Zoo van het Land zelve, deszelfs Zeeden en Gebruiken, Re-gerings-wyze. Handel, Huislioudelyk VVeezeu, Oudheden, enz. als byzondet der nutte

K O N S T E N WEETEN SCHAPPEN.

Uit de nieuw'fte Reisbefchryvingen, eigene Waarnee-njingen en Aanmerkingen, za�neugefteld door

D. J. VOLKMAN.

Nj icn diende der Nederlanders uit het Hrog* �uitsch overgezet, en verrykt met eene geheelnbsp;JNieinve KAAR T �7t dertig P L A A T E N.

In h o u d

Bladzi

^^�pngder Pieterskerk enhaarehouwmeeflers, 34 Plaats , de colonnade^ en de gallery voor de

IV nbsp;nbsp;nbsp;� N H 0 U	D.
X)e obelisk op de Plaat^.	'BhdZt 4'�
pe trap der kerk.	44
Het binnenflt der kerk.	49
Grootte der kerk.	60
Het hoofdaltaar en^.	53
Het dak., en de groote koepel.	75
He Grotten.	oO
Het Vatikaan.	83
Schilderyenzaal van Raphael.	90
Standbeelden op �t Belvedere.	III
yotikaanfche bibliotheek.	I2I
Poorten en. bruggen van Romen	, dl Tiber y en-
Voaterleidingen.	12^
Eerfte tvyk van Romen,	Rione
de� Monti.
Trajaanfche zuil. S. Maria di Loreto. Forum
Nervce ^ Neronis. S. Framcfca Romana.
Triomfboog van Titus.	134
Colifeo. Meta fudans. Boog	van Konflantyn.
� Villa Mattel. S- Stefono ropondo^ Villa Ca-
fali.	143
xSf Giovanni di Laterano. Villa Giufiiniani. S.
Croce. S. Lorenzo fuor della Mura. S. Bi-
hiana, Boog van Gallimus.	Tuinen van Mee-
	?53

85- Maria maggiore. S. Prasfede. S. Pudenzia-� Theater van Flora. S. Pietro in vincoli.nbsp;Baden van Titus, Bette Sak. S. Domenico enbsp;Sifio.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bladz. 173.

�S. Catarina di Siena. Villa Pamfili. S. Sik tseftro in Monte Cavallo. Palazzo Rospigliofi.nbsp;Paleis der Confulta. S. Andrea �� Gefuiti.nbsp;S. Carlo alle quattre fontane. Circus Florae.nbsp;Palazzo Alhani. Villa Negroni.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;184

Agnefe fuor di Porta pia. S. Cofianza. 199 Tzveede zvyk van Romen. Rione di Trevi.nbsp;fofitein di Trevi. S. Giovanni d� Maroniti, S,nbsp;Concezione de Capucini. Villa Ludovift. Tm~nbsp;nen van Sallufiius,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;210

I N H o u Dj

^orta Pinciana, Turnen van LiicuUm. La Pro^ fagaitda, Palazzo Bernini.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Andrea della

Fratte. S. Silve/lro in Capite, S. Maria Maddalena al Corfo.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Bladz. 258

paleizen Verospi en Conti. S. Maria in Trivia. Piazza Colonna. Antonynfche zuil. Palazzonbsp;Chigi. Curia Innocenziqna, Monte Citorio^nbsp;en het piedefiql.

piazza di Pietra, met de Dogana. Seminaria Romano. Piazza Capra?iica met het theater.nbsp;Piazza della Rotonda en het Pantheon. S. Maria Maddalena de P. Miniflri degl' Infer mi. apinbsp;Fierd^ fVyk van Romen. Rione Dlnbsp;Campo Marzo.

Campus Martins. Obeliscus horarius. Conze-zione in Campo Marzo. S. Lorenzo in Lucina, S. Carlo al Corfo. Maufolcum Augufli. 279nbsp;Palazzo Rufpoli. Piazza di Spagna. S. Trini-ta di Monti. Villa Medicis. S. Atanafio dinbsp;Greci. Qefu e Maria al Corfo. Toatro AU-berti.

Rorta del Popolo en de obelisk, Madonna del Po-polo. Piazza del Popolo, S. Maria di Miracoli, S- Maria di Monte Santo. S. Giacomo degPnbsp;Rmrabili. S. Rocco,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;299

Si Girolamo degU Schiawni. Porto di Kipettai Palazzo Borghefe. CollegioCkmentim. BI. 30S

Banco di S. Spirito. S. Giovanni Battifla dd PiOTcntim^ Puki^cu Gahvic�ty Sacchotti^ cttnbsp;Lancellotti. S. Maria della Pace, S. Marianbsp;deW Anima,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3i5

S. ISficolo de Lorenep. nbsp;nbsp;nbsp;Paleis Altems,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Apol-

linare. Colkgio Germanico. nbsp;nbsp;nbsp;S.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A gojim.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Li~

Ganipo di Fiore. Theater en Raadhuis van Pom~ pejus. Palazzo Pio. S. Lorenzo in Damafo. Lanbsp;Cancellaria. Chiefa nuova. Pasquino. 327nbsp;piazza Navona, S. Agnefe. Paleizen Pamfilinbsp;f^nSantohuono. S.Pantako. Paleis Majjimi.�^�^j^nbsp;Zevende zvyk van Romen. Rione

Si Carlo a Catinari. Palazzo S. Croce. S. Tri-nita dd Pellegrini. Fonteinen hy Ponte Sijio, Pala zzo Falcoflieri. Carceri nuove. 344nbsp;Maria di Monferrato. S. Girolamo della Carita.nbsp;Palazzo Farneje. De gallery. Toro Famenbsp;Paleizen Picchini en Spada. Monte dinbsp;?kta.

Agtjlamp;,

S. Eufiachio. Paleizen Lante en Gitijliniani. Liiigi d� Francesc. Governo nuovo of Palazzonbsp;Madama.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2p?o

S. Giacomo de' Spagnuoli. La Sapienza. S. Andrea della Valle. Teatro Argentina. Teatro Valle.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w

REIS-

REIS-B o EK

I E N.

Xgt;�S�DiCe redenaar ArittidCs, wiens gelieugenis nog he- . ^ ^ ^ den ten dage d��r zyn llandbeeld in de Va-P ^ tikaanfche Bibliotheek bewaard wordt, beeftnbsp;der ftad Romen buitenfpoorige loftuitingennbsp;gegeeven. lly noemit ze riiet aileeti een algemeene ftadnbsp;Voor de geheels wereld, waar zig ganifche volken hebbennbsp;nedergezet , maar beweert Ook, dat zy zo groot was,nbsp;dat, waar men ook ftond, men altyd in�t middelpunt was.nbsp;Ovidius zegt,

�tlrmorum kgumque parem, qult;s fuudit in omrxs Iwperiujfi, primique dedit cunabula juris,

REISBOEK

Heec efl exiguis qua finibus orta, tetendit In geminos axes, parvaque a fede profe�a,nbsp;Difperfit cum fok manus, --

De grootheid des Roomfchen Ryks gaf den digtereu gelegenheid tot zo buitenfpoorige gedagten. De toeneemen-de magt en het krygsgeluk der Romeinen deed in de oude tyden gelooven, dat Romen onder de befcherming eenernbsp;byzondere Godheid ftond, die men openlyk vereerde, ennbsp;ter welker eere men tempels en altaaren (ligtte. Vreemdenbsp;volken volgden dit voorbeeld naar. Deeze Godheid hadnbsp;reeds byzondere tempels in Afien, toen Karthago nog innbsp;haar grootften bloei was. Wy leezen by Tacitus Annal.nbsp;1. 4. fe (Smirneet) prinios templum urbis flatuiffe M. Porch Confute, magnis quidem jam populiRomani rebus, non-dum tarnen ad fummum elatis, flante adbuc Punica urbe,nbsp;�? validis per Afiam regibus. Dit was in �t jaar 559. nanbsp;het bouwen der Stad, en gevolglyk vyftig jaar voor �t verwoeden van Karthago. Dertig jaaren laater deeden anderenbsp;Afiatifche volken het zelve ten bewyze hunner agting voornbsp;het Gemeeuebeft. Alabandenfes templum urbis Roma fenbsp;feciffe commemoraverunt, ludosque anniverfaries ei Divanbsp;inftituijfe. Livius 1. 43. ad ann. 582. Deeze Godheidnbsp;werd daar zelfs even ftatig vereerd als Venus.

More Dea , nomenque loei ceu numen habetur, Atque Urbis Fenerisque pari fe culmine tolluntnbsp;Templa, fimul geminis adokntur tbura Deabus.

Deeze en andere hoogdraavende berigten van de heerlyk-heid van Romen hebben veroorzaakt, dat zig veele geiser-

OOR IT A LIEN.

en oudheidminnaars van de grootte der oude Inleiding Rottiej) 2qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(jg maat gaande denkbeelden gemaakt

hebben, fchoon zy hadden moeten bedenken, dat de be-figten der Ouden in dit (luk even zo buitehfpoorig zyn, wanneer Ammianus Marcellinus van het amphitheaternbsp;Keizer Vcfpafiaan verzekert, dat men deszelfs hoogtenbsp;haauwlyks met het oog bereiken kon, daar zy niet bovennbsp;*^e zeventig of tagtig ellen ging. Het zou ons te ver ver-^�oeren alle de dwaalingen , welken de geleerden, door ditnbsp;Vooroordeel misleid , begaan hebben, optchaalen , wynbsp;bullen alleenlyk eenige aanmetfcingen over de volkrykheidnbsp;Van �t oude Romen maaken.

IlaakVoffius, die veel over de uitgeftrektheid van Ro-�en heeft gefchreeven, wi� daar vermoedelyk zeer weinig Van, wyl hy in allen ernfl: beweert, dat Romen alleennbsp;voor Syllaas tyden half zo veel inwoonders gehad heeft,nbsp;als geheel Europa in dien tyd; dat het twintigmaal grootetnbsp;geweeft is dan Parys en Londen t�zamen in zynen tydnbsp;�Waren; dat het paleis van Nero eene grootere uitgeftrekt-^6id heeft gehad dan de grootlle der hedendaagfche (leden,nbsp;eu diergelyke ongerymde dingen meer, die even zo vernbsp;Van de waarheid af zyn, als cenColoffus van honderd voetnbsp;Van de gemeene grootte der menfchen. Nog onverflandi-Set gaar ee^ zekere Rolefinlnus te rverk, die geen zwaa-dgheid maakt, Romen in zyn befte tyden zevenentwintignbsp;*'quot;'ftioenen inwoonders te geeven. Voor den tyd van Syllanbsp;Romen nog den zelven omtrek, welken de laatlle Ko-�''quot;gen der (lad gegeeven hadden, toen haar gebied zignbsp;niet boven de vyf nuren in de rondte uitftrekte. Al-de zeven heuvelen, en een deel van den Janiculusnbsp;geene zyde den Tiber behoorden tot de (lad, en in,nbsp;dien omtrek ftonden een meenigte tempels, lenbaanen,

aden, en andere openbaare gebouwen, die eene grooie � -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ruimt�

ruimte befloegen. Is het niet belacchelyk ftaancle te hou* den, dat in die uitgeftrektheid vier millioenen borgers ennbsp;agt millioenen flaaven zouden gewoond hebben ? Zeker,nbsp;fommige geleerden hebben zo verbaazende vooroordeelennbsp;voor Romen opgevat , dat zy meenden, die ftad nietnbsp;groot genoeg te kunnen maaken: zy neemen alle de Hoorn-fche borgers in �t algemeen, waarvan de fchryvers gewaa-gen* ook in andere lieden woonende, t�zamen, en willen , dat die binnen de muuren der ftad Romen gewoondnbsp;hebben.

Plinius (?) Helt den omtrek van Romen in Vefpaliaans tyd op 13200 fchreeden. Sedert dien tyd is het onmoo-gelyk, dat onder de gruuwzaame regeeringen van veelenbsp;Keizers de onttrek van Romen zo fchrikkelyk uitgezet zynbsp;geworden, dat die omtrent 180. jaaren laater 50000. fchree-den, gelyk Vopiscus in Aureliano beweert, bedraagennbsp;hebbe, gezweegen dat men heden eenige fpooren of oudenbsp;overblyffels van zulk eene vergroting zou moeten vinden.nbsp;Dat Heliogabalus, volgens Lampridius, in Romen 10000.nbsp;pond fpinnenwebben verzameld heeft, is meer een bewysnbsp;van morsfigheid, en dat �er veel beertenftallen en verlatennbsp;gebouwen geweeft zyn, dan vau de volkrykheid der ftad.nbsp;Lipfius behoort ook onder die onverftandige vergrootersnbsp;van Romen, en verandert deswegens, om aan zyn oogmerk te voldoen, verfcheiden plaaifen uit de Ouden. Hynbsp;betrekt den gantfchen oord tot Oftia toetotdeftad, fchoonnbsp;geen oude fchryyer dus rekent; het welk even zo goednbsp;is, als of men Verfailles voor een ftuk van Parys houdennbsp;wilde. Ten tyde van den ouden Plinius eindigde de ftad,nbsp;gelyk nog heden, naar het ooften tegens den Agger Tar-fuinii, a.an de andere zyde tegens het graf van Ceftius,

(�) Hift. Nat. 1. 3, c, s.

Booit ITALIEN. 5

'�'yl de dooden buiten de flad moeften begraven worden. Inleiding �d/o7!s p'aticamis was toen onbewoond, en tegen Pontevatt Ro-^^^Ue lag een onbebouwde vlakte, waar Keizer Couftanti-�*�*

begroot den ointrek der ftad hedendaags op omtrent ^^itien Italiaanfche mylen, en kan ze in drie of vier uurennbsp;��ondgaan, daar men ten minften zes of zeven uuren noo-heeft tot het omwandelen van Parys. Nu weet mennbsp;quot;quot; de hiftorien, dat de muuren van Romen grooten deelsnbsp;quot;og de ouden zyn, of ten minften aan de meefte oordennbsp;de zelve plaats Haan. Daar ligt, �t is waar, heden-daags een niitne plaats onbebouwd binnen de muuren, ofnbsp;Wordt tot wynbergen, tuinen, en velden gebruikt, gelyknbsp;de grondtekeningcn uitwyzen, om van de ontelbaare me- 'nbsp;nigte kloofters, kerken, kapellen, gafthuizen, en dierge-lyken, niet te fpreeken: maar, a! wierd alles nog zo bebouwd , zou �er egter op verre na geen ruimte genoegnbsp;weezen, om zo veele millioenen inwoonders te bevattra.

b^ie, terwyl hy zig te Romen ophoudt, kennis maakt le krygen van de ftad en de oude ruinen , zal geheel ande-*0 begrippen van de menigte der voormaalige inwoondersnbsp;opvatten. De ryke borgers van Romen hadden, �t isnbsp;Waar, een groot getal ftaaven, maar die waaren op derzel-i'at landgoederen verdeeld, waar zy allerlei huis- en ak-^6rwerk doen moeften. Als de geleerden Ipreeken van mil-'ioenen van ftaaven in Romen, is het beftuit even zovalfch.

Wanneer men hedendaags de op herland verdeelde hpXhoo-quot;gen van den ryken adel in yeele landen, die zig gemeenlyk hoofdftad ophoudt, ook tot de inwoonders derzelvenbsp;wilde. Op de landgoederen waren huizen, waarnbsp;e ftaaven des nagts werden opgeftoten. Aan de nootd-zyde Van Prafcati ziet men nog in de ruinen van de Villanbsp;forej�, Welke aan Cato toebehoorde, eenigeoverblyffels vaa

de uitgeftrekte gebouwen , waar die ftrenge Cenfor zyn heir van flaaven, dat fommigen op 6000. begrooten, be-waaren deed, In de Had hield elke voornaame Romeinnbsp;flegts zo veele llaaven als hy van nooden had, welker aantaal zeker niet gering was, dewyl ieder onder zyne flaavennbsp;allerlei ambagtslieden had, welken alles, wat men dagelyksnbsp;noodig had, moeften vervaardigen. Men zag geene anderenbsp;winkels dan van- boekverkoopers, goudfmeden en flagters.

De huizen waren in de oude tyden maar eene verdieping hoog, gelyk. in�t oollen. Naderhand bouwde men zo hoog, dat dc opzigters over de gebouwen daar by-zondere verordeningen omtrent maaken moeften. Keizernbsp;Auguftus bepaalde de hoogte op zeventig, dog Trajanusnbsp;tragt die maar op zedig voet. De verdiepingen werdennbsp;van hout gemaakt, �t welk oorzaak was, dat �er zo dik-wyls en met zo veel gevaars brand ontftond.

Hoewel nu in de vyfde en zesde eeuw na de bouwing d�r dad de huizen laag, en de oratrek der ftads nmurennbsp;niet zeer groot waren, geeven nogthans eenige geleerdennbsp;het getal der inwoonders als onmaatig groot op. Dit wasnbsp;het tydftip van de groote welvaart des Gemeenenbefts,nbsp;toen goede zeden hoog geagt werden, en de Romeinen danbsp;grootfte voorbeelden van deugd en dapperheid gaven. Na denbsp;verwoefting van Numantia enKarthago, wanneer de pragteunbsp;weelde uit Afien inkroopen,nam de volkrykheid oogfcliyniyknbsp;�f.

Het aanzien van Romen bleef nog wel eenige tyd heer-!yk, en de ftad fcheen ongemeen bevolkt te zyn; dog dit wierd meer door de menigre van vreemdelingen, die zignbsp;^aar ter venigting hunner bezigheden moeften ophouden,

daa

DOOR ITALI� N. , nbsp;nbsp;nbsp;7

door *t toeneemen der bevolking veroorzaakt. Uit de inleiding �yften der Roomfche Keizeren kan men zien, hoe fpoedig vi*� R�-geflagten uitftierven. De minften lieten kinderen na.-^^��nbsp;oude Romen bleef dan genoegzaam op die zelve wy-'0 ftand als het hedendaagfche, naamelyk door den loe'

Eene andere oorzaak van de groote leevendigheid , en den fchyn van eene fterke volkrykheid in de ftad, was denbsp;t�enigte van menfcben, die in de nabuurfchap van Romennbsp;'voonden, dog niet eigenlyk onder de inwoonders der ftadnbsp;konden gerekend worden.

Wie derhalven de zaak verftandiglyk en zonder vooroordeel overweegt, zal bevinden, dat de ointrek van �t oude en nieuwe Romen, het getal der tempels en dat dernbsp;hedendaagfche kerken, de menigte der inwoonders ondernbsp;de Keizers en die der tegenwoordigen, malkander zeernbsp;haby komen, vooral als men bedenkt, dat Keizer Aurelia-hus de tegenwoordige munren omtrent het jaar 270. nanbsp;Chriftits geboorte grootendeels heeft doen bouwen.

De zeeden waren in de laatfte tyden des Gemeenenbefts cn onder de Keizers zo fchrikkelyk bedorven, dat het dennbsp;hedendaagfchen Romeinen fchandelyk zyn zoude, indiennbsp;men eene vergelyking van de oude zeeden met de heden-daagfchen maaken wilde. Egter fchynen �er eenige alge-meene trekken in �t karakter der oude en der hedendaag-fche Romeinen te zyn die overeenkomen, w^aartoe de ver-heelding van hun eigen grootheid, de geneigdheid toenbsp;fchouwfpelen, ledig gaan, en de daaruit voortfpruitendenbsp;�^keer van alles wat flegts den fchyn van beweging heeft,nbsp;^�ooren. De Romeinfche Prinfen kennen, gelyk de ou-Eairicii^ de jagt in�t geheel niet, welke by den adelnbsp;van andere landen een der hoofdvermaaken uitmaakt. Zynbsp;Zien ze aangjjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bezigheid, die maar voordeels-

A 4 nbsp;nbsp;nbsp;haJ'

Inleiding halven moet waargenomen worden. Om die reden wordt vaii Ro- ook nergens zo weinig werks van het regt der jagt gemaaktnbsp;men. als in den Kerkelyken flaat.

Getal der Om egter cenigennaate een vergelyking van �t getal der ��w�oWe/'Syoormaalige met dat der tegenwoordige inwoonders vannbsp;Romen te maaken, zullen wy eerll eenige plaacfen uit denbsp;Ouden aanvoeren. Alvoorens is aantemerken, dat als Li-vins en andere fehryvers van het tellen der borgers fpree-ken, daaronder niet blooteiyk die verdaan worden, wel-kpn-werkelyk toen ter tyd binnen Romen warpn, maar alle die geenen, welken in de nabuurfchap van Romen ennbsp;de omflreeks liggende deden woonden, en met het bor-gerregt befchonken vyaren. Onder Servius Tullius beliepnbsp;het getal der Rooinfche borgers op 800,00. (?). Onder dennbsp;Burgermeeder Quin�lius op 124214. (**) Onder dennbsp;Diidator Quintus Fabius Maximus was hun getal tot 224000,nbsp;aangewasfcn, (?.**) vt'aarondet �er zig egter veelen uit denbsp;�wingeweden bevonden. Voor de borgerlyke oorlogen beliep het hoogde getal derRoomfche borgers 0P450000. (f)nbsp;dog het wierd door dezelven op 150000. gebragt.(�) Hetnbsp;is onmoogelyk , dat in zo korten tyd, ais van Julius Cte,-far tot op Claudius, het getal der borgers tot by de zevennbsp;milloenen zou aangegroeid zyii, gelyk Tacitus (��) wil.nbsp;Het moet dan eeu misflag in de handlchriften zyn, of Tacitus

(�) Liv. I. 42., nbsp;nbsp;nbsp;(?�) Uv. III. 3.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(��) Liv. XXIX, 37.

(� } Zo veel werden 'er volgens Ftorus Ep. Liv. i: 50. onder fu. lius Csfat geteld, met wien Pi'jt.itchus en Appiauus overeenftemmen.nbsp;Want ais Suetonius en Dio beiigtcn, dat Csfac aan 320000. men-fthen kooia deed uitdeelcn, zyn daaronder niet alleen burgers, maatnbsp;allerlei arme en geringe iieticu te vetftaan.

reis-boek

Fur moli al ciel vicine, amp; hor fon terra. Roma, chc V tnondo vinfe, al tempo cede,

Roma in Roma non �. Vulcano e Marte La' grandezza di Roma a Roma han tolta.nbsp;Struggendo Popre e di Natura e di Artenbsp;Folio fofopra il mondo e'n polve 'e volta,

Tot verfchooning van Petrarca kan men egter zeggen, dat Romen federt 400. jaaren oneindig fraayer gewordennbsp;is. Hy zou het heden ten dage naauwlyks kennen, ennbsp;veel�gt in verfcheiden (lukken met eenen zekeren Digter,nbsp;die ter eere van het hedendaagfche Romen de vier volgende vaarzen gemaakt heeft, zeggen,

Ljfl der Dewyl wy dtkwyls van de Pauzen, die veel ter verbete-Pauzen y�-ring en verfiering der (lad Romen, federt het herilel der �ert 300. konden, hebben toegebragt, zullen moeten fpreeken, ennbsp;jaaren,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;daarom dikwyls weeten wil, uit welk een huis deeze

en geene Paus afkomftig is, hebben wy, ten diende des leezers, noodig geagt, de volgende lyd hier te plaatfen.nbsp;Sedert de tydeu van Paulus II. tot op Benedictus XIV. isnbsp;de gedaante van Romen geheel veranderd. Een. menigte

Door IT A LIEN.

aangelegd, openlyke gedenktekens opgerigt, fonteinen ge-Rf. raaakt, en een oneindig getal van aller koftbaarfte ftandbeel-en oudheden uit de puinhoopen te voorfchyn gebragr.nbsp;konften kwamen in dien tusfchentyd in den grootftennbsp;^'�ei, en de Pauzen gebruikten ze tot verfraaying van Ro-.nbsp;bien. Gevolglyk is het voor de hiftorre der konden nood-Zaaklyk, den tyd, waarop elke Paus den Roomfchen doeinbsp;bekleed heeft, te weeten. De grootde en magtigfte fa-milien te Romen moeten haar aanzien en baaren ryk-dom den Pauzen, die uit haar geregeerd hebben, danken, en uit dien hoofde is het ook aangenaam voor eennbsp;'^eemdeling te Romen zig onthoudende, te tve�ten, welke Pauzen uit elke familie federt de laatfte 300, jaaren ge-koren zyn.

Martinus V. Om Coloma. Uif het oude beroemde kuis vanColonna te Romen, vetkooren den ii.Nov. 1417.nbsp;^verleden den 20, Febr. 1431.

^'^otAus V. Thomas van Sarzana^ uitbet Toskaan-fche. (S. nbsp;nbsp;nbsp;�, 24. Maart 1455.

CalixttubIii. Alpbenfus Borgia, een Spanjaard. 8. April *455*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6, Aug, 1458.

1555-

Marcellus, II.. Cervinus, regeerde maar ai. dagen. Paulus IV. Joannes Petrus Caraffa, een Napolitaai;.nbsp;23. Mai 1555. �. 18. Aug. 1559.

Door I T A L I E N/

RE I S . B O E K

Jfleiding Innocenwus XIH. Michael Angelus Conti. 7. Mai 172I, van Ra- ^- 7- Maart 1724.

Paus Paulus II. liet zig het eerll de verfraaying van Ro-~die Romentsszts ter harte gaan. Op zyn bevel wierd de kerk eii �t �/ meefi paleis van St Marco gebouwd, de ftraat del Corfo aange-'^iebben'^ legd, en het op dezelve nu gewoone paardenrennen op denbsp;4aatfte dagen des carnevals ingevoerd. Platina, de bekendenbsp;hiftoriefchryver der Pauzen, fchynt het leeven van deepen Paus, dat zeer merkwaardig is, wel te hebben be-befchreeven. Julius II. bezat groote eigenfchappen,nbsp;Ichoon hy meer een krygsinans dan een prierters hart had.nbsp;De Franfche fchryvers fpreeken wel niet met lof van hem,nbsp;wyl hy der party van Frankryk in de oorlogen in Italiennbsp;altyd tegen was;' dog men moet hem het regt doen van tenbsp;bekeniT�O, dat hy�t (laatkundig zamenftel van Italien grondig kende. Hy zag dat Italien niet anders in ruft en gelukkig zyn konde, ten zy men Franfchen, Duitfchers ennbsp;Spanjaards, die hy, naar �t voorbeeld der oude Romeinen,nbsp;�barbaaren noemde, geheel ten lande uit joeg. Hy fteldenbsp;zig het meeft tegen de party der Franfchen, wyl hy dienbsp;voor de magtigften en gevaarlykften hield. Zyn inzigtennbsp;waren inderdaad goed, en bedoelden alleen het gemeenenbsp;.welzyn.

Door I T A L I E N.

konften aan Leo X. te denken hebben. Sixms V, Inleiding fchoon opeen andere wys, evenveel verdienfte. Zynen'�'�� R*'nbsp;verftandigen inftellingen, en zyner tlandvatligheid, is Ro-�**�*

. en de gantfche Kerkelyke ftaat, al hun ruft, zeker-en borgerlyke inrigting fchuldig. Het willekeurig ge-Van �t monnikendom, waaraan hy gewoon was, gaf zuiijg gronden van regeeringsvorm en borgerlyke in-'�'gting in, welken toen hoogft noodig waren. Jammernbsp;het maat, dat dees voortreffelyke Paus te korten tydnbsp;^�geerde, om zyne groote inzigten uittevoeren, en hetnbsp;liegonnen werk op een goeden voet te veftigen. Hy ftrem-^e-de wanorders, zogt de bandieten uitteroeyen, en on-�^^rdrukte de ondeugden, die ten hoogften top geftegetinbsp;Waren, Deeze eigenfchappeii eens kloeken en tegtfchape-nen vorften zullen hem even zo zeer bet aandenken dernbsp;nakomelingfchap bewaaren, als de koepel der Pieterskerknbsp;de uit de ruinen voor den dag gehaalde obelisken, metnbsp;welken hy de ftad, wier zeeden hy verbeterd had, ver-fiereii deed.

l'aulV. UrbaanVIII. AlexanderVII. Clemens XII. heb-ben hunne kragten vereenigd, om de laatfte hand aan �t ver- nbsp;nbsp;nbsp;*

fraayen van Romen te leggen. Hun opvolgers hebben al-isen op die wyze voorttevaaren. Aan verfcheidenen van laatften heeft de vleyery, waarmede men te Romennbsp;zo verkwiftend is als op andere plaatfen, en de mo-van opfcbriften over allerlei wisjewasjes te maaken,

��Verdiende gedenktekenen en loftuitingen gegeeven, zo Kien moeite heeft de vvaare bevorderaars der fieraadennbsp;�t nieuwe Romen, van hun, die �er weinig of niets Belacche�nbsp;hebben bygebragt, te ondetfcheiden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S�*

zugc tot opfcbriften, welktn te Romen zyn, en waardoor de geringfte kleinigheden in marmer en fchriftentenbsp;erts vereeuwigd worden, zal den oudheidminnaaren diet maken,

volgende eeuwen vry wat Inoeite baaren. Wat verbaazetl-de verzamelingen zullen zy niet uk de tyden van �t nieuwe Romen der geleerde wereld mededeelen kunnen ! Hdtnbsp;geheele Capitolium is�er vol van. Confervatori, dienbsp;zig zelven niet minder dan de oude Tribuni plebh agten,.nbsp;doen alle zes maanden hun naainen in marmer uitbo twen,nbsp;�m te gelyk de gedagtenis van hun groote daaden den nakomeling overtelaaten. Wanneer zyne Pauslyke Heiligheid een paar fteenen in �t een of ander gebouw verleggen j of h�t met eenig fnywerk opfchikken Iaat; wanneetnbsp;eene Eminentie bevel geeft in de kerk, waarvan zy deiinbsp;titel voert, de fchilderyen in frcfco hier en daar een weinig optepoetfen; in een woord; wat ieder Prior in zynnbsp;kloofler, wat ieder Priefter in zyn kerk , onderneemt,nbsp;wordt, met hoogdraavende woorden, door een opfchriftnbsp;vereeuwigd. Men doe hierby, alle de opfchriften van by-zondere petfoonen by allerlei gewigtige voorvallen, denbsp;menigvuldige graffchriften, welken den voorbygaandeiinbsp;wandelaar beveelen ftil te liaan, zonder te weeten waarom;nbsp;to kan men zig eenigermaate een begrip van de ongehoorde menigte van opfchriften maaken, die in Romen te vinden zyn. Iiidelladfpreeken,alswareher,alledemuuren. Denbsp;borgerlyke reglementen zonder jaartal zullen den toekomenden GruterulTen en Muratories het meefte hoofdbreekensnbsp;kollen: zy zullen niet weeten, onder welken Paus zynenbsp;Excellentie Monftgnor Prefidente delle Strode of della Graf-�� bevolen heeft, de ftraaten van vuilnis te zuiveren, ennbsp;de olie tot deezen of geenen prys te verkoopen.

Deeze gewoonte heerfcht niet alleen in Romen, maar ook daar buiten. Op de landhuizen, de groote wegen,nbsp;by de grenspaalen, op de bruggen, in alle de lieden vannbsp;het Pauslyk gebied, vindt men overal, waar men �t oognbsp;'flaat, opfchriften. In dit Ituk gaan de hedendaagfchen

i)�ok ITALI� N.

^'g onderzogt, zou men vinden, dat h�t grooter getal dert^an Ro-Romeinfche opfchriften, welker uitlegging den ge-��* leerden dikwyls zo vee! werks maakt, even zo weinig alsnbsp;*le nieavv�n verdient bewaard te worden. Wy hebbennbsp;de opfchriften niet dan fpaarzaam gewaagd, en gezogcnbsp;hit dezelven eene go�de keus te doen, wyl de minfte lee-daar groote liefhebbers van zyn.

Dit gedeelte van ons werk is het uitvoerigfte en gewig-tigde. Daar de fraaye konften ter verfiering der kerken, andere openbaare en byzondere gebouwen , zo veelnbsp;toebrengen, en Romen nog hedendaags tot de merkwaar-d'gfte ftad van Europa maaken, hebben wy hier eenigzinsnbsp;omdandiger moeten zyn. Egter hebben wy alles in langenbsp;ha niet aangeroerd: �t is genoeg uit een zo groote menigtenbsp;�aar het befte te kiezen.

Het getal der ftandbeelden iS zo groot, dat eenigen het op 60000. fchatten. In �t oude Romen was het vermoe-tlHyk nog aanzienlyker, en maakte als een tweede volknbsp;hit- (*) Dat gebruik kwam uit Griekenland naar Romen,

^�'vyl de Romeinen hunne verwaandheid Op die wys ver� zadigen konden. Veele bemiddelde araptelooze borgersnbsp;deeden zig ftandbeelden �prigten, houdende het hardenbsp;Marmer voor �t zekerfie middel om hunne naamen onfterf-IVk te maaken. iNiaar wat d� oorzak dier menigte vannbsp;ftandbeelden anders ook zy, men zou byna kunnen bewee*nbsp;dat de oudheden, die altyd een fieraad van Romennbsp;S^Weeft 2y� ^ hedendaags der ftadt meer voordeelsnbsp;^atibrengeu als een groot deel van haar borgers, wyl zy

U. DeSh.

meefterftukken nergens anders dan hier kunnen te zien kry� gen. Het zelve kan men ook van de fchilderyen zeggen.nbsp;Het is zeker te beklaagen, dat deeze heer^yke werken vannbsp;genie, die nog van meer gewigt als de ftandbeelden zyn,nbsp;niet even die duurzaamheid hebben, en zo veel door dennbsp;tyd lyden. Dog de konfl: geeft in onzen tyd in het mo^nbsp;Zaiek werk een voortreffdyk middel aan de hand: ter be^nbsp;waaring dier meetierflukken, welken daardoor op �t vol-maaktfte gekopieerd, en van eeuwige duurzaamheid gemaaktnbsp;worden.

Be Cicero- Veele ryke reizigers, vooral Engelfchen, neemen by Ki,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hun aankomfl: te Romen een zogenaamden Cicerone of

tiquario aan, om zig al het merkwaardige te doen aainvy-zen. Is dat noodig of niet? zou men kunnen vraagen. Wy zullen �er onze gedagte over zeggen. De raeeftennbsp;deezer Antiquarii zyn abten, welken dit voor een koft-winuing houden. Zonder veel kennis of fmaak te bezitten , hebben zy zo wat van buiten geleerd, en vertellennbsp;omtrent het geen in Nardini (iaat, doopen de ftandbeeldennbsp;naar believen, en geeven den fchilderftukken zeer dikwilsnbsp;vaifche naamen. Eenigen, die vlytiger geweefl: zynynbsp;weeten �er meer van, en geeven beter onderrigtiug. Denbsp;meefte ftukken zyn by hun zonder onderfcheid cofe ftu-pende'., dog zy kunnen den liefhebber zelden het waarenbsp;fchoone aautooncn; of veel tot formeering zyns fraaaksnbsp;toebrengen. Men moet hun voor een Cnrfus, of voor denbsp;eer van door hun alle de wyken van Romen rond gevoerd te worden, van 20. tot 40. en meer dukaaten be-taalen, naar dat daar twee, drie of meer maanden toenbsp;genomen worden. Veelen eifchen daarenboven de vryenbsp;tafel, enaltyd in eenrytuig rond te ryden. Anderen brengen de reizigers, die �er op gefteld zyn, voor geld en goede

Boor I T A L I E N.

woorden, meer by de leevendige Nyfflfen, dan by de MeUhtx oude ftandbeelden in kennis.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;var^Ro-

Eenen vreemdeling, die zig maar kort binnen Romen ��P^oudt, met een oppervlakkige kennis te vreede is, ennbsp;de zaaken nazoeken kan nog wil, laaden wy een An'

y de keus moet men v�orzigtig zyn, eii den beften kie-Maar wie zigzelf eenige moeite geeven wil, dien is ^u.k een geleider meer hinderlyk. Hy moet maar kennisnbsp;de ligging der ftad uit een goede grondtekening maa-�u te krygen, en den eenen oord na den anderen bezoe-geiyk onze befchryviug die aan de hand geeft. Alsnbsp;van te vooren zorgvuldig leeft het geen �er over ge-Pchreeven is , zal hem weinig onbemerkt ontfnappen. Wilnbsp;men nog naauwkeuriger zyn, zo leze men Venuti, en andere van ons aangewezen fchryvers. Wy veronderftelien,nbsp;dat men een genoegzaame kennis van de Mythologie medebrengt , om de ftandbeelden te kennen. Winkel-mans Hiftorie der ktnjl zou zekerlyk het befte boek zyn,nbsp;reizigers zig met meer boeken bekaden konden. Dienbsp;du hoofden der Keizers nog uit gemma nog uit muntennbsp;^ueft leeren kennen, kan eenige maaien in �t Capitolium,nbsp;^aar hy een reeks van alle hunne borftbeelden vindt, gaan,nbsp;er kennis mede maaken. Op deeze wys kunnen wynbsp;Uit eigen ondervinding verzekeren, dat men Romen zon-leidsman naauwkeurig kan leeren kennen, en dat mennbsp;Zaaken veel dieper in �t geheugen prenten zal, dan doornbsp;�^u Antiqnario. Voor de fchilderyen raaden wy; dat men

� �oot dietgtlyke gevaarlyke kennisfen waaiftliouwt ein nieuwe ��'l'e Bigtei zynen jougco naar Romen rekenden vriend.

� z

kennis met een bekwaam fchilder zoeke te krygen, e� met hem in de voornaamfte galleryen te gaan. Op dienbsp;wys zal men in twee dagen meer leeren dan in twee maanden van een Antiquario. Blyft �er hier of daar ten opzig-te der oudheden eenige twylFel, zo zal men ligtelyk aaanbsp;den eenen of anderen des kundigen geleerden kennis hebben, wien men om opheldering verzoeken kan.

De vraag, hoe veel tyds men noodig hebbe, om de merkwaardigheden van Romen te bezien, kan even zonbsp;weinig bepaaldelyk worden beantwoord als de voorgaande,nbsp;Veele reizigers zyn in zes weeken, en fomtyds eerdernbsp;klaar, maar loopen de ftad flegts door, en zien veel dingen in �t geheel niet, of ten minden zo fchielyk, dat huinbsp;hoofd met onrype denkbeelden vervuld wordt. Als zynbsp;heen gaan weeten zy zo veel als toen zy kwamen. Dienbsp;Romen met nut bezoeken, zelf naleezen, gelyk wy gezegd hebben, en de merkwaardigfte kerken en paleizen�nbsp;gelyk noodwendig vereifcht wordt, meer dan eens bezieunbsp;wil, kan oninoogelyk in minder dan drie maanden gedaaanbsp;hebben. Heeft hy tyd om een halfjaar te bedeeden, zo zalnbsp;hy �er des te meer nuts van hebben, en te gelyk het vermaak genieten, die merkwaardige dad in verfcheiden jaar-getyden te leeren kennen, welken hem, in aanzien der na-buurfchap van Romen zo wel als der leevenswyze, zeernbsp;yerfcheiden tafereelen zullen opleveren.

Tot dot deezer Inleiding, willen wy teronderrigtingvan liefhebbers der kond, en reizigers , die verlangen zig v.mnbsp;boeken en printen raakende de merkwaardigde zaaken vannbsp;Romen te voorzien, de bede werken aanwyzen. Romennbsp;verdient dit vooral, De menigte.der printen is zeergroot;nbsp;dog �er is zo veel middelmaatigs onder, dat het noodignbsp;is, een korte lyd der bede dukken te geeven, op dat mennbsp;^g niet door onkunde of misleiding met degte dukken belt;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;laadok

laade. Wy fpreeken hier maar van het geen Romen in '^inleiding algemeen betreft ; het geen byzondere plaatfen raakt R.9-wordt by de befchryving deraelven gemeld.

�Toen men in de vyftiende eeuw begon de konften ea Weetenfchapp�n te waardeeren, waren de geleerden ooknbsp;^gt;oedig bedagt op het onderzoeken en verklaaren der oudenbsp;Sedenkftukken. Fulvio, Boiffardo, Biondo, Marliano,

^'gorio, deeden zig hierin op: delaatftezogt inzonderheid '^eele dwaalende meeningen , waarin men toen omtrentnbsp;oudheden was, te verbeteren. Alexander Donatinbsp;Eaf een aanzienlyk een geleerd werk over oud en nieuwnbsp;Romen in �t Latyn uit, waarin veel onderwerpen grondignbsp;l^ehandeld worden.

^(trdini Roma flur/crtkwam na des Schryvers dood, vaNardini, jaar 1666. in quarto, uit. De fchryver gaat volgens denbsp;wyken van Romen te werk, zoekt elk monument zyn reg-oude plaats aantewyzen, en het zekere van �t onzekerenbsp;'e onderfcheiden. Dit werk blyft nog in waarde, fchoonnbsp;i'erfcheiden dingen federt nader zyn opgehelderd gewor^nbsp;f��- Het is bruikbaar, en �t befte dat men te Romen bynbsp;t onderzoeken der oudheden nazien konne. (*)

Re Abt Ridolfino Venuti, voormaals Prefident der ^eden te Romen, heeft zig in deeze eeuw door zyne be-^''fyving van Romen by de geleerde wereld lofwaardignbsp;gemaakt. Hy had alvoorens een berigt van oud en nieuwnbsp;m twee deelen, uitgegeven. Dog alzo hem dit niet

B 3

voldoende fcheen, ftelde hy een vollediger befchryving det � flad op, die egter na zyn overlyden, en in verfchillendenbsp;jaaren, eerll: te voorfehyn kwam. Het eerde deel had tennbsp;titel, Accuiatae fuccintaDefcrizione topografica delle An-tkbita di Roma dell Abbate R. Vemiii, 1763. in quarto,nbsp;twee deelen , die gevoeglyk t�zamen kunnen gebondennbsp;worden. De plaatfen der ouden zyn vlytig daarin aangehaald, en inaaken het boek van gebruik, gelyk ook denbsp;menigvuldige printverbeeldingen, welken de voornaaraftenbsp;overblyffelen in�t kleine voordellen. (?) Het andere deelnbsp;bevat 548. bladzyden in quarto, en voert den titel: Accurata Dejcrizione Topografica e Ifiorica di Roma mgderna,nbsp;opera pofluma dell Abbate R. Fenuti I/66. Hierin vindtnbsp;men de paleizen, kerken, en andere merkwaardigheden,nbsp;volgens derzelver tegenwoordigen toeftand befchreeven,nbsp;De 54. plaaten, die by deeze befchryving behooren, zynnbsp;meed van de bekwaame hand van Piranefi, en fteilen denbsp;voornaamtle gezigten van de plaatfen en kerken in Romennbsp;voor.

Den vreemdelingen pleegt men by hun aankomft gemeen lyk twee boeken aantebeveelen, het eene genaamd, Romanbsp;antica e moderna, ofia nuova defcrizione di tutti gl' cdi-fici anticbi e moderni, tanto fagri quanto profatii, in drie

dce- ¹

Een ander gewigtig en koftbaar werk over de oudheden van de nabuurfchap van Romen zyn wy den zelven Venuii fchuldig.nbsp;Het kwam eerft in 't jaar 1769, re Romen in folio uit, onder dennbsp;titel: Veteris Latii ^ntiq�itat�m ampiijpma Collctlio, in qna, prxter estnbsp;qua hat�enus vul^nta funt, nrhes, villa, templa , balnea , pontes , pifci~nbsp;na, feptilcra i fatua, itttt faltem rndcra t�r fragmenta defcribuntur, �rnbsp;flits quam CXL, tabb- aen. exhibentur, duobus voliirninibits, quoritm primo continentur monur�ienta vctufia Tibnrtina , Tuftuln �r Setina , alteronbsp;vero Laurentina, Ofiienfta, Veiiterua, Corana, Ntrbaaa, jllbma, Ari-iinid) Laviniana, ^ Antiatiaa,

nooR ITALI� N.

'neuivfle uitgaaf van 17�5. zyn veele fouten van de van Ro. Ven �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*?5�* verbeterd, dog ook veelen overgeble-�^�quot;

� t Welk by werken van dien aart niet anders zyn kan. kennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;menigte van de befte fchry vers, uit wel-

� deeze berigten genomen zyn. Het heeft het gebrek der gt; naamiyk dat alle fcbilderyen in de kerken aange-quot;'^ezen, en de hiftorien van de kerken zelven difcvvyls tenbsp;^ydloopig zyn. Egter blyven de twee eerfte deelen eennbsp;^^fuikbaar werk. Het derde betreft de oude gebruiken vannbsp;omen, en bevat zo wei de Fafli confulares als de Keizersnbsp;*�1 Pauzen.

Plet andere heet. La Defcrizione delkpitture e[culture ��^oma, di Filippo Titi. 1763. Buiten deezen zyn�ernbsp;^�og eenige befchryvingen van Romen, die van minder ge-^igts zyn, als:

llMercurio errante delk giandezze di Roma, tantoan-^gt;che che moderne, di Pietro Rojjhi 1750. in 12. Dit werk ^2 kon en onvoldoende.

rattato delk cofe piu memorabili di Rotna da G. P. Pi-1725. 3. vol. in 12. Ten dienfte der geenen , die dan Franfch kennen, heeft men �er een overzettingnbsp;�^ygevoegd.

^Roma antfca dijiinta per Regioni, 1741. 2 deelen in 8. zyn nog meer befchryvingen van Romen, by voorbid eene Franfche, onder den titel, Rome moderne, innbsp;^ '^�olen, welken wy voorbygaan.nbsp;len ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;berigten van meer gebruik zu!-

opgenoemde werken, wyl zy het kund'�orkwaardigfte behelzen, en buiten dat oordeel-'ge aanmerkingen over de werken der kond opgeeven,

�4

aanmerkingen wordt de liefhebber gewend tot oordee* len en na denken over bet geen hem voorkomt, in plaatsnbsp;dat hy anders by een oppervlakkige befchouwing hetnbsp;fchoonfte niet bemerkt, of in de war gebragt wordt.

Het eerde waarop een reiziger geduurende zyn verblyf te Romen moet bedagt wezen, is het verkrygen van eenenbsp;goede landkaart van den omtrek dier dad, en een grondte-kening van de dad zelve.

Zodanig eene kaart is de zogenaamde Topografia geeme-irica dell agro Romano, da Giov. Batt. Cingolani, op 6. vellen. 7/ Patrimonia di S. Pietro, en //Lazio, elk vannbsp;twee bladen, met de oude naamen�er by, zyn zeer bruikbaar. Benedirtus XIV. heeft van den geheelen Kerkely-ken flaat een voortreffelyke kaart op drie vellen laaten maa-ken , die' ten titel voert, Nuova Carta geografica di tuil�nbsp;lo flato del Papa, delineata del Padre C. Maire, nellanbsp;guale tutti i luoghi fono determinati ctn ejfervazioni trigo-�nometriche e aftronotniche, del P. Boscovich.

Jan Baptid Nolli heeft een meederduk, in opzigt der etfmg en der naauwkeurigheid, geleverd, in een fchoonenbsp;grondtekening van Romen. Zy beftaat uit 17. vellen,nbsp;nevens een verkleinde kaart op een vel van �t nieuwe, ennbsp;een andere van �t oude Romen, om het groote plan desnbsp;te beter te kunnen nazien. Wien het groote bedek te kod-

(�) Vaders Le Maire en Boscovich hebben van decze kaart vetflag gedaan in een Ichoon vvcrk, He Httcrarla exped�tione per Pontipciamnbsp;diftonenti ad dimettendos dnot Meridiani gradta^ Roitixnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in 4,

Een grondig werk , zo wel voor de geografie van geheel Italien als van den Kcrkelykcn ftaat in �t byzonder, is de jtnalyfe gci^raph;lt;juenbsp;de PItali� j door den bekvvaamen Franichen aardrykskuiidigen D�An-ville, nevens een kaart waarin de kaften en de ligging des ganfehen lands,nbsp;nevens die der fteden in 't byzondcr, zorgvuldig verbeterd zyn, Par.nbsp;�7-44 in 4.

fiooB. ITALI� N. iS

heeft'^ ^igtnet de twee laatften alleen behelpen, MfiJiag-hej nbsp;nbsp;nbsp;plans vanFalda, het eene van 12. vellen, enw^iJo-

. ^'��lere van 2. vellen, in de voorige eeuw gemaakt,' ^Jgelylis een perfpe�lief plan van Antonio Tempella, opnbsp;'��llen, en veele anderen meer: dog zy zyn te oud,nbsp;l^ygevolg gebrekig, fchoon zy zo veel niet als het -plaanbsp;^��Nom kollen.

�e gezigten, of Fedute di Rma, van Piranefi zyn uitmuntend. Zy verbeelden de fchoonlle kerken, paleizen, j. , en oude gedenkflukken. De geheele verzame-bellaat ongeveer uit 70. bladen. Zy zyn wel niet fyn,nbsp;� op een zeer meeflerlyke en (loute manier gegraveerd ,nbsp;met fraai by werk vercierd. De prys is zeer redelyk,

�u men kan alle de overigen ontbeeren. Barbault, een �fanfchman, heeft in �t jaar 1763. een werk in twee folionbsp;^eelen uitgegeven , genaamd, Les plus beaux monumens denbsp;^otne aiicienne �? inodevne, en i8p. planches^ avec leurnbsp;^feHption biflorique. Dog het evenaart het werk van Pi-JJuefi op verre na niet. Bonaventura Overbeke Stompenbsp;Sit avanzi dell' antica Roma, met lop. plaaten, Lon.

^739- in groot folio 3. deelen, zyn meer wegens de ^uldzaamheid dan de konft voor een liefhebber merkwaar-�� De fchoonlle verzameling van gezigten van ruinennbsp;oude monumenten, niet alleen te Romen , maar doornbsp;Suheel Italien, zal ongetwyffeld worden, die thans opnbsp;^ ten eeniger Engelfchen op 't grootlle folioformaat uit-figu *'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clerifleau getekend, van Zucchi met

vercierd, en van Cunego te Romen gcfneeden. loon^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*^2 konft niet wel aanwyzen. Zy ver-

Perelle in klein formaat, Fedute dolle Fabriche, Piazze, e Strade de Ciov. Giac. Rojji 1655. en Teatro de Palazzi innbsp;profpetHva dl Roina moderna, defignato ed intagliato danbsp;Aleff. Speech!, con direzione di Domen. Rojji l�pp. f�l.nbsp;Deeze gezigten maaken 142 bladen uit.

Le vejligie e rarita di Roma antica da Franc. Ficore-vi , in klein folio , met veel figuuren van oude monumenten.

De ruinen der oude tempels, graflieden, en wat van de oud� bouwkuntl tot heden toe is overgebleven, heeft denbsp;reeds genoemde Piranefi, in een koftbaar werk, ondernbsp;den titel, Le Anticbitd di Roma, uitgegeven. Het be-flaat uit vier deelen in groot folio; en de plaaten zyn innbsp;zyn kragtige manier , gelyk de boven gewaagde gezig-ten, uitgewerkt. De Romana magnitudinis monumenta,nbsp;welken Bartoli op 138. vellen langwerpig folio gefneedennbsp;heeft, behelzen niet alleen waarlyk beftaande gebouwen,nbsp;maar ook veele tempels, renbaanen, theaters en diergely-ken , welken de konlienaar uit zyn hoofd heeft uitgevonden en afgemaaid.

Van de nieuwe Roomfche openbaare en byzondere gebouwen heeft men verfcheiden geheele werken , als:

�ooR ITALI� N.

B. Falda, libro L 35 bladen, Ubre II. 17 bladen, iibro UI. 38 bladen, libro IF. 52 bladen, libro F.van Ro'nbsp;30 bladen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

^ S' Montane di Roma nolle piazze puhliche, intagl. da G. B. Falda, libro 1. 33 bladen. Het tweede deelnbsp;verbeeldt de fonteinen te Frafcati op 18 bladen; hetnbsp;derde die der paleizen en tuinen, 28 bladen; hetnbsp;vierde die van Tivoli, 29 bladen.

lt;5- Giardini di Roma da G. B. Falda , cello lorp piante, alzate e vedute. 2i bladen. (*)

Een byzonder, dog bruikbaar werk voor de beminnaars bouvvkunft, is het volgende: Studio dquot;Architetturanbsp;rroile fopra gli ornatnenti di porte e fineflre tratti da alcu-fabrkbe di Roma con Ie imftire amp;c. da Domenico Rojji.

1702. Het tweede deel verbeeldt de graflieden, kapellen, on andere gedeeltens van kerken, gelyk ook het derde,nbsp;t Welk eerft in 1721. is uitgekomen.

^an de befte oude en hedendaagfche flandbeelden vau E-otnen heeft men een voortreffelyke verzameling in prin-^on onder den titel, Raccolta di jlatue antiche e moderne^nbsp;^^fagliata in acqua forto o abtilino, collo fpopzioni dol Ca-'^ril. Maffei publicata Panna 1704* '^5 bladen. Watnbsp;borders van oudheden, munten, flandbeelden, gebouwen,nbsp;de voornaamfte fchildecyen, alleen, of in verzameliii-is in print gebragt, zal in �t vervolg op zyn plaats ge-�gt Worden. Wy merken alleen nog aan, dat de jongenbsp;quot;y de afdrukken der fchoone bladen, die zyn beroemde

heeft de hier opgegeeven werken, uitgenomen No.4. cn 6nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riafnyden en op z.ya ko�en uitgegeven, als Ko, �.i.

vader, naar de befte fchilderyen van Romen gefneeden heeft, verkoopt. Men vindt ook by hem veele ftukkennbsp;vanAudenard, een leerling van den ouden Frey, gedaannbsp;naar de werken van Karei Maratti. Een menigte vannbsp;landkaarten, geheele printenboeken, en enkelde plaaten'nbsp;naar de fchilderftukken der grootfte meefters in en buitennbsp;Romen, boeken over de oudheden, enz. welken gedeel-telyk van Rofti afkoinftig, gedeeltelyk naderhand gemaaktnbsp;zyn , vinden de liefhebbers in de Cakografia papak.,nbsp;waarvan een breede lyft gedrukt is, onder den titel, In-dice delle Stompe cbe y? trovano nella Cakografia papak.nbsp;Dog men moet op zyn hoeden in �t koopen weezen,nbsp;wyl veele plaaten geheel afgefleten, of anders flegt getnbsp;field zyn. Veelen zyn opgehaald, of van nieuwe meeftersnbsp;zeer middelmaatig op nieuws gefneeden.

By Chracas worden jaarlyks Notizie per Pamo gedrukt, welken lyften der ovelredenen, van de hooge kollegies ,nbsp;profeflbren, en veele eenen vreemdeling aangenaame dingen om te weeten behelzen, en te gelyk de ftaatsalma-nak van quot;Romen zyn.

Het denkbeeld, dat men zig op de plaats bevindt, waar voorheen de grootfte mannen en helden van Rornbsp;men gewoond hebben, maakt op alle reizigers, die denken en gevoelen, eenen zonderlingen indruk. Men be-fchouwt de overblyffelen der gebouwen, welken de over-. heerfchers der wereld hebben opgerigt, met een foort vannbsp;eerbied, en erinnert zig by de vervallen brokken de plaatsnbsp;waar vootmaals menige heldendaad bedreven is. Onder dienbsp;gedagte zwerft men herom, gelyk de nieuwsgierige Tro*nbsp;jaanen by Virgilius:

�ooR, ITALI� Ni

T--Juvat ire, amp; Dorka caftra^

** �gt;olopum manus, bic fttvus tendebat Achilles,

gewoon is de fchooue fchriften der Ouden met ver-* te leezen, ondervindt dit genoegen den dubbeld, als J �et Horatius, Virgilius, of Juvenalis in de hand, langsnbsp;tivieren of op die velden wandelen gast, waarzy voor-gezongen hebben, en waar de fchoone natuur hunnbsp;veel verrukkelyke dealibeelden heeft ingeblazen. Liquot;nbsp;^��5, Tacitui, en Cicero, leeft men met veel meer begrip�

'* toen de oorden betreedt waar zy fchreeven. Veele P^iatfea uit de Ouden w'ordea klaarder, cn van anderennbsp;men nog meer boe fchoon zy zyn, rvanneer men zenbsp;de omftandigheden in den oord zelven onderzoekt,nbsp;liet genoegen, ten opzigce van liet gedenken aan de on*nbsp;Romeinen, is egter niet het eenige, �t welk men tenbsp;_ otoei) geniet, liet wordt daardoor oneindiglyk vermeer-�� dat een liefhebber der konften, en een man vannbsp;bier de merkwaardigfte ftad van de geUeeie wereldnbsp;''�nr zig 2iec, De Pieterskerk heeft uaars gelykc niet, Denbsp;Ptagt der overige kerken, de paleizen verfierd met denbsp;atten der oade en nieuwe kouft, de befte modellen dernbsp;'^uwkuude, laaaken het vetblyf te Romen nuttig en aan.nbsp;S'naara.

rea^^ '^'�^prong der ftad Romen, de gefchiedenis van haa� wasdom tot op de tyden van haare verbaa-toagt, welke eiudelyk den ondergang van �i Ryknbsp;ODhnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� '* bekend, dan dat \vy �er ons by zouden

tino ol^*^* onderging, fmts de rykszetelnaatKonftan-onhe ft u nbsp;nbsp;nbsp;was, veele verwoeftiogen, die een

At*

Romen. Attilla in �t jaar 546. was de verfchrikkelykfte. Sedert dien tyd konden zy zig niet weder herftellen, en zoude zignbsp;veelligt, indien de zetel der Pauzen te Avignon geblevennbsp;was) ook Hooit weder uit de middelmaatigheid �n de armoede hebben opgebeurd. Dog toen de Pauzen hun ver-blyf befteildig te Romen bleeven houden, en de invloednbsp;van �t Roomfche hof in die tyden op alle de koningrykennbsp;der Chrlften wereld veele inenfehen naar Romen trok, begon de ftad als van nieuws weder te leeven. Verfcheidennbsp;Pauzen beyverden zig om ftryd tot het verfraayen hunnernbsp;verblyfplaats, waartoe de in die tyden weder herftelde kon-Hen veel toebragten. Van tyd tot tyd bragt men gebeclenbsp;fchatten uit de puinhoopen voor den dag, welken, nevensnbsp;de werken der nieuwe konflenaaren, Romen voor de tweede reis tot.de eerfle dad van Europa maakten. In dat op-zigt kan men nog met Propertius zeggen:

De veer- Het hedendaagfche Romen wordt in veertien wyken, of verdeeld. Voor den tyd van Sixtus V. telde mettnbsp;ter j .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dertien; hy deed�er de veertiende by, om juift

even zo veel wyken te hebben, als �er ten tyde van Au-guftus waren. Onder de regeering van Benediftus XIV. wierd de uitgellrektheid van elke wyk ftiptelyk bepaald.nbsp;Onze befchryving is naar de wyken Ingerigt. Misfchlennbsp;zou men een order kiezen kunnen meer gefchikt voofnbsp;vreemdelingen; dog, zo wel Venuties befchryving van Romen , als de verklaaring van het groote plan van Nolli gt;nbsp;welken men vermoedelyk te Romen zynde raadpleegen zabnbsp;zyn naar de wyken ingerigt, en, behalvendat, heeft deezCnbsp;�rder nog andere voordeelen, die ons bewogen hebben, ze'

Door ITAL I.E N.

He Pieterskerk is de fchoonfte en grootfte kerk der we-Zy is het meefterlluk van geheel Italien, dat alleen reis waardig is, vvyl men nergens een gebouw aantref-Zal, waarin zulk. een pragt met den edelften fmaak ge-P^^rd is, zou ze veelligt met meerder regt een won-ork noemen kunnen, dan veelen die in de hiftoriennbsp;zodanigen worden opgegeeven; ten minden is het ze-� dat nog de tempel te Efezen, nog die vandenOlym-on. of van deaKapitolynfchen Jupiter, zo pragtig ge-

-32

Stede un t�mpio, il piu hello e meglio adavit� Che vegga il fol, fra quanio gira in�orna.

Een kleine vernedering vo�r de Icallaanen, die denken alleen de konften re bezitten, is, dat hier ook buitenlanders bewonderd worden. Men ziet de ftandbeelden van Francois Quesnoi of II Fiamingo, van Le Gros, en Slodz,nbsp;nevens die van Algardi en Bernini, ert vindt de fcbilde-tyen van Pousfin en Vivien fchoon, al hangen zy naaft dienbsp;van Guercino en Domenichino. Om deeze konftftukkennbsp;wel te onderhouden wordt groote zorg gedragen. De op-zienders houden �t alles feiii en zuiver, (*) en g�evennbsp;daardoor deezer kerke een verrukkelyk aanzien. Dit allesnbsp;t�zaraeii genomen w^ekt by elk die binnen tredt een fdortnbsp;van heiligen eerbied. De met fmaak gebruikte kleine lie-raaden verliezen zig door de grootte van �t gebouw, ennbsp;wekken eene flille bewondering. Het oog vindt te gelyknbsp;eenige ruft by de menigte der konftftukken, en wordt nognbsp;door overbodige fraaiheden in verwarring- gebragt, nognbsp;door nuttelooze verguldfelen verblind. En hierin beftaatnbsp;de verborgen kragt van bekooring, waardoor dit gebouwnbsp;by allen, die het eens gezien hebben, een verlangen opwekt om het weder te bezoeken, en hun het eenftem-inig getuigenis afperft , dat men het op nieuws beziende niet denkt de Pieterskerk weder te befchouwen, de-wyl men telkens nieuwe fchoonheden ontdekt.

(*) Veele menfchen zjrn geftadig bezig alles fchoon te maaken. pit maakt dat men nergens onreinheden bemerkt, en alles �eruitzietnbsp;als of het nieuw was. Langs de rauuten en naar de gewelven wo�jnbsp;den de menfckcn in machines �pgetrokken.

, Arcbitetto del Papa Innocenzio XIL. 1694. Pefchr'j-fol. tnej piaaten, Latyn en Icaliaaufch, byna 500 bladzy- wingent dik. In dit boek wordt alleen van de bouwkunft dee-^er kerk gefproken, en dezelve met die van liet Pantheonnbsp;en den Dom te Florencen vergeleken, Fontana wilde innbsp;�eti ander werk het binnenfte en de konftftukken befchry-dog bragt het niet ten einde. De Jefuiet Filip Bo-��^�ni nam dien arbeid op zig, en gaf een wydloopige be-fchryving, nevens de praalgraaven in plaat gebragt, en eennbsp;Seleerde hiftorie van den oorfprong en �ttoeneemen deezernbsp;^erke uit, onder den titel, Templi Valicani Hijloria, Romcenbsp;*7oo. (*') Van de altaaren en reliquien heeft men eennbsp;�fzonderlyk berigt, genaamd Altarhim amp; Reliquiarum Sa-filica Vaiicana defcriptio hiftorka 1744. De onderaard-fche gewelven heeft Torrigio onder den titel, Le fagrenbsp;^rttte Vaticane, befchreeven. Eindelyk heeft men eennbsp;'vetk over de geheele kerk van R, Sindone en A, Marti-dat tot een klein begrip van devoorigen dienen kan,nbsp;getiteld, della Bajilica di S. Pietro in Faticano libri duo,

^oma 1750. 2 deelen in 8. Het nieuwlte werk is dat Van Petrus Chatiard, Ntwva defcrizione della Bajilica S*

Palazzo Vaticano 1762. in oft. met piaaten. Van een Zo

ten

afzonderlyk gedrukt zyn. Van de laatften zyn �er v^al if, Pauslyke Cakografia te vinden. Zeer naauwkeu-

rige

^ ^ nbsp;nbsp;nbsp;laar 1715, kwamen it. Frankryk 13 vellen met tekenin-

S^naamd Dijfiins de teates les parties de St. Pierre i Rome

lieafmeetingen in a�e deelen heeft de Franfche Architekt kerk. Dumont voor eenige jaaren te Parys in een vervolg van bladen uitgegeeven. Van de werktuigen, die by het bouwennbsp;der Pieterskerk gebruikt zyn geworden, handelt het werknbsp;van den beroemden Zabaglia, van^wien in �t vervolg meernbsp;zal gefproken worden, onder den titel van Contignationesnbsp;amp; Pontes, met plaaten, te Romen 1743. in fol. uitgegeeven. Het gevaar �t welk van de fcheur in de koepel metnbsp;den tyd te wagtcn is heeft den beroemden wiskundigen,nbsp;den Marquis Poleni, gelegenheid gegeven, zyne Memorienbsp;ijloriche della grand Cuppola di S. Pietro 1748. in fol. metnbsp;met plaaten uit te geev�n, waarvan wy breeder in �t vervolg handelen zullen.

De berigten aangaande de volgende kerken zullen zo breedvoerig niet zyn , dog de Pieterskerk verdient watnbsp;naauwkeuriger gekend te worden. Het is goed ter formee-ring des fmaaks deeze kerk roet vlyt te bezoeken , allesnbsp;oplettend te befchouwen, en �er een ftudie van maaken�nbsp;ten dien einde is het ook noodig, dat een vreemdeling bynbsp;ons van alles een kort begrip vinde, om niet te behoevennbsp;de aangehaalde wydloopige werken raad te pleegen, tennbsp;zy hy over �t een of ander Huk byzonderlyk onderligt w�nbsp;zyn.

De Pieterskerk ligt aan �t noordweftelyke eind van Romen, der kerk. of in de zogenaamde Leonifche ftad, gindszyde den Tiber,nbsp;aan den Vatikaanfehen berg. In oud Romen vond mennbsp;hier de tuinen van Nero en de Via triumphalis.

Conftantinus de groote deed op deeze plaats, toen hy den Chriftelyken godsdienft had aangenomen, een aanzieti-lyke kerk, van over de 300 voeten langte, bouwen.

�t begin der zelliende eeuw zag men �er nog de overblyfleb van. Het ztiiderdeel ftond gedeeltelyk op de muuren vai*nbsp;de renbaan van Caligula en Nero. In �t jaar 1447. wanneef

Door ITALI� N.

quot; ^��'^hitekt J. B. Alberti over het door Rofellini op-'�oet nbsp;nbsp;nbsp;overleed toen de muuren pas twee

traa waren. Zyn opvolgers zetfeden den bouw ''�ort, tot dat Julius II. de Pauslylcen zetel, metnbsp;^ Sfiefl: tot groote ondemeemingen gefchikt, befteeg.nbsp;hielnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zig door een groot werk vereeuwigen, en

den bouw der Pieterskerk voor een daartoe ge-� t middel. Hy bedoor het ontwerp van Lazaro Bra-Bon^^ volgen. (?) Men ziet het nog in �t werk van anni. He kerk moeft veel grooter worden dan de ou-j om een deel van �tnabuurige kerkhof, dat als eenhei-0� plaats befchouwd werd, daar mede in te fluiten. Ver-moed zy de gedaante van een Latynfch kruis, (**)nbsp;drie fehepen, en aan eiken hoek der voorzyde eennbsp;men, jog �j midden een groote koepel met drie co-hoven malkander, hebben. Men verwyt Bramante,

^ � '^oor alleriei liften den Paus tot het goedkeuren van zyn V , �ebiagt te hebben: ten minden ging hy by �tom-

�*uleg der Pieterskerk, zo wel als over de gedaante det I^qjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kerken, veidient de Ichoone verhandeling van Lc

DePiefers-^'^^ Michael Aiigelo naderhand beklaagde, gebroken wer' ier/i, ' den. Egter bloeven Je oude tribunen, (*) de zogenaam'�nbsp;de Cafifejjione di S. Pietro, en de vloer der oude kerke�nbsp;welke ledert veele jaaren als een heiligdom was aangezien�nbsp;daan.

Juiius 11. lag in �t jaar, 1506. den grond tot bet nieuwe gebouw, en zectede hec werk zo yverig voort, dat viefnbsp;zeer zwaare pilaars onder de koepel tot aan de kroon ge*nbsp;reed waren, en in vief grpote boogen, waarop de koepel�nbsp;ruft, konden gefteld worden. Naderhand heeft men dee'nbsp;zen fpoed berifpr, en daaraan de zwakheid der pilaaren�nbsp;en het verzakken der boogen toegefchreeven. Bramantfinbsp;ving ook aan de nieuwe tribune te bouwen, en bekleedt!�nbsp;de vnuuren van buiten met gehouwen fteenen, Peperin^�nbsp;genoemd. Door het pverlyden des Pauzen in �t jaar ifiS'nbsp;en van Bramante in 't volgende jaar, geraakte het werknbsp;een weinig aan �t verflappen. Dog Leo X. floeg �er d�nbsp;liand met nieuwen y ver weder aan. Giuliano van Sa�nbsp;Galio werd van Florencen ontboden, en hem, beneffec*nbsp;Giocondo van Verona, een Dominikaan, en den beroemden fchilder Raphael, d� voortzetting van den bouw aa�'nbsp;bevolen. Zy hielden dep grondflag der pilaaren voor de�nbsp;laft van zulk een gewelf te zwak, en verfterkten dien do�*nbsp;zwaare muuren en vafte boogen. San GalIo ftierf in �t ja�'nbsp;1517. Raphael in 1520. en Pater Giocondo verliet R�'nbsp;men. Bakhafar Peruzzi werd toen bonwmeefter, die Br�'nbsp;inantes ontwerp, wyl de uitvoering daarvan te veel tyt^*nbsp;en koften vorderde, anders inrigttede, en in een Griekf�^nbsp;kruis, met behouding van'Bramautes koepel, veranderd�'

{�) Tribune is in Italien de plaats agter ia de kerk , waar tneeiilyk het hocfdaltaar ftaat.

DOOR. I T A L I E N*

Clemens VII, veroorzaakten een flilHand in j)ePietei dannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Peruzzi kon onder dien Paus niet meerkerk.

Paul'^^ firamante begonnen tribune ten einde brengen, ton'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gtootcr yver aan , nam An-

''3B San Gallo, den broeders zoon van Giuliano, tot wmeefter. Deeze veranderde liet plan op nieuws, ver-vawdigeje een model daartoe, dat alleen 4000. daaldersnbsp;en vervolgde het bouwen tot in �t jaar 1546. wan-hy overleed.

de groote bouwmeefter Michael Angelo jtJicha�l Ven� diende eer bewaard was, een ontwerp te get-dngelo.nbsp;in hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verdere verandering iioodig had. Hy vond

voorige te .veel pilaaren en zuilen , welken deels te �ubaar waren, deels regens de edele eenvouwdigheid,

^�hte zulk een gebouw vorderde, aanliepen, deels der haar noodig ligt benamen. Hy maakte dan binnennbsp;tyd van veertien dagen een plan, waarin het Griek-� kruis behouden, en de groote tribune, zo wel als denbsp;kennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt; welken de twee armen van �t kruis maa-

, meer vetwyderd werden, In plaats der dubbelde pi-^rs boven elkander, gaf hy der kerke door een enkelde ry van n'i 1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ o j

gelyk de veelvuldige hoeken in het ontwerp zyiis 'gaugers te verbergen , en bragt het door een eenvouw-ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zo ver, dat alles veel beter in �t oog viel,

REISBOEK

DePieters-V^^^^^ magt om alles naar zyn goeddunken te beftie'^^* kerk. De arcbkekt misbruikte deeze magt niet. Hy deednbsp;inuuren van buiten met ftukken van fchoon travertinonbsp;kleeden, zettede den bouw onder vyf pauzen voort�nbsp;liet voor zynen dood, in �t jaar I5d4. een model vanb�!^nbsp;vervaardigen, op dat zyn opvolgers geen verandering^nbsp;�t bedek maaken mogten.

Pias V. benoemde Baroccio da Vignola en Pietro Li^'^ rio, welken Michael Angelo reeds gebruikt had, omnbsp;zelven optevolgen, dog met lalt van niets aan �t plan di^quot;'nbsp;grooten konftenaars te veranderen. Ligorio, die eenek*^nbsp;ne verandering had willen maaken, verloot kort daai�nbsp;zyn ampt. Dus bleef Vignola alleen, dog kon nietnbsp;tot Hand brengen, wyl de Paus van wegen den oorlogi�'nbsp;de Turken tot te zwaare uitgaaven gedwongen werd.

Na den dood van Vignola, in �t jaar 1573. droeg gorius XIII. de plaats van bouwmeeller aan Giacomonbsp;Porta op, en deed door hem.de fchoone Gregoriaanf*-^*nbsp;kapel, nevens de daartoe behoorende koepel bouw^quot;'nbsp;Zyn opvolger Sixtus V. had den roem , door della Pod�'nbsp;die verbaazende koepel, de grootfte in de geheelewere'^'nbsp;binnen twee en twintig maanden, te voltooyen. De z�^''*nbsp;Paus deed in 1586. den grooten obelisk voor de Piet^�*nbsp;kerk oprigten.

Clemens VIII. deed de kerk van binnen met mozaik' werk bekleeden, het gewelf met verguld ftukadoorfelnbsp;fleren, de vloer verhoogen , en met marmer bedekk^''nbsp;EindeJyk werd de tribune der oude kerke, die tot nog�^*nbsp;was blyven flaan, in �t jaar 1592. afgebroken. Deze F�**�nbsp;bouwde de Klementynfche kapel tegens oves de Grc^**nbsp;riaanfche. Della Porta had �er �t opzigt over tot in �tnbsp;1604.

�ooR ITALI� N.

� '�oor dat de honderd jaaren vol waren. Wat�er nog van ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Konflantyn over was werd omvergehaald,

... �bouw ooftwaards langer gemaakt, om nog eenige dien^^-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of grotten daar binnen te bevangen. Teit

dat maakte Carlo Maratti een nog grooter plan dan Van Micha�'1 Angelo. De oude muuren werden in ge-�t Vi^-*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plaats af waar de kapellen van het koor en

veerf'*^^ ^^If'ament ftaan , afgebroken , een grondllag van S Voet diep gegraven, en de eerde Heen tot deezennbsp;i6o8 ^^oieg in �t jaar 1607. en van de voorzyde innbsp;� gelegd. Deeze zwaare bouw werd zo yverig voort'nbsp;dat in 1614. alles klaar was. Alleen ontbrakennbsp;j'og de twee torens op de hoeken der voorzyde. Daartoenbsp;^g Wen in 1618. den grondllag, dat met zwaare kollen ternbsp;^^epte van zeventig voet moed gefchieden. PauIusV. hadnbsp;genoegen voor zyn einde, in �t jaar 1621. het muur-der beide torens in gereedheid te zien.

�P ^��gt;rii naderhand, onder Uibaaii VIII. de fpits gi^nd^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van den eenen toren zetten wilde, gaf de

toe. Eenigen tyd daarna ontdekte men fcheuren in ^t^^oon Bernini, met andere bekwaamenbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 beweerde, dat dit geen kwaad kon, wilde �

thetj'^ '^rrgheid van tyd en de menigte van pauzen dat te en^f Seweeft met bouwen, kan men van de groot-Haasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;des werks oordeelon. Volgens Fonta-

heeft. Welke fomtnen zyn niet aan de veelvuldige model-kerk, len, veranderingen, verbeteringen na Fontanaastyd, en moza�eken verfpild, en wat koft het gebouw nog niet jaarlyksf Clemens VIII. heeft een byzondere kongregatie van kat'nbsp;dinaalen en prelaaten ingefleld, die �t opzigt over den bouw,nbsp;�t onderhoud der kerk, en de daartoe gefchikte maaltingennbsp;hebben moellen.

Voor de eigenlyke Plaats der Pieterskerk is een ruim plein, dat verdiende met betere gebouwen omgeeven te worden. Hetwastewenfchen, dat, om de kerk des te pragti-ger te maaken , volgens het oude ontwerp, van de brug St.nbsp;Angelo tot aan de plaats der kerke, een lynregte, metnbsp;fchoone huizen bebouwde ftraat getrokken werd�, zo datnbsp;by �t inkomen van de ftraat men dit majellueus gebouw tennbsp;eerften in �t oog kon krygen, en het geduurig daarin behield , tot dat men �er bykwam.

De zo genoemde Plaats van St. Pieter beftaat uit twee deelen, het voorde is een eirond, het andere een langwerpig vierkant. Het eironde heeft tegen de kerk overnbsp;een groote opening, welke ten ingang op de Plaats dient.nbsp;Het andere is met een pragtige colonnade, welke haars ge-lyke niet heeft, omgeeven. Van het eironde gedeelte defnbsp;Plaats heeft de groote middellyn, zonder de colonnade,nbsp;6olt;S. en met de colonnade 712. voet, en de kleine middellyn, als men iiaamelyk veronderftelt, dat de colonnade toeloopt, 550. voet. De daaraan paaiende vierkantenbsp;Plaats is 296. voet lang en 353. breed. De geheele lengte des eironds tot aan de agterfte ronding der kerkmuuren,nbsp;bedraagt 1690. voet. Benediftus XIII. deed de Plaats ia

DOOR ITALI� N.

t iaat i725_ plaveyen , �t welk alleen 88000. i^^^'^DePieten-kottte. nbsp;nbsp;nbsp;kerk.

�p bet midden der Plaats verheft zig de pragtigeEgipii-D^OW/s^. fche obelisk, die uit e�n enkeld ftuk Oofterfch graniet be-74. voetboog is, en, volgens Fontana, byna eennbsp;willioen Roomfche ponden weegt. Zyn geheele hoogte,

Sixtus de V. deed dit verfchrikkelyke gevaarte door den^j;^ oprig~ i^eroemden Domenico Fontana (*) oprigten, die al zyn//�g.

Egter verhaalt men, dat hy zig zo zeer op zyn rekeningen ''ediet, en niet op het uitrekken der touwen dagt, dat hetnbsp;Mislukt, en de obelisk niet vlak op zyn voet gekomen zounbsp;, had niet iemant uit de aanfchouwers geraaden, de tou-'ven nat te maaken, waardoor die korter geworden, en denbsp;�Obelisk in zyn tegte ftelling gekomen zouden zyn. De werk-diigen waren zeereenvouwdig, en beitonden uit4i.katrol-, waaraan 800. menfchen en 160. paarden arbeidden.

^^^t teken werd elke reis met een klok gegeven, en den lo. fepteraber 1586. kwam de obelisk, onder �t losbrandeunbsp;van �t gefchut, en �t luiden van alle de klokken, totnbsp;ftand, waartoe 52. hoofdbeweegingen gevorderd werden.

obelisk lag voor dien tyd in de aarde begraaven, agt '^*gen had men werk om hem uit zyn ligging optehefFen, en

kerk. Huk voor hem gefchikt, te brengen. Hetgeheele werk kwam binnen �t jaar in order, en kortte den Paus, naar Fontanaasnbsp;rekening, byna 38000. fcudi, behalven het metaal van hetnbsp;kruis, en de vier leeuwen, welken de PauslykeKamer totnbsp;een gefchenk gaf. De marmeren balurtrade om denzelven,nbsp;en de andere fieraaden, heeft Innocentius XIII. in 1713.nbsp;daatby laaten maaken. Het fondament is zeer breed en diep.nbsp;Het beftaat uit louter kleine keizel- en bakrteenen, die metnbsp;een harden kalk verbonden zyn. Op het voetftuk liggennbsp;de gedagte vier leeuwen van brons, op de welken de obelisk zonder eenige andere vartigheid dan zyn eigen zwaartenbsp;rurt. Het metaalen kruis op de fpits des obelisks, in hetwelknbsp;wat van het hout van Chrirtus kruis bewaard word, is/, voetnbsp;hoog.

Voorheen was deeze obelisk aan Keizer Auguftus en Tiberius gewyd, waarom men nog op de eene zyde boven aan de fpits leeft:

(�) Op deeze verfcheiden toewyingen ziet het dijikhon; AegyptHS Solt, hluU me Roma dicavhnbsp;Au^ujiis^^ facY�t tu ph Sixte Cruet.

DOOR ITALI� N.

Op elke zyde des obelisks ziet men een pragtige gt; die dag en nagt fpringen, en, onder een aange-naam geruifch, een groote menigte waters uitgeeven, waardoor de Plaats van St. Pieter des zomers zeer verfrifclitnbsp;'vordt. De fieraaden van de zelven zyn door Bernini op-g�geven. Van den zelven bouwmeefter is ook het plannbsp;colonnade, welke de Plaats omgeeft. Alexander VII.nbsp;in �t jaar i66i. den grondflag �er van, en onder Cle-�ens XI. bragt Bernini ze tot Hand.

�eeze heerlyke Colonnade maakt een pragtigen ovex-De Colon-dekten gang, 56 voet breed, die aan beide zyden detnade. Plaats tot aan de kerk loopt. Aan den ingang, die metnbsp;drie treeden opgaat, is op eiken kant een paareenvouwdi-ge gevels gebragt, tvelken op vier zuilen van dorifche order ruften. Deeze vier zuilen maaken ook drie gangen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Welker middelfte de breedfte is. Zy ftaan in de geheele langte der colonnade viervouwdig, en zyn in getal 320. Zyzynnbsp;'^an travertino, 40 voet hoog, en van onderen zo dik, datnbsp;twee mans ze naauwlyks omvademen kunnen. Het dak dee-colonnade is plat, en met een baluftrade omgeeven,

Waarop 88 ftandbeelden, ieder met het voetftuk 16 voet ^�og, liaan. Zy verbeelden martelaars, ftigters van orders ,nbsp;cn heiligen, en zyn naar Berninies tekeningen vervaardigd.

P�s zuilen nevens de ftandbeelden geeven deezer gallerye �sn hoogte van 65. voet.

Ten einde der colonnade, waar de vierkante plaats een �^tgt;vang neemt, zyn twee lange gangen met gekoppeldenbsp;tot in �t portaal of de gallery der kerkenbsp;ioopen, De deuren zyn met mozaifch werk verfierd.nbsp;s�ens Xl. heeft de baluftrade op deeze galleryen insgelyksnbsp;�et 48 ftandbeelden, van de hoogte der boven gedagten, laaien bezetten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pater

DePieten- Pal�r Bonanni rekent de koften deezer colonnade met de kerk, galleryen op 850000 Sciidi. Men zou het pragtige voorkomen der Pieterskerk op geen voortreH�lyker wyze kunnen yergrooten, dan door deeze Plaats, die eiken vreemdeling, die �er voor�teerft komt, verbaallheid �n verwondering inboezemt.

Plet einde deezer Plaats neemt de geheelebreedte van de voorzyde der kerk in. Men klimt naar dezelve van drie zydeiinbsp;langs een broeden trap. De voorzyde heeft grootekorinthi-fche zuilen, met een attiek of kleine zuilenorder, waarover de koepel op eenigen afdand heen kykt. Alexander Vil.nbsp;deed dien koftbaaren marmeren trap maaken. De treedennbsp;worden liniina Apojlolormn genaamd, en zyn raeeft uit eennbsp;piramide, welke men voor de tombe van Scipio uitgaf, ennbsp;die by �t vergrooten der kerk moed weggenomen worden,nbsp;gehouwen. Beneden aan den trap (laan de beelden vannbsp;Petrus en Paulus. Boven op den zelven is een bordes,nbsp;ofgrooteruftplaats, 194 voet breed, en99.lang, w�aar denbsp;pauzen en gekroonde hoofden, als zy in ceremonie de kerknbsp;bezoeken, ontvangen worden. Terwyl men den trap opklimt ziet men de grootfche voorzyde der kerk, 3�6 voetnbsp;breed, voor zig. De grootte maakt dat de deelen derzel-ver in �t eerft lang zo groot niet fchynen als men ze werk-Jyk bevindt, wanneer men nader toetreedt. Dan wordtnbsp;men eerft de verbaazende hoogte der zuilen gewaar, welke met hetvoetftuk en�thoofdgeftel 86 voet beloopt. Hetnbsp;h�ofdgeftel bedraagt 18. de attiek of tweede order 32. denbsp;baluflrade 5. de Ilandbeelden l� voet; gevolglyk heeft denbsp;geheele voorzyde een hoogte van 157 voet. Deeze hoogtenbsp;fchynt in evenredigheid van een breedte van 366. wat klein;nbsp;dog Maderni wilde de ouderfle ronding der koepel, die zignbsp;pragtig daar over heen verheeft, niet voor het oog verbergen , wyl zy der geheele kerke een edel aanzien geeft.

D o o a I T A L I E N.

voorzyde is met vyf groote openiiigen en k'aoortG pieten-�iiflen voorzien. In �t midden ziet men Chriftus den Petrus den fleutel overgeevende, in basreli�f. Over hetnbsp;OQderfte portaal gaat een tweede gallery met balkons ennbsp;. dan komt de attiek of tweede order nevens de ba-waarop de beelden van Chriaus en de Apofte-

ftaan, nbsp;nbsp;nbsp;...... � nbsp;nbsp;nbsp;' ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� , �

Men berifpt op het portaal der kerk van Maderni, dat het van wegen de veelvuldige rifa�eten niet eenvouwdig ge-is; de menigte der verdeelingen beneemenhet groot-iehe van �t geheel, eii geeven een mager aanzien. Denbsp;��^iddetlle gallery of de tribune, waarvan de Paus den ze-S^n uitdeelt, is te veel,verborgen. De kolommen behoor-niet in nilfen te ftaan, het hoofdgeftel is te zwak, ennbsp;ipiingt.niet genoeg uit. Het valt niet genoeg in 't oog,nbsp;de kranslyft te hoog is, niet genoeg uitfpringt, enon-der zig een menigte kleine deelen heeft, die men van verrenbsp;''i'it onderfcheiden kan. De attiefcbe order is te hoog, ennbsp;i^aeft te kleine karnis: de daarboven ftaande baluftrade is,

** iaag. De daarop geplaatfte ftandbeeiden hebben iets plomps. Het breede rifaliec met zuilen heeft eeu tw'cedenbsp;�lialiet, waarop de gevel ruft. Het zou veel eenvouwoi-en edeler geweeft zyn, als de gevel over het geheele,nbsp;breede rifa�et der zes fchoone kolommen, die twaalf pal-�en in de middellyn houden, gelopen had j waardoor mennbsp;�nenigvuldige kleine en magere verdeelingen vanhet por-��*1 had kunnen vermyden, en een grooteq, met de koepelnbsp;ge�'venredigden gevel, verkrygen. De niflen aan denbsp;voorzyjg worden wegens de goede evenredigheid, doornbsp;hlicha�i Angelo opgegeven, geroemd. In t algemeen zynnbsp;�� de geheele buitenfte aichitektuur der kerk te veel rifa�

4�

kerk, geheel benadeelt. De voet, welke rondom gaat, en waarop de korinthifche pilafters (laan, doet een voortrefi�lyke uitwerking, en heeft een goede evenredigheid. De ven-fterlyften in de attiek zyn te klein, en vallen niet wel innbsp;'c oog.

De Koepel. Schoon de groote koepel agterwaards Haat, brengt zy egter veel tot fieraad van de voorzyde toe. Zy heeft eerftnbsp;een hoekigen, dan een ronden voet, met een fterke kar-nis, de welke van boven zo veel uitfpringt, dat men opnbsp;de ronding, of gelyk het de Franfche architekten noemen,nbsp;op den trommel, met een koets met zes paarden ryden kan.nbsp;Op deezen tweeden voet verheft zig de trommel met eennbsp;korinthifche zuilenorder, daarop (laat een attiek, welke denbsp;eigeniyke koepel draagt. Op de koepel ruft de lantaarn,nbsp;waarop men een piramide, die met een grooten kogel, ennbsp;een daarop geplaatft kruis, verfierd is, gefteld heeft. Ditnbsp;geheele deel der Pieterskerk is een meefterftuk voor denbsp;evenredigheden. De breedte is tot de hoogte wel ge�ven-redigd, dog zy zou nog beter uitwerking gedaan hebben,nbsp;als men het hoofdgeftel boven de gekoppelde zuilen geennbsp;rifaliet gegeven had. De attiek daarboven is van een goede evenredigheid, en met fmaak verfierd. De kromme linie der koepel kon van geen edeler gedaante zyn. De drienbsp;ryen openingen rondom de koepel doen een goede uitwerking , alleen fchynt de middelfte ry wat te groot. De lantaarn ruft onmiddelyk op de koepel zonder piedeftal, ennbsp;is met gekoppelde ionifche zuilen, en een kleine atttiek,nbsp;verfierd. De piramide op dezelve is van een goede gedaante, en de kogel fchynt niet te groot, fchoon hy zevennbsp;voet in de middellyn heeft.

Aan beide zyden der groote koepel ftaat een kleine. Zy zyn agthoekig, en met korinthifche. zuilen en pilafters verfierd.

DOOR ITALI� N.

'er . De gedaante is fraai, en naar de grootte welge�ven-�)g pieters-'� � Vignoia heeft �er �t bellek van gemaakt. nbsp;nbsp;nbsp;kerk.

^V�Tedigheid, misfchien wat te lang. Aan des-* ^'eide hoeken ft�oten de twee galleryen aan, waar-men van de groote colonnade der Plaats komt. Het 'rost, en met beide groote openingen aannbsp;^ eind ^oet lang, 39 voet breed, en 98 hoog.

�ukadoorfel. Daar zyn twee fonteinen in j die die-oai aijg vuiligheid wegtevoeren. Aan beide de bui-� einden des portaals Haan de beelden van Konilantya j Karei de grooten, welken de kerk zo veel te dan-heeft. Zy worden te paard zittende verbeeld. Kareinbsp;^ Kroote is van Cornaccini gemaakt, dog niet wel uUge-fiet beeld van Konliantyn door Bernini verdientnbsp;meet lofs. Daar is wel veel handeling in, dog alles isnbsp;h^|^^'�^i�tgt;orig. De Keizer wordt verbeeld als toen hemnbsp;vertelt, verfcbeen, �t welk, tegensnbsp;t beeld over, op een arcade zig vertoont, met het op-j. ^ t, Ambulabunt genus m lumine tuo , Pi reges innbsp;endore. By dit ftaiidbeeld is een trap, die naar de bo-quot;ite gallery of tribune leidt, en te gelyk in �t Vatikaan-^ � Paleis. Bemini is �er de uitvinder van, en heeft �ernbsp;� 'otitfche order by gebruikt.

kl^^ van �t groote portaal is marmer van verfcheiden Clemens X. deed ze door Bernini maaken. Denbsp;Zuilen aan de hoofdingangen verfieren het portaalnbsp;Vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Handbeelden

2)g/j/^;g,-j-gemeenlyk la Navicella of la Nave del Giotto kerk. om dat zy Petrus verbeeldt, geduurende den ftorm opnbsp;zee wandelende. (¹) Benediftus IX. liet ze vervaardigequot;'nbsp;Paulus V. herftellen, en Alexander VII. hier plaatfen.nbsp;wel van wegen de konft als den ouderdom is het een fchooi'nbsp;fiuk.

Van deeze gallery gaan vyf deuren, naamelyk even veel als de oude Bafilica had, in de kerk� Een kleinderftnbsp;behalven deeze vyf, is altyd toegemetfeld. Zy heetnbsp;Heilige deur, wyl zy federt de zeftiende eeuw alleen aH^nbsp;vyfentwintig jaaren eens, by den aanvang van �t jubeljaar�nbsp;geopend, en ten einde van �t zelve weer toegemecfel²nbsp;wordt. De pelgrims zyn dan gewoon de brokken kalk ennbsp;als heiligdommen opteraapen. Aan den muur van dee^�nbsp;deur is een kruis van verguld brons, en de poften dernbsp;ren zyn van violet marmer, welke kleur van marmer daaf'nbsp;om Marmo di Porta fanta heet.

Drie van deeze vyf deuren hebben fchoone marmerequot; zuilen. De flagdeuren der middelfte zyn van brons, onda¹nbsp;Eugenius IV. door Antonio Filareto van Florencen, ennbsp;inon, Donatelloos broeder, gemaakt; zy verbeelden ba¹nbsp;leeven van den genoemden Paus. Geduurende het jubel'nbsp;jaar komen �er ook bronzen flagdeuren in de heilige de�f'nbsp;Tusfchen de groote deuren liaan drie lange opfchrifteb'nbsp;waaronder het middelfte uit vaarzen, door Karei den grof'nbsp;ten ter eere van Paus Hadriaan gemaakt, beftaat. Bovequot;nbsp;de middelfte deur, tegen over het fcheepje van Giotto�nbsp;heeft Bernini in een basreli�f Chriftus afgebeeld, daar b/nbsp;tot zyn Apoftelen zegt, weidt myne fchaapen.

Hierop zinfpeelde Innocentius IX. toen hy deeze ftoute va�! zen aan Keizer Frcdcrik II. zond.

Niteris incajftim navem fuhwcrgerc Petris FltUlnat^ aji narnipiam mcriUur illa ratU,

�^o �R I X A L I E Ni

^ erdag den waren geloovigen den zegen uit, en ver^ kaa rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;na�t uitblaazeu en wegwerpen van wafch-

^wordt tot een conclave gebruikt; dog men de venders en openingen naar de Pieters-^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�de gemeenfcliap met de ftad voorteko-

_ treeden nu in de kerk zelve binnen, om daar d� de pragt, en den edelen fraaak, alsdedrieftuk-quot; Welken haar tot het volraaaktfte gebouw der wereldnbsp;te bewonderen. Als al eenige kleinigheden mog-te fc '^'^'^'^�^^tifpt worden, zo verliezen zy zig indegroo-ftaanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van �t geheel. Deeze kleine misdagen be-

qP . � hl een gebrek aan fmaak in de bouwkunfl: zelve, Samenvoegingen, of in de fieraaden. Delaatdennbsp;�en naauwiyks uit hoofde van de grootte des ge-kwquot;^^*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eerde te oordeelen, worden beJ

^ aatne architekten vereifcht, en die moeten, om zeker te � eerft nog wel hun oordeel grondig onderzoeken,nbsp;�wys dat die misdagen weinig in �t oog loopeii,nbsp;Zonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tn �t geheel niet ontdekt worden.

kerk. het gewelf toe 44a. hoog is. f¹ ²) De groote deelen deezes ontzaglyken gebouws hebben een zo natuurlyke evenredigheid, dat niets te lang, te breed, nog te hoog fchynt.nbsp;Men merkt de reiisagtige grootte derbyzondere deelen nietnbsp;eer, als wanneer men ze elk op zig zelf, en buiten �t verband met het geheel, befclionwt; dan blykt het eerft, datnbsp;verfchciden kapellen zo groot zyn als veele middelmaatigenbsp;kerken. By �t inkomen in de kerk fchyuen de marmerennbsp;kinderen, die de wywatervaten houden, de gewoonsnbsp;grootte van vyfjaarige kinderen te hebben, dog van nabynbsp;ziet men, met vcrw�ondering, dat zy 6 voet lang zyn. D¹nbsp;juiftheid der evenredigheden maakt ook , dat de grootsnbsp;deelen, in �t geheel befehouwd, van gewoone grootte, eonbsp;niet buitengemeen fchynen. Sommigen zien het als eennbsp;gebrek aan, dat deeze kerk geen verbaasdheid verwekt-Dog een foort van e�nsklapfche verwondering verwekke¹^nbsp;ook veele gothifche kerken. Wy flaan verlleld over dsnbsp;hoogte deezer kerken, om dat de gangen final, de zuilefnbsp;zeer dun zyn, en van boven met enge gewelven geflotennbsp;worden. Om die zelve redenen flaan wy ook verlleld �vetnbsp;haare langte. Diergelyke aandoeningen verwekt de Pieterskerk by geenen vreemdeling; dog daarin beflaat ook haafnbsp;volmaaktheid.

