcbonken ze aan den groother-Zy is in haar tegenwoordigen toeftaiid, een van zy-beelden, welke de raeerte uitdrukking hebben.

Tegen de zyden van de zaal (laan zes fchoone groepen ^an Vincenzio Rol��, de daaden van Hercules verbeeldende. De verkiezing is in allen fchoon, de tekening goed,nbsp;*ti der natuur overeenkomftig. In de Hercules, die dennbsp;^'�Haur dood, is de kop van den laatften inzonderheidnbsp;f�*'oon; maar daar die held Cacus met zyn knods verflaat,nbsp;de uitdrukking tneeslyk. De vier andere onderwerpennbsp;^�n Hercules eu Antheus; dezelfde overwinnaar met denbsp;�hingiti der Araazoonen; met het Erunanthifche zwyn 1nbsp;daar hy Diomedes rer aarde velt. In de vier laaiden

Safari heeft in deeze verdieping nog verfcheide vertrek-� Sefchilderd. In eene hogere verdieping ziet men een K 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�avid

Denetliftus de Majano. Maar het merkwaardigfte is de g^' hoorzaal, in welke Salviatj de daaden van den grooten K-*�'nbsp;meinfchcn didlator Furius Camillus op natten kalk gefd'**'nbsp;detd heeft.

ICleerktf- In dit paleis wordt de groothertoglyke Garderobe b�' SKfsr, waard. In de groote zaal heef: gemelde Salviati de

gepraal van een Roomfchen keizer; en Camillus de Gd' liers uit Romen jaagende verbeeld. Flet koloriet is krg^nbsp;tig, en de zamenftelling verdient goedkeuring.. Maar h^nbsp;is zonderling, dat eenige voorwerpen zeer goed, ander^i*nbsp;daarentegen , vooral de paarden flordig en gebrekkeiy'^nbsp;getekend zyn. Behalven deeze twee fchilderyen in fG*�nbsp;co, is de zoogenaamde converfation van Rubens op'nbsp;merkelyk. Deeze groote kunftenaar heeft zich daat'i�nbsp;nevens andere perzoonen verbeeld, zoo als zy metnbsp;ander over verfcheide boeken zamenfpreeken. Denbsp;drukking en het koloriet zyn meellerlyk.

In het eeqe vertrek wordt in verfcheide kasfen groote fchat van koftbaarhedeu bewaard, Op vierenvy^'nbsp;tig groote zilveren fphotelen , die van binqen basrelid-gewys gedreeven zyn, ziet inen allerleye gefchiedeniH^^nbsp;van het Mediceefche huis verbeeld. De Hertogennbsp;ben dezelven als eene fchatting van verfcheide ftedetinbsp;kreegen. In andere kaflen wordt een m?t paarlennbsp;turkoizen ryk bezet tuig van Cosmtis I; de metnbsp;vercierde kropn, die Pins V. aan gemelJen Cosinus� ^ jnbsp;eerden groothertog, in �t jaar 1569. heeft opgezet;

v?'

�OOR. ITALI� N.

'^oftbaarheden, welke zo zeer aangegroeid zyn, wyl ^lediceefche huis door haare rykdommen, dezelve by

^^et kodbaarde van alles, wat hier vertoond wordt, is ^^Palljotto, of de voorzyde eenes Altaartafels van mafflefnbsp;Ji0t is 2es voeten lang en digt met diamanten ennbsp;^�**flen bezet. In het midden ziet men den groothertognbsp;�*�us II. knielend verbeeld. Het hoofd en de handennbsp;Van email, maar de kleederen van fmatagden, en an-edeldeenen van verfcheide kleur. Het wordt opnbsp;^ '^Qoo ducaaten gefchat. Van onderen daan deezewoor-waarvan de letters uit ingezette robynen bedaanj

groothertog had het als eene gelofte voor de kerk der bieten naar Goa bederad, in geval zyn prins van eenenbsp;sarlyke krankheid herfteld wierd: maar wyl deeze dierfnbsp;^^f het beloofde agter.

eene ryk vergierde kid bewaart men het Concilium j,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat Eugenius IV. ter ver�eniging der Griek-

y � en Latyiifche kerken gehouden heeft. Het is op en-bladen gefchreeven, welke in een byzonderen band ^�gen, gedagtekend den 6 July I43?- en zoo wel vannbsp;aanweezendeGriekfchebisfchoppen ondertekend. Voor-*55''nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;groote plegtigheid door prieders by

REISBOEK

pandeften , of de beroemde pamk^a Florentine, ten tyde van den keizer Juflinianus zouden gefchree''^*nbsp;zyn. Het fchrift is groot en leesbaar. Het handfchriftnbsp;ftaat uit twee in rood fluweel gebonde banden in foil�'nbsp;Tusfehen de bladen ligt tot betere bewaaring vanhetfc^�^'nbsp;telkens een ftuk groen atlas. De banden zyn metnbsp;beflagen, en met emailleerwerk verderd. De Pizasquot;'^'*nbsp;hadden dit handfchrift by Salerno buit gemaakt, ennbsp;ken het den Florentyners uit dankbaarheid, wyl dez^�'^*nbsp;Pifa, geduurende deeze krygsverrigting met hunnenbsp;ten bezet hadden. Men vertoont hier ook het Euan^�nbsp;liuro van Johannes tweemaal op perkament waarvannbsp;eene voor het eige handfchrift van alen Euangelift

Liefhebbers van oude fchilderflukken bezien de k^P'^ van het oude paleis, welke geheel befchilderd is vannbsp;landajo, een middelmaatig kunftenaar, die egter de �C''nbsp;ken, onder welke hy zich gevormd had, te boven

Tegen over de eene ?yde van het paleis aan het ein�*�^�' galery is de zogenaamde loggia, welk naar het ont^'^'Jnbsp;van Andreas Orgagno gebouwd is. Zy beftaat uitnbsp;foort van bedekte gangen met drie .rcaden, waarondefnbsp;geraeene lieden en foldaaten te^en den regen, ea denbsp;verfchuiling zoeken.

Onder den boog, die naar het paleis toe gekeerd ziet men het (landbeeld van Judith uit brons door P'��

tello, een ftuk van groote waardy. Zy is ftaande beeld, en gereed om Holofernes het hoofd afcehoU'*'nbsp;Aan den voet ftaan de woorden; Publiea faluth exettr,^^nbsp;fives pofuere, Vermoedelyk is dit van �t gemeenenbsp;een zekeren tyd opgerigt geworden, oin die geenen,nbsp;ke zich de opperheerfchappy zogten aantemaatige�*nbsp;^ene waarfcbouwing te dienen,

DOOR I T A L I E N.

de drie arcaden, die naar de plaats toe Haan, is de Bokgtuf. , [| ledig, de beide andere zyn met twee fchoone

het verbeelden eener fabynfche maagdenroof de drie '^fehelyke ouderdommen zoeken voorteftellen; namelyknbsp;i ^^^gd in het beeld van fabynfche maagd; den mannely-Ouderdom in den foldaat, en de hoogere leeftyd innbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; welke aan de voeten van den foldaat ligt. In

quot;�'�kking.

De Grooiberlogl;fke Gallery. j^anneer men bedenkt, dat het huis ,de Medicis altoos

een fchat van antieke ftatuen, munten, fchilderyen, �merkwaardigheden van allerley 20ort heeft zamenge-

^ ^'llini was een goed beeldhouwer, medaillcur ep gbudfmit, Romen voor Clemeas VlI. en te Parys voor koning Ftanrnbsp;''Ecl gearbeid heeft, Hy fchrcef een boek van de beeld-noft, jn goudfmeedery, dat in �t jaar 1568. te Florcncen uit-� gt; tn zyn eigen leevcn, dat 175�. te Napels i� gedruktnbsp;Hy laat niet na daarin zeer veel tot zyn lof te zeggen,nbsp;onder anderen , dat hy de man geweell is, dienbsp;Itfc^ ^*''1 Van Bourbon iu d? belcgeting van Romen heeft dood�

156 R E I S - B O E K

leen vergoedt de reize naar Italien voor een liefbe-en hy vindt hier nog genoeg, dat zyii� aandagt waardig wanneer hy reeds de merkwaardigheden van RonJ^'^nbsp;zien heeft. Een aauzienlyk deel van deeze zeldzaa'�quot;^^nbsp;den heeft de kardinaal Leopold de Medicis, eenzoo^'^^jnbsp;Cosinus II. zamengebragt. Deeze groote befcherffiefnbsp;kunllen was 1617 gebooren, en ftierf in �t jaar i6/5'

De wydioopige en koftbaare befchryving deezer js onder den titel van Muzeum Florentinum in zes

in groot folio, en veele kooperen planten, welke de ten, gefneede fteenen en ftandbeelden voorftellen,nbsp;vangen, en met vyf deelen vervolgd, waarvan ee'�nbsp;fchilderyen aan de zolders, en vier de verzamelingnbsp;beddingen der fchilders, die zich zelven gefchiiderdnbsp;ben, benevens hun leevensbefchryvingen behelzen- ^nbsp;kodbaarheid van het werk is oorzaak, dat hit isnbsp;gebleeven. (��')

Het gebouw , waar in de ga�lcry begreepen heeft Cosmus I. door Vafari laatennbsp;draagt den naam van degli Uffizzi, wyl vannbsp;rondom de geiigts- en burgerlj ke collegien byeen �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(/

werk, die beneden zullen voorkomen, en aan de zyde de Magliabechifche boekverzameling, op denbsp;verdieping komt men eerft tot de zaal voor de

(*) Eene grondige �anwyzing der zeldzaamheden decz'f � heeft de geleerde opziener van dezelve Giufepponbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j�igt;

brmk van vieeradelingcn voor eenige jaarcn uitgcgecven o0�gt;''

, titel : Rai^uailio delle AntkhUa e rtrita che fi

Ifj'i� Medicio-lmpertAle, in een middelmaatig deel in �ela*�'

deren; daarboven zyn aan de eene zyde in een b^n ftek de werkplaatzen der kunllena.aren van Florei�'^^'!

ftiij

Sallery. Dit wyduitgeftrekt gebouw ligt-ter fiofcnce, Q, oude paleis, en heeft byna de gedaante van eenenbsp;, ^fehe n, namelyk twee lange zyden, die door eenenbsp;fjjj � ^amengevoegd zyn. Van buiten zyn zy van eennbsp;bouwtrant, en van onderen met dorifehe zuilennbsp;De korte zyde heeft boogen, op den grond,

5gi^''''der men kan gaan wandelen. Van hier ziet men

Og J ^yyj Jjgj g|j (Jg yfyg |ggj)t fdiyHC tC llaaH , 03quot;

^ �en onder de arkaden niets dan den Hemel ziet. 1(( ^yde van het karneval wordt de ftraat ter zyde naainbsp;{)^ paleis toe afgeflooten, om de rytuigen den toe-beletten, en onder de arkaden naar den Arno toe,nbsp;De ganfche plaats tusfchea

een koffybuis aangelegd ^^^Sebouw degli �ffizi, en onder de galleryen aan beidenbsp;i'^ is dan derwyze met masken aangewild, dat mennbsp;. Keeren nog wenden kan, en beeft In dit opzigt dannbsp;gelykformigheid aan de St. Marcus-plaats te Ve^

iii J^omen nu tot de merkwaardigheden zelven, vPelke '��genlyke gallery, in de gedaante van een Griekfchenbsp;loi,, tien byzondere zaaien bewaar-d worden. Wy

eene voorzaal, welke met veele oudebasrelieven, Foarzaal. beelden, en in den muur gemetzelde opfchriften vervu'*^ �nbsp;Veele Ihikken zy� daaronder voortrelFelyk; als eenenbsp;Ie vaas, waarop men een kop ziet} twee wolven in ^nbsp;grootfche manier, en twee trophe�n van Michaelnbsp;Een kampve^ter, die in de eene hand het zweerd, ^nbsp;de andere zyn fchildt houdt, is van eene zonder��nbsp;fchoonheid ; Een der grootfte basreli�fs uit de oudb^'

rjen aan wi�r twee lange zyden elk twee honderd en twaalf 1 den zolder , en de korte zeventig houden kunnen. De

detkund ziet men Cimabue, Giotto, Mafaecio, nbsp;nbsp;nbsp;^

Bronziuor By de beeldhouwkund zyn Ghiberti) tello, Michael Angelo, en Bandinelli geplaatd.nbsp;Petrarcha verzeilen de dichtkuhd. Daarop volge*��^^ ^nbsp;voet de Toskaanfche taal, de muflek, de daatkund^-

geleerdheid, rechtsgeleerdheid, geneeskunde en ji te. De liefde tot de kundeii en weetenfchappC�� etnbsp;befcherming derzelve zyn afzonderlyk voorgel^^'^j.|,{fnbsp;daarby de afbeeldingen van de vorden uit het (,nbsp;fche huis,.van Angelus Politianus, Marfiliiis

den GaliliEus en Torricelli. Verder vindt men jtp lyke en burgetlyke hoedanigheden, waarin verfche�^�

ten deele wyl het op de vlakke zolder, zonder tusfchen inkomende verhevenheid van cieraaden,

quot;bilderd is. Veele reizigers neemen daarom naauwlyks . �oeite hetzelve aantefch�uwen, en houden zich alleennbsp;oe ftandbeelden op, daar dit gefchilderde wegens denbsp;in opzigt van het zinnebeeldige toch alzins het ge-Wel waardig Is. De veelvuldige afbeeldfelen leverennbsp;quot;5 aanmerkelyke gefchiedenis van Florence, en allenbsp;mannen uit , welke daarin geleefd , en veel In-in de geleerdheid, en bet ftaatsbeftier gehad heb-

beide zyden van de gallery zyn de antieke ftand- Stand- tn

bord.^jggjjjgjj

zoo veel mogelyk naar eene zekere ot-lgt;orJibtti� l�tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het aantal van de eerde ftrekt zich

*8t en vyftig, en van de andere tot negen en tach*

gt; Sevens drie groeppen. Van de bordbeetden zyn Geinige van brons, de meefte van marmer. Zynbsp;volgreeks der Roomfche keizeren van Jb-

l�o

Wyl de (land- en borllbeelden, niet zoo zeer naar tydrekenkundige orde zyn gelchikt, maar naar dat hetnbsp;cieraaden, en de fyrametrie der gallery bed uitkwam!nbsp;len wy ons ook daar zoo naauw niet aanbinden , tni�^nbsp;leen de. voornaamde met eene korte beoordeeling hier n ^nbsp;haaien. (?�) Al heeft iemand nog zoo veeie hoogaS'-*quot;'nbsp;voor de oudheid, zal hy by het befchouwed deezernbsp;ken van Griekfche en Romeinfche kunfi, wanneer hynbsp;ders onpartydig wil handelen, moeten erkennen,nbsp;veeie middelmaatige zich onder bevinden. De borfti�'^^j_nbsp;den zyn in �t,gemeen de fchoonde; onder de dandb'^^^nbsp;den treft men veelen aan, die in aanzien der kundnbsp;lyks de derde plaats verdienen. Des te noodiger is h''nbsp;bede aantewyzen

loe'

aan

op dat de liefhebbers door de mef'^' ^ niet het middelmaatige te gelyk met het goede ov'^ .nbsp;hoofd zien. Wy maaken een begin met die zyde gt; �nbsp;men in de beroemde tribune ingaat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

(*) in *t gemeen zyn dc borftbeclden der keizeren en ten zcldzaamft, wanneer zy maat een korten tyd geregeerd benbsp;wyl de knnftenaatj geen tyd genoeg hadden om hun beeldten'�

,tig te Worden. Deeze aanmerking zal men ook by de verzag in deeze gallery beveiligd vinden. Eene andere omftandigb'*nbsp;dient insgelyks opgemetkt te worden. Van de borftbseldeo jjnbsp;tiaous af ziet men dat de beeldhouwers zomvvylen de oogaff (lt;nbsp;de o�geh h�bben uitgedfukt, ten bewyze, da: de laateie kumnbsp;dit niet eerft in gebruik gebtagt hebbennbsp;(**) Een liefa'ebbet, die de gallery dikwils bezoekt, doetnbsp;beft. het bovengemelde korte narigt van Bianchi medeteo ^nbsp;waaneer hy verder geen leidsman noodig heeft. Meonbsp;opziener of by de eerftemaal , of by de heenreize een

de reizen van La Lande mat Italien T. II. bl. zi8. L c'�' ve aar.wyziiig van alle de becldea, '

quot;'�ee zittende Romeinfche vrouwen, waarvan de eend edel voorkomen, �n veel �vereenkora'ft met Agrlp-^nbsp;� heeft. Veelligt hebben Zy tot een praalgraf gediend,nbsp;^en redenaar, in wien de bewceging van armen en �o�nbsp;gelukkig uitg�drukt is.

,, ^�da met de zwaan. Het geen 'er van d� oudheid aani gebl�eyen is, b. v. de borff en de hand, welke zichnbsp;he vederen van de zwaan verlieft, verdient grooten lof^nbsp;het geen �er aan herfleld is, is niet goed getroft

vedaalfche non by li�t H�il�g vuur met de offer-I ^^1 in de hand. In haare gebeerden heerfcht befcheiden-de Weeding is goed geplooid, jongman met esii h�nd, die rugwaards Ziet, eiJ

veel�

Het groOtft� g�de�lre der oude beelden , i� ten deele ddor na* ��hcid, ten deele door de vetwoeftingen der barbaarcn, ten dee-

geworden. Wanneer trien ria d� herftclli'ng der kun* beeldhouvvkunft begon te begrypen, zogtnbsp;'' ge�n �et ontbrak, te heifiellen.' Dikwerf is dit met zulknbsp;gefchied, dat men het naauwlyks kan merken, maatnbsp;dt ��^'t een flegt gevolg , en geheel tegen het oogmerk, nadiennbsp;% ^''dbe5\djn dikwerf bedorven, of zoodanige ding�o toegevoegdnbsp;dooj quot;�'�ke in latere lyden e�rft in gebruik gekomen Zyn; waat-dsa �or gevolglyk een ganfeh ander beeld van gemaakt heeft^nbsp;�erfte kunftenaar bedoeld. De antieken zyn daarom metnbsp;^'hoedzaamheid te beoordeelen, anders begaat men evennbsp;*dig ^�trielyke fouten, als hy, die de viool voor een oud fpeel-

�62.

veelligt Endymion verbe�lt, welke naar de opgaande ma*'* zoekt. Het naakt is wel getekend, en van eenenbsp;evenredigheid.

Mars van Bafalt. Hy is merkwaardig wegens de ft*�''� en verbeeldt veelligt Mars Gradivus,

Prometheus meer dan leevensgroot, een beeld metzag' omtrekken, waarin het antieke lyt byzonder fchoon is-

zy een kleed van de aarde op, als wilde zy zich daarin^ dekken. De trekken zyn fchoon en vol bevalligheid gt;nbsp;het hair cierlyk gefchikt.

op een knaap, die een zwynskop nevens eenige wyn' ken cn een paar moraaangezigten voor zich heeft,nbsp;behoort onder de goede Pukken, waaraan het meefts ^nbsp;tiek, en het befehadigde zeer wel verholpen is.

Mars en Venus, of volgens anderen FauPina, vr�� ^ haaren geliefden vegter met veel drift liefltooP.nbsp;geheel naakt, en Venus met een ligt kleed bedekt.nbsp;groep is in eene goede manier bearbeid, en heeftnbsp;uitdrukking.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

Bacchus met eenFaunns-, een voortreffelyke den Griekfehen flyl. De Faunus heeft een lachefift^^j,nbsp;fchalkagtig uitzigt. Niet ver daar van daan ftaatnbsp;meefterlyk namaakfel , welk door Michael Angelt�nbsp;vaardigd is.

Eene kleine Leda, wier gewaad van de linke ft!�*� tot op' den voet afhangt, en gelukkig gefchikt is.

Eene kleine zittende Nymph, welke zich een dof^� den voet trekt. Het beeld is van Griekfehen,nbsp;ujtvoerigen arbeid. Zy fchynt meer te lyden uitted*�'nbsp;dan uit wezenlyke fmert.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

to OOR ITALI� R

) de andere is met vleugelen voorzien. Zy omhelzen pi-jfttist,, ^''�tander zeer teder. De groep is van een Griekfcheanbsp;��eefter.

�^onden.

zanggodin met eenei rol in de linke �iand. Zy is ligt gekleed, dat het naakt�er doorfebynt, eh over �inbsp;^^^�eel met veel ftnaak uitgevoerd.

De gevilde Martias aan een boom gebonden. Men *'et �gf ggjj in van des meetlers kennis in de ontleed-Ltvde, wyl hy alle zenuwen en aderen behoorlyk heeftnbsp;uictednikken.

^efcuiapius met zyne gfiwoone byvoegzeten, Zoo al� hem op de oude m�nten ziet. De uitdrukking en z*-�'�nftelling verdienen lof.

^snus met de liefde�s God op haaren fchoot lt; veelligc venus genitrix. De groep is fehoon, en vvel bewaard.nbsp;NarcifTus op de knien met een voorwaards ov.ergebogehnbsp;%haam, als of hy zich in ^t water bezag. Dit flandbeeld *nbsp;I* meefteragtig, en vooral het gezigt zeer fehoon. Men zietnbsp;*t de vergenoeging, en de ontzetting over zyne eige fehoon.

Dene godin der overwinning met eene kroon in de hand, zonder vleugels. Zy is zeer cierlyk gewerkt, ennbsp;'^�ynt van de befte tyd te zyn.

'Sondering befchouwende. Een voortrefFelyk Gtiekfch j dat wel bewaard, en gelukkig geheeld is.

i64 R E I S - B o E K

kroon, welke hy anders na het verkreege verlof van raad des te liever altoos droeg, om daardoor dit natuiF^inbsp;gebrek te bedekken. Dit is een fchoon (luk werks.

Cicero met een ert op den linker wang; de kop � leen is antiek, en treffelyk gewerkt.

Ariftippus meer dan leevensgroor. Men befpesrt in den wysgeer, die eene fyne tedere wellull leerde, ennbsp;volgens zyne grondllellingen leefde.

Agrippina, de moeder van Caligula: zy heeft die e' trekken welke met haar chara�ler overeenkomftig zyn

dc nabilutfchap 1673. omftond en reeds de gallery aangreep ^ ^ fthadigd gewerden Behalven eenige verbrande beeldnifl�nnbsp;^ Mediceclche gcllagt werd de gallery ten gelukke vaoi de ka-'nbsp;AouiciJ.

DOOR ITALI� N. 165^

^aiba. Dit hoofd heeft zwaare , veel beduidende trek-die niet zoo fyn uitgewerkt zyn, egter de hand van

� korte regeering even zoo zeldzaam als de munten. � uitdrukking ftemt met zyn vrouvvelyk charadler overig � Hy is met de korte ronde pruik afgebeeld, welkenbsp;^ Plagt te draagen. (?)

^anieades, de wysgeeer en redenaar, eenfchoone kop. , ^ufpafianus. Een hoofd waarin veele uitdrukking

Vht.

u volgende borftbeelden, als Antoninus de vroome, '^u^oninus, de wysgeer, driemaal, de beideFauftinen,nbsp;en dogter, Lucius Verus, Commodus en zynenbsp;3alin Crifpina zyn alle voortreffelyk, en van een tyd,nbsp;de konftenaars gelukkig in borftbeelden waren, ennbsp;�ve ongemeen naauwkeurig bewerkten, maar de losheid

L 3

166

heid en zwier in het ganfche beeld mirten. Naderhand'��' gon de kunrt merkelyk afteneemen, gelyk men uitnbsp;naauwkenrige befchouwing der borftbeelden tot opnbsp;lianiin den groeten zal gewaar worden.

In de korte gallery, waardoor de twee lange zame¹�� voegd worden, treft men nog eenige merkwaardige bod'nbsp;beelden aan.

Een hoofd van Brutus, dat niet uitgevoerd is. De den, tvaarom Michael Angelo de beeldtenis van dee^nbsp;moordenaar van C�far niet afmaakte, heeft de kardi�¹''

re¹

�zert

Eembo in het daaronder ftaande vers van twee regels zinryk aangeweezen: fchoon het al niet waarfchynlyknbsp;dat de kunftenaar zich daar door heeft laaren affeh'²^

Een vrouw'ehoofd van Bernini zeer uitvoerig. Men dat het zyne minnaares Conftanza Bonarelli verbeeldnbsp;uit het leeven van deezen kunrtenaar blykt, dat he^nbsp;huisvrouw van een zyner befte leerlingen is, van wio��nbsp;veel werk maakte.

Annius Verus, de zoon van Marcus Aurelius �¹-jongskevan zeven jaaren verbeeld; een der befte en ^ uitgewerkte koppen van deeze verzameling.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Een Engelfchiijan, vermoedelyk met den geeft van �ryh'� jcnprp�n, veranderde dit diftichon op volgende wys:

^'fixander de groote, driemaal grooter dan natuurlyk geelagtig marmer. Dit is een meeftcrftuk van Griek-kunft, en in een verheven ftyl uitgevoerd. Hy isnbsp;'^'^''etide met opene lippen verbeeld. Zyn dood fchynt

gernd, en een verval van kragten te zyn, dan met nbsp;nbsp;nbsp;-�

^'^Oote fmerten verzeld te gaan.

^�'quot;iing open, maar in aanzien der tribune, en anderever-�'�ekken moet men met den opziener eene byzondere af-^''3ak maaken. Het voornaamlle van alles is de tribune, Tribune, de allerfchoonfte en kolibaarfle kunftvverken verza*

�keld di

Zyn. Dezelve is agtkant, en van Buontalenti geor-quot;��erd. Het licht valt van boven naar beneden door de p^�illers die onder het verwulfd aangebragt zyn, op dat denbsp;'^iidbeelden, daarin geplaatH, zich des te beter zoudennbsp;'^'^ordoen. Het gewelf is geheel met paarlemoer, de grondnbsp;�quot;tt veelerleye foorten van marmer ingelegd , en de wandennbsp;een rood fluweclen tapyt behangen; met een woord,nbsp;� plaats is met de daarin bewaarde koflbaarheden overeen-�^tnllig. By de intree trekken de zes antieke ftandbeel*

van Griekfche meefters, namelyk de Mediceefche Ve*

de hemelfche Venus, een dansfende faun, de wor-

de flyper, en de zegenpraalende Venus de oogen

maar allermeefl: de Mediceefche Venus, hetgroot-

meefterftuk van alle antieke tnouwenbeelden, dat men filet

'� genoeg aanfehouwen, nog bewonderen kan.

Venus de Medicis. (Fems anadyomene) is benedenMcdi

dnjkken, vyaarora zy qok de regte knie een weinig waards zet. Men ziet hier de natuur in haare groo^'

fchooiiheid. Een bevallig, zagt, eerbaar voorkoinen � den fchooiiften bloei der jeugd. Zy is eenigzins vetsnbsp;het vleefch doet zich zoo week voor, dat men zich

verbeelden zou hetzelve met de hand te zullen indrukk^�'

yvanneer men het aanraakt. Winkelmann zegt, dat

. (li�

ken gevonden, maar dia zoo wel zamengavoegd zyn, nien het niet kan merken ; Winkelmann houdt flaande,nbsp;de handen nieuw zyn. Zy ftqnd lang in het Medicee^*quot;^^nbsp;paleis pp den berg Pincio in Romen tot dat Cofinus ^ �nbsp;haar nevens den flyper naar Florence liet brengen.nbsp;leeft wel onderaan, dat de meefter van deeje Venus Clfi'�quot;

nes geweeft is; maar by naauwer onderzoek bevindt dat het fchrift nieuw, en in een ftuk marmer ingehoe'�nbsp;js, dat alleen aan den vogt van het ftandheeld is aang^^'^

{\C*

Om niet te melden, dat men niets van deezen by de ouden vindt, en even zoo weinig van zyn

�fl

(*) In dc Antiqnh� explipde van Montfaucon zoo wel al5 ' fchildttakadcmie vanSandtart zyn de handen verkeerd verbeeld rnbsp;kar. zich trouwens in �t geheel uit beide dccze plaatzen ^nbsp;begrip vap haare fthoonhpid temaken.

dezelve belioovt. Ten minden is zy Praxiteles waar- flofenct. Men vindt deezen zelfden (land op veele oudenbsp;ll'unten , en zelfs in andere beelden van deeze god-nagevolgd; zy moet gevolglyk van een beroemd ori-^'�'eel, dat veelligt de mediceefche Venus geweed is,

^��deend zyn. Aan haare hairen ziet men nog de over-^Kzelen der oude vergulding, welke eer de beroemde �^adbeelden dikwerf wedervoer. Plet boofd is eenigzinsnbsp;, naar evenredigheid van de andere deelen; zommigetinbsp;'�'uen gemeend nog andere geringe gebreken daaran renbsp;j^diekkei); intusfchen komen alle kenners daarin overeen,nbsp;itien wel enkele deelen in andere ftandbeelden fchoo-Vindt, maar de mediceefche Venus over �t geheel be-*^^ouwd, altoos de gr�otds' vrpuwelyke fchoonheid ondernbsp;de pilde en nieuwe ftandbeelden blyfc. Het voetftuknbsp;^ttrop zy ftaat, is nieuw, en ongeveer drie voeten hoog.

d� Mediceefche Venus ftaat de Urania, wel- yenuiUr^ niet minder verwondering verdient, en maaralleen door�/�.

� nabuurtchap der evengemelde uitmuntende fchoonheid ^'��1 vvenig verlieft, Zy fchynt uit het bad te komen. Metnbsp;eene hand raakt zy het hair aan, en met de anderenbsp;i^ndt zy het kleed, dat het onderlyf, en de beenen be-Het charaiSer is voortreffelyk. De uitdrukking mee

dansfende Faun is een heerlyk werk.

^Snetten in de hand, en treedt met den eenen voeten

, een werktuig, dat men met een blaasbalg '^^''Selykcn, en dat ongeveer zulk een geluid van zichnbsp;L 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gaf

s^o

gaf als de houten koekkoeken, waar mee de kinder^'* fpeeleti. De beweeging van het beeld is fchoon, ennbsp;leden maaken een goed contraft met elkander uit.nbsp;niet zoo uitvoerig, als de andere. Michael Angelonbsp;het hoofd en de handen zoo meefterlyk geheeld, al*nbsp;koftbaar gedenkftuk der oudheid verdiende.

De groep der worfielaaren is voortrefi�lyk , en de kingen, hoe zwaar zy ook fchynen, zyn onverbetedi''^nbsp;getekend. De uitdrukking is vol leeven en kragt;nbsp;deel bezwykt het andere. Men vond deeze groepnbsp;tyde van Flaminius Vacca by de porta di S. Giovanidnbsp;Romen.

De Slyper. De Slyper (^V Arottino Rotator^^') is een beroemd heerlyk beeld, over welks verklaaringen de geleerdennbsp;eenig zyn. De Helling van hetzelve is kunftig en z^a^^'nbsp;Een man zit krom op de aarde, en flypt een mes opnbsp;fteen. Hy rigt het hoofd om hoog, en fchynt met oPnbsp;meriting ergens na te iuifleren. In �t gelaat heerfchcnbsp;feboone uitdrukking. Men gelooft dat dit konHHuknbsp;ftemd geweeH ter eere van een man, welke eene ond^^nbsp;derhandeling van eene zamenzweering had afgeluillerd,nbsp;dezelve naderhand te ontdekken. Maar of het dienbsp;nifche zamenzweering, of die van de zoonen van

Attius Ntevius te zien, welke met een mes een keid�^ in tegenwoordigheid van den ouden Tarquinus doorfnynbsp;Het laatKe gevoelen verkrygt daardoor eenige waard-�^^'\

lykhcitl ] nbsp;nbsp;nbsp;r�o fl-OAri r�Off f�lnr? �t?

�ooR ITALI� N,

^'��en inbrengen , dat de Griekfche kunfienaars alle beel- ffg^fuce. * ook zelfs die van keizers, zeer dikwils naakt ver-hebben.

i^^^ondom de tribune gaat een foort van bergplaats, di�

''Oftbaare oudheden bezet is. Twee flaapende kindc-

�iet allerhande zinnebeelden des llaaps. De jonge

jj'�quot;3nnicus van Vafalt voortrefFelyk gewerkt, dertig duiiQ

y ?� Hercules, die de flangen in de wieg dooddrukt.

^^'�^heide kleine borflbeelden , als van den jongen Nero ,

Mv'

in

tj^^^^dreden grootelyks. Het is moejelyk hier eene ver-^^Tr/toalt;?. te maaken, wy zullen alleen de voornaamlie aan-

^�iicoefche geflagt zoude geweeft zyn. Zy ligtganfch ki^ houdt bloemen in de eene hand. De uitdruk-Seli i�oofd is voortreffelyk, de opflag van het oognbsp;Welluft, en het koloriet zoo natuurlyk, als of mennbsp;'''quot;ezeniyk daar zag liggen. Dit ftuk behoort buiten

agtergrond is insgelyks licht gehouden; daartoe beho*^' een kolorid als Titiaan, zou het geheel zyne werkingnbsp;Het fchildery is gemeenlyk bedekt, wyl het al te vrynbsp;fehilderd is.

Eene andere Venus van deezen tneeder, welke meO leen de vrouw van Titiaan noemt; hy is geheelnbsp;en heeft de liefde agter zich. De behandeling is natn**^nbsp;lyk en bevallig. De omtrekken fchynen met eene va'

deken en den jongen Johannes afgebeeld. Zy is hier zoo fchoon als in het voorige ftuk.

Johannes in de woeftyn van Raphael, de zelfde verb^ ding, die men ook in Parys, en te Bologna in hetnbsp;van den legaat ziet. Wy beroepen ons op het daarvan d'�

ven gezegd is,

De verdreeve Hagar door Petrus van Cortona, eeO'

dery, dat gelyk de meelten van hem veele gebreeken

maar in eene bevallige manier uitgevoerd is. nbsp;nbsp;nbsp;s

IrOt'

lyk lighaam zien. Dp omtrekken zyn in eene groot' manier .getekend, egter niet onnatuurlyk. De fflusknnbsp;van de rug heeft de fchilder zoo zagt weeten aantewy^^�^nbsp;dat men ze naauwlyks ziet. Het hoofd in prol� i�nbsp;eene groote fchoonheid en vol bevalligheid.

Een man nevens eene jonge vrouw, die by de kaar^

DOOR ITALI�N.

lyj gt; 6n een onde, die van agteren toeziet, van Schalken. niet het kind in de werkplaats vanj�feph, doornbsp;Wilbrand, kragtig gefchilderd, en van eene groote wer-in opzicht van licht en bruin. Maria, die het voofnbsp;iiggende kind aanbidt , van Corregio, Eenig�nbsp;Uitgezonderd, is het Huk van een zeer behaag-^ iiOloriet^ en het hoofd van Maria Vol aangenaamheid.nbsp;Maria van Gnido, 'van een helder koloriet, zeernbsp;in zyne laatfte manier, en nog een klein voor-^iyk gefchilderdMariabeeld, van Hannibal Caracci. Denbsp;J'�'dding der Heilige drie kouingen, van Van der Werf:nbsp;,l''^'5r beft getekende Hukken van de�zen meefter. Denbsp;groote uitvoerigheid maakt het wat koud. Chriflusnbsp;kruis, onder Haat de Heilige Johannes en Ma'gda-lgt;o*� ''an Michael An'g�lo, met beelden v.in twaalf duim �nbsp;De tekening en uitvoering zyn Icho�n. Het poor-'��u Raphael, door Leonhard da Vinei, fchooti ge*nbsp;^quot;d. Andreas del Sarto en zyne vrouw, beide door

ij ^Pde koppen zyn fchoon uitgevoerd, en de tekening j^^^'^'vkeuriger, dan tuenze anders van deezen meeftet

iijj ziet men in de tribune een koHbaar fchryfkabi-^ob*^ ^'�diolo , dat overal met agaat en gafpis ingelegd is.

Saphiren en fmaragden komen in plaats van fpy* veertien zuilen aan hetzelve zyn van Lapis La-''�tijj' uapiteelen en voetHiikken van niaf��ef goud; mennbsp;kjjj quot;og daarenboven basreli�f aan van hetzelve koH-*�'�(nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zaaken, in hetzelve opgeHoten, zyn

Vjjj ^^quot;der van groote vvaardy: by voorbeeld, een Canopis ��aat, veele gefneede fleenen, die toch meer wegens

REIS-boek

uitgezonderd een Tiberius van turkois, een voottren^v ^ fteen. Twee andere kabinetten zyn met vaazen vaOnbsp;kriftal, allerleye edelfleenen en dergelyke koftbaaih^nbsp;vervuld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h

By den ingang bemerkt men een voortreffelyk iTjozaik, waarop verfcheide vogels afgebeeld zyn.nbsp;flaat Marcellm Provenzalh a Cento F. 1�15.

Midden in de zaal ftaat eene groote agtkante ^ Florentynfch werk, of ingeleyde harde edeifteenen.nbsp;bloemen en vrugten op afgebeeld.

In de overige zaaien , met merkwaardigheden yuld , zyn insgelyks veele zaaken voor den reiz'�^^nbsp;zien.

Het vertrgk, dat men eerft laat zien, behelft hetk^ van oudheden. Eene menigte van Idolen of godhed^�nbsp;Romeinen, Grieken en �gyptcnaaren van Brons ,nbsp;drievoeten, olFergereedfchappen wordt �er in ,bewaar�*'^nbsp;}iet kabinet te Portici is dit buiten twyfel het rykft^

by Livorno uit de zee gevifcbt zyn. van Laocoon, veele kleine Venusje^. Tegen de *��nbsp;hangen twee ryen van fchilderyeij , waarondernbsp;voortreffelyke flukken zyn , als Armide en Tanc^*^'^nbsp;Guido, eene Heilige familie vau Andreas delnbsp;ne dergelyke met den Heiligen Fr-ancifcus van ^nbsp;zio, enz. Zeer veele miniatuurtekeningen,

'''eti^

^Vnde Cajetano Sinnmo, egn Siciliaan, verwonderen moet. eerlangs gedotven vrouwsperfoon maakt het begin uit;nbsp;Volgende lyk begint geel te worden. Aan een kind

''^hooiit zich reeds de blaauwe kleur. In het vierde li-

Ch:

quot;^Ol

'vurmen zyn. De volgende lyken vertoonen de ver-eiling van den menfch al in een hoogere trap, tot dac '^P �t laatft niets dan een geraamte ovetblyft. Hier te-�^ver heeft deeze kunllenaar de werkingen van de peftnbsp;''^rbeeidt.

De bede ftukken der Nederlandfche fchool, 150. in ge-Zyn in �t volgende vertrek opgehangen: eene wydloo-aanwyzing van dezelve geeft Cochin in zyn tweede bladz. 12. De befte daaronder zyn een kerk van bin-door Peter Nelfs, eene daame, die aan Venus ofl�rtnbsp;Kneiler, Verfcheide van Rubens, als Venus en Ado-Dercules tusfchen de deugd, en de ondeugd. Eenigenbsp;oone pourtraitten van van Dyk. Abrahams ofFerhandenbsp;^fit leevensgrootte beelden vanLivius Mens. Die zamen-Jllitig^ en tekening zyn goed, en het koloriet kragtig;

Zou het voor een ftuk uit de Roomfche fchool aan* (. �� Vier kleine fchilderycn van den beroemden plaat-^ ^ �r Callot, die in aanzien der fcbikking zoo geeftryknbsp;Ij ** zyne konft plaaten, maar het koloriet, en licht ennbsp;'***' doen geen? goede W'eiking. Twee buitengewoon

uit-

17^ R E 1 S . B O E K

fitrtnte, uitvoerig gefch�derde ftukken van den Ridder van � Werf, bet oordeel van Salomon , eb Ahasuerusnbsp;Efther, nevens verfcheide ftukken vab de Bfeugcls 'nbsp;Mieris, van Gerhard Douw en anderen meer.

In dit vertrek ftaat eene voortrefFelyke kas van hout. De beeldhouwkunft is aan dezelve wegens deW^nbsp;heid van het hout te bewonderen, om dat het lig' �quot;nbsp;fpringt. (�) Ter zydeil is zy met ftukken van lazuurd'^�quot;'

het oude en nieuwe teftament door den Fluweelen gel befchilderd. Men wordt verbaasd �ver het ge**''nbsp;van deezen meefter in opzigt der uitvoering van ontal'^^nbsp;ke beeldjes. Op de kas ftaat een kunftig uurwerk ^nbsp;van binnen eene machine die om een fpil draait�nbsp;vierderleye kunftwerken vertoont. Het eerfte is een n�'nbsp;van Florentyiifch werk of pietre cottimejfe, dat vogelfi**nbsp;vrugten verbeeldt; het tweede eene afneeming vannbsp;kruis, naar de tekening van Michael Angelo in wasnbsp;boetfeerd; het derde en vierde verbeeldt Chriftus

In het porceleinvertrek wordt eene menigte van zaame fch�telen potten en vaazen van oud japanfehnbsp;Chineefch porcelein bewaard, waaronder veel ft'*'*

dan in Europa. Taverniei wyft in het vyfde deel zynetreizc� � 5J?. de onrzaaken daarvan aan. Men zaagt namelyk ditnbsp;planken, en begiaaft het een tyd lang zeven of agt voeten diefnbsp;aarde, waar door het zagt en bekwaam wordt tot bewerking'nbsp;deiliand fetyst het ih de lugt de voorige hardheid Wedef. '

�o�R ITALI� N.

�^ns de fchoonheid van vorm en fchilderwerk hooggefchat/j^,.^�^.^, borden. (?)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;��r zyn ook Egyptifche vaazeii van eene

^�^oenagtige Babbagauro, waarvan zich ook de ou-hebben weeten te bedienen; Twee groote urnen van ^�ode aarde, welke de ItaUaanen Butaro iiel die noemen,

Het vertrek met afbeeldingert van meefterSj die %\^AfbeelMii' ^�lven gefchilderd hebben, behelft eene verzameling,

^ zyn alle in de vier laatfte deelen van het Mufaum ^fmtinum in �t kooper gefneeden. Hun getal belooptnbsp;^l^trend derdehalf hondert. De kardinaal Leopold de Me-leide de verzameling aan, en verzogt daartoe

�'ad,

Hh Le^folduSy adhne Jiatua non dtgntor alttt Nee Jietlt ulla prius nobiltore /�O�nbsp;Op het ftandbeeld luidt aldus:

Leopoldo ob Etrurta Cardiniali Nnmifmatum y tahularum, Jlgnornm y gemmArtsmnbsp;Omnhum den^que deticiarumnbsp;EruditA antiqmtatisnbsp;Vtndici arhitroqttenbsp;Inter hdc ipjttts monumentanbsp;Vere Begta

Propria mann aternitati confeerjtoi Pmtruo de fe de chlbMSnbsp;Deqtto pojieris optime rnertt�

BOEK

alle de toen beroemde fchilders; naa dien tyd heeft��* dit voortgezer. Elk fchilder (lelde �er eer in zich innbsp;zoo voortrefTelyke verzameling te bevinden, en fpande al*�nbsp;vermogens in, om iets meefterlyks in de kunft te leve��'nbsp;Men vindt daarvandaan de voortrelFelykfte pourtraittennbsp;deeze kunflverzameling. Inzonderheid worden dienbsp;Rubbens, van Dyk, Rembrand, Guido, Hannibal Ca��nbsp;ci, Julius Romanus, Lucas Giordano, Leandro Balfan��nbsp;en van Rofalba hoog gewaardeerd. Eenigen, welke 2�**nbsp;op het pourtraitfchilderen niet toeleiden, hebben zichnbsp;een klein fchilderytje volgens hunne verkiezing in de 1nbsp;verbeeld. Het oog wordt door de menigte verbyflerd�nbsp;kan de fchoonheden op zig zelve niet genoeg waarnee�nbsp;De afbeelding van Albert Durer is 1498. gefchilderd�nbsp;men leeft daaronder:

Op de agter zyde van het pourtrait van Quintus fiaat dat van zyne vrouw, met een berigt, dat hy uitnbsp;de tot haar van een fmit een fchilder geworden is.

tieken hermephrodiet, welke door eenigen boven p-de Borgefifche hoeve te Rome gefield wordt. De g� ^ te en de borft zyn vrouwclyk, maar de manlyke kt�

Cosmas TIL M. Etrur. D. memor ^ratufitee Su*im ^fioqtte uti ^ar irat loQum dedih

BOOR ITALI� N.

zulke misgeboorten tot hunne buitenfpoorigheden Bologn�, S�bruikt hebben; men behoeft zich dus niet te verwonderen, dat de kunftenaars dezelve in ftandbeelden hebbennbsp;boeken te vcreenigen. Hier word ook eene koftbaare ver-^^�ieling van tekeningen bewaard, waaronder naar het gevoelen van Cochin zich veele meeflerrtiikken van Raphaelnbsp;ftRcliael Angelo bevinden. Agter de deur (laat eennbsp;^'��apus meer dan leevensgroot, welke tot de oudheid behoort, en een bewys verleent van de raazende vereering,

Vvelke men hem beweezen heefc. Het is niet anders dan *en penis tegen de vier voeten lang, welke met veele klei-ter zyde vercierd is. Het merkwaardigde in dit vertreknbsp;eene kleine gallery van drie of vierhonderd fcliilderftuk-in miniatuur van goede meeders. Zy zyn ovaal en innbsp;r zilver gezet: verbeeldende de grooide der voornaamenbsp;Perfoonen, geleerde luiden en kundenaars die toen leefden.

^0 kardinaal Leopold voerde ze met zich, en Hetze, waar zich bevond, vooral, wanneer hy in �t conclave was,

De antieke munten en gefneede (leenen beflaan een h'^-Medaillet donder vertrek. Het aantal der eerden drekt zich uit en Gefieeiunbsp;'ot twaalfduizend, zoo wel van goud en zilver als van^'^�'

'^rons iu alletleye grootte. Dit is het rykfte kabinet in Ita-zoo dat van denkoning van Napels hetzelve mogelyk Olet evenaart. Zedienhonderd zyn �er onder van goud.

^an laatere medailles telt men tot agtduizend duks. Van Oude gefnede fteenen zyn �er omtrend dertienduizend voorouden , waaronder men eene volgreeks van keizers, veelenbsp;*'8yptifche en Griekfche, die zeer kundig zyn, aantreft,

^^fchooii de ouderdom ook aan veelen de grootde waarde Onder de cameen, of verheeven gefneede ileeneti,

i8� R E I S - B O E K

Florence, wordt inzonderheid eene kleine kop van Vefpallanus g* roemd. In deeze zaal hangen, behalven andere goed�nbsp;fchilderyen, ook een paar fchoone (lukken van Petrusnbsp;Cortona, namelyk de engel met de drie Maria�s bynbsp;graf, en even deeze Maria�s, ten grave gaande.

Het kabinet van natuiirlyke zeldzaamheden is middel' maatig, wyt het Tedere veele Jaaren niet vermeerderd�*nbsp;geworden.

Vier kamers zyn met allerleye foorten van oude wape�*� harnalfen, (linten, en dergelyke zaaken vervuld; waardenbsp;men ook een van die (loten vertoont, welke de jaloe**'nbsp;heid der Italiaanen heeft uitgevonden, om zich daardoO*nbsp;van de kuifchheid hunner wyven te verzekeren.

