: v'■ nbsp;nbsp;nbsp;.*■.'*.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ’’. •'fr'. •*' ■

HISTORIE

R E I S'B OER

/ TAL I E N.

teg�nwoordigen staat*

Zoo van het Land �elve, deszelfs Zeeden en Gebruiken, Rs-gerings-wyze. Handel, Huishoudelyk Weezen, Oudheden j enz. air byzonder der nutte

K O N S T E N WEETENSCHAPPEN.

Uit de nienwfte Reisbefchryvingen, eigene Waarnee-mingen en Aanmerkingen, zamengefteld door

D. y. y o L K M J N.

N.. ten dienfle der Nederlanders uit het H )Og* duitsch overgezet, en verrykt met eene geheelnbsp;Meuv,�e KAART �n dertig P L A A T E N.

INHOUD.

Bladz. I

S. Ignazio. Collegio Romano. Maria Sopra Minerva. Tempel van Minerva.nbsp;Palazzo Strozzi. S. Francefco dellenbsp;Stimate

S. Maria Ara Coeli. Palazzo Caffarelli. Maria in Campitelli. Piazza Mon-tanara. Kolommen op 't Campo Vac.nbsp;cino. Pietro in carcere. Forum Cae^nbsp;faris Augujli, S. Martina. Acagt;nbsp;demia di S, Luca. Campo Vaccino

INHOUD.

. Meer van Curtins. S. Adriano in Campo Faccino. S. Lorenzo in Mi.nbsp;randa. S. Cojimo e Damiano, Tempel der Vrede. Via Sacra

Jienbaan van Flalninius. Cohmina mi-litaris, Catarina, de' Funari. Palazzo Mattel, en Codagiiti. S. Am-brogio della Majfima. Pefcaria. Jl Ghetto. Maria in PuhUcolis. S. Va-lentius. Palazzo Boccapaduli

S. Bartolomeo. S. Giovanni Colabita. Ara maxima. Forum Boarium. Pon.nbsp;te rotto. Maria Egiziaca. Mladonnanbsp;del Sole. Maria in Cosmedin. Boccanbsp;della Verita. Tempel van Jum, ennbsp;andere oudheden

Avcntynfche Berg. S. Sabina, S. Ales-fio. Priorato. Monte Teftaccio. Pi. raniide van Ceftius

I N H o U D.

^cala del Cielo. S. Sebaftiaiw alk Catacombe. De Katakomben. Circus Caracallce. Capo di hove. S. Urbanonbsp;alia Cajferella. Maria delk Pfllme.nbsp;Porta S. Sebajiiano

Berg Celio. Porta Latina. S. Giovanni a Porta Latina. S. Cefareo. S. Nereonbsp;^ Achilleo. Terme Antoniane. S.

Palatynfche Berg. Paleis der Keizers. Villa Farnefe. Villa Spada. S. Maria Liberatrice. Tempel van Jupiter Stator. Zuilen voor den zelven,nbsp;en op�t Campo Faccino. S. Teodoro.nbsp;S. Anaflafia. Circus Maximus. Ve-labrwn. Boog van Janus. Boognbsp;der Goudfnisden. S. Georgia in Ve-Ifibro. Fonteinen. Cloaca maxima.nbsp;S. Giovanni Battifta decollato. S.nbsp;Galla. S. Nicola in carcere. Theater van Marcellus. Palazzo Orfini

Porta di S. Spirito. S. Onofrio. Po-kzzo Salviati. La Farnefina. Pa-lazzo Corjini. Ponte Sijlo

INHOUD.

Piazza delle Fornaci. Bofeo Parrajio. S. Pietro in Montorio. De Verheer-lyking van Rapba�l. Acqua Paola.nbsp;Kruidtuin. S. Pancrazionbsp;S. Cecilia in Trajlevere. Maria delnbsp;Orto. S. Michele a Ripa grande.nbsp;Porta Portefe. S. Francefco a Ripa.nbsp;S. Maria in Trajlevere. Maria dellanbsp;Scala

Engelenburgt. Maria Tranfportina Prata Qim�ia. Maria della Pi�ta.nbsp;Paleis der Inquijitie. Giardino Bar-berino. Ofpizio di S. Spirito. S. Anna in Borgo pio. La Zeccanbsp;Het Mozaiefch en Stukadoorvoerknbsp;De Paus, de Kardinaalen, enz.nbsp;Kongregaties. Confijiorium. Advokaa-ten. La Confulta. Inquijitienbsp;Ceregtshoven en Apojtolifche Kamer.nbsp;R�ota. Segnatura. Governatore.nbsp;Senator e. Confer vat ori di Roma.nbsp;Pauslyke troepen

INHOUD.

Frascati. Villa Aldobrandini. Lu-dovifi. Taverna. Mondragone. La Rufina. Villa Bracciano. Montenbsp;Porzio. Grotta Ferratanbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ogg

Lavinium. Laurentium. Oftia. Porto. Fiumicino. Civita Vecchia. Aluin-ii^srhn nbsp;nbsp;nbsp;38^

Reis-boek

I T A L � E N.

E negende wj% det ftad Romen Rrekt zig uit M D ^ van de Piazza Cefarini en San Marco tot aannbsp;de Rotonda. Zy heeft den naam delta Pignanbsp;naar een pynappel, dien zy in haar wapen

het Collegia Romano, eenprofefliehuis der Jefuieten, Pa- * � lt;0220 d% Venezia, en de kerk alia Minerva.

De kerk van Sant Ignazio behoort aan het Jefuieten S, Tgnazisi kollegie. Collegia Romano, �t welk hetfchoonfteengroot-fte in heel Romen, en misfchien in de wereld is. Denbsp;Kardinaal Ludovhi^ neef van Gregorius XV. lelde dennbsp;grond van deeze pragtige kerk, dewyl zyn oom den h;

Ignatius onder de heiligen geplaatst had, en maakte by zyn overlyden een toereikende fomme ter voltooyingdesnbsp;bouws, die in �t jaar i68s� ge�indigd was. Domerti-IV. Desl.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A

KEIS-BOEK

ter Graffi het tegenwoordige gebouw te zamenftelde, Aigardi had ook zyn deel aan de voorzyde, die uit tweenbsp;orders boven malkander, de korinthifche enroomfche,nbsp;beftaat. Deeze voorzyde maakt wel een zwaar ftuk uit,nbsp;dog zy heeft te veel kleine rifalieten. Het middelfte metnbsp;zuilen verflerde ftuk, �t welk vooruitfpringt, doet geennbsp;goede werking, dewyl het de geheele hoogte van �t por-taal breekt. Het bovenfte venfter Haat kwalyk, daartegen zjln de drie deuren des te beter aangebragt.

De inwendige kerk is van cle archicektuur van Patef Grafll en van Algardi. Het fchip heeft een goede evenredigheid, dog de koepel is wat te klein, en de pilaarsnbsp;onder denelve te digt by coii. Ua kapellen zyn fchoon ennbsp;groot. De kerk is met gekanneleerde korinthifche pilasters voorzien, welker wel getekendekapiteelen en hoofd,nbsp;geitellen wel uitkomen. Aan de kornisfen ziet men ietsnbsp;nieuws, naamlyk gekoppelde krollen, die niet kwalyknbsp;Haan. De voet op �t hoofdgeftel en het begin dernbsp;boogen is te hoog. De kleine ionifche zuilen aan de ka-pellen zyn tegen de groote pilafters te laag; in plaats datnbsp;zy die als in twee deelen verdeelen, hadden zy wat hoo-ger moeten wezen, de arcades zouden daardoor aanzien-lyker geworden zyn. De masfieve pilaars zyn met denbsp;openingen der arcades wel ge�venredigd.

Het fchilderwerk aan het fchip, de tribune, en het hoofdaltaa� heeft de bekende Jefuiet, Pater Pozzo, gefchil�nbsp;derd. De koepel Helt eenige zinspeelingen op de fterktsnbsp;en den heldenmoed voor, als b. v. Judith met het hoofdnbsp;van Holofernes, David met dat van Goliath, enz. Zynbsp;is eigenlyk plat, en op linnen met olieverw zo konftignbsp;befehilderd, datmenwezenlyk meent een hoog gewelf met

DOOR ITALI� N.

een lantaarn te zien C*)- Aan het gewelf zyn valfche jx. WyK openingen, door middel van de welken men de drienbsp;foonen der Godheid ziet. Van �t kruis van Chriftus vak �

�en heldere ftraal op den h. Ignatius, en kadtst het ligt nit de vier op dieren rydende amazonen terug. Deezenbsp;figuuren verbeelden de vier v/erelddeclen , en fmyten denbsp;kettery en �t bygeloof van boven neder. Door deeze zin-fpecling heeft de fchilder den yver zyns heiligs voor denbsp;Uitbreiding van den godsdienft willen aanduiden.

In de andere kapel ter regterhand heeft Trevifani den dood van Jofef gefchilderd. De figuur van Chnllus isnbsp;. en die van Jofef niet wel verkort, dog de giorie isnbsp;wel iiitgevoerd. De fchilder had egter niet noodig gehad , de groef van God den Vader zo doniter te leh�deren,nbsp;om de glorie beter te doen uitkomen. De heerlyke kapelnbsp;Van den h. Lodewyk van Gonzaga is met de kostbaarflenbsp;oude en nieuwe marmers �vertrokken, en met verguldnbsp;brons verlierd. Pozzo is �er de uitvinder en fchilder van,nbsp;Tuffehen vier gedraaide zuilen van verde antico rust hetnbsp;lyk des heiligs, en het basreli�f op �t altaar van Le Grosnbsp;vertoont, hoe hy van de engelen in den hemel gedragennbsp;wordt. In de zamenflelling heerfcht een goed verband. ^

(*1 Het is jammer dat de kleuren zwart geworden zyn, en daardoor in lang die �werking niet doen als voormaals. Men kan hierover zien de rj. pUjt van �t 2. deel van �t werk van Pozzo over de Perfpektief, te Romen in twee foUobanden innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I737-

nitgekomen. Op de vloer is de plaats, waar men de perfpektieffchil dery uit het legte oogpunt ziet, door de volgende vaarzen aangewezen ;

fchynen. Dc glorie is byna te vol van engelen, die inzonderheid welke de kroon draagt is los en lugtig getekend. De twee marmeren engelen aan de baluftradezyn van Ludovifl, en hebben wel veel bekoorlyks, dog verliezen by de vergelyking met het werk van I.c Gros.

Tegen over deeze kapel ligt die van den h. Stanislaus, welke van dezelve architektuur is. Het basreli�f des altaars is van Filip della Valle, en de twee engelen van de'nbsp;baluftrade van Petrus Bracci. De altaarbladen der drienbsp;kapellen, die op deeze zyde volgen, heeft de Jefuietnbsp;Latri gefchildei'd. Gregorius XV., een dervoornaamllenbsp;weldoenders deezer kerke, heeft in dezelve een pragtignbsp;grafteken, van Ie Gros vinding,bekomen. �T is jammernbsp;dat een werk waaraan geen kollen gefpaard zyn nietnbsp;edeler is uitgevallen. De figuuren van den Paus, dennbsp;Overvloed, en den Godsdienft zyn van hem zelven, dognbsp;het overige beeldwerk naar zyne tekeningen gemaakt,nbsp;De beide figufiren der Faam zyn van Monot.

Het met deeze kerk.verbonden gebouw, �t welk Gregorius XIII. naar de fchoone architektuur van Bartolomeo Ammanati van Florencen, heeft doen bouwen, is zeernbsp;uitgeilrekt. Gelegenheid daartoe gaf de verbetering desnbsp;almanaks, waaraan Pater Clavius arbeidede. Alzo ditnbsp;werk den Paus zeer aan �t hart ging, en hy, by de menigvuldige bezoeken die de Pater van hem ontving-,nbsp;zag, dat de wooning zeer liegt gefield was, belloothy,nbsp;dit pragtige bouwlluk by de hand te neemen. De plaatsnbsp;is meteen dubbelde gallery, de eene boven de andere,nbsp;omgeeven. De gehoorzaalen liggen rondom de plaats,nbsp;waarin de godgeleerdheid, het hebreeuwfeh, het griekfeh,nbsp;de wiskunde, wysgeerte, en andere weetenfehappen met

DOOR I TALI�N,

gi'oote goedkeuring geleerd worden. De toeloop derjx. Wyk Iseilingen is zeer groot, wyl de Jefuieten voor niet on ileljanbsp;derwyzen. De bibliotheek is eene der volniaaktilen vannbsp;Hoiticii , en wel niet publiek, men kan dog egter gemak-lyk verlof krygen om ze te zien.

Het inerkwaardigfte in dit gebouw is de verzameling Mufeum van allerlei merkwaardigheden van natuur en kond:,nbsp;toe de grond met het aanmerkelyke Mvjeum van Paternbsp;Kircher is gelegd geworden ( * ). Naderhand heeft mennbsp;22 met het kabinet van den Marquis Capponi, en op veelsnbsp;andere wyzen vergroot, en is nog geftadig op nieuwe aan.nbsp;winden bedagt. Men ziet hier een verbaazenden voorraadnbsp;v�n allerlei huisraaden, afgodsbeelden, kleine bronzennbsp;datues enz. Onder de laatllen i'; de kleine figuur eensnbsp;zangers, dtharadus, door wiens mannelyk lid een naarnbsp;evenredigheid groote ring gedoken is, �t welk plegt tenbsp;gefchieden op dat de zangers door ongebondenheden hun.nbsp;dem niet mogten bederven. Verders veelc vaten vannbsp;achaat, fchoon gefneden cam�es, waaronder eenigen vannbsp;vier verfcheiden kleuren, en het hoofd van Savanorola;nbsp;een reeks van gouden antieke medailles, waaronder ,nbsp;Pertinax, Matidia, Plautina, de Burgemeeder Claudiusnbsp;Albinus, antieke oorringen, waaraankleinecupidoos, ennbsp;en andere diergelyke dingen hangen, veele marmerennbsp;buden. Onder de naturalia ziet men een verzameling vailnbsp;Saxifche mineralia, welken Kotiing Auguftus hier ten ge.nbsp;fchenke gezonden heeft, allerlei Indifche kleedingen cn

1*) Filip Bonanni heeft daarvan in �( jaar 1709. eene befchry. � onder den titelnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KJrchEr�anum, uitgegeven, en federt ee.

jaaren arbeidt Pater Ainbrogi aan eene voortzetting van de Naderhand bygevoegdc dingen.

iX-Wyk wSpenen, verfcheiden modellen van werktuigen, die doos della Pater Kircher uitgevonden zyn. Een antieke zonwyzer,nbsp;door Pater Boscovich in �t jaar 1742. te Tusculum gevonden (*), waaruit blykt, dat de Romeinen onder de twaalfnbsp;nuren die hunnen dag uitmaakten een uur van �t fchemer-ligt rekenden.

Maria fopra Minerva, ook wel geheel konlaMinerva, behoort den Dominikaanen, en heeftdiennaam vaneenennbsp;tempel van Minerva gekregen, dien Pornpejus hier gebouwd heeft, waarvan men nog eenige overblyffels ziet.nbsp;Het gebouw deezer kerk is van de tyden van Gregoriusnbsp;XI. en in gothifchen fmaak, dog heeft egter 20 wel alsnbsp;het kloofter een aa�merklyke grootte. In de eerftckapelnbsp;ter regter zyde heeft P.aciccio den h. Lodcwyk, eenDo-minikaan, gefchilderd, die een krucinx in de hand heeft,nbsp;in welks lange zyde een piftool verborgen is. De fchil-dery doet een goede uitwerking, dog het beeld van dennbsp;heilig is buitenfpooiig, en bier en daar, vooral aan denbsp;handen, kwalyk getekend. In de derde ziet men den h.nbsp;Petrus den Martelaar, die vermoord wordt, van Venturanbsp;Lamberti. Het ftiik heeft veel handeling, dog wat ftyfsnbsp;en een onrigte tekening. In de vyfde, het heilige Avondmaal van Barcccio, �t welk zeer zwart geworden is.

In den regter kruisgang onder �t orgel ziet men in een kapel, die �er door het menigvuldige marmer zeer bontnbsp;uitziet, een aartige architektuur van koriinhifche order.nbsp;Op het altaar heeft Karei Maratti verfcheiden heiligen,nbsp;waaronder ook den bovengemelden met het piftool in �tnbsp;kruiciSx, gefchilderd. In de koppen heerfcht veel ver-

(^) iiy derzelven in �t Glornule deJettnati di Rma 174S. itor een figuur bekend gemaakt.

zenkrans voor. De krooning met doornen is van Carlo Veneziano, de overige veertien zyn in Raphaels fmaak

Op de eene zyde van �t hoofdaltaar ziet men het beroemde beeld van Chriftus door Mich'a�l Angelo, dat dikwyls gekopieerd is. De Heiland -wordt ftaande vertoond, houdende zyn kruis en de lydenswerktuigen. Denbsp;figuur en ftelling zyn edel en eenvouwdig. Het beeld isnbsp;van anderen reeds genoeg geprezen; egter fcan men ni�tnbsp;loochenen,' dat het karakter in �t hoofd een weinig hard,nbsp;cn de fpiereu in de handen wat te llerk aangewezen fchy-nen. De konftenaar heeft by �t maaken van dit beeld d�nbsp;fchoone natuur voor oogen gehad; dog alzo het geheelnbsp;naakt was, heeft men het een kleedtje van brons om �tnbsp;lyf gegeven. De eene voet is door het godvrngtig zoe.nbsp;nen van �t gemeen wat uitgefleten, waarom men dien eennbsp;muil heeft aangetrokken. Aan de andere zyde van �tnbsp;hoofdaltaar ftaat een fchoone groep van Francesco Sici-liano, verbeeldende de Ir. Adagdalena en Joannes deqnbsp;Doop er.

Op het door Pirro Ligorio ontworpen graf van Paulus iV. ziet men het ftandbeeld van dien Paus, zynde eenenbsp;navolging van eene fchildery met verfcheiderr kleuren.

De uitvinding komt van Jakob en Thomas Cafignola. De fchoone tombes van Leo X. en Clemens VIT. op �t koor,

2yn vanBacdoEandinelli, uitgenomen de ftatues, komon-van de hand van Raphael di Monte Lupo, en Jan di �accioBigio De tombe des Kardinaals Alexander, een neefnbsp;Van Plus Y, is van de uitvinding viin Giacomo della Por-A 4

REIS. BOEK

telli, van Bernini. De chriilelyke liefde op dezelve is van Antonio Raggi, en liet krytende beeld van Mariola.nbsp;JDeeze twee leerlingen van Bernini hebben wel de Iga-breken van hun meeffer., dog niet zyn bevalligheid bereikt.

De kapel met de tombe van Benediclus XIII. praalt met beerlyk marmer, en aan �t monument zelf zyn geen kos-ten gefpaard. Dog men heeft het door middelmaatigenbsp;konflcnaars doen bewerken, en derhalven is �er, nog tennbsp;aanzien der architektuur, nog van �t beeldwerk, iets by-zonders aan. Op de tombe van Ubaldini heeft Calandronbsp;het portrait van denzelven in moza�ek gcbragt. Daarnbsp;tegen over is hef graf van Maria Raggi, zynde een vrugtnbsp;yan de uitvinding van Bernini. Wy gaan de andere monumenten voorby, waarmede deeze iiitgeftrekte kerk ver.nbsp;yuld is, en haaien alleen de twee vaarzen van het graf vannbsp;Nerus aan, wyl hy een geluk genoten heeft, dat, als�Cnbsp;anders eene mooglykheid is, wefnigenmenfehen tendeg-le valt.

Qtti numquam in curis comfumjit inanibus cevum, Franciscus Nerus clauditur hoe titulo.

De fakrifty is zeer verflerd: op �t altaar is het krucifijt, nevens vier Dominikaanen, die �t aanzien, van Andreanbsp;Sacchi. Het koloriet is kragtig. dog wat hard. Bovennbsp;de deur ziet men gen conclave vap Speranza gefchil.nbsp;derd.

Van binnen is het klooller fchoon en merkwaardig. Alle woensdagen vergadert hier het verfchriklykegeregts-hof, of de kongregatie der heilige Inquifitie, Inditkloos-ter woont ook de groot Inquiiiteur yan Romen, welk

I T A L I E N.

smpt akyd door den Generaal der Dominikaanenbekleed 5 K. Wyk �wordt (?). Deeze Generaal heeft den rang boven de Ge-iieraals van alle de andere orders. Op de order der Do- ^nbsp;minikaanen komt te Romen in opzigt van den ftaat der geleerdheid en haar uitbreiding veel aan, ten deeie, vermits zonder verlof van den Ma�jiro del Sagro Palazzo,nbsp;die altyd een Dominikaan is, niets mag gedrukt worden,nbsp;ten deeie omdat een lid deezer order Sekretaris isderCon-gregozione dell' Indies, van dewelke het lot cens boeUsnbsp;athangt, of het gelezen, dan verboden zal worden.

De bibliotheek alia Minerva is eene der beroemdflen l� geheel Italien, en praalt met een groot aantal van zeld-zaame en koftbaare boeken. Haar tegenwoordige opzig-ter. Vader AudifFredi, heeft zig, door verfcheiden ftar-renkundige fchriften, als een goeden wiskundigen, bekendnbsp;gemaakt. Zy ftaat dagelyksten algeineenen gebruikeopcn.

Het meeft tot deezen fchat van boeken, niet alleen ten opzigte der boeken zelven, maar ook van het daartoe gemaakte fonds, heeft de Kardinaal Cafanatta toegebragt,nbsp;waarom ook zyn marmeren ftandbeeld door de hand vannbsp;Ie Gros in de zaal is opgerigt. Het behoort onder zyn ^nbsp;jniddelmaatige Rukken. Tegen de zoldering leeilmen;

Mille lilros, hospes, quid queeris? Cernere Thomam Sujeipe, enajoT eniiH hibliotbeca fui�.

Men vertoont een handfchrift van vier dikke banden in quarto, onder den titel, Poliandri Polianthea Technica,

Waarin alle werktuigen van konilen en handwerken naauw-keurig, dog zonder maatftok, en met'een flegte verklaa-

REIS-BOEK

te waarde. Dog federt dat wy de vocrtreflyke befchry-ving der konden en handwerken van de Paryfche Akade-mie hebben, is deeze verzameling byna zonder nut.

Van den bovengewaagden Tempel van Minerva, dien pompejus op deeze plaats bouwde, zag men voor tweenbsp;eeuwen nog veel muurwerks in den tuin van �t kloofter,nbsp;gelyk Pulvius en Marlianus berigten. De katfte brengtnbsp;het opfchrift by, dat men daar vindt.

Cm. Pompejus M. Imperator, bello XXX. annorum cori-feUo,fuJis,fugstis, occijis, in deditionem acceptis bomi-ntm vides femel centenis LXXXIlf. miUibiis, deprej/is nut captisnavibusDCCCXLVl. oppidis cajlellis MDXXFIII.nbsp;in fidem receptis, terris a Mosotis Lacu ad Rubrum Marsnbsp;fubaSiis, votum merite Minerves,

In de nabuurfchap van deezen Tempel lag een andere, die aan Ifis gevyyd was, en vermoedelyk wel op de plaatsnbsp;van �t kloofter, �t welk tegen het Collegio Romano aanpaalt, wyl men daar niet alleen een ftandbeeld van Se-lapis nit Egiptifch marmer, maar ook niet ver van daarnbsp;verfcheiden kleine obelisken, die denzelven tot fieraadnbsp;gediend hebben , gelyk ook de twee leeuwen by de fontein de Termini opgegraven, ziet. Jofephus, de Jood-fchc hiftoriefchryver, verhaalt, dat de prieders van Illsnbsp;eene Romeinfche Dame, Paulina,onder vooiwendfeldatnbsp;de God Anubis haar beflaapcn wilde, tot allerlei grovenbsp;ongebondenheden verleid hadden, endatTiberius, zulksnbsp;vernomen hebbende, de priellcrs kruilfen, en den tempel omverhaalen deed. Hy werd in volgende tyden weder opgebouwd.

De Obelisk op de Plaats voor Ia Minerva was een van die geenen welken in den tuin van �t kloofter gevonden

1gt;OOR ITALI� N.

den zyn. Hy is met hieroglyphen verfierd, dia wel iiit-ix. Wyls gehouwen, dog door den ouderdom ten deele verflcten'(�f^�

2ya. Hy is i6|: voet hoog, en heeft beneden 26. duim ih �t vietkant. Alexander VII. deed hemidoor Bernini ianbsp;�t jaar 1667. �P ^enen van Hercules Ferrata vervaardigden marmeren elefant oprigten, om daardoor aantedui-den, dat de wysheid der Egiptenaars naar de Plaats vannbsp;Minerva vervoerd was. De elefant heeft een foort vannbsp;zadel op den rug, die den obelisk ten gtondflage dient.

Het piedellial, waarop de elefant ftaat, heeft twee treedon, welken op een breeden voet aangelegd zyn. De elefant heeft wel zyn natuurlyke grootte niet, dog eennbsp;goede evenredigheid met een obelisk, en is welgewerkt.

Veterem Obeliseum PMadisMgyptia;monumentum,ttel. lureerutum, �� in Minervee oUm,nunc Deipara Genitricisnbsp;foro ere�unitnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sapkntice Alexander VIL dedicavit

Sapientics Mgypti insculptas Obelisco figuras ah Elephcm- * te betluarum fortijfima gejiari, quisquis bic vides, docu-mentum intelUge ,roiiiJlce mentis ejje Jolid(i7n fapientiamfus-'tinere (*),

De veikUaiing vin Seeten obelisk heeft Patei Klrcher, gclyk �^ok van�dien op PlazM Navona, in een byzonder werk geget'cn,nbsp;dat ook even zo is van ongegronde invallen. Ad Alexand-ntmVII.

R E I S - B o E K.

architektuur van Carlo Maderno. Het Paleis is een zeer uitgeftrekt gebouw, en voor de liefirebbers van penningen van wegen een door den Prelaat Leone Strozzi verzameld kabinet zeer merkwaardig. Men vindt �er twaalfnbsp;penningen van de eerile Romeinfche Keizers, een menigte treflyke g�fneden edele gsfteentens, en afdrukfels innbsp;zwavel. Onder de fchilderyen is een jong meisje vannbsp;Titiaan vermaard. Verder ziet men een jongeling vannbsp;Leonard da Vinei. De h. Laurentius op den roofter,nbsp;door Bernini, was een zwaar voorwerp voor den kon-ftenaar, wyl hy de natuur daarby niet kon raadpleegen.nbsp;MifTchien moest men liever 'diergel-yke onderwerpen nietnbsp;kiezen. De eigenaar deezer verzameling is overleden.

De kerk delle Sagre Stimnte di San Francesco heeft goede fchilderyen. In de eerfte kapel ter regterhand ziet men de geeffeling van Chriftus van Marcus Benefial,nbsp;waarin het koloriet bevallig, en naar de natuur is, 'do^nbsp;de zaal waar het geval gebeurt heeft geen verdieping genoeg. Op het hoofdaltaar ziet men den h. Franciscus,nbsp;het heilige kruis aanziende, door den Ridder Trevifani.nbsp;Van verre vertoont zigeen monnik, en boven een glorie.nbsp;Be zamenftelling heeft geen wild vuur, en in �t kolorietnbsp;heeifcht veel harmonie. De figuur van Franciscus isnbsp;fchoon en juift getekend; de groep der kindertjes en denbsp;glorie is fraai, fchoon zy wat in �t roode valt, In danbsp;eerfte kapel ter llinkcrhand heeft Hiacynthus Brandi denbsp;vier duizend martelaars, aan de welken de kerk gewydnbsp;is, verbeeld ; dog njen ziet �er maar twee of drie van,nbsp;de overigen moet men �er zig by verbeelden. Het Ruknbsp;zou voortreflyk zyn, als de fchilder niet veel buitenfpoo-?:igs �er ingebragt had.

boos. ITALI�N.

��i Ge/a, een vo�ttreflyke kefk, behoort tot het pro- jx. Wyk ^sfiehuis der Jef�ieten. De Kardinaal Farnefe, een m-dcUfinbsp;fceftaande van Paul UI. die de order beveiligd had, deednbsp;ze, volgens �t ontwerp van Vigncila, bouwen, Jakob Jnbsp;della Porta, zyn leerling, voer daarin voort, en trok,nbsp;volgens zyn eigen bellek, de heerlyke uit travertynlleennbsp;bellaande voorzyde op. De Kardinaal Odoardo Farnefenbsp;nam in �t jaar 1623. de kollen van het klooller op zig.

In het zelve woont de Generaal dier Soci�teit, welke federt twintig jaar zo veel opziens in de wereld gemaaktnbsp;heeft j)e Jef�ieten hebben agt kloollers te Romen,

l'*) Uaar is zo veel v;�i oc ytimcuigicgaeczcr order g^fj^token, �at wy hier het volgende zondcrliiige klinkdigc pluairen zullen,

�t welk te Romen veel goedkeuring gevonden heeft, fchoon het maar ais een woordfpecling op dc woorden aet fint fit fitmt aift mrtnbsp;fint aantezien is, van w�lken zig Clemens XIIl. in zyn breve aannbsp;tien Koiiing van Prarrkryk, wegens de Jef�ieten bediend beeft.

S O N E T T O.

E nale a dire , nel mode onde ora font Siano , o altrlmentl tofio ptit non fint.

REIS-BOEK

dog dit is het, voornaamlle van allen. De kerk heeft der geheele Soci�teit haaren naam gegeven, en �t lichaaninbsp;haars ftigters ruil in de zelve.

II Gefu verdient met regt onder de fchoonfle geeflelyk� gebouwen van Romen geteld te worden; egter heeft hetnbsp;zyn gebreken, waaronder men inzonderheid rekent datnbsp;het fchip wat te kort, en de koepel nevens de pilaarennbsp;te klein fchynt, dat de uitllekken der roomfche order,nbsp;waarmede zy verlierd is, te zwaar zyn, en dat de voetnbsp;boven de order, waarop het gewelf ruft, te hoog is ge.nbsp;maakt, waardoor de order laager ichynt dan zy is. Denbsp;architektuur van �t hoofdaltaar is van Jaknh della Porta.nbsp;Het pronkt met zes kolommen van giallo antico, en eeiinbsp;fchildery verbeeldende de befnydenis, door Hieronymusnbsp;Muziano. De tribune en de fchilderyen aan �t gewelfnbsp;komen van de hand van Gauli of Baciccio. In �t fchipnbsp;2ietmen den h. Franciscus Xaverius, gelyk hem de engelen naarden hemel draagen. Door deftraalen, welkenuitnbsp;den naam Jefus uitgaan, worden de ondeugden ter aardenbsp;geworpen. In de fchoone groep der ondeugden heerfchtnbsp;een wanorder, waardoor zy des te fchoonder wordt. �Tnbsp;is jammer dat �er zo veel onnaauwkeurigheden in de tekening aantetreffen zyn, en dat de glorie zo zeer in�tgeelenbsp;valt, anders is het koloriet zeer leevendig.

De koepel heeft den zelven Baciccio tot meeller. Merf ziet Chrillus, die zynen Vader de werktuigen van hetnbsp;lyden toont, een voorwerp, �twelk dikwyls in de Room-fche kerken herhaald is. De fchiidering doet in �tgehee-Ie geen zo goede werking als de bovengedagte Hukken,nbsp;gezwegen dat de beelden van Chrillus en vap Maria te langnbsp;en niet juist gefchiiderd zyn. De profeeten aan de pilaa-

O OB. ITALI�N.

ren onder dezelvezyn van een kragtig koloriet. De tcke ning tot de vergulde ftukadoorfels is ook vannbsp;De kapel ter legterzyde den kruisgang, aan den h. Fran-ciscus Xaverius gewyd, is van de architektuur van Pieter van Cortona, en de llervende heilig op het altaar vannbsp;Karei Maratti. De zauienftelling van �t ftuk fchynt on-regelinaatig, en het ligt niet rveltepas gebragt,nbsp;heeft het zyn fchoonheden.

De kapel van den h. Ignatius Lojola, die in 1699. tot Hand gekomen is, is, na de begraafnio k^-ponbsp;van de Medicis, we! de pragtigfte der wereld.^ De be-

men hem te gelyk het regt moet doen, dat hy daarin een goeden fmaak getoond heeft. Men ftaat verfteld over

ziet men niet anders dan verguldfels, marmer, en lapis lazuli (*). De kolommen beftaan uit verguld brons, cn,nbsp;de grond der kanneleeringen uit lapis lazuli. Van den-zelven kostbaaren fteen is ook de nis op het altaar, en

9. voet hoogen Ignatius met drie engelen van masflef zilver, welke over de 700. pond weegt, en naar de tekening van Ie Gros door Ludovifi gegoten is. Hetkruisop

(*) De koftbaarhe'id van deezen fteen, en hoe moe'ilyk het is hem in groote brokken te bekomen, is bekend. Dat de Jefuictetinbsp;hem hebben weeten opteloopen, is iets daar men zlg, aangezieanbsp;h'*tt grooten handel door de geheele wereld, niet over te verwonnbsp;deren heeft. De befte komt uit groot Tartaryen. Van deezekapelnbsp;Vindt men een grondtekening in �t boven aangelw�lde weck vannbsp;^oz2,o Over de Ferfpektlcf, a. �o.

BOEK

v/eelen bezet. Den meeften tyd ftaat het beeld onder een fchildery van Pozzo, welke alleen by groote feest*nbsp;tyden weggenomen wordt. Onder het altaar ligt de in �Cnbsp;jaar 1556. overledene, en in �t jaar 1622. onder de heiligen geplaatfle Ignatius, in een graf van verguld brons;nbsp;�t welk met basreli�fs, en kollbaare fteenen verilerd is.nbsp;Voor hetzelve ziet men dennaam Jefusuit kryftal�tzamen'nbsp;gefteld, welke door middel van de daar agter brandende lampen een helderen fchyn van ziggeeft. Op feeftdagenis denbsp;bekleeding van �t altaar van louter zilver. Boven hetnbsp;zelve houden twee vergulde engelen de met lapis lazuli'nbsp;ingelegde fpreuk van Ignatius, ad majorem Dei gloriam.nbsp;De vloer voor het altaar is met allerlei figuuren van marmer ingelegd. Dertien basreli�fs van brons, die het keven van Ignatius voorftellen, geeven der kapelle een fchoonnbsp;fieraad.

Op elke zyde van �t altaar ftaat een groep van marmer; die overeenkomt met de grondftellingen der Jefuieten.'nbsp;De befte, zynde van Ie Gros. verbeeldt de Kettery, alsnbsp;een man met een flang in de hand, nevens eene oudenbsp;vrouw; beiden vallen zy op �t gezigt van �t kruis neder;nbsp;�n de Godsdienfl werpt ze verder ter aarde, waarnbsp;de werken van Calvin, Zwinglius,^ en Luther liggen.nbsp;De handeling is in deeze groep juift uitgedrukt, deteke-ning zuiver, en de kleederen hebben een goeden val,nbsp;alleen fchynt de Godsdienst �er wat koel vrittezien. Denbsp;andere groep verbeeldt de Godsdienst de afgodery vernielende, en een boek met voeten treedende; op haar zydenbsp;heeft zy den Koning van Bungo iri Japan, die�tChriften-dom aanneemt. De konftenaar, een Franfchman, ennbsp;Theodon genaamd, heeft de Afgodery als eene van den

blixen�

tilixcm neergeflagen flang afgebeeld. Op beide zyden des jx. Wyk altaars zyn deuren van breccia, een foort van marmer ^ dW/a

In de derde kapel ter flinkeihand heeft Basfano hetpa-tadys gefchilderd, daar fchoone koppen in zyn, dog t 'vclk in, �t perfpektief gebrekkig is. In de andere kapelnbsp;deeze zyde ziet men drie flukken van Romanelli; datnbsp;tip het altaar verbeeldt den h. Karei, die het kind Jefutnbsp;sanbidt, en heeft een fchoon koloriet. In de Maria isnbsp;'veel bevalligs. De twee anderen zyn de aanbidding dernbsp;Iterders en der drie koningen. Het ligt is zonderlingver�

keik ongemeen pragtig opgefchikt, en inzonderheid de kapel van den heilig zo lyk in zilver, dat men er overnbsp;Verbaasd ftaat. Daarby wordt de heerlykfte muziek gegeven, welke uit drie kooren beftaat,van dewelken elk eennbsp;liyzonder orgel heeft. De gemeene man wordt door dee*nbsp;pragt zo vciblind, dat hy de kerk opdiendagdevoor-kamer Van�t Paradys, l'Anticamera del Poradifo, noemt,nbsp;�siet ver van �t boofdaltaar heeft de Kardinaal Odoardo 'nbsp;iarnefe den bekenden Kardinaal Bellarmin een pragtignbsp;gedenkteken, van de uitvinding van Hieronymus Rainaldi,nbsp;doen oprigten. De daar ftaande beelden van de Schranderheid en de Godsdienst zyn van Bernini. De fakrifty,nbsp;die een onrocctbaaren fchat van zilverwerk bezit, is vannbsp;Ciampelli befchilderd. Men ziet �er in, eene voorilel-van Chriftus door Guido, en den b. Franciscus Xa-''ciius van Hannibal Caracci. in �t klooster is een heer-^ike bibliotheek.

he�^-boek

voorzyde op de Plaats del Gefu is. ]an Antoni Rosif, de'jonge, hoeft �er, voor den Kardinaal Jan Baptist Al-tieri, de architektuur van opgegeven. Het is van oudsnbsp;af de woonplaats der prinfen en kardinaalen uit dat huisnbsp;geweest. Zyn meefic fch�onheid heeft het den Kardi-'r.aal' PaoUizzo Altieri, onder Clemens X. die uit dat ge-flagt was, te danken. Het gebouw ftaat van alle kante.nnbsp;cp zig zelf, en neemt een plaats van 120. voet in �t viei�nbsp;kant in. Binnen zyn twee plaatfen, waarvan de eene,nbsp;volgens Italiaanfch gebruik, met galleryen omgeeven is.nbsp;Men gaat langs een pragtigen, met ftandbeelden verfiernbsp;den trap, naar de eerfte verdieping. Eenige kamers zyi*nbsp;met fchilderyen, en anderen met vergulde ftukadoorfeWnbsp;in eenen Ichoonen fmaak voorzien. Onder de voornaam*nbsp;fte ftukken behooren in de benedenfte verdieping, ce�nbsp;bataille door Bourguignon, Chrillus in�t graf' een tref*nbsp;lyk gekleurd , dog middelmaatiglyk getekend ftuk vaflnbsp;Van Dyk. In Titiaans portrait, doorhemzciven gefchil*nbsp;derd,- is het hoofd meefterlyk.

In een flaapkamer boven hangen twee groote flukke� van Claude Lorrain, dat meeilerftukken zyn. Het eenSnbsp;is een zeeftuk, het andere een landfchap, met den Tempel derSybille te Tivoli aan den oever cens meers. Opd^nbsp;kornis van deeze kamer ziet men aartige akademiefch*-Sguuren uit gips van Bernini. Buiten deeze Bukken, flaaHnbsp;in �t Paleis een Pescennius Niger of Severus, een paafnbsp;beelden van Venus, een geheel met hair bewaffen Siquot;nbsp;leen, een gevangen barbaar, die by�t theater van Pongt;'nbsp;pejus gevonden is, het triomfeerend Romen uit verdJnbsp;antico, twee tafels van lapis lazuli, een lykbus vaigt;nbsp;Oofterfch aleballer, twee zuilen van porder, enz. Een^nbsp;kapel heeft Bourguignon, en Karei Maraiti eene zaai,

OR I T A L I E N.

en niet zeidzaame bandfcliriften voorzien. Ook ^�waart men hier een aanmerklyke verzameling van oudenbsp;Penningen en gefneden gemms.

De h. Paus Marcus, wil men, heeft reeds in �t jaarpan Mar-i ?36, den euangelifl: Marcus de kerk naar hem genoemd^o-gewyd. De kapel van �t h. Sakrament is van de architek-tuur van Pieter van Cortona, en Perugino heeft op �t al-taar den h. Marcus gefchilderd. De laatfi; overleden Pausnbsp;deed voor z^n familie, die van Rezzonico naamlyk, esnenbsp;fehoone, met marmer verfierde kapel aanleggen. In de ^nbsp;zelve ziet men de kanonizatie door hem van Gregoriusnbsp;Parbarigo, een Kardinaal en Bisfchop van Padua. Denbsp;geleerde Kardinaal Quirini deed het hoofdakaar vernieuwen,

f*) La Lande fpreek: 'm �vn 4. deel p. 23�- van een kind doo� Titiaan gefchildetd, �t welk m jaat i7-9- door Domenico Mi-vhslinV van het cene doek op een ander werd overgedragen, en datnbsp;zuiver, dat men van dit overbrengen geen de minfte blyken be-^''vken kon. Eer.ige jaaren gdeden is Montamy met een Huk vaanbsp;d'� Konlng uit het Paleis van Luxemburg even zo gelukkig gc-^�aagd. D� gehecie handgreep heeft hy ia zyn Trtiit� fitr la ^eintvanbsp;'v imaii befchreven.

REIS-BOEK

Het by deeze kerk gelegene Paleis van St. Marcus be-hoort onder de uitgeftrektfte gebouwen van Romen, en komt met zyne beide zyden aan twee groote Plaatfeu.nbsp;Pautiis II. bouwde het, en nam, gelyk men gelooft, GIu-liano da Majano tot bouwmeefteraan. Paus Clemens VIII,nbsp;fchonk dit Paleis aan de Republiek van Venetien, toenbsp;een woonplaats voor haar gezanten en de Venetiaanfehenbsp;Kardinaalen, en verwierf daarvoor een ander te Venetien , waarin de Pauslyke Nuncius zig altyd ophoudt. Denbsp;tegenwoordige Venetiaanfche gezant, de Heer Ascanionbsp;Ginftiiiiani is een man van iiitgebreide kundigheden ennbsp;veel geleerdheids, die �er zig een genoegen van maakt,nbsp;gezelfchappen uit de geleerdfte mannen van Romen tenbsp;formeeren, en allen die de weetenfehappen beminnennbsp;den vryen toegang te verfchafFen.

Rione di Cmnpitelli begrypt in zig de plaats daar 't Ca� pitolium ligt, of het zuidlyke deel der ftad, van de Plaatsnbsp;San Marco af tot de Porta Latina, en van �t Colifeo totnbsp;den Tiber. Deeze Wyk voert een draakenkop in haatnbsp;wapen, omdat, gelyk men vertelt, �er eenby�tKapitoolnbsp;gevonden is, 't welk als een voorfpelling van Romensnbsp;grootheid werd aangezien. Het Capitolium is nog hedendaags de voornaamfte plaats der ftad, en het verblyf dernbsp;Hiagiftraatsperfoonen. Oudtyds was hier de agtfte Wyk,

DOOR ITALI� N.

het Forum Romanum. De hoogte waarop het Capito-x. Wyk h'mii ftaat heeft van �t noorden tegen �t zuiden ongeveernbsp;3oo. fchreeden, en van �t ooften tegen �t welten eens zonbsp;, waaronder de voet van den heuvel en de fchuintenbsp;�nedc begrepen is. (¹) De Kapitolynfche heuvel heeftnbsp;twee fpitfen, en tuflehen de zelven een diepte, die Intersnbsp;''nontium genoemd wordt. Men onderfcheidt de Citadellenbsp;cn den Tempel, uirx et Capitolium. Het is niet wel tenbsp;hcpaalen, of de Tempel van Jupiter Capitolinus op denbsp;tgt;oftelyke fpits, waar de kerk Jra cceli ftaat, of op denbsp;Andere, by den Tarpejaanfehen rots, lag. Het eerfte isnbsp;het waarfchyniykft, en op de andere ftond een tempelnbsp;'''an Juno, waar, volgens Plutarchus, de ganzen, weleer gefchreeuw het Kapitool by de overrompeling dernbsp;Galli�rs reddede, gehouden werden.

Volgens het plaa Jat Nardiui van den Tempel van Ju.Tempel piter Capitolinus maakt, had.die 200 voet in �t vierkant,nbsp;Waaronder de bedekte gangen, PorUcus, mede begrepennbsp;Waren. Sylla plaatfte hier de zuilen u'it den vermaardennbsp;Tempel van deezen Jupiter in Griekenland. De Tempel ^nbsp;brandde onder Vitellius af, Vefpa�aan bouwde hem we-tler op, en Domitiaan voor de derde reis nog veel prag�nbsp;tiger. De laatfte deed ten dien einde zuilen v.an Atheneanbsp;homen, die vermoedelyk de zelven zyn welken nog innbsp;de kerk Ara coeli ftaan. Waarfchynlyk is het, dat dienbsp;heerlyke gebouw door de Gothqn veiwoeft is. Voor-

tyds zag men in deezen Tempel het ftandbeeld van Jupiter met den blixem in de eene, en een ipeer in de andere hand. Het was van enkeld goud , in plaats dat het in denbsp;oiidrte tyden der Republiek uit klei beftond. Voor Sci-pio Africanus werd , als een byzonder eerteken , eennbsp;ftandbeeld nevens dat van Jupiter gefteld.

In deezen Tempel was oudtyds een ontzaglyke fchat vantrofeen, wapenen en gefchenken, die hier door bur-gemeefters, keizers, en vreemde k�ningen gedaan waren. Hiero, koning van Syrakuzen, fchonk b. v, eennbsp;gouden ilandbeeld der Overwinning, dat 320. Roomfehenbsp;ponden woog. Hier werden by de duizend tafels vannbsp;brons bewaard, waarop de wetten en gefchiedenisfendernbsp;Had gefchreven waren. De deuren waren van brons metnbsp;goud overtogen. Het kleed van Jupiter werd uit deezennbsp;Tempel geuomen, en daarmede bekleed reeden de ze-genpraalende veldheeren tot beneden aan �t Kapitool,nbsp;en gingen dan te voet tot in den Tempel, om daar open*nbsp;lyk hunne dankbaarheid te betuigen. Onder den Tempelnbsp;werden de boeken der Kumeifche Sybelledoorde Decerti'nbsp;virifacris fadundis zorgvuldig!yk bewaard, tot dat die innbsp;�� jaar 168. voor de geboorte van Cluiftus te gelykmetnbsp;den Tempel verbrandden.

Op den heuvel Hond ook de Tempel van Vejovis, da triomflioog van Scipio Africanus , en van Nero, het Ta-btdarium of de archief, en hst ^tbenaum, waar een bi.nbsp;bliotheek aangelegd was, en waar de fchryvers fomtydsnbsp;hunne ftukken in digtmaat ofprofa gingen voorleczen. Ali-Jlius Pollio lag onder Auguftus het eerft een openlyke bi-,nbsp;bliotheek aan. Alle deeze gebouwen Ronden in'dennbsp;oord van het tegenwoordige Paleis van den Senatore di Horna en van het gevangenhnis. De geheele plaats was zo

R I T A L I E N.

vol met ftandbeelden , dat Auguftus �er een gedeelte van naar �t Canopus Martins moefl: doen brengen, waar nader- dinbsp;band Caligula�s dolheid ze deed omwerpen en aan ftuk-hen breeken.

Den Tarpeifchen rots, die bekend is omdat de misdaa-digen in de oude tyden van denzelven werden afgefmeten, ziet men aan �t einde der ftraat, agter het Paleis der Co�.nbsp;fervatori. Om van zyn hoogte te oordeelen moet mennbsp;door het daar ftaande huis, over lange zolders tot aannbsp;een foort van terras gaan, dat op,Piazza della Cenjolazio*

uitkomt. Hier ziet men over de hoogfte daken heen, en kan zig ligt voorftellen, dat de. van den rots afgefmetennbsp;boosdoenders den hals moeften breeken. Ook kan mennbsp;van de hoogte eenigfins van Piazza della Confolazionenbsp;oordeelen. By den rots, en wel agter het tegenwoordige Paleis der Coiifcrvawri, iag Ijet huis waar Manlilis �nbsp;en Romulus zouden gewoond hebben, (f) Hier was ooknbsp;de Curia Calabra, waar de priefters, als zy de maanbe-fchouwd hadden, het volk te zamen riepen, om het aan-tezeggen, hoe veel dagen �er nog van de Kalendce tot de ,nbsp;over waren, wyl men nog niets vaneen eigenlykennbsp;Elrnanak wift. Verders was hier het altaar van Jupiternbsp;Piftor, dat ter gedagteniffe der lift door de Romeinen ge-

{*) Verffloedelyk is Madame du Eocage tot Her toe niet gcko-'nen, anders zou zy in haar aangenaamc, clcg niet alcyd voldoencfe pn grondig g�fchrevene brieven, niet gezegd hebben, dat de rots zonbsp;is, dat men zonder gevaar �er van af zon kunnen fpringen,

B 4

X. Wyk bruikt, van brood in �t leger der Galli�rs te werpen, om C U' daardoor te doen gelooven, dat zy overvloed aannbsp;Mpit, mondvoorraad hadden, opgerigt was, en veel ander�nbsp;tempels en altaaren meer.

Tegii-

woordig

Capita-

limn.

Met hedendaagfche Capitollum is van het oude zeer vcrfch�lende. De hoofdzyde , tegen over den boofd,nbsp;trap, ligt tegens het noorden, daar de oude tegens �t zuiden lag. De van Michall Angelo ontworpen trap valtnbsp;pragtig in het oog, op beide zyden is de weg voor denbsp;koetfen naar boven met geheel vlakke treeden; dog bynbsp;groote feefttyden, b. v. wanneer de Paus bezitting vannbsp;�t Lateraan neemt, of de Senatore di Roma zyn intreedenbsp;op �t Kapitool doet, worden de treeden van den middel-ften trap dik met zand beftrooid, op dat de koetfen regtnbsp;op naar boven konnen ryden. De trap heeft ter weder-zyde een leuning. Beuedeu aan dciizclven liggen tweenbsp;leeuwen van bafalt, in eenen fchoonen Egiptifchen ftylnbsp;gehouwen, die by San Stefano del Cacco, waar eertydsnbsp;een tempel van Ifis Rond, opgegraven zyn. Het waternbsp;uit hunne muilen valt in een paar fchaalen, die egternbsp;lang zo mooi niet gewerkt zyn. Daarby ftaat het porfie.nbsp;ren beeld van Romen zonder kop, dog met een fchoonenbsp;drapery. Boven aan het andere einde der leuning ftaaanbsp;de reusagtige beelden van Caftor en Pollux, die elk eennbsp;paard by den toom houden. Zy werden onder Pigs fV.nbsp;omtrent het Ghetto gevonden, en herwaards gebragt,nbsp;na door Valfoldo herfteld te zyn. Nog de bedden, nog.nbsp;de paarden zyn fchoon.

Boven is de leuning van deeze beelden af tot aap do gebouwen van de vleugels van �t Capitqlium voortgetrokken. Op de twee piedeftals, digt by Caflor en Pollux,nbsp;ftaan de twee antieke trofeen, welken men voor die van Ma�

DOOR IT A LIEN.

'�Jus uitgeeft (*). Het zgn de fchoonfte zegentekenen tvyk de oudheid, zo wel ten aanzien van het werk als de dinbsp;''�ys v/aarop de wapenen gefchikt zyn. Op de tweenbsp;Eende piedeftals ftaan de beide zoonen van Konflantyn,nbsp;marmeren beelden der Plaatfe een goed aanzien gee-��^^n, en aan de beide uiterftens van de leuning een paarnbsp;�ylpaalen, waarvan de eene antiek, en de eerfte ep denbsp;^^ia Appia gedaan heeft, dog de andere, om der fymmetrienbsp;^�'1, nagemaakt, en met een bronzen kogel voorzien is,

Waarin, gelyk het kinderagtige opfchrift zegt, de afch Van Trajaan bewaard wordt. Venuti beweert, dat die afchnbsp;iti de reusagtige hand. die in �t Paleis der Confervatorinbsp;Vertoond wordt, bewaard pleegt te worden.

De Plaats van �t Kapitool is byna vierkant, en heeft een goede evenredigheid. Op drie zyden is zy met denbsp;middelfte gebouwen en de twee vleugels, die egter vannbsp;�t middelfle afgezonderd zyn, omgeeven, en de vierdenbsp;maakt de zo beiunreveuu leuning uit. Hetmiddelgebouw,nbsp;waarin de Senatore di Roma woont, heeft een andere ^nbsp;arebitektuur als de vleugels, en is met korinthifche p�aa-ten, die op een onder het gantfche gebouw doorgaandennbsp;voet ruften, verfierd. Men komt �er in langs een aan*nbsp;zienlyken trap van twee armen, voor den welken het beeldnbsp;van Romen met een fontein, en op beide de zyden denbsp;liggende beelden van den Tiber en den Nyl te zien zyn�

De rivieren ^verdienen niet geprezen te worden, dog het teeld van Romen is tot aan het aangemaakte hoofd, de

f'*') Venuti, Belloii, en Winkelman befldten uit de gelykheidvan ^en %i _ deeze trofeen voor Trajaan , wegens zyn overwin-^^'ngen op de Daders , zyn beftemi geweefl. Men vond zebySt.

P s

. . we! wat grootcr zyn; nog beter w'are het, als uit de nis CampiteiU. kerker firoom van water kwam.

De architektuur der voorzyde doet over �t geheel een goede werking, dog de verdeeling fchynt niet wel gemaakt, en de evenredigheid der leden niet fchoon te zyn.nbsp;Jakob della Porta heeft het werk, volgens Michael Angelo�s bellek, volvoerd. Van de twee vleugels dient denbsp;eene tot het Paleis der Confervatori, en in de andere isnbsp;de heerlyke verzameling van antieke ftatues en basreli�fsnbsp;geplaatft. Micha�l Angelo heeft ze gebouwd. De korin-thifebe pilalters aan de zelvcn liaan te ver uit malkander-De kleine order beneden, welke de venders der eerftanbsp;verdieping draagt, heeft geen goede evenredigheid. Overnbsp;�t algemeen hebben alle de drie deelen van �t Capitoliumnbsp;jiiet genoeg van het edele en pragtige aanzien, �t welknbsp;het onderfcheidend karakter van zodanig een openbaarnbsp;gebouw zyn moed.

Op het midden der Plaats voor �t Kapitool Haat de beroemde bronzen ftatue van Marcus Aurelius te paard, 2y Hond voormaals voor �t Lateraan, daar zy gevonden,nbsp;is, en waar de Keizer gewoond had C^). Paulus III.nbsp;deed ze van daar herwaards brengen, en op een piedeftalnbsp;van marmer, waartoe men by gebrek eens grooteren bloksnbsp;een fluk van den architraaf der baden van Trajanus nam ,nbsp;door Micha�l Angelo fteilen. Onder alle uit de Oudheidnbsp;overgebleven ftatues te paard is deeze onbetwiftbaar de

(�*) De Raad te Romen geeft alle jaaren aen bloemruiker aan �t Domkapittel van 't Lateraan, ais een teken van �t oude regt deezc?nbsp;|tcrk op h beeld van Marcus Aurelius.

DOOR I T A L I E N.

^clioonlle. Montfaucon (*) dwaalt, als hy meent, dat zyx. Wyk niet gegoten, maar met hamers geflagen fs. Het paard _ ai

fchoone evenredigheden, en een natuuriyke bewe-^'^'*'^*''�'*'^** �ing, fchoon de hals wat te kort fchynt, De uitdrukkingnbsp;zo gelukkig getroffen, dat het fchynt te gaan. Kareinbsp;^hitatti zeide daarom allacchendc, uoort, denkt gy nietnbsp;dat gy leeft? De Keizer zit wel te paard. Klet de eenenbsp;hand houdt hy den toom, en met de andere fchynt hynbsp;hevelen uittedeeien. Hy heeft een grooten mantel om.

^len ontdekt hier en daar tekens, dat het beeld verguld js geweeft. Op fommige plaatfen is het een weinig be-fchadigd, �t welk aan�t omvallen vandeffatue, of hetnbsp;opgraaven , moet worden toegefchreven. Op de eenenbsp;�tyde van �t voetgeHel leeil men een oud opfchrift,nbsp;en op de andere dat van Paulus HL , Tuffehen ds oorennbsp;yan 't paard ziet men een nagtuil, waarover veel getwifl:nbsp;is.dewyl eenigen dat voor iets anders willen hebbenaan-gezien. Vermoedelyk is het een zinbeeld der waak-3�aamheid en fchranderheid, in welk opzigt men dien ^nbsp;Vogel ook aan Minerva toe�igent (f).

� (.t) Winkelman VCiiiaalt in zyne Hif.erie der ianjl S. 414. lt;Iat een openbaare bediening, federt den tyd dat dit beeld hier Haat,nbsp;te ingeCeU. Die �er het opzigt over heeft heet Citjioc! dclCavaUo.

�vn krygt er maandelyks 10 fcudi voor. Een andere, nuttigere, en even zo zwaate, dog egeer oudere bediening, is ds Lctturct dl 2 itonbsp;Lhio, welke jaarlyks joo. fcudi, uit dsn irapofl: op het zout, op-hrenst. De Paus vergeeft beide dc ampten, cn ly zyn ahyd innbsp;*'kere huizen uit den ourillea adel. De laatfte bediening is in �tnbsp;ouis van Conti, hoewel miffthien niomant daaruit ooit het bocknbsp;van Livius met oogen gezioa hebbe.

iel Ssnato.- nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. / ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

gadert, en uit den Senatore en vyf andere perfoonen be-ftaat. In de zelve ziet men de ftatues van Paulus III, Gregorius XIII. en Karei van Anjou, dien Clemens IV.nbsp;in�t jaar 1268. tot Senatore di Roina, en een jaar daarnanbsp;tot Koning van Napels verklaarde. Vier fchoone zuilennbsp;van porta fanta verficren deeze zaal. Boven dezelve woontnbsp;de Senator; dog in de Vertrekken is niets te zien, en on'nbsp;der het gebouw zyn de gevangenisfen, waaruit de voor-bygaanden op een onaangenaame wys door de gevangenen om byftand worden gebeden. De plaats van Senato-re di Roma is een der.aanzienlykften. Tot In�tjaariyej.nbsp;werd zy door eenen Zweed, Bielke genaamd, bekleed,nbsp;een man van waare verdienllen. Na zyn overlyden benoemde 'er de Paus zynen neet Rezzonico toe, die in 'tnbsp;volgende jaar zyn intreede deed. Dit is een der grootftenbsp;piegtigheden van Romen,

{*) Tot een bcwys, ho� grootfpreekend en weinig waaragtig cRk' icvls je opfchrihen zyn, waarvan tetlomen alles vol is, kan dat't,nbsp;welk boven den ingang van dit gebouw gt;��gt; gt; vcrltrekkcn. dementinbsp;TIU. P- M. fefi GMlx regmim reemcUlnte Rc-e Henrico IF. conjiitia-tam, Faiinouiam anxiliarihni arrnts fer-Mtam, Strigoniiim a Turcarttmnbsp;tyrannide �ndUattmi, Ruthenos et Atgyp'm Ram. Ecclefe rtJiitMot,nbsp;Pacem, comyojhis Regtm rnaxhmr. DifLondns, Chrijfianx Reip. reddl-lam, Fcrrariam Petri Alduhrandl Cardin. doBit ferro inernenu recep-iam, fanititfmatfue prxfc/iii.i coujiahiliiam, optato reditn ij urhtm parnbsp;jtU l:iltiritaiii fccuritatisjae xcditSorl. A. IfS?-

�o�R ITALI� N.

Paleis der Confirvateri wordt zo genoemd, om datx. W/c drie magiflraatsperfoonen Confervatori geheten, daarnbsp;vergaderen. Het gebouw is i6o. voet lang, en in 'tnbsp;^565 gebouwd, gelyk uit het volgende opfchrift blyktnbsp;'S'. P. O. R. majorum fuorum prcejlantiam ut animo fic renbsp;Quantum licttit, imitatus , deformatum injuria temporiimnbsp;^apitoliuin rejlituit. Arno Urb. concl. 2320.

Hier woonde de in de hiftorie van Romen zo berugte Nikolaas Gabrini, of Cola van Rienzo, die zig, geduu.nbsp;�ende �t verblyf der pauzen te Avignon, tot Trihunus ple-bis opwierp, en Romen omtrent het jaar 1247.defpotieknbsp;��egeerde. Ply werd in �t jaar 1354. in �t Kapitool omge-^ragt. In den gang beneden fiaan twee ftatues op piede-ftals, de eene verbeeldende Julius Casfar in krygsgewaad,nbsp;en met een kloot in de hand, ten teken van de hecrfchap-py, de andere Auguftu met een icheepsUcven aannbsp;7.yne voeten, �t welk op den vermaarden flag van A�tiuinnbsp;doelt. Zy zyn in een grooten ftyl gearbeid, dog zo verminkt, dat �er veel aan te herftellen is.

Op de plaats van �t Paleis Haan verfcheiden antieke en nieuwe ftatues van brons en marmer, de voornaamflennbsp;zyn vyf (lukken,die Clemens heeft doen by een zetten,nbsp;fehoon zy niet by malkander hooren, naamlyk,het over denbsp;Daciers triomfeerende Romen. De ftatue heeft niets zon,nbsp;devlings, dog een goede evenredigheid tot het wel geragde piedeftal .waarop men een overwonnen provincienbsp;Ziet. Zy is herwaards gebragt uit den tuin van Cefi. Daarnbsp;^-tn ftaan twee Daciefchc koningen, en twee Egypti-afgoden, waaronder eene Ifis van zwart marmer.

Zonder handen , maar met fchoone koppen en drapee-Eene hand en de voeten van den reusagtigen

R E I S - B O E K.

X. Wyk ApoIIo, (¹) waaraan de groote toon byna zo groot is alg _ het lyfvan een volwasfcn man. De andere hand, welkenbsp;Cainpitelli.in een huis in de nabuurfchap van �tKapitoolgevon-den heeft, wordt op de Villa Strozzi vertoond. De voeten zyn van een fchoone gedaante, en hebben niets ftyfs�nbsp;dog de hand is hun niet volkomen gelyk. De leeuw dienbsp;een paard verfcheurt wordt gehouden van een Griekfchanbsp;hand te zyn. (f) In den leeuw is veel handeling, dognbsp;geen tekening naar de natuur. Het lyf van �t paard isnbsp;oud, dog het hoofd en de beenen zyn niet wel vernieuwd.nbsp;Ook ziet men hier een piedeftal, waarop een reusagtig�nbsp;kop en een hand van brons ftaan, dien eenigen voor ee-nen Nero, anderen voor eenen Commodus houden. Eennbsp;oud grafteken van Agrippina, gemaalin van Germanicus;nbsp;verfcheiden foorten van maaten der Ouden. Een grootenbsp;kop van Domitiaan, die wel gett^erltc, en zeer gelykencJnbsp;is. Een piedeftal, dat by den portiek van �t Pantheorinbsp;gevonden- is.

Aan den voet des groeten traps ziet men de Columna roftrata, die eertyds op �t Forum ftond. Zy tverd ter eerenbsp;van Gajus Duilius opgerigt, na zyn bevogten overwinning by Meyle, nu Melazzo , over de Karthagers, ennbsp;verwierf haaren naam van de fcheepsftevens, waarmedenbsp;zy verlierd was. Zy is van marmer, en de fcheepsftevensnbsp;hebben een goed beeldwerk. Op het bordes van den

Volgens Plinlus /. 34. c, 7. was hy 30. ellen hoog- Luctil-lus deed hem van Apollonia, een fiad ia Ponnas , naar Romeo voeren, en in �t Kapltool oprigten.

(t) Cavalieri heefr deeze groep in zyn verzameling v'n Sta-tiics, eer zy van Micha�l .^ngeio lierfleld was, bekend j^emai e.

Door I TALI�N.

in nifTen, door Michael Angelo getekend, de heel X. Wyk van Urania en Thalia. De armen van Urania zynnbsp;geheel nieuw cangemaakt, dog de drapery wyft de om- ^nbsp;trekken van het lichaam wel aan. Men heeft verfcheidennbsp;basreli�fs van den boog van Marcus Aurelius (f) her-^t'aards gebragt, in een van welken de overwinning desnbsp;^sizers ter zee en te land, door de fguuren van de Aardenbsp;van Neptunns, die zynen zegenwagen begeleiden,

''quot;ordt aangeduid. In het andere offert hy den Kapito-^ynfehen Jupiter. In het derde zit hy met den Prstor te paard,die voor de knielende Duitfehers omvreedefchyntnbsp;te fmeeken. In het vierde geeft Romen hem een kogelnbsp;^ver, als een zinbeeld van de opperhoofdige magt. Zynbsp;zyn wel geordonneerd, en in een goeden ftyl gewerkt.

Twee andere basreli�fs van deezen boog zyn op den trap van den anderen vleugel van �t Kapitool, waar het Mii�nbsp;feum is, in den muur gemetfeld. Boven op den trapnbsp;ziet men in een basreli�f Marcus Ctirtius, die zig in dennbsp;aigrond nederflort. Ter flinkerhand zyn de Zy{;�* Conju^ ,nbsp;lares in een oud fooit van marmer, tot op de tyden vannbsp;Pertinax, gegraveerd, gelyk ook de naamen van alle denbsp;Confervatori des Roomfeben volks van niewer tyden.

In de eerfte groote zaal heeft de Cavalier d�Arpino ds eerfte Romeinfehe hiflorien gefchilderd , naamlyk hecnbsp;vinden van Romulus en Remus nevens de wolvin ondernbsp;den vygenboom; Romulus die den omtrek der ftad metnbsp;een ploeg aftekent; Numa die met de Veftales offert; hetnbsp;gsvegt van Tullus Hotlilius met Metius Suffetius, dennbsp;aanvoerder der Albaners; het gevegt der Horatii met ds

I quot;f) Oudtyds heeft hy yirco d! Forttgallo, gelyk wy hebben aan-^fkend, en Itond in de ilraat van 't Corfo.

R E I S � B o E E.

Curiatii. Het fchilderwcrk is doorgaans hard, de teks* ning niet juift, cn de fchaduwing flegt in agt genomen.nbsp;Het befte onder deezc zes ftul^ken, zo wel in opzigt dernbsp;tekening als der uitdrukking, is de veldflag, waarin denbsp;fchilder den aanval der beide heiren zo gelukkig heeft,nbsp;weeten uittedrukken, dat men niet weet welke party zalnbsp;zegenpraalen. De groepen hebben verfcheidenheid innbsp;zig, en zyn wel geordonneerd, en zo wel de paardennbsp;als de menfchen rigtig getekend en natuurlyk gefteld. Innbsp;de zaal ftaan de beelden van Leo X. in marmer, vannbsp;Sixtus V. in brons, van Urbaan den VUL in marmernbsp;van Bernini, het borftbeeld van KoningLn Chriftina, (*)nbsp;en dat van Koningin Maria Cafimira, gemaalin van Joannes III. Koning van Polen, die eenigen tyd te Romennbsp;woonde. De deuren der zaal maaken een fchoon werknbsp;uit van Fiamingo.

De volgende zaal heeft Tomafo Laureti gefch�derd, cn ingelyks de oudfte Romeinfche hiftorien, van Mutiu*nbsp;Sctevola, Brutus die zyn zoon veroordeelt, enz. afge-beeld. Hier ftaan wederom eenige ftatues, als Marcn�nbsp;Antonius Colonna, een der bevelhebbers in den zeeflagnbsp;by Lepanto tegen de Turken; Karei Barberini, broedernbsp;van Urbaan VIII, en Generaal der Pauslyke troepen.nbsp;Alexander Farnefe, Hertog van Parma ; verfchciden busten van Julius Ca:far, Hadrianus, Caraccalla, enz. eennbsp;fchoone buft van brons, verbeeldende Michael Angelo

(*1 In het daaronder gcplaatfte opfchtift leeft men, dat de Koningin, over zig zelve zcgenpraaiend, in �t Capito�uro ingetroklccn �w?s, en om dc voortreflykheid des Roomfehen Raads aantewy-ze.i, werd �er behendiglyk bygevoegd, dat de Raad i� haar tegenwoordigheid met gedekten hoofde gezeten heeft.

door ITALI� N.

IS dezelve, die, gelyk de hiflorien melden, op den dag ^'^en Caifar vermoord werd, van den blixein werd getrof-^^h,ten minfieftmen wyft nog aan den agtervoet de plaatsnbsp;quot;�aar zy zou befchadigd zyn. Zy is wel gewerkt, enftaatnbsp;de kamer, waar Daniel van Volterra den triomf op denbsp;Ciiiibriers en Tcutoonen gefchilderd heeft. Het ftand-beeld van een jongen herder, dien fommigen Martius,nbsp;anderen Cnejus Pecorarius noemen, Hy baalt een doornnbsp;hit zyn voet, en men wil dat hem dit beeld uit dankbaar-beid gefield is, om dat hy, met brieven van veel gewigtsnbsp;aan den raad afgezonden zynde, zig onder weg den tydnbsp;niet gundej van den doorn uitzyn voet te trekken,�t welknbsp;bcm't leevcn koflte. Een borftbeeld van Lucius Juniusnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

briitus, den vader der Roomfche vryheid. De oogen hebben de natuurlyke kleur, en beftaan uit een oude za-iiiengeftelde (tof. Het karakter is in deezen kop voor-trefiyk.

Het flandbeeld van ecneri der twaalf Camilli is een Ichoon ftuk , dat het naakte onder de drapery mees-lerlyk aanwyft. Eenigen hebben uit de kleedingbelloten,

quot;^^t het een der flaaven verbeeldt, die Romen, ten tyde '^er Republiek, by een brand reddeden; nog anderen hou-hem voor Vindev^ die van wegen de ontdekte ver-��aadery van Brutus zoonen de vryheid verkreeg. De flel-'��g is natuurlyk, en het karakter in den kop wel nitge-^rukt.

De oogen zyn zilver, De ftatue behoorde �en betere plaats, niet in een hoek te hebben. Hetnbsp;IV. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G

X. Wyk fttik van de h. Francefca Romana door PvOmanelIi van Vi'

di terbo is in een treflyke manier gefchilderd.

Campitelli.

In de zaal van de Loggia ziet men fragmenten van de Fa(li Confulares, een kap van Koning Mithridates, eert.nbsp;kleine Veftale, die fommigen voor Rhea Sylvia houden.nbsp;Een driehoofdige Diana, naamlyk te gelyk als Lima ennbsp;Proferpina verbeeld. In een kleine kamer ftaan tweenbsp;termes, (*) met de naamen �er op van Socrates en Sappho. Een Apol tot aan �t halve lyf. Een fchoone kopnbsp;van Scipio Afiicanus, die, gelyk uit het werk is opte-maaken, veel nieuwer zyn moet dan zyn leeftyd. Tweenbsp;ganzen van brons, met een gat in �t midden, als haddennbsp;zy tot een fontein gediend. 2y zyn op den berg Coeliusnbsp;opgegraven. Een bronzen vaas met het hoofd van llis,nbsp;uit de tuinen van Salluflius.

In de vierde kamer is een kop van Ptolemsus, den twaalfden koning van Egipten; een jonge Hercules vannbsp;rood marmer, met oogen van antiek email; een vaas metnbsp;de vier jaargetyen. Een fchoone Hercules van verguldnbsp;brons, twee burgemeeflerlyke ftatues, die men Virgiliusnbsp;en Cicero gedoopt heeft. Drie lykbiisfen met gothifchenbsp;opfchriften, die zeggen dat zy tot wyn- en oliemaaten gediend hebben.

In de gehoorzaal zyn de Olympifche fpelen op natted kalk gefchilderd. Een der bullen wordt voor eenSapphn

(*) Termes, Hermes, Ermi, zyn een foort van bedden zondek armen en voeten, die alleen een menfehenhoofd hebben, en v3hnbsp;onder enkeki gladde fteen zyn, waarop de naam llaat. D� Romeinen plaatden op de wegen-'diergelyke beelden , welken Lanbsp;Termes noemt, waaruit men de afllanden der plaatfen leerde.

book ITALI� N.

ceu jonge Griek van marmer, .met een hoofd van ^rons, wordt voor een werk van Michael Angeb uitgegeven. Het hoofd van dien mee�cr is door hem zelvennbsp;gemaakt. Het is van brons, op een zwart marmeren b�ft,nbsp;en wordt gehouden zeer wel te gelyken. Sabina Poppsajnbsp;gemaa�n van Nero. Sdpio. Een heilige familie van Ju^ ^nbsp;Rom,anu3.

de andere zyde van �t gebouw ligt de zaal van �^culcs, zo genaamd naar het llandbeeld diens heidsnbsp;^�an Verguld brons. Het rverd onder Sixtus IV op hetnbsp;^lt;quot;��1� Baarimi, waar de Ara maxima gedaan heeft, opgegraven. Aan de friezen heeft Hannibal Caracci de daalt;nbsp;den van Hercules gefcbilderd. Men treft hier vevfcheL-den builen aan, b. v. den Burgemeefter Appius Claudiusnbsp;C�cus, uit pietra Egizia, Sergius Galba, Virgilius, Ci-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

cero, Phiiippus Arabs, Alexander den Grooten. Een paar anderen worden voor Mesfalina, d� gemaalin vannbsp;Claudius, en voor Lucretia gehouden. Men ziet hiecnbsp;Ook allerlei inaaten der Ouden, voor koorn, olie en wyHinbsp;In de andere kamer heeft Pietro Perugino de volgendenbsp;Voorwerpen gefcbilderd. De overgang van Hannibal overnbsp;de Alpes, de krygsraad door hem by zyn intreede in Ita-Imn gehouden, ds zeeflag van Lutatius Catulus tegen denbsp;^srthaagfehe vloot, en zyn triomf wegens Sicilien, �6nbsp;'velk de Earthagers nevens Sardinien veiiaaten hadden.

*'2nier buiten de nisfen een bnft van den Prsstor Lucius Corneliuj, de Godin der Stilzwygendheid zittend, Cy-^ole met torens gekroond, eene Ceres, en een buft van

Ha-

36 REIS-BOEK

Decze verzameling van ftandbeelden is de grootfte van Romen , en, fchoon verfcheiden Rukken niet van dcnbsp;grootfte fchoonheid zyn,kan men ze nergens zodikwyls,nbsp;en zo op zyn gemak bezien. Die zyn ftudie zo wel vannbsp;de kennis der antieken in �t algemeen, als inzonderheidnbsp;van de koppen van keizers, keizerinnen,en andere groo*nbsp;te mannen, maaken wil, moet zig hier dikwyls doen vinden , en dat wel voor hy andere paleizen ziet. Als hynbsp;cens regt kennis heeft gemaakt met het geen hier te ziennbsp;is, zal hy de overige verzamelingen en paleizen naderhandnbsp;met des te grooter nut bezoeken. Men laat zig eens rondnbsp;leiden, en naderhand geeft men den opziender elke reisnbsp;drie paoli; of men akkordeert eens vooral met hem, ennbsp;dan kan men zo dikwyls komen als men wil, en, naarnbsp;goedvinden, hier eenige uuren blyven. Om die redennbsp;zullen wy deeze verzameling een weinig naauwkeuriger eanbsp;zorgvuldiger, dan de ftatues der andfre paleizen, aante-kenen.

II Miifeo Cap'tolino, of de koftbaare verzameling van antieken in �t Kapitool, neemt den anderen vleugel in, die tegens over het Paleis der Confervafcri ligt. Romen moet Cle-m.ens XII. voor deezen heerlyken aanleg danken, waardoor een menigte der fchoonfte oudheden voojj altyd in denbsp;Stad blyven, die anders veelligt allengskens in vreemdenbsp;handen, vooral van ryke Engelfchen , die geen kofteUnbsp;ontzien, om de fchatten van Romen naar Engeland o verts-

�ooR ITALI� N.

tcbrengen, zouden geraakt zyn, Aden leeft op de plaats x, onder het wapen van den Paus:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

lismens XII. P. M. illatis in bas ades Jlatuis ^(ntisqm ad bonarum artium incrementum, fonteque exor.

.ti. 1734.

Paus Benedi�tus XIV. heeft, op aanraden des Kardi� taais Valenti, deeze verzameling merkelyk vergroot, ennbsp;Clemens XIII. beeft �er niet minder nieuwe ftukken by-gevoegd. De geleerde Prelaat Joannes Bottari (*j heeftnbsp;deezen fchateen wydloopige befchryving, in driedee-ill folio, uitgegeven, onder den titel van Mnfso Capi-^olino. Het eerfte deel verfcheen in �t jaar 1747. en be-98. buften van beroemde helden en groote mannennbsp;tit de oudheid, op 98. plaaten; het andere kwam uitnbsp;in 1750. en bcftaat uit 89. plaaten met buften van keizersnbsp;en keizerinnen ; en het derda vaii �t jaar 1755. uit 90.nbsp;gcheele ftatues. (f)

[*) Hy is federt lange jaaren met de familie van Corfini i ^miitenis, en heeft het opzigt over de pragtige bibliotheek van haarnbsp;faleis. Wy zyn hem ook de nieuwe uitgaaf van de leevensbefcbry-inbsp;vingen 'der fchilders door Vafaii fchuldig. Hy heeft ze door zyanbsp;�inmetkingen veel bruikbaarder gemaakt.

(t) Het vierde deel zou de basreli�fs en overige merkwaardig-Heden behelzen , dog hot ;s tot nog toe niet uitgekomen. Eea hloote lyft der antieken, volgens de order waarin zy ftaan , ver-ftheen in ^7S�. op eenige vellen in gr. quarto , insgclyks ondernbsp;den titel van Mrtfeo Cafh�Um. V'erfcheidenen van deeze llatuernbsp;�'borden in 't werk van de la Chausfe verklaard, waarvan 17 S,nbsp;een vermeerderde uitgaaf in twee foliodeelcn onder den titel vannbsp;Mufsnm five Thefutrns crudh antiqultutis ^ epera etnbsp;irU.tiMiU Afiicii C.eiiftci, vertchenen is,

c 3

REIS-BOEK

Tegen over�de yzeren traliedeur van den ingang ziet men op de plaats het �andbeeld van Maiforio, van wieiinbsp;wy by Pasquin gehandeld hebben. Het werd niet ver vannbsp;hier op het voormaa�ge Forum Marlis gevonden , ei. heeftnbsp;daardoor den naam van Marforio gekregen, Eigenlyk iinbsp;het een liggend reusagtig beeld van een watergod, die ianbsp;de regterhand een fchelp houdt. De flinkerhand heeftnbsp;Wicha�l Angelo geheel vernieuwd. Het beeld, dat nietnbsp;fchoon is, ligt over een fontein, die in een nis tusfchennbsp;twee zuilen van Egiptifchen graniet flaat. Boven de nisnbsp;zyn op een leuning vier ftandbeelden van Veftaalfclionbsp;maagden, en op de zydcn een paar nisfcn met twee fa-crs in de gedaante van kariatiden, met een korf volnbsp;duiven.

Onder de gallery der plaats flaan een menigte vanfland� beelden, graftekens, cn oude opfchriften. Een Egipti-fche godheid van bafalt, met een foort van muurkroon opnbsp;het hoofd , en een dadeltak in de hand. Agter en ter zynbsp;de ziet men hieroglyphen. Een Ifis van rood Oofterfch-graniet, die wel niet in een groote manier getekend is,nbsp;dog der natuur zeer naby komt. Zy heeft een lotusbloeninbsp;op �t hoofd, die denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der hedendaagfche kruid-

kenders, en in onze inoerasfen zeer gemeen is, en aatj welke Theophraftus zonder grond wonderbaare eigeufnbsp;chappen toefchryft. Beide deeze ftatues zyn aan de Vianbsp;Salara op de Villa Verospi gevonden.

Ter flinkerhand aan de deur flaat eene Minerva met een Griekfeh fchild en de Aegis op de borft, ter regterhand eene Diana, die een pyi afgefchoten heeft. Op hetnbsp;grafteken van Alexander Severus en zyn moeder Mamrnsanbsp;zyn hun beider beelden liggend, dogiu een kwaaden flylnbsp;verbeeld. De basreli�fs daaraan zyn tyel niet geheel ca

. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/� CamUt�lt.

de tweede de Korybanten, die op hun fchilden flaan, op dat Saturnns het fchreyen van Jupiter niet hoore; het der.nbsp;de Saturnus, van eenige andere beelden omringd. Hetlaat-is befchadigd. Op de twee ecrften zyn de beeldennbsp;Schoon getekend, inzonderheid is die van Rhea edel. Opnbsp;iien ander altaar aan de flinker zyde der deur zyn drienbsp;blcine niceft; bedorven basreli�fs, die egter van den beftennbsp;fcbynen geweeft te zyn. Een foort van driepoot metnbsp;^2n fchaal, die in plaats van een fontein gediend heeft.

'�f �gen over den trap ftaat een reusagtige ftatiie van Pyr-ihus, met een wel uitgewerkt harnas. Het overige is �ieuw tot aan den kop, die egter geen hlyken draagt vannbsp;gvoote konft.

Beneden heeft Benedidus XIV. een byzonder vertrek Egiptifde voor Egiptifche ftatues gefchikt. De minften zynnbsp;fchien in Egipten gemaakt, maar in laater tyden in Ita-lien, gelyk zy ook meeft op de Villa Hadriani gevondennbsp;zyn. Het is bekend, dat de Romeinen ook den Egipti.nbsp;fchen afgodsdienft onder zig duldedep, en dat men dennbsp;^Siptifchen ftyl niet alleen in �t niaaken van de afgods-beelden, maar ook van andere werken, behield. Detref-Jyke Antinous, dien men hier vindt, bewj'ft dit, nevensnbsp;andere ftatues. Vermoedeiyk werd hy onder die geftaltenbsp;ill de,hem ter eere, van Hadrianns gebouwde Egiptifchenbsp;fiadAntinoea gediend.(*)Xer regterhandftaat eenkrokodil

een gekaneleerde zuil van baCak ruft. Aan de muuren des vertreks ftaan vcele kleine afgodsbeelden van de Egip-tenaars in niflen, en tegen over de venfters de buft vannbsp;Keizer liadriaan.

Op de muuren van den trap zyn ter wederzyde ftukken van een oud plan van Romen ingemetfeld, die men in dernbsp;kerk van S'. Cosmo e Dmiano in Campo Vaccino , dennbsp;voormaaligen tempel van Romulus en Remus, gevondennbsp;heeft. Op het eerfte bordes ziet men de twee overigsnbsp;basreli�fs van den boog van Marcus Aurelius, waarvannbsp;wy �er drie in den eerften vleugel hebben aangewezen.nbsp;Het eene vertoont een aanfpraak, en het andere een offerande, en de vergoeding van Fauftina. De gewaadennbsp;vallen niet kwalyk, dog zyn in een drooge manier getekend.

De eerfte verdieping bevat zeven met merkwaardigheden vervulde vertrekken. Het eerfte is de gallery, dan volgt een kamer met allerlei dingen door malkander, dannbsp;de groote zaal, de vierde kamer bevat de filofoofen, denbsp;vyfde de keizers, de zesde wordt de kamer van Hercules, de zevepde die der vaazen genaamd. Deeze ligt tegen over den trap, dog wy fpaaren ze tot op �tlaatft,nbsp;en beginnen met de gallery, die ter regter hand ligt, eernbsp;men in de andere vertrekken komt.

tifchen ftyl handelt, leezen. Men Zal dan de dlngc^n met veelklaal' der oogen befchouwen.

DOOR ITALI� N.

S^rtbekmy, (*) die �er naauwkeurig agt op gegeven heeft gevonden, dat men byna als een regel zon-d'r uitzondering kan aanneemen, dat de beeldhouwersnbsp;eertl omtrent Hac�rianus tyden begonnen hebben de oog.

�Ppelen uittedrukken, fchoon men ze lang voor dien tyJ op de munten uitgedrukt vindt.

In de gallery ziet men twee ftukken van eenen reusag- Pe-gallery. tigen voet, die fraai gewerkt is, en daarboven eennbsp;flegt moza�ek van kinderen die met leeuwen fpeelen.nbsp;jMen ziet daaruit,hoe zeer de konft federt dien tyd verpieterd is. De bull; van eene gekleede Mufa met eennbsp;feboon hoofd. Een agtkantige lykbus, op welker hoekennbsp;Saterskoppen, met wyngaard*laurier- en olyvenbladen, eennbsp;aartig invatfel maaken. Een vaas met een bacchusfeefl:nbsp;in basreli�f. Ren rond altaar van Hercules, met kransfennbsp;en knodfen verOerd, De verfiering is wel van een man- ,nbsp;lyken fmaak, dog niet wel uitgevoerd. Een reusagtigenbsp;buft van Trajaan, met eene wel gewerkte kroon op �tnbsp;hoofd, welke in �t midden een adelaar heeft in plaats vannbsp;haak. Op de voorzyde van een groot grafteken zietnbsp;men Tritons en Nereiden , waaronder eenige beelden^nbsp;fchoon zyn uitgevoerd, hoewel de ordonnantie wat on-regelmaatig fchynt. Onder een ftatue van Ceres ftaat eennbsp;altaar met kransfen van vrugten en linten, in een fchoo-iien ftyl gewerkt.

c 5

R E I S - B o E K.

in �t hoofd heeft veel bevalligs, hel lyf is fchoon, de handen en voeten zyn niet kwalyk van Bracci vernieuwd; de bok is uit de oudheid. Een kleine ftatue van wit marmernbsp;van eenen gaanden Sater met een fluit in de eene, en eennbsp;kleinen mantel in de andere hand, een klugtig beeld,nbsp;dat niet kwalyk gedaagd is. Een bronzen vaas met ka.nbsp;neleerfels; haar vorm is fchoon, dog de handvatten ennbsp;voeten zyn aangemaakt. Verfcheiden'builen .waarondernbsp;de merkwaardigften zyn, Gabriel Faernus, die indevyf-de eeuw leefde, Domitius Aenobarbus, vader van Nero,nbsp;de kop van Sylvaan, en in den hoek by de deur die vannbsp;een onbekenden jongeling, welke zeer fchpon is. Hetnbsp;vleefch is verbaazend natuurlyk, en het hair in een goedenbsp;manier gewerkt. De kop van Jupiter Ammon in een vernbsp;heven ftyl. Op de benedenile ry in den hoek naar dcnbsp;venders toe, een onbekend manshoofd van buitengemee-ne fchoonheid. Een Bacchuskop van een groote manier.nbsp;Een vrouw�enhoofd, welks hair met een band gebondennbsp;is, die over �t voorhoofd heen gaat.

Be groote In de groote zaal, Sala grande, ftaat een reusagtigs ^aal. datue van Innocent X, uit brons, van Algardi, waaraannbsp;het hoofd en de handen zeer fchoon, en de plooyen welnbsp;gevouwen zyn. De andere flatues zyn allen van marmer.

of de godin der Gezondheid, met eene flang om den arm, en een fchotel in de andere hand. Hetnbsp;bovenile deel van�t gewaad is maar goed, hetbenedeudsnbsp;is te fcyf. Eene Praefica, of builder, hebbende eendub-beld kleed, en een tr.aanenvat in de hand. In �t geheel'nbsp;heerfcht de natuur derk, dog het hoofd is niet edel.

DOOR ITALI� N.

�P �t hoofd, en den degen in de eene, het fchild in de^. Wy];; sndere hand. Het beeld heeft veel goeds, dog ook ietsnbsp;^onips. Plet eene been is flegt vernieuwd en kwalyknbsp;2ct, en de andere voet is niet veel beter. Het beeld vannbsp;J'larius is niet fchoon, dog fchynt zeer gelylicnd te zyn,

Le godin der Genade, Ckmenza, die in de eene hand *^^^0 fchaal, en in de andere een byl houdt. Het beeld isnbsp;''��el gedrapeerd , en de gordel, die �t gewaad om demid-'^el vaftmaakt, doet een goede werking. De aangelaptenbsp;�tmen zyn liegt. Eene priefteres houdt met twee ip �tnbsp;gewaad gewikkelde handen een vat. Haar ftand en hetnbsp;gantfche beeld is cenvouwdig, het karakter edel en ge-'�allig, de kleeding valt wel. De fchouders fchynen watnbsp;te breed, en de bovendeden der ainien tc kort. Eenenbsp;Juno van een edele Helling en majeftueufe miene, denbsp;^sne voet en de armen zyn kwalyk aangeinaakt.

hand in de zyde, en met de andere een fluit. Do '^mtrek is eenvouwdig, dog het hoofd heeft niet veel bevalligs. Een vallende fchermer, waaraan het lyf en dpnbsp;hop oud, het overige door den Franfchen beeldhouwernbsp;Monot aangemaakt is. Het lyf is voortrefiyk, en naarnbsp;de fchoone natuur gekozen. Antinous, een nakend beeld,nbsp;dat een kleinen ftaf in de hand heeft. Hy wordt omtrentnbsp;den ouderdom van twee en twintig jaaren verbeeld ,nbsp;zyn kop is de fchoonfte van alle de koppen van deezen )nbsp;jongen lieveling van Hadriaan. Het lyf komt �er niet by,nbsp;is Wat ftyh De arm met de open hand en de beenennbsp;^yn flegt vernieuwd. Eyn hoofd is wel fchoondcr als datnbsp;Van den Antinous in �t Beivedcre, dog over �t geheelnbsp;Wordt de laatfte hooger gefchat. Een Egiptilche priefternbsp;Vau wit marmer. De hop is fchoon, de ftelling edel,

REIS- BOEK

De ftervcnde fchermer , (*) een welgefteld beeliJ In �t hoofd heerfcht veel uitdrukking. De van Michaelnbsp;Angelo aangemaakte arm is beter geflaagd dan de oude�nbsp;Het Ij'f is naar de natuur. Egter bevveeren eenigen, datnbsp;dit beeld 'niet van den beften tyd der Grieken is, alzonbsp;�er in kleinigheden veel arbeids, en het geheel niet edelnbsp;genoeg is.

Twee antieke Centauren (f) uit zwart marmer. D� jongfte heeft onder den eenen arm een huid, en de an'nbsp;d�rc hand in de lugt. Het beeld is wel getekend,dognie^nbsp;wel met het paard verbonden. De kop is bekoorlyk, ennbsp;de uitdrukking in denzelven met de natuur overeenkom'nbsp;ftig. De oude is dien van de Villa Borghefe van �.vitnbsp;marmer gelyk, fchoon die eerder voor �t origineel , eonbsp;deeze in �t Kapitool voor de kopy zou kunnen gehoudennbsp;worden.

Men ziet in deeze zaal nog twee moza�eken uit de Oudheid, waarvan te Romen veel ophefs-gemaaktwordt.

Men noemt hem gemcenlyk Mirrmlltne, Hy was eeityds e'* der voornaamftc fieraaden van de Villa Ludovifi.

(-j-) Zy waren eertyds onder den naam van Centauren di Fmletti bekend, omdat zy den Prelaat Fuiietti toekwamen.nbsp;voorgaande Paus koft ze nevens de twee moza�eken den overlede'nbsp;nen Kardinaal purietti af, en deed ze in lysj. in �r Kapitoolnbsp;fen. Zy behooren onder de befte Hukken, die federt dertig j-^*�nbsp;ontdekt zyn. Men vond ze op de Villa Htdriani by Tivoli,nbsp;yens de zo aanftonds te befchryvene fchaal, die voor een der fcho�'*nbsp;fte moza�rken der Oudheid gehouden wordt, en aan purietti as�'nbsp;leiding gegeven heeft, ze, in een werk denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wtirmn ,

(juarto, naauwkeurig te befchryven. Hy heeft ook de Centaure� twee bladen in plaat doen brengen.

Het cene vertoont een luans van vrugten en bloemen met x. Wylc ' twee kleine vogeltjes en ttvee kapellen. De kleuren zynnbsp;leevendig, de licenties kleinder dan in de meelte oudenbsp;Moza�eken , en op de uitvoering valt niets te berispen.

Het andere vertoont vier tortelduiven op den rand van �en gouden fchaal, waaronder eene is die drinkt. Denbsp;fchaal is fchoon van gedaante, de tortelduiven zyn watnbsp;getekend, dog haar beweeging is natuurlyk, Dellee-'tten zyn nog kleiner dan de voorigen. De kleur der fchaalnbsp;is beter dan die der duiven.

He kamer der filofoofen. Stanza de� Filofofi, bevat ftanz.'r de' tt.eerendeels builen van filofoofen, egter ook van andere^'nbsp;geleerde mannen en digters. Het ilandbeeld van Zenonbsp;iiiag zeer natuurlyk zyn, het is v.in een onedele natuur.

^oven ziet men vier ilukken van een antieke fries met fcheepsftevens, en offerfieraaden van een fchoone uit-''�oering, zonder te veel verheven te zyn. Men heeft zenbsp;de ruinen van een tempel van Neptunus te voorfchyn

Boven eene deur ilaat een klein basreli�f, dat ^ uen dood van Meleager verbeeldt, en wel middelmaatignbsp;gewerkt, dog fchoon geordonneerd is. (*) Een kleinnbsp;l'asrelief met een begraafnis, heeft geen andere verdien-He als fchoone Hellingen. Een doode,die naar den hout-fiapel gedragen wordt, vol van uitdrukking. In het bas-relief van den zittenden Eskulaap, en de ftaande Hygieanbsp;2yn de beelden meefterlyk gedrapeerd en eenvomvdig gebeld. Een basreli�f van rood marmer met eene vrouw,nbsp;die derGodinne der Gezondheid offert. De uitvoering ennbsp;^aaienftelling zyn fchoon, de gewaaden vallen wel, en

REIS-BOEK

Xj Wyk ftelling der offerende vrouw is eenvouwdig en bcvai-lig. Een klein Etruriefch basreli�f met een Faun, dis Campitelli.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vooruitgaat, een fraai ilulc.

De borftbeelden ftaan in twee ryen. Boven aan flaan Apulejus en Virgilius, dan Pittacus, Ariftoteles, Pofi-donius, Heraclitus, en Democritus , elk twee maaien,nbsp;Socrates driemaal, Carneades , Ariftides, Hippocrates,nbsp;Plato \'yfmaal, Pythagoras tweemaal, Ariilophanes, Teinbsp;rentius. Pindarus, Perfius, Anacreon enz. Op de onder-fte ry ftaan onder anderen Homerus viermaal, Afpafia,nbsp;Cleopatra, Sappho tweemaal, Euripides, Lyfias, Ifo.nbsp;crates, Thucydides, Mafinifla tweemaal. Cicero, Annbsp;chimedes, en vcele onbekenden. Men ziet hier ooknbsp;twee kinderen van Niobe, een zoon , en eene dogter.

Keizers, neerde zwynenjagt in basreli�f. Perfeus, die Andromeda verloft. De kop van de laatfte is fchoon , en Perfeusnbsp;heeft veel van den Antinous. In het basreli�f van Endi-mion is het hoofdbeeld goed tot aan den kop, die te veelnbsp;vooroverhangt. Drie ftatucs verfieren deeze kamer; eennbsp;jonge Hercules van bafalt, een voortreflyke Flora uit dcnbsp;Villa fjadriani; het gewaad van deeze iswatftyf, dognbsp;het hoofd en kapfel zyn fchoon. Da armen heeft eennbsp;nieuwe meefter aangemaakt. Een groote ftaande Venus ^nbsp;gclyk zy uit het bad komt, in de ftelling van die van Me-dicis; dog zy heeft, in plaats van een dolfyn.een vat metnbsp;haar kleed ter zjMe van haar. Het beeld is fchoon, rig-tig, en met een zagtea onurek getekend, de beweegirtg.nbsp;vaardig,en het vleefch zeer natuurlyk,dogzo treflyknietnbsp;als in de Medice�fche. De legterhaiid en twee vingersnbsp;aan de fiiuker zyn aangemaakt.

REIS-BOEK

X. Wyk met een fles in de hand. Een jonge met een zwaan, op Campitslli merkwaardig piedeftal. Het beeld van den vrygela¹nbsp;�tenen Politimus, als jaager, met een konyn in de hand.

De ftelling is goed, dog de kop, die een portrait fchynt te zyn , niet edel. Amor en Pfyche, die malkander lief'nbsp;koozen, een kleine groep van zeer naive uitdrukking¹nbsp;De omtrekken zyn fierlyk en vloeyend, en de ftellingennbsp;vallen van alle kanten fraai in �t oog. �t Is Jammer, datnbsp;de uitvoering niet zo volmaakt geflaagd is als het denkbeeld fraai fchynt, waarom de konllenaars deeze groepnbsp;niet zo hoog fchatten als de liefhebbers. Zy Haat opnbsp;een foort van drievoet, die door drie griiffioenen wordtnbsp;gedragen.

Op een altaar, dat aan een ftandbeeld tot piedeftal dient, is het volgende, van weinigen opgemerkte, op'nbsp;fchrift te leezen, �t welk als een zeer teder gefprek tijs.nbsp;fchen een paar egte lieden, in zeer vloeijende Latynfchfnbsp;vaarzen, is opgeftcld. (¹)

Ti. Cafaris Atig- LL. ./Interotianus jlhi etnbsp;Ciaudia; Homaneecsnbsp;ConUbena et contubeuiali.

Tu ^uiftcura procedis mente parumque Sifle gradum quafo, verhaque paura lege.nbsp;Uk ego, qves claris fueram prcelatapuellis,nbsp;Hos Homonoea hrevi condita fum iumulo.

Deeze aartige poefic verdient hier des'te meer plaats, omdat� z,.-) veel wy tveeten, zy nergens, dan in een Engclfch maandclykfd'nbsp;vrerkje, gedrukt'u.

DOOR ITALI� N. 4cgt;

^i-antulacunque men debentur tsmpora'vitae, d^enfajjem pro te, cara Homonaa libens.

Qworfjae mibi eripuit mors immatura juventet, dd tibi vi�uro proroget ulterius.

Egt;c kamer der Vaas is aan Je muuren met meer don Kamer der 'Onderden twintig Gpfcbrifi.engt; volgens tydkundige or-Faas,nbsp;gefierd. Zy voert den naam naar een antieke vaasnbsp;wit marmer, die in �t midden ftaat, en met feboon,

^ S vlak gewerkte bloemen verfierd is, waardoor de ede-�^daante der vaas des te minder lydt. De voet is eii mil op een rond altaar, in plaats van een

D nbsp;nbsp;nbsp;pie-

X Wyk piedeftal. Het basreli�f op het altaar is van Etruriefchen di ftyl, en vertoont Jupiter, Vulkaan, Merkuur.tweeon-vrouwlyke beelden. Mars, Diana, Apollo,nbsp;Hercules, Minerva, en Juno; het eene beeld volgt hetnbsp;andere, en allenzyn zy, ftaande, in een edelen ftylafge-beeld. Een masque verbeeldende een faterskop. Eennbsp;klein grafteken, waarop de konftenaar vermoedelyk denbsp;kortheid en de toevallen van �t menfchelyke leeven doornbsp;den op- en ondergang der zonne heeft willen voordellen.nbsp;Men ziet Diana op haareh wagen, waardoor de nagt,nbsp;als een zinbeeld des doods, wordt aangediiid; Prometheus formeert een menfch uit aarde, met behulp van Minerva, onder het beeld der Wysheid. Zy geeft hem eennbsp;kap�l, die de ziel verbeeldt ,en zet die hem op �thoofd.nbsp;Op de andere zyde ligt onder den wagen van Diana eennbsp;dood lichaam, van het welke de kapel wegvliegt, zin*nbsp;fpceleiide op de fcheiding van ziel en lichaam. Op hetnbsp;dekfel vertoont zig een Jongelhig met twee flaapbloemcnnbsp;in de hand, insgelyks zinbeelden des doods, een hondnbsp;bewaakt hem. Eenigen meenen dat dit beeld Diadume-nianus, een zoon van Keizer Macrinus, voordek, die innbsp;zyn twaalfde jaar, nevens zynen vader, van Ileliogaba-lus vermoord werd. Het is niet onmooglyk dat dit graf*nbsp;teken voor zyn gebeente beftemd geweed is, vooral daatnbsp;de dyl van �t beeldwerk van dien tyd fchynt te zyn.

