|
VADERLANDSCHE
|
||||||||
|
HISTORIE
VERKORT.
|
||||||||
|
4
|
||||||||
|
i
|
||||||||
|
W' ^{.iJ^-ï.v^-n^.
|
|||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
DER
VEREENlGDE NEDERLANDEN,
DOOR
JAN VA GEN AAR,
V E R K O R T.
MET KAARTEN, PLAATEN EN PORTRAITKN.
A M S T £ R D A M, 8 1/
JOHANNES ALLART,
M D C e X C I I, .
Rijksuniversiteit te Utrecht
|
||||
|
VOORBERICHT,
Eene beknopte Vaderlandfche Hiftorie',
getrokken uit bet groote Werk van den beroemden wagenaar, kan niet anders dan nuttig en aangenaam zijn aan 't Publiek; aan elk die begrijpt van welk een groot be- lang bet voor ieder Nederlander is de Ge>- fchiedenisfen en Lotgevallen van zijn Fader- land te kennen. — Zij welke reeds Bezitters, zijn van het groote Werk van wagenaar, zullen met genoegen, in een kort bedek, hier alles bijéén vinden, welk bun verleevendi- gen en herinneren zal het geen zij in hst meer genoemde Werk voorheen gelezen had- den — ybor hun welke zich, uit hoofde der kostbaarheid ,uitgebrcidener Gcfehiedboe- ken onzes Lands, niet hebben kannen ver- Schaffen t en echter lust genoeg voeden tot de kennis der FaderlmdSche Gefcbiedemsfen, zal insgelijks voorzeker een Boek als dit, van de uiterfle aangelegenheid zijn; zo wel, als het, onzes inziens, all erge/c hikt st is, om als GeSchenken en Eereprysen, onder Ne- derlands Jongelingfchap algemeen te worden verSpreid» — En om het ook bier toe des te
|
||||
|
VOORBERICHT.
te mit'tger en bevaUiger te maaken, heeft
de Uitgever het met een aantal gemgtige Kaarten, Plaaten en Portraiten doen ver- rijken , welke even zoo nuttig zijn, als zij dit ÏVerk aangenaam en bevallig voor het oog wiaaken; terwijl ondertusfeben, öm het alge- meene nut te bevorderen, de prijs van dit JBoek zo maat ig gefield is, dat nien kan reke* Tien 3 de Plaaten Jchoon xx in getal en de Kaarten , fchoon iv in getal, voor niet te ontvangen; terwijl men bet Boek alleen, zou kunnen berekenen, tot dien prijs, bijna, als het nu met alle de Plaaten en Portrait en gefield is. |
||||||||
|
<&
|
||||||||
|
Aan*
|
||||||||
|
Aanwijzing van het tijdffctp waarmede ieder AF-
DEELING der VERKORTE VADER-
LANDSCHE HISTORIE eindigt.
I. AFDEELING Begint met de Aankomst der Bata-
vieren > hier te Lande , en eindigt met het W
na Christus geboorte - : Jo II. Eindigt met den dood van Willem IL Iloomfch Ko°
ning ,in . . Linien rv.u
III. Eindigt onder Hertog FiUps van Boürgondie, info
IV- Sen^SeTin^" fW V' ™ ^K^i^ V' 'Eimfi,m?n de °verdl!st der Landcn aan Ko™s
vrf Eindfet'met h« Ontzet van Leiden, in het Taar ïfS
V ft F J^ ffiet de,n d0,°ci Van Pl"ins mi™ -in ÏSJ
ïzfff, iiT d£ ^VCrdragt der Nederland« aart IX. Eindigt met het fluiten van het twaalfjaarig Befland!
X. Eindigt met den'dood van Prinfe Ma'unts, int?
XL S^f hefjaSf flUitVVan de"n Mu"fe^Hen Vre?
Xll.^ndigende met den Vrede in" 't Noorden inlitt XII[ilL iuEjaar"1" de"aanflem«S ™ P** *$£
XIV. Eindigt met den Nieuwmeegfchen Vrede in jSf XV.Eindigt met de Verheffinge van W,Uem in £ x Koning van Groot-Brittanifin het laaf "^S Yvff F F met den RiIswijkfchen Vrede, in 607 ^iAfftffjï? fluiten ™ h« WÄ
X1Xdf"dn hSjai? üükIn Va0 den V;ede va« 'OK XXetETanarigt W ^" d°°d Va" P"riHfe ^«" ^?in - •"' ■ i
. AAN-
|
|||
|
AANWYZING DER PLAATEN, enz.
De Titelplant voor de Tytel.
i Kaart van den Ouden Staat, vóór Bladz. i, 2 Kleding en Wapenrusting der Batavieren. 4,
3 Civilis maakt vrede met de Romeinen op den
> - afgebroken Brug. • 20,
4 Kaart van de Middeneeuwen. 30.
■5 -------van Zeeland. " '; 3a.
j5 -------van Heiland. 52.
7 Gravinne Ada op de Burgt te Leiden belegerd. 74.
8 Woede van het Kaas en Broods Volk te Alkmaar. 138.
9 Keizer Karel de V. bij Toortslicht te Utrecht
ingehaald, ontvangt de Roede van Juftitie
en de Sleutels' van de Poorten. 156.
10 Bceldftorming in de Nederlanden. 176.
11 Gevangeneeming van F. van Marnix, Heer
van St. Aldégonde. ■ 194,
12 Het afleezen der Pacificatie van Gent. 204.
13 Flips de IL wordt afgezworen, zijn Wapen,
Zegels enz. vernietigd, en andere van de
Staaten in plaats gegeeven. 218. 14 Portrait van Willem I. 22a.
ï5 Adriaan Teding van Berkhout, en andere «Raadsheeren , komen Oldenbarneveld
daags voor zijn gevangeneming daar van verwittigen. '• 276, 16 Portrait van" Oldenbarneveld. 294.
J7-------_ van Hugo de Groot. 296.
18 Frcdrik Hendrik doet zijn Eed als Stadhouder 312»
19 Capitein' van Brakel zeilt over de Keten, in
den vermaarden Zeedag op Chattam. 368.
20 De Raadpenfionaris J. de Wit aangevallen
en zwaar gewond. ' • 386,
21 Cornelis de Witt wordt gedwongen, de Akte, .1
om den Prins van Orange tot de Stad-*
houderlijke' Waardigheid te verheffen, te tekenen. • 388, 22 De Burgemeester Westcrwijk, te ter Goes,. -■
uit de Gevangenis gehaald wordende, om
zijn vonnis te ondergaan 4 wordt zijne .. Vrouw, door de Officieren en Soldaatei^, van hem afgefcheurd. 450. 23 Burgemeefters Kamer, te Amfteldam, door
'% het graauw, met geweld geopend, in 't Jaar 1747. -...•■ 5<?#«
. VA-
|
||||
|
VERKORTE
VADERLANDSCHE
II ISTORIE,
|
|||||||
|
I. AFDEELING.
Beginnende met de aankomst der Batavieren j
Uer te Lande, en eindigende met het
jaar 800. -tiet Eiland, welk .weleer" van bddé de ar* *• AfD-
men des Rhijns omvangen', en van ouds ~ 80,000 fchfeden of omtrent i"j uuren gaans lang, en 22,000 fchreden, of ruim zeven uuren gaans, in de breedte uitgeftrekt, en tusfchen moerasfen gelegen was , of ten gfooten deele uit laag en moerig land beftond, werd dikwerf door de rivieren overftroomd, en hierdoor of onbewoonbaar, of zo drasfig gemaakt, dat -het de voetftäppeö der betrederen zelfs niet be* waarde, of, daar het een weinig vastel- fcheenj een hol gedruis verwekte; waarom fommigen * twijfelende of het Land dan geen Land ge- noemd moest worden > hetzelve misfehien" in vervolg van tijd, om déeze reden, Holland geheeten zullen hebben. '■• „ , Dit Eiland nu werd, na dat het door zijne W00ning
oudfte bewooneren, die of Galliërs of GérVAst Bat» A manen ^™' |
|||||||
|
f
|
|||||||
|
s VERKORTE VADERLANDS CHE
I. AFD. manen zullen geweest zijn, verlaten was, in-
-~~~~~ genomen van de Batavieren , een Germanisch Volk , van onbekenden oirfprong, naar welk dit Eiland het zeer edel of zeer vermaard Eiland der Batavieren genoemd geworden is. — Bij welke gelegenheid deeze lieden zich hetzelve hebben toegeëigend, ftaat ons , die voorne- mens zijn, in eene korte fchctze onze Vadcr- landfche Gefchiedenisfen te volgen, thans wat breeder te yertoonen. Khtbren De Kimbren , die weleer het tegenwoordig en Teuto- JUf/and 3n fe Teutonen , die de nog noor-
fieti; hun ^ . j o omzwer- delijker gewesten van Zweden, Denemarken en
yen. 'Noorwegen, die van ouds Scandinavië gehcc-
ten werden, bewoonden, fpanden , ruim .cene
eeuw voor onze gemeene tijdrekening, zamen,
om hunne eigene Landen te verlaten , en
vreemde gewesten op te' zoekön : met dit
"* oogmerk opgetrokken zijnde , en, in hunnen
tcgt, nog meer andere volken in dienzelfden
toeleg gewikkeld hebbende, en onder anderen ook de bewooners van dit ons gemeld Eiland, (die , meent men , kortling te vooren , door eenen zwaren watervloed van huis en have be- roofd waren,) kwamen zij , na het afloopen yan Gallie en Spanje, eindelijk op de grenzen van Italië., daar de Romeinen nu al 640 jaaren gevestigd geweest waren: aan deezen verzocht- ten zij den afftand van .eenige gewesten, welke ■hun "geweigerd werd; dies zij de wapenen te liulpe namen , en eerst dezelven eene grote nederlaag toebragten , doch zelve naderhand door MARius, derwijze een en andermaal geflar gen, en op de vlucht gedreven werden, dat 'er —.' • • maar geer weinigen van hun, naer.het te voo-
~'-w«'*.-. ■ ren |
|||||||
|
■iMÉMÉftff^i
|
|||||||
|
__________________________
|
|||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||||||
|
yen verlaten Land te rug gekeerd, en aldaar, *• afp.
om deezen hunnen ftouten togt, nog lange daarna beroemd gebleven, zijn. Onder de Landen nu deezer vermetele om- 'c E>Jan''
zwerveren , die voor eenen tijd onbewoond v\erena.*" bleven , was ook het reeds befchreven Eiland, nsams- tusfehen de uitwateringen van den Rhijpftroom ; oor- welk echter niet lange ledig fchijnt gebleven, PronS* maar in bezit genomen te zijn door de Batten of Batavieren , die , door hunne gebuuren uit de oude woonplaatzen bij de rivier de Adrana, nu de Eder, verdreven zijnde, op den raad hunner Priesteren zich dit leed ge- troostten , en, in fchwiten, van uitgeholde boo- uien gemaakt, met have en vee, vrouwen en kinderen, verreisd, zich nederzetteden in die onbewoond, of verlaten, doch bosch- en visehr- rijk Eiland, welk zedert naar deeze BatavifcTre Katten het Eiland der Batavieren,, en vervol- '■;.',' gens Bataviß genoemd is; beilaande zij een.» » . groot gedeelte van het tegenwoordig Holland^ Gelderland en Utrecht, nevens een klein ger- |
|||||||||||
|
decke der vaste kust, van hef Belgisch Gallië
|
•>
|
||||||||||
|
uitmakende een gedeelte van het tegenwoor-
dig Kleefsland: terwijl het onzeker is, ofrZij dit vaste Land ten eerfte, dan daarna, bij-eene bijzondere gelegenheid, in bezit genomen heb- ben : dit hun Land nu is op de hoogte. van omtrent 52 graden noorderbreedte gelegen; e» den tijd der inneeminge mag men billijk ftellen tusfehen de 60 en 100 jaaren vóór onze ge- meene tijdrekening. ■.',•<>-'' k-J ; :csfK<i Deeze Batavieren dm, Germanen OfDm(- Aart en
fchers van naam en afkomst,"kwamen, in aast zeden der en zeden, met de .overige, G<?r/»/»w«. zeer lÉ^At^;*'?" A 2 een; |
|||||||||||
|
__________
|
|||||||||||
|
4 VERKORTE VADERLANDSCHÊ
I. AFD. een; met harde, ruwe, grove en fterk gefpier-
"' ' " de leden, als het gros der Dnitfcheren, voor- zien , waren zij bekwaam om de ongemakken van lucht en weder, zo wel als die van de jagt op wilde dieren, en van den oorlog te ver* duuren; welken laatften zij zelden ongetergd, doch alsdan ook moedig aanvingen: voorts muntten zij uit, onder hunne landslieden, in oordeel en fchranderheid, in trouwe, openhar- tig- herbergzaam- erl kuisch-heid; zulks dat hoererij naauwlijks onder hen genoemd werd* en de veelwijverij zo vreemd ware, dat flechts eenigen der voornaamften fomwijlen twee vrou^ wen hadden : tot den drank echter en het dobbelfpel waren zij dermaate genegen , dat zè aan het laatfte dikwerf hunne vrijheid opofferden. Kleeding ^n nunne langduurige kindsheid gingen zij, woonin-' zelfs bij de felfte winterkoude, moedernaakt: gen, enz. ouder geworden, fierden zij zich met rokken van beestenvellen, op hunne wijze, met een gekleurd vocht van uïtheemfche zeegedrogten befprengkeld, en inet eenen gesp of doorn om den hals vastgemaakt; voor 't overige waren zj ongedekt: de vrouwen waren in kleeding van de mannen alleen door eenen linnen, purper- verwig befchilderd hoofddekzel onderfchei- den, en gingen voórds met bloote halzen en armen. v * Van Natuure hadden zij rosachtig of goud-
geel hair; welke kleur zij nog met kalkloog te hulpe kwamen; bindende hetzelve met eenen * -knoopin den nek of boven op het hoofd vast; een fieraad, welk den wulpfchen Romeinen zo zeer bekoorde, dat het ook door den tijd bij * ju;» ' i: ii hen- |
||||
|
HISTORIE. 5
hen vermaard geworden is. De Batavieren I. afd.
droegen lange baarden, en lieten hair en baard --------
fomwijlen zo lange groejen tot dat zij eenen
vijand verflagen hadden : zij bewoonden hou- tene huizen, niet digt bij één, maar naar elks welgevallen getimmerd, en meest allen met eenen ruimen werf voorzien, het zij uit vreeze voor brand, het zij uit onkunde van alle ge- regelde bouworde : deeze huizen waren met ftro gedekt en veeltijds geplaatst op opgewor- pene hoogten, Terpen , Ihrpen, en in latere tijden, Vliedbergen geheeten; waarvan men fommigcn nog heden vindt, en door welken zij zich tegen de overftroomingen beveiligden: weinig fraais was 'er voor het overige aan dezelven; in plaatze van fchilderwerk, waren zij hier en daar met blinkende aarde verfierd. In het lezen en fchrijven waren zij zo lange Manier
onkundig, tot dat zij het van de Romeinen van (bij- geleerd hadden : in het vechten en te paarde c^en* rijden, waren zij ervarener, en, als het op een ftrijden ging, kloek en rustig in het doorzwem- men van wijde llroomen, en dapper en on- verzaagd in het gevecht, tot het welk zij zich van eene foorte van fpeeren , (Frameën geheeten ,) bedienden, met welke zij van nabij en van verre konden vechten : zelden gebruik- ten zij zwaarden of groote fpiesfen: de Ruiters droegen eene Frameë en een van teenen ge- vlochten langwerpig vierkant fchild : het voet- volk ook gebruikte werpfehichten, met welken zij op eenen grooten afftand wisten te treffen: weinigen bedienden zich van harnasfen , en flechts eenigen van helmen of itormhoeden: limine meeste kragt beftond in het voetvolk , A 3 de- |
|||||
|
■-.......•■•'■ ""
|
|||||
|
6 VERKOftfE VADERLAftDSCHE
I. ïro,' dewijl hunne paarden, noch afgericht op 'Wen*
den of keeren, noch fchöön, noch fnel waren: hunne vrouwen en kinders, die zij in deii oorlog altoos met zich voerden, dreven, doof hun aanfchouwen en huilend kermen, de ftrij- dende mannen aan, om , met eene woeste drift 5 naer de overwinning te trachten: de ge- kwetften werden door hunne moederen eil Vrouwen zo liefderijk als kloekharüg verbon- den en opgepast, en de blooden en aaffè- lenden aangemoedigd om hun huisgezin en vrij- heid lieldhaftiglyk te vefdadigen. Leevetis- De Bataviiche mannen in het huisbeftief wijze, - én den landbouw zeef onbedreven, lieten de iörg daar van aan de vrouwen en oude man- nen over: hunne "eenvoudige fpijs beftond in wilde appelen, melk, boter en kaas, pappen iiit wilde haver en gerst, en verders wild en tam vee : hun drank was een kookzel van gerst of ander graan en water, welk eenig- zins naar wyri fniaakte, en, of met ons heden- daagsch bief , of met onzen moutwijn eeni- ge overeenkomst zal gehad hebben. Manier Hunne huwelijken giftgen zij, in het alge- van hu. meen , niec beneden de twintig jaafen aan 5 weiijken, paaren(je dus jongelingen en maagden van ge- lijke jaaren en grootte , in de tegenwoordig- heid hunner wederzijdfche bloedvrienden; wof- dende het huwelijksgoed niet van dé vróuW ?.an den man , maar van den man aan de vrouw gebragt : dit beftond in een koppel osfen , een getoomd paard, een zwaard , eend' wêrpfpeer en een fchiïd ; geevende de bruid van haaren kant ook cenig wapentuig aan den •bruidegom j waarmede het huwelijk .voltrok- |
||||
|
HISTORIE. f
|
|||||
|
ken was : deeze zonderlinge bruidfchai: gaf I. ativ
aan de bruid te kennen , gelijk men haar bij de verbindtenis tevens ernftig vermaande, dat zij met haaren man in vrede en oorlog , in lief en leed alles verdraagen , onderneemen, en hem getrouw blijven moest : de jong-ge- borenen werden aan geene voedfteren be- trouwd, maar door de eigene moeder gezoogd; en onder de gehuwden fchijnen alle goederen gemeen gebleven te zijn, gelijk dit thans nog op veelc plaatzen van ons Land gebruike- lijk is. Met het begraven der dooden hadden zij Begrave*
in het gemeen weinig op : de lijken van ver- nisfen. maarde mannen werden alleen met hunne wa- penen , en fomtijds ook met hunne paarden, op eenen hogen houtftapel verbrand : het luidruchtig treuren en kermen over dezelven, duurden niet lang, doch het hartenleed fleet langzaam. Aan de Afgoderije waren de Batavieren, niet Hunna
minder dan andere Noordfche Volken, ten Goden uiterften verflaafd : behalven aan de Zon en ^,ns° S* Maan, beweezen zij ook aan het Vuur eenen Godlijken eerbied : merkurius werd van hun onder den naam' van Woden of Wodan, gei diend, van wien de Woensdag waarfchijnelijk zijnen naam ontvangen heeft : dat men ook aan herculus Godlij ke eere beweezen hebbe, blijkt uit de oude opfehriften , die men in het begin der zestiende eeuwe, bij JVest-, Kapelle , op het Eiland Walcheren gevonden heeft: gelijk men ook voor eene eeuw op ditzelfde Eiland , uit een groot getal fteenen met becldtenisfen en opfehriften, ontdekt A 4 heeft, |
|||||
|
8 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. rit), heeft, dat men oudtijds aldaar zekere Godira
'""" NEHALENNiA (van welke men tot nog toe nergens elders eenig gedenkteken gevonden
heeft, en welker naamsbetekenis zeer. onzeker is,) Godsdienftiglijk geëerd hebbe : te gelijk met de beeldtenisfen deezer Goddinne, zijn 'er ook eenige Beelden van jüpiter en neph- ïunus, in dit Eiland gevonden, waaruit men vermoeden mag , dat deeze Goden insgelijks hier te Lande bekend en geëerbiedigd ge- weest zijn ; daarenboven zullen de Romeinen, naa r alle gedachten , den bewooneren dezer. Landen, veele nieuwe Godheden, en de wijze van derzelver dienst hebben leeren kennen: onder de Batavieren hadden .daarom hunne Offer-Priesters ook zeer veel gezags in zaa- ken van regeeringe ; en niet min eerbieds. bewees men mede aan zekere foorte van Waar- zegfteren , die in de gewigtiglte gevallen ge- raadpleegd , en welker antwoorden voor on~ feilbaare Godfpraaken gehouden werden. Hunne Zij hadden onder hen ook zekere Zangers >angers, Qf Dicb.ters, die hunne heldendaaden , in den 'UZ. .
oorlog verricht, door gezangen voor den na-:
zaat poogden te vereeuwigen ; uit welke gc-< zangen, zo wel als uit het geluid, en de vlugt van vogelen , en het briesfehen en hinnikken van afgezonderde , en voor den gewijden wa- gen gefpannene paarden , zij allerleie goede en kwaade voorbeduidzels wisten te maaken: om over den uitflag van zwaare oorlogen te oordeelen , lieten zij eenen gevangenen van den vijand met iemand van de hunnen vechten, en namen uit de overwinninge van deezen of van geenen een goed of kwaad voorteken. |
||||
|
HISTORIE. 9
|
|||||
|
De fchouwfpeelen betreflende; deezen wa- I. afp.
ren bij hen onbekend, ten zij men daar onder wille tellen de^ vermetele behendigheid van fommigen hunner jongelingen, in, met naakte ligchaamen tusfchen zwaarden en fpeeren te ipringen, zonder zich te kwetzen. Belangende hunne regeeringswijze , is men Hunne
meest altijd van gedachten geweest, dat zij, Rege - als een Gemeenebest, door hunne voornaam- *jttê,s ften , met toeftcmminge der Gemeenen, zijn orm* beffierd geworden; terwijl fommigen meenen, dat ze de form van een Koningrijk hadt; doch, uit onze volgende fchetze zal genoeg blijken dat dezelve alleen in naam Koninglijk, maar in de daad Vrij geweest is. Gelijk de Duitfchers in het gemeen, de re-*
geering der voortreffelijkfren beminden , zo behielden zij niet te min altoos de magt om over gewigtige gevallen, met gemecne Hem- men te raadpleegen: cene zelfde zucht tot vrij- heid kleefde ook den ouden Batavieren aan, en deeze dceden zij doorllraalen op hunne Algemeene Landdagen, daar de Edeliten, met. <le bekwaamften uit het gemeen, over vrede en oorlog, of andere voornaame zaaken , een gemeen befluit opmaakten: hier konden alleen de Priesters aan iemand het flilzwijgen opleg- gen , en de Koningen, of bij gebrek derzel- ven , de veornaamften, oudften, edelften, dap- perllen of welfprekendften uit den volke, wer- den het eerst géhoord, meer uit eerbied voor hunne agtbaarheid , dan uit erkentenisfe van hun gezag : mishaagde hun raad , het alge- meen gemor keurde denzelyen af; geviel hij daar en tegen der vergaderinge, men gaf, door A 5 " het |
|||||
|
iö VERKORTE VADERLANDS CHE
|
||||||
|
I- a?d. het fchudden der fpeeren, het eerlijkst blijk
van zijne toeftemminge aan denzelven.
Veilde' Hier verkoor men de Koningen , die het zing van krijgsbewind in den oorlog, en in den vrede,
ge°n"enz a's Z'J ^unnen eernaam behielden , een be-
paald beftier over het volk hadden; welk, in- dien zij 't maar, met een weinig te veel ge- zags zich toe te pasfen, te verre durfden uit- breiden , terftond , zo wel als hun naam , bij het volk gehaat werdt: in het kort, het volk hadt zo veel rechts over hen, als zij over het volk; ook werden zij meest om hunnen adel- dom , en flechts voor één jaar, of zo lange als 'de krijgstogt duurde , en zelden, indien ooit, voor * hun geheel leeven, tot die waar- digheid verkooren: twijffelachtig nogtans is het, of hunne Krijgoverften of Hertogen, wel altoos van deeze hunne Koningen onderfchei- & den geweest zijn; dewijl men de naamen van Koning en Krijgsoverfte dikwerf door malkan- deren en op een' en denzelfden perzoon toe-* gepast vindt. Krijss- Somtijds nogthans fchijncn 'er ook Krijgs~ overften. onrflen ? nevens de Koningen, om hunne dap-
perheid verkoren te zijn ; bij welke verkie- zing zij op een fchild gezet , en daarmede op de fchouders hunner verkiezeren om hoog geheven werden. Opper« Behalven deezen hadden zij ook Opperhöof- faöofden. den over de bijzondere Landflreeken, die, als
Eerpen of Voortrejfelykflen , het recht in de bijzondere zamenwooningen of gehuchten handhaafden; jaarlijksch aan het volk de lan- den ter bezaajinge aanweezen ; en ook weder in hunne bedieninge, om het jaar, met ande* ■ ren
|
||||||
|
■
|
||||||
|
HISTORIE II
|
|||||
|
ren verwisfelden: aan ieder "derzelven werden I. tön:
Jionderd mannen uit het Gemeen toegevoegd, ------~~
welker naam , die in het eerst een getal be-
tekende , naderhand een eernaam geworden is : deeze dienden den Opperhoofden , in vre- de, tot Raaden, en gaven hun luister en ge- zag : in den oorlog verftrekten zij hun tot be- ichermers, allen om het zeerst ijverende, het 'naast bij hen te zijn, en hun in manhaftigheid te evenaaren , of te overtreffen. Hier uit zien wij dan, dat het oppergezag
berustte bij de groote vergadering ; dat de Koningen en Krijgsovcrften, het zij voor eenen tijd , of voor hun lecven gekooren , aan be- paalingen gebonden waren ; dat de Opperhoof- den nevens de Koningen , de gemeene zaaken afdeeden , waarin de groote vergadering niet voorzien kon ; en dat de Staat dus door de voortreffelijkllen , onder het goedvinden van het gemeen, naar de bij hen veel vermo- gende wetten der Natuure en gewoonte , ge- regeerd werd ; tot dat zij door de Romei- nen met befchreevene wetten voorzien ge- worden zijn. Deeze Batavieren nu hadden waarfchijnlijk Zij gaan
al eenige jaaren lang hun Eiland bewoond, een ver- wanneer zij een verbond met de Romeinen''""^3311 aangingen, toen deeze, onder hunnen eeriten Romeinen. Keizer, julius c^ezar. , (bezig met het over- meesteren van Gallië, na het flaan der Hel- yetiers, en het overwinnen der Germaanen en ëenc menigte hunner Hulp- en Bond-geno.o- ten,) (*) tot het verder voortzetten hunner 1 zege-
- (*) Deeze waren de Avecijnen, die misfehien het
Land-
|
|||||
|
VERKORTE
|
VADERLANDSCHÉ
|
||||||||
|
ia
|
|||||||||
|
!• AFn. zegepraal over den Rhijn getoogen warenï-
een verbond, welk door zekeren kattenwald, misfchien mede een Batavier, bewerkt, voor-, naamelijk op deeze voorwaarden fchijnt ge-, grond geweest te zijn : Dat de Batavieren be-? loofden den Romeinen met gewapend krijgs- volk-, te dienen; dat deezen van hunnen kant, hen als vrienden en broeders zouden houden, en handelen , zonder fchar,tinge van hun te vorderen, gelijk van de andere deelen va» G-allië gefchiedde; zo dat zij , door dit ver- bond , misfchien ook met en nevens anderen hunner nabuuren, zich den Romeinen wel fchijnen onderworpen te hebben, doch echter niet zo volkomen als de Galliërs, dewijl hun, toelland het naast bleef aan eene volflagene vrijheid. Die zy Niet te onpas kwamen cjezar , de Bata. groote vifche hulp - benden , die met} uit hoofde van diensten jie(. vcrbon(j ? terftond leverde : meer dan krijg ééne overwinning behaalde hij , met hunne doen. hulpe, op de Britten , die hij met eene jaarlijkfche fchattinge belastte: met hunne ruiterbenden dempte hij den opftand dei? Ekuroneti, («) Säuen, (#) en Arver- nen ,
Landfchap Auvergne bewoonden : de Sequaanen aan.
de grenzen der Helvetiers, in het tegenwoordige Frau- f che Comtê, gelegen : de Sneven of Germanifche Kat- ten, in en omtrent llesfenland wonende: de Belgen, die het noordelijkfte Gallië bewoonden , uitgezonderd de Hemen, die in Champagne , omtrent BJteims, gehuisvest waren. (a~) De Eburonen, worden geplaatst tusfehen den
Rhijn en de Maas ; beflaande dus een gedeelte van Bet tegenwoordig Kleefs-Gelder of Gulikker land. (F) Eduen, deeze woonden tusfehen de Loire eis
Saene, alwaar thans het Bisdom Autum gelegen is. |
|||||||||
|
HISTORIE l»
|
|||||
|
'fiml (V) en maakte dus een einde vaii den !■ aft\
Gallifchen oorlog: in den burgerkrijg tegen pompéjus waren zij hem van geen'' minderen -dienst: door hun overzwemmen en bezetten van de rivier de Segro ïn Fahntie, benaauw» den zij deezen mededinger van cezar derwij- ze, dat hij genoodzaakt werdt met deezen te verdraagen en geheel Spanje aan hem afte- ftaan: in Griekenland gekomen , betoonden zij ook in eenige vijandlijke ontmoetingen omtrent Durazzo in Albanië , als mede bij het veroveren van Gomfi irr Thesfalie, geene mindere dapperheid en heldenmoed: in de Phar- falifche. vlakte vielen zij , met zo veel vaar- digheids , fchoon te voet ftrijdende, op de ruiterij van pompejus aan, dat zij dezelve welhaast deeden zwichten , en dus genoegzaam veroorzaakten, dat zijn gantsch leger geflagen werd: op cezars togt naar Egijpte, gingen Zij, volgens hunne gewoonte, het leger vóór ïn het overwinnen van zekeren ftroom ; waar door zij te weeg bragten , dat, nevens alexan- drie , gantsch Egijpte voor de overwinnende De Ba- Wapenen der Romeinen boog ; ja, met één tavieren woord, zij waren in zo veele oorlogen be- iT? rdej! nicht en beproefd geworden , dat zij nader- terTvaa* iiand door augustus , tot lijfwachten gebe.- augus- Zigd werden. * Tus- Het was dees Roomfche Keizer, die, voor- xlaudius
neemens zijnde het onafhangelijk Germanie ^„1°^. tot een Wingewest te maaken, den voor- richtió- zoon zijner Gemalinne , klaudius druzus , gen. tot
;. (e) De Arvernen, fchijnen, volgens hunnen naaua,
aec l»tjdfchap Avergne bewoond te hebben. |
|||||
|
,14 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
tot dat einde met een leger derwaarts zonde4
gelijk deeze dan ook ia het eiland der Bata- vieren , waarfchijnlijk in het tiende jaar vóór onze gemeene tijdrekeninge aangekomen zijn- de , zieh aldaar ook zeer berucht gemaakt heeft, door het delven eener gragt(V/), (die een weinig boven Zutphen begint, en zuid- waart in de bogt van den IJsfel loopt, niet verre van Doesburg , welk misfchien weleer PRuzusBURG genoemd is ,) als mede door het aanleggen van eenen dijk (e), om den Rhijnitroom binnen zijne oevers te houden:, en 'het Eiland der Batavieren tegen de ovcr- ftrooming van het winterwater te beveilip-cn.: en, zo eenigen willen, tevens door het maa- ken van nog ' twee andere gragten naer den Rhijn „ te weeten de Does boven, en de Vliet beneden Leiden tot aan Viaardingen toe. Na het volvoeren deezer werken , trok
druzüs tegen de Sueven, Uzipeeten ehSikam- ■bren te velde; verwoestte hunne landen , over- won vervolgends de Friezen , die beoosten de Zuiderzee gelegen waren , maakte hen cijnsbaar aan, de Romeinen , en toog ,• na ook de Rauchen, die Qüstvriesland bewoon- den , beftreeden te hebben , in den aannade- renden winter naer. Rome te rug: in het vöi-
(/0 Dit is, namelijk, de Gragt van Druzus;.\vwr
'door hij den nieuwen rne> den. oudeii 'JJsJet veree- nigde , om' dus, uit het Kilwd: dsr Batavieren . te -gemakkelijker door'dec^e nieuwe gragt5 in--dr ~7,m~ clerzce te komen. O) Dees dijk was tegen den linker oever van den
. mlddenfteu arm des Rhijns gelegd, doch'.'de eigenlijke plaats van denzelven is. bij'-ons njet we-1'bekäul.-ä |
||||
|
Ö I S T O R 1 t
|
|||||||
|
*5
|
|||||||
|
Volgend jaar zijnen rogt tegens de Germaanen I. afo.
hervattende, bragt hij de Uzipeeten t'eenemaal ~r' onder zijn gebied ; en trok anderwerf tegens de Sikambren a en door hun Land tegens de Cheruscen , die tusfehen de ÏVezcr en Ehe woonden: nog verder zelfs zoude hij zijne wapenen en zijnen naam uitgebreid en ver- maard gemaakt hebben, ware hij niet op zij- nen weg, door eene ziekte , of, zo anderen zeggen , door eenen val en beenbreuke , in zijnen toeleg verhinderd, en weinig tijds daar- na , in den ouderdom van dertig jaaren , ze- ven jaaren vóór onze gemeene tijdrekeningen uit het leven gerukt: zijn Broeder tiberius , Trumus door augustus eenige jaaren daarna, en wel overwint omtrent 's Heilands geboorte, tot zijnen Op- deKam- volger in den Germanifchen oorlog benoemd, '* was in denzelven zo voorfpoedig, dat hij eer-
lange geheel Germanie bedwong, en het bij- naer tot een fchattinggevend Wingewest van het Roomfche Rijk maakte : het was deeze, die het Eiland der Batavieren men eene Ro- •meinfche vloote aandeed, en de Kanwefaattn*, een Volk van denzelfden oirlprong en hel- detlaart als de Batavieren, doch minder in ge- tal, en welk door> men weet niet wat, mis- drijf, bij de Romeinen in ongunste vervallen was, beftreedt en overwon. Min gelukkig echter was quintilius varus , quinto
de Opvolger van tiberius ; die in het agtfte Llüs VA~ jaar na Christus , bij het bosch Teutoburg (ƒ), geHacen door arminius, den Veldheer der Chéruscèn door ar- der- MiNius.
(ƒ) Dit "bosch wordt door tacitüs , niet verre
.Tan de Ljgff geplaatst. |
|||||||
|
ï6 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. AFD. defmaate gcflagen werdt^ dat drie Romeinfchs
""'"" keurbenden met alle de hulptroepen en derzel- ver aanvoerderen aldaar het leven lieten; en hij zichzelven het zijne kort daarna, uit wan* hoop benam : een ongeluk , Welk augustus zelf eenige maanden lang als zinneloos be- klaagde; doch welk, omtrent agt jaaren daarna, ten tijde van gcmelden tiberiüs , toen in au- gustus plaatze tot Keizer verkooren, door ger> manikus , den Zoon van den bovengemelden KLAUDius druzus , in hetzelfde gewest eenig- zins vergoed werdt door het flaan van den zelfden arminius , die nevens zijnen zwaar ge- wonden Oom iNGuioMER , ter naauwef nood, door de vlucht toen het gevaar ontkwam. ftciurri- i]ier was het, dat agrippina , de moedige binken6 * en kuisfche bedgenoote van germanikus , zijne van haa- mcêgenootc in zijne krijgstogten en gevaaren, renkloe-cene vrouw, van wier Vorftelijk Hof (g) Ken geest. onze a]oucie gedenkfehriften fpreeken , een helder blijk gaf van haaren fchranderen eii kloeken geest: zy ftremde namelijk het fchan« delijk oogmerk van fommigen, die, eer de uitflag van het gevecht tegen arminius be- kend was, nadeelige geruchten te ligt geloof gaven , en zekere brug over den Rhijn , bij Geldula (//), meenden af te breekeh: terwijl Z»j
(g) Dit is, volgens fommigen, eeiie der Sterkten
geweest, die dkuzus langs den Rhijn gebouwd heeftt veelen houden Roomburg, digt bij Leiden , voor dit Hof. De Heer van Lcon en anderen . beweeren, dat men'er het Huis te Britten voor te honden hebbr; waar van men de overblijfzels nu en dan bij laag -water, ten noordweste van Katwijk , diep ia, zee, •gezien heeft. - ; (h) Dit was een'e legerplaats der -Romeinen ,■ waar-
|
|||||
|
MM1
|
|||||
|
B J S T O R ï I ij
|
|||||
|
•2ij het ampt van "Veldheer wrafne mende* de I* af».
berooiden en gekwetften met kleedefen en ver- *"i~-i-,i verleningen befchonk * en uit den ftnjd kee- 'rende Overwinnaars * zelve aan deezé brug, ïnet loftuitingen ophoopte ; hoewel dit haaf gedrag naderhand door TtöÉRius (f) gewraakt werdti In het volgende zestiende jaar * deed gër- Hm
Manikus ) na cene vloot in het eiland der ecntSej Batavieren Vervaardigd te hebben-, andermaalmaniki/s~ eenen gelukkigen togt tegen de Cheruscen *flaat de in welken hij armïnius weder floeg * en hun- c^ms~ hen Veldheer -sezithag , nevens deszelfs c'n' vrouW * eene dochter van het legerhoofd der Batavieren* gevangen nam. In het jaar daaraan vertrok hij , op tibe-
rius bevel * naer Rome, na dat hij hier te lande eene fchool geflieht had * om onze Ba- taaffche jeugd in de zeden en taaie der Ro- meinen te doen onderwijzen. Elf jaafeii daarna begonnen de Friezen *
te zeef doof zekere fchattinge van de Ro- meinen * zo het fchijnt, gedrukt, eenen op- ftand * in welken zij door het ïlaan van het tegen hun gezonden leger omtfent het Badu- Tienner-imid, eenen beruchten naam onder de Germaanen verwierven* Ti-
fchijnlijk bovefi Urningen gelegen : Omtrent net tegefti
Woordig dorp Gelb of Geldub. (O Dees Keiner was jäloersch , öth dat aörip^inA}
behalve« dit, naaren zoon caJüs s, ("na hem Keizer geworden) te zeer in het leger beminnen , en heirl i in flecht foldaaten gewaad aldaar verkeereri dêedj
terwijl zij hert, het krijgsvolk ten geval 3 öm hel dragen van SeMmten-laarsjes \ KaHguia liet nóënierii B
|
|||||
|
ï8 VERKORTE VADERLANDSCHË
|
||||||
|
I. Am. . Tiberius in het 37fte jaar onzer tijdreke-
--------' ninee geftorven, en dus het gebied in handen KAI 1GU- o o 7 , 1
la: zyne van kaligulä geraakt zijnde, kwam dees in
verrieb- het derde jaar zijner regeeringe herwaart over: tingen. nier nam hij den Zoon van eenen der Brit- 37' fche Koningen, door zijnen Vader uit dat Rijk gedreeven, met eenigen van zijnen aanhang in zijne befclierminge; geevende hem, zo men wil, het Hof van Agrippina, federt naar hun het Huis te Britten genoemd , tot zijn ver- blijf : voor het overige was zijn bedrijf hier te lande -eer belagchelijk dan aanmerkelijk; want hij keerde na het uitvoeren van eenige ipïegel - gevechten , kwanswijs tegen de Duit- fchers en Britten , uit verwaande gloriezucht, lafhardglijk en al fpeelende ondernomen of liever voorgewend, naer Rome, om over zijne gewaande overwinningen in zegepraal omgevoerd te worden; doch werdt wel haast, door een vloekverwantfchap, kort na zijne aan- Wordt komst aldaar, omgebragt: klaudius, zijn Va- onige- derlijke Oom , in zijne plaatze tot Keizer ge- 44', kooren, deed in den jaare 44, eenen togt tegen de Britten , in welken hij onder ande- ren door klaudius civilis , Overften der Ba- tavifche Hulpbende , onderfteund en in ftaat gefteld werdt, om die overwinning te be- haalen , over welke hij vervolgens te Rome in triumf omgevoerd werdt. soMTTius Geduurende deeze onderneeming had domi- kobbulo tius KORBULO , de Beiïierder van Neder-Ger- begunftigt manie de zeeroverijen der Kauchen of Oost- &sn.ne' vriezen beteugeld, hunnen Overflën gannas- küs op de vlugt gedreeven , dénzelven na- derhand door list doen omkomen, en hierdoor |
||||||
|
>i
|
||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
19
|
|||||||
|
de nabuurige Friezen zodanig verfchrikt en I- Ara-
gedwee gemaakt, dat zij met hem kwamen handelen en hem gijzelaars zonden ; waarna hij hen van akkers om te bebouwen, zo wel als van wetten, Vroedfchappen en Magi- ftraten voorzag; doende, om hen te beter in toom te houden , eene fterkte fliehten , ter plaatze daar men wil dat Groningen federt gebouwd is ; en maakende zich daarna, in naarvolginge van druzus , eenen roemruchtigen naam door het delven van eene gragt uit den Rhijn in de Maas , die drieëntwintigduizend fchreden lang , en gefchikt was , om de ge- vaarlijker omreizen door de Noordzee te kun- nen ontgaan, en deeze beide rivieren des te beter binnen haare oevers te houden. Onder de Regeeringe van nero , die, na paulinüs
dat KLAuDius omtrent het jaar 50. aan vergif pompeju«, geftorven was, ten Romeinfchen zetel klom, s°" voltooide paulinüs pompejus hier te Lande den dijk , die druzus ruim zestig jaaren te vooren begonnen had (J€) ; breidende den- zelven toen waarfchijnlijk uit, tot aan de uit- watering van den Rhijn bij Katwijk. # In het jaar 68. nam fontejus kapito, Ste- 'öX
dehouder van Neder - Germanïe den Batavier Julius paulus, Broeder van civilis , gevan- gen , deedt hem valfchelijk van muiterije be- ïchuldigen en om het leeven brengen ; zen- dende civilis zelven daarop geboeid naer Rome, daar hij, zo lange nero leefde, ge- vangen bleef; doch met het begin van gal- ka's regeeringe zijne vrijheid wederkreeg. 1 • Om- .
(k) Dit gefchiedde omtrent liet jaar 55. '
B 2,
|
|||||||
|
f
|
||||||
|
so VERKORTE VADfiRLANDSC'IB
1. Arn. Omtrent dienzelfden tijd, werdt de opftand
in Gallië, onder kajus julius vindex, tegen het leven van nero gefmeed, met hulpe der Batavieren geftild; doch dit verbeterde de zaa- ken van dien Dwingeland geenzins zo, dat het hem belettede zijne handen aan zichzelven te flaan, en zich uit wanhoop den ftrot afte- fnijden. De Bata- Galba, zijn Opvolger, te ftrenge krijgs- vieren deugd en te weinig edelmoedigheids bezitten- teaén£n ^e ' ^et ^e Batavieren, zo wel als anderen, «alba, die hem ten troone geholpen hadden , onbe- loond ; dit hielp de eerften aan het morren , en voords aan het weigeren van den gewoo- nen jaarlijkfchen eed ; verl-daarende dat hun de keur van Galba mishaagde, -en dat zij eerlang tot algemeen genoegen eenen anderen Keizer verkiezen zouden: zulk wrevelig drei- 69. gen was dan de oorzaak dat zij in het jaar 69, van hunne waardigheid als Keizerlijke Lijf- fchutters ontzet en naer hun Land terug ge» ^ zonden werden. Niet lange daarna beweezen zij, onder het
beleid van julius briganttkus , zusters-zoon van KLAUDius civilis , aan vitellius , tegen Otto zijnen Mededinger naer de Keizerlijke Waardigheid, veel dienst: in zo verre dat zij» na hem in het Rijksgebied te hebben helpen bevestigen , door eene ftaatelijke bezendinge , van wege den Roomfchen Raad, met lof-en dankbetuigingen begroet werden. Het 1 was onder deezen Keizer dat civilis ,
na zijn ontflag door galba , weder cöt de zijnen gekeerd, ander .aal in gevaar geraakte van door de Romeinen kwalijk gehandeld te worden. Dit
|
||||||
|
mÊaÊmmmmmmmm
|
||||||
|
HISTORIE. st
Dit door hem en de zijnen zeer euvel ge- *• /'»>
nomen, begon hij zelf op zijne wraak te den- ' ~~~[
ken , en bragt door zijne list zo veel te wege, 0yélwint dat zekere werving, op vitellius last, in heXrdeRomei- Eiland der Batavieren ondernomen, vruehtloos"««- afliep ; daarenboven bewust van de geringheid der Roomfche krijgsmagt, en hoe dezelve wijd en zijd verfpreid lag , verbondt hij zich op een gastmaal met de voornaamflen des Lands, en, vervolgens met de Kanimfaten tegen de Romeinen , op welken hij welhaast eene doorluchtige overwinning te water behaalde, veroverende op den Rhijnftroom eene vloot van vierentwintig fchepen, waar door hij en de zijnen bij de omliggende Volken, als her- ftellers der Vrijheid, roemruchtig vermeld wer- den. Zeden met wisfelvallig geluk tegens lu- PERCUS, FLAKKUS, GALLUS , VOKULA dl CE~
rialis geftreeden, de ftdd der Batavieren ver
brand , den dijk van druzus geflecht, en zijn vaderlijk erf, dus als ten roof en ter plonde- ringe voor de vijanden opengelaaten hebbende, maakte hij eindelijk op het voorllel van ceria- lis vrede met de Romeinen, en nam de aan- bieding zijner vergiffenisfe aan : bij deezeii vrede werden de Batavieren in hunne waar- digheid van Vrinden en Bondgenooten der Ro- meinen herfteld, en even als te voren,- zonder fchattinge te betaalen, vrij gelaaten met de dienilen die zij in den krijg moesten betoo- nen: gelijk zij dan ook, weinige jaaren daarna ■, te weeten in het jaar 79. onder het puik dier 79, hulpbenden geweest zijn, die de Romeinen, onder julius agrikola het Eiland Mona 'm Brktanje hielpen veroveren» B 3 .Li
|
||||
|
£2 VERKORTE VADERLANDSCHE .
|
|||||
|
i- -Sf"» Iri het jaar 86. onder de regeéringe van
*" g6> " DOMiTiAAN, bevochten zij anderwerf eene vol- komene zege op de Brittanniers, die het leger van AGRiKOLA geweldig aanvallende , door hun gefluit en op de vlugt gebragt werden, in zo verre, dat zij door de andere benden bijgefprongen, tienduizend vijanden verfloegen; daar intusfehen hun verlies en dat der Romei- nen , en hunner andere Bondgenooten, Hechts driehonderd veertig mannen bedroeg. <??. Onder ulpiüs trajanus , die in het jaar 97. na DOMiTiAAN en nerva , het R'ömein- i'che Rijk beffierde , blecven de Bata\'ieren hunne oude achting bewaaren, en in het ge- rust bezit van alle de voordeden hunner vcr->, bonden met de Romeinen. Keizer adRiaan, de Opvolger van traja-
nus, bediende zich weder van de Batavifche rüiteiïje, en liet zich door deeze in het jaar 223. 100 in zijne togten naer het Oosten verzeilen, daar zij door het gewapend en te paarde over- zwemmen der rivieren, zelfs de Verwondering; der woeste Volken tot zich trok: suidas ge- waagt zelfs van zekeren te dien tijde zeer be- soji.ANUs,nichten Batavier, met naame soranus, die syne be ^en \j00g zo fchutterlijk wist te handteeren , jieid'fn 't c'iat n'J eenen5 door hem opgefchooten pijl, in fcfaieten. het ncdervallcn , zo behendig en zeker wist te treilen , dat hij hem aan flarden fchoot; een bedrijf, v/elk zelfs den Keizer, die het aanzag, verbaasde , en waarvan 's mans loffelijk graf- fchrift, te deezen tijde zelfs nog bewaard, een kennelijk geheugen draagt. Keizer Waarfchijnelijk heeft gemelde Keizer zich nu ADRjANus er fan 'm het Eiland der Batavieren bevonden,
flicht een ' markt, er*
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||||||
|
23
|
|||||||||
|
en aldaar ten behoeve der Kooplieden , eene I. afd.
ruime markt of plaats geflieht, die naar zijnen naam genoemd is; dewijl men in de oude reiskaart van peutinger , eene markt van ADRiANUs (Forum Adriani) aangeweezen en geplaatst vindt , bij of omtrent het tegen- woordig Dorp Voorburg: ook geeft het op- fchrift van zekeren Mijl- of Grenspaal , om- trent Naaldwijk in het begin der zestiende eeuwe gevonden, niet duister te kennen, dat hij en zijne Opvolgers Marcus aurelius en Lucius verus , of cenige openbaare wegen, alhier aangelegd , of ten minfte dezelven ver- beterd hebben. In het jaar 197. was de Batavifche lijfwacht 197.
bij den Keizer lucius sepïimius severus in zulk eene achtinge , dat hij hun het voor- recht vergunde, om, even als de Romein- fche Honderd - mannen , Wijngaard-ftokken in hunne handen te mogen draagen: het zij de- zelve dienden om de traage en loome foldaaten rasfer te doen voortgaan ; het zij , omze bij het ftrafFen der misdaadigcn, ten teken van Rechterlijk gezag te voeren. Dees Keizer, ook hoe fpaarzaam anders van
aart, deedt nogthans onder anderen, in het Bätavisch Eiland , een vervallen wapenhuis ten dienfte van de vijftiende Keurbehde der Vrij willigen, onder het opzicht en beflier van den Overften cecilius baïo vernieuwen. Onder antoninus , den Zoon van severus ,
fchijnen de Batavieren in het Jaar 21a niet 212. min geacht, en even als te voren tot Keizer- lijke Lijfbenden gebruikt geweest te zijn : herodianus getuigt tevens van deezen Vorst, |
|||||||||
|
/
|
|||||||||
|
■
|
|||||||||
|
>4 VERKOKTE VADERLANDSCHB
|
||||||||||||||||||||||||
|
dat hij, door zich op de wijze dey Germaa*
nen te kleeden en zijne hairen te verwen zich bij deezen landaart ten hoogfte- deed/ beminnen. |
||||||||||||||||||||||||
|
I. AFT».
|
||||||||||||||||||||||||
|
ALEXAK
PIK St-
VÜRUS , wordt
omge- (iragt- 235-.
|
Of 'er onder de GermamTche lijfwachten. „
die den Keizer Alexander severus -, in het jaar 235 in zijne leger ten te met veele fteekert het leven benamen , ook Batavieren geweest- zijn, is ons niet duidelijk gebleeken : gelijk, |
|||||||||||||||||||||||
|
'er mede zeer weinig van hun te berichten
is onder' de korte Regeering van eenige vol- gende Keizeren» die meest allen eenen geweld digen dood ondergingen; en, door het geduu-. rig opwerpen van , en het oorlogen tegen hunne mededingers, het Rijk aloinme in roeree ftelden, verzwakten , en aan de Barbaaren gelegenheid gaven om de Roomfche Winge- westen te overvallen; dezelven te verwoesten,, of als. hunne eigene bezittingen te gebruiken: gelijk dan de Franken, of Boven - Rhijnfche Germaancn, ten tijde van vaeerianus ,. die |
||||||||||||||||||||||||
|
160,
|
van Gallië omtrent het jaar 260 zich van
|
|||||||||||||||||||||||
|
deeze gelegenheid mede bediend hebben, om
zich in Batavie nedertezcttcn. AusE- Deeze Franken, die, eenige jaaren kater, overwint g^nt?cn Gallië^afliepen, werden door-den B|~ (SsFmn- velhebber a ureliaan, bij Maguntiakum (het |
||||||||||||||||||||||||
|
ken
|
||||||||||||||||||||||||
|
tegenwoordig Mentz) zo fel geflogen , en ver-,
volgens door Keizer probus , omtrent het Jaar 277 zo gelukkiglijk, beftreeden, dat zij om den vro$e moesten bidden, dien zij > te. ge- lijk met een gedeelte van het Land, welk zij, overweldigd hadden, verkreegen ; onder het gewoon beding nogthans van den Romeinen in. den krijg ten, dienfte te ftaan,, ' * Bit
|
||||||||||||||||||||||||
|
277.
|
||||||||||||||||||||||||
|
HIST O E I E. 25
|
||||||
|
Dit vree-verdrag, waarmede de Batavieren h afd«
("te gering zeker van magt, 0,111 de Franken .......*-
uit hunne Landen te verjagen) zich toen zul-
len hebben moeten vergenoegen, werdt echter van de zijde der laastgemelden welhaast ver- broken; zij begonnen namelijk, na het vero- veren van verfcheide fchepen , omtrent de Hunne Spaanfche en Siciliaanfche kusten de zee te Zeefchui' fchuimen, en in die Landen zelfs veele ver- Imn§en« woesdngen aanterechten , komende, na eene lange en. gevaarlijke reis, zonder veel verlies, behouden in Batavie te rug; alwaar de Saxers, door dit gelukkig begin gemoedigd, wel haast met hun in het zeeroven zanienfpanden, e» de Gallifche kusten hielpen afloopen. Maximiaan nogthans, wist hun, in of om-
trent den Jaare 285 na dat;hij. verfcheide Over- *8S. rhijnfchc Volken verwonnen hadt, hun zee-, fchuimen wel te beletten, en noodzaakte de Franken, om, verzeld van hunnen Koning ge- nobon, hem om den vrede re voete te val- len ; bij welken hij hun in eenige landen zoni- mige akkers ter bebouwinge afftond, mits dat zij zich verbonden naar de Romeinfche wetten te lecven, en niet weder de Wingewes- ten des Rijks aan te tasten of te ontrusten. Dan dees vrede werdt door de verraderlijke
Franken , zo min heilig ; als de voorgaande, onderhouden: zij verbonden zich wel haast met KARAUsius, den Landvoogd van GaUië, die zich in Brittanje tot Keizer opwierp; en wer- den om d'eeze reden in het jaar 287 door Worden KONSTANTES cHLORUs , in hunne nog nieuwe "J1 ƒ"" Landen aangevallen, en eene groote menigte van jaagd, hun gedood , verjaagd ,.gevangen en weggevoerd. 22?, B 5 Met |
||||||
|
t
|
||||||
|
i.6 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
||||||
|
I,\AjD. Met de geenen , die niet verdreeven waren,
'-"'•"-— vernieuwde dees c^ezar de reeds te vooreii
gemaakte verbindtenisfen, en verplaatfte tevens
een gedeelte derzelven in de onbewoonde
ftreeken van het Belgisch Gallië , om daar als
Romeinfche onderdaanen 'te leeven; waarop
■ s '-.<.. men wel haast de Chümaven, die ook eene bij—
'--■■-■ zondere zoort van Franken wären, met de
Friezen en andere Volken, nevens de gemelde
Franken , ten diende der Romeinen, ploegen
en zaajen, en dus voor eene poos hunne
woestheid afleggen zag. '-■.■'
. Steken Voor eene poos , zeggen we , want ook
het hoofd deeze hunne rust duurde flechts weinige jaa-
wederop. ren. met jiet j,egjn der vierde eeuwe, en dus
nog bij het leeven, of kort na het affterven
van konstantius, ftaken zij het hoofd weder op, ondernamen het verbond te fcheriden, den Rhijn over te trekken en in Gallië te vallen. Hier toe hadden zij zich nu met verfcheidene
andere nabuurige Volken verbonden , en voor het aangaan van den togt twee Koningen of Veldoverften , naar de wijze der aloude Ger- maanen, gekooren, onder welker geleide, zij jeeds tot aan den oever des Rhijns gekomen waren, wanneer zij door de komfte van kon- stanïyn den GROOTEN , die zijnen Vader in het Keizerrijk opvolgde, aan de boorden van dien Aroom niet alleen gefluit, maar over den- zelven in eene hindcrlaage gelokt , fchielijk overvallen en geflagen, en veelen van hun , nevens hunne beide Koningen levendig gevan- gen , en daarna wreedelijk om hals gebragt werden : vervolgens werden door denzelfden Vorst, hunne, om deeze nederlaag bedroef- de |
||||||
|
.»•
|
||||||
|
HIS TORI E. 27
|
|||||
|
de en verflagene Landslieden , onverhoeds op 1. af».
het lijf gevallen , en bijnaer geheel en al "~~"*■**"" verdelgd. Na den dood van konstantyn , deeden zij Doen een
in het jaar 341 weder eenen inval in Gallië, *"vi?lin wanneer zij door konstans, eenen der Zoonen 34I> van deezeri Keizer , beoorloogd ; ■ doch eer- lange , zo men wil, door \ hemzelven , mee aanmerkelijke gefchenken, tot. het aangaan van een vredeverdrag , omgekocht werden. ) Deeze vrede verbraken de wispeltuurige en .•
oor-lögzieke Franken weder binnen weinige jaa- ren; verbonden zich met Alkfiiannen en Saxers, onder verfcheidene Koningen; hervatteden h,un- ' nen overtogt over den Rhijn, en keerden, na het vermeesteren van veele fteden, en het ver- woesten der bij en omgelegene landen, mee rijken buit en veele gevangenen beladen, naer Juin Land te rug. KoNSTANTius, onder wiens "regeeringe dit
voorviel, zondt hier op zijnen Neef, den Veld- heer juLiAAN, (in de Kerkhistorie , onder den naam van den Afvalligen berucht,) met een leger naer Gallië, die aldaar in het jaar 356 350. verfcheiden lieden innam , en eene ijslëlijke flachting onder de Alemannen aanrechtte. In het volgend jaar tastte hij bij Regensburg
een' en anderen geweldigen hoop dier Volken _ aan , welke hij door den kloeken bijftand der Batavifche hulpbenden, ten eenemaal verfloeg. In het jaar 358 toog juliaan , na den win- juliaan
ter te Parijs doorgebragt te hebben , tegen de afval« de Saliërs, (dus misfehien naar oude woon- ^IGS on" piaatzen in Frankenland, aan de Rivier Sala, [\JsaliFrs. geheeten , en nu in Batavis woonende,) te 358. velde.
|
|||||
|
—
|
|||||||||||||
|
£$■ VERKORTE VADERLANDSCHE
I. Arn. velde, en bragt deeze Volken, die zich al bid-
dende, nevens hunne vrouwen en kinders, aan hem kwamen onderwerpen, met weinig moei- te tot reden , vergunnende hun op hun de- moedig verzoek, het bewoonen van een ge- deelte der Landen , die zij alreeds bezaten: vervolgens ook de Chamaven overwonnen, en door eenige voorwaarden van vrede aan zich verbonden hebbende, fcheen de rust dus verre genoegzaam in. deeze gewesten herfteld. |
|||||||||||||
|
Niet lange echter duurde deeze rust voor
de Sahirs: de Quaden namelijk, eene zekere zoort van Saxers, aan den Donau woonende, en, door anderen uit hun Land verdreeven zijnde, kwamen met eenige fchepen den Rhijn af, en in het Eiland Batavie, omtrent de woo- ningeii der Sallièrs te landen , en verdreeven dezelven geweldigerhand; waarop het grootltc gedeelte derzelven, zich onder de heufche be- fchermïnge van juliaan in gezelfchap hunner Koningen, over den Rhijnftroom begaf: ter- wijl de Qiiaden of Saxers, na zich lange in de bosfehen met nachtroverijen te hebben opge- houden, ten laatfte tot vrede gedrongen werden, onder voorwaarde van de wapenen nooit tegen de Romeinen te mogen opvatten : fchijnende dit volk zijnen naam in het Rhijnlandfche Dorp Sasfen-heim nagelaten, doch zich vervolgens verder uitgebreid te hebben , dewijl een ge- deelte van Gelderland en Westvriesland , vol- gens de oude Kronijkfchrijvers, weleer Ne- der-Sasfen geheeten is: de naam Batavie , mi flechts in dien der Betuwe bewaard, begon nu mede allengskens te verdwijnen. Juliaan , in het jaar 363 , in eenen flag
tee;en
|
|||||||||||||
|
Deguf,-
den ver- dryven dezelven, |
|||||||||||||
|
Naamr-
oorfprong
van het dorp Sas- fen-him.
|
|||||||||||||
|
3Ö3-
|
|||||||||||||
|
_________
|
|||||||||||||
|
HISTORIE. 29
|
|||||
|
legen de Perfen geiheuveid zijnde , werdt jo- *• Aya*
vi anus , die den Christen Godsdienst beleedt, in 't Oosten tot Keizer gekooren; welke keuze zornmïgen Batavieren, in Neder-Pannonie zich bevindende, derwijze mishaagde, dat zij LUCJUAAN, den bloedverwant des Keizers , die hun deeze tijding bragt, in hunne woede her. leven benamen. Omtrent deezen tijd ver- bonden zich hier te Lande ook alle Franken, Batavieren, en andere Gebuurvolken, tot eenen inval in Gallië , die ook in het jaar 366 ge- ^66. fchiedde, wanneer het Romeinsch leger aldaar door hun op de vlugt werdt geflagen: maar naderhand werden zij zelfs ook geflagen , en door Keizer valentiniaan , den Opvolger van joviaan , in hun eigen Land beftreden, en weder voor eenen tijd beteugeld. In het begin der vijfde eeuwe werden Gallië
en andere Wingewesten, onder de meerderja- righeid van HONORius , door de Alaanén-, Wandaalen , Sneven en andere woeste Volken overftroomd; bij welke gelegenheid de Landen der Franken , Saliërs en Batavieren , mede geenen geringen overlast leeden, en zommigen dier Volken tor bewooners fchijnen gekregen Oor- te hebben; gelijk men wil dat de Sneven zich fprong toen in Zeeland nedergezet, en den naam van fer Zeê"" Zeeuwen aangenomen zouden hebben. In het jaar 410 kwamen ook Wester-Gothen, 410.
na het bemagtigen van Rome, zich in Gallië en de nabuurige gewesten, en dus ook waar- fchijnlijk hier te lande nederflaan; verzeld van Hernien, Sclaaven, Wüten en anderen, van welken men in de oudere en latere naamen Tan zommige plaatzen, nog de geheugenis meent
|
|||||
|
3P VERICORTE VADERLÄNDSCHE
I. Arn, meent te vinden.------ Zeventien jaaren later,
'..........."zijn de Franken in eenen waterftrijd door
Aerius overwonnen , en in het jaar daaraan
van hunne Landen , aan den linker oever van den Rhijn gelegen , beroofd geworden; doch KLODius hun Koning bewerkte 'door zijnen Zoon' een verbond van vriendfehap met Kei- zer valeriaan , en zedert hebben de Fran- ken hierom de Romeinen nu en dan eenige De Saxm krijgsdienften bewezen. ------ In het jaar 446
fteekep of daar omtrent, gingen de Saxen en de Frie-
na/?rjf- zen oncjer HENGIST cn zijnen Broeder horsa, over# naer Brittanj'e, welk geheel Eiland zij, verge-
446. zeld van' Anglen en Jutten , eerlange over- ftroomden; nemende de overige Friezen toen het gewest in, welke de Saxers ontruimd hadden; zijnde al het Land, welk benoorden den Rhijn en de Maas gelegen , ten weste door de Schelde, en ten ooste door de Elvc en Laüwers bepaald wordt, zedert door hun Friesland genoemd. Ten zelfden tijde zijn de Franken en andere Gerniaaneu , weder in Gallië gevallen , en in of omtrent het jaar 463. 463 veroverden de eerstgemeldeï} Keulen, en vervolgens de Eilanden der Saxen , (die be- denkelijk gelegen geweest zijn bewesten de Wezer, boven Oostvriesland., om dat 'er ver- fcheide veldflagcn in dien tijd omtrent de We- zer zijn voorgevallen) wordende deeze Eilan- den als toen deerlyk verwoest : deeze vijand- lijkheden eindigden met een verdrag, waar bij de Saxers zich aan childrik den Koning der Franken fchijnen onderworpen te hebben. Dan, onder alle die omkeeringen, hier te Lande, hoort men niets meer van de Bata- . ,, ;.-.' vi&» |
||||
|
H IST O R I E. 31
tieren gewagen: eene enkele bende dierbe- I-afd.
faamde Volken, lag alleen te deezen tijde nog ~ te. Batavie in Rhetie in bezettinge ; en zom-
mige oude krijgslieden onder hen, hebben in GaUie eenige Landen ter bebouwinge verkre- >-:\ gen ; gelijk zommigen misfchien ook omtrent den Donau met eenig land befchonken zijn: waarom Pas/au by eenigen Patayi en Ba- tavia genoemd is: voor het overige fchijnen zij in de Romeinfche legers verfmolten , dooi de Romeinen verplaatst, ten. deele door de vreemde Volken gedood, of uit het Land ge- jaagd, en ten deele onder deSaxers, Fran- ken en Friezen, vermengd geworden te zijn; waar door hun naam eerlange, hier te Lande, geheel buiten gebruik geraakt is. Wanneer het Westersch Keizerrijk , ' welk
reeds lange te vooren ten val geneigd hadt, in den jaare 476 na het afzetten van Keizer 4?t. , aucustulus , of MOMYLUS, den Opvolger van Julius nepos , een volflagen einde hadt - genomen , werden de Franken , Saxers en andere Volken, hier door waarfchijnlijk, niet lange daarna genoodzaakt , een verdrag aan te gaan met evarik , den Koning der Wes- ter-Gothen, aan wien zij eene zoort vanop*- pergezag hierbij toekenden , en waarfchijnlijk voor zich het vrije bezit der toen bewoonde Landen bedongen zullen hebben. Syagrius, die te Soisfonj zijn hof hieldt, Syagrius
onder den tijtel misfchien van Koning der Ro- w°rdc meinen , was nog een der geenen, die zich ont:™sd' in de Gallifche Landfchappen een onafhang- lijk gebied fcheenen aan te matigen; en, om zijne fchranderhejd in het beflechten der ge- |
|||||||||||
|
fchil-
|
|||||||||||
|
■
|
|||||||||||
|
._^k
|
|||||||||||
|
ga VERKORTE VAt>ERLANDSCHE
|
|||||
|
I. af», fchillen, bij Bourgondiërs eil Frankenf:, ,'tö
' deezen tijde, in hooge achtinge; doch klq- vis , de Koning der Salifche Franken, die
zijn gezag met nijdige oogen befchouwde, 48ö, tastte hein in het jaar 486 met een leger aan, en deed, na hem overwonnen en ge- vangen te hebben , onthalzen : ook maakte hij zich vijf jaaren later, meester van het Gewest der Tongren, of het Land der Thü>- ringers, volgens anderen, en overwon de Ale- mannen jj Saxers en Friezen • welker eerften hij zich geheel onderwierp , zonder dat men weete hoe het met de laatfte Volken afliep ; (die toen de gewesten bewoonden , welke nu Vereenigde Nederlanden heeten:) geduu- TLOvis rende dien flag, nam klovis, naar men wil, neemt den den Christen Godsdienst aan, liet zich nader- Christen jjand doopen , en eigende zich in het jaar dienst 5°9 °f 5IQ de waardigheid toe, van Bur- aan. gemeeester des. Romeinfcheli Rijks in het 510. Westen: om welk ampt te meer klems bij te zetten, hij, zo door list, als geweld, zich van veele Frankifche Koningen en hunne Lan- den meester maakte, en daardoor den grond der Frankifche Heerfchappije in Gallië zo vast maakte, dat dezelve daarop heden nog gevestigd blijft. Na zijn affterven werdt zijn Rijk onder
zijne vier Zoonen verdeeld , en theodorik, <: • de oudfte, uit eene bijzit geboren, verkreeg Oost-Frankrijk, waaronder toen ook de Zeeuw
fche Eilanden , met een gedeelte van Gelder- land en Holland gerekend werden: theode-* „,, bert, zijn Zoon, die in het Jaar 513 of '"■' ' ;wat laater, 4e Deenen van de Gallifche kits- %ten
|
|||||
|
en verdreef, en hun den aldaar geroofden i. atb,
fmit ontjoeg, volgde in het Jaar 534 zijnen _ * _"" -• toen overleden vader in de regeeringe op : zijne zuster teodechilde ' was eene ijverige Vorfall in den Christen Godsdienst, hebben- de veele Kloosters en Kerken geflieht, en wordende in haar graffchrift, dat nog voor handen is, de Kleendochter, Dochter, Vrouw en Zuster eens Konings genoemd, zijncfe zij gehuwd geweest aan hermegiskel , en na zijn' dood, aan deszelfs Voorzoon' radi- gis , een! Koning der IVarners, die toen het ■ tegenwoordig Rhijnland bewoonden, eri van welken men meent' dat de naamsgeheu- genis nog, in dien van het oude Warmond bewaard wordt. "......' _-,;•-•>
Theudebert in den jaare 54^ , en des- 547.
zelfs Zoon theodebald , na eene zevenja- '■'"■' rige regeering , in het Jaar 554 overleden 5S4- zijnde, zonder manlijk oir na te laten, nam KL0TA"
j A j ' Ris over» KLOTARis, een der üud-oomen van theode^ wint d©"-
BALD , Oost-Frankrijk in bezit, na dat hij Saxtrte
te vooren de Saxers, omtrent den Wezer "'-• woonende, en nu weêrfpannig 'geworden zijn^ • de, een- en andermaal geflagen, en hen tot het opbrengen eener jaarlijkfche fchattin- ge van 500 koejen verpligt hadt; doch dee- zen in het jaar 555 die fchatting niet alleen geweigerd, maar zelfs eenen inval in.Frankrijk gedaan hebbende , werden door klotaris \ toen ze met den buit naer huis keerden, we- derom aangetast; doch behaagden toen, 'na een wanhopig vechten eene volflagene over- Cy Winning op dien Vorst, die voords genoodzaakt» Was hun eenen voordeeligen vrede toeteftaan-i |
||||
|
"~""-^ '
|
||||||||
|
,34 VERKORTE VADERLANDS CHE
I. AFD, welken hij, door Zijn volk gedwrongen tegen
hen te vechten, weinige dagen te voren, on- danks hunne nederige voorwaarden, hadt moe- ten weigeren. |
||||||||
|
In het jaar 558 verkreeg klotaris , na
Wordt ^Qt afiierven van zijnen Broeder childebert, van het gebied over geheel Frankrijk .• doch liet, Frankryk, drie jaren later, door zijnen dood, dien wijd-
558. uitgeilrekten Staat, zijnen vier zoonen na: onder welken de derde , sigebert genoemd, Oost - Frankrijk verkreeg, doch welhaast met zijne Broederen , en onder deezen vooral met chilperik , den onrustigften van allen, in onlusten gewikkeld werdt ; deez' ontnam hem verfcheidene fteden, doch werdt eindelijk 575» in het jaar 575 over de Seine terug gedree- ven, en in het volgend jaar binnen Door- nik belegerd , welke Had hij hadt doen ver- fterken : hier vondt sigebert zijnen dood •? want fredegunde , zijn Broeders vrouw , deedt hem onverwachts, door twee omge- kochte moordenaaren , met vergiftigde mes- fen , in het aanzien van zijnen ganlchen hof- ftoet, verraderlijk ombrengen. chilïï- Chilperik flelde zich toen in het gebied bik wordt over Oost-Frankrijk, en verwekte door zijne groote magt, zo veel vreeze onder de rne- zen en andere Overrhijnfche Volken, dy? zij niet tegen hem durfden ondernemen ; maar brunechilde ? de Weduw van sigebert, on- verzoenlijk tegen hem verbitterd wegens den moord haars mans r deedt hem , eenige jaa- SM» ren daarna, te weten in het jaar 584 , onder 'het belegeren van Touloufe , even verrader- . j door eenen gehuurden moordenaar, van feer
|
||||||||
|
tm
|
||||||||
|
HISTORIE; £f
ti'et levefi beroven; hdewel anderen deeze I. afd,.
öndaad aan zijne eigene Gemalinne fredegunde ' toefchrijven.
Childebert II. zoon van den omgebrag- child^
ten siGEBERT in het jaar 583, door den ge- ^g^j11* melden chilperik voor Koning van Oost- de War- Frankrijk erkend, regeerde naar het fchijnt ners. vredig genoeg; doch in het jaar 595 verwek- 595; ten de voorgemelde Warners, in Rhijn- land j eenen opiland, onzeker om welke re- denen , tegeiï hem f maar voerden weinig int, en hunne geringe magt werde weldra door het leger van childebert derwijze ge- flagen , dat ze op eenige weinigen na geheel tótgeroöid , en zederc geheel vergaan of on- der anderen verfmolteri zijn; ------ Na den dood van childebert in het jaar 596 werdt S96i
zijn Rijk onder theodebèrt en theodorik , zijne Zoönen, verdeeld; van welken de eer- fte Oost-Frankrijk kreeg: beide deeze broe- ders geraakten welhaast mét eikanderen, over de erfenis, in oorloge en , na dat zij beiden in het jaar 613 kört na eikanderen orngeko- 6i3i men waren i geraakte hét Rijk aan klota- ris IL Zoon van chilperik * dié te Soisfom zijn hof hieldt,' en, in het jaar 622 de re- 622. . geering over Oost-Frankrijk aan' zijneit Zoon n*GaBfRT Dagobert afftond , welke Vorst, na vier ä 'Je $a_ vijf jaarën, met de Saxers in oorlog geraak- xers ,enr„; te : deeze zich onafharigelijk willende maa-' ken , hadden een verbond aangegaan met dé' Friezen en andere ömgelegerie Volken-, èiÉ eene groote magt bijeen gebragt; doch wer- den door Dagobert , wien zijn Vader klo-' taris zelf met een aanzienlijk leger te hup C 2 pë |
||||
|
36 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
||||||
|
I. AFD, pe gekomen was, bij de Rivier de Wezcr tettf
"" eenenmaale geflagen, en hun land, alomme te
vuure en te zwaarde verwoest: de jonge man-
fchap en de vrouwen , werden te fchepe naar
Frankrijk vervoerd, en aldaar ten behoeve
s'tLoy, des Konings verkocht: als toen zoude eligius,
zyne wei- een beroemd coudfmid en muntmeester des
(lil t il' —
held enz. K°mngs •> onder den naam' van St. eloy be-
kend , op eigen kosten , eene menigte dier ongelukkigen , vrijgekocht, van het noodige verzorgd, en weder naer hun land hebben laten keeren , of, zoo zij verkoozen bij hem te blijven , hen in den Christen Godsdienst on- derwezen , en hen eer als broeders, dan als flaaven behandeld hebben. Te dien tijde fchijnt Koning Dagobert zieh
ook meester te hebben gemaakt van het Slot Wiltenhirg bij Utrecht, vanwaar de Friezen, toen nu de Saxers naer Brittanje getrokken waren , de Wilten, een overblijfzel van de» DAco- gemeiden landaart verdreven hadden; en waar- om- - fchijnlijk heeft Dagobert , toen aldaar mede keCAteeneen Cnristeli)ke kerk of kapelle, aan den h, Wtrttht. Thomas gewijd, doen bouwen, welke hij af- hangelijk ftelde van den Bisfchop van Keulen, onder voorwaarde (die nogthans luttel naargc- komen werdt) van aldaar in perfoon , onder de ongeloovige Friezen , den Christen Gods- dienst te prediken en uittebreiden : deeze Kerk is dan ook, eenigen tijd daarna , door de Ongeloovigen weder geheel vernietigd geworden. 6jr. In het jaar 631, (drie jaaren na den dood van KLOTARIS,) ontfloeg Dagobert de Saxers, die. zich yerpligt hadden om de grenzen zijns Rijks,
|
||||||
|
h
|
||||||
|
■V
|
|||||
|
Historie-. 37
Rijks,' tegen de Winiden, eene foort van Sclaa- T >f».
•Vi?« te beveiligen , van hunne gewoone fchat- tinge; 'en alhoewel zij zeer weinig tegen dit Volk konden uitrechten > zij bleven niet te mm van den ouden last bevrijd. ------ Dagobert 6$$*
ïri het Jaar 638 geftorvén lijnde, liet zijnen
Zoóri siGEBERT , in de regeeringe over Oost- Frankrijk , welke hij hem al twee jaaren te vooren had opgedragen; terwijl deeze, zich meest be- zig houdende met het bouwen van kloosteren en godsdienffige gefliehten-, de zorg zijns Rijks liet berusten op grimoald, zijnen Groot-Hof- meester , wiens beide Zusters Geertruid en BEGGA, zich door diergelijke godvruchtige wer- ken vermaard gemaakt hebben; zijnde door de eerstgémelde, waarfchijnlijk eene kapeile ge- flieht, ter plaatze daar Geeftruidefiberg nu ligt-, alwaar zij eeuwen lang, als eëne Heilige geëerd is; gelijk men ook hier te Lande, bij ze- kere gelegenheden, ter harer gedachtenisfe meriigen ruimen vreugdebeker, 'onder den naam Van Sin f e Geerden minne, geledigd heeft: door beggA, is, zo èénigen willen, de orde der •Begijnen ingefteld. Onder sigebert's regeer'ing vverd't dan, éuoiii*,
gelijk men denken kan, veel werks gemaakt ofs'?LO?» van het bekeeren der ohgeiöóvigèn dezer Lan- on(jer ,je den-: de Goudfmid eligius, om zijne als goud Friezent beproefde deugd , tot Bisfchóp van Noijon enz verheven •",■ werdt mét de ^drg der bekeeringe van een gedeelte vän Vlaanderen belast, dies hij , ha ook den Antwerpenaaren het Euan- gelie gepredikt te hebben , zich mede naar •de Friezen, Sneven, (óf Zeeuwen) en andere ïtarbafèn begaf, onder welken hij eene nier* '':; C ,3 kelijké |
|||||
|
38 VERKORTE
|
|||||||
|
VADERLANDSCHE
|
|||||||
|
}■ *FPt kelijke verandering in hunne zeden te weeg
bragt \ welke echter niet zo heftendig was, of het bijgeloof en de verbastering braken weder , na zijn vertrek of dood , onder die Volken door. ba go- Na den dood van sigebert , in het jaar 656 BüRTli. voorgevallen , werdt deszelfs 2oo.ii dago- Koning BERT JL door GRiMQALD, die al het bewind yan Ooit. in handen hieldt, Wel pp den Oost-Franki- Frankryk fchen troon gezet, doch niet lange daarna , 5 ' onder voorwendzel van zijn overlijden , al?- Wordt balling, naer Ierland verzonden, en zijn eigen in balling- Zoon childebert IL tot Dagoberts Opvol- zoudeif. Ser verklaard; doch klovis II. oom van da- coeert , (die ook nog in het evengemelde jaar ovcrleedt,) wist deeze oogmerken van gri- pioald niet alleen te verijdelen, maar zich ook van hem en zijnen Zoon te verzekeren, en zich in het opper-bevyind te ftellen. Zedert ge- raakte Oost - Frankrijk, geduurende eenige jaa- ren, nu in deeze, dan in geene handen; toe fjerfteld. dat men Dagobert II. die nog in Ierland om-. ÖJ4- zworf, in den f|aare 6~4,, door behulp en me- de werkinge van wilfrid, Bisfchopvan jorkx .weder herwaards deed.komen, en op den vader- lijken troon hèrfteïde. wn,- (hemelde Bisfchpp wilfrid, (om ook nog ?niD : jets van deeZen Apostel der Friezen te melden,)
ïichu'n- was van natu"re trpfs en heerschzuchtig , en gen. leidde niet. alleen' zulk een Vorstelijk leven» dat hij zich van eenen grooten ftoet vergezel- len, en uit gouden fchotelen opdisfehen liet, maar ijverde zelfs met zo veel drifts voor de gewoonte der Kerke van Rome, en voor zijn, eigen onbepaald gezach , dat egfrid , Koning |
|||||||
|
^m
|
|||||||||||||||||
|
BïSTÖÏIEi
|
|||||||||||||||||
|
sy
|
|||||||||||||||||
|
van Norihmriberïand, hem in het Jaar 677. I. «ra.
deed afzetten. Hier over gebelgd, reisde hij " ' '" naer Rome, om zich deswege bij den Paus te 6?7' beklagen, In zijnen togt derwaarts deedt hij Friesland aan, alwaar de Koning adGillus hem minzaam ontving, en , geduurende zijn win- ter-verblijf aldaar, vergunde, om het Éuange- lie te prediken , het welk hij , met zo veel vruchts deed, dat veele duizenden toen het Christelijk Geloof aannamen, en openlijk ge- doopt werden. Zedert voor den Paus zich verantwoord hebbende , is hij, na egfrids dood, weder in zijnen zetel herfteld; vervol- gens weder daarvan ontzet, en ook andermaal |
|||||||||||||||||
|
door Pausfelijk gezach 'er wederom ingebragt,
|
Sterft.
7oy.
|
||||||||||||||||
|
in hoogen onder-
|
|||||||||||||||||
|
en eindelijk in het Jaar 709,
|
|||||||||||||||||
|
dom overleden.
Dagobert II. (om tot deëzen nu weder te
keeren) bezat niet lange het Rijk, maar werde, weinig tijds na zijne herftelling , nevens zij- nen Zoon siGEBERT, terwijl hij op de jagt was, vermoord. De Oost - Franken koozen toen wel zijnen tweeden Zoon theodorik , die in een klooster was opgevoed, tot Koning, doch fielden het Opperbewind in handen van twes hunner Edelen, onder welken pipyn van her- stal , of de dikke, was; die zich wel haast al de klem der regeeringe eigen maakte , en zijnen Vorst en het Rijk, jaaren achter een, in eenen oorlog tegen deszelfs Oom, den West - Franki- fchen Koning theodorik , verdaadigde, en dee- zen ook in eenen veldflag in het Jaar 687 ge- tïj. vangen nam; waarna hij, onder den tijtel van Groot Hofmeester, zo wel het West- als Oost« Frankisch Rijk, volftrektejijk regeerde. C 4 " Om«
|
|||||||||||||||||
|
'40 VERKORTE VADERLANDSCHÊ
ï- *">«_ Omtrent deezen tijd , waren ook twee En-
geliche Monniken, wigbert en willebrord |
||||||||||||||||
|
. WIG
•bert en
|
||||||||||||||||
|
geheeten, de een na den anderen uit Engeland \
|
||||||||||||||||
|
wïu.i- in Friesland gekomen, om 'er het Euangelie te
BiiotD. prediken ; doch vondt hunne prediking toen weinig iugangs , en de Friezen. werden , kort daarna, in eenen Oorlog met de Franken ge- pjPïN. wikkeld, en in het Jaar 691 door pipyn aan- uveiwint gevallen, en hun Koning radboud, na het |
||||||||||||||||
|
;de Fait
ZSN
|
||||||||||||||||
|
verlies van eenen velclflag in. het Jaar 692, ge-
|
||||||||||||||||
|
292, noodzaakt een verdrag te fluiten met pipyn ,
waarbij de Friezen aan het Frankifche Rijk on- derworpen , en cijnsbaar gemaakt werden. —■ Toen ondernam willebrord (*), (die zich al- vorens door Paus sergius I. hadt laten volmag- tigen en tot Aartsbisfchop der Friezen inwij- den ,, in zijne terugkomst t het Eiland JValchz- ren aangedaan, en aldaar zich tegen de afgo- derije, naar men wil, gekant zoude hebben) «35- in het jaar Ó95 andermaal in Friesland, onder het gezach van pipyn , het Euangelie te verkon- digen; alwaar radboud en zijne Friezen, intus- fchen niet alleen volhardden in het hardnekkig tegenflaan dier predikinge, maar ook door ge- duurige invallen in het Frankisch gebied , genoeg deeden zien, welk eene afkeer zij had- den , zo wel van 'den Fra'nkifchen Godsdienst, als
)■•■ (*) Dees willebrord heeft hier te Laude veele ker-
ken gedicht, en zich door zijne predikinge berucht ge. ,..;.. maakt. -TeUeilo, 'm Wettvrieslmd, is nog de will^,- brokds put bekend, welke op zijn bevel gegraven,- en met een wonderdoend water voorzien zoude zijn. , Hij •is-jds eeriïe Itofchop'van Utrecht, den 6 van Slagtmaand ;van het jaar '1737- alijaar overleden y en.in deJibtdije i^ermch bij 'hier', die bij ;sclf gedicht had, begraven'. |
||||||||||||||||
|
HISTORIE 4t
|
|||||
|
*-■- r ' - - - • - ^
ils van het verdrag, onlangs niet hun aangegaan. I- **pI
Dit verwekte anderwerf, in het jaar 6^J, eenen openbaren oorlog, in welken pipyn dé overwin- Ö97* riïng en eenen grooten buit, nevens de fterkte of Stad Utrecht, zo meri "wil, te beulte viel; waarna hij zich weder met radboud bevredigde, onder mits, bedenkelijk, dat dees zijne Doch- ter THEUDESiNDE , aan zijnen tweeden Zoon' grimoald ten huwelijk gave; welke echt kort g»im<> daarna .voltrokken, doch grimoäld vervolgens ALD v?5/ door beleid van zijne vrouw, en mogelijk van *erer zijnen Schoonvader, mede in het jaar 714, in moord. St. Lamberts Kerke te Luik, onder riet doen 7*4- zijner gebeden, verraderlijk omgebragt is. Tot aan den dood van pipyn , die in den herfst
ïh hét jaar 714, (na den moord van zijnen Zoon fel gewroken te hebben,) overleedt, fchijnt alles van buiten in tamelijke rüste gebleven te zijn; dan, in het jaar 715 voegde radboud, 7iJ>» uit eenen ïngewortelden haat tegen het geflacht van pipyn , zich bij de misnoegde Franken on- der RAGANFRiD , en floeg dé benden van ka- kabel rel martel bij Keuhn , derwijze dat karel "^rwint zelf ter naauwer nood. zich door de vlugt de Frie- wist te redden : maar in het volgend jaar zen. werdt hij van de Franken onder karel mar- tèl's gebied flaande , overvallen en op de vlugt gejaagd; waarna een verdrag volgde f bij welk hij beloofde den Christen Godsdienst aan te neemen. wolfran Bisfchop van Sens ifi Champagne , die kort daarna willebrord :in het bekeëren der Friezen- onderfteunde; zoude ook, nä dat 's Körtings Zojbn zich hadt laten doopen, aan den Koning zelven den • «Joop verrichten'; niäar wät gebeurt 'er? toe'n C 5 " 'men |
|||||
|
i ' ——■^-^^■^pppwpppppi
|
|||||
|
4a VERKORTE VADERLANDSCHE
I, •■! f o. men te Hoogtmude of Medeblik daartoe de
Voute gereed gemaakt, en radboud den eenen sab ) voet daarin reeds gezet hadt, vraagt hii, waar «doop! net gro°t getal zijner afgeftorvene voorouderen vervaren ware? en kreeg ten antwoord', dat alle ongedoopte» zekerlijk verhoren waren • dit deed hem den voet te rug trekken en verklaren,. dat hij liever met de menigte zijner ongedoop- te voorouderen in het zalig gewest van Wo- * dan, dan, met ,den geringen hoop der Christe- iaen,; in ikn Hemel zijn wilde. — wolfram vertrok hierop, en radboud,die al verfcheidene , i; jaaren aan eene fiepende ziekte gekwijnd hadt, ftierf zo kort hierna, dat hij op den derden dag feegraven werdt. r Na den dood van ,radboud genooten de
Friezen onder .de regeering van zijnen Zoon'
poppo, poppo eenige jaaren rust; en van deezen kre-
leeft'it gen ^e Euangelie- predikers volkomene vrij-
liepredi- heid, om hunne leer alomme voort te planten;
kers vrij- doch , terwijl de Groot - Hofmeester karel
heid. ., dartel de handen vol hadt met den oorlog te-
■ gen de afgevallene Saxcrs, en Aquilaniers, en
"Optod de- niet hun verbondene Sarrafijnen, befloot
èetFrie p&ppo, (ora welke redenen is onbekend) de
der 'pop- ^ßlo^^ trouw te verbreken, en pleegde , naar
ao. fefet yerhaal van de Frankifche Kronijkfchrijve-
■%m\, vecle wreede vijandlijkheden tegen de
Fmnken, om welken te wreken, en ès Friezen
eens, vooral te- beteugelen , karel hen in het
"ifé. j§ar.;f3<5 te water en te lande, in hun eigen
land,s Dp Westergo zo gelukkig met eene- welbe-
Wf>r(I mande vloote,, kwam befpringen, dat hij hun
te onder eme volkomene nederlaag toebragt, in welke
gebregt. ratPFofoeuvelde, en daar door dit moedig vojk,
na
|
|||||
|
■
|
|||||
|
HISTORIE : 4S
tia het-uitroojen hunner Afgodifche tempelen, I. Afp;
en gewijde bqsfchen, en na het elendig ver- ~*~" woesten van hunne Landen, op nieuw ter on- derwerpinge aan de Franken gedwongen werdt. Vijf.jaaren daarna, % e weten op 'den a aften van wijnmaand des jaars 741, ftierf karel mar- . 7*** tel , nalatende twee wettige Zoonen, karolo- Man en piPYN; waar van den eerften Oost* den anderen West - Frankrijk ten deel viel; en de eerstgemelde zijn Erfrijk pnder den tijtel y§# Hertog en Prins der Franken, op zijneneigen naam, regeerde: al in het begin van zijne rer geering« gaf hij aan bonifacius , Bisfchop van E0NTF'.'V" Mentz, bevel, om eenen nieuwen Bisfchop van een DigU. Utrecht te wijden , waar toe gregorius van wen Bis- Trier, eerlange verkoren werdt: bqnifacius fcbopvan zelf, die ook winfrjd geheeten en in het jaar ïrêi/,s 717, reeds hier te lande gekomen was, hadt na, den dood van willebrord , het Utrecbtfche Bisdom eenen tijd lang , als Coadjutor, (waar- in hij den eerstgemelden al drie jaaren lang hadt bijgeftaan) bediend;, doch was in het jaar 723 naar Rome ontboden, aldaar tot Bisfehop ge- wijd , en zedert door karel martel met het opengevallen Bisdom van Mentz begiftigd: uit zijne brieven blijkt, dat de Christenen hier te,lande, ten aanzien der Afgodendienaren, toen nog een zeer gering getal uitmaakten; dat zij hunue. jlaven aan de Heidenen verkochten pm opgeof- ferd te worden; dat zij gaarne het vleesch zo yan wilde , als tamme paarden aten,,, alsook raauw fpek; dat hunne Priesters zelve ;zeer on- geregeld leefden, zich aan ontucht, dronken- , fchap, kwaadfpreeken en andere zonden over- gevende; dat zij ter jagt, ja ten openbaren oor- lo-
|
|||||
|
i|# Verkorte vaderla^dschë
|
|||||||||||||||
|
I. M loge zó tegen 'Christenen als Heidenen , ojv
'""' trokken , in het keren en doopeh verfcheidené ongeregeldheden begingen, en zomwijlen zelfs
het 'Latijn niet verftbnden; als ook buiten wet- tige ordening meest al, en buiten het opzicht Van eenen Bisfchop leefden: ■------ onder zijne
74a, voorzitting werdt ook in het jaar 742,'op de
befchrijving van karoloman, een e Kerkelijke Vergadering in Frankrijk gehouden, in welke het houden van diergelijk eene bijeenkomfte jaarlijksch, tot weering van verfcheidené onge- regeldheden , beflooten", en onder anderen, aan de Geestelijken ook de jagt, en het vol- gen van den oorlog verboden werdt. Eene fraaje fchets van zijne handelwijze in
het bekeefen der Heidenen hier te lande, en in het Verzorgen van zich en zijne Priesteren, en van de moeite , welke hij aanwendde om de H. Schriften te laten uitfchrijven, vindt men elders , die des lezens overwaardig , doch te lang is, om hier ingelascht te worden; en te waardig, dan dat ze verkorting zoude lijden. De Sa- De Saxers, die in of omtrent het jaar 742, 'xers wor. weder tegen de Franken opgeftaan en vervol. |
|||||||||||||||
|
omicr.
worpen 744-
|
gens met de Friezen vereenigd waren , onder
radboud, Heer' van Neder-Friesland; werden in het jaar 744, door karoloman, met behulp |
||||||||||||||
|
van zijnen Broeder pipyn, na het gevangen ne-
men van hunnen Hertóge dirk , weder tot onderwerping aan het Frankisch gebied ge- dwongen; bij Welke gelegenheid ook een ver- 1 OMA« ^raS met 'de Friezen fchijnt getroffen te zijn. (iaat van In hét jaar 746 ftondt karoloman, het zij de regee- uit eenen heimelijk in hem verwekten weerzin |
|||||||||||||||
|
rir'f
|
746.
|
' in de regeeringe,het zij uit liefde tot het geest-.
|
|||||||||||||
|
ui-
|
|||||||||||||||
|
HISTORIE. 45
|
|||||
|
jïjke leven, de regeering aan zijnen evenge- I. af».
pielden Broeder af; en aanvaardde te Rome,'va, ■. ......I
een Benediélijner Klooster, den Monniks-
kap.------ piPYN daarentegen de oproerige. Saxen, kort daarna, een en andermaal aan zijn
gebied onderworpen hebbende , en zich au, van geheel het Frankisch Rijk meester ziende, befloot welhaast zichzelven onafhangelijk te maken, en childerik III, die tot hier toe den naam van Koning hadt gevoerd, dien tijtel te mJ* ontnemen: hiertoe, door heimelijke hulpe van s0ning ' BONiFACius , de Pauslijke toeftemming ver-gezalfd- kregen hebbende, werdt hij in het jaar 751, 7*1" door denzelven tot Koning gezalfd, na dat hij childerik van den troon geftooten en in een klooster gefteeken hadt. BONiFACius , door deeze en andere wegen
zich diep in de gunde van pipyn gewikkeld hebbende , werdt zedert ook, ondanks de te- genkantingen van den Keulfchen Bisfchop hil- degarius , in het opzicht over de Utrecht- fche Kerk, door het Pauslijk gezach van ste- ven III, bevestigd , en ondernam , met een deel gewapende Bedienden of Soldaten, hem ter zijner befcherminge, mogelijk door pipyn medegegeven , in het jaar 753, zijne laatfle 7*3« prediking onder de Friezen : dit fcheen in het eerst zeer wel te zullen flaagen; maar wanneer hij te Dokkum was aangekomen, en zijne tenten aldaar had doen nederflaan, werdt hij door de woedende Friezen overvallen, en, na dat hij zijn volk de weerloosheid en het lij- »oswa« den aanbevolen hadt, door de aanvalleren met ^rSjt drieënvijftig der zijnen van het leven beroofd, 0-n?e« ßp den 5den yan zomermaand in het jaar 754; bragt. wör- 7?4'
|
|||||
|
45 VERKORTE VADERLANDSeH-È
|
|||||
|
J.'afd. wordende zijn lijk ,eerst te Utrecht ter aarde
*•—• beftejd j doch naderhand uit het graf geligt^ en volgens zijne uitdruklijke begeerte, in de Abtdije van Fulda begraven. ?58. In het jaar 758 vielen de Saxers weder de Franken af; doeh werden , na eenen kloekeri tegenftand, door pipyn overwonnen ^ en toe eene jaarlijkfe fchatting van driehonderd paarden verpligt. ------ Na deeze én meer an-
, dere merkwaardige zegetogten , zo in Italië
als elders * overleedt dees Frankifche Vorsc
^•(Sg, den s8 van herfstmaand 768 i nalatende twee Zoonen >* die het Rijk onder elkander ver- kärel deelden, van» welken karel, zedert onder den Bit GRoo- toenaam van den grooten beroemd gewor- Te bc den, na den dood van zijnen kinderloozen Saxdn. Broeder, drie jaaren later, geheel het Rijk in handen kreeg ; en flraks daarna de Saxers, die al wederom opröerig geworden waren , der- mate bedwong, dat zij in grooten getale, den Christen Godsdienst aannamen, en flerke be- zetting in eenige fterkten in hun Land'dulden De Fric- moesten ; waarna hij hen-in het jaar 785,- zö zen ver- wej ajs j}e Friezen , tot grooter beftendigheid recht op e" trouwe noodzaakte j, en hun allen het recht hun va- op hun vaderlijk erfgoed benam ; nadat ook derlijic juin Hertog wiTiKiND en het groocfte gros der a |gf# Frieten, zo wel als zij , den Christen Gods- dienst omhelsd had. 729. In hét jaar 789 heeft hij% met hulpe onder anderen der Friezen , ook de Wilzen eene foort van Selaaven , aan de Oostzee woonende, in hun eigen Land overvallen, en ter gehoorzaam- heid aan zich verpligt; gelijk zij hem, nevens fa Saxers- ook •■'hielpen->- ja den oorlog tegen; |
|||||
|
HISTORIE«
|
|||||||
|
4P
|
|||||||
|
«Ie Hunnen of Hungaren, in het jaar 791, van- ï-jjjnS.
waar zij * na liet Land te vuur en te zvpa'ard -* verwoest te hebben , met groeten' rijkdom te
rug keerden: ------ omtrent twee jaaren later
begonnen de Saxers. andermaal de hoofden op
te fteken, nadat dj 't Christendom weder-vep- zaakt, en zich als te vooren met de Friezen ver- bonden hadden, tegemde Franken-tsoorloge»*," tot datze door Koning karel in het jaar 801 , 8or« of, volgens anderen, twee of drie jaaren later, na dus bij tusfchenpoozen eenen bloedigen drie- endertig jaarigen krijg te hebben gevoerd, ge- heel ondergebragt , en wel, ten getale van 10,000, in Frankrijk overgevoerd geworden zijn. Zedert is met deeze volken een verdrag ge-
maakt, waar bij vastgeil;eld is, dat zij met de Franken voortaan als één volk gehouden , en door een zelfden Vorst geregeerd zouden wor- den : ook heeft karel toen den Friezen eenige nieuwe wetten gegeven , of de ouden verbe- terd , en, in ééne van dezelve, wordt het dienst- Ontvan- werk op den dag des heëren verboden ; ook |j"m f"» heeft hij hun den eernaam gelaten of gegeven Vbij. van vrije friezen, met welken zij veel op had- den, fchoon zij even als de Saxers, tot op den tijd van lodewyk den Vroomen, veriteeken bleven van het recht op hun vaderlijk Erfgoed, welk hun te vooren benomen was, Doch eer dit alles gebeurde , had Koning karei,
karel te Rome , den eernaam van Keizer aan- DE GR0°" genomen , na dat Paus leo III. in het jaar 799, ^eizerf ' door hem in den zetel herfteld was, waar uit de 79«?. Romeinen hem verdreven hadden: tot dat einde was hij in het jaar 800. te Rome gekomen, en, onder anderen, door de Franlafche, Friefche |
|||||||
|
48 VERK0RTE VArjERLANDSCHE
/J. *rp. en Saxifche fcholieren, met vaandels en baan*
't»........--' derrollen ingehaald, waarna hem de Paus, op
Kersdag, onder den tijtel van augustus en
Keizer der Romeinen , tot Roomsch - Keizer Jiroonde : hij hadt ook , veel vroeger nog , te Nieuwmegen een pragtig Hof gebouwd ; alwaar hij dikwerf een gedeelte van het jaar, ïiiet zijnen Hoflloet plagt doortebrengeti. |
||||||
|
ir.
|
||||||
|
^
|
||||||
|
HISTORIE» 49
JI ATO.
|
||||||
|
II. A F D E E L I N G.
Beginnende met den aanvang der negende
eeuwe, en eindigende met den dood van
Willem den II. Graave van Holland en
Roomsch- Koning-, in het jaar 1256.
JxAREL de Groote, in het jaar 806, de rijks- sog.
verdeeling onder zijne drie Zoonen geregeld hebbende , om na zijnen dood de verfchillen onder hen voor te komen, zo viel karel^ den oudften derzelven, Friesland ten deel; waarna de Keizer te Nieuwmegen verfcheide wetten maakte, gelijk hij ook veele Frankifehe wetten verbeterd, en befchaafd heeft: onder anderen moest elk toen ook eenen nieuwen eed aan den Vorst afleggen; hetwelk te noodiger was, om dat hij de hulpe der Friezen en Saxers behoef- de , in eenen krijg tegen de Deenen , die, be- Iialven wederzijdfche flrooperijen, weinig bete- kende , en wel haast eene vredehandeling te wege bragt, die nogthans vruchtloos afliep: hier op vielen de Deenen te water, in het jaar S1 o, Friesland^ van drie kanten tevens aan, en £je jjeem iragten de Friezen wel haast te onder, hen ver-««« vallen . pligtende tot eene fchatting van honderd pondenin &*«- zilvers; waarna hun Koning godefrid tot aan'8"«* «de Moezel doordrong, en Groningen ingenomen hebbende , voorgaf, dat hij ook den Keizer gelven binnen Aken wilde aantreffen; doch «ija onverwachte dood verhinderde zulks, en D èeed |
||||||
|
SO VERKORTE VADERiLÄf4DSCHE
|
|||||||||||
|
li. Arn. deed de Dcenen ten eerften deeze Gewesten ver-
laten, en naer huis keeren. In het volgende jaar floot hemming , Broeders
Zoon en opvolger van godefrid, een-vredever- drag met Keizer karel , bij welk de Eider- ftroom tot eene vaste grensfehciding ter weder- zijde gefield, en dit verbond plegtiglijk bezwoo- ren werdt , doch de dood van hemming, kort daarna invallende , bragt veele verwarringen in de Noordfche zaaken te wege, en Keizer karel in het jaar 814 overleeden zijnde, werdt door zijnen Zoon lodewyk, zedert de vroome ge- noemd, in het Rijk opgevolgd; en van deezeti |
|||||||||||
|
De
Friezen herkrij- gen liet recht op de vadei lijke ér- venis. 817.
|
Keizer herkreegen de Friezen en Saxen het recht
op de vaderlijke erfenis, welk karel hun ont- nomen hadt; waar door die Vorst de Friezen 'm 't bijzonder zo zeer aan zich verbondt, dat zij hem gewilliglijk fchatting betaalden en in dea oorlog met manfehap dienden. Keizer lqdewyk in het jaar 817 zijnen Zoon
|
||||||||||
|
LOïHARius tot zijnen Medegenoot in de regee-
ringe verklaard hebbende, hielp midlerwijl, uit ftaatkunde, heimelijk de oneenigheden der Deenen ftijven, en begunftigde heriold , eenea der Deenfche Koningen , dermate , dat dees, nadat hij den Chriften Godsdienst hadt aangeno- men , het gebied van geheel zijn Rijk den Keir ,zer overgaf, zo, dat hij het zelve eeniglijk als een leen van deezen weder ontvangen zoude, zo dra hij zich tegen zijnen mededinger konde handhaven in deszelfs bezit: midlerwijl werdt hem Wijk te Dimrfiede tot zijn verblijf, en aam zijnen Broeder roruk , een Graaffchap in Ken- ner land gegeven. Zeer duur echter kwara dit plaatsyergunne»
:u.. 'ï J. en |
|||||||||||
|
il i s ï o n. i i.
|
|||||||
|
Sf
|
|||||||
|
fa vestigen der Decnen hier te lande, den Iiir H- ap?:
WQpneren vervolgens te ftaan: van het jaar 834 yei~~ pot 885 hadden de Friesen in het bijzonder daar rin„'endef van de droeve bevinding: zij zagen deDeenfche Deenen.' ylooten telkens op hunne kusten. Wijk te Duur- §3fr88$. flede, Walcheren, de Betuwe, en andere Me- den en landen, werden meer dan ééns verwoest en geplunderd , tot dat gqdefrid, de Zoon van heriold, na het aanrechten van ijsfêlijke verwoestingen, en het afloopen van veele he- den, met geweld zich in zijne vaderlijke bezit- tingen gefield hadt; waarna hij de tegen hem ppgeftane Friezen in zo verre wjst te vernede- ren, dat zij met ftroppen om de halzen moesten gaan, om op de minfte wederfpannjgheid te ge- reeder opgeknoopt te kunnen worden; doch in het jaar 885 werdt hij zelf, door zekeren Grave 88«;. everard, wiens Graaffchap hij zich eigen ge* QopEWFf maakt hadt, en weigerde wedertegeven , on- n?fn" ^ yerhoeds, in de Betuwe overvallen, en gedood; dooj. .en zedert werdt het land van alle Noormannen gezuiverd, en van de Deenfche geweldenarijen verlost. Bij deeze gelegenheid werdt ook gerolf ? eeïj
ander Friese// Graaf, door godefrid mede van zijn land beroofd 7 in zijne bezittingen, tusfehen Utrecht en Bodegraven gelegen, herfteld; dees zeer gezien bij de Keizers verkreeg allengskens meer gezags en meerlands, en was, naar men wil, de Vader van djederik of dirk , die, in DI2DE. onze Chronijken de eeriie Graaf van Holland m&, «Ie genoemd wordt; aan wieu Koning karel de eerfte Eenvoudige in het jaar 922 den zo vao gras- ^r;!.a j$ ■maand het Graaflijk bewind, bij open brieven Qaa/ bevestigde: ilrekkende het Flollaridsch Graaf- Hoever, D % fchapnfr' |
|||||||
|
.f- "! ' ■........i
|
||||||||||
|
52 VERKORTE VADERLANDSCHE
II. AFD. fchap zich toen uit in de breedte van omtreng
T f Bodegrave tot Katwijk aan zee; en in de leng- fchap"zigte v^111 de Beeke Kinheim in Kennemerland ,- uitftrektc. tot aan het Noordeinde van den Leidfchen Dam-, bij het dorp /^«r, of, volgens zommigen, liever tot aan het dorp V Graavenpolder in Z«tó« beveland; het grootfte der Zeemvfche Eilanden. DiEDEitiK jn net jaar 023 werdt dezelfde Graaf door meTde' dien welfden Koning, te Bladeik, een dorp in Xerk van de Meijerije van 'sBoJ'ch, met de Kerke van Egmond Egmond en derzelver bezittingen begiftigd : begiftigd. van j^gj^ gewagen de oudlte fchriften der Eg- 923' mondfche Kloofterlingen, als van den eerften Hollandfchen Graave, die echter weinig tijds na het ontvangen van deeze laatfte gunfte , fchijric overleeden te zijn; zijnde ook te Egmondhc- piRK II. graven, en door zijnen Zoon' dirk den Uden opgevolgd; die naauwlijks in het bewind geko- men was, of hij geraakte in twist met de Frie- zen, die hem, of weigerden te huldigen; of, dewijl het niet bekend is dat zij daartoe verplige waren, zich misfchien geene wetten door dee- zen Graave wilden laatenvoorfchrijven; of mo- gelijk, door het misbruiken van hunne vrijheid zelve, de grenzen hunner Nabuuren ontrust en den Graaf dus te recht in het harnas gejaagd hadden; hoe het ook zij, de oorzaak deezcs Overwint krijgs is duifter, doch dit zeker, dat zij wel- <te^We« haast door den Graave bedwongen, en toen zij |
||||||||||
|
san.
|
||||||||||
|
in het volgend jaar, ten anderenmaalc in Ken-
nemerland gevallen, en na het verbranden van Alkmaar, en het Klooster te Egmond, reeds voor den burg van Leiden getrokken waren, bij Rijnsburg geflagen, en aan zijn beftier onder- Worpen werden: federt herbouwde Graaf dirk ' II". |
||||||||||
|
historie: 53
II. de Egmondfche Abtdij^ van fleen, en ftelde H- *nv'
'er Benediftijner Monniken in, in de plaatze van de Nonnen, welke hij, onder het opzicht zijner zuster, arlinde , naer Bennenbroek ver- plaatfte. In het jaar 925, hielp dees Graaf de Hun- 925,
nen, oïHungaren, die met hunne ftroopingen reeds Jn Friesland en de Vcluv/e doorgedrongen waren, beftrijden; waarna met dezelven in het jaar o 2 6, een verdrag gefloten werdt: in het jaar 935, zoude dees Graaf ook op een ren- en 935. iteekfpel te Maagdenburg onder de Rijksgraaven verfcheenen zijn. Na dat Koning otto zijnen Vader lodewijk De Ne-
in de Regeeringe over Oost - Frankrijk opge-^erlan- volgd, en Lotharingen in zijne magt geraakt mee" 0°2 was, ftond hij hetzelve, met den tijtel van Her- der hec togdom, aan zijnen Broeder henrik af; en van Duitfiki toen af zijn alle de Nederlanden aangemerkt, ■ '■*'*• als tot het Duitfche Rijk behoorende, en heb- ben otto en zijne Opvolgers, zich, onder den tijtel van Keizers, niet alleen als Eigenaars der Koninglijke Rechten dezer Landen gedragen, maar zo wel als de Frankifche Vorften van ouds, landdagen te Nieuwmegen, te Utrecht,, en elders hier te lande gehouden. In het jaar 985 werdt Graaf dirk II. door mnir ir.
den Kleinzoon van deezen Vorst, otto III; konit in. bij eenen giftbrief in het vol bezit van eenige Jj^ b™i~ landen gefteld, die hij te vooren flechts van ge lan- het Rijk ter leen hadt gehouden ; doch hij den. overleefde de uitbreiding van deeze zijne bezit- ö8S* tingen niet lange, maar ftierf den 6. van Bloei- maartd 989, zijnde zijne Gemalin hildegarde reeds twee jaaren te vooren overleeden: hij- D 3 wenk |
|||||
|
#.«
|
|||||
|
i*4 VÈRKCJR TE. VADERLANDS CHE
iï. afd, we'fdt bij haar in de Egmondfche kloosterkerk^1
"* ' begraven: ÜNouD Straks na zijnen dood ftelde zijn Zoon ar-
ßeit zig NOUD zonder de Keizerlijke Brieven aftewach- 'n t1e<v.. ten, of eenige aanftelling van 's Lands Staten Sè^tegei öi"Edelen,- naar het fchijnt,■ te behoeven, zich iing. in de nu reeds volkomen erflijk gewordene Graafiijke Regeeringe; of fchoon hij zichzel- ven bleef aanmerken en gedroeg, als een vrij Leenman des Duitfchen Rijks: dit toonde hij tjok, door te Maagdenburg, onder de Rijks- vorften; zich op een renfpel te vertoonen inden pgo: aanvang van het jaar 990. Strijdt Welhaast hogthans kreeg hij gewigtigef met de werk : de Wespfriezen ; opgehitst door den u estfrie- Utrechtfchen Bisfchop Volkmarus, weigerden hem de hulde te doen; en Honden openlijk te- ï^3, gen hem öp, in het jaar 993; weshalven hij eene aanzienlijke mägt bij een gezameld heb- bende , met dezelve in het hart van Westfries- t'and trok; en zijn leger nederfloég in de vlakte Winkelmade,; daar nu het dorp Winkel ligt; waar omtrent de magt der Westfriezen zich be- yondt; doch eer het tot ftrijden kwam viel 'er' Zonder- iet zonderüngs voor: zijn afgemat volk hadt lint; geval-gebrek aan zoetwater; waarop de Graaf, zegt ïsaarbij. meri; na zich in het gebed begeven te hebben* den zijnen eene plaats aanwees; alwaar zij, gra- vende , zoet water vonden; maar het gevecht was zo voorfpoedig niet; 's Graaven leger' werde geflagen, en hijzelf in de vlucht gegre- pen en gedood: doch op de tijdrekening van deezen (lag, is geenen ïïaat te maken ; en uit zekeren Giftbrieve bij mieris (I. D. bl. 55.) Wijkt het dat dees Graaf in het jaar 998; nog iri
|
||||
|
HISTORIE; 55
|
||||||
|
in leven was , en dees flag derhalven later !I- AF-'
moet gebeurd zijn. Zijn zoon dirk III. pas i a jaaren oud, volg- ihr«
de hem, onder de voogdijfchap zijner Moeder l11; °J,n" i»utgard in het Graaffchap Holland op: deeze-,|e px-u. Graavin wist de Friezen, mer hulpe van haa- zen. ren Behuwd-Broeder, Keizer Hendrik II, wel haast tot onderwerping te brengen: na haren dood weigerden zij rasch den jongen Graaf te huldigen, doch dees wist hen, door grootei krijgstoerustingen en dreigementen., niet alleen hier toe, maar ook tot een verdrag te noodzaa- ken , waarin zijn hem beloofden voor hunne befcherming de tienden hunner jaarlijkfche in- komften te zullen geven, en op eigen kosten, met hem, tegen zijne vijanden te vechten. Dit herftelde de rust des Lands aan deezen
oord ; welke echter aan eenen anderen kant, eenige jaaren later weder door de Noormannen ontrust werdt: deeze hadden de koopftad Tielm het klooster van Walburg ingenomen en geplun- derd , en waren wel, op de aankomst van het leger onder godefrid, den voogd van Gelderland, met veel buit terug geweken; doch hervatteden in het volgend jaar hunnen aanval, en trokken , na het behalen eener overwinninge te water, regelrecht naar Utrecht, welke fflad zij evenwel, het zij uit eerbiedenisfe voor den Bisïchoplijken ftoel, of uit hoogachtinge voor den beroemden vroomen Bisfchop ansfrid, onaangetast voor- bij gingen, en deeze landen verlieten, zondef ze-, na dien tijd, ooit weder te ontrusten. Omtrent het jaar 1015, ftichtte Graaf dirk, St'cfet
■om zich in het bezit der jagt en vïsfeherije, hem Dor- doer den Utrechtfchen Bisfchop en andere Kei- s ,*, £ D 4. ke- |
||||||
|
r
|
||||||
|
56 VERKORTE VADERLANDSCHg
IT. Arn, keiijken betwist-, te bevestigen, op zijn*"
""""' """ eigen grond,en, volgens zommigen, ter plaatze van het oude Durfos, (welke Aerkte gelegen heeft, daar de Maas met veele monden inloopt: en een moerasfig Land maakt;} eene vesting , welke hij Dordrecht noemde , en die vervol- gens , onder de Hollandfche fteden , als eene der oudften, den eerften rang ter ftaatsvergade- ringe verkregen en tot nog behouden heeft: hier deed hij, bedenkelijk buiten 's Keizers ver- lof, en uit zucht tot onafhanglijkheid , eenen tol helfen van alle waaren, die den ftroom op- en af-gevoerd werden; het geen hem, beide bij geestelijken en kooplieden gehaat, maakte: zo. dat die van T/e/, gefterkt door het • aanzien van Bisfchoppen, zo veel bij den Keizer vermog- ten, dat dees den Lotharingfchen Hertoge go- defrid, en den Utrechtfchen Bisfchop adel' bold bevel gaf om Dordrecht te flechten, en de Friezen van daar te verdrijven. Verjaagt Maar dit viel ligter te belasten, dan uit te BjRivBA- voeren : Graaf dirk was op zijne hoede, en v"- verdreef niet flechts dirk bavo , die, uit last van den Utrechtfchen Bisfchop , hem kwam
ontrusten , uit deszelfs Graaffchap Bodcgrave* hetwelk hij aan zijne bezittingen hechtte ; maar leverde ook welhaast den Bisfchop zelven eenen velüflag , waarin hij mede zegepraalde (*), Even
, (*) Deeze zege bevocht de Graaf den 39 va«
Koolmaand des jaars 1.018, door zijne vijanden van vooren en vsn ter zijden aan te tasten , waardoor zij ,_. • fchielijk in wanorde geraakten. Ook kwam hier een onverwachte fchrik en een verbaasd geroep bij, vari vtiedt'. vlie4t\ het welk het vijandelijk leger hals over hoofd op de vlugt deed flaan. |
|||||
|
\
|
|||||
|
|
|||||||
|
—!----------
|
|||||||
|
historie; 57
Even gelukkig keerde hij den aanval af van den H. afd.
jLotharingfchen Hertog, wiens benden, na een "~""~*J fel gevecht, overhoop geworpen, verdreven, en veelen 'er van verflagen werden; terwijl hij zelf gekwetst en gevangen , doch naderhand ontflagen werdt, onder beding van, voor den Hollandfchen Graave en de zijnen, aan het hof Maakt des Keizers, eene verzoening uit te werken; vredemet gelijk dan ook eerlange gebeurde: de Utrecht-hem* (che Bisfchop maakte ook vrede met den Graa- ve, die zedert in het bezit van de landen om- trent Dordrecht en Bodegrave bevestigd is; welken hij waarfchijnlijk van den Bisfchop zal ter leen gehouden en zich ook verbonden heb- ben , om als Maarfchalk van den Bisfchop, het flicht van Utrecht met de wapenen te befchermen. Niet lange daarna fchijnt de Graaf weder in de gunfte des Keizers herfteld te zijn, en de eene en andere vergadering der Rijksvorften bijgewoond te hebben; en zedert ondernam en Trekt na volvoerde hij, Godsdienstlijk, naar de gewoon- T( H: te dier bijgelovige tijden, eene bedevaart naar het H. Land, om de Kerk bij het H. Gräfte bezoeken en te begiftigen: na zijne terugkomst, is hij, den 27. van Bloemmaand in ■ het jaar gterft 1039, overleeden, nalatenden bij zijne Gema- 1039.' lin oTHiLDE van Saxen , twee zoonen, geliee- ten dirk en floris. dirk IV. volgde , als vijfde Graaf van Hol- dtrkIV.
land, zijnen vader in het gebied op, en ge-overwint raakte zo het fchijnt, over een gedeelte van ^^'y Ziiidbenland 1 of Zeeland, bewesten , de Schel- de , in twist met boudewyn den vijfden , Graa- ve van Vlaanderen , die toen een' inval in Friesland deed, en, na het verflaan zijner vijan- D 5 den, |
|||||||
|
£§ VERKöRTJE. VADERLANDS CHE
II. aïd. den , volgens het bekrompen verhaal onzeïr
""'"'""""* Chronijken,- zegepralende naar huis keerde: deeze nederlaag Zal, bedenkelijk, den Utrecht- fchen Bisfchöp aanleiding gegeven hebben ,> om ook den Keizer wederom tegen den Graaf in het harnas te jagen: immers dit is zeker, dat löiö. dees hi het jaar 1046, met êene groote vloote ■'•■"■■- herwaart kwam, Dordrecht zo Merk beftormde ,. dat hij het eerlange inkreeg; en voorts ook Vla ar dingen en Keenenburg overmeesterde : weshafvèmi de HoUandfche Graaf zich met den Hertöge van- Lotharingen, die toen ook tegen den Keizer was opgeftaan, verbondt, om zich in het hem ontnomen bewind te herftellen 'y en het gelukte dien Hertog ook om Nieuwmegen te bemagragen-, en het Keizerlijk Paleis aldaar; te verbranden \ terwijl de Graaf ten platten Lande der naastgelegene Bisdommen ijsfelijke ver* woestingen aanrechtte. 1047. In het jaar 1047, gelukte het Graave dirk ook den Keizer, die weder met eene vloot afgekomen was, bij Vlaardingen , met ligt ge- wapende vaartuigen, zo voorfpoedig aan te tasten , dat deeze de meeste zijner fchepen verloor, en met moeite zichzelven te Utrecht borg ; terwijl de Graaf, met weinig moeite Y Dordrecht heroverde, en. zedert; ook alles we- derkreeg, wat hem te vooren ontweldigd was: maar in het volgend jaar verloor en herwon Graaf dirk. wederom deeze zijne vaderlijke veste, Wordt, bij de volgende gelegenheid : bij ongeluk, »mge- namelijk, en zonder voordacht hadt hij te Luik, tewgt. jn een fteekfpel, den Broeder des Bisfchopt van Keulen zodanig gekwetst, dat dee s het be- •ftierf: zo hoog werdt dit opgenomen, dat men ■fecift
|
||||
|
■pp
|
mmm^mm '>m*tm<>>.
|
|||||||||||||||||
|
:tt/i S::t O R I m
|
||||||||||||||||||
|
&
|
||||||||||||||||||
|
%ëm en de zijnen "aanviel^ en oök twee zijner IK Arfirf
bastaartbroederen orabragt, terwijl hij zelf ter mauwer nood door de vlucht ontkwam : dit verbitterde hem dermaate•$ dat hij te Dordrecht terftond de Keulfche en Luikfche Koopvaardij^ Schepen deed in brand fteken, en allen han- del met hunne Bisfchoppen verboodtï deezen zich hierop met den Bisfchop van Utrecht ver- bonden hebbende $ trokken in den winter naef Dordrecht * het geen hun verraderlijk doof eenige Edelen in handen geleverd j doch, kort daarna, even heimelijk en listig * door gerarö van putten den Graave weêrgeleverd werdtt dees nogtans behaalde 'er toen weinig vreugde en eenen zekeren dood bij, want, des daags * na het verdrijven zijner vijanden werdt hij, op den wal wandelende ^ door eenen Keulenaar, die zich verfteken hadt, met eenen vergiftigden pijl, zo gevaarlijk in de dije gekwest, dat hij, drie dagen daarna, op den 14 van Louwmaand 1049^ den geest gaf;, dragende de ftraat, in i©49- welke den Graaf dit ongeluk trof, nog den naam .:-,.-. van Graavenrtraau Daar verliep eenigen tijd^ eer floris I.'zij- floris
nen Broeder dirk IV* in het GraafTchap opge- !• wordt volgd zijnde, in het: gerust bezit daarvan -ge» gfj£n raakte: het Land, om Dordrecht heen, was> zo het fchijnt i na 's Graaveri ongelukkigen . . -,•« dood; door zijne terug gekeerde vijanden her- |
||||||||||||||||||
|
j
|
||||||||||||||||||
|
doch niet lange daarna >
|
||||||||||||||||||
|
wonnen
|
door den
|
|||||||||||||||||
|
Hertogé godefrid van Lotharingen,-, ten be»
hoeve van Graave floris hun weder afhandig gemaakt; gelijk hij dan ook eerlange dat land in zijn bezit kreeg, en 'er, op de wijze zijner Voorvaderen -5 de tollen der voorbijgevoerd ; WOi^
|
||||||||||||||||||
|
'6ö VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
II.'afd. wordende koopwaaren invorderde: niet te mfrt
" wist de toenmalige Utrecht/ehe Bisfchop wil- Strijdt LEM ^ jjjg aan j,et Keizerlijk Hof zeer gezien Utrecht- was■> de Keizerin Wed. van Hendrik III. tot fchen eene Heirvaart té bewegen tegen den Graaf van Bisfchop. Holland, dien hij voor eenen onrechtmaatigen bezitter hieldt van het Land omtrent Dordrecht* Wel haast zag men dan de benden der Keul-- fche en Luikfche Bisfchoppen , met die der Graaven van Leuven , Kuik en Brandenburg hier te lande verfcheidene Sloten innemen, en nu gereed (laan, om de geringe magt van Graa- ve FLORis 1. in eenen veldflag te vernielen;, doch dees wist hen listiglijk naer Dordrecht te lokken , en hunne ruiterije in diepe, tot dar. einde gegravene kuilen, die met teenen horden en dunne aarden zooden belegd waren, te doen nederfïorten , en in verwerring te brengen, van welke hij zich bediende, eene volkomene over- winning op hen behaalde, en ze vervolgens uit de veroverde fterkten joeg. ïofii. In het jaar 1061, werdt hij door dezelfde vijanden aangevallen, doch hij, nu in beteren ftaat zijnde, trok hen tegen, en leverde hun rasfehen de Maas en Waal niet verre van 'Ne- der-Hemert eenen bloedigen veidflag, waaryj hij de overwinning verkreeg, en den vijand op ^»on!f de vlucht dreef: na den ftrijd echter, niet verre verrader- van het flagveld, onder het geboomte uitrus- lijk om- tende, en in flaap geraakt zijnde, werdt hij geuragt. ^OQV ^en pjeere VAN KUIK ^ ^c zjjne verftroot— de benden weder hadt bijeengezameld, in den
flaap overvallen en gedood; latende, behalven twee dochters, eenen minderjarigen zoon, dirk i;eheet£n, na, die, onder het opzicht van zij- ne |
|||||
|
HISTORIE. 6l
|
|||||
|
he Moeder, Vrouwe geertruid van Saxen op- H. ■»*•!>.
gevoed, hem als Graaf van Holland opvolgde. '" Geduurende deezer minderjarigheid wist de Vrouw
Ut recht/ehe Bisfchop willem , van den jongen TRUIB Keizer Hendrik IV. giftbrieven te verkrijgen , beftuurt bij welken hem het recht op de Graaffchappen het 1?"d» en goederen der Hollandfche Graaven vergund J^joon» werdt, doch waarvan de bezitting niet ligtlijk te verkrijgen was, gelijk we terftond zien zul- len ------ nog bij het leven, zo men wil, van Graave floris I. was robert , de jonger Zoon
van Graave boudewyn V. van Flaanderen, in Holland gekomen, en gunftig ontvangen: doch, zeer onrustig van aart zijnde, hadthij, na floris dood, tot tweemaalen toe, maar te vergeefsch, getracht,van de Regeëringe in Hol- land zich meester te maaken; waarom Vrouw Trouwt geertruid , ten einde alle geweld te voorko- robrrt men, liever befloot, zijnen voorflag van huw- D£VßlJ!S« lijk , met goedkeuringe van haare Raaden te aanvaarden ; gelijk dit ook, na dat zijn Vader hem met de vijf Zeeuwfche Eilanden bewesten de Schelde befchonken hadt, voltrokken , en hij zedert, onder den naam' van robert de Fries, alomme berucht werdt. Hij betoonde zich ook zulke een magtig Be-
fchermer voor Holland', dat Bisfchop willem, voor eenen tijd, van zijne eisfehen afzag, en in het jaar 1064, eene pelgrimaadje naer het löfrg H. Land deed, die ongelukkig uitviel; en ge- duurende welke hij nevens veele anderen naakt uitgefchud, en deerlijk geteisterd werdt, zo dat hij voor dood bleef liggen ; hij werdt nogthans weder gered en kwam in het volgend jaar, met mm
|
|||||
|
I*—*
|
||||||||||||||||
|
g$ VERKPRTE VA0ERLANDSOHE
II. AFD. maar ruim een vierde van de uitgétrokkene Pel* |
||||||||||||||||
|
grims, hier te lande weder.