In het laatfte vertrek ziet men den altaar, en den tab�*' nakel, welke voordepragtigebegraafniskapel der grootb�*'nbsp;togen beftemd is. De altaar beftaat uit een koflbaar da**nbsp;jafpis van Barga. De tabernakel verbeeld de voorg�''^'nbsp;�ener kerk, fchoon getekend. De kenners zyn egter i��'nbsp;dergelyk foort van tabernakels niet te vreden, en houd��nbsp;flaande dat het tegen den goeden fmaak zy de eenenbsp;in de andere te plaatfen. De altaar en de tabernakel zyunbsp;koflbaare fteenen ingelegd, maar in lang niet volto�'*^.�nbsp;en zullen het zoo min worden, als de kapel van dennbsp;ligen Laurentius.

Bibliotheek Onder de vertrekken der gallery (Iaat a.in den eeneu boekverzameling van den beroemden geleerdennbsp;nius Magliabechi. Men ziet de blyken zyner onreinb�*

veel tabak en at geern eyeren, waarby hem de boek�� plaats van een tafel verftrekken moeften: van beidennbsp;gen de ztilken, die hy meeft gebruikte, merktekenen*nbsp;keizer Francifcus Hetze voor ongeveer twintig jaarennbsp;de brengen, en tegenwoordig heeft de geleerde m�

DOOR ITALI� N.

'^Pen.

In deeze verdieping vergadert ook de akademie At�iSchildef-^ouw-beeldhouw- en fch�derkunft, w'elke reeds voor twee �6nweii is gefligt geworden, zy brengt egter zo min, alsnbsp;andere akademien groote meefters voort in een tyd,

Aan den anderen kant van het gebouw zyn in deeze ver-^'eping de werkplaatzen der kunftenaaren in het zoogt-tynfch quot;aamde Floreutynfch werk, of fchilderftukken, van inge-^^^^quot;nbsp;*��de harde, en edele gefteenten, welke door ganfch Eu-^�Pa beroemd zyn, en nergens zoo fchoon gemaakt wor-'*�n. Deeze kunft wierd reeds federt langen tyd geoeffend,nbsp;boven gemelde agtkantige tafel in de tribune is ondernbsp;^Sfdinand II. en alzoo voor eene eeuw reeds vervaardigdnbsp;Geworden. De (teenen maaken de minfte waarde vannbsp;^�eze kunftftukken uit, daarentegen maakr de langwyligenbsp;^fb^id in het vaneenfcheiden van ontallyke kleine flukjes ^nbsp;^een van allerleye kleur dezelve zeer koftbaar. Dit ge-^^hied door middel van Amaril en fcherpe zaagen zondernbsp;landen, die 'er als liniaalen uitzien; op deeze fchiiurt mennbsp;�iiallyke maaien met de fteenen heen en weder, tot dat-van elkander gaan. De kunftenaar, die het fchilderynbsp;'^^ivaardigd, heeft altoos de gefchiMerde tekening vannbsp;'letzelve ter zyde van zich; voor hem ligt eene tafel vannbsp;��igt;en bruinen (leen , Lavagna genaamd , op deezen wordtnbsp;foort van ciment gelegd, waarin de kundenaarde(lee-van zulk eene kleur, als hy noodig heeft, vaftdrukt,nbsp;daarmede zoo lang voortvaart, tot dat het ganfche (luknbsp;�Er worden daartoe ontallyke (leenen, en veelenbsp;^�anden, ja wel een of twee of meer jaaren tyds gevor-, �id naar evenredigheid der grootte. Wanneer de cimentnbsp;*are beh�orlyke hardheid verkreegen heeft, wordt hetnbsp;h� 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchil-

RE IS.BOEK

fchildery gepolyft, en zoo glad, dat men de voegen fleenen naauwlyks zien kan. Hier zyn ongeveer def'nbsp;� tig arbeiders gediiurig aan �t werk; veelen kunnennbsp;fyne ftoF, die het zaagen der fteenen veroorzaakt, ni^^nbsp;verdraagen, en haaien zich, wanneer zy �er mee aanhoh'nbsp;den, de teering op den hals. In hunnen tusfchennbsp;vervaardigen zy heimelyk iets om te verkoopen, datnbsp;ter gemeenlyk niet zonderling getroffen, en zoo koftba^^nbsp;ts, dat men een ftuk van een voet in �t vierkant dil^'nbsp;werf met veertig tot zedig dukaaten betaalen moet.nbsp;oliderfcheid tusfchen het Florentynfch werk, of denbsp;tommejfe, en het mofaik in Romen beftaat daarin,nbsp;het eerde uit louter harde natuuriyke (leenen , maarnbsp;andere uit flaafjes van gegooten glas beftaat. Hetnbsp;fte foort komt de natuur meer naby, en is buiten teg^�'nbsp;fpraak fchooner; wy zullen daarvan by de St. Piet^f*�nbsp;kerk te Romen handelen.

Het Paleis Het oude paleis, en de tou hiertoe befchreeve Pitti. 2yn met het paleis Pitti vereenigd door middel vaiie*^�^

deeze wordt de tekening van het Ichilderftuk , dat men begeer' ^ gehouwen, en eene compofitie van plerftcr opgeftrcekcn, aannbsp;doot ftecnen, die tot hof gellooten zyn, de vercifclite kleuieanbsp;gcevcn wotdt. Wanneer alles hard geworden is laat het zignbsp;als marmer, is duurzaam , en behoud zyn kleur beftcndig irrnbsp;en zonncfchyn, het wctk ziet �er wel uit, en valt niet ko

teg'' ftbaa*'

Men maakt op deczen voet lafelblaaden, landfchapfchilderyeir gt;

Een ftuk van een eile in �t vieikant koft min of meet drie

len.

BOOR ITALI� N.

bedekte gallery, die zich langs den eenen kant van 'Pon-Vecchio uitftrekt, en meer dan zeshonderd fchreeden is. Wanneer de groothertog Cosmus I. zyn ver*nbsp;in het paieis Pitti verplaatfte, liet hy deezen over-'^�'tten gang bouwen, om t� aller tyd, en zonder geziennbsp;Worden in de groote gallery, en het oude paleis te kunnennbsp;'^�Wen. Hy kogt het paleis van Lucas Pitti, welke zichnbsp;^y''a arm daaraan gebouwd had, en zyne opvolgers heb*nbsp;beftendig in hetzelve hunnen Intrek genomen.

Het paleis is van Bninellefchi geordineerd, en twee-*'onderd en zeventig ellen lang. Wyl de ganfche voor-S�vel uit boerfch werk beftaat ziet het �er eenigzin* Zwaarmoedig en al te eenvouwdig uit. Op de ganfche-'^'�gte telt men drie�ntwintig boogen, waarin de vendersnbsp;Sebragtzyn. Onder aan telt men�er maar half zoo veel, ennbsp;de middelde boog is de hoofdingang, welke niet veelnbsp;^htniint; intusfchen heeft deeze eenvouwdigheid iets ma*nbsp;l^ft�eufch, en dezelve zou nog fchooner zyn, wanneetnbsp;de bouwmeefter in het werk, wegens deszelfs aanmerke- *nbsp;^yke lengte een uitfprong gegeeven had. De gevel naarnbsp;de tuin is van Ammanati en veel cierlyker; de gaande-^Ven aan beide zyden befluiten een hof, dat maar tame-'�k breed is, en zyn met de drie Griekfche botjwordersnbsp;''oorzien. Tegen over de deur van het paleis is een ter-aangelegd, waardoor men uit de hoofdverdieping regt

^ ��Oone grot gemaakt. In het midden derzelve flaat het �61d van Mozes van porphyr. Niet ver daarvandaan innbsp;hoek ziet men een mnilezel in basreli�f, welknbsp;zulke trouwe dienften by het bouwen van dit paleisnbsp;^k^ft gedaan, dat hem deszelfs liigter tot gedagtenis ditnbsp;Ig^'^kment met het volgende opfchrift heeft laaten ftel-

184 REIS-BOEK

Leamp;icam, lapides G? marmora, ligna, columnar Fexit, conduxit, traxit , G? ifta talit.

By de deur ligt eene ongemeene zeiltleen, welke cn een half voet lang, en drie en een-half breed is.nbsp;wagt pleegt voor eenen drinkpenning de bajonettennbsp;aan te ftryken, welke dan meflen en lleutels tot zichnbsp;ken, Hy heeft nadeel door het vuur geleeden, and^'*nbsp;zou zyne kragt nog veel grooter geweeft zyn.

Het onderwerk is inzonderheid merkwaardig weS^''* de fchilderyen. By de deuren van de voorzaalnbsp;een Bacchus van marmer , door Bandinelli, fchoon �'nbsp;troffen. Het voorvertrek heeft Sebafliaan Ricci opnbsp;ten kalk befchilderd.

De groote zaal (^falone imperiale) heeft fchoone derftukken in fresco, een gedeelte der muur heeftnbsp;vanni da S. Giovanni uit de fabelhi�orie in de maniernbsp;marmeren basreli�fs zoo natuurlyk befchilderd , datnbsp;oog �er door bedroegen wordt. Op het overige hehd^*nbsp;verfcheide meefters tien groote allegorifche en hiflori*'^*�^nbsp;fchilderwerken vervaardigd, die meer verdiendennbsp;de uitvinding, dan wegens de uitvoering hebben:

1. nbsp;nbsp;nbsp;Het verval der kuiillen in I.talien, Van denze*�nbsp;Giovanni.

2. nbsp;nbsp;nbsp;De dichters neemen hun toevlugt in het palet�nbsp;Laurentius de Medicis. Van even denzelfden.

5. De deugd befliiit op het bevel van Pallas naar*-rence te gaan, en wordt van Toscana en de digheid ontvangen. De laatfle wyfl haar het htigt;�nbsp;Laurentius de Medicis, om de wysgeeren, die zichnbsp;haar gevolg bevinden, derwaards heen te leiden,nbsp;denzelfden.

DOOR ITALI� N.

'^'�*Ppen kennende, leidt de zanggodinnen tot hem, Lau-^^quot;tius van alle de toen in wezen zynde geleerden omringd, ''^eintze in zyne befcherming. Van Cecco Bravo.

^ **� De godsdienft wyft Laurentius naar den Hemel, als ^ bron van het licht dat hem in alle handelingen leiden

Laurentius heeft eene fchilderakademie opgerigt, 'eerlingen brengen hem deswegens hun werk. Vannbsp;'�^�zelfden.

Een zinnebeeld van het verfland, waar mee Lau* '^��dus de verdienden wift te beloonen. Van denzelfden.nbsp;5*, De door hem opgerigte Platonifche akademie, vannbsp;wy nader fpreeken zullen. Van Francefcus Furini.nbsp;Jo. De dood van Laurentius. (*)

� zaal van Venus heeft Petrus van Cortona geheel op jr)g kalk befchilderd. Wanneer hy daaraan werkte be-wn ^enus

' �eeze metkwaardiec zinnebeelden zyn in groot folio zet-t }j. gefueeden, oodcr den liiel: Vittnrt del Sahne imperiale di

^ De zolders van drie zaaien zyn dooi Petrus van Cortona voor* k| ' befchilderd, en in zesentwintig bladen van Bloemcrt cnnbsp;4; ^ zeer zuiver gclhecden. Dc titel van het werk is:

M 5

186

vraagde hem, of hy eens zien wilde i hoe ligt men kind van �t fchreyen tot het lachen brengen koude ?nbsp;gelyk bragt hy door een paar penceelftreeken te vve^^�nbsp;dat het kind fcheen te lachen, en gaf hem aanftondsnbsp;op door een paar andere de voorige bedroefdenbsp;den, In �t midden van het zolderftuk ziet men P*'*quot;nbsp;een jongeling uit de armen van Venus trekkende �nbsp;hem aan het opzigt van Hercules aantebeveelen. Denbsp;nius des krygs vertoont hem een laurierkrans. Ditnbsp;derftuk is met agc andere omgeeven, die allen vannbsp;fchoon koloriet, en bevallige uitvoering zyn. Zy verh^^nbsp;den:

1. De onthoudendheid van Scipio.

a. Antiochus, zyne minnaares verlaatende, om tiger dingen uittevoeren.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Crifpus, een zoon van den keizer Conftantin,nbsp;zich tegen de onkuifche aanzoeken zyner lliefm�^�nbsp;aan.

4. nbsp;nbsp;nbsp;De arts Erafiftratus ontdekt aan den koniag

gen, om nici iiuui iiaare lenuuuneia vervoero te w*'-

6. nbsp;nbsp;nbsp;Cleopatra zoekt Auguftus te verleiden, niaarhy^*^

ftandvattig. nbsp;nbsp;nbsp;.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Alexander, welke de bekoorlykheden van denbsp;lin van Darius wederftaat.

''^Uwing.

zolderftuk in de zaal van de Apollo is alleen naar � ,

/.aal van

Hingen van Petrus van Cortona gefchilderd, maar^ oon, als of het door den meefter zelf was uitge-

Het

ij'^Wingen van Petrus van Cortona gefchilderd, maar

'�H

Apollo toont den Atlas j die de waereld draagt jongeling met den geeft van poezy bezield, omnbsp;.^'�ar door optewekken de wonderen der waereld te

en een zyner fchoonfte werken.

'�^rdeelingen, op drie van welken de zegepraalen van de Medicis verbeeld zyn. Op da vierde ziet mennbsp;'iti �^^Higte gevangenen, die de godin der overwinningnbsp;^'^ip fmeeken; de vreede vermaantze goeds m'oeds te

zaal van Jupiter is de derde en laatfte van de hand ((jjf'^trus van Cortona. Hercules en het Geluk brengen ^Kp/rer.nbsp;held tot Jupiter, om van hem de kroon der on.

quot;Vljheid te verkrygen. De godin der overwinning

Ter zyde van

te vergeeffch het rampzalig oorlogsvuur weder te * wen. De uitvoering van deeze zaal is zoo krag�'Snbsp;als die van de twee eerden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;op

In de zaal van Hercules heeft CiroFerri deezen den houtllapel, en zyne vergoding verbeeld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..m

meeder Petrus van Cortona natevolgen; maar dat hl? in geenen deele evenaart. In deeze zaal hangennbsp;lyke fchilderyen. Eene Magdalena van PoufTin�nbsp;de uitdrukking bevallig, het koloriet leevendig�nbsp;fchaduw te zwart is. Vier groote veldflagcn, tot pcnbsp;diceefche gefchiedenis behoorende van Bourgviignf'��

fchgt;� ,,

(*) De grcothcrtog Ferdinand II. bedoor de kcftbaarquot;^ jc ^ ryen Vain het paleis P�tti cii de tdbunen in cjn piagi'Snbsp;koper te haten brengen; *er kwamen ook wciklyknbsp;(iuks van goede meefters in *c licht als van Lorenzini,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4

S^Ui en Picchianti. Dc plaaten zyn wel niet uitvoerig

� nbsp;nbsp;nbsp;' V'

VH riccmanti. J-gt;'c piaaicu z,yu wei niet uiivoci�� Baauwkeurig , en fchilderaotig geiiieedcn. �Er ontbreek'nbsp;aan, wyl het werk is blyven ttcckcn. Het is zeer'3�'nbsp;roet 30 a 40 ducaaten betaald, De groothertogen gaven he'nbsp;gcEhcnk. Dc plaaten zyn roeei cn naeer afgcdiukc, ^

Door ITALI� N. i8p

tij^l ^nmenfch, de dood, het jongde oordeel, nbsp;nbsp;nbsp;Florence,

de hel van Nafini. (*) Zy zyn verfchrikkelyk,

^yn een bewys van het vuur des raeefters. de (3e 2aal Hercules gaat men in eene andere, waar-Giordano aan de zolder eene vergoding voortref-

'�h,

*cboon gefchilderd. De Heilige PhilippusNeri, wel-^^^�ria aanroept, van Carl Maratti, de zaraenftelling en j'-Wafter van de hoofden zyn raeefterlyk.

^en ander vertrek ziet men veele afbeeldingen, waar-eenige van Titiaan; Leo X. tusfchen twee kardinaa-djj''�Q Raphael is een meellerlluk. Men verhaalt hier, het origineele zy, waarvan de hertog van Mantuanbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het

Onder de venverde rcgcciiiig van johaii Gefton zya vcclc Scheel vcrlooren gexaakc.

�^icol. NaUni is een niet zeer bekend leerling van Cir�

I koioiict is hard eu gemanicid 5 maar zyne zameoftcllin-

*^cbb,

het kopy bekomen heeft; Andreas del Sarto had voortrelFelyk gefchilderd, dat Julius Romanus,nbsp;kleeding in het oorfpronkelyke ftuk gefchilderdnbsp;voor zyn eigen werk hield, tot dat Vazari, innbsp;genwoordigheid de kopy is vervaardihd, te Mant�ja'^^ n,nbsp;cn deezen grooten fchilder, door een, agter op hetnbsp;dery gefield teken, van zyne dvvaaling overtuigde. J**nbsp;Romanus ftond verbaasd en zeide: hy fchatte het hoP''nbsp;hooger, dan het origineel.

Apollo en Manias, een fchoon ftuk van Guerciquot;�'j{

De beroemde Madonna della Sedia van Raphael� een rond ftuk en met halve beelden. De tekening j{nbsp;drukking kunnen niet beter zyn. Het behoort onnbsp;befte ftukken van deezen meefter. Het hoofd van

is vol geeft, bevalligheid en onnavolgelyke Cchoo^^^i, Het kind Jefus is voortreffelyk, maar byna tenbsp;Raphael betoont zich hier een veel grooter kolorift j,e(nbsp;dan men hem anders kent. Alles is rond, ennbsp;fchoonfte licht en bruin gefchilderd.

Een groot zinnebeeldig ftuk met levensgroote Af Eene andere vrouw met eene ftedekroon op het hooi ^nbsp;hem na en fchreit. Men ziet hier den Meefter,nbsp;fchilderkundige poezy, en vinding zo groot was.nbsp;vinding is vol vuur, het koloriet, en de behandel'�^nbsp;treffelyk.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

In een van de vertrekken ziet men een buits�� groot en zwart koraalgewas, en in de kleinenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijjii*

DOOR ITALI� N. I91

'��'lt;5elyi{e natuurkunde gemaakt heeft, nadien zy dezelvePleftnctt *ulk een tyd, waarin deeze weetenfchap weinig be-Was, met het gelukkigfte gevolg heeft uitgevoerd,nbsp;ziet in de Kasfen nog veele glaazen, welke zy totnbsp;proeven gebruikt heeft. In het eerde vertrek (laatnbsp;I Verzameling van agtduizend boeken, welke de over-keizer, als groothertog van Lotharingen, gehad, eanbsp;^ jaar 1737 hier heeft laaten brengen,nbsp;het volgende bevindt zich de eigenlyke mediceefche

in folio met fchoone tekeningen en ophelderingen van graaf Magalotti. De gezigten der ftreeken enplaatzennbsp;^ �*ke by bezogt heeft, zyn daarin voortreffelyk en naauw-naar �t leeven verbeeld. De opziener der beide bi-'�theken is de ridder Menabuoni, welke ze eerft regt innbsp;gebragt heeft.

. tuin, die aan het paleis Pitti grenft, heet ^ohoVuDe Tuin is omtrend 1500 fchreeden tang, en met veele veran--^^^^^*�

^'iagen , en verfcheide affnydingen voorzien. Men ziet bii,

tan, ftaat een Neptuun van ongemeene grootte, aan ^ �'� Voeten liggen de Ganges, de Nyl en de Euphraat,nbsp;eene groote menigte waters van zich geeven. Denbsp;�fter van dit werk is de beroemde Johan van Bologna,nbsp;hft '' ander gedeelte van den hof ziet men eene fchoo-St�ep yjQ Lorenzi in brons, welke Neptuun verbeeldt

REISBOEK

van Michael Angelo niet geheel afgewerkte beel*^��* welke tot de graftombe van paus Julius II. gefehikcnbsp;ren. De grot is aardig van Poccetti befchilderd �'nbsp;fchynt inteftorten , en uit de fpleeten komen alle'^�^nbsp;dieren voort.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

en beter op de bewaaring der antieken bedagt, d*� den koninglyken tuin by Parys, alwaarze foratyds ^ _nbsp;puimfteen en fcherp zand afgeboend worden. De 1nbsp;nen geeven �er niet om of zy �er wit uitzien, zynbsp;alleen op de konft. Behalven dat geeft de regennbsp;zonnefchyn hun den witten glans, die zy onder de be�nbsp;king verliezen, meert weder.

la Place, Aan de muur van den tuin Boboli grenrt de kerk ce, welke genoegzaam voor de Roomfche poort ligunbsp;het gewelf deezer kerk heeft Lucas Gordano de Marianbsp;den Heiligen Bernhard in de wolken zeer fchooo �nbsp;fchilderd.

Wanneer men weder naar het paleis Pitti teruggaat, men eene zuil van marmer uit Serravezza, die Cos�'''*nbsp;tot gedagtenis van den veldilag by Marciano in�tjaafnbsp;heeft laaten oprigten, wyl hy daardoor de �ad Siet��nbsp;derzelver gebied aan zich onderwierp.

St.Spiroto. Niet ver van het paleis Pitti ligt de kerk di St. jj, ook van Brunellefchi gebouwd, zynde eene dernbsp;in de rtad, zo wel wegens den bouwtrant, alsnbsp;ftandbeelden, en fchilderyen j de drie kruizen detnbsp;ruften op fchoone zuilen. In de kapel Vittori vindtnbsp;een oud fchildery van Giotto. Voorts ziet mennbsp;kopyen van de Maria uit de Sc. Pieterskerk in

gt;0, opnbsp;ke]

'* daar agter bevindt, is het Carrarifch marmer niet ge-� dg (landbeelden, die daarin Haan, heeft Caccini ''aardigd, die ook den altaar nevens het koor heeft ge-�'Weerd. Men zegt, dat het aan het gefiagt Michelozzinbsp;duizend dukaaten gekoft heeft.

Karmeliter kerk, die zich hier omftreeks bevindtj//

^Ordi

j * ^uhiideryen, maar ook eene zeer ryke kapel, die met marmer ingelegd, en den Heiligen Andreas Corfininbsp;^^8e%d is. Het gefiagt Corfini heeft groote foinmen aannbsp;kapel verfpild. In het koor is de fchoone grafftedenbsp;quot; I�etrus Soderini.

^efchryviiig van het gedeelte der flad Florence, dat naar het Noorden ligt.

^ de vier bruggen over deezen vloed de fchoonfle is� ft Hetze door Ammanati bouwen, wanneer de ou-' iaat 1557. door het geweld van �t water was weg-

gs-

p,

��'h nbsp;nbsp;nbsp;heeft ��t in �f iaat I7f4. teoe naauwkemig* t-keninj

j ' de afmectitigcn vau in �t koper gebtagt.

�94

fte negentig voeten breeduitgeftrekt, en vyftien voet��

�t midden hoog is. Dergelyke gedrukte boogen liaan en bet water word by fchielyke vloeden niet veelnbsp;derd in zyn loop. Deezebrng behoort onder de fchooH*nbsp;van Europa. De architedluur van dezelve is zoo US'nbsp;ftout, dat de kenners �er zich over verwonderen. Ge'*nbsp;wagens mogen % niet overryden, om ze niet te zeer'�nbsp;fchudden. Op de brug Haan vier marmeren ftandbeel^�^nbsp;welke de jaargetyden verbeelden, en middelmaatig �quot;�

Aan de overzyde van den Arno doet zich eene g'� teDorifche zuil op, uit ��n ftukbellaande. Paus Piu*nbsp;fchonkze aan Hertog Cosmus I, welke ze tot gedagi^�nbsp;van de verovering van Siena in �t jaar 15�4. liet opdg'�nbsp;Zy wierd in de baden van Antoninus opgegraaven.

fchercswyze zegt: De Geregtigheid is in Florence van de hand, dat niemand eenen toegang tot de**nbsp;krygen kan.

Een weinig verder komt men op de plaats, waar li*''^ leis van den Hertog van Strozzi liaat. Het ligt vry�nbsp;met een aanzienlykeu uitfprong voorzien, maar ander�nbsp;eenvouvvdig en van boeragtig werk, byna als het P* ,nbsp;Pitti. Philippus Strozzi liet het door Benedi�t vannbsp;no bouwen. Dit huis verzette zich tegen het Mediee*nbsp;en wilde de vryheid van Florence behouden, maar Fnbsp;pus Strozzi werd van Cosmus I. in den flag by Marnn*nbsp;vangen genomen. Hy bragt zich in de gevangenisnbsp;dat hy te vooren het vers van Virgilius,

DOOR IT ALIEN.

zyn bloed aan den wand gefchreeven had. Dit paleis pjgrtntt, een voorbeeld van den ouden Toscaanfclien eenvouwdi-�en, dog tegelyk �delen bouwtrant. De voorgevel is vannbsp;^'^eragtig werk, dat �er als gefleepe diamantpunten uitziet.

Venders zyn van eene fchoone eveniedigheid, maar in *en te gering aantal, dan datze aan de vertrekken een toe-*sikend licht zouden kunnen verfchaffen. Van boven ziecnbsp;een grooten vooruitfpringenden lyft, waar agter hetnbsp;zich verbergt. Van binnen is een vierkante tamelyknbsp;^^^ine tuin, waarom gaandcryen loopen, in elke verdie-rondsom op zuilen ruftende. Alle cieraaden zyn zeernbsp;�^nvouwdig, en naar de Toscaanfche orde. Deeze finaaltnbsp;*^�mt met de oude Etrurifche overeen, en is in de vyf-*'ende eeuw na de herftelling der kunften weder iu gebruiknbsp;^^faakt. De toen gebouwde paleizen van de oude gvilag-Strozzi, Riccardi, Pitti, en zoo voorts, zyn alle zoonbsp;�Er zyn ook w'el eenige in nieuw�r fmaak, als datnbsp;Corfini, maar niet in een groot aantal. Dat de fmaaknbsp;'h de bouwkunft te Florence zich het meeft in zynenbsp;'�'aare zuiverheid heef: ftaande gehouden, en niet als innbsp;�hdere Italiaanfche fteden te buitenfpoorig en opgefmukcnbsp;geworden, hebben wy reeds in het begin der narigtennbsp;'^^'1 Florence aangemerkt. Hier kunnen zoo wel bouw-^'eefters als reizigers hun fmaak het zekerde votmen.

die ]3f,g5 Arno heenloopt, tusfchen de Corfini, �de bruggen over den vloed. Het is, als kort te voorennbsp;Sezegd is, niet zoo fterk en eenvouwdig als het voorigenbsp;f^H'is, en van geen fchoonen bouwtrant. Ondertusfchennbsp;� het zeer uitgeftrekt, en heeft eene groote dubbelde trap,

atvan de vercierzelen van eene vreemde vinding zyn, vind �er agt middehnaatigeftandbeeldcn , maar eenigenbsp;Soede fcbilderyea io gt; �ls : Johannes, in de woedyn predi*

Florence, leende, van Hannibal Caracci. Vier groote

van Salvator Rofa. Magdalena, de voeten van Chridi^* zalvende, van Luca Giordano, en nog twee fchetzen va�nbsp;hem; twee Baflanos, enz.

S. Giovan- I� de flraat Borgo d�Ogni Santi, welke naar Porta ni di Prato loopt, waar men �s zomers in koetzen opeene gf^O'nbsp;te plaats uit wandelen rydt, ligt het hofpitaal S. Giovan��nbsp;di Dio, dat gebouwd is op de plaats, waar het huis do�^nbsp;den ontdekker der nieuwe waereld, Americus Vefpuci��'nbsp;weleer bewoond, gedaan heeft. Van hier neemt denbsp;deren, die in Florence gehouden wordt, een aanvang,

Prato ligt ook het hof van de Corfini, waarin men verzameling van oude opfchriften aantreft.

S. Maria Novella ligt met elke zyde aan eene byzondef* openbaare plaats der dad , waarvan de eene den na��*nbsp;draagt naar de dad, en de andere Piazza Vecchia heet.nbsp;de laatde daan twee obelisken, welke ten doele diende� �

iite�

hier een houten crucifix van Brunellefchi, een kun naar, die zich alsfchilder, beeldhouwer, maarvoornaai��

lyk als bouwmeeder een naam verworven heeft;--^

�middagslyn, door Ignazio Dante vervaardigd, zynde

�fr(le in Europa. Het daartoe behoorende Dominikaa- piorenee *�^nkloofler is zeer uitgeftrekt, en met goede fchilderyen

kerk van den Heiligen Laurentius is wegens de S.Lerenz�. zich bevindende pragtige groothertoglyke kapel denbsp;^ itwaardigfte van Florence. Het gebouw der Kerke zelf,

Uiet veel byzonders, behalven dat de fries en de karkoven de zuilen een goeden welftand geeven. Het 'k'tbreekt hier, gelyk by veele kerken in Florence, aannbsp;goeden voorgevel. De beide preekftoelen zyn metnbsp;basrelieven van Donatelli vercierd. Voor den hoofd-is het graf van den ouden Cofinus zonder eenigenbsp;maar met het korte hem veel eergeevendeopfthrift:

�e nieuwe fakriftie , de kapel der princen genaamd, is Beelden der fchoonfte Hukken in de bouwkunH, welke Minbsp;'kjel Angelo heeft geordineerd, gelyk de zeven zich hier^^f^^^*'nbsp;''�ndende ftandbeelden insgelyks meederftukken van hem�nbsp;Vooreerft ziet men by de graftombe van Julius denbsp;^ �^icis, den broeder van paus Leo X. twee beelden die

La mtte che tn vedl in Jt d�lct atti Lgt;0rmir^ fn da un Angelo fcolpitanbsp;tjHeJlo fdjji� * e perche dorme ha vita

Angclo maakte tetftoud het volgende antwoord daarop, mt � il fonno, e pin l^cjfer d� fajfa

By het graf van Laurentiiis de Medicis ftaan twee re, nainelyk de nmrgen en de avond. Alle vier zynnbsp;dan leevensgroot in eene liggende gellalte verbeeld �nbsp;eene grootfche manier, en met voortreffelyke omtrekk^*nbsp;getekend. Hier en daar heeft de meefter�er delaatfteh^'�nbsp;tjog niet aan gehad. Kiinflenaars en kenners befchouwe'�^�

tien, met welk eene Iloutheid deeze groote kunften*�*^ gewoon was te arbeiden. Intusfchen is dezelve, wanfl^^^nbsp;hy zich te zeer op zyne bekwaamheid verliet, aan zV��*nbsp;werken dikwerf nadeeiig, en oorzaak geweell , dat Wnbsp;veele llukken, die daardoor bedorven wierden , heeft 1

BOOR ITALI� N. 19^

Men ziet hier ook de marineren graftombe met lofwerkpigyctice. brons ter gedagtenis der zoonen van Cosinus I. op-��rigt, van welke Johannes door zyn broeder Garfias,nbsp;deeze door zyn vader in toorn doorfloken wierd. Denbsp;is van Verrochio.

Gallo gemaakt. Thuanus beCchuldigt hem van par-'^'^'gheid, wyl hy van hetMediceefche huis, en vanko-�'��'8 Francois I. jaargelden trok. Hy ftierf 1552. �e Mediceefche grafkapel, agter de kerk van den Hei De Medi-Laurentius , is een der bezienswaardigfte ftukkeiiflt;^c/�i'e^e-ganfch Italien. De fmaak in de bouwkunft is grootfchf

I. maakte �er eenen aanvang mee in �t jaar 1604, federt dien tyd zyn �er jaarlyks groote foramen aannbsp;^^eed. Intusfchen is dezelve nog in lang niet voltooid.

Zal vennoedelyk ook nimmer geheel voltooid raaken. quot;et bovenfle gedeelte van de venders tot onder de koe-is rog niet bekleed, maar van onderen zyn allemuu-met jafpis, agaat, chalcedonier, en andere koftbaarenbsp;?^�nen, overtrokken. De hoofdaltaar is even zoo minnbsp;orde, en ftaat by de groothertoglyke gallery.

kapel is agtkant, zesentagtig voeten breed, en hon� �rd zeven en tagtig voeten hoog. De piladers hebbennbsp;fchoone evenredigheid, en zyn met kapiteelen vannbsp;brons voorzien. Tusfchen dezelve zyn de wa-'�tis der Toskaanfche deden met hunne fchilden, kroo-1^''� en andere cieraaden van kodbaare fteenen, inge-Van de agt zydeu der kapel, is eene tot dennbsp;^^'^efdaltaar, de andere tot deuren, door welke men ag-den hoofdaltaar der groote fCerk uitkorat, en de ove-N 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rige

beftemd. De laatfte zyn van eene voortrefFelyke te, door Michael Angelo geordineerd. Op elkenbsp;tombe ligt een kuffen van rood jafpis , en een gou^�*nbsp;kroon, welke met topaazen, robynen, en andere e(3�*^nbsp;fteenen bezet zyn , en twintigduizend dukaaten zou^�quot;nbsp;kollen. Vier graftombes zyn van Oofterfchen, en ttv��nbsp;van Egyptlfchen granietfteen. Boven elk derzelve is �^^

ae zwarte marmeren nilch, met het beeld van den onder liggenden Groothertog, van verguld brons, ennbsp;voeten hoog. �Er bevinden zich egter nog alleen

mus I. Francifcus, Ferdinandus, en Cosmus II. en ontbreeken �er nog Ferdinandus II. en Cosmus 111.nbsp;der elke begraafplaats ziet men het opfchrift metnbsp;chalcedon in porphierlleen ingelegd, waarvan elke I�''nbsp;meer dan zes dukaaten koft,nbsp;fchoonlle foorten van marmer ingelegd.

Jtapel bevindt zich de eigenlyke grafkelder, waarin groothertogen, een ieder regt onder zyn praalgraf, riii^�^nbsp;Een berigt van al de marmers, die hier gebruikt zyn,nbsp;den vreemdelingen in een byzonder boekje vannbsp;opziener medegedeeld. Een der fchoonlle foorten

Diafpro di Barga, welke in het Toskaanfche niet van Lucca gevonden wordt, en nergens anders rf� ^nbsp;bruikt mag worden.

Mediceo- der den naam van Mediceo Laurentiana bekend, en ' ^ wegens de bandfchriften , die zich tot op vierdui^� .

om dezelve optekoopen. Als zyn zoon Petras jaar 1494. uit Florence moed vlugten , werden zenbsp;ftrooid eu verkogt; na zyne terugkomft zogt Hertog

Do OR ITALI� N.

dezelve zoo veel mogelvk weder byeen te krygen. gedeelte kwam met Catharina de Medicis naar Vrank-in de koninglyke bibliotheek. Paus Clemens VH.

deeze boekverzameling aanzienlyk vermeerderd, en overlede keizer, van het Iniis Gaddi in Florence, dri�-konderd en vyftig (lulls daarby gekogt. In �t jaar 1752.

derzelver opziener Bifcioni de naamlyll in folio uit-S^geeven, en Bandini dezelve met een tweede deel agter-'�^gt. Het merkwaardigfle handfchrift van deeze biblio*

^keek is de Virgilius, welke men van de vyfde eeuw *''5eni te zyn. De abt Fuggini heeft denzelven met evennbsp;^Ulke letters in quarto laaten drukken, als �er zich in hetnbsp;^�ndfchrift bevinden, na dat dezelve daartoe alleen warennbsp;^^gooten. De bouwtrant van deeze bibliotheek is eennbsp;��^ederftuk in de bouwkunll , en van Michael Angelonbsp;^^ordineerd. De plans zyn naauwkeurig met alle de af-�quot;eetingen in �tkooper gebragt, onder den titel; Libraria.

maaken ook het vierde deel van de zoo even aange-^�5alde Studio d'Arcbitettura van Ruggieri uit.

, nbsp;nbsp;nbsp;� dat �er in de waereld is, hebbende een radius van

Voeten, en in �t gemeen met andere fchoone werktui-Hy legt zyn jaarlyks inkomen, als eerde wiskundige ''^0 den Groothertog, en opziener der wateren in Tosca-beftendig daaraan te kofl.

paleis Riccardi wierd van Cosinus, den vader nbsp;nbsp;nbsp;Het paleis

, in�t jaar 1430. gebouwd, en was toen de Riccardi, fchuilpiaats der kunften. De waare liefhebbers der-kunnen het om deeze reden ook niet anders, dannbsp;N 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;met

Het Jefuietencollegie is uitgeftrekt, en met eene fchoone ''Ctk voorzien. Het merkwaardigfte daarby is het van den Colkgie.nbsp;^^foemden wiskundigen, den pater Ximenes, opgerigte ob-''�'vatorinbsp;dt;

REIS-BOEK

Vtrtnce. met vergenoegen befchouwen. Debuitenfte vercieringh^�^' Michael Angelo, in eenen zeer manly ken en eenvouwlt;Ji'nbsp;gen fmaak, geordineerd. In de onderfle verdiepingnbsp;de Marquis Francifcus Riccardi in �t jaar 1719. eene vef'nbsp;zameling van borflbeelden , basreli�fs, en infcripties laatei�nbsp;aanieggen. Uit een opfchrift aan de pragtige trapnbsp;welke groote heeren hier hnn verblyfgehad hebben, 'va^^'nbsp;onder keizer Karei V. Koning Lodevvyk XII. Fran9ois I.nbsp;een paar pauzen de voornaamHe zyn. De gallery vannbsp;paleis is merkwaardig. Aan de zolder heeft Luca Gint'nbsp;dano de vergoding van Cosmiis I. gefchilderd, zoo als by.nbsp;verzeldvan zyn gedagt, midden onder de g�den verfchy�'^'nbsp;De beelden komen fchoon uit, de karadters zyn bevallig�nbsp;het koloriet is frifch en natuurlyk. De vercieringennbsp;galleryen zyn in een goeden fmaak. Men ziet in dczel''�nbsp;om de zaraenvoeging der fpiegelglazen te verbergennbsp;cieraaden of bloemenkransfen over het glas gefchild^f*^ �nbsp;dat egter geene zeer goede werking doet. Een paar ka*'nbsp;fen zyn met kleine oudheden van brons, afgodsbeeidje*'nbsp;en gefneede ileenen vervuld.

De zolder van de bibliotheek is insgelyks van Giordano gefchilderd, maar in lang zoo fchoon niet aisnbsp;gallery. De verzameling van boeken is eene der fchoo'ji^^nbsp;in Florence : het opzig: over dezelve heeft de gelc^''�^�nbsp;Lanii, welke ook de lyfl: daarvan te Livorno in folionbsp;laaten drukken. Het inerkwaardigfte in dezelve is eennbsp;oudfte handfchriften der natuurlyke hitlorie vannbsp;welke men van de negende eeuw agt te zyn. Het isnbsp;ter niet volkomen. In de vertrekken, die ten deelenbsp;gemeubileerd zyn, hangen verfcheide goede fchildery^^��nbsp;onder anderen een van Jacobus Baffano, dat voortreffbiynbsp;gefchilderd, maar van eene zonderlinge en laage vint*�^

DOOR IT ALIEN.

De vrouw nadert, om hem een flag op zyn agter-geeven. Vier landfchappen van Fredericus Zuc* gt; in wier eene de berugie fchoonheid Bianca Ca-

� Dominibaaner kerk van den Heiligen Marcus heeft �one fcbilderyen, inzonderheid is de kapeJ van dennbsp;ljquot;'gen Antonius pragtig vercierd , van Jan van Bo-geordineerd , en de koepel van Poccetti gefchil-Het merkwaardigfte in de kerk is het graf vannbsp;beroemden Picus van Mirandola, niet zoo zeer we-kunft, als wegens hem zelf. Picus verftond innbsp;^gttiende jaar twee�ntwintig taaien, en redentwiftte innbsp;''lerentwigfte jaar te Romen over alle ftoffen, dianbsp;bem voorlei. Hy had eene zulke heerfchende nei-|. S tot de weetenfchappen, dat hy zyn vorflendom ver-j'*' en zich naat Florence begaf, alwaar hy ook in�t jaarnbsp;^54. ftierf. Op zyn graf ftaat:

^ohamf? Jacet bic Mirandula, eater a norunt Et Tagus amp; Ganges, forfan �quot; Antipodes.

'tgt Angelus Politianus, de herfleller der Griekfche �'ynfche fpraakkunft, hier begraaven. (?�J Zyn leegt;nbsp;(.jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vens-

�11 ^ geleerde Gori heeft dezelve in het koper laaten brengen, bclchryving in folio uitgegeeven.

*?a ei '^'Sens zyne kundigheid in deeze beide taaien, en ia bcm' �'�'�tertaal heeft iemand het volgende aattige graflchriftnbsp;� gemaakt;

een fchildery waarin zyn uitgang verbeeldt wordt. ^ . heeft veele goede fchrifcen van hem, en hy hadnbsp;zynen onberifpelyken wandel een reuk van beilig��'|jnbsp;Wyl hy egter tegen Paus Alexander VI, en denbsp;leevenswys der monniken llerk predikte, bragt men �^nbsp;in de gevangenis der inquifitie, waar hy gepynigd�^jnbsp;1498. op de plaats voor het oude paleis tenbsp;onfchuldig verbrand wierd. Het kloofler bezit ooknbsp;fchoone verzameling van boeken.

By deeze kerk ligt de groothertoglyke (lal, een g^'^ gebouw, desgelyks de wildbaan, waarin leeuwen�nbsp;gers, en allerleye vreemde dieren onderhoudennbsp;By gelegenheid van een brand in �t iaar 1767. k'V*'�

* nbsp;nbsp;nbsp;*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.03'

eenigen derzelve los , en bragten de menfchen veC� deel toe. By deeze wildbaan is de plaats ter jagtnbsp;leeuwen worden door middel eener byzondere nr

is voor veertig jaaren eene botanifche akademie op-

. die uit vyftig leeden beftaat; (*) de tuin wordt �eernbsp;�tl

I�Annunziata, aan de orde der Serviten behoo jj, �i is eene der merkwaardigfte in aanzien van de kunft,nbsp;'�an een wonderwerk, waarvan deze kerk den naaiu

H '''^nken was het hoofd af, en de engelen hadden die . ^erftuk gemaakt. Het is, om de waarheid te zeggen,nbsp;^ven liegt getroffen, als het overige. De gallerynbsp;kerk, en de kapel van Pucci, die aan de regtenbsp;ilo �'8�gt; is door Caccini geordineerd. In een tuin desnbsp;Jjj ter linker hand moet men de beroemde Madonnanbsp;gt; van Andreas del Sarto, (**) niet uit het oognbsp;tegen den muur over de deur, doornbsp;'�e men in de kerk komt. Het fchildery heelt den by-ontleent van den Heiligen Jofeph, die op een zaknbsp;i j quot;'i of naar de gedagte van anderen, 'Wyl de noodly-^ fchilder het voor een zak meel, welke hy in dien

fchaat-

**)'A

*' l�s nbsp;nbsp;nbsp;maatfehapE/e hebben wy een der prag'.igfte werken,

Meijij �-

cm^hythrum, qu* adfervantar in vtnfno Nicol. Gual-�- quot;Roinnices Acadnih�. Florentind focii, amp; methtdht .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lihentuT fnbi. CX. Fiaren!. 1741- m gtoot folio met

i*l nbsp;nbsp;nbsp;plaaten.

Wordt voor het fchoon�e ftuk van deczen meefter gehoB-

��6

eene grootfche manier door, de uitvoering, kleedii�� behandeling zyn meefteragtig. In een ander voorhofnbsp;deeze kun�enaar het leeven van den Heiligen Philiffnbsp;Benizzi, die de orde der Serviten omtrend den jaarenbsp;geftigt heeft, voorgefteld, en hier ligt hy onder zya2nbsp;llerftukk^n begraaven. Hy ftierf in �t jaar 1530. gsifnbsp;opfchrift onder zyn bortlbeeld uittvyft.

Dani�l van Volterra gefchilderd. De zilveren tabef�� ^5 en de voorzyde van den grooten altaar zyn van ziW^'�^nbsp;met basrelieven vercierd, naar de ordinantie vannbsp;De kapel, waarin zich het reeds gemelde zoonbsp;hoofd van Maria door de engelen gefchilderd bevia*^'� [,

geheel met marmer bekleed, en van een goeden bonquot;quot; De altaar is van zilver, en rykelyk met fteenen bez�'quot;nbsp;der een koftbaaren tabernakel ziet men het hoofd da*nbsp;lands, van Andreas del Sarto. De rauuren der kap��nbsp;gen vol zilveren cieraaden , die uit kragte va� .j

fcheide geloften gefchonken zyn. Het oratoriu�� J; digt by, is met marmer bekleed, waarin de gehad� p.nbsp;fen van Maria met kollbaare fteenen ingelegd zyi�-kapellen deezer kerk zyn alle met goede fchildery�j�^^nbsp;kunftenaaren uit de Florentynfche fchool vercierd.nbsp;cene ziet men de fchoone groep van een doodennbsp;die van God den Vader gehouden wordt, van Baca'�nbsp;dinelli. Eene kapel agter den hoofdaltaar heeftnbsp;Bologne, op zyne kollen, en naar zyne tekeninga** ^ ^,ii

hem. Hy ligt hier ook begraaven, gelyk uit zyn f blyk. (*)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fl**

DOOR I T A L I E N.

Set kloofter is met eeiie fchoone bibliotheek voorzien. binnen is de kapel der tekenakademie, waarin Paflig-het altaarftuk gefchilderd heeft.

Se plaats voor de kerk dell Annunziata is groot, fchoon �et arkaden vercierd, die op corinthifche zuilen ruften.nbsp;Weerskanten ftaat een bron met ttitons, die water uic-

�t Vercierd niet alleen deeze plaats uitmuntend, maar ftrete tot een gezigtspunt voor eene fchoone ftraat. Het beeldnbsp;^^eft eene goede houding op het paard. De omtrek vannbsp;harnas is wat hard. Het paard is wel getekend, ennbsp;� beweeging natuurlyk. Evenwel heerfcht �er over hetnbsp;Seheei eene ftyfheid in, welke niet behaaglyk is.

Se kerk S. Maria Magdalena de� Pazzi draagt den naam Jiar eene Heilige uit het geflagt der Pazzi. Zy ruft in denbsp;Oofdkapel, die met marmer overtrokken, en in de niflenikferr/tnbsp;''^'cierd is met vier ftatuen, verbeeldende de deugden, di^Magdekn�nbsp;voornaamelyk eigen waaren. De twee agterfte zyn^'* Fazzi,nbsp;ten vollen af. De meefter derzelve wordt niet ge-quot;'^^nid. Het fchilderftuk van den boofdaltaar is van �t pen-van Giro Ferri.