De fchildergallery ligt niet in den vleugel waar ds ftatues {laan, maar in het agtergebouw van het Palei*nbsp;der Confervatori. Dcezen fchoonen aanleg heeft Romc'^nbsp;aan Paus Benediftus XIV. te danken, die, op aanraadednbsp;van den Kardinaal Valenti, de verzamelingen uit het F�'nbsp;leis Sacchetti en Pio de� Carpi koft, ze hier openlyknbsp;twee zaaien plaatfen deed, en �er een tekenakademie h?

Door I T A L I E N.

eerfte zaal is boven de archievenkamer, en is een borllbeeld van Benediftus XlV. verfievd.nbsp;loof dej Sabynfche vrouwen door Pieter van Corto-fchoon geordonneerd en vol uitdrukking, dog overnbsp;^ geheel niet goed, en in een roodagtig koloriet. Ro-hiulus en Remus, die van de tvolvin by den Tiber ge-^-oogd Worden, van Rubens. De groep der kinderen ennbsp;Wolvin heeft een fchoon koloriet. De rivier is tenbsp;De nymf fchynt een portrait te zyn. De Vlaam-^�-'he boer, die dwars door �t riet ze komt betrappen, isnbsp;legen �t koauuiu , en een belachlyk bywerk. Eene Mag*

�Helena met een kruis, ;van Guido. Het hoofd is bekoor-dog �t koloriet over �t algemeen te graauw. Ecne ^teilige, met hemelwaards geflagen oogen, en eene handnbsp;Op de bord, van Domenichino, vol uitdrukking, en van *nbsp;treflyk koloriet. De avondmaalhouding van den h.nbsp;�ieronymus, een uitvoerige fchets van Lodewyk Carac-waarvan het origineel te Bologne is. Domenichinonbsp;Itende dit fluk eer by zyn treflyke fchildery aUa Car/ta fchil-�^otde, en ontleende het beeld der heilige daaruit. Denbsp;koppen deezer fchets zyn fchoon, dog de fchilder heeftnbsp;de houding van �t ftuk en de lugtperfpeclief niet genoegnbsp;agt genomen. Een groot miniatuurftuk van de vrouwnbsp;Subleyras, v�lgens eene van haaren man gefchilder.nbsp;Magdalena, die de voeten van Chriftus zalft. Het koloriet

^ 1*1 Een niLauwkeurigs lyft van alle finkkcn, nevens den naartj Mulders, of in welks manier zy gefch�dcrd zyn, als' mennbsp;lt;icn meefter niet vaft weet, geeft Venuti in' zyne befthryving vannbsp;^omen. ' '

E a

R E I S - B O E K.

X. Wyk loriet is frifch, en de behandeling toont een valle hand, . fchoon alles gepunkteerd is. De heilige Helena, vol aan-Campitelli. by �t kruis, door Paul Veronefe. In haar hoofd

Eene Perfifche Sybille van Guercino in een violetten toon, dog van een bevallige uitdrukking. Maria met hetnbsp;kind, de heilige Cccilia, en den heiligen Antonius vannbsp;Padua, doorCaracci. De Ydelheid door Titiaan, alseeiinbsp;liggende naakte vrouw, met een ligt kleedtje, kroon ennbsp;fcepter aan haar voeten; boven aan leeft men, Omnia va-nitas. Het koloriet is fyn, en kon niet fchoonder zyn:nbsp;dog de tekening heeft gebreken, b. v. de eene arninbsp;fchynt uit het gewrigt te zyn. Judith, God voor�tdoo-den van Holofernes dankende, van Guido. Pyrrhus, dienbsp;Polyxene op het graf van Achilles opoffert, van Pieternbsp;van Cortona. De beelden zyn wel gekleed, en kragtignbsp;gekleurd; dog het geheele ftuk is door den tyd zwaitge-worden. Twee kleine, met veel vuurs gefchilderde ftuk-ken, van Bourguignon. Een feed van Flora door Pous-fin. Ariadne aan den oever, zo als Venus Bacchus b/nbsp;haar brengt, een groot ftuk van Guido (¹J. Een fchoonnbsp;portrait van eene dame door Bronzino.

Be tweede In de andere zaal ziet men een heerlyk landfehap met Zaal.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bruggen van Pieter van Cortona. Het Geluk door

Guido moot dit Hak vermoedclyk tweemaal gefchilderd, ef de bywetken met behouding der ftcliing der drie hoofdbeeldcn vet'nbsp;anderd hebben; ten minden komt de fchoone groote plaat vabnbsp;Prey van dit voorwerp in de hoofdbee�den, dog niet in de bywet'nbsp;.ken, met de fchildcry van �t Capitoiium weereen.

DOOR ITALI� N.

�^ouw v�Drgefteld, die op een bal Haat, en op den x. Wyk top der vingers eene kroon omdraait. De agtergrondnbsp;is Zeer veranderd. Een ruftende Hercules en een fchoonnbsp;iandfcbap van Domenichino. De ontvoering van Europanbsp;door Paul Veronefe. Het koloriet is voortrefiyk, dog opnbsp;forking en tekening is veel te zeggen. De groep dernbsp;^Peelnielsjes, die Europa en den ftier omringen, beeftnbsp;^�n fchoone ordonnantie. In de verte ziet men den ftiernbsp;Europa vlugten, waardoor de handeling van �t ftuknbsp;dubbeld en gevolglyk gebrekig fchynt, gezwegen dat hetnbsp;i^oeld te klein, en over �t geheel flegt geflaagd is. Denbsp;tuflchen Darius en Alexander, door Pieter van Corto-Men moet dit ftuk als eene met veel vuurs ennbsp;iosheids, gefchildcrde fchets, die werking ontbreekt, aanzien (*).

Maria met het kind, �t welk door den h. Franciscus wordt aangebeden, een zeer fraai ftuk van Hannibal Caraccir denbsp;Sainaritaanfche vrouw, zeer kragtig gefchilderd door dennbsp;' zelven. Een ruftende foldaat, en een toverheks, eennbsp;paar aartige ftukken van Salvator Rofa. Eene door Pie-ter van Cortona gemaakte kopy van de vermaarde Gala-tea van Raphael. Eene fchoone Sybille van Domenichi-ho. Cleopatra voor Auguftus van Guercino. Eene gees-feling van Chriftus door Tintoret.

Onder deeze zaal ligt �er eene even zo groot, waarde leerlingen naar het naakte tekenen. Behalven de lamp,nbsp;Waardoor het model verligt wordt, heeft elke leerlingnbsp;zyn eigene, �t welk in andere tekenakademien niet ge-

f*) Die de vermaarde hataUles van Alerandet door Le Brun te I�arys kent, zal viriden, dat die mecfter zlg van dcere fchets te�nbsp;diend heeft.

X. Wyk bruiklyk, en ook ter oorzaake van het dubbekle ligt en _ den wederfcbyn niet natevolgen is, Benedidtu.'. XIV ftig�nbsp;Camp.telli. gelyk gedagtis, deeze Akademie, op dat de jorgenbsp;fchilders hier natuur en konlt. en alles rvat.tot he\ for-meeren van groote meefters gevorderd wcrdt, by eennbsp;mogten vinden. Men neemt altyd tot model een fchoonnbsp;manlyk lichaam; een der akademiften geeftopde leerlingen agt, en verklaart het model. Die eene maand hetnbsp;opzigt heeft gehad krygt ten einde der zelve een zilveren medaille. Dus worden zy alle maanden verwis-feld.

S. Maria De kerk van Santa Maria Ara Coeli ligt op den hoog-Ara nbsp;nbsp;nbsp;Kapitools, op de plaats daar

voorheen de tempel van Jupiter Capitolinus ftond. De voor dezelve aangelegde koftbaare trap heeft ji24, marmeren treeden, van de welken elke ongeveer 20. voetnbsp;lang is, cn uit een ftuk beftaat. Zy zy; uit den voor-maaligen tempel van Quirinus of Romulus op den Quiri-naalfchen berg herwaards gebragt. Volgens het oudsnbsp;zeggen voert de kerk denbynaam van het oude altaar, �tnbsp;welk Auguftus, toen hy van �t orakel ten antwoorde hadnbsp;gekregen, dat het door een nieuwgeboren Hebreeuwfchnbsp;kind tot zwygen gebragt was, den Heiland ter eere, onder den titel van Ara primogeniti Dei, oprigtede. Mennbsp;toont dat altaar nog in de kerk, tuifchen het hoofdaltaarnbsp;en de fakristy. Het flaat op zig zelf, tuflchen kostbaarsnbsp;zuilen van alabafter met voeten en kapiteelen van verguld brons. Onder het zelve ligt de heilige Helena,nbsp;Konftantyns moeder, in een fchoone porfieren lykbufchnbsp;begraven.

door ITALI� N.

^'0 der kardinaalprieflers den naam, Zy beftaat uit drie Wyk -chepen, die door twee�ntwintig trefiyke antieke mar- dinbsp;�eren zuilen, op eene der welken roen leest a ctibkulo �'*�^***

, van malkander afgezonderd zyn. Het ge-deed de ftad Romen, ten blyke haarer dankbaarheid i'^gens Maria, uit hoofde van den zegen op de Tur-kenbyLepanto in �t jaar 1571. bevogten, met verguld-fels verfieren. Het fchilderftuk agter het tabernakel vannbsp;t koor ftelt eene heilige Maria voor, en wordt voor �cnbsp;'''erk Van Raphael gehouden. De kerk heeft in de ove.nbsp;kapellen veele goede fchilderyen van Mattei, Ron-Nikolaas van Pefaro, Francisctis van Siena, Mu-

ken allen aantewyzen te wydloopig zyn zoude. Wy gedenken alleen het grafteken van den vermaarden Reisbe-fchryver Pietro della Valle, �t welk men in de kapel van Christus hemelvaart aantreft.

In het klooster by deeze kerk zyn beide de plaatfen �et zuilen van graniet of marmer omgeeven. De biblio-fteek is aanzienlyk cn uitgelezen. Van het terras op hetnbsp;kloofter heeft men een der fchoonfte gezigten van de ge-keele ftad.

KapitQQ], dat aanmerking verdient. Gregorius Canoni-Ct^areW-ca Was �er de architekt van, dog de beide Loggie zyn '�an Vignola. De architektuur aan dit Paleis bewyft eennbsp;fchoonen en grootfehen fmaak, dog het is niet vol.nbsp;bouwd.

Nu gaan wy van de bovenfte deden van �t Kapitool benedenwaards naar de omliggende ftraaten. Tegens�twms-tnn lag eertyds de Ponkus Ociavia, (*) buiten de Porta

R E I S - B O EK

Carmentalis, die by de Plaats Montanara gezogt moet worden. Auguftiis bouwde dien, volgens Suetonius, innbsp;zyn zusters naam. Binnen deezen Porticus lag een ande*nbsp;re van Metellus Macedonicus, en twee van den zelvennbsp;Metellus gebouwde tempels, waarvan de eene de eerftenbsp;marmeren tempel was, dien men nog te Romen geziennbsp;had. By den Porticus Odavi� lag een Curia, waarin,nbsp;volgens Plinius, de vermaarde Venus van Phidias ftond.

De eerfte kerk van naam aan de wcstzyde van �t Ka-pitool is S, Maria in Portico, of in Cainpitelli. Men vertelt, dat eene zekere gekanonizeerdeRoomfche dame,nbsp;San Galla, ten tyde der oneenigheden tuffchen Keizernbsp;Juftinus en den Gothifchen Koning Theodoricus over �tnbsp;bezit van italien, een Marienbeeld verfcheen, waaromnbsp;men haar huis tot eene kerk gemaakt heeft. Dit beeld isnbsp;in eenen 8. duim grooten fafier met gouddraad ingelegd,nbsp;en wordt by gemeene rampen in omgang rondgedragen,nbsp;waar tegen het een beproefd middel wordt gehouden tenbsp;zyn. Na de peft van 1656. deed de ftad Romen deezenbsp;kerk als een gelofte door Carlo Rainaldi bouwen.

In de pragtige kapel der h. Anna hangt een fchoon altaarftuk van Luca Giordano, in een flegt ligt. Denbsp;kapsl Alticri wykt niet voor dezelve, en praalt inzondcr.nbsp;heid met twee zuilen van verde antico, die twaalf ellennbsp;hoog, en in den omtrek zes ellen zyn. Op den eenennbsp;zark van'dedaar by liggende kleinekapel Alieri ftaat hetnbsp;borftbeeld eener dame, met het woord Umbra, op dennbsp;anderen, dat van een man, met het woord AWi. Bovennbsp;de tribune ziet men een kruis van zeldzaam alabajlro Coto-gnino, dat uit een in den Porticus Oia:avia3 quot;gevonden zuilnbsp;gefneden, en zo doorzigtig is, dat het fcbynt als of 'ernbsp;la mpen agter ftonden.

�OOR ITALI� N.

**'*'**�gt; Portico, debrug Qiiattro Capi en Palazzo Savel-]^, Wyk I^�geregtlj^ke verkoopingen iverden daar gehouden ,nbsp;kinderen, welken men niet opbrengen wilde,nbsp;zekere zuil ten vondeling gelegd, die deswegenbsp;hUaria, genoemd werd. De Duumvir Attilius Gla-^ � bouwde hier ook een tempel voorde Pietas, en plaat,nbsp;daarin, ter eere zyns vaders, omdat hy Antiochiis bynbsp;der Thermopil� ge�agen had, het eerfte ver-ftandbeeld, diergelyk men nog niet te Romen ge-had heeft.

Piazza Montanara is een kleine plaats onder aan Piazza Voet van den Tarpejifchen rots, by de overblyffels^^quot;�^*��^*'nbsp;^ t Theater van Marcellus, in welks nabuurfchap denbsp;Carmentalis, volgens den ouden van Romulus getrok-^^sn omtrek der Had lag. De vier faBienes, of par-

faBionum. Haare kleuren waren groen , rood, hliauw, en wit, Caligula had eene zo zotte liefde voornbsp;^ groene party, dat by, gelyk Suetonius verhaalt, zignbsp;u^htfche dagen in haar huizen en Rallen ophield,en daarnbsp;fpysde.

h�et de kerk Maria della Confolazione, van de arcbitek-I.� Confa-luur �es ouden Martin Lunghi, is een hospitaal voor^�^�'�^�* et e de fexen verbonden. Daar worden openbaare ont-^edkimdige leohn gehouden. Zy heeft goede fchildcry-^�^van Roncaiu, 2,,,hero,

REIS-BOEK

X. Wyk Paleis van den Senator van Romen drie zuilen, die egtef di half onder het puin Raan. Men houdt ze geineenlyknbsp;Campitelli. een overbiyffel van den tempel van Jupiter Tonans,nbsp;en zo worden zy ook in Nolli�s groote plan van Romennbsp;genoemd.

S Fietro Onder gedagte kerk van S. Giufeppe ligt aan den voet hl Carcere.^Qg Kapitolynfchen bergs de kerk 5. Pietro in Corcere-Hier was eertyds het oude Career TuUianus of Mamerti-nus, waarin de Apoftelen Petrus en Paulus ten tyde vannbsp;Nero gevangen zaten. Men vertoont eene van Petrusnbsp;voortgebragte wel, ten einde de h. Proceffus en Marti'nbsp;nianus, die �t gevangenhuis bewaakten, te doopen. Hetnbsp;gevangenhuis heette eertyds het Tulliaanfche, omdat dUnbsp;Koning Tullus Hoililius het had aangelegd. Het wasnbsp;voor de ter dood veroordeelden beftemd. De mcdeplig'nbsp;tigen van Catalina ontvingen hier hun verdiende ftraf. Innbsp;den omvang van het zelve was een diepte, Robur gS'nbsp;naamd, in welke de misdaadigers fomtyds wei den neergt'nbsp;worpen (*). De Scalce Gemoniana, waardoor men in dsnbsp;gevangenis kwam, en waarop de iichaamen der geltraf'nbsp;ten geworpen werden, lagen aan den kant van �t Capito,nbsp;lium. By �t Kapitool tegen het Campo Vaccino ziet

(*) liivius zegt van Gracchus; Ut m Carccre injtar farts ir nis vir darisjimas condadatsir, �r in robore m in tenebris exfsrd�nbsp;deinde ante carcenm nadns projiciatar. Een ander gevangeahuis 1^nbsp;by 't Theater van Marcellus, waar de kerk van S. Nicolo ianbsp;eere, die daarvan nog den naam heefc, Haat. Het werd egter ve'^nbsp;kater aangelegd, toen het getal der inwoonders, cn daarmedenbsp;der euveldaadcn aangroeide;

door ITALI� N.

een dorifche architraaf, met de kapiteelen der zuilen, en X. Wyk ep de plaats van den muur daarby gelooft men,

Atheneum van Hadriaan gedaan heeft, waarvan een gewelf, dat tot een dal dient, overig is.

quot;Joegen over de kerk van S. Pietra in care ere is deftraat ^an Matforio, omdat het by �tKapitool aangewezen beeldnbsp;'�3n hem aan �t einde deezer draat daat. Deeze draatnbsp;de daarby liggende was vermoedelyk deFia Mamertinanbsp;''��f den ouden tyd.

Het Forum Cefaris lag vlak aan de groote Plaats tus- Formn ^then s. Lorenzo en den Tempel der Vreede. Ca:farnbsp;^�nw(le daar een tempel voor Venus, en plaatde daar eennbsp;^eeld van die Godin, dat hy van Cleopatra ten gefchen-gekregen had, nevens het beeld dier beroemde Ko-^*^�'n. Het portaal voor den tempel was tegelyk eennbsp;^�filica, waar een geregtsbank was. Het Forum Augufli

^raat tusfehen deeze twee kerken, die naar de Plaats van ^erva gaat, vermoedelyk dezelve is, die eertyds van 'inbsp;�toote Forum Romanum naar �t Forum Augujli liep.

He kerk 5. Martina e Luca behoort aan de fchilder- s.Martint. akademie, welker befchermheilig de te Romen zo beroem-de Madonnenfehilder de h. Euangelist Lukas is. Sixtusnbsp;V. ruimde zg den fchilderen in, en het huis vanBarberi-quot;li deed ze door Pieter van Cortona nieuw opbouwen.

behoort onder de oudften van Romen, en deswegens 'boerde zy eertyds, zo wel als de kerk van 5. Adriano,nbsp;den bynaam in tribus foris, omdat zy tusfehen het Forumnbsp;Romanum en dat van Csfar en Auguftus lagen. De fchoo-��e vooizyde is een bewys van den goeden fmaak in denbsp;^ouwkonft van gezegden meefter. Op het hoofdaltaarnbsp;een voortreflyk ftuk van Raphael, verbeeldende

REIS-BOEK

Lukas, Maria fchilderende. (*) Onder dit ftuk ligt ven het altaar de ftatue der h. Martina van Nikolaa*nbsp;Menghino. De Hemelvaart is van Conca, De martel'nbsp;dood van .den h. Lazarus in de kapel van dien heilig i*nbsp;van Lazarus Baldi. Van hem is dearchitektuurderzelvernbsp;en hy ligt hier zelf, nevens zynzufter, begraven, gelyknbsp;de twee graffchriften uitwyzen. De fchildery verbeeldt�nbsp;hoe deezen heilig, die een fchilder was, en ten tyde vaUnbsp;Keizer Theophilus, een vyand van den beeldendienst�nbsp;Mariaas fchilderde, de handen verbrand werden.

By den ingang der kerk vertoont zig het gedenkteke�� van de in �t jaar 1670. overledene miniatuurfcbildere*nbsp;Ciovanna Garzoni da AJcoli, Als men naar beneden gaat�nbsp;in de onderaardfche kapel, ziet men het pragtigemarmere��nbsp;gedenJjteken van Pieter van Cortona met zyn borftbeelil'nbsp;Hy verdiende dit te meer, om dat de kerk van hem oiH'nbsp;trent 100000. daalders erfde. Deeze geheele kapelnbsp;alle de fleraaden en basreli�fs zyn van hem. Zy pronktnbsp;met veertien fchoone marmeren zuilen, die meefl in dsitnbsp;hier gelegenen tempel van Mars geftaan hebben, en eettnbsp;altaar ryk in brons, onder het welk de h. Martina innbsp;zark van diaspro fanguineo ligt. De vier marmeren flatut*nbsp;aan den ingang der kapelle van Dorothea, Euphemi^�nbsp;Sabina en Theodora, gelyk ook de beide basreli�fs vsitnbsp;alabafter aan den tabernakel des altaars, komen van Cod'nbsp;mo|Fancelli. Het fchilderwerk ter llinkerhand aan del*nbsp;ingang is van Lazaro Baldi, en ter regterhand van G^'^'nbsp;lielmo Cortefe. Ey der deur de Cskrlily is een klein

(�*f) Pieter van Cortona gaf het hier ten gefchenke, en heeft het .rniver in plaat gehragt.

�ooR ITALI� N.

taar met een fchildery van Ciroferri, De drie aarden X, Wyk ^^elden in dekleine kapel ter llinkerhandzyn van Algardi.

^i^adeinie van St. Lukas vergadert. Drie daarvan zynvolajjatjg. fchildOTyen, modellen van aarde, en basreiiefs,mie van^nbsp;de medeleden vervaardigd. Als een foort vannbsp;lieiligdom wordt hier een bekkeneel v^an Raphael, waar-de by de befchryving der Rotonda opgegeven vaar-lik bic ell Raphael, te'leezen zyn, bewaard. Uitnbsp;deeze akademie zyn federt driehonderd jaaren grpotemee-iiers voortgekomen. LeBrunhadde eer, dathy in�tjaarnbsp;1676. tot haar hoofd verklaard werd, waaruit een goedenbsp;'''erftandhouding tuflchen de Parysfche en Roomfche aka-demie ontftond. De Koning van Frankryk fchonk dennbsp;*^cdelcden te Romen dezelve voorregten als die te Parysnbsp;Senieten, en beval, dat �er eene bellrendige verftand- ^nbsp;iiouding tusfchen beiden wezen zou. De fchilder-bceldhouw-en bouwkonfl: maaken hier maar eene akade-^de uit, �t welk veel beter is dan te Parys, waar denbsp;^i^chitekten een byzondere akademie hebben. Daaruitnbsp;''ntftaat een foort van twist, alzo de laatftcn zig zelvennbsp;^noger agtcn dan de fchilders en beeldhouwers. Te Ro-men Wordt de bouwkonstdikwyls tegelyk metdefchilder-becldhouwkonst geoeffend, waarvan Michael Angelo,

^ernin�, Pieter van Cortona, en vele anderen, fchilders beeldhouwers, tot bewys verftrekken.

^ Welk diende tot een vergaderplaats van gevolmagtigden den Raad, om in �t geheim over halszaaken te von-Het heette Secretarmn Senatus. Toen men hier

X. Wyk te, vond men ook een opfchrift op den muur, waaru�t bleek,dat hetSecretariumfenatus hier geftaan heeft.

De plaats, of liever het veld, waarop de thans be-fchrevene kerk ligt, heet Campo Vaccino, om dat �er de osfehmarkt gehouden wordt. Tot zo een laag'gebruiknbsp;dient tegenwoordig de plaats, waar eertyds het beroemdenbsp;Forum Romanum was, �t welk voor zo veel groote mannen tot een verzamelplaats gediend heeft, en waar Ciceronbsp;en andere redenaars zig door hunne voortreflyke reden*nbsp;voeringen vereeuwigd hebben. Het Forum Romanum lagnbsp;vermoedelyk tuslchen S. Adriano en Maria delle Gra*nbsp;zie , zo dat Maria Liberatrice in �t midden daarvan, naarnbsp;de langte gerekend, Raat. De breedte was eennbsp;derde minder, volgens de evenredigheid die Vitruvius van de plaatfen te Romen opgeeft. Dus behoorde nog de tempel der Vreede, nog di� van'FauRina, disnbsp;aan de Via Sacra lag, tot het Forum. De oude Tarqui-nius omringde reeds deeze plaats met een bedekten gang�nbsp;waar zig de Roomfehe dames en de voornaamfte mannen , ge.duurende de verzameling van �t volk, dat in �tnbsp;midden, onder den blooten hemel Rond, ophielden.nbsp;Men rigtte hier dikwyls fchouwfpelen aan, en dan werden �er tenten opgeflagen.

Het Forum was met ftatues omgeeven Op het zelve Ronden de nbsp;nbsp;nbsp;of het geRoelte der redenaars, welken met

eenige, op den vyand veroverde, fcheepsRevens verfierd waren. Vermoedelyk Rond dit geRoelte by St. Maria Liberatrice ih de nabuurfchap van �t Lacur Curtii. Niet vernbsp;van daar Rond de van den Koning HoRilius gebouwdsnbsp;Curia Hoflilia, waar zig de Raad gemeeniyk plegt te verzamelen. Zy brandde by gelegenheid der lykRaatfie vaquot;

�s

Als men van de weflzyde des Forums naar den Tiber den Circus maximus ging, kwam men aan den Vicusnbsp;^'�Icus, waar. veel kruideniers en ligtekooyen v/ooii.

Aan den Palatynfchen berg lagen, in de lang-merkwaardige gebouwen, b. v. de tempel vanRomu-' van de Dnpenates, van Julius Ctefar, van de Over-^mning^ en Tupiter van Stator.

li E I S - B O E K

X. Wyk De tempel van Vefla, nevens het haar gewyde bofchj'�� _ lag tegen over den tempel der Overwinning, aannbsp;CampiteUi, ^^(..(^^yde van �t Forum. In den zelven werd het heilig�nbsp;vuur zorgvuldig bewaard, en in verfcheiden vaten ondef'nbsp;houden. Het allerheiligfte van doezen tempel heettsnbsp;Penus Fejia, en daar ftond het vermaarde beeld vanMi'nbsp;nerva, Palladium genaamd, dat, volgens het zeggen,nbsp;mede van Trojen gekomen was, en alleen maar van d�nbsp;voornaamfte der Veftaalfche maagden mogt gezien woi'nbsp;den.

De triomfboog van Keizer Septimius Scverus, die op denoordzyde van �t Forum, niet ver van het Capitoliuinnbsp;Hond, is geheel gebleven. Hy beftaat uit wit marmer .nbsp;en heeft drie doorgangen. Aan het masfieve muurwerKnbsp;Haan vier gekanneleerde roomfche zuilen, die nevens hunnbsp;hoofdgeftel het geheel een goed iiitkoraengeeven. Bovennbsp;op de attiek leest men een zeer lang opfchrift ter eerenbsp;van Septimius, en zyn opvolger Antoninus Caracalla*nbsp;yoorheen ftond �er pok de naam van Gcta in. dog denbsp;godlooze Caracalla deed zyn broeders naam , na dat hynbsp;hem vermoord had, uitwilTchen. Nardini en anderen wil'nbsp;len de fpooren daarvan nog in de woorden, optimis for'nbsp;tiJfimUque Principibiis vinden. De boog is tot onder hetnbsp;piedeftal der zuilen, de middelfte doorgang tot aan de hal'nbsp;ve hoogte, en. de kleine doorgan.g twee derde deeleianbsp;v�rftopt. Aan de zyden bemerkt men geene zuilen. D�nbsp;boog is te veel met puin en aarde omgeeven, dan datnbsp;' men van ,,de werking van �t geheel wel konne oordeeleh-De attiek, die nu een goede hoogte heeft, zou miflehien.nbsp;als de geheele boog vry gezien kon worden, te laag feh/'nbsp;nen. De plaats voor het opfchrift is voor de andere af'nbsp;deelingen te groot. De tiitfprongen van �t hoofdgeft�^

DOOR I T A L I E N.

hebben geen {ciioone evenredigheid. De groote basre- x. XVyk liefs boven de kleine doorgangen beklappen den fterknbsp;de overhand neeinende gothifchen finaak. De beeldennbsp;^�an de Faam boven den groeten boog zyn wel beter ge-^aagd, dog kunnen met die aan den boog van Titus nietnbsp;'vergeleken worden.

Niet ver van dezen boog ftond de tempel der Een. dragt, (*) waarvan beneden meer zal gezegd worden,nbsp;de treeden van denzelven plcgten zig de Romeinennbsp;'verzamelen, om te praaten. By deezen tempel lagnbsp;die van Saturnus, en het geboinv der gemeene fchatka--�^er, Asrarium, �t welk Publicola had aangelegd.

^�^olgens fommigen Rond voor de kerk S, Adriano, dog 'Volgens anderen, wier meaning geloofbaarder is, by denbsp;herk S. Nicolo in carcere, een mylpaal van verguld brons,nbsp;dien Auguftus had doen zetten, toen hy �t opzigt over denbsp;groote wegen bed. Van deezen paal af werden de mylennbsp;Van alle de groote wegen gerekend, eh met fteenen ge- *nbsp;luiend, �t v/elk men hedendaags in den Kcrke.yken Staat,

'vi Saxen, in Engeland, en federt 1763. in de Generali-Van Parys, tot gemak der reizenden, op een loflyke heeft iiagevolgd.

boog van Tiberius, die aan de -weftzyde van den �opgang Van �t Forum naar �t Kapitoollag, werd hem op-^rigt, toen Driifus de van Varus verloren Romeinfchenbsp;adelaars weder op de Duitfehers veroverd had. Die van,

iv. D

X. W7A'. Janus had vericheiden tempels, waarvan de vermaard' d*_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ fte-aan de ooftzyde van �t Forum lag, en wel op de plaats

ter gedagtenis der vereeniging der Romeinen met de Sa-bynen. Op dezelve zyde, dog verder weg, waar de Via facra op het Forum kwam, werd Fabius een eerboog op*nbsp;gerigt. Hier Rond in de vroegRe tyden der Republiek denbsp;Veiuis Cloacina, by de welke de Decemvir Appius regt-bank hield, toen Virgiuius zyne dogter, die hy had wil'nbsp;den onteeren, in tegenwoordigheid van hem en het volknbsp;doorflak. By de kerk van S. Adriano Rond de Bafilicanbsp;des Burgemcefters Lucius Aemilius Paulus, een dernbsp;fchoonRc gebouwen van Romen, dat met veele zuilennbsp;van Griekfch marmer verfierdwas. Hy beReedde daaraannbsp;de 15CO talenten , die hem Ctefar uitGallien toezond, omnbsp;hem tot zyn party overtehaalen. Op �t Forun* lag ooknbsp;bet gerigtshof van Aurelius, waar het volk de regtshan'nbsp;deling kon bywoonen, op welke plaats naderhand de BS'nbsp;filica Julia gebouwd werd.

Meer van y/y hebben ce vier zyden van �t Forum bezien, en gaan Curtius. j^ufot de merkwaardigheden van �t midden dcszelven ovennbsp;Inde alIeroudRe tyden was hier een moeras of klein meel',nbsp;naar Curtius genaamd, om dathy zig,volgens hetgeincS'nbsp;ne zeggen, ten einde zyn vaderland van de peR te bevr^nbsp;den, �er in geworpen had. Naderhand werd het droog�nbsp;en Julius Caifar deed een daarop Raand altaar, ter gcln'nbsp;genheid zyner fchermersfchouwfpelen , wegneemen (*9'

gs-

uoOR ITALI� N.

S^rigj. Verders ftonden op�t Forum de. Fila Horatk,X. Wyk �quot;^aaraan Horatius de wapenen op :de Curiatii veroverd �

de zuil van Marnius, by dewelke de dieven en ' ^ �flaaven getugtigd werden , en een an'dere zuil, met dennbsp;cerften zonnewyzer , door den Burgemeerter Valeriusnbsp;uft Sicilien overgebragt. Van �t Forum liepennbsp;drie wegen naar �cKapitool, de eene by den Tarpejifchennbsp;de andere over den Clivus Capitolinus, ende.derdsnbsp;de geene, welken de overwinnaars in hunne zegen,nbsp;praal doortrokken.

Het tegenwoordige Campo Vaccino is veel grooter dan ^et oude Forum, dewyl liet tot aan den Tempel der Vrede gaat, en een aanmcrklyk deel der Via facra in zignbsp;^cgrypt. Het gelykt tegenwoordig meer naar een veld,nbsp;cip weiks midden eenige onregclmaatig geplante boomennbsp;een foort van laan maaken. Op het zelve (laat een fontein met een fchoono fchaal van graniet, waaruit het veenbsp;Op de marktdagen gedrenkt wordt. Men ziet eenige moderne kerken ter zyde; voor �t overige is de plaats woell

Vol ruinen. De zuilen en andere ovcrblyffelszynbewy-220 van de oude heerlykheid van Romen. Den liefiiebber der oudheden is een eenzaame tvandeling op dceze plaats ,

Van veel nut; hy kan zig de ligging der oude gebouwen Volgens onze befchryving naainvkeui ig voorftellen , en tenbsp;gelyk aanmerkingen over de groote omwentelingen vannbsp;Romen , en de vergankelykheid der aardfche dingen maaken. lemant, die teder gevoelend is, zal voorzeker dee-2e plaatfen nooit betreeden, zonder door een foort vannbsp;2agte droefneid te worden weggerukt, en een heiligennbsp;fchrik te ondervinden (*).nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S.

^ ) Vgt;e overige ruinen komen beneden voor by de befchryvinp. var. den Palatynfchen berg.

X. Wyk S. Adriano in Campo Vaccino , een oude kerk by S. di _ Martina , is, volgens het gemeene gevoelen , op dennbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Tempel van Saturnus gebouwd, fchoon�er niets meer van

S. AdrianoA^^^ dan een voorzyde van gebakken Ideen, zonder zuilen, pilafters, en hoofdgeftellen. Veelen twyfFelen, dat zy van een tempel zyn, om dat men den zodanigen altyd vannbsp;buitenjieenige fieraaden plegt te'geeven, De kerk had oud-tyds denhynaam van in Triforo , naar de drie Fora. In �tnbsp;jaar 1656 deeden de monniken van de onder del Riscatto,nbsp;of van de vrykooping der Chrillen flaaven , dit oude gebouw in een nieuwer fmaak herftellen. Het groote altaar heeft twee fchoone zuilen van porfier, en een fehil-dery van Cefare Torelli. Op het altaar by de fakrillynbsp;ziet men een van de kenders hoog gefchat fchilderftuk,nbsp;verbeeldende den h. Nolasco, ftigter der order delRiscat-to, door engelen gedragen, �t welk fommigen Guercino,nbsp;anderen Carlo Veneziano toefchryven. Een zonderbaarsnbsp;reliquie beroemt zig de order in deeze kerk te bezitten,nbsp;haamlyk de beenderen der drie mannen, die in den vuu-rigen oven te Babylon geworpen werden.

naam naar veele bewonderenswaardige Roomfehe ge-denkftukken, die haar voorheen omgaven. Voor dezelve zag men voorheen oude ruinen van cenen Tempel van Pallas , dog zy werden onder Paulus III. afgebroken.nbsp;Deeze kerk fiaat op de plaats, waar de Tempel van Keizer Antoninus en van Fauftina Hond, van den welken tiennbsp;zuilen van Oofterfch marmer , welken de voorzyde uit-maaken, overig gebleven zyn. De kornis op de hoofdzydanbsp;t�gen het Campo Vaccino is verloren geraakt, dog aan denbsp;fries l��ft men nog met duidelyke letters ;

�ooR ITALI� N.

zuilen ftaan omtrent tot fop een derde in�t puin. De x. Wyk verdeelingen van �t hoofdgeftel hebben een goede even-ledigheid , en verdienen lof, al zyn zy zo fchoon nietnbsp;die by deRotonda. Binnen.deeze zuilen deed het gil-^de der apothekers, in �t begin der zeventiende eeuw,nbsp;onder opzigt van den arebitekt Torriani, de tegenwoordige kerk bouwen. De marteldood van den heiligen Lau-J'entius op het hoofdaltaar heeft Pieter van Cortona , ennbsp;de Maria met de apoftelen Andreas en Jacobus, in de ka-pol ter flinkerhand, Domenichino gefchilderd. Het ftuknbsp;^eeft veel geleden.

Ten halven wege van S. Lorenzo tot aan den Tem-5_ Cof^m� pel der Vrede ligt de kerk van S. Cojlmo e [Damiano, e Damiano.nbsp;Van dewelke wy nog handelen moeten ; het overige vannbsp;�t Campo Vaccino, wat op de weftzyde ligt, nevens dennbsp;Palalynfchcn berg , befpaaren wy tot de twaalfde wyk.

S. Cofimo wordt van fommigen voor den tempel vanllc- , mus, door anderen voor dien van Rcmulus gehouden.

Eigenlyk fchynt alleen het voorfte deel der kerk, die uit �2n kwalyk ge�venredigde zogenaamde Rotonda beftaat,nbsp;legt oud te zyn , het agterlle vierkante deel is , gelyknbsp;�en meent, van Konftantyns tyden. De hoofddeur isnbsp;Van brons , en op elke zyde ftaat een korinthifche zuilnbsp;van flegte architektuur. Tegen het agterlle deel der kerknbsp;is een groote muur van gehouwen fteenen met boerfchnbsp;werk, �t welk eer van den tempel van Remus zou kun*

Hen zyn, als de Rotonda. Op de zyde iler Rotonda ziet Hien twee half begraven korinthifche zuilen , eene vannbsp;dewelken aan drie kanten een hoofdgeftel heeft, waaruitnbsp;geloofbaar is, dat zy niet tot een tempel behoord,

'ing veeleer ter verfiering van een gang of eene deur gft-�iiend hebben. Het beeldwerk en de uitfprongen zyn E 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

X. Wyk flegten fmaak, In de zesde eeviw werd deeze tem-d'i _ pel in een kerk veranderd. Paus Hadriaan I. fchonk de Campitelli,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deuren en de twee porfieren zuilen, en Urbaan

VIII. deed de vloer op de tegenwoordige hoogte brengen.-Plet hoofd.'iltaar van de arehitektiiur van Cafte�i beftaat, uit fchoon marmer , en heeft een tribune van oud moza�ek. Aan den eenen muur des Tempels was het oudenbsp;plan der Stad Romen, �t welk men thans op den trap vannbsp;�t Mufeo Capitolino ingeinetfeld ziet.

Tempel der pjg Tempel der Vrede, welks ruinen aan �t einde van �� Vrede.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

grootftc en pragtigite van geheel Romen , en zyne over-blyll'els hefiaan nog een groot fluk van �tCampo Vaccino. Vespafiaan bouwde hem ten deele in de plaats van �t Paleis van Nero , en Relde �er de van Jerufalem medegs-bragte kostbaarheden in ten toon , die Koning Genferilcnbsp;naderhand roofde , en naar Afrika Reepte. Egter liet,nbsp;hy, gelyk men verhaalt, de arke des verbonds terug,nbsp;wyl zy alleen van hout was, en tnen vertoont ze nog bynbsp;�t Lateraan. Wy leeren uitGelIius en Pliniiis,datin dennbsp;Tempel eenaanzienlyke bibliotheek tvas , insgelyks eennbsp;beeld van den Nyl uit bafalt, waarop zestien kindertjesnbsp;gebragt waren, om te beduiden, dat het water dier riviernbsp;by deoverRroomingen in Egipten omtrent de 16 ellen hoognbsp;plegt te fteigen. Piinius berigt, dat men deezen Tempelnbsp;onder de wonderen van Romen telde. Uit de eene 44nbsp;voet hooge .marmeren zuil, die onder agt geheel gebleven, en door Paiilus V. voor de kerk van Maria Mag-

De overblyffels van den Tempel der Vrede beRaan wit drie groote nisfen of gewelven , die in vakken afgedeeld

door ITALI� N.

tJeeld zyn. Ook ftaat nog hier en daar ee�ig muurwerk, x. Wyk *� Nolli'in zyn plan van Romen wel aangewezen, en dinbsp;daaruit de gehcele oude gedaante des Tempels te bepaa-gezogt heeft. Alzo de bouwtrant deezer overblyffelsnbsp;^an dien der overige tempels zeer verfchillend is , heb-veele oudheidkundigen ze eer voor brokken van eennbsp;badzaal willen houden. De geheele aanleg van'nbsp;deezen Tempel fchynt meer groot, dan fchoon geweefttenbsp;2yn. Boven de gewelven van denzelven ligt een tuin,

'vaarin men egter voorzigtig gaan moet, dewyl in de ge-weiven hier en daar gaten zyn, en zy dagelyks meer ea nicer vervallen.

Om in deezcn tuin te komen moet men door het armenhuis delk Mendicanti 'gaan, rvaarin honderd en twin-bg weesmeisjes allerlei wollengoed vervaardigen, Zy ver-'verken in een jaar omtrent voor 12000 daalders aanwaa� ren, waar voor zy zig en het huis onderhouden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

De Via Jacra, welke aan de vierde Wyk van Romen Viafacra. oiidtyds haar naam gaf, liep voorby den gemelden Tempel van Antoninus en Fauftina , van liet Forum naar �tnbsp;Colifeurn , �c welk aan het einde dier ftraat lag. Varronbsp;leert ons, dat zy, omdat�er de Augures doorgingen, ennbsp;men er ajjg maanden in flaatfie naar het Capito�um eennbsp;omgang hjeijj ^ Heilige genoemd werd. Aan haar begin ftond op de eene zydo de Mets /adanr, waar van mennbsp;nog de overblyffeig ziet.

In deeze ftraat was het huis der Veftaalfche maagden, van den fontifegt;: Maximus , �t welk Caifar en'Augus-tus bewoonden, zo lang zy die waardigheid bekleedden.nbsp;^*drianus bouwde hier een pragtigen tempel voor Venusnbsp;Romen. In den tuin der kerk van S. Maria nuovanbsp;fiaaii'tw'se gewelven , welken Nardini voor overblyffels

E 4 nbsp;nbsp;nbsp;daar

_ Summa via facra heet, lag hetSacj/h/raLanm, inwelks nabiuirfchap allerlei ooft .te koop was (*).

Nero deed voor zyn verguld huis een reuzenbeeld jder Zonne, 120 Roomfche voeten hoog, welks hoofd zynnbsp;beeldtenis was, oprigten. Dog als dit huis afgebrand,nbsp;cn alles met den grond gelyk gemaakt was, zo verplaat.^enbsp;Vespadaan het reuzenbeeld in de nabuurfchapzyns amphitheaters , �t welk daarvan den naam van Colijeum kreeg.nbsp;Op de Via facra flond ook het bronzen beeld te paardnbsp;van dc jonge Clcelia, die uit het leger van Porfen^aont-fnapt, en den Tiber over gezwommen was.

DE ELFDE WYK DER STAD ROMEN.

De elfde Wyk van Romen Is de kleinfte van alle�. Zy draagt den naam naar de kerk van S. Angelo , ennbsp;ftrekt zig van de brug QtiaUro capi naar Piazza Montana-ra, en de Pescaria, tot aan de ftraat die naar�t Kapitoolnbsp;loopt, uit. Zy beilaat omtrent de derde wyk van den Cir-eus Fiaminius.

Circus Deeze renbaan, welke het voornaamftegebouw in des-Flminius. zen omtrek was, en op de plaats Rond , welke reeds voorheen Praia Flaminia heette, werd van Fiaminius�nbsp;die, 218 jaar voor Chriftus geboorte , in den flag by �tnbsp;Thrafymeenfche meer fneuvclde , gebouwd. Men zag

�er

Rare foharhano fourls t'tht (Ifceri mtjfa IIU, -vel in faern fint Ihet tmpta nla.

Ovid. dc Arte Am,

door ITALI� N.

'er voor twee eeuwen nog overblyffcls van by �t Paleis XI. Wyk Mattel, �t v/elk�er een deel van beflaat. De kerk van �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

v^atarina de� Funari lag in �t midden daarvan, en liet eindigde by S. Angela in Pefcaria , gelyk Ligorius,nbsp;i.ti zyn vrerk over de renbaanen en amphitheaters, be-By den Circus Flaminius begon de optogt by denbsp;Itiomfen. Niet ver van hier, en den �empeivan Bello-vermoedelyk by Tor de� Speccbi ,, lag de Senatulus,

'i�aar de Raad den Burgemeefteren, di^e een triomf luva-�Utn verzoeken, enden vyandiyken gezanten,gehoor gaf.

de renbaan van Flaminius, omtrent de Plaats Mattel, fiond de Colmnna Militar�, van dewelke een pyl, totnbsp;^�n teken van oorlogsverklaaring, naar den, kant, waarnbsp;de vyandiyke landen lagen, werd afgefchoten (*).

De kerk van S. Catarinad�' Funari is'met een wees-S'. Catarina huis, waarin arme meisjes opgevoed, en in allerlei hand-Fzmari.nbsp;k�erken onderwezen worden , verknogt. De kerk heeftnbsp;�en fchoone voorzyde van de architektuur van Jakobnbsp;della Porta , en goede fchilderyen van Frederik Zucche-^0, Muziano en Divio Agrefti. In de ecrlle kapel, ternbsp;^egterhand, ziet men de h. Margaretha , een kopy vannbsp;^en ftuk van Hannibal Caracci, waaraan by zelf de laat-fic hand gelegd heeft. Het is het ecrlle ftuk , waardoornbsp;toen de groote talenten van dien meefter te Romen leerde kennen. De krooning van Maria, daarboven, is ooknbsp;Van zyn hand.

Wc folet haf* �� franuntia mini, h rijpn amp; gtnttj t�rn placet arma cafi.

E 5

R- E I S - B O E K:

X. Wyk Het Paleis Mattel is een wyd uitgeflrekt gebouw , dat verfcheiden zyden enbinnenpiaatfenheeft Dehoofdzyde�nbsp;t. Angelo.Cario Maderni�s architektuur , ligt op de renbaan van

Flaminius, waarvan een ftuk werd afgebroken , o:n den grondliag voor dit gebouw te leggen. Van buiten beftaat

de gehceie verfiering alleen in venfters , gelyk by d� meelle Roomiche paleizen. De architektuur is over �tnbsp;geheel zuiver, en komt veel beter uit dan de binnenftnnbsp;plaats, waar een menigte van antieke fragmenten , zonder keus en fmaak, in de muuren zyn ingemetfeld.

Boven een kleine deur op de plaats ziet men op ceH wel gewerkt basreli�f eenige mannen, die eenen os tennbsp;offer voeren. Boven een paar venfters van die plaatsnbsp;veitoonen zig twee bacchusfeellen ; op het eerflsnbsp;leidt een man een os aan een touw , en wordt van eenSnbsp;Bacchante en een Faun begeleid, en op het andere vervolgt een Sater eenen Centaurus. Verders vindt mennbsp;hier een feeft van Ifis , een nieuw gekoren Keizer , di�nbsp;door de foldaaten in �t Kapitool gedragen wordt; viefnbsp;Egiptifche beelden, die ofi-eren ; Keizer Coinmodus opnbsp;een leeuwen- en becrenjagt; van fiandbeeldcn eene Pallas, de Godin des overvloeds , en Jupiter; op den trapnbsp;vier oude zetels, gevonden in de ruinen by S. Giovaiin'nbsp;e Paolo', welke kerk eenigenvoor de Curia Hodilia uk'nbsp;geeven. De eene is van bafalt, en drie zyn van Parischnbsp;marmer. In de Loggia der eerde, verdieping , tegensnbsp;plaats, een Burgemeefter , die een misdaad iger doet ftra^'nbsp;fen, in een' groote manier gewerkt , hoewel de tekenPSnbsp;hier en daar onnaauwkeurig is. De vier jaargetydennbsp;basreli�f. Op een kleine lykbufch eene aan Priapusgeoff^^'nbsp;de geit. Eepige fchoone flatues van ecnGriekfchehai��^'nbsp;gelyk dc i ythifdie Apoi, eene Mufa, een buP: van

�500R ITALI� N.

^exander den Grooten, boren de deur. Twee basreli�fs, Xl. Wyk jagt van Meleager, en de fchaaking van Proferpina.

^ borftbeelden vanHadrianus, Antoninus Plus, Marcus Commodus, Severus, Hercules. De drie Beval-^S^eden in basreli�f, Mars by Venus, en een offer vannbsp;^''^laap. Onder de busten in de kamers is die van Ci-Vooral vermaard, wyl men den daaronder gehouwennbsp;Voor antiek, cn het portrait dus voor egt en gcly-

�ct ontbreekt dit Paleis ook niet aan fcboone frescoos ^^�iAlbani, I.anfranco , Domenichino , en anderen uitnbsp;� fchool van Caracci , inzonderheid maakt men veelnbsp;^Phefs V3JJnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rachel van Domenichino. Onder de

^ Sevangenneeming van Chrifrus in denOiyvenhof,van ^tavagio , de geboorte van Chriftus door Basfano, denbsp;^�Petrus van Guido, een tafelgezelfchap van Basfano,

andere zyde van �t Paleis ligt tegen dc Piazza Mat-Fontein, aan. Op dezelve deed de Roomfche Raad de fchilJ-Padden fontein , delle Tartaruaghe, door Jakob dellanbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aanleggen. De vier bronzen flatues zyn van den

' '�rmaarden Taddeo Landini, een Florentyn. Zy verbeelden vier mannen, die den eenen voet op vier dolfy Pen liggen, en elk eene fchildpadde in de bovenfte komnbsp;Petten. Daar heerfcht te veel eenvormigheids in de ftel-'quot;Sen en beweegingen. Op den muur vanhPaleis Mat-die tegen deeze Plaats komt, heeft Taddeo Zuc-b^ero de daaden van Furins Camillus gefchilderd , dognbsp;nt is mee(b iiitgegaan. De derde zyde ligt tegen de kerknbsp;' Valentino , en is van Vignola�s atchitektuur, Denbsp;^isrde zyde is van de vinding van Breccioli ; en eind.

'pal*is ' Paleis Cojlaguti, eertyds Patrizi, is van debou�^' Coflagiiti. konfl van Carlo Lombardi, en met fchoone fchildery^�nbsp;op natten kalk, van Albani, Doinenichino , GuercinU �nbsp;Lanfranco, llomanelli, en den Cavalier d�Arpino;, vc*'nbsp;cierd. Voor het befte ftuk wordtgehoudende Waarhe'^nbsp;door den tyd ontdekt van Domenichino.

St. ^mhro- De kerk S'Ambrogio della MaJJima heeft dien by' naam van de Cloaca maxima, by dewelke zy lag , gekf�'nbsp;gen. Zy is met aartige fchilderyen voorzien, waaromi^'nbsp;de marteldood van Stephanus , in de eerfte kapelnbsp;regterhand, door Pieter van Cortona , en de afneeinic�nbsp;van �t kruis, door Romanelli, in de volgende, de vooi'nbsp;treflykften zyn.

Op de vifchmarkt, Pefcnria, die by S. Angelo lig'� ziet men eenige zuilen (*) , welken de meeften voornbsp;verblyffels van den PorticMf OSfflBite, de zufter van A^'nbsp;guftus, houden. Hy wierd naderhand naar Severus g�quot;nbsp;naamd , omdat die Keizer �er groote verbeteringennbsp;maakte. Deeze Porticus is een langwerpig vierkant�nbsp;welks zyden op Jeenerlei wys verfierd zyn. De bei**�nbsp;hoofdzydenj^hebben elk eenen gevel, vier korinthifcb^nbsp;zuilen , en twee pilafters , met een wel ge�venredig'nbsp;hoofdgeftel, dog zonder krollen. De beide fmallenbsp;den hebben een arcade , die ten ingang in kleinderenbsp;met den eerften verbondene gangen diende , vannbsp;kleindere gangen nog drie zuilen in een nabuurig huis

In het plan van No'Ii Zyn zy 'no. mi 3. alleen als z'�' j aangewezen, zonder dat �ei iets van de waate beftemmirignbsp;werde.

igt;ooR ITALI� N,

8*^daante en evenredigheid. De ziiiien zyn niet minder Van o, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , .,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. �Sf. Anedi.

en fchoone werk aan de kapiteelen, en deafdeelin-en uitftekken der deelen aan �t hoofdgeftel,

Oletto , of de befloten plaats, welke Pauliis IV. II Gbetta. Jooden tot een verblyf, om ze van de Chriftenennbsp;�*iezonderen , aangewezen heeft, is de zetel der armo�-de en

�e kerk van Maria in PublicolU zou haaren naam heb-van den vermaarden Valerius Publicola , die , na ^i^rniaal burgemeefter geweefl: te zyn , en driemaal ge-luomfeerd te hebben , zo arm ftierf, dat men, om hemnbsp;begraayen, openlyk geld verzamelen moeft.

Weine kerk S. Falemim ligt by �t Paleis Pagani-^- Vaknti-De familie van Paganica brengt een zekere fom tot i*nderhoud van deeze kerk op, en behangt op �t feeft vannbsp;^iatia�s reiniging een liece vrouwenbeeld met een koft-

juweelen halsketting, welke een zekere FabioMat� die als Lieutenant Generaal onder Poccolomininbsp;�^i^nde, in den flag by Lutzen tegen Koning Guftaaf A-tot buit gemaakt heeft. Het hoofdakaavftuk is van.

^lt;21 Paleis Boccapaduli ligt aan het cene einde deezer Paleis en is inzonderheid wegens de zet'en fakramenten^**^^'�!�**^*^nbsp;'�=�1' Pouflin bezienswaardig. Pouffin heeft die Hukkennbsp;l^eemaal gefchilderd; zy zyn ook in de verzameling desnbsp;^ertogs Van Orleans, in�t Palais Royal: veel kendersnbsp;^�even den voorrang aan die, welken hier zyn.

XL Wyk De Doop wordt verbeeld door den doop van Cbrifa'^ De beelden van Joannes en Chridus zyn niet de fchoon'nbsp;St.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jiet ftuk. Over �t geheel ziet men in de zamen'

ftelling niets byzonders, dog de beelden hebben een lyke tekening en goede kleedcren. In het tweedenbsp;van den Doop, vertoonende Joannes het volk in deWo^'nbsp;ftyn doopende, is de ordonnantie beter. Het koloriet'nbsp;zo wel als de toon van �t landfchap op den agtergrond�nbsp;verdient geprezen te worden. Het Vormfel kan, zonbsp;ten aanzien der ordonnantie als der uitdrukking , dernbsp;Itcning als van �c koloriet , een heerlyk ftuk genoeii�^nbsp;worden. De handel valt voor in een fchoone kerk. D�nbsp;buil: vertoont de boetvaardige Magdalena aan Chrift�^nbsp;voeten in �t huis des tollenaars. De ordonnantie is goe^^�nbsp;dog de beelden zynwat droog gefchilderd. De architektai'tnbsp;cn �t landfchap op den agtergrend doen een fchcone�''et'nbsp;king. Het Avondmaal is een middcimaatig ftuk. In 1'^��nbsp;laatfte OUefel is de ordonnantie en het koloriet voofnbsp;treflyk. De kamer des zieken ftclt een fchoonennbsp;grond voor. De fchiider heeft het voorwerp eenvou''^'nbsp;dig, zonder in �t laage te vallen, uitgevoerd. De droc^'nbsp;heid op de aangezigten der omftanders is meefterlyk,nbsp;met verfcheidenheid uitgedrukt. De priefterlyke Ord'^'nbsp;ning heeft de fchiider onder de gedaante'van den Apoft*-^nbsp;Petrus, die de fleutels ontvangt, voorgefteld. De

de karakters wat eenvormig, en de toon van �t ftuk in �t bruinreode. Plet Huwelyk wordt aangeduid do^''nbsp;de inzegening van Maria en Jofef. De architektuurnbsp;den agtergrond is fchoon, en de beelden zyn welnbsp;d.nmeerd. Het koloriet valt ia �t graauwe.

� o o R' ITALI� N.

5n wy nog op de Prediking van Joannes inde Woeftyn, xi. '\VyJc eene niet vuur uitgevoerde fchets van Salvator Rofa, eennbsp;landfciijp ygj) Poullin, en een landfchap inet-iuinea van

De twaalfde Wyk wordt Rione di Ripa genoemd, om-dat zy van de brug Ponte Rotto tot aan de Rads miiursn ,

^*ngs den oever des Tibers, gaat. Van het begin des liiuurs aan den oever des Tibers ftrekt zy zjg uit tot aannbsp;de poort van S. Scbaftiano, van. daar v�orby de grootenbsp;'cnbaan naar S. Nicolo in carcere , en bcgrypt dennbsp;�eheelen berg Avcntino en �t eiland van S. Bartolomeo

Op dat eiland komt men langs de brug Quattro Ca/n', Brug dnonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� Ouattro

:Hct eiland 5. Tarto/oweo beeft de gedaante van een Het eiland, Hip , en omtrent 300. fchreeden in de langtejpqioo. in

Tarquinius , door het aanfpoelcn van �t flyk, tot zulk eg,^ grootte aan gt; 'dat het bewoond kon worden (*).

laap. Het is bekend, dat deRomeinfehe gejianten, wanneer zy ten tyde van een zwaare peft naar den tempel van ^Esculapius te Epidaurus gezonden werden, eenenbsp;flang in�t fchip terug bragten , die men voor Eskulaapnbsp;hisid, en dat m�n hem een tempel op de plaats, � waarnbsp;nu S. Bartolomeo ftaat, bouwde. De priefters hieldennbsp;den gemeenen man eenige eeuwen in den waan , dat dienbsp;Bang nog leefde. Aan den muur deezes tempels kan mennbsp;een middel tegens *t vergift leezen {*).

De kerk van 5'. Bartolomeo al Ifola is de merkwaar* d'.gfte van �t eiland , �t welk naar haar genoemd wordt,nbsp;'Men meent hier de beenderen van den Apoftel Baatho-lomeus te bezitten. De met vier granieten zuilen ver-Berde voorzyde is-van Martin Lunghi den ouden. Hetnbsp;middelfte fchip rust op vierentwintig zui'en , waarondernbsp;zestien van graniet, vyf van Panfch, en drie van Afri-k'aanfch marmer zyn. Het hoofdaltaar heeft vier' fchoo-ne porfieren zuilen, en'een pragtigen tabernakel van d�nbsp;architektuur van gedagt�n Lunghi ; onder het zelve Baatnbsp;een porfieren vatj met de be�nJeren des Apoftcls. Dsnbsp;oude vloer was met figuuren van marmer en porfier in*nbsp;gelegd, waarvan men nog eenige gedenktekens voor d�nbsp;tribune, en in de kapel van den h. Paulinus ziet.

Infula uomen habet j laternmqne a parte litmnm Varri^it aquales media tsllure laccrtos,

Hifi, Hat, 1. 20. c. uit. Het eiland heet- in de volgei'� de tyden , naar den voorniaals hier gertaan hebbende tempelnbsp;Jupiter Lyeaonius, fomtyds Infula Lycaonia� Zie de

�oo� ITALI� N. gr

-brug van S. Bartholemeus, naamlykdie welke van XII. Wyk bet eiland naar Rione di Traftevere gaat, heette eertyds^*��.^

Pons Ceftius, en men denkt dat zy van den Biirgemees-Ceftius Gallus, onder de regeering van Tiberius, gebouwd is. Nardini houdt Ze te zyn van de tyden der Republiek, en meent dat de 300. Fabii over deezehrug den '7and te gcinoet trokken. Een oud opfchrift op dezeUnbsp;vezegt, dat Valcntinianus, Valens, en Gratianus, ze,

0!n het jaar S7S. deeden herftellen. De achitektuur toont cen goeden fmaak aan�

5. Giovanni Colabita behoort den Barthhartigen Bro�. 5. Giov/iii� ^uren, (*^ en Raat op de plaats waar eertyds doftigter��^�^'*^*^^'nbsp;^ier order woonde. In het hospitaal daarby worden omtrent zeftig bedden voor zieken gehouden, welker bezor-l�ing de vierde gelofte der order is. In een byz�ndernbsp;gebouw worden menfchen van' beter (laat verzoigil. Denbsp;terk is wel klein, dog zeer aartig, en met marmer, ver.nbsp;gu'dfeis, en fchilderwevk ryklyk voorzien. Aan �t mid-ceble gewelf heeft Corrado een dubbelde handeling voor-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ^

gefteld, naamlyk hoe de h. Joannes Colabita van Ma-tra en den Euangelill Joannes gekroond wordt, en hoe by op de aarde, begeleid door den engel E.apha�l, denbsp;branken byftaat. Behalven deezen misflag heeft het nognbsp;*2n anderen, het is niet lugtig genoeg gefchilderd, ennbsp;de werking niet van een zolderftuk. Desnietteminnbsp;behoort het onder de belle Rukken van dien mecRer;nbsp;but koloriet is piquant, en de zamenflelling van�t onder-^2 deel goed. Van den zelven meeRer zyn ook de twee

Vrateiil, omdat de ftigter hunner order, S. Giovanni di o, met deeze woorden aalmoezen ging inzamelsn.

Riane di h, Martha, en de engelen die den h. Hippolytus en A' crius palintaklien uitdeelen. Op het hoofdaltaar zelf heeftnbsp;Andrea Generelli den h. Joannes di Dio afgebeeld, ge-lykhyhetkindjefus uitMaria�shanden ontvangt. Deuitdruk'nbsp;king in de hoofden is nog edelnogfpreekend genoeg;doginnbsp;�t ftuk heerfcht een goede zamenftelling en houding. Opnbsp;het eerfle altaar ter regterhand bemerkt men een zonderlingen inval van den fchilder Lenardi. Hy fielt eenennbsp;engel voor, die de zielen in �t vagevuur, ter haarer ver-friflching, met water befprengt.

Wy keeren langs de brug Quattro Capi te rug, en gaan den Tiber langs. Be kleine flraat van deze hrug naar S*nbsp;Maria Egiziaca heette eertyds Argiletmn , naar Argus,nbsp;die by Evander kwam, en hier gedood werd. Hier woon*nbsp;den de boekverkoopers (*). Op de plaats voor de ge*nbsp;melde kerk lag de Osfenmarkt, Forum Boarium, van denbsp;welke by S. Georgio meer zal voorkomen.

Jlra maxi- Op �t Forum icarium flond de Ara Maxima, die Her* ma. cules zig zelven zou opgerigt; hebben. Deeze plaatsnbsp;was eene der merkwaardigften van Romen, alzo by datnbsp;altaar degewigtigfte verbonden gefloten, en bezworen werden ; de bekende Latynfche eed we Hercule komt daarvan daan. Somwylen offerde men ook by dit altaar, uitnbsp;byzondere godsdienftigheid, het tiende zyner goederen-Pontenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;of Ponte Rotto heeft haaren naain

Door ITALI� N.

noemd Was. Dit was de tweede brug over den Tiber, ten tyde van Livius nog de eenige van fteen, waaromnbsp;^5^ ze, zonder anderen naam, blootlyk de brug noemt.

1^2 Cenfor Marcus Fulvius begon ze te bouwen, enSci-P�0 Africanus, nevens Livius Mummius, voltrokken �t '''Srk. Gregorius XIII. deed deeze byna vervallen brugnbsp;^S7S. weder herftellen; dog by de groote overftroo-van �t jaarispS. rukte de ftroom twee boogenweg,nbsp;federt is de brug maar ten halve meer in wezen. Denbsp;^tchitektuur heeft het �en en ander dat goed is, dog ooknbsp;''2el dat niet aan een brug te pas komt. Aan den oever desnbsp;Pibers ftaat by haar een oud muurwerk, �t welk het ge-*^S2n, zonder dat men weet van waar de benaaming komt,

''eot het huis van Pontius Pilatus uitgeeft. Anderen zeg-K2n, dat de by de befchryving van�t Kapitool gemelde Cola di Rienzo hier gewoond heeft.

5. Maria Egizkca behoort den Armeni�rs, die zig Maria ^�hRoomfchen ftoel geheel onderworpen hebben. Deeze EgiZiaCUr*nbsp;^'Deniers, zo wel als de te Romen woonende Grieken,

'vorden van hun geloofsgenootcn als fcheurmaakers aan-genierkt. De meeften houden deeze kerk voor den voor' tnaaligcn Tempel der Fortuna virilis (*). Daar ftaannognbsp;vier gckanneleerde ionifche zuilen van aan devoorzyde,nbsp;zeven op'een andere zyde, die 8i maal haar middel-hoog zyn , en de tuflchenwydcens der zuilen zyn 2|

Anderen denken dat die lan Jupkel cn de Zon gewydwas. beroepen zig op een oud opfchrift, dat de Kardinaal Santorio

REIS-BOEK

Rimedi zuilen. In deezen zyn twee arcades, die tot kapellen dienen, en aan �t einde vertoont zig het altaar met dennbsp;marteldood van de h. Maria Egiziaca, door Frederik Zuc-chero gefchilderd. De Tempel is tweemaal zo lang alsnbsp;breed. Het gebouw ligt tot over het voetgeflel der zuilen begraven. Om de kerk te vergrooten heeft men dennbsp;muur, die het fchip van �t voorportaal affeheidde, afgebroken, en tot aan de zuilen uitgezet, en alleen die aannbsp;de hoeken en de voorzyde laaten Haan. Aan de noord-zyde zyn venfters tuffehen de zuilen.

De ooft. en weftzyde van deezen ouden Tempel zyn met huizen bebouwd. Eertyds lag voor denzelven eennbsp;trap, zo breed als de Tempel zelf, en zo hoog als denbsp;gemetfelde voet was, die rondom den geheelen Tempelnbsp;liep. Op deezen nu begravenen voet ftaan de boven ge-dagte ionifche zuilen. Dit gedenkftuk is in een zeer ouden fmaak gebouwd, egter verdient de ordonnantiegroo-ten lof. De e�ne zuil aan den hoek tegen �t noordennbsp;fiaat byna geheel vry, xvaaruit men van haar fchoone ennbsp;manlyke evenredigheid oordeelen kan. Maar het hoofd-geftel heeft flcgte verdeelingen, dewyl de kornis alleennbsp;zo zwaar is als de fries en de architraaf te zamen, en denbsp;leden onder malkander zyn even zo weinig van een fchoone evenredigheid. Dit belet egter niet dat het hoofdge-ftef�er van verre edel uitziet. De kapiteclen aan de zuilen zyn zeer manlyk. Het beeldwerk aan �t geheele gebouw is lomp en zonder fmaak. In de kerk ftaat eennbsp;model van het heilige graf van Jerufalera, en by dsnbsp;zelve is een hospitaal voor Armenifche pelgrims ge-ftigt.

booR ITALI� N.

Carozze heette , ligt op de plaats Bocca della Verita, xpi. Wyk niet ver van de boven befchreven kerk. 2y is, gelyk Rione dinbsp;lt;^6 voorgaande, van een ouden tempel in een kerk ver-^derd. Van buiten Haan nog twintig gekanneleerde ziii-en van binnen .een muur van wit marmer. Denbsp;�'eeften houden ze voor een tempel van Vefla(*). Bufa-lini geeft dit gebouw, in zyn plan, voor een tempel vannbsp;Hercules, en Nardini voor dien der Volupia of de Wellust op, waarin het beeld van Angeronia ftond, �t welknbsp;beduidde, dat deeze Godin den kommer en �t verdrietnbsp;verdreef.

De trvintig zuilen rond om den Tempel, nevens deka-Piteelen en de halve muur van �t fchip, zyn overgebleven ; dog van het oude hoofdgeftel en �t gewelfde dak is niets meer over. Voor dat hy vervallen was moet zignbsp;'Je Tempel wel opgeda.in hebben, fcboon de order naarnbsp;evenredigheid van �t gebouw wat te hoog fchynt. In �tnbsp;�Jgemeen is dit gebouw niet van den goeden tyd dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

�S. Maria in Cosmedin wordt zo genaamd naar een s. Maria in ^riekfch woord, dat haare verfierfels aanduidde. Zyheet Camedi�.nbsp;egt;rgt;k Scuola Greca^ naar een fchool, dat hier eertydswas,

Waarin men wil dat St. Auguftyn het Griekfch en de Rhe-torica zou hebben onderwezen; ook wel Bocca della ve-, waarvan wy de reden zo aanftonds zien zullen. De b^tk werd ton tyde der eetfte Chriftenen op de pi�nhoo-

F 3

R E I S - B O E K.

XII. Wykps�^ Tempels van de Eerbaarheid gebouv/J. In '�:; J^�-one di portaal Haan nog tien oude korinthifche zuilen vannbsp;Griekfch marnier, die gekannelcerd zyn, en 27. duimnbsp;in de middellyn hebben�. Vier andere zullen van graniet,nbsp;en eene van Afrikaanfch marmer wyzenaan, dat beteer-tyds een kostbaar gebouw moet geweest zyn. Agt zuilen ftaan hali* in den muur; dog het is' niet wel te be'nbsp;paaien, tot welk een gedeelte des Tempels zy behoordnbsp;hebben. Het werk der kapiteelen is in geen fchoonennbsp;flyl.

Socca della Op den eenen muur van �t portaal deezer kerke is een Ferita, ^eer flegt gewerkte kop met open mond gemetfeld, diennbsp;het gemeen Becca della Verita noemt. Een nieuw op-fchrift, daarby te vinden, zegt, datdeeze kop van Jupiter Ammon is, en in den Tempel van Hercules gellaannbsp;heeft. Het is egter te gelooven, dat hy tot een fontein,nbsp;of op een put, of veelligt tot hct.geeven van orakels,nbsp;gediend hebbe. In de middeleeuwsn gebruikte het gc-meene volk deezen kop tot iets anders. Als de een dennbsp;ander iets onder eede verzekeren wilde , ftak hy zynnbsp;hand in dien geopenden mond, alzo men geloofde , datnbsp;die, als men een vaUchen eed deed, zig. toefloot, en denbsp;hand geklemd hield. De kerk heeft een fchoon inge-legden vloer, en onder het altaar ftaat een treflyke porfieren arm met reliquien (*).

De' plaats voor de kerk rvordt genoemd Piazza della Socca della Verita. Clemens XI. deed zein �t jaar I7r5,nbsp;sfgraaven, om de zuilen der kerk, die 6. voet diep in 'tnbsp;puin ftond, vry te maaken; ter zelve tyd lei hy j�er een

DOOR ITALIEN.

aartige fontein aan. Als men van Iiier naar den Aven- xil. Wyk tynfchen berg gaat, komt men voorby den Circus maximus,nbsp;waarvan zo aanftonds meer. Eertyds lag daar de Cisvusnbsp;Piitlicius, van den welkdn Ovidius, by gelegenheid eensnbsp;Tempels van Flora, gewaagt (*), Op deezen heuvelnbsp;fionden twee tempels'; de een was aan de Maan geheiligd (**),de andere was die van Juno Regina, door Ca-�itillus gebouwd, om een den Vejeren ontnomen ftand*nbsp;beeld daarin te plaatfen. Hy lag omtrent S. Sabina,nbsp;of veelligt wel op deeze plaats; ten minften is het te ge*nbsp;looven, dat de pragtige zuilen dcczerkerk uit een nabuu*nbsp;rigcn tempel afkomftig zyn.

Op den berg Aventinus, wil men, is het vermaarde bol van Cacus, die de osfen van Hercules ftal, geweefl,

'twelk, volgens Virgilius verhaal, twee openingen, eene tegens den Palatynfche berg, en de andere , tegens S,

Frifca, moet gehad hebben. Ter gedagtenis hiervan heeft incn aan Caca*eene kapel opgerigt, Sacellum Cacae, omdat zy aan Hercules haar broeders diefftal beklapte. Dsnbsp;Veftalcs offerden daar fomwylen. Hier Hond ook hetnbsp;altaar van Evander, niet ver van de Pona Trigemina;

�verder het grafteken'van Koning Tatius.�t welk hem Romulus ftellen deed, en dat van Aventinus, Koning der Alban srs, die lang voorheen overleden was, en den berg *i'nen naam .gegeven heeft.

Lima rfgli irienfcsi hnjns qmqice tew^ora menf-s Linlt Aventlna Luna CaUndo jngo*

15. E I S - B O E K

Rione ii chus gebouwd. In den zelven bewaarde men een ge� deelte der Roomfche archieven, inzondprheid die dernbsp;Cenlores. De Tempel brandde af, Afinius Pollio bouwde hem weder op, en leide daar de befte bibliotheek vannbsp;Romen aan (*). In de nabuurfchap van S. Prisca ftondnbsp;een tempel van Minerva, die den fpouwfpeeleren om�nbsp;trent op de zelve wys toekwam, als de kapellen en de kerken aan zekere broederfchappen te Romen. Livius An.nbsp;dronicus, eendigteren fchouwfpeeler, bekwam verlof,nbsp;zig daar optehouden, en fchouwfpelen te geeven. Innbsp;Juni werd hier het feest van Minerva gevierd. De kerknbsp;van S. Maria Aventina zal op de plaats van den Tempelnbsp;der Godin Fauna ftaan, waar Remiis de wicchelaars we-gcns het bouwen van Romen raad vroeg. De Veltaal-fche maagd Claudia wyde hem in.

S.Sabina. S. Sabina, eene oude vermaarde kerk, die bereids, ge-lykeenoud, daar te vinden, moza�ek opfchrift zegt, om het jaar 425. gebouwd is. Zy ftaat op liet hoogst vannbsp;den Aventynfchen berg, en wel op de plaats waar Sabina�s vader zou gewoond hebben, en eertyds een tempelnbsp;van Diana ftond. De h. Gregorius Magnus heeft hiernbsp;voor het volk gepreekt, en men wyst nog de plaats, nunbsp;tot een kapel gemaakt, aan-, waar hy zig dikwyls plegtnbsp;te kaftyden, gelyk ook een doorhem geplanten oranjeboom.

De kerk zelve, van de welke altyd een Kardinaal den titel voert, heeft haare fchoonheid veel aan Paus Sixtus

oooR ITALI� N-

V. te danken. Zy wordt, door vierentwintig groote ge-Canneleerde zuilen van Parifch marmer, in drie fchepen Rionedi ^�gedeeid. De voetftellen, zo wel als de korintfcheka-pi�-ecien, zyn antiek. Het portaal, tegen �t xveften rust opnbsp;granieten zuilen, en dat tegen �t zuiden op twee vannbsp;een byzonder looit, van zv/arta,gtig graniet, met witte ade-, die 21. voet boog zyn. In den ouden Porticus zietnbsp;^�eti nog een oude deurlyst, vier gewonden zuilen, ennbsp;twee, gelyk aan die in de kerk. Op de. plaats in �t daar-gelegen Dominikaaner kiooiler Haan veelc Idcinderanbsp;�lt;iui!en, ten getale van 139. Zy zyn meerendeels uitdennbsp;fcoven gewaagden Tempel van Juno Regina herwaardsge-

In de kapel van den h, Dominicus zyn twee treflyke Coloinnien van alabafter, en in den muur vertoont mennbsp;fteen, dien de .'Duivel deezen Heilig naar �t hoofdnbsp;Zou gefmeeten hebben, om hem in zyn gebed te ftoo-

�en. De tribune en kapel van den h. Hiacynthus heeft ^Ucc'nero gefchilderd , dog het altaarftuk van dien heilignbsp;��tl dezelve is van Lavania Fontana. Onder de menigtenbsp;S^denkftukken deezer kerk zyn �er twee aartigen van dennbsp;^^tdinaal en den Prelaat Bichi. Op het graf van een zekeren Valentini leest men deeze weinige woerden: Uinbsp;Hortens viveret, vixit ut moritunis.

He Kardinaal Bernerio heeft, als Prior, het kloollcr vergroot, en kamers voor den Paus aangelegd. �nbsp;zyn verfcheiden conclaves gehouden. Een kapelnbsp;het zelve heeft Borromini zeer fierlyk aangelegd, ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Xir. W7k heeft- De monniken hebben zo wel hun kerk als het kloa� Hione di lier in �t jaar 1750. op kollen van den geleerden Kardi-naai Quirini, meeft nieuw opgebouwd. Het hoofdaltaarnbsp;heeft pragtige zuilen van verde antico, en een kostbaa-ren tabernakel van de fcho�nfte fteenen. Een marmerennbsp;trap daarby voert naar een onderaardfche kapel, waarinnbsp;eenige heiligen rusten. In de kapel Savelli ftaat een oude houten trap, op den welken de h. Alexisjveele jaarennbsp;als bedelaar heeft doorgebragt;zo men een langopfchrift,nbsp;daarby geplaatst, gelooven zal (*). Het klooster zo welnbsp;als het daarby liggende Prioraat heeft een heerlyk �itzigtnbsp;Men kan de ligging der voornaamfte oudheden van Romen van deeze hoogte best ontdekken.

Jl Priora- P^iorato is een kommandery van'de Malteefche erts. der, metdentitel van|Groot Prior vanRomen,die icooo. daalders opbrengt. De tegenwoordige Groot Prior, Rez-zonico, een neef des voorgaanden Pauzen, heeft de kerknbsp;doen verfraayen. By den ingang ter regterhand ontdektnbsp;men een zonderling grafteken van een zekeren BifTchopnbsp;uit den huize Spinelli, dat met heidenfehe basreli�fs ver^nbsp;fierd is. Men ziet �er Minerva op met de negen Mufen,nbsp;nevens een Romein, die een rol in de hand heeft; op denbsp;eene zyde ftaat Pythagoras, die, gelyk als op de penningen van Samos, een hemelkloot befchouwt, op dcnbsp;andere Homerus, met zyn werken. Miffchien Was dit denbsp;grafzark eens digters; uit den ftyl maakt me�i op , dat hetnbsp;in Trajaans tyden gemaakt is (**). Tegen over ftaat 'een

1 Do hUlo�ie deczcr kerk heeft Vader Felis Nerlni in ft jaVT I7ri. breedvodrig befchrever.

(**) Men Vindt veelc diergelyke voorbeelden van Heidenfehe graf' zarken in Chrlftolyke kciken. Mabillon yve� 'w �t ii hoofdft.

ITALI� N.- 9J

de piaats waar de fchepen, die van Ostia den Tiber opkwamen, en de brt^ niet door konden, lagen. Toennbsp;�er meer bruggen te Romen werden aangelegd, konden denbsp;�kbepen, die van Sabina afzakten, niet meer aan Pens Su-^icius, als de eenige die in oude tyden te Romen was,nbsp;tornen, maar landeden by �t Campus Adartius. In datnbsp;�ord lagen ook de timmerwerven met den voorraad vannbsp;^Qut, gelyk ook de magazynen van hetkoorn.datuitSici-^'en en Afrika kwam. De pottenbakkers woonden hiernbsp;^^reids ten tyde van Tarquinius den ouden, en zynnbsp;'Oorzaak van �t ontftaan van den Mans Tejlaceus. De ge-I'�ele ftreek, waarvan hier geiproken wordt, lag eertydsnbsp;buiten de ftad, Keizer Aurelius trok ze �er het eerstnbsp;binnen, wyl hy de muuren tot aan de pirami�d van Ces-, en de Paria di S. Faolo uitzettede,

^onte Testaccio, Mans Tejlaceus of D�ialum^ is uit Minte 6en menigte potfeherven, van de nabuurige pottenbakke Tejlaccio,nbsp;lyen, uit puin van de ftad, en leeg gemaakte graven, ontdaan. De heuvel heeft eene hoogte van 150. voet. Hetnbsp;by den eerften opflag van �toog niet mooglyk, datnbsp;% daardoor tot zulk een hoogte konne aangewasfen zyn;

Hiarlum Ttalicum �er,zeer tegen: dog Maragoni hl. 317. delle �'�f' StntSitfche, zoet d'it gebruik ce verdedigen. Inderdaad is het welnbsp;groot kw aad. dat eea feboone Heldcnfche zark dient om denbsp;beenderennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrillcn te dekken, als maar de beelden niets

aanilooclyks tegen de goede zeeden en de waardigheid der plaats Waar zy geuen worden, bdielien.

reisboek:

Rione welken de Romeinen om water en wyn te bewaaren, di Ripa.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;baden, tot begraafbusfen, enz. gebruikten, de

menigvuidige ftatues van Goden, de menigte van uit an* ' dere plaatfen aangebragte vaten, in aanmerking neemt,nbsp;cii daarby aan �t ontzaglyke getal van menfchen te Romennbsp;denkt, zal men het niet lang meer voor onmooglyk houden, dat uit alle de fcherven, die uit de geheele ftadnbsp;aangebragt werden, allengskens zulk een heuvel konncnbsp;ontdaan zyn. Zyn hoogtewas voorheen nog iets aanmer-kelyker, dog men heeft verfcheiden duizenden van wagens �er afgereden, om den grond rondom gelyk te maa-ken.

Onder Monte Tejlaccio heeft men veel kelders aangelegd, welken den wynkooperen tot magazynen dienen, waaruit zy dagelyks haaien het geen zy noodig hebben.nbsp;Men houdt ze voor buitengemeen koel (*), Deeze heuvel is met veel kleine huizen omgeeven, waar wyn ge*nbsp;fchonken wordt, welken de Roomfche borgers veel bezoeken , om in de hette zig met een frisfehen teug tenbsp;verkoelen, en zig op de groene met hoornen beplantenbsp;plaats daarby met wandelen te verluftigen. Men noemtnbsp;deeze plaats Prati del Popolo Romano. Van den heuvelnbsp;heeft men een trefiyk uitzigt, ten deele over de flad, tennbsp;deele over �t omliggende land. Pouffin heeft verfcheide�nbsp;nen van die gezigten getekend, en bragtze in veelenvannbsp;zyn Hukken te pas.

De Abb� Nollet vond den Thermometer hier op graad, daar die in de vryc lugt op is. en in de Cacacombes te St. Seba-

klei, waaruit de heuvel beftaat, gefchikter, dan eenige andere aarde j is, om ae lugt zo buitengemeen koel te houdeu.

DOOR ITALI� N.

I^e Piramide van Ceftiiis is het eenige grafteken van een xil. Wyk p3!'tikiilier, dat te Romen ongefchonden is overgebleven. Rione dinbsp;(laat op een voet van 86. voeten in �t vierkant, en isnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

zonder dien 113, voet hoog. Haar evenredigheid is wel gekozen, zodat het gcheele (luk zo wel van naby als van Cefiiiis.nbsp;Verre een goede uitwerking doet, en een fchilderagtigenbsp;Vertooning maakt. De eene helft ligt binnen, en de an-der e buiten de ftadsmuuren. Op de zyde naar buiten leestnbsp;men; C. Cejiius L. F. Fob. Epulo Fr.Trib. PI, VII. vir *nbsp;Fpuknum. Op de zyde naar de (lad toe (laat, met klei.nbsp;ner letters ;

Opus abfolutum ex tejlamento diehus 330. arhitratu For.tii Publii Filii Claudii Melie Haredis ^ Potbi Liberti,

Uit het eerfle opfchrift blykt, dat Cellius het amptvan Septemvir, of van een der zeven mannen, welken de zorgnbsp;Voor de feeften der Goden was aanbevolen, bekleednbsp;heeft, eengewigtig ampt,dat de aanzienlykfle perfoonennbsp;Vervulden; en uit het andere, dat zyn erfgenaam Luciusnbsp;h�ontius, en zyn vrygelaten (laafPothus, hem dit gedenkteken hebben doen oprigten. Wanneer Cellius geleefdnbsp;hebbe, is onzeker, de meeften gclooven dat hy vyfennbsp;dertig jaar na Chriftus geboorte Burgemeefter getveest is.nbsp;Anderen (lellen zynen dood in �t midden van Auguftusnbsp;��^eeering.

Egt;eeze piramide was half begraven, en dreigde in (luk-te vallen, toen Alexander VII. dat fchoone monu. ^^^ht zoekende te behouden, het (lerk herRelIen, en vannbsp;'^�Pnin bevryden deed, by welke gelegenheid zig Hukkennbsp;van zuilen, ftatues, en piedeftals opdeeden, waaruit mennbsp;^ lt)ot, (jj(. jjgj voorheen op de zyden met diergelyke

REIS-BOEK

XII. Wykfieraaden was voorzien geweest. Men ontdekte ook twee Rionedi opfchriften van den zelven inhoud, die op twee piede-Hals waren uitgehoiiwen, eene gewoonte die de Romei.nbsp;nen fomtyds in agt namen. Van buiten is de piramidenbsp;jnet marmeren plaaten overtrokken, dog van binnen maarnbsp;van gebakken fteen.

In den voet van �t muunverk is naar de zyde der ftad een kleine laage deur gebragt, waardoor men in een kamer komt, die i8. voet lang, ii. breed, en de eenigenbsp;ledige plaats van �t gehecle gebouw is. Zy ligt middennbsp;onder de piramide, en is met harden gips oijlucco, die,nbsp;volgens Vitruvius befchryving, uit kalk met geftampt marmer beftond, overtogen. De beelden op de vakken zyn vannbsp;verfcheiden kleuren, dog meest verfchoten. Eenigen zynnbsp;zittende, andere ftaande. en in de lugt verbeeld, en hebben, zo veel men �er nog van oordeelen kan, goede Hellingen. en juifte omtrekken (¹). Veelen van die beelden zinfpeelen op het ampt van Ceftius; b. v. men zietnbsp;een perfoon die gebakken klaarmaakt,en eenige beeldennbsp;met muziekinftruinenten, die by groote feilynen gebruiktnbsp;werden. Op de vlakte by deeze piramide worden denbsp;Icetters, die te Romen Herven, als op een onheilige plaat?,nbsp;begraven.

Porta di S. Wy befchouwen nu de dingen die in deeze wyk be-Paolo, zienswaardig zyn, en buiten dc flad voor de Port.t di S. Paolo liggen. Deeze poort wordt zo genaamd naar denbsp;voor de ftad liggende Bafilica di S. Paoio, Zy ligt een

EartoU heefc ze zuiver in pkat gebragt. Falconieri heeft z� rok in t jaar icsi. voor de befchryving der piramide, weike b/nbsp;�t vvcik van NarJii� gevoegd is, doen graveeren.

DOOR ITALI� N.

^uriatii uittrokken, genoemd werd. 2y heette ook Por' OJlienJis, omdat de groote weg naar Oftia van daarnbsp;J^egon. De poort is maar eenige fchreeden van de piramide af. Hier omtrent Hond ook het altaar van Jupiternbsp;Inventor, welken Hercules hem wyde, toen hy zyn os*nbsp;len had weder gevonden.

Uit Procopius blykt, dat voortyds van de poorttot aan de kerk van S. Paolo een bedekte'gang met marmerennbsp;Zuilen liep, die van de Pauzen op �t laatst der zevendenbsp;eeuw verbeterd werd: egter vindt men �er niet het min-fte blyk meer van, maar de geheele weg is met ftruwel-I^n, of muuren van tuinen en kleine kapellen bezet. Opnbsp;de plaats, daar eene van dezelven ftaat, verzogt deh. Pauzes eens eene Romeinfche Dame, Plautilla, om haar voor-hoofdband, met belofte haar dien weder te geevcn. Denbsp;goede Apoftel kon egter geduurende zyn leeven zynnbsp;quot;'Oord niet Houden, om welke reden hy haar na zynnbsp;dood verfcheen, en haar het geleende ftuk wedergaf.

Paolo fuor delle miira is een groot vermaarde Bene-5. Paolo, diktynerkerk, en een van de vier bafilicffl, die in hetnbsp;heilige Jaar moeten bezogt worden, zal de gtdsdienftig-^oid van dat jaar eenig nut aanbrengen, waarom zy ooknbsp;^one Porta Santa heeft. Konftantyn de Groote bouwdenbsp;^0 op de jlaats v/aar Paulus het eerfl; van zynen leer-Timotheus, die egter dezelve niet is aan wien denbsp;fteven gefchreven zyn, begraven is. Theodofius ennbsp;^otioriug bragten ze totftand, waarom wen boven eennbsp;fc*'�oteci boog leeft;

Theo-

REIS-BOEK

Tbeodo/ius coepit, perfecit Honorius aulam DoSoris mundi Jacratam corpore Pauli.

In cle negende eeuw werd zy, na een aardbeeving, van Leo III. byna geheel nieuw opgebouwd, Zy is na disnbsp;van St. Pietcr de grootfte van Romen, dog anders vannbsp;een gotbifche architectuur. Haar langte bedraagt behal-veu de tribune 244. en de breedte 140. voet. Sixtus V.nbsp;deed haar van boven een plat houten befchot geeven; dog,nbsp;alzo men tegenwoordig zo zeer aan gewelven is gewend,nbsp;20 heeft dit, ongeagt de fchoonheid van het werk, eennbsp;ilegt aanzien. De vyf fchepen der kerk worden door tag-tig pragtige antieke zuilen van Parifch marmer gedragen.nbsp;Eenigen zyn glad, anderen geftreept. De veertig korin-thifche zuilen in den middelften gang hebben een hoogtenbsp;van 34. voet uit een ftuk, en zyn tot op het derde deelnbsp;in de kanneleeringen verlierd, �t welk men by oude zuilen zelden vindt. Onder Benedictus XIV. zyn zy op-gepolyst, �t welk haar eentreflyk aanzien geeft (*). Denbsp;overige groote zuilen bellaan uit graniet, pavonazzettonbsp;en cipollino. Behalven deezen zyn �er nog zeilig kleineren, en dertig van porfier aan de verfcheiden altaareiinbsp;der kerk. De voorfte inuuren der altaaren, Palliotti,hC�nbsp;ftaan elk uit een enkeld ftuk porfier. Die van het hoofd*nbsp;altaar is over de 8. voet lang, en byna 2' voet hoog. Denbsp;vier zuilen van �t zelve foort van marmer, die 't verhemelte boven �t zelve draagen, zyn 20. voet hoog. Mennbsp;klimt �er langs twee marmeren treeden op, die in de zy

DOOR ITALI� Ni

fchepeti in fpringen. De boogen darvan ruften op XII. Wylc tien buitengemeen groote zuilen van graniet, De archi-tektuur van �t altaar is van Honorius Lunghi.

Boven de tribune is een oud moza�ek van Pietro Caval-Bui, �t welk Benedidlus XIV. weder heeft doen her-Bellen, en de vloer daarvan beftaat uit ingelegd marmer, met veele oude opfchriften, die de geleerde Benedikty.nbsp;tier Cornelius M.-igarini in een geleerd werk befchrevennbsp;heeft. Het overige van de vloer is in flegten toeftand.nbsp;en paft zeer kwaiyk by de pragtige zuilen en den rykdomnbsp;der monniken van dit klooster. De kapel der h. Brigittanbsp;ter flinkerhand by den ingang heeft veel marmer, en eennbsp;Beeld van deeze heilige door Carlo Maderno gemaakt.

In dezelve ftaat het vermaarde krucifix, �t welk, zo men ^'il, met de heilige drukke zamenfpraaken gehad heeft,nbsp;liet moza�ek aan dengrooten boog van �t fchipis zeer oud Vnbsp;en voor eenige jaaren herfteld. Ket verbeeldt Christusnbsp;�net de vier en twintig ouderlingen uit de Openbaating,

Placidia, een zufter der Keizers Arcadius en Hono. , het ten tyde van Paus Leo den Grooten heeft doen

kerk ligt in een moevasfigen grond, die wegens de ^^tiyheid des Tibers zo vogtig is, dat �er zig geen fchil-derwetk lang goed houdt. Om die reden vindt men innbsp;''Tf fchepen nog altagren nog febilderyen, �t welk ditnbsp;� oote gebouw een woest en akelig aanzien geeft. Bovennbsp;IV. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ziet

�9 R E I S - B O E K.

Rione di ken Benediftus XIV. van de vyfde eeuw af tot zynen tyd Ri^ci. jiegft doen vervolgen, zo dat �er hier in�t geheel 249.nbsp;geteld worden. De drie deuren der kerk zynvan brons,nbsp;en in ]t jaar 1070' op korten van Burgemeester Pantaleonbsp;Caftelli gegoten, waarom men ook voor een beeldnbsp;knielende heeft afgebeeld. De vcorzyde en �t portaalnbsp;heeft Benedidus XIII. doen aanleggen, en t�gelyk dennbsp;grond rondom de kerk verlangen. In �t portaal zyn veelnbsp;oude opfchriften, welken Pater Galietti verzameld heeft.nbsp;De moza�eken aan de voorzyde zyn van gemelden Caval-lini, die ook in de kerk begraven ligt.

Het kloort�r by de kerk is ruim en gothifch gebouwd. Op de plaats in het zelve ftaan en liggen nog een menigte kostbaare antieke zuilen. In de bibliotheek zyn veelnbsp;handfchriften, met frasye miniatiuiren. Delugtishiernbsp;zo ongezond, dat de monniken het klooster in de heetsnbsp;maanden ledig laaten ftaan, en zig in dat van S. Califlonbsp;in de ftad begeeven. Alleen eenige weinigen blyven �e�nbsp;te rug, die den godsdienst verrigten, en Iret klooster be-waaken.

alle tre de kerk af, aan den weg naar Ortia, en droeg voorheen fontane. jen bynaam ad aquiis Salvias. Hier-werd de Apostel Pan-lus onthoofd. Zyti hoofd deed drie fpr�ngen , en waarnbsp;het elke reis neder viel ontftond een wonderdaadige fontein, waarvan deeze door den Kardinaal Aldobrandiolnbsp;in �t jaar 1590. nieuw opgebouwde kerk haar naam gS'nbsp;Itregen heeft. By de eerfte fontein ftaat de zuil waaraai^nbsp;de Apostel gebonden Werd. Jakob della Porta is de nf'nbsp;chitekt geweest van de voorzyde, die uit ionifche pilasters en twee attieken bo^�n malkander beftaat, en op

laa�

DOOR ITALI� N.

laatfte rust een cirkelagtige gevel. De arcbitektuur is xil. Wyk '^'an fchoone evenredigheden, en heeft een maialyk aan- Rione dinbsp;zien. Van binnen is de kerk zeereenvouwdig. Zy heeftnbsp;ffiaar twee altaaren en drie fonteinen, die byna gelyknbsp;altaaren geinaaktzyn, ieder met een tabernakel en eenkruisnbsp;Voorzien. Op het eene altaar hangt de kruifl�ging vannbsp;Petrus, ten aanzien der tekening en ordonnantie eennbsp;treflykftukvan Guido Reni, dog �t welk zeer geledennbsp;heeft, en zwart geworden is. De altaaren hebben fchoo-iie zuilen van porfier. Inzonderheid ziet men �eraan datnbsp;Van �t onthoofden van Paulus, door Pafferotti, een paarnbsp;Van zwart porfier, die haavs gelyk niet hebben. Men kannbsp;15 iet zeggen waar zy gehouwen zyn , vermoedelyk innbsp;Ethiopien, waar het bafalt gevonden werd. De drienbsp;fonteinen hebben marmeren niflen, en zuilen vanver*nbsp;de antico.

Maria Scaiadsl CieJo wordt dus genaamd omdat de h. Scala del Bernhard, als hy eens een zielmis deed, een ladder zag,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

�55en. De Kardinaal Alexander Farnefe deed ze, volgens plan van den vermaarden Vignola, optrekken, en Jannbsp;�lt;5ptist della Porta bragt het werk in order. De archi*nbsp;tektuwr is aartig, het plan regelmaatig en natuurlyk, ennbsp;de veifieringen zyn in eenen manlyken en edelen fmaak.nbsp;t)e deur is in het vooruitfpringend deel der voorzyde,nbsp;de welke niet dorifchc pilasters verfieid is, waar bovennbsp;welge�venredigde attiek is gebragt. De koepel heeftnbsp;lantaarn, die wat te zwaar fchynt.

De vorm der kerk is vierkant, de mmiren zyn in vak� afgedeeld, en volgens korinthifche order verfierd.nbsp;^'^'^'-tedigheden fchynen doorgaans van goeden fmaak,nbsp;inzonderheid valt het boofdftuk met zyn deelen wel in �tnbsp;C 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�og.

XII. Wyk��S- Aan de tribune des altaars ziet men, ineen goed Rione di moza�ek, Paus Ciemens VIII. en den Kardinaal Aldo-brandini. De meester is een Florentyn, Franciscus Zueca;nbsp;die het naar de tekening van Giovanni de� Vecchi delnbsp;Borgo gedaan heeft. Men houdt het voor het eerfte ftuknbsp;van goeden fmaak, dat in laater tyden gemaakt is. In dcnbsp;onderaardfche gewelven deezer kerk is het kerkhof vannbsp;den h. Zeno, waar over de loooo. martelaars zoudennbsp;begraven liggen, die aan de Diokletiaanfche baden gearbeid hadden, en naderhand op bevel des Keizers vermoordnbsp;werden.

S. Sebafliano alle Catacombe, eene den Ciftenfienferen gehoorige kerk aan deVia Appia, en eene van de zeven voor-naainften van Romen. Konftantyn de Groote ftigtede zenbsp;ter eere van den h. Sebaftiaan, die de plaats bekleeddenbsp;van keizerlyken PrcefeBus cohortum, en onder Diokleti-aan de marteldood geleden heeft. Flaminius Ponzio ontwierp de voorzyde, het portaal, cn�t vergulde gewelffel.nbsp;Het hoofdaltaar is van de uitvinding van Giovanni Fia-iningo. De architektuur der kapelle,des h. Sebaftiaans isnbsp;Van Ciroferri. De in �t graf liggende en met pylen door-fchoten ftatue des heiligs is van Giorgetti, die de misfla-gen van zyn meefter Bernini navolgt, zonder zyn bekwaamheid in �t overige te hebben. Egter is het vleefchnbsp;aan het beeld zeer natuurlyk gewerkt. De kapel van dennbsp;h. Fabianus is van Carlo Maratti, en het beeld des heiligs van Papaleo. Het portaal voor de kerk rust op zesnbsp;antieke kolommen, twee zyn van wit, en twee vangroen-sgtig gevlakt graniet. Oudtyds was hier een oud Christennbsp;grafteken met beelden, dat in �t Mufeo Crilliano van �tnbsp;Vatikaan gebragt is. Men vertoont hier een Reen, waarin Chriftus het afdrukfel zyner voeten met alle de too-

Rin�T�-e di

Ripa.

Ka�akont-

len.

Boven de deur die naar de Katakomben gaat heeft Antonio Caracci, een neef van -Hannibal, eenige beelden op natten kalk gefchilderd. Deeze Katakomben zyn denbsp;vermaardften en grootften te Romen. Zy beftaan uiton-deraardfche gangen, drie of vier voetbreed, zeer diep onderdo aarde, die vermoedelyk in �t begin gediend hebbennbsp;om �er zand uittehaalen, en naderhand voor begraafplaa-.nbsp;fen van flaaven en arme menfchen, die de kosten van tnbsp;verbranden niet konden goedmaaken, In fomraigen dee-zer gangen moet men gebukt gaan, de meeften egter zynnbsp;zes of zeven voet hoog. Men noemde ze Tombe, Catacombe, Are, en Arenarie. Bofius en Arringius hebbennbsp;ze breedvoerig befchreven, en, behalvendie, zyn�ertonbsp;Romen in �t jaar 1720. twee folianten uitgekomen, dionbsp;ten titel hebben , OJJervazi mi fapra i Cimetiri de� Santi Mar-tiri anticbi Crijliani di Roma, Die fchryvers zoekennbsp;^'len waarfchynlyk te maaken, dat de Chriftenen zig hiernbsp;tsr tyde der groot? vervolgingen des nagts opgehouJen,

^aar hun godsdienst verrigt, en hun dooden begraven hebben. Men gelooft dat hier 13. pauzen, en 74000.nbsp;martelaars liggen.