In het jaar 1067, overleedt boudewyn de
V. Graaf yan Vlaanderen: zijn Zoon, ook zó geheeten, en Broeder van robert de Fries, zocht deezen yan de Zeeuwfche Eilanden te ontr zetten , en overviel hem hierom zelfs in Hol- land, doch werdt in eenen veldflag tegen hem, gedood: hierop geraakte robert tot het Graaft •fchap van Vlaanderen ; maar, zijns Broeders Weduw zocht hem , met hulpe van Keizer Hendrik IV. daar weder uit te drijven, en verfchafte hem van twee kanten te gelijk werk, in Vlaanderen , namelijk , en in Holland: de togt op Vlaanderen viel ongelukkig uit, en ro,- bert behaalde bij Bergen in Henegouwen op zijne tegenpartijen eene yolflagene overwinning. Beter Haagde de onderneming tegen Holland s onder den Lotharingfchen godefrid, de Bultenaar gebijnaamd, en den Utrechtfchen Bisfchop willem; wordende robert door den eerstge- melden, bij Leiden, derwijze geflagen, dat hij met vrouw' en kinderen het land ruimen en naar Vlaanderen wijken moest: zedert gedroeg go? defrid zich als wettig Graaf van Holland, zijn? de, zo men wil, de Stad. Delft, de derde «der {temmende Steden van Holland, door hem ger flicht: hier ten minfte was het, ofwel op het flot, daar omtrent door hem gebouwd, dat hij , op het onverwachtst, door gizelbert , een' kok of knecht van Graaye robert, of van den jongen Graave dirk , van onderen in het ligchaam , terwijl hij zijn gevoeg deed , met eenen dolk -derwijze gefleken werdt, dat hij hét '■ ■•.•;. ' be- |
||||||||||||||||
|
1067.
|
||||||||||||||||
|
GODE-
^RID DE BULTE- NAAR gedraagt
zig als Graaf. |
||||||||||||||||
|
Sticht
Delft. |
||||||||||||||||
|
1-'
Zijn
aood. 1076. |
||||||||||||||||
|
L_i_
|
||||||||||||||||
|
-
|
||||||||||||||||
|
II I S T O R I f, 63
• fecïMerf 1, op den 2.5 van Sprokkelmaand H. afb.
•■ 1076. ^—-*-»
Niet lange ■ daarna overleedt ook Bisfchop
Willem, nadat hij zich in het bezit van Hol- land , welk hij na godfrids of god wa arts .:i ■dood zich aanmatigde, hadt willen bevestigen, door het bouwen van een Slot te Tsjèltnonde, welk nogthans door zijnen opvolger koenraad voltrokken, en met eene tamelijke bezettinge verfterkt werdt —— de dood van deeze bei- birk V, den gaf dan robert V. gelegenheid om zii-™?rdm tien Stiefzoon dirk V. in het vaderlijk erf te derlijk ■faerftellen: waartoe hij echter eerst ffsfelmonde etfhai- aan den Utrechtfchen Bisfchop moest ontwelt fte^* f digen: hiertoe verzamelde hij met behulp van. , -zijnen Schoonbroeder, den Koning van En- geland , thans Willem de veroveraar , eene vloot, met welke hij de Utrechtfche fche- pen , die hem den doortogt wilden belet- ten, verdreef, en toen, na vreeslijlcftormen geduurende wel 16 dagen, het Slot innam, en den Bisfchop koenraad noodzaakte te be- loven hem in het vrije bezit van het Graaf- fchap Holland te laaten; waarna hij hem met de zijnen ongemoeid liet -naar huis keeren. De Graaf dus in zijne erflijke bezittingen
gevestigd, begaf zich, weinig tijds daarna in huwelijk met othilde eene Dochter van her- man of fredrik , Hertoge van Saxen , en re- geerde zedert het Land, tot zijnen dood toe, vijftien jaaren lang in ongeftoorden vrede ; Sterft, zijnde hij in het jaar 1091, den if van Zo- i°9*. mermaand overleeden: van deezen Graave is nog een giftbrief ten behoeve van de Ëgmon- •der Abtdije voor handen, in welken hij zich ï.. .- jiQemt, "''" '" |
||||
|
^■^■^■■"i"""^^
|
|||||||
|
I
J
|
|||||||
|
64 VERKORTE VÄDERLANDSCHE
IL aïd. noemt, door Gods Genade, Graaf der Hollam
*——— deren; waar mede hij, als het ware, te ken- nen wilde geven, dat hij van niemand dan van den Opperheere van alles afhing. yLORis Graaf floris de II. de Vette gebijnaamd, M' .volgde zijnen Vader dirk V. in de regeerin- ge; en in het begin derzelve werdt de kruis-
vaart naer het H. Land, in veele deelen van Europa en waarfchijnlijk ook hier te lande , gepredikt, en door verfcheide Vorften onder* Friefehe nomen: onder de Friefche Edelen, die den Mdelendie togt derwaarts deeden , worden de forte- naar 'tH. mans , galama's en botnia's ; onder de ^and Zeeuwfche , die van bosselen , en onder de Holland/ehe de Heeren van brederode en van v ARKEL genoemd, die ten deele onder den Graa- ve ROBERi van Vlaanderen , tot het innemen van Nicea, Antiochie en Jerufalem, en tot de aanftelling van godefrid van bouillon tot Ko- ning der laastgemelde Stad medewerkten. Graaf floris huwde in den aanvang der
twaalfde Eeuwe, met petronelle» Dochter van dirk , Hertoge van Saxen, en halve Zus- ter van Hertog lotharius , die naderhand Kei- zer werdt; hij was de vierde der Holland/ehe Graaven , die zich , door huwelijk , met het huis van Saxen hadt vermaagfehapt; dewijl dit huis, zo wel als het zijne, zeer tegen de Keizers verbitterd, en dikwerf met dezelven in oorlog was, zo dat deeze verbindtenis hen te zamen in ftaat ftelde om de maatregels der Kei- zeren, die hen af hanglijk van zich maken of houden wilden, te verijdelen. Vei-i Doch niet lange daarna kreeg de Graaf gele- draagtzig genheid, om met Keizer henrik V. die voorne-
«ast BKHr niena |
|||||||
|
HISTORIE. 65
|
||||||
|
mens was, den Graave van Viaanderen de H- AFD«
|
||||||
|
Zeeuwfche Eilanden te ontnemen , een ver- RIK v_
bond te fluiten, waarbij aan hem, voor zijnen wegens bijftand tot deeze onderneming, de gemelde "?e eilanden beloofd werden: wat hiervan gewor- rc'™]?^ den zij is duister ; doch de Graaf fchijnt de- tanden. zelve naderhand als Leenman van den Graave Robert van Vlaanderen , Zoon' en Opvolger van Robert de Fries, ontvangen en bezeten te hebben,naardien wij welhaast zijnen Kleinzoon, floris ITI, mede in die hoedanigheid ontmoe- ten zullen. Omtrent deezen tijd beftond zeker Lekebroe- tan-
der, TANCHELYN genoemd,in Vlaanderen,Zee- _C.'?ELYN : land, en Utrecht, openlijk te leeren '.dat chris- diking. TDS ligchaam en bloed in het avondmaal nie- mand ter zaligheid eenig nut aanhragt, en dat men aan de Geestelijken , om hunne ampten, geenen eerbied, veel min tienden toe te brengen hadt: welk ftout beftaan hem weldra den haat en de vervolging der kerklijken op den hals joeg, en hem het leven kostte; want hij werdt, toen hij onverzcld fcheep gegaan was, door zekeren Priester, die hem eenen zwaren flag op het hoofd toebragt, eerlange van hetzelve beroofd. Eenige jaaren later, te weten in of omtrent Voorval'
het jaar ma, hadt Graaf floris , die zijn Land van ™)- voor het overige in vrede fchijnt geregeerd te ^"t G'A- hebben, eene bijzondere ontmoeting met den lama. Friefchen Edelman galama , die nogthans dee- ma- zen laatflen kwalijk bekwam: de Graaf zoude namelijk dien Edelman drie jagthonden hebben v,. , doen ontnemen: niet lange daarna ontmoeten zij elkanderen op de jagt; toen fprak de vrije E of
|
||||||
|
■—■■«"
|
||||||
|
66 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||
|
If./.FD, of liever ftoute Fries, den Graaf onbefuisd ge-
'"' noeg om fchadebecering aan; en toen hij be- rispt werdt, wegens zijne onbeleefde bejegening,
haalde hij ijlings het zijdgeweer uit de fchede en trof 'er den Graaf mede in den arm; „doch deeze ontijdige fierheid moest hij duur betaalen\ want 's Graaven knechten fchooten terftond toe, en vielen zo fel op hem aan, dat hij weldra van het leven beroofd werdt« Dat FLORis echter inhalig en hebzuchtig
moete geweest zijn, blijkt, behalven uit het zo even aangehaalde, mede uit getuigenisfe van RucoLF, Abt van St. Truijen, fchrijvende, dat hij deezen rijken en zwaarlijvigen Graaf, met zilveren koorden uit Holland naer Utrecht trek- ken moest, om namelijk den Bisfchop bur- chard aldaar te bewegen tot het afflaan van zekere Kerke aan gemelde Abtdije behoorende, die door zijnen voorzaat in bezit genomen, en van welke dees Graaf de voorllander was, waar- uit, niet zonder reden, mag opgemaakt wor- den, dat FLORis zelden eenigen dienst deedt, zonder 'er zich rijklijk voor te laten betalen. Hij fterft. Dan, hoe rijk en vermogend dees Graaf ook 1122. geweest zij, hij kon met zijn geld den tol der Natuure niet afkoopen, noch zich voor den dood hoeden; want hij overleedt in de kragt zijner jaaren op den tweeden van Lentemaand des jaars 112a. dirk VI. Dirk de VI, zijn oudfte Zoon, doch nog te wordt jong om zelf het roer der regeeringe in handen vaiTiïo/- te neemen, werdt onder het opzicht van zijne land. Moeder peïronelle, eene Vrouw van held» haftigen en heerschzuchtigen aart, tot zijnen opvolger benoemd; kort na naars mans dood ftond
|
||||||
|
HISTORIE;
|
67
|
||||||
|
ilond déeze Graavin tegen den Keizer op, die II. **•»•'
haar niet dan na veele moeite, en door de wa- penen , in het volgend jaar, dwong, om hare afhanglijkheid van het Rijk te erkennen; Maar zo dra was haar Broeder, lothariusj FriejcSè
ha Henrik V. niet ten Keizerlijken zetel verhe- Graaf- ven, of ze wist zich van de gelegenheid te be--'vjfjg" dienen, öih deezen Vorst te bewegen tot het Utrecht- ' affcheiden der Friefche Graaffchappen van de /che Kerk Kerke van Utrecht., en ze Holland toe te eige-8efcliei* nen: zij fpilde ook veel gelds én middelen om haren Zoon in het Graaffchap van Vlaanderen^ na den dood van karel den Goeden $ te doen opvolgen; doch dit mislukte haar. Ihtüsfchén bereikte Graaf dirk zijne manbaare
jäareh, en ftond nu zelf het gebied te aanvaar- den , wanneer hij daarin door zijnen Broeder, ïxoRis den Zwurten j, werdt gedwarsboomd* die hem de Kennemers en Westfriezen afgetroond, en zich met dcnzelven tegen hem verbonden had ; maar, omtrent twee jaaren later werdn deeze twist, door den Keizer hunnen Oom, bijgelegd, onder beding, dat de gepleegde vijandlijkhcid van wederzijde vergeven, en' elk in zijn tegenwoordig bezit gelaten zoude wor- den. Flóris leefde, na dien tijd, niet lange; want:
zich met-hadewig, eene dochter van den Heers van Rechcm; tegen dank van haren Voogd, den Heer van Arendsberg $ in don echt willende be- geven, en de Landen van den laatstgemelden, bij die gelegenheid verwoest hebbende, werde hij door deezen, en deszelfs Broeder 4 den Heere van Knik, even buiten Utrecht bij Abt- E 2 liep |
|||||||
|
68 VERKORTE VADERLANDSCHE
II. AFD. fleck, terwijl hij ter jagt reedt, onverhoeds en
met list overvallen en gedood.
1138. In het jaar 1138, werdt Graaf dirk in eenen oorlog gewikkeld met Herbert , Bis- fchop van Utrecht, bedenkelijk, om dat koen- raad III. de opvolger van Keizer lotharius , de Graaffchappen van Ooster- en Westergouwe, aan Holland ontnomen, en der Utrechtfche Kerke weder gefchonken hadt. Utrecht werdt hierop door den Graave belegerd, en hij Hond gereed om de ftad ftormenderhand in te nemen \ doch werdt hiervan door den Bisfchop, die „hem in volle ftaatfie, buiten de ftad, met den banblixem kwam bedreigen, derwijze afge- fchrikt, dat hij terftond den aanval deedt ftaken, en den Bisfchop blootshoofds en ongefchoeid om vergiffenis badt; waarna dees hem van den grond ophief, en hem den kusch des vredes gaf; zedert zijn zij altoos goede vrienden geble- ven. pirkVL. In het volgende jaar deedt de Graaf eenen doet togt mer jlet; |-[_ Land, en bezocht in de reize „aar 't6 derwaarts den Paus innocent II. te Rome, die, H. Land. op zijn verzoek, de kloosters te Egmond en Rhijnsburg van alle afhanglijkheid van den Utrechtfchen Bisfchop onthief, en alleen- aan Herfielt den H. Stoel onderwierp: na zijne t'huiskomst Bisfchop jn het jaar 1151, wist hij herman van hoorn , va!n>MAN wiens verkiezing tot Bisfchop van Utrecht hij hoorn, begunftigde , met de wapenen , voor wettig JJ5i' verkooren te doen erkennen: ------ In het af- zijn van den Graave hadden de Dregter-Fric- zen, eenen inval in Kennemerland gedaan, doch ; werden, door die van Haarlem en Osdorp wel • haast
|
||||
|
HISTORIE. <%>
|
||||||||||
|
haast genoodzaakt met verlies terug te kee- II. md.
ren. " Twee jaaren later, te weten op den 5den Sterft,
van Oogstmaand, in het jaar 1157, overleedt JIS7- Graaf dirk VI. en zijn oudfte Zoon floris , nu de derde van dien naam, volgde hem op: dees, na een verdrag met de Dregter- en West-Frie- zen gefloten, en de hulde van hun ontvangen te hebben , verbondt zich in het jaar 1162, in huwelijk met ada , Dochter van den Schot- floris fchen Koning david, en werdt, kort daarna,lli- be- gewikkeld in den twist van den Utrechtfchen ^°j\?,°gt o KjTOlllH-
Bislchop met de ftad Groningen, welke hij «„,
vruchtloos hielp belegeren, waarna het gefchil door een verdrag bemiddeld werdt: ook regel- de de Graaf toen het zijne over Ooster- en Wes- tergouwe , met den Bislchop, in diervoege, dat hij aldaar het waereldlijk, en de andere het Ker- kelijk rechtsgebied zoude oefenen. ------ Te Heft te Geervliet hadt hij, met 's Keizers verlof, eenen Oeervtiet
tol, eenige jaaren te vooren opgerecht, en den- een zelven zo ftreng doen invorderen, dat de Vla- mingen , daarover zeer gefïoorcl, eene ftrooping in het Land vaa Waas ondernomen, en zich hetzelve zedert toegeëigend hadden; dies ver- klaarde Graaf floris hun thans den oorlog, met dat ongelukkig gevolg voor hemzelven, dat hij Wordt |
||||||||||
|
gevall-
en. |
||||||||||
|
jn een gevecht tegen hen, gekwetst en gevan-
|
||||||||||
|
gen genomen, wel twee a drie jaaren bewaard, b
en genoodzaakt werdt tot het aangaan van eenen nadeeligen vrede : want hij wegens Zeeland een Leenman van Vlaanderen werdt, alle hunne fchade vergoeden, hen tol en fchattingvrij ver« klaren, en zich en zijne nakomelingen, tot het E 3 " on- |
||||||||||
|
j® VERKORTE VADERLANDSGHl
Ir' am onderhouden van deeze voorwaarden, bij eedö
verbinden moest.
Schttgs Geduurende zijne gevangenis waren 'er ook geplon- inlandfche onlusten ontdaan: het Dorp Schagen i ("ü* was door de Haarlemmers enKennemers geplun-r alkmaar derd en verwoest: de Westfriezen hadden Alk* verbrand. maar ujt weêrwraake overvallen en verbrand :• de Graaf, nu t'huis gekomen zijnde, en deezen moedwil der laatften willende ftraffen, hadt nee ongeluk van geflagen te worden, en was ver- volgens niet in ftaat om hen geheel in toom te houden, of aan zich volflagen te onderwerpen. Hevige Na den heeten zomer van het jaar 1170,hadc ftornu men jn cjen herik eenen zeer hevigen ilorm, die een groot gedeelte van Zeeland, Friesland en Kennemerland overftroomde, en het zeewater tot voor Utrecht zo hoog opjoeg, dat men al^ daar de zeevisch met aetten vangen kon, en alom- me zeer veele fchadc veroorzaakt werdt: door deezen vloed, die den 23 van herfstmaand voor- viel, braken ook veele dijken in Zeeland door, en verfchcidene Eilanden werden overftroomd: in het jaar 1173 was 'er in Bloemmaand weder zulk een zware ftorra en hooge vloed, du Utrecht groot gevaar liep* van geheel in den plas bedolven te worden, en veelen vreesden, dat 'er een nieuwe zondvloed op handen ware. BotiBt- Eenige jaaren later, wanneer na het affterven wri* van van ßisfcn0p godefrid , bo.udewyn van hol- holland n i f-y ]• ' . wordt land , üroeder van Graave floris , m dien zetel Bisfchop was opgevolgd, en de vrede tosfehen Holland
|
|||||||||
|
y
|
knecht*
|
en het Sticht hier door bevestigd, ondernamen
|
|||||||
|
deeze beide Broeders eenen togt tegen de Frie-
zen , die echter ongelukkig uitviel. Naderhand on-.
|
|||||||||
|
HISTORIE /i
|
|||||
|
onderwierp floris zich de Eilanden van Texel N. <ir».
en Wieringen, en verpligtte dezelven tot het iexel" opbrengen eener zwaare brandfchattinge : na gebrand. dat de twisten tusfchen Utrecht, Einband en fchat» Ge/der wegens de Feiuwe bijgelegd waren, nam de Graaf in het jaar 1189, de gelegenheid waar, 118 o. om eene Heirvaart naer het H. Land bij te wo- Gmf nen; hij verzelde Keizer frederik I, in wiens 'r^^ gunste hij diep deelde, op de reize derwaarts, 't H. en in het volgend jaar ook op die naer de eeu- Land* wigheid; want na dat de Keizer ongelukkiglijk in eene rivier verdronken was, werdt hijzelf, te Sterft te Antiochië door eene zware ziekte aangetast, A''x}°' overleedt, en werdt aldaar, in de St. Pieten Kerke, nabij het graf des Keizers, bijgezet. Zijn oudfte Zoon , dirk geheeten , en de DIRK
VII. van dien naam, volgde hem in het Graaf- worjt fchapop; terwijl de andere, metnaame wilxem, Graaf, i zich nog in Palestina bleef ophouden, en Akre hielp bemagtigen — maar zodra was hij in het upa. jaar 1192 niet terug gekeerd, of hij werdt on- eenig met zijnen-Broeder, tegen wien hij met de Dregterfriezen begon op te ftaan; terwijl de Vlamingen denzelven aan den kant van Zeeland beftookten: dirk zelf ging hierop deeze laatften aliud, aantasten, en dwong hen dat Gewest te verla- z'i"e Ge- ten, terwijl zijne heldhaftige Vrouw aleid, verflaat' met een ander gedeelte des legers haren Schoon- de Wen. broeder en de Westfriezen bij Alkmaar uit het friezen. veld floeg en eene volflagene zege behaalde. Na deeze overwinning verzoenden de Broe-
ders eerlange te Haarlem met eikanderen; doch Hifneenjt dit verdrag werdt naderhand door Graaye dirk zijnen gefchonden: latende hij, of bij oogluiking, of^°7^K' ep zijnen last, deezen zijnen Broeder door den g^, E 4. Kuin-
|
|||||
|
j<x VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
If. ATD. Kuindeifchen Graave henrik de kraan, op hefc
' " Slot ter Horst, in het Sticht van Utrecht, ia de gevangenisfe werpen; waar uit dees echter eerlange ontkwam , en zich naer Gelderland begaf, alwaar hij met Graave otto een verdrag floot, deszelfs Dochter aleid trouwde, en door die verbindtenisfe zich derwijze fterkte, dat zijn Ver- • Broeder dirk weder een verdrag met hem floot, zoent met weuc 00\ van wederzijde ongefchonden gehou- den werdt. Graaf dirk betoonde zijne trouw ook wel-
haast door de vaardige hulpe, welke hij zijnen Broeder toebragt in den oorlog tegen den Bis- fchop van Utrecht, en den Hertog van Lotha- ringen , nemende 's Hertogenbosch in , alwaar hij den Broeder van den laatstgemelden gevangen kreeg ; doch deeze vreugde was van korten duur , want op zijnen hertred naer Holland, werdt hij omtrent het dorp Hemden door den Hertog overvallen, geflagen en gevangen; en uit zijne gevangenisfe niet eerder verlost, dan na dat hij tweeduizend marken zilvers voor zijn rantzoen betaald , en met deezen Brabander ruim zo nadeelig een verdrag gefloten hadt, als zijn Vader in 1168, met den Vlaamfchen Graave: want het oudile gedeelte van Holland, om en bij Dordrecht gelegen, werdt nu af hang- Jijk en leenroering van Eraband, en moest om- Sierft trent 80 jaaren zulks blijven: bedenkelijk heeft vanhart- het hartzeer over dit fchandelijk verdrag den zeer. Graaf in eene zwaare ziekte geflort, aan welke hij omtrent het midden of einde van flagtmaand, in den jaare 1203, overleedt, zonder manlijk oir na te laten. Zijne Dochter ada, werdt door de regeer-
zuch-
|
|||||
|
HISTORIE. 73
|
|||||
|
züchtige Graavinne alejde, hare Moeder, nog IL afp,
vóór de uitvaart van haren overledenen echt- genoot , gehuwd aan lodewyk , Graave van fD* Zoo« , met hulpe en toeiremminge van veele naar (jen Edelen; terwijl veele derzelven ftraks daarna, Bürge te Graaf willem , Broeder van den overledenen, Le'lden' te Zierikzee, in Zeeland, huldigden, en toen willem vrouw aleide en de jonge gehuwden heimelijk t0^QT^ in handen zochten te krijgen ; doch de eerile verheven, ontkwam met Graave lodewyk deeze lagen ter naamver noode naer Utrecht, terwijl ada naer apa den Burgt van Leiden week, alwaar zij, door wordt op de Kennemef-s en Rhijnlanders belegerd, wel- teel£e"</f^ haast genoodzaakt werdt, zich over te geven, beoor- en te ftellen in handen van haren Neeve willem loogd. van Teilingen, die haar naar haren ftaat liet handelen. Graaf willem daarop in Holland gekomen,
werdt 'er met veele toejuichinge ontvangen, en met het hoogrte gezag befchonken : dees deedt zijne Nicht ada, eerst naar Texel, en vervolgens naer Engeland overbrengen, al- waar zij zo lange blijven moest, tot dat zij, uit hoofde van zeker verdrag, tusfehen haren Oom en Man gefloten, eenige jaaren daarna, ontflagen werdt: zij is in of omtrent het jaar Sterft. 1218, buiten Holland overleeden. Het kostte Graave willem echter veel moei-
te om zich in het bewind des Graaffchaps te -. vestigen; want Zuidholland en Rhijn- en Ken- nemerland werden in het jaar 1204, door den 1204. Graave van loon , aan zich onderworpen, en Graaf willem door hugo van voorne te- vens uit Zeeland verdreven ; doch de Zeen- wep om het flecht befluur van dien knevelen- E 5 den |
|||||
|
74 VERKORTE VADERLANDS CHE
H- A?n' den Bewindsman te onvrede , verdreven den-
zei ven welhaast op hunne beurt , en onder- wierpen zich weder aan Graave willem , die kort daarna ook de Kameniers, en in het jaar i2o(5. 1206, geheel Holland weder aan zich ver- houdt , na dat hij zich met den Utrechtfchen Bisfchop bevredigd hadt. 32x3011 In het jaar 1213, en 1214, hielp dees Ï21A' Graaf d@ Engelfchen en Vlamingen met zo veel geluks tegen de Franfchen , dat hij niet alleen veele fteden, voorheen verlooren , her- nam , en ter zee eene overwinning bevocht; maar ook den Hertog van Braband van zijn© verbindtenis met Frankrijk aftrok , en een verdrag met hem floot, waarbij dees zijne dochter magteld aan 's Graaven zoone, floius geheeten, ten huwelijk beloofde. 1S15. In het jaar 1215, hadt hij echter het on- geluk van in den veldflag bij Bovines, nevens veele andere grooten gevangen te worden: voor groot losgeld weder ontflagen zijnde, ver- anderde hij van partij, en hielp toen de Franfchen tegen de Engelfchen, doch met weinig vruchts, en werdt hierom ook door den Paus in den •ban gedaan: omtrent twee jaaren later deed Graaf willem eene kruistogt naer Egypte , alwaar bij met de zijnen, onder welken misfchien ook de Damia- Haarlemmers uitmuntten , in het berucht be- u veto- {eg, en door de veroveringe van Damiate, 'm. V o-o kct Jaar I2I9-> eenen ongemeenen lof behaal- .-:■>* de------ na zijne terugkomst vondt hij het land
in vrede, gelijk hij het gelaten hadt: twee
'^!T„. jaaren daarna, is hij op den 4 van Sprokkel-
I. rïerft. roaand pverleedcn; nalatende den roem van
dapperheid j en tevens de eer van de -oudfte
Keur
/ 1 —J. '•':■
|
|||||
|
t
|
|||||
|
HISTORIE. 75
|
|||||
|
Keuren en Stadsvoorrechten aan Geertrui'den- II. afd.
fierg , Dordrecht en Middelburg gegeven te ' hebben; welke ook het oudfte bewijs opleve-
ren van het beëdigen van 's Lands voorrech- ten door den Graavc: floris IV. zijn Zoon, floris omtrent 12 jaaren oud, volgde hem,' onder. ' s' de voogdije waarfchijnelijk van zijnen moeder- '"'"""'' lijken Oom gerard , Graave van Gelder, in de-regeeringe op: met deezcn woonde hij, in het jaar 1222 , in Bloemmaand, de krooning 1225, van den Roomsch Koning henrik te Aken bij; en twee jaaren later ftichtte hij, op eigen grond, een Nonnen - Klooster te Loosduinen; doch niet lange was hij in het bewind ge- weest toen hij door gemelden zijnen Oom gewikkeld werdt, in de onlusten, welke dee- zen in eenen oorlog gebragt hadden tegen de Stichtjchen; ontllaan of door de knevela- i-ijen der Bisfchoplijken in Salland , of, door het ftreng afpersfen van de tollen der Gelder- fchen ; bij welke gelegenheid de Hollanders het Gein verwoestten : doch de afgezant van den Paus bewerkte welhaast een beitand, en . vervolgens eenen vrede, die in het jaar 1225, I22S- gefloten werdt door de twistende partijen. In het jaar 1233 , beklom otto, Broeder 1233,
van Graave floris , den Bisfchoplijken zetel te Utrecht, dien Bisfchop wilbrand door den dood ontruimd hadt, en het was ten gevalle van deezen, en ten nutte van Holland-, dat de Graaf, die eenige jaaren vroeger, met de Weduwe van den Paltsgraave, Hertoge van Êeijcren, macii- tf,ld geheeten, en Dochter van Hertog hen-, .rik van Braband, in den echt getreden was, eenen
|
|||||
|
f6 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
JI. atv. eenen dijk van Amerongen tot aan Schoonhoven!
' hadt laten aanleggen. De Sta. In het volgend jaar 1234, werdt 'er tegen die
êingers van Stade, in het Stift van Bremen, om ver- Kettersch ^c^ene buitenfpoorigheden, en om het weige- ver, ren der tienden, Kettersch verklaard, en met den fclaard. ban geilagen, (*) eene heirvaart afgekondigd, als tegen openbare Ongelovigen en Afgoden- dienaars , door bevel van Paus gregoor den , IXderi, en tot deezen togt liet pok onze Graaf FLORis zich gebruiken: zommigen willen dat de Hollanders en Zeeuwen toen met eene vloote van driehonderd Schepen de Noordzee overge- fteeken zouden zijn : wat hier van zij, dit is zeker , dat de gemelde Stadingers, na eenen wakkeren tegenftand, geflagen, overwonnen, en, nevens alle hunne weerlooze have verdree- ven of uitgerooid werden; zijnde van de Hol-- landeren, onder anderen in dien togt gefneu- veld, de Abt willem van egmond: niet lange hierna deed zich nog eene andere, veel min ernftige, doch doodelijke gelegenheid voor den Hollandfchen Graave op, om zijnen moed en behendigheid in het vechten te toonen; dewijl hij , door den Graave van clermont , naer _ jèor-
,. {*) Alheet van stade zegt: dat zij Wasfen Beelden
gemaakt, Waarzeggers geraadpleegd, en het H. OlijJ'ei onteerd hadden. Auderen maaken het noggrooter; doch hunne grootfte, zo niet eenigfte, misdaad, febijnt ge- weest te zijn, datze zich driftig aankantten tegen de kne- velarijen der Priesteren, die reeds toen , als blijkt, ge- woon waren, om dezulken, die zich naar hunnen wil en wenk door bun niet wilden laten regeeren, of die ?ij zochten van kant te helpen , den blaam van ketterije op den hals te wgrpen. |
|||||
|
H i S T O R I Ë ?f
|
|||||
|
CorUe, in Picardie, ten openlijken Toumooi- K. Am.'
ïpele genodigd werdt: hier werdt hij van elk ~~ met verwonderinge befchouwd , en om zijne ,^LÖRIS. wakkerheid inzonderheid van de jonge Gravinne we'jct na. dermate geprezen, dat de oude Graaf, het zij ijver. ■uit minnenijd wegens zijne Gemalinne, het zij uit belgziekte over het verwinnen zijner Edelin- gen in het fpel, het zij om. iet anders, het fpel wel haast in ernst veranderde , hem vijandlijk aantastte, en, na eenen kloeken wederftand, overmande en ombragt; hetwelk de Kleeffche Worde Graaf, mede aldaar tegenwoordig, hem nog- °*ft" tans ook met den dood deedt bekopen: dit ge- beurde op den 18 of 19 van Hooimaand 1234; en men zegt dat het verraderlijk gebeurd zij: zijn lijk is naer Holland gevoerd en te Rhijns- 'burg begraven: Westkapdh en Domburg 4 twee fmalle Zeeufche Steden in Walcheren s zijii door hem van Keuren voorzien. Graaf FLORis IV. hadt Hechts den ouderdom Graaf
van 24 jaaren bereikt, en zijn zesjarige Zoon WILLEM Willem II. volgde hem, onder de Voogdij zijner R_0oInsch beide Oomen, Willem en otto , in de regeerin- Koning, •ge op. ■ Onder het opzicht van deczen, in alle -Ridderlijke oefeningen onderwezen, werdt hij, naauwlijks twintig jaaren oud , gekoren tot Roomsch-Koning, na den dood van henrik, Landgraave van Thüringen,; welke nieuwe waar- • digheid hij echter', om den tegenitand van eeni- ge Rijksvorften, met de wapenen moest hand- haven ; dies hij, de regeering van het Graaf- fchap intusfchen zijnen Broeder bevelende, op- trok, om zich vooreerst in het bezit van de Rijksftad Aken te ftellen; welke hij, met hulpe ^m der Fr kun, na een beleg van vijf maanden:, door Kö- ln- |
|||||
|
"»«"mmm
|
|||||
|
78 VERKORTE VADERLAND^CHÈ
ti. Am. innam, in het jaar 1248: zedert wefdt hij 'er Rict-
•"—— der geflagen en met veele plegtigheden gekroond: hing wil- ^och zjjne ondernemingen, bij gebrek van geld bemag-' en ar>dere behoeften niet kunnende voortzetten, tigd.i24S. was hij genoodzaakt terug te keeren. Ja5I> In het Jaar 1251, den 25 van Louwmaand huwde hij, onder de bewerkinge van den Paus zelven, die zijne verkiezing tot Roomseh Ko- ning hadt goedgekeurd, te Brunsmjk , met Elisabeth , Dochter van Hertoge otto , al- waar , zo men albert van stade geloöven Is in Ie. mag, de bruiloftsnacht, hem en zijne Gema- vaar door ^nne ^aasc doodelijk zoude geweest zijn, door brand. het ontftaan van brand in het Paleis, waarin zij hun bijleger hielden; hadt niet deeze, nog bij tij ds gelukkiglijk nevens haren Bruidegom of Gemaal gewekt, hem bij de hand uit dit gevaar geleid, langs eenen haar bekenden weg: twee fhij- ders, aan hun werk zittende, kwamen bij dit ongeluk om j en verfcheidene koste lijkheden werden tevens door de vlammen verteerd: nog «ens zoude dees Koning $ volgens denzelfden. Schrijver, diergelijk gevaar van brand te Nuts gelukkiglijk ontkomen zijn, toen zeker Keule- naar het huis, waarin hij zich met den Aarts- bisfchop van Keulen bevondt, in vlam zette de, en zij beiden dit gevaar ter naauwer neode ont- wekem Zwarte Niet länge na de Echt-verbindtenis^ werde »etc Xe- ^e R°omsch Koning , nu in Holland wederge- oorloogt keerd zijnde, in eenen oorlog gewikkeld tegen hem. de Graavin vmVlaanderenj Zwartemargareet gebijnaamd, welke niet kon dulden, dat haar voorzoon jan van avennes , die Koning Wil- lems Zuster AfcïiD getrouwd hadt, met het Graaf*
|
|||||
|
..imuiiji
|
|||||
|
HISTORIE. 79
Graaffchap Namen en het Land van Waas be- II. af»;
fchonken, en de Leen - verheffing van Zeeland ' door gemelden Vorst aan haar geweigerd was: waarom zij ook weigerde haar Leen van Vlaan- deren voor dien Koning te komen verheffen; zendende zelfs, na dat zij te vergeefsch bij hem op de leenheffing der Zeeuwfche Eilanden ge- drongen hadt , en terwijl zij hem te Ant)verpen met handelen zocht op te houden ^ haren Zoon Guy van dampierre, met een groot leger naer Wakheren, alwaar hij echter door floris , des Konings Broeder ^ op den 4 van Hooimaand, bij West-Kapelle, onverhoeds aangetast, gelingen, en zelf nevens verfcheidene voorname perfoo- nen gevangen genomen werdt. Na deeze nederlaag zocht de Graavin mar* Henegr&
GAREET hare zaak weder te herftellen, met het Wi3'! aan- wegneemen van Henegouwen ^ door karel van j^*^ * ANjou , Broeder van den Franfchen Koning, Van An~ wien zij daarmede befchonk ; maar jan van jou, enz* AVENNES wist zieh met hulpe van Koning wil- afkeftaan> LEM , zijnen Schoonbroeder, niet alleen wel in dat Graaffchap te handhaven , maar ook den Franschman van daar te jaagen; zo dat zijne Moeder hem wel erkennen en met den Room- fchen Koning vrede maken moest, die toen ook haren gevangen Zoon flaakte. Koning Willem, dien oorlog dus gelukkig- Koning
lijk voltooid en geëindigd hebbende, deedt, JVILU;M door den Paus tot een mondgefprek genodigd, be*ftJ°j £ eene Reize naer Geneve, alwaar de tijd zijner tot Kei- krooninge tot Keizer bedenkelijk zal beftemd zer, zijn: vooral deed hij nog eene Reize naer Duitsch- lancl, alwaar hij, volgens eenen brief aan LU&i BERTus , zijnen Vice - Kanzeiier, en Abt van |
|||||
|
80 VERKÖRTE VADEALANDSCHE
II. AFD. Egmond gefchreven, zeer minzaam ontvangert
werdt: uit Duitschland vertrok hij met het bë- 1255. gin van het jaar 1255, naer de Nederlanden, alwaar de oorlog in het Sticht, en de muiterij der Westfriezen hem terug riepen: de gelegen- heid tot de Utrecht [che onlusten was deeze: Na den dood van 'sKonings Oom en gewezen Voogd , Bisfchop otto , hadt men tot zijnen Goz£- opvolger gekooren gozewyn van amstel , die, WYN van 0f door zwakheid , of andere oorzaken, we1- ftaaïïf*' ê'ens net verzuim van het hem toevertrouwde van't Bis-bewind verdacht gehouden, zedert, met zijnen dom van wille van die waardigheid beroofd, terwijl hen- Vtreent. RIK yan VIANEN i met dezelve begiftigd was: hier- door waren de Heeren van amstel en woer- den , tegen deezen in het harnas gejaagd, daarin onderfteund door otto III. Graave van Gelder, en hadden juist toen Koning willem te Utrecht kwam, den Bisfchop flag geleverd, doch zo ongelukkiglijk voor hunzelven, dat zij geflagcn en gevangen, maar op de voorfpraak van den Koning yorst geflaakt werden, die hen vervolgens met II. inlijfs* den Bisfchop weder bevredigde: geduurende het gevaar, vertoeven nu van Koning willem te Utrecht, gebeurde het dat een onverlaat hem aldaar, in een gezelfchap met de Geestelijken zittende, eenen zwaren fteen naer het hoofd wierp, en zich terftond wegpakte, zonder naderhand we- der te kunnen gevonden worden; dies de Koning den fteen maar pas ontweken, zeer gebelgd o ver dit geval, de ftad daarvan de fchuld gaf, dezel- ve haare ondankbaarheid verweet, en, onderbe- dreiginge van deeze euveldaad te zullen wreken, geer geftoord vertrok. Ook riepen hem zijne zaaken elders: de West'
fris-
|
||||
|
H I S T O R I &"-»<■ 8*
|
|||||
|
friezen hadden door herhaalde oproerigheden il. afi>,
hem tot eene heirvaart tegen hen genoodzaakt: de winter des jaars 1255 , was tot dien togt 1255. beftemd: omtrent Kerstijd trok Koning willem over Alkmaar naer Hoogtwoude, om de Frie- zen op het ijs aan te tasten , welk men fterk genoeg achtte; dan, hij hadt het ongeluk van Sneuvelt met zijn zwaar gewapend paard in hetzelve, enl" li$' te gelijk in eene hinderlaage der Friezen te val- len , door hun afgemaakt, verborgen, en daar- na begraven te worden, zonder dat iemand der zijnen daarvan iets befpeurde; en zijn lichaam en graf, niet dan veele jaaren daarna, door zijnen ZoonFLomsV. ontdekt, en het lijk toen naerMid~ delburg ter plegtige begravinge vervoerd werdt: dit ongeluk viel voor niet verre van Hoogtwoude, op den 21 van Louwmaand des jaars 1257: de 1257» flag werdt ook door de Hollanders verlooren, en men wil dat zommigen, die den Koning ligt- lijk uit het ijs hadden kunnen verlosfen, zich zedert niet buiten vermoeden konden houden, van zich, tot het veroorzaaken van zijnen dood, te hebben laten omkoopen. Van Koning willem zijn verfcheide haridves- Hand-
ten en keuren, aan de Hollandfche fteden ver- vesten leend, voorhanden: Alkmaar hadt van hem eene „e^Lf™ tien jaarige vrijheid van alle lasten, behalvenvan den krijgstogt tegen de Friezen; Haarlem tol- vrijheid en ftadskeuren verkregen : Delft en Dordrecht hadden ook verfcheidene voorrechten en keuren ontvangen; ook Zierikzee, waarvan nog oude affchriften in wezen zijn: in dezelven krijgt de Baljuw , als Graaf, in des Körtings plaatse9 magt om zaken te berechten, die door F den |
|||||
|
*4 VERKORtE VADERLANDSCHE
|
||||||
|
fl. Am, den Nederbaljuw of Schout en Schepenen, niet
konden berecht worden.
ckbm- Willem II. heeft zich ook door het fliehten wen door van eenige gebouwen vermaard gemaakt: men hem ge- fcjjj-jjft }iem een Hviis te Alkmaar toe, ter plaat- ze daar 'er zedert een is gedicht, welk nog het jaartal 1252 in den voorgevel draagt: ook zoude hij daar den weg aangelegd hebben, die nog des Konings weg heet: zommigen willen dat het Stadshuis te Haarlem in het bijzonder hem tot een Hofgebouw hebbe gediend; maar of hij het geflieht hebbe is onzeker: dit nogthans gaat vast, dat 'er al in het jaar 1214 , een Hof te Haarlem geweest is: op vasten grond wordt hem het oprechten van het Hofgebouw in 'sHage toegefchreeven; hoewel de tijd der llichtinge onzeker is: uit eenen Schrijver der veertiende Gebe- eeuwe blijkt, dat hetzelve in óf omtrent het doorh mJaar I25° °f I252'is aangevangen: men houdt gefpbre- hem ook voor den fchrijver Van een Latijnsch ven. gebedeboek, welk misfehien alleenlijk ten zijnen dienfte door anderen is opgefteld, of mogelijk dat hij 'er Hechts bezitter van geweest zij. |
||||||
|
III. AF-
|
||||||
|
BI 8 T O 11 E 83
|
|||||
|
;; ITI. ir\
III» A F D E E E L I N G.
Beginnende met de de Regeeringe tan Graavs
floris den V, in het jaar 1256; en ein- digende , in het jaar 1442 , onder de Regeer ing van Hertoge filips van- BOURGONDIE.
Cjraaf floris V. bereikte nog geert twee
jaaren toen zijn Vader dus ongelukkiglijk fneu» velde, gelijk wij gezegd hebben: hij werd dies onder de voogdije van floris $ zijnen Vaderlij- ken Oom, gefield, die echter ook in het jaar 1258 5 en dus twee jaaren na zijnen Broeder fneuvelde; zijnde te Antwerpen in een tournooi- fpel gewond en eenige dagen daarna, aan de wonden overleeden $ en te Middelburg in de Abtdije begraven: van hem hebbén de Zeeu- alèiö wen keuren gekreegen, volgens welke het gan- Voogdes« fche land berecht werdt: hierop rtäm Vrouw aleid ^ °^r«* Weduwe van jan van avennes de zorg der op- vöedinge* en der voogdije over floris V. aan^ als zijne moei; doch men zag hier ongaarne* dat zij zich zo veel geZags aanmatigde , dies werdt OTTO lil. Graaf van Gelder tot voogd aangeftelds door de Hollanders <, terwijl Vrouw aleid zich door de Zeeuwen in het opgevat gezach zocht te handhaven : hoewel zij in Zuidbeveland bij Verroutzee of Forenke 1 eea WötSt tiu verdronken plaats bij of omtrent het dorp d °°r Jerfeh , een volflagen nederlaag hadc onder"-1 jjjj^'|£' F 3 gaan 5 ö |
|||||
|
$4 VERKORTE VÄDERLANDSCHE
|
|||||
|
III. AFD gaan, in een gevecht tegen deezcn Graaf, vara
wïen men anders weinig merkwaardigs aangete- kend vindt. In den opiland der Kennemers en 1268. Westfriezen? in het jaar 1268, bragt hij wel, nevens den Utrechtfchen Bisfchop, jan vat4 Nassau, die in het jaar 1271, tot dien zetel verheven wras, een leger te velde, waarmede hij Utrecht vruchtloos belegerde, en Amersfoort innam, doch anders luttel uitvoerde; zijnde om- trent drie jaaren daarna overleden. F1.0RIS Graaf rumis nam zelf al vroeg de regeering
"• af". aan , en ging;, na het bewind over Zeeland aan
vaarde de • o o'
resee- fijnen Neeve floris van Henegouwen, Zoone
ring. van Vrouwe aleid voor twee jaaren te hebben
aanbevolen, de Westfriezen beoorlogen , het- welk hem echter eenige jaaren achtereen niet "wèl gelukte: zijne moei aleid hem diergelijke togten afradende, behaalde zijne ongenade en werdt in het jaar 1277 , door hem met hare kinderen ten lande uitgewezen: in het jaar 1282, ging de Graaf de Westfriezen, tot hier toe te '• knde beoorloogd, met fchepen aantasten; het- welk hem zo wèl gelukte dat hij omtrent Wijdenes Ontdekt en Schel litikhout, eene volkomene~ overwinning zijn va- 0p jicri behaalde, en toen uit eenen gevangenen ers IJ 'de ontdekking wegens zijns vaders lijk deed, waarvan wij te vooren met een woord gewaag- den; hetwelk hem zo verheugde, dat hij zulks door eenen brief te kennen gaf aan den Engel- fchen Koning eduard I. met wien hij, na het vereffenen van eenige gefchillen, in vertrouwde vriendfehap leefde , en naderhand een verdrag •■'• van huwelijk floot, tusfehen 'sKonings Dochter en zijnen Zoon jan, geteeld Hjbeatrix, Doch'
ter van Graaye Guy van Vlaandtrsn. ■ In
|
|||||
|
HISTORIE. 85
|
|||||
|
In het jaar 1283, gelukte het hem, bij opene m> Ag°;
brieven door Hertoge jan van Braband, van de ,. , kenroerigheid wegens Dordrecht geheel en al zi e,rngtD H vrij verklaard te worden; maar in het volgend jan van jaar werdt hij in de Stichtfche onlusten gewik- ßraband. keld, eri hier door verpligt zijne wapenen te I28s" gebruiken tegen de Inlandfche Edelen, voor- naamlijk tegen de Heeren van Amfiel en Woer-- den; welker floten en landen hij niet alleen in- nam , verbeurd verklaarde en gedeeltelijk weg- fchonk,( maar zelfs de overwonnen, gevangen,, en verjaagde Heeren, door eene geftrenge be- handeling noodzaakte, op harde voorwaarden» xich weder met hem te verzoenen. In het jaar 1287, leden deeze landen zeer Zwaar«
veel door eenen zwaaren watervloed, die Fries-■ V|oecf land en Zeeland bijkans geheel overftroomde, 1207, en veele menfchen en vee wegfleepte: Graaf FLORis nam toen de gelegenheid waar, om door het leggen van eenige flooten de Westfriezen nu te beter te beteugelen; gelijk hij ook zedert te Sta voren,., naar *men wil, als Heer van dat Ge- west erkend en gehuldigd, en die ftad daarom ook met de handvesten begunftigd zoude zijn: jn ditzelfde jaar verbondt zich de Graaf ook, nevens diderik van Kleef met den Hertoge jan van Braband, om deezen in zijne eifchen op. het Hertogdom Limburg, tegen den Gelder- fchen Graaf reinout te onderfteunen en in den oorlog bjjteftaan: eenige bijzondere gefchillen, tot nog toe onafgedaan, als mede de voorheen genotene gunst van den Brabandfehen Hertoge, hadden floris, die bedenkelijk ook eene meer- dere uitbreiding zijns vermogens op het oog hadt, tot deeze verbindtenis aangezet:, volgens.. F 3 die |
|||||
|
---------------------- ———wp—^—»■—■pi^—i
|
|||||
|
$ê VERKORTE VADERLANDSCHE
1H. afp, dit verdrag leverde hij dan hulptroepen onder
: ~~ verfcheiden voornaame Edelen des lands, die, na het inneemen van eenige Gelderfche fteden, mede deelden in den gedenkwaardigen flag„ en in de zegepraal des Hetogen van Braband bij •32338. jj/'oeringen % in het jaar 1288 , alwaar Graaf reinaut en Graaf adolf van nassau , als ook; de Aartsbisfchop van keulen, en verfcheide an- dere grooten gevangen, en deeze, niet dan eert jaar daarna, door bemiddelinge van den Fraw fchen Koning weder geflaakt werden; omtrent deezen tijd matigde de valfche Keizer fredrik zich de ftoutheid aan, om den Bisfchop van Utrecht te vermaanen dat hij den Graaf van. Holland wederhouden zoude van het beftrijden der Friezen; waarop floris echter geen acht gaf, en hem zijne vermetelheid zelfs in eenen Magt brief verweet. Ook was de magt van onzen der Hol- Graave nu derwijze aangewasfen, dat hij veelen, Graaven *n 'iet bijzonder de Zeeuwfche Edelen, zeer be-. ' gon in het oog te fteeken, die zelfs naer uit-< landfche hulp uitzagen, om hem een gedeelte van Zeeland afhandig te maaken; waar toe zij Guy van Dampierre , den- Graaf van Vlaande* ren genegen genoeg vonden; zo dat hij welhaast Middelburg kwam belegeren ; doch hetzelve op de aankomst van Graave floris weder verliet; doch hier mede verloor de Vlaamfkhe Graaf zijn uitzicht niet op Zeeland, maar viel vier jaaren j-jjjj, laater, en wel in het jaar 1295, in Zuidbeve- land met een leger van 3000 mannen, welke echter door die van borsselen, pas zo veele honderden fterk, geflagen en op de vlugt ge- 32$5. dreven werden. In het 1296, flond men \\\En- geland&en Hollander en de vrije vischvangst toe op de
|
|||||
|
HISTORIE. 87
|
|||||
|
de Kust van Jarmouth; doch ontnam, hun ut. afij.
den wolftapel, die naer Brugge verlegd werdt, ———■ hetwelk Graaf floris noopte om een befcher- mend en verweerend verbond met Frankrijk, onder de toeftemminge en goedkeuringe der yoornaamfte Edelen te fluiten; hetwelk den En- gelfchen Koning edard I. dermate vertoornde, dat hij van toen af, met Heere jan van kuik jan van en andere misnoegde Edelen, in verfcheide za- kuik menkomften, door zijne afgevaardigden, mid- «!„> aan. delen liet beraamen, tot het gevangennemen eu flag tegen vervoeren van Graave floris riaer Engeland; floris V. gelijk zij dan ook eerlange daar toe eene gunfti* ge gelegenheid waarnamen, wanneer de Graaf, ter verzoeninge van die van Amflel met het ge- flacht van zuilen , te Utrecht gekomen , door hun kwanswijs ter vogelenjagt genodigd en uit- gelokt, op het onvoorzienst verrast en gevan- gen genomen , eerst naer Kroonenburg , kort daarop naer het flot te Muiden, en na eenige dagen weder vandaar vervoerd, doch op de aan- komst der Naar der s tot zijn ontzet, door vel- Diefoor zen en eenige anderen, na veelemishandelingen velzen geleeden te hebben, met verfcheide fteeken ge-.vermrotd griefd, en gedood werdt. worde. Deeze veeleer uit eene al te hevig woedende
drift, dan opzettelijke boosheid, begaane moord gefchiedde op den 27 of 28ften van Zomer- maand, des jaars 1296: dusdanig was het einde van floris V. die zijne Voorzaten in magt en aanzien verre te boven ging, ende eerfte was, die zich in zijne eigen brieven Graaf van Zieland noemde, en het door de gunst der goede ge- meente, aan welke hij veele voorrechten hadt geichonken, tegen de afgunst van veele Edelen F 4 lan- |
|||||
|
S8 VERKORTE VADERLANDSCHE
JII. Arn. lange ftaande hieldt; hoewel deeze, op hem
1 " "" gebeetcn uit bijzondere oorzaaken , hem het ongeluk berokten , waarin hij omkwam: men fchrijft hem de ftichting van het Lusthuis Vogel- zang omtrent Haarhrt in de Duinen , en de voltrekking van het Hof in's Hage toe; alwaar hij zich met de Jufferfchap, ook met de jagt, en andere ridderlijke oefeningen plagt te vermaa- ken. Zijn dood bragt veele verwarringen hier te
Lande voort; vooral ook twist om de voogdij en het bewind , naer welke Graaf dirk van KLEEF , JAN VAN AVENNES eil WOLFERT VAN
Borsselen dongen; en deeze laatfte wist het zo,
jak I. te beleggen, dat hij den jongen Graaf jan I. te voog- Veere ontvangen hebbende , denzelven geheel dije. wist naer zijne hand te zetten, en de klem des bewinds voor zich te verkrijgen; voerende den Graaf alomme met zich, en doende hem bevee- len en zegelen, het geen hij goedvondt; doch. zijne veranderingen in de munt, waardoor de - handeldrijvende Ingezetenen deezer landen zeer gedrukt werden , en andere knevelarijen ge- weldadigheden , en vooral zijn indrang op 's Lands privilegiën , met naame op die van 'Dordrecht, verbitterden de gemeente zo zeer tegen hem, dat hij te Delft, vanwaar hij met den Graave naer Zeeland meende te vluc;ten , wredelijk omgebragt werdt, op den i van Oogstmaand 1299 :■ hierop aanvaardde aven- ues weder de voogdij, van welke hij al hadt afgezien; en men is 'er niet vreemd van, dat hij, door vergif den dood van zijnen Stetft. Neeve Graaf jan L, die op den loden van Ï&99, Herfstmaand van, het zelfde jaar te- Haarlem, door
|
||||
|
HISTORIE, 8*7
|
|||||
|
door een toeval van den rooden loop ftierf, Hl. A*n.
bevorderd hebbe: de Engelfche Prinfes elizä- beïh zijne Gemaalin hadt hem geene kinders verwekt; ook was hijzelf nog in zyne eerfte jeugd: dus ging de Regeering van dit Graaf- fchap over in het huis van Henegouwen: want jan II. jan van avennes was de Zoon van aleid , wordt Zuster van Koning vvillem , Grootvader van fjoltand^ den overleedenen Graave jan I. en 'er dus de naaste erfgenaam toe: dees hadt ook even voor den dood van zijnen Neef, een verdrag gefloo- ten met Dordrecht, Middelburg, Zierikzee, Leiden, Delft, Haarlem, Alkmaar enGeertrui- denberg, tegen de moorders van Graave floris ; thans na deszelfs dood deedt hij zich, tot meer- der zekerheid zijner Regeeringe, door de voor- naamfte Steden, welker aanzien onder het be- wind van floris V. fterk was toegenomen, hul- digen, en bij bezegelde brieven tot Landsheer aanneemen: al terflond maakte hij zijn werk om de misnoegde. Edelen te bedwingen, of te be- vredigen, fchoon dit hem flechts gedeeltelijk gelukte: want jan van renesse , een Zcemvsch jan van Edelman, zich van Schouwen meester gemaakt»enessk hebbende, verwekte vervolgens eenen algemee- ee*> op_ nen opftand in Zeeland, en dreef ten Keizerlij- ftand in ken Hove , dat het Graaffchap Holland , aan Zeeland. het Rijk vervallen ware; dies Keizer albrecht Keizer zelf eenen inval in Holland poogde te doen, al- doch, zonder zijn oogmerk te bereiken, weder tB"Ejl!1T aftrok. De Zeeuwfche Ballingen lieten zich toen een' ju. met de Flamingen in, en deeden met deezen val in eenen inval in Walcheren, floegen Jonker wil- ßoiianci LEfyt, den Zoon van Graave jan II. en namen „. °f^ Qdiddelburg 'm \ ook deeden zij Zierikzee bele- belegerd. - F 5 ge- |
|||||
|
po VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
III. Arn. geren, en ftaken zelfs in het jaar 1303, naer
Holland over, daar zij al het Land, van de Maat ze af tot aan den Haarlemmerhout, zich onder- wiTTE wierpen, als ook de ftadt Utrecht; doch in het van volgend jaar bewoog witte van haamstede, fr^be- natuul'hjke- Zoon van Graave floris , de HoU werkt bet landfihe Steden , om de Vlaamfche bezetting verckij- uit te drijven; gelijk ook de Koning van Frank- J?n dti* rijk hulp verleende , om hen uit Zeeland te bezet- ' jaagen; hetwelk beiden gelukte. Verfcheidene tkig. ballingen, die toen in handen van Jonkheere willem vielen, moesten hunnen apftand met eenen fmadelijken dood boeten; anderen be- dienden zich van de Amnestie hun aangebo- den , om zich te verzoenen met des Landshee- REKEssE ren Zoone; en renesse, die ook uit Utrecht vlugt en gevlucht was, fneuvelde, aevens veele anderen, ^e.r~ bij het overvaaren van de Lek, op den I5den van Oogstmaand 1304, en den 22 derzelfde jan II. maand, overleedt ook Graaf jan II.'van Hen&> \% gouwen en Holland, te Valenchijn aan eene kwijnende ziekte, na eene regeering van om- trent 5 jaaren: hij werdt om zijne godsvrucht en goedaartigheid gepreezen, doch van al te groote flapheid in de rechtsplegingen befchul- digd; en vooral dat hij die van borsselen te flap behandeld, en daar door gelegenheid tot de oproerigheid der Zeeuwen gegeeven hadt. witLEM Jonker willem zijn Zoon, volgde hem op III. fluit onder den naam van willem III, en huwde in ftandmet ^et Jaar 13°5' raet J0ANNA VAN valois,Doch-
'viamde- ter van KAREL van vALois, Broeder van Ko-
nn. ning filips. In het jaar 1306, floot hij een
1306. beftand met Vlaanderen, en in het jaar 1310
eenen nadeeligen vrede: waar toe hij genoodr
|
|||||
|
HISTORIE. 9F
|
|||||
|
zaakt was, om dat de Hollanders en Zeeuwen, III- **P»
zich houdende aan hunne aloude gewoonte, ge- weigerd hadden , hem in Henegouwen te ko- men helpen; in het jaar 1315 , vattede hij de 131 j. wapenen weder op, doch het liep aan tot in het jaar 1323, eer 'er een vast verdrag getrof* fen werdt, waar door de oude twist met Vlaan- deren een einde nam. Zedert mengde de Graaf zich in geene nieu-
we oorlogen, maar befteedde het grootfte deel zijns levens om zijn gezag onder zijne eigen Onderzaten te verfterken, en tot de Nabuuren uit te breiden : hij hechtte de heerlijkheden Hecht van Amflel en Woerden, die jan II. aan guy zij- ffllel. en nen Broeder opgedraagen hadt,na deszelfs dood, ^Aer* in het jaar 1313, weder aan Holland, en bragtaanHoZ* te weege dat het flot Vreeland aan hem ver- land. pand werdt: hij noodzaakte de Friezen van Oostergo en Westergo tot onderwerping aan hem \ en ten blijke dat zijn aanzien zeer hoog geftegen was, huwde hij zijne Dochter marga- map.ca» reete aan Keizer lodewyk , Hertoge van Beije- reete ren; en eene andere aan Koning eduard III. g0"^ van Engeland uit: veertien dagen vóór 'zijnen L0DE. dood, die op den 6 of 7 van Wiedemaand in wyk. het jaar 1333 voorviel, hadt hij nog een ver- bond gefloten met zijnen Schoonzoone eduard, tegen zijnen Schoonbroeder, den Koning van Frankrijk: zijne dapperheid in den oorlog, en zijne gemeenzaamheid in den omgang, als ook zijne onkreukbaare rechtmaatigheidinhetrechts- oefenen, worden zeer gepreezen: zommigen hebben hem befchuldigd van verwaarlooringe in 's Lands regeeringe , terwijl hij zich met andere zaaken ophieldt, en vooral zag men nkt gaar-
|
|||||
|
r7
|
|||||
|
pH VERKORTE VADERLANDS CHE
III. AtD. gaarne , dat hij zo dikwijls naer Henegouwen
toog: men heeft hem den naam van de goede toegevoegd, mogelijk om eene enkele gunst den Geestelijken betoond, of om zijnen ijver in het bevorderen van eene Kruis-vaart naer het H. Land- Hongers- Geduurende zijne regeering, en wel in het nood en jaar 1315, heerschten hier te Lande een groote P",' hongersnood en pest-ziekte, zo dat de armen op de flraaten verfmachtten, en de echtgenoo- ten zelfs eikanderen fchuwden, en den nodigen onderfland weigerden. Men fioeg het vleesch van doode krengen, raauw ten lijve in; en in zeker Hollandsch Dorp at men de kikvorfchen uit de flooten, hetwelk toen ongewooner voed- zel was, dan tegenwoordig bij zommigen; doch de Hemelfche voorzorg deedt binnen weinige maanden die rampen in zo verre ophouden, dat men zekere maat Rogge voor 15 penningen kocht, daar men te vooren zo veele Huivers Zwaare voor betaald hadt. ------ In het jaar 1334, was
Water- 'er 00k veei fcnade veroorzaakt door eenen
v j!V4, zwaaren watervloed, die Holland en Zeeland, doch vooral Friesland trof; dezelve was op eenen geweldigen ftorm gevolgd,die den23van Slagtmaand van dat jaar opftak : veele dorpen werden overftroomd, en eene groote menigte ran menfehen verloor het leven; doch Kennt' merland leedt toen weinig, of is misfehien ge- heel vrij gebleeven, ten minfte het moest om den nood der Friezen , in het volgend jaar, twee penningen van ieder Morgen Lands op> brengen. wn.LEM Willem de vierde, pas 19 jaaren oud, zij- Graaf. * aen Vader opgevolgd zijnde, zondt in den aan- vang, |
|||||
|
H IS T O R I E. 93
|
|||||
|
vang zijner Regeeringe eenige hulp aan zijnen FII. a?ü.,
Behuwdbroeder, den Engelfchen Koning, die tegen Frankrijk in eenen oorlog was gewik- keld; doch de Graavin Weduwe van willem III. bemiddelde de gefchillen tusfchen deeze twee Rijken door een verdrag in het jaar 1340, en nam daarna het geestelijk kleed aan, in de Abtdije van Fontanelle , bij Vaknchijn — om- Opkomst trent deezen tijd begon Amflerdam merkelijk op van Am- te komen door den Koophandel, en verkreegfierdm. in het jaar 134a, bij een handvest van deezen Graave, het voorrecht der Hollandfche Steden in het gemeen, om, namelijk, alles wat binnen derzelver vrijheid gefchiedt, mits niet draagende tegen de heerlijkheid van. den Graave, door Schout en Schepenen te laaten berechten. In het jaar 1345, belegerde hij Utrecht te willem
vergeefs, en beukte de ftad vijf weeken lang 1V- t)tle- nit dertien ftormtuigen; ook werd hij hier met ulrecÄ* eenen pijl in een' zijner hielen gewond; doch 1345* 'er werdt, door bemiddelinge van zijnen Oom jan van beaumont , een beftand geilooten, en daarbij bedongen , dat vierhonderd Burgers, ©ngegord, bloothoofds, en barrevoets, hem, op de knieën, voor zijne tent om vergiffenis moesten komen fmeeken, hetwelk ook ger fchiedde: de oorzaak van dit beleg was de mis- ïioegdheid van den Graave, om dat men de Voogdij der Stad en over het Sticht, welke hij oordeelde hem toe te komen, aan robert van •, ARKEL hadt opgedragen: terftond hierna onder- nam hij eenen togt tegen de Friezen, welke tegen hem opgeftaan waren. Doch nauwe- Sneu« lijks bij Stavoren omtrent Odulfs Klooster ge- velt, hnc$
|
|||||
|
94 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
|
|||||
|
}& A™' land zijnde, en zieh in het heetst vaa'hergf*
vecht gemengd hebbende, fneuvelde hij aldaar op den 26 of 17 van Herfstmaand van het o-e- melde jaar, zonder wettige kinders na te laa- ien. Zijne jonge Gemalin, eene Dochter van jan III. Hertoge van Braband, was over den dood van haaren Echtgenoot zo gebeeten op de Friezen, dat zij het Klooster der Friefche Mon- niken op Marken door eene bende krijgsvolk* in brand deed fteeken, en de ongelukkige Mon- • niken in zee fmijten.------■ willem de IV. was
de eerfte der Hollandfche Graaven, die de
kwaade leenen aan de Graaflijkheid verftorven, niet,gelijk voorheen,aan eenen der naasteMaa- gen, ten redelijken prijze afllond, maar dezelve verdeelde , en aan verfcheide Heeren uitgaf, waaruit veele verfchillen over het Recht van het Poorterfchap, het Molenrecht, en andere heerlijke Rechten ontdaan zijn. Zijne oudfte Zuster, de Keizerin margareet,
werd door haaren Echtgenoot Keizer lodewyk , daarop met deeze Landen verlijd, en in het jaar 1346. 1346, alomme gehuldigd; bij welke gelegen-
heid zij aan de Landen en Steden verfcheide Privilegiën fchonk; belovende onder anderen, ook geenen oorlog te zullen aanvangen , dan met goeddunken der Edelen en fteden; doch Zij hield het bewind der Regeeringe niet lange in eigen handen , maar droeg het in 't jaar 3349. Ï349' aan haaren Zoon willem op, mitsdeeze
haar een gedeelte van de inkomften zoude be- taalen. Dan, toen deeze hier in zijnen pligt en beloften te buiten ging, aanvaardde zij de Regeering wederom, en zocht hulp in Ehgp land)
|
|||||
|
HISTORIE. 9$
|
|||||
|
land, om haaren Zoon, die zich op nieuws III. afd.
hadt laaten huldigen,,van de Regeeringe te ont- ~~" zetten. Deeze verdeeldheid tusfchen de Moeder en Oor-
den Zoon , verdeelde ook welhaast de voor- $ÏOrjfft naamfte Ingezetenen deezer landen onder elkan-- rcjmn ea " deren, en bragt de partijfchap van Hoehfchen Kabel- en KabeljamvJ'chen voort, welke anderhalve /fl«u«'- eeuwen geduurd, en waarvan men de overblijf-Jem' zeis, tot in het midden van de zestiende Eeuwe gezien heeft. Want zij bragt adel tegen adel, fteden tegen fteden, ja burger en bloedverwant tegen eikanderen, in de wapenen: de aanhan- gers van Hertoge willem, die graauwe bott'^ netten droegen, werden Kabeljainvfchen gehee- ten; wapenden zich alomme tegen die van Vrou- we MARGAREETE, die zich Hoekfcfien noemden, en roode mutfen droegen; en men vindt ge- meld, dat de partij, die de overhand hadt, der weérpartije, den bol uit de muts fneedt, het- welk men den Lever iiitfnijden noemde: de Eerfle eerstgemelden fchijnen in het jaar 1350, wel gebruik zeventien floten der Hoekfcfien, die de zwakften uankhe?» waren, vernield te hebben: vindende men ook, hier te dat zij onder het beftormen van Rozenburg te Lande. Voorfchoten bij Leiden, zich van buskruid be- I35®« diend hebben; welk toen eerst hier te Lande bekend geworden is. In het jaar Ï351, viel 'er een fcheeps-ftrijd marga-;
voor bij ter Veere; waarin Vrouw margarjeet eeet Be« met de vereenigde Engelfche, Zeeuwfche en hD°3rJ?°SE Henegouwfche magt, haaren Zoon met de Hol- Zoon, en iandfche Vloote op de vlugt floeg en over- overwint, won; doch den 4.den van hooimaand daaraan *3Sir folgende, leverde zij hem op de Maaze-7 niet ver
|
|||||
|
51(5 VERKORTE VADERLAND SCHß
|
|||||
|
III. Am. ver van den Brielk weder flag, maar kreeg hief
'" de nederlaag , en veele Edelen, die het mee Wordt haar hielden , raakten of om het leeven , of
ITü-dgen gevangen: zij zelve ontweek met eenige fche- pen naer Engeland, alwaar zij den Koning be- woog, om zich als Middelaar tusfehen haar, en haaren Zoon aan te bieden: Hertog Wil- lem ftraks na die behaalde overwinning ook derwaart overgefteeken, tradt aldaar zedert in huwelijk met magteld, Dochter van henrik, Hetoge van Lancaster, en nam Koning eduard mede tot Middelaar aan, die toen een Verdrag tusfehen de beide partijen bewerkte op den 7 Staat van Wijnmaand 1354; waarbij Holland, Zee- hsm de land en Friesland aan Hertog Willem afgeftaan regeering wer^en ? blijvende Vrouw margareet alleen- '1354. nJk in ne£ bezit van Henegouwen; doch Vrouw margareet overleefde deeze verzoening niet Sterft, lange: zij ftierf op den 30 van Herfstmaand des 1355. jaars 1355, te Valenchijn in Henegouwen, wer- waarts zij zich ter wooninge begeeven hadt. Hertog Willem zettede nu den oorlog voort,
dien hij op den naam zijner Moeder, reeds in het jaar 1347, tegen den Bisfchop van Utrecht begonnen hadt; en noodzaakte deezen, na het afloopen en plat branden van het Sticht, in het Heusdm jaar 1356, tot vrede: in het jaar 1357, hechtte wordt aan hij de Heerlijkheid van Heusden aan Holland; eehecht. ^oc^ 'cort daarna werdt hij krankzinnig, en die 1357." befpeurde men het eerst na zijne terug komst :; uit Engeland, werwaarts hij in dat jaar was ge- reisd; dewijl hij Heer gerrit van waterin-
gen met eigen handen, zonder eenige reden, ombragt; dies men hem het beftuur van zich» zelyen, veel min van het Land, niet meer duifdq • ver-
|
|||||
|
HISTORIE. 97
|
|||||
|
vertrouwen : hij werdt dan eerst in 's Haage Iü-afd.
vastgezet, en vervolgens naer Quesnoi in He- Graaf" negouwen vervoerd, alwaar hij tot zijnen dood, willem die in het jaar 1389 voorviel, opgefloten bleef. V". fterft. Straks na zijne vastzetting Ilaken de Hoek-
fchen, die eenige jaaren zich ftil gehouden had- al- den, het hoofd weder op, en droegen het Ru- ^cd"!T waardfchap der Landen,aan Hertoge albrecht, RUWard, den Broeder van onzen Graave, op; terwijl de Rabeljaauwfchen de Voogdij, aan magtelo van lankaster wilden opgedraagen hebben, zich niet ontziende, de Regeering eener uit- heemfche Vrouwe aan te bieden, daarze te voo- ren de eigen Dochter van willem III, Vrouw MÄRGAREET namelijk , niet voor Graavin wil- den erkennen , voorgeevende niet vertrouwd, dat is, niet door eene Vrouwe geregeerd te willen zijn. Hertog albrecht erkende de gunst der Hoek-
fchen wel, door het verleenen van verfcheide Privilegiën aan de Steden, welker meeste nu vaste Kollegien en Vroedfchappcn, of Raaden en Jaarlijkfche Burgemeesteren bekomen had- den, en verbondt zich ook wel om recht te doen, naer 's Lands Wetten en Gewoonten, en het Land met hulpe der goede Steden te zullen regeeren ; doch matigde zig ook ten eerfte, • op eigen gezag aan, naar willekeur, verande- Maakt ring te maaken in de Regeeringe van zommige gerand©. Steden, en van het platte Land; ook poogde ftedelijke hij de Wet te Delft buiten tijds te verzetten, pvegee- hetwelk hem niet fchijnt gelukt te zijn; want ringen. die Stad hieldt ftaande, dat men haare Schepe- nen niet mögt afzetten, het welk albrecht zo euvel nam, dat hij dezelve , na dat zij ook G open- |
|||||
|
98 VERKÖRTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||||||||||||||||
|
IIF AFi). openlijk tegen hem was opgeftaan, eenen inval
in 's Ha ge gedaan, en aldaar 's Graaven gevan* genis opengebroken hadt, met de wapenen aantastte, en 'erjhct beleg voorfloeg, in Gras- |
||||||||||||||||||||||||
|
1359-
|
maand des jaars 1359, welk hij in perfoon bij-
|
|||||||||||||||||||||||
|
woonde; hij noodzaakte vervolgens dezelve tot
de overgaave bij verdrag, welk inhieldt, dat de Stedelingen hem om vergiffenis moesten fmee- ken, hunne muuren afwerpen, en 40000 oude fchilden opbrengen. |
||||||||||||||||||||||||
|
Jlekeren
|
Vervolgens oorloogde Hertog albrecht met
|
|||||||||||||||||||||||
|
en Bronk- fc Qelderfchen, die, even als de Hollanders in
|
||||||||||||||||||||||||
|
.AL-
BRECHT beoor-
loogt de Celd,r- Jchen. «64.
|
twee partijen, hekeren en bronkhorsten ge»
heeten, verdeeld waren,als ook met de Utrecht- fchen; doch hij verdroeg zich in het jaar 1364 5 met Hertog eduard van Gelder, ee in het jaar 1375, met arnold van hoorne, Bisfchop van Utrecht; eenige jaaren daarna huwde' hij |
|||||||||||||||||||||||
|
zijne Dochter Katharina uit, aan willem van
gulik, Hertoge van Gelder^ die zich, na de tegenkantingen der Stichtfchen te boven geko- men te zijn, in het gerust bezk van dat Hertog- dom bevestigde. Hertog albrecht, na zijns Broeders dood,
door den Edelen en Steden in het jaar j 388 > [1389,] tot Graaf gehuldigd zijnde, hieldt zich meest in 's Hage op, daar hij in het jaar 1386., zijne Gemalin MARGAREETE overleeden zijnde, zich in eene gemeenzaame verkeeringe inliet met Aleida van poelgeest ; welke jong en be- vallig zijnde, den Hertog zo wist te believen v dat zij in korten tijd , bijnaer alles ten Hove naar haaren zin. befchikte. Bijkans alle gunften werden haast door haare bemiddeling van den Hertoge verkregen; en door haar toedoen ge- raak-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Wordt
Graaf. vß8. |
||||||||||||||||||||||||
|
JtLEIDA
VAN POEL- GEEST zijn bij-
zit. |
||||||||||||||||||||||||
|
99
|
|||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
Akten de Kabeljaauwfcfien meer eri meef in m Ai?rl\
Het bewind: dit ftak den Hoekfchen, te vooreri bij den Hertog in gunfte, zeer in den kröp: Willem , 's Hertogen Zoon en Graaf van Ooster- Worde yant, zelf gaarne in de Regeéfingé willende door be- doelen , misgunde aari aleid dat gezag, en be- v^ ^"|. fchouwde mét leedweezen ^ dat zijn Geflacht lem VI. doof haar onteerd werdt: hij wist dan ook de ver- zaak zo té beleggen, dat deézé jonkvrouw in' m°?L'. den nacht, tusfeheri den 21 en 22 van Herfst-1 maand in Hètjaaf 1390, door eenige gewapen- den met verfcheiden wonden, nevens 's Graa- ven Hofmeester, vermoord werdt.— Dit was de reden dat de Graaf van Oos'teryant, zo zeef niet meer als voorheen bij zijnen Vader gezien was; eri het ongenoegen hieruit öntltäan, deed hem befluitenj om zich ter zijner veiligheid té begeeven naer het Slot té Altena, welk zijri Vader hem Hadt opgedragen; dit deedt hij ook j^j, in Hét jaar 1393, maar week, na dat het ge- meld Slot door zijnen Vader Weder bémagtigd was , ten Lande uit naer Frankrijk , alwaar willem eggert, een rijk Amfterdamscli Koop- man, hem van penningen verzorgde, Het geen de Graaf naderhand erkende ; doof hem tot zijnen Thesaurier aan te Hellen, en hém verlof té geeveri, om in zijne heerlijkheid van Pur- merende een Slot te fliehten, hetwelk de op- komst aan Purmerende heeft gegeeven. Hertog ALBREtHT midlerwijl, den twist tus- Schiérfo
fchen de Schieringers en Vetkoopers willende te gen en Bate neemen, dm de Friezen aan zich te onder-Vak"^ werpen, en het verloofen bewind alda'af te Ar£ Herkrijgen, vondt geraaden, het beleid van dien bhecht sogt aan zijnen dapperen Zoone, den gerneï- verzoen? G% ■ ctóaichra#t |
|||||||
|
ioo VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
III.AFb. den Graave van Oostervant te vertrouwen, en
^~, zich daarom alvoorens met denzelven te be- Zoon. vreedigen, gelijk gefchiedde; waarna ook de Hoekfche Edelen weder in de gunfte vanden Hertoge herlteld werden. Slaat de In het jaar 1396', in Oogstmaand, wcrdt de Friezen. togt naer Friesland, tot welken men zich ook 13961 van Engeïfche, Franfche en Duitfche hulpe voorzien hadt, ondernomen; en de landing gefchiedde ook gelukkiglijk in de Kuinder, waarna 'er op den 25 van Oogstmaand eea felle flag voorviel, ten nadeele van de Friezen, Van welken zeer veel gedood werden; waarna men de meeste Steden en Sterkten bemagtigde, en veele Dorpen in brand Hak: tegen den win- ter keerde het leger naer Enkhuizen te fche- pe wederom, vanwaar de hulplieden na het ontvangen der foldije, ook huiswaart keerden. Men hadt te Staveren en elders wel bezet-
ting gelaaten, doch deeze was daar, en op meer negert andere plaatzen, in het volgend jaar weder uit- ïTqIT' gec^reven3 ^00r ^e wederfpannige Friezen P dies de Graaf van Oostervant in het jaar 1398., Sta- veren belegerde, innam, en de hulde ontving der Inwooneren, die nu jaarlijksch eene fchat- ting van 6 ftuivers van ieder huis betaalen moes- ten : maar wel haast werdt 'er een tweede op- ftand onder de Friezen ontdekt, dies ooster- vant in het volgend jaar hem andermaal tot reden bragt, en toen ook de hulde van Gronin- gen ontving: een derde oproer onder dit wre- velig volk werdt, door het maken van een 1400. beftand, geëindigd, in het jaar 1400, en Sta- veren was toen de eenige plaats, die nog Hol- landfche bezetting inhieldt. |
|||||
|
HISTORIE. toi
|
|||||
|
De Hertog was tot dit beftand gedrongen, III.ato.
deels door de foberheid zijner finantiën, deels '~~ om dat hij zich "door den Heere van arkel , die als Rentmeester der Graaflijke Domeinen, hem rekening geweigerd, en hem en zijnen Zoone vervolgens den oorlog aangezegd hadt, te leur gefield zag. In het jaar 1402, viel arkel, na 1402, dat hij Oudewater voorheen te vergeefsch hadt gezocht te verrasfen, in den Krimpenerwaard', vanwaar hij met grooten buit te rug keerde; terwijl de Rotterdammers en anderen zijn eigen Land daarna mede plat liepen, en alomme be- roofden. In het jaar 1403, floeg oostervant, na een Gorin-
voordeelig verdrag met Utrecht geflooten te f'*1"1 ^~' hebben, het beleg voor Gorinchem, welk hij "1403. met groot geweld aantastte, doch dat hem in wederfland niet fchuldig bleef; zodat na een beleg van 12, of volgens anderen van 22 we- ken , een verdrag geflooten werdt, waarbij arkel beloofde op zijne knien vergiffenis van den Hertoge en Graave te zullen verzoeken, en dulden dat men eenen ganfchen dag het Her- toglijk vaandel op het Slot te Arkel plaatzen zoude. In het jaar 1404, den 12 van Wintermaand, Hertog
overleedt Hertog albreciit , dien men bij zom- AL~ migen, als godvruchtig, befcheiden en recht- ftgrft vaardig geprezen vindt; doch die weinig an- 1404. dere kloekmoedigheid fchijnt gehad te hebben ? dan om verfcheidene bastaarten te verwekken, hetwelk eer lafheid en verwijfdheid heetenmag: zijn Zoon was de Generaal tegen de Friezen, en Otto van arkel durfde hem vergiffenis wegens een' mandag afdwingen, en werdt nog G 3 be- |
|||||
|
104 VERKORTE VADERLANDS CHI
IN-afp beleefdelijk bejegend; en deszelfs Zoon jan wist
zich wel van het doen van rekeninge aan zij- nen Heere te onthouden, ja deed hem zelfs den Zijne oorlog aan — hij liet ook zo zwaare fchulderj Weduvye na, dat zijne Moeder Vrouw margareete van bo°d fJn &eve ' °PennJk den nagelaten boedel met deq meeden Yoei: ^et5 waartoe zij, in geleenden gewaade, voet. onder het wegwerpen van eenen halm, debaare vooruit ging: in het zelfde jaar gefchiedde zulk verftopten van haars mans boedel ook, door de Iïertoginne Weduwe van filips van bo,ur- gondie; die haaren gordel afdeedt, en denzel- ven, nevens haare beurs en fleutels, op zijnen doodkist l;ig. Willem, de Graaf yan Oosteryant, zedert
ecnige jaaren reeds vermaarder, en meer bemind dan zijn overleeden Vader, werdt nu in den aanvang van het jaar 1405, in de Holïandfche en Westfriefche Steden, als Graaf gehuldigd,— ïlraks daarna wisten de Hoekfehen zich in ver- fcheide Steden met geweld ter regeeringe in te dringen ; doch te gelijk was Hertog willem van het begin zijner Regeeringe in nieuwe on- lusten , met het huis van Arkel gewikkeld, welk WoidrL den vrede fchendende , zich in de Lente des tbem\n- jaaj-g 1405, van Wou dr ich em hadt meester ge- |,en." maakt; doch toen de Hertog de drie Sloten, '•1405. Gasfier/ie, Everfiein en Hageflein-, nog voor den winter van dat jaar bemagtigd, en de be- zettingen krijgsgevangen gemaakt hadt, werdt 'er een befland met den Jonkheere van Arkel gefloten,, welk echter kwalijk gehouden werdt, en kort daarna Hak Reinout , Hertog van Gel- der, wien de heerlijkheid yan Arkel in het jaar 3^07, werdt, opgedragen, zich in deezen twist, 4®
|
||||
|
HISTORIE
|
|||||||
|
103
|
|||||||
|
die niet voor het jaar 1412, met een verdrag IH.afd,
eindigde, waarbij Gorinchem en het Land van " /irkel aan Hcrtoge willem werdt afgeitaan ,
die zich van Heere jan van arkel wist te ver- zekeren , dewijl hij nevens egmond , ijssel- stein en anderen eenen toeleg tegen den Her» tog gefmecd hadt. In het zelfde jaar Milde Hertog de opfchud-
ding te Utrecht tusfchen de Ligtenbergers en Lokhorften , waarvan de eeriten weder op het kusfen kwamen, en de anderen gebannen wer- den ; maar Staveren werd ook in het jaar 1414, Staveren door de Friezen, die de flappg wachters ligtelijk jf?1 de overrompelden, op den 11 van Louwmaand b™^[ bemagtigd, welke achteloosheid den Graave tigd. ° zeer fmertte, om dat hij door den ilaat zijner 1414« zaaken genoodzaakt was, van den oorlog af te zien, en met hun een beltand te fluiten. In het jaar 1415, huwde Hertog willem Vrouw
zijne Dochter jacoba uit, aan jan, Hertoge Jac°ba van Tourraine, Daufijn van Frankrijk; doch ^\jet. dees werdt op den 4 van Grasmaand in het jaar tog van 1417, waarfchijnlijk door vergif, te Compeigne Tmrrai- in Frankrijk uit het leven gerukt, zonder bijm' zijne Gemalin Kinders verwekt te hebben: ze- dert dit onverwacht Aerfgeval beijverde Graaf willem VI. zich, om de opvolging van zijne Dochter na hem in de Regeeringe, op eene buitengewoone ïfoats-vergaderinge, vast te (tel- len , gelijk hij de beloften daartoe van verre . de meeste Edelen en Steden verkreeg. — Mid- Icrwijl fukkelde dees Graaf met *een groot en pijnelijk gezwel aan de dije, welke hij liet door- vlijmen, het geen hem zo zwak maakte, dat Inj 1417, op den laatften van Bloemmaand in 't jaar 1417, G 4 B
|
|||||||
|
104 VERKORTE VADERLANDS CHE
III. a*t> te Bouchain overleedt. Zijne dapperheid wordt
' met recht geroemd, en is .ook in den Arkel- fchen en Luikfchen oorlog genoeg geblcekcn:
maar hij mögt zich wel wat minder met de Franfche en Bourgondifche zaaken bemoeid heb- ben : behalven de Graavin jacoba heeft hij vier natuurlijke Kinders, drie Zoons en ééne Doch- ter, nagelaaten. Vrouw jacoba werdt terftond in Henegou-
wen, na häars Vaders dood, en wel door toe- doen van den Hertoge van Bourgondien , als Graavin gehuldigd; de Hoekfchen zochten haar ook, zodra zij in Holland gekomen was, in het bewind te doen ftellen, gelijk zij ook in Dordrecht alle Steden, uitgezonderd te Dordrecht, erkend weigert en ejjcs voorrecnr_ en handvest door haar beves- jAcoBA tigd werdt: maar haar vaderlijken oom jan van te erhen- beieren, of de verkooren Bisfchop van Luik, wa' met de Kabeljaauwfehen zamenfpannende, en den Geestelijken ftaat nu verlaten hebbende, zocht zich in de Regeeringe, of als Graaf, of ten minften als Ruwaard en Voogd te dringen: Erkent de Steden Dordrecht en Briclle erkenden hem jan van voor Ruwaard; doch het mislukte hem, om beieren. Gofiftcfcfn met geweld te verzekeren. 1418. I11 de Lente van het jaar 1418, werdt Vrouw jacoba jacobAj onder verlof van Paus MARTYN V. aan trouwt haaren vollen Neef jan , Hertoge van Braband len Neef' uitgehüwlijkt; en dees Hertog zedert ook, in de Steden en ten platten Lande, als Graaf van Holland en Zeeland gehuldigd: in het zelfde jaar floeg dees nieuwe Graaf het beleg voor Zijne Dordrecht, welk door Hertoge jan van beie- verrich- Ren met groote voorrechten was bejmnitigd; rins en *
& ' doch na zes weeken belegerens werdt het beleg
wc-
|
|||||
|
\
|
|||||
|
HISTORIE. 105
|
|||||
|
weder opgebroken; waarna jan van beieren, HLatb.
op den 10 van Wijnmaand, Rotterdam bij ver- rasfing innam; en door een verdrag in het vol- gend jaar met zijne nichte gefloten, werde hem het bewind over een gedeelte van Zuid- liolland afgeftaan; maar niet te vrede met dat gezag, nam hij zijnen flag waar, terwijl Her- tog jan , en zijne Vrouw jacoba naer Braband vertrokken waren, om eene gevaarlijke twee- dragt aldaar te ftillen, die hij zelf aldaar hadt weetcn te ftooken, want hij verftoutte zich wel- haast om zijne vrienden hier en daar op eigen gezag, met ampten te voorzien, de Regee- ring in zommige Steden, onder anderen te Am- flerdam, buiten tijds geheel en al te verande- ren; zo dat Utrecht, Amersfoort en Leiden, mede op jan van beieren, met reden, zeer gefloord, en voor diergelijken indrang vree- zende, met eikanderen een verbond van onder- linge befcherminge floten. De beide eerstgemelde fteden , verklaarden i4ao-
hem zelfs op den 28 van Grasmaand in het jaar 1420, den oorlog, en begonnen de vijandlijk- heden door het neemen en vernielen van ver- fcheide floten der Kabeljaat/wfihen, waarna zij Leiden eene bezetting in Leiden wierpen, welke eer- beleëer'1' lange een beleg van negen weeken tegen den Hertog uithieldt, doch zich toen bij verdrag overgaf, en hem, als Ruwaard hulde deedt, *cBurg- en het Burggraaffchap der Stad aan hem afftond, eraaf- zedert welken tijd hetzelve met het Graaf- £hjPdei fchap van Holland vereenigd gebleeven is — na komt aan deezen voorfpoed, floeg jan van beieren het Holland. oog op Braband, welk hij na het bemagtigen van Geertuidêtiberg, introk, doch 'er niet veel anders G 5 uit- |
|||||
|
10(5 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||||||||||||||
|
III- am), uitvoerden dan Lillo en Zandvliet te plunderen j
waarna hij een beffend floot en weder aftrok. Onderwijl hadt het flap beftier van den Her-
toge van Braband, zijne ligchaams zwakheid .* en zijne onwettige verkeering inet de Dochter; van eenen Brabandfchen Edelman, zulk een af- keer tegen hem, in zijne fchoone, kloekmoe- Vrouw digeen verifendige Gemalinne jacoba verwekt, jAcoBA dat zij, die hem met tegenzin, op den aandrang bewerkt iiaarer Moeder en Vrienden, genomen hadt, nu echtfchei- naare gedachten liet gaan over eene fcheiding ding. van hem, en over een ander huwelijk, welk zij vervolgens ook aanging, na de Pauflijke dispen- fa tie ontvangen te hebben; met humfrey, Her- toge van Glochester, Broeder van Koning hen- rik V. van Engeland. |
||||||||||||||||||||||
|
JAN VAN
BE1Ë8ËN. begun-
ftigt de Schiet in- gers. |
Jan van beieren hadt ondertusfchen het be-
wind over Holland en Zeeland,voor zich zo wel verzekerd, dat hij zelfs zich met vrucht van de onlusten in Friesland bediende, om door middel der Schier ingers, welken aanhang hij flijfde , |
|||||||||||||||||||||
|
mede aldaar zijn gezag meer en meer uit te brei--
den: hij beteugelde hunne Zeefchuimerijen door een verdrag; kreeg van hun een gefchenk van 50 vette osfen, en te gelijk eene verklaa- ring , dat zij hem, dien .ze te vooren reeds ge- huldigd hadden, voor Heer wilden blijven a> kennen. |
||||||||||||||||||||||
|
1421.
|
Dit gefchiedde in, of omtrent het jaar 1421,
|
|||||||||||||||||||||
|
Brand te en op den 23 van Grasmaand van dat zelfde jaar,
'mfld- jeecjt Amflxrdam^ nu reeds door den koophan- |
||||||||||||||||||||||
|
aam,
|
||||||||||||||||||||||
|
del fterk aan het bloeien, zeer veel door eenen
zwaaren brand, die wel een derde deel der hui- zen , benevens het Raadhuis, de nieuwe Kerk, de heilige Stede, het Gasthuis, en het Bagijn-. hei"'
|
||||||||||||||||||||||
|
M
|
||||||||||||||||||||||
|
HISTORIE, IQ7
|
|||||
|
hof verteerde; doch veel fmertelijker ramp trof |£_*f°«
Holland en Zeeland op St. Elisabeths nacht, " zijnde den 18 van flagtmaand in dit zelfde jaar; yj'Jgj61"
een flerke ftorm uit het noordweste , joeg het water tegen de dijken met zulk een geweld, dat 4e ganfche Zuidhollandfche waard onderliep, en wel 72 Dorpen verdronken, van welken meer tjan 20 onder den vloed begraven bleeven: een groot getal menfchen verloor 'er het leven bij, en de fchade was zo groot, dat veeie voornaaT me en zelfs adelijke lieden, tot de uiterfle ar- moede gebragt, hun brood of buiten 's Lands zoeken, of hier bedelen moesten: men zegt dat Dordrecht met het ftuk Lands, waarop het ftond, toen van het vaste land van Zuldholland afgerukt geworden is. In het jaar 1423, kwam Vrouw jacoba met
haaren Engelfchen Gemaal in Henegouwen, daar zij zich van alle de Steden met geweld verze- kerden, uitgezonderd Halle, en 'er de hulde ontvingen, waarna een betond met de Braban- ders gemaakt werdt; het geen de Hertoge van Glochester gelegenheid gaf, om eenen keer naer Frankrijk te doen: hij Het zijne Gemalin te Vrouw Bergen, doch nauwelijks was hij vertrokken, jacoba qf de Brabanders fchonden het verdrag, en wordt ligtten Vrouw jacoba , op den 13 van Wiede- vervoerd- maand in het jaar 1424 vandaar, ftellehde haar I424. den Hertoge filips van bourgondie haaren Oom in handen, die haar naer Gent voerde, daar zij omtrent drie maanden bewaard werdt ; doch Ontkomt toen haare wachters verfchalkte, en in mans- en vlugc lilederen te paard, naer Antwerpen, en vandaar'n. r"ans naer IVoudrichem vlugtte , daar, zij door jan e erc?' van viane ontvangen, naer Qudewmer, Schoon- h»-
|
|||||
|
io8 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
|
|||||
|
III. AFD. "hoven en Gouda gevoerd, en aldaar voor Graa-
1 ■"-"'"- vinne erkend werdt: hét Slot te Schoonhoven ging eenigen tijd daarna bij verdrag over tot haa- re partij, na dat de Burgtzaaten lijf en goed be- dongen hadden; uitgenomen albrécht of Ar- nold beiung, die veroordeeld werdt,'om le- vend in de aarde gedolven te worden: vooraf kreeg hij op zijn woord van eere, een maand verlof, tot het befchikken zijner zaaken, en keerde toen als een andere regulus , ten beitem- den tijde weder, wanneer het vonnis op eene molenwerf, even buiten de Stad aan hem uitge- voerd werdt. 1455. Op den 6 van Louwmaand in het jaar 1425, jan van overleedt Hertog jan van beieren , aan vergif, beieren, ^00r j.jr> jAN VAN VLIET eenen zijner gemeen- vergee- .J . . ' ■> ° vet]i zaame vrienden, hem ingegeeven, zo men wil^
terwijl anderen melden, dat margareet .vat»
bourgondie, Graaviii Weduwe van Holland, verdacht gehouden werdt, van deel aan 's Her- togen dood gehad te hebben : dit flerfgevai X»n van veroorzaakte, dat Hertog jan van braband , BRABAND (in plaatze van jacoba, van wier recht hiertoe wordt ais njets gewaagc| Wordt) door de Edelen en Steden huldipd. alonime als Graaf gehuldigd , en filips van bourgondie als Ruwaard en Oir aangenomen Schoon, en erkend werdt — jacob van gaasbeek voorts hven tot Stedehouder aangefteki zijnde, floeghet.be- belegerd. jeg yoor Schoonhoven, welk zes maanden duur- de , en toen na het fluiten van een beftand voor zes weeken, opgebroken werdt: jacoba had ondertusfehen den Tsfeldijk doen doorfteeken; en daar door Schieland onder water gezet, en Slag tus- Gouda van den eenen kant gedekt; van de an- fchen dere zijde dreigden de Kabeljaamvfihen de Stad
Vrouw te |
|||||
|
-HISTORIE. lop
te zullen aanvallen, doch zij tastte dezel ven bij HI- ArD-
Alf en, op den 21 van Wijnmaand zo gelukkig aan, dat zij 'er de overwinning op behaalde; ^gaas- en mee veele gevangenen, en de banieren der beek. Steden Leiden, Haarlem, Amflerdam, en an- deren, naer Gouda te rug keerde. In den volgenden jaare 1426, leedt haare par- 1420.
tij in een gevecht bij Brouwershaven op den 13 )™im van Louwmaand eene zwaare nederlaag; ook belegert' belegerde zij Haarlem tot tweemaalen te ver- Haarlem geefs, hoewel zij in een gevecht bij Alf en, de tev^r" Kabeljaamvfchen onder jan van uitk.er.ke , na-8eebC1* derhand derwijze floeg, dat 'er wel vijfhonderd van bleeven: ook liepen de Kcnnemcrs, die het met haar hielden, gantfeh Schieland', Waterland en Westfriesland af, doch voor Hoorn werden zij gefluit, verilaagen en op de vlucht gejaagd: FiLiPS van BOUR.GONDIE ftrafte hen ook over deezen opftand, met. een altoosduurende be- lastinge , en lag uitheemfche bezetting, in de Steden, die hem getrouw gebleeven waren; hetwelk genoeg toonde, hoe willekeurig hij haar regeeren zoude, zodra hij volftrekt meester van het Land geworden was. " Vrouw jACOBA zag nu haare zaaken zo verre
verloopen, vooral in het volgend jaar 1427, 1427. ïia dat haare partij in eenen zeedag bij Wierin- gen zeer groot verlies geleeden hadt, en zij zich van haaren Man in Engeland, die nu eene an- dere getrouwd hadt, verlaaten bevondt, en van haaren Oom met een beleg binnen Gouda ge- neigd werdt, dat zij raadzaam oordeelde, een verdrag met denzelven aan te gaan, waarbij zij de Regeering van Holland aan hem o verlaaten-, Vrouw «il belooven moest van zich niet, zonder zijne jacoba toe- doet af-
|
||||
|
ïiö VERKORTE VADERLANDSCËË
|
|||||
|
tlt.>fd. toeflemminge, in den echt te zullen Begeevenl
dit verdrag.; waarbij zij filips voor Ruwaard
fiandvan erende eI1 zjch met den blooten naam van
tin". Graavinne vergenoegde, was den 3 van Hooi-
I4i8. maand J42^» te -ö^ getekend.
Terftond na het treffen van deézen zoen, be-
gon meri zich hier te Lände $ met allen ernst op het voortzetten des handels, de zenuw vah.deri Staat, toe te leggen: de Noord-Hollanders, in het bijzonder te Hoorn eri Enkhuizeri, zettederi de Haringvisfcherij zeer Merk voort, na dat het kaken eri zouten van den haring, al voor het einde van de voorgaande Eeuwe, doof willem beukelszoon van BIERVLIET, in Vlaandereti was uitgevonden; waarna in het jaar 1416, het éerfte groote Haringnet te Hoorn gebreid was f van toen af begon meri , daar en té Enkhuizen, met grooter fchepen, buizen genoemd, ten ha- ring te vaaren, en deeze vaart is, zedert, zo fterk toegenomen, dat zij hier te Lande, den naam van groote Vhfcherij gekreegen heeft —• de vaart naer het Noorden en de Oostzee bloeide thans ook fterk in Holland en Zeelend, en ver* fcheide Nederlandfche Steden hielden met ei- kanderen, nu en dan ., algemeene' bijeehko'm- ften, tot nut van den algemeeneri Koophandel; ook werderi veele defzelve begreepen in het verbond, bekend onder den naam van Hanze- Verbond j te Lubek in het jaar 1418, geflboteri ,- tot voortzetting en verzekering des handels in de verbonde Steden, eri tot bewaring' van dieri in dezelve. De Ook werdt in of omtrent het jaar 1428, hier' Druk- te Lande, de loffelijke Drukkonst, door lait-
gevondénRENS Jansz,- koster, te Haarlem,- alwaar hl) door lau. • iïi |
|||||
|
HISTORIE. in
|
|||||
|
in het jüar 1431 Schepen was, uitgevondeni, III. Ars.
want dees begon eerst de boeken of fchorsfen- * tot letters te mijden; en zo regelswijze op pa^ REfs
pier te drukken, tot nut van zijner dochters kin- koste'«* deren, wier man, thomas pieterszoon-hem 1431. een dikker en taajer inkt hielp uitvinden: ook werden de houten letters in looden en tinnen veranderd ; men ondernam geheele boeken te drukken; onder welke de fpraakkunst van dona- tus , en de Spiegel onzer behoudenisfe te tellen zijn; gelijk uit de ruwheid der kunst', met ee- nen opflag van het oog te befpeuren is: deeze kunst bragt haaren vinder groote winden aan, die wel haast meer werkvolks moest in dienst neemen, daar onder eenen zekeren jan , wiens toenaam niet te melden is, die op eenen kers- , nacht, de letters en ander drukgereedfchap hei- melijk bijeen gepakt heeft, en met hetzelve over Amfterdam naer Duifchland gevlugt is: men heeft naderhand gemeend dat dees jan fust , of faust, of guttenberger geweest zij, die te Mentz niet lange daarna, de Drukkunst heeft geoefend: juniüs verhaalt, deeze letterdieverij uit den mond van twee geloofwaardigen verftaan te hebben, die dezelve gehoord hadden, uit den mond van kornelis den Boekbinder, die verfchei- de maanden bij den letterdief geflapen hadt, en die in het jaar 1485 , nog in de kruisftraat te Haarlem woonde; zedert werdt deeze kunst nog te Haarlem geoefend, en na dien tijd is ze ovef ganfch Europa verfpreid, en in en buiten de Nederlanden tot volkomenheid gebragt, dewijl men in Duifchland al vroeg op het verbeteren dcezer nutte uitvindinge heeft toegelegd. Vrouw JACOBA, (om weder tot haar te kee- ren)
|
|||||
|
112 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
III. afd. ren) hadt zich nu gemeenlijk, na datze buiten
het bewind gefield was, te Goes in Zuidbenland en zomtijds ook in 'sHage in Holland opgehou- den: men vindt dat zij op de eerstgemelde plaats de papegaai met den kruisboog afgefchoten hebbende, tot Koningin der bende verklaard, en met gefchenken door de landlieden vereerd werdt, waarmede zij zeer vermaakt was. Doch haare inkomften reikten nauwlijks toe tot haar onderhoud, en dikwijls werdt zij door haare Hoekjcfie Vrienden met geld onderlleund ; en frank toen deeze hunne handen flootqn, boodt frank van bok- van borselen , Stadhouder van Holland en Zee- SFLEN, land^ haar op zulk een' heufche en verpligr.cn- fteunt de wijze onderftand, dat 'er haar hart door ge- Vrouw troffen werdt, waarop wel haasteen heimelijk jacoba, huwelijk volgde, wel dra ontdekt, en toen rnfheL-6 door filips de gelegenheid waargenomen werdt, meüjk om jAcoBA, over het fchenden haarer belofte, huwt. met geweld aan te tasten, en van den naam van Graavin, het eenig teken van aanzien welk haar Hij wordt nog overfchoot, teberooven: terftond gaf hij gevangen, bevel, om frank van borselen in ftilte uit 's Hage te ligten, en naer het flot Rupelmonds in Vlaanderen te brengen, het welk jacoba te laat te weeten kreeg, om het te kunnen be- letten. Terftond liet filips het gerucht loopen, als
of frank den dood tot ftraffe van zijn misdrijf te wachten hadt; dies jacoba geenen tijd ver- zuimde , om onder bemiddelinge van fredrik , jacoba, Graeve van Meurs, met filips in onderhande- doet af- linge te treeden: dees konde echter voor haar ftand van njet anjers bedingen, dan dat haar voor het af- van Graa- ftaan van Henegouwen , Holland, Zeeland en vin, enz. West- |
|||||
|
HISTORIE. ii3
|
|||||
|
Westfriesland, en van den naam' van Graavin, m- AFn»
alleenlijk de heerlijkheden van Voorne, Zuidbe- veland en Tholen , nevens de tollen van Hol- land en Zeeland, geduurende haar leven, wer- den toegelegd ; doch indien filips vóór haar ftierf, zoude zij weder in het bezit haarer Graaf- fchappen treeden — borselen, daarna geflaakt, van bor« werdt met het Graaffchap van Oostetyant ge-selen ge- duurende zijn leven, en naderhand ook met ' de Vliesorde befchonken, doch zijn Stad- houderfchap hem ontnomen; ook verkreeg hij het houtvesterfchap over den Haarlemmerhout en de wildernisfen in Holland, op eene wedde flechts van yo Nobelen in het jaar, waaruit hij nog zijne bedienden tot de wildernisfen betaalen moest. Na het openlijk voltrekken van haar huwelijk
met frank van borselen , vindt men weinig meer van Vrouw jacoba aangetekend: zij leefde ook niet lang' daarna, en bragt haare rampfpoedige dagen, meest op het flot Teilin? gen, in Rhijnland bij Sasfenheim, door , air waar zij als houtvesterin vrij woonen mögt: hier fleet zij den tijd, met het maaken van aar- den kannetjes, bij de lief hebbers met den naam* van Vrouw Jacoba'$ kruikjes bekend, en van welken 'er nog eenjgen, veele jaaren naderhand» in de vijvers van het flot zijn gevonden: met zulk en diergelijk werk bezig zijnde, overleedt zij aan de teering , op den 8 van Wijnmaand *43& 1436, in het 36 jaar haares ouderdoms; zon- ]*?on$ der bij haaren vierden man, zo min als bij de ^3rft" drie voorigen, eenig kind geteeld te hebben: met haaren dood vervielen de heerlijkheden van Tho- len, en Zuidhevtland weder aan de Graaflijkheid. H ?«► |
|||||
|
M4 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
III. ATD. Zo ooit iemand, het was, in de daad, jacoba,
—------ die alle ongeluk int het huwelijk bezuurde;
tweemalen den zin haarer vrienden hebbende
moeten opvolgen , werdt zij door beide die huwelijken zeer in haare goederen benadeeld; en tweemaalen naer eigen goeddunken gehuwd zijnde, was zij niet min ongelukkig; want de Hertog van G'ochester konde haar belang niet bevorderen, om dat het Engelfche hem zulks niet toeliet; en om dat hij ecne ligtekooi koos boven zijne aanzienlijke en fchoone vrouw: dus werdt deeze Graavin geheel af hangelijk van Her- toge hups , die, na haar laatlte huwelijk, zich ook van alle haare Graaffchappen meester maakte, en den landzaat wel haast deed ondervinden wat het in hadt, door eenen magtigen Graave gere- geerd te worden, als die eerlange genoodzaakt werden in ukheemfche oorlogen deel te nee- men , welke hen in zwaare fchulden deeden verval- len : in het jaar 1436, wikkelde hij hen in eenen oorlog met Engeland, doch het wederzijdscb belang van den koophandel drong onzen en den Engelfchen Landaart om over een beftand te handelen, welk alleen de kooplieden betreffen zoude; doch deeze onderhandeling werdt fie- pende gehouden tot in het jaar 1443, en de krijg duurde nog, toen de onzen in een oorlog Oorlog geraakten, met de Oosterfche fteden, uit hoofde
met de van fcnade, door de onzen aan dieymLubek lingen." toegebragt, waarom deeze eensflags in- het jaar 1437' * ^37' a^e ^e H°iïandfche en Zeemvfche fche-
•' pen, die in de .Oosterfche haavens liepen, be-
floegen , en alles wegnamen, wat zij van ons
op zee aantroffen;. wprdende de fchepen in den
grond geboord , de goederen prijs verklaard,
ea
|
|||||
|
historie:
|
||||||||||
|
i*5
|
||||||||||
|
en hetbootsvolkgevangengezet; een verlies , welk Hf» AFI)»
de landzaten in het gemeen, zo wel als de koop- lieden in het bijzonder , zeer drukte, want 'er was, na eene zvvaare overftrooming der Betuwe en van het Sticht, in het jaar 1436, eenegroote Groote duurte gevolgd, die in het jaar 1437, Zo toe-duurte, nam dat men voor een roggenbrood van vijf ponden, vier en een half groot, en voor een fchepel rogge een gouden rijder betalen moest: de ramp nu der Oosterfche vloote toegebragt, vergrootte de duurte, en gaf hier en daar aanlei- ding tot ' opfehuddingen , want toen rees het roggenbrood tot een' halven gulden: na een wederzijdsch misvalligeu-oorlog, meestin zee- kaperijen gevoerd te hebben, trof men den 23 van Oogstmaand 1441, een tienjaarig bedand 144t.' met de Hanzefltelen, waar door de vaart op de Oostzee herfleld, en de aanvoering van graanea «p den ouden voet herbragt werdt. : |
||||||||||
|
tt& IV. AF-
|
||||||||||
|
Il6 VERKORTE VADERLANDS CHE
IV. AFD.
|
||||||
|
IV. A F D E E E L I N G.
Beginnende met het jaar i443, onder de
Regeering van Hertoge filips van bourgondie, en eindigende , met den Kamerijkfchen vrede in het jaar 1529, onder de Regeering van Kei- zer KAREL DEN VIJFDEN. WILLEM Na dat Willem van LALAiNG, in het jaar
van la. 1440, door filips tot Stadhouder benoemd, en LAiKo, (jeeze door huwelijk, met het huis van Brede- Stadhou- r°de verknocht was geworden , geraakten de der van Hoekfchen allengskens in de vooraaamfte ileden Holland^ 0p jjet kusfen, en de gemoederen der Kabel- jaauwfchen aan het gisten : deeze tweedragc 1444, brak in het jaar 1444, tot dadelijkheden uit; welke gevoegd bij eenen ftrengen winter en kouden zomer van het jaar 1442 , en bij de veele drukkende lasten der gemeente , welke groot'gebrek hier te lande veroorzaakten, alom- me niets dan rampen en elende vertoonde : in Oproer het laatst van Louwmaand, liep de muiterij te te/imßtr- /imflerdam zo hoog, dat men de klokken trok, ' den Schout geweldig aanviel, en de Kabel- jaauwfchen vandaar naer Haarlem deed wijken; daar de Hoehfche heeren , die zich in hunne huizen verfteeken hadden, door die van de te- genpartije beftormd, en dagelijksch eenigen van wederzijden geveld werden, tot dat de Herto- gin zelve, bij het afzijn van haaren man, die elders
|
||||||
|
HISTORIE. 117
|
|||||
|
elders onledig was, en haar het bewind in- IV- afp.
tusfchen hadt opgedraagen, de Hoekfchen be- woog de ftad te ruimen, en met haar voor eene wijle naer Amfterdam te trekken, daar men hen met opene armen onving. Lalaing werdt hierop afgezet, en gozewyn lalain«
de wilde door den Hertoge in zijne plaatze be- afgeaet. noemd, die te Leiden terftond werkvondt, om beide partijen te fusfen, welke, tegen elkander in het harnas gejaagd, niet afhielden voor dat het lot der wapenen ook hier de Hoekfchen hadt doen bukken, bij welke gelegenheid eenigen der aanleggeren onder hen ook door het Gerecht in 'sHage met den dood, en zware geldboeten geflraft werden: de Hertog zelf in het jaar 1445, 1445. hier gekomen, ftelde toen in de Regeeringe der phiups iteden , zeker gelijk getal van beide partijen, VAN waar door de rust voor dien tijd eenigszins ^?™0011"
j o die vcr~
herfteld werdt: te Amflerdam en elders veran- ändert de
derde hij , in Slagtmaand, de Regeering, en Regee- vernieuwde zijn Placaat tegen den inlandfchen rir'S« tweefpalt, die noch zo verre ging, dat men zich door het dragen van kaproenen, harnasfen, lange mesfen en zwaerden deed kennen, al het- welk nu weder verboden werdt. In het jaar 1447, deed de Hertog weder eene 1447.
tienjaarige bede, waarin de Staaten fchoorvoe- tende bewilligden, en over welke in Noordhol- land en Waterland, welke zich te hoog in de- zelve gefchat rekenden, heftiglijk getwist werdt, tot dat men naderhand met geweld de tegenftan- ders tot het opbrengen der lasten noodzaakte — aan de knevelarijen van anderen wist de Hertog echter ook door het recht wel perk te zet- sen: hij liet namelijk in hetzelfde jaar Heer H 3 JAN
|
|||||
|
lig VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
IV. at*, jan van domburg openlijk onthalzen, om dae
" ' '" hij, zwaarlijk befchuldigd wegens veelcrleie JAN)^N geweldenarijen, met de wapenen gezocht hadt, onthalstt. zieh' aan het recht te onttrekken; ook beteil- ig gelde hij vervolgens de heersch- en geldzucht heërsch- deezer landen, bepalende hoe verre hun reeks- en geld- gebied gaan zoude, en in hoe verre zij vrijplaat- ïeueeld3.2"zen aän:misdadigeirmogten verlenen; dragende hij vervolgens het opzicht over de geestlijken deezer landen aan Paus mkolaas V. op, die in 1451. het jaar 1451, den Kaadinaal de cusa herwaarc cusA Zöndt, welke prediken durfde : dat men de zijne pre- beelden der Heiligen alleen eeren moeste, voor zo diKing. verrg zij derzeher deugden herinnerden; en zs uit de kerke 'moeste nemen 5 als het volk 'er te fierk naer toeliep, of' afgodifche eer e aan bewee- ze: dat men de bloedige hoflien nergens moest» verlootten; en dat het II. Avondmaal niet ware zngcfteld, om 'er mede te pronken: ook wist hij de fcheuring der Utrechtfche kerke te heelen, en den Bisfchop rudolf met zijnen mededinger walraven van MEURs te bevredigen. ■ 3452. In het jaar 1452, werden de Hollanders en Zeeuwen ook gewikkeld in den oorlog, dien de Hertog tegen de Gentenaars voerde ,, welke echter in het volgend jaar, door eene verzoe- Bonr- ninge geëindigd werde •— ook hielpen de onzen y, dinux be- jn dat jaar, mee eene vloot fèhcpen, Bourdeaux- vmgtig ■ ^en iZfjgdfcheni ten behoeve der Franfchen, ontweldigen. I4jö. In het jaar 1456, wisten deKenncmers zich, Kerne- door niiddel van geld weder te doen hcrftellen men in in de voorrechten en vrijheden, welke zij, in hunr.e het jaar 1426, om de onderneemingen tegen ten*"«-" tlaarkm en Hoorn verbeurd hadden ; in her. field." gC- |
|||||
|
HISTORIE. 119
|
|||||
|
gemelde jaar werdt Utrecht zeer ontrust door de IV. afd.
tweedragt over de verkiezing van gysbrecht van brederode, die fchooii met bijkans een- GYS" BRECHT
parige ftemmen door alle de Kanonniken, in VAN BRK.
de plaatze van den overleeden' Bisfchop rudolf derode, gekoozcn, echter door Hertoge filips gedwars- 'r0'Bis" boomd werdt, als die met geweld, na dat hem 'jj^J,^ de list mislukt was, zijnen bastaartzoon david verko- van BouRGONDiE , thans reeds Bisfchop van z^p > ft.aat Terouanne , in dien zetel zocht te dringen, ^^J?" waarom hij aan het hoofd van 14,000 mannen in Hooimaand uit 'sFlage optrok, om Utrecht te belegeren; welke optogt den Bisfchop gys-. brecht en de Utrcchtfchen zo verfchiïkte, dat men door middel van den Hertoge van Kleef, te Tsfe/flem een verdrag met filips floot, vol- gens welk 4 de zetel aan david van bourgon- dik ingeruimd, en aan gysbrkciit de Proostdij van Urrecht, gelaten, die van St. Donaas bij Brugge 'er bij gefchonken , en cene dubbele wedde, als Raadsheer in 'sHagc hem beloofd werdt, nevens 4200 Rhijnfche guldens jaar- lijksch, en 50,000 Leeuwen ééns, tot vergoe- ding van reeds gedane kosten: dus zegepraalde hier weder de heerschzucht van filips, wiens huis toen voor het eerst den voet in het Sticht kreeg, en zich den weg baande, langs welken Keizer karel V. uit deezen huize gefproten, eerlange het waereldlijk gebied van het Bisdom heeft weten te verkrijgen. ------ De Hertog filips
deed ook midlerwijl eenige poogingen om het van bode«
gebied over Friesland te verkrijgen; doch deeze ^.aaj x\s.3.t gelukten niet, en de gelegenheid was niet gun- het ge- itig om ze door de wapenen kragt bij te zet- Wed over ten: ook waren de Frije Friezen, zo gehee- Fr'eiia'ld' H 4 ten, |
|||||
|
HÓ VERKÖRTE VADER!ANDSCHË
|
||||||
|
iv. afd. ten, fiim en tevens laag genoegd om liever
~ fchatting en achterftallen aan den gierigen Kei-
, rH*£f " zer fredrik III. te betalen, en dien voor Heer
RIK lil» - i-i« i
vordert te erkennen , als die verre genoeg van hun
fcbaiting was, om hen niets te benadeelen, dan tebuk- yanFries- jcen oncJer FILips wiens heerschzucht zij had- land. j i i den leeren kennen.
kakel, Omtrent deezen tijd kreeg kArel, Graaf van
Graaf van Charlois, zoon van Hertoge filips , wien hij * verkrijgt in of vóór het jaar 1454, de landvoogdij over verfchei- Holland en Zeeland, hadt opgedraagen, ver- de Heer- fcheide heerlijkheden hier te lande, en deed lijkheden.00jc een q^ janc|s tegen over Rotterdam ^ welk hij naef zijn Graaffchap Charlois liet
noemen, bedijken; gelijk hij ook het land van Ton ge bij Sommekdijk bedijkt, eii zo veel ge- zägs reeds toen verkreegen heeft, dat zijn va- der niet zonder reeden, voor de uitwerkzelen zijner ftaatzucht beducht was ; gelijk hij 'er ook ftraks daarna, door gewikkeld werdt in eenen oorlog met Frankrijk; welke krijg, na den flag van Montlherij, door een verdrag Be* geëindigd werdt. ------ In het jaar 1466, be- dwingt de dwong de Hertog van Charlois ook de Luike- haars' vaars , en liet Dinant ■, welks burgers zijne 1466. beeidtehis aan de galg gehecht hadden ^ ftor- menderhand innemen, en dat misdrijf door 800 burgers boeten, Welke hij in de Maaze deed verdrinken: henrik van borselen, Heer van Veere, die zich'in het bemagtigen deezer ftad Wel gekweten hadt * werdt toen met Westka- pelle, Domburg en Vlisfingen befchonken, en het een en ander hem en zijnen nakome- lingen, ten onverïlerfiijken erfleen werd opge- dragen. Op
|
||||||
|
1
|
||||||
|
HISTORIE. 121
|
|||||
|
Op den 15 van zomermaand in het jaar 1467 i IV. afh.