Pauhkerk grootfle en beroemdlle kerk, ten aanzien der bbin''�' tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kunll, is naait de Pieterskerk, zonder twyffel, die van

De afiiieetingcn hier gebruikt zyn volgens den Patyfehen voc'� Het zelve heeft plaats omtrent de colonnade cn de plaats vannbsp;Pieter.

Zy wierd gebouwd tusfehen de jaaren 167}. tot 171J, fchat de keften op anderhalf railUoenen ponden ftcrlings.

'�vereenkomft met de Pieterskerk te Romen; dog haar �nt-p^ A^fers-breekt die edele en natuurlyke fmaak, fchoon zy altyd een e . voortreffeiyk geboitw blyft. Onderiissfchen :s zy m allesnbsp;kleinder evenredigheden. De langte bedraagt maarnbsp;469 Paryfche voeten, de breedte 233- en de hoogte 319.

Pieterskerk daarentegen is met de munten en h t 'voorportaal 666 voeten lang. Van bmnen is de Ulg ,nbsp;gelyk wy reeds boven zeiden, 575 voet-foWp is 84. en de geheele kerk met de muuren 284 Voetennbsp;treed. De kruisgang is van binnen 410 voeten lang, einbsp;��a. v7� a. Cteta Pe.rl .0.

o t algemeenzyn dedeelen onderling in �ene v�ortrefTe- Jffuce'tSn-r� betrekking. Plet middenlichaam, de buik, of zo ^\sgenderPi'c� bouwkundigen noemen, hztfchip, is wel ge�venre-quot;*�^''^^�^*��^*nbsp;'Sd, de fchoone groote koepel (temt met het geheel over-^ � o^aragcer ligt het koor, �t welk zig naar beide denbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deelen volmaakt wel fchikt. Van agter�n loop:

rond , zo wel als de beide einden des kruisgangs, �ydnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;breed is als het koor. Ter

jg o der hoofdkoepel zyn �er kleinderen, die met degr��-ho^^^ overeenkomen, dog op haar zelven befchouwd te 05 zyn. fjet groote fchip heeft op zyde een paar gan-�00 met kleine koepels, welken veel tot het pragtige aan-^'ori der kerk bybrengen, dog anders wegens de eirotid�nbsp;berv'' groote hoogte niet wel in �t oog vallen. Ook

��heele kerk is met gro�te korinthifch� pilaftets ver � hun hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voetftukken op de vloer der kerk (taari ; opi

/)tfP/f/m-evenredigd; men had maar de holle lyflenin de kornis nie^ kerk, moeten weglaaten, en de drniteis der kornidenzo breed alt;*nbsp;de kroonlyllen maaken. Het gewelf is in groote vakkemnbsp;met verguld (lukadooifel vetfierd, afgedeeld. De met reiis'nbsp;agtige ftandbeelden bezette niflen in de vier hoofdpilaareiilt;nbsp;die de koepel draagen, zyn wel ge�Vcnredigd; daarentd'nbsp;gen fchynen de galleryen daarboven te hoog, en als of z!/nbsp;van boven , neder komen wilden. De ronding van dct'nbsp;trommel is met korintliifche pilafters omgeevcn, en he^nbsp;daaronder liggende hoofdgellel is van goede evenredigheid'nbsp;De koepel, die op de reeds gedagte ronding ruft, hee^^nbsp;een uitmuntende gedaante, dog de fieraaden komen vadnbsp;tvegen de veele kleine, verdeeiingen in �t geheel nietnbsp;uit.

Het fchip heeft op elke zyde vier groote boogen, wel' ken naar vier kapellen lekkn. De groote pilaars tusfche!gt;nbsp;dceze boogen zyn aan de binnenzyden, of onder de boO'nbsp;gen, met twee ryen nifien voorzien; in de ond�rften zi'^'nbsp;men ftandbeelden van deugden, in ftukadoorfel. InnO'nbsp;centius X. beeft ze. door goede meefters doen maaken.nbsp;dekftukken, waarop zy ftaan, fteeken verder uit dannbsp;pilafters, het welk niet wel ftaar.

De binneiizyde, waarin de kerkdeuren zyn, en well'*^ tegen het hoofdaltaar over is, bevalt, wegens de veel^nbsp;openingen en deuren, byna het mhift van de geheele kerk'nbsp;en zou zig beter tot een tvoonhuis dan voor een zo pragf'rnbsp;gebouw fcliikken. Aan veele pilaars van de arcades z'�^�nbsp;men kleine kinderen van marmer, houdende medaillonsnbsp;de beeldteniffen van fommige pauzen, tiaraas, fleutels,nbsp;andere dingen, tot de Roomfehe keik betrekkelyk.' ^5'nbsp;zyn van een der iQerlingen van Bernini, volgens zynnbsp;jiier, dat is de kinderen vleefchig , gemaakt. �T zounbsp;flaan, als-de tusfehenruimtens der pilaaren eenvouwdig

nooR ITALI� N.

^^kleedingen van marmer van verrchciden kleuren, j),jnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;algemeen geen goede fraaak heetfcht.

gewaagde wywatervaten by �t inkomen in ffywatev-Van nbsp;nbsp;nbsp;zyn aartig uitgedagt. Vyfjaarigekinderent'^^e�.

^ �tnier, Zy zyn eenigzins buiteiifpoorig gearbeid , en vaa '^��^heiden nieuwe meefters in �t iaar 1725. tot ftand go-

ingiing liggen ter wederzyd'e een paar fteenen: veel^^'' de regierhand zyn , volgens het opfchrift,

�Swi '�?='iiclaars onthoofd, en op den ander'� heeft Paus keidenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;teliquien van Petrus en Paulus, tusfchen de

ken *�2trus in brons, �t welk men veel vvonderwer-den nbsp;nbsp;nbsp;Eer \Vy de kapellen befchouvven, wen-

ket hoofdaltaar zelf, La opvolgernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ee heilige zlnacJetus, tweede

Pieters '^^^ hun godsdienft verrigtedeu. Onder Paus Sylvefter en keizer Konflantyn vvierd het graf pragtiger opgebouwd, ennbsp;daarover heen een kapelle, la Confejjione genaamd, opge-rigt, waar de geloovigen hunne gebeden kwamen doen,nbsp;en middels eeu gat in den grond het graf met doeken ennbsp;anderfms konden aanraaken, waarvan ?y zonderlinge uitwerkingen verwagtteu. Op deeze onderaardfche kapelnbsp;ftond het hoofdaltaar, dat Gregorius van Tours reeds be-fchryft. By den aanleg van het tegenwoordige altaar is denbsp;ligging van het oude, zo \yel mooglyk, behouden. Mennbsp;ziet nog onder het altaar een nis met bronzen trali�n ennbsp;een vierkante opening, nevens het beeld desPleilands, datnbsp;Innocentius III. omtrent het jaar 1200. maaken deed.nbsp;Deeze opening heette voorheen Bilicus of Umhilicuinbsp;ftijjwnii. De nieuw gewyde Pallia der aardsbisfchoppennbsp;worden �er nog opgelegd, �t welk men houd even zo kragtijnbsp;te zyn, als of zy zo van �t lichaam des Apoftels gekomennbsp;waren. Cquot;) Benedictus XIV. heeft dit voorregt der Pieterskerk door eene bulle in �t jaar 1748. bekragtigd, ennbsp;� bevolen, dat de Pallia allen des avonds voor St. Pietersdag�nbsp;na de vefper, gewyd zouden worden. Bernini gebruiktenbsp;by de grondlegging der groofe zuilen voor dit altaar denbsp;grootfte zorgvuldigheid, om de graven van Petrus en Pau-lus, wier gebeente hier ruft, niet te ftooreu,

Rfen gaat naar de Confeffione langs eeu dubbelden marme* ren trap voor het altaar liggende. Op de leuning daarvannbsp;branden dag en nagt honderd zilveren lampen. De kape*nbsp;zelve is van binnen met koftbaar marmer bekleed. Voo�nbsp;de zelve, of in de eigenlykeConfeffione, ftgan vier zuile�nbsp;van alabafter, die zeer hoog gefchat worden. De bronzennbsp;ftandbeelden der beide apoftelen zyn van Bonvidno.nbsp;fieraaden der kapel heeft Maderni uitgevonden,

door ITALI� N.

REISBOEK

DePielen-amp;Q groote mis doet ftaaii �er gouden kandelaars op �t altaar, kerk. Op witten donderdag wordt een met lampen verligt kruisnbsp;�er opgelleld. Van dit altaar overziet men de lengte vatinbsp;� den kruisgang, die 410 voet bedraagt. Een opfchrift ag'nbsp;ter het altaar van Simon en Juda zegt, dat de Dom te Milaan, een der grootfte kerken in Italien, niet zo lang isnbsp;als deeze kruisgang.

Koepel. Boven dit altaar fiaat de koepel, het merkwaardigde deel des gebouws, en het inecd�rftiik van alle koepels. Bramante nam wel in �t jaar 1506. voor, deeze tot de grootje koepel -in de wereld te maaken. Hy lag de ontzaglykenbsp;pilaars, die ze draagen , aan, en floot de vier boogen, waardoor ze onder malkander verbonden worden. Michael Angelo zette naderhand �er den trommel of den ronden cilinder op , die van deeze boogen tot aan �t begin van �t ge*nbsp;welf der koepel gaat.

Fontana, na den geheelen bouw bcfchrecven te hebben, doet �er by, (*) dat deeze koepel alle ouden en nieuwennbsp;overtreft; dat Michael Angelo byna een meer dan men-fcbelyk verfland daaraan get'oond, en dar de konfl nietsnbsp;voorgebragt-heeft, �t welk met deeze koepel vergeleekennbsp;worden konne.

fn den binnenflen omgang des trommfels flaan zeflieti groote pilafters om een rondom loopend piedeftal. Denbsp;koepel is, van de vloer aan gerekend, 340 voet hoog, en de,nbsp;mlddellyn heeft 132 voet van binnen. Het gewelf zelf isnbsp;tot aan de lantaarn 168 voethoog. Clemens VIII. heefiheinbsp;met moza�eken doen verfieren. Boven in ziet men God dennbsp;Vader, naar de tekening des Ridders d�Arpino, en ondernbsp;zyn zes ryen engelen, apoftelen en heiligen. , Aan de viefnbsp;koeken, waar de hopfdpilaars zig met de boogen yereeni-,

ges?.

S300R ITALI� N.

gen, zyxi d0 vier Eni�igen�cn met hunne eigenfehappen, volgens C^far Nebbia, en anderen, in moza�fc'h wA.kerk,

Bonanni noemt alle de nieeders die aan de moza�eken dee-zer koepel, welke in 1603. tot ftand kwam, gearbeid heb-Ondenusfehen is niet te locbenen, dat de moza�eken �an de gewelven, wegens den glans der gepolyfte fteenen,nbsp;nooit een goed ligt bekomen, en by gevolg nooit de ver-��fthte werking doen.

ftandbeeld van marmer flaat. Het eerft is de hei-Veronica van Francifcus Moco. Het werk is niet wel 6-;. Vera-pllaagd, de drapery en de zweetdoek zien �er uit, als of ��een flerken wind onder blies. Als Bernini, die Moco nietnbsp;was, hem dit, by�c opregten der �andbeelden innbsp;Pieterskerk, verweet, antwoordde Moco, dat hy nietnbsp;t'ntkende, dat de zweetdoek icheen te verwaayen, en geennbsp;tvonder, daar boven door de koepel zo vee! winds in kwam,nbsp;dit fcherpe antwoord te begrypea, moet men wecien,nbsp;vtgt;t dceze fchoone koepel een fchenr boven in gekreegennbsp;en dat men Bernini befchuldigde, de fondamentennbsp;groote piiaaren door �t nanleggen cens onderaardichennbsp;itaars verztvakt te hebben, fchoon Bramante en Michaelnbsp;^quot;geio hem wel voor de gevolgen gewaarfchuwd hadden,

Het tweede beeld is van de heilige Helena met het kruis Hele^ Chriftus en de nagelen, door Andreas Borgio. Hecr.'^.

Het derde, misfehien een van de flegtften van allen die st. Lojigi^ ooit gemaakt heeft, verbeeldt den heiligen Longi-��t.nbsp;nus. De tekenmg is vol onnaauwkeiirigheden, en de mantel zo,

^��derlyk gedrapeerd, dat men naaijwlyks begrypen kon-hoe de konftenaav op zulk een inval gekomen is.

Het vierde beeld, verbeeldende den heiligen Andreas� is het fchoonfte in de geheele kerk. Fiamingo, of FraU^nbsp;Qnesnoy,heeft het in een meefteragtige manier uitgevoebl'nbsp;Bernini, die geenen kunftenaar, en gevolglyk ook deez^Hnbsp;niet, gunftig was, had van Fiamingo, die veel kindertjs*nbsp;vervaardigde, gezegd, dat hy voor de Pieterskerk oo'^nbsp;niets als een groot kind maaken zou. Dit trof Fiamingo�nbsp;hy fpande zyn geheele genie aan, en leverde een meelift'nbsp;link, �t welk Berninies werk verre overtrof.

De gedagte vier ftaudbeelden ziufpeelen op devier vool' iiaamfte reliquien der kerk, welken van de over dezelve'�nbsp;geplaatfte galleryen, (*) op zekere dagen van �t jaar de�nbsp;volke getoond worden, naamlyk, den heiligen zweetdoek''nbsp;de Ipeer, waarmede de krygsknegt, of de naderhand he*'nbsp;lige Longinus, de zyde vanChriftus doorllak, eenflukvs�nbsp;het kruis, en het hoofd van Andreas.

In veele groote nifl�n der kerk, vooral in �t middelf^^ fchip, zyn marmeren ftandbeelden van verfcheiden orde�nbsp;ftigters, uit verfchillende oorden, alhier gefchonken.nbsp;zyn van meefters deezer eeuw, en ten deele van Franfche**'nbsp;als de heilige Dominicus van Lc Gros, en de heilige Bru�*�nbsp;van Michael Angelo Slodtz, die in 1764. te Parys oved^nbsp;denis. Na de koepel, het lichaam der kerke, en h�'nbsp;hoofdaltaar befchouwd te hebben, wenden wy ons niin��*nbsp;de zydkapellen.

K�pellede% -- ------ �-------quot; nbsp;nbsp;nbsp;� �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

(�) Op deeae galleryen naogen maar katdinaalen of domhcereD'''^ St. Pieter komen. Willen vreemdelingen van groot aanziennbsp;eer genieten, zo maakt de Paus hen eerft tot Canmid honoruft'

en, dog nu iu de naafto kapel is geplaatft. Sedert 1749. De Pieters-eeft men uit de kapel van �c koor een voortreffelyke Ms-kerk. donna della Pi�ta hier gebragt, van de welke deeze kapelnbsp;hamp;ar naam heeft. Dit Huk is een van de eerde proevennbsp;lt;� groote genie van Michael Angelo, want hy maaktenbsp;toen hy nog maar 25 jaar oud was. De droefdheid isnbsp;voortreffelyk uitgedrukt, dog de drapery is zonbsp;tiiet geflaagd. De moza�eken in de kapel, en bovennbsp;2 daarvan daan niet verre verwyderde heilige deur, is vannbsp;� ^firri�s vinding. De freskofchilderyen zyn van Lan-Men ziet daaronder eenige engelen, het kruis vannbsp;fch 'O triomf draagende, �t welk fommigen voor eennbsp;�tgt;n ftuk houden, dog dat inderdaad onder de mindennbsp;deezejj meefter behoort.

Ter regeer hand deezer kapelle ligt een kleindere, waarin �t's het boven gemelde kruis ftaat, Bernini heeft �er hetnbsp;^�kundig plan van gegeven. De moza�eke verbeeldtnbsp;heiligen Nicolaus de Bari, Het ftukadoorfel is nieuw.

^ zoldering der koepel in den gaug voor de kapel is ''oiu *nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moza�ek gebragt. De oude doop-

Tiuterskerk tvordt in deeze kapel bewaard. Pro-* Anicius heeft �er voorheen onder begraven gelegen, en niet basreli�fs verfierd, welken de Prelaat Batelli zeernbsp;heeft uitgelegd.

�sfehen deeze en de andere kapel ziet men het gedenk-^*1 van Innocent XIII. uit het huis van Conti, die in Zond'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fieraaden, �t welk des te

REIS - B O EK

ieti. is , zo wel als haar beeldcenis, van een Franfchraan, Jeaa Tendon genaamd, vervaardigd. Daaronder leell men:

CbrifliniB Suecorum Pegina Oh ortbodoxam religionem abdicate regnonbsp;abjurata bierefi

Monumentum ab Innocentio XIL inchoaium ' -nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clemem XI. abfolvi curavit.

MDCCIL (_*)

De tweede kapel is den heiligen Sebaftiaan gewyd. Op het altaar ziet men den marteldood van dien heilig, eennbsp;beroemd fluk van Domenichino, en een der bellen in denbsp;geheele kerk, (*?) Het is voortreffelyk in moza�fch werknbsp;gebragt, en het origineel in 1736.. naar de Karthuizers ver-plaatft. De tekeningen van de andere moza�eken op denbsp;muuren en in de koepel zyn van Pietro di Cortona. Denbsp;zelve raeeller is ook de vinder van de moza�eken in d^nbsp;koepel van den gang voor de kapel.

Tusfchen deeze en de derde kapel zyn nog twee graffte' den te zien. De eerde is van Innocent XII. die in �t jaafnbsp;1706. overleed. De kardinaal Petra deed hem in 1740.nbsp;deeze tombe door Filip Valle maaken. De Paus wordt zit'nbsp;tend verbeeld, hebbende de geregtigheid en,liefde aanzyn*nbsp;zyden,

(�) Koningin ChriPdna overleed in t�Sg. D.-it niet alIedcXoine*' nen vaa deeze nieuwbekeerdc voiftin gunftig geoordeeld hebben, b-'nbsp;wyft het oordeel van Pasquin, die openlyk van haar zeidc,

Poor I T A L I E R

grootebefchinsvrouw van deaPausly.kenttoel. Urbaan Vin. nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ravende haar gebeente een byzoadere eer.te bewyzen, alsq^/ liy�t uit her klo0a.9r.Yan St. Benediaus by ,Mantua, A^^^^Matbild.

federt 1115. gcilegen.]iau,, ,naac de Pieterskerk brengen* egt;i baar tot' dankbaaibeid een pragtig gedenkteken flellen

geordonneerd, en het ftandbeeld van JWathildn zelf �stnaakt. Het fiaat in .een nis, en heeft de neutels� in denbsp;en de tiara in den arm, om aantewyzen dat zy eennbsp;der kerk geweeft is. Daarover is de tombe in antie-ffflaak, en met fraaye,.fieraaden. De beide kleine en-Kelen ter zyde verdienen goedkeuring. . Zy zyn, zo. welnbsp;de kleine kinoeren, van leerlingen van Bernini. Hetnbsp;^^srelisf van Stefano Speranza aan de tombe is middelmaa-'�Sgt; en verbeeldt, hoe Keizer Hendrik IV. te Canofla,

'''�elke plaat.? Mathilde toebehoorde, voor Paus Gregorius de knien ligt, en'om onthelEng ,van .de banblise-bidt.

^2 derde kf.pel is het heilige Sakrament gewyd. .DsKapcl del ''^oza�eken in, de zelve zyn naar de tekeningen vannbsp;�^'Cortona door Abbatini gelukkig uitgevoerd; zy heb-*'^''

2ti allen betrekking op het avondmaal. De fchoone ta-2rnakel tnct twee engelen van brons is van Bernini gete-^2nd. Dg fchildery van de heilige Drie�enheld op �t al-'s ook van Pieter van Cortona, en heeft een kragtig oloriet. Ter llinkerhad der kapel ligt het altaar van dennbsp;!!f^''Scn Mauritius en zyne gezellen, de martelaars van het

Het fchiUlerftuk op het zelve is volgens oramigen van den Ridder Bernini, volgens anderen vannbsp;arlo PellegriuD Op het altaar ftaan een paar zuilen van

Griebfcli mar�ief. In de oude Pieterskerk w�rdeii de keizers by het altaar van Mauritius gewyd gt; en daarna opnbsp;het altaar van St. Pieter gekroond. By het altaar in deezenbsp;kapel is de tombe van Sixtus IV. van brons met basreli�fs.nbsp;Julius II. liet het in �t jaar 1493. iiogKardinaal zynde, doornbsp;Antonio Pollajolo vervaardigen. De beenderen van Julius II. werden in �t jaar 1635. ook herwaards gebragt;nbsp;Met deeze kapel houdt het ftuk, dat Paul V. aan het Griek-fche kruis zetten deed, waardoor hy de kerk zeer vergrootte , op. Het traliewerk voor deeze kapel van bronsnbsp;en yzer is Zeer fchoon. Urbaan VIII. h��ft het naar denbsp;tekeningen van Borroihini doen maaken. De koepel innbsp;den gang voor de kapel is volgens de tekeningen van Pieter van Cortona in moza�ek gebragt.

Voor dat men in de Gregoriaanfche kapel koitlt ziet uien aan den pilaar ter flinker hand het zeer'eenvouwdige grafnbsp;van Gregorius XIV. en ter regter het pragtige van Gregorius XIII. die in 1585. overleed, door Camillo Rufconi-De zark is te klein, en verdwynt byna geheel door denbsp;grootte van het ftandbeeld des Pauzen. Aaii de zyde�nbsp;ftaan de Godsdienft en de Sterkt�, de eene houdt de werken van den Paus, de andere ligt het kleed op waarmedenbsp;de zark bedekt is. De aanleg van het geheel is goed, heinbsp;vleefch der figuuren natuurlyk, de kleederen vallen wel�nbsp;dog zyn wat zwaar. Het beeld van den Paus is het befl^nbsp;van de drie. Het basreli�f verbeeldt de verbetering detnbsp;jaarrekening door Gregorius XIII. gemaakt.

Dooa IT ALIEN*

eerrten die onder de regeering van Gregorius XIII. ftand kwamen. Aan het einde van den gang, als men van kerk.nbsp;de drie voorige kapellen af komt, ziet men, aan den grootten pilaar der koepel, een moza�ek van Criflofari, �t welknbsp;�t jaar 1733. naar her beroemde fchilderftuk van Dome-nichino van de gemeenfehap des heiligen Hieronymus tenbsp;^kolamo della Carita, vervaardigd werd. Het moza�ek aannbsp;de koepel ftelt alleen arabefques en loofwerk voor: in denbsp;dovende vier hoeken zyn de vier kerkleeraars, St. Grego-��s Magnus en St. Hieronymus voor de Latynfche, ne-St. Bafilius en St. Gregorius Nazianzenus , wiensnbsp;tehaarn hier begraven ligt, voor de Gtiekfche kerk. Hetnbsp;Jakob della Porta uitgedagte altaar der kapel is zeernbsp;�an amethyften en andere koftbaare getleenrens.

^�r men in de ronding van den kruisgang tegens t noor-komt, ligt ter (linker hand aan den grooten koepel-P�laar het altaar van den h. Bafilius, Het moza�ek heeft ^^ezzi, naar een ftuk van Subleyras, gemaakt. Het ver�nbsp;�cldt keizer Valens, die den h. Bafilius de mis ziet lee-

wy in de ronding van den noordlyken kruis-^ S, die drie altaaren heeft. Op het middelfte is het/e^eff V '�an Criflofari, naar een ftuk van den Franfchen*��z'd'OT.nbsp;der Valentin. Het heeft een frifch koloriet, en be-lyk�'^ de befte moza�eken der kerk. Het oorfprong-den^ ^�''�St in �t paleis van Monte Cavallo, en verbeeldtnbsp;des h. Procefius en Martinianus, wier over-foldaa*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;altaar ruften. Zy waren de officieren der

j)ePlgl0-^.rQ.wx.yg ftuk, op welks flinkerhanJ zig da, marteldood vari kerk. den h. Erafmus van Ponsfin vertoont, een fchoon werkinbsp;Beiden heeft-Cridofari in moza�ek gebragt. Het verguldenbsp;flukadooffel a^n�t gewelf is in 1730. naar Vanvitelli�s te'nbsp;keningen gemaakt, maar de fchildering naar tapyten vannbsp;Raphael, die in �c Vatikaan bewaard worden.

Als men van hier in den gang tusfchen de andere groote koepelpilaars gaat, ziet men ter flinkerhand het altaarnbsp;Navkella, �t welk naar de fchildery van Lanfranco, waarin Petrus by ftorm op de zee wandelende verbeeld wordt,nbsp;zo wordt geheten. Het is een der eerfte ftukken die Cri-flofari in 1725- moza�ek bragt.

Boxien het daarop volgende altaar ter regterhand ziet men den h. Mieha�l, een middelmaatig moza�ek naafnbsp;Giufeppe d�Arpino, �t welk reeds omtrent het jaar 1630,nbsp;vervaardigd werd, toen UrbaimsVIII. het befluit nam, all�nbsp;de fchil-deryen in moza�ek te doen brengen. Dat ontwerpnbsp;bleef egter fteeken, en wierd eerft in deeze eeuw wedetnbsp;by de hand gevat. De koepel is naar de tekeningen vat*nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mieha�l Angelo gemaakt, en fielt verfeheiden engelen inef

Het volgende p.ltaar heeft een der fraaitle moza�eken i� de geheele kerk van ,Criftofari, waarvan het origineelnbsp;onder de drie befte ftukken van Romen gerekend wordt-Het is de beroemde Petronilia van Guerdiio. Hetnbsp;zelf hangt, in :�t Pauslyke Paleis van -Monte Cayallo.

Eer men in de iniddelfte ronding van �t kruis agter hfi'-hoofdaltaar komt, ftaat ter regter hand het reusagtige ftand' beeld van den h. Dominicus van Le Gros, met den hofltlnbsp;en de brandende-fakkel, als het wapen der Inquifiiie.

�t gewaad zyn te veel en te ftyve vouwen. Aan hoofd ombreekt uitdrukking, dog de handen zyn desnbsp;fehoonder,

Off

door ITALI� N.

van Mazzoli, het GelooF van Moreili. Het op den zark, door Rati, verbeeldt de openingnbsp;. inbeljaar 1675. Tegen deezc tombe over ziet mennbsp;altaarftuk, hoe Petrus Tabiiha van 'den dood opwekt.

's van een nog leevend Roomfch fchilder, Placido �nltanzi, in moza�ek gebragt.

tribune of de agterfte ronding is naar het plan blicha�i Angelo -verfierd, dog het ftukadoorfel is mennbsp;^^tfchuldigd aan Vanvitelli. Aan het gewelf zyn driefchil-tyen: Petrus die de fleutelen ontvangt, naar een teke-van Raphael, de kruiffiging van Chriftus, volgensnbsp;'*'^0, en het onthoofden van Paulus, naar een basreli�fnbsp;A.lgar(3i_ De tribune heeft twee tiSppen vmi porfier,

quot;Reiken uit de oude Pieterskerk hier gebr^gc zyn. Aan het (iajj tegens den kerkmuur het pragtige gedenktekennbsp;'^^^den Stoel van Petrus.

^itze S^toel, of de Catedra dl S. Pktro, Haat in een Cateara di �ten floel van verguld brons. De vier kerkleeraars PUtro,nbsp;tofinj ^ Auguftinus , Athana�us, en Chryfoflomus,nbsp;een evenredigheid 'van 10 voeten hebben, en opnbsp;den Pmdeftals liaan, houden den ftoel vaft. Bovennbsp;Vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pansiyke kroon, en nog hooger een glorie

jj, van de agterfte venfters verligt, w�aarby de Hei-doet^^^^ tn de geftalte eener duive eene goede uitwerking groote machine vult de agterfte ronding voor-

E nbsp;nbsp;nbsp;muur

�ener zo aanzienlyke reliquie gaarn een byzondere eer be-wyzen wilde. Het werk kwam in drie jaareu tot (tand, en kortte omtrent 150000 daalders. Volgens Fontana zynnbsp;�er 152000 ponden brons aan gegaan. De vier kerkleeraarsnbsp;alleen weegen 80000 pond. De doel, die hier zo heilignbsp;bewaard wordt, is de zelve waarop de eerfte pauzen bynbsp;hun kroning gedragen werden, waarop zy in de eerfte kerknbsp;gezeten hebben, en van den welken zig Petrus bediendnbsp;hebben zou. (¹)

Craf van Aan beide zyden deezes ftoels ziet men een pragtige tombe. Ter flinker hand is die van Paulus III. uit dennbsp;huize Farnefe. De Kardinaal Alexander Farnefe liet ze heiHnbsp;door Jakob della Porta, onder opzigt van Michael Angelo�nbsp;oprigten. Zy wordt voor een der fchoonfte tombes in Ro'nbsp;men gehouden. Men kan dit in �t algemeen met opzigtnbsp;tot de zamenftelling toeftaan. Dog het flandbeeld des P-sH'nbsp;zen is niet gelukkig geflaagd, en de beide liggende beet'nbsp;den, de Wysheid en de Godsdienft, hebben veel foU'nbsp;ten in de omtrekken. De laatfte is als een jonge fchoon�.nbsp;vrouw afgebeeld. Voorbeen was zy geheel naakt, volgei�¹nbsp;den fmaak der Ouden, dog is, op pauslyk bevel,nbsp;een kleed van brons bedekt, om dat �er een Spanjaard oPnbsp;was verliefd geworden, die vermoedelyk meer door 'nbsp;ontblootte bekoorlykheden aangedaan was geweeft, dan hPnbsp;de miflagen der tekening onderzogt had. Fly had zignbsp;de kerk laaten opfluiten, en had voor, onordentelyk

Dieluft heeft, kan de geleerde en wydioopigc verhandeling Franc, Maria Thelci de Identitate Cathedra Romana daarover nal'^¹|nbsp;zen. Deezen ftoel ter eetc wotdt jaatljkt den 18. Januari eennbsp;feeft in decze kerk gevierd.

door I T a L I E N,

�isar omtegaan. (*) Het beeld is van Delia Porta, UgPieteri� Verbeeldt, volgens fominigen, een natuurlyke dogter vvnkerk,nbsp;Paiiiiis IIi. clelia Farnefe genaamd, die liy nog Kardinaalnbsp;zynde geteeld heeft. Onder aan ziet men de zes lelien uitnbsp;bet wapen van Farnefe.

Dp de andere zyde van den ftoel is het graf van Di'baan Craf van De nis, waarin het ftaat, is, zo wel als die der voo- Ihba^annbsp;t'�e tnonunienten, met marmer uit den Zonnetempel vannbsp;bladriaan bekleed. De Paus droeg nog by zyn leeven aannbsp;�enfini op, dit grafteken voor hem te vervaardigen.; dognbsp;bsi kwatn eerfl twee jaaren na zyn dood tot Hand. Ilecnbsp;btonzen ftandbeeld wordt onder alle de ftatues van pau*nbsp;in deeze kerk voor de fchoonfte gehouden. De beidenbsp;beelden van de Liefde en de Geregtigheid hebben veel be-Zy geiy]^.en volkomen de vrouwelyke beelden vannbsp;Ibnbens, en het vleefch is zeer natnurlyk; inzonderheid isnbsp;bet hoofd en de rug van de Liefde fchoon, en de gezwollen boezem misfchien voor de plaats te aantrekkelyk. Datnbsp;quot;Ier Geregtigheid is zo wel niet gedaagd, de kleederen

fchryft daar den naam van den Paus in. De drie byen .... bet Pauslyke wapen, waarvan �er een op den zark zit, eiinbsp;twee aan �t piedeftal van �tPauslykebeeld kruipen, wil men,nbsp;dat te gelyk de fcheuting van het Barberynfche wapen doornbsp;�en dood des Pauzen aanwyzen, en op de rampen zynsnbsp;S^dagts zinfpeelen. De inval zou goedkeuring kunnen verdie-indien de Paus de laatfte van zyn huis geweed was. Her-ttini heeft met de' Batberynfche byen te veel gefpeeld, het welknbsp;mfiniegens het hoofdaltaar, doorUtbaan VUL insgelyks aan-

Als men de gedenktekens der Pauzen in de Pieterskerk aanziet, zo fchyut het als of geen kondenaar heeft durvennbsp;onderneemen, eenen Paus (laande te vertoonen, daar dognbsp;de zittende beelden iets ttyfs hebben, en te klein fcbynen.nbsp;Een ftaande beeld heeft altyd een veel edeler voorkomen,nbsp;en een natuurlyker houding. Michael Angelo zag dit in,nbsp;cn verbeeldde Julius II. te Bologne ftaande.

Wy wenden ons nu naar den kruisgang tegens�t noorden. Het eerfte verbeeldt Petrus een lammen aan de deur desnbsp;tempels geneezende. Daar tegenover ftaat de tombe vannbsp;Alexander den VIII, door Angelo Roffi. Het beeld desnbsp;Pauzen is van brons, en heeft eenige gelykenis naar dacnbsp;van Urbaan VIII. van Bernini; daarentegen zyn die vannbsp;de Wysheid en de Godsdienft van marmer, De tombenbsp;is in �t algemeen wat plomp, en voor de nis waarin zynbsp;ftaat wat groot. Het ouderfte basreli�f is zo wel in denbsp;ordonnantie der beelden als in de kleederen fchoon , ennbsp;veel beter dan het beeld van den Paus geflaagd. Het fchetftnbsp;een plegtige kanonizatie, die de Paus in�t jaar i6po. deed,nbsp;In een der hoeken heeft de konllenaar zig zelven, met eennbsp;vat dat hy draagt, afgebeeld.

Op het volgende altaar ftaat het beroemde basreli�f van Algardi. Het is het fchoonfte in de geheele kerk. Hetnbsp;model ziet men by de geeftelyken der Chiefa nuova. Denbsp;konllenaar arbeidde �er vier jaaren aan, en kreeg �er vannbsp;Innocent X. loooo. daalders voor. Het verbeeldt den blt;nbsp;Leo als Paus, waar hy Attila verbiedt naar Romen tenbsp;gaan, en hem op Petrus en Paulus wyft, die in de lugtnbsp;verfchynen. De andere beelden ftaan byna geheel vry-De fchikking is voortreffelyk; zy is met vuur en overlegnbsp;gemaakt. In de uitvoering blinken een groote maniernbsp;goede tekening, in het hoofd uitdrukking, en in de kleS'nbsp;deren een naiuutlyke val uit, die te gelyk de vloeycnde

door ITALI� N.

Helling heerfcht een wanorder, dog het oog vindt overalifif^. ruH. Dg uitdrukking in �t gezigt van Attila is verfchriklyk,nbsp;en niet edel genoeg. De agtergrond des geheelen werks,nbsp;t Welk voor �t overige in een zeer goed ligt Haat, is nietnbsp;genoegzaam uitgedrukt. Onder dit altaar ruften niet al-leen de beenderen van S. Leone il Grande , maar ooknbsp;^^'e van Leo II. UI. en IV. welken gekanonizeerd ge-'^'orden zyn.

Het volgende altaar is van goeden fmaak, en van Jakob della Portas vinding. Daar is een wonderdaadig Mariabeeld op.

He moza�eken van de gewulven boven deeze beide al-^�iaren zyn van Andreas Sacchi, Lanfranco, en Romanelli Ontworpen.

Her men in den zuidlyken arm van den kruisgang komt. Graf van *^feft men ter regter hand, boven de kleine deur van Alexandernbsp;^Hrtha, de tombe van Alexander VII. aan. Als mennaar^'^'^�nbsp;''erdienfte zou oordeeien, had deeze Paus bezwaarlyk eennbsp;2o fchoon gedenkteken verdiend. De onpartydige hiftorie-fchryvers der pausgezinden zelven houden hem voor eennbsp;Pogten paus. Bernini heeft hier zyn zinryk genie getoond,nbsp;het met een jeugdig vuur uitgevoerd, alfchoon hynbsp;�^eeds jaaren had. De beelden zyn in den ftyl van Rubens,

^'og, en maaken dit monument te gelyk tot een fraai fchil-^^rftuk. De kerkdeur, welke voorheen daar ftond, heeft konftenaar gelukkig weeten te gebruiken, zo dat zy alsnbsp;^ ^^ut des grafs fchynt te zyn. Boven dezelve hangt eennbsp;Do^dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;marmer of Siciliaanfche jafpis, de

2kfel op, op dat een ieder door de deur konne ingaan, Met de andere houdt hy een uurglas omhoog, om

Pietefs-io tooneti, dat de uur gekomen is. De Paus wordt knie-herk, lend verbeeld , en heeft de Geregtigheid en Wysheid aan zyn zyden. Verder op zyn de beelden der Waarheid,nbsp;en der Liefde, met een flaapend kind aan haar boezem. Denbsp;borll: is te dik , en mismaakt het geheele beeld.

Het beeld der Waarheid, die geraeenlyk heel naakt verbeeld wordt, heeft Bernini een zo ligt gewaad van geel marmer gegeven, dat het ligtelyk welluflige gedagten kon-de opwekken. Innocent XI. liet deswegens een anderenbsp;drapery van brons maaken , welke wit aangeftreeken is.nbsp;Kenners zien dit geheele werk als een fchets aan, die metnbsp;een vuurig genie ontworpen was, en by de uitvoering vannbsp;verfcheiden gebreken had moeten gezuiverd worden. Denbsp;kleederen zyn buitenfpoorig en' onnatuurlyk. Men zounbsp;zeggen, datzy op de beelden geplakt waren,en op demin-fle beweging �er afvallen zouden,

De fehildery, tegens over deeze tombe aan den grooten koepelpilaar, verbeeldt Simon den Toveraar, De meelletnbsp;daarvan is Vanni van Siena.

ftoelen, en het opfchrift wyft aan in w�lk een taal daar de biegt gehoord wordt, als Diiitfch, Spaanfcli,Illyrifch enzgt;nbsp;De architektuurfieraaden zyn van M'cha�l Angelo�s vinding, en Vanvitelli heeft eerll voor w'einig jaaren da tekeningen tot het ftukadoorfel geleverd. De moza�eken aannbsp;gewelf zyn naar de tekeningen van Mancini, en als eennbsp;navolging van de Vatikaanfche tapyten van Raphael aaU-tezien.

De drie altaaren in deezen kruisgang hebben goedefch�' deryen. Op den middelllen, waaronder de beenderen detnbsp;Apoftelen Simon en Judas ruften, heeft Ciampelli hen voot'nbsp;gefleld, als in Petfien predikende, in �t midden van fla��*nbsp;gen, door de toveraars om hen heen verzameld. Het altaar

DePielet'S-^^'^^ hervormden godsdienft door Hendrik IV. en zyn ver-eeniging met de Roomfche kerk. Dit gefchiedde ten tyde dat Leo XI. Niinciiis in Frankryk was. Het beeld des Pauzen is te kort, en ziet �er niet edel uit; die van de Sterktenbsp;en de Overvlqed zyn van Ferrata en Pcroni, twee leerlingen van Algardi. Het ontbreekt hun niet aan bevalligheid,nbsp;dog de kleederen van de Overvloed hebben ongeregeldenbsp;plooyen.

Daar tegen over ziet men de tombe van Innocent XI. door een Franfch beeldhouwer. Steven Mo.not, vervaardigd. De zark en het piedefla! zyn niet goed. Twee

leeuwen draagen het. De ftandbeelden hebben veel uitdrukking, en zyn wel gekleed. Het basreli�f vertoont het ontzet van Weenen, welks verlofling van de Turken mennbsp;den gebeden des Pauzen toefchreef. Het gemeen houdtnbsp;deezen Paus voor een kalven heilig, en kuft zyn graf zeefnbsp;godvrugtig.

Cartgt;. rigt het Domkapittel van S. Pieter, den dienft. De moza�eken aan de koepel zyn een zinfpeeliug op de muziek, welke in de kapel wordt gegeven. Sixtus IV. wydde in �� jaar 1479. de kapel der onbevlekte ontvangenilfe der h.nbsp;Maagd, en deed drie ryen koorgeftoeltens voor het kapittel aanleggen. Urbaan VllI. deed die met basreli�fs ver-fleren, en door een traliewerk van verguld brons affluiten.nbsp;Het altaarftuk verbeeldt de ontvangenis van Maria, en denbsp;h. Francifcus en Antonins van Padua, als de twee hoofd*nbsp;verdedigers van de onbevlektheid dier ontvangenis.nbsp;is volgens Pietro Bianchi in moza�ek gebragt. Het k*'nbsp;pittel beflaat uit den Kardinaal Aardspriefter, 30 domhes'nbsp;ren, 30 vikariflen, 26 Chierici Benefiziaii, behalven vet'nbsp;fcheiden kapellaanen, en andere tot dienft des koors g�'nbsp;vorderde perfoonen, Clemens XI. uit den huize AlbanU

DOOR ITALI� N.

�igt onder deeze kapel begraaven. Men heeft hem maar �en gewelfden kelder gemaal^t, wyl hy geen monumentnbsp;hebben wilde.

^n den gang naar de volgende kapel is ter llinkerhand de fombe van Innocent VIII. geheel uit brons, door Antonionbsp;Pollaioio. De kouftenaar is op den zonderlingen inval ge-homen van den Paus tweemaal, naamlyk dood en leevend.

Verbeelden. Het beeld van den leevenden Paus heeft fpeer in de hand, om dat de Turkfche Keizer Bajazetnbsp;S�zegd wordt, hem de lans te hebben gefchonken, waarmedenbsp;^hritius doorfloken is.

hn de volgende kapel is het fchoone altaarftuk van Ma-s voorflelling in moza�ek gebragt. Het origineel is op Sefchilderd , en hangt in �t Karthuizer kloofler. Denbsp;Schilder was Francifcus Romanelli. De moza�eken en fchil-�^^��yen in de kapel, eii den gang voor dezelve, zyn mee-fcndoeis naar tekeningen van Karei Maratti gemaakt, en al-�8otien ter eere van Maria.

men in de laatde kapel komt, is in den gang ter J��-gter hand de fchoone tombe van Maria Clementina So-^'�sky, gemaalin des Pretendents, of des zogenaamdeunbsp;�amgs Jakob te zien. Zy overleed in 1735. en de kerknbsp;�it haar dit gedenkteken, �t welk 25000. daalders gekoftnbsp;doen Hellen. Barigioni heeft �er de tekening vannbsp;p'Haakt. Het is van porfier, gevmt in verguld brons, heb*

�nde een dekfel van alaballer. Een paar marmeren kin-draagen de koninglyke eertekens. De Liefde en andere Genius houden het borflbeeld der Koningin, ianbsp;^^oza�ek, va(I. Agter het graf verheft zig een piramide, dienbsp;denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aanzien geeft. Het graf des Preten-

e laaifte kapel in deezen gang, of de eerlleter �mker-Doppiajiel-E 5 nbsp;nbsp;nbsp;hand,^'^*

RE IS- BOEK

als men in de kerk komt, is de doopkapel. Alle kerk, de moza�eken aan de koepel doelen daarop, en zyn naarnbsp;de tekeningen van Karei Maratti Procaccini, en van anderen , uitgevoerd. De pragtige porfieren doopvonte heeftnbsp;eertyds toe een dekfel voor het graf van Keizer Otto II.nbsp;gediend. In 1610. werd het lichaam in een ander graf ge,nbsp;legd, en beneden in de Pieterskerk gebragt. Deeze vontenbsp;is met een foort van piramide uit verguld brons gedekt,nbsp;en met vier bronzen engelen verfierd, waarvan twee eennbsp;opfchrift, en twee een basreli�f, de Drie�enheid verbeeldende, vafthouden. De meefter, die dit ftuk gegotennbsp;heeft, heet Giardini. Het hoofdftuk op �t altaar van Kareinbsp;Maratti verbeeldt den doop van Chriftus in den Jordaan.nbsp;Criftofari heeft het voortreff�lyk in moza�ek gebragt.

In de eerde eeuwen doopte men alleen in S. Pieter en S. Jan van Latraan. De priefter van S. Pieter heeft nognbsp;het regt van kinderen uit al de kerfpels van Romen te mogen doopen. Veeie Romeinen dellen �er iets in, dat hunnbsp;kinderen in een zo vermaarde kerk gedoopt worden.

De Sakri- De fakridy der Pieterskerk was eertyds een byzondere kerk, der h. Maria van de koorts gewyd. Zy had diennbsp;mam van een Mariabeeld gekregen, waartoe men zignbsp;plegt te wenden om van de koorts geneezen te worden,nbsp;het welk nudaat op de plaats, waarzigde domheeren klee-den om de mis te doen. In de middelde kapel werden dnnbsp;reliquien uit de oude Pieterskerk bewaard, tot dat zy ilt;gt;nbsp;de nieuwe konden gebragt worden. Boven het inkomennbsp;zyn drie fchilderyen van Giotto, in de gedaante eener pi'nbsp;ramide, welken voorheen een enkeld duk op het hoofdal'nbsp;laar der oude kerk uitmaakten. De middelde verbeel^'^nbsp;Chridus zittende op deil troon , en den Kardinaal Stef*'nbsp;nesebi , die het heeft laaten maaken , voor hem kiii^'nbsp;iende.

paf

door ITALI� N.

waaronder het zonderlingfte zonder pinceel gemaakt 's. Men leeft �er onder. Per Ugo da Carpi intaiatore fat-fenza peKelh. Vermoedelyk heeft de meefter de top-pen zyner vingeren daartoe gebruikt. Het verbeeldt de h.nbsp;^sfoiiica, den zweetdoek vertoonende. Boven de arcade,nbsp;door welke men in de Pieterskerk gaat, hangt de grootsnbsp;^etea, die Karei V. uit Tunis den h. Petrus ten gefchenkenbsp;gezonden heeft, gelyk ook die van de haven van Smyr-5 welke de Kardinaal CaraiTa onder Sixtus IV. op dsnbsp;Turken tot buit gemaakt heeft.

Deeze fakrifty is agthoekig, en door een byzonderen S'*�? met de Pieterskerk verbonden. De ingang is nietnbsp;van de Grego�iaanfche kapel. Die het boek vannbsp;^Qntana, waarvan wy, onder den titel II iempio Vaticano,nbsp;^^�Proken hebben, koopeti wil, moet zig in de fakriftynbsp;�antne!den. In de kleerkamer alhier worden veelerlei koft-^�are tapyten en diergelyken bewaard. By zekere pleg-'�gheden wordt de kerk met tapyten van rood damaft metnbsp;�ouden galons behangen, waartoe omtrent 30000. ellennbsp;'^�eifcht

worden. De grootfte ceremonie is ontwylFel-/��f als de paus nieuwe heiligen maakt. Volgens een �quot;2 van Benedidus XIV. van �t jaar 1741. moet dat al-^Vd in deeze kerk gefchieden.

zo plat en gemaklyk zyn, dat beladen ezels�er opgaan, de bouwftoffen naar boven draagen kunnen. Het platte

dak

REISBOEK

DePieters-^^^ is met bakfteenen, op hun kant ftaande, belegd. Het ierk. gewelf der kerk is met een laag op pilaars ruftend dak gedekt. Deeze pilaars ftaan op het gewelf. In den dikkennbsp;muur, die rondom de kerk gaat, zyn twee ry�n gangennbsp;boven malkander, dienende om geineenfchap te maakennbsp;tusfchen de verfcheiden vertrekken en trappen. De muu'nbsp;ren zyn zo fterk, dat dit der vaftigheid van het gebouWnbsp;geen nadeel toebrengt.

Vier deuren voeren door den dikken muur van het voet' ftuk des trommels in het binnenfte der koepel, en wel opnbsp;haar grootfte kornis. Hier ziet men van naby de moza�e-ken van het voetftuk der koepel, en in een ongewoonsnbsp;grootte, fchoon zy beneden in de kerk maar klein fchyneii-Zy beftaan uit kleine fteenen van allerlei kleuren, die nietnbsp;zo juift aan malkander gevoegd zyn als Beneden in de ker!tgt;nbsp;Ook zyn zy niet gepolyft.

Van het voetftuk klimt men langs een wenteltrap vaU ipo treeden op het hoofdgeftel der zuilenorder, welke o�*nbsp;den trommel der koepel gaat. Een andere trap van 48 treS'nbsp;den tusfchen de uit- en inwendige ronding der koepel, leid^nbsp;tot aan de eerfte ry venfters, van waar men 58 treedequot;nbsp;hooger, welken op den rug der inwendige koepel riifte'�quot;nbsp;tot aan de lantaarn komt.

Als men op de beide voetftukken in de koepel, die 2*^ breed zyn dat men geen gevaar te vreezen heeft, roO'nbsp;gaat, ondervindt men een warme lugt van de uitwaall^'nbsp;mingen der menfchen beneden in de kerk, die zeer kis��nbsp;fchynen te zyn. In tegendeel befpeurt men bovennbsp;de lantaarn een koelen wind, welke van den togtnbsp;verdunde lugt, die hier een uitgang zoekt, voortkonif'

Het voetgeftel der lantaarn is 22 treeden hoog, euvanda^*^ tot op het gewelf der lantaarn zyn '56 treeden. Naarnbsp;kogel boven op de lantaarn gaat men langs een ladder

34 fporten. De kogel houdt 8 voet in de middellyn; De Pieten� daarop ftaande kruis is 13 voet hoog. De geheele lood kerk,

��^gte hoogte bedraagt van den grond der kerke af 408 voet.

De koepel der Pieterskerk is het fchoonfte en vermaard struktuur meefterftuk der bouwkunde, dat menfchen handen ooitkoepel.nbsp;ftand gebragt hebben, en, naar de gevolgen, die �er innbsp;onze eeuw uit zyn voortgekomen, te oordeelen, een tenbsp;Vermetele onderneeming. Een gebouw van zulk een on-S^hoorde zwaarte op een ander, dat reeds door zyn eigennbsp;^''Vaarte zo aanmerkelyk was, te zetten, was iets, daarvoornbsp;quot;fatnante nog geen architekt had durven aan denken. Bynbsp;^ 'nkomen in het Pantheon ftaat men verbaasd over dennbsp;van �t gewelf, dat op een veel laager muur ruft.nbsp;zou het voorheen voor onmooglyk gehouden heb-j een nog grooter gewelf op een veel hooger muur tenbsp;^'ften. Men ftaat verbaasd op het dak der kerk alsnbsp;kleine

kleine koepels, torens, alles dooreen, zo dat men Pelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zou. Fontana heeft den bouw der koe-

�ec '^^^'^'��''^'^^Skefchreven. Bianchini heeft in �t jaar 1744. �sn Werk van, onder den naam eens raeifelaars, Sunnbsp;Potnajlro Muratore, en Marcbefe Poleni, Memorie iflo-Cuppola in �t jaar 1749. met plaaten uitge-��ven. jjgj.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een werk waarin veel aartige berig-

(e nbsp;nbsp;nbsp;zwaarte derzelve, eu de fterkte des gewelfs,

�'den zyn, welken by gelegenheid van de fcheur in de ^Pel zyn byeenverzamcld.

De

buiteufte koepel der Pieteitkctk houdt 2^4 aar die van 't Pantheon met den muur �er maar 174 bedraagt.

78:

De Hielen- De trommel der koepel beftaat uit een fterken niu�r, die kerk. van binnen door l�piiafters, en van buiten door even zonbsp;veel fchoorpilaaren verflerkt wordt, De buitenlle randnbsp;der koepel wordt van gekoppelde zuilen gedraagen. Borennbsp;de fchoorpilaaren begint een attiek, waarop men langs viernbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. wenteltrappen, die binnen de pilaaren geplaatft zyn, komt.

Botten de attiek beginnen de pilafters zig een weinig te krommen, verbeelden als de ribben van het gewelf, ertnbsp;gaan tot aan de �erfte ry der dakvenders, �t welk omtrentnbsp;een derde van de hoogte des gewelfs uitmaakt. Tot daarnbsp;toe komt men langs twee trappen in den muur.

�p deeze hoogte verandert de ftruktuur der koep�T, het uitwendige gewelf is verhevener, en het inwendige meetnbsp;gedrukt. Tusfchen beiden gaat daar, waar zig de muufnbsp;by de eerde ry der dakvenfters verdeelt, een gemakkelyksnbsp;gang rondom de koepel. Ieder gewelf heeft zeftien rib'nbsp;ben, tusfchen de welken de drie ryen dakvenflers liggen-

De ftruktuur der lantaarn heeft veel overeenkomft met de koepel. Eerft komt een voetftuk, dan fchoorpilaaren ?nbsp;een trommel, een attiek, weder een koepel, en daaropnbsp;ftaat de piramide die het kruis draagt, �t welk nevens dennbsp;kogel 21 voet hoog is.

Michael Angelo heeft den muur met de fchoorpilaare� de befte gedaante gegeven, welke vereifcht werd om denbsp;ontzaggelyke zwaarte van zulk een gewelf te draagen. (*}nbsp;Het gewelf ruft op een attiek, en deeze ftaat op een ftef'nbsp;ken trommel, die op een nog veel rterker voetftuk geze^nbsp;is, Den trommel heeft hy nog door 16 fchoorpilaaren�nbsp;ieder van twee zuilen, verfterkt. Men behoeft zig niet t*

. (*} Men 2.ie de bepaaliug van de befte gedaante der vctwulrra' en de fchooibalken van Aepinus in dc Icbiiftea der Betlynlche Ak*�nbsp;�ieinic voor �t jaar lyjy.

DOOR I T A L I E N.

verwonderen, wanneer men in de kopelsvan gothifche ^^ouwen, die naar evenredigheid een grooter lall draageii^^^^*nbsp;dan deeze, groote fcheuren van boven tot onderen pnt-; dit komt dat haar fchoorpilaaren, en een genoegzaamnbsp;fterke voet ontbreeken. Inzonderheid vindt men de grootje fcheuren aan zulke gewelven omtrent het derde deelnbsp;geheele hoogte des boogs, wyl de drukking daar hetnbsp;fterkl� is,

koepel kwam door Jakob della Porta, onder Paus Sixtus V. binnen 22 maanden, tot ftaand. Agthonderd men-i^ken hadden �er aan gewerkt. Aan de lantaarn, den ko*nbsp;en het kruis, werden 7 maanden belleed,nbsp;de deelen der koepel des te valler te verbinden,nbsp;i�ide men �er reeds toen twee llerke yzeren ringen om; dennbsp;in den muur zelven, waar de beide rondingen nog nietnbsp;Verdeeld zyn. De andere ligt binnen in, omtrent op eennbsp;^erde van de hoogte der koepel.

Men befpeurde reeds in �t jaar i68o. eenige fcheuren in koepel, gelyk Poleni verhaalt, dog zy wierden niet ge-*St, totdat men onder Benediftns XIV, niet alleen in denbsp;, maar ook in den trommel en de fchoorbalken, �ernbsp;�cerder vond, wyl de fchoorbalken met de koepel nietnbsp;Senoeg verbonden waren. De grootlle bouwmeellers ennbsp;^'skiindigen, onder anderen de zo aangehaalde Marchefenbsp;oieni, werden �er over geraadpleegd, en zy Hemden daar-Overeen, dat de trommel en de koepel door meer yze-quot;dingen verllerkt moeilen worden. Men leide dan in �tnbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchoorbalken af tot boven aan

'us V. binnen in de koepel gelegd was, was gefpron-o^d' nbsp;nbsp;nbsp;berllelde hem, en leide �er nog een buiten

R � I S - B O' E K

ifsPieun-�^'^^'^ de looooo pond yzer gegaan. De tyd zal leeren kerk. � of deeze pragtige koepel door deeze maarregels voor verdere fchade bewaard zal blyven, en of de nakomeling-fchap dit gedenkteken der konft nog eenige eeuwen bewonderen zal.

Onder de grotten rvordt de ruimte tusfehen den grond der oude Bafilica van S. Pieter, en den nieuwen, diennbsp;Clemens VIII. zeer aanmerkelyk verhoogd heeft, ver-llaan. Men zag den ouden grond als heilig aan, die innbsp;Konftantyns tyden met het bloed van zo veel martelaarsnbsp;befprengd was, en waar zo veele pauzen en heiligen begraven waren, des men hem niet gaarn oinwroeten wilde.nbsp;Clemens VIII. deed deeze verwulven met marmer verfie-ren, en Paul V. veel monumenten en graven derwaardsnbsp;overbrengen, waarom zy niet alleen in een godsdienftignbsp;opzigt, maar'ook voor het gefchiedkundige, merkwaardignbsp;zyn. Men betreedt deeze plaats met een foort van eerbied, als men bedenkt, hoe veele grooten der aarde en beroemde mannen hier hun rudplaats gevonden hebben; mennbsp;wandelt onder 'deeze gedenktekens met de zelve nieuwsgierigheid en opmerkzaamheid als in de beroemde VVeft-minfter Abdy te Londen. Torrigio heeft een befchryvingnbsp;van de Sagre Grotte Fatkane gegeven. Wy zullen �etnbsp;kortelyk het merkwaardigfte van gewaagen.

Wy hebben aangemerkt, dat onder de vier groote lla-tues van de hoofdpilaaren der koepel vier trappen zyn, welken naar even zo veel met moza�eken verfierde altaarennbsp;leiden. De trap by �t beeld der h. Veronica gaat tot in-denbsp;grotten. Aan den ingang ter regter baud vertoont zig

b o b R I T A L I E N. M

^hrift�s op een altaar, zyn kruis draaiende; een fchoonBePieterv *noza�ek volgens Sacchi. In den gang die om de ConfcflieAerLnbsp;'''an Petrus loopt ziet men verlcheiden gothifche basreli�fs.

Van biet gaat men naar de reeds befchreven Cqnfeffie. De 'noza�eken in de overige kapellen zyn ook volgens Andreas.

men by het beeld;.des h. Jacobus, aan verfcheiden ^Pfcliriften, en daarna aan pudemaza�ekerii aan ftandbecidennbsp;Benedicliis XIl. en van Petrus den zegen uitdeelendeinbsp;'�2vens veel andere (lukken, die uit de vootige kerk herwaardsnbsp;Sebtagt zyn ^ gu ter gedagtenide bewaard worden; Verdernbsp;men, het altaar eener wonderdaadige Maria della parto-; ejt, basreli�f, verbeeldende Petrus en Paulus, op be-Van Nero omgebragt wordende; twee engelen in moza�eknbsp;Giotto; de.beelden der vier euangeliftenj en der viernbsp;^fkleeraars, en anderen meer.

I^aarop gaat men in de oude grotten j welken met de ��ge kerk de zelve vloer hebben. Zy beftaan in drie

�Pen, waarin de volgende dingen het merkwaardigft I � Het graf van den Kardinaal Nardini; van Charlottenbsp;Lufignan, Koningin van Cyprus en Jerufalem ; eennbsp;^'Sment van de fchenking der Graavinne Mathilde; denbsp;^^fzark van Alexander VI.; een meenigte opfchriftenjnbsp;_�sronder het graffchrift van Amalario Graaf vanMontfort,

^ s'^oote daaden tegen de Saraceenen verrigtheeft, en te 'msto, op de terugreis uit het Heilig Land, in 1241. ge-is; een basreli�f van den zark van Gregorius V�nbsp;^van Keizer Otto H., die te Romen overleed,nbsp;derjnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gang is niet veel merkwaardigs. Inden

UElS-BO�It

DePieUrs-'^^^ Plus H- en Pius III. welker gebeentensnaar S.AndreS ierk, della Valle gebragt zyn. De monumenten der Kardinaalennbsp;prancifcus en Augulhis Piccolomini, den eerften een neefnbsp;van Pius II. en den ander van Plus III. Het marmeren grafnbsp;van Bonifacius VIII. van Petrus Raimundus Zacofta, eennbsp;Spanjaard, van Alpbonfus de Vignacourt, Grootmeeftetnbsp;van Malta, van den Kardinaal Benediftiis Ga�tani, vannbsp;Nicolaus III. van twee Kardinaalen Orfini, en anderen. Denbsp;Koningin Chriftina van Zweden had bevolen hier begravennbsp;te worden; haar gedenkteken hebben wy boven in kerknbsp;aangewezen. De lichaamen des Pretendents en zyner Ge'nbsp;maalin, wier monument wy bnven reeds befchouwd hebben. Het graf van den Kardinaal della Porta den jongen*

Als men in de nieuwe grotten weder terug keert, zie' men, een basreli�f, verbeeldende God den Vader, dat vannbsp;het graf van Paus Paulus II. overleden in �t jaar 1471. hef'nbsp;komftig is; een ander basreli�f met Maria, Petrus en Pab'nbsp;lus, een Paus en een Kardinaal; twee beelden van Petribnbsp;en Paulus; twee basreli�fs,Eva met de (lang in�t paradys�nbsp;en defchepping van Eva, ook van het graf van Paulus H-*nbsp;een groot basreli�f met het laatfte oordeel; een metnbsp;opftanding vanChriftus, van �tgraf van Callxtus III.; vef'nbsp;fcheiden ftandbeelden, en drie groote basreli�fs vannbsp;tabernakel van Paus Sixtus IV.; een graf van Parifchnbsp;mer van Junius Baffns, Prtefeftus Rom^, overleden in 35?'

In de kapel onder het hoofdaltaar, den Apoftel^'* Petrus en Paulus gewyd , ziet men een altaar van kol^'nbsp;baare fteenen en verguld brons. De Apoftelen zyn da!'��'nbsp;op in de geftalte, waarin zy Keizer Kouftantyn zoud^�'nbsp;verfcheenen zyn, in zilver verbeeld.

DOOR ITALI� N. ^3

HetVatU

S�SCHRYVING vAn het VATIKAANSCHE kaanfcbe

Het by dc Pieterskerlc �nande Vatikaanfcbe Paleis is d� �igenlyke zetel der Pauzen; dog het ftaat wegens de on.

Sezonde lugt (eden langen tyd ledig, en wordt alleen ge-berende het Conclave bewoond. Het is een verbaazend groot gebouw, breed 1080. een diep 720 voet. Men teltnbsp;er over iiooo. kamers eti vertrekken. Bonanni (*} teltnbsp;�^r 13000, uit, dog hy rekent�er kelders en kluizen onder,nbsp;deeze rekening niet te groot is, is moeilvk te onderzoe-vooral dewyl het heerlyke model van dit Paleis,nbsp;welk veele duizenden daalders gekoft heeft, om datnbsp;het te veel befchadigd is, niet meer vertoond wordt.

Sommigen willen dat Konftantyn de groote den Paus het Paleis, van Nero hier ter plaatfe gebouwd, gefchonkeanbsp;^�bbe. De Pauzen onthielden zig in de vroegfte tyden bynbsp;^st Lateraan; egter is het zeer waarfchynlyk, dat zy federtnbsp;^cele eeuwen ook een wooning op den Vatikaanfchen bergnbsp;S^had hebben, dog dat het eerft het Paleis van Nero ge-zy,is hezwaarlyk te bevvyzen. Karei de Groote wmrdnbsp;^lt;^eds in �t Vatikaan door den Paus geherbergd, Eugeniusnbsp;Hl. deed het Paleis nieuw opbouwen, en federt heeft by-elke Paus �er iets aan veranderd en het vergroot. Wynbsp;'quot;'illen ons met de hiftorie van dit gebouw niet breedvoe-ophouden, maar alleen aantekenen, dat de grooiftanbsp;^O�vvrtieefters, als Bramante, Raphael, San Gallo, Ligo-Fontana, Maderni, Bernini, en anderen meer, enkel-

(*'' in de boven aangehaalde Templi Vaticani mfioria, waar ook de gtondtcltcningen en fchetfeu te vinden zvn, Men heeft �et een bj.nbsp;�onactc eCcl�yving van in oftaro.

S?4

ktanfche daarvan zullen by de befchryving zelve opgegeven worden. takis, p0 ougelykheid der deelen beneemt het gebouw over�t geheel belchouwd zyne grootde fchoonheid. Daar is geen za-jnenhang, geen fchoone inrigting, zelfs niet eenseenprag-tlge ingang in te vinden; egter behoort het, deels van wegen de Hukken van Raphael en de beroemde oudheden,nbsp;deels wegens de bibliotheek, onder de grootfte merkwaardigheden van Romen.

Door den ingang van de Zwitferwagt komt men op de zogenaamde Plaats delle Loggie. Zy is vierhoekig, zeernbsp;ruim, en heeft drie ryen arcades boven malkander. De vierdenbsp;gallery beftaat uit een gang van zuilen. Ongeagt de hoogtenbsp;en den grooten omtrek van �t gebouw, geeft het deeze ar-chitektuur dog geen fchoon aanzien. De onderfte ry vannbsp;arcades heeft geen fieraaden, de tweede heeft dorifche pi-lafters met een ionifch hoofdge�el, de derde ionifche pi-laders, de vierde roomfche zuilen met een vrydaande kornis, waarop niets rud. Deeze arcades duiten de plaatsnbsp;maar van drie zyden in. De vierde tegens de Plaats vannbsp;St. Pieter is met laage borgerhuizen bezet, om uit de bovenvertrekken des Paleis het fchoone uitzigt van Romen tenbsp;behouden. Wy zullen het binnende, volgens de order,nbsp;die Taja in zyn befchryving houdt, doorgaan, en alleennbsp;liet merkwaardigde aanroeren-.

Scala Re- Als men den pragtigen van Bernini aangelegden trap� ff*'** Scala Regia genoemd, (^**') opklimt, komt men eerd id

(*) De Italiaanen noemen LogrU een gallery op de eerfte, tweede cf derde verdieping, die ten minden aan een zydc open, ofnbsp;arcades voorzien is, waardoor men frifche lugt of een vry uiczigt h*nbsp;komt.

(��) De ingang is by het ftandbeeld van Kondantyn te paard. saH Jhet welk by de befchryving der Pieterskerk melding is gemaalo.

� T A L I E N,

'�JeKoningjyke Zaal,die over�t algemeen in een grooten fmaak, Het VaiU in fommige deelen, ais aan het gewulf, en aan �ekaanfchenbsp;^yften der fchilderyen, altezorgvuldig verfierd is. Paulnbsp;imeft deeze zaal door San Gallo doen aanleggen, vi'aaroranbsp;ook Paolina genoemd wordt. De eerfte verfieringennbsp;Waakte Pierin del Vaga; daarna arbeidden Daniel vanVol-^^��'2, Saiviati, Ligorio , Zucchero , en Vafari , ondernbsp;yeel oneeiiigheden, �er aan, en dit is oorzaak geweeft,'dainbsp;geen goede ordonnantie in het geheel is. Onder denbsp;ichilderyen (laat haar inhoud te leezen. Die boven de zetnbsp;�ieiiren (laan, vertoonen de volgende voorwerpen :

1. nbsp;nbsp;nbsp;De gift van Karei den Grooten aan den Roomfchennbsp;�'oel, door Taddeo Zucchero. De manier is groot, dognbsp;^2 ordonnantie onregelmaadg, de tekening zwaar, het ka-Verier en de houding zwak.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Gregorius IX. Keizer Frederik II. in �t jaar 1227. iiinbsp;^2n ban doende. Een fober (luk van Vafari.

3- Pipyn, der Kerke de (lad Ravenna overgeevende, na ^3t hy den Koning van Lombardyen Aidulphus, dien mennbsp;22n gevangenen ziet, overwonnen had5 van Sicciolan-rla Sermoneta. De zamendelling is flegt, en het kolo-zwak \ dog in de tekening heerdjht dQ groote Room�

^�'he fmaak.

'I* Petrus vanArragon, dat koningryk Paus Innocent III. onderwerpende. De raeeder is Divio Agredi. Het heeftnbsp;� goede en �t gebrekige des voorigen. De tekening isnbsp;Pont, j)g foidaaten hebben fchoone armen,

Otto I, der Kerke de verloren landen weder inruimen-het overwinnen van Berengarius. Een flegt (lub Van Marcus van Siena,

d. Gregorius II. doende de overgifc van Arlpert9 ?hin�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bekragtigen. Een flegt ftuk van Sammsi*

REIS.BOEK

Het Vati- Behalven deeze zes ftiikken boven cie deuren, zyn 'et kaanfche nog drie grooten op de wanden gefchilderd.

Paleis. I. Keizer Frederik de Roffe, de abfolutie ontvangende van Alexander III. De Keizer ligt op de knien, en denbsp;Paus zet hem den regter voet op de fchouder, (¹) Ce-chino Salviati heeft het begonnen, en Jofef Porta, zynnbsp;leerling, voltrokken. Daar de fchilder zoo veel ruimtenbsp;had, behoorde by de groepen beter verdeeld, en de hoofden en beelden op den voorgrond niet zo op een gepaktnbsp;te hebben.

2. nbsp;nbsp;nbsp;De vloot der Venetiaanen, Spanjaards, en des Pauzen , op de rede van Mel��no, door Vafari. De perfpek-tief van de vloot is goed, dog het oogpunt te hoog genomen. De beelden van Spanjen, Venetien, en den Ker-kelyken Staat, verdienen geen goedkeuring.

tnsfehen den Chriftenen en Turken, in �t jaar 1571. Va-fari gaat voor den meefter daarvan, dog weinig tot zyn eer. Over �t geheel heerfcht zulk een wanorder, en denbsp;beelden zyn zo klein, dat niets zig wel vertoont, penbsp;reusagtige groep van de triumfeerende Godsdienfl: is eennbsp;Wonderlyk by werk, zo wel als Petrus en Paulus in de lugt, di�nbsp;den Duivel op de vlugtjaagen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4. P�

Men leeft daaronder: Alexanitr UT. Friderid I. Imp. irs.m ^ �mpeUim ftt^�ens, ahdidlt fe Vcnet�is. cognltnm �r a fenaUt hor/orif^^nbsp;fnfeeptum Ottone Imp. fiUo navall pralio vl�a a VenetU, capto^fdfnbsp;Frideyteus pace falia fupptex adorat j�dem �r obsdientiara palllcitKS,nbsp;Fantifici fiia dignitas Venette Reip, bentficio rrfiitata 1177. Toennbsp;baan VIII. op de Venetiaanen vetftoord was, deed hy, volgensnbsp;ni, een Venetiaanfeh hiftotiefchryver, dit den Venetiaanen zo rocia'nbsp;ryk oplchtift uitdoen, dog Innocent X. die met hun lieden eens'Va¹nbsp;deed het weder herftellen. Het zou beter wezen, dat diergelyk^ �nbsp;voor de hoogheid des Duitfehen Keizers zo vernederende gedcak'nbsp;fiukken, verdelgd werden.

�)00R I T A L I E N.

4¹ De terugreis van Gregorius XIII. van Avignon �m Vati¹quot; Romen in gezelfchap van de h. Catharina van Siena, mkaanfch�nbsp;jaar 1377. Vafari is zig zelven in dit ftuk te boven^¹^^^^¹�nbsp;gegaan. De zamenftelling verdient goedkeuring. Devrouw-h�ke beelden der deugden, die den Paus draagen, zyn zeernbsp;^lt;^hoon, en in �t algemeen zyn alle de beelden in eeanbsp;gfoote manier getekend. De begeerte van bet volk omnbsp;pauslykcn zegen te ontvangen is meefterlyk iiitge-'Jrukt.

Hoven de deur, die in de Paulynfche Kapel gaat, ziet men fchildery in drie ftukken afgedeeld, waarvan het eenenbsp;'^^'beeldt, boe Gregorius VII. te Canoffa in 1077. den bannbsp;^�Sen Keizer Hendrik IV. opheft.

Verder ziet men in deeze zaal den moord des braaven ^�miraals De Coligni, de Paryfche bruiloft, en Karei IX.

het parlement. Drie flegte ftukken door leerlingen van Safari. Voorheen las men �er onder, d'/ragei Hugonolto^nbsp;en Rex Colignii mortem prohat. Men heeft zignbsp;'^^tmoediyk over de opfchriften by deeze affchuwlyke ver¹

^'gtingen gefchaamd, en ze uitgedaan. De ftukken zelven ''^rdienden verdelgd te worden, om een der menfchheidnbsp;on Waardige daad, zo veel mooglyk, in vergetelheid tenbsp;^''�ngen. ('?') Uit deeze zaal leidt een deur in de Sixtyn¹

Paus

Gregorius XIII. was ontmenfcht genoeg, om zig og �t ontvan-Squot;' dct tydiiig van dit bloedbad te veiblyden, cn zyn onzinnigea 2.0 ver tc dryven, dat hy een ftuk, ¹t welk alle Fxanichen eitnbsp;^'delyke Roomfehgezinden met afgryzen moeten aanzien, door eennbsp;I¹'antftuk zogt te vereeuwigen. Op de eene zyde ftaat zyn beeldtenxs,nbsp;bet oingelteettie gg mooidcngel, met het kiuis in de eene, ennbsp;�n bebloed zwaard in de andere hand. Het omfchrift luidt;

Pans Sixtus IV. deed door Baccio Pintelii de Sixtynfcha Kapel aanleggen. Michael Angelo befchiklerdeheEgewulf,nbsp;zonder eenige hulp, in twintig maanden. De figuur derzel-ve beflaat in een langwerpige vierhoekige zaal , welker-Vloer met marmer ingelegd is. De muiiren zyn met koft-baare tapyten, volgens de tekeningen van Raphael gcfchil-derd, behangen. Boven dezelven ziet men aan beide denbsp;lange zyden twaalf Bybelfche hiftorien van Perugino er�nbsp;andere meefters van dien tyd, die niet veel opmerking verdienen. Boven de deur is de Opflanding door Ghirlan.nbsp;daio, en de flryd van den Engel Michael met den Duivelnbsp;door Dalecio ; twee middelmaatige, dog wel getekendenbsp;fttikken.

lu deeze kapel houden de kardinaalen geduuronde hec conclave het Scruiinutn, of de verzameling der fteramen;nbsp;dog het geen ze nog beroemder maakt, is het laatlle oor-rnbsp;deel van Michael Angelo, �t w'elk den geheelen agtermuurnbsp;beflaat. Dit ftuk, waarvan alle boeken over de kunfl volnbsp;zyn, is op natten kalk gedaan. In de middellle groepnbsp;ziet men Chriflus, ter regter hand de uitverkorenen, ennbsp;ter flinker hand de verdoemden. Boven aan houden denbsp;engelen de werktuigen des lydens vaft, en aan beide zy-den ziet mea groepen van heiligen. Beneden zyn engelen,nbsp;die op bazuinen biaazen, ter regter hand vaaren de uitverkorenen ten hemel, en ter flinker de verdoemden ter helle. (*)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;On-

(*) Men verhaalt daarvan deeze anecdote , dat Michael Angelo her hoofd van den Pauslyken Ccreraonicineefter Cefena, die van dit flaknbsp;dit Icherp oordeel geveld had, dat het beter voor een bordeel dannbsp;voor deeze plaats gefchikt was, uit wraak, onder de verdoemden geichil'nbsp;derd heeft. Cefena bad den Paus den fchildet te bevelen, dat hoofd nir-tedoen, dog de Paus antwoordde hem, dat hy de zielen wel uit hrtnbsp;vagevuur veilolTen kon , dog niet uit de hel. Men wyft dit hoofi^

BOOR I T A L I E N/

C'nder aan op hec ftuk ziet men Charon, die hier zeer/^^^ Vatl~. ^'Walyij te pas komt, dezielen overzettende. Schoon 'hY\z\i'st.t\'kamfcbenbsp;'^��Seio eenige jaaren over dit fiuk arbeidedc, dikwylsnbsp;^eel Veranderde, en zo yverzugtig op zyn werk was, datnbsp;y er niemant by toeliet, is �er dog veel aan te berifpen.

^ Seheeie fchikking is niet goed. De groepen hebben �een verbindtenis t�zatnen, en fchynen op den blauwen ag-^��grond op haar zelven neergeplakt te zyn. De fchilderynbsp;^�*aat uit een menigte beelden, die de meefier voortreDnbsp;getekend heeft, om zyn kennis in de ontleedkunde tenbsp;^Oonct,, zonder zig om de tfitwerking van het geheel, ennbsp;quot;'elvoegiykheid, die ten eenentnaale door de naakte ennbsp;natuurlyk gefchilderde beelden gekwetft wordt, tenbsp;^'^otnmeren. (*) Men ziet overal dezelve liefde bynanbsp;de ontleedkunde, en eenerlei beelden , die maar innbsp;'^^fichiiiende houdingen gezet zyn. De manier in denbsp;^�^ening is flout, trots, en byna fchriklyk. Geen veran-in de uitdrukking, engelen, menfchen, duivelen,

^�n even eens getekend. Doorgaans ontbreekt de werking het geheel en het koloriet. Men kan het gevoeglykllnbsp;een fchoone tekening, zonder verband der deelen, opnbsp;donker blauwen grond vergelyken.

^seze gebreken beletten niet dat dit fluk een der merk-^^''^rdigfle freskofchilderyen, en het aanzienlykfte fluk van �^ha�l Angelo blyft, dien men hier als een middelmaatignbsp;��der, dog als een Hout en groot tekenaar leert kennen.

Pauzen hebben in laatei tyden ovei veel ftukken, die te waren, door broddelaars kleederen doen fchiidercn, en hetnbsp;daar door bedorven. 13etcr ware het gewecft, gelyk aan an-hjjj ��vn, 'er tapyten over heen te hangen, waardooi de eerbaar-k^'ft S^kwetft, en deeze heerlyke ftukken, ter bewonderingenbsp;�^!�*lken hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liefhebbers, onbelchadigd gebleven waien. Aaa

F 5

REIS-BOEK

Het Fail- Men ontdekt dit nog meer aan de vermetele en onnatuur' kaanfcbe lyke beelden in de friezen , die het verwulf draagen. Mennbsp;takii.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbaasd over de kragtige uitdrukking in dezelven,

en over de gewaagde verkortingen, Verfcheiden konfte-naars houden ze voorde fcliooiiften, die ooit de konft heeft voortgebragt.

Het laatfte oordeel heeft de goedkeuring, die �t weg-draagt, ten deele aan de onregelmaatige ordonnantie, die�et in heerfcht, en welke het voorwerp veroorloofde , tennbsp;deele zekeren blauwen en rooden tinten der lugt, die nietnbsp;kwalyk by de verwarring der elementen paffen, te danken�nbsp;In het geheele zamenftel ontdekt men een woefte verwar-?nbsp;ring onder de beelden, die verbaasd maakt, dog niet bevalt. Dit egter kwam met hgt karakter van zulk een ftuknbsp;overeen.

Het gewelf verdient van een kender byna nog meer op* merking, Tot wederzyde zyti agttien fchilderyen, allertnbsp;van Michael Angelo. De verfieringen zyn mager en hard�nbsp;het koloriet van het geheele gewelf doet geen uitwerking�nbsp;en valt in �t bruinrood ; dog deze gebreken worden doofnbsp;de groote manier der tekening vergoed. De akademifcliSnbsp;beelden, de Sibylleii en Profeeten zyn voortreffelyk eOnbsp;meellerlyk uitgevoerd, fchoon aan de drapery veel te bc'

ziet men eenige reizen God den Vader, en inzonderheid^ by de fchepping van den eerden baayerd, met zulk eei*nbsp;waardigheid verbeeld, dat men zig niets edelers kan voot'nbsp;dellen. In het fluk vertoonende den val en de ftraf onZ^^nbsp;eerde ouders, zyn deeze voortreffelyk gedaagd, en de mienegt;*nbsp;van Eva zyn bevallig, het welk deezen meeder anders ze''nbsp;den gelukte. Alleen had hy geen dubbelden handel in �tnbsp;jnoetenbrengen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geO

DOOR. ITALI�

Een andere deur voert uit de Koninglyke Zaal in de Pau- FatU 'ynfche Kapel, welke Paulus UI. door San Gallo heeft kaanfcbenbsp;doen aanleggen. Het finkadooifel en fchilderwerk aannbsp;Sewelf, geiyij alle de fieraaden der kapelle, zyn van geennbsp;Soeden fmaak. De porfieren zuilen van�c altaar heeft mennbsp;een tempel van Romulus gevonden. De ftandbeeldennbsp;de hoeken zyn van Profpero Brefciano, In dceze ka-treft men weer twee zeer groote fchilderftukken vannbsp;^'^icha�l Angelo aan, naaraelyk de bekeering van Paulus ennbsp;d^ kruisfiging van Petrus. Zy zien�er uit als of ze met roetnbsp;^^Ichilderd waren, en zyn ontwylfelbaar onder zyn llegtftenbsp;bukken te rekenen. De overige fchilderyen behoorennbsp;'Milder de middelmaatigen, en verdienen niet aangehaald te

In de fakrifly by de Sistynfche Kapel ziet men vtz\DsSah'^ ''ofibaarheden , als de zeven fakramenten op goud laken^/^J*nbsp;ʮborduurd, veele met paarlen en juw'elen rykelyk bezettenbsp;^iskieederen en mutfen; een groot juweelcn kruis, �twelknbsp;paus by zekere plegtigheden draagt; een groote gougt;nbsp;kelk, waarin by �t fcriitinium de Hemmen verzameldnbsp;quot;'orden, veel andere kelken en gouden vaten, en menigtenbsp;'�^kquien, als het hoofd van den h. Laurenfuis, de fponsnbsp;Chrillus enz.

�^�r Raphaels tekeningen gewerkt, bewaard. De ver-^rekken nady de Sala Ducale worden tot het conclave ge-^rolvken by�tverkiezen van een paus, gelyk ook de Log-, nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S�o�

� * twee groote werken, elk op elf vellen, getiteld, 7/ GiadUio nni-Cafilla di Stjio IV. �d Vatkano, Kan beiden zyn ^ tegenwoordige afdrukken in de Calcografia ga^ak liegt. Het eencnbsp;Beatricetto, dog het befte Giorgio Manuiano geCiee*

gie, die Jan van Udine en anderen met loofwerk aan �t gewelf befchilderd hebben.

DtSalaDucak, waar de Pans op witten donderdag het voetwasfchen verrigt, bedaat uit twee (lukken. De opening des fcheidmuurs heeft Bernini door een groot voor-hangfel van gips, �t welk eenige engelen opkonden, ver-fierd. Het gewelf is inet ligte en aartige grotefques,nbsp;en de fries rondom met allerlei gezigten voorzien.

\Vy gaan de zaal van Leo X. voorby, die Jan van Udine verfierd heeft, gelyk ook de kleine kapel van Paul V. waarin Vafari het altaarfluk gefchilderd heeft, en komennbsp;in de onderfte gallery, of ry van de Loggit Vaticane,nbsp;waarin niets optemerken is. Van daar loopt een gemak-'nbsp;kelyke trap, met zo laage treeden, dat een ezel hout ennbsp;anderfins �er langs naar boven draagen kan, naar de tweedenbsp;ry, welken men de Loges van Raphael, en de printennbsp;daarvan gemaakt, RaphaelsBybel, pleegt te noemen. Hetnbsp;gewelf deezer gallery is in vakken verdeeld, die door Raphael, of zyn leerlingen, dog naar zyn tekeningen, metnbsp;hidorien uit het oude en nieuwe tedament befchilderdnbsp;zyn.

De zes eerde dukken, naamlyk de fchepping van Adatn, Adam landbouwende, (?¹} Jakob met zyn? kudde bydeu

Men heeft verfcheiden aanhangfels van deeze (cliildcrftukksn i als Tfior�e d^l vecchJo ^ nuova Tefiamento nelte Loggte Vaticane. /�f'tquot;nbsp;gliate in acqua forte, da Oraxio 'Borgiam, op 55. bladen in quattO'nbsp;Wy gewaagen niet van de anderen, en wyzen alleen de beften aai'nbsp;van allen: Le Lo^gie Vaticane col Profeta Efa't'a , �- H de^oj�to dlnbsp;faelle inventato da Carlo Marattl, iatagliate da Pietro oi^uila t Cefdt^nbsp;Fautetti. bladen in folio.

Boor ITALI� Ngt;

pat, de ladder Jakobs, Mofes met de tafelen der wet, en f/ati-het heilig avondmaal, zyn geheel van Raphael; de ovz-ktianfch� t.'gen Zyn, gelyk gezegd is, naar zyn tekeningen gemaakt,

6n door hem verbeterd. Zy komen �t naad: aan zyn mid-nelfte manier. In de ordonnantie en de (tellingen der '^�elden erkent men de hand des meellers, maar de uitvoering en het koloriet zyn middelmaatig, en beklappennbsp;^et ongeoefiTende penfeel zyner leerlingen. Sommigen zynnbsp;en naar gedagten door de bekwaamden zyner leer-^'tgen gemaakt. Inzonderheid zyn de hoofden dooreaansnbsp;fraai,

willen eenige aamerkingen over de bede (tukken �aaken. God de Vader, den baayerd in order brengende,

*f Seheel van Raphael, en met een po�tifchen geeft ge-^'childerd, De uitdrukking in het hoofdbeeld is vol def-^�Sheids en bevalligheids. Toen Michael Angelo ze zag, hy uitj Raphael heeft myn God den Vader in denbsp;'^^ynfche Kapel gezien. ?Iy had het niet mis, want Ra-*nbsp;had , ongeagt het verbod van Michael Angelo, mid-^ � �^vonden, �er heimelyk in te komen, en het (tuk tenbsp;Ook is �er eenige overeenkomft tusfchen de tweenbsp;fchnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raeefters. De andere drie (takken van de

Sters by de hand op, dat ze niet omzien, en fchynt haar Bloed in /�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

der gefcheiiken geeven. In belden is het kar�kter z�et edel. Jakob met Rachel en Lea by den put. De groepnbsp;der beide zufters is wel iiitgevailen. Men ziet in haar houding ongerullheid,- en verlangen om te vveeten, wie deeSnbsp;vreemdeling zy.

Julius Ro- De drie volgende Hukken heeft Juli�sRoraanus vervaardigd. Jofef zynen broederen zyn droom uitleggende. D� groep der drie broeders is uitmuntend, en de opmerkzaani'nbsp;heid der overigen meefterlyk uitgedrukt.,, In het Huk�nbsp;waar Jofef van zyne broederen verltoft wordt, zyn de by-zondere handelingen in ieder beeld wel gekarakterizeerd*'nbsp;111 het derde, waar Jofef.aan Farao den droom verklaart,nbsp;maakt de onruH van Farao, en liet vertrouwen waarmedenbsp;Jofef fpreekt, een fchoone tegenfielling.

Van Pierin del Vaga treft men tien Hukken aair. De red-� ding-van Mofes. De zeven vrouwenhoofden zyn fchoon, en toonen een medelydende nieuwsgierigheid aan. D�nbsp;dogter van Farao moeH een W'einig m�er onderfcheiden zy'nbsp;van -de overigen. Mofes de tafelen der wet ontvangende'nbsp;Het beeld van Mofes is uitmuntend, en het overgeeveUnbsp;der tafelen door God den Vader vol deftigheids. In h^��nbsp;derde, daar Mbzes de tafelen aan Hukken breekt, zy�

� fchikkirtg en uitvoering fchoon. Het denkbeeld by de�� doortogt des Jordaans is po�tifch. De rivier ontHek opnbsp;gezi'gt der arke, en trekt haar water terug. De uitdruli'nbsp;king in Jofua, met vertrouw'en biddende, is gelukkig g�'nbsp;troffen. Her zesde is val van Jericho�s muuren. Plet F'nbsp;veilde is Jofua, met deeene hand den loop der zonne,nbsp;met de andere dien der maane Huitende. Een fchoon I��*'nbsp;taillefiuk. De drie laatHen verbeelden, de verdeelingnbsp;beloofden lands onder de Hammen, David Goliath den koPnbsp;afhouwende, eii zyn zegenpraal wegens de verovering�^�*'nbsp;Syrien. Onder alle de antieke fchilderyen zalmcnbezW��'^nbsp;lyk een fclioonder triumf vinden,

fioos. ITALI� N.

Pellegrino van Modena heeft in deeze gallery drie flnk. ffet FaiU ken volgens Raphaels vinding gefchilderd. Zadolc Salomon kaanfchenbsp;tot koning zalvende. Salomon met de Koningin van Sa-' �nbsp;Het ftuk is fraai, dog het beeld der Koninginne niet Q��PellegrtiiOnbsp;genoeg. Jn jjg^ eerftg regt van Salomon is de groep dernbsp;tigters fchoon, dog aan Salomon ontbreekt majefteit.

^0 de hatfte atcade det gallery zyn twee aukken geheel van Raphael. Het eerde is de doop van Chriftus, wiensnbsp;'^eeld onverbeterlyk is. Die der overigen, welken zig ooknbsp;'villen doen doopen, zyn niet minder fchoon , inzonder-^eid de man die zyn hembd wil uittrekken. Het anderenbsp;Verbeeldt het heilig avondmaal, en doet wegens het frifchcnbsp;Hevendige koloriet een goede uitwerking. De zamen�

Deeze gallery beftaat uit dertien boogen, die, in deit ^'''aak der antieke baden, met Ingtige en aartige grocefquesnbsp;2yn verfierd. Het ftnkadoorfel is niet kondig genoeg metnbsp;Schilderwerk vermengd. De meefien van de geftnka-�^oorde basreli�fs verbeelden ten deele al te vrye voorwer-'vc^rpen. Zy zyn antiek, en met genie gemaakt. Mennbsp;ze jeels uit de Villa Hadtiana, deels uit de badennbsp;v^ii Caracalla, en andere oude gebouwen genomen. (*)

^Paar antieke ftukadoorfels ontbreeSten , heeft men de plaats nieuw werk van dat foort aangevnld.

Aan d� boogen van den anderen arm deezer gallery lieb-Rafa�iiino da Reggio, Ma�ei, Giovanni da Modena,

0�avio ivijafcherini, en anderen, hiftorien uit het nieuwe teftament gefchilderd, De grotefques zyn van Marcus van

Wcik: Scherxi a nbsp;nbsp;nbsp;cahrlte di riHevo dl Jliuco ne comfartiminti ddlc ,

�Afie Vauc(i-nt^ difeenati c htazlinti dd Fidro SantiHart�!i, ij bla-�en in folio,

kaanfche lyks hiftorien uk het nieuwe teftament, van goede mei' Pakis. fiers, als Nogari, Cari, en anderen. De grotefqnes zyhnbsp;van Aliegrini en Tedefchi gefchilderd. Ten einde van dee-zen gang liggen de vier beroemde Sianze diRafaello, welken door de Ichoone fchilderilukken van deezen grootehnbsp;meeiler bekend genoeg zyn. Daar is zo veel van ge-fproken en gefchreven , dat zy geen nauwkeurige bd-fchryving behoeven.

Van de geheei� ry karaer�n , waaronder �er vier v�l zyh Van fcliilderyen van Raphael, is �er geene gemeubileerd�nbsp;Meu ziet niets dan de uuiuren, welken van boven tot on'nbsp;deren, en aan de zoldering, van Raphael en zyn leerlin'nbsp;gen befchilderd zyii. De fcliilderyen zouden de fchooH'nbsp;ften der wereld zyn, ais Ze niet, door eene onvergeeflyk^nbsp;zorgeloosheid, van �t vogt en andere toevallen zo veel gS'nbsp;leden hadden. Dog niets heeft ze meer befchadigd dan dsnbsp;inlegering der foldaaten van den Connetable de Bourbon�nbsp;die, na de verovering van Romen in �t jaar 1528. hielnbsp;huis hielden, en by gebrek van fchoorfteenen midden in d�nbsp;kamer flookten. Het fchoone koloriet werd deels doofnbsp;den rook bedorven, deels door de vogtigheid, welke d�nbsp;warmte uit de muureii dreef. Inzonderheid werd denbsp;waar men de fchool van Athenen vindt zeer befchadig�^'nbsp;Wie maar eenigfins een liefhebber der k�nfl: is, eilt,nbsp;zyn aankomft te Romen, naar deeze vertrekken. Denbsp;les merkt reeds aan, dat men op �t eerlle oogenBliknbsp;gemeeniyk niet ondervindt, het geen men verwagtnbsp;ftlaar, voor eerft, de vertrekken, zelven zyn gothif�^'

tre'*'

door I T a L I E N. 97

^�2iJng, niet ligt, en geheel niet fraai; de gewulven \00'jjit Fati-pen fmaal toe, de venders zyn klein, hebben flegte x^z-kaanfcht ��n, donkere en viiile glazen. Het al te inenigvuldige-^'*^^*'^'nbsp;ilaerwerk brengt een zekere eenvormigheid voort. Denbsp;gfoote (lukken zyii rondom van kleinderen omringd, de don-hoeken, de ruimte rondom de venders, en alle denbsp;P'aatfen die ledig behoorden te zyn, zyn befchilderd, ennbsp;^ raaakt dat het oog nergens rud vindt. Eindelyk, hetnbsp;is bedorven, gevolglyk ontbreekt �er dat aan, �tnbsp;genieenlyk op �t eerde bezien eener fchildery dennbsp;Sjootdeti indruk maakt. Als men dan veel van Raphaelsnbsp;'�onfl Yeryjijgjgnde hier inkomt, is het natuurlyk, dat mennbsp;dat oogenblik begint te denken j dat hy geen zo grootnbsp;^�e(ler is. Dog befchouwt m�n de (lukken naauvvkeuri-en weet men de toevallen, waardoor zy buiten zynnbsp;zo veel verloren hebben ^ zo vindt men reden ge-om Raphael te bewonderen, en voor een der vol-��akt(le fchilders te houden. (*}

zyn, als het Geloof, de Hoop, de Godsdiend, enz.

^ ^yn van verfeheiden meefters,. als van Paris Nogari,

^quot;ipeda, Takob Stella, eh anderen. In de andere zaal zyn j

gen nbsp;nbsp;nbsp;Apodelcn. Zy waren van Raphaels leerlin-

gemaakt, dog door den tyd zo bedorven, dat de Rid-^ 'i�Arpino en andere meeders ze hebben moeten over-

Zaalmn

� zaal vanKondantyn den Groeten, de derde in order,

. den Groo~ is,

(*]

najt �'nauwkeurige befchryving van de fchiidetyeh, die meer innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dan een oordeelkundig werk gelykr, heeft Bellori

�^'Vrhint) nbsp;nbsp;nbsp;titel, DefcrUime delle tmagini dipinte da Rafaitlt

canierf Vaticani in een klein foliodeel uitgegeven.

Deei.. nbsp;nbsp;nbsp;f.

eerde zaal, die naaralyk van de Zvvitferwagt, is met ''^''fcheiden deugden verfierd, die door haar eigenfehappennbsp;^'^enbaar-i-i...

is, wat de hiftorieftukken betreft, geheel van Raphael getekend, en na zyn dood van zyii leerlingen gekleurd. Denbsp;fmaak in de fieraaaden is niet zonderling. De lambris zynnbsp;van Polydoor Caravagio, met eenerlei kleur, in een goe-de manier gedaan, en de kariatieden in den fmaak der Ou*nbsp;den. De geheele ordonnantie en verfiering des gewuifs isnbsp;niet gelukkig gevonden, en moet tot geen model dienen.nbsp;Het eerde ftuk by de deur vertoont Konftantyn, voor dennbsp;Ilag met Maxentius een redenvoering tot zyn heir houden-de. Het kruis wordt in de lugt van de engelen gehouden;nbsp;de fchilder heeft het oogenblik getroffen dat de Keizernbsp;zegt, in hoe jtgno vinces. Zyn beeld is niet edel. Denbsp;kleine dwerg van Paus Julius II. die een helm opzet, isnbsp;een belacchelyk en kwaalyk te pas gebragt byvoegfel opnbsp;den voorgrond. De zamenftelling is goed naar de antiekenbsp;gewoonte, dog doet geen uitwerking. Het koloriet en denbsp;omtrekken zyn hard, anders is alles in een groote inaniefnbsp;getekend.