Aan beide zyden ziet men nisfen van gebakken (leen, ook eenigen van marmeren plaaten, waarin men de martelaars, zo als de Roomfche fchryvers willen, nevensnbsp;de zwaarden, mesfen, of andere moordgeweercn, waarnbsp;�iede zy zyn omgebragt, en palmtakken, kruis-, en glazen waarin hun bloed was, plegt tenbsp;^^graaven. Dit is tegenwoordig de onuitputbaarenbsp;bronwel, waaruit alle de reliquien gebaald wor-den, welken de pauzen aan de kerken en by andere

G 3 nbsp;nbsp;nbsp;..

102^ R E I S - B O E K-

Rimedi leest men by den ingang deezer holen den pauslykea vloek of ban, over allen die onderftaan, iets het minftenbsp;daaruit te neemen. Men wordt �er van de geeftelykennbsp;met fakkels omgeleid; veele gangen zyn toegemetfeld,nbsp;op dat men niet verdivaale, dewyl zy kruislings en dwars,nbsp;loopen, en, gelyk men zegt, wel 20. Italiaanfche my.nbsp;len lang zyn. Men vindt verfcheidene zulke Katakom-ben te Romen, b. v. by St. Agnefe; dog deezen zynnbsp;de uitgeftrektften. Wy zullen breedvoeriger over de Ka�nbsp;takomben handelen, wanneer wy tot die van Napels zul�nbsp;len gevorderd zyn.

Circus De Renbaan van Caracalla ligt tnflchen de Porta S. Se-Caracallce. iastiano en Capo di Bove tulTchen de via Appia en den weg naar Albano. Fabrctti oordeelt dat het de Renbaannbsp;van Gallienus is, dog de meefte oudheidkundigen fchry-ven ze Caracalla toe, en beweeren, dat het dezelve is dienbsp;men op de penningen van dien Keizer ziet (*). Ondernbsp;alle renbaanen kan men uit deeze zig het best een begripnbsp;maaken van de gebouwen, die dienden tot wedloopen opnbsp;wagens of te paard, waarom zy ook Hippodromi heeten.nbsp;Men onderkent het muurwerk waarop het volk zat zeernbsp;duidelyk, zo wel als de fpooren derplaatfen waar denbsp;Spim en te Mette waren,

De middelde muur, Spina, die den Circus als in twee Hukken deelde, ligt omtrent 38. voet meer ter flinker�nbsp;hand, alzo aan de regterhand waar de w'agens reedennbsp;meer plaats moest zyn. Eer de wagens tot aan den eer-ften emdpaal kwamen, bleevcn �er reeds eenigen te rug,nbsp;bygevolg behoefde de andere zyde, die weer naar de af-

DOOR ITALI� N.

rydplaats, o� ds carceres, te rug voerde, niet zo breed te x!I. Wyk zyn. Het oosteinde was op de wys van een halven cir- Rione dinbsp;5tel gebouwd, welks middelpunt cje eene eindpaal, Meta,nbsp;icheen te zyn. Men ziet in den ze!ven de grootepoort,nbsp;door der welke de overwinnaar in triomf op de Via Ap,nbsp;pia kwam, en daar tegen over twee kleine torens met gewelfde kamers. De wester eindpaal is van de afryjplaatsnbsp;Verder af, op dat de paarden met gelyk voordeel mogtejinbsp;-beginnen te rennen. De regterzyde is omtrent 34. vpetnbsp;langer dan de flinker, en de afrydplaatfen zyn niet in eennbsp;regte linie, maar met een bogt, aangelegd. De middel-ftemuur, Spina, was taamlykboven de Renbaan verheven, op dat de wagens niet aan de op den zelven ftaan-de altaaren, beelden, en obelisken ilooten mogten Uitnbsp;deeze Renbaan is de obelisk der Piazza Navora gekomen.

De loge des Keizers, 'Podium, fchynt ter fliukerzyde tegen over den eerften eindpaal geweest te zyn. Aan alle de kanten des Circus waren drie ryen zitplaatfen voornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

de aanfchouwers, en daaronder lag een galleiy, waarin 2y zig.als �t begon te regenen, begaven. In het muur-tverk ziet men veel holle aarden vaten, ten deele tot bc-Ipaaring der ticchels, ten deele om �t gewelf iigter te maaien , ingemetfeld, Digt by de Renbaan vertoont zig eennbsp;rond, ftevig, en wel onderhouden gebouw, met een vierkanten rand rondom tegen de noordzyde der Renbaan,nbsp;welks gebruik men niet kan bepaalen.

Omtrent de Renbaan lag de Tempel van den God Re-Siculus (*)� De Romeinen rigteden dien Tempel op uit ?iankbaarheid�, toen Hannibal zyn op die plaats nederge-

KEIS-BOEK

XII. Wykfll^gen leger opbrak, en te rug trok, zig verbeeldende, Rione di ongelukkige voortekens befpeurd te hebben. Coriolaniisnbsp;Ripa. ggjg weinig verder van deeze plaats af, aan den La-tynfchen weg, met het heir der Volfcen, toenhem zynnbsp;moeder en zyn vrouw bewoogen, van zynewraakzugtigenbsp;oogmerken tegen Romen aftezien.- Ter gedagtenis daarvan rigteden �er de Romeinen een Tempel op voor denbsp;Fortuna muliebris.

Capodi Sar;ebeftaat eigenlykuit een grooten toren, en is een der gedenktekens der oudeRoomfche heerlykheid ,nbsp;die zig het best gehouden hebben^V^De toren is rond, ennbsp;heeft zo ontzaglyke dikke muuren van groote gebouwennbsp;travertynfteenen, dat �er van binnen niets is dannbsp;een foort van een put, waarin de urne, die by �t Fa.nbsp;leis Farnefe aangewezen is, gevonden werd. De torennbsp;rust op een vierkanten voet, insgelyks van travertynfteen;nbsp;boven loopt een kornis rondom, die met wel gewerktenbsp;kransfen en osfenkoppen , waarvan dit graf den naam ge-kregen heeft, voorzien is. Het daarop (taande gothifchenbsp;muurwerk is modern. De ronde binnenfte ruimte is vannbsp;kegelagtigegedaante, boven waszygewelfd, en met eennbsp;ftatue verfierd. De lieraaden des torens zyn van goeden fmaak, en toen alles geheel was, moet het zeernbsp;fchoon geweest zyn. Op de zyde des torens leestnbsp;men;

Het is dan het grafteken van Cscilia, eene dogter van Mctellus Creticus, en gemaalin van Craflus den Trium-yir. In de middeleeuvven Werd �er een citadelle van ge-

DOOR ITALI� N.

fflaakt, en ter zyde een flot met een kerk gebouwd. Men XII. WyU ontdekt �er nog den omtrek van, waar de weg door he. Rioneiiinbsp;loopt. Boven den ingang ftond het wapen van Ga�-^�^1, en een osfenkop, die, naar gedagte van fommi-, dit graf zyn naaiii gegeven heeft. Toen Romen innbsp;^2 middeleeuwendoor borgerlyke oneenigheden gefchudnbsp;'^erd, zogten zig de magtigfte families op haar landgoe-�leren binnen oude floten te beveiligen. Op die wys be-�nagtigde de familie van Corfi om het jaar iioo. de kerknbsp;'^anSt. Paulus, en het daarby liggende flot, en deed daarnbsp;�uitvallen uit, waardoor de borgers geduurig ontrustnbsp;quot;eerden.

Als men van hier weder naar de poort van St. Sebas-5_ Urbano. baan te rug keert, ligt ter regterhand een fchoon dal,

Ily dezelve loopt tot aan den Latynfchen weg de kleine rivier Almo, die naderhand in den Tiber valt. Aan haar

oorfprong, die Jqua Santa genoemd wordt, fchryft men 1'aar een mineraalifche kragt toe, die de fchurft der [beesten geneezen zou. In dezelve plegten de priefters vannbsp;Cybele bet beeld hunner Godin alle jaaren eeus te was-fchen (�?).

S. Urbano wordt, naar een nabuurige hofftede der familie CafFarelIa, alia Caffarella bygenaamd, en ligtnbsp;hiet ver van S. Sebastiano. Men denkt dat dit oudenbsp;l^^kfteenen gebouw eertyds een tempel van Bacchus ge-is. Het heeft geen andere fieraaden, dan dat hetnbsp;portaal met gekanneleerde korinthifche zuilen voorzien

i*) Van deeze gewoonte vindt men verfcheldea fpoorea by de Ouden. Lucanus zegt L. I vs. 60o.

G 5

�o6 R E I S - B O E K

XIL Wykis. Onder den heuvel waarop deeze kleine kerk ftaatlag Rione d�jjet bofchje en de fontein van Egeria en der Mufenjnbsp;waarin Numa ging, en, gely� hy �t volk wys maakte,nbsp;van de Nymf onderrigtingen kreeg , hoe den nieu�nbsp;�wen Roomfchen ftaat goede inzettingen te geeven. (*).nbsp;Men ziet nog tegenwoordig die fontein. Juvenalis klaagtnbsp;leeds, dat men ze te veei opgefchikt, en haar het oud�nbsp;eerwaardige aanzieo daardoor benomen hadnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Van

deeze marmeren fieraaden zyn nog eeiiige weinige over-blyffels voor handen, naamlyk eene verminkte kwalyk gewerkte ftatue der Nymf, die deezen oord bewoonde,nbsp;en de nisfen rvaarin de negen Zanggodinnen Honden�nbsp;Dit monument maakt een aartig fchilderagtig gezigt, ennbsp;13 om die reden door verfcheiden konileaaars afgetekendnbsp;geworden. Het water der fontein werd voor zeer fchoonnbsp;gehouden.

Digter by de ftad ligt de kleine kerk van Maria dellf Palme, die, men wil, gebouwd is op de ruineneens tempels van Mars, die van palmboomen omringd was. Deeze Tempel lag buiten de fladaan de Via Appia, en wasnbsp;zeer ^vermaard, Hy ruflede op honderd zuilen, en d�nbsp;foldaaten plegten hier, als zy in�t veld een groot gevaatnbsp;ontfnapt waren, by hunne terugkomst te Romen, hun*

Ia vallcm Egerlt defcenditans ir fpelomat DiJfimUes veris. �^anto frajlantius ejjetnbsp;Nrnnen aqait, viriS fi margine dandetet smthrasnbsp;Heria, nee ingenonm -jhlarent marmora sophwn,

door ITALI� N.

ae wapenen optebangen, en Marsjte wyen (*). Watdig-xil. Wyk ter by Romen lag de fontein van Mercurius, uit de wel- Rione dinbsp;ie de winkeliers den iS- Mai water kwamen haaien, omnbsp;hunne waaren mede te befprengen. Zy fchreeven hetnbsp;Wonderbaare kragt toe (**}� Hier omftreeks is ooknbsp;graf van Horatia te zoeken, die door haar broedernbsp;'^oorftoken werd, als zy hem om het ombrengen haarsnbsp;btuidegofjjs, die een der Curiat� was, fchamperlyk be-j^Sende. De eigenlyke plaats is egter even weinig te bepraten , wat daarvan de Antiquarii zeggen moogen, a!snbsp;'^sbegraafplaatfen van Servilius en van de Scipioos, die hiernbsp;'^^itrent de Porta Capena lagen (*). Men ziet t'oor denbsp;P�ort vati St. Sebastiaan eenig oud muurwerk, dogwaar-niets kenbaar is.

I)e Porta di S. Sehastiano ligt omtrent op de zelve Porta di S. Parats, waar eeityds de Porta Capena was, die ooknbsp;�enoemd werd,naar dcVia Appia, die hier begon. Dee-poort gaat men uit naar Genfano, een kleine plaats,

^E�rnaard om haar goeden wyn. By da poort was een ^foii Van Keizer Vespafiaan , Latus Fespafiani, waar.nbsp;om zy Madida Cspena genaamd werd. De tegenwoordige

t*) Cicero fpreek �et van Tiisc. Qu. I. An tu egrtffas porta Ca-fttia cum Calati�i, Scipiontm , Scrvilhrtm, Metellorum fepalra vide s,

REIS-BOEK

poort is een oudeVboog, dien Nolli, in zyn plan, den boog van Nero Claudius Drufus noemt. Op elke zydenbsp;ftaat een roomfche zuil van marmo cipollino. Boven hetnbsp;hoofdgeftel, waaraan de kornis geheel te niet gegaan is,nbsp;ontdekt men de overblyffels van een gevel. Uit de on-gelykheid der architektuur van den boog maakt men nietnbsp;onwaarfchynlyk op, dat op verfcheiden tyden, vooralnbsp;toen de goede fmaak in verval geraakt was, �er veranderingen aan gemaakt zyn. Aan de dekftukken bemerktnbsp;men, dat hy eertyds met marmer is bekleed geweest,

De Pcrta Latina, die omtrent maar 500. of 600. fchree-den van Porta di S. Sebastiano af ligt,wordt zogenaamil naar den weg die naar Latium liep, en een van die wasnbsp;welken het meest gebruikt werden. Vlak aan de poort,nbsp;voor dat men �er uitgaat, ligt ter flinkerhand eenekerk,nbsp;door Borromini op de ruinen eens tempels van Dianage*nbsp;Snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�^*nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a Perta Latina genaamd. Z/

ni, heeft tien pragtige zuilen van graniet, waaronder twcS violetkleurig zyn, van een fteen pavonazzetto genaamd*nbsp;In eene kapel, daar vlak aan, zou de h. Joannes in eennbsp;ketel met kokende olie den marteldood geleden hebben*nbsp;Als men van hier naar de baden van Caracalla gaan w�'nbsp;komt men eerst aan eene der oudile kerken van Romen,

len, twee van wit, en twee van zwart marmer heeft' By deeze kerk werd de vermaarde Toro Farnefe gevon'nbsp;den, die in �t nabuurige Paleis van Caracalla geftaannbsp;Naar dit Paleis droeg de kerk oudtyds den bynaam ***nbsp;Palatio.

Acbilk�. et Acbilleo, welke de kardinaal Baronius, zo vermaard de Kerklyke gefchiedenis, in �tjaar 1597. heeft doen b��'

doir ITALI� N. 109

wen. Men vertoont in deeze kerk een paar preekftoe-XII. Wyk gt; eelvk men ze in de eerfte Chriften eeuwen plegt tenbsp;gebruiken; een marmeren ftoel, waarop de h. Gregoriusnbsp;Magnus voor het volk gepredikt heeft; aan den rug desnbsp;fioels is een ftuk van zyn agtentwintigfte Homilia gegra*

'^eerd. Vier engeien van zeer?fchoon, rood en wit Alrikaanfch marmer, draagen den tabernakel van 't grootenbsp;�^taar. Behalven verfcheiden andere fchoone zuilen zietnbsp;�en nog twee grocte porfieren vaten, die 14. voet in dennbsp;omtrek hebben, Waarvan het eene voor de kerk, en hetnbsp;dodere daarin ftaat.

Van de Terme Antoniane of van Caracalla ziet men Badin van ^or de befchrevene kerk, aan den voet des Aventynfchen Caracalla,nbsp;^orgs, aanzienlyke overblyffels liggen. Het uitgeftrektenbsp;gebouw dier baden was een der pragtigften van Romen,

On lag in de twaalfde wyk, Fifcina publica genoemd, �let had byna 6co. fchreeden in den omtrek van bin.nbsp;nen (*). Men onderfcheidt zeer duidelyk verfcheidennbsp;�boelen van �t gebouw, eene groote plaats, eenige zaa-^en om tg baaden, de galleryen, waar de filofoofen eh ge-^oerden byeen kwamen, vertrekken daar men watervallennbsp;on fonteinen had; in �tmidden, hooger plaatfen voor denbsp;�anfehouwers der hier gebruiklyke lichaamsoeffeningennbsp;Ofi kleine fchouwfpelen. Spartianus verhaalt in �t leevennbsp;Caracalla, dat alle toenmaalige bouwmeefters toe-moesten, niets diergelyks in pragt gezien te heb-en dat de bekwaamfte werktuigkundigen hier din*nbsp;gon Zagen uitgevoerd, die men tot dien tyd vooronmoog-

Een fchoone gronJtekening met naauwkeurige afmeetingen aan by peyre, 0��vr�t d�AnhittSmt Ver.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;op d*

XII. Wyk'y^ gehouden had. De baden waren beter ingerigt dan Rione di die van Diokletiaan en eenige anderen te Romen, Zynbsp;hadden 600. marmeren zetels, en 3000 menfchen kondennbsp;te gelyk baaden. Men vond hier eene heerlyke verzameling van flatues, waarvan de zogenaamde Toro en Hercules in�t Paleis van Farnefe tot onzen tyd zyn overig gebleven. De porfieren itoelen, waar van wy by�t Lateraannbsp;fpraken, zyn hier ook gevonden. De opvolgers van Ca-racalla, Heliogabalus en Alexander leiden nog meer gal-leryen, en andere gemakken aan. Nog geen twee eeuwen geleden trok men uit deeze baden de pragtigfte marmeren zuilen van ongeineene grorjtte.

Tegenwoordig is �er van dit heerlyke gebouv/ niets meer geheel over. Eenige muuren zyn nog 'taamlyknbsp;hoog, dog zakken allengskens in. Dit elendig geraamtenbsp;van een eertyds fchoon lichaam is een droevig bewys vannbsp;de vexganglykheid der menfchlyke dingen, en dient totnbsp;niets anders, dan dat �er de leerlingen van �t Seminario Ro'nbsp;inano zig op heilige dagen met allerlei lichaamsocfFenin-gen gaan verlustigen. De afdeelingen en het plan, overnbsp;�t geheel befchouwd, zyn van een goeden fmaak, dog denbsp;rifalieten en kleiner declen beklappen het verval van dsnbsp;bouwkonst dier tyden. Het Paleis van Caracalla lag nevens die baden aan de Via mva, eene der beste ftraatennbsp;van oud Romen, welke naar de Via Appia liep.nbsp;ziet �er niet het geringfte fpoor meer van.

fioiHo^w.jenfers, op dat gedeelte van Monte Gelio, dateertyd* Clivus Scauri heette. Eenigen zyn van gedagte dat hie^nbsp;een tempel van Bacchus gelegen heeft. Dog �er is vai*nbsp;alle de oudheden, federt de kerk in 1734. vergroot werd�nbsp;niets meer over, dan een ftuk van een met verfcheldeu

fooi'

foorten van marmer ingelegden vloer. Gemeenlyk geeft WyS men voor, dat hier ook het huis, waar de h Gregorius Rionedinbsp;^^agnus, een beroemde Paus en leeraar der Latjmfchenbsp;�-erk geboren en opgevoeJ is, geftaan heeft.

De Kardinaal Scipio Borghefe deed in �t jaar 1533. d� ''Oorzyde, den trap, en een dubbelden gang, voor deezennbsp;�Tempel, door den Roomfchen architekt fan Baptift So�nbsp;tio, aanleggeii. Het portaal heeft beneden ionifche ennbsp;boven korinthifche pilasters. Alzo het hoog en op eennbsp;�anzienlyken trap ligt, komt het in �t geheel wel uit, dognbsp;^�s hetnaauwkeuriger onderzogt tvordt, zyn de pilasters wat

kort en de gevel te fpits. Eer men in de kerk komt, gaat men over een met galleryen omgeeven, en volgensnbsp;tonifthe order aangelegde plaats, waarop men vier tref-�yke zuilen, twee van porta fanta, en twee van breccianbsp;ziet. De biiinenAe architektuur is afkomftig van eennbsp;monnik Serrt�ni. HetT�Mp is welge�venredigd,enmetnbsp;^en foort roomfche zuilen voorzien, tulfchcn de tvellcennbsp;bleine ionifchen voor de fchepen 'op zyde geplaatst zyn.

In de kapel ten einde der fchepen op zyde, aan 'de begterhand, is een ftuk, verbeeldende den h. Gregorius,

Van Andrea Sacchi; het heeft w5l een goed k�loriet, dog niet den aangenaamen toon, die'anders in de Hukkennbsp;dien meester heeifcht. Op het hoofdaltaar heeftnbsp;�2lestra, een fchilder van 'Verona, den h. Ahdries, dienbsp;'�P zyn kruis rust, en beneden den h. Gregorius, die innbsp;een boek, door engelen gedragen, fchryft, g�fchllderd. D�nbsp;tnanier komt: eenigflws by die van Carlo Maratti, dog isnbsp;wet het-werk van dien'meeftet op vet en tra niei te ver�

112.

XIL Wyk gelyken. Op het andere altaar van het fchip op zyde tef Rioneii {linkerhand heeft Poinpeo Battoni eenige heiligen ge-

fchilderd, die een Marienbeeld, op een piedeflal Baande, aanbidden. De karakters in de heiligen zyn fchoon, dognbsp;Maria met het kind is niet edel. Ter zyde van�t hoofdaltaar brengt eene deur in de van den Kardinaal Salviatinbsp;aangelegde kapel eens wonderdaadigen Marienbeelds. Denbsp;architektuur is van Franciscus van Volterra begonnen,nbsp;en van Maderno voltooid. Het Buk van den h. �Gregorius,nbsp;die tuflchen twee engelen bezig is met bidden, is vannbsp;Hannibal Caracci. De zamenBelling is wel van geen by-zondere uitvinding, dog het koloriet zo fchoon, nis innbsp;weinig Bukken van dien meeBer.

In den omtrek van dit klooster liggen drie op kosten des Kardinaals Baronius vernieuwde kapellen, of kleinenbsp;kerken, in dewelken men van eene binnenplaats komt. Denbsp;eerste is aan de h. Silvia, de moeder des h. Gregoriusnbsp;gewyd, In de agterBe ronding heeft Guido een concertnbsp;van engelen gefcbilderd, waarin hy, ten aanzien der za-menflelling, niet gelukkig geweest is. De beelden Baannbsp;regt, zonder verband, en de engelen hebben vlooiennbsp;in de hand; egter is het Buk in groote agting te Romen.nbsp;Het altaar is met twee treflyke zuilen van groen porfier,nbsp;en een van Cordieri vervaardigde Batue van de h. Silvia verfierd.

De tweede kapel is die van den h. Andreas , waarin men wil dat de h. Gregorius zyn homilien zou voorgelezennbsp;hebben. Zy is de merkwaardigfle van allen, en wegensnbsp;de treflyke Bukken in frefco van Guido en Domenichinonbsp;vermaard. Zy Baan tegen malkander over, en deezCnbsp;twee groote konBenaars hebben, als omftryd, getragGnbsp;malkander de loef aftewinnen. Ter flinkerhand ziet

den

I T A L I E N.

lt;ien h.'Andreas, wordende ter dood geleid, van Guido.XII. Wyli De ordonnantie is treflyk. De heilige werpt zig, zonbsp;^ta hy �c kruis van verre in �t oog krygt, op de knien, omnbsp;aantebiddcn; de beulen dwingen hem weder opte*nbsp;ftaan, waardoor de fchilder de handeling in �t ftuk ver.nbsp;nieerdetd heeft. Het geheel zoude misfchien meer be-haagen, als het koloriet minder in �t roode viel.

Op het andere Huk heeft Domenicbino de geesfeling Van den h. Andreas verbeeld. De beelden op den tweeden grond fchynea te klein, en de voorwerpen in �t algemeen wat verilrooid; dog de tekening en uitdrukkingnbsp;maaken een tneefterftuk uit. Het kind, �t welk uitfchriknbsp;Voor het geesfelen zrg in de armen zyner moeder verbergt,nbsp;esn aartig bywerk. Den regter, die de ftraf doet uit-'Voeren, ontbreekt een edele houding, dog het hoofd desnbsp;�Apoftels is fdioon. Het beft van �t ftuk zyn de beulen,

Waarvan de een den Apoftel geesfelt, en de ander zyne voeten bindt. De ftellingen van de beelden zyn fchoon,nbsp;alleen hebben zy te veel van een akademifche tekening.

Domenichino en Guido fchilderden deeze ftukken om �Tialkander voorby te ftreeven. Het werk van beidennbsp;Iteeft zo veel byzondere fchoonheden, dat men niet ligtnbsp;ttisfchen hen vonnisfen kan. Het bywerk, waardoor Guido de handeling in zyn ftuk vermeerdert, is geeftiger dannbsp;dat van �t kleine kind in �t ftuk van Domenichino. Gui-�do heeft zyn werk een natuurlyke zamenftelling weetennbsp;geeven, in die van Domenichino fchynt het verbandnbsp;ontbreeken. Guido heeft misfchien te veel kiefchheidnbsp;de tekening willen brengen, en Domenichino veclligtnbsp;��'ven op de juiftheid gezien, In �t koloriet zyn zy mal-kander gciyj^_ j^en deeze ftukken met opmerkzaamheid bercho�wt^ cp t�zamen vergelykt, zal mep zig mis'

� Deel nbsp;nbsp;nbsp;Hnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchierf

114

XII. Wyk fchien ten laatflen voor Guido verklaaren. Dewyi deeze Rions di ftukken onder de meefterftukkcn van Romen behooren,nbsp;doen zig hier de Jonge fchilders vlytig vinden , om ze tenbsp;kopieeren.

De architektuurverfierfels en fchilderyen van eenerlei kleur, die men in deeze kapel aantreft, zyn insgelyks vannbsp;van de uitvinding van Domenichino. Op het hoofdaltaarnbsp;heeft Roncalli Maria en de h. Andreas en Gregorius ge�nbsp;fchilderd. In de Maria heerfcht een aartig karakter, dognbsp;het kind Jefus ontbreekt een edele uitdrukking. Het ftuknbsp;is in �t algemeen zeer bedorven. Het altaar heeft een paarnbsp;fchoone zuilen van verde antico.

S.BarJiara. De derde kapel, aan de h. Barbara gewyd, pronkt met een paar treflyke zuilen van breccia, en een zittendnbsp;marmeren beeld van den h. Gregorius, dat Michael Angelo heeft begonnen, en Cordieri voltooid. Het is eennbsp;middelmaatig werk. Onder de flegte ftukken in frefco,nbsp;van Viviani van Urbino, is een beroemd wonder, datnbsp;hier zou voorgevallen zyn. De h. Gregorius had de gewoonte, aan een groote marmeren tafel, die nog in dee�nbsp;ze kleine kerk ftaat, dagelyks twaalf arme menfehen tcnbsp;fpyzigen, dog eens gebeurde het, dat �er een dertiendenbsp;by was, naamlyk een engel. Na dien tyd aten �er altydnbsp;dertien menfehen, en de pauzen, die deeze ceremonie behouden hebben, neemen nog dat getal in agt.(�'�) By�t uitgaan

uit

Si; fciios hic Gregor�its pafeehat egenoSt Angelus �- decimns tertius accubnie.

Aan een diergelyke hiftoiie van engelen, v/elke deezen heiligen Pan* zou wedervaaren zyn, fchryft men de verandering in de Pauslyk*nbsp;mis toe. Want wanneer de Paus Zelf de mis leeft, en gezegd heeh'nbsp;Fan Vmiai fit fem^er mhifttm, zo zwygt het koorftil, ter gedag'

t)ooR ITALI� N. 115

olt deeze kapel komt men aan eene kleine, waarin de h. XII. Wyk Gregorius zou geflapen hebben. Wy fpreeken �er alleen'^*��nbsp;van, om dat hier een oude zonderlinge ftoel bewaardnbsp;v^ordt, waarop men een hoofd, een kroon, eneenvleu*nbsp;gel ziet.

De graftekens die eertyds in de oude kerk geweeflzyn fiaan nu in goede order op een plaats in �t kloofter. Datnbsp;Van iemant uit den huize Crefcenzi, ter flinker hand, isnbsp;Van de architektuur van Martin Lunghi, en aan de regternbsp;2yde ftaat �er een van Riparoli, waaraan het bronzen bas-relief, met de intreedc van;Chriftus in Jerufalem, van Lo-renzetto gemaakt is.

By S. Gregorio ligt op de andere zyde der ftraat, die Jiaar della Navicella loopt, de kerk S. Giovani� e Paolo,

Sn wel, gelyk men voorgeeft, op de plaats waar deeze twee onder Juliaan den afvalligen onthoofde broeders ge.

Woond hebben. Zy wordt door dertig pragtige zuilen ia drie fchepen verdeeld, fraarvan zeftien van zwart graniet,nbsp;twee aan de deur met fchoone aderen, en zes van roodnbsp;graniet zyn: inzonderheid vallen die over het orgel treflyknbsp;tn de oogen. By de deur Haan twee leeuwen van porfier; de vloer is met porfier ingelegd, en onder het altaarnbsp;Van denh.Saturninus ftaat een fchoone urne, ook van porfier. Over �t geheel hoort dit altaar onder de fchoonen

tm.

1*) In de bibliotheek van 't kloofter worden eenige opfchrifteB fiewaard, die twee monniken van dit kloofter, Blaft en Sandri, metnbsp;E^'^erde aanmerkingen opgehelderd hebben. Men vindt ze in eennbsp;werk, 'tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te Romen In gr. quarto is uitgegeven, on-

�i6 R E I S - B O E IC.

XII. Wyk ts Romen zyn. De fchilderyen in de kerk zyn van Rione ii Circignano, Triga, en andere, meeft nieuwe meefteri.

Op de inuuren van den tuin ziet men eenige zonderlinge verfteende aanzetfels, die zig in de waterleidingen van 'tnbsp;Aqua Claudia geformeerd hebben.

Op den weg van den deeze kerk naar S. Stefano Rotonde Raai een oude boog', de boog der burgemeefters genoemd. Men leeft �er nog den naam van Doiabella op. Niet ver van daar vertoonen zig eenige arcades met do-lifche pilafters en een hoofdgeftel, welken eenigen voornbsp;overblyffels der Curia Hoftilia, waar zig de Raad by ge-wigtige gelegenheden verzamelde, houden. Dog de ar-chitektuur is zo liegt, dat men ze naaiiwlyks voor overblyffels van een openbaar gebouw kan aanzien.

Mons De berg Palatinus, liggende tusfehen den Tiber en Cam-Talatinus pg vaccino, maakt tegenwoordig een deel uit van de

isimus, lyyk. Wy zullen het merkwaardigfte, dat hier omheen gelegen is, aanwyzen. Onder den berg was een foortnbsp;van grot, Lupercal genaamd, �t welk Evander omtrentnbsp;1250. jaar voor Chriftus aan Pan heiligde, en te gelyknbsp;de dien God in arkadien ter eere gehouden fpelen invoer-ds. Volgens �t verhaal van Ovidius hield zig de wolvin�nbsp;die Romulus en Remus gevoed had, daarin op; ennbsp;daarom ftond zo wel de Ficus ruminalis, als de by �t Ka-pitooi aangewezene groep der wolvin uit brons in de na-bimrfchap van dit hol. (*)

Eenigen zyn van meening, dat de Tempel van Jupitef Stator op �t Forum heeft geftaan; Nardini plaatft hco^

(?) Nardini meent, dat het digt by de drie gekaimeleerde Via Camj^o Vaccino byblatia Liberatrifle gewectt is.

DOOR ITALI� N.- Tif

wat verder op den wegnaar degroote-renbaan. Romu-XII. Wyk lus Woonde op de zyde des bergs, die tegens den Circusnbsp;33nlag, by de trappen, die men Pulcbri littoris grainsnbsp;heette. De hut, waarin hy zig als herder had opgehouden , bleef veele jaaren ter gedagtenis Haan. Dionyfiusnbsp;Halicarnairenfis getuigt, dat hy ze nog gezien heeftgt; ennbsp;dat zy altyd met dezelve bouwftoiFen, als hout en riet,nbsp;herfteld werd. �lindelyk bouwde men op deeze plaats, dienbsp;de zelve was waar de beide tweelingen gevonden wa-�en, een tempel voor Romulus, die nu de kerk van S.

De plaatfen, waar de oude helden der ftad Romen flegt en eenvouwdig gewoond hadden, werden naderhandnbsp;tot pragtige paleizen voor haare tyrannen veranderd. Au-guftus bezat op denPalatynfchen berg twee huizen, in hetnbsp;�ene, tegens het Forum Boarium, was hy geboren, in hetnbsp;andere woonde hy meer dan veertig jaar, zo weinignbsp;pragcig, dat hy zig des zomers en des winters mpt dezel-�ve kamers behielp. De regte plaats is niet bekend; mennbsp;ging �er egter over den Clivus facer of ViHorice naar tos,nbsp;die ten weften van deezen berg lag.

Tiberius vergrootte het huis van Auguftus,. en gaihetPaids d�r van buiten een fchoondere architektuur. (*) Toen weel-

%tonder werk met plaaten in folio uitgegevenII PaUz.z.0 de Ce-, waarin hy tragt, yit de oude overbiyffe!� die men 'er ziet, pian van 't ^elve te geeven. Zyn yver is te pryzen, dog, aannbsp;den anderen kant, kan men niet ontkennen, dat hy zyner inbeel-dingskragt dikwyls den teugel gevierd heeft. De oude bonwmeefters

REIS-BOEK

Bkne di graad lleegen, trok hy het Paleis uit tot aan �t Forum, lag trappen en groote galleryen aan, en rigtede zig in dennbsp;omtrek van het zelve eenen tempel op, waarin zyii ftand-beeld van goud ftond, en lag een brug van gemeenfchapnbsp;van daar met het Capitolium. Na zyn ombrengen deednbsp;Claudius doeze werken grootendeels weder afbreeken.nbsp;De dwaaze Nero ging met het bouwen tegen �t zuidennbsp;nog verder dan Caligula tegen �t noorden gedaan had, ennbsp;nam niet alleen het gantfche ftuk des bergs tegen dennbsp;Circus maximus, maar ook nog een deel van den Esqui-lynfchen berg in. Toen het groote gebouw, D�mnr tran~nbsp;Jitoria genaamd, afbrandde, deed hy het, onder dennbsp;naam van Domus aurea, veel koftbaarder weder opbou�nbsp;wen, wellts pragt Suetonius �n Tacitus niet genoeg be.nbsp;fchryven konden. Waar zig maar het oog heen wenddenbsp;^ag men niets dan goud, zilver, edele gefteentens, elpenbeen, en koftbaarheden, welken de dwingeland mee-rendeels van anderen geroofd had. Allerlei vcrbaazendenbsp;foorten van verkwifting waren hier gebezigd. Rondomnbsp;de eetzaalen liepen galleryen, van waar men de gaflennbsp;met bloemen en andere welriekende dingen beftrooide.nbsp;Dbmitiaan vergrootte het Keizerlyke Paleis nog meer,nbsp;en zogt op veele plaatfcn nieuwe fieraaden te brengen. (*)nbsp;Onder Commodus ontftond een zwaare brand in �t Paleis;nbsp;de fchade daardoor veroorzaakt tragteden Heliogabalus en

(#) Martial! s vleit deezen onwaard'gcn Keixer des wegens op een wyzc. iiii. 8.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^.

booR ITALI� N.

Imperii Romani genoemd. Dit heerlyke gebouw werd Rione di cindlyk by de plondering der Wandaalen, toen Alarik in ^^1�-�t jaar 409. Romen veroverd had , verwoeft; alleen blee-ven �er eenige overblyffels in de Farnefifche tuinen ftaan.

De Orti Farnefiani, oi Aq �Villa Farnefe, behoort den Koning van Napels, als erfgenaam van �t Farnefifchenbsp;huis, en beflaat byna den geheelen Palatynfchen berg.nbsp;t)e hoofdingang van �t Campo Vaccino heeft een portaalnbsp;Van Vignola�s architektuur; het welk, met dorifche zuilen ennbsp;EiiTen verfierd, maar voor �t overige van bocrfch werk is. Denbsp;houwkonfl: daarvan kan dienen tot een model van een wel-*angelegde poort. By den ingang ziet men onder een verdeknbsp;de bouwftofFen tot een triomfboog liggen, die zo dikwylsnbsp;een nieuwe paus bezit van �t Lateraan neemt, wordt op-gerigt. H'gt huis van Farnefe heeft den paus, alzo dienbsp;�er een foort van leenregt op beweert te hebben, telkens die eer bewezen. By de laatfte bezitneeming in �tnbsp;iaariy�p. maakte men, ter gelegenheid der oneenighedennbsp;�tet het huis van Bourbon, zwaarigheid; men Rond eg-ter de oprigting toe, dog het opfchrift werd veranderd.

Ay dit verdek ziet men eenige ftandbeelden, die Pau-lus III. uit het niet ver van hier liggend Amphitheater of �t Colifeo herwaards brengen deed.

Verder in den tuin is een rondte met haagen qjngeeven, in welker niflen middelmaatige Ratues ftaan. Een plattenbsp;�^tap leidt naar een aartige grot, welker portaal drie arka-*^^8 en twee kleine deuren heeft. In dit portaal Raat eennbsp;heeld van de jonge Agrippina, gekapt als eene Ceres, ennbsp;twee halve beelden van gevangenen, die in de ruinen vannbsp;t fteater van Pompejus gevonden werden. Een Torfonbsp;h'gt daar, zonder handen en voeten, geheel ongeagt,

oppen, een vaii eene Godin, en een van een roanlyke biift, zyti insge-gelyks ten aanzien der konft niet voorby te zien. Agrippina is zittend, met over malkandergeflagenbeenen, verbeeld. Haar mienen en houding bemyzen alle treurigheidnbsp;en zorg. Alzo het hoofd een portrait is, komt het nietnbsp;by de fchoonheden van een ideaal; anders ishctgcheclenbsp;beeld fchoon, het gewaad natuurlykgeplooid, enwegensnbsp;de doorfchynende onitrekken van het iraakte meefterlyknbsp;gewerkt. In aanzien der uitdrukking behoort deeze fta-tue onder de beften. De handen zyn aangemaakt.

Van dit portaal komt men in een vierkante zaal met eene grot in een nis. Plet ligt valt �er van boven in,nbsp;welk eene goede werking doet; en in �t algemeen is denbsp;aanlegging van deeze party vol van fmaak. In de zaalnbsp;met de fontein ftaan verfchen�den ftatues, als eene Griekinnbsp;met gekruld hair, een Eskulaap zonder oogappelen , dienbsp;yermoedelyk van een andere ftof geweeft zyn. Ditbeeidnbsp;werd op het eiland in den Tiber, waar deeze God eennbsp;tempel had, gevonden , en het piedeftal met het op�nbsp;fchrift is daar gebleeven. Verder ziet men hier eenenbsp;Venus Callipyge, eene Venus Marina, en de borftbeel-den van Marcus Aurelius en Commodus.

Op een open terras ziet men een fontein van Michael Angelo, de ftatues van Apollo, Bacchus, en Faunus.nbsp;Op den tweearmigen trap, die insgeiyks van Michaelnbsp;Angelo is, ftaan twee ftatues van wit marmer, die egternbsp;antiek zyn. Op het bovenfte terras liggen by de vogelhokken verfcheiden ft,ukken van oude hoofgeftellen, ka-piteelen, en zuilen, die meerendeels uit een tempel vannbsp;Neptunus herkoniitig zyn, cn toonen van eeaen tyd tsnbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n'S:

�500R ITALI� N. la�

sjezen, toen men nogbekwaame beeldhouwers had, dogxil, WyTc goede fmaak in de architektuur reeds in verval was. Rione ciinbsp;fieraaden aan de verdeelingen zyn te veel opgehoopt,nbsp;bederven het geheele werk.

De tuin is, gelyk de meeften teRomen, naar geen re-Sclmaatig beftek aangelegd, maar het bovenfte deel daar-beftaat uit laanen, en kleine bofchjes, waarin fon-*^einen liggen. Hy vervalt geheel, en wordt, fedeft by 3an den Koning van Napels is gekomen, bedroefd on*nbsp;derhouden. Van de hoogte heeft men een fchoon gezigtnbsp;'^'^�er �t met oude monumenten vervulde Campo Vaccino,nbsp;baar de ovetblyffels van den Tempel der Vrede, en�tnbsp;Colifeo, �nvelk hier van daan een majeftueus aanzien heeft.

In �t jaar 1720. werd in deezen tuin het bad van Au- Ruhienvan Suftus, nevens verfcheiden zaaien, ontdekt. Mennbsp;de^het navorsfehen verfcheide jaaren voort, en van denbsp;ftatues, basreli�fs, en andere dingen, die men �er vond,

Werd een gedeelte naar Parma gezonden , en de Kardinaal de Polignac kolt �er een gedeelte van geduiirend zyn gezantfehap te Romen. (*) Het opzigt over deeze na.nbsp;yorfchingen was den geleerden Bianchini, wiens boek

f'*�) DeCze Kardinaal heeft �o wel hierdoor als dooi andere ftuk-l'cn, in �t Paleis van Marius tusfehen Romen en Frafcara opgegra-, een treflyhe verzameling aangelegd, en die naar Parys gezon-Een gedeelte van dezelve heeft de titans regeerende Koning Pruiden voor 90000, livres, na den dood des Kardinaals, gc*

^�ftgt; en te Charlottenburg en Sans Soiici doen plaatfon. Het ove-quot;^�6� verkreeg de bekende Franfche beeldhouwer Adam, en na zyn �'^��yden in 't jaarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;werd het te Parys verkoft. Daar ondernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

een fchoone Ferfcus, en eene treflyke Venus. Alle de Fran-Ichcn Van fntj,]^ klaagden, dat men zulk een verzameling uitbet land gaan liet.

H 5

laa R E I S - B O E K

XII. Wyk ^ aangewezen hebben, opgedraagen, Eens dat hy met jRfone di zyne bedienden in de ruinen be-zig was, viel een gewe/fnbsp;en hy ftortte vyftien ellen diep ter neder. Alzo hynbsp;geen groot leed ontvangen had, eifchte hy een flambouw,nbsp;en befchouwde het vertrek, dat met fchilderyen in frefconbsp;verfierd was. Hy had eene ligte wonde bekomen, die innbsp;�t begin niet gevaarlyk fcheeii, dog egter oorzaak was,nbsp;dat hy twee jaaren daarna, als een martelaar der oudheden, overleed.

Men gaat naar beneden in drie zaaien, welker muuren op fonimigc plaatfen vyf ellen hoog zyn, en hooger opnbsp;anderen. De midddelfte zaal is zeer groot, enfehynttotnbsp;een voorplaats gediend te hebben. Die ter zyde tegennbsp;�t zuiden heeft aan �t einde een zwaar metfelwerk, en,nbsp;gelyk men meent, heeft zy tot een gerigtshof, of gehoorzaal gediend. De derde ligt geheel vol van puin.

Agtcr deeze drie zaaien liggen in een kleinen moestuin de zogenaamde baden van Livia, waarin men, dwars doornbsp;een deel ftruwellen, op cene zeer ongemakkelyke wysnbsp;komt. Zy beftaan uit kleine onderaardfche kamers. Hetnbsp;gewelf der cerftc is met loofwerk en verguldfels verfierd,nbsp;De tweede is in vakken met arabesques verdeeld, waaronder drie langwerpige Hukken op natten kalk zyn. Aannbsp;Iret gewelf ziet men eenige welgetekende beelden, dienbsp;ten deele goud op een blaauwen grond, ten deele blaauvVnbsp;op eenen gouden grond zyn. Alzo men met flambouwennbsp;in deeze kamers gaan moet, zo heeft de damp, die �er doornbsp;de menigte van nieuwsgierigen overvloedig in veroorzaaktnbsp;wordt, gemaakt, dat men weinig meer onderfcheidenkan�nbsp;en binnen weinig jaaren in �t geheel niets meer zal ku�'nbsp;nen zien. Deeze fchilderyen ftaan in raamennbsp;jafpis, lapislazuli, agaat, en andere koHbaare fteenen,

OR I T A L I E N. 123

�waaruit men van de verbaazende piagt in overige xn. Wyk eenigfins oordeelen kan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rimiedi

Aan den kant des bergs die tegens de groote renbaan komt, ziet men nog twee ryen arcades boven malkan-�^sr, en gangen, die den berg fchynen omvat te hebben.nbsp;Igt;aarboven op liggen de brokken van �tPaleis, vermengdnbsp;ttec allerlei laag hout, ciprelTen, en taxusboomen, �twelknbsp;3l!es t�zamen genomen een fchilderagtig gezigt maakt, �Cnbsp;zy men het van den berg zelven, of van den kant dernbsp;lenbaan beziet. Men kan zig^aar de beweegende tuinennbsp;Semiramis verbeelden. De verwifieling van hoogonbsp;laagc boomen, en gantfche hoopen van brokken,

Blaakt de fchoonfte liggingen, die een landfehapfehilder zyn {lukken zou kunnen brengen. De ftraat, dienbsp;^angs den muur der Villa door den triomfboog van Pitasnbsp;naar �t CoUfeo liep, heette oudtyds, naar meening- dernbsp;Antiquarii, F�cqs SarJalarius.

De V�laSpaia, die nu der familie van Magnani \.Qamp;hz-VilhSpi' hoort, beflaat ook een deed van �t voormaaligePaleis der'^'**nbsp;keizers op den berg. Men vertoont hier een antieke,

quot;^og geheel vernieuwde balkon, van dewelke, zo men nieent, de keizers het teken tot het aanvangen der fpelennbsp;in den Circus plegten te geeven. In �t huis zyn fchoonetnbsp;Aesko�s, onder anderen eene Venus met twee Cupidoos,nbsp;uit de fchool van Raphael fchynen te zyn.

MariaLiberatrice is eene kerk, ftaande aan den voetj_ Maria �alatynfchen bergs in �t Campo Vaccino. Zy wordt LifceraCri-Senoemd naar een vermeend wonderwerk, doer Paus�d*quot;nbsp;�^ylv'efter, onder aanroeping van Maria, verligt. In eennbsp;hol ter deezer plaatfe onthield zig een verfchrikkelykcnbsp;draak, die veele menfehen ombragt; de Paus begaf�ernbsp;naar toe, en floot niet zyn zegel, waarop een kruis

noriiis Lunghi. Het groote altaarfliik en de fchilderyon in de fakrifly zyn van den Franfchen fchilderParoceU Alsnbsp;men van hier langs -t Campo Vaccino gaat, ontmoet mennbsp;op drie plaatfen verfcheiden oude zuilen, van de welkennbsp;boven reeds gewag is 'gemaakt.

kerk, en w�rden door. de meelden voor overblvffels van Jupi-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Nardinl zoekt te bewyzen, dat zy van �t Comidum zyn. Zy zyn gellreept, van korinthifche order, en vannbsp;een treflyke evenredigheid. De kapiteelen zyn in eennbsp;groote manier gewerkt, het hoofdgeftel doet van nabynbsp;een goede werking, dog ziet �er van verre wat lomp uit.nbsp;De grootlle bewonderaars der Oudheid, die alle kleinig*nbsp;heden verheffen, willen hieruit befluiten, dat de Tempelnbsp;opeen liaaiiwe plaats moet geftaan hebben, alzo anders denbsp;de architekten zulk een hoofdgeftel niet zouden gekozennbsp;hebben. � De fieraaden kunnen niet-volmaakter gewerktnbsp;worden. Men ontdekt �er ten naafien by den zelven ftylnbsp;in, alsquot;aan de overblyffels van �t Forum Nervs, en denbsp;ionifche zuilen van �t theater van Marcellus. Deeze drienbsp;zuilen worden met regtvoor een der volkomenfte modellen der oude bouwkonft gehouden, endeswegensook vannbsp;de goede bouwmee�ers voormodellen in aanzien der even-� ledigheden en fieraaden aangenomen.

(**) De vermiarde Palladio heeft ze nevens andere in �t Can'P? Vaccino flaande zuilen in zyn werk over de bouwkonft juift afg�tr-kend, en met alle haate evenredigbed�n befthreven.

� R I T A L I E N,

�y het Tolhuis, tusfehen de befchteven zuilen en denxil, Wyk Tempel der Eendragt, ftaat nog een enkelde geftreeptenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

zuil van korinthifche order, welker kapiteel in lange na 20 fchoon niet is als die der reeds befchrevenen. Mennbsp;Vect niet tot welk een gebouw zy behoord hebbe, waarom Nolli ze ook blootlyk. met No. P25. aanwyft, zondernbsp;haar een naani te geeven. Sommigen houden ze voornbsp;eene kolom uit den Tempel der Eendragt, dog het isnbsp;veel waarfchynlyker, dat de agt volgenden daar toe behoord hebben,

De Dichitor Furius Camillus, die leefde in den tyd dat de Galli�rs Romen belegerden, bouwde reeds eenen Tempel voor de Eendragt, en Konftantyn vernieuwde dennbsp;zelvcn. Hy lag wat hooger dan de grond der Plaats,nbsp;waarop hy ftond, en diende fomtyds den Raad tot verga-derplaats. Men ziet �er agt zuilen van, zes van de welken de voorzyde uitmaaken, waarop nog een fiuk van

den gevel over is. De twee anderen vertoonen�c begin der zuilenry ter wederzyde. De kapiteelen zyn uit dori-fche en ionifche order te zamengefteld, en op alle viernbsp;de zyden zyn flaklynen. Aan de architraaf leeft men,

Senatus Populusque inandio corruptum reJiUuit. De kapiteelen cn zuilen zyn van verfchillende grootte. Het beeldwerk verdient over �t geheel niet veel lofs.

Verder tegen �t noorden van den Tempel der Eendragt Haan drie gekanneicerde korinthifche zuilen met een deelnbsp;Van �t hoofdgeftcl.(*) Zy maaken eenen hoek uit, zodat

middelfte een hoekztul fchynt gevveeft te zyn. Op de ^ene 2yde der fries ftaat reji�uit, en op de andere zynnbsp;*ftenkoppen en allerlei offergereedfehap uitgehouwen,

f*) Nu. 5, nbsp;nbsp;nbsp;yjj, Nolli,

126 R E I S - B o E K

�II. Wyk�ijs een bewys van de bekwaamheid des meefters gee-Rioni di ven. Men hoiidc deeze zuilen voor overblyffels eens �� ' Tempels van Jupiter Tonans, in den tyd van Auguilusnbsp;gemaakt, fchoon de architekttiur te konftig wil wezennbsp;voor dien tyd, toen men den eenvonwdigen ftyl, en ver-deelingen zonder beeldwerk verkoos.

S, Ti�duro. Nardini houdt de kerk van S. Teoioro of Tuta voor den Tempel van Jupiters Tonans, dog Venuti er, anderen, met meerder gronds, voor den ouden Tempel vannbsp;Romulus en Remiis, waarin de bronzen wolvin ftona,nbsp;die wy in �t Paleis der Confervatori aanweezen. Men zietnbsp;aan deezen ronden Tempel de oude eenvouwdigheid innbsp;den hoogden graad, alzo hy byna geene bouwkondigenbsp;iieraaden heeft. Hy was door�t van den Palatynfchen bergnbsp;afloopende met deenen en aarde vermengde water bynanbsp;vernield, en de kerk lag gantfeh woed, toen Clemens Xf.nbsp;ze deed herdellen. Aan de tribune ziet men oude moza�eken, en op het met marmer voorziene hoofdaltaar dennbsp;h. Theodoras in �t vuur door Zucchero.

S. Anajlam Van de by de kerk S. ,.^710^3/!o gelegen Plaats, het Forum hoarium genaamd, hebben wy reeds gehandeld.nbsp;De kerk is zeer oud van ooriprong, dog onder Urbaan

VIII. door Arigucci, een Florentyn, nieuw opgebonwd. Michael Angelo Cerruti heeft den marteldood der h. Ana-dada aan �t gewelf gefchilderd, en haar Ilandbeeld is vannbsp;Hercules Ferrata. Men ziet hier agt oude geftreepte zuilen van pavonazzetto. De eerde groote boog der kerknbsp;rud op twee zuilen van rood graniet, en aan den anderennbsp;boog boven het hoofdaltaar daan twee fchoone zuilen vannbsp;Afrikaanich marmer.

�n

DOOR ITALI� N.

en de Palatynfche en Aventynfche bergen, dat voorheen XII, Wyfe Vallis Martia heette. Tarquinius deed �er reeds wedloo-pen met wagens en paarden houden, en zitp'aatfen voor denbsp;aanfchouwers maaken. De lengte was 3. ftadien, of om-l�ent 825. fchreeden, en de breedte i. ftadie, of 285.nbsp;fchreeden, behalven de plaats der zitbanken, waarnbsp;300Q00. menfcben ruimte hadden. Men kent �er de gedaante van, uit de ligging der tuinen tusfchen S. Anaftafianbsp;en �t einde van den tuin Orto de' cerchi genaamd,nbsp;en uit eenig oud nog (taand muurwerk, �t welk vermoe.nbsp;delyk voor de zitplaatfen gediend heeft.

Auguftus rigtte in deezeRenbaan een obelisk op, Claudius maakte marmeren ftandplaatfen voor de paarden, en deed de eindpaalen vergulden. By den brand der ftad onder Nero leed dit gebouw zeer veel, weshalven Trajaannbsp;het nog pragtiger herftellen deed; en toen het weder begon te vervallen, moeft Marcus Aurelius het op nieuwnbsp;doen herftellen. Julius C$far deed voor de zitplaatfen innbsp;�t rond een graft 5. ellen breed graaven, om de aanfchou-Wers voor alle gevaar te beveiligen. De plaatfen daar denbsp;paarden Honden, waren gewelfd, en v/erden op een ge-S�ven teken op eenmaal geopend; daarop begonnen denbsp;''Wagens, waarvan �er telkens vier waren, te rennen, ennbsp;joegen zeven maal de Renbaan om.

Van buiten was de Circus met allerlei gewelfde winkels ^ttigeeven. in dezelven begon de outzaglyke brand dernbsp;onder Nero, die zes dagen duurde, en een grootnbsp;�^sel van Romen in de afch leide. Eenigen fchryven �ernbsp;Oorzaak van aan deezen dwingland toe; ten ininftennbsp;toonde hy zig zeer wel te vreede by die gelegenheid,nbsp;zeide vaa^^en over den brand vanTrojen op, en was verheugd eene nieuwe fiad te zullen kunnen bouwen, cn naar

128 R E I S . B o E Kj

XIL Wykzyneh naam noemen. Hy zond menfchen met fiambou-Rione di wen, die den brand nog meer vergrootten, wierp �er naderhand de fchuld van op de Chriftenen, en deed �ernbsp;eenige duizenden van ombrengen.

De Renbaan was door een langen muur, Spina genaamd, die met de twee eindpaalen, Metae, eindigde,-in twee deelen afgedeeld. Op de Spina ftonden twee obelisken. Aiiguftus deed een paar obelisken, 125.nbsp;Roomfche voeten hoog, uit Egipten komen, en plaat*nbsp;lie den eenen in �t Campus Martius, en den anderennbsp;in de groote Renbaan. De laatfte brak naderhand, ennbsp;Keizer Conftans rlgtede eenen nog grootercn op. Hynbsp;Haat thans by �t Lateraan , en die van Auguftus voornbsp;Porta del Popolo. Deeze is hedendaags hooger dan denbsp;ander, beiden hebben zy die hoogte niet, waarvan denbsp;Ouden fpreeken. Vermoedelyk is een Huk van de on-derfte breedte van beiden verloren gegaan. De Spina wasnbsp;verder met llandbeelden, altaaren, kleine kapellen, ennbsp;onder anderen ook met het altaar van Confus of den God-der raadflagen, bezet. Dit altaar Hond onder den grondnbsp;by den eindpaal, cn werd ontdekt, wanneer de fpelen ternbsp;gedagtenis van den roof der Sabynfche vrouwen gehoudennbsp;zouden wofdcn.

In deezen Circus werden niet alleen wedloopen van paarden, maar ook jagten van wilde dieren, als elefan-ten, tygers, en diergelyken, gehouden. Men telde binnen Romen vyftien renbaanen, waaronder nog het mee�nbsp;die van Caracalla in wezen is; dog deeze overtrofnbsp;f'clabmm, alien in den omtrek.

Het Velabnm lag tegens �t noorden voor de groot� Renbaan. Het was in �t begin een klein meer, dat

DOOR I TALI�N.

behield den ouden naam �, en is dezelve plaats waarop XII, Wyic S. Giorgio in Velabro ftaat. By de plegtige fpelennbsp;in de groote Renbaan weerden van �t Forum over �tnbsp;Velabrum en �t Forum Boarium tot in de Renbaan omgangen gehouden.

De Boog van Janus, of de Teifspel van dien God, lag Dg Boo^ by gemelde kerk van S. Giorgio. Hy beftaat uit viernbsp;boogen en even z� Veel zyden; vermoedlyk diende hynbsp;tot verzamelplaats van kooplieden en andere perfoonen,nbsp;die malkander ergens vinden wilden. Eenigen meenen,nbsp;dat het dezelve geweeft is, welken Livius aan Stertiniusnbsp;toefchrj'ft. De architektuur fchikt zig gedeeltelyk totnbsp;een begraafplaats, ten deele beter tot een triomfboog.

Aan de hoeken flaan vier fterke pilaars, en tusfehen elke twee altyd een boog, zo dat men in �t midden van �t gebouw naar de vier wereldgedeeltens zien kan. De ge-heele hoogte van onderen tot aan het bovenftc muurwerk

boven de kornis, dat van laater tyd fchynt te zyn, heeft twee ryen niflen boven malkander, die door een kornis,

Van malkanderd afgezonderd zyn. De ordonnantie van dit monument is goed; de evenredigheden tusfehen denbsp;Jnuuren en boogen, tusfehen de hoogte en breedte, verdienen goedkeuring. Dog uit de fieraadeu ontdekt mennbsp;ket afneemen van den goeden fmaak en de bouwkonft.

wel by de kerk van S. Giorgio. Deeze kleine triomf-Goad/m�-die eene vierkante opening heeft, werd voor Sep-^^^*' kmius Severus en zynen zoon Caracalia door dat gild op-gerigt. p)e architektuur en het beeldwerk beklappen ee-gt;ien ficgten fmaak. Het opfchrift zegt, dat hy aan �Cnbsp;einde van �t Forum,Boariuin geftaan heeft.

di Ripa. Semproni�s gebouwd is- Van �t oude muurwerk ziet c. Gtorgionbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

�t begin deezer eeuw vernieuwd. Zy praalt met twintig treflyke zuilen, waaronder twaalf van Egiptiich graniet,nbsp;viergekannelecrden van Parifch marmer, en vierkleindererinbsp;by �t groot altaar van zwart graniet zyn. Ter zyde ftaacnbsp;nog een vierkant ftuk eens muurs, �t welk de Antiqua-rii, die alles willen verklaaren, voor een ftuk van �tnbsp;huis van Numa uitgeeven.

Fontelnvan De Fontein, die naar de nabuurige kerk den bynaam S. George.^^j^ g_ eiorgio bekomen heeft, was de eertyds beroemde bron van Juturna. Men heeft �er thans een fabrieknbsp;van bordpapier aangelegd. Het water loopt naderhandnbsp;onder de a.irde heen in den Tiber. Dionyfius Halicar-naflenfis fchryft in zyn 6- boek, dat het Lacus Juturnsenbsp;aan den voet des Palatynfchen bergs lag; egter willennbsp;eenigen deeze fontein voor iets anders houden.

Niet ver van S. Giorgio by den boog van Janus ziet men den ingang van een gewelf, dat 375. fchreeden onder de aarde voortloopt, en in den Tiber uitkomt. Dit

is de Cieaca maxima van �t oude Romen. De kanaalen of rioolen ter afvoering der onreinigheden uit de ftad^nbsp;tegenwoordig Chiaviebe genaamd, behooren onder denbsp;fchoonfte borgerlyke fchikkingen der Romeinen. All�nbsp;kenders moeten het werk der gewelven bewonderen/nbsp;want die zyn uit groote ftukken van gehouwen fteene*^nbsp;t� zamen gefteld, zonder door kalk te zyn verbonden-Voor dat deeze gewelven te veel met puin toegeftop*^nbsp;waren, zou �er plaats voor een wagen, om �er doornbsp;ryden, in geweeft zyn. Meer diergelyke rioolen wat�'*

5�

�gt;0 0R I T A L I E N.

i�n de laage ggdeeltens der ftad tusfehen de Palatynfche, XII. Wyk, KapitolynfcHe,-en Quirinaalfche bergen, geleid. Zynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

^ie daarom van zo grooten ointrek-zyn inoeft. De oude �'arquinius \yas d? eerfte aanlegger daarvan. Naderhandnbsp;Ifferdea 'er, meer bygevoegd, en de ouden vergroot.

4gripga vermeerderde ze zodanig, dat Plinins zegt, dat hy onder Romen byna vaarbaare rivieren heeft aange-J?gd, die alles rvegvoerden wat haar in den wegkwam.nbsp;llen fchryft hem het kanaal toe, dat het water van denbsp;�ontein di Trevi by Ripetja in den Tiber voert.

De kerk S. Giovanni Battifla dccollato behoort aan acs.G'ovmni Voederfchap della Mijericordia, die uit Florentynen he-Battifta.nbsp;Haat; en wyl zy op zig genomen hebben alle inisdaadi-Sers ter dood te begeleiden, is daaruit het Roomfche 'nbsp;fpveekwoord.geboren, dat.het ijietgoedisdeFlorenty-Hc�s voor en agter zig te hebben. De altaaren der kerknbsp;hebben fchoone zuilen van bruin marmer, en goedenbsp;feltilderftukken van Salviati en andere meefters. Denbsp;liefhebbers van fchilderyen kunnen ook de digt daarbynbsp;gelegene kerk van S. Eligio, die op de plaats der oudenbsp;''ifchmarkt. Forum pijcatorium, ligt , bezigtigen.

�S- Gaiia heette eertyds Maria in Portico, wyl zy een S. Galla^ deel. beflaat van den ouden door Auguftus voor zyn ziifternbsp;Rebouwden- Ponicus O�avite- De voorzyde is van Mat-^i'ias de Rofli.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ziet �er twee engelen van gips

'velken, van brons gegoten, in de kapel van �th. Sa-l^rament der Pieterskerk zyn. By de kerk ligt een groot iiofpitaal voor armen, die geen heenkomen weeten.

S.Nic*

�Sa

XII. Wyk, 6. Niccoh in carcere heeft dien bynaam van de oude Rione di gexrangenis des Decemvirs Claudius gekreegeri, waarinnbsp;^ Ripa.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dogter haar moeder een tyd lang met melk uit haat

borfcen onderhield, alzo zy haar geene fpyzen brengen dorfl:. (*) De kerk heeft Jakob della Porta met eennbsp;goede vooKyde voorzien. Zy ruft op vier fchoone zuilen van wit marmer, en vier van Afrikaanfeb, die uit eennbsp;tempel van J�no herwaards gebragt zyn. Onderbet hoofdaltaar is een zeldzaame zark van zwart porfier, met tweenbsp;Egyptifche koppen. Het altaar van 'th. Sakrament is vannbsp;Baglioni; ook komt het fchilderftuk van hem.

De ruinen van �t Theater van Marcellas liggen meeren-deels op den grond van �t Paleis van Orfini en de daaibj^ behoorende gebouwen , tegen Piazza Montanara. Innbsp;oude tyden Hond daar de van Nuina gebouwde Tempelnbsp;van Janus. Aiiguflus trok het gebouw, �t welk 378-voet in de middellyn had, op den naam van den jongennbsp;Marcellus op. Een deel der gangen, die rondom denbsp;zitplaatfen liepen, beftaat l�og; bet overige, en �t toneel , zyn weg. Balthafar van Perugia, een tydgenootnbsp;van Raphael, leide het Paleis'Savelli op de ruinen aan.nbsp;Asn het overgebleven ftuk ziet men twee ryen arcades-boven malkander, die beneden van ionifche, en boven

(*1 Plinius r. 7. r. ^6, voegt �er by, dat men ter gedagtenis dee� zer daad op dc plaats der gevangenis een tempel aan de Pietas gequot;nbsp;bouwd heeft, waar, in zyn tyd, het theater van Marcellus ftond'nbsp;Anderen verhaalen, dat de dogter op die wys haaren vader innbsp;leeven behield, en verwarren bet geval veelligt mee dat van Cimor'nbsp;te Athenen. Ondertusichen het zyn, dat utc dat verwarrennbsp;benaaiuing van Carlta Konisina ont�aan is,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hien in Icalien

�'fankryJc aan alle die ftukken geeft, welken eeiien onden mJV^ 'tgevaiigenlmis, wienzyne dogter de borft eoerdkt, verbceideiu

DOOR ITALI� N.

� l^evens dlt;= dorifche zuilen half in de puin begraven. De kornis en de kapiteelen der laatften zyn byna te niet gegaan, dog de ionifche kornis heeft zig beter gehouden.

Uit de weinige overblyffels kan men wel opinaaken, dat het gebouw van den tyd is toen de fmaak der architek-tuur te Romen het zuiverfte was j dog zy zyn niet voldoende om daaruit een naauwkeurig plan te ontwerpen.

Het moet egter een pragtig werk gcweeft zyn, als men zig op de daarvan door Serlio en) Desgodets gegevennbsp;grondtekening verlaaten kan. (*) De zuilen hebben fier-lyke en edele evenredigheden, wel gefchikte uitfpron-gen en fchoorie kapiteelen. De nieuwe bouwmeeftersnbsp;kiezen de by dit Theather aangebragte evenredighedennbsp;meerendeels tot hun rigtfnoer, als zy gebruik maakcnnbsp;van dorifche en ionifche zuilen, inzonderheid wanneernbsp;zy ze boven malkander plaatfen,

Het Pollis Orjtni behoorde eertyds aan de familie van Paleis Or-Savclli. F.enigen mpenen dat het Theater vanMarceilus./*^^*' by de borgelyke oneenigheden der middeleeuwen in eennbsp;Ibort van flot, om zig te kunnen verdedigen, veranderdnbsp;is geworden, en dat daaruit dit Paleis ontftaan is. Opnbsp;de plaats in het zelve ziet men twee groote zarken met

Hun ontworpen giondtekening Is rond, daitentegen is die, Nolli in ^yn groote plan van Romen geeft, ovaal. Afsnbsp;hatflc juift was x�u men veeleer kunnen opmaaken, dat kiernbsp;amphitheater geftaan heeft , ?.!zo de amphitheaters eene lang-, en de theaters eene ronde gedaante hadden. Dog ditnbsp;^'^J'dt tegen de plaatfen der Ouden, volgens dc welken het hier ge�nbsp;*��en heef,.

RE rS-B 0 E K

XII. Wyk, basreli�fs, en een over den'ingang, waar�p fehermer?. Rime di u:et wilde heeften vegtende, zyn uitgehouwen. -Bovendonbsp;deur der zaal is een basreli�f van den boog van Marcusnbsp;Aurelius geplaatft, waarop men dien Keizer verbeeldnbsp;ziet. In de kamers is, behalvon verfcheiden buften, eennbsp;jnerkwaardige ftatue van Gajus Popilius. Het Paleisnbsp;praalde eertyds met heerlyke fciiiideryen, waaiwan egternbsp;niet veel meer voorhanden is. Ondertusfehen treft mennbsp;nog onder apderen volgende goede ftukken aan; eenennbsp;h. Hieronymus van Domenkhino; twee koppen vannbsp;Hannibal Caracci; de intreede van den Prins Savelli,nbsp;buitengewoonen Gezant des Keizers aan Paus Paiilus V.nbsp;van Tempefta; zyn gehoorkr/ging by denzelven, vannbsp;Pieter van Cortona ; het gaftinaal dat de Paus hemnbsp;gaf, van Domenichino ; een h. Hieronymus, en eennbsp;Alexander de Groote,' van Caravagio.

Ajowe* des Tibers, en daarom draagt de dertiende byzonderlyk irajtevere. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Het grootfte deel deezer wyk ligt op en aan den berg Janiculus, waarvan Anciis Martins bereids eennbsp;deel binnen de ftad trok. Het werd in oude tyden,nbsp;gelyk nog hedendaags , meeft van flegte lieden bewoond, Daar woonden veel ftoeldraagers, LeUuarii,

quot;door it alien. 135

visfcbers, looyers, en andere ambagtslieden; 00k wer-xlll.Wyk den hiei de flaaven vcrkoft. Men houdt tegenwoordignbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

de Trafteveiynen voor booze, ruwe, liftige knaapen; ^^^*'** de andere Romeinen zien hen met veragting aan, ennbsp;� neemen het byna als een fchimp' op als men bun diennbsp;Haam geeft. Zy manken, om zo te fpreeken, eennbsp;' byzonder volk uit, en zyn van ouds af ruftcloozenbsp;koppen geweeft.

Aan �t noorder eind der wyk Traftevere ligt de Porta di S. Spirito, anders del Borgo genaamd, welke Ut-Spirito.nbsp;haan VIII. door Sangallo deed aanleggen, toen hy ditnbsp;deel mede tot de ftad trok. Van deeze poort gaat eennbsp;fchoone lynreg'te ftraat byna 1800. fchreeden lang totnbsp;'aan de van Julius II. aangelegde Porta Settimiana.

S. Onofrio behoort den Hieronymieten, en is eene^^ Onofrio', merkwaardige kerk. Buiten boven de deur ziet men eennbsp;quot;Marienbecld, �t welk voor een ftuk van Domenichinonbsp;gehouden wordt, In de andere kapel ter regterhand, dienbsp;�aan Maria van Loretto geheiligd is, heeft Hannibalnbsp;Caracci het altaarlluk gefchilderd. Behalven dit heeftnbsp;de kerk nog andere merkwaardige Hukken. Buiten dennbsp;bekenden Engelfchen fchryver Barclai liggen hier tweenbsp;der grootfte Italiaanfche digters , naamlyk Torquatonbsp;TaiTo en Aleffandro Guidi begraven. In plaats dat mennbsp;deezen groeten digter heerlyke gedenktekenen heeftnbsp;opgerigt, leeft men alleen op eenen fteen, op den grond,nbsp;de woorden r

Torquati TaJT� ojja bic jacent ; boe ne nefcius rjfes bofpes, fratres bujus Ecclefice P- P- l�oi. Othtnbsp;I5PJ.

X\II. Wyk- Egter heeft men op den wand een lang opfchrift ter di 7,yne]; eere uitgehouwen. Digt daarby ligt, overeenkoin-' ftig zyner begeerte, (*) Guidi, even zo gemeen, dognbsp;met een niet minder lang opfchrift begraven.

In de bibliotheek van �t kloofler veitoonen de monniken niet alleen het borftbceld van Taflb, maar ook zyn fchryfgereedfchap, en_ een kleinen aarden pot. Op denbsp;plaats van binnen treft men fchoone fchilderftukken aan.nbsp;De vier eerften verbeelden het leeven van den h. Onu-phrius, en zyn van den Ridder d�Arpino, de overigennbsp;van Strada cn andere meefters. Men ziet hier ook eennbsp;Marienbeeld van Leonard da Vinei. Onder de buitenftenbsp;gallery heeft Domenichino drie Rukken, verbeeidendanbsp;den h. Hieronymus, gefchilderd, en in eene met marmernbsp;fraai verfierdc kapel ziet men eene geboorte van Chriftusnbsp;door Francifcus BalTano.

Hoogcr op den Janiculus ligt een landhuis van den Hertog Lcnti, van de architektuur van JuHus Romanus,nbsp;van wien. of ten minflcn uit wiens fchool veele fres-koos in dat gebouw zyn. Ook zyn �er eenige basreli�fs,nbsp;waaronder inzonderheid een treflyk gewerkte urne.nbsp;Paleis Sal- Paleis Salviati ligt aan de llraat della Lungara, ennbsp;viati. is, volgens de architebtuur van Nanni di Baccio Bigio,nbsp;een Florentyn, gebouwd. Het behoort, ten aanziennbsp;van de fchoone plaats en de vertrekken, onder de tref-lyklfo paleizen der Rad, cn verdient uit hoofde derhecr-lyke fchilderyen bezien te worden. De voornaamRennbsp;daarvan zyn de Zangberg en de negen Zanggodinnen van

('�) tn hot opfchrift ftast' Ut ^ ejmtl IIU in 'votis hahtttrnt, props tnirpnos Tor^uati dusrts conijuiefctrtt, Guidinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ia 't jaai 171*'

DOOR ITALI� N.

, waarvan de eerfte de moeder was van Cosmus, eer-Groothertog van Toskanen, en de andere van Paus I-eo XI. De opwekking van Lazarus, door Tintoret.

Eene Magdalena, van Hannibal Caracci, en een andere '^an Guido. Chriflus met de drie Mariaas van Paul Ve-�onefe, eene Maria van Sebaftiaan del Piombo , eenenbsp;diergelyke van Leonard da Vinei, Joannes in de woeftynnbsp;Van Bronzino, vier hiftorien uit het oude Teftament vannbsp;Andrea del Sarto, Chriftus gaande naar Golgatha doornbsp;Sodoma, Chriftus aan �t kruis van Bronzino, Gregorius XIII. nevens zyn neef, twee hooggefchatte ftukkennbsp;Van Domenichino. In de gehoorzaal heeft Morandi Ce-phalus met Aurora, en Thefeus met Ariadne, aan de zoldering gefchilderd. In de kapel is het gewelf van Salviati, en �t altaarftuk nevens de wanden van Santi dinbsp;Tito.

Het Paleis praalt ook met een aanmerkelyke menigte Van ftandbeelden en manneren bullen. De laatllen be-ioopen een getal van zes en ttvintig. Onder de eerftennbsp;Zyn voornaamlyk goed, eene Venus, een fchoone later,

Bacchus, Jupiter, Apollo, eenige Mufen, Nymfcn en Vellales. gene zeldzaamheid ziet men een antiekenbsp;Itraan van brons, die in den tuin van �t Paleis is op-Segraven.

Aa Farnejina, of Piccolo Farnefe, of Palazzo Farnefe Het �kleine Lungara, tot onderfcheiding. van �t groots Farnefi-

fche Paleis^ was eertyds een foort van landhuis der prins-Van Farnefe. Het is uit hoofde der Hukken van Raphael byna het vermaardlle van alle de Roomfehe palei-2611 gt; teij minften zal �er niet ligt een boek over defchil-I 5 nbsp;nbsp;nbsp;der-

XIII. W'/It c�erkonfl:', of de andere konften, zyn, waarin dit Paleis Rione di jjjgj. gedagt- worde. In de oude boeken wordt hetPa/es-* �zo Cbigi :genszmd-, om dat het een ryke bankier ondernbsp;Leo X. door Balthafar Peruzzi heeft doen bouwen. Hetnbsp;behoort, thans den Koning van Napels, en ligt in de na-buurfchap der v�onnaalige tuinen van Keizer Geta. Hetnbsp;�gebouw belhat uit een middeiftuk met twee vleugels, ennbsp;is van goede architektuur.

Door den hoofdingang komt men eensklaps in de zaalj waar zig de.groote Raphael door de Vergadering der Goden en de vermaarde bruiloft van Pfyche heeft vereeuwigd. Zyiie leerlingen Julius Roinanus, Raphael dalnbsp;Colle, Gaudentius Ferrari, Penni of il Fattore, hebbennbsp;hem�er de behulpzaame hand in .geboden. De zoldering isnbsp;vcrwulfd, waaruit hoeken en vakken ontitaan, ivclkernbsp;ribben met bloemkransfen op een blaauwen grond befchil-derd zyn. In deeze driehoekige vakken ziet men vier ennbsp;twintig fchilderyen, of groepen vaii beelden en kinderen,nbsp;en het grdote middelvak beftaat uit twee vierkante hoofd-fchilderyen.

Over �t geheel moet men van deeze geheele gallery zeggen, dat de zamenftelling voortreflyk en in den antieken fmaak is. De, tekening kan niet naauwkeurigernbsp;zyn, dog het koloriet valt een weinig in �t roode. Denbsp;gallery heeft veel geleden, eer men glazen in de opc-ningcn ftelde. Men droeg Karei Maratti het herftelleUnbsp;der fchade op; dog hy heeft de agtergronden doorgaansnbsp;te blaauw gefchilderd, waardoor zy te veel van de beehnbsp;den aflleeken.

Van gemelde vier cn twintig driekantige Hukken ftaan �er veertien in'de hoeken van �t gewelf, en verbeeld'^'�nbsp;Cupidoos, die verfcheiden eigenfchappen van Go^��

DOOR IT ALIEN.

�raagen. Zy bewyzen de vmgtbaarheid van�s meefters XIII. Wj-it geeft in (jg aftvifl�ting der ftellingen, dog zyn voor kin-^ren te gefpierd getekend. By hen ziet men vogels ennbsp;^�2ren, als zinbeelden der Goden, welker eigenfchap-zy draagcn. De dieren zyn van Jan Van Udine.

PV^y beginnen de befchryving met het eerfte ftuk ter linkerhand by den ingang. Een Cupid� vo�lt met zynnbsp;''inger of zyn pyl wel fcherp genoeg Is. Op de eenenbsp;^yde ziet men een Cupido in de wolken, en op de an^

^ere een paar vogels die trekkebekken. 2. Een'Cupido, k^n fchoone uitdrukking, met den blix�m yan Jupifernbsp;den adelaar. 3. Een andere met den drietand vannbsp;i^^ptuun en watervogelen. 4. Twee Cupidoos, waarvan de een Pluto�s gaffel, en de andere den Helhondnbsp;koudt; als tot Pluto�s eigenfehappen behoorende zietnbsp;tiien vledermuizen. 5. Een Genius, draagende. den de-en het fchild van Mars, nevens roofvogelen. o.Eennbsp;^'nd, draagende den boog en pylkoker van Apol; op denbsp;^^ire zyde is een zrvaluw , en op de andere een grypvo-7. Een Cupido met den vreedeftaf van Mercurius,nbsp;ekfters, als zinbeelden van de dievery en fnapagtig-8. Een Cupido met een wynftok en ranken, begeleid Van een panther, eigenfehappen van Bacchus.

Sgt;- Een Genius met de fluit van Pan; een uil door ande-vogels aangetaft. 10. Een kind, dat een fchild en helm draagt, ter zyde een roofvogel, en tweevo-gels vegteiide oin een kapelletje. U- Een ander kind,

�ct een helm en fchild. 12. Twee Cupidoos, fleepen-den knods van Hercules; beneden een Harpy met eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13. Een kind met de tangen den hamer

XIII. Wyk kleine vogels die een krekel opeeten. 14. Een Cupid�i Rione di genen leeuw en een zeepaard geleidende.

1. nbsp;nbsp;nbsp;Venus, die Pfyche aan Cupido wyH, op de welkenbsp;hy aanlegt; dog men moet de Pfyche �er by denken, wantnbsp;zy is niet in �t Huk. De zamenftelling is zwak, dog denbsp;tekening fchoon.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Cupido, die in weerwil zyner moeder, op Pfychenbsp;verheft, wyft haar aan de Bevalligheden, opdatzyzynenbsp;keus bewonderen mogen. Pfyche is weder niet in �tftuk.nbsp;De Bevalligheden zyii fchoon gegroepeerd, en van tref-lyke omtrekken, dog Cupido fchynt �er niet wel medenbsp;verbonden, en maar �er in te zyn, om eene plaats tenbsp;vullen. Eene der Bevalligheden is blondj de andei'0nbsp;cene bruine, en de derde msfehen beiden. De toonnbsp;in de vleefchkleuren is zeer aartig verwiffeld, en by denbsp;eene meer bloedryk dan by de andere. Inzonderheid be-v/ondert men den rug der eene. In �t koloriet van Cupido is niet zo veel konft; hy fchynt zo rood als eennbsp;kreeft, en ftyf in de tekening.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Venus, die zig by Juno en Ceres beklaagt, dat Zfnbsp;haar Pfyche verbergen. Het beeld van Venus is fchoon,nbsp;gelyk de Godin der liefde zyn moet. Het karakter iUnbsp;haar hoofd is groot en vol van uitdrukking. MeUnbsp;ziet dat Juno haar aantwoordt, en Ceres alleen aafl'nbsp;dagtig luiftert. Het kapfel der drie Godinnen kon ni�^nbsp;fchooner zyn.

4. nbsp;nbsp;nbsp;Venus gaat naar Jupiter, om hem te biddennbsp;hy Pfyche ftraife. Zy zit op eenen wagen metnbsp;duiven befpannen , die maar aan esn draad trekk^W'

Venus is fraai getekend; De wagen heeft wel een an- xill. 'Wyk tieke gedaante , dog valt niet behoorlyk in de oogen. Rione dinbsp;Het kapfel der Godin ftaat wel, en gelykt naar datnbsp;der hedendaagfche Napolitaanfche vrouwen omftreeksnbsp;Alola en Gaeta.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Venus bidt Jupiter Pfyche te ftraffen, met de houding van een menfch, dat ergens met yver om verzoekt. Het is niet de Jupiter van Homerus , metnbsp;zwarte hairen, maar hy heeft wit hair en een groenennbsp;baard. Hy zit op den adelaar, met den blixem ondernbsp;den arm, en fchynt over haar klagten aangedaan tcnbsp;zyn.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Mercurius, met een trompet in de hand, begeeftnbsp;zig op weg, om de bevelen van Jupiter te volvoeren.

Zyn beeld heeft eene treflyke ligte beweeging, dog fchynt niet jeugdig genoeg. De uitdrukkifag van het hoofdnbsp;heeft veel van baare fchoonheid door �t ophaaien verloren.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Pfyche, door twee mingodtjes gedragen, brengt d�nbsp;op bevel van Venus gehaalde doos van Proferpina. Zynbsp;is in alle opzigten fchoon, en met de mingodtjes wel gegroepeerd. De groote meefter, zeker van zynkonll,nbsp;heeft ze vlak van vooren, met haar volle aangezigt, vertoont. Zy flaat de oogen neder. Haar trekken zyn teder , de bekoorlykheid der jeugd is roet een houding yannbsp;verftand en onnozelheid verbonden. De gewaaden zynnbsp;^igt en eenvouwdig.

Haar houding toont vrees aan. Het hoofd ont-het wel niet aaa bevalligheid, dog het komt

REIS-BOEK

9. nbsp;nbsp;nbsp;Cupido verwerft van Jupiter verlof, Pfyche haarcnbsp;fchoonheid weder te geeven. Jupiter vat hem met denbsp;cene hand by de kin en kuil hem; De zamenftelling isnbsp;een regt mee�erftuk. De handeling kan niet jiiiher uitge-drukt zyn. Jupiter ziet �er uit als een teder gevoelendnbsp;oud man, zonder zyne deftigheid daardoor te verliezen,nbsp;en maakt een aartige overftelling met de onnozele jeugdnbsp;van Cupido,

10. nbsp;nbsp;nbsp;Mercurius brengt Pfyche naar den hemel. Beidenbsp;beelden ftaan naafi: malkander. Mercurius leidt ze jnetjnbsp;ecne hand, haaf onder den arm vattende, �t welk metnbsp;zyne Helling niet wel ftrookt.. . Het hoofd van Mercu-lius 'heeft veel fchoonheids, en zyn lyf is treflyk getekend. Pfyche is ligt gekleed , en heeft haar onfchui-dige bekoorlyke miene, die haar op elk ftuk kenbaarnbsp;maakt. Venus heeft altyd groote regelmaatige trekken,nbsp;dog niet 'het inneemende en bevallige van de andere.

De eerfte van de twee groote fchilderyen in het midden verveeldt Venus en Cupido, die haaren twift in de vergadering der Goden voordraagen.- Mercurius twyifeltnbsp;niet aan den goeden uitflag der zaak, en reikt Pfyche de,nbsp;fchaal met den godendrank over, die haar onlterflyk maa^nbsp;ken ZOU; Elke godheid is juift gekarakterizeerd, zowel,nbsp;wat de tekening als de eigenfehappen belangt. Venus,nbsp;haar zoop, en Jupiter vallen, als de hoofdbeelden., teitnbsp;eerften in het oog. In de hoofden der drie broeders�nbsp;Jupiter, Neptunus en Pluto, is iets gelykends, dog danbsp;uitdrukking verfehilt een weinig. In die van Juno ennbsp;Diana heerfcht het zelve wezen. Minerva is aartig, dog

Door ITALIE N.quot; nbsp;nbsp;nbsp;143

culcs beeft een trotfe houding, en Bacchus, in�t pro-3*��^ Cl.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 � Trojkvere.

koel. De .beide beelden der rivieren zyn in een grooten ftyl getekend , en die van Merciirius en Pfyche kuii-inbsp;nen niet fierlyker en. aangenaamer zyn uitgevoerd.

Het tweede groote ftuk verbeeldt het Godenmaal, waarby Cupido, en Pl'ychc aan tafel zitten. De. Bevalligheden be.nbsp;gieten ze met balfein, en de Uuren ftrooyen bloemen oyernbsp;de tafel. Venus maakt het feed vrolyk door dedansfen-de Zanggodinnen intebrengen. Op de zamenftalling vaknbsp;niets te berifpen; de groepen zpi fchoon en gelukkignbsp;�et malkander verbonden, dehoofdcn van Pfyche en Cupido voi yan bekoorlyklreid, de ftellingen der Bevallighedennbsp;Uuren verfcheiden en bevallig, cn de groep van Venusnbsp;met de Zanggodinnen is inzonderheid inneemend. (.*)

Op deeze gallery vojgt-een tweede, insgelyks van Raphael. 'Het gewelf, heeft, fchilderyen,. en valfche of ge-hchilderde ftukadoorfsls., die met veel fmaaks zyn .te pas fiebragt. Het werk is van.�s konftenaars eerden tyd, en

i'^) Behalven verfchciden bvxondore plaaten van enkcldc v��r-ulc cl�e�.� gaUeryquot;, door de'oudfte en vermaardile rneeflers, 'Is Mare Amonio en anderen, vervaardigd, vinden de Kef hebbersnbsp;^ gantfch� gallery in een byzorid�r werk voortreflyk mTeoper ge-^agr ; noKze di PJi^he e Armre dt^intctda Rtxfaelle nellanbsp;del Slgr.n Data di Parma, nel giardiao alia. Lan^ara , ijt-

Loggia contigna deil�ifrjfo PaUzzo, Bellori heeft deeze

in een byiondei werk, nevens dat van den idVeri 'meeller

'^s�kaan, befchreven, by wellre gelegenheid het rdeds is aan-jewezen. . nbsp;nbsp;nbsp;,

144

XIII. Wyk koH'it derlialven het reeds befchrevene op ver na niet by. Wy zullen maar het voornaamfte aanroeren. Aan

den muur ziet men e�n groot ftiik , verbeeldende Ga-lathea op de zee. Zy Haat in een fchelp, en words van dolfynen getrokken. Ecne Nereide gaat voor haarnbsp;uit, en eene volgt haar, zittende beiden op zeepaarden.nbsp;Een Triton blaart, en drie Cupidoos fchieten pylennbsp;op decze beelden. De manier van Raphael is hieinbsp;nog zo groot niet als in zyn laatcr werken, egternbsp;beerfcht �er veel uitdrukking in de koppen. Die vannbsp;Galathea is niet zo fchoon als die van de volgendenbsp;Nereide, die, gelyk ook de Triton by haar, onverbe-terlyk getekend is.

Aan den wand by de deur vertoont zig- een reusag-tige kop, dien Michael Angelo daar met houtskool getekend heeft. Uit agting voor dien vermaarden mee-rter heeft men hem laaten ftaan, en verhaalt de redennbsp;waarom hy dien gemaakt heeft, op tweederlei wyze.nbsp;Eenigen zeggen, dat hy gekomen zynde om Danielnbsp;van Volterra, die toen aan �t fchilderen van 't gewelfnbsp;bezig was, te bezoeken, en hcin niet vindende, diennbsp;kop getekend had, op dat men daaruit ZOU kunnennbsp;opmaaken, wie �er geweert was.. Anderen willen, datnbsp;hy, by afwezigheid van Raphael eens hier gekomennbsp;zynde, om zyn werk van de Galathea te bezien, diennbsp;reusagtigen kop op den muur getekend heeft, om dennbsp;ander te doen begrypen, dat hy zig aan een grootenbsp;manier gewennen, en die kleine, welke men in denbsp;Galathea ziet, verlaaten moert. Zy doen �er by, datnbsp;Raphael het gemaakt, en zig federt aan een grooter ftylnbsp;gewend heeft. Veelen trekken de geheele zaak innbsp;twyffel, en zien den kop voor te flegt getekend aan,

dsm

Roor ITALI� N*

Midden aan het gewelf ziet m�n de Nagt op ecnen ^agen met twee ftieren, Oen witten eneengeelen, be*nbsp;fpannen. Haar hoofd is treflyk. In een zeshoekig vaknbsp;Hercules, die met den leeuw vegt. Hy is wat jong, dognbsp;anders eeh fchoon beeld. In een ander vak Europa,nbsp;die den os een krans van violetten aandoet. tiaar beeldnbsp;Is in den antieken fmaak, rank en zagt getekend.

In een ander vertrek heeft men een gezigt van de dri� groote niffen van den Tempel derVreede, en van denbsp;pragtige zuilen van dien Tempel, die toen nog ftoiid.

Sebaftiaan del Pi�mbo fchilderde daar een Polyphemus in, die veel geleden heeft; Balthafar Peruzzi dehiflorienbsp;van Medufa, en de valfehe ftukadoorfels. Zy waren innbsp;'t begin zo natuurlyk, dat Titiaan zelf �er door bedroegen werd, en ze in �t eerft voor waar ftukadoorfel aanzag. In een bovenvertrek heeft Raphael de fmeedery vannbsp;Vulkaan boven een fchoorfteen gefchilderd. In een andere kamer ziet men de familie van Darius, en Roxanenbsp;Voor Alexander den Grooten, door Julius Romanus, ennbsp;verfcheiden andere fchilderyen van Hannibal Caraceinbsp;Sebaftiaan del Piombo, die Karei Maratti opgehaaldnbsp;heeft,

In dit Paleis zyn ook verfcheiden goede ilatues; een Venus Callipygjj^ jie ^eei- hoog gewaardeerd wordt, waar-egter de handen en voeten aangemaakt zyn; eennbsp;van Homerus, en een reusagtige kop van C�rar. Palds Cut^.

Het Paleis Corfini ligt tegens over het nu befchrevene,' is onder Clemens Xll. volgens de grondtekening vannbsp;gebouwd. Het is een der (choonften en ruimltennbsp;van geheel Romen; (Je tuin Ilrekt zig boven tot op dennbsp;IV. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;berg

I4� R E I S - B O E K.

Xm. Wykberg Janiculus. Het heette eertyds Riavi, en heeft aan fii Koningin Chriftina tot wooning gediend. Men zietnbsp;�in het Paleis_ den nieuwen fmaak der bouwkunde. Danbsp;binnenfte inrigting is goed, dog de bovenfte architektuurnbsp;wordt van de kenders niet gepreezen. De hoofdtrap valtnbsp;pragtig in �t oog, de kamers zyn groot, en met een hcer-lyke verzameiing van fchilderyen verfierd, (?) waaron-de volgenden verdienen aangemerkt te worden. gt;

Eene.jagt van den fluweelen Breughel. Hetlandfchapi� heerlyk. Eene verlooving van de h.Catharina van5ai�b Fer-rato,of volgens anderen van PaulVeronefe. De hoofden zynnbsp;vol bevalligheids, eh in de tekening ontdekt men veel vlyt.nbsp;Vier kleine landfehappen van Kafpar Pousfin, waarin d�nbsp;natuur we! zeer fchoon, dog niet van een zo inteieflan-te zyde, als in de ftukken van Nikolaas Pousfin voorge-fteld is. Een vleefchbank van Teniers. Jakob, metnbsp;zyne kudde naar Mefopotamien trekkende, van Cafti-glione, voortreflyk uitgevoerd. De h. Andreas van Ca-labrefe. De h. Baitholomsus, die gevild wordt, vannbsp;Lanfranco, kragtig gefchilderd, dog het voorwerp isnbsp;walglyk. Een jaager te paard met een handpaard, eennbsp;fchoon ftuk van Wouwerman. Een man met een pyp ennbsp;een bierkan, van Teniers. Een kragtig en los gefchilderdnbsp;flagveld van Bourguignon. Een groot, treflyk uitgevoerdnbsp;iandfchap met een waterval, het loof der boomen zeer

�en treft hier meer ftukken uit deNederlandfche fchool aand dan in eenig ander Paleis van Romen. Zjr zyn door de twc�nbsp;rrinsfen van Corfini, die in hun jeugd door de voornaanafte deelennbsp;van Europa gereisd hebben, opgekoft. By deeze gelegenheid is ooknbsp;de heerlyke verzameling van printen aangelegd, waarvan zo zzotnbsp;flonds meet.

Or ITALI� N. 147

�:hoon, van Kafpar Pousfin, Een kind met eene handxill. Wyk w den boezem van zyne moeder, van Caravagio. Een Rione dinbsp;i^eilige familie van Baroccio, waarin de Maria zeernbsp;Joklyk gefchilderd is.

Een trefiyke oude kop in profiel van Rapha�l. Plet hoofd van Paul III. voor zyn verkiezing tot Paus, vannbsp;Rapha�l, met een Titiaanfch koloriet. Herodias metnbsp;het hoofd van Joannes in den fchotel, een fchoon gekleurd en juift getekend ftuk van Guido. Noach, Godenbsp;Da den zondvloed zyn dankoffer toebrengende, door Pousfin. De h. Frandfeus, die op een krucifix wyft, eennbsp;fchoon uitgevoerd ftuk van Hannibal Caracci. Een paarnbsp;ftukken van Rubens, in den fmaak van Teniers, wmar-vanheteene een zittende vrouw met een beurs in de hand,nbsp;�n het andere eenige verkeerfpeelders verbeeldt. De h,

Auguftyn, die over de verborgenheid der Dric�enheid peinft, een ftuk vanGarofalo, wat droog, dog andersnbsp;fchoon uitgevoerd. Een fchoon hoofd van Chrift�snbsp;met de doornenkroon, van Guido. Het Campo Vaccino,

�n de overblyffels der Dioklctiaanfche baden, een paar Voortreflyke ftukken van Jan Paul Pannini.

Een fchoon moza�ek volgens Guid�, verbeeldende �ene vrouw, die op de elleboogen leunt. Het portraitnbsp;'l^an Paus Clemens XII. en zyh neef den Kardinaal Cor-fini, beiden ftaande. Men kan niets natuurlykers ziennbsp;'lan dit moza�ek ftuk, en moet daarover verbaasd ftaan,nbsp;konftig is het kantwerk uitgedrukt. Vier fchoonsnbsp;^reskoos, van de welken het eene een waterval, en hetnbsp;*^'^cre den V�fuviuS voorftelt, van den nog leevendennbsp;RmnCchen fchilder Lailemand, dat veel goedkeuring tonbsp;Romen gevonden heeft. Men ziet in dit Paleis eennbsp;Ueflyke anticffce ftatus van een gekJe�d� vrouw, die metnbsp;K 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� ds

MS ' K E I S - B 0 E K,

Men vindt verder in dit Paleis cenen h. Hieronymus, het portrait van Koning Filip II. en van den Kardinaalnbsp;Alexander Farnefe door Titiaan. Rembrand, doorhemnbsp;zelven gclchilderd. De geboorte van Maria door Ca-��cci, een heilige familie door Schidone, het kind Jefiisnbsp;met den kleinen Joannes van Cignani, eene Maria vannbsp;Del Salto. De vcrlooving van Maria , gelyk ook haarenbsp;geboorte, van Pieter van Cortona; een heilige familie vannbsp;van Parmegiano. Het portrait van den Kardinaal Ban-dini, nevens ecnige andere Hukken van Domenichino ennbsp;anderen meer.

De bibliotheek van dit Paleis is pragtig, talryk, en uitgezogt. Zy Haat elk ten gebruike open; de Prinsfennbsp;onderhouden ten dien einde een bibliothecarius; dog hetnbsp;hoofdopzigt is den geleerden Prelaat Bottari, van wiennbsp;wy by �t Mufeo Capitolino gefproken hebben, aanver^nbsp;troiiwd. De boeken zyn in zeven kamers, volgens denbsp;byzondere ilofFen, geplaatft. De daarmede verbonden verzameling van printen is onbetwiftbaar de gewigtigftanbsp;van geheel Italien. Schoon zy met die van den Koningnbsp;van Frankryk niet te vergelyken is, vindt men dognbsp;hier .menig ftuk, dat te vergeefs in de eerlle gezogtnbsp;wordt.

De tuin, by het Paleis liggende, Haat, gelyk de bibliotheek, tot ieders gebruik open. Hy is groot, en met aangenaame partyen, haagen, laanen, en bofchjetnbsp;voorzien; boven op den heuvel ftaat een fchoone tent.nbsp;In een bofchjc, dat in de gedaante van een amphitheate�nbsp;aangelegd is, vergaderen fomtyds de leden van de Aka-demie der Quirini openlyk, die zig bezig houden met iielt;lt;

5)0 011 IT A LI �N.

�nderzoek der oudheden vanPvomen.en wier opzigterdexill. Wyk Kardinaal Neri Coriini is.

�usfchcn ket Paleis Corfini en Spada ligt Ponte Siflo, die uit vier boogen beftaat, en in den ouden finaak,nbsp;fchoon niet eenvouwdig genoeg voor eene brug, ge-bomvd is. De briig heette eertyds Pons Jankulus. Sixtus IV. bouwde ze op, en zy wordt naar hem genoemd.

Aan �t einde van de (Iraat dcila Lungara ligt ter PiazzadeU hand een andere zeer breede, Piazza delle Fornaci gehe-^^ Foisaci.nbsp;ten, aan den opgang van den berg Janiculiis. Op denbsp;zelve liggen twaalf koornmoolens, de groote van Bene-diftus XIV. opgerigte tabakfabriek , een yzerw'erk, eennbsp;papier- en een oliemolen, en andere fabrieken, die allen van �t Jcqua Paola, dat van de groote fonteinnbsp;Van S. Pietro in Montorio afkoint,quot;^omgedreven worden. (*)

ll Bofco Parrajio, of de tuin waarin de bekende Aka-demie der Arkadiers haar vergaderingen houdt, ligt op de zelve hoogte, en formeert als een veldtheater. Eennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Roomfehe architekt, met naame Canevari, heeft �er de ��rdonnantie van gehad; Koning Joannes V. van Portugalnbsp;fchoot �er de penningen toe, en de thans regeerende Ko-ning Jofef deed hem in �t jaar 1769. nog meer ver-�fraayen.

De kerk van S. Pietro in Montorio heette eertyds in s. Pietro in Monte aureo, om dat de kleur van �t zand des bergs Janicu- -il^�Ktlt;?n�,

I*) Men heeft ia ItalSen geen windmoolens, liio daar, gelyk in Warme landen, geen aanhoudende winden waayen �, daarent�-gteven de in gr�otc menigte van de bergen afkomende r'.vi��nbsp;tCU gele�euheid genpeg um watermoedens aanceleggen.

R E-I S - B O E K

op ^'elks .top zy ftaat, geel is, of naar het goui Riane di trekt. Ferdinand de Katholyke en Ifabella, hebben zanbsp;Troj�etitre.Jqqj. architekt Pintelli doen bouwen, en Filip III.