Overleedt Hertog filips te Brugge, in het y2Üe ' jaar zijns ouderdoms, nalatende behalven eenen Hertog
echten Zoon karel , nog wel 19 bastaar-^e"fts ten, tien zoonen namelijk, en negen Dochters, 1457. aan verfcheiden van welken hij legaten hadt ge- Zijne maakt; en te gelijk eenen geweldigen fchat van kinderen, gemunt goud, veel zilverwerks* en voor meer dan twee millioenen aan prachtigst huisraad. — Kleeder- De rijkdommen en weelde der landzaten en de pracht in pracht en kostbaarheid der kleedinge was te ^eder- deezen tijde zeer gemeen geworden hier te lan- m de; en het verderflijk gevolg hier van zoude de Graaf van Charlois, nu Hertog karel L hebben kunnen voorkomen, zo hij bij den natuurlijken afkeer van wellust en weelde, meer begeerte naer rust en vrede gehad hadt: doch hij, fel en heefschzuchtig van aart, fchiep naauwlijks ergens genoegen in , dan in den oorlog : hij offerde zich en zijne onderdanen geheel aan de krïjgszucht op^ en noodzaakte hen, hunne beste middelen, ten deele reeds in pracht en onge- bondenheid verkwist, verder in noodelooze en uitlandfche oorlogen te fpillen. Na dat zijn tweede huwelijk met margareet
van JORK, (uit het eeriTe met Isabelle van bourbon hadt hij een eenige Dochter, maria) in Hooimaand 1468, te Damme in Vlaanderen t.6Si voltrokken, en hij ftraks daarna in Hollanden Zeeland als Graaf gehuldigd was, vorderde hij van deeze gewesten de zeer zware bede van 532800 Schilden; van welken Holland en Westfriesland 372800 , en Zeeland 160,000 Schilden opbrengen moesten, in den tijd van vijftien halve jaaren; welke bede veele nieuwe H 5 be- |
|||||
|
1 ' '■"■ W
|
|||||
|
IS2 VERKORTE VAD ERLANDSCHE
IV. afp, belastingen op de eet- en andere waaren in de
fteden noodzaaklijk maakten, doch welke nier, dan onder veel tegenmorrens der gemeente, in- gevorderd konden worden.' <------ In dit zelfde jaar (tonden de Luikenaars door de Franfchen
opgeruid, tegen Hertog karel op, en namen Tongeren in; doch de Hertog, die den Fr an-, De Gntffchen Koning bobewyk XI. te Peronne tot een van Cliar- mondgcfprek bij zich gekregen, en zo goed als ims'. in hechtenisfe hadt, dwong dien Vorst daar- zaakt"ï.o-'door, om niet alleen een nadeelig vreêverdrag PEWYK met hem te fluiten, maar ook in perzoon met XI tot de }iem fe Luikenaars te helpen ftraften over het ''■""''■""' geen e, waartoe hij zelf hen hadt aangezet; moetende die Koning toen, tegen wil en dank, ooggetuigen zijn van de verwoestinge van Luik, eer hij naer Frankrijk mögt te rug keeren. : . .. Houdt In het laatst van Hooimaand in het volgende
het Graaf- jaar 1469, begaf zich de Hertog naer Zeeland, Ffcdiniyn om 'er je Graaflijke vierfekaar te houden: men en Ut vindt, dat hij te Middelburg , drie dagen ter Umi. weeke', in perzoon te recht zittende, armen 146p. en rijken , zonder onderfcheid , hoorde : drie broeders, in zijn bijzijn, wegens een' dood- flag, aan eenen zijner dienaren begaan , heb- bende doen onthalzen., rees 'er cenige opfehud- ding onder het volk, welke hijzelf, met een ftok in de hand toefchietende, .ten eerfte wiso te füllen. Vanhier naer Holland overgefteken, hielde hij ook het Graafgcding in 'stlage; en verleende, wat later, aan de Friefche Afgevaar- digden gehoor, die echter, gelijk ten tijde van zijnen Vader, naer huis trokken, zonder .iet* te fluiten.. "- ,•::-••■ :•• ■ ;'T ïn
|
|||||
|
HISTORIE. Hg
|
|||||
|
In het jaar 1470, nam de Graaf van war- IV. afp.
wik, die in het kanaal kruiste, verfcheide Hol- " landfchc en Zeeuwfche fchepen, die in Franfche Giaaf
havens opgebragt werden; hetwelk den Hertog ^ koAu^j zeer tegen hem en de Frgnfehén verbitterde, op c e zo dat hij aan den Aarts-bisfchop van Narbonne Holland- en aan den Admiraal de Bourbon liet weten,/c/, zo men hierin niet voorzage, dat hij zelf, zon- '1470. der zich aan hunne willekeurige en langwijlige rechtsplegingen te itooren, bij Sant "j'orls, en' met Gods hulpe , daarin wel haast voorzien zoude : hij hielde ook zijn woord , en zondt eene vloot onder den Heer van Veere tesren hen, die warwiks fchepen op ftrand joeg, eeni- gen daar van deed verbranden, en tien der grooc- iten in Zeeland opbragt. Toen vervolgens des Mertogen fehoonbroeder Herftelt
Koning eduard IV. van den Engelfchen troon zijn' br°e- gebonsd en naer Holland gevlugt was, werdt ^" °£ te Veere in Zeeland, in ftilte, op 's Hertogen ^l/rbe» kosten eene vloot uitgerust, met welke de ver- "troon. drecven Koning in het jaar 1471, naer Enge- I+?1, land overftak, en aldaar zich, na eene volflagen zege bij Barnet op war wik, die in den üxijd fneuvelde , behaald te hebben, weder van de kroon verzekerde, welke hij tot zijn' dood bc- hieldt: de ftad Veere kreeg toen, om den bc- / .wezen dienst in deezen , verlof van allerlcie ,,^^, waaren, uitgenomen wol en fchapenvellen, in reoht. Engeland, te mogen brengen, en vandaar-we- der uit te voeren. De Excijnfen, hier te lande, om deezen tijd Opwer
of nieuwlings ingevoerd , of merkelijk ver- ie //om», hoogd, gaven op zommigen plaatfen aanleiding £'.!!,.de tot oproer; welk te Haorn zo hoog liep, dar""""'"'" nicu
|
|||||
|
1*4 VERKORTE VADERLANDSCHE
IZliü men *er °P ^eu 2r van Bloemroaand 1470, de
biervaten op de markt den bodem infloeg, eri ledig dronk, voorts het huis van den geheim- fchrijver vernielde, en alle deszelfs boeken en papieren verfcheurde: de belhamels van deezen oproer werden zedert geftraft, en verfcheide Vollers en Weevers, die 'er ook deel in hadden, gebannen, tot bijkans geheel den ondergang der lakenweverijen aldaar: in het jaar 1471, deed de Hertog bij twee ernftige plakaten, op ftraffe des doods beveelen, dat de Excijnfen, even als in andere fieden van Holland, ook te Te He-Hoorn zouden geheven worden. — Te Zierik- rikzee. zee echter kwam ter zelfde zaake , in Oogst- maand, het graauw tegen de regeering op de been, en beroofde geweldiglijk den Priester jan simonsz., en den Bailjuw michiel, Heer van Heemliet en Kattendijk van het leven , fmij- tende hnnne lijken van het ftadshuis ten venfte- re uit op de ftraat, waarna zij de regeering naer hunnen zin veranderden: om deeze verregaande - woestheid te ftraffen, kwam de Hertog zelf den '473- 3° van Louwmaand 1473^ teZierikzee; daar hij de burgers en ingezetenen, die hemalfchrei- jende en wanhavenig, buiten de poort, al fmee- kende om vergiffenis, tegengetrokken waren, wel het leven fchonk, maar hen verpligtte, in negen reizen eene boete van dertig duizend guldens te betalen, en te dulden dat de ftad met krijgsvolk bezet werdt; gelijk dan ook, onder bevel van barend van ramst, eenen Zwaab, eerlange gefchiedde. AKKoüD Hertog ARNOUD van gelder, die door zijnen vak gel Zoone Adolf vijf jaaren lang op het flot te ^ztonBmren in bewaarinSe gehouden, doch in het jaar
|
||||
|
H I-S ï O R I E. 125
Jaar 1470, op aanhouden van Hercoge karel IV. aio,
geflaakt was, zag zich tot het verkrijgen van * het verloren bewind, verpligt de wapenen te-AD0LFSe-
gen de wederfpannige Gelderfchen optevatten; vangen- doch om zulks te doen mangelde, het hem aan geld, dies hij daarvoor het Hertogdom Gelder en Graaffchap Zutphen aan Hertoge karel ver- pandde : doch in Sprokkelmaand desjaars 1473, adolf overleeden zijnde , deedt karel "zelf, na het w0*dtj_ bemagtigen van de voornaamfte fteden , en dat yangen. hij adolf van Gelder op het Kasteel te Vil- voorden hadt- doen vastzetten , zich huldigen, gelijk hij ook in hetzelfde jaar nog, wegens deeze aangewonnen Vorftendommen, aan Kei- zer fredrik III. te Trier de hulde deed: hier zoude hij zich ook tot Koning van Bourgondie hebben doen verheffen, waar toe de fieraadjen reeds gereed, en de tijd der krooninge beftemd waren, indien hij zich maar aan de voorwaar- den gehouden hadt, welke hij den Keizer be- loofd hadt; om, namelijk zijne Dochter alvoo- rens aan maximiliaan , 's Keizers Zoone, ten echt te geeven, welke hij naderhand weiger- de ; doch hetwelk na zijnen dood evenwel ge- beurd is. Dit ontwerp mislukt zijnde, zocht de Hertog karel
evenwel zijn gebied al meer en meer langs den Graaf van Rhijn uittebreiden: hij floeg in het jaar i^^,Ch.arl'"s ten behoeve van den Aartsbifchop van Keulen, richtin-1" het beleg voor Nuis, waar in de Hollanders en gen. Zeeuwen hem onderfteunden, en die van Zierik- M7S« zee te fchepe hem veel hulpe beweezen; doch hetzelve werdt, volgens een verdrag, welke hij ten leste met den Keizer deswege trof, opge- broken, en hadt tot gevolg, dat de Lothar in* gm
|
||||
|
. 'i •—^•^^^^m^mmmmmmmmmmm'mmmmmmmmmmm
|
|||||
|
I2Ö VERKORTE VADERLANDSCHE
IV- *yo. gen hem verfcheide fteden in het Luxenburg^
J'che, de Zwitzers hem het Graaffchap Ferette ontnamen, en de Franfchen midier wijl doof hunne kaperijen aan de onzen ongemeen veel na- deels toebragten : om zich nu op den Lotha~ ringer te wreeken, brak hij , in Wijnmaand met een leger derwaart op, en onderwierp zich dat Hertogdom binnen korten tijd: toen lagen de Zwitzers9zw. de beurt, die hij, om datze het Graaffchap Ferette, welk aan hem verpand was, hem afhandig hadden helpen maaken, ge- voelig ftraffen wilde, niet tegenftaande'zij hem alle vergoeding aanbooden, en hem met 6000 mannen overal ten dienflë wilden ftaan; doch hij bleef bij zijn beiluit, en nam in het jaar Hl 6. iä.76 , de ftad Granfon in , maar leedt niec lange daarna eene nederlaag bij die ftad, waarin de Zwitzers al zijn pakkaadje buit maakten, en zo weinig de waardij kenden van de kostelijk- heid , die zij vonden, datze eenen diamant van 1800,000 Franfche livres, die nu de tweedeis in de Franfche kroone, meer dan ééns aan mal- kanderen voor een' gulden verkochten : nog zwaarder verlies leedt hij in Zomermaand bij Murat, daar hij geheel geflagen werdt, en wel agtduizend van de zijnen fneuvelden. Dit verlies trof hem zo zeer, dat hij zich zes
weeken lang van alle gezelfchap afzonderde, en in eene zwaare ziekte viel, die hem het verftand min of meer krenkte: de Hertog van Lotharing gen nam deeze gelegenheid waar, om zich in het verlooren bewind te herftellen, en bemag- tigde ook Nancijm het beginvan Wiedemaand: dees flag wekte den Hertog van Bourgondie uir, zijne rerbijsteringen op, zo dat. hij weder te velde
|
|||||
|
f HISTORIE. tij
|
|||||
|
velde trok, en nog vóór het einde van Wijn- IV. aep.
maand het beleg voor Nancy hadt geflagen., Doch eer de Hertog van Lotharingen in het be- gin van het jaar 1477, ^e ^a(^ konde ontzet- i^7?. - ten , viel 'er een gevecht voor , waarbij de jjij Bourgondiërs de nederlaag kreegcn, en de Her- derft, tog zelf. ook fneuvelde, het zij door de hand der vijanden, of door die van heimelijke en om- gekochte verraders : dit viel voor op den 5 van Louwmaand; en dus eindigde Aefloute, en ftrijdbaare, doch ftaatzuchtige en onvoorzichtige Hertog KAREL zijn leven, in het 44fte jaar zijns ouderdoms , hatende een eenige onmondige dochter, eene verwarde regeering , beroerde onderzaaten, en eene ledige fchatkist na------
de Vorftin Maria, zijne Dochter, die hem op-
volgde en kort daarna de Hollanders met dat al te hoog geroemd privilegie befchonk, waarbij zij nog een linksch inzicht hadt, ftond meest onder het bedwang der Gentenaaren, die haar zeer wèl naar hunne hand wisten te zetten. In Holland, daar de zwaare lasten, de ge-
meente in verfcheide lieden aan het morren ge- holpen hadden,' was ook de twist tusfehen de Hoekfchen en .Kabeljauwfchen wederom in hee- viger gloed ontfieeken. De Hoekfchen raakten te Gouda , .Schoonhoven en Dordrecht op het kusfen,als ook te Hoorn; daar het graauw op „.'•; den voorgang van dirk banjaart de Excijnfen deed affchaffen ; doch Haarlem, Delft ea Amfterdam , daar de .Kabeljauwfchen de mag- . tigfte waren , bleeven te deezen tijde vrij vaa oproer. De Franfche Koning lodewyk XI. hadt kort
tra den dood van Hertoge karel, zich van het Her-
|
|||||
|
—■■MB
|
|||||||||||||||||||
|
128 VERKORTE VADERLANDS CHE
yi'AFD' Hertogdom en Graaffchap van Bourgondie mees*
ter gemaakt, en zettede nog zijne overwinning in Viaanderen en Henegouwen voort; doch dit gaf den Hollanderen , die ondertusfchen een goed getal oorlogfchepen uitgerust hadden, ge* legenheid om de Franfchen ter zee veel fchade toetebrengen, neemende zij in korten tijd, wel twintig fchepen, en beveiligende de zee- vaart t'eenemaale. Vrouw Het Huwelijk van Vrouwe maria , met den maria en Roomsch Koning maximiliaan , die bij de MAX!An- Ge»tenaars in gunste ftond, werd te Gent op |
|||||||||||||||||||
|
LIAAN.
I477. |
den 18 van Oogstmaand, in het jaar 1477,
voltrokken; en eenigen tijd daarna werden zij
|
||||||||||||||||||
|
beiden in Holland en Zeeland gelijk \ en
in het volgend jaar , na dat zij Gelderland geheel bemagtigd hadden , ook aldaar, gehul- Gewel- digd. ------ Doch de verbittering tusfchen de
dernSn Hoekfchen en Kabeljaauwfchen maakte in Hol-
Jchenen 'land nog zeer veele beroerten, en onderlinge Kabel- geweldenarijen : Leiden werdt door de Kabel- |
|||||||||||||||||||
|
jauuiv.
Jcben. |
jaamvfehen ingenomen , en de Hoekfchen ten
|
||||||||||||||||||
|
getale van honderd, gewapenderhand in hunne
huizen overvallen , en genoodzaakt de ftad te |
|||||||||||||||||||
|
Hoek-
|
|||||||||||||||||||
|
verlaaten : te Haarlem hadt men ook eenige
Êêrkm Hoekfche Edelen moedwilliglijk overvallen en overval- de ftad doen ruimen : te Rotterdam nood- len. zaakte men den Stadhouder wolferd van bor- SELEjf, die de Hoekfchen begunftigde, om, daar hij over tafel zat, op re ftaan, en de ftad te De Ka- ruimen: ook werdt zijn Hof in 'sHage, omtrent bejjauw- het midden van den zomer door de Kabêljaauw- plonde- Jchm overmeesterd, zijne paarden van de M. ge- ren in den haald, en zijne goederen geplonderd en bedorven: Hwg. waarna hij van zijnen kant de huizen der Kabel- jai/WT
|
|||||||||||||||||||
|
^^^
|
|||||
|
HISTORIE. 129
jaaimfchen aldaar deed plunderen ; ook bragt IV. afd.
hij het Hof'over naer Rotterdam, doch ook daar de partijfchap te groot vindende om ze te kunnen bijleggen, verliet hij de ftad, en begaf zich naer Veere in Zeeland. Ondertusfchen hadden de Franfchen, onder
hunnen Onder - admiraal coulon , de haringvloot geheel en al bemagtigd; en veele graanfchepen tiit de oostzee waren mede in hunne handen ge- vallen : de flag bij Guinegate in Artois, den 7. van Oogstmaand in dit jaar 1479 voorgevallen, i47P- verzachcte,dewijlze ten voordeele der Nederlande- ren uitviel, deeze fmerte een weinig. — In het volgend jaar 1480, deedt maximiliaan eene I4g0,. bede hier te lande , tot voortzetting van den ■ oorlog tegen Frankrijk en in Gelderland'«, waarin de Kabeljaamvfchen geredelijk bewillig- den , en toen ook ligtlijk verkregen dat wol- ferd van Borselen, van zijn ampt als Stad- houder verlaaten, en die, hoewel tegen het on- langs van Maria verkregen privilegie, aan eenen buitenlander, te weeten joost van la- J°ost laing , eenen Henegouwer, gegeeven werdt. ^*^*" In Louwmaand van het jaar 1481, namen de w<>rdc Hoekfcfien onverhoeds de Stad Leiden, waaruit Stadhou- zij twee jaaren te vooren, door hunne partijen T3", " verdreeven waren, in; doch de Kabeljaauw- fche aanhang bewerkte eerlange dat de Stad van alle kanten ingefloten werdt; zo dat zij wel- haast zich weder aan den Hertoge maximiliaan onderwerpen moest, wiens aanhangelingen, de Kabeljaamvfchen , zich ook van Dordrecht, Schoonhoven, Gouda en Oudcwater meester ge- maakt hadden : veele Hoekfchen werden toen TJefe. alomme met den dood, en verfcheiden met ver- J^/^"1 I beurd- |
|||||
|
13e VERKORTE VABERLANDSCHE
|
|||||
|
IV. Am. beurd- verklaringe hunner goederen en balling»
: fchap geftraft, onder welken jan van mont-
foort en REijER van broekhuizen waren ,
komende Purmerende onder de goederen van
den eerstgemelden, aldus aan den Hertoge, die
het aan zijnen Neeve den Meere van volkestein
fchonk, van wien jan van EGmond die Stad in
het jaar 1484 kocht: — onder de geenen ,
die toen om het ijveren voor de voorrechten
hunner fteden en des vaderlands, en om het
fterk trekken van hunne eigene partije, eeniger-
maate als martelaaren van ftaat te rekenen wa-
A.wEST-ren, behooren vooral adriaan westfaling,
rALiwG en dirk van beaumont , Schout en Burge-
en o. van meester te Dordrecht, die in het begin van
mom-, Oogstmaand, in het jaar 1481, in 's Hage ont-
worden halsd werden; meest om dat ze van de Hoek'
omhalsd. fefc partije waren, die nu het onderfpit delfde,
en welker voornaamften het land uitvluchtte ,
terwijl de anderen zich niet verroeren durfden.
Utrecht, welk de eenige toevlucht deezer
ballingen, en vanwaar de Bisfchop david van bourgondie al voor eenigen tijd geweeken was, werdt nu ook van de zijde des Hertogen ge- dreigd ; dies ftelde men zich daar, na het vruchteloos handelen over een verdrag te Ant- werpen en Brusfel in ftaat van tegenweer: —— men deedt de Stad Naarden door ruiteren, als - vrouwen verkleed , inneemen, en jammerlijk verwoesten; doch de Amfierdammers verdree- ven de Utrechtfchen welhaast vandaar: de ialaing Stadhouder lalaing ftak den brand in Jutfaas, belege« en belegerde het blokhuis aan de Vaart; doch het blok- wercj,. doe* de Utrechtfihe ruiteren overvallen * de^vaart cn °P de vlucht geflagen: in Wintermaand ech-
ter |
|||||
|
historie. 13»
|
|||||
|
ter bemagtigde hij Emmenes, en lag het aan IV- afp.
kooien. Baam en Zoest werden ook platge- brand, en op den 26 behaalde hij, in West- f^ broek op de Stichtfihen eene völflage overwin- vërrich- ning;'er fneüvelde in dat gevecht verfchëideledeii tingen, der Utrechtjche Regeringe: in dé Stad zelve was dok gróót gebrek aan levensmiddelen en Gebrekiti aan geld, dewijl de Bisfehop den toevoer der- Uirecbi, waarts aan alle kanten hadt doen affhijden: men zocht derhalven iii Sprokkelmaand, ter Dag- vaart te Schoonhoven, weder over een verdrag te handelen; doch het liep vruchtlöös af; zö dat de vijandelijkheden , ter wederzijden hervat, en Vianen door dé Utrechtfchen ingenomen* doch door dé Hollanders weder herwonnen werdt. In de lente van hét jäär 1482; werdt Vrouw Vrouw
Maria, zich, door eenen val van haar paard mariä buiten Brugge, zeer bezeerd hebbende, in den ^r ^ bloei haarër jaaren door eenen onverwachtéri val Van dood den Lande ontrukt: zij is om haarè Gods- haar vrucht en voorzichtigheid zeer gepréezen; doch Paar^,- van bekwaamheid in de regéeringe des Lands, * die nu tot het Oostenrijkjche Huis overging ,
heeft zij weining blijks kunnen geeven: ook waren de gewesten, zo lange zij regeerde, onder- ling jammerlijk door inlandfche twisten vaneen, gereeteri* en verfcheurd; rampen, die genoeg- zaam altoos aari de vrouwelijke Regeringe oveir deeze landen verknocht waren geweest. filips j de tweede van dien naam' onder de
Hollandfche Graaven, volgde in deri ouderdom van vier jaaren, zijne Moeder, Vrouwe makt* van BOURGONDiE op, en mét hem ging de rè- geering uit dat huis in 'thuis van Oostenrijk over.; U Bij |
|||||
|
h'%\ VERKORTE VADER LA NDS CHE
|
|||||
|
IV. Are. Bij zijne geboorte liep een gerucht, dat Vrouw
"~ ~ Maria flechts eene dochter ter waereld hadt gebragt, om welke logen te ftraffen , Vrouw MARGAREET van joRK , Weduw van Hertoge karel, den jongen' filips, na dat hij gedoopt was, geheel naakt aan het volk vertoonde. vAXi-r De Aartshertog maximiliaan , werdt in Hol- MiLiAAK land en Zeeland ftraks voor Voogd erkend en wurdt gehuldigd; waartoe de Kabeljaauwfchen zeer over Fi- hadden medegewerkt, gelijk die partij in hec tips II. jaar 1481, weder te Hoorn op het kusfen ge- Hoor« raakt was; doch die S tad werd op den 3. van Hooi- vennscht maand in het jaar 1482, door eenen kleenen en her- B00p Hoekfchen verrast, maar ruim veertien wonn n. (jagen ^aama ^oor jen Stadhouder lalaing, en den Heere jan van egmond, ftormenderhand " ingenomen, en toen Werdt alles wat men aan- trof baldaadiglijk of gedood, of wredelijk mis- Wreed- handeld : twee Priesters werden boven van heden al- jjet klokhuis geworpen , de een beftierf het pleegd? terftond, doch de ander, fchoon na den val nog doorreegen , behieldt het leven : een der voornaamfte Regenten werd zo gehavend, dat men zijn lichaam bij {lukken opzocht, en met manden t'huis bragt: voorts werdt alles leeg geplonderd, en de buit,alomme door het Land vervoerd, half om niet verkocht; ja^ het roo- ven was zo onbefuisd toegegaan, dat men daar- na, te Delft en elders, verfcheide jonge kinders dood tusfchen de bedden vondt, die met dezel- ven opgenomen en weggeftommeld waren. — Naderhand werdt 'er een kasteel geflieht, om de Stad, zo men voorgaf, voor eenen breidel tegen wederipannigheid te dienen , daar nog- thans de onderlinge tweedragt der Regenten, .;-'.; ■ ' ~ die |
|||||
|
HISTORIE. 133
|
|||||
|
die de Burgerij ook vreeslijk gekneveld had- IV. afd*
den, om de gunst des Hofs elk voor zichzelven door geld te koopen, voor de waare oorzaak van haar ongeluk te houden was. Na deeze omkeering zag gantsch Holland zich weder Ka- beljaaauwsch. De krijg tusfchcn het Kabeljaatiwsch gewor-
den Holland, en de Hoekschgezinde Utrecht- fchen en Amersfoorders, duurde nog tot groote fchade en kosten van wederzijden; die zo hoog liepen, dat men in Holland hier en daar bed en bulftcr moest verkoopen, om zijn aandeel in de fchattingen te voldoen , en te Utrecht morde het gemeen ook zeer over de zvvaare lasten. — jan van MONTFOORT fmecdde eenen toeleg om Toeleg Dordrecht te verrasfen; doch de aanflag liep te °P ^ord» loor. De Stadhouder lalaing bemagtigde de flooten van Harmeien en ter Haar; maar kort Harme- daarna vermeesterden ook die van Amersfoort de len en Ter Kerk en toren te Barneveld; op welken tan Haar. bf~
' . . . J magtisd.
van schaffelaar met omtrent twintm"- ruiteren
lag. Men fprak van zich bij verdrag te willen
overgeeven , doch de belegeraars op schaffe- laar gebeeten, eischten dat hij door de kijkga- tcn des torens naer beneden zou geworpen worden : dit weigerden de belegerden ; maar rcioeke schaffelaar zelf, ziende hoe het op hem ge- daad van munt ware, klom op den ommegang,en zeide: ECHAPF£- r\ LAAR
Spitsbroeders! ik moet toch eens fierven, ik wil
ti in gcentn last brengen; toen de handen in de zijde zettende, fprong hij ftoutelijk naer bene- den , doch viel niet dood, maar werdt teritond afgemaakt; waarna de toren opgegeeven werdt. Het beleg van Tsfelfiein, met zesduizend man- Yifel-
nen door de U&echfchen begonnen, werdt om, fit*» *>e-N I -5 de '^W^ |
|||||
|
134 VERKORTE VADERLANDSCHË
|
|||||
|
ÏV- <w; de onwilligheid der Kleef fche hulpbenden, nä
dat men 'er meer dan 150 man voor verlooren
hadt, weder opgebroken: de Hollanders ver
overden het flot Vroomfiein niet lange daarna „
en het blokhuis van de vaart ; bij welks be-
fchieten men zich voor het eerst hier te lande
Oudst van Bomben bediende, doch 'er weinige fchade
gebruik mede deedt, door onkunde van de rechte be-
derBom-handelinge_ " Utrecht vol onrust en tweedragt van binnen,
belegen! werdt nu in het begin van Hooimaand des jaars
1483. 1483, door MAXiMiLiAAN zelven belegerd; die de Stad aan de Witte Vrouwe Poort heviglijk beftormde, en aldaar eene groote bres in de muur fchoot, die daarna door de belegerden 141AING geflopt werdt: de Stadhouder lalaing, die be-. P?rft' zig was met de Stad buiten de Amfterdamfche Poort te bemagtigen, werdt in eenen uitval der belegerden, doodgefchoten. Na een beleg van ruim twee maanden, gaf de Stad zich bij ver- drag over. Bisfchop david van bourgondie, toen te Amersfoort gevangen, werdt nu in zij- nen zetel herfteld; en fredrik van egmond, Heer van Tsfel ft ein tot Stadhouder van Utrecht r en jan van EGMOND tot Stadhouder van Hol- land aangefteld. — De Aartshertog keerde toen naer Braband, om de Vlaamingen, die zich zijn bewind onttrokken , en zich meester gemaakt hadden van zijnen Zoon', die te GenP bewaard werdt, weder tot reden te brengen«. Die van Die van Sluis overrompelden zelfs Vlisfingen Sluis ^en ^ van Bloemniaand in het jaar 1485,000- peferj01"" Scn 'er ^en Schout dood, en fleepten veel buits VlUfin- vandaar weg ; waarna men Vlisfingen, dat £en- toen nog onbewald was, met muuren en poor- M&5- t^Jl |
|||||
|
HISTORIE. 135
|
|||||
|
ten verfïerkte. Sluis viel kort hierna den Aarts- ]V- afp.
hertoge in handen; ook verzoende Brugge zich eerlange met hem; en Gent zelf op den 8. van Hooimaand; waarna de jonge Graaf aan zijnen Vader weergegeven, en naer Brusfel geleid werdt. In het jaar i486', den 9 van Grasmaand, maxima
werdt de Aartshertog maximiljaan te Aken tot liaan Roomsch Koning gekroond, en zedert hier ^ordt , te Lande, bij zijne wederkomst, voornamelijk Koning. te Dordrecht, daar hij eenige Edelen tot Rid- i486, ders floeg, met veele tekenen van vreugde ont- vangen , en ingehaald : — doch in het jaar 1488, toen de Flaamfche onlusten weder be- 1488* gönnen te herleven, en voorts in eenen open- baaren inlandfchen oorlog veranderd waren , begonnen ook de Hoekjehen in Holland, onder hun opgeworpen Hoofd, Jonker frans van fbans brederode , hun bijzonder voordeel voort te VAN nRI" zetten, door in dat troebel water te visfehen: °»nR°"^ Jonker frans, voorgeevende de wapenen alleen richt in- ten dienlte van den jongen filips te voeren, gea. begaf zich naer Sluis, en bragt, door zijne zee- fchuimerijen , van daar den Hollanderen veel nadeels toe: den 18 of 19 van Slagtmaand deezes jaars, met eene vloote voor Delftshaven gekomen, en niet verder kunnende opvaaren, om dat de Maas toegevrooren lag, overrom- pelde hi} , met ruim 800 mannen, des nachts na den 19, de Stad Rotterdam, zonder dat 'er Neemt iemand het leven verloor, en deedt met zo veel ^ctter.' fpoeds de Stad verfterken, dat hij, in het be- gin van het volgend jaar, het gefchut op de nieuwe werken kon planten ; terwijl 'er de Hoekfchen van alle konten naer toe kwamen, I 4 en |
|||||
|
WUP^^^^™^W^^^WI
|
|||||
|
135 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. aïd. en nog voor het einde ran het jaar, na eenen
""" " ~ vergeeffchen aanflag op Schoonhoven, den brand
jan yANfHken in Delftshaven , en Schoonerlo: jan van
mont- montfoort , die het flot te Woerden bemagtigd
zIjneTbe-b.^ , deedt den Hollanderen vandaar ook veel
drijven, fchade, ftroopende ten platten lande, ofbrand-
fchatting vorderende van de naaste Dorpen en
Heerenhuizen; zo dat de fchamele Landman
alomme de bitterfte vruchten van den inland-
fchen oorlog fmaaken moest.
De Hoekfchen te Rotterdam maakten van
tijd tot tijd verfcheide aanflagen op andere Ste- den , als op Schiedam, Gouda en Leiden, doch deeze liepen op eene ftorting uit: zij werden in het begin van Sprokelmaand , door eene heirmagt te lande en eene tamelijke vloot iche- pen, van rondomme ingeflooten en belegerd, onder het opzicht van marten van poli-iain , en den Stadhouder jan van egmond. Na een' ongelukkigen Scheepsftrijd op de Lek, waarin de Hoekfchen de nederlaag kreegen, en nadat het beleg nu omtrent zes maanden geduurd brede- hadt, befloot Jonker frans, op den aandrang B0DE „ der Burgerije , de Stad bij verdrag over te> ftrdam **" geven •> °P den a5 van Wiedemaand 1489,' over. gaande hij 's daags daarna , met ruim duizend J4§9- man, doch met agterlaatinge. van alle oorlogs- behoeften , te fchepe naer Sluis , alwaar hij in het volgend jaar, weder eene vloot, uitrustte, met welke hij Gnereede te vergecfsch poogde te bemagtigen; waarna hij te Brouwershaven aan eene aanzienlijke Holland/the en Zeeuwfche Wordt vloote op den 23 van Hooimaand flag leverde, gewond, doch de nederlaag kreeg, gewond, gevangen, gevan- en naar Dor^recj,t ■ op puttoks Toren gelegd een, en *• 1 ftetft. werdr?
|
|||||
|
HISTORIE» 137.
|
|||||
|
werdt, alwaar hij aan zijne wonden, op den IV- afp.'
ji van Oogstmaand overleedt, verfcheide an-~ dere gevangenen werden te Dordrecht, Leiden- en elders, als landverraders onthalsd: — het deerlijk overfchot der Hoekfchen hieldt zich nog te Sluis op, of lchuilde onder jan van naald- wyk hier en daar, tot dat de opftand onder de Keimsmers en Westfriezen in het jaar 1491 hun eenige hoop gaf van zich weder in Holland te zullen vestigen. Tot deezen opftand gaf gelegenheid het af-
zetten der munte, en de overmatige regen van den Herfst des jaars 1490, als ook het neemen 149°» van verfcheide OosUrfche fchepen door die van Sluis, en andere rampen van deezen kommer- lijken tijd; waaruit zulk eene duurte en gebrek van levensmiddelen was ontftaan, dat men te Hoorn voor een elfponds brood uit twee deelen garst, en één deel haver gebakken, drie Karel- iluivers betalen moest, hetwelk voor veelen onmogelijk viel: de armoede nam zo zeer toe, dat men op vecle plaatfen draf, raapkoeken, en ander beestenvoeder ate, en te Leiden wel aan 1 ©^000 behoeftigen brood uitdeelen moes- te ; welker getal te Amfierdam nog grooter was: het onvermogen van veelen dan, om lan- ger het ruitergeld te betaalen, nu bij den Stad- houder voor onwilligheid opgevat zijnde, zocht hij aan het hoofd van eenige knechten, de Ken- nemers daartoe te dwingen; doch dit bragt het gemecne volk overal in Noordholland op de been, en in de wapenen: te Alkmaar plunder- de dit toen zo geheeten kaas en broods volk het Kaas en huis van den Rentmeester korf, een man, om'jr'1* zijne fchraapzucht, met reeden , in 's Lands • 1 5 His- |
|||||
|
138 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
IV. An. Historie gebrandmerkt: te Haarlem wist men
Ben door goede woorden nog vooreerst tot bedaaren te brengen, gelijk men hen ook wat Jaater , door vriendelijke bejegeningen de Stad Hoorn deed ruimen; vanwaar zij zich te Alk- maar nederfloegen, na dat zij de twee floten Niemvburg en Middelburg ten gronde toe ver- nield hadden: vanhief trokken zij den 3. van !4$>2. Bloemmaand 1492 naer Haarlem, alwaar zij, Haarlem ^oor wenigen uit de burgerije binnengelaaten, door hen terftond het ftadhuis overweldigden, den Schout ingeno- en Rentmeester van ruiven , en twee andere "Ilt"" Heeren doodfloegen, verfcheide brieven ver-» brecht ^beurden, en veele huizen pionderden: doch van Hertog albrecht van saxen, met eenig gere- SAXBHT, geld krijgsvolk , herwaart gekomen zijnde, vernedert wjst *er wej kaast den fchrik onder te brengen, Gfiz**! ven
" en te maak en datze zich, op zeer vernederende
voorwaarden aan hem onderwerpen , en met verbeurdmaakinge van alle hunne voorrechten, na het betaaleiï van zwaare boeten, zich met hem verzoenen moesten. Dus eindigde dit geweldig oproer, en tevens
nam de langduuiïge tweefpalt der Hoekfchen en Kabcljaaiiwfchen daarmede een einde , na dat Hertog albrecht zich meester van Sluis ge- maakt, en deeze en geene voornaame Edel- man , nevens jan van naaldwyk , en filips van kleef de wijk naer Frankrijk genomen hadt. Ï493. Aartshertog maximiliaan , in het jaar 1493 •> 3»ii.ips II. zijnen overleedenen Vader , Keizer frederik aanvaart JJI. in die waardigheid opgevolgd, en zijn rinsTover ^oon filips nu reeds in het 17de jaar zijns ou- jskder- derdoms getreeden zijnde, vondt geraaden hem Umi. ' - de |
|||||
|
HISTORIE. 139
|
|||||
|
cte regeering der Nederlanden geheellijk op te IV. xt&
draagen; gelijk hij dan ook in Herfstmaand van het jaar 1494 , tot Hertog van Braband, en I4&*' vervolgens als Graaf van Holland en Zeeland gehuldigd werde; zijnde hij den 21 van Wijn- maand in het jaar 1496 in den echt verbonden Trouwt, te Antwerpen, met johanna^ tweede dochter van Ferdinand en izabelle , Koning en Ko- ninginne van Arragon en Kastilie; wslke op den s5 van Sprokkelmaand desjaars 1500, te Gent den waereidberoemden karel , namaals den vijfden onder de Keizers, en eerften onder de Koningen van Spanjen , en tweeden onder de Hollandfche Graaven van dien naam , ter waereld bragt. In den voortijd van het laatstgemelde jaar
hadt Hertog alerecht van saxen , (wien door den Keizer het gezag in Friesland gegeeven was,) naer Duitschland vertrekkende, het be- wind over dat Gewest zijnen Zoone henrik. be- hendrix volen: maar dees, den Friezen eene nieuwe en VAN zwaare fchatting afgevorderd hebbende, werdt SJ^^ toen door hun, in grooten getale zamengetrok- belegerd, ken, binnen Franeker belegerd; doch toen hij door Hertoge erik. van brunswyk, en anderen, ontzet geworden was, werden de Friezen niet in genade aangenomen, dan onder voorwaar^ de, dat zij dezelve knielende, blootshoofds en barrevoets , verzoeken, al hun geweer, en eene zekere fomme naer hun vermogen, op- brengen zoude; doch hunnen Bevelhebberen, Zwaare hierin niet begreepen, werdt zedert een' fcher- <l.raf°efêi pen paal door het lighaam gejaagd. Eene n'ng" Wreede ftraf voorwaar , welke men fpitjhn ïioemde , en waarvan men naamvlijks eenig voor-
|
|||||
|
/
|
|||||
|
14© VERKORTE VADERLANDS CHS
IV. aïïb. voorbeeld , behalven dit, in onze Landsge«
fchiedenisfe ontmoeten zal. ir©-?. In het jaar 1502, ontving filips nevens zijne riLipsII. Gemalin, tot dat einde naer Spanje verreisd, ontvangt als Prins en Prinfes van Kastilie , en naaste erf- de hulde genaamen der Spaanfche Kroone, de hulde der $7hen.m' Landzaaten; en kort na zijne terugkomst hier te lande overleedt zijne Grootmoeder, de Herto- Hcog gin Weduwe van bourgondie. Omtrent dee- Gerichts- zen tijd. vestigde filips ook het hooge gerechts- MecheUn h°f ^Gr Nederlanden , welk zedert den dood weder van Hertoge karel, geene vaste Stede gehad' °PKe- hadt, wederom, gelijk voorheen, xs Mee helen. ' "" De oorlog in Gelderland werdt nu wederom aangevangen: de Gclderfchen hadden ecne vloot
te Harderwijk uitgerust, die laat in het najaar 1504- van 1504, met zevenhonderd mannen van land Scbeeps- ftak. met voorneemen om Edatn of Monnikendam ftrijdvoor te yerrasfen, doch hier omtrent genaderd zijn- kmdarn'. de, zagen ZU ZIC^ onverhoeds door eene gan- fche vloote der Hollanderen omringd, die hen, met verlies van honderd-en-dertig gevangenen , noodzaakte te rug te keeren: — in het volgend jaar werden de meeste Gelder/ehe Steden door de Oostenrijkfchen voor filips , die nu den tijtel van Koning van Kastilie hadt aangeno- men, bemagtigd; en hij zoude geheel het Her- togdom voor zich hebben doen bukken, hadde hij niet gereikhalsd om naer Spanje te vertrekken , ten einde de hulde van Kastilie te ontvangen: F flar.d ^lls maakte ^J een beftand met karel van gel- tuffchen der voor twee jaareri, binnen welken tijd het filips en gefchil , over het recht van beiden op dac karel Hertogdom, door goede mannen zoude afgedaan
vän gel- j ° ° beb. worden.
Het
|
|||||
|
HISTORIE. .141
|
|||||
|
Het ftädhouderfchap van Gelderland wevdt toen ÏV" AFn«
aan hendrik van nassau, Heer van Breda, en Zoone van den onlangs overledenen Stadhouder van Holland, Engelbert van nassau , opgedra- gen , en dat der Nederlanden in het gemeen aan Willem van CRoi, Heere van Chevres en Aar- fchot ,®waarna filips de reize ter zee naer Spanje aannam, op het fchip Juliaan, gevoerd door Capitein JACOB (*) KORNELISZDEHUYBERT:docll
de reis was ongelukkig; eerst floeg de brand in
het fchip, en naauwelijks was men dat gevaar te boven, of een geweldige fïörm noodzaakte hem , te Weijmouht in Engeland inteloopen: ■ -* vervolgens in GalUcie geland zijnde, aanvaard- de hij de Kastiliaanfche Regeering; doch maak- te zich, door het ftellen van Nederlander en in de Regeeringe aldaar, en door het opfluiten zijner krankzinnige Gemalinne, bij den lantaart zeer gehaat; maar deeze hadt niet lang reden, om filips II. over hem te klagen-; eeneheete koorts rukte hem fterft- den 25 van Herfstmaand 1506, in het 29 jaar I50ij. zijns ouderdoms uit het leven: zijne fraaje uiter- zijne lijke gedaante heeft hem den naam van de fchoö- gadaante tie verworren; doch hierbij was hij zo weilus- en aart* tig, dat de fpijt over de menigte zijner bijzit- ten , zijner Gemalinne, zo men wil, het verftand. gekrenkt hadde: hij liet de zorg der Reegeerin- ge
(*) Dees en beide zijne Broeders jan en hesmast,
verkreegen naderbard van Keizer maximiliaan, en zij- nen Kleinzoon karel , om den dienst bij deeze gelegen- heid aan filips gedaan, het voorrecht van den degen te . - mogen voeren, en daarmede ieder drie dienaars ie wa- penen: de fpreuk: Waakt huybert, door filips op d<z* ze reize aan hem gegeeven, wordt nog door zijne Na- Icomelingen onder hun wapen gevoerd. |
|||||
|
__»•
|
||||||||||||||||||||||||||
|
iw— —^IW^^
|
||||||||||||||||||||||||||
|
J42 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. a*j>. ge op zijne Staatsdienaars flaan, en was ruiirt
t^-— 20 onbekwaam tot het welbeleiden en uitvoeren
van gewigtige zaken als zijn Vader, gelijk het
flecht beftier van den Gelderfchen krijg daar van
een tastelijk bewijs ftrekti
Zijn zoon karei^ nog geen zeven jaarëh oud,
werdt toen onder het beflier des Heeren van CR01, en onder dat van zijnen Leermeester |
||||||||||||||||||||||||||
|
in*.
tiORISÄ,
Leer-
meester van ka- bel V. |
adriaan florisz. i Hoogleeraar van de Leuven'
fche hoöge Schoole gefield: de regeering dezer Landen werdt aan zijnen Grootvader maximi- liaan i als zijnen wettigen voogd opgedragen 5 die weder de landvoo'gdij opdroeg aan zijne |
|||||||||||||||||||||||||
|
Dochter märgareete, welke in den ouderdom van
27 jaaren, reeds blijken vaft ongemeene bekwaam- |
||||||||||||||||||||||||||
|
3507.
|
heid gegeeven hadt: deeZe in het jaar i507,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
den 17 van Wiedemaaftd te Dordrecht als Land-
voogdesfe gehuldigd zijnde $ wilde den Hollan- deren niet dan weinige en bepaalde voorrechten toef laan — de Gelder fche oorlog,- die nu weder van de zijde des Hertogen begonnen was, gaf haar al terflond de handen vol werk —: van de |
||||||||||||||||||||||||||
|
T flot
Poudero-
jen bele- gerd. |
Oostenrijkfche zijde belegerde men het flot Pou-
derojen $ welk door hênrik van- ens bewaard werdt ^ doch de Hertog noodzaakte hen het be- |
|||||||||||||||||||||||||
|
leg optebreeken'» bij welke gelegenheid pon-
tanus wil, dat de Hollanders zich zeer laf har- tiglijk zouden gedragen hebben; |
||||||||||||||||||||||||||
|
Celder-
fche oor- log op nieuw be gönnen. |
Niet lange daarna vielen de Gelderfchen iri
Braband en Holland\ namen het Muider ßot en . , Wee/p in, en deeden eenen geweldigen aanval op het Blokhuis der Amfierdammeren te Tpefloot; |
|||||||||||||||||||||||||
|
waarna zij, na eenig geleeden verlies, weder te
rug keerden: Ponder o jen werdt door de Oos- JSc8. fenrijkfehen in het jaar 1508, na het ontijdig af»
|
||||||||||||||||||||||||||
|
HISTORIE. I43
|
|||||
|
aflterven van den dapperen flotvoogd, tot de IV.»».
overgaave gedwongen; en in dit jaar werdt ook " ** ' " de Kamerijkfche vrede geflooten, volgens wel* ken de vijandelijkheden ook tusfchen de Oosten- rijkfchen en Gelderfchen moesten ophouden, en Wee/p en het flot Muiden wederom moest over- geleverd worden, gelijk dit laatfte ook gefchied- de; wanneer de vijandelijkheden echter kort daar- na , van de Gelder/ehe zijde hervat werden: met den aanvang van het jaar 1511, vielen Harder- i$m wijk en Bommel deezen 'm handen; als ook Tiel en andere plaatzen: de Oostenrijkfchen die Venia te vergeefsch belegerd hadden 5 voerden in dat jaar weinig uit, terwijl de Hollanders op de Zuiderzee , nog eenig voordeel op de Gelder- fchen behaalden ; bij welke gelegenheid , die van Enkhuizen zich zeer dapper gekweeten hadden» In het volgende jaar 1512, veroverde floris ijja,
van TsJ'elflijn wel eenige Gelderfche floten , doch de Gelder/chen zelven _, die in het begin van dit jaar ook de Stad Woudrichem verrast hadden ^wis- ten,nog voor den uitgang van hetzelve,onverhoeds onder het geleide van Hertoge karel zelven, over Utrecht naer Jmflerdam te rukken , en den brand te fteeken in de voorftad aldaar, vermoe- delijk die buiten de St: Antonis Poort; vernie- lende, volgens zommigen, wel 22 fchepen,die in de oude Waal lagen, om te overwinteren. Kort daarna werdt 'er een vierjaarig beftand met de Gelderfchen geflooten, welke zich nu ten grooten deele hunnen Hertoge hadden onder- worpen. karel van oostenrijk bereikte in het jaar kmmj
$5*5•> Pas 15 jaaren, doch hadt zo veele blij-««» Ow« kentmriJk
|
|||||
|
144 VERKÖRTE VADERLÄNDSCHI
IV.AFD. ken van fchranderheid, defrigheid, taal- en ge«
fchiedkunde gegeeven, dat men hem nog in dat koopt het ^jf^e jaar (je regeering in perfoon liet aanvaar- Friesland. den, en hij van Hertoge joris van saxen,voor driemaalhonderd-en-vijftigduizend guldens, het ï5'S- recht op Friesland kocht. 1516. In Bloemmaand van het jaar 1516, bemag- de de Hollandfche Admiraal floris vanegmond een goed gedeelte der vloote van grooten pier , die met dëGelderfche Friezen de Zuiderzee lan- ge onveilig gehouden , daarbij de wreede ge- woonte hadt, van de Hollanders die hij gevan- gen kreeg, in zee te (mijten; waarom ook nu alle de gevangens, als zeerovers te Hoorn en el- ders, met de galg geftraft werden.— De Gel- derfchen verrasten kort daarna Nieimpoort \ en de Hollanders liepen in herfstmaand de gantfche Velmve af, dezelve tot aan Arnhem toe plat brandende. In het jaar 1516, werdt het huwelijk gefloo-
ten tusfchen karel van Oostenrijk en renata van
Frankryk, Dochter van Koning lodewijkXIÏ ■■,
ook trouwde toen Graaf hendrik van nassau, die
dit huwelijk had helpen fluiten, met claude , eeni-
ge zuster van filibert van chalons , Prinfe van
Oranje, die, zedert zonder Kinderen in Italic
'gefneuveld zijnde, zijn Prinsdom den huize van
Nassau nagelaten heeft; en niet lange na dee-
•zen echt werdt Graaf henrik tot Stadhouder over
Holland aangefteld: — in het volgend jaar hadt
gantsch Noordholland zeer veel te lijden van de
Gelderfchen, die met den Zwarten hoop, eene
tn'^a" bende van afgedankte of onbetaald gelatene Saxi-
Jlkmnar fihe krijgsknechten vereenigd, Medenblik, Alk-
gepion- maar, en verfcheide andere plaatzen, innamen
derd. t CH
|
|||||||
|
L_
|
|||||||
|
HISTORIE. 145
|
|||||
|
en vreeeslijk uitplonderden; en na het bedrij- Iv"- *">»
ven van veel moetwils, niet dan metgroote moei- te, door den gemelden Stadhouder verdreeven werden ; terwijl de Gelderfche Friezen ook de Zuiderzee •, ■ door hun rooven en fchuimen, zeer onveilig maakten , en de inwooners langs de zeekanten alornme in geduurige vreeze hielden. Op den 7. van Sprokkelmaand 1518, werdt ISI'*
Prins karel, die het bewind over de Neder- landers aan zijne Moeje margareete gelaten hadt, te Valladolid tot Koning van Spanje ge- kroond, en in het volgende jaar werdt hij, na den dood van zijnen Grootvader maximiliaan , onder den naam' van karel V. tot de Keizerlij- ^dt' ke waardigheid verheven , wordende den 23. Keizer, van Wijntnaand 1520, te Aken gekroond, tot welks kosten, de Nederlanden 200,000 kroo- nen ééns hadden toegeftaan. De hervorming van luther begon nu ook
hier te lande doortebreeken ; maar tevens wei'dt 'er 's Keizers ftreng Plakaat tegen deeze Leer afgekondigd, en in het jaar 1521 een 1521. Geloofsonderzoek aangefteld, door francois Regin van der hulst , Raad van Braband; gelijk van Gs- 'er in het jaar 1525 , bij Plakaaten ftrenglijk '°°fso"- verboden werdt, het houden van openbaare of ;„ je ^ heimelijke bijeenkomften, in welke het Euan- dtrlanitn. gelie, de Brieven vanPAULUs, en andere Geest- Ujke fchriften geleezen en overwogen werden t federt begon men ook fcherper tégen de aanhan- gers van de nieuwe leer in Holland te handelen; en jan de bakker , Priester te Woerden , was J4S DE «!e eerfte, die omtrent den tijd van het.uitgee- mm- K ven. |
|||||
|
145 VERKORTE VADERLANDSCHË
|
||||||
|
IV. AFD ven van dit laatfte pläkaat, in Holland tc'sHage}
om ketterij geworgd en verbrand werdt; het- }'et ee/Llle welk zedert het lot van verfchcidcne anderen daarvan, geweest is, De Gelderfchen , die in Qverijsfel, zich ook
van Zwolle meester gemaakt hadden , kwa- 1522- men: in het jaar 1522, met twintig fchepeiï aan Texel en Wieringen , en vorderden daar zwaare brandfchatting, ook namenze in Hooi- maand eene geheele vloot Oosterfche fche- pen weg,f die zij'voor goeden prijs verklaar- •*DB- den : in ditzelfde jaar was adriaan FLouisf;. wordt52' v^n Utrecht tot' ' dé Pauslijke waardigheid Paus. vèrkooren^ onder den naaiü van aeriaan VI, doch hij 'hadt zo wéinig met' die grootheid op, dat hij betuigde 4 dezelve wel voor zijne oude Proöstdije te Utrecht te willen afftaän: Handelt met erasmus heeft hij ook, na dat hij Paus met i-ras-was geworden, veele gemeenzaame brieven gewisfeld over het werk der hervorminge, welke hij gaarne zacht en trapswijze wilde bevorderd nebben : doch tegen' luthbr eti dës£elfs aanhang- wilde hij,< dat, als zachtheid niet hielp , ftrengé middelen zouden gebe- zigd 'worden. -Mogelijk zoude hij der kèrk'é van Veel ' dienst'geweest zijn, haddé hij lan- Zijn gër inogèn leven; maar hij overleèdt, niet dood. zonder vermoeden van vergiftigd të zijn, den 30 van' Herfstmaand in het' jaar 1522. 1523. 'Ih'riët jaar 1^23,' hädt het Sticht en Hol- land zéér veel tè lijden van de ftroopérijeri dér" Gelderfchen, 'Waarbij nog kwanrvèénë ~~-.:.\ övë'rftrooming van"'dé Lek, zijridë de "dijK ....•.. • défzfilve te Schalkwijk doorgebroken ; waar- door |
||||||
|
_
|
||||||
|
HISTORIE.
|
|||||
|
Üoor verfcheidene dorpen, tot Leiden toe, on- IV. *ieq.
der water gezet- waren; de Schalhrijkfche ------=
watering was door het zand gedeeltelijk digc
geraakt, en op zommige landerijen hadt het zand zich wel twee voeten hoog gezet. —-*. Oproer In het volgende jaar ontftond 'er in 'sHage^1 ï"%h een zwaar oproer over den verhoogden Biér- •Pxcijns. , welk met moeite door den Stad- houder geftild Werdt: in het jaar 1525,' werdt 1525. 'er met Frankrijk , welk zedert vier jaaren tegeq het huis van Oostenrijk geoorloogd hadt, een heftend gemaakt, waarbij de haring- visfeherij werdt vrij verklaard; oqk floot men Befand pen beftand met de Oosterlingen y vooral niet van^L'c? die van Liéek, die door de fchepen van den ^te.';,. afgezetten Deenfchen Koning christiaan II, gm". Wien men hier te lande fchuilplaats hadt ge- geven , benadeeld waren, > ' In het jaar 1526, begon men zich, na f|'ï4:
dat de Keizer zijn gebied ook in America .en ■Africa hadt begonnen uit te breiden , dp de ontdekking van nieuwe landen, en op de "voordzettifig van den handel en der zeevaart $:öe 'te leggen; zijnde een Zierikzeesch fchip omtrent deezen tijd ? of wat laater, op Cabo Verde geweest, om zout en. wijnen xs, haaien , alwaar tqt nog toe geen &Mandsch ■pf Zeeuwsch fchip geweest was maand van het'jaar 1526, was de Keizerl wiens huwelijk' met de Pranjche Prinfeslè göenen voortgang gekreegen hadt, te Sevi/k gehuwd met zijne volle Nichte izabèlle vai? Portugal, die hem den 31 van Bloemmaand jn het jaar 1527 j eenen Zoon ter waereld i ' Ka bragt |
|||||
|
148 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
IV. AFo. bragt, filips geheeten, die na zijnen Vaderde
" Nederlanden geregeerd heeft. In het volgende jaar namen de Gelderfchen s
door die van Utrecht zelven aangezocht, om zich tegen hunnen Bisfchop te handhaven, bezit van die ftad; hetwelk eene bijstere ont- . fteltenis in Holland baarde, en te wege bragt, dat het platte land en de kloosters, van de Bisfchoppelijke zo wel, als van de Gelderfche knechten, in den nazomer afgeloo- pen en kaal gefchooren werden — hier bij kwam nog, dat Frankrijk en Engeland 'm het begin van het jaar 1528, den Keizer openlijk den oorlog verklaarden, en de wederzijdfche Vijandelijkheden toen ook begonnen; neemende de Franfchen verfcheide Hollandfche en Zeeuw- MAAR- fcj,e fchepen. — Daarenboven rukte maarten kossem1* VAN R0SSEM •> Heer van Poudetojen, verzeld plundert van eenige Utrechtfche burgeren, en omtrent 't Hage. 2000 ruiteren en knechten, voorbij Leiden, door Voorfchooten en Rijswijk , naer 's Hage, welk vlek men onder een woest gefchreeuw van Gelder! Gelder! den zesden van Lente- maand , aan drie oorden tevens overviel; en 'er veele Adelijke huizen en anderen beroofde en plunderde , het Hof innam, en de gevan- genpoort ontfloot, daar '-er een of eenigen uitgelaaten werden, die mede hielpen plunde- ren ; doch die van Gelderfche afkomste wa- ren , werden verfchoond: de verdere verwoes- ting werdt met 20,000 guldens afgekocht; •waarna zij, met grooten buit beladen , naer Utrecht te rug keerden, persfende ook de dor- pen , die zij doormoescen, zwaare brandfchat- ting
|
|||||
|
HISTORIE. ï4£>
cing af: maar de raad van Utrecht liet terftond IV. afd.
afkondigen, dat de regeering in deezen togt ~-: geenzins bewilligd hadt. De kans der Gelderfchen verkeerde ge-
heel en al, na dat 's Keizers Stadhouder Friesland, de Stad Hasfelt in Overijsfel, waar Hasfeü in men nu ook den Keizer voor Heer hadt wo«it in- aangenomen , bemagtigd , en vervolgens naer Stomen, de Veluwe getrokken, ook Hattum, Elburg, en ftormenderhand Harderwijk, ingenomen hadc : zijnde ook Utrecht zelfs hun, op den Utrecht eerllen van Hooimaand door willem turk , verrascl'f' bij verrasfehing ontweldigd, waarna de Bisfchop, aldaar te rug '' gekomen , veele aanzienlijke liedden , die den Gelderfchen gunstig waren geweest, ten deele onthalzen , ten deele in eenen zak fteeken, en voorts in den Lek-. flroom verdrinken deed. Daarna bewerkte men eerlange te Utrecht, KA»Et.V
dat het waereldlijk gebied over de ftad en het^e/van gantfche Nederflicht aan den Keizer, als Her- Utrecht.' toge van Braband, en Graave van Holland werdt opgedraagen , zo dat karel de vvfde nu binnen zes jaaren, zijn gebied over Fries- land , Utrecht en Overijsfel zag uitgebreid: het (lot Vredenburg, werdt te deezen tijde op "sKeizers last, te Utrecht begonnen, waar- door de itad federt, zo lang het Hond, in toom gehouden werdt. De vrede met Gelder werdt toen ook op den Vrede
5 van Wijnmaand getroffen, en in Hooimaand ~^.lle van het volgend jaar 1529, werdt bij den vrede rcjmu" van Kamerijk ook de oorlog msfehen de Fran- fchen, Engelfchen en Oostenrijken geindigd, en het verbond met Frankrijk door de weder- |
||||
|
ig'ó VÉREÖRTE VADERLANDS CHÉ
iv Arb. zijdfchfe Staaten bevestigd: Keizer karel kreeg
u------L' bij hetzelve de opperfte magt over de Graaf-
fchappen Van Vlaanderen en Artois ; en de
Recht Nederlanders verwierven 'er de affchaffing van \Tine af- 'net récht van dubaine , volgens welk niemand gfefchafc. van zijne nabeftaanden erven kon, dan die ge- boren was in het land daar de erffenis gele1 gen was; |
||||
|
H I S T O R I E. I$I
V. AFD.
|
||||||
|
V. 'AFDEEELING.
.Beginnende met het jaar i$z<), en eindigende,
met de overdragt der Landen , door Keizer
KAREL den vijfden aan zijnen Zoom,
FiLiPs, in het jaar 1555.
Vinder den loop der onlusten in Duitschland,
yerfpreidde zich de leer der Hervorminge meer en meer hier te Lande, en de Landvoogdes mar- careete beoogde , door het verbeteren van ecnige misbruiken , den voortgang der nieuwe leere te Muiten; doch het gelulcte niet: in Wijnmaand van het jaar 1529, kwam 'er in I^29' Holland een plakaat des Keizers uit, bij welk Bloed- de hardnekkige Ketters, de Mans ten zwaarde, piakaat. de Vrouwen tot de pat, dat is, om levende in de aarde gedolven te worden, veroordeeld wer- den; terwijl men deRelüpfen, ofzulken, die eerst xot den Roomfchen Godsdienst te rug ge- keerd zijnde, andermaal afgevallen waren, zonder genade ten vuure, doemde: dit plakaat beval de Keizer, tvvee jaaren laater, den Staa- Wordt ten ernftig aan, betuigende "dat hij'een vijand de Staa- zoude zijn , van zijn' eigen Vader, Moeder, t,evo|en* Broeder of Zuster, indien zij Luthersch waren* Den 5 van Slagtmaand des jaars 1530, deed iS3o-
een fterke ftorm uit het noordweste, het zeewa- Storm, ■ser zo hoog rijzen, dat het in Holland en Zee- land over de dijken liep, en geweldige fchade veroorzaakte; gailsch Zeeland vloeide genoeg« K 4 • ' gsuuk |
||||||
|
15* VERKORTE VADÏRlANDSCHE
|
|||||
|
V". Am zaam onder; menigte van menfchen en bees-
ten fmoorden in het water, en veele lieden van vermogen, die het leven nog behielden, ver- vielen tot de diepile armoede : de zaailanden in Vlaanderen, Zeeland, en elders haddenzo veel door deezen watervloed geleeden, dat de uitvoer van graanen eerst ïn Vlaanderen, toen in 'Braband, en eerlange ook in Zeeland verbo- den vverdt: Holland leedt ook gebrek, dewijl 'er weinig Oostersch koom kwam , en twee jaaren laater was de Slagtmaand weder ongeluk- kig voor Holland en Zeeland: op den tweeden derzelve, naamlijk , Hak 'er zo hevig een ftorm uit den Noordwesten op, dat de meeste Zeeuw- fche Eilanden, en veele polders en dorpen die naauwlijks weder bewerkt waren, ondervloei- den : in Holland liep het water een voet hoog over de dijken, hetwelk in eene eeuwe niet ge- beurd was: ook braken 'er eenige gaten in den Westfriefchen dijk, die, ter oorzaak e van den flrengen vorst, welke hier kort op volgde den ganfchen winter niet geflopt konden worden — Btfmet- in verfcheiden IMlandfche en Zeemvfche (leden telijke heerschte te deezen tijde ook eene befmettelijke bolland ziekte , waaraan te Zierikzee in drie maanden en Zie- tijds, meer dan drieduizend menfchen fneuvef- Uni. den : te Rotterdam was de flerfte ook zeer zwaar: in het laatst van Lentemaand des jaars 1534, liep 'er een gerucht dat de Herdoopers, die nu te Munfier den baas fpeclden, eenen aanflag op Amflerdam voorhadden; gelijk men "er cok kort te vooren vijf naakt loopende Herdoopers , die het volk tot den optogt naer Munfier wilden gaandemaaken , gevat, «11 kort daarna, te Haarlem ter doodgebragc hadu
|
|||||
|
B 1 S T Ol I Bi, 153
|
|||||
|
hadt: dit echter fchrikte de anderen niet af, om v- afp.
in het begin van het volgende jaar, nog in groo- ter getal, zich dus ten toon te ftellen, enals-^!^ dolle lieden, het wee en de wraake Gods over de ftad uit te roepen; doch ook deezen werden gegreepen , onthoofd, en op raden gelegd; dan, dit belettede mede niet dat de Herdoopers, des nachts na den i o van Bloemmaand, hunnen aanflag tegen Amfierdam werkftellig, en zich in kleenen getale, welhaast van den Dam, en het Stadhuis meester maakten, bij welke gele- genheid de Burgemeester KOLYN, en verfcheidene burgers het leven infchooten : doch toen de Burgemeester reekalf eenig gefchut op den Dam hadt doen brengen , werdt de Stadhuis- deur welhaast op den vloer gefchooten , en het oproerig gefpuis van alle kanten overvallen en gedood : een der Hoofden, henrik goed- beleid, werdt geveld; eenander, jan van gee- len op den toren van het Stadhuis gevlugt zijnde, ftelde zich bloot voor het fchietgeweer der burgeren, werdt welhaast getroffen, en nog zieltoogende op ftraat gefmeeten: het leedt niet lange of de Herdoopers waren allen gedood of gevangen, en een gedeelte deezer laatften, op den 14 van Bloemmaand zwaar geftraft; ee« lot welk ook den zo genoemden Bisfchop van /imfierdam , jacob van kampen trof: ook woedde men zedert, tegen oproerigen niet hechts, maar ook tegen vreedzaame en weer- looze doopsgezinden, zeer ftrenglijk. In den volgenden jaare 1536, vervoegden de 1J35.
Groningers, die met den Hertoge van Gelder De C;•«. niet verdraagen konden, zich bij de Landvoog- nivgerf des, en booden haar aan, den Keizer tot Heer 1]ull,ir;en
\r „ den Kei« *V 5 »ar.
|
|||||
|
—^-
|
||||||||||||
|
iH4 VERK,ORTE VÄD-ERLÄNDSCFIK
te willen inhuldigen, mits hij hun onverwijld?
hulp tegen de Gelder fchen toezon dt, .die hun \ op. den naam der Deenen, allen overlast aaridee? den: de Landvoogdes niet traag om dienvoor-f flag aan te neemen, liet toen op den 8 van Wier de maand de hulde der Groningers door den Stadhouder van Friesland ontvangen; zo dat het gebied van karel V, dus met een nieuwe heerlijkheid vergroot werdt, welke hem zedert nimmer ontweldigd is. De Gelder/ehe Hertog verbondt zich toen met
den Koning van Frankrijk, die zijne Kaaper? op de Hollaadfche koopvaardijfchepen liet los- gaan , van welken zij een Enkhuizer fchip met zout gelaadan, bemagtigden; terwijl twee Fran- fche oorlogfchepen den Dorlenaaren in handen vielen, en de Admiraal van merkere een Fransch, Westindisch fchip te Veere ophragt, gelijk de, Zeeuwfche Kaapers ook eenige voordeelen op de Franfchen behaalden. Op den ii van Hooimaand deezes jaars, was
te Bazel overleeden de beroemde Rotterdam- mer DESiDERius erasmus , wiens achting in zijn vaderland , zelfs onder de aanzienlij kften, zq groot was, dat 'sLands Staaten vier jaar te voo- ren beflooten hadden , hem met een juweel van 240 Rijnsguldens te befchenken: men weet dat zedert te Rotterdam een metalen ftandbeeld., hem ter eere, is opgericht gevyorden. In het laatst van dit jaar werdt den vrede met
Gelder getroffen; doch, des niet temin, kon de Hertog goedvinden, op den 22 van Wie* denmand in het jaar 1537, eenen aanflag t^ maaken op Fnkfiuizen , die echter door de waakzaamheid der Burgeren mislukte ; zo dat dé
|
||||||||||||
|
V«*FD.
|
||||||||||||
|
Äanflaj
der Gel- der/eben op £iit- IiU'.zen. |
||||||||||||
|
DESI-
D EIUUS overle-
den. Zijne
groote achting. |
||||||||||||
|
Vrede
met Gel- der. J537-
|
||||||||||||
|
M i s t o R i 'ti t§$
|
|||||
|
$* 'Gelderfchm zo fchielijk afdeinsden * dat zij V. afü*
zelfs hunne ankers kapten en achterlieten, welken -" de regeering zedert liet opnaaien, en aan den zuider toren hangen, daarze nog te zien zijn. —* In het volgende jaar overleedt dees Hertog, op den 30 van Wiedemaand te Arnhem, en daar- door verloor de Keizer een virinigen vijand van zijn huis, dat bijkans vijftig jaafen achtereen te- gen denzelven geoorloogd hadt, De Keizer, wiens Gemaalin izabelle van l^f
poTUGAL, den eerften van Bloemmaand in het jaar 1539? te Toledo in het kraambedde was over* leeden , kwam , na eene zwaare beroerte te Gent geftild te hebben y te midden van Hooi- KAREty maand in het jaar 1540 , in Zeeland en Hol- vordert • land, daar hij de voornaamfte fteden bezag, en e.eT]Q na het vorderen eener bede van zesmaalhonderd- e e-' duizend guldens , in welke bewilligd werdt, zich naer D'trecht begaff alwaar hij door de Ede- len en Wethouderen, den 14 van Oogstmaand 's avonds , met toortslicht, en door de bur- gerije , buiten de Tollefteegpoort ontvangen werdt: de Schout van Uteecht boodt hem tot driemaalen, knielende, de Roede, en de Bur- gemeesters de fleutels der Stad aan, die de Kei- wordt zer beiden aannam i doch terftond weder over- te Utrecht gaf: even binnen de poort ontving hem de Bis- Pracht'S ichop, nevens de Geestelijkheid, hem insgelijks gen;'- te voet vallende: een ftuk weegs in de ftad ge-? komen , verwelkomde de Domdeken jan van , voorst, bij wien hij zijnen intrek nam., hem met eene deftige aanfpraak: op de Neude ftond eene güldene eerepoort, en een groot Vrouwen- beeld, zo gemaakt, dat het de armen uitftrek- 'ken en zamenvoegen konde, om den Keizer als
|
|||||
|
156 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||||||||||||||
|
V. An, als te verwellekoraen : de ftraaten warejï
' met groen loof behangen, en voor de huizeh welke hij voorbij moest, ftonden toortzen té
branden. De Stadhouder ran Holland, Antonie van
lalaing, Graaf van Hoogfiraaten, den 2 van |
||||||||||||||||||||||
|
' BENE
»E CHA- LOKS wordt
|
||||||||||||||||||||||
|
Grasmaand deezes jaars overleeden zijnde, be-
vorderde de Keizer tot die waardigheid, den Prins van Oranje > René de Chalons, Heer van |
||||||||||||||||||||||
|
Stadhou- Breda, die zijne vaste wooning in Holland
der- koos^ en, naar gewoonte, ter pleitrolle zitting Beroer- nam. ------ In Herfst- of Wijn-maand van het
te te Am- jaar 1541, was 'er eene geweldige beroerte te
oVerTen ■Ämß'erdäm ontdaan, om dat de Ontvanger van verlor- het verlofgeld met zijne dienaaren zekeren poor- |
||||||||||||||||||||||
|
geld.
1541. |
ter uit deszelfs huis hadden zoeken te ügten, en
|
|||||||||||||||||||||
|
te vervoeren: de gemeente, die dit hieldt te
ftrijden met de voorrechten der poorteren, was in merkelijken getale op de beurs gekomen, én wilde den ontvanger te lijve; die hier op heimelijk, des nachts, door de Regenten terftad uitgelaaten werd: de Landvoogdes was hierover zeer geftoord, en liet zich niet dan met moeite te vrede Hellen : zedert werdt dit verlofgeld met 24000 guldens, ééns, door de Staaten af- gekocht , waarvan Amfierdam een derde deeï, moest betaalen. |
||||||||||||||||||||||
|
Oorlog
met
rrm *542. |
Frankrijk weder met den Keizer in oorlog
geraakt, deed door den Dauphin in het jaar I54a' ^et Hertogdom Luxemburg, op Die- |
|||||||||||||||||||||
|
dcnhovcn na, bemagtigen; doch de Prins van
Oranje herwon dat gewest welhaast weder, en droeg voorts zorge voor Holland: geevende beftelbrieven uit aan eenige kaapers, en plaat- sende eenige uitleggers in de zeegaten van Texel
|
||||||||||||||||||||||
|
HISTORIE, i$J
Textl en het Flie, doende in Goede rede de V'AVf
kaapen en tonnen wegneemen ------maarten
van Rossem liep ondertusfchen de Meijerij van T"*Ay^a
's Bosch af, en nam, Breda voorbij geftreeken rossem pijnde, het kasteel van Hoogßraaten bij verdrag Joopt in. Oranje hen hier tegen getrokken, liet zich ** &- door hun in eene hinderlaage lokken, en werdt toen genoodzaakt, met achterlaatinge van hec grootfte deel zijner manfchap, de wijk te nee- men naer Antwerpen, welk toen door de Gel- derfchen opgeëischt, doch zo wèl verdedigd werdt, dat deezen genoodzaakt waren , af te trekken, en nä eenen vruchtloozen aanflag op Leuven, zich met de Franfchen in het Luxem- burgfche vereenigden: doch dees hun inval in Braband werdt hen nog in dit jaar door den Prinfe van Oranje wèl betaald gezet; die iu Wijnmaand in het land van Gulik viel, ver- fcheidene fteden bemagtigde, het platte land deed afloopen, en veele kerken en kerkfieraa- den vernielen en fchenden: het overig gedeelte van Gelderland werdt mede met een' inval ge- dreigd: ia het jaar 1543, bemagtigden de I5i3; Franfchen een groot deel van Lunenburg en Henegouwen, en zouden nog dieper hebben in- gedrongen, zo de flag bij Heinsberg, in Hooi- maand voorgevallen, den Prinfe geene gelegen- heid hadt gegeeven, om, met een gedeelte zijns legers, Henegouwen te kunnen dekken: ter zee hadden de Franfche kaapers ook omtrent de Zeegaten van Holland , alles weggenomen, wat hun ontmoette; daarentegen hadt de Zee- Admiraal van Holland, eene Vloot Koopvaar- ders m de Rivier van Bourdeaux ten deele ver- Hield , ten deele weggenomen. Maar*
|
||||
|
!$8 VERKÖRTE VADERLANDS CHE
|
||||||||||
|
V. AfD. Maarten van rossem bemagtigde van zij%
•------- nen kant op den derden van Hooimaand Amers-
fie'mag- foort bij verdrag, alwaar, naar men zegt, dfe
«H plondering voor tagtigduizend Karels guldens fiffiüii'' werdt afgekocht: onderwijl hadt hij Hemden-,
verdrag Zoest, en andere dorpen, fchoon ze onder ver- De M«-ding zaten, leeg geplonderd. Nog in diezelfde ;*ery en maandt Werdt de Meijerij van V Hertogenbosch Eindhoven d00r henl deerlijk afgéloopen, Eindhoven gör p^JL^plonderd, het dorp ^%; , behalven één huis, aan kooien gelegd, en geene kloosters, kerken, noch Nonnen, van zijns volks geweldenarijen verfchoond. —— Keizer karel zelf aan hét hoofd van zesenderiigduizend knechten, en agtduizend ruiteren , in Gulikerland gerukt _ Biuren zijnde , floeg het beleg voor Duur en , welk '"In"0" ™J ^en ä^ van Oogstmaand ilonnendeiv Guii'k nafid innam , deerlijk liet plunderen, en aan enz. ver- kooien leggen : voorts veroverde hij Gulik, ovexd. Hocrmonde en Venlo, alwaar hij met Hertogë Willem, die zich knielende aan hem onderwor- pen, fchuld bekend, en om genade gebeden ,' -: 'hadt, den 7 van Herfstmaand een verdrag floot, Gelieren waarbij Gelder 'ên'Zutphen aan liëln werden af- Zutpben geftaan; terwijl dé Keizer den Hertog in Gulik |
||||||||||
|
komen
aan
Keizer.
|
jiéffUüeh $ en met /£/<&ƒ verlijden zoude, waarna
maarten van Rossem ook'iti's Keizers dienst |
|||||||||
|
overging, en de Prins van Oratife de hulde
der Getdeffih'e ftéden in 's Keizers naam, ont- ving. 1544- In' bet jaar 15:44, werdt de veldtogt tegen de Fränfmin •, door de Keizerlijken geopendj met het belegeren en benïagtigen van Luxètn- $Wg'\ de Keiler zelf flóeg hét beleg voor St. Di/ier in Champagne, in welk, -óp'-den negen- |
||||||||||
|
,:■ H i s t ö R i ">&'' 159
den dag van' het bëlég , zijnde dêtl 17 vän V'.4™,
Hooimaand , dé Prins van Oranje , rené de CHALONS, pas 3'ü ja'afen oud , ongelukkiglijk iheuvelde ; latende zijnen Neef willem van nassau tot zijnen erfgenaain na, en wordende in het Stadhouderschap van Holland opgevolgd lode- door LODEWYK vän Vlaanderen , Heer' vän wrK VAI» Praat. Na de overgaave van St. Dïfier-. in hét o^en" laast van Oogstmaand, werdt de vrede tüsfchen wordt dén KüizQÏ en Frankrijk getroffen, te WfèspF* Stadhou« doch de Engelfchén die nog niét Frankrijk der' oorloogden j belemmerden den Nederlandfchèfi handel met dat Rijk nog merkelijk, en namen in het begin vän hét volgend jaar, eene aan- zienlijke vloot kóopvaardijfchepén^ uit deezè gewesten haer Frankrijk gefchikt, om wijnen té haaien. ' Midlérwijl war'éh dé plakkaten tegen 'de Ket- xütïtV
térs hier te Lande weder vernieuwd; en de Kei- beoor- ; zé'r nu de handen ruim hebb'ehdé /beoorloogde pr^e^e in hét jaar 1540" én 1547, de Protejlahten in ftamen irt; Duilschland met zó veel ge weids en gelüks, dat Düiiscb-.^ hij vêrfcheidené ftédén inham, en den Landgraaf'<""*• vmHé'sfcn, en dé Keurvorst van Saxen gevangen kreeg; doch. Welk ongeluk vmArï en luther mar- niet hadt beleefd, zijnde hij den 7 van Sprok- TEN LU" kèlmaand • 154'6'V'-"te Tshbai, zijne geboorte- q"^ plaats, overleeden, ' Het overlijden vän henrikVIII. Koning'va.nEn-
geland, eti van f'rancöis den êèrstê.n in hét begiti vaii het jaar 1547," voorgevallen., veroorzaakte eenen oorlog 'tüsfchen de En'gelfehm én &è$ëhot- ïen, die van de Franfchén'onderfteimdwèïdeh': dit De Ha- maakte dat de ScMifthe \$s.$t\i.$ël$tfBa%dfthé ringvjs. êh Zeettwfehs hanngvisTéTiérs zo" têrèfimlrden,:[ceh^ dat merd.
|
||||
|
^wfHHPWP
|
|||||
|
160 VERKORTE VADERLANDSCHE
V. Am. dat men de haringvangst voor eene wijle ver-
boodt, en zich gereed maakte, die door oor- logfchepen te beveiligen : die van Amflerdam geneerden zich toen zeer fterk met de verfche vischvangst in de Zuiderzee; waartoe hun oébrooi verleendf was, mits netten gebruikende van be- i ., :. hoorlijke wijdte, en geen verfmoorden visch te land brengende. I548- Op den 23 van Wintermaand in het jaar 1548 ,' verlooren de Nederlanden hunnen Kapitein Ge- neraal MAXiMiLiAAN van EGMOND, Graaf van Buur en j die, na eene zonderlinge ziekte, van niet meer dan vier dagen, al zittende en gekleed, den geest gaf: zijne eenige Dochteren erfgenaame Anna , bragt zedert, door haar huwelijk met Prinfe willem den eersten van Oranje, haare heerlijke goederen in dat Doorluchtig huis over: -1549. in het volgend jaar 1549 , werdt Prins filips , fiLiPs 's Keizers zoon, alomme hier te Lande, als aan- fcuMiecP ft3311^ Erf heer en opvolger zijns Vaders gehul- als zijn digd; en zo als ditgroote werk afgedaan was, vaders verklaarde de Keizer, dat de Nederlanden nim- opvolger. mer van ££n geleiden zouden kunnen wor- den , maar allen door eenen Vorst moeten worden geregeerd; naardien hij mogelijk in den zin hadt, om deeze gewesten tot een Ko- ningrijk te verheffen; waar van echter niets ge- fcomen is. Omtrent deezen tijd hoorde men hier te Lande
ook , meer dan te vooren, ipreeken van de Inquifitie, die verdachte lieden, door pijn en banden , noodzaakte hunne heimelijke gevoe- ,,-, ., lens te openbaaren; waartoe de Opperinquifiteur , ..„■; RüARD tapper, van Enkhuizen, bij brieven van Paus Paulus IIL ernftig aangezet werdt: niee wei-s
|
|||||
|
H' I S T © Jt I E, i6t
|
|||||
|
Weltiïg werdt dezelve ook bevorderd door v~- A*fo«
een ftreng plakaat van den Keizer, welk hier ~ •het vuur der vervolginge fterker dan ooic voor- heen ontftak, verteerende onder anderen ver- fcheidene weerelooze doopsgezinden, van wel ken 'er die jaar een te Amfterdam »en vierte Lei* den werden ter dood gebragt., doch te Antwer? pen, daar men 's Keizers plakaat niet, dan met groote tegenftribbelinge, aannam , gefchiedde de afkondiging van hetzelve niet zonder open- lijke aantuiging, dat de ftad met geene Inqui» fit ie bezwaard, noch in eenige Privilegiën ver- kort, worden zoude. Henrik II. Koning van Frankrijk , tot de
belangen der verbondene Protestantfche Vors- ften in Duitschhmd overgehaald zijnde, wer- den de Nederlanden tegen het einde van het jaar 1551 , met eenen nieuwen oorlog ge- dreigd , van de zijde der Franfchen , die ia Hooi- en Oogstmaand ook ter zee de vijand- lijkheden begonnen, en verfcheidene Holland? 'J'che,Graan- en andere Koopvaardijfchepen weg- namen ; waarbij Hoorn en Enkhuizen zwaar© verliezen leden. In het volgende jaar 1552, ï5S*» namen de Franfchen verfcheidene lieden, in het Lotharingfe'he en Luxemburgfche in; maarten « van Rossem, viel daarentegen 'm.Champagne ^
allomme het platte Land aflopende en ver- woestende. De Keizer belegerde Mets, doch Mets moest het beleg ten laatsten opbreeken ,— ter ver'l . zee waren omtrent 59 haringbuizen door de be^egerö, Franfchen genomen: in het volgende jaar wer- den Terouanne en Hesdint, twee oude fteden» ftormenderhajtid door 4e fyjserfchw ingenpr L 'men, |
|||||
|
lUa VERKORTE VADERLÄNDSCIiß
|
|||||
|
V Ara. men, voorts geheel en al verwoest, en zedert
J nooit weder herbouwd, J554. In het jaar 1554, werdt het huwelijk tus- fcheil Prins filIps , des Keizers Zoon, en Koningin maria van Engeland geflooten, eii den 17 van Hooimaand voltrokken; doch de Engelfche natie , naer welke hij zich zocht te fchikken, was zeer tegen hem ingenomen, en fmaalde zelfs in openbaare fchimpfchriften, op zijne onkuisheid: hij bleeef flechts een jaar in Engeland, en toen de hoop op kindersuit dit huwelijk verliezende, wikkelde hij het Rijk, tegen zijne belofte , niet alleen in den oorlog , met Frankrijk; maar zelfs ontzag hij zich niet, na het overlijden der Koninginne, in het jaar 1558, de Engelfchen zelven openlijk te beoorlogen. De Franfchen waren in hunne krijgsbedrij-
ven in de Nederlanden., in het jaar 1554* voorfpoedig genoeg en hadden den Keizer in een zeegevevecht, hoewel ook tot hunne groo* te fchade , in de hoofden voorgevallen, eenen zeer gevoeligen neep toegebragt, zo dat het" " zelve gantsch niet gelukkig voor den Keizer was Privile- afgelopen, —— In ditzelfde jaar zag men hier
giën ge- Wecjer een en ander voorbeeld van het fchenden
fchonden. , , , „ . , van het voorrecht, volgens welk een ïnbore-
ling van Holland niet buiten het Graaffchap te
Zonder- recht behoeft te liaan: en 's Lands Staaten moés- ling einde ten ook tot hun leedweezen zien, dat engel rulaT*" willemsz. de mërle of MERULA, deftig Pas- toor te Heenvliet, om ketterij, in het voor- leeden jaar, in hegtenisfe geraakt, in het jaar J555. *555 ' mST Leuven , twee jaaren later naer Ber-
|
|||||
|
HISTORIE: 1S3
|
|||||
|
Bergen in Henegouwen gevoerd, en daar ten V.afp.
vuure gedoemd werdt : men weet hoe hij dit fmertelijk einde voorkwam j den Geest gevende , terwijl hij voor het b'randhuisjëri geknield, zijn jongst gebed deed: andere voorbeelden van minder vermaardheid , in' welke dit groot Hollandsen voorrecht gefchon? den werdt, ontmoette men geduuriglijk , en al de vlijt der Staaten, om zich en 's Lands Ingezetenen bij hetzelve te handhaven, was vruchtloos. De veldtögt van het jaar 1555, lïadt niet
veel om het lijf. De Franfchen verzagen Ma- rienburg van voorraad, zonder dat de Keizer- fchen het konden beletten, willem, Prins van prins Oranje 5 viel daarentegen in Picardië, en ver- wille 1^ ^ floeg de Leènmanfchap van Frankrijk, die p. va.'j.|n hem het Hoofd gebooden hadt: midlerwijl was de pest in het Keizerlijk leger geflagen ; en hadt onder andere brave krijgslieden, ook den beroemden maarten van rossem , die lange tegen , en voor den Keizer gediend hadt, in het graf gerukt: dit deed het leger , vroeger dan naar gewoonte, fcheideri. De Keizer voorneemens zijnde de regeering FILIi.s
zijner Landen, buiten het Keizerrijk; aan zij- doet zijne nen Zoone filips af te ftaan, hadt denzelven 'n!i:ede, 'n daartoe uit Engeland ontboden ; vanwaar die ,us^ " Prins den 8 van Herfstmaand te Brusfei aan- kwam , en 'er zijne intrede deed : 's Lands Staaten waren ook derwaartsbefchreeven; doch eer de Keizer het gebied over de Nederlanden afftond, befchonk hij eenige Nederlandfche Heeren met nieuwe waardigheden. De Heer- Bosfatn lijkheden Bosfo in Henegouwen, en Kuihnberg Kuilen-: h\ fetar«»n* |
|||||
|
1^4 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
AFtv in Gelderland, werden ten behoeve van jam
Graaf- DE HENNIN •> en FLORIS van palland , tot fchappen Graaffchappen verklaard; en ten behoeve van verheven, den Stadhouder maximiliaan van Bourgondie , Heere van Beveren, werdt de Heerlijkheid van Veere en Vüsfingen tot een Markgraaffchap ver- heeven : te vooren hadt de Keizer ook den Hollanderen beloofd, van geene ampten of waardigheden aan vreemdelingen te zullen gee- ven, doch zonderde 'er de Stadhouders en Vliesridders van uit, en naderhand heeft filips dit voorrecht, eerst bij handtekening, daarna bij brieven, onder het groot zegel bekragtigd. KABEL De plegtige aflland van de regeering over Y" ft^f de Nederlanden, gefchiedde op den 25 van régeering Wijnmaand 1555, waarbij de Keizer eerst af, zijnen Zoon tot opperhoofd der Vliesridderen inftelde, en toen door filibert van brussel,
Lid in den Raad van State , de redenen liet opnaaien, waarom hij zijnen Zoone den last der regeeringe thans wilde aanbevelen : ter- wijl deeze nog fprak , rees karel zelf on- verhoeds op, en, leunende op den fchouder van den Prinfe van Oranje, begon hij, in het Fraiisch, uit een handboekjen of papier te ver- haaien , wat hij van zijn zeventienden jaar af, tot dien dag, treffelijks verricht hadt; hoe hij negen togten in Duitschland gedaan hadt, zes in Spanje, vier in Frankrijk , tien in de Neder- landen, twee in Engeland, en even zo veel in Africa; hoe hij elfmalen de zee was overge- ftoken ; voorts , hoe veele oorlogen hij on- dernomen, hoe veele verbonden van vrede en - vriendfebap hij gemaakt, en hoe veele over- winningen hij behaald hadt; al hetwelk hij; |
|||||
|
HISTORIE. 165
|
|||||
|
éeftiglijk en onderfcheidenlijk voorftelde: en , V. afd.
vervolgde hij : het een ig einde van alle myne ■poogingen is altoos geweest de befcherming van et. f den Godsdienst en van den *&taat. Dit heb ik, tige re. Zó lang 't my myne gezondheid toeliet , met devoe- Gods hulpe, zó zeer beyverd, dat het den vyandlia%' alleen finerten kan, dat karel geleefd en ge- heer seht heeft- doch nu my de kragten en 't leeven zelf byna beginnen te begeeven, gaat my de welfland myner Onderzaaten meer ter harte, dan de lust om te regeeren. In de plaats van een oud' man , die 't gebruik zyner leden mist, en met het ééne been in 't graf gaat, fiel ik nu een jongen, wakkeren en kloekmoedigen Vorst; 'en ik wil u, uit den grond myner ziele, gebeden hebben, dat gy en alle de Landzaaten hem ge- hoorzaam , onderling eendragtig, en in de waar e Leere ftandvastig zyt; en dat gy 't my ten goede houdt, zo ik , in 't zorgen voor uwen welfland, 't eenigen tyde, gemist heb: my aangaande , ik zal uwe trouw en gehoorzaamheid, by Gode, wien ik, in den korten tyd, dien my nog over- fichiet, eeniglyk denk te leeven, altoos ten goede gedenken: toen zig tot filips keerende; indien, zeide hij, 't bezit dezer Landen , door myne dood, aan u gekomen ware , zou ik, om het agterlaten van zulk een aanzienlyk , en door my zo zeer vermeerderd erfgoed, iets by u ver- diend hebben: doch nu ik u deeze erfenis, niet uit noodzaaklykheid, maar uit vrye keuze na- late; nu ik vroeg verkies teßerven, op dat gy, zo veel te vroeger, aan 't bezit komen zoudt; vorder ik , met regt, dat gy, al wat gy my hierom meer fchuldig zyt, met zo veelmeerzorgs en liefde jegens de Ingezeetencn dezer Landen L 3 h- |
|||||
|
^■■«■■■«{■■ipHipilliaiipiHPBnMHM^^MH
|
|||||
|
l'66 VERKORTE VADERLANDSCHS
v- *FD- betaalt. Andere Vorßen Verheugen zig, om dat
zy hunnen zoonen het leven gegeven hebben, en 't gebied zullen, geven. Ik heb deze beiderlei vreugde, als tegenwoordig, willen genieten, en u zo wel door my zien regeeren , als leeven : weinigen zullen dit myn voorbeeld navolgen: gelyk ik zelf, hierin, van de oudfie tyden aft naiiwlyks een voorbeeld voor my gehad heb; doek 'men zal myn befluit eerst pryzen, als men zien. zal j dat gy u hetzelve waardig maakt; en dit zult gy doen, als gy dewysheid, welke gy, tot hiertoe, bemind hebt; als gy de vreeze Gods, en den Katholyken Godsdienst, allen de regte zuilen der regeeringe , fiandvastiglyk blyfï aankleeven. Een ding heb ik hier maar by te. voegen; den Almagtigen, naamlyk , te bidden, qat hy u een Zoon geeve, wien gy 't gebied af- ßaan.kunt; doch niet behoeft af te flaan. Toen gaf hij zijnen Zoone op deszelfs bede, zijnen vaderlijken zegen, die met heete traanen ont- vangen werde, en de omflanders mede tot wee- rien perste. — De Bisfchop van Atrecht ver- toonde hier op 'sKanings dankbaarheid aan zij- nen Vader, en deszelfs liefde tot de Landzaten, in eene wellpreekende redevoering , die van wege de, Staaten , door jacob maas, Penfio- naris van Antwerpen, defciglijk en fierlijk be- f antwoord werdt.
De.Staa- 's Anderendaags deden de Staten hunnen meu- ten duüD wen fIEER Je hulde, en nieuwe Zegels maaken buide! mec zy'nell Naam en Tijtelen. —-— In Louw- maand van het volgende jaar, ftöridt de Keizer o,ok Spanje en alle zijne andere Heerlijkheden, uitgezonderd het Keizerrijk, aan zijnen Zoone. af j -alleenlijk een inkomen van honderdduizend, kroo-
|
|||||
|
H I S T O R I E. ïo>
|
||||||||
|
kroonen, uit deeze heerfchappijen voor zich- _V. a?d.
zelven behoudende. Vóór dat hij naer Spanje vertrok, ftond hij ook de Keizerlijke waardig- vKA^t heid aan zijnen Broeder Ferdinand af, dat ech- Spanje af ter eerst plegtiglijk gefchiedde op den 24 van aan zijn' Sprokkelmaand 1558. In het Klooster van St. zoon- Joost , bij Piacenfa in Spanje, betrok hij ze- Het Kei- dert eene kleene wooning, en hieldt zich daar., aanzijn* met hulpe van den Wiskunftenaar turrianus, b.oeder. bezig, met het maken van Uurwerken, en an- Begeeft dere Kunsttuigen, en fleet 'er voorts den tijd zich in met te paardrijden, planten en boomen kwee-^n ken; de Geesfel hier tot ligchaams tuchtiging van hem gebruikt, en met zijn bloed befpat, zegt men, nog lange onder de gedenktekenen der Oostenrijkfche Godsdienftigheid bewaard te zijn geworden : hij overleedt 'er den 21 van Sterft. Herfstmaand 1558, na 40 jaaren over de Ne- 1558. der landen , en 36 over het Keizerrijk gere- geerd , doch bij zijnen afftand betuigd te heb- ben, dat de gewenschte voorfpoed, ooit door hem genooten, met zo veel verdriets gemengd geweest was, dat hij nimmer eene waareverge* noeging gefmaakt hadt |
||||||||
|
VI. AF
|
||||||||
|
ï§8 VERKORTE VAÖERLANDSCHE
|
||||||||||
|
w.'Apn. ______________- ■ ; . - ... .,;
VI. AFDEEL.ING.
Beginnende met den aanvang der Regeeringe
van FiLips den tweeden, Koningvan
Spanje; in het jaar 1555, en eindigende met
het ontzet van leiden, in het jaar 1574.
Inzich- Jr ILIPS, de derde onder de Holland/ehe Graavcn
ten van van ^en naam ^ ^och beter bekend bij den naam van ftlips II, dien hij als Koning van Spanje droeg, hadt de regeering zo dra niet aanvaard, of liet f Iraks zien , dat hij naer een volftrekt en willekeurig gebied over deeze ge- westen Hond ; volgende daartoe, doch met minder voorzichtigheids, de voetilappen zijns Vaders: want hij lloeg tot het uitroojen der zo genoemde ketterije, dat niet zonder fchenden van 's Lands voorrechten konde gefchleden, zo geweldig en openlijk voort, dat verfcheidene Landfchappen tegen hem opftonden, en zich vervolgens zijner gehoorzaamheid geheel ont- trokken. rsRE-. In het Huk van den Godsdienst leende de Koning NOT be- . . ,.„ -r,.0
vordert net oor eenighjk aan antoni perenot , Bis-
het uit. fchop van Atrecht, en vernieuwde in het begin rooien van het jaar 1556, zijns Vaders plakaat van teren:de I55°' reSen $e ketters, welk onder anderen plakaaten toen ook in Holland fchijnt afgekondigd te zijn, tegeü hoewel men het te Antwerpen van de hand |
||||||||||
|
hen ver
nieuwd |
||||||||||
|
wees. ------ Dees Bisfchop hadt ook met den
|
||||||||||
|
Kardinaal van Lotharingen beraamd, om geza-
mentlijk de handen in één te liaan tot de uit- roojing der ketteren in Frankrijk en in de 2V<?- der«
|
||||||||||
|
HISTORIE. 169
itrländm\ dit was ook tusfchen de Koningen VI. afd.
van Frankrijk en Spanje geftemd; en alva werkte hier aan , toen hij met willem van NASSAU en anderen als gijzelaars in Frankrijk Vertoefde ; wanneer de laastgemelde Vorst reeds voornam, dien aanflag tegen te gaan, en de Span jaar ds, die denzelven ftonden uitte- vocren, uit den lande te doen vertrekken. Drie- a vier duizend dezer volken lagen op
de grenzen in bezetting, en tweeduizend der- zelven waren omtrend Oogstmaand 1558, uit 1558. Biskaaje in Vlaanderen aangekomen ; en fiLiPS , die zijne Bastaart-zuster margareete maroa- van paRma, op raad van alva, tot Gouver- heets nante benoemd hadt, befloot, op het voordel v/uv PA*" van den Bisfchop van Atrecht, deeze knechten Lanc). hier te Lande te laten blijven, na dat de vrede voogdes« met Frankrijk reeds was bevestigd \ biedende &• het oppergezag over dezelven oranje en eg- Mond aan, die hetzelve echter grootmoediglijk van de hand weezen. — Ook deeden de algemeene De Staa- Staaten den Koning een vertoog in het Wahch ten poo- ter hand Hellen, tegen het houden van dit vreem- Sen te de krijgsvolk hier te Lande, en het plaatfen van geefsCh vreemdelingen in de regeeringe : doch filips het antwoordde, dat het eerite nodig was, om het weerade Land tegen onvoorziene beweegmgen der na- uit'het buuren te befchermen ; dat liij het echter Land te binnen vier maanden zoude doen vertrekken,doen- tnits men zorg droege, voor de betaalinge vantrekken' het krijgsvolk, welk dan in deszelfs plaatfe, zoude moeten aangenomen Worden. — In het rn-irs laatst van Oogstmaand van het jaar 1559, ver- *frtrekt 'trok de Koning met eene aanzienlijke vloot, spanje. Van Vlisfmgen-i naer Spanje , en landde , na L l het. |
|||||
|
\
|
|||||
|
• : .• '! HJ*!flW""^WW
|
||||||
|
l7o VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||
|
VLjafd. het doorftaan van eenen zwaaren ftorm, die de
~ meeste zijner fchepcn en zijn kostelijk huis- raad hadt doen vergaan , te Laredo in Bis-' kaaje : fchrijvende toen zijne behoudenis der Godlijke voorzienigheid toe, ten einde hij zijne magt , tot het uitroojen der ketterije voortaan beiteeden mögt; gelijk hij ook daarna te Seville en Falladolid, een groot getal men- fchen om -het geloof ten vuure doemde : in Louwmaand van het jaar 156e, voltrok hij zijn huwelijk met de dochter van henrik II. Koning van Frankrijk, die onlangs in Spanje was gekomen — de Spaanfche knechten gin- gen niet dan in het begin van het jaar 15 61 onder zeil, van Vlisfingen, en dus 1 3 maanden later dan de Koning beloofd hadt. Dit en de invoering van twaalf nieuwe Bisdom-
men, het oprechten eener Hooge Schoole te Douai, tot nadeel van die van Leuven, en het ver- helfen van den Bisfchop van utrecht tot Kardi- naal van Granvelle en Aartsbisfchop van Meche- len , verwekte een algemeen misnoegen , en deed het gemeen vreezen dat men delnquifaie nu ligter zoude kunnen doordrijven} en de hand houden aan de uitvoeringe der flrenge plakaaten : de Staaten van Holland ftieten zich ook aan deeze nieuwigheid. De grooten weten zulks alles den Kardinaal van Granvelle, en de Prins van Oranje was een der voornaamfte mis- noegden ; waarom de Koning hem bij eenen eigenhändigen brief vermaande, om de invoe- ring der nieuwe Bisfchoppen te helpen bevor- deren. esAH- Granvelle gaf ook zo veele blijken vaa wordt trotsheid en ftaat^ucht, dat men hem openlijke vernscht» te~ |
||||||
|
mm
|
|||||
|
HISTORIE. 171
tekenen van kleinachting begon te toonen, en VI. «n,
niemand der Edelen en Grooten bij zijne Intre- ~ de te Mechelen zich vinden liet: veelen zagen niet ongaarne, dat de aanhang des Kardinaals, onder anderen ook door den ingang, dien de Rederijkers hier te landen vonden , verzwakt vverdt: want door de gebreken der Kerklij- ken , en de onredelijkheid der vervolginge te toonen , werden deeze fpeelers van het gemeen gueetiglijk gehoord en geloofd; en al werden hunne fpeelen van het Hof ver- boden, men kreunde 'er zich weinig aan: de haat tegen granvelle ging zo verre, dat Schimp- men zelfs door openlijke fpotlivereien hem liverei te- befchimpte; en in het jaar 1563, klaagden5 oranje, egmonq en hoorn in eenen brief 1563. aan den Koning, zeer nadruklijk over den- obanje, zelven ; verfcheidene andere Heeren waren het r-GM0ND
en
met hun ééns; en denzulken, die zich niet te- hoorn, gen den Kardinaal hadden willen verklaarcn , (chrijven
toonden de drie Heeren veele tekenen van on- over hoeiu
genoegen ; hetwelk van de kundigften gehou- [{oni„g> '
den werdt voor het beginzel eener naderende
beroerte.
De Koning weigerde echter granvelle zulk
groot bewind te ontneemen, en eischte dat een
der drie Heeren naer Spanje kwame, om hem
bijzonderlijker te onderrichten , hetwelk zij
vreemd vonden; dies zij uit den Raad van Staate Blijven
bleven, en den Koning andermaal fchreevcn; j^a/",«
rechtende korts daarna, met verfcheidene Groo- Staate,
ten, een plegtig bezwooren verbond op, welks
inhoud men niet weet, doch houdt, niets te
yervatten , het geen met 's Konings dienst, en
hat
|
|||||
|
1/2 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
Vf. afp, het belang van den Roomfchen Godsdienst
ftreedt: veele aanzienlijke Heeren echter wei- gerden om 'er in te treeden, en hielden zich onzijdig : doch de Landvoogdes befloot korc daarna , om zich van den Kardinaal te ont- daan; die, na het bevel, of verlof des Konings daartoe, door armenteros , in het jaar 1564, uit 1564« Spanje gekomen was, naer Bourgondie, zijn vellË Vaderland, vertrok, daar hij twee jaaren bleef, vertrekt, en toen naer Rome ging , vanwaar hij in het jaar 1575, naer Madrid ontboden werdt, al- Sterft. waar hij tot aan zijnen dood, in het jaar 1586, voorgevallen , in het hoogfte aanzien geleefd heeft. " Zijne af- Dus ging het met granvelle , die bij de ding. meeste Nederlanders voor gierig, ftaatzuchtig, en voor een hevig drijver der vervolginge om den Godsdienst bekend was; befledende zijne bekwaamheden alleen, om het gezach zijns Meesters hier in top te vijzelen, waarom hij ook altoos zijne gunst behieldt: doch alzo het volk en de Grooten niet dan nadeel hadden vani alle zijne bekwaamheden , werden zijne ge- breken ligter opgemerkt, vinniger veroor- deeld, en fchamperer ten toone gefteld; gelijk van dit laattle , door den geleerden burman in zij«' Br ederode, nog onlangs een ftaaltjen ge-1 leverd is. 'oranje, Terftond na granvelle's vertrek, drong de iGMowri Landvoogdes de drie Heeren, om weder in den hoorn Raad te keeren , gelijk zij ook, onder zekere keeren voorwaarden, deden; makende zich door hunne ^eder in vjjjt en vriendlijkheid veele vrienden onder de Van 'ia Edelen en de gemeente : want zij bedoelden de Staaten. Inquifitie en de vervolging om den Godsdienst te
|
|||||
|
I' : ------------------------------------------------------------
|
|||||
|
HISTORIE. 173
te doen ophouden, en bragten ook allengs- Vi Arn«
kens te wege, dat die vervolging minderde en men zwaarigheid maakte, om een fcherp pla- kaat af te kondigen, welk kort te vooren was uitgekomen ; Oranje zelf verklaarde zich, in den Staatsraad, zo openlijk voor de vrijheid in geloove en Godsdienst, en tegen het heer- fchen over, en het dringen van, der menfchen geweetens, hetwelk geenen Vorften op aarde betaamde, dat viglius , niet weetende wat hem viglius hier op te antwoorden , daardoor zo getrof- krijgt een fen werdt, dat hij na een' flapeloozen nacht )afoer-ö,< door eene beroerte zich aangetast gevoelde; van welke hij echter allengskens wederom be- kwam. Egmond werdt door den Raad in het jaar 1505.
1565, naer Sponje gezonden, om den Koning egmond te beweegen tot het intrekken of verzachten °~®^ der Plakaaten, of tot het geeven van meer gezags Spanje. aan den Raad van Staate, en om de andere Raa- den aan dezen te onderwerpen; doch egmond bragt tijding dat de Koning liever duizend le- vens, zo hij ze hadt, wilde verliezen, dan in den Godsdienst de minste verandering gedoor gen, of de ketterij ongeftraft laten — ook be- filips val hij kort daarna de kerk-befluiten van het j^veelc Concilie van Trente aan te neemen; hetwelk in n^men" het Bisdom Kamerijk, niet zonder tegenkantinge der kerk- der Geestlijken, gefchiedde; doch te Mechelen vergade- en Utrecht haperde. ^J™ Elk der verbondene Heeren was over 'sKo-
nings ftrengheid in dezen misnoegd; en egmond hadt 'er openlijk over geklaagd, dewijl filips hem mondeling betere dingen beloofd hadt; doch de Koning liet weten dat hij wel tegen den ^ Graaf
|
|||||
|
174 VERKORTE VADERL ANDSCHJS
|
|||||
|
VI. Arn. Graaf van veranderinge der ftraffe gefpróken
**——— hadt, maar dat dezelve, zo hij meende, alleen- lijk hadt te beftaan , in het heimelijk en niet openlijk ter dood brengen der ketteren: 'sKo- nings last tot de invoering der Inquifitie, en de handhaaving der Plakaaten werdt toen ook alomme afgekondigd: dus zag men, hoe wei- nig vruchts egmond's reize hadt voor zulken v die vrijheid van Godsdienst, en verandering in de Regeeringsraaden, zochten. Verbond Tegen dit invoeren nu van zielendwang, en der Ede- hct voortzetten der vervoiginge om den Gods- dienst, verbondt nog in Slagtmawnd van hee jaar 1565, zich eene aanzienlijke menigte van Edelen, die vervolgens nog meer anderen aan hun fnoer kreegen, en zeer vrijmoedige en ftoute taal uitfloegen, die men ten Hove voor oproerig hieldt: verfcheidene Stadhouders wei- gerden ook de Inquifitie en Plakaaten tegen de ketters te handhaven : ook verlieten oranje , HOORNE eerlange het Hof, en toonden genoeg- S tellen zaam dat zij het verbond der Edelen goedkeur- 6oelJer" ^en' zo we^ a's net inleveren vaïl een verzoek-
fchrift te- fchrift door dezelven ontworpen , doch welk gen de egmond hadt afgekeurd: dit verzoekfchrrft, be- Inquifitie delende de Inquifitie en Plakaaten tegen de op' ketters bij voorraad te doen opfchorten, werde der Landvoogdesfe binnen Brusfel, den 5 van'
1566. Grasmaand 1566, door den Heere henrik van BREDERODE eil PHnfe LODEWIJK VAN NASSAU <*
aan het hoofd van wel 300 Edelen overge-
leverd; zedert welken tijd, deezen Edelen den Verkrij- naam van Geuzen gegeven werdt, dies zij ver» naanfvan valSens tot sinfpreuk van hunne livereien aan- Qeuzen, m9 |
|||||
|
historie; ij$
|
|||||
|
üamen, den Koning getrouw tot den Bedelzak, VI. afb.
en lang keven de Geuzen! Het misnoegen der grooten en Edelen was Begun-
nu zedert 2 a 3 maanden zo ruchtbaar gewor- %en het den door het ganfche Land, dat de Onroom- ^ q ®" fchen alomme het hoofd begonnen op tefteken, room en men openlijk, eerst in Walschvlaanderen en fchen. Artois, daarna in Brabandt, Holland en Utrecht, Zeeland, en de overige Nederlanden, begon te prediken : jan arendsz. , een mandemaker van Alkmaar, predikte voor het eerst bij Hoorn, den 14 van Hooimaand 1566, naderhand ook buiten Alkmaar en Amflerdam — pas een BeeUk maand laater werdt de beeldllorming en kerk- g]'"™"2 fchenderij bijnaer geheel Nederland door, met msen. veel moedwils gepleegd , door flecht geboefte en gemeene handwerkslieden, mogelijk hier of daar aangezet door lieden van meer aanziens: te Middelburg hadt de Notaris willem deij- noot de hand in deeze fchennis/ en moest zijn misdrijf naderhand met den hals boeten: te Arnemuiden werdt, zomen wil, het werk be- gunftigd, door den Baljuw der ftad, jan ijpen sz. , die den beeldftormeren de Kerkdeur zou heb- ben doen openen: te Utrecht wees, naar men Sommi- wil, jan van renesse, Heer van Wilp, den ge Ede- beeldftormeren den weg naer de Buurt- en len irjj~ Geerte - Kerken, zeggende, dat hij al het na- dezeive. deel, welk 'er van komen mögt, op zignam, voorziende hij fommigen van werktuigen, om tebreeken: zijnen natuurlijken Broederen, fimps en willem , als mede stevë van zuilen , en WILLEM VAN ZUILEN VAN NYVELD , KORNELIS
van NijENRODE , en meer anderen, gaat na,
dat zij 'er hem de hand in hebben gebooden; en
|
|||||
|
V?6 VERKORTE VADERLANDS CHE
VI. -1FD, en van fommigen wordt gezegd j dat zij he£:
graauw tot het beeldftormen gehuurd en betaald hebben : te Atnfterdam leedt de oude Kerk eenigen overlast van dezen aart; doch de Regee- ring zelf liet voorts de beelden wegneemen, en de Kerken fluiten, tot op naderen last van de Landvoogdesfe: te Leiden gefchiedde de beeld-* itorrning in de St. Pieters - Kerke , naer men wil, op aandrijven van twee der verbondene Edelen jacob van wijngaarden , en arend, van duivenvoorde. In 's Hage viel het graauw in het Freêkheeren-Klooster daar de beelden verbrooken , en de boeken vernield werden: men floeg 'er zelfs de geldkisten op, en roofde het geld, waarmede zekere wouter wïllemsz. en andere beticht werden: de Kapelle van was- senaar werdt ook deerlijk verwoest, en den ■ Heer van hofwegkn gaat na, dat hij zich be- roemd zoude hebben, de Haagfche beeldftor- mers met zeshonderd Edelen te zullen befcher- men, als iemand hen tegenftond: te Asperen Het3 naar men wil, de Heer wessel van boet- zelaar de beeldflormers, door de waterpoorte, in de Stad, waarna alle de Kerken en Kloosters aldaar, toen door hun geplonderd werden: te Dordrecht en Gouda wisten de Heeren van der mijle alle handdadigheid te beletten: in de an- dere Nederlanden heeft mendeeze baldadigheid insgelijks wat vroeger of later moeten lijden, en nergens bijnaer vonden de beeldftormers . eenigen tegenlland en bedwang, dan bij AucUjn, ' ' waaromtrent vierhonderd hunner door den Heere van la tour , aan het hoofd van eenen hoop huislieden, verflagen werden. Oranje, die te Antwerpen eenïge beeldftoiv mers
|
||||
|
HISTORIE. 177
|
|||||
|
ïnêrs verdiende ftraffe hadt doen ondergaan, v AFp,;
hadt zich echter genoodzaakt gevonden , om 0BAKTB met de Onroomfchen een verdingte maaken, doet de Waarbij hun de preek bij voorraad, en op 'slvo- beeldftor* nings goedkeuring, werdt toegedaan; doch dit J"eJ£ Werdt hem ten Hove zeer kwalijk genomen, en uit de brieven van alva blijkt dat men 'er op uit was, om de drie Heeren , met den tijd, de voet te ligten, en montigni en bergen in Spanje optehouden — in Utrecht kreeg de Bewerkt Prins de zaaken ook tot een verdrag, Waarbij t{-'ytrec^ het preêken buiten de Stad bepaald , en die van ^™ den ouden en nieuwen Godsdienst béide ver- maand werden, om eikanderen met woorden of daaden geenen overlast te doen: te Amßerdam vergunde oranje den Kahinifchen eenige be- kwaame plaatzen buiten en binnen de Stad, tot de oefening van hunnen Godsdienst: te Leiden maakten de Wethouders, ten ovérftaan van den Prinfe, een zonderling verdrag met de Onroom- fchen , die der Augsbürgfche belijdenisfe, zó als ze door mèlanchton was voorgefteld., ver- klaarden toegedaan te zijn, en hun beloofden, alle andere gezindheden uit de ftad te helpen weeren. Te Antwerpen hadden ohdertusfchen dé Kal' Groot
vinifchen bij Request dertig tonnen gouds voor aanbo^ de vrijheid van Godsdienst beloofd — dit en viüheid meer andere omftandigheden deeden de Land- van Gods- voogdes , die het bondgenootfchap der Edelen dienst, reeds waggelen zag, de wapenen te baate nee- men , en ftrengheid en geweld gebruiker!, waar- om de Edelen Zich ook op hunne flooten be* gönnen te verfterken, en volk te werven: en toen de Graaf van den berg en de Heer van M BRE-
|
|||||
|
178 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
||||||||||||||
|
.ff'. AFD.
|
||||||||||||||
|
brederode zich in het jaar 1567, met deLand-
voogdesfe zochten te bevredigen, eischte dee- ze , dat ze zich, zonder voorwaarden aan 's Ko- nings genade onderwerpen zouden, hetwelk geenen zo hard viel, dat zij niet lange hierna, uit vertwijfelheid, verfcheidene geweldige aanfla- gen ondernamen, verzekerende brederode zich, voor een' tijd, van 's Hertogenboscfi, en maaken- de ook een' aanflag om Utrecht te verrasfen, hetwelk hem echter door megen belet werdt: daarop wierp hij zich binnen Amflerdam, ter gelegenheid van eene nieuwe beroerte, aldaar in den aanvang van het jaar 1567 ontftaan: het gerucht van zijne komst liep haast door de llad, en ontftclde de Wethouderfchap gewel- dig : de treffelijkile Onroomfchcn bevonden zich dagelijks in zijn gezelfchap : de Landvoogdes zondt haaren Geheimfchrijver de la torre naer Amfierdam, met last om het vertrek van bre- derode , bij wijze van overreedinge of uitge- drukt bevel te bevorderen, doch dees was on- gezind om den mondlingen last van dien Secre- taris te volgen; en gaf op gelijken raad van de Regeeringe te kennen, dat hij doen zou, zo als hij het verftond: de burgerij bewaakte hem- met omtrent honderd mannen voor zijne her- berg ; en de Onroomfchen begeerden dat men hem tot Overfte der ftad aanllelde $ en meer knechten bezoldigde , waarin de Regeering op het behaagen van den Prinfe bewilligde. Terwijl dit in Holland voorviel, cjeed de
Graaf van megen in Gelderland, en die van aremberg in Friesland, de openbaare preeken ftaaken, en de fchade aan kerken en kloosters veroorzaakt, koetea — de aanflag op ffalchß' ren*
|
||||||||||||||
|
I5Ö7.
|
||||||||||||||
|
IJP.EbE-
11 od e ver-
zekert ;jich van 's Herto- genbosch.
Werpt
zich in Amfler. dam. |
||||||||||||||
|
Ontmoe«
ting van DE LA
tobbe te
slmßer-
(lam. |
||||||||||||||
|
Wordt
tpt O verde
begeerd. |
||||||||||||||
|
HÏITOUf E, iy9
|
|||||
|
ten, oï Middelburg en F/isfingeti, onder denVI-Anj,
Heere van tholouse, dje even als die vanBRE? -- -j derode binnen Amflerdam , door den Prinfe van oranje, naer men meent, heimelijk be^ gunftigd werd , liep op eene ftorting uit; en tholouse, te Oostenweel vervolgens geflagen, tholoo, fchoot 'er het leven bij in, dies oranje , voor-S£ Sefla-= diende alva's komst uit Spanje, met een leger, gen* en bemerkende het verval der ßondgenooten, de kommerlijke yerfchillen der Kakmißken, en Luther/chen, die zich tot geene eendragt wilden Jaaten. beweegen, zijne ampten neder lag; hij nam te WiUehroek een teder affcheid van ëgaiqnp , oranji gn vertrok den 11 van Grasmaand vß.t Antwerpen* ^L"/!* en na een dag of twee toevens te Breda, naer /an^. zijne Duitfche Staaten, vergeld yan zijne Ge- malin Anna van saxen, die, bits van aart, en ongeregeld van leven, hem op deezen togt, met veele fmaadheden bejegende — ten zelfden tijde vertrokken de Onroomfche Leeraars uit Ant~ werpen, alwaar de Landvoogdes de preek bij. voorraad, hadt weeten te fchorsfen: hoorn eij > hoogstraaten verlieten,, omtrent deezen tijd, ook deeze Landen; en de Graaf van Bosfu werdt, Besfu bij voorraad, Stadhouder van Holland? gee-wit tend en Utrecht. ' fjf*^ De brand der vervolging , in Braband eaj Holland
Vlaanderen, ontfteeken, dreigde nu overteflaan Zeeland naer Holland 9 toen de Kalvinifchen te Amfi:er-?aVprechps dam yan zei ven aanboden de preeken te ftaaken ; r)e j£ai; mits men hun vrijheid en tijd gave, om hunneyinistett onroerende goederen te gelde te maaken, enbiec,sn met de roerende het Land te ruimen, hetwelk prediken hun op den 26 van Grasmaand werdt toeger te ftaa? fean : toen werdt het vlugten .door gantsch *§& ',. - M ? ' " Hel, |
|||||
|
igo VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
VI. Am. Holland algemeen, en brederode, na dat hem
" agtduizend guldens door herman roodenburq brede- den ouden, en adriaan pauw , voor rekening vertrekt der Stad, verftrekt waren, vertrok, den 17 van uit dm- Grasmaand, van Amflerdam, begeleid tot in her. ßerdam. j/ne ? ^00Y een Waterfchip met gefchut: hij overleefde zijn ongeluk niet lange ; zommigen willen, dat hij, door flerk drinken, zijne droef- geestigheid zoekende te verdrijven , in eene heete koortze viel, die hem den 15 van Sprok- kelmaand 1586, op het flot Harenburg, in de Sterft, veste Rekelinghuizen, uit het leven rukte: hij werdt te Gemmen, in het Land van Kleef be- graaven: eenigen van zijn volk kwamen daags na zijn vertrek te Amflerdam, doch werden bui- ten gehouden ; waarna zij, na het plondereft van eenige kloosters in Westfriesland, regel- recht ftrijdig met een te vooren gemaakt ver- drag, aan den Muiderdijk geland zijnde, van- ^.yn daar naer Heusfen llreefden, alwaar zij over den loopt. " Rhijn getrokken , de vaandels fcheurden , en verliepen: Amflerdam nam, wat laater, bezet- ting in van noirkarmes , en Hertog erik van brunswijk, wierp, na het liaan van drie vendelen onder hugtenbroek, nijveld , en jan van renesse van wxïlven , eenig volk in Ameids en Viane. Renesse, in het gemeld gevecht gevangen, werdt zedert te Utrecht onthalsd. Zo geweldig en plotzeling was de val van
het Bondgenootfchap der Edelen, eer het jaar 1567 nog half ten einde was: niemand was zo koen meer, die 'er voor fpreeken durfde; ook werden nu de Onroomfche kerken met zo veel drifts afgebroken , als de beelden en altaaren ■ te vooxen; en de bindten derzelven, aan zom- mige
|
|||||
|
HISTORIE. l8l
Énige oorden, met naame in Vlaanderen, ge- V{- Arp-
bezigd tot galgen, waaraan defticheersgehangen werden: het Land liep zo ledig van volk, en vanevoi°P vooral Amflerdam, dat men hier dikwijls fche- te Amfler- pen gebrek hadt, om de vlugtelingen , die *»« enz. zich meest mer Emden begaven, te vervoeren: die bleeven , zagen zidderende uit naer het le- ger des Konings, welk binnen eene maand of twee uit Spanje te gemoete gezien werdt. Het Spaanseh leger onder al va , van zom- alva
migen begroot op omtrent 9000 voetknechten komt met en twaalfhonderd paardevolk , behalven nog e^je j^ff vier vaênen ruiters, die 'er in liourgondie bij derlan- kwamen, bereikte in Oogstmaand in het jaarden. 1567, het Hertogdom Luxemburg, en werdt te Diedenhoven , alwaar men alva van wege der Landvoogdesfe kwam begroeten, nog door drie Duitfche Regimenten verftcrkt, en ver- volgens in de voomaamfte fteden van Braband en Vlaanderen verdeeld. De Hertog was met zo breed een' last voor- De
zien , dat de Landvoogdes, wel bemerkende Lsncl- dat zij hem Hechts voor fchaduwe dienen zoude, vetroekc ernftelijk aan den Koning deswege klaagde, en haar verzocht van het bewind ontflagen te worden, ontfhg. hetwelk haar dan ook vergund werdt, en waar- op zij nog voor het einde des gemelden jaars vertrok — ondertusfchcn hadt alva de Graaven alva van Egmond en Hoorn en andere Grootenon ver- c'oet E0" hoeds doen vatten , ,hetwelk weder een alge- hoosn, meen vlugten der Ingezetenen te wege bragt; enz. vat« ook hadt hij een' Raad van beroerte opgerechtfen- uit twaalf leden beftaande, waarvan hij zelf het Richt Hoofd was, in wiens naam allen vonnis g;eflree-een' [ail^ •è VIT! nß«*
ken werdt: uit deezen Raad ontrokken zich ech- r'oerte
M 3 ter op. |
|||||||
|
x-■'■... ■ 1
|
|||||||
|
ï#2 VERKÖRTE VADËRLANDSCHË
iv. Arn. ter eerlange verfcheidene leden, zo dat dezelve £
eindelijk flechts op drie of vier leden rustte .> ja/ genoegzaam alleen op eenen vargas ; een mon- ftér van wreedheid, die* den Hertog zeer naer de oogen ziende $ deszelfs oor alleen hadt, ren elk bondtaan het geen hij ftemde; jakob hessêls ,. een Gentsch Raadsheer ^ ftond vargas wakker bij; en iia vargas was lödëwyk del rio , Fiskaal van Bourgondiër het meest bij den Hertog ge-* zien: dees Bloedraad * (want dus noemde het gemeen dehzelven, om de ongewoone wijze van rechtspleeginge, die men 'er volgde) hieldt niet alleen voor doodfchuldig het opvatten der wa-* penen tegen den Koning, maar ook het inleve- ren en tóeftaan van allerleie fineekfchriften te- gen de Inquifitie , Plakaaten en nieuwe Bis- fchoppeh; het gehengen der preeke ; het niet wederftaan der kerkplonderaaren; te zeggen dat de raad der beroerte zich naar de handvesten * of vrijheden te fchikken hadt; of dat men godê meer gehoorznamcn moest dan den rhenfene; voorts het bijwooncti van Kalvinifche begrave- hisfen; het zingen van Geuze liedekens, enz: om de ftedcn ook te meer naar zijnen zin te §,ifilt Zetten begon al va hier en daar Kasteelen opte kafleeleh.rechten, gelijk 'er te Antwerpen in weinige weekeh, door fffagt van volk, een van vier bol- werken gcilicht werdt $ waaraan veertien ton- nen fchats beileed werden, waarvan de Stad zelve een derde deel moest draagen. ïs<53, In het begin van het jaar 1568 ^ deed de foaagt Hertog den Prins van oranje en anderen openlijk öuAKjr. jndaagen, 'en 'sPrinfen zoon filïps willem» öïiz ir* *
ticj-'fdfes- Graaf van Buur en ^ van de Hooge Schoole te
seifs Leuven ligtcn, en gevangelijk naer Spanje voe- . - - ren >
|
||||
|
HISTORIE. 183
rèn , daar hij 28 jaaren lang in verzekeringe V-I. **Pj
gehouden werdt: ook liet hij, niet lang daarna, " den Advokaat van Holland, jakob van DEN^g°"n°P*
einde , vatten, die in den kerker overleedt, doch ' . , , , , j .. ■ ~■■ , . VANDEN
wiens naam echter naderhand vrrjgeiproken is: ETHI)E na
zo ftreng ging de vervolging voort in de lente zijn'dood deezes jaars, dat zelfs de Hertog een toeleg wüge- fmeeddé, om de Onroomfchen 'sflachts voor Proken# asfchenwoesdag , aan veele oorden tevens te verrasfen; doch hetwelk omtrent veelen mis- lukte. • Oranje intusfchen door veele gevlugteEde- oranjb
len en anderen aangezochte, om iets tot verlos- verzamelt fing van het verdrukt Vaderland in het werk te ftel- j^;jftS!n len, ontzag zich niet daar toe zijne huisfieraaden, volk. kleinodiën en kostclijkheden te gelde te maa- ken , gelijk hij ook van de Onroomfchen hier te Lande eenigen onderftand in geld ontving; zijnde hem onder anderen , door Jonkheere arend van dorp, daartoe tienduizend guldens ter leen opgefchoten: hierdoor, endoorande- 1 ren bijftand gefterkt, ging men aan het werven en maaken van verfcheidene aanflagen, die op zommige plaatzen ten nadeele van de ballingen mislukten; doch in Friesland en Groningen be- ter fcheenen te zullen (lagen, alwaar Graaf lq- dewijk , 'sPrinfen Broeder, na het inneemeii Graaf van het huis te Wedde, de Spanjaarden onder L0DE- den Hertoge van aremberg bij het Klooster djlsaaj^ Heiligerlee op den 2 3 van Bloemmaand verfloeg; fchen. bij welke gelegenheid gemelde Hertog, dapper ftrijdende, in den flrijd fneuvelde, gelijk van 'sGraaven zijde, zijn Broeder adolf van nas- Gronkm sau : na deeze overwinning floeg de Graaf het Ssn bels» beleg voor Groningen, welk hij echter in Hoof- äerd"- M 4 maaaJ-A |
||||
|
ï84rVERKORTE VÄDERL ANDSCHË
VI. AFi> maand, op de komst van 'alva, verliet, en hem
--------' zedeït het ongeluk trof van bij Jemmingen eene
Graaf volflagen nederlaag te bezuuren, uit welke hij
LoncwvK naauwlijks in een fchuitjen, of, gelijk alva
ge ageu. ^j^f, al zwemmende over den Eems, zich^
zelven redde, en het gering en deerlijk over-
fchot zijns legers, vandaar naer Duitschland te
alva ruS kragi: r—— niidlerwijl hadr. alva de von-
doet kg- njsfen van ban, op ftraffe des doods, tegen
mond en oranje en anderen doen ujtfpreeken, en op den
n°ih\- 5 van Wiedemaand EGMOND en hoorn doen
zen. onthalzen , om wier dood gansch Brusfel, ja
geheel het Land treurde; terwijl alva , door
de ftrengheid zich willende gevreesd maaken,
'er zich den haat van de meeste Landzaaten door
op den hals haalde.