De flag van Konflantyn tegen Maxentius by Ponte Mol* Ie is, onder de groote wydloopige zamenftellen, een ftuknbsp;van den eerften rang, zo niet het voornaamrte. Men magnbsp;op de netheid der tekening, op de byna ontelbaare menigte van menfehen, op de kragtige beelden, en de veranderingen der Hellingen, op het vuurige genie in dennbsp;aanleg en de uitvoering, of op het geheele werk zien,nbsp;verdient deeze veldflag niet alleen boven de hiftorie vaOnbsp;Pfyche, en den Incendio del Borgo van Raphael zelfrnbsp;maar ook boven de bruiloft te Kana van Paul Veronefe,nbsp;Barberynfche Zaal van Pieter Cortona, en de gallery va'*nbsp;Hannibal Caracci, den voorrang. Raphael heeft ditnbsp;geheel getekend, en Julius Romanus, geholpen vannbsp;�la del Vaga, Raphael dal Colle, eu Polydoor Caravagi�

Boor itALIEN.

gefchilderd. (¹) De ordonnantie is voortrefFelyk, iJet Vati-flagveldfchynt van zeer wyden omtrek tezyn. l{ci\ioo�A-kaanfche figuur valt wel in �t oog. Eenige groepen doen zig by-zonder bemerken , en zyn van meefterlyke uitdrukking,nbsp;onder anderen eenfoldaat, die zyn zoon, welke een vaandelnbsp;draagt, en gefneuveld is, wil opbeuren. De uitdrukking in hetnbsp;van Maxeniius, die van �t paard in �t water gevallennbsp;verdient niet minder bewondering. LeBrun en anderenbsp;l^ataillefchiiders hebben dat fluit viytig beftudeerd, en innbsp;kun Werken gezogt te pas te brengen, De hoofdver-dienfie deezer fchildery blyft altyd de tekening. Het ko-is niet beter dan in de voorgaande, en veelligt ooknbsp;fichoonder geweeft. De houding ombieekt allent-^'��ven; dog dit kan men dit ftuk nog het eerft vergeeven,

^ �Sverw fchilderen, en had bereids �er een begin van, aan Geregtigheid, gemaakt, dog Julius Romanus gaf hetnbsp;�deren op natten kalk den voorrang, maar heeft het beeldnbsp;Heregtigheid, uitagting voor zyn meefler, laaten ftaan.nbsp;derde ftuk deezet zaal is het zwakfte van alleiij, ennbsp;I¹'� Fattore, volgens Raphael, gedaan. Het verbeeldt Pausnbsp;quot; veftet Konftantyn ^den grooten doopende. De laatftenbsp;^ 'tlt met een been, en is byna naakt. Het gefchiedt innbsp;^ doopkapel, die de Keizer naderhand heeft doen bou-ieadnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volgens, de gedagte van fommige ondheid-

tioff dezelve zou geweeftzvn die bv �t Lateraan flaat¹

'Vyl het voorval in �t open veld gebeurt, waar het ligt �veral zig verfpreidt, en gevoiglyk zo flerke (chaduwetlnbsp;kunnen komen. Raphael wilde de geheele zaal met

^oman ^¹^²'^^^'² Conftanttno^ inventions dl Rafa�lUy cohrita dlGlulio ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;In Ac^tta forte da Pietro

REISBOEK

Het vierde ftuk vertoont de vermaarde gift van Konftan-tyn aan den Paus. De zamenvoeging en fchikking der groepen is goed, dog de beide hoofdbeelden hebben geennbsp;edele houding. Men ontdekt in �t ftuk vier gemeene by- 'nbsp;werken, die egter een goede werking doen.

De vierde kamer, (¹) welke naar een fchildery ge-meenlyk de Zaal van Heliodorus genaamd wordt, het ft fchilderftukken boven de venfters, kariatieden aan de lam-btis, welken met de overige verfieringeu, die uit lugtigenbsp;en aartig getekende grotefques beftaan, zig niet voordee-lig vertoonen. Plet gewulf is op de zelve wys, en bovennbsp;dat nog met kleine basreli�fs in antieken fmaak (¹�) vet'nbsp;iierd. Het ftuk van Plelidoor, die door de engelen uitnbsp;den Tempel gejaagd wordt, welken hy berooven wilde, isnbsp;in alle opzigten fehoon, als men hetjuluisll. flikvlooyen-de bywerk uitzondert. De fchilder moeft den fmaakeloO'nbsp;zen inval des Pauzen volgen, fehoon hy tegen de eenheidnbsp;van tyd en plaats aanloopt, en de Paus in hedendaagfeh�nbsp;kleedingvoorftellen, als wordendeinden Tempel gedraage�nbsp;terwyl het wonderwerk met Heliodoor voorvalt. DeeZ^nbsp;pocchende allegorie zou willen te kennen geeven, dat d�nbsp;Paus zyn vyanden even zo uit den Kerkelykeft Staat vet

Of volgens anderen de tweede, als men naamlyk met de van Ronftantyn begint, waat cigenlyk het eetfte vvetk Van Rapba�nbsp;aantetrcffen is.

DOOS ITALI� N.

Ds ^hdrukking in Heliodorus is voortreffelyk ^ hy fchync^i^ifS^yc^fi eer te vliegen dan te gaan. Een ander fchilder zou het'^'^^W*nbsp;zo ligt niet gewaagd hebben, den tempel ledig te verbeelden, alleen heeft Raphael den Hoogenpriefter biddende opnbsp;den agtergrond gebragt.

ftuk van �t mirakel by de mis te Bolfena vertoont flu^ een priefter, die aan de wezenlyke tegenwoordigheid vanv^n^eil^�s�nbsp;Chriftus by �t avondmaal twyifelt, dog by �t heiligen dernbsp;lioftie gewaar wordt, dat de kelkdoek �er bloedig van ge-quot;'Orden is. Het ftuk is voortreffelyk, en des te moeilyketnbsp;r� otdonneeren, om dat het half boven het vender is ge-^ragt. Egter heeft zig de meetier daar zeer gelukkig uitnbsp;quot;'eeten te redden, Julius II. is hier wederom, hoewelnbsp;er een zeer nutteloos perfoon is, ingebragt, als denbsp;aanhoorende. Hy fchynt in �t geheel niet verbaasd,nbsp;dewyi het opperhoofd der Kerke ook niet wel aan de tegenwoordigheid van Chrillus twylfelen kon. Uit de ge-

l'eatden der overigen, als ook uit die der Pauslyke Zwit-leeft nien de verwondering, dog by de laatften ziet ^eu, overeenkomftig hun temperament, een koelder bloed,nbsp;e karakters in de hoofden des piiefters en dei kardinaa-^0 zyn lueefterlyk, en zo fchoon als de beften van Titiaan,

ffgl fffd. dog Attila ziet minder op hem dan op de Apoftelen, wic^ haanfche verfchyningvanmeerbelang was. Het beeld van Attila vefnbsp;VakiS, jieft zig niet genoeg. De perfo on, die voor den Paus opnbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een wit paard rydt, vertoont Perugino, Raphaels leermeeftef'

Deeze figuur, zo wel als die van den Paus en de kardinaa' Jen, is fchoon, dog die der beide Apoftelen in verre na zonbsp;goed niet. De houding van �t fluk heeft Raphael hier nis'nbsp;wel in agt genomen.

Petrus in In het ftuk van Petrus, als het vierde in deeze zaal, : degevange- ean dubbelde handeling voorgefield. Op de eene zyt''^ inbsp;ziet men den flaapenden Apofiel onder de flaapende wag' [nbsp;ters, door den engel gewekt wordende, en op de anders�nbsp;hoe hy hem uit de gevangenis leidt. Veelen fchattennbsp;ftuk wegens het ligt zeer hoog. Bellori kan het niet gS'nbsp;noeg roemen. De Abt Richard houdt het voor een va'�nbsp;de befte fiukken der wereld.

Zaal della Wy komen op de vyfde zaal, della Segnatura geiioent^? ^egnatura.\f]QWe. in opzigt der fchilderyen de voornaamfte is. Zyh^'nbsp;merkwaardige fiukken. Wie kent de fchool vaquot;nbsp;vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miiiflenby naame, niet? Zy heeft wel vssl

nen, geleden, dog blyft in aanzien der uitvinding, ordonnands� perfpe�lief, en fchoone koppen, een meefterfiuk, waartquot;'�nbsp;de konftenaars veel leeren kunnen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Men ontdekt

�04

Het Fait- Boven het venller tegen �t zuiden zyn in een fchilderj^ kaanfcbe de Wysheid, de Maatigheid, en de Sterkte, als drienbsp;�akis. deugden tot gezellinnen der Geregtigheid gefchikt, afge-beeld. De beelden� Haan te veel op eene linie, en te vernbsp;van malkander, en dat maakt dat�er geen regte zamenliangnbsp;in �t fl.uk is, De Sterkte heeft een fchoon hoofd, dog geennbsp;goede drapery: ook is de voorfte voet niet wel gefteld.nbsp;Het ftuk beflaat den geheelen wand niet. De overigenbsp;plaats heeft Raphael met een paar Hukken van middelmaa-tige grootte gevuld. Het eene verbeeldt Keizer Juftiniaangt;nbsp;aan Tribonianus de Pandekten overgeevende, en het andere, Gregorius IX. onder de gedaante van Julius II., dienbsp;eenen advokaat de Decretalia ter hand ftelt. Deczen zynnbsp;de zvvakften van alle de ftukken van Raphael ia �t Va-tikaan.

Tegen over de Atheenfche fdiool is een ander vermaard ftuk, naamlyk de Difputa dei Dottori, of de twifl detnbsp;Kerkleeraars over het avondmaal. De uitdrukking in dirnbsp;ftuk doet verfteld ftaan, dog men erkent �er ook te gelyknbsp;de drooge manier in van Perugino�s leerling. Men kan niet*nbsp;natuurlykers zien dan den h. Auguflinus, een jongelingnbsp;iets voorzeggende om optefchryven. De zamenflelling va^nbsp;het onderfle deel des fluks is fraai, fchoon de beeldei'nbsp;wat te veel op eene linie ftaan. Dog het bovenfte is nie�'nbsp;zo wel gelukt. De glorie heeft wat van d�n gothifchcfnbsp;fmaak. De hoofden van de h, Gregorius, Ambrofius, AH'

lierlyke vetklaating van dit beroemde ftuk, naamlyk Raphael daarin de vooinaamfte leeraars der zcedenkunde en natuurkundenbsp;ger.s hutr fyftcmata hebben willen fcherfen. In gevolge van ^nbsp;meerling heeft Thomasiln in de plaat van George Manluanusnbsp;fu Atiftoteles een ftraat om 'c hoofd gegeven, en �et dennbsp;Petrus van gemaakt, die met dc Stjicynen en Epikuteers zintwhb

�05

guftinus, Hieronymus, Dominicus, en Bonaventura zyn voortreiFelyk; de vier eerden als kerkvaders zitten aan \\tikaanfcHnbsp;altaar, de anderen ftaan �er omheen. De handelingnbsp;iseurt op eene plaats waar men begonnen heeft eene kerknbsp;te bouwen,

^2 ParnafTus is het vierde fchoone duk in deeze zaal, De Zatig-�slyk het andere, boven �t vender geplaatd. Men ziet �ec^erg, beroem den uit de ouden en de Italiaanfche digters in,

^s'pha�l heeft zig zelven aan Virgilius en Homerus zyden Sefchilderd. Homerus is zeer kenbaar. Virgilius wyftnbsp;^Poho aan Dante. (*) Horatius bewondert Pindarus.

Apol me: de viool is niet fchoon, gezwegen dat dat hifttument zig.niet voor hem fchikt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De in �t wit

gekleede Zanggodin is naar antieken fmaak gedrapeerd, en drie naar agteren toedaande Mufen hebben iets zeernbsp;aantreklyks. Het hoofd van Sappho op den voorgrondnbsp;^tgt;rdt hoog gefchat.

beneden deeze fchildery zyn twee anderen, in de mar t^'er der antieke basreli�fs zo fchoon gefchilderd, dat het

Raphael heeft zeker op de vaarzen van Dante geziofpecld, daat y van Virgilius zegt:

C**) Wtighe wii, in zyne rciaen, Raphael in opz�gt van de koftuum '^^fdedigen, en beroept zig op een antieken Apol incE een viool, opnbsp;Villa Kegroni. Hy wift niet dat bernini deezen Apol den armnbsp;*50 jan geleden nieuw aangezec had. Hy zou ook een fteennbsp;y Maffei, Tom. 4. p. 95. hebben kunnen aanhaalcn, waarop Or*.

� tnet een viool afgebeeld woidt. Zie Winkelmans vooiiedett 'an zynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ouden kenden de gedaante van onze

''iei, Vermoedelyk heeft Raphael deezen misflag tegen de ko* num zelf ing-^je,,^ op jg beroemde print van Matco Anto*

10^

Jlet Vati bedroegen wordt. Zy verbeelden het vinden der Si-haanfehe bellynfche boeken in �t graf van Nuraa, en het verbran-jPakiS^ den van dezelven. Onder de groote fchilderyen zyn tien ftukken, als basreli�fs van verguld brons, door Polydoornbsp;Caravagio gefchilderd, waaronder de belegering van Syra-kuzen, en�t vermoorden van Archimedes, inzonderheid lofnbsp;verdienen.

Aan de zoldering zyn vier rond^ en vier hoekige ftuk-Iten; de eerden verbeelden, onder vrouwelyke beelden, de Godgeleerdheid, de Wysbegeerte, de Regtsgeleerdheid,nbsp;en de Digtkonfl:; de vier laatften, Adam en Eva, de Star-renkunde, Apollo en Marfyas, en het Regt van Salomon.nbsp;De zoldering is niet wel verdeeld; de verfierfelen aan denbsp;zelve zyn aartig, en in den fmaak der .voorgaande vertrekken.

tuierde en In de vierde en laatfie zaal van Rapha�l, of in de zes-luar(}e zaaljjQ yau deeze ry van zaaien, is de zoldering van Penigino

gefchilderd, waaraan Raphael uit agting voor zyn meellef niets heeft willen veranderen. Men ziet hier een ftuk, ver-toonende de overwinning van Paus Leo IV. over de Sara-ceenen by Oftia. Het is in een groote manier gefchilderd,nbsp;dog men febryft de fchildering gemeenlyk aan een leerlinilnbsp;van Raphael toe.

Het andere ftuk verbeeldt de krooning van Karei deh Grooten door Paus Leo IV. De zamenftelling is niet in'nbsp;tereflaut, maar wat onregelmaatig. De geharnafte fobnbsp;daar op den voorgrond is het fchoonfte beeld van �t g^-heele ftuk.

Het derde, Incendio del Sorgo genaamd, is zeer vef' raaard. Het vertoont Leo IV. door zyn zegen den bran*^nbsp;in den Burgt van den Heiligen Geeft blusfchende.nbsp;heeft veel geleden, en is door �t herftellen nog meer b�'nbsp;dorven. De fchikking is volgens de natuur. In den eene'*

hoel^

� o o R I T A L I E R 107

lioek ziet men een dogter haaren vader wegdraagende; een j-jitVaiu Ichoone groep. De man die zig van den muur aflaat, is kaanfcbe,nbsp;�eefterlyk getekend. De vrouw met den pot op �t hoofdnbsp;een uitmuntend beeld. Beneden de tribune van dennbsp;I^ans ziet men eenige beelden die hem om hulp bidden,

^�sarin een fchoone uitdrukking heerfcht. Het kolo-�^iet valt in �t roode.

Het vierde en laatfte ftuk verbeeldt Paus Leo IV. om onfchuld regens zekere befchuldigingen te verdedi-j op �t Euangelie zweerende. De zamenvoeging isnbsp;lueeiterlyk, en de groepen van bisfchoppen zyn wel geordonneerd ; aan fommigen bewondert men de uitdrukkingnbsp;de koppen, en den natuurlyken val der kleederen.

Het koloriet verdient veel goedkeurig, al is het niet zo als in �t Mirakel der mis te Bolfena. (**�}

(*) Men verhaalt van dit fluk een aartige anecdote , welke hetgeen quot;'y boven meldden, naamlyk dat deeae ftukken van Raphael op �t

beproefde het eenige reizen, dog was telkens met zyn kopycn zo ^J^lyk voldaan, dat hy ze aan ftukken Icheutde, en zig by Maiattinbsp;^�gt;ede ontfchuidigde, dat Raphael een onnavolglyk mcefter is.nbsp;linednbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ygt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heden ten dage , tot dc beter bewaa*

^^^sr ichatten der konft, zeer Ipaarzaam is, met vryheid te gee� wordt'^ met kleuren te kopieeren. Enkelde koppen aftelekenennbsp;Welken''^? �oegeftaan. De laatft gekleurde kopycn zyaveelligtdie,nbsp;Oaat de '1'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zoning van Franktyk gemaakt zfn,

ttouwr

io8

De kenners geeven van deeze meeflerftukken, de een dit, de ander dat, den voorrang, Egnigen pryzen in dat vannbsp;de mis, en den twift der kerkleeraars over het avondmaal,nbsp;de fyne uitdrukking, en de veranderingen in de koppen. Zy geeven hun den voorrang boven allen. Ande*nbsp;ren in tegendeel vinden �er te veel eenvormigheid in. Denbsp;ineeften moeten toeftaan, dat zy in een edele manier zynnbsp;uitgevoerd, en dat de Mis het fynfte en behaaglykfte koloriet heeft. In Attila bewondert men de fchoone uitdruk-Iring, daar hem de Apollelen dreigen, dog nog meer hetnbsp;gebruik dat Raphael van het ligt en fchaduw, by Petrusnbsp;door den Engel verloft, heeft weeten te maakcn, De verbinding en afneeming van het ligt, het onverbeterlyke beeldnbsp;(des Engels, die geheel ligt en als doorfchynend is, hetnbsp;zwarte van de yzeren trali�n der gevangenis, �t welk dennbsp;binnenllen helderen glans verheft, en een ongelooflyke uitwerking doet, dit alles zou dit (luk tot een der fchoon-ften van de wereld maaken, was Raphael niet genoodzaaktnbsp;geweeft, zignaar de figuur van�t vender, en de (legte plaatsnbsp;te fchikken. Dog des te grooter is de kond, daar hetnbsp;boven een vender gefchilderd is, en, ongeagt het onder

trouwlyk gefiiecden werk van Francelco Aquila te ktygen. Het be-flaat uit 21 groote bladen in folio, en voert ten titel, Pittnre ntU� Camere del Paldzza Vatlcano di Rafaelle Urbtne. De fchilderyen aa�nbsp;de zolder, op de behangl�ls, en de fieraaden, welken ook van dec-aen grooten mceftet getekend zyn, vindt men in de volgende werken.

fregi (Pljlorie fagre m Arazzi et Pittnre delh Camere Vaticanit dlfegnatt da P. S- �Bartolf; op IJ bladen.

ia Vila di Leone Papa X. ne fregi degli Arazzi^ degli Atti, dep* J^oj�oli tn VaticanOy difegnata da P. d*. Barepli, ly bladen.

' Scherzi di Putti co� fejioni e diverji animali negli Arazzi dille Camere Vaticane, intagliati da G, quot;Bnortafone, J bladen.

^oor in de kamer komend ligt, zulk eene uitwerking maakt,Vati-^og anderen konnen het vuur en de uitvoering van �^nkaanfcbe Heliodoor niet genoeg pryzen. Hoe ligt is het beeld van^^^�*^nbsp;'^en ruiter getekend! Hoe vlug zyn de engelen'! zy fchy-�laar over de aarde te zweeven, zonder zig te verroe-ten. Wjj jjgj overige van dit link in zyn foort zo vol�

�sakt, zo zou dit het befte van allen wezen. In den Stand van den Burgt is alles in onruft, alles handeling. Eennbsp;Sotni maakt het nog leevendiger en ontzaglyker. Hier is

^t^hoonder beelden zien als de vrouw met den pot, en den ^3akten ouden man, die zig door �t vender redt ? Kortom,nbsp;��n vindt in deeze vertrekken louter meefterftukken. Hetnbsp;*�atfte dat tjien beziet fchynt altyd het befte, en alsnbsp;dan by de anderen komt, geeft men die weer dennbsp;'toorrang,

In de zevende kamer, of de Zaal van �t Konfiftorie, treft ^teft men nog twee fchilderyen van Raphael aan, de kroo-van Karei den Grooten, en S. Leo, de Saraceenen opnbsp;vlugt jaagende. Men ziet hier ook perfpedliefftukkennbsp;yan Balthazer Peruzzi, wien het opgedragen was deeze rynbsp;kuieren te befchilderen, dog die het werk aan Raphaelnbsp;^verliet, toen men zyne bekwaamheid leerde kennen.

In de kameren van Graavin Mathilde ziet men een me-y�gte van frefcoftukken door Romanelli, die veel goeds , dog welker befchryving te wydloopig zou zyn.nbsp;tie Paus zig tegenwoordig in het Vatikaan ophoudt,

De derde verdieping der Loges is aan de munren m�t gefcliilderde landkaarten van Antoni Varefe, en fchilderyeiinbsp;van Nikolaas delle Pomerancie voorzien.

In de kamer van Paus S. Pius V. beeft de kapel eeii begraafnis van Chriilus door Pieter van Cortona. In eennbsp;andere kleine kapel is een koepel door Zucchero, dienietnbsp;zonderling is, dog de wanden zyn onder de bede fiukker-van Vafari te tellen. Aan de zoldering van de Zaal desnbsp;Konfiftories heeft Guido Reni drie fchoone flukken, denbsp;zending des Heiligen Geefls, de verlieerlyking en de hemelvaart van Chridiis, gefchilderd. Hier is een gallerynbsp;van 300 fchreeden lang; De fchilderyen van Paris Nogari,nbsp;Mafcherini, en veel andere ineefters, bellaan in allerlei hi-Horten, grotefques enz. Op de muuren heeft een Domi*nbsp;iiikaan, met veel vlyt, groote en naauwkeurige landkaartennbsp;van den Kerkelyken Staat getekend. Schoon deez� gallerynbsp;juift niet volgens den beften finaak verfierd is, valt het geheel dog wel in �t oog.

Ten einde deezer groote gallery komt men in een klein-dere, waarin agttieii kartons van verfcheiden meefters, en eenige antieke borftbeelden bewaard worden. Daarop komtnbsp;de derde, die met vyfentwintig fchoone kartons van Do-menichino verfierd is.

De kamers van Innocent VIII. zyn niet ver van �t Belvedere. Men ziet �er veel goede fchilderyen van Julius Ro' manus en Andreas Mantegna. Toen de laatfte aan dit werknbsp;bezig was, en de betaaling niet rigtig volgde, fchilderd�nbsp;hy de Spaarzaamheid, en hing�er een kleed over.nbsp;daarop bezogt hem de Paus, en vroeg wat die bedekt�nbsp;fchildery wilde zegge. Mantegna zeide het hem, dognbsp;Paus gaf hem ten antwoord, dat hy �er �t Geduld nas^nbsp;fchilderen moeft.

BOOR IT ALIEN.

DE standbeelden op �T belvedere. kaanfchi

Het Belvedere hangt vermiddels een terras of een gallery met het Vatikaan t� zamen, en is alseen wykplaats voor pauzen, als zy ^ig in �t Vatikaan onthouden. Hetnbsp;'vordt zo genoemd van wegen het fclioone uitzigt, dognbsp;^��t ook, om dat het zeer voor de winden bloot (laat,

^orre de Fenti. In de groote zaal toont men het model Pieterskerk van San Gailo, dat egter niet van zo groo-fmaak is als dat van Bramante, het model van de koe-P�1 van Michael Angelo, met de veranderingen van Dellanbsp;^orta en Fontana, dat van de Colonnade der S. Pieters-Plaats en van�tVatikaanfchePaleis. Verders een fakriftyvol-S�us het aanleg van Filip Juvata, en een houten model vaanbsp;^eti s. Pietersftoel in de Pieterskerk.

Op de plaats waar de antieken ftaan komt men langs een S^llery van 500. ichreeden lang. Ten halven wege is denbsp;y^eren deur, die naar de Vatikaanfche bibliotheek gaat,

*^2t het opfchrift, Sixti F. Bibliotheca Fatkana, Aan �t �itid iig[ egn fchoon beeld van de dervende Cleopatra,nbsp;^^inkelman, in het sde deel zyner Hiftorie der Konfinbsp;386. gelooft, dat het een flaapende Venus of nymf is,

quot;^yl hy de gewaande (lang aan den arm, waarom men het ^Eeld tot nog toe voor Cleopatra gehouden heeft, voornbsp;armband aanziet, �t welk wy daar laaten. Flet is al-^yd een fchoon beeld. Een lang opfchrift van Balthafarnbsp;Oaftigiione, in vaarzen van zes voeten, bevat de hiftorienbsp;deezer beroemde Koningin. (?) De fontein onder�tvoec-fluk. Waarop het beeld ligt, komt �er niet al te wel by te

pas.

Het Vati- P�'S- digter egter heeft �er een oorzaak voor in haaf kfianfche traaneu gezogt. Na eenige pluimftrykeryen aan Leonbsp;Faleis, 2egt het beeld tot hem:

Redde, or o, fletum, fietus mibi muneris inflar, Jmprobd quando aliud nil jain fortuna reliquit.

De Plaats der ftatuen, il Cortile del Belvedere, is vo�t de kond de merkwaardigfte plaats in Romen, ja, men magnbsp;zeggen, in de geheele wereld, want hier worden denbsp;fchoonfte en volmaaktfte (iainen, welken ons van de on*nbsp;navolgbaare konfl: der Grieken overgebleven zyn, bewaard.nbsp;Ieder kent de beelden van Laocoon, Apollo, Antinous�nbsp;il Torfo, ten minden by naara. Zy worden voor de groot-fle modellen der konft gehouden, en zyn hier te zaraen tenbsp;vinden. De plaats is met agt niffen omgeeven, waarinnbsp;even zo veel beelden liaan, twee daarvan zyn open, d�nbsp;overigen gefloten. Wy wenden ons ter regter hand, waatnbsp;zig voor eerll vertoont:

Hercules Hercules, Hylas in de armen houdende. Men meentih ldmtdodus.1^ gemeen dat Keizer Commodus onder dit beeld wordtnbsp;voorgefteld. De giffing is egter zeer onzeker, wyl deRf'nbsp;meinfche Raad allen den beeldtenilien van Commodus d�nbsp;koppen heeft doen afflaan. De figuur is fchoon getekend�nbsp;dog de ftelling en de geheele houding niet edel.

In de tweede open nis ftaat een niet te wel geflatiS^^ Watergodheid, welker water gertadig in het daarondetnbsp;ftaande vat loopt, waartoe men een antiek graf genoffl�'�

DooRlTALIENi

_ IJet beeld van Antinons behoort onder de beften van Vatp-eeze Plaats, Men ziet hier den fchoonen lieveling van kaanfckc ^eriaan, van wien men met Aufonius zeggen kan, Pakhi

. diihitat natma mar cm faceretne puellam, faSus es, o pukher, pane paella, puer.

Keizer deed hem na zyn dood vergooden, hem tem-en een menigte van ftanJbeelden oprigten; Men heeft ftacuen van hem, dog dseze is de fchoonfte. Voi-Kardini werd zy on'der Leo X. by S. Martino denbsp;Monii.

^^der die der eerfte,klafle gefteld, gelyk zy ook verdient, *^�6r uit hoofde van de fchoanheid der enkelde deelen, aisnbsp;de volmaaktheid des geheels, want de voeten ennbsp;5 nevens het onderlyf, zyn veel minder in vormnbsp;quot;'erk a�s het overige des beelds. De kop is zonder te-��''^Praak een der fchoonfte jonge koppen uit de Oudheid,nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*5 een beeld van de bevalligheden eener lieftallige

jg fchoonheid in bloeyende jaar�n, met ��'eeiuende onfchuld en zagte aantrekkelykheid vergezeld,nbsp;'��der ergens eenige drift te doen biyken, welke de over-

, genoc van zig zelf, met verzamelde en van alle j., 'Voorwerpen terug geroepen zinnen, is de gan-dat^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;edel beeld gefteld. Het oog, gelyk

ti4 R � I S - B O E K

kaanfche volle mond, in eenen kleinen omtrek , verwekt be' Pakis,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ge�rtens , zonder dat liy ze fchyne te gevoelen; de

met lieflyke volheid gevoede wangen befchryven, met de gewelfde ronding der zagt verhevene kin, den volko'nbsp;menen en edelen omtrek van �t hoofd deezes edelen joO'nbsp;gelings. Op het voorhoofd egter vertoont zig meer daHnbsp;de jongeling; het kondigt eenen held aan, doorde verheven�nbsp;grootfchheid, met welke het aanwaft, gelyk het voorhoofdnbsp;van Hercules. De borft is zeer verheven, en de zyden e�nbsp;heupen zyn wonderbaar fchoon. Dog de beenen hebbe�nbsp;die fcboone vorm niet, welke zulk een lichaam vordert�nbsp;de voeten zyn grof bewerkt, en de navel is naauwlyks aa�'nbsp;gewezen. By dit alles is de ftyl onderfcheiden van den fty*nbsp;van Hadriaans lyden. � (*)

In de vierde nis* welke open is, ftaat weder een mid' delmaatige riviergod, met een ouden grafzark, in plaats vS�nbsp;een watervat, gelyk in de andere nis.

Het vyfde beeld is een baadende Venus. Zy is geh��^ naakt, dog niet zeer fchoon. De konftenaar heeftnbsp;Baande afgebecld ; haar hembd en een vat ziet men t�*nbsp;zyde.

Het zesde verbeeldt een zegenpraalende Venus. Zy Cupido aan, die by haar Baat. Onder leeB men:nbsp;felici facrum Salhifiiis Helpidus DD.

Laocoon, Nu komen wy tot den vermaarden Laocoon, wel^�� het noodlot ter bewonderinge van de geheele wereld �quot;nbsp;fpaard heeft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hy is van drie Griekfche meeft��*'

(**) De groep werd onder Julius II. niet ver van de ovetblyt* ^ der baden vau Titus gevonden. Men ichattede ze zo hoog, darnbsp;vinder, Felix de Ftedis, een graflchrift gemaakt werd , waarin wu�nbsp;gezegd:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ei ripertum 4ivia�m LutsmntU., jBed in VntUnr�

took iTALtER

^gefander, Athenodorus, en PoUddrus gemaakt. Plinius Pati-, dat hy uit een ftuk beftaan heef:, vecmoedlyk was kaatifcbii ^czamenvoegingdertwee ftukken, waaruit hy bellaat,nbsp;tyd niet zigtbaar. Michael Atigeld nioefl: de groep her-^sllen, en heeft ook den eenen arm gemaakt. Hy onder-

er een kopy van te maaken, dog liet het fteeken. 2iet �er hier insgelyks het begin van, De armen vaiinbsp;l'eide de zoonen heeft Cornaccini herfteld. De meefter-yke befchryving van Winkelman zal de plaats van all� an-*^ere vervullen. (?)

�gt; Laocoon fcheth de natuur in de Zwaarfte finert, ge-^'^akt naar het beeld eens mans, die tegen zyn lydenda bewulle fterkte zyns geells zoekt te verzamelen; ertnbsp;^srwyi de fraert zyn fpieren doet zwellen, �n de zenuwennbsp;*Pant, komt de met fterkte gewapende geelt op het afge-voorhoofd te voorfchyn; de borlt verheft zig doornbsp;^en beklemden adem j en door het terug houden van hetnbsp;'^�'breeken van �t gevoel, om de fraert in zig te verza-�slea en te befluiten. Het bange zugt�n, �t w�lk hy be-Mngt, en de adem dien hy inhoudt j putten het onder-�'tgt; en maaken de zyden hol, �t welk als over d�nbsp;eweeging der ingewanden oordeelen laat. Zyn eigennbsp;egter fchynt hem minder tebenaauwen, dan defmertnbsp;^i'uer kinderen, die hun gezigt op hunnen vader wenden i

��t/fir.:�, fimtilacrifm, ifnrnoHatitateM ttinu�t A, D. 1519. De in �t tweede boek der Aeneis van Vitgilius isnbsp;Senoeg. Veelen hebben daaruit, en uit het berigt van Plinius,nbsp;S'�ertnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat deeze niet het van ouds reeds beroemde oti.

*��dt, ftaat, in plaats van een opfchtift, de plaats vart ��mjiii 5^^^- nat. c. 5. Michael Angelo noemde het P�r*

H �

Het Fati- en om hulp fchreyen; want het vaderlyke hart openbaart kaanfche zig in de weemoedige oogen, en het medelyden fchyntnbsp;in een droevigen nevel �er in te dryven. Zyn gezigt isnbsp;klaagend, dog niet fchreeuwend, zyne oogen wenden zichnbsp;naar hooger hulp. De mond is vol weeraoeds, en de in*nbsp;gevallen onderlip is �er zwaar van ; in de opwaards getrokken bovenlip is de droefheid met pyn vermengd, welke met een aandoening van misnoegen , als over een onverdiend en onwaardig lyden, tot den neus opllygt, dien doetnbsp;zwellen, en in de verwyde en opgetrokken neusgaten zignbsp;openbaart. Onder het voorhoofd is de ftryd tusfchen fmercnbsp;en wedern:and,als in een punt vereenigd,met eene groote wys*nbsp;heid afgebeeld i want terwyl de pyn de wenkbraauwen oninbsp;hoog dryft, drukt de wederrtand aan de fmert bet boventlenbsp;vleefcli nederwaards, en tegens het bovenfte ooglid aan,nbsp;zo dat het door het overhangende vleefch byna geheel bedektnbsp;wordt. De natuur, die door den konlienaar niet fchoonder gemaakt worden kon, heeft hy meer ontwikkeld, meer ingefpan-iien, en kragtiger, gezogt te verroonen: daar waar de zitplaatsnbsp;is van de zwaarfte fmert, vertoont zig ook de grootfte fchoon-heid. De flinker zyde, waar de flang met woedende bee-ten haar vergift uitgiet, is het, welke, door de gevoeligheid het naaft aan �t hart, het heftigft fchynt te liquot;nbsp;den, en dit deel des lichaains kan een wonder der konf^nbsp;genaamd worden. Zyne beeneii willen zig opligten oihnbsp;zyn lyden te ontloopen; geen deel is in ruft, ja, elk^nbsp;beitelgroeve werkt mede om de trekkingen van eene vet'nbsp;ftramde huid aanteduideh. �

De laatfte nis eindelyk bevat eeii beeld, niet minder roemd dan de voorgaanden. Het is de VatikaanfcheApo*'nbsp;lo, een ftuk van hemelfche fchoonheid. De konfleo^�^nbsp;wilde deezen God voorftellen, vertoornd op den Draaltnbsp;Python, en te gelyk hem, veragtende, als zynde voor ee�nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Goh

5) o o R I T A L I E N. Ji/

God ligt te overwinnen. (?) Hy wilde den fchoonften//^^ Fati. Goden fchetfen, en plaatfte den toorn alleen innbsp;Waar, volgens de oude digters, zyn zitplaats is, en^nbsp;vcragting op de lippen: deeze heeft hy uitgedrukt doornbsp;optrekken van de onderlip, waardoor zig de kin ver-en beide de aandoeningen vertoonen zig in de opge-.

2^'ollen neusgaten. Dit heerlyke meeftetftuk werd te An-thans Nettuno, toen Julius 11. nog kardinaal was, �Pgegraven, en is vermoedelyk, nevens den Borghefifchennbsp;^chetnier, door Nero uit den Delfifchen tempel naar An-zyn beminde geboorteplaats, gebragt. Winkelmannbsp;�^^^kt over dit beeld byna in verrukking. Zyne befehry-Ving

is te fchoon, dan dat een liefhebber ze te Romen tnet vermaak tegen het oorfpronglyke vergelykcn

^Ou.

� Het ftandbeeld van Apollo is het hoogfle ideaal der onder alle.de werken der oudheid, welken haarer Ver-^heliiig ontgaan zyn. De konftenaar heeft dit ftuk enkeldnbsp;het ideaal gebouwd, en heeft maar even zo veel vannbsp;'^�ftofdaartoe gebruikt, als noodzaaklyk was, om zyn oog-te volvoeren, en zigtbaar te maakeu. Deeze Apollonbsp;'^''ertreft alle andere beeldteniffen van dien God, zo ver,nbsp;de Apollo van Homerus dien, welken de volgende dig-Pehilderen. Loven de menfchheid verheven is zyngcftalte,

^'�Zyn (land getuigt van de grootheid die hem vervult. Eeil ^�u\vige lente, gclyk in de zalige Elifeefche velden, be-^i^edt de aanlokkelyke manhaftheid eens voltooiden wafch-

�P het trots gebouw zyner leden. Gaa met den geeft in hec van onlichaamlyke fchoonheden, en tragt de Schepper

t) Winkeiin_ bl ](gt;2. van �t Hoogduitfeh, p. 287. van �cFranfch. V *) Bl. 35J,

�i5 ^EIS.BOEE

eener hetnelfche natuur te worden, om den geeft met fchoo.l-heden, die zig boven de natuur verheffen, te vervullen? want hier is niets fterflyks, niets wat de menfchlyke behoeftigheid vordert. Geen aderen of peezen verhittennbsp;en rowen dit lichaam, maar een hemelfche geeft, die zignbsp;als een zagte ftrpom heeft uitgegoten, vervult als den ge*nbsp;heelen omtrek deezes beelds. Hy bad den Draak Python,nbsp;tegens welken hy voor �t eerft zyn boog gebruikte, vervolgd , en zyii magtige tred had hem ingehaald en geveld.nbsp;Van de hoogte zyner genoegzaamheid ftrekt zig zyn verheven oog, als in �t oneindige, ver boven zyne overwinning vooruit. Veragting zit op zyne lippen, en hetnbsp;misnoegep, dat hy bedwingt, zwelt in zyn neusgaten�nbsp;en klimt aan het trotfe voorhoofd op. Dog de vrede, dienbsp;in eene zalige kalmte op het zelve zweeft, blyftongeftoord,nbsp;en zyn oog is vol zoetheids, gelyk onder de zanggodinnen, die zig uitftrekken om hem te omhelzen. In geen dernbsp;beelden, die ons van den Vader der Goden overig zyn, egt;^nbsp;die de konft vereert, nadert deze aan de grootfcheid , in denbsp;welke hy zig aan �t verftand van den godlyken digter openbaarde , zoo verre als hier in het gezigt des Zoons, en denbsp;byzondere fchoonheden van de overige Goden loopen hier,nbsp;gelyk by Pandora, vereenigd te zamen. Een voorhoofd�nbsp;als dat van Jupiter, zwanger van de Godin derWysheid, ennbsp;wenkbraauvven, die door hun wenken hunnen wil verklaaren:nbsp;eogen, als die van de Koningin der Godinnen, metgrootfch-heid gewelfd, en een mond, waaraan men dien erkent, dienbsp;den geliefden Branehus den welluft inboezemde. Zyn malfchenbsp;hairlokken fpeelen, gelyk de tedere en buigzaame flinge^'*nbsp;van edele wynranken, als door een zagte koelte bewogen�nbsp;om het godlyke hoofd : het fchynt gezalfd met de oܮnbsp;der Goden, en van de Bevalligheden met lieftallige prag^nbsp;ep zynen fchedel gebonden.quot;

door ITALI� N.

Midden op de plaats ontdekt men twee reusagtige ^20, denNyl en den Tiber, welken op den Quirinaalfcben^aan/c^enbsp;^srg zyn opgegraven. By den Tiber ziet men een zog^��^^^'5'nbsp;�et haar biggen, de ftad Lavinia met de foldaaten van Ae-, die hunne fchepen op den oever trekken. De Nylnbsp;is met bet zeepaard, den vogel Ibis, een krokodillenjagt,nbsp;andere dingen, die o{gt; Egipten zinfpeelen, voorzien. Innbsp;boek van de plaats ziet men nog een beeld van den

J . nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;WJJUJIIA vm� wxikwaw*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v\,�� wv^ukv-ii v s,4-

o�trek. De twaalf groote marmeren maskes zyn 'volgens fommigen zyn zy voorheen in �t Pantheonnbsp;Seiuetfeld geweell. Verders zyn �er verfcheidennbsp;�kfche basreli�fs aantetrelFen, Het wapen van Paus In-van ge�mailleerd fayence is merkwaardig, van we-dj werk, afkomftig van Lucca della Robbia, dienbsp;Senvermaard was. Op de groote urne van Keizer

dog afgefloten, die genoeg bekend is onder den naara van I Torfg^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiterften verminkt,� zegt Winkelman, (?)

�� Zonder kop, armen en beenen, vertoont zig dog dit aan de zodanigen, die de geheimen der konft be-2ya intezien, met den glans van zyne voormaali-Schoonheid. Apollonius, de Zoon van Nellor vannbsp;^^''�Cnen, heeft een verheven ideaal van een boven de na-l�ur verheven lichaam, en yan een wezen van vollen man-Pelyken wafchdom, tot den trap van godlyke genoegzaam-ocid verheven, in deezen Hercules afgebeeld, die hjer

ten in de omtrekken van dit lichaam de akyd duurends verfmelting dereene vorm in de andere, en de zweevenJ�nbsp;trekken , ditS op de wys van golven ryzfen en daalen, el¹nbsp;in malkander verflonden worden, bewonderen. De been¹nbsp;deren fchynen met een vette huid overtrokken, de ff^iereonbsp;zyn niet te overvloedig aangebragt, en een zo gefchikte maatnbsp;van vlee.tchigheid vindt men in g��n ander beeld ; ja�nbsp;men zoude kunnen zeggen, dat degze Hercules nader koratnbsp;aan een hoogeren tyd der kond, dan de- Apollo zelfs. �nbsp;Michael Angelo hield het Torfo voor het grootde meeltet'nbsp;fluk der Oudheid, en bedvdeerde het geduurig. � Ander�nbsp;konftenaars hebben hem-even zo hoog gefchat. Het beeld i¹nbsp;met een yzeren hek omgeeven ,� op dat men het ongehih'nbsp;derd, en zonder het te befchadigen, konne befchouwen.

Van hier gaat men in de tuinen van het Vatikaan, vs�� de welken de een de geheime, of de tuin van �t Belved�'nbsp;re, de ander de groote tuin, genoemd wordt. Hetnbsp;terre is met galleryen omgeeven, die Bramante heeft aa�'nbsp;gelegd. Men ziet hieraan den opgang van den trap naat�^nbsp;parterre de paauwen en denpynappe), di� volgens�tnbsp;meen gevoelen, voorheen op het graf van Keizer Hadriaf'¹nbsp;ftonden. De appel is van brons, elf voet hoog,nbsp;mei de naamen van beide de konftenaars voorzien.nbsp;hier korat men op een terras, waar men malkander d��^nbsp;verborgen fonteinen nat kan doen maaken, en het geZ'knbsp;over de geheele ftad heeft. Van diergelylte fonteinen Zl'¹nbsp;�er nog een menigte in deezen tuin, volgens den algen�^^

Nardini beweert, dat zy op hef graf van Keizei Ita^u hebben I andeien zeggen op dat da Seipioos.

aangelegd, dog egrer met fchoone laanen, bofchjes, fonteinen voorzien, dien hem tot een zeer ver-quot;�aaklyk verblyf maaken. Inzonderheid is de fontein vannbsp;grooten Adelaar, wegens de verfrilchende lugt,, dienbsp;fte middelde opening voortkomt, ongemeen aangenaam.

een hoogte in den tuin ligt' il Ctijim cK Pio quarto. Julius 11. deed dat kleine gebouw door PirrhusLigorio naarnbsp;antiek bouwen, �t welk aan den oever van �t Gabyn-fche meer gedaan heeft. Pius iv. herftelde het, ennbsp;�aakte het fraayer. De gallery voor het zelve, of de plaatsnbsp;^ie de Ouden Lararium heetten, Is van een goede arclii-*�ktuur. 2y heeft drie ingangen met vier dorifche zuilennbsp;graniet, en daaronder ftaat een fchoon oud beeld van

Het Fati- ten optekoopen. Calbctus III. bekwam �er niet minder kaanfcbe uit de Keizerlyke Bibliotheek na de verovering van Kon-ftantinopole. Sixtus V. plaatfle ze waar zy nu (laat, ennbsp;lei den ingang aan van de lange gallery, van de welke wynbsp;gefproken hebben. Deeze Paus vermeerderde ze niet alleen, maar beftemde ook aanzienlyke inkomften tot hetnbsp;aankoopen van nieuwe boeken, en tot onderhoud der bi-bliothecarii. Onder Gregoor XV. wierd zy met de Hei-delbergfche Bibliotheek, en naderhand met die des Hertogen van Urbino, der Koninginne Chriflina, des Kardinaalsnbsp;Quirini, en in 1747* �tet het aanzienlyk legaat van dennbsp;Marquis Capponi vermeerderd. Sedert twintig jaaren zynnbsp;uit de nalatenfchap des Kardinaals Guakieri veel Etrurifchenbsp;vaazen, en van den Kardinaal Carpegna een verzamelingnbsp;van antieken aangekofr,

In de voorkamer zitten de opzigters en affchryvers* Scrittori , van de welken �er zeven voor verfcheidennbsp;taaien gehouden worden. Behalven de landfchappen vannbsp;Paul Bril ziet men hier de beeldteiiilTen der Kardinaalen Bi-bliothecarii, als Cafanatta, Norris, Quirini, Paffioneienz.nbsp;Thans is het de Kardinaal Alexander Albani. De hoofd-zaal is 196 voet lang, en 48. breed. Het gewelf rufl opnbsp;zeven piladers. De boeken vallen niet in �t oog, wyl zynbsp;allen ia kaften, wier deuren, door Viviani en anderen, be-fchilderd zyn, (laan. Men zoekt hier dan te vergeefs betnbsp;treffend gezigt van een ontelbaare menigte boeken, gelyknbsp;in de Keizerlyke Bibliotheek en in die des Konings vadnbsp;Frankryk, fchoon de Vatikaanfche voor de handfchriftednbsp;van geen minder aanzien is. Het gewelf is met middel-juaatige arabesquen en gezigten van oud Ramen verfierd*nbsp;Ter (linkerhand ziet men de vermaarde oude (latue vaunbsp;St. Hypolitus, Bisfchop van Porto, op wiens bisfcbop'nbsp;Jyken floel de vati hem ontworpen almanak te zie�

Door. ITALI� N.

(*) Zy werd o? �c kerkhof van S. Lorsnzo, aan den jjet yaii-weg naar Tivoli, gevonden. Daar tegen over (laat het an-tieke beeld van den GtiekfchenRedenaar Atiftides. De daa.-^^^^�* �^en van Sixtus V. zyn hier ook gefchilderd, onder ande-len ziet men Foptana, hem het plan deezer boekzaal over-?�evende. Een van twee lange in marmer gehouwen op-fchriften wyft de fchikkingen van dien Paus in opzigt dernbsp;bibliotheek aan, het andere beheia regelen voor die gee-oen Welken ze bezoeken, en die daartegen handelt wordtnbsp;in den kerkban gedaan.

Ter regtei hand boven de boeken zyn de voornaamfte ksrkvergaderingen afgebeeld. De Latynfche opfchrifcennbsp;''^Szen onder elke aan, wat daar is beflooten geworden,nbsp;leeft men b. v. onder de Trentfche, Lntherani G? aliinbsp;dammantur. Cleri pofulique difciplina adprifti-��s marei refliiuitur. Daar tegen over zyn de vootnaam-rnbsp;ii� biblioiheeken der oudheid voorgefteld. Vooreerft zietnbsp;Mofes, den Levieten het wetboek overgeevende,nbsp;bet in fte arke te leggen \ dan volgt de boekery vannbsp;'�*gt; die den Pentacenchus verzamelde; dan die van dennbsp;quot;^�ngland Pififtratus te Athenen, die van Koning Ptole-Philadelphus te Alexandrien, van Keizer Auguftus opnbsp;Palatynfchen berg, enz.

Aan de pilaars in �t midden der gallery zyn de eerfte .'�''Vinders van taaien en letters, ten miuften zulken die men

T24

ham, de uitvinder van �t Syriefch en Chaldeeuwfch; Cad� mus en Cecrops als die van �t Griekfch. Na veele Hei-denfche uitvinders komen eenige heiligen , als Joannesnbsp;Chryfoflomus, in opzigt van het Illyriefch, en Chriftus, alsnbsp;de alpha en de omega, maakt het befluit.

In het verlengde deel der zaale (iaat een voortreiFelyk� zuil van doorzigtig Oof�erfcli alabafter, over de 9 voetnbsp;hoog, die in 1702. voor de Porta Maggiore aan de Vilnbsp;Appia is gevonden. Daar tegen over ftaat een witte marmeren zark, met een doodkleed van asbeft , of onver-brandbaar lynwaad. De Ouden bedienden zig daar foni'nbsp;tyds van, en het is in dit graf'gevonden. Aan't einde defnbsp;zaal zyn lange galleryen ter wederzyde met veele boeken-kaffen. Ter regterhand zyn de bovengemelde Etrurifch'^nbsp;vaazen, en het zogenaamde Rlufeum Chrijiiamim, be'nbsp;ftaandeuit allerleiChriftelyke oudheden,.die Benedi�lusnbsp;uit den boedel van den Kardinaal Carpegnagekoft, en C1-'nbsp;mens XllI. vermeerderd heeft. Verder vertoont mennbsp;verzameling van munten, welken de Raadsheer Buonarotdnbsp;heeft uitgelegd; een verzameling van zegels van oude ooquot;nbsp;konden, die voor deezen Ficoroni bezeten heeft; en eiquot;'nbsp;delyk de verzameling van Pauslyke munten, welken doo'�nbsp;Xaverius Scilla van Mellina befchreven zyn. De opv��*'nbsp;ging van 32(5. gouden en zilveren medaillons, van Augud�'^nbsp;af tot op Valens toe, is voortreffelyk. (?) Zy zyn volg^��nbsp;een tydkundige order in houten tafels gelegd, en innbsp;naar hun grootte ingefneden gaten zodanig met twee ph�nbsp;ten vallgemaakt, dat men ze, zonder ze uitteneemen,nbsp;draayen en bezien kan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j�

(�) Men heeft (iaat een pragtige befthryving van in twee deeie folio.- Medailhni d�oro , d'argenta , e dl metalh , gU dd Mufto d��nbsp;Mnale Aleffandra Alhani, or� ejifitnti nella 'Biblioteid Vdtildrid gt;nbsp;tJJirvdMoni ddl�Ahhatc Rid. Ymnti.

Door ITALI� N.

IS. (*) De Vatikaanfche Bibliotheek wordt op omtrent 30000 banden gefchat, en in gedruktenbsp;*tsn van veel andere verzamelingen overtroffen: dog tennbsp;^P^lgte van de waarde en de menigte der handfchtiften, '

allen.

Het is van wegen de menigte niet mooglyk iets naauw-�er van te zeggen, wyl de lyft der Oofterfchen, ^'^^^Ilhnianni heeft uitgegeven, alleen uit vier foliantennbsp;Wynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,j,jar eenige zeldzaamheden aantekenen,

uien gemeenlyk den vreemdelingen toont. De Griek-e overzetting der Zeventigen, naar de welken de ge-kte uitgaaven gemaakt zyn. Een Hebreeuwfche Bybel den Hertog van �rbino, voor den welken de Vene-tiiche Jooden het zelve gewigt in goud geboden heb-� De Handelingen der Apodelen met gouden letteren,nbsp;gefchenk der Koiiinginne van Cyprus, Charlotta. Hetnbsp;. ^^'^gelium van Joannes en Lucas, van de elfde eeuw,nbsp;jl^^'P^�^heen gebonden. Een Misfale met miniatuuren vannbsp;P�vius, een leerling van Julius Romanus. Eennbsp;'^mriutjj met fchoone gefcbilderde beelden van Corvi-

PhiCKm nbsp;nbsp;nbsp;Heidtlbtrg� C�^ta j]3o/c�7�i/�tC ^ Gregt^rioXV. tr#-

�i6

nus, Koning van Hongaryen. Een Martelaarsboek van 't zelve foort. De Annales van Bardnius, door hem zelvegt;inbsp;gefchreven. Benige dcelen, tot de kerklyke hiftorie b�e'nbsp;hoorende, van Onuphrius Panvinius. Haildfchriften van detgt;nbsp;h. Thomas, en Karei Borromtens, van Thomas Aquinas �gt;nbsp;den Kardinaal Sirlet, Pirrhus Lig�rius, en anderen. Ee�*nbsp;handfchrift van Plinius Natuurlyke hiflorie, met miriiatiiU'nbsp;ten, en afbeeldingen der daarin befchreven dieren.nbsp;voortreffelyke Vlrgilius van de vyfde eeuw^ met groot�nbsp;kapitaale letteren, afbeeldingen van Trojaanen en Latynen�nbsp;en andere miniatuuren. (?) Een Terentius van den zePnbsp;ven tyd, en nog een met de afbeelding der oude maskesvaOnbsp;de toneelfpeelders, vfaarvan men ook een pragtige uitga�^nbsp;heeft, te Urbino in �tjaar 1735. gedrukt. Een uitmunted'nbsp;de Taflb en Dante, met fchoone miniatuuren. Het wet^nbsp;�ver de zeven Sakramenten van Hendrik VIII. Koningnbsp;Engeland, �t welk hy Leo X. t�egezonden, en met eig�**nbsp;hand deeze vaarzen �er bygefchreeven heeft:

AngUrum Rex Henricus, Leo Decime, mittii Boe opas, �* fidei teflem ^ amicitia.

Men vertoont hier ook verfcheiden eigenhandige mind^' brieven van dien K�ning aan Anna Bollen. (**) Een3l^'

(*J Hy is ran Bartolj (choon in plaat gebragt, en op iz6, bla'**'* in folio uitgegeven. De titel is: Anttquijjimi rirgilUxi CtdUUnbsp;ment a ir ^iSurx ex 'BiHietheca VatUani, earn mtit �varUntihus isquot;nbsp;fatione Johannts quot;Bottari, X74�*

(**) Addiibn heeft �er een van, die in de uitdrukkingen niet al eetbaar is, og 't einde van zyn betigten wegens Romen inbsp;{cmaakb

�OOR ITALI� N.

� � Waaraan op �t einde eenige bedroefde knuppelvaarzen Pati^ 2yn bygevoegd, wordt voor Luthers eigen handfchrift mi-kaanfcb�nbsp;E^geven, fchoon menzig, door andere hier te vinden waare^'*^****nbsp;schriften van hem, zeer ligt van het tegendeel overtui*

Zou kunnen. Verder vertoont men verfcheiden op g'Ptifche boomfchorsfen gefchreeven boeken. Aan eerd�nbsp;*^60 en zeldzaame uitgaaven van oude Latyiifche fchry-ontbreekt het niet, waartoe een fchoone Natuurlykenbsp;orie van Plinius Van �t jaar 1472. en meer anderen be-Aan �t eind der zaal ziet men een antiek mar-^eren gedenkteken, verbeeldende Cybele�s aankomft t�nbsp;^^�men met een fchip, dat van eene Veftale door mid-'^3n een dun touw naar den oever getrokken wordt ^nbsp;het opfchrift:

et regter hand paalt aan de zaal de Pauslyke archie-amer, waarin de oude bullen, giften, en ander� ken van aanbelang, bewaard worden, want de nieu-archievenkamer is op S, Angelo. In deeze zaal zietnbsp;ook de verfchillende giften aan den Roomfchen doelnbsp;Kondantyn den Grooten af, gefchllderd.nbsp;bez ^ ^P^'^�^ders der Bibliotheek mogen, zonder zig tenbsp;Qpnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verboden boeken leezen. Het oppet

heeft 6 honderd fcudi, De eerde Bibliothecarius Vfy broodnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;450 fcudi in �t jaar, behalvea

12^

jfjet Fati� P^wslyke tuighuis, (*') waarin voOr 18000. man g?' haanfche weer bewaard, en wel onderhouden wordt. Dog �t is cf�nbsp;i�akh,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moeite niet waard het te bezien. Behalven de toerufting

van Karei van Bourbon, die in �t jaar 1527. fneuvelde; wordt�er nieis merkwaardigs vertoond; Van de lange gallery,nbsp;langs welke de Pauzen uit het Vatikaan naar den Engelen*nbsp;burg komen kunnen, fpreeken wy by de befchryving v.annbsp;de laatfte wyk van Romen.

Poorten, De tegen �t noorden gelegen Porta , del Popolo, welk* Pruggen^ alle de reizigers by hun aankomtl te Romen dourkoineii,nbsp;heette voormaalsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, van de heirbaan van Flaminirn^�

die hier haar begin nam. Verder tegen �t oollen is Porta Pinciana, en daarop de Porta Salara, omtrentnbsp;de plaats daar oudtyds de Portn Collina ftond. De Pofl^nbsp;Pia heette voorheen Noptentana, om dat de weg van da�''nbsp;naar Nomentum, thans Lamentana, loopt. De Poort va'�nbsp;S. Lorenzo fchynt de Porta Tiburtina te zyn gewee^'nbsp;waardoor men naar Tivoli ging. De Porta dl S.nbsp;Maggiore, of Santa Croce, droeg voormaals den naam va^nbsp;Porta Naevia.

Tegen �c zuiden ligt de Porta dl S. Giovanni, en de Porta Latina, welke voorheen eene der voornaaint^^�'nbsp;was, wyl de Fia Latina fterk gebruikt werd. Slegts 0^nbsp;trent 500 fchreeden verder komt men aan de Porta

(*) Urbaan VIll. heeft het doen aanleggen, waarop het beneden de Bibliotheek boyen den ingang Ipecit, Sahjedt

. � nbsp;nbsp;nbsp;ttrit.

�) a b R I T A L I E N. �sgt;

f , heden 4. Sebafllano. Deeze poort was de ver- poorteiti '' 'Wonderde ouden i gelyk de Via Appia de fchoonftenbsp;^ b Was, De naam Capen/i kwam van Catnccna af,

^sndoor Numa den Zanggodinnen geheiligd woud lag. voorheen met ttiomfboogen vevfierd, en heette ooknbsp;De naad aan den Tiber gelegen Portanbsp;die * boette eertyds Trigemina, van de drie Horaiii,

. Volgens eenige fchryvers lag aan geene zyde Dber de Pnrta Portuenfis, welke naar Porto leidt, ennbsp;^orrr/� heet. Aan de wedzyde lag eindelyk denbsp;p poort Porta Aurelia ^ die nu den naam van S.

��^�azin voert, De ter wederzyde de Pieterskerk lig-Poorten Porta de' Cavalleggieri, Porta Angelica,

elke poort begonnen een of meer hoofd wegen, ^4! fte �Ptenoeinen te wydloopig wezen zou, De fchoon-� hreedfte, en die �t langs in wezen gebleeven is, was,nbsp;jjg zeiden, de Fia Appia. (*3 Zy werd bereidsnbsp;- Jaar voor Chriftus geboorte, van den CenforAppius,

^ �Sd, en van Romen tot Capua geleid i aan welke ftad tennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tyd wetten en eenlladvoogd gaven:

l ) Dior-yc Haiicra. l. ao.

R E I S- B O E K

Bruggen, In de Pomptynfche moeraflen ziet men nog een (luk vs� tf�a. eenige mylen in een regte lyn, dat wel onderhouden i�'nbsp;By Torre tre ponti (laat de Hplle mylpaal. De weg is daJfnbsp;met de voetbanken 36 voet breed. Zy ligt ter langte vat¹nbsp;300 voeten zeer hoog, zo dat men het geheele maakfa!nbsp;duidelyk zien kan. In \ midden zyn twee byna vervalla�nbsp;boogen, onder welken voorheen de Ninfa heen liep,nbsp;niet ver van daar is de derde boog, waardoor de TepP�¹

elf voet voor de /Ic/jua Puzza, by de 57(le myl il Po�lt;� maggiore, 31 voet breed, voor de kleine rivier Uffente,nbsp;eindlyk digt daarby F^rco dritto, waardoor de Amafe²nbsp;liep, die in de Uffente valt. (?¹}

merklyke lengte beefr. Zy wordt e�rft te Perugia, o^� trent la mylen ver, vaarbaar. Eene myl boven Roifl^�nbsp;is zy 385 voet, en beneden de Engelenbrug aldaarnbsp;296 voet breed. De oude digters noemen den Tibernbsp;Geelen, en zyn water heeft nog die troebele kleur.nbsp;maakt het ongezond te drinken, dog als het bezinkt, vvor�¹�nbsp;het helder en drinkbaar. Deeze rivier had voorheen

rteur geagt. Romen heeft van ouds reeds veel uitteft¹�quot; gehad van de overftroomingen des Tibers. De oudenbsp;quinius zogt hem reeds een beteren oever te geeven? ^^nbsp;deed de moeraffen tusfchen �t Capitollum en den Palatequot;

Men zie hierover CuBtier, Trait� de la cmfirnSim des tam de ceax des Romaias j�e des medernes dans tantes fertes dt

Van de overblyffels en het raaakfel van deezen betosn¹ weg handelt het geleerde werk van Framefca Maria PratilUsnbsp;via Apaia rlcomfciuta e deftrltta da Rema a iBriodiJi tshrt. 4¹nbsp;feii I7JJ. in folio,

Boor i t A L I E N. 13*

droog maaken. (*) Auguftus deed her bed poorte^, ''quot;'ler uitbaggeren,�! welk door de menigvuldige vyx\)\g-Bruggen^nbsp;en het puin hoog was geworden. Trajaan eii Aurellaannbsp;^en het zelve , en lieten den oever met zwaare muu-bekleeden. Men ziet nog by de brug da quatro Capinbsp;�'�erblyffg[j ygjj 2ulken muur, ciig vanAuguftus, en an�

, die van Aureliaans tyden, fchynen te zyn. he * ^^^^^Pvaart op den Tiber boven Romen is van oudsnbsp;^ P�-St vee! zwaarighedeu vergezeld geweeft. De Oudennbsp;bgen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kleine vaartuigen, en dat nog

^ ^eruen regen, naar Romen vaaren kon. Hedendaags by hoog water vlotten van Perugia tot Romen, dognbsp;fchepen. Tien mylen van Perugia zyn drie water-p Over een rotfigen grond. Van Potiie nuovo tot aannbsp;di Orie, �t welk, door de krofflcens der rivier, eennbsp;'^^0 60 Ita�aanfche mylen maakt, heeft de riviernbsp;'^al van 580 Roomfche palmi of voeten j daar �ernbsp;genoeg waren tot de fcheepvaart. Om dan den ftroomnbsp;aar te maaken, behoorde men hem over ^en gelykennbsp;^ te doen loopen, en fluizeri aanteleggen. Pafcolieanbsp;Meyer hebben gedagt, dat dit ligt te doen was*nbsp;ttiooglykheid in fchrift aan getoond. Daarentegennbsp;Seno^*' �t)ttari en Doftor Manfredi den geheelen oord opinbsp;P(gl^��ti, en de zaak voor ondoenlyk gehouden. En ge*nbsp;hej * ^tagt het tverk tot (land, zo zouden de kofteiinbsp;des Roomfchen Stoels, en het nut, dat �er

REIS-BOEK

len bedraagt, te weinig vals. (¹ ²) Als men nu daarby doet, dat gelyk de veelvuldige ruinen den grond der (ladnbsp;verhoogd hebben, ook voor zeker een menigte van ge-bouwen in �t water geftort zyn, waardoor de ftroom vertraagd , en in zyn loop gehinderd is geworden, (?�) moetnbsp;men, zig niet verwonderen over de veelvuldige en fchade¹nbsp;lyke overftrooiningen, waaraan Romen onderworpen is-Dit doet niet alleen zeer groote fchade ten opzigte defnbsp;reldvrugten en gewaffen, maar ook voornaamlyk uit hoof'nbsp;de van de moeraffen, welken na �t wegloopen van �t wa¹nbsp;ter overblyven, en de lugt met ongezonde en Hinkendenbsp;dampen vervullen. By de befchryving van de vyfde Wyl^nbsp;zal een gedenkteken der fchriklyke overftrooming van ^nbsp;jaar ispS. voorkomen.

Srnggen. Voormaals lagen �er agt bruggen over den Tiber, dog hedendaags telt men �er naaar vier. De oudfte van alleo gt;nbsp;en tegelyk de eerlle, als men van beneden af begint, is d^nbsp;Pons Sublicius, welke reeds van Koning Ancus Marcio¹nbsp;aangelegd is. De ftroom heeft deeze brug zeer dikvvyl^�

De geheele val bedraagt maar zo palmi, �t welk op een te van looo. halve roeden maar een halven voet maakt, daarnbsp;Seine, en veel andere rivieren, op den zeWen afftand, eennbsp;voet vals hebben. Wie daarover aartige en nuttige aanmeikingen'quot;'¹^nbsp;leczen, kan teregt komen in Decrinime delle lagtom e dt�

Ie inondaztmt del Tevere, in fblio. Dit werk behoort tot de J�rVr del corfo del Tevere e fite eediacenze dalle shecce della Nera feta alnbsp;re f e profilo di Nivell^Ktone del ntedejimo dtfe^nato l�anno 1744¹nbsp;Aadrea Chtefo e 'Bernardo Cambartni, Ingegneri gt; op 6 bladen.

Eenigen hebben daarom, en veelligt niet zonder grond. moed, dat men, als �t mooglyk was, door den Tiber, zo vernbsp;door Romen loopt, afteleiden, misfehien een menigte van denbsp;baatfte ftatuen en oudheden vinden zou, welken deels by de Pnbsp;deringen door de Romeinen daarin gefmeeten, deels door ¹nbsp;fiottsn der gebduwen �er in gevallen zyn,

OR I T A L I E N,

onder anderen ten tyde van Keizer Otto weggerukt, Poortetif ^yl men ze altyd van hout weder opbouwde. Na Atn Bruggen�nbsp;�^ood van dien Keizer in �t jaar 780. maakte men ze van^�^*nbsp;fteen, die egter ook het geweld van �t water niet wedervond, Men ziet �er nog eenige over �t water uitfteekendenbsp;Vtoljkenby Ripa grande van. Van Ponte molle hebben wynbsp;^�eds Op �t einde van �t voorige deel gehandeld. De ove-��Sen als Ponte rotto, Ponte quattro capi, di S. Bartolomeo,

* en di St. Angelo, worden by de wyken waarin zy ^��gen befchreven. Vermits deeze vier bruggen niet genoegnbsp;^yn lot eene fpoedige gemeenfchap en �t gemak der burge-5 heeft men hier en daar fdiuiten om overtezetten, ennbsp;^�^aalt daarvoor een halven Bajocco of twee penningen. �

Alzo het water van den Tiber gedeeltelyk niet gezond en gedeekelyk ook niet genoeg door de ftad kon ver-^�^eld Worden, zogten de Romeinen, die een veibaazendenbsp;waters van doen hadden, door middel van water-^idingeu, welker overblyffels nog een voorwerp yan ver-'*ondering zyn, beter water in de ftad te brengen. Fron-

Appius^ de Cenfor, lag, behalven den weg die wwAqm genaamd wordt, ook de eetfte waterleiding aan, ZyP�'**nbsp;quot;'am van Prenefte n mylen ver, gingtusfchen de bergennbsp;�elius en Aventinus door, en hield in de nabuurfchap

t34 nbsp;nbsp;nbsp;11 E I S - B O E K

Bruggen, alien werd de Aqua Martia gehouden. Het werd, 33 nJ/' ��2. jgjj ye|.^ uit de bergen der Peligni, en Samnietitfch vollf�nbsp;afgeleid. Agrippa bragt onderAuguftus de pragtige watef'nbsp;leiding, Aqua Julia genaamd, naar Romen, en de zcb'�nbsp;'Keizer die van Aqua Alfietina of Augufla. Hoe wein'Snbsp;ook de regeering van Claudius den Romeinen voordeel'?nbsp;was, heeft hy egter na het Aqua Martia het befte wata^nbsp;'JlquaClauA^ Romen gebragt. Het heette Aqua Claudia. De hede#'nbsp;daagfche waterleidingen, en de overblyffels der oudeo�nbsp;zullen op hunne plaatfen voorkomen. (�)

Na deeze voorafgaande aanmerkingen over de fta'^' gaan wy nu over tot de befchryving der veertien wyke� �nbsp;en fpaaren het geen �t Roomfche Hof, de innerlykenbsp;fteldheid, de burgerlyke regeering, den handel, en di^^'nbsp;gelyken aangaat, voor het laatft.

f. IVyk, De eerfte Wyk heet Riane de' Monti, of de wyk de' Aftf�/�'.bergen, wyl zy den Quirinaalfchen, Viminaalfchen, �nbsp;Efquilynfchen berg, bevat. Zy begint aan �t eind vaonbsp;ftraat il Corfo genaamd, en begrypt alles wat tusfche#nbsp;pootten di S. Lorenzo en Giovanni dl Lateram ligt- ,nbsp;Columna De Trajaanfche Zuil is onbetwiftbaar de fchoonftenbsp;Trajena. vvereld, en een der befte overblyffels van Romen.

(^) Meerder vindt men in jflBerto CaJJ�o, Corfo detle portate d�gt; Untane tontrade fnori e dentro Ronta fopra I4.nbsp;dsUt Modtrns amp;c� *� � 7? 6,, z, dcelen ia quartow

fiooR ITALI� N.

veroieM gebleven. De Had Romen rigwe ze voor Trajaan Wjk, �Pgt; na zyn groote overwinning over de Daciers. Het op- di Monti,nbsp;fcbrift op het piedeftal luidt:

Senaius Populutque Komanut Imp. Ciefari Divi Nervae F. Nervaenbsp;Irajano /iug. Germ. Dacico, Pontifnbsp;Maximo Trib. Pot. XFII. Imp. Fl. Cof. FI. P. P.

Ad declarandum quanta altitudinh Mom (vpnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_� ibin fa egefius.

�er op langs 184. treeden, die binnen in �t marmer '^''gehouwen zyn. De trap wordt door drie en veertignbsp;y'�^�rtjes, insgelyks in �t marmer uitgehouwen, verligt*nbsp;de b�venfte vlakte der zuil, die met een leuning

om-'

8'as cUn nbsp;nbsp;nbsp;zogenaamde MowBmrat te Londen, opgetigtwe*

tot . nbsp;nbsp;nbsp;van �t jaac i66s. is veel hooget, naarolyk 150 voet,

' *4 voet in de middellyn.

I 4

Efinigen van de letters des laatften regels zyn onleesbaar* ^ermoedlyk moet het zyn ranth operibus. Anderen lee-in plaats van operibus, ruderibus, of ex collibus.nbsp;geheelezuil heeft tot aan �t voetgeftel van het ftand*nbsp;^eeld van den ApoM Petras, de hoogte van it8voet,(*)nbsp;fchaft, nevens het zuilgeftel en �t kapiteel 92. hetnbsp;piedeftal der zuil 17 voet. De benedenfte iniddeliyn dernbsp;^haft houdt ii. voet 2^ duim, de bovenfte 10. voet.nbsp;� bouworder deezer zuil is een meefterftuk. Zy be-uit vier en dertig groote brokken van marmer, waar-fnbsp;�er drie en twintig aan de fchaft gaan. Op de zuilnbsp;�eft Sixtus V. het bronzen ftandbeeld van Petrus, 23 voetnbsp;� ftaande op een piedeftal van 8 voet, doen zetten,nbsp;ffiodel daartoe is van Thomas Porta gemaakt. Men

R E I S B O E K-

�. ff^yk, omgeeven is, heeft men een fehoon gezigt over de ge-ie' Monti, heele ftad. AI� men de zuil van naby befchoiiw.t, is zy van een fchoone evenredigheid. De voet fchynt grootefnbsp;en breeder, de fchaft wordt naar boven toe fma�er, ennbsp;geeft aan �t geheel een kegelagtige gedaante.' Het kapiteelnbsp;fchynt zeer groot; om �t welk te verkrygen de architektnbsp;het voetgellel laag, en de fchaft des te h�oger gemaaktnbsp;heeft.

Van buiten op de fchaft der zuile is de krygstogt van Trajaan regens de Daciers uitgehouwen. De basreli�fs zy�nbsp;van goeden fmaak, en vermoedelyk van eene hand. Zynbsp;gaan in drie en twintig llakvormige kringen langs de fchaftnbsp;van onderen tot boven toe, en dat zo, dat de benedendsnbsp;beelden kleinder zyn dan de bovenllefi, dog egter in denbsp;verte van de zelve grootte fchynen te zyn. In dit ftuk i�nbsp;de doorzigtkunde eenigermaate in agt genomen. Daarentegen is de houding verzuimd. De beelden-op den voot'nbsp;grond zyn even groot en tierk uitgedrukt als de agterfteO*nbsp;Dit maakt dat zy op de zelve plaats met malkander fcby*nbsp;nen te ftaan, en dat de laatllen niet terug wyken. Eegt;tnbsp;bewys van de geringe kennis die de Ouden van de door-2igtkunde hadden. Men telt �er omtrent de 2500. haK�nbsp;en heele be�lden van menfchen op. Lodewyk XIV. heeftnbsp;de geheele zuil in gips laaten naraaaken, en zo wel in d�nbsp;fchilderakademie te Parys, als te Romen , doen (lellen. C*)nbsp;De tekening'is doorgaans juid, de uitdrukking in de kop'nbsp;pen goed, en de Helling der beelden zeer natuurlyk. f**'

(1) Wy gaan de oude werken van Ciacconi en Fabtetti over �C zuil vootby, en wyzen alleen het befte van wegen de graveer'��nbsp;aan, Cohmia Traiana-f con tutta Cifior�a dHla gutrra Dactca,

Hella medejiita colonna , difegnata e accrejtixta dt Wedaglie �ntagll^^^ ^ jp. Santi �Bartolti col ef^ojixhne di CiACConi cemteadiata fotto

�) o o R I T A l I E N.

hoog gerchat. De nd in �t zuilgeftel is voortreflyklt;/e� Montii �eatbeid. Het piedeftal wordt ut hooide des daarop ge-^ouwenen adelaars, en van andere fieraaden, voor betnbsp;fchoon�e gehouden. Rondom, oa eenig�n afftand, is eennbsp;oiuur gezet, waarop men naar beneden klimmen kan, omnbsp;werk meer van naby te befehouwen. Deeze diepte,

Van 8 voet is, wyft de verandering van den grond van ^omen aan , welke door de verwoeftingen zo veel hoogernbsp;geworden. De fchilden, harnalTen, helmen, en wat'

'^^tders op den piedeftal gehouwen is, heeft de meeller vlak -gehouden, om de overeenkoihllen van het geheel daarnbsp;door te doen lyden.

Buiten eenige gaten, die men by alle de oude overblyf- ' ^ T', aaatreft, is deeze zuil zeer wel bewaard gebleeven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

barbaarfche volken hebben, vermoedlyk, die gaten ge-^'^akt, om �er de koperen bouten uittehaalen. De Romei-fien gebruikten, gelyk bekend is, zo weinig kalks als ^'ooglykwas, aan hunne-openbaare gebouwen. Men paftenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Sfoote vierkante (lukken van marmer net op malkander, zo Ze door hun eigen zwaarte vaft lagen, de kleine open-yvende voegen werden met reinen kalk, vermengd metnbsp;(lof gedoken marmer, toegeftreken. Om egter nognbsp;^'^sr valligheid te wege te brengen , werd in den onderfte*

Been een gat gehouwen, gelyk ook in den bovenden, en Baarin een koperen bout vaft gegoten, welks vooruit ftee-kende (pits juift in het gat van �t onderfte ftuk pafte. Opnbsp;wys vereenigde men de groote vierkante fteenen tennbsp;�her fterkften. Om �er nu die bouten uittehaalen, hebbennbsp;2 barbaaren met groote moeite gaten van buiten in denbsp;^eenen gehouwen, en ze dan uitgebroken. Aan veele ou-� gebouwen, inzonderheid het Colifeo, ziet men �er eennbsp;Menigte van. Alleen is het onbegryplyk, hoe zy ombou-

15 nbsp;nbsp;nbsp;m

�35

t. fFyk, ten van zo weinig waardy zo veel tyds en moeite hebben willen befteeden, en z�fs ftelladien opgerigt, om de bo-venfte bouten te kunnen uithaaien.

De Markt van Trajaat, Forum Trajani, waarop deeza zuil Hond, was eertyds om haar pragt vermaard. De Ouden kunnen �er niet genoeg van fpreeken. Men zag �er denbsp;heerlykfte en grootlle gebouwen, korniflen van verguldnbsp;brons, ftatuen, eerboogen, eene Bafilica, waar de Bur-gemeellers gehoor gaven, een tempel van Trajaan, waarnbsp;de �lpifche Bibliotheek was, en een lange zaal verfierdnbsp;met ftandbeelden van geleerde mannen. Tegenwoordignbsp;is de plaats waar de zuil ftaat klein en onregelmatig, egtetnbsp;ftaan �er twee fraaye kerken op. De belle is,

S'. Maria Santa Maria di Loretto, in �t jaar 1507. door Anton da ii Loretto.Sm Gallo begonnen. De architektuur is mannelyk. Metnbsp;de agthoekige gedaante en de koepel hebben de arcades gt;nbsp;de vier nilTen, waarin de altaaren ftaanj en een korinthifcbanbsp;pilaar, een goede evenredigheid. �T hoofdaltaar is ooknbsp;van een fchoone evenredigheid , en rykelyk verfierd. Ono-rio Lunghi heeft �er �t plan van gemaakt, dog Julius Fiquot;nbsp;nelli de h.Cecilia, eu Maderno de twee engelen, vervaar�,nbsp;digd. De fchilderllukken op de zyden zyn van den Rid*nbsp;der Cefari. In de nis boven de deur ftaat het vermaardenbsp;beeld van Sufanna, met een palmtak in de hand, en eennbsp;kroon aan haar voeten, j De vinding,is goed, het beeld welnbsp;gedrapeerd, in antieken fmaak,en heeft veel bevalligheids*nbsp;in een woord, het is een der befte ftukken van Fiamingo�nbsp;De koepel deezer kerk is, gelyk die der Pieterskerk*nbsp;dubbeld.,Bramante Lazari is �er de uitvinder van, en Sak'nbsp;fovino heeft ze verbeterd. De fraaye lantaarn Is van d�nbsp;vinding van Del Duca, een leerling van Michael Angel�'nbsp;Deeze dubbelde koepels zyn het befte middel om van bulten ea van binnen een fchoone figuur te krygen.

�Boor ITALI�

befchouwe maar de eenvouwdige koepels van Slt; Andrea /. della Valle, S. Agnefe ^ en S Carlo alCorfo. Zy hebbennbsp;van buiten eene fchoone figiur, dog loopen van binnennbsp;fpits toe. De koepels vai �t Pantheon en Giefu fchy-dsn van buiten als ingedrukt, vermits men alleen op de in-'vendige gedaante gezien Iteft. Fontana heeft gezogt,

San de koepel van �t Klenentynfche Kollegie dat te verhielpen ; (*) dog raadt egnr dubbeld te bouwen, gelyk aan de Pieterskerk, en eeiige anderen te Romen gefchiednbsp;is.

Aan deeze kerk paalt let Paleis Imperisli, voorheen Pahis lm* ^otielli, waar een der fchconfte boekeryen van Romen �Sfperiali.nbsp;Over welke Pater Pozzi het opzigt heeft.

De andere op de Trajaanfche Plaats liggende kleine ron- jsfome di kerk, del Nome di Maria, is in �t jaar 1738. door eennbsp;franfch architekt, Derizet genaamd, gebouwd. Debouw-itonft heeft niets byzonders. Alle jaar wordt hier eenom-fiang tot geheugenis van het ontzet van Weenen in �t jaatnbsp;*083, gehouden, by welke gelegenheid eenigearmemels-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

De kerk Spirilo Santo hoort den Chanoineffes van dsn Spirita] Augu�inus toe. Zy valt bevallig in �t oog, federt zy Santo,nbsp;in�t jaar 1743. van binnen geheel met marmer bekleed is�nbsp;h^Et fchilderwerk om �t altaar van Maria is van Balthafainbsp;^roce, en dat van de kapel des krucifix heeft een rykennbsp;tabernakel van koftbaare fteenen.

De Plaats van Nerva, Forum Nerva, lag, gelyk die van ^fajaan, aan den voet des Quirinaalfchen bergs. Domi.'i'^gt;^vlt;f�,nbsp;t'aan noemde ze Forum Pailadium, wyl hy zig onder denbsp;befcherining van Minerva had begeven. Tusfchen Tor de'

(*) Hy wyft in zyn werk rfrf Tem^�c TaticaHi j6a, hoe men ze kenen moete,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

140 REISBOEK

�. W'^k. ^onti en Pantani ziec met nog eenige overblyffels van ie' Monti.Aeez^ Plaats, te weeten ea paar geftreepte korinthifchenbsp;zuilen, welken vermoedelyk van den tempel van Minerva, door Nerva gebouwd, zm liaan gebleeven. Middennbsp;in de attiek ziet men een Mherva, leevens grootte, innbsp;basreli�f, door Bartoli, zo vel als de andere verhevennbsp;ver�erfelen der fries , gefnetfen. Dit fragment valt welnbsp;in �t oog; alleen zyn de fieraacen te veel opgehoopt. Keizer Trajaan en Alexander Sevens verfraaiden deeze Plaatsnbsp;zeer. De laatlie deed hier Vetronius Turinus een merkwaardige ftraf ondergaan. Dets had geld genomen vannbsp;zulken die iets by den Keizer te verzoeken hadden, hennbsp;met ydele hoop gevleid, en veel onwaarheden verzonnen;nbsp;hy werd hierover aan een paal opgehang�n, en nat hout on-� der hem gelegd, en in brand gellokcn zynde, moert: hy vannbsp;den rook flikken, en de beul moert uitroepen. Die rooknbsp;verkoopt wordt met rook gedraft.

Het hier ftaande kloofter der Dominikaaner Nonnen, /lt;* Nunziatella, is van ongemeen groote vierkante fteenennbsp;gebouwd , waarom eenigen denken, dat hier het Aerarium gt;nbsp;of de gemeene fchatkamer geftaan hebbe.

Digt by �c Forum Nerv� lag de Plaats van Nero. Daar* van liaan nog drie gekanneleerde zuilen, en twee korin-thifche pilallers, die, verraoedlyk van eene zyde des hiefnbsp;geftaan hebbenden tempels zyn overgebleven; daar tegennbsp;over ziet men een deel van den muur van �t fchip en denbsp;plaats binnen in deezen tempel. Uitwendig beliaat hy uit

Men heeft geen overblyffel in Romen, dat in een grooten fmaak, zo wel in �t geheel, als in deenkeldedee*nbsp;len, ontworpen is. De kapiteelen zyn zo vol niet, en de

DOOR I TA L I E N.

bladeren zien �er uit als o zy naar het leeven afgedrukt /_ waren. Van de Plaats van ?erva kwam men in den Ficus de' Mon�,nbsp;Ciprius, en van hier, regc af, in den Ficus Sederatus,nbsp;vvaarvan hierna.

Torre de' Conti by de .^laats delk Carette is een oude bakfteenen toren. Eenigei willen dat hy door Trajaan,

Voor de foldaaten , die op de Trajaanfche Plaats de wagt badden, gebouwd is. Dcg Nardini verzekert, dat Inno-�^^nt III, uit den huize var Conti, hem, nevens de Torrenbsp;delle milizie op den Quiriraaifchen berg, gebouwd heeft,nbsp;blier omtrent was het Tigilum fovorium, of een dwars overnbsp;^2 Uraat gelegde balk, onder welken de overgebleven l�o-fstius moeft doorgaan, on dat hy zyn zufler vermoordnbsp;bad. Men zag dien balk nog in Tiberius tyd.

Van hier gaan wy over het Campa Faccino, welks be- S. Fran-fchryving in de tiende VVyk voorkomt, naar het Colifeo �'leen onder weg dit nog opmerkende. De kerk van deh.**^*^*nbsp;b'tancifca, den Olivetaaneren behoorende, ligt aan �tCam-Po Vaccino, tusfehen het Colifeo en den tempel der Vre-Paulus V, heeft de voorzyde met het poortaal doornbsp;^arel Lombardi doen bouwen. De fmaak is goed. Denbsp;Sevel heeft een wel ge�venredigde hoogte, dog de krul-die aan wederzyde afloopen, zyn naar evenredigheid dernbsp;al te plomp. Het praalgraf der h, Francifca is vannbsp;Warmer, en met verguld brons verfierd. Bernini is �erdenbsp;uitvinder van. By het hoofdaltaar ligt Gregorius XI. be-Staaven, die in�t jaar 1377. den zetel van Avignon voor |al-^yd naar Romen overbragt. Zyn graf is met vier alaba-

In het kloofter, tot deeze kerk behoorende, ziet men overblyffeis j^ygg vierkante zaaien, die voor tempels

� W'^k, Ps's Zonne en der Maam gehouden worden. Elk� 4�' Monti, heeft een nis ter wederzyde welker rondingen aan mal'nbsp;kander komen. De ingang des eenen tempels lag tegennbsp;den Tempel der Vrede over. Anderen houden den Tempel der Vrede voor eene badzial, en deeze kleine zaaiennbsp;voor nevenzaalen van de groote. Dit alles zyn onzekerenbsp;gillingen.

De Triomfboog van Titus is ;en gedenkteken dien voor-trelFelyk�n Keizer, op bevel tan Trajaan, opgerigt. (¹) Hy bellaat uit eenen enkelden boog met twee gekanne-leerde romeinfche zuilen , bovei welker hoofdgellel meri inbsp;�an de zyde van �t Colifeo, leelt:

Op de andere zyde was voorheen een wydloopiger Op' fchrift, dog dat niet meer te zien is. De boog heeft innbsp;geheel veel geleden. De vier beelden der Faam buiten opnbsp;den boog zyn lugtig getekend, dog die aan de fries watnbsp;lomp, zo dat zy een flegte uitwerking tot verfiering doen¹nbsp;De twee basreli�fs binnen in den boog hooren onder denbsp;fchoonften die uit de Oudheid overgebleven zyn. De or¹nbsp;donnantie is eenvouwdig, en de beelden fchynen wel gn¹nbsp;lekend. Het eene verbeeldt den triomf van Titus,nbsp;op het andere wordt de buit uit den Tempel te Jerufalein�

De Roomfthe ttiomfboogen vindt men in het volgende wet¹'¹ Veteres arcus jisciujloram triamphis infignes , 0x rcUqtdis, qtsdnbsp;fnferjans, rejlituti, � quot;Ssllori� illnjlrati, BattO� hjeft :ie ppnbsp;4;n gefaedcDi

door ITALI� N.

*ls de gouden kandelaar met zeven armen, detoonbrooden, �. een paar jubeibazuinen, (*) enz. gedragen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de' Mona^

*yn reusagtige grootte, II Colifeo noemen, geeft, elk die �c �^nziet, groote denkbeelden van de bouwknnfl: der Romei�

Titus Vefpafianus befteedde hier ontzaglyke fommen �an, en gebruikte �er 12000. gevangen Jooden toe. Mar-*taal zegt met reden,

Eenige fchryvers fpreeken van 5000. anderen van welpoo� �bieren, welken Tims by de inwying vegten liet. (?*)nbsp;figuur des Amphitheaters is eirond. De groote mid*

'^^fiyn houdt van binnen 581. de kleine 481. de buitenftei otnttek 1616. voet. Het is van tiavettyiifteenen gebouwd.

de binnenfte plaats, of de Ai ena, liggen veel over-^'yffels van de gewelven, waarop de uappen rufteden. nbsp;nbsp;nbsp;^

** Welk Reland aanleiding gegeven heeft, een verhandeling, de fpelns Htemfiilyndtani in arcu Titt Ramt cmfphuis, te Ichtyven. Mennbsp;*'8t,dat de Jooden te Romen zorgvuldig vermydea onder dczeanbsp;door te gaan, en altyd eeti omweg neemen.nbsp;f**) Behalven het geen men van dit gebouw by Maffe! over de amphi*

�keatets vindt, beeft men een fchoon weik, dat alle de afmectingcn �P knaauwkeurigft bevat, ond�t den titel, L�Anfiteatr�FlavU dejcrit-^ e deling^fg dat Cavaltere Carh Fontana, Het is in *t jaar 1725. innbsp;'O Haag, met plaaten, in groot folio uitgekomen. Verders behoort hier-loe, t tre oriini Dorico , lenico, e Corinth, prep dalle fahriche pm ce~

�^ri deir antUa Roma. Opera di Neraho. Rom* I744 in fol. Het olifco, her Paatbeon, co de Pieteisketk lyn 'et in befehteven, 0�

144

�. ff'y�, m�t venflers. Agter deezen muur (laat een nog veel hoef� Monthgzie, die het geheele gebouw omgeeft. De iaatde is vannbsp;buiten met vier zuilen�rders boven malkander verfierd. Denbsp;dorifche is half onder �t puin begraven* daarop volgt denbsp;ionifche, en twee korinihifchen boven malkander. De drienbsp;onderden bedaan uit zuilen, en de hovende uit piladers.

Tusfehen de zuilen der drie onderde ryen, die half in den muur daan, ziet men tagtig arcades, die tot ingang van eennbsp;verdubbelden gang, welke rondom het ganfche gebouwtnbsp;loopt, dienen. D� hovende piladers daan niet ver buitennbsp;den muur uit; tusfehen hun zyn openingen. De evenredig'nbsp;heid der zuilen�rders onder malkander is niet gelukkig getroffen, de bovenden fchynen te klein tegens de onderden*nbsp;Dat gebrek hebben de arcades ook. De zuilen daan oofcnbsp;te ver van malkander, en fchynen daardoor te zw'ak voofnbsp;'i hoofdgedei, dat zy draagen moeten. De hovende ot'nbsp;der is grooter dan de benedende, en heeft �er geen evenredigheid mede. Zy ziet �er uit, als of zy naderhand �efnbsp;op gezet was, om het gebouw de hehoorlyke hoogte tenbsp;geeven.

De gaten die van buiten aan den muur zyn, hebben� naar meening van eenige geleerden, gediend om de veelvuldige winkels, die hier werden opgedagen, vad tenbsp;ken. Dog zy bedenken niet, dat men zulke gaten, niet alleen op eene hoogte, waar dit oogmerk geen plaats konnbsp;hebben, maar ook by veele andere oude ruinen aantreft*nbsp;Wy hebben boven reeds een gifling aan de hand ge�^nbsp;ven, die gelooflyker fchynt, naamlyk, dat de barbaarfch�nbsp;volken die gaten gemaakt hebben, om de koperen bouiofgt;nbsp;waarmede de fleenen aan malkander vadgemaakt waaren,nbsp;titteneemen. Veelert maaken het getal der aanfehoutvef^�nbsp;die in dit gebouw plaats vinden konden, al te groot,

door ITALI� N*

0- Gaudentius, bevindt. De aarde van �t Coiifeowotdt, hoofde van het menigvuldig geplengde martelbloed, voornbsp;gehouden.

de Plaats voor �t Colifeo , tegen over de Pla facra, Meta fu-S een fontein , welke naar haar gedaante, die een meet dans.

�. fTyk, nbsp;nbsp;nbsp;quot;�Snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;overblyffel van uit bakfteenefl'

de' Monti Titus verfraaide ze, om de Plaats des te fieiiyker te ma*' ken. Zo wel de fchermers en worflelaars, als de toenzien'nbsp;ders, kwamen van de fchouwplaats aan die fortein hun dorftnbsp;lesfclien. Tusfchen het Colifeo en de kerk van dennbsp;Joannes van Lateraan lag de Suburra, een zeer bewooni^nbsp;kwmrtier der ftad. Daar hielden zig niet alleen veel ho2'nbsp;ren op, maar daar was ook een groote markt, waar rnn�nbsp;veel geflolen goed te koop bragt. De oudheidkenner*nbsp;zyn over de waare ligging der Suburra niet eens. Voof'nbsp;aan werd zy van een andere ftraat, Tabernola , doorfneden�nbsp;waar, volgens Martiaal, roeden om de flaaven te geed�'nbsp;len verkoft werden.

S, Clemen- In de Dominikaaner kerk van S. Clemente, ontdek^ men de drie deelen, waaruit voorheen de kerken beftofl'nbsp;den C') zeer duidelyk. De Italiaanen noemen zenbsp;tece, Ambone, en Santuario. De kerk heeft treflyke zt*�'nbsp;len van graniet, porfier, en ander oud marmer. In d�nbsp;kapel van �t Lyden zyn oude fchilderyen van Mafaccilt;�nbsp;verbeeldende de hillorie der li. Catharina. Het grafnbsp;den Kardinaal Roverella beftaat uit een antieken zark va�nbsp;wit marmer, waarop Faunen en andere Heidenfche ding��nbsp;verbeeld zyn. Men vind: in veel Italiaanfche kerken di�'''nbsp;gelyke figuuren, die niet wel voegen in een geheiligde pla3'*'

Triumf geheel gebleven, dog de voet der zuil is by�t aanhoogen boog van den grond van Romen tot de helft onder tpuin geraakt.nbsp;Konjlan- j^oog heeft et-n grooten en twee kleine doorgangen, die

agt korinthifche zuilen bezet zyn. Het is aanmerkelyk: de kaneleeringen van bmnen verfierd zyn, �t welkinen zeinbsp;by oude oveiblyffeis aantrefc. Op de zuilen ftaan agc

1�) Zie hierover de reeds aangehaalde verhandeling van K� over de gedaaiue der eet�e kerken.

DOOR ITALI� N.

tuen van Daders. (*) Op de zyden zyn geen zuilen, j �aar groote basreli�fs iii de attieken, en een paar medaillons, de' MmtUnbsp;*^nder de middelfte arcade ziet men twee groote basreli�fs,nbsp;boven de kleine doorgangen zyn wederzyds medaillons.

Alle deeze basreli�fs verbeelden daaden van Trajaan, en ^yn vennoedelyk van zyn monument genomen. Men ont-�^skt hier duidelyk het onderfcheid van ftyl; het goede isnbsp;Ttaajaans tyd, en het flegte van Konftantyns, toennbsp;konft reeds zeer in verval was.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het (Irekt altyd

^ien tydiot fchande, dat men hier oude (lukken heen brengen om dit gedenkteken naar waarde te vetfieren. Denbsp;^ouwkonft was toen nog niet zo ver vervallen. Het ge-

een fclioone evenredigheid; de groote arcade Schikt zig naar de kleine. De zuilen zyn nog te groot,nbsp;te klein; zymaaken de ordonnantie edel, en deeze ver-^��ygt nog grooter fieraad door de daarop geplaatfte ftatuen,nbsp;basreli�fs, medaillons, en andere fieraaden zyn metnbsp;'^^rlland gebruikt, en, fchoon zeer menigvuldig, geevennbsp;�gter het oog de noodigeruft, zonder het te verwar-De boog valt heerlyk in �t oog, �t zy men hem vadnbsp;of van naby befchouwt.

b)e basreli�fs beloopen een getal van twintig. In de at-telt men �er tien vierkanten, agt ronden liaan boven twee kleine doorgangen, en twee grooten boven deti

Cj Volgens betigt van Paulus Jovius deed Lautentius Medicis hun kopgjtj afoeenaen en naai t'lusencen brengen. Ten minften zyndenbsp;S'orvooidjgen modern.