T)eVerleer- Het geen deezer kerke ten aanzien der fchilderyen den lyking wawyoorrang boven alle de anderen te Romen geeft, is danbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� � Verheerlyking van Raphael, die voor het voornaamffa

ftuk der tvereld gqhouden wordt. (*) Het voorwerp is da Verheerlyking van Chriftiis op Thabor. Men ziet hemnbsp;in de lugt, en ter wederzyda Mofes en Elias; ondernbsp;Gaap verfcheiden apoftelen rondonr eenen bezetenen, dienbsp;^-enfcht door hun herGeld te worden. De zamenGel-ling van het Guk is fchoon; twee zo verfchillende handelingen konden niet beter verbonden worden. De af-wilTeling in de hoofden en de Gellingen bewyG des mee-Gers vriigtbaar genie. De karakters zyn vol van uitdrukking, en de klepderen eenvouw^dig en wel geplooid. Donbsp;tekening is juill, hpt ligtdonkere naauwkeurig betragt,

� j het koloriet pvereenGeinmend, en zo naar de natuur ge-fchikt, als men �t ip de minftc Hukken van Raphael aantreft, dog niet zeer, kragtig. In dep eepen hoek ziet jnen twee heiligen, waaronder Stepiranus, zonder datnbsp;men de reden ziet, waarom zy daar Gaan., indien hetnbsp;niet misfehien de befchermheiligen waren van den gce.-jje.n, die �t Guk hegfe doen maaken,

(*) De by 't Paleis Barberini aangehaalde kopy heeft hierin een Vo.ordeel boyen 't origineel. Men heeft vaa dit vermaarde ftufenbsp;plaaian van oude en nieuwe meefters, waaronder dat van Dotigny.nbsp;den voorrang verdient, Audran heeft het ook go'd ifl kejer jj;nbsp;k8|tf

Veelen hebben in dit meefteriluk, niet zonder grojid, XIII. Wyk dubbelde handeling berifpt; en deezc berifping Rione dinbsp;altyd plaats houden, al zoeken anderen Raphael �'nbsp;lt;^aardoor te verdedigen, dat de voorftelling met de fchriftnbsp;�vereen komt. ToenChriftus op den berg was, en hem denbsp;�poftelen daar afwagteden, bragt men eenen bezetenen totnbsp;�aun. Zywyzen naar de hoogte, omaantedi�den,.dathy, dienbsp;helpen kon, op den berg was. Indien dit al een misflagnbsp;is, benadeelt het de grootte der konft niet, die anders innbsp;lt;lit ftuk heerfcht. Deeze Verheeriyking was het laatftenbsp;'�'erk van deezen voortreflyken meeiler; men droeg hetnbsp;W zyn begraafnis als in triomf, en als het befte be-zyner onfterflykheid, om.

I^e eerfte kapel ter regterhand is met fchoone fchilde-lyeii voorzien, waarvan Michael Angelo de tekening ge-inaakt, en die hy ook zelf verbeterd heeft, na dat Se-baftiaan del Piombo ^es jaaren daaraan gearbeid bad.

Men zegt, dat hy �t deed om iets te hebben, dat den te zeer Reigenden roem van Raphael, op wien hy nydignbsp;�'''as, een wminig verduiftcren mogt. Het ftuJt verbeeldtnbsp;gcefl�ling van Chrillus, nevens veele anderen beel-*ien. In de vierde kapel heeft Vafari, op het fchoonenbsp;marmeren altaar, Ananias, die den jongen Paulus zien-den maakt, en zig zelven daarby gefchildcrd. De tekening is het beft van �t ftuk. De beelden der Gods-dienft en der Geregtigheid, en die aan �t graf van denbsp;�^tnilie Del Monte, nevens het andere beeldwerk, ko-van den vennaarden Ammanati, van wien by Flo-lejicen zo dikwyls gewaagd is.

kn de kapel van Joannes den Dooper ter fltnkerhaiid 2yn de fchilderyen van Salviati. De twee ftatiies van,

PeU�Us ca Paulus bewyzen de konft van Daniel van Vol-K 4 nbsp;nbsp;nbsp;terra*

152 R E I S - B O E U

en de beelden der f.vee tombes, zyn van Francifcus Baratta. De h. Francifcus, die de vonden ontv^angt,nbsp;in de lantfte kapel, is van Michael Angelo �pgegevengt;nbsp;en door Jan de Vechi uifgevoerd.

Op de plaats binnen �t kloofter ftaat een kleine ronde temp'el, op-zeftien dorifebe zuilen, van zwartgraniet,nbsp;met een koepel en ftatues. De architektuur is van Bramante, en van zo edelen fmaak, dat veelen �t niet innbsp;bedenken neemen, ze m�t de belde werken der Oudennbsp;te vergelyken. In de onderaardfehe-kapel hangt eennbsp;fchoon Huk van Guido-, de kniisfiging van Petrusnbsp;voorHelIende. Men toont hier de plaats aan, waarnbsp;hy den marteldood geleden heeft, ter gedagtenis waarvan Ferdinand de Katholyke deeze kapel heeft doennbsp;bouwen.

'Acquit Dc Fontein vm AcquaPaola is delaatflederdriehoofd-Faola. fonteinen van Romen, waarvan bereids twee befchre-ven zyn. Paulus V. deed ze van de bouwfloffen van �� Forum Nervee door Jan Fontana ophouwen, cn ten diennbsp;einde de waterleiding van Bracciano, die 35. ItaliaanfchCnbsp;mylen van de Had ligt, weder herftellen, tvaardoor danbsp;oord van den berg Janicnlus, van �t Vatikaan, en eennbsp;deel der Had aan geenc zyde' de bruggen, met waternbsp;voorzien werd, De meefteh houden deeze waterleiding voor �t ^qua Trajana, of het naderhand zo genaamde Aqua Aurelia, fchoon anderen ineencn, dat hetnbsp;�t Aqua A .gujlfi geweeft is.

Het gebouw beftaat uit drie groote cn twee kleine arcades. Uit de giooten vallen drie ftroomen in de on-dcrgcHeldc ruime kom, die men eerder eem vyver zon

I T A L I E N,

'Jit het Pauslyke wapen ontleende dieren, een draak een arend, gezet, die water fpuwen. Tusfchen denbsp;eades ftaan vyf zuilen van graniet, daarboven volgt eennbsp;attiek met het opfchrift, en eindlyk eep kap, waarinnbsp;twee engelen het Pauslyke wapen houden. De architek-tuur komt niet by die van de Fontana di Trevi; egternbsp;baart haar grootte en de menigte waters verbaazing.

Men hoort niet alleen haar geraas van verre, maar ziet ze ook door haare hoogte op eenen grooten af-ftand, en het is als of men drie beeken van den bergnbsp;ziet ftroomen. Zy heeft in deeze Hukken nergensnbsp;haars gelyk. Van de menigvuldige molens, die dit water omdryft, is reeds gefproken.

Agter de fontein ligt de van Paus Alexander Vll.Botan�fch? aangelegde kruidkundige tuin, Giardino de� Semplici.nbsp;het huis daarby geeft een ProfetTor der Sapienza , gc-duurende het goede jaargety , leffen over de kruidkunde.

Digt daarby is de Porta diS Pancrazio, die naar Ci-Porta diS, vita Vecchia op de voormaalige Fia Jturelia leidt. Zynbsp;ligt aan �t wefteinde der ftad, en van de Poort vannbsp;S. Laurens aan �t oofteinde derzelver omtrent 6500.nbsp;fchreeden af, waaruit men een begrip van de groottenbsp;van Romen maaken kan.

S. Pancrazio fuor delle mura ligt buiten de Poort 5. Panera Van dien naam, ter regterhand� op den flraatweg, die 2*�-^^crtyds Via ViteUia heette. De zuilen van het hoofd-�haar zyn van porfier. In den middelgang ftaan tweenbsp;preekftoelcn, insgelyks van porfier, die certyds gebruiktnbsp;'verden , om de Euangellen en Zendbrieven aan �tnbsp;volk voorteleezen, cn Ambonei heetten. By den eenen

REIS-BOEK

ziet njcn een groote antieke zuli van een byzonder g?* ftippeld marmer. Vier fchoone zuilen van graniel;nbsp;Haan buiten de kerk. Innocentius III. kroonde iij de^nbsp;zelve Petrus, Koning van Arragon, en Joannes XXU.nbsp;ontving hier Lodewyk, Koning van Napels.

Wy keeren weder in de ftad terug, om eenige minder aanmerkelyke kerken aan den voet van den Janiculus tanbsp;bezien. Niet ver van de fchoone kerk van S. Cecilisnbsp;ligt S. Margherita, die van Carlo Fontana gebouwd, eanbsp;met goede fchilderyen voorzien is.

Het dorifche portaal der kerk van S. GrifogOHO is vaa een manlyke architektuur. In �t fchip ziet men tweenbsp;ryen van pragtige granieten zuilen, die in de Naumachianbsp;van Auguftus, of in de baden van Severus, welken niet vernbsp;van hier lagen, geftaan hebben. Aan de fchoone zoldering heeft Guercino de hemelvaart des h. Giifogono�s mennbsp;een zeer kragtig koloriet gefchilderd.

Langs den Tiber ligt een tuin van de familie vanPam-fili, nevens een aartig huis, waarvan wy alleen gewaa-gen, om dat het by de Romeinen in een kwaaden reuk flaat, vermits de heerfchzugtige Ponna Olimpia^ ondernbsp;Paus Innocent X., daar gewoond heeft. Wat meer omlaag ziet men by laag water het muurwerk van de pilaa-ren der voormaalige brug, Pons Sublicius genoemd, dienbsp;door de' dapperheid van Horatius Codes in de Ro-meinfehe hifloricn is bekend geworden.

De fchoone kerk der Bencdidyner nonnen S. Ceeiliai� Trajievere, wil men, is op de plaats waar de h. Cecilianbsp;eertyds woonde, gebourvd. Zy hoort, uit hoofde haa-rer fchilderyen en monumenten, onder de voornaamlleiinbsp;van Romen. Het hoofdaltaar is van Parifch manner,nbsp;en Hiet vier antieke zwarte en witte zuilen van marmer

ver?

DOOR I T A L I E N. 155

Veifierd, Het beeld der h. Cecilia is v�n ,C?�1o Mader-XIII.Wyk ^'ggend, en in dezelve ftelling als men ze in �t -^yalleverffnbsp;gwonden heeft, Yoorgefteld. Het is dej.halven wel na-dog in een kleine manier gewerkt. Haar grafnbsp;^-^ftaat uit alabafter, jafpis, en agaat; de vloer is metnbsp;'dezelve, en andere Oollerfche gefteentens ingelegd. Uitnbsp;eerfle kapel ter regterhand gaat men in een kamer,nbsp;der b. Cecilia tot een bad zou gediend iiebben, ennbsp;'''3arin zy onthoofd zyn zou. Men ziet daarin, hehal-eenige landfehappen van Paal Bril, dp onthoofdingnbsp;krooning der heilige, door een onbpkcHden meefter,

Guido gezogt heeft nateaapen. Daar vpitoonen zig overblyffeib van een fchoon koloriet, Het hoofdnbsp;heilige is treflyk , en vaclligt naar Raphael geko'

Het graf van den. Kardinaal Sfondrato,- wien d(?eze haar meefte CeraaPen te danken.. heeft , � is- metnbsp;hefliykc beelden van Carlo Maderno� verfierd. Denbsp;^aafle kapel daaraan is van de architektuur van .Van-Het lichaam d^t h. Cecilia ruft onder al-van de kapel dWia Cogt;ifc{/t�Je in een zilveren zark,nbsp;gefchenk van Clemens VIII. na dat by van de jigtnbsp;gewordennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De vier altaarcn deezer kST

heeft Baglioni gefchilderd : zy zyn. met treiyks �^HitjuiekaiTen van Oofterfche lleenen vejficrd, Hiernbsp;^�anden altyd negentig lampen ter eere der heilige,nbsp;gaan de menigvuldige andere fchilderyen en ficraa-der kerk voorby, cn tekenen nog maar een groo.6nbsp;^�itiek grafteken aan van zonderlinge gedaante, �t welknbsp;plaats voor de kerk ftaat.

'Ie nabumfehap der kerke S. Maria deWOrto, wil 5. Maria �en, is eertyds de leerplaats van Porfenna. geweefl �rCa.

I5� REIS-BOEK

XIII. Wyk ten minften lagen h\t� de Prata Mucii, welken de R�-Rione di seinen aan Mucius Sc$vola, ter belooning zyner hellt;quot; 'quot;�dendaad omtrent Porfenna gepleegd, gefchonken hebben.nbsp;De kerk is naar �t plan van Julius Romanus, dog donbsp;voorzyde van Martin Lunghi gebouwd. Aan �t hoofdal.nbsp;taar, dat van de architektuur is van della Porta, heeftnbsp;Rrederik Zucchero de Verloving en Bezoeking van Ma-lia, en zyn broeder Thaddeiis de geboorte van ChrKnbsp;Rus gefchilderd, Op het zelve Raat een Marienbeeld,nbsp;4at uit een tuin herwaards gebragt is, en der kerk haa-ren naain gegeven heeft. Aan �t gewelf heeft Baglioninbsp;eenige hiftorien van Maria afgebeeld. In de cerfte kapelnbsp;ter regterhand is eene fchoone Verkondiging van Tad-deus Zucchero �p den muur gefchilderd. De andere kapel is van Frederik Zucchero, de derde van Baglioni,nbsp;de vierde, �n die van den h. Francifcus, van Nikolaasnbsp;Van Pefaro : in de andere kapellen ontbreekt het ooknbsp;niet aan goede ftukken.

$. Michele $ Michele a Ripa grande is een aanincrklyk hofpitaal ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voor weeskinderen, �t welk ook Q/p�zzo -^pojlolko ge-quot;

naamd wordt, by �t v/elk ClemensXI. een huis van verbetering voor losbandige jonge lieden, en ander ilegt volkje, en een gevangenis voor ontugtige vroiradieden,nbsp;aangelegd heeft. Plet gebouw-is zeer aanzienlyk, meetnbsp;dan 500. fchreeden lang , vier verdiepingen hoog , �gt;*nbsp;het nieuwe fbuk is van Carlo Fontana gebouwd. De in'nbsp;ftellingen van dit huis zyn treflyk; de kinderen wordc^tnbsp;tot het ambagt opgebragt, wmartoe zy liift toonen.nbsp;zy dat kennen, krygen zy op hun twintigfte jaar hunU�nbsp;vryheid, nevens egn oieuw kleed en twaalfdukaaten.nbsp;jongens, die zin in �t tekenen hebben, worden in denbsp;aangelegde groote tapytfabriek gebruikt, De in

5B00R ITALI� Ni �57

SebouTv geftigte lakenfabriek is niet minder aanmerklyk. XIII.Wv�X Ook vindt men hier een boekdrukkery. De tugtelingen Rione dinbsp;^'orden aan ander werk gezet. Men neemt in �t hofpi-Ook oude lieden, en dienftboden aan, die niet meernbsp;ftaat zyn hun koft te winnen. Dit gebouw ligt langsnbsp;kaai van den Tiber, die met boomen beplant is, ennbsp;aangenaame wandelplaats maakt. Deeze kaai wordtnbsp;Ripa grande genoemd , en is de haven waar de fche-fen van Oftia komende aanlanden , in plaats dat danbsp;Schepen der oude Romeinen hunne waaren aan de ande-zyde by den Aventynfchen berg, in de nabuurfchapnbsp;''an Monte Teftaccio, ontlaadden. Innocent XII. deednbsp;^et tolhuis, de magazynen, en de hal, waar men denbsp;'t'aaren bergt, bouwen.

Ey dit hofpitaal ligt Porta Portefe, by de welke de Porta Pof-groote weg begon, die Via Portuenfis hy Publius Viftor*?A-heet. Als men deeze poort inkomt, ligt niet ver daarvan daar, ter fdnkerhand,

S. Francefco a Ripa, en wel, gelyk de oudbeidkundi-S�. Francej-Sen meenen , tusfchcn de baden van Severus en de�'� i^tiinen van Carfar. In �t kloofter vertoont men denbsp;Vertiekken , daar de h. Francifcus geflapen heeft, dienbsp;in eene fchoon verfierde kapel veranderd zyn, en innbsp;de fakrifty het krucifix , dat fomtyds met den heilignbsp;fprak. In de kerk zyn goede fchilderyen en beeldwerk.

Op �t koor heeft D�Arpino den h. Francifcus in vernik-king gefchilderd. Verder ziet men hier de geboorte Van Maria, door Simon Vovet; Maria , het lyk vannbsp;^-briftus vailhoudende, wordt voor een ftuk van Hanni-Caracci uitgegeven. Op het graf van Laura Mat-rei 2iet men een fchoon antiek basreli�f.

REIS-BOEK

Rioni di veilde h. Lndovica Albertoni door Bernini. In den kop 2 V� ltS�UBTC

'heerfcht een goed karakter, d�g dc handen zyn niet fchoon. De drapery is zeer gezogt, en gelykt veeleernbsp;een zyden kleed, dan een wollen nonnengewaad. Hetnbsp;altaarftuk bov�n dit b��ld is van Baciccio. Het verbeeldt Maria, die der h. Anna het kind Jefus overgeeft;nbsp;Het profiel van Maria is fchoon, en de uitdrukking overnbsp;�t geheel gelukkig- getroffen , dog in de tekening zynnbsp;hier en daar inisflagen.

Mimachia Op de plaats, ivaar de kerk vaii S. Cojimto flaat, �^ugulli. jgg (jg Numacdidnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;waar tot een fpel zeegeveg-

ten vertoond werden. By dezelve lagen de tuinen van Cffifar, die hy tot een openbaare wandelplaats fchikte,nbsp;en in zyn� ulterften v/il aan �t Rooinfche volk maak-S.CoJlmam.xc. De nonnen van gedagte kerk vaii S. Cofimatonbsp;zyn vermaard van wegen de fraaye zyden bloemen,nbsp;die zy maaken. Men kan de natuur niet gelukkigernbsp;evenaaren. Zy werken tot een billyken prys. Eennbsp;fchoon� roos koft' drie paoli, en een kleine ruiker,nbsp;van dertig of veertig kleine bloemen, omtrent twe�nbsp;guldens.

Maria in Maria in Trijlcvere is de oudfte van alle de kerken 2raftevsre.g.^ji Maria gewyd, en reeds in �t jaar 224. geftigt; oinnbsp;die reden voert zy ook den titel van Bafilica. In oude tyden ftond hier de Tab�rha merhotia, waar de in-^nbsp;valides onderhouden werden. Clemens XI. deed in �tnbsp;begin deezer eeuw de kerk verfraayen, lag een portieknbsp;ihet zuilen van gtaniet voor dezelve aan,�en verfierdsnbsp;ze met de vier beelden vaa den h. Cornelius, Calix��nbsp;tus, Julius, en Calepodius, waarvan de twee eerftennbsp;van Franfche, en de laatftcn van Roomfche beeldhouwer^

DOOR ITALI� N.

Isn vaas, ten deele met chriftelyke, ten dcele ihet hei-Ar nbsp;nbsp;nbsp;rTrmiveti,

zuilen van rood en zwart graniet, die van verfchillen-dikte, hoogte, en kapiteelen zyn. De druitels zyti �ok brokken van oude kornilfen. Ongeagt deeze on-^^gelmaatigheid beeft de kerk een manlyk en eerwaar-*^ig aanzien. Op het groote altaar ziet men vier zuilennbsp;^an porfier, en het moza�ek aan de tribune heeft zignbsp;'''el gehouden, fchoon het reeds in �t jaar 1143. geblaakt is. Het vertoont Chriftus, Maria, de vier gehielde heiligen, en eenige anderen. Uit de twee ftedennbsp;Jbrufalem en Bethlehem komen de twaalf apoftelen.

moza�eken beneden zyn van laster tyden. Tot de ^childeryen aan �t gervelf van �t fehip heeft Domeni-hhino alle de tekeningen gemaakt, dog alleen de He-llielvaart van Maria met de engelen zelf gefchilderd-�^it ftuk doet een treflyke uitwerking. De zesde ka-Pfil ter regterhand is van de vinding van dienzelvennbsp;hieefter, en alleen het fchoone kind in den eenennbsp;dat bloemen ftrooit, van hem gefchilderd. Dsnbsp;hog leevende Kardinaal van York heeft een koftbaarnbsp;altaar en treflyk traliewerk daarin doen aanleggen.

Op de andere zyde der kerk ligt de van Onorio Lunghi ontw'orpene kapel des h. fakraments, waarin Pafqualenbsp;Cati het KonciUe van Trenten, en andere hiftorien vannbsp;Plus IV. gefchilderd heeft. De kapel van den h. Hieronymus heeft Gherardi in een byzonderen fmaak geordon-en het altaarftuk heeft hy vervaardigd. In deka-pel van den h. Joannes is het hoofdaltaarftuk van Antonio Catacci, en het gewelf van Nikolaas van Pefaro.

veels

i�o REIS-BOEK

twee vermaarde fchilders , Jan Lanfranco en Ciroferri dJt�^ST�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;**

�' �hier begraven. In de fakrifty heeft Hiacynthus Brandi den marteldood des h. Bisfcbops Frederik gefchilderd,nbsp;waarin men het ligt gelukkig gebruikt heeft. De fontein op de plaats voor de kerk, die een grooten voorraad aan water geeft, is van de architektuur van Carlonbsp;Fontana�

Mana del- -De kerk van Maria della Scala is van de architek-ia Scala, tuur van Francifcus van Volterra , en haare voorzydc van die van Mafchcrlno. Men vond op een trap eennbsp;wonderdaadig Marienbeeld, waarvan de kerk den naainnbsp;heeft. Boven de kerkdeur ziet men deswegens eertnbsp;beeld van Maria op trappen zittende^ door Valloni.nbsp;De eeifle kapel aan de regterhand is door een Hollander, Gerard Flondhorft, te Romen Gherardo dellanbsp;Notte genaamd, gefchilderd. In de vierde kapel zietnbsp;men twee basreli�fs, een van Slodtz, en �t ander vartnbsp;Filippo Valle. De fchoone tabernakel van koftiraarsnbsp;fteenen , en zeftien kleine zuilen van Oollerfcb jafpis,nbsp;zyn van de ordonnantie van Rainaidi. De kleine lla-tues van den h. Jofepbus en Thereila zyn uit de fchoolnbsp;van Bernini. D�ArpIno heeft de freskoos op het kootnbsp;gemaakt. In de kapel, waar �t gemelde Marienbeeldnbsp;ftaat, treft men een vanAlgardi vervaardigd grafteken aannbsp;van icinant uit het huis van' S. Croce. De fchildcryennbsp;aan de muuren der kerk en van �t koor komen van d�nbsp;hand van Broeder Lukas, een Nederlander, van de Kaf*nbsp;melietcrorder, welker de kerk toekomt�

DOOR ITALI� N. i6i

Rione di Borgo begrypt in zig den ointrek van het Va-^ikaan, en voert dien naam, om dat deezeWyk eertyds lt;1? voorflad was van Romen, en eerft door Sixtus V. totnbsp;de ftad getrokken werd, op dat het nieuwe Romen, zonbsp;quot;quot;el als het oude, veertien wyken hebben zoude. Hy gafnbsp;Eaar ten wapen een leeuw zittenden op een yzeren kift,nbsp;kiet het omfchrift: Figilat facri Tbefauri cuftos. Denbsp;leeuw is een zinfpeeling op den voormaaligen naam dernbsp;voorftad Citta Leonina, en hy bewaart den fchat van vyfnbsp;milli oenen, die deeze Paus in�tkafteelS. Angelo deed ternbsp;bewaaring brengen.

Van het Vatikaanfche Paleis en dePieterskerk is reeds gehandeld. De Vatikaanfche berg kreeg , volgens ge-^quot;'genis van Gellius , dien naam naar de godfpraaken,nbsp;^oticinia, die hier gegeven werden. Het Campus Vati-canus was de vlakte, welke deeze Wyk beflaat, of denbsp;van de brug van S. Angelo tot de Pieterskerk. Mennbsp;heeft dit; oord eertyds voor ongezond gehouden , gelyknbsp;het nog hedendaags is. Hier lagen de tuinen van Neronbsp;en zyn renbaan, waarin de obelisk ftond, die nu voornbsp;�de Pieterskerk ftaat. By de grondlegging van die kerknbsp;Onder Paulus V. vond men duidelyke fpooren van 't omnbsp;muurwerk; de iangte der renbaan bedroeg 495. en denbsp;hreedte 2^5. Franfche voeten. Deeze renbaan was denbsp;Rhoiiwpijgjg, waar deeze wreedaard de grootfte gruwzaamheden aan de Cbriftenen oeffende, en ze ten deelenbsp;IV. DEEt,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

REIS-�OEK

telen deed. Zyne tuinen paalden tegen de reirbaan, en lagen tusfehen den Tiber en de Pieterskerk. Zynbsp;hadden te vooren Caligula, en Nero�s moeder toebehoord.

Trmmpha- Vatikaan ; voorheen lag by S. Spirito de Pons Trium-pbalis, die van de vlakte voor �t Vatikaan, Campus Triumpialis, den naam gekregen heeft. Men ziet �ernbsp;nog, omtrent 300. fchreeden van Posite S. Angelo, eeni-ge ruinen van.

De vermaarde Ponte S. Angelo is 300. voet lang. De oude naam was Pons Aelius, om dat Keizer Ae-lius Hadriantis die brug vlak over zyn pragtig grafteken aanleide. Toen dat monument in de zesdenbsp;eeuw den naam van den Engelenburgt, Caflell� di S.nbsp;Angelo, kreeg, werd de brug de Engelenbrug, Pontenbsp;S. Angelo, genaamd. Zy beflaat uit vyf boogen, en isnbsp;van eene manlyke Hevige architektuur. De fieraadennbsp;zyn van Bernini's vinding, ten tyde van Clemens IX.nbsp;In �t jubeljaar van 1450. viel �er een Huk van in, op eennbsp;dag dat het gedrang der menfehen, die uit de Pieterskerk kwamen, te groot was, en omtrent 200. perfoo-neu verloeren �t leeven. De yzereri leuning met denbsp;op zekere afftanden gefielde piedefials, waarop beelden ftaan, doet, als men op de brug is, eene aartigunbsp;uitwerking, fchoon men. zou kunnen tegenwerpen, datnbsp;dceze fieraaden, voor het eenvouwdige karakter, datnbsp;aan een brug eigen is, te veel gezogt zyn. Aan �tnbsp;begin der brugge ftaan de Apoftelen Petrus en Paulus-

De twee groote marineren engelen, van de welken ulk

een

DOOR I T A L I � N.

�en werktuig van 't lyden houdt * zyn door de leetlin- XIV. Wyk g^n van Bernini naar de tekening van hunnen mecfternbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

g^fflaakt, dog niet wel uitgevallen. Men ontdekt �er ^ groote gewaaden en de overige gebreken van denbsp;��rninifche fchool aan;

De Engelenburgt ,� Cajiello di S. Angelo ^ in �t LatynEngel�ti-^oles Hadriani genaamd, werd van Keizer Hadriaan^�*^^** tot een begraafplaats voor zig, tegen over die vannbsp;Auguftus , aan gindszyde den Tiber, gebouwd. Ditnbsp;praalgraf was, gelyk het andere, van onderen vierkant,nbsp;daarop ftond een ronde met marmer bekleede toren,nbsp;die met ftatues, paarden, wagens , en den bronzennbsp;Pynappel (*) verficrd was. Rondom ging een colon- ,

^ade, waarvan de zuilen naar de Pauluskerk gebragt 2yn. Van binnen was een wenteltrap, die zo vlaknbsp;dat men met een rytuig kon naar boven ryden;

Van wegen de ongemeene llerkte der muuren is dit gebouw ten tyde van Belifarius en van den kryg metnbsp;de Gothen, gelyk ook by de burgerlyke onluften dernbsp;middeleeuwen, tot eene citadel gebruikt, en verfchei-denmaalen belegerd geweeft.

De h. Gregorius, die veele dingen in zyn fchriften Opgeeft, welken ieder juift zo blindlings niet zal aan-neemen, verhaalt, dat hem, geduurende de peft, wanneer

i**) Dit is de reden, dat men den Engelenburgt forowylen oofc ^��CM di CrefcenX-io genoemd vindt, alzo een zekere Crefccntius Noanbsp;mcntanus in �t jaar 9iS- dan zelven betnagtigde, en 'er zig eeni-,nbsp;gen tyd binnen verdedigde, tot dat Keizer Otto III, hem daaruitnbsp;verjoeji

104 R E I S-B O � K

gel op het graf van Hadriaan verfcheen, die een zwaard, ten blyke dat Gods toorn bevreedigd was, in de fchedenbsp;ftak, waarom hy dat gebouw den naam van den Engelen-burgt gaf. Om die reden heeft men op de fpits daarvannbsp;eenen bronzen engel gezet. Paus Urbaan VIII. gaf �ernbsp;het krygzugiig aanzien aan, dat het nu heeft, deednbsp;baftions opwerpen , graften graaven, gefchut gieten,nbsp;en op de wallen planten , en een tuighuis aanleggen.

In de groote zaal heeft Pierin del Vaga verfcheiden hillorien gefchilderd. In andere vertrekken ziet mennbsp;eenige Hukken van Julius Romanus en andere goedenbsp;meefters. In het zogenaamde Belvedere, waaruit hetnbsp;gezigt verruklyk is, heeft Rafa�llo di Monte Luponbsp;aartige ftukadoorfels vervaardigd, en Sicciolante de fchil-deryen gemaakt. Men ziet ook eenige antieke Ratuesnbsp;en builen. In de geweerkamer zyn, zo men wil, voornbsp;6000. mannen wapenen, dog, buiten eenig verboden geweer, is �er niets byzonders te zien. Het gewelf,nbsp;waarin de Kardinaal CarafFa, die zig te veel magts aan-gemaatigd had, onder Plus IV. geworgd werd, is daarom merkwaardig, dat de Kardinaalen het federt dien tydnbsp;zo ver gebragt hebben, dat de Paus geenen Kardinaal,nbsp;zonder over de zaak van te vooren met het geheelsnbsp;kollegie te hebben geraadpleegd, aan �t leeven komennbsp;kan.

Sixtus V. lelde hier vyf millioenen als eenen fchaf ter neder, die alleen in den uiterften nood aangetallfnbsp;cn zodra mooglyk weder op zyn plaats gebragt mot*'nbsp;worden. Het gemeen verbeeldt zig, dat dat geit noSnbsp;voorhanden is, dog de andere Romeinen tWyffelennbsp;hartig aan. Egter zal �er nog een aanzienlyke fornin�

POOR I T A L I E N.

zyn, wylmenin�tjaari764. by den grooten hongersnood XIV. Wyk zyne toevlugt tot dezelve nam. De Pauslyke kleinodi�n, dtnbsp;3ls de driedubbelde kroon en dlergelyken, de gewigtigftenbsp;dokumenten, als de origineele bullen , de aktens vannbsp;verfcheiden koncilien, worden hier ook bewaard. Denbsp;Engelenburgt is het verblyf der Pauslyke flaatsgevange-Hen, en als de Paus op �t uiterile ligt, worden �er allenbsp;de gevangenen naartoe gebragt, op dat het volk by denbsp;venvarringen, die ter gelegenheid van �s Pauzen overly-den ontftaan mogten, niet tragte, hen in vryheid te Hellen.

Op den toren van den Engelenburgt wordt jaarlyks, op het feefl: van den Apoftel Petrus en van de krooningnbsp;des Pauzen, een vuurwerk afgefloken, waartoe geen be �nbsp;kwaamer plaats kan worden uitgedagt, alzo deeze Vannbsp;alle kanten in �t oog valt. Inzonderheid vertoont zigdenbsp;zogenaamde Girandola, of paauwenftaart, die ten befluitenbsp;dient, zeer heerlyk. Vierduizend vuurpylen vliegen tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

gelyk in de lugt, en vervullen ze, terwyl zy zig naar slle kanten verfpreiden, met eenen vuurigen regen, dienbsp;niet een geweldig geratel ophoudt.

Van �t Vatikaan gaat een bedekte gang, 1500. fchree-den lang, met kleine venfteren voorzien , ndar den Engelenburgt, welken Alexander VI., die zig misfchien niet v��l goeds bewuft was, omtrent het jaar 1500. totnbsp;zyne veiligheid deed aanleggen. De Pauzen kunnen daardoor van �tVatikaan, zonder gezien te worden, hun toe-'dugt naar den Engelenburgt neemen, �t welk Clemens VII.nbsp;gelukkig te pas kwam, toen de Keizerlyke troepen in �tnbsp;1527. Romen overrompelden en plunderden. Alennbsp;heeft van den Engelenburgt een aangenaam uitzigt overnbsp;de Had Qn landftreek van Romen.

L 3 nbsp;nbsp;nbsp;Het

REIS-BOEK

^IV. Wyk Het graf van den Jongen Scipio Africanus beftond uit Rione di een piramide, gelyk die vanCeftius by MonteTeftaccio,nbsp;Sorgo,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;grooteren omtrek, en lag by Maria Tranfpontina

Africanus. liet graf van �t geflagt der Sdpioos aan de Via Appia, waarvan Cicero fpreekt, werd verinoedelyk eerft lang nanbsp;den dood der beide Scipiones Africani, door hun nakome-lingfchap, gebouwd. Dit, waarvan wy fpreeken, ziet mennbsp;op de bronzen deuren der Pieterskerk afgebeeW. Alexander VI. deed deeze piramide afbreeken, en met het marmernbsp;eene plaats in een gebouw plaveyen. Deeze Paus had, bynbsp;zyne overige kwaade eigenlchappen, nog die van geenennbsp;fmaak te hebben , en zig weinig te bekommeren overnbsp;�t behoud der oude gedenkftukken, Alexander VII,nbsp;die 150. jaaren laater regeerde, dagt in deeze opzigtennbsp;veel edelmoediger.

De kerk van Maria Tranjpofvtina ligt op de ftraat Sorgo nuovo, ten halven wege den Engelcnburgt en de Pieterskerk. 2y is het meeft voor haare fchoonheid aan Paus Sixtus V. verfchuldigd. De voorzyde is van de ar-chitektuur van Sallullius Peruzzi, een zoon vanBalthafarnbsp;van Siena. Het hoofdaltaar is van Carlo Fontana, ennbsp;ryk aan marmer en brons. De tabernakel pronkt metnbsp;agaat en kornalyn. Men vindt in de kerk goede fchilderyennbsp;van den Ridder d�Arpino, Rosfetti, Puccini, en Ricci. Denbsp;marmeren zuilen, waaraan Petrus en Paulus gegeesfeld werden, ftaanin deeze kerk. Het ontbreekt bier ook niet aannbsp;merkwaardige gedenkftukken. Onder anderen ligt hier denbsp;vermaarde Roomfche werktuigkundige Nikolaas Zabagiia,nbsp;van wien wy by de Pieterskerkgefprokenhebben, begraven. (*)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het

Het CillegM ie� Penitenziere di S. Pietro wordt vanxiV.Wyk '^�ftien Jefuieten bewoond, die in evenzo veel taaien R�One dinbsp;de biegt in de Pieterskerk van de pilgrims afneeinennbsp;moeten. Men ziet de biegtftoelen in den flinker kruisgang dier kerk, met een opfchrift, voor avelkc taal denbsp;ftoel gefchikt is. Vader lionorius Fabri, een vermaardnbsp;wiskundige, heeft dit buis een aanzienlyke bibliotheeknbsp;nagelaten.

H�t Qfpizio degli eretici convertiti noemen wy alleen deswegens, om dat in dit huis voormaals de beroemdenbsp;Raphael, die �er in 't jaar 1520. overleed, en de Koningin van Cyprus, Charlotte, gewoond hebben,

De Pieterskerk is boven befchreven, alleen moeten wy opmerken het weinige dat �er omftreeks ligt. In dee-ze nabuurfchap zyn vyf poorten, drie legen �t noorden.

Porto, di Cajlello, Porta 4ngelica, en de kleine poort in den Vatikaanfehen tuin, en twee tegen �t zuiden, naam-iyk Porta Fahrica en de Cavalleggieri. (*)

De voorheen vermaarde Praia Quinamp;ia zyn op dePrata vlakte te zoeken, die buiten de Porta Caftello voornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Engelenburgt ligt. Hier rvas het, dat de Roineinfche held Ludus Quindius bezig was, zyn land zelf te ploegen, toen hy tot Di�ator van Romen werd verkoren,

nef *rtis urehiteSonict peritos machinationtim inventhne ac facilitate, magna mbit mm admiratime , faperavit. Vir fnit cnm antilt;]�l iKorh,nbsp;turn a pecm.id aviditatt ac laxu alieuas. Hy overleed in 17S�- mnbsp;zyn 86. jaar.

(*) Zy heeft den naam naar het digt by liggende gebouw der Vauslyke lyfwagt re p.anrd, als de Paus zig in�tVatikaan onthoudt.

t6% R E I S - B o E K

cn waar naar toe hy ook terug keerde tot het waarnec-uien van dezelve bezigheid, na dat hy den vyand overwonnen , en de vryheid zyns vaderlands in zekerheid gefteld had.

De kleine kerk van Maria in Campo Santo heeft niet veel merkwaardigs. In dezelve ligt Jakob vanHaafe, eennbsp;Antwerpfch fchilder, die door zyn werk te Romen zeernbsp;geagt geworden was, begraven. Men ziet op zyn grafnbsp;een marmeren weenend kind van Frans Quesnoy,�twelknbsp;niet fchoonder zou kunnen zyn.

Het Paleis der Jnquijitie ligt by de Plaats vanS. Pieter. Men houdt deeze regtbank te Romen niet voor zo ver-fchriklyk als daarbuiten, wyl zy in de ftad niet veel beduiden wil. Paulus III. rigtte ze op in �t jaar 1536. ennbsp;Piiis V. bragt ze in dit gebouw over, waarin de Paternbsp;Inquijitor, of de KommilTaris der Inquifitie, met eenigenbsp;Dominikaners, en een Prelaat als byzitter, woonen.

Giardino, of Villa Barberini, ligt agter de colonnade der S. Pieter.splaats, en bellaat een groote ruimte, waarnbsp;eertyds het Palatiolum of kleine Paleis lag, uit het welknbsp;de wreedaard Nero zyn gezigt met het lyden der Chrifte-nen in de renbaan verzadigde. Men ziet hier nog eenige overblyffels van baden, en in het gebouw goede fchil-deryen, nevens allerlei door Raphaels leerlingen befchil-derde vaten van faycnce en fchoone vaazen. De tuin isnbsp;aartig aangelegd, en valt door zyn hooge boomen, alsnbsp;men naar de Pieterskerk gaat, in 't oog.

Van hethofpitaal desH. Geefts, Mrcbiofpedale genaamd, heeft de gantfche nabuurfchap den naam van Borgo di S.nbsp;Spirito gekreegen. Het is zeer ryk, en van zo grootennbsp;omtrek, dat �er geftadig over de duizend menfehen in on-derhoudejj worden. De daarby hoorende kerk heet S,

ijooR ITALI� N.

Spirito in Sasjia, wyl Karei de Groote gezegd wordt hiei'XlV. Wy^ �^^�1 Saxeren een verblyf te hebben aangewezen. Zy Rion^ dinbsp;met het hofpitaal onder 't opzigt van de order dernbsp;^orpitaliers, die als wereidlyke priefters gekleed gaan,

�P de borft een wit kruis draagen, en wier vierde gelofte het hofpitaal te bezorgen. Innocent III. lei in �t jaarnbsp;^ ip8. den grondflag voor dit hofpitaal; vervolgens is hetnbsp;door de volgende Pauzen en byzonderemaakingentotzyunbsp;tegenwoordige grootte aangewaffen.

�en andere is voor aanfteekende ziektens, en eene derde Voor gewonde menfehen gefchikt. Priefters en edellieden worden in een byzonder hofpitaal ontvangen. Innbsp;ander gebouw onderhoudt men veertigminnens voornbsp;de vondelingen; ook is �er een voor weeskinderen. Denbsp;�ticisjes worden in het klooftcr der Auguftyuer nonnen ,nbsp;dat in den omtrek van �t hofpitaal ligt, opgevoed, totnbsp;dat zy trouwden of nonnen worden. Het kloofter derre-Suliere Domhcereii, die de kerk bezorgen, is hier ook,nbsp;herder het Paleis, waarin de Prelaat en Kominandeurnbsp;der order woont,, en eene treflyk ingerigte apotheek.

aanzienlyke bibliotheek is een maaking van den beroemden lyfarts van Paus Clemens XI. Joannes Maria Lancifijnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;begin deezer eeuw hier gekomen. Zy

beftaat hoofdzaaklyk uit genees-, natuurkundige, en andere voor die weetenfehappen nuttige boeken, waarby fchoone verzameling van natuur- en ontleedkundigenbsp;'quot;'erktuigen is.

Le zelve Lancifi heeft ook de fontein by �t hofpitaal, ver van den Tiber, op zyne koften aangelegd, nadatnbsp;l�y het Water onderzogt en zeer goed bevonden had. Zynbsp;eet naar hem ^qua Lancifiana. paus Bencdictus XIV.

170

De boven gewaagde kerk van �t hofpitaal verdient bezigtigd te worden. , Het hoofdaltaar is ryk aan fy�nbsp;gefteente, en de tabernakel daarop van Palladio�s vin-ding. De tribune is van Jakob del Zucca gefchilderd,nbsp;en aan dezelve eenige fchilders en geleerden, die zynnbsp;vrienden waren, afgebeeld. Het eerfte altaar ter reg-terhand heeft treflyke zuilen van alabafter, dat �er alsnbsp;agaat uitziet, en een fchildeiy, verbeeldende de h. Barbara , welke fommigen voor bet meefterftuk van D�ArpiiiOnbsp;houden. Het altaar en de groote ziekenzaal zyn doornbsp;Palladio ontworpen, en het ftuk van Job is door Carlonbsp;Maratti gefchilderd.

5, ^nna. S. Anna in Borgo pio is uit hoofde van de doo� V�gnola ontworpen architektuur merkwaardig. Zy be-;nbsp;hoort aan de broederfchap der Pauslyke livrybedien-den, die jaarlyks op het feeft van dceze haare bc-fcherm patroones met veel omilags een proceffie houden.

DeMunt. De Pauslyke Munt ligt aan den voet van 't Vati' kaan. Het geld wordt door middel van rollen, dienbsp;door �t water worden omgedreven, gemaklyk geflagen.nbsp;De Pauslyke bakovens liggen een weinig hooger op-Men houdt het hier gebakken brood voor het befte vannbsp;Romen. Ter zyde de fakrifty ligt het hofpitaal voornbsp;de oude bedienden van den Paus, en daarby de ft'nbsp;briek der moza�eken; de wys, van welken te tnaaken�

Door ITALI� N. sj�

VAN HET moza�sch EN STUKADOORWERK, en ftuka-

Romen heeft ten aanzien der Moza�eken den voor-lang boven alle de Heden der wereld. Buiten haarc �uuren kent men dat foort van werk naauwlyks, veelnbsp;�inder weet men het natemaaken. Te Florencen wordtnbsp;zogenaamde Florentynfch werk, dat uit waare kleinenbsp;Reentjes beftaat, (*) vervaardigd, dog het is veel koft-^aarder, en komt op ver en na niet by deRoomfche moza�eken in fchoonheid en juifte gelykenis der natuur.

I^eeze konft is zeer oud, en was by de Romeinen een groote Pragt; dog het geen �er van overgebleven is bewyft, datnbsp;hunne Opera musfiva teffellata vermiculata jeBilia, of Li-ibojlrata, welker maakers Mujivarii heetten, maar denbsp;ocrlle beginfels eener konft waarcn, die eeift fedeit om-tremt zeventig jaaren tot een zo hoogcn graad van vol-�iaaktheid gebragt is. Zy namen �er meerendeels fteenennbsp;die ten deele te groot, ten deele te vierkantig zyn,nbsp;konden het natuurlyke koloriet niet zo naauwkeurignbsp;treffen. Ook blyft de overgang van de eene kleur totnbsp;�io andere, of de middeltint, in hunne werken altydfcherpnbsp;onaangenaam voor �t oog. Men moet ze niet vannbsp;naby bcfchouwen, als zy eenige werking doen zullen.

Deeze konft bleef eenigermaate te Konftantinopelen lu ftand, en werd door de Grieken gcoeffend. Een ze-hcre Apollonius bragt ze�naar Vcncticn over, en werkte

U de Markuskerk aldaar j van deezen leerde Andrea Faili �t laatfte der dertiende eeuw deeze konft, byna ternbsp;zcfvcr tyd, dat zyn landsman Cimaguc begon de fchildcr-

17�

Mozaifcb lionft weer op de beenen te helpen. De toen leevende door^werknbsp;nbsp;nbsp;nbsp;meefters maakten eene menigte van dingen,

'die men hier en daar in de oude kerken aantreft, dog hun ontbreekt fmaak en tekening; het koloriet is in ver-gelyking van het geen thans gemaakt wordt fcherp, ennbsp;onaangenaam. In �t begin der voorige eeuw vond Ca-landra een nieuw foort van fteenlym uit, die de ftukjesnbsp;veel valler hield, en harder wierd: dog in deeze eeuwnbsp;is deeze konfl; eerll tot die volmaaktheid gebragt, welkenbsp;men tegenwoordig op de meefterftukken der Pieterskerknbsp;met verwondering befchouwt.

De Ouden zogten tot de kleuren, die zy gebruikten, natuurlyke Iteenen; dog men vindt die veelerlei fchadu-wen, welken tot een fchildery gevorderd worden, nietnbsp;altyd zo naauwkeurig in de natuur, als men die door �tnbsp;glasgieten voortbrengen kan. Men weet door vermenging der kleuren het glas alle bedenklyke nuances tegee-ven. Van dit foort van email of verglaasde kompofttie,nbsp;wordt een goede voorraad platte fchyven van allerleinbsp;kleuren en nuances gegoten, deeze fnydt men, eer zynbsp;hard worden , met groote naauwkeurigheid in kleinenbsp;ilukjes, die ongeveer drie lynen van een duim in�t vierkant hebben, en twee duim lang of diep zyn. Dannbsp;forteert men alle de kleuren elke in een byzondcr bakje�nbsp;welke bakjes de zetter voor zig neemt, gelyk de zettel'nbsp;in de bockdrukkery zyn bakje met letters.

De agtergrond van �t Huk, dat gemaakt moet worden, bcftaat, volgens zyn grootte, uit verfcheiden aan ma!'nbsp;kander vaftgemaakte dikke fteenen plaaten, die metnbsp;andere nOg dikkere Iteenen lyll oingeeven worden, bin'nbsp;nen de welke men de lym legt. In elke plaat zyn innbsp;kruis'voegen gehouwen, op dat de lym �er des te beter

OR I T A L I E N.

indringen en des te vafter op houden moge. De lym be-Mozaifcb uit kalk, en gepulverizeerden travertynfteen, �t welk fluka-�et lynolie door malkander gemengd wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'**��*'*

Als de agtergrond op deeze wys dik met, lym be-ftrecken is, �t welk egter maar ftuksgewyze gefchiedt, op dat zy niet te hard worde, zo vangt de zetter, dienbsp;i�et origineel, 't welk hy, kopieert, altyd voor oogennbsp;heeft, aan, die glazen flukies uit zyn zetbakje te noemen, en ze, gelyk by �t letterzetten, naaft malkandernbsp;te plaatfen, en in de lym in te drukken. Daar medenbsp;gaat hy voort tot dat de geheele agtergrond met glazennbsp;ftukjes bezet, en de fchildery klaar is. Men kan betnbsp;T'ferk dan het beft met de Turkfche tapyten, die te Pa-lys gemaakt worden, en ook als uit vierkante aan malkander gezette flippen beftaan, vergelyken. De zettersnbsp;der moza�eken verftaan al zo weinig als de Paiyfche fabrikanten iets van de tekenkonft, en hunne wys vannbsp;werken heeft hierin veel overeenkomft. Men moet verbaasd ftaan, dat zy de grootfte ftukken zo getrouw ennbsp;naauwkeurig kopiceren, zo dat ze de befte kender opnbsp;eenigen afftand door niets anders , dan dat de glans watnbsp;fterker is, van de origineelen onderfcheiden kan; ja,nbsp;veelen weeten zelfs hun een grooteren of kleinerennbsp;vorm, dajj de origineelen hebben, te geeven.

(*) Dit Werk vordert tyd en geduld, alzo de minfte ftreek en elk hairtje uitgedrukt wordt , ao dat by zeer fyne ftukken op denbsp;Oppervlakte eens vierkanten voets van looooo. tot 200000. ftuk-Ks aan malkander gezet worden. Naar de grootte van �t origineelnbsp;brengen een of twee konftenaars twee of drie jaaren over een fluknbsp;d�or. Dg dilute van een moza�ek met den agtergrond bedraagt, alsnbsp;Wat groot is, van agt tot tien duim, waaruit men over d�nbsp;iw�atte oordeelen kan.

174 R E I S - B O � K

Moznijcb Als het ftuk op deeze wys zamengezet is, en de lyiri in ftuka-^ jg glazen brokjes genoeg vaftgeinaakt heeft, wordt het jnbsp;�op de zelve wys als de fpiegelglazen, gepolyft, en krygtnbsp;daardoor eene gladheid en eenen glans als een fpiegel.nbsp;Pog deeze glans is, voornaamlyk in koepels, oorzaak,nbsp;dat men eerft een plaats zoeken moet om het ftiik wel tenbsp;bezien, zonder dat het oog verblind worde. Calandranbsp;gaf bereids in �t jaar 1630. het ftuk van h. Michaelnbsp;in de Pieterskerk zulken glans, door het al te ftcrknbsp;polyflen, dat Paus Urbaan VIII. het ontwerp om allenbsp;de ftukken der kerk in moza�ek te brengen, vaarennbsp;liet. Om dit gebrek te vermyden, polyft men tegens-woordig groote ftukken , die van verre moeten geziennbsp;worden, als aan koepels en diergelyken, niet meer, ennbsp;zy d�en een betere werking. Op den verren afftandnbsp;kan men de ongelykheid der oppervlakte, en de kleine voegen tusfehen de brokjes, die nooit zo juift aannbsp;malkander fluiten kunnen, niet ondcrfcheiden,

Hoe uitmuntend ook deeze uitvinding is, en hoe gelukkig zig daardoor groote hieftorieftukken en altaarbladen kopieeren laaten, kan men ze egter by portraicen en andere ftukken, die gemaakt zyn om van naby beziennbsp;te worden, niet wel gebruiken. Men heeft wel gezogt,nbsp;finalle brokjes, die niet breeder waren dan zyden draa-den, te maaken, dog het heeft die uitwerking nog niet gedaan als de origineelen. Des te meer te fchatten is betnbsp;oude moza�ek met de duif, dat in �fMufeo Capitolincfnbsp;ftaat, en door den Kardinaal Furietti befchreeven is, alzo daar da natuur in kleine beelden zo gelukkig getroffen is.|

Het groote nut deczer uitvinding is, dat de fchoon-heid van �t koloriet eens fluks daardoor vereeuwigd,'

meii kan �t, door �t optepolyften, de oude fchoonheid 'quot;^��dergeevcn, alzo elk ftukje glas, zo dik het is, dezelvenbsp;^-leiir heeft, en gevotglyk, zo dikwyis men wil, �pge-polyfl. worden. Op deeze wj's zyn nu de fchoonftenbsp;grootfte altaarflukken der Pieterskerk, als de h. Se-^^ftiaan en het Avondmaal van den h. Hieronymus vannbsp;^Oinenichino, de h. Petronella van Guercino, Petrusnbsp;de zee tvandelende van Lanfranco, de Verheerlykingnbsp;Raphael, in moza�ek gebragt, waartoe egter zeernbsp;^^aare koften vereifcht worden, alzo elk van die ftuk-op 8000. of 10000. daalders te Haan koint.

^ict alleen de fchllderyen met olieverw in de Pieters-jj,aai ook de freskoos brengt men in moza�ek. quot;^211 dien einde wordt een geheel vak van het gewelf afgezaagd en afgebeiteld, na dat het van te vooren in yze-*en ftaaven ingevat, en met zo veel klampen vaftgemaaktnbsp;) dat �er geen fteen affpringen, en �er geen fcheur innbsp;^'^'nen kan. Dan brengt men het door middel van werk-��'^^gen beneden. Men ftaat verfteld over de grootte vannbsp;zulk een vak, dat egter aan �t gewelf der kerk nietgroo-dan een andere fch�dery fcheen te zyn, waaruit mennbsp;Over de hoogte en de evenredigheden van dat gebouwnbsp;oordeelen kan.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y

�''^oorzien zyn, alzo andere kerken daar inisfchien zo gelds niet aan zullen willen vcrfp�len, cn nog geennbsp;monarch goed gevonden heeft, de fchilderyen zy-*�or hoofdfl.gd in moza�ek te doen brengen. Men zoudenbsp;Inisfchien dat werk fpoedig tot volmaaktheid brengen, en

170

Mozaifcb koften zouden zo zwaar niet zyn, alzo weinig fchilgt; en Jluka- deryen zo groot zyn als die van de Pieterskerk. Hoonbsp;dm laerk. heerlyke {lukken zouden op die wys bewaard tvor-den, die nu, hoe zorgvuldig men �er omtrent is, ongemerkt hunnen ondergang naderen, om van anderen nietnbsp;te fpreeken, die door verzuim, aan hoVen daar goedenbsp;fmaak ontbreekt, bederven.

Kenners moeten belyden, dat goede moza�eken de ori* gineelen in veele Hukken overtreffen. De kopiften innbsp;moza�ek weeten alle de fchoonheden van �t origineel,nbsp;zelfs de kragtigfte uitdrukking, met eene wonderlykenbsp;naauwkeurigheid over te brengen. Men vergelyke denbsp;vermaarde Petronella van Guercino met het daarvan gemaakte moza�ek, gelyk ook het Avondmaal van den h.nbsp;Hieronymus van Domenichino, cn men zal vinden, datnbsp;de kopyen den origineelen in niets wyken, maar op �tnbsp;volkomenfle gemaakt zyn. Wy haaien deeze Hukken totnbsp;voorbeelden aan, om dat het twee van de vier fchoon-llen in Romen zyn. Zyn de kopiHen in die twee zonbsp;gelukkig geflaagd , waarom zouden zy met andersnbsp;groote Hukken niet even zo gelukkig zyn, en hoe vednbsp;gemaklyker zouden zy middelmaatige Hukken getroiu'^nbsp;kopiceren kunnen ? Het zyn geen moeilyke handgreepeii�nbsp;waardoor zy de tekening cn omtrekken zeer juiH belioU'nbsp;den hebben, daar zy geen hand, ik laat Haan een beeld�nbsp;wiHcn te tekenen. Het eenige dat zy misfehien nietnbsp;kunnen bereiken, is een zeker vuur in de behandeling, dat van de hand des meeHers komt, wanneerlifnbsp;de eerHe denkbeelden als met het pin feel op �tnbsp;werpt, zonder zig den tyd te laaten, gelyk de kopifte*�'nbsp;over eiken trek te denken, en daardoor zyn pinf^�^nbsp;onzeker en vreesagtig te maaken,

pos,

b � o R 1 T A L I E N.

de uitvinding, zamenftelling, fchikking, en �eM�Mifcb iiitdriikking der karakters, zyn de vocrnaamfte eigen-�� Jififia-^�-happen eens ftuks, en deezen zyn �t die Raphael zonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

boven andere meefters verheffen. Daar nu de konft ^�ih �t mozaifch werk dat alles kan bereiken, zo was dit allesnbsp;��^eds een genoegzaa�i� oorzaak om het in hooge waardenbsp;houden. Behalven dat, het bewaart ons het kolorietnbsp;'h zyn gantfche volkomenheidj en is dikrvyls veelbeteralsnbsp;^et origineel, vooral rvanneer dat door de langheid des tydsnbsp;Van zyn eerfte fchoonheid verlooren heeft. Het kolorietnbsp;'^�r Petronella heeft van de vOgtigheid geleden. Mennbsp;l'ergelyke het methet moza�ek, en menzaldatlaatftezon'

*^�r bedenken boven �t origineel ftellen. Het koloriet *^61 ftukken Van Raphael in �t Vatikaan is zeer verfcho-en misfchien nooit ongemeen fraai geweeft. Egteris �tnbsp;^et koloriet dat de meefte menfchen reeds by �t eerfte ge-kigt inneemt, en ook de oogen der kenders tot zig trekt,

Schoon zy �t niet voor de eerfte verdienfte van een ftuk honden. Hoe groot is niet doorgaans bet getal der liefhebbers , die veel werks maaken van de ftukken der Ne-*^2rl3ndfche meefters, om dat zy fchoon gekleurd, eiinbsp;hyn gefchildevd zyn! Hoe veelen geeven den voorrangnbsp;'�'vt aan de laage voorwerpen van Teniers enOftade, boven het edelfte hiftorieftuk eens Italiaans!

Misfchien zouden de meefterftukken van Raphael in t Vatikaan oneindig beter iiitkomen , indien men,

^oor ze in moza�ek te brengen, hun een beter kolo-het eenige dat hun ontbreekt, gaf, vooral indien dan een betere plaats bekwamen, dan in de laagenbsp;�ionkere zaaien van �t Vatikaan, waar zy zig onder denbsp;� �iienigte van fdhlderfieraaden, en het rondom geplaatftenbsp;fchilderwerk, niet genoeg vertoonen.

178 R E I S - B O E K

Onder 'de pragtige fieraadeii der Pieterskerk behoort ook het ftiikadoorwerk. Alzo dat zo menigvuldig in dcnbsp;kerken te Romen voorkomt, zal het niet ondienftig zyn,nbsp;de wys, waarop het gemaakt wordt, kortlyk aantewy-zen. Het gehccle gewelf der Pieterskerk is met verguldnbsp;ftukadoorwerk voorzien. Het nieuwfte is boven dennbsp;hoofdingang, onder �t opzigt van Vanvitclli (*) gemaakt.nbsp;Ook vindt men �er veel ftukadoorwerk, �t welk zo na-tuurlyk het marmer gclykt, dat men naauwlyks cenig on-derfcheid bemerkt.

Dit fooit van werk is zeer gemeen in Italien, de oude Romeinen kenden het reeds, gclyk ons Vitruvius leert. Ook begint men het in andere landen in te voe-'nbsp;ren; en het is onbetwiftbaar de fchoonfte verfieringnbsp;.voor kerken en groote zaaien.

Het ftukadoqrfel. Stucco, beftaat flegts uit gips eii vifchlym, �t weLk men met zandftcen, puimfteen, groenen wetfteen, toetsfteen, flypfteen, bloedfteen, ennbsp;wortels van efl�nboomen , glanzig maakt. Het wittenbsp;ftukadoorfel wordt alleen met vifchlym gemaakt, en,nbsp;mlzo het weeker is, wordt het met kattenftaart, eennbsp;�foort van riet, eq^tifetum, dat men in de moeraflen vindt,nbsp;gepolyft. De marmeraderen ontftaan daaruit, dat mennbsp;Hukken van wat harder ftukadoorfel, en van de kleiWnbsp;des gronds welke gemarmerd worden zal, neemt, dionbsp;in gekleurd dun ftukadoorfel doopt, en ze dan o?

(�*) Vanvltelli is de grootfte der bouwmeellers van Italien neg leefden, toen de Heet Volkman fchieef. Hy bekleeddenbsp;ampt van architekt der Pieterskerk, eer hy naar Napels geroepennbsp;om het luftflot Caferta te bouwen. Hy overleed te Napels de�nbsp;Maart 1773.

DOOR ITALI� N.

grond legt Waar deeze ftukken malkander aan- Mosaifch laaken, krygt het ftukadoorfel de aderen die men�� Jluka'nbsp;''orlangj^ Men boofl: daardoor de natuur na , want�^��*'nbsp;waare marmeraderen ontftaan daar door, dat ze-metaalagtige ontbindingen tusfchen de hardenbsp;'^len van �t marmer indringen , en zig daar op �tnbsp;fgt;aau\nf|;e mede verbinden. Als het deeg van �t ftuka-�^oorfel nog week is, wordt het opgelegd, en wel ge-, als aan andere gipfen zolderingen , op yzerennbsp;^taaden en pinnen. Als het droog is , wordt het be-^erkt en gepolyft.

loogt, fcheuren, en neemt men te weinig, zo laat het ^�� niet wel polyllen. Een andere zwaarigheid is hetnbsp;Ooken van het deeg , �t welk goede ftukadoorder^nbsp;'^�trom altyd zelven doen. Het derde ftuk, waaropnbsp;'^^1 aankomt, is de keus der kleuren, waarvan �ernbsp;^^'^fcheidenen zyn, die in de lugt geen ftand houden,nbsp;het violette marmer, Breccia genaamd, en hetnbsp;zyn wegens de tedere verwen, die men �ernbsp;loeneeijien moet, en die in de lugt niet wel ftandnbsp;ouden, veel bezwaarlyker iiateinaaken, als het antiek^nbsp;^oele en bonte van Aleppo, Giallo antico en Breccianbsp;Aleppo. (*)

grootfte zwaarigheid is de regte evenredigheid te 'quot;'aaren tusfchen den gips en de vifchlym. Neemtnbsp;te veel lyms, zo krygt het ftukadoorfel, als het

i8o R E I S - B Oquot; E ^

Na van dd Roomrchc merkwaardigheden gehandeld te hebben, willen wy nu de ftaatkiindige g�deldheid vaiJnbsp;Romen een weinig naauwkeuriger leeren kennen. Denbsp;Paus, het opperhoofd de Roomfche kerk, is met redennbsp;het ecrfle en vo�rnaamfte voorwerp. Schoon hy nietnbsp;meer de iriagt heeft, die hy in de tyd�n der blindheid,nbsp;nu zes en meer eeuwen geleden, oefFende, fpcelt hyeg'nbsp;ter een aanzienlyke rol. De invloed van �t Roomfchenbsp;hof is nog aan fommige hoven fterk genoeg, fchoon hetnbsp;fchynt, dat de meeften zig met llerke fchreeden naar denbsp;onafhanglykheid van *t zelve fpdeden. Ten minflennbsp;hebben de vorfien uit het huis van Bourbon en de Koningnbsp;van Portugal een goed begin gemaakt, en als zy op disnbsp;wys voort,gaan, zal de Paus in It toekomende maar ai!�nbsp;een wercldfch vorll worden aangezi'en, \viens magt naarnbsp;de maatigo uitgeftrektheid zyner ilaaten zal worden afgem�'nbsp;ten. De magt des heiligen Vaders is zelfs te Romen be'nbsp;paald, dewyl de Kardinaalen zig a�engskens een merk'nbsp;lyk aanzien hebben weeten te v�rkrygen. De meeffsnbsp;Pauzen beflelgen den troon op eenen ouderdom, waii'nbsp;neer zy geen werkzaamheid genoeg meer bezitten�nbsp;zo dat ze in hun uitgebreide bezigheden gedwongcUnbsp;zyn, zig veel op anderen te verlaaten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�'

DaPausly- De Pauslyke kroon heeft, zo men wil, haar gedaant^ ie kroon, van de mutfen der Chalde�n of Perzen. De Koning'^'*nbsp;dier volken droegen op de mutfen een enkclvouwdig�nbsp;jtryoij; dog Bonifacius VIII. voegde 'er een tweede hy*

OR I T A L I E N.

de gceftelyke en M'ereldlyke magt van den Paus aan Ds Pausly^ duiden, en Bcnedidtus XIII. vermeerderde ze, ojntrent keHofJiaatnbsp;jaar 1334. met eene derde, �t zy om op de drie�r-magt, de wereldlyke, de geeftelyke, en vaderlyke,nbsp;zy om op �t geheimzinnige getal van drie, en de Dric-�enheid, te zinfpeelen. De Paus draagt die kroon, ofnbsp;^�t zogenaamde Triregno, niet dan op den dag zynernbsp;Crooning. Men plaatft ze egter, tot een fieraad, op 't altaar der Pieterskerk by groote plegtigheden. By anderenbsp;plegtighcden heeft hy alleen de bisfchoplyke muts op,nbsp;anders en rooden met goud geborduurden hoed.nbsp;^daarentegen draagen de Kardinaalen den rooden hoednbsp;�'!et dan by hunne intreede, en wanneer de nieuwe Pausnbsp;^Czit neemt van �t I.ateraan.

De ftoet, die den Paus begeleidt, heeft iets byzonders ftaatelyks. Men ontdekt �er eene zekere deftigheidnbsp;tb, die zig voor �t opperhoofd der Roomfche kerk welnbsp;f'^hikt. (*) De twee groote waayers van paauwenvede-FUhelli, die by zekere gelegenheden op zyde vannbsp;Paus gedraagen worden, hebben vermoedlyk in 'tnbsp;begin gediend, om den heiligen Vader te verfrifchen, ennbsp;de vliegen van hem aftejaagen. Men zegt gemeenlyk,nbsp;dat de oogen van de paauwenvederen eene beftendigeer-innering voor hem zyn zouden, om waakzaam te zyn vooj:

, f*) Eenige Pfoteftantfehe fchryvers fprccken �er al tc veragtelyfc , �t welk hun nog eerder te vergceven is, als den onder dennbsp;van twee iweeden vermomden Abt Grosley, In zyne berlg-'e� over Italien. Hy houdt lig lang omtrent de twee FUe/K op, dienbsp;voor den Paus gedraagen worden, en zegt, dat de optogt van deitnbsp;raas niets boven dien eens gemeensn bisfehops voQliiit beeft, diSnbsp;��aii zyne Dcmheeren vergezeld wordt.

m R E I S - B o E K

ke HofJiaat^Q^ �(� openbaar. Toen het by de inwying van den Kardinaal van York, Bisfchop van Frafcati, eens ge-fchiedde, had men die plegtigheid in geen zcftig jaarcnnbsp;gezien. De tafel van 'den Paus ftond verheven, en die dernbsp;Kardinaalen aan beide zyden der zaal laager. Het ceremonieel dwingt'het opperhoofd der kerk over �t algemeen totnbsp;een gedwongen, ingetoogen, en .ongezellige leev�ns^vys.nbsp;Elk, die hem nadert, zoekt zyh eigen belang, en zonbsp;veel te verkrygen als hy kan, alzo hy niet weet, hoenbsp;lang de Paus leeven zal, en by elke verandering nieuwenbsp;perfoonen in de bedieningen gefield worden. De Pausnbsp;gaat nooit ter jagt, nog in de komedie, ook fpeelt hynbsp;niet. Toen Benediilus XIV. eens een nieuw gebouwdnbsp;theater ging bezien, vond men den volgenden dag daarboven den ingang gefchreven, Indulgenza plenaria. Hynbsp;was een liefhebber van -wandelen, (*) en kreeg het daarom in �t hoofd, des avonds, om 't veertiguurige gebednbsp;bytewoonen, te kerk te gaan. De Paus komt nooit innbsp;cenig vermaaklyk gezelfchap, veel minder moogen 'ernbsp;Dames in zyn Paleis komen* In een wooi-d, indien denbsp;Pauzen niet meeften tyd aan de regeeriilg kwamen opnbsp;jaaren, dat zy aan de veroorloofde vennaaklykhed�n desnbsp;leevens niet veel deels meer neemen kunnen, zo -iva-ren zy de ongelukkigflen onder alle de grooten dernbsp;wereld.

(*) Dit was iets ongewoons voor de Romeinen, 'waarom zy fpotsgewyze zelden, e un hhiante Papa, en toen Clemea*nbsp;XIIL by den aanvang lyner regcerlng dat voorbeeld volgde, z�denbsp;m�B.,lara blrbante guejio Papa come l�ahrt.

DOOR ITALI� N.

midden in de kerk op een fluweelen tapyt neder, enDePausly-eenigen afftand liaan veertien Zwitfers met hunne ke Hofjiaai helbaarden agter hem. Hy draagt een foort van een��^*nbsp;rood kort manteltje of Camail, met goud geborduurd.

Na �t eindigen van �t gebed begeeft hy zig door de ry der Zwitfers, onder vooruitdraaging van �t kruis, te rug.. Alsnbsp;by in �t zogenaamde kleine geleide uitrydt, gefchiedt denbsp;optogt aldus: een paar kurasflers te paard, om plaats tenbsp;maaken. Zes livrybediendenmet ontblootte hoofden,en eennbsp;geeftlyke met het kruis, op een witten muilezel. De koetsnbsp;'''�an den Paus met zes paarden befpannen. De koetfier ennbsp;voorryder hebben mantels en beffen om, gelyk de Pro-teftantfehe geeftlyken. De Paus heeft gemeenlyk drienbsp;geeftelyken by zig. Ter zyde de koets ryden de tweenbsp;oudfie kamerdienaars van den Paus, in violette prieller-�okken , met purperen mouwen en koorhembden , ennbsp;twaalf Zwitfers, in hun ouderwetfeh bont pak, dat �ernbsp;vry wat hansworftagtig uitziet, gaan naait hen. Dannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

bomt nog een koets met zes paarden voor �t gevolg van '�^'^bPaus, en twaalf lyfwagten te paard, nevens even zonbsp;''^ol kurasfiers, fluiten den trein. De klokken van allenbsp;berken, die de Paus voorby komt, worden geluid,nbsp;al, wie den Paus ontmoet, valt op de knien, omnbsp;^ynen zegen te ontvangen. Als men in een koets zit,nbsp;bomt men �er uit. Dog men pleegt hem niet aftewag-len, en gemeenlyk een dwarsffraat inteflaan, om datnbsp;Nllige ceremonieel te ontgaan. Als de Paus de mis doennbsp;kapel houden wil, laat hy zig op zyn� pragtigeiinbsp;�tmiloeI door twaalf bedienden te voet, Paiafrenieri,nbsp;dtaagen.

gewoonte van den Paus de voeten te zoenen, Het ztensn wi! men, ij zeer oud; ten minflen beweeren de

M 4 nbsp;nbsp;nbsp;fcUe

quot;ke Hof [iaat nbsp;nbsp;nbsp;Paus Sylvefter bewezen hebbe, en dat zy den ftad-

houder van Chriftus toekoint, alzo reeds Magdalena dal; eerbewys aan den Heiland bewezen heeft. Keizer Karei V. volbragt deeze ceremonie, en �t laatfte voorbeeldnbsp;van een gekroond hoofd, dat het zelve gedaan heeft,nbsp;is dat van den tegenwoordigen Koning van Spanjen, dienbsp;Benediftus XIV. de muil zoende, toen hy in �t jaarr744.nbsp;met zyn heir voor de poorten van Romen Kond. Donbsp;naafte bloedverwanten zyn daarvan niet uitgefloten; denbsp;Marchefe Corfini deed het in �t jaar 1730. aan zynennbsp;broeder Clemens XII. De Kardinaalcu doen het maarnbsp;den dag der verkiezing en krooning des Pauzen, insgCrnbsp;lyks wanneer zy hem de eerlte reis als nieuwe Kardinaa-len aangeboden worden, of cenig nieuw ampt verkregennbsp;hebben. De Kardinaalen zitten, gelyk dc gevolmagtig-de gezanten der Koningen by den Paus, op houten ftoe-len zonder ruggen; alleen de prinsfesfcn van koningly,nbsp;ken bloede bekomen een ku�en,

Geboorges- Die gehoor by den Paus verzoekt, wordt door eeneq der Prelaaten, of den Monfignore Maejlro di Camera, aangeboden. Men legt alvoorens hoed, ftok, en degen af,nbsp;en maakt by �t inkomen in dc kamer de cerlle kniebuiging , op de helft der kamer de tweede, qn de derde aisnbsp;de Paus het kruis zyner regter muil te kuiTen aanbiedt,nbsp;Ter zelver tyd reikt de Paus den knielenden de handnbsp;toe, om hem op te heffen. De Maeftro di Camera Iaatnbsp;den vreemdeling alleen met den Paus, en als de Paus denbsp;gehoorgeeving rvil eindigen, zo fchelt hy, en de Maeflronbsp;leidt een ander ten gehoor, terwyl men met evenzoveelnbsp;kniebuigingen, na �t ontv^angen van den zegen, heennbsp;gaat. Als Engelfciien, of andere Proteftanten, gchqci-

�85

Verzoeken, zyn de buigingen even de zelven, dog deDePeusly, biedt hun de muil niet aan. Wanneer iemant Hofftaatnbsp;Plt;ius een verzoekfchrift overgeeft, en het komt met het^�^'

''�oord.

t)e Kardinaalen zyn de voornaamfte perfonadien van �tKardinaa^ ^auslyke hof, die de gervigtigfte ampten bekleeden, en^^�-�''lyd de Pauzen uit hun midden kiezen. Over him-i'sn naam en oorfprong is veel ge'cwifl: , dog nietsnbsp;^ellift. De prisfters van Romen maakten vermocJ-^yk in de oudfte tyden den raad van den Pausnbsp;quot;k: dit deed allengskens hun gezag fteigen, en zyn ka^nbsp;l�ktel werd het voornaamfte in de geheelekerk. Voor denbsp;elfde eeuw hadden de Bisfehoppen nog den rang bovennbsp;Kardinaalen. In �t begin verkoor de gezamcntlykcnbsp;S^cftelykheid nevens het volk do bisfehoppen, welkennbsp;den Keizer beveftigd werden. Alexander JII. g.af in

jaar 1179. het eerft den Kardinaalen het regt den Paus kiezen, en dat wel zo, dat altyd drie derden der llcm-voor eenen perfopn zyn moeiten, anders wierd denbsp;Verkiezing niet kragtig geagt. Innocent IV. gaf hun innbsp;*^jaar 1244.. dsta rooden hoed, ten teken, dat zy.bereidnbsp;V�oeften zyn, hun bloed voor de kerk te vergieten, ennbsp;ter zelve tyd verkreegen zy den rang boven alle deaarts-kistchoppen. Den looden priefterrok verwierven zynbsp;voor den tyd van Pauliis III. dog de ^'uifte tyd is

biagt ze op vierentwintig, dog zy werden allengs-�''�armeerdc�d, tot dat Sixtus V. vaftftelde, dat hun aan dat van de oudften in Ifra�l en van de leerlingennbsp;'^'*gt;1 Chriftns zou gelyk wezen, cn federt dien tyd is hetnbsp;'M 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oiv

ig� R E I S - B O E K

Dtf PflMj/y-onveranderd gebleven. Het is bekend, dat de buiten¹ ienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jgnjfche Rooinfchgezinde mogendheden het regt hebben,

by de kardinaalsbevorderingen �er eenen te benoemen of voorteflaan. D� Koning van Sardinien heeft zig eerft innbsp;dceze eeuw onder Benedi�tus XIII. in �t bezit van ditnbsp;regt gcfteld.

Onder de zeventigKardinaalen voeren �er zes den titel van Kardinaal Bisfchoppen, vyftig van Kardinaal Priefters,nbsp;en veertien van Kardinaal Diakenen. De zes Bisfchoppennbsp;zyn de Bisfchoppen van Porto, Albano, Sabina, Frafca¹nbsp;ti, Paleftrina, en Oftia. De Kardinaal Priefters heetennbsp;naar de vyftig voornaamfte kerken van Romen, en dsnbsp;veertien Kardinaal Diakenen naar veertien kapellen ofnbsp;hofpitaalen, waarover de Diakenen eertyds het opzigtnbsp;hadden.

De gewigtigftc poften van �t Roomfehe hof zyn in d0 handen der Kardinaalen ; zy worden naar die amptennbsp;Camerlhigo, (¹) Segretario di Jlato, Datario, Vicario, Viel'nbsp;Cancelliere, Auditore, en Segretario di Brevi genaamd. Ai¹nbsp;de Paus eenen Nepots (²) heeft, is die gemeenlyk eerft�

Dat woord zal zekerlyk van hct Du�itfche T^ammtiling afk�¹ men, alzo hy over de Pauslyke Kamer gefteld is,

(�²) Men hoort te Romen altyd veel van �t Nefotismas fpreckS¹�¹ Het eigenlyke Nepotismus geldt niet meer, �t welk eertyds daar��nbsp;beftond, dat de Pauzen hunnen naaften bloedverwanten of ncev^l¹nbsp;goederen of leene� van den Pauslyken ftoel fchonken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is

genwoordig niet meer geoorloofd, fchoon het goed ware. indlefl Pauzen hunnen neeven de onbebouwde landeryen en de Pomtynfd''^nbsp;plaffen droog te maaken gaven. Tegenwoordig bellaar het NeP�nbsp;tismus daarin, dat de Pauzen hunnen naaften bloedverwante^nbsp;bette aropten geeven, gelyk dat van Camerlingo, waardoor r,y

bo OR I T A L I E N.

ftaatsdienaar, gelyk de Kardinaal Rezzonico onder den De Fansly-voorigen Pans Clemens XIII. Hy b�kleedt dan de plaats HofJiaaA van den Kamerling, en ondertekent alles; de gezantennbsp;vervoegen zig tot hem; in een woord, alle bezigheden ennbsp;Snnflen gaan door zyne handen. Voor deezen ging hetnbsp;^^potismus nog veel verder. Innocent XII. fchafte welnbsp;misbruik af, en beval, dat g�enNepote zig tenkoftenbsp;^^er kerke verryken zou; dog weinig Pauzen handelennbsp;dit ftuk geiyk Benedidus XIV. by wiens r�geering hetnbsp;^tiis van Lambertini geen groote rykdommen overgewon-heeft.

^�Srgeeft de daartoe behoorendc poften. Als dcPaus-'yi'� ftoei lojjg jg ^ geniet hy ceii groot aarizi�h. Hy ^^etnt in naam der Kamer bezit van het Paleis, doet geldnbsp;*^aan met zyn naam en wapen, teemt het Pauslyke ze-� den visfcherring, tot zig, eh wordt, tot dat hy�

I� ^ Conclave gaat, van de Zwitferfche lyfwagt bcge-� �it is de eerfte poft na den Paus.

Kardinaal Staatsfekretaris voert de briefwiflelingS?^5'r�tarIa de PJuncii en Legaaten, en draagt den Paus zo weinbsp;S�eftlyke als wereldlyke zaaken voor. Onder devoor-S^^nde regeering bekleedde de Kardinaal Torregiani dcc-poft, een man ongewoon toetegeeven, waai-hy het Pauslyke hof veele moeilykheden , ennbsp;het Bourbonfche huis op den hals

hunne neeven op de onregtraardigfte wys mlllioenen Stfy *^*'*^1 byeen fchraapen. Men noemt de groote paleizen dernbsp;clieitsjeyyyj^ mirakelen van S. pieter.

i88

//a/yiaat yej-geyene benefici�n, ofgeeftlyke amptgii, af, en zyO enz. ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

bezigheid daarin belfond, het datum Romce apud JanQur� PetnoB, of den dag der afvaardiging, te fchryven. Mennbsp;zegt Prodatario t Prouditore, om dat dit ampt fomwylen,nbsp;in plaats van de Kardinaalen, door anderen bekleednbsp;D geworden, en federt dien tyd is dc lettergreep pronbsp;daar altyd by gebleeven. De Kardinaal, die dit amptnbsp;bekleedt, geeft den Paus de verzoekfchriften over vannbsp;de zodanigen, die om eenig ampt verzoeken j en onderligt hem van hunne verdienften en bekwaamheden. Ooknbsp;beflill: hy de oneenigheden, die over �t begeeven vaunbsp;ampten ontdaan, en vervult fommige plaatfen op eigennbsp;gezag, Tot hem moet men zig om ontllag in huwlyks-zaaken wenden, en hy vonnift over alles wat de inkom-ften van het eerfte jaar der begevene benefici�n, of d^nbsp;annaten, betreft.

Vicario, De Kardinaal Ficario verrigt te Romen het geen op andere plaatfen de Bisfehoppen doen; by voorbeeld, hfnbsp;ordent de geeftlyken , onderzoekt de priellers, geeft vcf'nbsp;iof om boeken te drukken, vonnift over hiiwlykszaaken�nbsp;heeft het opzigt over de zeeden, de hoeren, en all^*nbsp;wat de Jooden betreft. Ply heeft tot medehelper cellen Prelaat, Vice-gerente genoemd, tot wien men zi�nbsp;w-enden moet, wanneer men reliqi�en wil hebbe�'nbsp;Als men brief en zegel van hem daarover toonen kagt;�*nbsp;zyn zy egt.

Kanfelier. De Kardinaal Kanfelier, of, gclyk hy federt dc def' tiende eeuw genoemd wordt, Vice-Canceliiere, was

�)OOR ITALI� N.

alles, wat lietRoomfche hof van wercidlyke en bin-DePatisly-W;nlandfcbe zaaken afvaardigt, gaat door zyn handen.

Alle de bedienden der kanfelaary haan onder hem, en % bewoont het pragtige Paleis-der Cancellaria.

De Kardinaal Proudiiore is de opperde rigter in borgerly- Pnuditon, zaaken, geeft �er den Paus berigt omtrent, en befjiftinnbsp;^en naam. Men kan tot hem van de laager regtbankennbsp;^pelleeren, en hy is de helper van den Paus in de ge-rigtsbank der Segnatura. Ply woont, nevens den Kardinaal Kamerling en Staatsfekretaris, in. �t Pauslyke Paleis.

De Kardinaal Segretario di Brevi vaardigt alle Pauslyke 5�,.rretsno '^'�eves en ordonnanties van weinig belang af, waartoe di Brevi.nbsp;het zegel der kanfelaary en der Dataria niet gevorderdnbsp;'^'��ordt, b. V. ontflag ten aanzien van oudheid en be-IfWaamhcid. Deeze Kardinaal woont in het pragtige Paleis der Segretaria di Brevi , liggende tegen over hetnbsp;1�auslyke Paleis op Monte Cavallo. De geleerde Pasfio-^ei bekleedde deeze plaats tot in 1761. Onder hemnbsp;haan twee Prelaaten, .waarvan de een Segretario di Bre-o pritwipi, en de ander van de Latynfche brievennbsp;heet,

In oude tyden hadden de Kardinaalen veel meer ver-inogens en invloeds op de wereldlyke. magt der Pauzen.

Dog de laatften hebben hunne onfeilbaarheid allengskeng In �t wereldlyke even 2,0 ver als.in�t geetflyke wcetennbsp;'^�ttebreiden, en behoeven hen niet raadtepleegen, tennbsp;^�y zy willen; dog de ouderdom, op den welken zy ge-^�^enlyk aan tlamp;�kroon .komen, dwingt hep egtermeeren-by gebrek van hun eigen bekwaamheid, veel opnbsp;*1^ Kardinaalen-te l?aten aankomen , en zig van hunnenbsp;liiilp te bediendn. Kardinaalen verkiezen gemeenlyk

eenen

Ipo

De Pmisly-cenen Paus, die niet veel leevendigheids heeft, en dit ke Hofjlaat datzyn onbepaalde raagt zelden ktvaade gevolgennbsp;* na zig fleept. De Roomfehe llaatsgcfteldheid is dus ei-genlyk zodanig, dat een ieder bevelen geeft en niemantnbsp;gehoorzaamt. Ondertusfehen fpeelen de Kardinaalen al-tyd'cen groote rol, en misbruiken dikwyls hun gezag.nbsp;Zygeeven, ten blyke hiervan, hunnen bedienden en aan-hangeren, of tvien zy anders willen, patenten of brieven van vryheid, en wie zodanig eenen vertoonen kan,nbsp;raag van niemant in hegtenis gebragt worden, uitgenomen in geheel byzondcre gevallen. Men beweert, datnbsp;veele Kardinaalen een ftuivertje door middel van zulkenbsp;brieven winnen.

Wanneer de Kardinaalen by dag uitry'den, gefchiedt dat gemeenlyk met 'een zekere ftaatfie, in Jioccbi, metnbsp;twee of drie koetfen. In de eerfte zit de Kardinaal, innbsp;een koorhembd, nevens nog vyf perfoonen, een naad:nbsp;hem, twee in de portieren, dat de voornaamfte plaat-fen zyn, en twee agter uit. In de twee anderen koetfen zit het gevolg des Kardinaals. De koetfen inaakennbsp;een treurige vertooning; Zy zyn van binnen en val�nbsp;buiten, tot de raderen toe, geheel zwart, en groote ins'nbsp;chines zonder glazen, gelyk men nog koetfen op oude priigt;'nbsp;t�nvan procesfies, honderd jaar geleden gehouden, zi^*'�nbsp;De nieuwe Kardinaalen neemen ze gemeenlyk uit dennbsp;boedel des overledenen over, of doen nieuwen naarnbsp;het zelve model maaken. De bok is byna zo hoognbsp;als de koets zelf, het agterfte insgelyks. Deeze ma'nbsp;chines worden door twee paarden zo langzaam getrok'nbsp;ken, dat de lakycn te voet vooruitgaan. De geheel�nbsp;fleep gclykt wel een begraafnis. Des avonds, ofnbsp;neer zy niet in ceremonie willen verfchynen,

keq

Door ITALI� N.

keu zy gewoone koetfen, fchoon dit zelden, en maat De Pausly-Tan jonge Kardinaalen, die van den dwang niet houden, gedaan woidt.

De eerbeid, dien men den Kardinaalen toedraagt, is groot, dat de deurwaarder, die hun het confiftoriuinnbsp;^anzegt, zulks knielend doet. Elk volk heeft zynennbsp;^^rdinaal tot befchermer, b. v. de Kardinaal Alexander Albani is ProteBor der Duitfchcvs. Dog zy hebben in die hoedanigheid niet veel anders te doen, dannbsp;bulken uit de natie, die eenige prebendes verwerven,

'^en Paus aantebiedcn, en de zaaken van het hof dier als het geen gezant te Romen heeft, waartcnee-De vreemdelingen wenden zig gemeenlyk tot dennbsp;^^tdinaal Protector hunner natie, �t welk wel niet veelnbsp;^��Slpt, dog ook geen kwaad kan. De hoop van Kardinaal te worden is de dryfveer van alle de handelingen en de ftaatkunde der Romcinfche familicn, alzonbsp;daarmede het uitzigt van met den tyd den Paiislykcnnbsp;troon te beklimmen van verre verbonden is. Eenigennbsp;�toeken door een deugdzaam leeven, anderen door be-^'''aamheden , en anderen wederom door kuiperyen,

^inyery, en eeu laag gedrag, dit doelwit te berei-Dewyl onberifpelyke zeeden allefins een nood-Zaaklyii vereifchte zyn, ontftaat daaruit ten minften dit Voordeel, dat de eerzugt by de meeften die een amptnbsp;^ekleeden, dat tot de waardigheid van Kardinaal leidt.

van uitfpattingen te rug houdt; zo men al eenibS 'ardinaalen befchuldigt een ongeregeld leeven te lei-den , welk onder zulk een getal niet anders w znbsp;gedraagen zig egter de meeften zeer voorbeeldig,nbsp;plaats daar de grootfte vryheid in �t maakeanbsp;VaQ parquilien en amp;wes heeifcht, en men den Ka�di-

naa-

Men zegt met reden, dat de flaatkunde en de konft Van kuipen nergcils zo door en door beftudeerd is alsnbsp;te Romen; egter is het uiteifte doeleinde deezer (laat-kunde, naamlyk de hoop van Paus te worden, zeefnbsp;onzeker. Daar fterven gemeenlj* drie of vier Kardi-naaien in �t jaar, en over �t algemeen maar om de ze-ven jaaren een Paus. Behalven dat, kan �er uit ddnbsp;zeventig maar een gekoren worden. Als men uit ditnbsp;getal de vreemdelingen uitzondert, en de zodanigen,nbsp;die zig door een te heftig karakter en loffe zeeden, otnbsp;'door �t hebben van magtige vyanden, den weg tot dennbsp;troon' fluiten, en, gelyk de Romeinen zeggen, � grra-ftano il Papsto, of die te zeer van een buitenlanifchnbsp;hof afirangen, en zeken uit een te magtig geflagt zyflgt;nbsp;zo blyven �er by dk conclave naauwlyks drie of viefnbsp;over, die, om zo te zeggen, verkiesbaar zyn. Me�nbsp;kieft wel voornaamlyk zulke Kardinaalen, die van goC'nbsp;den huize zyn , dog anderen , die blootlyk monnikennbsp;geweeft zyn, bereiken fomtyds OOk wei hun' doehfl^nbsp;door verdienfie cn agting.

Men zegt fchertsgervj'-ze , dat drie ftraaten naar Pieter loopen , naamlyk die der Coronari, ArgentieP'nbsp;en Lungara, en vergelykt ze met de drie wegen na**-den Pauslyken troon; de .weg der Coronari zynnbsp;roozenkransfen of de monnikenorder, de weg der A''nbsp;gentieri zyn de nundatuuren, 'wyl die veel gehls k'�'nbsp;ften , en de weg der Lunga.Ta als de langfte, omnbsp;men trapsgewyze door ampt�n daartoe komennbsp;De Prelaaten komen naamlyk eerft in de regtban^^*^nbsp;van �t Paleis, op Monte Citorio, in de Segnauira,

DOOR I T A L I E N.

tot dat zy eindelyk door hun bekwaamheid, Hofjiaat ^^'ipetyen den kardinaalshoed verkiy�gen. De po-��^�

, die onmiddelyk tot het kardinaalfchap leiden, zyn nunciaturen te Wenen, Parys, Madrid, en Lisbon,

'ftadhouderfchap van Romen, het ampt van Uditore Camera, Magiorduomo, Maeftro di Camera, Te fork-en anderen. De Magiorduomo is in zulk een aanzien , dat hy gemeenlyk niet zeer haalt om den hoed tenbsp;bekomen, wyl die hem niet ontgaan kan, en hy in zynnbsp;poft werklyk meer magt en invloed in de zaaken heeft.

De Kongregaties zyn zekere vergaderingen, of kolle-A'on^raj'ij� die uit eenige Kardinaalen en Prelaaten beftaan.

^0 laatften zyn na de Kardinaalen de voornaamfte per-^onadien aan �t Roomfche hof, die zo wel de borgerlyke geeftlyke ampten bekleeden. Om Prelaat te wordennbsp;�ioet men van goede geboorte zyn, en ten minften 1500*

quot;daalders inkomen hebben. Dit is de eerfte en noodzaak-Vkfte fchreede, om Kardinaal te worden. Met deeze ^'genfchappen, en na �t do�rflaan van een examen in de gt;nbsp;^eetenfchappen, kan een ieder Prelaat worden: dognbsp;^3aruit volgt juift niet, dat men verder komt; van tweenbsp;honderd Prelaaten blyft het de helft al hun leeven lang.

Daar worden bekwaamheden , vermogen , �n magtige Vnebden toe vereifcht, als men fchielyk ver komen zal.

2y worden eerft Ponenti, die van de zaaken in de kort-^�^ogaties verflag doen, of gouverneurs in kleine lieden, komen voor �t grootfte gedeelte vah Ifhn leeven ni�tnbsp;'^^ol verder. Uit geheel Italien komen menfchen naarnbsp;, om Pauslyke Prelaaten te worden, zelfs buiten*nbsp;zyn .gi- niet van uitgelloten. Het getal de Came-�sreti^ of Pauslyke Kamerheeren, is zeer groot;

REIS-BOEK

Z)ePlt;�U.rJy-het zyn Prelaaten uit voo�naame faniilien,, die geen itift zig door andere werkzaame pollen te verheffen,nbsp;en met dat karakter voorzien op de loer liggen, tot zynbsp;een aanzienlyker poll verwerven.

De Konfillorien (*) worden door den Paus met eenige Kardinaalen gehouden, en zyn of openbaar, of de ge-woonlyken en geheim, Tot de laatllen beroept de Pausnbsp;een klein getal van de Kardinaalen, waarin hy �t meellcnbsp;vertrouwen Helt, om met hun over de gewigtiglle in- ennbsp;buitenlandfche zaaken, het benoemen van nieuwe Kardinaalen en Nuntii, en andere dingen raadtepleegen.nbsp;Openbaare of buitengewobne konfillorien beroept denbsp;Paus, als hy den Aardsbisfehoppen Pallia zendt, nieuwenbsp;Kardinaalen en Heiligen maakt, of eenige plegtigheid wilnbsp;verrigten. Dus verklaarde Benediclus XIV. den Koningnbsp;van Portugal den 21. April 1740. in een openlyk Conji-ftorio voor den Allergetrouvojlen.

Het openlyke Confillorio wordt in een zeergroote zaal gehouden, en de Kardinaalen zitten op banken langs denbsp;muuren. Voor elk van hun zit, op wat laager plaats�nbsp;zyn Caudatarius, of fleepdraager. Zy draagen bovennbsp;over het lange violette kleed, dat een foort van koorhemd is, uit eerbied, hun korte hermelynen mantels)nbsp;alzo hun plegtig violette kleed een foort van gebieds-oeffening aanduidt, de welke zy in tegenwoordigheid vannbsp;den Paus niet hebben. Wanneer alle de Kardinaalen totnbsp;het aanneemen van een nieuw medelid vergaderd zyn/nbsp;verfchynt de Paus met den bisfchoplyken mantel enmuts/nbsp;cn gaat op een hoogen armftoel zitten. Eenige minuute'�

DOOR ITALI� N.

daarna roept een pricftcr, extra omnes, en dan moeten PaHjZy-alle vreemden zig uit het vertrek begeeven. Een half^� hur daarna worden zy weder binnen gelaaten, omnbsp;^-afeinonie mede aantezien. Vooreerft kuffen dan de Kar-*^�tiaalen, by de ry af, den Paus de hand, en daaropnbsp;'baaien vier van hun hun nieuwen medebroeder uit de ka-fsl naar binnen. Geduurende dien tyd houdtgemeenlyknbsp;Konfiidoriaal Advokaat een reJenvoering ten voor-'iceie van een te kanonizeeren heilig. De nieuwe Ear-'^'naal knielt by 't inkomen neder, om den Paus de voe-te kullen. De Paus heft hem op, en omarmt hem,

1��n den kus van vreedc geeft, en van hun een kompli-*hent van geluk wen fching ontvangt. Ply neemt dan plaats ^nder hen, dog knielt daarop welhaaft weer neder voornbsp;'�^tn Paus, en ontvangt den rooden hoed, als een teken,

'Ijt hy bereid is, zyn bloed voor de kerk te vergieten, ceremonie wordt eindelyk met een Te Deum bcllo-*

De drie volgende avonden zyn de huizen van de '''�henden des nieuwen Kardinaals en der uitheemfche ge-2anten verligt. De Kardinaal zelf verligt drie dagen langnbsp;paleis zeer koftbaar, en geeft muziek van het bal-De geheele ftraat wordt met groote vuurronnennbsp;Men noemt dit feell far la facciata. Alle denbsp;�ardinaalen volgen egter dit voorbeeld niet na; tennbsp;^inften zyn �er zulken van bevryd, die van te voo-ampten bekleed hebben, welken met den kardi-�alshoed verbonden zyn.

ip� R E I S - B o E K

ke Hofjlaat CameYieri d�onore. Uit hun wordt de Advokaat van den Fifcus, en van de armen, en de ReAor der Univer-teit of der Sapienza genomen. Zy maaken de Do�lo'nbsp;ren in de Regten. Daar moet altyd een Napolitaan, eennbsp;Milanees, een Florentyn, een Luk kees-, en een Bolog-nees onder zyn.

Tot de byzondere Kongregaties der Kardinaalen behoort eerftlyk de Konfiftoriaal Kongregatie, die uit een klein aantal van Prelaaten en Kardinaalen beftaat, wcLnbsp;ken over de in �t konlifiorie voor te brengen zaaken vannbsp;te vooren raad flaan. By zeer gewigtige gelegenhedennbsp;beroept de Paus nog een geringer getal t'zamen , en datnbsp;heet dan Congregazione di Stato. De Kongregatie van denbsp;Immuniteit der kerken houdt zig bezig met de regtsge-dingen der misdaadigers, die in de kerken gevlugt zyn,(*)nbsp;met de klagten der geeftlyken, als hun taxen opgelegdnbsp;worden, of hunne regten inbreuk lyden. Deeze Kon-gregatie heeft verfcheiden Prelaaten Ponenti, die de zaaken moeten voordraagen,

(*) Wy hebben reeds op een andere Plaats onze gedagte over fchadelykheid van de vryheden der kerken geuit. Niets nadeeligcfSnbsp;voor de bo gerlyke gelleldheid kan bedagt worden. Als men nquot;nbsp;nog de veelvuldige brieven van vryheid, welken de onder befebefnbsp;ming der Kardinaalen en Gezanten kaande perfoonen hebben, daar'nbsp;by rekent, zo moet men zig niet verwonderen, dat te Romennbsp;veel cuveldaaden ongeftraft blyven, en dat het bezwaarlyk valt, eei*�nbsp;ftrenge geregtigheid en goede politie te bewaaren. En in deez��nbsp;zin is het waar, 't geen men zegt, dat te Romen �er vcele�nbsp;die beveelen, maar nlemant die gehoorzaamt. De Abtnbsp;brengt, in zyn j. deel p. 9�. voorbeelden by, hoe vveinignbsp;te Romen de gtootfte boosheden geliraft worden.

uooR IT ALIEN.

De Canfulta is de gewigtigfte Kongregatie voor denDe Paiisly-^srklyken Staat. Sixtus V. rigtte ze op, en verwees 'daarheen alle de klagten der onderdaanen tegens de beamp- �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�'

de oneenigheden tusfchen de gouverneurs zelven, �t geen by �t vervullen der ampten in de fteden mogt voorvallen,nbsp;en alle krimineele proceffen in den geheelen Ketklykennbsp;Staat. Zy zorgt voor �t gemeene welzyn by pefttyden,nbsp;en voor de openlyke ruft. De Kardinaal Staatsfekretarisnbsp;zit �er in voor, en van de agt Prelaaten Ponentl heeftnbsp;ieder zyn eigen landftreek om voor te zorgen.

De Kongregatie del buon Governo heeft de huishoudingDsl tuan ten voorwerpe. Zy zorgt voor de verbetering des lands,nbsp;den landbouw, en het droog maaken van plaffen. (*)

Zy'onderzoekt den toeftand en de fchulden der gemeen-fchappen, de verpagtingen en vryheden in den handel der fteden, en alle daaruit ontftaande oneenigheden.

De Inquilitie is eene talryke Kongregatie, die uit De Inqu� twaalf Kardinaalen, eenen Kardinaal Sekretaris, dennbsp;rpiiliteur, en een menigte van Konfulenten , die tennbsp;deels regts- en ten deele godgeleerden zyn, beftaat.

Tot deeze regtbank behooren alle misdryven van gceft-lyken, ketteryen, dwalleeringen, godslafteringen, to-very^en, verboden boeken, in een woord, alles wat den godsdienft betreft. Wie aangeklaagd wordt, krygt altyd

i*) Hoe nalaadg ly egter in dit ftuk te w��k gaat, lal by de Pomptynfche moeraflen, op de reis naar Napels, aangewezenwor�nbsp;aen. On, deezen te doen droogmaaken is een byzondcre kongre:nbsp;gatie opgerigt, die egter even weinig uitvoert.

N 3

ic)8 R E I S - B O E K

De'Pausly-ecnen Advokaat tot befchuldiger, en eenen tot verde-ke Hofftaat ^[gQx. Deeze regtbank is te Romen in ver en na zo � ontzaglyk niet, als men zig daar buiten verbeeldt; mennbsp;hoort �er naauwlyks van fpreeken. Paulus III. gafnbsp;haar de tegenwoordige gcfteldheid, en te gelyk de magtnbsp;om de Inquifiteurs voor de geheele Chriftenheid te kie^'nbsp;2en. De leden deezer Kongregatie vergaderen driemaalnbsp;ter week; �s maandags in �t Paleis der Inqiiifitie, waarnbsp;men dan de zaaken in order brengt, om ze des woensdags , a la Minerva, den Kardinaalen voortedraagen;nbsp;en des donderdags wordt in byzyn van den Paus denbsp;Kongregatie op ' Monte Cavallo gebonden, waarin denbsp;voorige befluiten worden bekragtigd. De Kongregatienbsp;del Indice is met deeze eenigermaate verbonden , ennbsp;heeft byzonderlyk het opzigt over de nieuw uitgeko-jnene boeken. Zy wordt, zo dra �er iets gedrukt wordtnbsp;wat den godsdienft, de wysbegcerte, of. de zeedenkun-de betreft, t�zamen geroepen; vindt men �er iets aan-ftootelyks in , zo wordt het werk op den Index dernbsp;verbodene boeken gezet. Den Sekretaris deezer Kon-gregatie, die altyd een Dominikaan is, ropet men verlof vraagen, om een verboden boek te leezen, waartoe deeze een gezegeld verloffchrift geeft. Men kannbsp;zig egter ligt verbeelden , dat zig de minften om datnbsp;verlof bekommeren.