Ongelukkig flaagde ook de eerde togt van
den Prinfe van oranje , die na eenen zeer bc-.
hendigen en krijgskundigen overtogt van de
Maaze , met zijn gansch leger , in het ge^
©haute zicht van alva , naar men zegt, gelukkiglijk
ï eert we- verricht, dien doorfleepen Spanjaard noch tot
Duitsch- ^an mc^ tot ^aan beweegen konde; zo dat
land, hij ten leste, bij gebrek van geld en toevoer,
door Henegouwen, een gedeelte van Frankrijk en
Lotharingen , weder naer Duitschland te rug
trekken moest; op welken voorfpoed der zijnen
alva zo trótsch was, dat hij den 22 van Win-.
termaand eene zegepralende Intrede te Brusfel,
alva deed, en zich vervolgens door Pauspius V. mee
een ftand-een' noe<^ en zwaard, rijk van goud en gefteen-
beeld op. ten, befchonken zag; en van het gefchut bij
Jemmingen veroverd , een metaalen flandbeeld
liet gieten te zijner eigene eere: eene verwaand'
heid, die veelen van hem af keerig maakte, ge-
. - lijk.
|
||||
|
I ,m H l& T, Ü R I E. > 185
ïijk ook het eerfte werk van zijnen opvolger, VI. afd,
pon Louis de REQUESENS , in het begin van het jaar 1574 was," het afwerpen van dit fland- beeld, welk zedert 1571 in het kasteel van Ant- werpen hadt geftaan. - In het jaar 1569, eischte alva, die aan de I569.
bijzondere voorrechten der fteden zich niet wil- Eischtde de laaten binden , de Privilegiën van alle de Pr.|viIe" Gewes ten en derzelver fteden op, hetwelk door jer ß.e_ fommigen ook werdt ingevolgd, met 'er Copijen den. van te laaten maaken: ook gaf hij twee alge- Geeft de meene Ordonnantiën, bedenkelijk door viglius criminee- opgefteld, op de crimineele Reentsoefening uit; [fa„ƒ{§£"* waarvan fommige punten gehouden werden te- uit. gen de Privilegiën der Landen te ftrijden ; doch welke echter nog hedendaags, in Gelderland, Holland., en in het Sticht, grootendeels ge- volgd worden, gelijk men ze ook voor verftand- lijk ingefteld houdt: maar terwijl alva hier. Vorder* mede, en met het invorderen van den tienden;<jen tien- penning en andere belastingen bezig, en tiïer^fng; en ginds daardoor ook niet weinig in den haat geraakt was, gaf oranje, die nu zijn geluk ter •> zee beproeven wilde, beftellingen uit, aan ge-
ylugte Edelen, Kooplieden en anderen, om met fchepen voor eigene rekeninge te vrijbuit te, vaaren; welke vrijbuiters, die men Watergeu- Wath- zen noemde, na eene, landing *n Friesland op geuzen, Ameland, twee vlooten van 46 fchepen bemag- tigden, die na het betaalen van losgeld, weder vrij geraakten: ook werdt Delfzijl aan den wa- terkant , doch te vergeefsch, door hun bele- gerd ; en zij maakten het zo grof met berooven yan vrienden zo wel en onzijdigen , als van vijanden, dat 'er de Prins zeli" zeer misnoegd M 5 over |
||||
|
Ï86 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
y*« *">. over was, en eenen anderen Overfte over hen
{lelde ----— in het Sticht, daar men zieh tegen
den tienden penning fterk bleef verzetten, hadt
Utrecht veel overlast van'de bezetting van alva te lijden; te meer, na dat de Hertog het te-: genfpfeeken der Staaten niet langer willende dulden, hun de Privilegiën ontnomen, en her befchrijven der Staaten aan het Hof verboden hadt: men zogt toen wel de bezetting voor 180 duizend guldens aftekoopen, en verlof te be- komen om zich op den: Koning te mogen be- roepen , doch de Hertog liet zich nérgens door verzetten. Omtrent deezen tijd was Koning filips , voor
de vierde reize, in den echt verbonden, met
Anna van oostenryk , Dochter van Keizer
MAXiMiLiAAN : zijne derde Gemalin, izabelle
van vALOis, was in het voorgaand jaar overlee-
mips den, weinige maanden na den Erfprins karel ,
F°foien ^en ^e K°mng-> zeSc Wen, om de groote ge-
kakel meenzaamheid met de Konninginne, die hem
ter dood te vooren ter vrouwe beloofd was, hadt doen
brengen. van kant helpen: ook wil men dat de dood der
Koninginne, door vergif zij verhaast geworden t
de Koninglijke bruid kwam in Oogstmaand, in
de Nederlanden, en ging in Herfstmaand van
Vlisfingen naer Spanje onder zeil; hebbende
oranje aan zijne Gemagtigden over de zeezaa-
ken gelast, om zorg te draagen, dat 's Prinfen
fchepen der vloote, die 's Keizers Dochter over-
Aanflag bragt, geen het minst belet aandeeden — dees
van Prins fmeedde ondertusfchen verfcheidene aanfla-
op ver- gen , als op Vlhfingen \ Enkhuizen , Dord,
fcheideneßrielk, Delft, Rotterdam, Deventer, die al-
ftedea. jen te jeur üepen
|
|||||
|
H I S t O Ä. I E. iBf
|
|||||
|
Slagtroaand dcezes jaars, ftak een zo felle ftorm VI. af».
uit den Noordwesten op, dat de meeste dijken " en Huizen voor het hoog opgezet water bezwee- StorB,#
ken, menigte van huizen om verre fpoelde, en een groot getal van menfchen en beeften verdronk: Vlaanderen leedt in deezenramp meer dan BrU' band; Holland, daar de Zijp doorging , en door verfcheidene breuken^in den Diemerdijk Amfterdam onder water gezet werdt, verloor boven Vlaanderen: Zeeland, en het Sticht van Utrecht leeden ook veel; doch nergens was de elende grooter dan in Friesland en Oostfries- land , alwaar men meent' meer dan 20,000 menfchen te zijn omgekomen, bij welke gele- genheid robles, Heer van Billij, die binnen E0BlKS Groningen geboodt, grooten dienstdeed, met doet veel het bergen van lieden, die hier en daar op ^Ie"st 'm hoogten geklauwterd , met hevige koude en tersnood. doodsgevaar te worftélen hadden : het domme volk fchreef deeze elende, op Allerheiligen dag voorgevallen, toe, aan de ftoornisfe der Heili- gen, over het fchenden hunner beelden: doch de OnroomJ'chen , 'die zalige zielen vrijkeur- den van wraaklust, zagen dit kwaad aan, als een' bode der naderende beroerten , die Hok land eerlange, meer dan de andere Nederlan- den, troifen: men hieldt het ondertusfehen daar voor, dat deeze Landen nooit zwaarer waters- nood , dan deezen, bezuurd hadden: de ftorm hadt zich , langs de Noordkust des Oceaans, uitgeftrekt tot aan Denemarken; en men meent, dat 'er wel honderdduizend menfchen door zijn omgekomen. Eer nog het jaar 1570 ten einde liep, be-
#ondt herman de ruiter , Osfenkooper van HEUma« 's Her-
|
|||||
|
r88 VERKORTE VAD ERLÄND SCHE
|
|||||
|
VI. ATD, 's Hertogenbosch een ftuk, dat hem eenen on»
,,„.. verganglijken naam verworven heeft in 'sLands ^RKU^. gefchiedenisfen: in een' monnikskap gedooken, kloek onderneemt hij, na beftelling op naam van den moediq; Prinfe, en Graave van den berg ontvangen te bedrijf, hebben, nevens drie zijner makkeren het ilot Loimftein te verrasfen , hetwelk hem gelukt: met 24 mannen, die hij zeden bij zich kreeg, de plaats verfterkt hebbende, beftond hij dezel- ve tegen driehonderd Spanjaarden, onder lo- renzo perea , die hem belegerd hielden, te verdedigen, en na dat het nu reeds ingenomen was, weerde hij zich , in een binnenvertrek geweekeh, met een flagzwaard zo dapper, dac — ~- hij meenigen aanvaller velde; doch zich over- weldigd vindende , ftak hij den brand in het buskruid , daar de \ vloer vooraf mede beftort was, en, deed zich en zijne vijanden dus met eenen flag in de lucht vliegen: de Span jaar ds zochten zijn hoofd uit den hoop verfcheurde ligchaamen, en deeden h§t te V Heriogenbosck aan de galge nagelen. ; 1571. In het jaar 1571, in Lentemaand, gelukte het
's Prinfen ichepen , dertig groote Schepen ia Texel, als ook Monnikkendam te verrasfen, welk na verloop van' eenigen tijd, weder verlaat AtVA ten werd: — te Br as fel daar alva nog veel te vordert te doen hadt, met het drijven op den tienden pen- Srusfel njng ^ galastte hij in het voorjaar 157a, de den pen." Wethouderfchap om denzelven te doen heffen: mug. maar toen men hier mede begon , flooten de meeste winkeliers hunne huizen , en ging 'er eene kreet op door de Stad, dat men het op 's Lands ondergang gemunt hadt: elk raakte op de been; maar alva, nog niet gezind om het ftuk-
|
|||||
|
HISTORIE. 189
|
|||||
|
ftuk optegeeven, befluit eenige winkeliers te ^liln*
doen vatten > en in hunne eigene deuren te " **"") doen ophangen, oordeelende dat de fchrik voor zulk een lot, de andere gedwee maaken o zoude: en men wil dat de beul reeds last hadt, om zeventien ftroppen, en ladders van 10 of 12 voeten gereed te maaken, toen de tijding dat de Watergeuzen den Briel ingenomen had- Staakt den, den Hertog van befluit deed véranderen,«ie vor- j en het heffen van den tienden penning flaaken. dsdn^ Met het inneemen van den Briel was het dus De
toegegaan : de Admiraal lumei, uit Engeland Bri*l verdreeven, zettede koers met 24 fchepen naer ^or 9 Texel; neemt onder weg twee koopvaardijfche- geuzen pen , die uit Spanje kwamen ; loopt daarna inejeno» door tegenwind de Maaze in, en ftrijkt op den men- 1 van Grasmaand voor het hcofd van den Brielle , welke Stad toen onbezet, ftraks op- geëischt, en onder het marren en zamrnelen van den Raad, in het geeven van befcheid, nog vóór negen uuren des avonds, na het oploopen van de Noordpoorte ingenomen was, met Hechts 250 mannen in alles, ten deele Luiker- waalen, gelijk lumei zelf was, ten deele ge- vlugte Nederlanderen , onder welke genoemd Worden, barthold entes , willem van blois VAN TRES LONG , KORNELIS ROOBOL, JAKOB DE
RIJK , MARINUS BRAND , Hopman DAAM , de Jon- kers LANCELOT VAN BREDERODE , ADR. VAN ZWIETEN, en JAKOB KABELJAAUW ; VOOrtS NIKO- LAAS RUIKHAVER , JAN KLAASZ SPIEGEL , DIRK duivel, en eenige anderen: lumei wilde na het
pionderen , hetwelk 's anderen daags omtrent Kerken en Kloosters plaats hadt, de Stad weder Verlaaten, doch de anderen bewoogen hem, «ra
|
|||||
|
ït)0 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
VI- AFD. om ze intehouden , en tevcrilerken, hetwelk
" ~ ook gefchiedde; gelijk men vier dagen nader- hand ook reeds in itaat. was, om den Graaf van BOSS0 Bos/u , die met wèl gewapend volk de ftad tracht de- zocht te herwinnen, met fehade te rug doen he/wii- trekken'
nenW1 " De Vlinfingers kort daarna , door jan van
kuik, Heer van Erpt aangeftookt, dreeven op den 6 van Grasmaand, hunne Walfche bezet- ting ter poorte uit, en werden toen door tres-* long van hulpe voorzien, om niet alleen hun- ne Stad voor den Prinfe te houden, maar ook Veere te doen omflaan; waar toe Hopman ja- cob siMONsz. de rijk een geweezen Koornko- per te Amflerdam, meede wakker het zijne toebragt: na dien tijd kwamen de Spanjaards van Middelburg en Arnemuiden dagelijks flroo- pen tot voor Veere: de burgers keerden hen door menigen uitval, en de wederzijdfche ge- vangenen werden terftond gehangen ; met zo bijster eene bitterheid, dat men getuigt, de eene broeder den anderen te hebben opge- knoopt : in eenen anderen uitval, daar de rijk met zijn volk wel 6 a 700Spa/ijaardenverüoeg, fneedt zeker Wondheeler eenen Spanjaard het ha« uit het lijf, en ftak het op het gallioen van een fchip, daar 'er verfcheidene perzoonen de tan- den in zetteden: voorts was het ook gemeen, de Spanjaarden die men gevangen kreeg , rug aan rug te binden, en in zee te fmijten, het*- welk men noemde: de voeten [poelen, Enkhui- In Noord - Holland ging Enkhuizen voor, zen kiest met zich der Spaanfche geweldenarije of hen 's P"nfen knevelen van alva te onttrekken, en zich voor 2yte' den Prinfe van oranje te verklaaren, hetwelk °P
|
|||||
|
n i s T o R i e.
|
|||||
|
<>p den si vanBIoemmaandgebeurde;, nahet ge- VI. jursö
vangen neemen van de Spaanschgezinde regee- ■"—■——• ringe, en het beteugelen der zulksgezinde Bur- geren. Jonkheer diederik sonoi door den. S0N01 Prinfe tot zijnen Stadhouder in het Noorder- vettert kwartier benoemd, kwam aldaar eerlange ordastadhou., ftellen op de bewaaring der Stad, en bewerkte?der in 't voorts dat eerst Medenblik, daarna Hoorn, en Noordei' voorts de andere lieden van Noord-Holland, nog in Zomermaand, op gelijk eene wijze om- gezet , en aan 's Prinfen zijde overgebragc werden. Graaf lodewvk van Nassau, hadt ook niet Kenige
lange na het overgaan van Enkhuizen, de Stad ufj"^" Bergen in Henegouwen, onverhoeds verrast, e&zeeuw- dit bragt te wege dat alva , die Stad willende/^ fte» herwinnen, 't welk hem ook vervolgens gelukte,den der Hollandfche en Zeeuwfihe fteden, die nog.5slp^^eft waggelden, daardoor te betere kanfe gave, onizyde. zich tegen zijne partij te kanten, en de zijde van oranje te kiezen ; gelijk Zimkzee dan <?ok, als de derde Stad in het Zeeuwsen ge- west te rekenen is, die zich voor den Prinfe verklaarde, op den 25 van Zomermaand; doch die van Go es door tser aarts opgeè'ischt, weigerden plat af zich te onderwerpen, en fchooten zelfs op den trompetter: maar in Holland was Oude- water op den 19 derzelfde maand, door Jonk- heere adr. van zwieten met een hand vol volks ingenomen; en ook twee dagen laater Gouda e,n 'deszelfs flot: Leiden werdt door paulus. buis, Penflonaris der Stad omgezet: Dordrechtr Gorinchem en Haarlem volgden dit voorbeeld; ilraks daarna •— ook keerden Gelderland en Oofc Qymfifelge<teelwü)k tot den Prins, Amersfoort en Gehkr- Naar-lmsi
|
|||||
|
—m^mm^^^^^mmmmmmmKm
|
|||||
|
19$ VERKORTE VADERLANDSCHE
Sn. AFD. Naarden werden door zijn volk bezet. In firiefi
' |7 hfti'd openden Sneek, Bolswaard en Franeker,
m*!!yel&é poorten yoór de Geuzen, die eerlange ook
deeftelijk Staveren en Dokkum bemagtigden; waarna Graaf
Friesland, joost van schouwenburg Overkwam, om het
■■.'.; Stadhouderfchap van dié Provincie op ziehte
■ -rneemen.
"Rotter-. Rotterdam^ Schiedam, Delft en Delfshaven
fchidm ëinSen tt0S wor liet einde van Hooimaand aan
Delft en"sPrinten zijde over; ook werdt Woerden en' anderen, deszelfs flot in het begin van Oostmaand , en Schoonhoven op den eerften van Wijnmaand aan ' 'sPrinfen zijde gebragt : de Prins zelf met een leger over de Maaze getrokken, poogde, na hetr bemagtigen van Mee helen , Leuven , Dender-' monde , Oudenaarden en andere plaatfen, ook het beleg van Bergen in Henegouwen te doen opbreeken ; doch die Stad ging den 19 van Herfstmaand bij verdrag over : Gdes in Zuidbe- veland, door de Nasfaufchen onder tseraarts belegerd, werdt door den Overften mondra- gon ontzet, bij welke gelegenheid omtrent 700' Nasfaufchen fneuvelden.; Moord De felle moorden en menigte van wreedhc- te Naar- dan in deezen jaare nog door de Spanjaarden 'm - Zutphen en Naarden , tegen gegeven trouwe en woord gepleegd, maakten elk van zulk eene
bloeddorffige natie afkeerig, en veeier gemoe- deren verflagen; die echter weder werden op-« gebeurd , door de wonderlijke reddinge der Zuid'- Hollandfche lchepen uit het ijs, daar men De dezelve reeds hadt willen in brand fteeken —■ Spanjaar- nietCemin floeg de Spanjaard nog vóór den üit- gerert " gang van nec Jaar *572 •> net be'eg voor Haar-
Haariem. lern, welk zeven maanden duurde, en met we-'
157*. , ' der-
|
|||||
|
Historie. 193
|
|||||
|
derzijdfche felheid en woede voortgezet werdt; VI. afb.
in de Stad hadt de honger geduurende hetzelve zo fel gewoed, dat men honden, katten en H"",ne paarden hadt gegeeten: 'de bezettelingen waren heidal- bij de overgaave, die op genade en ongenade daar. gefchiedde,' en bij welke men bedong de plon- dering met tweemaalhonderd en veertigduizend guldens aftekoopen, op 1800 mannen gefmol- ten, van welke omtrent de helft, ftraks daarna, door beuls handen werdt omgebragt: de vijand hadt, zo men wil, 3000 mannen door fcherp, en 7000 door ziekte en ongemak verlooren: de fchade bij de Stad, door de belegering, gelee- den , is op twaalfhonderd drie- en- tagtigduizend guldens gerekend, welk eene geweldige fomme was te dien tijde — van de beloofde penningen tot afkoopinge der plonderinge bragten de Haarlemmers nog geen honderdduizend guldens op: om de overigen werden zij nooit gemoeid; doch zij moesten, zes weeken lang, tusfehen de drie- en vierduizend foldaaten onderhouden: in Oogstmaand deed don fredrik plegtiglijk zijne intrede in de Stad, en kort daarna werde 'er eene algemeene vergiffenis afgekondigd, mee uitfluitinge van 57 perfoonen , onder welken de Schout, Burgemeesters, Schepens, Krijgs- overften, en anderen begreepen waren: de Schout en negen anderen ftierven in hechte- hisfe: eenigen lagen 'er lange te kwijnen, wei- nigen genooten het voorrecht van vergifFenisfe. Burgemeester jan van vliet, nalangzittens, op zijn woord van eere ontflaagen, wist, als een molenaars knecht gekleed, ter Stad uit te raa- ken: dus deerlijk een uitflag hadt de belegering Vin Haarlem; Welks overgaan door de Spaansch- N ge- |
|||||
|
1^4 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||||||||||||
|
VI- afp, gezinden, met uitgelaatene blijdfchap gehoord
en gevierd werdt, die hier en daar tot der fel- heid uitfpattede; want, te Utrecht maakte men eenen Prins van oranje van ftro, die met veel omflags naer de markt gebragt, op een rad ge- legd , en verbrand werdt. |
|||||||||||||||
|
tëeleg
van Alk- maar. 1573.
|
Terflond na het overgaan van Haarlem, floeg
de Spanjaard het beleg voor Alkmaar, welk echter in het laatst van Oogstmaand van het jaar |
||||||||||||||
|
1573, eerst met ernst voortgezet werdt; doch
die van binnen weerden zich zo dapper, in het afflaan der ftormen, en maakten het den vijand zo benauwd, met het doorfteeken van den Oos- > terdijk, dat don eredrik den 8 van Wijnmaand het beleg opbrak: vier dagen daarna, behaal- den de- Westfriejche fchepen in een' (lag op de Zuiderzee, de zege op de vloot van den Graave |
|||||||||||||||
|
BOSSU
gevan-
gen. ALDE-
GONDE g» vangen.
|
van bossu , die zelf ook gevangen geraakte, en wel
drie jaaren te Hoorn in het weeshuis in hechte- nisfe zat. Doch de vreugde over deezen voorfpoed werdt
welhaast weder gematigd, dewijl de Spanjaar-
|
||||||||||||||
|
den bij het inneemen van 'sHage en ^jaasland-
ßuis, ook den Heer van aldegonde gevangen namen -------. niettemin leedt alva , die Amfter-
dam heimelijk hadt moeten verlaaten, ook veel
' fpijts en verdriets, om dat hij niet alleen zo zeer
alom gehaat en verfmaad werdt, maar ook dat men zijn Buskruid, ten gewigte van 50,000 ponden in Duitschland op de Heide hadt ver- brand ; zo dat hij , wars van de regeeringe, zijn ontflag bij den Koning verzocht; die hem ook bij het woord vattede, en don louis de requesens, die reeds tot zijnen opvolger be- ftemd was, in allerijl herwaarts deed vertrekken. De
|
|||||||||||||||
|
A7.VA
vertrekt
heimelijk |
|||||||||||||||
|
Zijn
buskruid wordt verbrand. |
|||||||||||||||
|
HISTORIE.
|
||||||||
|
ifS
|
||||||||
|
De nieuwe Landvoogd poogde in het begin VI *?»«
van het jaar 1574 , het door de Nasfaufchen belegerd Middelburg te ontzetten: doch zijne I57** vloot onder glimes en romero , werd door die van den Admiraal lodewijk van boisot bij Roemerswak aangetast, geflagen, en agt fche- pen veroverd, waarvan al het volk over boord gefmeeten werdt: hierop volgde ook de over- • gave van Middelburg aan den Prinfe; wiens aan- flag echter om Antwerpen en deszelfs kasteel, bij verrasfing, in handen te krijgen, kort daarna mislukte, even gelijk die van de Spaanfihe zij- Neder- de op Gouda was toegelegd: zvvaarer was de laag van ramp, welke 'sPrinfen Broeder trof, die op de L0!,EWV,C Mookerheide den 14 van Grasmaand den Span- s,vunp3® jaarden flag leverde, eene zwaare nederlaag' M'ktr- leedt, en 'er nevens zijnen Broeder henrik het heide. leven liet, fchoon hunne lijken nimmer onder de gefneuvelden gevonden zijn: zeer veel ver- loor de gemeene zaak aan Graave lodewijk, die voor zijns Broeders rechte hand gehouden werdt, doch beter was dan deeze op ge- vaarlijke aanflagen : voorts was hij welfpree- kend, minzaam en mild, en werdt bij groo- ten en kleenen die hem gekend hadden, be- klaagd. Het bele? van Leiden was het voornaamfte, Leiden
hetwelk reouesens in dit jaar ondernam; om beleget«!, welke Stad te benauwen de Krijgsoverfte bal- des , wel 62 fchanfen liet opwerpen, na dat hij zich den 26 van Bloernmaand te Leiderdorp hadt nedergeflagen, met een leger van 6* ä 7000 Spanjaarden , Duitfchen en Waaien; terwijl de Stad maar eenige vrijbuiters en vijf vaan- dels bezoldigde burgers in, en geer luttel N 2 voor- |
||||||||
|
f
|
||||||||
|
196 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. AFD. voorraads van leeftogt hadt: want, toen de
""" Stad een maand belegerd was geweest, mocsc F,u" men elk mensch op een half pond brood 's daas;s de toe- ftellen, den wakenden alleen een heel pond toe- ftand a!- leggende, dewijl 'er toen niet meer dan honderd daar. en dertien lasten koorns in dezelve waren, waar- toe men veertienduizend monden hadt: zoetemelk Men mögt niet gebruikt worden dan om boter te maa- trachc de ken: ------om dceze benauwde Stad te ontzet- omzet-0 ten' ftak men den Ysfelc!i3k bij Kappelk op 16
ten. plaatfcn door, en liet tusfchen Rotterdam en Delfshaven een geweldig groot gat delven, om de baaren der Noordzee, de belegeraaren op het lijf te ftorten: met den aanvang van Herfst- maand ftond dit water op een en een halven voet na aan den kruin der landfchcidinge tusfchen Rijn- en Delfsland: deeze doorgeltooken zijn- de, na het afflaan der Spanjaarden, (*) be- magtigden men vervolgens den Zeg'xaardfchcn weg en Zoetermeer, doch konde het niet verder brengen, dan in eene breede watering die naer Zwieten loopt; terwijl de Noordoostenwind ook het water eer deed vallen dan wasfen:------ in
de Stad wees men eikanderen de vloot van ver-
re ; en dit gezicht vertroostte wel eenigzins de flaauwe gemoederen , doch deeze troost ver- dween weder, als men naer den wind keek, die van geen wenden wist: bijster was de bc- Hon- nauwdheid aldaar in het laatst van Herfstmaand: gersnood yeelen hadden in zeven weeken geen brood ge- a ar. proefd: de aanzienlij kften aten paardenvleesch, het
(*) Bij deeze gelegenheid rukte een Zeeuwsen Ma-
troos (zo fel en wreed was toen dit volk!) eenen half- ïeevenden Spanjaard het hart uit het lijf, en wierp bef met de woorden: kei is bitter! voor de honden. |
||||
|
HISTORIE. ip7
het gemeen de gekapte huiden: honden en kat- VL ^o-
tenvleesch was lekkernij: vellen van drooge fchol, en wechgeworpen beenderen werden van de mesthoop gezocht, gekauwd en uitgezogen; het geronnen bloed uit de gooten gefchept en ingellikt: de zwangeren Honken van gebrek: de kindertjes fpijsde men met paardendarmen, en veelen gaven den geest onder het zuigen aan de ledige borften, ja zomtijds vondt men moeder en kind op ftraat dood : ------ behalven met En pest.
den honger, hadt men met de pest te worfte-
len, die omtrent 6000 menfchen wegfleepte. Maar toen de elende op het hoogst, en het De Stad
|
||||||||||
|
water tot aan de lippen gebragt fcheen, voerde
|
rut
ontzet. |
|||||||||
|
God ook de wateren der verlosfinge , door
eenen ftorm uit het Noordwest, die dezelve deed wasfen, de Spanjaarden alle hunne fchan- fen verlaaten , en der vloote onder boisot ruimte fchafte, om door de vliet naer de Stad te kunnen roejen; daar zij ook den 3 van Wijn- maand, 's morgens ten 8 uuren, binnen kwam, daar al wat leefde, de handen, armen en fchou- ders uitftak, en zelfs in het water fprong om naer de aangebragte fpijze te grijpen , of te grabbelen; ja het: zo greetig indikte, dat fom- migen met de fpijze tusfehen de tanden verruk- ten; hetwelk de Overheid bewoog om weder maat op het eeten te Hellen. —— de Bevel- hebbers der vloote aan Land geflapt;, namen, gevolgd van eene menigte van fcheepsvolk en ftedelingen, teritond gang naer de kerk, daar de dankbaare gemoederen fmolten in hunne eige- ne vuurigheid, en de tranen en mikken den zang der Pfalmen haperen deeden : opmerkelijk is het 3 dat de wind den volgenden dag uit den Zuidoos- N 3 ten |
||||||||||
|
Io8 VERKORTE VADERLANDS CHE
VI. Airn. ten opfteekende, het water ten Lande uit, era
daarna Noordwaards gezwaaid, met een onweer
in Zee joeg : billijk dies, dat de Vroedfchap
deezen dag jaarlijksch plegüglijk wilde gevierd
hebben, het geen nog achtervolgd wordt, en
Hooge wel duuren mag, zo lange de Stad en Republiek
fchool al-jn vveezen is: de Lands-Hoogefchool, welke
geftick. mcn wt ei'kentenis van zo groot eene ftandvas-
tigheid , boven vrijheid van tollen gekooren
heeft, is, onder bewerkinge van den Prinfe van
oranje, op den 6 van Louwmaand 1575, met
octrooi befchonken , en aldegonde heeft de
eerfte Hoogleeraars daarheen, uit Heidelberg en
elders gebragt: ------ lange moete zij nog tot
eere , fteunzel en fieraad van Land en kerke
bloejen , en veele gezegende vruchten voort- brengen tot fteunzel van het menschdom in het gemeen, en tot heil van ons lieve Vaderland in het bijzonder. |
|||||
|
VII. AF-
|
|||||
|
fli STÖRI F. 1^9
VI [. Am.
|
|||||||
|
VIL AFDEEELING.
Beginnende met het jaar 1574, en eindigende-,
met den dood van willem den eersten ,
Prinfe van Oranje, in het Jaar 1584.
D e Prins van Oranje zag zich in den zelfden Aanflag
jaare 1574, na veel fchoorvoetens en beradens van aan de zijde der Staaten, niet zo dra met de QpAJ^_ oppermagt over het krijgsvolk geduurende den werpen. oorlog befchonken, of hij vertrok mer Zeeland, J574« om aldaar, onder anderen een toeleg op Ant- werpen te begunftigen , door eene vloot van zestig fchepen , welken bij Vlisfingen verza- meld was; doch de aanflag werdt, toen ze op het punt ftond, om onder het beleid van maar.- ten NEijEN , uitgevoerd te worden, bij den Landvoogd ontdekt en te leure gefield; vlug- tende de laatstgenoemde, pas bij tijds, naev Zeeland. Den 4 van Wiedemand in het jaar 1575 » 157s.
werdt tusfchen de gemagtigden van Holland en Holland Zeeland te Dordrecht het Verbond van Unie of en Z«- onderlinge vcreeniging geflooten, waarbij men [™n e^ beloofde, elkanderen, onder de Regeering en verbond. gehoorzaamheid des Prinfe» van Oranje te, zul- len bijftaan en befcherm'en tegen den gemee- nen vijand, met wien men zich niet zoude ver- dragen, dan met gemeene bewilliginge en bij. raade van gemelde Prinfe, enz; doch het liep aan tot in Grasmaand in het jaar 1576 , eer dit verbond zijn vol beflag kreeg: onderwijl N 4 was^ |
|||||||
|
-ä; ;..,
|
|||||||
|
aoo VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
vtr-AID v/as , onder de bemiddelinge der Keizers, re
Breda reeds zederc het begin, van Lentemaand eene yredehandeling voortgezet, doch dezelve werdt omtrent het midden van Hooimaand af- gebroken , om dat de Spaanfchen bleven drin- gen op het vertrek der Onroomfchen , en de zaaken niet Avilden laten verblijven aan eene ver- vergaderinge der algemeene Staaten. Streng- jn die zelfde jaar deed Jonker diderik sonoi , soAoï"an ^e °P 'sP™^en naam in Westfriesland geboodt,
eene afzonderlijke geftrenge rechtbank oprech- ten , tot onderzoek van verfcheide valschbetich- te Roomfche Huislieden , welke men zekere, hun door vagebonden aangerichte, brandftichte- rijen, door felle pijne uit den halze drong, en daarna, ondanks alle tegenbetuiging van on- fchuld, op eene ijsfelijke wijze ter dood bragt: een handel, die niet dan met de uitterfte ver- foejinge en affchrik hier te leezen , en de oor- zaak eene fchandvlekke geweest is, die den Hollandfchen naam' lange aankleefde ; hoewel de Hoofdaanleider sonoi geen Hollander ware; hebbende , naar men wil, met anderen, dit werk voortgedreeven, om den Roomfchen eens vooral den moed te beneemen, van naer veran- deringe der Regeeringe te flaan; doch de on- menschlijke wreedheid, gepleegd in het pijni- gen en ftrafFen van lieden, in welken men gee- ne fchuld altoos gevonden hadt, is met geene reden van ftaat te verfchooneii. MONDRAGON hadt inniidd els Khindert^Fijnaard
en Ruigenhil bemagtigd, waar door hij de vaare op Zeeland en van daar, belemmeren konde: . Buuren hierges, Westfriestaad doorgeftroopthebbende,
ingeno- j^^ ßmren na een beleg van twee dagen be-
flicn» ■ * .'■■!*> ^ mag-
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
201
|
|||||||
|
magtigd, floeg in Hooimaand het beleg voor Ou-
dewater, en nam het den 7 van Oogstmaand flormenderhand in; bij welke gelegenheid, be- halven de Kerk' en het Klooster, bijnaer alle de huizen vernield, en de meesüe Burgers, zon- der opzicht op Kunne en jaaren, vermoord wer- den : de Nederduitfche Predikant jan jansz, fchoon voor ƒ 500 : - gerantfoeneerd, werde Opgeknoopt; en het is aanmerkelijk dat zijn lig- chaam, na zestien maanden gehangen te heb- ben , nog zo vol en blank gevonden werdt, zelfs de oogen zo ongekwetst, en het aange- zicht zo weinig ingevallen, als of hij Hechts vier dagen dood geweest ware; hetwelk door eenen Burgemeester van Gouda gezien en betuigd, en te recht, als iet zonderlings, in de Staats-re- gisters aangetekend is: de Predikant der Wal- fche bczettinge gaf zich voor een'foldaat uit, en Jtwam om honderd kroonen los; ook ont- fiiapte de Bailjuw der flede den jongften nood; en eenige vrouwen en maagden werden ieder om drie of vier rijksdalers verkocht. Schoonho- ven ging op den 24 ook, bij verdrag, over; en de fchanfen te Krimpen en Paapendrecht vielen mede in 'svijands magt, die dys genoegzaam meester van den Tsfel, Lek en Menvede was: Woerden echter, door den Graave van megen ingeflooten, hieldt het elf maanden lang uit, en zag zich eindelijk van het beleg ontheven. De Prins van oranje in Zomermaand deezes
jaars, in den Brielle hertrouwd met charloïte van Bourbon, (geweezen Abtdisfe van Jouarre, doch tot den Hervormden Godsdienst overge- gaan,) was kort daarna naer Zeeland vertrok- ken, om orde op Walcheren te Hellen, op de N 5 tij- |
|||||||
|
202 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
VIL AFD tijding, dat Don Louis eenen aanflag op Zee-
land in den zin hadt; dees echter hadt het op Zierikzee. gemunt , en het was hem ge- lukt , door eenen merkwaardigen overtogt , uit het Land van Tholen over Filipsland en Duiveland in Schouwen te geraaken, Bom- tnenede ftormenderhand te bemagugen, en Zie- rikzee te belegeren ; hetwelk, na dat men ra Engeland der Koninginne te vergeefs de Op- permagt over de gewesten hadt aangeboden, en in Frankrijk als nog met flaauwe hoope, Wair daarover -.handelde , zo veel verbijsteringe ver- hoopice oorzaakte, dat de Prins zelf, of toen, of wat vanoKli'- laater, den wanhoópigen voorflag deed van, na ja. het verbranden der molens en het doorfleekeh der dijken, het land voor den vijand onbruik-
baar te maaken, -met vrouwen en kinderen en het beste der tilbaare have fcheep te gaan, en eene veiliger verblijfplaats te zoeken : dan , midlerwijl ffierf de Landvoogd requesens , die ALVA in beleid, vaardigheid, befcheidenheid en Godsdienftigheid, doch geenzins in krijgskunde overtroffen hadt, en zijn onverwachte dood gaf den onzen weder eenigen moed; en oranje, 's Land Regeering kort daarna op een vasteren voet dan te vooren gebragt, en de Staaten tot het opbrengen van meer lasten bewogen heb- Aanflag bende, fmeedde nu verfcheidene aanflagen, die der evenwel alle vruchteloos uitvielen ; gelijk Spaan- 0ok uitviel een aanflag der Spaanfchen op
od Geer- Geertruidenberg , in de Lente des jaars tuiden- I57^, in zomermaand, in welk jaar Zierik- berg. zee zich eindelijk bij verdrag aan hun moest 1576« overgeeven. De Spaanfche krijgsknechten, In het beleg
dief
|
|||||
|
HISTORIE. 203
|
||||||
|
dier Stad, aan het muiten geflaagen zijnde ,VIL afd.
bragten zo veele verwerringen in Br ab and en Vlaanderen te vvege, dat het laatfte gewest den Prins van oranje om hulpe verzocht, welke hij toezondt, en waar tegen hem Sluis, Nieuw- poort en Sas van Gend ingeruimd werden. De vredehandeling te Gend hierop, in Wijn-
maand begonnen zijnde , werdt eerlange zeer bevorderd, door den ramp , dien Antwerpen lijden moest van de Spaanfche muitelingen, die de Stad dcerelijk geplonderd, en aan veele oorden in brand gefteeken hadden : dezelve werdt ook den 8ften van Slagtmaand getekend, en de Staaten der andere Gewesten, kwamen daarbij, met oranje, en die van Holland en Zeeland overeen , om eene goede en vaste vriendfchap te onderhouden, en de Spanjaar- den ten Lande uittedrijven en te houden; bui- ten Holland en Zeeland niets ten nadeele van het Roomfche geloof te ondernemen; de uit- voering der ftrenge plakaaten te fchorsfen, tot op de Vergadering der algemeene Staaten,enz.: op den dag der tekeninge van deezen vrede ging het- Slot te Gend over aan den Staatfchen, en Zierikzee was weinige dagen te vooren ook ver- laten door MONDRAGON , en door den Graave van HOHENLo bezet: bossu, nu geflaakt, koos bossu eerlange ook openlijk de zijde der Staaten; en ki.est na van de zijde van oranje werkte men door Brief jJj'J£J5'°^ op Brief, om Haarlem ,Amfitrdam en Utrecht ,zijde der tot onderwerping aan den Prinfe te bewee- Staaten. gen. ------. Holland en Zeeland kregen toen
ruimer adem, na dat het Spaanfche krijgsvolk
vertrokken was, het welk den binrienlandfchen krijg geheel uit deeze oorden deed wijken, en den
|
||||||
|
*
|
||||||
|
*P4 VERKORTE VADERLANDS CHE
VII. afp, den Prinfe de handen ruim gaf, om de nabu-
rige gewesten tot zijne zij'de te doen overflaan, en eerlange een verbond onder hen te doen flui- ten , welk hem in ftaat ftelde, om den Koning van Spanje moediglijk het hoofd te bieden. Muiden en TVeesp namen nog voor het einde van het jaar voldoening van hem: Haarlem en Utrecht, na dat het zich van Spaanfche bezet- ting hadt ontflaagen , als ook Schoonhoven, Nieuwpoort , Tholen , en Goes , volgden in 1577. den voortijd van het jaar 1577. Don jan van Oostenrijk tot Landvoogd door
den Koning aangefteld en herwaard gezonden, deed den 1 van Bloemmaand zijne plegtige in- treede te Brusjel, doch maakte zich door zijne pooging om de Hoogduitfchcn hier te houden , als ook door het inneemen van Naamen en Charlcmont, bij de algemeene Staaten verdacht, die hierom bij den Koning eerst een bevel ver- zochten aan Don jan, tot onderhouding van de Gendfche bevrediginge, en toen om eenen an- deren Landvoogd in zijne ftede , en dat de / Raad van Staate, midlerwijl, het bevel voeren mögt. oranje In den Zomer van datzelfde jaar doorreisde, doeteene oranje verzeld van zijne Gemalinne, de meeste HÈ ''rf^ ^eden van heL' Zuider- en Noorder - quartier van Holland-, daar hij met uitbundige tekenen van gunfte en eerbiedenisfe , alomme ontvangen, ingehaald , en in Westfriesland met den ge- gemeenzaamen naam van Vader wiixem begroet werdt: te Utrecht, daar hij, zonder Soldaaten, op verzoek der Wethouderfchap , van zijnen enkelen Hofftoet verzeld , ter Stad inreedt, vloog een prop uit eene ligte bus, die, ftaande |
||||
|
HISTORIE. tag
|
|||||
|
bij de Tollefteegpoort, ter eere zijner Door^ Vir. afb
luchtigheid, afgefchooten was, in 's Prinfeii koets, hetwelk de Prinfes dermaate ontltelde, dat zij, haaren Gemaal om den hals vliegende, uitriep : wij zijn verraden ! Doch de Prins, ziende, wat het was , ftelde haar fpoedig te vrede: zijne Doorluchtigheid bleef van den 18 tot den ii van Oogstmaand aldaar, en vertrok met genoegzaame verzekeringe, dat de Stad en het Sticht zich welhaast weder onder zijne ge- hoorzaamheid begeven zouden , gelijk ook in Wijnmaand van dat jaar gebeurde. De algemeene Staaten hadden , onderwijl, Antiver-
Antwerpen doen verzekeren, tegen de aanflagen Pen door van Don jan , die zeer verre en gevaarlijke uit- Ve^e-t6a zichten hack; ook verzekerden zij zich van kerd. Bergen op Zoom, Steenbergen, Tholen en 'sHer- togenbosch. oranje wist ook door list Breda Breda in handen te krijgen; en werdt, uit Braband jJoorlist gekomen, niet alleen te Antwerpen en Brusfel, tjg^ met veel ftaatfie ingehaald, maar ook den 22. van Wijnmaand tot Ruwaard van dat gewest verkooren ; eene waardigheid, niet t'onrechte vergeleken, met die van dictator bij de oude Romeinen, en welke men in kommerlijke tijden hier te Lande, aan eenen der voornaamfte Grooten plagt optedraagen , gelijk men nu door dezelve, zo men wil, zelfs den weg voor den Prhife tot het Hertogdom van dat Gewest zocht te baanen: doch de partijen van den Prinfe brag- ten te wege , dat de algemeene Landvoogdij den Aartshertoge Matthias van Oostenrijk, mat- Broeder des Keizers, werdt opgedragen; die th^s nogthans te jong van jaaren en te zwak van ^nrpkos' geest was, om zulk eenen last te torsfen: men worjt' bondt
|
|||||
|
2o5 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
VH-AFr' bondt hem dies aan zeer bekrompene voorwaar-»
den , en ftelde oranje als Stadhouder van Bra^ voogd band en tot algemeenen Stedehouder des Aarcs- ovtj tie hertoge aan; flijgende het gezag des Prinfen A/mtetkn- zo hoog , dat men hem begon aantezien, als het opperbewind over de meeste Nederlanden willij hebbende: zo dat de aanhangers van Don jan , zijn Ste- den Aartshertog niet geheel te onrechte noem- dehou- den, de Griffier van den Prinfi van oranje , ^er- als hadde hij flechts te tekenen gehad, het geene hem, door den Prinfe, werdt voorgelegd. AmfleU In Holland deed men ondertusfehen zijn best, dam te om Amflerdam aan 's Prinfen zijde te brengen, eeefsch en zocnt men dezelve , op de best mogelijke beftooJit. wijze te ovenneesteren, doch zonder plonderin- ge en overlast der burgerije , maar de aanflag liep te leur, en de Colonels helling en ruik- haver fchooten 'er het leven bij in: niettemin werdt door bemiddeling van die van Utrecht Begeeft welhaast een verdrag getroffen, bij welk Am- zigaandeßercjam zjch aan de zijde der Staaten begaf, Staaten. en vervolgens voldoening van den Prinfe nam: kort daarna groeide de moed der Onroomfchen aldaar zo fterk aan , dat zij op den 2.6 van I578- Bloemmaand, in het jaar 1578, nevens een deel uitgeweekene ballingen , na het Moppen der toegangen naer den Dam, ten Stadhuize inftort- ten , den Schout en de Oude en Regeerende DeWet- Wethouderfchap vandaar, en uit de wooningen houder- haalden, en hen op de Waag bragten; van hier ■wordt de werden ze meest allen, nevens verfcheide Paa- Stadnit- pen, en alle de Minderbroeders, tusfchentwee geleid, regels foldaten door, naar het Water, in ver- fcheide vaartuigen Scheep gebragt, onder het fchreeüwen van het Gmmw,dat men ze naer de SalS
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||
|
galg voeren moest, daar zij meenig eenen aan VII. afd.
geholpen hadden: zij werden, maar pas buiten "".....*""""
de Stad, aan den St. Anthonis 'Dijk, wederom
opgezet; zijnde dit uitleiden der Regenten ge- beurd , zonder dat iemand gewond werdt: op ,. * v crsn*
den 28 flelde men een nieuweregeenng aan;en jering
na verloop van nog eene week begonnen de in de Re.
Hervormden in de oude en nieuwe Kerken te SeerinS* prediken ; de Lutherfchen en Doopsgezinden hielden ook Godsdiendige bijeenkomften in de Stad, met kennisfe en verlof der Wethouderen; die zelfs den Roomschgezinden toelieten in hec heimelijk te vergaderen : te Haarlem maakte het Graauw ook eenen opltand op Sacraments- dag, en viel met geveld geweer in de groote Kerk, die zedert tot in Herfstmaand gefloten, doch toen ten dienfte der Hervormden gefchikt werdt: deeze, naauwlijks zelve der vervolginge ontkomen, wilden te Middelburg in Zeeland de Doopsgezinden van het burgerrecht verftceken, ja zelfs de Stad hun te bang maaken, door hen te dwingen, om gewapend ter wacht te trek- ken; maar de Prins, in zijnen nood, te voo- ren, door deezen, meer zelfs dan door ande- ren , bijgeftaan , gelastte den Magiftraat wel ernltelijk, om deeze lieden niet meer moejelijk te vallen. ------< In Gelderland werdt de Her- De Her*
vorming ook met geweld ingevoerd; en te Goes vorming
in Zeeland namen de Hervormden inhet laatst van 'D 9.r' Herfstmaand, ook met geweld de kerk in. voerd.b In het begin van het volgende jaar 1579, utrecht-
werdt de vermaarde Utrechtfche Unie; de fibe Unie grondflag van het Gemeenebest der nu Veree- gefloten, nigde Nederlanden, onder heimelijke mede wer- IS7S>* kin-
|
|||||
|
""■^■■■■B
|
||||||
|
sog VERKORTE VADERLANDSCHE
VH.AFD. kinge van oranje en deszelfs Broeder, Graave
jan van nassau, die waarfchijnlijk of zelf,4 of door iemand van zijnen wege, het ontwerp daartoe opgemaakt hadt, te Utrecht gefloten den 03 van Louwmaand, en op den 29 open- lijk van het Raadhuis der Stede afgekondigd. In den aanvang dcezes jaars , was ook op
•'s Keizers voorflag te Keulen eene vredehande- ling begonnen, die echter in het laatst van hei- jaar vruchtloos afgebroken werdt: het aanmer- Maas- kelijkite krijgsbedrijf in dit jaar, was het innèe- trkhtin- men van Maastricht door den Prinfe van par- genomen. MA> (die door den Koning na den dood van Don jan in de Landvoogdije,gefield was,) welke ook op Mechekn , Brusfel, 's Bosch, Antwerpen, en andere plaatzen het oog hadt: ook verzoen- den de Walfche Gewesten zich in dit jaar met Oproer ^11 Koning van Spanje : te Amersfoort en te Ant- Utrecht wierp men den 9 en iö van Wiede- vxrpen. maand de Beelden ter Kerken uit, en te Ant- werpen zelfs was op den 28 van Bloemmaand te vooren een gevaarlijk oproer geweest, waar- bij men de Overheid genoodzaakt hadt, om, zeer tegen den zin van den Prinfe van oranje, wel 120 Geestelijken, die eenen omgang ge- houden hadden, ter Stad uitteleiden: te Genei was ook alles in verwarringe , om welke te voeden petrus dathenüs (die den Prins van oranje eenen man noemde, welke om god noch Godsdienst gaf, vermits hij den Roomfchen Vrijheid van Godsdienst toeftond) wakker zijn best deed : te Brugge hadden de Roomfchen ook eene heftige beweeginge veroorzaakt; doch oranje hadt hier en te. Gend de oproerigen tot re-
|
||||||
|
Historie.
|
|||||||
|
EO£)
|
|||||||
|
reden wceten te brengen; federt werdt hem het Vil. afm.
Stadhouderschap van Vlaanderen opgedragen \ " " doch hij wees deeze waardigheid van de. hand. In het jaar 1580, toen rennenberg's ontrouw Gromn-
ontdekt, en Groningen door dien Graave aan £'« word| de zijde der Spaanfchen overgebragt werdt, flelr spjuum- de de Prins orde op de verzekering van Overijsfel, fihen alwaar de Onroomfchen zeer ongerust waren, overga-r zijnde deeze ook te Utrecht op den 7 van Len? ^J^ temaand, zelfs in de Kerken der Roomfchen ~ gevallen , fmijtende beelden en altaaren aan ftukken , en van de Wethouderen eifchende, dat zij de openbaare oefening van den Room- fchen Godsdienst verbooden ; ook moest men hun in deezen , eenigermaate, yte wille zijn; den 25 van Wijnmaand van dit jaar over- schekjc, leedt aldaar de Aartsbisfchop van Utrecht, fre- Äartsbis- DRiK schenk van Tautenburg , bij wiens be- ^"p,y;'-' grafenis eënige aanfchouwers, tegen dank der ftetft.#' Geestelijkheid, den 130 Pfalm aanhieven en yolzongen 1 op den 6 van Grasmaand van dat » ,, jaar hadt men, tot twee reizen, door alle de y[ng 'jn ' Nederlanden, eene aardbeving gevoeld, die de Neder- fteenen uit eenige Kerken en torens fchudde, lané- doch wijders kleene fchade deed. Van de Staat/ehe zijde hadt men dit jaar het Gumin-
afgevallen Groningen te vergeefsch belegerd:£«« belet waar barthold entes , die 'er bevel voerde Serd : over de belegeraars, met een kogel uit een vo- Ijepygfe gelroer door het hoofd gefchooten werdt, dat hij hetbeftierf: tot tweemaal toe, bij Hardenberg en op de Bourtange hadden onze benden onder HOHENLO ook de nederlaag gekregen , waarna rennenberg , nog verfcheidene voordeelen op de, StaatfQhen behaald 'hebbende , het beleg Q ypop
|
|||||||
|
■■■■■■■■
|
||||||||||||||||||
|
2IO VERKORTE VADERLANDSCHE
V1I_afd. voor Steenwijk floeg, en hetzelve metgloejehde
kogelen deed befchieten; een vond, waarvan men zich vijf jaaren te vooren, in het beleg van Dant- zig, het eerst had beginnen te bedienen:bij den aanvang van dit beleg, hadt de vijand den brand gefleeken in de hameije der Geespoorte, die door aart van Groningen , eenen Brouwers Zoon, en foldaat van kornput, onder eene hagelbui van musketkogelen, meermaalen af en aangaan- |
||||||||||||||||||
|
Stout-
beid van een' fo!- daat. |
de om water te fcheppen, gelukkiglijk gebluscht
werdt: ook werdt toen een vijandlijk foldaat, die bij de Waltpoort, onder een fchriklijk mis- |
|||||||||||||||||
|
bruiken van Gods naam, Hond te fchelden op de
Staaten en hohenlo, door eenen kogel, op het geluid afgefchooten , juist in den gaapenden mond getroffen , het welk bleek aan het lijk, dat terftond in de Stad gefleept werdt. |
||||||||||||||||||
|
Ban te-
|
Te Maastricht hadt de Prins van parma in de
|
|||||||||||||||||
|
gen wil- Lente deezes jaars ook den Ban tegen den Prins
LEM l' van oranje, in 'sKonings naam, doen afkon- digen , welke hier op uitkwam : filips dan , eerst hebbende opgehaald, hoe vee/e esren, gun- ften en weldaaden Keizer karel , zyn Vader, en hy, aan Willem van Nassau, eenen vreemde- ling in de Nederlanden , en hunnen Leenman ■ \ en onderzaat, beweezen hadden , doet hem de yinnigfte verwytmgen van ondankbaarheid , meineedigheid, fchynheiligheid en andere fnoode ondeugden. Hy befchryft hem^ als den eenigen aanfteeker en opfiooker van 't vuur der Neder- landfche 'beroerten; als een' beoorlooger van zy- nen Heere , een' omfiooter. aller. Vredehandelin- gen , een' verbreeker van 'voorregten en bezwoo- rene' Verbintenisfen , een', •lasteraar, 'invoëfer' van ketteryen•> verzaaker des Heiligen.algemee- nen
|
||||||||||||||||||
|
historie; an
|
|||||
|
nen Geloof, eerloozen Egtfchender, die, ^VVILafd»
leeveri zyner Gemalinne , eene gewyde Abtdis ter vrouwe genomen hadt; pest van 't Christendom . en vyand des menfchelyken geflagts; die zyne veiligheid, gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt in een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk van een doorknaagd geweeten. Over al het welke, de Koning hem, als eenen fchelm e'n verraadery met alle zyne nog onaangeflagene goederen, in- den Ban doet, en ten roof geeft: verbiedende elk, hem eenige hulp toetebrengen, of zelfs aün- fpraak te verketten , en elk, daarentegen, be- seelende, hem aftefnyden en te verlaaten, bin- nen den tyd van eene maand, op verbeurte van adel, eer e, goeden leeven, ten behoeve van zul- ken, die 'er, binnen of buiten de Landen, mees- ter van konden worden. Eindelyk , by aldiett men iemant, 't zy onderzaat of vreemdelinge vonde, van zulk eenen 'edelen aart, en zo gene- gen tot 's Konings dienst en ter gemeener wel- vaart, dat hy middel wist', om den Prins, lee- vende of dood, over te leveren, of hem zelf om't leven te brengen, belooft hy, op zyn Koningk- lyk woord, zulke eenen of zyne erfgenaamen , terfiond na 't volbrengen des werks, te zullen behonen met vyfëntwintigduizend gouden Kroo- neri, in Landeryen of in gelde s ter keuze van den uitvoer er , die, daarenboven, van nu af^ van alle misdaad, welke hy mögt begaan heb- ben , hoe groot ook , zuiver verklaard, en, was hy 't niet, edel gemaakt wordt, met allen, dit hem de hand zullen bieden , welken daarenbo- ven , begunfiigd en bevorderd zullen worden, naar den flaat hunner Perfoonen, en 't belang hunner dienfien. Tegen deezen ban verdedigde oranje zich
O a mees- |
|||||
|
212 VERKORTE VADERLAND S CHE
|
|||||
|
VII. AFB. meesterlijk, door de penne van zijnen Franfchen
] Hofprediker pieter de villers ; het merg der- 's p^n" zelve kwam hierop uit: De Prins behieldt hooge dedfeïng agtingvoor Keizer karel ; doch de weldaaden, van tegen dendeezen Forst ontvangen, mogten niet opweegen zelven, je djenßen, door zyne voorouders, en door hem, den Huize van Oostenrijk beweezen; en de zwaa- re kosten, met open hof te houden, en in ver- fcheidene gezantfchappen, ter eere de« Keizers, gemaakt: aan filips was hy niets verfchuldigd: want bewind, eer en titels, waaraan flegts ge- weldige kosten vast, en welker voorregten , in "hem, zo wel als in egmond , hoorne en anderen, zo jammerlijk gefchonden waren , liet hy zig •voor geene weldaaden aanrekenen: nogtans durfde filips hem nu voorfchelm en verraader fchelden; die , zeker ! in 't hoofd zelf van deezen ban , met zulke weidfche titels niet pronken zou, wa- ren die van Nassau en oranje niet eerlyk en kloek ten oorloge geweest, eer hy ter waereld kwam: en nooit zou, hoopte hy, blyken, dathy zy-nen geflagte oneer hadt aangedaan : men lasterde zyn eerlyk en wettig Huwelyk : en wie deedt dit ? filips , die met zyne eigene zusters dochter een bloedfchendig huwelyk hadt aangegaan ; filips , die zyne Gemaalin isabelle vermoord iadt, om tot een ander Huwelyk te geraaken, en zynen eigen Zoon, om dat hy meêwaarig ge- weest was met de Nederlanden; filips, eindelyk, die, in over/pel met donna eufrasia geleefd liebbende, haar naderhand den Prinfe van asko- li tot Gemaalinne hadt opgedrongen: Wyders, wus 's'Prinfen egtfeheiding met de Dogter van saxen gefchied, met bewilliging haar er maagen, Zyne tegenwoordige Gemaalin hadt nooit belofte van V Kloosterlseven gedaan, of dieze gedaan mögt
|
|||||
|
HISTORIE. 2I3
|
|||||
|
'mögt hebben verbondt haar niet, als zynde ge- VII- afp,
fihicd in haare kindschheid: men noemde hem , wyders eenen vreemdeling: verflondt men , daar- by, dat hy buiten de Nederlanden geboren was ; de Koning was 'er dan ook een : hy was in Deutschland, naauw vereenigd met de Nederlan- den , ter wereld gekomen , en zyn huis hadt, van oude tyden af, aanzienlyke goederen, in Braband, Luxemburg, Vlaanderen en Holland, bezeten : zelfs waren zyne voorouders Graaven van Gelder geweest, toen die des Konings flegts Graaven van habsburg waren , en in Zwitzer- land woonden. Ook werden, in Nederland, alle bezitters van Graaffchappen en Heerlykheden, de zydedeezer Landen houdende, voor Inboorlin- gen gerekend* De oorfprong der beroerten moest niet by hem gezogt worden; maar by den Spaan- fchen Raad, wiens wreedheid hem, die 't gezui- verd Geloof, in zyne kindschheid, hadt ingezoo^ gen, tot medelyden met de Onroomfchen bewbo- gen hadt ; en zo zyne medebroeders van de Vliesorde en de Raaden van Staate 't fluk. met hem ééns geweest waren, lyf en goed zou hy op- gezet hebben , om alva op den drempel des. Lands te fluiten. Alte voor en, hadt hy ook te ': vege gebragt, dat de Staaten, op 't vertrek der
Spanjaarden, aanflonden: en 't Verzoekfchrift der Edelen was, niet tegen zyn goedvinden, in-* geleverd. Hierin flelde hy zyne eer, om dat hy 't vorderlyk hadt gehouden lot 's Lands welvaart*. Aan den naam van Ketter, dien men hem e®. zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo min, als Christus aan .dien van Samaritaan. . Tot het fjpenlyk prediken hadt hy nimmer geraaden-, ook nooit in 't bej'ooven van Kerken bewilligd:, nog-< O 3 mm |
|||||
|
>
|
|||||
|
414 VERKORTE VADERLANDSCHE
VIL AFD. tam hadt men hem , na zyn vertrek naar
-""-"-" Duitschland, in zynen Zoon, in zyne goederen 3 in zyne eer e, wreedelyk vervolgd, hem, hierdoor 3 ontflaagen van alle eeden en verbindtenisfen, en genoodzaakt, tot het opvatten der wapenen; die hy , zeide men , tegen zynen Heer gedraagen "hadt: maar, met gelyk of minder regt, hadden 'sKonings voorzaaten Kastilie en Lion verwor- ven. Ook was hy, zelf een voornaam Lid der Staaten van Brabant, door de Landzaat en aan- gezogt, om hen te befchermen. Den Roomfchen Godsdienst zouden de Staaten van Holland en Zeeland, in 't eerst, gedoogd hebben; doch ge- waarfchwwd tegen de verraderyen eeniger Geeste- lyken en anderen, hadden zy dien moeten doen ftaaken. Van vervolging om den Godsdienst hadt de Prins zig altoos afkeerig getoond, wes- fialven hem 't mishandelen en ombrengen der Gees- telyken, ten onregte te last gelegd werdt. Over 't wettig of onwettig aanvaarden der wapenen, wilde hy gaarne het oordeel der algemeene Staa- ten afwagten. De Gendfche Bevrediging hadt niet hy, maar don jan, en de.Koning zelfge- fchonden. De looze vredehandeling van den Heer van selles was, niet door hem, maar door de algemeene Staaten , . wyslyk ontdekt. Ds Keulfche was gerigt, om de Landen te beder- yen. Voorts lei men hem geveinsdheid te last. Maar 't was immers geen geveinsdheid, dat hy hun, toen zy nog vrienden waren, gewaarfchuwd iadt tegen de rampen, die hun nu overkwamen; 't was ook geene, geveinsdheid p. dat hy htm nu7 met openbaaren oorlog, te keer ging', wat zy dan meer voor geveinsdheid in hembefpeurden, wist hy niet. En genomen, dathyin mistrou- we» |
|||||
|
HISTORIE. 215
wen zyne veiligheid fielde; moest men hem hierom VII. afd.
met Kaïn en Judas vergelyken P wat anders was ~~ 't niet op God, wat anders niet op looze en booze menfchen te vertrouwen, die, hoe zy befionden, in Grenada aan de Mooren , en hier, aan eg- mond en HOORNE beweezen hadden, en zelfs in deezen ban deeden zien, hoe hun 't geweeten ver' hardware, gelyk dat van Judas, hoe zy vertwy- feld waren, gelyk Kaïn, en van God verworpen, f'elyk Saul. Dat men voorts tegen hem in-
ragt , dat hy zig, door geene aanbiedingen van byzondere voordeelen , hadt willen laaten beweegen, om tot bevrediging te befiuiten, flrekte tot zynen roem, niet tot zyne fchande: behal- ve, dat hem ook zulke breede aanbiedingen, als men voorgaf, nimmer gedaan waren : 't flot van den Ban, waarby men hem water en vuur verboodt, agtte hy niet, zullende hy leeven met zyne vrienden, zo lang als het Gode behaagde 3 in wiens handen zyne dagen flonden; en fchoon men, nooit te vooren, openlyk geld op zyn lyf gefield hadde, gelyk nu, wist hy wel, hoe dik- wils men daarvan heimelyk koop hadt gemaakt: blykende, wyders, de fchaamteloosheid der Span- jaarden hierin, dat zy eenen eerloozen fchelm, die hem om V leeven bragt, beloofden te verade- len, ware hy 't niet; even of een edelman, die wist wat adeldom inhadt, ooit zou willen eeten met eenen boef, die iemant, om geld, den flrot hadt afgefioken : hielden de Spanjaards zulke luiden voor edel; zo gingen zy, niet zonder re- den, voor afkomelingen van Maraanen ofjoo- dén , en voor kinderen van hun, die 't leeven des -Heilands, om gereed geld van Judas kog- Un: nog durfde men den fiel vergiffenis toezeg- O 4 gen |
||||
|
<kië VERKORTE VADERLANDSCHE
1 ï!- ju*, gen van allerlei misdaad;, hoe f nood ook, te voo-
ren door hem begaan, toonende daarmede, voor ■al de waereld; welke middelen en luiden men oordeelde te behoeven , om den befchermer der yryheid van een verdrukt volk van kant te hel- pen-. En fchoon deeze ban, ook van ter zyde , de Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet te flooren-. lemant met woorden aanteblaffen tvas het laatfle geweer van wcerlooze wyven. Zo zy flegts eendragti'g bleeven r en den Spanjaard de tanden toonden-, haast zouden zy hem zeil zien minderen: 't was, riep men, meest om zynen "hals te doen; doch kon zyn vertrek ofzyne dood zelve de rust in 't Land herfiellen, welkom zou- ze hem weezen ■: oordeelden dan de Staaten, dat zyn weggaan hen helpen kon, gaarne wilde hy, op hun hevels tot op 't einde der waereld, vers- trekken: zyn hoofd ook, waarover geen Vorst of Oppermagt op 'aarde te gebieden hadt dan zy •alleen, flelde hy in hunne handen; {doch dagten zy, dat zyne tamelyke ervaren is, het over/chot zyner middelen, en zyn leven hun nog van dienst mögt en können zyn, hy hoopte, door Gods ge* iwde, getrouwelyk te onderfleunen en te hand- liaven-, 't gene zy, tot welfiand van de gemeene zaak en van den Godsdienst, befluiten zouden. Mij De Staaten, die den Prins ten onrechte beklad Verkrijgt oordeelden, beflooten eene bende paarden tot
vSchri" 's Prinlen beveiliging te onderhouden: op zijne Verdediging kwam echter nooit antwoord uit ■Spanje of van de Spaanfche zijde. —— Hij 2elf Was nog in dit jaar-, na den afval des Graa- \VorcTt Ven van rennenberg tot Stadhouder van Fries*- Siadhoü- ./a;?j verkozen ; en derwaarts reisde hij ook W'esimd *fi ;h&t volgend jaar 1581, nevens den Graaf IS8I. l '; ' ' *m
|
||||
|
M I S T O R I E. \ %jf
|
|||||
|
-Van HOHENLO, om 'er verfeheide gefchillenVII.jj?d.
Van gewigt, het Landbeflier betreffende, te ver- ------"
effenen.
Eer dit voorviel, hadt de Graaf van rennen-
berg het beleg van Steenwijk moeten opbree- ken; waarna ook Staveren en andere Friefche plaatzen den Staatfchen in handen vielen: ook werdt' den Rennenbergfchen, bij Groningen, door NORRiïs en sonoi eene geweldige neep toegebragt, op den 19 van Hooimaand deezes jaars, en ten zelfden dage ontving de Graaf, renhkb* aldaar aan een kwijnende ziekte liggende, de"EK5? laatfte kerkgerechten, overlijdende hij den 23 er van Hooimaand, en wordende om eenige blij- ken, naar men wil, van berouw, en om ande. re zeer goede hoedanigheden , bij vriend en vijand, na zijnen dood, meer beklaagd dan be- fchuldigd. Amfterdam en Haarlem ftonden in dit jaar
ook van de voldoening af; en met het vernie- tigen derzelve werdt de openbaare Roomfche Godsdienst-oefening te Amfterdam afgefchaft: Onrust dit gebeurde zelfs te Brusjêl, en ook te Ant- Jjjer*",j* werpen, alwaar men uit vreeze voor eene nieu- we plondering, reeds te vooren de Altaren, in de groote kerke, met verlof der Regeeringe, hadt afgebroken: in de Synode te Middelburg, Sijnode in dit jaar gehouden, werdt eene nieuwe kerk- te Mid~ ordening beraamd, bij welk de Approbatie der ^'urS' verkoorene Predikanten aan de Overheid gelaten werdt, zonder dat men geraden vondt haar, in het aanftellen van Ouderlingen of Diakenen te kennen : voorts werden hier de kerken van elk Land onder Clasfen, en de Clasfen onder bij- kadere Synode verdeeld» O .5 Par* .
|
|||||
|
ai8 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
VII. Avp. Parma hadt in dit jaar, ook een toeleg ge-
~~' maakt opFlhfingen, die mislukte, en op Breda, dfor^de ^e beter flaagde, wordende die Stad, na dat
Spaan- net Kafteel, door verraad, in *s vijands hand Seien_ be- gekomen was, na eenen wakkeren tegenftand magtigd. der burgeren, op den 28 van^Wiedemaand door HAUTEPENNE bemagtigd: dus verloor de Prins de Hoofdplaats zijner Baronnije, juist op den- zelfden dag als hij het Markgraaffchap van Veer& voor vier-en-zeventigduizend en vijfhonderd '■■'. • guldens aangekocht hadt, in openbaare veilin- ge ; en na dat hij, voor zeshonderd guldens meer, daags te vooren, de heerlijkheid van Vlkfingen bekomen hadt. ------ In dit jaar ga-
Middel-ven de Staaten ook het plakaat uit, waarbij
lurgwei-men den Koning van Spanje afzwoer; hoewel Til lïte-mm te Middelburg.,' om eene bijzondere be- zweeren. zwaarnis, welke men met en tegen den Prins "hadt, hetzelve weigerde aftekondigen, en te beëedigen: in Friesland kreeg de Raadsheer van het Hof, FEcco rhala, terwijl men hem den 1 *J nieuwen eed voorhieldt, eene beroerte op het lijf,- waaraan hij terftond overleedt; en *■ te Woerden voer michiel rudze, Luthersch predi-1 kant, zo vinnig op den Predikftoel, en in ze- ker gedrukt gefchrift,• tegen dit afzweeren uit, dat de Staaten van Holland hem eindelijk de Mjou Stad ontzeggen moesten : na het verlaten van sjeemt rffiips, ging men hier te Lande een verdrag aan bied over met den Hertoge van anjou, die het gebied Neder- over de Nederlanden op zich genomen hebben- land aan. je ? Kamerrijk ontzettede , en vervolgens in Engeland over een huwelijk met de Koninginne Elizabeth handelde, hetwelk echter op eene ftorting uitliep. In het volgend jaar i5^2'' «•,,*, _ werdt |
|||||
|
HISTORIE. 219
|
|||||
|
werdt hij te Antwerpen tot Hertog van Bra- VH. afp.
hand en Gelder enz. gehuldigd , doch die van Holland, Zeeland, en Utrecht, die eerlange t^pjg^ de hooge Overheid dier gewesten aan den Prinfe tog ge- van oranje zochten optedragen, deeden hemhuldigd. geene hulde. I582, In de gemelde Stad werdt Oranje op zondag Aanflag
den 18 van Louwmaand, door zekeren janjau- °^nlv^n regüi , met een pistoolkogel, onder het rech- willem ter oor ingaande, en door het gehemelte, be-1. neden het flinker kakebeen, uitkomende, door het hoofd gefchoten ; hetwelk de moorder, ten eerfte afgemaakt, met al te zachten dood bekocht. De Prins herftelde echter, hoewel langzaam,
en deed op den 2den van Bloemmaand, die tot eenen dankdag gefchikt was, zijnen kerkgang; doch verloor drie dagen daarna zijne trouwhar- tige Gemaalin charlótte van bourbon, welke door te veel wakens en dienens, in zijne ziekte, zich eene brandende koorts op het lijf gehaald hadt, die haar, in weinige dagen, wegruk- te : in Hooimaand daar aan volgende, werdt Tweede % weder een' aanflag, zo tegen het leven van aanflaS« den Prinfe, als tegen dat van den Hertoge van ANjou ondernomen, te Brugge, doch ge- lukldglijk ontdekt, en de voornaamfte aanleg- gers daarvan geftraft. In den volgenden jaare 1583, werdt den Prinfe Brabant
het Hertogdom van Braband aangeboden, ^"lbm •doch hij wees het van de hand, om dat hij geene r. aange- magt hadt hetzelve te befchermen, en den boden. Koning van Spanje geene reden wilde geeven, J583- om te zeggen dat hij hem alle zijne Landen Aanflag focht te beneemen: niet lange te vooren was ™{J A*" de Mt,
|
|||||
|
Sao VERKORTE VADERBANDSHS .
VIL AFD de heerschzuchtige aanflag van den Hertoge van
""" " ANjou op Antwerpen en andere Brabandfche en Viaamfche fteden , de Franfche Furie gehee- ten , gelukkiglijk mislukt ; en die gewesten dus beveiligd van eene volftrekte overheer- fching. Beroerte In Utrecht was omtrent deezen tijd ook eene teUtrechs. hevige beroerte ontftaan, daar het gemeen zich kantte tegen het aanneemen van waardgelders, en de pagten of gemeene middelen wilde afge- fchaft hebben; doch de Gemagtigden van den Piïnfe en de Staaten bragten de zaaken aldaar eerlange tot rust. wiLiEM De P"ns op den 12 den van Grasmaand dee- J. trouwt, zes jaars, voor de vierdemaal in de egt getre- den met Louise van coLiGNi, Dochter van den Admiraal v&n*Frankrijk, die, nevens telIgni, haaren eerften man, in den Pärijfchen moord was omgekomen, werdt nu te Antwerpen en elders aangezien, als overhellende naer de zijde van Frankrijk, als of hij het Land onder des- zelfs juk dacht te brengen; daar hij wel verre ANjou van gyijj een doel vervreemd was ------ ook
1(11 ftierf ANjou ifl Wiedemaand deezes jaars, ter-
wijl men bezig was, aan eene verzoening met hem te werken. |
||||||||||||||
|
IS84.
Holland
en Zee- land bande- |
Den 29 van Louwmaand 1584, beviel de
Prinfes van eenen Zoon, die den 12 van Wie- demaand gedoopt en FREDRiK Henrik genoemd werdt. ------ De handeling over de opdragt der
|
|||||||||||||
|
Jen over Graaflijkheid van Holland en Zeeland aan den
het op- prinfe^ Was ondertusfchen zedert eenigen tijd ekrGraaf. zo ^ei'k doorgezet, dat de Gemagtigden van Hjkheid Holland die opdragt reeds gedaan hadden , en san wu.- dezelve ook door den Prinfe aanvaard was: de |
||||||||||||||
|
HISTORIE.
|
||||||||
|
aar
|
||||||||
|
Afte daar van, reeds bezegeld door de Edelen Vir. jifd.'
en alle de fteden, werdt bewaard tot'sPrinfe --------'
komfte in Holland; doch het aarfelen van die
van Zeeland, bij naame Middelburg, Veere en Goes, deed ook eenigen in Holland aarfelen, namelijk Am fier dam en Gouda; en ondanks deeze fchoorvoeting, zoude men vermoedelijk nogtans tot de inhuldiging van den Prinfe ge- komen zijn , ware dees Vorst niet, terwijl hij gereed ftond om de vruchten van zijnen lang- duurigen arbeid intezamelen, op den io-van Höoimaand deezes jaars, door Balthasar ger- bal- ards, die den naam van francois guyon hadtTHASAIt aangenomen, dwars door het lijf of in het hart GE.RABDS! gefchoten, zo dat hij terftond den geest gaf, moord zeggende alleenlijk , in het zuizelen : Mon aan wit« Dieu! mon Dieu! ayezpitte de mot, & de ton LEM l' pauvre peuple! (mijn God! mijn God! erbarm u over mij, en over uw arm volk:) de moorder terftond gevat, beleedt op den pijnbank, dat hij door eenen minderbroeder te Doornik, en door eenen Jefuit te Trier , in zijn opzet ge- fterkt was; en dat de Raadsheer assonville met hem afgefproken was, hoe hij zich noe- men, doch vooral den Prins van Parma niet melden moest; fchoon dees den toeleg prees, en hem den loon, bij den ban beloofd, gezegd hadt te zullen verzorgen; voorts dat hij, om dit ftuk, als een wakker voorvechter der Room- fche kerke, den Hemel verdiend hadt — hem Zifn werdt, volgens vonnis, de rechterhand tusfchen ftraf- een toefluitend heet ijzer gefchroeid; het vleesch, op zes plaatfen, metgloejende tangen Uit het ligchaam genepen, en hij, levende^ ïoorts yan onderen op, gevierendeeld, en het hart,
|
||||||||
|
VI
|
||||||||
|
222 VERKORTE VADERLANDS CHE
VII. Arn. hart, ten lijve uitgerukt, in het aangezicht ge«
"" "' fmeeten; zijn hoofd op een' ftaak opdenfchool- toren, en elk der vieréndeelen van zijn lijf, aan een bolwerk van vier poorten der ftad gehan- gen, verdragende hij deeze felle ftraf met zo veel hardvogtigheids, dat de Roomfche Gees- telijkheid zijnen uitgang hemelhoog verhief, en 'er te 'sHertoge?ièosch het Te Deum over zong; doch eenige Spaanfchen verfoeiden den moord, dien aanmerkende als een fchelmftuk van den aanrader en uitvoerder beiden: de ontfeltenis die deswege te Delft, en door het ganfche Land ontftond, is niet te befchrijven. Begra- Des anderen daags werd het lijk van den venis van Prinfe gebalfemd, ten toone gefeld, en bleef
Willem boven aarde, tot den 3 van Oogstmaand, wan-
neer het op kosten der Staaten van Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht, met bijnaer Koninglijke flaatfie , te Delft, in de nieuwe kerke ter aarde befteld werdt; bij welke gele- genheid eene korte en troostelijke Lijkpreek ge- daan is, die-met aandacht en weemoedigheid gehoord werdt: op den dag der begravenisfe, en eenen dag voor en na denzelveri, werden, in alle de fteden van Holland, driemaal daags, telken reize een halfuur, de grootfte klokken geluid. Zijne ge- Zulk cenen uitgang hadt willem, Prins :vara laa,.ntf' Oranje en Graaf van Nasfau.'m den ouderdom
van weinig minder dan 52 jaaren: hij was van meer dan middenbaare lengte, bruin van gelaat en oogen, die hem zeer levendig Monden: voorts helder en lieflijk, doch daar het pas gaf, ook fcherp van fem: vrolijk en aanvallig ftond veeltijds zijn weezen, waardoor hij veele harten won,
|
||||
|
, HISTO R.I E/ ;: \ ' 22-3
won. Niet vreemd hieldt hij zich van fcherts., VII. afö,
vooral over tafel; alwaar hij, gewoon tot prachtige hof houding 9 ook wel eenen Duit- fchen dronk plagt te doen. In fpeelen, rijden, jagen, vondt hij geen vermaak. Bij vier echte Zi-ne vrouwen heeft hij twaalf kinders verwekt. ANi huwelij- NA VANEGMOND zijne eerffe, baarde hemsFi-ken en Lips, die in Spanje gevangen zat v en marïa : '.kinderen, bij de tweede, anna van saxen , won hij mau- RITS, A-NNA en EMILIA : bij CHARLOTTE VAN
bourbon, de derde, zes Dochters-, louise Jü-
LIANA, ELIZABETH, KATHARINA BELGICA, FLAN-
DRINA , CHARLOTTA BRABANTINA , en EMILIA' SECUNDA. Louise colini, zijne vierde Gema-
lin , hadt hem, nog geene zes maanden voor- zijnen dood j FREDRIK Henrik .; ter. wäereld gebragt. Voorts liet hij eenen natuurlijken Zoon na, justinus genoemd: ------ om breed
in het uitmeeten zijner goede of gebreklijke
hoedanigheden te weiden , houden wij onze pen te zwak ; de volgende fchetze daarvan zij voldoende. ------« De eenvoudige vertoo- Zijne
ning van zijn gedrag in de. neteligfte omftandig- hoedanig«
heden, welken iemand zouden kunnen voor-heclen* komen , moeten hem den Lezer reeds zo na hebben doen kennen, als de Hiitorie hem ken- nelijk maakt: de lof van fchranderheid, be- daardheid, voorzichtigheid, naarftigheid, min- zaamheid, wordt hem van niemand geweigerd; doch deeze hoedanigheden werden , door zijne vijanden in zulk een licht befchouwd, dat ze hun fchalkheid, geveinsdheid , listigheid en ftaatzucht toefcheenen: de muiterij tegen den Koning van Spanje, zijne hoofdmisdaad bij de Spaanschgezinden, gaf, in hun oog, aan'al zijn
|
||||
|
.324 VERKORTE VADERLÄNDSCHR
VII.AF» zijn bedrijf, een afzichtelijke venv: de liefde
'r7~m™* tot de Nederlanden met naame tot Holland, en Zeeland, die zijne vrienden hielden voor een beginzel zijner voornaamfte handelingen, maak- te hem, daarentegen in hun gezicht, tot een pronkftuk onder de Vorflen, en een voorbeeld van ftandvastigheid, grootmoedigheid, goed- hartigheid en andere verhevene deugden: de Staaten der Vereenigde Nederlanden hebben hem, in het choor der nieuwe kerke te Delft, eene prachtige Grafltede geflieht , in welker • opfehrift zij hem afmalen, als eenen herftelkr van vrijheid en van zuiveren Godsdienst, hem voorts gevende den fchoonften tijtel, die immer eenigen Vorfte te beurte viel, den tijtel van, VADER DES VADERLANDS,
|
||||||
|
0
|
||||||
|
VIII. AF-
|
||||||
|
■
|
||||||
|
P I § 'f O % l E, $flj£
|
||||||
|
VIII. AFDEELING.
beginnende tnet de üahfidlinsp van Prin§
ÄiAURiTs, tot Hoofd des Kaads y<an Staate«
/« Zre£ jtfw 1584^, e« eindigende $ met
de overdragt der Nederlanden > aan
JZABELLA KLARA E.UGENIA , Dochter
van Spanje, in het jaar 1598?
JN a 'sPrinfen dood fteldert de Vereenigde Ge- maorits
westen eenen Raad van Staate aan, en Graaf wor^c MAURiTs, 'sPrinfen tweeden Zoon, den 13 yan jj^jj Slagtmaand in het jaar 1584, aan het hoofden deii van denzelven. —' Ondertusfchen werdt Antr R'A4 vaf werpen ? hoe langs hoc meer door parma be- f^T nauwd , die ook Dendefmonde , Vilvoorde en ■• •■-v* Ge/?J vefmeesterde J -—r- na het overgaan yärt PETRtjs' Welke laatfte Stad, de Predikant petrus' dathe- dath'é-" ' Nüs, vandaar geweken, zich verltout hädt te predir ®usf We~ ken tegen den handel met Frankrijk, aan wiert J^ <jè de Staaten deeze Landen zochteii optedragejl, bindeliijg en tot lof van den Prinfé van parma; dit bftigMe,r .1^- een bevel der Staaten te Wege aart dert Adyökaat [fn' j^?r Fiskaal ? om dathenüs van Gouda naer -sHage dragc%t te brengen • doch dees hiervan, naer hetfchijnt* Lande)* de lucht gekregen hebbende, Was naer Vianch^^ïFh gev/eeken, meenende, yeclligt, aldaar veilig tê1 'f ■ zullen zijn. Hij werdt"'èï echter gevat, 'en* bi] handtasting ? .ontflagen zijnde ? andermaal gegf|ej>en.téVreeswijkaaa de Vaart; vanwaar jtnen liem te Utrecht 'öp Hääzenbürg ;bragt£ |
||||||
|
2ü6 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
VIII afd. wordende eerst in Wintermaand deezes jaars
-—— 1584, onder borgtogte geflaakt ; en vervol- gens van denzelven ontflagen zijnde, week hij naer Elbing, daar hij oveiïeeden is. [Zijne be- rijming der Pfalmen, ftraks, na het midden der zestiende eeuvve bij de Hervormde kerken dee- zer Landen, ten Godsdienstigen gebruike, aan- genomen , (*) en waarvan men zich meer dars twee Eeuwen bediend heeft, moest, eindelijk, ruimen voor eene nieuwe berijminge, volgens eenpaarig befluit van de Staaten der bijzondere gewesten, en last der algemeene Staaten, in het jaar 1773 , uit drie berijmingen gekoo- ren, en in het volgend jaar in de kerken inge- voerd.] De Staa- Behalven met Frankrijk, handelden de Staa- ten hau- ten ook met Engeland, om, voor verleende delen befcherminge , de Landen, onder zekere voor- wetend waarden, aan hun op te dragen; doch de Ko- daar ning geene kans ziende de Landen te handha- over. Ven, en geenen lust hebbende , om dezelven eenigen bijftand te bieden, wees alle aanbod beleefdlijk van de hand: ook werdt de Opper- heerfchappij en altoosduurende befcherming der Nederlanden afgeflagen door de Engelfche Ko- ninginne Elizabeth ; die echter in het jaar 1585. 1585, den Graaf van Leices ter, robert dudlei , nevens een' onderfland van ruim vijfduizend man- nen herwaart zondt, waarvoor haar de fleden Bride en Vlisfmgen in onderpand gegeven wer- Dezelveden: aan leicester droegen de algemeene Staa- ten (*) Zie G. Brandts Hist. der Reform. I. deel Bladz.
305, 308, 55S-1" |
|||||
|
HISTORIE. 227
|
|||||
|
ten de Ofper-Jandyoogdij op: doch Holland, VHLAtp.
waar Prins maurits tot Stadhouder was aange- ' fteld , bedong dat de gefcliillen over de belas- ^or n tingen door dien Prinfe , en eenigen uit den T£R op. Hoogen en Provincialen Rade zoude beflist gedragen.; worden: dit belettede echter niet, dat men den Engelfchen Graave, die de Gemeente zeer wist te ftreelen door zijne veinzerije, en de Geeste- lijkheid in het vervolg ook op zijne hand kreeg, de volle magt en het abfolut geweld', in het fiuk van Politie en Juflitie, van alle de Provinciën en dzrzelver geasfocieerden, opdroeg; gelijk hij ook alle zaaken van Regeeringe eerlange naer zijnen zin begon te fchikken. Toen de Stad Graave in Bloemmaand des Deszelf»
jaars 1586, door lubbrecht turk, Heere van gpdra. Hemert, een jong Geldersch Edelman, uit bloo-° ^'g^ heid en een overijld befluit , bij verdrag aan Parma was overgegeven, werdt hij deswege, nevens twee andere Hoplieden, bij vonnis des krijgsraads, door leicester bekragtigd , ont- halsd: doch, toen men den Engelfchen Hop- man WELTZ die voor deezen Aalst hadt ver- kocht, en zedert den vijand gediend, bij zekere gelegenheid gevangen kreeg, en aan leicester zondt, in verwagtinge dat dees hem, niet min- der ftreng dan den Heer van Hemen zou doen handelen, fchonk de Graaf aan deezen verraader niet alleen het leven en de vrijheid, maar nam hem zelfs onder zijne lijf bende aan : dit, en dat hij het Regiment van hautain aan zijnen Neeve filips sidnei hadt opgedragen, ver- wekte groot misnoegen onder de lieden van oorloge ; doch waarover hij zich niet be- kreunde. P 2 Het
|
|||||
|
ïa8 VERKORTE VADERLANDSCHÊ
.VULArn. Het bemagtigen van Doesburg en van eenige
Schanfen van Zutphen was het voornaamfte, tig*!)«!*-hetwelk leicesïer in deezen jaare uitvoerde; Jarg enz. zijnde zijn neef filips sidnei in een gevecht bij Warnsfeld in de dije zodanig gewond, dat hij het bedierf: na het regelen der Winterquartieren, begaf LEiCESTER zich naer Utrecht, en hield «aar gemeenfchap met onrustige lieden, onder welke de voornaamften waren jakob reingoud , een afgezet trouwloos commis der geldmidde- len , gerard van prounink en daniel de burggraaf , die te zamen te Utrecht eenen aan» hang maakten van vleiers van leicester en misnoegden op de Staaten, welken men zedeit »RichtteRehigoudiflen genoemd heeft. Het eerfte dan dam een ^ac LEICESTER vervolgens ondernam, was het Mant op. oprichten eener Munte te Amflerdam, in welke hans de vlaming dubbelde Roofenobels floeg met het wapen van Engeland, die wel 40 Hui- vers boven de waarde werden uitgegeven; het« -welk de Staaten in het gemeen, en de Stad Dordrecht in het bijzonder zeer te onvrede , maakte : hierop volgde zijn plakaat tegen den uitvoer van leeftogt en krijgsbehoefte , naer Landen onder den Spanjaard rlaande; want hij begreep niet, dat dit èe vaart en den handel uit Holland en Zeeland verjagen zoude, terwijl de vijand niet minder dan voorheen, van elders Wordt voorzien zoude worden: zeer liet hij zich ook door de jyleien door de Predikanten van welke hij zich ten ge- Meesterlijk wist te bedienen, ter bevorderinge vleid. zijner oogmerken: zonder de Staaten te ken- Be- nen, liet hij eene Sijnode in 'sHage befchrij- fchrift ven, en bek.ragr.igde met voorbijgaan der Stäa- *enSij- Ien ? eene kerkenordening, aldaar beraamd, »aae, -* welks? |
||||
|
K { S t O R [ E. Ö2p
"fcëké in verfcheidcne opzichten aanftotclijk be- VJlUre;
vonden werdt. De burgerhopliedeil te Utrecht, die Van LEt-
CESTERS hand vloogen i, zochten de opperfte magt van geheel het gewest, zonder ecnige- voorwaafde, aart de Koninginne te doen op- dragen : ook namen zij ^ ten believe van den Graave, Meester paulus buis gevangen, om dat hij zich niet in alles naar leicester's beha- gen wilde fchikken: nog deeden zij verfcheide- ne Heeren ter Stad uitzetten , de Regeering buiten tijds veranderen, en prounink tot twee^ Verart-•'■ den Burgemeester aanftellen; dien men echter dering iri ter Staatsvergaderinge, als Gemagtigde, wei- 4e ^8?** gerde te erkennen: leicester, korts daarna*htreck. het bewind der burgergeiirjke Regeeringe en des oorlogs aan den Raad van Staate, welke leïces- hij echter in alles de handen bondt, overgege-™ doec ven hebbende, ging eene reize doen met-Enge- ""r g^ land, daar de Koningin hem feestelijk ontving,geland» en men van Staaten wege door een plegtig gezantfehap, onder billijke voorwaarden , der Koninginne de heerfchappij over deeze Landen aanboodt, doch zeer bits antwoord ontving i terwijl nu die- Gezanten zich bezig hielden met de zaak hunner Meesteren fchrifrelrjk te ver- dedigen , kregen ze ook de tijding van het ver* raden van Deventer door william stanlei , en van de Schans over Zutphen, door roeland jork , aan de Spanjaarden-, m het laatst van Louwmaand van het jaar 1587, hetwelk zeer tsgf, veel hielp tot de afbreuk van leicester's acht-* baarheid , hem veele zijner aanhangeren deed Verliezen, en de Engelfchen in het gemeen hier zeer in den haat brage; welke nog toenam, na P 3 4as |
||||
|
---------———
|
|||||
|
a3<3 VERKORTE VADERLANDSCHË
VIII. AFD dat eenige benden Engelfche ruiters het platte
" Land tusfchen Utrecht, Amfierdam en Gouda, na de Alblasjer- en Krimpener-waarden afgelo-
pen hadden, om zich te helpen aan de foldye, welke de Koningin hun fchuldig was ------ dit
alles maakte dat men, in het vervolg nog meer
behoedzaamheids gebruikte tegen leicester en zijnen aanhang. Doet Toen dees Graaf in Hooimaand van het jaar een'voor« 158^ teruggekomen , na eene vruchtlooze vrede P°g'nS om ^l"s ■> door Parma belegerd , te met ontzetten, den voorflag ter S taats vergaderinge Spanje, hadt laten doen? van vrede met Spanje te maak en, en daarna uitgelekt was, wat de Engelfche Ko- ningin zelve met filips II. ten deezen aanziene gehandeld hadt, ook welke de inhoud van lei- cester's heimelijk berichtfchrift, en hoe tevens zijn toeleg was om, zich van den Prinfe maurits , Zijn toe- den Graave van hohenlo , oldenbarnevelo le<| op en anderen te verzekeren, ftonden de trouwfte Honw"' ^hebbers des Vaderlands, als voor het hoofd j.0, enz. geflagen, en de groote fteden in een blijkbaar gevaar van oproer , tegen welk men te Am- fierdam op zijne hoede was met eenige metalen Komt te ftukken voor het Stadhuis te planten: leicester Jmßer- hier gekomen, en in het Prinfenhof geherbergd ♦ode/''" zy'n(k' zocnt zich meester van het wachtwoord, jthtaar. en te gelijk van de Stad te maaken, en derzel- ver getrouwfte Regenten eenen fchandelijken dood aantedoen: doch de moedigheid van Bur- gemeester pieter boom, die verklaarde dat al- leen de Vroedfchap verandering mögt maaken in het haaien van het wachtwoord, en de geno- men voorzorg van andere brave Patriotten, bragt te wege dat leicester , zich te leur geftcld vin- den- |
|||||
|
HISTORIE. 231
|
|||||
|
elende, des anderen daags weder naer Utrecht viii.afd.
vertrok, daar hij de wet veranderde in weerwil--------•
van den Graave van nieuwen aar , die beweer-
de, dat hem dit, als Stadhouder, te doen ftond: in Wiinmaand van hetzelfde jaar vertrok hij Vert;rekc naer Noord-Holland, en werdt te Hoorn eer- '[Noor- lijk ontvangen; doch Enkhuizen, beducht voor derquar« eenen aanflag van zijnen kant, zondt hem Ge-tier- magtigden te gemoete , welke , door hem te doen begrijpen wat een hoon hem daar be- fchooren ftond, hem van opzet, om derwaarts te komen, deeden veranderen, zo dat hij in de ftreek bleef vernachten: de Friezen, wervvaart Wordt hij zich toen wilde wenden, verlochten hem, °P. z'Jne bij brieven, zijne reize te willen ftaken. keerd! " In dien Mand der dingen namen de Holland- De pre_
/che Predikanten de vrijmoedigheid , om de dikanten Staaten fchriftelijk te vermanen tot het handha- vermaa- ven der eendragt en het voorkomen van verdere H™ fe verwijderinge tusfehen zijne Doorluchtigheiden hen; waar toe zij hen baden, zonder bot te vieren aan hinderlijke hartstochten, en zonder bijzon- dere inzichten, te willen arbeiden: men ant- woordde eerst zachtelijk, dat op het Gefchrift Worden sekt zoude worden; doch liet hun daarna, door (ir., rE"
1 A j 1 ....... jijt afge. den Advokaat oldenbarneveld aanzeggen, dat zet.
in hun Vertoog niets flondt ,of'de Heeren wisten
liet, en nog veel meer daartoe; dat deeze 's Lands
welvaart niet minder dan zij ter harte namen,
en dat zij wel te huiswaart keeren mogten, en de
Heeren met de zaken begaan laten.
In Wijnmaand gaven de Staaten ook drie DeStaa-
Vertogen tegen leicester in openbaaren druk ^ ^
uit; doch zij hielpen weinig om hem van maat- vertoo-
regelen te doen veranderen : zijn voornemen gen uit
P 4 . ont-
|
|||||
|
*3i VÉRKORTE VADËRLANDScMf
VUI. afp, cjitdekte zich van dag tot dagklaarer: teDordrechê
hadt pröu^ink , zijn gunftelirig, door een an- uncEs- ^ereó Brabander j.getracht.öm dë burgers eed ■xèr. Request te doen tekenen, inhoudende klagten listige aan den Landvoogd, over eenigé Leden der biiderhee-Staatsvergaderinge van Holland., die voorgaven j uiingen ^at men ^e Fngelfchen niet betrouwen mögt, mi telen a^s ^e ^e Landen den Spanjaard zochten te leve- Dordreck, ren ; daar zij zelve niet beter dan verraders ■Leiden en waren : te Leiden zocht hij door den Kapitein ueudai éosMO pescarengis, met hulpe van dé knech- ten van NiKOLAAS MAULDE de Stad te overmees- teren en 'er d^e hekken te verhangen naer zijnen zin, doch de tweeKapiteinen, en de Ouderling voLMAR moesten deezen toeleg met hunne hoofden boeten; de Höoglèeraar saravia, de Predikant van den wouwere , en adolf van MEETKERKE, die mede in den aanflag deelden^ ontweken het gevaar, en werden ook buiten de algemeene vergiffenis gefloten: te Gouda daar de Landvoogd iet diërgelijks in den zin hadt, werdt ook een Engëlschman jakob williams gevat en als fchuldig 'aan gekwetfte Hoogheid, ter dood veroordeeld: voorts mislukte herri mede de toeleg öm Jonkheer willem van zuy- len van Nyveld te doen ligten , zijnde dees der lage , hem gelegd j op de waarfchuwing vari éenlge boeren , ontweken: dit mislukken van alle zijne ondernemingen, ook in Friesland en Utrecht, deed hem de onmogelijkheid zien van zijnen toeleg te voltrekken, om een onbepaald gebied over deeze Landen té voeren \ dies hij, ha zich te hebben laten ontvallen, dat het nu ■ tijd was, om zijn.hoofd te wachten, fchielijk, 'm niet donder vreèzé uit Noord- Holhnd naer UtrecbS
|
||||
|
HISTORIE. »33
|
|||||
|
ïjtrecht, voorts naer Dordrecht vandaar naer VHt'irik
P7isfingen , en na twee weken' aldaar getoefd të ' " hebben, den 6, van Wintermaand, naer En-af^e^-éi
geland vertrok; alwaar hij door de Koniriginnë tand, en tegen alle beféhuldiging van wangedrag gedekt doet af- werdt, en zich op de heimelijke Infiru&ien be- jjani1 Jaj* riep, welke hem de looze Vorftin gegeeven rjng, h'adt, ten blijke dat zij het oppergebied der Nederlanden bedektelijk zocht; doch , ziende dit niet door hem te verkrijgen, deed zij hem van het bewind over de Nederlanden afftaah, en hetzelve den algemeenen Staaten weder opdraa- gen; onder welker oppergezacli de Regeering ällengskens eene beftendiger gedaante kreeg, In het jaar 1588, rustte de Koning vznSpanje 158e.
èene vloot van omtrent 140 groote Schepen , FILIPS met Omtrent 20,000 koppen bemand , onder vloot uic den Hertoge van medina sidönIa , tegen En- tegen fin* gelandy in Spanje uit, die den näam van on- geland. yerivinnelijke droeg, Elisabeth hieldt bij de, Staaten öm 20 oorlogfchepen aan, met welkeii men befloot haar te dienen, gelijk dan ook een' gedeelte derzelvè met de Engelfchen onder sei- mours de fchepen vah paRma , binnen de ha- ven vän Duinkerken opgefloten hieldt, en be- Geraakt lettedé om met de Spaanfchen te vefeenigen, met de die den 31 van Hooimaand voor Pleimouth met f"&el' de Engelfchen flaags raakte. De Admiral Q^lgs. Drake nam 's'anderen daags een Spaansch Gal- ifoen. Het Schip van den Spaahfehen Onder- ädmirääl verbrandde. Den 2 vart Oogstmaand makten de vlooien weder flaags, èn de Spaan- fchen verlooren toen verfcheideri fchepen en Veel Volks; en vier dagen later bragten 8 En- gellehe Branders geheel de Spaanfche Vloot iri P 5 wan- |
|||||
|
ü34 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
VHI.AFP. wanorde, en deeden ze met verlies van ver-
fcheiden fchepen, de wijk nemen. Toen werdt onder Duinkerken , een Gallioen genomen , door het Schip van Jongkheer pieter van der does , die eenen veroverden wimpel in de Kerk Wordt te Leiden ophing. De vloot , toen tot 75 in haare fchepen gefmolten , geene kans ziende , om ^c"aar zich met parma's fchepen te vereenigen, keer- van een de achter Ierland om naer huis te rug, doch zwaaren werdt toen van zo hevig eenen ftorm beloopen^ ?°,rm dat veele fchepen van dezelve op de lerfchs Kusten ftrandden ; zo dat 'er maar ruim 50 Schepen van in Spanje te rug gekomen zijn. Van de Engelfche zijde hadt men wel fchade aan de fchepen geleden, maar geen een fchip verloren; en deeze zege werdt zo in Engeland als hier te Lande, voor een bijzonder gunstbe- wijs der Hemelfche Voorzienigheid aangemerkt, en op plegtige dankdagen gevierd. Parma , verdrietig over den ongelukkigen uit-
flag der onderneeminge op 'Engeland, maakte nu eenen aanflag op Bergen op Zoom, doch zocht alvoorens Tholen te bemagtigen ; dit mislukt zijnde, floeg hij het beleg voor Bergen, doch moest dit omtrent het midden van Slagtmaand opbreken: —— te Utrecht, daar de burgerij in Leicesters en Staatsgezinden verdeeld,en vin- nig op elkander gebeten was, maakte de Graaf van nieuwenaar, op last der Staaten, buiten- tijds, met geweld, eene verandering in de Re- geeringe; waarbij het Schoutampt aan trillo ontnomen, aan Jongkheer n. van zuylen van Drakenburg te rug gegeeven, en prounink, den gewezenen Burgermeester, na lang zitten, ter naauwer nood het leven gefchonken, mec ban-
|
|||||
|
HISTORIE 235
|
|||||||||||||
|
baimisfement geftraft en tot alle Ampten onbe- VIILatd.
kwaam verklaard werdt. In het volgend jaar 1589 , ondernam de Is89'f
Overfte marten schenk, den 10 van Oogst-SCH£NK maand Nieuwmegen in het holst van den nacht, doet een' met 20 fchepen, en vijf pleiten te verrasfen; aanflaS |
|||||||||||||
|
op
|
|||||||||||||
|
doch weder ter Stad uitgejaagd , hadt hij, #j
|
euvti-
|
||||||||||||
|
zwaar gewapend in eene fchuit fpringende, het megen.
ongeluk, door het omflaan derzelve te verdrin- ken : twee maanden daarna geraakte even onge- lukkig aan zijn einde de Graaf van nieuwenaar, niewe- vallende 'er, toen hij bezig was met het be- «AAK.-zijn zichtigen van eenige krijgsbehoeftens, eene bl^eindê. vonk in het buskruid, welk twee nieuwuitge- vondene fchietgereedfchappen los deed fprin- gen , die den Graaf zo gevaarlijk kwetden, dat hij, tien dagen daarna, overleed. Met den aanvang des jaars 1590. begon men 159a.
hier te Lande een gunffiger beloop der dingen te ontdekken: de vijand, verzwakt door de onder- neminge op Engeland, en van nieuws gewik- keld in den Franfchen krijg, was nu buiten ftaat, om den oorlog in de Nederlanden met ernst doortezetten : Prins maurits , daarente- mauhits gen, hadt zich, van den tijd af, dat hem het']76''0™1 opperbeleid des oorlogs toevertrouwd was, zo^esLands zeer bevlijtigd in de oefeninge der krijgskunde-, te beves- dat hij 'er fchier dagelijks in vorderde; boventigen, verwachting voortvarend en wakker in het voordzetten zijner zaken, wist hij den vijand, dikwijls, eene kans aftezien, en deszelfs aan- flagen te verijdelen: de geringfte dingen zelfs ontflipten zijner opmerkinge niet; hij hieldt de Vestingen in behoorlijken ftaat van tegenweer, en
|
|||||||||||||
|
mmmmmmm
|
|||||
|
é.%6 VERKORTE VAÖERL A&DSdFÏg
Vfll ƒ f», fen bezorgde dat, alomme^ goede' wacht gehou*
den werdt: zonderling bedreven toonde hij zich , in 't uitkippen der bekwaamde legerplaat- sen. Het ftormtuig hieldt hij , in belegerin- gen , altoos bij de hand: het krijgsvolk, tot hier, zeer onbedreven in veldflagen en aantasten van flerkten, leerde hij, uit eigen oefeninge, op eene nieuwe wijze , te paarde rijden, de gelederen bewaren, fpijs met zich voeren, en aan loopgraven en borstweeringen arbeiden: zijn leger werdt eerlange , eene oefenfchool, daar, vooral na dat hem het krijgsgeluk begon mede te loopen, dè uitheemfehe Adel de Krijgskunst kwam leeren: kortom, hij heeft de zaken der vereenigde Nederlanden , tot eenen Hand van vastheid en veiligheid gebragt, waar- van zijn Vader weinig meer dan de grondflagen hadt beginnen te leggen. . Breia Het verrasfen van Breda was de eerfte zijner' hTrTdoör gelukkiSe onderneemingea in de Lente deezes middel"0' jaars \ daartoe zich onder heraugiere van het van een turffchip van Adriaanvan bergen bedienende, turffchip. weij, met j0 foldaten bemand werdt, die 's nachts van den 3 van Lentemaand de wacht overvielen, afmaakten, en het kasteel innamen; waarop maurits de Stad met een groot deel des le- gers naderde, en dreigde te overvallen, zo dat men de plondering voor twee maanden Soldye, ten behoeve der verrasferen afkocht: men voor- zag de vesting , die -ftraks daarna te vergeefs door MANsvELb belegerd werdt, ten eerfte van het noodige; gaf den turffchipper en zijnen twee knechten een gefchenk in gereed geld, en eert jaargeld voor hun leven; en aan ieder foldaat die |
|||||
|
HISTORIE, £3?
in het fchip geweest was, boven de twee maanr VIII a-i?.
den foldye, eenen gouden penning ter waarde ' ■ - • ■'-' van 9.5 guldens. MAURiTs zich gelatende als of hij vervolgens Verrich«
,ook eenen aanflag op Niemvmegen maakte, "a^J4U. hieldt den Waalftroom met fchepen bezet, en RiTS. (lichtte de fchans Knodfenburg tegen over de gemelde ftad: in Herfst- en Wijnmaand bemag- tigde hij , met een kleen leger de huizen te Hemer t en Heel, en de. fchanfen Telshout, Cr er yecoeur en ter Heide: ook vielen hem Steenber- gen en de fchans te Roozendaal in handen. Op den 30 van Bloemmaand, 1591 , nam hij 1591, Zutphen bij verdrag in; waarna hij Deventer, dat zich dapperlijk onder Graave herman van den berg verdedigde , voor den tweeden ftorm t mede bij verdrag , vermeesterde op den 10 van Wiedemaand : toen floeg hij het beleg voor Groningen doch verliet hetzelve weder- om , zes dagen na zijne aankomst, en verge- noegde zich met het inneemen van eenige om- gelegene fterkten, en de fchans te Delfszijl, welker vestingwerken hij liet verbeteren. Niet lange daarna noodzaakte hij den Hertog
van Parma , om het beleg van den fchans Knodfen- burg op te breeken: waarna hij met 300 vaar- tuigen vol volks overfcheepte naer het Land van Waas, daar hij zich eerst van de fchanfen in dien oord, en toen, binnen vijf dagen , van de Stad Hulst meester maakte, op den 25 van Hy be- Herfstmaand: ook hadt de bezetting van Breda magu-t de floten te Turnhout en te Wßsterlo bemag- "u!st- tigd : ------ in het midden van Wijnmaand
floeg Prins MAURiTs ook op het onverwachts het Wint
beleg voor Nieuwmegen , daar het gemeen de Mraum;?- |
||||
|
438 VERKORTE VADERL ANDSCHE
|
||||||
|
V1II.AFD. Regeering, met kragt van redenen drong tot het
overgeven der Stad, hetwelk op den 21 van Wijnmaand gefchiedde: de Prins verftelde 'er de Regeering, deed zijn volk de winterlegerin- gen betrekken, en keerde naer Holland te rug, daar hij van grooten en kleinen, met de uit- bundigfte tekenen van eerbiedenisfe en vreugde ontvangen werdt, en aangezien niet flechts als 's Lands befchermer , maar als een uitbreider der gemeene grenzen: ziende in- en uitheem- fchen zijn beleid en wakkerheid, in zulke jonge jaaren, niet dan met de hoogde verwonderin- ge : ook maakte het bemagtigen van zulke treffelijke lieden, als hem, in dat jaar, in han- den waren gevallen , de Staaten genoegzaam Meester van de Stroomen, en beveiligde een voornaam gedeelte van den handel en fcheep- vaart der Ingezetenen. Het afzijn van den Spaanfehen Landvoogd
gaf den Prinfe in het volgende jaar weder goede gelegenheid om iets van belang te ondernee- Vero men: hij belegerde derhalven Steenwijk met een ven leger van 8 a 9000 mannen, welk zich ruim wijk' eene maand dapperlijk verdedigde , wordende de Prins zelf daar voor met eenen kogel door de linker wang gefchoten , ten zelfden tijde, als de Kolonel willem van dorp door de dije gefchoten werdt, dat hij het 's anderen daags beltierf: de Prins echter genas welhaast, en ftond aan de bezettinge op den 5 van Hooimaand den uittogt toe met zijdgeweer. ------ De Staa- ten rieden toen den Prinfe het hierbij voor dit jaar te laaten, en eenige rust te nemen, vooral tegen de naderende hondsdagen, waarin de mees- te wonden gevaarlijk zijn; maar de Prins liet zich zo
|
||||||
|
't-
|
||||||
|
HISTORIE. 239
go ligt niét fluiten, eh flocg nog voor het einde VI IL Arn.
dier maand , met goedvinden der Vereenigde "~~~~~" Staaten, het beleg voor Koeverden, welk hij, Koever. in het gezicht van parma's leger onder verd ugo, den b.eZ den 12 van Herfstmaand bij verdrag innam: — * s Op den 3 van Wintermaand deezes jaars over- leedt te Utrecht de Hertog van parma , die veertien jaaren lang 's Konings Landvoogd in dé Nederlanden geweest was,. en wien het geluk des oorlogs in de vijf laatlle jaaren, geweldiglijk hadt tegengeloopen, hetwelk hem zeer heeft doen kwijnen, fchooa zijn dood ook aan vergif is toegefchreeven. De veldtogt van het jaar 1593, werdt be- qkt_
gönnen met het beleg van G-eertruidenberg-, óp truiden. den 27 van Lentemaand, en de Stad werdt den herS §aat 24 van Wiedemaand aan den Prinfe overgege- ^f " ven bij verdrag, in het gezicht des vijandlijken over. heirs onder den Graave van mansveld , die *593* haar niet konde ontzetten: bet bevel over deeze Stad werdt den jongen Prinfe fredRik hënrik opgedragen; wien de Staaten onlangs ook met een Regiment van 20 vaandelen knechten be- fchonken hadden: in het laatst van dat jaar floeg het Spadnsch krijgsvolk aan het muiten , en pleegde veel moedwils ; en terwijl dit hunne krijgsmagt verzwakte, leedt de Hollandfche en Zeeuwfche Koopvaardij zeer veel door eenen geweldigen ftorm, die den 24 van Wijnmaand opflak , en meer dan 20 fchepen .in Texel, het Vlie en elders verbrijzelde , en een groot getal bootsgezellen deedt omkomen, terwijl veele anderen zeer groote fchade leeden welk on- geval verfcheidene voornaame kooplieden buiten Haat ftelde, om hunne fchulden te betalen, en een
|
||||
|
j24<5 VERKORTIE VADERLA^DSCHl
|
|||||||||||||
|
VJJI.AFi), een deerlijk verloop, in yeele takken van nee-s
*--'—"^ ringe veroorzaakte. In het volgende jaar hadt Priüs maurits
- äl vroeg gepoogd om V Hertogenbosch, en veu volgens Klaaflricht bij Verräsfihg te bemagti- gen, doch beide die aanflagen liepen te niet, gelijk ook van 's Vijands zijde te leur liep de toeleg om Thooleti, en Bergen op Zoom te bemagti- gen: het beleg en inneemen van Groningen was toen het voortreflijk werk, welk maurits ge- iukkiglijk binnen ruim twee maanden tijds ten einde bragt; hoewel hij ook hier groot gevaar zijns levens liep, wordende zijne Doorluchtig- heid bij het bezichtigen van het ondergraven des Jlavelijns binnen de graft, door eenen kogel, die op zijnen rondas afftuitte, bijnaer ter aarde |
|||||||||||||
|
Aanflag
,op 't le- ven van Prins JÏAURITS,
voor GrO'
ningen. |
geworpen' ■>, doch grooter gevaar liep de Prins
nog in hetzelfde jaar door de heimelijke aanfla- gen die de Spaanfchen brouwden, om hemdoor omgekochte moordenaren , het leven te doen benemen, van welken michiel renichon in |
||||||||||||
|
'sHage, den 3 van Wiedemaand önthalsd en ge-
vierendeeld , en in Slagtmaand , een Solcfeat pierre du FouR, om dezelfde reden, te Ber- gen op Zoom ter dood gebragt werdt. De veldtogt van het jaar 1595, Haagde on-
gelukkiglijk voor de Staaten : in Luxemburg hieldt men zich flechts bezig met het veroveren van eenige fterkten, waarna filips van nassals die hier geboodt zijn voetvolk te fchepe naer Holland 'deed keeren, en zelf met de ruiterije , diep door Buitschland, herwaarts kwani: Prins maurits floeg het beleg voor Grol, doch ^werdt door mondragon genoodzaakt het zelve we:
|
|||||||||||||
|
Onge-
lukkige veldtogt. 1595-
|
|||||||||||||
|
HISTORIE. 24J
|
|||||
|
weder op te breken ; eenige andere aanflagen VIIIafd;
liepen op eene ftorting uit: voorts was dit jaar '!W "" vermaard door den dood van verfcheidene aanmer- kelijke mannen: francois verdugo , was den 2 van Herfstmaand aan eene ziekte, en Christof- fel van mondragon, .na het fluiten van den Do0(* veldtogt, oud 92 jaaren , overleeden. Graaf dr"g^n" filips van nassau ftiei'f aan eene wonde , in en ande- een gevecht bekomen: Don Antonio , verdreven ren- Koning van Portugal', was te Parij's, op den 24 van Oogstmaand overleeden, niet zonder fterk vermoeden van, door de Spanjaarden, vergif- tigd te zijn. In Holland was, door gebrek aan graaneit
in dit jaar, de rogge, tot honderdvijftig goud- guldens geftegen ; doch toen de Hollandfche fchepen uit Dantzig wèl geladen huiswaart keerden, verminderde deeze duurte weder. In het jaar 159 6, toen de Aartshertog albertus (zij- *5P& nen Broeder ernst van oostenrijk , in par- fatt0Vm S" ma's plaatze gekooren , opgevolgd zijnde) de albertus Stad Hulst bemagtigd hadt, werdt 'er na dien '°emag- tijd van de Spaanfche en Staatfche zijde niets meer l^itlt ondernomen, dan zich tot eenen volgenden veld- togt voortebereiden: ter zee echter hadden de onzen met de Engelfchen vereenigd, eene aan- zienlijke Spaanfche vloot voor Kadix geflagen Radix en verdreeven, en daarop Kadix ingenomen en door dë geplunderd: de Koopvaardijvloot, die hier lag, f1?^1".. werdt toen, door de Spanjaarden zelven ver- genoij,eü4 brand, en bij die gelegenheid, naar men wil* wel tien Millioenen fchats aan de vlam opgeofferd. tte Op den 3 van Louwmaand in het jaar 15975 Spam*
tastte Prins MAURiTs het leger der Spaanfchen*!^11^ onder den Graave van VARAX bij Turnhout aan ; geflageöï Q daar tsgjt |
|||||
|
S42 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
VIII.AFD. daar de Graaf zelf met 2000 der zijnen fneuvel*
"""""""" {je^ wel vijfhonderd gevangen werden, en agt- .- en-dertig vendels en de Kornet van mondragon naer 's Hage gevoerd en op de groote Zaal van het Hof ten toon gehangen werden: van s'Prin- fen zijde, waren niet boven de tien mannen in dit gevecht gefneuveld ; en de Prins terllond hierna in 's Ilage komende , werdt over dit eerfte proefïïuk zijner bekwaamheid in het open veld, met algemeene toejuichinge begroet: ge- lijk het nu vervolgens den Spaanfihen in dit jaar miste, om Schenkenfchans en Steenwijk te verrasfen, en te beklimmen, zo mislukte het MAURiTs ook, inBloemmaand, Venlo te verras- fen, bij welke gelegenheid de dappere Hopman MATTHYS held het leven verloor : gelukkiger Haagde de Prins in Oogstmaand, toen hij het fterke Rijnberk , na een beleg van 18 dagen, bij verdrag innam: in de loopgraven voor die vesting werdt lodewyk van nassau met eenen kogel in de dije getroffen, ook vloog 'er toen een ander door 'sPrinfen tent,niet zon- Mm, der merklijk gevaar : vervolgens werdt Meurs Gret, enz. ^en j a van Herfstmaand bij verdrag, en Grol
veroverd, ^ ^ daaraan mede bij verdrag, en Breevoort
den 9 van Wijnmaand ftormenderhand ingeno- men door den Prinfe; die vervolgens nog En- fchede, Ootmarjum en Oldenzeel bemagtigde, en met de veroveringe van Lingen op den 12 van Slagtmaand den veldtogt befloot. Anneken jn fa ze\fäc jaar was ce Brusfel om de ftand-
HovE Ie- vastige belijdenis van de Hervormde of Doops-
vende gezinde Leere, levende in de aarde gedolven» onder de ANNEKEn van den HovE, Dienstmaagd te Brits- MvlnTfil, zonder kennisfe van den Kardinaal Aarts- her»
|
|||||
|
H I S T Ö Ä I Ë. 243
feertög , die, zo men wil, gezegd hadt, dat VIlL-Mö*
*»ê« /wüt , «öw* */<? Plakaten badt te handt- * len : haar omkomen is te aanmerklijker, om
dat, na haar, niemand gevonden wordt, die 'om den Godsdienst in dé Spaanfche Nederlan- den, ter dood gebragt is: de Staaten der Ver- eenigde Gewesten, bedienden zich middelerwijl van dit voorval, om hunne afkeerigheid van de Vredehandelingen, binnens lands en bij uitheem- Fchen, te billijken. . In het volgend jaar 1598, werdt de vrede te J^3*
Verrins, tusfehéri Frankrijk en Spanje óp den tussen 2 van Bloemmaand getekend, waarbij Calais Frankrijk aan Frankrijk kwam, met andere Steden, eri en Spanje; het Graaffehap Charlois aan Spanje, mits het van Frankrijk ten leen houdende. —— Kort daarna kwamen de brieven in het licht, bij wel- ken hups II. de heerfchappij over de Nederlan- den aan zijne Dochter izabelle klara eugenia afflönd, gevende daarna volmagt aan den Aarts- hertog e Albertus haaren toekomenden manj om de Regeering in haaren naam te aanvaarden ; wiens plegtige huldiging dan ook in den naam zijner Gemaalinne, gefchiedde in het Hof te Brusfel, op den 15 van Oogstmaand met veel uiterlijk bewijs van vreugde. |
|||||||
|
ÏXi
|
|||||||
|
Q-
|
|||||||
|
244 VERKORTE VADERLANDSCH&
|
||||||
|
ÏX. A F D E E E L I N G.
|
||||||
|
Beginnende in het jaar 1598., en eindigende
met het fluiten van het twaalfjaarig be-
fiandy in het jaar 1609.
IX AVD, JN den voortijd van het jaar 1598, zondt Ko
■-------ning FiLiPS vierduizend Spanjaarden te fchepe
naer de Nederlanden, die te Calais ontfeheept,
doch bij weinigen verwelkomt werden, dewijl uit hunne overkomfte bleek, dat de Landzaten nog, gelijk onder de voorgaande Regceringe, door Spanjaarden ftonden befUerd te wor- Spanje den. ------ Van de zijde des Aartshertoge
doet den alberïus deed men eenige aanbiedingen van
biedingen vre^e aan ^e Staaten van Holland enz. doch uk van vre- eenige onderfchepte brieven des Konings zelven «te. bleek genoeg, op hoe valsch eenen grond deeze onderhandeling fteunde, ook maakte een nieu-
we toeleg op het leven van Prinfe maurits, raTiïR door zekeren pieter panne van Tperen, een tanne; Kuiper te Leiden, ondernomen, doch gemists zijn aan- fo Staaten hoe langer hoe af keerigervan de han- leven van delinge met de Spaanfchen: panne , die voor- MAuitiTs. genomen hadt den Prins , met een vergiftigd driehoekig mes, van boven voorzien met drie weerhaken , omtebrengen , werdt den 22 van Wiedemaand te Leiden onthalsd en ge- vierendeeld. De Aartshertog Albertus in den Herfst dee-
v .f 2es |
||||||
|
HISTORIE. 245
zes jaars eene reize naer Spanje doende, werdt !X. af».
derwaart yergezeld door filips Willem van Nas- |
||||||||||
|
FILIPS
WILLEM |
||||||||||
|
sau , die zich nu in het bezit van het Prinsdom
|
||||||||||
|
oranje , door voorfpraake van den Koning van van kas
Spanje, zocht te doen herflellen, hetwelk hem sau her- ook gelukte; terwijl zijn Broeder maurits door ^'/'f 'R aldegonde eenigen tijd te vooren , vergeefsch vanOra«. getracht hadt zich van hetzelve meester te je. maaken.------ Op den 13 van Herfstmaand dee-
zes jaars overleedt, op het Efcuriaal, Koning
filips II. aan eene uitteerende dekte, bij wel- Doocï ke zich veele verborgene zweeren gevoegd had- ^"/f^ den, die vervolgens een' zo vuilen etter, ftank en luizen verwekten, dat zijne oppasfers geen kans zagen om hem te reinigen; hij was in het 73 jaar zijns ouderdoms getreden , en wordt om zijne bedaardheid, naarftigheid, en doorzicht in ftaatszaken, en om zijne uitwendige Gods- dienftigheid van veelen hpog geroemd ; doch Zijn aart. de Nederlanders hebben zijne heerschzucht en onverzoenlijkheid genoeg ondervonden; ook was hij haatdragend, achterdochtig, loos en geveinsd : veele eenvoudigen hier te Lande, oordeelden zich nu eerst van den eed ontflagen, dien zij hem gezwooren hadden : zijn zoon filips III. gehouden voor niet al te fpoedig van begrip, volgde hem op. Op den 9 van Herfstmaand van dit jaar was Dood vm
ook overleeden floris van pallant , Graaf van florts Kuilenburg ,die diep gewikkeld geweest was in de VAN fAU" Nederlandfche beroerten; en den 15 van Win- termaand ïïierf te Leiden , fjlips van marnix, VanMAR- lieer van St. Jlkgonde, daar hij eenige jaaren, N!X *?eer aan eene nieuwe Overzettinge des Bijbels hadt Ai/Sfm. gearbeid, en 's daags daarna te Arnhem de Kan- de. Q 3 fc- •
|
||||||||||
|
S4Ö VERKORTE VADERLANDS CHE
IX. Am. fclier ELBERT leoninus, die van Staatfche zij-
" de, na den Gendfchen Vrede, in de gewigtigffo handelingen gebruikt was.