(**gt; De basreli�fs van deezen cn andere boogen heeft Bartoli ia byzonder werk op 83. vellen gefheden, en BeUori heeft ze op-

vefii^ia analy^ho opere elaborata. Piccione heefiookdeo van Konftancyn met alle de basrcUcfsafzonderlyk in plaat

�. nbsp;nbsp;nbsp;niiddelden. De agt (latuen hebben, ge!yk gezegd tS�

de Mex/i.nieuwe koppen, en de eene daarvan is geheel nieuw. D* drapery is fchoon. De basreli�fs zyn we! bearbeid, dognbsp;de ftyl is niet meer zo zuiver als aan den boog van Tituslt;nbsp;Men geeft den twee grooten, boven den middelden boog�nbsp;den voorrang. Het eene verbeeldt een gevegt van Trajaaonbsp;met de Daciers. Trajaan voert met groots fchreeden zjquot;�nbsp;benden tegens den vyand aan, die deels geveld wordt�nbsp;deels hem om genade fmeekt. Het andere, onder den boog�nbsp;vertoont de Overwinning, Trajaan op �t (lagveld krooneit'nbsp;de. Zy komt niet uit den hemel, maar flaat naad de�nbsp;Keizer, en verheeft zig op de toonen om hem de krooHnbsp;optezetten. Het denkbeeld is fraai; 'de kondenaar vet'nbsp;beeldt zynen held als grooter dan de Godheid die hem kroont-De basreli�fs doen ook een goede uitwerking, door datnbsp;niet zo zeer verheven zyn, als de meefte antieke ftukke**nbsp;van dien aart.

Maria del- Santa Maria in Dominica of della Navicella wordt la Navicel-genoemd naar een antiek marmeren fcheepje , tien vo^tnbsp;lang, welk op een piedeflal, met het opfehrift,

Leone X. voor de kerk ftaat. Aan �t voorde deel ziet een zwynskop, kwalyk gewerkt. Men wil dat het alsnbsp;gelofte over een ontfnapt gevaar op zee opgerigt iS'nbsp;Leo X, deed de kerk volgens Raphaels bedek bouvvn�'nbsp;en de friezen door Julius Romaniis en Pierin del Vaganbsp;fchilderen. In de kerk daan vyftien kodbaare zuilennbsp;zwartgroen graniet, en twee van porfier. Dit kwarti^tnbsp;zo eenzaam, dat men de kerk byna altyd gedoten vin�^�''nbsp;Filla Mat- De FiUa Mattel hoorde eertyds onder de fchoonde�nbsp;iei� Romen.

t) o o R, I T A L I E N.

�en. De ligging is niet alleen gezond, maar ook aange-naam, zynde op den berg Coelius. Op de eene zyde ont- rfe� Mtnfl, ^ekt men overblyflels van de oude ftadsmuuren van Ro-��20. Op de laan, welke op liet huis aanloopt, ftaan eennbsp;�2nigte kleine zarken, die haar wel een wat treurignbsp;dog egter edel aanzien geeven. De een heeft de gedaante van een met tegels gedekten tempel, op den ande-^00 ziet men een zwyn, aan welk een Genius een flambouw voor de oogen houdt. Veelligt ruflen �er de ge-beentens cens Epikuriften. Tegen over de eene zydenbsp;het huis ftaat, op een met boomen beplant grasperk,

*fn oude flegte tombe, welke een even zo fchilderagtig Sozigt maakt als een obelisk, die uit twee Hukken van eennbsp;paar verfchillende oude obelisken zamengelleld is. Digtnbsp;daarby ligt een andere ronde plaats met een reusagtigen kopnbsp;Van Alexander, of liever vanAuguflus, die op een nieuwnbsp;buil gezet is, fchoone oogen, en in �t algemeen goedenbsp;Evenredigheden heeft. Wy gaan de fonteinen van Atlas, 'nbsp;Van Hercules met de Lerneifche Hang, en meer anderennbsp;Voorby, en wyzen nog maat eene aartige in een bofchjenbsp;Seplaatfle fontein, van Bernini�s vinding , aan. Zy verbeeldt drie oefters op de llaarten van dolfynen. Een ade*nbsp;laar opent ze, en �er loopt water uit. De veelerlei graven,

^3tuen, baden, vaazen, opfchriften, die men op de laa-*�eii vindt, de grotten , marmeren zuilen, waarvan �er al-*Eeii zeven en twintig zyn, geeven deezen tuin een zeker ftaatig aanzien, dat door de wilde natuur, die hier alsnbsp;beerfcht, en �t (legt onderhoud der plaats, nog verraeer-^Erd Wordt. Men vindt hier geen regelmaatig plan, dognbsp;E Verfchillende hoogtens en terraffen maaken des te groo-ter vetfcheidenheid. Men heeft hier een fchoon uitzigtnbsp;�ver de nabuurfchap van Romen, de Had zelve, en denbsp;^ eu van Caracalla, de waterleidingen, den PalatynfcheH

RE I S-B O E K

ie' JWlt;?�/lt;.ftandbeelden, en fonteinen, zyn allen zeer wel geordonneerd, zo dat men altyd nieuwe gezigten enfdiilderagtige partyen ziet.

Het huis heeft byna geen ander huisraad dan ftandbeel-den, waarvan wy de beften zullen aanhaaien. In de zaal ziet men een half gekleede Amazone; de omtrekken vannbsp;het beeld zyn fchoon, en door het gewaad wel aangewezen. De handeling is wel uitgedrukt. Het zelve kannbsp;men ook van het kleine ftandbeeld van Hadriaan te paardnbsp;zittende zeggen. Een klein bronzen paard, �t welk denbsp;huid is afgetrokken, zo dat men alle de fpieren zier, welken de meefter voortreffelyk wift uittedrukken. ApoIIonbsp;en Marfyas, een fchoone moderne groep van Olivieri. Innbsp;de andere kamer, een aartig basreli�f in Etrurifchen ftylnbsp;van twee vrouwen, waarvan de eene een hond aan dennbsp;voet heeft. Een voortreflyke tafel van groen porfier. Eennbsp;Venus, uit het bad komende: het lyf is antiek, en heeftnbsp;zeer fchoone omtrekken. Plotina, gemaalin van Hadriaan,nbsp;met een fchoonen kop. Het ftandbeeld der Vriendfchapnbsp;van gemelden Olivieri. Zy is als een mooye naakte vrouwnbsp;verbeeld, die, om de opregtheid aanteduid�n, eene handnbsp;tegen de opene borft houdt. De meefter heeft de groeven zo zagt weeten te maaken als mooglyk was. Mennbsp;leeft �er onder,

In de derde kamer ftaat een fchoone groep van Brutus en Porcia, in leevensgrootte ten halven lyve. De trekkennbsp;deezer Romeinfche Dame wyzen meer edelen hoogmoede

B o � R I T A L I E N, 151

Hng natuurlyk. Een fchoone kop van Cicero, waaraan �en den neus herfteld heeft. Een groote vaas van Oo-^erfch alabafter, en twee zuilen van verde antico. Hetnbsp;beeld van Lucius Verus uit een zeldzaam marmer. In denbsp;vyfde kamer, veele oude borftbeelden. Een Andromeda,nbsp;de kop van een Coloifus. In de zesde kamer, eennbsp;oude adelaar van marmer. Vooral is hier het beeld vannbsp;Livia, ofFauftina, of volgens anderen van de Eerbaarheid,

Voor het fraaide ftuk der Villa te houden. Met de flinker- *�/ Livin, band houdt zy haar kleed, en de regter ligt zy om hoog,nbsp;oui den Iluyer te houden. De drapery is goed, alleennbsp;^ordt Zy naar evenredigheid der bovenfte breedte van on-^firen te wyd. In het hoofd heerfcht befcheidenheid, be*nbsp;koorlykheid, majefteit, en in �t gemeen een treflyk karak-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

tur. Aan den buitenmuur van �t huis Haat een fchoone Julius Carfar in Burgemeeftetlyke kleeding.

Stefam rotonde. De oudheidkenners beweeren dat S. Siefam bier een'tempel van Faunus geftaan heeft. Uit de �egie folondo,nbsp;bouwwyze, en de kwaade verbinding der zuilen van ver-fchiltende order en grootte, fchynt te volgen, dat het gebouw van Konftantyns tyd is. In �t jaar 468. werd hetnbsp;tot een kerk gemaakt. De gedaante is rotid, en zeftignbsp;zuilen draagen het middelftedeel. Vier en vyftig zyn �ervannbsp;graniet, en zes van Parifch marmer. Van binnen ziet memnbsp;fchilderftukken van Tempefia en Pomerancio, verbeeldendenbsp;martelaars der tien eerde vervolgingen. Gregorius heeftnbsp;lt;iueze kerk met het ColkgioGermanico derjefuieten vereenigd.

Villa Cafali, tegen over deeze kerk, heelt merk /)lt;� waardige ftandbeelden, welken ten deele daar in den grondnbsp;Sfivondeu zyn. De voornaamden daaronder zyn de Eer-

R EI S-B O E K

�. Wsk, baarheid, Bacchus, een jaager die wildbraad draagt, een ie Monti.Amonmus met klimop gekroond, dien men voor een Bacchus heeft aangezien. Een vrouwlyke ftatue, die voornbsp;de drapeering met de Farnefifche Flora wordt gelyk gefield, dog een modernen kop heeft. Het borfibeeld vannbsp;Julia Mtefa, de grootmoeder van Heliogabalus, onder denbsp;gedaante der Eerbaarheid. Men ziet nog om het hoofdnbsp;de gaten der ftraalen, waarmede zy als Godin omgeevennbsp;is geweeft. Een eindpaal uit een renbaan is in den muurnbsp;ingemetfeld. Een Mercurius met een nieuwen kop, ennbsp;een Antinous.

ii S. G/fl-van Lateraan is vermoedelyk van het huis van Lateramis vanni di afkomtlig, die een der voornaamfte zamengezworenetinbsp;l,¹teram.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj geweefi, en met groote fiandvaftigheid

fiierf. C') � Nero verklaarde zyn goederen verbeurd, en �het huis behoorde den Keizeren tot op de tyden van Kon-fiantyn den Grooten. Men heeft hier de bronzen tafel�nbsp;waarop de Raad aan Vefpafiaan de Keizerlyke magt op'nbsp;draagt, gevonden. Konftantyn fchonk het huis aan den hlt;nbsp;Paus Sylvefter, en bouwde �er de kerk van St. Jan by,nbsp;welke Bafilica Conflantini genoemd werd. Het paleis wer(Jnbsp;ten tyde van Attila, en naderhand onder Gregorius VH¹nbsp;verwoeft. Het Battifterio is een zeer oude kerk, eigenlyl^nbsp;S. Giovanni in fonte geheten. Veelen meenen dat zynbsp;een ftuk is van �t Keizerlyke Paleis, en misfehien wel e��nbsp;bad} dog Anafiafius zegt in �t Leeven van den h. Sylved�^nbsp;uitdruklyk, dat Konflantyn dit Battillerio gebouwd heeft�nbsp;en zyn befchryving komt met de gedaante van �c zelvenbsp;overeen. Gevolglyk is het valfch het geen men ple��^

Door I T A L I E N.

tet als een der oudfte gedenkilukken van den Chriftelyken Godsdienft merkwaardig. De agc porfieren zuilen in de�te� Montknbsp;zyn de fchoonften van geheel Romen. Zy hebbennbsp;in den omtrek, en draagen de koepel. De kapnnbsp;�^elen zyn van verfchillende orders, vermoedelyk zo alsnbsp;men ze gevonden heeft.

De doopvont is van porfier, en Inet verguld brons ver-fierd. J3g (jggijen van Sylvelter en Konftantyn ftaan �er �P� Men gaat langs drie trappen naar de voute af, opnbsp;�fin ronde met marmer belegde plaats. Aan de koepel heeftnbsp;Andreas Sacchi in agt ftukken van fchoone ordonnantie hetnbsp;i^even van Maria gefchilderd. De overige fchilderyeh innbsp;�ie kerk zyn de volgenden : Het kruis dat aan Konftantynnbsp;^Sffchynt, van Geminiani. De veldftag en triomf vannbsp;�iien Keizer, door Camaffei. Het befte is de vernietigingnbsp;van den afgodsdienft, door Karei Maratti. Op de zydennbsp;^2ezer kerk zyn twee kapellen, eene Joannes den Euan-�elift, gjj jjg andere den Dooper gevvyd. De laatfte heeftnbsp;��P het altaar een ftatue van Donatello, dog de eerfte eenenbsp;brons, volgens della Porta. In de kerk ziet men eennbsp;quot;*^�flyk zwart praalgraf.

De kerk van den h. Joannes van Lateraan is in rang de S. Giovm-��ffte kerk van Romen, en van de Roomfche wereld. Zy�lt; diLate~ '^�fdt daarom in een opfchrift in de kerk genoemd, fitno.

vens '' vnonK zyn paleis op aeeze piaats itaanae ne-hield nbsp;nbsp;nbsp;Sylvefter, en federt dien tyd ont-

plaatf� nbsp;nbsp;nbsp;de pauzen, tot datGregorus XI. by 't vertreknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�i�quot; ^etel van Avignon naar Romen, zyn in-

ke k ft ^ ^'�ikaan nam. De volgende pauzen hebben deeze �� ^rk doen verbeteren.

154

T. W'jky �5e fchoone voorzyde deed Clemens XII. door AlelTaH* a Ji/00/i.dro Galilei optrekken, Zy is met etn ry groote zuile�nbsp;verfierd, dog heeft te veel openingen. vermits de vender*nbsp;boven de deuren ftaan De kleine zuilen a;usfcheiJnbsp;de groote hebben geen fchoone evenredigheid, en te laa*nbsp;ge voeiflukken. Het hoofdgedel van de groote zuilennbsp;heeft een goede hoogte, en fteekt wel uit , in tegendeelnbsp;is de leuning daarboven veel te htxtg, de pilaars zyn vannbsp;kwaaden fniaak, en de vier piededals van de beelden bO'nbsp;ven den gevel een l�lyke berhaaling van die pilaars. Denbsp;beelden zyn voor de pilaars en piedeftallen veel te groot�nbsp;en in �t algemeen lomp en flegt gewerkt. Met deeze kle*'nbsp;ne gebreken blyft dog het portaal van San Giovanni eeOnbsp;der fchoonflen in Romen, Men (laat op �t eerde gezig^nbsp;verfteld over het majeftueus aanzien. De loge, waaruit d�nbsp;Paus het volk den zegen geeft, ruft op vier zuilen vahnbsp;rood oofterfch graniet.

Het portaal der kerk is fchoon, en met roomfche pilaftef* verfierd, die met wit marmer bekleed zyn, en van de�nbsp;geelen marmeren agtermuur wel affteeken. De vyf kerk'nbsp;deuren hebben een goede evenredigheid, De heilige deut�nbsp;die maar in �t jubeljaar geopend wordt, is van giallo a�'nbsp;- � � tico. Indien dit portaal van boven met een halven cirk�^nbsp;gewelfd was, zou het veel fraayer zig vertoonen. Het s�'nbsp;dere portaal deezer kerk, dat tegen over den obelisknbsp;heeft tw^ee galleryen, elk van vyf arcades boven inaik*�'nbsp;der. D� benedehfte zuilen zyn dorifch en deboveiiftlt;^nbsp;rinihifch.

De kerk is van binnen zeer ruim, en heeft op elke de van het fchip twee gangen. Men telt �er in 335*nbsp;len , waaronder eenigen ongemeen fchoon zyn. De

welken het orgel draagen, zyn van giallo antico, voet hoog. De twee van graniet, waarop de groote i

� o o 8. I T A L I E Ni T55

' l'g genoeg uitgevonden zyn. De twaalf nilTen met da ^�erentwintig zuilen van verde antico, waarin de twaalfnbsp;l�^armeren apoftelen ftaan, zyn niet fraai, fchoon zy hetnbsp;geheele iieraad een ryk aanzien byzetten. Deeze beel-^�n Zyn taamlyk goed, en van de befte meeders van deezenbsp;de voorgaande eeuw , als Ottoni, Rnfconi, Le Gros,nbsp;lonnot, Roffi, en anderen. Volgens Venuti zyn de h.nbsp;de h. Joannes, en de b. Matthias de beften. Bo-ieder apoftel is een basreli�f, eii daar boven een pro-gefchilderd. Ds apoftelen zyn met hunne nifleii opnbsp;vellen in de pauslyke Calcografia verbeeld.

des h, Sakraments is van Olivieri�s, vinding, ^^^dderwerk daarboven is van D�Arpino, wiens grafnbsp;f niet ver van af is. Hy overleed in�t ja^r 1640. Aannbsp;Vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�Pnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;heeft de meefter hem de order

Van Koning Hendrik IV. had by die van S. Michiel dgnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�t gedagte altaar ftaan vier zuilen van ver-

2yn. ^^weeren, dat zy uit den Tempel van Jerufalem *yn'blonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^aar nog een anderen oorfprong. Dit

REIS�BOEK

�. fFyi, clelmaatig. De vier kerkleeraars op natten kalk heeft C�' A� M$nti.�x Nebbio gefchilderd. De nabuurige kapel dient de*nbsp;Domheeren tot een koor. De koorftoelen zyn zeer fchoon*nbsp;De Connetable Filip Colonna deed ze maaken, en oo'�nbsp;2yner gemaalinne, Liicrezia Tomacelli, een fchoon praal'nbsp;graf van zwart marmer, door Laurenziani, oprigten, I**nbsp;de fakrifty daarby vertoont men planken van de arke de*nbsp;verbonds, en van de tafel waarop Chriftus het laatd*nbsp;avondmaal zou gehouden hebben.

Van hier ter flinkerhand komt men aan het altaar de* Domheeren, waar een gefchilderd beeld van den IleilaH^nbsp;te zien is, dat zig by alle de verwoeftingen onbefchadig*^nbsp;zou bewaard hebben. In de volgende kapel by �t org^*nbsp;zyn de geboorte van Chriflus en andere fchilderyen, v�*nbsp;Nikolaas van Pefaro. De engelen, die het wapen van Cl�nbsp;mens Vin. ouder het orgel houden, zyn van Valfaldo. K�*�nbsp;zer Konftantyn, afgezondenen aan den h. Sylveller op d^�nbsp;berg S. Orelle zendende, is van Pieter Nogari gefthl*nbsp;derd.

Als men aan den kant van het Lateraanfche Paleis n**' beneden gaat, ziet men in de eerfte kapel den Euang*^'�^

kapel, van de familie van Maffimi, is, van Della Po**�' volgens dorifche order gebouwd. Tegen over ligt denbsp;pel der Santori. De architekt Onorio Lunghi heeft zenbsp;gens ionifche order gebouwd, en Steven Maderno metnbsp;krucifix verfierd.

(*) Deeze fchildery is merkwaardig, om dat men zelden dcTS dan bataillcs van hem ziet. Hy ftieif in 1676. tcnbsp;heette eigenlyk Jakob Courtois;

I T A L I E N. .157

gnohs ordonnantie. Dat van de h. Helena, Konftan- /. lyns moeder, beftaat uit een groote porfieren vaas, waar rfe� Mtntit.nbsp;�P basreli�fs gehouwen zyn. De Pauzen Alexander III.

Martyn V. hebben bronzen zarken. Meer dan twintig Pauzen en een menigte kardinaalen liggen in deeze kerknbsp;sgraaven. Bonifacius VUI. is van Giotto gefch�derd,

� aflaaten van �t jubeljaar 1300. afleezende. De bekende � �^vers Laurentiu� Vaila en Garemberti liggen ook innbsp;�'eze kerk.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

laatfte en pragtigfle kapel in de gebeele kerk beeft sniens XII. uit den huize Corfini doen aanleggen. Zy Clemeninbsp;� Volgens de korinthifche order van Alelfandro Galileinbsp;ouwd. De architektuur valt wat mager uit. Het altaar*nbsp;de h. Andreas Corfini, is een heerlyke moza�ek,

'�'gens Guido Reni. De fchoone zuilen met kapiteelen voetgeftellen van verguld brons, waarvan �er twee van

eon geitaan neeu , ca wmui. ______ _ -

'ia Agrippa te bevatten. Zy is fchoon van vorm, ea �6nvouwdigen, dog wel gehouwen fieraaden voorzien,nbsp;n ontdekt hier nog andere praalgraven van kardinaaleanbsp;dat huis; onder anderen een waarop Filip della Vallenbsp;� ^�aatigheid, een fchoon beeld, water uit een vat innbsp;ander gietende, verbeeld heeft. Men zal bezwaarlyknbsp;fichoondere kapel te Romen vinden: allefoorten vannbsp;St zyn hier by malkander. Zy is met basreli�fs ver-juet ' alabader ingelegd, met marmer geplaveid, eanbsp;trali�n en een ingang van verguld brons verfierd. Ooknbsp;Tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kapel zeer fierlyk gebouwd,

einde- van deezen gang ftaat de tombe van den maal Cafanata door Le Gros. De Kardinaal ligt op

de*

groot fieraad. De tombe van Clemens XII. beftaatuit koftbaare porfieren urne, die lang onder �t portaal vannbsp;^ Patuheon gedaan heeft, en wordt gehouden de beende-

met

158 R E I S . B O E K

7. PFyk, dezelve met gevouwen handen. Agterwaards heffen drie de' Monti.Gmn een groot kleed om hoog. De vinding en uitvoeringnbsp;zyn fchoon. Om het op zig ftaande hoofdaltaar kan mennbsp;rondom gaan, en agter de tribune vindt men wedereenigenbsp;tombes, als die van Filipucci, Baracciani, en van dennbsp;grooten fchilder Andreas Sacchi. Een knielend beeldnbsp;van marmer, die een mannelyk gezigt en rimpelen, dognbsp;geen baard heeft, wordt door eenigen voor Pauzin Joanna, en van anderen voor Paus Nikolaas IV. opgegeven.

Op het hoofdaltaar mag niemant dan de paus, of wien hy �er uitdruklyk verlof tot geeft, en dan nog maar eens�nbsp;de mis doen. Het is waarfchynlyk zo heilig, om dat �etnbsp;een ander altaar, waarop Petrus de mis zon gedaan hebben, en de hoofden der Apoftelen Petrus en Paulus,een tandnbsp;van den eerden, een ftuk garftenbrood, waarmede de vyfnbsp;duizend mannen gefpyzigd werden, de doek met welkennbsp;Chrilius zynen leerlingen de voeten heeft gedroogd, eennbsp;fchouder van den gebradenen h. Laurentius, hairen van Ma*nbsp;ria, en andere reliquien in opgeflooten zyn. C'*} De vloetnbsp;der kerk is fchoon van marmer en porfier ingelegd. Ko�nbsp;ning Hendrik IV. van Frankryk heeft zig zeer mild omtrent deeze kerk betoond, waarom hem het Kapitelnbsp;1658. een ftandbeeld te paard van brons, in de galieryvannbsp;Sixtus V. heeft doen oprigten.

(**) Men heeft een breedvoerige befchryving van deeze kerk, in 1�J7. met plaaten te Romen gedrukt is. De in 1675 overled�'nbsp;ne en hier begravene Kardinaal Cefar Rolponi heeft van haat hift�'nbsp;tiefthe oudheden een boek gelchreven. Een ander wydloopignbsp;hebben Crefcembeni en Baldefthi in 1723. in quarto uitgegceveO tnbsp;onder den titel Stat� deiu Chlefa Latcranenfe.

DOOR ITALI� N.

is met allerlei kleine marmeren zuilen verfierd. Wy j E3*n de Griekfche, tiebreeuwfche, en Latynfche opfchrif-^/tf� MontLnbsp;andere dingen, als de zuil waarop de haan bynbsp;^2trus verlocbening gekraaid zou hebben, wyl zy vannbsp;'Geinig gewigt zyn, voorby, dog moeten iets van de beide

fitrcorarU^ waarvan zo veel gefchreeven is, z^g-Sella fter-nieuwe pauzen, fedett het geval metPauzinf�rlt;�gt;. Joanna voorgevallen is, daarop gaan zitten, en op eennbsp;o�betaamlyke wyze hunne fex onderzoeken laaten, is' on-SetwylFcid een fabel, zo wel als de geheele vertelling vannbsp;Pauzin. De (loeien zyn van rood marmer, en hebbennbsp;''erniQedelyk den ouden Romeinen in de baden gediend. (�^nbsp;zy als ftilletjes, dan om zig met reukwerk te beroo-5 dan wederom tot iets anders gebruikt zyn geworden,nbsp;niet te bepaalen. Benige Pausgezinde fchryvers liaannbsp;**^0, dat de pauzen by de bezitneeming van 't Lateraannbsp;doorheen daarop moeiten gaan zitten. Mabilion zegt, (*?}nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

het uit nederigheid gefchied is, om de woorden uit !� Boek van Samuel Hoofdft. 2. vs. 8. zig te kunnennbsp;'OepafTen, welken ook hy de ceremonie gezongen werden:

n-deat

ziet in deeze gallery den grootften porfieren zark, d�1 de oudheid is overgebleven. Het is die van de h.

^ t'n minften in de baden vanCaracalta gevoi.den. Mis-dingen van, en maakt de opening in de ftilletjesnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sroot. Integendeel is zy zo klein. dat het niet wel

REISBOEK

d� ilf��//, jjgyens haar praalgraf, gevonden werd. Het beeldwerk op deiizelven beftaat uit eenen leeuw met drie kinderen, ft'nbsp;ftonnen, en een gevegt van ruiters. Het werk is flegt-Deeze zark is grooter dan die in de kerk derh. Conflantia-Het Domkapittel van �t Lateraan is een der voornaaffl'nbsp;ften van Romen, en de kerk is de bisfchoplyke kerk vaUnbsp;den Paus, alsBisfchop van Romen. Daar zyn in dezelv�nbsp;elf, zo algemeene als byzondere, kerkvergaderingen g�'nbsp;houden. De merkwaardigfte is die van 1215. wyl daaropnbsp;de kerkelyke tugt en andere, nog hedendaagfch gebruik'nbsp;lyke verordeningen, vaftgefteld werden,

Het oude Lateraanfche Paleis, Patriarehium Late�lt;P nenfe, lag aan de zuidzyde der kerke. Het was ten tyd�nbsp;van Gregorius XI. byna geheel vervallen, weshalven difinbsp;Paus, by zyn terugkomlf van Avignon, het Vatikaan ziSnbsp;ter woonplaats verkoor. Sixtus V. deed aan de anden^nbsp;zyde, door Dorainicus Fontana, een ander bouwen.nbsp;vindt �er goede fchilderrtukken in. Innocent XII. vera�'nbsp;derde het in een Confervatorio of Ofpizionbsp;een weeshuis voor meisjes, en maakte �er een inkoiu*^�nbsp;van 30000. fciidi aan. , Omtrent 300.-meisjes zyn �ernbsp;die zyde fpinnen, dog zy hebben �t niet te wel. Elk^nbsp;bekomt daags drie broodjes, Pagnotte genaamd, en df�nbsp;oneen vleefch. Het vyfde deel�tgeen zy in de weekwi*�'nbsp;nen, dat omtrent 5 Hollandfche Huivers bedraagt, is voo^nbsp;haar. Dit weeshuis is, gelyk veel anderen, een bevvy'**nbsp;dat de armen in de pragtigfte gebouwen dikwyls zeernbsp;onderhouden worden. Op deeze plaats flaat ook eennbsp;lazarushuis, di S. Salvatore geheeten, waarin ointf^'�^nbsp;200. zieken gehuisveft worden.

door ITALI� N.

omver gevallen gelegen had, naar Romen en ia de groote renbaan rtellen. Ily is de hoog-f van allen die nog opgerigt zyn, van roodagtigen gra-en met bieroglypben voorzien. (?_) Zyn hoogte vannbsp;aarde bedraagt met het kruis 140. voet, waarvan 7nbsp;Voor het kruis afgetrokken moeten worden, Hy wasnbsp;'Jrie Hukken gebroken, en lag 15 voet diep in de aar-dog Paus Sixtus V. wien Romen zo veel wegens haa-Inifter te danken heeft, deed hem opligten, en in 'tnbsp;I588. door Fontana voor bet nieuwgebouwde Lateraan-paleis oprigten. Het gefchiedde onder �t losbtandeanbsp;gefchut en andere vreugdeblylten , gelyk by de op-^�gting Van den obelisk der Plaats van St., Pieter. De laat-�e beeft eene fchoondere gedaante, dog die van Late-ilaat by eene pragtige fontein, die de geheelenabuur-ryke'.yk van water voorziet. Volgens rekening vannbsp;Kircher weegt hy over 1300000 Roomfche ponden.

Roomfche obelisken behooren onder de wonder-j dingen, welken een reiziger in Italien aantreft.

��n al de Egiptifche piramiden een hoogte van 520, t breedte van 680. voet hebben, kan dog zulk eennbsp;ou\v ujgj jyj worden opgemetleld; dog de obelis-Rhynen bovemnenfchelyke bekwaamheden en geduldnbsp;Eejorderd te hebben. , De groeven, waaruit men in Opper

graaden van den mond des Nyls af. Men vindt Sraniet, porfier, bafalt, en zwart marmer van een

ving nbsp;nbsp;nbsp;het werk van Fontana aangeweezen by dc befchry-

'htUsk'' nbsp;nbsp;nbsp;In het zelve handelt hy ook van dee?-en

8'n ook nbsp;nbsp;nbsp;de oplchriftcn by. Men vindt de weiktui-

jtT nbsp;nbsp;nbsp;Jl.

Dejii,. nbsp;nbsp;nbsp;T

1 PFyk, ongetneene hardheid. By Memphis waren OT)k groeveO� �de Monti, veel digter by den mond der rivier. De marmeraderen ܻ'nbsp;gen daar nier in bedden, dog de geheete berg is een maf'nbsp;meren rots. Daar werkte men een fluk van de begeer^'^nbsp;grootte en lengte horizontaal uit. Dog men kan zignbsp;genwoordig alzo weinig een begrip maaken, hoe de Oude**nbsp;een zo verfchriklyke zwaarte van de rotfen hebben weete**nbsp;los te krygen, als hoe zy die van de eene plaats naar d�nbsp;andere, en zelfs over zee, gebragt hebben.

Aan den kant der Lateraanfche Plaats ligt nog een a**' dere obelisk, die voor heen in den tuin van Sallulliasnbsp;en op de Filla Ludoviji gevonden is. De Prinfes Lud**'nbsp;vifi Buoncompagni fchonk hem aan Clemens XII. dieha'*'nbsp;herwaards brengen deed. Dog de dood overviel den Pa***nbsp;in 1740. voor de oprigting. De gedaante is goed�nbsp;veel men �er van oordeelen kan. Hy heeft hieroglyph^**'nbsp;gelyk de andere.

Scala San- De Scala Santa is een vierkant gebouw by �tLateraa**'

DOOR ITALI� N.

portrait van den Heiland, door Lukas begon- Jf'jk, �en � van� de engelen ten einde gebragt, �t welk \mds' Monthnbsp;� Roomfchgezinde fchryvers �lt;*��nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dat niet

menfchenhanden gemaakt is, genoemd, .en voor zeer E^lykend gehouden wordt. Oilder de veele hier bewaardnbsp;gordende reliquien, waarvan de lyft op een tafel telcezennbsp;�s gt; zyn (ig navel en een ftuk van de voorhuid van Chris-eenige van de engelen gemaakte miskleederen, en denbsp;�ken, waarmede de engel den h. Laurentius het zweetnbsp;�/'^lt;^egde toen hy gebraden werd, byzonderlyk merkwaar-�g. De kapel heet SanBa San�o�um, en �t altaar, daarnbsp;^ reliquien bewaard worden, is zo heilig, dat �er zelfs denbsp;de mis niet op doen mag.

de Scala Santa ftaat de kapel met het vermaarde Tru ^^niu^n van Sr. Leo III. of het moza�ek, waarmede dienbsp;het Refectorium in zyn Paleis van �t Lateraan verfie-deed. Clemens XII. deed het herwaards brengen, eiinbsp;^nedictus XIV. verbeteren. Nikolaas Alemanni heeft �ernbsp;^^�re iu op nieuws herdrukte verhandeling over ge-Ichreven.

^'gt by de Scala Santa lag het huis waar Keizer MarcuS ^ relius geboren en opgevoed werd, en waar men zynnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

te paard van brons, die voor �t Kapitool ^ 5 gevonden heeft. Hier omtrent was ook het kleinenbsp;��pus Martius, waar men ter eere van Mars paarden ren-liet, toen het groote door den Tiber overllroomd

i ) �Altera graniineo fpettahts e^u�rta Campt,

Skcw Tlherls curzis in lattts nrget aqnisi �t�ft tarnen ejeBa Jl forte tenchitur �udanbsp;Ctelius excifiet fkiverttlentKS cjbo;.

�64

jlianiani. nbsp;nbsp;nbsp;een groote vaas, die zeer hoog gefchat, en daaroffli''

als planeet, twee fchoone vaazen, de eene de offerhaiw van Iphigenia, de andere een bacchusfeeff verbeeldend^*nbsp;Agter S. Matteo tegen �t noorden van �t Lateraannbsp;^ eenige overblyffels van een bafilica, gebouwd van Ke'^^nbsp;Augullus, te zien. De piaats heet nog Calluzzo, �tnbsp;fommigen van Cajus en Lucius, �s Keizers neeven,nbsp;den. Omtrent 300. fchreeden daarvan ligt de poort van

deels van de (lukken van Chriflus kruis, deels van de de des bergs Calvaria, die Helena van Jerufalem hierinnbsp;onderaardfehe kapel plaatfen deed. (**') Konffanty�

(�} Venuti denkt, dat zy oaV jifmr.ria geheten heeft, welken Nardini liever aan een toegeinetleld poortje, niet ver hietvaDnbsp;geeven wi'.

Door I T A L I E N.

Croote bouwde reeds hier omftreeks eene kerk op de plaats /. Wjk^ �'�D �t oude Sejjbrhm, waarvan het eigenlyke gebruik te- de'nbsp;Senwoordig niet bekend is. Ten dien einde deed hy eennbsp;tempel van Venus omver haaien, waarvan de Ciftepfienfernbsp;tnonniken nog een ftuk inuurs in den kloodertuin toonen.nbsp;kerk werd in 1144. nieuw gebouwd, en Benediausnbsp;die den kardiiiaalstitel van deeze kerk voerde, deed,

�^oor Gregorini, een nieuwe voorzyde, en een portaal �daarvoor aanleggen, �t welk �er, uit hoofde van de me-�'�gte der ver�erfelen, byiia theatraalfch uitziet. Het is jana-en byna barbaarfcli, dat men de pragtige antiekenbsp;granieten zuilen, dia in de kerk zyn, en �er �t grootfienbsp;^tetaad van uitmaakten, door pilallcrs en ftukadoorfel verborgen heeft.

Onder het hoofdaltaar (laat een zark van bafalt, met da beenderen van den h. Anaftafius. Het fchildervverk daarboven is van Pinturicchio. De kerk is van een nieuwnbsp;Hilder uit Sicilieii, naamlyk Corrado, befch�derd. Dognbsp;rtamenftelling is geheel onregelmaatig, en de houdingnbsp;Sebrekkelyk, fchoon in fommige koppen en beelden eennbsp;Soede uitdrukking heerfcht. De Weeding is hard, en hecnbsp;alles in �t groenagtige. Op �t koor ziet men Mofesnbsp;t'^n den zelven meefler, het water uit den (leenrots llaan-, en de koperen flang op natten kalk. Deeze flukket^

In het kloofter zelfs geeft men de geesfeling en kruisfi-S'rng van Chriftus voor (lukken van Rubens eerde manier kit, toen hy nog te Romen ftudeerde. Men ziet er in

een

eene zyde ftaat een hoofd met ftraalcn; cn de roos, zo wel als het Woord POAION op het revers, wyzen uit, dat het een Rhodifebenbsp;ttiUBt is, diergeiyhea men �cr by Beger cn Golzius mset vindt�

' L 3

l�S R E I S . B o E K

t PP'yk, vafte kragtige hand, dog een hard koloriet. De mon-Monti.xuken hebben een talryke bibliotheek, waarin een e voor �weinig jaaren hier opgegraven Anubis van bafak, 3 voetnbsp;hoog, en een van Mancini gelukkiglyk gekopieerde hei�'nbsp;ge familie van Raphael, te zien zyn. Verfcheiden op¹nbsp;fchriften (laan in de muuren van �c klopfter gemetfeld gt;nbsp;waaronder deeze.

waarmede zig de geleerde Montfaucun (?_) lang hethoofJ gebroken, en in �t begin gelezen heeft, Annia liberta,nbsp;tot dat hy eindelyk zyn misdag zelf ontdekte, en bevond,nbsp;dat het op een zeer natuurlyke wyze verklaard kan worden,nbsp;Animal ingratim bomine nullum eft. Een bewys, dat denbsp;oudheidskenners dikwyls by geringe dingen zwaarighedennbsp;vermoeden, en ze daardoor geheel verkeerd uitleggen,nbsp;welke een oude Romein z�nder moeite verdaan zon hebben¹

Ter zyde van deeze kerk ligt een amphitheater van gS' bakken fteenen, dat byna 250. voet in de middellyn heeft¹nbsp;Eenigen hebben' het voor dat van Stalilim Taurus gehou¹nbsp;den, dog dat was van marmer, en lag in \Catnpus Martin^'nbsp;De meening van hun, die hier 'tAmpbitheatriim Caftrenftnbsp;zoeken, waarin defoldaaten, om zig te oelfenen, tegen�nbsp;wilde heeften vegten moeften, is veel waarfchynlyker. D�nbsp;overblyffels liggen tusfchen de ftadsrauuren, en beftaannbsp;arcades en korinthifche zuilen, alles vanbakfteen, en fleg^�nbsp;architektuur.

Van de kerk Santa Croce tot aan Santa Maria Maggi^''� loopt de Strada Felice, dus genaamd naar Sixtus V.nbsp;nog monnik zynde broeder Felix heette, 2700. fchreed^'¹

lang

Boor ITALI� N,�

Santa Croce deeze ftraat afgaat, ligt ter {linkerhand de ^tUa Altieri, merkwaardig om veele fiandbeelden, buften,nbsp;oude fchilderftukken. De meeften zyn uit het praal-graaf van de familie van Nafonia, �t welk onder Clemens X,

*^otdekt werd, herwaards gekomen. Sommigen zyn om-�uurd. Men ziet hier ook overblyffels van een oud bad,

^2nige honderd fchreeden noordwaards van de VomTempelvan. ^%giore ligt een rond of liever vierhoekig muurwerk,nbsp;geiueenlyij ie Tempel van de Minerva Medica genoemd, ^

�t welk van anderen voor een tempel van Eskulaap of Bafliica van Cajus en Lucius gehouden wordt. Uit denbsp;gedaante, de verfierfelen, en de venders, zou men egternbsp;^ok kunnen opmaaken, dat het een bad geweed is, voor-otn dat �er een foort van waterleiding by is. In deezenbsp;(laan nog twee overblyffels van oude graven. Hetnbsp;�2n is het Columbarium van de Familia Aruntia. Hetnbsp;^eftaat uit twee kamers, waarvan het eene met kleine kap-gevels boven de niffen, waarin de urnes (laan, voorziennbsp;�s, dog het andere op eene zyde bemuurde dorifche ko� ,nbsp;lommen heeft. Aan 't gewulf zyn aartige arabesques metnbsp;kleine beelden en ftukadoorfel. Het andere Colum*-l^arium beftaat maar uit eene kamer, die rondom niffennbsp;Voor urnes en opfcliriften beeft. De fchilderyen aan �t ge*

(*) De Cclur^i^rla bekwamen dien naam om dat zybegtaafplaatfen waren voor veel ptrfooocn, wier asfche rondom in urnes in niflennbsp;aan de munten, gelyk de nellen in de duivenhokken, bewaard werd.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

i� Monti, k\� zyn, niet verward worden. Uit een opfchrift blykt, dat Keizer Claudius deeze poort, toen hy de waterleidingnbsp;aanlag, gebouwd heeft. Hier hield de waterleiding op,nbsp;cn die van Nero begon �er. Sixtus V. gebruikte die omnbsp;het Acqua /�fe naar de fontein de Termini te leiden.nbsp;Twee en een halve royl van hier op den weg naarPrenefte,nbsp;gaat de weg onder een arcade der waterleiding door, ennbsp;het opfchrift zegt, dat Sixtus V. de oude boogen wedeCnbsp;herfteld heeft. De Keizers Vefpafiaan en Titus verbeterdennbsp;de Porta Maggiore. Zy belraat uit twee doorgangen. Aannbsp;de muuren ziet men de overblyffels van drie nilfen metnbsp;zuilen in boerfchen fmaak. Boven (laan de opfcliriiten decnbsp;drie Keizers, die de poort gebouwd hebben. �T is jammer, dat, het geheel zig niet wel vertoont van wegen denbsp;aangelapte gebouwen. Van verre geeft het een aanig aanzien , dog van naby is de architektnur niet fraai.

Camput Uot Campus Equilinm voos eon , looo voetlang� Equilinus, en sco. breed, liggende buiten de ftad tusfehen de Portsnbsp;Maggiore en S. Lorenzo. Hier wierden de flaaven innbsp;tuilen, puUmli,) begraven, en ookfomtyds de misdaadi-gers geregr.

Wy neemen by deeze gelegenheid eene kerk buiten de fiad flaande mede, om dat zy tot de ftad gerekend wordt,nbsp;daar anders de ftreek om Romen eerft na de ftad wordtnbsp;bcfchreven. Bulten de ftadsmuuren ontdekt men eenig�nbsp;overblyffels van Heliogabalus� renbaan, waarin de Egip'nbsp;tifche Obelisk ftond, welke op deplaats in �tBarberymfth�nbsp;Paleis ligt.

S Lorenzo Lorenzo fuori ddJe Mura werd van Konftantyn def fuorinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gebouwd. De kerk is, gelyk allebafilieken,

�mura. een portaal of een gallery voorzien, waaraan men ved� fcliilderyen uit de middekeuwen ziet. Onder anderen, ho2

Door I T A L I E N. 169

Honorius den Graave van Auxerre, Pieter van Cour-' �, tenai, avondmaal toereikt. Hy werd in deeze kerklt;/e� Monttnbsp;gemaal van Jolnnta, zuller van Bandewyn, tot Keizernbsp;het Oo�ten gekroond. De Paus wilde in langen tydnbsp;^e-ar niet aan, uit vreeze dat de Oofterfche Keizers zignbsp;*^a3rdoor eenig regt op Romen mogten aanmaatigen, dognbsp;zig eindeiyk in �c jaar 1216. beweegen , om het in eensnbsp;buiten de ftad te doen. De h. Laiirentius ligt in eeanbsp;�tidetaardfche kapel, LaConfejftone diS.Lorenzonbsp;'quot;''eiker trap met zuilen van verde antico verfierd is. Ooknbsp;tewaart men iets van zyn vet, toen hy gebraden werd.

�t portaal voor de kerk Haan zes fchoone geflingerde 17 voet hoog, waaronder twee van Parifch mar-zyn. De twee en twintig zuilen in het fchip zyn vannbsp;Sraniet ^ zouden uit een tempel van Mars genomen zyn.

zyn byzonder fchoon, een paar van roomrche, en een Paar gekanneleerde van korinthifche order. Men ziet hiernbsp;groot antiek praalgraf, waarop een wynleezing is uit-SAouwen. Een marmeren doel heeft den bisfchop in de

^^Ster hand van �t hoofdaltaar is het fchoone monument van ef I^ondinini, en ter (linker het graf van Mevrouw Mal-''uler, die haaren zoon, Barclai, door zyne Argenh ennbsp;^ndere fchriften bekend, naar Romen gevolgd is. (*)nbsp;er regter hand aan den ingang (laat een antieke urne, metnbsp;jvhoone basreli�fs van wit marmer, wmarin een kardinaalnbsp;^graven ligt.

de kerk gaat men naar beneden in de Catacomben, y de kerk is het kerkhof van de h. Cyriaca, waarvan Anton iBofio, in zyn onderaardfch Romen, een wydloopigenbsp;em ryving gegeven heeft. S. Lorenzo hoort onder de

�7� R E I S - B O E K

�. zeven hoofdkerken, en onder de vyf patriarchaale kerken? ik� Mtnti, dog geen kardinaal voert �er den titel van.

De Porta S, Larenzo, eertyds Efquilina of TiburtinOi is de aller ooftelykfte, en leidt naar Tivoli. Voorheen begon hier de Via CoUatina. Het onderfte deel, dat ineeftnbsp;vervallen is, heeft Augullus gebouwd, en Titus vermoe�nbsp;delyk het bovenfte, van wien ook de opfchriften zyn. Denbsp;architektuur is van geen goeden fmaak. Tusfchen deezenbsp;poort en de Porta pia fpringt de ftadsmuur een weinig uit,nbsp;en men denkt dat daar het Vivarium gelegen heeft, waatnbsp;de wilde heeften voor de fchouwfpelen bewaard werden. lonbsp;de nabuurfchap was ook het Qafirum Pratorium.nbsp;S.Bihiana. Wy keeren nu door de poort van S. Laurens in de ftalt;Jnbsp;te rug, waar zig het eerfte de kerk der h.Bihiana opdoet-Zy werd reeds in de vyfde eeuw van eene Dame,' Olyinpi*nbsp;genoemd, gebouwd, dog in�t jaar 1655. van Urbaan VHf*nbsp;volgens Bernini�s beftek, verfraaid. Onder het hoofdal'nbsp;taar is het graf van Bibiana�s zufter en moeder, uit OO'nbsp;flerfch alabafter. Het marmeren beeld deezer heilige is eegt;'nbsp;der fchoonfte ftukkcn van Bernini. Zy leunt op eene zuihnbsp;en heeft een fdiotel in de hand. Het karakter in �t gezigquot;^nbsp;is meefterlyk, en de kleederen vallen wel. De gordel doeinbsp;een treflyke werking. De laurier aan haar voeten isnbsp;lugtig en natuurlyk gemaakt, dat men �er over verfteli*nbsp;moet ftaan. Veelen houden dit beeld voor Bernini�s rne^'nbsp;fterftuk. Het heeft byna geen gebreken, dan eene 'vatnbsp;ftyve houding, en de eene knie fteekt te ver vooruit. A�*nbsp;de kerkdeur ftaat een roode marmeren zuil, waaraannbsp;dood zou gegeesfeld zyn. Twee andere zuilen, ternbsp;kerhand des altaars, zyn van heerlyk marmer.

In het fchip ziet men zes fchilderyen op natten kal^i* verbeeldende de hiftorie van deeze heilige. De drie

daaf'

15 o OR I T A L I � N.

daarentegen is die ter flinkerhand van Pieter van Cortona j des te fchooner, inzonderheid die waar men de heilige Minli^nbsp;dwingen wil, den g�den te offeren. C*) Zy hebben doornbsp;den tyd geleden. Verder in deeze kerk ziet men een groo'

Vaas van Oofferfch alabaffer, met een luipaarden kop, dat boven de 17 voet in den omtrek, en een hoogte vannbsp;33 duim heeft.

Eufe�io hoort onder de oudffe kerken van Romen. ftaat op de puinhoopen van �t paleis en de baden vannbsp;^ordianus, waarvan men nog blyken vindt in het tot denbsp;behoorende Celeflyner kloofter. De Kardinaal Henri-, die �er den titel van voerde, deed zein�cjaari/so.

^'lt;^uw opbouwen. Onder de ionifche zuilen van �t fchip �er eene waarop men in de krullen der kapiteelen eennbsp;kikvorfch en een haagedis ziet. Winkelman meent,nbsp;dat die zuilen uit den Porticus Oamp;avii zyn, waarvan Scau-�''is en Batracbus de architekten geweeft zyn. Wyl zy �etnbsp;^'titine naamen niet inbrengen konden, hebben zy de dieren,

S. Eufebio, tegen over de kerk van S. Giuliano, TVe/�eo de eerfte waterkom van �t Aqua Martia, waarvan ment'fS-M*-twee gemetfelde boogen ziet. Voor deezen flonden^**'*'nbsp;de Trofeen van Matins op, die nu op �tKapitool zyn.

^y Werden opgerigt ter gelegenheid van Matins� overwin-�'ngen over Juguriha en de Cimbriers. Eenigen hebben Dotnitiaan, die zig veel eertekenen heeft doen ftel-toeeigend. Dog het is waarfchynlyker, dat zy Mariusnbsp;toebehoord hebben, wyl de Raad alle de ftandbeelden en

gedenk-

�. W-jk, gedenktekens van Domitianus heeft doen aan (lukken flaaOj � Monti.Kn einde de gedagtenis deezes dwinglands uitteroeyen.nbsp;Boog van De boog van Gallienus is een aanzienlyk gebouw vannbsp;Gallienm, travertynfteen, dog van een flegte architektuur. Het middelde gedeelte alleen (laat �er nog van, en op elke zydenbsp;een korinthifche pilaar. Een zekere Marcus Aurelius rigt-te hem reeds op, den Keizer ter eere. (^¹ ²)

Tuinen van tuinen van Auguftus� gundeling lag op den Esqui' Mecenas, lynfchen berg, en (Irekten zig, gelyk Donati vermoedt�nbsp;van de kerk van dquot;. Martino de Munti tot S. Antonionbsp;tegen �t zuiden van Santa Maria Maggiore. By S. Mat'nbsp;tino (tond de beroemde toren, van welken Nero den brandnbsp;derftad Romen aanzag, en ondertusfchen zyn gedigt overnbsp;den brand der (lad zong. Van deezea toren zegt Ho'nbsp;latius aan Ma�cenas: (f)

Mtecenas bragt het eerft de warme baden te Romen in bruik, en lei ze by deeze tuinen aan. Virgilius ennbsp;pettius woonden ook in deeze buurt,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

GallUm climentijp. Frinclfi, cujas InviSla vlrtKS , fula pletate frF rata efi. �quot; Saltnina fanttijpma Aag^ M, AareUus Vttlor dstdiAtjinbsp;mm Ntimmi Majefiatilt;j�c eorum.

Anderen zoeken den toten in den tuin van het Paleis va� lonna op Monte Cavallo, anderen by �t Karthuizer kloofter-hun meening is niet waarfchyniyk, dewyl dc tuin vannbsp;daar niet lag.

Dooft ITALI� N.

� �n de kerk van S. Antonio Abbate is een fchoon oud /. fTyky fi�ozai�k, welk Ciampini naauwkeurig befchreven heeft. Monti,nbsp;Voor dezelver heeft Clemens VIIl, een zuil van graniet .y. Antonio.

gedagtenifle van Koning Hendrik IV. en zyn overgang.^^^lt;�^tf� lot den Roomfchen godsdienft, doen ftellen. By de kerknbsp;is een hofpitaal voor zulken die fchade by den brand geleden hebben, en aan �t zogenaamde S. Antoniusvuur kranknbsp;2yn.

^mta Maria Moggiort is een der fchoonfle jkerken van gt;5'. Maria ^otuen, en draagt den bynaam van Maggiore, wylnbsp;de overige BTariakerken, waarvan �er een groot aantalnbsp;Romen geteld wordt, in grootte en pragt overtreft. (�)nbsp;is 122 fchreeden lang en 49 breed. Zy is geplaveidnbsp;ftet veelerlei foorten van marmer, die allerlei figuuren ver�nbsp;i^eelden. De kerk praalt met vier heerlyke zuilen. Opnbsp;^eeze plaats ftond voormaals de Tempel van Juno Lucina.

De moza�eken verbeelden het leeven van Maria, en zya ^an de vyfde eeuw, toen de kerk door Sixtus III. nieuwnbsp;i�stbouwd werd, waarom zy ook eertyds Bafilica Sixtinanbsp;heette. Ciampini heeft insgelyks de moza�eken uitgelegd.

De vo�rzyde der kerk heeft Benedi�lus XIV. door den ^ bidder Fuga geheel nieuw doen bouwen. (*�) Dearchi-^ektuur is de fchoonfle niet. De benedenfte zuilen zynio-*''fch, en de bovenflen korinthifch. De benedenfte ope-*'quot;�gen voor de deuren zyn plat van boven, en formeerennbsp;rifaiieten, met even zo veel gevels; debovenfte ope-*�igen, vooral de middelften, fchynen naar evenredigheidnbsp;^er benedenflen te hoog; het portaal heeft over �t geheelnbsp;veel openingen, die het naar een kooi doen gelyken.

Angelis heeft de hiftorle en merkwaardigheden deezec 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deel in folio, metplaaten, te Romen, 1621. uitgegeven.

) De zelve Paus liet ook Jiet koor met matinet beklccden, cR 6'^Welven met nieuw ftukadootftl vetHeicn.

REISBOEK

/. JVjkt De gebouwen, flaande ter wederzyde van �t portaal, heb* 4enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^o weinig van een edele bouwkunft, daarente

gen heeft het portaal een goede evenredigheid, dog te veel rifalieten. Men ziet hier de gedagte moza�eken dernbsp;voorzyde , en het ftandbeeld van Filip IV. van bronstnbsp;De vier basreli�fs boven de deuren zyn van moderne mee-fters gemaakt.

De uitwendige bouwkunft aan de agterfte ronding vafl Rainaldi wordt zeer hoog geagt. Zy beftaat uit een foortnbsp;van een rond portaal met pilafters, welken aan �t geheelnbsp;een edel aanzien geeven. De attiek fchynt te hoog voornbsp;de pilafters. De deuren zyn goed in zig zelven, dog donbsp;venders daar boven te groot. De architekt heeft het gS'nbsp;heele gebouw met een colonnade omgeeven, die wel Wnbsp;de oogen valt. Daar boven fteeken twee agthoekige koepels uit, die wel geen zuilen, dog een wel ge�venredig^nbsp;!ioofdgeftel hebben, aan de venders zyn de kappen te grofnbsp;en te lomp, dog zy hinderen niet, dat de koepels overnbsp;geheel een fchoone werking doen.

Inwendig heeft de kerk een majeftueus aanzien; inzoO' derheid ftaan de ionifche zuilen van wit marmer wel. zynbsp;is behoorlyk verligt. Een gewelfd fchip zou ontwyffol'nbsp;baar fraayer ftaan, als alle de tegenwoordige verguldfol^nbsp;aan de zoldering. De koriuthifche pilafters hebbennbsp;goede evenredigheid tot de onderfte order, dog hun ve'''nbsp;fierfels zyn wat mager. De aanzienlyke arcades metnbsp;jnieten zuilen, voor de beide groote zydkapellen, breekeo tl�nbsp;ry der zuilen en het hoofdgeftel, op een aangenaame quot;'y^'nbsp;De venders hadden moeten laager geplaatft, en de fcbilt^*^nbsp;ryen weggelaaten worden. De zyden zyn naar eveorotl*^nbsp;heid van �t fchip te breed, en in geen goeden fsnaaknbsp;fierd.

Benedi�tus XIV. heeft door den Ridder Fuga� 'l�*'

�OOR IT ALIEN.

op zig ftaande hoofdaltnar, waarop alleen de Paus mis mag doen, doen aanl�ggen. Het ligt onder eenMonU,nbsp;Van vier groote engelen gehouden wordende kroon, en denbsp;^��gelen (laan op vier-porfieren zuilen. Dit verhemelte isnbsp;groot voor de plaats, dog anders zeer ryk. Het altaarnbsp;^�ftaat uit een fchoone oude porfieren urne, die voorheennbsp;den ingang der kerk ingemetfeld was. De euangelift�nnbsp;Irerkleeraars zyn van Nogari, en de moza�eken aan denbsp;Wbnne van Turrita.

Ter regter hand ligt de beroemde kapel van Paus Six- Capetl� Fontana heeft ze volgens een fchoon plan gebouwd,nbsp;de kapel is te groot geworden, en de korinthifche pi-^aars zyn te veel verfierd. De beide tombes der kapel Zynnbsp;kollbaar, en met fchoone zuilen voorzien, dog tenaanziennbsp;konft niet de beften. Op die van Pius V. is deezenbsp;ans liggende in brons verbeeld. Op die van Sixtus V.

^aat zyn ftandbeeld van Valfaldo. Van de basreli�fs heeft de zeiva konftenaar de krooning van den Paus, en Niko-Flamingo de- Liefde en Geregtigheid verbeeld. Op hetnbsp;�baar worden veel reliquien vertoond.

Laar tegen over ligt de Borghefifcbe kapel, zo groot-de voorige. Zy behoort onder de fchoonften van ge- ^Qr^e[(t.

Romen, en heeft haar eigen fakrifty, waar het aan �fibaarheden niet ontbreekt. De kapel zelve is allent-�lven met marmer bekleed, en heeft fchoone fchilderyennbsp;Guido; dog men ziet �er, by al de pragt, de gebrekennbsp;voorige, zy is naamlyk te veel verfierd,en de graftekensnbsp;niet fchoon. De fchilderftukken aan de vier pilaarsnbsp;koepel zyn van den Cavalier d�'Arpino. De vier hoe-aan de venders en �t gewelf heeft Guido vervaardigd jnbsp;meefter waardig, van goede vinding en kolo*nbsp;j..rT altaar (laan vier groote zuilen van Oofterfcbnbsp;* Vier bronzen engelen houden een Marienbeeld, waar

REIS.BOEK

�fe� MarM. De twee tombes ftaan tusfchen groene marmeren zuileti' Pauliis V. de ftigter deezer kapel, is op de zync kniele�'nbsp;de verbeeld. De basreli�fs zyn van Maderno, en de vletnbsp;op de zydea flaande ftatuen zyn van verfcheiden goed�nbsp;meellers. Tegen ovec ziet men het graf van Clemens Vllf*nbsp;waarop de Paus den zegen uitdeelt, van Silla, een Milit'nbsp;nees, gemaakt. Aan deeze zyde ontbreeken ook geennbsp;tues. Op �t altaar ziet men een basreli�f van Paus Lib^'nbsp;fius, gelyk hy de grondtekening deezer kerk, volgenseeOnbsp;gezigt dat hy gehad had, in fiieeuw aftekent. Deeze ka'nbsp;pel zou Pius V. meer dan een millioen fcudi gekoft heb'nbsp;. ben. Men kjn ligt denken, dat deeze trotfe Paus, diehe^nbsp;niet kwalyk nam, als hem de vleyers een Ondergod noem�nbsp;den, niets gefpaard bebbe, om zig een pragtige nid'nbsp;plaats te maaken, _nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,

De kapelle der Sforzi is van Mieha�l Angelo�s vindio�� en van Nebbia gefchilderd. De Hemelvaart is van SerinC'nbsp;netta. Daarop volgt de kapel van Maria, en van de fafflib�nbsp;van Cefi, welke zeer wel in �t oog valt. De daar zyquot;*�^�nbsp;tombes det kardinaakn zyn van Willem della Porta. Da�'�'nbsp;buiten Is het fchoone monument des Vryheeren vannbsp;llenberg, Bisfchop van Munfter en Paderborn, van groe��'nbsp;rood, en geel marmer. Het altaar van �t heilige fakrainaquot;^nbsp;heeft een fchoon tabernakel van brons , door viernbsp;len gedraagen.

Aan den ingang ter (linkerhand Haat het monument Kardinaals Toledo van Corduba. Boven de deur de�nbsp;rens, waarin de klokken hangen, ziet men het moniiin*^��''nbsp;van Clemens Merlini; en boven de opwekking vannbsp;zarus, door Hieronymus Muziano, het grafteken vannbsp;konftenaar, in �t jaar 1660, overleden. By den ing^��f

Door ITALI� N.

Stataj een gezant des Konings van Kongo, overleden in �. Wik-, ^^29. �t merkwaardig is wegens zyn zeldzaamheid. MontUnbsp;ernini heeft zyn borftbeeld uit zwart, en zyn kleederennbsp;bont marmer gemaakt. Van dien zelven meefter is ooknbsp;hemelvaart van Maria, van marmer, in de fakriily.

obelisk voor het agterft� deel der kerke S. Maria ^^^�giore is ^^.3, voet hoog, en ftaat op een voetiluk vannbsp;'��eten. Keizer Claudius liet hem uit Egipten bren-voor het praalgraf van Auguflus, waar reeds eennbsp;^��Salyke ftond, oprigten. Hy viel by de verwoeftingennbsp;'�'^omen om, en lag eenige eeuwen op de ftraat Ripet-dj�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sixtus V; hera door Fontana op de tegenwoor-

^^eft obelisk geheiligd is, draagen. Deeze obelisk Pj Seen hieroglyphen, gelyk die op de plaats van Sinbsp;�iog ook zo fchoone evenredigheden als die.nbsp;ij f van wit marmer voor den hoofdingang der kerknbsp;Sebr'' Tempel der Vrede, door Paulus V. herwaardsnbsp;ftandbeeld van Maria verfierd. Denbsp;ov(gt;^^'^�Sheid des voets tot de zuil fehynt niet de befte 5nbsp;�Pen ^ Seheel is zy te final en te hoog, en ziet �er Jn denbsp;^^St zeer fober uit; De kanneleerfels en andere fie-korinthifche order fchikken zig wel voor eennbsp;�en gebouw, dog niet voor een op zig zelf liaand

--^rofa, werd van Paus Pius 1. op de plaats daar detrV. ^^den vanNovatus geweeft waaren, in de ftraat Lateritla, ge-

uwd. Indeketkiseenput, waarin deeze heilige de lichaa-�Oder martelaars, ten haacen ty de otngebragt, werpen deed

Deel.

/. fV'jk, getal zou 2000. beloopen, De h. Karei Borroine^*� ie' Monti.A\i titulair Kardinaal deezer kerk, befchonk het hooi^**''nbsp;taar, dat het lichaam der h. Praxedis dekt, met viernbsp;tige zuilen van porfier. In de kapel della Colonnanbsp;twee kofibaare zuilen van Oofterfch alaballer. Zynbsp;dus geheeten naar eene drie voet hooge wiibruine colo�nbsp;nade van jafpis, waaraan Chriftus zou gegeelPeld zyn.nbsp;zekere Kardinaal Colonna heeft ze in �t jaar 1223. uitnbsp;Heilige Land gebragt. Julius Romanus heeft hier dege^^^nbsp;ling zeer fraai gefchilderd. Het gewelf van de kapelnbsp;de Olgiati is van den Ridder d�Arpino, eil het altaarHquot;*^nbsp;van Frederik Zucchero. Men vertoont hi�r ook eennbsp;baar tafelblad van Oofterfchen graniet, met witte ennbsp;te Hippen, waarvan de h. Praxedis zig in plaatsnbsp;een bed bediend zou hebben, om haar lichaam te kaWnbsp;den.

S. Pruden- Prudenziana behoort den Bernhardynen , en ziana, in de Strada Urbana, voorheen Ficus Patricias genas*�nbsp;Hier woonde de h. Prudens, een Roraeinfch Raadsb^�*^'nbsp;ten wiens huize Petrus, by zyne aankomft te Ro��*�nbsp;zyn intrek nam. Hy hield zig een geruimen tyd bynbsp;op, en maakte zo wel den vader als de beide zoonen ennbsp;ters, de h. Praxedis en Prudentiana, tot Chriftenen.nbsp;veranderde het huis in een kerk, welke ook , zonbsp;deeze vertelling gegrond is, als de oudfie Chrilielyk��'^'nbsp;te Romen aangezien moet worden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

De Kardinaal Gaetani, die �er den titel van voerde� ze door Frans van Volterra in �t jaar 1508. weder vef�

heeriy*^'

geteld Worden. net oasreiiet op net zetve veroeeuit � ^snbidding der drie Koningen; de meefler is Olivieri, denbsp;2yo de andere ftatues van goede rneefters. De vloernbsp;'Vel ingelegd, en de moza�eken aan het gewelf volgensnbsp;p ^ning van Frederik Zucchero. De koepel der kerk heeftnbsp;^'^'�etanci gefchilderd. �T altaar van den h. Petrus, waar-deii^^ de mis zou gelezen hebben, is met ftatues vannbsp;^ Porta veriierd. Onder een van de boogen der kerknbsp;^ put, waarin 3000. martelaars liggen; het fchilder-Van�t daarby ftaande altaar is van Ciampelii. Debei-^^^^�^*agerde zuilen voor de kerkdeur zouden uit de ba-Van Agrippina zyii.

niet verwifteld moet worden. Op dit theater wer-Ij Ipelen van Flora, Floralia genaamd, dp de drie dagen van april en de eerften van mai gehou*

kerk van dquot;. Pktro in vincoli heeft den naam van pi^tr� p '�''^r bewaard wordende keten, rvaarmede de Apoftellt;�nbsp;�e'i^'* geboeid geweeft zou zyn. De Kardinaal Galli heeftnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

doen herftcllen, en zyn praalgraf voor het altaar �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ k. fakrament doen aanleggen. Men ziet �er twintig

, dorifche zuilen van Parifcb marmer, die voet iti

*en � deii

^^�^^^Ueden danften cn fpceldcn *er naakt. Valerius Ma~ *0, h(K)fdft. van �c 2. beek, dat Catonbsp;Icliouwburg g'ng- In den Circus van Floranbsp;''^vuwlieien een foott van kamp tuct rainme dieren

T. PF'jk, oinirek hebben. In de' kapel ten einde der regter df' Monti, ziet men den h. Joannes van Guercino�s eerde manier. ^nbsp;Mofet van Voornaamlyk verdient deeze kerk wegens het praalgf^�nbsp;Michael van Paus Julius II. van Michael Angelo, �t welk

yermaardden van Romen is, bezogt te worden. Indi^'* bet volgens het plan des kondenaars en de oogmerkennbsp;Pauzen, die een goeden fmaak en liefde tot pragt bez*'��nbsp;tot dand gekomen was, zou het het pragtigde in denbsp;reld geworden zyn. De menigvuldige daruen, dienbsp;toe gevorderd werden, zyn ten deele in het geheelnbsp;begonnen, ten deele onvolkomen gebleven. Wy hebb^quot;nbsp;'er eenigen in de befchryving van Florencen aangeba**^^'nbsp;Het tegenwoordige monument (*) is, als men het ^

BOOR ITALI� N.

maar de armen en het eeiie been naakt gelaten, dog ontdekt men ook de grootfte kond in �t naakte. Hetlt;/e� Monthnbsp;knie teruggeflagen kleed is byna met te veel ftudienbsp;en heeft te veel plooyen; des ongeagt blyft hetnbsp;eeld aityd een der grootfte gedenkftukken derbeeldhouw-jg andere niffen van deeze tombe Haan vier da-van Raphael Montelupo, een leerling van Michaelnbsp;^�5610. De beide dandbeelden, het eene van de be-'�houwende, en het andere van de beoefFenende Godge*

Ill 'de eerde kapel ter regter hand treft men den h. Au-�^'%n van Guercino aan. Hy heeft ook het portrait van Kardinaal Margotti boven dit graf, verders in de vol-Sende kapel de verlosfing des Apodels Petrus door eenennbsp;��gel, en eindelyk in eene kapel digt by den hoofdin-de h. Margaretha gefchilderd. Op een muur ziet mennbsp;oude fchildery van Pollaiolo, een Florentyner, ennbsp;^^atby het graf, met het bordbeeld, van deezen meeder.

ook Julius Clovius, van wiens dukken in miniatuur '''y by deVatikaanfche, en andere bibliotheeken, gewaagdnbsp;^bben, begraaven. By den ingang vertoonen zig

ounient des Kardinaals Cinthius Aldobrandinl vervaar-Welks zark van een foort bruin agaat met witte

^ohailiaans is een moza�ek van de zevende eeuw, San ^ Solofte wegens de ped. Het klooder is vannbsp;S^Kos, en de fontein op de plaats met basre-M 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liefs

�. TVyk, lieis �n vier zuilen van graniet van Michael Angels�* rfe� iJfoB;�.oidonnantie.

De ftraat, welke van S. Pietro naar �t Campo Vacch�*� gaat, wordt voor den ouden Ficui Sceleraius gehoiideo *nbsp;waar de vrouw van Tarquinius Superbus over�t lykvanbi**'nbsp;ren vader heen reed. Nardini zoekt die plaats by de fonteinbsp;naaft Madonna de Monti.

Baden van B? l'2t kloofter van S. Pietro in Vincoli, en den daaf' Bttus. toe behoorenden tuin liggen de overblyffeis van de badc�'nbsp;van Titus, (?) Hier werd de beroemde Laocoon opg^'nbsp;graven, waarvan P�nius (*�) zegt, dat hy in�tpaleisde^'nbsp;zes Keizers gedaan heeft. Titus was in een gering huisnbsp;deeze nabuurfchap geboren, en behield �er zulk een lieftl�nbsp;voor, dat hy daar zelfs zyn paleis en de baden aanleid^'nbsp;In de Figne of wyngaarden hier omflreeks Haat nognbsp;oud muurwerk van ronde en veelkantige zaaien en groo^^nbsp;niflen. Van de laatftcn zyn de gewelven in vakken afg�'nbsp;deeld, waaraan men nog eenige kleuren befpeurt. In d�nbsp;gewelven onder den grond bemerkt men flegte grotesque*nbsp;en ftukadoorfels. Het gewelf waarin de Laocoon lagnbsp;geheel befchilderd, dog tegenwoordig is alles uitgegas'��nbsp;behalven eenige beelden, welken de gefchiedenis vsonbsp;Coriolanus, zig door zyne moeder laatcnde verbidden�nbsp;vertoonen. De ordonnantie van dit kleine fchilderftuk is�nbsp;zo veel men �er van oordeelen kan, aartig.

ren groote waterkommen, die aan de*baden van Titus, � misfchien vroeger aan de tuinen van Nero, w'ater verfch�^'

ten-

(*) Van �� Colil�o ocftwaards. Suetoniui zegt in �t Iceven Tims: ^mphitheatro dedicato ^ f^^Tmlfe^�e jftxia ielcriternbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

BOOR ITALIEN.

Niet ver van deeze baden zyn nog eenige overblyffels t^an den tuin van Nero te vinden, welken aan zyn zo ge-^Vfrtf�nbsp;naamd gouden huis paalden. Om deeze tuinen groot ennbsp;pragtig te maaken, verdreef hy de eigenaars, gelyk eennbsp;dwingland, uit hun huizen. Daarom zegt Martialis,

�^et paleis en de tuinen van Nero namen de geheele ruimte tusfchen den Palatynfchen en Esquilyiifchen berg, in denbsp;tiabuurfchap van �t Collifeo, in, en de galleryen gingennbsp;'�au den eeneu berg tot den anderen. De gebouwen hielden

(�) Men vindt ze ten deele in het fchoone wetk, Recttcil de pein-antiques , imtt�es jid�lemcnt pour les ccnleurs �r peur les drjj�ins ^ ^pr�s les dejj�ius calories fails par P, S. 'Bartoli d Paris 1757 infol.nbsp;Volgens La Lande zyn �er van dit werk maar dertig excmplaarcn afgt;nbsp;S'zet geworden Wy zyn her den Graave Cayius en den Hcere Ma-*gt;vtte verfchuldigd. Het bevat veel fchilderyen, die in �t jaar 1688.

de Cafa d! Tito by de Sette Sale, in de Villa Corfmi buiten de poort Van S. Pancrazio, in den tuin van S. Gregorio di raontc Celio,nbsp;*0 de ftraat van Stefano Rotondo gevonden werden; Verders denbsp;^ ^^'ding van een oude fchildcry in het paleis Barberini, en het moza�ek te Paleftrioa. De Graaf Cayius vond de origineelc tekeningennbsp;toi. dit Wetk by toeval in de handen van een kind, welks moedernbsp;ze van een kamerdienaar des Heeren de Louvois gekteegen had.

M 4.

De kerk S, Domenico e Siflo, behoorende aan de Domi-kaaner nonnen, werd van Vincenzo della Greca, onder Urbaan VUL gebouwd. De fchoone voorzyde fchynt bynbsp;gebrek van �t rifaliet te plat: de bovenfle roomfclie pi-laders zyn naar evenredigheid der onderfte korinihifche order t� laag: de architekt had alleen aan de bovenden hetnbsp;voetgedel moeten weglaaten. De voor de kerk liggendenbsp;dubbelde trap is wel fchoon in zig zelven, dog zou beternbsp;paden aan den ingang van een tuin, dan hier. De eerdenbsp;kapel ter regter hand is van Bernini�s ordonnantie, eitnbsp;Raggi heeft de beelden van Chridus en Magdalena gemaakt. De beide bloedroode zuilen komen voortreflyk uit.nbsp;In de derde zyn de drie Mariaas, welken eenen monniknbsp;het beeld brengen van denh.Dominicu's, doorMola, Dognbsp;van wegen den gouden cirkel om haare hoofden ziet �ernbsp;feet duk regt gothifch uit, en doet een (legte werking. lonbsp;de eerde kapel ter flinkerhand heeft Romanelli Maria gO'nbsp;fchilderd, een roozenkrans aan eene nonne overgeevende.nbsp;De Maria heeft veel van de manier van Pieter van Cotto-na. Het ligt is in het duk te veel verdeeld.

S.Catari- By S. Domenico e Sido ligt, eer men naar het Quiri-pa^Siena.imi gaat, de kleine, maar fraaye kerk der h. Catarina di Siena, welke den Dominikaanen toekomt. Zy heeft eennbsp;goede evenredigheid, en is geheel met marmer bekleed.nbsp;Allenihalven ziet men verguldfel en dukadoorfel. Sori*nbsp;heeft ze volgens de korinthifche order gebouwd. Jamfflefnbsp;is het, dat de verfiering des hoofdaltaars eenen kondenaar

is gevallen. Op *t eerde altaar ter regterhand is de avond' maalhouding der h. Magdalena van Benediftus Lutto, r�**nbsp;fchoon duk voor �t koloriet; dog de heilige is eenigfi�*

BOOR itALI�N.

Hiistekend. Binnen de muuren van dit kloofler ligt op ee- W'jJt, t�gen afftand een toren, Torre delle milizie genaamd, die, de' Monti.

reeds gemeld is, van eenen Paus uit den huize van ^onti, gebouwd is, fchoon eenige oudheidkenners voorsteven, dat Trajaan dien ten diende zyner lyfwagt gedigtnbsp;heeft. Men noemt deeze kerk ook S. Catarina in Magna-^ een woord ontdaan uit Balnea Pauli.

De overblyffels van de baden van Paulus Aemilius liggen niet ver van de kerk ten noorden, tusfchen huizen ingedo- Paulus.nbsp;*en. Zy bedaan uit eenen half met puin gevulden en zeernbsp;''ervallcncn gang, in een ha! ven cirkel, van ticchels. Die gangnbsp;heeft niden en dorifche piladers. De verfieringen zyn welnbsp;geordonneerd, dog kwalyk uitgevoerd. Nardini en Do-nati houden deeze ruinen voor twylFelagtig, dog het blyktnbsp;nit den verminkten naam, dat de baden hier gelegen heb-hen. Juvenalis gewaagt van hun in zyn 7. hckelfchrift:

^illa Pamfili. Deeze fchoone tuin hoorde ten tyde van pan-^to X. den Kardinaal Ede. Sedert heeft hy verfcheiden �//. bezitters gehad, en is voor weinig jaaren met de geheelenbsp;trfenis van de Pamfilifche familie aan �t Genueefche huis vannbsp;Doria gekomen. Het gebouw is van binnen en buiten metnbsp;ftatues en basreli�fs verfierd. Aan de voorzyde ziet mennbsp;htt gevegt van Dares en Entellus uit Virgilius. (*) Ondernbsp;helle beeldhouwerdukken worden een paarVenuden, eennbsp;P^ar fatejs^ een kop van Socrates, een geitje, en een koe,

18(5

- Or/fl ziet. De portraiten van Bartolus en Baldus door Raphael; een baccliusfeeft, een Judith, en eene Maria met den h. Hieronymus en Laurentius van Titiaan ; de kroo-ning van Maria, Cupido, en Pfyche van Hannibal Carac-ci; de Koningin Joanna van Leonardo da Vinci; eenigenbsp;portraiten van Corregio en Julius Romanus. Deeze Villanbsp;Pamfili moet niet verward worden met de andere, die buiten de ftad ligt, en veel fchooner is.

S.Silveflro S. Silveftro heeft een fchoon kloolier, �t welk het No-vitiaat der Theatynen is, een aangenaaraen tuin, en een heerlyke bibliotheek. De kerk zelve is fraai, en ryk innbsp;fchilderyen. De flinker kapel des kruisgangs heeft een goede eenvouwdige architektuur van Onorio Lunghi, alleennbsp;is zy wat hoog. De vier eironde fchilderflukken op de pi-laaren der koepel worden zeer hoog gefchat. Domeni-chino heeft daarin David voor de arke dansfende, Judithnbsp;met Ilolofcrnes kop, Efther voor Ahasuerus, en Salomonnbsp;met de Koningin van Scheba voorgefteld. (') Aan denbsp;pilaaren van de kapel der Bandini (taan in de niffen denbsp;Euangelifl Joannes, en Maria Magdalena. Dit zyn welnbsp;niet van de bede (lukken vanAlgardi, dog zy hebben nog-thans veel uitdrukking, vooral is het gewaad van Marianbsp;Magdalena wel getro(Fen. De andere kapel ter regter handnbsp;van den ingang heeft een fchoon (tuk van Jakob Palma.nbsp;In de kapel van de h, Magdalena hebben Polydoor Caravaggio en de Cavalier d�Arpino hun bekwaamheid getoond.nbsp;By de hoofddeur (laat het graf van den door zyn brieven,nbsp;die men gemeenlyk ais modellen van den Italiaanfcheo

brief'

(*) Frcy heeft ze fisai in *t koper gcbragt ^ zy zyn onder ds** Rtiam van T%ndi del Domcnichino bekend.

DOOR ITALI'EN.

'^inacius.

Het Paleis van Rofpigliofi behoorde voorheen aan de familieBorghefe, en daarna aan deBentivoglioos en Manci-'^^'^*^^*^�nbsp;nies. De Kardinaal Scipio Borghefe bouwde het op denbsp;Puinhopen van de baden van Konflantyn. Het ligt in denbsp;nabuurfchap van hot Pauslyke Paleis, en is wegens zynnbsp;fchooue fchilderyen vermaard. De h. Anna, den kleinennbsp;Joannes by �t kind Jefus brengende, van Pousfin, eennbsp;fchoon (luk voor de tekening en fchikking, dog het kolo*nbsp;riet is te (leenkleurig. S. Laurentius, die de kerkvatcrtnbsp;ten befte van de armen verkoopt, van Lukas Giordanonbsp;uiet een mergagtig frifch penfeel gefchilderd. De h. Cecilia vanDomenichino. liet karakter der heilige is fchoon,nbsp;en de lokaal kleuren zyn wel gefchikt , dog denbsp;houding van het (luk is verzuimd. Een fchoone fchetsnbsp;fan Pieter van Cortona, waarvan het origineel in de Sa-Pienza hangt. S.PhilippusNeri en Clemens IX. Rorpiglioftnbsp;fan Karei Maratti. Een groot (luk van Caftiglione, ver-heeldcnde eene kudde vees met de herders. Het vee is *nbsp;Ichoon gefchilderd, alleen is �t jammer, dat het zo zwarenbsp;Seworden is. Twee antieke fchilderyen, die men te ge-lyk met den muur herwaards gebragt heeft. De eene verbeeldt eene vrouw met een offervat, en de andere eennbsp;tfan ftaande, met een fpies in de hand. De tekening isnbsp;^^ger, en de manier droog. Een fchone fchets van Pie-van Cortona vol van uitdrukking. Zy verbeeldt Godnbsp;^en Vader, die Maria kroont, nevens Jefus en veele engelen.

biet menfchlyke leeven, een heerlyke allegorie van PouS- Schoon fluk fin. De God des tyds fpeelt op de lier, en de jaargety-^'*�^�*'^*�*nbsp;den dansfen^iij rond, geeven malkander nigwaards de

hand

18S R E I S - B O E K

ie' Monti. Hy zit op de aarde, en leunt met den rug tegens een pie-deftal; by hem ftaat een mingodtje met een uurglas, daartegen over een terme van Janus, �t welk zig zeer wel naar de omdandigheid fchikt, en die met bloemen beltrandnbsp;is; by hem een ander mingodtje, dat zeepblaazen maakt.nbsp;Boven ziet men Phoebus, die zyn loopbaan wil aanvangen. Voor hem uit gaat Aurora, bloemen ftrooyende, ennbsp;de uuren volgen. De zamenftelling van dit ftuk is tref-lyk en vol van denkbeelden. De groep der jaartyden kannbsp;niet beter zyn, de tekening is zuiver, en de kleeding innbsp;antieken fmaak. De oratrekken zyn vloeyend. Het koloriet van �t vleefch valt een weinig in �c roode; ook hadnbsp;de fchilder den ouderdom der beelden wat beter kunnennbsp;onderfclieiden. De Lente is een perfoon van dertig jaaren,nbsp;en moed �er een van agttien wezen.- De fchouder van dennbsp;Winter is ontbloot, en moed liev.er bekleed zyn.

De twaalf Apodelen van Rubens. Het kind Jefus van engelen omringd, die de werktuigen van�t lyden houden,nbsp;door Albani. Adam en Eva in �t paradys door Domeni-chino. In de gallery van �t Paleis daat een groote rondenbsp;fchaal van verde antico op een porfieren voet, welke denbsp;eenige van dat foort te Romen is. Een ovaal duk in moza�ek, Een zeldzaame datue van Domitiaan , wyl de Raadnbsp;al de gedenktekens van dien Keizer heeft doen aan duk-ken flaan. Veertien kleine antieke fgliilderyen in frefco,nbsp;die uit de baden van Kondantyn gekomen zyn, verbeel�nbsp;den een bacchusfe^ed, eenenApollo, landfchappen, endier-gelyken, dog hebben veel geleden.

gallery met twee tenten, en aan de zoldering van de zaal deezer gallery heeft zig Guido, door zyn heerlyke Aurora,

DOOR ITALI� N.

op natten kalk, vereeuwigd. (*) De Zon op eenen wagen, j �et vier iiaaftmalkander gefpannen paarden, begint haaren^fe� Monti.nbsp;loop, en de uuren dansfen rondom den wagen. Vooruitnbsp;Vliegt een Minnegod met den fakkel, en Aurora ilrooitnbsp;bloemen. Dit werk is geheel in antieken fmaak, de tekening een vouwdig, fchoon, en in een groote manier, denbsp;uitdrukking in de koppen is edel, en vol van aanvallig�nbsp;heid. Daar beerfcbt verfcheidenheid in de karakters. Denbsp;hleederen vallen lugtig en natuurlyk: men ontdekt �er dennbsp;den fchoonen ftyl der Ouden in. Het koloriet is goed jnbsp;de Aurora zelve zou wat dunner, jonger, en naakterkungt;

�en zyn. De kleur der op den agtergrond gebragte zee is zeer veranderd , en de meefter had in �t algemeen betecnbsp;gedaan, ze geheel weg te laaien, en alleen�er de lugt in tenbsp;brengen. Jammer is het, dat dit heerlyke meefterftuk opnbsp;Ibmmige plaatfen befchadigd is geworden, en het is tenbsp;Vreezen, dat men het met den tyd eenen broddelaar ianbsp;de hand zal geeven, die het door zyn verbeteringen geheelnbsp;bederft.

In de zelve zaal heeft Tcmpefla twee friezen befchilderd, die voor de tekening lof verdienen, dog zwak van kolo- ,

''iet, en van weinig uitwerking zyn. In eene der naaflaan-�zynde kamers heeft Pousfin een kind in Rubens fmaak ge-fchiiderd. In de baden van Konftantyn, waarop dit Paleis gebouwd is, vond men de groote paarden, die nu Voor �c Pauslyke Paleis op Monte Cavallo (laan, zo welnbsp;de dandbeelden van Konftantyn en zyne twee zoonea,nbsp;die in \ Kapitool gebragt zyn.

Het Paleis der Confulta is een pragtig, en sender ruim-gebouwen van de ftad. Het is tot het Geregtshof der CanfuUtt.

RE�S-BOEK

I. Wyk, Confulta beftemd; fekretaris der Confulta en der bre-de' Monti, ves, (¹;; woont �er in, en onder is het corps de garde der Pausly.ke kuraffiers, Corazze. Clemens Xlt. deed ditnbsp;gebouw door. den Ridder Fuga optrekken. De plaats isnbsp;een zeer ontegelmaatig vierkant; dog de archiiektheeft�ernbsp;zig zo wel van weeten te bedienen ais mooglyk was, ennbsp;het geheel een grootfche voorzyde gegeven.

S. Andrea Prins Camillas Pamfili, neef' van Innocent X. deed de der kerk van S. Andries, by de welke de Jefuieten hun Novi-tiaat 7 h�bben , door Bernini bouwen. Het � portaal isnbsp;van borihthifche orde'r, dog wat te hoog. De kleine ronde..portiek met ionifche zuilen is niet gelukkig te pas ge-bragt. De gebroken kappen, om tusfchen in een wapennbsp;of iets diergelyks intebfCngen, zyn altyd een flegte archi-tektuur. De deur h��ft een goede evenredigheid, dognbsp;het raam te veel deelen.

Van

Deezen poft heef: de geleerde Kardinaal Paflionei lang be¹ kleed. Hy had op zyn reizen een koftbaarc en talryke bibliotheeknbsp;verzameld, die eene der vermaardften in Romen was, en ve?Ie jaa-lefl in het Paleis der Conliika geftaan heeft, dog na zynen doodnbsp;aan �t Augullynerkloofter gekomen is. Hy vergrootte ze geftadig�nbsp;dog bezat niet' een cnkeld Jefuictfch boek, vermits hy hunne go¹nbsp;vaarlyke gronubeginlclen niet dulden kon. bcnediftiis XIV. diehernnbsp;zeer gunftig was , eii dikwyly m;t hem boejtte, deed onder anderenbsp;nieuw gekefte boeken, die de kamerdienaar geraeenlyk den Kardinaal op zyn tafel leggen inoeft om te doorleezeu, ook heimlyk dennbsp;berugten Builcnbaum; waarover toen zo veel te doen was, ftnppcn.nbsp;De Kardinaal vvietd daar zo knorrig over, dat hy aan �t venfternbsp;liep, en her boek op Monte Cavallo wierp. De Paus, die 'er Kgeunbsp;over aan �c venfter Hond , had zyn vermaak in de klngt, en gaf dennbsp;Kardinaal zynen zegen, waarvoor die in zyn moeilykheid naauwlyksnbsp;bedanken kon. Meerder aartige anecdotes raakendc den Kardiaaanbsp;paffienei vindt men by Grosley.

BOOR ITALI� N.

binnen is de kerk met de koepel volgens een eirond /, plan gebouwd, wel verdeeld, en mee een foort van za- de'nbsp;mengeftelde order verfierd. Zy heeft vyf kapellen, waarvan de middelde den ingang bevat, tegen over het hoofd-�Itaar; vier deuren brengen naar even, zo veel boven ge-Plaatlle tribunes. De fieraaden der kerk in 't algemeen zyrtnbsp;koftbaar. Zy heeft piladers van w'it marmer , welken opnbsp;�^^n met rood marmer bekleeden muur zeer wel uitkomen.nbsp;^2 vakken der koepel zyn met verguld dukadoorfel innbsp;goeden fmaak verfierd. In de eerde kapel ter regterhandnbsp;^yn drie dukken van Baccicio van goede ordonnantie. Hecnbsp;koloriet valt, naar zyn manier, niet alleen in �t geele,nbsp;�aar zelfs in �t graauwe. De vrouw, die de h. Xaveriiisnbsp;�^oopt, is zeer bekoorlyk. De drie andere dukken in de,nbsp;andere kapel zyn vaii Hiacynthus Brandi; waaronder Chri-^as, onder den lad van �t kruis bezwykende, zeer zwartnbsp;�n fl-yf Den h. Andreas op �t hoofdaltaar van Bour-gaignon ontbreekt het aan een goede zamendelling. Denbsp;groepen zyn niet wel zamenverbonden, en de engel, dienbsp;aan �t oor van den heilig op de viool fpeelt, is een flegtenbsp;�aval. In de andere kapel ter flinker hand ziet men tweenbsp;keerlyke zuilen van breccia di Spagna, en Karei Marattinbsp;keeft op het altaar den h. Stanislaus, het kind Jefus aanbiddende, verbeeld. Het karakter van Maria is aantreklyk, ennbsp;kat geheele duk van een aangenaame manier; dog denbsp;�akening moet men niet al te fcherp onderzoeken. Denbsp;vloer der kerk is geheel van marmer van allerlei kleuren,nbsp;daarin het wapen van de familie van Spinola, welkenbsp;daaronder begraven ligt, ingelegd.

I. W'^k, nbsp;nbsp;nbsp;1� �c kloofter moet men niet vergeeten agt te geeveil 0^

He' Monti, de eelle van den h. Stanislaus Coska, thans in een kapel Kapel �K�Kveranderd. Het beeld van den ftervenden heilig, op zynnbsp;Coska. ]3ed liggende, is een meefterftuk van Le Gros. Men zietnbsp;een jongeling van agttien jaaren, met het hoofd op eennbsp;kuflen, in de eene hand een krukifix, en in de andere eennbsp;marienbeeld. Het hoofd, de handen en voeten zyn vannbsp;�wit, de kleederen van zwart, het bed eri kuifen van geelnbsp;marmer. Het beeld is van een fchoone vinding, en welnbsp;getekend. In �t hoofd heerfeht een goed karakter, �l�nbsp;handen en voeten zyn volgens de natuur. De meefternbsp;heeft de verfchillende foorten van marmer wel gekozen*nbsp;Het geheele ftuk doet zulk een werking, dat men opnbsp;eerfte gezigt van dit als dervende beeld verbaasd wordt inbsp;en een foort van fchrik ondervindt.'

Be tier Op den kruisweg, waar de lange �raat, die van Monte Ftnttinen. CavallonaarPottaPia, en eene andere, even zo lang, dt�nbsp;van S. Trinita di Monte tot aan S. Maria Maggiore gaat�nbsp;malkander doorfnyden, zyn vier fpringbronnen gebragt�nbsp;waarom de plaats ook den naam van vier fonteinen heeft*nbsp;Drie van deeze bronnen zyn flegt, en alleen die van dennbsp;Prins Barberini volgens een goed bedek gemaakt. 27nbsp;heeft dorifche piladers, en het daar over liggende beeldnbsp;is gelukkig te pas gebragt, dog deugt in zig zelve ni^tnbsp;veel.

Hieromtrent lag eenyds de Tempel van Quirinus, der eerden en oudden van Romen, dien Lucius Papit��'nbsp;als Burgemeeder, digtte, en �er den eerden zonnewy^�'�nbsp;aan plaatde. Twee honderd jaar geleden waaren �etnbsp;groote brokken van overig; dog een zekere Raadsheergt;nbsp;Ottone, nam �er de marmerdeenen van weg, o� �ernbsp;trappen der kerk Ara coeli van te laaten bouwen, dfeg��nbsp;woordig is *er niets meer van te zien. Hier dond vet

boon II'ALIEN.

�6r�e, van KoningNurna ge�igte, Kapitool, �twelk, �_ fVjJti selyk men meenc, daar gelegen heeft, waar nu de tuinenMnitSkgt;-Pauzen en der Jefuicten op Mortte Cavallo liggen.

�aarby �^vas de Pihz Tibwtina, zo genaanid, of om dat van Tibnrtynfchen fteen gebouwd was, of oal dat denbsp;^�veniers van Tivoli daar moeskruiden t� koop veilden.

'^an Flora, (�) waarin ter eere dier Godin fpelen-^'^�^^* Schonden werden, by de welken het ten deele niet zeernbsp;^^^lyk toeging. Boven hebben wy reeds van het Theaternbsp;die fpelen gewag gemaakt.

^e kleine kerk S. Carlo alk qtlattrd fontan� is, zo wel S. Carlo ^ de koepelj eirond, en een bewys van de buitenfpoo-

^ Zuiveren fmaak in de bouwkonll beeft toegebragt. Op koofdaltaar ziet men een fchoon fchilderftuk, en boven denbsp;eene Verkondiging,door den naderhand inFrankrykzonbsp;��oerad geworden fchilder Mignard, die om zynlangver-In^ Romen den bynaam van ienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gekregen heeft.

^ 22ne zeer kleine kapel, die zig wei voor de kleine kerk hangt een verruklyk Huk van Romanelli. Hetver-�*dt Maria het Kind houdende, �t welk een engel eeanbsp;en eene doornenkroon oveneikt.

^ 2t Paleis Albani by de vier fonteinen behoorde aan-m Merf^^ de familie Mattel, en is naderhand, uit die van bam,nbsp;Alex'*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''20 Albani gekomen. De Kardinaal

van

TibuTtinn fnm froximas atccU piUe, rr.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viditnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Txfiica Flora Jtweflf,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

tieken, eti verzamelt alle de merkwaardige overblyffels def oudheid, die tegenwoordig opgegraven worden. Dit de^*^nbsp;ook den grootften van alle de hedendaagfche kenners de*nbsp;oudheden, den door zynen ongelukkigen dood der konltnbsp;en den weetenfchappen te vroeg ontrukten Winkelman, (*)nbsp;in den perfoon deezes Kardinaals een zo magtigen he'nbsp;Ichermheer vinden. De plaats en de trap in �t Paleisnbsp;met opfchriften en basreli�fs verfierd. De voetftukken aadnbsp;de deuren zyn van de koftbaarfte antieke marmers.nbsp;ziet beneden de flatues een groep van Thefeus en deUnbsp;notaurus, een paiitherdier van violet marmer, een bronze�nbsp;Apollo, en een Diana van Efefen meer dan leevensgroott^nbsp;De borllbeelden van Ptolemteus Auletes, en eenigenbsp;zers, een Fannus van brons, Bacchus, Pan, iemantopdf^nbsp;Suit leerendefpeelen, een Apollo, meer dan leevensgroott^'

quot;(�) Hy werd te Triefle den S. Juni �76�. van een booswigt' Italiaan, vermoord, dien hy eenige penningen wilde vertoonen. Ge'�nbsp;geleerde heeft met zo veel fmaaks over de oudheden gelchr'''quot;�nbsp;hy ontftak als ten nieuw ligt in die ftudie. Zyn oog drong �nbsp;in de geheimen der konft, en was door onophoudelyk de oudh' ^nbsp;|e belchouwen geoeffend geworden. Door-en doorlcezcn

de gedenkftukken door de Ouden, en de Ouden weder door de denkftukken opteheldercn. Een genie, gelyk het zyrre, wordtnbsp;ligt in geen honderd jaaren weet gebooten. Wie de werkennbsp;Ouden met volkomen nut belchouwen, en zyn fmaak formenbsp;Wil, kan niet beter doen dan Winkelmans Hiftotie der Koaftnbsp;men zelve te kezen, en de ftatuen daarna te onderaneken. ^nbsp;aanmerkingen over de Bouwkonft der Ouden, zyn MmnvKtitinbsp;tt ffiegatl, zullen de reizigers aan kundigheden helpen, die t�nbsp;jS iUhjlSJ:^ boekcH t� vergeefs 29ck�ii soudea.

*96 R E I S . B O E It

1. IFyk, Italiaanfche mylen in den omtrek, en twee huizen, Monti, sz.n Fontana het eene gebouwd heeft. Ter wederzyded^fnbsp;deur, die naar S. Maria Maggiore gaat, zyn friezennbsp;Faunen verfierd, die uit eenen tempel van Bacchus g�'nbsp;iiomen zouden zyn.