De Index der verbodene boeken bevat veele duizenden, waarin men voorgeeft, dat gevaarlyke grondftel-lingen zyn. Hy werd voor �t eerll in 155?- onde� Clemens VUL, voor de tweede reis by den aanvanSnbsp;der voorige eeuw, en naderhand verfcheiden reizen�nbsp;(Cn zeer vermeerderd, gedrukt. Men Haat verbaasdnbsp;de flaverny, waarin zig de geleerdheid te Romen be,*

DOOR ITALI� N.

Men treft op die lyft de fchoonfte werken aan, 2)^ Pawr/y-die ter uitbreidinge van �s menfchen kundigheden ftrek-ie als die van Boerhave, Copernicus, en anderen,nbsp;die verboden zyn, om dat men zulk eene gezondenbsp;vernuftige denkwyze voor gevaarlyk houdt. Ternbsp;iiaauwer nood hebben �t de geleerden zo ver gebragt,nbsp;dat by de laatfle uitgaaf van den Index de werken raaiende het Kopernikaanfche zamenftel �er uitgelaaten zyn.

I^e heilige Inquifitie Haat nu toe te gelooven, dat de aarde om de zon loopt, een fluk van alle ver-^andige wiskundigen reeds over lang aangenomen ennbsp;dewezen.

�e Kongregatie der Sagri Riti houdt zig met alles C��grfga-^^zig , wat de kerkgebruiken in de geheele Roomfeh-gezinde Chriftenheid aangaat, waartoe procesfies, be-graafniffen, heilige dagen, en diergelyken behooren.

De kanonizaties worden hier met byzondere plegtighe-den onderzogt, en dat wel in buitengewoone Kongre-S^ties, die verfcheiden Kardinaalen, Prelaatcn, God-�^ieerden, drie Auditeurs der Rota, en een Konfifto-tiaal Advokaat des Duivels, die de bewyzen voor de iw'igheid des nieuwen Heiligs wederleggen , en tegenwerpen maaken moet, om daar door de zaak in desnbsp;grooter dagligt te Hellen, Eenige geneesheeren ennbsp;wondheelers zyn insgelyks byzitters, om, als �er ietsnbsp;hunne konft betreffende voorkomt, te kunnen oordee-len. Als eindelyk de heiligheid in verfchil rigtig bewe-is, zo houdt de Paus de laatfte hoofdkongregatie,

REIS-BOEK

Dt Pautly- Deezen zyn de voornaamfte kongregatien; daar is nog Hofjlaat eejje groote menigte anderen, die wy voorbygaan, b. v,nbsp;die van de uitbrei�ing des geloofs, van de aflaaten, vaiinbsp;de reliquien, van de grenzen, de impoften, de lombaarden , de Pieterskerk enz. Dikrvyls (lelt de Paus een Kon-gregatie in, om eene byzondere zaak te onderzoeken.

De voornaamfte geregtshoven van Romen zyn de Rota, de Segnatura, dat van den Uditore della Camera,nbsp;dat van den Governatore, en dat van den Senatore dinbsp;Roma,

De Sagra Ruota is het cerfte geregtshof, en als een fport van parlement, dat over zaaken de waarde vannbsp;500 Scudi te boven gaande oordeelt, �t zy de procesfennbsp;alleen onder Pauslyke onderdaanen, �t zy onder uitheem-fchen, die zig in fommige gevallen, als b. v. by zekere benefici�n der Order van Malta, tot het Pauslykenbsp;hof wenden moeten, ontftaan. De Auditeurs der Rota worden zo genaamd , om dat zy aan een ronde tafel zitten, en by de ry af verflag moeten doen. 2ynbsp;zyn twaalf in getal, waaronder negen vreemdelingen,nbsp;van de welken de Keizer den Duitfchen, en de Ko-ning van Frankryk den Franfchen benoemt. Voorheennbsp;was dit te noodzaaklykor, dewyl hier zaaken uit de ver-fchillende ryken voorkwamen, en een ieder de regten vannbsp;zyn land het beft kennen moeft. Het is in Italien overnbsp;�t algemeen zeer gebruiklyk, dat men buitenlanders totnbsp;regters kieft, om dat het waarfchyniyk is, dat zy mindernbsp;aanliangs en verbinteniflen hebben, en des te onpartydi-

UOOR ITALI� N.

Vonniffen. De Auditeurs der Rota zyn in aanzien, Paushjke kebben veele voorregten, en den rang boven de Chierici GeregtsbO'nbsp;^mera, alfchoon deezen Prelaaten zyn. Wanneernbsp;buitenlandfch minifter fterft, neemt de Auditeurnbsp;Rota yan zyne natie zyne papieren tot zig, ennbsp;geeft �er, nevens den Sekretaris van �t gezantfchap, hetnbsp;kennis van.

vonniffen der Rota worden byna als wetten aan-�^zien, en zyn in grpote agting by de Canonici. Men ^2eft �gf leeds eene verzameling van in verfchciden ban-in folio. (*) Men klaagt, gelyk in andere landen,

Ook hier, over de langwyligheid der proceffen voor Rota. By geen regtbank hebben �t de regteis beternbsp;hier, want als zy eene zaak gevonnisd hebben, kannbsp;revilie verzoeken, en dan eene tweede en derde re-, zo lang tot dat de partyen eensluidende vonnisfennbsp;SOtioeg voor zig hebben, en �t revideeren moede en daar-^�or 2yn geworden. 5omtyds verwerft de eene partynbsp;'^�^I�auslykbevelfchrift, gelaftende, dathetby twee von-

Oiet verpligt is aanteneemen, als zy niet wil, en proces gaat, in dat geval, zonder genade voort,nbsp;een ftuk lands koopt moet den meeften tyd de

�rengen, of 'er ooit proces over kwam te ontftaan, %er worden niet alle gefchillen zo op de lange baannbsp;maar de partyen worden dikwyls met hunnenbsp;^^'�rfven afgewezen.

N 5

REIS-BOEK

Revifeurs of geeft anderen, wanneer zulks partyen vsf* langen, enz. Zy beftaat uit eenen Kardinaal, twaalfnbsp;Hemmende Prclaaten, en eenigen die verflag doen. P�nbsp;Auditeur doet gemeenlyk de zaaken af; dog men ka�nbsp;van hem aan den Kardinaal en het geheele geregtshof, �*�nbsp;welk alle weeken eens vergadert, appelleeren. P�nbsp;Segmtura di Grazia wordt maar eenige maaien in �t jaainbsp;gehouden, door eenige Kardinaalen en Prelaaten, in tegeO'nbsp;woordigheid des Pauzen. Men onderzoekt daar telke�^nbsp;twaalf verzoekfchriften, die den Paus om eenige gunHnbsp;vraagen.

De Auditeur der Pauslyke Kamer is een der voornaai�' He Prelaaten, en die de naafle verwagting op den kat'nbsp;dinaalshoed heeft. Hy bekleedt de plaats van Kardinaalnbsp;Kamerling, die voorheen de betwifte zaaken geheel alle��nbsp;afdeed, dog doet zelf geen uitfpraak, maar heeft drie regtet�nbsp;onder hem, welken alle wereldlyke en geeftlyke gefchiH��nbsp;in de eerfte inftantie beftiffen, en het geregtshof in �tP^'nbsp;leis van Monte Citorio uitmaaken, Twee van deet�nbsp;Prelaaten heeten Luogotenenti, of plaatsvervuldersnbsp;Auditeurs, en de derde verbeeldt den Auditeur zeh'��'nbsp;Tot krimineele zaaken is een byzondere regter ne'^��*nbsp;twee Prelaaten, als byzitters, gefteld. De pleitg�'^��quot;nbsp;gen worden hier niet met zulk een gefchreeuw ennbsp;heid gehouden, als te Napels en Venetien. D�nbsp;kaat des eifchers zit tegen over den regter met �� P�nbsp;gen mantel om, en leeft zyn eifch en memorie ni�tnbsp;daardheid , de regter fpreekt beleefdelyknbsp;om de zaak des te beter te vatten. Daarop leeftnbsp;advokaat des gedaagden zyn antwoord op denbsp;manier.

p�

DOOR IT ALIEN.

De Governatore di Roma is de voornaamfte Prelaat der Vaushks , die altyd Kardinaal wordt. Hy blyft zyn ampt be- Geregtsbo-^ouden, zelfs by�t opetwallen van den Pauslyken ftoel.

hy uitgaat heeft hy altyd zyne lyfwagten, en rs ,ii ^oetfen ten gevolge, en de paarden draagcn fiocchi.nbsp;tgt;e ftaf van commando wordt altyd voor hem uitgedraa-S6n. In alle krimineele zaaken, zo binnen als buitennbsp;'^eftad, is de Gouverneur altyd de eerde regter, egternioetnbsp;% van te vooren de Hemmen der krimineele Kongregatienbsp;^^1 Governo inneemen, en �er den Paus van berigt doen.

heeft ook het opzigt over de politie, en geeft daar-^ttitrent ordinanties in �s Pauzen naam; b. v. in de car-�'^'�31 moet hy verlof gceven tot het houden van masquerades. Hy heeft een Auditeur tot medehelper, onder ftaan de Barigello, of kapitein der Sbirren, en ee-bige komp a^^nien daarvan,

De magt en goede poogingen der befte Gouverneurs borden door de boven gemelde brieven van vryheid,nbsp;door de vryplaatfen in de paleizen der Kardinaa-en Gezanten , en in de kerken, tot groot na-^^^1 der Had, bejierkt.. De Prelaat Buondelmonte, dienbsp;jaar 1740. deeze plaats bekleedde, zeide, ,, watnbsp;�gt; kan ik in myn poft veel goeds verrigten, daar ik zonbsp;�� '^eel heeren heb, als �er Kardinaalen zyn? � liy hadnbsp;want de geregtsdienaars moeten een naauwkeuri-kennis hebben van de ftraaten en paleizen, om tenbsp;of zy een booswigt vatten moogen, alzo denbsp;^rdinaalen en Gezanten zeer y verzugtig zyn omtrent hun-^�'^�8ten. Voor eenigejaaren vervolgden zyeenmisdaadi*nbsp;tot aan �t kwartier van den Franfchen Gezant, wiensnbsp;lenden den geregtsdienaars op �t lyf vielen, hen jam-mishandelden, en de Gezant klaagde nog daar-

REIS-BOEK

Pmslyki enboven aan den Paus. Innocent XI. -wilde de vtj� Geregtsbo- plaatfon der gezanten in �t jaar 1687. affchafFen,^ en waSnbsp;�er reeds met het Keizerlyke, Spaanfche, en PortugeS�nbsp;fche hof eens omtrent, dog, alzo hy te veel naar danbsp;zyde des Keizers overhelde, wilde Lodewyk XIV. daarnbsp;/ niet in bewilligen, maar zond den Marquis de Lavardinnbsp;met 400. foldaaten, 400. officiers, en 200. livreybfi'nbsp;dienden, allen gew^apend, naar Romen, en deed hernbsp;Paleis , de kerk S. Luigi, en de llraaten, bezetten-De Paus deed hem wel in den ban, dog de Koningnbsp;v/ierp krygsvolk in Avignon. Innocentius overleednbsp;daarop, en de zaak bleef op den ouden voet.

Senatore di De Semtore di Roma is ook een regter ter eerfte ih' Rma. ftantie, en niet het geen by de oude Romeinen ee�nbsp;Senator , maar wat by hun een PreefeUus was. Hynbsp;woont in �t Kapitool, waar hy ook zyn geregtshofnbsp;gevangenis heeft. Voor hem komen kleine gefchill^�nbsp;tusfehen de burgers, en hy moet de uitvoering van d�nbsp;ftads wetten handhaaven. Hy heeft twee helpers. Col'nbsp;laterali, die dagelyks in de groote zaal van �t Capir^'nbsp;liiun gehoor geeven , een derde heet Guidke de�nbsp;Ufizi, en de vierde, Capitano delle ^ppellaziani, tot d^'^nbsp;welken men zig na de uitfpraak der Colleratinbsp;kan. De gewigtigfte zaaken worden voor dennbsp;zelven , in byzyn der vier helpers, afgedaan, cnnbsp;draagt dit geregtshof den naain van ^Jfetamento.nbsp;het jaar iioo. flond hy nog onder den Keizer�nbsp;onder den Paus. Geen geboren Romein kan dee^^nbsp;plaats beklgeden. De tegenwoordige is Rezzn^rie^'nbsp;een Venetiaan, en neef van Clemens XIII- Voornbsp;was het de Zweedfche Graaf Bielke, en man vqnnbsp;te verdienfte.

DOOR ITALI� N.

iJe Confervatori zyn het geen men in Duitfchland Pa�t/ylr ^'adtratb noemt. Zy zyn alleai van adel, en de Pausnbsp;lgt;enoemt, of beveiligt ze alle drie maanden. Zy moeten, als voorllanders van �t Roomfche volk, nevensnbsp;den Prelident della Grafcia , den prys Pellen op hetnbsp;vlcefch en andere eenvaaren, op de politie, en de eer-lykheid in handel en wandel letten, en alle ftadsinkom-ften beftieren. Hun naamen worden op het Kapitool,nbsp;als een vervolg der oude Fajii confulares, in Peen uitge-homven, en zy verhovaardigen zig �er niet weinig op,

2ig verbeeldende opvolgers der oude Burgemeefters te Zyn. De Priore de� Caporioni, of het hoofd der Kapuei-fien in de verfcheidene wyken der Pad , behoort ooknbsp;tet de magiPraatsperfoonen , en gaat gelyk de Confer-'�atori gekleed.

De ApoPolifche Kamer, ReverendiJJima Camera, heeft de waaniceming der Pauslyke inkoinPen, en beflip allenbsp;daaromtrent voorkomende oneenigheden. De Kardinaalnbsp;Camerlingo is het hoofd �er van, de Gouverneur vannbsp;l^omen Onderkamerling, en heeft een Auditeur en fchat-teeePer onder zig. De Prelaat, die de aanzienlyke plaatsnbsp;^�an fchatmeePer bekleedt, is een der naaPen tot het kar-^inaalfchap. Hy maakt de rekeningen op, heeft de lleu-tels der fchatkamer, en onderzoekt alles wat de tollennbsp;^n pagten aangaat. Twaalf Prelaaten, Cbierici di Came-, zyn byzitters, welken met de bovengemelde ampte-�iaars tweemaal ter weeke by den Kamerling vergaderen.

Igt;e Advokaat van den Fifcus moet de regten der Kamer '�Grdedigen, en de KominiParis generaal de rekeningennbsp;�iazien, en zorgen voor de invordering der agteiPalleinnbsp;deeze twaalf Prelaaten is �er eenPrefetto dell'Antima, die njaaken moet, dat �er te Romen geen gebrek

aan

Paiislyle aan koorn zy, en dat het geen �er is niet verwaarloosd Geregtsbo- vvorde. Voor hem moeten alle zaaken den koornhandel

betrefFende gebragt worden, en hy heeft het opzigt op de bakkers en Pauslyke koornmagazynen. Van de fcha-delykheid des Pauslyken koornhandels fpreeken wy bs�nbsp;neden.

De Prefidenta della Grafiia heeft het opzigt over de� prys van �t vleefch, den vifch, de vrugten , de olie, ennbsp;alle eetwaaren. Hy beeft het regt de overtreders tcftraf-fen, en zelfs ze naar de gallyen te zenden. Inzender-heid moet hy waaken tegen de opkoopers. Egter gaatnbsp;het niet altyd volkomen zo als �t behoorde , en hetnbsp;volk, �twelk zonder dat in groote armoede leeft, wordtnbsp;zeer gedrukt. In �t jaar I762. rees de olie in dennbsp;winter, fchoon de oogft zeer ryk geweeft was, de helftnbsp;van den prys, ter oorzaake, dat fommige koopliedennbsp;alles opkoften en niets uitverkoften, tot dat zy �t opnbsp;den begeerden prys gebragt hadden. Geheel Romennbsp;morde, dog het hielp niets.

De CmmiJJario delle armi is als de krygsniinifter. H/ heeft het opzigt op alles, wat daartoe behoort, de veilingen, het onderhouden en betaalen der foldaaten. Wnbsp;heeft magt eenen foldaat ter dood te veroordeclen, dognbsp;geineenlyk het vonnis te vellen aan andere regters ovet-De Pauslyke troepen beftaan uit 9. kompagnien te vo^t,nbsp;die Rosji genoemd worden, en de kommandeerende ofrnbsp;cier voert den titel Tenente Generale; verders uit kuras*nbsp;fiers, Corazze, en gemeene ruiters,�twel*^nbsp;t�zamen 2. kompagnien, ieder van 60. man, uitmaakt-�De eerften hebben roode, de laatfte blaauwe rnonteerin?'nbsp;De lyfwagt van den Paus, Lanzie fpezzate, bellaat u'*-edellieden, waarvan altyd twee de wage by hem heb*��'

OR ITALI� N.

hem vergezellen. Zy doen dat met den degen op zyde, Tauslyke piftool in de hand, en in een zwarte kleeding, die Geregtsb�~nbsp;aan de knie reikt, zeer gelykende naar �t Paludcimen-^^^'nbsp;der Romeinfche foldaaten. De gemeene foldaatennbsp;^^zetten de ftadspoorten en eenige wyken der ftad. Mennbsp;�'oemt ze Korfen, om dat zy voorheen meeft uit. Korfi-haanen beftonden. De dieiift is zeer gemaklyk, en dusnbsp;men �er ligt volk toe vinden. De kurafilers en an-'^'^re ruiters zyn meeft burgers van Romen, die dat baantje koopen. Zy moeten hun monteering onderhouden,nbsp;de Paus geeft het paard en �t voeder. Sommigen koo-zig ook in de Korlifche garde, ten minften zyn denbsp;honipagnien altyd over voltallig. De foldaaten, die bui-Romen liggen, maaken een flegte vertooning, en voornbsp;officiers is weinig eer in �s Pauzen dienft inteieggen.nbsp;Romeinen zeggen fchertsgewyze van hunne foldaaten,

Rgt;e CommiJJario del Mare heeft alles onder zyn bewind den zeedienft betreft, de gallyen^ matroozen, ha-^2ns, enz. De Prejidente della Xecca doet het geld mun-, en draagt zorg voor de waardeering en den loop dernbsp;Vreemde fpecien. De Prejidente delle Strode moet zorgennbsp;'Oor de ftraaten, bruggen, en wegen, tot op 30. Italiaan- *

^che mylen rondom de ftad, en de Prejidente della Uipa * dell� acqua heeft het opzigt �ver de ftroomen, kanaalen,nbsp;''waterleidingen, enz. Over de Pauslyke archieven is ooknbsp;Prefident gefield, gelyk ook over de gevangenhuizen.

^0 andere Prelaaten der Apollolifche Kamer hebben geene bepaalde bezigheden, als de reeds gemelden. De meeftennbsp;�quot;den een Auditor, of foort van ondergeftelden regter,nbsp;die op Monte Citorio gehoor verleenden zig de zaaken eerft

REIS-BOEK

Tiet Concla- Om een nieuwen Paus te kiezen beg�even zig de K^f' dinaalen in �t Conclave, waaruit zy, volgens de inftelIinSnbsp;van Gregorius X. in �t jaar 1271. niet komen mogen,nbsp;voor dat de verkiezing gedaan is. Het Conclave beflaa*�nbsp;een groote plaats; het begint by de tribune der PieterS'nbsp;kerk, waar de Paus den zegen uitdeelt, en gaat langs d�nbsp;gehe�le eerfte verdieping van �t Vatikaanfche Paleis.nbsp;der Kardinaal krygt zyne celle, en twee kamers voofnbsp;zyn bedienden. Een Kardinaals celle is 'omtrent 6. ellc^nbsp;diep, en 5. breed, met zyden behangfels voorzien,nbsp;genommerd. Hy moet zig gevallen laaten, welk noni'nbsp;mer hem �t lot geeft. Al ontbreeken�er verfcheiden Kat'nbsp;dinaalen in �t Conclave, worden �er egter 70. cellen, eHnbsp;70, nommers gemaakt. De befchotten zyn maar vaonbsp;planken. Voor zyii huisraad mOet elk zorg draagen.

Ie de arcades, toegangen en deuren worden toegenie'^' feld, uitgenomen de deur, welke van den hoofdtrapnbsp;naar de Sala Regia gaat, die egter met vierdubbeldenbsp;ten voorzien wordt.

Het Conclave h��ft agt draayen, Kuots, gelyk in de kloofters vindt, waardoor het eeten- en audet�nbsp;noodwendige dingen worden ingebragt. De fpyz^'*nbsp;rvorden allen, zo als �t fchynt, doorzogt, op datnbsp;�er geen briefjes in overbrenge. Dit gefchiedt egter �^'nbsp;noeg, want de Gezanten en veel andere weeten

keurig wat in �t Conclave omgaat. De draayen wor^^�

�o�R ITALI� N.

de vooinanmflc Prclaatcn, als de Cbierici di Cavtera JlaContU* de Coiif-rvutoti dcv ftad bewaakt. Ieder heeft volgCns dennbsp;lang zyn benii', zo dat �er altyd ccn by nvee draayen denbsp;'^'agt heeft. Behalvcn dceze agt draayen is �er in da 'nbsp;gTootc deur een vender, waardoor dc vreemde Gezantennbsp;Schoor verwerven; dog zy kunnen �er niet door naar binden zien, alzo �er een kleed voorhangt.

Tien dagen na den dood des Pauzen gaan deKardinaa-len in �t Conclave. De Magiorduomo des overledenen f '��i� altyd Gouverneur van �t Conclave wordt, neemt clannbsp;^ezit van zyn vertrek op den trap, en plaatft �er zynnbsp;lyfwagt. De Maarfehalk Van �t Conclave, een ampt aannbsp;^ gellagt van Chigi verbonden, heeft zyn vertrek nietnbsp;''�er vair daar, en opent het Conclave j als de nood vor-^�^rt, �er ieinant in of uittelaaten. Hy heeft�zyn lyfwagtnbsp;onder aan den trap; en de overige Pauslyke lyfwagtennbsp;bezetten de andere toegangen van �t Vatikaan.

De Kardinaalen houden hunne intreede in �t CohcIayC Intresde in zeer plegtiglyk, en worden door de koetfen van aiJe *

'itinne bekenden begeleid. By die gelegenheid kan men Over dc ruimte der Pietersplaats oordeelen, wyl zy dn-Seagt de menigte der koetfen en raenfchen niet vol fchynt '

^�2 zyn. By de intreede in �t Conclave begeeven zig de Kardinaalen eerfi: naar de Pieterskerk, waar de mis vannbsp;den Heiligen Geeft gelezen wordt, en van daar gaan zy bynbsp;Paaren, gevolgd door de Conclaviften, onder aanheffi'ng vannbsp;lied Feni Creator Spiritus ^ in de Paulynfche kapel vannbsp;�^Vatikaan, waar hun de Pauslyke bullen, hoe zy zignbsp;gedraagen hebben, in eene van de welken zjinfallihi- .nbsp;aternm fapientite confultores heeten, voorgelezen wor-den. Zy moeten ze bezweeren, en de Kardinaal De-kan vermaant hen in een korte aanfpraak , den'beften,

REIS -BO EK

IletConck-'volgens hun gew^iflen, te kiezen, waarna een ieder zig heen begeeft. Daarop ontvangen zy �t bezoek van dennbsp;adel, de Prelaaten, de Gezanten, en hunne bekenden,nbsp;en tegen den avond, wanneer alles, wat niet in Conclave blyft, weg is, wordt met het luiden eencr kloknbsp;hst teken gegeven, om het te fluiten, waarop de Kardinaal Kamerling met drie anderen, Capi d'ordine genoemd, alles gaat bezigtigen, dat 'er niets open, er*nbsp;niemant vreemds in 't Conclave biyve.

Elk Kardinaal behoudt een of twee Konclaviflen, en een kamerdienaar by zig. Behalven deezen blyven innbsp;Conclave, de Ceremoniemeefier, de Sekretaris van �*�nbsp;Conclave, een paar fakriftyns, twee geneesheeren, eennbsp;wondheeler, een apotheker, vier barbiers, een metfe'nbsp;laar, een fchrynwerker, en ruim dertig oppafl�rs. Va**nbsp;alle dceze perfoonen , en de gefteldheid der vier flri'nbsp;ten, wordt een notarieele akte gemaakt. Van de tw^�nbsp;binnenfloten hebben de Kardinaal Kamerling en de C^'nbsp;lemoniemeefter , van de biiitenfloten de MaarfchaUrnbsp;van 't Conclave, de fleutels. Van dien dag af wordrnbsp;niemant, ten zy om ziekte, uit het Conclave gelatef�nbsp;en die �er uit is, komt �er niet w'eder in. Sterftnbsp;Kardinaal, zo moeten egter zyn Konklaviften �er innbsp;ven, tot dat de verkiezing gedaan is. De drie Kardin�^'nbsp;Icn Capi d�ordine geeven den Gezanten, den Senatornbsp;Gouverneur van Romen, gehoor, in naam van �tnbsp;kollegie, en men doet voor hem drie kniebuigir�S�'� �nbsp;gelyk als voor den Paus. Alle dagen wordt het eete**nbsp;van eiken Kardinaal, �t welk men eminentisjimaminiji'''^nbsp;noemt, door zyn gevolg naar �t Conclave gebragt,nbsp;van drie koetfen begeleid, en na, gelyk gezegdnbsp;doorzogt te wezen, door de draayen binnen gekaa' gt;

Wanneer men tot het Hemmen , of het Strutinium HetCoruln-' ^oinen zal , worden de Kardinaalen door den Ce-^f.nbsp;^enioniemeefter met de woorden ai Capellam Domininbsp;geroepen. Den eerften dag leeft de Kardinaal Dekan denbsp;*gt;'is van den Heiligen Geeft:, dient het avondmaal uit,nbsp;vermaant ze, met korte woorden, tot de verkiezing tenbsp;gaan, en de daartoe behoorende bullen \vorden voorgelezen. Dan wordt �er een tafel met twee bekers en tweenbsp;�'chotels gezet , en twee banken voor de Scriitatoren ennbsp;^eviforen. Twee andere tafels dienen den Kardinaalennbsp;hunne ftemmen te fchryven. De Kardinaalen blyvennbsp;alleen in de kapel terug, een ieder krj'gt een gedruktenbsp;l^tiefje, waarop hy zyn naam en dien van den Kardinaal,

'velken hy Hemt, llegts intevullen heeft. Men kiefl 'Itie Scriitatoren, en drie anderen, die de briefjes met denbsp;ftemmen van de zieke Kardinaalen gaan haaien. Zy worden by �t lot getrokken, na dat men de naamen van allenbsp;de aanwezigen op balletjes gefchrcven, hard op ge-'�^Id, in een zak gedaan, en door malkander gefchudnbsp;l'�eft, �t welk de jongfte Kardinaal Diaken doen moet.

Selyk de armbuflen in de kerken, een kleine opening ^eeft, om te toonen, dat zy ledig is, fluiten ze toe, ennbsp;^eeven ze den drie anderen , om �er de ftemmen dernbsp;l^ranke Kardinaalen in te gaan haaien.

Dan neemt de Dekan het eerft een fiembrief uit den ^'^kotel, gaat aan de andere tafel, fchryft �er de naamennbsp;^1* gt; doet hem toe, zet �er zyn zegel op, en toont hemnbsp;allen. Dan gaat hy naar �t altaar, leeft, na 't doennbsp;'an een kort gebed, het eedformulier, dat hy naamlyknbsp;�^len ftemt, denwelken hy in gemoede den beften agt, ennbsp;^�'erpt den brief in den beker. Het zelve doen alle d�

O 2 nbsp;nbsp;nbsp;eve-

R E I S - B O E K.

overigen, en eindelyk tvorden �er de ftcmmcn der krii*' ken ook in uit gcfchiid. Die nieniant in gemoede waardig oordeelt, bchoeit niet te ftemmen, Avaarvan mennbsp;nog in �t Conclave van 1758. een voorbeeld heeft gehad.nbsp;Daarna wordt de eene ftem na de andere uitgenomen�nbsp;en, na. dat zy door de handen der drie Scrutatoren gegaan zyn, leeft de laatfte ze overluid, en fchryft ze op-Die drie derden der ftemmen heeft Avordc Paus. Als denbsp;vreemde Kardinaalen merken, dat ieinantT die hun hotnbsp;onaangenaam is, haaft ftemmen genoeg hebben zou,nbsp;moeten zy protefteeren, want als het getal daar is, zOnbsp;vindt �er geqne uitfluiting plaats, waartoe de Keizer, Frankryk en Spanjen het regt hebben.- Als nie-mant het gc�.ifchte getal heeft, komt het tot eennbsp;cejjiis, of tAveede ftemmen, dat op de zeh-e AA-ys g^'nbsp;fchiedt, dog gei�ieenlyk net even eens iiitvalt, alzo iede''nbsp;by zyn gevoelen blyft. Alle morgens wordt het Scruti-Ilium op nieuw herhaald, tot dat de partyen .eindelfl�nbsp;moede Avorden, opgefloten te blyven, of door ki�peryc''nbsp;cenige Kardinaalen op een andere zyde gebragt Avorde�-Alles, AA'at by deeze verkiezing gebeurt, komtnbsp;den Pleiligen Geeft, (��') geiyk de Romeinen zeggen;nbsp;ter kunnen zy niet ontkennen, dat de Averkingen vand^'^nbsp;Geeft zig op eene zeer menfchlyke wys openbaaren.

De Kardinaalen krakeelei� dikAvyls, en �t is Avelgebeiquot;^^^� dat fommigc Avarine hoofden malkanderen de

(�^) De Kardinaal Banchieri zcide toe den AbtRicJiard-), �n *c Conclave gaan, zyn wy allen van den byl�and des Helb^ � Geefts overtuigd ; maar als wy �er vier dagen in geweeftnbsp;� verbeeldt zig ieder, dat de .Heilige Ge�lt byzonderlyknbsp;^ woont*

OOR I T A L I � N.. nbsp;nbsp;nbsp;2 � 3

diei^dcn naar d� ooren te gcoyen. Ongeagt den eed die j/etConclit-gedaan v. oidt, gebruikt 'men z� veel ftaatknndige ftree-�^^^-k�n, ftemt met zo partydigc inzigten, onthoudt deezen e:t geenen zo dikwyls zyne ftem uit haat, dat �cr een aller fterkft geloof vereifcht wordt, om de verkiezing voor'nbsp;eene werfdng van den Heiligen Geeft te houden. Denbsp;hiftorien van elk Conclave zyn hier vol van. De Kardinaal Pasfionei maakte op zyn medebroeders, by dat van�tnbsp;jaar 1758., een fcherpe fatirc, waarin hy hun vcclc dier-gclyke partydigheden verweet. In �t algemeen ontbreektnbsp;het by geen Conclave aan hekelfchriften, en te Romennbsp;geniet men zogrootevryheid, dat men die zonder fchrooninbsp;leeft, en de maakers daarvan zelfs noemt.

De volgende byzonderheden kunnen tot een bewys hier- Condnve quot;i'andienen. By �t Conclave van 1724. viel de verkiezing'^'�'¹ i724-op Orfini, onder den naam van Benediflus XIII. fchoonnbsp;in �t begin niemant aan hem gedagt had. Dit kwam dooiden Kardinaal Olivieri. Want als Orfini eens zyn ampt-genOoten ernftlyk vermaande, door hunne kuiperyen verder geen ergernis te geeven, zei Olivieri tot die by hemnbsp;Ronden, op Orftni wyzendc: � Laat ons deezen ecrly-3gt; ken paap, � Orfini was een Dominikaan geweeR,'

5gt; neemen, hy is uit een groot huis, dog zal nooit � ieraant bcnadeelen. � E� wierp �ertegen, �maarnbsp;wat zal �er van Coscla worden, die hem by den neusnbsp;,, leidt?� �Coscia,� antwoordde Olivieri, �is eennbsp;), Mutuccie, die God danken zal, als hy�er eenc proevenbsp;3gt; vaniSOQ. fcudf uit haalt.� (�¹�} Orfini werd verkoren;

De Kardinaal Cosda werd mett�min dc gunfteUng van Be-nediaus XIII. en regeerde hem geheel en al, tot groot nadeel der Romeinen. Hy was ten hoogden gehaat; het volk wilde zelft na

langen tyd, zo dat de Generaal zyner Orde, om zo te fpreeken, hem door �t votum ohedientieo daartoe dwingennbsp;moeft.

Conclave Het Conclave waarby Clemens XII. verkoren wierd WJI730. was een der aller langduurigften, en duurde van den 3.

Maart tot den ii. Juli 1730. In �t begin fprak men van den Kardinaal Corfini, dog hy tverd verworpen. Daarop ontbraken maar vier ftemraen aan Corradini, fchoonnbsp;hy in zyne jeugd niets anders dan een muzikant, en naderhand een advocaat geweefl: was. Frankryk en veelenbsp;Italiaanen waren voor hem, dog de Keizer en Spanjennbsp;fielden �er zig tegen. , Hy kreeg niet meer dan dertignbsp;ftemmen, en zesendertig moeften �er zyn tot eene verkiezing die gelden zou. Op �t laatft meende men, datnbsp;de Kardinaalen genoodzaakt zouden zyn, eenen Pausnbsp;buiten hun Kollegie te kiezen. Eindelyk op den g-Juli draaiden de Kardinaal Hannibal Albani, toen Ca-jnerlingo, en anderen van zyne party, weder op denbsp;zyde van Corfini. Geduurende dien tyd was de Keizer op andere gedagten gebragt. Corfini zelf had flerknbsp;gekuipt, om zig eenen fterken aanhang te maaken, ennbsp;geheel Romen verheugde zig by voorraad over de ver*nbsp;kiezing. Ook hadden �er de Franfche Kardinaalen niet*

Pauzen dood eenige huizen plonderen, waarin men vermoed^^� dat de Kardinaal zig bevond. Beneden zullen wy nog eens gelcS^^'nbsp;held hebben van hem te fpreeken.

Het dekreet van�.t Koneiiie te Romen in�t jaar75^. gehouden beveelt wel uitdtuklyk eenen Kardinaal te verkiezen, dog zy�nbsp;verfcheiden voorbeelden, dat dat niet is iii agt geno��quot; �

Z,iet het dorhalven niet als nood^aaklyk aan , al is het dat de �naalsn in laatet tyden �� niet van afgegaan zyn-

DOOR ITALI� N. fii5

*egen, en hy werd op eenmaal den ii. Juli vcAoren, HetConcla* fchoon hy agtenzeventig jaaren oud, jigtig, en byna^.nbsp;blind was. Egter regeerde hy nog tien jaaren.

In �t Conclave waarby Benediftus XIV. werd gekoren, Conclave fpeelde de KardinalTencin eene groote rol, en deFrani-'^*'�^74�*nbsp;fche party was de fterklle. Tencin had groot vermogennbsp;op de Kardinaalen Corfini en Aquaviva. Het volk weesnbsp;bem met vingeren, en zeide, hy zou een Paus raaaken. Denbsp;Kardinaalen Pozzia en Aldrovandi hadden de grootftenbsp;kans, en niemant dagt aan Lambertini. In �t begin gebeurde �er niets byzonders, dan dat verfcheiden Kardinaalen malkanderen hunne Hemmen gaven, �t welk, totnbsp;dat de buitenlandfche Kardinaalen aankomen, een foortnbsp;Van kompliment is, waardoor men zig tot niets mindernbsp;denkt te verbinden, dat tot het verkiezen van zulk eeneanbsp;Wien men zyn item gegeven heeft. De eerfte Kardinaal,nbsp;di� voorgeflagcn werd, was Aldrovandi. Gemeenlyknbsp;neemt men in t begin dien niet, op wien men wezcnlyknbsp;bet oog heeft, om de groote hevigheid der partyen eerftnbsp;tvat te laaten bekoelen, en elk zyn eigenzin een weinignbsp;te laaten uittuilen. Als de eerfte yver voorby is, ennbsp;teen zig in �t Conclave begint te verveelen, brengt^nbsp;teen hem op �t tapyt, met wien men �t in ernft meent.

Na Aldrovandi vielen veelen op den Kardinaal Rj.iffo, die oud, van familie en verdienften was, dog hem ontbraken twee ftemmen, die hy niet winnen kon. Daarnanbsp;had Rezzonico groote hoop, alzo hem maar eene fteinnbsp;Ontbrak. De reden hiervan was, dat men door hem denbsp;tegenparty in evenwlgt wilde houden, zonder werklyknbsp;hem te denken. Toen kreeg de Kardinaal Pozzia zynnbsp;beurt; hy bezat veel treflyke eigenfehappen, dog eennbsp;pasquil, door de tegenparty uitgeftrooid, onttrok hem

O 4 nbsp;nbsp;nbsp;veele

J/sJ Ca;jf/a-vcele ftenimen, fchoon 'hy zig zeer wel tegen'den aart' gewreven lak verdedigde. Firrao had toen byna denbsp;kroon verworven, en Hannibal Albani, een broeder vartnbsp;den nog leevenden Kardinaal Alexander Albani, dienbsp;veel gezags in �t Conclave had, feheen �er, ten minftertnbsp;voor 't uiterlyke, wel mede te vrede. Veclcn wenfeh-ten hem reeds geluk, en wilden hem als in triomf in denbsp;Sixtynfche kapel brengen, dog de Keizerlybe Minifternbsp;verklaarde , dat zyn hof geenen Napolitaan begeerde.nbsp;-Men nam de toevliigt' weder tot Aldrovancli, hy kreegnbsp;drie�ndertig Hemmen,, d�i^ kon de vierendertigfte nietnbsp;winnen, alzo n-iemant wilde toegeeven, fchoon hctCoii'nbsp;clave reeds vyf maanden geduurd had.

De Kardinaal Hannibal Albani vreezende, dat fommi' gen van zyne party ten Jaatllen verdrietig .worden en af'nbsp;vallen mogten, befloot eindelyk, de laatHe myn te doertnbsp;fpeelen, en .bediende zig daartoe van Pater Ravali, offlnbsp;den Kardinaal Aldrayandi op �t ernftigftc te vermaanen,nbsp;zig met den Kardinaal Albani te verzoenen. Deczedeednbsp;het, in hoop daardoor de hem ontbeerende Hemmen tenbsp;bekomen, en beloofde zyne dankbaarheid te zullen too-nen, Ln geval hy verkoren werd. Deeze beloftenbsp;veelen, zyne party verzwakte, en, toen hy zag, dat�etnbsp;niets verder te doen was, lloeg hy zynen landsman, dci�nbsp;Kardinaal Lainbertini, voor. De Kardinaal Aquavi''�nbsp;begafzig toen naar Albani, en vertoonde hem. dat het nietnbsp;lang meer uit te houden wa.s, en dat men op de eene of andere wys uit het Conclave inoeH maaken te komen. Deeze bleef Haan op den Kardinaal Mosca, �t welk den au-.der inoeilyk maakte, en zeggen deed: ,, wat helpt ht�tnbsp;� van den Kardinaal Mosca tefpreeken? wy begeer ennbsp;� gegn Paus van uwe keus, niaai wel eenen met un�e

D o � R I T A L i � nbsp;nbsp;nbsp;21^

� toeflemming. Gy wilt-geenen van onze Eardinaalen, j/yj II wy ook niet van de uwen. Daar blyft dan niets'^�'

gt;� ov-er, dan �er eencn te kiezen, die aan beide partyeii gt;i onverfchillig is, en onder die zie ik �er geenen, dienbsp;II alle gevorderde eigenfclrappen heeft, dan Lambertininbsp;'I of Lescari. Wicn van de twee wilt gy nu ? Zal hetnbsp;�� Lambertini zyn ? Hy is uit den Kerkclyken Staat ge-� boren, gelyk het de Romeinen gaarn zien. � DeKar-'^inaal Albani, die liever een Turk Paus gemaakt had dannbsp;Aldrovandi, liet zig gej^eggen. Dus werden de hoofdennbsp;beiden partyen eens; men bragt Lainlrertini in denbsp;**'3pel, en verkoos hem den i6. Auguftiis met cenpaarigenbsp;^'^�unen, daar hy 'er den dag te vooren niet eene eenigenbsp;S^had had.

Lr �t Conclave van 1758. fprak men in �t begin derk �'��an Crefcenzi. Dog die men in �t-begin Paus maakt bly-ftf^m 1753*nbsp;�t laatft gemeenlyk Kardinaal. 'Den grootften a.nnlwngnbsp;hadden de Albanies, eil alzo zy Paolucci de kroon toe-'^��tcn, floegen zy kwanfwys Cavalchini voor,- om denbsp;partyen wat moede te inaaken. De Kardinaal Porto-'-arrero liet zig daar door misleiden, trok de party van ^nbsp;^avalchini met allen yver, tot dat hem het Franfche hofnbsp;^itfloot. .Deeze droeg zyn ongeluk met de grootfte ftahd-''aftigheid, en ging gelaten voort zyn poR als Dckan tenbsp;vervullen. Anderen, die ook g�oote kans gehad had-01x1 verkoren te worden, heeft zulk een ongeluknbsp;den dood gedaan. De Kardinaal Sacch�tti was ooknbsp;gt; uit hoofde, dat hy een gcfchenk van den Ambaffa-

van Franltiyk aangenomen had. Paolucci wierd � Weener hof .uitgefloten, geduurende dat men be-'''�as de ftemmen, die voor hem waren, te telleen voorgaanden avond hadden bereids eeni-

^en.

8 REIS-BO�K

hand gekuft, dog Hannibal Albani (¹) wift hem noS dien zelven nagt te doen uitfluiten. Weinig fcheel^�nbsp;het, of de vermaarde Portocarrero was Paus geworde�'nbsp;Hy was flim, en vereenigde de Spaanfche bedaardhe'¹^nbsp;met de Italiaanfche liftigheid. Hy had by zyn leeve^'nbsp;zyne goederen verdeeld, en die aan anderen gegeven�nbsp;had alle verbindtenis met Spanjen afgebroken, ennbsp;als een Romein te befchouwen. Toen hem de Fran'nbsp;fche Kardinaalen, die de kuiperyen van �t Concla''quot;�'nbsp;niet genoeg kenden, en over de uitfluiting van CavS^'nbsp;chini geheel verfteld waren, vroegen , op wiennbsp;nu �t oog liet vallen, floeg hy de oogen zeer be fche¹'nbsp;den neder, en zeide, hetjwas nu de tyd van den Heilig�'^nbsp;Geeft. Zy bemerkten zyn inzigt niet, of wilden h�¹-misfehien niet bemerken.

De Kardinaal Spinelli had ook een aanzienlyken a^²' hang , dog de Koning van Napels deed hem weete³�nbsp;dat hy hem door Spanjen de uitfluiting geeven zoud^',nbsp;Deeze zogt derhalven �er eenen, op den troon te br⁴

gel),

cenige weeleen te Romen, om zig te vermaaken, en word�� ^ ieder, ook van den nieuwen Paus, met beleefdheden overladen- P¹

de�

na vertrekken zy, en hebben van hun leeven niets meer

r de¹'

kop doen vatten, als het hem lull. Gevolglyk moeten het o� ^ vreemde Kardinaalen niet kwaalyk neemen. als ik my tyd g�nbsp;en zoeke, zo veel mooglyk, eenen Paus te kieken, die ir-e'

Be belangen overcenkomu

DOOR ITALI� N.

gt; onder wien hy ten minflcn veel deels aan de re- HctConzlH' ^�ering hebben zou, en daartoe hield hy den Kardi-tJff.

Rezzonico voor den beften. In �t eerft bood hy ^^''answys aan, voor Cavalcliini te wezen, alzo hy welnbsp;dat Frankryk dien niet zou laaten verkiezen, omnbsp;'^^0. wanneer hem die kroon uitfloot, de andere partynbsp;de zyde van Rezzonico :e brengen. Ook haalde hynbsp;Kardinaal Corfini, en alle de krcatuuren van Clc-'�jcns XIF. over. Te vergeefs tragttc de Kardinaal Sciar-Colonna de Franfche Kardinaaien hem aftetroggelen.

^^zzonico werd des avonds den 6. Juli verkoren, in plaats de verkiezing eerft den 7. des morgens vroeg gefchiednbsp;zyn. Had Spinelli zo niet gehaaft, Rezzonico wasnbsp;Paus geworden. Ondertuefchen bekwam hy zoveel

vyanden deeden hem zo veel vcrdriets aan, dat hy hof verliet , en in �t jaar 1763. overleed. Alzonbsp;*'^3nkryk ZO veel deels in de verkiezing van Clemensnbsp;gehad had, verzogt het den Paus, den Kardinaalnbsp;^'^'^hinto tot Sekretaris van ftaat aanteftellen, het welk

gefchiedde. Dog deeze overleed binnen kort, en ^ Kardinaal Torregiani, die den Bourbonfehe hoven,

^�or zyn halsftarrigheid, zo vcel.werks maakte, kwam plaats.

_ dra de verkiezing van een Paus gedaan is, dat yerkdesing Is lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;....

ft,

li,

te zeggen, zo dra een Kardinaal twee derden der Wen �mmen heeft, luidt men, en de jongftc Kardinaal

�t Conclave binnen. De kapel wordt gefloten. De ^ llatdinaai Dekan , nevens eenige anderen, treedt toenbsp;den nieuw verkoren Paus, en vraagt hem, of liy

REIS-BO EX

Heeft

V?gt; nbsp;nbsp;nbsp;Jijt �cr niets-tegen intebrengen, zo moet hy verklaai'C'^�

welken naatn hy denkt aanteneemen en de CcrcmQi�'^'� incefter maakt �er een akte van. (��'¹) Als dit gedaannbsp;treedt dc Paus, begeleid door de twee oudfte Kardin^¹nbsp;len Diakens, naar �e altaar, en gaat, na �t doen Vannbsp;kort gebed, agter het zelve, om de kardinaalskle�der�'�nbsp;voor dePausIyken te verwiflelen. Dan zet by zig opnbsp;fooit van troon, en geeft der geheele vergadering

Kardinaalen den eerften zegen. Deezen k�flcn heni � hand, en by omhelfl: ze weder; de Camerlingonbsp;hem den visfeherring aan den vinger; en de Pausnbsp;di�n aan den Ceremoniemeefter, om �er zyn nieiiquot;'^^'�nbsp;aafigenomenen naam op te laaten graveeren.

Kort voor de verklaaring wordt reeds eene meni�^� menfehen in �t Conclavegelaaten. Ondertusfehenbeg^��nbsp;zig de oudfte Kardinaal Diaken, begeleid door eennbsp;reinoniemeefter , op de gro�tc tribune bovennbsp;hoofdingang der Pieterskerk, die, toen �t Conclave ^nbsp;gon, toegeinetfeld is geworden, doet ze openen,

wy vlmien in de hiftorien der Pauzen voorbeekk�� Kardinaalen , die de verkiezing niet aangenomen hebbennbsp;ten minden lang bedagten. Dc niemver hiftorle levert vannbsp;lie geval geen voorbeeld op ; inaar Clemens X.', uit h�t bm¹nbsp;Albani, bleef drie dagen lang zonder zig te verklaaren, ^nnbsp;diftus X�II. moed men �er als met geweld toe dwingen.nbsp;zeide, in �t jaar is66. als Monnik hoopte ik zalig te word^�nbsp;Kardinaal begon ik �ct aaij te twyffelen, en als Paus gelool 'nbsp;hyna In �t geheel niet.

� o o R I T A L I E N� aa�

den naam des nieuwen Pauzen openiyk af, (*?) en HetConclalt; ^�Cipt met een een papier naar beneden, waarop �s Pau-^^lt;nbsp;naam ftaat, �t welk door het volk gretig opgevangennbsp;'^ordt. Ter zelvcr tyd wordt het gcfchut van den Enge-^lt;^riburgt geloft, de foldaaten, die op de Pietersplaatsnbsp;^Qder de wapenen ftaan, doen een falvo,'en alle denbsp;^^okken worden geluid.

hia de afkondiging mag ieder in �t Conclave gaan. De ^aus gaat naar zyn celle, tot na den maaltyd, wanneer

''quot;lts op �t hoofd, op�t altaar der Sextynfche kapel gedra-�''quot;1, en van de Kardinaalen, gelyk men �t noemt, aau-�'iieden wordt. Zy kuflen hem den voet, de hand, de en �Laangezigt. Dan wordt hy op een met goudnbsp;Siiboruuurden armft�el, door den welken lange ftokkennbsp;Ssftoken worden, Sedia geflatoria, van twintig bedien-, Palafrenieri, op de fchouders in de St. Pieterskerknbsp;gedragen, (**) met muziek vooruit, welke den hymnus,

Jacerdos noB�r,' fpeelt, ter zyde de Zwitferfche lyf-'^'agt, en agter aan de Kardinaalen. Wanneer hy in de kapel van �t heilige fakrament, en by het graf van Petrus '

^yn gebed gedaan heeft, zet men hem op het hooge al-'3ar, waar de Kardinaalen de aanbidding weder verrigten, �^an draagt men hem weder naar �t Vatikaan, en de illu-

Arinuniio vohls gand��Tn wagtiiim, Fapam habemm emhientufi^ ac re-verendij]'. Dominum N. N. ani fibi impofuit nemen N.

Toen de drangers Clemens XII. voor de cerfte mial ophie-begon hy te fchreyen, misfehien , om dat zy hem fcheef op-'�^�rden, of om dat hy deeze wonderlyke machine, die den nlett-

JJ�a'C�.ic/d-minaties en vuurwerken duuren twee avonden agtcr kander door de ftad.

In de eerfte agt dagen, tot aan de inwyingenkrooning* verrigt de nieuwe Paus geen openbaare plegtigheden, e��nbsp;fchoon hy werklyk regeert, vaardigt hy nog geene bu!'nbsp;len met het looden zegel af, maar llegts breves met dei'nbsp;visfcherring bezegeld. Den dag daaran begeeft zignbsp;Paus, met een zeer pragtig gevolg, van �tVatikaan na^fnbsp;het Paleis op Monte Cavallo.

Krooning. De krooning des Pauzen is een merkwaardige en voof eenen vreemdeling zeer gewigtige ceremonie. De Pa^'*nbsp;begeeft zig, met een talryk .gevolg, in begeleiding vagt;�nbsp;alle de Kardinaalen, van de welken de Bisfchoppennbsp;bisfchoplyk gewaad, en de anderen in koftbaare miskief'nbsp;deren zyn, naar de S. Pieterskerk. In �t voorportaalnbsp;gaat hy op een troon zitten, om de domheeren dier kefl'nbsp;ter voetkus toetclaaten. Daarop draagt men hem, gelyl^nbsp;de eerfte maal, in de kapel van �t heilige fakramO�*'nbsp;en de Gregoriaanfche, en ten laatften op het hooge al'nbsp;taar. Om den Paus by deeze groote plegtigheid hetnbsp;ganglyke der wereld te erinneren, gaat een ceremoni�'nbsp;meefter vooruit, die op een zilveren ftok een weha�^nbsp;werks draagt, driemaal voor den Paus knielt, en,nbsp;wyl een priefter bet werk met een kaars aanfteekt.nbsp;zedenkundige fpreuk, Jic tranjit gloria mundi, op^^o^�nbsp;De oude Romeinen hadden een diergelyk inzigt,nbsp;zy agter den triomfeerenden Burgemeefter eenen lla*�nbsp;plaatften.

De oudfte Kardinaal Diaken hangt den Paus hetPaUilt;�'^ om, dat met zes kruisl�n van zwart taf verfierd is,nbsp;een zinbeeld is van het apoftelampt, en de volkom��^�nbsp;Pauslyke mast. De Kardinaalen en Bisfehoppen kud�^��

DOOR ITALI� N.

weder den voet. Daarop doet de Paus de mis op HetCtncla. hooge altaar, op het welk dat niemant buiten hem^�*nbsp;mag. Als de mis begint vetrigten de Kardinaalennbsp;nieuws de aanbidding. Men zingt de Euangelien en

^nndbrieven in �t Griekfch enLatyn, om de vereeniging twee kerken te betekenen. De Paus gebruikt hetnbsp;*'^ondinaal, dat hem op den troon gebragt wordt. ( )nbsp;de mis brengt men hem naar de groote loge bovennbsp;hoofdingang der S. Pieterskerk, waarvan de zegennbsp;Witten donderdag gegeven wordt; hy klimt ten aan-van al het volk op den troon, en de eerfte Kardi-*^^31 Diaken zet hem de driedubbelde kroon op, met denbsp;'^'Oorden; Accipe Tiaram tribus coronis ornatam, �* fciasnbsp;te ejje principum ac regum, reamp;orem orbis, in terranbsp;^icariumSalvatorisnoJlriJefuCbrijli, cui bonos ^gloria innbsp;^^^culafaeculorum. Amen. De plegtigheid eindigt met ee*

Pen dubbelden zegen van den Paus, den eerften deelt uit ftaande op den troon, den tweeden voor aan opnbsp;tribune, en tegelyk wordt aan allen, die hem ont-�'ppgen, eene volkomen� vergiffenis van zonden verkon-

J '2'�g doet. Ondertusfchen fchynt het altyd ergerlyk te zyn, dat ^ *�* *n h� h�ligfte ftuk, waarin alle menfchen gelyk zyn, daarin

roottegj Zoekt, dat hy het avondmaal op den trooa zittend Ontvangt.

224

HetConcla-Gezznten, �n vvat tot het hof behoort, of met den ni�-�' wen Paus eenige verbindtenis heeft, des avonds hunii^nbsp;huizen. Dog het fraaifte is de illuminatie van devoorz}quot;'nbsp;dc cn de koepel van de S. Pieterskerk. Men kan zig nietsnbsp;pragtigers verbeelden, dan het fchoonflegebouw derv'^^'nbsp;reld met eenige duizenden van lampen, en dat wel zfnbsp;verligt te zien , dat men uit de fchikking der lampennbsp;architektuur onderkennen kan.- De koepel kykt, gelyltnbsp;cen vuurige piramide, over alle de gebouwen van Rtr-men heen j, en vertoont zig in de verte, b. v. op d�nbsp;hoogte voor dc Villa van Medicis, voortreflyk.nbsp;ze illuminatie gefchiedt jaarlyks op den feeftdag vadnbsp;S. Pi.eter.

Dien zeh^en avond wordt �er ook vaii den Engeled-burgt een vuurwerk in den italiaanfehen fmaak afgeftf' ken. De hoogte dier plaats geeft daar eene vertoonin�nbsp;aan, diergelylee men nergens vinden kan, fchoon eeonbsp;der voornaame (lukken van een vuurwerk, naamlyk d�quot;nbsp;waterwerken , ontbreekt. Inzonderheid kan men z�?nbsp;niets heerlykers voordellen, dan wanneer op�t laatde�^dnbsp;paauwenftaart, Cirandola, van 4500 pylen in de h'S''nbsp;fteigt. Dewyl de plaats zelve hoog is ^ en zig de vui't'nbsp;pylen, gelyk een waayer, uitbreiden, zo wordt de �i~'nbsp;heele horizont verligt, en de hemel fchynt in vui'tnbsp;liaan. Het overige beftaat uit cirkelde vuurpylen, 2��nbsp;nen, raden, cascades, eliz. Een diergelyk -vuur't'�'''nbsp;met den paauwenftaart wordt jaarlyks tweemaal, naaffllf^

van S. Pieter, van den Engelenbiirgt afgeftoken. elke reis niet meer dan 500. fcudi.

DOOR ITALI� N.

bezit neemt van de kerk van S. Giovanni di Latera- HetConck-^ ^0- Alzo deeze de bisfchoplyke kerk van Romen is,'^�^'

Waar de Pauzen in �t eerft hun verblyf hielden , moet in de eerfte maanden zyner regeering daar bezit vannbsp;^^einen. De optogt begint van �t Vatikaan, fdioon denbsp;^^genwoordige Paus van Monte Cavallo afreed, over denbsp;Engelenbrug , voorby S. Andrea deiia Valle en alnbsp;^efu, over het Kapitool, onder den boog van litusnbsp;^oor, en voorby het Colifeo. Langs den weg zyn denbsp;huizen en alle de kerken met tapyten behangen,nbsp;trappen van �t Kapitool worden met zand beftrooid,

�P dat de paarden op en af kunnen gaan. (*) Voor de ^illa Farnefe doet de Koning van Napels een eerboognbsp;�prigten, (**) en de Raad van Romen eenen anderen opnbsp;t Kapitool, als de nieuwe Paus een geboren Romein is.

De optogt wordt begonnen door eenige ruitery, om ruimbaan te maaken. De ruiters zyn in rood fluweel met goud, en hebben groote pluimen op het hoofd. Dannbsp;''olgen de ftalmeefters des Pauzen en der Kardinaalen,nbsp;bevens alle de laage bedienden, de Konfiftoriaal Advo-^3aten, de Prelaaten di Mmitellone, of titulaire Kameraderen, de geheime Camerieri, de Roomfche Baronnennbsp;^'^Prinsfen, vergezeld van hun pages en bedienden tenbsp;Voet; de Prelaaten Chierici di Camera, de Majgior-'^quot;oiuo, de Auditeurs der Rota, de Gezanten van Bo-

^*) Als Clemens XIV. in 1765. bezit nam, viel hy In 't afryden t Kapitool van 't paard, dog zonder �ig te beiaeren. Hy

IV. Dsxi.. nbsp;nbsp;nbsp;P

HetConcia-logne, de Confervatori van'Romen, de Gouvcrne�f' De jongfte Auditeur der Rota draagt het kruis, en daa�'nbsp;op komt de Paus in �t iniddeq zyner Zwitfers en Palefi^^'nbsp;nieri. Hy zit op een wit paard, welks toom eerft va�nbsp;eenen der Prinsfen van den troon, en naderhand vannbsp;.Confervatori gehouden wordt. Benediftus XIII.nbsp;uit hoofde zyns hoogen ouflerdoms, en de invallend�nbsp;zwaare koude, gedragen, het welk Iets ongewoons wa^*nbsp;Agter den Paus volgen vyfentwintig koftbaar gekleed�nbsp;pages, en de garde te voet. Dan komen een groot g�'nbsp;tal loopers, die het tweede gedeelte van den trein op�'nbsp;nen. � De Ceremoniemeefter,, op een muilezel gezetenjnbsp;voert dien aan. Verfcheiden� huisbedienden gaan vo�^nbsp;den draagftoel, en den armftoel des. Pauzen, Sedij P��'nbsp;^ale, vooruit. Daarop volgen de Kardinaalen insgelyl�^nbsp;op muilezels, die elk van twee Ilalbedienden, hebbend�nbsp;Hokken in de hand met �s Kardinaals wapen, geleid wo^'nbsp;den. Dan komen de Aardsbisfehoppen, Bisfehopp�*^*nbsp;die Asftjlenti al Soglio zyn, de Auditeur der Pauslykenbsp;rner, de Schatmeefter, en de overige Bisfehoppen, di�nbsp;nietAsfiftenti al Soglio zyn.- De koets van'den Pausnbsp;zes witte paaiden, en eindelyk maakt de overige cav^^'nbsp;lerie en infanterie een hefluit.

Op het Kapitool houdt de Paus Uil, om de huldig�*�^ van den Roomfehen Raad te ontvangen. Pletnbsp;van �t Lateraal! komt hem te gemoet, en reikt h��'nbsp;fleutels over. Dan klimt de Paus op eenen by de k�^'^nbsp;opgerigten troon, en de Domheeren kusfen hem de vo�'nbsp;ten. In de kerk deelt hy den zeg�n uit van het hoog�

ib o � R I T A L I E N; 'ib.f

Sommige fchryvers fpreeken van eene zekere ceiemo- EetC�ricl�-^ie, dat naamlyk de Paus, federt de hiftorie van Pauzin^^*

Wy hebben by de gelegenheid, dat wy van den flocl ipraken, die in cenen gang van �t kloofter van �t Late-raan ftaat, reeds gezegd, dat deeze geheele zaak ondernbsp;fabelen behoort; ;

�)e Procesfi� op Sakramentsdag, welken Urbaan IV.Kerkgc-het jaar iz�i. tot een feeftdag maakte, is eene nbsp;nbsp;nbsp;**

Ptagtigfteri van dien aart. De trein begint met all� de be-^ k ' dienden der kanfclary, en de overige leden der geregts-^j^fj^a^;nbsp;hoven, prokurenrs, notariflen, met wafchkaarsfen, daarop v�lgen dePrelaaten der Kamer, Auditeurs der Rota,

Abten, Bisfehoppen en Kardinaalen. De Paus wordt op �en ftoel gedraagen, een boven zyn hoofd een pragtig,

�ften van denRoomfehen adel vafthouden. De Paus heeft Sakrament in de hand. Twee Kardinaalen ftaan naaftnbsp;hem. De bisfchoplyke muts wordt hem nagedraagen, ennbsp;'daarop volgen weder een menigte van Prelaaten, de Ge-'^^raals der orders', en een'groot getal priefters in hunnbsp;P^egtig gewaad. De geheele vertooning behoort ondernbsp;fraaiften die 'er in Italien te zien zyn, en verdientnbsp;h^fchouwd te worden.

�p dien dag worden de heerlykfte tapyten van �t 'Va'* hkaan, die volgens de tekeningen van Raphael gemaaktnbsp;onder de Colonnade der S. Pieterskerk openlyktennbsp;toon gefteid. Zy verbeelden hiftorien uit het Oude Te-'

ftament, eii verdienen wegens de tre�yke tekening bewonderd te worden. Geduurcnde de agt dagen van het feefi: houden ook de andere kerken haare proces-fies , z� dat men zig in dien tyd �er zat genoeg aannbsp;zien kan. Dog die van den Paus verdient alleen vannbsp;vreemdelingen gezien te worden.

De Telle. Een andere merkwaardige plegtigheid te Romen is de overgaaf der witte Telle, della Cbinea, nevens eennbsp;beurs met dukaaten. De Napolitaanfche Gezant geeftnbsp;die alle jaaren den Paus over op den ag. Juni, op dennbsp;feeftdag van S. Picter, tot een teken van zekere reg-t�n', welken de Paus op dat Koningryk heeft.

Als men de reis zo fchikken kan ,. dat men de ftil-le weck te Romen doorbrengt, is het niet kwaad, ten minften veeie vreemden doen het zo, ten einde dannbsp;de ceremoni�n te zien. Op palmzondag deelt de Pausnbsp;de palmtakken uit in de kapel van �t Paleis op Montenbsp;Gavallo. De Kardinaalen Priefters zitten ter regtetnbsp;hand van �t altaar, de Diakens te {linkerhand, en hunne fleepdraagers, Caudatarii, zitten aan hunne voeten*nbsp;De Kardinaalen zyn in hunne lange violette rokken/nbsp;korte hermelynen mantels, en daar over hunne lange man'nbsp;tcls met fleepen, gedofcht. Dog als de ceremonie begintnbsp;trekken zy hunne ryke miskleederen aan, en zettennbsp;mutfen van zilvermoor op. De Paus reikt hunnbsp;palmtakken over, die zy naderhand aan hunne Cau^n-tarii geeven. Agter de Kardinaalen zitten de Poenit^'nbsp;tiarii en Generaals der orders, aan welken een Kaf'nbsp;dinaal de palmtakken brengt, alzo zy het fegtnbsp;hebben, in de geftoltens der Kardinaalen te komen.nbsp;Caudatarii en eenige vreemden van aanzien krygenolf

takken, waaraan een blad als een kruis gebonden

DOOR ITALI� N.

Welken daarom Crocette genoemd worden. Met deeze Kerige^ palmtakken gaat de geheele menigte de groote zaal van Ifuiken ttnbsp;�t Paleis in procesfie rond , daar de Kardinaalen denbsp;miskleederen afleggen, de voorige gewaaden weder aan.nbsp;doen, en de mis bywoonen. Ondertusfchen bewierooktnbsp;een geeftelyke den Dekan der Kardinaalen drieinaalen,nbsp;en ieder der anderen tweemaal. Na de mis omhelzennbsp;de Kardinaalen malkander, als of zy de befte vriendennbsp;Waren , geeven zig de kus van vreede, �t welk ge-meenlyk elke reis gefchiedt als de Paus de mis doet.

Op Afchdag worden de donkere metten gezongen. Afcbdag. Het begin heeft niets byzonders, dog het Mijerere vannbsp;Corelli is een treflyk ftuk , dat zeer zielroerend is.

De muziek is wel oud , dog zo bewceglyk als men zig iets kan voorftellen. Zy beftaat alleen uit men-fchen ftemmen, zonder eenig inftrument, �t welk eenenbsp;heerlyke werking doet, en fomwylen zo klinkt als ofnbsp;�er een orgel by was.

Op Witten Donderdag doet de Paus, of, by gebrek fF/tte Danvan denzelven, de Kardinaal Diaken, een plegtige misiil*^^''''^�^' de Pieterskerk. Alle de Kardinaalen woonen ze by , cnnbsp;zitten even als by �tuitdeeten der palmtakken. DePrinsfennbsp;ftaan ter zyde van den troon. By deeze, gelyk als by allenbsp;JniiTen, die de Paus zelfs viert, komt geen inflrumentaalnbsp;muziek. Na de mis gaat de geheele procesfie in de Pau-lynfche kapel van �t Vatikaan, waar bet heilige Sakra.nbsp;ment door den Kardinaal Diaken ten toon wordt gefield.

He Paus gaat dan in de loge boven den ingang der ^2rk, een Kardinaal leeft de bulle in coena Domini, (*')

Kerkge- Kaarsfen van boven neder, te gelyk doet de Paus alle Irtiiken te j^etters, en die zig tegen de Eatholyke Kerk en haarenbsp;Roinin. geeftolyken vergrypen, in den ban. Daarop geeft hynbsp;der geheele Katholyke Chriften)reid den zegen, urhinbsp;�f orbi. Ieder valt dan op de knie, het gefchut wordtnbsp;geloft, de trommen der onder �t geweer ftaande foldaa.nbsp;ten geroerd, en een falvo gefohoten, alle de klokkennbsp;der ftad luiden, �t welk ook op die van anderegodsdien-flen, die zig aan den vloek en den zegen even weirngnbsp;kreunen, een gropten indruk maakt.

Daarop wafcht de Paus of de Dekan in een zaal van �t Vatikaan de voeten van twaalf arme priefters, die alsnbsp;vreemde pelpims te Romen komen, en daartoe doornbsp;de Gezanten en Auditeurs der Rota worden aangeboden. Ieder krygt ten dien einde een priefterlyk kleed,nbsp;een koorhembd, en een gouden en zilveren penning, �tnbsp;welk t� zamen omtrent de vyaarde bedraagt van 24 daalders. {*) Daarna worden' zy ter tafel onthaald, en de

(*) Deeze ceremonien kunnen door alle vreemdelingen vrylyk gezien worden. Eens, dat Benediflus XIV. het voetwasfehen vei-rigtte, cn hy eenigc vreemdelingen zag ftaan, vroeg hy den Kardi'nbsp;naai Pasfionei, wie dat waren. Deeze antwoordde met zyne ge*nbsp;woone vrymoedlgheid, � rieillge Vader, het zyn Hollanders, dl�nbsp;tegenwoordig te B-omen zyn. om heden de excommunicatie dernbsp;faulle in ccena iamini uit de eerllc hand te haaien, 'en daarna by deOnbsp;Blbliothecarius van den heiligen ftoel, dat washy zelf, het middag*nbsp;maal te gaan neemen. � Wy hclAen reeds een reis of twee gelegen-he(� gehad van dcezen Kardinaal te fpreeken. Hy was vol verdand^nbsp;en een vertrouwde van Bencdlflus XIV., dog kon egter niet laa*nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ten, dikwyls zeer ftekelagtig te zyn, of met hem over de weeten*

fchappen te zintwitten. De'Paus werd dan w�l moeilyk, dog a!zlt;t hy hera om zyne kundigheden zeer agtto, verzoenden zy zig alry�1nbsp;wederom zeer fchieJyk. Pasfionei hield vcele gebruikeii'dei k^rk

o o R �quot;T A L I E N. 231

^ardiiiaalen brengen het eeten op, en �t welk niet ge-l^ruikt wordt neenien zy mede. Ais dat gedaan [s^bruikente gaan de Kardinaalen zelven in armftoelen aan de tafernbsp;zitten, waarop dan een deflert van fuikerwerk en kon�nbsp;fitiuiren is. De warme fpyzen laat elk door zyn bedienden van een andere tafel haaien, en zout en peper brengen zy in kleine zilveren busjes mede. Opnbsp;dien dag , worden de donkere metten , en een andernbsp;tieflyk Mifirere in de Syxtynfche kapel gezongen.

Op Goeden Viydag wordt, gelyk den voorigen dag. Goede �B byzyn van alle de Kardinaalen, in de Syxtynfchenbsp;l^apel de mis gelezen, en daarna eeten de Kardinaalennbsp;izeder in �t openbaar. Zy zitten in rang langs denbsp;Biuuren, gelyk de monniken in de eetzaalen der kloo-fters, daarna worden de donkere metten en het Mife-Tere door vier ftcmmen gezongen. Uit de Sixtynfchenbsp;kapel gaan de Kardinaalen in de Pieterskerk, en knielen in een cirkel voor eene van de vier tribunen innbsp;de pilaars der koepel, van de welke een Domheernbsp;ben met de drie daar bewaard wordende reliquien, de -

''OOr dingen van geene waaide, gelyk gemeld antwoord te kennert Seeft. Inzonderheid was liy geen patroon der monniken. Eennbsp;paar Kapucynen maakten eens cene diepe buiging voor zyne paar-, en, de reden van die beleefdheid gevraagd zynde, gaven zynbsp;antwoord, � om dat zyn Eminentie, by gebrek vap paarden,nbsp;zwaarlgWeid raiaken zou, ons voor zyn koets te fpannen. �

^oor zyn lange nunclatuur buiten �s lands liad hy genegenheid voor vreemdelingen gekregen, en tiy agtte yyne landsgenooten nietnbsp;ijjj, Sekretavis van Staat, den Kardinaal Valenti, die by 3e-nediekus XIV. veel te zeggen had, koo Ity niet veelen, en noemdenbsp;hem altytj den jSaclj.i. Keus zeiJe hy in de kerk openlyk, in plaatsnbsp;Van Pax ttCHm, Sal,nr.atcc, by �t gceven van de kus van v; cede.

r 4

ass R E I S-B O E K

Ituzken ts zegen geeft. Dan komen de procesfies van boetvaar-�Romen. . nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Van vyf uuren des namiddags tot den avond zit de Kardinaal Poenitev'.tiarius op eenen houten troon, vyf trappen hoc^, die met een leuning omgeeven is, opdat hetvolknietnbsp;te fterkaandringe. Dit heet de regtbank der boete. De Kardinaal hoort den biegt, en roert onderwylen allen, die zignbsp;aanbieden, met een langen ftok aan, waardoor zy aflaat voornbsp;honderd dagen ontvangen, daar de andere Poenitentiariinbsp;door het aanroeren alleen maar voor veertig dagen aflaatnbsp;geeven kunnen. Het krielt in dien tyd in dePieterskerk en opnbsp;de ftraaten van pelgrims, die meeft in een kiel, met een korten mantel daarover, die tot aan de elboogen reikt, gekleednbsp;zyn, en een hoed op hebben, alles van zwart gewafchtnbsp;linnen. Over de fchouders hangt hun ee;i kleine almoes-bus, een fleenen kruik, en in de hand hebben zy eennbsp;langen ftaf. Dus zien zy �er wonderlyk uit. By zulkenbsp;plegtigheden kan men een begrip maaken van de groottenbsp;der Pieterskerk, want, fchoon �er eenige duizenden vannbsp;menfchen in verzameld zyn, is �er dog altyd ruimte genoeg, zonder dat men gedrongen worde. De honderdnbsp;zilveren lampen, die anders altyd by �t graf van Petr�Snbsp;branden, zyn in dien tyd uitgedaan, in haare plaats wordtnbsp;voor het verhemelte des altaars een kruis twintig voetnbsp;hoog in de lugt gehangen, en met veele lampen verligt�nbsp;�t welk der kerke een majeftueus aanzien geeft.nbsp;HetVanJch- Den eerften dag van paasfchen deelt de Paus ten twee-feejl. de maal, onder �t paradeeren der troepen, en in bywe-zen van alle de Kardinaalen het volk van de tribune dpt

DOOR I T A L I E N.

�P. en zit op eenen in de loge ftaanden troon. Na �tjCerige-^�ezen van een gebed, ftaat de Paus op, en geeft eenen iruiken te '^^iedubbelden zegen, waarby het gefchut weder, gelyknbsp;witten donderdag, geloft wordt; ter zelver tyd werptnbsp;Kardinaal de papieren, waarop de aflaaten gefchre-ftaan, welken aan zekere kerken worden vergundnbsp;^nder �t volk, en de Paus gaat heenen.

Aartig is de procesfie der uitgehuwlyktemeisjes, welke Procesfie ^^3tlyks op den dag van Maria�s Verkondiging doornbsp;^ominikaanen alia Minerva gehouden wordt. Daar zynmeisjes^nbsp;gemeenlyk tweehonderd, die eerft de mis bywoonen,nbsp;heilige avondmaal gebruiken, en dan briefjes ontvan-waarop haar uitzet gefchreeven ftaat, die van 25.nbsp;loo. fcudi beloopt, dog niet dan kort voor de brui-uitgedeeld wordt. Deeze briefjes fteeken zy voornbsp;borft. Zy zyn in �t witgekleed, het aangezigt is halfnbsp;�'let een fluyer bedekt, en de roozenkrans hangt op zydc.

gaan twee aan twee, en tusfchen ieder vyfde paar ^�*n altyd twee Dominikaanen met wafchkaarsfen. Zul-^'^n die non worden zullen, komen agter aan, met een 'nbsp;*''^oon op �t hoofd. Alzo de uitzetten gering zyn, ftaatnbsp;fommigen meisjes, die vrienden hebben, toe, meernbsp;eens de procesfie bytewoonen, tot dat zy zo veelnbsp;haar noodig is byeen hebben. Daar zyn �er, die �ernbsp;voor bekend willen zyn, en anderen meisjes eennbsp;^Ooitje geeven, om in haare plaats te gaan.

Tot de openbaare plegtigheden behooren ook de ^^tige intreeden der uitheemfehe Gezanten, en nieu-^ardinaalen , wanneer die te Romen komen , omnbsp;kardinaalshoed te haaien.

VAN

%S4 R E I S r B O E K

Onder den Roomfchen adel 2yn vier zeer oude huizee� die zig beroemen kunnen, federt veele eeuwen aannbsp;legeering en gewigtigfte gebeurtenilTen aandeel gehadnbsp;hebben, naamlyk die van Savelli, Colonna, Orfini,nbsp;Conti. Het huis van Savelli is tegenswoordig uitgefto�''nbsp;ven, en door den laatften vrouwlyken erfgenaam met da^nbsp;van Urflni verbonden. Tot de groote huizen der tweed�nbsp;klaffe' behooren die van Santa Croce, dat van Valeri�*nbsp;Publicola meent afteftaminen, Barberini, Urfini, Borg'nbsp;hefe, Doria, Chigi, Rofpigliofi, Crescenzi, Giuftinian�'nbsp;Altieri, Albani, Bracciano, Buoncompagni, enz.nbsp;ken meeft opgekomen zyn, door dat zy �t geluk gehadnbsp;hebben, van een of meerder Pauzen uit zig verkorc�nbsp;te zien. Om die reden heeten zy Cafe Papali. H�**nbsp;grootfte verteering beftaat in �t bezitten van ruime g�'nbsp;bouwen, veele bedienden, loopers, paarden, koetfe��nbsp;en de pragt in fdhilderyen en flandbeelden. Hun taf�*nbsp;en kleeding is maatig. Zelden, en alleen by plegd^�nbsp;gelegenheden, geeven zy gaftmaalen. Dog hiervanm��''nbsp;men den tyd der Filleggiatura, of dat zy zig opnbsp;landhuizen onthouden, wanneer zy gaftvryer zyngt;nbsp;zonderen.

Onder deezen adel zyn weinig ryke huizen. Zy ben een taamlyk inkomen, dog zouden zig door ee��nbsp;koftbaare leevensvtys fchielyk in fchulden dompel��'nbsp;Een hiiwlyk, dat in eene familie voorvalt, bezwaart b��^nbsp;zo zeer, dat de overige uitgaaven voor eenigejaaren 1��^'

�) o O R ' I T A L I E N:.

adelvke familien senoeg, waar de mans niet gt;iw-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. der Roir,n-.

Roomfche adel leeft vry eenvormig, cn kent het ^^'Voei van veele hoofdfteden niet, waar men naauwlyksnbsp;heeft, om aan zig zelven te denken. Het gaat hiernbsp;gelyk te Papys, waar zig de een niet met den andernbsp;%oeit, maar hier kennen de huizen allen malkander,nbsp;leeven, gelyk men te Parys zeggen zou, op een bur-^'�''yken voet. Een vreemdeling, die fmaak heeft in eennbsp;leevenswys, en te gelyk een verftandigen omgangnbsp;, zal zig veelligt beter te Romen dan te Parys naar

''''rdeel heerfcht, dat men alken te Parys een galante Voeding en fcbrandcrheid haaien moet., De Romeinen

) Even zo weinig worden tegenwoordig geheele beveorregte , waar hoeren woonen mogen, toegelaaten. Zo �er nog innbsp;'�ah 'yd zodanigen waren, lyn zy �er nu niet meer. Het ianbsp;^ ^fthaamd gehandeld van Grosley, die, onder den naam van tweenbsp;in zyne Reizen, met voordagt de wereld wil wys raaa-� dat z':g diergelylte vrouwlieden maar by den Kardinaal Vica^nbsp;v, .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hebben, onder het fchoonc voorwendlel, chf

ti^6 REIS-BOEK

Zeeden en geeven wel eenen vreemdeling niet te eeten, en ^ebmiken Kardinaalen niet dan zelden, waartoe men dannbsp;tien.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vooraf verzogt wordt. Dog de Converfi^**''*

vergoeden dat gebrek ryklyk, waardoor men kennilTen maakt dan te Parys, waar men een vree��'nbsp;deling bezwaarlyk den toegang in kleine gezelfchapP^*'nbsp;toeftaat, om zig de vryheid niet te beneemen.nbsp;Maaltijden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gtoote konverfaties worden konfitiiuren

feb�

aQt

koks zyn te Romen nog niet ingeilopen, dog mco �er aan de groote huizen niet min goed, wel nietzol^^*^nbsp;aangezet, maar gezonder. Daar zyn huizen vannbsp;zien die in 't geheel geen keuken houden , ennbsp;men het eeten uit een gaark�uken , volgens eennbsp;paald akkoord , laat haaien. Veelen geeven bn��nbsp;koks voor den perfoon elke maaltyd twee of drie P�^nbsp;li, waaruit men een begrip maaken kan van de

tigheid der Italiaanen. De gemeene man maakt minder omflags, en gaat dikwyls niet eens aannbsp;zitten. Hy koopt zyn middagmaal by eennbsp;die op alle de hoeken der ftraaten in menigtenbsp;en onder den blooten hemel vleefch kooken ennbsp;den , of op vaftendagen flegten vifch in olienbsp;Met harde eyeren of macaroni voor een wisi^quot;^^j.nbsp;ftillen veelen hun honger, en eeten �er een fluks bﮔnbsp;uit den zak toe.

jeU jdat'

(*) Men zegt fchertsgewyze van zekere arme Abten e� quifen, dat zy van chokolade leeven , alzo zy morgensnbsp;of vier bezoeken gaan afleggen, otn daardoor het middagn*^**nbsp;tew�wen.

OR I T A L I E N.

Een vreemcleiing,die eenige verteering maaken kan, (*) Zeeden en '*�et beft, een weinig keukengcreedfchap te koopen, engs^rmken^nbsp;quot;�ct een kok, dieigelyken men �er genoeg vindt,

paoli of iets meer te akkordeeren, waarvoor hy alle quot;^^gen den pot komt kooken, mies men voor hout, wyn,nbsp;brood zorge; of men moet het eeten voor drie paloinbsp;'^bdeherbergjaaten komen, dog dan doet men llegte maal-^yden. Het beft is, zig in een � Italiaanfch huis in den koftnbsp;befteeden, waardoor men nog het voordeel heeft, de�nbsp;fpoediger te leeren.

Egt;e Franfchen befchuldigen de Romeinen van karig te *^^ven, en nooit een fchotel eetens voor iemant over tc

�Cbben, en de laatften lacchen met de eerften, dat zy zo voor den opfehik, en vooral voor eeten en drinkennbsp;^��dig hebben. (??) De fmaak deezer volken is zeernbsp;''^tfeheiden, en ten deele in hunne geaartheid te zoeken.

Romein denkt meer om de nakomelingfchap, hy ver-^aineit fraaye dingen, bouwt, en leeft ftil in zyn huis. Franfchman verlangt op een grooten voet te leeven,nbsp;zoekt door maaltyden, en alles wat pragtig is, zig te *nbsp;'^oen aanzien. Over 't algemeen houdt geen van beidennbsp;middelweg; egter leeft misfehien de Romein geruftcr

_ (*) Daartoe fchikken zig ook de kamers, waarvan �er veel zyn �'gt; de nabuurfchap der Piazza di Spagna. Men kan zeer goede ka-*''�rs voor 3. of 4. zechinen ter maand hebben. Ook zyn 'erbete-van 6. tot lo. en meet zechinen in de maand. Die op eennbsp;^^eren voet leeven, en de gezelfchappen bezoeken wil, moet eennbsp;houden, �r welk ter maand tS� zechinen, en a * zechinennbsp;'quot;*or den koetficr koft.

�3'S r' � i s - b o e k

�i�il�n eri cn vergen�egder dan de ryke Franfche pagter, d�c, gebruiken 20'tc fpreekeri, voor half ParyS leeft, om maarnbsp;�nen � ��nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eh ^he pragtige tafel te doen bewonderen.

Romein kan zig'zo fpoedig niet ten kofte van �t verreiken, als de pagter in Frankryk, en kan het bynbsp;volg niet tegen hem uithouden. En als men op hetg^nbsp;noegen let, dat elk van beiden uit zyn leevensvvys trel'*'�nbsp;zo is dat van den Italiaan, die door zynen fmaaknbsp;konftenaar iets verdienen laat, en veel menfchen dnd^��nbsp;houdt, wel zo redelyk, als met deiiFranfchmanhetgroO^'nbsp;fte vermaak in gafteryen te zoeken. Dog dit oordeelnbsp;dan zo veel bepaalingen onderhevig, dat. het nietnbsp;gemeen zyn kan.-

dis

ainpten bckleeden, de � geheiinft�- narigten omtrent kuiperyen, galanterien, eh'iiitfigties, zo�dat het naak'''nbsp;lyks te begrypen is, h�e �er d� fclpyv�c'r aan komt.nbsp;kan het met de Nouvelles .Ecclejinjiiques te Parys verS^.nbsp;lyken, welker fchryver onbekend is, en die, om dat ^1^nbsp;verboden.zyn,.altyd in �t geheim verkoft, en inet ds��-grootften yver gelezen worden.-,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Meigingtot Romeinen' hebben een fyn vernuft en veel Jfotterny. genheid tot fpotten. De invallen van Marforio ennbsp;quin zyn bekend genoeg. Nieinant, by zyPaus,nbsp;naai, �f Prins, is, als hy iets-d@et, dat buiten dennbsp;is, zeker Voor de fdrerpile verwytlngen, fchoonnbsp;niet ontkennen kan , dat menig een onfchuldig ly�^''�nbsp;als hy zig den' haat van een ander op den hals .gcba^^nbsp;heeftal is het door het braaffte gedrag. Daarnbsp;een gefchreven nieuwspapier uit, dat zeer duur ennbsp;b�den is , �t welk egter in ieders handen is , dienbsp;aan de geheimen der Had laat gelegen zyn. Mennbsp;'er de fcherpftS'aanmerkingeri in 'over de perfoorieri

DOOR ITALI� N.

De hiflorien van de jaloersheid der Italiaancn hoox^viZeed^n �ri de voorgaande eeuw t�huis, en dit geldt ook van den^^^gt;'��^^'*_nbsp;^ooinfehen adel. De gezelfchappeii beftaan openlyk uit'

*^ans en vrouwen, en zyn zeer vry. Daardoor wordt gelegenheid tot jaloersheid zeer vermyd, en federtnbsp;tyd zyn de fpraakvertrekken der nonnen veel minder bezogt, en de hiftorien van kloofterminnarycn veelnbsp;^^kiza�ncr geworden.

De Roomfche Dames hebben haare Cicisbeeri, met A^Cicisletni 'kelken zy op alle gezelfchappen verfchynen. Zulk eennbsp;^�i^aliere fervante wagt zyne Dame �s morgens aan haarnbsp;'^Jptafel op, en geleidt ze naar de mis. Na �t middagmaalnbsp;^^geleidt hy ze weder op de wandeling j en op de gezcl-^'-kappen, en brengt ze des avonds weder naar huis.

^ceze verbindteniflen, die door de gewoonte ingevoerd als gewettigd zyn, duuren dikwyls veele jaaxen; niennbsp;*fgt;aakt �er een punt van eer van ftandvaftig te zyn, zelfsnbsp;''�anneer men zig van wederzyde verveelt. De quot;Romeinennbsp;kouden deeze gewoonte voor zeer voegzaam en hoflyk;

beweeren, dat de denkwyze door de vrye manier van ^ ^�^�^ven, en de buitenfpoorigheden in Frankryk, bedorven .moet wezen, als men in deezen omgang iets onge-�eriofs agt te zyn. Daartegen zoude men het eener Ro-�iieinfehe vrouw zeer kwalyk neemen, als zy, gelyknbsp;�ene eoquette van Parys , eenen hoop aanbidders omnbsp;heen houden wilde. Een reiziger, aan andere zee-�^en gewoon, is altyd verwonderd, en hy kan zig nietnbsp;Verbeelden, dat het, daar men zo dagelyks gelegenheidnbsp;malkander alleen te zien en te fpreeken , altydnbsp;onfchiildig toegaan zoude. Men maakt egter eennbsp;^�iderfcheid tusfehen eenen Cicisbeo, welken eene Da-vvelftaanshalven hcQft gt; en eenen die de rol van

Zeedenen verliefden fpeelt. De laatften zyn gevaarlyk, de gebruiken ften veelmeer wagters voor de kuifchheid, die eerty^^*nbsp;dikwyls van jaloerfe mans werden aangefteld. Voor ��nbsp;overige is de galanterie onder de eerfte lieden nognbsp;ver niet gekomen, dat de man en de vrouw elk een�nbsp;byzondere kamer heeft, gelyk te Parys. De Prinsfennbsp;leeven in dit opzigt, om met de Paryfenaars te fpr^�'nbsp;ken, op een� borgerlyken voet, en hebben met hunn�nbsp;vrouwen dezelve flaapkamer.

vyf uuren na zonsondergang. Zy zyn het talrykft by � Prinsfesfen van Borghefe en Paleftrina of Barberini� �'*nbsp;by de Graavin van Bolognetti. Daar zyn ��r nog v��j^nbsp;anderen, welken niet zo llerk bezogt worden, b. 'T-

DOOR ITALI� N.

�e huizen van Bracdano, (?) Chigi, en Altieri, enz.Zeeden e� I5e vreemden krygen �er zeer ligt den toegang toe;nbsp;ftaat hun vry te fpeelen of niet, gelyk zy willen,

Jiet geen �t beft is, men heeft �er de fchoonfte gelegen-tieid veelerlei kenniflen te maaken, waardoor het verblyf hier aangenaamer wordt gemaakt, dan wanneer men opnbsp;andere plaatfen buiten Italien eene reis of twee in eeqnbsp;huis te eeten wordt verzogt. Op deeze wys leert mennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

hinnen veertien dagen het aanzienlykfte gedeelte van Romen kennen, en weet altyd waar den avond door tenbsp;brengen. Des zomers worden dekonverfaties ten deele,nbsp;�elyk in het Borghefifche paleis, in beneden kamers gehouden, waar men kleine fonteintjes heeft, die de lugtnbsp;Zeer verfrisfchen, en het oog, wanneer de kaarsfenbran-'len, zeer fraai voorkomen. De konverfaties der Kar-'hnaalen zyn zo talryk niet, indien zy geen groote amp-ten bekleeden , waarom zy hun het hof komen maakennbsp;die bevordering zoeken. In alle de konverfaties heeftnbsp;bien volkomen vryheid van te komen en te gaan, al-Rcn maakt men by �t inkomen het eerfte komplimentnbsp;San de vrouw of den heer van den huize. Het onderhoudnbsp;'^alt hier gemeenlyk, gelyk op andere plaatfen, heteerftnbsp;�t weder, en buiten den Scirocco en de Tramontananbsp;Zouden veelen niet weeten, waarvan zy fpreeken zouden.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

Het buitenlandfche nieuws is dehoofdftof dergefprek. hen, alzo de verfchlllende belangen en de verbindtenis-

^atne van de grootfte verdienfte , die de kennis van vreemde tas-gt; Van de wysbegcerte en wiskunde bezit, londct dat J,y t!#t San haar gezelfchap melken doet.nbsp;iV. Deel,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Q

REIS- BOEK

Zeeden en fcn der familien niet toelaaten, in �t openbaar van i'* gebridken^ zaaken der ftad te fpreeken. De Romeinen worden va^nbsp;de jeugd af, uit hoofde van �s lands gefteldheid, tot denbsp;fynfte ftaatkunde gewend .* zy verbeelden zig, datdePau*nbsp;invloed heeft op alle uitheemfche zaairen, en ineenc�nbsp;daarom des te meer belang te hebben by de zaaken dernbsp;andere nati�n. Als Frankryk en Engeland in oorlog zy'��nbsp;kunnen de Londenaars of de Paryfenaars zig- niet meernbsp;aan het nieuws laaten gelegen liggen dan de Romeinen-De Koning van Pruiffen vond �er in den laatften oorlog*nbsp;het geen men kwaalyk zig verbeelden kan, een menigtenbsp;van de yverigfte aanhangers, die zyne zaak, hoe zccrnbsp;zy tegen de belangen van �t Roomfche hof fcrecd, zee*nbsp;ftoutmoedig voorftonden. Men beoordeelt dedaadenennbsp;gebreken der generaals even zo fcherp, als de Inquiliti^nbsp;de verbodene boeken. Men berifpt de befluiten der k3'nbsp;binetten, als of men nog in de eeuwen was toen dePaU'nbsp;zen de algeineene fcheidsmannen derzelven waren,nbsp;ten minften zyn wilden. Elk hof heeft zyn� aanhang-De Jefuieten hebben even zo veel vyanden als begunfti'nbsp;gers, en, als het volgens het grooter getal gaan zoude-was het met hun te Romen gedaan. Alzo men vangee�nbsp;openbaare iaaken durft te fpreeken, verhaalt men zi?�nbsp;als de ftaatkundc uitgeput is, van die fchade op de aWP'nbsp;tenaars. quot;P is verbaazend, met welk eene ftoutfflO^'nbsp;digheid de Romeinen hunne neiging tot hekelaary op^�'nbsp;lyk botvieren. Wat op andere plaatfen als eene bd^quot;nbsp;diging zou worden aangezien, laat men hier metnbsp;latenheid van zig zeggen. Die den minften buitenl^^Pnbsp;in zyn gedrag, �t zy in een ampt, of in zyn k'��'nbsp;lyk leeven , begaat, hy zy man of vrouw , ka^r

der-

fiaos. ITjfV^LIEN/

I)e talrykftc gezclfchappen ziet men by gelegenheid ''^an een huwlyk. Het nieuw getrouwde paar ftelt eenennbsp;dag ten Ricevimento, of ter aanneeming der ge�ukwen-fchingen, en dan vindt �er zig des avonds de geheelsnbsp;�del. Een vreemdeling kan hier op eens geheel Romen,nbsp;de Dames in haar grootften opfehik, cn met balynen-�okken, die zy anders niet draagen, zien. By een fterf-Seval onthoudt zig ieder, die maar cenigfins van de ver-^'antfehap is, eene week lang, van openbaare gezel-fthappen. Dit neemt men zelfs in agt by �t afflervennbsp;�''an een goed vriend. Maar krygt men bezoek van eennbsp;Vreemdeling van aahzien, zo wordt �er een konverfa-tie aangelegd, by welke gelegenheid die zeer talryk zynjnbsp;Ibames van eenen zekeren ouderdom komen niet op denbsp;konverfaties, �t welk dezelven des te aangenaainer maakt,nbsp;tleezen komen onder malkander fzamen, om een partytjanbsp;te fpeelen. Als een Heer in de kamer komt liaan denbsp;Vrouwen niet op, alleen gaan zy �ene Dame te gemoet jnbsp;ze te ontvangen.

' Zelden maaken de Italiaanen malkander eene buiging t*� zig te verwelkomen, dog wel tegen vreemden. Alsnbsp;��gt;2n een Kardinaal ontmoet buigt men zig, en zy buigennbsp;V^eerom; voor den Paus moet men uit de koets komennbsp;knielen, waarvoor hy zynen zegen geeft. Dog denbsp;hoetfiers weeten dat behendig te vermyden , met zydbnbsp;ftfaaten intellaan.

Als men de Romeinen een kleine gunfl: verzoekt, antwoorden zy, in plaats van ja, op een aangenaame W'ys,

Padrone, dat omtrent zo veel wil zeggen, als tot uwor-*ers. De Italiaanen zyn over 't algemeen in hun fpree-Q a nbsp;nbsp;nbsp;ke�

244

Zeeden en ken groote pantomimes, ook fchieten hierin de Rome'* gehrmken^ nen niet te kort. Als vj ieinant groeten, inaaken zyoiii'nbsp;dernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;[j�zelve beweeging met de hand als of zv 'er mede

wenken. Het toeftemmen eener zaak beftaat in 't knikken met het hoofd, het afkeuren in eene beweeging me^ .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de regter hand onder de kin, waarvan vry in de befchry-

ving van Napels meer zeggen zullen, dewyl daar die ge* woonte nog gemcener is. Een ander teken van afkeuring is, wanneer zy met twee uitgeftrekte vingers denbsp;tweemaal heen en weder van de regter naar de Hinkelnbsp;zyde beweegen. Hoe dieper men ook in Italien koiutnbsp;des te grootfeher worden de titels. In Lombardyen antwoordt de gemeene man , Signor fi, of Padron fi, t�nbsp;Romen is het xccAsIllujlrisfimo fi, en deNapoIitaan doetnbsp;het niet minder dan met een EcceUenzafi, vooral als hynbsp;met een vreemdeling fpreekt. In goede gezelfchappeunbsp;te Romen krygt niemant den titel van Excellentie da�nbsp;dePrinsfen, Hertogen, Prelaaten, enheeren, die gro�'nbsp;te ampten bekleeden', en hunne vrouwen. Kortheid*nbsp;halven gebruikt men het woord Ella, leder mag daaro�'nbsp;der verftaan wat hy wil, Signoria, of Eccellenza.

Veelen verbeelden zig te Romen met het Franfcb kunnen te regt komen, en des noods kan het ook �'nbsp;fchieden, dog men verheft het aangenaamfte van de 5�'nbsp;zelfchappen, alzo lieden van aanzien wel Franfchnbsp;ftaan en fpreeken, maar alleen tegen vreemdelinge�nbsp;beleefdheid. Onder malkander fpreeken zy altydnbsp;liaanfeh.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Reverfis, dogmeet Trefet, en�tmec�Mencbiate geCpse

Dat laatfte fpel is een foort van het Duitfche Taroc, kaarten zyn zeer bont en metveelefigimrei^voorzie�^ ^

DOOR I T A L I E N.

fpadi, denari en bafloni, om dat�er bekers, zwaarden gebniiksn ,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.der Komet

Zeer wonderlyke beelden; de zon, de maan, de duivel, de dood, de paus, het laatfle oordeel, enz. en in plaatsnbsp;Van twinti^ften, van zeftienden, noemen zy de beelden,nbsp;b. V. den duivel, of den paus. Sommigen geeven dennbsp;vermaarden Michael Angelo op als den uitvinder van hetnbsp;Menchiate, en meenen, dat het onder Innocent X. innbsp;de mode gekomen is, alzo het beeld van den Paus op denbsp;kaart veel naar 't portrait van Innocent X. gelyken zoude. Men Iaat geen kaartgeld liggen, alzo het deltaliaa-ben voor ongevoeglyk houden, de winft met de dienft-boden te deelen, gelyk in verfcheiden aanzienlyke huizen te Parys gefchiedt. Daar wordt veel, dog niet hoognbsp;gefpeeld, zo dat ieder mede kan fpeelen.

Men vindt te Romen, vooral onder lieden van aan-Rcomfche zien, weinig fchoone vrouwen; te Venetien en Napelsnbsp;zyn �er meer. De Italiaanen hebben zelfs een fpreek-,

Zy kleeden zig op zyn Franfch, en gaan altyd ftyf geregen, �t geen haar een gedwongen houding geeft. Tot bog toe heeft de dwaasheid der Franfche Dames, vannbsp;2ig de wangen rood te fchilderen , hier niet konnennbsp;�doordringen, en �er is hoop, dat zy in dit ftuk verftan-dig blyven, en dat aan de prinfesfen van het theater over-laaten zullen. Men verwyt haar, dat zy niet zorgvuldignbsp;�enoeg op haar toilet, en over �t algemeen niet zeer zin-�delyk zyn. Zonderling is het, dat zy geene pomades ennbsp;'velruikeirde effences, hoe treflyk die ook te Romen wor-den toebereid, lyden kunnen, en voorgeeven, �er vannbsp;flaauw te worden. Daar is zekerlyk veel gemaaktheid

B4� R E I S - B O E

Zseien en, by, egter moeten �er zig die geenen, die haar �t hof ^.ebrmken^ maaken, naar rigten. Hoe veel zouden vcelen onzer belt;

den ruiken kan, en �apen der Franfchen zyn, van hiir)�-, ne verdienlle verliezen, als men hun d� flacons ontnam! v'erfcheiden Dames dryven de aandoenlykheid zover�nbsp;dat zy zig in de kerk, zo yer het mooglyk is, van 'tnbsp;misaltaar verwyderd houden, om dat zy zig verbeeldennbsp;het wierook niet te kunnen verdraagen.

Schooh' men te Romen zeer op de etiquette, of ge-lyk zy �t noemen, la dignita, ziet, is het dog niet ongewoon, lieden van aanzien des m.orgcns te voet langs ftraat te zien gaan; dog �er zou van gefproken worden,nbsp;als het na den middag, of ten tyde van de wandeling'opnbsp;'t Corfo gefchiedde. De Dames gaan nooit alleen uit.nbsp;Als zy de mifle bezoeken, gaan haare bedienden vooruit,nbsp;en zy hebben �t aahgczigt half met eenen fluyer bedekt.nbsp;Verfcheiden�n, die geen knegts kunnen houden, huurennbsp;�er eenen voor een paolo, die ze in de kerk brengt, ennbsp;�er weder uithaalt, en dan het zelve by nog een paar'an-deren gaat verrigten. Een ongetrouwd meisje vertoontnbsp;zig nooit alleen �p ftraat, maar altyd in begeleiding haa-ler moeder, of eener nabeftaande; even zo weinig gaatnbsp;zy met eenen mansperfoon, ten zy �t haar vader of broO'nbsp;der is. De armoede en luiheid is te Romen zo groot,nbsp;dat de ouders dikwyls' van de bekoorlykheden hunn^tnbsp;dogters leeven, en als de moeder zelve de dogter ergei^�nbsp;naar toe brengt, is de zaak buiten verdenking.