REISBOEK

FUrence. verbeelden, nevens eenige (lukken, die voor zyn werk worden uitgegeeven,

S.Croct. De Francifcaaner kerk S. Croce is van Arnolfo, die oo^ den Dom geordineerd heeft, in �t jaar 1294. gebouW^^�nbsp;en vervolgens door Vafari verbeterd. Zy is tweehoiidefnbsp;en tien fchreeden lang, en zeventig breed. Boven denbsp;delfte der drie deuren aan de voorgevel (laat de Heil'?�nbsp;Lodewyk, Aartsbisfchop van Touloufe, door Donatelk�'nbsp;Ter regte zyde in de kerk ziet men eene afueemingnbsp;het kruis door Salviati, en eene kruiciging door Saquot;quot;

Zyn borftbeeld is met eequot;� drievouwdige kroon vercierd, en van onderen (laan �nbsp;woorden uit Horatius : Ter geminis tollit hanoribus.nbsp;der aan zitten de fchilder- de beeldhouw-en debouwknquot;nbsp;over het verlies van eenen zoo grooten raeeder te weequot;�''�nbsp;De laatftgemelde is van Giovanni del Opera, de tvvefi*^*nbsp;van Valerio Cioli, en de fchilderkunflj als de bede, zooquot;'�*nbsp;als het bordbeeld, van Battida Lorenzo. Het kleine fchil'^��nbsp;dukjdat de heilige vrouwen by het graf vanChridus verbe^*^*'^nbsp;heeft Michael Angelo zelf gefchilderd. Op het graf leedna^'�'nbsp;Michaeli Angelo Buonarotionbsp;Ex vetufla Simoniorum familianbsp;Sculptori, pi�ori, amp; arcbiteblo,

Leonardus, patruo amantifjimo, amp; de fe Optime merito, translatis Romanbsp;Ejus ojjibus, atque in boe tempi�

door it Alien.

graftombe van Ph��pp�s Euonarotti , een geleerd r/tjrwe. ^^idheidkiiridige, t/Squot;. geddrveri , Is hier niet ver van daantnbsp;^�arop volgt die van den beroemden kruidkundigen Petrusnbsp;^''tonius Michel!, die zich door zyne nieuwe bntdekkirt-in deeze vveetenfchap een naaai gemaakt heeft,nbsp;de derdd kapel hangt Chriftus, h�t kruis draageride,

'��n Vafari. In de vierde de voorftelling van Chr�lus aan ' ^�tvolk, door Jacobus di Meglio. In de vyfde de gees-1'^'^ng, door Ale.'Cander delBarbiere. In de zesde CbrifiuSnbsp;den olvfhof, van Andreas del Minga. In de kapel vatinbsp;geflagt Cavalcanti h��ft Donatello eefie fchoorf� Marianbsp;^�'^dfchnp in mdrmer uitgehouwen. In de Batberyrifch�nbsp;ligt de gro'ote dichter Prancifco da Barb'�rin� begraafnbsp;eh Naldini beeft den heiligen Francifcus met zynenbsp;'''^nden afgebeeld. De kapel der Calderini is met Carra-marmer overtrokken, en heeft eene afneemiog vaftnbsp;kruis door Salviati;

He kapel d�r familie Micolini aan de (inker �yd� d�r kerk 5 in aanzien der bouworde de fchoonfte van alle. Denbsp;''ercieffelen zyn van Carrarifch marmer. M�h vindt ��tnbsp;�ii�ee zeer goede ftandbeelden �an Mofes en An'rbn in, ennbsp;middelm'aatige, de kuifchheid, kloekzinnigheid �Anbsp;^'^tmoedigheid , zy worden alle vyf aari Francavilla, een ^nbsp;^derlandfch beeldhouwer, toegefchreeven, het geen oinnbsp;, er zoo veel goeds in deeze werken is , niet veel g�-verdient.

zeven kapellen Sart de linker hand hebben ook goede ilderyen. In de eerfte, wanneer men naar de derftnbsp;is d� zending van den Heiligen Geeft, door Vafari,nbsp;tweede de hemelvaart van Stradino. Niet vet hi�c

b�kenden' Italiaan-gefchiedfchryver Leonardus Briini, naar zyne va-Arezzo, ook Aretino genaamd, die met den b�-^1. Deel.

florcnie. roemden Petrus Aretinus, welke Anodo den Godly'^^ noemd, niet verward moet worden. Op zyn graf

Poflqiiam Leonardiis e vita migravit Ilifloria Eloquent ia moefla efl, ferturque Mufas , tamnbsp;quam Latinas lacrimas tenere non potuife.

In de derde kapel ziet men Chriftus, daar hy aan Apoltelen verfchynt, van Vafari, In de vierde Chrd^��nbsp;pet zyne difcipelen aan de maaltyd, van Santi di 1*'�'nbsp;In de vyfde de opfianding, van denzelfden. In de 2^*nbsp;Chriftus in het graf, van Naldini. In de zevende Chril^�*nbsp;in het voorhof der helle, van Allori. De fchilder h^^nbsp;hier zich zelven afgebeeld, zoo als hy op zyne minnaar^*'nbsp;in de gedaante van Eva, ziet. Verfcheide fchilderftukl^*'nbsp;als het krucifix by den ingang zyn van Giotto en Ci*****^nbsp;bue. Zy hebben voor het overige niet veel verdiend^�nbsp;dat zy van de eerfte herftelleren der fchilderkunft voor��

men. De preekftoel is uit marmer van Seravezza, en quot; heerlyke basrelieven van Benedict da Majano vercierd*

In deeze kerk is daarenboven merkwaardig het den beroemden wiskundigen Gallileo Galliiei. Hynbsp;in den beginne wegens zyneketterfche gevoelens, of*'�',nbsp;wyl hy in de fterre- en natuurkunde veel meer inziennbsp;dan de Heilige Inquifitie, buiten de kerk begraaven�nbsp;derhand erlangde hy egter eene eerlyke begraafplaatsnbsp;dezelve. Zyn leerling Viviani, een niet min beroemdnbsp;kundige, wilde dit gedenkteken oprigten, maar hynbsp;ondertusfchen te fterven, en het gcflagt Nelli,nbsp;naam was van Viviani, bragc het tot ftand in de�nbsp;1737. Men ziet aan hetzelve de beelden der wis- e�nbsp;rekunde, en het borftbeeld van Galliiei, doornbsp;Kaaft het graf vaa deezea wiskundigen is dat van ^

'teur te verkiezen, waarover de Dominikaanen hun zeer l'^'^yden, wyl zy op alle andere plaatzen zich in de bezit-Van dit recht gefield hebben.

. de plaats voor deeze kerk wordt de plegtlgheid del ^Icio gehouden, waarvan wy by gelegenheid van hetnbsp;^�arderennen zullen fpreeken.

'^nt dus ver zyn de aanmerkelyke zaaken, welke aan den ^�^fdkant verdienen bezien te worden, aangeweezen. Wynbsp;�^fen nu naar het midden der ftad te rug.nbsp;j^^Jet gebouw der hooge fchool beeft niets byzonders.nbsp;� Academia della Crufea houdt �er haare vergaderin-in. Bekwame mannen geeven hier onderwySi Ondernbsp;^Ideren houd: Lami leffen over de gefchieden�l'en vannbsp;^'^fence; de pater Ximenes over de wiskunde enz. De hooganbsp;van-Florence is zeer oud; de ftad was reeds in de

K^nde eeuw de zetel der weeienfchappen van Toskanen, Mercato Vecchio, waar groentens verkogt worden,

^ �tin elke poort eene Italiaanfche myl. Op het midden markt ftaat het beeld des overvloeds o? eene zuilnbsp;�taniet.

kerk Or San Michele heeft haaren haam vatl eene q^. Fan

die weleer op deeze plaats ftond. Zy is van bui-

, 'net veertien ftaiuen, die ten deele van marmer, ten �eelttnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

ten Ghiberti, �otlatello, enz. De kerk is duifter, venfterglazen kiein, en door het ichiidervverk verdonk^^nbsp;zyn.

de nieuws gierigheid van een liefhebber der fchoone ften waardig Zyn, als daar zyn: Pietro Maggiore,

Santi, S, Trinita, de kerk van de paters van het oratotl di S. Filippo Nerr, S. Maria Maggiore, S. Marianbsp;en andere raeer, van welke men in de Rtj�rem delUnbsp;notabili diFiorenza narigt kan vinden, maar die wynbsp;bygaan, wyi de voornaamffe maar tot ons oogmerknbsp;tien.

Het paleis van den Markgraaf Gerini is merkwaardig gens de gallery van fchilderyen; maar wy zullen on*nbsp;eene aainvyzing derzelve niet ophouden, wyl de .nbsp;dezelve in �t koper heeft laateti brengen, enititweeb^�*nbsp;in groot folio heef: uitgegeeven.

flrekt goihifch gebouw. Men ziet aan hetzelve .,j, zekere hoogte een katrol,' welke dient tot eene innbsp;zeer gewoone draf, die nren daar ia Cordanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

handen worden den misdaadiger op den rug gebnf men maakt �er een (irik aan vaft, trekt hem in de

tot aan de katrol, en Iaat hem op eenmaal weder pjj neden fchieten, egrerzoo dat hy den grond niet raak'quot; ,nbsp;geene kragten genoeg hebben om hunne armen regc 'nbsp;houden, gaan dezelve door den hevigen floot ni'nbsp;wrigten. Zoo dra de draf geoeffcnd is, weet hy� ptnbsp;uitvoert, de armen weder in het gewrigt tsnbsp;doodsl�raf is zeldzaam in Italien, daarentegen word^

-Zelve is eene fchool der genees- en heelkunde piDrente, waarin de befte artzen van het ganfche land wordennbsp;j^'�8ekweekt, wyl zy het onderrigt van de daar zyndenbsp;^^�^�'Weefters niet alleen woordelyk ontvangen, maar ooknbsp;in de uitoeffening worden bedreeven gemaakt. Denbsp;^^fleede Keizer heeft tot geryf van deeze fchool eenenbsp;'��skundige bibliotheek daarby laaten aanleggennbsp;^��Um anatomicum is in een goeden ftaat.

^*^efc men het hofpitaal van Mattheus en Johannes di ''Oor kranken; van S. Paul voorzulken, die beginnennbsp;te worden; verfcheide anderen voor de pelgrims,nbsp;hofpitaal degli incurabili neemt alleen zulken in vannbsp;Ij^'hen geen hoop is, dat zy herfteld zullen worden. Innbsp;hofpitaal der weezen en vondelingen worden nevensnbsp;^^.oppafters, en andere daartoe noodig, tegen de twee-1^ 'Zend menfchen onderhouden, de beftierders van ditnbsp;Worden uit den adel der ftad verkozen, en hebbennbsp;^ ^ opperfte opzigt over de andere hofpitaalen en derzelvernbsp;leiders. Niet tegenftaande alle deeze goede infteliin-zy;i de ftraaten van Florence even zoo vol van bede-*quot;'5 en ellendigen, als in andere fteden van Italien.

burger- en rechtszaaken worden by byzondere hoven ^�^H^handeld; de lyfftraffelyke behooren tot een byzonderwr�? lt;^trnbsp;ij^'^ht, la Confulta genaamd. De tegenwoordigheid van^quot;)^'^*nbsp;%nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vermoedelyk in veele ftukken

. � 'verandering voortbrengen. Wanneer de keizer bezit f ^othariegen genomen had, en de graaf van Richecourtnbsp;houder van Toskanen was, werden eene menigte Lo-

Van het land niet. De byzonderheden hier van be-bier niet; zoo veel is zeker, dat zyn gedagtenis

overal gehaat is, Zyn opvolger, de Marquis de Botta� billyker, zogt de invvooners zoo veel mogelyknbsp;te geeven, alles iii orde te brengen, en het landnbsp;vangll der keizerlyke princen voortebereiden.

In het gerichtshof der inquifitie heeft de Aardsbift^'��^ de voorzitting: de Inquifiteur wordt uit de Franciskaal^quot;nbsp;van Santa Croce verkooren, en de Paus benoemt drienbsp;geleerden tot richters. Zoo gehaat de naam van ditnbsp;gerichtshof is, is hetquot; toch niet vreeslyk. De Landv�nbsp;heeft altoos drie afgevaardigden by hunne beraadflagi'^S^�'�nbsp;welke weggaan, en allen handel daardoor afbreeken,

by den ingang zyn twee zaaien, waarin zy, die nifit len luifteren, kunnen fpeelen. In elke ry, waar'^^�nbsp;vier boven elkander zyn, telt men negentiennbsp;Groothertoglyke is regt tegen over het toneel,nbsp;fchouwcrs in het parterre hebben ook zitplaatzen,nbsp;gers der opera zyn in Florence, gelyk in andere

is insgelyks aartig gefchikt, en heeft ook zitplaatsen in �t parterre, gelyk de groote. Ter plaatze daar �* de Fianfche fchouwburgen het amphitheater is (laannbsp;^*er de bedienden.

Het ontbreekt Florence aan eene goede gelegenheid met de koetzen eene wandeling te doen. De voor-*'3a!ne luiden ryden des avonds voor de poort van S.

^'etro Gattolini, waar zy (lil houden, van daar op de P'^ats by den Dom voor een kofFyhuis, waar zy vervec-Hiiigen neemen, en eindelyk naar de opera. Mansper-^oonen, die geene dame by zich hebber , gaan gemeen-in het groote kofFyhuis op deeze plaats, Bottegonenbsp;S^naarad.

De ommegang is in Florence op eenen aangenaamet�GeaeA S'oet, en onbedwongen. Weinige plaatzen in Italiennbsp;deezen opzigte voor eenen vreemdeling zoo voordee-In de gezelfchappen is men doorgaans vrolyk, vry,

S'' zomtyds leergierig. Men legt zich toe, om de vreem-�ngen hoflyk te bejegenen; de dames, welke zich over Vverzugt der mannen niet hoeven te bezwaaren, be-*�'^hen inzonderheid dezelve veel agting. Zygeevendennbsp;^S��mdeling de hoogerhand in de koets, en ruimen hem

wils de voorfte plaats in de loges in.

He ongehuwde vrouwsperfoonen worden zorgvuldig ^Waartj; men (leektze gemeenlyk in een kloofter, totnbsp;verloofd zyn. Dan hebben zy vryheid zich metnbsp;toekomenden egtgenoot te onderhouden , en deezenbsp;zich ook in alle gezelfchappen met geene andere.

dan met haar in. Maar dit keert geheel en al otn, zoO dra 2y gehuwd zyn ; dan wordt het hyna voor fchandS'nbsp;lyk gerekend , wanneer man en vrouw met elkandernbsp;gezolfchap fpreeken.

De Engellclie Heeren , fen ook zomtyds Engelfche D*' mes van aanzien) welke Zich in menigte geduurignbsp;Florence ophouden, veroorzaaken, dat veele vrpuwen vaquot;nbsp;rang zig in den Engelfchen fmaak zoeken te kleedeH'nbsp;andoren verkiezen de Franfche modes. De burgervroh'nbsp;xven draagen een foott van jakje , dat naaiuv om �tnbsp;zit, en van onderen tot aan den hals toegeknoopt word'1nbsp;zy maaken ook gebruik van andriennes, die insgeiy'^�nbsp;met knoopjes zyn, Ongehuwden hangen een fluyer o^�nbsp;die het halve gezigt bedekt, wanneer zy uitgaan.nbsp;kiceding der boerinnen �aat haar zeer aartig. Zynbsp;fiaat uit rokken van eene blaauwe of roode kleur;nbsp;jes zonder mouwen , zoo dat de armen alleen doof 'nbsp;hemd bedekt zyn. In plaats van mouwen hangennbsp;de uittnydingen by de fchoiuiers cone menigte lintei�nbsp;W�elke vry en los flodderen. De hairen zyn van agtt�f^^nbsp;rondom zamengedraaid. Een kleine fcliuinsflaandenbsp;jen hoed bedekt het hoofd, maar dient meer tot cief^^ 'nbsp;dan tot befcherming tegen de zon.

tot aan de poort van Santa Croce, Op zulk een da? de ganfehe ftad van den grootften tot den kleinftnnnbsp;beweeging : aan weerskanten der ftraat, waarin dn P'nbsp;den loopen , ftaan koetzen , en alle venders zynnbsp;aanfcbouvvers vervuld. By deeze gelegenheid wordtnbsp;|efl gewaar hoe veele fchoone vro.uwiperiooneti

BOOR 1 T A L I E N.�

�Qrence zyn. De piys der wedloop beftaat in een (lof van zellig ellen, dat ongeveer vyfhonderd daalersnbsp;'^��ard is. De paarden loopen alleen zonder beryders; zynbsp;'�ebben ter zyden een paar looden kogels met yzeren pun-welke in plaats van fpooren dienen, omze voorttejaa-Aan �i eind van de baan is een zeildoek uitgefpan-waardoorze opgehouden worden. Zy doorloopen eenenbsp;''�gte van vierduizend vyfhonderd fchreeden, naar denbsp;'�P�ierking van den Heer de la Lande, in vier minuuten,nbsp;vyfendertig voet in eene fecunde bedraagt. De Heernbsp;Condamine heeft aangemerkt, dat de paarden den Corfonbsp;tornen, welke agthonderd vyfenze�ig vademen, ofora-P'^nd tweeduizend zeshonderd fchreeden lang is, in tweenbsp;^'�^nuten en ��nentwintig fecunden ten einde loopen; ditnbsp;�|^akt byna zevenendertig voet in eene fecunde uit. Innbsp;�^'�geland, zegt men, dat de paarden zomtyds vieren-''i�ftig voeten in eene fecunde afleggen.

T feeft del Calcio heeft nergens, dan in de (l^d Flo-ffef f�e/f ��hce, plaats, het wordt egter maar alleen by zeer plegtiget/e/ Ca/cif^nbsp;Gelegenheden, als by de tegenwoordigheid des keizers innbsp;Maar 1738. gehouden, en is volgens alle befchryvingen ee-der fchoonfle vertooningen, die men zien kan. Tweenbsp;^'^Qpagnien jonge edelluiden, elk uit zevenentwintig per-,^lt;jnen, nevens hun aanvoerder, beftaande, van elkandernbsp;� 'deur van kleeding en vaandels onderfcheiden, trekkennbsp;''der het geluid van muziek op de kampplaats, waartoe

groote ruimte voor de kerk Santa Croce gefchikt is. �2elve is rondom met zitpiaatfen, als een amphitheather,nbsp;^ �'�quot;gd. Nadat zy in dezelve rond gemarcheerd heb-verdeelen zy zich in twee hoopen, en elk neemtnbsp;^ plaats in. Na �t gegeeven fignaal (tellen zy zich in or-� de ballon word in �c midden geworpen. Elkenbsp;� 'y Werpt hem den anderen toe, en zoekt hegi buiten

O 5 nbsp;nbsp;nbsp;de

RE � S . B O E K

hunne plaats verliezen. Zoo draa de eene party de pi�*'* van de andere inneemt, heeft zy het gewonnen. Dlt;^nbsp;mes zoeken daarby hunne minnaars, als by de oude toi'f'nbsp;nooifpelen, met geroep en handgeklap aan te moedig^*�nbsp;Op het Johannesfeell worden ook zomwylen wedloop*-''nbsp;met wagens, als in de renbaanen der oude Romeinen,nbsp;houden. De plaats daartoe is voor de kerk S. Marianbsp;velia, waar twee kleine obelisken (laan, die tot mef'''nbsp;paaien dienen. Tusfchen deeze W'ordt een ftrik gefp�quot;nbsp;nen, op dat de wagens niet tusfchen door ryden sonbsp;elkander verwarren. De wagens ryden alle te gelyknbsp;en wie de eerde om beide de eindpaalen zoo dikvvils r�'�nbsp;gereeden is, als men heeft vaftgefteld , ontvangt een nnbsp;zyden ftof ten prys. De wagens zyn een Poort van p*�*�nbsp;tons met vier raden; de voerman zit voor op een 1��**�nbsp;bankje, en regeert beide zyne paarden.

Wegens de befcherming, die het Mediceefche huis geleerden heeft verleend, en den yver, waarmede zy ^nbsp;wectenfchappen uit de duidernis heeft zoeken in �t ^nbsp;brengen, kan het niet iniffen, of de dad moet een�nbsp;nigte geleerde mannen voortgebragt hebben. De

denis der geleerdheid is de gewigtigde van ganfci* lien. Het was te wenfchen, dat zich iemand opde�*^�nbsp;ze ons volkomen te leveren, of dat Bandini, d'.enbsp;eene fchets der geleerde hidorie geleverd heeft,nbsp;belofte hield, van dezelve van den beginne der berd�nbsp;der weetenfchappen tot op onzen tyd in twaalf d�nbsp;ten uitvoer te brengen.

R�-'i de Fiorentyuers wegens de fynheid van

DOOR ITALI� N.

fch

Ata

ive

en leevendigheid van inbeelding beroemd zyn, be- fltrence� Wfc men zich niet te verwonderen, dat �er zulk een aan-�^1 van groote mannen onder hun wordt aangetroffen,nbsp;in alle bekende kimden en weetenfchappen zyn er-''aren geweed, fommige ten deele hebben uitgevonden, ennbsp;'''ider� aanmerkelyk hebben verbeterd. Uit onze befchry-tot dus ver blykt hoe veele beroemde fchilders, ennbsp;^aar evenredigheid nog meer beeldhouwers �er uit denbsp;�Ofentynfche fchool gefprooten zyn. Maar in hoe veelenbsp;andere opzigte kunnen zy groote mannen aanwyzen ? In

ericus Vefputius, hebben wy de ontdekking der nieu-waereld te danken. Salvino was het, die ongeveer de dertiende eeuw de brillen uitvond , (*) en ofnbsp;oon een brillemaaker in Holland in �t jaar 1609, de

�n Finiguerra wordt de uitvinding der plaatfnykunft j^^gefchreeven , Ichoon de Duitfchers en Nederlandersnbsp;zulks betwiften. 'Voor �t minll hebben de Floren-

vrs de eer, dat deeze kunft het eerft onder de Italianen ^ hun geoeffend is. In onze eeuw heeft Florence in Ser-

van-

Men las te vooren in de kerk Maria Maggiote hst thans lt;gt;Scnomi-p^g graflchtift :

J'^Mer.ce. vandoni den grootflien vercierder derfchouwburgen vooft* gebragt. (*)

Academia De eerfte academie, dergelyke in navolging van flafonica. tot tyd in meeft alle aanzienlyke fteden zyn geftigt �'nbsp;worden , werd in Florence cot ftand gebragr, Denbsp;Cosmiis , bygenaamd de vader des vaderlands , hoo'i^^nbsp;eenige Grieken dikwils met genoegen de Platonit^'��

denkbeeld, om eene Platonifche academie op te rig'�quot;' Zyn kleinzoon , Laurentius de pragtige , bragt dezel''��nbsp;eenige jaaren laater, in orde. In de byeenkorafl der 1�nbsp;den werd telkens eene plaats van Plato verklaard,nbsp;daarover eene redenvoering gehouden, of geleezen.nbsp;voornaamfte vergadering was altoos op den yden Nov��*nbsp;ber, als den dag op welken Plato geboren en gedord�''nbsp;ven was. Fianus Pjeus van Mirandola, Machiavell,nbsp;gelus Poluianus, en alle de toen beroemde Florentyquot;�'^�nbsp;telde men onder de medeleden derzelve. Door denbsp;jnenzweering tegen den kardinaal Julius de Medicisnbsp;de academie in den jaare 1521. vernietigd ; maarnbsp;Leopold , broeder van den Hertog Ferdinand denbsp;cis , herdeldeze weder omtrend het einde der zedi�quot;nbsp;eeuw.

Academict De Platonifche academie behandelde de toen delnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wysgeerte, maar bekommerde zich niet zeer over

fiinrlninde pn waarnppmino-pn in dezelve . rnr dat ^

Il3' tflt

bief'

nooR IT ALIEN.

srtoe niemand gewesten had. Dit gaf gelegenheid tot f^rgtice^ ^�*kademie delCimento, dat is, der proeven.

Callilei is in �c geheel de herltcller der natuur- en wis-''�nde.. Hy ontdekte eerft. de trawanten van Jupiter, de quot;�kken in de zon, de bewe�ging der pendulen, de wetnbsp;^�'Zwaarte: hy zag de waarheid in van het Copernikaanfchnbsp;^^�^ema, en moert zich door de heilige inquifitie des-laaten verketteren. Torrieelli van Faenza was hemnbsp;Waardig leerling. Hy' vond den barometer uit; eennbsp;*gt;ider zyner leerlingen heette Aggiunti, die niet minder verende had , fchoon zy buiten Italieh zoo bekend niet

petitie koos den waaren en natuurlykrten weg voor�tinenfch-vernuft, zy voerde eene reeks van proeven uit, en ^idde daaruit nieuwe ontdekkingen ren waarheden af, dianbsp;door het zegel der zekerheid beveiligd waaren. De eerftanbsp;*^den waren Viviani, Paolo, en Candido del Buono,nbsp;^'^kannes AlphoiifusBorelli, de Graaf M.agalotti, Redi, ennbsp;*�'deren meer. In �t jaar 1667. gaven zy een gewigtig

Paul del SuoDo fprooc uit goeden huize, en was i�zy. te ^ �'cnce geboren. Hy is in de geleerde gclchicdcuilTen zoo be-quot;�d niet, hy is egter de uitvinder van het werktuig, vvaatmedenbsp;*n de proefondetvindelyke natuurkunde bcwyft, dat het waternbsp;IJ d niet laat zamendrukken. Hy deed eerft de proef van eyere�nbsp;�-Eyptifche manier in den oven uittebroedeii. BorcIIl is doornbsp;Uanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de beweeging der dieren , en Reji door zjcc fchri^

door ITALI� N.

hoenderkorven met fchoppen van agter verkeerd p^grenn, ^�^fgeftoken , in plaats van leuningen, en wat dergelyksnbsp;is, diebelacchelyk en pedantfch fchynen; of fchooiinbsp;akademie nog zoo groote verdienflen heeft. De muu-2yn alleen met fchoppen behangen, op welke een zin-quot;^^^eld met eene zinfpreuk, nevens den naam van het lid.

Het emblema moet op het landleeven, en den ''*��'�1 van het lid betrekking hebben, dat meeft zeer ge-'ongen is. Door het voortreffelyk lexicon der Itaiiaan-taal heeft deeze maatfchappy zich een ontlerifelykennbsp;gemaakt. (*)

^oe zuiver ook de taal in Florence is, klinkt �8ter de uitfpraak in de ooren van andere Italiaanen mttfpraak dernbsp;f^^genaam, maar eenigfins hard en ftootend. Men fpreektnbsp;'''Florence te veel uit de keel, en met afpiraties, daar-*^��nbsp;klinkt de C byna als een H. In plaats vanCsrae, ca~

zeggen de Florentynen bazo, bavallo: in plaats van , bo havuto, en zoo voorts, waardoor het teerde*nbsp;en zagte van de Italianfche taal zeer bedorv^en wordt,nbsp;noe verder men van Florence naar Romen komt, hoenbsp;��'�et dezelve verheft , waaruit het fpreekwoord ontftaannbsp;La lingua Tofcana in bocca Romana. Veelen geloo*nbsp;^^�5 dat in Siena het Italiaanfch regelmaatigft, en op de

Br'-

' De befte en koftbaarftc nitgaave is te Florence in �t jaar 17191 deelen in folie uitgtkomen. Maar men. heeft �ok van het*nbsp;bnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eenigfins verkorte nadruk in vyf d�elen in 4rc. die de ge-

'Daarfte en met zoo veele voorbeelden niet overlaedcn is. Wyl quot;''ts dan zuivere Toskaanfche woorden, uit hun befte Ichryvers,nbsp;lt,^��S'uaamdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Crufiani! behelzen moeft , ontbreeken eene

'voorden, die in kunften, weetcnfchappen en handwerken ^�klyk zyn, en aUe dagen voorkaiaen.

De Italiaanfche dichtkunde heeft zich zoo w�l sis taal in Toskanen gevormd, De grootvader der dichtl''��nbsp;THchtj^n-^ de in dit land leefde reeds in de dertiende eenw.

gedicht vaa den hemel, de hel en het vagevuur, blyf' veele opzigten altoos een meederftuk der toenmaa�g^nbsp;den, �t geen groote fchoonheden in �t afgetrokke hiefnbsp;Wyi het zwaar om te verdaan is, heeft s�quot;'nbsp;te Florence een hoogleeraar ter verklaaring van rynenbsp;ken beroepen^

De andere groote Toskaanfche dichter is Petrarca, zich door zyne liefde tot Laura in zoo veele klinkdid�'^nbsp;vereeuwigd heeft. Zyn vader was by gelegenheid der'nbsp;roeren tusfchen de Gaelfen en Gibeliynen van Flore�^nbsp;naar Arezzo gevlugt, waar deeze dichter in �t jaarnbsp;gebooren werd. Puici vereeuwigde zich door zyn helf^�^�'_nbsp;�dicht Morgante Maggiore, waarin hy de Paladins, eflnbsp;maneske ridders belaechelyk zogt temaaken. Wienbsp;cacius niet uit zyne vertellingen? een werk, datnbsp;de zuivere fchryfwyze^ en de gerlie, welke zichnbsp;vertoont, van de Italiaanen zeer hoog gefchat wordt,nbsp;zyne verzen telt men hem onder de drie voornaamfi*-'

DboR It ALIEN.

iluccellai, Vinceiizio Filicaia, Annibal ^�ixo ,YlorinCt JeFandro Matclieui, en anderen meer, voortgebiagt.nbsp;^rchiello was de uitvinder der hekelend� boertige dichc-dienaar hemBurchiellefca, in plaats van Burtefca,

�6rdheid in Florence, en van de nog leevende geleerden ^^^�en, moeten wy van de Improvifatori gewag maaken,

.^ iitan dezelve hier meer, dan in andere plaatzen van �hen, aantreft.

�e Improvifatori, of dichters Voor de vuifl, zyn alleen fmprovifo' %'en eigen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. _ f J

^ hebben met opzet eenige meiding gemaakt van deii '^tigen toedand der geleerdheid in Florence, W'yl hetnbsp;quot; beminnaar der letteren en kunften aangenaam m�et zynnbsp;y ^yn verblyf in deeze flad zich de groote mannen teher-j^'��ten, die in een plaats geleefd hebben, in welke danbsp;^�'trten en weetenfchappen eerd herfteld, en naderhand metnbsp;�'k eenen getvenfchten uitflag zyn geoeff�nd geworden,nbsp;wy egter iets van den tCgenwoordigen toeftand der

hunne inbeeldingskragt, daar zy over eene hun opg�-dof, wanneer dezelve niaar eenigzins voor de dicht* ^^tde vatbaar is, Vyftlg, zedig, ja wel honderd verzen.

'�'tinV olkander over eene zekere dof in de zooge-j ^OtcavaRima beantwoorden, hoe veele dichtertyk^' ' h)EEI,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P

226

geeftige invallen, zy weeteu byeentebrengen. Men bel^S^ zomwylen gezelfchappen om hunnent wil; de toejuich''�^nbsp;van het gezelfchap wektze op , hunne inbeelding.'kr^'�'nbsp;wordt al leevendiger, en zoo ryk in aangenaame beeldt�nbsp;en dichterlyke befchryvingeti , dat huil poezy meernbsp;valt, dan wanneer men lange overdagte verzen hoorde oPnbsp;zingen. (*) Eenigen zingen over eenevoorgefchreeveP*^nbsp;alleen eene reeks van honderd verzen; maar het is alto*^*nbsp;aangenaamer twee, die elkander op zulk eene wyzenbsp;houden, aantehooren, Eenigen van deeze Improvil^'*�^'

der de vrouwsperfoonen munten Magdalena Morelli te pels, en Gorilla te Florence meert uit.

Men kan niet ontkennen, dat de weinige gelegenh^'^^il die zy onder de voorige regeering gehad hebben, ornnbsp;verdienftelyk te luaaken, de natiiurlyke bekwaamhedennbsp;Florentynen in eene zekere werkeloosheid, en hunnenbsp;nie, waaraan het hun gcenzins ontbreekt, verzwakt�nbsp;aan �t fluimeren gebragt hebbe. De toenemeende .nbsp;van gezelfchappen, galanterien en vermaaken vannbsp;foort, heeft aanleiding gegeeven, dat veelen dennbsp;de weetenfchappen verliezen, of dezelve alleen opP*^'^'^ ^nbsp;kig beoelFenen. Intusfchen is de geleerdheid egternbsp;agting, en �er zyn geleerden, welke zich niet zoud^�nbsp;hoeven te fchaamen, zoo zy in die tyden geleefd ht��nbsp;wanneer Florence van groote mannen als vervuld

�oftor Johannes Lami is een beroemd fchryver en gtooi pi0fen�e. �'Jdheidkiindige. Hcc opzigt over de bibliotheek van dennbsp;Markgraaf Riccardi is hem toevertrowd. Hy fchryft een-^^ than^nbsp;6�leerd weekfchrift. (?_) In�t jaar 1766. gaf hy een gefchrift^^^^�^^^^nbsp;de oudheden van Florence en Toskanen in �t licht,nbsp;den Abc Angelus Maria Bandini hebben de Florentynennbsp;grondig geleerd man, en groot kenner der oudheden.

Raadsheer Ruccellai heeft niet alleen geleerde verhande-''gen, maar ook een paar blyfpelen gefchreeven, die zeer gefchat worden.

Re bovengemelde Manni, die Bocatius zoo geluk-'S heeft opgehelderd, heeft ook eene verhandeling ovef oude zegels uitgegeeven. De Abt Laurentius MehuSjnbsp;�ulianelli en Foffi zyn geleerde mannen. In �t gemeennbsp;�er veelen te Florence, die by eene uitgeftrekte ge-

^�rdheid zeer befcheiden zyn, en meer genoegen vinden^ Voor zich zelven te ftudeeren, dan zich door hunnenbsp;�^htiften openlyk bekend te maaken. Daartoe behoort denbsp;^bt Nicolini, die zich op zyne reizen in Vrankryk en Engeland veele kenuiffen gemaakt, een kabinet van alierleyenbsp;�*gt;erkwaaidigheden, en eene talryke bibliotheek verzameldnbsp;^eeft.

Re kerkelyke gefchiedenis �s zoo wel hier als in geheel ^alien eene hoofdzaak in de geleerdheid, en wordt voor-'n de klooBers beoelfend. De beide Dominikaanen,

a'niondus Maria Corfi en Thomas Moniglia, hebben zich

daar-

1 Novelle itttrarii, in quarto. De aankondigingen behelzen cg* kleinigheden en geene gewigtige fchtifien. Hy heeft ooknbsp;JU Pstiodiek gefchrifi, DilliU cTudhoTUm ia oiSavo gefchreeven, datnbsp;natigtcn van oude Italiaanfche digtets, en zoogenaamde

Vr, nbsp;nbsp;nbsp;nevens kleine ftukken van hem zelven, behelll. Te

��ten � nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

REIS-BOEK

Florence, t^^ardoor een grooten roem verworven. De Jefuiec A** phonfus Nicolai, die te gelyk een goed dichter is, heeftnbsp;zich door zyne verhandeling over de verklaaring der heil'�nbsp;Schrift beroemd gemaakt. De Prefident Pompejus Nef'�nbsp;die een voorirefFelyk roinifter en geleerd liaatkundige is�nbsp;beeft eene fchoone verhandeling over het leenrecht va�nbsp;Lombardyen uitgegeeven. In den Raadsheer Antonio F''nbsp;lippo Adami, en in den Ridder Mozzi heeft Florence eehnbsp;paar voortreifelyke dichters voortgebragt. De laatlle hou^^nbsp;zich thans te Napels op, en is te gelyk een bekwaam wiS'nbsp;kundige. In de geneeskunde en natuurlyke hiftorie zV�nbsp;de Hoogleeraar der ontleedkunde doflor Cocchi, Ang^'*�nbsp;Nannoni, Xavier Manetti, Mesny en Targioni voornaa'�'nbsp;lyk bekend. Twee hunner hebben fchoone verzameling^�nbsp;aangelegd.

De Heer Mesny, die opziener der hofpitaalen van T�* kanen, en der apotheek van het Paleis Pitti is, bezitnbsp;ne verzameling van veele natuurlyke zeldzaamheden,nbsp;van een liefhebber derzelver verdienen gezien te worde��

Targioni Tozzetti bezit eene uitgeflrekte kennis in � natuurlyke hiftorie. Van zyne in deezen opzigte, e�nbsp;keizerlyk bevel ter onderzoeking der mynftolFen voorga��nbsp;me reizen door Toskanen, die hy in zes deelen befeb^^nbsp;ven heeft, hebben wy reeds melding gemaakt. Bebaftnbsp;deeze heeft by een Prodromo detta Corografia e dellanbsp;grnfia fifica della Tofcana uitgegeeven, welk eennbsp;Huk is, om voor een uitneemend plan tot befchryving*nbsp;een land te ftrekken. Zyne drukke praktyk in denbsp;kunde, en hetopzigt overdeMagliabecchifche boekv^*^^*

zyns meefters, den beroemden kruidkundigen Mich�b' beeftze met voortbrengfelen van Toskanen fterk ven�'

nooR ITALIEN. aamp;9

Hy arbeidt aan een byzonder werk over de madre- ffyrefice, *'��'^0. Zyne verzameling van inlandfche vogels is aan-^^rkelyk. By gelegenheid derzelve herinneren wy de lief-der natuurlyke hiftorie, dat zy de door den Abtnbsp;�fenzi vervaardigde plaaten van vogelen in het Gerini-

enabuoni, opziener der bibliotheek van het Paleis Pit-keeft eene aartige verzameling van natuurlyke zeld-jj^�Qihedeu , kleine beelden van brons, en fchilderyen, dia ^ �'s hoogleeraar der ltaliaanfche taal te Parys begonnen,nbsp;.��''fifvolgens voortgezet heeft, In alle deeze verzamelingen

^^quot;fch marmer, waarin boomen, ruinen en landfchappen

batuurlyk vertoond worden. Men kan egter zulke

^^'^ken ook te Florence voor een rcdelyken prys koopen.

kollen, na dai zy groot en fchoon zyn, een en meer da-

kts.

Wy hebben by gelegenheid van den Dom en de Jefuie-**ilkerk reeds van Pater Xiraenes gewag gemaakt. Hy is een groot flerrekundige buiten Italien bekend. Bui-dat heeft'hy egter ook als ingenieur het land de grootje dienden beweezen. Vyf jaaren arbeidde hy op keizer-bevel aan een kanaal, Emijfario, van vyf Italiaanfchenbsp;lang, waardoor het water uit het meer Bientina innbsp;Arno geleid wordt. Dit meer, welk het water van de

jl'''��gende bergen ontvangt, plegt het aangrenzende land ^ Mis te overHroomen. Dit gebrek heeft hy door Huizennbsp;j^l^oipen^ en naauwlyks veertigduizend ryksdalers daartoenbsp;'^'*�kt. In het jaar 1767. was hy onledig met de moe-

ra�-

^eW)en van hem ook ecnc fchoone aanleiding tot de wis-betrekking op dc Phyfica, Mechaaica, cn Alltonoinic.

p 3

REISBOEK

me, droog te maaken. Eindelyk moed de loop van ' Ombrone in orde gebragt, en het meer Cafliglioiie�nbsp;dikwils overloopt, beter ingefloten worden.

De koophandel van Florence was voor de ontdekk'�� der nieuwe waereld zeer gevvigtig, waartoe de nabyb^*nbsp;van de Levant, van Afie en Africa veel bybragt. Denbsp;liaanen zonden toen hunne waaren naar die wydnit?^nbsp;ftrekte ryken, en bragt�n van daar weder andere tenbsp;welke zy vervolgens in de andere Europeifche landennbsp;tierden.

werkten toen byna het grootfte deel van al de Italiaan'*-wol. Zyn zoon en zyn kleinzoon Laurentiiis, de Prag'*^^^ zetteden deezen handel voort, of zy fchooii hoofdequot; '

�t gemeenebeft waren. In dien tyd wanneer het Medicequot;' huis uitgedreeven was, en als Paus Clemens VILnbsp;van dit huis, in Engelenburg belegerd werdt, wiCPnbsp;een zekere Capponi tot hoofd �p, die een aanmerkc�^

handel dreef, en denzelven, onder alle onruften en o'� telingen, onafgebroken voortzettede.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Alle de 'graote paleizen zyn in die tyden van ryl*quot; luiden gebouwd. Wanneer de kunften van Condquot;�nbsp;polen naar Florence overgebragt wierden, nam dquot;nbsp;fmaak, de neerftigheid, en vervolgens ooknbsp;^el jn Floreiics toe. Die kloeke republiekeineo

DOOR ITALI� N.

als de Hollanders voorheen, dat is zeer gefchikt, ctipigreace, �'^iivouwdig. By eene geringe uitgaaf konden zy met eennbsp;^aatig voordeel te vreeden zyn, en egter fchatten verza-*^elen. De orde, die in alles hecrfclite, was de grond-van hun magt en rykdom.

Wanneer egter het Mediceefche huis van den koophan-afftapte, en de Groothertoglyke waardigheid verkreeg,

Wlgden de magtiglle en rykfte geflagten dit voorbeeld, vooroordeel, dat de handel voor den adel eene te ge-zaak was, nam de overhand, en men geloofde, dacnbsp;ledig moeft gaan, om een hoogadelyk en voornaamnbsp;*Seven te leiden. Daarby kwam, dat de handel ter zeenbsp;*'�*rOo[lindien, door de ontdekking van de kaap deGoe-Hoop, ligter en korter werd, en alzoo niet meer langsnbsp;Roode Zee over Italien behoefde gevoerd te worden,nbsp;�^'�ericus Vefpucius bragt zyn vaderland, zonder deezenbsp;�svolgen vooruit te zien, door de ontdekking van denieu-quot;'e vvaereld, de grootrte fchade toe. Spaojen, Portugalnbsp;Holland trokken den onmeetbaaren handel van beidenbsp;de Indien tot zich, en Florence verminderde van jaar totnbsp;laar in koophandel en inwooners.

Haat. De boeren komen vlytig in de Had, en koo-de mift, wyl ze duidelyk het voordeel befpeuren hunne landen daar van trekken. Zy onderfcheiden zichnbsp;^i'^rdoor zeer van de ellendige inwooners van Campagnanbsp;* Roma, welke ten deele te traag, ten deele te arm zyn,nbsp;dezelve uit de ftad te haaien; waardoor menig lafl: dernbsp;�Dnfte mill in den Tiber gefmeeten wordt. Omtreh-quot;^nbsp;P 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Na-

�Er zyn intusfehen nog fabrieken van ftolFen; maar men ''srvaardigd �er alleen grove waaren voor den gemeenennbsp;**'�n en den boer. De fyne ftoffen worden uit Engelandnbsp;��haald. Omdreeks Florence wordt veel vlas geteeld:

632 R E I S - B O E K

Florence. Napels ondergaat men byna hetzelfde verlies; de landm*quot;' 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verlaat zich op den heerlyken grond, maar dezelve 2��

hem misfchien dubbel en driedubbel voordeel doen, iiid'^'� hy hem zorgvuldiger bemiflte en bewerkte.

Het Groothertogdom Toskaanen brengt aluin, fairraa'�� cedraten, en andere vrugten voort, van welke geedi�^nbsp;dranken geflookt worden, veele olyven, oly, en inzo�'nbsp;dorheid wyn, waarmede een aanzienlyke handel gedre�'nbsp;ven wordt. De aluinlleen w�ordt in den oven gecal*^''nbsp;neerd, daar op veertig dagen in het water gelegd, in 1'*�nbsp;peren ketels gekookt, en omgeroerd: hieruit ontftaatnbsp;loog, die van zelfs tot kluiten ftremt,

de, is wel eer van veel gewigt in Florence geweell. vervaardigt �er allerleye foorten van taffen, damaftennbsp;ook fluweelen. De fchikkingen, hier zoo welnbsp;gens de zydefabrieken , als svegens de aankwcel''�^nbsp;der zywormen gemaakt, zyn voortreffelyk , en word^�nbsp;voor de befte in ganfch Italien gehouden.

koopluiden zyn veele Jooden , die in Toskanen

ne hoeden,

fteden van Italien, behoeven te draagen. Een gede' _

des rykdoms van Livorno en Florence is in hunne hao

1 nrgef

zy genieten egter in geen van beide plaatzen het c�' �

DOOR IT ALIEN.

Igt;eRaadsheerGinori, een ryk en patriottifch man, heeft fchooiie fabriek van porcelein en aardewerk te Doc-'^'^5 eenige mylen van Florence, aangelegd, waaruit hy-Porcelein-her ganfche land voorzien word. Het porcelein komc^^^*^*nbsp;'''^1 dat van Meisfen in witheid en fynte niet ten vollennbsp;1 het is egter fchoon, en niet duur. Men heeft-

geene aarde kunnen vinden , welke de vereifchte ��ugd voor de vormen bezit, die tot hier toe al te ligtnbsp;een fpringen. Mogelyk heeft nog geene fabriek hetnbsp;ver in de vervaardiging van gcoote beelden van por-'^�lein gebragt. De vader van den tegenwoordigen Gi-heeft veel geld daaraan verfpilt. Hy was Stedehou-van Livorno, en zal, wegens de voortrelf�lyke inrig-daar gemaakt, in eene eeuwigdnurende gedagtenis

Vven. in eene byzondere gallery worden de bede ftuk-ten toon gefield. Van veele flandbeelden der Floren-^�hfche gallery flaan hier kopyen van dezelfde' grootte, als:

twee Venuffen, de Faunus, en de Slyper uit de tri--tirie. Verfcheide borflbeelden van keizers, van Seneca, ^nige groepen, basreli�fs , en nagebootde kleine oudenbsp;'^^ndbeelden, die wel getroffen zyn, verdienen ook be-

Houwd te worden. Voorts treft men �er beelden aan '*1

een hedendaagfchen fmaak, armkroonen, en andere

,*�gt;gen van porcelein gemaakt. De bovenfte verdieping 't'et de modellen van deeze (lukken , en andere zaa-bezet. De tegenwoordige bezitter Iaat weinig vannbsp;^''Selyke, en alleen wegens de kond merkwaardige Huk-'nbsp;die zynen vader veel gelds gekofl hebben, vervaar-j maar houdt zich alleen met gangbaare waaren op.nbsp;^ 5en afzonderlyk vertrek vindt men eene verzamelingnbsp;.j'quot; allcrleye foorten van aarde, kley, en zouten vatinbsp;waarmede proeven gedaan zyn, om de befte�nbsp;'�eleinaarde te vinden. Insgelyks de verfcheide foor-

P 5

REIS-BOEK

ten van porcelein en aardewerk, welke van deeze ven zyn voortgekomen, De Heer Giiiori heeft ooknbsp;gotifche geiten laaten komen , die beroemd zynnbsp;hun voortreffelyk hair. Men maakt �er reeds ftolTeh �nbsp;kamelotten van , welke de Briisfeifche in fynheidnbsp;aaren.

Eene Florentyner el, Braccio da panno, houdt voet, negen duim, zes lini�en, Parysfche maat,nbsp;ivorclt in den gemeenen omgang doorgaans gebru''''quot;nbsp;Twee Braccia maaken een Paffetco, en vier eene Canquot;*'nbsp;De Braccio da terra, die alleen in het afmeeten dernbsp;len gebruikt wordt, houdt eeneParyfche voet, agtduquot;quot;'nbsp;vier linien : drieduizend van dezelve maakea eenenbsp;rentyner myl uit.

Het land wordt daarentegen met bovengemelde cia da panno geraeeten, en van dezelve gaan 1728.nbsp;kante ellen op eene Stioro, of Staioro, welke 196nbsp;fche vademen, of roeden in �t vierkant, uitmaakt.

boor ITALI� N.

�e

De beladingen zyn in Toskaanen zwaar en menigvul- n , a� ^'S. De Floremynen hebben door ontwertfen in finan-^L-

l_�^aaken uitgemunt. Men rekent de gezamently-'nkomden op vier millioen dalers, waarvan een ge* de Monti di pi�ta toegeweezen is. Wanneernbsp;deeze, en de noodige uitgaven over het land �er af-Y 5 blyft �er ongeveer een en een halve milloen overig.