Verove- In dit jaar hadt de Admirant van arragon , ringen voor de Spafltifchen, Rijnberk , en Deutichem door bemaetigd, en Wefel, Reen, en Emmerik be.- zet; Prins maurits Hechts eene geringe magt te velde hebbende , hadt zich van de Kleeffche plaatzen , Zevenaar, Heufen en Lobeth verze- kerd. —:— In het voorjaar, was 'er een Potwal- visch te Katwijk geftrand, die van het manlijk geflacht en 5a Roe-voeten lang was. De Graaf- lijkheid eigende zich denzelven , en verkocht dien openlijk voor 126 guldens. De zwakheid van 'sPrinfen leger veroorzaakte
in het volgend jaar 1599 weder , dat hij den vijand niet veel af breuks konde toebrengen, en alleenlijk Bommel, welk de Admirant belegerd hadt, wist te bewaren , nevens den Tieler- waard:- ook werdt Deutichem herwonnen door van der Graave willem van Nassau.------ Ier zeo
does ; zij- hadt de vloot onder den Admiraal Jonkheer
Jie vp- piETER van der does , het Kasteel op groot
ï.|h!in- Kanarie, het voornaamfte der- Kanarifche Ei*:
landen\ den Spanjaard ontweldigd, en Alla-.
gona en Gome'ra verbrand, voornemens zijnde
naer lirafil te ftevenen; doch de Admiraal op
het- Eiland St. Thomé door ziekte aangetast er^
overleeden zijnde, zeilde men wel naer Brafily
doch behaalde 'er weinig buits, en de vloot
kwam deerlijk verzwakt van volk, welk meest
door ziekte geflorven was, met verlies van twee
Schepen , en dus, zeer nadeelïg, weder in het
Yaderland re rug.
Yyf Duinkerker-Kapers werden in het najaar-
|
||||
|
Historie. 247
|
||||||
|
genomen, en het volk daarvan met de galge ge- IX afp.
ftraft; ook werden de galeien van fredrik spino- xa , die de Zeeuwfche kusten zeer ontrustten, door zes oorlogfchepen, voor Vlisfigm geheel redde- loos gefchotcn; welke voordeden de andere ge- ledene rampen weder een weinig verzetten deeden. Veel gelukkiger was de veldtogt van het vol- gend jaar 1600 : de Staaten, door Franfchen hulpe geiteund, bragten toen eene Merkere magt te velde. In Louwmaand hadt Graaf lodewyk het verfterktc Wachtendonk in het overkwartier Wach- van Gelderland bemagtigd. Nu vermeesterde "n"z ™e* RiAURiTS in het laatst van Lentemaand, binnen magiigd. drie dagen, de_fterkte Crevecoeur, en nam ver- volgens het huis te Batenburg, endest. An- dries- fchans in. Toen ftak hij over naer Vlaan- deren , daar hij Filippim en andere fchanfen in- genomen hebbende , het beleg voor Nieuw- poort floeg: hier kwam de Aartshertog alber- Des tus, den tweeden van Wicdemaand, hem met Aartsher- een leger beftooken , na dat dees ernst van ^"^1"" Nassau, in den morgen tegen hem afgezonden, nederlaag een verlies van 800 mannen hadt toegebragt: te Nieuw- doch maurits wist zijn leger zo net in orde te ^a,t" fchaaren, zijne maatregels en ftandplaats zo wèl te neemen, dat hij den Aartshertog, die met ongedekten aangezichte door de dagorden reedt, ook zo lange vocht, als hij hoop hadt, en bij die gelegenheid met eene piek in het oor gekwetst werdt, des avonds ten 7 uuren nood- zaakte het ilagveld te verlaten, met verlies van omtrent drieduizend verflagenen, en vcele ge- vangenen, onder welken de Admirant van ar- ragon, een der aanzienlijkften was: van onzen kant waren 'er omtrent ïooo mannen gefneu- (,) 4 veld, |
||||||
|
L
|
||||||
|
—■■^™™
|
|||||
|
S4& VERKORTEVADERLANDSCHE
-IX. Arn. veld, behalven het verlies, welk ernst van
Nassau in den morgenftond geleden hadt. —— OLDEN- federt deezen flag wil men, dat oLdenbarne« EAKKSi, .veld begon te duchten, dat de Prins naer de denkc^ opperlle magt, immers naer meerder gezach M&uiiiTs. ftondt, dan hij tot hier toe gehadt hadt; doch, wat in hem dceze vrees verwekte , vindt men nergens duidelijk aangeweezen. —— Gronin- In Groningen was over het opbrengen der ach- gen door terflallen in de gemeene Lasten zeer grooten •willem twist ontdaan, en de Stad, die hierin niet buk- lodewïk ken wilde, werdt doorGraave willem lodewyk tot reden met geweld tot reden gebragt, op last der alge- ge ragt. irieene Staaten} die 'er ook een Kasteel deeden fliehten , en door middel van het krijgsvolk, vier tonnen fchats door dezelve deeden opbren- gen ; waarna de Regeering, van vreedzamer of rekkelijker mannen voorzien en alles weder in rust gebragt werde; wordende de belastingen aldaar zeden op denzelfden voet als in Hol- land gebragt. 1601. In het volgende jaar 1601 werdt de veldtogt Ripperk geopend met het beleg van Rimberk, dat Prins men. maurits na een beleg van ruim zes weeken , den 30 van Hooimaand bij verdrag innam; waarna hij, den 7 van Oogstmaand, zich ook van Meurs verzekerde: hij iloeg naderhand nog het beleg voor 's Hertozenbosch, doch moest het tot zijn leedweezen, nog voor het einde van Slagtmaand opbreken , dewijl eene fchie- iijk opgekomen' vorst , hem deed vreezen, dat Holland door den vijand te veel overlasts lijden mögt. Aardbeo- Op den 2 van Louwmaand in het jaar 1602, f ing door wag 'er ^es rniddags omtrent 12 uuren, alomme dooi1
|
|||||
|
HISTORIE. 249
|
|||||
|
door gansch Hollandeene aardbeving gevoeld, IX a?d,
die nogthans, geene fchade deed. —Prins iviau- "~ rits nu te vergeefsch getracht hebbende., om ^^el het vijandlijk leger bij Tienen in eenen veldflag te wikkelen, floeg den 18 van Hooimaand het Grove beleg voor de Stad Gray e welke hem eerst op b.er'iaä" den 19 van Herfstmaand bij verdrag overgele- verd , en in welke hij plegtiglijk als Heer ge- huldigd werdt, waarna hij het leger de Winter- quartieren deed betrekken. Graaf lodewyk van bjassau was bij het naderen des winters in het jLuxemburgfche gevallen, en hadt 'er eene gan- fche maand befteed aan pionderen en verbran- den van eene menigte van dorpen------te wa- ter was in dit jaar den vijand merkelijk nadeel • toegebragt. Van agt galeien, die spinola op fredrik nieuw uit Spanje herwaarts voerde, waren 'er spinola, twee door de Engelfchen in Portugal vernield: z!] h!-„"" twee anderen werden bij Grevelingen overzeild, gen en' en aan fpaanderen geftooten door de Staatfche dood. oorlogfchepen: één verging 'er voor Calais: twee anderen, zwaar befchadigd, raakten te Nieuwpoort binnen; de laatfte, op welke spi- nola was, bereikte , met groot gevaar , de haven van Duinkerken: in het volgend jaar floeg dezelfde spinola met agt galeien tegen drie Staatfche oorlogfchepen en twee galeien, onder Joost de moor, den Vice - Admiraal van Zee- land, die ze de wijk deed neemen, met verlies van meer dan honderd dooden, onder welken spinola zelf. In het jaar 1603, hadt de algemeene veree- De O./.
nigde O. I. Compagnie , die op den 20 van Comp. Grasmaand van het jaar 1602, haar octrooi van r"st '"ar de Staaten bekomen hadt, welker hoofdfom-v[0gt ^it Q 5 me |
|||||
|
»50 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
ïXafd. me op 66 tonnen fchats werdt berekend , en
' " ' " die toen voor het eerst eene vloot van veertien
fchepen onder den Admiraal wybranö van
warwyk in zee gebragt hadt, weder eene vloot
van 13 fchepen onder steven van der hagen
uitgezonden: welke beide uitrustingen haar meer
dan as tonnen fchast gekost hebben. — Prins
maurits de Stad 's Hertogenbosch wederom
vruchtloos in dit jaar belegerd , maar eenige
Maukits andere voordeden op de Spaanfchen behaald
valt in hebbende, deed nu in den Herfst eenen inval
Kaczan . ^n j^a^zarj ^ alwaar hij eenige fchanfen bemag-
B°mas- "§^e ' en Zlc^ voor ^u*s nederfloeg, welk
tier Sluis, hem op den 20 van Oogstmaand van het jaar '1604. 1604 , werdt overgegeven -—- aan den an- deren kant ging Oostende, (welk nu al drie jaaren lang door Albertus belegerd geweest, en aan elk der partijen wel 50,000 mannen, enden Staaten maandelijks honderdduizend guldens van verdadigen gekost hadt,) bij verdrag aan de Spaanjchen over, op den 2 van Herfstmaand\ doch toen beftondt die Stad alleen uit een ledig erf ; aan den eenen kant beworpen met heu- velen en zandhopen , aan den anderen kant, uitgehoold tot hellende en kromme kuilen, en overblijfzels van werken, zo verward, en wan- fchiklijk, dat men naauwlijks zien kon, welke tot befchadiging en welke tot verdadiging der Stad gediend hadden: de huizen der oude Stad alleen {tonden nog overeinde: de inwooners be- gaven zich toen alle naer Sluis, en 'er verliep een geruimen tijd,' eer eenigen zich te Oostende Vrede wilden nederzetten.------ In dit jaar floot ook
*"sfct]en. Koning jakob van Engeland, die de Koningin
^n'w'/o Elisabeth in het voorgaand jaar was opge- 0,1 fajf* Yolgd* |
|||||
|
HISTORIE. 251
|
|||||
|
Volgd, den vrede met Spanje ■ hetwelk de IX. avt*;
Staaten zo misnoegd tegen hem maakte, dat zij hem de vrije vaart op Antwerpen weigerden; doch in het vervolg hielden zij geraden hun misnoegen te ontveinzen. De veldtogt van het jaar 1605, werdt geo- Mislukte
pend met eenen vruchtloozen toeleg van Prins auflagen MAURiTS, om Antwerpen te belegeren: gelijk \^0c ' ook zijn toeleg op Ge/der mislukte, en hij in dit jaar, door ambrosio spinola verfchalkt en amrro- tot eenen aftogt, hoewel in goede orde, g°-"a-^zUne noodzaakt werdt, hebbende die Veldheer O/de/h ver'rica- feel en Lingen bemagtigd; als ook Wachten- tingen. donk en het Slot Krakau door bucquoi doen inneemen: ter zee hadt de Lt. Admiraal HAU- HAU- TAIN, een fmaldeel fchepen, welke twaalf hon- Tamver- derd geoefende Spaanfche Soldaten herwaar* mee.stert' meende te voeren, onder de Engeljche kust fchepen. aangetast, en meest alle vermeesterd, zo dat 'er wel de helft van 's vijands volk nevens hun- nen Overflen gebleven was. In Indien hadt de De O- r< Maatfchappij, na het veroveren van hetkafteelte verzekert Amboina en Tidor zich van den Nagelhandelver- Zjg van zekerd, en verbonden aangegaan met de Ko- den Na- ningen van Tidor en Ternate en den Samorijn ^el,han~ op de Kust van Malabaar : haare voordee- gaat ver^ Jen waren zo groot, dat men in dit jaar, weder bonden eene vloot van elf fchepen naer de Indien aan« zondt, over welke kornelis maatelief de jonge , een der Bewindhehberen, het bevel voerde. In het volgend jaar 1606, nam spinola, l6ogm
Lochern , Grol en Rijnberk in , welke laatlte a. sm» Stad Prins maurits , ichoon een genoegzaam K0LA leger bij zich hebbende, niet verkoos, te ont- ^ge ^ ?Ct- plaatfen.
|
|||||
|
»52 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
]X- AFD- zetten; ook hadden de Staaten grooter verwach-
ting van het leger onder hem, in dit jaar opge- Väm HBS- Vat : ^e aanAag Van PrmS HENRIK FREDRIK Op
EniKFBE-^é«/o, en een andere om eenigeftedenin/^öw;-
düik op deren te overrompelen door middel van zwein- Venlo. mers en fchepgn uic Zeeland, liep mede te leur. ------ Eveneens ging het met het beleg
van Grol, welk maurits, in het volgend jaar,
ondernam. HErMj. In het jaar 1607, werdt jakob van heems- kerk; zij-kerk, die te vooren een zeer gevaarlijken togc 11e over- naer ]yova Zembla gedaan, en aldaar, nevens en dood. cemge anderen overwinterd hadt, als Admi- raal , met eene vloote van 26 ooglogfchepen naer Spanje gezonden, en met deeze tastte hij in de Baai van Gibralter , een - en - twintig Spaanfche oorlogfchepen onder den Admiraal d'avila aan ; doch hem werdt bij de tweede laag door eenen kogel het linker been wegge- nomen , dat hij beftierf; in zijn uiterst de zij- nen vermanende om in 's vijands nederlaage den troost te zoeken over zijn verlies: dit gefchied- de ook; men bevocht eene volflagen zege, grooten roem, doch weinig voordeels: het lijk des Admiraals werdt vervolgens op's Lands kos- ten te Amfterdam in de Oude kerke bergraven, alwaar ook eene deftige Grafftede ter zijner eere is opgericht. Van de zijde des Aartshertogen en met 's Ko-
nings verlof was men ook ernftelijk met de Staa- ten , ais met vtije volken, op welken men niets te eifchen hadt, in onderhandelinge getrecden, over Pate» vrede of beftand; waartoe zich Pater jan neven , jan Overfle der Minderbroederen, liet gebruiken ; ' en men floot toen ook wel haast eene wapen- fchor-
|
|||||
|
HISTORIE. 253
fchorfing met eenige bepalinge, voor agt maan- IX. af».
den: gemelde Pater zocht toen ook den Heer ~ " Griffier cornelis aarsens, wien hij vijftigdui-z.ij'"e.veI* zend kroonen beloofde, uit naame van spinola , gen. tot het bevorderen van vrede of betond, omte- koopen; hem tevens eens fchriftelijk befcheid daarvan, en een diamant van geene kleene waar- de voor zijne huisvrouwe aanbiedende : de Griffier weigerde eenigen tijd de gefchenken te aanvaarden, doch ten laatfte nam hij den Dia- mant, en het handfchrift, doch ontdekte zijn wedervaaren den Prinfe en den Advokaat, en vervolgens ook den Staaten, die het handfchrift en den diamant fielden in handen van hunnen Thefaurier joris de ble, eenen man van be- proefde trouwe; doch beiden, naderhand, met een verwijt wegens deezen handel, aan lode- wijk verreiken , die de bekrachtiging der wa- penfchorfingevan de Aartshertoginne overbragt, weder ter hand deeden ftellen. Terwijl men nu ook de bekragtiging uit Ver-
Spanje verwachtte, poogden de ijveraars voor deeldheid den oorlog en voor den vrede, de Prins name- vJe<jQ.et' lijk en de Advokaat, aanhangers voor hun ge- voelen te krijgen, maurits zocht Friesland en Groningen te bewegen, om, nevens Zeeland, tegen de handeling te Hemmen. De Predikan- ten , die voor een groot gedeelte hem na de oogen zagen, predikten 'er openlijk tegen ; en men hieldt hen , die van vrede fpraken, ver- dacht van heimelijk vertond te houden met den vijand: de Regenten der meeste fteden neigden echter tot vrede, waartoe de Advokaat hen konftiglijk, door redenen, hadt weten te belee- zen. De Prins, die dk dwarsboomèn niet dul- den |
||||
|
l54 VERKORTE VADERLANDSCHË
|
|||||
|
IX. AFD. den kon, gaf fomwijlen niet duisterlijk të ken-
1 nen, dat hij zijne trouw verdacht hieldt. olden- Onge- BARNEVEiiü, fchoon doorgaans eerbiediglijk van
hoeuen den prinfe fpreekende, gaf daarentegen zijne siTs^te-~ bekommering fomtijds te kennen, als of zijne gen öl- Doorluchtigheid te veel gezags zocht in den DEKBAR- Staat-, en daarom voor den oorlog ijverde: —- MEVÉLD. £[eeze bron van oneenigheid kon nooit zo vol- komen geflopt worden, of zij welde i van tijd tot tijd, wederom op: maar, of zij immer zo hoog gereezen zij, dat de Prins, gelijk fom- migen verhaalen^ den Advokaat eens, openlijk., hebbé heeten liegen, te gelijk de hand oplig- tende , om hem te flaan, zou men niet dur- ven verzekeren. De hoop op eenen aänftaanden vrede, of de
natuurlijke nijverheid der Hollanderen, die hun niet toeliet, hunnen aanwasfenden rijkdom te bezitten , zonder gebruik daarvan te maken j, De hadt eenige bijzondere perfoonen aangezet, om Beem- verlof te verwerven van de Staaten , tot het seiflsaktf droogmaken van de Beemfier: een meir, welk zeven uuren in het rond groot, en zes voeten diep was; welk werk in het volgend jaar be-1 gönnen, doch eerst in het jaar 1612. , vol- tooid werdt, en zedert zeer veel toegefefagc heeft tot den aanwas van Purmerende. 1608. I*1 het begin van Sprokkelmaand van hec jaar 1608, kwamen de Spaanfche Gezanten, die over den vrede handelen zouden., en aan het hoofd van welken den Veldheer a. spinola zelf was, in Holland; daar zij een half uur. van 's Hage , door Prinfe maurits , verzeil van eenen ongelooflijken ftoet, te gemoete gereden werden; in de onderhandelingen mee km
|
|||||
|
mmmm
|
||||||||
|
HISTORIE. 25$
hun werdt terftond de vrijheid der Nederlanden IX.afo»
erkend; doch over de vaart op Indien van wel- "*"'"" ke de Spaanfchen den afftand begeerden, werdt hevig getwist: over het ftuk van den Gods- dienst voorzag men geen minder hevigen twist j waarom dit tot op het laatst verfehoven werdt: over den wederzijdfchen Koophandel was ook groot verfchil, en de onzen weigerden de vaart op ontwerpen weder vrij te ftellen, gelijk de Spaanfchen vorderden t ------* onder dit haperen vVapen*
der handelinge werdt echter de wapenfchorfing fchorfing
verlengd tot het einde des jaars. —— maar, verlengd. dewijl men bleef dringen op den afftand van de vaart op Indien, en voor de Roomfchen vrijheid van Godsdienstoefeninge eischte van de Spaanfche zijde, braken de Staatfchcn de handeling van den vrede af; doch toen begonnen de Franfche en Engelfche Gezanten te raden, tot het aan- gaan van een veeljaarig beftand. jeannin , de Franfche Gezant, (wiens Koning bedoelde, jEAmxsi door- gefchenken, Prins maurits, Graaf wil-zijn toe- LEM, den Advokaat en anderen te winnen, om 'eS om met hunne hulpe, meester van den vereenigden fc°h°rn|en Staat te worden,) deed, omtrent deezen tijd maurits, aan barneveld een gefchenk, welk de Advokaat, olden- op omtrent 20,000 guldens begrootte , doch BAf^K" welk hij verklaard heeft, onvangen te hebben, em, t'e in erkentenisfe van dienften , den Koning in winnen, vroegeren tijd beweezen, en ingevolge eener barne« belofte, hem reeds in het jaar 1598 ge-V£LD daan, en dat hij nimmer, met iemand, over genze- de opdragt der heerfchappije aan den Ko- fchenk ning van Frankrijk, in onderhandelinge ge-v?n IVeest was. Frankrijk} De Staaten beflooten ook eenparigliglijk, op
|
||||||||
|
^fe^^s
|
||||||||
|
_,_2l
|
||||||||
|
556 VERKORTE VADERLANDSCHË
IX. AFD. Zeeland na, om de voorflagen van beftand te
"'" '"''' hooren , mits hunne vrijheid , bij hetzelve} niet onder voorwaarden of voor zekeren tijd, maar eenvoudiglijk en voor altoos bevestigd werdt: de Prins, die in het bijzonder zeer ijvert te- vee^ bij het beftand benadeeld zoude worden , gen het doch zijn bijzonder belang nooit als eene reden beftand van klagte inbragt, ijverde zeer tegen deezevoor- Spanie geflagene handeling, en fchreef eenen brief aan de Hoïïandfche fteden tegen dezelve , waarin hij voorftelde, dat de Landen, geen' verzeker- den vrede hebbende, met de lasten des krijgs bezwaard zouden blijven; dat de neering verlo- pen zoude, vooral zulke, die aan den oorlog vast ware , en die wel een derde deel der In- gezetenen voedde, waaruit dan terftond na, of misfchien nog voor het uitgaan van het beftand, niet dan een fchandelijk verdrag met den vijand, en eene flaaffche onderwerping aan zijne heer- fchappije te wachten Honden, en dat hij in het geven van zijnen raad, alleen op het welzijn van den Staat zage, enz. —— In Frankrijk hadt iemand, uit 'sPrinfen naam derwaarts ge- zonden , onvoorzichtiglijk genoeg verfpreid» dat de meeste fteden van Holland en Zeeland het met den Prinfe ééns waren, die liever zoude willen fterven , dan in het voorgeflagen be- ftand bewilligen; dat de andere Gewesten de wet van deezen wel zouden moeten ontvan- gen; dat OLDENBARNEVELD zijne misflagen be- gon te zien en maurits gunst te zoeken; dat hij en de beide aarsens den Staat verraden had- den, en dat de Advokaat en de Griffier groot gevaar liepen van hun leven, of ten minfte hunne ampten te verliezen. ... De |
||||
|
Ö i é f 'o & i fc 2.%f
Da frahfche Gezant deed vervolgens eene IX afp.
deftige en dreigende rede ter Staatsvergaderinge om de handeling wegens een beïland aancera- ®?r« ^ den en te dóen doorzetten; odk leverde hij een zjjn >CI gefchrift in ^ waarbij de redenen van Prins voor; MAUrïts in zijnen brief aan de Meden, ómftan- diglijk beantwoord werden: hierop' drong mau rits zijn voórig fchrijven, in eeri tweeden brief* hog nader aan; ftaande ömftändig flil ; op het groot gevaar van verdeeldheid, enomkoöpingen door den vijand, dewijl 'er gëerie magt óf gezag in het land was, om 'er tegen te voorzien: ook ^AURITs deed hij eerlange eene reis door de Hóllandfche re]s ^ao^ fteden, waarbij hij zich veele moeite gaf, om R'ïtknd. de Regenten te overtuigen, dat men geeii be- - fland maäken mögt , dan , waarbij 's Lands vrijheid in klaare bewoordingen en voor altoos bevestigd wierdn 's Prinfen brieven eri verïcheidene fchriften vari Sch'imp-
minder gewigts, verwekten eehe bijstere gis- fchriften ring in de gemoederen .' men fprak in dezel- ïf§£,^* ven lasterlijk en hbonende van den Advökaat, KEvei.ri- en de beide aarsens ; en in zekere drie brie- Ven, die ter Staatsvergaderinge gebragt en ge- lezen werden , maalden hiep. liet beffahd af, als eene listige uitvinding van den vijand, eii van denAdvökaat, als zich bedienende van flink- fche middelen, om het doortedrijveri, waarom hij zelfs geoordeeld werdt een fcharidelijken dood verdiend te hebbén; al hetwelk met groot- te verontwaardiginge van elk gehoord werdt: Prins maurits zelfverklaarde dat de öpftellef deezer- brieven, moest opgezocht en vastgezet wor- „■< , - den.------ De Advokaat lag flraks daarna zijne ^Jm bediening neder ; doch de Staaten deeden hem'
neder;
R, door
|
||||
|
•258 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
IX. AFD. door eenige gemagtigden weder overhaalen, om
zijn amt te hervatten, gelijk tot elks genoegen doch gefchiedde, zonder dat zulken, die hem tegen het we- waren, zich openlijk verklaaren durfden. <ier aan. De meeste leden van Holland'ftemden toen ook Zeeland voor het beftand ; en vier andere gewesten blijft te- voegden zich bij hen, doch Zeeland alleen ftel- belhnd ^ 'er zich vinniS tegen: ------ maar nadat de
Engelfcjie en Franfche Gezanten hun vertoond
hadden, dat zij geene hulp van hunne Vorften meer te wachten hadden, zo zij het beftand ver- Wan- wierpen, geraakten de gemagtigden van Zeeland kelt. aan het wankelen, en de Prins zelf werdt door jEANNiN, die barneveld ook met hem wist te verzoenen , in zeker gefprek , mede overge^ haald tot verandering van gedachten nopens het Beftand ; te meer na dat oldenbarneveld den Prinfe hadt toegedaan, dat men, geduurende het Beftand , dertigduizend mannen behoorde te onderhouden , hetwelk niet weinig hielp, om hem minder af keerig te maaken van hetzel- ve ; gelijk hij dan ook voor het einde van Slagt- maand, geheellijk omgekeerd was. Delft en Delft en Amflerdam , welk zich het laatst yfw72êf- van ajien j|et overhaalen, ftemden nu ook voor men'er "nec Beftand; en Zeeland zondt, nog vóór Kers- in. tijd, Gemagtigden mer's Haage, met last, ont zich te voegen bij de meerderheid, en dit was 'T wordt van dat gevolg, dat het twaalfjaarig Beftand, gete en . Q^ ^gn ^ yan Qrasmaand 1609, te Bergen op 1609. £oom getekend werdt, en op den ai daaraan i« 's Haage plegtiglijk afgekondigd; hebbende de Koningen van Frankrijk en Engeland zich, als borgen voor de onderhoudinge van hetzelve ver-r klaard. —— Om Prins maurits fchadeloos t$ ftel-
|
|||||
|
fc-
|
|||||
|
HISTORI E. 259
fïellen, werden hem alle zijne wedden, tagtig- IX. a?i>,
duizend guldens in het jaar belopende, door de " Staaten toegeftaan , en daarenboven nog eene mauiuts
gelijke fom, in de plaatfe van brandfchattingen ioos ge', en verbeurdverklaaringen ; nog beloofde men field, hem jaarlijksch, als hij kwam te trouwen, 25,000 guldens; en deeze werden hem, op aandrang van den Franfchm Gezant, van nu af aan, toegelegd: de wedde van Graaf henrik fredrik werdt tot op 30,000 guldens verhoogd v en die van Graaf willem lodewyk beliep nu omtrent 50^000 guldens in het jaar. Hier bleef het niet bij, men zocht Prins mau- M,e"
rits ook eenig meerder gezags in de Regeerin- meer gö' ge optedragen ; en^ dus ook eenige verandering zachs in den tegenwoordigen vorm derzelve te maaken, • optedraa« die zedert eenige jaaren, eene andere gedaante §en' hadt aangenorhen., dan zij, in den aanvang des oorlogs, plagt te hebben. ------■ De Vergade- ring der algemeene Staaten was nu tot een* hoogen trap van aanzienlijkheid gefteegen; wor- dende haaren luister niet weinig vermeerderd door het geduurig ontvangen en hooren der Gezanten van magtige Vorften, ter gelegenheid .■: x der gewigtige handelinge over het Beftand. ol- denbarneveld , fchoon in naam alleenlijk een dienaar der Staaten van Hol/and, deelde in die gezag , als gewoonlijk Afgevaardigde in de Vergaderinge van de algemeene Staaten, daar hij de ftem van Holland zeer wel wist te doen gelden; en het groot gezag, welk hij zich» door zijne langduurige dienften bij de Staaten van Holland zijne Meesters verkreegen hadt, was oorzaak dat hij de ftemmen, gemeenlijk kon leiden naer, zijnen; zin;, en,dewijl ie meeste l : Il S 08t |
||||
|
2Ó0 VERKORTE VADERLANDSCHË
IX. afp. Gewesten zich nacr Holland voegden , zo is
=». -_ jjgjjjjjj heruit af te neemen^ hoe veel de Ad» vokaat vermögt, in de Vergaderinge der alge-
meene Staaten : in Zeeland alleen hadt Prins MAURiTs het meeste vermogen, en het was door middel van dit Gewest, dat hij het befluit tot, vrede of beftand, welk olDenbarn e veld dreef, lange wist tegen te houden. Voor- Bij deezen vorm der Regeeringe nu, ont- Aag tot brak het, in geval van verfchil tusfchen de bij-* richten" zondere Gewesten of fteden van elk Gewest ? van een' aan een vastgefteld middel ter beflisfinge: men Raad van f]oeg daartoe dan voor, om eenen Raad van ' Staate opterichten , en Prins mauiuts aan het hoofd van denzelven te ftellen; ten einde door dien Raad alzulke gefchillen te doen beflisfen ; de langwijligheid der Raadsplegingen bij de al- ' gemeene Staaten te doen ophouden, en zaaken » die fpoed eischten, des te fchielijker te kunnen afdoen* Frank' Frankrijk zelf deed door zijnen Gezant toC ri/fe on- ,je oprichting van zulk eenen Raad voorzichte- denzel- lijk arbeiden; doch jeannin wist wei dat de .ven. Advokaat hiertoe niet ligtlijk bewilligen zou-« de: de Raadsheer franken , die door uiten- bogaard wel eens meer op logens betrapt is* hadt wel aan deezen verhaald , dat de Advokaat vóór het fluiten van het beftand, hem gezegd hadt, dat men, alvoorens, met den Prinfe be- hoorde te handelen op gelijke voorwaarden „ als met zijnen Heer Vader gefchiedware; doch het is hier uit niet zeker, dat dit ooit des Ad- vokaats wezenlijk gevoelen geweest zij , ora dat franken , die noch de vriend van barne- ¥Eld, noch die van uiïenbogaard was? zulk 1 ieta
|
|||||
|
b
|
|||||
|
||||||||||||||||||||||
|
H I S T
|
||||||||||||||||||||||
|
Iets wel kan voorgegeven hebben r om de ande- IX- afb.
ren te doen weeten, wat hijzelf gaarne gezien """""" zoude hebben; of om de toenmalige breuke en verwijdering, die 'er tusfchen maurits en bar. neveld was, opentehouden , of nog verder te verwijden : de Advokaat begreep ligtlijk dat zijn gezach merkelijk verminderen zoude, zo dra de Prins aan het hoofd van eenen Raad van Regeering gefteld ware: ook vreesde hij voor de nadeelige gevolgen van zulk eene uitftee- kend gezag, als men den Prinfe wilde opdraa Heeft gen 3 en zij, wier belang het was dat de zaaken —g^ inden tegenwoordigen ftand bleven, bragten, voord- zegt de groot , ligtlijk te wege, dat de on-gang, derhandelingen over het hervormen der Regee- ringe, eerst tot na het fluiten van het beftand, en toen, tot na het einde des jaars verfchooven werden, waarna zij aliengskens in het vergeet' boek raakten. De Staaten befloten nu eerlange een gedeelte rja gtaa„
van het krijgsvolk aftedanken , en deeden alle ten be- vendelen tot op zeventig mannen verminderen, fluiten zonder eenig vendel geheel aftedanken; hetwelk „"ik afte- den Bevelhebberen groot genoegen gaf: na danken. deeze vermindering beliep het getal der troe pen , volgens de monfterrollen, nog omtrent 30,0.00 knechten, en 3000 paarden, die, naar gewoonte , tegen agt en twee derde maanden in het jaar betaald werden. ------ Op den ze- ^""^
venden van Hooimaand kwam de bekragtiging het be-
uk Spanje in volkomene orde ; bevestigende ftand. de Koning het beftaud, in alle deeku, zo ver- re het hem betrof, beloovende het van zijnen kant te zullen houden; dus kreeg het werk van het twaalf jaafig beftand zijn vollen beflag : de \\ % , YesK |
||||||||||||||||||||||
|
£«5a VERKORTE VADEilLAND SCHE
|
||||||
|
IX. AïD. Vcreenigde Nederlanders zagen zich gebragt \
. _ . tot eene ruste, die de meesten nog niet gekend hadden, en tot welke veelen zich bezwaarlijk gewennen konden. Uitheemfche Volken ver- wonderden zich, en het fcheen hun ongeloof- lijk, dat men den magtigften Koning, den Ko- ning van Spanje had kunnen afdringen eene er- kentenis der vrijheid van de Vereenigde Gewes- ten en een groot deel des handels op de Indien: hiernaar werden de kragten van den vrijen Staat, en de wijsheid van deszelfs Regeeringe gewaar- deerd ; en , zedert, hebben veele Vorlten en. Staaten, naer het Bondgenootfchap der Veree- nigde Gewesten beginnen te Haan. |
||||||
|
X. AFr
|
||||||
|
r H I S T O R I E. 263
, X". Aft».
X. AFDEELING.
Beginnende na het fluiten van het twaalf-
jaarig befland, in het jaar 1609, en
eindigende met den dood van maurits ,
Prinfe van Oranje, in het jaar 1625.
Na het fluiten van het befland merkten de De Ver-
Vereenigde Gewesten zich volkomenlijk -aan, ^"ifej° als een' vrijen en onafhanglijken Staat, en be- ten mer_, gönnen zich ook, in allen opzichte, als zodanig ken zig te gedragen, alomme Gezanten afzendende met aan al' den tijtel van Ambasfadeur , en geduuriglijk gtaat# Gezantfchappen van vreemde Vorflen en Staa- siuïta« ten ontvangende;. gelijk zij nog in den Zomer een ver- yan het jaar 1609 , een verbond van vriend- bond me r fchap en koophandel met rïuley zaiden, Ko- Marokkft ning van Marokko, flooten. jakobus arminius en franciscus gomarus , armi-
beide Profesforen in de Godgeleerdheid te Lei- **".* ft" den , van eikanderen over de Uodlijken beflui- verfchil ten verfchillende, zo wel als over de belijdenis met en den Catechismus, hadden zo verregaande GOM4RU5- befchuldigingen tegen eikanderen uitgeworpen, datze reeds in Wintermaand van het jaar 1608, deswege voor den Hoogen Raad gehoord en „^° jgn door denzelven tot ftilte en onderlingen vrede hoogen gelast waren , en om aftewachten dat de ge- Raad gs- fchillen in eene Nationaale of anders Provin-hoür"» ciaale Synode vereffend wierden ; doch men zweeg echter niet, en beider gevoelens dron- ■ . ' R 4 Séïï |
|||
|
ü6*4 VERKORTE VadERLANDSGHS
|
||||||||||||||||
|
& A?n gen meer en'meer door: de Predikanten warerj
meest voor dat van gomarus, die een volftrekt befluit van God vastftelde, om eenigen. te be- houden uit het gevallen menschdoni, en de. overigen in hunne ellende te laten liggen; doch de meeste Wethouders hielden het met armi- nius , wiens Leer. gemakjijker te bevatten |
||||||||||||||||
|
VOBS-
Tius
wordt Profes- sor. Beroer
te te Alk maat:.
|
fcheen.------ Na het overlijden van deezen, in
het jaar 1609 , beriep men in zjjne pkaatfe,
conradus vorstius die bij veelen gehouden werdt, nog veel meer van de Leere der Her- vormden te verfchillen, dan arminius. Te Alkmaar pn.tftond, wegens het fchors-
fen van Ds. venator , die den Catechismus en, |
|||||||||||||||
|
de Belijdenis geweigerd hadt te ondertekenen,
eene beroerte, welke eene buitengewoone ver- andering der Regeeringe aldaar te wege bragt: |
||||||||||||||||
|
Te
Leewwar-
|
||||||||||||||||
|
te Leeuwarden werden op Nieuwjaarsdag van
|
||||||||||||||||
|
het jaar 161 o, de glazen van het Raadhuis,
1610» door eenigen van het graauw uitgeflagen, en
de Regenten naer buiten gedreeven, waarna de Gilden eene nieuwe Regeering aanftelden. Iet dicrgelijks werdt, onder veele opfehudéingen3 ook in dit jaar te Utrecht uitgewerkt, door dirk Kanter en zijnen aanhang, die echter na- derhand weder het onderfpit delven, en als bal- lingen de Stad verlaten moesten, alwaar toert eene. Remonflrantschgezinde Regeering plaats gekreegen hadt : de'befaamde Rcmonfirdntie x naar welke die van arminius gevoelen den naam van Remonfiranten kreegen , werdt omtrent deezen tijd , ook aan de Staaten van Holland in- geleverd, die daarop de Clasfen aanfchreeven., 9m, tot naderen last, niemand iets, boven de vijf punten, in die Remonflrantk vervat, afte- X9K'-
|
||||||||||||||||
|
Ö I S T O R I E. atf^
|
|||||
|
vorderen; waar naer zommigen, met name, de X-. afp:
Clasfis van Leiden , verklaarden zich niet te kun- ~~" nen voegen. In de Lente van het jaar 1611, werdt de *6ir.
Haagfche Conferentie tuslchen zes Predikanten /j./,/^,, van elke zijde gehouden: doch de Staatenfchree-ferentie. ven geene van beiden de overwinning toe, maar vermaanden hen tot onderlingen vrede en broederlijke eendragt, hetwelk van wederzijde, zonder tègenfpraake, aangenomen werdt. — maurits De zaaken van G-iilik en Kleeve, waarin de Staa-'^"13^ ten gemengd waren, bragten te wege dat Prins Culik. MAURiTs in dit jaar met een leger van 14000 knegten en 3000 ruiteren, de Stad Gulik bele- gerde, en bij verdrag innam, waarna zij den Vorst van Brandenburg en Nieuwburg in handen Uitvin, gefield werdt. — Omtrent deezen tijd, of liever din§ der al in of voor het jaar 1608, vondt zacharias jan- kerg Jï SEN, een Glasflijper en Brillenmaker te Middel- burg , de Verrekijkers uit, die zedert door anderen merkelijk verbeterd en zeer gemeen geworden zijn. In het kerklijke werdt vqrstius thans in zijn vors-
ampt, met behoudenife zijner wedde , ge- T]us fchorst, eer hij het nog geoefend hadt. goma- ™™JL Rus hadt te vooren reeds zijnen dienst opge-ampt ge- zegd, en deeze Landen verlaten. Joannes po-fchorst. LYander , een Contraremonflrant, en simon polyak- episcopius , een Remonfirantsgezind Leeraar,DE£l en werden toen in hunne plaatfen tot Profesforen "„f^ór- aangefteld. kornelis geselius, dien de Rotter- den Pro- damfche Regeering van zijnen dienst hadt afge- fesforen, zet, om dat hij te hevig, naer haar oordeel, 1***^™ tegen de Rem'onflranten van den predikftoel botter- uitvoer , werdt, toen hij naderhand afzonderlijke dli^ <te Vergaderingen hieldt, die hij de Kruiskerken ftad «*■""-- R 5 noem-zeg(* |
|||||
|
%66 VERKORTE VADERLANDSCHS
|
|||||
|
X. AFD. noemde , de Stad ontzegd, en op zijne weiga^
ring van vertrek, door den Schout met zijne dienaaren, des morgens voor zesfen ter poone uitgeleid: naderhand beriep men hem te Edam. l6(. In het begin van het jaar 1613, werdt op den Del/Jche voorflag van Graave willem, Stadhouder van confe- Friesland, die den Remonflranten ongenegen lentie. was ^ ^Q Qonflerenpie te Delft tusfehen drie Predikanten van beide zijde gehouden ; doch f deeze werkte ook niet uit, dewijl men de vijf punten der Remonflranten niet verdraagelijk wilde
verklaaren bij de tegenzijde: de meeste leden Befluit van Holland meenden derhalven dat de rust niet van Hol- beter konde bevorderd worden, dan door het ff"rfftPi net opvolgen van dit volgend merkwaardig be. vanden ^u^' we^ zij tot herfiel van den Kerkevrede, God?- in Louwmaand van het jaar 1614, genomen dienst, hadden; te weeten: zij belastten, dat men, in 4'' het uitleggen der H. Schrift zorgen zoude, den lieden intefcherpen , dat het begin, mid- den, en einde van 's menfehen zaligheid, met naame ook het Geloof, niet aan 's menfehen natuurlijke kragten, of werken, maar aan Gods genade in christus alleen moest toegefchree- ven worden; dat God geene menfehen ter ver- doemenisfè gefchapen hadt, noch noodzaakte tot de zonde; noch noodigde tot de zaligheid, terwijl hij befloten hadt, hun die niet te geven; dat zij niet verflonden, de gefchillen over de Prcedestinatie, op den predikfloel of anders on- der het gemeen te brengen, noch dat men ie- mand dringen zoude hooger te leeren, dan dat god van eeuwigheid de zulken tot zaligheid ver- kooren hadt, die , door zijne Genade , in christus geloven, en daarin volharden zouden, en
|
|||||
|
II I S T O R I E. 267
en daarentegen ter verdoenienisfe verwerpen, X. an>.
zulken die niet geloofden en in hun ongeloof bleeven voortgaan, alzo de Staaten deeze Leer voor genoegzaam ter Zaligheid en tot de Chris- telijke ftichting bekwaam hielden : eindelijk bevolen zij den Kerkendienaren, zich in alle andere punten der Leere te houden aan gods Woord, en aan het geene doorgaans bij de her- vormde Kerken aangenomen , en in dezelve celeerd was, en zich voorts in liefde, eenig- heid en goede ffichtinge , te gedragen, naer het geen bij de voorgaande Staatsbeamten was goedgevonden:
Remonfiranten gaarne ontvangen; en veele Coiir ve ver-
traremonfiranten namen aan te mijden , het "iek(L°n" geene de Staaten afkeurden; doch eenige von- |en, 'den hierin zwarigheid , oordeelende dat men hun dus verbood de waarheid te prediken: te Rotterdam werdt zeker Makelaar , om het zeg- gen, dat hij liever van een varken, dan van een der Predikanten wilde getrouwd worden, van zijn burgerrecht voor een jaar, en van zijn toakelaarfchap voor altoos ontzet: een drukker van Schiedam deed kort daarna deeze twee re- gels te Enkhuizen in de loterije leggen: Zeg my, Trekker frisch ter eer e van Oranje:
Wat onderfcheid daar is tusfchen Rotterdams Inqüifitie en Spanje. Doch de Gecommitteerde Raaden van Hol-
land verklaarden zijne loten verbeurd, en ver- weezen hem, voor veertien dagen, te water en te brood, welk vonnis flappelijk werdt -uitge- voerd : ondertusfchen was uit het rijm des druk- kers |
||||
|
3(58 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
X. afd. kers te fpeuren, over welke zijde zommigen'
dens Prins thans reeds hielden te hellen: men Nadee- hoorde ook , ten deezen tijde, wederom na- ligeige- delige geruchten van den Advokaat, als of hij teeerfoL- v00rnadt, het Land aan Spanje te brengen ; BENDAR- en hierom verandering zocht in den Godsdienst \ kevel», gelfs zeiden eenigen, dat hij en uitenbogaard loontrekkers van Spanje waren, en Spaansch geld uitdeelden, ten nadeele van het Vaderland: aArsens ook hadt prancois aarsens , voor deezen Ge- ifbelt" \ zam ^er ^taaten *n Frankrijk, uit misnoegen ramp van °P den Advokaat, dien hij hielde bewerkt te »akne- hebben, dat men hem van dit Gezantfchap ont- veld. zet \^Ax. , zich omtrent deezen tijd , zo men wil, laaten ontvallen, „ dat zommiger gezag „ zo niet gevestigd was, of het kon wel ter „ neder geworpen worden;" woorden , die naderhand bleeken voorboden te zijn geweest van den ramp , die den Advokaat befchooren was. Pc?oci 'n °'c Jaar werdt ook op den 23 van Oogst* fe Fram- maanc^ de Hooge School te Groningen, die nu Ier ingc- na die van Leiden en Franeker de derde was wijd. bier te Lande, plegtiglijk ingewijd; dezelve was door de Staaten van dat gewest, op flerk aanraden van den Stadhouder, Graaf WILLEM lodëwyk , opgericht. Te Am fier dam , daal- de Contraremonflranten een' fterken fteun aan de Regeeringe hadden, gelukte het hun in liet 16'J'S- jaar 1615, den Walfchen Predikant simon gou- lart , die de algemeene Genade gepredikt hadt, in zijnen dienst te doen fchorsfen: in foivc mige lieden begon men zich ook tot afzondering ISewe- van de Remonfiranten te fchikken. Te Leeu- gi"g te yß)rfon 5 daar weder merkelijke beweging ont- ftaan
|
|||||
|
Historie.
|
|||||||
|
2.5$
|
|||||||
|
feian en wederom verandering in de Regeeringe X. afb.
bewerkt was, maakte men een onderfcheid ras-' ——- fchen Geneeffche j Politieke of Gemagtigdé ^umr' Geuzen. Het géWigtigst ï welk in hét volgend jaar i6r6ï
ï<5i6, door de Vereenigde Staaten uitgevoerd V1,sftn'., werdt, was het losfen van Vlisfmgen i Ramme-fanpand*" kens en Briella, eertijds in verzekeringe gege-fchap one- ven aan Konlnginne elïsAbeth en tot hiertoe iast* met Engelsch krijgsvolk bezet: men 'gaf den Advokaat öldènsaRnevèld , irt het gemeen, de eer van het gelukkig voltrekken eener hande- linge, die de Vereenigde Gewesten onthief van het eenig overblijfzel hunner voorige af- hangelijkheid van vreemde Mogendheden , en den Engelfchen ook den fchijn benaril, waar- op zij zich, buitens Lands , eenig gezag over deezen Staat plagten toetefchrijven. Op den 18 van Lentemaand van dit jaar na-
men de Staaten van Holland wederom een be- De Staa« fluit, om den vrede te handhaven in de Kerke, ten be- en alle fcheuring en .verdeeldheid voortcko- 9u^ttt men; en op dat Amfterdam zich mede bij dit handha. befluit der meerderheid voegen mogte, zondt ven men derWaart eene aanzienlijke bezending, aan van ,de^ het hoofd van welke Jonkheer adriaan van de jjerk mathenesse, Heer van Riviere, was, en on- der welke Hugo de groot , Raad en Penfiona- ris van Rotterdam, als Spreeker, eene deftige en uitvoerige aanfpfaak deed aan de Vroedfchap tot verdediging van de Refohitien der Staaten: doch hier mede werdt niets uitgevoerd ; blij- vende die Stad dringen op het houden eener Amflètl wettige Synode, en datze niet zou kunnen ge-^gt "00" aan op
|
|||||||
|
wo, VERKORTE VADERL ANDSCHE
|
|||||||||||||||
|
X. afp. doogen dat eenige Contraremonflrantfche Predi-
' ' kanten , gefchorst of afgezet zouden worden,. Ijethou- om cjaf. zjj me(. je Remonßranten eeene Ker-
een Sijno kelijke eenigheid konden houden ; doch de
de. meerderheid der Staaten bleef bij de voorgaan- de Refolutien : ------ deeze ftrijdige befluiten gaven ondertusfchen geen gering voedzel aan de
tweedragt; in fommige lieden werden de Cm- träremonflrantfche Predikanten, dié zwarigheid maakten, om in ééne Clasfis met de Remon-_ firanten te komen, ontzet van hunnen dienst en belet te prediken; daarentegen kreeg de Dros-, aart hooft van Gecommitteerde Raaden aan- fchrijving, om de Contraremonflranten in zijn Baljuwfchap van het Gooilaand, om vredes wil, te gemoet te komen, in het beroep van eenen Predikant te Huizen: in tegendeel Melden Bal- juw en Mannen van Schieland twee fcherpe keu- ren tegen de afgezondene Vergaderingen der Con- traremonflranten te Zevenhuizen en elders. |
|||||||||||||||
|
1617.
Scheu- ring tU6 |
In het volgende jaar 1617, befloten deeze
laatften echter te Amflerdam en in 'sllage ziek |
||||||||||||||
|
fctien dë nac^er te verbinden en geene Kerkelijke eenig
|
|||||||||||||||
|
Remoii'
|
heid meer met de Remonflranten te onderhou-
|
||||||||||||||
|
firanten
|
den : ook floeg Prins maurits den Staaten ia
dat men hun moest toe- |
||||||||||||||
|
tJZn- Lentemaand voor
firanten te laaten vrijelijk te prediken , en cie verlaateiï Amjier^ Leeraars, bij verdrag, weder moest aannemen, damsnm0f ancJeren in derzelver plaatze beroepen: —■ de Remonflranten die te Amflerdam zich nu< openlijk van de Kerk hadden afgezonderd, He-; ten voor zich prediken in een' Spijker of groot.) ;■■;■■: pakhuis, op Dwarsboomfloot, gehuurd vair' herman rendorp , doch hier werdt hunne Ver-.' gadejing op den 12. van Sprokkelmaand door hec
|
|||||||||||||||
|
HISTORIE. m7i
|
|||||
|
ftëc graauw geftoord, en alles wat los was ver- X. afd.
nield: zedert werden ook de huizen van rem "'" en jan egbertszoonen bisschop geplunderd;
zonder dat 'er fchaê verhaal van te bekomen was, en weinige of geene ftraffe over de plunderaars geoefend werdt: in 'sHage verwekte de twist De C<m- tusfchen h. ros^us en j. uitenbogaart, odktraremon- cene fcheuring, in welke de Comraremon-^'anUn ftranten, nu geftijfd door Prins maurits, zich ffisHage xran de Kloosterkerke meester maakten, op den de Kloos- 9 van Hooimaand:-----— op andere plaatfen oerkerk
gebruikte men nog geweldiger middelen om zijnein'
oogmerken te bereiken, en fommige fchippers ftelden in hunne vlaggen 'sPrinfen Wapen, met dit bijfchrift: Liever met Oranje te leggen in het veld,
Dan langer met de Arminianen te zijn gekweld. Ook zag men in openbaren druk, eene lijst
der lieden en fterkten, die het hielden tegen de Arminianen: fterk, meent men, de Contrare- monfiranten aangemoedigd te zijn tot diergelijke onderneemingen, door eenen brief des Konings van Groot-Brittannie, in de Lente deezes jaars ï in het licht gekomen, en zeer veel verfchülen-
de van dien, welken hij te vooren aan de Staa- ten gefchreeven hadt, alzo hij niet meer riedt, de gefchillen verdraagelijk te verklaaren, maar dezelve te beflisfen, door eene Nationole Sy- node. Deeze fcheuring in de Kerk gaf ook aan- Om-
leiding tot eene ongewoone verandering in de veratlcfe. Re geeringe,, Qm welke te bewerken de Con- ring in de ti'ßrenwnßranten in het eerst hunne kragten be«re§;ee. <;'A proef- ""B* |
|||||
|
S7ä VERKÖRTE VADERLANDSCHË
|
|||||
|
X. Avn. proefden in de kleine ftederi, die geene ftera iti
"**"—k Staat hadden; van zins, naar het fchijnt, om toe de ftemmende fteden van Holland naderhand over- tegaan: de Advokaat en verfcheidene Leden der Vergaderinge befpeurden welhaast, waarop het was aangelegd: veelen begonnen zelfs te gelo- ven , dat de Godsdienst flechts tot eenen dek- mantel gebruikt werdt, om deeze verandering uittewerken, en vermoedden dat de Prins zelf 'er onder roeide , of door zijnen aanhang 'er onder deed werken * op dat men hem grooter gezag, en aanzien opdroege; hetwelk de Ad- vokaat , zo als men den Prins deed gelooven ^ en anderen zochten te doen verminderen; ter- wijl de Contraremonflranten, die hij hieldt voor de oude Gereformeerden, welken zijnen Vader ten. fioel verheven hadden j ten uiterfte op het ver« fneerderen van zijn gezag gefield waren. Befluit Qnl ^an, in Z\Ak eenen toeftand de rust der Waard- fteden te bewaren, hieldt men geraden, Waard- gelders gelders aan te ftellen in zulke fteden,' dié der- aante-^ zei ven oordeelden te behoeven: dit befluit, welk deSchètte ^e Scherpe Refohtie geheeten werdt, ging, bij Refohaie de meerderheid in de Staats vergaderinge dooi'i genoemd, tot groot ongenoegen des Prinfen , en onder protest van Amflerdam en eenige- andere fte- den ; én het aanneemen der Waardgelders, welke echter in Holland nog geen 1800 man- nen beliepen, gefchiedde te Haarlem, Leiden5 Gouda, Rotterdam j Schoonhoven, Hoorn,- en misfchien nog op twee andere plaatzen; te Utrecht gefchiedde dit, terwijl 'ér de Advokaat oldeN- barneveld door ziekte vertoefde, op den voor- flag van gillis van ledenberg, Secretaris dei iStaaten van Utrechts JNïer«
|
|||||
|
HISTORIE. n-r-s
Niettemin ging op den uden van Slagt- X. aïo,
maand, ter Vergaderinge van de algemeene Staa- ~------"
ten, bij meerderheid vanftemmen, het befluic Hethou»
door, tot het houden der Nationale Synode,***eT waartoe Dordrecht tot de plaats benoemd werdt: node Na- de fchranderfte Remonflranten voorfpelden zich tionaal hier uit niets dan verdrukking, en hadden daar-befloten' om gaarne gezien dat men de Synode ccnvou- diglijk ingewilligd hadde, op dat de verandering der Regeeringe ware voorgekomen geworden; doch de Advokaat oordeelde, dat men 's Lands gerechtigheid niet mögt weggceven, De Prins deed kort daarna, zo door eene rei- maubiti
ze in ftilte in perfoon, als door brieven, zeerbs20ekc veele moeite, om eenige (leden van Holland3ne te bewegen tot het inwilligen der Nationale Synode, en tot het afdanken der Waardgelde- ren: ter vergaderinge van Holland begonnen ook verfcheidene lieden over te hellen tot het item- men voor te Nationale Synode, terwijl Haar- Merk- lern eene zeer merkwaardige verklaring inlever- waard!«» de, tot ftaving van de genomene Refolutiën, en verkka" van het recht en gezach der Staaten van Hol- 'Sm land, tot handhaving van den Godsdienst, uit welken alle geloofsonderzoek en geweldenarij verbannen moest blijven, en van de Privilegiën der fteden in geval van rechtspleginge in crimi- neele zaaken , regen den indrong-van de Gé- rechtshoven, enz. met welke verklaringe zich ook voegden de lieden Leiden, Gouda , Rot- ■ terdam , Schoonhoven , Brülle , Alkmaar en Hoorn. Terwijl deeze géwoone Vergadering nog uxmts
duurde, vertrok den Prins in Lentemaand van veraWett het jaar i6i8 ., met Gelderland, alwaar 'hih ^f^ M te ,
|
||||
|
274 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
X, afd te Nieuwmegen , buiten tijds, en ondanks het
Protest der Regeeringe aldaar, de Wethouder- Regee- fc[iap veranderde: en in Bloemmaand naerOver- Nieuw ijsjè! vertrokken zijnde , haalde hij die Provin- zen, cie over tot het bewilligen in de Synode: te ió 18. Utrecht, daar de Waardgelders zeer tot last be- Haalt gönnen te worden voor de Staaten, en fommi- over^ot1" Sen derzelven neigden, omze ter betalingc van het be- Holland te doen komen, anderen omze aftedaE- wjlligen ken, en van den Prinfe eenige vendelen , ter jp j bewaringe van de openbaare ri)se te begeeren, was men in vreeze, dat de Stadhouder ook zulk eene ongewoone verandering in de Regeeringe als te Nieuwmegen mögt komen maaken: maar eer dit gefchiedde, moesten de Waardgelders Bezen- afgedankt worden, en daartoe werdt de Prins, ding naer nevens eenige Gemagtigden uit de algemeene • ' Staaten naer Utrecht in bezendinge gefield ^ om welke voortekomen de Staaten van Holland
ook eenige afgevaardigden derwaarts hadden ha- ten vertrekken; welke met den Prins, bij zijne verwelkoming, in gefprek geraakt zijnde, van zijne Doorluchtigheid moesten hooren: dat de tegenwoordige argwaan en twist in de Regee- Mj?™ITS ringe des Lands, de Jchuld alken van den Ad~ dfet öl" vokaat ware , en dat men hem van V bewind denbaü- had willen ontzetten,. en ten lande uitjagen; »£V£ld. doch dat hy wel wist wat hy deed; vyf gewesten voor zich hadt , en anders Gemagtigden uit Holland verwachtte, dit hem zouden onderfleu- nen: voorts dat de Waardgelders erger waren dan de Spaanfihe kasteelen , en daarom afge- /nt- ' dankt moesten worden: waarop door de groot woord en anderen werdt geantwoord, dat zy allen r yan de ^ ^, jdvokaat dood ware, ziek yerpligt zou- den
|
|||||
|
H I S t O R I Ë.
|
|||||||
|
*7'5
|
|||||||
|
'éèn rekenen , 's Lands Gerechtigheid vóorfè- %• A*p-
Jiaan; daar men nu Holland fcheen te verach- ten-, en het aan de andere Gewesten te willen °''!C0'r> onderwerpen: waarop de Prins hernam, dat de daaróps Advokaat daarentegen Holland fcheen te willen maaken de algemeene Staaten: -*— het geene de Prins hier gezegd hadt, dat men dacht hem van zijne waardigheid te ontzetten, hadt ook, naer het getuigenis van anderen, geen' den minsten grond: offchoon men naderhand onder- zocht hebbe, of 'er in de Stad of Regeeringc van Utrecht immer voorflag gedaan ware, ont den Prins te ontzetten van het Stadhouderfchap^ 'en het den Graave van Kuilenburg optedra- gen: ook fcheeirmen bedenkelijk te houden, of fommigen het oog niet op Graaf fredrik Henrik hebben mogten. Uit het gemeld gefprek blijkt echter dat dë
Hollandfche Afgevaardigden, zo even genoemd, aldaar weinig zouden hebben kunnen verrich- ten , gelijk ze ook , na dat ze zagen dat de hoofden zelfs der Waardgelderen, zo wel als die der bezettinge niet geneigd waren om dé Staaten van Utrecht te gehöorzaanien , goed- Vonden te wijken, gelijk zij deeden, na dat dë meeste Leden der Regeeringe, als ook leden- berg , voor erger beducht, de ftad verlaaten hadden: eer zij afreeden, zagen zij de andere Afgevaardigden van Dort., Amflerdam, Schie- dam , Enkhuizen, Edam en Purmerende, voor de herberg de Hulk, van den wagen flappen,- en vernamen naderhand, datze geen half uur langer in Utrecht moesten gebleeven zijn , of men zou hen op Hazenberg gebragt hebben: —' ÜKÜnii de Prins veranderde hierop, na dat de Waard-dailkt t» S 2. gel- |
|||||||
|
276 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
X. ai'd. gelders eerst waren afgedankt, op het verzoek
van eenige genoemde Gemagtigden, de Regee-
uinciwae rjng ai(jaar ^ ^je eene gantsch andere en onge-
gel'ders hoorde gedaante kreeg ; en Nikolaus berk
af, en werdt toen Burgemeester, nevens kornelis 7er!n'Ieit van de poll , die de andere partij verlaatcn geerin-'. hadt, om zijns eigen voordeels wil, gelijk de groot van eenen zegt; hem, zo men meent, bedoelende: de Rcmonflranten moesten vervol- gens ook de Domkerk aan hunne weêrpartije afftaan. Holland ^a deeze groote verandering in Utrecht dank- dankt de te men ook in Holland de Waardgelders af; eti Waard- alle de Edelen en lieden van Holland, behal- gölders ven Q0U(ja ? bewilligden den 25 van Oogst- be'willigt maand in de Synode, met eenige bepalingen, in de Sy- die meest hierop uitliepen: dat de zaaken aldaar node. tot bijlegging, niet tot beflisfing zouden moe- ten beleid worden, en dat de handelingen der Synode van geene kragt zouden zijn, dan, na datze Staatswijze waren goedgekeurd: men handelde nog over dit ftuk, toen de gevangen- neming van den Advokaat, op den 29lten, de raadplegingen van Holland, voor eene poos geheellijk flremde : 's daags te vooren hadt de Raadsheer berkhout , met nog iemand den Advokaat aangezegd, dat hij voorzeker zoude gevangen worden; waarop dees, zittende op zijn koelvat, met zijn ftokjen in de hand, zei- de: het zijn booze menfchen, daar bij voegende, onder het ligten van zijnen hoed; Mijne Hee- ren ik bedank u voor de Waarfchouw ing : nog- tans vondt hij niet raadzaam te wijken : des , zondags morgen ten 7 uuren kwam uitenbo» cjaart) hem verzoeken, zeker vertoog voor de Re-
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
277
|
|||||||
|
Ranonflranten inteleveren ; wanneer dees, X. afd.
km treuriger dan naer gewoonte vindende, hem vertroostte met de voorbeelden van veele treffelijke mannen, die, hun Vaderland de beste dienften bewezen hebbende, flecht beloond waren: een half uur daarna reedt de Advokaat oloes« in zijne koets, voor het laatst, naer het Hof, bARN2- en was 'er naauwlijks, of een Kamerling kwam w"orcjt hem aanzeggen, dat zijne Doorluchtigheid hem gevangen begeerde te fpreeken: ten dien einde begaf hij genomen, zich naer het gewoon fpreekvertrek ; doch werdt vandaar terftond in een ander geleid, daai* hem NYTHOF , Lieutenant van 'sPrinfen lijf- wacht, uit naam der algemeene Staaten, ge- vangen nam: hij verzocht den Prins te mogen fpreeken; doch het werdt hem afgeflagen: de groot, kort daarna, in de Vergadcringe der Alsmede Gecommitteerde Raaden gekomen , werdt op GR00T< gelijk eene wijze, bij den Prins ontboden, daar men zeide, dat de Advokaat ook was; doch hij was pas boven gekomen, of hem werdt door p. van der MEULEN, Kapitein des Armes, aan- gezegd , dat hij, van wege de algemeene Staa- ten in hechtenisfe genomen werdt: met ho- Ook gerbeets werdt op gelijk eene wijze gehandeld; hoger. en elk hunner in een afzonderlijk vertrek gezet; BEETS- zonder dat zij iet van elkanders hechtenisfe weeten mogten : dien zelfden morgen was 'er En le- iemand naer Utrecht gezonden, om den Secrc- dendert taris LEDENBERG te vangen , die, eenige wee- ken'in zijn huis verzekerd geweest zijnde, on- der fterk geleide naer 'sffage gebragt, en ook in een vertrek van liet Hof opgefloten werdt. Sommigen meenen dat dit gevangennemen:
der drie eerite Heeren gefchied zij, door het
S 3. beleid
|
|||||||
|
a;8 VERKÖRTE VADERLANDS CHE
X. Arn. beleid van weinigen uit de algemeene Staaten %
'........ "•' niet zijne Doorluchtigheid, buiten kennis van,
die van Holland: doch hocerbeets zelf heeft
aangetekend, dat het beftemd was, door de-, zelfden, die, van wege der algemeene Staaten,, te \ Utrecht waren geweest ; te weeten , de VOOGD, MANMAKER en ZWARTZENBURG; dat ZÏj
liet hadden uitgevoerd door den Prinfe en daar-
na eerst, ter algemeene S taatsvergadering,. daar het te vooren nooit was voorgefteld, doeri; goedvinden , hetwelk nagenoeg overeenkomt * met het geene men in het Register der Refilu-r. tien van Holland, op deezen dag aangetekend^ vindt:, ten zelfden dage werden eenige Heerera uit de algemeene Staatsvergaderinge gezonden, Holhrd aan die van Holland, om hun aantczeggen;: keu« dat het vasthouden der drie Heeren ten dienfie zulks af. y,an jen Lande was. gefchied, enz. waarop de- Edelen en de meeste lieden antwoordden: dat. hun het gebeurde bedroefde, en van hun, als, eene fchending van 's Lands vrijheid en gerech- tigheid werdt aangemerkt, waarom zij begeer^. den dat de gevangenen terftond geflaakt wier- den : doch de zes (leden, Dort, Amfterdam. enz. zeiden alleenlijk, dat zjj van het voorga vallene verflag zouden doen, bcgeerende dat; alles, middelerwijle, bleeve in flate. Ten zelfden dage gaven de Edelen en de
. meeste lieden, den Prinfe, yrijmoediglijk, te. kennen, dat men door dceze handelwijze, de hoogheid, vrijheid en gerechtigheid van Hol- land hieldt gekwetst te zijn , en hem verzocht, dat hij het als Stadhouder geliefde te rechten; «loch de zes lieden deeden 'er eene verklaring te-?. |
||||
|
historie: 279
|
|||||
|
gen, waarbij zij de klagte" en het verzoek der x- AFD'
andere Leden niet goedkeurden: de Prins ant- " _ woordde, dat het gebeurde, niet. bij zijn be- ^*^1.18 vel, maar van wege de algeraeene Staaten ver- fchuldigt richt was, die geloofd moesten worden, zulks zig. niet zonder grond gedaan te hebben: dat hij het recht van Holland niet betwisten wilde, en dac de Heeren Staaten van Holland het gefchil hier over, met de Heeren algemeene Staaten wel zouden weeten te vinden: waarop men befloot, met het verder voorftaan van 's Lands gerech- tigheid te wachten toe op de wederkomst van eenige leden , die verflag aan hunne (leden dee- den, en ondertusfehen zorge te dragen, dat de gevangenen, van wege der algemeene Staaten wel werden behandeld. Het gantfehc huis des Advokaats wTas onder- Men
wijl door deeze gebcurtcnisic in ecne diepe ver- 'richt te flagenheid gedompeld: de Heeren van der mvle V^J^h en veenhuizen, zijne Schoonzoonen, en zijn oldkn- oudfte Zoon, de Heer van groeneveld, bega- barne- ven zich des namiddags bii den Prins, hem ver- YELD te zoekende, dat men hunnen vader, om zijnen flaaru ouderdom, zijn huis tot ecne gevangenis gave: waarop maurits antwoordde ; V Is het werk van de Staaten Generaal;' uweji Vader zal geen leed gefchieden , niet meer dan my zeken: zulks ftaat in het dagregister van uitenbogaard , uit den mond van van der mvle zelven aangete- kend: deeze beiden , als ook eenige anderen vonden goed eerlange \Haage en de Landente verlaten: terwijl de Heeren van .schagen en van asperen , beiden in de Ridderfchap be- fehreeven, met oogmerk om den Advokaat te doen ontflaan, reeds kort na zijne hechtenis, S 4 tot. |
|||||
|
s8o VßHKÖRTE VÄDERLÄNDSCHE
X. Arn. tot aan zijne kamer waren doorgedrongen, en be-
geerden , dat men hem los liete; zijnde de Prins zelf op dat gerucht toegefchoten, en door hem gelast de Edelen te ontwapenen en te bewaren, tot dat deswege het goedvinden der algemeene Staaten verilaan ware: te gelijk verklaarde hij, dat men hen, zijns bedunkens, met eene be- ftraflinge, onder handtastinge zoude mogen ont- flaan, gelijk gefchiedde. Het gemeen werdt wel haast, door zekere
gedrukte Verklaring, ten zelfden dage ver-
fpreid, en bij der Staaten Drukker zonder on-
dertekeninge uitgekomen, van deeze gebeurte-
nisfe verwittigd; waarna, de verdenkingen, en
befchuldigingen van landverraad en handel met
Spanje, wederom levendig werden onder hen,
en de gevangenen zeer lelijk ten toone gefield,
in allerleie blaauwboekjens, die nu een vrijen
loop hadden : ook febijnen cenige Gemagtig-
den der algemeene -Staaten den Advokaat van
ontrouwe verdacht gehouden te hebben; doch
liet geenc zij deswege te Utrecht ontdekt
meenden te hebben, was van zeer weinig ge-
wigts.
Oorzaa- Behalven dit waren 'er vier voornaamc oor-
ken van zsaken van het misnoegen tegen den Advokaat
mmo?Z en ^e zy"nen? a^s CO dat mJ ^e Remo'ifiranten
£a"ne-"1! begunftigde, die der Overheid groot Gezag in
vsu>, het Kerkelijke toefchreeven; hebbende hij ook
de bevordering van___helpen bewerken, waar
door het getal der Remonflrantfche Predikanten
van tijd tot tijd aanwasfen moest: (2) dat hij het aannemen der Waardgelderen hadt doen be- lluiten en gefchieden, die eenen bijzonderen eed «an de Magiflraten deeden: (3) dat hij ook |
||||
|
281
|
|||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
bewerkt hadt, dat 'er een bijzonderen eed of %» AFD«
belofte van gelijke betekenisfe aan de gewone bezettingen hier en daar was afgevorderd, het- welk bij den Prins aangezien werdt, als een' flap van OLDENB Arne veld, waardoor dees zijn gezag zocht te bcfhoejen: (4) dat het gebeurde te Utrecht ook daar toe flrekte. Het was tog klaar genoeg dat alles hier beilierd werdt door den Advokaat, die, wetende dat de Prins ar- beidde, tot het afdanken der Waardgelderen, niet te min bewerkt hadt, dat 'er eene bezen- ding aan Utrecht gefchied ware, om dit voor- tekomen; of 'er de Regeering, zo wel te ver- zekeren als door de Waardgelders zoude heb- ben kunnen gefchieden: hogerbeets en de groot waren de bekwaamden onder de afge- zondenen naer Utrecht, en deelden hierom in het misnoegen, welk de Advokaat zich, door deeze bezendinge op den hals gehaald hadt: zij hadden te Utrecht geraden, de poorten te be- zetten , de wachten te verdubbelen , en de on- willigheid der Waardgelderen om de Staaten en de Regeering te befchermen ernftelijk veroor- deeld ; hetwelk de Prins aanmerkte, als een' geweldigen tegenftand tegen hem en tegen de Gemagtigden der algemeene Staaten: dit alles nu hadt ook de naaste gelegenheid gegeven tot het befluit, om zich van den Advokaat, van hogerbeets en van de groot te verze- keren. Het drietal Staatsgevangenen kon niet on-
derzocht worden , voor dat de Prins gedaan hadt, met de voorgenomene buitengewoone ver- anderinge derRegeeringe in verfcheidene Steden Van Holland te regelen: hiertoe vertrok hij den S 5 7 van |
|||||||
|
s82 VERKORTE VADERLANDS CHE
X. AFD. 7 van Herfstmaand eerst naer Schoonhoven, en
.....'""""" vandaar naer den Brielle, in beide welke plaatfert
Vcrfchei- ]-,jj ^Q geneeie Regeering ontfloeg , en eene
geen'ngen nieuwe in de plaatfe ftelde; vervolgens maak-
door te hij verandering te Delft, Schiedam, Gronin-
MAURITS gen , Oudcwater , Woerden, Monnikendam,
detd." Medemblik, Alkmaar en Hoorn, in welke laat-
fte Stad hetzelve nierpzonder eenige moeite ge-
fchiedtle, reeds nabij de Stad zijnde, deed de;
Regeering hem verzoeken, dat hij toch mee
geen groot gevolg in de Stad wilde komen ^
doch zij liet hem echter , die geen enkelen
pagie hadt willen heenzenden, met hetzelve in,
de Stad , en ontving hem met groot betoog van
vriendlijkheid , maar verzocht weder, dat hij
|
||||||||||
|
gcene verandering in haar Corps maaken wilde
|
'>
|
|||||||||
|
dan door eenige vermeerdering in het getal der
Vroedfchappen: dit fcheen den Prinfe te beha-^ gen; doch toen hij uit Friesland en van elders eenige vendelen knechten in de Stad hadt doen 'komen, bedankte hij de gcheele Vroedfchap, in welke hij bij de agt der ouden, dieterflondwc^ der aangenomen werden, twaalf nieuwen voeg- de: Purmer ende alleen werde wel bezocht, maar niets aldaar veranderd. Hü wordt De Prins door de meeste Leden der Staaten deswf" van Holland voor zijne moeite bedankt zijnde, dankt. werdt door dezelven ook verzocht, om eene gelijke verandering in de andere fteden van dat Gewest te maaken; gelijk dan ook vervolgens gefchiedde, te Leiden, Haarlem, Rotterdam, Qouda en Amfterdam; ter welke laatftc ftede de Oud Burgemeeiter k. p. hooft zijne Door- luchtigheid hadt om deeze goede Stad en eerlyke Vergadering te verfiköonen ; doch de Prins ant- woord-* |
||||||||||
|
HISTORIE. 283
|
||||
|
woordde kor dijk : Bestevaér! 't moet nu voor X. akd.4
deezen tyd zo zyn: de nood en dienst van 't Land ------™»
vereisckt het : toen werden hier alleen zeven
Raaden van hun Vroedfchaps - arept verlaten; zonder van de andere bedieningen , welke zij bekleedden, ontzet te worden. . Te Dordrecht Werde de verandering voorgekomen, meest dooi- de redenen van den Schout Hugo muis vanholy, die bij den Prins zeei' gezien was: alles wat de Prins in deezen gedaan hadt, en waarvan fommi- gen wèl, anderen kwalijk fpraken, werd door de Staaten van Holland goedgekeurd en bekragtigd. De gevangene Heeren barneveld en de
groot kregen al vroeg kennis van de verklarin- ge, die tegen hen uitgekomen was, welke hen zeer ontfteldc en beledigde : ook kregen zij heime- lijk bericht van het veranderen der Regeeringe: HOGERBEETs werdt in zijn kamer den 27 van hcger- Herfstmaand voor het eerst ondervraagd , en be&ts hadt ten aanzien der Waardgeld'eren te Leiden. 011'er~ reeds voor de aanvaardmge van zijn arapr aan- genomen , verklaard, dat hij derzelver afdan- king niet geraden hadt, om dat hij niet bevondt dat zulks tot gerustheid en dienst der Stad zou geftrekt hebben. LedenberOj die te Utrecht al vroeger on- OoIcle-
dervraagd , doch federt op de Voorpoort in DENn£iiG« 'sHage gebragt, endaar mede op den geniel- den dag ondervraagd, en toen door pieter van leeuwen , Fiskaal wegens Utrecht , met de pleie gedreigd was, zo hij niet meer belijden wilde, dan hij tot hier toe gedaan hadt, benam Dec?e zichzelvcn het leven: de Fiskaal van leeuwen beneemt en sylla, die echter verklaard hebben, geene zfëzeiven bedreigingen pf hardighcid tegen den gevangenen hct lcve"' ge-
|
||||
|
S§4 VERKORTE VADERLANDS CHE
X. ATD, gebruikt te hebben, waren zo dra niet vertrok»
' " ken, of hij begaf zich eenigen tijd in het ge- bed: daarna gaf hij zijnen zoon joost, wien men vergund hadt hem gezelfchap te mogen houden, een open brief jen, gefchreven in het Fransch, welke taal de jonge ledenberg niet verftond, hem belastende hetzelve wèl te bewa- ren, en niet opteftaan, als 'er 's nachts eenig gerucht gemaakt werdt, alzo hij vee) ligt eens ter ftoele zoude moeten gaan ; doch in dien nacht en den volgenden dag gebeurde 'er niets: maar in den nacht tusfchen den 28 en apflen, hoorde de zoon zijnen vader zulk een ongewoon geluid maaken, dat hij oprees, en aan de wacht om licht riep: men vondt toen den elendigen, die zich met een broodmes twee wonden in den buik gegeven en den hals afgefteeken hadt, in zijn bloed gewenteld, en reeds overleeden: de inhoud van het Fransch briefjen , welk zijn zoon^, daarna te voorfchijn bragt, kwam uit op deezen zin: Ik weet, dat de meening is, in my- ne perfoon het voorbeeld te flellen, mytehooren tegen myne beste vrienden, my te pynigen, my daarna te agterhalcn op tegenftrydigheden en yalsheden , gelyk men [preekt; en dan , op punten en puntfens , een fchandelyk vonnis te bouwen; want zoo moet men doen, om het van- gen en opfluiten te rechtvaardigen: om dit alles Ie ontwyken; ga ik tot God, door een korter weg: tegen eenen dooden, valt geen vonnis van verbeurdverklaring van goederen : gedaan den xvnden van Herfstmaand 1608. O. Styl. De Vonnis vrienden van den dooden verzochten de algemeene over zijn Staaten, dat hun het lijk mogtgegund worden ter 5ijk. begravinge; doch alzo de Prins afweezig was, oor-
|
||||
|
HISTORIE. 2,85
|
|||||
|
oordeelde men dat hierin niet konde gedaan wor- x, afd.
den: het lijk werdt dan gekist en bewaard, tot -------■
dat 'er in het volgend jaar overgevonnisd werdt.
De groot werdt den ßden, en de Advokaat De
den i5den van Slagtmaand voor het eerst on- groot era devraagd: voor dit eerile onderzoek verklaarde ^Al'NE- de Advokaat: „ Dat het geene hij zoude zeg- WOrden „ gen, tot voorftand wezen zoude der rechten onder- „ van zijne Meesteren, de Staaten van Hol- vraoSd- ,,, land, en dat de algemeene Staaten geen recht „ hadden , om zijn perfoon vasttehouden:" dit onderzoek duurde wel twintig dagen achter een, dikwijls voor en na den middag; doch van het gehandelde heeft men niets bijzonders gemeld gevonden : terwijl hij voor de eerfte Papieren reize verhoord werdt, deed men alle zijne pa-van B"R" pieren en aantekeningen, uit zijne kamer naaien, ^y"'^ waarvan hem, daarna, alleenlijk een gedeelte keringe wedergegeven werdt : hogerbeets onderging genomen, dit zelfde lot, nadat men ontdekt hadt, dat hij eenige berichten van buiten hadt weeten te beko- men : de Franfche Gezanten hadden, al een en andermaal, aan de Staaten ten voordeele der gevangenen vertoogen ingeleverd, doch het antwoord hierop voorfpelde hun niet veel goeds: Schran- hiervan nu, en van het langzaam ondervragen des c'"ec^°^ Advokaats, van eeneopfchuddingteÄoWm&wz, verius, van het op handen zijnde aanitellen der XXIV. Rechteren enz. wist scriverius , den gevange- nen kennis te geeven , door eenige Ladjnfche. Regelen, gelascht in het dichtwerk van Joan- nes secundus , welk hun ter leezinge gezonden werdt: wat later ftelde scriverius een Latijnsch Hem lofvers onder een afbeeldzel van hogerbeets, wordt Waarin hij, na de optelling van 's mans bedrij- ™a°t"? » ven, |
|||||
|
286' VERKORTE VADERLÄNDSCHE
|
|||||||
|
X- AFD- ven, vraagde , waar nu 't loon van zoo veelt
ferdienflen bleef? Hierover werde hij gerechte- een verst' ^J^ aangefproken, en in eene boete van twee- honderd guldens verweezen * die hij zich bij panding, af haaien liet: de Drukker, govért basson , moest eene gelijke boete betalen. West- De gevangenis des Advokaats hadt ook in- Jndifche vloed op den Westindifchen handel: hij, na- (challi] rac^jk, hadt de oprichting van de Westindifche opge- Maatfchappije tot hier toe segengehouden , als richc. oordeelende die onbegaanbaar niet het beftandi doch in Slagtmaand van dit jaar gaven 'er de Algemeene Staaten verlof toe; hoewel 'er nog eenige jaaren verliepen eer dezelve in ftand Grond- kwam. ------ In den ZQrfler van dit jaar waren fligen bij zeer laag water, omtrent Goeree, de grond-
van eene ° o overoude flagen eener overoude Stad, misfehien het ver-
Stad bij maarde IVitlam aan de Maaze, en aldaar eeni^ rJe. ge Romeinfche penningen en Oudheden ont- dekt , waaruit men afnam, dat dezelve ten tijde der Romeinen nog gebloeid hadt. Komce- Twee komeeten hadden zich ook in dit jaar ten. hier te Lande vertoond ; eene in den zomer ,• die maar agt dagen , en eene in Slagtmaand, die langer fcheen en grooter was: veelen merk- ten ze aan, als voorboden van 's Lands onge- vallen; hoewel eenigen toen reeds zagen, dat 'er uit zulke verfchijnfelen der Natuure, niets, met grond , te voorfpellen ware.------• Te
Brusfel was in dit jaar op den 20 van Sprokkel-
maand zonder kinderen overleeden filips wiL-f LEM , Prins van Oranje, die zijnen Broeder MAURiTs tot zijnen algemeenen Erfgenaam hadt verklaard. Gaan wij nu tot de Kerkelijke zaken over, Mei;
|
|||||||
|
N.
|
|||||||
|
\
|
|||||||
|
Historie. 28?
|
||||||||
|
_ X. ATB,
|
||||||||
|
Men zag in het begin van Slagtmaand de afge
vaardigden tot de Nationaale Synode te Dord- ~ recht-, aankomen; uit Engeland, dePahz,Hes- ]j.fce zaa_ fen, Zwitferiand', Geneve, Brandenburg, Nas-ken. [au, Oostvriesland en Breemen : op den der- denden wcrdt de Synode aangevangen door twee Aanvang Predikaatfiën, eene in het Nederduitsch door j^'"0" e. LYDius, Predikant te Dordrecht, en eene in het por. Walsch. De Gemagtigden der algemeene Staa- ducht. ten, ten getale van 18, welker fommigen al- leenlijk de Synode bijwoonden, hadden de uit- heemfche Godgeleerden, 28 in getal, in den Doele verwelkomd. De inlandfche Kerkdijken beftonden in 5 Profesforen , 36 Predikanten en 20 Ouderlingen , boven de twee Remon- flrantfche Predikanten, en eenen Ouderling uit het Sticht: b. lydius opende de Vergadering met een gebed; en mart. gregorius , thans onder de Politieke voorzittende, deed eene aan- ipraak , mede tot dat einde, waarna hij den last, hun door de algemeene Staaten gegeven, deed voorleezen: alles gefchieddc in het Latijn, ten dienfte der uitheemfchen : in de tweede zittinge, werdt tot voorzitter of Prctfes verkoo- ren, Joannes bogerman , Predikant te Leeu- warden ■ j. ROLANDUS en H. FAUKELius, Pre- dikanten te Amfierdam en Middelburg, tot Asfesforen of Bijzitters; en s. damman nevens i'. hommius, Predikanten te Zutphen en te Lei- den, tot Scriben of Schrijvers: allen voor ijve- rige Contraremonfiranten bekend: in de derde zittinge werden de Geloofsbrieven gelezen, en de brieven afgezonden, waardoor dertien Re- monßranten voor de Synode gedaagd werden. EPISp9-
r» j . ... . . n °. . ° j plus doet Peeze, in de dnencwmugtte zittinge op den 7 eene re.
van
|
||||||||
|
——™^
|
|||||||||||||||
|
s88 VERKORTE VADERLANDS CHE
van Wintermaand verfcheenen zijnde, deedEPis-
copius, Profesfor te leiden, eene fïcrlijke en breede rede, welke voornamelijk drie punten inhieldt: (i) dat de Remonflr anten de harde gevoelens van fommigen omtrent de Godlijke voorfchikking altoos hadden tegengefproken: (2) dat zij de fcheuring hierom, voor een Sy- nodaal oordeel gemaakt, mispreezen hadden: (3) dat zij de onderlinge verdraagzaamheid voorge- ftaan, en de hoogfte magt in kerklijke zaaken aan de Overheid toegekend hadden; fluitende met een verzoek, dat men zich aan hun kleen getal niet ftooren, en zich tegen hen alleen van de H. Schrift en de gezonde reden bedienen mögt. ------ BOGERMAN begeerde toen dat hij
een affchrift der rede overleveren zoude; doch
hij antwoordde 'er geen te hebben, welk net genoeg gefield was, of, dat hij het netter zou uitfehrijven: men verftond hem zo, dat hij ont- kende, eenig ander affchrift in het geheel te hebben; hetwelk, toen men het naderhand ge- waar werdt, gelegenheid gaf, dat hij voor de Synode, wegens onoprechtheid en kwaade trou- we beftraft werdt: maar nu vorderde daniel heinsïus, Secretaris der Politieken, dat hij liet affchrift, welk hij voor zich hadt, zoude over- geven , na dat het eerst, door alle de gedaagden getekend was, gelijk dit ookterllondgefchiedde. In de volgende zittinge weigerden^de Remon- flranten de Synode voor Rechter te erkennen, fchoon zij bereid waren , voor dezelve hunne Leere te verdedigen: naderhand gaven zij hun gevoelen over de vijf punten, en hunne beden- kingen over de Belijdenis en den Catechismus in: maar dewijl men hun geene dan naauw be- paal- |
|||||||||||||||
|
X. AÏD.
|
|||||||||||||||
|
devoe-
ring op dezelve. |
|||||||||||||||
|
Wordt
deswe- gen beftraft, |
|||||||||||||||
|
DeRe-
monflran- ten wei- geren de Synode voor Rechter te erken- nen. |
|||||||||||||||
|
HISTORIE. 28p
|
|||||
|
paalde vrijheid in het voordellen van hun eigen, en X. afd.
het wederleggen van het ftrijdig gevoelen wilde "'"'''"'""'"'■ vergunnen, aan welke zij zich niet wilden onder- werpen noch bepaalen, befloot de Synode, dat men hen uit hunne fchriften oordeelen zoude; ten ware zij verkiezen mogten, op zekere vraa- gen, die men hun voordellen zoude, bij monde of gefchrifte , naar - gelegenheid van zaaken te antwoorden, hetwelk zij weigerden, en daar- om , als ftijfzinnigen, uit het Synode gezet wer- den: want de Sym.de, weetende dat zij breed- sprakig over de verwerping wilde handelen, vondt niet goed hun dit toeteftaan, dewijl dee- ze Leer aanmerkelijke zwarigheden onderhevig was, en niet op gelijk eene wijze van allede Leden der Synode begrepen werdt. Men ging toen over om de fchriften der Re - Hunne
motiflranten in de Synode te leezen, bij welke Schriften gelegenheid, nu en dan, hevige gefchillen ont- op je. Honden tusfehen eenige Leden derzelve : ook zelve las men niet alles, wat de Remonfiranten ter§ele2en» hunner verdediginge hadden ingeleverd ; en men klaagde zeer over de langheid hunner Schrif- ten , waarvan fommigen zeiden, dat de Synode, zo men ze alle zoude moeten onderzoeken, wel twaalf jaaren zitten mögt: ------ toen ging
men eindelijk over, om de oordeelen over de
vijf punten te leezen , en bevondt, dat alle Uitheemfche en verfcheide Inlandfche verfchiï- den van gomarus, ten aanzien van het onder- Werp der Godlijke voorfchikkinge: in dezelfde zitdnge werden de Synodale Canons vastgefleld en het vonnis tegen de Remonfiranten uitgefpro- Profes«, ken; welk de algemeene Staaten naderhand be-for MAK* kragtigden, MAKKOVlus, Profesfor t€ Frane- foefchul» V T for,digd. |
|||||
|
spo VERKORTE VADERLANDS CHE
ker-, befchuldigd, dat hij God tot eene oorzaak
der z#nde Helde, wcrdt van ketterije zuiver ge- fchouwen: en verklaarde de Leere van c. vors- tius voor onrechtzinnig, en hem onwaardig om Profesfor en Dr. der Godgeleerdheid in de Hervormde Kerke te zijn: al het gemelde, ne- vens de leezing en goedkeuringvan den Catechis- mus en der Belijdenisfe, was nu in honderd- tweeënvijftig zittingen afgedaan: hierop kreegen de Uithcemfchen op den 9 van Bloemmaand 1619 i hun affcheid, op eene plegtige wijze, niet dankzegginge en het geeven van de rechte hand: 's anderen daags werden zij, van wege de algemeene Staaten, elk beichonken met eenen gouden penning van 150 guldens, han- gende aan eene keten van 50 guldens. In nog 26 zittingen handelden de Inland-
fchen het Huk der Kerkenordeninge en eenige bijzondere zaken af: de laatfte zitting, zijnde de ïSofte, werdt den 29 van Bloemmaand gehou- den : men trad toen naer de groote Kerk, alwaar LYDIus weder dePredikaatfie deed: deWethou- derfchap uit de Kerke naer het Raadhuis gegaan, werdt aldaar door bogerman en de Asfesforen, bedankt voor de gunfte en beleefdheid aan de Synode, in haare Stad, bewezen: de Synode , werd daarom ook in haare gewoone vergader- plaatfe, door den Preefes en de Politieke Com- mifarisfen , en deeze op hunne beurt mede door den Voorzitter bedankt; die dezelve toen ook met een gebed en dankzegginge beiloot: de kosten van deeze vermaarde Synode, worden door fommigen op een millioen guldens, doof anderen nog hooger berekend. In het Staatkundige was men nu bedacht om
|
|||||
|
/
|
|||||
|
dpi
|
|||||||||||||||||||
|
HI S TORI
|
|||||||||||||||||||
|
We £aäk der gevangene Heeren aan XXIV Rech- x AF°?
teren te Hellen: doch eer men hier over raad- ' pleegde, vond de Prins dïenffig, het Lid der Ridderfchap met twee Heeren, daniel dé de |
|||||||||||||||||||
|
Hartaing namelijk, en francois van aArsens, 0
|
BARNE-
|
||||||||||||||||||
|
'te vermeerderen: — na dat nu ook
|
de nieuw veld e«.
|
||||||||||||||||||
|
aaiigeftelde Rechters
|
de Heeren hogerbeets eïi worden
|
||||||||||||||||||
|
de groot ondervraagd hadden, werdt het ook de oncier;
beurt van den Advokaat, die beleedt, een gefchenk s " . van den Koning van Frankrijk ontvangen te heb- nj3yante" ben, ter waarde van/' 20,000, volgens eene belof- s^^. te hem in het jaar 15.9 8 gedaan." ook hadt hij van V£ld. eenige Heereii , wegens gedane dienten, ge- fchenken genooten, van anderen geweigerd; van Spaan]che zijde echter nooit iets getrokken % ook van niemand anders met zijne kennisfe: dat .zijne Doorluchtigheid naer de Soüverainiteit of naer meer gezags Hond, hadt hij gevreesd; ook dat men verandering van R.egeeringe zocht door oproer: ook hadt hij den Prinfe vrijmoediglijk gezegd, dat 'er geruchten liepen, dat de Con- traremonflranten niet te vrede zouden zijn, of Zijne Doorluchtigheid moest Graaf van Holland weezen , en dat hem van goederhand gezegd Was, dat zeker Burgemeester van eene goede Stad (te weten reinier pauw van Arnflerdam^} geoordeeld hadt, dat het aan den Advokaat ftonde, zulks voorteflaan: hoewel deeze Burge- meester, daar over, op zijn verzoek, gefpro- ken zijnde, verklaard hadt, zulks een misver- fland te wezen: ------ de Refolutim rot vrede
en verdraagzaamheid , hadt hij bevorderd met
cfen goed oogmerk ; en Holland en Utrecht hadden ook recht, beweerde hij, om Waard- gelders ter hnnne verzekeringe , aantenemen, |
|||||||||||||||||||
|
T
|
|||||||||||||||||||
|
ÊB
|
|||||||||||||||||||
|
.-, m
|
|||||||||||||||||||
|
Sp2 VERKOÏtTË VADERLANDSCHg
|
|||||
|
x- *■**>■ en mogten dezelven, buiten hunne bewilliging^
niet worden afgedankt. Tot hier toe hadt de Advokaat geen gedachte
altoos dat men voorhadt hem te doen fterven; doch de uitfchrijving van den biddag, waarin men las: dat men, met den eerden een wettig oordeel verwachtte over hen, die den Staat van het Land beroerd hadden, deed hem opmaken, dat het kwalijk met hem zoude afloopen: —— fjem van leeuwen en sylla kwamen hem ook des wordt Zondags , den 12 van Bloemrnaand , aanzeg- den 'ioodgen? £]at hjj <Je;n volgenden morgen de fententie zegd.e" des doods hadt te komen hooren : dit, zeide hij, meer verwonderd dan verflagen, niet ver- wacht te hebben: —— en onder het fchrijven aan zijne huisvrouwe , hetwelk hem vergund werdt, zeide hij , dat ik toch wist, waarom, ik fieryen zal! Een der Fiskaalen hierop, gij weet het wel, doch zult het hierna nog bijzon- derer hooren. Door den Predikant en Profesfor Zijn A. Waljeus , een befeheiden en verltandig man, verzoek liet hij den Prins om vergiffenis verzoeken, zo Prirs "h*J *et teëen hem misdaan mögt hebben; enten anderen dat hij zijnen kinderen gunflig wilde zijn: de Prins antwoordde, hem gaarne te ver- geeven, het geen hij tegen hem misdaan hadt, • en dat hij zijnen kinderen gunflig zoude zijn, zó lange zij weideeden; doch vraagde, of hij van geen pardon fprak ? waarop de Predikant antwoordde, met waarheid daarvan niet verftaan te' hebben: de Advokaat het bericht van den Predikant hoorende, antwoordde daarop : dat hij voor zijne kinderen niet meer begeerde;. en dat zijne Doorluchtigheid miste, als hij dacht, dat hij voor zichzelven pardon zocht;------
van
|
|||||
|
HISTORIE. 293
Van toen af bereidde hij zich geheel tot fter- X. afd.
ven; fchoon de Predikanten hem niet konden "
doen bekennen dat hij den dood verdiend ?!J b.e"
* rcïiit zij?
'hadt: ------ zeer bekommerd toonde hij zich ter dood,
over de groot en hogerbeets : „ Zullen mijn
„ GROTius en hogerbeets ookfterven?" zeide hij, „ dat zoude mij jammeren, zij zijn nog „ jong , en zouden den Lande nog veel dienst „ kunnen doen:" niet kunnende rusten, rees hij omtrent vijf uuren uit het bedde, en deed zijn hemd door zijnen dienaar van vooren open- fnijden; ook gaf hij deezen zijn flaapmuts, om ze hem te rug te geeven , als hij ze eifchen zoude, hetwelk alles met de grootfte bedaard- heid gefchiedde : —— zijne vrouw en kinders zochten hem nog eens te fpreeken: de Rech- ters lieten hem vraagen of hij daartoe lust hadde; doch hij, niet wetende, dat zij zelfs dat be- geerden , vondt zulks ongeraden; welk ant- woord de Rechters op het verzoekfchrift der vrienden lieten Hellen, die hier op afhielden: te vergeefsch zocht ook de Prinfes weduwe ge- hoor bij den Prins te krijgen, om door haare voor- bede hem bij het leven te behouden; vruchteloos waren ook daartoe de poogingen van den Fran- fchen Gezant maurier bij de algemeene Staaten. Op den 13 van Bloemmaand werdt de Advo- Uitvoc«
kaat op de Rolle van het Hof gebragt, daar de fing van Griffier pots hem het doodvonnis in het bij- ^'.jn v0li" zijn van alle de Rechteren, en der drie Fiskaa- len voorlas; waarop de Advokaat te verdaan gaf, dat men hem meer te last leidde, dan ftien uit zijne bekentenisfe trekken konde: ook hadt hij 'er iet tegen, dat men zijne goe- deren verbeurd verklaarde: maar de voogd, eefi T 3 der |
|||||
|
\
|
|||||
|
»94. VERKORTE VADERLANDSCHS
%• afp, der Rechteren viel hem in de rede, zeggende.: Uwé
Sententie is geleezen; voort, voort: toen trade. de oude man., met zijn flokjen in de hand * zeer klpe.kejijk, van de rolle over de zaal, nae? het fthavot, en hier. gekomen, floeg hij zijn gezicht hemelwaart, zeggende: ó Godt, waf komt 'er van den mensch! toen knielde, hij ne-: der op, de bloote planken, mids 'er geen kusfen bij de hand was: lamotius deed ondertus- fchen het gebed, welk omtrent een vierendeel uurs duurde:, daarna fcheen hij beter gemoed ■ dan te vooren, ontkleedde ziqh met hulpe van zijnen dienaar., en fprak toen, of vóór het ont- kleeden, het volk dus aan :. Manne?} geloofp. f tiet dat ik een landverrader ben: ik heb op regt, en vroom gehandeld, als., een goed Patriot, en die zal ik fierven: daarna eischte hij zijne flu- weelen flaapmuts, die hij voor zijne oogen trok ï in liet. gaan naer het zand., fprak hij eenige fchietgebeden :. of hij toen nog eenige hoop hadde, van den dood te zullen ontgaan , en hierom zijnen, knecht gevraagd zoude hebben, of 'er niemand hvame , is twijfelachtig : nog voor half tien uuren knielde hij neder, zeggen- de tegen den. feherprechter,: maak het kort:- ttmak het kort: met een hief hij de handen, al biddende, zp nabij den hals, dat hem met. het hoofd ook eenige ftukjens van de vingeren afgehouwen, werden : vcclen doopten hunne, doeken in het bloed, anderen bonden 'er bloedig. zand in,, en droegen het met zich of verkochten, het; zelfs fheedt men bloedige fp^anders van de planken, hetwelk of uit liefde, ofuit haat en, wraakzucht, gefehiedde: de groot heeft eenige, jaaren later., openlijk gefchreevcn , dat o-lden-. •" " ' ' „- •■"' ' ' BAPv=_
|
|||||
|
-
|
|||||
|
historie; .295
barneveld's vijand , zijnen dood aanfchouwd X. afb,
heeft: het lichaam werde den volgenden nacht " in ftilte begraven: de Advokaat ftierf in den ou-
derdom van 71 jaaren, 7 maandea en 18 da- gen ; en de Rcjblutiën van Holland noemen hem: een man van groot en bedrijve, befoigne, memorie en directie : waarna" deeze woorden: die /laat, zie toe dat hij niet valk, ende zij Godt zijne ziele genadip, Amen. liet lijk van ledenberg werdt naderhand mee
de kiste aan eene halve galge buiten gehangen, doch kort daarna , heimelijk weggehaald en buiten Utrecht, in de Kapelle van het huis te Zuilen, zijnen Schoonzoone lokhorst to;be- hoorende, begraven: de groot en hogerbeets de werden tot. eene eeuwige gevangenis veroor- groot en deeld , en vervolgens op Loeyeflein gebragt, " °^~toi dat zedert eerst recht vermaard geworden i-& eeneeeu- Niet lange daarna werden de Schoonzoons wige ge-
van den Advokaat, veenhuizen en van der va,1Senis myle niet meer befchreeven in de Ridderfchap ZSIK van Holland, en beide zijnen Zoonen, reinier en Willem, van hunne Amptcn verlaten; ook verfcheide Schouten en Secretarisfen afgezet, die of Remonflrantsch waren , of te veel ooglui- Icing omtrent de Remonfiranten gebruikten: -— de Heer anthonius duick werdt vervolgens de a.ducis' opvolger van den Advokaat, met den tijtel van vo'gt Raädpenfwnaris. ------. In het raar 1620 den BAI!KE~ Ar- J J Ti V1;LÜ °P'
10 van Vviedcmaand was, te Leeuwarden, aan
, , , WILLEM.
eene beroerte, overlecden, willem lodewyk, L0IHWÏS
Stadhouder van Friesland, enz. die in datampt fterft. opgevolgd werdt door zijnen Broeder ernst iö2q» Kasimir van nassau ; eta in dat van Groningen Qtt JDzenthe, door Prins maurits : den 9 vaa ï 4;. Wijjv .. .
|
||||
|
scjg VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||||||||||||||||||
|
X. AFB. Wijnmaand deezes jaars was ook overleeden de
Prinfes Weduwe van Oranje-, louize de cq-
AIs me- LiGNY , die der Remonflranten groote gunfte
de louize toegedragen, doch niettemin bij de eene en an-
|
|||||||||||||||||||||
|
DE CO
Ï.IONY, |
|||||||||||||||||||||
|
dere partij, den naam eener Godsdienftige,
|
|||||||||||||||||||||
|
beleefde en minzame Prinfesfe hadt nagelaten:
eenige ijveraars hadden haar echter zo le- lijk weten af te maaien , dat zij t'eenigen tijde door Delft rijdende, voor eene Armi- niaanjche hoer gefcholden en met (lijk gewor- pen werdt: haar lijk is in de gemelde Stad, 'm, het graf van haaren overleedenen Echtgenoot Willem I. bijgezet. Te deezen tijde werden ook de verboden
Vergaderingen der Remonflranten, op verfchei- de plaatfen llerk vervolgd, en verfcheiden hun- ner Predikanten geraakten in hechtenisfe, waar- van fommigen ontkwamen, en anderen op Lot- yeftein gezet werden: onder welken men telde s. h. BYSTERUs, en vervolgens ed. poppius, |
|||||||||||||||||||||
|
ns
GROOT
ontkomt
21'jne ge- |
f. LiNDENius en anderen. Doch door den fchran-
dcren vond van maria van reigersbergen , zijne huisvrouw, was de geleerde hugo de |
||||||||||||||||||||
|
vangenis, groot, uit deeze fterke bewaarplaatfe, in eene
kist, in plaatfe en onder den naam van boe- ken , door de foldaten zelve uitgedragen; te fchepe naer Gorcam gevoerd , en vandaar, vermomd als een metfelaars knecht, met eenen rnaatftok in de hand , in gezclfchap van eenen meester metfelaar, te voet naer Waalwijk ge- bragt, vanwaar hij zich naer Antwerpen , en voorts naer Parijs begaf, alwaar zijne vrouw, die nog eenen tijd lang op Loeveflein zat, doch eerlange ontflagen werdt, in Herfstmaand van |
|||||||||||||||||||||
|
tóai.
|
het jaar 1621, bij hem kwam; werwaart zich
|
||||||||||||||||||||
|
ook
|
|||||||||||||||||||||
|
HISTORIE, «97
|
|||||
|
OOiC UITENBOGAART, EPISCOPIÜS eil GREVINK- X. MD,
hoven begaven.
In het volgend jaar 1622, gaf de groot i622>
zijne verantwoording in het licht, die te Hoorn Hij gedrukt was; welk werk hier te lande niet al- £eeftztf- leen ftrengelijk verboden , maar de fchrijver j„tJq^ ftraf baar aan lijf en goed verklaard werdt: de ding uit, geweezen Haarlemmer Penfionaris joan de haan, naderhand Raad van den Hertoge van Holflein, meende dat de groot hier in vooral duidelijk moest getoond hebben, wie dien toeleg. werlang bij zich zeken hadt bedagt, om, met vernietiging van'''s Lands voorregten, en verdruk- king van de oudfie en getrouwfie Patriotten, tot meerder of onbepaald gezag had gezocht te gera- ken : waaruit blijkt hoe zeer fommigen gebeten waren op hem, dien zij voor de voomaamfte oor- zaak hielden van de veranderinge in het jaar 1618, Aanflag doch nog duidelijker bleek dit in Sprokkel- op c !e~
, ,"- . i l „ ven van maand desjaars 1623, toen men eenen aanilag mauuits.
op het leven van Prins maurits ontdekte, aan 1623.
welken eenigen, die bij die verandering hunne
ampten waren kwijt geraakt, en eenige bekende
Kemonflranten deel hadden.
Willem van oldenbarneveld , jongfte zoon rje
van den onthalsden Advokaat, hadt in deezen zoons van
roekeloozen aanilag zijnen Broeder reinier, "arke-
den Heer van Groeneveld, weten te wikkelen: j^g,"2'
onder zijne medemakkeren waren adriaan van fchuidig.
DYK en david koorenwinder , gewezen' Secre-
larisfen van Bleiswijk en Berkel: adriaan van
DER DUSSEN, KORS JANSZ. VAN ALFEN, haiïng-
kooper te Rotterdam; henriic slatius gewezen
Predikant te Bleiswijk, en zijn Zwagerkorn.
Cerritsz. een fchrijnwerker te Rotterdam: on-
T 5 der
|
|||||
|
Sp8 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
K. -AFD. der de medewustigen waren jan en abraham
" "" blansaarï, willem PARTHY, en anderen. Men hadt voorgenomen, den Prinfe door
deezen laatilen, onderfteund van nog drie om- gekochte bootsgezellen, te Rijswijk, bij het in- of uit-gaan van de koets, het leven te bene-' Omge- men: doch, nog vier andere tot eenen onbeken- lochie den aanflag omgekochte matroozen, ge-heeten, Ulf oren- jER0EN eWOUTS, VAN PAASSEN, METER TANSZ.
^asi* " broek en jan engelen ; openbaarden den Prins
zo veel van het geene zij wisten, dat de aanflag nog even bij tïjds ontdekt en verijdeld werdt. kornelis GERRiTSZ. en de drie omgekochte- matroozen werden gegrepen en uit deezen de toeleg verftaan, waarna zij loon naer werk kree- sTOü- gen. jje j-jeer van stouïenburg en van der ct^vak*0 DUSSEN i twee der fchuldigften, en minst bc^ bek pus- klagenswaardig, ontkwamen de handen van het- se;t,ont-Gerecht met groote moeite, en onthielden komen. z^ zecjert jn ßral>a?id, in vijandelijken dienst. OROENE-De Heer van groeneveld, die op Vlieland, veld jn eene visfehers pij verkleed, gevat, en naer- «vat 's Haage gebragt was, ging rustig en kloekinoe- i;' ""' dig ter dood, op den 29 van Lentemaand, met- betuiginge , dat wraakgierigheid, en kwaads En ont- raad hem daartoe gebragt hadden; hij werde. boord, onthoofd, doch in zijns vaders graf den volgen- den nacht in flilte bergraven: van dyk en koo- Ook renwinder werden onthalsd en gevierendeeld, vak dyk en jjg doofden op ftaaken gefield : niemand- besiwii!," werdt meer beklaagd, dan de Heer van groe- deä. NEVELD , die de minfle fchuld hadt, en, 0111 zijne goedaartigheid, bij veelen bemind was. slatius in eene grove boeren pij mer Lingru-
Hieenende te vlugten, werde digt bij Rolde k% ï)rejuhe%
|
|||||
|
Historie. %$$
|
|||||
|
'jßrentlie, daar hij" zijn gelag uit angst verlopen X. afdu
hadt, als een verfpieder gegrepen , en naer ' Holland gebragt, daar men hem ten eerfte SLATIÜÏ
kende, en zijne in het koper geëtile tekening ge°vrat. wel haast in het licht gaf. In zijne gevange- nisfe. fchreef hij , gelijk ook jan blansaart, 0o& zeer fcherp tegen de. Remonflranten; waardoor^ s- zij meenden van den dood bevrijd te zullen wor- aart. den, doch zij maakten verkeerde rekening, en werden nevens abraham blansaart enwiLLEM Beiden PARTHY op den 5 van Bloemmaand onthalsd ;• en inde- wordende het ligchaam van slatius op een rad *en ?nt~ gelegd, en het hoofd op een ftaak daai* boven aas gezet. In het geheel werden 'er vijftien om het kwaad en het godloos voorneemen tegen zijne Doorluchtigheid ter dood gebragt: de Remon- firanten hebben niet kunnen ontkennen, dat eenigen uit hunne broederfchap deel gehad heb- ben aan- deezen aanflag; doch men heeft, ton hunne verdediging aangemerkt, dat de ontdek- king ook door eenigen uit de broederfchap ge- fchied is; want de vier matroozen, die den toe- leg uitbragten , waren Remoiißranpchgezind: de algemeene Staaten fchonken elk hunner zes- honderd guldens , en eene gaadje van vijftien guldens ter maand, met voorfchrijvinge ter hun- her bevorderinge tot zulke ampten., waartoe zij bekwaam mogten zijn: de Prins gaf ieder daarenboven, eenen gouden penning met zijne. ■ beeldtenisfe en wapen, ter waarde van tagtig guldens, nevens een verzilverd Rapier. , \ De winter van dit jaar was bovenmate ftreng; vjnater
en in Louwmaand van het jaar 1624, volgde 1624. 'er eene doorbraak in den Lijkdijk, een halven, spijl, boven de. Vaart, zq c\at alles wat Noord- en |
|||||
|
300 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
|
|||||
|
%• JFD. en Noordwestwaart in het 'Sticht en in Holland
lag, tot Atnßelßand'onder liep: — de vijand hadc beleeerd 00'c eenen ^nva^ *n de Vehme gedaan, en in
' Oogstmaand daarna, floeg spinola het beleg voor Breda, welk maurits te vergeefsch poog- de te Ontzetten, in het najaar; gelijk ook zijn aanflag op Antwerpen te leur liep, en hij den i'8 van Slagtmaand, ziekelijk naer 's Hage ver- 1625. trok : hier fukkelde hij den gantfchen Winter WAusiTs aan eene opftoppinge jn fe lever; waaraan hij
den 23 van Grasmaand 1625, in het 58fte jaar zijns ouderdoms overleedt; wordende opgevolgd door zijnen Broeder fredrik henrik, dien hij zijnen erfgenaam gefield hadt, en die pas drie weeken te voren op zijn fterk aandringen, ge- huwd was , met amelia , Dochter van den Graave van solms : maurits liet bij n. van me« Zijnena-chelen , eene Adelijke Brabandfche Juffer, kinderen. verfcneidene natuurlijke kinderen na , waarvan
de twee oudfte Zoonen willem en lodewyk ,
zich meest vermaard gemaakt hebben. ~— wil«
f'in LEM kreeg de Heerlijkheid van de Lek; en lo-
Biterite DEWITK die van Polanen , Monfier , Poeldijk,
ter Heide, en half Loosduinen: voors elk van hun nog eene jaar-rente van vijfduizend guldens: vijf andere Bastaarten kregen ook Legaten van vier, drie, en tweeduizend guldens's jaars. 'sPnnfen Prins maurits werdt in het gemeen gehou-
hoecianig ,jen voor e€n ^ grooi:(|e krijgslieden zijner
eeuwe; en het ontbrak hem zeldzaam aan voor-
- zichtigbeid of moed: hij bragt de krijgskunst tot groote volkomenheid , en bevestigde den Staat, dien zijn Vader pas gegrondvest hadt: in de kragt zijns levens was hij zeer fterk en on- vermoeid: hij was, om zijne zwaarlijvigheid, groa-
|
|||||
|
HISTORIE. 301
|
||||||||
|
grooter van geftalte dan hij fcheen: hadt een X. Am-
blozend wezen, en droeg een' breeden blonden baard: het Schaakfpei was eene zijner geliefdfte uitfpanningen: in de verkeeringe was hij guller en openhartiger, maar ook driftiger en oplopen- der dan zijn vader: de aanzienlijke ftatigheid van zijn Hof, wis: hij befcheidenlijk, met zuinig- heid te paaren: hij vermaakte zich fomtijds met boerten, en de Wiskonftenaars, en fchrandere Vestiagbouwers waren bij hem in hooge achtin- ge: eenige befchrijven hem als achterdochtig van aart, en niet gemeenzaam genoeg; doch tevens als een wijs en eerlijk man. |
||||||||
|
0%.
urn
|
||||||||
|
XL AF-
|
||||||||
|
—"■""»^^
|
||||||||||||
|
30* VERIORTE VADERLANDSCai
|
||||||||||||
|
SKI. AFD.
|
||||||||||||
|
XI. A F D E Ë L I N G.
'Beginnende met den aanvang der Stadhouder*
lijke Regeeringe van fredrik henrik,
Prinfe van Oranje, in het jaar 1625, en
eindigende met het fluiten van den Mun-
flerj'ehen vrede, in het jaar 1648.
|
||||||||||||
|
1 rins fredrik henrik van Oranje, bereikte
volle eenenveertig jaaren toen hem de meeste waardigheden zijns overleedënen broeders wer- den opgedragen : al ten eerfte toonde hij zich gezind, den oorlog, waarin de Staat bedrem- meld was, en dien hij door en door verftond j met allen ernst doortezetten: hij verftond ook i dat men het misnoegen van veelen onder de Regeering allengskens moest wegnemen , eii van tijd tot tijd eenige óntflagen Regenten her- ftellen: ook zag hij niet Ongaarne dat de Re- monflranten in verfcheide fteden, openlijker be- gonnen te vergaderen, zonder ooit fterk te drin- gen , op de uitvoering der plakaten , tegen hen gemaakt: hier door won hij veele misnoeg- den en maakte anderen gemaatigdef, en bevor- derde dus tevens den aangroei van zijn eigen gezach. Te vergeefsch trachtte de Prins Breda te
ontzetten, welk zich op den 2 van Zomermaand 1625, aan spinola overgaf: ondertusfehen was Goes in Louwmaand door de Staatjehen verrast, ïn den jaare 1626, werdt 'er behalven het in« |
||||||||||||
|
fREDRIK
jjENRIK bekomt
de meeste waardig- heden van Zij- renBiOEi der. |
||||||||||||
|
"Trachtte
vergeescb Breda te ontzet- gen. 1626. |
||||||||||||
|
HISTORIE. 303
|
||||||||||
|
nceraen en flechten van Oldenfeel weinig van XLiriW
belang uitgevoerd, dan het weren van eenen vijandlijken toeleg op Sluis in Vlaanderen: den 27 van Bloemraaand van dat jaar beviel 'sPrinfen Gemalin van eenen Zoon, willem WIL"** gelieeten, die den 1 van Hooimaand gedoopt, ren>g* °~ en naderhand zijnen vader opgevolgd is» In Hooimaand van het jaar 1627, iloeg de Grol bei
Prins het beleg voor Grol, welk door spinola legsrci. zeer verfterkt was, en nam die Stad, na de- l 7' gelve beftormd te hebben , op den 19 van Oogstmaand bij verdrag in : de Bevelhebber MATTHYS van DULKEN-, die dezelve Wakkerlijk verdedigd, doch zedert eenige dagen eene won- de bekomen hadt, werdt, nevens zijne bezetting * naer Wezel begeleid, en het bevel overdenieu- Aanflag |
||||||||||
|
van sn-
|
||||||||||
|
we bezetting aan herman otto , Graave van Sty-
J 1 "11 J NOLA Op
rum, opgedragen: onderwijl hadt spinola eenen Zuidbeve-
aanflag op Zuidbeveland, in welken hij echter te land. leur gerceld werdt, door het aanleggen van verfcheide fchanfen: behalven het ftroopen der vvederzijdfche ruiteren hier en daar, werdt 'er in dit en het volgend jaar ook niet veel bijzonders meer uitgevoerd : ter zee waren de onderne- mingen van meer gewigts geweest: de Admiraal *i*t piet hein hadt de rijke Spaanfche zilvervloot iiï ""*' de baai van Matanza bezet, en fchier zonder je spaart* flag of floot gewonnen, op den 9 van Herfst-fthe maand: de buit te Amfierdam aan land gebragtzilref" en in het Westindisch huis bewaard, beftond in v °0t' veele kisten met zilver; ook eenig goud, paar- len, gefteenten, enz. voorts in Indigo, Coche- nille, verwhöut, en andere koopmanfchappen, ter waarde van ruim' elf en een half milioen gul- flens ; waarvan door het volk nog al een merke- |
||||||||||
|
—«■■^
|
|||||||||||||
|
804 VERKORTE VADERLANDSCHE
XI. AF», lijk deel verdonkerd was, welk daarna ten deele
' is achterhaald.
Te Amflerdam, daar eenige goedgunners der
Remonflranten op het kusfen geraakt waren, en daar ds. smout openlijk beftaan hadt te zeg- gen , dat men het Trojaamch Paard wederom •inhaalde; was zo veele beweging ontftaan, dat de Regeering het getal der Waardgelders ver- meerderd , en van den Prinfe eenige vendelen knechten verzocht en bekomen hadt: deeze nieu- we bezetting was eerlange van merkelijken dienst, in het ftillen van een oproer, verwekt door het bootsvolk, welk meer buitgeld be- geerde van de zilvervloot, die het hadt helpen winnen: over de vernieuwing van de fchutters eed, die de Regeering vorderde, viel ook zeer |
|||||||||||||
|
SM0UT
dl KLOP- PENBURG worden
Amfler- dam ont- zegd. |
veel te doen : smout merkte de Regeerders
aan, als beroerders van Israël, en maakte het zo grof dat hem den 7 van Louwmaand 1630 gelast werdt, des anderen daags voor zonnen ondergang de ilad te ruimen; ook werdt daarna |
||||||||||||
|
de Predikant kloppenburg ter Stad uitgezet:
dees bekwam , na eenigen tijd te Leiden ge- woond te hebben, het Profesforaat te Frane- ker, en aan smout moest de Regeering, haares ondanks, zijn traclement laten behou- den. De Remonfiranten bouwden hier echter, met verlof van de Regeeringc in het jaar 1630, eene nette Kerk, en eene Kweekfchool, waar- in Profesfor episkopius van het jaar 1634, tor aan zijnen dood, in het jaar 1643 voorgevallen, lesfen gegeven heeft: indenjaare 1631, werde ook de doorluchtige Schoole te Amflerdam op- gerecht, niet zonder veel tegenfpraaks van de Stad Läden; en in dezelven werden als eer-fte |
|||||||||||||
|
Remon-
firantjche Kerk en Kweek- fchool te Amfler- dam gebouwd. Ook de
Door- luchtige Scbooio |
|||||||||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
3°5
|
|||||||
|
Profesforen aangefteld oer. joh. vossius en XL a»»;
k. BARLEUS; met welke keuze de Remonfiran* ' * ten zeer in hunnen fchik waren, en waarom zjja'daarop- hunne kinderen ook de lesfen deezer Profesforen ëenc 1C' lieten bijwoonen. In het jaar 16i<), ondernam Prins fredriK 't Hertas
Henrik het merkwaardig beleg van 's Herto- genboseh genboseh-, welk door grobbendonk met veel 0ü!egercl8 beleids verdedigd werdt, en nam de Stad op den 14 van Herfstmaand in, in weerwil van de nabijheid des vijandlijken legers; ook werdt Wezel door den Kolonel van dieden , in dit jaar, ten behoeve van de Staaten, bij verras- fing bemagtigd: in het jaar 1630 , trok de Prins niet te velde, en ~% viel in krijgszaken. weinig van belang voor: 'sPrinfen zoon wil- wiu.em lem , die nog geen vier jaaren bereikte, werdt II.t no.g in dit iaar tot Generaal over de ruiterij aange- Fen vier fteld: de Westindifche Comp, in dit jaar ver- OUii, fcheide fterkten op de Brafilfche kust veroverd wordt hebbende, begon thans de Oostïndifche, welke Generaal zij in uitdeelinge fomtijds overtrof, als naer de ^uTteril. kroon te fteeken. In het jaar 1631 , maakte de Prins eenen
toeleg op Duinkerken, die echter geenen voort- gang hadt: de vijand ook eene landing op T/10- Verove- len voorhebbende , werden zijne fchepen door ring van de onzen op het Slaak aangetast, veroverd en J^g^" naer Dordrecht gezonden: bij deeze gelegenheid fchepen. kregen de onzen wel vierduizend gevangenen in 1631» handen; en Graaf jan van nassau, die in dee- ze onderneminge het bewind voerde, was het ter naauwer nood met eenige weinigen ontko- men : —— in plaatfe van den Raadpenfionaris ês. duik, in het jaar 1629 overleeden, werde V i« |
|||||||
|
<$ó6' VERKORTE, VADERLANßSCHE
XI. af», in den jaare 1631 aangefleld, a. pauw* Heet
**'"'"""'- van Heemfiede: korts te vooren was hetreché tot de opvolging in het Stadhoüderfchap ^ op aandrang der Edelen, den jongen Prinfe opge- dragen. ------ Tusfchen den 19 en 20 van Hooimaand vonden zeven Kemonßrantjche Pre-
dikanten , op Loeveflein gevangen zittende, ge- legenheid , in eenen duisteren nacht met een fchuitjen te ontfnappen naer Rotterdam, alwaar EPisKOPius, toen nog niet naer Atnfierdam ver- trokken , hen herbergde : zeker foldaat , die hen begunftigd, en deeze ontkoming toegela- ten hadt, werdt 'er om in verzekeringe geno- men ; doch de achtergelatene vrouwen en kin* ders, werden, na een weinig zittens, geflaakt: Hugo de Hugo de groot, was in dit jaar ook hier te 0K00T Lande, uit Frankrijk , wedergekeerd, en de komt we* Ridder hooft werkte zeer om die van Amflei* Land. dam te bewegen, hem, in hunne Stad te ont- vangen; doch hier toe fcheenen de tijden nog niet gunftig: fommigen ijverden zelfs zeer ftreng tegen hem, en bewerkten dat 'er aooo guldens op zijn lijf gezet werdt; dies hij naer Hamburg trok , daar hij beleefdelijk ontvangen werdt: iedert is hij door de Kroon van Zweeden tot ge- woon Afgezant bij het Hof van Frankrijk aan- gefield $ waarin hij zich getrouwlijk heeft ge- 2i|n kweeten: hij is in het jaar 1645, op zijne reize dood. uit Zweèdèti naer Duitschland, te Ros tok over- leeden, en zijn lijk, vandaar naar Holland ge- voerd , is in zijne geboorteftad Delft begra- ven : zijne geleerde fchriften , en treffelijke: hoedanigheden hebben hem, weinige jaaren na zijnen dood, ook in zijn Vaderland de achting yérworven, welke de partijdigheid der gemoe- |
||||
|
HISTORIE. $öf
«eren, hem aldaar j bij zijtl leven, hadt doen Xr. afd:
Verliezen. In het jaar 1632, vverdt Venlo, Straalen; Roer- 163 2.
monde eh Sittart door de Staatfchen veroverd; Yenl° • 'doch bij het openen der loopgraven voor Roer- /j^mwi* monde, werdt Graaf ernst kasimir, een wak- & en ker krijgsman* met een' musketfchoot door het Sittart,, hoofd getroffen , dat hij het beftierf: na het c?°rt.da overgaan van Roermonde flöeg de Prins het be- fChett* leg voor Maaflricht, welk in het gezicht van veroverd, het Spaansch en Keizerlijk legér,, met welke ERrirsT , beiden veele fchutgevechten voorvielen, wak- euvele kerlijk voortgezet werdt; ook gaf de Stad zich voor den 21 van Hooimaand bij verdrag aan den Roeréoii' Prinfe Over ; die zedert ook Limburg en de ds' Landen van Overmaaze deed bemagtigen: met de verovering van Orfoi werdt de gelukkige veldtogt deezes jaars befloten , töt voorfpoed van welken niet weinig hadt toegebragt, de heimelijke handel van de Graaven van warfusé öi Henrik van den berg, die toen heimelijk, en vervolgens openlijk, zich voor de zijde der Staaten verklaard, en dié van Spanje verlaten hadden. ------ De Heercri lampzins van Vlis-
fingen, bragten , in dit jaar, nevens anderen,
zeer veel toe tot het bedwingen der Duin- kerkfche kaperijen , en het beveiligen der 2ee. In den jaare 1633,' werdt Rijnberk door zij- Rijnttrk
fle Hoogheid, en de Schans Fillippijne door™ de
Gräave Willem van nassau gewonnen, en in %^;ne
het jaar 1634, werdt niet anders uitgevoerd, door de
dän door het Haan van het beleg voor Breda, Staat-
den vijand van voor Maaflricht te trekken: fchen Se"
&„ ij , ■ •, * 1 ,• 1 • 11 " Ti- .wonnen. Wanneer beule de legers fcheidden. In het jaar lff33
V s 1635,
|
||||
|
3o8 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
^L Aro- 1635, flooten de Staaten met lodewyk Xltl.
een verbond wegens het voeren van openbaa- 1 3S' ren oorlog tegen Spanje, doch de eerfte veld- togt der vereenigde legers viel zeer flecht uit: Tegen- t]e Franfchm, die twintigduizend fterk geweest Frankben waren •> vonden zich op meer dan de helft ge- 'fmolten, door ziekte en ongemakken: te Rot- terdam , daar zij lange naer den wind moesten wagten, eer ze naer Calais konden overfteken, lagen veelen ziek, veelen ftierven 'er aan de pest en uit armoede ; veele Edellieden hadt men 'er zien bedelen, en de paarden met zadel en toom voor eenen Rijksdaler zien verkopen: dit ontftond niet uit de weinige zorge, die de Prins of de Staat droeg voor dit volk, maar uit de verwaarloozinge van Frankrijk zelf, die zijn eigen volk moest onderhouden , volgens ver- drag: en overal waar zij gelegd waren, toonden de Regenten en burgers een betamelijk mede- lijden met de elenden deezer noodlijdenden. Beroer- jn pries[ami was zedert eenigen tijd zeer veele Friesland. moeite ontftaan, over het invorderen der ge- meene middelen, en het veranderen van de Re- geeringe op verfcheide plaatfen, als ook over den Ontvanger bootsma , die van zijn ampt verlaten werdt, om dat hij niet genoeg gelet hadt op de ■ontrouw van zijnen klerk: fommigen hebben gewild dat de Prins onder deeze beroerte zijn gezag ook in Friesland zocht te doen uitbrei- den; doch zulke oogmerken zijn of nooit, of zelden naer behoren te bewijzen. 163/5. In het jaar 1636, werdt Mr. jakob kats? jakob een Zeelander, van Brouwershaven, en Penfiona- wordt rïs der Stad Dordrecht, in de plaatfe .van adr. Raadpen-PAUw, toen Gezant 'm. Frankrijk, en die zij» figtiwi». amp£ |
|||||
|
HISTORIE. 309
|
|||||
|
arnpt kort te vooren hadt nedergelegd, tot x*- *?d>
Raadpenfionaris van Holland benoemd. ------—- .....