Leevens- Ds gemeene wyven zyn lui, en egter vol hoogmoeds tvys van �ten inbceldings. Des morgens ziet men ze in papillotten,nbsp;en zy vraagen malkander fomtyds, hoe haar de chokolad�

DOOR I T A L I E N.

leevenswys ce doen krygen. Menig eene loopt de ge-Zeeden en heele week zonder hembd, om des zondags maarnbsp;fchikt in de kerk te verfchyncn. De menigvuldigenbsp;tingen ter uithuwlyking van meisjes zyn een waar nadeelnbsp;�Voor de Romeinen. De meisjes verlaaten zig daarop ennbsp;i'^eren niets, dewyl zy weeten, dat het geld haar eennbsp;fl'ian verfchafFen zal. Zo kunnen dc befte inrigtingen ihnbsp;Woreken veranderen. Men behoorde omtrent de uit-huwlykingen eene geheel andere fchikking te maaken,

�V�ant thans zyn zy �t verderf van Romen. Dedogtervan den laagften ftalknegt eens Kardinaals, al was zy zelfsnbsp;maar zyn baftaard, kan verzekerd zyn, dat haar vader haar een half douzain uitzetten in verfcheiden kerkennbsp;bezorgen zal. Daarby komt de menigte van gafthuizen,nbsp;die dagclyks ieder, welke zig aanmeldt, foep geeven. '

'T luye arme volk verlaat zig daarop; en als zy ouder �worden kiygen zy een plaats in't gafthuis. Deeze uit-zigten maaken, dat zy zorgeloos voortleeven, en datnbsp;Vooral de wyven niets doen. Zo lang het geld van �t �nbsp;�itzet duurt, verteeren zy dat met eeten en opfehikken.

Zonder te werken. Is het op, zo mag de man zien hoe ' by aan den koft kome, en moet hooren, dat hy 'er nietsnbsp;*tigebragt, en alles te verteeren geholpen heeft. Denbsp;'t'ans doen den marktgang, terwyl het wyf uit het veneer ligt te gaapen, of met de buurwyven fnapt, zondernbsp;Zig in �t minft om het huishouden te bekommeren. Alsnbsp;�tien nu begrypt, dat de mans ook niet gaarn veel werden, is bet geen wonder, dat het te Romen in alle ftraa-teir en voor de kerkdeuren van bedelaars grimmelt. Denbsp;menigvuldige ftigtingen voor armen, en de llegte beftic.

van de zelven, zyn oorzaak van deezen llegten toe ftand, dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fchande ftrekt. Veele Romeinen

Q. 4 nbsp;nbsp;nbsp;trag-

a48 R E I S - B O E K

Zeeden en tragten deeze geneigdheid tot lediggaan met de lugtAresl^ ^ebrwken^ te verontfchuldigen, en veelligt heeft zy ook wel eeni'nbsp;gen invloed op de inwoonders, en maakt ze traag; dognbsp;dat is de waare ,reden niet. Als men het kwaad maatnbsp;regt aantaftte, zou het wel te vermeefteren zyn. Waarom kan het gemeenebell van Lucca zyn ingezetenen onderhouden? Waarom is daar alles leeven, alles vlyt�nbsp;en te Romen niets dan luye werkeloosheid? De legt*nbsp;ftreek van Romen en Lucca verfcheelen rveinig.

Moet men verwonderd zyn, als by deeze omftandig' heden de geneigdheid tot weelde, en om een uiterly-. ke vertooning te niaaken, de zeeden ten hoogften bederft, en oorzaak is, dat de man zyne vrouw, en denbsp;moeder haare dogter dikwyls tot oneerlykheid leent?nbsp;Menig borger van den middellland komt op die wy*nbsp;aan den koft. Men vindt altyd medeiydende vreemdelingen , die kamers in zulk een huis neemen, of ongehuwde Romeinen , die gaarn iets tot onderftand ee-ner arme noodlydende familie, waar een aartige vrouw ofnbsp;dogter is, bybrengen.

Trajlevery- Trafteveryners, naamlyk het gemeen, dat aan ners, gindszyde den Tiber woont, zyn in veele ftukken van denbsp;andere Romeinen onderfcheiden, fchoon zy in de zelvenbsp;Rad woonen. Zy hebben nog veel over van de grove*nbsp;ruwe zeeden der voorige eeuw, waarom de Romeinennbsp;een onbefchaafd menfch een Trafteveryner noemen. -A**nbsp;voorheen oploopen ontftonden, waren de inwoondet*nbsp;van dat kwartier gemeenlyk de eerften. Dog zy krygennbsp;allengkens zagter en zagter zeeden, en de geeft van mui-tery neemt af; ondertusfchen zyn zy in eenen kwaadennbsp;reuk, fchoon het meeft een vooroordeel is. Nog tegeO'nbsp;woordig brengt mep, als de Paus op �t fterven ligt, do

DOOR ITALI� N.

S^vangenen uit de gevangenhuizen in die wyk naar den^^^df� en ^'^geienburgt, om een oproer te vermyden, fchoon mengebruikeanbsp;�^dert twee honderd jaaren niets van dien aart Ie vreezennbsp;�ehad heeft.

Dieveryen zyn te Romen en in Italien over�t geheel veel �Kinder gemeen dan in Engeland, tiet volk heeft wminignbsp;^�an doen, en is met weinig te vreede. Dog de wnaak-^^'gt maakt de moorden des te menigvuldiger, fchoon ditnbsp;byna alle reisbefchryvingen veel erger gemaakt wordtnbsp;het in de daad is. Een vreemdeling, vooral als hynbsp;^'g buiten minnehandelingen houdt, heeft �er niets van *nbsp;^'^vreezen. De moorden zouden nog veel zeidzaamer zyn,nbsp;men de onverantwoordlyke vryheden der kerken ennbsp;''an zekere kwartieren, w'^elke geen redelyk menfch voor-%reeken kan, wegnam. Het is iets zeldzaams, dat�ereennbsp;quot;'isdaadige gehangen of gerabraakt wordt; eenigcn wor-'ien naar de gallyen gezonden, dog de meeften komen vrynbsp;'net de ftraf la Corda genoemd, welke elders befchre-

�es nagts ontbreekt het te Romen aan patrouilles en ^^ntaaims. De ftraaten worden nooit fchoon gemaakt,nbsp;wanneer de Paus �er moet door komen. Egter zynnbsp;niet zeer morsfig, zelfs niet by regenagtig weder, de-''�yl de fynheid der lugt en de hette alle de vuiligheden,

quot;'eiken in groote menigte op de ftraaten gefmeten wor-, verteeren. Verfcheiden ftraaten kunnen door midT ^el van fonteinen gezuiverd worden; zy zynmeeftbreed,

Romen is een geeftelyke ftaat, en daarom zoekt een o yk zig jjgj aanzien van een geeftelyken te geeven,nbsp;h kleedt zig met een kort zwart manteltje, en de wittenbsp;Q Snbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kef

BOEK

^eeden en bef de� abten. Alle advokaaten, kanfelaarybediende*�� gebruiken^ aitfcn, wyk- en gildenmeefters, gaan byna op die

gekleed, t�ii minden des zondags, als zy eenigfins deft'S willen voor den dag komen. Deeze bleeding is, niet al'nbsp;leen voor de Romeinen, maar ook 'voor Roomfehgez*�'nbsp;de vreemdelingen,- gomaklylc en goedkoop, alzo mennbsp;overal mede ban k�men. V'eeie losbandige jonge liedca�nbsp;bedienden van de Kardinaalen,, ziet men als abten �^'nbsp;kleed lo�pen ; � zo dat men niet zeer verwonderd z)�'�nbsp;moet, wanneer zodanig een gewaande abt openlyk ��Pnbsp;ftraat om een almoes-vraagt, of zig aanbiedt, omieffia�^nbsp;by een gerieflyk' juffertje te brengen. Maar mennbsp;den waaren gecfHykqn van zyn kleetling weeten te n��nbsp;derfcheiden.

Openbaars wandelplaatfen zyn �er te Romen niet, halven op de Villa Medicis, die.eerll: voor weinig jaaf^^nbsp;daartoe gemaakt is, dog flegts van lieden uit den mid^l^*�nbsp;�Rand bezogt wordt. Om in de tuinen der ander� prif''nbsp;fen of van den Paus te komen, moet men den deurwag^^*^nbsp;een fooitje geeven, �t welk voelen te rug houdt,nbsp;minften omtmo�t men �er byiia n�dt een menfeh.nbsp;fchynt de adel geenen fraaak te hebben, om zig metnbsp;delen in�t befchouwen der fchoone natuur te verluib�'^��'nbsp;Komt dit voort uit eene tedere gemaklykheid, ofnbsp;begeerte van gezien te worden? Ten minden zounbsp;denken, dat de aanzienlyke lieden het gebruik hutin^��nbsp;beenen verlopren hebben. Zy ryden 'alle avonden t'J^

tuinen, die zy bezitten, aan hunne hoveniers over. men zig een mper zonderlinge genegenheid . om de

e o'o R I T A L I � N/

volgen voorit�llen ?' Tegen zo'nsorid�rgang houdtZeede� �f� by �t Verietiaanfche kofFyhiiys flil, om de koele

tp � nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-r-,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;der Remsi-

^ genieten, en wat ys te gebruiken. De Heeren komen^^^j^ aan de koetfen der Dames, en onderhouden ze, totnbsp;het tyd is naarde konverfaties te gaan. Dit is de da-^^lykfch� bezigheid van veelen uit den Rooinfchen adel.

li;

des nagts zeer aangenaam maaken.

^eeze nagtwandelingen, waarby niemant bekend wil is vermoedelyk eene der redenen, waarom de Ro-��'�!nen geene lantaarnen op ftraat hebben willen. Indiennbsp;eenige godvrugtige zielen op de hoeken der ftraatennbsp;^^�^pen voor de Madonne brandden, zoude het �er pek-^��ker zyn. Naauwlyks wil men lyden, dat vreemdelingennbsp;flambouwen op de koctfem ryden. DePrinsfen zelfsnbsp;^'�kruikejj maar zeer kleine handlantaarns, die alleennbsp;vooren ligt geeven, en van een knegt agter op denbsp;^-5 gehouden worden. Als iemant, die niet bekendnbsp;zyn, opiftfaa;. g^gt;, heeft hy de vryheid te roepen,

vohi

In de warme zomernagten gaan de aanzienlyke lieden dikwyls op ftraiat' wandelen, en rigten kleine avond-**'3altyden in herbergen aan. Voorheen had men ooknbsp;zodanige byeenkomften des nagts, toen men op denbsp;�'�der vvater gezette Piazza Navona 'ging wandelen,nbsp;de voorige Paus beeft dit verboden,-alzo �er veel on-��iegei(iheden by gepleegd werden. Borgerlieden gaannbsp;* ^agts zeer veel op Piazza di Spagnn, en voor de kerknbsp;^dnita di Montc wandelen, om zig te verfrifchen, fom-ook buiten de ftad, zig niet zingen en dansfen ver-^'iftigende. Om dien tyd hoort men dikwyls op ftraat denbsp;ftemmen, kleine concerten-, van cithers, man-�i^lyns , enz. welken een bewys geeven van het den Ita-

Kardinaalen en de Dames de trappen der paleizen ^' teligten. Als de Heeren , het zy een prins ofnbsp;vreemdeling, uit de konverfaties komen, roept denbsp;merdienaar welftaansbalven ook, torce, dog het gebro*^nbsp;is, dat men 'er voor bedankt.

Voor �t overige is het onaangenaam des zomers te men zyn, ten deele uit hoofde der zwaare hette,

byna ieder na de maaltyd een uur of twee gaat liggen te flaapen, of, zo als zy �t noemen, per ripofare. 0^^nbsp;zyn de meefle lieden van aanzien gewoon, gantfeh na^^^nbsp;in �t bed te gaan. Om dien tyd is het iets zo ongewooi�^

een perfoon van aanzien op ftraat te zien, dat zy iemant, die dan uitgaat, zeggen, ,, het moet een bof'

� een gek, of een Franfchman zyn. � De Franfcb�quot; ftaan over t algemeen te Romen in geen goed blaadtJ^�nbsp;ten deele, om dat zy niet veel reizen en niet veel veft�^^nbsp;ren, ten deele, om dat de jonge Franfchen den ernft^^nbsp;ten Italiaanen te wild zyn. Daartegen zyn de Engelff*�^jnbsp;om hun geld, en de Duitfehers om hunne redely-b^^*nbsp;en deftigheid, in des te beter aanzien.

Wanneer men zig in een huis, of by eenen Kardif^ ' doet aanbieden, of het cerfte bezoek aflegt, kom^nbsp;volgenden dag een der bedienden, in naam van al'�nbsp;overigen, di tutta la famiglia, eenkompliment maa^�!�^nbsp;waarvoor men een fooitje van 3. paoli, ofnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj,

guide geeft, �t welk niet zo laftig en koftbaar is Engeland, waar zig de knegts, na het eeten, waa��nbsp;men heenen gaat, op een ry plaatfen, en elk

DOOR ITALI� N.

^onien �er meer bedienden, die omtrent een dukaat '^'�ygen. Op nieuwjaar en in �t begin van Auguftus, �tgebruiken^nbsp;de ongezonde tyd is , wenfchen de bediendennbsp;de huizen, waar men bekend is, geluk, insgelyksnbsp;men vertrekt, waarvoor zy ook even zo veel kry-ais wanneer men �t eerft in zulk een huis komt.

Romen is alles goed koop , alzo �er geen geld Rondloopt; en men leeft �er pragtig voor het geen datnbsp;Londen een borgerlyke verteering vordert,

De gemeene man loopt vlytig naar de mis, maar datGodsdien~ ook zyn geheele godsdienft ; als hy die gehoord'^*^^�*�^*nbsp;^^�ft, denkt hy zynen geheelen pligt volbragt te hebben,nbsp;� is wonder, hoe men nog in alle die tot verbaazingnbsp;menigvuldige kerken menfchen vinden kan. Ooknbsp;�htbreekt het niet aan predikers, die op openbaarsnbsp;Plaatfen ftaan te preeken. Des zondags vindt mennbsp;^ikwyls jonge Jefuieten, die met eene geheele broe-^erfchap optrekken , en op eene groote plaats haltenbsp;'houden. Zy preeken daar met groot gefchreeuw, en ^nbsp;'�'�gten de toehoorders door allerlei gebaarden, ooknbsp;'''ol door fpreukjes, tot zig te lokken. 5omtyds ftaatnbsp;ook aan de andere zyde der plaats een marionet-^Peelder, en dan is de vraag, wie van beiden de toe-hoorders het aandagtigft houden kan.

fchouwfpelen duuren te Romen maar van den 7. Scbouva-Januari tot afchdag. Zy beginnen twee uuren na zons-/P^^^��

5^54-

SfioHUV . ondergang, en duuren vier of vyf-uuren. Dc J}ekn,em.^Q^ opera zyn, als men eenen enkelden tenorift uitzo��'nbsp;dert, doorgaans kaftraaten. �T is bekend, dat hetnbsp;Romen aan geene vrouwsperfoon vryftaat het tono�^nbsp;te betreeden, misfehien om dat men denkt, daardoofnbsp;veele ongeregeldheden te zullen voorkomen. Ofnbsp;middel het regte is, en �er het oogmerk door berei'�*'nbsp;wordt, is zeer twyifelagtig. Ondertusfchen maaktnbsp;llem en de figuur van menigen kaftraat, dien men da^^nbsp;met zorgvuldigheid toe uitzoekt, dat men in de opo�^nbsp;hen, in vrouwen gewaad gekleed, voor vrouwen no�',nbsp;men zou. In de komedies maakt, het -een w�nderlfl'�nbsp;vertooning, als de tedere rollen, b. v. die eener Pam�'nbsp;la, door een gebaard menfch worden gefpeeld. Innbsp;dansfen is dat nog aanftootlyker, ja onveidraaglyk.nbsp;bevalligheden eener vrouw in de paffen, fprongen, ��^nbsp;houdingen, zyn van cene geheel andere natuur; hoe v��*nbsp;moeite ook een man in vrouwen kleeding zig geeft, zy��nbsp;beweeging, zyn gang, en zyn wezen, zullen altyd i^�^nbsp;hards beklappen , �t welk eene dansferes veel zagt�^nbsp;en bevalligcr uLtdrukt. �T is wel waar, dat de Italia^�'nbsp;fche dansfen dat bevallige niet hebben , �t w�lk den bal'nbsp;Iets der Franfche op�raas eigen is, maar voornaamlyknbsp;pantc.nimes en fprongen beftaan; dog daarin onderfche��^�inbsp;zig ook het inanlyke karakter van het vrouwlyke, fcho��nbsp;juift zo fterk niet. Een Italiaanfche opera beftaatnbsp;drie bedryven, tusfehen 'de welken, in plaats der e��'nbsp;tyds gebruiklykc InUrmezzi, of opera comiques, van tt'��nbsp;of drie afteurs, een diergelyk pantomime ballet gege'''�'^nbsp;Wordt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

OOR I T A L I B N.

^heaters, naamlyk die van ^rgenfjna, Aliberti, Tordino-Schoww-�I�! Capranka, la Valle, Granari, Palacorda, en/a Pace, ten decle voor komedies gefchikt zyn.

Op het theater van Argentina worden operaas gefpeeld,

�C is een der fchoonften van Italien. Het is eivor-*quot;'S, aan �t eene einde vierkant, en aan �t andere rond.

''Choon het iets kleinder is dan dat van Aliberti, heeft eene betere evenredigheid, en bevat omtrent evennbsp;veel aanfchouwers. Op elke der zes ryen zyn tweenbsp;dertig loges, waar altyd drie menfchen naaft malkan-zitten kunnen. Do grootte maakt dat men de ftem-

in de verfte loges niet wel kan hooren, fchoon het

lii

!oi

''�Huren vgn malkanderen afgezonderd, zodatmenmalkan-uit de eene in de andere niet zien kan. Een enkelde ''Sarskroon verligt het gcheele gebouw, en in de loges isnbsp;*'Ht niet gebruiklyk ligt te branden. In �t parterre zynnbsp;^^nken, waar de twee fexen door malkander zitten, ennbsp;'�'�gten zyn, om goede order te houden. De cieraadennbsp;middelmaatig, gelyk in de meefte Italiaanfchefchouw-quot;'quot;gen. Sedert eenige jaaren hebben de hier ingevoerdenbsp;�fcraas van de zamenftclling van Galuppi te Venetien,nbsp;die van eenen Duitfeher, Gl�ck genaamd, dengroot-toeloop gehad.

^�et theater van Aliberti heeft een Graaf van dien die in dienft van Koningin Chrillina was, ge-^ quot;wd.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noemt het het theater der Dames. Het

even^ zo veel ryen, elke van zesendeytg loges, het voorige, en is bygevolg grooter. De boiiwor-IS de befte niet', en de Hem verlieft zig te zc'Or,nbsp;misfeWen door de driehoekige gedaante ver-

256 R E I S . B o E K

Schouw oorzaakt wordt. Het komt vier edellieden toe, die Jpelen, enz. gemeenlyk aan eenen entrepreneur voor zeven ofnbsp;honderd fcudi geduurende een carneval verhuuren.nbsp;een direfteur moet fomtyds den eerften zangernbsp;dien korten tyd ruim 2000. daalders, en aan de and^'nbsp;ren naar evenredigheid, geeven. Als men nu de koft^'¹nbsp;der ballets, der muziek, der kaarsfen, en anderenbsp;gaaven daarby doet, kan men denken, hoe veelnbsp;het moet opbrengen, eer men �er eenig voordeelnbsp;heeft. �T is egter ook ongelooflyk, met wat een dd^^nbsp;de Romeinen in de carneval de fchouwfpelen bez^^'nbsp;ken. Al moeften zy het geld leenen, of hun goednbsp;de lombaard brengen, zo moet de man zyn vroquot;quot;^nbsp;voor eenige reizen geduurende de carnaval in denbsp;brengen. Die voor eene borgervrouw �enige reiz'

de entr�e in de opera betaalt, kan zig daardoor Ie gunftbewyzen verwerven. Het moet den bed��'nbsp;daagfehen Romeinenj, zo weinig als den ouden,nbsp;brood en fchouwfpelen ontbreeken. (¹) Het isnbsp;ongewoon, Prelaaten en jonge Kardinaalen in denbsp;ra te zien, fchoon dit van de laatften, en zeldzaa�)nbsp;met behoedzaamheid gefchiedt.

Een opera heeft omtrent dertig vertooningen, n� de carneval langer of korter duurt, beginnende den 7'

nuari, en wordende alle dagen, behalven opvrydag^�� dagvanMariazuivering, gefpeeld. Eene goede loge in ^nbsp;zen fchouwburg kan men gemeenlyk voor diennbsp;len tyd voor tusfehen de 50. en 70. fcudi huuren.

Een aattige geeft te Parys zeide niet ongepaft op di� Mais au Fran^ots, plus quenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

OOR ITALI� N.

opera opgang maaktmoet men dikwyls voor eenen Schouw-�vond, vooral in het begin, voor eene plaats in de ^ � �es 12. paoli betaalen, dog als zy niet fterk opneemt,nbsp;men �cr dikwyls voor een paoli te regt komen. Denbsp;*�tiddelmaatige prys is 3. paoli, �t welk iets boven denbsp;lialve guide beloopt.

Het theater van Tordinone is in grootte en fchoonheid liet derde, en deswegens merkwaardig, dat het de Pausnbsp;^it hoofde ccns vcrfchils tusfchen de Kelzcrlykc ennbsp;^tanfche Gezanten bouwen deed. De zaak droeg zig al-toe. De Keizerlyke Gezant had twee loges, eenenbsp;�iet het Keizerlyke, en de andere met het Spaanfche wa.

Pen verficrd, voor zig genomen, en de Kardinaal de Po--lignac, toen Gezant van Frankryk, begeerde �er ook t'vee te hebben. Benedlftus XIII. bevredigde hem, on--�Ier voorwend fel, dat hy. Kardinaal zyiide, weinig innbsp;de opera ging, en dus genoeg aan eene loge had. DOgnbsp;de na hem komende Gezant maakte deti twill weder lee-^�Endig, en deed op de eene loge het wapen van Frank- *nbsp;^k, op de andere dat van Navarre Hellen. Om eennbsp;�iinde aan �t verfchil te maaken, verbood de Paus denbsp;�'Pera geduurende den geheelen winter. Dog alzo danbsp;^eheele Had hierover klaagde, deed hy binnen den tydnbsp;^an twintig dagen het theater van Tordinone bouwen, (*)

(*) Alz.0 Romen van de menigte der vreemdelingen, die �or gs-geld brengen, beftaan moet , handelde hy daarin veel Haat-^iuidiger dan Clemens XIII. die in �t jaar 1767. alle fchouwfpe-Verbood, en daardoor veroorzaakte, dat de vreemdelingen Ro-�}en verlieren. Hy deed dit, ten deele ter oorzaake des hongers*

^�^ods, en nog meer uit hoofde van 't gevaar, 't welk het Paaslyke ^ f van alle kanten dreigde , de verfchlUen met de hoven van �tnbsp;�urhonfche huis. en de eigenzinnigheiej des Kardinaals Torregiant,

en gaf eiken Gezant ecne loge, mits geen van hun zyn wapen op ftclile. De Kardinaal, die �c opzigt ovetnbsp;de fchouwfpelen heeft, zendt thans eiken Gezant jaat'nbsp;lylts den fleutel eener loge toe. In de overige fchouV'nbsp;burgen kiezen 27 �erzigzclveneene. Tegenwoordig die��^nbsp;dit theater alleen voor treur- en blyfpelen, fchoonnbsp;eerften zelden gefpeeld worden. (*)

Het theater van Capranica dient ook voor komedis^ en intermezzi. Op die van la rail; en la Pace vcfnbsp;maakt Arlequin het volk m^t zyn poctfen. Een byzoO'nbsp;der klein theater is voor de marionetten gcfchikt.

De ileiitels der niet verhuurde loges en de lootjes vagt;� �t parterre worden �s morgens aan menfehen verkoft,

�er handel mede dryven, en ze op openbaare plaat' fen te koop roepen. Somtyds verliezen, dog meeft tviO'nbsp;nen zy �er op, en de entrepreneur krygt op die wys zyfnbsp;geld zeker, al verliefl: hy anders een weinig. De

wien het behoud der Jefuieten, dc yverige fteunpilaaren der Pa��' lyke hoogheid , even zo fterk als zyner Heiligheid ter harte gnbsp;(*) De Italiaanen zyn niet voor treurfpelen. Zy willen lacch?quot;�nbsp;en daarom moeten zy zelfs in de treurfpelen iets boertigs, ennbsp;voor het oog hebben. Men fpeelt, b. v., fomtyds Rhadimilhunbsp;Zenobia. Dat liuk begint met een gevegt van meer dan hond^quot;^nbsp;menfehen, in het midden wordt eene Had belegerd en flormen'^^^

door eenen a�teur met eenen zwarten baard , en die, in plaats gryze hairen , een ftuk wit fchapenvel om 't hoofd gebonden heefi'nbsp;verbeeld; zy is in geftadige vrees, dat haare bekoorlykhedennbsp;dc vyanden op don hals haaien zullen, en ziet elk aan alsnbsp;haare oer te fchenden, en diergelyke poetfwyen meer.

fiooR ITALI� N.

^ooh, die de lootjes aanneemt, is altyd gemaskeerd, om Schouin-onbekend meer vryheid te hebben, in den raanfchouwereniP^^^�gt; hunne plaatfen aantewyzen. Ten einde des carnevalsnbsp;nioogen arlequin en de marionetten de operaas en komedies parodieeren; en 'ct allerlei grappige invallen by-hrengen, 't welk hun veel aanfchouwers trekti

Schoon deRomeinen maar een vierde deel jaars fchouvv-fpelen hebben, ontbreekt het hun niet aan concerts. De aanzienlykfte lieden geeven Tr veel ; ieder virtuofo vannbsp;haam geeft van tyd tot tyd eene zo genaamde Academia jnbsp;Op koften van hun die hy daarop verzoekt. Over 't geheel koft de muziek ^ aangezien de menigte van lieden jnbsp;die �er van leeven, niet veel. In de k�rken worden ooknbsp;Op de dagen van haare heiligen heerlyke concerts gege-'^'en, die niets minder dan ernllig, en dikwyls zo lee-Vendig zyn, als zy ooit op het theater zyn kunnen.

De gewenfchte tyd. des carnevals wordt den Romeinen door �t luiden der klokken van �t Kapitool, welken mennbsp;�flegts by zeer buitengemeenegelegenheden, als by�tover-'yden en de verkiezing eens Pauzen luidt, aangekondigdlt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Ky begint den dag na drie koningen. Als iemant het lee-^un verbeurd heeft wordt de flrafoefFening tot dien tyd uitgcfteld, om �t volk door dat voorbeeld te waarschouwen , geenc Tuitenfpoorigheden in den carneval tenbsp;hleegen. De ftraf wordt aan T einde der Engelenbrugnbsp;'�'olbragt. en den geheelen morgen loopen een menigtenbsp;boetvaardige zondaars met veelerlei korte bonte mantelt^

�Jaadigen.

Men kan wel den geheelen tyd des carnavals geinas-kcerd gaan, dog men doet het byzonderlyk op de laatftc *^agcn, Wanneer de tyd is van het paardenrennen. Dannbsp;E 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niss*

Schouw- maskeert zig alles, en loopt naar �t Corfo, Men zi*^ fpeltn, 6K2.(-gji jninflen eenige duizenden van masques, die ten deelsnbsp;zeer net en aartig gekleed zyn; eenige honderden koet �nbsp;fen ryden op en neer, zonder dat �er de geringfte ver*nbsp;warring voorvalt, fchoon evenwel deBarigcllo met zyn�nbsp;dienaaren by de hand is. Het komt eenen vreemdelin�nbsp;zonderling voor, de heeren in de koetfen, de koctfiers,nbsp;pages, lakyen, allen gemaskeerd te zien. Veele knegts zyquot;nbsp;als arlequins gekleed, en de paarden met linten en bellen behangen. De koetfen zyn zo gemaakt, dat de ver-hemeltens van vooren, en van agteren kunnen nederge-jlagen worden, zo dat de menfclren daarin te vryer uit'nbsp;kyken en gezien worden. De kleeding van Polichinelnbsp;is de gemeenfte. Dikwyls zit een Romeinfche vorft ahnbsp;Polichinel gekleed in de koets, en zyne geinaalin als eeBnbsp;herderin, men een ontblooten boezem, naaft hem. Ves-len ryden zelven. Als goede kenniffen malkanderen ontmoeten, werpen zy malkanderen een hand vol klein�nbsp;boonen van meel, ftyffel, of fynen gips, voor een koin-pliment, naar de ooren, w^aarvan ieder een klein mandt'nbsp;je vol in de hand heeft. Op die wys worden de voorbynbsp;rydenden van de masques op de balkons der paleizen b�'nbsp;groet, en men ftrooit eenige duizenden ponden vandi�*^'nbsp;gelyke boonen, zo dat het na �t eindigen der wandeiin?nbsp;op �t Corfo �er iiitziet, als of�t gefneeuwd had. Pt�'nbsp;laatcn, dames van jaaren, en veele vreemdelingennbsp;den zonder masques. Veele Polichinels loopen van d�nbsp;eene koets naar de andere, plaagen de dames wat,nbsp;vertellen haar wat fraayigheden. Eener masque neem*-mitn niets kv�lyk. Voorheen zag men. dikwyls geh��l�nbsp;triomfwagens, de knegts als Afiatifche flaaven.nbsp;Bacchanten gekleed, dog alzo zulke vertoonipgen

DOOR ITALI� N.

gelds koften, raaken zy allengskens buiten gebruik. Sclouw-Op elke zyde van �t Corfo zyn twee ryen hooge ban ke^, waarop masques zitten, die geen koetfen hebben,

of betaalen kunnen. Op die wys ziet men beter over alles-heen , als wanneer men zelf rydt. Zelfs by re-gcnagtig weder gaat deeze begunftigde vermaaklykheidnbsp;der Romeinen haaren gang, fchoon dan de menigte vannbsp;menfchen en koetfen zo groot niet is, nog zo fraayenbsp;Vertooning maakt.

Zo lang de carneval duurt gaan veele broederfchap-pen in procesfle de ftad rond, om van den hemel de Vergiffenis der menigvuldige in dien tyd voorvallendenbsp;buitenfpoorigheden aftefmeeken. (*) Men floort �ernbsp;zig niet aan , wanneer men aan de eene zydc dernbsp;ftraat eene zingende procesfle, en aan de andere eenenbsp;party masques ziet, die allerlei poetferyen aanrigten.

Het rennen van paarden, op de twee laatfte dagen van �t carneval, is voor eenen vreemdeling opmerking'nbsp;Waardig. (**) Als de wandeling een paar uuren heeftnbsp;geduurd, wordt het teken met een paar fchooten ge-geeven, de koetfen blyven op beide zyden van �t Corfo ftil ftaan , en de aanfehouwers gaan insgelyks ternbsp;zyde , om den paarden eenen yryen loop te laaten.

Daar is nog een andere tyd wanneer het gemeen even zo uitgelaten is in zyne verraaaken, en misfehien nog meer buiten-fpoorlgheden begaat, naamlyk die der wynleezing, ten mlnftcnnbsp;nnidckken er zig (jg gevolgen van negen maandan daaraan. Hetnbsp;klykt uit de doopboeken, dat de meeflen kinderen in Juni en Juli geboren worden . �n dan hebben de vondelinghuizen de meefte nee-ring.

(**) Het gefchiedt ook wel op de andere dagar van �t carneval, deezen zyn dc plegtigften.

REIS - B O E K

Schouw~ Deezen ftsan vol ongedulds agter oen gefpannen touW� Jgden, enz, en zyn naamvlyks tc bedwingen,, tot de trompet geblazen, en het touw nedergclaten wordt. Dan rennentzynbsp;met groote gezwindheid, zonder-dat �er ieinant op zit,nbsp;en zonder voor de menigte der menfehen enkoctfenbangnbsp;te worden, of fchyncn veeleer tc vliegen. Op zyde ennbsp;onder den flaart hebben zy kleine ballen met Hekels, dienbsp;hen onophoudlyk aanfpooren, Volgens de waarneemia-.nbsp;gen van den Heer de la Condamine, doorloopen zy eensnbsp;iangte van 865. toifes in a. niinuuten en 21. fekoii-den. (¹) By �t begin en eindigen van 't rennen wordtnbsp;een teken rnet het gefchut gegeven. Ten einde van 'tnbsp;Corfo is een doek gefpannen, om de paarden optehou-den. Die dan een paard grypt, bekomt een tellone,

. �t welk eene geringe bclooning is, aangemerkt het daarmede verbonden gevaar.

De prys voor het paard dat overwint is een ryk ftiik ftofs van 20. tot 30. diikaatcn, het welk dejooden moeten opbrengen. Men draagt het aan c.cn Hok onder trom-pettengefehal langs �t Corfo, cn d.an.kiygen het de ftal-bediendon van den prins, wiens paard den prys gewonnennbsp;heeft. �T is waar , elk kan wel een paard geeven om tcnbsp;tennen, dog gemeenlyk doen het eenigeRoomfeheprins-fen, die liefliebbers van paarden zyn, en ze �er toe houden. Tot iets anders worden zy nooit gebruikt, maarnbsp;sltyd op het loopen afgeregt. Zodra een paard den pry�

Dar maakt 3 7- voet jn eeae fekon�e. De Engelfehe v;ed-ioopers tc Newmarket doorloopen 54. voet in i. fekondc, on draa-gen dan nog himnen ruiter. Zie Memoires tie l'jScad. des Scienus, l'anne'e 17J7. p. 394. Te Romen gebruikt men gemeeniyi^nbsp;paarden toe uit Eaifcaryen,

DOOR I T A L I E N.

gewonnen heeft, hoort men den mam des prinsfen metSchouw-een blyd Viva over het Corfo klinken. (?) nbsp;nbsp;nbsp;Jpekn, enz.

Voorheen bad men te Romen in �t carneval eenige openbaare bals, Fejiini gen^izmd, ineen byzonder daartoe door den entrepreneur gehuurd paleis. Men danftenbsp;�in drie groote zaaien, de entree koftte een fcudo, allesnbsp;ging ordentelyk toe; dog de laatfl: overleden Paus heeftnbsp;dit uit onmaatige heiligheid verboden. De ineefle men-fchen waren gemaskeerd, en in de zaaien Ronden banken rondom , waar die niet dansfen wilden kondennbsp;gaan zitten,

VAN �S PAUZEN INKOMSTEN, NEVENS EENIGE AANMERKINGEN OVER DEnbsp;LAATSTE PAUZEN.

De inkomften van den Paus moeten zeer aanmci-kclyk Ir.komflen '�*yn, als men bedenkt, wat zwaare fommen doormiddelen riennbsp;'an de pallia, difpenfaties, en veel andere konftgree-pen, welken de ftaatkunde des Roomfehen hofs allengs-kens heeft weeten intevoeren, naar Romen getrokkennbsp;worden. Zy zyn egter in lange dat niet wat zy voornbsp;eene eeuw of twee, en in nog vroeger tyden waren, (**)

{*) Volgens den hiftoricfchryver Platina heeft Paus Paulus II. in �t jaai I49S- bet paardenrennen het eertt weder Ingevoerd, om dennbsp;Romein n hunne oude openbaare vermaakJykheden weder te goe-ven. Toen moellcn �er ook menfcheii, kinderen, en Jooden, omnbsp;�len prys loopen , en de Paus was altyd aanfehouwer.

(**) Wat de Pauzen voorheen vermogten bewyzen de huizen van I^rghcfe, Chigi, PamfiU, Altieri, die daarom Cafe Papale genoemdnbsp;Worden. Zy hebben al hunnen rykdom genoegzaam aan eenen ec-Paus un hun ^eOagt te danken. Urbaan VIU. fchraapte vopr

afgenomen, ten deele alzo veele inkoinften vervreemd zyn, en eindelyk, �t welk het ineell doet, om dat dennbsp;Roomfchgezinden vorften in veele Hukken de oogennbsp;open gaan , en over �t algemeen de yver voor dennbsp;Pauslyken Stoel zeer afgenomen is. Egter zouden dee*nbsp;ze inkomften nog zeer aanzienlyk zyn , indien hetnbsp;financiewezen beter geregeld was, en niet zo veel aannbsp;de handen der geenen , die ontvangen en uitgeeven�nbsp;bleef vaftklceven. Dog het ongeluk is, dat ieder Pausnbsp;de meeile poften op nieuws vervult, �t welk maakt�nbsp;dat zy, welken die bekomen, aityd vreczen, die nistnbsp;lang te zullen behouden , waarom een ieder in zynennbsp;tyd zo veel zoekt te fchraapen als hy kan. De gU'nbsp;w^oone uitgaaven van het Pauslyke hof zyn zo zwaainbsp;niet, als men ovmrweegt , dat het hof zelf niet prag'nbsp;tig is, dat weinig troepen en veftingwerken onderhouden worden, en dat de gefehenken, welken het doet�nbsp;niets koften: Waar andere vorften veel geld aa�nbsp;moeten verfpil'len , dat doet de Paus met gewyde dingen, als luysrs, degens, vaandels, pallia, Dei, (*)

zyn familie byna 10.600000 fciidi byeen, waaronder voor zekr* veel onregtvaardig goed was. Innocent XII. voerde drie potten ***nbsp;zyn wapen, dog keerde die het oi.deifte boven toen hy Pausnbsp;�m aantewyzcn, dat zyn oogmerk was anderen goed te doen,nbsp;zetlede daarboven, jSlits, nm ftbl. Dog hy hield zyn woord �nbsp;waarom Pisquin lelde, dat het comma kwalyk gcplaatft w.ls, enh�nbsp;'t woord HO� komen moeit, ^lils non ,fibi.

(*) De Agnm De! hebben de grootte eens daalders. Op zyde ftaat het lam met het vaandel, en de woorden,

, tolUt peccata mtmdi. de naara van den Paus, en het Jaartal, wan j)cer zy gewyd zyn. Op de andere ziet men het beeld eens heil'S

DOOR ITALI� N.

^oozenkransfen, oude knokken uit de catacomben, re-Jnkom[!en ^�quien , en diergelyken , die geene innerlyke waarde'UOTnbsp;hebben.

I^e inkomflen zyn zeer ongelyk ; zy worden ten ^2ele met zo veel geheimhouding behandeld, datnbsp;�er over �t geheel niets zekers van bepaalen kan;

�8ter meent men te Romen dat zy ongeveer een paar �^�Uioenen Roomfche fcudi beloopen, waarvan de helftnbsp;betaaling der fchulden van den ftaat en de rentennbsp;^3arvan gebruikt wordt. Dit geld komt van de impoftennbsp;het koorn, het zout, de landeryen, en van de tol-De uitgaaven zyn allen in vergelyking met dienbsp;andere landen zeer gering, en moeten het ooknbsp;quot;aar evenredigheid van de armoede des Kerklykennbsp;Staats wezen. Als men b. v. wyn inlegt, geeft mennbsp;'�Oor de ton, die omtrent 72. kan houdt, een halvennbsp;daalder, en een herbergier omtrent eens zo veel. Dcnbsp;^quot;hoinften der kansfelaaryen en geregtsbanken, zo wel *'nbsp;van de difpenfaties, zyn zekeren hofpitaalcn toege-quot;'ezen, waardoor de Paus een aanmerklyk deel zynernbsp;'nkomften verlieft , fchoon zy aan den anderen kantnbsp;quot;'isfehien niet half tot de goede inzigtenhaarerbepaalingnbsp;��angewend worden.

y worden op den eerften witten donderdag en goeden vrydagvan nieuwen Pan*, en daarna alle teven jasten, zeer plegtiglyk ge-quot;'�Pt en gewyd. Men gebruikt daartoe ftukken van gewyde wafch-^^rsfen , cn , mengt �er cenige duizenden ponden Van ander wafchnbsp;�*'der. 2jr zyn goed, zegt men , tegen vuur en watersnood, moei-vcrlosfingen, enz. en worden den pelgrimmen, en wieze vereis vetlangj^ uitgedeeld. Dit is het eenige dat men voor niets vaanbsp;en Paus krygen kan, alzo, volgens een Pauslyk dekreet, verbodennbsp;� geld er voer te ncemen.

R 5

266 R E I S - B O E K

Inhinjlen Onder dc featsfchulden moet men hoofdzaaklyk van den Luogbi de' Monti verdaan , naamlyk groote kapitaal^��nbsp;door byzondere lieden aan de bank van S.nbsp;to, cn den daarinede verknogten Afoiite di pi�ta,nbsp;bank van leening, gefchoten. Deeze-denbsp;ti zyn niets anders dan acti�n of bankbriefjes, vanilt;^�nbsp;van rooo of meer fcudi, door de Pauzen gemaakt�nbsp;wanneer zy om geld verlegen waren, en voor welk��nbsp;voldoening cn renten de bank moet inftaan.

Innocent XI. die in �t jaar i685gt;. overleed, waren fchulden deezer bank zodanig aangewasfen , dat allc^knbsp;voor de renten cenige millioenen fcudi gevorderdnbsp;den. Alzo de Paus toen aanzienlyke foramen innbsp;reed geld bezat, en daarboven van de Genueezennbsp;groot kapitaal tot zeer laage renten opgenomen ba^^'nbsp;deedhy den bouderen der a�lien eenen voorflag, van

ven behouden , mits men dertig ten honderd val' Jkapitaal vallen liet, �t welk nog minder voordesk^^nbsp;was. Gclyk te Romen weinig handel en gelegei'l�*'''nbsp;is geld uittezetten, en de landeryen niet veel opb'�'*nbsp;gen , lieten zig dit de houders der adtien gevab�'��nbsp;waardoor^ de Pauslyke kamer eenige millioenennbsp;Die den voorflag niet aannamen kroegen hun ^nbsp;Sedert dien tyd zyn de aclien zeer gerezen, want,nbsp;zy maar drie ten honderd renten, doen zy vyfequot;*-quot;nbsp;tig ten honderd opgeld.

Icn en annaaten , die hy uit de inkoinften der llaande proeven in dc Roomfehgezinde Chrid�'^ ^

OOR ITALI� N.

2eft., Men rekent,-dat.de annaatgeldcn van.FrankrykJnil'owj/Fejj 130000. daalders opbrengen. Het Spaanfch�nbsp;'^^^cBenediclns XIV. bet vuur zo digt aan de fcheenen,nbsp;hy de inkoinften -der annaat�n van Spanjen voornbsp;voor cene zekere foinme verkoopen moeft. Ditnbsp;S den grondflag tot den baat, welken de Romeinennbsp;.(Jiejj�jji-ajven Pays opvatteden, en wel inzonder-tegens den Kardinaal Valenti, wien zy bcfchuldig-het grootftc gedeelte daarvan voor zig behouden,nbsp;tsr -venyking zyner familie te gebruiken. liet mis-

, verloor zy door deeze verandering zo veel dui -^^kden piafters,- die jaarlyks van Spaanfche Bisfehoppen andere ryke lieden, die iets kwamen follicitceren,nbsp;^ Romen verteerd werden , waarvan de werklieden,nbsp;burgers , en veele anderen die de korrefpondentienbsp;''^^fchen Romen en Spanjen hadden, het meefte be-'^^'^attien. Men rekende toen, dat 10000. menfehen te

�Kien van Spanjen geleefd hadden. Anderen, die on-^^rtydiger, en beter onderligt zyn wilden, beweerden, *1 het Pauslyke hof had moeten toegeeven, om nognbsp;meer te -verliezen.

Ret poftkomptoir is voor 45000. fcudi verpagt. Bene-xiy. voerde het gezegeld papier, carta boUata,

hy den iinpoft op de tabak af, en Relde �er een ^ ^^et zout. Schoon het zout op tweederlei wys be-^''^aard is, komt egter het pond maar op den halven prysnbsp;'t in Frankryk koR, dat wederom een bewys is vannbsp;geringe uitgaaven in den Kerklyken Staat, in vergely-met andere.landen. Uit deeze inkomflen moet de

Paus

REIS-BOEK

Jnkomjlen Pai's de renten van de fchulden zyner voorzaaten beta^-van den len, en by flegte oogften nog groote fommen voor nen naar buiten het land- zenden. Van de vyfnbsp;nen, die Sixtus V. in den Engelenburg! als een fchatnbsp;tyden van nood opleide, werd by den hongersnoodnbsp;�t jaar 1764- een halve millioen tot inko�p van koot�nbsp;gebruikt. Dcwyl de Paus dat jaar zekere allodiaalenbsp;deren in �t hertogdom �rbino van den laatll overledef^*^nbsp;Keizer, als Groothertog van Toskanen aankoft,nbsp;door veel gereed geld uit het land raakte, en het to^�'nbsp;inaalige misgewas van �t Jaar 1765. nog het overige d^^nbsp;verzenden, wierd het geld zo zeldzaam, dat denbsp;fchen dagelyks verlegen waren, om van malkandernbsp;komen. De vreemdelingen hadden moeite zo veelnbsp;geld te krygen als zy noodig hadden om te leeven.nbsp;Graitnlan- De verbaazende fommen, welken het Pauslyke hof ^nbsp;del. het land in �t algemeen den uitlanderen voor graa�'^''nbsp;moet betaalcn, zyn natuurlyk de gevolgen van �tnbsp;waarin de landbouw in de nabuurfchap van Romennbsp;komen is, en dat verval is, gelyk de verftandigenbsp;meinen zelven moeten bekennen, aan geen andersnbsp;zaak toetefebryven, dan aan den rampzaligen graanb^'^nbsp;del, weUten de Apoftolifche Kamer dryft.

heerfchziigtige en gierige Donna Olympia, van de wy reeds elders gewaagd hebben. Alzo zy onder

geering van haaren zwager, Paus Innocent X. alles mogt, leide zy belaftingen op het koorn, maaktenbsp;fchikkingen, waardoor de bezitters der landerycn.

geen andere goederen hadden, allen bedorven 'quot;'et' De navolgers van deezen bevinden zig daar zonbsp;dat zy tot hiertoe nog niet goed gevonden hebben gt;

DOOR I T A L I E N.

veranderen, fchoon'de ondergan'g van hun hnd�erInkomf�en hangt. Men rekent dat Don Livio Odefchalchinbsp;^6ef van Innocent XI. die 't opzigt over de ontvangftnbsp;''31 den impoft had, geduurende de dertienjaarige regee-van dien Paus voor zig alleen twee millioenen fciidinbsp;'^^aruit gefchraapt heeft. Volgens deeze inftelling magnbsp;�''^niant eenen vreemdeling graanen verkoopen , maarnbsp;moet ze voor eenen geftelden prys aan de Pauslykenbsp;'taaier laaten. Deeze prys w'ordt geiiiecnlyk zo gcfteld,

*^31 �er de Kamer de helft of een derde op tvint. Nie-�^ant mag te Romen, of daaromtrent, zelf zyn brood bakken, maar het moet by de bakkers der Kamer gehaaldnbsp;^�tden, en die zyn genoodzaakt, bet meel van de Ka-te neemen, en volgens eenen geflelden prys en ge-quot;��gt te verkoopen. Ieder van deeze bakkers is verdernbsp;genoodzaakt by den aanvang van het jaar zynen v��rbaad voor �t ganfehe jaar, en zelfs meer, op te doen ;

'blyft hun iets overig, zo geeven zy het ten einde van �t iaar niet naar den prys, dien zy betaald hebben, maarnbsp;^�lgens den laagen prys, waarvoor de Kamer inkoopt,nbsp;rug, en dan verkoopt het hun de Kamer nog cens tennbsp;'^Uurften. De maat met dewelke de Kamer het koornnbsp;'�Urkoopt is een vyfde kleiner dan die, naar welke zy inkoopt, Qii haare bedienden dryven �er daarenboven nognbsp;monopolie mede, en laaten hen, die zig tegensnbsp;niet dankbaar betoonen, met hun koorn zitten, dusnbsp;'�Eelen gedwongen worden, nog beter koop te verkoo-Hierin is de regte grond van �t verval des land-in den Kerklyken Staat gelegen, gclyk ook vannbsp;onhevolktheid. Elk wordt de luft benomen totnbsp;quot;�erken,,alzo hy weet, dat hy zyn koorn half voornbsp;*biet moet geeven, en de gedaane koften bezwaarlyk

man bouwt fiegts zo veel als hVj om bekommerlyk van te leeven, van doen heeft en laat de fchoonunbsp;landen liever onbebouwd liggen, dan ten voord^^*^nbsp;der Pauslyke Kamer te arbeiden. Als men nu denbsp;tuurlyke traagheid der Romeinen' daarby doet, zonbsp;men zig over de armoede, en den ontftaanden hongc��'nbsp;nood by llegte, ja zelfs maar by middelmaatige oogfl^��nbsp;niet verwonderen. Een fchrlklyk bewys hiervan hebb'-'�nbsp;wy voor weinig jaaren gehad. In �t jaar 1764. Hier'�*'�nbsp;veele menfehen van honger en clendc, alzo mennbsp;jaaren van te vooren maar middelmaatige oogften gcb^nbsp;had. In 't jaar 1765. was de oogfl: insgelyks liegt, end*'

ren , byna van honger flerven , en zo veel gelds bigt;*' ten het land zenden , dat �er genoegzaam nietsnbsp;over bleef.

In den Kerklykcn Staat is uit dc opgegevene oorz*'*' ken de akkerbouw de ongelukkigfte en flegtfte kollquot;''�^nbsp;nlng van allen. Waar bet land niet ongemeen vrugtb****

is, en, om zo te fpreeken, zig zelven bebouwt, het byna woeft. Een zeker reiziger kwam op zyi�nbsp;rugreis van Napels door de landeiyen eens RoofflM'quot;quot;nbsp;prinsfen , en lloeg dcnzelven voor, hem alleen

werklieden te geeven, en hy zou wclhaad: zyns � nigvuldige onbebouwd liggende landerycn beboun'*'*�'nbsp;De prins trok de fchouders op, en zeide, hetnbsp;breekt niet aan handen, dog �t is de moeite nietnbsp;zig �er van te bedienen, alzo men het koorn voornbsp;halve waarde aan de Pauslyke Kamer verkoopennbsp;Men moeft den landman, die buiten dat in de

DOOR I T A L I E N.

^3l^jcn traag van aait is, op allerlei vvyzen aanmoedigen;/rtJoi�y7�7j ^aar juifl: het tegendeel gefchiedt, men beneemt hein'^f'*

'quot;Cn moed, en onderdrukt hem geheel. De Roomfehe ^oer is even zo lui als de Spaanfehe. Toen de tegen-^'oordigeKoning van Spanjen kort na zyne aankoinft vannbsp;^'apels na den oogft op de jagt was, trof hy een (luknbsp;^3nds aan waar het koorn nog (lond, en toen hy den ci-inbsp;S^naar naar de reden vroeg, ga( die met groote gelaten-^'cid ten aantwoord, dat hy zo veel maar ingeoogft had,

Overige intehaalen niet neemen wilde. Op zulk eene ^�ys denken ook de Roomfehe landlieden.

^'2 byna den prys van het koorn evenaart; dog in een ^�nd waar de handel bloeit, en een geduurige omloopnbsp;''an geld is, en waar ieder een menigte van wegen heeftnbsp;Orn den koft te winnen , kan men eerder zulk eenen im-foft (lellen dan te Romen, waar dat alles ontbreekt, ennbsp;'^aar de inwooners buiten dat nog lui en zorgloosnbsp;*yn.

Na dceze aanmerkingen over de valfchc ftaatkunde van ^aus Innocent X gemaakt te hebben, willen wy �er nognbsp;^enigen over zyne opvolgers geeven, alzo het, als mennbsp;te Romen ophoudt, aangenaam en nuttig is, omnbsp;*^ennis te krygen van den tegenwoordigen (laat, de Pau*

^en der laatere tyden uit de vermegendlle huizen wat quot;nauwkeuriger te kennen. By elke verandering van re-S^eting verandert de geheele gedaante der zaaken, alzonbsp;geduurig naar andere grondbeginfelen gehandeld wordt.

^eele Pauzen willen de misilagen hunner voorgangereii quot;crbeteren, dog vallen in nieuwen, die even zo grootnbsp;en de (laat van t land wordt over �t algemeen niet

ver-

�nkom/len verbeterd, alz0 het llaatkundig zamenfiel op verkeet*^'' mn den gj-onden gebouwd is.

Clemens IX. Rofpigliofi vangeflagt, regeerde maar kinken over�^�^^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tweejaaren,dGg puttede door zyne liefde tot de prag^

de PfluZEn.enverkwifUngdekasfeni�t, endompeldedenftaat in fchel* Clemens den. Ey�t ingaan van �t conclave na den doodvanAlexand^^�^nbsp;dX- vjj, vroeg de Kardinaal Sforzaeenen anderen, op wienW

geloofde dat de keus vallen zoude, waarop die al hcchcnd^ antwoordde, j, als de Franfchen een Paus maaken, zal het dsnbsp;� Kardinaal Farnefe zyn, maaken hem de Spanjaards�nbsp;,, Rofpigliofi, maakt hem hetRoomfchevolk, Barberini�nbsp;� maakt hem de Heilige Geeft, Odefchalchi, maar maak*'

� hem de duivel, zo wordt het uwe Eminentie of ik. � Sforza lachte �er om, en zeide, � dan wordt het R^��nbsp;� fpigliofi, � �t welk ook gebeurde. Clemens X. uitnbsp;familie van Altieri, was den Roomfcheir Stoel naadee�gnbsp;door zynen ouderdom en onvermogen. Hy kon zignbsp;niets meer beipoeijen, en zyn neeven deeden alles rvslnbsp;hup beliefde, zonder het den Paus eens te vraage�'nbsp;Toen zy �t paleis, �t welk thans de Prins van Alti^f'nbsp;bewoont, gebouwd, en daartoe ontzaglyke fommenv^^^'nbsp;fpild hadden, verzogten zy hunnen oom dit heerlyk�nbsp;werk eens te komen bezigtigen. Zo dra had de oud^nbsp;Paus dit uitgeftrekte gebouw niet gezien, of hynbsp;verzet, de traanen kwamen hem over de dwaasheidnbsp;ner neeven, die een misbruik van zyne magt haddennbsp;maakt, in de oogen, hy keerde zig om, en was nie*^nbsp;beweegen, om �er weder naar te gaan zien.

ze Paus dagt aan niets dan aan fpaaren en verzamel�'�� waarvan nog zyn familie, nog het volk eenig voordeel

OR ITALI� N.

^0 eenig geld ^ liet de Kardinaalsplaatfen onbegeven, Janmer-'^in de inkomften zelf te trekken, en dreef de fpaarzaam-^eid voor zig zelven zo ver, dat hy naauwlyks een daal-'^er voor zyn tafel verfpilde. (*) Op de politie was hy v �'aauwziende, duldde in-anderen nog openbaare ondeugden , nog groote verkwiftingen, en fchafte veele amptennbsp;, welken der Kamer koftbaar vielen. Door deeze in-dgtingen ftremde hy den omloop van �tgeld dennaate,nbsp;dat het volk naauwlyks beftaan, en In�t geheel niet-denbsp;�mpoftcn opbrengen kon, zo dat het met geheele hoo-J'sn het land uit liep. Men zeide openlyk, dat dePaus-kke regeering harder en flaafagtiger v/as dandeTurkfche.

behoefde maar een gering gedeelte zyner fchatten te ��bruiken, om Keizer Leopold en de Republiek van Ve-detien met aanzienlyke-onderftandgeld�n in den kryg te-�tn de Turken byteftaan.

In �t jaar 1721. befteeg Innocent XlII. den troon, een JnnoCefA dian die uit een dervieroudfte huizen van Romen, naani-^yk dat van Conti gefproten* nog in goede gedagtenis bynbsp;d� Romeinen �aat, en;v.oor den beften Paus van laa�erenbsp;^yden gehouden wordt. Men zegt, dat geduurende zynenbsp;^otte regeering, van vierendertig maanden, het land eennbsp;dieirw leeven bekomen, en de overvloed geregeerd heeft,nbsp;de politie wel .is waargenomen geworden, en datnbsp;S'^ooten en kleinen vergenoegd geweeft zyn. Hy heeftnbsp;d'aar twee Kardinaalshoeden vergeven, eenen aan dennbsp;^3tdinaal Albani, den anderen aan den Kardinaal Du-dois. Toen hy vernam van welk een karakter de laatfte

was,

^ S'ixtus V. dreef de ^ieiigheid nog verder, en deed zyntn lek�n'ingep niet meer goed dan �I* bajocci voo�nbsp;^ maaltyd van 's Pauzen tafel. .

274

de rauzen. nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nee

B�Hedilius Benedittus XIII. uit den huize van Orfini, volgde op in �t jaar 1724. Geduiirende �t conclave maaktenbsp;quin de volgendie aanmerkingen cp de mededingers 0^^nbsp;de Pauslyke waardigheid:

(�*) Pater BremoM, ook een Dominikaan , die zyn leevcP fchreeven heeft, is onbe/chaamd genoeg, om de wereld tenbsp;doen geloovcn , dat hy met zyn oogen den heiligen Vader 'Onbsp;leeven wondercri beeft zien docj^

DOOK ITALI� N.

?af hj onvenchillig een antwoord, qusfio e nknti, enjanr:ier-Ca n en fnuifje, waarvan hy 20 veel hield gt; dat hy den over iian affehafte, dien Innocent XIII. op ailen gelegd had,

�telken in de S. Pieterskerk fnuiven zouden. Tosn �s i�auzen dood in de opera verteld werd, riep het volk vannbsp;^lydfchap uit, � goed, nu kunnen wy den Kardinaalnbsp;i. Coscia verbranden,� rottede t�zamen, en plunderdenbsp;'�?nige huizen, waar het vermoedde, dat hy zig mogtnbsp;^erftoken hebben. (*) Wy hebben boven al gezegd,

^at men Benediftns XIII. byna dwingen moeft tot het ^nneetneu der Paiislyke waardigheid. De Generaal dernbsp;�lominikaanen zeide van hem, II Cardinale Orfini e comenbsp;i corno da caccia, e duro tono e voto, alzo hy, naam-�i'k, hard en eigenzinnig was, voor �t uiterlyke 'er flegrnbsp;kitzagj en weinig verftands had. Hy bezat zo weinignbsp;kjiaaks, dat hy de fchilderyen van Raphael in 'tVatikaannbsp;^ilde doen ove^pleifteren, en van een bedroefden broddelaar daar het leeven van Maria opfchilderen. By ge-voorkwamen het lieden van meer vernufts. Hynbsp;*2efde zeer gemeen; in zyn kamer Honden een paar ta-en houten ftoelen. Zynen tyd bragt hy door metnbsp;*lleilei goedsdienftoeffeningen. Somtyds liet hy zig in

Om den Pms het vermoeden te bencemen, dat hy een Uef-*'ebber van de fex was, waarvan men hem befchuldigde, deed hy den Paus door iemant voor een geheim vertellen, dat Cosd�nbsp;paar meisjes in zyn kamer had. De Paus dat hoorende liepnbsp;** Tlings naar toe, alzo die man, die �t hem aannbragt, beloofd

. voot �t ktudfix. Benediftus XIII. ging weenende weg over Sodvrugtigheid zyns gunftelings, en hield in �t gevslg alUs yoornbsp;�*'^fting, en Cosdadoed wat hem luftie.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Aanmer- zyn Dominikaaner kloofter van eenen zekeren broeder �tfz^eBo��rtiigtigen, en hy zong. daar boetpfalmen by. Hy had eenenbsp;de Pauzen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liefde voor Benevento, zyn oud bisdom, dat

hy een paar uuren voor zynen dood den zoon van eeo geregtsdienaar uit die ftad, die Prelaat geworden was,nbsp;Kardinaal maaken wilde.

DOOR ITALI� N.

�gen, die zyne goedkeuring niet had. In �t eerll wilde de Janmer. Kardinaal �er niet aan, dog eindlyk zeide hy, �� zy kun-**'*^^gt;*

� ren. � In het laatfte jaar zyner regeering had men op het geld tot een omfchrift gellagen, (*) Non eft pax,

Ivillende daarmede te kennen geeven, dat onder zyne regeering geen vrede voor de onregtvaardigheden zyn zou-de, maar Pasquin zeide, het moert zyn, Non efl pon-tificatus, anno x.

Benediftus XIV. kwam in gunffiger jaaren op BeneiiUus troon, een bekleedde dien ook eenen geruimen tyd. Hy, X/F.nbsp;heeft by zyne regeering nog zyn onderdaanen onderdrukt,nbsp;hog gezogt zyne familie te verryken, aan de welke hynbsp;2ig byna niets liet gelegen liggen. Eens, dat men hemnbsp;�t in de kraam komen zyner nigte bekend maakte, zeidenbsp;hy , lo credeva che la razza de' Caglioni fojje finita,

Zyn gebrek was zyne ongeneigdheid tot �t waarneemen der ftaatszaaken; als hem zyne minifters daar wat lang medenbsp;hezig hielden, zeide hy, mi faranno morire. Daartegennbsp;hield hy veel van fchertfen, en zyn fatirifchen geeft onder eenige goede vrienden den teugel te vieren. Hy hadnbsp;?eene gedagte om Paus te worden, en zei derhalven innbsp;�t begin van �t conclave al lacchende met zyn vrienden,

Ie volste im buon Coglione, pigUate mi. Geheel Romen gewaagt nog van zyn lullige invallen. Hy had in dennbsp;tuin van �t Quirinaal, gelyk in de befchryving van dennbsp;delven aangetekend is, een kleine zaal doen aanleggen,

s 3

1178 REIS-BOEK

Mnmer- clien en praaten verluftigen. Dit was meer 2yn zafi'� kinge gt; t'verdan zig met ftaati-undige bezigheden te bemoeyen, enz'Snbsp;in de gewoone kuiperyen van �tRoomfchehofintelaaten-Wilde hy eens ernftig bezig zyn, zo viel zyn verkiezingnbsp;eerder op zaaken van geleerdheid, gelyk hy ook ver*nbsp;fcheiden geleerde werken heeft uitgegeven, waartoe eg-ter anderen de ftofFen voor hem byeen zogten. Om disnbsp;reden hield hy veel van den geleerden Kardinaal PasfiO'nbsp;nei, hoewel zy dikwyls over het eene of andere, ftuk ihnbsp;twift geraakten, dog de Paus was altyd de eerfte om zignbsp;weder te verzoenen. Zyn andere gunfteling was de Kat'nbsp;dinaal Valenti, een man van geen geringere kundigheid-Wy hebben reeds gezegd, dat hem het verkoopen dernbsp;Spaanfche annaateji geweten werd. Schoon diteenfcba'nbsp;de voor Romen is, welke de Paus misfchien niet voorkomen kon, had egtcr Benedidlus XlV. zo veele goed�nbsp;cigenfchappen, dat hy met regt onder de befte Pauzennbsp;gerekend mag worden.

Clemens XIII. wiens geilagt Rezzonico was, een man van onbefproken zeeden, en een zeer zagt Karakter. Het ontbrak hem aan werkzaamheid, zo dat h/nbsp;de meefte zaaken op anderen liet aankomen. Ey ongelulfnbsp;viel hy in de handen des eigenzinnigen Kardinaals ToPnbsp;regiani, waardoor het Pausiyke hof in die verdrietigenbsp;cenigheden met het huis van Bourbon geraakte.nbsp;ander gebrek van hem was, dat hy te veel op d�nbsp;zyde der Jefuieten was , daar hy door eene order r�nbsp;vernietigen, welke nadeelig is voor de geheeleRooffli�'�nbsp;gezinde Chriftenheid, en den vorften, gelyk de hift�'nbsp;rien van Portugal, Spanjen , en Frankryk , leeren gt;nbsp;yreeslyk geworden is, de eenigheid weder had kunne�

l�OOE �TALIEN.

lt;5oen. Daardoor zou meer ultgevoerd zyn geworden, Aanmer-'^an door alle de ingevoerde vaft- en bededagen, �t yex.kingenover bieden der gewoonlyke bals, en van �t vieren des carne-Vals van �t jaar 1767. Dit waren de regte middelen metnbsp;oin het onheil, waarmede de Paus de kerk van alle kanten omringd zag, aftewenden; het verbieden der ver-kiaaklykheden dreef ve�leer de vreemdelingen, van welken Romen beftaan moeft, der ftad uit, en bragt de in-tv'oonders in de elendigfte omftandigheden. In �t conclave van 1758. bejegende de Kardinaal Pasfionei dennbsp;kardinaal Rezzonico zeer onvriendlyk, en gaf hem dik-V'yls, volgens zyne gewoonte, waarvan niemant uitgezonderd was, fcherpe antwoorden. Pasfionei was hemnbsp;tnet zynen gantfchen aanhang tegen, egter werd hyPaus.

Xo dra de verkiezing gedaan was, en Pasfionei de ge-W^oone aanbidding verrigt had, reikte die hem de bullen der aanfcelling tot beide de gewigtige ampten, die hy bekleedde, over, daarby voegende, dat hy hem de eer-ampten terug gaf, waarmede de twee voorgaande Pauzennbsp;kern bcgunftigd hadden, en dat de Paus hem niets fchul-dig was, en zyn ampten aan waardiger perfoonen geevennbsp;kon. Clemens XIII. nam de bullen aan, dog gaf zcnbsp;hem terflond weder terug, hem op eene edelmoedigenbsp;�Wyze zeggende, � Misfchicn ben ik u meer fchuldig dannbsp;gy meent. Maar al was dat zo niet, is u de kerk dognbsp;veel verpligt. Neem de beveiliging van den wil my-� ner voorgangeren van haar band aan, indien gy zenbsp;�gt; Van de myne niet wilt aanneemen. Gaa voort, quot;

Voegde hy �er al lacchende by, � my uwen raad, even � zo vrymoedig als gy tot nog toe dikwyls gedaan hebt,

� 'nedctedeelen. � Na verloop van eenigen tyd begeer-*le Clemens XIIP van Pasfionei , �t welk deezea S 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet

. 2So REIS-BOEK

'Aammr- niet aanftond, en deed hem met een merk�n, dat hy� i** geval van weigering, hem wel van zyn ampt ontzette�nbsp;konde. Pasfionei begaf zig daarop naar zyn beminde ver-blyfplaats by de Camaldoleniers, digt by Frafcati, v'aafnbsp;hy zig een hermitage had aangelegd� en overleed kortnbsp;daarna aldaar aan een galkoorts.

Handel Naar het geen wy tot hiertoe van de werkloosheid def vanRmen. Romeinen gezegd hebben, kan men zig geen groot denk'nbsp;beeld van hunnen koophandel maaken. Ook is die in �tnbsp;geheel van geen aanzien, en men kan veel eer zeggen,nbsp;dat de Romeinen in �t geheel geene denkbeelden van eC'nbsp;nigen handel in �t groot hebben. Waar geen handel�nbsp;geene ambagten zyn, daar ontbreekt ook de omloop va�nbsp;het geld, waarin egter de bloei van een land beftaat-De rykdom van byzondere perfoonen alleen maakt geennbsp;land gelukkig, indien niet, door 't gaan der muntfpeciennbsp;uit de eene in de andere hand, alle de rangen der ingS'nbsp;zetenen daar deel aan krygen. Dit alleen maakt welvaa*nbsp;rende borgers, daar zy integedeel, als het geld innbsp;vorften fchatkift ligt, of wanneer eenige grootenhun ve�'nbsp;niogens by gantfche tonnen rekenen, verarmen.

Dit is in weinig woorden de fchildery van Roffl^��' De neering ontbreekt �er gedeeltelyk door de gebrekkig�nbsp;inrigtingen van het land, waartoe hoofdzaaklyk dekoorn-handel der Apoftolifche Kamer, als de eerfte grond vat�nbsp;de armoede der Romeinen, moet gebragt worden. D�nbsp;plendige regeering der geeftelyken, naamlyk de aanzier*nbsp;lyke landeryen die zy bezitten, waarvan de inkoroAei*

DOOR ITALI� N.

doode hoofdfom worden, vermindert niet minder Handel ^^n omloop van het geld. Wat al middelen wenden iis.'oanRomen.nbsp;Giftige bezitters der kloofters, en vooral de Jefuieten, nietnbsp;om geld t�zamen te fchraapen ! Zy knevelen hetnbsp;wyls den anderen op hun fterfbed af, en maakennbsp;de hel te heet, zo dat de vader het aan zyne nooddruftige kinderen ontneemt, die �er zig als eerlyke bur-^^rs van zouden kunnen gedraagen, om maar zielmifl�nnbsp;laaten doen. Zo lang de Pauzen deeze hinderniflennbsp;*riet uit den weg ruimen, en den rykdom der klooftersnbsp;een ftuk van den godsdienft , of iets wezenlyksnbsp;(Je gefteldheid van den Roomfchen Staat aanzien,nbsp;lang zal Romen zonder leeven, zonder handel,nbsp;arm blyven, de landftreeken rondom de ftad zullennbsp;zetel der elende, en de vrugtbaarfte landen woclte-^'yen wezen.

''r^egt, dat, gelyk boven gezegd is, daar een gevolg van en in jaaren van misgewas ontzaglyke fommen ge-*�ed geld uit het land helpt, die, by mangel van inland-|dhe voortbrengfels en handel, nooit weder terugkomen,nbsp;het natuurlyk, dat het gereede geld verminderen moet.nbsp;�laaruit ontftaan ontelbaare hinderniflen, die in de am-'^^gten eenen ftilftand veroorzaaken; wanneer het geree-d^ geld ontbreekt, kunnen de menfehen in den dagelyk-*^^^en omgang niet van malkander afkomen, de ambagts-moet kleinigheden borgen, alzo men ze hem nietnbsp;^^taalen kan, en heeft ondertusfehen geen brood. Zyunbsp;fommen wat grooter, als ter waarde van 3. 4. of 5.

^^alders, 20 betaalt men malkander dikwyls met bank-��'bfjes, die ligt verloren raaken. Een reiziger mag blyde als hy by zyu bankier van de 100. guldens 10. ofnbsp;S 5nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ao.

28a R E I S - B O E K

Handel 20. in gereed geld ontvaijgt, en zien hoe hy verders VanMomen.het papier te regt komen konne. In den hongersno�*^nbsp;van �t jaar 17(57. ging het zo ver, dat de vreemdeli�'nbsp;gen by gebrek van gereed geld, �t welk men op reis vo^'nbsp;ftrekt noodig heeft, niet altyd konden voortkomen,nbsp;neer zy wilden, fchoon zy by hunne bankiers openenbsp;fen haddea Niets is onaangenaamer dan op zulk eeB�nbsp;wys te reizen, en �er de kollen van te betaalen.nbsp;geeft aan het eerlle pollhuis b.v. een dukaat, en hou^'^*nbsp;wat �er te veel is, by het volgende te goed, geeft daa^nbsp;weder een dukaat, en rekent �er het drinkgeld derpoft'^'nbsp;lons onder, en op die wys raakt men, niet zondermo^i'nbsp;te en onaangenaamheden , wegens de overfchotten ennbsp;drinkgelden , v^an �t eene pollhuis tot aan het andc*^'nbsp;Men moet geduurig opfchryven , en de poltmeelh^*�*nbsp;moeten altyd zig het overfchot, en rsfOt 'er te kortnbsp;toe of afrekenen.

De ai tikelen, die eenig geld nog al naar Romen bt^�' gen, zyn elTences, pomades, vetfierde bloemen,nbsp;kolaad, boeken, fchilderyen, oude penningen, lleenB'��nbsp;en diergelyke dingen voor de liefliebbers. De Roornl*-^�^nbsp;poeder is vermaard. Men noemt ze Ciprio, alzo denbsp;nier om ze te bereiden uit Cyprus zou gekomen

Zy weeten ze met een foort van gejneen boommos chen, dat in water ontbonden wordt, eenen onge'��nbsp;aangenaamen reuk te geeven, dien menneigens naariB^'

Welruikende pomades worden te Romen in grooteffB^^'i bereid, fchoon deRoomfche dames zo zwak van neusnbsp;dat zy ze niet verdraagen-kunnen. Zy worden voornbsp;bellenvanitaliengehouden,en llcrkverzonden. Men'�nbsp;koopt ze In kleine kasjes, waarin altyd potjes zyn,nbsp;di Manteca, die 55. paoli, of omtrent 3. dukaaten

DOOR ITALI� N. 283

De Italiaanfche verfievde bloemen zyn buitenlands zeer Handel ''^rmaard; dog zy worden nergens fchoonder dan te B^o-Hanliomen.nbsp;�'en gemaakt, en boven die van Genua, Pifa, en Vicen- Ferfierdsnbsp;^2 gefield. Men maakt ze ten deele van de huisjes dernbsp;^ydewormen, welken fiori di boccio genoemd worden, tennbsp;'^sele van vederen van oude duiven, die in allerlei ver-quot;'en gekookt, dan gekamd, en ongemeen fierlyk t�zamennbsp;^efteld worden. De meeflen komen uit deklooflers, dognbsp;zyn ook veel andere menfchen die �er den koft medenbsp;quot;'innen. Onder anderen is eene zekere vrouw, Virginia Maffi genaamd, zeer ver in de konfl^ Zy komt zonbsp;na by de natuur, dat men op eenigen affland zweerennbsp;, leevendige bloemen te zien. Naar de moeite wel-�er aan gedaan wordt is de prys ordentelyk. De af-^'�^k deczer bloemen is in Italien zelf zeer groot, en ee^nbsp;groote menigte gaat naar Spanjen en Portugal. Alzonbsp;Roomfchgezinden gewoon zyn hunne aitaaren met ,nbsp;'bloempotten te verfieren, zo moet �er noodwendig, aan-^^zien de menigvuldige aitaaren in elke kerk, en de me^

��'gte der kerken zelven, jaarlyks een ontzaglyke voor. van bloemen gebruikt worden.

Te Romen vindt men veele verzamelaars en verkoo-Oaciiedra. van oudheden in allerlei foorten, als penningen, ge-

/�'boden fteenen, kleine bronzen beeldtjes, en diergely-Wy hebben reeds in de algemeene Inleiding van eerfte Deel erinnerd, dat vreemdelingen hieromtrentnbsp;op hun hoeden moeten zyn. De fyne Italiaanennbsp;zig zeer wel van de drift der jonge verzamelaars,nbsp;quot;b^oral als zy een Engelfche beurs hebben, te bedienen.

moet groote kennis van de antieken hebben, en de ^'igineelen van de kopyen weeten te onderfcheidcn, ofnbsp;wordt voor raft bedroogen. Somtyds gelukt het eg-

284 R E r S - B O E' K

Handel ter de beerlykfte Hukken voor eenen maatigenprys tebe-vmRmen. Jcomen, als men maar niet te driftig is, en zig weet te houden, als was men niet zeer op dit of dat Huk gefte'*^'nbsp;Somtyds weeten de verkoopers zelven niet wat zy bez'^'nbsp;ten; zy houden een middelmaatig ftuk hoog in waarde*nbsp;alzo het hun als iets zeldzaams aangeprezen is, en vee^nbsp;gekoft heeft, en eifchen veel minder voor een andet�nbsp;dat waarlyk veel meer waard is. (*) Ten opzigtnbsp;groote antieke ftatues is �er een Padslyk bevel,nbsp;zy niet buiten de ftad verkoft mogen worden, fcho��nbsp;dit bevel in �t geheim dikwyls genoeg overtreden wordt'nbsp;dog kleine marmeren en bronzen beeldtjes zyn da^*nbsp;niet onder begrepen. Een zekere Belloti, by �t Bot?'nbsp;hefifche Paleis, dryft �er handel in, en men vindtnbsp;aartige dingen by hem. In de werkhuizen der bee'*^'nbsp;houwers moeten de liefhebbers ook rond zien, en zul'^''nbsp;�er veel vinden, waarvoor zy geld befteeden kuno��'nbsp;Inzonderheid is het der moeite waard by Cavacep'nbsp;gaan, van wiens werk by de Inleiding van de befc^t^nbsp;ving van Romen gewag is gemaakt.

Stofdi aan dc heerlyke verzameling van gefnedene ftcenen men, van dewelke Winkelman eene geleerde lyfl: gemaak'.nbsp;Hy was een der grootfte kenners, en had geduurende zyn vsdi^ ^nbsp;yerblyf te Romen, waar hy van het Engelfche hof een a3igt;r��nbsp;penfioen genoot, ten einde daar op het gedrag des Pretend^�'��nbsp;waakzaam oog te houden, tyd en gelegenheid, de uitgezogtA^nbsp;ken der oude konft te verzamelen, zonder dat hy �er v.eer ^nbsp;foimnen aan had behoeven te verfpillen. Men zal zdden zulknbsp;verzameling by een byzonder menfeh vinden. Dc Konirgvan'

DOOR ITALI� N. 285

Op den handel ip fchilderyen kan men het zelve Handel ^^epasfen , en een liefliebber heeft byna daarinnbsp;�^eer dezelve omzigtigheid noodig. Ieder heeft fchil-'SciiWe-'^�ryen , en wil een kenner zyn, alzo het de mode^^^��*

Dit maakt, dat �er ook veel meerder menfchen ^yn , die zig op dien handel toeleggen. ,Wy wyzennbsp;�'3ar het geen rvy in �t eerfte Deel by gelegenheid vannbsp;kennis der fchilderyen gezegd hebben. Daar zynnbsp;''^rfcheiden lieden van adel, die in fchilderyen, mun-en fteenen, handel doen, waartoe de naam vannbsp;*quot;in kamerdienaar gebruikt wordt. Veele huizen vannbsp;^anzien laaten , als zy. geld van doen hebben , eennbsp;^�^hoon ftuk uit hunne verzameling kopieeren, alzo zignbsp;het Pauslyke verbod op de verzamelingen, dienbsp;�f%k in de familien, en als een fideicommis, zyn,

*^itftrekc : het origineel gaat buitenlands, en de kopy blyft terug, op dat men niet bemerken zoude, dat de ^nbsp;'verzameling verminderd is , en te vergeefs naar ver-�''aarde ftukken zoeken, w^aarvan fedeit honderd jaa-of meer, in de befchryvingen gefproken wordt.

Oe veele foorten van antieke, Oofterfche en rao-Soorten van ^^fne marmers, geeven ook gelegenheid tot een �o^t^armer.nbsp;'^ati handel. De fteenhouwers maaken kleine kaflennbsp;allerlei foorten van marmer, die Studieli heeten.

^'�llsyeen Studiolo,. uit honderd en vyftig ftukken be-^aande, die ongeveer zo groot in �t vierkant zyn als ^ Vakjes op een dambord , koft vier dukaaten. Zy

^auslylce munten handel dryven. Ook hieromtrent moet men voor- nbsp;nbsp;nbsp;_,

zyn, De regte Pauslyke pcnniiige beginnen eerft met ^attinus V. uit het huis van Colonna; de ouden zyn naar beddte-�ffen ge�ageu, die men in een oud paleis gevonden heeft.

R E I S - B O E K.

Hanhl zyn volgens een lyft, die men �er by heeft, gen�*' van Romen. xat�A , zo dat men �er de verfchillende foorten vaf*nbsp;marmer uit kan leeren kennen. (*) Een zekerenbsp;nelli maakt fchoone tafelbladen, op dewelken honderdnbsp;zeventig foorten van zulke vierkante ftukken ingele?'*nbsp;zyn , waarom een aartige lyft heen loopt. Zulknbsp;ftuk koft vyf en twintig dukaaten.

Maaien en Het Roomfche pond weegt naar Paryfch gewigt H�' gemgten.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14. grein, of 6638. grein, volgens het naai�^'

keurige gewigt der Dogana di Terra, die tot een maatfllt;^^ dient, om alle anderen daarna te regelen. Een ponlt;^nbsp;by de oude Romeinen woeg naar hedendaagfch Paryf'-^'nbsp;gewigt 6144. grein. (**)

il F aims. De gewoone Roomfche voet, il Palmo Romam, die� men ook den bouwkundigen voet noemt, Palmo danbsp;ratore, houdt 8. Franfche duimen en 3J. lyn. (|) Wnbsp;wordt in 12. deelen, omie, en elke oncianbsp;5. minuuten verdeeld. Als van den Roomfclk^'^nbsp;voet g�fproken wordt, verftaat men �er gemeenlyk de�'nbsp;zen palmo onder; dog men gebruikt fomtyds eenRoo�'nbsp;fchen voet, die 14. palmo is, en waarvan 5. een gem�^'nbsp;ne fchreede, Pajfo, uitmaaken. Een Pallo houdt by�^'nbsp;volg 6|. palmi. Als men het woord Braccio, een

(*) Dit is van groot fiuc, alzo die in de befchryvlngen en W merkwaardigheden gelladig voorkomen. De meeften zyn i�nbsp;werk genoemd, dog beneden zullen wy �er nog eanig herig'nbsp;gaande geeven.

(-1*) Vader Bolcovich heeft hem, in zyn geleerd werk, de ria exjeditione , ef in de afmecting der aarde den KerkV^nbsp;Staat gedaan, naauwkeutlg bepaald.

gebruikt, rerftsat men �er eene lengte van 3. palmi on-Handel ^cr. De tegenwoordige Roomfche niyl, volgens �w^i^^vanRu^nett.

mylpaalen op de groote wegen rondom Romen gefteld 2yn, houdt 1000. fchreeden, pojfi, of 764. Franfchenbsp;ioij'es: gevolglyk gaan 'er. 745. myl in eenen graad vannbsp;�ien omtrek der aarde, die in Italien 57000. toifes bevat.

De voet der oude Romeinen was iets kleiner dan deFbet der bedendaagfche. Men heeft �er eenige modellen van in �t'

Kapitool, die egter niet naauwkeurig met malkander over ^enftemmen. Het zekerfte zal zyn als men den middel-'veg kiell, en, met den Heer de la Condamine, (��)

Gevolglyk bedraagt het Roomfche y�adiaji�, dat, volgens ^linius, (**) 625. voet hield, 95. toi/es. Agt ftadianbsp;^haakten eene Roomfche myl, welke dus 758. toifes be-Vattede, en van zulke mylcn gingen �er 75. in een graad.

�en Jugertitn hield 240. oude voeten, (t) of 36- toifes, ^aarfchynlyk in �t vierkant, het welk omtrent zo veelnbsp;^itmaakt als men op eenen dag beploegen kan.

De Palmo is by de winkeliers grooter dan by de ar-^bitekten, gelyk die boven is opgegeven; hy houdt by de ^fcrften 9. duimen, 3jt. lyn, wordtin derdens en vier-'*sns afgedeeld. Een Staiola bedraagt 5^. palmi, de va-*^eni der architekten, Canna, 10. palmi, en de ketting,

Vater BofccV�ich , Biancaini. en Foetus de Menfstrit amp; pni-'enbus ttemtnen taamlyk wel daarmede overeen.

�88 R E I S - B O E K

Hahdel Eene vierkante Catena bedraagt ongeveer 34.Franfch2 vierkante vademen. Drie en halve catena maakennbsp;Quartuccio, 7. cateneeenScorz�, 28.een Quarts, 112.nbsp;Rubbio. Een vierkante myl houdt 120. Rubbi, �tnbsp;zes akkers, of zes dagen ploegens bevat. Op de fcboO'nbsp;ne kaart van Romen, door Cingolani in �t jaar 1692.nbsp;daar uitgegeven, (¹) vindt men alle deeze maaten zc�¹-naauwkeurig, en de goederen zyn �ef naar gewaardeei'J'

Het koorn wordt volgens den Rubbio verkoft, �twel^' 640. Rooinfche ponden weegt. Een Rubbio houdt i2�nbsp;Stari, of 22. Scorzi, of 64. Diccins. De Scorzo gebrui)'¹�nbsp;men egter maar by �t verkoopen van boonen en andct�nbsp;peulvrugten. De halve Rubbio wordt Rubbiatella g�'nbsp;noemd. De Rubbio geldt ongeveer 4. fcudi, dognbsp;by een misgewas, gelyk als in �t jaar 1763. wel eens 1-�nbsp;hoog, waarby nog een daalder aan impoft, Macinatufi^'nbsp;komt.

Een Barilt wyns houdt 2976. teerlingfche duimen, volgens Paryzer maat 62. pinten. Ze�ien Barilinbsp;ken een Botta. Men verdeelt een Barile in 32. Bocs^^�nbsp;waarvan elk 4. fogliette, volgens Saxifche maat omtre�^nbsp;zo veele kannen, houdt. De gemeene wyn geldtnbsp;Foglietta of kan omtrent een Duitfchen grofch, ennbsp;lekkere wyn van Orvietto , welken de vreemdeling�'^nbsp;ryklyk aan tafel drinken, 2. of 3.grosfehen. EenB^''²�nbsp;olie houdt 3472. teerlingduimen, en 28. Bocali.

DOOR ITALI� N.

^3n 12. vierkante Minuti, of sl-. lyn in de middellyn *oopt, mits men verondeiftelle, dat het water i^. palmonbsp;^oven het gat ftaat, cn dat de pyp waardoor het looptnbsp;�^ok die langte heeft. Maakt men de opening eens zonbsp;Stoot, en houdt het water zyn hoogte, zo zyn �er 2*nbsp;'^'icie. By �t Acqm Felice en �t Acqm Paola is de door-� in de opening, gelyk gezegd is, si. lyn, dog bynbsp;f Acqua Vergine 7. lynen. Als iemant water in zynnbsp;huis wil leiden, moet hy zig by de Pauslyke Kamer aanleiden , en opgeeven, hoe veel oncie hy uit de gemee-waterleiding in zyn huis begeert. De oncia van beidenbsp;eerftgenoemde wateren werd voorheen met 40. fcudi,nbsp;die van �t Acqua Vergine wel met 600. betaald; dognbsp;prys is zeer gedaald, nu de meefte huizen ryklyk vannbsp;^ater voorzien zyn. (*) Om de proef te neemen of ee-oncie uit de opening loopt, zet men een kasje voornbsp;dezelve, dat een gat van 5^. lyn in de doorfnede heeft, *nbsp;let op, of het altyd tot aan het gat vol blyft, zo ja,nbsp;h het een bewys, dat de opening uit de waterleiding zonbsp;''�el waters geeft als uit het gat uitloopt.

Eene Pagnotta, of een gemeen brood, weegt 8. on-en koft in goede tyden eenBaiocco, �t welk een hende is van een Paolo. De prys blyft altyd de zelve,

^3ar in duure tyden maakt men het brood kleinder. Dik-''�yls heeft het volk den Paus , zelfs den laatften, in '^^ure tyden, nagefchreenwd, niet om zynen zegen, maarnbsp;groote brooden, pagnotte grande,

Pontana vond in 't jaar 169Z. dat de waterbak van �t Acqaa by Xorre* S. Giovanni, niet ver van Romen, loSo. zoda-oncie bevatte. Zic RcUxSime dellu Jtato vcuhi� e iiuovo dill�

Handel 1^2 rekening van het geld te Romen is 2cer gemakly¹' vanRomen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alles in tiendeelige getallen gaat, en dus weiwS

Muntfpe- bieuken maakt. Alles wordt by Scudi en Ba'mcbi gef�' kend. Een Scudo houdt lo. Paoli, en een Paolonbsp;Baiecchi. Een Baiocco houdt 5. Quattrini, een koper^^nbsp;munt, die alleen onder arme lieden in g�bruik is.nbsp;tiendeelige getallen zyn ongemeen gefchikt voor de r0'nbsp;kening, als men, b. v. 13,77. fchryft, wil het zeggen�nbsp;iS�iv fttidi, of, het welk het zelve is, 77. baioccld�nbsp;of ook 7. paoli en 7. baiocchi, naar dat men verkieftnbsp;zeggen. Twee fcudi en 5. baiocchi maaken een Roo�'nbsp;fchen Zecbino of dukaat. De Florentyner en VenetiaaU'nbsp;fche dukaaten gelden iets meer. Over �t algemeen is he��nbsp;voorzigtig als men van Romen vertrekt, geene Pauslyk^^nbsp;dukaaten mede te neemen, alzo zy wegens hunne g�'nbsp;linge innerlyke waarde buiten den Kerklyken Staat vsf'nbsp;liezen, en niet gretig aangenomen worden. Met d�nbsp;Florentynfche dukaaten , welken ook Gigliati heeteo�nbsp;kan men integendeel door geheel Lombardyen te reg'�nbsp;komen. IJen Tejione geldt 3. paoli. (?)

Soorten van It¹ de befchryving van Romen zyn ons zeer marmeri. fcheiden foorten van marmer voorgekomen , dus

niet ondienftig zyn zal, hier een kort berigt van d� voortreflykften, die men het meeft aantreft, te geev�quot;'nbsp;en �er de kleuren ten minden van , ten diende d�^nbsp;zodanigen aantetekenen, die geene gelegenheid hebd��nbsp;ze zelven te zien.

Wie T.in den prys van 't zilver � en de waarde va� zelve tegen �t goud te Romen naauwkeurlge berigten verlangt, ^nbsp;te regc raaken in �Bafido, in eni J� frefcrive la bonta � ¹V

Met uitmuntende marmer ^ dat tegenwoordig onder den JJandjit hamti van Verde ar�icoi het Oude groene,- bekend [g ^tianRomen,nbsp;tverd , v�lgens Strab�, in den berg Taygeta,- i-n hetyerdeat�i-landfchap van Lakonieni en; volgens Paufanias* by hetnbsp;dorp Crocei gevonden. Het Thesfalifche marmer kwamnbsp;dit zeer naby. (*) Schoon dit foort van marmer zeernbsp;zeldzaam is gt; kan men egtcr tafelbladen , vaazenennbsp;diergelyken , �er van te Romen ko�pen, die uit ver-fcheiden oude hoofdgeftellen en gebr�kene zuilen, diergelyken men nog geduurig in den grotid vindt ^ gezaagdnbsp;'vorden. Eene tafel vah 6. palmi la-iig en 3i breed,nbsp;koft 25. fcudi, en zo naar evenredigheid der groottenbsp;Men vindt ook by de ftecnhouwers tafelbladen vannbsp;allerlei grootte en gedaante van porfier en graniet^ ge-lyk men wil. 2y worden �ok uit oude brokken gemaakt.

Het Marm Cifollitto is wit m�t bonte vlakken. tistCipollinO. laat zig laagswyze fpouwen , omtrent gelyk een uyen,

Het Porta Santa heeft witte en roode vlakken. Het Perta Sin� Wordt dus genaamd naar de Porta Santa der Pieterskerk^

Het Marmo Bigio is loodkleurig met witte aderen ,� en het Bigio Morato heeft een nog donkerder grond. Hetnbsp;Marmo Pidoctbiofo heeft eenen afchverwigeh grond, metnbsp;kleine witagtige vlakken, die naar luizen gelyken, waar-'^m het ook deezen naam draagt. Het Pavonazzetto isnbsp;Wit met violette vlakken. Het Marmo Salino heeft ee-^ witte kleur met heldere glanzige flippen, als zout-

T a

Handel korrels. Het Karrarifch, en nog meer het oude wsn�owffn.j-ifch marmer, heeft dezelve eigenfchappen. Het Pet�'nbsp;rella beeft witte en roode vlakken, zodanig door malkander vermengd, dat het �er uitziet als fchaapen wol-Schoon om de gelykheid te vinden �er veel verbeeldingnbsp;by behoort, heeft zy egter gelegenheid tot deeze benaa-ming gegeeven.

Graniet. Het graniet is nog harder dan �t marmer, en niet kalk-aartig gelyk dat, maar veeleer tot glas fmeltbaar. heeft witte , zwarte , en roode flippen , die digt bynbsp;malkander flaan, en eenen anderen grond, van een�nbsp;minder harde zelfftandigheid, hebben. Het fchoonft�nbsp;graniet kwam eertyds uit Egipten , in den omtrek vannbsp;Syene. De pragtige obelisken, die tot op heden zy�nbsp;overgebleven, zyn allen van Egiptifch graniet', en eef^nbsp;bewys van de hardheid en duurzaamheid van dceze^nbsp;fteen. Men vindt hem ook hier en daar in Italien!nbsp;dog hy wordt, uit hoofde zyner ongemeene hardheii^�nbsp;niet gebroken nog bewerkt.

Het porfier is nog harder en koftbaarder dan het graniet , en als een groote keizelfleen aantezien. Het m�^' fle porfier is rood met witte flippen; egter vindt me��nbsp;hoewel zelden , ook groen en zwart porfier met wi*^'nbsp;te flippen , waarvan men op twee plaatfen te Roru��nbsp;voorbeelden heeft. Het regte porfier vond mennbsp;tyds in Egipten, Numidien, en Arabien; (��') dognbsp;weet tegenwoordig de plaats niet meer waar denbsp;ven geweeft zyn. Het porfier heeft fynder ennbsp;verbonden korrels dan het gemeene graniet, en fchy'^^

(*) PHn, L. t, c. IS.

HetBafalt is ook een zeldzaame fteen uit de Oudheid, die zeer hoog gefchat wordt. Men vindt eennbsp;getal ftandbeeldenvooral Egiptifchen, te Romen vmi Bafalt.nbsp;-deezen fteen. De kleur is zeer donker, en valt bynanbsp;geheel in �t zwarte. De korrels zyn fyn. Somtydsnbsp;treft men �er Hukken van aan, die op de eene zydenbsp;van graniet, op de andere van bafalt zyn , waaruitnbsp;Optemaaken is, dat beide de foorten eenen gemeenennbsp;oorfprong hebben, of van eenerlei zelfftandigbeid zyn.

Volgens Plinius kwam hetbafalt uit de nabuurfchap van Theben in Opper Egipten. Eenigen zyn van meening,nbsp;dat het bafalt door het vermengen van verfchillendenbsp;ftoffen in brandende bergen ontdaan is. (*)

Wit,'naar 't geele hellende, zeer hard, en bevat k\\Q\-Travsrtin-pen. Sommigen denken, dat hy uit zwavelagtige ontftaan is, alzo hy bewerkt wordende dikwyls eenennbsp;reuk van ztvavel geeft. De groeven zyn aan den voefnbsp;des bergs- waarop de Had Tivoli ligt. In �t begin is donbsp;fteen weeker, dog hoe langer hy in de lugt ligt, hoenbsp;harder hy wordt. Men heeft geen fchoonder fteen rondom Romen, om mede te bouwen, dan deezen. Het

(�*) De Heer Desmarets heeft, volgens eene in de Paryfche Aka-detnle voorgelezen verhandeling, in Auvergne eenen fteen het ba-lalt volkomen gelyk gevonden, en oordeelt, dat hy door 't vuur Eeformecrd is. Alzo het bafalt ligt in eene prismatifche figuurnbsp;Steekt, zo houdt die natuurkundige de groote prismatifche ror-ftn op den zo genaamden Reuzenweg, the CUnts-Causway, in �tnbsp;�orfche Graaffehap Antrim , niet voor een werk van menfehennbsp;handen, maar vermoedt, dat zy door do wMking van eenen brandenden berg ontftaan zyn.

T 3

294

Ihndel Golifeo, het theater van Marcellas, de triomfboogep. vanRomgn. ajie oude tempels en nieuwe kerken, zyn �er van ge*nbsp;bouwd. Alzo hy in �t begin week is, laat hy zig ge-maklyk bewerken, en vermits hy in groote Ilukkennbsp;breekt, gaat het bouwen Jchielyk voort, behalven nognbsp;dat hy de gebouwen ongemeen fterk maakt.

Feperino. De Peperino is graauw pf afchkleurig, niet fchoon, CB ook niet zo hard als de travertynfteen, alzo hy meernbsp;pporen heeft. Hy bezit dezelve eigenfchap als de tra-vertynfteen , van paamlyk eerft gegraven zynde weekernbsp;te zyn, en door de lugt harder te worden. Hy heeftnbsp;bruine vlakken, en kleine glinlletende falkaartige deelt-;nbsp;jes, geeft vuur tegens het ftaal, en heeft veel overeen-komft met de Layg der brandende bergen. (�*) Men ge-;nbsp;bruikt hem te Romen aan yeele aanzienlyke huizen, oinnbsp;dat hy minder koftbaar is dan de travertynfteen.

Met een foort van Lava, �t welk uit de groeven te S, Marino en Fr.afcati komt, beftraat men de ftad Romen,nbsp;Rgter haalt men oqk veel fteenen vair de Via Appia, ei?nbsp;uit den omtrek van Capo di Rove, �t welk maar tweanbsp;Italiaanfche mylen van de ftad af ligt.

De afchgraauwe fteen van Marino is gladder, en fyner van korrel dan de witagdge. Men gebruikt hem veelnbsp;voor trappen en fchoorfteenmantels, en wordt niet ve^nbsp;van de kleine rivier, die Marino van Monte Albaonnbsp;feheidt, boven Grotta Ferrata, gebroken.

Het groote riool, ter afvoering van de vuilnift�n �J��' ftad. Cloaca maxima, is van ecnen witten fteen, nie�nbsp;fyne korrels gebouwd, die byPaleftrina gevonden wordt,

(�*) Deeze aanmerking maakt de Heer de la Condamire in ds Memoires de l�Acad�mie Rtii/ilc des Sciences, a��e �7^7'

OR ITALI� N.

dog in fchoonheid niet komt by den Travertynftcen, cn Handel zig ook zo gemaklyk niet be^verken laat. Men wil, Agx.'lt;^anRow,en.nbsp;hy diiurzaamer is, en daarom gebruikt men hem tot fondamenten van zwaare gebouwen. Dc Romeinen haddennbsp;bet geluk in hunne nabuurfchap voortreflyke fteenen tenbsp;vinden, zo dat zy die niet met groote koften van verrenbsp;behoefden te haaien. Hunne fteenen zyn hard, zo datnbsp;hunne gebouwen zeer lang in wezen konden blyven,

Waarby men de zorgvuldige bewerking van den kalk, en eene zagte lugtftreek doen moet, Als men deeze voor-deelcn t'zamenv'oegt, behoeft men zig niet te verwonde-ten, dat, in weerwil van veele oorlogen en overftroonbsp;�iingen van vyanden, verfcheidenen van hunne gebou-vven veel meer dan vyfticnhonderd jaaren zyn in ftandnbsp;gebleven. Egter moet men ook veel aan de zagtheid dernbsp;lugtftreek tocfchryvcn. Indien wy al de zelvc fteenennbsp;hadden, en wy den kalk even zo zorgvuldig toemaakten,nbsp;gelyk Vitruvius wil dat men doen zal, hebben dog dc'nbsp;langduurige winters, de fneeuw, dsafwilTelingvanftren-ge hette en koude, door de langte des tyds, hunnen invloed zelfs op de ftevigfte gebouwen, �t welk die dernbsp;Romeinen, of in �t geheel niet, of maar in eenen ge^nbsp;lingeren graad hebben te verduuren.