^11 deeze fom ging te vooren een groot gedeelte in baa-I �P Selde naar Weenen, en bet land werd arm. nbsp;nbsp;nbsp;Iloa

� die een wooidenboek van vrolyke ea fatyrifche inval* tiitgegeevcn, laadt deswegens by het woovd Gobelin gez.el,

236'

S^ence, van comptant geldt niet lang meer hebben kunnen nit' honden, zonder geheel te grond te gaan.

Wie landgoederen bezit moet de Decime granducali� is de tiende van de inkomften, uitkeeren. Deeze

naar eene zekere tax, namelyk omtrend drie grofchen den Stajoro betaald; maar dezelve is door geheel TosI'*

geheimfchryver der financi�n, heeft voor eenige eene byzondere verhandeling van deeze decime uitge�*^^nbsp;ven. Behalven deeze wordt �er naar �t verfchil vannbsp;�and, en koftwinning een hoofdgeld betaald. De b-l�*nbsp;tingen op zout, tabak, vleefch, vreemdewynen,nbsp;peld papier, de tollen, de beladingen op koffyhuize�nbsp;herbergen, zyn verpagt. Van het meel, wanneer hetnbsp;maaien is, wordt eene belading, la Molenda, geheev^'�^nbsp;Het zout, dat te Volterra voor rekening van dennbsp;heer gemaakt wordt, komt op twee penningen het pon*^

'flaan, en moet met twee grofchen betaald worden, vleefch doet 5 penningen accys, Dazio della carnetnbsp;pond. Van den cacao wordt tien ten honderd, ennbsp;fuiker enkolFy vyf by den invoer in het land betaald.

belading op contraiften en erfeniflen is zeer zwaar, alle verkoopingen van vafte goederen , huwely'^nbsp;voorwaarden, collaterale erfeniflen, zelfs van eenenbsp;derlyke moei, of moeders broeders zoon, moeten

DOOR ITALI� N.

^e Groothertog onderhoudt zesduizend man, vanvvel-'ie helft in Florence ligt, en 'Ie andere helft in deove-(leden verdeeld is. Elk foldaat krygt �s daags al ^^tinigen, een en een half pond brood, hout en licht,nbsp;�^fentegen alle 5 jaaren flegts een rok, en alle ajaareanbsp;kamizool en broek.

Er is veelligt geen vorft die zoo veel luftfloten en ho-jjg h heeft, als de Groothertog van Florence; maar hni^an Flo-^^tkwaardigfte hierby is, dat het Mediceefche huisnbsp;^ ve byna alle aangelegd heeft, eer het nog tot de opper-^erfchappy van Toskanen geraakte. Men moet zich eg-dezelve niet zoo pragtig voorflellen, als dekoninglykenbsp;'�Moten om Parys, of als die van de meefte Duitfchenbsp;'^fften: het zyn doorgaans FiUe, of groote landgoederen,nbsp;eene aangenaame ligging en hoven hebben, en metnbsp;uitgeftrekte, in een zeer eenvouwdigen fmaak ge-, landwooning voorzien zyn. Wanneer de Meds-fs begonnen dien verbaazenden rykdoin te verkrygen,

Ij zy zich landeryen aantekoopen, en wilden door iiitvoeren van veele gebouwen uitmunten. (*) Dee-hoeven zyn flegt onderhouden, wyl by de lange afwezig-

tOa,! ballaanen zeggen aiet een ipreckwoord: de gtoote voiftcn gt;- 2n veftingen en gelchut , en de kleine paleizen �a hoven;

REIS-BOEK

dienen egter ten deele wegens de fchoone ligging� deele om een begrip van den eenvouwdigen fmaaknbsp;Italiaanfche hoven te maaken, dat menze bezie,nbsp;daar zy meerendeels digt by Florence liggen, en totnbsp;delp'aatzen dienen.

Wy zullen alleen melding maaken van de twee naamfte, Poggio Imperiale en Pratolino ; de andere zy�'nbsp;Lambrogiana, Caftello, Petraia, Careggi Lapeggi,nbsp;mino, (?} Poggio a Caiano, enz, Zy zyn allenbsp;reeds aangehaalde Vedute delle Ville di Toscana in fchn�nbsp;gezigten afgebeeld. Poggio a Caiano ligt eenige '^5^nbsp;van de flad, en is met fchoone fchilderyen vannbsp;del Sarto voorzien, (¹) in welke de gefchiedeniflen

van altoos groene eiken. De gedaante en het loo' hoornen zyn wel zeer van elkander onderfcheiden�nbsp;geeft deeze verandering, geen onaangenaam gezigt.- Bynbsp;ingang van de laan zyn twee groote waterkommei��nbsp;reusagtige ftandbeelden van den Arno en de Arbi^i�nbsp;eene menigte waters uit hunne kruiken Horten,

Paleis Pitti melding gemaakt is, gefneeden. De volledig' J het werk is; Titiure del Salone �mpeeuite del Faletxeeo dlnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fC

eegglingem Ie p'itnre di Salme e Cartile delle Imperiali ri!l� traia e del Peggie 4 CaUne, ia Tavele SXVl. h Firenxe �/I

Artimino en Caftello zyn inzonderheid betoemd hecrlykcn wyn, die in den orattek groeit.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hd

DOOR ITALI� N.

*^�rkel, met een fteenen leuning omgeeven. By Aqw in-Plotence, (laan twee marmeren beelden, waarvan de ftellingnbsp;k'el goed, maar de tekening oiiregt is. Zy verbeelden At-een kloot draagende, en Jupiter, welke den dondernbsp;zyne hand flingert. De laatlle verdient wegens denbe-teren omtrek den voorrang.

tgt;e legging van het gebouw is zeer aangenaam. Het ia '^'^geftrekt, en als een landhuis gevoegiyk ingerigt: danbsp;^^uwmeefter heet Buontalento. De kleine plaats van bin-�iet �et uit, als een kloofterhof, dat met dorifche ennbsp;��hifche zuilen boven elkander, desgelyks met agt borft-^�elden, voorzien is. By het bezien der vertrekken komtnbsp;*'ien eerft in een zaal, waarin twintig antieke marmerennbsp;^'andbeelden ftaan, welke, behalven een Bacchus, dienbsp;quot;'yndruiven uitdiukt, een Prometheus, en een Cupido metnbsp;�ebonde voeten, middelmaatig zyn. In een ander zietnbsp;kien een ftervenden Adonis, van Michael Angelo, waarinnbsp;uitdrukking meefterlyk is, fchoon de laatfte hand �ernbsp;quot;og aan ontbreekt. Het wilde zwyn is kleiner, dan mennbsp;in de natuur vindt. De muuren in het huis hangen volnbsp;��bilderyen, waaronder de volgende genoegzaam alleennbsp;'kn waarde zyn.

Eene bedroefde Maria, van Titiaan, uitmuntend van Uitdrukking. Eene heidin, of waarzeggerin, die goed geluknbsp;''oorfpeit, zeer leevendig gekoloreerd, van Michael An-da Caravaggio. Eene heilige familie, van Schidone,

De welke het kind Jefus op de armen van Maria aanbid, van Cigoli, in eene bevallige manier, de hoofden vannbsp;Perence, gjj j,g|. ^yn egter te klein. De redding van More��nbsp;een ftuk van een aangenaam koloriet, door Ciro hef''

De tuin heeft een wydluftigen omtrek, even zoo als de boomgaard. De eerde is alleen voor bloemennbsp;fchikt, en met efpaliers van citroen- en oranje-boofl'^'*nbsp;omgeeven, welke �s winters met droo gedekt worden.nbsp;paden van het parterre zyn met zwarte en witte keideentj^^nbsp;zoo ingelegd, dat zefiguurenverbeelden. Dit gebruik,'�'nbsp;verfcheide Italiaanfche hoven in zwang gaande, befpaartquot;'nbsp;den tuinier de moeite van het zuiverhouden der pads'*�nbsp;maar is wat ongefchikt voor het wandelen. Het fchoon�nbsp;in deczen tuin is eene grot van fchelpen en verdeendenbsp;ken, in welke men door middel van een trap afklimt.nbsp;dezelve daat de marmeren dame van eene nymph: boquot;^�'nbsp;dezelve maakt het water de gedaante van eene draaiequot;**^nbsp;zon, zoo dat het fchynt, als of men het hoofd dernygt;'�Pnbsp;door een waajer zag. De grot, en de met deenen bd^'�nbsp;de gang voor dezelve, is vol geheime waterfprongen.nbsp;Italiaanen hebben weinig groote Cascades en vvatertve'knbsp;in hun tuinen ; de heerfchende (maak bedaat in dergsiy^�nbsp;fprongen, waardoor de wandelaar onverhoeds nat 'nbsp;wordt.

Een weinig hooger op den heuvel, waar dceze lahdi'quot;� ve aangelegd is, ziet men een oud Franciskaaner kloquot;

S. Matteo in Arcetri, in wiens omliggende dreek de lyke wyn Verdea gewonnen wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

Het lufthuis Pratolino ligt byFontebuona anderhalve?'' van Florence, op den weg naar Bologna. De

DOOR ITALI� Ni

quot;�^ncifcus bragt het door den architeft Buontalento in dee- /)e �mrrs* ftaat, gelyk het opfchrift aan de zolder der hoofdzaa- 'nannbsp;aanvvyft; en wyl men de ganfehe inrigting fchoon hield�

A. D. MDLXXr. (*)

'�'Iet gebouw maakt niet veel vertooning, men kan zijJ �^Ster niets aangenaamers in den zomer verbeelden dan denbsp;Waterkommen� fpringbronnen, ftandbeelden, grot-terraffen, het amphitheater, laanen van altoos groenenbsp;�Omen, doolhoven, en al wat �en hof maar eenigzins

'tme verwilTeling. Dus is het geen wonder, dat d� Flo* ''�^ynen veel ophefs van deezen tuin maaken. Tegennbsp;den hoofdtrap ziet men aan�t eind van den tuin agter eennbsp;�oten vyver een reusagiig ftandbeeld van fteen� zedignbsp;^ hoog, dat hetApennynfehegebergte verbeeld. Danbsp;van hetzelve isjan van Bologna. Het werk beftaat

uit

E�ne volkoifle bcfchryving Van hetztlve vindt rata in het lee* b Uceico Groothertog ciour Francesco de /icri. EenC laatfcr�nbsp;den titel: Defiriximie delta Regia Villa tUnbsp;� PentoMt e fahriche di tBem S'ans. Sgrilti Architette I Jd-I.nbsp;heeft van deeze grot en het beeld van den Appcnnyni�nbsp;fjq andere fraajc gczigten van Ptatolino , een fchoon weikjenbsp;bladen door �tefeno della Bella, zeer ichildciagtig gtcift.

Q nbsp;nbsp;nbsp;De

242 REIS-BOEK

Dt omtrek'^^'- Sfoote fteenen,en-fch�lj)en, waarvan men digt by vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;len niet wel onderfcheiden kan, daarze egter op een

ten voordellen, hoe de uitvoering van het voordel Dinocrates, welke Alexander den Grooten beloofdenbsp;ganfchen berg Athos in een eenig coIofTusbeeld te '''nbsp;deren, mogelyk geweell was. Agter het beeld vannbsp;Apennyn is een vliegende draak, die eene menigtenbsp;uitlpuwt. Door de menigvuldige dikke boomennbsp;de hoofdfjguur wel voor. Het ontbreekt ook deezeonbsp;niet aan eene menigte verborge waterfproiigen.nbsp;merkt ondertiisfchen bier en daar, dat in veele jaarennbsp;deszelfs onderhoud niets te korte gelegd' is.

Niet ver van hier ziet men Monte Senario� zich de heilige Philippus Benizzi in den jaare 1223'nbsp;zyne medgezelleii in een wond ophield, en vervolg'��'�^^^nbsp;order der Serviten ftigtede. Men toont in het klood�*^nbsp;zeven grotten, waarin deeze kluizenaars woonden- ^nbsp;Bernhardinerkloofter Buonfollazzo is naat �t

l�trtnce, afiland niet alleen eene goede evenredigheid vertoo�^�� maar ook eene zeer goede werking voor het oognbsp;Het verbeeldt een oud zittend man , van wiens ba*nbsp;groote yskegelen, yan een wiiagtigen fteen vervaardigd'nbsp;afhangen. Een zyner voeten heeft de lengte vannbsp;gemeene menfchenvoeten, waaruit men zich eennbsp;van het overige maaken kan. In het lyf is een aart'o^nbsp;grot van fcbelpwerk. Men kan zich liierby eenige^'�^*^

De go:de drukken z^n �er lecr zeldzaam Tan , en TVOid'quot; liefhebbers, gcljk als alles wat van hem is, gtetig

iSA

Om het fehootie land van Toskanen te leer�n kennen ^ men wel, wanneer men eene kleine reize vail Flo-^�gt;ce naar Pifa, Livorno en Lucca doet, om over Piftojanbsp;rug te keeren. De weg naaf Pifa loopt door eeflfinbsp;Hoone vrugibaare vlakte, meeft langs den Arno voort.

�zelve is zes en eene halve poft lang, welke ongeveer ''dertig Italiaanfche mylen bedraagen. (*)nbsp;�eezen weg en de ftreek om Pifa heeft Targioni Bietnbsp;�Pzigt op de natuurlyke gefteldheid in het eerfte deelnbsp;''^'1 zyne meer aangehaalde reizen zorgvuldig befchreeven jnbsp;men ziet daaruit hoe ryk Toskanen is in natuurlykenbsp;^Oortbrengfelen, in koper en lootaderen, in marmergroe-en mineraale wateren. Hy befdhryft den ryftbouw, denbsp;'''yze op welke men omftreeks Pifa de oly perft, en denbsp;*'*ogenaamde Mofette van Noce, dat zekere fchadelykenbsp;*'�pen zyn, welke zich van deezen berg in de gedaantenbsp;eene wolk verheffen, w'aiineer het regenen wil. Hetnbsp;te wenfdhen, dat natuurkundigen van vereifchte be-'yaamheid ook andere deelen van Italien met dezelfdenbsp;'^''Svuldigheid befchreeven. (**}

�J*) De volgende kaart is dicnftig op dteze reiie efl in 'c gemeen t Toskaanlchc naagezien tc worden : Stato genetale delta Tofcananbsp;^ Pojle e flrade principally data in Iftce nella Cak�irafia della Cameranbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

De auteur heeft in gt;t jaart768. een aanvang gemaakt met twei �'an eene tiicuwe verbeterde uitgaave. Zy kon wel gebruik'nbsp;1^^'' ^yn, Wanneet de langwylige , en voor niemand van veel be-gelchiedeniflen van veticheide klocftets, welke een gioo*nbsp;'*lte van �t werk bcllaan, gt;et uit bleeven.

REISBOEK

zien, als of zy naar de antieken, welke men in de verz*' melingen van oudheden vindt, gevormd waren, offchooi^nbsp;de arbeiders �er geene modellen van voor zich hebbe'�*nbsp;Deeze pottebakkers beroemen zich, dat hunne fabrieke�nbsp;federt de tyden der oude Etruriers, wier vaazen zoob^'nbsp;roemd waren, ongeftoord gebleeven zyn. Indien ditnbsp;niet gegrond is, geeft toch het fchoon gevormde vaastve^'�nbsp;aan hunne vertelling eene zekere trap van waarfchynly'^'quot;nbsp;heid. De waaren worden naar veele uitheemiche plaatz^**nbsp;verzonden, en men ziet hier en daar dergolyke vaazennbsp;de Romeinfche tuinen.

Empoli is een volkryk vlek, dat de Gothen aangeler?*^ hebben. De Latynfche naam Emporium fchynt aantedu''nbsp;den, dat hier weleer eene aanzienlyke markt gehoudennbsp;De kleine ftad S. Miniato al Tedefco is aariig gebou'Vi^�nbsp;van hier tot aan Pifa wordt de weg goed onderhoudc'�*nbsp;De oever van den Arno is zeer vlak, waardoor bynbsp;beringden aanwas alles onder water gezet, en veel feba*^�nbsp;veroorzaakt wordt. Men heeft dit kwaad wel door dyk^�nbsp;Zoeken te verhelpen, zy zyn egter te laag en te zwak'nbsp;zoo dat het water zomwylen egter overvlocid, of met S�*nbsp;weid doorbreekt.

Pifa, de tweede flad in Toskanen, waar aan me� geveer vyfeienduizend inwooners toefchryft, ligt aaonbsp;Arno, vierentwintig mylen van daar dezelve in zee looP'�nbsp;Zy is eene van de oudde deden in Italien, en wierd?nbsp;lyk Strabo berigt, na de belegering van Trojennbsp;Arkadiers uit de fiad Pifa, die in PeloponnefuJnbsp;en wegens den tempel van den Olympifchen Jupit^''

DOOS ITALI� N.

Mille rapit denfos acie atque borrentibus haflis, blos parcre jubent Alphea ab origine Pifa,nbsp;bJrbs Etrufca felo.

Aen, L. lo. vs. \yg,

�nderen maalcen d�n lt;jorf}gt;rong der ftad onder, en geloo-dat Pelops, de zoon van Tantalus, een Phrygifch Zoning, dezelve gebouwd heeft. Zy was een van denbsp;*'''aalf voornaamfte Heden in Etrurien. Zoo wel Livius,nbsp;andere Romeinfche gefchiedfchryvers, m/iakeu dikwilsnbsp;�''elding van dezelve.

De PiPaners zyn ecrtyds zeer krygrugtig geweeft. Na ondergang des Roomfchen ryks rigtten zy een magtignbsp;Setneenebeft op, en verwierven in de elfde eeuw de op-^�rheerfcbappy van de zee. Zy maakten zich meeller vannbsp;^^''diiiiyii en Ccrfiea. In �t jaar 1030. veroverden zy Kar-In de kruistogten zonden zy eenige reizen gebeelenbsp;'^''oten naar het heilige land; onder anderen Honden zynbsp;Keizer Frederik Barbaroffa met vyftig galeyen by, ennbsp;'�gten een grooten voorraad van heilige aarde uit Jeriila-jfquot;! te rug, waarvan wy beneden by den Casnpo Sard�nbsp;^'�eken zullen.

Als vyanden van den Paus namen zy alle Franfche Car-quot;laalen, en Bisfchoppen gevangen, welke naar de kerk-^�Sadering van Lateraan , door Gregorius IX. beroe-gt; wilden trekken. Over deezen hoon namen de Ge-^ �fizen wraak, en wel op eene zoo nadrukkelyke wyze,

plj'a, het verval van Pifa. Het gemeenebeft kon zich niet tnt voorige kragten herftellen. De Genueezen ontnamen hn�nbsp;den Porto Pifano, welke omtrend hetzelfde was, dat n�nbsp;Livorno is. Van dat tydftip af werd het vermogen�nbsp;handel, en het getal der inwooners van Pifa jaarlyks OU�'nbsp;der.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

In �c jaar 1282. wierp Ugolino della Gherardefca, hoo�� der Guelfen, zich tot Graaf van Piili op. Maar hy m��¹'nbsp;als een gevangene, nevens zyn zoon, in een tooren, o'�'�nbsp;ke nog in wezen is, op eene erbarmelyke wys dood b��'nbsp;geren. Vervolgens was Pifa dan eens eene vrye flad,nbsp;ftond zy onder de magt van kleine' tyrannen, die 2¹�'�nbsp;voor en na tot heerfchers opwierpen, tot dat eindeiynbsp;Gambacorta zyn vaderland in �t jaar 140�. aan de Flot�quot;nbsp;tynen verried. In �t jaar 1494. verkreeg Pifa haarenbsp;heid weder door Karei VIII. Koning van Vrankryk �nbsp;behield dezelve tot aan 1509. wanneer zy zich anderi�¹�nbsp;voor altoos aan de Florentynen overgaf. Veele butr�'¹

Onafhangelyk te maaken: wesbalven de Groothertog�� magt en den handel der flad nog meer zogten te verzwahl'�''�nbsp;pit is hun ook in zoo ver gelukt, dat van de hondet²^�nbsp;vyftig duizend inwooners, die �et voormaals waren,

lyks het tiende deel overig is; waaronder zes k zev�� derd Joodea begreepen zyn. In laater tyden zynnbsp;derneemingen, om den handel van Pifa weder eenig�¹''¹nbsp;bloei te brengen, vrugteloos uitgevallen.

DOOR ITALI� N. B4?'

breed, fchoon, en, als Florence, met groote platte geplaveid. Het gering getal inwooneren maakt denbsp;^d, wegens derzelver wydluftigen omtrek, ledig ennbsp;^�odfch. De huur der huizen is ongemeen laag; op vee-Plaatfen wad het gras op de ftraaten. De lucht, dienbsp;''oorheen zoo gezond in Pifa was, word door gebrek aannbsp;*�^nrchen, welke het omliggende land niet genoeg bear*nbsp;��den, en van poelen zuiver houden, vervuild. Pifa wasnbsp;^'Oorheen wegens gezondheid van lucht beroemd, en Livornonbsp;'''�erd voor ongezond gehouden; thans is het omgekeerd,nbsp;Livorno, geniet door een vermeerderd aantal van inwoo-het voordeel, dat het land om de Had drooggemaaktnbsp;'�gt; en dat]de befmettelyke koortzen, die, nog in het be-gin deezer eeuwe, veele luenfchen wegrukten, geheel ophouden.

De Kathedraalkerk is een oud gebouw , en verdient �heer w'egens den rykdom aan marmer, dan wegens eennbsp;^6den fmaak in den aanleg, befchouwd te worden. -C*)nbsp;^oor de menigvuldige veroveringen kreegen de Pifanersnbsp;menigte zuilen en marmer tot verfraaying van hunnbsp;Men ziet zulks aan de openbaare gebouwen, enin-^�^�derheid aan de kathedraalkerk, om niet te melden vannbsp;menigvuldige oude opfchrtften, basreli�fs cn bouweie-^�3dien. Men ziet in den dom zuilen van het heerlykllenbsp;^'^skfehe marmer, en inzonderheid voortrclfelyke zuilennbsp;het verde antico aan het altaar van den heiligen Ra.nbsp;j patroon der Had. De grond tot dit gebouw werdnbsp;jaar 1063. naar het plan van een Griekfchen bouw-Brufeheuo, die naar zyn tyd een groot kundenaar

�48 R E I S - B O E K

Pifa. � was, begonnen, en de koften goed gemaakt van de buit� welke de Pifanen by het verjaagen der Saraceenen uit P*'nbsp;Icrmo in Sicilien behaald hadden. Zy heeft veel dootnbsp;brand geleeden; de Groothertogen hebben ze egtcr 2��nbsp;veel mogelylt in goeden ftaat zoeken te herrtellen. Bydci'nbsp;ingang verdienen de drie fchoone deuren van brons opg^'nbsp;merkt te worden. Men geeftze uit voor den arbeid valtnbsp;Jan de Boiogne; zy zyn egter voor dien raeefler te oWnbsp;Egtzaam en te gebreklyk getekend; Cochin zegt, zy zy�nbsp;fiegt, en fchryft ze aan Bjnaiino toe. De basreli�fs vef'nbsp;beelden de lydensgefchiedenis van Chrillus. Men ziet 'efnbsp;onder anderen een natuiirlyk getekenden rhinoceros op*nbsp;waaruit volgt, dat men dit dier toen reeds in Italien g�'nbsp;kend heeft. Een andere deur raat twee vleugelen va�nbsp;brons aan de zy naarden hangenden toorentoe, is vee'nbsp;geringer van werk: de Pifaners zouden ze van een krui*'nbsp;togt uit Jcrufaleni medegebragt hebben. In �t gemeen ZJ'�nbsp;alle deeze deuren niet met die aan het doophuis in FD'nbsp;rence te vergelyken.

De kerk is geheel met marmer bekleed, op een Grie'^' fchen trant, eenigzins duider, maar van een majeftueurci�nbsp;aanzien, waartoe d� menigvuldige zuilen veel toebreng*^�'nbsp;De middelkerk, en de twee zygangen rullen aan elk*^�nbsp;kant op vier ryen zuilen, waaronder vierentwintignbsp;Oollerfchen granletfteen, en twaalf van ander koflt�**'^nbsp;marmer. Zy ftonden verraoedelyk in vroegere tydennbsp;verfcheide plaatzen, gelyk de kapiteelen, welke niet

deeze zullen geen fchooh gewelf, maar alleen een hoi't�� dak met vergulde cieraaden draagen. Aan den hoofdah*�^nbsp;vindt men twee zuilen van porphyr, en vier goede Fee'nbsp;deryen van Andreas del Sarto, welke vier heiligen�nbsp;trus, Johannes, Margaretha en Caiharina verbeelden.

DOOR I T A L I E N.

een pilaar van de middelkerk ter linker zyde, niet ver van pija/ den hoofdaltaar, hangt de heilige Genoveva met een lam,

�t welk voor een der befte ftukken van gemelden meefter gehouden wordt. De houding van het beeld is fchoon,nbsp;de uitdrukking edel, en het kleed in eene grootfche manier. De menigvuldige fchilderyen agter in het koor geeftnbsp;men voor het werk van de broeders Zuochero uit. In �tnbsp;kruis ter regter zyde heeft Benedetto Lutti in een grootnbsp;fchilderftuk den heiligen Ranieri verbeeld, daar hy zynenbsp;Vorflelyke kleeding met het monnikken gewaad verwilTeld,

Op den eerden altaar, wanneer men langs de linker zy weder terug keert, moet men een fchildery van Raphaelnbsp;in zyn eerfte manier niet ongemerkt voorbygaan. Metnbsp;Verbeeld verfcheide Heiligen , die Maria aanroepen.

De zamenftelling is te fymmetrifch ; het ontbreekt Voor �t overige aan geene andere fchoonheden. In hetnbsp;kruis aan de linker hand ftaan agter den altaar de beeldennbsp;Van Adam en Eva, met welke men hier veel op heeft,nbsp;maar welke van de meefte kenners niet fchoou gekeurdnbsp;Worden.

De marmeren graftombe van Keizer Hendrik VII. die de Vniverfiteit te Pifa ftigtte, en de ftad bovendien veel gunden bewees, is hier in de muur geplaatft. Hy ftierf, alsnbsp;bekend is, in Toskanen aan eene vergiftigde hoftie, welke hem door een monnik by het gebruik van�t heilig avond*nbsp;maal gegeeven wierd, wanneer hy in �t jaar 1313. naarnbsp;llomen reisde, om gekroond te worden. De Pifanersnbsp;'vilden uit dankbaarheid niet dulden, dat hy op eene andere plaats, dan in hunne domkerk, zoude begraaven worden. Eene van de kleine zuilen, die den preekftoel draa-Sw, ziet �er uit, als of zy uit verfcheide ftukken marmer

ago nbsp;nbsp;nbsp;R E I S - B O E K

beftond , die door een deeg of cimeiu van porphyr mengevoegd zyn. Eene andere is van Oofterfchen Bro*nbsp;catello, en word voor het fchoonfte ftuk marmer gehoU'nbsp;dengt; dat men van deeze foort kan aanwyzen. Denbsp;der kerke onder de koepel beftaat uit een oud mozait^'nbsp;werk van koftbaare foorten van marmer, waarondernbsp;inzonderheid veele ferpentynfteenen aantreft, welke in OP'nbsp;per-Egypten worden aangetrofFen , maar reeds vannbsp;zeer zeldzaam waren.

Buiten de kerk is eene marmeren zark, waarop in basreli�f de wilde zwynen jagt van Meleager verbee'*^nbsp;wordt, en dus of van een oud, maar een flegt meefter g�'nbsp;maakt, of van eenen in de middeleeuwen gecopieerd gt;*'nbsp;Onder dezelve ligt de Graavin Beatrice, in �t jaarnbsp;geftorven. Zy was de moeder van de Gravinne Mathd'nbsp;dis , door haare giften aan den Pauslyken ftoel zoonbsp;rugt.

Men ziet by de kerk eene alieenftaande zuil van marmer, waarop eene antieke marmeren begraafniskf'^'*^nbsp;ftaat, hebbende een goed basreli�f, �t welk een olfer v�'*nbsp;Bacchus, nevens deszelfs gevolg verbeeldt. De beeld^|^nbsp;zyn wel, geftrenggeoordeeld, niet naanwkeurig getek^'�^'nbsp;egter bevallig. Op het kapiteel der zuil leeH men:

Maar men ziet duidelyk, dat het opfchrift nieuw is. is veel te groot voor een talent,behalven dit woog of telde o�nbsp;toen het geld, en men gebruikte�er derhalven geene ma*^nbsp;Het Aards-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aardsbisfchopjyke Paleis maakt eene deg'

fra�

Ffttticifcus Fmni Piftojenfis S. R. I. C. jircbiepifcopus Pifar.mnbsp;Fontem faciendum curavitnbsp;Et fuper fontem

Statuam divini legumlatoris Mofit Cujus nomen ex aqua ortum fonatnbsp;Et cujus virga e petra mirabiliter elkuitnbsp;aquam effluentem,

Het doophuis, II Battifterio, is eene den heiligen ]o-BattiJIs-hannes toegewyde kerk by den Dom, waarin alle kinde-^^^ ren moeten gedoopt worden. Dit gefchiedt ook te Florence, en aan de meefte plaatzen, waar dergelyke daartoenbsp;�efchikte kerken worden aangetroffen. Het gebouw is geheel van marmer, en wel gothifch, edog rond, en vannbsp;�ene fchoone gedaante. Het wierd, geiyk men aan eenenbsp;^uil leeft, volgens de ordinantie van Dioti Salvi voltrok-^rokken. Tot goedmaaking der koften werd op ieder vuurplaats een gulden gelegd, en dit bedroeg 13400 gulden.

'I^anneer men naar gewoonte, vyf menfchen voor eene ''Uurplaats telt, volgt, dat Pifa toen ten minften zevenendertig duizend inwooners gehad heeft. De kerk doet zichnbsp;'an binnen goed voor. In de rondte ftaan agt zuilen vannbsp;Sfanietfteen, die uit Sardinien zyn gebragt, en op dee-weder kleinere, die de koepel draagen. In �t middennbsp;diet men een agthoekig vat van marmer, drie trappen vannbsp;'ien grond verheven, �t welk uit vyf afdeelingen beftaat,

Cftnoedelyk waren de laatfte met water aangev�ld, en da Pfteffei flond jn de middeafte, om deste gevoeglyker de

kin-�

R EI S - B O EK

kinderen, wanneer �er veelen te gelyk waren, door del eener indompeling te kunnen doopen. De marmef^��nbsp;kanfel ruil op agt zuilen van granietlleen , die vannbsp;wen gedraagen worden. De basreli�fs verbeeldennbsp;jongde gerigt, en zyn van een flegten gothifchen finaak¹nbsp;of zy fchodu aan, Nicolao Pifano, wien zyne landslip'nbsp;den den Ritrovatore del buon gujlo della fcultura noC'nbsp;men, worden toegefchreeven. Het gewelf van hetnbsp;tillerio heeft een buitengewoone klank. Men behoedquot;'�nbsp;maar met een dok op den grond te dooten, zoo klin^^nbsp;het even zo lang weder, ais de klokken na het Haan�nbsp;de echo is zoo fchoon , dat men aan den eenennbsp;duidelyk hoort, wat aan den anderen zag: tegen den nn'^'^nbsp;gefprooken wordt. Dit is eene uitwerking van de el�P^¹'nbsp;fche gedaante van het gewelf, dat een dubbeld bran�s'nbsp;punt heeft. Wanneer derhalven iemand tegen den een'^��nbsp;muur fpreekt , wordt het geluid naar het tegendaan¹^�nbsp;brandpunt terug gevoerd.

De Campo Santo, of het kerkhof van Pifa, behoort der de merkwaardigheden der dad. De plaats heeftnbsp;lengte van vierhonderd en vyftig voeten, en is metnbsp;gallery van zedig boogen omringd, welke in �t jaarnbsp;naar �t plan van Giovanni Pifano zyn gebouwd.nbsp;overdekte gang is met marmer bekleed, met veelenbsp;graven en oude fchilderyen vercierd. (¹) In 'de kopP^�nbsp;heerfcht hier en daar eene goede uitdrukking, anderenbsp;de manier dyf en droog. Zy zyn ten deele wegef¹nbsp;zonderlinge invallen der fchilders van die tydeonbsp;maaklyk, ofTchoon men dezelve niet tot voorbeelden

Deeze praalgraven heeft de 'Kardinaal Norris in 5 wetk ia falio ondet den titel CcrMafiia Pijfana befcbiervcu-

DOOR I T.A L I E N.

doorbedde bybrengen. Op het eerfte ftuk zweeft de dood, onder de figuur van een oud morsfig wyf op zwarte vleugelen met een feisfen, over eene menigte van doode Keize-ten. Pauzen, aanzienlykenen geiingen. De zielen ko^

�ien uit den mond van vroomen en godloozen in de go-(Jaante yan itleine naakte kinderen: de eertlen worden door Engelen, de anderen door duivelen waargenomen en weggevoerd. In de lucht twillten een engel en een duivelnbsp;Over de ziel van een dikken monnik; elk hunner wilzenbsp;^bben. Een hoop ellendigen verlangen van onderen naatnbsp;'ie dood, maar deeze keert haare feisfen liever naar eenigenbsp;ionge perfoonen, die zich in een oranjenbofch vermaaken.

gefchiedenifl�n en wonderw'crken van) den heiligen Ra-�ieii, befchermheilig van Pifa, fchryven eenigen aan Ci-^abue, den oudllen fchilder, toe. Maar Cochin houdt ^iraon Memmi voor den meefter deezer ganfche verzame-i'hg. Het laat�e oordeel heeft Andreas Orgagna gefchil-^ord: de hemel is met monniken en nonnen vervuld. Eennbsp;*ngel neemt de vtyheid, een monnik uit denzelven by denbsp;iiairen uit te trekken. Zes ftukken tot de gefchiedenisnbsp;''an Job behoorende, heeft Giotto, een van de herftel-ifirs derlchilderkuuft, vervaardigd. Verfcheide gefchiede-�'sfen van het oude teliament zyn van een Florentyner,nbsp;^enelzo, een fchilder en dichter, welke hier ook in �tnbsp;'�ar 1478, is begraaven. De hel van Bufalmaco, waarvannbsp;^ocacius melding maakt. In de eene gallery liaan meernbsp;fian zeventig oude marmeren, met basreli�fs vercierde zar-^en. Daarenboven ziet men hier eene menigte gedenk-^aven van beroemde mannen; b. v. dat van Matthaus *-^hrtius, van Michael Angelo. De in 1574. geftorvenbsp;^^chtsgeleerde Buoncompagno heeft voor Paus Gregoriusnbsp;^ll. zyn bloedverwant eene pragtige tombe met raarme-flaudbeelde^l laatet^ oprigten. De bekende rechtsge-

lees*

254 R E I S - B O E K

leerde Philippus Decius, moet zyne erfgenaaraen niet b�' trouwd hebben, dat zy zynenthalven onkoften zoudelt;*nbsp;doen, want men leeft in het graffchtift op het gedenkftufe

fepulcrum fibi fabricari cumvit, ne pofteris fuis credeft^� In �t jaar 1766. is voor den Graaf Algarocti, die zichnbsp;aan het Berlynfche hof he�ft opgehouden, en door zyo^nbsp;tangenaame fchriften bekend gemaakt heeft, hier eene toih'nbsp;be opgerigt geworden, nadat hy te Pifa overleden was.

Men vindt hier ook een paar opfchriften, welke de faners tot gedagtenis der beide neeven van Auguftus,nbsp;melyk Gajus en Lucius Marcellus, hier hebben laatennbsp;ten; ook een mylpaal van den Aemilifchen weg, die w�!^^nbsp;de honderd en agtenzeftigfte geweeft is. De eigenly^^^nbsp;Campo Santo wordt in drie deelen verdeeld. In hetnbsp;venfte begraaft men de adelyken, in het middelfte de ba^'nbsp;gefs, en in het benedenfte de landluiden. Wanneernbsp;Pifaners in �t jaar 1218. den Keizer vyftig galeyen innbsp;beloofde land te hulp ronden, bragten dezelve uit godsdic�'nbsp;rtigheid'heilige aarde uit Jerufalem herwaards, welke denbsp;bezat alle iighaamen in vierentwintig uuren te verteef^�'nbsp;Waar het verhaal der Pifaners heeft deeze aarde dienbsp;fchap verloeren, na dat in een pefttyd de overvloed'�nbsp;lyken den grond te vet gemaakt hadden. Heeft dezelvenbsp;heen zoodanig eene eigenfehap gehad, zoo wasnbsp;veelligt geheel natuurlyk, en aan eene fterkekalkagtigiquot;^�nbsp;waar van ze doortrokken was, toetefchryven.nbsp;x/enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reeds voor eenige eeuwen beroemd wegelt;^^

gendetoo- hangenden tooren , Campanile forto of torre pend^^\^ Een Duitfeher, genaamd Wilhelm, zou dit gebouquot;'nbsp;jaar 1174.aangevangen, en de reeds meergemeldenbsp;no Bonacci hetzelve voltooid hebben. De tooren helt;^ ^nbsp;zekere fchoonheden, eene goede evenredigheid en

DOOR ITALI� N.

�en. Zyne gedaante is cylindrifch, en beftaat uit agt ryen *uilen boven elkander, elk met een balkwerk voorzien;

bovenfte ry, waarin de klokken hangen , is een weinig '^getrokken. De zuilen zyn doorgaans van marmer, ennbsp;''olgens alle vermoeden, van oude gebouwen genomen.nbsp;�lke zulke zuil draagt twee boogen, en is ver genoeg vannbsp;^en ronden hoofdmuur af, om gemakkelyk tusfchen doornbsp;rondom te kunnen gaan. Men telt driehonderd vyfen-*e(lig trappen tot aan dat engere deel, waarin de klokkennbsp;Wgen, of honderd tweeenveertig Paryfche voeten. Wanneer hiervan een loodlyn wordt neergelaaten, hangt dezel-''e twaalf voeten van den onderden muur des tooms af.nbsp;�let is niet waar, dat de muur, 'gelyk eenigen gefchreevennbsp;hebben, aan de andere zyde van den toorenloodregt indenbsp;l'oogte opgetrokken is, dezelve loopt veelmeer volgensnbsp;�en fcheefhangenden parallel.

Veelen gelooven, dat de tooren van tyd tot tyd gezakt en ditfchynt ook waar te zyn, indien men alleen hetnbsp;Underlie gedeelte befchouwd, wyl de piedeHallen der zul-aan de overhangende zyde veel nader by den grond zyn,nbsp;aan de andere. Wanneer men egter opmerkt, datnbsp;'�'dk een zwaar gebonw zoo regelmaatig niet kan zakken,nbsp;^oo dat het muurwerk daarby niet lyden, en groote fcheu-

'^sn tooren weder merklyk regter wordt, en niet meer zoo ^�ngt, als het onderfte; �� dat de trappen in den dikkennbsp;''^�ur zich zichtbaar fchikken naar het overhangen van dennbsp;^�oren, moet men gelooven, dat de bouwmeefter metnbsp;'Oogmerk hem dus gemaakt heeft, pf dat ten minft�n hetnbsp;^�venfte gedeelte daarop gezet is, wanneer het onderftenbsp;^�eds gezakt was. Daar men meer dergelyke toorens, alsnbsp;I* Garifenda te Bologne, heeft, is het raogelyk, dat denbsp;^hwineefters van dien tyd den wondeibaaren inval gehad.

t25� RE�S-BOEK

en eer hierin gefield hebben, dat zy de toorens fcbe�^ bouwden: offchoon het, vooral wanneer men metnbsp;wel in elkander verbonde fteenen bouwt, geene kunft*��nbsp;een gebouw te maaken, dat by eene aanmerkelyke hooS'nbsp;te van boven eenige voeten van den loodlyn afwykt.

Van deezen tooren heeft men een beerlyk uitzigt o'gt;^^ de vrugtbaare vlakte van Pifa. h�en ziet op den affiaquot;*^nbsp;van drie mylen de beroemde baden van Pifa, die be'��'nbsp;den zullen voorkomen; voorts het dorpAeciano, uitnbsp;welk langs eene waterleiding fehoon water in de fiad gebra�'nbsp;wordt, en eindelyk de zee vyf mylen ten wellen van P'^��nbsp;�� Nagts kan men den vuurtooren van de haven van Liquot;�'^nbsp;no onderkennen , die agt mylen ver is.

Kerkver- De Bisfchoplyke zetel in Pifa is weleer eene der as�' ^�*'^^^^�^^��zienlykfte in Italian geweefi. Reeds in de vierde ee�quot;^nbsp;^ ' Honden die Eisfchoppen in aanzien, dat des te meer t��nbsp;nam, wanneer zy in denjaare lopa. de Aardsbisfchopiy^*nbsp;waardigheid verkreegen. De Domheeren zyn allen uit alt;J�'nbsp;Jyke gefiagten, en hebben de vryheid van den Paus�'�*nbsp;zich als kardinaalen te kleeden. In Pifa zyn eenige k�***

ban gedaan wierd ; de tweede in �t jaar 1409, en ��^^j, de in �t jaar 1511. De raiddelfte is de beroemdfi�nbsp;drien. �Er waren toen groote verdeeldheden in denbsp;twee tegenpauzen werden afgezet, en Alexander

in de gefchiedeniflen van deeze drie concili�n, en h?� ven van Petrus Filargo, of van Candia, een Fraocisk'**'^^nbsp;die onder den naam van Alexander V. Paus wierd� ''�nbsp;wlgtigfie gedeelte zal uitmaaken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .

DOOR I T A L I E N.

Wyl zy den Ridderen der orde van den heiligen Scephaniispffa^ ^ v behoort. Zy ligt op de plaats van denzelven naatn, welke'

gt;iet fchoone gebouwen omringd is. Voor dezelve ftaat het marmeren ftandbeeld van den Groothertog. Cosmus I.nbsp;den ftigter deezer orde , �t welk van even zoo flegtennbsp;hriaak is , als de daarby zich bevindende fontein. Denbsp;Voorgevel der kerk is met marmer bekleed. Boven denbsp;heide eerde aitaaren ter regte en linke hand heeft Bronzino de marteldood van den heiligen Stephanus, en denbsp;Aanbidding van de heilige drie Koningen middelraaatignbsp;Eefchilderd, maar de tekening, welke eigenlyk zyn hoofdtaak was, is zeer goed. De hoofdaltaar en de zuilen aannbsp;dezelve zyn van porphyr; de architeftuur is mannelyk, ennbsp;Van een edel voorkomen. Boven den altaar ftaat een por-Phyren zark, en op denzelven een ftoel van brons, wel-he men den ftoel van den heiligen Stephanus noemt; denbsp;Paus fchonk denzelven aan den Groothertog Cosmus 11.nbsp;drie marmeren ftandbeelden van den heiligen Stephanus,

Van de band van Johannes Baptifta Foggini, een nieuw ^'otentynfch bouwmeefter een beeldhouwer. In de Kerknbsp;^Angen veele ftandaarden, paardeftaarten, en andere zege-*�henen, welke de Ridders den ongeloovigen ontweldigdnbsp;^^hben. De Grootprior der Kerk is altoos lieutenant vannbsp;Grootmeefter, en woont in het paleis der orde.

Dit Paleis, dat by de Kerk ligt, is van George Vafari �fordineerd. Boven de ingangen ftaan de borltbeelden wnnbsp;zes eerfte Grootmeefters van Cosmus I. af gerekend, ^^'t*^**nbsp;^seze Groothertog ftigtte de orde in �t jaar 1561, met be-'''�higing van den Paus Pius IV. (?) met oogmerk om

de kuGen van Toskanen daardoor voor de Turkfche roovers te beveiligen. De Orde onderhield tot aannbsp;midden deezer eeuw nog twee galeyen, om op dezelvenbsp;kruiflen, maar federt de voorige Keizer met hun vredenbsp;ipaakt heeft, vervalt het oogmerk deezer ingefleldenbsp;geheel. De Keizer fchafte de galeyen, welke met die vai*nbsp;Maltha veel tot zekerheid der italiaanfche Iniften innbsp;Middellandfche zee bygebragt hadden, in den jaare 175S'nbsp;?f, en de flaaven werden aan de Algerynen gefchonke��*nbsp;De Ridders mogen trouwen, maar in het Paleis woon^**nbsp;alleen de ongehuwden, wanneer zy willen, en zy hebb^'*nbsp;wooning, hout, licht, en de tafel vry. Zy zyn meeft^^nbsp;over hunne bezittingen, maar moeten allen na hun doo'nbsp;het vierde deel daarvan aan de Orde laaten. Te voore*�nbsp;was het de pligt der Ridders drie jaaren op de galeyennbsp;dienen, eer zy werklyk in de Orde aangenomen wierdcfl gt;nbsp;en dan waren zy eerft gefchiltt tot zekere cemmandery^�''nbsp;welke ten dien einde opgerigt zyn, en waarvan de Gtoo''nbsp;hertog zommige zelf vergeeft. Geduurende deeze d��nbsp;jaaren genooten zy een inkomen, dat vermeerderd �nbsp;wanneer zy lult hadden, om langer te dienen.

Crootmeefter difpenfeert in dit ftuk niet meer, gelyk . wils te vooreu gefchied is. De anderen bekomen het ktn'^nbsp;van den Groothertog uit genade, daartoe wordennbsp;van verdienden uk alle Handen, konftenaars, en derge'v'^*^''

cU pc

beide laatde claflen behoeven geene gelofte te do^n.

De Orde wordt in drie claflen verdeeld: in CavalUgt;'' Ciuftizia, di Grazia, e ddle Commanderie. De eerl^^��

zyn de eigenlyke Ridders die de gelofte doen, en kwartieren, gelyk de Maltheezen, moeten toonen.

genomen. De laatden ;tyn zulkcn, welke cene con� derye, die na hun dood aan de Orde vervalt, ftigt��nbsp;daartoe de eere genieten het ordeskruis te draageH'

fioOR ITALI�

*cne zaal van het Paleis z\'n de wapens van alledeniedele-^,y^ij �en der drie claflen gefch�derd. Het aantal derzelve ftrektnbsp;*ich hedendaags ten minflen van vier tot zeshonderd uit.

Volgens de laatft� inrigting moeten die geene, welke com-*^eryen hebben , ook van adel zyn: zy worden egter dik-'vils met dat oogmerk alleen tot den adelftand verheven , i^'aardoor de Orde, of liever de Grootmeeder, zeer ryknbsp;'vordt. De ftigters derzelve moeten een zeker capitaal be-^emmen, waartoe ze gemeenlyk landgoederen neemen.nbsp;�e Florentynen vreezen daarom niet zonder grond, dat denbsp;Orooihertog daardoor met den tyd tot bezit van het halvenbsp;'i'oskaanfche land geraaken zal. De Ridders draageu eennbsp;*gthoekig kruis van donkerrood atlas met goud �igelegd,nbsp;op de borft een klein goudeil kruis j dat aan een roodnbsp;lint hangt.

Het Arfenaal ligt aan den Arno; te vooren werden hier ^rfena�k galeyen gebouwd en vertimmerd, en alles wat tot der-^elver uitrufting noodig was, werd hier opgelegd. Hetnbsp;Sebouw ftaat thans ledig nu de galeyen afgefchaft zyh.