In �t voorhuis flaat het borftbeeld des Kardinaals Mo'^' lalti door Algardi, �t welk natuurlyk, en in een goede^nbsp;ftyl gewerkt is. Een groot beeld van een vrouw metnbsp;diadema, die wel gedrapeerd, dog in opzigt der aang�*nbsp;maakte handen kwaalyk uitgevallen is. Op de eerde vef'nbsp;dieping Haat Sixtus V. van Torrigiani in brons. Op d��nbsp;trap flaat een basreli�f van een kleine vrouwelykenbsp;tue, voor een tempel, met een bloemkrans. Zy he�^^nbsp;een verrukkelyk karakter, en een aartig kapfel.nbsp;landfehappen van Pousfin zyn heerlyk ontworpen, dog z��*nbsp;befchadigd.

twee zittende burgemcefterlyke ftatues, die men voor �ius en Marcellus houdt. Zy Ichynen byfta te leeven�nbsp;gelukkig is de meefter in de uitdrukking gedaagd.nbsp;ftatue ter regter hand is de fchoonfte, en de op dennbsp;liggende arm geheel vernieuwd. Zy zitten op Selhfnbsp;tes, en het opfchrift, �t welk egter zonder twyfiquot;�!nbsp;valfcht is, geeft Apollonius voor den meefler op. .nbsp;der vertrekken flaat een foort van piedeflal, welksnbsp;kant Ttimalcio, die met eenige komedianten by zy�nbsp;komt, verbeeldt, en de andere eenen man opnbsp;leunende, en eene vrouw, bezig met een jong hertj�nbsp;zyn moeder wegteneemen. Het laatfte basreli�f isnbsp;der fchoon in aanzien der ftcllingen. De llatuen vannbsp;guftus en Cincinnatus; eene fchoone Flora,

De aanleg des tuins heeft zyne fchoonheden, die aaaplyk uitdeheerlykelaaaeB, cade verfchcideagezi^'*P^^

�ggen befloten, dieook waterwerken beeft; in�tmiddenMonik, *eidt eejj opwaards gaande laan naar e�nen heuvel, waar-�P een alleen flaand beeld te vinden is, dat met de rond-ftaande bloemen een fchoon gezigt maakt. In een ei-kom ftaat een Neptunus van Bernini. Op een an�nbsp;plaats ziet men Apollo, dien Bernini, toen liy betanbsp;knelde, een viool in de hand gegeven heeft.-(?)nbsp;bet grootfte fluk van den tuin, of de zogenaamdenbsp;liggen de overblyffels van den aanzienlyken water-gefchikt voor de baden van Diocletianus, die zonbsp;Zullen voorkomen. Men ziet duidelyk, dat hy uilnbsp;langwerpig gewelf, en niet uit veele kleinen, gelyknbsp;^ baden van Titus, beflaan heeft. De oude waterleiding,

�t bet water in bragt, gaat nu onder de aarde door tot groote fontein di Termine. Op de ninuren van dennbsp;^^tetbab leeft men eenige opfchriften. In de Vigna tooncnbsp;Ook nog overblyffels van den dam van Tarquinius,nbsp;in den tuin van het Novitiaat der Jefuieten loopen.nbsp;vindt men ook nog fpooren van bet- voormaalige Clt;��nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

^ nbsp;nbsp;nbsp;� baden van Diokletiaan waren van een verbaazenden Baden �od^

Yan dat der Bernliardynen, van de Pauslyke^^'^'*�* �Otninagj^ynen , van de groote fontein, en alle de nabuu-bui2e�_ flet gebouw had eene breedte van io6p. e�nbsp;diepte van 761. voet. De Bemhardyner kerk, dianbsp;fotide gedaante heeft, was de plaats daar het waternbsp;*t^K^ Semaakt werd, of een Calidarium. De ingang naatnbsp;^^thuizerkloofter was de voorheen vermaarde Pinacor

N 5

J. fVyk, ibcca. Men zag in dit pragtige gebonw veele galletyfi'^� ife' Monii. eene bibliotheek, allerlei fpelen, akademien, wandelingen�nbsp;en diergelyken, (*) Volgens Olytnpiodoors berigt, kon*nbsp;den�er over de 3000. menfehen tegelyk in baaden, zondetnbsp;malkander te zien. De Keizer bouwde �er zeven jaare�nbsp;aan, en gebruikte �et 40000. Chriften (laaven toe.nbsp;}ieerlyke zuilen by de Karthuizers, en veele anderenbsp;opgegraven koftbaarheden, welken door Romen verfprei^Jnbsp;styn, bewyzen de yoormaalige pragt deezer baden, en denbsp;ontzaglyke fommen die �er aan te kofle gelegd zyn. Idetnbsp;ondetfclieid tiisfchen de Dio�detiaanfche baden en die vaUnbsp;Caracalia of de Antonynfchen aan den voet des Aventye'nbsp;fchen berg, beftaat voornaamlyk daarin, dat het hoofdg^nbsp;bouw der eerften tegen �t noorden twee pavillioenen en eeUnbsp;agtergebouw heeft, en dat men daar ronde en halfrond^

meerder verdeelingen rondom de plaats van binnen heb' ben. De zaaien waaren van rondom met zuilen bezet�nbsp;en werden van boven verligt. De fniaak der fieraadeflinbsp;die men nog hier e� daar ontdekt, is liegt, en vab'

p(J

(*} Men vindt 'cr �ene belchryving van in Menmiatts Ars gis�s�*� en fchoone gtondtekeningen in Mar.i Juffph Psyre, Otssssss^nbsp;tArthitt3�re, te Patys in fol. I7lt;S5. nitgekoiBcii. Een ander�nbsp;feldzaam, en ineeftetlyk in kopci gebragt werk, over deeze baden inbsp;heeft de vermaarde Kardinaal Antonie Perenot de Grauvellenbsp;vervaardigen. Sebafliaan Oya, een Spaanfehe arcliitekt in denbsp;tferlanden, moel� alles afmeeten en aftekenen, cn Hieronymus Dot.nbsp;de grondteningen op 'it bladen in fol. zeer zuiver fnydeo. Zynbsp;men in ij8S. met een belchryving op 2. vellen uit. W'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Werk is byna niet,bekend te Romen , nog in 't Karthuizerkk*?-Sxt, fchoon het op de daarin afgetekeade tuinen gebouwd is*

DOOR ITALI� N.

kerk van Santa Maria degli Angeli of a��e Tertne Wi^l. ^^�lt;^kziaije is een der fchoonlten en merkwaardigften yznde' Monti^quot;nbsp;Michael Angelo heef: zig van al het muurwerk s. Marianbsp;baden zo wel weeten te bedienen, dat hy een pragtige degli An-kerk uit de hoofdzaal der baden gemaakt heeft. Grego-^^^'*nbsp;tius Xlli. deed de tegenwoordige vloer leggen, Sixtus V.

plaats voor de kerk vergrooten, en den voorgevel op-trekken, en de Kardinaal Bichi, die �er den titel van voer*

� de geheele kerk, volgens den nieuwen fmaak, herftel-en verfieren. De vermaarde architekt Vanvitelli bai ^ opzigt over*

kle kerk heeft een aanzienlyk portaal; men komt eerll een foort van tonde voorplaats, en dan in een langag-^'Se vierkante zaal, die het fchip der kerk verbeeldt. Denbsp;^�rgang (jaar naar toe is van de lange ryde, of in den ee-kruisgang, en in den anderen tegen over de agterftanbsp;l'otiding van het koor. De kruisgang is van den hoofd*

^�''ger. De kleine ronde voorplaats, of de Rotonda, waar , eerft over komt, heeft een fchoone evenredigheid, ennbsp;fraaye verdeeling aan het gewelf. De vier niffetinbsp;^�rliikken zig wel tot de vier graflieden, die, het jammernbsp;dat niet beter uitgevallen zyn. Hier liggen de Kardi-�aaleu Cofenza, en Francifcus Alciati, en de twee ver-fchilders Salvator Rofa en Karei Maratti begra*

''en. jyigg 2iet de borftbeelden der beide konftenaars

^ 1 Het opichrift it: C. Murtit� PlScr , tua frecnl a Lmretm� fiiam in Virginem pSetaiem ah ipfo natatigt;nbsp;��quot;�a haufiam, ac inaumerU exprejj'am tabxlis, qu� gloritfrm etquot;nbsp;ioc ^*�'��'gt;��?arar�nt, mortalisnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;far:!ni$ dip-jito cmfirmaret, in

/, Wyk, i� mpt ionifche pilaars. Het muurwerk der Ratoncf� ^enti. is opd, dog de lieraaden zyn nieuw, geiyk ook de lan*nbsp;taarn boven het midden des gewelfs. De ingang van dee*nbsp;ze plaats in de berk b.edaat uit een vierkante opening, wei'�nbsp;ke van boven op kraagfleenen vaneen flegte gedaante ruft�nbsp;die geen aanzien in �t geheel van ftevigheid hebben.

De kerk zelve maakte, geiyk gezegd is, voormaals het middelfte deel der baden uit. Het blyft altyd een misllag�nbsp;dat de ingang van de breede zyde des fchipsis; hecaange-^nbsp;bppwde agterfte koor, zo wel als de voorde Rotonda�nbsp;zyn nog door de evenredigheid, nog door de fieraaden�nbsp;naar behooren met het fchip Verbonden, en fchynen aangelapt. Ligt had men deeze gebreken kunnen verhelpen*nbsp;als men �er by �t makken van deeze' plaats tot eene kerknbsp;agn gedagt, en den ingang , aan de fmalle zyde van betnbsp;fchip, �t zy dan tegen �tooften of het weften, gebragt had.nbsp;Des ongeagt zyn de andere evenredigheden der doelen zonbsp;fcboun, en vallen zo wel in �c gog, dat men op �t eetftenbsp;gezigt over de edele architektuur en het grootfch aanzie�nbsp;der kerk verftomd Haat. , De langwerpige zaal, die de�nbsp;kruisgang maakt,is met agt ontzaglyke zuilen van graniet*nbsp;die uit de oude baden geheel zyn overgebleven, verfiet*^nbsp;Vier zyn van roo.mfche, en vier van korintbifche ordet*nbsp;Dike is met kapiteel en voetgeftel 42. voet hoog, en zonbsp;dik, dat drie mannen zn naauwlyks omarmen kunnen, detgnbsp;yoor eene kerk, die 89. voet tgtaan�t gewelf heeft, niet tanbsp;Ijoog. Het fchip is te breed voor zyn hoogte, en dat bS'nbsp;reemt niet alleen den zuilen iets van haar pragtig voorko-�!en, maar het gewelf fchynt �er ook laager door, dan

Vi�� fiii temporis n�tti fecund�m, Feiiarum onmiam temporum princip'^*^^ farem, AH^tifius PU, h\c Fiierens iompojuit, Sista^cisario

�OOR �TALIENquot;.

^ i'e Verdient meer. lofs dan de tekening. Het koloriet ^^'��agtig, fchoon het van de natuur afwykt. Daarop volgtnbsp;*�'��'^eldoDd van den h. Sebadiaan door Domenichino,nbsp;Un heerlyke tekening cn koloriet; dog de zaraenftel-^ quot;'at onregelraaatig. (�) Het beeld van den heilig

REISBOEK

/. W':)k, fcboon, en in �t hoofd heerfcht een uitmuntende ^ i�/e�//.drukking. De glorie is over �t geheel niet lugtig en vluffnbsp;genoeg. De doop van Chriftiis, door Maratti, is eennbsp;bet ftuk. De ftraf van Ananias en Safira door Roncalli*nbsp;op lei, is befchadigd. De tekening verklapt eenenbsp;zwaare hand, dog anders is �er een groote manier in. B/nbsp;den ingang in het fchip ziet men een zwak ftuk met wcfnbsp;gedrapeerde beelden van Pieter Bianchi, verbeeldend^inbsp;Maria met den h. Chryfoftoraus, Anuonius van Padua, e�nbsp;Francifcus. Daar tegen over is de h. Bafilius, eenen glt;^^'nbsp;llelyken de kelk toereikende, door Subleyras.nbsp;beerfcht een aangenaame harmonie in �t Iluk; de groep va�nbsp;den h. Bafilius, welker beelden iu.�t witgekleed zyn,nbsp;zeer fchoon. Wy hebben van dit ftuk reeds onder de m�'nbsp;za�eken der Pieterskerk gewaagd. 'Het ftuk van �t hoof�d'nbsp;altaar komt van de hand van Graziani, een Bolonees.

Wy gaan de andere fchilderyen voorby, om nog iets va� de vermaarde middaglyn in deeze kerk te zeggen, dienbsp;fchoonfte van geheel Icalien is. Toen Clemens XI.nbsp;jaar 1701. een verbetering van den Cyclus Pafchalis ind^�nbsp;Gregoriaanfchen Almanak wilde maaken, deed hy Francisc�^nbsp;Biancbini en Maraldi aan een gnomon arbeiden, dat dien^�nbsp;moeft om de middaglyn waarteneemen. (*)nbsp;verkoos deeze kerk daartoe, om dat hy het gebouw vo�^nbsp;byzonder ftevig hield. Dit bleek by de aardbeev'ing v*�

(�) Dit gnomon heeft Biinchini in zyn verhandeling, de Gmmone Clementina befchreven, gevoegd by de verhandcIifS^quot;^^nbsp;K^iendario dr Cycta C/tfarls, ac de Fafchati Canons S Hippalytiinbsp;1703. in fol. Gcdagte penning vertoont op de eene zyde het .nbsp;van Clemens XI. Op de omgekeerde ziet men denbsp;van binnen, nevens de middaglyn, ta de daarop vallende ^

Saul.

toooR ITALIEN.

dog deeze middaglyn niet het minfte leed. De lyn / Tf'yk^ quot;'srd op koper, dat in antieke marmeren plaaten ingelegdt/e� Monti-� getrokken. Op de kanten heeft men de tekens vannbsp;dierenriem, en anaere noodige afdeelingen getekend.

^oven in de kerk zyn twee gaten, het eene, of bet zui-^^lyke gnomon is �aj voet hoog, en de middeliyn van ^ Sac is zo groot als van de hoogte. Dit dient voornbsp;Zon en de maan. (?_) Het andere, of het noordlybe, isnbsp;7S. voet hoog. Daardoor valt het fchynfel der poolftarrenbsp;de middaglyn. (**} De vermaarde Bofcovicb heeftnbsp;^aeze middaglyn, weinig jaaren geleden, op nieuws onder-en �er eenige verbeteringen aan gemaakt,nbsp;kerk S. Bernardo alle Terme Diocleziane is een be- s. Beraar-''�ys Van de uitgeftrektheid deezer baden, wyl zy maareenlt;^�^*nbsp;yaa (J2 zeven ronde gebouwen of torens uitmaakt. Hetnbsp;^atby (taande Bernhardyneu kloofter is door eene Graavinnbsp;Santa Flora aangelegd, die ook in �t jaar 1598. dennbsp;tot een kerk maaken deed. De kerk is aartig, ennbsp;� fieraaden zyn van goede vinding. Dog de vakken aan'

^ gewelf moeften, gelyk by �t Pantheon, niet geheel , boven gaan, wyl zy boven aan de opening, waaraf eertyds het ligt inviel, te klein worden. De lantaarnnbsp;deeze opening doet geen goede werlting. In de kerl�nbsp;^gt;Xagt groote beelden van gips, door Cainillo Mariani e�nbsp;oro. hoofdaltaar heeft vier fcboone zuilen van ver-� 'intico. Ter flinker zyde daarvan is het graf van Vadei?

, de Ia Barri�re, die de Bernhardyner ordre hervormd en (ligter is der in Frankryk zogenaamde/^�//4sr�r.-

ft E I S - B O E K

Termine. Fontein van Mofes, is een van de drie groote en bS' wonderingwaardige fpringbronnen der flad Romen, en ee*nbsp;van de voornaamfte werken van Sixtus V. Deeze watee*nbsp;leiding ligt het hoogft van allen, die de Romeinen in denbsp;jKad gebragt hebben. Men ziet nog de overblyffels buitc*nbsp;de Porta S. Giovanni op den weg naar Frafcati, waaf'nbsp;door dit water, onder den naam naam van yfqua Claudia*nbsp;als het gezondfte na het Aqua Martia, 46. mylen vernbsp;naar Romen kwam. Caligula begon de waterleiding,nbsp;eindigde het werk. Zy komt by de Porta Maggiore in d�nbsp;Ilad, en gaat een eind wegs langs de fladsmuuren met toe'nbsp;gemetfelde boogen, om de Had intefluiten, voort.nbsp;begon de waterleiding van Nero , en ging tot by S. GiO'nbsp;vanni e Paolo, waar zy zig verdeelde. Sixtus V. vef'nbsp;koor het water van eenen heuvel digt by Frafcati, ennbsp;de nog verfcheiden andere bronnen mede naar de ftad. quot;3^�nbsp;Pantano heeft Urbaan VIII. een grooten waterbak aang�'nbsp;legd, waar zig weder een menigte van �t fchoonfte wat�'nbsp;verzamelt, �t welk door een in marmer gehouwen p�P'nbsp;Fiftola urhana genoemd ,. in de hoofdleiding, CondoH*nbsp;iHatJlro, loopt. De waterleiding, die alle deezo ver��*nbsp;nigde bronnen naar Romen brengt, is op de meefte pl^t^t'

buizen 70. voet onder de aarde, dog fomtyds boven oP het gebouw der waterleiding, Sixtus V. kon de oude w�nbsp;terleidingen, waarvan men de overblyffels aan de Fianbsp;iiejlina ziet, byna geheel niet gebruiken, wyl de zyn��nbsp;Oen geheel andere (treek neemen, en alleen digt by Ro�nbsp;hier en daar op de ouden (looten. Den verbaazsfdenvonbsp;SjEad van daardoor in de fl*d gebragt water deed de

fc�OR. ITALI� N. ii�^

Onder bewoonders van �t Kapitool, het Quirinaal, en pFjtft den berg Pincio verdeelen, en een deel �er van in de Je' Moiti�Knbsp;Pragtige fontein, waarvan wy hier handelen, leiden. Dee-*2 heerlyke ondernecming koftte hem meer dan een mil-fcndi.

Pontana heeft de Fontein diTermine van rravertyn�een ge-^Ovrwd, dog met ionifche zuilen, ftatues, marmer en graniet ^�rfierd. f*) Zy heeft drie niflen. In de middelde (iaat eennbsp;reusagtige Mofes, flaande een Aroom van water uit eennbsp;liet beeld is in den Ayl van Michael Angelo. Hetnbsp;karakter heeft veel raajeAeits, dog fchynt naar evenredig-Peid te kort en wat lomp te zyn. De twee nllTen op zydenbsp;^fibben elke een basreli�f, het eene van S. BapiiA dellanbsp;^otta, verbeeldende Aaron, die de Ifra�lieten aan een ri*

''let voert, om hunne kudden te drenken. Het andere is '��n Vacca, en vertoont Gideon, die zyn heir uit de aannbsp;beek drinkende Ifra�lieten kieA. Geen van beiden ver-^ent veel lofs, wat de konA aangaat. Het in groote me-*quot;Ste nit deeze fontein voortkomende water valt in pragti-marmeren fchelpeii, op welker randen vier leeuwen, tweenbsp;wit, en twee van zwart marmer zitten, die ook *nbsp;quot;'^ter uit den mond fpuiten. De twee zwart bafaltennbsp;fchoon bewerkt, en na die van �t Kapitool de fchoon-der Aad.

P^seze fontein was deeerAe van zulk een grootte teRo-j men kan haar, in aanzien der pragtige bouwkonA ea menigte waters, maar de Fantana di Trevi en die bynbsp;� Pistro in Montorio tot mededingAers geeven. Sixtus V.nbsp;het water /Icqua Feliee genoemd hebben, om datnbsp;2ya als Kardinaal gevoerde naam Felice Peretti altyi

{�) j, .

266

Sixtiss V. Pont. MaX. Picenus jiquam 'ex agro Columna via Prane/linAnbsp;Sinijlrorfum miiltarim colkamp;ionenbsp;Venarum duBu ftnuofo a receptactihnbsp;MUI. XX. a Capitc XXII. adduxit,nbsp;Felicemque de nomine ante Pontif.

P�tnslybe koornmagazynen. Zy zyn binnen de muuren def baden aangelegd. Gregorius XIII. begon ze te bouwen�nbsp;Paulus V. en Urbaan VIII. vergraotten het gebouw,nbsp;Clemens XI. deed �er nog een aanzienlyk ftuk door Fol*'nbsp;tana byvoegen,

llQtCampus fc�kraius, of de plaats waar de Veftaallbh� priefterinnen leevende begraven werden , als Zy zig tot oO'nbsp;kuifchhcid hadden laaten verleiden, lag by de Portti Coknbsp;lina, digt by de tegenwoordige Porla Salara, en wel binnen de muuren ter regeer hand, als men naar buiten denbsp;ftad ging. De Veftales waren heilig, en wy! men noSnbsp;haar bloed vergieten, nog ze op eenige andere wysaantas^'nbsp;ken mogt, zo werd deeze ftraf voor haar uitgevonden.nbsp;^trta Pla. Porta Pia, vermoedelyk de oude Porta Nomentan*nbsp;of Fiminaks, ligt teu einde der lange ftraat, die wy totnOs,nbsp;toe van Monte Cavallo af doorwandeld hebben. Zy heet'nbsp;te voor de�zeu Ook Porta di S. Agnefe, naar de oud�nbsp;kerk, die zo aanftonds voorkomen zal. Michael An�^*�nbsp;heefc het ontwerp voor deeze poort van binnen geniaa^^�

fthoon*

D o o fe I T A L I E R f�f

fchoon. De Jeelen hangen met het geheel niet te zamen i Ichoon �er de poort over �t algemeen zeer (lievig uitz!et.lt;/e� Monthnbsp;Op de zyde zyn twee van den zelven meefter ontworpennbsp;''^finders, die niet tot de poort bebooren, en door fommi-S� architekten hoog gcfchat worden.

-^gnefe fuor di Pofta Pia, ter onderfcheiding Agneftt f*'� Pragtige kerke van dien naam op de Piazza Navona,nbsp;een zeer oude kerk, en bereids van Konflantyn dennbsp;Orooten, ten verzoeke van zyn zufter de h. Codanza, ge*

^ouwd. Paus Honorins I. deed de kerk met moza�eken ^efGeren, en PiusV. een tabernakel met vier trefiyke por-^^reii zuilen, nevens een met koftbaare fteenen verfierdnbsp;^oofdaitajf^ oprigten, onder het welk het lichaam der h.

^gnofe ligt. De kerk (leunt op kodbaare antieke gekan-*'�ieerde zuilen van marmer. Het (landbeeld der heilige is ichoon Oofterfch alabafter, dat �er byna als agaat uit-De kop, de handen en de voeten zyn van brons.

. gaat in de kerk langs een trap van twee en der-marmeren treeden af, �t welk doet zien , hoe de grond federt het bouwen derzelver verhoogd is.nbsp;de muuren van den trap zyn oude opfchrifcen en bas- ^nbsp;'^�liefs, die uit de Catacomben , digt by deeze kerk, ge-^�men zyn. By deeze kerk worden de lammeren opge*

^�lk een Pallium beflaat uit niets anders dan een fmallert '�ok van wollen (lof. De twee lammeren worden met veelnbsp;^^fettionien op het feeft van de h. Agnes den lo. Jan. ge-3 en de Pallia eenen nagt by de lichaamen der Apofle-� Petrus en Paulus in de Pieterskerk gelegd, waaromzynbsp;' de corpore Petri fumtu genoemd worden. De Pausnbsp;nkt Ze aan de Aardsbisfehoppen , en uit zonderlin-gunft ook aan eenigen der daartoe bevoorregte Bisfehopnbsp;zy uiQeiem die eet zo dnur betaalen, dat de

tnea*

SioS R E I S - B o � K

'I. ^ryk, tneeflen vermoedelyk liever het geld zouden houd^l^* 4e' Monti.Xim Aardbisfchcp van Strasburg koft het Pallium elke fS**nbsp;100000. guldens.

S. Csnjian- Niet ver van deeze kerk ligt een kleindere j der h. Co� ftanza gewyd. Aan �t gewelf ziet men vogels, wyndrtd'nbsp;ven, en kindertjes, die ze uitdrukken, in moza�ek, en i'^nbsp;de kerk een heerlyk praalgraf uit een ftul: porfiers, waaropnbsp;ook kindertjes en wynranken gehouwen zyn, uit het welknbsp;Ibmraigen opraaaken, dat hier voormaals een tempel vannbsp;Uacchus gedaan heeft; Dog Nardini en anderen beweereii�nbsp;dat diergelyke moza�eken in meer oude kerken gevondennbsp;worden, en dat Konftantyn dit gebouw als een navolgingnbsp;van �t Battillerio van�t Lateraau heeft doen bouwen, omnbsp;de twee Condantiaas, zyne zuder en dogter, in te laatennbsp;doopen. Naderhand werden de beide heilige Condantias*nbsp;Jierwaards gebragt. De gemelde porfieren zark is evennbsp;groot als die van de h. Helena, waarvan by S.Jan vanL*'nbsp;teraan melding is gemaakt. De laatde is gevonden in e^nnbsp;ronde tombe by de Fia Labicana, buiten de Porta Ma�'nbsp;giore. Nu fchryftAmmiaiiusMarcellinus,datJuliaan de 3^'nbsp;vallige zyne gemaalin enzynezuderindevoordadderPorf*nbsp;Pia heeft doen begraven. Waarfchynlyk heeft dit gebou''^nbsp;haar tot een gedenkteken gediend, en is eerd in �tnbsp;1256. als Alexander IV. de lyken der heiligen ondernbsp;altaar plaatfen deed, in een kerk veranderd.

Deeze tempel of kerk is cirkelrond. Het gewelf ruft op vier en twintig granieten zuilen, waarvan altyd twee f z*'nbsp;men gekoppeld zyn. Zy daan zo ver van den rondegt;*nbsp;muur af, dat �er een breede gang rondom blyft, waarJoo^nbsp;men gaan konne. De niflen in den ronden muur zyn zOnbsp;aangelegd, dat zy by �t inkomen der kerk allen juiftnbsp;fchen elke opening der zuilen fchyneti te komen, dognbsp;dra men in de kerk is, vallen ze in �t geheel niet op

DOOR. ITALI� N.

*gt;15^1161]wydtens. Van buiten is het gebouw zonder eenig �. iVyk, ^'etaad en (legt gebouwd, dog van binnen heeft het ten Monthnbsp;^P^igte der hoogte en wydte een goede evenredigheid,

. de zuilen tegen het gewelf wat klein fchynen. Het nis tegen over den ingang ftaandc porfieren graf isnbsp;''oet lang, is even zo hoog. Het heeft geen deelen,

^ algemeen heerfcht �er een groote fmaak in, en het in aanzien der grootte en vorm het fchoonfie uit denbsp;'^�dheid, fchoon de fieraaden nog wel gewerkt, nog metnbsp;'^^^nufuit tgevoerd zyn.

�^quot;'inning van Manlius Torquatus. Op eenigen aflland dezelve is de Mom Sacer, die als een amphitheater Mom Sa-de rivier maakt, naar welken berg zig omtrent 493.cm

Voor Chriftus het volk van Romen begaf j en niet terug naar de (lad keerde, dan toen de Tribuni ple-

dk�l.

II. IFyk, De tweede Wyk van Romen ligt ten noorden van di Tievi,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j en wordt naar de Fontein van Trevi genoemd.

begint daar de Corfo eindigt by de ftraat Riprefa de' lari, loopt naar de Coionna Trajana,van daar naarnbsp;Magnampoli, door de Strada Papak naar de vier Fontei'nbsp;nen, verders naar Porta Pia en Salara, en van daar tenbsp;over de Plaats Barberini, by �t Colkgio Nazarem, voorb/nbsp;/Irco di Carbognano, tot aan de Plaats Sciarra op �t Corf*^'nbsp;Het Acqiia Vergine geeft aan de Fontein di Trevinbsp;water, �t welk, van agt mylen van de Stad af, tusfthe'�nbsp;Tivoli en Paleftrina derwaards geleid wordt. Agripp�nbsp;de waterleiding aan. Het water-werd Aqua Firgini^nbsp;noemd, of van wegens deszelfs reinheid, of om datnbsp;meisje den foldaaten den oorfprong �er van had aang^^�nbsp;zen. Het komt by Muro torto, niet ver van Portie quot;nbsp;popolo in de Stad, en loopt tot onder den voet der ket^^nbsp;Trinita di Mokte. Hier verdeelt het zig in twee�n,nbsp;eene gedeelte gaat naar de Fontana di Trevi., en �tnbsp;door de Strada Condotti. Voorheen voorzag deezenbsp;leiding den gantfchen oord van �t Campus Martinsnbsp;water, en ging tot in de nabuurfchap van �t Seitiink*nbsp;Romano, waar een groot waterhuis was. Daarvan vonbsp;men , by de grondvefting der kerke van St. Ignazquot;^'nbsp;nog overblyffels, zuilen, en met marnier bekleet^^nbsp;den. (*)

(*) Agdppa btagt dit gebonw als Aedelis tot ftand. Hoe zig dc ftad Romen, uit hoofde van �t gemak en de fieraadnbsp;haat heeft toegebragc, vcrpligt gemaakt heeft, blykt uit Plin��*j

BOOR itALIEM.

maar uit drie eenvouwdige openirigen, gelyk eert op jjg|.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clertiens XII. nam het belluit deezer

onteine een pragtig aanzien te geevfen, en deed, door , quot;tolaas Salvi, het tegenwoordige fchoone gebouw, in �tnbsp;^735., daartoe bouwen, Benedi�lus XIV. verb�terdenbsp;onder Clemens XIII. kwam het in lySa. volkomennbsp;order. Het geheel bellaat uit drie deelen, en riid opnbsp;fondament dat op rotfen Baat. Van tusfcheri deez�nbsp;�'�tfen, die door de natuur onregelmaatig op ihalkandei:nbsp;6�fmeeten fchynen, komt het water in groote menigte metnbsp;geruifch te voorfchyn, en vait in de groote kom, dienbsp;zwaare fleenen en een leuning omvat is, en de geheelenbsp;byna beflaat. Het water verfrifcht de lugt, en maaktnbsp;� plaats om de kom in den zomer tot een zeer aangenaa-'''andeling voor de menfchen uit dat kwartier.

gebouw beftaat, gelyk gezegd is, uit drie deelen, ^aarvan het middeifle vooruitfpringt, en de gedaante heeftnbsp;een triomfboog met viet groote korinthifche zuilen.nbsp;^ beide vleugels zyn maar met pilaflers van dezelve ordernbsp;, '^��'zien. De middelde arcade heeft eene met vier kleinenbsp;^l'ifche zuilen verfierde nis , waarin Neptunus irt eennbsp;^'P Baat , die van twee zeepaarden getrokken , etinbsp;� fritons begeleid wordt. Pietro Bracci heeft dit beeld-Volgens het model van Maiui in marmer uitgevoerdi

it'n A * *'�� 'vateth�izen aangelegd, en 300. matmeten of bion^ �^Mbeciden opgerigt heeft

O g

R E I S - B O E It

II. IFyk,T^^ twee beelden in de zydnisfen verbeelden de GezoU'^' di Trevi, j^eid en de Vrugtbaarheid, en zyn van Filippo Valle;

gen elk over is een groot basreli�f. Op de vier hoofdz^''quot; len Iban vier beelden van nieuwe meefters, die den overvloed der bloemen , de vrugtbaarheid der velden,nbsp;rytidoni des herffts, en de fchoonheid der weiden, verbeelden moeten. Boven de colonnade wordt het Pausly^^^nbsp;wapen door twee Faamen gehouden.

De aanleg van �t geheel en de bouwkonft verdient g^' prezen te worden. De rotfen zyn natuurlyk aangelegd'�nbsp;en de fchelp heeft een aanige Helling, fchoon het onna-tuurlyk is, dat Neptuun over de rotfen heen vaart. P'nbsp;konftenaar had dat ligt verhelpen, en, in plaats van de nis gt;nbsp;Ncptunus kunnen voorftellen, als komende op een dryvent!�nbsp;mosfel uit zyn grot of paleis. Anderen kenners berisp^'�nbsp;�er aan, dat men zig te veel van �t geen tot de natnr�^nbsp;eener fontein behoort verwyderd, en op een wilden ruwennbsp;rots een zeer ficrlyk korinthifch gebouw gezet heeft.nbsp;rots hadt het hoofdwerk moeten zyn, en maar een kle*'�nbsp;gebouw hebben, gelyk de kleine tempel te Tivoli opnbsp;hoogen rots Haat; hier integendeel verlieH zig de rotsnbsp;gen de grootte van T gebouw. Het iniddelfluk des g^'nbsp;bouws fchynt fmal, wyl de vleugels vlak, en zonder r'^*nbsp;liets gebouwd zyn. De fieraaden aan de venHers vannbsp;vleugels vallen wat in lompe. Wat, eindelyk, denbsp;houwery aan de flatues betreft, men zoekt�er den edel^'^nbsp;flyl der ouden vergeefs; en het is altyd jammer, dat ^nbsp;fchoonheid der beelden aan de pragt van �t gebouw rii^'�nbsp;evenaart.

By �t Collegio Navareno op de plaats in eep huis men een hoofdgeHel uit de aarde kyken, welks

DOOR I T A L I E N.

arcade doorging, die nu geheel ingeftort is. HsdiTrevi. �''chitektuur van dit overblyffel is edel.

de Plaats der Fontein di Trevi legt de meteenprag- S. Fittcen-^'ge voorzyde voorziene Kerk di S. Vincenzo ed Anaftafio, ^ edAnai' de by de Franfchen zo bekende Kardinaal Mazarin, doornbsp;^�artin Lunghi, heeft doen bouwen, om dat hy den Kar-�^inaalstietei van deeze kerk voerde. De voorzyde is vannbsp;�2n byzonderen fmaak, met korimhifche en dorifcbe zuilennbsp;^oven malkander. In de kerk is voor de kond niets by-zonders te zien. Uit het opfchrift boven een huis nietnbsp;Van hier blykt, dat Sixtus V. daar in �t jaar 1586. denbsp;'^�r(le lakenfabriek aangelegd heeft.

In plaats van een trap gaat een fchuinfche vlakte onder tot boven van het gebouw. Dit voorbeeld zynnbsp;��'^gt;ge bouwmeeflers gevolgd, gelyk men in �t Paleis Bax-^erini en anderen zie;.

Henige oudheidkenders beweeren, dat de tegenwoordi-y^/^^^^.jjj ^�la Medich op de tuinen van Lucullus Haat. Dog Lucnllui.nbsp;is waarfchynlyker, dat zy agter de Fontein di �revi en lt;

Jofeph en Andrca delle Fratte gelegen hebben. Onder �^fieze tuinen begon de waterleiding van �t Aqua Virginis,

Giovami of hel kleine Kollegie der Maronieten. De s. Giovan-�ro.nieten voeren den naam van hunnen ftigter, denh.�/ de' Joannes Marone. Hier worden vyftien jonge Maro-^''^'*^^**nbsp;''�eten in �t Roomfch Geloof onderwezen, om Itet nader

//. Wyk, nbsp;nbsp;nbsp;1*2 J^2rk der S. Conceziene behoort den Kapycyners, 2�

^ Trevi. beeft wel een liegt uicerlyk voorkomen , dog des te fraayef S- Conce- fchilderyen. De Kardinaal Franciscus Barberini, een broeder van Paus Urbaan VIII. die een Kapucyn geweefl: is�nbsp;heeft dgeze kerk geftigt. Onder het hoofdaltaar, dat metnbsp;kollbaar marmer, en een fchoon tabernakel van fyne ftee-tien praalt, rullen de beenderen van den h. Jullinus, dienbsp;een filofoof en martelaar geweell is, en in de fchildery vannbsp;�t altaar heeft Lanfranco de Ontvangenis van Maria vef-l^seeld. Het is jammer, dat de kerk geen beter ligt heeft�nbsp;zo dat de fchilderyen, vooral by duider weder, niet welnbsp;in �t oog vallen. In de eerde kapel ter regterhand is denbsp;vermaarde Aardsengel Michael van Guido Reui. (*') AO'nbsp;dries Sacchi heeft den h. Antonius eenen dooden opwelt-kende, en Muzianp den h. Franciscus in de andere kapslnbsp;gefchilderd. De h. Franciscus met eenen engel, die aa^nbsp;den wand hangt, is van Domenichino, en doorhem ^2^nbsp;kerke gefchonken. Op �t koor ziet men den h. Franciscu*nbsp;van Caravaggio, een paar kleine dukjes van Maria ennbsp;fef van Titiaan, en �t hoofd van den h. Mattheus doolnbsp;(luido.

Aan de andere zyde des hoofdaltaars komt men eerft�� het van Caniillo Rufconi gemaakte praalgraf van Pti'*�nbsp;Alexander, een zoon des Konings van Polen, Jan SobisSquot;

men in d^ eerde kapel Maria met het kind en den h. naventnra van Andrics Sacchi, in de andere de geboortenbsp;van Chridus door Lanfranco, en in de laatde den b.nbsp;lus door Pieter van Cortona. Boven de kerkdeur hangt

DOOR ITALI� N. 215

Vermaarde moza�ek der Navicella in �t voorportaal der Pie-terskerk. Midden in de kerk ziet men het graf van gemel-^j- � Kardinaal Barberini, die zig zelven dit korte graffchrifcnbsp;E^fflaakt heeft.

^2 Villa Liidovlji of Buoncompagni, die thans den Prinfe Piombino toebehoort, ligt tusfchen de Porta Pinciana^foj/iy?,nbsp;Salara, en loopt langs de fladsmuuren. De Kardinaalnbsp;Lodewyk Ludovifi deed het huis volgens het bellek vannbsp;I*omeniehino bouwen, en maakte z� tot eene der fchoonftenbsp;van Romen. Het huis is van nuiten met basreli�fsnbsp;liatues vei fierd, en in de kamers zyn nog veel fchoon-Hukken, waarvan vvy maar de merkwaardigften zullen

In de tweede zaal van �t hoofdgeboavv ziet men den *'nlienden Mars. Hy zit,zet den (linker voet op een helm,

I�oudt in de eene hand zyn zwaard , en met de andere flinker knie. By den regter voet (laat een minnegodtje�

I^^rnifii heeft ^an kop van den laatflen, en aan Mars deti * en den regter voet vernieuwd. De (lelling deezesnbsp;I�^elds is treflyk, en het karakter wel uitgedrukt, dog hecnbsp;'vykt af van de zuivere tekening, die men anders in danbsp;Antieken met verwondering befchouwt. De armen zyn niernbsp;met de fchouders verbonden. De kop is fchoon ennbsp;een mannelyk karakter, de minnegod integendeel ianbsp;Een vrouwlyk beeld, dat zig baadt, uit de Floren-'^yufche fchool. Zy zet den voet op een klein altaar, ennbsp;'^'�oogt 2ig den boezem af. De vinding is aartig, dog denbsp;flyf, en de handen vooral zyn middelmaatig uitgeval-In de derde kamer ziet men een vrouw, meer dannbsp;�2vensgrooue, vrel'gekleedi het hoofd,, de armen, denbsp;O 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;handen�

II. nbsp;nbsp;nbsp;,handen, en het lyf zyn nieuw, en flegt herfleld. Bovefi

Trevi, beeld is een fchoon basreli�f van rood Egiptifch mst' nier, verbeeldende een Baechuskop in �t profiel,nbsp;oogeti en mond doorboord zyn, waaruit meii gift, dat hetnbsp;tot het geeven van godfpraaken is gebruikt.

Groe^ van In de vierde kamer ftaat de vermaarde groep van Papi' fapirius. welke eenigen voor Faurtina met den Gladiator houden. Men meent hier Papirius verbeeld te zien, zynefnbsp;moeder de geheimen van den Raad ontdekkende. Menlea^^nbsp;�er den naam op van den Griekfchen konftenaar Menelaus�nbsp;een zoon van Stephanus, Men bemerkt in het aangeziS^nbsp;der moeder nieuwsgierigheid, ongeduld en opmerkzaaiu-heid, en in dat van den jongeling een argliftige houding , als verheugde hy zig , dat hy zyne moeder b�'nbsp;droog. (�) Hy wordt verbeeld op-dat oogenblik toen hynbsp;, aan zyn moeder zegt, dat �er beftoten was, dat in �t toe'nbsp;komende elke vrouw' twee mannen hebben zou. Beit^�nbsp;beelden ftaan regt op, en hebben zeer natuurlykeftehin*

�' nbsp;nbsp;nbsp;gequot;

DOOR ITALI� N.

^n de haken wel uitgevoerd. In heiden bemerkt men eendi Tf�vi, pede tekening. Dog fommigen vinden in Papiriiis geennbsp;Jeugdige trekken genoeg. De arm van Papirius, en dienbsp;^er moeder, waarmede zy hem vafthoudt, zyn nieuw, ennbsp;gelukkig gedaagd.

^en andere,niet min vermaarde groep,is die van V^imPatus ea Arria. Pretus houdt zyne door de wonde vallendenbsp;Visvrouw met eene hand, en ftoot zig met de anderenbsp;dolk in de bord. De zamenftelling verdient goed-euriug. Pajtus is in een houding die de aanfpannlng dernbsp;ipieten wel vertoont. In Arria ziet men een leeven-lichaam. Het karakter in de tekening is manlyk,nbsp;uitdrukking fchoon en natuurlyk. In Pretus moed zynbsp;'''^t edeler, het lyf niet zo kort, en de knie niet zo diknbsp;^�Zen. De vier armen zyn zeer wel nieuw aangeraaakt.

Poferpina fchaakende, een van Bernini gemaakte I met gedwongen dellingen. Pluto heeft nog eennbsp;karakter, nog een rigtige delling, en aan Proferpinanbsp;dezelve gebreken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

een klein gebouw, liggende omtrent in �t midden De Aurora ^^ins, heeft Guercino aan de zoldering zyne vermaarde Guer-^�tora op natten kalk gefchilderd. Zy drooit bloemen, ei/*�*'*

geweeft. Ten einde �s Keizers wraak te ontgaan toonde ^rtia, zyn huisvrouw , hoe hy derven raoeft. Zy liict zignbsp;dolk eerft in de borft, en gaf daarop dien haaren man ,nbsp;*a denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gefchiedenis is uit Martialis

'ius *�Seri P�nius bekead. � Anderen meenen, dat de groep Ful-''^rrrouweling van Auguflus, voorftelt, die zig, uit oor-Wti door zyne vrouw ontdekt geheim, met den zelven

ii Trevi, kleine mingodtjes houden een krans en een korf. Voor uit gaan geperfonifieerde ftarren en de daauw. Denbsp;Titon, wiens mantel een mingodtje opneemt, volgt.nbsp;men al met Cochin (?} dit ftuk niet voor een dernbsp;freskoos houden wil, is het ten minden zeker, dat h��nbsp;een meefterftuk is,en der boven by het Paleis Rospigli^�¹'nbsp;gemelde Aurora van Guido niet wykt. Het kolorietnbsp;leevendig,en de zamenftellinggrootfch uitgevonden. Tiw�nbsp;is geen mooi oud man, gelyk de minnaar van Aurora b^'nbsp;hoorde te zyn, maar ziet �er uit ais een bedelaar.nbsp;is de Aurora zelve niet bevallig genoeg.

het �er uit als het geraeene dagligt. Op de eerfte ^ ping heeft dezelve Guercino eene Faam, op de troinbsp;blaaz�nde, en een olyftak in de hand draagende,nbsp;field. Het beeld is treflyk, en verdient boven de ^nbsp;gefield te worden. Het is los getekend, en denbsp;wel gefchikt naar het vliegen. Boven den ing^��nbsp;dit gebouw ftaat een buil met dit eenigfins duifi�r�nbsp;tichon:

OOOR. ITALI� N.

Onder de andere treflyke antieke ftatues en merkwaardigheden rekent men eenezittenderaadsheerlykeflatue,(�*) Apol, een Aesculapius, het hoofd van Claudius in

Olympias, moeder van Alexander den Grooten; Sextus �rius s Heraclitus en Democritus; een fchoon ftandbeeldnbsp;Marcus Aurelius, een ftandbeeld van porfier met eennbsp;�^�quot;zen kop, een paar Apollen, een Antoninus enz.

tuin van Ludovifi heeft meer dan een Italiaanfche in den omtrek, en wordt voor eenen der fchoonltennbsp;Romen gehouden. De beroemde aanlegger van zonbsp;^�ele Franfche tuinen, Le N�tre, heeft in de voorgaandenbsp;�ef plan yan gemaakt. Men treft �er een dool-� ''erfcheiden kommen, fonteinen, groote laanen, ennbsp;laanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;antieke flatuen aan. De gezigten en kruis-

^^nen zyn aangenaam en verfcheiden , zonder dat �er laa ''�^�i��3tig bellek in heerfcht. Ten einde der eenenbsp;vie^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oud graf, tusfchen vier groote cypresfen en

dorifche zuilen; daaragter ligt de half vervallen ftads-Onder den graffteen ftaat een middelmaatige fater�

�tl. , die voor bet werk van Michael Angelo gehouden wordf* Si Trevi. Dit alles t�zamen genomen maakt een po�tifch en fchilde^'nbsp;agtig aanzien.

By den ingang der Villa flaat een reusagtige kop v*� Juno,die,in aanzien van de edele uitdrukking der bevallig'nbsp;heid en des goeden fmaaks, een der befte koppen der Oud'nbsp;heid is. Onder de overige ftandbeelden des tuins zyn ee�nbsp;paar gevangen barbaarfche koningen , een later met e�'*nbsp;faam. Nero, Leda, een fater, die op een urne leuo'^�nbsp;enz, aanmerkingvvaardig. Voorheen was hier ook de 2�'nbsp;voeten hooge obelisk, welken Clemens XII. op denbsp;by �t Lateraal! brengen liet, en die nog onopgerigt is hiy'nbsp;ven liggen, gelyk wy by die kerk hebben aangetekend.nbsp;Tuinen van De Plaats of�t Forum van Salluftius lag omtrent de kef''nbsp;Sallujiius, Maria della Vittoria. Zyn huis ftond hier , 'vaatnbsp;aan de oudtyds zo beroemde tuinen paalden, die hynbsp;�c geld aanlag �t welk hy als Prtefeclus in Afrika gevvo^nbsp;nen had. Deeze tuinen lagen toen ter tyd buiten de dad �nbsp;ten deele boven de kerk della Vittoria en S.

Men fteldeze onder de vermaaklykheden der ftad, Keizers gingen �er dikwyls wandelen. Aurelius gev

�er te paard te ryden, waarvan men nog de blyken den de kerk della Vittoria aantreft. Vermoedelyknbsp;dit oord by �t uitleggen der ftadsmuuren in de ftad ge'�'nbsp;ken, Deezen te gelyk met de tuinen van LiicuUus ganbsp;den heuvel den naam van Co/lis liortukruniinbsp;Pincio genaamd, naar zekeren Raadsheer Pincius, dienbsp;eertyds woonde.

�Wy keeren van de Villa Lud�vifi naar de Karthm^^^^ terug, om het in de voorige wyk nog niet befchreve�nbsp;van de ftraat, die van de vier fonteinen naar de

BOOR IT ALIEN.

Eaat, te befchouwen. Bit, tbans zo vvoeft cn onbewoond jj PFykf pdeelte der ftad, was eertyds fterk bevolkt. Men vindtTrevi.nbsp;er wel geen fpoor meer van , dog als men diep graaft ontboet men overal oudheden. De Heer La Lande heeftnbsp;cenen Prelaat gekend, die op een hem toebehoorend ftuknbsp;�ronds voor de Porta Salara weeklyks eenige arbeiders on-derhield, die elk een fcudo wonnen. De kollen werdennbsp;de opgegraven ticchels en andere fteenen goed ge-De munten, llatues, opfchriften, en andere merk-'''^ardigjieden had hy voor niets.

Fittoria , of Madonna della Vittoria, een kleine S. Maria. fchoone Karmelieter kerk, wicrd in id�5. gebouwd.Fit-Wordt zo geheten naar een Marienbeeld, op het dorpnbsp;^^fakonits in Bohemen gevonden ,�t welk aan hetKeizerlykenbsp;^�^ir de overwinning op den Wittenberg by Praag, in �t jaarnbsp;zou aangcbragt hebben. Om die reden heeft hetnbsp;^odenrykfche huis zigby veele gelegenheden , onder ande-Ook by zyne overwinningen op de Turken behaald, deezernbsp;'quot;'ia zeer m�ddaadigbetoond. Men ziet,degedagtenis hiernbsp;ten deele op de muuren der kerke. Hier worden tweenbsp;S�^oote feefldagen gehouden, een wegens het ontztft dernbsp;Wenen in �t jaar idSg. en de andere wegens den ze-op de Turken by Lepanto in �t jaar 1571. behaald,nbsp;kerk is van Maderno , en de voorzyde van Jannbsp;^Ptift Soria. Toen de gronddag van �t portaal gelegdnbsp;Worden, vond men den fchoonen Hermafrodiet vannbsp;^'�la Borghefe. De toenmalige Kardinaal Scipio koftnbsp;daarvoor op zig neemendehetbetaalmivanallede kos-Van �t bouwen der voorzyde. Het binnenfte der kerknbsp;vati Bernini. Zy beftaat uit een foort van korinthifchenbsp;Waar men het oog heen wende, ziet men nietsnbsp;� '^^fguldfel en marmer. Dog de fieraaden zyn te veelnbsp;�P Kialkanderen geftapeld en buitenfpoorig. Onder de

��. fFyk, veelerlei foorten van marmer is het Siciliaanfche alabaft^^ tdi Trevi, byzonder fchoon.

In de andere kapel ter regterhand is de h. Fra'¹' fciscus , het kind Jefus uit de handen van Maria on^'nbsp;vangende, van het penfeel van Domenichino. De Man¹nbsp;heeft niets edels , het kind ziet �er grynig uit, dognbsp;Franciscus is fchoon. In de ndere ftukken van deez^²nbsp;meeller vindt men ook betere glori�n. In de negeo^�nbsp;kapel ter flinkerhand is de Dtie�enheid afgebeeld doofnbsp;Guercino, een weinig interesfant ftuk; de engelen zyonbsp;veel in de fymmetrie gefield, en het beeld van Chriftuanbsp;ftyf, fchoon �er anders veel g�eds in is. Een klein, kquot;'¹'nbsp;lyk geplaatft ftuk van Guido, verbeeldt Chriftus, aan fnbsp;kruis met Maria en Joannes.

Beeld der deeze kerk is een vermaard beeld van de h.Therefia� �. Tberefia. dat van veelen voor een meefterftuk van de konrt en

nini wordt aangezien. De oordeelen zyn verfchdl��¹^' Winkelman, de fyne kenner van �t fchoone, verwerptnbsp;geheel en al, uit hoofde der uitdrukking; De Abt Rio^anbsp;geraakt over deeze in verrukking ftaande heilige zelf by�¹nbsp;in verrukking j en ziet de zoetfte werking der reine go^'nbsp;delyke liefde, en veel andere dingen in haar aange^'^^'nbsp;Hy neemt het zeer kwalyk, dat Grosley ze eene Conv^!nbsp;fiaire (?} noemt. Beiden gaan te verre ; z� egter ee�nbsp;van hun gelyk heeft, is het Grosley, fchoon hyan^�^�nbsp;juift niet te keurig over de konft oordeelt. Bernio¹ henbsp;de verrukkingen der liefde Gods willen voorfteh��nbsp;een perfoon afgebeeld geheel dronken van zinlykohwel o

Grosley voegt ¹cr by, eene Convulfionaiie van de ag ^ eeuw , en doelt op de onzinnige bedryvcn den Convulfi��anbsp;welken voor �enige jaaien tc Paiys zo veel beweegin� S'

DOOR ITALI� N.

ten engel, gelykende naar een kleinen Cupido, houdt in //_ de eene hand een pyl, en fchynt al gllmiacchende met de di Trevt.nbsp;�ndere haaren boezem te willen ontblooten. Hy heeft denbsp;njiene van een prypoftigen petit maitre, en zy gelykt eenenbsp;''uuriglyk verliefde juffer. Ais men haar in de gedagte denbsp;^leederen ontneemt, zo is het eene Mesfalina, Onder-'Usfchen zyn de hoofden der beide beelden met grooienbsp;^lyt bewerkt, en draagen blyken van geen gemeen meeseer te komen. De kleederen der heilige hebben te veelnbsp;Plooyen, die ook wel vallen.

In de derde kapelle ter flinkerhand heeft Guercino de Wdende h. Lucrezia en Gertrudis afgebeeld. In de eerdenbsp;'s de uitdrukking gemeen, dog by de laatde de aandagtnbsp;'^nder �c leezen wel getroffen. Het ftuk heeft in �t alge*

^lard.

Eenige fchreeden van deeze kerk ligt eene andere, den S. Sufan-^crnhardynen behoorende , naamlyk S. Sufanna, Hier-^'** ''�oonde eertyds de h. Gabinius, vader van de h. Sufanna.

^yn broeder,.de h. Paus Gajus,veranderde het huis, r^ds �t jaar spo., in eene kerk. De Kardinaal Ruftici, deednbsp;�c jaar 1600. de fchoone voorzyde, die voor de archi-'^ktuur onder de bellen van Romen behoort, door Ma-^2rno, van travertynlleert opbouwen, het gewelf met ver-�Wdfei , en de wanden met fchilderyen van Baidasfaronbsp;'��^oce opfieren. Het portaal heeft beneden korinthifchenbsp;boven roomfche zuilen, en eindigt in een grooten fpit-gevel. De beide fzamenloopende zyden van den ge-zyn met een leuning voorzien, �t welk zeer kwalyknbsp;^^�at. De benedenfte order is wel verdeeld; aan de bo-^'^nlle had het uitftek, dat het hoofdgellel breekt, moetennbsp;'^sgblyven. De hoofddeur is te groot, en heeft te veel ver�nbsp;^selingen. Het vender boven dezelve fpringt metdelyftte

BOEK

XT. W'^k, veel vooruit, daar de bovenfte order alleen uit vlakfe¹ ii Trev'i. piiafters beftaat. In do kerk is, buiten vier groote be^^'nbsp;den van bafalt, en de koorftoelen , welken voor de beS'nbsp;ten van Romen gehouden worden, niet veel byzondef�nbsp;in aanzien der kond te vinden.

De Piazza Barberini, anders ook Crimana genaamd) Barberini,tegen het Paleis Barberini aan, en is, wyl zy

afgelegen is, met flegte huizen bezet. Haar grootfte f'�' raad komt van twee fraaye fonteinen. In �t middennbsp;die van Triton , volgens Bernini�s ordonnantie. Vier do¹'nbsp;fynen draagen een fchelp met eenen Triton, die waternbsp;zynen hoorn giet. Dog �er komt te veel waters uit,nbsp;aan �t oogmerk van Bernini te beantwoorden. De ander�nbsp;fontein is ook van deezen meefter. Zy ftaat in een hoefenbsp;tegen het Paleis Barberini, en verbeeldt een fchelp gt;nbsp;welker rand drie byen zitten, die water uitgeeveo¹nbsp;De vinding is eenvouwdig, dog het geheel doetnbsp;werking.

Paleis Na het Pauslyke Paleis is dat van �Barberini, oT van d�� Barberini.Ptins van Paleflrina, een der grootften, en verdient�nbsp;hoofde van zyne merkwaardigheden, eene der eerdenbsp;fen, (²) Het beflaat nevens den tuin een ruimt�nbsp;eenige honderd fchreeden in �t vierkant. Het heeft fed��^nbsp;den tyd van Urbaan VIII. die uit deezen huize waS�nbsp;zelve gedaante als het tegenwoordig heeft behouden�nbsp;ke het aan Bernini fchuldig is. De hoofddeurnbsp;op de van Sixtus V. aangelegde Strada Felice.

ingang

{²) Eenigen beweeren, dat her 4000. vertrekken bevat. ^ 164a. is reeds een befchtyving met plaaten in folionbsp;uitgekomen, die met winderige lofinitingcn is opgevuld. Pnbsp;is, Aedes ^arherltu a Camite HUnnymo Tttlo 4tfcript4.

^Sang 2iet men een obelisk met hieroglyphifche figuuren,

^ Voorheen by �t Amphitheatrum Caf�renfe, niet ver vmdiTrevi,

� Croce ftoud. Ily werd in de ruinen gevonden, en her-

^aards gebragt, dog ligt nog ter aarde op de plaats in �c

�is. Voorwaards beliaat het Paleis uit twee vleugelen j

, middelgebouw met drie ryen arcades boven mal-

. die met dorifclie en ionifche zuilen, en met ko*-

��^^irche pilaflers voorzien zyn. De architektuur wil niet Veel

C26

di Trevi. De Roem is met vier deugden en allegoriefche beeld�*� omgceven, daaromheen ziet men fchoone veriierfels.nbsp;geefteiyke Magt fluit den tempel der vrede, verjaagd d�nbsp;Eumenides, en beveelt de Cyclopes wapenen ter bercli�^'nbsp;tning van den Kerkelyken Staat te fmeeden. Dit alles z'�'nbsp;fpeclt op de regeering van Urbaan VIII. die omtrent h��nbsp;jaar 1630. den zetel bekleedde. De zoldering is al�nbsp;vyf vakken verdeeld, �t welk even zo veel hoofdfcbild�'nbsp;ryen maakt. Het .middelfle is zeer groot en lang.nbsp;Barberynfche wapen wordt door de deugden in teg��nbsp;woordiglieid der Voorzienigheid, des Tyds, der Schll^^nbsp;godinnen, en der Eeuwigheid, die met Harren gekroo�'nbsp;is, in den hemel gebragt. Het eerfle fluk ter zyde v�*'nbsp;beeldt Minerva, den donder op de Titans doende vall��quot;nbsp;In het andere Haan d� Godsdienfl en het Geloof in �tnbsp;den, de Wellufl op de eene, een Silenus op denbsp;zyde. In het derde doodt Hercules de Harpyen; denbsp;regtighcid en Overvloed zweeven in de Wolken, en b��^

den ziet men de tedere liefde. In het vierde vertoont aan den eenen kant de werkplaats van Vulkaan, a��nbsp;anderen de Vrede, die den tempel des Oorlogs wilnbsp;ten. Mars ligt geboeid, en de Faam verkondigt dennbsp;�t midden verbeelden de K��!^nbsp;Cortona heeft In deeze

altyd wel in agc genomen te zyn, beter eenig ander van de (tukken van deezen meeflcf*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

drukking in de koppen is edel, natuurlyk, en in fo vrouwlyke beelden zeer bekoorlyk. De flnkadoorfl��nbsp;fchikkeu zigM�el voor het fch�dervverk.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pj

deeze zaal hangt een fchoone Icopy van het voor- //_ Raamde ftuk uit Romen , naamlyk de verheerlyking van di Trevi^nbsp;Raphael. De meefter was Carlo Neapolitano. Zy isnbsp;^quot;'art, dog anders getrouw, en wel uitgevoerd. Mennbsp;^^fteit, dat �er de Koning van Frankryk veel gelds voornbsp;Saboden heeft; dog dit wordt geraeenlyk onder �t gemeennbsp;^��'haald ,als men een zaak hoog verbeffen wil.

^ daarop volgende kamer praalt met twee vermaarde ^rftbeelden van Marius en Sylla, e'en fchoonen kop vailnbsp;J'^Piter, en drie van de gromde fchilderltukken van Ro-Twee zyn �er van Romanelli, Ariadne en Bacchus jnbsp;�en godenfeelt; het derde is een kopy gemaakt doornbsp;^arlo Neapolitano , van den (lag van Kondantyn tegertnbsp;^^entius door Julius Romanus in �c Vatikaan. Een flaa-Sater van een nieuwer hand, en twee (lukken vannbsp;^�^etcino.

het eerfte vertrek ter regterhand zyn twee borftbeel-''an giallo antico, een zeer hoog ge(chatte kop van ^Xander den Grooten, en een andere van Koning Anti-

//. j Bernin'i�s tekening, eeiie Herodias van Titiaan. In �t laat-ili Trevi. , fte vertrek vertoont zig een Ichoone fontein van brons� verfierd met eene Venus en dolfynen. Verders, de antiek^nbsp;borrtbeelden van Nero , Septimius Severus , Caligula�nbsp;Alexander Severus, enz. en eene jaageres. In een vaanbsp;deeze vertrekken heeft Andries Sacchi aan de zolderingnbsp;verfcheiden op den aardkloot triomfeerende deugden afga'nbsp;beeld. De zamen�elling is zeer middelmaatig, het kolo'nbsp;fiet zwak, en het geheel doet geen werking, fchoon me�nbsp;egter in fommige hoofden een goede uitdrukking aantreft'nbsp;Een klein (laapend kind van Guido, op natten kalk, isgt;nbsp;wegens zyn fchoonheid, met den muur, hier gebragt.

Beneden gelyk vloers, of in �t Apartamento terrenUf zyn negen vertrekken, allen met merkwaardige Itandbeel'nbsp;den en fch.ilderyeu voorzien, waarvan vvy, alleen het voot'nbsp;naamfte zullen aanhaaien , dewyl men �er anders eenig�nbsp;vellen mede zou kunnen vullen. Een fontein met vier fchoon�nbsp;iouifche granieten zuilen, die aawig in �t oog valt. R�'nbsp;Rapba�h pha�ls Meefteres, eene fchoone brunette, taamlyk naakt'nbsp;Meejiita. Qp armband, die zy naar �t gebruik der Ouden aa�nbsp;heeft, heeft Raphael zyn naara gezet. Het (luk is in c��nbsp;drooge masier gemaakt, dog wordt van kenners hoogg�quot;nbsp;fchat. Een fchoon gekleurde Cariia van Guido.nbsp;heilige familie van Parraegiano in een aangenaame mani�'��nbsp;en met een mergagtig penfecl gefchilderd,�dog niet vveliS�'nbsp;tekend. Maria met het kind van Leonard Da Vinei.nbsp;Maria fchynt het portrait van een jong meisje te zyn.nbsp;fchaduwen zyn te zwart, en �t geheele beeld is droog�'*nbsp;flyf. Twee wynranken met de trosfen, voortrellyknbsp;de natuur, uit de Nederlandfche fchool. Het onthooft^�**nbsp;van Joannes door Valentyn. De tekening is nognbsp;nog de zamenfteliing edel, dog de manier kragtig*

LauriiP

DOOR ITALI� N. zici

verbeeldende den h. Andreas Corfini van Guido. Dsdi Trevi. ^ainenllelling is eenvoiiwdig en edel, heeft veel van Raphaels i'raaak, cn �t lioloviet is met een inalfch penfeelnbsp;S^niaakt. Wy hebben dit ftuk, in mozai�l; gcbragt, bynbsp;hapelle Corfini in de kerk St. Jan by �t Lateraan, reedsnbsp;S�tneld. Het borftbeeld van den Kardinaal Barberini doornbsp;^�tnini. Metis in de manier van Van Dyks fchildering gehou-^en. De huid is zo natunrlyk als zy in fteen gebragt kannbsp;^'^rden. Een Bisfchop met een kelk, ten halvenlyvc.nbsp;Uitmuntend ftuk van Guido. Ceres en een Mufa, eennbsp;antiek basreli�f. �let antieke daaraan is fchoon, denbsp;^�elden hebben eene goede evenredigheid, en natinirlyknbsp;�'��lende kleederen, dog de koppen zyn nieuw.

P 3

230

II. IFyk, Hagar in de woeftyn met den Engel, die haar beveelt Trevi. verder te gaan , een fchoon en fyn gekleurd rtuk vaiinbsp;Mola. Inzonderheid is bet hoofd van Hagar uitmuntend-Maria, ziende het kind Jefus flaapen, door Guido zeetnbsp;naauwkeurig gedaan. Een fluk van een rond antiek altaar�nbsp;welks basreli�f drie bacqhantes verbeeldt, hebbende fchoO'nbsp;ne omtrekken. Eene Juno byna ii. voet hoog; de arinnnnbsp;ombreeken, dog de kop is fraai, en de kleederen zygt;*nbsp;meederlyk geplooid. Een oude moza�ek , gevondennbsp;den Tempel der Foriuna te Prenelle, Het verbeeldt denbsp;fchaaking van Europa, en bedaar uit zeer kleine keizel'nbsp;deenen. Jakob en Laban, die zig verzoenen, en by '�nbsp;altaar een eeuwige vriendfehap zweeren , een weluitS�'nbsp;voerd Huk van Pietcr van Cortojia. Het koloriet is 1'^^'nbsp;lyk, en de uitdrukking in de vrouvvlyke beelden zeer bevallig.

Op den hoofdtrap daar een groote marmeren leeuquot;^gt; zeer verheven uitgewerkt. liet werk is uitmuntend.nbsp;pooten zyn �er aangemaakt.

Een eironde, met vier nisfen voorziene zaal, vefto��'' in eene der nisfen een fclioone antieke, zynde een nakendnbsp;jongeling, die den mantel afgeworpen heeft, in denbsp;hand een dok, en in de andere een fchaal houdt.nbsp;beeld heeft fchoone evenredigheden, en zeer zagts omnbsp;trekken.

is de fiaapende Fauniis, van een Griekfchen raeefter. bewondert �er in de fchoone natuur, de deelen zynnbsp;gelukkige tegenoverllelling van raalkanderen,en zeer ev^�

^rra, en beide de beenen, zyn door Bernini Adonis , door het zwyn gewond, is een fchoon

DOOR ITALI� N.

van Gios. Mazzuoli Seuefe, die �er vier jaar aan ��_ gewerkt heeft. Op een klein driekantig altaar ziet men 7r�v/.nbsp;eltie aanige ftaande beeldcjes, de Godin der Gezondheid,

�en ]fis met lotusbloemen, en Mars. Op een diergelyk Jupiter, Juno, en een jongeling, eenen ram ten offernbsp;^^idende. Twee antieke freskoflukkcn, eerllelyk Romen,nbsp;houdende op haar hand den Genius dier ftad. Dit beeldnbsp;hier in den grond gevonden. Met karakter is edel ennbsp;^�ivallig, de kleederen vallen wel, dog een leevendig ko-*'^riet ontbreekt �er aan. Het andere ftuk verbeeldt eenenbsp;^snus, die men by Monte Graiio voor de Porta di S. Lo-'�enzo gevonden heeft. Alles is oud, behalven de kop,

'^'2n Karei Maratn,zo wel als de drie kindertjes en hetby-quot;'^rk, opgcfchilderd beeft. Een fchoon klein basre�ef van '�'tie bacchantes , die offeren willen. Een driekantig al-'5ar, waarop drie beelden in basreli�f uitgehouwen zyn,

�^aainiyij een Silenus met een korf op het hoofd, ceno ^^cchante met een mes, en een vrouw met een mand volnbsp;^'^'^gten en een fakkel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

�e Magdalena van Guido, is een van de vermaarde De Mag-�'^kken van Romen. Het karakter is treflyk, het gs^dalena van �quot;aad eenvouwdig, en valt wel, het koloriet is zeer zagt,^^^'^quot;nbsp;helt wat naar �t graauwe. Een doode Chriftus vannbsp;^nr.ibal Caracci, en een andere van Barocci. Een Ma-fiabeeid van Karei Maratti. Het marmeren beeld van Cola,

^ Hoewel niet zo zielxoercnd en edel, als een andere niet min* ftlioonc en vermaarde Magdalena van Lc Brun, naamljk dienbsp;ko'*� Eatmelieter nonnen te Parys is, en die Edelink zeer fraai innbsp;gehragt heeft. Eene , niisfchien niet algemeen bekende ,nbsp;tdote is, (jjj jjfun onder decze Heilige de toenmaals zo bc�

232

II. W-^k of Nikolaas Gabrini de Rienzo,die omtrent het jaar 1344� ^iTrevi. onder Clemens VI, Tribunus van�t Roomfche volk was�nbsp;en na veele gepleegde godloosheden en flegre (lukken ,nbsp;waartoe eerzngt en huichelary de dryfvederen waren , eennbsp;elendig einde had. (¹ ²) Het (landbeeld van Septimius Se-veriis, meer dan leevensgrootte, in brons. Een marmeren Narcisfiis wordt onder de vermaardrte (lukken van Romen gerekend. De borftbeelden van de Graavin Mathilde,nbsp;en van eenige pcrfounen uit het Barberynfche Huis. Eennbsp;kopy op natten kalk van den bekenden Cyclops van Hannibal Caiacci, in de gallery van Farnefo. Een kind opnbsp;natten kalk van Guido. Een beeld van Urbaan VIII. vannbsp;klei, of terra catta, �t welk een blind man van Voherranbsp;in een en twintig jaar op het gevoel alleen gemaakt heeft.nbsp;Ten minden leed men �er onder,

Men zegt dat het zeer wel gelykt. Het portrait van Raphael, �t welk voor zyn eigen wevk wordt opgegeven.nbsp;Een Madonna, van den zelven. Een portrait van dennbsp;Kardinaal Antonio Barberini, door Andries Sacchi. Ver-fcheiden andere portraiten van Titiaan en Paduanino.

De talryke, en uit meer dan doooo. banden, en veele 2e]j2aaine handfchriften , bellaande Bibliotheek, die denbsp;Kardinaal Francesco Barberini verzameld heeft, bedaat ennbsp;groote zaal, en eenige kamers. Onder de handfchriftennbsp;zyn �er zeer voelen, die Leo Allatius met groote zorgvuldigheid verzameld beeft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De verzameling van diep

Het leeven deezes bemgten dwinglands heeft Vader Cetceau m �t jaar 1754,, uitgegeven.

De Catalogus deezet Bibliotheek is in i68i. iu twee foli^� ten zeer ^lagtig gedrukt.

Sn verheven gefneden fteenen, van kleine bronzen afgods- �/, nbsp;nbsp;nbsp;^

beeldtjes, en oude munten, is niet minder koftbaar en ryk. di Trevi. Onder de laacften is �er een gouden medaille van Gallie-��ns, met Mars op de andere zyde, twee oneen zwaar.

Een oude Roomfche weeglchaal, een bronzen nagel�uit ^en Porticus van Agrippina; een helm van brons met dennbsp;�aatn des foldaats. Eene koftbaareurne vanOoderfch agaat,

quot;'Mrin de afch van Alexander Severn? zou bewaard zyn, minden �s Keizers vergoeding ftaat �er op. De kon-Eenaar heeft den fieen zo weeten te bewerken, dat

� hebben.

Aan den eenen kant van �t Paleis, is over de graft een gebouwd, welker boogen in �t midden op twee ko-�^'�^thifche zuilen van graniet rullen. Het ftuk der brug ^nbsp;by �t Paleis is met voordagt vol fcheuren, en zonbsp;^�maakt, als of het Hond intedorcen. 'Veelen befchouwen

^ een meederduk van Bernini, dog inderdaad is het

oiislukte inval van dien grooten meeder. pEe Piaajj ygor het Quirinaal, of het tegenwoordigenbsp;_�tislyke Paleis del monte Cavallo, heeft een fchoone lig Monte Ca-

REISBOEK

di Trevi, dere Opm Praxitelis. Zy (taan op groote pied�ftallen gt; wier opfchriften deeze kondenaars als de waare maakersnbsp;opgeeveii, en melden, dat hier Alexander met zynen Bucephalus verbeeld wordt. Dog, zo men al toeltaat datnbsp;die opfchriften oud zyii, is het altyd belacchelyk te be.nbsp;weeren , dat de gezegde koiidenaars Alexander hebbennbsp;willen afbeelden, daar Phidias, de groote meeder vannbsp;den Olympifchen Jupiter, 150., en Praxiteles, een evennbsp;20 vermaard kondenaar, ten minden 50. jaar voor AlexaU'nbsp;der geleefd hebben. Het is veel waarfchynlyker met Winkelman te dellen, dat hier Cador en Pollux verbeeld worden. Wat bier ook van zy, beide dukken zyn fchoon,nbsp;en zeker van een goed oud meeder, fchoon al Praxitele�nbsp;en Phidias �er geen hand aan mogten gehad hebben. Reei^¹nbsp;in oude tyden zctteden andere meeders de naaraen deezetnbsp;groote koudenaars op hunne dukken, deels om dien daaf'nbsp;door te meerder waarde te geeven, deels om de koopef¹nbsp;�er door te lokken. (²)

Sommige kenners gelooven, dat de jongelingen niet van denzelven tyd met de paarden zyn. Ongeagt hun reusaS'nbsp;tige gedaice, ziet men �er niets buitenfpoorigs aan, nraafnbsp;veeleer vloeyende omtrekken. Zy kunnen voor eennbsp;die aan diergelyke reusagtige beelden arbeiden wil teunbsp;modelle dienen, wyl de nieuweren gemeeniyk hun datueo

Kor.ftantyn had ze vaa Alexandrien doen komen. Deez^ den hebben deezer plaats den naain van Mante Cavalla gegeven.

fY�Ct�Hm Bperlbus ntajns tnvenlunt mvo Si marmori adfenpferunt Praxitelem fuo

DOOR ITALI�

eene te grooter werking te doen. De paarden zyn zo jj fchoon niet, en, naar evenredigheid der jongelingen , Trm'.nbsp;houdt men ze voor te klein. De tekening is niet juifl:,nbsp;en de beweeging is onnatuurlyk, waardoor het zeer waar-fcbynlyk wordt, dat zy van een andere hand komen dannbsp;de-jongelingen, zo dat men denken moet, dat zy van eennbsp;meefter zyn die wel fchoone beelden wift te maaken ,nbsp;maar in de paarden niet wel flaageii kon.

Om de Plaats del tnente Cavallo vryer en aanzienlyker te maaken, deed Urbaan VIII. de overblyffels van eennbsp;ouden tempel der Zonne, of van de Godin der Gezond-heid , wegneemen , welke overblyffels niet ver van denbsp;Paarden af lagen. Des ongeagt blyft zy klein en onregel-maatig, en de op de zyden gebouwde huizen beneemennbsp;Voor langen tyd de hoop, dat �er iets regelmaatigs vannbsp;Worden zal. Dewyl zy ter zyde van �t Pauslyke Paleisnbsp;ligt, neemt men gemeenlyk de zypoort daarop uitkomendenbsp;Voor den hoofdiugang, die egter op de Strada pia gezogtnbsp;moet worden.

Het Pauslyke Paleis del monte Cavallo wordt ook hetOuirina^h ^urinaal genaamd, omdat het op den Quirinaalfchenbergnbsp;ftaat. De hooge ligging en zuivere liigt heeft veroorzaakt , dat de Pauzen hier hun gediiurig verblyf genomennbsp;�lebben, en �t Vatikaan,dat laag ligt en vogtig is, niet meernbsp;bewoonen. Behalven dat, de vertrekken zyn hier ruimernbsp;gemakkelyker, en met aangenaame tuinen voorzien. Hetnbsp;^quot;atikaan ligt in een afgelegen hoek, meeft bewoond vannbsp;flegifte gemeen, en �t Quirinaal ftaat in �t beft bevolktenbsp;'�eel der Stad, �t welk zo wel voor den Paus zelven, alsnbsp;�lle die geenen die iets ten hove te doen hebben, gemak-�^elyker is; dat ook een goede reden was om dit verblyfnbsp;boven �t andere te ftellen.

vooi;

2i. Wykt'voo� z\g dp den Quirinaalfclien berg, door Fianiinio Poti� �iTrevi. zio bouwen, Gregorius XIIT. vergrootte het, �ixtus V.

Clemens VIII. en Paulus V, voegden �er nog nieuwe vet' trekken by, gebruikende daartoe Fontana en Maderno.nbsp;Urbaan VIII. maakte dat deeze gebouwen op hun zelvennbsp;Honden, en trok een muur rondom den tuin. Alexandernbsp;VII. begon het langwerpige gebouw , gefchikt voor 'rnbsp;Pauslyke huis, �t welk aan de Strada pialigt, en omtrentnbsp;500. fchreeden lang is. Innocent XllI. deed Bernini hetnbsp;werk voortzetten, en onder Clemens XII. bragt het de Ridder Fuga ten einde.

De ingang is met twee groote ionifche kolommen van marmer verfierd, waarop de tribune (leunt, van de welksnbsp;de Paus het volk den zegen uitdeelt. Bernini was de ar-chitekt van het voorportaal. Men ziet �er de llandbeeidcnnbsp;van Petrus en Paulus, en boven dat van Maria. Doornbsp;deezen ingang komt men op een piaats, 323. voet lang�nbsp;en 164. breed, met een colonnade omgeeven, Deezenbsp;zo breed, dat de koetlen �er onder ryden, op dat msnnbsp;�er gemaklyk uit konne komen, De gedaante deezer plaatsnbsp;is fchoon, en de arcades geeven haar een grootfch aanzien-De veifiering is eenvouwdig en van goeden fraaak, dognbsp;zonder pragt. De agterzy Je heeft een ionifche order.nbsp;toren met den uurwy/er Haat kwalyk,en doet deezenbsp;naar een kloofter gelyken.

Een pvagtige hoofdtrap, met ongemeen breede treeden, brengt op de eerfta verdieping, waar ter flinkerzyde denbsp;Pauslyke vertrekken, en aan de regterhand A^SalaPao-lina of Regia ligt. De vloer is met koftbaar marmer inge-Icgd, eii op de wanden ziet men eenige hiHorien uit hetnbsp;Oude Tefiament. De munren anndezydederkapelentegeonbsp;over heeft Lanfranco, en de twee anderen Carlo Vens-^iano befchilderd. Verders, vindt men hier Chriflus, dequot;

Apoftelen de voeien wasfchende, een basreli�f van,Lan- �/. W'^ky dini, een Florentyn, en eenige kartons van Karei .Maratti, i* JT/'m.

^ie tot modellen van moza�eken in de Pieterskerk gediend '' hebben. De vertrekken zyn met rood fluweel behangen, dognbsp;houten ftoeleii of banken geeven een armzalig aanzien,

De Pauslyke Kapel-is groot, en de zolderingen volgens Pauslyke ' ^'gardi met geflukadoorde vakken in een flegten fmaak Kiape/.nbsp;''2rfierd.De vloer is fierlyk van marmer ingelegd. De Kardinaa-*2n hebben hier hunne koorftoelen, waarin zy zitten alsnbsp;Paus kapel houdt. In dat geval zyn demuuren met don-^2rrood damaft, met gouden galonnen, behangen j op�tnbsp;quot;'taar, dat verders niet de geringde fieraaden heeft, (laannbsp;kandelaars,.en .nog eenige kaarsfl^nzyn tegen de trali�n,

*�2bben het gedaan. Dog,�er is een zeer fcbo,oh ftuk on-^2r,. De Geboorte van Maria, die den eeuen agtermuur '^2''gallery beflaat, is een-van de beften. Schoon het (luknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;#�

�-en buitengemeene werkii^ doet, is dog de zamenftelling ^^2d j eenige koppen hebben die fchoone uitdrukking,

^ie hier de voornaamfte Hukken, dia in de vertrekkeij �t Paleis verdeeld zyn. Maria met het Kind, , eennbsp;^'�'flbeeld meer dan leevensgrootte van Karei Maratti. Hetnbsp;�''�Oztdek van dit Iluk Haat buiten aan den toren van �t uur-'''2rk van �t Paleis. De hoofden zyn fchoon, en het kolo-

^^�Pende kind in een laken. Aan de Maria zyn het hoofd de handen onverbeterlyk, en de flaap kan niet natuur-.*yker uitgedrukt worden. Vier Hukken van Andreas Sac-gt; naatalyk de fa. Helens, moeder van KonHanryn, die

�38 R E I S - B O E K

IL 0^^,eenen dooden opwekt;de marteldood van den h.And'eas� iiTrevk de onthoofding van een heilig, en Chriftus, zyn krugt;¹nbsp;draagende.

De geboorte van Maria door Pieter van Cortona vef' dient voor de zamenflelling goed gekeurd te worden, D�nbsp;uitdrukking in de hoofden der vrouwen die het nieuwg^'nbsp;boren kind honden, is v'erruklyk, haar kapfel en gewaaidnbsp;toonen den beften fmaak aan. De marteldood van den k�nbsp;Erasmus door Pousfin, die des h, Procesfus en Bfartinia¹nbsp;nus door Valentyn; van beiden zyn de moza�eken grootsnbsp;aitaarftukken in de Pieterskerk. Plet derde ftuk, dat daatnbsp;Petronelh in moza�ek gebragt is, is de vermaarde h. Petrone�!¹nbsp;van Guer~ van Guercino. (?) Cochin , de groote bewonderaar vaiinbsp;deezen meefter, zegt in zyn Italjaanfche reis, onder�t af'nbsp;tikel van Piacenza, na dat hy veel tot zyn' lof gezegdnbsp;had: � Wat een wonder van een ftuk is niet dat vannbsp;h. Petronelia, en wat kan men �er mede vergelyken ? �nbsp;hoort zekerlyk onder de fchoonfte Hukken van Guercikf�quot;nbsp;Dat is niet te lochenen. Egter berispen eenige kennsf�nbsp;�er aan , dat �er in een zekeren zin de eenheid in onibre^kf �nbsp;beneden wordt het lichaam van Petronelia uit het graf 6�'nbsp;haald, en boven knielt zy voor Chriftus in eennbsp;daardoor wordt de oplettendheid des aanfchouwersnbsp;deeld , en do werking vair het geheel gebroken.nbsp;is ook te veel verdeeld, en tW fchaduwen zyn te flaau�''-Het beeld van Chriftus is niet deftig, en de glorianbsp;niet genoeg naar de lugt. De beide beelden van de hevnbsp;lige, en van den jongeling met den fakkel, zyn uitm�nnbsp;tend geflaagd. Hoe langer men het ftuk bezi^f gt;

Wy hebbeu in de belchryving van de Pieterskerk reeds dat cenigen het -ondec de befte ftukkeu vao Romen rekenen�nbsp;hee^ het treflik in ^l^ac gebragt.

DOOR I T A L I E N.

'��eer byzondere fchoonheden ontdekken zig, waardoor de �/. Wjk, *''eine gebreken, die men �er aan zou kunnen berispen �Vw.nbsp;''frdonkerd worden.

^'�1 de vertrekken, die onder de regeering van Clemens ^'*1. zyn aangelegd, vindt men verfcheiden zolderingennbsp;''oor den Ridder d�Arpino belchilderd. Ook hangen �ernbsp;benige ftukken met olieverw, als een paar uit de kerk S.

^�aria Maggiore van Zucchero, Clnidus met de doornen ^''Oon van Albanl, Joannes de Dooper van Raphael, Ditnbsp;was voor deezen in �t koliegie der Maronieten, en �tnbsp;^et zelve als dat in �t Palais Royal te Parys en verfchei-anderen.

Aan den tuinkant ligt een byzondere kapel, hebbende gedaante van een Griekfch kruis, welke Guido geheelnbsp;natten kalk befchilderd heeft. De vier profeeten aan �tnbsp;Sewelf hebben flegte koppen, maar goede kleederen. lunbsp;Seboorte van Maria, tegen over �t altaar, zyn de koppen te

en te eenvormig. Aan de zoldering boven �t koor de meefter God den Vader, met eenerlei kleur, geel ^nbsp;geel, in een glorie, gefchilderd, het welk zeer kwalyknbsp;In de verkondiging met olieverw op het altaar ont-eekt een fchoone zamenftelling. De zaal , waar hetnbsp;'^P�-nlyke Kontidorie gehouden Wordt,befluit eindelyk dennbsp;^�^'��ang van dit ruime Paleis. Aan �t gewelf ziet men eennbsp;' koon perfpektiefftuk van Auguftyn Tasfi, en verfchei-'deugden van Horazio Gentilefchi, Aan de muuretr

REIS-BOEK

di Treilt, leunende. Hy is antiek, en van fchoone evenredigheden� dog het hoofd heeft het regte karakter van die Godhe�^nbsp;niet. Boven een andere fontein van dezelve laan flaat eennbsp;antieke Jnno Lucina, met een goede drapery.� Benedennbsp;in den tuin zyn verfcheiden verborgen fprongen oranbsp;menfchen nat te inaaten, zo wel als grotten met verftee'nbsp;ningon, en waterwerken, by voorbeeld een vvatcrorgel gt;nbsp;en werktuigen die �t geluid van trompetten en �t gekn^Pnbsp;van vuurpylen nabootfen , enz.

In het bovenlle deel des tuins ziet men een witte mnt* meren tafel van een fchoone figuur, met veele verfierle��*nbsp;Het opfchrift is, Diis Manibus Lucia C. F. TekfinafacruVgt;�nbsp;Op een andere plaats is een fontein in een rotfennbsp;waarop lauri�rboomen groeyen; agter, in de grot flaatnbsp;nymf, die als de bewoonfter is der grotce. Een met zwaar�nbsp;boomen omgeevene plaats voor dezelve maakt de gr�^nbsp;nog meer ecrbieds waard en als heiliger, en het gehe�*nbsp;doet een fchilderagdge uitwerking. Benediftus XIV. he�^^nbsp;in den tuin een klein huis, waar hy kolFy plegt te dnO'nbsp;ken , doen aanleggen. Het is met marmeren bullen,nbsp;cellein, flukadooifel, grotesques, en fchilderyen verfierd�nbsp;en beflaat uit twee kabinetten met een voorhuis. Innbsp;ter rcgterhand' zyn vyf fchilderyen van Pompeo Battoni,nbsp;den bellen der nog leevende raeellers te Romen, �n eennbsp;paar landfcbappen van Placido Coftanzi , die ook nognbsp;leeft. In �t andere zyn twee groote gezigten, �t vannbsp;de S. Maria Maggiorc, en het ander van Monte Cavailo�

�c niet naar de natuur is. De heelden die �er in zyn g�� ven het als het leeven. De meefler van beiden is de b�nbsp;kende Jan Paul Pannini.

zekerlyk te pryzen; dog dat Clemens XllI. veele �*rues uit de koftbaare verzameling van �t Kapitool, dienbsp;^Psefloten (laan, en waar fiegts liefhebbers en konfienaarsnbsp;l'koinen, deedt bekleeden, heet de behoedzaamheid tenbsp;te dryven, en valt in �t belacchelyke.

quot;Pogen over �t Paleis ligt de Pauslyke wagtplaats, en AtClivtn Sa-welken een aanzienlyk gebouw uitmaaken. die by �t Paleis naar beneden van Monte Cavallo

'Ouvven , waar de Kardinaal Pro-Auditor, en andere ^'^�''oaame perfoonen van �t Pauslyke hpf wooneu, en denbsp;ter (linkerhand de wooning welke Urbaan VULnbsp;^ Or 2ig tigej bouwen. Niet ver van daar (laat de kerknbsp;� ^�oce de Luccbeji, welke anders, naar de voorheen hiernbsp;p ozen varkenmarkt, F�rum Suarium, den bynaam innbsp;voerde. Hier begon de Portkus van Kondantytinbsp;^ � Grooten, uit den welken een pragtige trap naar zynenbsp;p ^on Quirinaaifchen berg liggende baden leide. Zynnbsp;licy'^ agter de kerk degli /Ipojloli, digt by den Por-

fiimilie van den Connetable Colonna, welke als de Paleis Ce-o en aanzienlykfle van Romen wordt gehouden, be-An��. figtnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi' zeldzaamheden. Hec

''^gt;1 den voet des Quirinaaifchen bergs, en flrekt zig jyj boven op den zalven,by de Pauslyke (lallen. Pausnbsp;V. die een Colonna was, heeft den grond �er toenbsp;5 en naderhand is het van de prinfcn en kardinaalennbsp;dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;''orgrooc geworden. De ligging op de Plaats

p^l^.'^Poftelen is zeer voordeelig, en de plaats biciien het. de ruimde van a�en in Romen.

P^Rel. nbsp;nbsp;nbsp;qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;la

242

ftandbeeld van den beroemden Marco Antonio Coloni'i*' die, onder Julius II. Ravenna regens de Franfclien verdik'nbsp;'digde, naderhand Keizer Karei V,en Francois I. in Fran'^'nbsp;ryk diende, en in 1522. in �t beleg van Milaan fneiiveld^�nbsp;Zeven fchoone landfchappen van Pousfin op nattennbsp;Twee fraaye koppen, een van Mafinisfa met een heli�'nbsp;en de andere van een jongeling : zy fchynen vannbsp;Griekfche hand te zyn. In een andere kamer flaatnbsp;kieina gewondene zuil, rondom dewelke een triomfnbsp;beeld is,met een Pallas boven op. Hot werk fchyntlle.?'�nbsp;dog de zuil verdient opmerking om haar zeldzaam ro�nbsp;-Flglptifch marmer. Somnn�gen tneenen dat het de

lloomfche Burgcmeellcrs den oorlog tegen de vyan�*�^'' verklaarden , 'en toe een teken-daarvan een vverplp'^*nbsp;Biieeten. Een gropte fchildery met boiiwkonlligenbsp;van Luchefini, den ieermeefter van Jan Paulns Pannini

tbor Dartoli gegraveerd, en door Bellori met verkla�''''�* gen �pgchelderd is. Benige beelden zyn fchoon mei of'nbsp;zigt toe de ftelling en de uitdrukking, dog de zanie�^^'^nbsp;ling valt zeer in �t iniddeimaatige. In dit vertrek zy�nbsp;meer basreli�fs en antieken. Apollo en Daphne, vannbsp;fins eerde manier, De tekening van den Apol is fchoo�^�nbsp;dog Daphne gelykc meer eenen jongeling dan eene ny'�,.nbsp;Vier koppen, drie vrouwelyken en een mannelyk�� _nbsp;den Heiligen Geed aanbidden, in een glorienbsp;engeltjes, geel op geel. Deeze vvonderlyke inval k�nbsp;van Tuiaan, dog de koppen zyn voortredyk. In ��nbsp;zonder vertrek hangen zes en zedig landfchappen van 0^*nbsp;zonte, waarvan de vier grooten de fchoonden zyn,

fo,

de volgende kamers is zeer pragtig. Van de fchilde-die daar hangen, tekenen wy aan j een h. Margarets Guido, met een draak agter haar. De Helling is een-'^�'ivvdig, en de kop een van de fchooullen deezes meesje *� Herodias met het hoofd van Joannes, van Titiaan�,nbsp;''erfchynitJg der engelen aan de herders, van Berghem�nbsp;vee is fchoon, gelyk gemeenlyk by dien konftenaar,nbsp;de gloria deugt niet. David van Giirdo, trefiyk gc-*'^rd, dog de tekening en uitdiukking iyn zo wel nietnbsp;^^fiaagd. Pet, heilige familie van Andrea del Sarto, heeftnbsp;.��' van Raphaels manier. Cephalns en Procris van Ti-

�gt;et

r�geering, ontvangt. De ordonnantie verdient goei-'�quot;quot;g, dog het koloriet is niet natuurlyk.

j tnerkwaardigfte van dit Paleis is de pragtige gal- pfagfigS ^*^^5 die weinig baars gelyken heefc. Aan beide de ein-ga/Zerj.

2ya zaaien, die van de gallery door middel van twee J^^hyke Zuilen van giallo antico afgefcbeiden zyn. Deezenbsp;'s aop. voet lang, en 35. voet breed. Zy is irtetnbsp;��Lnthifche pilaflers, ook van giallo antico vetfierd, tus-0 .�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Leheit

244

di Trevi. kadoorfel zyn. Het gewelf is een boog, die een wei�'^ gedrukt is , en ruft op een kornis. Het geheel doet een^nbsp;goede werking, fchoon �er in de fieraaden geen byzonder�nbsp;fmaak is. Zy werd begonnen naar �t ontwerp van Antoni�Snbsp;del Grande ,' en door Fortana volt�oid.

In de eerde zaal hangen tien fchoone landfchappen Kasper Pousfin. De dood van Regulus, door Salv�'�'^nbsp;Rofa, behoort onder de vermaarde Hukken van Roi3��'nbsp;De meefler heeft het oogeiiblik waargenomen, dat Regul^'^nbsp;in de ton met fpykers beflagen gedoken wordt. Het k�'nbsp;loriet is ongemeen kragtig, en de groepen zyn voortrefly^nbsp;geordonneerd. Een ander van deezen meeder is eennbsp;lyk zeeduk. De wederfchyn van de rotfen in �t waternbsp;zeer natuurlyk uitgedrukt, en de figuuren op den agtet'nbsp;grond zyn met veel vuurs gefchilderd. Een derdenbsp;van hem is een in �t veld biddende heremiet. De wolk��nbsp;agter den berg doen een trcflyke werking. Een grootla�^*

Aan �t gewelf is de zeedag by Lepaino, waar Marco Antonio Colonna �t bevel voerde, afgebeeld.nbsp;de muuren hangen heerlyke dukken. Een hemeWt'*�'^nbsp;Rubens eerde manier. Het koloriet is frifch en aang�'��quot;'

Salvator Rofa, kragtig, maar te rood. Onder de to�b^^^ ders is een boer als Polichinel gekleed. David ffl�tnbsp;liaths kop, voor hem gaan de dogteren Ifiacis met�d�nbsp;tuigen, van Guercino. Jlet karakter in David isnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|

DOOR ITALI�

^ens verfcheiden heiligen, en Margareta, die �t kind Jefus di Trevu '��sfen wil, van Parmegianino, een bekoorlyk fiuk , dog vannbsp;'''i�iaauwkeurige tekening. Een Venus van Paulus Vero-Zo fchoon als �t koloriet is, zo weinig deugt denbsp;^5men(\eiii,-,g, Herodias het hoofd van Joannes in een fcho-leggende, dien een flaaf vaflhoudt, van Guido. lietnbsp;koloriet is zwak en graauw, dog de hoofden zyn zeernbsp;Het olfer van Julius Ctefer door Karei Maratti. (*_)nbsp;bull waarop men een antieken kop van Jupiter metnbsp;aangemaakten neus gezet heeft. In dit hoofd heerfchtnbsp;edel karakter.

Colonna is wel niet zo talryk als die van verfcheiden ^''deren, dog het gaatze allen te boven in kodbaar huiS'nbsp;en fmaak. Men treft veel behangen kamers aan, di�nbsp;in Italien niet zeer gemeen zyn, dog geene metnbsp;�^�nboomen hout ingelegde vloeren, welken voor de warme

(*) r�'

en de Herodias van Gaido heeft Frey heetlyk in

gsbragt.

Q 3 nbsp;nbsp;nbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

I� de tweede zaal, aan �'t ander eind der gallery, hangt jagt en een veldflag van Bourguignon. Een man dienbsp;een glas drinkt, van Titiaan. De Helling is zeernatuur-en het ftuk des te merkwaardiger, omdat men zeldennbsp;invallen van dien ineeHer ziet. Een boer die boo-quot;*^0 eet, van Tintoret. Een ftandbeeld van Flora. Verdersnbsp;men hier een paar fludioli van ivoor en ebbenhout,nbsp;fchoone basreli�fs, een paar fchoone zuilen van verdenbsp;en rw'ee anderen van giallo antico, verfcheidennbsp;van alaballer, en andere kollbaare marmers, veelnbsp;'^^'keven gefneden fteenen , en andere zeldzaamheden.

REIS-BOEK

4} Trevi, Paleis komt met het overige overeen. Zy is talryk gt; ^ fchoon gefchikt.

Uit de gallery gaat men regt toe'in den tuin, die ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terrasfen is aangelegd, en een heerlyk aanzien geeft.