Te Utrecht was nu ook eene Hooge School Hooge
opgericht, welke den 17 van Lentemaand dee- School te ,?es jaars werdt ingewijd, en federt zo vermaard 0~™* geworden is, dat zij de Holland/ehe, te Leiden, richt, naer de kroon gefleken heeft. Te Harderwijk was in het jaar 1600 wel eene Hooge School, door het quartier van de Velum , opgericht, doch deeze, federt zeer vervallen, is eerst in het jaar 1647 herfteld, en tot eene Provinciale Academie verheven. Holland, Friesland en Groningen, waren deeze beiden, of ten minlre Utrecht hierin reeds voorgegaan; en bij deeze vijf Hooge fchoolen heeft men het katen be- rusten. In Zeeland heeft men onlangs wel ge- poogd, te Zierikzee, volgens den laatften wil van den Heere p. mogge van renesse , eene Hooge School opterichten , doch tot nu toe daar in te veele zwarigheden en beletfelen ont-. moet, om dit heilzaam werk voort te zet- ten. De Koning van Frankrijk in het jaar 1637., rnEnm
aan- den Prinfe van Oranje, den tijtel van zijne befomt Hoogheid in plaatfe van- zijne Doorluchtigheid den tijtel hebbende opgedragen, vonden de Edelen van van zijne Holland goed , om zijne Hoogheid mede tot """S^' eerfte lid van hun ligchaam te verzoeken, welke eerfte " eere hij insgelijks aannam: in dit zelfde jaar be- Edels legerde en bemagtigde zijne Hoogheid Breda; van ^' gcduuiende welken tijd de vijand zich vanKoet> ,6'3, monde en Venlo meester maakte: de Franjehen, ßoemoi, verre van de onzen, afzonderlijk oorlogende, devn hadden Landrechies en la- Chapelle veroverd^ Venlo alsook Maubcugey welk laatfte zij verlieten, door He V3 Om-**"1* |
|||||
|
——————
|
|||||||
|
3ïo VERKORTE VADEILANDSGHS
3s I. Am Omtrent deezen tijd werdt 'er in verfcheide
'r Hollandfche fteden een fterke windhandel in '{'erover 1 bloemen, met ns.ame.Tu/pen, gedreven; en der-
•*- "'* '' zelyer prijs zo hoog opgejaagd, dat men voor eene bloem van tien aazen, eerst 95, nader- hand wel 900 guldens befteedde: een pond geele kropnen, kostte in het eerst 20,, 324, en eene maand later, meer dan twaalfhonderd guldens: eene fchielijke. daling hierop volgende, veroorzaakte veele Rechtsgedingen, over welke de fteden zich bij de Staaten vervoegden, die weinig lust betoonden, om op zulk eenen ijde- len handel recht te laten doen. Indien ook dees handel, die zo verre ging, dat 'er in zekere Stad van Holland, wel voor tien millioenen guldens in zouden zijn te koste, gelegd , was voordgezet geworden, zouden de Staaten wel- haast een Impost op de bloemen gelegd hebben; hetwelk nu door de fchielijke daling uit den zin gefield werd. ^£38 en De veldtogten van de jaaren 1638 en 1639., J639- waren, met vruchtelooze aanflagen. en weinig- uittevoeren , verloopen ; zo wel van ''s.vijand* kant, als van de zijde der onzen: ter zee hadt M ?<•„. de Lt. Admiraal m. 11. tromp de zogenaamde overwint onverwinnelijke oorlogsvloot der Sparmjchen in AeSpaan-Duim aangetast, en op de vlugt geflagen, eti [devloot, verfeheide fehepen genomen, wordende zijne. in Dum. dapperheid ? Cn die van den Vice-Admiraal, de witte , wegens de algemeene Staaten, door treffelijke gefchenken erkend. ■------ In het jaar.
ißA°« 1640, maakte zijne Hoogheid eenen toeleg op
Brugge, die te leur liep: vervolgens zocht hij 'Hulst te belegeren, hetwelk ook niet gelukte: de Franfchen hadden ondertusfehen Atrecht be- le-
|
|||||||
|
'
|
|||||||
|
HISTORIE. 311
|
||||||||||||
|
ïegerd en ingenomen. Het Stadhouderfcalip van XI. a-f».
Friesland, door den dood van Graave henrïk ~~" Kasimir , die in zeker gevecht gefneuveid was, J"^f,w ,, ..111 1 FBIiDRlIt
opengevallen zijnde, werdt, niet zonder onge- wordt
noegen van Prins fredrik henrïk, aan 'sGraa- Stadbou« ven broeder willem fredrik opgedragen, ter- pr. Jj"}. wijl zijne Hoogheid dat van Groningen en en FRE. * Drenthe verkreeg. —— 'sPrinfen zoon huwde diuk in dit jaar op den 12 van Bloemmaand te Lon- ™1S den, met de Prinfesfe maria , oudfe dochter ^ v° "* van Koning karel, I. van Engeland. Gronin-. Het huis te Gennep werdt in den jaare 1641, £e« en
|
||||||||||||
|
Dtentbe.
|
||||||||||||
|
door den Prinfe, en Aire door de Franfc
|
enen
|
|||||||||||
|
bemagügd. In Öosindiëti hadt dfe Compagnie, 'T,hu!sö
de Stad Malakka, na een lang beleg overmees- door'den terd; als ook Kolombo, en verfcheide fierkten Prins, en op het Eiland Ceikn veroverd. —— de Veld- ^jVedoos togt van het jaar 164s, liep genoegfaam met rX„w, heen en weder trekken ten einde. ------ De magtigd.
oorlog tusfehen den Engelfehen Koningen het 164.1.
Parlement in dit jaar uitgeborften zijnde, onder- 164^, fteunde de Prins dien Vorst met geld, en de algemeene Staaten waren hem mede niet onge- negen : doch die van Holland werden gehouden te neigen naer de zijde van het Parlement; waarom ook strikland, de gemagtigde van strik« het Parlement, wien de ateemeene Staaten land Gei niet meer wilden hooren , zich in het bij- va„ het zonder bij de Staaten van Holland vervoegde. Engelfcbé In den veldtogt van het jaar 1644, verover- Parle-
de zijne Hoogheid Sas van Gend; en maakte'"^''"^1 tn het volgend jaar een' toeleg om Antwerpen f,oor ktii« te bemagtigen, die mislukte; doch Hakt werdt gen, bij toen belegerd en ingenomen ; en noode zag tle al§e* zijne Hoogheid in den aanvang van. het jaar sUatetu V 4 * 1646.> 1.644. |
||||||||||||
|
312 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
JL AFD. 1646, de Gemagtigden der Staaten naer M«««
~ fier vertrekken, om 'er over den vrede te han- 1646, delen, waarop de Franfchen nu fterk drongen: zijne Hoogheid trok echter, hoewel zieklijk, en zeer tegen den zin der Prinfesfe, in het be- gin van Wiedemaand te velde, verzeld van zijnen Zoone willew; doch hij hielde zich eenen ge- ruimen tijd te Breda op, zonder iet te onder- neemen: hij hadt het oog wel op Antwerpen; doch daar werdt niets uitgevoerd , en Venh werdt zelfs te vergeefseh belegerd: veelen ver- wonderden zich dat 'er zo weinig verricht was, en men Iprak op verfcheide wijzen van de oog- merken van deezen veldtogt: de Prins zelf, in 's Haage verwelkomd wordende , zeide: 't is tny leed-, dat 'er deezen zomer niet meer is uit- gevoerd; maar 't is vrede, ------ Van Franfche zijde hadt men Kortrijk, Veurne, Wijnoksber-
gen en Duinkerken bemagtigd, en dit maakte de Franfchen ongeneger, om met Spanje te fluiten , dan zij in het begin geweest waren. 'sPrinfen oudfte Dochter, louise, was nog voor het einde deezes jaars in den echt getreden met fredrik Willem, Keurvorst van Branden' burg; na het voltrekken van dit huwelijk was 'sPrinfen zwakheid zodanig toegenomen, dat men aan zijne herflellinge begon te wanhoopen: yREDRiK zeer raadde hij in het lest zijns levens tot vrede MEKBiK niet Spanje; doch de jonge Prins zijn Zoon neig-
med" t0t ^e' daarentegen, tot het voortzetten des oor-
logs. ——■ 'sPrinfen ziekte nam dermaate toe, dat hij op den veertienden van Lentemaand Sterft, overleedt; en, op kosten van het frerf huis, den
tienden van Bloemmaand , te Delft, in zijns vaders graf, mee veel ftaatfie, bijgezet werdt, ^"f " ..... Hij |
|||||
|
..HISTORIE. — 313
|
|||||
|
Hij liet vier Dochters en eenen Zoon na; ook XI. afp,
eenen natuurlijken Zoon, fredrik van Nassau , Heer van Zuikfleen , Kolonel van een Regi- J^ieni ment knechten in Staatfchen dienst. Hij liet den roem tevens na, van het magtig Spanje zo zeer vernederd te hebben, dat het nu den Staat ernstlijk, en bij aanhouding om vrede aanzogt, en gunitiger voorwaarden uitboodt, dan men zich, eenige jaaren herwaart, zoude hebben durven belooven. Zijne tijdgenooten hielden Zijns hem voor den uitftekendften krijgsheld zijner h,0<?da" eeuvve, die, of zijnen Broeder evenaarte, ofm° e overtrof in beleid, voorzichtigheiden onbezwe- kene ftandvastigheid: moetende het weinig uitvoeren in eenigen zijner laatfte veldtog- ten, zo men acht, eerder als een uitwerkzel zijner diepe Staatkunde aangemerkt, dan aan zijne toenemende zwakheid van verftand en kragten toegefchreeven worden. In zaaken van Regeering heeft hij zich , meest al, zo gema- tigd weeten te gedragen, dat hij, in het gemeen, bemind en geacht werdt; ook werdt het ftuk van den Godsdienst doorhem, altoos met ge- matigheid behandeld : hij hieldt zich bij de openbaare Kerke, doch hadt eenen afkeer van de vervolginge, tegen de Remonftranten aan- gevangen, voor dat hij aan het bewind kwam: ook verwierven deeze, onder zijne Regeeringe, die vrijheid van Godsdienst - oefeninge, welke zij nog genieten. Omtrent de Roomschgezinden was hij ook bij uitftek toegevend. Wat zijne perfoonlijke hoedanigheden betreft, in de kragt zijn levens was hij gezond, fchoon en fterlc van ligchaam; alleenlijk was hij fomtijds onderhee- yig aan de jicht: hij bezat een goed verftand • V 5 en |
|||||
|
gr4 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
W- afp- en doordringend oordeel. Voorzichtig en fora-
•~ " " wijlen langfaam was hij in het befluiten, doch wakker en onverzetlijk in het uitvoeren van zaaken: hij oefende eene ftrenge krijgstucht, en vorderde eene flipte gehoorzaamheid aan zijne bevelen : hij was edelmoedig en milddadig, niet fpaarzaam in het prijzen van braave daaden » en gemeenzaam omtrent lieden van verdienfte, zelfs omtrent vreemdelingen: heuslijk handelde hij zijne vijanden, en nimmer verliet hij zijne vrienden, hoe zeer het geluk hem ook mögt tegen loopen: hij was, gelijk zijn Vader, doorgaans bedekt en niet ligt te doorgronden , en ver- trouwde zich aan niemand, dan, dien hij lange en dikwijls beproef hadt: de vleiers vonden bij hem geenen ingang: hij zocht zijne eigene.groot- heid en die van zijn huis, op zulk eene wijze, datze hem van zelve fcheen t'huis te komen, en begeerde ze niet als ze hem verdacht of on- bemind zoude gemaakt hebben: als hij niet te velde was, verlustigde hij zich veel in boekoe- feningen: zeer diepe eerbiedenis droeg hij zijnen Vader toe, wiens nagelatene Schriften hij neer- ftiglijk geleezen hadt: zelf het fpoor van dee- zen zijnen Vader opgevolgd zijnde, liet hij zij- nen Zoon, een treffelijk voorbeeld na, en bleef bij de meeste Landzaten lange in loflijke gedag- tenisfe , wordende het weinige, welk men in hem mispreezen hadt, uit het geheugen ge- wischt , , door de herinnering van zijne menig- vuldige dienften , en uitmuntende hoedanighe- • II. wordt Prins Willem II. werdt terftond tot Kapitein
Kapitein Generaal en Admiraal over de krijgsmagt van CT/Smi ^en Staat aangeileld, en vervolgens werdt hei». «al, * ' %We |
||||
|
HISTORIE. 315
|
|||||
|
ïijne hifiru&ie, ten aanzien van het Stadhoit- XI-Ar©,
derfchap, door Holland en Zeeland ieder af- zonderlijk gegeven. In het eerst hadt zijne Hoogheid betuigd de oogmerken der Staaten, ten aanzien van den Munfierfchen vrede te zul- Jen bevorderen; doch in Grasmaand wilde hij volftrekt te velde, waar tegen Holland zich aankantte: toen zondt hij eenig'volk met ge- fchut naer den kant van Hulst, om de grenzen te dekken , doch de Staaten bewogen hem, hetzelve terug te pntbieden, waarna alles zich tot vrede begon te ichikken; welke dan einde- Vrede lijk, na veel handelen, twisten, morren en vitten, te Mun- meest van de zijde der Franjehen, den 30 van ßer gete" Louwmaand des jaars 1648, te Munfter gete- ke kend werdt, en waar bij de Koning van Spanje deeze zeven Vereenigde Nederlanden, erkende voor vrije en Souvereine Staaten, op welke hij noch zijne nakomelingen niets te eisfehen had- den , of immer eisfehen zouden, en met wel- ke hij gezind was, een eeuwigen vrede te (lui- -j ten: wordende bij dit vredeverdrag de gereed- fte weg ingeflagen om de twisten over weder- zijdfche verbeurdverklaringen en benaderingen, van goederen , ten beste mogelijk , bijteleg- gen en om de grenzen van het Nieuw Gemeer nebest te regelen, welk nu eindlijk zijn volko- men wasdom gekregen hadt. Over het bekragtigen van deezen vrede, viel Zeeland
achter nog veel te doen: Zeeland en Utrecht, cnütncbt. die on vergenoegd waren , dat men zulk een weige- vrede , zonder toeftemminge van en te gelijk j^n ^" met Frankrijk gefloten hadt, weigerden den-ßmvnd'g, zelven te bekragtigen. Holland hadt ook iet tebeiuagi tegen het 45 punt, waarin Zevenhergs als een 'Ue,?.r leen'
|
|||||
|
3i6 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XLafd. leen van Spanje was aangemerkt, en over de
vrije oefening van den Roomfchèn Godsdienst aldaar, zonder deszelfs kennisfe befchikt was: dan hierin wist men door eene claufule te voor- zien ; en ten aanzien der beide andere Gewes- ten, die men niet overhaalen kon, befloot men tot de bekragtiging van het verdrag te komen »et meerderheid van ftemmen; gelijk dan ook Utrecht met vijf ftemmen gefchiedde: Utrecht voegde doet het zjch nog jn \±Qt vervolg daarbij , en dezelve e,n e IJ ' werdt, na het overleveren der wederzijdfche Dezelve bekragtigingen , op den 16 van Bloemmaand wordtte K548, te Munfltr openlijk afgekondigd, gelijk af'ekon- °P ^en 5^en van Wiedemaand ook hier te lande Üigd. gefchiedde : Zeeland , fchoon den vrede niet 1648. bekragtigd hebbende, werdt echter door eene bezending bewogen , om denzelven ook in Dankdag dat Gewest te laten afkondigen. Vijf dagen na en vreug- de af kondiging hieldt men een' piegtigen Dank- ven daar" ^a§' °°'c wei'd met fchieten, vuuren en bran- o»er. den van pektonnen, in de meeste fteden, groo- te vreugde bedreven. Doch in gantschZeeland, als ook te Leiden in Holland, hetwelk opmerk- lijk is, werdt niet gevuurd. Sommige Predi- kanten, hèt zij om den Prins te vleien, gelijk eenige dagten , het zij om andere redenen, lpraken ook , ter gelegenheid van den Dank- dag, flaauwlijk van de voordeden des vredes, waarbij de rust herfteld, en de gemeene vrij- heid bevestigd werdt. Uit den IVestfaalfchen vrede tusfchen den
Keizer en de andere Mogendheden trokken de Vereenigde. Gewesten boven dien nog voor- deel, voor zo verre de grenzen van den Staat, naer den kant vmDuitschland, door denzelven ia
|
|||||
|
HISTORIE,
|
||||||
|
in rust geraakten; doch, dewijl de gefchillen Xf
over de nalatenfchap des Hertogen van Gulik en Kkeve ,en eenige anderen bij denzelven niet geregeld waren, bleven zij nog bezetting hou- den , in de lieden , Wezel, Emmerik, Rees, Orfoi, Gennep en Rijnberk. Maar Oostfries- land, daar de Hesfen lange gelegerd geweest waren, werdt een geruimen tijd na het treffen van den vrede, door dezelyen verlaten» |
||||||
|
XII. AF-
|
||||||
|
>3i8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XU. JSFD. ,., _________„____________________
|
||||||
|
XU» AFDEEELING.
■' Beginnende , na het fluiten van den. Muri-
flerfcfien vrede ^ in het jaar 1648 , en eindigende j met den vrede in het Noor- den in het jaar 1660. ' Bolland JL erftond na het afkondigen van den Muri'
dringt ^ßerfchen vrede, begonnen de Staaten van Hol« minde-" land-> op het punt van menagie, of verminde- ring van ring van 's Lands uitgaven, te raadplegen , en 's Lands tevens hoe Staats-Braband', nu van brandfchat- uugaveii. t;ngCn en vrijwaringen ontheven , zo wel als deeze Provincie zelve , in de gemeene lasten be- hoorden te draagen : men hadt hier ook over eenige jaaren, reeds de intresten der fchulden van zes en een quart tot vijf ten honderd ver- minderd, en eenige andere bezwaren afgefchaft; maar de zwaarfte last van den Staat, te weeten, het krijgsvolk, bleef denzelven nog drukken^ en het aandeel van Hollands fchuld daarin be- drosg toen meer dan drie en een halve millioen guldens: men eischte derhalven eene verminde- ring van 50 mannen van ieder Compagnie voet- volk ; waarin na wat aarzelens en twistens be- willigd werdt: vervolgens drong Holland op de afdanking van $0 Compagniën uitheemsch voet- volk, doch de Prins zulks voor gevaarlijk hou- dende, liet men zich, naer het fchijnt, door de redenen van zijne Hoogheid gezeggen : maar in Wijnmaand eischte men, behalven eene re- ductie van de zwaargewapende ruiterij, eene af- |
||||||
|
■i
|
|||||
|
HISTORIE, jjijj
danking van de helft ^ of ten minfte van een groot XILafö*
gedeelte der ruiterij, en te gelijk de afdanking ~" ""'""■ van nog 55 vendelen der üitheemfche Regi- menten; doch hier fielden zich de algemeens Staaten en zijne Hoogheid ernftïgïijk tegen, en de Prins deed den eenen en anderen voorflag* die der begeerte van Holland zeer nabij kwam 5 Befluit doch deeze werdt van de hand geweezen, en eeH'§ de last afgevaardigd aart de Kapiteinen en Rit- y"jfsónJ. meesteren van het voetvolk en der rüiterije, betaald té welke men onbetaald wilde laaten, om op geene laaten. verdere betaling te rekenen, waarbij zij tevens voor hunnen dienst bedankt werden; daarente- gen fchreeven de algemeene Staaten den Kapi- teinen aan, dat zij den eed, aan hun gedaan» gedachtig behoorden te zijn, en zich niet, zon- der hunnen last te laaten afdanken. De algemeene Staaten befloten ook eene be- Bezet«
zending te doen aan de fteden van Holland, Otn-TOj dezelve van het befluit tot de bijzondere afdan- landfiba king te doen afftaan; en den Prins te verzoeken fteden. én te magtigen om de rust en den vrede , en l6s°" het vasthouden der Unie , te handhaven, en alles te weeren > wat daar tegen zoude voorgel nomen mogten worden. ------ In gevolge van
dit befluit ftelde zijne Hoogheid zich aan het
hoofd van deeze bezending, waartoe hij uit de Staatsvergaderinge, vier leden, aartsbergen, MAUREGNÖLT, RENSWOUDE en KLANT, en driö
Uit den Raad van Staate verkoos : te Dordrecht
Werdt hij op den 9 van Wiedemaand 1650, in den vollen Oud-Raad gehoord, na dat men slvoorens verklaard hadt, zulk een gehoor toe- telkan alleenlijk uit agting voor Zijne Hoog- kid, zonder krenking van de opperfte magc dei
|
|||||
|
w^^^^^m^
|
|||||
|
340 VERKORTE VADERLAKDSCHE
XII. Ali), der Staaten van Holland, en de vrijheid van
, .. ftemminge in derzelver Vergaderinge: na dat het fchriftlijk. voorftel gelezen was, antwoord-
de men, dat men 'er over raadplegen , en het gevoelen van de Stad ter Staatsvergaderinge overbrengen zoude. In het tweede gehoor, des anderen daags, voerde aartsbergen den Oud-Raad te gemoete, dat zij fchuldig waren aan het krenken der Unie, en dus ftraf baar aan lijf en goed: doch de Regeering was over dee- ze vinnige taal zo gebelgd, dat zij verzekerde, 'er zich in alle gelegenheden gevoelig over te toonen, en ter naaste dagvaarte herftelling daar van te willen vorderen. — Gorhchem, Schoon- 'hoven, Brielle Rotterdam en Schiedam, gaven ook maar een algemeen antwoord. Delft wilde wel den Prins als Stadhouder, maar niet de an- dere Heeren, in de Vroedfchap, hooren; ge- lijk zij deezen ook onthaal en huisvesting ont- zeiden : daar werdt ook algemeen antwoord ge- Amfier- geeven. Te Amflerdam, vanwaar men, te ver- dam wei- geefsch , tot tweemaalen den Prins door eene gert wil-piegtige bezendinge, verzocht hadt, om niet alTafgê- *n ^e hoedanigheid van afgezondene der alge- zant der meene Staaten, maar alleen als Stadhouder in algemee- hunne Stad te komen, kwam zijne Hoogheid neStaa- met zjjn gevolg, en eischte, nevens hetzelve hoof.6" 'm den vollen Raad gehoord te worden ; maar Burgemeesters weigerden den Raad te beroe- pen : toen begeerde de Prins als Stadhouder gehoor , verklarende dat hij tevens als Afge- vaardigde der algemeene Staaten , van zijnen last handelen wilde; doch dit verzoek werdt DePrinsafgeflagen: ------ hierover beklaagde de Prins
ovelfde z*ck *ö Pei'f°on boogelijk ter Staatsvergaderin-
Stad. ge> |
|||||
|
HISTORIE. 32I
|
|||||
|
ge -, en eisehte dat de Stad hem behoorlijke her- xil. afö-,
ftelling en voldoening geeven moest; doch dee- -------
ze wist haar gedrag zo wèl te verdedigen dat de Bie zig
Staaten van Holland., met de meerderheid een l^s' befluit opmaakten, waarbij de gantfche handel b' der algemeene Staaten in deeze gelegenheid ver^- oordeeld en te gelijk verboden werdt ■, in het toekomende , diergelijke bezendingen , in de • fteden, te ontvangen. Het fchriftlijk voorftel door aarTsbergen Bedrijf
te Dordrecht voorgeleezen-, was intusfehen ook vai AA RTCa
gedrukt; doch werdt binnen weinige dagen, BERGEK
door die van Holland insgelijks wederlegd; te Dor. fommige Predikanten voeren, omtrent deezen^r»<*5 tijd, ook zeer uit tegen het gedrag der Staaten van Holland $ hebbende zelfs jakobus ster- jwont in 'sHaage, op den Predikftoel > ge- klaagd over zulken , die het bloedig zweet en den manhaften arbeid ■, met ondankbaarheid wilden beloonen, waarover hij, op bevel der Staaten > fcherpelijk door den Raadpenfionaris KATs beftraft werdt-. Het verfchil tusfchen de Staaten van Holland Verfchil
en zijne Hoogheid over het ftuk der afdanking, tusfchen was echter tegenwoordig van kleen belang: Hol- Hoilmf land wilde 20 kornetten paarden afgedankt, ende LEM jj vendels voetvolk van zeventig tot zestig , en van zestig tot vijftig, verminderd hebben: de Prins en de Raad van Staaten wilden maar zes- tien kornetten paarden afgedankt, en flechts vijf mannen per vendel, van tweehonderd en één vendelen afgedankt hebben; zo dat de Prins 3000 ruiters en 26315 knegten, en Holland alleen 2700 ruiters, en wat minder dan 26000 knegten in dienst wilde houden: het overige X waarifl |
|||||
|
gas VERKORTE VADERLANDSCHË
XII- Arn, waarin de Gewesten met elkandéren, en Hol-t
land met zijne Hoogheid verfchilden, was ook zeer kleen en gering: maar de gemoederen wa- ren , door het lang en hevig twisten, en vooral na de bezending, zeer tegen eikanderen verbit- Gedra- terd. Ook was 'er onlangs iet voorgevallen, het girir?^en- we^c ^e nev'gne^ nog meer hadt aangezet,
zelven. " Te weeten: zijne Moogheid hadt den Admiraal WITTE KORNELISZ. DE WITTE, llit BraZll-, ZOll-
der verlof van den Regeeringsftand aldaar, her-
waart doen komen, in 's Haage doen vatten en op de Gevangen Poort brengen: gelijk ook eenige andere Kapiteinen te Amflerdam door de Admi- raliteit gevangen genomen waren. Dit hielden de Staaten van Hollcmd voor eene openbare krenking van hun grondgebied, en eene inbreuk op hunne opperfte magt. Die van Amflerdam, de flaking der gevangenen niet goedwillig heb- bende kunnen verkrijgen, deeden de hechtenis opbreken, en de Kapiteinen op vrije voeten Hellen. De Staaten van Holland beflooten ook om den Admiraal de witte door den Procureur Generaal van de Voorpoorte te doen haaien; doch de Prins voorkwam dit, door bevel te geven, om de witte weder in zijne voórige herberge te doen brengen. Zedert werden Rechters over hem benoemd, doch met zijn Pleidooi zo lange gedraald, dat de dood van zijne Hoogheid ras* fchen beiden kwam; waarna hij op vrije voeten gefield werdt. Dit voorval konde niet nalaten de verbittering te vermeerderen: gelijk zijne Hoogheid dan ook, weinige dagen daarna, zes Gemagtigden ter Staatsvergaderinge , als de WITT, DE WAAL, RUIL, DUIST VAN VOORHOUT,
keizer en stellingwerf , van Dord-, Haar-
|
||||
|
HISTORIE. 323
|
|||||
|
hm, Delft, Hoorn , en Medenblik , elk af- XH. afp.
zonderlijk deed in verzekeringe neemen, en 's daags daarna, naer Loeveftein vervoeren. Het bleef hier niet bij, maar zijne Hoogheid zocht ook Amfierdam onverhoeds door krijgsvolk te Aanflag bezetten, en als dan in perfoon , aldaar de van wil- Wet, naer zijnen zin te veranderen, voorts de lem II. Stad tot eenparigheid met de andere leden te %pei(jJ^" noodzaaken: dees toeleg was aan Graave wil- onder ' LEM FREDRiK, Stadhouder van Friesland, toe- Graave vertrouwd, doch het verdwalen van eene bende w:LLEM ruitenje m het Gooiland, bij Hilverjum, ver- oorzaakte dat men in de Stad de tijding van der- zelver aantogt kreeg, en op zijne hoede was, In de om de vijanden, (die men voor Zweeden ofstad Lotharingers, geenzins voor krijgsvolk van den wordt Staat, hieldt) aitekeeren ; waartoe door het or^ '°J, beleid van de Heeren bikker en huidekooper «eftekl» van Maarfeveen, terftond de valbruggen opge- haald, de poorten digt gehouden, en het ge- fchut naer de wallen gefleept, als ook de fchut- ters en foldaten in de wapenen gebragt werden, terwijl men agt oorlogichepen in ftaat ftelde,, om het Y te befchermen, en eenige gewapende uitleggers in den Amfiel voor de Stad deed leg- gen : zijnde elk terftond in beweginge om dienst te doen, en biedende zelfs eenige gilden zich vrijwilliglijk aan tot den arbeid aan de ves^ ten. , . .. ." J,,.'.., Zijne Hoogheid gaf bij eenen brief, dien -',.»'•
Graaf willem aan de Regeeringe zondt 3 te kennen, dat hij dien Graaf met eenig krijgsvolk derwaart gezonden hadt, ten einde alles in rusf te houden, en niet, door eenige kwaadwilli- * gen, belet te worden in het voorftellen vap X 2 het |
|||||
|
—
|
|||||
|
324 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
XII. afp, het.geene hij nog verder te zeggen hadt; doch
' de Regeering zondt de Schepens huvdekooper afeevaar'en VAN DER D0ES ' aan ^en Graave af, in
digden een gewapend jagt, dien maarseveen voor ce aan den Hofftede Welna, zulk eene hartige taal deed Graave. j100ren ? ^at njj 'er njets 0p antwoordde, en ten laatste zeide, niets gedaan te hebben, dan op
last van zijne Hoogheid, wien het mislukken van den aanflag , over tafel hem aangebragt, zo zeer van fpijt deed zwellen, dat hij opftond, zonder den maaltijd te voleindigen, zich opfloot in zijn kabinet, en ftampvoetende, zijnen hoed tegen den grond wierp, en niemand fpreeken wilde: ------ 's daags daarna begaf hij zich in
perfoon naer den kant van Amflerdam, en ver-
voegde zich op het huis ter Hart, alwaar de Heer van beverweert hem zo levendig het ge- vaar zijner troepen voor oogen ftelde, indien de Anthonh dijk bij Jaap 'Hannes met 'er daad doorgefteken werdt, dat hij befloot, bever- weert naer 's Haage te zenden, met last om de algemeene Staaten te bewegen, dat zij den Prins lieten verzoeken, om af te trekken met de troepen; welk befluit dan ook eerlang volg- de : doch eer de bezending daartoe bij den Prins kwam, hadt dees reeds een verdrag met Willem Atnfierdam gefloten , waarbij de Stad bewillig- een ver- ^e *n ^en ^taat van oorloge, door den Prinfe drag met te regelen volgens zijnen voorflag en dien van <de Stad. den Raad van Staate, den 15 van Hooimaand gedaan; en beloofde, den Prinfe als Stadhou- der, zo hij het begeerde, altoos in de Vroed- fchap gehoor te verleenen; waarna de troepen zouden aftrekken en het geworven volk, door de Stad moeten afgedankt worden: bij een ge- , .: heim |
|||||
|
HISTORIE. 325
|
|||||
|
heim punt werdt verdragen, dat de Broeders XII. afij.
ANDRiEs en KORNELis bikker , vrijwillig en " voor altoos, doch zonder krenkinge van eere . ße ,Ge* en goeden naam, zouden afftaaii van de Regee- BIKKE^ te ringe: de koophandel, die een geweldigen krak Amfter- zou gekreegen hebben, zo het beleg langer ge- d^m ow- duurd hadt, en het gevaar van het omliggend ^„"jg'8 land, noodzaakte deeze Stad, om den Prinie, Reg§s- bijnaer alles , wat hij begeerde , toe te ge- ring. ven.— De zes op Loeveflein gevangene Heeren werden kort daarna ook geflaakt, mits zij zich van de Regeeringe onthielden , hetwelk ook aangenomen werdt. In het laatst van Oogstmaand vertrok zijne willem
Hoogheid naer het huis te Dieren, om 'er zich II. fterfc met de jagt te verlustigen,- hiermede hield hy zig ??n. een geruimen tijd bezig; doch of de Prins toen, 2;ekte" of omtrent dien tijd zich hebbe ingelaten, in eene heimelijke onderhandelinge met Frank- rijk, om den Staat in eenen nieuwen oorlog tegen Spanje te wikkelen , gelijk d*estrades heeft voorgegeeven, is zeer onzeker en twijffel- achtig: zeker is het dat zulk eene handeling nooit tot Hand gekomen, of van eenig uitwerk- fel geweest zij : op den 27 van Wijnmaand werdt de Prins van de koorts aangetast, en in 's Haage gekomen zijnde , bemerkte men (fit, hij de kinderpokj'es onder de leden hadt, dfjfe door de ervarenfte Geneesmeesters, naer de konst, behandeld werden: men rekende hem bijna buiten gevaar , toen hij, in groote be- naauwdheid, door aanhoudende koortfén veroor- zaakt, op Zondag den 6 van Slagtmaand 1650,. des avonds ten 9 uuren, den geest gaf, inden ou- derdom van vierentwintig jaaren en zes maanden. X 3 - De |
|||||
|
3fi6 VERKORTE VÄDERLANDSCHE
^11, Arp' De tijding hiervan hadt verfchillende uit-
Verfcbil.werkfels, naer elks gezindheid: 'sPrinfen bij- lende uit- zonderfte vrienden, al het volk van oorloge, werkfe- en een groot deel der Gemeente, waren troos- len daar- teloos. In znlke Heden daarentegen, daar men ''"''"* meende, onlangs , merkelijk geleeden te heb- ben van den Prinfe, ftraalde veelen een heime- lijk genoegen ten ooge uit. Te Amflerdam in het bijzonder, fcheenen fommigen, in den dood van den Prinfe, 's Lands vrijheid herboren te zien: de Diakens der Hervormde Kerke aldaar, vonden, in een der zakjens, in welke de aalmoefen onder de preêken verzameld worden, eenige Hukken gouds in een papier, waar bij gefchreeven ftond, dat de gave grooter was ge- maakt, om dat 'er in tagtig jaar en, geen Mij- der tijding dan die van 's Prinfen dood gekomen was: ook hadt men hier, federt het beleg der Stad, zo veel kwaads gefproken van den Prinfe, dat het gemeen zelf zich niet wederhouden kon., van vreugde te toonen, over zijnen onverwach- ten dood: in Spanje was een heimelijk genoe- gen over 's Prinfen affter ven; mzsx'm. Frankrijk ■, daar men 'er zich om bedroefde , meende de Kardinaal mazarin , dat dit niet natuurlijker wijze gefchied, maar door anderen veroorzaakt ware: intusfchen is onbetwistbaar dat deèsPrins, 'sPrir.fen m zulke jonge jaaren , reeds getoond hadt, hoe afbeeld- hij zijne Voorouderen niet behoefde te wij- -e'- ken, in uitmuntende hoedanigheden : hij was ilcutmoedig, wakker en onvermoeid, fchoon
door zwaare ligchaamsoefeningen van jagen, kaatfen , balflaan enz. wat verzwakt: voorts beleefd en mild, tot overmaate toe: fchoon en gezond was hij van ligchaam, en liet geene kin- de- |
||||
|
HISTORIE." 327
|
||||||||||||
|
deren, maar eeene hoog zwangere Gemalin na, X!I- AFß-
<3ie op den 14 van Slagtmaand van hetzelfde Jaar, gelukkiglijk beviel van eenen Zoon, wil- nT*«:-" LEM Henrik, de derde Stadhouder in het ver-boren, volg, van dien naam, over de meeste Gewesten der Vereenigde Nederlanden, en de derde on- der de Koningen van Engeland van denzelfden naam. Graaf willem fredrik , Stadhouder van Graaf
Friesland, werdt kort na het overlijden van *j[££*J£ den Prinfe tot Stadhouder van Groningen en wordt de Ommelanden verkooren; en deszelfs aanzien Stadbou- vermeerderde niet lange daarna nog , door het £?r v.an huwelijk met albertina agnes , tweede doch- „en cn . ter van wijlen Prinfe fredrik henrik : in Zee- Omme- land werd de' Staat van Eerflen Edele vernie- landen. |
||||||||||||
|
l
|
'b
4\ |
d: en in Holland boden de Staaten aan de Zeeland
|
||||||||||
|
fteden oftroojen aan, tot beftelling van haare ^.erni|-
eigene Wethouderfchap; behoudende aan zich, flfat vatl In andere opzichten , een voornaam gedeelte eilten van het geene de Stadhouders plagten te ver- £,df.ie\ richten ; toonende dat zij zich thans, meer (,jedt"de dan immer te vooren, als Souvereinen der Pro- fteden vincie gedragen wilden: de meeste of genoeg- oftrooi faam alle de ftemmende fteden van Holland, fla'ir™ lieten zich door deeze nieuwe octroojen, ot van haare ilellen of bevestigen in het recht, om haar eigen eigens Regeering te befteilen: dit zelfde werdt ook in ^6'1'011" de andere Gewesten geregeld naer elks goed- vinden. De twist die 'er in het jaar 1651, over de .r-1^1'
voogdijfchap van den jongen Prinfe gereezen Wegensde was, werdt door minnelijke overeenkomfte der voogdij- partijen eindelijk deezer wijze beflist: dat de fchaP feeide Prinfesfen Weduwen, nevens den Keur-0VerwIL* X 4 vorst |
||||||||||||
|
S&S VERKORTE VADERLÄNDSCHK
|
|||||
|
XII. Arn. vorst van Brandenburg , met uitfluiting van de$
~—"' Paltzgraave fredrik lodewyk , dezelve zouden «M Hl. waarneerhen; mits de Koninglijke Prinfes daar- fend." aan aHeen zo veel deel zoude hebben, als de Keurvorst en 'de Prinfes Weduwe van wijlen Prinfe fredrik henrik zamen. Zeeland In Zeeland zochten twee Burgemeesters, te tracht Middelburg, henrik thibaut , Heer van Se. hem tot /iagpenkerke , en Dr. jan van landsbergen djgheden ^en JonSen Prms te doen aanitellen of ten min* van zij- ften voorfchikken tot Stadhouder van Zeeland, Tien vader Waar door hij in tijd en wijle de Wet in de jfchiücï1" ftec^en wederom zoude kunnen Hellen. Hiertoe j?eix. hadden zij de Kiezers reeds bewogen , om, tegen het gebruik , eenigen uit de dienende Wethouderen, in plaatfe van uit de burgerije te benoemen; hetwelk de laatfte zeer kwalijk nam, en welk hun misnoegen zelfs door eeni-* Oproer gen van den Predikltoel openlijk aangezet werd :- *äih~ gfaauw dreigde niet lange daarna, aan de e-ur£' beide genoemde Heeren, den dood, die zich
heimelijk door de vlugt bergden, waarna het huis van landsbergen aangetast en geplunderd werd; hetwelk dat van thibaut mede zoude gebeurd zijn, indien het niet door eenige Pre- dikanten belet ware : kort daarna verkoozen Middelburg,. Zierkzee , Goes en Tholen , hun- ne Wethouderfchap volgens de oft-roojen, van de Staaten, hun verleend: ook weezen dee* ze Staaten het verzoek van eenige Zeeuwfchs Edelen van de hand, om zitting in hunne Raads- vergaderinge te verkrijgen, voorts hadt Zeeland «ich voor het aanvangen dei- groore Vergadering ge, door Hotiqnd laaten. o vernaaien, om voor- f erst a,ftezien van de bevorderinge des jongen flrfch
|
|||||
|
HISTORIE. 329
Prinfe : waar toe de twee Prinfesfen te ver- Xrr* af».
geefsch bij beide de Staaten hadden laaten ar- ™" beiden.
Op den 18 van Louwmaand 1651, werdt KATS
op de groote zaal van het Hof in 's Haage, opent ds de beroemde groote vergadering geopend, groo£e door eene aaafpraak van den Raadpenfionaris ^Tn^ kats; gaande de zaaken aldaar over de Unie, 'sïïaagi Religie en Militie; ten aanzien van het derde ftuk, konden de Gewesten het met eikanderen niet ééns worden, hoe zich in het beflisfen der gefchiilen tusfchen eikanderen te gedragen; zo dat hieromtrent niets beflooten werdt: omtrent Beiïnit de Religie werdt beflooten, elk in de haaren ?m„e?.E vast te houden, om met de magt van het Landts *fe handhaven den waaren Christelijken hervormden b Godsdienst, zo als dezelve , alomme , in de openbaare Kerken geleerd werdt, en door ds Synode van Dordrecht bevestigd was, zonder te gedoogen, dat ooit daarin bij iemand eenige verandering gemaakt werd. Over de Militie viel zeer veel te doen , dewijl Holland, de noodelooshcid beweerende van het aanflellen van eenen Kapitein Generaal, met de andere Gewesten over het beleid der kiïjgszaken zeer verfchildé: doch Holland gaf ten laatfte wat toe, Oajtren^ en dus werdt 'er een ontwerp gemaakt in dit de krijgs- opzicht, waarin het beleid derzelve vooral aaïi ZM,te*» de algenieene Staaten met voorafgaanden raad des Raads van Staate, gefield werdt. Holland liet zich echter, aan het even ge-
melde ftuk wegens den Kapitein Generaal zo veel gelegen liggen, dat men vandaar eerlange eene bezending naer Zeeland afvaardigde, om die Provincie ip deezen met haar eenmagdg te X p doe« |
||||
|
mmmmmmamlmlmmmmÊm
|
||||||
|
330 VERKORTE VADERLANDS CHE
XII. AFD. doen handelen; waartoe de gedaante der zakcff
' "" zich toenmaals zeer wel fchikte. —— Eer nog Verdedi- de groote Vergadering fcheidde, was ook in ging van dezelve met verontwaardiging geleezen het ge- iT^we^ ^rift» waarin zijne Hoogheid de redenen op- ge'nsziin gaf> die hem bewoogen hadden, tot het vast- gehouden zetten der zes Heeren, en tot de onderneeming gedt™f' op Amfierdam, en men Helde vast, om bij fterdam ' eeiie duidelijke Rejolutie, dit beide te verklaren "enz. voor eenen toeleg op de Vrijheid, Hoogheid en Souvereiniteit deezer Provincie : ook werd het gedrag der zes Heeren goedgekeurd , en eindelijk op den aandrang van Friesland eene algcmeene vergiffenis wegens het gepasfeerde in De Stad den voorgaanden jaare : de Stad Amfierdam rasoeêt ontvmg naderhand vergoeding van de Staaten ding. van Holland , wegens de buitengewoone kos- ten , welke zij in den voorledenen jaare hadc moeten doen, en die 54045 guldens en 10 Huivers beliepen, welke men nu verftond, dat ten dienfte van den Lande aangelegd waren, waarom men aan deeze Stad, wegens haaren betoonden ijver en wakkerheid, grooten dank fchuldig was. kats De groote vergadering was hierop, den 21 ^"'o-e van Q°gstmaand 165 1, befloten , met eene
f'er°'ade- aanfpraak , die weder van wege der Staaten ilng in van Holland , door den Raadpenfionaris kats 's Haags p-e<jaan werd; befluitende dees ziine rede, met a^D_ eene dankzegginge aan alle de Afgevaardigden fpiaak. en aan gode, die de raadpleginge tot hiertoe, zo merkelijk gezegend hadt: ook werdt 'er op den 13 van Herfstmaand door alle de Gewes- ten , bij gelegenheid van het gelukkig eindigen der groote vergaderinge, een plegtige dankdag ge-
|
||||||
|
■ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
|
||||||
|
HISTORIE, 331
gehouden, waarop ook, alornme, de klokken XII.afd.
geluid, het gefchut gelost en andere vreugde bedreven werdt. De Gezanten van het Engelsch Parlement, het- >t parie„
Welk zich gebelgd hadt, om dat de Staat eenige lement fchepen onder den Lt. Admiraal tromp , ge- yan,£"" 2onden hadt, om tegen de zeefchuimerijen van ra'aictêin" den Bevelhebber der Sorlings te waken, on- on^enoe- verrichter zaake, uit Holland te rug ontbonden, gen met gaven , wegens hunne bejegeningen met het ^ wa" graauw, en nopens de onderhandeling met den Staat, zulk verflag van hun gezantfchap, dat men niet lange daarna befloot, in oorlog te tre- den met de Vereenigde Gewesten: ook gaf het Geeft Parlement wel dra cene Aaev.it, waar door de eene a^e Hollandfche en Zeeuwjche handel op Engeland {^Vorde- merkelijk benadeeld werdt; en verleende daar- ring van- enboven in Slagtmaand brieven van fchaêverha- den En- ïinge aan bijzondere perfoonen, welke men £eyeè*n Verftond benadeeld te zijn door ingezetenen van handel»! dcezen Staat: terftond hierop liepen twee En- gel fche oorlogfchepen in zee, die den Hollan- deren en Zeeuwen, in korten tijd, merkelijke fchade toebragten: dit maakte dat de Staaten een buitengewoon Gezantfchap naer Engeland zonden , waar toe kats , schaap en van de kats perre benoemd waren; hebbende de eerfte al- legt zijn voorens zijn Raadpenfionarisfchap nedergelegd, Raad^e^- welk weder opgedragen was aan adr. pauw, piMts Heere van Heemftede : met het gezantfchap neder, echter werdt niets uitgewerkt, en de verwij- dering nog grooter, na dat tromp met 42 Gevecht fchepen in zee gezonden, endoor blake, met J*"u 50 fchepen op de Engelfche kusten kruifen- tegen de , onverhoeds aangetast, deezen de volle bukb, laag
|
||||
|
• 332 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
|
|||||
|
XH. afp, laag gegeeven, en met zijne vlootc een hevig
: ' '" gevecht tegen de Engelfcfiên gehouden hadt, zo dat de beide Admiralen eikanderen de wijte van de vredebreuk gaven, terwijl het Parlement herftelling wilde zoeken van het ongelijk toe hiertoe geleden, en verzekering voorliet toe- komende : federt gelukte het blake een groot getal haringbuizen, en dertien convooifchepen van dezelve te nemen ; terwijl tromp , door eenen harden ftorm belet hem aantetasten , genoodzaakt was, om, zwaar befchadigd, met zijne vloote in de havens deezcr Landen te rug te keeren. ^aakt? tromp hier door in de ongunfte van veele fn on- leden geraakt zijnde, werdt vervolgens de rui- gunsr. na ter met eene vloot in zee gezonden, die, naer ïtunER (je hoofden geloopen zijnde, op den 36 van een Oogstmaand in het jaar 165a, flaags geraakte mkvs. met OEORGE ASKUE, die 40 oorlogfchepen bij ^052. zich hadt, doch genoodzaakt werdt te wijken naer Pleimouth; dies de ruiter zijne bijheb- bende Koopvaarders in veilige havens geleiden Jconde: in een tweede gevecht betoonden wel 20 Kapiteinen hunne bloöheid \ en op den 1 o Tegen van Wintermaand hadt hij in den zeedag tegeu jiMtt, blake, onder tromp, die thans weder het op- perbewind voerde , ftrijdende, nevens jan EVERTSZ.den meesten last van het gevecht te dra- gen ; doch men deed blake , die ook gekwetst was, wijken, en veroverde drie Ehgelfche oor- logfchepen , en een koopvaardijfchip. Aanflag De aanflag om de fchepen en havens deezer det■En- Lan<jen jn brand te fleken en te vernielen, door op te" de Engeljchen onlangs gefmeed, bleef, zonder fchepen dat men eigenlijk de reden weet, achter vvege; zeeï
|
|||||
|
HISTORIE 333
|
||||||||||
|
geer veele bewegingen, ontftonden 'er echter XII. atv*
in verfcheiden fleden uit misnoegen tegen de " Regeering , welke men onder den naam van en ^a\
Loeyefieinfche fa&ie bij het gemeen gehaat zocht Lands. te maken : te Amflerdam was in Herfstmaand oproer eene merkelijke opfchudding onder de matroo- te Am- zen van 's Lands vloote ontftaan, die volle be-fierttm- taling eischten , of niet dienen wilden : en, toen men de belhamels wilde ftraffen, ontftond 'er, uit louteren fchrik, zulk eene beroerte, dat 'er gelast werdt vuur te geeven op de me- ~ nigte, waar door 'er agt gedood en veelen ge- kwetst werden : de Kapitein kommelin , dien men hieldt voor den lastgever om te fchieten, week ter Stad uit, werdt onbekwaam verklaard en gebannen; doch het bleek niet dat men het met deeze bewegingen aangelegd hadt op het bevorderen van de belangen des jongen Prinfen van Oranje, voor wien zich in Zeeland veelen als vrienden verklaarden, met het openlijk dra- gen van oranje - linten: ook befloot men aldaar den jongen Prins, (op den voorflag van Mid- delburg ,) te voorfchikken tot Kapitein en Ad- miraal Generaal over de Land- en Zee-magt van deezen Staat, hetwelk men, van de zijde van Holland, door eene bezendinge te ver- geefsch zocht te voorkomen; zijnde aan het hoofd derzelve, de Zoon van den Dordfchen Burge- meefter jakob de witt , geheeten joan de j- i>e Witt, die in Sprokkelmaand des jaars 1653, ^ITJ ïn de plaatfe van den overledenen adr. pauw , Raadpei*.' tot Raadpenfionaris, bij provifie, aangefteld, fionaris. |
||||||||||
|
■Jjct*
|
||||||||||
|
€11 in Hooimaand daar aan volgende, met een- l6S2
parigheid van ftemmen, in dat gewigtig ampc gevestigd werd. De
|
||||||||||
|
334 VERKORTE VADEÄLANDSCHE
|
|||||||||||
|
XII. Arn. De oorlog met Engeland, werd in dit jaar
~ " nog fterk voortgezet: in het laatst van Sprok-
Zeeflag keimaand en het begin van Lentemaand viel de
dagen, zeeflag van drie dagen tusfchen blake en tromp
voor, waarin van onzen kant negen oorlogfche-
pen, van de Engelfchen vijf of zes, doch een
grooter aantal van volk, dan bij de onzen, ver-
looren werden: de Engelfchen fchreeven zich
de overwinning toe, terwijl de onzen blijdes
waren, dat 'er nog de meeste Koopvaarders bij
behouden gebleeven waren. ------ Op den ia
van Zomermaand viel de zeeflag voor Nieuw-
poort voor, in welken de Engelfche Admiraal deane doodgefchoten werdt: de ftrijd was zeer yoor S gewe^ig: het fchip van Kapitein joost bulter , Nieuw- vier of vijf fchoten onder water bekomen heb- poort, bende, viel om en zonk: de Kapitein zwaar gekwetst door eenen fplinter, verdronk met het geweer in de vuist: des anderen daags werdt de ^°°I _ flag voor Duinkerken hervat; en tot een uur ken. '" ha zon geftreden: tromp echter vondt niet ge- raden den Engelfchen andermaal fpits te bieden \ maar na dat de vloot op zijn ernstig aanzoek, beter voorzien en verfterkt geworden was, tast- |
|||||||||||
|
Tegen
MONK,
|
te hij op den 8 van Oogstmaand de Engelfchen
|
||||||||||
|
onder monk, op de.hoogte van Katwijk aan.,
|
|||||||||||
|
'enz f' zonder veel voordcels te behaalen: op den 10
raakte hij op de hoogte van ter Heide oïSche- yeningen weder met de Engelfchen flaags; dqch hier werdt de groote Zeeheld, na dat hy reeds door'sVyands vloote heen geflagen hadt, en ge- reed ftond, om 'er andermaal op in te booren, met eenen musketkogel, door de linker borst, in het hart gefchoten , dat hij het terftond beftierf: tot viermaalen toe hadden de onzen op
|
|||||||||||
|
HISTORIE, 335
|
|||||
|
op dien dag door des vijands vloote heen ge- XU. af».-
flagen, en veelen hadden zich dapperlij k ge- "'"" kweten ; maar eenigen hadden den ftrijd ont- weken , en alles bijgezet om den vijand te ont- zeilen: de Engelfchen hadden 8 fchepen, de ón- zen 9 of io verlooren: het getal der dooden en gekwetften was bijkans egaal; doch de En- zelfchen hadden meer dan 700 gekwetften be- komen, die federt naer Londen gevoerd en zeer hard gehandeld werden; doch het verlies van tromp was onwaardeerbaar voor de Staaten, en tromp gaf den vijand de meeste ftöf tot blijdfchap: "ieuïelc' zijn lijk werdt , met ongemeene ftaatfie, te Delft begraven, daar de Staat, hem ter eeres, eene marmeren Graffiede deed fliehten: de Staaten van Holland en de algemeene Staaten hadden zijne weduwe, door eene plegdge be- zendinge den rouw doen beklagen, haar te ge- lijk verzekerende , dat men 's mans dienden, > ten aanzien van zijne nakomelingfchap erkennen zoude , gelijk federt gefchied is. De witte ftak in Herfsmaand wel weder in
zee; doch ontmoette geene Engelfchen ; en werdt de vloot in Texel door eenen feilen florm derwijze beloopen, dat verfcheide fchepen ver- gingen, en de overigen, zwaar befchadigd, in 's Lands havens invallen moesten: met deezen ramp eindigde de zeekrijg van dit jaar, die zo kostbaar, hevig en fchadelijk geweest was, voor den Staat, dat alle de zee - oorlogen, te vooren met Spanje gevoerd, met eikanderen, 's Lands fchatkist en den koophandel, de zenuw van den Staaf, nooit zulke felle neepen gegee- ven hadden: te Amflerdatn was het verval van tieeringe en handel zo groot, dat'er, volgens föHJ-
|
|||||
|
33Ö VERKORTE VADERLANDS Cflfi
|
||||||
|
XII. ATD. fommigeri, wei drieduizend huizen ledig fton-1
"" den; of volgens anderen 14 a 15 honderd, het-1 welk eene groote vermindering van handel te
kennen gaf. Zeeoffi- De Kapiteins en Lieutenants, die zich, in eieren om de jongde zeetogten, aan lafhartigheid en pligt- Jathartig- verzuim fchuldig gemaakt hadden, werden, op ftïaiïf6" flei'k aanhouden der Staaten van Holland, te recht gelleld en geftraft: eenigen werden ge- kielhaald ; of ftonden eenen tijd lang met den ftrop om den hals te pronk; waarna zij in eene geld- boete verwezen, of voor zeker getal jaaren, in een tuchthuis gezet werden: -eenen werdt de de- gen voor de voeten gebroken, enhijvoorfchelm weggefchopt: fommigen raakten met eenen geldboete vrij. Op- Bij deeze rampen des oorlogs kwamen ook ffchuddin- opfehuddingen onder het volk in de fteden,
lecvoï' welk de Staaten van Holland befchuldigde, dat
' zij het Land aan de Engelfchen verkocht had- den ; hetwelk, hoewel het bij veritandigen gee- nen ingang vondt, echter aangelegd fcheen, zo wel als de beroerten, die 'er uit volgden, om de verkiezing van eenen Kapitein - Generaal te bevorderen, en den oorlog met Engeland voort te zetten : doch de Staaten van Holland, tot beiden even ongezind , wisten hun oogmerk niet beter te bereiken, dan door het aandrijven der handelinge met Engeland, die zedert eeni- gen tijd begonnen was. De Ge- £)e fchadelijkheid van den Engelfchen krijg nekten tot deed de vereenigde Gewesten eenpariglijk, en vrede met de handeldrijvende inzonderheid, fterk haaken Engeland. naer vrede, waartoe Engeland ook neigde: in . Holland zagen zij, die 'er nu het meeste be- wind |
||||||
|
'■*.."
|
||||||
|
tl I S T O R I Ei 33/
|
|||||
|
wind in handen hadden , dat de oorlog voor Xü. tvé.
den Prinfe den weg baande tot de ampten zij- "* ner voorouderen, tot welke zij hem, voor eerst ten minfte, niet gaarne wilden voorfchikken: het gemeen was hier ook opgeruid en geftijfd door eenige Predikanten, in de verbeelding dat de ongelukkige uitflag der zee - gevechten, aan het misfen van een Doorluchtig Hoofd te wijten waren: dit begon hier en daar verfcheide be- weegingen re veroorzaken ; dies men het ter algemeene Staatsvergaderinge zo verre bragt, dat 'er tot de handeling met Engeland befloo- ten werdt. Holland zelf gaf heimelijk aan dé Èngelfchen Holläni
kennis van deeze geneigdheid tot vrede, het-jJeinieUjk Welk bij de anderen in het eerst kwalijk genö- kennis men, doch vervolgens ingefchikt werdt: nlenva:K benoemde tot Afgevaardigden derwaarts de Hee- ren van beverningk en nieuwpoort uit Hol- land, en van de PERRE en jongestal j Uit Zee- land en Friesland, tn Engeland flöeg men eené zamenfmelting en vereeniging der twee Gemee- tiebesten voor, onder eehe Opperlte- magt uk perfoonen van beide volken beftaande; doch dit voorftel werdt verworpen: men eischte ook het afzetten van tromp voor eenen tijd, en an- dere voldoening: doch vooral bleek het, dat 'er cene heimelijke onderhandeling door de Hol- landfche Gezanten met de Èngelfchen gehoüdert werdt, welke onder het beleid van den Raad* penfionaris doorgezet, bij de vrienden vari het huis van Oranje het misnoegen op dé Regeering deed voeden , Welk in verfchei- de plaatfen zich nu nog openlijker ontdekte,; Te Roturdamhafc men ia Blöemm&aöd dee« Y mi |
|||||
|
33S VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XU. AFn, zes jaars 1653, zekeren leonard van naar-
'" ^ " SEN in rechten betrokken, over eenige woor- Bel653"n den, welke men hield tot oproer teilrekken, gen in Te Vlaardingen was volk geworven ten dienfte verfchei- van 's Lands vloote, op naam van den Prinfe denefte- v;m Qrcmje? waar tegen den Gecommitteerden Holland, gelast werdt, ernlHgiijk te voorzien. Te Am- Jierdam zocht men in Ilooimaand de tromfla- gers ook te dwingen, om 'sPrinfen naam in het omflaan te gebruiken ,• doch het mislukte hier; hoewel, volgens het fchrijven van fommigen, Amflerdam toen wel half prinsgezind was, en de Regcering 'er vier Predikanten de Stad ont- zegd hadt, om datze openlijk voor den Prinfe gebeden hadden: te Dordrecht trok de fchut- terij op met oranje-wapentjens, hetwelk men hielde tot oproer te ftrekken, fchoon men het ongemerkt liet doorgaan : te Alkmaar fmeet het graauw de glazen in , bij den touwflager zeeman , dien men ten onrechte befchuldigde, touwwerk aan den vijand geleverd te hebben: in 'sHaage, daar men den Prins in het donker ingebragt, en aan een deel jongens van de ge- ringde foort, voor de venflers van het binnen- hof getoond had, was de trompet door deezen geblazen en een groot gefchreeuw gemaakt; en toen de Fiskaal boy hen, op last van de Staa- ten zocht te verltroojen, was hij door zekeren barbier met fcheldwoorden bejegend ; ook werden welhaast door het graauw bij hem en eenige andere Heeren, de glazen uitgefmeeten; anderen, nevens den Raadpenfionaris de witt, voor fchelmen en - Prinfenverraders uitgefchol- den: te Enkhuizen plunderde het graauw in Wiederaaand het huis van den Burgemeester en Ad-
|
|||||
|
Ê t S t Ö k I 21 339
|
|||||
|
Admiraliteits Heer de lange <, en floot de XII. afd<
poort voor de Gemagtigden der Staaten, en * voor het krijgsvolk, welk men derwaards ter be-
zettinge zondt: naderhand bragten 'er de Staaten behendïglïjk negen vendelen binnen, waardoor de rust allengskens aldaar herfteld, en dé Stad genoegfaam voor de Staaten verzekerd gehou- den werdt: te Haarlem, daar de fchutters op de kermis met oranje - linten en oranje - vendels ivarert opgetrokken, beflöot de Wethouderfchap om den Prins ter Staatsvergaderinge, tot Kapi- tein-Generaal voorteflaan, eer men 'er door hee volk of door de andere Gewesten toe gedwon- gen werdt; doch de Heer de witt wist den afgevaardigden ruil tot uitftel te bewegen, zo dat meh deswege naderhand van gedachten ver- anderde. In Zeeland hadden de bewegingen ten x^oor- öolc in
deele van den Prinfe een' beter uitflag gehadt. Zeilaüi^ Te Goes werdt in wiedemaaiid door eenen oploop te wege gebragt, dat 'er eenige Prins- gezinden aan het bewind kwamen; waar door deeze / partij de fterkfte , en toen het oranje- vendel uitgeftoken werdt ; hét geen ook te Middelburg door het Collegie van Wet en Raad bewilligd moest worden. Te Zierikzee dwong het graauw de Dochters der Wethoudéreu zel- ven om oranje-linten te draagen. Te Berqen op Zoom werdt het huis en de winkel van eeneii Apothecar, die Lid van de Regeeringe was* geplunderd, om dat hij zich verklaard hadtvoor het wegneemen van de wapenen van wijlen zijne Hoogheid \ en de Bevelhebber hadt veel werks eer hij het volk tot bedaren konde bren- gen^— Dit alles bewoog deeze Staaten om Y s eok |
|||||
|
340 VERKORTE VADERLANDSCHE
XfI_AFD. ook den Prins tot Kapitein - Generaal voórtex
Hellen, maar de Staaten van Holland belette- den , dat 'er over geraadpleegd werdt, bewee- rende de noodeloosheid en den ondienst van het aanftellen van zodanig eenen Kapitein - Ge- neraal. |
||||||||||
|
KROM.
WEL (telt de A£te
van uit- fluiting voor. |
Deeze beweegingen hadden de vredehande-
ling in Engeland ook een weinig achteruit ge- zet ; alwaar men nu zelfs van de algemeene Staaten eischte de uitfluiting van den Prinfe van Oranje, buiten de hooge waardigheid zijner |
|||||||||
|
voorouderen; en toen die niet konde verkregen
worden, eischte kromwel dezelve van Holland alleen , beweerende dat dit zijn bijzonder doel was, en dat vrede of oorlog hiervan afhing. Ter ftaatsvergaderinge hier over geraadpleegd zijnde, werdt met de meerderheid beflooten toe deeze uitfluiting, waarvan de Heer de witt deeze A&e opftelde: „ dat de Staaten van Hol- „ land en Westfriesland, tot gerustftellinge „ van den Heere Prote&or verklaarden, dac „ zij den Prins van Oranje of iemand van des- „ zelfs nakomelingen nimmer zouden verkiezen „ tot Stadhouder of Admiraal hunner Provin- „ cie, noch, zo veel de ftemhunner Provincie „ aanging, gedoogen, dat hij ooit werdt aan- „ gefield tot Kapitein - Generaal over de krijgs- .}, magt der Generaliteit;" ------ doch Haar- lem, Leiden, Alkmaar, Enkhuizen enEdam, in deeze uitfluiting niet bewilligende, protes- teerden tegen deeze ASle, als nadeelig aan de vrijheid en hoogheid van den Staat, en van Holland in het bijzonder, en als bekwaam ora onlust tnsfehen de Gewesten en onder het volk ie veroorzaken; doch, vermits de meeste leden ) :<• ..: .. voor |
||||||||||
|
Eenige
fteden prote- fteeren daar te- gen. |
||||||||||
|
■■
|
|||||
|
HISTORIE. 341
Voor het inftellen der ABe geftemd hadden, XII. ji?d.
werdt zij op den 5 van Bloemmaaiid des jaars * " Ï654, naer Engeland gezonden. 1654. De Staaten van Holland, zich aan niemand
rekenfchap van hunne handelingen fchuldig ag- tende, vonden ongeraden, niet alleen, om ter Generaliteit opening van dceze uitfluitinge te doen , welke ftraks daarna onder het gemeen zelf bekend was geworden, maar ook om 'er met Zeeland in het bijzonder van te fpreeken: doch de Prinfesfen van Oranje en de Keurvorst van "Brandenburg verzochten hen , dit befluit toch niet te willen uitvoeren ; waarop voor- eerst niet anders volgde dan dat beverningk en nieuwpoort bij herhaling last kregen om de ABe, zo lange mogelijk was , optehouden; terwijl men eenige weeken naderhand der Prin- fesfen deed antwoorden, dat de uitüuiting niet uit eenigen haat tegen het huis van Oranje» maar enkelijk uit hoogen nood, en ten dienile van den Staat, gefchied ware. Het liep aan tot op of omtrent den twaalfden
van Wiedemaandj eer de ABe deswege aan den ProteBor, die niet naliet daarop te dringen, overgeleverd werd : onderwijl wras de vrede in Vreêe //ö//«/zJopdena7vanBloemmaandafgekondigd, m" E^. met een plegrigen dankdag en eenige vreugde te- fgifon^ * kenen: de Haagfche Predikant stermont hadt digd. reeds te vooren op den Predikftoel gezegd, dat god de Achitophels en derzeker Raadslieden hefchaamd maken zoude, indien de vrede niet opregt ware i de Veldmarfchalk brederode , die het allereerst onder de Edelen voor de uitflui tinge geftemd hadt, zocht de gunst der knech- ten te herwinnen, door hun bij dteze gelegen- keil Y a
|
|||||
|
S4ê VERKORTE VADERLANDSCHB
|
|||||
|
XU. afp« heid eenige oxhoofden wijns te vereeren, doek,
eenigen wilden zijnen wijn niet proeven, en nie- mand toonde eenigteken van genoegen, toen hij zich bij hen kwam vertoonen: aan deeze en meer foortgelijke ftaaltjens, was wel te befpeuren hoe de vrede met Engeland, en de voorwaarde , waarop ze gefloten was, bij veelen onder hec gemeen, werden aangezien. serfVvaiï ®ij deezen vrede won onze Staat niets dan denzelr het ophouden der vijandelijkheden, waaruit heü ve1^ herleven van den vervallen koophandel gehoope werdt: van de Engelfche zijde kreeg kromWeü 'er alles door, wat hij beoogd badt te vorderen? ecne zeer bepaalde vrijheid van handel werde den onzen op Engeland vergund', doch de Aäs van den 9 van Wrjnmaand van het jaar 1651, bij welker gelegenheid de oorlog begonnen was, bleef in volle kragt: de handel' op de Engel- fche volkplantingen buiten Europa, werdt den 'onzen geweigerd; daarenboven werden zij ver-* pligt, niet alleen het huis van stuart niet te onderfteunen , maar zelfs te- waaken, dat de Prins van Oranje of deszelfs nakomelingen, door Holland nimmer tot Stadhouder, of Kapi-> rein - Generaal aangefteld wierden, en zich bui- ten ftaat te Hellen, om, hoe getergd ook, de toenmalige willekeurige Regeering van Enge- land te ontrusten : zo dat men , (om eenen dweeperigen dwingeland, als krom-wel , te believen,) eenen vrede floot, die luttel voor- deels en eere beloofde, en waardoor diezelfde dwingeland- zeer aanmerkelijke voordeelen ver-- kreeg. 7.alani 'f e recht dan leverde Zeeland tegen de hei- ,v"g,f s#ieKjk; door- Holland toegeftaane-, en- met de UoUmtt. meer- |
|||||
|
HISTORIE. 343
meerderheid Hechts aldaar beflootene A&e van XII. JFn-'
uitfluitinge , waarop deeze dhhonorabk vrede rustte, een wijdluftig en welberedencerd ver- toog in, opgefteld in befcheidene doch ernilige bewoordingen; waar tegen Holland, door de Holland hand voornamelijk van zijnen fchranderen en,'" eug" behendigen Staatsman de witt, die in alles het meest tot dien vrede hadt toegebragt, eene uitvoerige Dedu&ie of Declaratie deed opftel- len, waarin het verleenen van de gemelde Acte verdedig werdt: men kan en behoort deeze en andere flukken tot dat gewigtig Artijkel betrek- keiijk, zelf na te leezen, om te kunnen oor- deelen , hoe zeer een verdeelde Stadhoudcr- Jooze of veelhoofdige twistende Regecring vcr- fchillen van die Conflimtie, welke thans, door Gods goedheid hier te Lande plaats heeft, en door welker wijs beftïer, wij, middelende het Stadhouderlijk beleid, tot nog toe de vrug- ten van beteren en vasteren vrede plukken mo- gen. Sedert het fluiten van den gemeïden- vrede,
waren de bewegingen in Holland, ten voordce- le van den Prins van Oranje bijna alonime op- gehouden: want men droeg zorg' dat 'er jaar- lijksch Hi de fteden , meer zogenaamde Lief- hebbers der Vrijheid op het kusfen geraakten: waartoe de witt te Amßerdam, daar men in het begin van het jaar 1655, vreesde dateenige andersgezinden in de Regeeringe mogten ko- men, bedektelijk ook wel iets zal toegebragt hebben ; dewijl hij hier , kort na de Wet- verandering, eene Dochter van wijlen den Burgemeester jan bikker trouwde; maar in de aieeste andere Gewesten Hond het > tea deezeni Y 4 tijde ? |
||||
|
~*>^*mmi!iimm**i*'*i'*i'immim^
|
|||||
|
344 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
X"TI- Afn tijde, nog zeer onrustig. Groningen en Ommè-
landen lagen al federt eenige jaaren overhoop ; te Gr"-' ?tl nu' 0ïl^angs was 'er eene bezending uit Hol-
mgm. fond derwaards gedaan , ten einde de gefchillen in der minne bij te leggen, Maar de partij tegen den Stadhouder aldaar
bleef drijven, dat men hem te veel gezags ge-
gccven hadt; zo dat de onlust min of meer
bleef duuren in de Provincie, en in Groningen
zelf in het jaar 1657, eene geweldige beroerte
ontftond, bij gelegenheid der gewoone verkie<-
zinge van de Wethouderfchap : het huis van,
Ploude- den Burgemeester tjassens werdt geplonderd 3
*jns en hij, in de Kerke geweeken, liep gevaar,-
'"'"'"* van het leven , doch werdt nog gelukkiglijk
door Prins willem van Naffdu gered.
Qneenig- 'f e Utrecht kg het eerfte Lid van den Staat Uirecht. ovei'hoop met de Stad, welke geoordeeld hadt, dat dit lid, uit de geestelijke goederen, welke hec bezat, eene aanzienlijke fom behoordeafteftaanx tot onderhoud der Predikanten, waartoe het eerde lid niet verdaan kon: ook hadden de Edelen, of het tweede Lid van den Staat, den Prins van Oranje in Hooimaand van het jaar 1654^ tot Stadhouder benoemd: doch de Stad wilde, zich echter bij de twee eerfte leden der Staaten fo . niet voegen. -------; In Friesland was men ook
Fmrilawl. tvvcctJragtïg: de fteden hingen geheel af vaa
den Stadhouder: doch, onder de. andere leden waren 'er veelen, die de zaaken, gelijk Holland begonnen in te zien: waar ujx geduurige twist ontftond op de Landdagen. Cm in I" Zeeland zelf veranderde fommige fteden \ ophoer, te Goes, daar men in het jaar 1653, in een op- roer te vs(ege gebragt haét, dat eenige Prinsge-. /"'." " " ' ~ m-
|
|||||
|
HISTORIE. 345
|
|||||
|
zinden in de Regeeringe kwamen, hadt men, XII. Ars,
in het volgend jaar, op gelijke wijze veroor- - - zaakt, dat eenigen herfteld werden, die te voo- yen verlaten geweest waren van hunne ampten: in het jaar 1655, ontftondt 'er wederom dier- Ander- gelijke beweging na de aanftelling van den Re- maal. geerenden Burgemeester bartholqmeus dan- IßS> KERTs, tot Baljuw; doch zij werdt door Ge- magtigdcn der Staaten geftild , voor dien tijd: echter bleef de verdeeldheid tusfchen de leden van Zeeland zelf, nog in dit jaar zo groot, dat veele zaaken onafgedaan bleeven, om dat Mid- delburg , Zierikzee en Tholen rechtftreeks over- ftonden tegen Goes, Vlisfingen en Veere: in het volgend jaar was 'er een opftand onder de Land^ lieden van Walcheren, die op de Dijkgraven en Heemraden misnoegd waren: fommigen meen- ■ den dat de Raadpenfionaris de witt , de onee- nigheden in de Gewesten verwekte en aan- ftookte, om daar door andere lieden, die het nader met hem ééns waren, in de Regeeringe te brengen; doch de witt betuigde bij alle gelegenheden het tegendeel: ondertusfehen liep VeN de tweedragt nergens hooger dan in Overijsfel, deeld- daar zij reeds een geruimen tijd geduurd hadt; heldin daar de verdeelde Staaten tegen elkander volk rjenjs* wierven , en een der partijen.den Prins van Oranje tot Stadhouder verklaarde , en hem Prins Willem frediuk tot Lieutenant toevoeg- de; waar tegen de Vergadering, die te De- venter zat, onder de hand door die van Hol * land geflijfd, zich heviglijk aankantte; vervoe- gende beiden zich aan de Staaten van Holland', die tot bijlegging der gefchillen beflooten, maar daar in d.por de ftrijdige begrippen van de alge- Y 5 mcenc- |
|||||
|
S4Ö VERKORTE VADERLANDS CHS
|
|||||
|
XII. AFD. meene Staaten gedwarshoomd werden: einde-
»lijk echter vondt Holland middel om deezen
Holland twjst j-jjj te leggen, waar mede de Heer kor-
twist" bij. NELIS DE graaf, Heer van Zuid-Polsbroek,
en de Raadpenfionaris de witï veele eere inlei- den ; en uir naam' van de Staaten van Holland bedankt, en op de Doelq in 'sHaage vergast werden.. Onderling waren de Gewesten famen ook,
omtrent deezen tijd, in een gefchil gewikkeld over de keuze van eenen nieuwen Veldmaar- fchalk; zijnde de Heer van brederode den 3 van Herfstmaand deezes jaars 1655 overleeden; en om welk ampt te verkrijgen Prins willem fredrik van Nßsfau, zeer veele moeite deed; doch Holland bericht zijnde dat deeze keuze in Engeland zou aangemerkt worden als eene ont- zenuwing van. de /Me van Seelüfte, wist het zo te fchikken, dat men zich aan deszelfs gevoelen verbleef, welk daar op uit kwam, dat elk Ge- west volkomen, gezag heeft over het krijgsvolk ter zijner bctalinge ftaande, en dat men thans geencn Veldmaarfchalk noodig hadu De uitrusting der vloote, die de Staat voor-
liadt in dit jaar naer de Oostzee te zenden, ten einde de Stad Dantzig tegen de Zvjeeden, die haar belegerd hielden, te helpen, hadt zulks kosten veroorzaakt, dat men wel noodig hads op het uitvinden van geldmiddelen daar toe be- DswriT ^jj,. te zjjn. 00}, hadt de Witt, federt eenen vermin- . •'....,... . r
dert de gerannen tijd, alle zijne kragten ingefpannen,
senten om de renten en intresfen , die Holland betalen
ten laste moesEj van yijf tot vier ten honderd te vermin* liuL °' deren, hetwelk hem eindelijk gelukte, waar- door wel veertien tonnen fchats jaarlijks.ch uii- ge~
|
|||||
|
HISTORIE. 347
|
|||||
|
gewonnen werde; waaruit blijkt dat dit Gvveest, XII af»,
te deezen tijde , honderdenveertig millioenen " aan rente en fchuldbrieven ten zijnen laste hadt: maar terwijl men zo aanzienlijk eene fomme gelds befpaarde, moest men aan de Stad Delft, die door het fpringen van haaren kruidtoren, gn,jJt0!i op den 12 van Wijnmaand'1654, (*) eere ge- ren te weldige fchade geleden hadt, toeftaan vrijdom Delft ge- van verpondinge voor alle de huizen, gedau- fprongen, rende den tijd van vier jaaren, jaarlijksch om- trent 30,000 guldens beloopende; nevens an- dere vrijheden voor de huizen, 'die van nieuws opgebouwd moesten worden. De Franfche kaperijen, die geduurende hun Gedra.
oorlogen met de Spaanfóhen tegen de onzen singen bleeven aanhouden , gingen fomwijlen met js^Fra»- wreedheden verzeld, welken de onzen zeer te->l gen hen verbitterden : men verhaalt, dat zij eenen fchipper hadden omgebragt, terwijl hij bezig was, met zijne zecbrieven op te zoeken, om
(*) Dit gebeurde 'smorgers ten elf uuren ; zo als
'er de Commies soetews, van wien men naderhand Diets meer gevonden ht'tft , pas was binnen gegaan s> niet één huis in de Stad bleef ongefebonden : de naaste twee honderd huizen , werden geheel en al vevbrijfeld : van de twee doelens v/aren alle de boo- men als met een bijl tot dqn grond toe afgeflagen: 't getal der dooden werd op 54 gerekend 5 dat der ge- kwetften konde niet bepaald worden: een kindjen van één jaar in zijn' kakftoel met een appel fpeelende, en twee arderen in de wieg , zijn nog wonderdadiglijk bewaard en van onder de puinen gehaald : het zelfde is ook aan tsvee ftokoude mannen en aan eene vrouw gebeurd: geheel Holland daverde van den (lag, als o£ 'er eene aardbeeving gebeurd ware; zelfs voelde, raea «Se dreuning tut Amepjqor.t, en We^mingtn, |
|||||
|
348 VERKORTE VADERLANDSCIIE
|
|||||
|
Xu. Ara. om ze hun te toonen: ondertusfchen handelde
' ~ "" BOREEL nog te vergeefsch over een verbond aar» het Franfche Hof; zelfs hadt de Admiraal van Frankrijk in Lentemaand deezes jaars 1656 , beflag doen leggen op de Nederlandfche fche- pen, te Toulon; welk de Koning kort daarna weder hadt opgeheven :■ het gelukte ondertusfchen de Ttui- de ruiter op den 27 van Sprokkelmaand van TERverc het jaar 1657, twee van de gemelde Franjehen vert twee jjapers 0p (je hoogte van Corjica te vervoveren: Jvapcis. maar ^ nam nec Fran/che Hof zo kwalijk, „ dat men terflond alle Nederlandfche fchepen, lighoid goederen, en fchulden, door gmtsch Frankrijk
van in beflag nam ; en boreel deswege te vergeefs ^rinkrtjk j|er klagen niet alleen , maar zelfs door den " ^"Gezant de thou in 'sHaage vergoeding voor het neemen van die twee fchepen liet eisfchen; doch toen befloot men hier ook moediglijk, en voerde het befluit daadlijk uit, om ook ter- llond beflag te leggen op alle Franfche goede- ren, wisfelbrieven en fchulden , verbiedende ook den invoer der Franfche waaren, en raad- plegende op het bezetten der Franfche have- Bamkl nen: ook werdt de handel op Frankrijk ver- en Frank- boden, en een beflag gelegd op alle Franfche boden8.1"" fcnePen en goederen. ------ Deeze moed en
volftandigheid der Staaten maakten het Franfche
Hof gedwee; zo dat het, hoe ongenegen het ook den Staat bleeve, een verdrag floot, waar- bij het beflag in Frankrijk opgeheven zoude worden, na dat men dê twee fchepen in questie , wedergeleyerd hadt, of derzelver waarde. Oorlog Met Portugal geraakte de Staat, na te ver- ™st,Pef*geefcch gezocht te hebben zich minzaam me* |
|||||
|
HISTORIE» §45?
|
|||||
|
fe Hof te verdragen , ook omtrent deezen XII. afp.
tijd in oorlog, en het gelukte der vloote, onder den Heere van wassenaar , die in het voorleden jaar ook in Dantzig eene ver* Iterking geworpen hadt, in het begin van Slagtmaand deezes jaars 1657, vijfden fchepen 1657* te bemagtigen uit de Portugeefche fuikervloote , welke uit Brasfil naer Lisbon keerde: ook zagen de Staaten met verdriet den voortgang der Zweedfche wapenen tegen Denemarken, welks Hoofdftad door de Zweeden was ingefloten: zij zonden derhalven in Wijnmaand de vloot onder den Heere van wassenaar, 35 zeilen fterk, siaerde Oostzee, met last om den koophandel in die zee te befchermen, en om de Deenen tegen de Zweeden bij te ftaan: ook was hem heimelijk bevolen de vloot onder wrangel , die de Zond bezet hieldt, en fterker was dan de zijne, te verdelgen. In het begin van Slagtmaand kwam dezelve Zeeflag
voor de Zond, en zeilde er op den agtlten in de door, terwijl 'er uit de floten Kroonenburg ^m<i' en E/zingburg, ter wederzijden van deeze engte, op Zeeland en op Schonen gelegen, vinnig op haar gefchooten werdt, zonder ech- ter eenige fchade van belang te doen; doch terilond hier op geraakte zij flaags met de Zweedfche vloote , onder wrangel , in het ge- zicht van den Koning van Zweeden zei ven, die zich te deezen tijde, op het flot Kroonenburg bevondt. Scherp werdt 'er van wederzijden gevochten. De Vice - Admiralen witte kor- De Vice- Kelisz. de witte , en pieter florisz. fneu- Admiraal velden hier, van onze zijde; en het&hip van ^uvcitf den
|
|||||
|
|50 VERKORTE VADERLANDSCËË
|
|||||
|
fel. afd. den Lt. Admiraal liep groot gevaar van
~' zinken of verbranden , doch werd nog be- houden: veele Zweedfche fchepen, en dat van
WRANGEL zelven werden zo gehavend, dat zij den ftrijd ontweken: drie werden 'er veroverd, en agt in den grond gefchooten of verbrand: de Zweeden hadden meer dan duizend dooden; de onzen niet boven de vierhonderd, en maar een fchip veiiooren : na zes uuren vechtens weeken de Zweeden onder "Kroonenburg i om zich te herftellen. 's Daags daarna ontfcheepte de onzen 38 vendelen laudfoldaten te Koppen- hagen, en men zou 's anderen daags de Zwee- den ten tweedenmaale hebben aangetast, hadden wind en ftroom, die tegen liepen, den toeleg niet verhinderd: wassenaar overwinterde in Denemarken , en werdt in het volgend jaar 1659, door eene vloote onder de ruiter ver* fterkt, die te gelijk de Staatfche Gezanten vogelzank, de huybert en van haren mede- bragt om den vrede tusfchen de Noordfche Kroonen te bewerken. 's Lands vloot beflond in deezen oord toen
uit diep in de zeventig ooriogfchepen, behal- ven de galjooten en branders, en hadt omtrent zeventienduizend matroozen en foldaten ops dezelve zeilde in Hooimaand naer Koppenhagen * daar de Zweedfche vloot lag, die op derzelver aankomst terlïond de wijk nam. de nui- In Slagtmaand keerde de Heer van wasse- ter helpt naar met twintig fchepen naer het Vaderland, Bèmafiti- ^ocn DE RUITER' naei' F^nen; alwaar hij Nij*
gen. borg hielp bemagtigen, na dat 'er het overfchot
der geflagen Zweedfche legermagt in geweken was,.
WQF-
|
|||||
|
HISTORIE. 351
wordende die vesting doorhem genoodzaakt X tl; &rm
^ich op genade en ongenade over te geeven, blijvende de gantfche bezetting krijgsgevangen: de Stad zelve werdt deerlijk geplonderd: de ruiter overwinterde vervolgens te Koppen- 'hagen. In het volgend jaar veranderde de toelland Veran-
der zaken in Zweeden gfootelijks door den dood ^tw* van Koning karel gustaaf X. die den 23 van ken in Sprokkelmaand van het jaar 1660 was voorge- Zwieden. vallen: nochtans werdt de Zweedfche vloot in iööo. zee gebragt, en daarna binnen de haven van Landskroon geloopen zijnde , aldaar door de ruiter bezet; waardoor, waarfchijnlijk , een voorgenomen aanflag in de Oostzee geftuic werdt: ook ftrekte het tot bevordering van den vrede tusfehen Zweden en Denemarken , die eindelijk, op den derden van Wiedemaand, te Koppenhagen gefloten werdt: Frankrijk, En- geland en de Vereenigde Gewesten werden in die verdrag, als middelaars benoemd: het Rotfchildfe verdrag werdt 'er ten deele door bevestigd, en in eenige opzichten veranderd: onder ande- ren werdt Dronthem weder aan Denemarken afgeftaan: ook ruimden de Zweden hunne an- dere overwonnen plaatfen in Zeeland en de ver- dere Deen/che Eilanden: de Stad Dantzig werd begreepen in het verdrag van Elhing , welk eindelijk bekragtigd was. Met Muskovie werdt ook eerlange verdragen. De StaatJ'che Afgezan- ten , de laatfte hand aan dit groote werk gelegd hebbende , keerden eerlange naer Holland te rug; doch de ruiter, door Koning fredrik de run III. van Denemarken tot den Adelijken ftandTE&
„.- wordt tot
|
||||
|
Sgl VERKORTE VADERLANDSHE
XII. AFD. verheven, bleef nog eenigen tijd met 's Lands
vloote voor Koppenhagen, om het oog te houden ftand ver-over ^et naar^omen der voorwaarden van den heven, vrede, en kwam niet voor het begin van Herfst- maand in het Vlie binnen: opdeezewijzewerdtj na een krijg van vijf jaaren, derustherfteldinhec Noorden en in de Oostzee, waar van de veilig- heid en voorfpoed des Nederlandfchen Handels voor een groot gedeelte, afhingen. |
|||||
|
Xüi. Aï4*
|
|||||
|
ËiïTomt 353
|
|||||
|
__________________________.....Xul
XIII. A F D E E L I N G;
'Beginnende in het jaar \ 660 , en eindigende
thet de danflellinge van willem Den derden j
Prinfe van Oranje j tot Kapitein-Generaal,
in Sprokkelmaand des jaars 1672.
In den jaare 1680, werden eenige verfchillen l65oi
tusfchen de Nederlandfche en Engelfche O. I, Comp, van tijd tot tijd, in de Indien gerezen, bij minzame onderhandeling vereffend: in hetzelfde s&?nL jaar werd icarel II. zoon van den in Engeland'ont- 11. op den halsden Koning karel I. op den voorouderlijken *ro(ln,i troon in dat R ijk herfteld; waar over men zich hier ir e ' te Lande, in het algemeen verheugde : dees Koning voor zijne afreize naer Engeland, in . Neetnc 'sHaage van de aigemeene Staaten, en van die ™ af. * van Holland, op zijn verzoek, affcheid nemen- fcheid» de, beval aan de laatften zijnen Neef, den Prins van Oranje, ernftelijk, met verzoek om deezen en der Prinfesfe Moeder, zijn Zuster, gunstig te willen zijn, als zij zulks mögt be- geeren ; hetwelk de witt uit naam der Staa- ten beloofde en verzekerde: hier op volgde dat de Koninglijke Prinfes haaren Zoon den alge- menen Staaten en den Staaten van Holland in het jaar 1662 , voordroeg tot de bekleeding Van de bekende hooge waardigheden; waartoe de Staaten van Zeeland, gelijk ook die van Friesland en Gelderland gereedlijk verfton- den, en mede arbeidden j doch begreepen * z 4w
|
|||||
|
354 VERKORTE VADEIlLAK DSCHÉ
|
|||||
|
XIII. dat de Prins niet in het bewind behoorde te
__AFI>' treden, voor dat hij volle agttien jaarenbereikc
hadt: ook befloot Holland, op het verzoek
der beide Prinfesfen, om zorg te draagen voor
'sPrinfen opvoedinge , om hem bekwaam te
. ïiiaaken tot de bediening der hooge ampten, brj
de Acte zjjne Voorzaten bekleed: de AEte van uitfluiting
vsn uit- • 1 . j, < i fluiting ln het jaar 1054, aan kromwel verleend,
vemie- werdt ook vernietigd; en de Raadpenfionaris
ti§d- verzocht aan Koning karel II, om eene ver- klaaring van zijne hand, dat hem gebleeken ware, dat deeze A&e niet eerst van hier aange- boden , maar door kromwel uit eigen beweging gevorderd ware; doch de Koning antwoordde, geene genoegzaame kennis te hebben van het geen omtrent het vorderen en verleenen der AEte was voorgevallen, om deswege iets te karel kunnen bevestigen; d'estrades fchrijft echter, **• m}s' dat de Koning hem naderhand verklaard heeft: de"" win-55 dat hij de flukken in handen hadt, waar over die „ mede hij bewijzen konde, dat de witt, Aa8. ,, Ambasfadeur der Staaten, bij kromwel, „ deezen, uit den naam zijner Meesteren ge- „ duuriglijk hadt opgeftookt tegen het huis „ van Oranje \" doch, op dat fchrijven is te minder Haat te maaken, om dat 'er verkeerdlijk in gelreld wordt, dat de witt in gezantfchap aan kromwel is gezonden geweest ; hetwelk nooit gebeurd is. Holland 1° Holland was men, ondertusfchen voort- draagt gegaan tot het benoemen van eenige Heeren, zorg voor die opzicht op 'sPrinfen opvoeding-zouden heb- opvoe-en ^en' en tor liec begrooten en vinden derkos- ding, ten, hiertoe vereischt; doch, eer dit werk in orde gebragt was, overleedt 'sPrinfen Moeder '*'• «- te |
|||||
|
m
|
|||||
|
HISTORIE. 3§§
|
|||||
|
te Londen, na eene ziekte van vijf of zes da- "
gen ; hebbende de befcherming van haaren *™ Zoon en zijne belangen, in het bijzonder aan
den Koning haaren Broeder, en aan zijne magt en zijnen invloed aanbevolen; hetwelk dees ook aannam > en 'er terftond zo voor ijverde, dat hij zijn misnoegen op de wttt , aan de Staatfche Gezanten eerlange te kennen gaf, als dien hij hieldt tegen de belangen van het huis van Oranje te zijn : de Staaten van Holland aarfelden ook om zich aan de opvoedinge van den Prinfe zeer te laten gelegen zijn, dewijl men van de zijde der Voogden van zijne Hoog- heid, hun, totnogtoe, daar in te weinig zeg- gens wilde laaten: zij kwamen met die van Zee* land overeen , om den Prins niet tot Stadhou- der Over de beide Provinciën aan te ftellen of voorfchikken , dan met onderling goedvinden: ook beloofden zij eikanderen met broederlijk vertrouwen te zullen behandelen, als zij mog- ten goedvinden, de Oppervoogdijfchap over den Prins aatitenemen ; doch daar verliepen nog eenige jaaren, eer het daar toe kwam, en dies zullen wij in het vervolg daarvan nader melden. In ditzelfde jaar flooten de Staaten een ver* DeStaä*
bond met Groot -Brittanje, en een verdrag van ten ^ui- vrede met Tunis en Algiers: ook fchreven zij, verbond ten behoeve der Waldenzen in Piemont, aan met fin- den Hertoge van Sayoij'e, die hen, zo hij voor-£eianct> gaf, om hunne wederfpannigheid, niet omv"rj°[» hunnen Godsdienst, geftrenglijk deed vervolgen met Tu* en onderdrukken. nis e^> Te Utrecht was federt eenigen tijd groote Twi£t
twist en misnoegen ontftaan tusfchende Regee-over tte Z % ring |
|||||
|
^mmmmrm
|
|||||
|
356 VERKORTE VADERLANDSCHB
XIlI. ring en de Predikanten, die, om dat de Geest-
MD- lijke goederen door het eerfte Lid der Staaten „ " en door de Stad bezeten werden, zich niet ont- lijj,:3 zagende Regenten, van den predikftoel vinnig goederen door te ftrijken ; hetwelk te wege bragt dat de tüUtrecla. Wethouders twee Gemagtigden in den Kerken- De Pre-raa^ zonden, en twee Predikanten, te weeten düianten AER. VAN DE VELDE, en JOANNES TEELING in
van de jlüE jaar 1660 de Stad en het Gewest ontzei'
ï»^D™nden: ook werdt Matthias nethenus, Profes- worden for in de Theologie aldaar, om dat hij hetzelf- aldaar de de , als de gemelde Predikanten , dreef, in Stad ont Grasmaand van het jaar 1662 , van zijn Ampt verlaten : de twist tusfehen de Voetianen en Twist Cocceanen, die nog duurt, zonder echter de tusfehen eenïgheid der Kerke te breeken , was toen al de Voeiia- eenigen tijd met drift en ijver door de beide tb««" partijen gevoed, doch door de Regeering in tien. " toom gehouden, en naer tijds gelegenheid, uit ftaatkundige inzichten, gevoed of bedwongen: de Voetianen, die voor uitfteekende vrienden van het Huis van Oranje wilden gaan, en zich ver- zetteden tegen de gronden van den Filofoof cartesius , zo wel als tegen de verhevene leerin- gen van coccejus , waren die geenen ook, die in het Sticht en in Holland het fcherpst uitvoe- ren tegen de tegenwoordige Regeering; hetweik aan de andere zijde , van de Cocceanen, die echter minst in getal waren, gewraakt, en daarentegen geleerd werdt, dat men der Over- heid gehoorzamen , en haar gezag erkennen moest; waarom deeze partij ook een fteun vondc in de Staaten van Holland, die niet wilden dulden dat zij, door de Voetianen, verdrukt werden; en ook bevel saven, toen het gefchil over den Sab-
|
|||||
|
HISTORIE. 357
|
|||||
|
Sahhaih op de baan kwam , om zich in dit XIII.
ftuk te gedragen, naer het geene in de Dordfche **"• t Synode beraamd was, zonder deswege in bij- zondere Synoden , van nieuws te raadplegen ; doch deeze gematigdheid werdt bij veelen zo kwa- lijk genomen, dat men zich niet ontzag de Wet- houders over te haaien, als meenden zij het niet ernftig met den Godsdienst: men maakte voorname Amptenaars verdacht, van fchadelij- ke gevoelens; ja dreef, dat 'er te Amfierdam zelf maar drie of vier waare Protestanten onder de Regenten, en alle de overige of Papisten of Vrijgeesten en Atheïsten waren. In fommige Gewesten, en in Friesland in-
zonderheid , was, federt eenige jaaren, in gebruik geweest, voor den Prinfc van Oranje te bid- den; dit gefchieclde ook in Holland door veelc Voetianen; doch de Staaten , den Prins nog Befluit maar als een bijzonder Pcrfoon aanmerkende, ?Jj deor- namen in Lentemaand van het jaar 1663 een r)penbaa» befluit, om de Predikanten, in hun Gewest, te, »e gebe- gelasten, dat zij, in de eerde plaatfe zouden ™j • '" hebben te bidden , voor hunne Edeïe Groot- l66i~ mogendheden , of de Ridderfchap, Edelen en Steden van Holland en Westfriesland ^ als den ontwijffelbaren Souverain, en, naast goek, de eenige hooge Overheid deezer Provincie; daar- na voor de Staaten der andere vereenigde Ge- westen, derzelvcr Bondgenooten, en voor der- zelver gezamenlijke Afgevaardigden ter alge- meene ftaatsvergadermge en in den Raad van „ Staate , enz. van welk befluit terilond kennis, aan de Predikanten gegeeven werdt, om'erzicA paar te fchikken. In Friesland nam men dee-ze nieuwigheid' van Z 3 ' ïhl. |
|||||
|
358 VERKORTE VäDERLÄNDSCHE
|
|||||
|
'XII!. Holland zeer kwalijk, en wilde dat men
Am zich moest fchikken naer de voorfchriften ach- v f... ter de gemeene bijbels en gebedeboeken ge- daarover drukt, en allomme verfpreid ; doch men met wees van Hollands zijde aan. dat die voorfchrif- Friesland. ten zeer van eikanderen verfchilden; en dat de wijze van bidden in Holland ftond aan de be- fchikkinge der Staaten van het Gewest, geen- zins aan de Staaten der andere Gewesten; maar- de Friezen bleeven 'er echter tegen woelen, en Gevolg Gelderland, Zeeland , Oyerijfel en Stad en daarvan. Lande verklaarden zich ook tegen dit voor- fchrift, om dat de rang der algemeene Staaten 'er in bepaald werdt, hetwelk van Zeeland te vreemder luidde, om dat men ook daar beweer- de , dat de Staaten, elk in hun Gewest, de hooge Overheid uitmaakten ; doch niettemin geraakte her nieuwe voorfchrift in Holland in gemeen gebruik: ook werdt 'er van de zijde der Staaten aldaar verklaard, dat zulke Predi- kanten, die de raadplegingen en befluiten der Regeeringe van denpredikfrocldoorflreeken, en de Overheid bij de onderdaanen zochten ver- dacht te maaken , terftond van hunnen dienst zouden verlaten worden, zonder op herfiel te kunnen hoopen; naer welk befluit eenige Voe- tianen zich ongaarne voegden: de Cocceanen fchikten "er zich daarentegen gereedelijk naer, en wonnen daar door meer en meer de gunst der Staaten en der Wethouderen in de freden; wordende zij ook voorzien van de beste plaat- fên, en namen derhalven van tijd tot tijd toe in getal, waardoor de Staaten van Holland eenen fteun kregen aan de Kerklijken, dien zij *& vooren niet gehad hadden. la
|
|||||
|
HISTORIE. 359
|
|||||
|
In Groningen en de Ommelanden waren fe- XIII.
eiert eenigen tijd, uit verfcheide oorzaken, on- AFn' - eenigheden ontdaan , en de burgers door het beleid van joan schuilenburg, tegen de Re- geering aangehitst geworden; doch Prins Wil- lem van Nasfau, de Stad van meer bezetting voorzien hebbende, wist 'er in deezen jaare de rust te herflellen, en een nieuw reglement ten aanzien der Regeeringe, der Ampten, en der gilden aldaar in te voeren: ------ in Friesland Friesland
hadt men ook, federt eenigen tijd, flerk ge- klaagt
Maagd, over het kuipen om ampten en over het °v.er het geven en ontvangen van gefchenken, om in de om artl. Regeeringe te komen: het misnoegen hierover ten. liep zo hoog, dat men voor opfchuddinge on- der het gemeen' vreesde: het Hof nam 'er dies kennis van, en droeg zorg dat de wetten tegen deeze misbruiken, beter werden uitgevoerd: de Staaten eischten ook van de amptenaaren eenen eed van zuiveringe, en beloofden hon- derd gouden rijders, aan ieder, die eenen o ver- treeder wist aantewijzen: deeze beide Gewes- Omko- ten verlooren bet volgend jaar op eene zeer on- men vsn gelukkige wijze hunnen Stadhouder Prins wil- ^n^ LEM FREDRiK van Nasfau; die met zijn zadel- Van Nas- piitool, welke hij beproeven wilde, zichzel-i«»- ven dermate in den mondkwetfte, dat hij het l66*' zeven dagen daarna, den 31 van Wijnmaand, in het jaar 1664 beftierf, zijne Gemalin en onmondige kinders den Staaten van Friesland fchriftlijk aanbevolen hebbende: zijn lijk werd met de gewoone ftaatfie, in het begin van het volgend jaar, te Leeuwarden begraven: Prins Prins joan MAURITS het lijk vergezeld hebbende, en I0AN ïn het wederkeeren met eenen merkelijken ftoet inievens- Z 4 te gevaar. |
|||||
|
——■—
|
|||||
|
g6"o VERKORTE VADERLANDSCBS
*
XIII. te Frcmeker over een brug rijdende, zonk de-
t •ftFn', zelve aan de eene zijde, waju- door de Prins en vijf anderen in het water raakten met de paarden; de vijf werden terftond gered, doch de Prins niet dan na verloop van een geruimen tijd, hebbende lang onder zijn eigen paard ge- legen , 't welk hem ook merkelijk bezeerd hadü op de borst: hij werdt eindelijk, bij de bee- nen om hoog opgehaald, en bekwam allengs- kens zijne voorige gezondheid weder. Vijand- De Engelfche Koning karel II. die den Staa- lïjkbetici'- ten geen goed hart toedroeg, en al kort na vanEnfe-zjjne herflelling, bedenkelijk, vastgefleld hadt» gen den om ^en te beoorlogen, liet in dk jaar, nahet Staat voorafgaan van meer andere vijandlijkheden, den onzen in Afrika eene fterkte op het eiland Goeree, als ook Takorari en Kabo. Kors ont- l neemen, vervolgens ook geheel Nieuw: Neder* land en de Eilanden Tabago en St. Enflatius:
de Stallten zonden derhalven den Vice-Admiraal de ruiter , met twaalf fchepen naer Kabo Verde, alwaar hij de gewonnene flerkten wel- haast weder veroverde:- de Engelfchen daaren- tegen namen in Siagtmaand wel honderd en dertig kpopvaardijfchepen van de onzen ; en lagen befiag op de Nederlandfche fchepen in alle de havenen van hun Rijk; ook tastten zij JjSij tast de Smimafche vloot aan , voor Kadix , en ten de veroverden 'er twee ühepen. van :• de Staat Jctfvlöot zocn': wel hulp bij Frankrijk volgens een aan. Traétaat in het jaar 1662 gefloten; doch die Kroon,, eisfchen vormende op de Spaanfche Nederlanden, gedroeg zich zeer achterlijk in deezen : niettemin befloten de Staaten den Engelfchen ook in Europa alle mogelijke af- breu&
|
|||||
|
HISTORIE. 3<Jr
breuk te doen, rustende daartoe eene vloot, XIII.
onder het opperbevel van den Lt. Admiraal *».»• Generaal den rjeere van wassenaar obdam, uit. In Holland was, in dit jaar, door de zwaare PesN
bezoekinge eener pestkoortfe, een groot getal koonfelu menfchen , dagelijksch , en vooral te Amftcr- " an'' dam, weggefleept; doch omtrent het einde van het jaar, was de ilerfte al zo verre verminderd, dat de algemeene Staaten tegen den 21 van Louwmaand van het jaar 1665, een plegtigeti dankdag deswege uitfchreeven. ——■ In Len- temaand van het gemelde jaar verklaarde karei, II. den Staaten openlijk den oorlog; die, na %fM'
. , r J 1 n 1 verklaart
eenige vruchtlooze poogingen tot herllel van ^e„ staat
den (vrede te hebben gedaan , de vloot onder den oor-.
wassenaar, in het laatst van bloemmaand dee- loS- den in zee Ileeken, die met de Engelfchen onder den Hertoge van Tork op den 13 van Wiede- maand flaags geraakte, met dit ongelukkig ge- volg, dat de onzen, na het fpringen van hec fphip en het fneuvélen van den Admiraal Baron.' wasse- van wassenaar , en van den Lt. Admiraal naar eortenaar, de vlugt namen naer Texel en de fil£uv8lÈ- Wielingen, terwijl eenigen den Engelfchen in handen vielen: kort na dit ongelukkig zeege- vegt begonnen zich de beginzels van oproerig- heid in verfcheiden lieden te doen zien; fchreeu* wende het graauw tegen de wervers of aanne- mers van krijgsvolk, dat men voor den Pr info van Oranje, niet voor verraders werven moest ; doch de behouden terugkomst van de ruiter de rvi„ met zijn Esquader, die den Engelfchen wonder- ter words lijk ontkomen v/as, en deszclfs behaalde voor- v,00!: deden op dezelven, als ook zijne aanllelling voo&-?" 2 5 tot |
||||
|
36a VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIII. tot vlootvoogd, deeden de zaaken eerlange eene
MAr"' gunstiger keer neemen ter bevorderinge van de oogmerken der toenmalige Regeeringe: ------■
zo dra de vloot onder hem, door het beleid
van den Raadpenfionaris de witt uit Texel door het Spanjaards-gat in zee gebragt was, fchree- ven de Staaten eenen bededag uit, die door fommige Predikanten, tegen het oogmerk der Regeeringe aan , gebruikt werdt : onder de geenen die zich openlijk op ftoel tegen de maat- regels der Overheid verzetten durfden, waren JACOBUS scHEPERUS, Predikant te Gouda; fr. ridderus te Rotterdam ; thaddeus de land- man, en Simon Simonides In 'sHaage: tegen welke onbetamelijkheid, van de zijde der Staaten zorge gedragen, en dezelve ook eerlange be- teugeld werd. ------ De vloot onder de ruiter door rtorm verftrooid geraakt zijnde, hadt in
dit jaar geene gelegenheid om den vijand meer eenige afbreuk te doen: ook werd 'er, onder Frankrijks bemiddelinge aan het herfiel van den vrede tusfchen de oorlogende Mogendheden, doch zonder vrucht, in dit najaar gewerkt. Mimftir Hier bij kwam nog dat de Bisfchop van Mun- verkjaart ßer ^ misnoegd op de Staaten over het inneemcn ten den derEilerfchanfe, en aangehitst, zo als men met «joilog. reden vermoedt, door Koning karel II. den io van Herfstmaand door eenen trompetter aan den Staaten den oorlog deed verklaaren, om dat zij zich in de Oostfriefche zaaken geftoken, en hem , wegens Borkelo geene voldoening gegeeven hadden: vóór het midden van Wijn- maand hadt hij reeds Lochern, Borkelo, Deuti- chem, Wildenburg, Keppel, Oldenzeel en E»- /ckede hemagtigd; en rukte met zijn leger, agt- ties^
|
|||||
|
HISTORIE. 363
|
|||||
|
sienduizend mannen fterk, bij de Ommerfchans Xl1^
in Drenthe; doch hij werdt in Groningerland AFD* door het leger der Staaten onder Prinfe joan maurits geftuit. Dees inval deed het fchimpen en fchelden op
de Witt dan wederom toenemen; en bragt het gezag van den Raandpenfionaris, en der tegen- woordige Regeeringe niet weinig aan het wan- kelen ; maar zo dra Frankrijk eenige duizend mannen bij het Staatfche leger gevoegd, en dit Lochern herwonnen hadt, bedaarde de drift van het graauw weder, en de witt, uit de vloot te rug gekeerd, verfcheen met nieuwen luister in de Vergaderinge der Staaten. Te Amfterdam daar de jonge Prins van Oran-
je in den voortijd van het jaar 1666, door de 1666. Regeeringe ter maaltijd onthaald was, hadt het volk zeer op zijne bevordering gedrongen, toen liet hem uitgeleide deed: de Zeeuwen zochten hem ook tot overfte over de ruiterij te doen aanftellen, doch men wist hem de voet in Hol- land dwars te zetten, en aan den Prinfe van Tarente de voorkeuze te geeven; neemende Holland men niettemin den eerstgemelden Prins aan tot jSenÏJ. een Kind van Staat, en makende in zijne hof- van houding eene groote verandering , want men Oranje. weerde 'er de Êngelfchen en Engelschgezinden aan l°} uit, en beoogde om hem gantsch andere grond-^an jen regels van Regeeringe in te boezemen, dan staat, hij, tot hiertoe, uit zulken die meest met hem verkeerden, hadt kunnen leeren. Na eenige geringe krijgsbedrijven van weder- Vrede
zijden tusfchen de Staat fchen en de Munfler-™*- fchen in dit jaar, werd de vrede met den Bisfchop Mmßer- f@ Klceve, onder bemiddelinge van den Keur- vorst |
|||||
|
364 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIII. vorst van Brandenburgs op den 18 van Gras-
Alf"* maand getroffen, waarbij de Bisfchop de vero- verde plaatfen en het Kasteel van Borkeh weder overgaf, en afftand deed van het recht van op- perile magt over de gemelde Heerlijkheid: Prins jOAN MAURiTS, die duizend guldens ter weeke, geduurende deezen veldtogt, genooten hadc, bekwam naderhand nog tienduizend guldens ... éens-
Fmikrijk ]}e Konjng van Frankrijk verklaarde ook in Engeland Lentemaand den oorlog aan de Engel/chen, die
den oor- hun echter weinig nadeels deed; want de vloot, log- die hij bij de zeemagt van den Staat zoude voe- gen , werdt eerst tot in den herfst opgehouden, en vereenigde zich naderhand nooit met die der Staaten, welke laatstgeinelde onder de ruiter, den ii, 12, 13 en 14-den van Wiedemaand op »e xui- de hoogte van Duim, met die der Engelfchen, TE* onder albemarle , flaags raakte, die een en flaagsmetandermaal in wanorde gcbragt, en wijken de Èjigel- moest: de zege, hier bij bevochten, kwam deti jehen, vier Staaten zeer duur te flaan. Zij verlooren in dit Unfg" vierdaagfche gevecht den Lt. Admiraal korn. evertsen, den Vice - Admiraal aer. van der hulst, den Schout bij nacht stakhouwer, zes Kapiteins, en omtrent 8oo. matroozen en fbl- daaten: het getal der gekwetften beliep omtrent ii 50, en dat der verbrande fchepen vier in alles: maar de Engelfchen hadden wel 23 fche- pen verlooren, waarvan 'er zes in Holland op- ' gebragt werden: het getal hunner dooden be- liep , meent men , tusfehen de vijf en zes- duizend, waar onder waren de Vice-Admira- len barklei en mings. Drieduizend gevan- genen , waar onder de Admiraal askue f wer* de&
|
|||||
|
HISTORIE*- 36*5
rlen herwaart gebragt, terwijl de vijand , maar XIIL
weinige gevangenen en niet één fchip van de AFD' |
||||||
|
onzen bekomen hadt. De Staaten vonden dies rjankdaa
geraden een' algemeenen Dankdag te houden daarover, over deeze blijkbaare zege, hun door de Voorzienigheid verleend: askuE werdt eerlan- ge, uit 'sHaage naer Loevefleln gevoerd, daar bij zat, jot na het fluiten van den vrede. Niet lange daarna kwamen de beide vlooten Tweede
weder in zee, en geraakten op den 4 van Oogst-fl3s>' maand aan eikanderen, en in deezen ilag fneu- velden de L. Admiralen jan evertsen en tjerk hiddes de vries , als ook de Schout bij nacht Het hoen. de ruiter moest al vechtende naer waarorm de Vlaamfche Banken wijken; en tromp , die de rui- het Eskader onder smith op de vlucht geilagen, T?" doch zich daar mede wat te lange opgehouden W1J ' ' hadt, liep vervolgens ook naer 's Lands Diep, terwijl de Engeïfchen zee hielden, hoewel zij vier, en wij maar twee fchepen verloren hadden. Ook werd de manlijke aftogt van de ruiter door de Franfchen zeer gepreezen: tromp integendeel werdt van zijn ampt verla- ten , en hetzelve den Kolonel willem josef van gend opgedragen. Omtrent deezen tijd werdt de Ritmeester De Rit«
buat, wegens het houden van ongeoorloofde meester correspondentie, waaruit bleek dat hij den Prins qUAT' van Oranje door behuip van deszelfs Oom, den oorloof- Koning van Engeland, hier te Lande zocht tedecorres. bevorderen, gevat en voor het hof te recht ge- Ponden"" fteld, en op den 11 van Wijnmaand openlijk in ftjafte" 'sHaage onthalsd, beweerende hij, tot in zijn uiterst oogenblik, dat hij onfchuldig ftierf, en öooic iet dan 's Lands welvaart gezocht hadt; toet
|
||||||
|
§66 VERKORTE VADEÄLÄNDSCHE
hoewel dit gefchied was, door middelen, die
men voor verkeerd of ontijdig hieldt, en op eene wijze, die met de orde der Regeeringe ftreedt. De Heeren joan kievit en ïwoud van der.
horst hadden ook kennis aan het geene hij ge- handeld hadt, en weeken eerlange mede ten. Lande uit: de eerde werdt ten zwaarde veroor- deeld, als men hem in handen krijgen mögt, en zijne goederen verbeurd verklaard; de andere alleenlijk gebannen , met verbeurdverklaringe van zijne goederen, die nogtans naderhand aaa zijne kinderen werden afgedaan. 's Lands vloot was nu weder, nog voor hec
einde van Oogstmaand, in ftaat gefield, om zee te kiezen, en liep in het begin van Herfstmaand naer Boulogne, toen zij de Engelfchen op haar zag afkomen: de ruiter bereidde zich daarop, terftond tot den flrijd; doch de Engelfchen hielden af en weeken. Ook verhinderde de harde wind, dat de vlooten aan elkander raak- ten. Vóór het einde van Herfstmaand werd 's Lands vloot van eenen ftorm beloópen, die eenige fchade veroorzaakte ; ook hadt men veele zieken op de fchepen. de ruiter zelf was onpasfelijk aan de koorde: de Staaten be- flooten hierom de vloot t'huis te ontbieden, hetwelk nogtans op de tijding van,eenen gewel- digen brand te Londen nog eene korte wijl vef- fchoven werd: de ruiter kreeg echter, opzijii verzoek, verlof om zich naer land £e begeven tot herftelling zijner gezondheid: de vloot, die ook met kwaad weder en ziekte te ftrijden hadt, liep omtrent het midden van Wijiimaand, dé havens deezer Landen in: de Koning van -Frank--' |
||||
|
HISTORIE. 367
|
|||||
|
rijk fchreef hier over wel aan de Staaten, doch XIII.
deeze verftonden, dat zij gewigeige redenen Agl>' hadden om hunne fchepen, in dit onftuimig jaargetijde, niet langer in zee te waagen. De krijgsbedrijven ter zee werden derhalven hier mede, voor dit jaar, befloten. De weinige voordeden des oorlogs aan de Brandte
rijde der Engelfihen, en de ijsfelijke brand, die Londen. Londen op den 12 van Herfstmaand 1666, en volgende dagen, voor een aanrnerklijkgedeel- te vernielde , en dien men hieldt door de Roomfchen geflieht te zijn, deeden het volk en den Koning fterk verlangen naer vrede: van de zijde der Staaten haakte men ook naer het ein- de des krijgs, die den Hollanderen in het bij- zonder kostelijk viel en drukte: ~r^- van de laatfte zijde, werd dan, na eenige,vriendlijke briefwisfeling met Koning karel II. en na het aanneemen der bemiddelinge des Konings van Zweeden, de Stad Breda tot eene plaats van handelinge voorgeflagen, en door den Koning van Engeland ook aangenomen zijnde, begon- nen de openbare handelingen aldaar op den 4 van Wiedemaand in het jaar 1667, bij welke 1667. gelegenheid de Engeljchen zich vrij onhandel- baar gedroegen, tot dat men 'er tijding kreeg van het geene op den Theems, door de i'Ioot der Staaten verricht was; hetwelk aan de vredehandeling welhaast eene gantsch andere gedaante gaf. "i De-ruiter namelijk, op wiens fehip de Hr.
KORNKLis de Witt , Ruwaard van Putten, als Gemagtigde van den Staat zich bevondt,'. was inet eene aanzienlijke vloot den 6 van Wïede- ttiaand naer de kust van Engelandgezeild, aï- w waar |
|||||
|
■"■
|
|||||||
|
■■■■■■
|
|||||||
|
368 VERKOllTE VADERLÄNDSCfft
XïH. waar men geen gereedheid hadt gemaakt, oht
*™' eene vloot in zee te zenden: en gedeelte dee- -. , , zer Staatfche vloote dan werde onder den hu inhaal Admiraal willem josef van gend , op wiens josef fchip zich de Ruwaard nu begaf, afgezonden VAN naer den Theems, alwaar dezelve $ na Sheernefi woont de bémagtigd te hebben, onder Chattam liep, en to»i naef den brand ftak in verfcheide Engelfche oorloge Chattam fchepen; wordende een Engelsch Fregat, door bij' den ftouclijk vooruitgezeilden jan van bRaked* aangetast en veroverd; gelijk de Roijale Char-
les, een der grootfte oorlogfchepen mede in de magt der onzen geraakte ; wordende beide Erkente- de Admiraals , en de Ruwaard, om het wèi nis van gelukken deezer ondememinge, ieder met een dcS! Shaat gouden k- *) befchonken: van brakel en ver-> eedra^et fcheide anderen werden ook eerlijk beloond; der vtoo- doch de Ruwaard ontving wat later nog een* te aldaar. Rentebrief van dertigduizend guldens van de Staaten van Holland, in erkehtenisfe van de groote dienden , - door hem, in den vermaar- den togt op Chattam gedaan* —«- 's Lands vloot Meldt in het vervolg de Engelfche kus- ten in geduurige vfeeze voor eene landing?! en wat later, in het begin van OogstmaandJ eer men nog tijding hadt van het tekenen! '"/■''■*- yan den vrede, geraakte de Lt Admiraal vam; nes i op den Theems, met den Engelfchetk Vice-Admiraal spragh in gevecht, en nood« zaakte hein een en andermaal te wijken: hoe- wel ter wederzijden, in dit gevegt, niets daö Ü branders verlooren werd. Vrede te Na de tijding van het gebeurde bij Chat* Beide, tam, ging de vredehandejing zo fpoedig voorci dat men reeds den 31 van Hooimaand het ves-* drag
|
|||||||
|
HISTORI E 36^
ürag deswege floot; bij welk echter de Aih xlIL
van het jaar 1651, met-betrekkinge tot den apd. ' koophandel , in volle kragt bleef; wordende ~—* nogtans, in een afgezonderd punt, de invoer van Hoog- en Nederduitfche vrugten, gewasfen en handwerken, met eigen fchepen in Engeland >, aan de onzen toegedaan. ------ Bij het afkon^
digen van den vrede ontftak meiï hier vreugde-
vuuren, en hield groote maaltijden, en de Hr. Graaf d'estrades verhaalt in zijne Memorien, dat de Raadpenfionaris de witt , ook een feest ten zijnen huize gegeeven hebbende, zich tot twee uuren in den nagt, voor zijne deur vrolijk maakte met het volk, danfende en drinkende, onder ande- ren, op de gezondheid des Konings van Frankrijk-. Maar , eer nog dees vrede getekend was , werdt de Staat gedreigd met eenen nieuwen _, .*, oorlog, ter gelegenheid van den inval des Ko- va;t -w^ niugs van Frankrijk in de Spaanfche Nederlan- Spaarifcbs den; alwaar hij verlcheide fteden , binnen de Nederlan* de drie maanden> bemagtigde; weshaiven men * hier befloot zich te wagten, en de grenzen van den Staat te voorzien: tegen het einde van het jaar raadpleegde men ook om een leger te velde te brengen tot verdediging der grenzen; waar- bij in bedenking kwam, aan wien het opperbevel over hetzelve behoorde gegeeven te worden * bij welke gelegenheid de Prins van Oranje nood- zaaklijk weder in aanmerkinge moest komen; wien men wel het oppergebied over de krijgs- magt, doch niet zo veel gezags in zaaken van Regeefinge, als aan zijne voorzaten gegeeven was, durfde noch wilde toevertrouwen: — derhal- ven bedagt zijnde om dee?, rwarigheid te voor- komen , maakte de Raaqpcifionaris een pnt- Aa werp* |
||||
|
§7© VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIII. werp, om het Kapitein - Generaalfchap van het
•ftFJ>' Stadhouderfchap af te fcheiden ; waartoe de
Staaten van Holland, ondanks de afkeuring van
Zeeland, en den tcgenftand van eenige andere
Provinciën , ten aanzien van zichzelven over-
!T St d §m£en' vernietigende zelfs op den 5 van Oogst-
houder- maand, het Stadhouderfchap over hun Gewest3
fchap in door een befluit, welk eerst door alle de leden
Holland ter s taats versraderinge en naderhandin de Vroed«-
vernis» o o
tigd. fchappen der Heden beëedigd, en federt, onder
den naam van het Eeuwig Edi& vermaard ge- worden is: in Zeeland nam men deeze handel- wijze bij uitftek kwalijk; te meer, om dat men aldaar beweerde, onderling overeengekomen te zijn, van in deezen niets zonder elkanders me- deweten en toeftemminge te zullen vastftellen 5 'T welk ^ees ß-aP verbaasde ook het huis van Oranje, het huis en allen die hetzelve gunst toedroegen 5 ter« van Oran- wijl dit den Prins verftak van het Stadhouder» baast'* *"cliaP *n liec aanzienliJkfte der zeven Gewesten, en hem te gelijk het vermogen benam, om Stad- houder van eenig ander Gewest te worden, ten ware hij voor altoos afzage van de waardig- heid van Kaptein- en Admiraal-Generaal?: —« Men hier uit nam dan ook het misnoegen tegen ^.'^ DE Holland, en vooral tegen den Raadpenfionaris ¥0or de Witt , bij veelen toe; dewijl men hem voor de voor- de voornaamfte oorzaak hield van het Eeuwig naamfte jßdifö: ------ het gefchil over deeze fcheiding
daarvan. ^er n00ge ampten, maakte ook dat de Prins
van Oranje, voor als nog, geene zitting ver- kreeg in den Raad van Staate, welke hem an- ders, ook met toeftemminge van Holland, al zoude vergund geweest zijn. En het leedt tot in het begin van het vol-
gende |
|||||
|
ö i s t o R i ë: 37t
gènde jaar , eer de Hoofden over het krijgsvolk Xlii.'