Het groot hofpitaal is een fchoon, wel ingerigt, en wel jj^jhitaoU ^derhouden gebouw. De landskinderen, welke op denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

genees- of heelkunde zich toeleggen, moeten hetzelve zekeren tyd bezoeken , om de praktyk magtig� tenbsp;quot;'�orden,

De Kerk van S. Matteo Is wegens het fehilderwerk d�r ^ , lgt;eide broedersJVIelani van Pifa merkwaardig. De doorzigt* '

�'Utide is �er zoo gelukkig in waargenomen, dat men de Kerk nog eens zoo hoog agt, als zy in de daad is, ennbsp;quot;anneer men op eene zekere plaats ftaat, die op dennbsp;fitond van de middelkerk met een merk getekend is, zo�nbsp;''^Kynt het als of boven het balkwerk nog eene tweedenbsp;'^''de van zuilen was aangebragt. Men ziet in het middennbsp;*'^d den 'Vader in eeae glorie, zoo als by de Kerkvadersnbsp;R anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vsiS

6.6q

heeft eene voortreffelyke werking, maar aan de enkele ftukken was veel te berifpen. Veele beelden zyn volk^'nbsp;men uit de fchilderycn van Petrus van Cortona genO'nbsp;men. De Ridder Pandolfo Tito ontfchuIJigd de fchU'nbsp;ders hiermede, da: Raphael zelf dergelyke diefliallen aa�nbsp;de oude basreli�fs heeft bedreeven. (¹) Op den hoof�d'nbsp;altaar heeft Peter van Cortona Chridus, de verkoopers uitnbsp;den tempel dryvende, afgemaaid. De zamenftellingnbsp;het koloriet zyn fchoon, egter haper: het in dit fluk ai�nbsp;een ander wezenlyk deel, naainlyk de uitdrukking, voot'nbsp;al in het beeld van Chrillus, dat van alle nadruk en bU'nbsp;tekents volftrekt ontbloot is.

�Er zyn nog verfcheide kerken, wmike van een liefbub' her der fchilderkunft bezogt mogen worden, by welkenbsp;ons niet willen ophouden. In S. Girolamo, en bynbsp;Franciskaanen, treft men van het werk van Cimabue aaU¹nbsp;In S. Doniinico vindt men (lukken van Giotto, en bynbsp;Carmeliten iets van de hand van Maficcio.

Qtfervaio- � Sterrentooren, Torre della fpecola, of het Obfervat¹�' rium. riura, is voor ongeveer dertig jaar op korten derUni''^/'nbsp;fiteit aangelegd, en met de kortbaarfte Engelfche indf^^nbsp;menten, waaronder een muraaiquadrant, dat veertiennbsp;derd dalers gekort heeft, voorzien. In Italien kan�erui^'¹nbsp;by haaien, dan dat van Bologna. Perelii , een bek'V^^¹^nbsp;artronomirt, heeft �er het opzigt over, op eene weddenbsp;zevenhonderd dalers.

Hy zet met dc grootfte ftoutheid daar neer, dat Raphael� deeze diefftal des te beter te verbergen, des atgis met eennbsp;icn�ds' rondgegaan was, orn dc basreli�fs, van welke hynbsp;�eei�d had, te vetmiaken. Geen fclnyvcr heeft een jota vaonbsp;flegten' haadcl van Raphael gewag gemaakt. Dc grootftcnbsp;betoonden by alle gelegenheid zoo groot cene agting voor dcnbsp;ken, dat dit gcene dc rainlie waarfchynlykhcid heeft.

DOOR I T A L I E N.

Tegen over deezen tooren ligt de wyduitgeftrekte Bota-... '� ''ifche tuin. Boven desEeifs ingang leeft men; Hic Arguinbsp;non Briareus. Ferdinand III. Groothertog van Tos-^3nen, lei dezelve in �t jaar i6o�. tot geryf der hier ftu-^�erende Medici aan. Tilli, weleer een geleerd opzienernbsp;''au dezelve, heeft de merkwaardigheden daarvan befchree-''^n, en van de vyfduizend planten, zesentagtig der voor-''samfte in �t koper laaten brengen. (*)

By den tuin is ook een fchoon Naturalietikabinet aange-^^^/,;^f dat reeds drie kleine zaaien beflaat. De Hoogleeraar t'a� na-kruidkunde heeft �er het opzigt over en vermeerdert het.nbsp;den winter wordt het op zekere tyden in de weeknbsp;verklaard. De voorige Keizer vermeerderde hetzelvenbsp;^'^er aaninerkelyk door het aankoopen der verzameling vannbsp;'^kalteri, van tvienwy by Florence gewag gemaakt hebben,nbsp;door het fchenken van veele doubletten uit het Kei-kabinet te Weenen.

De Loggia de Mercanti is oen fchoon marmeren Beurt. ^^�w, met dorifche pilaaren voorzien, dat de Groother-Ferdinand I. in �t jaar i6o6. heeft laaten zetten, tennbsp;om den kooplieden eene plaats ter byeenkomft tenbsp;�'ffcbaffen, ten deele om het archief van den handel eenenbsp;^fkere plaats te bezorgen. Het onderfte deel van hetnbsp;^'�houw, waar de koopluiden zamenkomen, beftaat uitnbsp;�foote arkadcn met dorifche pilafters. Wyl de trigliphennbsp;��*ar over de pilafters aangebragc zyn, heeft de fries eennbsp;k^ing aanzien. Sedert alle handel zich naar Livorno ge-heeft, ftaat dit fchoone gebouw ledig, en dientnbsp;toe, dan tot eene treurige herinnering voor de Pi-^'lers van hunnen voormaaligeo welftand en bloeyenden

76a

^ifa, handel. Aan het eene eind grend het aan de marnier�* brug, en aan het andere aan de Cafino de Nobili, waar d�nbsp;leedige adel des avonds byeenkomt, om door het fpelnbsp;tyd en hun geld te verkwiften.

�Er zyn eenige gebouwen in Pifa, welke wegens e�quot;* goede architeduur aanmerkenswaardig zyn, als het Pal�'*nbsp;der Groothertogen, die zich voorheen alle jaareii eenig�*nbsp;tyd te Pifa pleegcn optehouden; de Paleizen der geflagr��nbsp;Albizzi, Lanfranducci, Lanfranchi, en anderen meer.

De beftraate dyken aan beide zyden van den Arn�' Cn de drie bruggen o-ver den vloed, zetten der ftadnbsp;veel fchoonheid by. De eerde zyn breed, en zoo aang�nbsp;naara, dat zy den inwooneren tot wandelplaatzen, zoo vfnbsp;le voet, als met koeczen dienen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Van de drie bruggen heet de eerde Ponte a Mare, quot;'5' de weg naar zee over dezelve loopt. De middelde Pon�*nbsp;Mezzo , of Ponte Marino is de fchoonde, en in �t jaarnbsp;geheel van marmer opgetnokken. Zy bedaar maar uit tiri�nbsp;boogea, fchoon de Arno hier eene aaiizienlykcnbsp;heeft. Het opfchrift van den eerden pilaar wydnbsp;dat de Groothertog Ferdinand II. dezelve gebouwdb�� 'nbsp;en de andere doelt op het jaarlykfch fpiegeigevegt va�nbsp;yolk uit beide deeien der dad:

tlim, lapidea vix ataUfft f�remnbsp;mine tnartnoreanbsp;fulcrior �? firmior ftainbsp;fimulato Martenbsp;^irtutis ver a fpecime^nbsp;fieps drrtffa.

DOOR ITaLIEN.

�e derde brug heet Ponte alia F�rtezza, wyl men over �dezelve naar de kleine fchans gaat. De bruggen liggen al-vry, en zyn met geene gebouwen bezet, waardoor men.nbsp;fchoon gezigt van dezelve over den vloed, �n overnbsp;^et veld heeft.

Het bovengemelde gevegt is een Zonderling feed, dat ^le drie jaaren gehouden wordt. (*quot;) Van het gemeenenbsp;''olk, dat aan deeze zyde van den Anio woont, wordennbsp;^f�venhoDderd en twintig man in twalfcompagnien verdeeld ,nbsp;^io hunne vaandels hebben. Zy trekkenharnaflen aan, zettennbsp;''�rgnlde helmen op, en zyn met houten knodfen gewapend.

dat zy in parade opgetrokken zyn , ftellen zich aan eiken '^ant der brug zes compagnien, dog Z�o, dat in �t middennbsp;*finige ruimte blyft, waar een (laak opgerigt is. Na hetnbsp;S^geeven teken laat men dezelve neer, en terdond grj'ptnbsp;elkander van beide kanten onder het gefchal vannbsp;kompetten aan , het geen omtrend een uuf duurt. Denbsp;^erkde parry behoudt de plaats , en dryft de andere tenbsp;Her Haan is hierby geheel verboden, egter gaat hetnbsp;^^Iden zoo zuiver toe , dat niet eenigen gewond, ofnbsp;^�Its gedood worden. Het gevegt was voor deezen nognbsp;heet�r, wyl die kant, welke zegepraalde, vand�dadnbsp;langeenige voordeelen genoot, tot gt;r op nieuws ge*nbsp;^gtcu wierd.. De oorfprong van dit gevegt is onzeker,nbsp;^�nigen houden daande, dat Pelops, de digter der dad,nbsp;i'^tzelve reeds, als eene navolging der Olympifche fpelen,nbsp;quot;'��ft ingevoerd. Anderen gelooven, dat het tot gedagte-der nederlaag van den Koning van Sardinien, die in den

!){ ^ Cshot � die eenige aartige gezigten va� Pi(a heeft gecift, dit gevegt in eene afzonderlyk� plaat verbeeld. Van het ge*nbsp;kan men een wydloopjg jtatigt vinden in de Oplcmachlitnbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;) overo la hatagUa del Pome dl Pifa^ dejeritta da Cmniih

ghi bekent zelf, na dat hy zes verfcheide gevoelens heeft bygebragt, dat het eenc zoo onzeker is, als het ander�-

Pifa is alleen met eenegraft, en een muur, in welk� bier en daar oude toorens flaan, omringd. Nadat de Fl�'nbsp;rentynen zich meefter van de ftad gemaakt hadden, leid��nbsp;zy, om dezelve in toom te houden, drie forten aa��nbsp;twee van dezelve zyn zeer (legt, en het derde, dat w�gt;'nbsp;nig meer betekent, ligt aan den kant van Florence, ni�^nbsp;ver van de poort S. Marcus.

Pifa heeft verfcheide geleerde mannen voortgebragt; is het middelpunt der geleerdheid in Toskanen, en ond�fnbsp;alle de tegenwoordige hooge fchoolen in Italien kan gee��nbsp;zoo veele geleerde ProfelTgren aanwyzen. Debooge fcboolnbsp;is reeds oud; Accuifius, Bartolus, Cefalpinns, en veel�nbsp;anderen, gaven aan dezelve voorheen een groot aanzi��nbsp;De Groothertog Cosmus I. die in �t j?,ar 1574.nbsp;hernieuwde ze, en bragtze door den rechtsgeleerden M'nbsp;ciati, en eenige andere beroemde mannen, die hynbsp;�waards beriep , in aanzien. Zy heeft boven de vyft��*nbsp;duizend fcudi inkomen, welke de Pauzen haar voorb��'�

leeraars, van welke �ea twee en veertig in getal zyngt; die van twee tot zevenhonderd daalers aan bezoldingnbsp;ken, worden daaruit door den Groothertog betaald�nbsp;het overfchot wordt aan boeken, gereedfchappen e�nbsp;dere noodige uitgiften bedeed. Wy hebben:reeds g��*� 'nbsp;dat de UniverGteit op haare koden een fchoon Obf�f'^*^'^j,nbsp;riura met gereedfchappen heeft opgerigt, thans isnbsp;voorneemens eene uitgeleeze bibliotheek aantelegge�-Leeraars der hooge fchool worden maar voor drie j�**^*^nbsp;van den (Jrootherfog benoemd; na verloop va� dez�!''�

BOOR ITALI� N.

Worden zy gemeenlyk op nieuws aangenomen, met toeleg pifa. ging van eene kleine verhooging van foldy.

De Prefident der Univerfiteit, Proveditore getierale del-lo fiudio, moet. voor het befte derzelve, eri voor de in ftandhouding der gemaakte verordeningen zorg draagen.

Deeze plaats bekleed altoos de Grootprior van de Kerk van den heiligen Stephanus, en van de Ridderorde. �Er zynnbsp;verfcheide collegien in de (Ud, waarin �en zeker getal vannbsp;ftudenien onderhouden wordt. Het voornaamfle is IlCal-legio di Ferdinando, waar Bartolus weleer woonde. Innbsp;hetzelve leeven veertig jonge luiden zes jaaren lang opnbsp;koften van eenige Toskaanfche lieden. In het Collegianbsp;della Sapienza onderhoudt �er de Groothertog negenendertig.

2y duuren naauwlyks een vierendeel uurs. Het geen hier gezegd is, wordt egter vervolgens in byzondere voorleezingen wydloopiger verhandeld, �Er worden .ongeveer zeventig openbaare voorleezingen gehouden.. De Xeeraarsnbsp;iHoeten ook in hunne huizen privaate leflen voor niet gee-Ven; hierby is egter een groot misbruik ingeflopen, nadiennbsp;�enigen, die by het hof, of elders, in aanzien zyn, zoonbsp;Wel de openbaare, als byzondere uuren der leffea, of ge-heel niet, of niet vlytig genoeg waarneemen.

Eenigen van de thans leevende tweeenveertig Hooglee-j��^^,2. raaren der booge fchool te Plfa zyn geleerde mannen, �Xtdaagfchtnbsp;zich ook buiten �s lands een groeten roem verworvennbsp;hen. Odoardo Corfini, Padre delle Seuole pie, is in de*^nbsp;oudheden en de natuurkunde een geleerd man, van beide,

Zyn ieFajli Attki, en de onderzoeking van het water van Chiana, een bewys. De Pater Antonioli van dezelfdeOrde,

'8 zeer bedreven in het Griekfch, en een bovennatuurkundige. Deopoldus Guadagni heeft zich als een groot rechtsgeleerds betoond. De Peter Monilia, Lceraar der godgeleerd-

REIS-BOEK

heid , heef: in een fchoonen Italiaanfchen ftyl gen de mSterialiften gefchreeven, Brogiani is een bekwaam ontleedkundige , en door zyne verhandeling ove^nbsp;de verfcheide foorten van vergif bekend. Matoninbsp;heeft eene befchryving der natnurlyke merkwaardighedennbsp;rondom Pidoja uitgegeeven. Calpi heeft zich dodfnbsp;verfcheide geleerde geneeskundige verhandelingen; denbsp;Pater Cametti in �t jaar 1765. door eene aanleiding to^nbsp;de kegelfneeden; enTomafini door eentraciaat over de algebra, en derzelver toepasfing op de natuurkunde, datnbsp;fchoone:aanmerkingen behelft, bekendgemaakt. Te voeren onderwees hier ook de geleerde Auguftiner, Johan LaU'nbsp;rentius Berti, een der befte nieuwe godgeleerden onder d�nbsp;Roomfchen, maar hy ftierf in�t jaar 1766. Doftor Gatdnbsp;is federt eenige jaaren naar Parys gegaan , waar hy wegen*nbsp;de inenting der kinderpokjes in een groot aanzien is. D�nbsp;Pater Paolo Frifi, een der diepzinnigfte Wiskundigen va�nbsp;geheel �talien, wiens fchtiften bekend genoeg zyn, bekleed tegenwoordig de plaats van Hoogleeraar in de wiskunde te Milaan, nadat hy veele jaaren te Pifa met groote tof'nbsp;juiching onderweezen heeft. De tegenwoordige eerfte ini'nbsp;nifter van het Napelfche hof, de Marquis Taiiucci, u�a*nbsp;reeds eenige jaaren Leeraar in de rechten re Pifa gewe�dgt;nbsp;wanneer hem Don Carlos naar Napels beriep.

Onder de geleerden te Pifa verdient Nelli, Ridder de Orde van Stephanus, en opziener der wateren,nbsp;diiore dill �fficio dei Fo�i dl Pifa, eene plaats. Hy h^^^^nbsp;over de gefchiedenis der geleerdheid van het Groothert*�^�nbsp;dom Toskanen gefchreeven. Verney, een Portugeesnbsp;adel, heeft een fchoon iraclaat over de Logicanbsp;ven. Van Soria, Hoogleeraar der natuurkunde, heeftnbsp;verfcheide bovennatuurkundige verhandelingen, en vannbsp;Abt Fomana, Hoogleeraar in de redeneerkunde,

zoS'

DOOR ITALIEN.

zoekingen over den regenboog in de oogen, over de bloed-bolletjes, het vergif der otters, enz.- Van den Hoogleed raar in de fterrekunde, Perelli, hebben wy berven by hetnbsp;Obfervatoriiim reeds melding gemaakt. Hy is Doftor ianbsp;de geneeskunde, en ver in het Griekfch, maar Iaat deezenbsp;Weetenfehappen tegenwoordig agter, om zich geheel aaanbsp;da fterre- en wiskunde over te geeven. Martini heeft eennbsp;averk over de algebra, en Carlo Guadagni �ene aanleidingnbsp;tot de proefondervindelyke natuiirktmde uitgegeeven. Vannbsp;het oogmerk van Pater Mattei, om de fcerkeVyke gefchie*.nbsp;denis van Pifa in eenigo banden in quarto uittegeeven,nbsp;hebben wy reeds gewag gemaakt. Men heeft egter nog eennbsp;agtingswaardig werk van hem, Sardini� Saira geiiaaradinbsp;De -Pater Raymundus Adami, een Serviet, Hoogleeraarnbsp;in de godgeleerdheid, en een geleerd man, inzonderheidnbsp;hl de oudheden, lieefc eenige jaaren aaB-een geleerd jour�

�laai gearbeid, waarvan alle zes maandeneetideeluitkwam.-Plaminio del Borgo heeft een werk over de oudhetJen van Pifa uitgegeeven. Doiflor Vanucchi, geaffoeierd medeiidnbsp;Van de Paryfche akademle der opfchrifteii, -is een zectnbsp;goed dichter.

Pifa is, niettegenftaande deszelfs gelukkigeTigging, geen

tyke plaats, wyl het 'st aan menfehen, en aan den omloop Stadi gelds hapert. Risen telt in deeze groote fiad naauwlyksnbsp;Veertig koetzen, of het (�hoon in halien tot de heerfchen*nbsp;de weelde behoenrt ( koets en paarde� te hottdeir. l�etnbsp;geen de ftad nog eenigehandteering aanbrengt, is de fchceps-houw. Veele kleine vaartuigen worden hier getimmerd,

�ii den Arno afgezonden, met welke-op de kuilen van Toshanen vervolgens eenige handel gedreeven wordt. In �c hloofter S. Macteo worden allerleye kundige bloemen ge-�Haakt, en wyd en ver verzonden. Sedert de haven te Livornonbsp;aangelegd is, is de weinige handel van Pifa ter zee geheel tOnbsp;*fQnde gegaan,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

REI S - B O E K

het zuiden aan den Arno liggen, en �s winters de vrye zon iMcht, hebben, bedient men zich den ganfchen winter door vannbsp;geen vuur op den haard. Wanneer de winter niet regen*nbsp;agiig is, bemerkt men weinig van deszelfs ongemakken-De lueht is zuiver, en inzonderheid voor luiden diegeenenbsp;gezonde longen hebben zeer gefehikt. Veelen houdennbsp;zich deswegens bier eenigen tyd op, en geraaken wedernbsp;tot hunne vootige gezondheid. By de annadering der zomerwarmte wordt de lucht wegens de menigvuldige ftaan-de wateren om Pifa met kwaade dampen vervuld; waarom de vreemdelingen zeer wel doen zich in den zomfirnbsp;niet lang hier optehouden, wanneer zy zich aan het gevaarnbsp;van kwaadaartige koortfen niet willen blootftellen. Ze^rnbsp;veele opfchriften der zarken van het Campo Santo Ie�'nbsp;len ons , dat de meeflen geduujrende de heete zomef'nbsp;maanden te Pifa fterven.

De Pifaaners kleeden zich als de Florentynen; de draf' der boerinnen op feeftdaagen is aartig, en nog coquette*nbsp;dan van die by Florence, Zy vergieren haare hairen niernbsp;konftige bloemen, en kleine zilveren klokjes. In den ne^rnbsp;- , is het hair gevlogten, en met een zilveren naald vaflge�r�'nbsp;, ken. Zy draagen ftrooyen hoeden, en halskraagen va�nbsp;roode doeken, die van vooren tp^ aan den boezem,nbsp;van agteren halfweg den rug raaken. De kleedingnbsp;Tiaar des te bet�r. wyi veelen �er ze^r aartig en bevah'Jnbsp;uitzien.

De Baden by Pifa, Bagni di Pifa, zyn de beroem'^l^� van geheel Italien, en worden ook meeft bezogt. Zy ''5

DOOR, ITALI� N.

S. Giuiano, in eene vlakte tusfchen Monte Bianco, mpifa, Monte di Caldocoli. Wy hebben een grondig onderzoek van de gefteldbeid en het nut deezer baden van dennbsp;geleerden Doftor Antonius Cocchi.

Tot meer gemak der geenen, die de baden bezoeken, heeft Keizer Francifcus hier in �t jaar 1743. ruime gebouwen laaten oprigten, Zy beftaan uit vyf groote huizen,nbsp;die elk een weinig van de andere afleggen. Het middeldenbsp;is het hoogfte, en ter inwooning voor de badgaden ge-fchikt. De vier andere huizen zyn laage en met negenentwintig badftooven, zes druipbaden, en twee (looven omnbsp;te zweeten, voorzien. De verdeeling der gebouwen isnbsp;voortrefielyk, en naar de meefle gevoeglykheid ingerigt.

Men laatze door middel van een kraan volloopen, en men zit in het water op een fteenen bank zoo diep als men wil.

De natuurlyke warmte van het water is zoo, dat men het bekwaamlyk dulden kan. In de druipbaden zyn de py-Pen, die met een kraan elk voorzien zyn, in zulk eenenbsp;hoogte geplaatft, als tot hun einde, namelyk om verlamdenbsp;leden te herftellen, gevorderd wordt. In deeze baden zynnbsp;�en foort van gemakken geplaatft met kleine pypen, doornbsp;elke men zich zelven een klyfteer kan zetten. De pyp.nbsp;ies worden van zelfs met mineraalwater vervuld, dat, wanneer zy op hun plaats aangebragt zyn, door de drukkingnbsp;gt;an zyne eige zwaarte, wyl het van eene grootere hoogtenbsp;afgeleidt wordt, in het lighaam dringt. Het ergftein dezenbsp;Uitvinding, anders zeer gefchikt, is, dat men de menigtenbsp;�''an het indringende water zoo naauwkeurig niet bepaalennbsp;l^an, als W'el behoorde.

� ^ De zweetflooven zyn niet min gevoeglyk ingerigt. Zy biggen regt over de bron, en in de planken van de vloernbsp;kleine openingen, waardoor de hitte en mineraale dampen

REISBOEK

Pifa. -� nbsp;nbsp;nbsp;P��nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�ygen. By elk bad is een kam�f

een fchoorfteen, waar men zich warmen, droegen en kle^' den kan. Voor zulken, die het water drinken, is een�nbsp;lange overdekte gallery om te wandelen aangelegd.

Het hoofdgebouw, il Cajino de Bagni, is� naar de voof' plaats toe maar final, dog breidt zich aan beide zyden uit�nbsp;en beOaat eene groote ruimte. De vertrekken zyn ten defile voor voornaame perfoonen, die hun keuken en veel�*nbsp;bedienden medebrengen, ten deele voor anderen minbemid*nbsp;delden, en zoodanigen, die maar een paar vertrekken g�'nbsp;bruiken, ingerigt. Wyl eene goede gemoedsgefieldheidnbsp;veel aan de gelukkige uitwerking der baden toebrengt,

�.er ook voor allerleye verraaakelykheden zorg gedraaged� midden in het gebouw zyn vier zaaien voor gezelfchap c�nbsp;het fpel, en eene vyfde voor het houden van bals gefchikt�nbsp;Aan het eind derzelve zyn een foort van terraffen, om tlt;nbsp;�wandelen.

De plaatzing der kapelle verdient in aanmerking genome�� te worden; zy ligt buiten het gebouw tegen den roisagti'nbsp;gen kant van den berg, die zich agter het huis bevindt, s��nbsp;wel derwyze, dat men uit alle vertrekken den priefter zi^�'nbsp;en alzoo de mis, zonder zich naar buiten te begeeven, aaO'nbsp;hooren kan.

Dit hoofdgebouw (laat op eene groote plaats met fonteinen vercierd. De weg van Pifa loopt door fflidd'^*nbsp;cener brugge over een arm van den vloed Serchio,nbsp;dit hoofdgebouw regt tegen over ligt.

Wy keeren ons nu van Pifa naar Livorno en Lucca, over Pilloja weder te Florence te komen. Men kannbsp;weg egter ook over Pifioja, Lucca, Pifa naar Liv��^nbsp;oeeraen , op Pifa terug vaaren, en van daar opnbsp;gaan. In veelerley opzigten heeft deeze weg den voorrang. Tot geryf van die, welke denzelven verkiez^��

DOOR ITALI� N;

Van Pifa naar Siena zyn vierenveertig Italiaanfche iny- SietM. ' ien, of zeven poflen, die Fornacette, San Romano� lanbsp;Scala, Cambiano, Poggibonfi , en Caftiglioncello hee-^en. De weg loopt ten deele langs den Arno, ten deelenbsp;langs de Elfa, die naby Siena ontfpringt.

^at laager als de Arno ligt, en zomwylen, wanneer de ^loed opzet, doorbreekt, waardoor de ganfche ftreek on-'Ifir water gezet wordt. Twee mylen agter Fornacette pas-l^crt men by het fteedje Ponte d�Era den vloed Era, tweenbsp;�hylen verder de Siehina, welke een troebel lymagtig wa-�er heeft. Eene rayl voorby San Romano komt men overnbsp;de Ebola. Alle deeze kleine vloeden brengen veel totnbsp;''rugtbaarheid van het land toe. Tweehonderd fchreedennbsp;'laar .van af verdeelt zich de weg by de Ofteria Bianca, denbsp;�cne loopt naar Florence, en de andere naar Siena. Tweenbsp;htylen van Cambiano gaat men over den kleinen vloednbsp;^�ifciola. Wanneer men drie mylen van deeze brug afgo-heeft, vertoont zich aan de linker hand op den rugnbsp;*ens bergs het flot Certaldo.

'^*cius. Hy ftierf hier in�tjaar 1375. Het huis waarin quot;l^eze beroemde fchryvCr gewoond heeft, heeft een op-l*hrift ia marmer, dat zegt :

Agter Certaldo loogt de weg over den vloed Gueoa en ^'*gio tot aan Poggibonfi, waar men op de groote poll-^oiit^ van Florence naar Siena komt. Van Poggibonfi tornbsp;**0 Siena komt men tweemaal over den vloed Stagio, doornbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mid'!

REIS-BOEK

peg van �iddel van bruggen, en tw��maal rydt men �er door. Vao Pifa �/S/arPifa tot aan Poggibonfi Is de weg goed, maar de tie^*nbsp;Stena. mylen van de laatfte plaats tot aan Siena, zyn des te bC'nbsp;zwaarlyker, wyl men geduurigopenafrydt. Op deezennbsp;fchen weg heeft men weinig goede uitzigten, men zietnie^�nbsp;dan laage, en ten deele kromme booraen; de altoos gro^'nbsp;ne cyprelTen en pigni hebben een treurig voorkomen,nbsp;zy m�t olmen, eflen, beuken, en andere fchoone groe�*nbsp;boomen niet genoeg verwiffelen.

LIVORNO.

Livorne. Livorno, weleer Portus Liburms genaamd, is eei�* aanzienlyke ftad, vyltien of zellien mylen, of twe�nbsp;poften, van Pifa af. De weg loopt in eene aanhoude'�quot;nbsp;de vlakte door middel van fteenen bruggen over veele k*'nbsp;naaien, waardoor de landen droog en vrugtbaar gemaaktnbsp;worden. Te gelyk brengt dit veel toe tot de gezondheid'nbsp;De grond om Livorno is eenigzins zandig en met bolb^nbsp;begroeid. Men ziet onder weg veele zwarte t)ulfeP�nbsp;van welke men zich veel tot den arbeid bedient,nbsp;rekent in de ftad, niet tegenftaaude haaren kleinen ontdek�nbsp;veertigduizend zielen, dat aan den bloeyenden handelnbsp;toegefchreeven worden. Zy is de hoofdzetel van alnbsp;koophandel van Toskanen, en vervult, als de eenig�nbsp;ven, de plaats van den voormaaligen Porto Pilano.

Zoo lang bet gemeenebeft van Pifa nog maptig was� een fterken handel ter zee dreef, had het een haven,nbsp;mylen van de ftad, tusfcben Livorno, en daar de Ar^^

(�) Men kan hierover het tweede deel der dikwils reizen van Tatgioni naleezen, waar ook veel van den owde*� tocnbsp;Van J-ivomo vooikomt.

DOOR ITALI� Ni

^�ierd in �t jaar 1284. byna geheel van de Genuezcn verdoord,ZtW��k en veroorzaakte het verval van den geheelen handel vannbsp;Pifa. Eenige jaaren daarna werd het van de Guelffchennbsp;geheel verwoefl, zoo dat men naauwlyks de plaats meernbsp;kan aanwyzen. Men gelooft, fchoon met geringe zekerheid, dat eenige toorens in decze ftreek daartoe behoordnbsp;hebben, als de zoogenaamde Torre Magnano, en twee andere tegen Livorno, namelyk Torre della Fran fchetta en lanbsp;Torretta, welke aan de noordzyde van Livorno landwaard�nbsp;in aan een weg ligt, die nog Strada vecchia di Porto Pifn'nbsp;no heet. Wanneer deeze haven niet meer voorhanden was,

De gemeentbeften van Florence, Lucca en Genua waren over de toeneemende gro�tt� van Livorno yverzugtig, en zogten de ftad herhaalde reizen ta verderven: ondernbsp;anderen wierd zy in �t jaar 1362. van de Genueezen, ennbsp;twee jaaren daarna van de Florentynen, derwyze gehavend,nbsp;dat �er genoegzaam geen huis Haan bleef. In �t jaar 1421.nbsp;Verkogten de Genueezen Livorno aan de Florentynen: hoenbsp;gewigtig de plaats toen reeds weder geweeft is, blykt uitnbsp;de fc'nry vers van dien tyd , welke verzekeren, dat de ver-Overing van Pifa, die in�t jaar 1406. gefchiedde, denFlo-tentynen zoo lang van weinig nut was, tot dat zy in�t be-^it van Livorno geraakten.

Hertog Alexander ;tleMcdicis deed Livorno in�t jaar 1537. hevettigen, en de zoogenaamde Fortezza Vecchia aanleggen.

Cosinus I. verklaarde Livorno tot een vrye haven, nadat hy dezelve in �t jaar 1543. door ecne ruiling tegen de bisfchoply-*te ftad Sarzana niet ver van Lerici, van de Genueezen, gekree-Sen had. Hy lokte �er veele Grieken naar toe, en beloof-in 1548. aan allen die zich daar wilden nederzettennbsp;Stoote voorrechten. Hy vergrootte de ftad, bouwde dennbsp;''tiurtooren voor de fchepen by nagt, en gaf de haven ee-

'274

Mssrno. betere gedaartte. Zyn zoon Francifcus I. vergrootts den omtrek der ftad in �t jaar 1577. andermaal, en zy�nbsp;broeder Ferdinand I. bouwde den nieuwen Molo,nbsp;een fort, waterleidingen en fonteinen aan. Hy bragt�nbsp;zoo veel hy maar kon, by, tot den wasdom en ter bevol'nbsp;king van Livorno, en verdiende daardoor met recht het g�'nbsp;denkteken aan de haven, van �t welk wy flraks meer zeg'nbsp;gen zullen. In �t jaar 1626. bouwde Ferdinand II. he^nbsp;nieuwe arfenaal, en liet dat gedeelte der flad, datnbsp;kanaalen doorfneeden is, enVenetien genaamd wordt,nbsp;gens de overeenkomft met die ftad, aanleggen. In �tnbsp;1646. werd het tolhuis gebouwd. Cosinus III. bragt oo^nbsp;het zyne tot verbetering der ftad toe, g�lyk uit het op'nbsp;fchrift op het gebouw, waarin de Groothertogen zich zoH*nbsp;wylen eenigen tyd opgehouden hebben, op de havennbsp;Livorno blykt:

Aedes Salanas a Ferdinando I, proavo fuo conditd^ Au3a a fe munitaque urbenbsp;Laxiores ut effent, magnifcentiorefiuenbsp;A fundament is er exit.

Door deeze zorgvuldigheid der Mediceefche vorften�quot;^�'^ het nut wel inzagen, dat zy in �t vervolg daarvannbsp;konden, k Livorno, dat voo,r twee eeuwen een

�ooR ITALI� N.

vlek was, eene ryke, magtige, en na Florence de voor- livfirnjK naamfle ftad van het ganfche land geworden. Zy heeftnbsp;maar twee Icaliaanfche myien in den omtrek. Aan dennbsp;landkant is zy met goede bolwerken, breede watergraften,nbsp;en goede buitenwerken voorzien, waarin ongeveer tweeduizend man in bezetting liggen. De ftad is wel gebouwd,nbsp;de meefte huizen zyn van gebakke fteenen, maar met vierkante gehouwe fteenen tusfchen beide opgemetfeld. Denbsp;ftraaten zyn regt en wel geplaveid. Inzonderheid doetnbsp;zich het bovengemelde met kanaalen doorfneede gedeeltenbsp;der ftad wel voor. Door middel van hetzelve worden denbsp;waaren in kleine Vaartuigen tot aan de deuren der pakhuizen gevoerd. Eene gtoote verligting en gemak voor dennbsp;handel geeft het kanaal van zeftien myien, dat in den Arno geleid is, om daardoor den reiziger ea de waaren voornbsp;een maatigen prys naar Pifa te bezorgen; (*) te gelyknbsp;dienftig zynde tot uitdrooging der moeraflen.

De ftad is byna vierkant. Van de groote plaats aan den oever der Darfena ziet men aan den eenen kant naar denbsp;Zee de Porta Colonella, en daar tegen over naar den anderen, of den landkant toe, de Porta Pifana, waarheennbsp;eene breede 'Via grande y loopt. De voornaamftenbsp;plaats. Piazza grande, is groot, en heeft een fchoon aanzien, ofTchoon de gebouwen doorgaans niet zeer regel-maatigzyn. De Dom, hetGroothertoglyk Paleis, en eennbsp;fontein, wier water egter niet zeer goed is, fchoon�ernbsp;veelen van drinken, verderen dezelve het meeft. In �tnbsp;gemeen ontbreekt het Livorno aan fchoon gezond water,

(�) Dagelyks gaan �er twee baiken naar Pila, die van mcnlchea Vtoriien voongettokken, en den weg in aes uuren afleggen. Mennbsp;hciaalt eene kleinigheid, ma^r bevindt zich doorgaans in zeer fiegtnbsp;gezclichap. *s Wmtcu wordt de vaart zomwylen door den vorlt ga-

ven worden. De inwooners, die gegoed zyn, laaten het, water voor hun drank uit Pifa komen.

Het eerfte, dat by het bezien van de haven van Livot' no de aandagt trekt, is het marmeren ftandbeeld, datnbsp;Cosinus 11. voor zyn vader Ferdinand I. heeft laaten o?'nbsp;rigten. De'Hertog is (laande op een voetfiuk, met dennbsp;ftaf van commando in de hand, verbeeld. De anderenbsp;hand houdt hy in de zy. De meefter van dit fluk is GiO'nbsp;vanni delf Opera; hy verdient egter den lof niet, welkennbsp;veelen hem wegens dit ftandbeeld geeven. De tekening�nbsp;uitvoering en ftelling is gebrekkelyk. Aan de vier hoek?�nbsp;van het piedeftal zyn vier flaaven, meer dan leevensgrootte�nbsp;in boeyen, geplaatft, welke veelmeer goedkeuring verdie'nbsp;nen. Men ziet vier naakte Afrikaanen, verfchillendenbsp;jaaren en aclien, waaronder voornaamelyk twee ouden goe^nbsp;getroffen zyn. De antieke ftnaak ontbreekt �er wel aan,nbsp;zyn egter volgens de natuur, en in een karakter, met h�'*nbsp;flaat overeenkomftig, voorgefteld. De omtrekken hebbe�nbsp;veel van de manier van tekenen van Rubens. Pietro Ta^'nbsp;heeft de modellen �er toe vervaardigd.

Om de haven van Livorno regc over te zien, moet aan het eind van den Molo tot aan de hoogte gaan,nbsp;zich de Pnnta de Cavalleggieri, de Fanal, de eiland'^*�nbsp;Gorgona, Meloria, en by helder weer zelfs Corfica, vert�*^nbsp;nen. De plaats, waar vcrdagte fchepen quarantainenbsp;ten houden, heet Moleto, en ligt niet ver van de hav^�'nbsp;Deeze haven is naauwlyks zesendertig voeten diep�nbsp;raakt ligt vervuild, waarom beftendig menfchen in �c

* nbsp;nbsp;nbsp;gc�tftc pbiiten, die de haven van Livorno met de Groothertog J

DOOR I T A L I E N.

Zuiverheden door zekere werktuigen. Pontoni, �er uit moe ten trekken, De Groothertog houdt hier drie middelmaanbsp;tige fregatten, maar �er liggen beftendig meer dan honderdnbsp;fchepen van Engelfchen , Deenen, Franichen, Hollanders,nbsp;en andere nati�n, in de haven. Een gedeelte derzelve,nbsp;dat maar ongeveer twintig voeten diepte heeft, dient voornbsp;kleine vaartuigen. Oorlogsfchepen en zeer groote koop-Vaardyfchepen moeten buiten de haven op de rede ten ankernbsp;leggen, of zy worden door middel van groote yzeren ringennbsp;aan de moelie vaftgemaaltt, wyl zy van binnen geen waternbsp;genoeg hebben, De ree is voorde winden taamelyk zeker,nbsp;'vanneer �er geene zwaare buitengewoone rtormen komen.

In het arfenaal van Livorno worden geene groote fche-pen, maar alleen tartaanen, btigantynen, en andere vaartuigen , die tot den handel en tot de visfchery in de Midr dellandfche Zee dienftig zyn, gebouwd. Het getal derrnbsp;Zelve is niet groot.

De Darfena, of Darfe, is als eene tweede dieper in de Had liggende haven, vi'elke door middel van een kettingnbsp;kan geflooten woiden. Zy is door menfchenhanden ge-graaven, en diende weleer tot zekerheid van de Grootsnbsp;kertoglyke galeyen. De ketting wordt aan den eenen kantnbsp;*an het oude fort, en aan den anderen kant aan het eindnbsp;'an de Moelie van binnen vaftgemaakt-, waar zy door eenenbsp;tuet kanonnen beplantte battery verdedigd wordt. Totnbsp;gemak van den voetganger is in �t midden derzelve eennbsp;dyk gelegd, die eene opening heeft, zoo groot, dat denbsp;galeyen �er even kunnen doorvaaren. Deeze wordt doornbsp;�ene poort, welke van boven met eene ligte brug voorzien is, en gemakkelyk door een man kan open en toe-�edaan worden, geflooten. in het binnenfte gedeelte dernbsp;^ttrfena lagen te vooren ,de vyf galeyen van den Groot-^�ttog, die in �t jaar i^SS- uit elkander genomen wierden.

S 3 nbsp;nbsp;nbsp;Mea

478 R E I S - B O E K

Men beziet te gelyk het Arfenaal, Armeria, by de Potta Murata, de tabak eii zoutmagazynen by de Darfena�nbsp;en het Lazaret. Het laatlle beftaat uit verfcheide alleen-ftaande gebouwen, welke door de zee omfpoeld worden�nbsp;en verdient bezien te worden. Verdagte perfoonen , dienbsp;uit de Levant komen, moeten zich hier een tydlang ophouden, en geduurende dien tyd worden de waaren in denbsp;vrye lucht, onder groote luifels van lynvvaad gefteld, datnbsp;�er de wind vry door kan fpeelen, en alle booze befraette-lyke dampen uit verdryven.

Digt by de ftad naar de kant van Pifii ziet men twee op rotfen gebouwde toorens, niet ver van den anderen, ftaaO'nbsp;De eerde eh hoogde van beide heet Mazocco, en dientnbsp;tot .een kruidmagazyn. By denzelven moeten de uit denbsp;Levant komende fchepen quarantaine houden. In den anderen, die veel laager is, bevindt zich eene voortrelFelyk�nbsp;bion, waaruit de fchepen zich tegen de reize van zoetnbsp;water voorzien, wyl dat van Livorno ten deele niet zo�nbsp;gezond is, en ten deele ook op lange reizen niet zoonbsp;blyft. Hier tegen over ligt de Fanal of zeebaak. Hy zintnbsp;�er uit als twee op elkander geplaatde toorens, en daat oPnbsp;de fpitfe van een klip, die als een bank eehe halve mjdnbsp;ver in zee uitdeekt.

Op den afdand van vyf mylen ontdekt men een viefdo� tooren op het eiland Meloria, van ouds Moenaria,nbsp;maar even boven de vlakte der zee uitdeekt, ennbsp;van honderd en vyftig tot honderd en tagtig fchreedoquot;nbsp;breed is. De tooren is vierkant en wit, waardoor O'O'�nbsp;hem zeer ver in zee kan zien. Volgens het gemeenenbsp;gen, heeft de Koningin Elifabeth denzelven laaten boUquot;^�*��nbsp;nadat hier twee Engelfche fchepen gedrand waren. ^nbsp;�iland is rondom op den afdand van een myl vannbsp;lyke klippen omringd, en aan de noordzyde ligt ee�

BO OR ITALI�

bank, wesbalven de fchippers by het inkomen dor haven Hvorar, Van Livorno zich zorgvuldig wagten dezelve niet te nabynbsp;Ie komen. Intiisfchen is dit kleine eiland voor de reedenbsp;Van Livorno toch van groot nut, wyl het geweld van denbsp;Zee daardoor wordt gebrooken, en de fchepeu alzoo innbsp;�ene lengte van twee mylen veilig kunnen ten anker leggen.

De flaaven worden des nagts met elkander in een groot gebouw met hooge muuren, gelyk de Chrillenen by dew�.nbsp;Turken , opgeflooten. Zoo wel die geen, welke in denbsp;baven of aan de veflingwerken arbeiden, als zulken, dienbsp;gt;n de ftad voor hun rekening een dagloon verdienen, verzamelen zich in dit gebouw. Allen, die een handwerknbsp;kennen, ftaat het vry, hetzelve in de ftad te oeffenen:nbsp;ttiaar de foldaaten, die hen by hunne meellers brengen,nbsp;moeten ze ook weder terug voeren, en �er voorinftaan,

^at ze niet ontkomen. De Haaf betaalt den foldaat voor Zyne moeite. De Turken zyn zorgvuldig van de Chri-�lenen, die tot den veftingbouw verweezen zyn, afgezonderd. Zy flaapen in byzondere gebouwen, maar dienbsp;�en hof in gemeenfchap hebben. Hunne bedden zyn boven elkander, als die van de matroozen in de fcheepen.

klimmen �er in langs ladders van touw. Wanneer �er iwee by elkander in een bed worden aangetroffen, moetennbsp;Zy eene zwaare ftraf uitflaan. Voor het overige zoektnbsp;men zoo veel zuiverheid in het gebouw te bewaaren, als ''nbsp;mogelyk is.

Het olymagazyn der flad behoort aan den Landsheer,O/y. �n is zonderling. Wyi het onderhoud, en hetmaakenvan�lt;z^��y�*nbsp;'�nnen, koftbaar valt, heeft men een zeer uitgeftreltt ge-Ww opgerigt, dat met laage gewelven, en meer fterknbsp;^an cierlyk is. De ganfche ruimte van binnen is mee hok-of ketels, die ia �t vierkant opgemetfeld zyn, voor-S-,4,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zien.

aSo

Liv�i'nf. nbsp;nbsp;nbsp;Aan elk (laat gefdireeven hoe veel oly �er in kau�

Men Vlijt dezelve, en de oly blyfc �er voortreffelyk iib De koopluiden geeven eene kleinigheid voor dit geryf, ehnbsp;haaien de oly voor en na, zoo als ze verkogt is, �er W^'nbsp;der uit. Voor �t overige treft men iii Livorno geen�nbsp;merkwaardige gebouwer aan, buiten de gemelde.nbsp;j^erken. in de Had telt men zeven parochiekerken, zeven man*nbsp;nenklooflers, en een kloofter voor vrouwen. De voof'nbsp;naarade zyn de Dom, die een voortreffelyk gewelf heeft�nbsp;de Griekfclie kerk, die van de Dominikaanen, en la Rf'nbsp;chetta, die aan de Trinitarii behoort. De AardsbisfchoPnbsp;van Pifa houdt een Vicarins en andere geeflelyken in P*'nbsp;vorno, offchpon die ftad haare eige kathedraalkerk metee�nbsp;domkapittel heeft. H�t Inqiiifuiegericht is �er geheel ni�inbsp;vreeslyk; het heeft alleen eenig recht over de kwaadwilft'nbsp;ge Katholieken, maar men hoort �er naauwlyks van fpre�*nbsp;ken, Livorno is als het vaderland van alle nati�n,nbsp;ieder eene volkome vryheid geniet. De Protellanten leeveHnbsp;onder geen dwang; zylaaten zi.ch trouwen, hunne kiod^'nbsp;ren doopen, en ontvangen het heilige Avondmaal, wa�'nbsp;neer Deenfche, Engelfche of Hollandfche fcheepspredikaquot;'nbsp;ten in de haven komen. Zy hebben voor de Ilad hunnbsp;gen Kerkhof.

Zy komen zelden te vootfehyn, en draagen, wanne�''

DOOR ITALI� N.

zaaken, als van voogdyfchappen, contraften 'van koop en quot; ' ' nbsp;nbsp;nbsp;�

Hun Synagoge is een der fchoonfte tn Europa, et� verdient bezien te worden. Het middelgebouw heeftnbsp;twee zyden, die op twee zuilen ruften, en boven is eene.nbsp;gallery met trali�n, waar de vrouwen den godsdienft by-Wopnen. In het midden flaat eene marmeren tribune metnbsp;Veele lesfenaaren, om de boeken op te leggen, en aan denbsp;hoeken zyn vier groote zilveren kandelaaren met zeven armen vaftgemaakt. Dit is de plaats voor de zangers en denbsp;rabbles. Aan het eind van het middelgebouw ftaat agternbsp;uen voorhangfel eene groote kas, waarin zy de boeket�nbsp;der Heilige Schrift, den Talmud, en andere zaaken totnbsp;den Godsdienft behoorende, bewaaren. Dezelve beftaannbsp;meed uit rollen, en zyn in ryke ftolfen gerold. Een der'nbsp;voornaamde boeken, en dat alleen op hooge feeftdagennbsp;gebruikt wordt, is van onder met fchellen voorzien, dienbsp;als het ontrold wordt klinken, wanneer de ganfche vergadering den grootften eerbied betoont. Boven den in-gang leeft men een opfchrift tot gedagtenis van den Kei-^ur Francifcus, die den Jooden in �t jaar lysiJ. hunnenbsp;''Porrechten beveiligd heeft.

REISBOEK

Te Livorno houden zich weinig edellieden op, wyl al'�* uit kooplieden of geraeene burgers beftaat. Intusfcheonbsp;hebben zy toch een zoo genaamd Cafino, of een huiStnbsp;waar zy �s avonds zamen komen. De Dames verfchyneanbsp;egter alleen geduurende den tyd van het carneval. P�nbsp;kooplieden gaan in de kolFyhuizen van Genori en Bian-chini.