�c bovenfte deel, dat tegen de Plaats van Monte Cava'^*� komt, liggen nog eenige overblyt�els van de Konllanty'''nbsp;fche baden, onder anderen een groot Ituk van een kor'�quot;nbsp;thifche fries en architraaf, g�lyk ook een groot Ihiknbsp;mers, '12. voeten lang en breed, en ii. voet dik, �tnbsp;vermoedlyk tot een voetgeftel voor een groot gebouwnbsp;gediend hebben. De deelen en fieraaden daarvan zynnbsp;een edelen en fierlyken fmaak. Uit deeze overblyA'^*�nbsp;kan men van de grootte en de pragt van �c gebouwnbsp;deelen. (*) In den tuin liaan onder anderen ook denbsp;den van Cybele, en een Romein h'ebbende de Bullanbsp;den hals, en nog een beeld van Marco Antonio Colo'��*nbsp;te paard, in brons.

In �t Paleis Muti op de Plaats der Apotlelen is n'*'* merkwaardigs te zien. Het heeft den Zogenoemde!'nbsp;ning Jacobus, die voor weinig jaaren gedorven is, ennbsp;nen zoon Eduard, lang tot wooniiig gediend,

S.Jpas- De kerk der Apoftelen , die tegen �t Paleis Colonna aquot;�' Hli- komt, werd reeds ten tyde'van Koullantyn geftig't gt;nbsp;voert daarom den titel van Baftlica. Onder Clemens

werd zy, in �t jaar 1702. van Fontana.nieuw opgebouquot;' Jlet middelde fchip is 230. voet lang, en 55. bre^'

(*) De oudheidkenners' zyn oneens, waartoe dit gediend Eenigen noemen het Froaiisf!x.!igt; dl Nerone, anderen gelooven da'nbsp;van Aiueliaans Tempel van de Oej Salnth is. Naidini meentnbsp;den Temjicl die Aedis Ssthtis heette, en pnder Claudiusnbsp;yvcfd,

DOOK I T A L I E N.. nbsp;nbsp;nbsp;I47

hinnenfte evenredigheden zyn wel in agt genomen. //; //yjj ^choone korinthifche pilafters draagen het gewelf, waar- di Trevi.nbsp;�an Baciecio den triomf der Fransciskanner order zeer mid-^�lina atig gefchilderd heeft. De arcades voor den ingangnbsp;kapellen zyn groot, en wel ge�venredigd met de pi.^nbsp;tsaren waarop zy ruften.

In eene kapel ter regterhand heeft Corrado de herael-'''�art van Maria in een fraaye manier verbeeld, dog by naauwkeurig onderzoek in de tekening zcergcmift. Marianbsp;'''erheft zig over de ten. gronde geworpene flang. In dennbsp;^��nisgang op de zelve zyJe ziet men den li. Antonins vannbsp;^**dua, het kind Jefus aanbiddende, van Benedetto Lutti.

^an de zoldering der fakrifty heef: Ricci een hemelvaart Chriftus voorgefteid, die wel in �t oog valt, dog hetnbsp;*�Oofdbeeld is niet deftig genoeg. In de kapel van �tnbsp;^fUcifix ftaan agt gewondene zuilen van wit alabafter, dienbsp;de oude van Konftamyn gebouwde kerk herkomen.

Kardinaal Besfarion, die, door �t verzorgen der Kon-'^�quot;'tinopolitaanfche handfchriften en zyne eigen gelecrdr 1 als een der voornaamfte herftellers der W'eetenfchap-

'^�niaat, nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ddic ClementiniE remanent pracordia, nam Cor, Cceleflis fecit, ne_ faperefet, amor.

Q 4

REIS-BOEK

11. Wyk koftbaare marmers. Dat zulk een oude kerk geen gC' M Trevi. brek aan reliquien hebben kan, is ligt optemaaken.

De broederfchap der h. Apoftelen , by deeze kerk � reeds onder Clemens Vil! gedigt, is, onder een grootsnbsp;menigte, die den (laat meer tot laft dan tot nut llrekken�nbsp;eene der gewigtigflen, en voordeeligften, Zy onderhoudtnbsp;eeuige artfen voor �t bezorgen van arme kranken, en deeltnbsp;voor niet geneesmiddelen uit; zy voedt nooddruftige l'S'nbsp;den, die zig fchaamen te bedelen, en huwelykt veel arnisnbsp;meisjes uit. Dit laatfte gefchiedt in veel Italiaanfche fts'nbsp;den, en is een des te loflyker zaak, omdat de vuurig�nbsp;gefteldheid van de lugtllrcek en de armoede des landsnbsp;anders menigvuldige ongebondenheden zouden voortbren¹nbsp;gen. Dog het gaat met deeze uithuvvelykingen als by all�nbsp;andere railddaadige Iligtingen ; zy worden dikwyls zestnbsp;kwalyk bedeed; een meisje, dat het ^t mind verdient, b�'nbsp;komt van drie, vier, en meer Iligtingen, een uitzet, oni'nbsp;dat zy vrienden heeft, en wordt te rykolyk verzorgd,nbsp;plaats dat meer eerlyke meisjes �er haar fortuin door ma^'nbsp;ken zouden.

Pakh Tegen de kerk der Apoftelen over ligt het Paleis BraS� ^racciatio ciano, voorheen Odescalchi genoemd. De inwendige at'nbsp;chitektuur is van Carlo Maderno, de voorzyde van Bef'nbsp;nini. De piladers zyn wel ge�venredigd , dognbsp;� kornis heeft te veel verdeelingen. De venders zynnbsp;veel verfierd, en de andere fieraaden vullen de voorzy^^�nbsp;zodanig , dat het oog nergens rud vindt. De binnenplas'¹nbsp;heeft arcades en dorifche zuilen, die �er lomp uitzien;nbsp;daarboven geplaatfte ionifche piladers vallen in�tGothiftk�'

Dit Paleis heeft eeiiigeo tyd der familie van Chigi toegekv¹ jnen. Paus Alexantict Plkj uitdien huize, deed de voorzyde doofnbsp;Perniui bouwen.

DOOR ITALI� N.

�sren zuilen, verfcheiden buften van Keizers, waaronder di Trevi^. -Inzonderheid Julius Ca�far en Auguftus optemerken zyn. herders een zeldzaam ftandheeld van Cleopatra,een fchoo-Venus, Alexander, Pyrrhus, Antinous, twee zuilennbsp;''�ti alabafter, en een paar van verde antico. Een oudenbsp;Sraf(teen van pieira Egiziaca dient tot een fontein. Opnbsp;trap ftaat een fchoon borllbeeld van Antoninus Pius,nbsp;vr?el gewerkte vrouwlyke (latue, ApoIIo, Ceres, enz.nbsp;in de eerfte zaal een zeldzaam beeld van Caligula. Denbsp;l^hoonde antieke ftandbeelden uit dit Paleis zyn naar Span-Jeti geraakt. In de kamers hangen veel fchilderyen, wel-voor origineelen uitgegeven worden, b. v. een paarnbsp;^^tieres, en de Overfpeelfter van Titiaan, de gevallen vannbsp;^ytus in vyf ftukken van Rubens, verfcheiden fchilde�nbsp;van Corregio, van Van Dyk, Paul Veronefe, en an�

Dog de meefle zyn kopy�n, die men hier gehou-heeft, nadat de Hertog Regent van Orleans de befte ^'%ineeleH door koop voor zig verkregen had. (*)

^det voornaamfte in dit Paleis, vooral voor liefhebbers munten, is de verzameling van oude penningen, dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

�'ft Koningin Chriftlna afkomftig zyn. Ook zyn �er ^��le diep en verheven gefneden edelgefteentens onder (�*)nbsp;ft^^er de cam�es ziet men Alexander met zyne moedernbsp;^'yinpias op een Oofterfchen agaat, die 6. duim hoog,

J maaken thans het grootfte fieraad van �t Koninglyke Paleis atysnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;|(3n daarover naflaan den byzonderlyk gedruktea

^ belden voorkomenden Catalogue det tableaux dn Palais Royal f en Voyage pUloresqne de Parts.

^quot;tfduria � nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

JI. fFyk,^'^ 4� breed is. Men vindt behalven eenbordbeeld van di Trevi. Bernini nog veele gedenkftukkeii van Koningin Chridin¹ ²nbsp;in dit Paleis.

De kleine kerk van .S'. Romualdo,er\ het huis vaneenig� monniken van. de Kamaldolenfer order , die volgens hun in¹nbsp;flelling in een eenzaam oord leeven moeten, (¹) en z'?nbsp;maar te Romen ophouden om de zaaken hunner order t�nbsp;bezorgen, liggen in de ftraat die van de Plaats der Apoft�'nbsp;S, Romu- len naar �t Corfo gaat. De kerk is vermaard om een klein�nbsp;aldo van fchildery van Andrea Sacchi, een der fcfaoonften van R�'nbsp;men, verbeeldende den h. Romualdus. Ditftuk, en d�nbsp;dood der h. Anna, zyn de meeflerilukkeu eens kond�'nbsp;naars, die zyn meeder Albani in de tekening ver overtrof�nbsp;en zynen beelden met een edele eenvouwdigheid een tr�f'nbsp;iyke uitdrukking will te geeven. Men ziet in dit Huk d��nbsp;h. Romualdus zynen Kamaldolenferen-in de woedynpred''nbsp;kende. Het hoofd des heiligs is zeer wel uifgevallen, �'�nbsp;de aandagt der toehoorders onnavolglyk wel uitgedruld'nbsp;In �t geheele fluk heerfclit eene harmonie, diergelyke ih��nbsp;zelden vindt, en die des te konftiger is, hoe bezwasl^f�nbsp;ker het was by de zes in ��t wit gekleede monniken, w�¹'nbsp;geen verfcheidenheid van kleuren plaats heelt, een bchooi^'nbsp;lyke werking en afneeming van kleuren te brengen, t �'

bro'

Romualdus ftigttc de Kamaldoleafer order, en zyn ketli��f� de h, Gualbett, di� van Valombiola, omtrent het jaat 1O4O.nbsp;laatfte is egter in den grond geen andere order, cn voert alleen lt;1quot;^nbsp;oaam naar de plaats waar het klootte ligt, De KamaldoJcnfer¹nbsp;deelen zig in twee klasfeu; eeuigen zyn weikelyke monnikke�.nbsp;lyk die te Romen, en anderen ncemen zig heremieten, orada'nbsp;klocfters aliyd op eer.zaame plaaticn liggen.

Dit ftuk heeft Ftey ook meeSerlyk in koper gebragt, vraar-hy dit alles konftigl'k heeft weeten uitiearukkco.

��ooR ITALI� N. 251

*'gt weeten te verhelpen, zo dat men zig aan �t zagte ko-di Trevi. Joriet en de zoete ruft, die in �t geheele heerfcht, niet zatnbsp;2ien kan. De agtergrond zou aangenaamer, en degrootenbsp;^oom minder hard, zyn kunnen. De van verre naar dennbsp;^srg Kalvaria wandelende monniken doen geen goedenbsp;Werking.

Van deeze kerk komen wy op den Corfgt;), om �er het II Carfo. ^uidelyke deel, dat tot deeze wylc behoort, van te b�-fchouwen. Deze lange ftraat doorfnydt het geheele be-quot;'oonde deel der ftad in de langte. Zy begint by de Portanbsp;Popolo, en loopt, meeft lynregt, tot aan �t Vene-*iaanfche Paleis voort. In de Carnaval Iaat men hier paar*

*^611 rennen, wanneer �er een gtoote toeloop is van getnas-'^fierde menfchen, en anderen, en anders dient deeze plaats tot een wandeling voor koetfen en voetgangers. Tot dit eindenbsp;^ahoorde de ftraat eenige ellen breeder te zyn. Een grootnbsp;t^sel van de eerde fainilien woont hier, en haar aanzien-'yhe paleizen geeven een pragtig aanzien. Zy'is de beftenbsp;^faac van Romen, en zou een van der fchoonften der wereld

^^opolo tot aan den obelisk zyn 146. fclireeden, van den obelisk en de fontein ,� waar de paarden beginnen te loo-, tot aan de twee kerken, of het eigenlyke begin vannbsp;Coif�, 124. fchteeden, en van daar tot het eind teltnbsp;��en 2450. fchreeden. Deeze ftraat ligt op de oude Fianbsp;die van �t Kapitool rot op de thans zo genaamdenbsp;fciarra ging. (�) Spooa en daarvan zyn �er nog in�t

) By lt;ie pijjits Sciarrd begon de yia Flamtnia, die als een grooie tot ajn Rimini liep en van den liuigeme�flet Gajus Fh-^�ntus _nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;behaalde oveiwinniiig op de Liguriers, omtrent

^152

II. Wjk Paleis S. Marco. Op deeze ftram waren voormaais veel� ii Tervi. gedenktekens en triomfboogen , inzonderheid ftond di�nbsp;welke voor Domitiaan na zyn terugkomfl: uit Daitfchlandnbsp;werd opgerigt by het tegenwoordige Macel de' Corvi. P'nbsp;de nabuurfchap der Plaats van S. Marco was de Catnpt^^nbsp;jigrippinte en de Vkui Sigillariiis, waar de goudfmeederS'nbsp;fleengraveerders, juweliers, hun winkels hadden, en waa¹^nbsp;de Roomfche Dames,in de tyden toen de weelde de ovcf'nbsp;hand genomen had, plegten te gaan wandelen. (¹)nbsp;Franfchenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Paleis della Academia di Francia, of de Franfd��

fchildera- fchilderakademie , behoorde eertyds aan de familie va� kademie. Mancini, en daarna aan den Hertog van Nevers, die hei^nbsp;aan Lodewyk XIV. verkoft. De Ridder Rinaldi wasnbsp;architekt van. Van de benedenvertrekken zyn die ter reg'nbsp;terhand gefchikt om naar naakte voorwerpen en anode-'

deeze vertrekken Haan de basreli�fs vandeColonnaTrajaf¹ en andere modellen. De eerde verdieping , L'App^f^^'nbsp;ment du Rot genaamd, is met afdrukken in gips van d�nbsp;fchoonfte antieken van Romen en Florenzen vervuld;

V. den Laocoon,Torfo, Apollo,en Antinous van �t Belv�' dere, de Venus, den Slyper, den Wordelaar, en dennbsp;nus van Florenzen, enz. Dog de meeden daan innbsp;valfch ligt. De tegenwoordige opzigter der Akademi�)nbsp;Heer Natoire, vvoont op de tweede verdieping, di�nbsp;meer dan twintig kamers bedaar. De leerlingen zyn S�'nbsp;huisved onder het dak, waarzy van hette en koud� v��¹nbsp;lyden moeten, en laage kamertjes hebben. De voorzyd�nbsp;is wel zeer aanzienlyk ; dog ^Izo zy in den Italiaanfchen�

Suetonius in Nero zegt van Spoms : txcultum, le�lh.iqne �veCfnm, cSe circa cmvcntHs mercat�sq�enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

DOOR. ITALI� N.

��vereenftemmmg in het geheel. Men kan de architektuur quot;ogfchooni, nog lelyk noemen.

Deeze akademie iseen gedenkfl-uk van d� pragt en de groo-onderneemingen van Lodevvyk XIV. Dog men heeft een ongefcbikte plaats tot dit oogmerk gekozen. De leer-*'ngen behoorden gemaklyke en wel verligte kamers te heb-'^^0, daar zy zig van wegen de naauwheid der ftraat metnbsp;vtilfch ligt moeten behelpen, behalven dat de ftraacnbsp;te leevendig voor fludeerende menfchen is. Zy woo-�*^'1 digt op malkander onder het dak, en de geheele eerdenbsp;''srdieping blyft, alleen voor de pragt, ongebruikt. Zynbsp;'^'ent tot niets anders dan om de daar geplaatfte antieke af-^tukfeis te bewaaren. De Akademie werd in �t jaar 1666,nbsp;^'^f^igt, en bedaar uit een Directeur ,en twaalf Penfionnai-die uit de bekwaamde leerlingen der Paryfche fchil-^*^takademie gekozen worden. Het onderhoud kod dennbsp;honing omtrent 35000. livres.' Men kan ze onder denbsp;^^emwaardigde inltellingen van Lodewyk XIV. rekenen,nbsp;quot;'yl de fchilder-beeldhouwers en bouwkond daardoor on-^tnwidbaar tot op den tegenwoordigen trap van volmaaktheid in Frankryk gekomen zyn. (*}

De tegenwoordige Diredteur, de Heer Natoire, heeft meed door galanteriedukjes, te Parys, en door tweenbsp;uloriedukken te S. Luigi te Romen, bekend gemaakr,nbsp;hog is geen groot kondenaar, vooral omdat hy zyn pen-^^21, federt hy �c opzigi over deeze akademie gehad heeft,nbsp;heeft verzuimd. De leerlingen vinden hier alles wat hunnbsp;'��dig is (oi; het formeeren van hun fmaak. Zy tekenen

hierover de aartige verhandeling des Graaven Alga' *�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fo^m i'jitadtmia di Frantia ia A�m4lt;

REIS-BOEK

If. fPyk ,teur moet den Penfionnaires alle mooglyke gemakken �i Trevi, vordering in de kond verfchaffen. Als zy in afgelegennbsp;kerken of paleizen volgens origineelen arbeiden, wor^^nbsp;hun eeten daar gebragt.

� Het Paleis Pamfiii is een der fcWoonfte gebouwen van den Gorfo. De zyde naar de Corfo is van Valvafori�s�nbsp;en die naar �t Collegio Romano van Borromini�s atchitei^'nbsp;tuur. De derde zyde komt uit op de Piazza di Venezia gt;nbsp;en is van Paulus Amali gebouwd. Men kan daaruitnbsp;verbaazend�n omtrek des gebouws opmaaken, dat byninbsp;een geiieele. flraat zou beflaan ais het in de lengte gebou^'^nbsp;was. De tegenwoordige bezitter , de Prins Doria vannbsp;Genua, heeft, als erfgenaam van de geheele Pamfiiift¹��nbsp;nalaatenfchap, met- l\et zelve een grooten fchat van kod'nbsp;baare fchilderyen bekomen (¹} Wy zullen de voornaam'nbsp;ften aantekenen..

Een groot landfchapfluk van Knspar Pousfin, waaro? men een w�g, en op den agtergrond de zee ziet.nbsp;boomen en de landsbouwe zyn treflyk. Een ander vaUnbsp;den zelven verbeeldt de vlugt naar Egipten. Eennbsp;fcboone landfcliappen van Claude Lorrain: op �t eenenbsp;tnen een paleis op zyde, en op �t andere een watervalnbsp;met een molen. Het koloriet en de lugtperfpektiefnbsp;meefterlyk, dog de beelden deugen niets. Een afneemif�?nbsp;van �t kruis door Salviati, �t tvelk veel gelykt naarnbsp;vermaarde ftiik van Daniel van Volterra. Het karakter dernbsp;vrouwen, die de van zig zelve vallende Maria vafthoUnbsp;den, is groot, dog doet over �t geheel geen zonderlifS�nbsp;werking. Vier fchoone landfcliappen van Hannibal Caracr^�¹nbsp;Op het eene ziet men de Hemelvaart van Maria, op l�^^

andere

Het andere Paleis Pamfiii,�l Welk aan de PiazZa Navona I'S'¹ en beneden voor zal komen, moet mst dit niet vaiwislcld word¹

DOOR I T A L I E N,

Sndcr� Chriffiis die ten grave gedragen wordt, op het If'Wjk^ �^erde,, waarin de aanleg het fchoonfi: is, een vlugt mstxdiTrevi,nbsp;^S'pten , en op �t vierde de aanbidding derKoningen. Eetinbsp;^'i^tende Magdalena van Caravagio. Zy is aartig , dognbsp;Ciet edel. De (telling is wel gekozen, liet koloriet valt,nbsp;des meellers'gewoonte, laar.ilyk helder. liet por-'��ait van Innocent X. dooreen Spaaiifch. meeller, Diegonbsp;Sylva, voortreilyk gefchilderd.; dog de kleederen moe-wat van verre bezien worden. Een Magdalena vannbsp;in gepeins op �t gezigt van een doodshoofd. Danbsp;quot;'erking is kragtig,en het penfeel inergagtig. Een reizende

familie van Earraegiano. Een vrouw in �t zwart Sskleed, met een kraag om, van Van Dyk. Zy is welnbsp;lelyk, dog orrgeineeu natuurlyk, en naar waarheidnbsp;Sslchitderd. Vier landfch�ppen van Swaaeveld , (*} waar-�''dcr dat met den boer, die drie koeyen over een brugnbsp;^�yft, het fchoonlte is. Nog een van hem, met de vlugtnbsp;��^r Egipten. Maria met het kind aan de borft, 'door Ru-jg Romen gefchilderd. Een kopy van de bekendenbsp;'^kiobrandynfche bruiloft van PousGn , welke men wilnbsp;dien mee�cr bewoogen hebbe,dea antieken (lylinzyn ... ,nbsp;^quot;ddetyen, vooral by de drooge en om �t lyf fluitendenbsp;lederen, ter navolging aan te neeraen.

^ Het vermaarde Bacchusfeell van Titiaan vertoont Bac- Bacebus-Van den wagen klimmende, om Ariadne over �t yet- feeft �aan

) Swaneveld bragt quot;byaa zyn gsheflc leeven tc Romen door, ea j'quot;*' hy Claude Lorrain, met wien hy veel (takken t�zamcn fchil-'

zeer goedig ge�tft. Zyn Hukken zyn buiten Romen zeer zcld-en nbsp;nbsp;nbsp;overleed daar in 1690.

u56 R E I S' - B o E K

If. W'^ lies van Thefeus te trooften. Het koloriet is treflyk� �i Trev�. de groep van Faunen en Bacchanten, die den

volgen, zeer fchoon; dog zyn ftelling is kwalyk getroffe'�* Het (luk heeft veel geleden. Een hooggefchatte fchet*nbsp;van Corregio, 'maar half afgedaan. Een boeren bruilofnbsp;van Teniers. Een Maria by het kind biddende, bekoot'nbsp;lyk door Guido gefchilderd. Een fchoone kop in krayo'^nbsp;van Hannibal Caracci. Het Paradys van Breughel, ong^'nbsp;meen frifch en natuurlyk gewerkt, dog het valt, gelyknbsp;zyn ftukken, wat in �t groene. Een coneert, waarin h�^nbsp;kleine zingende meisje voortreflyk uitgedrukt is ;nbsp;die Apol op de fluit leert fpeelen, waarin een heerlyi^�nbsp;uitdrukking is; eene Pfyche, en de weenende Petrus,nbsp;leii vier van Hannioal Caracci. Den h. Hieronymus zi^''nbsp;men hier zeer dikwyls door verfcheiden meefters gefch�'nbsp;derd. In de kapel verbeeldt het altaarftuk, van Hannib^^nbsp;Caracci , Maria, hebbende het lyk van Chriftus op haz^nbsp;fchoot. Het zelve (luk treft men ook in de Koninglyi^�nbsp;verzameling le Capo di Monte by Napels aan , ennbsp;word getwifl, welk het origineel is.

Oftetifo- In dit Paleis wordt ook het koftbaare �flenforiunt v�'� rium.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Agnefekerk bewaard. De familie heeft die by

ander Paleis in Piazza Navona doen bouwen, en de P^ii'* Camillo heeft dit Oflenforium daaraan ten gefchenkenbsp;ven, De konftenaar, die dit fluk gemaakt heeft, was Frannbsp;ciscus Juvara van Mesfina. Het is zo ryklyk met juweel�'^nbsp;bezet, dat het den Prinfe ten minflen 130000. anderei*nbsp;zeggen 150000. fciidi, gekort heeft.

Paleis Fe- Naaft het Paleis Pamfili is het Paleis Verospi, fospi. meer dan tweehonderd buften en llatues, en veel goe*^�nbsp;fchilderyen bevat. Boven op den trap (laat een klein�nbsp;lenus, die geheel hairig is. Men ziet hier treflyke vaaz��^nbsp;van groen en rood poiSer, dog van moderne

�*rno cipollino genoemd wordt, vetfierd, welken, ten |||�fteloozen overvloede, met Sici�.aanfch jaspis zyn inge-Sd. De fchilderyen aan de gewelven zyn van Camesfeinbsp;Brainii. Het hoofdaltaar praalt met koftbaaf marmer.nbsp;^ de eerfte kapel ter regterhand ziet men een fchoonetinbsp;' ^ndries, die zyn kruis k�ft; van Brandi, in de maniernbsp;Vat,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deeze ketk ftond voorheen de boog

Gordiahus, dien Innocent VIII., wyl hy op �c Corfo ^ '^inderlyk was, in �t jaar 1485. deed afbreeken,nbsp;Marcello ligt byna tegen over de voorgaande kerk^

358

4i Trevi, Algardi heeft ook verfcheiden gedenktekens zyuer hf kwaamheid nagelaten.

De derde Wyk der Stad wordt Rione di Colonna, de Antonynfche zuil, genaamd, die op eene der fchoont^^^nbsp;Plaatfen van Romen flaar, Zy neemt haar begin bynbsp;P�rta Pinciana, flrekt zig uit tot de Propaganda, voorbynbsp;S. Lorenzo in Lucina, naar de Plaats van S. Ignatius ^nbsp;het Collegia Romano, en van daar te rug naar den boognbsp;Carbognano tot aan de Plaats Barberini en de Villa Lud^^'nbsp;vifi die reeds befchreven zyn.

Porta De Porta Pinciana, welke yermoedelyk naar eene Rooquot;�' Pinciana. fcbe familie genoemd werd , ligt aan het noordooftdy'*nbsp;einde der Stad, en is, naar alle waarfchynlykheid,de oud�nbsp;Porta Collatina , fchoon Nardini die aan den zuidk^'^^nbsp;zoekr.

Tttinenvati � Digt by S. Jofeph en S. Andrea delle Pratte, of Lvcullus. verder aan 'de eigenlyke afhelling van den heuvel,

de tuinen van Lucullus, die zo fchoon. waren, dat ui^'� zelfs onder de welluftige Keizers , gelykPIutarchusfchry^'��nbsp;geen aangenaamer eh pragtiger plaats in Romennbsp;Wanneer Lucullus Tigranes en een deel vanAfien,oin'^'^nbsp;jro. jaar voor Chriftus geboorte, overwonnen, ennbsp;outzaglyke fchatten by eengezameld had, onttrok hynbsp;aan de gemeene bezigheden, om zig den weetenfehaPPnbsp;en der ruft te wyen. Hy zogt het gezelfchap der geeft'Snbsp;en geleerdfte lieden, met welken hy den tyd, tennbsp;in zyn uitgeleezen bibliotheek, ten deeie in deezen h�

REIS-BOEK

' l�.JVyk Verheid allerlei vreemde letters heeft. Dit maakt dat Rione di op de zelve veele geleerde werken, die over de taaien han-Cohnna. delen, gedrukt worden.

Rakh Ber- Het Paleis Bernini verdient niet blootlyk als de wooning van een eertyds zo beroemd kondenaar, maar ook wegen*nbsp;de daarin zynde werken der kond, eenige agting. Mennbsp;ziet hier een zonderbaar fchilderduk van Van Dyk,'t welknbsp;Koning Jacobus van Engeland driemaal , naamlyk vannbsp;vooren in profiel, en half van ter zyde afbeeldt. Aܮnbsp;drie de hoofden zyn den meeller waardig. Twee febildeiquot;nbsp;Bukken van Bourguignon, een veldllag, en de overvaartnbsp;aan een veer in een aangenaam oord. In een der onderft�nbsp;vertrekken (iaat het beeld van de Waarheid, meer dan 1��'nbsp;veiisgrootte. De kop is bevallig, en het vleefch zagt g�'nbsp;W'erkt, fchoon de tekening niet volkomen juift is. ܮnbsp;tyd zou deeze Waarheid ontdekken,~dog Bernininbsp;eer hy dien tyd beginnen kon. In de zelve kamer is ooknbsp;de fchets der fontein van de Piazza Navona; waarin egt�^nbsp;de ftatues der rivieren een andere Belling hebben, als dl�nbsp;welke Bernini naderhand gekozen heeft,

dtlltFrat- van de llruwellen, bekomen, die hier eertyds wiesfen, �� misfchien nog uit de oude Salluflifche tuinen afkomdi?nbsp;waren. De architektuur is van Guerra, dog de koepelnbsp;de toren zyn van de zonderlinge vinding van Borromni''nbsp;De kapellen van �t Krucifix en den h. Franciscus di Pa�*�nbsp;zyn, van wegen de tteflyke marmers en bronzen ver(i�r��nbsp;gen, merkwaardig, In delaatfle, van Fuga�s architektuni'�

zyn een paar engelen, met de werktuigen van �t lyd�i� door Bernini in marmer gehouwen. By den hoofdin�*'�^nbsp;ziet men het graf des Kardinaals Calcagnini van Pi�!*^�*

DOOR I T A L I E N.

inerkwaard'ij , die voor zynen- Vader gevlugt zynde in Spanjen Jloomfch geworden, en in 1739. te Romen ge-Rione dinbsp;ftorven is,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Colow^a.

Digt by deeze kerk hebben de Vaders der order del Ris-catto, of der vrykooping van Chriften (laaven, een hospitaal , S. Maria in S. Ciovanni in Cainpo Marzo genoemd, wyl zig het Campus Martius eertyds tot hiertoe uitftrekte.

Het Odemn, of Stadium van Keizer Domitiaan, lag ia deeze nabuurfchap, en misfchien daar waar nu de volgende kerk ftaat-

Silveflro in Capite, eene fchoone kerk, met een S. Silve/lre tuira klooller van de Nonnen der S. Claraorder. De by- CapUt,nbsp;Haam in capite komt af van het hier bewaarde hoofd vannbsp;Joannes den Dooper. (?) Een ander heiligdom deezernbsp;iterk is het portrait des Meilands, �t welk hy, volgensnbsp;Hufebius berigt, op lynwaad afgedrukt, en den Koningnbsp;^an Edesfa Abgarus gefchonken zou hebben. Wyl mennbsp;de reliquie zelve zelden te zien krygt, moet men zig metnbsp;de kopy behelpen, die ter (linkerhand van�t altaar, ne-.

^ens het hoofd van Joannes in marmer gehouwen, en met �fin langdraadig opfchrift voorzien is. Volgens deeze kopynbsp;de Heiland een droefgeeflig gezigt, en, zo v/el als Joan-een gekloofden baard, en knevels aan de bodenlip,

^2 voorzyde der kerk is van Dorainicus Rosfi. Van bin-�en is de kerk ryk aan verguldfels en Ilukadoorfels: ook ontbreeken �er nog goede fchilderyen van Hiacynth Brgndinbsp;anderen, nog (latues en beeldhouwwerk vjn Rusconi,

*^^�niignoli, en andere meefters. Agn �t hoofdaltaar ftaaa treflyke zuilen van Ooflerfgh alabafter. De fakristynbsp;�quot;ordt voor eene der rykften van Romen gehouden,

Rione di het hoofdaltaarftuk de boetvaardige Magdalena , en is Colonna. gen der belle (lukken van Guerdno. Het klooller datnbsp;S. Maria\y^ deeze kerk (laat is voor ontugtige vrouwlieden ge-ttaalCor-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bekeeren, en hier haar leven doorbrengeil

ter erfgenaam van alle ligtvaardige vrouwlieden die zonder tellament derven, en voor een vyfde deel van de zulke�nbsp;die een tedament gemaakt hebben,

Paleis Pe- Tegen over deeze kerk ligt een tweede Paleis Ferospi\ \9spi. �t welk het onder de voorgaande Wykbefchrevene in merkwaardigheden , en voornaamlyk in antieke datues , vernbsp;overtreft. De bouwmeeder was Honorio Lunghi. Opnbsp;plaats daat een Antoninus Pius, een Marcus Aurelius, ee'*nbsp;Hadrianus, eene jaagende Diana, een Apollo als jongeling , en veele basreli�fs. Boven de fontein ziet men Jupiter, houdende den donder in de regter, en een fceptefnbsp;* in de (linkerhand. Daarin heerfcht een grootfch karakter,nbsp;fchoon bet beeld niet zo wel getekend is als anderen. Aa�nbsp;elke zyde (laat een ftandbeeld, van welken de Minerv*nbsp;zeer fchoon is, de armen en de kop uitgenomen, die vannbsp;nieuwer hand zyn. Men pryd het wel vallend kleednbsp;het fchild aan dit beeld.

De befchilderde gallery van Albani is des te merkwaardiger, omdat zig de meeder zelden aan groote werken gS' �ta'aagd heeft. De voorwerpen zyn in verfcheiden fchilde*nbsp;tyen gebragt ,, en wel gefchikt. De fchilder heeft de p!^-neeten en tyden van den'dag onder allegoriefch� figuum'^nbsp;getragt aftebeelden. Aan �t eene einde der gallerynbsp;men de Dageraad, die bloemen (Irooit, en voor haar uirnbsp;Cupido, met zyn fakkel de eerde ligtdraalen uitbreidende.nbsp;De Dageraad is fchoon ,en de kop inzonderheidbekoorlyk�

Jp bet tweede ftnk fchudt een kleine Miugpd den daauw

jaooR ITALI� N.

�ver de aarde uit. Het middelde verbeeldt de zon mid-den in haaren loop. Zy wordt onder het beeld van Apollo i�r'�we di vertoond, die de vierJaargetyden, Flora, Ceres, Bacchusnbsp;cn Vulkaan regeert. Het koloriet is aangenaam. De beelden der vrouwen hebben veel behoorlyks, dog den man-tielyken ontbreekt uitdrukking. Daarop volgt de Avond,nbsp;onder de gedaante van een Cupido, die zyn pylen overalnbsp;op de aarde, door de zonnetlraalen vermoeid, vallen laat.

Op het laatlle ftuk verfchynt de Nagt, met heulbloemeiT bekranft, begeleid door een uil. Zy flaapt al Baande, metnbsp;twee kinderen op de armen. Haar miene is bekoorlyk,nbsp;dog de gedagte des fchilders niet gelukkig uitgedrukt. Hetnbsp;fchynt zeer onnatuurlyk in die Helling te flaapen, zondernbsp;de kinderen te laaten vallen. Ook fchikt zig de llaap nietnbsp;'Vel om den Avond aftebeelden, daar de Mingod zyn pylen op de aarde vallen laat.

De Pianeeten zyn door de Godheden, naar de 'velken �y genoemd worden, aangeduid. De omtrekken van Mer-ourius zyn zagt, dog het hoofd ontbreekt uitdrukkhrg.

Venus heeft in de eene hand een pyl, en in de andere den boog, dien Cupido haar ontneemen wil. Het beeldnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

der Godin is fchoon, alleen moeft zy de oogen op Cupido draayen. De Maan verbeeldt Diana in een gevallig eilnbsp;los gefchilderd beeld. Mars, Jupiter en Saturnus misfennbsp;deftig en te gelyk maulyk aanzien. In alle deeze fluk�

'ten is een aangenaame zamenBelling, goede tekening, en ��n inneemend koloriet. (*}

Onder de ftandbeelden waarmede de gallery verfierd is tekenen wy eenen Ganimedes aan, wiens hoofd de meester

O) Deeze gallery is op 17. bladen van Frezza in plaat gebragt, onder den titel, Calliria nel TaUaxx.o Veresfinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;da Trametct

al te oud voorgemeld heeft; anders ontbreek: hem geen* fchoonhcid. Men ziet in dit Paleis nog een zeer raaranbsp;buil van Macvinus, een Apollo en Jupiter van Griekfchanbsp;hand, en den kop van Scipio Afiicanus. Het ftandbeeld.nbsp;dpt Godin Ntenja is het eenige van dien aart te Romen,.nbsp;Zy ziet �er byna uit als een Vallaallche maagd, die hetnbsp;Ijeiiige vuur houdt. Een leeuw van pietra Egjziaca, en,nbsp;een Sileen van autiek rood marmer. Egn menigte anderenbsp;bullen en vgazep gaan wy voorby. (?)

In dit Paleis is een, zq genaamde, harmonifche zaal, waaraan de kontlenaar Todini byna veertig jaaren gearbeidnbsp;beeft. Hierover werd voorheen veel ophefs gemaakt. Dsnbsp;bond bellaat in een klawier, op het welk als men fpeeldenbsp;zig te gelyk verfcheiden anderen in de boeken van de zaalnbsp;d9cdpn hooren, �t welk veroorzaakt werd door de zaraen-voegingen die �er in de inuuren tusfchcB de verfchillende-fpeeltuigen waren. Het tluk is niet meer in wezen, Denbsp;klawiercn waren deswegens nog merkwaardig, dat zy vannbsp;pQusfin befchilderd vvareu.

faleh Op de kleine P{azz9 di Ceri ligt het Paleis Conli, �t ^pti. vi'elk eertyds den Hertogen van Ceri, uit den huizeOrfini�nbsp;tqebehoprde, dog tegenwoordig door de Hertogen van Polinbsp;en Guadagnolo, als erfgenaamen vanher huis Conti, bewoond wordt, De oude Martin Lunghi heeft het gebou'vd.

' �(�) Voorheen was hier een groote urne van porfier, over de ?� voet hoog, even zo wyd, cn in den Egrptilchen flyl gewerkt. quot;Ajrnbsp;kwam'door den Heer Bcuret aan den Gtaafde Caylus .dieze in�cnbsp;deel jyncr Qudljedenp, z;4. bcfchreven heeft. Hy deed ze inzyneiJnbsp;tuin zetten, en vertoonde ze dan liefhebberen van oudheden, dognbsp;tigenlyk, was zy gefchikt om op zyn gvafftede gefield te worden.nbsp;Ha zyn dood in 176?. werd zy wciklyk in dc kerk S- Germainnbsp;l'Auxertois gebtagt, en hem, volgens zync Ichikking, als eennbsp;^nietckcp, het eenige van dien aart te Parys, op zyn graf gcAeld-

u o X) R I T A L I E N; 26^

ziet �er verfcheiden fchil(teryen van Rubens, Ilanni- uf bal Caracci , Guido , ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cortona, Maratti, ex\ di Colonn�^

. �y. Maria in Trivia de Crociferi, wordt in Trivia ge-�aamd, omdat zy digt by de fontein di Trevi ligt. De Order der Crociferi h tot oppasfing der kranlten gefchikt;

draagen een kruis op hun gewaad. De kerk is vqI-Sfitis de architektuur van Jakob del Dnca geboiivvd , en beeft, buiten een hoog gefchatten Chrifius aan �t kruisnbsp;^^n Palma , niets byzonders. Belifarins fligtieze in �tnbsp;laar 52^. om zyn misdryf weder goed te maaken, dat hy �

quot;aamlyk , ten gevallen der Keizerinne Theodora , den b- Paus Severus had afgezet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ,

t)e Plaats Calanna , die omtrent 120. fcbreeden in �t I'iaztA ^'^rkant heeft, bekomt haar naam en pragtig aanzien van^nbsp;in �t midden ftaande zuil van Antonyn. De grootenbsp;fontein deezer Plaats is van Jakob de�a Porta.

t^e ^-otonynfche zuil is van den grond tot-aan den bo-- Colonna Vonden omgang iiquot;. Paryfcho voeten. Het flandbeeld'^quot;?lt;'�/��.

den ApoQel Paulus is 13. voet hoog, en ftaat op �eit PfOdedal van 6. vpet. Men klimt op de zuil langs eennbsp;^^arin geplaatften wenteltrap, die 189. treeden heeft, ennbsp;^oor zeflien kleine venders verligt wordt. De middellynnbsp;'^^r fchagt is 14J. voet, Het kapiteel is dorifch, fchoonnbsp;evenredigheden der zuil naar de koriinhifche order zyanbsp;�quot;Serigt. Het geheel doet geen fchoone werking. Denbsp;die uit agt en twintig (lukken bellaar, fchynt bynanbsp;'bker van boven dan van onder, en voor het hooge pie-. �^nl te kort. De basreli�fs loopen, gelyk aan de Tra-J^aufche zuU, in fpiraallynen van onder tot boven, dognbsp;�|�eten voor die zuil wyken, zo wel in de zanaenflellingnbsp;� gt;n de uitvoering en de karakters der koppen.

R 5

R�I S . B' O' E K

� tlT.TFjk, nbsp;nbsp;nbsp;V. deed deeze befctiadigde mil in�t jaar 158'?'''

Pauliis, wiens flandfaeeld in brons �er nu boven op ftaat� Uit de opfchriften, die op den teerling flaan, btykt, datnbsp;Eten zig verbeeldde, fcboon ten onregte, dat dit gedenk'nbsp;ftuk Keizer Antoninus Pius was opgerigt, daar �t vee!nbsp;uit de basreli�fs, die den Markomanfdien oorlogverbeel'nbsp;den, zeker is, dat zy voor zyn opvolger Marcus Aure'nbsp;lius, die ook fotntyds Divus Antoninus of Marcus Ante*nbsp;ninus genoemd werd, gefchikt was. De eigenlyke Anto'nbsp;nynfcbe zuil, welke in �t jaar 1704, op Rhnte Citori� g�'nbsp;vonden werd, en van de welke Wy Zo aanftonds zulls�nbsp;handelen, neemt hieromtrent allen twylfel weg.

Het Paleis C^/g/is zeer ruim; de eene zyde beflaat d� noordelyke lengte van de Piazza Colonna, en de audef�nbsp;ligt'tegeus �t Corfo. Jakob della Porta en Maderno'nbsp;ben bet begonnen, en Felice della Greca voltooid, D�nbsp;bouwkonft is egter zeer eenvouwdig, en heeft niets ott'nbsp;gemeens. Voor deezen was dit Paleis*, uit hoofdenbsp;talr^'ke verzameling van antieke fl'stuen, (�) beroemd�nbsp;waarvan egter hier niet veel meer te vinden is. Wy tek�'nbsp;nen de volgende fchilderftukken aan.

Een uitvoerige fchets van Karei Maratti, vertoonend� de aanbidding der herders, welks origineel wy in de g�*'nbsp;lery van �t Quirinaal befchouwd hebben. Een veldllag

'jlarelta, e ftolfita l'HiPoiut delta ^nerra t yUtma-_ 'intagUataln ac^aa forte da F,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IBartoti e fpegata de G, P-

{�) Aiigufttis II. Koning van Polen koft de befte �tn jaate 1758. VOM 4fOco. ftudi, en ly liiaakennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

nevens de gaUery, efn der grootft^ fiefaaden ten ofzigte det k� van Dresden uit. Zy zyn in �t koper gebtagt te vinden in ee-Onbsp;werk in folio, geoaaind Les marbres de Dresde; dog, bwi^�nbsp;geen van Preiske gedaan is, niet wel getekend.

DOOR ITALI�

koloriet vak in �t roode, en doet geen groote iiiiwer ditolmia, ^'ng. Van den zelven meeker een fchoon landfchap metnbsp;�en Mercurius, die Argus in flaap maakt. Een paar luees-^^dyke zeeftukken van Claude Lorrain, het eene de fchaa*nbsp;van Europa verbeeldende. Twee fchetfen ia dennbsp;^^aak der antieke basreli�fs van Pousfin; zy verbeeldennbsp;^^cchusfeeften, en zyn met een ongemeen vuur ontwor-Een groot landfchap van Claude Lorrain, vertoo-^lende een zamenfpraak, De ligging is fchoon, en denbsp;Stonden zyn meellerlyk. Een Magdalena van graauw ko-'�riet, en een Lucretia van Guido. Het hoofd en de hon-^�og der laacke zyn bevallig, dog het koloriet zo fletfch,nbsp;het vleefch byna dezelve kleur met de kleederen beeft,

^en allegorie van Rubens, naamlyk de vereeniging des *^''ervloeds met de rivier den Tiger. Het koloriet is mees-'^tlyk , dog de omtrekken der beelden zyn buitenfpoorig.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

facer, van den zelven, die een mand met vrugtea � Staagt, nevens eene bacchante, op een bevallige maniei;nbsp;^^fchilderd. De fchets van �t beroemde ftuk van S. Ro-*�0atdus van Andries Sacchi. Een fchoon landfchap metnbsp;�tders, die hun vee dryven, van Cakiglione, wat violetnbsp;'*0 kleur, anders kan het landfchap en vee niet fchoondeinbsp;^0. Chrikus aan den pilaar gebonden, door Guercino.

��'Vee kleine landfchappen van Salvator Rofa. Op het ^'^�0 ziet met den hemel tusfchen rotfen door, en op hetnbsp;�ndere een berg, waarvan een boom afvalt. Mars, dienbsp;tegenwoordigheid van Venus, Cupido met roeden flaat;nbsp;'vonderbaare inval van Caravagio; de beelden zyn nietnbsp;Areiiuo door Titiaan,

Van beeldhouwkukken ziet men hier het borflbeeld van exandec VIL en anderen uit dat huis , door Bernini,

268

777;gemaakt, dat het fchynt als of men ze plat drnkken^^* A'C�/�n�(7.kuraien. Op het eene ligt een doodshoofd, en op 1'*'*nbsp;andere een flaapend kind. Verders ziet men vier fch^f'nbsp;mers, en vier jongelingen allerlei lichaamsoel�eningen do^gt;'�'nbsp;de; eene Ceres, een Silenus, tien fianJbeeldeii van vef'nbsp;fchi�ende Goden ; een borftbeeld van Caligula opnbsp;porfieren tafel; een paar fchoone zn�en van giallo amice�nbsp;en een paar anderen van OoHerfch alabaRer, De bibl'*^'nbsp;iheek van �t Paleis is talryk,,ea me: eenige zeldzaam�nbsp;handfcliriften voorzien,

De kleine heuvel Monte Cilorto lag hy �t Campus tiuSf en ziilken die een ampc verzogten hielden zignbsp;zo lang op , als het volk bezig was de verkiezing te do?�'nbsp;De Centuria wierden, de eene na de ajidere, hervvaari^*nbsp;ontboden, of geciteerd, en daarvan daan is waarfchyniy'^nbsp;de naam Citorio afkomflig.

pocentda- ziana of de juRitiekanfelary door Bernini bouwen. Dogi** zyn dood bleef het werk Roeken, en kwam eerft doO^nbsp;Fontana onder Innocent Xil. die �er meer dan 30000*�'nbsp;fcudl aan verfpilde , tot Rand. Plet behoort ondernbsp;fchoonfte gebouwen der Stad, (*) De verfeheiden reg^'nbsp;banken, die voorheen door de Rad verfpreid waren,

hier nu by malkander. Op de groote balkon boven o� hoofddeur wordt de lotery, of de Lotto di Genova, aUf�nbsp;in �t openbaar getrokken. Beneden zyn de komtoiren va�

(�) Het gebouw heeft drie groote ingangen en Ijj. ver.�lers. ^ Gcrcgtighid woont misfehien nergens zo ptagtig. In eene der onbsp;dcuzialen leeft men deeze fchoone woorden ; Miraris hospeinbsp;Am tam ma�n!Jice haUtantem , fciasnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�r fpltndidieres hol�a

antmam Princtfts. Van de regtbankea fpteekca wy aau �t eiodc d? belchryving van Romen.

Aiiditore della Camera, der Iropi��en, en het archief. de grooce zaal der eerfte verdieping, waar her beeldC�/a/jotf.

Chierid di Camera. Verder zyn hier ook de gchoor-*�alen van den Auditore dclla Camera, en Jen Aud^tore �egnatura. Op de andere verdieping wobin de Au-^'lour en de fchatmeefler der Apoftolifche Kamer.

tgt;e Plaats van Monte Citorio is groot en ruim, dewy! p^^inens Xil. veel oude huizen heeft doen afbreeken. Opnbsp;* midden derzelve deed Benedidlus XiV. het piedellalnbsp;''''or de eigenlyke Amonynfche zuil door den Riddernbsp;Hellen, dog de oprigting der zuil bleef fteeken.nbsp;�it piedeftal van wit marmer is ii. voet hoog en 12.

''^'^Idt de vergooding van Antonyn en FauHina. Een Ge-draagt hen op de vleugelen, en heeft een kloot mee Hang in de hand. Aan de voeten van den Genius zietnbsp;*''ati een allegorlefch beeld met een obelisk, het zinbeeldnbsp;onHerfiykheid. Tegen over zit de Had Romen metnbsp;fchild, waarop de wolvin met Romulus en Remusnbsp;De fiyl van dit werk is fchoon, en de Genius wel.

Oon wat Hyf, getekend. Het beeld van Romen over-alle de overigen. De twee andere basreli�fs verto�-�s Keizers uitvaart. (�_)

l�LW^ky Op dit piedertal ftond de Antonynfche zuil van gladgf^' Trevi. niet, die agter de Curia Innocenziana op den grond ond^^nbsp;een dak �gt. Zy is reeds met yzeren flaaven oiiigeevst'�nbsp;en gereed om opgerigt te worden. Dog Benedidlusnbsp;was zo yverig niet in �t herftellen van oude gedenkftu'^'nbsp;ken als Sixtus V. De zuil beftaat uit een enkeld Huk.

45. voet lang, en heeft beneden in den oratrek 20. vo^^' �it het opfchrifc kan men opmaaken dat zy na�sKeiZi^^*nbsp;dood is opgerigt5 dog de penningen wyzen uit, dat W*nbsp;vyftien of twintig jaar vroeger gefchied is j en wel in d^nbsp;nabuurfchap van Monte Citorio, waar men ze in 1704.0��^nbsp;dekte (*_) Zy werd in �t jaar 1705. uit den grond gehaald*nbsp;en door middel van een werktuig met verfcheiden roll^'�*nbsp;Strmcino genaamd, op haar tegenwoordige plaats gebrag^'nbsp;De daartoe opgerigte ftellaadie was 80. voet hoog, en va�nbsp;Fontana uitgevonden. (*?) De plaats^waar de tempel va�nbsp;deezen Keizer en zyn Forum gelegen hebben, kannbsp;niet uitvinden, dog het is waarfchynlyk dat de zuil opnbsp;Forum geflaan zal hebben.

In de nabuurfchap lag ook de gallery of Porticus d^^ Argonaiuen, door Agrippa vierendertig jaaren voor Chd*'nbsp;lus geboorte, aangelegd. Dit gedeelte der Had was

Pil tavm da�c ratne del Campa Marxo, intagliMt in acqitafo*^^ Pranc. ^qnlta 5. bladen.

(*} Men kan daarover nazien, Jehmnis Vtimli, de Celumna ratoris Antmini Pil Disfertatio: accedant antiijae inferiptimes �Fnbsp;MBorem exflant. Ram. 170J. in 4.

(�*) Arnoud vaa Wefteihout heeft van dit werktuig , of. ket de Italiaanen noemen , Cajlelh, te Antwerpen een fthoone�nbsp;zeldzaam voorkomende, plaat gegeven. Wefterhout werktenbsp;Italien , cn verkreeg den titel van Plaatfnydct des Eifprinls�nbsp;dinand van Toskanen.

DOOR ITALI� N.

hun tyd ia de gallary van Quir�nus, die by St. Andries Jefuieten lag, doorbragten, zegt hy, dat die even zodi Colounm�nbsp;Opgepropt was als de galleryen van Pompejus, van Eu-*�P�, en van de Argonaaten. (*)

^an Monte Citorio zuidwaards ligt de Piazzn di Pie- Piazza amp; zo genaamd naar de menigvuldige hier liggende ftee-Van oude gebouwen. Op de zelve Haan nog elf grootanbsp;die 'de voorzyde van de Dogana di terra, of hetnbsp;^�^Ihuis der inkomende waaren, uitmaaken. Innocent XII. D^aOSi'�nbsp;''Ottwde het in �t ja.ar l�py. en beftemdedeinkomllen voornbsp;Hospitaal der Invalides. Alle vreemdelingen moetennbsp;hun aankomd hier komen , en hun koffers laaten door-^'^�ken. Dog men is niet geftreng, en vergenoegt zig,nbsp;k ontvangen van een drinkpenning, het kolfer maar te

*^Penen.

elf zuilen maakten vermoedelyk een portaal vooreen tempel uit, ten minden ziet men dat de kornis der agtnbsp;*^�'(len, die naar �t Seminario Romano toe liggen , een ge-gedragen heeft. De oudheidkenners zyn het oneen�nbsp;haar bedemming. Eeuigen meenen dat zy tot den Portinbsp;der Argonauten, anderen dat zy tot eenen tempel vannbsp;en weer anderen tot dien van Antoninus gediendnbsp;.�kben. Zy zyn allen gekannelesrd, de architraaf en frie�

jinuur van wit marnier, die �t portaal van �t fchip aHch^'^' , de. De zuilen hebben omtrent 5. voet in middellyn,nbsp;neemen maar van buiten af, om, volgens den regel vannbsp;Vitruvius, het gebouw des te meer vafligheid te geeveh�nbsp;De beeldhouvvefsfieraaden zyn in een goeden ftyl.nbsp;den muur des fchips bemerkt men de beginfcis van ee�nbsp;met vakken verfierd gewelf,�t welk als ietsbyzondersaaH'nbsp;tezien is, wyl de meelle oude tempels geen ge welven hadden*nbsp;Het Semimrio Romano behoort aan de Jefuieten. Oih'nbsp;treilt honderd edellieden uit de eerlle huizen, die voot ^nbsp;overige op de Jefuieten fchoolen van �t Collegia RotnH^^nbsp;gaan, worden hier op de betaamlykfte wys opgevoed,nbsp;niet alleen in de taaien en fchoone weeteiifchappen,

Ook in alle lichaanisoefteiiingen, paardryden, rchernisn� en.daiisfen onderwezen. Zy hebben een aartig theater�nbsp;waar ze fomtyds koiiiedien onder malkander fpeelen.nbsp;opvoeding blylt egter in zekere punteil altyd Jefuieifc^ �nbsp;waarom ook federt eenige jaaren, dat men de Jefuiet^'*nbsp;wat nader heeft leeren kennen, ve'ele familien zwaarighei^^nbsp;niaaken, hun kinderen hier te zenden. De order, verhit'nbsp;vaardigt zig �er niet weinig op , dat uit dit femiiiarian�nbsp;reeds vier Pauzen en meet dan veertig Kardinaalen z)��nbsp;voortgekomen, (*)

jaar 1458. gedigt heeft. Hier ftaat een der Rooffllcl�� Theaters , ook Capranica genoemd. Een kleinenbsp;van hier zuidvvaardsloopende heet Ficolo della fpada d'O��quot;nbsp;lando, (?*}

{*) Men begrypt ligt, dat hierin , gelyk in alles wat den ten aangaat , na �c vetnietigen diet order, grooie veranderingnbsp;men is. De VcrtaaUr.

/liofto in den z;. Zang vs. iS. onder den naam Durindiia* jkhrjft, genoemd is, weet men niet.

DOOR ITALI� N.

t)e fontein op de kleine Plaats over de Rotonda heeft jjj ^lemens XI. met een Egiptifchen obelisk doen verfieren. di Coloma.nbsp;% ftaat op een teerling, aan welks hoeken men dolfynen Piazze deUnbsp;Sfibragt heeft.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;la Rotonda,

De Rotonda, of S. Maria ad Martyres, is het oude La Roton-^�^ntbeon, het fchoonlle overblyffels van de oude Room-of bet fche heerlykheid, en de eenige tempel die geheel over isnbsp;Sebleeven. Aan de architraaf des voorgevels leeft men,

Agrippa wyde deezen tempel aan Jupiter Ultor en alle overige Goden, waarvan daan hy den naam van Pan-^heon gekregen heeft. Zo hy ouder dan Agrippa is, gelyknbsp;^'^ntmigen meenen, heeft die ten ininften het pragtige voor-P'^ftaal �er van aangelegd. Men wil uit de verfcheideii-der architektuur van �t portaal en van den tempel be-, dat die niet ter zelver tyd gebouwd zyn. Hy wasnbsp;van de fchoonfte ftanJbeelden, waarvan Conftantiusnbsp;beften naar Konftantinopelen zenden deed. Bonifaciusnbsp;^ � Wyde deezen heidenfchen Tempel aan Maria en allenbsp;Martelaars. Baronius verhaalt, dat hy ten dien eindenbsp;'* de kerkhoven agtentwintig wagens vol reliquien in denbsp;brengen,en onder �t hoofdaltaar plaatfen deed. Euge-^ � IV. deed de koepel, die door een aardbeeving gele-had, weder herftellen; en Alexander VII.de Plaats,nbsp;door de verwoeftingen der ftad eenige treeden hooger

s?4 R E I S - B O E K

ITI.Tf^yk, portaal is pragtig en grootfch. De gevel ruft di Colonna, zgi korinthifche zuilen. De ingang beantwoord: aan '�nbsp;gebouw, en heeft veelen nieuwen architekten tot een mod�*nbsp;gediend. De koepel doet een fcboone werking, dog d�nbsp;torens, die Bernini �er aangelapt heeft, doen nadeel a�quot;nbsp;�t geheel. Veel architekten hebben zig �er toelaaten br�**'nbsp;gen, om twee gevels boven malkander te plaatfen,nbsp;dat �er aan de Rotonda twee zyn. Dog dit komt daarva�nbsp;daan, dat men �t portaal�er naderhand aangebouwd, ��nbsp;om niet al te hooge zuilen noodig te hebben, het laag^*^nbsp;gemaakt heeft. Hier doet dit geen nadeel, dewyl denbsp;venfte gevel agterwaards ligt, en van beneden niet kan �^'nbsp;zien worden. De tusfchenr�imtens der zuilen in �t portaa*nbsp;vertoonen zig daardoor te fchoonder dat de zuilen di�S^nbsp;by malknnderen (laan. De zuilen zelven zyn byna tien naO'nbsp;dellen te hoog ; de gevel fchynt wat te zwaar vo�^nbsp;dezelven. De voet is niet zo fchoon als �t kapiteel ennbsp;kornis, welke wel ge�venredigde uhll�kken heeft.

Het portaal heeft eene fchoone evenredigheid. Dat h�^ zo laag fchynt komt daarvan daan, dat de treeden,nbsp;men voorheen moed opgaan, nog onder �c puin begra''�'�nbsp;liggen. liet beftaat uit zeftien treflyke- zuilen van Oo^'nbsp;leifch graniet, die 15. voet in de rondte hebben. I�nbsp;twee groote nisfen donden voorheen de beelden van A*'quot;

glidus en Agrippa. Dat de groote porfieren zark, die deezen hier te zien was, in de kapel Corfini geraakt �nbsp;hebben wy by S. Giovanni di Laterano reeds aangewen�'�'nbsp;De groote deur om in de kerk te komen is, naar eve�'^�nbsp;digheid van de afdanden der zuilen, niet te groot.

- Veelen houden de bronzen deuren niet voor de oud�*� en meenen dat de regten zo hoog hebben moeten zy� ^nbsp;de opening van den ingang. Dog wy vinden op out*�nbsp;numeuteu en in de Herkulaanfclie fchiideryen tralies hov�^

DOOR I T A L I E N.

tempeldeuren, gelyk hier, die dienden om ligt te gee-^en. Het koper waarmede het portaal gedekt was, S^bruikte Urbaan VIII. , gelyk een opfchrift alhier uit�nbsp;'''yH, (**') tot het hoofdakaar der Pieterskerk.

Oe Rotonda is van binnen 72. fchreeden of 337. Parys-He voeten breed, en even zo hoog, Wyl de tempel aart �lle de Goden gewyd w�as, bootfie men de gedaante desnbsp;femels na, en gaf het gewelf die van een hal ven kogel,nbsp;6gt;e van boven een opening van 27. voet in de mid-^^llyn heeft. Door deeze opening alleen krygt de kerknbsp;�5n zeer voordeelig ligt. (f) De vloer, is ten deele metnbsp;Porfier belegd ,en naar het midden toe een weinig fchuinfchnbsp;�floopead, hebbende daar een opening waardoor het vatinbsp;^Oven invallende regenwater wegloopt. Dc tempel heeftnbsp;'^orinthifche zuilen, die wel ge�venredigd, dog een wei-laag zyn. Maar de bovenfle pilafters hebben �er geennbsp;''orbindtenis mede. De agt altaaren, die in den binnen-omtrek zyn, pronken ieder met twee koftbaare zui-; vier zyn van porfier, vier van giallo antico, en agt

De agt groote nisfen , die in de oude ty-eenige fieraad uitmaakten, gaven den tempel een

?9. dat het de oude deuren zyn. La Lande zegt Tom }. p. �44. aantewyzen waai hy �t van daan haalt, dat Koning Gcnl�-^ 'y de verovering der ftad de oude deuren weggenomen heeft,nbsp;' op zee verongelukt zyn, en dat men in baar plaats de tegen-ootdigjQ y3(j brons gefield heeft.

'1 ^ien zegt daarom, dat de Roomiche meisjes die verloofd zyH om dat het ligt hier zo zuiver is, in deeze kerk gaarn het eerllnbsp;** haat vtyets vettoanen. Zie Winkelman, als bov. bl. 41.

///./^/fjVeel grootfcher aanzien, voor dat nog de van Keizer H�* 3i Colonna, driaan in elke nis aangebragte, fchoon in haar zelven ko^*nbsp;baare zuilen van giallo antico, �er bykwamen. De vakkepnbsp;aan �t gewelf waren voormaals met verguld brons overtrekken. Voor �t overige treft men in de kerk, behalvennbsp;graftekens van eenige vermaarde fchilders, niet veel merkwaardigs aan. (*)

Graf van Voor Raphael en Hannibal Caracci heeft Karei Maratti� Raphael, liefde voor de kond, gedenktekens doen (lellen, di�nbsp;egter zo fchoon niet zyn als zulke meeders het verdiende�'nbsp;Het borftbeeld van Raphael heeft Naldini, en hetnbsp;fchrift La Cafa gemaakt; waaronder men het fchoone d*�'nbsp;tichon van den Kardinaal Bembo leeft j

Ille hic efl Raphael, timuit quo fospite vinei Rerum magna Parem, Gf moriente mori.

Cal�) Wy moeten egtet een paar ftatuen aaowyzen, welken man, over het gevoel des (choonen hl, 12. onder de befte rnod^^�*nbsp;werken rekent. Bernini, zegt hy, was dit gevoel door de Batua'^nbsp;de beeldhouwery ontzegd, dog Lorenzetto meet dan anderenbsp;van laater tyden �er mede begaafd. Hy was een leerling vao ft*nbsp;plia�l, en zyn Jonas in de kapel Cliigt, te S. Maria del popolojnbsp;bekend, maar eer.e Madonna in �tPantheon, eens zo groot dand^�*nbsp;tuur, die hy na Raphaels dood gemaakt heeft , wordt nier henbsp;merkt. Een ander beeldhouwer van verdienfte is Lorenzo 0��*�^'nbsp;een leerling van Hercules Ferrata, van wien de h. Anna in tle^enbsp;kerk is, zo .dat twee der befte nieuwe ftatuen op dezelve rquot;

(�) De Italiaanfche overzetting van Bellori is een model fcikkige overzettingen:

DOOR ITALI� N.

Caracci, met een buft, ook van Naldini; onder wiens itaffchrift dit diftichon is uitgehouvven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di Calonm^

Arte mea vixit Natura, amp; vivit in arte Mem, decus amp; nomen , clt;etera mortis erant.

het graf van Taddeo Zucchero heeft hem zyn jonger broeder Frederik afgebeeld. Flaminius Vacca heeft zynnbsp;�igen hoofd by zyn graf in marmer met deeze befcheidennbsp;quot;'oorden gehouwen,

Verders liggen hier nog begraven Pierin del Vaga, Giovanni da Udine, de herfteller der grotesquefchildery, Do-quot;�enico Guidi, de Ridder Lanfranco , Gibbefms, een ^rrgelfch digter, met een borftbeeld van Naldini, Barro-hius een vermaard architekt; en Arcangelo Carelii, eennbsp;quot;^^r grootfte vioolmeeflers, die ooit in Italien geleefd heb-ben. De ftandbeelden en basreli�fs in de kapel Corbi-quot;�lli zyn van Andries Contucci, en worden hoog gefchat.nbsp;ftandbeeld van Maria werd volgens den laatfien wilnbsp;Raphael door Lorenzetto vervaardigd. In de kapelnbsp;h. Jofefs ftaat een ftandbeeld van Vincent de Rosfinbsp;Fiefole, een leerling van Bandinelli, De fchilderyennbsp;de zyde, en God de Vader, zyn van Franciscus Coz-il Calabrefe genaamd. De voorftelling in den Tempelnbsp;Vsn Gemignani.

driehoek aangelegd, tot aan de koepel, en van daat 4i ColonnaM de koepel zelve, ponder dat �er een leuning aan denbsp;trappen is. De gelieeie hoogte bedraagt ipo, treeden. US�-gebouw is van gebakken fteen, In �t muurwerk zyn opnbsp;veele plaatfen openingen gelaten om ligt te ontvangen.

Toen in �t jaar 1756. de kerk boven aan �t gewelf ge' wit werd, had men een llelladie naar de gedaante van �tnbsp;gewelf met trappen, en dat wel zo ligt, gemaakt, dat meHnbsp;het door middel van een paar katrollen rondom de koe*nbsp;pel voeren, en overal by haar komen kon, zondernbsp;aan te laaken. De Italiaanen hebben in dit (luk in �t al'nbsp;gemeen iets byzonders; zy weeten de (lelladies zeer eeO'nbsp;vouwdig, ligt, en beweegbaar te maaken, waarvan mequot;nbsp;in Zabaglia�s werk over de werktuigen de fchoonfte vOo!'nbsp;beelden vindt. Men heeft by de hooge en groote koepel*nbsp;der Pieterskerk fteigeringen, die maar op de kornis ruften�nbsp;en met het grootfte gemak van de eene plaats naar de andere gebragt worden, zonder dat men, gelyk in andef�nbsp;landen, noodig hebbe, een fteigering van beneden tot bo'nbsp;ven aan de kerk opterigten. De behangers weeten de la'l'nbsp;ders zo wel aan malkander te voegen, dat zy zondernbsp;moeite tapyten van een verbaazende zwaarte, die van be'nbsp;neden tot aan de kornis deezer kerk gaan, met groote be'nbsp;henJigheid ophangen en vaftmaaken kunnen. Agternbsp;' Rotonda ziet men eenige geringe overblyffels van de mu'*'nbsp;ten van de baden van Agrippa.

Madda- of de'Crociferi, van de welken wy reeds gelproken heb' ben, is naar de architektuur van Jan Antonie de Rosfinbsp;bouwd. De gelieeie uitvinding verdient den naafflnbsp;een wonderbaaren grilligen inval. Schilderyen en blt;^old~

DOOR. ITALI� N.

lie kapel Torri behoort onder de pragtigften van Romen, jllJVyh^ Het daarin te vinden fchilderftuk van den h. Nikolaas de di Colonna,nbsp;�ari komt van de hand vaii Baciccio. De kapel Farsetti,nbsp;niet het praalgraf van den Prelaat van dien naam, is nietnbsp;minder fchoon, Den daarin zynden h. Laurent Giuftiniani,nbsp;certlen Patriarch van Veneiien, heeft Luca Giordano geschilderd. De rnet marmer bekleede kapelle des h. Ca-millus is van Sebaftiaan Conca en twee van zyn leerlingennbsp;gefchilderd, dog het altaarlink is van Coftanzi. De pligtnbsp;Van de order deezer kerk is niet alleen de kranken opte-Pasfen, maar ook de menfchen op hun doodbed, en zelisnbsp;m pefttyden byteftaan.

De vierde Wyk der flad heeft den naam Campo Marzo Hog van het oudiyds hier gelegene Campus Martius overgehouden. Zy heeft een grooten omtrek, en bellaat hetnbsp;geheele noordelyke gedeelte der flad , naamlyk van denbsp;^orta Pinciana en de Piazza di Spagna voor by S, Lorenzo in Lucina tot aan Porto di Ripetta.

Het oude Campus Martius was oorfpronglyk een veld Campus ^at den Tarquynen toekwam, en na dat zy verjaagd waren Marttus,nbsp;^ars geheiligd, en tot allerleie krygsoelteningen, wed-loopen, en de vergadering des volks gebruikt werd. Strabonbsp;Sceft �er een volftandige befchryving van. Dit veld flrektenbsp;^'g van �t Pantheon tot aan het graf van Auguftus by Ri-Pctta en de brug S. Angelo uit, �t welk byna een langtenbsp;800. fchreeden van �t noorden naar �t zuiden uitmaakt.

Het begreep de Piazza Navona, en alles wat van daar '�oordw'aards tot aan den Tiber lag. De breedte flrektenbsp;van �t ooften, of van de Via Flaminia, weltwaards

S 4

aSo

di Campo en nn Strada Giulia heet. (*)

De Obelisk, die de uuren aanvvees, Obeliscusfolaris of horarius,en die een der voornaamfle fieraaden van dit veldnbsp;was, ligt nu naad zyu piedeftal aan ftukken, en ongeagtnbsp;op een plaats agter S. Lorenzo ifiLucina, Pliniuszegt ,(t)nbsp;dat men hem ook gebruikt heeft rot een in de vloer met

Het was met tempels, als het Pantheon, met galleryen, als den Porticus Europte, en andere openbaare gebouwen omringd, De plaatsnbsp;gefchikt voor wedloopen, en andere lichaamsoefFeningen, was metnbsp;gras bcvvasl�n. Ovidius zegt Faft. VI.

Tune ego me memlui lades in gramiae tampt Aspittre, amp; diet, labrice Tibri, tttos.

(t) mH. Nat. 1. j6. c. 10. Men vindt hem op drie bladen in lt;i� Pauslyke Calcografia. Een uitvoerig natigt �er van vindt men in �tnbsp;werk gefield: DeiP Obslisto di Cefare Aaguflo ftavato delle Rovine delnbsp;Campo Marste, Comment axis di Angelo Maria 'Bandini, ton a�tmie lettertnbsp;e dssfertazioni di Uomiai illufiri, in Roma 175O. in fol. in 't Latynnbsp;en �t italiaanfeh. Die merkwaardige brieven zyn van den Marquisnbsp;MaiFei en Polani, Boscovich, Stuard, Matinoni, en anderen. Smatdnbsp;heeft ook in 't jaar i/jo. te Romen eenen brief, de Obdisto Cafad^nbsp;Aagajll ad Carolnm Wentmorth Comitem de Walton in fol. met plaateUnbsp;by�onderlyk laaten drukken, en door deezen Obelisk de grootte vaO

fons ingelegde middaglyn, om de lengte der dagen voor //r '^^ftcheiden jaargetyden tebepaalen. Hy had veel eeuwen on-Campanbsp;het puin van �t Campus Martius begraven gelegennbsp;hy in �t begin der zeftiende eeuw ontdekt werd. Six-V. liet �er de zigtbaare (lukken van, reeds in �t jaarnbsp;*^54. lt;ioor Fontana, en Alexander VII. in �t jaar 1666.

�or Vader Kircher onderzoeken. Vermoedelyk vond men '�iken

�tl

'Ouwe S�I1Q

REIS-BOEK

XII. Cof. XI. Trib. Pot. XIF. Aegypto in Poteflatem d't Campo Ront. redaSla Soli donum dedit.-Marzo. Op de eene zyde zyn de hieroglyphen by na gantfch

gegaan, dog op de andere onderfcbeidt men verfche�^^*^** beelden van menfchen, dieren, en fphynxen, die innbsp;goeden ftyl gewerkt zyn. Deeze obelisk is de zwaaf^�nbsp;onder allen, en zou gevolglyk des te moeilyker opterig^^�nbsp;zyn; veelbgt is het ook niet mooglyk de (lukken wed^^nbsp;aan malkander te zetten. Hy heeft eene vvel geeven�'�nbsp;digde langte, die 67. voet bedraagt.

De kerk S. Concezione di Campo Marzo is volgens plan van Jan Antonie Rosfi gebouwd. Het hoofdaln^^''nbsp;heeft fchoone perfpektieflfukken, van den bekenden Vad^^nbsp;Pozzo. Buiten die vindt men hier nog goede fchildery^�'nbsp;Op de plaats in het daarbyftaande kloofler van Bened''^nbsp;tyner nonnen zyn fchoone zuilen van graniet, giallonbsp;tico, en cipollino.

d�

DOOR ITALI� N.

hem als een Bolonees heeft doen oprigten, is van en hec borftbeeld van Auguftyn Corfino. De ver Canipo *nbsp;ondiging in de volgende kapel is een kopy vanGerninianiihr^�'��*nbsp;Guido Reni. In een kapel op de andere zyde is eennbsp;^aria met hec Kind, en Jofef van Alesfandro Turehi ofnbsp;^ronefe. De vermaarde Nikolaas Pousfin, die zyn lee-

meert te Romen heeft doorgebragt, en van de Ita-'^^nen, als een genaturatizeerd konftenaar, tot de Room-� fchool gerekend wordt, ligt in deeze kerk begraven.

aan de kerk ftootende Paleis van den Hertog Piano ''oboni, was eertyds de woonplaats des Kardinaals die

' � C�r/� al Corfo is een groote en fchoone kerk, die S. Carlt �S'. Ambrozio e Carlo de'Lombardi heet. Zy behoort'*'^nbsp;Miianeezen, die ze met de hulp van eenige M�anees-^ � ^ardinaalen gebomvd hebben. De voorzyde is vannbsp;j^^'��fius Lunghi, en de koepel van Pieter van Cortona.

s84

,venflers doorfiieden, �t welk tegen de deftigheid van ii Campo kerk firydt. Van binnen is zy volgens korinthifchenbsp;Marx.0. gebouwd, dog de vakken boven de arcade doen

groote werking. De vakken aan de gewelven van �c fth'? zyn te veel bewerkt, dog de boorden van de fchildery aa�nbsp;zelve zyn wel ge�venredigd. De gefchilderde ge welvennbsp;zydgangen geeven der kerke een fchoon aanzien ,nbsp;doen de wanden en pilaars kaal fchynen.

In de derde kapel ziet men een goed fchilderduk Mola, verbeeldende den h. Barnabas, die �tnbsp;predikt. Op het hoofdaltaar heeft Karei Maratti Marianbsp;geheeld, die den h. Karei aan Chriftus aanbiedt. Denbsp;den van den heiligen en Maria zyn fchoon, dog dat va�nbsp;Chtiflus is niet flout genoeg gefchilderd. De fchildery�quot;*nbsp;aan het fchip, aan de tribune van �t-hoofdaltaar;nbsp;koepel, komen van de hand van Hiacynthus Brandi.nbsp;flatues van gips, die als een navolging van den Don^ ^nbsp;Milaan op den omgang der zydgangen, en om de leungt;��nbsp;der tribune Haan, zyn van Gramignoli en Cavallini.

(�) Agtippa , Drusu!, en meer anderen, vonden hier hunn^ _ ^ graafplaatfen, welken Pedo Albinovanus dc Cenfo/atianc adnbsp;bjbrengt, en eindelyk aldus befluit:

boor ITALI� N,�

eenige cirkels van �t muurwerk die een het zelve fnid-^�lpunt hebben, en aantoonen dat die binnen malkanderCamp� '^�gt;en, en het geheel een piramidaal aanzien gegeven heb-^^''*''*�*nbsp;Boven op de fpits ftond het reusagtige beeld desnbsp;^^izers. Indien de reusagtige kop van de Villa Mattei,nbsp;men voor een Alexanders kop uitgeeft, dog dien vee-voor een hoofd van Auguftus houden, hier was opge-^^'�en, in plaats dat men hem ver hiervan daan op dennbsp;^'^entynfchen berg ontdekt heeft, zou het waarfchynlyknbsp;quot;'^Zen, dat hy tot het reusagtige beeld van Auguftus be-**oord heeft. Dit Maufoleum was veel grooter dan datnbsp;Hadrianiis, uit het welk het kafteel van S. Angelonbsp;^��tftaan is. Eenigen vermoeden dat Virgilius, in de be-'^snde fchoone vaarzen, die hy op den dood van den jon-Marcellus, als een vleyery voor Auguftus zufter Ocla-in de Aeneis brengt, op dit praalgraf doelt. (*�)

huis gebleven zyn, indien de bezitter het niet, in�t deezer eeuw, met alle de konftdukken en het huis-) aan den Prins Ruspoli, op eeneu avond, met hetnbsp;verloren had. Het gebouw Haat van drie zyden vry.nbsp;� hoofdingang is van Strada Condotti, de andere van ��nbsp;�'id, en de tuinkant ligt tegen S. Lorenzo.

Heen paleis in Romen heeft een zo fchoonen trap. Alle ''eeden, waarvan �er honderd en twintig zyn, bellaan

V . nbsp;nbsp;nbsp;,

vterdcn de vrygelatenen van Auguftus tu den tuin, die aan S'af paalde, begtaven, ten minften heeft men daai digt by hetnbsp;� Sende gtaffchtift gevonden, �t welk decze gisfing waarfchynlyknbsp;akt. 2^ XJip�o MartiaU Augufii l�berto a marmoribHS�

' 1 ---- - Fel , Tiberwe, videbis

Ftinera, cum nbsp;nbsp;nbsp;(rtterUbere reientem, Lib. VI. t73�

Het Paleis Ruspoli heeft de beroemde Bartolomeo Am- PaUh ^�nati voor de familie van Rucelloi gebouwd. Daarnanbsp;�'quot;'am het aan �t huis Ga�tani, onder welken naam mennbsp;in oude reisbefchryvingen ontmoet. Ook zou het in

a86 R E I S - B O E K

di Campo en 2. in de breedte groot, en �t welk 40� dukaaten gekn^ Marzo, heeft, Zy zyn gemakkelyk, wel verligt, en hebben,

de vier bordesfeu, een zo edel aanzien, dat men wein�^ diergelylten vindt. Deeze trap wordt daarom ondernbsp;bezienswaardigften van Romen gehouden. Onder de g�*'nbsp;lery op de plaats Haat een reusagtig beeld van Alexand�'�nbsp;den Grooten. By en op den trap vindt men een Bnrg�'''nbsp;meefter, Hadrianus, Bacchus, Apollo, Mercurius, Jol�'nbsp;met den leeuwenhuid van Hercules bekleed, en een moiO'nbsp;aangezigt in de hand, Aesculapius, en een paar fauns��nbsp;van'een Griekfch meefter.

In de kamers zyn verleheiden fchoone landfchapftukke'�' eenige piedeftallen van giallo antico, de bullen dernbsp;eerde Keizers van een modern meefter. Een SilenO*'nbsp;Hadriaan, en Antoninus Pius. Deeze drie ftukken hel�nbsp;ben dat byzondcre, dat zy alleen van boven uitgevverh|�nbsp;en van onderen met een marmeren voet voorzien zyn,nbsp;waarfchynlyk gemaakt is, om in een gat of in �t ontbreeke�^�nbsp;onderftuk der ftatue te zetten. In een ander vertreknbsp;een groot ko'nfoor, twee groote zilveren vaazen, een ^9'^'nbsp;gel met zilveren lyften, en een groote tafel met basrel*�^*nbsp;en geloofwerkte voeten, insgelyks van zilver. Allenbsp;ftukken zyn meer waard om het metaal dan om �tnbsp;Op een groot antiek basreli�f van marmer ziet men opnbsp;voorgrond een jongeling met een kort manteltje, dio ^nbsp;de eene hand een fpies houdt, en de andere aan eennbsp;tende geheel gekleede vrouw overreikt. In beide deo^nbsp;beelden , wamvan de handen zeer liegt vernieuwdnbsp;heerfcht een groote ftyl, De uitdrukking, zo wel i��nbsp;hoofden als het vallen der kleederen, is meefterlyk,nbsp;Tusfchen �t Cotfo en de kerk Triniia de' Monti,

g�

�OOR ITALI� N'.

S�bomven, inzonderhamp;id van Domiciaan , welker eigenlyke iV.Wjk^ '�ggiiig men heden niet bepaalen kan. By S, Lorenzo Camp�nbsp;^'^cina ftond b. v. zyn triomfboog, van den welken innbsp;'o�rige eeuw nog overblyffels, onder den naam van Are�

*^''1 �t Corfo te verbeteren, heeft doen afbreeken. De haden van deezen Keizer lagen op de Plaats van S. Sil.

Van zyn Naumachia zag men nog voor tweehon-jaar, ten tyde van Fulvius en Martianus, eenig munr-quot;'stk, onder aan den voet van den heuvel van Trinita di ^onti. Verder is hier het Od^um van dien Keizer, of denbsp;waar de muzikanten zig lieten hooren, en ondernbsp;�^'dkander haar den prys dongen,gelyk ook zyn Stadium,nbsp;allerlei lichaamsoelFeningen gehouden werden, tenbsp;*''sken. Het oude Acqua Vergine verdeelde zig omtrentnbsp;Piazza di Spagna; een arm ging naar de Fontana dinbsp;Ttevi, en de andere door de Strada Condotti, welke daar-den naam gekregen heeft, en veel�gt gedagte Nauma-het water verfchafte.

Portkin Gordiani lag ook in �t Campus Martins, aan Voet des bergs. Hy beftond in �t midden uit een ba-455- '^0^^ breed, en ter wederzyde waren tweenbsp;^^Heryen, 910. voet lang, �er aangebouwd. Op de zydennbsp;. galleryen zag men laurieren en andere boomen, ennbsp;. ^ midden lag een geplaveide, met zuilen en een leuning .nbsp;^Sefloten gang. Dog ten tyde van den hilloriefchryvet *nbsp;^Phoiinus, die omtrent het einde der derde eeuw leefde ,

R E � S-B OER

Op de Strada Condotti die naar Piazza di Spagna Io0plt;^² en op de Piazza zelve, huisveflen byna alle de vreeih'^��nbsp;lingen die te Romen komen. Hier zyn een menigtenbsp;zen, waar men kamers by de week of de maand kan ho¹'nbsp;ren, voor allerlei prys. Op deeze ftraat woont ooknbsp;Gezant van Malta, in een huis dat de geleerde Antoni^²nbsp;Bofjus daartoe by maaking gefchikt heeft.

De Plaats van Spanjen voert dien uaara naar het van den Spaanfchen Gezant, die hier een foort van r�?'²�nbsp;gebied oeffent,en zyn eigen wagt engeregtsdienaarsbe^f'��nbsp;zo dat die van den Paus hier niemant vatten mogen.

�t midden ligt de van Bernini onder Urbaan VIII. aah�^ legde fontein, Barcaccia genaamd, naar de gedaantenbsp;een fchiiit. Zy bellaat uit een enkeld fluk vannbsp;Bernini zou op dien inval gekomen zou by gelegenhe² 'nbsp;dat hier by een overllrooming der Stad een fchuit aannbsp;ken gefloten was. (²) Het denkbeeld is aartig ;nbsp;had de konftenaar, in plaats van de verhevene fchaale'�nbsp;gueridons in het fchip, het water uit het fchip zelfnbsp;ten doen voortkomen, en regt op doen fpringen,nbsp;de flraal den maft van �t fchip verbeeldde. Het watefnbsp;van beide de zyden van �t fchip afloopt doet een aart'�nbsp;werking.

Trinita de Monti opgaat, geeft der Plaatfe een edel aaquot; zien. Hy is van travertynfteen, en heeft 175. treedequot;^�

Anderen zeggen, dat Urbaan VIH. de gedaante van gekozen heeft, ter gedagtenisle van �t veroveren der haven r²�

booR ITALIE

*��Uder komen. Innocent XIII. deed hem, door Francis- iy,JV'sk^ de Sanflis, aanleggen. Misfchien bad �er de architektc/r CampQnbsp;fchoondere gedaante aan kunnen geeven : hynbsp;�Ster in zyn tegenwoordigen toeftand de pragiigfte van ge-Romen, en heeft naauwlyks ergens zyns gelyken.

De kerk van S. Trinita de' Monti'k van Koiiing Karei S. Trimta, Dl. geftigt, waarom de hier woonagtige Fianciskaanent^e� Monti,nbsp;�'len geboren Franfchen zyn. Zy Haan onder befchermingnbsp;Frankryk, en de Generaal der order mag, als hy geennbsp;�'mfchman is,niet boven de vier dagen in hetkl��fterbly-Een Kardinaal Diaken voert altyd den titel naar deezenbsp;Zy heeft een voorzyde met twee torens, die haar,

^^oral daar zy zo hoog ftaat, een goed aanzien geeven. hoofdaltaar is van de architektuut van Jan Champag-die, zo wel de h. Drie�nheid, als het ftandbeeid vannbsp;Louis, en van Francisco de Paola, in gips gemaaktnbsp;De fchilderyen in de eerde kapel ter regterhandnbsp;van Jan Baptift Naldini, die in de andere van FabriCionbsp;^�quot;ati. De Hemelvaart van Maria, de Voortelling in dennbsp;^^�opel, de Verkondiging, de Geboorte van Chritus, zynnbsp;Daniel Volterra getekend , en door zyn leerlingnbsp;''sfet� gefebilderd. De gelchiedenis van Maria aan 'tnbsp;^�'veif heeft ten deele Marco di Siena, ten deele Pelle-di Bologna gedaan. In de kapel der Masfimi op denbsp;^ ^fe zyde ziet men de hiftorie van Maria Magdalena,

^an Bethesda, door Pierin del Vaga. y de volgende kapel is de Afneeming van �c kruis op Vermastr.�nbsp;kalk van Ricciarelli, gemeenlyk Daniel van VolterraSchilde^

ia Romen gerekend wordt, niet voorbytegaan. De is fchoon, dog zou misfchien nog beter zyn,nbsp;Ti, ��venfle groepen meer verbindienis hadden, innbsp;DL Deeunbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lie

290

IF. iF�sk,^^ uitdrukking� vooral by'de benedenfle groepen der di Campa' IVIariaas, die de . van zig .vallende Moeder Gods tenbsp;Mar,iO, komen, blinkt een groote konll uit. De eene houdt

ria valt, de andere heft de handen vol van verwonderi'�^ om hoog, en de derde houdt een doek voor de oogennbsp;weent. De houding van het fluk fchynt niet de befte,nbsp;het lokaal koloriet wat eenvormig, hoewel �er niet quot;'S*nbsp;over te oordeelen is,vermits de kleuren veel verloren btb'nbsp;ben. Sommigen vinden het beeld van Chriftus tenbsp;fchoon het ftyfgevvorden vleefch van het lyk zeer welnbsp;uitgedrukt �T is niet genoeg te zeggen, dat de uitdruk�nbsp;king in �t algemeen voortreflyk is,men zal by naamveru�'nbsp;derzoek bemerken dat zy by trappen toeneemt. Denbsp;nen die Chriftus van �t kruis afneemen zyn aangedaan,nbsp;niet zo fterk als de drie Mariaas. Dit onderfcheid is

tuurlyk. De vrouwen geeven zig altyd meerder aan u droefheid over, en de onmagt van Maria brengt de ovU''�nbsp;gen in een nieuwe ontfteltenis. Daar zyn �er, die bervu^nbsp;ren dat Michael Angelo de tekening �er toe gemaakt heuP''nbsp;in de hoop dat Ricciarelli hier een volmaakt ftuk levef^�nbsp;zou, om het tegen dat van Raphael, over wiens groot^''nbsp;roem hy yverzugtig was, .te kunnen .ftellen. De ftukk^'�nbsp;ter wederzyde deezer kapelie zyn ook van deezennbsp;dog komen op verre en na niet by dit. Het eene verbu^'nbsp;de verheffing van het kruis, en het andere een

zynde, weder ]eevend,�t welk gemeenlyk als een be'vy�� dat dat kruis het waare was, wordt aangehaald.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

De kapel der Verkondiging is door Cefare Piemo�'� gefchilderd. In de kapelie Borghefe� ziet men Cbdnbsp;aan �t kruis in olievervv, en de andere verborgenhedeunbsp;�t lyden op natten kalk van Cefare Nebbia. Aan het graftsnbsp;van Pierini zyn de twee kinderen in basreli�f van Lorenzut^^J

''an ganj^

uit een zeker gezigtspunt befchouwd twee groots .^^'den voorftelt. Dit ftuk is van een broeder der order,

Francois Niceron. (*) Het klooller heeft eenefchoone ^ging en voortrefiyke bibliotheek. Men ziet van hiefnbsp;geheel Romen.

^iet ver van deeze kerk in de Strada Gregoriana ligt Palazzo Paleis, dat voormaals den broederen Zuccheri toebe- degli Zuc*nbsp;��^'de, en welks zonderlinge voorzyde ook van hunnenbsp;j^^aitektuur is. Beiden, zo wel Taddeus als Frederik,nbsp;feil' quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zelve het geheugen huns naams door veels

''derftukken bewaard. De Koningin van Polen, Call-

�er

en heeft van den eenen kant het uitzigt over Romen, van den anderen over de ftadsmmiren heen in �t veld.nbsp;zekere Kardinaal Pucci de Monte Pulciano deed ze,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

midden der zelliende eeuw, door den architekt Ilann' ^ Lippi aanleggen. Het meed heeft zy haare fchoonh^'nbsp;den Kardinaal Ferdinand II. de Medicis te danken. ^

izef

der heiflellen deed. Dees heeft niet alleen veel verbet*^^^� maar ook den tuin tot een openbaare wandelingnbsp;die �s zomers avonds om zyn gezonde en frisfche lugtnbsp;bezogt wordt. (*)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

Het gebouw heeft van buiten aan den kant der byzonders. By �t inkomen van de voorplaats verto*^�^^nbsp;zig agt antieke pilafters, die met loofwerk verfierdnbsp;In den openen portiek aan de zyde van den tuinnbsp;groote flandheelden, die Priellercsfen, Sabynfche ''nbsp;w'en, en diergelyken verbeelden. Zy zyn wel ge�'^^nbsp;digd, en hier wel te pas gebragt. Boven de deur,nbsp;de vertrekken brengt, ziet men een fchoon reusagtig

beeld van den Kapitolynfchen Jupiter, meteen aa�S^ ten neus, en een Ichoone vierkante vaas.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jd

den Paus verlof om alle de antieken uit deeze Villa naar n p^^^yl te zenden. Met cenigen is hiervan reeds een begin gemaakt-jneii egter niet weet wat hier biyven zal, belchryven wy het anbsp;als het tot het jaar 1770. geweeft is. Al zyn de ftukkennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

hier, zal het den liefhebberen altyd aangenaam zyn, omdat Niobe, cn andere vootinaalige fchatten der Villa MediciS,

^^fde antieo, en een paar van alabafter. Pan, Apollo on-'^^'^igtende, is eene wel zamengeftelde groep, dog die niet S^lukkig is uitgevoerd. Een klein vierkant altaar, metnbsp;^^reliefs, die bacchanten verbeelden, en wegens de uit-^'ukking en de Helling verdienen aangemerkt te worden.

^'^chus, die een geitenvel met vrugten vafthoudt, dog I� lang van geftalte is. Marfyas hebbende eene hand in dennbsp;�oin vaft. De neus, armen, en beenen zyn nieuw; dognbsp;beeld is fchoon getekend, en �t hoofd vol uitdruk-In �t algemeen is van �t hoofd tot aan de knie, dienbsp;grof en kwalyk getekend is, niets te berispen. Eennbsp;*^�llyk beeld van een van Niobe�s zoonen. Hy leuntnbsp;eene hand op den Heen waarop zyn kleed hangt, ennbsp;in (J0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het is een jongeling, het lichaam in een

^quot;^016 manier gewerkt, en in �t hoofd heerfcht veel uit-'^''^'kking.

^en van de vermaardde (lukken deezer gallery is de be- Schoont

'''�hide vaas van Parifch marmer, aan welke men uit alle^'^^� de;

REISBOEK

^paard zittende, wel gekapt, en van de heupen tot aafi � Campo voeten gekleed. Haar aangezigt is niet bekoorlyk.

Mam. Apollo, vier voet hoog, met een arm op �t hoofd, den anderen op een boom leunende, waaraan denbsp;hangt. De omtrekken van het beeld zyn zagt en vloeyfi'�*^�nbsp;de evenredigheid is goed, dog zy valt byna in�t vrou'''^nbsp;lyke. Een Mercurius uit brons van Willem dellanbsp;Een kop blaart hem onder de voeten, om aantetoonennbsp;hy van den wind door de lugt gevoerd wordt. Het ba�*nbsp;i$ los, en heeft goede omtrekken; egter is �er hiefnbsp;daar wat ftyfs en buitenfpoorigs aan.

In de benedenkamers aan den tuinkant heeft Sebaft*�� del Piombo twee zolderingen vervaardigd, elke vannbsp;byzondere fchilderyen. Zy verbeelden verfcheidennbsp;heden, aan de welken zo wel de tekening als de uitdff''^nbsp;king aan de koppen te pryzen is. Dog het vleefc**nbsp;rood, en �t koloriet te hard. Ook ziet men hier dennbsp;flag van Lepanto door Temperta, twee hiftoriertukkennbsp;3asfano, eenige fchoone marmeren tafels, enz.

De verfieringen van �t gebouw aan den tuinkant van Hannibal Lippi, volgens tekening van Micha�'1 An�'

Dog zy zyn niet regelmaatig; hier en daar zyn alleen tieke basreli�fs en ftatues ingemetfeld. De opennbsp;in �t midden vertoont zig wel, en het geheel beeftnbsp;algemeen een zeer fchilderagtig aan zien. Tusfchen d�nbsp;len ftaan twee leeuwen, van welken de oude flegt gt;nbsp;de moderne van Flaminius Vacca veel beternbsp;Vier ftatues van gevangen Koningen, daaronder tweenbsp;porfier. Onder de ingemetfelde basreli�fs ziet mennbsp;offer van een ftier, welken twee mannen naar �t altaar bnbsp;gen, met een fclioonen tempel op den agtergrond.nbsp;?ules, die een leeuw ter neder werpt, enz. En onbsp;de ftatues nog eens vier Parthifche Koningen, enz�

R I T A L I E N.

die zeer befchadigd is,dog een ichoon gewaad heeft.;// Campo � Een bronzen Faun, Bacchus vallhoudende; het o�gvaet^Marzo.nbsp;hiervan is in de Villa Borghefe, desgelyken een Mars vannbsp;hrons , die wel van Jan Bologne , dog te kort en tenbsp;^omp is.

Voor het huis in den tuin ftaan twee groote fchaalen '^an Oofterfch graniet, waarvan de eene 22. en de anderenbsp;*8. voet in de middellyn heeft. Zy zyn uit de baden vannbsp;'h'itus afkomftig, en gelyk aan die welken op de Plaatsnbsp;Earnefe tot fonteinen dienen. In een tent daar digt bynbsp;*igt een gebroken porfieren fchaal van fchoone gedaante,nbsp;die ook tot een fontein zou kunnen gebruikt worden. Hetnbsp;flandbeeld van Jupiter met een piedeftal, dat voorheen eennbsp;altaar geweeft is. De basreli�fs daaraan zyn fchoon; hetnbsp;befte van die verbeeldt een olFer van Augurtus. Op eennbsp;plaats waar graszooden liggen ftaat een kleine obelisknbsp;met hieroglyphifche beelden. In een Loggia, of opennbsp;kabinetje, uit het welk men een aangenaam gezigt heeft,nbsp;flgt de zogenaamde Cleopatra, die Winkelman voor eennbsp;�ymf houdt. Het hoofd, dat fommigen voor byzondernbsp;flchoon uitgeeven, is, volgens hem, modern. Over�t geheel is zy niet zo goed als die by �t Vatikaan, welkenbsp;daarom eenigen voor �t oorfpronglyke houden.