Van den Staat werden aangefteld, met volkomen Am>'. bewilligïnge van alle de gewesten: Prins joan Le£fer. MAüRiTs van Nasfau, en paulus wirtz , (voor- hoofden,; heen Generaal in Zweedfchen dienst} werden aange- Veldmaarfchalken, de Heer van Noordwijk Ge- fte'd* 'sieraal der Artillerie; de Rhijngraaf en de Prins van Tarente, Lts. Generaal van de ruiterij, en de Heef van Zuihfiein, Lt. Generaal van het voetvolk. Op den 23 van Louwmaand des jaars 1668, 166$.
floot men , na éenige voorafgegaane geheime
onderhandelingen tusfchén den Ridder w. tem-
ï>le 'en den Heer Raadpenfionaris De wItTj
binnen vier dagen, twee Verbonden mètGroot-
Brittanje, het eehe als het gewigtigfte, ftrek^
kende om den vrede tüsfchen Spanje en Frank?
rijk te bevorderen ; welk ook door Zweeden
aangenomen j eri vervolgens met den naam van
Triple Alliantie beftempeld werd; en waaruit, Trtpie
dewijl 'er bij västgefteld werd, om Frankrijk ^w'fl'*"^
des noods, dóór de wapenen töt vrede of ver*
dräg te dwingen, genoeg bleek, dat de witt,
dé vóornaame bewerker van deeze Alliantie,
toert geënzins in de belangen van Frankrijk
Was; gelijk hij ook in dit jaar, den 27 van
Hoöimaand voor vijf jaaren , van nieuws, en
©p een nieuw berichtfchrift, töt Raadpenfionaris
Verkoren, en wat later, doof de Staaten, voor
zijne buitengewoöne dienden, met vijfenveertig
duizend, en doof de Ridderfchap en Edeleri
met vijftienduizend guldens befchonken wefdt;
in opzicht van welke laatfte gifte, men hem
ontlastte van het punt van zijne Infiruêiie, waar*
Aa 2 bij
|
||||
|
37* VERKORTE VADERLANDS CHE
XIII. bij hem verboden werdt, eenige giften of ge«
AF"' fchenken aanteneemen. De inval in, en de verovering van het Pran»
[che Comté, door den Koning van Frankrijk in dit vooriaar , binnen veertien dagen genoeg- zaam voibragt zijnde; en wat laater, zelfs Brus- fel-, met een beleg van die zijde gedreigd wor- dende , neigde men van de Spaanjche zijde, om ook eerst een' wapenflilfïand te tekenen , en Vrede vervolgens den vrede, waarover te Aken ge- iiwt _ handeld werd, te doen fluiten; hetwelk ook ïïnnmpï. gefchiedde, nadat men de onzen, te vergeefsch, door lang draalen , en alleie konftenarijen, hadt gezocht in den oorlog tegen Frankrijk te wikkelen , waarvcn men hier nogthans, zo lange zachter middelen van dienst konden zijn, zeer afkeerig was: de vrede werdt dan ook, na veel dralen s, te Aken tusfehen Frankrijk en Spanje den s van Bloemmaand getekend; en hier door verkreeg Frankrijk verfcheide, onlangs in de Nederlanden veroverde plaatfen in eigendom, en fchonk alleenlijk het FranJ'che Comté aan Spanje te rug; wordende de Pyre* neefche vrede, bij dit verdrag ook in alles be- vestigd, waarin dezelve van deezen niec ver- fchilde. Daar nu het fluiten van deezen vrede, en het
maken van de drievoudige of Triple Allian- tie, de Kroon Frankrijk- en den Staat, mer- kelijk van eikanderen vervreemd , en Groot* Brittannïe , ten minite zo het uiterlijk fcheen, nader aan\ den Staat verbonden hadden, gaf dit aan de vrienden van oranje weder goe* I de gelegenheid om op 'sPrinfen bevordering toe*
_
|
||||
|
HISTORIE. 573
bedagt te zijn; en dit gelukte ook in Zeeland , Xïlfc
in zo verre, dat hij aldaar tot Eerfle Edele ver- _ Arp' < klaard werd, en willem van nassau , Heer t „M van Odijk, aldaar in de Staatsvergaderinge pleg- ni.woidi tiglijk zitting nam, op den 18 van Herfstmaand eer He deezes jaars , o_m 'er 'sPrinfen perfoon te ver- pdt,!e beelden; het geen echter, dewijl odyk, bui-jani_ ten Zeeland geboren was, zeer tegen den zin van Zierikzee aanliep. ------ In Holland hield Holland
Hien dit voor een flap tot het Stadhouderlijk ween den
ampt, dies men aldaar befloot aan geenen Stad- S'adhou- houder eener bijzondere Provincie , zitting te jen! R?,a(j zullen geeven in den Raad van Staate. De van Staa- Staaten van Utrecht vernietigden ook in naar-te* volging van die van Holland, het Stadbouder- fchap van hun gewest; en werkten dus niet die van Holland zamen, tegen de inzichten der an- dere gewesten, ten voordeele van den Prinfe, die nu agttien jaaren oud, en zijn eigen mees- ter verklaard zijnde , te meer gelegenheid kreeg om vrienden te maaken , hoewel het nog een geruimen tijd aanliep, eer hij tot de bekende hooge waardigheden verheven werdt: bet woelen voor en tegen zijne bevordering, bragt middelerwijl, onder een anderen naam, verfcheiden Gewesten in roere; waarvan wij het bericht * kortheidshalven,. moeten voorbij gaan. Lodewyk de XIVde, fpande ondertusfehen Frankrijk
alle kragten in, om het meergemeld drievoudig fluit een fnoer, tegen hem gemaakt, te verbreken, en f.!"?00 . i- j - j 1 •• 1 n l:ik ver-
liet door D estrades daartoe eerst bij de Staaten j1on,j wei
alle kunst in het werk (lellen; doch dit was te Engtlauik.
vergeefsch: en de witt zelf, wiens bijzonder
belang anders, wel fcheen te. eisfehen > deczen
Aa 3 Vorst
|
||||
|
3?4 VERKORTE VADËRLANDSGHE
XIII. Vorst zich ten vriend te maaken en te houden,,;
jM^i, meende dat de Staat door die verbintenisfe zou- de uitwerken, dat deeze niet alleen zich zelven^ maar ook anderen aldus het best bij hun recht en, bezitting kónde bewaaren tegen de ondernee- mingen van eenen al te ontzaglijken nabuur:—- toen wendde de Franfche Vorst het oog naer Zweeden, daar hij door pompone, zijnen listi- gen Gezant, wel den Rijkskanfelier door geld in zijne belangen wist te krijgen, doch zijn oog- merk bij de Rijksflenden, welke door de sarel groot tegen hem geftijfd werden, niet bereikea i ïidt"" h k°n: ------ 'm Engeland fcheen de ftaatkundige
heimelijk colbert , door evengelijke omkopingen nog
met al wat op de Grooten uittewerken, doch het Frankrijk, daadelijk aftrekken des Konings van de gemelde. Alliantie , was bewaard voor de Hertoginne van Orkans, Zuster van Koning karel II, die hem in het jaar 1670, wist overtehalen tot een afzonderlijk verbond met Frankrijk, welk inhieldt: dat beide Vorften deezen Staat ter zee. en te Lande beoorlogen, en in gevalle van des- zelfs verovering, denzelven dus verdeden zou- den, dat Engeland zich met Zeeland vergenoeg gen, en het overige aan Frankrijk onderwor- pen blijven moest, uitgezonderd -Holland, welk men den Prinfe van Oranje, zo hij in dit ver- bond treden wilde, zoude afftaan, In Zeeland was onder de leden van Staat, in
den Herfst van den voprledenen jaare 1668 % merkelijk verfchil over het afdanken des krijgs- volks ontftaan; beweerende Zierikzee en Goes, dat men drie vendels meer moest afdanken dan de meerderheid kon goedvinden : de twist was. zo hoog gelopen , dat de twee lieden eenen, m
|
||||
|
HISTORIE. 375
|
|||||
|
rijd lang , geene Afgevaardigden meer hadden XIII.
willen zenden ter Staatsvergaderinge; waartoe Ari'' Goes zich echter in het einde liet overhaalen ; maar Zierikzee bleef achter, en hieldt zelfs de penningen in, ten diende van de gemeene zaa- leen: hetwelk eene bijstere verwarring in's Lands geldmiddelen te wege bragt: dies de Staaten bij meerderheid befloten, om ftrenge en ongemec- ne middelen te gebruiken, om Zierikzee te doen buigen : de Kolonel theodorus van vrybergen , werd aan het hoofd van zes ven- delen knechten uit Vlisfinge en Veere geligt, en naer Schouwen gezonden: hij hadt zes ftukken gefchut bij zich, en maakte zich op den vierden van Sprokkelmaand van het jaar 1669, meester van Brouwershaven: dit deed Zierikzee bijko- grott' men, en zijne Afgevaardigden weder zenden ter wer sin* ftaatsvergaderinge, als ook de gemeene penningen vm x^^ afgeeven, terwijl de ftad zich nogthans het recht j^e^ voorbehieldt, om wegens haare overige bezwaa- renisfen, in tijd en wijle voldoening te vorderen. In het jaar 1670, maakten de Franfchen l6J°'
zich meester van Nancij , de Hoofdftad van ^f1 jf„ Lotharingen; welke tijding den Staaten deezer om-los Gewesten niet fmaakte: ook werdt temple nu tusfehen uit Holland naerj Engeland t'huis ontboden; &<"*":* en de Franfche Koning deed niet dan handelen, staat,* om ook nog eenige Duitfche Vorften in zijne belangen te trekken, hetwelk hem omtrent dets Keurvorst van Keulen en denBisfchopvanM««- fier gelukte; doch Brandenburg wilde zich van zijne verbindtenisfe met den Staat niet laten af- trekken \ ------en de verwachting van een kors aanftaanden oorlog , hieldt middelerwijl de ge-
Achten , om den Prins van Oranje te bevorde- Aa 4 ren» |
|||||
|
«7(5 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. ren, bij veelen levendig: —.— zelfs kwameo
t AFD' de Gewesten eerlange overeen omtrent het zit* r ten van dien Prinfe in den Raad van Staate, lil. krijgt waarin zijne Hoogheid, op den 2 van Wrede* zi'tingin maand van het jaar 1670, door drie Afgevaar- den Raad bigden der algemeene Staaten ingeleid werdt; Staate, federt werdt hem, in deeze waardigheid eenjaar-r geld van vijftigduizend guldens, zeggen fom- migen , fchoon Holland maar in de helft van die fomme had bewilligd, toegelegd; De oor- De oorlog tegen de Staaten nu bij het Fran- i°ß kjj Jvhe Hof vastgefteld zijnde, haperde het maar vastge-"' aan net uitvinden van fchijnbaare redenen, om gefield, dien openlijk te verklaren: men hadt de koop* manfchappen ,' vanhier naer Frankrijk ge- voerd , reeds federt eenigen tijd verboden, of zo zwaar belast, dat de handelaars 'er geen voor-^ E>e deel meer op zagen: de Staaten hadden hier op i:00?". beiloren, even eens te handelen omtrent de bekom- Franfche waaien; en verboden nu, met het begin werd. van het jaar 1671 % den invoer der Franfchs brandewijnen, en van verfcheide andere manu- facïuuren en waaren; doch dit werdt zo euvel bij het Franfche Hof genomen, dat men 'er na-, ± :'' derhand eene der redenen uit ontleende , om den Staaten den oorlog aantedoen. Engeland Engeland, daar men zich geliet als of men ^6^' zich aan het drievoudig Verbond zoude houden.
roede ge. . . ° , j o legenbeid was men bezig eene vloot tegen deezen Staat
tot oor uitterusten ; zoekende ook maar naer eenige Jog met fchijnredenen, om den oorlog te billijken, en cUati nam daartoe eerlange deeze: dat de Lt. Admi- raal van GEKD, geweigerd hadt, de vlag voor het Konings jagt de Merlin te ftrijken, waartoe hetzelve, hem, doof het fchiecen met fckerp,, |
||||
|
HISTORIE. 277
een onrechte hadt willen noodzaken; daarde.es xtll.
met zijn fchip en de onder zich hebbende fche- -.,,,/rft« pen der toen uitgeruste vloote voor Westka- pelle ten anker lag. Men begon dan hier het ergst te vreezen te-
gen het volgend voorjaar; en bereidde zich om eene aanzienlijke vloot in zee te brengen; waar- van de kosten in agt maanden tijds , omtrent even veel milioenen guldens belopen zouden; te Lande ftelde men zich ook eenigzinsin ftaat, doch niet met zo veel ijvers, als de tijdsgele- genheid vorderde,. ter oorzaake van het gefchil onder de Gewesten, welker fommigen tot gee- ne werving verftaan wilden, ten ware men den Prins van Oranje aanüelde tot Kapitein - Gene- raal volgens den voorflag van Gelderland-, waartoe Holland voor als nog niet te bewegen was: de Gecommitteerde Raaden echter ver- klaarden, bij monde van den Raadpeniionaris, dat het raadzaam ware voor den Staat ., den Prins tot de gemelde waardigheid te verheffen: de Edelen waren het in deezen met hun eens; ook voegden zich Haarlem, Leiden, Amfler- dam en Etikhuizen bij dezelven; maar Dordrecht verftond het anders, en dat men daar nog niet van fpreeken , of om denken moest , voor dat de Prins 2a jaaren bereikt had. Gouda en alkmaar wilden zich aan de Acte van Harmo- nie houden, maar den Prinfe echter eene bete- re waardigheid dan die van Kapitein - Generaal opdraagen. Rotterdam hadt iet op 'sPrinién wedde aantemerken, en Hoorn verklaarde zich niet; zo dat de meesten neigden om den Prins te bevorderen, weshalven ook op het ontwer- pen zyner Infiru&ie geraadpleegd werdt: rnaaj- Aa 5 men |
||||
|
3?8 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIII. men kon tot geen befluit komen, of deeze aan«;
■"'"• ftelling voor geheel het leven des Prinfen, dan maar voor eenen enkelen veldtogt zoude plaats hebben, 1672. Het jaar 167a was nu gekomen, welk zo pi eter rjjjc js geweest in opéén geftapelde onheilen heeft ge-v00r deeze Republiek: op den vierden van hoor bij Louwmaand hadt de Gezant pr. de groot ge- den Ko- noor bjj den Koning van Frankrijk , aan Ifranfoljk. w*en kij eenen brief der Staaten overgaf, 'er 'bijvoegende, dat men hem niet erger dan mis- daadigen behoorde te handelen, welke men niet gewoon was te ftraflen, dan na dat menze ge- gehoord hadt; dat men nog de zaaken wel zoude kunnen vinden zonder bloed te ftorten, en dat hij gaarne zijne Majeileit den roem zoude gun- nen , van Europa in vrede te hebben be- __ waard, -~—- doch de Koning antwoordde met een'v1n.gteen verontwaardigend gelaat, dat hij geenen rig ant- brief behoefde, die door alle Hoven gewan« woord, deld hadt: en dat hij bezig was met het verza- melen zijner troepen, en het uitrusten zijner vloote, en zulk een befluit neemen zou, als met zijn belang en zijnen roem best overeen kwam: — in zijnen brief aan de Staaten fprak hij op bijkans gelijke wijze, zo dat men den oorlog voor onvermijdelijk hieldt. De Staaten hadden onderwijl met niemand,
dan met Span f e een verdedigend verbond kunnen fluiten; verbindende beiden zich, om eikande- ren met alle hunne magt te zullen bijftaan, zo een van beiden, door Frankrijk mögt aange- tast worden: ------ gaarne hadt men ook van onze zijde zich met karel II. willen verdra-
gen, wegens her, voorgevallene over de vlag. |
|||||
|
HISTORIE. «75
Vaarbij men befloot zo veel toetegeeven, dat
men, zo de Koning de Staaten tegen Frankrijk wilde bijftaan , zo wel de gantfche vloot, als enkele fchepen , voor een enkel oorlogfchip met 'sKonings vlagge , zoude doen ftrijken, mits het enkelijk gefchiedde, om alle eere aan zo groot een Monarch en Bondgenoot te be* toonen, en dat daaruit geen bewijs, ten nadee- le der vrije vaart ontleend wierdt; ------ dan,
noch dit, noch de bevordering van den Prinfe,
'sKonings neef, tot Kapitein-Generaal, die 'er flraks op volgde, konde het beraamd en met Frankrijk gefloten verdrag, om onzen Staat te beoorlogen, in Engeland doen intrekken: hoe- wel BOREEL , niet diep van inzicht in deeze gevallen , het tegendeel tot het uiterfte toe, bleef vermoeden: de Koning hadt aan deezen Gezant ook geklaagd, dat men hem hier te Lande, door fchampere fchilderijen , gedenk- penningen en fchriften ongeftraft gehoond had; ziende hier mede op het gefchilderdaf beelzel van den Oudburgemeester kornelis de witt , waar- bij het gebeurde te Chattam vertoond werdt, en welk men op het ftadhuis te Dordrecht te pronk gehangen hadt: ook was 'er een gedenkpenning gemunt op den Bredafchen vrede, die insgelijks het werk van Chattam vertoonde, en hierom, den Engelfchen geweldig ftiet; doch de ftempel van deezen penning werdt op hoog bevel, in- getrokken en vernietigd: het boek van Joannes lydius , Predikanc te Dordrecht, genoemd Bel- giumGloriofi/m, of'hetVerheerlijkt Nederland* had den Engelfchen ook mishaagd : eindelijk ftiet het den Koning, dat men het fchip de ïioyale Charles, tot fchimp van Groot-Brittan- fti.e,
|
||||
|
38o VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||||||
|
nie, voor elk ten toon liet liggen: boreel deed
zijn best, om den Koning genoegen te geeveii op alle deeze klagten; zelfs gaf hij hem hoop dat de Staaten van gend zouden ftraffen; hoe- wel Holland hier toe gantsch ongeneigd was; — doch men bevondt wel haast dat de zaaken te verre verlopen waren. In Holland bragt men het nu ter Staatsverga-
deringe ook tot befluit om den Prins alleenlijk voor den aanftaanden veldtogt tot Kapitein - Ge- neraal aantellellen ; het zij dat dit door de wiït, die ook hiertoe meest helde, dus be- werkt was of niet: de algemeene Staaten nog- thans hadden zo weinig behagen hierin, dat zij, hangende de raadplegingen over dit ftuk eenen brief zonden aan de Staaten van Holland, die toen zeer geheim gehouden werdt, doch ook kleenen ingang maakte; blijvende de Staaten van Holland bij hun gevoelen: -----*
de Gemagtigden der algemeene Staaten ont-
wierpen dan eindelijk twee comraisfiën , ecne voor den Kapitein - Generaal, en een e voor den Admiraal-Generaal, volgens welke hij, na het eindigen van- den togt te water of te lande, zich het opperbewind over de land- en zee-magt van den Staat, niet zoude mogen on- derwinden , zonder op nieuws daartoe "van de Staaten gematigd en gelast te zijn: ook hadden zij twee Inflruaiën ontworpen,, volgens welke de Kapitien - Admiraal en Generaal geen Stad' "houder zijn mögt, noch. zich moejen met de be- geevinge van de regeerings- of krijgs-ampten buiten het leger openvallende; noch met zaaken van Godsdienst, Regeeringe, of geldmiddelen en. rechtsoejèninge 5 noch; met zulken die de Bond:*
|
|||||||||||
|
XIII.
AFP.
|
|||||||||||
|
Befluit
der ban- delinge over de aanftd- ling des Prinfci: van Oranje,
tot Kapi tein- Ge. neraal. |
|||||||||||
|
Zijne
commis- fïcn ont- worpen. |
|||||||||||
|
Historie» 381
|
|||||
|
Bondgenooten in het bijzonder betroffen: ook XUU
werdt hem het geeven van Patenten, op den AV0' eed, verboden: voorts moest hij zich fchikken naer het gevoelen der Afgevaardigden te velde of op de vloot, doch in derzelver vergaderin- gen mögt hij zijn gevoelen vooraf uiten; maar geene Infiru&iën geeven aan de Opperbevelheb- beren over 's Lands vloot. Deeze ontwerpen ter ftaatsvergaderinge ge-
leezen zijnde, werden door Gelderland, Zee- land , Friesland en Groningen goedgekeurd, waarbij" zich Utrecht en Overijfel wilden voe* gen, als het met eenparigheid konde gefchie- «den; doch Holland zeide, nog niet gereed te zijn tot de verkiezing van nu af aan. Dies befloot' men den Prins alleen voor den Zijne
aanftaanden veldtogt, tot Kapitein Generaal ?°^8" aantellellen, op eene biflruttie, na genoeg met wordt ihet Hollandse}i ontwerp overeenkomende, en alleen waarin beiloten werdt geene verandering te maa- vo°' den ken, dan met eenparige bewilliginge der Bond-^ veld-
genooten: de Prins deed den eed op deeze /«-togt aan- fïruclie, en ontfing zijne commisfie op den 25 geftsfd _ van Sprokkelmaand: terftond fielden de Staaten '°[n ^' van Holland, op den voorgang der Edelen, neraal. tast, den Prins tot Kapitein- en Admiraal- Generaal te verkiezen , zo dra hij tweeëntwin- tig jaaren zoude hebben bereikt; het mag hier- om met te meer reden vreemd fchijnen, dat de Staaten van Holland niet in het gevoelen der andere Gewesten hebben bewilligd , en den Prins, nevens hen, van nu af aan, verkooren; ten ware zij het hebben nagelaten, om zijne wedde , als Admiraal-Generaal, nog eenige Waanden tebefparen; of om hem, voor deeze reize >
|
|||||
|
ggi VERKORTE VADERLAndSHÉ
reize nog gëeii gezag te geéveh over dé vlooq
die van goede Admiraals was voorzien; of om zich flipt te houden aan de genomene befluiten, 'sPrinfen wedde was vóór het beftand op vier- en zestig duizend, en onder en na het beftand op honderd en twintigtig duizend guldens ge- fteld; doch Holland wilde zijn Hoogheid nii niet boven agtduizefid guldens ter maand, zö lange de veldtogt duurde, toegelegd hebben: — de Prins deed dus met de aanvaardinge van die ämpt, terwijl hij de zitting in den Raad van Staate behieldt, de tweede trede tot zijne be* vordering; die na verloop van weinige maandea volkomen werdu |
|||||||
|
XIV. AF-
|
|||||||
|
HISTORIE» §gg
XIV. AFDEEELING.
Beginnende met den oorlog van het jaar
1672.1, en eindigende, met den Nieuwmeeg-
fcjitn vrede, in het jaar 1678.
tL/p den zevenden van Grasmaand in hec jaar Franhijk
1672, verklaarden Frankrijk'en Engelanden ƒ"£«- tevens den oorlog aan deezen Staat: de eerlle haaren1" Kroon gaf enkel misnoegen voor, welk zonder den Staat krenking van haaren roem , niet langer kon den ooi" ontveinsd worden ; waarom vastgefteld werdr '°ä* den Staaten den oorlog te water en te Lande aan te doen: de Koning van Engeland gaf voor dat zijne onderdaanen door de Nederlanderen in de Indien onderdrukt waren; en dat wij den vrede van het jaar 1667 gebroken hadden, door de voortzettinge dier onderdrukkingen j ook was het recht der vlagge, zeide hij, open- lijk gefchonden: nog gaf de Koning in zekeren brief voor, door fommige Regenten veronge- lijkt te zijn: veertien dagen te vooren was de Hollandfche Smirnafche koopvaardijvloot door *»*""H Holmes aangetast, en hij wakkerlijk afgeflagen%\jJa'ard^" hoewel Kapitein jan van nes 'er zijn oorlog- vloot frhip en het leven, de vloot zelve 'er drie a vier door de fchepen bij verloor: ook was de Commandeurf^fa^T De haaze in het gevegt gefneuveld. " s 'J 4 Men rustte zich dan van onze zijde vlijtiglijk
toe ter zee, doch te lande ging de werving iraaglijk voort: het Verbond mee Brandenburg werdf
|
||||
|
384 VEE.KÖRTB VADERLANDSCHfi
|
||||
|
XIV, werdt ook eerlange tot Hand gebragt, waarbij
Atu- den Staat 20,000 mannen beloofd werden, die
nu bij voorraad moesten geworven worden;
ten (lui- voor ^et e^e van Grasmaand liep 'de vloot
ten een onder van GEND in zee, en geraakte voor Souls- verbond haait met die ter Engelfchen en Franjehen op mei.Bran- jen zevenc|en van Wiedemaand flaags, waarin van beide zijden veel volks fneuvelde. De Ad- miraal w. Josef van GEND, liet 'er het leven; de Ruwaard van Putten, wien een kogel digt Voorbij het hoofd fnorde, verloor ettelijke van zijne hellebaardiers , om en bij hem ftaande: de jonge Heer gerard Hasselaar fneuvelde ook : van de Engelfchen waren montaigue, Graaf van Sandwich, Admiraal der blaauwe vlagge, en wel agttien Kapiteins gefneuveld; de Franfchen fcheenen het gevegt ontweken te zijn: te wederzijden waren eenige fchepen ver- brand of in den grond gefchooten: na het af- wijken der Engelfchen , keerde ook de rui- ter met onze vloote naer de Zeeuwfihe kusj ten. Voor- Te Lande waren de Franfche wapenen al té froed der v0orfpoedig: in de eerfte negert dagen van Wiede- vtopenen. maan^ waren Orfoi, Burik, Wezel, Rynherk\ Emmerik , Rees en Deutichem door dezelve bemügtigd: gantsch Over ij'fel werdt ilraks dasf op door de Keulfche en Mimflerfche troepen, wier Vorften onlangs ook aan den Staat den 's Lahds oorlog verklaard hadden, bemagtigd.-------■ 1°
•wordtte Meezen haglijken toeïband van zaaleen, werden
jSmfler- 's,Lands penningen, op den voorflag van dei) dam ge- Raadpenfionaris de witt , naer Amftcrdam ge- borgen. ^ragt ? torwjji het leger onder den Prinfe van Oranje, pas 22000 mannen fterk den ïsfit
poog-
|
||||
|
felSTORll, 385
|
|||||
|
ipoogde te bewaaren ; doch na den overtogt X!V-
der Franfchen Over den Rhijn, bij het tolhuis, __AFI>', waartoe hun door 'een Roomfchen boer, en anderen, de weg fchijnt gewezen te zijn, week hetzelve naer Utrecht, en toen gingen Arnhem, Arn'em; Zutphen; Doesburg enz. aan de Franfchen over; Zirtpfte«-» ■andere kleener en zwakker lieden namen vrije ^""eaaa hoede of Sauvegarde van de Franfchen; Wage- aan' da vingen, Rhenen, Wijk, Amersfoort en Naar- Franfchm den., volgden alras dit vóetfpoór; en Utrecht;0*51' in deezen toefknd van zaaken, en na dat de Prins op last der algemeene Staaten naer Hol- land afgetrokken was, niet te befclïermen zijn- de , onderwierp zich mede aan den Koning van Frankrijk; leverende aan den Markgraave van Rockefort op den 23 van Wiedemaand, op het ftfldhuis de fleutels over; waurraMontfoort ook op den 25(len met honderdenvijftig muskettiers bezet werdti Woerden eil Oudewater namen ook vrije hoede in; doch Muiden werdt nog even bij tijds door Prinfe joan maurits van Nasfau bezet ; en de Franfchen, afgezonden om 'er zich intewerpeh , genoodzaakt te wijken... ■ . Van de Staat/ehe zijde zocht men toen met de
Franfchen. en Engelfchen tot een verdrag te ko- " men; doch de voorwaarden dooi' beiden, en vooral door . Frankrijk gevorderd , werden (fchoon men in het eerst 'er nog naer lcheen të willen luisteren) bij den Prins en de meeste fteden voor onaanneemelijk verklaard. ------»
de groot, die, als Afgézarit der Staaten, van
fommigen gehouden werdt te verre itl deeze handeling gegaan te zijn; hieldt best voor zich.; ten Lande uittewijken: zijn zwager montbas. Bb di§ |
|||||
|
$B6 VERKORTE .VADERLANDSCHS
XIV. die de posten in de Betuwe, zo als hij in drufe
A"'' bevestigde, op hoogeh last, verlaten hadt, was$ |
|||||||||||
|
nevens twee anderen ter dood gedoemd, doch
MONTBAS , TT i ö i
enz ter week eerst naer Utrecht, en vervolgens naer
dooit ge- Frankrijk : het gemeen hielde het ook daar- doen:d. voor i dat de tegenwoordige Regeering, of , heulde met Frankrijk , of aan dat Rijk het Land verkocht en verraden hadt: vanhier de veele oproeren in de fteden, ten deezen tijde, welke door eenige Predikanten gelieven wer- den , om dat, zeiden zij, de zaaken zo flecht liepen, naardien men den Prinfe van Oranje te weinig gezags gaf: onder de voornaamlle ijve- raars van den Predikftoel, telde men thaddjeüs DE LANDMAN, en SIMON SIMONIDES, 'uïsHaCtge;
Jacobus borstiüs en Joannes urSinus + te Rot-
terdam , en Samuel GRUTERus te Haarlem, die onlangs aldaar gepredikt hadt, dat 'er onder de Regenten dier ftad, verraad en kwaad be- iiier fchuilde; welk zeggen hij, daarna onder- vraagd zijnde, toepaste op den Ambasfadeur *.©E groot, dien hij noemde een yml Ei, op Aanfiag Xoeveflein uitgebroeid. —— Ook ging nu de ven van" ^aat teSen ^en Raadpenfionaris de witt , en den ' zijn geflagt en aanhang zo verre, dat eenigen Raadpen- ondernamen hem en zijnen broeder den K$? fionaris waard Van het leven te berooven: de Raad- |
|||||||||||
|
©E WITT,
|
|||||||||||
|
*
|
|||||||||||
|
penfionaris, werdt 'snagts na den si van Wie-
demaand door vier perfoonen, waar onder twee zoonen van den Raadsheer van der graaf, op verfeheide plaatfen zo gewond, dat hij eenige weeleen lang het bedde houden moest, terwijl men meende hem vermoord te hebben; om welk bedrijjf Jakob van der graaf, gevat zijnde, ©üthaisd, doch door de vrienden van het huis $-J;: ' § . èh yaß |
|||||||||||
|
ja i S T o r i h ' #S?
Vati Oranjê\ als een martelaar voor 'sPrinfèri XIV,
belangen, zeer beklaagd werdt; gelijk ook AFD- -, Adolf börrebach, een der handdadigen, zijn- de Postmeester , dit ampt bleef behoudenj fchoon 'er vijfduizend guldens op zijn lijf ware gezet, door de Staaten.-----— Bij den Ruwaard Geweld
Van Putten kwamen op zekeren nagt vier on- bij den
bekende perfoonen, ten huize indringen, met Ji"^^ geweld hem willende fpreken, en met oogmerk, <jer> ge; zo men vastftelde, om hem te vermoorden, doch pleegd. het halen der burgerwagt deed hen zich weg- pakken. . . . Kort hierna drong het gemeen, en wel eerst
te Veere in Zeeland, de Wethouders, om deri Prins van Oranje töt Stadhouder te verklaren: * te Dort werkte hiertoe onder anderen zeer ijve- rig de Predikant hënrik dibbets , doende de Wethouders eene Aiïe tekenen , waär bij dé Prins tot Stadhouder verklaard werdt; en om welke te tekenen, de Ruwaard zelf gedwongen > -• >, werd: te Rotterdam ,. daar de beweging oqk ^^nJce" èeer hoog liep, nam de Predikant borstius de borstius ftemmen op, en vraagde _aan het volk of zij te Rotter- hiet begeerden, dat' de Prins Stadhouder ge- iam^^ maakt, het eemvig Edibl vernietigd, en hy van Regee- 'den Éed by 't aanvaarden van V Kapitein - Ge- ring. neraalfchap gedaan , ontßägen wierdt ? welk met ja bevestigd zijnde, drong men de Vroed- Eeuwig fchap om den Prins tot Stadhouder te doen Ediftver« uitroepen : te Haarlem èti Gouda gefchiedde "j^l ' •dit insgelijks , als mede te Leiden en Amfier* prins dam. De Regeering te Delft, werdt hiertoe door , Soor de boeren en visfchers van Maasland en Sf&f, Maaslandfluis genoodzaakt: ftraks daar na, deri houder" gierden van Hooimaand, 'werdt de Prins, na verkoo-i • Bb a hëtze"- |
|||||
|
é
|
|||||
|
3§8 VERKORTE VADERLÄttDSCHË
|
|||||||||
|
XlV. het vernietigen van het Eeuwig Edidt, flaats*
AFn' wijze, verklaard, tot Stadhouder, Kapitein- en Admiraal - Generaal van Holland'\ en, ver- volgens ter Generaliteit, tot Kapitein-Generaal van de Unie: waarvan de tijding alorarae met vreugde ontvangen , en , zo men zegt, zelfs door den Raadpensionaris de witt, zo als hij zich geliet, met blijdfchap gehoord werdt. De Staaten van Zeeland hadden reeds den tweeden ■ dier maand, zijne Hoogheid tot die zelfde Waardigheden in hun Gewest verkoren. |
|||||||||
|
Kieuw- Nieuwmegen, Bommel, het Huis te Gennep
|
5
|
||||||||
|
tt'e£e" ■> Graave, Ravefiein enz., waren intusfchen door
enzTdoór ^e Franfchen bemagtigd , en V Hertogenbosch de Fran- belegerd, terwijl Holland van den zeekant door Jchm'be* de EngetIfcjten gedreigd werdt; doch de aanflag magtigd. deezer lieden om eene landing opTexelte doen, Onge- Werdt door eene ongewoone Ebbe belet, als ebbe"op ^ie > tegen gewoonte, wel twaalf uuren bleef Texel, duuren , waarop een ftorm volgde , die den belet de vijand van de kust dreef: deeze ongewoone lan- T^u/aIT ge ebbe werdt van veelen voor een wonder-
te landen,ö , , , ,. werk , van de meesten voor een zonderling
gunstbewijs der Hemelfche Voorzienigheid ge^
houden: ook was Groningen $ wat vroeger, te vergeefs, door de Munflerfchen belegerd, en hun leger daar door merkelijk verfmolten, terwijl nu ook de Duitfche en Brandenburg/ehe hulptroepen begonnen aftekomen, en 'er tus- De fchen Keizer leopold en de Staaten een ver- Staaten bond getroffen, en het beleg van 's Hertogen- fluiten -l)0Sch door de Franfchen verlaten werdt, om ds
een ver- -^ ■ n • f i bond met Duitjchers tegen te trekken.
Keizer De verheffing van den Prinfe van Oranje
woïow.ftrekte nu eigenaartiglijk om het gezag van dK
WITf
|
|||||||||
|
HISTORIE. 389
WITT te doen afnemen, tegen wiens perfbon en XIV*.
beleid het dagelijksch fchimpfchriften regende; AF0' _ deelende zijn broeder de Ruwaard mede in Haat dien haat tegen hem: vinnig werdt de Raadpen- tegen den fïonaris in zeker pasquil doorgeftreeken , als Raadpen« hadt hij 's Lands penningen , tot de geheime flon iris correspondenten beflemd, ontrouwelijk behan- deld : waar tegen hij zich verdedigde, en door Gecommitteerde Raaden vrij gefproken werdt: pok fchreef hij 'er over aan den Prinfe, die hem flaauwlijk antwoordde: tegen de befchul- Hij ver* diging van baatzucht in het verpanden van fchuld- ^i^ brieven op het Land, verdedigde hij zich. ook 's* met bondige redenen; doch welken bij veelen weinig ingang vonden: ook wies de haat tegen hem en de zijnen van dag tot dag aan, waar- van het vatten des Ruwaards tot een nieuw bel- wijs verltrekte. Dees was door willem tichelaar, Chirur- wille«
gijn van Piershil, bij den Hove van Holland™**""^ befchuldigd van eenen aanflag op het leven van rchuldigc den Prinfe van Oranje , en daarop door den. den Fiscaal uit zijn huis gcligt, en in een jagt naer T^^Jz "sHaage gevoerd; alwaar hij, ondanks de te- Wordt. genkan ting van de Regeeringe van Dordrecht, voor het Hof te recht gelleld werdt: zijn broe- der lag midlerwijl zijn ampt neder, en werdt °® eenvoudiglijk ontflagen en bedankt, en de zit- ßo^g* ting in den Moogenraad hem toegeftaan: tichelaar, die beweerd hadt, dat hem doDP»mPC den Ruwaard, tot het plegen, van het fchelm- '^jh-' e™ ftuk, 3.0,000. guldens, en het Baljuw.fcb.ap Beij er land toegezegd,, en, zes, zilveren duka- den tons op de hand gegeven waren, konde nu te- ^l00^- kW.wI geen getuigfchmt bekomen, van een, Bb 3. eer-. |
|||||||
|
____,___________________j
|
|||||||
|
%%0 VERKORTE VADERL ANDSCHE
|
|||||
|
- XIV. eerlijk gedrag, en boodt daarom aan, zo.rnea,.
r *m- meent;, om tegen den Ruwaard gepijnigd te woeden, hetwelk men van de hand wees: de vrienden van den Ruwaard, horende, dat men echter op de blo.ote getuigenis van een eerloo- zen fchurk, den Ruwaard icherplijk wilde aan- tasten, drongen fierk hier tegen aan, zich be- roepende op de bekende eerloosheid van den befchuldiger, en op de elk in het oog vallende onwaarfchijnlijkheid van zijne gezegden , die daarenboven door den knegs; en zoon van den Ruwaard, welken het gefprek met hem gehoord hadden, waren tègengefproken, terwijl de Ru- waard zelf van dit gefprek, het geene door ti- chelaar eerst geopend,, was, aan den Burge- meester yan het. Gerecht hadt laten kennis gee- ven, met verzoek om op tichelaar te laten pasfen '■> —— doch het Hof fcheen bedekte, redenen te hebben, om flreng met den Ruwaard- te handelen. S>e Hij werdt op den 19 van Oogstmaand gepij- wmdt n'S^ ' ecrst ^00r ^e fcneenfenroeven '•> toen-
gepijnigd.door vijftig ponden gewigts aan iederen teen van zijne voeten te hangen, en hem zo,verre, bij de armen achterover om hoog te haaien, dat de katrollen aan eikanderen ftictcn, waarna, de beul hem heen en weder flingerde; t°en, Werdt hem door de Rechters, thans eerst bin- nen gekomen, belijdenis »afgevergd, waarop, hij zich onfchuldig verklaarde; dagende, ter- wijl men bleef dringen op bekentenis, zijne. Rechters voor. Gods vierfchaar, zeggende, dat zij zelyen wel wisten, dat hij onfchuldig ware:. hierna werdt hij op de pijnbank uitgerekt, en zijn ligchaam op drie plaatfen, met dunne |
|||||
|
H .1 S T O R I E. 391
|
|||||
|
touwen vol knoopen, gebonden, zijn hoofd XIV«
aisfchen vier pennen gelegd zijnde; doch hij _t^ÜLm bleef toe het uiterst zijne onfchuld betuigen, toen of eerder gebruik makende van de bekende verzen uit horatius (*): deeze pijniging duur- de in het geheel vierdehalfuur, en de fcherp- rechter fpaarde geene pijnen aan hem, gelijk hij met berouw op zijn fterf bed, in een' brief aan Mevrouw de weduwe van den Ruwaard, be- tuigd heefc. Niettegenftaande nu dit alles, werdt de Ru- tiche-
waard bij fententie van het Hof, van zijne ^AAR ampten ontzet, en gebannen, en tichelaar Z°n'nLPf losgelaten, en heimelijk aangeport, om het volk 0m hec tegen den Ruwaard optezetten ; wiens broe- v°J|i der TOAN , men op > denzelfden faturda?, den te&en "B J r O' WITT Op»
20 van Oogstmaand op de Voorpoort lokte, tebitfetv
werwaards eerlange het graauw ftreefde , on- der het roepen van , wapen ! moord! verraad! enz. terwijl men uitftrooide , hoewel valsch- Jijk, dat ook de boeren uit de naaste dorpen, aaer-
(*) CARM. Hb. Ord. 3. vs. u
Jufïum & tenacem propofiti Virtim
i\Ton Civium ardor, pmva jubentium,, Non vultus inftantis Tijranni
Mente quajit folida.
Hetwelk omtrent hierop uitkomt:
Gien drift van 't woedend graauw, hoe zeer op kwaad klust-,
Geen dreigend aangezicht van harsfe Dwingelanden, Hetjt ooit 't rechtvaardig en kloekmoeilifi h<irt ontrust j;
.Dij; zwkht voor. niets, en (art de wreeäße pyn en i'cyidm,, B.b 4
|
|||||
|
'39? VERKORTE VADERLANDSCH-S
|
|||||
|
XtV. naer 'sHaage in optogt waren, waar door de*
, AF"' Ruiterij, voor de poort geplaatst, bevel kreeg, om dezelve tegen te trekken; waarna, de deur der voorpootte door henrik verhoef, eenen zilverfmid, en eenige anderen geweldiglijk ge- beukt , en eindelijk door den cipier geopend De ge- werdt: toen ftooven de geweldenaars naer bo- broeders venj en fleurden en ftieten de broeders, op dere^111 ^e kamer reeds mishandeld, de trappen af naer lijk ver- beneden; wordende de Ruwaard, meest door mpüfd. }jet f]aan met <je kolven der fiiaphaanen , ter dood gebragt.; en de gewezen Raadpensionaris, mede eerst door een pistool van jan van vaa- len , in de nek gefchoten, dat hij- op. de knieën nederzeeg, en voorts door den flag, met. een' fhaphaans kolf enz. afgemaakt; waarna, men een algemeen falvo op de lijken fchoot, en dezelve met de beenen aan de wip ophing;. hetwelk door den Lt. Admiraal k. tromp , zich recht voor de ftrafplaats (lellende., werdt. aangezien,, zo wel als het fchandelijk kw.ctfen , mijden, kerven en mishandelen der lijken; gelijk het ook eene poos dopr den Predikant simonides werdt aangekeken;. terwijl- de Regeering van 'sHaage, dit gruwelftuk uit de herberg naast de gevangenpoort aanfehouwde:, 's anderendaags. noemde de gemelde Predikant, op den predik- ftoel deezen moord eéne wrake 'Gods," verzeke- rende, dat de handdaadigen niet geftraft, maar veeleer beloond,zouden worden. De Prins j)e Pnns, des anderen daags in 's Haags het ver- zy'n^eJ ontraadde het vervolgen dqr handdaadi- volgen gen, om dat het.ituk, zeide hij, door de voor- van hun- naamfte burgeren, was uitgevoerd: aanmerkelijk If,,!""?I" iê het echter, dat verfcheiden derzelven een ori- |
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
393
|
|||||||
|
gelukkig einde gehad hebben: een der voor- XIV»
naamfte was joan van bankhem, fchepen van AB0, 's Haage , die eenige Kapiteins bij eede hadt doen beloven, de de witten niet- in het leven te laaten : dees werdt in Herfstmaand door zijne Hoogheid tot Baljuw van 'sGravenbage be- vorderd., doch kweet zich zodanig in zijn ampt, dat hij , op last van het Hof, omtrent vier jaa- ren daarna in hechtenis gezet en ftrengelijk ge- pijnigd werdt; waarna hij om veele begane mis- drijven en vuile handelingen veroordeeld werdt om onthalsd te worden; ftervende, terwijl zijn, geding voor den Hoogen Raade, onafgedaan hing, op de voorpoort: de Zijverfmid ver- hoef werd eerlange Waard te Voorfchooten, al- waar hij zich aan verfcheide ftraatfchenderijen en andere fchelmftukken hebbende fchuldig ge- maakt, te Leiden den 16 van Slagtmaand 1677 openlijk gegeesfeld werdt:. willjemtichelaar werdt Stedehouder van den Heere van,Heenvliet, die Ruwaard van Putten was geworden, in de plaatfe van de witt, doch werdt eenige jaaren later, om zeker misdrijf afgedankt: ruim een, jaar na den dood van Koning willem III. ver- voegde hij zich bij den Heer vanlVeliand, toen wegens Utrecht, voorzittende ter algemeene Staatsvergaderinge, zeggende, dat hij van wij- len zijne Majefteit, jaarlijks agthonderd guldens ontvangen hadt, in vergelding van den dienst, door hem, in. het jaar 1672 den'Lande ge- daan ; hoewel de A&e deswege maar van vier- honderd guldens fprak \ verzoekende, dat men hem , nu oud en behoeftig , die jaarlijkfche ƒ 800 liet trekken als te vooren ; doch dit vondt soep geen ingang, en hij verviel toj zulk B b 5 eene |
|||||||
|
394 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIV. eene elende, dat men hem, in hoogen ouder«
A1'D' dom, op krukken, in 's Haage heeft zien be- Qn delen , zonder dat iemand bijkans, die hem lufckig kende, zich zijns erbarmde: ook fleet hij zijn© einde van dagen in geduurige ongerustheid, erkennende TicHE- nu en ^an ^ on(jer vier oogen, dat hij den Ru- waard valschlijk befchuldigd hadt, en oorzaak van den moord der twee broederen geweest was: hij is volgens fommigen, in of omtrent het jaar 1714, in 's Haage geflorven. Zo veel hield ik dienftig aan te tekenen,
over het ombrengen der broederen de witt, waar door men, fchrijft burnet , den Prinfe meende dienst te doen; fchoon men hem meer na- deels toebragt, dan men ooit mqsjtig was te her-. ftelkn: ook /prak, getuigt hij, zijne Hoogheid nimmer van den moord, dan met de uiterfie verfoejing. De dood van den gewezen Raad-, penfionaris werdt ook beklaagd bij veelen, die , met reden, voor voorftanders van het huis van Af beeld- Oranje, gehouden werden: zijn vlug verfland, ioaïTd" vaardig oordeel, inneemende welfpreekendheid, witt. ongemeene fchranderheid, in 't uitvorfchen van geheimen , en groote ervaarenis in zaaken van Staat en Regeeringe , hadden hem, al lang, doen aanzien, voor het orakel der hooge Staats- vergaderingen: 't beleid der gewigtigite onder- handelingen, over uitheemfche en binnenland- fche zaaken, werdt hem, hierom, doorgaans, toevertrouwd : hij ontwierp de brieven , ïn- ftruótien en andere Akten van aanbelang: hij onderhieldt briefwisfeling met de Gezanten van den Staat aan alle Hoven, en handelde, daar- enboven , dagelijks) met de uitheemfche Ge- zanten in den Haage : de ilaat van 's Lands, gejdt
|
|||||
|
H I S T O R...I E. .;; 395
geldmiddelen, was, door hem, in zulk eene
uitfteekende orde gebragt, dat de Staaten, na dat hij zijn ampt reeds neder gelegd hadt, nog op hem begeerden, dat hij hun daarvan eene fchets zou leveren : hij i droeg ; gemeenlijk, een zakboekjen bij zig , voorzien met tafels, waaruit hij aanwees, op wat grond en wijze\ men den Staat aan geld helpen kon, in gevalle. van noodzaakelijkheid. Die gefchreeven heb- ben, dat hij geene kennis hadt van den Staat en belangen van vreemde Mogendheden, moe- ten zijne brieven niet hebben gelezen: temple getuigt, nimmer iemand gekend te hebben, die deeze belangen zoo wèl verftondt: ook is 't hem , door anderen, als een misflag toegere- kend , dat hij te veel uit der Vordren belangen redekavelde , en te ligt onderftelde , dat zij, naer hun wezenlijk belang, te werk gingen: in den jongden oorlog met Groot- Brittanje, hadt hij zig zelfs op 's Lands vloote begeven, dezelve, eens, tot merkelijk voordeel van den Staat, tegen 't gevoelen der Lootslieden, met eenen ongewoonen wind, in zee brengende; doch fommige oordeelden, dat hem de krijg niet voegde, en dat hij 'er uit loutere ver- waandheid de hand aan fïoeg: of veelligt, om, zijn wankelend gezag, dooreenen gelukkigen zeeflag, onder zijn beleid, te herftellen: fchoon, hij zig wars toonde van uiterlijke praal, dikwijls alleen te voet ging , en maar een of twee knechts hielde, meent men egter, dat hij niet Vrij was van trotschheid en heerschzugt, en hieruit ontftondt dat hij de gewigtigfte zaaken geheim hieldt, en genoegfaam alleen afdeedt:. ook zorgde hij veel invloed te hebben in de Re- ges-
|
||||
|
396 VERKORTE VADERLAMDSCHE
geeringen der fteden, welken hij, allengskens
wist te vervullen, met lieden, die zijne zijde hielden: zeer was hij 'er opgezet, om zijne bloedverwanten en vrienden te bevorderen, tot eerlijke en voordeelige ampten, waarover, fomtijds, misnoegen rees, tusfchen hem en zulken, die anders hooge agting voor hem had- den : voor 't overige, is hij den Vaderlande altoos getrouw gebleeven , zonder dat men, wat hem ook, bij monde en gefchrifte, moge nagegeven zijn , ooit ontdekt heeft, dat hij zig, door vreemde Mogendheden, heeft laatert omkoopen, om iet te onderneemen, ten nadee- le van den Staat: de Prins van Oranje zelfhieldt hem, fchrijft burnet , voor eenen der grootfte mannen zijner eeuwe, en geloofde, dat hij den Staat getrouwelijk gediend hadt : de zelfde Schrijver noemt hem een oprecht, openhartig man, .die geene kunstftre^k oefende , dan die van ftilzwijgendheid, aan welke Rij de wereld zo gewend hadt, dat merr naauwlijks wist, of hij met voordagt, of uk gewoonte zweeg; doch 't gene wij, tevooren, van zijne ^handelingen, met den Franfchen Ambasfadeur d'estrades, te boek gefield hebben , heeft den leezer kun- nen leeren, dat hij, ook fomtijds, al fpreeken-t de , zijne waare meening wist te verbergen:: terftond na zijnen dood, werden alle zijne par pieren, en zijne bijzondere brieven zei ven in beflag genomen door de Staaten, en door en door onderzocht, zonder dat 'er iet in gevonden werdt, welk zijner, gedagtenisfe oneer aandoen kon: een der Gemagtigden tot dit onderzoek, gevraagd zijnde, wat hij in de witt's papierea gevonden hadt: antwoprdde , wfit. zouden wij> |
||||
|
Bistori K 39?
gevonden hebben P niets dan eerlijkheid : al- XI V^
leenlijk, kan niet gelochend worden, dat hij AFD' door eene onverzettelijkheid, die fommigen grootheid van ziel , andere flijfzinnigheid en wraaklust noemden, al zijn gezag gebruikt heeft y om den Prins van Oranje, zo veel hem moge- lijk ware, buiten bewind'te houden, tegen't gevoelen van alle de Gewesten en van verfchei- 2en voorname leden van Holland zelven, die niet veelen konden, dat iemand, die hun ge- lijk ftondt in rang en geboorte, zig 't voornaam bewind der Regeeringe aanmaatigde: ook fchijnt men, aan deeze onverzettelijkheid, een groot deel der rampen van deezen tijd te moe- ten toefehrijven: zij bragt hem-ook in den haat van zulken , die 't belang van den Staat, of hunne eigene grootheid zögten, door 'sPrinfen verheffing : zij was oorzaak, dat hij verdagt gemaakt werdt van landverraderije en ontrouw * bij 't onverftandig gemeen, welk geene paaien weetende te ftellen aan zijne woede, en* doon lieden van meer aanzien, eerder opgehitst zijn- de dan nedergezet, hem aan zijn einde hielp, op eene wijze, die fommigen heeft doen twij- felen of de Holländers niet wel met reden be- fchuldigd werden van wreedheid , eri die de meesten, zonder onderfcheid, heeft doen oor- deelen, dat zijne negentienjaarige diensten een beter lot waardig geweest waren: zijn Vader j de Rekenmeester dewitt, ontfloeg zig * wat laater, ook van zijn ampt, en overleefde het ongeval, welk zijnen huize overgekomen was, «nog geen anderhalfjaar. Verfcheide oproerige bewegingen waren 'er Zijne'
pok , te deezen tijde in eenige andere fte-H°og- v. " den |
||||
|
3«8 VERKÖRTE VÄDERLÄNDSCHf
den ontdaan, en hieröm werde zijne Hoogheid
gemagtigd, om, des nood, allomme de Regee- ring te veranderen: —.----- te Amfierdam, daar men zeer op zijne hoede was, en zich in ftaat
van tegenweer tegen de Franfchen gefield hadt, öntitönd eerst gemor over het bewaareii der fleutelen bij en door de Burgemeësteren; ver- volgens zochten eehigen verandering in de Re- ge eringe , en deeden buitenfpoorige eisfehenj met bedreiginge ^ dat men, zo deeze niet wer- den ingewilligd, hier op zijn Haagsch huishou- den zoude. In een ander gedrukt briefjen raadde men den Prins tot Graaf van Holland te verheffen: de Regeering befloot hierop des nachts van den 28 van Oogstmaand om haare ampten te ftellen ter befcheidenheid van den Prinfe: eenige dagen later vergaderden fommige burgers, meest handwerkslieden, in de Klove? niers Doele, alwaar een nieuw verzöekfchrift van XII. Art. door den fcheepstimmermari Gerrit fruit voorgeleezen, en door de mees- ten goedgekeurd en getekend werdt: vier Ge- magtigden van deeze Vergadering , te weeteii ABRAHAM en HENRIK VAN POOT, ELIAS NOLET
en jan BRuiNENBURG, traden toen naer het
Stadshuis, doch lieten zich eerst overhalen, om het getekend verzöekfchrift te vernietigen, en kreegen toen'zulk een antwoord van Burgemees- teren , dat zij' zich te vrede fcheenen te houden: de Regeering hadt nu reeds vastgefteld haare ampten nederteleggen , en zijne Hoogheid ontfloeg twee regeerende Burgemeesters, joan van de poll en Lambert reinst, drie regee- rende Schepens, tien Raaden, en vijf Oud- fehepens, bij een' brief van den 10 van Herfst- /v maand 3 |
|||||||||
|
xiv.
AFI).
»»-■ — ■■"- '™' ""
heid ,
wordt ge ßiagtigd tot het verande- ren der Regee- stag. |
|||||||||
|
De te.
geering wordt veran- derd. |
|||||||||
|
' ËIS T Oll Ë. 399
ïïiaand; ftellende in de filaatfe van de genoem- r.„
, -r, 3 AïD.
4e Burgemeesteren , koenraad van beuniN- —csa
gen en Joannes HUDDE , en onder de nieuwe Raaden was 'er maar één, die ook door de bur- geren benoemd was: men fchreef in een aan- geplakt brief jen , kort hierna , alle, deeze verandering toe aan den Burgemeester g. val- kenier ; : doch hierop kwam geen verder gevolg, en Amfterdam geraakte eerlange in rust. Door de algemeene verandering der Regee-
ringe , in Holland en Zeeland, waren veele bekwame lieden uit, en veele driftige en gerin- ge in het bewind geraakt, die door hunne klei- ne befcheidenheid welhaast alle hunne achting verloren ; doch alleengskens kwamen zij, die te vooren de zijde van de witt gehouden had- den, tot 'sPrinfen zijde over, volgende zijne maatregels in het wederltaan der Franfchen en in het verdedigen van het Vaderland: daarom werden ookfommigen, die,opeeneonbehoore- lijke wijze, in de Regeeringe waren gebragt, gemijd: 'er werdt vervolgens eene algemeene vergiffenis afgekondigd, en over de bewegin- gen , die op verfcheide plaatfen na dien tijd voorvielen, volgde onderzoek enftraffe; hoewel de ontflagene Regenten wel eens overlast leeden^ die niet geftraft wèrdt. Ondertusfchen was de Oostindifche Vloot .*"
door de ruiter in behouden haven gebragt, en daar viel in dit jaar, ter zee , niets meer . voorv doch te Lande plunderden'de Franfchen Plonde." verfcheide dorpen zo in heiStkhtahin Holland,r^nS der Jiiettegenftaande deezen vrije hoede van hun ge-/y^* tornen hadden.' de aanflagen van de onzen op % tó Naar- |
||||
|
1
|
mf^mmmmmmm
|
|||||||||||||||||||||
|
400 VERKORTE VABERLANDSCËÉ
|
||||||||||||||||||||||
|
XIV.
|
||||||||||||||||||||||
|
Naarden en Woerden, liepen zo wel als of
Zwartjfah $ vrüchtloos af: even kwalijk ver-> ging 'sPrinfen tögt en zijn belegeren van Char- leroi , hetwelk meest door eene fchielijke en felle vorst verhinderd wérdti diezelfde vorst zoude , hadt zij aangehouden, den Fränfcften begunrtigd hebben in huhneh voorgenomen in* val in Holland; doch het weder zich öntlaten- de, na dat zij Zwamfflerdafn in kooien gelegd hadden , rtaken zij ook Bodegrave in brand; alwaar zij de huislieden, naakt uitgefchud, land- waart in joegen ; en een zieken metfelaar er} zijne vrouw mishandelden, zó dat de laatfte het beftierf; zijnde voorts Van de breed üitgemeetene wreedheden , aldaar gepleegd, geene andere ontdekt geworden, dan drie voorbeelden van vrouwenfchennis. Moses pain & vin, die aan de Nieuwerhrug-
ge, een onhoubaarert post, gelaten, en, doof het wijken van koningsmark uit Bodegrave, van Holland afgefneden was, week toen ook vandaar naer Gouda; doch dit werdt hem zo kwalijk genomen; dat hij door den krijgsraad tot eene eeuwige gevangenis, met verbeürdverkla- ringe van ampten en goederen, veroordeeld werdt; welk vonnis, dbof den Pfinfe te zacht geoordeeld, en in de ftraffe van onthoofding veranderd werdt, welke hij ook den 23 värr |
||||||||||||||||||||||
|
1673-
|
Louwmaand van het jaar 1673, in het legec
|
|||||||||||||||||||||
|
te Alf en ondergaan moest.
|
||||||||||||||||||||||
|
Koever-
|
Dezelfde vofst die de Frunfche onderfleeming
|
|||||||||||||||||||||
|
de» door eenigzins begunrtigd hadt, gaf die van Gronin-
de Gro- gm mecje gelegenheid om zich bij verrasfing
terra«. van Koeverden meester te maken; hetwelk op
den 3often van Wintermaand gefchied zijnde,
nog
|
||||||||||||||||||||||
|
Ö i S T O It I Ë. 4oi
|
||||||
|
'nog eene kleene verkwikking gaf aan den thans XIV.
hijgenden en van alle kanten benarden ftaat :AVi>'... deezcr Landen; weshalven 'er om deeze zege- ning des Hemels een algemeene Dankdag ge- houden werde in de Vereenigde Gewesten: de Munflerfchen verlieten zedert ook verfcheide posten in dien oord, die nogthans, bij gebrek van volk , door de onzen niet konden bezet worden. In het begin van het naastvolgend jaar, werdt
'er onder de bemiddeling van Zweeden , eene wapenfehorfing voorgeflagen; welke echter af- geweezen werdt, om dat men dezelve niet op dien voet, zo als zijne Hoogheid begeerde * konde ingewilligd krijgen; niettemin kwant men overeen, om, geduurende het voortzetten des oorlogs, te Keulen over vrede te handelen > waartoe van de Zweedfcfie Middelaaren j een en andermaal voorflagen gedaan werden ; welke echter den onzen zo hard voorkwamen * dat men ze, na het inneemen van het gevoelen van ■zijne Hoogheid, als onaanneemelijk van de hand wees: men.rekte evenwel de handeling nog toe In het volgend voorjaar, wanneer 'er iets voor- viel, welk gelegenheid gaf, dat zij plotzelijk afgebroken werdt* Met den aanvang van Bloemmaand des jaars
1673, trokken de Franfchen reeds te velde; doch hun aanflag op Sas van Gendliep te leur; maar de Koning bij het leger gekomen zijnde, floeg het beleg voor Maaflricht i in Zomer- Maai' maand, welk, na eene kloeke tegen weer, op trkht den eerlien van Hooimaand, en na dat 'er eene p0T' & bres, van tien roede breed, in den wal bij de Verb«£j, ,Tongerfche Poort gefchooten was, werdt over- Cc ge- |
||||||
|
1
|
||||||
|
402 VERKORTE VADERLÄNDSCHS
|
|||||
|
X'V. gegeeven, onder beding van de gewoone krijgs*
_Arp' eer: de Koning verdeelde daarna zijn leger in drie hopen, en trok met een' derzelven naer Lotharingen; zondt een ander' naer het Trier* [che, en liet den overigen in Braband, doch deed geen nieuw beleg onderneemen, hetwelk zommigen toefchrijveh aan eene bedreiging van Zwecdcn , om met Groot-Brittan je te zullen breeken, indien de overwinningen verder wer- den voortgezet» Zijne Hoogheid de Prins vän Oranje den
vijand lange onzeker gehouden hebbende van
zijne oogmerken, liet des nagts na den 5 van
Herfstmaand, en na het doen van eenen fterken
marsch, zijn leger, in een fchriklijk onweder,
met fchuiten over de Vecht zetten , den vol-
Naarden genden dag Naarden berennen , en de Stad
door den daarna heftiglijk befchieten ; zo dat zij , met
Prins van verlies van eene contrefcarpe en ravelijn,
veroverd. en z^en^e a^es tot eenen algemeenen ftorm ge-
" reed, zich bij verdrag, den 1 sden der gemelde
maand, overgaf.
De Staat hadt ondertusfchen verbonden aan-
gegaan, om zich tegen Frankrijk te fterken, met Denemarken, den Keizer en Spanje; wel- ke laatfte kroon ook eerlange déri oorlog aan Frankrijk verklaarde, en haare benden voegde bij die van deezen Staat; met welke de Prins van Oranje naeenbeleg van weinige dagen de S tad en Als me- Vesting Bon in het Keulfche verrneesterde; in welk beleg de Graaf van koningsmark fneu- velde: dees optogt naer den Rhijnkant, en het fluiten der genoemde verbindtenisfen, deed de DeZ'ran- pranfchen eerst Woerden op den 7. van Slagt- Jaaleu^'nmrid} en vervolgens Utrecht op den33 der- zeit- |
|||||
|
É I SS T 'Ó ft I &
|
||||||||
|
403
|
||||||||
|
fètvtè verlaten; doch men 'vertrok niet voor dat XIV.
èe eerfte Stad de plundering voor 15 ä 16 düï- Am'~t zend guldens afgekocht, en de andere de bèta-™. > , ïing beloofd hadt van viermaalhonderd en vijtig- Utrecki duizend guldens , waarvan honderdduizend enz. ïlijksdalers, in gereeden gelde moesten opge- brägt wórden; Verzekerende stóupa zich van eenigen der voornaamftë Burgeren > tot dat de beloofde fomtrié betaald was. Na het vertrek der Franfchen floot men té
Utrecht terflond de Poorten, liet het Oranje- yendel van den Doms - toren waajeh, en den PrinFe door eenïge Afgevaardigden, het Stad- houderfchap van het Gewest aanbieden: in de Domkerk, daar 's morgens nog de misfe gedaarl was, Predikte Do. gentjvïan des namiddags; en Prof. voetius deed 'er vervolgens eene op- zettelijke dankpreêk. Amersfoorti Wijk., Ritee- nen , Montfoort, Tsfelftein , Vianen, ffeuke- lom, Asperen en Leerdam, werdeh nahet be- taalen van zwaare brandfehattingen door fom- migen , mede omtrent deezen tijd verlaten» gelijk ook de Gelderfche Steden ingeruimd, en Ëenige flerkten aldaar, na het floopen, verlaten werden. Kampen, daar echter een groot ge. tal huizen verwoest werdt, geraakte ook vrij Van Franfche bezetting; en dit ruimen der lie- den, deed den Munflerfchen ook Steenwijk, Meppelt en andere pläatzen ift Overijsfel en Drenthe verlaten. pe ^- Ter zee was de vloot onder de ruiter op tèh raakt
&n 7den van Wiedemaand met die der ifow-flaagsmec fchen en Engeljchen, die bijkans tweemaal zo flE!'geli flerk was als dé ónze, flaags geraakt, ea tiéi%.an. w' Cc 2 den/chsn. |
||||||||
|
'■>
|
||||||||
|
TW"™!^^ppppw
|
|||||||||||||||||||||||
|
404 VERKORTE VADERLANDSCHE
den Lt. Admiraal gelukt een merkelijk getal
van vijandlijke Schepen af te fnijden , van het gros der vloote, welke hij echter niet vervolg- de , om tromp , die zich toen in groot gevaar bevondt, bij te ftaan: omtrent 14 fchepen van de vijanden werden in den grond gefchoten of verbrand; de onzen hadden Hechts eenige bran- ders vcrlooren: onder de dooden werden van onze zijde de Vice-Admiraal schram, en de Schout bij Nacht vlug geteld: daags na den flag fchreef de Lt. Admiraal tromp aldus aan zijne zuster: |
|||||||||||||||||||||||
|
XIV.
AFI)
|
|||||||||||||||||||||||
|
BEMINDE SUSTER!
|
|||||||||||||||||||||||
|
'
|
|||||||||||||||||||||||
|
Gisteren hebben wij den dans aangegaan, en
ben Goßt fy gelooft gefondt, en hebben ons hart eens weder opgehaelt als Keuningen. Ik ben op myn vierde Schiß, de Comeetftar, en meene van daeg een braven dans te danfen. JVy krygen de Franfen foo aan 't hopen, dat fy de bramfeils en alles byfetten en foo het van daeg foo voort- gaet, foo hoop ik dat aller vrienden en ons ge- bet verhoort /al zyn, en dat wy van de tyranny |
|||||||||||||||||||||||
|
Brief
van TROMP
aan zyne
zuster. |
|||||||||||||||||||||||
|
verlost zullen worden. Adieu
|
Couragie. 't Sal
|
||||||||||||||||||||||
|
waerachtig wel gaen. 8 Juny 1673.
|
|||||||||||||||||||||||
|
C. TROMP.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Tweede Op den veertienden daaraan volgenden, viel
gevecht 'er andermaal een gevecht voor, welk de nacht jeS- C fcheidde ; doch in welk de Vice - Admiraal fchen sweerts genoodzaakt was geweest af te hou- enjran- den van SPRAGGE, den Vice - Admiraal derJÏ»- &**- geh |
|||||||||||||||||||||||
|
:
|
|||||||||||||||||||||||
|
tM
|
|||||||||||||||||||||||
|
HISTORIE. 405
|
|||||
|
'gdfche blaauwe vlagge; het welk tromp aan XIV-
lafhartigheid toefchreef , doch niet bewij- AFD'_ zen konde; welke betichting de ruiter meen- de ontdaan te zijn uit een' ouden wrok; dewijl uit de lijst der gelede rampen aan het fchip van swEERTs, welk niet langer zee konde houden, en uit de lijst der dooden en gekwetften, ge- noeg bleek, dat de Vice - Admiraal zich wel de- gelijk van zijnen pligt hadt gekweten, Op den 21 ften van Oogstmaand viel 'er een Derde
derde zeefiag voor, in het gezicht van de lid- gevecht. der en Kijkduin; in welken de dappere en min- zaam e Engelfche Ridder eduard spragge,jam- merlijk verdronk, door het in den grond fchie- ten zijner floep, in welke hij zich van zijn ont- ramponeerd fchip , welk wel 400 dooden en 300 gekwetften hadt, zocht te redden : van onzen kant was zo gelukkig geftreeden, dat men wel drie uuren lang op de fchepen van tromp en de ruiter gevochten hadt, zonder bijkans ge- kwetften te bekomen, hetwelk men aan de ge- beden der godvruchtigen toefchreef, die ten tijde van den flag, hier te lande, allerijverigst werden uitgeftort: ook was de Engelfche vloot zo zwaar befchadigd, dat zij naer haare kust te rug zeilen moest om zich te herftellen : dies men hier te lande met meer rechts dan in En- geland god dankte voor de overwinninge; hoe- De wel ze ons op verfcheide wakkere zeeheldenLIEFDE' te ftaan kwam; als de Vice - Admiralen jan DEenande-' liefde en izaak. sweerts, en de Kapiteinenren fneu. van gelder, sweerts, visscHER en anderen^velen. zijnde de eerfte dier wakkere mannen door ]• van den vondel met dit graffchrift vereerd: Cc s Hin |
|||||
|
4©^ VERKÖRTE VÄDERLÄNDSGBE
|
|||||||||
|
XIV' Hier rust 's Lands liefde, of eer een deel, ge«
|
|||||||||
|
^2l. fcheurd aan flentren
|
'•>
|
||||||||
|
ffij fchuuw.de 't fchutgevaart, , van verre en
pasbte op 't ent'ren\
Getroost te winnen of te fierven als een Held, Beleid en tno^d betoomt al 't Britseh, en Franscli geweld..
swEETBs Voor SWEERTS: werdt op kosten van den Staat
verkrygt te Amflerdam in de Oude Kerke een heerlijk een eère-graf_ en gedenk-teken van wit marmer opge-. ;,ra * recht; waaruit blijkt, dat hij door eigen deugd, uit eenen geringen ftaat, tot zijnen hoogen ftaat opgeklommen, en in verband, beleid en kloek- moedigheid, zo wel als in welbefpraaktheid, en te gelijk als een goed Penvoerder, beroemd geweest is: gelijk dan ook zijne en de liefde's; Érfgenaamen , door den Sraat, om den, dienst in het laatst gevecht bewezen, befchon- ken zijn met eenen remebrief ieder van twee. duizend guldens. V-rede Met Munfier en Keulen werdt de vrede ia met Man- Grasmaand des volgenden jaars 1674 getroffen, ft'er en en een nac}er verbond met Deenemarken aan- icjÄ. geg^11* a's °Pk eene nieuwe verbindtenis ge- floten met Brandenburg en Brunswijk; hetwelk te wege bragt, dat alle de overige fteden in, 1 Gelderland en Overijsfel, die nog vijandlijke bezettingen inhadden , mede eerlange van, dezelve verlaten, werden'; wordende na wat fporrelings, de overheerde gewesten weder in, hunnen ouden rang ter Generaliteit herfteld, en bij hunne yoorige vrijheden en voorrechten |
|||||||||
|
iPMiUPWMMIipMiipiUWPWlll«'111 '"" "■ ' .....
|
||||||
|
historie: 407
|
||||||
|
Op den voorflag van Haarlem werdt aan zij- XIV1.
tie Hoogheid , het Erffladhouderfchap in de AFD' i manlijke linie opgedragen, en hij tot trouwen jjMtlm aangeraden, terwijl Amflerdam, om hem daar draagt zo- toe te meer aan te moedigen, hem onthief van nc Hoog« eene fchuld van twee milioenen, aan wijlen p6™1^.' zijn' Vader geleend, welke met .toeftemminge houder- der andere fteden, ten laste van Holland werden febap op, gebragt: Zeeland befchonk hem met 300?000 Anißer* guldens aan Rentebrieven; en de O. I. Comp, dam ont- lag hem een drieëndertiefte van alle haare uit- hsft lie;n , °,. o van eens
deehngen toe. fchuld.
Op den 9 van Oogstmaand viel de (lag van H
Senef voor, in wellten de Prins van Oranje wordt zich wakkerlijk kweet, doende met dreigen, d°°rZes- belooven en liaan , zijn best om de wijkende ^„^g benden tot Haan te krijgen; en geevende zijne met zaa. bevelen, midden in het gevaar met de hoogde zienlyke voorzichtigheid en kloekmoedigheid ; het ge- renten' vecht was hevig,-en duurde nog twee uuren Ver" na zonnenondergang bij het maanlicht: beide flat^n partijen fchreeven zich de overwinning toe; Seiief. doch de onzen, al bleven zij het veld behou- den , hadden het meeste verlies aan gevangenen, en buit geleden; e.n fchoon oranje op nieuws naer gelegenheid tot flaan zocht, liet condé zich echter niet uit zijn voordeel trekken. Graave en Hui/ vervolgens door den Prinfe W'ne ingenomen zijnde, betrok het leger der Bond- ^ui; genoten de Winterkwartieren, en zijne Hoog- heid keerde naer 's. Hage. De ruiter in dit jaar, naer de Franfche Vergeef-
Karabifche Eilanden gezonden, met eene talrij- fche zee- ke vloote, was onverrichter zaake te rug gekeerd -r °s eGw gelijk ooi tromp te vergeefsch getracht hadt, Cc 4 ©23
|
||||||
|
408 VERKORTE VADERLANDSCHE
XiV, om iets met voordeel op de Franföhe kusc
M'Um czelve te onderneemen.------ Op den eerfien
2 van Oogstmaand deezes jaars, hadt een ijsfèlijk
qn'weder. onweder van donder, blikzem ,' winden, re-
gen , eene geweldige fchade door gantsch Hol- land veroorzaakt; doch nergens zo hevig ge- woed , als te Utrecht, daar de Domkerk in- ftortte, en vérfcheide torens en kerken zwaar befchadigd werden: wie het lust de vreemde uit' werkzels van den donder en van de rukwinden, in deezen vervaarlijken Itorm, breedvoerig be- fchreeven te zien , raadplege het Verward Europa, door valkenier befchreven. Gelder. Op den 29 van Louwmaand van het jaar Umi 1675 3 werdt door de provifioneek Regeering in draagt _ ^ (Gelderland, het Hertogdom Gelder en heE fe de Sou Graaffchap Zutphen aan zijne Hoogheid opge^ veraini- dragen; die deswege den raad der andere Ge-? teii: op. vvesten innam. Utrecht riedt hem, om die hoo^ - **' ge waardigheid ("tot welke de Raadpensionaris FAGEL met eenigen zijner Familie, te Nieuw- megen den grond gelegd en den weg gebaand hadt,) aan te neemen: in Holland waren Haar- lem , Delft, Leiden, Amfterdam, Gorinchem% Enkhuizem en Monnikendam, voor het afflaart van die hoogheid; doch; de* Edelen, Gouda % Rotterdam , Schiedam, volgens fommigen, Schoonhoven, Brielle, Hoorn, Edam en Me-, denblik, waren voor het aanneemen derzelve ; en Alkmaar en Purmerende wilden zich bij de meerderheid voegen, of zich fchikken naar 'sPrinfen welgevallen, die zich liet verluiden % in deezen gantsch onvcrfchilligte zijn, In Zeeland zag Middelburg hier in veele zwa-
righeden ; doch wilde zich niet recht verkla-. |
||||
|
HISTORIE.' 409
|
|||||
|
ren. Zierikzee en Goes ijverden met kragtige XIV.
redenen tegen het aanneemen van zulk een se- Aln>'. zag. Veere, zelfs het leven anders voor den Prinfe willende opzetten, ontriedt hem echter het aanvaarden van het Hertogdom; doch Tho- len en Vlisflngen meenden den Prins wel te mo- gen raden, ja zelfs te bidden, zeide Vlisfingen , dat hij de opgedragene Hoogheid aanvaardde. De meerderheid derhalven was 'er in Zeeland Die
tegen; zo wel als de vermogendfte Steden van doorzyns Holland; en dit bewoog den Prins, ten einde he^"an den argwaan tegen zijn' perfoon en inzichten de hand geen' voet te geeven, om deeze Hooge Over- geweezeo heid over Gelderland van de hand te wijzen; wordE- waarna hij de Regeering van dat Gewest her- ftelde; gelijk hij ook te vooren, die van hen Sticht naar een gantsch nieuw Reglement hadt ingericht: ------ op de advifen der Zeeuwfche
Steden , die door den druk gemeen gemaakt
waren, gaf de Prins mede in druk uit, een zeer hartigen, en eenigzins fchamperén brief, die, tegen het oogmerk van zijne Hoogheid, te wege bragt, dat men hem bij de gemeente ver- dacht , als of hij naer de Souvareimteit geftaan hadt; hetwelk men nu bij monde en gefchrifte het volk zocht intedrukken ; dies de Staaten Bfollmi van Holland eerlange ernftelijk , en op ftraffe Joggen des doods verbooden te zeggen of te fchrijven, 0f te" dat zijne Hoogheid Hond naer de Souverainiteit; fchry ven welk verbod wel dra elk den mond fnoerde. datftbydeF Sterk begon men, na den laatfïen veldtogt, _
van Vrede te fpreeken;en nu werdt Niemvmegen mèJentQt tot de handelplaats daartoe beftemd, en elke partij de han- benoemde reeds Gemagtigden tot die hande- delphats Wng: midicrwijl was zijne Hoogheid in Gras- Tfa\"<•?« c 5 mmm |
|||||
|
4ïo VERKORTE VÄDERLANDSCHI
|
|||||
|
XIV. maand door de kinderpokjes aangetast gewor«
>*?D' den, doch zo fpoedig herfteld, dat hij den 19 van die maand reeds weder in het openbaar verfcheen; en zo dra was de veldtogt niet ge- opend , of hij poogde Limburg , welke de Franfchen belegerd hadden, te ontzetten, doch dit aan deezen overgegaan zijnde, veroverde TAnch hij Binch den 31 van Oogstmaand, en voorts door den wer(jj 'er in dit iaar door beide legers niet veel
Prins van , , J , ° .Omnje van beIanS uitgevoerd.
veroverd, Holland en Friesland, die zo veel te dragen
Gevaar- hadden in de lasten des oorlogs , werden, in jyke wa. Slagtmaand, bezocht met eenen gevaarlijken £ersnooc1'watersnood, die, des nachts, tusfchen den 4 en 5den, door eenen ftorm uit den noordwes- ten veroorzaakt werdt : het water , een ftuk van Huhduinen afgerukt hebbende , over- ftroomde al het land tusfchen Wieringen en Zijpe : bij Hoorn brak de zeedijk door, waar- door verfcheide dorpen onderliepen: tusfchen Muiden en Naarden braken ook gaten in den dijk, en het water ftond te Amflerdam bij de waag op den dam, en liep over den nieuwen- dijk: omtrent het Huis ter Hart was de dijk ook bezweken; en het doorbreken van den St. Aagtendijk hadt een groot deel van Waterland ondergezet: in Friesland en Overijsfcl werde ook veel fchade geleden door het doorbreeken der dijken. ------ Op den Sften van Sprokkel-
, maand was te Leiden het eerfte Eeuwfeest der
oprechtinge van 's Lands Hooge Schoole aldaar plegtiglijk gevierd, in tegenwoordigheid des Prinfcn van Oranje, die zich met een jagt van Zuileflein derwaart hadt doen brengen. Op den 8 vanQogstmaand overleedt m 's-Haagt, ia
|
|||||
|
HISTORIE, ■ 4U
In den ouderdom van 73 jaaren, de Prinfes XIV.
Weduw van Oranje; door den Ridder temple a1'P- geroemd als eene vrouw van groot verftand, en van deftige doch fpaarzaame hofhouding; door de GuicHE gehouden voor eene Prinfes van zo werkzaam eenen aart, dat zij liever kwaad gedaan zoude hebben, dan ledig geze- ten, en, om Meesteres te blijven, 'er niet om gaf, wien zij beledigde of verongelijkte, De Brunswijkfche Refident abraham van VAn
wicquefqrt , om her houden van verbodene ^^a * correspondentie gevat zijnde, werdt o,ok in dit wordt ge- jaar tot eene eeuwige gevangenis verweezen; vangen, doch vondt eerlang middel, om , met behulp van de dienstmaagd des cipiers, te orttfnappen, en naer Zelle te wijken: de Heer pr. de groot, tr. d,e die nu weder in 'sHage woonde, hadt gemeen- Ga0OT
o * o over on*v
zaame briefwisfeling met den evengemelden ge- behooie-
houden, en zich, meende men, wat al te vrij lijk
uitgelaten omtrent veele zaaken, hetwelk men febry ven hem nu tot misdrijf wilde doen gedijen; dan, Jen^e-" zijne Advokaten bepleitten zijne zaak, in eentrokkus. gewoonlijk geding, zo wèl, dat zijne Hoogheid en het Hof hem van de befchuldiging vrij fpra- ken : hij overleedt omtrent anderhalf jaar daar- Wordt na, op zijne Hofftede, buiten Haarlem, deaYr^" aden van Wiedemaandi678. enfterii. De vredehandeling te Nieuwmegen, door een
verfchil over de paspoorten nog eenen tijd lang ppgefchort blijvende , werdt de veldtogt des jaars 1676', door den Prinfe met het beleg van Maafiricht geopend; doch hetzelve werdt, na orakjb dat 'er de jonge Rhijngraaf voor gefneuveld, belegert en menig foldaat door een zwaare ziekte wegge- f^'f' luxt was, op de aannadenng van sci-iomeerg tot i6?6^ het
|
||||
|
m^^^^^m
|
|||||
|
412 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. het ontzet dier vestinge, weder opgebroken 1
._ Am' en daar mede liep de veldtogt voor dat jaar De ion- ten e"1(te' ^e Admiraal de ruiter met een© ter vloot naer Sicilië gezonden , om den Span- zwaar ge- jaard aldaar tegen de Franjehen te helpen, kwtisu jia(jc jiec ongeluk, dat hij in den tweeden zee- flag gekwetst werdt door eenen kogel, die hem het voorfte gedeelte van den linker voet weg-, nam, en de twee pijpen van het linkerbeen pas boven den enkel in ftukken iloeg; zo dat hij van het zonnedek nederftortte, zonder zich ech- ter veel te bezeeren door den val: het gevecht ging ondertusfehen zijnen gang : de Spaanfchen mengden 'er zich eerlange in, en het gelukte der vereenigde vlooten de Franfchen te doen afhouden en de wijk neemen: men vervolgde hen tot agt uuren 's avonds, waarna men in de Baai van Siragosfa, oudtijds Syracufa, ten an- ker kwam : de Koning van Spanje hadt de ruiter kort te vooren met den tijtel van Her- tog, en met een jaargeld van tweeduizend du- katen befchonken ; doch hij kreeg zo men meent, nimmer kennis vafl die gunfte, welke W vervolgens op zijnen zoon en kleinzoon overge- iletfu dragen werdt; hij overleedt aan Zijne wonden op den 29 van Grasmaand, binnenboords, in de gemelde baai, in den ouderdom van negen- en-zestig jaaren , ééne maand en vijf dagen,, in het bijzijn van de voornaamfte Bevelhebberen der vloote; wordende zijn lijk naer Amflerdam gevoerd, en aldaar op 's Lands kosten ter aar- Hem de befteld in het koor der Nieuwe Kerke, daar wordt een ^em eerlange, een treffelijk gedenkteken van fjerfop-6"marmer opgerecht werdt, in welks ópfehfiften gericht, zijne kundigheid in het Huk van zee-oorlogen, |
|||||
|
'•■■•I •»."■' ■■ ' '■ '1
|
|||||
|
HISTORIE. '413
gjjne dapperheid, trouwe en geluk , hoog- XIV»
lijk geroemd worden : ook is hij zelfs door AFD' vreemden geroemd als de grootfte zee-overfle zijner eeuwc, en de trouwfte dienaar dien ee- nige Staat immer hebben konde: zijnde onder menige andere graffchriften, ook dit van den Heere g. brand, zijn' Levensbefchrijver, hem ter eere gefteld: Dit's 't Graf des Helds, der Staaten Res,* Z5Ü" ...
. i y b graffchrift terhand; \00I Qm
De Redder van 't vervallen Vaderland. brakd.
Die in één Jaar, twee groot e Koningrijken, Tot driemaal toe de trotfe vlag deed flrijken; Het roer der vloot, en d'arm daar.god door,
fireê. Door hem herleeft de Vrijheid en de Vree.
De flechte uitflag van 'sPrinfen onderneemin- Blaauvr*
ge op Maaflricht hadt fommigen aanleiding boekJens gegeeven, om zijne Hoogheid in blaauwboek- 0^AeKjg jens fchamperlijk doorteftrijken , waarvan ver- gefchre^ fcheide te laste gelegd werden aan Joannes ven* Rothé , een' man van kranke herfenen, doch bij vlaagen, blijken van goed verltand geeven- de: dees geraakte hier over ook in hechtenisfe te Amfterdam ; doch werde als krankzinnig aangemerkt, en aan zijne vrienden overgeleverd, om voortaan opgefloten en bewaard te worden: hij werdt in 't jaar 1691 echter geflaakt, on- der voorwaarde van zich van fchrijven te ont- houden , en zich niet buiten de Stad zijner wooninge te begeven, dan met kennisfe der Wethouderfchap. Traaglijk gingen, midlerwijl, de handelin- gen |
|||||
|
4i4 VERKORTE VÄDERLANÖSCHE
XIV. gen over den vrede te Nieuwmegen voort ^ daaf
JID:,_ men zich bezig hieldt met het overleveren en onderzoeken der eisfchen van de belangheb- bende Mogendheden: doch de Franfchen ver- overden reeds in het begin van Lentemaand Fa- lènchyn en Kamerijk, en belegerden St. Omer; welk na den ongelükkigen flagbij Mont-Kas* /el, waarin de Prins van Oranje een' zeer ge- preezen' aftogt deed, mede veroverd werdt^ als ook Sti Guilain; zijnde Charleroi te ver- gecfsch door den Prinfe belegerd geworden. BTNKEs In de Westindiën vermeesterden te Franfchen. byllta. op de onzen hec ÊiIand Tahago, bij welke ge-
ga. legenheid de Commandeur binkes en verfcheii De Fronste anderen ongelukkiglijk aan hun einde ge- behaalen liaakten : ook waren te vooren eenige fterkten voordee- der onzen in Zuid - Amerika door de Franfchen lenopden vermeesterd : en in Hooimaand hadden zij. Staat. onaangezien de visfcherij wederzijds vrijgefteld ware > verfcheide walvischvangers bemagdgd, eenigen derzclven verbrand, en anderen een zwaar rahdfóen afgeperst. Kerkly- Hierbij kwamen nog andere moejelijkheden, ke onlus- te weeteri onlusten der Kerklijken, onderling j «en. en met de Regeeringe in Hollanden Zeeland'. fommigen te vooren om hun oproerig Prediken uit de Steden gezet, verwierven nu weder vrij- heid van zijne Hoogheid, om 'er wederom in- tekomen, en hunnen dienst, gelijk voorheen * waar te neemen: het eerfte was onder anderen aan abraham van den velde, voorheen Predi- kant te Utrecht, gegund: maar te Middelburg hadt men tegen 'sPrinfen zïn, tot Predikans beroepen, Wilhelmus momma , Profesfor der Godgeleerdheid te Uami die verdacht gehou- |
|||||
|
J
|
|||||
|
HISTORIE. 41g
|
||||||
|
feleh werdt van nieuwigheid te leeren: de Wet- XI^*
houderfchap handhaafde het gedaan beroep, en AFD' deed den beroepenen inwijen, en op denpre- dikitoel brengen : doch de Prins nam dit zo euvel, dat hij de Beroepers voor de Clasfis te Vlisfingen liet roepen; en, toen deeze niet ver- fc'hijnen wilden , de Middelburgfche Predikanten van der WAAijEN en de MEY, die dit beroep meest bevorderd hadden , uit de Clasfis deed zetten ; vervolgens merkelijke verandering in de Regeeringe te Middelburg maakte, en van der waaijen fchriftlijk bevel gaf, om de Stad en gantsch Zeeland te ruimen; terwijl aan mom- ma een jaargeld werdt toegeftaan, die zich daarop naer Delft ter woon begaf, alwaar hij in Herfstmaand deezes jaars 1677 overleedt. I<J72« Tusfchen Groningen en de Ommelanden was
omtrent deezen tijd een fcherp gefchil gevoerd, wegens de gevangenneeming en te rechtftelling van den Heer rengers van slogteren, ver- dacht , dat hij in het laatst beleg, met den vijand hadt geheuld : welke rechtsvervolging bij de Ommelanden gehouden werdt te ftrijden met derzelver voorrechten; doch het gefchil werdt, met veele moeite, door de uitlpraak der algemeene Staaten bellist: te Deventer , Onrusê daar de Gemeenslieden zich niet begeerden te te Devstt$ fchikketi, naar een nieuw reglement, door denter' Prinfe in het jaar 1675 gemaakt, werden 2a van hun uit hunne bediening gezet, en dezelve opgedragen aan anderen, die zich naar het re- glement wilden voegen. In Friesland hadt het Gemeen op veele In Fries»,
plaatzen , geweldigerhand , verandering in delani' Regeering gemaakt, e» fchëen zeer gebeten op d<|
|
||||||
|
•1
|
||||||
|
4ió' VEÄKORTE VADEÏIL AND SHJË
|
|||||
|
XIV. de VorfKnne Weduwe van Nas/au en op
.„_*'"• haaren Zoon , den jongen Stadhouder : doch vervolgens werdt dit gefchil eenigermaate ge- dempt door een reglement, welk de Gemag- tigden der algemeene Staaten, en de Stadhou- der en Raaden van het Hof hadden ingevoerd: maar eenigen^te onvrede datze buiten het bewind gehouden werden , klaagden daarna , dat dit reglement kwalijk onderhouden Werdt; waaruit eerlange zo groot een tweefpalt in de Provincie rees, dat 'er een geruime tijd verliep, eer alles weder in rust geraakte. eEAKjE Na het fluiten van den veldtogt deezes jaars, doei een deed zijne Hoogheid de Prins van Oranje, Ameland, eenen togt naer Engeland; deels, om de Prin- b fes Maria , Dochter des Hertogen van Jork, voor zich ten huwelijk te verzoeken ; deels, om met den Engelfchen Koning, Oom deezer Prinfesfe , en Broeder zijner eigene Moeder, de middelen te beraamen, om eenen verzeker- den vrede te bekomen: na het voltrekken van zijn huwelijk, waartoe de Staaten, des ver- zocht , teriïond hunne goedkeuring overgezon- den hadden, kwam hij met den Koning overeen in het ontwerp van eenen algemeenen vrede, hetwelk, immers voor eerst, geen gevolg al' Valton-toos hadt ------ in Holland terug gekomen,
der ver- begonnen zommigen zelfs argwaan tegen hem op
wagens te vatterl ■> a's °f mJ a^een den vrede tegen hielde* de'nvrede. In den voortijd van het jaar 1678, werdt de 1678. veldtogt door den Koning zelven al vroeg geo- Gend, T- Pen^ > ^ie °P ^en 9 van Lentemaand de Stad GenA-, jiere»,enz. en drie dagen laater het kasteel innam; voorts Tp- bemag. ren op dena6flen,en de Stad en het kasteel Leeu- tlgi' we, op den vierden van Bloemmaand bemagtigde. |
|||||
|
ti.ï S T O H I E-. %\f
|
|||||
|
ïn de lente deezes jaars, was 'er ook om. hec XIV.
invoeren van eene nieuwe turftonne, van groot- AFP- te als de Leldjche, aan den zaankant een fel op- roer ontftaan, geduurende welk eenige huizen 0„ér de geplunderd, en andere baldaadigheden en ge- turftou» weldenarijen gepleegd waren te Oost- en West- nen« Zaandam , IVormer , Wermerveer , Westzaa- nen , Asjhuïelft en Krommenye; en het plun- deren hadt al vier of vijf dagen geduurd, toen twee vendels knechten , door de Staaten van Holland en den Prinfe van Oranje, te fcheep naer Zaandam gefchikt, de ruste fpoedig her- fielden : ten zelfden tijde waren 'er Gemagtigden der Staaten gekomen, die terftond bevel ga- ven om de turf met de nieuwe tonne te meeten: agt of tien oproerige mans en wijven wer- den naer 's Haage gevoerd , alwaar vier der eeri'ten.ter galge, de overigen met de wijven rer geefelinge verweezen werden : de fchade bij de plondering geleeden , werdt naderhand van wege der Staaten begroot, en den befcha- digden goedgedaan: dit oproer, dus fpoedig ge- fluit, floeg niet naer andere lieden of dorpen over, en het meeten met de nieuwe turftonne bleef federt in Holland in gebruik. In het begin van Wiedemaand hadt beveR-
ninck , eene wapenfchorfing van zes weeken * met den Koning van Frankrijk gefloten; ge- duurende welken tijd men te Nieuwmegen ar* beidde, om de Bondgenooten ook tot vrede té bewegen, waartoe hier te Lande zulk eene ge- neigdheid was, dat de Prins , die denzelvert niet gaarne op de Franfche voorwaarden wilde aanneemen, geen kans meer zag, om dien te ituiten : dezelve werdt dan-ook, fchoon dik- -;< ,, I) d wiils |
|||||
|
4l8 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||
|
wijls vertraagd, en meer dan ééns hoopeloos
fchijnende door de Intrigues der Franfchen en Engelfchen, eindelijk op den 10 van Oogst- maand deezes jaars getekend. Bij denzelven werde Maaflrkht en alles wat van die Stad af- hing, den Staaten wedergegeeven, mits Frank- rijk het gefchut, en de krijgsbehoeften 'er uit mögt neemen; doch op den 4den dag na het tekenen der vredeartikulen viel de veldflag voor, bij iS. Denijs, tusfchen den Prins van Oranje en den Hertog van Luxemburg , die het ontzet van het geblokkeerde Bergen in Henegouwen zocht te beletten: het gevecht duurde zes uuren, maar was door den nacht gefcheiden: in het- zelve liep de Prins groot gevaar om gewond of gevangen te worden door een' Franschman, die in het heetst van den ftrijd op hem afkwam, doch door henrik van Nassau , Heer van Omverkerk, met een Pistoolfchoot van het paard geligt werdt.------ Des anderen daags ontving
zijne Hoogheid tijding dat de vrede getekend
was, waarvan hij terftond den Hertoge van Luxemburg kennis gaf; waarna de twee Leger- hoofden eikanderen, in het open veld kwamen omhelzen en geluk wenfehen met den vrede: —• de Franfchen meenden, dat de Prins van Oranje wist, dat de vrede getekend was, eer de legers aan eikanderen geraakten ; anderen meenden, dat de Markgraaf de grana de brieven der Staaten,, die deeze tijding behelsden, onder- fchept en opgehouden hadt; doch hoe het ook zijn mag, de Prins, misnoegd.over het onvefA wacht fluiten van den vrede, verliet het leger ijlings, keerde naer 'sHaage en begaf zich van- daar naer Dieren, om te jaagen. - u i :..;•.• >V Voat |
|||||||
|
AFI).
JVÜÄUWr
meng! che
vrede ge- floten. |
|||||||
|
Veldfla;
bij S. Dmijs, na den vrede.
|
|||||||
|
ß I S ï O R1& 4ï^
|
||||||||
|
Voor de Staaten echter was niets beters te
bejagen dan zulk een vrede, die hun de eenige vesting weder bezorgde, welke hun aanvaller nog in handen gehouden hadt; die met hun te- vens een verdrag van koophandel floot, ruim 20 voordeelig als hetlaatfte, welk zij, ineen' tijd van vrede, met hem gemaakt hadden; ter- wijl hun onvermogen hen noodzaakte om eenen afzonderlijken Vrede met Frankrijk aantegaan, waarop zij zich, ter hunner verdedigingen ift hst, vervolg meermaalen beroepen hebben* |
||||||||
|
xrv.
AFD.
|
||||||||
|
* D d * XV. AF-
|
||||||||
|
■'420 VERKORTE VADERLANDS CHE
XV. . ______________,_______________________,
AFD.
XV. A F D E E L I N G.
» Beginnende met het jaar 1679 , en eindi-
gende met de verheffinge van den Prinfe en Prinfesfe van Oranje , tot Koning en Komnginne van Groot - Brittanje, i in het jaar 1689. O traks na het fluiten van den Nieuwmeegfchen
vrede , zonden de Staaten een buitengewoon Gezantfchap naer Frankrijk, welk met alle te- kenen van eere zijne intrede deed, en veel toebragt, tot bevordering van den algemeenen vrede; regelende wijders het gefchil over de brandfchattingen tot wederzijdsch genoegen. — Voor- Het jaar 1679 , is voorts vermaard wegens naame eenige voprnaame fterfge vallen: op den 20 van vauJrTïn Wintermaand was te Bergendaal bij Kleve, in 1679. den ouderdom van omtrent 80 jaaren overlee- den, Prins joan maurits van Nasfau, gewe- zen Veldmaarfchalk deezer Landen, wiens goed- aartigheid, minzaamheid, en fpraakzaamheid, hoog geroemd werden bij veelen, die hem ge- kend hadden : op den 17 van Wiedemaand, was ook te Vianen overleeden wolferd , Heer van Br ederode, het laatfte manlijk oir van dat huis: in 'sHaage was op den 29 van Lente- maand overleeden, de Graavin van Benthemy die haaren Gemaal, ter oorzaake zijner veran- deringe in den godsdienst, voor eenige jaaren - verlaaten hadt; latende bij haaren dood de al- i " ge* |
||||
|
HISTORIE. 4&r',
gemeene Staaten en den Prins van Oranje tot xv.
voogden over haare vier zoonen: eindelijk was ato. op den 5 van Sprokkelmaand te Amßerdam in den ouderdom van 91 jaaren overleeden, de beroemde Dichter joost van den vondel, aan wien de Nederduitfche Taal- en Dichtkunst een groot deel van haare opkomst en aanwas is ver- fchuldigd: hij werdt in de Nieuwe Kerk be- graven: den Lijkdvageren, allen ook Dichteren ofliefhebberen der Poëzije, werdt een zilveren gedenkpenning vereerd, met dit bijfchrift, d'Oudfte en Groot/ie Poëet. In het naastvolgend jaar.maakte Frankrijk
zich meester van verfcheide fteden, welke hij door willekeurige Gerechtshoven, hadt doen verklaren , als af hanglijk van zulke fteden of Landen , die hem bij den vrede gelaten wa- ren : waartegen de Staaten hun bestdeeden, om hem te bewegen tot het geene zij redelijk, oordeelden; doch hunne pogingen waren vrug- teloos waarom zij eerlange genoodzaakt wer- den, zich, -door het fluiten van nieuwe verban- den , tegen den aanwas der Franfche magc te verzekeren; waartoe men te meer neigde, na dat men in het volgend jaar de eifchen der Franfchen op een gedeelte van Vlaanderen hoorde; Luxemburg door hun zag blokkeeren, Luxem- 'en vernam dat Koning lodewyk, de Heerlijk- ^m; heden van Vianden en St. Vit, den Pnnle van fchen ge- Oranje ontnomen , en aan anderen opgedragen blok- hadt: men ging dies over tot een verbond van '<eeïa- Asfociatie met Zweeden; waartoe men ook £»- geland zocht te bewegen; doch waar door zvj Frankrijksmisnoegen, tegen hen reeds opgevat, verfterkten. ------ Dit belettede de Staaten van
Dd 3 Hok
|
||||
|
422 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
"■jp" Hollanahechter niet, om zich moediglijk te vef*
»-------zetten tegen eenen aanflag, die men van de Fr an-*
De [che zijde gevormd hadt, om, door eenen Lui*
Franféen tenant en eenige Dragonderen, zekeren Fransch- iernand" man uit -dirifiérddm te ligten, die hoewel voor heimelijk lang6 reeds burger dier Stad, nu aan fnoode uit dm misdrijven fchuldig gehouden werdt: men deed yZmfam ^it krijsvolk te Rotterdam vatten, naer V Haage lsen* voeren, en voor het Hof te recht Hellen; den Lieutenant ter dood verwijzen , en zijne man- fchap tot een tienjarig werken in het rasphuis; hoewel na het lezen van het vonnis, tot welks uitvoering alles gereed was gemaakt, aan allen vergiffenis verleend werdt : ook weigerden dé algemeene Staaten den Graaf d'avaux , op zij- ne begeerte , door de Stadhouders Poort tot éeh openbaar gehoor te ontvangen ; hetwelk dees zo kwalijk nam, dat het begeerd gehoor geheellij k achter bleef. Hun Met de Staaten dus weinig Ziende uitterech- Gezant {en 5 wendde die Gezant het op eenen anderen
Rampen» boeg,en zocht toen den Raadpenfionarisfagel% fionaris naar men zegt, door twee Milioenen gelds te facel' bewegen , om den Prins van Oranje in de omte- Franjche maatregelen , ten aanzien der Spaan-- ^ fche' Nederlanden , te doen treden; waarvoor rtien zijne Hoogheid den Graaf van HollandV en Generalisfimus der Franjche legers maaken 5. en met verfcheide Milioenen gelds befchenken zoude: Dan, fagel hadt dees voorflag verwor- pen , met te zeggen dat zijne Meesters edel- moedig en magtig genoeg waren om zijnen arbeid te vergelden , en dat zijne trouw niet gehengde, zulke voorflagen te doen aan eenen grootmoedigen Prinfê, die. roem uk deugden, niet:
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||||
|
423
|
|||||||
|
niet uit fchatten en waardigheden zocht. ■------ XV.
Toen dit mede mislukte, zocht men niet anders AFD.
dan den Prins te kwellen, en de Franfche Ko- prank_ ning verklaarde eerlange deszelfs Prinsdom r>jk ver- van Oranje, ten behoeve des Hertogen van klaart het. Longueville verbeurd; hetwelk den Prins ver-^"q101" bitterde tegen het Franfihe Hof. ;-e ver. " In den zomer des jaars 1682, beflooten debeurd.
Staaten, tot meerder verzekering der Scheep- I6ga. vaart en visfcherije, 36 oorlogfchepen aan te bouwen , waar onder tien van 80 ftukken ge- fchuts ieder: zij moesten allen in twee jaaren tijds gereed zijn: ------ op den 26 van Louwmaand Vrees-
des gemelden jaars. Hak 'er zulk een felle ftorm ^m
op, uit den Noord - Noord - Westen, dat hetwater- water, aan veele oorden, over de dijken liep, vloed, elders door dezelven heenen drong, en een ge- weldig verlies van menfchen en vee veroorzaak- te : de meeste Zeeuwfche Eilanden vloeiden on- der : in Holland werdt de grootfte fchade te Rotterdam geleeden : Vlaanderen was mede, voor een gedeelte, door het bezwijken van ver- fcheide dijken onder geloopen. In het volgend jaar vielen de Franjehen in
Vlaanderen, en bemagtigden Kortrijk en Diks-. muiden , en Bombardeerden Luxemburg; dies Spanje den oorlog aan Frankrijk openlijk ver- klaarde ; en de Staaten , vreezende in deeze onlusten deel te moeten neemen, eene werving- van 16,000 mannen voorfloegen ; die echter Amßsr- tot ongenoegen van den Prinfe, door dmßw ém *ei" dam tegen gehouden werdt; welke Stad zichfenewer- ook, door verfcheide bijzondere handelingen opging van haarzelve,met den Franjehen Gezant d'avaux, i6>ooc> zeer verdacht maakte bij de overige Leden van^1^^.. Dd 4 dengen. |
|||||||
|
-424 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHB
XV. den Staat; in zo verre dat men zelfs de papie-
.JLAFf>'. ren van hunne Gemagtigden ter ftaatsvergade« ringe, onder verzegelinge deed leggen: -------
1684- niet den aanvang van het jaar 1684, deed die<
Stad een wijdluftig vertoog inleveren ter Staats-*
vergaderinge, waarin de noodeloosheid en fcha-
delijkheid der werving van 16,000 mannen, en
Nolland de noodzakelijkheid van een Verdrag tnsfchen
ronder-5,^ran^ß en Spanje beweerd werd: doch die
heid tot vertoog was niet in ftaat, om cot die werving
die wer- niet te doen befluiten, waartoe de meerderheid
ving. overging, ondanks de Protesten -van Amflerdam
Verwy- en Schiedam daartegen: —«~ de verwijdering
tusThen tlis^cnen zUne Hoogheid en de eerstgeuielde^
zij„e Stad, nam dies ook hand over hand toe; en
Hoog- werdt wederzijdsch gevoed door bitfe en fchim-
heid en pencje Schriften, en blaauwboekjens van aller-
^mßer- ^e^en Aag,in weerwil van een nieuw Piakaatder
<iam, Staaten tegen het drukken en verkoopen derzel-
ven; want de drift van het gemeen, die te Am--
ßerdam door de vingeren gezien werdt, om dat
men 'er thans zeer misnoegd was op den. Prins.,
wies aan tegen het verbod, en men kon elkan-
deren naauwlijks vinniger befchuldigen , dan.
men ten deezen tijde deed : van de zijde der
Amflerdammers fchroomden men niet te zeg-*
gen , dat de Prins 's Lands vrijheid zocht te
verkrachten; en van de andere zijde verfpreidde
men onder het Gemeen dat Amflerdam- het
Land aan Frankrijk verkocht en het bedon-
■'.",'; gen geld van d'avaux daarvoor reeds ontfan-
gen hadt: ------ vooral hielde zijne Hoogheid
zich-in het bijzonder ten hoogfte beleedigd
door den Burgemeester van beuningen , op wiens leven men wil , dat toen * dooi' van BANU
|
||||
|
HISTORIE. 405
sankhem, een' der eerfte ijveraaren tegen de XV.
de witten , en door zekeren s. bosch, een AlT>' _ aanflag zoude zijn gefmeed: onder tusfchen deed men de Stad zelve met dubbele wachten bewaa- ken en maakte zo veele voorhoedzels aldaar, als of men voor eene overrompelinge beducht geweest ware. In Zeeland waren Middelburg en Goes tegen
de werving; hoewel de laatstgemelde Stad zich eerlange bij de meerderheid voegde; met wel- ke de Prins, zelf de ftemmen opneemende, om dat de Raadpensionaris de huybert dit heufche- lijk geweigerd hadt, dezelve doordrong; waar tegen Middelburg bleef protesteeren: Friesland en Groningen waren ook tegen de werving; Utrecht had ze bewilligd; maar Overijsfel draal- Twin- de met befluiten; zo dat ze eerst uitgefteld, en tigjaarig eindelijk geheel achtergelaten werdt, na dat de [^^1 handeling over een twintigjaarig Beftand tus- Franknk fchen Frankrijk en Spanje, door het treffen van en Spanje. zulk een verdrag, tot ftand gebragt was, welk op den 15 van Oogstmaand 1684 getekend, en waar door dees Staat gerust gefteld werdt voor de ónderneemingen van Frankrijk in de Spaanfche Nederlanden, welke men in het ge- meen aanzag als de voormuur der vereenig- den: het verdrag bekragtigd , welk de Staaten in v^r^rag Bloemmaand 1683, met mulei ismael, Ko-<jenstaat ning van Marokko en Fez, ter bevorderinge en den van vrijen en veiligen Koophandel hunner on- Kon\P? derdaanen getroffen hadden. ^,"0. a" Te Gorinchem was in de Lente deezes jaars Onlust
ook eenige onlust ontdaan tusfchen den Dros- te Gorïn- faard en de Wethouders, om dat de eerfte opchem' Pd 5 eigen |
||||
|
425 VERKORTE VAD ERLAND SC Hl!
|
||||||
|
XV. eigen gezag, tegen wil en zin der Burgemee^
AFP- teren, de Officiers der Schutterije hadt aange- fteld: doch zijne Hoogheid bevestigde den Drosfäard vervolgens in zijn gezag en in het Recht om de Vroedfchap te beleggen, met ken- nisfe echter van Burgemeesteren, gelijk hij ook zitting en ftem kreeg in Burgemeesterskamer, en voor zijn leven het bezit behieldt van het geeveu van het wachtwoord, en het bewaaren van de Stads fleutelen. In wijnmaand werden op den gewoonlij-
ken tijd der regeeringsveranderinge, negen Vroedfchappen verlaten te Utrecht, in welker plaatze de Prins anderen aaniielde : doch te Dordrecht en Leiden , daar zijne Hoog- heid mede eenige verandering bedoelde, hadt deeze verandering meer voeten in de Tus' aarde. ■------ Te Dordrecht, alwaar de Prins
/"w / rneenc'e c'at onbehoorlijkheid gepleegd werdt
én zync in de benoeminge der goede Luiden van Hoi.g. Achten , liet zijne Hoogheid door Gemagtig« ^äl^m den uit den Hove deswege bij eenige gilden onderzoek doen; doch de Regeering, zulk eene handelwijze aanmerkende als ftrijdig met haare Privilegien, wist dit onderzoek dra te ftremmen ; hetwelk den Prinfe, die recht meende te hebben, om als Stadhouder onder- zoek naer die nominatie te doen , zeer tegen de borst was; gelijk hij ook door het Hof aangezet werdt, om uit de Nominatie, omtrent welke verfcheide ongeregeldheden zouden gepleegd zijn , geene verkiezing te doen : Amfierdam trok ondertusfehen de ftreng van Dordrecht, welk niettemin moest dulden dat het Hof, door zijne Gernagtigden nieuwe Agten verkoos, wel- ke |
||||||
|
/
|
||||||
|
Historie. 427
ke men niet konde erkennen, noch weeren; XV.
ook geraakte de Burgermeester arend muis afd' van Holy , op wien zijne Hoogheid misnoegd was, om dat hij fterk voor het beftand hadt geijverd, in het volgend jaar uit de Regeering aldaar. ------ Te Leiden wist zijne Hoogheid
in het jaar 1685, ondanks de tegenfpraak van 168?-
de meerderheid der Vroedfchap , eenigen tot p.^aus" Schepenen te benoemen, die hem bovenal aan- fjem en genaam waren: ook werdt de Staat van oor- LMm. loge, op dien voet aangenomen, als de Prins en de Raad van Staate beraamd hadden; na dat men Amflerdam, welk voor verminderinge der land- en vermeerderinge der zee-magt fterk ijverde, hadt overgehaald, om'sPrinfen maat- regels in deezen goed te keuren. In dit zelfde jaar washetdenbuitengewoonen jacob
Gezanten van deezen S.taat in Engeland gelukt, **• fluic een Verbond te fluiten met Koning jakob II. bond met die thans den troon bekleedde , (zijnde zijn Ueti Staat Broeder karel II, den 16 van Sprokkelmaand 1685, met zonder fterk vermoeden van vergif- tigd te zijn, overleeden,) bij welk eenige voo- rige verdragen, als van de jaaren 1667, 1668. 1674 en 1678, vernieuwd en bevestigd wep- den : op het laatst van dit jaar of nog vroeger, Ontdek- was 'er ook eene aanmerkelijke ontdekking ge- j™*.om" daan, omtrent pligtverzuim van het Collegia pijgtVer- ter Admiraliteit op de Maaze; weshalven eeni- zuim van ge Commifen ter Recherche nevens den Fiskaal h.st CoIle" sis ter
kievit op de gevangenpoort in 'sHaage gezet Admirali-
Werden; alwaar de laatfte ook verfcheide Raa-teit op de den ter Admiraliteit befchuldigde , terwijl de Matl%«- Commifen tevens verklaarden dat 'er een alge- meen, verval io het middel der convoojen en li-
|
||||
|
428 VERKORTE VADERLAïf DSCHI
XV. licenten gekomen was; en dat de Regeering te
. AFn' Amflerdam , daar men fterk flook, het zelfs, zeer kwalijk nam, dat de Raaden ter Admira- liteit den Commifen bevalen , icherp op hun ituk te pasfen; gelijk ook te Rotterdam gehee- le fcheepsladingen gefmokkeld: wei-den, onder voorgeeven, dat de fchepen flechts met ballast waren ingekomen: dit belettede echter niet dat men kievit voor eerloos en meineedig verklaar- de; en hem eerst in het jaar 1689 ontlloeg, na dat zijne dochter den Lande eerst twintigdui- zend guldens hadt betaald om hem los te krij- gen; zijnde hij voorts ten eeuwigen dage uit de vercenigde Gewesten .gebannen: vier Com- mifen werden ook met boete en ban,, én twee met amptfchorfinge voor drie jaaren geftraft. Op den 11 van Slagtmaand 1686, ontfiondt
'er een felle ftorm, die Groningerland en Oost- T686. friesland merkelijke fchade aanbragt: he.tftorrn- Felle de, namelijk, eenen gantfehcn nacht door uit eiTwa- ^en Noord - Westen, zo hevig, dat het zeewa- 'tervloed. ter alorïlme in Groninger-land, en op fommige plaatzen wel agt voeten hoog, over de dijken liep: men rekende, dat 'er in dien watersnood, meer dan twaalfhonderd menfchen, en omtrent vijfduizend paarden , koejen , fchaapen en var- kens verdronken waren in dit gewest: het ge- tal der omvergefpoelde huizen, werdt op om- trent vierhonderd en vijftig begroot. Toerus- Van de Engelfche zijde maakte men te deezen ting der tijde ook den argwaan der Staaten vooral gaan- Engel-^ <je door de groote toerustingen ter zee, welke 2Ce. w de Roomschgezinden , (door den Koning thans ten hoogffen begunffigd) zeiden tegen dit Ge- meenebest gericht te zijn, hetwelk temeer ge- loofd |
||||
|
HISTORIE. 429
Ioofd werdt, om dat de Koning van Frankrijk XV.
thans zeer naauw verbonden was met jacob II, A*D' en groot belang hadt, zo men meende , om ■onlust te verwekken tusfchen den Prins van Oranje en zijnen Schoonvader , hetwelk niet beter icheen te kunnen gefchieden, dan door het ontfteeken van eenen oorlog, tegen deezen Staat, die, gelukkig uitvallende voor Koning jAKOB , deezen , veeiligt, bewegen zou, om zijnen Schoonzoon te verfteeken van de opvol- ginge tot de Kroon van Groot - Brittan je:------■
het belang der Roomschgezinden vorderde dit
ook, als wier toeleg, om hunnen Godsdienst in Engeland intevoeren , te niet moest loo- pen, zo de Koningin geenen zoon ter waereld bragt , en zo de Prinfes van Oranje , 's Ko- nings oudfle dochter, haaren vader t'eenigen tijde opvolgde: de Prins deeze inzichten weeten- de, konde derhalven niet nalaten een zorgvul- dig oog te laten gaan, over alles wat in En- ", land omging: ook hieldt hij naauwe gemeen- fchap met luiden van aanzien, die , zedert eeni- gen tijd, uit Engeland herwaart geweken wa- ren, en hem dikwijls in het heimelijk kwamen fpreeken , wordende in deeze zamenkomften, zo men geloofde, fomtijds op de vernedering der Roomfchen in Engeland gedronken: ------ on- der deezen was ook Dr. Gilbert burnet, die burnet^ zich regen de openlijke indaging des Engel- z^n Be" fchen Konings, gedekt hadt met het burger- [/ent m" fchap te Amflerdam te verwerven; en die bij oranje zekere gelegenheid de Prinfes van Oranje wist te bewegen , om te verklaren , dat zij, niet zonder den Prinfe , over Groot -Brittanje re- geeren zoude ; hetwelk den Prinfe bij uitne- mend- |
||||
|
43ö VERKORTE VADERLANDSCHE
XV*. mendheid behaagde, als die de Revolutie tedieß
._**"• tijde reeds voorzag. Zijne Hoogheid was ook zo verre af van de
maatregels goedtekeuren , welke zijn Schoon- vader in Engeland volgde, en welke dienden, om de Roamfchen tot voornaame ampten te be- vorderen, door de affchaffinge der Test-ASle, en van de ftrafdreigende wetten, over zaaken 1687. van Godsdienst , dat hij in den jaare 1687
goedvondt , in eenen wijdlufdgen gedrukten •brief zijn gevoelen deswege openlijk in Enge- land bekend te maaken, waar door hij, zo wel als door de verzekeringe, dat hij nooit den •vastgeftelden Godsdienst zoude trachten te ver- anderen , noch de Kalvinistifche begrippen in te voeren in het Rijk, zeer veele aanzienlijke «voorftanders en leden der Engelfche Kerke op ■zijne zijde trok. De toerusting ter zee ging in Engeland met
1638. bet begin van het jaar 1688 weder haaren gang:
dies de Staaten ook vroeg in het voorjaar eene vloot van 25 fchepen onder den Lt. Admiraal coRNELis EVERTSEN, de zoon van den voorheen 'gemelden Lt. Admiraal van denzelfden naam, 'op Schooneveld bijéén bragten ; hetwelk veel achterdochts verwekte bij het Engelfche Hoi', daar men de Prins van Oranje aanzag als de ■grootfte partij des Konings, die niet fchroon? de zijne Hoogheid bij den •Ambasfadear vaN citters te befchuldigen, dat hij eenen opftana "Aatiflag zocht te verwekken in Engeland: de haatte- | op't ie- gen den Prins nam zelfs zo toe ten 1 Hove, dat |
||||||||||
|
ven van
QÏUNJE,
|
||||||||||
|
-eenige ijveraars voor 'sKönings of hunne eigen
|
||||||||||
|
"belangen, beflooten, zijne Hoogheid van kar.t
te helpen: immers püffendorf heeft aangete- kend j |
||||||||||
|
Historie. 431
|
|||||
|
lend, dat twee leren , te vergeefsch eenen
•jDuitßher daartoe hebbende willen omkopen, zulks op de Haagfche Kermis zelfs trachtten te doen, zonder dat zij in hun opzet konden flagen. i De Koning van Engeland fcheen de zaaken jacobII.
ook tot een uiterfte te willen brengen, dewijl v?r" , hij door twee verklaaringen de Test-Acle en de Test-aüe fpmnale of ftrafdreigende Wetten, vernietigde, enz. zonder dat het Parlement daarin bewilligd hadt; ■die.s de misnoegden van alle kanten het oog Wierpen op den Prins van Oranje , en hem al- leen in ftaat en bevoegd oordeelden om een Rijk, op welk zijne Gemalin , na den Koning, ■het meeste recht hadt, voor omkeeringe en bederf te bewaaren. ■ De zeer verdachte geboor- te van eenen zo genoemden Prinfe van IValles,
zedert onder den naam van Koning jakob III, en dien van Pretendent bekend, voorgevallen den 20 van Wiedemaand 1688, en op welken de Koomschgezinden alle hunne hoop gefield hadden, ftrekte ook om verre het grootst ge- deelte van het volk te vervreemden van den Koning; en men begon, van nu af, ernftelijk bedacht te zijn op middelen, om het Pausdom ■en de flavernij, waar mede het Hof dreigde, ;' uit het Rijk te weeren: het getal der heimelij-
"ke en openbare vrienden des Prinfen van Oran- wiixem je vermeerderde van dag te dag , en daar J.u; be" heerschte eene algemeene geneigdheid om hem Engelani Toast-Engeland te nodigen , hetwelk hem ook overte- een vast doeh heimelijk befluit deed neemen tot ßeeken,' den overtogt derwaarts; doch, dewijl daartoe eene aanzienlijke landmagt, en veéle vaartui- gen , ter overvoeringe -van dezelve, vereischc wer-
|
|||||
|
43^ VERKORTE VADERLÄMDSCHM
|
|||||
|
XV. werden, Zocht men naer een ander voorwend-
r*ta- zei, onder welk men eenigen dier toebereidze-* len voegelijk maken konde, welk zich eerlan- ge door den dood van den Keurvorst van Keu* len , gelukkiglijk opdeed ; dewijl, Frankrijk ,:: ' zich openlijk verklaard hebbende voor den Kar- dinaal van fursteMberg, en reeds troepen in de meeste Keulfche Steden gelegd hebbende, de Staaten zich hier door voor eenen inval van dien kant bloot gefield, en zich reden gegeeven zagen , om den Prins van Beijeren te helpen ftellen in het bezit van het Keurvorftendom, en de Franfchen uit het Sticht Keulen te doen vef- huizen : dit gaf den Prinfe van Oranje zeef goede gelegenheid om krijgsvolk, ter herftel- linge van de Engelfche Regeeringe, bij een te vergaderen ; waarop bijna niemand verdacht was: ook befloot men in de Vroedfchap te Am- fier dam, ter vergaderinge van Holland, en in de andere gewesten, om den Prins, in dit oog- merk , te onderfteunen. De Staat „ Toen nu de vloot, uit omtrent vijftig oor- onder, logfchepen beftaande , mede tot dat einde in hem"in gereedheid was gebragc, en 'er omtrent vijf- zijn cogt honderd fluiten gehuurd waren tot de overvoe- der- ring van het krijgsvolk, welk op de Mooker- waards. j,ejje gereed lag, deed den Prins, in eene open- bare verklaringe , de redenen in het ligt gee* ven, welke hem. tot den togt naer Engeland, hadden doen befluiten, die het Engelfche Hof zeer ontflelden. De Staaten Helden de vloot on- der, den Lt. Admiraal herbert , eenen En- .gelschman, en verftrekten den Prinfe nog daar benevens vier millioenen gelds tot den aanftaan- den togt, om dat zij zo wel Frankrijk als Mf |
|||||
|
Historie; 43$
geland wantrouwden, en hoopten, dat de X\7.