Livorno was de eerde vrye haven aan de kuden van de Middellandfche Zee. Dit is een der verdandigde daats'nbsp;dreekeu van het Mediceefche huis. Alle nati�n , ja zelftnbsp;de Turken, genieten eenerleye vryheden. Men ruimdenbsp;den laatden zelfs eene Moskee in, uit kragt van een trac-taat, waardoor den onderdaanen van Toskanen insgelyksnbsp;eene onverhinderde oeffening van godsdiend in de Turk'nbsp;fche landen toegedaan werd. De overleede Keizer flootnbsp;met de Afrikaanfche zeeroovers eenen voordeeligen vrede-Intusfchen houden veelen , die den toeftand van den koop'nbsp;handel te Livorno wel meenen te kennen, daande, datnbsp;dezelve federt dien tyd meer toe dan afgenomen is. Wy'nbsp;den zeerooveren door deezen vreede het inloopen in de ha'nbsp;ven vrydaat, hebben zy des te meer gelegenheid om opnbsp;andere fchepen van zulke nati�n, die niet met hun in vet'nbsp;bond daan, te loeren, en maaken den handel daardoor o9'nbsp;zeker en gevaarlyk.

De koophandel maakt Livorno eenigermaate tot o�quot; ftapel van veelerleye foorten van waaren, die van de e��nbsp;plaats komen, en weder naarde andere verzonden word��*nbsp;Van zulke, die maar van het eene fchip in het andere �'nbsp;laaden, en aandonds weder verzonden worden,nbsp;men geen tol, maar alleen van die, welke uit het l^^*^nbsp;vervoerd worden. Men vindt hier handelhuizennbsp;byna alle nati�n van Europa, maar vooral zeer aanzieo'y'^�nbsp;van de Engelfchen. Elke natie heeft haar eigen Coiil^'�

BOOR ITALI�

^ie by menigvuldige voorvallen eene aanmerkelyke rol Ipeelen. De Engelfchen en Hollanders zenden het grootje getal van fchepen herwaards. Te vooren hadden denbsp;Franfchen een* groot vertier van hun lakens in Livorno ,nbsp;maar federt de Engelfchen dezelve even goed en beternbsp;koop brengen, hebben zy deezen handel byna alleen aannbsp;Zich getrokken. Daarentegen levert Frankryk des te meernbsp;zydeu vvaaren van Lyon, en andere nieuwe modes, ga-lanteriezaaken, tabak, wyn, brandewyn, en bywylen,

De waaren, die Livorno zelf verzendt, of de daadely-ke handel beftaat in rUuwe en gefponne boomwol, kolfy-boonen, die uit de Levant, en voornaamlyk uit Alexan-drien, komen, zwavel, aluin, allerley fyn lak, en waaren uit de Levant, Roomfcbe annys en parfumen. De handel met oly is een der gewigtigfte. �Er worden ook Flo-fentyner zyden doeken, wynen, en menigerleye anderenbsp;Producten van Toskanen verzonden. NaarSpanjen en ooknbsp;Haar Engeland gaat veel vvyndeen, en geitenvellen. Naarnbsp;de Levant geheele kleederen, inzonderheid voor de ma-iroozen. �Er worden pok veele gedidilleerde wateren ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

De fabriek van koraalen is gewigtig, maar ook byna Koraal-�enige van Livorno. Zy is geheel in de handen der ]oo-Fabriek, den, en byzonder is die, welke de familie Attia toebe-boort, aanmerkelyk. Tegen de dertig porfoonen arbeiden in dezelve. Da koraalboomen worden aan de kiiftetjnbsp;Van Sardinien, Corfica en Africa, by Bizerte, niet ver vannbsp;Tunis, gevonden, en uit de diepte der zee gevifcht.

ftaat verbaaft , wanneer men ziet, door hoe veele banden de koraalen moeten gaan, eer zy de vercifchtenbsp;Sedaante krygen, en goed zyn oai verkogt te worden.

R E I S-BOE K

Sh�rns. eerfte is, dat zy naar hunne kleuren worden uitgeU^' zen. Zy zyn wel alle rood, maar men zondert zenbsp;veertien foorten (*} af, na dat zy een weinig hoogernbsp;ligter rood zyn. Daarop worden de koraaUakjes naar d�nbsp;grootte, welke de koraalen hebben zullen, doorgefneedeU-Eenitte werklieden geeven aan dezelve op eens de rond�nbsp;gedaante, anderen raaaken �er de opening in, dat zeefnbsp;gezwind, zuiver en naauwkeurig gefchied. Dan zoekfnbsp;men ze op nieuws naar de grootte uit , en polyllnbsp;Dit gefchied in lederen zakken, waarin te vooren eenig�nbsp;gepulverizeerde puimlleen is omgefchud. Zy worden zobnbsp;lang hierin omgehuizeld, en tegen elkander gewreeven�nbsp;dat zy de vereifcbte poly�ing hebben. Eindelyk wordednbsp;ze aan fnaaren gereegen, en zoo verkogt. De ronde kora�'nbsp;len gaan in groote menigte naar America, en de langwef'nbsp;pige naar Africa, waarze in menigte van de Indiaanen ednbsp;Mooren gedraagen worden. De grootften gaan naar Tuf'nbsp;kyen, wyl de Turken zich van dezelve in plaats van knoo'nbsp;pen bedienen.

Het gewigt te Livorno is eenerley met het Florentyd' fche; maar de el, Braccio, houdt hier een voet, negf�nbsp;duim, vyf linien Paryfche maat.

Onder de geleerde mannen in Livorno is Philippiis nuti, opziener der kerke van Livorno, buiten tegenfpf*'^''nbsp;de voornaamfte , en te gelyk een der grootfte oudlieidkdd'nbsp;digen van ganfch Italien. Hy hield zich een tydlaognbsp;Bourdeaux op, en was geheimfchryver der Akaderaie.nbsp;zich daar bevindt. Veele zyner verhandelingen leeft

lt;�) Dccxe 14 (botton volgen in dt fsbiiek aldus op l) Schinma di (anguc, a) Fior di fanguc, 3) Primo languc, 4-)nbsp;*ondo fangue,, sj Terao langne, 6] Stramoro, 7) Moro, 8j .nbsp;5) ^tiadne, 10} Soprafitic,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caiboneuo, ig} paragouc,

door ITALI� N.

in de fchriften der Akadetnten te Parys en Cortona. Van Uvirvt* de eerde is hy een medelid , en van deeze een dernbsp;voornaamften , welke de uitgaave der fcbriften verzorgt,nbsp;Coltellini heeft zich door eenige fchoone gedichten ennbsp;ireurfpelen beroemd gemaakt. Pigri, leeraar in de wiskunde , heeft voortrefl�jyke arithmetifche tafelen uitge-geeven.

Een Engelfch koopman Jackfon heeft eene talryke en koftbaare bibliotheek verzameld , en een naamlyft daarvan in quarto laaten drukken. Voorheen bezat een Joodnbsp;Rledina eene heerlyke verzameling van antieke gefneedenbsp;edelgedeenten , maar zy is na zyn dood verfpreid getaakt.

Van Livorno keert men naar Pifa te rug, om naar Lucca te reizen. De beide laatde plaatzen zyn twaalfnbsp;thylen van elkander af, die men met eene Vetturino ianbsp;drie uuren aflegt. Men rydt de baden van Pifa voor-by. Agter Ripa Fratta begint het gebied van Liicca,

VV�aarop men nog vyf myien reizen moet. De weg is by droog weer aangenaam , wanneer men niet noodignbsp;beeft over den S. Giulano te pafleeren. Het land is innbsp;vierkante velden verdeeld, en beplant met boomen, waarom zich de wynranken flingerende van boven vereeni-Sen. Men laat geinelden berg, die met olyfbootnen ennbsp;t^ypreflen beplant is, ter regterhand liggen. �Er wordtnbsp;'tl deezen oord veel vlas gebouwd , dat den winternbsp;door, offchoon dezelve hier tamelyk fcherp is, groennbsp;�P het veld Haat, en in mey tot rypte komt.

Zo ras men het kleine gebied van de Republiek Lucca Lucca, betreed, is elke plek lands bebouwd, en een bewys zoo

wei

286

inwooneren, waarom de ftad den byiiaam Lucca induftrioft verkreegen heeft, die ze te recht verdient. Het gemeenS'nbsp;beft heeft zoo veel te meer reden op haaren welftand,nbsp;de behoudenis haarer vryheid een waakzaam oog te ho�'nbsp;den, wyl ze van het Toskaanfche gebied geheel omringdnbsp;is. De Groothertogen hebben weleer haaren rykdom,nbsp;bloeyenden toeftand met fcheele oogen aangezien, ennbsp;met dit gemeenebeft, zoo als met Pifa en Siena, wiH^��nbsp;maaken, voor al daar de handel van die van Lucca,nbsp;ke meer toe dan afneemt, denLivorheezen groote afbreuknbsp;doet. Het ontbreekt niet w�gens zulk eene nabygelege�'nbsp;heid aan geduurige verfchillen, in welke men van de zyd*nbsp;van het gemeenebeft des te behoedzaamer zich moetnbsp;draagen, wyl men met een magtlgen vyand te doen heef^'nbsp;Zy erkent de Groothertogen niet voor Heeren van Tosk*'nbsp;nen, maar alleen voor Heeren lt;� Toskanen.

De ftad Lucca zelve, welke in �tLatyn denzelven voerd, en niet wel dertig duizend inwooners heeft,nbsp;ongeveer tien mylen van zee, en twaalf mylen ten no*^'nbsp;den van Pifa, digt aan den vloed Serchio. Zy is

maakte een gedeelte van oud Hetrurien uit, dat de ineinen omtrend driehonderd jaar voor Chriftus gebo^''''�nbsp;overmeefterden. Strabo fpreekt reeds van de inwoon^''^'*nbsp;op eene voordeelige wyze. Zy ftonden by de Rome''�^�nbsp;in een goed aanzien, genooten voortreffelyke vryhede��nbsp;voorrechten boven andere fteden, die ookRomeinfchfinbsp;lonien waren. Julius C*far hield zich als Triumvir�nbsp;vens Craflus en Pompejus, een winter in Lucca op,nbsp;uit men befluiten moet, dat zy toen reeds eene aanz*^*�^nbsp;ftkd was.

Sc. Antosius, de eerfte kluizenaar, en een

BOOR ITALI� N.

Lucca, begaf zich op den berg St. Pantaleon, toen Mom Pifanm geheeten, en ving �er een eenzaam leeven aan,nbsp;Waardoor hy aanleiding gaf, dat veelen op deezen bergnbsp;#en dergelyk leeven leideden, en verfcheide orden vanklui-Zenaars geftigt werden. Dit gefchiedde driehonderd jaareanbsp;eer St, Paul de Eremiet leefde, Attila veroverde Lucca ianbsp;�t jaar 550, Na dien tyd wierd de ftad dan van Hertogen, dan van Graaven, ofMarquifen, bezeeten, waaronder Adelbert de ryke, omtrend het jaar P17, beroemdnbsp;Was, die zich Marquis van Toskanen noemde.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De

Iseroemde Graavin Mathildis was de dogter van eea Hertog van Lucca, die in �t jaar 1052. ftierf. Haare voorouders waren alle uit deeze ftad gefprooten, en zy wasnbsp;Ook vermoedelyk daar geboren. Na haar dood, die in �tnbsp;jaar 1115. voorviel, werd Lucca een vry gemeenebeft.

In de dertiende eeuw moeften Lucca en Florence van �Je Gibellynen veel uitftaan , wyl zy het met de Pauslykenbsp;Party, of de Guelfen, hielden. In �t jaar 1263. werdnbsp;Lucca genoodzaakt zich voor de Keizerlyke party te ver-^laaren, maar het duurde niet lang, of zy voegde zichnbsp;Weer aan de zyde de Guelfen. Die van Lucca ftondennbsp;den Florentynen in veele gelegenheden dapper by, maatnbsp;^'aakten altoos een vryen oaafhanglyken ftaat uit.

In �t jaar 1320. heerfchte in Lucca een beroemd hoofd der Gibeiiinen , Caftruccio Caftrac.ani, die den Florenty-iien in �t jaar 1325. een grooten veldllag by Altopafcio af-Won. Keizer Henrik V. gaf de ftad Lucca in �t jaar 1369,nbsp;We vtyheid weder, ten minften is het zeker, dat zy fe-dett 1430. de gedaante yan een gemeenebeft onafgebroo-

1*1 Zyne graftombe is by de deur der kathedraalkerk te zien. /ol-Muraioiiftanit bet huis Brunswyk-Lunebutg, dat op den thiocn GteotbtitWBjen zit, van detzen Adclbett af.

288 R E I S - B O E K

trend het jaar 1450. onder de befcherming van den Keizer begeeven, maar is egter heden zoo onafhankelyk, alsnbsp;netien en Genua. Te vooren voerde Lucca op haarenbsp;munten het borrtbeeld van den Roomfchen Keizer, thansnbsp;ziet men op dezelve het zoogenaamde Fc�o Santo, waat'nbsp;van wy meer zeggen zullen, met het woord Libertas. Me�nbsp;ziet dit niet alleen in de wapens van �t gemeenebeft, 01�!�^nbsp;ook aan de openbaare gebouwen der liad.

Lucca heeft ongeveer drie Italiaanfche myien in d^ oratrek. De wallen zyn in goeden ftaat, en, nevens d¹nbsp;elf baftions, van onder met muuren voorzien. De veiling'nbsp;werken werden in �t jaar 1550 aangelegd, en de oudemuh¹nbsp;ren, van de Lombarden opgerigt, omvergefmeeten.nbsp;werden in �t jaar 1620. voltooid, en zouden de tladnbsp;eene aanzienlyke veiling maaken, indien het dezelve aa�nbsp;geene buitenwerken ontbrak. Men telt byna driehonderdnbsp;kanonnen op de wallen. Deeze zyn met gefchoore is^'nbsp;nen van boomen bezet , die eene aangenaarae wandelnbsp;plaats te voet of in koetzen uitleveren, en te gelyknbsp;nigen afdand de Ilad doen vertoonen als een bofch,nbsp;ven het welk een toorenfpits uitdeekt. De dadsgrad^�

poort leed men het bovengemelde Symbolura der dad, bertas, met gulden letteren. De dad is �ver�t geio^¹^��nbsp;wel gebouwd, of fchoon het haar aan prachtigenbsp;ontbreekt. De draaten zyn ten deele krom en naaiiw,nbsp;lyk in de meede oude plaatfen, dog zuiver, wyl hetnbsp;veitzel, als te Florence, uit groote deenen bedaat.nbsp;huizen hebben wegens de menigte der inwoonerennbsp;verdiepingen. (¹)

DOOR I T A L I E N;

De Domkerk, aan den heiligen Martiniis toegewyd, is van buiten een onaanzienlyk gothifch gebouw, dat�er egternbsp;Van binnen, fchoon bet in denzelfden fmaakis, beter uit- Dom-Ziet. Coli en SanCaffiano, twee fchilders, te Luccanbsp;booten, hebben op het verwulfzel op natten kalk verbeeld , hoe de Republiek aan de befcherniing van de hei*nbsp;lige Maria wordt opgedraagen. Het koloriet, de kleeding*nbsp;cn de karakters zyn goed, maar het ontbreekt aan houding, en de wolken zyn ook niet goed getroffen. Veelennbsp;Verwarren de manier van deeze fchilders ondereen, maarnbsp;Wanneer men naauwkearig oplet, ziet men ligt, dat hetnbsp;gewelf van den eenen, en de onderfte beelden van dennbsp;knderen zytl. In de eerde kapel aan de regter hand hangtnbsp;de aanbidding der heilige drie Koningen, vaii FredrikZue-chero, die wat te veel in �t graauwe valt, maar anders zeernbsp;goed getroffen is. In de derde kapel ziet men het heiligenbsp;Avondmaal, zeer welzamengelleld, vanTintoret. Op dennbsp;Voovgrond is een fchoon beeld van eene moeder met baarnbsp;kind aan de bord. Anders is het wat te rood gefchijderd,

Psrfoon, uit het ge�agt der Guitiigi. Zy is in het graf ^�ggende verbeeld. De kuntlenaar, Andreas delia Quercia,

^^eft daaran geene zonderlinge begaafdheid getoond, ofschoon de gedag'te goed, en overeenkomllig met het oog-�ierk fchynt te zyn. Midden in den zygang ziet men ter 'inker hand eene afzonderlyk liggende kapel geheel vannbsp;^rarmer. De vier Euangeliften zyn van Funcelli, een Ro-��citi, in marmer, onder welke Johamies nog beft getroffen is. Over �t gemeen valt �er veel te berifpen aan denbsp;Wevoering, de evenredigheden, en de kieeding.

REISBOEK

het zoogenaamd Volta Santo, bewaard, dat, volgens het Vtlto �S¹�-gemeene zeggen, door de Pifaaners hier verzet, en nietnbsp;weder ingeloft is. Het beeld is van cederen hout zeerflegtnbsp;gewerkt, en draagt, in plaats van eene doornenkroon, een�nbsp;van zilver met juweclen, en ryke kleederen. Het is vet'nbsp;moedelyk van de middeleeuwen , dan voor de zevendenbsp;eeuw maakte men geene geheel verheve en vrye beelden²nbsp;Veelligt werd het in de Levant, eer men nog den beeldeO'nbsp;dienft afCchafte, vervaardigd. Pater Serrantoni, een Ad'nbsp;guftyner, heeft zich de moeite gegeeven, om te bewyzeflgt;nbsp;dat men met recht Nicodemus, die zich met Chriftus hynbsp;nagt in gefprek begaf, en hem hielp begraaven, voor deOnbsp;maaker van dit ftuk he,eft te houden. (¹) Volgens eenigfi�nbsp;kwam het in �t jaar 78a, volgens anderen eerfl: in 1282²nbsp;te Lucca, en ftond aanvanglyk in de kerk St. Frediano¹nbsp;thans wordt het in den Dom bewaard, werwaards het zidhnbsp;gelyk de gemeene man gelooft, van zelfs heeft heenbe'nbsp;geeven. Tot gedagtenis van dit merkwaardig voorval wordtnbsp;jaarlyks, den 14.September, van den Dom naarSt.Fredi²'nbsp;no eene zeer heerlyke procel��e gehouden , welke door d^quot;^nbsp;geheelen Senaat wordt bygewoond. Het Volto Santo wordtnbsp;jaarlyks maar driemaal, of ook, wanneer de Ropubl'^^nbsp;zich in zwaare omftandigheden bevindt, en om hulpnbsp;legen is, ontbloot. Men bewyil hetzelve eene buitsfvnbsp;woone eer; de ganfche kapel hangt vol heilige giften�nbsp;zesenveertig groote zilveren lampen branden nagt en d^S¹nbsp;De Aardsbisfehop van Lucca ftaat oniniddelyk ondernbsp;Paus. en heeft ongeveer vyftien duizend daalers inkorn^�'

DOOR ITALI�

heet Johannes Doniinicus Manfi, en heeft zich door Lucoh, fcheide geleerde fchriften bekend gemaakt.

De kerk S. Maria Cortellandini heeft veele goede fchil- ^ MariA deryen. In de eene kapel heeft Guidotti, een fchilder tenbsp;ca gebooren, dog die zich meed teRotoen heeftopgehon-lt;/i��,nbsp;den, de geboorte van Maria verbeeld. De manier is goed,nbsp;en het koloriet bevallig: de groep der beide vrouwen opnbsp;den voorgrond niunt byzonder uit , maar de hoofdfiguur verheft zig niet genoeg, en in �t gemeen is de zaraen-Helling zOnder verbintenis. In de derde kapel ter regternbsp;hand heeft Guido Ileni d� heilige Catharina en den heiligen Jnliiis, welke Chriftus aanbidden, verbeeld. Het geheel valt te zeer in het graauwe. De kieeding der Heiligen is wel geplooid, maar de heilige Julius is te groot.

Van deezen zelfden nieefier ziet men in eene kapel ter linker hand de heilige Magdalena en Lucia, welke Marianbsp;aanroepen. Het beeld van Magdelena is ligt en vlugtignbsp;getekend: de zamendelling fchynt koud, en de toon vannbsp;het (luk valt te zeer in het graauwe.

Te S. Roraano, eene kerk denDominikaanen to�b�hoo-rende, ziet men op deil eerden altaar ter linker zyde God nbsp;nbsp;nbsp;,

den Vader, met de woorden Alpha en Omega, �n van onderen veele Apoftelen en Heiligen. Blen vindt�er fchoone Vrouwenhoofden in. De meefter heet Fra Bartolomeo dinbsp;St. Marco , dien men gemeenlyk alleen Frate is gewoon te noemen. In de laatfte kapel aan deezen kant isnbsp;Oog een ander fchildery van denzelfden kunftenaar, waarop men van boven Chriftus, eri van onderen Maria, vannbsp;eenige Heiligen omringd, ziet. Op den anderen altaarnbsp;heeft Vanni van Siena Chriftus aan het kruis, den heili-fien Thomas verfchynenden , afgebeeld.

Te S. Pietro Civoli ziet men op het koor eene Maria j�, Pietrt], Oevenstwee Heiligen, van Pietro Pcrugino, dat voor een

292

Lucca. der liefde ftukkai van deezen meefter gehouden wordt. lo eeiie andere kapel heeft George Vafari de ontvangenis vannbsp;Maria op eene zonderlinge wyze verbeeld. Boven isnbsp;Maria, en onder haare voeten de flang met een menfcbe-lyk aangezigt , die zich om den boom der kennis van goednbsp;en kwaad geflingerd heeft. De takken van den boomnbsp;breiden zich uit, en wikkelen zieh om eenige Heiligen vannbsp;het oude Teftament. Twee andere fchilderdukken vannbsp;deeze kerk worden voor het werk van Lanfranco en Pieternbsp;van Cortona gehouden , maar fchynen geene origineelennbsp;te zyn.

De kerken der Auguftynen, Carmeliten en Olivetaanen, behelzen insgelyks goede fchilderftukken, en verdienennbsp;van liefhebbers bezien te worden: men vindt ze in de�nbsp;Forejliere informato aangeweezen.

.S'. Fredia- In de kerk St. Frediano ligt een ontzaggelyke lleen� welken deeze Heilig opgenomen , en tot den opbou'^nbsp;van deeze kerk op een waagen met twee jonge koejen be-fpanneii, zou hebben laaten aanvoeren, zoo als de daarbynbsp;zich bevindende infcripiie luidt. Dit is even zoo o�'nbsp;waarfchynlyk, als dat hier een Koning van Engeland b^'nbsp;graaven ligt, fchoon men op een grafzerk leeft:

DOOR ITALI�

Het Paleis der Republiek is het voornaamfte gebouw Lucea. de Had. De twee buitende zyden zyn van een redelykennbsp;goeden fmaak, en ten deele van Ainmana�, ten deela van'^'^quot;^nbsp;Philippus Juvara uitgevoerd. Van binnen naar de plaatsnbsp;doet het zich in lang zoo goed niet voor: daarenboven is het aan twee zyden ook nog niet voltooid. Bynbsp;groote plegtigheden worden de vertrekken met harmozyn-fluweel behangen. Het Paleis heef: eenige goede fchilder-ftukken, als de Samaritaanfche vrouw , van Guercino, eennbsp;concert, van Titiaan, Herkules en Omphale, van Lucanbsp;Giordano; voor �t overige is �er niets merkwaardigs. Innbsp;dit Paleis is ook het arfenaal van �t Gemeenebeft, waaruitnbsp;twintig duizend mannen kunnen in de wapenen gebragtnbsp;Worden.

De Loggia del Podella is eene flegte gallery aan de plaats van S. Michael, w'aar Pieter Telia moeder Maria,

Welke van een paar Heiligen door een choor van engelen aet eene ferenade vereerd Wordt, iiizynegewooniykebui-teiifpoorige manier, edog met een fchoon koloriet, heeftnbsp;�fgebeeld.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

De fchouwburg te Lucca is middelmaatig. Hy heeft vier ryen, en in elke zellien logies. In het parterre zynnbsp;l^anken, gelyk in alle Italiaanfche fchouwburgen. De middelde logie is voor den Gonfaloniere.

In dat gedeelte der Had, weik Prigioni Vecchie genoemd Wordt, ziet men nog zeer duidelyk de overblyffels vannbsp;Cen oud theater. MafFei dwaalt derhalven, wanneer hynbsp;^'aande houdt, dat Lucca �er nooit een gehad heeft.

By eenige adelyke gedagten in Lucca treft men goe-verzamelingen van fchilderyen aan, waarvan eene aan-^yzing hier veel te tvydloopig zoude vallen. I)e voor-�'aamden zyn Stefano Conti, Giovanni Conti, Bonvifi, Gar-^OQij Manfi, Parrenfi, Montecatini, Botiini, Tegrini, enz.

REIS -BOEK

De kleine (laat van Lucca bevindt 7ich in een zeer g6' lukldgen toelland; hy is bevolkt, heeft nergens gebreknbsp;Regee-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verdient van veele, waar de onderdaanen gedrukt

(laafagtig behandeld worden, te worden benyd. D� regeeringsvorm, en de polieie zyn zoo wel ingerigt,nbsp;b�t der moeite waard is, dezelve eenigzins nader teleereOnbsp;kennen.

De regeeringsvorm is ariflocratifch, zoo dat de Nobi� j of edelen, 'er alleen deel aan hebben. Beneden devyfe^i'nbsp;twintig jaaren kan niemand in den Raad komen. �Er zy^nbsp;in �t geheel oratrend derdehalf honderd, die verkiesba^^nbsp;zyn. De Adel is erflyk, en beftaat alleen uit zekere gs*nbsp;Aagten. Egter worden nu en dan eenigen, wegens psl'nbsp;foonlyke verdienden, of wyl zy aan het vaderland een g^'nbsp;wi'^tigen diend bevveezen hebben, daaronder aangenomen-Zommigen koopen den adeldom ook, wanneer zy andei^nbsp;van goeden huize zyn.

De Nobili beftaan uit twee klalTen, elk van negentig 1^' den, en dertig of meer byzitters, welke beurtelingsnbsp;eene jaar om het andere den Raad uitmaaken. Wanrie^^nbsp;het jaar der eene klalTe omttend verdreeken is, verkiert ^nbsp;uit haar midden twintig perfoonen, welke de ledennbsp;Raad voor het volgende jaar moeten benoemen, en wel n**'nbsp;de andere klafle, wyl niemand twee jaaren agter dennbsp;deren in den Raad mag zitten.

De magiftraaisperfoonen, die byzondere bedieninS^�* by de polieie, en andere departementen bekleeden,nbsp;den allen uit de edelen verkooren, en bekleeden hu�quot;�nbsp;ampten een geheel jaar, De opperde regeering,nbsp;ie fupremo, die uit negen raaden, Anziani, en dennbsp;faloniere beflaat, verwiflelt alle twee maanden.

De verkil zing van die geenen, uit welke geduu'quot;�� drie geheele jaaren de Goiifalonieti en Anziani moeten 'te*'

DOOR ITALI� N.

kooren worden, wordt op eenmaal voltrokken, en wel 7,eex Lucca. plegtig. Men noemt deze plegtigheid Renuovazione dellanbsp;Tafca, wyl de kift, waarin de naamen der te verkiezenenbsp;perfooiien beflooten zyn, op nieuws wordt aangevuld.

Deeze verkiezing gefchiedt op volgende wyze. Een zeker collegie van zesendertig perfoonen en agtien byzit-Iers, dat ook de magt heeft de andere openbaare bedieningen te vervullen, benoemt eerft honderd en vyftig, of hondert en tagtig edelen, die verkiezelyk zyn; uit deezennbsp;moeten negen de verkiezing van den Magiftrato fupremo opnbsp;zich neemen : zy worden deswegens Aflbrtitori genoemd.

Zy verkiezen geduurende de drie jaaren alle twee maanden tien perfoonen, naamelyk een Gonfaloniere en negen Anziani, om de hoogfte regeering uitteniaaken. De naa-men van deeze tien perfoonen worden met de grootfte bedektheid in zoo veele paketten verzegeld, als de magiftraatnbsp;in deeze drie jaaren vernieuwd wordt, derhalven in agtiennbsp;paketten, en deeze worden in bovengemelde kift zorgvuldig bewaard. Alle twee maanden, wanneer de opperftenbsp;magiftraat moet veranderd worden, wordt een van deezenbsp;paketten' door het lot �er uit getrokken. De perfoonen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

daarin genoemd, maaken den nieuwen magiftraat uit, ge-volglyk kan niemand weeten, wie daartoe beftemd is, en 'vanneer zyne beurt eigentlyk invalt.

Het hoogfte gezag, en de magt, om wetten te geeven, beruft by den grooten Raad, die uit de twee bovengemelde klalfen zamengenomen beftaat. Wanneer in dezelvenbsp;Over eene zaak geftemd wordt, moeten, behalven de op-Petfte magiftraatsperfoonen, ten minllen tagtig leden tegen-'''oordig zyn, en van deeze drie vierde deelen hunne toe-ftemming daartoe geeven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cenfalo-

De Gonfaloniere en de Anziani verbeelden het gemeene tiiere en beft. Zy hebben het recht, om den Raad alle dingen, die Anziani.

�96 R E I S - B O E K

faloniere doet het eerfte voorftel, daarin bellaar zyne gan-fcbe magt. Hy draagt een langen rok van donkerrood fluweel , of damafl:, met een gegalloneerd veft. Hy Voert den titel van Principe della Republka, heet zyn Excelled'nbsp;tie, en woont in het Paleis van heiGemeenebeft, dat heiunbsp;die twee maanden lang onderhoudt, Hy geniet alle eetnbsp;van een fouverain Prins, maar heeft de raagt niet om dee-zen titel te misbruiken. Voor het Paleis ftaateenewagt vaunbsp;zeventig Zwitzers, met groote blaauvvebroeken, overwel'nbsp;Jce witte en roode ftreepen loopen, die zich in eene rynbsp;fchaaren, wanneer de magiflraat voorby gaat.

De magt, om op de uitvoering der ordonnanti�n en wet' ten te palTcn, is ten deele in handen van den Gonfalonierenbsp;en de Anziani, ten deele by de overige raagillraatsperfoO'nbsp;Ben, in zoo verre als ieders ampt met zich brengt.

De derde magt, of de handhaaving van het recht, beriil^ geheel en al hy vyf Auditor!, waarvan de een den titelnbsp;van Podefta voert, en de crimineele zaaken beflill. D�nbsp;vier anderen hebben alleen met civiele zaaken te ftelleU'nbsp;Tot deeze richters worden, naar �tvoorbeeld vamverfchei'nbsp;de andere fteden , altoos buitenlandfche rechtsgeleerdeunbsp;genoomen, op dat zy nog door verbinteniffen zouden vet'nbsp;leid worden , om eenzydig te zyn. Wanneer de Podefl*nbsp;iemand ter dood doemt, zendt hy het vonnis aan tl��nbsp;Raad, die het of bekragtigt, of naar goedvinden verzafl'*nbsp;De Podefla draagt, wanneer hy in zyn plcgtgowaadnbsp;een zilveren roede van een voet lang in zyne hand,nbsp;op het devies der Republiek, Libertas, fiaat. Boven opnbsp;een panihcrdier, als een zinnebeeld der fterkte.

parcyen verkooren worden, om in de ftraaten rond te guan�

doorITALIEN.

en op de openbaare ruft en zekerheid agt te geeven. een heeft een bediende in het livrey van den Gonfaionierenbsp;met een mantel by zich, die 111 voorkomende gevallen totnbsp;getuige dient. Geen burger van Lucca raag wapenen voeren. Wordt �er een met een degen, of een dolk, aange-irofFen, hy wordt den volgenden dag tot de galeyen gedoemd. (*) Heeft hy fchietgeweer by zich, zoo komtnbsp;hy ook wel op de galeyen, maar moet eerft driemaal denbsp;Voorheen befchreeve ftraaf, welke men dar la Corda noemt,nbsp;ondergaan. Eene ftrenge handhaaving, der policie is innbsp;Lucca zeer noodig, wyl het gemeen ruw en wild is. Eenenbsp;zekere koenheid, die zich naar eene republikeinfche wyzenbsp;van denken zeer wel fchikt, en den meellen republikeinennbsp;eigen is, nevens eene bewuftheid van vryheid, zal deanbsp;gemeenen man zeker tot allerleye buitenfpoorigheden verleiden, wanneer hy de gevolgen vanzyne overtreeding dernbsp;ivetteu niet te dugten heeft.

Om den geeft der vryheid by het volk tebewaaren word jaarlyks, op den zonAig Quafimodogeniti, eene plegtigenbsp;proceffie gehouden, die het volk het denkbeeld der vryheidnbsp;herinneren moge, gelyk dezelve ook den naam van denbsp;Vryheid draagt.

De geheele ftaat van Lucca bevat naauwlyks honderd twintig duizend zielen, van welke ongeveer dertig duizend�erV.nbsp;m de ftad zelve, en de overigen in haar gebied woonen.nbsp;Vergelykt men dit aantal met de ganfche oppervlakte, zoonbsp;bevindt men, dat elke Italiaanfche vierkante myi met 295nbsp;itienfchen bellaagen is. Gevolglyk woonen op eene Fran-fche vierkante lieue 1863 perfoonen, dat tweemaal zoo

gt; die deeze fttaf verdient hebben, naat Genua. waat zy zonder �enige zyfiicigheii worden aangenomen,

ftp*

veel uitmaakt, als men in Frankryk op zulk een ruimte katl rekenen. Maar trekt men van de g�heele uit geftrektheiddenbsp;bergen en het water af, en maakt men alleen omtrend denbsp;vlakte, waar menfchen kunnen woonen, eene vergelyking�nbsp;zoo komen op eene vierkante lieue 5274 menfchen, dastnbsp;in Frankryk op zulk een plek lands alleen poo leeven.

Om de bevolking, en den bloei van den ftaat te bevor* deren, draagt de Raad voor de geringde kleinigheden zorg�nbsp;die daar toe iets kunnen toebrengen. Wanneer zich bfi'nbsp;fmetlyke ziektens openbaaren, zendt hy geneesheeren. opnbsp;�t land rond, en laat hofpitaalen oprigten. Wanneer �etnbsp;een misgewas is, wordt den gemeenen man het brood voofnbsp;den gevvoonen prys uitgedeeld. De bakovens behoorennbsp;der Repabliek. De magiflraatsperfcronen van dennbsp;deW abondanza moeten zorg draagen, dat �er geen gebreknbsp;aan brood is. Het wordt op drie plaatzen der (lad verkogt,nbsp;en niemand mag voor zig zelfs bakken. Tot bevorderingnbsp;van den handel verftrekt de l�aac geid aan zulken, die oO'nbsp;derfteuning verdienen.

Het krygsweezen ontvolkt hier bet land niet, gelyk i** veele gtoote flaaten. Sedert meer dan tweehondert jaarebnbsp;heeft de ftad geen vyaiid voor haare muuren gezien. P�nbsp;uitgiften zyn maatig, en ftrekken zich niet boven de Vis�-maal honderd duizend dalers uit. De rykdom van dennbsp;is in handen van byzondere perfoonen, van welke hy hst'nbsp;zelve in den nood bekomen kan. In den laatften oorlofnbsp;heeft Lucca groote foramen aan de regeering van Tosk*'nbsp;nen opgel�chooten.

Elk een geniet met opzigt op zyn perfoon en zyn mogen de grootfte zekerheid. Wie aan een ander eeni^nbsp;onrecht wil doen, wordt fcherp geftraft, en zelfs de Vos'�'nbsp;naamfte, of Nobili, ontbreekt het aan de magt, ieinstid�i

wie hy ook zy, te benadeelen. Men zie: in deezen

DOOR ITALI� N.

aen flaat nog bedeinar, nog ledigganger. Welluft en ver-ia^f^. kwifting hebben de zeden nog niet bedorven. De gelyk-heid van (laat, een groot voordeel voor gemecnebeften,

�Wanneer zy niet op hunne landgoederen zyn, in�t zwart gekleed , de Gonfaloniere alleen draagt een ved met goud.

Men kent nog Marquis, nog Graaf, nog andere titels van onderfcheiding.en niemand draagt den degen als een tekennbsp;Van eenig voorrecht.

De krygsflaat, die uit een ovcr(len,en andere officieren, beflaat, hangt van de koratnifTarifTen af, die uit den adelnbsp;verkooren worden. Hun pligt is de zoldaaten te verzamelen, en derwaards, daar het noodig is, te laaten marchee-ren, zoo dra van den tooren van het Paleis der Republieknbsp;een teken door vuur gegeeven wordt. In het gebied dernbsp;Republiek bevindt zich eene militie van twintig duizendnbsp;Bian, die in de wapenen geoeffend zyn, en in geval vannbsp;noodzaaklykheid gebruikt kunnen worden; zesduizend vannbsp;dezelve krygen eene kleine foldy, om op den eerden wenknbsp;te marcheeren. Eigenlyk houdt de Republiek maat vyfhon-derd man reguliere manfchap.

Het gebied van Lucca (trekt zig veertig mylen in de ggUe^ lengte, en vyftien in de breedte, of tegen de vierhon-oar� Akcc*.nbsp;derd vierkante Italiaanfche mylen uit. Het is nogthansnbsp;bergagtig, en heeft maar eenige dalen, als het dal waarin Lucca ligt, dat het eerde is in Italien van het Apen-nynfche gebergte af naar het zuidweden gerekend.

De veldbouw wordt met grooten yyer gedreeven. De lanleryen geeven in de vlakte van vyftien tottwintigfoutnbsp;�cn akker geeft gemeenlyk drie oogden in tw'ee jaaren,nbsp;koorn, vervolgens geerd, of ander foort van zomer-Sewas, en raapen, die tot voeder van het vee gebruikt,

door*

REIS-BOEK

itucca, �doorgans met wyn, oly, kaflanjen en moorbeziebooins� bezet, en, waar het mooglyk is, zyn kleine plekken nie^nbsp;koorn bezaaid. Men ziet weinig hout, en genoegzaan�nbsp;geene plaatzen die onbebouwd liggen. De bergen,nbsp;de gronden, die naar allen fchyn onvrugtbaar zyn, en oamp;nbsp;welke men zich in andere landen in �t geheel niet bekoiO'nbsp;meren zoude, weet de vlyt des iandmans zich hier opnbsp;eene voortrcfFelyke wyze te nut te maaken. Veele verdeden zulk eene (Ireek onder elkanderen, en ieder hO'nbsp;komt een klein gedeelte. Men kan nergens beter overtuigd worden, dat het exigmm colito van Virgilius hernbsp;waare politieke fyfteina is, om van een land het grootftonbsp;nut te trekken. In eene behooriyke bevolking wordeirnbsp;niet veele akkeren lands vereifcht, om een huisgezin doocnbsp;den arbeid hunner handen te geneeren. Zoo dagten denbsp;Romeinen by de verdeeling van hunne koloni�n, zoonbsp;denkt men hedendaags zelden, maar men legt liever ZoOnbsp;veele laden op den landman, dat hem de lud vergaat, omnbsp;vlytig te zyn. Lucca is gelukkig onder maatige belafti�'nbsp;gen. en de inwooners zyn doorgaans welgedeld, ennbsp;ellendig. Wilde men de laden verhoogen, zoo kreeg r'�nbsp;ftaat wel veelligt eenerley inkomden, maar hy zoude daaf'nbsp;door niet meer winnen, wyl de menigte van menrcheunbsp;verminderen zoude. In plaats van den daat, gelyknbsp;hoopte, ryker te maaken, zouden minder contribueiir^�nbsp;alleen de oude inkomden opbrengeii, en ouder dezo*''�nbsp;gedrukt gaan , in plaats, da: zy nu het hunne met vreti�*^�nbsp;en zonder dwang ten bede van het land toebrengen.nbsp;ten toch veele kameropzieners, welke wys in hunne oog^'*nbsp;zyn, om dat ze wat rekenen kunnen, daar zy niets van/^�nbsp;poiicie, en den waaren weldand van een land verdaan�nbsp;zich te Lucca fchool begeeven, en uit voo'beeldonnbsp;ten, dat de gelukzaligheid van een Itaat niet in de ver*

DOOR ITALI� N.

meerderde inkomften van den landsheer, waarby de on-Luicg, derdaan gedrukt en uitgezoogen wordt, maar in den wel-fland van den Ingezetenen onder maatige beladingen, gelegen is!

De menigte van inwooneren, die in zoo klein een om-irek woonen, maakt dat het graan, �t welk zy teelen, niet toereikt, en het geen �er ontbreekt van elders moet vervuld worden. Naar de kuden toe wordt het land zeernbsp;laag , en bedaar meed uit weiden , dat gelegenheid totnbsp;eene heerlyke runderteelt geeft. Daarentegen heeft mennbsp;weinig paarden. De vifch is goed, en in groote mee*nbsp;nigte voorhanden. De meeren Sedo en Mafaccivoli zyunbsp;�er zoo ryk van, dat de naby liggende landen �er uicnbsp;verzorgd worden. De kleine vloeden , die van �t gebergte komen , geeven fchoone forellen en aaien. Denbsp;zeekreeften en rivierkreeften worden zeer hoog gefchat.

De kweekery van zywormen in �t gebied der Republiek leevert jaarlyks vyfentwintig tot dertigduizend pond zyde uic , waarvan een gedeelte in het land weder verwerkt wordt. De zyhandel W'as te vooren de voornaam-de tak van den koophandel van Lucca, en dit is hecnbsp;Vooral, dat de �ad den bynaam Induftiiofa gegeevennbsp;heeft. Lucca levert veele zyden doeken, waarmede donbsp;Nobili , zonder benadeeling van hun adeldom , mogennbsp;handel dryven. Eene voordeelige en verftandige maximenbsp;voor deezen kiemen (laat.

De olybandel is voor Lucca van groot gewigc. Haare oly wordt thans voor de befte van ganfeh Italien gehouden. Inzonderheid worden de olyven van hier gezogt,nbsp;byna hooger als de oly gefchat. Veel�gt kon mennbsp;kunft van oly raaaken nog tot meer volkomenheidnbsp;brengen. �Er worden jaarlyks veertigduizend vaten olynbsp;geflagen , van welke elk zesenzeventig Franfche ponden

weegt, en ongeveer met zes dalers betaald wordt. Twaalfquot; duizend vaten w�rden in het land verbruikt, en de overig�nbsp;naar buiten verzonden.

Het laage land in de ftreek van Via Reggio is dampiS en ongezond. Het ligt werklylt laager dan de zee,nbsp;kan alzoo onmogelyk geheel gebruikbaar gemaakt worden*nbsp;Intusfchen heeft men den grond door het maaken van vet'quot;nbsp;fcheide dyken, door bet aanleggen van eenige fluizeti fnbsp;die de vermenging van het zeewater met het zoetewater b�'nbsp;letten, en door uitroejing van houtgewas, dat den oevefnbsp;te vooren bedekte, en de uicdrooging van het land zecfnbsp;verhinderde, ongemeen verbeterd en bruikbaar gemaakt*nbsp;Hierdoor is het getal der inwooneren van Via Reggio f��nbsp;dert dertig jaaren vyfmaal grooter, dan te vooren.

De meefle waaren gaan te land van Lucca naar Livorno, en eenige naar Via Reggio, de haven der ftad , welke ag^nbsp;mylen daar van daan aan den ingang van het kan**^nbsp;ligt.

De el van Lueca, ilBraccio, houdt een voet, negen dui�� negen linten, Paryfche maat, Vyf ellen maaken eene to��nbsp;Periica, en vierhonderd en zedig zulke roeden een vierkant�'|nbsp;akker. Cohere. Een Barile weegt honderd en tien po��nbsp;in Lucca, dat zesenzeventig Franfche ponden uitinaak^'nbsp;Men rekent met Scudi, welke zoo veel gelden, als di�nbsp;Florence.

Lucca is het vaderland van vier Pausfen, twee derweeten-xva^ en verfcheide geleerde mannen ge weeft. Ond��nbsp;fcbappen, thans leevende geleerden hebben zich de Aardsbisf'quot;^*^^nbsp;Manfi, Tabarranni, Benvenuti, en Paoli, twee bek'*'^��*nbsp;geneesheeren, door grondige gefchriften bekendnbsp;Wyl de edellieden alle deel aan de regeering neetnef *nbsp;ken zy zich op weetenfcliappen toeteleggen, en z?''nbsp;tig; dit, heeft invloed op den ganfchen Haat. 1^*^�

DOOR ITALI� N.

daarom van het befchaafde deel der inwooneren in �t ge ij/ccju meen zeggen, dat zy veel kennis en ftnaak bezitten, ennbsp;een meer geoeffend verftand hebben, dan de inwooners innbsp;veele andere fteden. Zy hebben in Italien wegens hunnenbsp;natuurlyke begaafdheden en doorzigtigheid overaai eennbsp;grooten naam. Zy zyn in den ommegang aartig, aangenaam,nbsp;en gedraagen zich zeer beleefd jegens vreemdelingen. Denbsp;opziener over de kanaalen en wateren, Attilio Arnolfini, bezit,nbsp;biet tegentlaaiide zyne jongheid, eene gegronde kennis innbsp;de mathefis, de muziek , en de fraaye kunften. De Abcnbsp;Karducci en Stefano Conti hebben zich met het geluk,nbsp;kigft gevolg op de natuurkunde toegelegd, en eenverreky-ker zeven voeten lang van eene nieuwe uitvinding totnbsp;ftand gebragt, die uit tweederley foort van glazen, vannbsp;Verfchillende kleur, bedaat, en gefchikt is, om de val-fche kleuren van een voorwerp aftezonderen. De Heernbsp;l^rancifcus Fiorentini bezit eene talryke verzameling vannbsp;uitgeieeze boeken.

Een bewys , dat de weetenfchappeii te Lucca bemind worden, is de groote handel in boeken, welk te ge-lyk veele menfchen aan arbeid en den koft helpt. Vee-le der gewigtigde werken worden te Lucca ten deele bieuw, ten deele nagedrukt. Daartoe behoort by voorbeeld de nadruk van het wyduitgeftrekte DiSlionnaire ency-^kpedique. - Het was te wenfchen, dat men het niet bynbsp;badrukken had laaten blyven, maar dat veele artikelen �ernbsp;bit geworpen waren, en men andere nieuwe in de plaatsnbsp;Sefteld, of de oude verbeterd had. De muziek is ingelyksnbsp;Lucca in een bloeyenden �aat. Men vindt �er niet alleen veele virtnofi, maar ook veele liefhebbers, die �ernbsp;^be groote bekwaamheid in bezitten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2)? land-

De ftreek om Lucca is met aartige landhuizen der 'voot-fireek om baamfte inwooneren bezet, waarooder die van de geflagteu Lucca,

304

Manfi en Seiuini de voornaamfte zyn. De landhuizen Garzoni , Cenami, Bonvifi, Orfecti en Lucchefini verdie*nbsp;nen niet minder geroemd te worden. Tien mylen van denbsp;ftad zyn wanne baden, die voor zeer heilzaam gehouden�nbsp;en vlytig bezogt worden.

O J A.