Het merkwaardigfte deezer Villa is de groep vanNiobe, Croepvsn ^elke, onder een op vier pilaaren ruftend dak, op eenNtoie.nbsp;i^erhevenen gemetfelden voet, die omtrent 8. ellen in denbsp;middellyn heeft, ftaat. Men ziet hier Niobe met haarnbsp;Iwaalf kinderen, nevens een fteigerend paard, welks buik ,nbsp;grooter valligheids wille, op een fteen ruft. De kinderen zyn in verfchillende houdingen, van vrees en fchrik ,

*^1� zeer natuurlyk zyn. De houding van Niobe in inzon-T 4 nbsp;nbsp;nbsp;der-

29^

^ derheid edel. Haar jongfte dogter zoekt zig in �s moeders Camp� fchoot te verbergen, die haar kleed ophoudt, om �t kininbsp;Maria. yoor de pylen van Apollo te bedekken. Nevens den oudeonbsp;man zyn �er in �t geheel vyfiien beelden, waaronder eet¹nbsp;der zoonen van Parifch marmer. Aan de handen hebbednbsp;zy ineerendeels geleden. (^¹) Deeze ftukken waren vannbsp;ouds zo beroemd, dat �er veele kopyen van gemaakt zyn�nbsp;gelyk men in de bovengewaagde gallery deezer Villa eennbsp;zoon en een dogter, cn in �t Kapitool een dogter zietgt;nbsp;die antiek, en van goede meeflers gemaakt zyn. Wylnbsp;Niobe de grootHe vrouwlyke fchoonheid uit de Oudheid�nbsp;en in een hoogen flyl is, zo willen wy, in plaats van denbsp;gedagteu van anderen,hier plaatfen het geen de befte kenner van oude ftatues daarvaif zegt, op dat de liefhebbers�nbsp;die �t genoegen fmaaken dit meefterftuk te befchouwen�nbsp;iyn grondig oordeel daarmede vergelyken jnogen.

� De Niofae (f) en haar dogters zyn als ongetwylTelds \verkftukken des hoogen ftyls te befchouwen. De eigen-fcbappen die dit aanduiden zyn: het als ongefchapen begrip der fchoonheid, voornaamlyk de hoogdraavende een-Vouwdigheid, zo wel in do vorm der hoofden, als in d�nbsp;gantfche tekening, in de kleeding, en in de bewerking¹nbsp;peeze fchoonheid is als een niet door behulp de zinnebnbsp;� ontvangen denkbeeld, dat in een verheven verftand,

Plinius zegt Hifi Nat. l. 55, c. 5. dat men niet will of Seop^¹ dan Ptaxeteles de Niobe met haar kinderen in den tempel van Apoh�nbsp;gofianus te Romen gemaakt had. Winkelman oordeelt, dat de ftylnbsp;meer met de tyden van Scopas dan met die van Praxiteles overeenkomt. Deeze ftukken werden, nevens den Schermer in de TribunSnbsp;te Flotencen, allen voor de Porta S. Giovanni opgegraven, en z/�-pnbetwiftbaar die zelven waarvan Plinius Ipreekt,nbsp;jVS) Hifi. der K��fi. bi. z^6,

�ene gelukkige verbeelding, wanneer zy zig in debefchou-iving

tot digt aan �t goddelyke kunnen verheffen, geteeld di Campo ''^��'d, in een zo groote eenheid van vorm en ouitrekken,-^^'^**��nbsp;het nier met moeite geformeerd, maar als door een'

^hkelde gedagte verwekt , en als met den adem fchynt'

^^blazen te zyn. Gelyk de vaardige hand des grooten ^^Pha�ls, welke aan zyn verftand als een fnel werktuignbsp;^^hoorzaamde, met een enkelden trek den fchoonflen ora-des hoofds van eene heilige maagd ontwerpen, en on-^%eterd , rigtig ter uitvoering beftemd, daar dellen zoude.

� dogters van Niobe zyn een afbeeldfel der dood-en in deeze onbefchryflyke angft met een over-'''onnen en verftyfd gevoel voorgefteld,wanneer de tegen-'^^ordige dood aan de ziel alle vermogen tot denken be-'�^SiTit; en van zulk een ontzielde angft geeft de fabel een ^^keelding door de verandering van Niobe in een rots. Omnbsp;reden bragt Aefchylus in zyn treurfpel Niobe ftilzwy-^^�id op �t toneel. Zulk een toefland , waar gevoel ennbsp;�rieg ophouden, en die der onverfchilligheid gelyk is.

s9S

jfr mantel van Niobe het fchoonde drapeerfel uit de g�' di Campo heele Oudheid , een model zyn kan. Aan de kleedinSnbsp;Marzo. van demoeder heeft een modern konftenaar, in zyne aaO'nbsp;werkingen over de beeldhouwery,, (*) niet gedagt, alsnbsp;voorgeeft, dat in de kleederen van Niobe een eentoofliS'nbsp;heid heerfcht, en dat de plooyen zonder verbindtenisnbsp;de verdeeling zyn.�

Niet verre van de Niobe is een oude zark van gevvo�' nen vorm , welks basreli�fs eenige mans, die vrouquot;'��nbsp;fchaaken, met veel uitdrukking voorftelt. Onder denbsp;minkte (landbeelden, die in een hoek liaan, is �er eennbsp;gevlakt groen porfier, desgelyks men nergens te Ro��''nbsp;vindt. De tuin heeft een aangenaame ligging, veelenbsp;deragtige gezigten , en breede laanen. De haagen wor^^��nbsp;laag, gelyk een borllweering, gehouden, waaruit ditnbsp;beid voordeel ontflaat, dat de (landbeelden grooter f�*�^nbsp;nen,en de koele avondlugt den tuin te beter verfrisfcb��nbsp;en de wandeling aangenaamer maaken kan.

Wy begeeven ons nu van deeze aangenaame vermiddels den boven gedagten trap, over de

Popolo loopt. Deeze llraat wordt del Babbuino gena*�^ naar het ftandbeeld van een Silenes, die boven eennbsp;aan �t Paleis des Prinfen van Piombino (laat. By d�nbsp;van S. Athanafius heeft Gregorius XIII. een kollegi� .nbsp;de Grieken, onder het opzigt der Jefuieten, gelliglt;^ gt;nbsp;het naar den vermaarden leeraar der Griekfche kerk, �nbsp;h. Athanafius, genoemd. Op den dag van S. Athai�nbsp;wordt hier door een Griekfchen aardsbisfehop met all�nbsp;gebruiken dier kerk de mis gedaan. Het gebouw isnbsp;Jakob della Porta, en de voorzyde van Martin ^nbsp;De Ridder d�Arpino heeft daar zyn naam vereeuwig*^ ^

(*) Falmet, Rifiexions far U fialftarc. p. J J.

BOOR ITALI� N.

�en hemelvaart van Maria en een Chriftus aan �t kruis. Een //r Paar andere Hukken zyn van Franciscus Tibaldi. In het di Campa .nbsp;Koliegie wordt de bibliotheek van den geleerden Leo Al- Murzo.nbsp;latius, die hier werd opgevoed, bewaard.

De Kerk Gefu e Maria al Corfo is met een goede voor-kyde door den Ridder Rainaldi gebouwd. Dog de pilasters raoeften meer vooruiifpringen, en hun piedeftals niet tgt;P een zo hoogen voet gezet zyn. De dorifche order dernbsp;'terk fchikt zig niet wel by de overige ryke verfierfels. Opnbsp;^et hoofdaltaar heeft Iliacynth Brandi Chriftus , Marianbsp;Irroonende, die in de hemelfche heerlykheid aanlandt, verbeeld. Het koloriet valt in �t graauwe, en het ligt is tenbsp;tteel verdeeld. Hy heeft ook het gewelf befchilderd. Denbsp;tombes van de familie Bolognetti in deeze kerk zyn aartig:nbsp;die van den Domheer del Corno heeft Dominicus Guidinbsp;Vervaardigd. De drie ftukken in de fakrifty, naamlyk denbsp;bleinelvaart van Maria, de Apofteien die hemelvaart aan-^gt;ende , en de h. Drie�nheid Maria afwagtende , heeftnbsp;^anfranco, dog niet in een zo goede manier als zyn andere zolderftukken, gefchilderd. Het pinfeel is hard.

Het Teatro Aliberti ligt in een klein ftraatje tegen ovetXeatro AH-dfi kerk S. Athanafius. Men noemt het ook het Theater det Dames. Het is een der grootften van Romen , ennbsp;^ohikt zig het beft voor operaas en groote dekoraties. Alsnbsp;'Vy van de fchouwfpelen fpreeken, zullen wy hier meer vannbsp;^�ggen.

He Porta del Popolo, welke by de Ouden Porta Flami- Porta del heette, heeft haar naam , gelyk fommigen willen, wzaPopolo.nbsp;tiabuurige kerk Maria del Popolo, of van de menigvuldige voormaals hier ftaande populierboomen. Alle vreemdelingen , die uit andere landen te Romen aankomen , moe-door deeze poort, �n krygen door den obelisk, ennbsp;fchoone kerken, aan de ingangen van drie aanzien-

lyke ftraaten , terftond een groot denkbeeld van RonieO' diCampo �^ajus Flaminius lei deeze poort te gelyk met de flraatnbsp;Marzo,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pius IV. deedze door Vignola vernieuwen, en de

buitenzyde verfieren. Zy heeft vier dorifche zuilen van marmer, met haare behoorlyke piedellals en kornisfen*nbsp;Op de laatden is een attiek, die het Pauslyke wapen ennbsp;een paar groote horens van overvloed draagt. Tusfchennbsp;de dorifche zuilen liaan de flegt gewerkte flames vannbsp;Petrus en Paulus door Monchi, een leerling van Micha�*nbsp;Angelo. De zyde naar de Stad deed Alexander VII., bynbsp;de koraft van Koningin Chriflina, door Bernini bouwen-Op elke zyde der poort ftaan een paar gekoppelde dori'nbsp;fche pilaflers, en boven een attiek, nevens �t Pauslyk�nbsp;wapen, gelyk op de buitenzyde. De evenredighedennbsp;verbindtenisfen zyn in dit gebouw gebrekkelyk. Het wa*nbsp;pen en de feftons fchikken zig in �t geheel niet naarnbsp;benedenfle architektuur.

�belhk. Midden op de Plaats voor de poort ftaat een pragtiS� Egiptifche Obelisk, die haar een edel aanzien geeft.nbsp;is io8. Roomfche palmen, het kruis 17A, dog het piede'nbsp;flal met de bafis waarop hy ftaat 37. palmen hoog,�t wel'^nbsp;alles te zamen een hoogte van 162. palmen, of 81, ParyS'nbsp;fche voeten, maakt. Hy is met hieroglyphen verfierd. A**'nbsp;guftus deed hem van Heliopolis naar Romen brengen,nbsp;in den Circus Maximus oprigten. Hiervan kreeg bynbsp;naam, gelyk uit een opfchrift op het piedeftal blykt. 0^^nbsp;dit koftbaare gedenkftuk is Romen aan Sixtus V. fchuldig�nbsp;die het, in �t jaar 1589., door Fontana deed oprigten,nbsp;dat het, nevens den Lateraanfchen obelisk, uit de puiO'nbsp;hoopen van gedagte renbaan getogen was. (*)

DOOR. ITALI� N.

Niet ver van de Porta del Popolo lag het graf van JPquot;. W-jk tlomiciaan, �t welk naar toskaanfche order gebouwd, etidi Campgnbsp;Wet marmer ryklyk verfierd was. Nero werd hier, volgensnbsp;Suetonius, van zyn twee voedfters en zyne meefteres begra- Graf vannbsp;Ven. Het monument heeft veele eeuwen gedaan, en denbsp;duivels hielden, in de gedaante van zwarte kraayen, opquot;nbsp;een nootenboom daar digt omtrent, by de afch van Neronbsp;vlytig de wagt, tot dat Pafchalis II. ze, in�t jaar iioo.

5a een vallen van drie dagen, veele omgangen en gebeden, verbande, den boom orahouwen, verbranden, en de afch, nevens die van Nero, in den Tiber fmyten deed.

Ter gedagtenisfe deezer duivelbannery werd hier een altaar opgerigt, over �t v.-elke in,de volgende eeuw, op kosten van �t volk van Romen, de kerk van Madonna delnbsp;l'opolo gebouwd is.

Paus Julius II. deed deeze kerk met goede fchilde- Madonna tyen voorzien, en Alexander VII. door Bernini met VmkiL-delpopole.nbsp;doorfel vetfieren. De andere kapel ter regterhand heeftnbsp;Tontana naar de roomfche order gebouwd. Zy heeft tenbsp;Veel zuilen, dog een fchoone marmeren vloer, en is in �tnbsp;geheel ryk aan marmer. Boven het altaar aan den wandnbsp;^eeft Maratti met olieverw de ontvangenis van Maria, ennbsp;daaronder een zamenfpraak gefchilderd, waar de h. Joan.

5es Haat, de h. Gregorius in een armlloel zit, en zig van den Heiligen Geeft, in de geftalue eener duive, iets in �tnbsp;'^ot luifteren laat. Een wonderlyke inval! De koepel isnbsp;quot;^oor Lodewyk Gazzi, in de manier van Pieter van Cor-*egt;na, dog met geen juifte tekening, befchilderd. Indenbsp;derde kapel zyn de fchilderyen van Pinturicchio. Dewylnbsp;Werken onder de oudften hooren, zien zy �er gothifchnbsp;�*'tquot; Hier en daar vindt men verguldfels op de muuren.

^en ziet �er egter eenige aartige koppen onder. In den ��gter kruisgang vertoont zig een Mariabezoek door Gio-

REI S - B O E K

di Campa beelden van beide de Kardinaalen Cibo heeft Cavallini� (30 flatues aan de beide graflieden op �t koor Andries San-fovino vervaardigd. De (landbeelden in �t middellle fchipnbsp;zyn volgens de tekeningen van Bernini door Naldini ennbsp;Rosfi gehouwen. In de kapel ten einde der zvdgangednbsp;ziet men de bekeering van Paulus, en de kruisfiging vannbsp;Petrus door Caravagio. Het koloriet in beiden is zeernbsp;leevendig, dog de zaraenllellingbuitenfpoorig zonderling*nbsp;In de eerde kapel ter flinkerhand heeft Hannibal Caracdnbsp;een Mariahemelvaart, en Michael Angelo da Caravagio dsnbsp;ftukken ter zyde,welken liegt opgefchilderdzyn,gemaakt.

�bigi. onder de aartigllen van Romen. De architekt was Balt' hafar van Perugia. Zy is, zo wel over �t geheel, als ii*nbsp;haar deelen befchouwd, van fchoone evenredigheden. Ge'nbsp;kanneleerde korinthifche pilaaren, van wit marmer, in we*nbsp;ge�venredigde grootte, gaan tot aan de koepel, die, zt�nbsp;wel als haar vakken, van onberispelyke llruktuur is. D�nbsp;piramides in de zydarkades zyn eenvouwdig, en geeveti�nbsp;gelyk het hier de beftemming medebrengt, een akelig aanzi^quot;'nbsp;Auguftyn Chigi van Siena, en Sigismund Chigi, liggennbsp;onder begraven. Eenige architekten berispen �er aan,nbsp;het oogmerk van piramides is van alle zyden gezien te vvof'nbsp;den, en dat zy deswegen vry, en nooit binnen in e��nbsp;gebouwd Haan moeten. De moza�eken aan de koepelnbsp;wel naar Raphaels tekening, dog zeer liegt uitgevoerd*nbsp;De agt fchilderyen van de hillorie van Adam en Eva in d�nbsp;attiek zyn , zo wel als de vier jaargetyden aan de koep�l'nbsp;pilaaren, naar Raphaels tekeningen, door Fra Sebaftiao*^nbsp;del Piombo begonnen, en door Francisciis Salviati vol'nbsp;tooid. Zy zyn voor een kerk te naakt en ongevoegly^�nbsp;dog in eene groote manier uitgevoerd. De geboorte va�

op het altaar heeft Piombo ook gefch�cferd, net ^ is graauw en ftyf. Voor �t altaar is een bronzen basre-^,- Campi *nbsp;in antieken fmaak, waarop Chriftus met de Samari-ikSarz�.nbsp;taanfche vrouw , en de vermeerdering der brooden verbeeld zyn.

In de nisfen van deeze kapel liaan vier beelden van wit ��armer. Jonas en Elias van Lor�hzetto (*) volgensnbsp;Raphaels tekening. Jortas is de belle van beiden, en zitnbsp;een walvifch, met den eenbn voet op zyn geopendennbsp;bek. Het beeld gelykt veel naar dat van Antinous in �cnbsp;belvedere. Eenigert aeenen, fchoon zonder grond, datnbsp;Raphael het gemaakt heeft. DeeZe grooce fchilder heeftnbsp;��egt;oit zig llerk op �t beeldhouwen toeg�legd, 'en de Jonasnbsp;te konllig, dan dat hy van een Oiig�befFende hand komennbsp;^O�de. De beiden beneden llandb�elden, zo wel als de'nbsp;�tafdeden , hebben Bernini tot maaker. Het eene verbeeldt den Profeet Habakuk, die van een engel uit de 'nbsp;^'�euwenkiiil gehaald wordt. De profe�t is fchoon, maarnbsp;engel kwalyk getekend. Het andere is Daniel in denbsp;'^�uwenkuil, �t welk veel uitdrukking heeft. De profeetnbsp;�f^pt met opgeheven handen den godlyken bylland aan.nbsp;beiden is het vleefch fchoon uitgewerkt, de gewaadennbsp;ligt, dog de plooyen te veel verward. Het graffchrifcnbsp;iemant, die van den beet eener kat in deeze kerk ge-^^'��ven is, -is zonderling;

Hospes, difce novum mortis gemis, improba feiiSt Cum trabitur, digitum mor del, �? intereo.

) Wy hebben boven, by �t Pantheon, Winkclmans oordeel ovet �tS�zetto aangehaald, waarvan deezen Jonas gefproken wordt.

REIS-boek:

zelven liaan de paarden eer de wedloop in de carnaval kS' gint. (¹) Men ziet tusfchen beide de kerken langsnbsp;Corfo lynregt af, en op elke zyde der Plaats ligt insg^'nbsp;lyks, eene lynregt getrokken flraat, �t welk een;treflyk g^'nbsp;zigt maakt. De eene is de tot hier toe befchrevene SiraJ�nbsp;del Babbuino , en de andere de Strada di Ripecta, wel^^�nbsp;naar de haven van dien naam leidt. Op de hoekennbsp;deeze ftraaten met het Corfo maaken Haan de twee kerkei��nbsp;De daarby gehoorige kloofters zyn voor weinig jaare�nbsp;nieuw opgebouwd, en geeven een regelmaatig fieraadnbsp;�t begin van �t Corfo. De Kardinaal Gaftaldi heeft bei�^�nbsp;kerken, zynde hy lang Pauslyke fchatmeefter geweeft,nbsp;daar, door zeer ryk geworden, doen bouwen. Wy zuU^�nbsp;ze nu naauwkeuriger befchryven.

Miracoli. den Ridder Raiualdi begonnen. De Kardinaal Gafts^'^' deed ze naderhand, volgens Rainaldi�s plan, door Foquot;'nbsp;tana en Bernini verlieten, en haar zo wel van binnennbsp;van buiten de tegenwoordige fchoone gedaante geeven. penbsp;voorzyde pronkt met agt traveftynfteenen beelden, vannbsp;reiii en andere meefters,agter de welken zig de koepelnbsp;heft. De koepel, zo wel als die �er tegen overnbsp;heeft een llegie gedaante. Dog het portaal van Fontad¹nbsp;is des te fchoonder. Vier zuilen , waarop een gevel rud �nbsp;maaken een portiek, door den welken men aan denbsp;ge�venredigde deur komt, en twee andere, meer agtef'nbsp;waards ftaande zuilen, maaken op beide zyden den ingangnbsp;door-de zyddeuren.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pg

_ bouivkonft binnen in dc kerk verdient lof; de klo- jV.Wjh^ ^'��'liifche order heeft een wel ge�venredigde grootte, dog�� Cam^�nbsp;arcade op �t koor is te eng. De koepel is cirkelformig.-^^'*^*�*nbsp;beeldhouwwerk op het hoofdaltaar heeft Antonie Raggi,nbsp;de tombe van den Kardinaal Gal�aldi en zyn broeder,nbsp;hun borftbeelden van brons, de Ridder Lucenti gei-�^^akt.

, ^e buitenge architektuur der kerk Maria di Montefanto Maria di '^olmaakt dezelve met die der voorgaande; dog de bin MonteSart'^nbsp;is niet zo g�ed, vallende de korinthifche ordernbsp;quot;^ar evenredigheid der eironde koepel, te laag, en fchy-J^nde cie voet waarop de koepel ruft van een ongemeensnbsp;�Oos

REIS-BOEK

tv. ,daartoebelioorende kerk ftaat aan �tCorfo, en pronkt��^ di Campa een heerlyke voorzyde van Karei Maderno. Beide orders�nbsp;ilarzo. 20 wel de dorifche, als de bovenfte roomfche, hebb^�nbsp;goede evenredigheden. De deur is wat te groot,en fprio�^nbsp;voor een voorzyde met pilaliers te veel voorwaard.',nbsp;zyddeuren daarentegen vallen zeer klein uit. Van bino^*nbsp;ontbreeken �er geen fieraaden. In de andere kapel ter regr^^�nbsp;hand ziet men een groot basreli�f, verbeeldende S. Frs'�'nbsp;ciscus op de wolken, een Marienbeeld,tergeneezingvao^^nbsp;onder hem zynde kranken, aanbiddende. Daar is veelnbsp;in; het beeld van den heilig is fchoon; dog �er heerfa'�*'nbsp;een zeker gewoel in, dat het oog nergens ruft geeft,nbsp;kind op den voorgrond fchynt daar alleen gelegd te

mans, de ander voor de vrouwen is'. Op �t feeft van h. Jacobus huwelykt de broederfchap van dien naamnbsp;ge arme meisjes in deeze kerk uit.nbsp;iJ. Rocco. De kerk S. i?�fcoligt, nevens een klein hospitaal,nbsp;de Strada Ripetta, en heeft goede fchilderyen vannbsp;brefe, Balthafar Peruzzi, en Baciecio. Van den laai^^'^�*

OOR ITALI� N.

Wers. Zy vertoont zig wel, dog het vender in de tweede y// hrder is te groot. In de andere kapel zyn de Mariaas hy di Campsnbsp;liet graf van Chriflus van Jofef del Baflaro, die voor i^MarstOinbsp;l'onft te vroeg gellorven is. Men ziet in �t ftuk de bly-l^en dat hy een groot meefter zou geworden zyn. De h.nbsp;Hieronymus, nevens den engel met de trompet, in de derdenbsp;l^apel, is ook van hem, en heeft veel van Guercino�snbsp;kianier.

Porto di Ripctta is de plaats aan den Tiber waardefche- Porto di pen, die allerlei voorraad van eetwaaren, olie, en diet-Ripettd.nbsp;Selyken, uit Sabina en Umbrien naar Romen voeren , aan-l^otnen. Clemens XI. deed hier een fchoon�n trap metnbsp;Wede treeden, opfchriften en fonteinen, aanleggen, �tnbsp;quot;�elk zamengenomen deeze zo genaamde haven een aartignbsp;sanzien geeft. Niet ver van daar is de van Clemensnbsp;^11. aangelegde timmerplaats, insgelyks aan den Tiber.

Het Palazzo Borghefe ligt een weinig zuidwaards van Pakh �'orto di Ripetta, en is ten opzigte der fchilderyen het^arg�v/?*nbsp;Voornaam e van Romen. Martin Lunghi bouwde in �tnbsp;iiiar i�;9o. de voorzyde voor den Kardinaal Dezza. Deeze ^nbsp;quot;oorzyde is 185. voetbreed, Flaminius Ponzio bouwdenbsp;zyde naar Ripetta. Naderhand is nog een groot gebouwnbsp;quot;oor de bedienden, en andere tot het huis behoorende lie-'l�n,door Antonie BatiHi gebouwd. De ruime omtrek geeftnbsp;dit Paleis, g�lyk als aan de anderen te Romen, eertnbsp;�del aanzien; dog de architektuur valt, wegens de groot�nbsp;�snvouwdigheid, mager uit. (*) De met een keten oirt-�eevene kleine Plaats voor den hoofdingang vergroot dit aan-, en kondigt de woonplaats eens vorften aan. De bin-quot;finlie plaats is, tegen de gewoonte der Romeinen, zeer

(') Naar den buitenften omtrek, of naar de grondlekening, heeft paleis Wat van de gedaante eens klawkts. Men rekent het voot

3o8

ir. JVjk ,ruim. Men geeft den grootften gebouwen gemeenlyk �i Campo enge plaatfen, om ze voor de zon te befchutten. Rondo�nbsp;Marzo, deeze plaats gaan twee gangen met arcades boven malkan*nbsp;der, welken meer dan op honderd zuilen van dorifche o'*nbsp;ionifche order ruften. Boven deeze gangen is nognbsp;attitche order. Men ziet op de plaats verfcheiden antieken, als een Julia, een Fauftina, een Amazone, enz.

Beneden heeft dit Paleis elf vertrekken, vervuld omtrent zeventienhonderd origineele fchilderftukken. GeeOnbsp;ander Paleis te Romen kan met dit ten aanzien der menige�nbsp;en waarde der ftukken vergeleken worden. In deezenbsp;zameling vindt men byna iets van eiken Italiaanfchen nje^�'nbsp;ter van naam. Wy hebben reeds in de Inleiding van k�nbsp;eerfte Deel aangemerkt, dat zy als een hiftorie der ftkd'nbsp;derkonft van de verfcheiden Italiaanfche fchoolen, en d�nbsp;wel naar haaren aanvang en voortgang-, bevat. Plet 20**nbsp;voor de liefhebbers niet alleen aangenaam, maar ook o�nbsp;tig zyn, als men de ftukken volgens de fchoolen, ennbsp;veel als mooglyk is, in een tydkundige order fchikte.nbsp;een hcerlyk werk zou het worden, indien de bezittefnbsp;fchoonften naar zulke een fyftematifche order in plaat d^^*^nbsp;brengen, vooral daar van de geheele menigte �er misfcki^�nbsp;geen twaalf door middel der graveerkonft zyn bekend �nbsp;worden ! By �t inkomen in deeze elf kamers geeft

de bouwkonft o�u�r de vier merkwaardige paleizen van Rol�*** volgen deeze oude vaarzen s

DOOR I T A L I E N.

ft�kken, welken men zien, en �ernaar believen zig mede bezig houden kan. By het teruggeeven der lyft geeft men di Camponbsp;6en drinkpenning van drie of vier Paoli. Het warenbsp;^enfchen dat in de andere paleizen dit pryslyke gebruiknbsp;'verd nagevolgd, in plaats dat men gemeenlyk van den op-^igter begeleid, en met zyn gezwets gekweld wordt. Hetnbsp;Js dit volkje maar te doen om fchielyk gedaan te hebben ;

^en Rubens, of wat naam hun �t eerft infchiet, en maaien dat de liefhebber in dwaaling, en de kenner in ver-'''arring gebragt en verdrietig wordt. By alle deeze voor-^eelen der Borghefifche gallery is het jammer , dat �er ''Oor de (lukken niet genoeg zorg gedragen wordt. Zynbsp;bangen in kamers die nooit dan voor kykers geopend worden, en, dewyl zy gelykvloers liggen, zeer vogtig zyn.

I^it bemerkt men, vooral in �tvoorjaar,aan den muffenreuk 2eer duidelyk. Hoe fchadelyk dit voor een zo kodbaarenbsp;''erzameling is, kan men ligt begrypen. Haar bederf wordtnbsp;maar des te meer door verhaaft. Wy zullen de fchoonftenbsp;bokken aanwyzen , zonder ons aan een zekere order tenbsp;binden.

��n der fchoonlle (lukken van Romen. (*) Zy fchieten^� Dome-�et pylen naar vogels in de vlugt, en Diana geeft eener nicbim, '�ymfe, die een vogel neergefchoten heeft, den prys over.

beelden van eene nymf, welke gefchoten heeft, en ''^n de eene die ziet of zy wel gemikt heeft, zyn treflyk.

^2n andere , die zig gereed maakt om te gaan baaden, is bekoorlyk,en nog een andere, die uit het water komt,nbsp;beeft een fchoon hoofd. Het (luk heeft veele byzondere

Dl Uit de elcndige plaat van Venmrini, die in de Pauslyke Caft vcrkcft wordt, zou men dit niet opmaakcn.

�10 R E I S - B o E K

� fchoonheden, en een goed koloriet; egter doet het in di Campo 'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;groote uitwerking, �t welk ten deele dast'

bragt en �t za�nen verbonden zyii. De hoofden der ny�' fen zyn w�at eenvormig. Diana, als het hoofdbeeld, vef'nbsp;heft zig niet genoeg, en is het minft fchoon.

De Aanbidding der herders van Jakob Basfano, De kle� ren zyn ongemeen Berk opgedragen, en de houding va�nbsp;Maria is niet edel. Een h. Cecilia in Raphaels eerde �*�'nbsp;nier. De Kardinaal Borgia en Machiavel, op een dnk va*nbsp;den zelven meefter. De chriftelyke liefde, een bekoorly^nbsp;beeld van Guercino. De vier elementen van Albani, �*nbsp;een drooge manier, waarom veelen ze voor origineel ho*'nbsp;den. De zogenoemde Schoolmeeder, of een oud �**nbsp;met een boek in een armdoel zittende, een vermaardnbsp;van Titiaan, waaraan men de uitdrukking, het koloriet�nbsp;en de tekening bewonderen moet. Van denzelven eennbsp;met twee vrouwen, waarvan de eene, die gekleed is, tgt;Pnbsp;een badkuip leunt, en de naakte aan �t eind daarvan z�'*nbsp;terwyl een Cupido voelt of het water warm genoegnbsp;Het koloriet is fchoon. In �t algemeen is deeze verza�*'nbsp;ling zeer ryk in (lukken van Titiaan.

De h. Magdalena tweemaal in �t klein van Hannih*' Caraeci. Beiden zyn in een groote manier getekend. P�nbsp;eene, welke in de woederny verbeeld wordt, ziet �er 'V*'�nbsp;manlyk uit; in de andere, die op den kant van �t liuk ꮒnbsp;bragt is, en een engel by zig heeft, bemerkt men

(*) In de fliafkamer, die de zesde in de ry de vertrekken is, gen verfcheiden bcekten van Venus en eene Plyche van hem.nbsp;kamer bevat een verzameling van welluftige ftnkken. Daartoe hsnbsp;hooien, eene Leda van Leonard da Vinei, Adartr en Eva vannbsp;^Belljno, eene fchoone bacchante van Lavinia Fontaaa, eene Vt^*l**nbsp;fi� Palm? den ouden, enj.

DOOR ITALI� N.

fcboon karakter. Een doode Chriflus met twee weenende engelen, een piquant ftuk van Gucreino. De b. Cecilia di Camp�nbsp;Van Domenichino. In haar trekken heerfcht veel bekoonbsp;ting, dog de handen zyn droog. De Bevalligheden, Cupidonbsp;blindende, van Titiaan. In de Bevalligheden heerfcht eennbsp;fchoon karakter, en het koloriet verdient inzonderheid lof.

De duivel wil hem met zyn klaauwen verfcheuren, en een ieeuw hem opvreeten. In �t hoofd des heiligs is een grootenbsp;Uitdrukking. De zamenftelling en tekening zyn goed, ennbsp;de engelen in de glorie ongemeen bevallig aangebragt. Eennbsp;fchoon vrouwen hoofd met blonde hairen van Titiaan.

In eeue gallery, die met veel verguldfels en fieraadeii van flegten fmaak voorzien is, ziet men agt fpiegels, welker fcheuren Ciro Ferri met kindertjes, bloemen, en andere fieraaden, konfliglyk befchilderd heeft. Dit ftaat zeernbsp;aartig, en komt naby de manier van Pieter van Cortona.

Zeflien antieke koppen, van Keizers en Biirgemeellers, uit Porfier, ftaan op bullen van alabajiro Qotognim. Hetnbsp;ontbreekt in de kamers niet aan kollbaare marmeren tafels,nbsp;vvaaronder die welke in de boekzaal (laat uit cotognino is.

De overige meubelen zyn zeer liegt. In een paar kamers Zyn marmeren fonteinen gebragt, die ze des zomers zeernbsp;aangenaam verfrisfchen.

Een andere kamer is van wegen eenigen in lyflen gezette tekeningen merkwaardig. Van Julius Romanus ziet �en een paar legers op marfch, een triomf, een flaapen-*^en jaager, dien eenige nymfen in �t water willen fmyten,nbsp;een zwynenjagt, een menigte volks uit het amphitheater kO'

�ende. De doode Adonis in de handen der Bevalligheden Cupido beklaagt hem, Venus weent, en eenige mingodt-jes doorbooreu het zwyii met pylen. Raphaels tekeningnbsp;V 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van .

SI2

den flag van Konftamyn, die Julius Romanus in't Campp Vaiikaan gefcbilderd heeft. De drie daaronder geplaatftenbsp;iJoTM. basreli�fs zyn naar dezelve tekening gemaakt, en van Raphael getekend. Verfcheiden moza�eke ftukken, als hetnbsp;portrait van Paul V, en een paar vogels, die op een eikennbsp;tak zitten , en zeer natuudyk gedaan zyn.

Maria met het Kind en den h. Joannes van Andrea del Sarto, riet hoofd van Maria is ongemeen fchoon, hetnbsp;koloriet valt in �t violette, en de omtrekken der beeldennbsp;zyn niet zagt genoeg. Een fchoone tekening van Raphael,nbsp;verbeeldende Chriflus begraafnis, die zeer uitvoerig is�nbsp;fchoon 'er weinig werks in fchynt te zyn. Een begraafnisnbsp;van denzelven,in zyn eerrte manier,op hout. Betekeningnbsp;is droog, dog juifl:, en in de hoofden is veel uitdrukking-De verlooving der h. Gathariiia zeer bekoorlyk en los vannbsp;Parmegianino gefchilderd. Het hoofd der heilige heeftnbsp;veel bevalligheid. Op den voorgrond aan den kant ziet mennbsp;een zeer groot hoofd van Jofef, �t welk met het overigenbsp;geen evenredigheid heeft.

In �t jaar 1763. ontdekte men in de Borghefifche Monte Dragone te Frascati aan drie marmeren tafels een�nbsp;zonderlinge eigenfchap, weswegen men ze hierin �t Paleisnbsp;bragt. Zy zyn uit een antieke kornis genomen , die tne�nbsp;door gezaagd heeft, om �er een kamer mede te bevloeren-Het zonderlinge is, dat zy week zyn, zig buigen, ennbsp;der regt drukken laaten. Haar lengte bedraagt 3, voet ennbsp;de dikte omtrent i. duim. Als men ze met de einden ergens opiegt en �t middelfte hoi laat, zo zakt dat omtrentnbsp;1. duim in. De Abb� Sauvages, die ze het eerfle onder-zogt heeft, denkt, dat het marmer door de lengte desnbsp;tyds, en de werking der lugt, de lymagtige drooge deeltjes , welken de buigzaamheid der andere deelen pleegen

�500R ITALI�

'5 beletten, verloren beeft. Hy bevond te gelyk dat deeze jy �3fels geen veerkragt, geiyk ftaal, (*) hebben, maar al-o'/

Isen buigzaam zyn, want zy krygen gebogen zynde van^'*�*'*�-^elven haar voorige gedaante niet weder,dog moeten door �en uiterlyke kragt daar wederom in gebragt worden. On-�^ertusfchen blyft dit verfcbynfel altyd zonderling, wyl mennbsp;^ geen ander marmer iets diergelyks befpeurt. Het moetnbsp;�en byzonder foort van marmer uit een groef zyn, dier-Selyke men niet meer heeft, of �er moeten ongewoonenbsp;'^orzaaken geweeft zyn, welken het deeze eigenfcliap ge-Seven hebben.

In het binnende van �t Paleis ligt een kleine tuin met ''eel bedriegfonteintjes. Uit drie-riisf�n komen kleine watervallen af, die van flegten fmaak zyn. Men vindt nietsnbsp;Sfoens in deezen tuin, maar hy beliaat uit vierkante bedden met bloemen bezet, en met fteenen ingevat. Op ze-''ere afflanden ftaan citroenboomen in aarden pottten. Hetnbsp;'beeldwerk is hier (legt, uitgenomen een klein basreli�f,

�gt;ider zo veel vrouwelyke beelden, met een ftadskroon �t hoofd, waarvan de eene een offerkelk heeft, De zamen-^'^lling is eenvouwdig, en de drapery navoigens waardig,

Op de eerde verdieping, welke de Heeren bewoonen, de wintervertrekken met goede fchilderyen van Pons-['�j Tempeda, Pieter van Cortona, en anderen, verllerd.nbsp;de grootde kamer heeft Giacomo Piazza, een Kapa.lt;nbsp;aan de fries de gefchiedenis der Koningin van Sche-en den roof der Sabynfche vrouwen gefchilderd. Ooknbsp;�atfareekc het niet aan koflbaare behangfels naar de modellen

V 5

�i Campo genaamde y?ai//t�', waaronder een van ebbenhout met edel� Marsio, fteenen bezet, en met bybelfche hiftorien op goudennbsp;ten verfierd, dat op 20000. dukaaten gefchat wordt.

Op de bovenfte verdieping, waar ook de tairyke biblio' theek des overledenen Kardinaals Scipio Borghefe ftaat,nbsp;een ry van kamers naar den nieuwften fmaak en zeer kod'nbsp;baar ingerigt. De zolderftukkeu heeft Corradi, een Nap*^'nbsp;litaan, ineeft gefchildecd. In de zaal ziet men agt groot�nbsp;landfcbappen van den bekenden, en nog in Frankryk I��'nbsp;venden fchilder, Vernet, waarvan �er vier de tyden va�nbsp;den dag voordellen. De behangfels en vloeren zyn fchoo�*

fte antieke marmer. Men zal weinig kamers te Romen 20 modernen fmaak vinden, waarom'zy ook, omze teg�**nbsp;de vogtige lugt, die �s winters te Romen heerfcht, te h�nbsp;fchermen , in dat jaargetyde altyd warjn geftookt tvofnbsp;den. De hoofdtrap van �t Paleis is een wenteltrap j �'*nbsp;veel ouder dan het tegenwoordige gebouw zelf. Zy isnbsp;Bramante�s architektuur.

Niet ver van dit Paleis ligt het Collegia Clementina-, de Piazza Nicofta, en behoort aan de order dernbsp;Hieronymus Emiliani ftigtede deeze order in �t jaar i53��nbsp;met inzigt om ze voornaamlyk voor de opvoeding

weezen te doen zorgen. De naara is afkomftig vao vlek Somasco , tusfchen Milaan en Bergamo , waa�nbsp;lligter het eerde gebouw daartoe aanlei. Clemens �nbsp;naar wien het Koilegie genaamd wordt , deed het �nbsp;voor de adelyke jeugd te Romen bouwen, en het is gt;nbsp;vens dat der Jefuieten,het geen waar de meede voorna�nbsp;.families hunne zoonen ter opvoeding naar toe zennbsp;Jakob della Porta was�er de bouwmeeder van. Binnen isnbsp;gartig theater, waarop de jonge heeren komedien fp��

DOOR ITALI� N.

In �t jaar 1764. heeft men hier twee treflyke lykbiisfen van tafalt, die eirond, en 6. voet lang zyn, gebragt. Mennbsp;heeft in geheel Romen niets van dit foort van bafalt, �tnbsp;'velk in �t groene valt, en met aderen van chalcedon ver-�nengd is. Zy zyn aan de Via Appia, niet ver van de ba-lt;^en van Caracalla en de kerk S. Cefareo, gevonden.

*oe behoorde. Zy begint by de Plaats voor die brug, en �oopt langs den Tiber naar de lange fchoone Strada Jn�anbsp;�ot aan Piazza Navona.

Rondom de brug der Engelen was voortyds het fchoon-der Stad; thans woonen daar weinig voornaaine lieden.

Palazzo Cicciaporci, anders Alberini, in de Strada dc' Pa�azzt ^�ncbi, is van Julius Romanos architektuur, en wordtnbsp;''Oor de bouwkonO: als een der inerkwaardigften gehouden.^�''^'*

quot;^ogea over ftaat Palazzo NicoKni, van de architektuur des hatoemden Florentyner Jakob Sanfovino. Op de plaats innbsp;t Zelve ziet men een groep van Mars en Venus, af koine's van de hand van Mofchino , een zoon van Simoanbsp;^�osca. Vafari maakt �er veel ophefs van.

hier gebouw van Banco di S. Spirito behoort tot het Banco di ^�sphgal des H. Geefts., en is van Bramante gebouwd. Spirit�.

V. Voorheen was hier de munt, die nu by Belvedere Is, I� f�i Ponte, deeze bank liggen veele ryke lieden hnn geld, zynde bs'-hospitaal voor het zelve verbonden.

In den hoek der nabuurige Plaats, tegen over de $, Giovanni de' Ftorentini, toont het volgende opfchrd^nbsp;een merkwaardige en fchriklyke overftrooining aan, ennbsp;gelyk de hoogte waartoe het water gedegen, was. 2/nbsp;viel voor op kermisnagt van �t jaar 1508. onder Clementnbsp;VIII.

flic unda inclement, dum fub Clemente fuperbil gt; Pacis Rcx oritur, Tibridis ira perit.

De Paus kwam even van �t bezit neeraen van Ferrara t�' rug, en had den 20. December zyn it�treede gedaan.nbsp;had van S. Jan af byna onophoudelyk geregend, ennbsp;Tiber veroorzaakte veele kleine overdroomingen; dog d�'*nbsp;23. ving hy aan zo fchielyk te deigen, dat den 24.nbsp;feheiden huizen in de Stad invielen, en vvegfpoelden. D��nbsp;25. �s morgens vroeg was het water �t hoogd, en de S�^nbsp;heele omtrek van de Rotonda, de Minerva, en de Piaz**nbsp;Navona lag onder water. Hy kwam tot aan den trapnbsp;Pieterskerk; de Poiue S. Angelo en Ponte S. Maria dre�'nbsp;ven weg. Den 27, kwam het water weder binnen zJ'quot;nbsp;boorden. (?) Het droomde oindreeks Ponte S. Ang�*�nbsp;zo derk, dat men de van den vloed overvallen inwoond�''�nbsp;bezwaarlyk met fehuiten redden kon. Die het digftnbsp;de brug en in de barakken van �t badion van Gregori�*

xiif-

DOOR ITALI� N.

*gt;ec eene op het andere, tot dat zy langs afgelaten ladders di PctiU. op de brug konden komen.

De kerk van S. Jan den Dooper, den Fiorentynen toe- s. Ciovan' ^eliooreude, ligt in de Strada Julia, niet ver van �t ge- fit Batijlanbsp;hielde opfehrift, Eenige Fiorentynen (ligtten hier in �t ]aar ^

�en hospitaal, en Leo X., een Florentyn, maakte �er eeil ^erspelkerk van, voor zyne te Romen woonende landslie-*^en. Den 2. Augullus vieren de Ridders van S. Steven,

'^an de welken wy by Pifa gefproken hebben j hunnen heJ-ter eere, een groot feeft in deeze kerk. Clemens XIL '^oed haar door Alesfandro Galilei een nieuwe voorzydenbsp;Sneven, die met marmeren basreli�fs verfierd is. Zy heeftnbsp;^^vee korinthifehe orders boven malkander. Dog de archi-^akt had beter gedaan van onderen deionifchen te plaatfen ,

Ok de zuilen niet half in te metfelen. Het piedeftal der dovende zuilen doet een (legte werking, vooral dewyl �ernbsp;^2 onderften geen hebben. De kornis des gevels f�hyntnbsp;'�sar reden der zuilen die hem draagen te zwaar. De voor-^yde is met ftandbeelden van Florentynfche heiligen ver-^�rd, dog �er zyn nog eenige nisfen leeg, om met den tydnbsp;�evnld te worden.

Het hoofdaltaar, welks basreli�f den doop van Chris-'hs verbeeldt, en door Antonie Raggi gemaakt is, heeft tot quot;�ahitekt Borromini gehad. Ter wederzyde bemerkt mennbsp;�eae fchoone tombe van de familie van Falconieri, die hetnbsp;�'iaar geftigt heeft. Op het altaarftuk in den regter kruis-�Shg heeft Salvator Rofa de h. Cosmus en Damianus opnbsp;quot;an brandftapel verbeeld: de engelen, om hoog verfchy-quot;snde, jaagen de beulen en foldaaten een grooten fchriknbsp;*sn. Het koloriet is friich; de zamenllelling en de uitdruk-tng geeven een bewys van �t vuurige genie des lueellers.

3i8 R E I S . B O E �t

zonderlinge inval zyn de beenen van een geva!!^�^ ii Pmte. man, wiens lichaam niet in het Hult is; zy liggen daar alSnbsp;of zy afgehakt waren. De tombe by de deur van dehnbsp;Prelaat Abgardi Corflni heeft Algardi , en dat van dertnbsp;Prelaat Accajoli, Hercules Ferrata gemaakt. Magdalenanbsp;door den engel naar den hemel gedragen j in den kruisgangnbsp;ter flinkerhand, heeft Baccio Campi, de leerraeefter vadnbsp;Pieter van Cortona , gefchilderd. De andere altaarftukkednbsp;zyn meell: van Civoli, Santi Tito, en andere Florentyned�nbsp;Aan den eerften pilaar van �t fchip ziet men een walnbsp;geordonneerd grafteken van den Marquis Capponi, dootnbsp;den Franfchen beeldhouwer Michael Angelo Slodtz. Eadnbsp;vrouwlyk beeld leunt op denzark, en heeft een boek�nbsp;aan haar voeten ligt een lam, insgelyks bp een boek�nbsp;waardoor de konftenaar de zagtmoedigheid des overled^'nbsp;hen en zyne liefde tot de weetenfchappen heeftnbsp;uitdrukken. Twee Genies draagen zyn portrait in eennbsp;daillon. Het bouwkundige is aan dit gedenkteken, evednbsp;zo zeer als de fchrandere keus van verfcheiden kleur^dnbsp;van marmer, te pryzen. Behalven dit, zyn �er de toid'nbsp;bes der Marquifinne Riccardi , en eeiiige anderennbsp;zien.

Deeze kerk (laat aan den ingang der Strada Julia, eed� der langfte en bede draaten van Romen, welke Juliusnbsp;op de oude Fia re^a heeft doen aanleggen.

dat men byna den vinger der eene hand daaronJ^* Ji Pokte, ontdekt. Het hoofd is nieuw, en fchikt zig in aanziet*nbsp;van �t marmer en het werk wel voor het beeld. De koos-tenaar heeft het een lanrierkroon opgezet, en fehyntnbsp;niet om gedagt te hebben, dat het hoofd voor een beelc*nbsp;der Eerbaarheid gefchikt was.

Als men uit de (iraat de� Coronari naar de Plaats Navon* gaan wil, komt men eerfl; aan de Piazza della Pace, dig'nbsp;by de welke het huis Rolandi ligt, waar eertyds een be'nbsp;roemd kabinet van penningen, allerlei oudheden en zeld'nbsp;zaamheden, plegt te zyn.- Deeze fehoone verzamelingnbsp;meert verlirooid; alleen wordt �er een gering gedeelte va�nbsp;in een zeker huis op de Piazza Farnefe bewaard.

J.aPace, La Pact, of Maria della Pace is gebouwd ter voldo�� ning eener gelofte die Sixtus IV. terwerkryging van de'*nbsp;vreede gedaan had, toen, in �t jaar 1480. Italien doo'nbsp;de Turken met een inval gedreigd werd. Alexander Vlf�nbsp;deed de kerk by eene diergelyke gelegenheid herboU'nbsp;wen , toen men nnamlyk den vreede ouder de Chrift^�nbsp;vorllen zeer verlangde. De voormaalige reguliere Doi�'nbsp;liceren van �c Lateraail zyn in �t bezit deezer kerk gekO'nbsp;men. De groote Ichilder, Pieter van Cortona, heeft a**''nbsp;dezelve'zyn bekwaamheid als bouwmeeHer getoond.nbsp;voorzyde beftaat uit twee orders boven malkander.nbsp;benedenrte is dorifch , en maakt een uicfpringendennbsp;'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiek in de gedaante van een halven cirkel, �t welk de ker'^

een ouden tempel doet gelyken. De bovenfte order roomfch; dog het geheel wil al te konftig zyn. VerfflO'^'nbsp;delyk wilde de meefter niet zo zeer een Huk van zuiv^'^'^nbsp;bouwkunde als een fchilderagcig gezigt leveren, en ds'nbsp;oogmerk heeft hy, vooral by zonnefchyu , gelukkig bereik*-'nbsp;De terug getrokken zyden met de medaillons vannbsp;SixtuJ IV. en Alexander VII. doen, met betrekking

DOOR ITALI� N.

De kerk beftaat van binnen uit een fchip, dat wat klein gt;s,met een agtkantige koepel van een goede gedaante. Hetnbsp;hoofdaltaar is met vier zuilen van verde antico, met ftand-heelden, en verfcheiden foorten van marmer verfierd. Opnbsp;het zelve ftaat een van de door den Euangelift Lukas geschilderde Mariabeelden. Boven de eerfte kapel heeft Raphael eenige Sibyllen gefchilderd , die veel geleden hebben. De tekening is juill, dog de zamenllelling zwak,nbsp;t welk waarfchynlyk aan de ongefchiktheid van de plaatsnbsp;P�oet geweten w'orden. De tweede kapel is, volgens Mi-'^ha�l Angelo�s tekeningen, met arabesques verfierd, dienbsp;hoog gefchat worden, dog niet eenvouwdig genoeg zyn.

Sender de koepel ziet men drie fchilderygn. De eerfte verbeeldt het bezoek van Maria, door Karei Maratti. Het is hoel gefchilderd, dog wel geordonneerd, De andere is denbsp;^�boorte van Maria door den Ridder Vanni, in de maniernbsp;Pieter van Cortona. De derde is de dood van Maria,nbsp;cor Maria Morandi. De ordonnantie is wat verward,

kerk Maria dell Jnima is van de architektuur des Maria San Gallo, (*) en heeft den bynaam van een hh�dell Ani-''onden Mariabeeld, gekregen, voor het welk een paar'�'**

goede aichitckmut der voorzyde heeft zo veel byval geven-djjj� in de kerk op �t Strand te Londen is uagevolgd, 't welk ��ct;t het voorportaal der Rotonda in de Mattensketk

3aa

r.fVyk, zalige zielen geknield liggen. Een kopy�er van ziet nie^ di Ponie. in basreli�f boven de kerkdeur. In de eerftekapel desz?'

gangs ter regterhand is een h. Benno,met hetwonderwer'^ van den vifch , door Carlo Veneziano afgebeeld. Opnbsp;hoofdaltaar heeft Julius Romanus de krooning van Mab�nbsp;door de engelen gefchilderd. De h. Jofef, Jakob,nbsp;nog een, roepen ze aan. Uit hoofde van de zwarthequot;'*^nbsp;des fluks kan men over de houding van �t zelve nietnbsp;oordeelen ; dog men ziet dat de Maria fchoon, en de u'''*nbsp;drukking in de hoofden der engelen gelukkig is.

Vermits met deeze kerk het zogenaamd Hospitium Duitfchers verbonden is, ontbreekt het hier niet aannbsp;tekens van Duitfchers en Nederlanders. Aan den derd�*'nbsp;pilaar van �t fchip ter flinkerhaud is dat te vindennbsp;Ferdinand Vander, waaraan de twee kindertjes, dienbsp;kleed houden, van Frans Quesnoy, niet fchoondernbsp;den kunnen zyn; dat van Ariano van Alkmaar heeftnbsp;zelven meefler gehad. Het gedenkteken des Kardin^�'^nbsp;Andries van Ooflenryk is van Egidio Flamingo, gelyk ��nbsp;dat van den Hertog van Kleef. Dat van den geleet^^**nbsp;Kardinaal Slufius heeft Hercules Ferrata gemaakt, Denbsp;maarde Biblioihecariu� van �t Vatikaan, Lucas Holflen''��*nbsp;ligt hier ook begraven. De voornaamfte tombe is dienbsp;Hadriaan VI. van Utrecht, aan de welke Michael

(*) Het lange graf/chtift op hem gemaakt luidt zeer roeio� fchoon hem Pallavicini, en andere Pauslykc Schryvers, wel voonbsp;eeilyk man, maar niet voor een grooten Paus houden.nbsp;fchen is het vallch, als Pater Labbe Tom. I. de Script. Eccl-fnbsp;beweert, dat men op den zark der kerk dell�Anima, deeze ra�nbsp;Paus zelven uitgedagte woorden leeft.

DOOR IT ALIEN.

De kerk van 5'. Nicctlo de Lorenep voerde voorheen V.TVjk, den bynaam in Agone, om de nabyheid van den Circus di Ponte.nbsp;Agonalis, van welks brokken zy in �t jaar 1636. door Ka S.Niccolonbsp;rel Fontana gebouwd is. De aanleg is gelukkig; van bin Lore-nen heeft zy eene ionifche order. Men kan niets rykers�^-^quot;nbsp;zien dan deeze kleine kerk. Waar zig het oog maar wendtnbsp;Ziet men niets dan wanden met koftbaare marmers overtogen , verguldfels, en verfieringen , waarvan de laatftennbsp;al te menigvuldig zyn. De gewelven van �t fchip, dernbsp;kruisgangen, en des koors zyn van den reeds dikwyls gevoelden nieuwen fchilder Corrado, dien men den Italiaan-ichen Boucher noemen kan, wyl hy, gelyk die, zynennbsp;keelden een zekere behoorlykheid weet te geeven , d�nbsp;keldere partyen te veel verfpreidt, en te veel lak gebruikt,nbsp;�log hy heeft meer verfcheidenheid in zyn koppen en houdingen dan Boucher.

De Plaats Torre Sanguina heeft haar naam naar een tiuden toren van roode bakfteenen , welken men nognbsp;*iet.

Het Paleis der Roomfche, dog oudtyds Duitfche fami-Van Altemps, is van Martin Lunghi den ouden. Op tempi, d� plaats van �t zelve (laan goede beelden, als een Her-'^oles, een Flora, een fchoone fchermer; op den trap een

bezat geen wcctenlchappen, en was het tegendeel van zyn '�otgangers [ulius II. en Leo X, die befchetmeis der konftcn wa-

324

Eskulaap, Merkuiiur, en Bacchus; in de gallery een Apolgt; e�n Merkuur, eeue Cores, een Faun, en een fchermer�nbsp;in een kamer een treflyk grafteken van Griekfch marmefnbsp;met basreli�fs, fchoone zuilen van giallo antico, porfier,nbsp;enz. In de kapel liggen de beenderen van den h. Pausnbsp;Anicetus in een fchoone antieke urne. Zyn leeven is aannbsp;de zoldering door Leoni gefchikierd.

De kerk van .S'. Apollinare hoort aan het daaraan ver* knogte Collegia Germanico, en ftaat op de Plaats van�tnbsp;Paleis des Kardinaals de Luna, die by de groote kerk'nbsp;fcheuring in �t jaar 1394. tegenpaus van BenedicWSnbsp;Xlir. was. Het Koilegie behoort den Jefuieten, en daafnbsp;.worden omtrent honderd jonge Duitfchers en Hongaarennbsp;opgevoed. De kerk is federt eenige jaaren door den Rid'nbsp;der Fuga herbouwd , en �t voorportaal voor de zehnbsp;ve, waarop de doopvont is, met marmer ryklyk verfiet^'nbsp;Het altaar fchikt zig hier niet wel, dewyl op een plaatsnbsp;waar een geduurige beweeging van doorgangcrs is de aan'nbsp;dagt te veel verftrooid wordt. De kerk heeft van binnat*nbsp;korinthifche pilafters, en over �t geheel een goeden aan'nbsp;leg. De evenredigheden zyn juill, dog vallen watnbsp;uit. De kapellen zyn ineeH mee moderne fchilderyennbsp;Placido Collanzi en andere meefters verfierd, en zeernbsp;in marmer, gelyk alles w'at den Jefuieten toekomt.nbsp;zondeiheid vertoont zig het hoofdaltaar wel. In de dett^�nbsp;kapel ter regter hand Haat een fchoon ftandbeeld vannbsp;h. Franciscus Xaverius door Le Gros. , De Helling ennbsp;kening daaraan is wel uitgevallen, dog de kleederennbsp;ben te veel kleine plooijen.

fiiiaa't�

BOOR ITALI� N.

fmaak, fchoon zy zeer verfierd is. Het met een koftbaa-ren tabernakel voorziene hoofdaltaar is van Bernini, en de di Ponte, engel daarboven van Algardi. Het Maripbeeld wordt hetnbsp;weinig konlBge penfeel van den h. Lukas toegefchreven.

Benige Grieken , wil men , hebben �t na de verovering van Konftannnopolen -herwaards gebragt. Een verlies isnbsp;het voor de kond dat hier de fchilderyen, die meed vannbsp;gtoote meeders zyn, zo veel geleden hebben , zo dat mennbsp;�er niet veel meer van ziet, Wy willen egter de voor-iiaamden aanwyzen , omdat zy in de hidorie der kondnbsp;Vermaard zyn.

Aan den derden pilaar ter flinkerhand is de Efa�as van Raphael. De kondboeken pryzen inzonderheid de knienbsp;�er van. In de kapel des kruisgangs ter regter hand zynnbsp;drie dukken van Guercino , naamlyk op het altaar de h.nbsp;Pranciscus, Hieronymus, en Joannes, en op beide zydennbsp;de h. Jacobus , en de door den h. Franciscus ter aardenbsp;geworpen Kettery. Boven de deur der andere kapelle, innbsp;den flinker kruisgang, ziet men den h. Thomas van Villanbsp;��nova , die aalmoezen uitdeelt, van Romanelli, in denbsp;banier van Pieter van Cortona, zyn meeder. Van bin-��en is de gantfche kapel van Lanfranco, De zolderingnbsp;delt de Hemelvaart van Maria voor, het altaarduk denbsp;'crooning van Maria , die door S. Augudinus en Wilieijinbsp;�angeroepen wordt. Aan de eene zyde ziet men den h.nbsp;^irguftinus,peinzende over de verborgenheid der Drie�en-^�'d , en nevens hem het kind dat water in een komnbsp;Rhept, en zegt, dat het ligter ware daar mede de zeenbsp;te fcheppen, dan die verborgenheid te doorgronden,nbsp;de eerde kapel by den Ingang ter flinker hand heeftnbsp;^Picha�'l Angelo de Caravagio de Aanbidding der herdersnbsp;�fgebeeld. De kapel Pamfili is zeer ko�baar. Men zietnbsp;�r den h. Thomas van Villa nuova, die eene fchoone be-

y.W'^k, delaares, welke een kind aan de bord heeft, een almoes di Ponte. geeft, door Hercules Ferrata in marmer gehouwen.

In deeze keik zyn verfcheiden gedenkftukken, die men niet moet voorbygaan. Het fcboone monument van dennbsp;Kardinaal Lorenzo Imperial! heeft Domenico Guidi gemaakt. Een witte adelaar heft in de vlugt het dekfel vannbsp;�t graf op. Deeze zinfpeeling op de vergooding der Ou- �nbsp;den is des te gelukkiger, omdat de familie van Imperialinbsp;een adelaar in haar wapen heeft. Op de eene zyde ftaatnbsp;het ftandbeeld van den Tyd, op de andere dat ifan dennbsp;Dood. Boven de deur die naar �t kloofter gaat is hetnbsp;monument van een anderen Kardinaal Imperiali. Onu-phrius Panvinius, die zo veel aan de oudheden verdiendnbsp;heeft , ligt hier ook begraven. Boven het graf van denbsp;Vrouw des Ridders Caiabrefe hangt haar portrait , doornbsp;baaren man gefchilderd.

Op het monument van den vermaarden Kardinaal Hendrik Norris is zyn borRbeeld, door Franciscus Maratti. Hy was een Augullyner van Verona geboortig, en ftierfinnbsp;�t jaar 1704. Men heeft een menigte van geleerde fchrif-ten van hem, inzonderheid heeft hy zig door zyne hillorienbsp;der Pelagiaanen bekend gemaakt,

Biblioteca Het Kloofter naaft deeze kerk is zeer ruim, en doof /Ingelha. den tegenwoordigen Generaal der order Vasquez, ondefnbsp;opzigt van Vanvitelll njeuw opgetrokken. De zelve heeftnbsp;ook een fchoone nieuwe fakrilly by de kerk aangelegd-De bibliotheek van �t kloofter ftaat vyf dagen in de weeknbsp;voor een ieder open. Zy is van een zekeren Angelo RoC'nbsp;ca van Camerino geftigt, waarom zy Angelica heet, e'�nbsp;hoort, nadat zy op verfcheiden wyzen is vermeerderdnbsp;worden, onder de voornaamften van Romen. Men heeftnbsp;hier de handfchriften van den zo even gemelden Kardinaal

DOOR ITALI� N.

gen der verzameling van den geleerden Lucas Holftenius ontvangen, en door de heerlyke bibliotheek van den Kardinaal PasQonei is zy verdubbeld geworden.

De zesde wyk van Romen, Rione di Parione, begrypt jq den omtrek van Piazza Navona, en gaat van daar langs Strada di Perione.nbsp;Papak naar Campo di Fiere tot aan 6quot;. Andrea dellanbsp;Valk, �t welk een deel van 't oude Campus Martius ennbsp;der renbaan van Flaminius uitmaakt. De naara Parionenbsp;Wil men dat van Apparitores, dus werden voormaals denbsp;Sbirri genaamd, afkomftig is. Men denkt dat zy in deezenbsp;ftreek plegten te woonen.

of zekere hoer, Terralia , toegekomen, welke ze aan �t Fiore, Roomfche volk by uiterHen wil gemaakt heeft, en naderhand als eene Godin ge�erd is. Hier wordt tegenwoordignbsp;de koorn- en paardenmarkt gehouden. Voorheen werdennbsp;op deeze plaats de ketters, en andere veroordeelden doornbsp;de Inquifitie, ter dood gebragt. Dog federt men in ditnbsp;opzigt redelyker , en der godlyke en natuurlyke wetnbsp;Overeenkomftiger denkt, ziet men hier zelden zulke wreed-Jieden meer.

^*0 Haat, lag voormaals het Theater van Pompejus , '^-ounPom-'*'eik het eerde regte en bellendige theater in Romen was,^(,ygj,

(*) Wy hebben boven by �t Paleis der Confulta , waar de Kardinaal woonde , �er van gefproken. Ket kloofter heeft zynen erf-Senaatnen 5000. fcudi, een maatige fomme in vergelyking van haatenbsp;Waarde, daarvoor betaald.

328

Partene.�j;^^ dage dat Ctefar vermoord werd hielden de zamenge-zworenen hier een groot getal fchermers in gereedheid. Men ziet �er in den ftal van �t genoemde Paleis nog eenigenbsp;gewelven van, en de nabiuirige huizen zyn in een halvennbsp;cirkel gebouwd, welks raiddeliyn de ftraat uitraaakt dienbsp;van Campo di Fiore naar S, Andrea della Valle loopt;nbsp;gevolglyk was op deeze zyde niet alleen het toneel, maarnbsp;ook de gallery, waarin zig het volk als �t begon te regenen borg, en waar de fpeelders zig in de koorgezangennbsp;en dansfen oeffenden. (f) Voor het theater lag het Raadhuis van Pompejus , waar de Raad op den dag toen Ctefarnbsp;vermoord werd vergaderde.

Het gemelde Paleis Pio werd in de vyftiende eeuw gebouwd, en kwam na �t uitllerven van het huis van OrCni aan de prinfen Pii di Carpi, die een fraaijen ingang tegennbsp;�t noorden hebben aangelegd. Daar ftaan eenige antiekennbsp;in, dog de fchoone Ichilderyen, die hier eertyds waren�nbsp;heeft Benediftus XIV. voor de pragtige verzameling vannbsp;Kapitool gekoft.

in Da- Damafus reeds op �t einde der vierde eeuw zou geftigi^ hebben, voert de Kardinaal Plee Cancelliere altyd den ti'nbsp;tel. Zy is met goede fchilderyen en ryke kapellen voof'nbsp;zien. Op het door Bernini aangelegde hoofdaftaar heeftnbsp;Frederik Zucchero het ftuk gefchilderd. De beroemd�nbsp;digter Hannibal Caro ligt in deeze kerk begraven, en zyfnbsp;borftbeeld is van Doflo. Aan den zelven pilaar ziet ffl�**

(f) Deeze gisfing wordt verfterkt door een plan van 'r Kapim�^ gemaakt ten tyde van Septimius Severus , waar men nietllegtanbsp;fiuk van het Theater, maat ook de gallery ter zyde ziet.

DOOR ITALI� N.

Ook het gedenkteken van Valtrini door Bernini. De kapel fr[^ Pfyk, Van de ontvangenis van Maria is van Pieter van Cortona;

Palazzo deUa Cancellaria is een ruim gebouw, waarin Cancel-*ltyd de Kardinaal Fice-Cancelliere woont. De Kardinaal/��. �lafa�l Riario deed het volgens het plan van Bramante,nbsp;of, gelyk ande'en willen , van San Gallo, bouwbn, ennbsp;Reenen daartoe werden uit het Colifeo, en van een ou-boog van Gordiaan , genomen. De voorzyde aannbsp;Campo di fiore is geheel van marmer, en van Fontana�snbsp;^fchitektuur, Zy heeft zo veel van Vignola�s fmaak, datnbsp;hten hem voor den bonwmeefler houden zou. De inwendige vierkante plaats heeft twee galleryen met arkades boven malkander , die op zuilen van graniet rullen. Denbsp;Pragtige hoofdtrap leidt naar twee ryen groote kamers,nbsp;die van Salviati, Vafari, en andere meefters befchilderdnbsp;^yn. In de groote zaal vergaderen de voornaamfte bedienden der kanfelary, inzonderheid de twaalf Prelaaten,nbsp;die de Pauslyke bullen moeten overzien en afvaardigen,nbsp;is met de kartons van Francefchini, die in de koepelnbsp;St. Pie 'er in moza�ek gebragt zyn, verfierd. Daaronder heeft Nafini van Siena de gebouwen, die Clemensnbsp;^I. te Romen heeft doen bouwen of verbeteren, in ge-^�gten voorgefteld. Aan de poorten van dit Paleis worden de Pauslyke Bullen , ordonnanties , en de bekend*

��aiakingen , wanneer openlyk konfiflorie zal gehouden vvor-, aangeplakt.

'Vaar al de gondfmeden woonen-. Deeze ftraat geeft Verten vreemdeling een groot denkbeeld van den ryk-dotn der Stad Romen. Zy is zeer leevendig in vergely-�hg van �t Corfo en den oord daar de adel woont. Denbsp;Soudfmeden hebben veele voorregten , en hunnen Ca-X 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nitr-

33�

De Chieja nuova of Maria in Vallicella voert dien laat' ften naam om dat zy in een laagte ligt. Men noemt z�nbsp;egter meer Chiefa nuova , fetiert dat zy door de zof^nbsp;van Filippo Neri in �t jaar 1575. nieuw en pragtig is op'nbsp;gebouwd. De voorzyde is van Martin Lunghi. By gel�'nbsp;genheid des jubeljaars van 1700. hebben de vad�rs van ^nbsp;Oratorio hun kerk met ftukadoorfels en verguldfels doet'nbsp;verfieren. Aan de voorzyde zyn twee orders, een koriquot;'nbsp;thifche en eenroomfche,boven malkander. De benedenH�nbsp;half ingemetfelde kolommen hadden behoord of geheelnbsp;te liaan of pilafters te zyn. Het piedellal der bovenlle ord��nbsp;is veel te hoog, en het. rifaliet in den gevel doet een kwa*'nbsp;de werking. Anders zyn de evenredigheden fchoon;nbsp;zonderheid agt men de kapiteelen hoog.

Van binnen is de architektuur, die niet kwaad is, va� Borromini. Het fchip is eng, en de koepel wat kle'�'nbsp;In �t algemeen wil de architektuur al te kondig zyn, �'�nbsp;de zoldering is al te veel verfierd. Aan �t middelde g�'nbsp;welf heeft Pieter van Cortona Maria gefchilderd, op voo^'

bidding van Filippo Ntri, de oude kerk bewaarende va� in te dorten, een wonderwerk dat men op rekening va�nbsp;dien heilig zet. De uitvinding is fiegt. Maria houdt d�nbsp;kerk op, terwyl het volk de vlugt neemt. De heilig�nbsp;bet volk daan bulten de kerk te bidden waar geen g�v**^nbsp;is, en Maria houdt ze van binnen op, daar geennbsp;is. De architektuur in �t duk is zeer doorzigtkundig,nbsp;Maria wat lomp, en de glorie niet lugtig genoeg.nbsp;den zelven meeder is de wat onregelmaatig geordonn��'�nbsp;hemelvaart van Maria aan de tribune, zo wel als d� l^�*�nbsp;pel, waar men Chridus ziet, die God den Vader deWS^^nbsp;tuigen des lydens, door de engelen gedragen, v��!^'

DOOR ITALI� N.

fluk heeft veel byzondere fchoonhede� , dog men f7; ffyk, �''oet op de jiiiftheid der tekening, alzo weinig als in zyn di Parione.nbsp;*Qdere ftukken, zien.

In de andere kapel ter regterhand hangt de begraafnis Chriftjs door Michael Angelo da Caiavagio. Mennbsp;�er dat hem eigen wilde vuur niet in, en de hardenbsp;�^�rgangen van ligt en fchaduw, De Hemelvaart in denbsp;^�rde kapel is van Muziano. De kapel Spada onder �t or-is van Fontana�s architektunr. Zy pronkt metkollbaarnbsp;��^^riner, en tien treflyke zuilen van breccia, dat in �t gee-Valt. De h. Carolus Borrom*us en Ignatius, die Ma-aanbidden, zyn van Karei Maratti met een zeer lugtignbsp;Penfeel gefchilderd. Het aangezigt van Maria is te rond ,nbsp;het beeld van den h. Karei meefterlyk. Het (Inknbsp;regterhand in de zelve kapel , vctbeeldende dennbsp;� Karei , die kranken geneert , is van Bonatti , ennbsp;h. Karei aalmoezen uitdeelende aan de andere zyde vannbsp;^'^atatnuccia.

fehilderyen by dit altaar zyn van Rubens eerrte ma-toen hy nog niet wiftwelk eene liy kiezen zou. De �quot;'ddelfte verbeeldt Maria in een glorie, de andere ter zy-'len h. Gregorius, en de derde eene gekroonde heiligenbsp;^^'sfchen drie andere heiligen.

de kapel ter (linkerhand, waar het lyk des h. Filips I'gt, zyn geen foorten van marmer en agaat gefpaard.

( ) Dit inatmer wordt zo genaamd naar de heilige deur der Pie-waarvan de laamen uit dit faort van marinet gemaakt zja.

REI S - B O E K

altaarfluk van Guido vertoont den heilig in den diParione. de tot Maria. In de naalle kapel ziet men de v^oorfteH'�^nbsp;van Maria in den Tempel van Frederik Baroccio.nbsp;beeld van Maria heeft veel bevalligs, en het geheelenbsp;veel fchoons, fchoon de tekening eenigfins gebrekig)nbsp;de drapery zwaar is. Van het (luk diens zelven meeft^f*nbsp;in de vierde kapel op deeze zyde geldt het zelve oorde^'*nbsp;Het verbeeldt het bezoek van Maria by Elizabeth,

De fakridy is ook van Pieter van Cortona op natt�� kalk gefchilderd. Men ziet �er in een grootennbsp;met een kruis, en kleine cherubim, die de anderenbsp;tuigen van het lyden draagen. De zoldering is vannbsp;verruklyk koloriet, en het karakter van den engel trefly^'nbsp;Het kruis doet voor de perfpektief een zonderbaarenbsp;king. De marmeren groep van den h, Filip Neri, nev^��nbsp;een engel die een boek houdt, is een zeer middelmaa^'^nbsp;fiuk van Algardi, fchoon �er Venuti veel mede opnbsp;In een kapel in �t klooder, waar de armdoel vannbsp;heilig bewaard wordt, hangt een tteflyk �uk van Guef'^*nbsp;no, waarin het hoofd van den heilig meedetlyk geft^'bnbsp;derd is. In een ander vertrek, waar zyn huisraad ianbsp;W'aaring is, heeft Pieter van Cortona de zoldering metnbsp;frilch koloriet befchilderd.

Aan de kerk komt het Oratorio deezer Vaders, �t een bewys oplevert van �t buitenfporig genie vannbsp;mini. Aan de voorzyde heeft hy een nieuwe order aaO

gebragt, waar de kromme en regte lynen op een vvo; lyke wys t�zamenverbonden zyn. Sommigen hebbennbsp;als iets vernuftigs aangezien; dog inderdaad loopt denbsp;heele uitvinding aan tegen de eenvouwdigheid der fchoo��nbsp;bouwkonfl , en is een gevaarlyk model voor jongenbsp;llers. Op het hoofdaltaar heeft Vanni, Maria,nbsp;�'Jeri en Cecilia verfchynende, gefchilderd. Het Klo*^

DOOR ITALI�

's ook van Borromini. Een fraaije colonnade draagt een yi,Wyk, '�ubbelde gallery, welke het gebouw een nieuw, dog e��.diParione,nbsp;sanzien geeft. De Vaders deezer order bezitten een heer-^�ke bibliotheek met veele handfchriften.

De Pasquino is een zo bekend (landbeeld, (*} dat wyPizs?��#-^et niet voorby kunnen gaan. Het ftond voormaals op �en kleine Plaats, omtrent 50. fchreeden van de Piazzanbsp;�^avona,aan �t begin van de Strada de' librari, waarbynanbsp;de boekverkoopers van Romen woonen. Deeze Plaatsnbsp;'�eeft haaren naam van een Roomfche familie, of van eennbsp;grappigen fchoenmaaker , na wiens dood het beeld diennbsp;haam behouden heeft, en federt heeft men �er allerlei fa-lires op aangeplakt. Marforio, een ander beeld digt bynbsp;�t Kapitool, deed de vraagen, en Pasquino antwoordde.

^�en heeft een verzameling van fatirifche antwoorden van ^asquin, en diergelyke invallen worden, zo wel in Italien alsnbsp;Pasquinades genaamd. De meefle fcherpe�ant-'i'oorden geeft Pasquin geduurende het Conclave. Dannbsp;iiermaakt hy zig dikwyls op een grove wys ten kofte dernbsp;^ardinaalen, fchoon de mode daar van allengskens meernbsp;�n sneer afneemt. Voorheen maakte men geen zwaarig-^eid, op die wys den Pauzen zelfs te verdaan te geeven,nbsp;hiat het volk niet beviel. By voorbeeld toen Clemens XI.nbsp;hit den huize Albani, groote fommen naar zyn geboorte-^ad Utbino zond, vroeg Marforio wat Pasquin deed, ennbsp;^'2 antwoordde, Guardo Rosna, cbe non vada a Utbino,

*�quot;ld, dat men gemeenlyk , maat zonder grond, voor een foldaat Alexander den Grootcn uitgeeft. Het werd onder�t Paleis Ortininbsp;of Pro gevonden. Belachlyk is het met Bernini te beweeten, dat hetnbsp;de fchoonftc ftatue uit de Oudheid is.

334

VI. Wyk, Omtrent ander halven mans lengte boven dit beeld, di Par tone, loonc zig een gedenkteken met een opfchrift, dat het

ter des Tibers by de fchriklyke overflrooming des , 1530. zeer hoog gedaan heeft. Het opfchrift gewaagt va�nbsp;de toenmaalige droevige tyden, en zinfpeelt op denbsp;deling der ftad, welke drie jaaren te vooren was voorg�'nbsp;vallen. De Keizerlyke troepen veroverden Romen, ond^''nbsp;aanvoering des Connetables de Bourbon, die �er by fn�'¹'nbsp;velde, en hielden �er byna.twee maanden lang huis, op�^nbsp;gruw�zaamfle met plunderen te iveik .gaande. Denbsp;bleef zes maanden lang op S. Angelo ingeflote'i^, en roo^^nbsp;ajles inwilligen om maar van den Keizer zyne vrybe'¹^nbsp;weder te eriangen.

De Piazza Navona is eene der grootften in de ftad, zou een der pragtigfte plaatfen van de wereld zyn, ind:��nbsp;zy met zulke gebouwen als het Paleis Pamfiii en de ke�l�nbsp;S. Agnefe omgeeven was, daar thans op de eene zy¹^�nbsp;�er veel ftegie gebcuw'en onder loopen. Hier wordt de¹nbsp;woensdags en op andere dagen der week een groote ntal^^nbsp;geh vuden, waar veel voddenkraaraen, oud yzerwerk,nbsp;Jooden, deezer fchoone plaats een armzalig aanzien g��nbsp;ven. Zy is 80. fchreeden breed , en byna 400.

De langwerpige, en aan den eenen kant afgeronde ged�^¹ te , heeft zy van den ouden Circus agonalh , die b'�¹-Hg (�¹') 5 en van Keizer Alexander Severus gebouwdnbsp;Gregorius XIII. deed de plaats vergrooten, haar een ge�nbsp;de gedaante geeven, en �er twee fonteinen aanleggen.

De Agonaalfche fpelcn werden hier ter eere van Janus gel��'¹ den. Ecnigen meenen dat i^avma een verbaftetde uitlpraaknbsp;�t Gtickfahe .Axme Ten tyde van Ovidius, wil men, was dee¹�nbsp;plaats beflocen, en werd tot het rennen van paarden gebruikt-houdt ze voor de plaats die hy EjulrU noemt.

.............................. ..................... ............................................. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.................... m . ...............................................

^ nbsp;nbsp;nbsp;o^?nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9'i�^i^n-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Circus A^oiiamp;/�^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,J2rer'zi�'

^exi^A^ nbsp;nbsp;nbsp;ArxT^/yer'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7igt;e77 C7i^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77ict-Alt;i^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^eAavAtTi^ y. fA^ait�' e^/?�gt;^vgt;v/5'*ir

' 2k./t'bT nbsp;nbsp;nbsp;j 3.4^'tC- yu^inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;��

DOOR ITALI� N.

middelde en pragtigde is egter uit de milddaadigheid van PTyk, Innocent X. afkomdig.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diParUne,

De fontein voor het Paleis Pamfili bedaat uit twee groo* te kommen boven malkander. Op den kant der hovendenbsp;2yn groote koppen of maskes, Mafcaroni genaamd , vannbsp;Michael Angelo, die water uirgeeven, gelyk ook vier Ti-tons van Flaminio Vacca en andere meeders , die doornbsp;twee hoorns water uitwerpen. De beelden zyn niet fchoon,nbsp;dog het denkbeeld is natuurlyk. In �t midden daat eennbsp;ronde Triton van Bernini, die eenen dolfyn by den daartnbsp;houdt , welke het water in de gedaante van een waaijernbsp;tiitfpuit, dog kwalyk getekend is.

Aangelegde tweede fontein geeft een menigte waters, en is wel van marmer, dog voor �t overige eenvouwdig,

Zonder beeldwerk. Het water komt uit het midden' door �en deen te voorfchyn, en valt in de groote kom. Opnbsp;d�eze plaats ligt nog een fchoone fchelp , die by S. Lorenzo in Damafo, waar de Portic�s van Pompejus eindigde , is opgegraven.

De heerlyke fontein, die in �t middelpunt der Plaats ligt. Bemint'i rs onbetwidbaar eene der fchoonde uitvindingen van '�et-fonteinnbsp;riini. Men ziet de vier grootde rivieren uit de vier wenbsp;relddeelen, den Donauw met een riem in de hand, den ^

Ganges als een Moor, den Nyl, met een bedekten kop, wegens de onzekerheid zyns oorfprongs, en La Plata, zittende op een duk van een zwaaren rots, die een obelisk draagt. (*)

^gt;ng van een menfch die voor iets verbaasd ftaat of bevreesd ** gt; en men zegt dat Bernini daarmede op de zonderlinge architek-�aur der kerk gezinfpeeld heeft , als ware de god verfteld over dennbsp;Srilligen inval van Borromini.

REIS-BO EK

waters geeven. De opening verbeeldt een hoi, waaruit een van Lazarus Morelli vervaardigd paard en een leeuw, a'�*nbsp;de eigenfchappen van Europa en Afrika, te voorfchyn ko'nbsp;men, om te drinken. Boven den ingang van �t hol zie^nbsp;men ter wederzyde het Pamfilifche wapen van Innocent X*nbsp;en op den 24. voet hoogen rots een groot piedeflal, waat'nbsp;op de obelisk ruft. Het geheele werk heeft een fchoon^nbsp;evenredigheid, en is zeer kondig geordonneerd, om deOnbsp;obelisk te meer te verhoogen. Het bedraagt omtrent d�nbsp;hoogte van 105. voet. In �t beeldwerk ontdekt zig ee�nbsp;grootere manier, en rigtiger tekening, als gemeenlyk di�nbsp;zyn welken Bernini gebruikt. De palmtak is wel geot'nbsp;donneerd, en karakterizeert de eene rivier, De ftyl innbsp;rivieren toont iets manlyks en groots, en komt by het aO'nbsp;tieke. De meellers waren Claudio Framefe , Baratta�nbsp;Fancelli, en Antonio Raggi. De flatues beftaan uit maf'nbsp;mer , de rots uit travertynfteen , en de obelisk met he^nbsp;piedeflal uit rood graniet. Hy werd in �t jaar i65*'nbsp;opgerigt. De vier wydioopige opfchriften op de ZX'nbsp;den des piedeftals ftrekken ter eere van Paus InnO'nbsp;cent X.

De met Egiptifche hieroglyphen verfierde obelisl^ heeft een hoogte van 50, voet , en ftond voorheennbsp;den Circus van Caracalla, die hem uit Egipten deed ko'nbsp;men , en hier opiigten. Van de overblyffels deezer reOquot;nbsp;baan by St. Sebafliaan , in de plaats die la Gioflra g�'nbsp;noemd wordt, fpreeken wy in �t vervolg. Deeze obelis^^nbsp;heeft Vader Kircher aanleiding gegeven tot het fchrH'nbsp;ven van een geleerd , dog met veele ongegronde g��*nbsp;fingen opgevuld werk, �t welk 560. bladzyden in fol��

ok I T A L I E N.

teflaat. (*') Zyne v6rk!aariiigeri fchynen ten deele ver-liuftig genoeg, dog of zy zo waar zyn, is niet te he�\s- di Parion^, fen, dewyl zyn geheele Zamenftel op gisfihgen (leunt. Wynbsp;'villen ten bewyze een voorbeeld bybrengen. Op denbsp;Ooftzyde ziet men, naar de fplts toe aan, een kOgel metnbsp;twee vleugels en twee (langen. Dit is volgens Vader Kir.nbsp;cher een zinbeeld der Godheid. De kogel duidt aan datnbsp;God een onmeetlyk en eeuwig wezen is, de (langen zin-fpeelen op zyn wysheid, en dat alles van hem is voortgekomen, en de vleugels, dat liy alomtegenwoordig ennbsp;een geeft is. Alle die gedagi�n zyn met gro�te geleerdheid bewezen, en daaruit wil hy eindelyk opfnaaken, daitnbsp;�eeze hieroglyphed te zaden genomen niets anders aan-Vt�yzen, dan dat de wereld, met alles wat �er in is, do�tnbsp;het hoogde wezen, �t welk de Egiptenaars Hemfta noemden , voortgebragt is.

De groote menigte waters, �t welk de drie font�inen opBewat�-de Piazza Navonai leveren, geeft gelegenheid tot �en�mg c/ef ^onderlinge gewoonte, die men buiten Romen bezwaarlyknbsp;''inden zal, dog egter zeer vermaaklyk is. Alle zondagennbsp;Aug�dus worden des namiddags de afleidingen der fon*nbsp;teinen toegeftopt, zo dat de Plaats, die rondom wat hoo- ,nbsp;ger geplaveid is, onder water geraakt. Binnen twee uurennbsp;ftaat het in �t midden, waar �t het diepfte is, een ei hoog,

*n dan ryden de v�ornaamfte lieden met hun koetfett ''Ondom. De beweeging der paarden en koetfen in �t wa-lt;er geeft in de hette dier maand een aangenaame verfris-

^ (�) ^than. Klrchert Obelifcm Pamphyllm, gt;� Interpretdilo hHcmane ^^^entata Ohelifci hieroglyyhUi ^ tn pafi vdfidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, Ckaldai^at

^lt;braic� , Gr�:antc� anu^mtatii, nbsp;nbsp;nbsp;�gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;profd'

rnantimenta , Veteruni tandem TheaUpa^ hierogiyphicts tnvolnta fytd* dtttCla^ e teneiris \n '.�tem afferitttr. Karn. 165C,

III. Deel. nbsp;nbsp;nbsp;Y

S38

Vt ff^yk, fching gt; quot;ist alleen aan die in de koetfen zitten, maar ook lt;fe� Parione, aan de menigte van toekykers, waarmede alle de vendersnbsp;vervuld zyn. Voorheen bragt men een deel van den nagtnbsp;op de Plaats door, fpysde in de naad gelegen herbergen�nbsp;en maakte muziek, dog Clemens XIII. heeft dit verboden. By �t aanbreeken des nagts wordt het waternbsp;weder weggelaten, De koetfen ryden in ryen op en neer�nbsp;en gaan omtrent tot aan de voorasfen in �t water. De menigte derzelven maakt egter dat het niet zonder wanordernbsp;afloopt. Vermits de Plaats geplaveid, en het fonteinwater zeer zuiver is, droogt het in weinig uuren weder opgt;nbsp;zonder een kwaaden reuk te veroorzaaken. (?)

S. Agmf�. De groote en pragtige kerk van St. Agnefe geeft det Piazza Navona een heerlyk fieraad. Voorheen was zy ee�nbsp;kerfpelkerk; dog federt dat zy door �t huis van PaiO'nbsp;fili herbouwd is, behoort zy aan het zelve , en d�nbsp;Prins Dotia , als erfgenaam van dat huis, is �er federt'nbsp;eenige jaareu patroon van. Men verhaalt dat Siraphronius�nbsp;Stadhouder van Romen, een vervolger der Chriftenen, dsnbsp;h. Agnes in de gewelven van den Circus agonalis, wasinbsp;zig de ontugtige vrouwen pleegen optehouden, breng��nbsp;deed, om ze den geilen weliull der foldaaten ten proo��nbsp;te geeven; dog dat, wanneer zyn eigen zoon zelf die e�'nbsp;veldaad wilde bedryven, de haken der heilige zo fcbrik'nbsp;lyk waren aangewasfen, dat zy �er geheel mede bedekt�nbsp;en hy daardoor in zyn voorgenomen ftuk belet geword��

iJooR itAL�EN.

De kerk S. Agnefe ligt tusfchen twee paleizen van ge-lyke bouworder, welken der Plaats een fchoon aanzien geeven. Innocent X. bouwde ze , en ftelde een getalnbsp;prieflers �er toe , die Cappellani hmozerziani genoemdnbsp;worden. De voorzyde is van Borromini, en fchoon mennbsp;�er in berifpt, gelyk boven by den obelisk voor de zelvenbsp;gefchied is, dat �er te veel konll: aan is te koft gelegd, isnbsp;�er ook veel goeds in, en zy behoort onder de aartigftennbsp;van Romen. De kloktorens zyn in v�rgeiyking der koepelnbsp;te hoog. Het binnenile is volgens �t ontwerp van den Ridder Rainaldi gebouwd, de koepel uitgenomen. Het i^nbsp;een Griekfch kruis, waarvan de eene arm tot een inkomen , en de drie anderen tot drie kapellen dienen. Viernbsp;kieinder kapellen zyn �er in de nisfen der gro�te masfiev�nbsp;pilaars, die de koepel draagen, en met zeer middelmaati-ge basreli�fs op de altaaren verfierd. Deeze pilaaren fchy-nen te zwaar; dog de koepel zelve h��ft goede evenredigheden. Waar men maar ziet ontdekt men defchoonilenbsp;foorten van marmer, en de zoldering pronkt met verguldnbsp;ftukadoorfel. Het hoofdaltaar is met bont alabafter overtrokken, en heeft een paar fchoone zuilen van verde an-tico. De flandbeelden van Maria , Jofef, Joannes, ertnbsp;Joachim , zyn van Domenico Guido. Giro Ferri heefcnbsp;begonnen de koepel te befchilderen, en zyn leerling Cor-bellini heeft het voltooid. De allegoriefche fchildery aannbsp;den pilaar daaronder is van Baciccio. De manier is frifch,nbsp;dog de tekening en de houding zyn gebrekig. Boven deanbsp;ingang ziet men van binnen het pragtige gedenkteken vaa.

Langs een trap komt men beneden onder�t gewelf, waar de h. Agnes zou gefchonden worden. Het basreli�f opnbsp;Y �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;het

340

altaar alhier is van Algardi, en verbeeldt het geval* diPariane.�Q ftelling en raiene der heilige is goed, dog het overalnbsp;met halten bewasfene lichaam ziet �er affchuwelyk uit.nbsp;Over �t geheel verdient het niet onder de befle (lukkennbsp;van dien meefter gerekend te worden. Van het pragtigenbsp;Oftenforio deezer kerke hebben wy boven gefproken. (*)nbsp;Palazzo Het Palazzo Pamfili, �t welk federt eenige jaaren deanbsp;Pamfili.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pfi^Cg Doria toekomt, heeft Innocent X. in�c jaar 1650*

door Hieronymus Rainaldi, doen bouwen, (j) en daardoor der Piazza Navona het grootfte fieraad gegeven. Het voornaamde in het zelve is de fchoone gallery, die Pieternbsp;van Cortona op natten kalk gefchilderd heeft. Men geef:nbsp;de fehuld, dat de meefter hier zo wel niet geflaagd is al�nbsp;in de Barberynfche zaal , aan zekeren Prelaat, die �er �tnbsp;opzigt over had, en den fchiider te veel verhaaftte, eanbsp;gemelyk maakte. De gallery is in vyf groote (lukken verdeeld , waarvan �er twee eirond, en drie vierkant zyn.nbsp;Aan beide einden zyn weer twee vierkante (lukken, zonbsp;dat men in alles zeven fchilderyen telt. Over �t algemeennbsp;moet men deezer gallery den lof geeven , dat zy bevallignbsp;�itgevoerd, wel geordonneerd, en gekleurd is. De tekening is wel niet geheel zonder gebrek , dog egter naar-ftig gemaakt , inzonderheid heeft de meefter de (luka-doorfels op natten kalk gelukkig weeten natedoen.

(�}�) En dat wel ten behoeven zyner zwajretin en byzit, deberugW Donna Olympia , wier fchandelyk Iccven de Abt Gualdi befchreviOnbsp;heeft.

(*�) Men heeft *er het volgende werk over: La Gatlerta diptnta ta Ramn nel PalaiLZa del Preacipe Pamfili, cm ripartimenti di chiare fetfnbsp;e favoU di Enea , d�fiegnati e integiiate in ac^ua forte da Carte Cejittnbsp;Opera di Xn. fogli imperiali per traverfo.

POOR ITALI� N.

Het eerfte (luk is van een eironde gedaante , en ver- yj beeldt Juno op een regenboog, waar zy iEolus verzoektnbsp;den winden te beveelen , de vloot van ^neas te ver-ftrooijen. De meefter heeft het zo wel uitgevoerd als hetnbsp;voorwerp en de plaats het toelieten. Het andere vertoontnbsp;het quos ego , of Neptuun die de baaren bedaaren doet.

Hier heeft zig Pieter van Cortona geheel aan zyn digterlyk vuur overgegeeven. Neptuun is majeftueus, de heni begeleidende Tritons en Nereides zyn fchoon, en wel gegroei�nbsp;peerd. In het derde fluk landt ^neas op de Italiaanfchenbsp;kuft; de Nymfen, die roet den Tiber als aankykers'vertoond worden, maaken een aartig by werk. In het vierde,nbsp;of andere eironde fluk, verzoekt Venus Vulkaan wapeneanbsp;voor jEneas te fmeeden. In het vyfde doetjEneas, metnbsp;een olyftak in de hand, den Koning Evander voorflagennbsp;van vreede. De ordonnantie is fchoon, de beweegingennbsp;in\Eneas en Afcanius zyn natuurlyk, dog in Evander W3Cnbsp;lomp. Indien de fcbilder den Koning wat grooter gevolgnbsp;had gegeven, zoude het geheel een ed�ler aanzien gehadnbsp;hebben. In het zesde ziet men het gevegt van Turnus eanbsp;iEneas, in aanzien van beide de heiren. De Koning ennbsp;zyn dogter (laan op de muuren toecekyken. Het laatftenbsp;(luk eindelyk verbeeldt de vergoeding van JEneas. Hynbsp;komt op een wolk aan, en Venus gaat vooruit, om hemnbsp;Jupiter aantebieden. jEneas , als het hoofdbeeld, is tenbsp;veel verborgen, en niet edel genoeg voorgefleld. Cybglenbsp;en Ceres zitten op haaren wagen, en de leeuwen, zo welnbsp;als de flangen daarvoor, zyn zeer wel uitgevoerd. In eennbsp;boog boven het venfler ziet tnen jEneas met zyn vloot opnbsp;zee, en in een ander, hoe hy door de Srbylle igr heiignbsp;gevoerd wordt.

Aan de wanden deezer gallery hangen veeUe flukke^. Waaronder egter, buiten een paar van Trevifani, niet veelnbsp;Y 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;goeds

R E I S - B O E K.

fTf goeds is. Het eene vertoont een dooden CUriftus, van �iParione.Aa engelen aangebeden. De verkorting van het beeld vannbsp;Chriftus is zeer kondig, en het koloriet treflyk. Het by-werk van den eenen engel, die den anderen een appel, alsnbsp;de oorzaak van Chriftus dood, wyft, is aartig. In eenenbsp;kamer heeft Pousfin in de friezen fchoone landfchappen opnbsp;natten kalk gefcliilderd. In twee anderen zyn zy van Ra-jnanelli Op^het eerfle ziet men een Bacchusfeeft, metnbsp;een flaapend kind op den voorgrond, �t welk een Sileennbsp;wyn in den mond giet. Het koloriet is nog ongemeennbsp;frifch. Het ander beheld vier dokken, het vinden van Romulus en Remus aan den oever des Tibers, den roof deenbsp;Sabynfche vrouwen, Numa Pompilius, die het fchild ontvangt , en Coriolanus , die zig door de gebeden zynernbsp;moeder beweegen laat. De bibliotheek van dit Paleis isnbsp;aanzienlyk , en ten opeubaaren gebruike gefchikt. Dognbsp;zy wordt niet veel bezogt. Aan de andere zyde der kerknbsp;van S.Agnefedaat een gebouw, volkomen aan dit Paleis ge-lyk , waarin Innocent X. een kollegie ter onderwyzingnbsp;van jonge Heden aangelegd heeft, mits zy op de lande-ryen van �t huis Pamfili geboren zyn, en naderhand dennbsp;diend in de kerk S. Agnefe verrigten willen.nbsp;fslazzo Palazzo Santohuom, \ welk voor aan Piazza Navona,nbsp;Santohuo- gn ter zyde aan de Plaats van Pasquin ligt, was voorheennbsp;van de familie Orfini, en wordt nu door die van Carac-cioli bewoond. Het heeft eenen fchoonen voorraad vannbsp;antieken en fchilderyen. Onder de datues ziet men voor*nbsp;naamlyk eene Venus, die uit het bed komt, een fchet-mer, en een tyger. Onder de fchilderyen, een MagdalC'nbsp;na ten halven lyve, van Hannibal Caracci, eene van Por-denone, het Avondmaal van Tintoret, de Ladering vannbsp;Frederik Zucchero, waarin de fchilder het vermaardenbsp;van Apelles, waarvan de Ouden fpraken, heeft gezogt o�-

POOR ITALI� N.

tevolgen ; Andromeda met Cupido van Polydoor Cara-vagio. De bezitters van�t Paleis hebben ook een {z'aomtdiParwi^, verzameling van verheven en holgefneden oude fteenen,nbsp;waaronder inzonderheid Leda met den zwaan, en Trajaannbsp;te paard, met een barbaar onder zig, verdienen bemerktnbsp;te worden.