Om dien duurzaamen kalk te vervaardigen wordt de Puzzolam. Puzzolana gebruikt, van de welke Vitruvius niet zondernbsp;grond zo veel ophefs maakt. Zy is een foort van fy^

De keizels of van zand, dat niet ver van Romen gevonden wordt, en even zo goed is, als die men by I�uzzuolo digt by Napels heeft , naar welke plaats zynbsp;genoemd wordt. Als deeze ftof met kalk vermengd,nbsp;naar behooren door gearbeid wordt, ontftaat �ernbsp;^en ciment uit , dat zig zo vaft met de fteenen ver-

296 R E I S - B O E K

bindt, dat bet geheele gebouw een rots fchynt te zyfl� en by �t afbreeken verfchrikkelyke moeite koft. Mennbsp;bedient zig nog te Romen van �t met Puzzolana ver-mengde ciment; dog alzo men zo veel werk niet maaktnbsp;van �t bewerken deszelven, en kollen zoekt te fpaaren,nbsp;wordt het ook zo duurzaam niet, als dat �t welk mennbsp;aan de gebouwen der Ouden aantreft.

Eene byzondere aanmerking voor de lieflrebbers der natiiurlyke hiftorie is, dat men op eene diepte van 6o-tot 80 voet, waar de Puzzolana ophoudt, overblyffelsnbsp;van dieren in de aarde vindt, gelyk men op Monte Mario fchelpen aantreft, en anders nergens omftreeks Romen. Veelligt is deeze berg ontftaan, of door het vuurnbsp;om hoog geheven, na dat alle de anderen uitgebrandnbsp;waren. Waf hier van zy, de Puzzolana vertoont nognbsp;blyken, dat �er vuurbraakende bergen in deeze ftreek ge-weeft zyn, en misfehien zyn het de uitgebrande deelen,nbsp;welken het cimept die ongemeene hardheid geeven. (*)

'Konjten te nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

toe-

(#) DoSor Sarpi heeft den heer La Lande puimfteenen getoond, die in de nabuurfchap van St. Paulus buiten de dad gevonden worden , waaruit ook waarfchynlyk wordt, dat eertyds in den omur*nbsp;y^n I^pipen vuurbraakende bergen geweeft ryn,

BOOR ITALI� N.

^oegelegd, of alleen godgeleerden zyn, welke weeten TVeetcn~ ^^tiappen in Italien en in de Iloomfche kerk van giooterlcj)flW'ene�nbsp;zyn dan by ons. Daar zyn �er egter ook, die eenenbsp;'''tgebreide kennis, zo wel in de hooge, als in de fchoo-Aveetenfchappen bezitten. Wy zullen die geenen,

'''^Iken nog te Romen woonagtig en de bekendften , naar order van het a. b. c. opgecven, en eeni-van hunne fchriften aanwyze�.

Jefiiiet Alticozzi heeft een uittrekfel uit de werken Auguftinus gegeven. Schoon dc Kardinaal Alexan-Albani niets heeft doen drukken, hoort hy egter on-'�'t de grootfte kenders der oudheden, waarvan zynenbsp;veel verftands aangelegde gallery van oudhedennbsp;bewys is. De befcherming en vriendfehap, welkenbsp;T den te vroeg der geleerde wereld afgeftorvencnnbsp;Pinkelman verleend heeft, ftrekt hem ter eere, cnnbsp;''^ont dat hy de waare geleerdheid te fchatten weet.

De Jefuiet Antonius Maria [Ambrogi heeft verfcheiden '��gen, tot de fchoone weetenfehappen betreklyk, uit-^^geven, en eene gelukkige vertaaling van Virgilius ge-�quot;aakt. Van den Kardinaal Nikolaas Antonelli hebbennbsp;'quot;�y eene uitgaaf van de werken des h. Jacobus vannbsp;^ifibis in Mefopotamien. De Jefuiet Jofef Afclepi,nbsp;bekwaam ftarrenkundige, is dc opvolger van dennbsp;J'^�inaarden Pater Bsscovich als ProfefTor in deMathefisnbsp;j'' t Collegio Romano. Daar zyn te Romen drie Pre-quot;��^n, allen Affemanni genoemd, en zig in de Oofler-

taaien en kerklyke oudheden bekend gemaakt heb-^ De eene , Jofef Evodius, welke de Oofierjebe '^liotbeek heeft uitgegeven, is voor eenigen tyd ovcrle-

T 5 nbsp;nbsp;nbsp;Simon.

spS

Weeten- Simon. De bibliothecarius van het kioofter alia Jchappen e�va, Joannes Baptife Audifredi, bezit veele tot zynnbsp;^meT **g2vorderde kundigheden, en is buiten dat een goednbsp;lenkiindige.

Antonio Benedetti, een Jefuiet, heeft aanmerking^ over Plautus, Latynfche vaarzen , en ook iets ov'^^nbsp;de oudheden uitgegeven, Hy bezit een kabinet vi��nbsp;penningen. De Prelaat Joannes Bottari heeft zig aannbsp;fchoone konflen verdiend gemaakt, Wy hebbennbsp;hem de befchryving der antieken in de verzameli��^nbsp;van �t Kapitool in drie folianten , onder den titelnbsp;Mufeo Capitolina; eene nieuwe uitgaaf van de leevefl��nbsp;befchryvingen der fchilders van Vafari in drie groo��nbsp;deelen in quartq met aanmerkingen, waarin Vafari o?nbsp;veele plaatfen verbeterd wordt; za�nenfpraaken overnbsp;fchilderkonft, in oftavo, en een werk over de werkt''^nbsp;gen en uitvindingen van Zabaglia, Philippus Buonangt;'^�nbsp;heeft eenige hiftoriefche fchriften in den fchoonften I'*nbsp;tynfchen ftyl uitgegeven, gelyk zyn, voor eenige jaat^�nbsp;geftorven broeder, Caftrucdo Buonainici , de hiftu��'^nbsp;van den oorlog by Velletri in qenen even fraayennbsp;befchreven heeft.

l nbsp;nbsp;nbsp;f '� t

twee Jefuieten Julius Caefar Cordara, die even 20'^'^ in �t Latyn als in �t Italiaanfch fchryft, en Rain�'^quot;'nbsp;Cunich, heeft men aartige gedigten, fatires, ennbsp;�werkjes tot de fraaye weetenfchappen betreklyk.nbsp;paar anderen van dezelve order zyn ook fchryveranbsp;worden , naamlyk Fabius Danzella over de kerklr.^nbsp;oudheden, en Jan Baptift Le Fevre over de elekbi*''

Jofef Catalani, van de order dell Oratorio, heeft de liturgie en kerklyke oudheden gefchreven. Vi��

Abt Petrus Francifcus Foggini, de Benediktyner ^^tus Ludovicus Galletti, en de Prelaat Jpfephus Qa-Jrhappen ennbsp;l�tipi, zyn drie geleerde oudheidkundigen. De Pre-Mieba�l Angelo Giacoroelli wordt voor den kun-in �t Griekfch gehouden, en bezit eene uitge-*'side oudheidkundige geleerdheid, zonder veel ge-

�'feeven te hebben. Egter heeft hy een paar treur-f^elen van Sophoples , en de Griekfche roman gli Cberea e di Callinboe, zonder zyn naam �ernbsp;'�^ortezetten, zeer gelukkig en fierlyk jn�t Italiaanfchnbsp;^'taald. Vader Francifcus Jacquier is wel een Franfchrnbsp;van geboorte, dog wegens zyn lang verblyf te Ro-

als een inboorling aantezien, Hy behoort onder ^ befte wiskundigen van onzen tyd, en heeft zig in-��'�^derheid door een voortreflyken en diepzinnigennbsp;'�'^uaeiaarius over Newtons frinfipia Matbej^atka, dieftnbsp;^ met den even zo geleerden Le Sueur heeft gcrnbsp;'^breven , en door andere tverken, in de wereld be-^�'d gemaakt.

Hieronymus Lagomarfini, een Jefuiet, is zeer ver in Oude klasfifche literatuur, en wordt voor den be-Latinift van Romen gehouden. Hy arbeidt federtnbsp;^'�^fcheiden jaaren aan eene volledige uitgaaf van dcnbsp;^�'ben van Cicero, met oordeelkundige aanmerkingen,nbsp;beeft reeds .verfcheiden ftukken door den druk ge-'^^'1 gemaakt. Doftor Lapi heeft over de vuurbraa-',^�^de bergen, en de lugtftreek van Romen gefchrcven,nbsp;den Dominikaan Thomas Mamachi heeft men een

Soo

Weettn- triniteit uit, onder den tit�l van Jofephi Mariani Parti^' Jchappen ennii EUBricorum libri VIL Romcs, in Odlavo. Ooknbsp;Rcmn^ ^^hy einige ftukken tot de Latynfche letterkunde betrel^'nbsp;lyk doen drukken. Een ander van dezelve order,nbsp;naamd N�ceti, heeft insgelyks de digtkonft op denbsp;tuurkunde toegepaft , eh twee digtftukken, hetnbsp;over �t noorderligt, en het ander over den regenbeo^nbsp;gemaakt, waarby Vader Boscovich nooten gevoegd hee^^'nbsp;Nog een andere Jefuiet, met naame Oderico, is eennbsp;leerd oudheidkundige.

De Abt Michael Jofef Morei is een digter, en^^' kretaris der Arkadifche herders. Men heeft van b^�''nbsp;de hiftorie dier Akademie, Memorie iflorkbe dell'J^'�'nbsp;nanza degli Arcadi 1761. in duodecimo.

Piranefi is ook aan geene zyde de Alpes veraia^^*^' Wy ftelleit' hem in aanzien zyner fchriften ondernbsp;geleerden, fchoon hy eigenlyk een architekt, ennbsp;al een groot plaatfnyder is. Hy laat wel gemeenlyknbsp;text tot zyne plaaten behoorende door anderen,nbsp;heeft 'er zo veel deel aan, dat hy, als een mahnbsp;eene lykc verbeelding^ zyhe gedagten en ftoute vern�^�'nbsp;dens opgeeft, en die anderen laat bearbeiden.nbsp;zyne fchriften hebben het gebrek, dat �er te veelnbsp;onderilellingen in heerfchen; Hy ziet dikwyls db^S

in de ruinen, welken anders geen inenfch �er Zyn grootfte en befte werk is Le ^ntichita di Ronti

weinig gezegd. Zyne meefterlyke gezigten zyn in gin van hef voorige Deel, en zyn andere werke�nbsp;hunne regtc plaatfen aangeweezen.

DOOR ITALI� N.

Vader Pozzi is ver in de letterkunde, die hem ahfchappen en ^Pzigter der Keizerlyke bibliotheek wel te pas komt.^�^^� **nbsp;% heeft de Italiaanfche letterkunde tegens de aanvallennbsp;Heeren de Laire verdedigd. De Jcfuiet Rezzoniconbsp;^ thans de vermaardfte prediker te Romen. Behalven

zyn �er nog eenige voornaame predikers, b. v. de '^aders Venini, Scafa, enVannini; dog zy hebben gee-

�e Prelaat Benedidtus Stay, Sekretaris van de Latyn-brieven des Roomfchen hofs, heeft een voortreflyk ^^tynfch leerftellig gedigt over de Newtonaanfche Filo-in verfcheiden boeken, gefchreven, �t welk tennbsp;^''eedenmaale, met fchoone aanmerkingen van Vadernbsp;^Oscovich, in �t ligt gekomen is. Van den geleerdennbsp;Mskundigen , Vader Le Sueur, is reeds boven, toannbsp;^'y van de met nooten voorziene uitgaaf van Vadernbsp;l^cquier's wiskundige werken van Newton fpralten, ge-gemaakt.

t)e Commandeur Vettori is een geleerd oudheidken-]3e Jefuiet Gregorius Landi Vittorio heeft in �t I76g- in twee deelen in oftavo een werk uitgege-getiteld, Inftitutiones pbilofopbics carminibus ex~nbsp;^ annotationibus illuftratce, libri XII. Dit wys-^^erige gedigt wordt voor de gegrondheid en den zuL-''firen ftyl het gemelde werk van den Abt Stay gelyk ge-Een andere Jefuiet, genaamd Zamagna, heeftnbsp;''^sgelyks zeer fierlyke Latynfche digtftukken in �t ligtnbsp;S^bragt_

bekwaamfte thans leevendegeneesheeren te Romen Salicetti, Bilffani, Cenanefcbi, Tonchi, Bonelli,

301

l^/eeten- Zancttinr, en anderen. De meefl geliefde digters J^appen en^c bovengedagte Abt Pizzi, fekrctaris van den Kardinaalnbsp;Kmin. ^^Colonna, Golte, die in dienft is van den Kardinaalnbsp;zonico, Gavazzi, fekretaris des Kardinaals Galli,nbsp;Petrofeiini ^ die �t ampt van Buzzolante van �t Pausly^'^nbsp;Paleis bekleedt, en ook tot de/mpwi/atony ofdigt^��*nbsp;voor de vuift, behoort* De Romeinen rekenen den b^'nbsp;roemden Metaftafio ook onder hunne digters, dog hynbsp;eigenlyk eenige mylen van de ftad ^ en wel te FraB^^'nbsp;geboren, en houdt zig federt eenige jaaren aan �t Ween�^nbsp;hof op.

Akademien Wy hebben in de befchryving van Florenzen aang^* ts Romen, merkt,datdeltaliaanfchedigtkunftinToskanenopgeko�^'�nbsp;is, en het eerft Dante, Patrarea, en Bocacio vooftS'^'nbsp;bragt heeft. 2y verhuisde welhaafl naar Romen.nbsp;haar ter eere naderhand vermaarde akademien werden op'nbsp;gerigt,

Humorifli. De Akademie der Uumorifti �htftond by geval ter f legenheid der bruiloft eens Romeinfchen edelmans,

naame Mancini, wanneer eenige lieden van geeft tafel kleine vaarzen en klinkdigten maakten. Dat ty*^'nbsp;verdryf geviel hun, en zy beflooten dikwyls opnbsp;wys by malkander te komen , en met digten dennbsp;te korten. Daaruit ontftond een gezelfchap van

peil*

nen fyncn en zagten regen nederftort, met de fpredk Lucretius, Redit agmine duldtnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Imperfetti, De Akademie der Infecondi werd in �t jaar l�ii'

Romen, onder den mzm deilmperfeui, opgerigt. Zybi^ _

DOOR ITALI� N.

'meeleer eene geeftlyke broederfchap dan eene akidc-Weeten-luie. nbsp;nbsp;nbsp;fcbappen en

De akademie der Arkadiers is eene vandeverinaardften^g�^,^� ** ''an Italien, en de belle van allen, die de digtkunde ten j^rkadiers.nbsp;''ogmerk hebben. Zy heeft veel toegebragt tot de zui-''erheid der zelve, en is tot heden toe llaande gebleven.

^en heeft zo veel over de Arkadifcbe herders gefchre-, dat het der moeite waard is, zig daar een weinig ^nger by optehouden.

De naam deezer maatfchappy en haar oorfprong is uit de quot;'ereld der herders ontleend. Het Griek fche landfchapnbsp;''an Arkadien was eertyds wegens zyne fchoone lands-^�uwen, onder de zagtlle lugtllreek gelegen, en de tal-'1'kheid zyner kudden beroemd. Men verbeeldde zig hetnbsp;^quot;even dier inenfchen als zeer gelukkig, onfchuldig, ennbsp;''^rgenoegd; hunne liederen en muziek waren natuurlyknbsp;*n teder. De oude digters maaken �er de bekoorlyklle ,nbsp;^efchryvingen van. De nieuwe digters, die het Arkadifchnbsp;S^nootfchap ftigteden, namen de Arkadiers tot een voor-^2eld, �t welk des te meer noodzaaklyk was, om dat denbsp;��nvouwdige en natuurlyke digtkonli: van Sannazarius,

^alTo, en Beinbo, uit de mode raakte, en de digters van quot;iien tyd, begeerende iets nieuws te geeven, begonnen totnbsp;�Opgeblazenheid en fpitsvindige tegenllellingen te verval,nbsp;waartoe Marino gelegenheid gegeven had.

Toen Koningin Chrillina om het jaar 1658. te Romen verzamelden zig rondom haar de fraaye geellen,

^*atonder de bekende digters Alexander Guidi en Bern-Menzini waren. Deeze bleef by eenen natuurlyken te gelyk aangenaamen ftyl, de ander liet zig door zynnbsp;levendig genie, en door de mode van opgeblazen tsnbsp;wegrukken, dog keurde naderhand zyn gedrag zelf

REIS-BOEK

Romen �fendigt, Columbus genaamd, in twaaif boeken gelchr'^' ven had, tot haar gezelfchap verkoren. Om den zelvennbsp;tyd formeerde een zekere Regtsgeleerde, Leonio, nicnbsp;een vriend van eene zuivere en natuurlyke digtkonft waS�nbsp;en zynen fmaak naar het voorbeeld der ouden geforined'^nbsp;had, een gezelfchap van jonge lieden van genie, die de^nbsp;avonds in afgelegen oorden te Romen t�zamenkwamen�nbsp;of in �t veld wandelen gingen. De Koningin wilde datnbsp;gezelfchap gaarn met hethaare vereenigen, dog overle^¹^nbsp;geduurende de onderhandeiing, welke Guidi op zig genlt;^'nbsp;men had. Ondertusfehen gingen de byeenkomften v'f�nbsp;Leonio voort, zy werden talryker, en bekwaam^'�nbsp;fteeds meerder aanziens. Men zag, dat de goede fmaid'nbsp;daardoor onderhouden en bevorderd zou worden.

digtkunft in fi. deelen in quarto verlchuldigd gt; welk bet werk van dat foert is.

OOR ITALI� N.

den titel van Culiode dell' Arcadia. De plaats waar zy ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�� inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D T, rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Konjlen ti

plaats nit het oude Griekenland. Sedert hebben zy die baar verfcliciden plaatfen verlegd, tot dat Koning Joan-bes'V. van Portugal voor hun de tegenwoordige vergaderplaats op Monte Gianiculo koft. Welke wy by de dertiende wylv hebben aangewezen.

De hoofdregel deezer Arkadifche herders was, altyd igt;y de natuur te blyven, en den eenvouwdigen ftyl, waai-'nbsp;ill de oude zo meefterlyke modellen uitleveren, te be-*nbsp;houden. Allengskens werden de wetten in ordergebragt,nbsp;op de wys van de Wet der twaalf tafelen gefchikt.

Jb �t jaar 1696. werden zy in den Farncllfchen tuin, in tegenwoordigheid des Hertogs van Parma, die den her-derlyken naam van Carijio voerde, gepubliceerd, en innbsp;marmer gehouwen. (*) Het wapen der Akademie is een ,nbsp;fluit met zeven pypen, Siringua, naar de fabel van de ,

Syrinx, genaamd. Gelyk de Sekretaris van de herders ^ujlode genoemd werd, z� wierd de archievenkamer detnbsp;Akademie Serbatoio genoemd. Crefcimbeni was Sekreta-hs of Cuftode vari 't genootfehap tot in �t jaar 1728. ennbsp;tb 1743- werd het Morei, onder den herderlyken naamnbsp;Van Mireo, en hy is het die de hiftorie der Arkadiersnbsp;heeft in het ligt gegeven.

De roem der Akademie nam gelladigtoe, en men vond �2ne menigte inenfchen die wenfchten �er leden van tenbsp;quot;^brdep. Daar wierd�n zo veel uitgezogte (lukken iri

(*) Men vindt de wetten, en een breedvoerig berigt van de Ar-teidifche Akademie in MortI MtmorU ijiorhhe dtll� Ainnanna

300 R E I S - B O E K

Jchappen eneen digter als llafrenkiindigS was, befloot, de bS' Kon, en tsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uittegeeven. Het ceifte deel vet'

fcheen in 170S. cn federt zyn van tyd rot tyd nog ovei de twintig doelen van digtftukkeii uitgekomen. Verfchei'nbsp;den verzamelingen zyn afzonderlyk gedrukt, en fommig�nbsp;leden hebben hunne digtftukken onder hunne herder-lyke naamen uitgegeven. De leevensbcfchrywingennbsp;der voornaamfte medeleden zyn op zig zelven ui*^'nbsp;gekomen, en op meer dan zeventig van hun vino'nbsp;men in �t Bosco Parrafio grafTchriften, in den ftyl dernbsp;Opfchriften. De jaargctallen zyn daar by Olympiade�nbsp;gerekend. DeArkadiers hebben omtrent zedig kolonie^*nbsp;of kleine akademien in andere Heden van Italien aangelegd.

De voormaalige roem der Arkadiers is thans zeer gedaald. Zy komen niet meer t�zamcn dan om nieuwe leden aanteneemen. Hoe het daar toegaat is in dc Inleiding van het eerfte Deel gezegd, De menigte der leden maakt, dat het niet veel eer is een Hd te zyn. Iedernbsp;kan tegenwoordig lid worden, als hy eenige dukaatennbsp;w� fpendeeren. Men befchuldigt den Cuftode, dat b/nbsp;handel met de aanllellingsbrieven dryft. Inzonderheidnbsp;Is hy omtrent vreemdelingen, welken die eer begeerenlt;nbsp;zeer gedienftig, al verftaan zy zelfs geenitaliaanfchklinb'nbsp;digt, gezwegen, dat zy �er zouden weeten te maake� �nbsp;gelyk het oogmerk by de oprigting was,

In het begin der zeventiende eeuw werd, onder befcherming van den Prins Frederik Cefi, de AkaJe*��'�nbsp;det Lincei opgerigt, welke dien naam van den lofcbnbsp;leende, alzo zy met fcherpe oogen de natuurlyke hiH'��nbsp;rie w ide onderzoeken. Zy was in zulk een aanzi^�

fcooR ITALI� N;

dat de beroemde Galilei zig altyd als een lid detzelysfj/eftf^i-ondertekende. Schoon de oudheden, de digikunil, eriS'^h'iH'^neh de kerklyke gefchiedenis van oudsher denbsp;der Romeinen zyn geweeft, hebben zy egter in anderenbsp;ivectenfehappen, vooral in de gefchiedkunde, de natiiur-iyke hiftoriCj en wiskonftj mannen van den eerften rangnbsp;hunnen aanwyzen, waarvan wy maar alleen Paulus Jo-viiis, Donati, Lancifi , Baglivi, Bianchini, Clavius,

Een groot genie in zyh foort heeft Romen in deeze eeuw in Nikolaas Zabrglia, eenen der'eerfte werktuigkundigen die ooit geleefd hebben, voortgebraagt. Hynbsp;had nog geftudeerd, nog eenige bcgiufels der wiskundenbsp;gelegd, en kon naauwlyks fchryven; des niettemin Uielpinbsp;hem zyn beoeirenend vernuft werktuigen van eene veelnbsp;ligtere en eenvouwdiger zamenftel�ng, dan die tot diennbsp;lyd toe gebruikt w'aren, uitdenken, waarop de bekvvaamftenbsp;werktuigkundigen, met hunne geheele theorie niet gevallen waren. Zyn graffchrift hebben wy by de kerk vannbsp;Maria Tranfpontina in de veertiende wyk van Romennbsp;aangewezen, en van zyne uitvindingen reeds iets by denbsp;�*ieierskerk gewaagd. (*) Zabaglia kon, gelyk gezegd

is,

(*) Dc Graaf de Cayius zegt met reden van hem in de MemJ-rci de VAcad�mie des I/tf-enpthfis, dat geen der werktuigkundigen en keviwmeelleis den ouden, ten aanrien der eenvo�wdigheid der v/erk-angen, zo gekomen is als ZabagUa. Het volgende vo�rb eldnbsp;kan een bewys zyn, hoe ligt zyne invallen ter uitvoering te ftel! jdnbsp;''��aren, hoewel men 'er ook te gelyk uit zien zal, dat veele dingednbsp;��r gemaklyke middelen zyn uittevoeren, v/aar trien zig groofenbsp;^\vaaxigheden vootllelt. Men had voor eeue zekere kelk een n.ar-riieren ftandbeeld gemaakt, dat te hoog was om door de deur irige-ktagt te wordent Vetfebeiden bouwntcdiers wilden ecri groot g�e�

308 R E I S . B O E K

Wetten- is, 'islf niet fchryven, waarom de Prelaat Bottari Jchappen �n gereld den dienfl: gedaan heeft, van zyne uitvindingen innbsp;Rme/^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uittegeeven, (*) waarin men treflykn

uitvindingen, niet zo zeer ten opzigte van konftrykn zamenflelling, als van eenvouwdigheid aantreft. Ee'nbsp;nige in dat werk opgegevene en Zabagiia toegefchreven�nbsp;uitvindingen, b. v. de ftelladien die Vanvitelli voor dsnbsp;tribune der Pieterskerk maaken deed, hebben de uitvinders niet voor �t werk van Zabagiia willen laaten doorgaan , maar door wederleggingsfchriften zig toege�igend.

Men heeft verfcheiden ligte werktuigen, die meeft van Zabaglia�s vinding, of ten minften door hem verbeterd zyn; b. v. ladders , welken men naar gevallennbsp;lang en kort kan maaken, eene gemaklyke wys om tabaknbsp;te rafpen, een werktuig om de plaats te vinden waar dsnbsp;pypen in de pompen befchadigd zyn, insgelyks een ander, om iets �t welk in een put of rivier gevallen is �srnbsp;uittehaalen , werktuigen om knoopen te maaken, o�nbsp;ovaale dingen te draaijen; een korf om vifch te vangen,

boven de deur maaken, waardoor het beeldwcik en de gewelfd* boog veel zou geleden hebben, gezwegen d.at het veel zou hebbennbsp;gekoft. Men vroeg Zabagiia om raad, en hy nara aan, het beeldnbsp;voor het vierde gedeelte der koften binnen te brengen. De anderennbsp;lachten hem uit. Dog hy hield zyn woord, en floot �er een over-eenkomft omtrent met de opzigters der kerk. Wat deedhynu^nbsp;Het eenvo�wdiglle dat hy doen konde, maar waarom niemant g*'nbsp;dage had. Hy deed den drempel en een paar treeden wegneem*��nbsp;daardoor kreeg de deur de bekwaame hoogte, het beeld werd g**nbsp;maklyk binnen gebragt, en de anderen ftonden belchaamd, da* ��'fnbsp;zclven niet zo verftandig geweeft waren.

Nicolai Zabagiia Cmtignatimti �- Pontes, Rmt I74S� plaaten, in �t Latyn en Itaiiaanlch.

DOOR ITALI� N. 309

, nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Konjlen te

Het is zonderling, dat de Romeinen, die anders kon-ftenaars in allerlei dingen hebben, in �t maaken van uur-Wyzers gantfch niet gelukkig zyn. De goede horlogies in de paleizen zyn byna allen Franfchen , en als zynbsp;wat zamengefteld zyn, vindt men zelfs nieinant die zenbsp;herllellen konne. Naauwlyks is �er iemant die bekwaamnbsp;is voor de zakhorlogies, uitgenomen eenigen die vannbsp;Geneve komen.

* Ten opzigte der fchoone konften is Romen altyd als het middelpunt derzelven aantezien. Raphael, de ftig-ter der Roomfche fchool, is wel van Urbino afkomflig,nbsp;maar genoeg andere meefters, als Julio Romano, Andrea Sacchi, Domenico Feti, Giro Ferri, Brandi, Lau-ri, en anderen zyn te Romen geboren. En hoe veelnbsp;groote meefters, als Michael Angelo, Guido, Domeni-chino, Guercino, Caracci, hebben zig hier geformeerd,nbsp;en eenen onfterflyken naam door hunne werken gemaakt,

De fchilderkonft is na �t affterven van Karei Maiatti zeer vervallen. Wy hebben onze gedagten daarover in denbsp;Inleiding des cerften Deels gezegd. De eenigeRomein,nbsp;die tegenwoordig buiten de ftad een grooten naam heeftnbsp;is Pompeo Battoni, (*) fchoon hy niet komt by dennbsp;Saxifchen meefter Raphael Mengs. Hy doet zig zseynbsp;duur betaalen. Na hem volgen in vermaardheid Coftan-

(*) Hy neemt voor een portrait jo. �n als het leevensgrootte, van �t hoofd tot de voeten is, loo- dukaaten.

REIS-BOEK

Rmeu. De bceldhomvkonfl; is byna in nog grooter verval. Ca-vacepi is zeer bekwaam in �t herftellen van antieken; wy hebben reeds tweemaal van hem gewag gemaakt, Braccinbsp;en Valle worden voor de befte tegenwoordige meeftersnbsp;gehouden. Het gebrek van eigen kpnftenaars dwingt denbsp;Romeinen toevlugt tot vreemden teneemen. Een zekerenbsp;Franfchman, Guiard, die byna twintig jaar te Romennbsp;gewoond heeft, ftaat in groot aanzien.

De graaveerkonft kan, na den dood des voortreflyken Freys, ook geenen grooten meefter toonen. De zoonnbsp;van den ouden Frey heeft de konft, waarin hy een gelukkig begin gemaakt had, geheel laaten vaaren, en leeftnbsp;van �t verkoopen van de plaaten zyns vaders, die ge-decitelyk zeer afgedrukt beginnen te worden. Piranefinbsp;is eigenlyk een architekt; Wy hebben boven zyne trefly-ke manier van cifcn meermaalen gedagt, en van bernnbsp;inzonderheid by de lyft der geleerden gefproken. Denbsp;manier yan deezen konttenaar is zo voortrcfiyk en fchil-deragtig, dat men hem voor de gezigten altyd als eennbsp;grooten meefter moet aanzien. Clerisfeau is eigenlyk ooknbsp;een architekt; hy onthoudt zig fedett twintig jaaren te Romen ; en wy hebben zyne fchoone reeks van Room�fche oudheden metgezigt�n in de Inleiding van Romen aangewezen-

Sedert Vanviteih, een inderdaad grootman, die z�� door de kleinigheden der laatercn niet verblinden lishnbsp;maar den edelen fmaak der ouden volgde, als architekt

(�*) Zie bl. 49. van de Inleiding des eerflen Deels. Daar ryn zelfs eenige goede Franfche fchilders, die fhans tc Romen lyoonr*�)nbsp;Opgegeven, waarby men nog Volaire, tenen leerling van Vernetjnbsp;voegen kan.

door ITALI� N.

des Konings naar Napels veitrakken is, vindt men tamp;Ko- iVeeten-men niet een boiiwmeefter van naam. Het eenige gebouw van gewigt, dat federtveelejaarenisgebouv/d, is denbsp;Albani. De ginaote familien hebben aanzienlyke paleizen , de lyke kerken zyn ineeft al reeds volbouwd, ennbsp;de armen hebben geen geld om te bouwen, of zy wag-ten tot dat �er milde harten zig openen, die denken zignbsp;daardoor een trap naar den hemel te bouwen. Het fchyntnbsp;dat die yvev hedendaags zeer afneemt, ten minllen fe-dert dertig jaqren en meer zyn geene nieuwe kerken vaijnbsp;cenig aanzien gebouwd, Ondertusfehen vindt men tenbsp;Romen zo fchoone en zo goedkoope bouwftoft'en, datnbsp;men voor de helft van de koften als op andere plaatfennbsp;bouwen kan. Wy hebben reeds op een andere plaatsnbsp;gezegd, dat de Italiaanen in hun bouwen meer op denbsp;liiterlyke grootte en pragt zien dan op eene goede ver-deeling. Dit ontdekt men vooral aan de Roomfche paleizen. Men ziet dikwyls tien, tw^lf, of meer vertrekken, qf liever zaaien op eeac ry, dog het ontbreektnbsp;egter aan kamers, deuren van gemeenfehap, gangen, kabinetten, al �t welk zo veel tot het gemak van een huisnbsp;toebrengt. De Italiaanen fchynen evenwel in dit opzigtnbsp;een weinig van hunne oude manier van bouwen aftegaan,nbsp;want het Paleis Corfini, een der laatfte gebomven vannbsp;gewigt, heeft daarin veel boven de ouden vooruit.

Xe Romen vindt men eenige goede graveerders in fteen. Graveer-De vcornaamften zyn Scarletto enPichler, eenDuitfcher.'fe''r in De gefneden lleenen maai.cn een foort van kleinen haji-^nbsp;del te Romen uit. Menige nieuw gefneeden fteen vrordtnbsp;door de antiquarii, en opkoopers, aan zulken die geenenbsp;tegte kenners zyn, voor antiek verkoft. De Engelfchennbsp;laaten veele oude fteenen kopieeren; en ;ilzo het demo-

KEIS-B�EK

Weeten-

fcbappen

Konflen

Romen.

grootften meefter in deeze konft gehouden. (¹) H7 kopieert niet alleen cam�es, of verheven gefneden-fteenen , maar ook holgefneedenen. Ook fnydt hynbsp;portraiten, als men het begeert, en neemt 15. of 20.nbsp;dukaaten voor het ftuk.

Een Duitfcher, Chriftiano genoemd, maakt afdrukken van oude fteenen in gips en zwavel. Zyne geheclenbsp;verzameling bedraagt omtrent vyftienhonderd ftukken,nbsp;die door malkander gerekend elk een paolo koffen. Ditnbsp;maakt de duizend omtrent 50. dukaaten, gevo�glyk zynnbsp;zy nog eens zo duur als de fchoone afdrukken vannbsp;Lippert te Dresden , welken die konffenaar met zonbsp;veel vlyt en order verzameld heeft, gezwegen dat denbsp;ftof der Lippertfchen van beterd zamenftelling en langer duurzaamheid is dan de zwavelkoeken, welken mennbsp;te Romen zo duur betaalen moet.

De familie van Hamerani heeft gcduurende eene ge-heele eeuw voortreflyke ftempeifnyders aan Romen geleverd. De penningen van hun en van den vermaarden

Hy werkt, gelyk Natter, wien hy egtcr niet ten vollen evenaart, en alle groote mccfters, aan het rad, of au tmret, gelyk de Franfchen noemen, met juweelpoeder, in plaats van amaril. P�nbsp;Heer Lippert heeft die methode zeer juift, in de voorreden zya^nbsp;DaSyliotheek, belchreeven. Zo werkten ook de Ouden , fcbeonnbsp;fommlgen eena zekere plaats van Plinius anders willen uitleggen¹nbsp;Die zelf heeft zien flypen, en juifte denkbeelden van deeze moei'nbsp;lyke konft bezit, zal ligt begrypen, dat het onmogelyk is met eennbsp;wezenlyk ftuk van een juweelfpits te fnydcn, gelyk zig eenigennbsp;verkeerd voorgefteld hebben. De juweeltpits behooit tot het g^¹nbsp;zenmaakers werk.

DOOR ITALI� N.

Jen Hedlinger , die thans zyn leeven geruft in T.mt-Weeten-

ferland bezig is te befluiten , zyn onder de G.uky;.e.nJlt;^bappi:nen

Konften te Romen,

Van laateren tyd zonder twyffel de beften. Men ziet �er op eene edele en juifte tekening, zagte omtrekken,nbsp;Veel uitdrukking , en eene fchoone ordonnantie. Denbsp;�iamerani hebben inzonderheid een vernis uitgevonden,nbsp;�'Vaardoor de koperen penningen niet alleen zeer wel,

Sn langer dan voorheen , onderhouden v/orden , maar Ook eenen heerlyken glans bekomen. Hoe donkerdernbsp;bruin dit vernis is , des te beter is �t, alzo dat eennbsp;bewys is, dat het koper het regt aangenomen heeft.nbsp;�gter kan het koper , fchoon het �er mede overtrok-ben is, geen vogt lyden. Otto Hamerani (*) was denbsp;laatfte van deeze familie, en is voor twee jaaren overheden. (*?) Zyn zoons verkiezen op hun gemak tenbsp;leeven, boven het oeffenen van de konft hunner familie, en dryven eenigen handel met de medailles hunnernbsp;Voorouders, (f) De Paus doet gemeenlyk ieder jaar

(*) De eerfte van deeze familie was Albert Hamerani van Her-�gt;anskirchen. Hy werkte lang onder Alex.ander VII, Zyn zoon Joannes volgde hem op , als Pauslyke Aledaillciir, en overleed innbsp;lyoj. Zynen vader had hy reeds in 1670. verloren. Joannes lietnbsp;twee zoonen na, Hermenegild, geboren in 1683, die zyn vadersnbsp;5mpt na deszelfs dood verkreeg, en Otto, dier 69 . geboren werd.nbsp;% was de opvolger van zyn broeder, en bereikte een hoogen ouderdom. Hy heeft tot op het laatft van zyn leeven gewerkt, ennbsp;'ene menigte van medailles gemaakt.

(**) Dit werk is in 1770. in �t Hoogduitfeb uitgekomen, zo dat , by dan in �t jaar 1768. moet geftorven zyn,

( 1 Men kan by hen het geheele vervolg van Pauslyke medailles yinden. Dog de ftempels zyn ten deele zeer verfleeten. Een kopeken afdrukfcl van naiddelbaare grootte koft 4- paoli , anderen naafnbsp;*Venredigceid der grootte van S. of 10. paoli.

V s

R E I S . B O. E K

Wes^-n- eene medaille fnyden , die op egne of andere dan S�quot; ew jjgm-je zaai zinfpeelt, om zc op �t fceft van S. F��'nbsp;onder de Ka�dinaalen en anderen uittedeelen.

Lupt en Tot nog toe hebben wy de merkwaardigheden van Landjlteek Tneu, haare ftaatkundige gefteldheid, den handel,nbsp;�'��'^��^^�'weetenfchappen en konrten, befchouwd , nu wende�nbsp;wy ons naar de landftreek rondom die ftad, waar '^'1nbsp;meerdan een merkwaardig gebouw, en inzonderheid vee�^nbsp;pverblyffels der oudheid ontmoeten, welken deopmet*^'nbsp;zaamheid eens reizigers verdienen. In de bcfchryvifiSnbsp;der ftad zelve zyn ons reeds yeele heerlyke landhuiz��nbsp;of Fills voorgekomen, als de Villa Ludovifi, Matt�* gt;nbsp;Farnefe, Medicis, Negroni, enz. dog buiten de po'��*'nbsp;ten liggen even zo aanzienlyken, b. v. de Villa Borg'

hefe, Pamfdi, en Albani. Na een kort berigt aangaan' de de merkwaardigheden buiten de poorten van Rom��nbsp;zyn nog de omliggende, en met landhuizen voorzi��nbsp;fteden, Erafcati, Tivoli, Marino, enz. overig, enm��'nbsp;ten in dit Deel belloten worden. Dog eer wy beginn��nbsp;die te bcfchryven, zullen wy nog eenige aanmerking��nbsp;niaakcn over de lugt van Romen, en de omliggende la�*^nbsp;fticeken.

Onhe- Op e�T'de van het tweede Deel hebben wy wotndland, gezegd, dat de lanuftreek rondom Romen van inenf�^^�^nbsp;ontbloot is. De oorzaaken van die fchaarschheid a��*nbsp;volk zyn daar ook aangewezen, en vooral den fchad�'inbsp;ken koorhhandcl van do Pauslyke kamer, en het daa*�'nbsp;voortfpriiitende verval van den landbouw,

OOR ITALI�

^tn. De fchoonfte uitgeftrekte vlaktens, die voorheen Lu-rt en -�quot;et menfchen bezaaid rvarcn, en waar verfchciden fteedt- Landflreek J^s lagen, zyn thans woed en verlaten. Naauwlyks^'*'�*^��'^^*^nbsp;'l'vaalen �er eenige kudden fchaapen, welken de tot heiden gewordene akkers afvreeten. Eertyds was op denbsp;^ene zyde de landftreek van Romen naar Frafcati ennbsp;livoli, en aan de andere tot aan Oftia, ten fterkfteanbsp;^fiboiiwd. Omtrent Frafcati en Tivoii hadden de Rornbsp;*gt;1611160 hunne landgoederen, en OHlia bloeide door dennbsp;tiandel aan den mond des Tibers. Rondom de eerdennbsp;^eezer plaatfen treft men nog landhuizen van aanzicnlykenbsp;'leden aan , maar de fteden zyn ten hoogften arm ennbsp;^'cndig. Oftia is de toevlugt der Roomfehe bannelingen, en by gevolg de zitplaats van allerlei godloos volk.

De vlakte van Romen tot aan Frafcati is droog land, lllaar die tot aan Tivoli v'ol moerasfen. Om Op die plaat-fen te komen waar de Romeinen hun genoegen in hetnbsp;'andleeven zogten, moet men dus eenen zeer onaange-laamen weg, zonder menfchen en huizen te zien, af.

'�8gen. Men ontmoet geeneu fchaduwryken boom,geenc 'l^erkzaame hand, geene natuurlyke of konftweide. Denbsp;llatimr is hier de oorzaak niet van, dewyl zy den fchoon-Hen grond aanbiedt, maar wml de gebreklyke ftaatkundi-He inrigting. De onbebouwde velden veroorzaaken ge-'i'eenlyk eene ongezonde lugt, alzo het water niet naarnbsp;'^^booren wordt afgeleid, en ftaande plasfen agterlaat.

^�8ien. (*) nbsp;nbsp;nbsp;*

(�*gt;) Venuti heefc in�f /'aar 1750. etne grondige verhandeling over nocdzaaUlykheid. van den landbouw rondom Romen te hctftel-gefchreeven.

316 R E I S - B O E K.

Land en Deeze onzuivere lugt brengt in den zomer veele rot-Lrgtflreek 0,5 heete afgaande koortfen voort. Na den oogft wordt 'haare zwaarte inzonderheid vermeerderd, indien �ernbsp;een fchielyke tegen tiisfchen beiden komt, die ze zui'��'nbsp;re. Men is gewoon het koorn met fikkelen te maayen gt;nbsp;en ten deele om �t gemak, ten deele uit hoofde van d�nbsp;menigte van �t kruipend ongedierte, lange ftoppels t�nbsp;laatcn ftaan. Als dan het koorn van �t veld is fteek*'nbsp;men die ftoppels in brand, waardoor men wel veel ong�'nbsp;dierte verdelgt, en het land door de afch een foortnbsp;mifting geeft, dog de lugt wordt, in het buiten d^^nbsp;reeds heete jaargetyde, nog meer verhit, en met da�'nbsp;pen, welken de winden, om dien tyd zeer zeldzaa�nbsp;waayende, niet zo ras verdryven kunnen, vervuld-Om die reden verlangen de Romeinen naar fterke r�'nbsp;gens kort na den oogft, die egter voor het laatft vanSep'nbsp;tember zelden komen. In de heete maanden heeft m��nbsp;in �t geheel geen regen; de lugt betrekt dikwyls, daatnbsp;ontftaan onweders, die twee of drie uuren geweldignbsp;aanhouden , en dan weder wegdryven, zonder, gelyl^nbsp;by ons-, met regen te eindigen. Egter komen 'er nu e��

(#) Volgens �Ie waarneemingen van den boven aangehaaldeo ter Jacquier, viel den 4. Juli I764quot; een fterke regen, en �fnbsp;het Sabynfche gebergte een dikke fneeuw, waardoor de lugtnbsp;friftht werd, dat de thermometer van Fahrenheit tot op 6S�g^^nbsp;den daalde. Den ii. Auguftus ftond hy op 84, graaden, w

DOOR ITALI� N.

�c Romen is het juift zo zeer de zwaars graad �cr i,and en liette niet die verveelt, als de duurzaamheid van de Lugtfireeknbsp;2elve, waardoor het lichaam wordt afgemat. Zy isnbsp;ter nog lydelyk , vooral dewyl gemeenlyk tegens dennbsp;�iiddag een klein koeltje ontftaat, waardoor zig denbsp;natuur verfrifcht, en als nieuwe kragten bekomt. Alsnbsp;de hette het geweldigft is ilaapen de meefte menfchen,nbsp;nn eene aangenaame avondlugt houdt hen, voor hetnbsp;geen zy des daags geleden hebben, fchadeloos. Nanbsp;den ondergang der zon valt een daaiiw, dien men nietnbsp;gezond houdt; hy duurt omtrent twee uuren, en daar.nbsp;na gaat zig een ieder met wandelen verluftigen en verkwikken.

De zogenaamde Mal' aria, of kwaade lugt, ftrekt Mal' aria. ^ig over de geheele landflreek van Romen uit, dog maarnbsp;nver de iaage landen, de hoogen houdt men voor gezond. De monniken buiten de ftad, b. v. te S. Paulnbsp;fuor delle Mura , verlaaten dan hunne kloofters, ennbsp;krengen de heete maanden in de ftad door. De Romeinen dryven dit zo ver, dat zy geduurende dien tyd nim-�t'er buiten Romen, zelfs niet by dag, zullen flaapen:

Zelfs waagenzy het niet dan van het eene kwartier naar het Siidere te verhuizen. Lappi heeft dit vooroordeel grondig tvederlegd, (*) en de vermaarde Pauslyke lyfarts,

Lancifi, is �cr ook tegen. (**) Hy wyftaan, dat de ^t te Romen in haar zelve gezond is, fchoon zy

Ragionamento contra la vo�gare opinUne di non foter vlvefc �e//* ifiatCy del Dottore Lapp�, 1749. in quarto.

Johannts Mar�A Lancijii differtatio de natlvis deque adventi-**** Romani coeli qualitatibus, cm accedit hifiorla Epidemie rheumatica, per h^emem mni 1709, vagata ejl* Rom* I/il, in quarto.

3iS

ijigi en fotntyds by toevsl j haaiiilyk door de ftilftaande plasfc� ^ Limdjlreek door de menigte van fneeiiw op 't gebergte, en door denbsp;noorden winden^ ongezond worden kan. Hy ontkent niet ^ dat de feewco, welken de Ouden ��ro�ot�^�nbsp;en Vulturnus noemden , en die uit het zuidweften blaa^�nbsp;zeer fchadelyk iSj alzo hy de kwaade dampen uit dsnbsp;Pomptynfche moerasfen naar Romen voert. Hierinnbsp;onbetwiftbaar de fchadelykheid der zogenaamde Aria cal'nbsp;tiva voornaamlyk te zoeken, vooral als hy eenige dage^nbsp;aanhoudt. Ten minften willen zwaklyke menfehen be-weeren, dat zy by �t aanhouden van den Scirocco een�nbsp;matheid in de ledemaaten, vooral in de beenen, een�nbsp;verllapping van �t lichaam, en trekkingen in de zenuwe��nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;befpeuren, �t welk gedaan is, wanneer de wind ga**�

liggen of verandert. Veelen willen, dat de menfeh�� voornaamlyk by �t waayen van den Scirocco gek v/oi'nbsp;den, en dc paarden nooit zo ligt als dan aan �t kolder�*^nbsp;geraaken; Voor�t overige meent men, dat de Ma/'nbsp;by den ingang der zonne in het teken van den LeeuW�nbsp;of om den tyd der hondsdagen begint, en met dan eer-ften regen, die gemeenlyk met de maand vai;Oft�ber i�'nbsp;valt, ophoudt, alzo die de lugt vei�dikt, en den danip'nbsp;kring quot;Van zyne onzuivere en kwaadaaitige dampen z�*quot;nbsp;vert.

De mSanden van November en December zyn de gentyd, wanneer het byna alle dagen zonder uitzon�^^'nbsp;ring regent. Als die tyd voorby is, heeft men hetnbsp;heele jaar .meefl zagt.^ helder en gezond weder, rut��nbsp;nomen als de Scirocco w-aait; Tot een geluk voornbsp;tnen Jioudt die wind byna nooit neer daa twee,nbsp;hoogften drie dagen aan.- De lugtftreek aldaar brengt

DOOR IT ALIEN.

April af heeft men reeds erwten en and�re moeskruiden.eii tlaartegen krygen de boomen maar drie wecken omtrentnbsp;eerder hun blad dan by ons. Hun groen is niet zo zagt,nbsp;maar wat donkerder. Eenigen fchryven dit toe aan danbsp;^onneftraalen, die reeds by �t uitkomen der bladen zonbsp;fteth zyn, anderen aan de r�odagtige kleur der aarde,nbsp;die, zo zy meenen, het loof een donkerder weerfchynnbsp;leeft.

iVlen ziet te iLomen fraaye paarden, die meell: uit het Paarden, ^^apclfche komen, fchoon het daar fcherpelyk verboden OJJen,nbsp;is, ze uittevoeien. De honden en katten (*) zyn te Rch-�I'S!!, gclyk in gantfeh Italien, zeer mak. Het rundveenbsp;is frerk en groot , en heeft ontzaglyke-hoornen. Allenbsp;'Tagten op het land, en wat naar de ftad gebragt wordt,

^Ufali, zyngrooter, zwaarder, en zwarter dan de os-cr. BuffelSi fen. Zy hebben kromme , digt aan den kop liggende hoornen, en meer kragt dan de os.%n, �t welknbsp;tiit hoofde hunner groc-tere zwaarte niet anders kannbsp;aangezien elk dier naar raaaie zyner zwaarte,

f�*) De Romemen fwuSen i.nzoriJaihf-icI vee? vantatten. Zy woi-hier op eene byzondere wys gevoed, diergclyke men niet ligt '*gt;1615 Vn gebruik viridcn zaU De vilders, of meftfehen, die voornbsp;het vleefch van doodc pa-irden en andere dieren koopen, draa*nbsp;aan ftokken , waaraan het aan beide de einden han^t, lar^snbsp;^ 'ftraaten* 2ry hebben een zeker gefchreeuw, \ welk dc katrennbsp;nanuwkrorig kennen. Zo dra laat zig niet zodanig een karetnbsp;of de katten komen uit alle de huizen t�zrtincn, en gaannbsp;de deur zitten, waat dan haar weldaader haar fiulcken toowerptinbsp;zyn fgter zo gewend, dat zy hem niet 'OP 't lyf (Qnvi^cn.-WitSnbsp;Jyn� katten op die wys kiat voeden, betaalt daar jnaandlyits eenSnbsp;^^ini^heid voor.

om dat hun vieefch niet gegeten wordt, ten iiiinftcn gebruiken het geene bemiddelde lieden , ter oorzaa*'*'nbsp;van dcszelfs droogheid en taaiheid, en ten tweeden oi�nbsp;dat zy langzaamcr gaan , en daardoor zo veel op eenc��nbsp;dag niet afploegen als de osfen. Een buffel kan inc�nbsp;krygen voor tusfchen de 15. en 20. daalders, en eei^nbsp;goede os koft byna eens zo veel. De buffelmelk is ligbnbsp;en, volgens gedagte van de meeften, aangenaamer val'nbsp;fmaak dan de koemelk, dog is zo goed niet om boternbsp;kaas te maaken. De buffels houden zeer veel vaquot;nbsp;moerasfige plaatfen, en wentelen zig gaarn daarin o�'�nbsp;gelyk de varkens in de modder. Men ziet �er gantfrl'�nbsp;troepen van in de Poinptynfch^ moerasfen, waar zynbsp;in hun element zyn, en wel vaaren. Die landftrecknbsp;verzorgt Romen dan buffels.

Men treft rondom Romen eene veibaazende menigte van groene haagdisfen aan, en doet byna geen Hap ofnbsp;het veld zonder �er te zien loopen. Zy zyn onS?'nbsp;meen gezwind, en fchieten, .vooral by zonnefcbyO'nbsp;waarvan zy veel houden, langs de boomen, en de bquot;'quot;nbsp;tenmuiiren op en af. De meefte menfchen zyn �ernbsp;bang voor, fchoon zy nog gevaarlyk, nog vergiftig zyquot;�nbsp;Dit is eeru ingeworteld vooroordeel; zy zyn inderd^quot;nbsp;zo weinig fchadelyk als de fpinnen en padden,nbsp;de welken veele menfchen even zo bevreesd zyquot;-

Wy beginnen de befchryving van de landftreek Romen aan de weftzyde, waar de Villa Pamfili 1'�^'nbsp;en gaan dan naar �t noorden, of de Porta del Popquot;^*^'nbsp;vervolgens oollwaards , waar jnen �ivoli en

boor ITALI� N.

I , j , nbsp;nbsp;nbsp;, rnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vm Komen

De Villa Pamfili, ook Belrefpiro genaamd, is een fchoon Landjlreek Lndhuis, �t welk thans den Prins van Doria toekomt,nbsp;en buiten Porta di S. Pancrazio aan de Via Aurelia ligt.

2y is eene der grootfte en befte Ville rondom Romen ^ en kan alleen met de BorghefiiGhe vergeleken worden. (*)

^len geeft haar, nevens het park, 6. Italiaanfche mylen �n den omtrek, en meent dat hier de tuinen gelegennbsp;hebben, die Galba aan de Via Aurelia bad. De eerftenbsp;�anleg is van Jan Baptift Ealda ontworpen, dog het huisnbsp;Zelf, nevens de andere architektuur in den tuin, vannbsp;Alexander Algardi. Op de plaats voor het Paleis zynnbsp;de antieke buften der twaalf eerfte Roomfche Keizers.

Het huis heeft twee ryen korinthifche pilafters boven titalkander. De geheele voorzyde is met ingemetfeldenbsp;hasreliefs, medaillons, en ftatues in niflen verfierd.

Voor het huls ligt een voorportaal, uit het welk men in teiie zaal komt. Het gebouw behoorde uit aanmerkingnbsp;zyner hoogte breeder te zyn. Op het dak heeft men eennbsp;^e. Loggia, in de gedaante van eenen vierkanten to.

t*) Men heeft �er eene breedvoerige befchryving van : Vitta Pam, ejVjjBC Palatium, cm fuUnbsp;^eatra^ arcol/t flantarnmy �vtaruTnqtte ordtnss, . Roms

Landllreek de voorzyde ftaan de buften van Caracal la, Sevenis, en �mnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anderen, in �t portaal die van Claudius en Vitelliiis. D�

twee beide basreli�fs zyn Venus, Mars zynen dolk ofit' neemendc, enPapirius, die zyner moeder de geheimeiinbsp;van den Raad niet wil ontdekken. Op de regter zyd�nbsp;des gebouws Haat een basreli�f van twee menfchen, di�nbsp;malkanderen de hand geeven, waarfchynlyk eeneverloO'nbsp;ving. De ftelling van den man is niet wel gellaagd, dognbsp;de geheele figuur der vrouw is des te beter, men ont'nbsp;dekt in haare houding zeedigheid en befcheidenheid.

In de eerfle kamer by den ingang ftaan de buften vaO Don Painfili, den broeder van Paus Innocent X. en zy^�nbsp;gemaalin, door Algardi. In de hoofden heerfchtnbsp;regte uitdrukking. Dat Van den Prins is zeer fyn,nbsp;dat van zjne gemaalin, welke de heerfchzugtige Donfl�nbsp;Olympia was, aan de welke het huis van Pamfili zj^��nbsp;rykdom te danken heeft, bekomt door den fluyer o��nbsp;aartig aanzien. In de andere kamer ziet men een fchooonbsp;gedrapeerde vrouwlyke ftatue; in de derde die van del�nbsp;berugten Publius Clodius, in een wel gedrapeerd vroii'nbsp;wenkleed, waarin hy zig geftoken had, om de facranbsp;nee Dece heimlyk bytewoonen. De kop heeft eene go�*^�nbsp;uitdrukking, dog de uitgefteken arm is kwalykvernieuWlt;^'nbsp;In de vierde kamer is eene naakte Vonus met dennbsp;penden Cupido, van Titiaan op hout gefchilderd. ֮*'nbsp;ftuk is door het fchoonmaaken geheel bedorven.nbsp;vertoonen zig nog de fpooren van het fchoone kolod�^'nbsp;In de vyfde kamer hangen een paartreflyke vrugtftukks��'nbsp;De cirkelvormige zaal van dit gebouw is in flegtennbsp;verfierd. Op de tweede verdieping hangt een eenigd�J*nbsp;aanftodtlyk ftuk van Guido, verbeeldende Pfyche,nbsp;Cupid� Biet de lamp ligt; deg het koloriet is fchlt;^'

�oor ITALI� N.

\Vy gaan vcele andere merkwaardigheden in dit gebouw LandHreek voorby , als den ftaanden hermafrodiet, eene Prefi- m Romen,nbsp;Ca, enz.

De vier kamers tegen het zuiden liggende maaken aan de tuinzyde de vertrekken geiykvloers uit, maar moetennbsp;met opzigt der voorzyde als de keldervertrekken wordennbsp;aangezien. De verfierfels van arabefques zyn in een lug-tigen fmaak door Algardi geordonneerd, fchoon zy wat tenbsp;Veel op een gehoopt zyn. De befte van alle de zolderingen is in de kleine gallery ter regterhand; in haarenbsp;fieraaden vertoont zig afwifl�ling en antieke fmaak.

De tegenwoordige inrigting des tuins is van den in die konft bekenden Franfchman LeN�tre, die zig van denbsp;ongelykheid des gronds wel heeft weeten te bedienen ^nbsp;en daardoor veel verfcheidenheid in zyn plan te brengen;

Dangs het eene terras heeft men waterfpr�ngen in de gedaante van gueridons. Het onderfte muurwerk van het terras is met �oskaanfche pilafters, en ingemetfelde bas-teliefs voorzien. Het eene verbeeldt Apol met de lier,nbsp;een paar zittende vrouwen, welken zeer welgeflaagdnbsp;Zyn. Het basreli�f van Trimalcion, die in de eetzaalnbsp;intreedt, is byna op dezelve wys voorgefteld, als denbsp;twee in het Paleis Farnefe en de Villa Albani.

Alzo de meefte boomen en haagen van deezen tuin �ltyd groen blyven , is het hier altyd aangenaam tenbsp;'Vandelen, Onder de boomen zelven heerfcht eene.nbsp;�angenaame verfcheidenheid. Cypreffen, Leccini, Pigni,

�^cipresfi , vervangen malkander : vooral hebben dc hlgni een grootfeh aanzien. Een ftuk van den tuianbsp;''�Qfdt de geheime tuin genoemd, en ieder mag daarnbsp;quot;i^t, geiyk in �t overige, gaan wandelen. In denzel-ven bevinden zig eenige merkwaardige ftandbeelden ^

X 2 nbsp;nbsp;nbsp;Alexan-

REIS-BOEK

ligiptifcli afgodsbeeld, verbeeldende den overvlosti' twee marmeren grafzarken met basreli�fs, een fchoon�nbsp;tafel van lumachella, e�n waterorgel, enz.

Inhetperkhoudtmen veelreenenherten. Digt hy d� Villa komt men onder eenen boog van de waterleidingnbsp;der Acqua Faola door, waar boven ftaat: Paulus V-AquceduBus ah Augujlo Casjare exflrti�os � re[litufinbsp;A. 1609.

De Villa Coiftni ligt tegen over da poort van S. Pan¹ crazio. Simon Salvi tvas �er de architekt van. Zy heeftnbsp;een zonderlingen portiek met vier groote boogen, gelyl^nbsp;die van Janus by S. Georgio. Van het terras ophethuisnbsp;heeft men een fchoon uitzigt. In de hoofdzaal, welk�nbsp;twaalf deuren en twaalf venfters heeft, ftaan agt middel�nbsp;maatige buften van Ferrata. Aurora met den zonnewagen aan de zoldering is van Pasferi gefchilderd,nbsp;tuin is klein, dog fierlyk, en lyk in bloemen. W h�¹nbsp;huis heeft men eene oude begraafplaats of Calumbarium,nbsp;tot een wynkelder gemaakt. (¹)

De pallia Giraud, eertyds Benedetti, hier omilreek¹ ook gelegen, gewaagen wy alleenlyk om haare zonderlingheid, alzo het huis de gedaante heeft van een grootnbsp;fcl�p, �t welk maften en zeilen ontbreeken. De beneden verdieping verbeeldt rotfen, waarop het fchip aftnbsp;ftaat. Deezen wonderlyken inval heeft Balilius Bricci�nbsp;een Roomfehe fchilder gehad. Men ontmoet hier opnbsp;muuren eene verbaazende menigte van fpreuken, en allerlei zedenkundige gedagten, waarmede men den tyd

kor-

DOOR ITALIEN.

korten kan. In eene gallery zyn zy allen tegens dei^andJireeJt fchoone fex gerigt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;om Romen,

De Villa, Madama ligt op den Monte Mario, (*) en Ma, behoort den Koning van Napels, die ze geheel verval-dama.-len laat. Men heeft hier het heerlykfte uitzigt over geheel Romen, en de omliggende ftreek. Zy heeft haarennbsp;naam naar Margareta van Ooftenryk, eene dogter vannbsp;Karei V. en geroaalin, eerfl: van den Hertog Alexander,nbsp;de Medicis, en naderhand van den Hertog Oflavius Far-nel'e van Panna, die ze koft van het kapittel van S. Eurnbsp;fiachio, De Kardinaal Julius de Medicis, naderhandnbsp;Paus Clemens VIL heeft het gebouw volgens het plannbsp;Van Raphael doen optrekken, en door Julius Romanusnbsp;en Joanna van Udina befuhilderen, en ftukadooren.

De Villa Mellini is, door, gemeldeii Mellini, op hetFzV/a Mei, hoogden van den naar hem genoemden berg gebouwd.^'�*'-De weg derv/aards is eenigfins moeilyk en Heil, dog mennbsp;'wordt voor de' moeite ryklyk beloond, alzo het gezigtnbsp;van de hoogte, en vooral van het Donsinikaanerklooller,nbsp;dat aan de Villa paalt, onvergelyklyk is. Men overzietnbsp;Romen in haaren geheelen omtrek,do omliggendeftreek,nbsp;of Campagna di Roma, en alle de bogten des Tibers, dienbsp;zig op vyf onderfcheiden plaatfen aan �t oog vertoont, ennbsp;even zo veelmaalen weder verbergt.. Van deeze Viila,

Pe Monte Mario ligt noordw?fiwairds van P.omsn, en ia * eene verlanging van de Janioilus en Vaticanus. Decae g�hec!e Itrecknbsp;i�eette eertyds Janiculus: den naam Monte Mario bekwam dit gedeelte eerft van eenen zekeren Mario Mellini. welke haar een fclioonnbsp;kuis en eene kerk. ten tyde van Paus SixwS IV, m dc vyfiiendcnbsp;bouwen deed�

X 3

�2(5 REIS'BOEK

tandHreek die nu niet veel wil zeggen, zoude men eene der heloot� mn Romen, landftreeken van den ointrek van Romen engantfcbnbsp;Italien maaken kunnen.

De liefhebbers der natuurlyke hiftorie bezoeken deO berg Mario voornaamlyk, om dat men op den zelvei^nbsp;zeer merkwaardige verfleeningen vindt. By Villa Melli'nbsp;ni zyn inzonderheid veelen van de door de Engelfchei^nbsp;zo genaamde Puddin^Jhnes te vinden. (*)

Onder de noordiyke landftreek is alles begrepen tval' van Romen af tot aan Ponte Molle, cp de oude Vianbsp;Flaminia, of tusfchen den Monte Mario en den Montonbsp;Pincio ligt.

fiiniani. op eenen zagt ryzenden heuvel, en is met fchoone laa-nen, bofchjes van .laurier, en fonteinen, die een theatei maaken , dat zeer aangenaam is , verfierd. Eertydsnbsp;ivaren hier veele antieken , maar de Prins Giuftinianinbsp;deed ze in 't jaar 1715, in zync andere Villa by S. Jaunbsp;van �t Lateraal! brengen.

Mwo tOTto. Als men de Porta del Popolo uitkomt, treft men een ftuk van den ftadsmuur aan, dat fcheef Haat, gelyk denbsp;toren te Pifa, en daarom Muro tono genoemd wordt-Toen Belifarius in �t jaar 538. Romen tegens de Gotbe��nbsp;verdedigde, deed hy dit ftuk, volgens Procopius, ni^^nbsp;weder herftellen, alzo men hem verzekerde, dat hetdeornbsp;^en wonderwerk die f�huinfche ftelling had bekomen, en

(?) M. Mazeas heeft eenC verhandeling daarover In de ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Het Sacnett 4e Paris gegeven.

0OOR ITALI� N.

�lat de h. Petrus de ftad wel verdedigen zoude. quot;Wy Lan(^Ilaeeh laaten deeze vertelling voor het geen zy is, en merken of** Romen,nbsp;alleen aan, dat men hier de oiidfte manier van metfe-len der Romeinen ziet, waarby de bakfteenen niet horizontaal, maar ruitsgewyze gelegd zyn, of veeleer denbsp;gedaante van een verfchoven vierkant hel)ben , welknbsp;foort van metfelwerk Opus retic�iatum. genoemd werd.

Op den weg van Porta del Popolo tot aan Ponte Molle, welke den adel des zomers tot een wandel-plaats dient, dog tot dat einde zeer kwaalyk gekozen is, alzo men niets anders ter wederzyde dan vutte muu-ren ziet, zyn eenige dingen voor de liefnekbers dernbsp;bouwkonft opmerking waardig. Aan-den tuin des Her-togs van Odefcalchi is het fchoone portaal door Hono-�rius Lunghi, en dat aan het huis der gt;Sane;i door Mat-conio, met niet minder vernuft, ontworpen.

De Filia di Papa Giulio heeft dien naam naar P^�^-FtlladiPar ren ftigter , Paus Jul�^s III. , die ze door Balthazarpa Oiulio.nbsp;?eruzzi van Siena heeft doen aanleggen. Zy behoortnbsp;aan de Pauslyke Kamer. Als de Kardinaalen of Gezan-ten hunne openbaare intrede doen, begint hier de op-togt. Tegen over het huis ligt eene van Ammanatinbsp;vervaardigde fontein. Vignola heeft de ordonnantienbsp;gehad van het gebouw. De vorm is fchoon, en hetnbsp;geheel heeft eene goede evenredigheid met de deelen.

De verdeeling der verdiepingen is goed , de orders hebben eene edele grootte, en �t raiddelfte rifa�et dernbsp;voorzyde verheft het gantfche gebouw. De voorftenbsp;�alleiy is met aartige grotesques, die men wil dat vannbsp;meeflers uit Raphaels fchool gemaakt zyn, veifierd.

Ook ontbreekt het �er niet aan marmerwerk. Vooityds ftond hier de groote kom van porfier, die men nu op de

328

l^and�reek plaats in 't Belvedere van �t Vatikaan ziet, ing^ly^¹ om Romen, verfcbeiden zuilen van verde antico , dip op anderenbsp;plaatfen gebragt zyn.

Aqmaceto- Niet ver van gedagte Villa ligt, wat op zyde, het �¹�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aqua ocetofa, een imneraal wstei. Alexander VII. heeft

de bron met een aartig gebouw door Bernini doen voor¹ zien. Het water, zo wel als het geen �er na de overhaa-ling over blyft, heeft eene buikzuiverende eigenfehap�nbsp;welke hst ontvangt van de puzzolana , een kalk aartignbsp;zand , waarvan zig eenige deelen in �t water oplos-fen. (¹)

Op eenen heuvel ongeveer looo. fchreeden van dC Porta del Popolo, by een klein huis, behoorende aannbsp;de familie van Colonna, treft men veel vcrfleend houtnbsp;aan. De bovenaangehaalde Heer Mazeas vond onder anderen een ftuk dat 3. voet lang was. Op de vlakte, dienbsp;zig van hier tof aan Ponte Molle uiiftrekt. Hondennbsp;certyds ontuguge huizen, waarin Nero de laagfte biu-tenfpoorigheden beging. (|) Thans ftaan hier kroegen , waar zig de gemeene man op heilige dagen gaatnbsp;verlulligen.

De kleine kerk van S, Andna della Via Flaminia werd door Paus Julius III., nog Kardinaal zynde, tot gedag'nbsp;tenis geftigt, dat hy op S. Andriesdag den vyanden h/nbsp;de verovering van Romen in �t jaar 1527. ontfnapt was-Vignola was architekt van het gebouw, �twelk, in op'nbsp;zigt der bouworder, verdient onder de fraailten van d�nbsp;nieuwe kerken van Romen gerekend te worden.

Do�R ITALIEN.

� vierkant, en heeft een aartige koepel. Alleen heeft j^andHreei de voorzyde bouwkonftige fieraaden , en beftaat uit om Rmien.nbsp;Vier korinthifche pilafters met een gevel. De bmnen-fte fchikking is eenvouwdig, edel, en in antieken fmaak.

Alle de deelen op hun zelven , met hunne leden en kitfprongen, hebben de fchoonfte evenredigheden.! ,.Innbsp;6en woord , dee.ze kerk is een model ter navolgingnbsp;Voor alle jonge architskten.-

Aemilius Scaurus aangelegd, en van Nikolaas V. in iaar 1450. herbouwd werd, is bereids Op �t einde vannbsp;het tweede deel gelproken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

De Villa Borghefe is de grootfte en fchoohfte van aft Villa Pgt;CTg~ len binnen en, buiten Romen, en te gelyk en der groof-fte merkv/aardigheden van Italien voor een liefliebbcrnbsp;der konft. Zy bevat zo veel fchoonheden,-dat men zenbsp;hiet te dikwyls bezoeken kan. (?) Haar omtrek is zeernbsp;groot, en gaat van de Porta Pipcia-.naar RJuto torto ennbsp;forta del popolo. De Kardinaal Scipio Borghefe, neep

Van Paulus V. lag ze aan, en dat wel op de plaats die de ongelukkige familie van Cenci toekwam, en, gelyk

In iaar 1700. gaf Montelatid ceneLefdiryying van de *dve uit, onder den titel; Villa �Borghefe , fmri Porta Pia, connbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nel dl lel Pala:zz.o, e ctm te figure delle Jlatne pltt fiagolari,

heeft eene oudere in 't jaar i6so. gedrukte , van Minilli, V'elke Burman in 2.yn Thefautus ingevoegd heeft. Men vindt dadrnbsp;den Schermer, den Hermafrodiet, den Seneca, en andere vernjagj'-de Hukken der Villa in plaat.

REIS-BOEK

Lun^reek men zegt, ook met haar geld. Een vader in deeze 5WJ �OTnen. inilie wilde verfcheiden maaien zyne dogter verkragten lt;nbsp;waarom zy een paar moordenaars beitelde, en alsnbsp;reeds in de kamer verbotgen waren, dog de daad tvei*'nbsp;gerden te begaan, greep zy zelve eenen dolk, en doo�'nbsp;ftak haaren vader in den flaap. De moeder en de broS'nbsp;der, die ecn'afgryzen van den vader hadden, alzo b?nbsp;zig ook aan onnatuurlyke zonde fchuldig gemaakt haquot;^�nbsp;werden om dit geval, zo wel als de dogter, op den �0'nbsp;gelenburgt onthoofd, en hunne aanzienlyke goedere^nbsp;door de Pauslyke Kamer verbeurd verklaard.

De hoofdingang is van de architektuur van den Oud�� Martin Liinghi, en verfieid met een basreli�f, welk*^�nbsp;offerande van eenen Hier, en aan de binnen zyde m�*'nbsp;een ander, �t welk de vergoding eens keizers verbel^^'nbsp;Een paar thermes met vrugten heeft Petrus Bernini,nbsp;gens de tekening zyns vaders, vervaardigd. Eene Iangelt;nbsp;met beelden en fonteinen bezette laan loopt op bet hoofd'nbsp;gebouw aan, voor het welke een groot plein ligtgt; oSi'nbsp;geeven met een colonnade van travertynfteen, waarfpnbsp;vaazen liaan. De voorzyde, die 172. VOet breednbsp;heeft twee vleugels en een middelgebouw. De archite*�nbsp;Giovanni Vefanzio Flamingo heeft over �t algemeen h��^nbsp;geen groote bekwaamheid getoond; de buitenfte muur��nbsp;zyn met zo veele antieke basreli�fs, bulten, en vaa^�*^nbsp;verfierd, dat het oog daardoor in verwarring gebragti �'�nbsp;overladen wordt. Het fchynt, dat men maar gezogt b��^'^�nbsp;�er veel inteb. engen, zonder zig te bekommeren,nbsp;ook de fmaak door benadeeld werd. De meefte basr�nbsp;liefs zyn van oude graflieden genomen, en ten di��

DOOR ITALI� N.

Aan den flinto vleugel een Eskulaap met de Go-Land(lre�k din der Gezondheid tusfchen twee groote Hangen.�� Romen,nbsp;Beide de beelden zyn edel gefield en wel gekleed,nbsp;fchoon de Hangen naar evenrcoigheid der beeldennbsp;te groot fchynen, doen zy dog eene goede wer-'^ing. Aan den regter vleugel ziet men, op een bas-telief van drie beelden, een zittemlen man en tweenbsp;ftaande vrouwen. Eene van dc laatften is voortreflylcnbsp;fchoon.

De agterzyde is even op de zelve tvys verfierd. Op Cen basreli�f ziet men de Harufpices het ingewand eensnbsp;ftiers onderzoekende. Het is in eenen grooten ftyl ge-'Ce,'kt, vooral in de drapecring. Het andere ftuk metnbsp;^ct offer is van gelyke fchoonheid. Het middelfte bas-telief verbeeldt eene procesfie van offeraars, en is zeernbsp;Verb even uitgewerkt. Boven het zelve is een maske vannbsp;Bacchus van een fchoon karakter. Op een ander zietnbsp;�ken tweemenfchen, ruftende onder een verhemelte doornbsp;��Bermen gehouden; flegts de helft van �tbasrelief isoud,

'^og van goeden ftyl. Op deeze zyde van het huis ftaan ��'ok tien beelden, welken, behalven eene vrouw, dienbsp;^ruiven in haar kleed draagt, middelmaatig zyn. Eennbsp;^ansfende Faun van goede uitdrukking, fchoon�t beeldnbsp;'Cat zwaar fchynt.

Aan de zuidzyde van het huis ziet men Curtins te Baatd, die zig in den afgrond fmyt, in eene gelukkigenbsp;fuelling, vol van uitdrukking. Een wilde zwynenjagt.

vrede tusfchen de Romeinen en Sabynen. Verfchei-'^^ir bacchusfeeften. Het ftandbeeld van Robert Malate-een Generaal van Paus Sixtus IV., en boven het ^Ctras dc buft van Geta. De noordzyde is ook met bac-'Busfeeften en offeranden voorzien. Als men in �t huis

33a

9B2 �owzew,een fater, eene Mufa, Jupiter, Venus, Keizer Gaiba� en een gevangenen Parthifchen koning van porfier.

De benedenfte groote zaal is 6c. voet lang, 40- bree^� tnet zes deuren, en boven elke met een basreli�f voofquot;nbsp;zien. De zuilen , die �er in ftaan , zyn voortrefly''quot;nbsp;Twee, gekanneleerden van porfier, 8. voet boog, z}��nbsp;de eenigen van dat foort te Romen, vier anderennbsp;de zelve Hof 10. voet hoog , twee van liimachells�nbsp;een foort van graauw marmer met fchelpen daar iP�nbsp;II. voet boog, vier van breccia, nevens anderen va�nbsp;verde antico, graniet, en giallo antico; veele vaaZ��nbsp;van porfier en Oofterfch alabafter; eene ronde, doornbsp;Bevalligheden gedragene, fchaal. De bullen der twa�'^nbsp;eerfte Keizers zyn nieuw. Een liggende Bacchusnbsp;een oude grafftede, waarop de dood van Meleager vef'nbsp;beeld wordt. De hoofden van Hannibal en Scip^�nbsp;Africanus.

De in het bad llervende Seneca, in de eerfte k�' mer, van zwart marmer, met oogan van email , e�nbsp;eenen gordel van giallo antico, behoOrt Onder de vef'nbsp;maarde ftandbeelden van Romen. Het beeld heeft vc�*nbsp;uitdrukking; de fpieren fchynen by �t aannaderennbsp;doods flap en mat te worden. Men kan dennbsp;venden wysgeer niet befchouwen dan met aandoeni��nbsp;en zonder den dwingland, die in koelen bloede zy��''nbsp;dood beval, te verfoeyen. De baadkiiip van graa�quot;nbsp;marmer, waarin het beeld Haat , is nieuw , cnnbsp;van gedaante; de bodem is van porfier, om het blote verbeelden. Boven de deuren ziet men twee b�^nbsp;reliefs, op het eene zyn drie meisjes, die een k'��*

DOOR ITALI� N.

�n vv'cl gedrapeerd. (*) Op het andere dansfen xj^Lmdllreek Vrouwen hand aan band; zy zyn ongemeen bckoorlyk,�gt;1 Romfin.nbsp;en de ftellingen bevallig; de kleederen laaten de fchoon-fte omtrekken vermoeden. Twee beelden gaan al dansende weg. Een paar groote fchilderyen Hellen den op-*ogt eens Turkfchen Keizers, en eens Pauzen voor: innbsp;l'eiden zyn de paarden fchoon getekend. Een leeuw uitnbsp;Cotognino. Een porfieren wolvin, met Romulus ennbsp;^emus van wit marmer. De wolvin is flegt uitgevallen.

David, in de 'Helling als of hy eenen Heen wegflinge-Jsn wilde, van Bernini. Eenigen meenen, dat de mee-David. fter in David zyn eigen portrait afgebeeld heeft. De flel-maakt eene goede akademie. David byt op de lip-Pen, �t welk een laag denkbeeld is, dat de uitdrukkingnbsp;^an het geheele benadeelt. Twee daarby flaande rondenbsp;^aazen zyn eenvouwdig en fchoon vaa VOrm. Eentref-lyke vrouwlyke flatue van porfier, met een witten markeren kop en handen. Zy heeft eene kroon op �t hoofd,nbsp;fchynt zig over iets te verwonderen. Het gewaad isnbsp;�^hoon, en vertoont het naakte ; dog de aangemaaktenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

^'anden deugen niets. Een rond altaar, welks in goeden ftyl uitgevoerd basreli�f een bacchusfeefl verbeeldt. Het eene beeld heeft kaflagnetten in de hand. �en voortreflyk basreli�f van Venus en Cupido, 'tnbsp;^elk, om de konil, voor �t werk van Praxiteles wordtnbsp;ktgegen. Twee vaazen van doorfchynend alabafler,nbsp;btgt;or Silvio van Velletri gemaakt. Een buH van Macri- ^nbsp;drie fchoone flatues van Apollo, NarcilTus en Ica-ot een genius; de Toro Farnefe, van brons in �t

' nbsp;nbsp;nbsp;gone.

334

Landftreek gone. Een kop van� Alexander den Grooten in basre^ tm Romn-liQi. Eenige fchoone zuilen.

In de volgende kamer llamp;at de groep van Apollo Daphne, een der fchoonfte moderne Hukken, dat Bet'nbsp;nini op zyn agttiende jaar gemaakt heeft, waarin hynbsp;een groot genie en eene gelukkige navolging der O�'nbsp;den betoonde. T was te wenfchen, dat hy zig alty^nbsp;aan dien juiften llyl gehouden, en niet eenen hem ei'nbsp;genen en ftyven ftyi aangenomen hadde, die by zyo�nbsp;leerlingen geheel verbafterd is. Hy heeft het oogenbl�^nbsp;gekozen waarop de gedaanteverandering begint. D�nbsp;teenen veranderen in wortelen, de vingers en hairen h�nbsp;lauriertakken, (¹) Zo dra het ftuk vaardig was, \�erwi^t'nbsp;'er Bernini een groot aanzien door. De Paus kwan�- �nbsp;toen de Kardinaal het had doen Hellen, om het te zieit'nbsp;en vond �er niets anders aan te berifpen, dan dat het wal'nbsp;vry voor het huis eens geeHelyken was. De Kardinaalnbsp;Barberini, naderhand Paus Urbanus VIII. bevond zignbsp;onder �s Pauzen gevolg, en maakte dit zeedenkundigsnbsp;diHichon daarop, �t welke op het piedeftal werd uitge¹nbsp;houwen;

In de aartige digtkundige befchryvlng deezei Villa, die B��'� gentius van Padua in �t jaar iJiS, te Romen in oftavonbsp;'drukt hy �er zig dus over uit:

JScee h�tn tergo (Apollo) dam pallida Nympia DiaiJ� Implorat dstn palris opem, mrabile vifie,

En radix remcrata pedes, en ebtegit artus Ilicet arboreus cortex, en brachia ramosnbsp;Erondibus extendant pattilis, en foemina lamsts^

Jirtifici vel cede novo , vel f�fpi�e mirum Saltern optis, e uelt ^nendam pati^ma tellra,

DOOR ITALI� N. 335*

QuisquU amans fequitur fugitive gaiidia fomiB, ota Romeiu Ft mie manus implet, baccas vel carpit amaras.

De ftelling van ApoIIo is fchoon, dog de miene wat koel, daar zy de verwondering over de gedaanteverwis-feling moeft uitdrukken. Over �t geheel geeft de al tenbsp;Zorgvuldige polyfting van �t vleefch der geheele grocpenbsp;�en wat koel en mat aanzien. Men moet verbaasd ftaannbsp;Over �t werk dat aan kleinigheden hefteed is, als aan danbsp;Wortelen en laurierbladen; de laatfteii fchynen zo ligt,nbsp;dat de minfte wind ze zou doen bewecgen. Men heeftnbsp;hier nog eene andere groep van denzelveunteefter, naam-lyk die van Aeneas met Anchifes enAscanius. Nog, eennbsp;h'Ielcager met den zwynskop en eenen hond; een borll-heeld van Auguftus, en een van den h. Carolus Eorro-�ieus; een paar fchoone tafels van Oofterfch alaballernbsp;en toetsfteen.

Van hier komt men in eene gallery van po. Roomfche palmen lang, boven welker deuren de vier jaargetydennbsp;ht basreli�f zyn voorgefteld. In de hoeken ftaan viernbsp;koftbaare zuilen van porfier. Op de twee groote porfic-len tafels ftaan de borftbeelden van Paus Paulus V. ennbsp;Van den Kardinaal Scipio Borghefe, beiden van Bernini.

laatfte kop is een der beften die hy ooit gemaakt heeft, en zo fraai als een fchildery van Van Dyk. Denbsp;hop is niet gepolyft �, en maakt met de muts eerie aartigenbsp;�verftelling. (*) Alzo �er op het voorhoofd een fout

waSj

, Bemirrt maakte dit ftuk in lyn jeugd. Toen hy het veertig daarna weder zag, zeide hy, met een treurig gelaat, dat hynbsp;^ett dien tyd niet verder in de konft gekomen was.

336 R E I S - B O E K

Lanifirtek'f}^^, maallt;te Berniui een ander beeld, �t welk in eeU �ifl -Soj/zen. bovenvertrek ftaat, dog op ver en na zo wel niet uit*nbsp;yiel. Een fchoone kop van Lucius Verus. Twee tno*nbsp;derne vaazen van porfier , door Silvio van Veletri'nbsp;Twee antieke times van alabafter; agt gropte antiek�nbsp;koppen, waaronder die van Plato en Pertinax de fchooD'nbsp;ftc zyn.

In de vyfde kamer, een basreli�f van Frans Quesno}'-Do beelden zyn van toetsfteen op een agterrond van la' pis lazuli. Het verbeeldt een bacchusfeeft Van aartig�nbsp;kinderen. Eeene Diana met een kleed van agaat, eeOnbsp;zogenaamde beidinne of Zingara , Caftor en Polluit)nbsp;een buil van Hannibal. Hercules Aventinus met eennbsp;ofl�nkop onder den knods, een beerlyke, dikwyls g�'nbsp;kopieerde ftatue. Een groep van Faullina, met haare��nbsp;beminden fchermer Carinus. Epn buil van Lucius Veins , de fchoonfte die van hem te Romen is, en nanbsp;den Schermer en den Hermafrodiet het befte ftuk dernbsp;Villa.

De vermaarde Borghellfche Schermer, nevens deu Apollo op �t Belvedere, werd te Antium, nu Nettuno�nbsp;de geboorteplaats van Nero, gevonden, en is onbetwift'nbsp;baar een der heerlykfte meefterftukken der oudheid,nbsp;welk dikwyls gekopieerd, en dikwyls in plaat gebragt i*'nbsp;Men vindt �er de naain des konftenaars Agaffas van Ef�'nbsp;fen op. Winkelman (*) zegt, � dit ftandbeeld fchy'�^nbsp;volgens de gedaante der letteren het oudfte tc wezennbsp;die tegenwoordig te Romen zyn. Wy hebben geen n^'nbsp;rigten aangaande deszelfs meefter, Agafias, maar zf�

�oOR ITALI� N.

Jo en het Torto een hoog ideaal alleen, en in den Lao- Laniflrtek coon de natuur met het ideaal en met de uitdrukking ver-�� R-metiinbsp;hoogd en verfraaid worden ^ zo is in dit ftandbeeld eenenbsp;verzameling van de fchoonheden der natuur in jaareanbsp;van volkomenheid, zonder byvoegfels van de verbeel-dingskragt. Die beelden zyn gelyk aan een verhevennbsp;heldendigt , van de waarfchynlykheid boven de waarheid heen tot het wonderbaare gebragt ; dog dit isnbsp;gelyk aan de hiftorie j waarin egter de waarheid in denbsp;uitgezogtfte gedagten eh bewoordingen voorgefteld wordt.

Het gezigt toont �ogfehynlyk dat het naar de waarheid der natuur genomen is, want het vertoont een menfch,nbsp;niet langer in den bloei zyner jaaren, maar die dennbsp;iftanlyken ouderdom bereikt heeft� en men ontdekt �ernbsp;de blyken in van een leeven, dat geftadig in bezigheidnbsp;geweefl:, en door den arbeid verhard is. �

�t welk egter, aangezien deftelling� niet geloofbaards� t)e Schermer fchynt ouder dan het gebruik der fchermersnbsp;in Griekenland; behalven dat men niet weet� dat ooitnbsp;een fchermer in Griekenland een ftandbeeld verworvennbsp;heeft ^ t welk Winkelman doet vermoeden , dat hetnbsp;misfehien een Griekfch foldaat is, die zig in de Helling .

In de zesde kamer ftaat het beeld des Heilands in porfier van Michael Angelo. Een Moor van toetsfteen, in �en gewaad van alabafter. Het ftandbeeld van Agrippina. De kop van Hadriaan. Silenus, den jongen Bac-nbiis draagende. Veele kenners houden zyne beeneanbsp;Voor de fchoonften van allen die te Romen zyn. Denbsp;firie Bevalligheden, een vaas draagende. Zy ftaan op een

Lmdflreek driehoekig altaar, dat met aartige beelden in basreli�f tin /Jo/B��i'-yerfierd is.

In de zevende kamer een klein basreli�f, verbeeldende Venus , die haaren zoon zyn kleed wil afnee-men. De befchryvingen geeven het, zonder eenig be-wys, voor een werk van Praxiteles op ; ook is het dien grooten konftenaar onwaardig , hoewel het zy-De Faun. ne fchoonheden heeft. De vermaarde Faun, die Bac-chus op den arm draagt, en tegens eenen boom, waaraan een huid hangt, leunt. Het hoofd en de Helling vannbsp;het beeld zyn goed, dog het kind fchynt niet zeer na-tuurlyk. De hand op den rug van �t kind is nieinV-Agrippina ftaande, gelyk eene Ceres, met een fchoonnbsp;gewaad. De kop is niet fchoon , �t welk egter eefnbsp;gebrek is van het voorwerp , en niet een misilag vaonbsp;den beeldhouwer.

Op de eerfte verdieping zyn niet minder veele fchoo-ne marmeren zuilen en tafels. In den eerften vleugel is een kleine groep uit brons van Neffus, die Dejamranbsp;fchaakt. In de volgende kamer eene andere van een fa-ter. die eenen faun eenen doom Uit den voet haalt'nbsp;Een ftoel waaruit men niet weer kan opftaan als men �efnbsp;op gaat zitten, alzo �er yzeren veeren uitfpringen, waat'nbsp;door men vaftgehouden wordt. Een antieke fluitfpeelef�nbsp;of een faun van omtrent twaalf jaaren, aan den welkennbsp;de handen, fluit, en voeten vernieuwd zyn. De ftellif�nbsp;is fchoon, de tekening juill, en de uitdrukking bevalliS'nbsp;In de derde kamer eene maske met het aangezigtnbsp;Alexander. Een kleine Morpheus van Algardi in toets-Heen. Hy ligt op zyn rug te llaapen, met llaapbloS'nbsp;men in de hand. De ruft Qn het zagte vleefcbnbsp;treflyk uitgedrukt.

eooR ITALI� �^.

�it deeze kamer komt men door ecne opene gallery in tan�^fireek den tweeden vleugel, en ziet in de eerde kamer een�* R'imen^nbsp;fchoonen Centaurus, hebbende een Cupido Op den rug, Centauruslt;.nbsp;Wat het bovenfte gedeelte aangaat , is hy voortreflyknbsp;nitgevoerd; 'de kop en hairen zyh bewyzen van de be-Jtwaamheid des konftenaarss. Het ftuk van �t paard is zonbsp;^vel niet uitgevallen, de Cupido nog flegter. Het isnbsp;de fchoonfte der oude Centauren , dog de voeten zyiinbsp;nieuw.

In de tweede kamer, eene Venus met de fchelp; eene andere Venus, fchreyende over �t verlies van Cupido�snbsp;Vleugels, die zy afgefneden heeft. De vermaarde Her-�nafrodiet is een der koftlykfte ftukken uit de Oudheid. (*) dkt.

Het beeld ftelt eigenlyk eene naar alle evenredigheden fchoone naakte vrouw van eene Griekfche hand voor.

^y ruft op een matras, die Bernini zo konftig gemaakt iieeft, dat men ze wezenlyk voor een matras houdennbsp;2oude. Zy ligt, een weinig zydwaards, zo dat mennbsp;^aaten fchoonen boezem zien kan. De omtrekken zynnbsp;^agt, het vleefch is week, en het gezigt inzonderheidnbsp;fchoon. Een buft der oude Fauftina, gemaalin van Antoninus Pius, met een diadema.

In de derde kamer is de Centaur Chiron, met eens flang in de hand van brons. Julia, gemaalin van Au*

Suftus, als eene Ceres; het hoofd is edel, en de klee-'^eren wel geplooid. Van hier komt men in een opene i^llery, waaarin Lanfranco eene vergadering van Goden

ge-

. (�*) Men vond hem in de ruinen der Diokletlaanfche baden, toen fondamenten der kerk van Madonna della Vifloria gelegd wer-De Kardinaal betaalde het ftuk zeer duur , doende daarvoornbsp;gehcele voorzjrde der kerk bouwen.

y �

540

Land/lreek gefchilderd heeft. Het koloriet heeft zeer geleden, ^5' cm Romsn. ter ziet men �er nog eenige fehoone overblyffels vatr-Een groote marmeren vaas met een bacchusfeeft in bas-lelief. De llyl is fchoon, en de kleederen vallen na-tviurlyk- Van de fchilderyen, die men hier eertyds aan*nbsp;trof, zyn �er vecle kopyen. Daartegen worden de fta'nbsp;tues en beeldhouwftukken als heiligdommen bewaard,nbsp;hebben hunne plaats, welke hun de gedrukte befchryvi'^'nbsp;gengeeven, nog niet veranderd.

Wy gaan veele waterwerken, fonteinen, en ander� dingen in den tuin voorby, die veel van hunne waai'dynbsp;verloren hebben, door dat de fmaak in deczen tyd 2�nbsp;veranderd is. Egter vindt men �er nog veele partyen gt;nbsp;welken deeze plaats tot een zeer aangenaam verblyfffl^^'nbsp;ken. By den ingang in den tuin vertoonen zig eennbsp;Sphynxen van middelbaare grootte, en wel gewct'^'-'nbsp;Twee diergclyken van bafalt, 8. voet lang, liggen opnbsp;een andere plaats. Men ontdekt �er eene groote maniernbsp;jn, maar de hoofden zyn liegt vernieuwd. Ten eindenbsp;eener graslaan vertoont zig een driekantig altaar, dienen'nbsp;de tot piedeftal voor eenen flegten kop. Hy is van Eh�*nbsp;rifchen %1, en Helt verfcheiden godheden en dansfetn^�nbsp;vrouwen voor,

De tuin zelf is een der grootflen van Romen, en b�quot; ftaat als uit drie deelen. Het eerfte, digtft by den hooid'nbsp;ingang, beftaat uit een klein lullbofchje, van verfch�*'nbsp;dene foorten van hout, met kruislaanen, en kleine fonteinen , eil valt droevig in �t oog uit hoofde van de don-ketheid van zyn groen. Het tweede ligt agter het huis lt;nbsp;en is van wegen de grootete breedte der laaneri, en datnbsp;de boomen niet zo hoog zyn, aangenaamst, en in ditnbsp;warme land lugtiger. Ook vertoonen z'S bier de

vee*

DOOR ITALI� N. 341

veel beter, en fchynen grooter. Tusfefien beide de dea- LandHreek leu ligt een bloenituin, beftaande uit eene lange laan o'** Rvinsn.nbsp;niet vyf ryen bloempotten aan elke zyde. Des wintersnbsp;worden zy in eene lange laage gallery gezet, of, gelyknbsp;wy zeggen zouden, in eene orangerie, die van hout is,nbsp;en des zomers weggenomen wordt. Dit doet men veelnbsp;in Italien; maar in andere landen,, waar men fteviger ennbsp;Warmer gebouwen noodig heeft, kan het niet wel nagevolgd worden. Het derde deel des tuins is eigenlyk hetnbsp;park, waar de tuinier en opzigter woonen, en veelenbsp;herten gehouden worden. Het is beplant met hoo-gc boomen, meerendeels pigni, door de welken fchooncnbsp;laanen gehouwen zyn. Ook zyn �er groote vyvcrs. Mennbsp;vindt �er aartige gezigten , en aangenaame verahderin-gen. (*)

De Filla Mbani is, in veele opzigten, de khoon^ierUla Jlba-i rondom Romen, alzo de geleerde Kardinaal Albani ze^�quot;�'nbsp;fiegts federt eenigen tyd aangelegd, en den nieuwennbsp;fmaak gelukkiglyk met den ouden gepaard heeft. Mennbsp;vindt �er dus in de oude befchiyvingen van Romen geennbsp;narigt van. Het is verbaazend, dat de bezitter in zonbsp;korten tyd zulke fchatten heeft kunnen verzamelen, alzonbsp;de meefte antieken erflyk in de ryke families, die ze be-

(*) Men leeft In deeien tuin het volgende aarfige plakaat van oe Uiinier pf opzjgter:

Icgum coznpedes wc hic ttmeas; ito quo voles, carplto qua voles, ahho quando voles, Exteris magis hac parantur quitm kero^ in anreo feculo.jnbsp;uhi cmila anrea temporum fecaritas fecit, ferreas leges prafigere herusinbsp;vetat, Slt htc amko pro lege honefa voluntas, Verum fi qn�s doJonbsp;ynalo, luhens flens, aurcas ttrbanitatU leges frcgerit, caveat,nbsp;jpbi tesferam a^vhiiU fihiratns villUus advorfnm fravgat^

y 3

REIS-BOEK.

land/ireek zitten, blyven , en het des bezwaarlyk valt nieuwe� m Romen, te vergaderen: en men moet zig nog meer verwonderen�nbsp;als men overweegt, dat men hier geene t�zamenge-raapte middelmaatige dingen vindt, maar uitgezogtenbsp;ftukken, die, of voor de fchoonheid der konft, of offlnbsp;dat zy byzondere dingen uit de Oudheid ophelderen�nbsp;merkwaardig zyn, De Kardinaal is de grootfte liefhebber , tot wien zig allen , die oudheden of ftatuesnbsp;ontdekken , het eerft wenden ; en, daar hy te geiyknbsp;een grondig kenner en geleerde is, neemt hy niets aannbsp;dat middelmaatig , of geene byzondere agting waardignbsp;is. (*) De aanleg van het huis en den tuin is groo-tendeels door den Kardinaal zelvcn ontworpen. Zynnbsp;vermogen en leevendige yver, met den welken hy hetnbsp;bouwen en �t maaken der verzamelingen heeft voortgezet , hebben hem in ftaat gefield, in weinig jaarennbsp;alles tot volkomenheid te brengen, en der laate nako-melingfchap een bewys zyns edelen fmaaks natelaaten.nbsp;Voorheen, lag op de plaats een elendige boerdery, waarnbsp;nu alles gelyk gemaakt is , en een fchoon paleis metnbsp;eenen even zo fchoonen tuin flaat.

De portiek gelykvloers ruil op kolommen van Egip-tifchen graniet, en is verfierd met flandbeelden van Keizers, aan welker piedeflals niets dan merkwaardig�nbsp;basreli�fs gebragt zyn. De flatue van Domitianus is

(�*) Aan den overledenen Winkelman heeft de Kardinaal ocn groeten vriend , en den bellen raadsman verloren.' Zelden pleg'nbsp;hy iets te koopen zonder eerft dien Icherpzinnigen kender om raadnbsp;te vraagen. Ifit de Hiftorie der Kunft cn de Mmnmtntl ineditinbsp;ilt;�r� kan men opmaaken, hoe vecle merkwaardige ftufeken denbsp;Albatji beyar.

door ITALI� N.

de eenige in geheel Romen, en eene groote zeldzzaxn-Landfireek heid , alzo de Raad alle de gedenktekens van dien�� Romen,nbsp;vorft heeft doen vernielen. By den portiek ftaan tweenbsp;heerlyke alabafteren vaazen, welke 7. voet in de mid-dellyn hebben. Uit den portiek komt men in een groote voorzaal, die met ftatues, basreli�fs, en opfchriftennbsp;vervuld is, en uit die in de met heerlyk marmer praaiende kapelle, welke in plaats van een altaar een antieke tombe van rood graniet heeft, waarin een zekere heilig begraven ligt.

Aan beide zyden zyn colonnades van granieten zuilen. Onder de eene ftaan buften van dc vermaardfte helden der Oudheid, en onder de anderen de filoofo-fen, redenaars en digters. Op een marmeren grafftedenbsp;ziet men eenige beelden , die eenen held en zynernbsp;vrouw wapenen en gefchenken brengen ; de beeldennbsp;2-,yn wat kort, dog wel uitgevoerd. Een vierkant Etru-rifch altaar van eene fchoone gedaante heeft drie bas-reliefs. Op het eene gaat Bacchus vooruit, en Merkuur geleidt eene vrouw agter hem ; op het anderenbsp;2iet men Ceres, Neptunus, en Juno ; op het derdenbsp;eene godheid , die met een Haf in de hand vooruitnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

gaat, el' volgen twee vrouwen insgelyks met fta-ven. Oe beelden zyn van een fierlyk karakter, en zo wel als de kleederen in eenen fchoonen ftyl uitgevoerd.

In een laager plaats van deezen portiek, die op vier zuilen van graniet ruft, bemerkt men een voortreflykenbsp;fchaal van geel Oofterfch alabafter. Boven de twee deuren ftaan twee antieke basreli�fs, vaa welken het eenenbsp;Trimalcion verbeeldt, die met een troep tooneelfpee-lers in een eetkamer intreedt. Een basreli�f van drienbsp;y 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vrou-

S44

LandHreek vrouwen, de eene heeft een thyrfus, de andere een falS' em Romen, jn jg hand, en de derde geeft aan de Faam , die bynbsp;�t altaar ftaat, een fchaal over. Op den agtergrond ontdekt men eenen tempel: dit is een fchoon bewaard, ennbsp;voor de konfl: merkwaardig basreli�f. Eene vrouw, dionbsp;men voor Agrippina houdt, heeft den kleinen Nero opnbsp;den arm. Het hoofd is fchoon, en de grapery in goedennbsp;fmaak, Voor �t overige is �t beeld eeniglins zwaar getekend; zy heeft een ofFervat in de hand.