Pifioja. Pif�oja l�gt twintig Italiaanfche mylen van Lucca, die men gemaklyk in zes uuren aflegc. De eetfte vyf mylennbsp;rydt men in eene Ichoone vlakte , vervolgens vvordt denbsp;ftreek bergagtiger, egter is alles met wynftokken, en olyf'nbsp;boomen beplant, en de weg is goed. Etlyke mylen vannbsp;Pilloja af vvordt het land weder vlak.

Piftoja ligt in eene heerlyke landllreek, die alles, tv�at men maar wenfchen kan, in eene ruime maate voortbrengt�nbsp;inzonderheid worden de watermeloenen , die daar vallen�nbsp;voor de befte van geheel Ita�en gehouden. De vrugrbaat-heid van het land, en het gebrek aan menfchen zyn vet'nbsp;moedelyk de redenen , waarom men hier bukcngemee�nbsp;goedkoop leeft. Veele adelyke familien houden zich npnbsp;deeze plaats op: zy heeft egter, offchoon uitgeftrekt zP��'nbsp;de, ter naauwer nood vyfduizend invvooners. Men zietnbsp;weloveral in de opfchriften de drievouwdige P. P. P.nbsp;Pifiojenfii Pofuit, egter maaken de goede Piftojers een�nbsp;armzalige figuur.

De ftad is oud, en onder de Romeinen door de ned��' laag van Catilina beroemd geworden. In de middeleeuquot;^^�nbsp;was zy zeer ingewikkeld in den tvvift der Guelfen ennbsp;bellynen.

DOOR I T A L I E DsT. 305

lyk zyn. De beroemde oude rechtsgeleerde Cinus, een Pifiejit, groot vriend van Petrarcha, ligt hier begraaveu. By zynenbsp;grai�lede is hy in een basreli�f, door Andreas Pifano, zynenbsp;toehoorderen oudervvyzende, verbeeld.

Het bisfchoplyk paleis is een flegt gebouw; op de plaats ftaat het Battifterio van eene agtkante gedaante, 'tnbsp;welk veel overeenkomft me-t dat van Pifa heeft. De groo-te doopvont, waarin men weleer de doopelingen indom-pelde, dient hedendaags nergens toe, dan dat het wywa-ter in de goede week daarin gewyd wordt. In het midden ftaat Johannes de dooper, met eene kleine fteutelnbsp;van wit marmer, door Andreas Vacca in �t jaar 1723.nbsp;vervaardigd.

De kerk S. Profpero, aan de vaders vttn het Oratorium toebehoorende, is met eene fchoone bibliotheek j welke *�*�nbsp;de Kardinaal Fabroni in �t jaar 1726. daaraan gefchonkennbsp;heeft, voorzien. De kerk S. i�rancefco di Sala heeftnbsp;goede fchilderliukken van Andreas del- Sarto.

Van Piftoja heeft men nog twintig Italiaanfche mylen over Prato naar Fiorence. Men kan egter Prato aan denbsp;linker hand laaten liggen , en eeai beteren weg overnbsp;Poggio a Cajano necinen , om dit Groothertoglyk luft-flot, dat Paus Leo X. uit het Mediceefehe huis begonnen,' en de Groothertog Francifcus voltooid heefc^nbsp;mee een te bezien. Plet ligt zeer aangenaam, en het -gebouw is met goed� fchilderyeii vercierd.

Van Florence tot aan Siena zyn vyfendertig mylen, 0^sierM vyf poften, naamlyk Florence, San Cafciano, Tavetnelle,nbsp;Poggiobonli, en Cafiilioncello. Voorheen liep de Vianbsp;Caftia van Florence over Siena naar Romen, waarvan mennbsp;IL Deei..nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nog

So5 REIS-BOEK

zulken ftaat zyn, als de Via Appia van Romen naar Na-pel*. De landftreek is geduurende deezen weg, wegens de menigvuldige olyfboomen en wynbergen, zeer aange'nbsp;naam, fchoon niet in dien trap, als by Pifa. Men .heeftnbsp;het ongemak van beftendig den eenen heuvel op, en dennbsp;anderen af te moeten ryden. By Poggibonfi is een berg�nbsp;waarop veele turbiniten, en andere verfteende zaaken ge*nbsp;vonden worden. By Stacchia zyn veele tuffteenen, disnbsp;vol pypjes zyn, en vermoedelyk tot inwooning van eeni*nbsp;ge infeften gediend hebben; insgelyks een foort van zwat*nbsp;te fteenen, die �er als een wefpenneft uitzien. By Sotto'nbsp;reni liggen onbebouwde bergen, geheel met zwarte fteS'nbsp;nen, naar eene lava gelykende, vervuld. Tavernelli �g'^nbsp;maar vier mylen ter zyde van Certaldo, het vaderland vannbsp;Bocacius, waarvan wy reeds by de route van Pifa naafnbsp;Siena gewag gemaakt hebben. Kort by Siena laat men tefnbsp;linker hand de fchoone landhoeve van den Markgraaf d�nbsp;Pefco liggen.

Siena, in �t Latyn Sena Julia, of enkel Sena, is de derde ftad van Toskanen, en maakt ongeveer het middel'nbsp;punt van het land uit. Men fchryft aan hetzelve omtrendnbsp;zeventienduizend zielen toe. De lucht wordt�er voornbsp;gezond gehouden; de frisfche leevendige kleur der inwo�'nbsp;�neren wyfl dit ook uit. Veele vreemdelingen houdennbsp;hier een tydlang op, wyl men gelooft, dat te Sienanbsp;zuiverde Italiaanfch'gefprooken wordt; wy hebbennbsp;by andere gelegenheden reeds aangemerkt, dat men d*��nbsp;oogmerk alzoo goed te Romen bereiken kan, waarnbsp;zyn overigen tyd te gelyk nuttiger kan befteeden.

t)OOR. ITALI� N.

eene volkplanting heen, en noemde ze ter eere van lius Cterar Sena Julia. Men ziet nog by de kerk St. Antonio di Padua overblyffelen van oude muuren, welke denbsp;Romeinen hebben opgetrokken. Tot gedagtetiis van dee-zen Romeinfehen oorfprong, voert de ftad de wolvin, dienbsp;Romulus en Remus zoogt, in haar wapen.

Siena was in de middeleeuwen beroemd wegens de menigte van inwooneren, den koophandel, en de liefde tot de vryheid. Zy was eene dappere Republiek, die zichnbsp;tegen de magt der Florentynen en Pifaanen wakker verdedigde, en gewigtige overwinningen over haare vyanden be-vogt. Onder anderen wonnen zy in den jaare 1260. tweenbsp;mylen van de ftad by den vloed Arbia, een merkwaardi-gen veld�ag van de Florentynen, en de -ganfehe party dernbsp;Guelfen. In volgende tyden zogten altoos eenige van denbsp;voornaamften zich meefter van de ftad te maaken, waardoor onsphoudelyke oneenigheden tusfehen den adel ennbsp;het volk reezen.

In �t jaar 1487. drong het volk door, dat de Raad van negen leden, die reeds voor twee honderd jaaren was ingevoerd , herfteld wierd. Maar naauwlyks hadden zy ditnbsp;naar hun zin, of een van deeze negen Raadsheeren, Pan-dolfo Petrucci, een dim regeerzugtig man, wierp zichnbsp;tot hoofd van de ftad op. Macbiavell ftelt deezen Petrucci als een voorbeeld voor van een doorfleepennbsp;tyran, en zyn minifter, Antonis Venafro, als een insge-lyks zoo volkomen man in zyn foort, of dienaar vannbsp;een tyran. De nakomelingen van Petrucci bleeven nognbsp;eenigen tyd Heeren van Siena, maar kort daarop raakten de adel en het volk weder oneenig, en veroorzaakten , dat Siena dan den Spanjaard , dan den Franlchman, innbsp;handen kwam.

Eindelyk ftond Pbilippus II. Koning van Spanjen, in �t V 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jaar

S08 R E I S - B O E E

jaanssz- Siena aan den Groothertog Cosmus I. af, wegenJ de groote geldzommen, die hy hem gefchooten had, opnbsp;dat hy zich niet met de Franfchen mogt vereenigen, ennbsp;federt dien tyd is de ftad onveranderlyk onder de magt detnbsp;Groothertogen gebieeven. Maar met het verlies der vry-heid raakte zy ook alle haare heerlykheid kwyt. De handel en volkrykheid nam dermaate af, dat �er naauwlyksnbsp;eene fchaduwe van haare voorige grootheid over is. In �tnbsp;jaar 1325. telde men meer dan eenendertig duizend huisgezinnen, die omtrend honderdenvyftig duizend menfchettnbsp;uitmaakten, thans vindt men�er omtrend het tiende deel. Denbsp;geeft der vryheid is verloeren, egter leeven de overige in-wooners mogelyk even gelukkig. Zy kennen de waardenbsp;der vryheid niet, en brengen hun leeven in eene tuft door,nbsp;welke zy in de tyden van het gemeenebeft niet genietennbsp;konden.

Behalven de bovengemelde overblyffelen van oude muuren, en eenige kelders en gewelven, treft men geenenbsp;ovetblyffels van oude gebouwen aan. Zomwylen vindtnbsp;men nog oude Etrurifche graven met urnen en opfchrif-ten. (*)

Deltgging^ Siena heeft omtrend vyf mylen in den omtrek , en^ ligt zeer ongelyk, vvyl het op den rug van een berg ligt, dienbsp;uit tuffteen bellaar, en vol uitgehouwe kelders is. Denbsp;beftraating is van gebakke fteenen, die op hun eind ftaainnbsp;De ftraaten zyn daardoor we! zuiver, maar ongemaklyknbsp;voor den voetganger, wyl de gebakke fteenen rafter aaonbsp;fluk getreden worden, dan de harde ciment, welke fcherpnbsp;is, en door de fchoenen drukt. Van koetzen kannbsp;zich wegens de ongelykheid van den grond niet bedienen�

Dee*�

(�) Het grootfte gedcelie van dezelve heef: Goti in het gt;*'�'*'* Slrufinm �- Romaniim uitgegeeven.

DOOR ITALI� N.

Deeze foort van bcftraating heeft in den winter nogthans Sten�. een groot voordeel, wyl men wegens de afloopende ftraa-ten, en het menigvuldig ys, anders niet zou kunnen voort-komen. Veele huizen liggen derwyze aan den berg, datnbsp;de tuinen eene hoogte met de venfters hebben. �Er zynnbsp;verfcheide groote toorens in de ftad.'Svelke men in voo-rige tyden, nevens de buizen van zulken, die zich aannbsp;bet vaderland verdienftelyk hadden gemaakt, oprigtte. Denbsp;voornaamfte (laan in de nabuurfchap van S. Donato. Mennbsp;ziet dezelve van verre, en lang te vooren eer men in denbsp;Had komt.

De bergagtige ligging der ftad maakt dat alle ftraaten op en afloopen, uitgenomen de ftraat, die van de Florentyn-fche poort regt uit langs den berg naar de Roomfchenbsp;poort loopt. De rigting der ftraaten is zonderling, wantnbsp;zy loopen alle byna in het middelpunt der flad te zamen.

De Roomfche poort is een gebouw van een maje-ftueus aanzien, dat in �t jaar 1321. van twee bouwmee-fters uit Siena, Agoftino en Agnolo, is voltrokken. Men treft nog verfcheide andere gebouwen van hun aanleg innbsp;Siena aan. By den uitgang uit deeze poort is aan de linkernbsp;hand een oud Romeinfch opfchrift, waarvan de uitleggingnbsp;�er onder (laat.

De Citadel is door Cosmus I. in �t jaar 1560. aangelegd, om de ftad, onlangs eerft van Koning Philippus 11. afge-ftaan, des te beter In toom te houden. Zy is regelmaa-lig , en voor eene ftad, als Sicna, flerk genoeg. Phiiip-pus II, behield toen den zoogenaamden Sfaio dcgli pre-fidii, welke beftendig by Napels gebleeven is.

V 5 nbsp;nbsp;nbsp;cena

Sio

moet beklimmen, die aan het gebouw, dat op zich zelf reeds pragtig is, een nog majelhieufer aanzien geeven. Denbsp;Kerk is een groot gebouw, in den gotliifehen fmaak uitge-voerd, dat van buiten en van binnen met wit en zwartnbsp;marmer door elkander, in eene zekere orde geplaatfi, bekleed is. De grond daartoe werdt in 1250. gelegd, en denbsp;voorgevel kwam 1333. door de bovengemelde beide ar-chiteclen, Agnolo en Agollino, wien Vafari boven Johannbsp;van Pifa fielt, in order. Het portaal is in een gothifcheanbsp;fmaak, en fchoon in zyn foort. Het heeft drie deuren, isnbsp;van wit en rood manner, en met veele cieraaden, als eennbsp;paar leeuwen, een grypvogel en een paard , zinnebeelden van Siena, Perugia en Arezzo, voorzien.

De Kerk heeft eene lengte van driehonderdendertig voet. Zy is volgens een goed plan gebouwd , maar zou nognbsp;meer vertooning maaken , indien zy breeder was. Het witnbsp;en zwart marmer geeft aan dezelve van binnen een zekernbsp;llaatig en treurig aanzien. De pilaaren zyn dun en final,nbsp;zy fchynen de Romcinfche orde naby te komen. Deven-flers zien �er, wegens de menigvuldige kleine zuilen , dienbsp;voor elkander ftaan, als een theatralifch perfpe�lief uit.nbsp;Het blaauwe, en met gouden fterren bezette gewelf doetnbsp;eene aartige werking. Het is jammer, dat men de fries metnbsp;veele ellendige borftbeelden van Pauzen bedorven heeft.

{�) Deeze reeks behclft alle pauzen tot op Alexander III. zyn van gebakke aarde in de vyfiiende eeuw gemaakt, maatnbsp;flegt getroffen. Te vooren was ook het beeldtenis van de Pau�gt;�nbsp;Johanna, met het byichiift Joha'tincs foemlna de An^lia ,nbsp;by. De Groothertog liet het egter in �t jaar iSoo , op verzoek vaOnbsp;Paus Clemens Vill, wyl het de gefchiedenis der Pauzen go�quot;nbsp;aandeed, vvegneciaen. Volgens Mabillon is �er Paus Zacliatias v*�nbsp;gemaakt.

OOR ITALI� N.

De koepel en het gewelf der kerk ruften op marmeren Sien�, zuilen, waarop de ftandbeelden van de twaalf Apoftelen,nbsp;door Jofeph Mazzuoli, uit Siena geboortig, van de Pauzen Paulus V, Pius II. Pius III. Mareellus II. allen uitnbsp;deeze ftad afkomftig, en andere beeklienifien ftaan. Denbsp;pilaars van de middelkerk zyn van boven tot onder metnbsp;lofwerk vercierd; in �t gemsen is alles zoo vol marmer ennbsp;vercieringen, dat men in den beginne daarover verbaasdnbsp;wordt. Kenners, die de edele eenvoiiwdigheid der oudenbsp;Grieken, en het majeftueufe in de bouwkunft beminnen,nbsp;zullen aan deeze buitenfpoorige en gezogte cieraaden hunne goedkeuring niet geeven.

De vloer van den Dom is door geheel Italian beroemd,jr)^ en inderdaad eene zeldzaamheid, dergelyke men iuzulknbsp;cenen trap van fchoonheid niet ligt vindt. Hy vaftoontnbsp;verfcheide gefchiedenilfen van het oude teftament, dienbsp;met wit, graauw en zwart marmer zeer kunftig, en volgens den trant van een fchildery met fchaduwen, ingelegdnbsp;zyn. Om deeze nog beter uittedrukken, zyn door mid-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

del van een zwart ciraent arceeringen in het marmer gemaakt. Een gedeelte van den vloer werd reeds in �c jaar 1424. en een ander gedeelte in 1531. vervaardigd.

Men verwondert zich inzonderheid over Abrahams offer-hande, enden doorgang door de Roode Zee, vvelkebyhet koor en �t minft afgefleeten zyn. Zy zyn uit voorzorgnbsp;met planken bedekt, welke ogter ten gevalle van vreemdelingen worden weggenomen. De gefchiedeui* van Mofes

{*) Men kan deezen arbeid het beft met die kanft, welke deFran-l�ben lt;� GrifaVle noemen , vergelyken, beftaande in zwarte arcee- '

�ingen op een witten itirrur. Alle deeze ftukken zyn wydloopig b�-fthtc�ven in de ReUsJmt dtlU tafe pin mtabiti �Sltna rau denCaa-

is van Beccafumi, bygenaamd Meccarino, en in de jaaren 1531. tot 1546. vervaardigd. De kartons daarvan wordennbsp;nog in den huize Spanoclii bewaard.

De afbeelding, in welke Jofua de vyf Koningen det Amorieten laat ophangen, is van Duccio di Buoniufegna.nbsp;cen fcliilder van Siena, die, volgens het berigt van Vafari�nbsp;pmtrend het jaar 1350. hier het eerde ingelegde werk, metnbsp;zwarte arceeringen op wit marmer, maakte. Cochinnbsp;fpreekt met veel lof van alle deeze fhikken, en zegt, datnbsp;zy in eene grootfche manier getaltend zyn, en dat de eX'nbsp;preffie in de koppen zoo fchoou is, als of Raphael dezelve getekend had.

Voorts ziet men op den vloer de zinnebeelden van die Beden, welke toen met de Republiek in een veibond Bonden , b. v. den elefant van Romen, den leeuw van Florence en Mafla, den draak van Piftoja, den eenhoorn vannbsp;Viterbo, de gans van Ovvietto , enz. De naam van elkenbsp;ftadt (laat �er by. Dit werk fchynt omtrend het jaar 1400-gemaakt te-zyn.

De hoofdaltaar beflaat nit verfcheide foorten van marmer uit het gebied van Siena. De tabernakel en de bekl� engelen van brons heeft een fch�der uit deeze Had, dienbsp;omtrend den jaare 1472. beroemd was, met naame Loreo-zo Vechietta, vervaardigd.

liet fchoonfte in de kerk is de kapel vau het geda?^ Chigi, v/elke ook naar deszelfsftigter. Paus Alexander VU-deezen huize oorfpronglyk , Aleflhndrina genaamdnbsp;wordt. De ryke verciering van dezelve heeft Bernininbsp;een goeden fmaak geordineerd. De altaar is met lapis lazuli iijgelogd, pn me: vergulde basreli�fs van Berni voorzien. De voortrelFelyke Romeinfche zuilen vannbsp;marmer doen egter in de niffen eene (legte werking*

DOOR ITALI� N.

den van den heiligen Hieronymus en van Magdalena zyn Sten�, vaft deezen zelven meefter. De eerfte heeft ejne goedenbsp;bleeding, en een fchoonen kop, offchoon de baard, ennbsp;de ganfche houding wat fiyf en gedwongen is. In denbsp;Magdalena heerfcht wel veel uitdrukking, maar ze heeftnbsp;anders veel gebreken. Het hoofd is te groot, de eenenbsp;arm te kort, het been te lang, en ook mistekend. Mennbsp;ziet hier ook eene bezoeking van Maria, en de vlugt naarnbsp;Egypten, vaiT Karei Maiatti. In het eerfle ftuk is hetnbsp;beeld van Maria goed, maar zonder expreffie, en in hetnbsp;beeld van de heilige Anna veel te berifpen; het anderenbsp;verdient in aanzien der uitvoering den voorrang.

In de andere kapel van het kruis ter regter zyde hangt de prediking van den heiligen Bernhardinus uit Siena, vannbsp;Calabrefe, waarin de manier kragtig, maar de zamenflel-ling eenipins zonderling is. liet valt een weinig in hetnbsp;zwarte , gelyk alle de werken van deezen meefter. Bynbsp;den ingang van het koor ziet men vier fchilderyen in frefconbsp;van Ventura Salimbeni uit Siena, welke de gefchiedenisnbsp;van Efther, den regen van het Manna, en de Heiligen dernbsp;Had Sieiia, verbeelden. Zy zyn in aanzien der tekening e�nbsp;zamenftelling de fchoonfte in de kerk. Het fnywerk vaanbsp;hout op �t koor verdient wegens den arbeid, die het gekeft heeft, bezien te worden.

In de kapel van den heiligen Johannes, waarin zyn arm ook bewaard word, ftaan verfcheide fchoone beelden vannbsp;brons, inzonderheid een van Donatello, darden heiligennbsp;Johannes verbeeldt. � De tribune is agtkant, en ruft opnbsp;zuilen van granietfteen; de trap derwards :s met basrelie-ven vercierd, en in \ jaai 1267. vervaardigd.

Tot de overige merkwaardigheden der kerke behoort de grafftede van Piccolomini, welke in �t jaar 1483. gexuaktnbsp;is; het borftbeeld van den Ridder Perfetti, een be-

514

Sten�, roemd dichter, die 1725. in �c kapicool te Romen ge* kroond wierd , van Mazzuoli; het fchoone krucifixnbsp;by de facridie, dat zoo we! als de vyf beelden in de nis-feil van den altaar, hier gefchonken van Pius III. voofnbsp;zyne verheffing tot de Pauslyke vvaardigheid , uitgegeevennbsp;wordt voor het werk van Michael Angelo; en eindelylJnbsp;een houten preekfloel, van welken volgens het oplchritr,nbsp;weleer ftilgui antes pro fefu voces, ^uas admirante patrianbsp;coekjlis mi fit exore Bernhardinus, klonken, of waaropnbsp;weleer S. Beihardinus op eene iiiimunteude wyze gepreektnbsp;heeft.

De kapel van het Battifterio is van marmer, agthoekig met beelden en basreli�fs vercierd. De meetier van de-zelve heet Giacomo della Quercia. De kapel is in dennbsp;fmaak van de doophuizen te Pifa en te Florence. Van ditnbsp;Battifterio is de onderaardfche kerk van den heiligen Johannes te onderfcheiden, in welke men door eene openingnbsp;in den grond van het koor nedergaat. Zy heeft eigenlyknbsp;haareii ingang onder aan den berg, maar de ongelyke legging van de (lad brengt teweeg, dat de eene kerk genoegzaam boven de andere gebouwd is.

Weleer trof men by den Dom van Siena eene voortreffe-lyke bibliotheek aan, die van Paus Pius II. met zeldzaams handfchriften befchonken was, maar zy zyn ten tyde vatinbsp;Karei V. ten deele naar Spanjen, ten deele naar Florencenbsp;verzonden. Thans ziet men niet meer, dan eenige oudenbsp;koorboeken, welke wegens het kodbaar fchilderwerknbsp;miniatuur hoog gefchat worden. De zaal, waaruit mennbsp;de kerk gaat, heet nog Libreria vecchia, In dezelvenbsp;men ook eene antieke groep der bevalligheden, welke vannbsp;kenners gepreezen wordt. Zy zyn niet volkomen leevens-frootte, en aan.de midJelfte ontbreekt het hoofd. Wellef

boor ITALI� N. 315

naar de tekeningen van Raphael, de voornaamfte gevallen uit de gefchiedcniflen van Paus Pius II. gefchilderd. Innbsp;eenige hoofden heeifcht een goed karakter, maar het geheel doet geene zonderlinge werking.

onder dat van 1060. een der merkwaardigfte is, wyl Nicolaus II, op het zelve den kardinaalen het recht gaf, alleen Pauzen te mogen verkiezen.

Op de plaats voor de kathedraale kerk ftaat het Groot-hertoglyk paleis, dat groot, cierlyk, en wel gebouwd is.

Spedale di S. Maria della Scala. Een uitgeftrekt, welgebouwd hofpitaal, waarin kranken, pelgrims, ennbsp;vondelingen worden opgenomen. Het opzigt over hetzelve heeft altoos iemantuit den Adel van Siena, die nog viernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

medehelpers heeft. Men weet niets zekers van deszelfs ftigting, maar men gelooft, dat het door eenige dom.nbsp;heeren van de tiende of elfde eeuw gebouwd is. In denbsp;fchoone kerk, welke tot dit hofpitaal behoort, ziet mennbsp;het badwater te Bethesda, een groot fchilderftuk in frescp,nbsp;van Sebaftiaan Conco, dat den geheelen muur van hetnbsp;koor bedaat , en een der fchoonlle ftukken van deezennbsp;Meefter is, In de zamenftelling zyn alleen te veel ledigenbsp;vakken, en de beelden van den tweeden grond fchynen tenbsp;groot: maar de architedluur, die �er in voorkomt, is heer-lyk, De zuilen zyn van naby krom, maar van verre ver-

(*) Keyszlet fpreekt van een hofpitaal in Siena, maat noemt het ��et, veclligt verftaat hy dit door Hy meldt, dat een ichoen-�naaket, welke in de daatby behoorendc kerk begraaven ligt, hetnbsp;{elligt heeft, en dat men hem een ftandbcelU heeft opgerigt met hetnbsp;ondcifchtift, SuttT ttltra (rtfidam.

REISBOEK

toonen zy zich recht. Veelen, wien het aan de kennis' der doorzigtkunde ontbreekt, komt dit zonderling voor�nbsp;maar de oorzaak is zeer natuuiiyk, en in de rondheid vannbsp;den muur te zoeken.

Op de plaats der kerk van Johannes de Dooper fiaat het paleis Savini, dat Pandolfo l�etnicci, die zich tot Heefnbsp;van Siena opwierp, weleer bewoonde. Men treft �efnbsp;fchoone fchilderyen in aan. De fchilderdukken in frefconbsp;zyn van Hieronymus Genga en Lucas Signorelli, IHfnbsp;heeft van buiten goede cieraaden van brons, en kettingen�nbsp;welke uit in elkander gedraaide flangen bellaan.

Piazza del Campo is de naam van de groote plaats voof het Raadhuis, die meer dan vyfhonderd fchreeden in dennbsp;omtrek, en de gedaante van een diepen fchotel beeft.nbsp;Volgens het voorgeeven der inwooneren kan �er ingevallenbsp;van brand, of wanneerfcheepsgevegten moeten gehoudeflnbsp;worden, uit de fonteinen der ftad water ingclaaten worden*nbsp;Men moet egter eerft de deuren van het raadhuis, en tweenbsp;ftraaten, welke laager liggen, toemuuren. De plaats '*nbsp;ovaal, en met gebakke ftcenen, op hun kant ftaande�nbsp;beflraat, welke derwyze gevoegd zyn, dat het de g^'nbsp;gedaante van eene fchelp vertoont. Zy ligt tusfchen twe�nbsp;heuvelen , en twee laagtens. Om dezelve die breedte t�nbsp;geeven, heeft men aan den eenen kant een hoogenbsp;moeten ophaaien, en de tusfchenruimte met aarde vuU^'�quot;nbsp;Paus Pius II. wilde de gantfche plaats met arkadennbsp;ringen, en men ziet aan den eenen hoek een onvol'

Thans is zy met kraamen, en oude gebouwen, die toet kleine gothifche zuilen vercierd zyn, omgeeven. Jaarly''*nbsp;wordt de paardeloop, en la Fefla de pugni, op deezenbsp;plaats gehouden,

Fgnttin. Het groote cieraad deezer plaats in de fontein, Fonte ^

Door I T A L I E N.

Caja, die uit verfcheide nabuurige bronnen haar water ontvangt. De vercieringen zyn in �t jaar 1418. door Giacomo della Quercia met zulk eene toejuiching vervaardigdnbsp;dat zy van dien tyd af alleen Giacomo della fonts heet.

Men ziet aan dezelve deTheologifche deugden, defchep-ping van Adam en Eva, en hunne uitdryving uit het pa-radys. De fontein geeft eene groote meenigte water, dat de ftraaten zuiver houdt, en veel tot gezondheid der plaatsnbsp;toebrengt. Ditfchynt des te zeldzaamer, wyl de ftad opnbsp;een berg ligt. Van wegens haare grootte vangt de opper�nbsp;vlakte een aanzienlyken voorraad van regenwater op, datnbsp;ziel) met de bron vereenigd.

Het Raadhuis, Palazzo della Sign�ria, is een groot al-leenftaand gebouw, dat onder van gehouwe, en b�ven^^ van gebakke fteenen opgemetzeld, en reeds in�t jaar 1287.nbsp;begonnen is. Het heeft bedekte gangen, onder welke mennbsp;kan gaan wandelen. Wanneer men van dien kant, waarnbsp;de Pode�a woont, ingaat, treft men in den muur verfcheide Romeiiifche oudheden aan; hier is te gelyk de ingang naar den fchouwburg, waarvan \vy hierna Ipreekennbsp;Zullen.

De hoofdtrap is nieuw, en leidt tot de zoogenaamde vredezaal, wiens fchilderyen de handelingen en voordeelennbsp;van den vredevertoonen, en benevens de vaarzen, die �ernbsp;onder (laan, van de veertiende eeuw zyn. Tegen overnbsp;ziet men de uitwerkingen van den oorlog, door denzelf-den meefter, naamelyk Ambrofius van Siena. De raadzaal.

Waar de ftadsraad vergaderd, is vercierd met oude fchilderyen , welke de daaden van de ftad Siena verbeelden. In de daarby zich bevindende kapel zyn Cicero, Cato, Scipionbsp;en andere Romeinen met opfchriften, in �t jaar 1407. vannbsp;'Taddeo Bartolo gefchilderd. in de zaal van het Collegio

3i8 R E I S - B o E K

di Balia zyn de daaden van Paus Alexander III. die te Sie�* gebooren was, verbeeld.

Het fchoonfte in het gantfche gebouw is de Sala del CoO-fiftorio, wegens de fchilderftukken van Domenico Becca-fumi, die verfcheide Romeinfcbe en Griekfche gefchiede* niflen verbeelden, welke door vrugten, dieren en arabes*nbsp;ken van elkander gefcheiden zyn. Luca Giordano heeftnbsp;in deeze zaal Salomons gericht gefchilderd; het koloriet ftnbsp;goed, en de vrouwenbeelden hebben veel bevalligheid*nbsp;daarentegen deugt de zamenfteiling niet, want de beul ftnbsp;de hoofdfiguur, en Salomon zit in een hoek; de brug in deonbsp;agtergrond is ook verkeerd geplaatft.

In twee zaaien der andere verdieping ziet men anderwerf cenige daaden van het gemeenebeft Siena, van verfcheidenbsp;meefters deezerflad, als Salimbeni, Vanni, M�i, en anderen , gefchilderd. Wanneer men van dien kant, waatnbsp;de vierfchaaren zyn , in het paleis komt, treft men wedetnbsp;eenige vertrekken met de daaden der inwooners van Sienanbsp;aan.

Aan dien kant, waar de Podella woont, was weleer ds oude Raadzaal. Maar wanneer deeze vergaderingen i��nbsp;het verlies der vryheid ophielden, wierd dezelve in �tnbsp;1560. in een theater verkeerd, waarop in dit zelfdenbsp;voor Cosmus I. het eerfte blyfpel, Ortenfio, werdnbsp;voerd. In jaar 1742. brandde het af, en in�t jaar 1/5*'nbsp;andermaal, wanneer de Keizer het, ten deele op zynnbsp;kollen, zeer hegt weder heeft laaten opbouwen.nbsp;ovaal van gedaante, zeer gemaklyk, en met vierryen*nbsp;van eenentwintig logies, voorzien.

In het zelfde gedeelte van het gebouw woont ook d* Capitano di Giutlizia. Voorts zyn hier drie rechtbaoko�'nbsp;.naameiyk r de Confulta, welke de regeering dsr

BOOR ITALI� N.

richters, welke de civiele znaken befliflen, en vreemdelin sUUth gen moeten zyn; 3) de burgerlyke Magiftraat van negennbsp;leden , Priori della Citta.

Agter het paleis tegen de oude markt zyn de gebouwen, waar, geduurende den weKiand van het gemeenebeft, denbsp;munt, de gefchutgietery, en de werkplaats was voor dienbsp;marmer bearbeidden.

Tegen het Raadhuis over ziet men op eene zuil van gra-nietfteen eene wolvin, welke Romulus en Retnus zoogt.

De zuil zou, volgens het jeggen, uit een ouden tempel van Diana zyn. De wolvin van brons werd �er in �t jaarnbsp;1429. op geplaatll:. Aan deeze zuil wordt de prys by dennbsp;jaarlykfchen wedloop opgehangen, op den 15. van oogft-maand. Men treft hier en daar in de flad zuilen aan,nbsp;waarop de wolvin, als het ftadswapen, flaat.

Aan de linker zyde van de plaats ziet men eene kapel jjg totten van Maria, in de gedaante van eene gallery. Zy is gt-Mangiatut,nbsp;heel van marmer, en in �t jaar 1348. tot gedagtenis eenernbsp;peftziekte opgerigt. Het fchilderwcrk in dezelve is vannbsp;Sodoma van den jaare 1538. De kapel ligt aan een too-ren, die tweehonderd en zeventig voeten hoog is. Voorheen Hond op dezelve een beeld van brons, dat diendenbsp;om de uuren te flsan, en van een kunftenaar, met naamenbsp;Mangia, gemaakt was. Kaar hem heet de to�ren nognbsp;Mangiana, ofTchoon het beeld daar eenige jaaren afgenomen, en een nieuw in de plaats gemaakt is. De toorennbsp;Wierd reeds in �t jaar 1325quot; van de meergemelde bouw-meelters, Agnolo en Agoftino, opgetrokken , om de klokken �er in te hangen. De grootlle derzelve weegt bynanbsp;dertien duizend pond. Het konftig uurwerk wierd in �tnbsp;jaar 1360. en voor de tweede reis 1425- gemaakt. Mennbsp;heeft van deezen tooren een heerlyk uitzigt, niet alleennbsp;Over de geheele tod, maar ook over de omliggende land-

Sie^ ftreek tot aan het Apennynfche gebergte ^ dat zich van verre, als eene donkere wolk, vertoont.

Paleizen. Van de Piazza del Cainpo loopen elf ftraaten naar ver-fchillende oorden der ftad. INIea ziet op hetzelve inzonderheid het kruis der Belmonti, dat in�t jaar 1280. wegens eene rebellie afgebroken wierd, en het paleis van den Markgraaf Zondadari Chigi, dat nieuw gebouwd , en wegens de kodbaare vertrekken merkwaardig is. Het oudenbsp;huis der Accarigi was laagen tyd het Cafino, of Aflem-bleehuis van den Adel. Het behoort den Graaf Elci-Boven de deur ziet men een gewelf, dat in zeker opzigtnbsp;byzonder is, van Guerrino del Borgo S.Sepolcro, hoewelnbsp;door anderen ook aan Balthafar van Siena toegefehreeven.nbsp;Op deeze plaats flaan nog drie paleizen, welke met fchoo-ne fehilderyen voorzien zyn, naamelyk: la Roccabruna^nbsp;.. . . of het paleis der familie Sanfedoni, het paleis Gianelli�nbsp;anders Martinozzi, en der Graaven Elci. Onder de overige zyn de paleizen Piccolomini, Chigi, Gori, Thomafinbsp;en Sergardi de voornaamite.

�Er is een tamelyk aantal merkwaardige kerken in Sien^� maar de Dom heeft een zoo grooten voorrang voor de andere, datwy maar eenige van dezelve willen melden.

S. Maria S. Maria in Provenz.aiio, eene fchoone kerk, volgenstJ^ innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ordinantie van een karthuifer, Schifardiui , omtrend

jaar 1600. gebouwd. De voorgevel is van vierkante fti**** ken, en de hoofdaltaar van een majeflueus aanziennbsp;marmer met korinthifche zuilen, door Fiaminio delnbsp;uit Siena, ontworpen. De kerk heeft goede Hukken v*�nbsp;meeflers uit deeze ftad, als van Nafini, M�i, Sorri�nbsp;anderen. Boven den blegtftoel by den ingang aan de l*'�'nbsp;ker hand ziet men eene heilige familie van Andreas denbsp;Sflrto, een klein zeer wel geordineerd ftuk. In de ftcri'nbsp;flie ziet men een fchoon fchildery van Cafolani, die

DOOR ITALI� N.

S. Agoftino. De monniken hebben hunne kerk voor^y eenige jaaren naar de ontwerpen van Vanvitelli, koningly-�nbsp;ken boiivvmeefter te b�apels, voortrefFelyk laaten bouwen.

De aanleg is deezen grooteii meefter waardig. De kerk heeft veel licht, en is volgens de korinthifche orde. Denbsp;tribune van het orgel fchikt zich naar de overige architectuur. In de eerfte kapel aan de linker hand hangt een^nbsp;aanbidding der herderen, van Romanel�o, waarin de za-menftelling, het koloriet, en de kleeding te pryzen zyn.nbsp;Daarentegen heeft de kunftenaar het karakter van Marianbsp;niet wel getroffen. Op den anderen hltaar zyn twee heiligen, welke Maiia aanbidden, van Karei Maratti. Hier isnbsp;het karakter van Maria des te edeler. Van Perugino heeftnbsp;men in deeze kerk insgelyks een fchoon fchildery. Deal*nbsp;taar is van marmer, en van bovengemelden Turco voot-tteffelyk gemaakt. De fchoone bibliotheek van het kloo-fter ftaat voor elk een ten gebruike open. Zy is van eennbsp;Roraeinfch bouwmeefter, Sergardi, uitgevoerd, en het gewelf van Nafini op natten kalk gefchilderd.

S. Martino Vefcovo, eene der oudfte kerken, heeft een ^ voorgevel van Fontana geordineerd. By den ingang aannbsp;de regter hand is de overwinning der Si�ners verbeeld,nbsp;welke zy in 1516. over de Florentynen, die bnn belegerden, bevogten. De befnyding, van Guido, is in eenenbsp;grootfche manier, en vol vuur, maar valt wat te veel innbsp;het graauwe. De kerk is van agteren zeer fchoon op natten kalk befcbilderd, De Heiligen Banholomeus vannbsp;Guercino is door Franchini verbeterd. Een krucifix meCrnbsp;beelden komt van de hand van Quercia. Onder de kapelnbsp;treft men drie marmeren aliaaren van eene goede bouworde aan, waarby de drie broeders Mazzuoli, uit Siena, zynda

yverd hebben, om hun kunfl: te toonen. Aan den eenen altaar is Maria met het kindjefus, uit carrarifch marmer,nbsp;van Jofeph Mazzuoli. Zy is in den trant van Bernini metnbsp;bevalligheid uitgevoerd, maar het kind Jefus heeft geennbsp;edel karakter,

S, Crefpi- s. Crefpino. Eene kleine kapel, die aan de plaats (laat, waar wel eer een gezelfchap vrolyke broeders vergaderde,nbsp;die zoo lang op gemeene kollen liederlyk leefden, totnbsp;dat zy niets meer te verteeren hadden. Dante maakt �ernbsp;in eene zekere plaats zyner gedichten melding van.

' Men ziet by dezelve een Romeinfch opfchrift; voorts eert bron, en op deszelfs grond een foort van fontein met zni-len, die van, een hoogen ouderdom fchynt te zyn. Wanneer men van hier naar de plaats Paparoni gaat, ziet mennbsp;de ovetblyffelen van het oude paleis der Bandinelli, datnbsp;Faccio degli �berti in verzen befchryft, die aldus begin-�en:

Paus Alexander III. die zich zoo flout en onbetaamelyl^ tegen den Keizer Frederik I. betoonde , was uit dit g�'nbsp;fiagt.

S. Cirela- Girolamo in Caifipanfi is eene fchoonekerk, die van wto,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zeven agternigten van Paus Alexander VII. uit den huiz�

Chigi wierd gebouwd, welke zich alle als Franciskaaner nonnen in het zich daarby bevindende kloofler begaveO-Op den hoofdaltaar hangt eene voortreffelyke kopy van hetnbsp;beroemde fchildery van Domenichino, dat de cotniurtoienbsp;van d.en. Heiligen Hieronymus verbeeld, en tenbsp;met verwondering befchouwd wordt.

POOR I T A L I � N.

S. Prancefco heeft een fchoone tabernakel, en m�rk-.SteBit. Waardige fchilderyen van de befte meefters uit Siena. Opnbsp;den eerften altaar a�n de linker hand hangt een goed ftuknbsp;van Calabrefe, dat een Paus verbeeldt, die aan een Kar- �'nbsp;dinaal den zegen uitdeelt. De uitdrukking is in hetzelvenbsp;voortreffelyk, en de manier grootfch, maar de Weeding tenbsp;eenvormig. Gp den eerften altaar van het linker kruis zietnbsp;men den marteldood van de Heilige Martina, door Pieternbsp;van Cortona, waarin de ordinantie wel nletfchoon, maarnbsp;,de uitdrukking in de hoofden des richters en der heiligenbsp;des te gelukkiger getroffen is.

De Dominikaanatkerk van S. Spirito is wege�s het groots. Spirits, aantai fchilderyen van meefters uit Siena, als Sodonia,

Beccafuml, Vanni, SalimbenL, Franchini , Manetti, Na-fini, Martelli, en meer anderen, merkwaardig. Men leeft in deeze kerk het volgende zonderlinge graffchrift vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

een dronkaard, wien de liefde tot de Italiaanfche w.yneo bet leeven gekoft heeft.

Vina dalant vit am, inortem mibi vina dederti Sobriui aureram cernere non potui.

By het dominikaanerkloofter is eene fchoone welgebo w-de kerk, die vvegens de overblyffelen der heiligeCathaiina Van Siena beroemd is. Het fchildery van deeze Heilige isnbsp;het werk van Vanni, die gelyktydig met haar geleefd heeft.nbsp;R�anetti heeft den heiligen Antonio Abbate gefchtlderd,nbsp;een ftuk, dat de kenners hoog fchatten,

In de kapel Venuirini in deeze zelfde kerk is een ftuk van Guido, uit Siena, gefchilderd, verbeeldande Maria

824

Deeze kunftenaar leefde nog voor Cimabue en Giotto , die els de herftellers der fchilderkunll worden aangezien. Me*nbsp;leeft onder het ftuk deezeLeoninifche verzen:

Cimabue wierd eerft in �t jaar 1240. gebooren, De ftad Siena kan aldus een vroeger meefter aanwyzen , en be-twift daardoor deii Florentynen de eer van de herftellingnbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der fchilderkunll. De twee marmeren engelen, die het ge

De�niver- S. Maria della Mifericordia , of de kerk der Univerfi-fteie, nbsp;nbsp;nbsp;heet ook Ia Sapienza. De univerfiteit te Siena is in

�tjaar 1321. opgerigr. Keizer Karei V. heeft den alhier fludeerenden Duitfchers groote voorrechten gegeeven. Weleer was deeze hooge fchool in grooten bloei: maar thansnbsp;is zy in elendige omftandigheden, of zy fchoon, alle ft'nbsp;culteiten zamen genomen, zedig hoogleeraars heeft. Hiervan is het Collegio Tolomei te onderfcheiden, waarinnbsp;Jefuieten leeren; en�t welk in zulk een goed gerugt ftaat, darnbsp;veele voornaame Italiaanen hunne zoonen ter onderrigtin�nbsp;derwaards zenden. De kerk der Jefuieten is fchoon,nbsp;met veele marmeren beelden vercierd.

De Baden openbaare baden der ftad waren weleer in eene nabf gelege ftraat, die ook daarna genoemd wierd, maar thansnbsp;Jlrada deW arte di Lana heet. Niet ver daar van daan isnbsp;een oude kerk in een gerigtshof veranderd, dat Log�^*nbsp;degli �ffiziali heet, en waarin te geiyk het alTembleehuisgt;nbsp;of de Cafiuo van den Adel is.

DOOR ITALI� N.

By de poort Catnollia is eene zuil van marmer, tot ge-siena. dagtenis op de plaats opgerigt, waar Keizer Frederik III,nbsp;in �t jaar 1451. zyne bruid, de Portugeefche Infante Leonora, uit handen van den bisfchop van Siena, naderhandnbsp;Paus Pius II. ontving.

Santa Catarina di Siena, of de kerk van een broeder- ^ Q^ibari-fchap, die 1404. in dit huis, waarin de Heilige woonde,[y/e. is aangelegd geworden. Verfcheide fchilders van Siena�;�,nbsp;hebben haar leeven op de muuren afgebeeld. Ter zyde isnbsp;een klein vertrek, waarin zy op den grond fliep; de llee-nen, die haar tot hoofdkuflens dienden zyn met zilverennbsp;plaaten overtrokken: men toont ook het vender, door �tnbsp;welk Chridus zomwylcn is ingekomen, om een bezoek bynbsp;haar af te leggen. Aan den muur Haat een lyft van denbsp;wonderen , die zy hier gedaan heeft, of die haar weder-vaaren zyn, waaronder haare verlooving met het kind Je-fus, en haare gemeenzaame onderhandeling met hetzelve niet vergeecen zyn. De trouwring, die Jefus haarnbsp;gaf, wordt by de Dominikaanen vertoond. De bovengemelde broederfchap vergadert alle jaaren op de oaave vannbsp;van Catharinendag, om een zeker getal dogters van armenbsp;handwerkslieden uit te huwelyken. Deeze woonen hiernbsp;op dien dag, in witte kleederen, en met een fluyer bedekt , de hooge mis by, en gaan vervolgens in proceffienbsp;door de ftad. De jongelingen, die haar tot vrouwen be-geeren, ftaan onder weg, en elk biedt aan de geene, welke hy denkt te trouwen, een neusdoek aan. Is het meis*nbsp;je daarmee te vrede, zoo legt zy �er een knoop in; maarnbsp;200 niet, kuft zy den doek, en geeft denzelven aan diennbsp;te rug, van wien zy ze ontving. Zonderling is het , datnbsp;de ouders van de meisjes met den bruidegom moeten tenbsp;Vrede zyn, en zich tegen het huwelyk niet mogen verzetten, wyl men gelooft, dat het meisje haaren man op in-X 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gee-

32(5 R E I S - B O E K

geeven van de heilige Catharina verkooren heeft. In de procefHe gaan altoos twee misdaadigers mee, welke denbsp;btoederfchap het recht heeft los te vraag�n, waarvan eennbsp;ter dood, en de ander tot de galeyen moet verweezeunbsp;zyn, Hierby laat de broederfchap het niet beruflen, maar zynbsp;houdt nog fay den Groothertog om eene verzorging vannbsp;dezelve aan, die hun ook gegeeven wordt. Zy bevrydtnbsp;ook twee perfoonen, die van wegen hunne fchulden gs*nbsp;vangen zitten, maar deeze hoeven de proceffle niet bynbsp;woonen.

De kapel del S. S. CrocifilTo is ook van de gemeld* broederfchap tot gedagtenis det wondert, die de heiligtnbsp;Catharina, in gelykformigheid met S. Francifcus van eennbsp;wonderdoend Krucifix ontvangen heeft, gebouwd. M*''nbsp;vindt hier een fchoon gefchilderd gewelf van Nafini*nbsp;Het fchilderftuk ter linke zyde van den grooten altaar iSnbsp;van Sebaftiaan Conca, en dat aan de regter hand, waarinnbsp;de heilige Catharina verbeeldt wordt, zoo als zy de wonden van het zich van den altaar nederwaards buigend krU-Cifix ontvangt, van ManCtti. De kunllenaar heeft daarirtnbsp;voortrelFelyke karakters geplaatll:, maar het koloriet is watnbsp;graauw.

De winkel, waarin de vader van deeze Heilige, e*�� verwer zynde, gewoond heeft, is insgely-ks in eene Itapalnbsp;verkeerd. Het borllbeeld der heilige boven de deur,nbsp;haar beeld op den altaar, zyn van delia Quergia,nbsp;treft goede fchilderflukken in deeze kapel aan.