De kerk Pantaleone behoort den Vaderen delle fcuoleg Panti-pk. Een kleine ftraat Cuccagna genaamd, wyl men 'zxkone. allerlei foorten van winkels vindt, leidt van de Piazza Na-vona daarnaar toe. Deeze Vaders zyn in de wereld gekomen uit een kongregatie, door den gekanonizeerden Jofefnbsp;Calafanzio, onder Paulus V. geftigt, tot onderwyzing dernbsp;jeugd. Zy voldoen aan dit oogmerk, hebben groote fchoo*nbsp;len, en worden va� de Jefuieten met nydige oogen aangezien, die al te gaarn het onderwys der jeugd alleen tot zignbsp;wilden trekken, ten einde haar hunne gevaarlyke beginfelsnbsp;inteboezemen. Deeze order heeft zeer bekwaame mannennbsp;voortgebragt, van de welken wy maar den nog leevendennbsp;geleerden natuurkundigen. Pater Beccaria, (�) en Paternbsp;Carcani, een groot ftarrekundigen te Napels, aanbaalen,

Gregorius XV. ruimde hun in �t jaar 1621. de kerk Panto- ' leone in. Het groot altaarftuk is van den bekenden Jefuietnbsp;Andrea del Pozzo, of, volgens anderen, van zyn leerling Antonio Colli.

Het naby gedagte kerk liggende Paleis Mafmi is van � . � vooren met een op zuilen ruftenden portiek voorzien,nbsp;van een treflyke architektuur is. De bouwmeefier Balthafarnbsp;Peruzzi heeft zig de plaats zo goed als �t mooglyk was tennbsp;nutte gemaakt. Het Paleis heeft drie plaatfen van binnen, dienbsp;met fonteinen, basrelisfs en ftandbeelden verfierd zyn. In

344 R i; I nbsp;nbsp;nbsp;O E

P'I.JVyk,^^ vertrekken ziet ipen verfcheiden buften van Keizers, ii Parione, vier fchoone moza�eken, waaronder een raenfch dat vairnbsp;een krokodil gegeten wordt, verfcheiden fchilderyen uitnbsp;4e baden van Titus, die de Kardinaal Mal��mi herwaardsnbsp;heeft doen brengen, drie Etrjirifche vaa^en met beelden,nbsp;en een vaas met basreli�fs.

In de tot het Paleis behoorende gebouwen zyn door Koenraad Sweynheim, en Arnoud Pannarz in �t jaar 1455.,nbsp;of volgens anderen 1467. de eerde boeken te Romen gedrukt , naamlyk Augufiinus de Civilate Dei, en de Btiever,nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van deti h. Hierorqmm.

Pe zevende Wyk van Romen gaat langs den Tiber vats bet nieuwe Gevangenhuis tot aan het Joodenkw'artier, ennbsp;in de breedte van de rivier tot aan S. Carlo a' Catinari,nbsp;en Andrea della Falie. Zy heette eertyds Arenula, naafnbsp;het menigvuldige zand, �t welk de Tiber hier op den oever fmyt^ daaruit ontftoiid eerft Jrgola, en ten laatftennbsp;Regola.

S. Carlo d De kerk S. Carlo d Catinari wordt zo genoemd naar Caiinari. zekere houten vaten, die in �t Latyn Catini heeten, ennbsp;voorheen hieromtrent gemaakt werden. Zy werd, na eennbsp;zwaaren brand, in �t jaar 1612. zeer fchoon weder opge-bouwd. Het portaal, dat van Soria is, heeft een manly'nbsp;ke architektuur, hoewel het de piladers een plat aanziennbsp;geeven. De kornisfen der deuren en nisfen zyn te zwaar,nbsp;en de bovende pilafters wat te laag. De zydeuren zyn iunbsp;vergelyking van den hoofdingang zeer klein. Het hoofd'nbsp;geftel der onderfte pilafters is voor de korinthifche ordef

DOOR ITALI�

ie zwaar, en het middelfte bovenvenfler voorde anderen te groot.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I ^ella Re

in aanzien der inwendige architektuur van Rofato fati werd deeze kerk onder de beften van Romen geteld.

I)e kotinthifche order en de koepel hebbgn fchoone evenredigheden , hoewel de pilaars onder de koepel wat zwak uitvallen, daarentegen zyn de rooinfche pilafters in dezelve des te beter ge�venredigd. De gewelven in de kerknbsp;zyn met fmaak verfierd, fchoon�er eenige wanorder, dienbsp;van �t veranderen der gedaante in de vakken voortkomt,nbsp;in heerfcht. lp de eerfte kapel ter regterhand ziet mennbsp;eene zeer zwart geworden Verkondiging van Lanfranco, zonbsp;dat men �er niet veel meer van onderfcheiden kan.

Het hoofdaltaar is met vier heerlyke zuilen van porfier, en een fchilderftuk van Pieter van Cortona, verbeeldendenbsp;een omgang van den h. Karei by een peft te Milaan, vetTnbsp;fierd. De heilige gaat met een kriicifix in de hand, ennbsp;onder een verhemelte. De beelden die dat draagen vullennbsp;Ijet grootfte deel van het Huk, en dit maakt dat men geennbsp;menfchen genoeg van den omgang ziet. De vrouw metnbsp;ket kind op den voorgrond, en eenige koppen, zyn fchoonnbsp;gekarakterizeerd. Voor �t overige heeft de meefter zignbsp;van het ligt niet wel weeten te bedienen, en de kindertjes in de glorie te groqt gemaakt. Dit hoofdaltaar is vannbsp;Martin Lunghi�s architektuur; en de fchildery boven hetnbsp;Zelve van Lanfranco. Daar agter ziet men een ftnk innbsp;fresco van Guido , verbeeldende den h. Karei ten hal-ven lyve.

Het merkwaardigfte ftnk in deeze kerk is het vermaarde ftnk van Andries Sacchi, verbeeldende den dood der h. van S.nbsp;Anna, �t welk, nevens het reeds befchrevene van S. Ro-Jnna.nbsp;mualdus voor het befte van dien meefter gehouden wordt.

voor, �t welk zy met de hand wil liefkoozen. D� della Re- h. Joachim zit vol droefheids aan �t bed. Het kolorietnbsp;is in dit ftuk zeer harraoniefch; dog Maria ontbreektnbsp;een edele miene. De h. Anna is voor haar jaaren watnbsp;te jong , daartegen is de uitdrukking in den h. Joachimnbsp;treflyk. (�)

Boven aan de pilaaren onder de koepel heeft Domeni-chino de vier hoofddeugden, de Voorzigtigheid, de Sterkte, de Maatigheid, en de Geregtigheid, op natten kalk gefchilderd. Zy zyn fchoon getekend, en in een edelenbsp;manier gedrapeerd. Het koloriet is zo fchoon niet als datnbsp;van veele ftukken van dien zelven meefter. De vrouw dienbsp;melk uit haar borft drukt is beneden de Geregtigheid zeernbsp;kwalyk te paa gebragt. Zy behoort nog tot de allegorie,nbsp;nog tot de za�nenftelling, en fchynt �er alleen in te komennbsp;om een ledige plaats te vullen.

Paleh S. Palazzo S. Croce ligt op de Plaats Branchi. Op de Croce. plaats daar binnen zyn verfcheiden oude basreli�fs en fta-tues , en ia de kamers insgelyks goede ftatues en fchil-deryen.

S. Trintfa 1� hospitaal by de kerk S. Trinita de' Pellegrini wor-de' Pelk- den de pelgrims van allerlei nati�n opgenomen, en drie grtnt. dagen lang onderhouden. De architektuur der kerk

van Franciscus de Santis. Aan de voorzyde ziet men de ftandbeelden der vier Euangeliften. Op het hoofdaltaatnbsp;heeft Guido de Drie�enheid op een zo zonderlinge wysnbsp;afgebeeld, dat men zig verwonderen moet, hoe een me�'nbsp;fter, die in geen van zyne werken een buitenfpoorig�

vef'

fiooR ITALI� N.

�vetfaeeldingskragt vertoont, �er op gevallen is. Boven aan pjT, PTjk^ ziet men God den Vader, die de armen uitbreidt, metdiRe^o-hoofden van cherubim, die rysgewyze gefchikt zyn, om-^''**nbsp;geeven. Vlak onder den baard van God den Vader is denbsp;Heilige Geeft, die op het hoofd van Chriftus neer fchyntnbsp;te daalen. Chriftus hangt vlak daaronder aan �t kruis, datnbsp;op een kogel ruft, en van de zyden door een paar engelen zeer fierlyk vaftgehouden wordt. Een paar groote engelen in de wolken bidden het kruis zeer eerbiedig aan.

Als men het aanftootlyke van dezen inval aan een kant zet, heeft het ftuk groote fchoonheden, De engelen zynnbsp;bekoorlyk, het hoofd van God den Vader heeft een edelenbsp;uitdrukking, het beeld van Chriftus is fchoon getekend.

Het benedenfte deel van �t ftuk valt in �t graauwe, zo dat het is als of het koloriet van tweederlei handen was. Innbsp;de lantaarn der koepel heeft Guido God den Vader nognbsp;eens in een voortreflyk karakter afgebeeld.

In het gebouw dat by deeze kerk ftaat heeft de broeder-fchap van �t hospitaal een Oratorio, waarin alle zaterdagen voor de Jooden, welker kwartier of Cbeito in de na-buurfchap ligt, gepredikt wordt, en zy moeten onder zekere ftraffen �er altyd honderd mans en vyftig wyven uit hun naar toe zenden.

Als men de Strada Julia afgaat venoom zig aan �t e\ai]eFontein derzelve de fontein van Ponte Siflo , welke Paulus V.van Ponte,nbsp;door Jan Fontana heeft doen aanleggen , en het watet'^*^�'nbsp;�^cqua Paola van den Janiculus naar beneden, en ondernbsp;de brug door leiden. Deeze fontein beftaat uit een arcadenbsp;Biet twee ionifche zuilen, een attiek m�t een opfchrift ennbsp;een gevel, waarin het Pauslyke wapen gebragt is. In denbsp;nisfe der arcade is boven een groote opening, waaruit hetnbsp;^ater in groote menigte in een op de hoogte van het dek-ftuk gepiaatfte fchaal, en van daar in de kom beneden

REISBOEK

waterval zou nog edeler aanzien hebben , i�* ii Rego- dien het water zonder over een uitftek te rollen, van denbsp;bovende opening, die de gantfche bovenfte breedte desnbsp;hoogs had moeten inneemen , met grooter geruifch waSnbsp;neergevallen.

Palazzo Wy gaan nu het overige deel der Strada Giulialangs noordelykfte gedeelte reeds onder de vyfde Wyfenbsp;befchreven is, en komen het eerft aan het Paleis Falconiequot;nbsp;ri, �t welk reeds zeer oud is, dog door Borromini vernieuwd is geworden. Het vertoont zig met een grootnbsp;terras tegen den Tiber als men over de naade brug gaat,nbsp;cn heeft in dit duk een groot voordeel boven de anderenbsp;Roomfche paleizen. Liefhebbers der fchilderkond vindennbsp;hier uitgelezene dtikken. Een heilige familie nevens dennbsp;h. Franciscus behoort onder de fchoonde fchilderyen dienbsp;van Rubens in Romen overig zyn. De zamendelling isnbsp;gelukkig, en het vleefch voortreflyk gekleurd. Het hoofdnbsp;van Maria is meer aangenaam dan ede}. Een fcher-mutfeling, en een overtogt van foldaaten over een riviernbsp;van Bourguignon , ongemeen natuurlyk en vlytig gedaan. Een heilige familie van Pousfin. In het kind Je-fus, dat den kleinen Joannes aan de kin vat, is de uitdrukking zeer naif, de ftelling van Maria edel en onopge-fmukt. De tekening, zo zuiver als die der Ouden, betnbsp;penfeel mergagtig , en het koloriet lieflyk. Een heilig�nbsp;familie met het kind Jefus, rydende op een fchaap, vaOnbsp;Raphaels eerde manier. Een eirond duk van Guido, vet*nbsp;beeldende Maria met het kind aan de bord. Haar karak'nbsp;ter heeft veel zagts, dog �t koloriet valt in �t graauwe. H�nbsp;Mildaadigheid van Guido , de weenende Petrus vaUnbsp;Domenichino, en een Diana in �t bad van Karei Maratd�nbsp;verdienen ook opgemerkt te worden.

DOOR ITALI� Ni

groot gebouw uit in de Strada Giulia, �t welk Innocent X. gebouwd, en tot dat oogmerk bekwaam gemaakt heeft, Regain geene Stad wordt zo zeer voor de gevangenen gezorgd/**'

Daar zyn verfcbeiden broederfchappen , die tot hunne bezorging en byftand, als �er een ziek van wordt, geftigtnbsp;zyn. Als de Paus gevaarlyk krank wordt, brengt men allenbsp;de gevangenen van hier naar S. Angelo, op dat het volk*nbsp;in een tyd dat het gemeenlyk onruflig toegaat j hen nietnbsp;in vryheid tragte te (lellen.

De kerk van Maria di Motiferrato heeft niets raerV-Maria S waardigs dan haar goede architektuur , die van Anto--^*'^/^*�*nbsp;nio Sangallo is. Daarby (laat een hospitaal voor de Span�'^'*^''*nbsp;jaards, Monferrato genaamd, naar een plaats in Katalo-nien , waar een vermaard Mariabeeld vereerd wordt.

S. Cirolamo della Carita behoort aan eene broeder-fchap j die voor de armen zorg draagt, en den naam van^ Girnla* dien heilig voert. Domenico Cadelli heeft de kerk, Car-^^nbsp;lo Rainaldi het hoofdaltaar, ontworpen. Het pronkt metClt;art/4i.nbsp;heerlyke marmers en verguld brons. Dog wat het hetnbsp;meeft merkwaardig maakt, is het vermaarde Avondmaal desnbsp;h. Hieronymus van Domenichino, welk (luk de kendersnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Dees heilig had zo veel eerbieds voor het h. Sakrament, dat hy het altyd gelyk de gemeene leeken ontving , ennbsp;nooit de floutheid had de mis te doen. Hy is hier knielend verbeeld, en wordt van twee menfchen vadgehou*nbsp;den. De prieder nadert hem met de hoftie in de hand ,nbsp;een andere op zyde heeft de kelk, en een die knielt een

(�) Het moza�ek daarvan is iu de Pieterskerk aangewezen. Frey heeft het door zyn meeftetlyke graveerkonft bekend gemaakt.

REIS-BOEK

.Flf.^yk,iioek, Pousfin fchattede dit ftuk oneindig hoog, en An* iella Re- dries Sacchi ft�lde het zelfs boven de Verheerlyking vannbsp;Raphael, �t welk anders voor het befte ftuk der wereldnbsp;gehouden wordt. Het blyft altyd het meefterftuk diensnbsp;grooten fchilders; ondertusfchen is het eenigfins aanftooc-lyk, dat zig de ftervende heilig, in een opene plaats bjTnbsp;een tuin, byna geheel naakt, bevindt; men ziet wel dennbsp;grond waarop hy knielt, dog niet regt duidelyk. Het i*nbsp;jammer dat de donkere partyen in dit treflyke ftuk zig z�nbsp;fterk beginnen te verwonen ; anders kan de houding �efnbsp;van niet fchoonder zyn. De lokaalkleuren zyn met eennbsp;zeer frifch penfeel opgebragt, en de vier kleine engelen innbsp;de glorie trcflyk uitgevoerdi

Het ontbreekt deezer kerke ook niet aan andere merk' �waardige konftftukken. De eerfte kapel ter regterhand�nbsp;die aan de familie van Spada behoort, heeft een liggendnbsp;beeld, en andere goede beeldwerken van Hercules Ferra-ta ; de architekt was Borromini. Het aartige graftekennbsp;des Graaven van Montanti is van Pieter van Cortona�nbsp;In de fchoone kapel van den h. Filip Neri op de anderenbsp;zyde heeft Camillo Rufconi al het beeldwerk gemaakt�nbsp;uitgenomen het beeld des heiligs, dat van Le Gros herkomt.

Het Paleis Farnefe is voor de liefhebbers een der merk' waardigflen van Romen, en wordt ook ten aanzien defnbsp;architektuur voor het fchoonfte gehouden. Het ligt op d�nbsp;naar het zelve genoemde Plaats; dog is niet, gelyk foto-migen meenen , volgens de architektuur van Bramante�nbsp;maar door Sangallo begonnen gebouwd te worden. 1^*'nbsp;cha�l Angelo heeft het werk tot aan de kornis voortgezei^�nbsp;den trap, de verfierfels der plaats van binnen, en de i�-rigting der kamers opgegeven, tot aan de tegen de Stradanbsp;Ciulia gelegen gallery, die een bewvs geeft van den edelen

DOOR I TALI�N. 351

len fmaak van Jakob della Porta. Het Paleis is met alle de overige goederen van �t Farnefefche huis aan den Ko- della Re-Ding van Napels gekomen, en wordt van zyn MiniftefjS'*^*nbsp;den Kardinaal Urfini, bewoond. Hoe fchoon ook dit gebouw is, verwenfchen het egter de vereerders der Oudheid, en fchimpen deswegen op Paus Paulus III. uit dennbsp;huize van Famefe, die , of uit onnozelheid , of uitnbsp;een kwalyk gepafte gierigheid, de gehouwen fteenen ennbsp;het marmer van �t Colifeo en �t Theater van Marcellus deednbsp;Viegneemen , en tot dit gebouw g�bruiken. Hy ftoordenbsp;�er zig niet aan, dat die heerlyke gedenkftukken der Oudheid gefchonden werden, om zyner familie, die voor �cnbsp;overige van deezen Paus niet veel eers had, een pragtigenbsp;woonplaats te bezorgen.

Op de groote Plaats voor �t Paleis heeft gedagte Paus ivvee fonteinen met twee pragtige eironde fchaalen vannbsp;graniet doen aanleggen. Zy zyn in de baden van Titusnbsp;gevonden , met groote uitgehouwen ringen verfierd, ennbsp;Voor de plaats, waarvoor zy gefchikt zyn, groot genoeg.

Het Paleis maakt een gelykzydig vierkant uit, dat op elke zyde drie ryen venfters heeft. He: ziet �er byna al tenbsp;ttiasfief uit, en gelykt meer naar een openbaar gebouw,nbsp;dan een byzonder huis. De hoofdverdieping verheft zig nietnbsp;hoven de twee anderen; de beneden getraliede venfters zyn tenbsp;hirnp, en de venfters in �t gemeen te klein voor het gebouw.

kornisfen, die van buiten de fcheidingen maaken der Verdiepingen , hebben een manlyk aanzien; de bovenftenbsp;hoofdkornis is van een fchoone evenredigheid, en zwaarnbsp;genoeg voor bet gebouw. De hoofdingang is te klein,nbsp;cn het balkon daar boven niet aanzienlyk. Door de hoofd*

552

/7/;^^,d�ur komt meri in een voorportaal van dorifche grani'ete� �clla Re- zuilen, die op teerlingen liaan. Dit portaal moert gtoo¹nbsp;�o/a. jgj. 2yii naaf evenredigheid van �t gebouw. De plaats innbsp;�t Paleis is vierkant, eh fchynt, van wegen de hoogte deSnbsp;gebouws, niet alleen te klein, maar o�k treuHg en donker. Rondom gaan arcades met dorifche zuilen beneden fnbsp;en inet ionifchen daarboven. De derde order beftaat uitnbsp;korinthifche pilafterS , tusfchen de welken, in plaats vaOnbsp;arcades, venders zyn.

Farnefe- Onder de arcades is deeze plaats met merkwaardig^ fche JJer- ftandbeelden verfierd, waaronder ten eerrten de vermaardenbsp;Hercules van Farnefe, die uit de Griekfthe konftftukkednbsp;nog onzen tyd bereikt heeft, in�t oog valt. Het onder-fchrift zegt, dat hy van Glycon , een Athenienfer, g�'nbsp;maakt is. Het beeld is ohverbeterlyk. Men kent geennbsp;fchoonder model van een fterke manlyke natuur, dat teinbsp;gelyk zo fierlyke en juifte omtrekken hebbe. �ntelbaarCnbsp;reizen is het beeld gekopieerd en in plaat gebragt , ennbsp;men vindt die plaateri in al de werken die over de evenredigheden en ftandboelden handelen , als in Audran^nbsp;Sandrart, Rofli , hci DiHionnaire Encyclop�dique, en anderen. Deeze Hercules heeft de lengte van 7. hoofden,nbsp;3. neuslengtens, en 7. deelen, als men onderftelt dat hynbsp;regt op ftaat, want hy leunt een weinig over zyde op zy**nbsp;knods, en heeft de eene hand op den rug. Men vondnbsp;dit fchoone beeld zonder beeuen, en Willem della Port¹nbsp;beeft �er zo gelukkig nieuwen aangemaakt, dat naderhandnbsp;Michael Angelo, toen de regte beenen gevonden werden�nbsp;oordeelde dat men de nieuwen �er aan laaten moert.nbsp;beenen worden in de Villa Borghefe bewaard. (�)

n�oR ITALI� N.

jjiedeftal heeft de regte hoogte, om het beeld met de be- fT/ hoorlyke evenredigheid in �t �og te doen vallen , �t 'fie.Vi della Rt'^nbsp;dient om de beeldhouwers te doen denken om hunne beel-den den regten (iand te geeven.

Tegen over (laat een andere Hercules van de zelve grootte met de huid van den Neme�fchen leeuw en den Hier van �'Iarathon, �enlgen houden heni voor antiek. Hy Ichyn�nbsp;het egter iiiet, maar naar de befchryvingefa der Ouden gemaakt te zyn. Ten roinlten heeft hem de konftenaar voofnbsp;de Helling zeer naauwkeurig naar de anderen gekopieerd.

�i)aarby (laat een groot grafteken, waarin de afch van Cse-cilia Meteila, een dogtervan Metellus Creticus geweeft is.

Het beeld van Flora is , ten opzigte der drapeermg, niet minder vermaard als de Hercules, met wien zy ooknbsp;de zelve hoogte heeft. Zy heeft in de eene hand eennbsp;bloemenkrans , mef de andere ligt zy haar kleed wat op.

Het hoofd, de armen eri voeten zyn wel van Della Porta, dog niet gelukkig aangemaakt. Wat �er oud aan is verdient volmaakten lof. De evenredigheden zyijnbsp;fchoon. Het kleed heeft fchoone losfe plboij�n , ennbsp;laat de omtrekken van het naakte voortreflyk doorfchynen.

Veelen houden dit voor een van de beelden waar mede Titus de voorplaats van zyn Paleis bezetten deed, dienbsp;tneeft van de hand waren van Polykleet van Sicyon, tennbsp;diinften is het, zo wel als dat van Hercules, In de badennbsp;gt;an Titus gevonden.

het hoefj in een pw, eene myl ver, gevonden zyn, �twclk een vet-'ellingjc is. Anderen houden den kop voor te klein , dog Winkel-*tgt;an (preekt dit teg.*n.

354 R E I S - B O E K

, en een foort van korf op liet hoofd draagt. Het beel^ �eila Re- is van Griekfchen ftyl, het lyf fchoon, en de uitdrukkingnbsp;gala.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in de fpieren treflyk. Den fcliermer, die een dood kind

op de fchouder draagt, houden eenigen voor het (land-beeld van Keizer Commodus, anderen voor den vermaar-den fchermer Spicillus Mirmillo, die, na �t bekaaien van veel overwinningen, openlyk by de fpelen gekroond werd.nbsp;Nog een fchermer , die met een voet op zynen helmnbsp;treedt, en nog eene Flora, met een krans gekroond.

Als men den trap wil opgaan vertoonen zig een paat reusagtige liggende beelden, die den Oceaan en de Mid'nbsp;dellandfcheZee verbeelden, en tusfehen beiden een kleinenbsp;Iphion, dien een dolfyn den Kaart om �t lyf (laat; verdersnbsp;de buften van Jupiter,Caftor en Pollux. Op het eerfte bordes in een eirond ziet men het hoofd van een man metnbsp;bloemen gekroond , waarin een groot karakter heerfcht.nbsp;Ter zyde van een deur, op het andere bordes, (laannbsp;een paar in goeden Kyl gewerkte beelden van Parthers.

By �t inkomen op de eerfle verdieping (laan tegen ovet den trap een paar Daciefche flaaven, die in den zelvetinbsp;liyl als op de Trajaanfche zuil gewerkt fchynen. Polydootnbsp;Caravagio fchatte ze zeer hoog, en kwam dikwyls hier omnbsp;ze te bedudeeren. Boven de deur (laat een bor�beeld va�nbsp;Pyrrhus. De groep van den Hertog van Parma, Alexander Farnefe , die zig vlak by den ingang der zaal vertoont , is van Kaspar Celio getekend , en door Simonnbsp;Mafchin'o gemaakt. De overwinning bekroont den helt^'nbsp;Het beeld van Vlaanderen knielt voor hem, en de rivi^^nbsp;de Schelde is geboeid, om zyn heldendaaden in denbsp;derlanden aanteduiden. In de zelve zaal (laan vier fd'^''nbsp;mers , een Apollo , een Niobe , en agttien buften va�nbsp;brons. De llandbeelden der Liefde en des OvervIoC'-ls�nbsp;die Willem della Porta voor het grafteken van Paulus

DOOR ItALIEN.

In de voorkamer heeft Salviati veel hiftorien gefchil-derd ; de regterzyde hebben de beide broeders Zuccheri en de flinker Vafari gefchilderd. (*) In de volgende kamers zyn verfcheiden friezen van Daniel van Volterra.

Auguflus , Vefpafianus, Titus, Domitianus, Trajanus, Comraodus, Tribonianus, Caracalla. Paul III. ziet rnerinbsp;hier tweemaal in buit, eens van Willem della Porta, ennbsp;eens van Michael Angelo. Twee kleine ftatues te paardnbsp;verbeelden, gelyk men meent, Gidippe en Odoardo, etlnbsp;Clorinda en Tancrede, uit het verlofte Jerufaleni van Taffo.

Vier honden van marmer, fchoongewerkt. Een flaapend� Cupido, een Meleager of Adonis van brons. Twee kinderen van brons, waarvan het een voor Hercules gehouden wordt, dien Juno door twee fisingen wil doen doodnbsp;drukken. Een p�ar koflbaare tafels van verde antico en *nbsp;porta fanta , nevens een fchoon piedeflal van marmer,nbsp;door hlicha�l Angelo gemaakt.

De gallery , het raeellerft�k van Hannibal Caraccl, �^^Ca�kr'j 62. voet lang , en ip. breed. Zy behoort ondernbsp;de voornaamfte kondwerken , die Romen kan opgee-^*'-ven. Men kan ze ter zyde van de groote ftukken vannbsp;Raphael (lellen , die nog zo fchoon gekleurd , nog zonbsp;wel onderhouden zyn , nog zo aangenaaine voorwerpen

(�) Decze ftukken vctbceUeo de da.-ideu van gemelden Hertog Alexander , en van Paus Paulus III. de zaracnkoliift van Kareinbsp;en Francois te Nizza, de zametilpiaak van Luther met dea Ka�*nbsp;dinaal Cajetano, enz.

Z a

35�

^/^^^verbeeldeti. (¹) Dit mliakt dat men hier altyd fchilder� della Re- Vindt , die �er naar tekenen , en ze beftudeereti. �T isnbsp;(ola. loflyk dat hun hier a'.le vryheid toe gegeven wordt. Ca-racci bragt byna agt jaaren met dit werk door, en verloornbsp;�er zyn gezondheid by, waarby nog het verdriet kwam �nbsp;da: de Paus den over dit werk nydigen Arpino meer ge-hoors gaf, en Caracci naauwlyks aan brood liet komen.nbsp;Men verhaalt dat Caracci uit verdriet Romen verliet, ennbsp;zodra hy te Piperno gekomen was, ten deele om zig opnbsp;den Paus en Arpino te wreeken , ten deele om zynennbsp;waard, by gebrek aan geld, met een fchildcry te betaa-len, op een oude plank een fatirifch (luk ging fchilderen,nbsp;taamlyk een pragtig opgefchikten, en overal met het Paus-lyke wapen behangenen ezel , met een dryver , dienbsp;Arpino volmaakt geleek ; waardoor de waard veel klanten kreeg , en Caracci�s vyanden belachlyk werden ge'nbsp;maakt.

De gallery is rondom met korhnhifche piladers verfierd. In de nisfen tusfchen dezelven (laan verfcheiden antieken,nbsp;en in de rondtens daar boven oude bullen. Het gewelf isnbsp;in zeven groote fchilderyen, vier van middelmaatige grootte, en verfcheiden kleinderen verdeeld. Zy zyn allen innbsp;architektuurfieraaden,die gefchilderd zyn, dog naar Huk�-doorfel gelyken,gevat. Deeze verfieringen worden hier en daar

De konftcnair heeft vooiWetpen uit de fabelen genomen, de beelden meed zeec naakt voorgeftcld. Men moet ze van deHnbsp;kant der konft befchouwen , en niet volgens een geflrenge zeede�'nbsp;kunde, gelyk de door zyn zeedenkuudigc fthetfen bekende BruX�'nbsp;IC, die ze noemt, les fulet�s des Dsch� , la Fensis, Ie Ganymede, ^nbsp;les aKtres nudlt�s dss Carrache , falies pestr les prinses de l'�^lifn f ^nbsp;yii fe difsnt les fucee^essrs des adfitres. Lt Palais Parnefe en �Pnbsp;frenve.

DOOR ITALI� N.

?an thennes gedragen,onderre welken akademifche figuu- riIWyi ren gefchilderd zyn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;delli^ Re-

Hannibal Caracci heeft deeze gantfche gallery op natten^'�^'** kalk gefchilderd, allenthalven den fiyl der antieke basreli�fs nagevolgd, en zyn fterkte in een juifte tekening getoond. (*) Het njiddellle ftuk verbeeldt den triomf vannbsp;Bacchus en Atiadne; Bacchus rydt op een vergulden ennbsp;met tygers befpannen� wagen, en Ariadne op een zilveren,nbsp;door witte bokken getrokken. Zy zyn vergezeld van Bacchanten , Faunen , en Saters. De ordonnantie in �t algemeen , en vooral in de groep van Silenus, is fchoon. A-riadne heeft meer majefteits dan bevalligheids, en Bacchusnbsp;veel van den antieken fmaak. Het karakter der vrolykheidnbsp;heerfcht in het gantfche fluk. Van de twee zydilukkennbsp;verbeeldt het eene Pan, die de wol zyner fchaapen aatinbsp;Diana offert, het andere, dat beter is, Mercurius, die Paris den appel brengt. Mercurius, vliegt lugtig, het gantfche beeld is vlugtig, dog matilyk getekend. Paris heeftnbsp;ook wel een fcliQon lichaam, dog de meefter heeft het

on-

(�) Men kan ligt denken dat de plaatfhydcrs deeze hcerlyke gallery^ pok onder handen genomen hebben. Wy gaan iosl� bladen voorby,nbsp;cn wyzcn alleen werken van belang aan. Carlo Cefio heefr de gc-hcelc gallery op vcifchcidcn bladen in plaat gebragt , waarvan dcnbsp;oude afdrukken fchoon zyn. Men heeft ze met breedvoerige mytho*nbsp;logiefche verklaaringcn vol van onnutte geleerdheid, onder den titplnbsp;iL/Edinm farnefiarnm tabtila 1753? Romeh uitgegeven. Het andc�cnbsp;werk voert ten titel, Galleria del Palazzp del Duca dl Parma in Remanbsp;colle favcle i e fcompartimenti dl chiaro fcur$ j e omamenti d'afchUetturetnbsp;� Jiatucy col ritratto e deppjito di Annih, Caracci y invemione di Carhnbsp;Maratti , dtjtgnata e integliata- ia acqua forte de P. A^uila , collenbsp;ifcrixioni in verji di G. P, �Lellori gt; jy, bladen. Dc fchilderycn innbsp;vertrek heeft dc zelve Aquila op 13. bladen uitgegeven onder den titel , Cameiim d�l Palazzo iel Dnca dl Farma,

z 3

S5�

^/^l^onderfcheid tusfchen de natuur van een god en ee� iella Re- menfch in agt genomen.

gola, , Van de twee groote ftukken onder de ronding van �t gewelf vertoont het eene een Triton, die met Galathee opnbsp;de zee rydt. Triton houdt haar, op een -zeer ongevoegly-be wys, op een zeegedrogt zittende , valt, en Cupidonbsp;fchiet op haar een pyl af. Dit ftuk bewyft, dat Caraccinbsp;niet gelukkig was in �t geeven van veel bekoorlykheidsnbsp;aan vrouwen en kinderen. Het ftuk dat de weergade wezen moet van de Galathea vertoont het opneemen van Ce-phalus door Aurora. Beiden zien zy �ef te oud uit, ennbsp;Cephalus weert zig op geen goede wys tegen de liefkooze-ryen van Aurora. Daartegen is het beeld van den flaapen-den Morpheus, op den voorgrond,treflyk. Boven deezenbsp;twee ftukken zyn twee kleinen, naainlyk Apollo die HiS'nbsp;pynthus rooft, en de adelaar die Ganymedes ontvoert.

Aan de beide uiterftens van �t gewelf ziet men nog twee groote ftukken. Op het eene fpeelt Polyphemus Galatheanbsp;iets voor, en �p het andere werpt hy een grooten rots opnbsp;den met Galathee vliegenden Acis. De laatfte Polyphemusnbsp;heeft een fterk manlyk karakter. Hqt eerfte ftuk daartegennbsp;is over �t geheel niet fchoon.

Van debovengedagte vier fchilderyen van middelmaatigs grootte ftelt het eene Juno voor, die met den gordel vannbsp;Venus by �t bed van Jupiter komt. De ordonnantie iSnbsp;goed, en niet tegen de betaainlykheid; de beide hoofd'nbsp;beelden zyn wel gedrapeerd. Het andere is Diana, Endy*nbsp;mion liefkoozende. Haar beeld heeft veel edels, dog d�nbsp;miene een weinig van een oude knorrige matrone. Endy'nbsp;jnioti ontbreekt uitdrukking. Het derde is Hercules in d�nbsp;kleederen van lole, die haar iets voorfpeelt, terwyl zy*nbsp;de leeuwenhuid omhebbende,op zyn knods leunt,en toB'nbsp;boort. Men ontdekt in beide beelden, dat de fchilder d�

DOOR ITALI� N.

antjeken beftudeerd heeft. Het hoofd van lole heeft iets eenvormigs met anderen in deeze gallery. Het vierde m della Re-laatfte vertoont Anchifes, die Venus den fchoen uitdoet.^�^'**nbsp;Venus ontbreekt bekoorlykheid.

Tusfchen deeze vier flukken heeft de fchiider vier zittende Saters van een zeer kragtige uitdrukking gefchilderd.

Het zelve kan men zeggen van de hier en daar aan �t gewelf aangebragte akademien. De op flukadoorfel gemaakte Cariatides zyn zeer gelukkig nagevolgd, en maakenmet de akademien een fchoone tegenftelling.

Boven de deuren aan beide de eindens der gallery zyn weer twee groote flukken. In het eene ziet men Andromeda door Perfeus verloft. Haar kop is fchoon, dog denbsp;droefheid van liaare in de verte flaande ouderen is niejtnbsp;wel uitgedrukt. Op het andere verandert Perfeus Phineu?nbsp;en zyn gezellen in fteenen. De uitdrukking in de beelden , welken de oogen toe houden, om �t hoofd van Me-dufa niet te zien, heeft Caracci gelukkig getroffen. Onder deeze fchilderyen zyn eenige akademien met eenerleinbsp;kleur op groen gefchilderd. De tot hiertoe aangewezennbsp;flukken zyn zonder uitzondering van de hand des groo-ten Caracci�s.

Boven de hoofddeur heeft Domenichino volgens een karton van Caracci een meisje dat een eenhoorn flreelt(lt;�)nbsp;gefchilderd. Caracci en Domenichino hebben hier ver-fcheiden flukken gemeenfchaplyk vervaardigd, en wel denbsp;eerfle meeft de tekening, de andere het fchilderwerk. Zynbsp;verbeelden de volgende voorwerpen. Jupiter die Europanbsp;vervolgt, Euridice die weder naar de hel keert, Boreasnbsp;die Orythia fchaakt, Apollo die Marfyas vilt. Cupido

eencn

niW'sk, eenen Faun aan een boom bindende , Salmacis die den ietla Re' Hermaphrodi�t overvalt, Syrinx in een riet veranderende,nbsp;Leander in den Hellefpont verdrinkende, enz. De Prelaat Aguccjii gaf Caracci de voorwerpen op, en Lodewyknbsp;Caracci nevens Lanfranco hielpen in de uitvoering. Denbsp;volgende fttikken zyn van Hannibal Caracci alleen. Arionnbsp;zittende pp een dplfyn , Prometheus een ftandbeeld hetnbsp;leeven geevende, Hercules Prornetheus op den Caucafusnbsp;losmaakende , en den draak der Hesperieden doodende,nbsp;de val van Pba�ton, Caliiflo in �i: bad, haar veranderingnbsp;jn een beer, Phoebus de ligt vaq Merkuur ontvangende,nbsp;vier beelden van deugden.

De nisfen der gallery zyn, gglyk gezegd is, niet antieken verfierd, waaronder een Merkuur, een Faun, Gany medes. Hercules, enz. Boven de pilaaren liaan verfchei-den koppen , waaronder inzonderheid een Homeer, denbsp;fchoonfte van Romen, verdient op^eraerkt te worden. (*)nbsp;Het werk is voortrefiyk, en vertoont een ouden gerimpel-den kop, die geen onedel aanzien heeft. De buil eenernbsp;VeRaairche maagd fchynt een portrait, en daarom niet zonbsp;fchoon gedaagd te zyn als wanneer de meeller zig ideaalenbsp;trekken koos. De fluyer, die �t onderlle gedeelte van�tnbsp;aangezigt bedekt, is aartig geplooid.

In een byzondere kamer zyn nog fchoone fchilderyen van Hannibal Caracci aantetrelTen, als Hercules tusfcbennbsp;de deugd en de ondeugd, Anope en Anfimone, die haatnbsp;ouderen uit den brand redden, �lysfes die de laagen van Circenbsp;en de Sirenen ontgaat, Pcrfeus die �t hoofd van Medufa bekomt�

(*) Plinius l. 3J. t. Z. zegt wcl , dat men geen tegt beeldicBi* yan Homerus had ; egtcr zyn �et veel koppen , zo wel in niarn�6'nbsp;als op gcfnedcn ftcenen , die men voor koppen van Homerusnbsp;geeft.

j)OOR ITALI� N.

komt, enz. De flukken zyn door gefchilderde fieraaden, die veel naar ftukadoorfe! gelyken, van malkander afgezon-lt;/e/4� Re-derd. In een kamer daaraan (laat een toetdeenen beeld^�^'�*nbsp;van de Veflaalfche maagd Tuccia, die ten bewyze haarernbsp;onfchuld water uit den Tiber naar den tempel in een door-geflagen zeef draagt; insgelyks een porfieren (landbeeld,

�t welk voorheen een hoofd, handen en voeten van brons had , en , gelyk men meent, het zegenpraalend Romennbsp;verbeeldde. Een andere kamer wordt naar de daarin (taande groote tafel, die 11. voet lang, en met kodbaare �o-lletfche (leenen ingelegd is , genoemd. De marmeren voeten worden Michael Angelo toegefchreven.'

Aan de Ve^ns met fchoone billen , Callipygh , of de Griekfche herderin , zyn het hoofd, het eenc been, denbsp;cene arm geheel, en de andere maar half nieuw aangemaakt. De omtrekken zyn zagt, en de beweging is aar-lig, de handen hebben veel fchoons, dog de beenen ennbsp;armen fchynen wat te kort, en de lendenen dyf. Ttveenbsp;beelden van de zittende Venus , gelyk zy uit het badnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

komt, zyn niet zo wel gedaagd; by de eene, die geen Cupido by zig heeft, doen de plooijen in �t lyf en de (ty-ve voeten een kwaade uitwerking. Een fchoone antiekenbsp;Mercuriu! van brons met zagte, juid getekende omtrekken, en fchoone handen en voeten. Hy (laat, en heeftnbsp;in de eene hand den (laf van vrede, en in de andere eennbsp;buidel. Een maimeren vaas van een ongemeen aartige gedaante, met een basreli�f vanEtrurifch werk, verbeeldende een prieller met een Frigiefche muts, die in de eenenbsp;hand een oifervat, en in de andere een thyrfus heeft. Hynbsp;fchynt twee vrouwen ten olFer te willen leiden. De zogenaamde kamer der Heremieten heeft Lanfranco gefchil-dgrd, dog de fieraaden zyn yan Salviati ea Zucchero.

S6�

f waaronder de beften zyn, een Cupido, Mercurius, della Re- Juno, Venus, een Faun, die Bacchus by den hals grypt,nbsp;gota. Ganymedes , die op een grooten adelaar leunt , Apollonbsp;met een fpeeltuig, een Harmafrodiet van bafalt, een herder die zig een doortf uit den voet trekt, van brons. Zeftietinbsp;oude koppen, meeft van oude filofoofen, Socrates, Diogenes, Pofidonius, Zeno, Bias, Lyfias, Seneca, Home-rps, Euripides, Virgilius, Ovidius, Marcus Aurelius, denbsp;Veftaalfche maagd Domitia, nog zes koppen, van Keizers, ehnbsp;Roomfch vrouwen, die in nisfen ftaan. Mithridates ine^nbsp;een aangemaakten neus. Het karakter in dit beeldnbsp;grootfch , waarom Pousfiii het in verfcheiden van zyquot;nbsp;fchilderyen gebragtheeft. Een hoofd vanCaracalla, voluit'nbsp;drukking en wel onderhouden. Het is het fchoonfte datnbsp;men van hem kent, en heeft niets aangelapts dan het fpit�nbsp;van den neus. Demofthenes met een aangemaakten neu¹nbsp;en fchoonen kop , welks trekken voor den beeldhouwennbsp;zeer voordeelig zyn.

In een benedenkamer zie: men een Plinius van marmer gt; verfcheiden bullen van burgemeefters en basreli�fs. Eeltnbsp;Atlas, die den hemelkloot draagt , is daarom merkwasf'nbsp;dig, om dat het het oudfte ftuk uit de Oudheid is, waagt;quot;nbsp;op men geftarntens ziet. (¹}

Toro Far- Als men op de tweede plaats naar den beroemden Tof'^ vefe. Farnefe , of Farncfefchen ftier gaan wil , vertoonen

eerft onder de gallery twee groote ftatues van PhilipP�^¹ den Jongen, en de Fortuna redux, verder een reusagtiS�nbsp;kop van Vefpafianus en Antoninus Pius, twee oude gr^^nbsp;tekens met basreli�fs, enz.

BOOR IT A L I E N.

de Oudheid. Men ftaat verllekl op het eerfte gezigt dee-zer groepe, welke uit zes beelden, meer dan leevensgroot-i^i;//� Re~ te, en verfcheidene kleinderen is zamengefleld, die voor-�^^^�nbsp;maals nevens den rots waarop zy (haan uit een ftuk marmer beftaan zou hebben. Plinius gewaagt �er van l. 36.nbsp;r. 5. De konftenaars waren Apollonius en Taurifcus vannbsp;Rhodus, waar het link ook gemaakt en van daar te Romen in de baden van Caracalla gebragt is. Men vond hetnbsp;daar in de ruinen ten tyde van Paulus Hf. Het vertoontnbsp;Zethus en Amphion, die hun ftiefinoeder Dirce met denbsp;bairen aan een wilden ftier binden, om hun regte moedernbsp;Antiope over het ongelyk te wreekcn, dat zy van haarnbsp;voorigen man Lycus, Koning van Theben, op aanliitfingnbsp;van Dirce, lyden moeft. De beide broeders houden dennbsp;(lier te rug. Onder aan ziet men een kleinen Bacchus,nbsp;een hond, een korf, 'en een fluit met verfdieiden pypen.

Heel beneden is een hinde die drinkt, een hert dat aaneen boom knaagt, een fchilpad en een flang onder een boom,nbsp;een leeuw die een frier verfclieurt, een vlugtende hond,nbsp;enz. Beneden uit den baft des booms, die den-ftier ophoudt, komt een groote flang te voorfchyn. �Er is overnbsp;dit fluk zeer veel gefchreven, en meed zeer verkeerd geoordeeld, wyl de meeften het aangelapte vooroud hebbennbsp;aangezien. Winkelman is onbetwiflbaar de befte regter;nbsp;zie bier zyn woorden. (*)

� Men kan denken, dat de zogenaamde Farnefefche os dat zelve werk zy, naamlyk waarvan Plinius ten opzigtenbsp;van Apollonius en Taurifcus gewaagt, en het fcbynt nietnbsp;geloofbaar, dat men een zo ongemeen groot werk tweemaal gemaakt hebbe. Dog zy die het ver beneden het begrip dat een werk van een goeden tyd geeven zou , en

REIS-BOEK

geweeft, want het geen het fchooiifie zyn zoude is nieuw, hoe men ook fcbryven moge dat het zonder �t minde gebrek in de baden van Caracalla gevonden is, en niet ander¹nbsp;verpligt is geweeft te doen dan de brokken weer aan inal^nbsp;hander te lappen. De bovenfte helft van de Dirce (²) totnbsp;op de fchenkels is nieuw; aan den Zethus en Amphioii i¹nbsp;niets oud dan de romp, en een enkeld been aan ecu vannbsp;de twee beelden; den kop daarvan fchynt men naar eennbsp;hoofd van Caracalla gemaakt te hebben: de beeldhouwetnbsp;die dit gedaan heeft was Battifta Bianchi, een Milanees²nbsp;Antiope die ftaat, en de zittende jongeling, die volmaaktnbsp;heel gebleven zyn, hadden het onderfcheid moeten doennbsp;zien. Men zal ophouden zig te verwonderen dat het touWnbsp;heel gebleven is,(j}daar de kop van den os,waaraan hetnbsp;vaftgebonden was, nieuw is. Aldrovandi (¹) befchryftnbsp;dit ftuk , voor dat het herfteld was, en toen hield mennbsp;het voor eenen Hercules, die den ftier van Marathon tetnbsp;nedervelt. �

Deeze groote groep ftaat onder een byzonder verdek op de plaats, waar pog verfcheidep andere antieken bewaard

Het moet dcrhalven niemand vreemd voorkomen, als en La Lande zeggen, dat Dirces hoofd in �i geheel het tegte kara²'nbsp;ter niet heeft, dat zy ¹et meer vrolyk dan vcrlchrikt uiiziet, ³nbsp;pen Bacchante gekleed is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

(t) De Abt Richard pryft dit temv zeer, en leidt het van den den tyd af. Hy ziet in de Ditcc jnift het tegendeel van La Lande�nbsp;naamlyk de gtootfte ontftcltcnis. In �t algemeen is zyn geheelenv²nbsp;deel over deeze groep zeer ontigtig , gdyk vccle anderen, die hynbsp;over ftandbeejden yclt. La Lande, of liever Gougenct, wiens h¹�nbsp;fchrift hy gebruikt heeft, oottdeelt veel juiflet.

DOOR ITALI� N.

gt;rorden, by voorbeeld Auguftiis te paard, een bull van Aminous en Basfianus, eenige afgodsbeelden, en (lukkenRfnbsp;TOn verminkte (latues,die allen in de baden van Caracalla,ff�^�nbsp;gelyk Aldrovandi berigt, gevonden zyn.

Een basreli�f van een grooten flyl is dat van Trimalcion, die in de eetkamer komt,waar hem twee zyner vrienden,nbsp;die op een bed liggen, verwagten. Een Faun houdt hemnbsp;vaft, en een andere ontkleedt hem. Agtet (laat een hoopnbsp;komedianten.

Palazio Pitbini ligt niet ver van Palazzo Farnefe, is van de architektuur van Alexander Specchi. Men vindtnbsp;�er verfcheiden (landbeelden, waaronder de dikwyls gekopieerde en gegraveerde Meleager van Parifch marmer hecnbsp;voornaamde is. (*) Aan de eene zyde ligt de kop van �tnbsp;Kaledonifche zwyn , �t welk hy velde, en aan Atalantanbsp;lchonk,aan de andere zit een hond die hem aanziet. Ovefnbsp;de plaats waar dit meederduk der Gtiekfche kond gevonden werd, zyn de fchryvers niet eens. De hand ter zydenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

van het zwyn was gebroken; Michael Angelo wilde een andere van �t zelve marmer maaken, en brak ten dien einde een duk agter uit het blok, waar men nog het gat ziet.

Dog naauwlyks had hy ze �er aangezet, of hy nam ze �er weder af, wyl zy niet naar zyn zin was uitgevallen, Hecnbsp;tipje van den neus is ook aangelapt. Het beeld heeft eennbsp;goeden (land, en veel gelykenis met den Aminous in �cnbsp;Belvedere. Het is voortreflyk van �t hoofd af tot aan denbsp;knie, dog de beenen zyn wat dyf, en de kuiten nietnbsp;fchoon. In het hoofd van �t zwyn ziet men een naauw-keurigc navolging der natuur. Het kleed van Meleager

(?) In �t jaar t770. koft de Paus dit ftaodbeeld, �t welk dit Paleis meet dan een eeuw tot ficraad had vetftrefet, root dooo. (cudi, omnbsp;het iu de retaameling �t Kapitool te plaatfen.

865 R E I S - B O E K

nan den zwynskop , �t welk de konftenaar gedaan dellit Re- heeft om de dame des te vader te doen ftaan. Dit is welnbsp;gola. jjjgj fraai, dog veelligt oorzaak dat het duk geheel geble*nbsp;ven is. Verders ziet men hier een grooten marmeren wolf�nbsp;eerie Venus, in de ftelling van die van Medicis, dog langnbsp;zo fcboon niet, een ftatue zonder kop, waaraan de drapery zeer hoog gefchat wordt.

Fala-zzo ' Palazzo Spada ligt insgelyks niet ver van �t Farnefefche Spada. Paleis, en is met dat te gelyk gebouwd, dog naderhandnbsp;door Borromini verfierd. De voorzyde en �t voorportaalnbsp;hebben veel ftatuen en basreli�fs van Ilukadoorfel, �c welknbsp;dit Paleis van buiten een ongemeen aanzien geeft.

Tegen over een vender heeft men in een klein tuintje een gallery aangelegd, die op dorifche zuilen rud, wd'nbsp;ken allengskens afneemen , en in perfpektief, gelyk dsnbsp;trap van Bernini in �t Vatikaan, zyn aangelegd. Dit g�'nbsp;welf doet de plaats veel grooter fchynen, en deeze door*nbsp;zigtkundige kondgreep maakt dat men den aan �t eindenbsp;ftaanden antieken duitfpeelder voor meer dan 5. voetnbsp;hoog aauziet , daar hy maar een weinig meer dan 3'nbsp;voet is.

Beneden daat iri de voorkamer een Apollo, een Diana� een Cupido, Pan , Hercules , en anderen meer; in denbsp;daarop volgende agt groote marmeren tafels met basreli�fs , die vermoedlyk tor een groot gebouw gehoordnbsp;hebben ; in de derde een Apollo, eene Najade ; innbsp;vierde een Paris, Venus, en een fchermer; in de vyft*�nbsp;een zeldzaame , dog treflyke datiie van den Griekfch��nbsp;filofoof Antidhenes , waaruit eenigen verkeerdelyk een��nbsp;Seneca gemaakt hebben. Hy leunt met zyn hoofdnbsp;zyn hand, als hoorde hy Seneca zynen leerffl��^^''nbsp;aan. Eene wel gedrapeerde Ceres, mee een kop volnbsp;drukkiog.

DOOR ITALI� N.

De eerfle verdieping is niet minder met merkwaardige (landbeelden en fchilderyen vervuld. Het reusagtige^e/i/i* Bjs, �nbsp;beeld van Pompejus trekt voornaamlyk de oogennbsp;zig. Eenigen denken dat het dat zelve beeld is by �t welknbsp;Ca�far den geeft gaf; anderen oordeelen liever dat het eennbsp;Auguftus is, omdat hy in de eene hand een kogel, hetnbsp;zinbeeld van heerfchappy heeft. Een borger vond hetnbsp;beeld by de Kanfelaary op de plaats van �t voormaaligenbsp;Raadhuis van Pompejus, en �t lyf lag in zyn kelder, dognbsp;de kop in dien zyns buurmans; de fcheimuur ftond �er op.

De buurman wilde zig het beeld toe�igenen, wyl de kop� als het voornaamfte deel, op zyn grond lag; de ander beweerde dat het grootfte gedeelte op den zynen gevondennbsp;werd, en dat hem dus ook het hoofd toekwam. De zaaknbsp;kwam voor �t gerigt, en de regeer, die waarfchynlyk geennbsp;groot eerbieder der Oudheid was, vonnisde, dat men hetnbsp;beeld aan ftukken (laan, en ieder het zyne geeven zou.

In een kamer heeft Zucchero agt fchilderyen op natten kalk vervaardigd, die niet geheel liegt zyn, dog te sseXvan Guer-naakte beelden, en geen goede ordonnantie hebben. Het��lt;�'nbsp;offer van Iphigenia door Pieter Tefta heeft een hard koloriet, dog de groep van �t hoofdbeeld is fchoon. Eftbernbsp;en Mardochai van Guercino. De zamenftelling is nietby-Zonder, en Efther wat lomp, daar tegen zyn haar tweenbsp;gezellinnen des te fchoonder. De dood van Dido, doornbsp;den zelven meefter, behoort onder de vermaarde ftukkennbsp;van Romen. Haar kop, fchoone boezem, en het gewaad,nbsp;zyn ohverbeterlyk , dog de zamenftelling is wat buiten-fpoorig, en het koftuura verwaarloosd, alzo men op dennbsp;voorgrond een beeld in Spaanfche kleeding ziet. Het portrait

368

FILWjk,^^^^ van Paul III. uit bet huis Farnefe v5n Vafari heeft della Re- veel van Titiaans manier. De fchaaking van Helena vannbsp;Guido heeft fchoone koppen, dog is voor �t overige vannbsp;een zwakke zanienfielling, De Vellales met het heiligenbsp;vuur, fchoone fchetfen van Giro Ferri. De kindermoordnbsp;van Pieter Telia is van een fchoon koloriet, dog van eennbsp;buiterifp�orige vinding. �en glorie van engelen aanfchouwtnbsp;het bloedbad, eri van verre ftaat Maria met het kind J�-fiM, �t welk een kruis draagt, in een fchuit op de rivier.nbsp;Het (luk bellaat uit weinig beelden. De man op den voorgrond is voortrefiyk.

Zucchero heeft eene gallery met flegte fchilderyen in fresco voorzien, egter is hier en daar in de friezen veelnbsp;goeds aantetrelFeri. E�n groot portrait van den Kardinaalnbsp;Spada van Guido \ de markt te Napels ten tyde van hetnbsp;oproer van Mafaniello, van Michael Angel�, d�n veldflagnbsp;fchilder. Op de derde verdieping wordt een verzamelingnbsp;van oudheden bewa�rd , waaronder veel kleine afgodsbeelden, en ook een Egiptifch uitbafa't, 2. voethoog,nbsp;van goeden Egiptifchen ftylu diergeiyken men een menigtdnbsp;in �t Kapitool ziet.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

De Monte di Picta, of de openbaare lombaard, is een uitgellrekt gebouw van de bank van S. Spirito, waar ddnbsp;panden, op de welken geld gefchoten is, bewaard worden. Toen de Jooden, onltrent4jet jaar 1539. den gC'nbsp;meenen man door woekeren en bedriegen zeer drukten,nbsp;en zig de oedroefde tyden, na de plondering van Romennbsp;en de groote overllroomirig, ten nutte maakten, verwierfnbsp;Calvo, de Generaal der Franciskaanen, van Paulus Hf*nbsp;Verlof, een broederfchap van bemiddelde menfchen opte*nbsp;rigten, die den noodlydenden op panden geld zonder reOquot;nbsp;t�n verfchaften, en tegen betaaling der geborgde foinnjonbsp;weder terug gaven. In �t vervolg zagen de Pauzen, das

DOOR ITAL-IEN;

Zvik een inftelling , als zy op openbaar gezag geveftigd f'nW'nki wierd, het gemeene wezen van groot nut zou zyn. Ttisx'della Rival ontftond de Monte di Pi�ta, welke zekere inkomftennbsp;voorregten, en vryheden verwierf. Clemens VIII. verleide dien in �t jaar 1604. naar dit gebouw , �t welks allengs-kens vergroot werd, en voor eenige jaaren werd het nognbsp;merkelyk verder ukgebreid.

Dit uitgeftrekte gebouw beftaat uit veele kamers, waar de panden bewaard worden. � Het is verdeeld in zes af*nbsp;deelingen, waarvan elke iemant heeft die de panden waar- quot;nbsp;deert, een fchryver, en andere daartoe vereifchteperfoo* 'nbsp;nen. De eene is voor het linnen , de apdere voor hetnbsp;zilverwerk, de derde voor juweelen en kleinoodien, enZinbsp;gefchikt. Men vindt hier dikwyls panden die 6000. daaldersnbsp;en meerwaard zyn. Tot defommevan 150.fcuditoeneemtnbsp;men de panden zonder renten , fclioon maar ten langden .5.^nbsp;voor aguien maanden, aan. Van zwaarder fommen betaaltnbsp;d.e, eigenaar van �t pand jaarlyks den vyftiendeh penningnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

van �t ontvangene geld , of 6|. ten honderd.' Na verloop van dien tyd worden de niet gelofte panden open-lyk verkoft , en de eigenaar krygt het overfcbot ais een Huk boven den gefchotenen prys verkoft wordt te-.rug. -

Dit gebouw dient ook tot een bank, of bewaarplaats i waar een ieder het geen hy niet by zig houden wil onder borgtogt van het huis kan doen bewaaren. Op dee-2e Wys ontvangt het huis of de bank geduurig groote fommen z�nder �er renten vo�r te geeveh , �n de eigenaarnbsp;kan �er geruft op flaapeii. Men ftaat verbaasd als men zietnbsp;wat zwaare boeken hier gehouden worden. Het opzigtnbsp;over dit alles heeft een Kongregatie van Romeinfche Ca-valierl j nevens den Prelaat die fchatmeefter is der Paus-lyke Kamer. De fchoone kapel, die in dit geboui#

III. Deei,, nbsp;nbsp;nbsp;Aanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isy

REIS-BOEK

is , is van Ro��, het basreli�f van �t altaar van D�¹ inenico G�idi, het eene ftandbeeld vau Teodon , ennbsp;de Tobias van Le Gr�s.

di S. kerk van dien naa'ra. Zy ilrekt zig tegen �t zuiden naaf Euftachio. pfazza S. Marco, en ten weft�n tot aan S. Carlo di Ca-'tinari, en ten ooften aan S. Agoftino. De v�ornaamftenbsp;gebouwen deezer Wyk zyn S. Andrea della Valle, Palai-zo Giuftimani, en eenige anderen.

S. Eu- De kerk van S. Euftachio behoort onder de oudften van ^achio. Romen, wyl zy reeds van K�nftantyn den Gro�ten is aan¹nbsp;gelegd, (ft') In �t jaar iip�. werd zy herbouwd.nbsp;hoofdaltaar is van Nikolaas Salvi, en zeer ryk aan marmer. Het ftuk op het zelve koiiit van Franciscus F�rnandinbsp;of Imperiali , en verbeeldt den mart�ld'o�d van deii h.nbsp;Euftachius , die in een gloeyenden k�peren os gedokennbsp;Werd. De zelve hiftorie heeft Frederik Z�cchero, nevens

Als ecns de h. Euftachias op de jagt was, zag hy een hert toet een ktucifix aan den kop , om die reden voert deeze Wyk een her¹nbsp;tenkop met een kruis tuslchen de takken ten wapen. De geleerdenbsp;Franfclie godgeleerden de Valois en de Launoy hebben de geheel¹nbsp;legende van deczen heilig zeer in twyifel getrokken , waarom VtS¹nbsp;Deal de Marville in zyn M�Unges verhaalt, dat de toenmaalige pt²'nbsp;fier van St Euftache te Parys al fpottende gezegd had , �jianinbsp;'rencontre te Vo�lenr de l^atinty. je le fntuenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terre. je nt

parle qu'avec refpeS, taiit j�Jt fear qtiil ne 7��fe mm S.EaJlachit tient i riin.

i)bok ITALI EN.

Digt by deeze kerk ligt het Paleis van de familie '^^'^palazz� Cenci, die haar geflagt van de oude Romeinfche familie CeBC�.nbsp;Cincia afleidt. Buiten de architekceur van den vermaarden fchild�r Julius Romanus is �er niets merkwaardigsnbsp;aan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Daar aan paalt het Paleis van den Hertog van Lante, �t welk Lanit. veel goede antieken, en eeii fchoone van Romanelli ge-fchilde zoldering heeft. De Kardinaal van dien naam,nbsp;wiens heerlyk landhuis Bagnaia by Viterbo in�t tweede Deelnbsp;gemeld is, heeft dit federt eenige jaaren in een goedennbsp;fraaak doen vernieuwen.

In de ftraat die van S, Eufiachio naar S. Luigi Cuiflitiid-ligt Palazzo Guiftiniani, �t welk de ryke, en door zyn�i, liefde tot de konften en oudheden beroemde Marquis Vincent Giuftiniani heeft doen bouwen. De architektuur isnbsp;van Jan Fontana; egter is �er veel van Borromini onder,nbsp;als de verfieringen der venders en de hoofddeur. Na denbsp;verzameling in �t Kapitool treft men hier den grootfteanbsp;voorraad van ftandbeelden en basreli�fs aan , wier getalnbsp;op 560. gerekend rvordt, waarvan de meeften in de badennbsp;van Nero , die hieromftreeks gelegen hebben, gevondennbsp;zyn. (?)

( �) Van gemchlen Marquis bekwam Sandrart , die zig door zyn beeldhouw* en ichilderkoiift bekend gemaakt, en lang te Romen opgehouden had, laft , de voornaamfte ftukken afcetekenen , en doornbsp;de befte meefters in plaat te doen brengen , waaruit het pragtigenbsp;werk , �t welk onder den titel van Galleria Ghtfiin'ana te Romennbsp;1631. in twee folio deelcn is uitgekomen, ontftaan is. Het is zeldzaam geworden , inzonderheid het zdc deel. De ootzaak daarvan

R E I S - B O EK

Onder de rtat�es eti basreli�fs, waarmede de geheels di S. plaats van �t Paleis omringd is, verdient boven al bemerktnbsp;Ettflachio. (g worden, die welke ter flinker zyde by den ingang ftaat.

Zy verbeeldt een geheel gekleede vrouw, die met de eene hand een flip van haar gewaad houdt, waarvan een deelnbsp;onder den arm geflagen is. Verder ziet men een paarnbsp;reusagtige koppen van Drufus en Germanicus , en eennbsp;paar anderen die men voor den Tiber en Titus uitgeeftanbsp;Een ftandbeeld , met een maske in de hand, houdt men voornbsp;Terentius. Het fehoone beeld der zittende Domitia metnbsp;eene flang, twee ftatues van Hercules, als een kind, vannbsp;Griekfche hand. Beneden aan den trap een Eskulaap, opnbsp;den trap Marcus Aurelius , Caligula, Domitianus, Anti-nous , Jupiter op den Olympus, Merkuur met den vreede-ftaf en een beurs5 de ftelling van dit beeld is goed, ennbsp;de omtrekken zeer zagt. Op het bordes der eerfle verdieping ftaat een Nymf, die Jupiter uit den hoorn vannbsp;Amalthea te drinken geeft. Haar ftelling is van een edelenbsp;eenvouwdigheid , en zo wel als die van Jupiter zeernbsp;goed. De flang , die zig om den dronk van den boomnbsp;llingert, heeft een natuurlyke beweeging, dog de fater,-die agter den rots op de fluit fpeelt j verdient niet veelnbsp;lofs*

In de kamers ziet men verfcheiden zuilen van groen porfier en verde antico, ftatues, frefcofchilderyen , en

is, dat, na den dood van den Marquis, gelyk Sandratt berigt, een proces dntftond, geduutende het welke de plaaten en exemplaareonbsp;van �t weik verzegeld lagen De plaaten verioeftedeti en werdennbsp;onbruikbaar , en van de cxcmplaaren vraten de meeften vergaan,nbsp;vooral van het zdc deel , dat mislchien op de vogtigfte plaatsnbsp;gen had.

DOOR ITALIEH

pijeftukken. De eerfte kamer heeft twee fchermers twee (taande Faunen van een Griekfchenmeefler; de twee-lt;5^t S.nbsp;de,twee (latues, het triomfeerend Romen, en dennbsp;meefter Marcellus. De (telling van den laatften is als ofhynbsp;leefde. Hy zit qp een (toel met een kusfen , en heeftnbsp;een rol papiers in de hand. De plooyen van �t gewagclnbsp;zyn w'el natuurlyk, dog wat lomp. Het aangezigt is zonbsp;fchopn uitgevoerd , dat men byna niet twyffelen kan ofnbsp;}iet moet hem geleken hebben. De hoofden eener Sybil-]e,van Alexander den Grooten van toetsfteen,en van Sci-pio Africanus, moeten ook niet onopgemerkt wordennbsp;voorbygegaan,

De Kindermoord van Ppusfin wordt voor een van z'^x^Kinder-bette (lukken te Romen gehouden. Het beflaat uit groep van vier perfoonen , waarin wel een treflykenbsp;drukking heerfcht, dog het blyft uitgemaakt dat zo weinig beelden yoor zulk een vporwerp niet toereikend zyn.

Men ziet maar een enkeld kind dat gedood wordt. Chri' flus voor Pilatus van Hundhorft, die in Italien Qherardanbsp;delle notte genaamd werd, een (tuk van een fchoone manier en natuurlyke uitdrukking. Chriltus in den Olyven-hof van den zelven ; het heilige Avondmaal van Al-bani; eene Madonna van Raphael; Chriltus aan �t kruisnbsp;van Caravagio ; eene heidinne van den zelven ; eennbsp;Verheerlyking v^n Chriltus door Guercino; een Magdalena, het Wonder van den blindgeborenen, en den zoonnbsp;der weduwe te Nain van Parmegiano; de Bruiloft te Ka-naan van Paul Veronefe; een h. Hierorrymus van Guido,

S. Paul de Heremiet, en S. Ai^toi^ie de Abt, van denzel-ven. Petrus, door de beulen aangepakt om gekruift te worden, van Saltarelli een Genuees; het koloriet is tref-iyk , dog ^e uitdrukking niet edel genoeg. Joannes denbsp;Euangelift van Domenichino, in een zonderlinge (telling.

RE I S - B O E

iin. Wyk.^y zit op een fteen, heeft den adelaar tusfchen de bee-di S. nen, en twee kleine engelen houden hem een boek voor. fiuftachio. hoofdbeeld is te jong, de engelen hebben veel bevalligs, en het geheele ftuk een fclioone tekening. Een weduwe, welket Cupido een fpiegel voor de oogen houdt,nbsp;van Veronefe, Dit is vormoedlyk een portrait, dat eennbsp;fchoon koloriet gehad, dog veel geleden heeft. ChriftuSnbsp;met de Kananietfche vrouw van Hannibal Caracci; beidenbsp;beelden hebben veel uitdrukking, Agter Chriftus ftaannbsp;een paar Apoftelen met treflyke hoofden.

Het Vpetwasfchen der Apoftelen van Carravagio. De beelden zyn wel naar de natuur, dog naar een laage natuur, Voor �t overige heeft hy �er een helderder koloriet,nbsp;dan zyn gewoonte was, ingebragt, S. Antonie en Paulnbsp;de Heremiet, een groot ftuk van Guido, van een fchoonnbsp;penfeel, dog geen edele uitdrukking. Socrates, gereednbsp;pin den vergiftbeker te drinken, van Lahfranco. Hy zitnbsp;op een bed, met de miene van een booswigt. Het ftuknbsp;heeft eel fch oons, en in de oinftatiders heerfcht een goede uitdrukking. Het ftuk, �t welk de weergade hiervannbsp;is, verbeeldt Seneca met geopende aderen. Het geval gebeurt by flambouwHgt , welks werking gelukkig getroffen is.

Een byzondere kamer is voor de Madonnaas, waar van Uien �er boven de veertig aantreft, van Raphael, Petugi-no, Leonard da Vinei, Parmegiano, en andere meefters.nbsp;Een heilige familie van Andrea del Sarto is byzondernbsp;fchoon. Een vrouwenhoofd met een witte flaapinuts vannbsp;Titiaan. De wezenstrekken hebben veel bekoorlyks, dognbsp;zyn niet volkomen uitgevoerd, �t welk men dikwyls byd�nbsp;ftukken van dien meefter aantrefr.

U � By �t inueeden in de gallery verbeeldt men zig in een ^ beeldhonwersmagazyn te komen, waar de beelden zonder

POOR. ITALI� N.

fchikking, gelyk de haringen in den ton, op malkander gepakt (laan. Indien zy naar behooren uit malkander ge di S.nbsp;zet waren, konden zy een half douzain galleryen verfie- tiufiachhpnbsp;ren. By veelen zou de liefhebber gelegenheid hebben zjgnbsp;optehouden en ontdekkingen te doen , dog nu wordtnbsp;het oog in verwarring gebragt, en men overziet het geheel zonder aandagt. Wy zullen tragten de beften aante-tekenen. De marmeren liggende bok , met den kop omnbsp;hoog wordt hoog gefchat, en voor den beften uitnbsp;de Oudheid gehouden. Een fchoone vaas, van gedaante gelyk aan een fchaal, met geflingerde handvatfels. Eennbsp;treflyke gtoote gewapende Minerva van fchoone evenredigheden, en wel gedrapeerd. De buft eens laters volnbsp;van uitdrukking. Aan een jongeling, die de armen omnbsp;boog houdt, deugen de aangelapte armen niets, dog he;nbsp;antieke lyfis zeerfchoon. Een Meleager en eeneVeftaalfchenbsp;maagd. Het hoofd van Homerus. Een bronzen Hercules,nbsp;van den welken men ook in dit Paleis een gelukkige ko-py,van Fiammingo pf Frans Quesnoy, vindt. Een buftnbsp;van Serapis. Een zeer fchoone Faun. Een Efefefchenbsp;Diana met verfcheiden borften. Cleopatra als een Venusnbsp;verbeeld. De Eerbaarheid, Marcus Aurelius, twee kleine beelden van Hercules , Harpocrates. Een fchoonenbsp;kop van een Faun, een van Vitellius, dat iets zeer zeldzaams is. De borftbeelden van Vefpafianus, Hadrianus,nbsp;Antoninus , Severus, een zeer zeldzaam borftbeeld vannbsp;flangenfteen. Een zittende Mesfalina , zeer gelykendenbsp;naar de beeldtenisfen dier berugte Keizerin op de penningen.

De Kerk van S. Luigi de' Francefi is de fchoonfte van S. Luigi alle de kerken die vreemden nati�n toekomen. De bloed Fran-dorftige Koningin Catharina de Medicis heeft het meeftnbsp;haar bouwing, die onder opzigt van Jakob della Portanbsp;Aa 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in

�t jaar 1589. tot fland kwam, toegebragt. Dees bouw^ di S. meefler heeft der voorzyde beneden een dorifche, en bo-Euflacbio. gen kotinthifche order gegeven. De bovenfte is voor.

de onderfte wat te hoog uitgevallen ; over �t algemeen fchynt de geheele voorzyde, by mangel van een genoegzaam rifaliet, te plat. De deuren en venders hebben goedenbsp;evenredigheden.

Van binnen is de kerk met ionifche pilafters, die met Siciliaanfche jaspis overtrokken zyn, met veel verguldfelsnbsp;eh flukadoorfels voorzien, De koepel, het koor, en denbsp;tribune van �t groot altaar, zyn volgens de tekening vannbsp;Derizet verfierd. Het hoofdgewelf heeft Le Natoire, tegenwoordige opzigter der Franfche fchilderakademie te Romen, gefehilderd, dog �er niet veel eers mede ingelegd.nbsp;�p het hoofdaltaar ziet men een groot ftuk van de Hemelvaart van Maria, door FranciscosBasfano, waarinfchoonenbsp;koppen en een edele uitvoering te vinden zyn. Als denbsp;voorde groep kragtiger gefehilderd was, zou het geheelenbsp;iluk beter uitkomen.

De tweede kapel ter regterhand is wegens de fchilde-ryen van Doirienichino vermaard. Op de eene deelt de h'. Cecilia haar kleederen onder de armen uit, op de andere ligt zy op �t uiterde, op de derde wordt zy, nevensnbsp;haar man, door de engelen gekroond. Deeze dukken be-hooren onder de beden van Doraenichino. Het is jammer dat zy hier en daar door �t ophaaien en �t vernis bedorven zyn. Dit ziet men duidelyk, ais men ze i�et tweenbsp;kleine d�kken boven deeze grooten hangende vergelykt,nbsp;die niet opgehaald zyn- Het zelve ongeluk is ook hetnbsp;altaarduk overkomen, dat eene van Guido gemaakte ko-py van de vermaarde Cecilia van Raphael te Bolog-se is.

BOOR I T ALIEN.

de Jeanne de Valois, Koningin van Frankryk, en is van Parocei. Hier ligt de vermaarde Kardinaal d�Osfat begra- di S.nbsp;ven, die lang gezant van Hendrik IV. by Clemensnbsp;was , en -voortreflyke ftaatkundige brieven gefchrevennbsp;heeft. In de kapeile des h. Mattheus in den flinker-kriiisgang heeft Caravagio Mattheus op �t altaar en denbsp;wanden gefchilderd , dog het gewelf met de twee pro-feeten is van d�Arpino; Onder verfcheidene tombes zietnbsp;men die van Henri de la Grange, Marquis d�Arquian, ianbsp;�t jaar 1707. overleden, en die vader is geweeft van Koningin Maria Gafimira; insgelyks de graffchriften der tweenbsp;Franfche fchilders Poerfon en Vleughels, die in 1737. ge-itorven is. . By deeze kerk ligt een hofpitaal voor Fran-fchen en Lotharingers, inzonderheid voor pellegriins. Govern�

Het Paleis des Gouverneurs van Romen gt; rV Governonuovo. movo, heette voor Aseim Palazzo Madama, omdat Ca-tharina de Medicis , dogter, en erfgenaam van Lauren-tius. Hertog van Urbino, en nigt van Paus Clemens Vlf.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

het door Paulus Marucelli heeft doen bouwen, eer zy met den Hertog van Orleans, die naderhand Koning Hendrik II. werd, trouwde. Het Paleis bleef aan de Groothertogen van Toskanen, tot dat Benediftus XIV. het vaanbsp;den laatft overleden Keizer koft, en het tot een woon.nbsp;plaats zyns ftadhouders, en deszelfs ondergeftelde bedienden , fchikte.

Uit haat tegen deezen dwingland noemde men ze naderhand de Alexandrynfchen , omdat die Keizer groote veranderingen daar in gemaakt had. In �t jaar 1755. ftond nog op de plaats in �t Paleis een groote arcade, en eenii

(�; Martialis zegt I. 7. ep. 55. ^�id Nercne pejut thermis melins Kercmam's?

375 R E I S - B O E K

Pin fFyk overblyffels van de gewelven , die Benediftus XIV, di S. � deed afbreeken, De plaats van dit Paleis heet t^og Piazzanbsp;Euftachio. Madania.

S. Giacomo behoort, nevens het daartoe behopren-de hospitaal, dhr Spaanfche natie. Op alle groote feeft-dagen worden hier fehoone concerts gegeven , uit krag-te eener maaking van Vides uit Navarre , wiens tombe by de hoofddeur der kerke ftaat. E)e kerk heeft veel goede fchilderyen. In de andere kapel ter regterhand heeftnbsp;Cefare Nebbia de Opftanding van Chriftus verbeeld, ennbsp;Balthafar Croce het gewelf gefchilderd. De fehoone kapel van den h. Jakob aan de andere zyde is van Sangal-lo�s architektuur, en het ftandbeeld des heiligs van Sanfo-vino, in zyne jeugd, gemaakt. Het altaarftuk der kapel S.nbsp;Diego heeft Hannibal Caracci, en de frescoos Dome-nichino en Albani, volgens de kartons van hun leermee-fter Caracci vervaardigd. In de fakrifty ziet men tweenbsp;koppen van Bernini, die verdienen aangetekend te worden , uit hoofde van den zonderlingen inval. De eenenbsp;zou het hoofd van een zalig, de andere dat van een verdoemd menfeh afbeelden. Het eerde vertoont een metnbsp;bloemen bekranft vrouwenhoofd, welks trekken vol vannbsp;blydfchap zyn, het andere een man met een opgefpalktennbsp;mond , die de tong wil uitdeeken. De koppen hebbennbsp;bun fraai; dog als men �er niet by zegt wat de kondenaar

(�) Dit ftuk behoort onder de laatfte werken van Hannibal. Hy Ichildetde het in een tyd dat hy vol verdriets was over het flegte ge*nbsp;drag van Paul III. ten opzigte der Fainefefche gallery , en begonnbsp;ook de twee ovaalen aan 't gewelf, dog de droefheid biagt hemnbsp;de jigt aan , zo dat hy de uitvoering, volgens zyn kartons, zynennbsp;leerlingen Albani en Domenichino moeft overlaaten, weswegen hynbsp;de 1000. guldens , die hem �et voor beloofd waren , grootmoedignbsp;met hun deelde.

BOOR � T A L I E N.

'er mede bedoeld hebbe, zoude men ze den eenen \oo:pq-[ het hoofd van Flora , den anderen voor da: van een di S.nbsp;fater houden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eufiacbii,

Het gebouw der Univerfiteit voert den titel Archigin-tiafio della Sapienza^ naar het opfchrift boven den hoofd^/^as^. ingang,

Vaflgeftelde Profesforen leezen hier op zekere uuren ove? de weetenfehappen der fakulteiten , Oofterfche taaien ,nbsp;wiskunde , en wysgeerte voor de ftudenten , die egternbsp;reeds de beginfels uit de Kollegien moeten medebrengen,nbsp;Egter, fchoon �er geleerde mannen in de Sapienza leeren ,nbsp;ontbreekt het daar aan toehoorders , wyl de Jefuieten tenbsp;'veel tot zig trekken.

Innocent IV. ftigtte de reeds in �t jaar 1244. openbaare fchooien voor het geeftelyke en wereldlyke regt, die innbsp;1295. herwaards verlegd werden. De volgende Pauzennbsp;deeden �er leeraars in de taaien en andere weetenfehappennbsp;by, en Leo X., de groote bevorderaar van koniten ennbsp;geleerdheid , deed , volgens het bellek van Michael Angelo , de grondflagen voor het tegenwoordige gebouwnbsp;leggen , �t welk Sixtus V. deed voltrekken. Alexandernbsp;VII. bouwde de kerk , en ftigttede een pragtige bibliotheek en een botaniefchen tuin. De Kardinaal Valentinbsp;muntte uit in de fcheidkunde en proefneemendc natuurkunde , die te Romen geheel verwaarloosd werden, ennbsp;ftigtede byzondere profesforaaten daartoe , waarvan eennbsp;bekleed wordt door den vermaarden Pater Jacquler. Hiernbsp;wordt in de drie fakulteiten gepromoveerd. Een vreetn'nbsp;deling, die het begeert, kan ligt Doctor van de Sapienzanbsp;worden. Ka een niets beduidend examen van een half

REI S . B OER

Vin.W'^k,^^^ � Isgt Kandidaat openlyk een belydenis van het �amp;' S- Roorafdie geloof en eenen eed af^ betaalt 36, fcudi, be-Eujiacbio,. voor de genoten eer, en daarmede is de ceremonienbsp;ge�indigd.

Men wil dst de h. Gregorius Magnus, reeds in �t jaat 59S. op deeze zelve plaats het kollegie der Konfilloriaalnbsp;Advokaaten gelligt heeft. Deezen inaaken een gezelfchapnbsp;uit van twaalf perfoonen, die te Romen in groot aanziennbsp;zyn , en het voorregt hebben alle geheime konfiftoriennbsp;bytewoonen, en daar zelfs ^e voorflagen doen- Zy hebben federt den tyd van Sixtus V. het opperopzigt overnbsp;de Sapienza, en maaken jn den naam des Kardinaals Ca-merlingo de Do�toren in de Regten, in plaats dat de Pro-fesforen in de Godgeleerdheid en Geneeskunde die waardigheid in hunne fakulteiten uitdeelen.

De Sapienza heeft van buiten de gedaante van een lang* werpig vierkant, rondom venfters, en een goedenbsp;eenvouwdige architektuuj:, dog zonder bouworders. Denbsp;plaats heeft van drie zyden twee ryen arcades boven malkander, waarvan de benedenfte dorifch, en de bovenftenbsp;Icmifch is. Onder beiden loopt een gang op drie zydennbsp;rondom , de vierde, welke tegen over den hoofdingangnbsp;ligt, en de kerk bevat, is in een halven cirkel gebouwd,nbsp;met nisfen en venders, en met de zelve zuilen als de arcades. De architektuur op de plaats heeft fchoone evenredigheden. De goede ordonnantie van�t gebouw, rondomnbsp;dezelve, geeft het geheel een edel aanzien.

(*) Dit geheels voor een liefhebber der bouwkonft merkwaardig� gebouw is befchreven , en , met verfcheidene grondtekeningen, innbsp;koper gebtagt , onder den titel, La chicfa e fahrua delta Sap�)i^��nbsp;dl Karna , cp� Ie vedute he profpettiva, e can la Jladlo delte propcrsila^^nbsp;geometriche plante , alicate, profil, e fpaccatl In Karna ipzo. ia

DOOR ITALI� N.

De kerk is voor den aanleg eene der zonderlingflen van Romen. Bernini heeft een driehoek , als een zinbeeld di S.nbsp;der Drie�enbeid , tot de grondtekening gekozen , ennbsp;muuren met pilafters van romeinfche order voorzien, tus-fchen de welken groote en kleine nisfen en deuren liggen. Men bemerkt deeze driehoekige gedaante, fchoonnbsp;hier en daar rondingen in den muur gebragt zyn. De fie-raaden zyn in een groote manier, en over �t algemeen vannbsp;goeden fmaak, hoewel foramige byzondere deelen gebre-kig zyn. De koepel is in aanzien der verfiering hetfchoon-fte ftuk der kerk; haar hoogte is wel ge�venredigd tot denbsp;grootte der kerk; zy is regelmaatig; en ruft wel op de on-rnbsp;derfte deeien. De venfters in de zelve hebben een be-hoorlyke grootte ; fchoon de gedaante een weinig gedwongen fchynt, yerfpreiden zy egter overal ligts genoeg;nbsp;liet bovenfte deel des torens heeft van buiten een zonderlinge, en niet ftaai in �t oog vallende gedaante j dewylnbsp;hy volgens fpiraallynen gebouwd is.

liet ftuk van �t hoofdaltaar komt van Pieter van Cortona , en verbeeldt den h. Yvo, als een advokaat der armen , die van hun memorien aanneemt. De zamenftelling verdient d�s te meer goedkeuring , om dat het op dienbsp;hoogte zeer bezwaarlyk was de geheele ruimte te vervullen. De fchilder redde zig uit de zwaarigheid door eennbsp;behangfel, tvaarop Chriftus in een glorie verbeeld wordt,nbsp;wien een heilig een boek overgeeft, �er by te brengen,

J-iet koloriet is in �t ftuk zig niet gelyk, boven valt het in �t roode, en beneden in �t graauwe.

De groote en fchoone kerk van S. Andrea della Falie S. Andrea behoort den Theatynen, en is in �t jaar ispi. gebouwdnbsp;na dat de Hertogin van Piccolomini Amalfi deeze, nietnbsp;lang van te vooten, door den h. Gaetano geftigte order ,

liierby gelegen aanzienlyk paleis gefchonkeu di S. �had. Men kan ligt vermoeden, dat het aandenken vannbsp;Sd/laciis, ^ulk eehe milddaadigheid door een oplchrifc in de kerknbsp;is bewaard geworden. De kerk zelve is op kollen vannbsp;drie Kardinaalen , inzonderheid van den Kardinaal Mon-talto, gebouwd. Men houdt de voorzyde, die van dennbsp;Ridder Karei Rainaldi is, gemeenlyk voor een der beftennbsp;van Romen. Over �t geheel befebouwd is zy Van eennbsp;edele gedaante. De evenredigheid der roomfche en ko-rinthifche orders, waarmede zy praalt, kyn, zo wel alsnbsp;de uitftekken, wel gekozen. De �isfeii zyn ook wel ge-evenredigd ; dog zy ftaan wat eng tusfchen de ruim-tens der zuilen.- De voetgeftellen der onderfte zuilen hebben een bekwaame hoogte t�t de zuilen, dog die der bo-venften vallen te hoog uit. Men berispt in het portaal,nbsp;niet zonder grond, dat de zuilen zo verborgen ftaan, de-wyl eeri zuil �p zig zelve ftaan, en van rondom geziennbsp;Iiioec worden , zal zy eene b�hooriyke werking doen.nbsp;Ook heeft het te veel rifalieteh, waardoor het gezigt vartnbsp;�t geheel te veel gebroken wordt. Het portaal is met ver-fcheiden ftatues verfierd , waaronder de h, Ga�tanus ennbsp;Sebaftianus van Domenico Guidi, en de Apoft�l Andreasnbsp;met den h. Andreas Aveilinus, van Hercules Ferrata zyn.nbsp;�De twee beelden boven de deur zyn van Jakob Antonienbsp;Fancelli. De vier eerften, die in nisfen ftaan, verdienennbsp;geprezen te worden.

De eerfte bouwmeefter der kerk heette �livieri; Ma-�derno ontwierp het koor, de tribune van'�t hoofdaltaar, en de koepel. Deeze laatfte heeft in de middellyn 51*nbsp;. - � voet. Als men ze van buiten beziet, heeft zy eene goe*nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de evenredigheid , en een wel getekende ronding. DO

osfenoogen en valfche venfters die �er aan zyn dienen toc niets, en breeken de boogen op een onaangenaame wy**

�ooA l�ALI EN,�

De lantaarn do�t by haar �envouwdige gedaante een goe-;pj:/jr.^j^ de twrking.

^indt men, dat het fcliip en �t koor , nevens de agterfte tending, wei ge�venredigd zyn, dog dat de koepel vannbsp;binnen te klein is, De korinthifche zuilen in den mid-delften gang fchyhen by mangel van kanneleeringeh wat t�nbsp;flegt en te mager. Aan de koepel heeft Lanfranco denbsp;heerlykheid van �t Paradys voorgefleld. Zy wordt tennbsp;eanzien der fchilderftnkken door veelen voor het beftenbsp;werk van dien meefter gehouden; dog men kan �er aannbsp;berispen, dat zy te Veel met beelden overladen is, en datnbsp;In �t geheel geen regt� z'am�nhaiTg heerfcht. De vier Euan�nbsp;geliften aan de koepelpilaaren zyn van Domenichi-no, (*) en trefljik getekend. Men kan niets verruklykersnbsp;z�en -als de twee kleine j�ngens, die aan de voeten vannbsp;Joannes zyn ; dog of zy niet beter by eehe Venus daiinbsp;hier te pas kwamen, is een andere vraag. �T is wonder,nbsp;boe Domenichino , die anders het lugtigfte penfeel nietnbsp;had , deezen kinderen z� veel bevalligheids en losheidsnbsp;heeft kunnen geeven. Het koloriet van alle de vier beelden, dog voornaamiyk van Marcus en Joannes, heeft zonbsp;veel leevendige fcragt, dat hy aan dezelven met alle zy-lie [gt;ekwaamheid met olieverw �er geen grootere had kunnen geeven. De agterfte ronding van het koor met denbsp;liiftorie van den h. Andreas heeft de zelve meefter gefchil-derd, gelyk ook de zes reusagtige deugden tusfehen denbsp;Venfters. In de overige ftukken aan �t gewelf, door Maria Preti , gemeenlyk il Calabrefe genaamd, fchynen de

(*) Deeze vier beelden zyn op vier bladen van Frey tteflyk in print gebragt. De vermaarde kapel van Lanfranco heeft Carlo Cefinbsp;Op agc bladen gegiaveccd.

$u R E I S - B. o B K

/'Ilf. ftTyijheel�ea naar gerade van de grootte der deugden te klein} W�/ iquot;. en alzo zy zo . ver van malkander afgefcheiden zyn , ont-%uflacl3i0. jjfggkj ju �t geheele de houding.

Oji�t koor zyn drie groote Hukken van Calabrefe. De kruisfiging van den h; Andreas is fchoon geordonneerd,nbsp;alleen Haan de groepen te ver van malkander. Op dennbsp;agtergrond ziet men een wel gekleurde architektuurfchil-dering, naamiyk den boog van Keizer Conftantinus. Opnbsp;het andere Huk ziet men den Apollel aan �c kruis , en opnbsp;het derde wordt hy in �c graf gelegd. Hier ontbreektnbsp;weder de verbindtenis der groepen. Deeze drie Hukkennbsp;komen wel niet in koloriet by die vap Domenichino ;nbsp;dog met al hun gebreken zyn zy in een groote manier*nbsp;Het in marmer zo ryke hoofdaltaar , nevens de daaropnbsp;zynde groep van engelen, die, in plaats van een tabernakel, het kruis houden, zyn van den Ridder FranciscuSnbsp;Fontana.

De eerde kapel ter regterhand behoort aan de familie Ginetti , en is van- Carlo Fontana�s architektuur. Allenbsp;de muuren zyn met marmer bekleed. Agt zuilen vannbsp;verde antico, en het roet fmaragden ingelegde altaarblad inbsp;.geeven een heerlyk fieraad. Het basreli�f van de vlugtnbsp;jiaar Egipten heelt Antonio Raggi gemaakt. De tweede,nbsp;niet min pragtige kapel van Strozzi, is van Michael Angelo�s ordonnantie , die ook de modellen voor de agtnbsp;bronzen ftandbeelden gemaakt heeft; Zy pronkt met agtnbsp;zuilen van voortreflyk marmer , pidocbiofo genoemd, Denbsp;h. Andrea Avellino in den kruisgang is van Lan-franco.

Aan de andere zyde ziet men de tombe des Graaven van Thieni door Domenico Guidi , en in de volgendenbsp;kapel den h. Sebaliiaan door Giovanni de� Vecchi , e�nbsp;ter zyde Maria met het kind, door Julius Romanus.

korac

�O0R I t A L I �'R

iomtlnen san de kapel van RucCell^i, volgen� ket htSli�i yiJI.fp^jS^ ?an Matteo da Caftello gemaakt, waarin Roncalli het alnbsp;taarftuk en de frescofdiildery verzorgd heeft. Hiernbsp;men ook de tombe van den Aardsbisfchop van Benevento,

Giovanni della Gafa, die�zig door zyu gedigt�n vermaard gemaakt heeft. (*} Het graffchrift is Van Pietro Vet*nbsp;tori.

De iaat�� kapel aan deeze zyde is van de Barberynfche familie. Zy is onder Urbaan VIII. door gemeiden Matteo da Callello gebouwd , en praalt insgelyks met tref-lyk marmer. Het altaarftuk eh de overige fchilderyen komen van de hand van Pasfignano. By de ingangen tefnbsp;zyde ziet men de tombes van twee Pauzen, uit den huf-ze van Piccolomini, naamlyk Pius II. en Pius III. Opnbsp;den graffteen van Maiteululcius leeft men deeze aar-tige vaarzen.

Hoppitium mibi vita fuit, fibi terra recepil Omnia, mens tantum quod bene gesfit babet.

Niet ver van de plaats voor deeze kerk ligt het Paleis der oude familie della Valk, waar de bekendereisbefciiry- Valk,nbsp;ver Filippo della Valle een verzameling van Oofterfchenbsp;merkwaardigheden heeft aangelegd. De flatues die voor-maals hier waren zyn thans in �t Kapitool.

(�) Profe e rime di Giovannt delU Cafa, rivedute e cerrttts per PA^' i�te Antmini, Pat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in �.

III. Dezi..

S86 R E I S - B O E K;

^//./^y^,Caffarellies toekwam, en merkwaardig i? uit hoofde vau di S. den edelen fniaak der biijteufte arphitektuur, welke vaunbsp;Sufiachio. grootea Raphael is.

Het Teatro Argentina is nieuw, en eerft in 1732., on-Argenti- der opzigt van den Marquis Teodoli, gebouwd. De naaip kqmt van den ouden in de nabuurfchap ftaaqden toren ,nbsp;Terre Argentina. Het is een der fchoonlte theaters vaunbsp;Romen, ruim, en fiprlyk gebouwd, en dient to? de opera in de carnaval. Als wy van de fchouwfpelen handelen , zullen wy �er breeder van fpreeken.

Het kleine Teatro Vfilk ligt agter Palazzo Valle , en is federt eenige jaaren herdeld. Hpc dient om komediesnbsp;te fpeeleu.

Historie

REI S-B O E K

1 TA L I E N.

tegenwoordigen staat�

K O N S T E N WEETEN SCHAPPEN.

D. J. VOLKMAN.

In h o u d

Bladzi

I N H o u Dj

Agtjlamp;,

REIS-

REIS-B o EK

I E N.

REISBOEK

OOR IT A LIEN.

(�) Hift. Nat. 1. 3, c, s.

Booit ITALIEN. 5

A3

daa

DOOR ITALI� N. , nbsp;nbsp;nbsp;7

A 4 nbsp;nbsp;nbsp;haJ'

reis-boek

Door IT A LIEN.

1555-

Door I T A L I E N/

RE I S . B O E K

Door I T A L I E N.

i6

i)�ok ITALI� N.

U. DeSh.

i6

Boor I T A L I E N.

� z

B 3

dce- 1

nooR ITALI� N.

�4

fiooB. ITALI� N. iS

�ooR ITALI� N.

�ooR, ITALI� Ni

T--Juvat ire, amp; Dorka caftra^

** �gt;olopum manus, bic fttvus tendebat Achilles,

At*

Door ITAL I.E N.

-32

De

door I T A.L I E N.

33

34

Door ITALI� N.

36

DOOR. I T A L I E N*

REISBOEK

�ooR ITALI� N.

40

DOOR ITALI� N.

DOOR ITALI� N.

D o o a I T A L I E N.

4�

DOOR ITALI� N.

�^o �R I X A L I E Ni

52

nooR ITALI� N.

54

door ITALI� N.

REISBOEK

ges?.

S300R ITALI� N.

58

I T A L I E N.

S9

REIS - B O EK

MDCCIL (_*)

Poor I T A L I E R

6%

de

Dooa IT ALIEN*

64

Off

door ITALI� N.

dce- ¹