In de bovenzaal ftaan twee voortreflyke zuilen van giallo anticp, De gallery bevat eene uitgelezene verzameling van ftandbeelden, basreli�fs, zuilen, en moza�eken. Men ziet hier oirder anderen twee ftatues meernbsp;dan Iee--ensgrootte, waarvan de eene Palks, en de andere Ino, die Bacchus op den arm heeft, verbeeldt. Eennbsp;fchoone Antinous in basreli�f wordt voor een der heennbsp;lykfte ftukken deezer Villa gehouden. In de zaal is hetnbsp;meefteiftuk, waardoor deSaxifche fchilderMengs zignbsp;fterflyk gemaakt heeft. Men ziet Apollo op den Parnas-fus omringd van de Zanggodinnen. Tekening, zamen-ftelling, en koloriet zyn voortreflyk. Hier vertoont zignbsp;een nieuw meefter, die de navolging der antieken en dennbsp;edelen llyl van Raphael met een luagtig koloriet heeftnbsp;weeten te paaren. Geen Italiaanfch fchilder van deezenbsp;eeuw heeft een werk �t wplk met dit kan vergelekennbsp;worden gemaakt. Men ziet in hem den herfteller dernbsp;Roomfche fchool, die lang op �t uiterfte gelegen heeft,nbsp;en het verllrekt Duitfchland tot eer, dat dit door eenen Sax gefchied is. In deeze zaaien zyn verfeheidepnbsp;moza�eken in ouden fmaak, naamlyk uit wezeiilyke mar-merbrokken t�zaraengefteld.

DOOR ITALI� N.

lt;Jer fchoon verfierd. Op de flinkerzyde is �er een, nbsp;nbsp;nbsp;Land!ireek

Riet allerlei antieken, flatues van brons en marmer, bu-f�' Romen^ ften, basreli�fs, waaronder etlyken de eenigen van hunnbsp;foort zyn, vaazen van rood porfier'en alabafter, pronkt,

Rn met oud moza�efch werk geplaveid is. Die op dereg-terhand zyn in een modernen, dog te gelyk edefen fmaak aangelegd, en in hun foort pragtig. Veiguldfels, fpie-gels, lakwerk, in een woord, alles wat vertrekkennbsp;fchoon en pragtig maaken kan, is niet gefpaard.

Als men in den tuin komt vertoont zig boven de fontein tusfchen den dubbelden trap een kleine antieke geftrcep-te vaas van fchoone gedaante, die door drie grypvogelsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

gedragen wordt. Onder aan de terras ziet men eenen i^leinen elefant van zwart bafalt. Onder de terras zynnbsp;�^rie kamers of grotten, waarin beelden van watergodennbsp;Riet groote urnes liggen, en in plaats van fonteinen die-Ren. Tegen over het Paleis ligt een gallery, die bynanbsp;Renen hal ven cirkel uitmaakt: zy is insgelyks met deuit-�eiezenlle antieken vervuld. In het midden ligt eenenbsp;Zaal, waarin zes Egiptifche ftandbeelden van marmer ennbsp;bafalt ftaan. Het middelftc uitThebaanfch alabafter is innbsp;dubbelde leevensgrootte.

In een aanzienlyke kom van het parterre draagen vier Oude Sylvaanen, of beelden van den Atlas-, eene grootenbsp;granieten fchaal, �t welk een aartige uitwerking doet.

zyn in Etririfcben ftyl gewerkt. De parterres en bleine bofchjes zyn \vel zo groot niet als op de 'Villanbsp;^orghefe; egter fla^n �er omtrent de tweehonderd heel.

, verfcheiden groote fchaalen, tenten, de kleine ^Rnipel van Jupiter, en een andere, die op tweekoftbaa.

'�R zuilpn van alabafter uit een ftuk ruft. De colonnades San �t hoofdgebouw, de ronde gallery in gedaante van

een Xyftus der Ouden, de tempels, de menigte der bedden, dit 'alles t�zamengenomen, voert den liefhebber der oudheden als in een pragtig landhuis van eenen ouden Romein, of in het Laurentinum van Plinius, teUnbsp;minllen kan men �er eenigermaate zig een begrip uit fof'nbsp;ineeren van den aanleg van �t zelve. In een woord)nbsp;deeze Villa is de zetel van den goeden fmaak, en d8nbsp;eenige in haar foort. Alles is het werk van den Kardinaal Albani, dien waaren vriend der konft, dog byu�nbsp;den eenigen te Romen. Zonder een neef van den PaU^nbsp;te zyn, gelyk de aanleggers der llorghefifche, Pamfil''nbsp;febe, en andere tuinen, heeft hy alleen meer gedaan, 0^nbsp;cene meer uitgezogte verzameling byeengebragt, dan i�nbsp;veele voiftlyke familien te Romen eene reeks van malkander opvolgende prinsfen naauwlyks doen kunnen. (*)

Be Villa Aldobrandini, die niet ver van de Albaniftb� af ligt, kennen alle lielTiebbers, ten minften by naume,nbsp;wegens de Aldobrandynfche bruiloft. Aan demuurenvaunbsp;het buis ziet men vcrfcheiden ingemetfelde basreli�fs�nbsp;waaronder het offer van een ftier met treflyke beelden gt;nbsp;cn een paar wortieiaars van veel uitdrukking optem^f'nbsp;ken zyn. De Aldobrandynfche bruiloft (**) was vootnbsp;de ontdekking van Hereufanum een der beroemdfte uo-tieke fchildcryen. De bruid zit op het bed, en eonu

(*) Ecne pol'tifche befchryving cleezer Villa hacft de des Kardinaals Albani op eeni^c blaadcn in folio in 't jaarnbsp;te Romen uitgegeven, onder den titel: ta celebre Villa del Cardi�*^^nbsp;jilcifandro jilbanl. Gttave dell� Mbate Frofpero Xeltl.

(*sf} Zy verbeeldt eigenlyk het lelden der bruid in �tbed des 1�^' degoms. Men viudtze in Misfons Reizen, Turnbull�s Treatlfe onnbsp;cicat painilr.g , en veelc andere boeken ; ook �s *7 byzonderly^ �'nbsp;plaat gebragt.

3JOOR ITALI� N,

l*rouw fchynt met haar te fprecken. De hmi�^gom Landflreek Zit aan den voet van 't bed, en wagt dat het gefprekow* Runisnnbsp;ge�indigd zy. By de bruid leunt een andere vrouwnbsp;Op een altaar, en giet wierook in een vat. Ter reg-ter zyde fpeelt eene vrouw op de lier, en tweenbsp;anderen ftorten wierook uit op een vat; ter flinkernbsp;ftaan drie matroonen oin een wafchvat. Het fluk werdnbsp;in de baden van Titus by S. Pietro in vincoli ge-^�onden; dog het koloriet heeft veel geleden. De za-�nenftelling fchynt wat verftrooid. Het beeld van denbsp;bruid is fchoon , en wel gedrapeerd, dog niet jeugdignbsp;genoeg. De bruidegom is wel getekend , maar watnbsp;iieenagtig gekleurd. Pousfin heeft in zyn werken denbsp;hartige figuur van bet bed nagevolgd. De drie beel.

quot;ien, waarvan het eene op de lier fpeelt, zyn zo fchoon, dat Rapha�l en andere meefters de ftellingen daarvannbsp;dikwyls te pas gebragt hebben. Zo voel men van �tnbsp;boloriet oordeelen kan, moet het zagt en harmontefchnbsp;Seweeft zyn. Elk beeld heeft zyn clair - obfcur, zonder dat het geheel daar deel aan hebbe, of dat ligt ennbsp;bthaduw regulierlyk in het ftuk verdeeld waren, ennbsp;daardoor eene algemeene werking voortgebragt werde,

In �t Paleis Pamfili ziet men eene kopy van dit ftuk door Pousfin.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ri/t� Sac-

De Villa SacebeUi, digt hierby, verdient ook bezogt'^*'^^^*- ' worden. Het gebouw is van de architeftniir vannbsp;Gieter van Cottona. Op den heuvel tegen het huisnbsp;''Ver ftond voor een paar eeuwen het graf van eennbsp;j gt;(; v/elk de Kardinaal Sacchetti voor eenen by-^�nderlyk fchranderen , en met andere ongemeene ei-^�^Ofchappen begaafden ezel had doen oprigten. Hefnbsp;gebeente deezes gunftelings werd in eene kollbaare urne

34S

Landflreek ne gelegH , en tegen over het bad des Kardinaals g^' em Romen. fiQid, Deeze aartigheid kwam hem duur te ftaan, tvantnbsp;in het eerde conclave , waarin hy groote kans opnbsp;kroon had, delde zyn tegenparty dit als een blyk vasnbsp;zotheid voor, en Sacchetti mide dePauslyke waardigheid-Solfataraop Op den weg van Romen naar Tivoli pasfeert iiicnnbsp;den weg tweemaal den Teverone of Anio, door middel van deitnbsp;'Ponte Mammola en Lucano. De eerde ligt vier Italiaan-fche mylen van de dad , en heeft deezen verbader-den naam naar de digteres deezer brug, Mammea, moeder van Keizer Alexander Severus. De andere ligtnbsp;vyftien mylen van Romen , en heet zo om dat zy nJnbsp;een merkwaardige overwinning, door de Romeinen opnbsp;de Lukaners behaald, gebouwd werd. Ten opzigte dernbsp;natuurlyke hidorie heeft de Teverone de byzonderCnbsp;eigenfchap , dat zy alles verdeent of met een korftnbsp;omtrekt. Men vertoont op de Villa d�Ede te Ti''�'tnbsp;veele bladeren, die daardoor zo hard als een deen geworden zyn. Het gras, en alles wat men �er in logt,nbsp;wordt met een witte huid omtrokken, zo dat het 'ernbsp;uitzietalsfuikerbanket, of het geen deFraiifchen drageesnbsp;noemen. Men noemt daarom deeze verdeeningen ooknbsp;Confetti di Tivoli. (¹) Veertien mylen van Roponnbsp;droomt de zogenaamde Solfatara di Tivoli, acqua Self'S�nbsp;of .idqua Albulce.

Het water heeft eene witagtige zwavelkieur, en ruik�^ gelyk eene opbnisfing van auripigmentum met kalk- Ct)

Hoe Tninm vidchititr t�hi m�rttm, Jl mtaviris , Albulam amp; ful^htiratam a^a.jm �rca canales fnos tnhosque durarl. Senecanbsp;l. 3. c. 20.

DOOR ITALI� N.

ward worden, die een foort van vlainmerj l�twerpende�^'^ vlakte is. De Solfatara by Tivoli ligt eigenlyk noord-waards van den weg, dog men pasfeert het zogenaamdenbsp;Idliuwe water, �t welk een kanaal is 3. ellen breed,nbsp;dat de Kardinaal d�Efte heeft doen graaveri, om hetnbsp;moerasfige water der Solfatara een uitloop te verzorgen. (*) De reuk is zo fterk, dat hy dc geheele omliggende landftrcek vervult, en by zekere winden te Romennbsp;befpeurd wordt. Dc uitdampingen hebben alle deelennbsp;der fteenen, die tusfehen den berg en de beek liggen, zo-danig tot kalk gemaakt en. opgelofl:, dat zy week zyn,nbsp;en de grond w'aar men over rydt hol klinkt. Hier ennbsp;daar ziet men de dampen zeer dik uit de aarde opryzen, 'nbsp;en in de gaten vindt men bloem van zwavel. Het water heeft geen zonderlinge warmte; Nollet vond ze maarnbsp;van 4. graaden fterker dan die der vrye lugt, gevolglyknbsp;komen de waterblaazen niet van de koekende hette, maarnbsp;Van opklimmende dampen voort. De eigenlyke Solfata-ta is een klein meer, dat ongeveer 100.ellen in de mid-dellyn heeft, en in 't midden zeer diep moet zyn. Dcnbsp;kleine daarop dryvende eilandtjes fchyneii door de mul-keid van den grond ontftaan te zyn, hebbende zig al-lengskens van het aardryk los gemaakt. De eilandennbsp;Zullen omtrent 50. voet in den omtrek hebben, dog zynnbsp;hu grooter dan kleiner, naar dat �er zig nieuwe aarde. '

/far ad HercuUi ^clida qiut Tihurts arces Canaque fulphnrsis Albnla fnmat aquis�

('^) De Abten Nollet en Mazeas hebben verfcheiden aanmerkjji-|fin Over de Solfatara gemaakt , die van den eerlten vindt men in J. deel van de M�moires ^r�fent�s d 1'Acad�mie des faenccs.

35�

Lnndftrosk aanzet of 'er afvalt. Aan de eene zyde plegt men zig o.nnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;baadcn, alzo het water voor de fchurft, pyn in de leden*

Niet ver van hier ligt eenig oud muurwerk, �t welk ds Antiquarii voor de baden vahAgrippa uitgeeven. Mennbsp;noemt het Bagni di Rsgina, om dat zy onder anderennbsp;ook der vermaarde Zenobia zouden hebben toebehoord-Het water bevat niet alleen veel zwavel, maar ook yzer-deeltjes, waaruit vermoedelyk allengskens de groote,nbsp;niet'ver van hier liggende, groeve van travertyn-'of ti-burtynfteenen, cava di Tiburtino, waarmede men te Ro*nbsp;men bouwt, en die eenen zwavelreuk hebben, ontftaan is-In deeze ftreek hadden de Ouden verfcheiden landhuizen,nbsp;onder anderen de Regtsgeleerde Regulus, waarvan Pliniiisnbsp;en Maitialis gewaagen. (f) De zogenaamde ruinen dernbsp;Villa di Mecenate liggen ter llinkerhand van den Fontsnbsp;Lucano, en by de brug Raat een groote oude toren,nbsp;lyk aan dien van Capo di bove, die een grafftede vannbsp;de Familia Plautia geweeft is. Deeze familie had hiernbsp;ook een landgoed, waarvan Ovidus dikwyis fpreekt. Hetnbsp;benedenfte deel des torens is maat oud, en het bovenRsnbsp;door de Gothen, om �er zig in te verfterken, �eropgS'nbsp;zet. Aan de voorzyde tegens den weg ziet men ovet'nbsp;blyffels van zes zuilen. Het eene opfchrift is nog zeefnbsp;leesbaar; dog het andere, aan den kant van Tivoli, gS'nbsp;heel uitgegaan. Deeze toren fchynt van eene fraayer af^

(*) Dat dit water ook reeds dooi de Ouden met dit inzigt gebruikt �vrerd, getuigen Gallienus, Strabo, en Pli'n'ms,

(f) Men kan over deeze ftreek het Latuim van Volpi Corr^^ dini, welk laatfte werk In 1704.. in twee deelen in o�t. Isnbsp;komen, en de Defertztone del agr9 Romam, d:l F^drenbsp;aurefdiita dall Veautij 1750^ nazien^

�ooR ITALI� Ni

cKitcktuur geweeft te zyn dan Capo di bove. Van den Lugtflreck Ponte Lucano neemt men eencn omweg ter regterora Ronien^nbsp;hand, om de ruinen der Villa Adriana, die twee my*

gt;5611 der gebouwen zien kan. Zy ligt aan den voet van ^en heuvel van Tivoli, de grond behoort meerendeelsnbsp;^en Graava van Fede en den Jefuicten, die hier eennbsp;landhuis, Roccabruna genaamd, bezitten. Men vindtnbsp;hog gediiurig oudheden, welken bewyzen, v/at onbefchryf-Vke fommen de Keizer op dit landgoed verfpild moetnbsp;lgt;ebben. De Centauren Van Furietti, verfcheiden ftand-*'eelden in �t Kapitool, by den Graaf van Fede, in �tnbsp;baleis Masfimi, en op de Villa Albani zyn, federt wei-tiig jaaren, uit het puin dcezer Villa voor den dag gehaald,nbsp;niet te fpreeken van ontelbaare oudheden , alsnbsp;*^armeren friezen, tafels en zuilen. Ligorius heeft bynbsp;^yn werk over deeze Villa een byzonder plan van dezel-''e gevoegd; maar het is ten deele gebreklyk, en tennbsp;lt;lee!e heeft hy zyne inbeelding by �t maaken van hetzel-''e te veel ingevolgd. De Franfchs architektPeyre, wiensnbsp;Werken wy meer dan eens hebben aangehaald, heeft zignbsp;Veel moeite gegeven, om een naauwkeurig plan �er vannbsp;'^ptemaaken, dog alles is te veel vervallen, dan dat mennbsp;iets dat zamenhangt uit maaken kan, en de beftem-van elk gebouw opgeeven. Volgens zyne afmee-^'^�en bevaitede de breedte omtrent ipoo. en de diep-looo. ellen.

Aan de twee uiterfte einden lagen twee theaters, die *^hen halven cirkel uitmaakten, waarvan het een 102.

P. EIS-BOEK

Landflreek ellen in de middellyn had. Niet ver van dat, �t om Romen. verft van Romen ligt, ziet men eene groote plaats inbsp;die omtrent 350. ellen lang, en i6p. breed is, en vet'nbsp;inocdlyk tot een monfterplaats der foldaaten gediend heeft-Aan het eene theater ziet men nog zes trappen, de vet'nbsp;trekken voor de fpeelders, het Profcennium, het orkeftgt;nbsp;en verfcheiden andere ftukken. Ten minften is van ditnbsp;theater uit alle de ouden nog het meeft overgebleven*nbsp;Rondom de groote monfterplaats gaan bedekte boo*nbsp;gen, en in de groote nis zal waarfchynlyk 's Keizersnbsp;plaats geweeft zyn. Een groote waterkom lag in b^tnbsp;middeii. Aan twee zyden was de plaats als een terrasnbsp;gebouwd, waaronder men gewelfde kamers van bakfteS'nbsp;nen gebragt had. Men noemt ze Ie cento camereUe,nbsp;meent dat zy tot een verblyfplaats derKeizerlykelyfwag^nbsp;gediend hebben.

Iets verder van daar ftaat nog een taamlyk in wezen gebleven gebouw met kleine kamertjes, die allen vaOnbsp;boven hun ligt ontvangen, en vermoedelyk baden gS'nbsp;weeft zyn. Een rond muurwerk, 66. ellen in de mid'nbsp;dellyii, was veclljgt eene menagerie. De N'amnacbienbsp;250. ellen breed; zy kreeg haar water uit den Anio; aannbsp;haar eind lag een tempel. Eene plaats, van 190. ellen f�nbsp;�t vierkant was rondom met eene colonnade omgeeve��nbsp;en had aan den eenen kant eenen langen muur, aannbsp;wiens eene eind een ronde tempel ligt, die 27. eft*^**nbsp;in de middellyn heeft.

Een ander weinig befchadigd muurwerk heeft grootn wel ge�venredigde kamers. Aan de eene zyde ligg��nbsp;kleine vertrekken om.te woonen, en voor allerlei g�'nbsp;bruik, en aan de andere fchynen de pronkkamers g^'nbsp;weeft te zyn. Aan het gewelf der eene kamer ziet

D'o OR ITALI� N.

aUeilei kleine arabefques en ftukadoorfels, welke hzt- Land�reek ften zo plat zyn als men ze tegenwoordig aan de zolders Romen,nbsp;pleegt te maaken. In twee andere kamers ontdekt mennbsp;insgelyks nog diergelyke fchilderyen en fieraaden. Denbsp;kleuren in de eerfte kamer zyn hard, maar in de anderenbsp;zagter. Men befpeurt, dat de arabesques in het Vati*nbsp;kaan hieruit ten deele ontleend zyn.

Vooral valt een huis van Canopus, of den Egiptifchen Neptunes, gelyk men �t noemt, op eene kleine hoogtenbsp;gelegen, in �t oog. De voorzyde is geheel ingevallen,

20 dat het een tempel van een halven cirkel meet ge-weeft zyn. Men heeft hier een zeepaard, �t welk aan Neptuun geheiligd was, allerlei Egiptifche beelden, eennbsp;l�s, Ofiris, Orus, en Ibis gevonden. Agter is eennbsp;groote nis, waarin kleinderen zyn, aan de welkennbsp;gewelfde kamers paaien. Door eene opening ziet mennbsp;in eene kamer, die waarfchynlyk tot een waterbak gediend heeft. Ter zyde liggen vertrekken, die van boven hun ligt bekomen, en in groote befchilderde vak-ken afgedeeld zyn. Deeze zaal fchynt een groot�nbsp;grot geweefl: te zyn, en in de nisfen had men watervallen gebragt.

Op de plaats daar nu het huis Roccabruna Haat vond Uien eene afbeelding van de Elizeefche velden en hetnbsp;�yk van Pluto. Eenige kanaalen verbeelden de Cocytus, *nbsp;I'hlegeton , en andere helfche rivieren, en het beeld-'verk vertoonde de ftraf van Ixion en anderen. Hier ennbsp;daar ziet men ruime zaaien, van de welken de eenenbsp;^tajiza d�Adriano genoemd wordt, ftukken van grootenbsp;'�fappen, binnenplaatfen, colonnades, tempels, waterleidingen; dog alles is zo vervallen, dat men niet metnbsp;^�^kerheid zeggen kan, waartoe het gediend hebbe. Spar-

REiS-BO�K

Landlreek zege, dat Hadriaan hiereenige vermaarde plaatfcn varf om Ramen. Griekenland heeft willen navolgen, als het Lyceum, denbsp;Akademie, het Prytaneum, eenen tempel van ThelTalien.nbsp;In eene der zaaien rigtte hy eene pragtige bibliotheek op�nbsp;en verzamelde alles tvat maar in Allen en Griekenlandnbsp;fehoons in de konft kan gevonden worden, en deed hetnbsp;op dceze Villa plaatfen.

Uit den aanleg der kameren en het geheel blykt, dat de grootfte bonwmeefters �er aan' gewerkt hebben, eonbsp;dat men toen veel beter de gemakken binnenshuis wi^nbsp;in agt te neemen, dan in de laatlle tyden der Republiek-Ue kamers volgen malkander regulier, zyn naar behoo-, fcn verligt, cn in aanzien der korniffeu, en andere bomv-konllige fieraadea, van een treflyken finaak. Hetfchynt,nbsp;dat het gebouw vertrekken gelykvloers, en geen dak vannbsp;hout, maar boven de gewelfde zaaien en kamers flegtsnbsp;eenigfins afhel lende eflerikken gehad heeft. Eenige mnu-len zyn vermoedelyk met voordagt omgehaald, wyl denbsp;anderen nog zo lievig liaan� De ticchels zyn ruitsgewy-ze gezet, opus reticulatum, cn van binnen Is de dikkU

mnur met kalk en andere fteenen, om de ticchels tebe^ fpaaren, gevuld, gelyk Winkelman in zyn aaninerkin'nbsp;gen over de bouwkunfl: der Ouden aangemerkt heeft. Vannbsp;binnen zyn de muuren met Huk o vertrokken. Het fchynt.nbsp;dat men by zulk een uitgellrekt gebouw niet zeer op d.snbsp;regelmaatigheid der voorzyde gezien hebbe, want eeniS�nbsp;deelen liaan verder vooruit, anderen wyken terug; veel'nbsp;ligt deed men �t om de eenvormigheid te vermyden, ennbsp;daardoor in de verte een fchilderagtig gezigt te maaken-Dit heerlyke gebouw had naauwlyks tagtig jaarengeflaan�nbsp;toen Caracalla begon �er veele kolibaare Hukken uitnbsp;neemen; die na hem kwamen volgden zyn voorbeeld�

BOOR ITALI� N. 5f5

en het gebouw verviel, tot dat het geheel door de Go. i^,^nd(lrs�%'' then verwoeft werd,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;om liomsn.

Tivoli, het van de Ouden zo geroemde Tibur, inaaht TivoUgt; tegenwoordig, zo wel als zyne inwoonders, een elen-dige figuur, fchoon de Ssnatus Populusque Tihurtinus in.nbsp;de opfchriften, die men hier en daar vindt, zig veel vannbsp;hunne ftad fchynen intebeelden. Men fchat het getalnbsp;der inwoonders op 18000. zielen. De ftad ligt opnbsp;een aangenaame hoogte, van de welke men de bekoor-lykfte gezigten van moderne gebouwen, ruinen, hoornen, gewasfen, en wat het oog ftreelen kan, heeft.

De omliggende landftreek is, gelyk eertyds, (¹) met landhuizen vervuld, fchoon de tegenwoordige Romeinen het verblyf van Fraftcati fthynen den voorrang tanbsp;geeven, t�zy dan om dat het digter by Romen, Albano¹

tgt;e Ouden Waren zeer voor Tibur ingenomeu i Hotatiul lyenfcht 'er lyn leeven te befluiten:

Martialls houdt �er de lugt voor zo gezond, dat hy zlg verwonJerc, hoe Cuilatius daar heeft kunnen fterven.

Cftm T�burnuS damnat CmlatlttS auras t inter laadatas ad Styga mtjfm aq�aS,nbsp;i�ftlle fata ba fosfit extludere, ram nugt;rsnbsp;yia�tit is medio Tibare Sardinia efi.

356

Tivoli. en Cartel Gandolfo ligt, waarheen zig de Paus dikwy-^ begeeft, of oin dat men het van wegen de fcherpe noor^nbsp;den winden , die borftziektens veroorzaaken, niet zonbsp;gezond agt. De ftad is flegt gebouwd, en gelykt welnbsp;een elendig vlek. De ftraaten zyn naauw, krom ennbsp;kwalyk geplaveid. De merkwaardigheid der landftreek isnbsp;de eenige oorzaak waarom �ivoli bezogt wordt.

Strabo, Horatius, en anderen, geeven Tivoli op voor eene Griekfche volkplanting, en ftellen den oorfprongnbsp;der rtad op vyftienhonderd jaaren voor Chriftus geboorte.nbsp;Volgens de Aene�s kwamen de inwoonders Turnus tenbsp;hulp, en Virgilius noemt Tibur reeds toen Superhwti,nbsp;fchoon dat anders eene po�tifche uitdrukking is, welkenbsp;de digter van zyne tyden ontleend heeft. De inwoon-ders hebben dit devies boven het wapen hunner ftad behouden , dog het paft zeer kwalyk op den tegenwoordi-gen toeftand. De Tiburtynfche Sibylle maakte het oordnbsp;beroemd. De Ouden hielden de lugt voor zeer gezond,nbsp;en zo zuiver dat het ivoor hier nooit geel werd. (*)nbsp;Auguftus begaf zig dikwyls naar Tivoli, en fpande denbsp;jigtbank in den tempel van Hercules, waar een aanzien-lyke bibliotheek was. Propertius, Quin�tilianus, ennbsp;andere digters en geleerden hadden hier hun landgoederen ; (t) dog geen roemt Tivoli zo als Horatius. Nietsnbsp;was hem liever dan de oever van den Anio;

gnojjwe fuo HercuUis taciturno fiumine muris Pomifera arva ertant Aniculaque Catilli.

DOOR ITALI� N. 357

Na dat Attila Romen geplonderd had, behandelde hy Tivoli op de zelve wys, en een groot gedeelte d�r in-woonders moell, volgens Procopius , over den klingnbsp;fpringen. Keizer Frederik de Rosfe herftelde de flad ee-iiigfins, en deed de muuren herbouwen.

De ftad heeft tegentvoordig eenen bisfchop, en ver-fcheiden kerken en kloofters. De kathedraalkerk flaat op de plaats van den geinelden tempel van Hercules.nbsp;Op de markt ziet men een paar Egiptilche flatues vannbsp;lood graniet, 5. ellen hoog, die fchoone koppen hebben,nbsp;cn voor �t geheel wel zyn uitgevoerd. Die by de deurnbsp;is de befte , aan de andere zyn het hoofd en de bee-nen niet wel vernieuwd. Men vondze op de Fillanbsp;Adriana.

Het merkwaardigfte overblyffel uit de oudheid te Tivoli is de tempel der Sibylle, die van de befte tyden der bouwkunft fchynt te zyn. Men fchryft hem der Sibylle toe, zonder het te kunnen bewyzen. Anderennbsp;raeenen dat hy Veda gewyd is geweeft, alzo de tempelsnbsp;dier Godin, volgens Flutarchus, rond waren, om de

Nullum Vare facra lUe prhts feverh arhorem Circa mite folum TiburU. ^ macnia Catilli,

Suetonius zege, dat Propertius hier een landgoed had, waarop hy 2.ig den meeilen tyd onthield : Vlxit ut plurmum in feccjfu rurisnbsp;Sabini aut Tibfirtinif dC'^ius^ne cjm ofienditur circa Tibmti/J Incmn�

z 3

258 REIS-BOEK

l�voii^ gedaante der wereld aftebeelden, Hy Haat op den top van eenen heuvel of rots; op de eene zyde liggen denbsp;huizen der ftad, en voor denzelven een pragtige waterval. Daar ftaan nog agttien gekannclcerde korinthifchenbsp;zuilen, �t welk omtrent de helft is van de geenen die �ernbsp;voorheen geftaan hebben. De zuilen zyn zo hoog als denbsp;middellyn van �t fthip des tempels, en flaan op eennbsp;voet, die onder jret gebouw heengaat. In de fries dernbsp;kornis ziet men bloemkransfen en osfenkoppen. Doornbsp;eene groote deur, die ter wederzyde een venfter heeft,nbsp;treedt men in den tempel. Alle zync deden hebben ee-jie fchoone evenredigheid, en de verfierfelen zyn bewy-zen van een goeden finaak. Het gewelf van binnen isnbsp;met ftukadoorwerk, in vakken verdeeld, verfierd. Overnbsp;�� geheel heeft het gebouw een manlyk en te gelyk fier-lyk aanzien. De bladeren der kapiteelen hebben de gedaante van artisjokbladeren. (*) De tempel is van tra-'nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� vertynfteenen, die door de langte des tyds een aartigs

kleur gekregen hebben. Alle architekten en liefhebbers van oudheden bezoeken dit merkwaardige en fchoone over-blyffel, fchoon�er geen zorg voor deszelfs onderhoud ge-draagen wordt, en alles vervalt. Het dient den bewoondernbsp;des tuin waarin het ftaat tot een boutfehuur, en in�t middennbsp;ftaat een groote amandelboom tewasfep. Zydw'aards vannbsp;deezenkleinen temipe! ziecmcnoverblyffels van zuilen metnbsp;haaren voet, die vennoedlyk voorheen tot eenen vierkan-^nbsp;ten tempel behoord hebben.

door ITALIEN.

den berg Trevi nan de grenzen van Abruzzo ontfpringt, TivolU en het land der Sabynen, van het etgenlyke Latiiiin, ofnbsp;de Campagna di Roma fcheidt. Boven Tivoii wordt zynnbsp;loop door twee heuvels verfneld, en daarop ftort hy zignbsp;by deezen tempel over eenen rots, 30. ellen hoog, in hetnbsp;daaronder liggend dal, met zulk een gedruifch neder,nbsp;dat men het zeer verre hoort. De fyne, door het afvallen van �t water voortgebragte ftofregen, maakt, als �ernbsp;de zon op Ichynt, eenen aartigen regenboog. Sixtus V,nbsp;deed, met groote kollen, eenen muur trekken, ten dee-Ie om den loop der rivier zekere paaien te geeven, tennbsp;deele om den val nog grootfcher te maaken. Ter regter-hand zyn vier kleinere watervallen, die zig, ondereennbsp;zwaar geruifch, met den draaillroom, door den hoofchnbsp;val geformeerd, vereenigen, onder de rotfen voortrui-fchen, en op eenigen affland op nieuws kleine waterval-Jen , of de zogenaamde Cfifcatelle, inaaken, waardoor papier- zaagmolens en werktuigen voor andere fabriekennbsp;omgedreven worden.

Men kan zig geen fchilderagtiger gezigt verbeelden; de val zelf, met de wilde boven malkander opgefta-pelde bemofte rotfen, de daar boven liggende eerbiednbsp;verwekkende tempel, de flad, de fchoonc landsdouwe,nbsp;het geboomte, de rivier, de aan dezelve om te drinken gedrevene kudden, in een woord, alles wat ee�nbsp;landfchap in verfcheidenheid van voorwerpen ryk maakt,nbsp;vindt men hier by malkander. (*) Om deezen waterval

Men behoeft zig dus niet te verwonderen, dat de fchilders deezen tempel en de landsdouw dikwyls nateke.nen. Pousfin, Vernet, en anderen hebben zig �er dikwyls in hunne Hukken van bediend, en verfcheldcn meekers, die lanJfchappen in plaat hebben

3(?o R E I S - B O E K

Tmli. regt ts zien , behoeft men maar de ftad uit te gaan, den heuvel om , en eenen bekwaamen ftand daartegennbsp;over te kiezen, waar men zig met het heerlyke gezigtnbsp;verzadigen, en met liet geruimh verluftigen kan.

Quintiliolo. Voor dat men aan de:) waterval komt, vertoont zig in de vlakte het zogenaamdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een naam,

welke het eertyds hier gelegen huis van Quintilius Varus, van wicn Augiiilus zyne in Duitfchland verllagene legioenen terug vorderde, fchynt aan te duiden. Het isnbsp;een overblyffel van een Trizonium, of een rond gebouw , dat mot elke zyner drie verdiepingen in denbsp;midd�ellyn afneemt. Op de zelve vlakte liggen ooknbsp;eenige ruinen van het landhuis van Ma�cenas. Hetnbsp;ftrekte zig uit tot aan de ftadspoort, en de hoofd-ftraat liep onder de boogen van het zelve door. Denbsp;meefte overblyffels moet men hier op eenen wyngaardnbsp;zoeken. Men ziet nog iets van een vierkant gebouwnbsp;met dorifche zuilen, eene gallery, en verfcheiden kamers , welken boven een onderaard fche zaal , Salanbsp;terrena, aangelegd zyn. Gemcenlyk noemt men ze denbsp;ftallen van Msecenas ; dog zy fchikken zig niet totnbsp;cene flailing, maar wel tot baden. Sommigen denken,nbsp;dat alle deeze overblyffels niets anders dan eene groo-te v/aterkom geweeft zyn , waaruit het water naar denbsp;landhuizen geleid werd. In laater tyden heeft mennbsp;door de ruinen een fnel loopend kanaal getrokken,nbsp;�t welk door eene arcade van dezelven den heuvel aflt;nbsp;ftort, en eenen aaitigen waterval maakt.

uitgegeven, als Dietrich en anderen, die wy voorljygaan , heobca ^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aan hunne plaaten hierdoor zeer fchilderagtige liggingen weeten t�

BOOR ITALI� N.

Van hier gaat men den heuvel af, en klimt den tegen over liggenden weder op. Eerfl: ziet men drie kleine watervallen , waarvan de eene de reeds aangewezene is, de twee andere vindt men beneden de arcade. Zy vallen, byna loodregt, meer dan loo. voeten diep , en gelyken naar zilveren beeken, die tus-fchen de groene oevers voortfchieten, en nevens denbsp;ruinen een fchoon gezigt opleveren. Ten einde vannbsp;het dal ziet men eindelyk de groote Cascatella , dienbsp;tusfchen het geboomte doordringt, en in eene taamly-ke breedte, omtremt 50. voet diep, nederftort. Drienbsp;kleinderen voegen zig by haar, en maaken eenen nieuwen val , die nog eens zo hoog is, en, alzo hy opnbsp;de rotfen zig breekt, een heerlyke vertooning maakt.nbsp;De groote Cascatella maakt fraayer gezigt dan de groote waterval, alzo hier het toneel door de menigvuldige kleindere vallen nog meer verfcheiden wordt gemaakt, en een fchilderagtiger landfchap oplevert. Opnbsp;eene plaats ontdekt men zelfs by helder weder de zeenbsp;Op eenigen afftand.

Van hier kan men langs een final en fteil voetpad terug keeren, �t wolk tegen over de groote Cascatellanbsp;ligt. Deeze berg is, zo wel als de omliggende land-ftreek, met olyfboomen beplant, welken een van denbsp;befte foorten van olie in den Kerklyken Staat v��rtbrengen , en grootendeels den Jefuieten toebehooren.nbsp;boven op den berg loopt een weg lynregt op de poortnbsp;aan, die tegen over die is, welke men is uitgekomen.nbsp;Dp doezen zeer hoog liggenden berg heeft men hetnbsp;heerlykfte gezigt over de daalen tot aan Romen, dat

3d2

heft. Voor zig ziet men Tivoli in de gedaante va� een amphitheater , �t welk eene aartige verwisfe�ngnbsp;maakt van moderne gebouwen en ruinen, inzonderheidnbsp;verheft zig boven alle anderen de tempel der Sibylle,nbsp;die alleen op den top eens bergs ftaat.

De voormaals zo beroemde Villa EJlenfe , een heer-lyk landgoed, is van den Kardinaal Hippolytus d'Efte, eenen zoon des Hertogs Alphonfus en van Lucrecianbsp;Borgia, in het jaar 1542, met koninglyke kollen, aan�nbsp;gelegd, hebbende hy en zyne navolgers daar omtrentnbsp;drie millioenen fcudi aan verfpild. Haare hooge ennbsp;treflyke ligging , ds menigte van terrasfen, fonteinen,nbsp;parterres, doolhoven, bofchjes, orangerien en lla-tuen maaken dit oord tot een betoverend verblyf; dognbsp;men ontdekt �er aan, dat �er de eigenaar niet op is, alzo alles vervalt.

Het gebouw heeft in aanzien der architektuur niets byzonders. Verfcheiden kamers zyn van de twee Zuc-cheri met arabesques en fchildeiyeu verlierd, dog verdienen niet veel agting: zy hebben Raphael willen navolgen, dog zyn daar niet gelukkig in geweell. Hetnbsp;huis ftaat op terrasfen, die met haagen omgeeven zyn,nbsp;Naar den kant van Tivoli is een aartige waterval, eftnbsp;boven den zelven eene grot, gemaaljt volgens hdnbsp;plan van Willem della Porta. Het waterorgel, datnbsp;men hier eertyds had, is , gelyk veele andere waterwerken, vervallen. Egter ontbreekt het den terrasfeiinbsp;ftiet aan dat foort van lieraaden, waaronder de Gfra�'nbsp;Ma, tegen over het huis, die in �t fpringen een iletknbsp;geraas, omtrent ais het klappen van vuurpylen, maakt,nbsp;eene goede w^erking doet. De inerkwaardigfle fontei'nbsp;nen zyn die van den Eenhoorn, van Thetis, Pandora;

DOOR I TALI�N.

ta, Flora, Diana, Pallas, Venus, enz. Eene laan, Tmli. eenige honderd fchreeden lang, is op beide zyden metnbsp;meer dan drie honderd adelaars, bloempotten, en an-dere fteenen figuuren bezet, die allen dunne water-ftraalen uitgeeven , en eene aartige vertooning maarnbsp;ken.

Aan het eene einde deezer laan ziet men een waterval, (?) in de gedaante van een halven cirkel. Hoven denzelven zit tusfchcn de rotfen een groot vrouwenbeeld , tvaarom de waterval den naam voert van denbsp;grot der Sibylle, en daarboven zyn doorgebrokenc tobnbsp;fen met het beeld van den Pegafus; al hetwelk, nevens het zwaare geboomte rondom, eene goede werking doet. Aan het andere einde is de fonteirr dernbsp;ftad Romen. Men ziet daar als ware het een modelnbsp;Van �t oude Romen, naamlyk verfcheiden baden, ren-baanen , tempels, amphitheaters, in �t klein verbeeldtnbsp;dog alzo alles maar van bakfteen is, is het zeer vervallen. Aan eene menigte van verborgene fonteintjes, 'tnbsp;V'eik de lieflrebbery was der voorige eeuw, ontbreektnbsp;bet niet. Voor het gehe?l overtreft deeze Villa alle anderen omftrecks Romen in waterwerken, alzo het hier,

^0 digt by den Teverone, niet aan water mangelt, en de aanleg derhalven maar de helft gekoll: heeft. De tuin ^

*^eft over �t geheel befchouwd iets groots, �t welk egter van de gelukkige ligging, dan van de fchoonheid

1^) De befte fonteinen en waterwerken dce2.er Villa, met haare , heeft VentLirlni op z^. bladen in plaat gebrage: Foutanenbsp;G�ardlnonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in 'Tivoll co* loro pTof^ctti ^ c colla cascaia del

^�mne Anitne. De fonteinen te Tivoll en Fralcati heeft Domenico ^�triera op i . bladen uitgegeven; Fontani di'jsrfe di Roma, di Ti-. e di Frafcati,

3^4

Tivoli, van het ontwerp voortkomt. Onder de ftatuen zyn goCquot; de Hukken, dog de beften heeft Benediftus XIV. voornbsp;�t Capitoiium gekoft. Zy behoort den Hertog van yi�'nbsp;dena, die 'er niets aan te kofte legt. Zyn gezant tenbsp;men onthoudt �er zig fomtyds in de Villeggiatura; dognbsp;egter vervalt zy van jaar tot jaar, zo dat de fchoon�nbsp;po�tifche befchryving, die �er Hubert Foglietla van g^'nbsp;maakt heeft, in de meefte ftiikken zeer boven het we*nbsp;zenlyke gaat. Boven de Villa liggen nog drie hoogerenbsp;bergen, welken den Jefuieten toekomen, en eene nognbsp;veel fchoondere ligging hebben.

Lmdftreek Boven op den berg, ter regter zydcvan denTeveron^� In eene ftreek Arci geheten, ontdekt men fpooreir vs'^nbsp;de waterleidingen van �t Jqua Claudia en Marcia. D�nbsp;eerfte was 46. mylen lang, en de boogen haddennbsp;en daar in de diepte eene hoogte van 100. voet. In ditnbsp;oord bezat Nero ook een landhuis, waar de Teveronenbsp;eerft een meer gelyk by Subiaco, en naderhand fchoononbsp;watervallen maakte. Het befloeg een groot deel dernbsp;ruimte ter wederzyde der rivier de Mandra, tot aan denbsp;brug van S. Francifcus, en beftond uit de drie deelof^gt;nbsp;welken, volgens Columella, tot een landhuis behooren*nbsp;naamlyk de Ut bana, Rujlica, en FruUifera. Daar 1^'nbsp;gen veele gebouwen in ; uit de puinhoopen van c��nbsp;derzelven is het kloofter van den h. Clemens gebourvd-By de kerk der h. Scolaftica, waarin een paar trefy^''^nbsp;hier opgegravenc zuilen ftaan, liggen insgelyks nog otid�nbsp;overblyffels daarvan. Van het landhuis van NeA*nbsp;ziet men veel oud muurwerk op den berg ArzinazZ�''nbsp;De zogenaamde Monte Spaccato . heeft zyne groot�nbsp;fcheur vennoedlyk door eene zeernatuurlykeaardbecvi��

DOOR ITALI� N.

tyde van Chiiftus kruisfiging gefchied is. Aan den Tivdi, voet van den Monte Gennaro, die niet vet van dennbsp;gefpletenen berg ligt, waft een klein boompje, waaruit, als men �er in fnydt, de welriekende harft, Sto-e*

Het hout geeft eenen aangenaamen reuk. Men brandt des winters �er van in de kamers op een konfoor, alsnbsp;�er geene fchoorfteenen zyn. Dit maakt ze warm, ennbsp;Vervult ze met een aangenaamen reuk. Op de zelvenbsp;ivys verzamelt men ook manna omftreeks Romen,

Vooral digt by Frafcati, waar in de meefte esfchenboo-nien infnydingen zyn gemaakt, om den afloop der manna te bevorderen. Egter komt deeze manna in deugd niet by de Kalabrifche.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

De bergen van Tivoli zyn van die van Frafcati on-derfcheiden, en ook van verfchillende aarde. De eer-ften hebben veele blyken van de overftrooming der Zee, verfteeningen, en zwaare fteenen, die uit kleinenbsp;keizels beftaan, als door een harden kalk t�zamen verbonden. Inzonderheid bemerkt men dit op den wegnbsp;Van Tivoli naar Subiaco. De naam Subiaco komt vannbsp;^ublacus , een klein meer , �t welk de Romeinen uitnbsp;^en Teverone afgeleid , en met koftbaare werken ingefloten hadden, waarvan men de overblyffels nog tus-fehen twee fteile bergen ziet.

Als men van Tivoli den Teverone opvaart, ligt eeni-�e mylen van daar een kleine plaats Licensa genaamd,

^elke het Digentia der Ouden is. Horatius gedenkt baar dikwyls, en veelen meenen dat hier de Villa vannbsp;^en aangenaamen Digter gelegen hebbe, (*) en dat als

3(56 R E I S � B O E K

hy van Tibur in zyne vaarzen fpreekt, daaronder dc Vil* la van M$cenas moet verftaan worden.

Palejirim. Palejlrina j eertyds Prcsnelle, ligt half weg tusfchen Tivoli en Frafcati. Het is eene zeer oude plaats, dienbsp;door natuur en konfl fterk was, (*) en waar Marius, nanbsp;) door Sylla geflagen tezyOj belegerd werd. Syila natnnbsp;de plaats in, na dat zyn vyand zig alvoorens had om �tnbsp;leeven gebragt, en deed alle de inwoonders nederfabe-*nbsp;len. De ftad werd onder Bonifacius VIII. en onder Eu-genius IV., in de onruften dier tyden, tot op den grondnbsp;verwOeft, dog heeft zig naderhand weder opgebeurd.

De Tempel der Fortuin te Praanefle was eertyds zeef vermaard. Men ziet van dit gebouw, �t welk Sylla zeefnbsp;pragtig optrok, nog eenige fpooren. Het beeld defnbsp;Godin was zo konftig verguld, dat men, volgens Pli'nbsp;nius, het fchoonfte verguldfel den naam van Praeneflynfchnbsp;gaf. Sylla deed den vloer met moza�fch werk verfieren,nbsp;waarvan hog een aanzienlyk ftuk in �t Paleis Barberini tsnbsp;Romen, �t welk als het Prasneftynfehe moza�ek genoegnbsp;bekend is, vertoond wordt. Het is is. voet lang e�

fertazAonc fopra la Villa di Orazio in Roma l/�i. het landhuis j bewyft het met veel waarfchynlykheids, na dat hy denbsp;van anderen grondig wederlegd heeft.

(*) Hnratius noemt het frigidnm Franefie om de en Virgilius altum Pranefie^ De laatfte geeft Cxculas, eennbsp;van Vulkaan, voor den ftigter van het zelve op. Men zienbsp;fra,.ejie a?itiqna* Rom. l^SS*

DOOR I T A L I E N.

14. breed. Men heeft �er verfcheidsne befchryvingen en TivoU, plaaten van. (*) De fteencn, waar het uit beflaat, zynnbsp;3. of 4. lyncn in �t vierkant groot, en verbeelden dierennbsp;en planten, nevens eene tent met foldaaten, een fchip,nbsp;priefters, tempels, torens, obelisken, enz. Men weetnbsp;niet wat men uit die verwarde voorftelling maaken zal.

Elke geleerde heeft �er genoegzaam eene byzondere uitlegging van gegeven. De waarfchynlykfte en fcherpzin-nigfte fchynt die van den Abt Barthelemy te zyn, die gelooft, dat men �er de aankomft van Keizer Hadriaannbsp;in Egipten verbeeld ziet. De Baande vrouw, die dennbsp;Keizer het diadema toereikt. Belt de Bad Elephantinanbsp;voor, en het geval gebeurt op het eiland van dien naamnbsp;in den Nyl, waar een fempel van Cnuphis Bond. Barthelemy verklaart alle de foorten van dieren en planten ,nbsp;die men �er opziet, zeer vernuftig, en overeenkomflignbsp;inet de plaats daar de zaak is voorgevallen.

Tusfehen PaleBrina en Frafcati ligt CoJonnat waar het Colonm, Acqua Vergine van de Fontana di Trevi begint. Nietnbsp;Ver van daar moet de oude Bad Collatia gelegen hebben,nbsp;fchoon men de juifte plaats niet bepaalenkan. Vermoed,nbsp;lyk lag zy op eenen berg, en niet, gclyk veelen willen,nbsp;in de vlakte by OJleria dell' Ofa. (j)nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

(�*) Kircher heeft het in zyn Latum 'jctiis, en Ciampini in zyne Monumenten, en de Abt Barthelemy in bet 30. deel der Memmesnbsp;de l�Acad�mie des Infcriftiiyis, het beft befchreeven. De Kartlina?,!

ERAS-

REIS-BOEK

Frafcati ligt twaalf Italiaanfche mylen van Romen, in de zo genaamde Campagna di Rma, aan eenen berg, nietnbsp;ver van de oude ftad Alba. De weg derwaards is, ge-lyk het gantfche oord, zonder dorpen enmenfchen; ennbsp;indien in den zaaityd geene boeren van Viterbo en denbsp;bergagtige ilreeken des Kerklyken Staats kwamen, zounbsp;het land niet kunnen bezaaid worden. Hier lag het oude Tusculum , �t welk Cicero darispmim Municipiumnbsp;noemt, en waar de Romeinen verfcheiden landgoederennbsp;hadden. Tusculum ivas de geboorteplaats van Cato dennbsp;Cenfor, beroemd wegens zyne gellrengheid. Ciceronbsp;maakt van dit oord zeer dikwyls gewag, alzo hy �er zelfnbsp;een landhuis had, waar hy, onder anderen, zynenbsp;ftiones Tusculancs fchreef. (f) In de middeleeuwennbsp;leefden de inwoonders in een geduu'rigen oorlog met dienbsp;van Romen, en floegen die eens, ten tyde van Keizernbsp;Frederik den RolTen, zodanig, dat men den flag met denbsp;nederlaag van Cannre vergeleek. Dog onder Coelefti-nus III. werd deeze vlek uitgewifcht, en Tusculum totnbsp;op den grond verwoeft. De arme inwoonders maaktennbsp;zig hutten van takken , waarvan de nieuw aangelegdenbsp;ftad den naam van Frafcati kreeg. Nog ten tyde vannbsp;Leandro Alberti, in �t jaar 1550. w'as het een flegt en

Sa main du Confalat faisfoit fiotter les rlneSy quot;Et courant d Tufcule y tl al�oit cnlitvernbsp;Les fruits ie PEcole d*Ath�nes,

idXr^^ati.	^. l^illa. ^07^%e/Lz .	� 7- nbsp;nbsp;nbsp;�	jo nbsp;nbsp;nbsp;-dldohr'andini. 1
Z.JCenL 7i:z/Zyi^ X^etf 7'.	ff----Xusculana .	S.Xa. 'Rz^na..	ii. ,lj^ua. J^va.. nbsp;nbsp;nbsp;\
S .--de S.S^^yza'J�entiira.	6. Carnoldoli.	ff-Xa-Tlti^ztella.	tz nbsp;nbsp;nbsp;,

DE STADT �RAiSCATI/'MET, DE OMEEGGESTDE EEAETSEIf.

DOOR ITALI�

icfoell: oord. Sedert een paar eeuwen hebben verfcheiden Frafcatu Romeinfche famiti;n hief eenige landgoederen aangelegd,nbsp;en daardoor herwaards meer inwoonders getrokken.

De flad heeft eene aangenaame ligging, en vertoont zig, vooral als men haar van beneden naar boven be-fchouwt, wegens de verfcheidenheid der gezigten van denbsp;aan den heuvel liggende huizen en tuinen, waarmede dienbsp;als bezaaid is, zeer aartig. De ftad beeft oude muurennbsp;en bolwerken. Niet ver van de poort ligt de kathedraalsnbsp;ierk op eene groote plaats, die met eene flegte fonteinnbsp;voorzien is. Frafcati is het vaderland van den nog lee-venden vermaarden digter Metaftafio. De bekende Abt De Digtetnbsp;Gravina nam hem tot zig, en vond dat hy zo veel talen-ten had, dat hy hem eene bekwaame opvoeding geeven,nbsp;en in alle noodige weetenfchappen onderwyzen deed.

Hy heeft daar door de eer gehad, in Metaftafio aan Ita-, lien den grootften lierdigter te verfchaffen.

De FillaPamfili, of il Be^vedere, heette etny�s Jldo- Villa brandini, naar haaren ftigter den Kardinaal Aldobrandi-ni, een neef van Clemens VIII. Zy beeft een fchooanbsp;aankomen, aan 't einde van �t welk eene fontein ftaat,nbsp;van de welke een dubbelde trap naar eene tweede fonteinnbsp;loopt op het eerfte terras, en van daar komt men op het ''nbsp;terras waarop het huis ftaat.

Het gebomv is het laatfte dat Jakob della Porta getouwd heeft, dog heeft voor de architektuur niets by- ' bonders. De middelfte zaal en de Jieide zykamers zynnbsp;ttiet treflyke marmer? en fchoone fehilderyen verfierd. In �

*^6 llaapkamer ter regter hand van de groote zaal vertoont Zig een zoldering, waaraan Jofef van Arpino David metnbsp;�Abigail heeft verbeeld. De ftelling van David is nietnbsp;goed, en Abigail ontbreekt een edel karakter, dog denbsp;IV. Deel.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A anbsp;nbsp;nbsp;nbsp;beei*

REIS-BO�K

�rafcatL beelden agter David verdienen geprezen te worden. Het fiiikheeftveelvanRapha�ls manier, dog is droog gefchil-derd. Aan de zoldering der kleine gallery ziet men drienbsp;ftukken van den zelven meefter, naamlyk God den Va-der, die Adam verbiedt van den boom des lecvens tenbsp;eeten. Eva, Adam verleidende , en de uitdryving uitnbsp;het paradys. Dit laatfte fchynt het befte te zyn. Davidnbsp;Goliath vellende, in eene flaapkamer, is een zeer mid-delmaatig ftuk van den zelven meefter. In een andernbsp;vertrek ziet men Judith met den kop van Holofernes;nbsp;het beeld van haar is fchoon gefchllderd , en het beft�nbsp;van allen Van dien meefter in �t geheele Paleis.

Het plan van den tuin, dat insgelyks van gemeldeiJ boinvmeefter is, do�t zig wel op. Men vindt �er zonbsp;veele donker groene boomen en haagen niet als in de andere Italiaanfche tuinen, en dit maakt dat hy �er frifchnbsp;en leevendig uitziet. Inzonderheid geeven de platanus-laanen eene treflyke fchaduw. De fonteinen en watervallen zyn met fmaak te pas gebragt. Het water daartoenbsp;wordt een paar mylen ver van Monte ^Igido herwaardsnbsp;geleid, en vertoont zigphier onder verfcheidene gedaan-tens. In de benedenvertrekken ziet men,hier en daarnbsp;buizen, door de welken het onder door loopende watelnbsp;een frifche lugt inbrengt. In eene kamer dringt de windnbsp;met zulk eene hevigheid door de buis, dat hy geftadiSnbsp;een ligten kogel omtrent een voet hoog in de lugt dry''nbsp;vende houdt.

Van de terraflen heeft men een heerlyk uitzigt overd* laage vlaaktens tot aan de Middellandfche Zee, waaropnbsp;men by helder weder de fchepen ziet zeilen. Ondernbsp;van deeze terraflen ligt een aartige grotte, met vo^'�

druipfteenen verlierd, die met mos bewasfen zyn,

R ITALI�

met het daarin fpringende water eene goede uitwerking doet. Agter bet huis ligt aan den berg een waterval,nbsp;Voorzien met korinthifche zuilen. In de niffen ftaat eennbsp;centaurus, die met zynen hoorn een verfehriklyk geluidnbsp;Van zig geeft. Pan fpeelt op zyn zevenpypige fluit, welker muziek docjr een waterorgel wordt voortgebragt. Vannbsp;den daarboven liggenden met boonien bewaflencn bergnbsp;valt het water ^ jicqua Jlgida genaamd, in de gedaantenbsp;eener beek, met een geruifch dat men reeds van verrenbsp;hoort, af, in de grot van het reeds gemelde gebouw,nbsp;en loopt onder den Hercules en Atlas met den hemelkloot dooti De waterval maakt, met den berg en denbsp;daarop ftaande boomen, een zeer fchilderagtig gezigt,nbsp;als men in de hoofdzaal van het huis is. De plaats �nnbsp;de trap, tusfcben het huis en den waterval, is met verborgen fonteintjes voorzien. In eene zaal niet ver van 'nbsp;deezen waterval ziet men eenen Zangberg, met flegtenbsp;beelden, op een rots die water uitwerpt. (*) Op danbsp;muuren heeft Domenichino verfcheiden daaden van Apollo in fchoone landfehappen gefehildcrd. Het fluk vannbsp;Marfyas moet fcboon gekleurd, en vol uitdrukking ge*nbsp;weeft zyn. In de negen anderen is het landfchap al*nbsp;tyd het beft. (f)

(?j Men heeft 'er het volgende kwalyk gefneden werk, Jlldobraniina a Frafcati, colle ftttme diftnte a frefco ntlla Stanzanbsp;mmte Farnafo, �ntagl�ata da Vontentco ^Batrtere� 14* bladen innbsp;fol.

( ) Van binnen leeft men boven de deur dit aartige dlftichon 5 H�c ego migtavi Mttfis comitatns jifollo.

REIS-BOE E

Frafcati. De Filh Ludovijl ligt naby de ftad, en heeft haaf Villa Lu- fchoonhcid voornaamlyk aan Paus Gregorius XV. te dan-dovifi. jjen. Thans behoort zy den huize van Conti. De tuinnbsp;is zeer groot, en heeft de befte waterwerken van allen.nbsp;De Girandola doet eene fehoone uitwerking, gelyk ooknbsp;de pragtige waterval. Men treft hier ecnige oude ruinennbsp;aan, die men voor de tuinen van LucullUs houdt.

�osrna. de ryke familie van Borghefe te Frafcati bezit. De Kardinaal Scipio Borghefe, welke die pragtige Villa by Romen aanleide, bouwde dit huis voor zyne zufter Horten-lia, en fpaarde niets om het verblyf alhier aangenaam te maaken. Paulus V., zynoom, bezogthetdikwyls. Hetge-bouw heeft van binnen ef van buiten niets byzonders. Denbsp;tuin is ruim en aangenaam, dog volgens geen byzonderplannbsp;' aangelegd. Het zonderlingfte is dat men uit de laanen lynregtnbsp;op die der tweede verre van daar gelegene Borghefifche Villa komen kan, welke Mondragone heet, en noghoogerdannbsp;Frafcati ligt. In de maand van May en in September, alsnbsp;het de tyd der VilleggUtura is, onthoudt zig dc familienbsp;van Borghefe op deeze landhuizen, eh zy zynde verzamelplaats van alle de voornaamfte lieden uit Romen-De Kardinaal Marco Sitico , uit den huize van Al-

temps, leide de Villa Mondragone aan; na zynen dood trok de Kardinaal Scipio Borghefe ze nog veel pragti-ger op. Flet gebouw heeft driehonderd vier en zeftignbsp;venfters, waaruit men eenigermaate over zyne groott�nbsp;kan oordeelen , dog anders weinig architektuur. Opnbsp;het eene eind� van �t parterre heeft Vignola een aar-tige gallery van vyf boogen met ionifche zuilen gO'nbsp;bragt. Zy is van eenen geelagtig�n fteen, Perone g�'nbsp;naamd,, gebouwd , �t welk zeer wel ftaat. Aan het

DOOR ITALI� N,

andere einde ftaat op een gtoote plaats een rond ge- Frajcati. bouw in antieken flnaak , met zes niffen tusfchen denbsp;zuilen. In de middellte ziet men eenen draak op eeijnbsp;lots, die uit het Borghefifche wapen genomen is.

In het Paleis van Mondragone ziet men in eene gal-!ery twee reusagtige koppen van Antinoiis en deFauftina van Marcus Aurelius, welken te Tivoli gevonden zyn.

Aan- het einde derzelve hangt een fchoon gekleurd ftuk van Paul Veronefe, verbeeldende de afgodery van Salomon. De twaalf eerfte Keizers, van Bernini. Een hoofdnbsp;van Cicero, op Monte Fordo gevonden. Men ziet hiernbsp;ook de beeldteniflen der ongelukkige familie van Cend,nbsp;welker gefchiedenis by de Villa Eorghefe verhaald is. Innbsp;een zaal ftaan twee fonteinen van porficrkleurig ftuka-doorwerk, en in haare nifTen een aantieke Venus, ennbsp;een flegte Bacchus, met een hoofd van Bernini, Meijnbsp;brengt de vreemdelingen gemeen iyk aan een venfter,nbsp;uit het w^elk men zo veele landeryen der familie vannbsp;Borghefe toebehoorende overzien kan , dat de inkom-ften daarvan �ocoo. daalders bedraagen, een uitzigtnbsp;het welk voor den eigenaar zeer bekooilyk zyn moet.

Paulus V. bezogt Mondragone zeer viytig. waarom meagt; aan den ingang deeze door hem gemaakte regel.s leeft;

Ilac Jublt impofiti �? ponit cum pondera mundi Paulus, ab accejju fubtrabe cura pedem.

Plet terras vaii den tuin is van Vigirola geordonneerd. Het ligt uitmuntend wel; men overziet de geheelenbsp;vlakte rondom Romen , w^elke zig ter flinkerhand totnbsp;aan de zee , en ter regterhand tot aan Monte Poicionbsp;V.itftrckt. Verder ligt Colonna, waarvan reeds gefpro-

Aa 3 nbsp;nbsp;nbsp;ken

374 R E I S - B O E K

frafcati. ken is , en het meer van Caftiglione naar den kant van Gavino. De tuinen van Mondragone hebben zonbsp;veel bekooorlyks, dat men niet zonder reden aan dennbsp;ingang der fchoone laanen deeze vaarzen gezet heeft r

La Rufina. Le Rufina is een landhuis in het jaar 1714- door de familie van Falconieri aangelegd, waarin men goede fchil-deryen vindt; b. v. Acteon en Diana van Albani, Ka�n en Abel vanGuercino, nevens verfcheidenen vanTitiaan,nbsp;Karei Maratti, en andere meefters. Een groen gefchil-derd kabinet heeft eene fchoene tafel van veide anti-co. De kapelle is aartig.

Villa Bracr Hc Villa Braedano, ecityisMontaUo, ligt verder zuid* ciano. tvaards, Men vertoont eenige fchilderftiikken, en inzon*nbsp;derheid eene zoldering, w^aaraan de leerlingen van.Do-menichino den loop der zonne voorgefteld hebben, ennbsp;eene geheele door Jan Paul Pannin� gefchilderde gal*nbsp;Icry. Van bet halbon van �t huis heeft men een voor-trefyk uitzigt. De tuin is groot, deg heeft niets byzon-ders. Nog hoogcr ligt de Villa Scarcelli, wier uitzigtnbsp;daardoor alle de anderen overtreft. Een weinig benedennbsp;vindt men de Villa Couti en Rofpigliojl. Aan deeze land*nbsp;goederen doen de eigenaars weinig koften, zo dat zy �ernbsp;vervallen iiitzien, 't welk een algemeen gebrek is van donbsp;grooten in Italien,

Op de hoogte tegen het ooften ligt eenkapiicynerkloo-fier, waarin pen treflyk (luk van Guido te zien is, e� hooger op hebben de Jefuicten een landgoed la Rvffi-ntlhy waar het landhuis van Gabinus sou geftaan hebben.

DOOR ITALI� N.

ben. Uit een tent of het Belvedere aldaar overziet wenj!ygj}.�i{^ Romen, Oftia, de zee, Marino, Albano, Tivoli, dennbsp;tempel van Jupiter Latialis , welke den zendelingen,nbsp;fasjionari genaamd, toebehooit. Sommigen meenen datnbsp;Cicero in de nabuurfchap van RufEnella zyn landhuis ge*nbsp;had heeft. Op deezen heuvel liggen ook de ruinen vannbsp;het oude Tusculum , de welken het gemeen Grotte dinbsp;Cicerone noemt. Men ziet nog de overblyffels van eennbsp;amphitheater , �t welk hoog ligt. De herniitagie dernbsp;Kamaldolenfers noordwaards van Frafcati verdient ooknbsp;gezien te worden. De beroemde en geleerde Kardinaalnbsp;Fasfionei had hier eene zeer aartige wooning voor zignbsp;aangelegd, (*) dog na zynen dood haalden de monni*nbsp;ken , die dit hermitagie met fcheele oogen aanzagen,nbsp;alles omver.

De vrouwen bezitten te Frafcati evenzo weinig be-Mant* Par-koorlykheden als te Tivoli, fchoon zy den naam hebben van fchoon te weezen, en men ten minften, aangeziennbsp;de zuivere lugt welke meir hier inademt, vermoedennbsp;zoude, dat zy eene frifche kleur hebben moeilen, Zynbsp;draagen een witten doek op het hoofd, van vooren vierkantig , van agteren afhangende , die niet wel ftaat.

Rondom Frafcati wordt veel wyns gemaakt, die te rS-men fterk gedronken wordt, alzo men hem voor gezond houdt. Hy is niet flerk, en niet zoet.

Een paar mylen van Frafcati naar den kant van Pale-flrina ligt Monte Porzio, eene heerlykheid van de Bor-ghefifche familie, die ook de kerk heeft doen bouwen.

(*) Hf had hier inzonderheid vcele Latynfche en Griekfchs op-fthriften hy malkander gebrast , welken zyii reef, de Prelaac He-Mediant fasConei in 't jaar �ydj. te Lucca heeft uitgegeven.

Frajcati. De gantfche landftreek is vol van wynbergen. De om* ftreeks liggende weiden heeten nog Frati PorzH, ennbsp;hebben dien naam vermoedlyk uit de Oudheid, alzonbsp;de Catoos hier aanzienlyke landeiyen bezeten hebben.nbsp;Eenigen meenen datLiicullus hieromtrent een groot land^nbsp;goed gehad heeft, (*) �t welk zig van Monte Porzio totnbsp;Marino, omtrent vier Italiaanfche mylen , zou hebbennbsp;uitgeftrekt. Op de vlakte boven Frafcati ziet men hetnbsp;meer Regillus, dat merkwaardig is nit hoofde der overwinning, door welke de Romeinen de hccifchappy overnbsp;de Latynen verwierven , en waarvan Callor en Pollux donbsp;eerlle tyding te Romen bragten.

Orotta Fer' Grom Ferrata is een oude Benediktyner abdy , die veertien duizend daalders opbrengt. Zy i:gt een uur vannbsp;Frafcati, en wordt van de lieflrebbers der fchilderkonfi!nbsp;wegens de trcflyke (lukken van Domenichino bezogt. (f)nbsp;Zy beftaan uit zes groote (lukken op natten kalk in eennbsp;zydwaards voor de kerk liggende kapel, en verbeeldennbsp;het leeven van den h. Nrlus. Deeze heilig begaf zig omnbsp;het jaar looo. herwaards , om voor de Saraceenen, dienbsp;eenen inval in Kalabrien gedaan hadden, veilig te zyn.

tiet vierde is het merkwaardiglle van allen. Deh.Ni* lus dryft een duivel uit een kind, door het een druppelnbsp;olie, uit de lamp die voor een Marienbeeld (laat, in dennbsp;mond te laaten vallen. Dit (luk is wegens de groote uitdrukking, zo wel in de monniken als in het kind, vermaard.

(�*) Plinius fpreekt van haarcn verbaalenden omtrek, en voegt 'er by, Villa carebat agro. I. 4. c. 6,

(j-) Zy zyn in �t jaar 1762. te Romen, van Francifco Bartolozzo op IS - bladen zeer fchoon in plaat tebragc; de titel is , Doml�hinbsp;Zamperii FiClurA in fauUo fairo adi Cryptofirratenji adjnn��x�

DOOR ITALI� N.

maard. Het beeld van de moeder des kinds is fchoon, Frascati, de tekening rigtig , en de zamenftelling van eene gelukkige verbindtenis. Op het vyfde ftuk ziet men Kei.nbsp;zer Otto III. als hy den opperden des kloofters omhelfl,nbsp;die hem, vergezeld van de overige monniken, komt ontvangen ; een ftuk van eene treflyke uitvoering. Opnbsp;het zesde wordt de biddende Nilus. voor een innbsp;de woeftyn ftaand kruclfix verbeeld. Boven het altaarnbsp;ziet men God den Vader, nevens drie ovaalen vannbsp;dien zelven meefter. In deeze ovaalen heeft hy vrouw-lykc allegorifche beelden gefchilderd, waaronder eennbsp;byzonderlyk fchoon is, bekend in de Italiaanfche fchil-derboeken onder den naam van La Frajcatana.

Onder de abdy loopt de beek Marana, welke Cicero Aqua Crahra noemt. Zy ftroomt by den Circus maximus door Romen , en dryft niet ver van Grottanbsp;Ferrata een yzerwerk om. Het yzer komt ter zee vannbsp;Porto Ferrajo, wordt met wagens naar Romen gebragt,nbsp;en, als het gefmeed is, weder terug in een yzerdraadnbsp;labriek op den Monte Gianiculo geleverd.

Marino ligt twee mylen vanFrafcati, ten halven wege Van die plaats en Caftel Gandolfo, en behoort den huize van Colonna. Men meent, dat de naam van eennbsp;landgoed afkomftig is, dat Marius hier bezeten heeft.nbsp;Toen de Pauzen met het huis van Colonna oneenignbsp;Waren, werd Marino eenige reizen verwoeft, en nognbsp;onder Clemens Vil. afgebrand. Tegenwoordig brengennbsp;veele Romeinen den tyd der Villeggiatura te Marino

378

door. De plaats maakt, wegens de lange rei van hulzen, welken nevens den hoogen heuvel liggen, een aartige veitooning.

In de kerk van S. Barnabas heeft Guercino den marteldood van dien heilig op het hoofdaitaar , ennbsp;ter linkerhand in den kruisgang dien van S. Bartholo-m$us afgebeeld. Het beeld des laatften, wanneer hynbsp;gevild werd, is niet edel, dog het geheele ftuk treflyknbsp;gekleurd. In de kerk van Santa Trinita ziet men denbsp;Drie�enheid van Guido. De zelve fchildery ziet mennbsp;ook te Bologne , dog deeze wordt voor fchooner, ennbsp;beiden voor egte origineelen gehouden. De waterleidingen op de vlakte tusfchen Romen en Marino zyn vannbsp;het oude Aqua Claudia en Martia. Ten halven wegsnbsp;verbergen zy zig onder den grond.

CafijlGan- De kleine Had Cajlel Gandolfo ligt op den oever van �t Lago Cafiello, en heeft een luftllot van den Paus, waarnbsp;hy zig in den herfil pleegt te onthouden. Benedi�tus XlV.nbsp;hield zeer veel van dit oord, en het verdient het ook,nbsp;wegens de gezondheid der lugt; vooral dewyl de Pauzen geen ander landhuis hebben. By het inkomen innbsp;de ftad ligt de Vilk Barierini, in welker tuinen men nognbsp;aanmerklyke overblyffcls van Domitiaans landhuis zietfnbsp;waaruit men kan opmaaken , dat het een regelmaatignbsp;gebouw geweeft is. Hier en daar ftaan nog overwelfdnnbsp;kamers, en een lange muur met n�Ten, die vermoedlyknbsp;tot eene gallery gediend heeft. De tuin is in eenen groot-fchen fmaak aangelegd, en heeft fchoone laanen v.m L;C'nbsp;cini, en haagen. Ily beftaat uit drie lange hoofdlaanen,nbsp;welken door anderen doorfneeden worden. Die ter reg-ter zyde van den ingang is op een lang terras geplant.

DOOR ITALI� N.

dc zcc heeft , fchoon het landfchap juift niet ryk is incajiel Gan-verfcheidenheid van voorwerpen. nbsp;nbsp;nbsp;dvlfo.

Het Paiislyke luftllot heeft niets byzonders. MenPausiyk joude het eer \ oor het huis eens ampteloozen l;aeersnbsp;zien, dan voor de verblyfplaats van -deii eerflen dernbsp;geeftlyke vorucn. Het ontbreekt �er wel nier aan kamers,nbsp;dog zy zyn zeer kaal gemeiibleerd, De kamer van dennbsp;Paus heeft een eenvouwdig danmften ledikant, en houten geverwde floelen. Men ziet hier zeftien kartons vannbsp;verfcbiliends ineefters, twee ftukken met dieren vanRo-fa, en vi�r met bloemen van Chriftiani,

De kerk van Caftel Gandolfo is van Bernini gebouwd, heeft eene koepel, dorifche pilafters van binnen, en ee-jie zo goede architektuur, als weinigen van de gebouwen van Bernini. Het hoofdaltaar is ook van zyn ordonnantie. Eenige engelen van ftukadoorfel draagen denbsp;fchildery, door Pieter van Cortona gefchilderd. In denbsp;kapelle ter flinker hand heeft Karei Maratti een hemelvaart van eene goede zamenftelling, cn een aangenaamnbsp;koloriet gefchilderd.

De yilia Cibe is met een ruimen tuin voorzien, die veiv fierd is met veele goede ftatuen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Van Caftel Gandolfo loopt een fchoonc hooge laan, -^ihano^ langs den oever van �tmeer, naar Albano, �t welk �ernbsp;maar een Italiaanfche myl van daan ligt. Zy dient dennbsp;Paus, als hy zig daar ophoudt, gemeenlyk tot een wan-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

delplaats. Gemeenlyk zyn de hier liggende vlekken door laanen verbonden, en de voorwerpen zo verfcheiden,nbsp;dat de jonge Romeinfche fchilders 'hier gewoon zyn zignbsp;te komen oeiFenen. De kleine ftad Aioano ligt aan hetnbsp;meer van dien zelven naam; dog het oude Alba Longanbsp;lag tusfehen den berg en de zee op de plaats die nu Pa-

lazzuolo heet. In de volgende tyden gaven de hier ge-plaatfte kafernen, of het Cajlrum Prcetorium, gelegenheid tot het bouwen van een ander AIba, �t welk het tegenwoordige Albano is, trekkende de marketenters en andere ambagtslieden hun onderhoud van de foldaaten. Ditnbsp;gebeurde omtrent den tyd van Nero. Onder Urbaan VIII.nbsp;vingen de Romeinen aan hieromtrent landhuizen aante-leggen , waarvan men thans een taamlyk getal aantreft.

By �t inkomen van Albano ligt ter flinkerhand een oude grafflede zonder eenige fieraaden, welke het gemeen voor het graf van Afcanius, Aeneas� zoon, dog zonder de minfte waaifchynlykheid, houdt. Aan de andere zyde van �t lleedtje , naar den kant van Lariccia,nbsp;ftaat voor de poort een groot monument van 45. voetnbsp;in �t vierkant met vyf piramiden, die 10.. voet in danbsp;middellyn houden. Men noemt het gemeenlyk hetnbsp;graf der Horatii en Curiatii ; dog het is veel waar-fchynlyker, dat het aan de familie der Pompeji behoort.nbsp;Plutarchus fchryfc , dat de weduwe van den grootcnnbsp;Pompejus, de asfche haars mans, uit Egipten overge-bragt, op een landgoed by Albano bygezel heeft, alzo ' daar de familie haar begraafplaats had , waarin ooknbsp;Julia, Csefars dogters, begraven werd. Ligorius meent,nbsp;dat Keizer Hadriaan dit gedenkteken ter eere vaunbsp;Pompejus heeft opgerigt, en dat de vyf piramides opnbsp;vyf merkwaardige overwinningen, voor zyn eerflc bor-:nbsp;gemceflerfchap verworven, doelen. Twee van de zel-ven zyn nog geheel , van de overigen ziet men nognbsp;maar een Huk. Het monument moet eertyds eene goedenbsp;vertooninggemaakthebben. Depuinhoopen, met heeftersnbsp;en mos bewasfen, geeven tegenwoordig een zeer fehiider-pgiig gezigt.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VS

fiooR ITALI� N. 3gr

De Villa Pamfili en de Villa Lercari zyn wel gebouwd, jUTjani^ dog hebben geene fchoonc tuinen, �t welk een wezenlyknbsp;ftuk is \'an een landhuis. Domitiaan bezat te'Alba een prag-tig luftfiot, �t welk uit twee anderen, naamlyk uit dianbsp;van Clodius en Pompejus den Grooten, ontftaan was,

Hy deed daar fcherm- en andere fpelcn houden. Men ziet �er nog de puinhoopen van, zo wel als van eennbsp;amphitheater, en een waterbak in den tuin van de abdynbsp;van S. Paulus. In den tuin der Kapucynen op een fchoonnbsp;terras heeft Bernini het kind Jefus op een bed, nevensnbsp;de krib, verbeeld. De fchildeiy in fresco vertoont denbsp;herders naar de krib gaande. Men heeft van dat terrasnbsp;een heerlyk gezigt over het meer, dat omtrent agt mylennbsp;in den omtrek heeft. Piranefi heeft aan den oever vannbsp;�t zelve een paar grotten ontdekt, die hy voor Nym-phea uitgee/t, een foort van gebouwen, die met Hand¹nbsp;beelden verfierd waren, en in de hitte tot verfrisfehingnbsp;dienden. (¹) Zy zyn in eenen berg gegraven. Deeene

riranefi heeft met de hem eigene treflykc fchilderagtige manier verfebeiden oudheden rondom Komen en ook ce Albano in^ koper gebragt, en met verklaaringen uitgegeven. Zy zyn voor denbsp;konft fchoon , dog de inbeelding heeft �er veel by gedaan, en innbsp;de bcfchryvingen vyn veele onderftellingen. Het werk over Albanonbsp;heet Antichlta d'Aihano c di Cajlel Gandolfo , In Roma 1761. grootnbsp;fol. 15. bladen. Daarby behoort een byzondcr werk, Vefirizionenbsp;t difegno ddl� Emlifario del Lago di Mham. Op dezelve wys heeftnbsp;hy ook de Antkhita di Cara , en de Rovine del' Caficlk dell�A.quanbsp;ciulia op 19. bladen uitgegeven. Zyn werk over �t Cnmpo Marzonbsp;is volkomen een harsfenlchim, dat alleen om de aarftglieid der plaa-ten agfmg ve.dient. De Antichha dl Roma, in 4. deelen in folionbsp;-�yn voorzeker zyn befte werk, fchoon men 'er ook veel overtolligsnbsp;en menig byvoegfel zyner verbeeldingskragt in aantreft.

jiibmo, is regelmaatig uitgehouwen , en heeft eenige architek-tuur. Men onderfcheidt �er niet alleen de niffen voor de ftatues , maar ook de zitbanken zeer dmdelyk, in-Het kanaal van het Albanifch meer, Emisfario, is eennbsp;oud en zeer merkwaardig werk der Romeinen, en dientnbsp;tot eene afleiding van het water, als het al te hoognbsp;aanwaft. (*) Het werd omtrent het jaar 398. voornbsp;Chriftus geboorte aangelegd, toen de Romeinen bezignbsp;waren Veji te belegeren. Het tvater rees zo hoog, datnbsp;men zelfs te Romen voor een overftrooining vreesde.nbsp;Men bragt dit kanaal, dat omtrent 3700. fchreeden lang,nbsp;6. voet diep, en 3|. breed was, binnen een jaar totnbsp;ftand, fchoon men den berg aan �t meer en verfcheidennbsp;rotfen doorbooren moel�. Het werd zo ftevig gemaakt,nbsp;dat het nog tot het zelve oogmerk dient. Piranefi brengt,nbsp;in het aangehaalde werk, allerlei gisfingenby, hoe hynbsp;meent dat men te werk gegaan zy, alzo toen de konftnbsp;van �t waterpasfen nog niet tot volkomenheid gekomen,nbsp;of vermoedelyk geheel onbekend was. Dit geeft hemnbsp;gelegenheid te bewyzen, dat de Romeinen reeds zeernbsp;wel bouwden eer zy Griekenland leerden kennen, ennbsp;dat zy veeleer die konft van de Etruriers geleerd hebben,nbsp;die ze tot cenen hoogen trap van volmaaktheid gebragtnbsp;hadden. Een nog merkwaardiger kanaal vindt men aannbsp;de ooftzyde van Romen aan �t Lago di Celano.

Monts Ca- De Monte Cavo heette voorheen Mons Alianus, alzo Alba Longa aan den voet diens bergs lag. Den tegen-woordigen naara heeft hy van zyne holle gedaante aannbsp;den kant van Romen gekregen. Op zyn top lag de vermaart

(�*) Cicero zegt �er bereids van : Ex y/io Hla atimirah�lh a majA' hits ^llan^ fdila dedu�U eji*

DOOR ITALI� N.

maarde tQVCi'^e.X vzn JupiUr Latialis, welken Tarquinius Albans-Superbus bouwen deed, dog daar men niet het geringde overblyffel meer van befpcurt. De Romeinen vierdennbsp;daar, nevens de inwoonders vanLatiuin, de Latynfchenbsp;feeften, en alle de veldheeren, die getriomfeerd hadden,nbsp;moeften eenige dagen daarna hier een offer verrigteOinbsp;Men ziet hier fpooren eener ouden heirbaan, en veelnbsp;overblyffels van kornisfen en kapiteelen, die bewyzennbsp;geeven van eenen goeden fmaak in de bouwkunff.

Deeze berg ligt van de anderen afgezonderd. De vee-Iegt;erglaasde, en eene Lava gelykende ftoffen en puim* fteenen , fchynen aanteduiden, dat hier voortydsquot; eennbsp;vuurbraakende berg geweeft zy. De meeren van Albanonbsp;en Nemi zyn met hooge rotfen omgeeven, en hebben denbsp;gedaante een ketels. Dit komt met het berigt van Liviusnbsp;overeen, dat zig, naamlyk de aarde by Monte Albanonbsp;geopend heeft, en �er een zo ontzaglyke afgrond overgebleven is, dat de zee ten tyde van de belegering van Vejinbsp;dennaate gezwollen was, dat het gantfche land tot aannbsp;de zee toe onder water gezet werd. De oevers der beidenbsp;meeren zyn met even zodanige glasaartige deelen voorzien , en de beddingen der aarde gaan van dezelven buitenwaards afhellende. Dit alles maakt het zeer geloof,nbsp;baar, dat voorheen onderaardfche vuuren in deeze flree-ken gewoed hebben, fchoon men den juiften tyd daarvan niet bepaalen kan. In dit opzigt heeft deeze land-ftreek veel overeenkomft met die van lladicofani, welkenbsp;in �t tweede deel befshreven is.

In den omtrek van Albano waft een foort van padden-ftoelen, die fomwylen een voet in de middellyn hebben, en van zo keurlyken fmaak zyn, dat zy als een lekkernbsp;beetje voor de tafels der groeten bewaard worden. Het

384 R E I S - B O E K

behoort tot de regtcn der heeren die hier goederen bezitten , dat de landlieden zodanig een paddenftoel dag en nagt bewaaken moeten tot dat hy ryp is. Oin deeze reden pleegen zy ze, zo dra zy �er eenigen vinden, in �tnbsp;geheim te vernielen, om van zo laftigen dienft ontflagennbsp;te zyn, �t welk de hoofdoorzaak is van de zeldzaamheidnbsp;van dit gewas.

Genfano is een vlek , twee myten van Albano, en even zo ver van Larizzia. Op den weg van Romen totnbsp;daar toe ziet men veele ruinen van oude graflieden, dienbsp;ten decle rond, ten deele vierkant, gelyk kleine tempels,nbsp;zyn. Zy beftaan uit baklleenen, dog zyn allen zo vervallen, dat men niets meer van de architektuur onderkennen kan. Het gebruik der ouden, van op de groote we

ook te gelyk iets eerbied verwekkends en majellueus. Het werd vermoedlyk gedaan op dat de graven des tenbsp;ineer van de voorbygangers zouden gezien tvorden. Alennbsp;ziet te Genfano op den oever des meers tegens �t ooilcnnbsp;veele Oude ruinen, en het huis van den vermaarden Karei Maratti, waarin hy verfcheiden goede tekeningen aannbsp;de muuren heeft nagelaten. By het vlek liggen viernbsp;fchoone laanen, die malkander kruisfen, en waarvan denbsp;eene naar Alonte Glove loopt, eene plaats bekend vannbsp;wegen haaren goeden wyn.

Het Lago di Nemi by Genfano, naar het tvelk het aan geene zyde des oevers llaande Bot den naam draagt,nbsp;heette eertyds Lams Tmice, aan het welk een vermaarde

DOOR ITALI� N. 385

de tempel ftond, waarin groote feeften ter eere na gevierd werden. Het oord rondom is zeer aangenaam^nbsp;en heette deswegen Cyntbiarium, waaruit de thans ver-bafterde naam Cincbiano ontftaan is. Dit meer heeft ooknbsp;een afieidingskanaal, of Emiffario, dog het is zo aanzien.nbsp;lyk niet als dat van �t meer Albano.

Tusfchen Larizzia en Cinchiano was de plaats waar Numa Pompilius voorgaf, met de nymf Egeria mondge-fprekken te houden, en werwaards Hippolytus, na datnbsp;hy van den dood was opgewekt, gebragt, en Virbiusnbsp;genoemd werd, dat is te zeggen, die tweemaal een mannbsp;geweefl: was, of geleefd had. (*)

Larizzia, een groot vlek, digt by Albano, heeft zy-Ean�23ilt;ii hen naam uit de Oudheid overgehouden, (f) Horatiusnbsp;maakt �er gewag van in zyne 5. fatire van �t i. boek. Opnbsp;de markt flaat een ronde kerk van zeer aartige architek-tuur, vooral van binnen. Bernini was �er de vinder van.

Op den weg van hier naar Citta Lavinia liggen de ruinen des tempels van Juno Sofpita, of Lavinia, welker fta-tue men in �t kapitool ziet; Daar werden ook zekerenbsp;feeften gevierd op de wys als de Eleufynifchen, en de 'nbsp;nieuwe burg�rmeefters kwamen hier by �t aanvaardennbsp;hunner regeering offeren.

(�*^1 Virgillus Ipreekt van deeze plaats in de vier volgende re-, -welken men veel beter verftaat, als men ze zig daar zelis *unnerc:

Bdu3�m Egerix lucis humentia tircnm Littora, pingtiis uhi amp; placabilis era Dianx.

IV. DfiEi, nbsp;nbsp;nbsp;B b

386 R E I S - B O E S

Lamvium. Lamviunij cene fan ouds beroemde ftad, die tegert' woordig een eiendige plaats is, Civita Lavinia genoemd*nbsp;ligt twee mylen van Genfano. Op den heuvel ziet mennbsp;de oude vervallen muiiren der ftad, en ruinen van teni'nbsp;peis. Dog men kan niets meer onderfcheiden.

Ardsa. Arden, een klein vlek , zes mylen verder naar ze� toe, is , uit hoofde der ongezonde lugt, byna gehednbsp;onbewoond. Het was eertyds de hoofdftad van Tut'nbsp;nus, welke Dana�, de moeder van Perfeus, zou gC'nbsp;bouwd hebben.

Prdcipiti delata nota, locus Ardea quondam BiSlus avis, �5* mne magnum manet Ardea ivimen.

Lavinhm. Het oude Lmnium lag, volgens gedagte van Venuti en anderen, op de plaats waar nu de familie van Boig'nbsp;hefe een boerdery, PraSien genaamd, bezit. De klein�nbsp;rivier Numicus, van de welke by Virgilius dikwyls g�'nbsp;fproken wordt, loopt �cr langs* Hier landde Aen�^*nbsp;aan, in �t jaar 1182. voor Chriftus geboorte;

Aeneas bouwde de ftad, en noemde ze naar zyne gem�^ lin Lavinia, Latmus d�gter. Sommigen �neenen datnbsp;plaats voor dien tyd Laurentum geheten werd; dog Igt;�^'nbsp;rentiim was eene onderfcheiden plaats.

Laurentum lag waar nu Torre paterna ftaat, een mylen van Praflica, digt aan zee. Latinus wyde

DOOR I TALI�N.

laurierboom, waarvan de oord zynen naam kreeg. (¹)Lauren-De meeften zoeken het landhuis van Plinius Laurenti-²^''¹-niira in deeze llreek, anderen eenige mylen verder by Torre di S. Lorenzo. Plinius befehryft het, in den 17.nbsp;brief van zyn 2. boek, even zo naauwkeurig, als zynnbsp;tweede landhuis, gelegen in �t Toskaanfche, in den 6.nbsp;brief^ des 5. boeks. (7) Van Nettuno , het oude An-tium, �t weik eenige mylen agter Albano zeewaards ligt,nbsp;fpreeken wy op de reis naar Napels, by gelegenheid dernbsp;Pomptynfche moeraflen.

Alle deeze plaatfen maaken tegenwoordig eene flegte vertooning, en tvaaren veelligt oudtyds in niet veel beteren ftaat. Dog als men met de fchriften der Ouden,nbsp;welken men niet genoeg leczen kan, bekend is, en inzonderheid met het 7. boek der Aeneis, wordt deezenbsp;landftreek van groot gewigt, en men leert �er veclenbsp;plaatfen veel duidlyker door verftaan. Men erinnert zignbsp;de fchoone fchilderyen welken �er ons de Digter van

(t) Pelibien heeft getragt vo�gens die befchrjn-ingcn grondceke-iiingen te maaken. Men zie les plans sfy- les deftrlptmis de dcx malfosjs de campagne de Tline Ie jeune. Paris l6^p. Dog eenige j.aa-ren geleden heeft de Heer Krubfaclus veel betere en waarfc.hynly-kete plans gegeven, en te gelyk Felibicn wederleg:). Men zie zynnbsp;ontwerp van her landhuis van Plinius den jongen. Een koflbaarnbsp;�werk over de landhuizen der Ouden ia 't algemeen heeft een En-gelfchman, Callel genoemd, in folio uitgegeven, onder den titel,nbsp;the Villa�s af the aHmients Hlnjlrateds dog hy heldert Piinius 20 ga,nbsp;hikkig niet op als de Heer Krubfaclus.

REIS-BOEK

mankt, en de karakters der helden die hy fchildert. Men befchouwt de plaatfen et campos ubi Trcja fuit met vergenoegen , al zyn ze ons flegts door de fabelen bekend.nbsp;Men paft �er de aartige gedagten van Salluftius op toe;nbsp;Minore! fuerunt quam fama feruntur; fed quia provenerenbsp;ibi Jcriptorum magr.a ingenia, ha eorum virtus tanta babe-tur quantum verbis ea potuere extoUere preeclara ingenia.

Oflia ligt tv/aalf mylen van Romen aan den mond des Tibers, en is, uit hoofde van de ongezondheid der lugt,nbsp;een gevaarlyke plaats. De weg gaat door een aanzienlyknbsp;bofch, het welk Romen van hout en kooien voorziet,nbsp;en waarin men veele kudden van buffels onderhoudt.nbsp;I^aderhand rydt men langs een ouden Romeinfehen wegnbsp;door enkeld moerasfige oorden tot aan het Pauslykenbsp;zoutwerk, �t welk Ancus Martius, zo wel als de ftadnbsp;Oftia, reeds voor derde half duizend jaaren, heeftnbsp;aangelegd. Alle gefchiedfchryvers flaan toe, dat denbsp;llreek reeds toen moerasfig, ongezond, en de Tiber zonbsp;ondiep was, dat men de goederen overfcheepen, en opnbsp;ligte vaartuigen naar Romen brengen moeft. Toen Romen toenam , groeiden ook de inwooners van Oftianbsp;aan, en de handel bragt de ftad in bloei; zelfs werdnbsp;de geheele landftreek tot aan Romeu toe zo bevolkt,nbsp;dat zy als een enkelde ftad fcheen te zyn. Keizernbsp;Claudius lei by de ftad een haven aan. Met Romennbsp;viel Ofti^ te gelyk. In de middeleeuwen werd hetnbsp;van de Saraceenen verwoeft ; en de Pauzen hebben,nbsp;pngeagt alle aangewende moeite , het niet weder innbsp;bloei kunnen brengen. Men vindt nog eenige brokken , zonder te. kunnen ontdekken waartoe die gediendnbsp;hebben. De haven is vol puin, en de veftingwerkennbsp;zyn meeft vervallen. Ondertusfehen toonen de menig-

door I T a L I E N.

viildige flukken van koftbaar marmer, die hier en daar Oftia, verftrooid liggen, den ouden rykdora en de voormaaligenbsp;heerlykheid der plaats aan. Oftia is thans de zamel-plaats der fpitsboeven en deugnieten van Romen,nbsp;wyl alle de Roomfche bandieten hier , om zo te zeggen, een vryplaats vinden. Zy arbeiden meerendeel*nbsp;in de zogemelde zoutwerken.

Porte is een kleine plaats, aan geene zyde des Tibers, Porto. over den welken men zig zetten Iaat, om de overblyifelsnbsp;eener aanz�enlyke ftad te bezigtigen, welke daar doornbsp;Claudius en Trajaan gebouwd werd. Dit oord is evennbsp;zo ongezond en moeraslig als te Oftia. By de kom dernbsp;haven, welke de laatfte deezer twee Keizers tot veilig,nbsp;heid der fchepen deed aanleggen, worden eenige zuilennbsp;vertoond , die veimoedlyk gediend hebben om �cr denbsp;fchepen aan vaft te binden. Eene myl van daar is eerftnbsp;de mond des Tibers, die van Porto tot aan zee maalais een kanaal maakt, alzo het water zo zeer door denbsp;modder belemmerd geworden en teruggeweken is.

Fiumicino is een groot welvaarend vlek aan den mond Fiumkino, des Tibers, �t welk de ftapelplaats is van de leevens-iiiiddelen en andere behoeftens, die van daar naar Ro-men gezonden worden. Het ligt naby de verftopte haven van Trajaan, aan den noordlyken mond des Tibers,nbsp;den cenigen die tegenwoordig vaarbaar is. By Fiumicinonbsp;ziet men eenen ouden toren, Torre Aleffandrina genaamd,nbsp;diergelyken 'er van hier tot by Nqttuno, op de Napoli-taanfehe grenzen, nog elf liggen, welken vermoedelyknbsp;eertyds tot dekking der kuft gediend hebben.

Tot flot voegen wy hier nog iets van Civita Fecebiadvita Fee-by, �t welk zelden van de reizigers bezogt wordt. Het^**�^-is de eenige haven van den Paus op decze kuft. Bene-

39�

Fef-di�):us XIV. maakte het tot eene vrye haven, ten einde chia. den handel op te beuren.. Tot nog toe is zyn oogmerknbsp;niet vervuld geworden, alzo de lugt en het water hiernbsp;niets deugen, en, zo lang de handel te Livorno blyftnbsp;bloeyen, zal hy hier veelligt nooit opneemen. De haven ligt op de breedte van 42. gr. 5. min. omtrent veertig'Italiaanfche mylen van Romen, en heette voormaalsnbsp;Centum cellce , naar honderd boogen, gelyk fommigennbsp;meenen, waaronder de fehepen bedekt lagen. De jongenbsp;Plinius befchryft de fchoone haven die Trajaan daar deednbsp;aanleggen. Toen de Saraceenen de flad verwoei! hadden , bouwde Paus Leo IV. op eene zekere plaats eenenbsp;nieuwe ftad, Cincelle genaamd; dog de inwoonders keerden allengskens naar de oude terug, die daardoor dennbsp;naam van Civita Veccbia bekwam. By de ftad ligt eenenbsp;vmrmaarde grotte, die, van wegen haare zwavelagtigenbsp;uitwaasfemingen, als een geneesmiddel voor verfcheidenenbsp;toevallen gebruikt wordt, en den naam voert van denbsp;flangengrot. De ligtgeloovige Vader Labat had zig laaien wysmaaken, dat dc Hangen in deeze grotte de ziekennbsp;komen likken en dus geneezen. Fly verhaalt dit metnbsp;eene eenvouwdige overtuiging in zyne Italiaanfche Reizen.nbsp;^luiniver- Zes mylen van Civita Vecchia ligt het ryke aluinwerknbsp;della Tolfa, waar de Roomfche aluin, die zeer in naamnbsp;is, vervaardigd wordt. (?) Als de erts gehouwen is,nbsp;zet men de ftukken in ovens, die 6. voet in de middel-lyn, en even zo veel in de hoogte hebben, en dat welnbsp;zo, dat �er de vlam doorfpeelen, en door de hette zenbsp;regt tot kalk maaken kan. Dan worden de ftukken op

(�*) Men vijidt daar eene fchoone verhandeling over in liet v�yt*? Peel ^an de Mfriviltss ^r�fc/it�s a l�Academie des ScUnm,

�ooR I TALI�N.

hoopen gelegd, en veertig dagen lang, eiken dag drie ofCivita f^ee-viermaal mee het zelve water, begoten. Als de ftukken'^'�'�-genoegzaam opgeloft en rood aangezet zyn, kookt men men ze in ketels, en laat daarna het tvater zagtjes aficosnbsp;pen. Dan wordt bet voor de tweede maal gekookt, ennbsp;blyft�aan, wanneer binnen agt dagen de kriflallen zignbsp;aan de randen der ketels zetten. Op deeze wyze maaktnbsp;men de Roomfche aluin, waarmede buitenlands een aan-^ienlyke handel gedreven wordt.

Wy befluiten hier onze befchryving van de Jandftreek rondom Romen. Veelen fchynt zy misfebien ten aanziennbsp;der oudheden te wydloopig. Die fmaak heeft in de o�denbsp;letterkunde, en wie zoude dien niet hebben als hy Romen met nut bezoeken wil? zal deeze ruinen met genoegen en een foort van eerbied befchouwen. Dog die zenbsp;als kleinigheiden aanziet, en zig buiten die te kennennbsp;wys genoeg oordeelt, dien neemen wy de vryheid donbsp;volgende voortreflyke plaats uit Plinius tot eene lesnbsp;voortellellen; (*)

Revtreregloriam veterem, ^ banc ipfam fencUutem,'quct in bomine venerdbilis, in urbibus facra ejl. Sit apitd tenbsp;bonor antiquitati, fit ingentibus faSlis, fit fabulis quoqus.

JJabe ante oculos banc ejfe terrain, qua nobis miferit jurat qua leges non vicla acceperit, fed potius dederit.

t [ nbsp;nbsp;nbsp;_�'. quot;quot;:�� ''
;' � '- �	� . - nbsp;nbsp;nbsp;.' -fesfcv � :*t nbsp;nbsp;nbsp;�
r,:'r�quot;\ nbsp;nbsp;nbsp;�..... Ss� -F? �	~ nbsp;nbsp;nbsp;\-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 ��


	. . ...

Alt;:ri:X

HISTORIE

R E I S'B OER

/ TAL I E N.

teg�nwoordigen staat*

K O N S T E N WEETENSCHAPPEN.

D. y. y o L K M J N.

INHOUD.

INHOUD.

I N H o U D.

INHOUD.

INHOUD.

INHOUD.

Reis-boek

I T A L � E N.

KEIS-BOEK

DOOR ITALI� N.

DOOR I TALI�N,

REIS. BOEK

I T A L I E N.

REIS-BOEK

1gt;OOR ITALI� N.

R E I S - B o E K.

li

boos. ITALI�N.

S O N E T T O.

REIS-BOEK

O OB. ITALI�N.

BOEK

blixen�

he�^-boek

o?

OR I T A L I E N.

REIS-BOEK

DOOR ITALI� N.

R I T A L I E N.

B 4

DOOR IT A LIEN.

P s

DOOR I T A L I E N.

�o�R ITALI� N.

R E I S - B O E K.

Door I TALI�N.

R E I S � B o E E.

door ITALI� N.

34

book ITALI� N.

Ha-

36 REIS-BOEK

�ooR ITALI� N.

.ti. 1734.

c 3

REIS-BOEK

DOOR ITALI� N.

c 5

R E I S - B o E K.

op

DOOR ITALI� N.

en

REIS- BOEK

REIS-BOEK

REIS-BOEK

DOOR ITALI� N. 4cgt;

D nbsp;nbsp;nbsp;pie-

50

Door I T A L I E N.

E a

R E I S - B O E K.

DOOR ITALI� N.

54

door ITALI� N.

R E I S - B O EK

�OOR ITALI� N.

REIS-BOEK

door ITALI� N.

REIS-BOEK

�ooR ITALI� N.

r-

�s

De