Berigt om- De heilige Catharina , waarop zich de ftad Siena irent de veel laat voorflaan, was in �t jaar 1347. gebooren, en b*'nbsp;Catba-zich, noch jong zynde, in de orde der Dominikaano��*nbsp;Zy heeft niet alleen als eene heilige, maar ook in de politieke waereld haare rol voortrelfelyk gefpeeld. Wegen*nbsp;baar fyn vernuft en w�lipfekendbeid wj'erd zy naar Avi�

DOOR ITALI� N. 327

aon gezonden, om den Paus Gregorius XI. met de Flo- sien�. rentynen, die hy in den ban gedaan had, te verzoenen.

Op baar aandrang befloot de Paus in �t jaar 1377. weder naar Romen te gaan, en den Pauslyken lloel derwaards tenbsp;verplaatfen. Zy fchteef en Tprak. zeer hevig tegen de groo-tefcheuring, waarmee de Roomfche Kerk toen gedreigdnbsp;wierd. Zy ftierf in haar drieenderiigfle jaar te Romen metnbsp;een reuk van heiligheid, en werd in de kerke Alia Miner�nbsp;va begraaven. Haar hoofd , dat een haarer landsluiden uitnbsp;een godsdienrtigen yver heimelyk zou atgehouwen, en naarnbsp;Siena gebragt hebben, wordt in de dorainikaanerkerk vannbsp;deeze ftad bewaard , en alle jaaren maar tweemaal metnbsp;groote plegtigheden vertoond. Paus Plus II. van Sienanbsp;plaatfte ze onder de Heiligen. (�)

In S. Quirico ziet men eene voorftelling van Chriflus, QuirieCt en eene begraavenis, van Vanni, welke zeer fchoon ge-fchilderd zyn. In het eerfte verdient de groep der vrouwen, wegens de fchoonheid der hoofden, onze opmer�nbsp;king.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

La Fonte Blanda is eene reeds in �t jaar i *93. gebouwde ^ fontein, die een ryken voorraad gezond water opgeeft. quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� ^

Se io vedefi qui Vanima irifta Di Guido d'Alesfandro, ^ di lor fratenbsp;Per fonte blanda non darei ia vifla.

(lt;) Haat bicgtvadet Raimundus a Capua hee f haat Iceven ichtecTCD Hy wilde de veifchyBingen in den beginne rtet gelo�nbsp;Ten, die zy hem verhaalde. Maat cens veranderde de H. Ca-�hatida zich plotslyk, en de bicgtvadet zagze in de gedaante va�nbsp;Chtiftuj. Van dien tyd af geloofde hy alles , en befthreef haar lee-�en tnet^alle de verichyningen en wondetwcikeu, die ten haaten oyanbsp;Boudeo gdcbied

�Er zyn behalven deeze nog eeiiige fchoone fonteinen iil Siena, als de Fontana del Ponte, de Pifpini, en di Pan-tanetto.

en agt raadsheeren , welke Priori della Citta- heeten. Hunne eeremonien zyn nog zeer plegtig; maar dit is bet ook al, wat hun van de oude heerlykheid is over gebleeven.nbsp;Zy moeten in zaaken van eenig gewigt altoos eerft de toe-Itemming van den Groothertog vraagen.

Karakter De inwooners van Siena zyn zeer geeflig, en daar door dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;piotslyke invallen afgerigt. Daardoor zyn �er veele

dichters, en improvifatori, van welken wy op eene andere plaats gefproken hebben, en waaronder de Ridder Perfet-ti, van wiens grafplaats wy boven gemeld hebben, voornbsp;eenige jaaren zeer beroemd was. Het befchaafde gedeeltenbsp;der inwooneren is hoflyk en bevallig inden omgang; maatnbsp;zeer gevoelig omtrend het (luk van eer, en daar door zeernbsp;ligt te beleedigen. Ineonderheid geeft men de dames hiernbsp;in eene buitenfpoorige ligtgeraaktheid na. Men fpreektnbsp;hier zeer zuiver, en met een aangenaamen tongval. Denbsp;meefte mannen zyn welgemaakt, en de vrouwelyke fexenbsp;ziet �er zeer wel uit, waartoe de heldere kleur, die van-de zuivere lucht voorkomt, veel doet. Zy zyn niet miO�nbsp;der dan gedwongen, en leeven in eene groote vryheid�nbsp;vooral op het land, waarom zy zich een groot deel va�nbsp;het lente- en zomerfaizoen op hunne landgoederen, d'�nbsp;rondom de flad liggen , ophouden.

Voor deezen zou het de gewoonte in den winter g�' weeft zyn, dat de Heeren, wanneer de ftraatennbsp;fneenw bedekt waren , de Dames een compliment ��'nbsp;fneeuwballen maakten, en dezelve in de vendersnbsp;pen, waarop zy op denztlfden voet beantwoord wicrdSD*nbsp;In deeze fneeuwballe� waten fomiyds minnebrieven be*

door I T a L 1 E N. 329

flooten, waarvan daan het fpreekwoord in Siena, U t Ruffiana fenaui vergogna, ontliaan is. Zonder ditnbsp;fpreekwoord zal men de gedagte van Tumus Pinoccinbsp;niet wel verdaan, die naar den winter verlangt, om zynenbsp;meening aan zyn beminde te mogen te kennen geeven:

Siena heeft veele groote mannen voortgebragt, anderen zeven pausfen, om van de menigvuldige heiligen//ez-wee-van beide fexen niet te fpreeken. Tot de geleerden behoo-^^tj/c^tf^nbsp;ren Gratianus , Mattioli, en de drie Socinuflen, onder^^��nbsp;welke Fauftus de ftigtet van de Sociniaanfche fefle was,nbsp;die de Godheid van Chridus ontkende, en hem voor eennbsp;bloot menfeh hield. Tot bewys, dat da kunden hier gebloeid hebben, drekken de menigvuldige bekwaame fchil-ders,wier naamen by de befchryvingen der voornaamde kerken gemeld zyn. Toen het de mode in Italien was, Aka-demien op te rigten, ontdonden �er verfcheide te Siena.

De Akademie Intronati, der onbezonneuen, was de eerde, naar welke zich de andere vormden. Haare ledennbsp;voerden alle een fatyril�chen naam, als detraage, de fnap-per, enz. Zy houden nu en dan nog geleerde byeen*nbsp;komden, en het toneel op het dadhuis hoort hun toe.

De Akademie der Rozzi, der plompen, ofboerfchen, heeft de toneelpoezy tot een onderwerp, en een eigen fchouw-burg, nevens eene groote vergaderzaal, die ook tot fpee-len en dansfen gebruikt wordt. De Akademie der onge*'nbsp;noemden, Junominati, vergadert in het Collegio Tolomei,nbsp;en is voor de fchoone weetenfehappen gefchikt. De Aklt;-

REI S - B O E K

mie der Filomati, die anderszins irt een goed asnzien ftond, is vernietigd Pe Akademie der weetenfchappeni Academia,nbsp;Fifico- crttica, heeft een grooten roem, en is door baarenbsp;aitgegeeve natuurkundige verhandelingen bekend geworden.nbsp;Men heeft ook eene Akademie in de kruidkunde ondernbsp;den naam van degli Ardenti opgerigt.

Onder de thans leevende geleerden te Siena zyn de volgende debekendfte �n uitmuntendfte: Baldaffari, L�eraar in de natuurlyke hidorie, die een werk over denatuurlykenbsp;gefteldheid van den oratrek van Siena heeft uitgegeeven.nbsp;Tabarani, Hoogleeraar in de anatomie. De Heer Berto-lini, een ftadsrichter, die eene grondige verhandeling overnbsp;fEfprit des loix van Montesquieu heeft gefchreeven;nbsp;de Jefuiet Arighetti, en de Abt Pifloji, Leeraars in de wiskunde, zyn beiden ver iti die weetenfebap. De Ridder,nbsp;pin Antonie Peeci heeft zich in de gefchiedeniflen, ennbsp;andere doelen der geleerdheid, doen kennen. Tommafi en

Malavoiti, Leeraars ih de rechtsgeleerdheid , zyn twee - �� groote juriften.

De natuurlyke hi�orie wordt in Siena met een gelukkige� uitflag geoeffehd. Men vindt daarom hier verfcheide aan-zienlyke verzamelingen. Die van de univerfiteit ftaat innbsp;de kabinetten van de Academia-fifico critica. De Heernbsp;BalddlTari verklaart in zyae leflen zyn eigen kabinet. Innbsp;de verzameling van den Ridder Jan Venturi Gallerani treftnbsp;men vooral veeie verfteeningen en gegraave fchulpsn uitnbsp;het gebied van Siena aan.

: De liefhebbers' van oud� munten zullen de verzameliO' gen. van denGraaf Jofeph de Vecchi, der Heeren Augudu*nbsp;Sanij Petrus Bandini, Vincenzio Pallini, en van dednbsp;overleden Uberto Benvoglienti, met genoegen bezis�'nbsp;Itl -het huis Borgh�fe wordt eene verzameling van allerl�^�nbsp;oudbedea bewaard.

DOOR ITALIEN.

zy vry en wel bevolkt was. In aanzien van het klein getal inwooneren kan men ze eenigzins nog aanmerkelyk ^osp-noemen, De wollen manufa�luuren brengen veel geld in * *nbsp;de Had. By S. Stefano is een groot gebouw tot een lakenfabriek , en behaiven dit zyn �er nog verfcheide an�nbsp;dere. In de landHreek van Slena, die naar de zee toe*nbsp;ligt, of in de zoogenaamde Maremme di Siena Wordtnbsp;Manna verzameld.

De el, Bracch, te Siena is iets korter dan de Floren-tynfche, en houdt i voet, lo duimen, alinien, Franfche maat. Een pond houdt 12 oneen; maar zy zyn ligternbsp;dan te Florence, want te Siena gaan 6468grein, daarentegen in Florence 691s grein op een pond.

Het land in den omtrek van Siena, FAgroSanefe, b�-ftaat uit velden in eene aangenaame legging, die wel bebouwd, en van bewooneren voorzien zyn, die van w�-gens de zuiverheid der lucht een helder uitzigt en een� goede gedaante hebben. Een gezond climaat onderhoudnbsp;den moed en natuurlyke kragten, en deelt aan denmenfehnbsp;ook des zomers wakkerheid en leeven mede; daar de be-wooners der landftreek om Romen traag en kragteloo*nbsp;zyn, en wegens de verflikkende kwaade lucht �er �vennbsp;Eoo mat uitzien, als planten, die wegens de hitte halfnbsp;verdorven zyn op den grond. Siena wordt veel mindernbsp;van infekten geplaagd, dan het platte land om Romen.nbsp;Met een woord, het vetblyf is te Siena in alle opzigtehnbsp;aangenaam.

De vlakte om de ftad brengt alles voort, en de bergen leveren mineraalen gt; ftsengroeveh en badeti, Behalveii het

leeds

Siena, . ze onderzoekingen federt het jaar 1705.bezig, wanneer de � � Groothertog de regeering aanvaarde. Targioni heeft reedsnbsp;in �t jaar 1754. in �t zesde deel zyner reizen gehandeld vannbsp;de oorzaaken, en middelen, om de kwaade lucht der Ma-remme te verbeteren. Het meer Caftiglione en de vloednbsp;Ombrone zyn �er de voornaamfte oorzaaken van, �, yi zynbsp;* dikwils ovetloopen, het land onder water zetten, c tn-neer dit geen afloop heeft, de lucht met ongezot:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n-

pen veryullen. Men zoekt alzoo dit overloope;. . t nieuwe dyken en verhooging der oude voor te korac �; mnbsp;door eene menigte van kanaalen zuiver water en .roognbsp;Jand te krygen. Men hoeft niet te twyfl�len, of mennbsp;^al daardoor. Zoo wel als voorheen in den omtrek vannbsp;Livorno, het gewenfehee oogmerk bereiken, vooral wanneer men de flreek behoorlyk met inwooners bezetten kan,nbsp;om het nieuw uitgedroogde land te bebouwen.nbsp;�afiiglia- Caftiglione ligt ongeveer veertig raylen van Siena aannbsp;�e, den oever der zee, welke hier een boezem, of eene kleine zee uitmaakt, die meer dan vier mylen breed is. Denbsp;plaats is wegens de zoutwerken merkwaardig.

De graften, waarin het water uitdampt, en de daartoe behoorende gebouwen, zyn met fterke dyken omringd, opnbsp;dat zy van de overftroomingen, aan welke het vlakke land,nbsp;^elyk wy zeiden, blootgefteld is, mogen bevryd zyn,nbsp;In de zee is een gebouw voor de werktuigen, die totnbsp;deezen arbeid gevorderd worden, opgerigt, dat tegen hetnbsp;grootfte geweld der branding beftand is. Tot- vervoeringnbsp;van het zout is een vaarbaar kanaal gegraaven , en denbsp;magazynen zyn, op dat het zout zich des te beter in dezelve zou hpuden, van binnen met vierkante (leenen be*nbsp;zet.

De groote graft, waarin het water uitdampt, is, met de fiioer geraeeten, tienduizend voeten lang, en zeftig breed*

D Or o ^ ITALI� It,

JHy wordt derdehalf voet hoog met zeewateraahgev�ldj^JVu^t en kan gevolglyk, vyfHenhopdetd .duizend teerliijg voet�iinbsp;water bevatten. Behalvpi) depze zyn ,�er nog verlcheidenbsp;.kleine gtaften. In alle worden vier mU�oenen. .en 859000nbsp;.teerjingvpeten water vergaderd. Men maakt bier vyftiennbsp;.millioenen Floreptyner ponden zout, of volgens het Fran-fche gewigt elf millioenen..nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Het zoute water te CafligHone geeft na de uitdamping _.v gedeelte zout, daar het in Frankryk volgens naauvv-keurige natuurkundige .uitrekeningen maar gedeelte Ie-vert, waaruit fchynt te volgen , dat het zeewaaternaar hetnbsp;zuiden meer zoutdeelen .jn zich heeft, daii naar �i noorden.

De vuurmachine by de zoutwerken is der moeite waardig om bezien te worden. Zy b op den voet van die te Lon*nbsp;den en ,in Vlaanderen aangelegd. De Heer Digby heeftnbsp;dezelve met eenige verbeteringen voor edyke jaaren Innbsp;ftsnd gebragt, en de befchryving van dezelve �766.gt; tenbsp;Parma iaaten drukken.

De weg van Siena naar Romen wordt ophonderdentwintig ; mylen gerekend,en maakt agttien poften uit. Zy heeten: Siena,nbsp;Moi3tarone,Buonconvento,Torrenieri anderhaJvepoft,S,Qui-lico, Rieotfi anderhalve poft, Radicofani anderhalve poft, A�nbsp;quapendente, S.Lotenro,Bolfena, Montefiafcone, Viterbo,nbsp;Montagna , Ronciglione , Monterofi , Baccan�, en lanbsp;.Storta. Omtrend halfweg moet men drie paarden voor denbsp;�fedie neetnen, wyi de wegen flegt, en beigagtig zyn. Zynbsp;worden eerft weder.berer in de nabuurfchap van Romen,nbsp;wyl de opziener der wegen te Romen maar tot op veertignbsp;.inylen var daar voor zorgt, op andere plaatzen moeten dienbsp;gemeenten dezelve onderhonden, die �ei zkhtioorgaans nietnbsp;-.veel over bekommeren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V�a

Sienif. . ze onderzoekingen federt het jaar 1765.bezig, wanneer de *'� � Groothertog de regeering aanvaarde. Targioni heeft reedsnbsp;in �t jaar 1754. in �t zesde deel zyner reizen gehandeld vannbsp;de oorzaaken, en middelen, ora de kwaade lucht der Ma-remme te verbeteren. Het meer Caftiglione en de v'oednbsp;�' Ombrone zyn �er de voornaamfte oorzaaken van, . vi zy

neer dit geen afloop heeft, de lucht inet ongezou' n* pen vervullen. Men zoekt alzoo dit overloope i ^ enbsp;nieuwe dyken en verhoogiiig der oude voor te komc �; mnbsp;door eene menigte van kanaalen zuiver water en uroognbsp;land te krygen. Men hoeft niet te twyffelen, of rnennbsp;;tal daardoor, zoo wel als voorheen in den omtrek vannbsp;Livorno, het gewenfchte oogmerk bereiken, vooral wanneer men de ilreek behoorlyk met inwooners bezetten kan,nbsp;om het nieuw uitgedroogde land te bebouwen.

Cajiiglia- Caftiglione ligt ongeveer veertig mylen van Siena aan �e. den oever der zee, welke hier een boezem, of eene kleine zee uitmaakt, die meer dan vier mylen breed is. Denbsp;plaats is wegens de zoutwerken merkwaardig.

De graften, waarin het water uitdampt, en de daartoe behoorende gebouwen, zyn met fterke dyken omringd, opnbsp;dat zy van de overftroomingen, aan welke het vlakke land,nbsp;^elyk wy zei.den, blootgefteld is, mogen bevryd zyn,nbsp;In de zee is een gebouw voor de werktuigen, die totnbsp;deezen arbeid gevorderd worden, opgerigt, dat tegen betnbsp;grootlle geweld der branding beftand is. Tot vervoeringnbsp;van het zout is een vaatbaar kanaal gegraaven , en denbsp;magazynen zyn, op dat het zout zich des te beter in dezelve zou houden, van binnen met vierkante lleenen be*nbsp;zet.

De groote graft, waarin het water uitdampt, is, met de fnoer geraeeten, tienduizend voeten lang, enzeftig breed.

aas

ity wordt derdehalf voet hoog met zeewater aghgevUld. SifP/tj-en kan gevolgiyk.rvyftienhonderd,duizend teerjiijg voet�i water bevatten. Behalvpo d9Sze zyn .�er uog vericheidenbsp;.kleine graften. In alle worden vier railBoenen, en 859000nbsp;_teerjingvoeten water vergaderd. Men maakt hier vyftiennbsp;millioenen Florentyner ponden zout, of volgens het Fran-fche gewigt elf miUioenen..nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r . o.

Het zoute water te Cafliglione geeft na de uitdamping .5-1 gedeelte zout, daar het in Frankryk volgens naauwr-keurige natuurkundige .uitrekeningen maar jJ-. gedeelte levert, waaruit fchynt te volgen, dat het zeewaater naar hetnbsp;�zuiden meer zoutdeelen in zich heeft, dan naar �t noorden.

De vuurmachine by de zoutwerken is der moeite waardig om bezien te worden. Zy is op den voet van die teLongt;nbsp;den en in Vlaanderen aangelegd. De Heer Digby heeftnbsp;dezelve met eenige verbeteringen voor etlyke jaaren .innbsp;ftand gebragt, en de befchryving van dezelve tenbsp;Parma laaten drukken.

De weg van Siena naar Romen wordt ophonderdentwintig : . mylen gerekend,en maakt agttien poften uit, Zy heeten; Siena,nbsp;Montarone,Buonconvento,Torrenieri anderhalve poft, S.Qui-ricoj Ricocfi anderhalve poft, Radicofani anderhalve poft, A*nbsp;quapendente, S. Lotenzo, Bolfena, Montefiafcone, Viterbo,nbsp;Montagna , Roncigliooe., Montetofi , Baccano, en 'te.nbsp;.Scorta. Ointrend halfweg moet men drie paarden voor 'denbsp;�fedie neeiuen, wyl de wegen flegt, en bergagtig zyn. Zynbsp;worden �erft weder.beter in de. nabuurfchap tan Romen,nbsp;wyl de cpzietifir der wegen te Romen maar tot op veertignbsp;.mylen ver daar voor zorgt, op andere plaatzen moeten denbsp;gemeenten dezelve ondarhonden, die 'et zich doorgaans nietnbsp;-.teel over bekommeren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vaa

536 R E' r STB O E K

Van Siena tot aan B�oncohvento is de weg we! ondef-houden ,' en d� landftreek is aangenaam. Van hier tot aan Torenieri wordt dezelve dor en onvrugtbaar. Buoncon-vento heeft-eene bevallige ligging, en is aartig gebouwd.nbsp;De ftad is door den dood van Keizer Hendrik VII. dienbsp;-hier eeiie vergiftigde hoftie in het avondmaal ontving, innbsp;de hiftorie bekend geworden. � In de naabuurfchap vannbsp;Tornieri waft de voortreffelyke tvyn Montalcino, in hetnbsp;gebied der ftad�van deezen naam* Tusfchen Buoncon-vento en. S. Quirico rydt men meeft op den ouden Ro-meinfchen weg, die egter flegt beftraat is. In de laatftenbsp;plaats beeft de Prins Chigi een goed paleis. Aan de linker handv wanneer, men naar Radicofani gaat, ligt Chiufi,nbsp;of het oude Clufuimj de - refld�ntieftad van den Koningnbsp;Porfenna. De vloed la Chiana verdeelt zyn water, dat zichnbsp;op het gebergte verzamelt, en loopt ten deeleindenArno,nbsp;ten deele in deU Tiber.

Verder naar het noorden ligt Montepulciano op een berg, een fteedje, dat wegens een der befte foort�n van Italiaan-fche wynen, die een aangendamen zoeten fmaak en veelnbsp;vuur in zich heeft, beroemd is.

Radicofani, de grensplaats van Toskanen, ligt nevens het kafteel op een hoogen berg, maar de wifleiplaats va�nbsp;de poft is wat laager. In �t gemeen zyn op deeze roetenbsp;de meefte poftvviffelplaatzen enkele huizen, in welke betnbsp;, met de flaapplaatzen. en de herberging niet te breed uit*nbsp;ziet. De ftreek om Radicofani geeft een woefte vertoo*nbsp;ning, weinig geboomte, en byna louter rotfen. De bergnbsp;is een der boogfte van het Apennynfche gebergte , c�nbsp;meeft altoos met nevelen bedekt. Deeze ganfche ftreeknbsp;kon hier en elders veel meer bebouwd zyn, dan de bodemnbsp;k op die plaatzen, waar geene rotfen zyn, vrugtbaar�nbsp;�a brengt goed gras voort. De ligging vaa het fteedje�

^(fcherpe lucht, de koude, alles heeft veelovereehkomll^^ van mat de Savoifche alpen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Siena naar

Te Radicofani treft men d�idelyke blyken aan van genj die wel eer vuur gefpogen hebben, eene waarnee-ming, welke men verder naar beneden tegen het zuiden :nbsp;nog meermaalen maaken kan. De bekende natuurkun-*nbsp;dige Micheli heeft dit reeds in den jaare 1733. op de bergen van Radicofani en S. Fiore opgemerkt. Hy vondnbsp;daar puimfteenen , verglaasde Iloffen, lava , en anderenbsp;merktekenen van vuurfpouwende bergen, welke men innbsp;de verzameling, die Targioni te Florence bezit, kan zien.

Deeze vulkaan heeft zich vermoedelyk veertien mylen naar het zuiden tot aan Bolfena uitgeftrekt, want gemelde Targioni brengt by, (*) dat daar een molenfteen, die uitnbsp;de lava van een vulkaan bedond , gevonden is geworden. (*quot;)

Van Radicofani komt men door Pontecenti�o, deee�-: lie Pauslyke plaats, die in aanzien der fteiie hoogte, van �nbsp;welke men afrydt, in eei� afgrond fcliynt te liggen. Hiernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

wordt eene kleine Pauslyke tol betaald. Kort voor de Had Aquapendente hoort men het geruifch eeiier V'Cig�gs Jquapen-cafcade, welke van..de rotzen, vt'cer op deeze kleine h\s dente.nbsp;fchoplyke ftad der provincie Orvietto ligt, naar beneden

(**) De Abt Richard, weet niet regt, wat hy van de onfaeichcfie ftcenklOHipen, die rondom Radicofani verftrooid liggen, maakennbsp;zal. T. P� Hf � Maat zy zyn in der daad nieis anders, dan eennbsp;oyetbiyffel van de woede deezer vuutbraakende bergen. Hy heeftnbsp;by de inwooneien naar de oorzaak vernomen, waar dezelve van afnbsp;te leiden zyn, maar zy hebben nicrs uit de vertellingen hunner voorouderen daaromtiend kunnen bepaalen, waaruit men beftuicen moet, ^nbsp;dat deeze merkwaardige veranderingen reeds voor yeele eeuwen zyanbsp;Voorgevallen.

338

iS'�e��lt;�rfchilderagtige gezigten voor zich te zien. De berg fchynt Romen. te beftaan uit een foortvahloffenfteen, een foort vanPuz.

zolana, of keyagtig zand, wier deelen zich niet vaft verbinden. Men vindt in den omtrek van Aquapendente, Montefiascone en Viterbo, ook granietfteen.

S. Lorenzo delle Grotte heeft den naam naar de menigvuldige holen, welke men langs de bergen aantreft, en werwaards de landluiden by flegt weer met hun vee hunnbsp;toevlugt Deernen. Het is in deezen oord koud, waaromnbsp;de inwooners kielen met fchaape vagten gevoerd draagen,nbsp;die zy by warm weer omkeeren, wanneer de wol buitennbsp;komt. Het rundvee is hier voortreffelyk en meeft van eenenbsp;graauwe kleur, en met aanmerkelyke hoorns voorzien.

Kort daarna komt men aan het meer Bolfena, dat ongeveer dertig mylen in de rondte heeft. Het water is klaar en vifchryk, maar by ftormagtig weer, wegens de

terugkaatzende winden van het omliggende gebergte, ge-vaarlyk. In het meer liggen drie bewoonde eilanden. Op het eene, dat hedendaags Martana heet, zat de ongelukkige Koningin Amalafunta, moeder van den Gothifchennbsp;Koning Alaricus, lang gevangen, en wierd eindelyk vannbsp;Theodaat, wien zy tot mederegent aangenomen had, in hetnbsp;bad vermoord. Het andere heet Bifentina, en het derdenbsp;is alleen met eenige visfchershutten bezet.

Bolfena is eene (legte plaats. Het bisdom heeft de Paus van hier naar Orvietto verplaatd, dat twaalf myle�nbsp;verder ligt, en wegens den welfmaakenden wyn, Vino

BOOR ITALiEN.

f�rvietto, den vreemdelingen te Romen 2eer bekend is.^^ �4� ' Op eene hoogte niet ver van de ftad liggen de �verblyf--StVwtf ��(�Tnbsp;fels van Volfiniuni, een der voornaamfte (leden van hef^**�**'nbsp;oude Hetrurien. Bolfena is wegens een wonderwerk in denbsp;kerkelyke gefchiedeniffen bekend. Een ptieder, die innbsp;dee2e ftad de mis las j en aan de werklyke tegenwoordigheid van het bloed van Chriftus twyffelde, bevond, dajtnbsp;zich de hoftie in bloed veranderd had. Dit wonder gafnbsp;gelegenheid j dat Urbauus IV. bet feed van het heilige fa-crament iiiftelde;

Montefiafcone z�u donder Zynen fchoonen witten Wy� weinig bekend zyn. Aan de linker hand voor de ftad (laatnbsp;in de kerk van S. Flaviaan het graf van een Duitfcher, die vannbsp;deezen wyn zoo veel hield, dat hy �er zich aan dood gedronken heeft. Menverteltj dat hy altoos een bediende vooruit zond, die aan de deuren der herbergen, waar de beftenbsp;Wyn wierd aangetroffen,- Efl itioeft fcbryven; deezen zounbsp;de wyn te Montefiascone z�a goed gefmaakt hebben,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

dat hy driemaal Eft aan de deur gefchreeven had. Wanneer de Heer geftorven was, heeft zyn bediende hem hat volgende graffchrift laaten ftellen, dat men met monnjkenbsp;fchrift by het gr�F leeft:

De grafzerk vertoont een abt met eene mitra. Uit het Wapen blykt, dat hy niet tot het beroemde geflagt detnbsp;Augsburgfche Fuggers behoord heeft: het graffchrift zegtnbsp;eok niet, dat hy een Duitfcher geweeft is. (ft) Het

Y a nbsp;nbsp;nbsp;jk*a

340

van beft'is, dat de overleedene aan de kerk zesduizend fcudi ~-Sienanaar\iCt�t gemaakt, waarvan de intreften thans jaarlyks aan denbsp;Romen, arinen worden betaald, in plaats, dat te voorenj uit krag:

der ftigting, op dit graf twee vaten wyn, volgens de ver-rtelling, moeften uitgeftort worden. De Kardinaal Aldro--vaiidi heeft de ftadspoort, waardoor men naar Viterbo rgaat, in eene goede architeftuur laaten ophaaien.- Hemnbsp;was van den Paus de verbetering van deezen weg opge-draagen, waarom men zyn nagm hier : en daar in de op-fchriften leeft.

fforneta. Liefhebbers van oudheden kunnen van Montefiafcone een omweg naar Viterbo over Corneto neetnen, dat vaanbsp;beide plaatzen ongeveer tien mylen, en a.gt mylcn van denbsp;-zee af ligt.. Men treft niet ver van daar IVaaye overblylTe--len van Eirurifche oudheden aan. ('quot;) Men gelooft, datnbsp;'op een heuvel, die Civita Tarchino heet,, de oude ftadnbsp;Tarquinium heeft gelegen, ten minlten heeft men hiernbsp;fomtyds opfchriften en munten gevonden. Thans is hetnbsp;-een 'vlalue, waarop men kleine hoogtens, Monti RoJJi ge-tnaamd, aantreft. Men heeft wel een dozyn derzelve op-tgegraaven,ien�er grootc;jn,rptzen uitgehouwe vertrekken,nbsp;van tien tot vyftien ellen wyd, in gevonden , die met ftiika-doorwerk en voortreffelyk Etrurifch fchilderwerk vercierd,nbsp;en metvaazen van verfchillende grootte, met graven en opfchriften, vervuld Waren. Een Engelfchman, Jenkins, heeftnbsp;dit onderzoek gedaan, en een gedeeltwder geyonde zaa-

\y3.5rop een Duitlchec tot icddin^j van 4e eer zyncr natie dit bytfiO* dc antw�ofd Ichrcef:

�'Ui djra Jitis ^ Jtc vos Venns imp'rcha v�nat, daPa fjs Ventri Jnitat nuU� mero^

DOOR I T A L I E N.

ken in het 53. deel der Philofophkal TransaBiom van jfgg -van . den jaare 1765. in koper laaten brengen. Het was te Siendnaarnbsp;wenfehen, dat de overige niet iiitgegraave heuvels ins-gelyks van een liefhebber onderzogt wierden.

Viterbo ligt wel in eene vrugtbaare (Ireek, maar is flegt fruefbo. bewoond, nadien men�ernaauwlyks tienduizend zielen telt,nbsp;maar het heeft des te meer geelleiyke gebouwen. Behalven denbsp;kloollers zyn hier zeilien parochiekerken. Voor�t overigenbsp;is deeze ftad wel gebouwd, heeft breede, fchoon geplaveide ftraaten , en heerlyke fonteinen. Eenigen houdennbsp;ftaande , dat zy op de oude plaats van de ftad Etrurianbsp;ligt. Anderen beroepen zich op de inferiptie op hetnbsp;Raadhuis, volgens dewelke zy eerft onder der Lombardennbsp;Koning Defiderius geftigt is. Het opfchrift luidt aldus:

Uniam, atque Volturmm moenibus cinxit, amp; Etruria priori nomine induBo Fiterbium , niulBa capitis in-di�a appellari jubet. An. fal. 773.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Hct merkwaardigfte in deeze ftad is de kathedraalkerk, waarin de Pauzen Johannes XXI. Alexander IV. AdriaanV,nbsp;en Clemens IV. begraaven liggen. De heilige Rofa vannbsp;Viterbo heeft in de kerk der Francifcaanernonnen haarenbsp;begraafplaats. �Er zyn te Viterbo eenige oude inferiptien,-graven en Etrurifche gedenkftukken.

De mineraale wateren by Viterbo hebben een grootetv saam, en lokken uit ganfeh 1 tali�n veele menfehen naarnbsp;deeze plaats toe, om'�er zich van te bedienen. Zynbsp;*yn eene myl van de ftad aan eene laage ongezondenbsp;plaats.

Het gebouw, dat �er by ftaat, is zeer oud. Men ge-bruikt het water inwendig , en men baadt �er zich in,

Y 3 nbsp;nbsp;nbsp;�Er

�4* R E I S - B O E K

�Er zyn twee hoofdbronnen. Het eene water heeft een ^imamanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;andere een wit grondzetzel. Het eer-

Kmen �* afdryvend, en verfterkt de zwakke leden; het heeft een fterken vitriool fmaak als inkt. Een royl daarvan afnbsp;is nog een zuuragtige bron, welke zeer veel gebruiktnbsp;wordt.

Voor de flad ligt een Dominikaaner kloofter met eene fchoone nieuwgebouwde kerk, Uit dit kloofter was denbsp;berugte Annius Viterbienfis, die zich, niet alleen door oude nagemaakte gedenltllnkken, maar ook door onderge-(loke fchriften van Manetho en Philo, waarvan de hand-fchriften naar zyn voorgeeven te Mantua zouden gevondennbsp;*yn , geeiifins den bellen naam in de geleerde waereld ver-^vorven heeft.

Eene halve myl van dit bad ligt een klein vierkant meer Bulicame, dat te vooren met muuren omringdnbsp;was. Het water fchynt beftendig te kooken, en geeftnbsp;^en fterken zwavelagtigen reuk van zich. Wanneer mennbsp;�er een hond inwerpt, wordt het vleefch als gekookt, ennbsp;egter kan men �er geen ey in hard kooken. Dit komt mo-gelyk daar van, dat de corrofive deelen van het waternbsp;Biet fterk genoeg op de aardagtige fubftantie der eyer-fchaalen j maar wel op het vleefch werken kunnen; daarenboven heeft dit water ook den trap van hitte van gekookt water niet. Het mineraalwater fchynt zomtyds tenbsp;zieden, al heeft het fchoon de hitte van gekookt waternbsp;niet.

quot;� Het zal den reiziger niet berouwen van Viterbo een kleinen uitftap te doen, en twee merkwaardige landhuizennbsp;^agnaja. Te bezien. Het eene heet Bagnaja, en ligt twee mylettnbsp;van Viterbo; het heeft lang het gellagt Lanti toebehoort,nbsp;dat veel geld �er aan te kofte gelegd heeft. De tegen-woordigje bezitter is de Kardinaal Lanti. In het paleis

BOOR. ITALI� N.

tyti goede fchilderyen en antieke ftatuen, en de tuin is fpfgg wegens de menigvuldige veranderingen van alleen, ^xoi-Sienanaaanbsp;len, vyvers, en kabinetten, zeer aangenaam.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Romen.

Het andere is het beroemde luftllot Caprarola, dat tien mylen van Viterbo een weinig buiten den poft weg naar^'*^quot;�'^^'*^nbsp;Ronciglione ligt. De Kardinaal Alexander Farnefe liet hetnbsp;door den grooten bouwkundigen Barozzi de Vignola zetten , en het behoort thans, gelyk alles wat van de Farne-fifche nalatenfchap in en buiten Romen afkomt, den Ko-ning van Napels toe. Het paleis is een meefterftuk dernbsp;bouwkunde. Van buiten heeft het de gedaante vannbsp;een regelmaatigen vyfhoek, of een citadel met vyf bol- �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

werken, de plaats van binnen is cirkelrond, en niettemin *yn alle vertrekken regthoekige vierkanten, dat de archi-;

�teft, door de verfchillende dikte der muuren, zo heeft weeten te krygen. De pragtige ingang met eene heerlykenbsp;rap geeft aan het Paleis een edel aanzien. Aan beide denbsp;agterfte zyden van den vyfhoek , is het met een voor- *nbsp;treffelyken tuin voorzien. Op de bovenfte verdiepingnbsp;heeft men een aangenaam uitzigt naar Romen op eennbsp;afftand van dertig mylen, waartoe de hoogte, op welkenbsp;het ganfche gebouw ftaat, veel bybrengt. De verzamelingnbsp;van fchilderftukken, die Taddeo Zucchero heeft begonnen , en zyn broeder Frederik na zyn dood voleindigd,nbsp;is aanmerkelyk. Zy verbeelden de gefchiedeniflen van hetnbsp;huis Farnefe, De zamenkomft van Keizer Karei V. en

(�) Men heeft *er eene menigte aftekeningen van, als in DavUtf enm d'architiSure de Vlgntta, in Sandrarts Akademie der bouw ennbsp;fthildetkunft in het tweede deel der nieuwe uitgaaf, en in de gallery van dit paleis, onder den titel: Galterlee del Ptlanze Cafraridsnbsp;dlp!nt4e da i fratelli Zwcherit Van Ptennet in 45 plasten in folio zcetnbsp;^ivei gefoecdcQ.

REI S - B O E E

jienanaar damp;n. Zy geeven elkander, in tegenwoordigheid van Paus Paulus III. uit het huis Farnefe, de hand. De allegorienbsp;der fchilderftukken ,is van de vinding van den geleerden Annibai Caro, (?) van wien de onkundigen Anni-bal Caracci gemaakt hebben. Een der zaaien is wegensnbsp;eene zonderlinge echo merkwaardig, wyl men in dennbsp;eenen hoek vetflaat, wat de ander in den anderen hoeknbsp;ftil fpreekt, zonder dat men in het midden van de zasdnbsp;�er iets van hoort.

Van Viterbo loopt de weg nederwaards langs den rand van eene groote ronde opening of bartin, waarin het meernbsp;Vico ligt. Boscovich merkt aan, (¹ ²) dat het meer �ernbsp;uitziet, als de opening van een vuurfpuwenden berg.nbsp;De oever beftaat uit eene lava , die aan de Peperino,nbsp;welke men te Romen tot bouwen gebruikt, zeer gelykt,nbsp;en een weinig weaker dan de lava te Napels iS. De bergnbsp;Viterbo, die aan het meer ligt, is niets dan een hoopnbsp;groote fteenen, met ftompe hoeken, die een uitwerpfelnbsp;van den berg fchynen te zyii. Het veld eenige mylennbsp;rondom ligt vol kleine fteenen, die egter door het tegennbsp;elkander wryven rondagtig zyn geworden. Hoe meernbsp;men van den mond des voormaaligen vulkaans zich ver-wyderd , hoe kleiner de fteenen worden , en hun getalnbsp;neemt af, tot dat men ze in �t geheel eindelyk nietnbsp;jneer vindt. Men treft hier ook laagen of ftreeken van

In zyn fchoon weik de litterfria expeditltne per pontiJtcUm ditlonem ad dimetiendos dms meridUnt p^radas, Roingt; 1755' Heimeetnbsp;Vico is het Licus Ciniini by Virgilius Aen, VII. v. 657. daat kfnbsp;r^a den Mertapus rpteeki:

BOOB, I T A L I E N.

lt;�neftofaan, die �er ukziet, als afch met kooien vermengd, desgelyks ook eene menigte van kleine fteenen, die hyraSienatuim^nbsp;gecalcineerd zyn. Volgens oude vertellingen zou opnbsp;plaats van dh meer eene ftad.gelegen hebben, die verzonken is. (*)

De kerk van S. Pietro is aartig gebouwd. Ter linker**** hand deezer plaats vloeit in het dal een fnelle beek, dienbsp;veel fmeederyen en papiermoolens aan den gang helpt. Ianbsp;de rotfen zyn veele holen uitgehouwen, waarin zich, voUnbsp;gens het zeggen, eenigen der eerfte Chriftenen 2ondennbsp;verborgen gehouden hebben. Zy zyn ten deele nog bewoond, of dienen ten minften daartoe, dat zich de herders met han vee zomwylen daarin ophouden. Ronciglio-.ne is taamelyk volkryk, Voor de poort, die naar Romennbsp;leidt, ftaat een triumpbboog van eene zeer eenvou#digenbsp;^rchiteftuur, met den naam �doatdus Farnefius daar bo-

De poften Monterofi . en Baccano hebben , een onef-fenen weg ,, die ten deele nog de oude Via Flaminia is. Te Baccano zyn zwavelwerken voor rekening van denbsp;JPauslyke kamer. Uit doet meer van Baccano vloeit eenenbsp;kleine beek Cremera of la.Varca genaamd,, die in de oudenbsp;gefchiedeniffen, wegens, de nederlaag van het geflagt dernbsp;^ab� tegfn,de Veji, bekend is. Aan de regter hand vannbsp;Baccano ziet men van verte het meer Bracciano, Lacusnbsp;.Sahbatinusu, liggen ,. wiens water,in, koftbaate waterleidia-geq naar Romen gevoerd wordt. Eene myl agter Baccanonbsp;;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Itrygt

{*) In de Dellces * t'IuUt T. t, p. J D- wordt aelft voorgege�vcB, dat.men dc ovetblyffels by helder water op dfia bodem der see kaanbsp;waarnceaien,

e. nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- y 5

REIS-BO�K

Rfmetu jlQg jjjggi. jjjgjj ^jg Romen nadert, hoe flegter dt ganfche ftreek, niet tegenftaande de vrugtbaarheid van dennbsp;grond� bebouwd is. Overal waft eene lange hey. Mennbsp;onderhoudt �er wel eenige fchaapskudden, maar zy vertee*nbsp;� ren al bet gras niet, het overige wordt niet genuttigd.nbsp;Het veld om Romen, of de eigenlykenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di Roma,

is byna geheel onbewoond; ter naauwemood treft men voor de poort eenige enkele wooningen, van land- ofnbsp;huisluiden aan. Eenige ftreeken lands worden met koomnbsp;bezaaid; het land is zoo vet, dat de osfen, wanneer hetnbsp;regenagtig weer hen overvalt, met den ploeg niet kunnranbsp;voortkomen. Op veele plaatfen blyft het water ftaan,nbsp;en veroorzaakt vuile dampen, die de lugt in Romen ge-duurcnde het heete jaargety zoo ongezond maakcn. Nie*nbsp;mand i� bedagt om graften te trekken, op dat het watCfnbsp;zou kunnen afJoopen , en het land beter droog raaken.

Overal otitbreekt het aan menfchen en vlytige handen, die uit het heerlyke land nut zouden kunnen trekken. Denbsp;weinige inwooners, uit wier gelaat men gebrek en ellende leeft j hebben geeneh moed, wyl zy onder eene flegtanbsp;?egeering leeven en gedrukt worden. Een ieder zorgt ennbsp;bouwt maar voor zich zelf, om een jaar lang zyn nooddruft te mogen hebben. De oorzaak ligt voornaamelyknbsp;daarin, dat de Pauslyke kamer den prys yan het graan zet,nbsp;�n den landman daardoor de handen bindt. Dit is alleennbsp;genoeg, om in een luy volk, dat liever zelf gebrek lydt-,nbsp;dan dat het zich bekommeren zoude, am zich en anderennbsp;�er uit te redden, de weinige drift tot werk ten vollen uitnbsp;te doven. Even deeze dwang is oorzaak, dat yeeie land-luiden den plbeg verlaacen, en zich als bedienden in Ro�nbsp;mea verhuureu, om een ledig en gemakkelyk leeven te

DOOR ITALI� N.

leiden, waardoor egter het land meer en meer ontvolkt wordt. Veelen gaan liever bedelen, dan dat zy zich dooi Sienanbsp;het bebouwen van een vrugtbaaren grond een rykelyk innbsp;komen zouden verfchafFen. Alle deeze ongemakkennbsp;konden door eene betere politie en aanmoedigingen op-geheeven, en de ftad Romen daardoor voor hongersnoodnbsp;en duurte, die aanftonds by het geringde miswas ontdaat,nbsp;bewaard worden.

Storta is de laatde pod eer men te Romen komt. In deeze sttfU�;, ftreek zou wel eer, naar �t gevoelen van veele geleerden,nbsp;de hoofddad der Veji gelegen hebben. Op deezen wegnbsp;ligt de berg Saxa rubra, waarop de begraafplaats der Na-fonen was, en de oude tooren, Tor di Quinto. Deezenbsp;naam komt vermoedelyk daar van daan, wyl hy vyfmyleilnbsp;van de dad lag. Van hier gaat men over de Aqua Traverla,nbsp;en dan door middel van de Ponte Molle, welke derdehalve myl van Romen ligt, over den Tiber.

De Ponte Molle heette, naar den ftigter AemiliusScaurus, we! eer Vom Aemilius, daaruit ontdond vervolgens Pon-;^.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

te Milvio, en eindelyk Ponte Molle. Men ziet thans niets meer van de oude brug, na dat Paus Nicolaus V, dezelve van nieuws opgebouwd heeft. De brug is wegens denbsp;verfchyning van het kruis, dat Condantin de groote in denbsp;lucht zag, beroemd, waaruit hy de overwinning over Maxen-tius voorzeide. In�tjaar 1500. ontdekte men niet ver van deeze brug de ovetblyffelen van eene oude kerk met drie gangen,nbsp;die, zoo men voorgeeft, zou gedaan hebben ter plaatze waarnbsp;aan Condantyn deeze verfchyning gebeurde. Van de prag-tige intree in de dad door de Porta del Popolo, waardoornbsp;een vreemdeling aandonds een grootfch denkbeeld vanRo-men krygt, zullen wy in �t volgende deel fpreeken.

r N H 0 u u;	vn
Beurs	s�i
Pontre Mezzo	a6a
Unwerjiteit	064
Toejiand der jlad	067
^'agt. Baden	a68
^eg naar Siena	271
Livorno	S72
Torens by de Jlad nbsp;nbsp;nbsp;'	978
Slaaven. Olymagazyn	279
Kerkert	a8o
Handel	28a
Koraalfabriek	285
Lucca	385
Domkerk	389

HISTORIE

REISBOEK

1 T A L I E N.

K O N S T E N

W E E T E N S C H A P PEN.

D. J. VOLKMAN.

INHOUD.

Venus van Titiaau

Qroete plaats

vrn

Reis van Siena naar Romen

Bolfena

Caprarola

Meer Vico

REIS-

REI S-B O E K

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

P 1 A C � N Z A.

REIS-BO EK

DOOR I T A L I E N. $

tgt;ooR IT ALIEN*

As

POOR I tali�n. nbsp;nbsp;nbsp;7

COOR ITALIE N.

diepe

A 5

REISBOEK

PARMA.

�OOR I T A L I E N.

RE IS-BOEir

door ITALI� N.

I T A L I E N. � 'S

hedea

i�

t)ooa I T A L 1 E N* if

i8

DOOR ITALI�N.

REISBOEK

2a

DOOS ITALI� N.

24

20

a?

RE I S-B O E K

�500R ITALI� N.

30

DOOR. iT ALIEN.

R E. I S - B O E K

DOOS. 1 TALIE N.

R. E I S T B Q E K

� o OR 1 TA LIEN1

REI S - B O E E

ecquot;

BOOR ITALIAN.

R E I jS:. b o e k

�OOR I T A L 1 � 4^

REI Sgt;B O � K

44

46

P Q 't) a, I. T A L I E N.

By

' nbsp;nbsp;nbsp;/�wie�, Mweia�2M Mtrth,

�gt;ooR ITALI� N.

fchoona

so

Door ITALI� N.

Ia

bglle.

D a

52

64

OOOR ITALI� N.

5lt;5

nooR ITALI� N.

, nbsp;nbsp;nbsp;P 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;les-

REIS. B O EK

door �TALIEN.

REISBOEK

uis�'

vafi�

� o OR 1 TA LIEN¹

r79 pauslyke fteden alleen, ket recht een gezan,t en een audW��^nbsp;in de Rota te Romen te houden. Om andere \ioox!t0^nbsp;U zvvygen, zqo heeft de Paus maar eene belading vannbsp;Wyn, de overige aanmerkelyke inkomften ontvangt de R�^¹nbsp;jder. ftad.