Prins in ftaat zoude zijn, de rust en eendragt, Af"-*-i in het laatstgemelde Rijk te hérftellen, en daar- door ook hunnen Godsdienst, Vrijheid en vei- ligheid te Herken. De Raadpenfionaris fagel , die veel toe- öe
bragt, en groote eere ingelegd hadt, mèt de Raadpew» Staaten tot zulke hartige en gewigtige befluiten „ar.is te bewegen, overleedt op den 15 van Winter- fterft. maand deezes jaars, waar door de Prins een' grooten fteun verloor. Hij was, fcheef'Bun- Bm„ net, die hem van nabij gekend hadt, zeer be* net's ge* dreeven in de regten: hij hadt èene duidelijke getufge- bevatting van zaaken , en een klaar en vaardig hiSJ'an oordeel: hij was welfpreekend; doch meer ge- meenzaam , dan net van taaie: in eene talrijke vergadering , kon hij- de zaaken, gemeenlijk , naer zijnen zin , tot een befluit brengen ■: de Witt plagt zig, vervolgt hij, veel van hem te bedienen : hij hadt de Staaten van Fries- land, die 'er 't meest tegen waren, overgehaald', om in 't eeuwig ediSl te bewilligen: hij was> vóór hij .Raadpenfionaris werdt, Greffier der algemetne Staaten geweest: het voordeeliuße ampt , fchrijft burnet , in Holland: voor ds ± ■ was hij, vervolgt dezelfde Schrijver, een vroom, deugdelyk man; doch te fcherp en te hevig: hij 'hadt wat te groote verbeelding Van zig zelven: moedig was hij, als alles voor den wind ging; maar, in moejelyke en netelige omfiandigheden, betoonde hij zo veel harts niet, als in eenen groo» ten Staatsdienaar vereischt wordt. Op den 16 van Wijnmaand nanl zijne Hoog- Zijne
heid een hartelijk affcheid van de hooge verga- **°°ë* ; deringen in 'sHage; doch het duurde tot den »e^na'' E e elf1- Engeland*
|
||||
|
434 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
|
|||||
|
elfden van Slagtmaand eer de vloot, eens tevér-
geefsch uitgeloopen, en weder ingevallen, ander- maal in zee konde fteeken, en gelukkiglijk in Torbai inliep, alwaar het leger ontfcheept werdt, en op weg floeg naer Exeter, daar zich een goed gedeelte van het heir zijns Schoonva- ders, te Salisbury gelegerd, bij hem voegde; gelijk toen ook de Prins en Prinfes van Dene- marken, de Hertog van Ormond, de Graaf van Bath, en verfcheide andere Grooten tot 'sPrin- fen zijde overgingen; dies de Koning eerst in ' onderhandelinge met hem tradt, doch zich wel- haast, gelijk zijne Gemalin reeds gedaan hadt, naer Franrijk begaf, terwijl de Prins zich van Whitehall en St. James verzekerde. Pran- De Koning van Frankrijk , al voor lange hyk door d'avaux fterk aangezet, om deezen Staat brandt te beoorlogen, liet met het begin van Winter- pen in " maand tien dorpen in de Meierije van 's Bosch 's Bosch in brand fteeken, en voorts eene oorlogsverkla- af, en nnge afgaan aan de Staaten, welke den 2.6 van den Staat Slagtmaand deezes jaars gedagtekend was, doch den oor- daarin niet als eene reden tot dezelve gefield , J°g« het zenden van onderftand tot den inval in En- geland; maar alleenlijk dat zij hun leger onder waldek gevoegd hadden bij dat der Rijks-Vor- ften , die zich verbonden hadden tegen den Kardinaal van furstemberg , -dien hij in het Keurvorftendom van Keulen zocht - te Hellen. Jacob I" Engeland ondertusfchen Haagden 's Prinferi II, wordt oogmerken zowel, dat men eerlange verklaar- verklaard ^ <jat Koning jakob van de Regeeringe hadt troon af- afgêftaan, en dat de troon hierdoor was open- gedaan te gevallen; waarna men tradt tot het raadplegen ftebben. - ora |
|||||
|
H I S T O' R I. E; #35
tam denzelven weder te vervullen ; wanneer XV,
«enigen den Prins alleen, anderen zijne Geraaa- Agp'_ Mn alleen, op denzelven wilden geplaatst heb ^ ben ; doch men kwam eerlange overeen om dien hun beiden aan te bieden, door den Mark- graave van halifax : de Prins nam dien voor- flag aan met te zeggen , dat hij dien hielde voor de grootfte blijk van het vertrouwen, 't welk men in hem Helde: en hij verzekerde bij die gelegenheid den Godsdienst, de Wettenen de Vrijheid des volks, naar vermogen te onder- fteunen, en altoos gereed te zullen zijn, om met beide de huizen mede te werken tot alles wat de welvaart des Koningrijks bevorderen, en den voorfpoed en roem des Volks konde doen aanwasfen: —— ten zelfden dage, te wiuem weeten den 23 van Sprokkelmaand 1689 , M enzy- werdt hij en de Prinfes, onder de naamen van ne 9.e' Willem en Maria , uitgeroepen voor Koning wordsa en Koningin van Engeland, - Frankrijk en Ier- uitgeroe- land: ------ men wil, dat de Prins in het eerst Pen .voor
zwarigheid maakte, om de breede handhavingen°'^"f
van 's volks voorrechten, welke men van hem ningin eischte, te beloven : ook zou het in de daad van Enge* moejelijk zijn, te bewijzen, dat alles, wat men' 2ijne Hoogheid afvergde, op blijkbare wetten fteunde: zelfs werdt verlpreid en geloofd, dac de Heer bentink , van 'sPrinfen wege, vol- ftrektelijk geweigerd hadt, de Kroon op zulke voorwaarden , aanteneemen : dit verwekte argwaan en misnoegen in beide de kamers, en üe Heer witsen, Burgemeester van Amfterdam, verzocht zijnde deswege met den Prinfe te fpreeken, en hem tot andere gedachten te bren- gen , onthielde zich hiervan a uit vreeze yan zijne Ees Hoog- |
||||
|
436 VERKORTE VADERLANDSCHE
Hoogheid te zullen flooten : doch de Heer
van DYKVELü , die meer op den Prins ver- mögt, bewoog hem daarna, tot het aannee- men der voorwaarden, op welke hem de Ko» ninglijke waardigheid werde opgedragen. |
||||||||||||
|
XV.
|
||||||||||||
|
xvr.
|
||||||||||||
|
^_
|
||||||||||||
|
HISTORIE. 437
|
|||||
|
XVI. AFDEELING.
Beginnende in het jaar 1689 , en eindigende
met den Rijswijkjchen Vrede, in het jaar
1697.
JDe vijandlijkheden waren, van de Franfcfie XVI.
zijde , zo dra niet begonnen, of men zocht An)' zich, van de zijde der Staaten, in (laat te ffcel- len, om het geweld te keeren; doch liet liep g(aa,etl aan tot den 19 van Lentemaand van het jaarverklaa- 1Ó89, eer men de oorlogsverklaring tegen die renflwjfc- Kroon tekende ; en in Wiedemaand trok het'0^ j ea leger, onder den Prinfe van Waldek te velde - IÓ 't'O
in Braband, tegen' dat der Franfchen onder
HUMiEREs; maar 'er viel in dien veldtogt niets bijzonders voor, dan alleen een gevecht bij Walcourt, waarin de onzen den vijand merke- lijke afbreuk deeden, en zelven geringe fcha- den leeden: in Duitschland werden Rijnberk , Mentz , Bon , en andere plaatzen gewonnen door de Bondgenooten.------Tusfchen den Groot
Keizer en de Staaten, werdt, door de bewer- verbond
länge van den Meer Mr. jacob hop , een ver- J^n KeS- bond gefloten op den 12 van Bloemmaand , zer en welk naderhand het groot verbond genoemd is. <*en Staat. Uit de bekendmakinge des Prinfen van
Oranje, aangaande zijne verheffing tot Koning van Groot - Rrittamie, bleek, dat hij niet ge- zint ware, de ampten afceleggen, welke hij hier bekleedde, gelijk zommigen zich verbeeld E e 3 had- |
|||||
|
43§ VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVI. hadden: onderwijl toonde men hier veels
„AFD' vreugde over deeze verheffing, en men hield den 30 van lentemaand deswege eenen plegti- gen dankdag: ook werdt de dag der krooninge hier gevierd, en men gaf op verfcheide plaat- zen j groote tekenen van blijdfchap en genoe- gen , over deeze ongemeene gebeurtenis 1 —— doch zijne Hoogheid zelf leerde welhaast de veranderlijkheid der Engelfehen zo wel kennen s dat hij tot de Staatfche Gezanten zeide: 'T is hier nu Ho Janna! maar 't zal, veelligt, haast kruist hem ! -kruist hem ! weezen :------ de
Vortfe- geme^e Gezanten vorderden dien Prinfe nu ook
ïiugen den onderftand af, dien het Rijk den Staaten, van den volgens het verdrag van Lentemaand van het Staat aan jaar 1678, verfchuldigd was; waarop eerlange, 11X,' het afzenden van vijfduizend mannen onder den Graave van marlborough volgde : wijder* drongen zij op het voldoen der zwaare kosten,. hier te Lande gemaakt tot'sPrinfen overtogt; van welke'"kosten men eenen ftaat overleverde , waaruit bleek, dat ze ruim zeven milioenen en driemaalhonderdduizend guldens beloopen had- den ; voor welk verfchot het Huis der Gemeen- ten , den Staaten, zeshonderdduizend ponden Sterlings toelag, en 'er verliepen wel drie jaa- Verdrag ren eer alles afbetaald was. ------ Op den 23,
ttisfchen van oogstmaand werdt 'er een verdrag tusfchen
mdea ^en Engelfehen Koning en de Staaten gefloten,, Staat. om den handel op Frankrijk, zelfs aan onzij- dige fchepen, te beletten ; tot tekening van welk verdrag de Gezanten van citters en wit- sen traaglijk en fchoorvoetend kwamen------
Men zocht van onzen kant ook, doch te ver-
geefsQh, ia Engeland eenig voordeel voor de», Ne*.
|
|||||
|
HISTOtt IE, 439
'Nederlandfchen koophandel te bedingen; want, xvr-
naar 's Konings eigen zeggen , waren alle de AFD', Engelfche Staatsdienaars, op halifax na, den Staat ongenegen. Te water hadden de Franfcfien dit jaar eenen
aanflag gemaakt op Suriname, die mislukte ; doch zij bemagtigden St. Éujlatius'; waaruit zij echter, zo wel als uit meer andere Eilanden in America, in het volgend jaar, weder door de Engelfchen verdreven werden. Over de nominatie van Schepenen te Amfler- Verfchil
aam , was, mids het afzijn des Stadhouders, «*ƒ'*" eenig verfchil ontdaan: men hadt het Hof van Hol- ovtt je land verzocht , uit dezelve de verkiezing te nomina» doen, doch het Hof hadt ze , buiten kennis *ie van van die van Amefirdam, aan den Koning ge- ngnfpe" zonden , die 'er de verkiezing uit deed, en misnoegd was, dat die Nominatie hem niet re- gelrecht van Amflerdam toegezonden was: van de zijde der Stad weigerde men vervolgens in de lasten te draagen , zo men haar niet bij haare Privilegien handhaafde : ook protesteerde zij tegen de zitting in de Vergaderinge van Holland van den Heere bentink , tot Graaf van Port- land verheven, die door den Koning voorge- dragen werdt: na veel twistens en harrewar- rens, zondt men in het jaar 1690, de nomina- 1690. tie aan de Staaten, die ze den Koning lieten toekomen; waarin dees genoegen nam, en 'er de verkiezing uit deed: ook werdt het verfchil over de zitting des Graaven van Portland daar mede vereffend; de Stad bewilligde eerlange in de gemeene lasten en men handelde van jaai tot jaar op gelijke wijze met de nominatie, als Ee 4 in |
||||
|
440 VERKORTE VAßERLANDSCBS
^'' in deezen jaare gefchied vyas,, zo lange Koning
»------- Willem leefde.
Onlust In Overijsfel lag te deezen tijde de Ridder-
te Ow fchap ook overhoop met de Steden, die zich,
tfJM naar het oordeel der Edelen,,te veel gezagshad-
den aangematigd over de belastingen en midde- len van verteeringe, zonder het Lid der Rid- derfchap naar behooren te hebben gekend: doch door eene uitfpraak des Konings, bij voorraad, te Whitehaü gedaan, werdt de ftaac der geldmiddelen van dat Gewest buiten ver- warring gehouden. De veldtogt van het jaar 1690, die weder
onder den Prinfe van Waldek geopend was, be- gon met een voordeelig gevecht voor de on- zen , onder den Kolonel f. n. fagel ;. doch daarop volgde eerlange de ongelukkige flag bij ' Slns bij Fkurij; waarin de Franfchen het (lagveld bc- fieurij. hielden, en het Staatsch voetvolk zich dapper-
lijk gekweeten hadt ; terwijl o.p het gedrag onzer ruiterije minder te roemen viel: daar was van wederzijden zo veel volks verlooren , dat 'er in dit jaar, na dien flag niets meer onderno- men werdt: dezelve viel voor op den, eeriten van Hooimaand, Toeleg In Grasmaand te vooren was 'er een heime- op Sims. jjjke toejeg ontdekt, om Sluis aan den vijand
te leveren, en eenige Zeeuwfche Eilanden, ne- vens Kadzand, onder brandfchattinge te bren- gen of af te loopen : de hoofdbeleider van die linksch werk , geheeten jakob martinet , Framchman van afkomst, en Oud - Schepen te Buis, moest dit nevens zekeren Schipper roe- L.ANDSZ.3
|
||||
|
HISTORIE. 441
|
|||||
|
landsz., door hem daartoe bepraat, met den XVI,
dood bekoopen : en de Schoolmeester reg- AF1)- nault, die het ftuk hadt uitgebragt, kreeg een jaargeld van driehonderd guldens van de Staaten. Op den tienden van Hooi naïind viel 'er ook zetfTig
een zeeflag voor , tusfchen de onzen met de voor Be- Engeljchen vereenigd, tegen de Franfchen: de vsf'er' Lt. Admiraal korn. evertsen begon het ge- vecht op de hoogte van Bevefier , eerst mee tamelijk goed gevolg , dewijl de Franfihen moesten afhouden ; doch de ftilte hen weder bij elkandercn brengende, werdt het Esquader onder hem deerlijk door den vijand befcha- digd, en bijna alle fchepen reddeloos gefcho- ten ; fneuvelende 'er ook verfcheide Kapiteins, en veel bootsvolks: men weet den ongelukki- gen uitflag van dit zeegevecht den Graave van torrington , die zich bijna geheellij k buiten het gevecht gehouden hadt; die ook, te Lon- den komende, terftond naer den Tour gezon- den , en te recht gefield, doch van wange- drag zuiver gefchouwen , en ontflagen werdt: ------ de fchade, echter, hier geleden, werdt
ten deele geboet,, door de overwinninge van
Koning william , aan de Boijne in Ierland op zijnen Schoonvader bevochten, die hierop we- der naer Frankrijk week. Te Rotterdam was, in een geweldig oproer, Oproer
uit haat tegen de Pachters der wijnen, en te-te Rotier. gen den Schout Mr. jakob van zuilen van' ^na"^r Nijveld ontftaan, onder anderen het huis vanten, enz. den laatften geheel en al geplunderd en zelfs afgebroken; doch nadat men eenigen der voor- paamfte handdaadigen gevat, en den Schout gelven van zijn Ampt verlaten hadt, werdt de E e 5 rust |
|||||
|
VERKORTE VADERLANDSGHE
|
|||||||
|
44a
|
|||||||
|
XVI. rust aldaar eerlange herfteld: meer gezien bij
m ^ftFI)• zijne burgers was de Schout adriaan bakker te Haarlem, dien het graauw, om het hand- haven der keure tegen het tabakroken op de ftraat, mede met plunderinge dreigde, in hoo- pe van dus tevens de zoutpacht, en andere las? ten afgefchaft te krijgen: doch de fchutterij bij tïjds in de wapenen gebragt, Muitte den op- ihmd, en werdt hierom ook, door de Staaten van Holland, en de Wethouderfchap der Stad, bij openbaare afkondiging, voor de betoonde wakkerheid, gepreezen en bedankt. BEVER- O? ^en 3° van Wijnmaand deezes jaars,
HiNGK overleedt op zijne hofftede Lokhorst, of, oud Tei- overle- fingen, de vermaarde Staatsman en Gezant den' hieronimus van BEVERNiNGK, in den ouderdom van 76 jaaren, die zedert het jaar 16?9 zich van alle rtaatsbewind ontflagen, en een ffil le- ven verkoren hadt, waarin hij zich meest met het kweeken van uitheemfche plantgewasfen bezig hielde : hij was fehl ander, arbeidzaam, vaardig en vlug van oordeel: doch wicquefort merkt zekere oneenparigheid in zijn gedrag, als een gebrek aan: hij is in de groote kerk te Gouda begraven, in eene kapelle, doorhem van marmer herbouwd, en zijne Bloedverwan- ten hebben hem hier een deftig Latijmch Graf- fchrift, in toetsfteen gefneeden, opgerecht. Intrede Koning willem' in den aanvang des jaars van Ko- 1691, in Holland gekomen zijnde, na groot Ding wil- gevaar bij zijne landing op de Maaze gelopen 'shape. ïe hebben, deed den 5 van Sprokkelmaaiad eene 16Q1. °Penhaare intrede in 'sHage, waartoe men zedert eenigen tijd eenen prachtigen toeftel van eerepoorten, zeegebogen, zinnebeelden en op- fchrif-
|
|||||||
|
HISTORIE. 443
|
|||||
|
fchriften vervaardigd hadt: ook werden 'er XVI.
fraaie vuurwerken afgefteeken en iterke llhmi- «"^ natiën van woningen, en andere openlijke te- kenen van vreugde vertoond: ------ aldaar be- floten de Bondgenooten eene aanzienlijke magt
op de been te brengen, en men floot'er een verbond met de Hertogen van Brunswijk-Wol- Verbond fenbuttel, en ontving den Keurvorst van Mentz m«^ in het groot verbond. wijk WaU Doch, terwijl men hier mede bezig was, en fenbuttel.
Koning willem zich naer het Loo begeven hadt om te jagen, belegerden de Franfchen de Stad Bergen in Henegouwen, onder den Maar- Bergm fchalk de BouFLERs, op den 15 van Lentemaand gmmn ' en namenze bij verdrag in op den 8 van Gras- door de maand; hebbende de Koning, die terflond ook Franjeben te velde getrokken was, geen' kans gezien om veroverd, de Stad te ontzetten: in den verderen veldtogt van dit jaar, viel weinig anders voor dan het bombardeeren van Luik door de Franfchen; het ongelukkig gevecht der onzen tegen hen bij de Lerne, onder waldek, en het een en andermaal gevaar loopen van Koning willem's leven, die in het laatst van Wijnmaand weder ïiaer Londen keerde. Op den 29 van Bloemmaand deezes jaars
overleedt de Lt. Admiraal cornelis tromp; wordende weinige dagen laater te Delft in de Grafftede zijns Vaders bijgezet: geen zeeflag •viel 'er in dit jaar voor, en.de Franfche aanflag op de Smirnafche vloot liep ook te leur, wel- ke den 4 van Oogstmaand behouden in Texel aankwam; doch de Franfche Kaper jan bart,» voorheen een gering visfeher te Duinkerken» M-asn-Nedertoitdfcèen Kooplieden merkelijke fcha.-
|
|||||
|
444 VERKORTE VADERLANDS CH E
XVI. fchade; verbrandde wel 8 of 9 Haringbmzerc,
, AFP' na dat het oorlogfchip, welk de buizen geleid- de j door den Ridder de forbin vermeesterd was. Verdrag Op den 30 van Wiedemaand werdt te Kop- w penhage een verdrag van koophandel gefloten, ?°T", tusfchen deezen Staat met den Koning van tusfchèn Groot - Brittanniën , en de Kroon van Dene- deoStaat,marken , door beleid van den Afgezant den Engeland ]-jeer VAN amerongen ; die ruim drie maanden marken?' na net uuiten van dit verdrag, aldaar overleed: zijn lijk te fchepe herwaart gevoerd, werdt in de Kerk te Amerongen begraven : hij was de Vader van den Generaal van ginkel , die, om zijn beleid en moed, in de onderwerping van Ierland aan Koning willem , getoond , door dien Vorst tot Graaf van Athlon e en Baron van Agrum verheven werdt; tijtels, thans door zijnen waardigen nakomeling met eere ge- dragen. In dit jaar was ook nog, in Sprokkelmaand,
aan eene beroerte, overleeden de Luit. Gene- raal van WEIBNUM : dees , fchoon Rootnsch Katholijkj was, tot zijnen dood toe, Bevelheb- ber van Breda geweest. Wat later ftierf ook de Lt. Generaal ailua , die zich op de jagt, door het vallen van zijn paard , gevaarlijk in het hoofd bezeerd hadt: ook was de Heer van 'SOMMelsdyk in Slagtmaand aan de kinderpok- jes overleeden; en die Heerlijkheid hier door verftorven op zijnen Broeder , den Heer van Chdtillon. Krygs- In het laatst van Bloem- en in het eerst van bedryven zomermaand des iaars 1602, werdt de Fr an- [che vloot onder tourville, door de vereenig- de Engelfchen en Sïaatfcfreti, die haar in aantal van
|
||||
|
Historie: 445
van fchepen verre overtrof, op de vlugt ge- XVI.
dreeven, en verfcheide fchepen van dezelve , AFD' veroverd, vernield en verbrand : hier door ver- floof de toeleg van Koning jakob , die - aan Kaap la Hongue toefde , om van daar eene landing in Engeland te doen. ------ Namen en Namen
deszelfs kasteel gingen in dit jaar aan de Fran- gaat aan
fchen, in het gezicht van het vereenigd leger lle,Fran" onder Koning Willem , over; en den 3 van o7'er. Oogstmaand viel het gevecht bij Steenkerken voor, waarin het verlies der Franfchen weinig minder dan dat der Bondgenooten was, doch de eerften het flagveld behielden: zedert viel 'er weinig van belang voor. Zekere grandval , die eenen aanflag op Ko- Aanflag
ning willem's leven gemaakt hadt, doch te op het Ie* Eindhoven gevat was, werdt gevonnisd om ge- KP ^an hangen, en, nog half levende, geopend en ge,- WILLEM, vierendeeld te worden, welke ilraf hij met eene zoort van hardvochtigheid, op den 13 den Oogstmaand onderging: in zijn vonnis werden BARBESiEux, de zoon van den overleedene Staats- Minister, Louvois, PAPAREL, CHANLAis, en an- deren , zelfs Koning jacob , fchandelijk ten too- ne gefield, zonder dat het Franfche Hof zich zulks immer aangetrokken, ofeenige pogingen gedaan heeft, om die kladde af te wisfehen. Den 18 van Herfstmaand deezes jaars 1692, fax&bec*
gevoelde men 's namiddags , omtrent half drie ving in uuren, in de Nederlanden,Frankrijk,Duitsch-^ider' land, en zelfs in Engeland en Schotland, eene m ' aardbeeving, die omtrent 2 minuten duurde, en op de eene plaats zwaarer dan op de andere was, doch nergens fchade vanbelang veroor- zaakte : de huizen in Holland werden fterk be- wo~
|
||||
|
44<J VERKORTE VADERLiïNDSCHE
|
|||||||||||
|
XVI. wogen : te Amßerdam fchuddeden eenïge to»
,eA¥0, rens zo geweldig-, dat de fpeelklokken eenige reizen klepten: het ftadhuis zelf bewoog zich min of meer: de fchepen in het Y werden op- gelige, en de wateren in de grafcen beroerd: doch eer men alles behoorlijk konde opmerken, hieldt de beweging t'eenemaal op: deeze aard- beeving viel ook, gelijk doorgaans, voor, bij zeer Uil weder: omtrent twee maanden te voo- ren waren'er ijsfelijke aardbeevingen gevoeld, in de Eilanden Sicilië en Maltha; en zelfs op het Eiland Jamaika, in Amerika, waar door de Stad Port-Roy al groote fchade geleeden heeft. Prins Op den 19 van Slagtmaand overleedt, op van Wal- zijn huis te Arolfen in het Graaffchap Waldek,
M&ziit. ^e prjns George FREDRiK, Veldmaarfchalk over de legers van den Staat, oud 73 jaaren: hij werdt gehouden voor een' man van gezond oor- deel en groote ervarenisfe in (laat- en krijgs-zaa- ken, doch was in den oorlog, altoos ongeluk- kig geweest: ook hadt men hem, volgens fom- migen, nooit naar behooren, van manfehap en oorlogsbehoeften voorzien : het krijgsvolk in het gemeen, hiedt hem voor een' ongelukkiger! Veldoverften; en dees waan was zo diep ge- worteld , dat zijne onderneemingen, ter oorzaa- ke daarvan , minder Haagden, dan zij anders veelligt zouden gedaan hebben. |
|||||||||||
|
Gewei
dig op- roer te Goes. |
Over de verkiezing van Rentmeesteren, wa-
ren te Goes in Zeeland, in deezen jaare, zeer hevige gefchillen gereezen, tusfehen de partij |
||||||||||
|
van den Bailjuw korn. eversdyk , met die van
den Burgemeester ferdin. gruwald en eenige Schepenen aan den eenen kant; en tusfehen die van den Burgemeester adow van westerwïk , en •;.-. " eenjï |
|||||||||||
|
HISTORIE. 447
|
||||||
|
éenige Schepenen aan den anderen kant; wor- XVI.
dende de laarften aangezien, als of zij, onder AI'D' im voorwendzel van "het handhaven der itedelijke voorrechten, inbreuk zochten te doen op het wettig gezag des Erfftadhouders: beide partijen koozen, elk met gelijke ftemmen ,in de haaren, twee verfcheide Rentmeesters; en de Bailjuw , zijne keuze voor wettig houdende, weigerde, de Rentmeesters, door de tegenpartije gekoo- zen ,te beëedigen; waarom deezen laatften door den Burgemeester westerwyk zelven, den eed wester- werdt afgenomen : de Bailjuw keerde zich wyk Bur- deswege met klagten tot Koning willem ; ëemees* doch de Burgerij verklaarde zich vóór het geen qoss t ge. de Burgemeester gedaan hadt: de Koning zondt raakt in ih Zomermaand twee gemagtigden uit den hove, moeite» om de zaaken aldaar te onderzoeken, en wilde dat de verandering der Wet zo lange uitgefteld werdt, tot dat hij het verflag der Gemagtigden zoude gehoord hebben : men befloot daarop terftond de vernieuwing der Regéeringe unte- rteilen ; doch eene groote menigte volks, dringende, zo als westerwyk en de zijnen ze- dert verklaarden, de Wethouders om met het werk voort te gaan , gefchiedde eindelijk de verkiezing, om grooter onheil voorttekomen, en het volk, hier mede naer het fcheen zeer vergenoegd, ging ffillekens naer huis: doch dit belgde Koning willem zeer, die zich toen in, het Leger bij Ganappa bevondt , en befloot eerlange eenig krijgsvolk naer Goes te zenden, Èn aldaar de nieuwe Regeering met geweld te Verzetten: hij zondt hiertoe ook de Patenten aan bet Regiment van Kauw, en aan een gedeelte feu dat vm.Klaiibergen, die door hem zelvets e»
|
||||||
|
«■■■■■■■MÉHa
|
||||||
|
448 VERKORTE VADERLANDS CUÉ
XVI. en zijnen Secretaris i^üigens getekend waren:
UAF?:,; dit volk kwam den 13 van Oogstmaand voor 0 , de Stad , doch de Burgemeester eversdyk, Bürge- deed de poorten en den havenboom fluiten , meester twee vendels Schutters in de wapenen komen , EVEBs- en -jjkjj voor ^et Stadshuis plaatzen, alwaar hi| de Wet deed bij één komen , die allen , op twee na, beflooten, het krijgsvolk, welk zij niet dan op patenten van de Staaten van Zee- land behoefden te ontvangen, en om welk in- teneemen, den nood hen thans niet dwong, buitentehouden , en , behoudenis de diepe eerbiedenis voor den geheiligden perfoon zijner Majefteit, de voorrechten der ftad, edelmoe- diglijk te handhaven. Men gaf ook terflond hier van aan de Ge-
committeerde Raaden en aan de andere Steden kennis, en verzocht ernftelijk aan de Officieren, om te willen aftrekken, hetwelk deeze weiger- den ; doende zelfs na het bekomen van een af- fchrift van het befluit der Regeeringe, de toe- gangen naer de Stad bezetten.------ De andere Seden Helden deeze Stad in het ongelijk, of
hadden geen harts genoeg om zich tegen zijne Majefteit te verzetten ; en een brief aan den Koning zelven gefchreeven, werdt niet beant- woord; dies het krijgsvolk, op naderen last, zo het fcheen , van zijne Majefteit, den 24 van Oogstmaand ter poorte introk, en de Stad, en in het bijzonder het Stadhuis, bezettede: 's Konings Gemagtigden kwamen toen ook we- der in de Stad, om naar-alles onderzoek te doen; en hierop volgde eene geheele verande- Vormis ring in de Regeeringe, waardoor westerwvk overßiu> en de zijnen buiten het bewind raakten. Ook |
||||
|
—
|
|||||||||||
|
-----
|
|||||||||||
|
HISTORIE;
|
|||||||||||
|
U9
|
|||||||||||
|
Meef het hier niet bij ■; men ftelde hem en ver- XVt«
fcheide anderen in Wijnmaand te recht voor de AFD',^
tegenwoordige Regeeringe, bij welke de Pre- „emees.
fident Schepen joan van dorth Joansz. nu de ter was«
bediening van Baljuw zoude waarneemen: teuwye
daarop werden de Burgemeester en Secretaris en a,V?e".
r j T3 renuitge- WESTERWYK, de Burgemeester mattheus evers- fpr0^e,u
DYK, en 'de Burger - Officiers joan van der
HILLE , JAN VERRAT eil MARTINUS BEISSE^
laar in hechtenisfe genomen en naauw be-
waard \ de eerlte in een gat, het donkere gat geheeten, ter zijde van het Stadhuis , eene plaats voor de grootfte fielten gefchikt ,daar hij van drie foldaten, vijf weeken lang bewaard werdt. In Slagtmaand verwees men hem om onthalsd, EVERSDYK, enden Secretaris,envan>derhille, om met het zwaard over het hoofd geflagen en en gebannen, verkat om gegeesfeld en geban- nen , en BEissELAAR om gebannen te worden, de twee eerlten met verbeurdverklaringe van alle-, en de twee volgenden van de helft van hunne goederen. Deeze vonnisfen zondt de Regeering met Koning
eenen beleefden brief naer Engeland, aan denwl^M Koning; de Schutterij en de gilden deeden verande.' 'er een verzoekfchrift bij, om eene algemeene ring in de vergiffenis te erlangen : weinige dagen laatef vonnisfen* befloten alle de Gevonnisden ook bij zeer oot- moedige fmeekfchriften , brieven van vergiffe- nisfe en uitwisfching van misdaad, aan zijne Majefteit te verzoeken: deeze de vonnisfen hebbende goedgekeurd, maakte 'er echter die verandering in , datze in zo verre, als ze be- troffen het onthalzen van adolf westerwyk, en het flaan met het zwaard over het hoofd dee Ff Ariê |
|||||||||||
|
tam
|
|||||||||||
|
4Sö VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. dik anderen, en het geesfelen van jan ver-
j^yp' Xat , zouden blijven onuitgevoerd; doch men
moest de béide westerwyken naer 's Bosch op
eene verzekerde plaats brengen, en aldaar ten
hunnen koste doen bewaaren.
|
|||||||||||
|
,s Westes • Zeer bemind was de Burgemeester wester-
wvk WYK bij de Goezewaars, die hem met fmarte, wordt van zjjne jiem ccderlievende Echtgenoote, on- 61 v 'befcheiden genoeg zagen affcheuren ; terwijl dezelve hem verzelde en geduurig riep, datze* met hem fterven wilde: de burgers riepen hem ook nog het vaarwel van de wallen toe, fchoon hun dat met ftokfiagen van de foldaten en Offi- cieren betaald werdt: zelfs hadt hij de burgers, zo hij iemand verongelijkt hadt om vergiffenis gebeden, en zich zijns lijdens in deeze recht- , vaardige zaake getroost; zich voorts beroepen- de op den rechteritoel van Christus. In de fchans aan het hoofd van de haven
werdt hun eerst de inhoud van den brief des Konings, voorgeleezen ; en daarop werden de westerwyken naer 's Hertogenbosch en de an- deren naer Bergen op Zoom gevoerd; en dus uit Holland, Zeeland en West - Friesland ge- wannen. Eversdyk zat omtrent een jaar te Ber' Hij en gen op Zoom, en verkreeg toen verlof van den anderen Koning, om, eerst voor zekeren tijd, nader- |
|||||||||||
|
fcerfteid.
|
|||||||||||
|
hand zonder eemge bepaling, weder binnen
Goes te komen; maar de twee westerwyken werden niet voor Oogstmaand in den jaarö 1697 geflaakt; doch moesten zich onder het gebied der Generaliteit onthouden, en begaven zich toen naer Bergen op Zoom ter woon: iri het jaar 1702, ontgingen zij eene A&fy ruim ÉWee jaären te vooren reeds getekend, waarbij '■><--- " ..'■'■"'■■■ hun |
|||||||||||
|
HI8T-0RIS 45*
|
|||||
|
h'tiii werdt toegelaaten binnen Goes te woaaen; %v%'
alwaar men hen met uitbundige vreugde ont- ^0, , Ving-, en zij eerlange weder in de Regeeringe geraakten , en in hunne gekrenkte eere hec- iteld zijn: van der hille was*, geduurende zij" ne ballihgfchap overleedem Weinig tijds nä deeze verandering te Goes hals«'
geraakte ook de Oud-Burgemeester van Dord-™™^£* recht, Mr. sïMon van üalëwyn» wegens eehéter van heimelijke handeling met de Franfchen ovetDord, 'm den vrede , in merkelijke ongelegenheid , en ong.el®j werdt gevangeüjk op de Voorpoort in 'sHaage^egws' gebragt: hij zeidé tot zijne verdediging» dat heimeüf. Mj , als hij de geneigdheid tot een' goeden '!.e hands, vrede, bij het Franfche Hof hadt vernomen»J^11 zulks door de Regeeringe vm Dordrecht-, ter Frankrijk, verdere raadplegtnge daarover, in der Staaten Vergaderinge zoude hebben doen brengen: hij meende dat men zulk iemand, die zo goede in- zichten hadt, veeleer een beeld moest oprech- ten j dan hem voor eenen misdadiger houden; en dat hij liever Wilde dood zijn, dan langer zien , dat men de lieden hier goed en bloed deed gèeven , om dobbe dobbe dob en fan f are te fpeelen voor den Koning van Engeland* doch dit laatst gezegde verzachtte hij, bij na» der bedenking, met te herzeggen: dat hij He- ter fterveri wilde, dan zien, dat men het be- vorderen van vrede, door eerlijke middelen ^, Voor misdaad hielde Hij werdt veroordeeld tot eene altóosdüufende Zijn
ïiechtenis, en zijne goederen werden verbeurd votmis» verklaard. Koning Willem, aan wien ook dit vonnis gezonden werdt, hieldt het zacht, naèr gehstig van de misdaad, doch fchijnt njetfterk Ff % ge- |
|||||
|
452 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
XVI. gedrongen te hebben op deszelfs verzwaring:
AFP' HALEWYN ontfnapte in het jaar 1696 van Loe- ri'i nt vcfl^n-> en begaf zich naer Suriname, daarbij
fnapt. ziJne dagen geëindigd heeft: de piles du plessis , met wien hij gehandeld hadt, en die op Loeve- flein het leven der fchilderen gefchreeven heeft, is na den vrede van Rijswijk , in Wijnmaand van het jaar 16^"j geflaakt: en de broeder des Oud-Burgemeesters, de Heer Mr. kornelis Teerestein van halewyn , voormaals in bla- kende gunste bij Koning willem, toen hij nog Prins van Oranje was, mede op vermoeden in verzekeringe gezet zijnde, werdt, na verloop van ecnige maanden, op vrije voeten ge- field. Slag bij In het begin des jaars 1693, hadden de Fran-
handen, fifien onder bouflers , zich zonder moeite *<593. meester gemaakt van Veume en Diksmuide: de
veldtogt van dit jaar was in het bijzonder merk- waardig door den flag bij Landen , dien de Bondgenooten verlooren, om dat zij, min voor- deelig gelegerd, en de. Franfchen hun veel te fterk waren , en hen nu hier dan daar aantast- ten, tot dat zij geheel het leger op de vlugc bragten ; wijkende Koning willem met moeite over de brug te Neerhespen, en ontkomende ATHLONE naauwlijks het gevaar van verdrinken: de Bondgenooten lieten hier 60 f tukken en 9 mortieren in den loop , en verlooren omtrent zevenduizend mannen; doch geene voornaame lieden dan den Graaf van solms, die aan eene wonde, in het gevecht bekomen , overleed: de Franfchen hadden niet minder en veele voor- naame Bevelhebbers verlooren; dies Luxem- burg , die hier geboodt, niets ondernam, voor |
|||||
|
mmmmm
|
||||||
|
HISTORIE. 453
dat het leger van bouflers zich met het zijne XVI.
vereenigd hadt, en toen werdt Charleroi hele- AT"- gerd, en, na omtrent eene maand zich dapper- ch . . lijk verdedigd te hebben , veroverd bij ver- door de dsag. Franfr.hen Ter zee, was op de hoogte van Caap St. veroverd«
Vincent, tusfchen etlijke Franfche en twee Zeedag Staatfche oorlogfchepen, onder de Kapiteinen j^J,^ scHRYVER en van der poll een gevecht voor- van St. gevallen, welk vijf uuren duurde, en eerst te- Piment. gen elf, daarna tegen zeven vijandlijke fchepen, zo lange en hardnekkiglijk uitgehouden werdt, dat de Franfche Admiraal tourville den Kapi- tein scHRYVER naderhand vraagde, of hij een mensch of een duivel ware ? na dat deeze fche- pen voor de overmagt hadden moeten bukken, vielen omtrent dertig koopvaardijfchepen den Franfchen in handen , hetwelk in Hooimaand aan agt-en-dertig fchepen ter walvischvangst uit- gezonden , te beurt viel; ook werdt den onzen geduurige fchade door de kapers van St. Mak St. Mate toegebragt, dies de Bondgenooten die ftad gebom- vier dagen achtereen, in Slagtmaand, lieten bom- at"eeic!« bardeeren , doch weinige fchade aan dezelve toebragten. Doch na deezen on gelukkigen veldtogt,
werdt 'er zan de zijde van Frankrijk , welk binnenlands met duurte en honger hadt te ilrij- den , een voorflag tot algemeene bevrediging gedaan, die in Engeland van de hand ge- weezen werdt; terwijl men in 's Haage beflöten hadt, zich niet zonder zijne Bondgenooten met de Franfchen te verdragen. De gantfche zomer van het jaar 16^4, werdt K rijgs-
van de zijde der Bondgenooten gefleten met tjnoea " Ff q het |
||||||
|
.„ii.
|
||||||
|
4S4 VERKORTE VABERLÄJJDSCHI
XVI. het bombardeeren van vericheide Franfche zee?
m>* (leden, hetwelk echter, zo wel als de landing , ., , bij eenen toeleg op Brest, eenen min voordee-
ger.oorer.^'Ien uitflag hadt, en het gelukte jan'bart,
i6i>4, 'eene Franfche Graanvloot niet alleen te hernee- men , maar ook drie Staatfche ooriogfchepen op de hoogte van Texel te overweldigen : te lande, was, om dat de Franfchen telkens een gevecht ontweeken, en met den Dauphin eenen fchoonen optogt gedaan hadden, om Frarnck Vlaanderen te dekken, niet anders uitgevoerd, dan dat de onzen de vesting Huij veroverden in ' Herfstmaand. kelaa^ ®e kerklijke gefchillen hier te Lande, tus?
ken, ' fchen de Voetiaanen en Cocceaanen, die reeds
eenigen jaaren geduurd hadden, en nu weder heviger fcheenen te worden, gaven aanleiding, dat de Staaten eenen weg beraamden tot vrede in de kerke; voornamlijk, door vast te (tellen en te gelasten, dat de Hoogleeraars en Predi- kanten zich zouden houden bij de Formulieren van eenigheid en bij de Gelaofsbelijdenisfen; en omtrent onbeflist gelaten punten zich gedra- gen naar de bijzondere kerkenofdeningen s voorts geene ongewoon? en onfchriftuurlijke fpreekwijzen gebruiken, noch zulke toepasfin- gen der Profetiën , die misnoegen en opfehud- ding zouden kunnen veroorzaken: wijders dat men in het beroepen der Predikanten, alleen zoude zien, op peribonen, (lichtelijk in leere en leven, en yan eenen gematigden en vreed- zaamen nart? --^3 federt benarde de hevig-; heid der twistende partijen allengskens^ en de gematigdheid ©n vreedzaamheid kwamen veelen yredilq^terj \m bfkoQieJijkfr %qqx 4m z% P&& |
||||
|
J
|
|||||
|
Hl S T O R. I Ei 455
ten» om datze den weg tot bevordering gewor- XVI,
den waren. An>', Den 7 van Louwmaand van het jaar 1694, MARIA
overleedt aan de kinderpokjes, Koningin mariA Koningin' van Engeland; die aldaar en hier te Lande, van fin- van grooten en kieenen , oprechtelijk betreurd^ ,• werdt: de Koning, Nederlandsch Erf- Stadhou- ^erit der , was zo getroffen van haaren dood, die in haar drieëndenigfte jaar voorviel, dat hij verfcheide weeken buiten (laat was om zich met zaken van gewigt bezig te houden; hetwelk, nevens meer andere redenen, oorzaak was dat hij eerst diep in Bloemmaand naer Holland overftak, en zich begaf naer liet leger der Bond- genooten bij Gend verzameld: —-— hetzelve pjmsn deed hij verfcheide bewegingen maken, tot dat belegerd, hij in het begin van Hooimaand, Namen deedc berennen , welke vesting van alles rijklijk voorzien , en met een fterk guarnizoen bezet was ; hebbende bouflers zich nog daaren- boven met eenige Regimenten 'er binnen ge- worpen. Geduurende dit beleg, zocht de "Franfthe De Prins
Maarfchalk de villeroi den Prins van Vaude- va" Vm~ mont, omtrent de Lei je gelegerd, te overval- ^twe*en len; doch dees maakte zulk eenen roemruch- roem. tigen aftogt, dat hij, zo als Koning willem ruchtigea fchreef, daardoor beter toonde een bedreven aft0Su.. Veldheer te zijn, dan hij door het winnen van eenen veldflag zoude hebben kunnen toonen.— Het beleg van Namen werdt onderwijl zo Merk voortgezet, dat de Stad op den 4 van Oogst- maand zich, bij verdrag, overgaf; wijkende' de bezetting toen in het kasteel, welk terftoncfe hierna werdt belegerd ; terwijl de Franfchem Ff 4 Diks- |
|||||
|
45Ö VERKORTE VADERLANDSHE
|
|||||
|
XVI. Dihtnuiclen en Deinze innamen , en Brusfel
m AFP' twee nachten en eenen dag lieten bombardeeren en met gloéjende kogelen befcbieten; waar- door die Stad eenige millioenen fchade leedt: het beleg van het kasteel van Namen ging mid- delerwijl zo fterk voort, dat hetzelve zich den 5 van Herfstmaand mede bij verdrag, moesc bob- overgeeven: bouflers werdt bij deeze gelegen- SLEEs in heid gevangen gehouden , wèl tegen het ver* verzeke- ^g, doch uit weêrwraake over het vasthou- nomen' ^en ^er bezettingen van Dihmuiden en Deinze, en weder tegen het gemaakt Kartel; maar hij werdt wel-, geflaakt. dra geflaakt, toen de Koning van Frankrijk beloofd hadt ook de gemelde bezettingen te zullen flaken: — het bemagtigen van Namen,, is federt altoos gerekend onder de doorluchtigfte bedrijven van 'sKonings leven; en in deeze eere deelde ook de beroemde Opper^ Ingenieur koehoorn , die de voornaamfte werken deezer vestinge , voorheen, aangelegd en opgemaakt hadt: men hieldt hier deswege eenen openbaren dankdag, en gaf allerleie blijken van vreugde ;■ hoewel' het winnen deezer vestinge eene ge-, weldige fchat gekost heeft. Te water was, in dit jaar, niet veel van be*
lang voorgevallen. Groot-Brittanje en de Staaten hielden twee vlooten in zee; de eene onder den Admiraal russel, die de Spaanfche ' zeelieden in Katatonie dekte; terwijl de andere zich in en omtrent de hoofden ophielde met het bombardceren van Se. Mak , Duinkerken en Calai ;■ hetwelk nogthans weinig gevolg hadt: fommigen tekenen zelfs aan, dat de fchade door dit bombardeeren veroorzaakt, het dui- ?end§| deel met beliep van. de kosten>: die tot: |
|||||
|
HISTORIE. 45;'
|
|||||
|
het uitrusten der vloote en der bombardeer- X
galjooten , befteed waren; doch dit bombar- AFI>-
deeren hieldt echter de kusten in geduurige on- rust; gelijk ook de Bondgenooten, in dit jaar, tot aan en zelfs door de ftraat van Gihralter, meester waren van de zee. De Staaten van Heiland, om een gedeelte >T aan_
van de kosten des oorlogs te vinden, onlangs fpreeken eene nieuwe belasting gelegd hebbende op het ^ ƒ"- trouwen en begraven, vonden die van den ge-■{*[ *™ rechte van Amflerïïam goed , ten einde de ampt g©- pracht der begravenisfen te bepalen , en het maakt, groot getal der aanfpreekeren te verminderen, enz* derzelver beroep te maaken tot een ampt, welk Burgemeesters begeven zouden; gelijk ook het getal der lijk- en lantaarndrageren bepaald, en het loon der hoofdlieden, aanfpreekeren en draageren naauwkeuriglijk geregeld werdt: alle deeze en andere bijzonderheden waren in eene uitvoerige keure vervat, die den 31 van Louw- maand 1696 , ftond integaan ; doch hieruit Oproer ontftond zulk een gemor onder het gemeen, daaroveï meest verwekt door buiten dienst geraakte aan- *690" ipreekers , en derzelver vrouwen, dat hec graauw haast aan het famenrotten ging, en op den 30, in grooten getale , te hoop liep naer den Dam, fcheldende op de afgaande Burge- meesters , die de keur hadden helpen maaken; de hoofdlieden en draagers leeden ook last om- trent het Aalmoesfeniershuis: en op den volgen^ den dag, toen de Regeering de foldaaten in het geweer hadt doen komen, was de Dam ten 9 Uuren reeds zo vol gepropt van allerlei flag van volk, dat de Heeren ter nauwer nood op het gtadhuis geraaken konden: geheel de Stad was |
|||||
|
458 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVI- in beweeginge; karels, jongens en vrouwvolk,
t AFD' trokken op , gewapend met puthaken, luiwa- gens, bezems, fchorteldoeken aan ftokken ge- bonden , en veelerlei ander geweer; en trom» melende , met talhouten, op bier- en boter- vaten: men vertoonde befpottelijke lijkflafiën, in het gezicht der foldaaten , omtrent het Aal« moesfeniershuis, op den Dam, en aan andere hoeken der Stad; en aan het Stadhuis hadt men brieven geplakt, waarbij het te huur geileld fteld werdt, om terilond betrokken te kunnen worden: -------de Wethouderfchap, die eene
fcherpe keur tegen oproer wilde afkondigen,
vondt nu geraaden dit nog wat te verichuivcn, en bekend te maaken, dat de keur op het be- graven , voor den tijd van zes week en zoude opgefchort blijven; hetwelk een geweldig ge- juich verwekte onder het graauw, dat met eene menigte vreemd bootsvolk, naer het Aalmoes- feniershuis aftrok, en daar de foldaaten op de van den v^ugc dreef; waarna het huis van den Burge- Burge- meester boreel geplonderd werdt ; als die» meeiler men alleenlijk hieldt voor den opfteller der keu- BOREEL re ^ om c|al. dezejve f[0ör zijnen zoon, als Se- derd. " cretaris , ondertekend was :------- Kapkeii*
spaaroog, die zich hier moediglijk, doch w
vergeeisch, tegen de woede der muitelingeii verzet hadt, fcheen hierdoor ook hunnen haac op zich geladen te hebben; want zijn huis op de Reguliersgraft, moest kort daaraan ook de plondering bezuuren; gelijk mede des anderen daags dat van den Engdfchen Conful joseph kerby , die men uitmaakte voor een vinder van nieuwe belastingen, en, veelligt, ook van de keure op het begraven; en hij was het ook, die |
|||||
|
HISTORIE. 459
|
|||||
|
het middel op het trouwen en begraven eerst XVL
hadt uitgevonden , en daarvoor eerlange een AW^ jaargeld verwierf van vijftienhonderd guldens, geduurénde zijn leven. Na dac hier alles deer- lijk vernield was, werdt het huis van den Oud- Burgemeester de vries met gelijke verwoestinge gedreigd; gelijk men ook 's daags te vooren dat van den Burgemeester de haaze gedreigd hadt. Doch de fchutters en eenige vrijwilligers op Den
de been gekomen zijnde, hadden den moedwil- mosdwil; iigen hoop, met flaan en fchieten, hier en daar ^ftuic, midlerwijl verdreven: — een gedeelte echter van het geboefte begaf zich eerlange naer het huis van den rijken Jood pinto , hetzelve aan- vallende om te pionderen , in het afzijn des bezitters , die geen deel altoos hadt aan de keure op het begraven; maar de burgers, zien- de dat het de fielten nu om buit te doen ware, fehooten hier fchieiijk toe; en ftuitten, dooi- de Jooden trouwelijk geholpen, de woede dey plonderaaren, die in een oogenblik verftooven, achterlatende omtrent dertig, meest gekwetfte, gevangenen: het gild der turfdrageren, welk zich vrijwillig tot demping van den opftand hadt aangeboden, ftond nu op den Dam, ge-* wapend met halve pieken: met den avond ge-, Eem'ga raakte alles in rust, en ten 6 uuren werden tweebelha- der gevangenen, bij toortslicht, uit eene vanmf:is r de venfteren der waage opgehangen; drie andere leeden des anderen daags dezelfde llraf: men deed fcherp onderzoek naer de fchuldigen, en gelast- te het geroofd goed in handen van den Schouc te brengen : de fchutterij, en de vrijwillige fU|EgrS| bleeven nog eenige, dagen in de wape- , oen,
|
|||||
|
4<5o VERKORTE VADERLANDSCHß
|
|||||
|
XVI. nen , en het regiment guardes, uit 'sHaage,
t Am- welk, op twee uuren na, de Stad reeds genaderd was, kreeg bevel om te rug te keeren: op den 4 van Sprokkelmaand werden nog zeven pion- deraars met de galge geftraft. De beroerte was hier mede geheellijk bedaard, en de keure op het begraven bleef vernietigd: de Vroedfchap deed eerlange den fchutteren, in erkentenisfe der betoonde trouwe, eenen zilveren gedenk- penning uitdeden. Hendrik Op den 35 van Lentemaand overleed te Kasimir Leeuwarden, aan eene borstkwale, Prins hen- den! ö RIK KASIMIR van Nasfau, Stadhouder van Fries- land ', Groningen en Drenthe, en een der Veldmaarfchalken van den vereenigden Staat; opgevolgd wordende in genoemde Stadhouder- fchappen door zijnen Zoon joan willem friso, onder de voogdijfchap zijner moeder :. naauw- lijks twee maanden laater, ftierf op het Oranje- Woud, de Prinfes albertina agnes, dochter van fredrik Henrik , en moeder van den over- leeden Prinfe. s,rj '1g Men hadt ook , in den aanvang deezes jaars, Jevenvan eenen aanflag ontdekt tegen herleven van Ko- Koning ning willem, en om Koning jakob, die mee willem. eene pranjncfje vloote in het Rijk verwacht werdt, op den troon te heritellen; na "welks te leurllelling en het ftraflen der fchuldigen, eene algemeene verbindten is aldaar getekend werdt, om den Koning op den troon te hand- haven; wordende ook hier te Lande eenen pleg- tigen dankdag gehouden over het ontdekken deezer zamenzweeringe. De Bondgenooten verbrandden, uit weêrwraak
van het gefmecd verraad in Engeland, de Franl fche.
|
|||||
|
HISTORIE 4<fr
|
|||||
|
Jcfie Magazijnen, en een groot getal kazernen XVI.
en burgerwooningen te Giyet: wat kater werdt AVD' Calais door eene Engelfche vloote gebombar- deerd, doch kleine fchade aan hetzelve toege- bragt. St. Martin op het Eiland R/iee, moest een gelijk lot bezuuren; dus hieldt men weder de zeekusten in geduurige onrust; en noodzaakte den vijand zijne kragten te verdee- len: de beroemde jan bart, nu tot Ridder jan verheven, viel, in Wiedemaand, van de an-BART dere zijde, aan op de Hollandjche graanvloot, ^ollmd- die uit de Oostzee kwam, veroverde de fregat- [che ten, die dezelve geleidden , en nam of ver- graan, nielde een merkelijk getal koopvaardijfche- otaan* pen. Te lande werdt, in de Spaanjche Nederlan-
den , de krijg flaauwelijk voortgezet: gebrek aan geld belettede de wederzijdfche legers iet tegen eikanderen te onderneemen: elk derzel- ven vergenoegde zich met onderhoud voor zich. op 'svijands bodem te zoeken, waarmede hec jaargetijde verliep, zonder dat 'er iets tusfchen de twee legers voorviel. ------ Van de Fran-
fche zijde bewerkte men bij het Hof van Turin
bedektelijk zo veel in dit jaar, dat men den Hertog van Savoije van het groot verbond wist aftetrekken , en tot de partij van Frankrijk over te brengen. —— Op den Raad van Ko- ning Willem beflooten de Staaten en de Engel- fchen nu ook met Frankrijk, welk fterk tot vrede neigde, onder de bemiddelinge van Zweeden, te handelen , waartoe zij ook den Vrede- Keizer eerlange overhaalden ; wordende tot de fe?™,--? plaats der handelinge over denzelvcn, h.zt huis te
|
|||||
|
4&i VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||
|
XVI, te Rijswijk i, den Koning van Groot-Brittaniën
,Af"'-, toebehoorende, gekorens
Geduurende de vredehandeling zetteden de
Franjehen de krijgsverrichtingen alomme voort, en belegerden in de Nederlanden de vesting Aath; doch Koning willem bij het leger geko- mmen zijnde, verklaarde aan den Keurvorst van Beieren , dat hij niet gezind was eenen man tewaagen, omeene Städte ontzetten $ welke de Frcififchen toch met den vrede zouden moe- ten terug geven: hij maakte Zich derhalven al- leenlijk meester van eene voordeelige leger- plaatfe* op welke de vijand hetooghadt: nd jiath het overgaan van Aath werdt 'er in dit jaar |
||||||||||
|
S
|
at aan i óyy 5 niets meer ondernomen in de SjjaatiJ'chê
|
|||||||||
|
""" Nederlanden geduurende de vredehandeling; In
jover. de West-Indien veroverden de Franfchen op
1697. de Spanjaarden de rijke Stad Karthagena <, al- waar de buit op agt millioeiien kroonen door hun begroot is; zij doeden daar en elders den Engelfchen veel nadeels. Ook hadt de Heer du guay TROUiN zich in Grasmaand meester ge- maakt van de Hollandfch'e koopvaardijvloote >, die van Bilbao kwam; na het bemagtigeh van drie oorlogfchepen, die dezelve geleidden, on- der het bevel van den Baron van wassenaar * Heere van Starrenberg * die bij deeze gelegen4 heid zwaar gewond en gevangen , doch om zij- ne betoonde dapperheid zeer gepfeezen werdt i 11a zijne geneezing werdt hij den Koning aan- geboden, die hem, met veele tekenen van ach- tinge, ontving. Czaar In dit jaar ondernam Czaar peter de eerste ? tetek , & Groote gebijnaamd, die van groote ontwer-
leize* Pen zwanger ging, eene reize door Duitscfiland
|
||||||||||
|
HISTORIE. 453
|
|||||
|
ilaer deeze gewesten , om in Holland en Enge- X$$
land zich te laten onderrechten in de fcheeps- AFD'_ bouwkunde, en andere wetenfchappen tot de zeevaart behorende: alvorens hadt hij ook daar- om een gezantfchap aan de algemeene S.'aaten afgevaardigd, welk eenige punten, den koop- handel betreffende, hadt te regelen, en daar? enboven heimelijk onderftaan moest, of men hem ook zoude willen bijfpringen in eenen ont- worpen oorlog tegen den Turk. De Gezanten waren niet lange op weg ge*
weest, of de Czaar volgde hen, in onbekend gewaad, en Hechts van twee of drie dienaaren verzeld: hij onderhaalde zijne Gezanten fpoe- diglijk, en kwam, in hun gevolg, in Oogst- maand , binnen 's Haage, daar zijne Gezanten terfrond gehoor bij de Staaten verwierven, zon- der dat 'er te deezen tijde, waarfchijnlijk, iet met hun gefloten werdt: wat laater hieldt de Czaar een mondgefprek met Koning Willem te „ Utrecht: terwijl hij in Holland was, oefendeosfe„t hij zich, te Amßerdam, in het fcheeps timmeren, zig te met eigen handen, zonder op de timmerwerf 4*ßer- anders dan pieter genoemd te willen zijn. Injj"'" m het volgend jaar vertrok hij naer Engeland, daar fcheeps« hij tot in Bloemmaand vertoefde; en in Hol- timme- land wedergekeerd zijnde, hieldt hij 'er zich nuren" maar ruim veertien dagen op; keerende vervol- gens over Weenen , naer zijne Staaten, der* waards geroepen door binnerilandfche bewegin- gen. ' Op den 20 van Herfstmaand deezes jaars, Vrede
Werdt de vrede tusfchen Frankrijk, de Staaten, tusfchen de Engelfchen en de Spaanfchm gefloten: ook ^unkrijk, Werde tenzelfden dage een verdrag van koophan- £nfJiïmi * del en SparjK
|
|||||
|
464 VERKORTE
|
|||||||
|
VÄDERLANDSCHE
|
|||||||
|
XVI. del en zeevaart getekend tusfchen Frankrijk en
_ AF,)' de Staaten, voor den tijd van 25 jaaren; waar- bij de zaken herfteld werden op den voet, waar op zij vóór den oorlog beftaan hadden. —— De gevlugte Franfche hervormden , zochten wel eenig voordeel te bedingen, bij het fluiten van den vrede, doch hunner pogingen waren vrugteloos; zelfs hieldt de Koning zich gehoond door eenen voorflag ter hunner herftellinge, welken hij hieldt aanteloopen tegen het opper- gezag, hem over zijn eigen rijk toebehorende : de vrede bragt zelfs de zaaken der hervormden in Frankrijk, in erger ftaat dari zij te vooren ge- weest waren: het Hof kreeg meer gelegenheids om hen te vervolgen, dan men geduurende den oorlog geraden hadt gevonden. Slaat des i-jet Rijswijksch Vree-verdrag ftelde den -an s# Vereenigden Staat in geen erger toeftand, dan dezelve federt het fluiten van den Nieuwmseg- fchen vrede geweest was: het belang va» Koning willem, deszelfs Erfftadhouder, of dac van den Protestantfchen Godsdienst, die in En- geland gevaar gelopen hadt, en waaraan ook het belang van deeze Republiek verknocht was, hadt den onzen deezen jongden oorlog op den hals gehaald: de vrede bevestigde Koning Wil- lem op den troon van Engeland, en beveiligde hier door den Protestantfchen Godsdienst al- daar, en in den vereenigden Staat te gelijk, meer of min : in zo verre dan bereikte ons Ge- meenebest deszelfs oogmerk op de vredehande- ling : voor het overige hadden zij niets van Frankrijk te vorderen of te wachten, dan de herftelling van een voordeelig verdrag van koop- handel en geevaarc, waajrtoe van de Franfche zijde u, ......" " ■ s«
|
|||||||
|
Historie; 4^5
ëreedelijk bewilligd werdt. ------ Terftónd na XVI;
et fluiten van den vrede, waren de Staaten ^FPj
bedacht geweest op het terug zenden der uit- " ' 'heemfehë troepen , welke zij in dienst gehad hadden: ook beraamde men al rasch eenen voec met Frankrijk, op het wederzijds vrijftellen der visfcherije, koophandel en fcheepvaart; over eehe nieuwe lijst der rechten op de koopwaaren In Frankrijk, werdt ook federt lange gehan- deld: in her. kort echter vielen 'er veranderin- gen voor in de zaakeri van Europa, die déa Vrede verbraken |
||||||
|
ëg ïvii. af- '
|
||||||
|
-----------------------------------------------1
|
||||||
|
466 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||||||
|
XVII.
|
|||||||||||
|
AFD.
|
|||||||||||
|
XVJI. AFDEELING.
Beginnende met het jaar 1698 , en eindi-
gende met het fluiten van den Utrechtfchen vrede , in het jaar 1713. |
|||||||||||
|
X/oor den Rijswijkfchen vrede werdt de in-
wendige rust in Europa, voor een korten tijd herfteld; en men mistrouwde de oogmerken van Frankrijk omtrent de Spaanfche nalaten- fchap : de afneemende gezondheid des Konings van Spanje, hieldt de Mogendheden in geduu- rige onrast, die toenam, toen men befpeurde dat Frankrijk in de wapenen bleef: om de her- Helde vriendfchap echter met de laatstgemelde kroon aantekweeken , zondt men de Heeren van ODYK en van heemskerk, in plegtig Ge- zantfchap , naer Frankrijk, om onder anderen ook de lijst der rechten te regelen; waartoe ook een Gezantfchap uit dat Rijk herwaarts kwam; doch waarin men niet Haagde, om dat Frank- rijk die lijst merkelijk verhoogen wilde, het- welk de Staaten niet konden toeftaan. In Hooimaand van het jaar 1698, kwam Ko-
ning Willem in 's Haage , daar hij de laatfte hand hielp leggen, aan een verdrag over de verdeeling der Spaanfche nalatenfchap, na het aflterven van Koning karel II, wiens aanftaan- de dood genoegzaam ,te gemoete gezien werdt: ook vernieuwden Grooi-Brittanniën en de Staa- ten de voorige verbonden met de Kroon Zwee- -:\.i',\^ ''f.' " v) ' den, |
|||||||||||
|
Koning
WILLEM
komt in
Holland
J6<j8»
|
|||||||||||
|
;,«- E I S I O & I E. ,457
|
|||||
|
den, en kwamen overeen om elkanders .rechten XVII.'
en bezittingen te handhaven, en den algemee- - AFB> nen vrede van Europa te bevorderen, volgens de verdragen van het jaar 1682 en 1683. In het Doeteem najaar deed Koning willem een keer naerZe/Ze, ]nei-tm^ daar hij een mondgefprek hieldt met verfcheide to£ Duitfche Vorften, welke hij zocht te ontheffen van den argwaan, dien• fommigen tegen den aanwas van magt in het Huis van Oostenrijk hadden opgevat: op deeze reize bevorderde hij ©ok het huwelijk tusfchen denRoomscli-Koning jozEFus, en eene dochter van Hanover, welk kort hierna voltrokken werdt: ook werdt door bemiddeling van de Staaten, en die zijner Ma- jefteit, de vrede bewerkt tusfchen den Keizer en «Ie Porte , die in het jaar 1699, den 26 van Louwmaand gefloten werdt, te Karlowitz ; bij welk verdrag de Porte ook aan Polen de ves- ting Katnitüek , en aan Venetië, Morea en ver* fcheide fterkten in Dalmatie afftond. De lijst der rechten op de inkomende goede-
ren , werdt in het jaar 1699 met Frankrijk ook geregeld.. Koning willem in Wiedemaand van Plafaat dat jaar;herwaards gekomen , bewerkte dat de ^^.ff Staaten bij plakaat, de Engelfche en Scbotfèhe^^m. wederfpannelingen gelastten, binnen vijfden èa-jcbe we- gen na de. af kondiging, het gebied van den dötfpan- Staat te ruimen; en in het volgend jaar werdt, nelin§en* na den dood van den Keurprinfe van Beieren, Wien men de Kroon van Spanje, na 'sKonings dood, bij het eerfte verdrag van verdeeling, ïiadt toegelegd, en die in zijn zevende jaar was t "" . overleeden, een tweede verdrag van verdeelin- 'C'j.S ge gefloten; bij welk nu de Kroonrvan Spanje aan den Aartshenoge karel van 0menrijk9 , •:}.:/: Cg S tW6%
|
|||||
|
468 VERK~ORTE VÄDERLANDSCHE
|
||||||||||||
|
XVII. tweeden zoon van Keizer leopold ', en Napels
AFD- en Sicilië, en eenige omliggende Eilanden van de Toskaanfche kust, enz. aan den Dauphin werden toegedeeld; terwijl dees ook Lotharin- gen hebben zoude, welks Hertoge dan het Her- togdom Milaan zoude te beurte vallen. In dit verdrag echter begeerde het Hof van Weenen, welk 'er zeer misnoegd over was, niet te tree- den , maar wist ten behoeve van den Aartsher- toge eenen anderen uiterften wil in Spanje te "bewerken; waar tegen vervolgens de Franfchen weder een Testament of Codicil wisten te be- werken , ten behoeve van filips van Anjou, die bij hetzelve tot opvolger in 's Konings Staaten verklaard werdt. |
||||||||||||
|
riLips,
Hertog van At- jou . te Madrid als Ko- ning in- gehaald. J70I. |
Koning karel den 11 van Slagtmaand van
het jaar 1700 overleeden zijnde, vertrok de Hertog van Anjou nog in Wintermaand naer Spanje , en werdt in Sprokkelmaand van hec jaar 1701 , te-Madrid openlijk ingehaald als Koning, onder den naam van filips V, die ook van zijne verheffinge aan de Staaten kennis gaf; |
|||||||||||
|
doch deeze, dralende te erkennen, moesten
zien dat de Franfchen welhaast de fterke plaat- fen in de Spaanfche Nederlanden bezetteden; en zich door verfcheide verdragen met andere Vorften verfterkten, om dus, ware het moge- lijk , de gantfche nalatenfchap van Spanje aan Franfcry* hunne kroon te hechten; ontziende de Koning 'rken' ook niet, na den dood van Koning jakob II, tëndent" &e ^en l& van Herfstmaand van het jaar 1701 voor Ko- te St. Germain was overleeden, deszelfs zoon, ning van ,jen zogenoemden Pretendent, te erkennen voor 1 ' Koning van .Engeland ; welken ftap Koning WIU.EJM aanmerkte als eene blijkbaare vrede- . =>y< . ' breuk, |
||||||||||||
|
\
|
||||||||||||
|
HISTORIE. 469
|
|||||
|
breuk, en over zulks bevel gaf aan zijnen Am- XVII.'
basfadeur om het Franfche Hof te verlaten: ge- -^0, lijk de Staaten dit gelastten aan den Heere van heemskerk; zo dat de oorlog nu als on- vermijdelijk werdt aangemerkt: de Franfchen Aanflag hadden zelfs eenen heimelijken aanflaggefmeed, r*?mr££' om Maaflricht te vermeesteren; doch de Ge- Maat- neraal dopft , aldaar gebiedende, hadt het 'trhfit. verradersch voorneemen ontdekt, en deed de hoofdbeleiders eerlange zwaarlijk flraffen. Koning Willem hadt ook nn in den zomer 170&
des voorleeden jaars 1703, onderde handfterk gewerkt, om den jongen Prins van Nas/au , jan Willem FRiso, tot Stadhouder van Holland te doen aanneemen, wanneer hijzelf mögt ko- men te overlijden; doch daar was luttel gene- genheids onder de leden, om deezen Prins tos zijnen opvolger te benoemen, zo dat hij het ftuk vervolgens fteeken liet; verklarende ten eeni- gen dage, dat men dan moest wachten, tot na zijnen dood, om een befluit te neemen, welk zo heilzaam voor den Staat zoude zijn: in den herfst van het jaar J1701, bevondt de Koning zich zo onpasfelijk dat hij aan den Graave van Portland verklaarde, zo zwak te zijn, dat hij meende niet tot den volgenden zomer te kunnen leeven, daar bijvoegende, dat men dit, vóót zijn overlijden , aan niemand ontdekken moest» In Engeland terug gekeerd, fcheen zijne Ma- Koning iefleit echter toeteneemen in krachten; hij ver- ^Ir-LEM1 niaakte zich geduiirende den winter, gemeen- Engelarrt Üjk ééns ter weeke met de jagt te Hampon- terug, court; doch op den, 4 van Lentemaand van-het .jaar 170a, van Kenfington derwaards rijdende„ Hortte, hij,, door het ftruikelen van zijn paardft Gg 3, tcir |
|||||
|
470 VERKORTE' VADERLANDSCHE
XVil. ter aarde, en brak het fleutelbeen van de rechte
, A.g"'j< fchouder. ronjat , zijn Onder - Heelmeester, v , die het been zettede,'en zijne Majefteit niet 2lj,j" vrij bevondt van koortfe, hieldt eene aderlating paard, nodig, doch de Lijfarts bidloo, den Koning 's avonds ten negen uuren -zonder koortfe vin- dende., ontried: de lating: na zes dagen fcheen de Vorst ook zo verre gebeterd, dat hij zich Meeden liet, en aan verfcheide uitheemfche Gezanten gehoor gaf: drie dagen daarna wan- delde hij de gaanderij van Kérifington op en neer 5 doch daarna in eenen ftoel aan het flui- meren geraakt, werdt hij weder, met een hui- Sterlt. vering, wakker: hierop volgde koorts, bra- king en ftoelgang, die duurde tot aan 'sKonings einde , welk op den 19 van dezelfde maand voorviel; ontflapende hij toen zachtlijk , des morgens tusfchen agt en negen uuren in het rweeënvijftigfte jaar zijns ouderdoms: bij het openen zijns ligchaams vondt men de breuk in de fchouder geneezen; doch een gedeelte van de long en het ribbevlies ontfteken tot verflerving toe , hetwelk voor de eigenlijke oorzaak va« zijnen dood gehouden werdt: hij hadt den Prins van Nas/au tot zijnen eenigen erfgenaam be- noemd ^ doch in een Codicil, den Graave van albemarle , zijnen voornaamften gtmfteling, op het einde zijns levens de Heerlijkheid van Breêvoort, en tweehonderdduizend guldens ge- maakt, 2ijne af» Hij - was altoos zeer zwakkelfjk van ligchaams* •eds'gefteidheid geweest; doorgaans aêmborftig, en zwaar kugchende; welk laatst ongemak hij uit de kinderpokjens gehouden hadt; doch het ge- acht ftorid hem helder en glinfterend; hij hads |
||||
|
HISTORIE, 471
|
|||||
|
een breed voorhoofd , gekromden neus, en XVIf.
bruin hair: zijn gantfche wezen was deftig en < AF°*iri ontzachlijk: doorgaans was hij llil, fomber en ernftig: zelden vrolijk, en flechts bij weinigen: zijne fpraak was langzaam en koel, behalvert in* eenen veldflag, wanneer hij vol vuursfcheen, en alom op alles acht gaf: voor dapper werde, hij in het veld gehouden, doch tevens onge- lukkig in het winnen van (leden en veldflagen ; hetwelk fommigen heeft doen twijfelen aan eenig gebrek van beleid en krijgskunde in hem: bedekt en agterhoudend was hij,. en daarom minder gezien bij de Engelfche en Nederland- fche Gemeente die met gulheid en gemeen- zaamheid te winnen is: hij werdt ligtlijk drif- tig, als hij tegengefproken werdt: hij fprak de Franfche , Engel]che, Hoog- en Neder-duitfche taaien allen even goed, en verltond iet van hec Latyn , Spaansch en Italiaansch: hij kende grondig den ftaat en toeftand der Hoven van Europa, en. floeg vooral de inzichten en be- drijven gade van het Franfche Hof, welks kon- ftenarijen tegentegaan, de heerfchende drift van zijn gantfche leven was: hij vattede ligtlijk arg- waan tegen iemand op, en behieldt denzelven. lang; fchoon men getuige dat hij zich nook ver- voeren liet tot onbetaamelijke wraak: geloofde de waarheid van den Christelijk«! Godsdienst vastlijk , en ging, vooral des zon- dags, vlijdglijk ter kerke, en oefende zich ook afzonderlijk, in het bidden, en in het leezer^ , der H. Schriften: een heerlijk getuigenis ze- ker , als in welke dingen niemand zich, opreg-? telijk, beftendig, en hartelijk kan bezig hou- den, zonder den invloed daarvan in zijn gedrag Gg 4 ea |
|||||
|
4?z VERKORTE VADERLANDS CHI
en zijne verkeeringe te laten blijken: mdeuicerv
lijke kerkzeden ftelde hij weinig gewigts, het- welk hem in Engeland eenige vijanden maakte? alwaar ook zijn edele en wijze voorflag aan hefi Parlement, om de Bisfihofikjken en Presbijte-. tianen met eikanderen te vereenigen, hem, in honden alleen, zegt de Heer n. witsbn-, wel tagtigduizend menfchen verliezen deed: hij hieldt de voMtrektheid der Godlijke befluiten voor ontwijfelbaar, en dezelve voor den grond van het geloof in eene voorzienigheid^ —r—-i voor de Kerklijken in het gemeen toonde hij kleene achting, en verklaarde zich altoos ron-. delijk voor het verdragen van allerleie gezind- heden in den burgerftaat : in Engeland heeft hij de veranderlijkheid des volks -genoeg be-r klaagd, gelijk hijze ook wel voorzien hadt, en buiten Lands hadt men zulke kleene gedagten van zijn gezach aldaar, dat men hem Stadhouder van Engeland en Koning van Holland npemde ï en, zeker hier was zijn gezach zo hoog geftee-, gen, dat veelen van den Staat, zonder zijnen adem, zegt witsen, niets durfden aanvangen.; van dit gezach hadt hij, bij den aanvang zijner Regeeringe, zich bediend om zijne vrienden., of zulken die hij daarvoor hieldt, alom op, het kusfen te helpen; ook deed hij zich, in Gelderland, Utrecht en Overijsfel een zeer on- bepaald gezach opdragen over de beftelling der Regeeringe t de handeling over de opdragt van het Hertogdom Gelder en vän het Graaffchap.Z&tf- fhen , deed fommigen vermoeden dat' zijne Hoogheid naer de opperfte magt van de Lan^-. den ftond, en dit vermoeden fchoot diepe wor- den, in, groo,ce Steden , die. het tegenMar |
||||
|
H I 8 T O R IE. 473
|
|||||
|
'%m aan 'sPrinfen voorflagen, wilden doen XVII»
doorgaan voor een ijverig handhaven der ge- Al'p'a meene vrijheid, waarvan het jaar 1684, een der merkwaardigfte voorbeelden heeft opgelet verd. De tijding van 'sKonings affterven werdt,
niet zonder ontfteltenisfe, ontvangen in 's Haage ; fommigen echter hebben opgemerkt, dat de! droefheid niet zo groot en algemeen ware, als eenige jaaren te vooren, over het affterven van Koninginne maria: men gaf eerlang bevel, om , zes weeken achter een, driemaal 's daags, t'elken reize anderhalf uur, de klokken te lui- d en; ook kleedden alle de Regenten zich, op 's Lands kosten, in den rouw ; doch eenige lieden hadden de onbefcheidenheid van te fpot-* ten met deeze openbaare tekenen van treurig- heid , van welken fommigen te Rotterdam in hechtenisfe geraakten, en één, fchrijft men, te dmfierdam, door het geterd gemeen gedood werdt. Men oordeelde hier, dat de overleedenVorst
te veel aan den Lande verdiend hadt, dan dat men zijne gedagtenis, ongeftraft, zoude heb- ben kunnen laten hoonen: ook hielde men hem voor zo uitmuntend in veele deugden, dat 'er geene plaats fcheen te zijn voor eenig gebrek, welk hem, bij het gemeen, in verachting brengen kon. —— De Heer van odyk hadt 0DY* reeds in het jaar 1699?., ter Vergaderinge van q^yHo? de Staaten van Zeeland voorgeflagen dat men ning wie- den Koning op het Hof te Middelburg een me-LEM te taaien ftandbeeld behoorde opterichten : ook Middel. werdt hiertoe veel genegenheids bij de leden a^een ^efpeurd, doch 'sKonings dood veranderde de beeld op, Gg 5 ge-terfqhten. |
|||||
|
474 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVII. gedaante der dingen derwijze, dat hieraan nie?
r ■*FP' meer gedacht Werdt. p . j. Van de zijde des Konings van Pruis/en werde
betwist de jonge Prins van iVizj/«« gedwarsboomd, ten joAN vil. aanzien der verkreegene erfenisfe van den Koning LBMFKisovan Engeland; welke zijne Majefteit zich, uic op* VKo- h°°fde van het testament van fredrik henrik, nings na- geheel en al toeëigende: zonder dat de Staaten laten- van. Holland deezen twist, die lang bleef han- fchap. gen5 koncjen bijleggen. — De hooge ampten door Koning willem hier te Lande bekleed, bleeven ook onbegeven, en de Regeering der Gewesten , die geenen Stadhouder hadden, fchikten zich eerlange , bijnaer op denzelfden voet, waarop zij, na den dood van Prinfe Wil- lem II, gebragt was. Beroerte Ook ging dit in Holland toe, zonder eenige iD Gel- merkelijke opfehudding ; doch in Gelderland ontftonden, in dit en eenige volgende jaaren, zorgelijke beroerten , dewijl fommigen zich gaarne heriteld wilden zien , in het bewind, waarvan zij,, onder de Stadhouderlijke Regee- ring ontzet waren; welke begeerte aanliep tegen geene mindere driften van anderen, om zich te handhaven ia het gezach , welk hun, door den Stadhouder was opgedragen, en waarmede zij zich nog bekleed vonden: het morren borst eerst te Niemvmegen uit, daar de Gemeentslieden, even als ook te Tiel en te Bom' mei de Regeering op hun eigen gezach dwongen hunne ampten afteftaan: en fchoon de Staaten van Gelderland de oude Regeering wederom herftelden, wisten die van de nieuwe plo&i, zo als men ze noemde, zich zo veel aanhangs te verkrijgen, datze andermaal hunnen aanhang op het
|
|||||
|
II I S T O R I E« 475
het kusfen bragten. Te Arnhem en in de ove- XVuY
rige fteden van het Feluwfche quartier, werden ■""•.. in den beginne van het jaar 1703, de Regee- ringen ook door de Gemeentslieden veranderd; ?jejne e ™" gelijk ook in Sprokkelmaand, in de fteden van elders. , het quartier van Zutphen plaats hadt. worde de In Overijsfel gefchiedde , omtrent deezen tijd, ^6^,
ook diergelijke verandering in de Regeering der anderd." fteden; welke niet zonder merkelijke opfehud- dingen toeging ; en twee Burgemeesters van Deventer hadden zich hunne afzetting zo fterk aangetrokken , dat het hun, zo eenigen mèe- rieh, eerlange den dood veroorzaakte. Te Amersfoort bragten fommige misnoegde Gewei-?
Regenten, de burgerij ook in beweging; waarin getbeT de Oud Burgemeester willem teekman gehou- Amm- den werdt, mede de hand gehad te hebben, f aan. PIETER VAN HOUTEN eil RICHARD SAAB hielden
ook bijeenkomften, jn welke men befloot de
ganfche Regeering door de burgerij te doen be- danken , gelijk gefchiedde ; en waar door de gemelde drie, en anderen van hunnen aanhang in de Regeeringe kwamen: naderhand dwong men eenige oude Regenten de Stad te verlaten; en de Staaten van Utrecht te vergeefsch getracht hebbende de partijen te bevredigen, deeden de Stad door krijgsvolk inneemen, voorts de hoof- den der oproerigen, gelijk menze noemde, in hegtenisfe neemen, en te Utrecht op Hazenberg brengen: de oude Regeering werdt toen her- fteid, door Gemagtigden van den Hove: drie gevangenen, namelijk, van houten , saab en teekman werden vervolgens gevonnisd, de twee eerften om onthalsd,de laatfte,ommethet fwaard over het hoofd geflagen, en uit de Pro- . vin-
|
||||
|
^^■M^BH
|
|||||||||||||
|
\j6 VERKORTE VADERLANDSCHfc
XVII. vincie gebannen te worden; welke vonnisfem
MD. te Amersfoort, in het openbaar werden uitge- |
|||||||||||||
|
T
|
|||||||||||||
|
voerd: kort hierna werdt 'er eene algemeens
vergiffenis door last der Staaten afgekondigd , van welke echter veertien perfoonen uitgefloten ! werden: federt wisten de Staaten hun befluit, op het beftellen der Wethouderen genomen,
gelijk voorheen onder de Stadhouderlooze Re-» gee.ringe , te handhaven, onaangezien de po- gingen van eenigen , die zich in het bewind pochten te dringen. , In Zeeland riep het gemeen, opgeftookt, za
men wil, door fommigen, dat wijle de Ko- ning 's volks vrijheden gefchonden, en een on- matig gezach geoefend hadt in de Provincie; oüyk men verklaarde den Heer van ody-k vervallen vemllen van ^e waar(*igheid van eerften Edele, die men verklaard nu vernietigd oordeelde; doch liet hem de zitting van de ter algemeene Staatsvergaderinge behouden: te. waardig- Tholen wist dé Raadsheer jakob wouters zich eerden eenen aanhang te maaken, door welken hij ge- Edelen noegzaam meester werdt van de Regeeringe al- in Zee- daar; doch dit werdt zo euvel bij de Staaten 'ana' genomen, dat zij hem, die zedert uit Tholen jY^,11": geweken was , openlijk indaagden, en'er de de Re- Wet, .door hunne Gemagtigden, op nieuws, gcering deeden veranderen : te Goes haalde men de te Tholen. WESterwyken en eversdyken, die in het jaar 169a geweldig afgezet en gebannen waren, op den 23 van Bloemmaand van het jaar 1702, met ongemeen gejuich weder in, en heritelde hen in het verlooren bewind; ook verwierven zij vervolgens bij 's Lands Staaten vernietiging yan de vonnisfen, tegen hen geveld, en van de. ukfprauk van, zijne Koninghjke Majefteit zej,-- |
|||||||||||||
|
o i s ï o n i ê: %??
ve: te Middelburg werdt, door aanftoken van XVlt;
daniel fannius, eil anderen, ook verandering A*\, in de Regeeringe te wege gebragt, en de Bur- „'-.., gemeester Alexander demunck, nevens twee <fe#urg. Raaden en vier Schepens afgezet. Midlerwijl was de oorlog den 15 van Bloem-
rnaand van het jaar 1702 door de Staaten aan Frankrijk en Spanje verklaard; hetwelk ook vervolgens door den Keizer en de Ehgelfche Koninginne anna gefchiedde, welke laatfte in alle de maatregelen des overleeden Konings fcheen te zullen treden: ------vier weeken nog Atnflag
voor dat de Franfchen van hunnen kant, den^er^ra^
oorlog verklaarden, zochten zij onder den Her-j^,^ toge van Bourgondie de Stad Nieuwmegen te wegen, verrasfen; en den Graaf van athlone, die met eene geringe legermagt bij Klaarenbeek gele- gerd was, van de Stad aftefnijden; doch dees Veldmaarfchalk, van 'svijands aantogt bij tij ds bericht zijnde, week gelukkiglijk onder het ge- fchut van Nieuwmegen , welks burgerij den vijand toen ook wakkerlijk te keer ging; hem tot tweemaalen uit de fchans Kijk in de pop dreef, en den aanval op twee poorten hunner Stad, zo dapperlijk afweerde, dat de Fran- fchen onverrichter zaake aftrokken ; welke be- houdenis dief Stad, van te meer belangs voor den Staat was, om dat de vijand vandaar ligc- lijlc tot in het hart der Vereenigde Gewesten hadt kunnen doordringen: ook was Nieuwme- gen zo Hecht voorzien, dat het zoude bemag- tigd geweest zijn, indien athlone flechts een half uur laater tot deszelfs befcherming ware aangekomen. Het leger zederc merkelijk door Engelfcht
'..... man- |
||||
|
478 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. manfehap verfterkt, en nu onder het opperbe-
,AI'D' vel van den Graave van marlborough gefield, trok toen op dat der Franfchen aan, die tus- fchen Gogh en Qennip verfchansd lagen: marl- borough wilde hen, aantasten, doch de Staat- fche Gemagtigden beletteden dit* enverkoozen, dat men liever de fteden van het Spaansch Gel- Venlo tderland aantastre; weshalven Venlo op den 29 bemag- van Oogstmaand door den Baron van obdam berend, en onder het beftier van den Generaal koehoorn, op den vijden dag daarna, bij ver- ■-.'. drag bemagtigd werdt: daarop werden ook Stevenswaard en Roermonde, vervolgens Luik , en deszelfs kasteel ftormenderhand bemagtigd: —• ook veroverde de Prins van Hesfen verfcheide fteden aan den Rhijn ; en de Hertogen van Wolfenbund die de Franfche zijde gekoozen hadden, waren in het voorjaar ook door de Hanoverfche troepen gedwongen, die zijde te verlaten; welk lot ook den Hertoge van Saxen . Gotha te beurte was gevallen:-------ter zee
Spaats wa£ net (jg,. vereenigde Engeljche en Staatfihe
vervfoót vloote onder rooke en almonde gelukt,- de vernield. Spaanfche zilver-vloot in de haven van Figos, deels te veroveren ,. deels te vernielen; waar- over hier te Land eenen dankdag gehouden werdt. „\,: In den aanvang des volgenden jaars werdt
ook alle handel en briefwisfeling op Frankrijk en Spanje, van de zijde der Staaten, verbo- den: de Veldtogt in Duitschland, vroeg door de Franfchen geopend, deed de zäaken der Bondgenooten aldaar .wat te rugge gaan; doch aan den Nederrhijn en elders ging hethunvoor- fpoedigerydoor het veroveren van Rijnberk, GeU
|
||||
|
HISTORIE.
|
|||||
|
Gelder en Bon; als ook door het overweldigen XVII.
van de Franfcfie Linien in Vlaanderen: de Ge- AFD' , neraal obdam echter bij Ekeren onverwachts ** J door BouFLERs overvallen zijnde, met eene groote overmagt, werdt genoodzaakt te wijken, en al vegtende en vlugtende zich te bergen binnen Breda; hetwelk, naderhand te zijner oneere ge- duid, zo wel door hem verdedigd werdt, dat de Staaten van Holland verklaarden, niets ten zijnen laste gevonden te hebben; doch hijzelf, niet naer zijn genoegen bevorderd, verkoos eer- lange niet meer te dienen. Huij en Limburg werden naderhand door de Bondgenooten vero- verd , die de Franfchen in geenen veldflag had- den kunnen wikkelen; en hier mede werdt de veldtogt beflooten, in welken de jonge Prins van Nas/au, dien fommigen gaarne tot Kapi» tein - Generaal zouden bevorderd gezien heb- ben, reeds blijken van moed en dapperheid hadc gegeeven. , L Ter zee was door de vereenigde vloot in die
jaar 1703 , niets van belang uitgevoerd, en het den Franfchen gelukt, twee Hollandfihe en eene Engelfche koopvaardij vlooten, ten deele te verftroojen, ten deele weg te neemen, en «enige haringbuizen te vernielen; gerakende de oorlogfchepen, dje de gemelde vlooten geleid- den , na een hardnekkig gevegt, ook meest allen in 'svijands handen: de wakkere Capicein roemer vlak, (wiens naamgenoot nog met lof deezen Staat dient,) ontving eene wonde in het gevegt, waaraan hij eerlange te Toulon over- leedt. De Prins van Nasfau werdt, op het aandrin- De Prins
'gen van Friesland, met meerderheid van ftem- j-^^JjL l'"1 men, |
|||||
|
■■■■i
|
|||||
|
4§0 VERKORTE VÄDERLANßSCHE
XVII. men, tot Generaal van het voetvolk bevorderd $
, *tD' onder zekere bedingen , waar tegen Zeeland G eraal ecnter eene ^erke betuiging liet doen: de Prins van 'e woonde den veldtogt weder bij; doch deeze voet- was van weinig belang in de Nederlanden, uit Volk« hoofde van de zwakheid der wederzijdfche lege- ren : de Veldmaarfchalk van ouwerkerk kon de Franfchen tot geenen veldflag bewegen: hec bombardeeren van Namen, alwaar hij de Ma- gazijnen in brand fchoot en veele huizen be- fchadigde; gelijk ook van Brugge ^ door den Generaal spar, welks verdere fchade voor zes- honderdduizend guldens werdt afgekogt, was het voornaamfte , welk in deezen oord werdt verricht; doch in Duitschlartd hadden marl- 40ROUGH BOROUGH en EUGENiüs met hunne vereenigde en EU8E- .legeren eene groote doch bloedige zege bij den mus win- Schellenberg j en vooral bij Hochflet op de ren den Franfchen en Beiè'rfchen bevogten, wier leger IhcMet. t'eenemaal verdelgd was ; want men begrooï het verlies dier beiden op 40,000 dooden, en het getal der gevangenen op 13,000 gemee- nen,eni200 Officiers: ook waren'er 30 Esqua- drons paarden en dragonders in den Donau ge- jaagd, en grootendeels verdronken: meer dan honderd ftukken gefchut, 25 mortieren, een groot getal vendelen ^ ftandäarden,- keteltfom- meleh, tenten, en andere pakkaadje, en 8 kis- ten met zilver ^ waren den Bondgenooten in handen gevallen ; die zich vervolgens van Augsburg, Ulm, Landau en Traarback mees- ter maaktem Ter zee hadt de vereenigde vloot ook het
' geluk gehad Gibraher te veroveren , en de
Franfchen bij Mallaga^ w eenen zeedag? &$
|
|||||
|
HISTORIE. 481
|
|||||
|
door den nacht gefcheiden werdt, zo veel fcha- Xvir.
de toetebrengen, dat zij, zwaar befchadigd, AFO' naer Toulon terug zeilden. Ondertusfchen bleeven in Gelderland de on-
^ lusten in verfcheide fteden, tusfchen de Regen- " ten van den Ouden en Nieuwen Plooi, en der- zelver wederzijdfchen aanhang duuren, en wer- den de algemeene Staaten in deezen twist eer- lange betrokken; ja zo verre liep de hevigheid, dac men van wederzijde volk wierf, om zich tegen elkanderen te vezekeren, en de ge- meene middelen te heffen naer zijnen zin: te Arnhem zettede men den Burgemeester van BRiNEN af, en ter Stad uit: te Nieuwmegen, Opfchud.; zochten eenige afgezette en gebanne Regenten, ^!?S te weder op het kusfen te raken door geweld, fJI"*" doch werden in hunnen toeleg geftuit: vier der oproerlingen, die in handen vielen, werden op denzelfden avond uit de venfteren van het Stad- huis opgehangen: Dr. w. roukens, op heete daad gevat, werdt den anderen dag, 's avonds, op de plaats van het ftadshuis onthalsd : de Raadsvriend willem van loon , die zich hadt laaten Prefident Burgemeester maken door den nieuwen aanhang, werdt onbekwaam verklaard tot eenig ampt, hoewel het Hof van Gelderland hem onfchuldig oordeelde: de Advokaat ser- vaas van kuilenburg, die de Tielinaars hadt opgeftookt, om de hand te leenen tot Regee- ,' ringsverandering te Nieuwmegen , week ten Lande uit, en werdt zedert openlijk inge« daagd. Dus handhaafde zich , alomme in Gelder-
land, de nieuwe Regeering, die, volgens fom- migen, Onder de hand geuijfd werdt, door de Hh . se; |
|||||
|
4§s VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVII. tegenwoordige Regeering van Zeeland, en met
- ArD' naame door die van Vlisfigen en Veere : ook Beroert was ^e rusc *n Z£e?and zelf op verre na niet her-
in Zee- Md, en in het begin van het jaar 1704, al- land. daar eene geweldige beroerte ontftaaü, ten be- hoeve der oude Kegeeringe, van welke fom- migen zich door behulp van het gemeen, eeni- ge Vlisfingers en Veerenaaren, ten Stadhuize indrongen, en het met geweld innamen, doch na pas drie uuren regeerens, door de gewa- pende burgerije, onder den Burgemeester van den brande , weder vandaar verdreven, en de pas geweeken Regenten, in hunne zetels her- fteld werden; waarna deeze tweehonderd rijks- dalers, bij openbaare afkondiging, beloofden aan elk, die eenen der genoemden Veerenaaren en Vlisfingers in hechtenisfe leverde, welker meesten toen uit Zeeland weeken: men kon- digde echter naderhand eene algemeene vergif- fenis af, en dus werdt de rust, te dier ftede, weder herfteld; en federt, in veele jaaren, om zaaken van Regeeringe niet geftoord. 1705. In den veldtogt der Bondgenooten in de Ne- derlanden , viel in den jaare 1705 niet veel aanmerkelijks voor, buiten het verkragten der Franfcfa lienien in Braband, en het inneemen van Zomvtleeuw en Zandvliet: marlbqrough en ouwerkerk hadden gaarne de Franfchen, in de nabuurfchap van Brusfel, welke zij onver- wacht nabij gekomen Waren, en onbereid von- den , aangetast, doch de Afgevaardigden te vejde, den raad van slangenburg en anderen volgende , wilden dit niet toeftaan : hier uit rees in Engeland ongenoegen in het parlement, «m[welk te fusfen, men een gezantfchap der- waardg
|
|||||
|
HISTORIE; 483
Wäards zondt, en op het aanhouden van Holland XVII.
befloot, in het volgend jaar, aanvallender wijze _.A,F"; „ te oorlogen.------ Bij Holland, Zeeland en
Utrecht, werde kl deezen jaare ook beflooten,
zorg te dragen, dat Friesland en Stad en Lande, den Prins van Nasfau in den Raad van Staate niet invoeren zouden, zonder eenparige bewilli« ginge van alle de Gewesten. De veldtogt in de Nederlanden in den jaare I,ea'
1706, in Bloemmaand geopend zijnde, viel , 'erden 23 derzelve tusfehen de Franfchen, on- der viluïroi en den Keurvorst van Beieren* en de Bondgenooten, onder de voorengeraelde le- gerhoöfden> bij Kamillies in Braband een veld- flag voor, ten voordeele der laatften s ouwer- kerk dreef hier den vijand uit eenen voordeeli- gerS post, bij welke gelegenheid de Staatfche en 'Deen[che ruiterij zich wakkerlijk kweet; doch de bloem der Franfche benden toegefchooten zijnde, ïtond de flxijd langer dan een uur aan beide zijden hagchelijk: toen geraakte deStaat- fchë ruiterij eenigzins in wanorde, terwijl de Deenfche ftand Meldt; doch marlboroügh toen m6r.„ met <Lóie$®LdWTis'Engélfehe ruiterij toefchieten- borouoiï deyherftelde de wanorde, cn bragt den vijand wint deti aan'het wijken ; gelijk dees ook op den aanval ^aS Mi van Schultz , het dorp Ramillies , na eenen ue!t dapperen tegenftand verliet;' en toen, dewijl het vlugten algemeen werdt, verklaarde zich de overwinning t'eenemaale voor de Bondgenoo- ten-, wier verlies hier ten hoogde op vijfen-- twintig honderd mannen berekend werdt, ter- wijl de Franfchen wel agtduizend dooden, en vijfenzesnghonderd gekwetften 'verlooren had*« den'; wijkende t deeze> daarop naer Leunen, e'ö Hh 8 van« |
|||||
|
■
|
|||||
|
484 VERKORTE VADERLANDSCHE
vandaar naer Brusfel; wordende de eerstgemel-
de plaats terftond daarna bezet, door de Bond- genooten, wier zijde ftraks door die van Bra- band en Vlaanderen gekozen, en door welken ook Oostende, Meenen, Dendermonde en Aath veroverd werdt; met welke laatfte overwin- ninge men den veldtogt in de Nederlanden be- floot. |
|||||||||||||
|
XVII.
AFD.
|
|||||||||||||
|
De En-
geljrhtn
houden de Fran- Jcken kus- ten in onrust' |
De Franfche kusten, werden dit jaar door
onze en de Engelfche vlooten in geduurige on- rust gehouden, en met eene landing gedreigd: daarentegen deed de Ridder forbin , op een kruistogt uitgelopen, den koopvaarderen eeni- |
||||||||||||
|
ge fchade: omtrent de Ehe, Ichoot hij in het
begin van Wijnmaand, twee oorlogfchepen, van de zes die de koopvaarders uit de Oostzee geleidden, in den grond, en nam een derzel- ven: ook deeden de Franfchen in dit jaar, van verfcheide zijde opening tot eene vredehande- ling, doch de Engelfchen hadden geenen zin in de voorgeflage voorwaarden. Omtrent deezen tijd dreef de Regeering van
Goes in Zeeland, nevens die van Vlisfingen en Veere , om de beide laatflen van de leenroe- righeid aan het Hof van Holland tQ ontheffen, tegen voldoening der waarde; doch de alge- meene Staaten verftonden, dat de zaaken van het Markgraaffchap in haar geheel behoorden gelaten te worden, tot dat zij door den ge- woonlijken rechter konden afgedaan worden. — Men drong ook in het volgend jaar, in Holland het befluit door, waarbij de. Prins vanNasfau gehouden werdt uit den Räad van Staate, en men meende, dat het Hof van Berlin, 't welk den Prins laag zocht te houden, veel hadt toe- ge- |
|||||||||||||
|
^_^^_^___
|
|||||||||||||
|
HISTORIE. 485
|
|||||
|
gebragt, om de Staaten daartoe ta bawegen: xv,r>
niettemin werdt den Prinfe, zo dra hij ao jaa- A?p' ren bereikt hadt, toegedaan , het Ganeraal- fchap over het voetvolk te aanvaarden, gelijk hij 'er van toen af ook de gewoone wedde voor genoot. —— Op den voorllag van Over- ijsfel, werdt omtrent deezen tijd ook bij vier Gewesten geraadpleegd, om geenen Stadhou- der in het vervolg aanteftellen , waartoe men ook de Provinciën, Gelderland, Friesland en Groningen, zocht te bewegen; doch 'er fchijnt niets uitdrukkelijks ten deezen aanzien, op dien tijd vastgefteld te zijn. In Gelderland had Arnhem voornamelijk be- Misnoe-
werkt, dat de uitfluiting van den Prinfe van gen in Nasfau uit den Raad van Staate, met meerder- ^eljer- heid van Hemmen, ook aldaar was toegedaan; Viuulii" doch dit verwekte merkelijk misnoegen van de ten vau andere Feluwfche fteden tegen die van Arnhem, oranje , alwaar die xzn Wageningen, onder anderen, op Hlt jCn
, • i j j 1 d-üüA van
een kwartlersdag dreeven , dat zekere ampten Staate.
niet dan geduurende den landdag behoorden be-
geeven te worden; doch deeze Afgevaardigden waren zo dra niet te huis gekomen, of het morrend volk riep dat zij hunnen pligt te buiten gegaan waren: de Regeering zettede daarop de Gemeentslieden af, welken de oorzaak van het morren der burgeren werdt toegefchreeven: een deezer afgezette lieden ging te Arnhem hulp verzoeken, welke terftond gereedgemaakt, en daarop de Stad Wageningen zelve , door die van Arnhem met geweld ingenomen werdt, al- waar men eenige Regenten toen van het bewind ontzettede; welke vervolgens op last der Staa- ten weder herfteld 'werden : gelijk 'er ook te Hh 3 * Am* |
|||||
|
480 VERKORTE VADERLANDS CUE
|
|||||||||
|
XVII.
AF IJ.
|
|||||||||
|
Arnhem en Nieumnegen ,' zedert verandering
|
|||||||||
|
in de Regeering gemaakt, en te 'Arnhem, wel
een twaalftal peribonen door de burgerije uic de wet gezet werdr, —— Eerst in het jaar 1717, werdt 'er eene algemeene vergiffenis af- gekondigd , (want tot zo lang ging het 'er zeer tweedragtig toe) en daardoor werdt einde- lijk de rust in Gelderland herfteld. *?Q7' De veldtogt van het jaar 1707, liep zonder flag in %g Nederlanden af, en zonder dat 'er eenige plaats belegerd of ingenomen werdt: de beide legers evenaarten eikanderen in fterkte, en flecten den tijd met heen én weder trek- ken -0 en eindelijk werden de Franjehen dooi- de Bondgenooten genoodzaakt, om bij Cam- hr'on over de Schelde te trekken , en achter hunne linien te wijken: de Prins van Nas/au hadt zich nu voor het eerst aan het hoofd van het voetvolk der Staaten geplaatst: aan andere oorden hadden de zaaken der Bondgenooten De Prins zeer veel geleden: ■— in het jaar 1708, ha'd- ?an .?"* 3éu 'de Franfchen na het inneemen bij verras- wakker "ng van Gend en Brugge, ook Oudenaarden gcdrai' berend; doch hun leger fchielijk vandaar opge- voor 0«-broken zijnde, tastte dat der Bondgenooten, die 4m.u' ook voorneemens waren hun fläg te leveren, 4 ]c8, op den weg naer Gayre aan; doch hier kweet zich de Prins van Nasfau' zo wakker aan het hoofd der Staatfche knechten, dat verfcheide regimenten der vijanden in wanorde en op de vlugt geflagen werden; dies hij veel toebrage tot de overwinning , welke hier op den 11 van Hooimaand behaald werdt, op de Fran- fchen, die 'er, naer men wil, wel 7000 ge- vangenen, bij verlooren; hoewel zij hunne pai- kaadje
|
|||||||||
|
HISTORIE. 487-
|
|||||
|
kaadje in veiligheid naer Gend wisten te doen XVIT-.
voeren, verfchanfende zich ook eerlange achter _ AFD> _ de vaart, tusfchen Gend tn Brugge; vanwaar zij eenen inval in het Land van Kadzand dee- den, en dit deerlijk afliepen; om den Bondge- nooten het afloopen des platten Lands van Fransch Vlaanderen tot in Pkardije toe, be- taald te zetten : kort na den flag bij Oude- naarde , werdt Kipfel door de Bondgenooten belegerd, en den 23 van Wijnmaand bij ver- drag ingenomen ; volgende de overgave des kasteels eerst op den 8 van Wintermaand; ter- wijl de Prins van Oranje dat beleg tot den einde hadt bijgewoond : ——< ook waren Gend, Brugge , en andere plaatfen , nog voor het einde deezes jaars door de Bondgenooten be- magtigd. —— Geduurende deezen veldtogt was de Veldmaarfchalk, Heer van ouwerkerk , te De Heer Roufelaar, in den ouderdom van 67 iaaren over- van cu" leeden, en werdt in het opperbevel over het S taat- fberfc." fche leger opgevolgd door den Graave van tilly. De Prins van Oranje en NasJ'au was in
het begin deezes jaars 1708 , ook in het oranje bezit getreeden van het ltadhouderfchap van aan" , Stad en Lande; en floot den 1 van Bloem- stadhou- maand 1709 , een huwelijk met de Prinfesfe derfchap Maria LouisA van Hesfen - Kasfel; bij welke over Stali gelegenheid de Staaten van Friesland hem een £" gtl* gefchenk van 60,000 guldens deedeia: de Prin- trouwt, fes Sofia HEDwich, zijne zuster,, was, kort te llQ9- vooren, met karel leopold , Hertog van Mekelenburg, in den echt getreeden. Sterk werdt 'er met rouille, voisin en de
TORCY, door fommige Heeren van de Regee-
jing, onder medevyeten van den Raadpenfiona-
Hb 4 ï!s
|
|||||
|
488 VKRKORTE VADERLANDS CHS
|
|||||
|
XVII. ris HEiNsius, in den beginne van het jaar 1709,
, AF1' over den vrede gearbeid, doch Frankrijk de onttrooning van zijnen kleinzoon, noch de overgave van eenige vestingen in den Elzas en het Dauphinè niet kunnende verzwelgen, zo bereidde men zich weder ten oorloge; hoewel BE TORCY, door middel van petkum, de vre- dehandeling, het ganfche jaar door , min of meer, levende hieldt. ------ de Veldtogt werdt
nu door de Bondgenooten geopend met het
beleg van Doornik, weJk na eene maand lang zich verdedigd te hebben, den a8 van Hooj- ' maand bij . verdrag werdt overgegeeven : het kasteel hieldt het uit tot in het begin van Herfst- Stig van maand. Op den 11 dier maand viel de flag fjz^ voor bij Malplaquet ; in welke het krijgsvolk onder den Prinfe van Oranje en den Generaal FAGEL, den vijand het eerst deeden wijken, hoewel zij naderhand ook genoodzaakt werden terugtekeeren, naer de plaats, vanwaar zij ge- komen waren: aan eenen anderen kant werden des vijands verfchanflngen overweldigd en in- gehouden ; de vijand week toen naer de naaste fteden , en de Bondgenooten behielden het flag- veld, hetwelk hun echter op een verlies van ruim vijfenvijftighonderd mannen te liaan kwam: bet is twijfelachtig of'er de tranfchen wel meer volks verloren hebben : de legerhoofden; en onder deelen de Prins van Oranje en de Graaf van TiLLY, hadden zich wakkerlijk en onge- meen dapper gekweten in deezen flag, die fe- dert, bij de Krijgskundigen is gehouden voor den fcherpßen en gevaarlijkften van deezen gan- in 'ffj^ fchen oorlog. ------ Bergen in Henegouwen
gwmm werdt daarna, osder hec opperbevel van dea
Prinfe
|
|||||
|
HISTORIE. 489
|
|||||
|
Prinfe van Oranje belegerd, en den 11 van XVII.
Wijnmaand bij verdrag ingenomen; waar mede AFn* de veldtogt in de Nederlanden eindigde. De onderhandelingen over den vreden, wer- e^ ^"
den nu, voornamelijk vs'Geertruidenberg, met nomen, de Franfchen voortgezet,doch, met eenige we- Vrede- derzijdfche hevigheid, vruchteloos afgebroken, handeling in het laatst van Hooimaand des jaars 1710, °et, ... toen men aan den goeden uitflag der onderhan- delingen aldaar begon te twijfelen, was men te rade geworden, den veldtogt in de Nederlan- den te openen: midlerwijl had het IVeener Hof Het Kei- zo veel genoegen in deeze handeling der Staa- zerlijke ten genomen, dat hetzelve hun naderhand, of^|e6ft te deezer gelegenheid, in dit jaar, den tijtel[en (ien gaf van Celft et Potentes, of Hoog-Mogenden; tijtel van welken tijtel Frankrijk nog weigerde te gee- HooS ven, en eerst na verloop van eenige jaaren toe- Meeren.3 ftondt. Douai, Bethune, St. Venant en Aire, wer- Kr'iRs-
den in deezen veldtogt door de Bondgenooten jjj,/1^° belegerd en veroverd ; terwijl de Franfchen onder villars geduuriglijk zorge gedragen had- den , om tot geenen veldflag te komen: vrugt- loos hadden zij ook gepoogd het Fort de Scarpe en Leuven bij verrasfing inteneemen: het eenige dat zij uitgevoerd hadden, was een convooi te flaan, welk naer het vereenigd leger trok, en de Stad Atrecht, waarop men het oog hadt, voor een beleg te dekken. In Engeland viel in dit jaar eene gewigtige
verandering voor in het Ministerie, waardoor de whig's , die bij de Koningin anna het meest' in aanzien ftonden} voor de partij der tory's moesten zwichten ; terwijl Frankrijk Hh 5 zich |
|||||
|
490 VERKORTE VADERLANDSCHg
XVII. zich van deezen omzwaai bediende, om in En-
^0, geland over een afzonderlijken vrede te laten handelen: de dood van Keizer jozefus I, den 17 van Grasmaand 1711 voorgevallen, en in wiens plaatfe nu Koning karel , onder den tijtel van karel VI, opvolgde, deed ook Ko- ningin Anna , en deezen Staat neigen tot het hervatten der afgebrokene handelinge over den vrede. Frankrijk verkoos echter eerst met Enge-
land afzonderlijk en in het heimelijk te hande- len ; gelijk ook de Engelfchen heimelijk jn Frankrijk deeden, zoekende Port Mahon en, Gibt-alter, nevens verfcheide bijzondere voor- deden voor hunnen koophandel te bedin- gen. Geduurende dees bedekte handel werdt de
veldtogt in de Nederlanden geopend; doch MARLBOROUH, reeds genoegzaam vervallen uic, de gunst der Koninginne, hoewel nog aan het hoofd des legers geplaatst, konde niets van belang ondernemen, dan op den 4 van Oogst- maand, toen hij de vijandlijke linien bij St. Omer verraschte, en Bouchain belegerde, en innam bij verdrag, op den 1 a van Herfst- maand. De Prins van Oranje, joan willem friso,
had zich, in het begin van den veldtogt, ook naer het leger begeeven; doch werdt, nadat de Koning van Pruisfen , om de verfchillen over, de nalatenfchap van Koning willem uic den weg te ruimen, in '.s Haage gekomen was, door de Staaten en door deezen Vorst gedron- gen tot de overkomst uit het leger derwaards; fchoon hij reeds gemeld hadt, dat men in het |
|||||
|
•}
|
|||||
|
BIS T 0 R I E. 49 *
|
|||||
|
leger zijne tegenwoordigheid niet konde misfen \ XV«,
toen hij echter aan die begeerte wilde voldoen, -----JL*
werdt hij daarin, door een' onverwachten ramp
verhinderd: op den 14 van »Wiedemaand met oranjs zijnen (loet aan den Moerdijk gekomen zijnde, ginnst flapte hij met de Heeren verschuur, pletten- Moerdi^ berg , du tour , hilken, en eenigen .zijner bedienden in de veerfehuit, om naer het &«>'«- /che Sas overtefleeken; doch de wind opllee- kende, met eenen zwaaren ftortregen, flapte de Prins met du tour en hilken , in de fchouw over, en ging in de koets zitten, om voor den regen gedekt te zijn: niet zonder groot gevaar geraakte de veerfehuit over; maar de fchouw helde zo geweldig, dat men voor omflaan be- ducht was: niet verre van den overzijdfehen oever gekomen, tradt de Prins uit de koets, om zo veel te eerder aan Land te kunnen flap- pen; doch terwijl de fchouw, door tegenwind beneden den fteiger vervallen, wat hooger op- ftak , werdt zij door een rukwind geheel over zijde geflagen: de Prins, die zich in het_ eerst nog aan den mast en aan du tour vasthieldt, werdt door het geweld der golven uit de fchouw gefmeten, en ging terftond te gronde: doch du tour en de overigen kwamen behouden aan Land. 'sPrinfen Kolonel hilken , die in de koets gebleeven was, liet hier ook het leven: het lijk van den Prinfe werdt negen dageö daar- na, toen het boven kwam, gevonden, en den 25 van Sprokkelmaand 1712 te Leeuwarden begraven: zeer werdt hij, van alle de vrienden van het huis van Nas/au betreurd: de Koning van Pruisfen zelf fcheen zo getroffen van dit onverwacht overlijden, dat hij zich rnoest doen ader-
|
|||||
|
4P2 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. aderlaten : de Prins die reeds in verfcheiden.
. •ftrD' veldtogten blijken van beleid en dapperheid gegeeven hadt, bereikte naauwelijks 24 jaaren, toen hij op zulk eene deerlijke wijze veronge- lukte : hij liet eene dochter en eene zwangere ' DeStaa. Gemalin na: dealgemeeneStaaten, oordeelênde tsn ver- dat de Prinfes Weduwe, in haaren tegenwoor- zï'rnet ^igen ^aat» z'cn n*et mct ^e vereffening der ge- Pruifen, fchillen, over Koning Willems nalaten fchap, over de bemoejen konde , befloten met meerderheid mlaaten- van ftemmen hoewel tegen den zin der Prin- ■willem lêsfe, en tegen de protesten van Friesland en III.' Groningen , bij voorraad , deswege mee den Koning van Pruis/en te verdragen, gelijk ge- fchiedde; tot dat 'er in het jaar 1732, eenna- der verdrag van verdeelinge getroffen werdt. Willem De Prinfes Weduw beviel op den 1 van Hendrik Herfstmaand van het jaar 1711 gelukkiglijk van Fitiso ge- eenen Zoon, willem karel Hendrik friso, boren, die, Stadhouder van alle de vereeriigde Ge- I7ir' westen , in den jaare 1751 , den 22 van wijnmaand in den vroegen ouderdom van ruim 40 jaaren overleeden is , in eenen tijd toen de handel, kunden, zeevaart, manufac- tuuren en fabrieken van hem hunne herftelling en voortzetting verhoopten; na dat hij den Staat eenen vrede bezorgd had, welken wij thans nog zien duuren ; terwijl zijn Doorluchtige zoon, loffelijk 's Vaders voetftappen volgende, 's Lands vrijheden , voorrechten en zegeningen ter harte neemt, en lange nog, zo wij wen- fchen, een handhaver en bevorderaar derzelven blijven zal, en het geluk mogen genieten, om zijne ampten en waardigheden aan volwasfen zoonen te mogen nalaten. Onder
|
||||
|
HISTORIE. 493
|
|||||
|
Onder het handelen over den vreden, waar- xvli-
toe de Franfchen een algemeen ontwerp had- AF"' den overgegeeven, welk veelen mishaagde, doch waarover men echter befloot, te Utrecht te zullen handelen; werdt'er een ontwerp, zo , men wil, door marlborough zelf, gefmeed, om geduurende den winter, eenen inval te doen in Frankrijk, waar door men ook eenen op- ftand in dat Rijk meende te zullen veroorzaken: men wil ook dat Prins eugenius zo zeer naer deezen togt haakte, dat hij zoude gezegd heb- ben: te verlangen, om met de toorts in de hand, voort te rukken tot Verfailles toe; doch dit ont- marl- werp verdween in rook, door het afzetten des borough Hertogen van marlborough, die, voor hetword'. _
Ti i • 1 r t i f i i van zijn« Hogerhuis, belchuldigd wegens het ontvangen aapten
van aanzienlijke gefchenken van zulken , die verlaa-
het leger in de Nederlanden van mondbehoef-ten* ten voorzagen , door de Koninginne van alle ne Her- zijne ampten verlaaten werdt. Sedert werdt to^ van James butler , Hertog van Ormond, aan het Ormond hoofd der Engelfche troepen in de Nederlanden JïïJjJ m gefield, plaats. Maar dees Hertog was naauwlijks in het le-
ger gekomen, of S. john , Vicomté Boling- broke, toen Staats-Secretaris in Engeland, fchreef hem , dat hij zich in geen gevecht moest laten wikkelen, ten ware hij 'er merke- lijk voordeel in zage; en veertien dagen later werdt hem uitdrukkelijk gelast zich in geenerlei gevecht in te laaten noch belegering aantevan- gen; doch hem te gelijk bevolen, deezen last zo geheim te houden, als .mogelijk ware: want de heimelijke handel tusfchen de Hoven van Londen en Verfailhs was nu zo verre gevorderd, dat
|
|||||
|
494 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||||||||
|
XVII. dat men zulk een' ftap in Engeland durfde
|
|||||||||||||
|
Ai;n- waagen.
|
|||||||||||||
|
_j .p, Ormond weigerde dan ook , volgens dién-
gec]raojnIlast, optetrekken tegen villars , toen men gen. deezen met voordeel kon aantasten, en ftoorde 'erzieh niet aan, al'durfden fommigen zeggen, dat de Bondgenooten door de Engelfchen ver- raden werden: alleenlijk dekte hij het beleg van Qt/esnoi; welk onder den Lt. Generaal fagel , *?12' den 29 van Wiedemaand van het jaar \ft& ondernomen was, na dat hij alvoorens aan vil- lars gefchreeven hadt, dat zulks gefchieden zoude; te gelijk'verzekerende , dat'er geen man door hem gebruikt zoude worden, die door dé Konin'ginne alleen betaald werdt: hem werde oök het bezetten van Duinkerken door de Franfchen toegeftaan, mits hij tenzelfden tijde verklaarde , last te hebben, om niets meer tegen Frankrijk te onderheemen: want Frank- rijk hadt reeds toegeftaan* dat filips van anjou kiezeri' mögt, of, de Spaanfche Kroon te blij- ven bezitten, of, van.de opvolginge in Frank- rijk afteftaan; en toen dees gekozen hadt, de Kroon van Spanje te blijven behouden, werdt 'er-in Wiedemaand eenen ftilftand van wapenen getekend, tusfehen de beide Hoven, voor den tijd-vart:twee maanden. *. :> ■ ■•>• *• Uit de aanfpraak der Koninginne aan het
Parlement kon daarna gedaan, vernam men ook dat de Engelfchen der Staaten belangen1 wegens den koophandel, en Barriere 'geregeld hadden, zonder dat men wist hoe; dies men |
|||||||||||||
|
:x.
|
zich ten uiterfte misnoegd toonde over dit ge-
|
||||||||||||
|
drag van het Engelfche Hof; doch men ftoorde
'er zich in Engeland niet aan, en gaf zelfs al de
|
|||||||||||||
|
HISTORIE. 495
|
|||||
|
ae fchuld van het gebeurde aan de geenen , die XVII,
hier te lande thans het roer in handen had- AFP' den. ■ " - •''''■"' ■'• - Na het overgaan van Quesnoi, fcheide or- Scheidt
mond zich met de Engelfchen geheel en al vanzigmet het leger der Bondgenooten af, kondigde inj^"^" zijn leger een wapenftilftand af, en bezettede{,et jeger Duinkerken, Genden Brugge, welke twee laat-der Bond. fte plaatfen de Engelfchen niet begrepen wilden Seno°- hebben onder de Barriere der Staaten: en naC3n' deezen ftap der Engelfchen neigde ook Amßer* dam tot eene wapenfchorfing voor twee maan- den; doch het befluit viel anders va.'sHaagés, waarnaar Amflerdam zich voegde. ------ Na
den aftogt van ormond werdt het leger der
Bondgenooten bij Denain door de Franfchen aangetast en geflagen , waarbij albemarle zelf den vijand in handen viel: weinige dagen later werdt - ook Marchienne, de voorraadfchuur van - het geallieerde leger, door de Franfchen inge- nomen ; die voorts Douai, Quesnoi, en Bou- chain herwonnen : in Wijnmaand deeden de Franfchen ook eenen inval in het Zeeuwsch Eiland Tholen, de Stad inneemende, en haar P10!™ eene brandfchatting van 10,000 rijksdalers af- ^nfchen perfende : de Staaten van het Gewest fielden eebrand- terftond orde op de beveiliging; ook gefchiedde fchat. door gantsch Zeeland eene inzameling van pen- ningen, ten behoeve der arme geplonderde in- gezetenen; zijnde 's Lands Comptoir toen ook van ruim 500 gl. beroofd geworden. Op de tijding der nederlaage bij Denain, psGraaf
hadden de bedienden van den Franfchen Gezant KECKTE. MENAGER, te Utrecht, die van den Graave van keü doec rechteren , Staatfche Gevolmagtigden, fcham- afftan<J per-
|
|||||
|
4S>6 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVII. perlijk bejegend ; waarom deeze laatften, na
AFD' dat hun deswege voldoening geweigerd was, van zijne ^e anderen, toen zij hun in de maliebaan ont- waardig- moetten, in het aanzicht floegen; hetwelk me- heid te nager zo euvel nam, dat hij 'er bij den Koning : tree f, over klaagde, waarop dees bevel gaf, dat men in geene onderhandelingen treeden- moest, zo lange de Graaf van rechteren te Utrecht bleef; vorderende tevens van de Staaten, dat hij op- ontbooden en een ander in zijne plaatfe gezon- den werdt, waartoe men, in weerwil en tegen den zin van Gelderland, Overij fel en Groningen, befloot, ten einde aan Frankrijk genoegen te geeven; dies de Graaf afftand deed van de waar- digheid, welke hij te Utrecht bekleed hadt. Onderwijl hadden de Franfchen in dit jaar ter
zee ook eenige voordeden behaald, zhSt.Jago, in een der Rabo-Verdfche EHanden, overwel- digd en geplonderd \ eenen inval gedaan in de Lewards Eilanden, en de volkplantingen der onzen in de West - Indien, als Suriname, Ber- bice , Curapao} onder brandfchatting gefield: tevens was de krijg in het Noorden nadeelig voor de Hollandfche fcheepvaart, hebbende de Zwetden een groot getal van de Nederlandfche fchepen aangehouden, onder voorwendzel datze Contrebande goederen hadden gevoerd. ------
DeStaa«j)e Staaten beflooten derhalven billijk, om
gen lot' vre^e te maaken op de beste voorwaarden; en
vrede met tekenden, na dat de Engelfchen voor hun
Frankrijk. Doornik bedongen hadden van de Franfchen,
een nieuw verdrag van Barriere met Engeland,
Sluiten op den 30 van Louwmaand van het jaar 1713;
denzel- en 0p den 14 van Grasmaand met de Fran-
,ein7Ti fchen een verdrag van vrede en van koophan-
I713, del;
|
|||||
|
HISTORIE. 497
|
||||||
|
del, niet zonder het ongenoegen te behaalen
der Keizerfchen: dees vrede werdt denj volke, des morgens van den laatstgemelden dag, door het losfen van eenige ligte ftukjens kanon, die voor het Stadhuis te Utrecht ftonden, aange- kondigd ; en naderhand gefchiedde de afkondi- ging door het gantfche Land, tot klein genoe- fen van het gemeen , welk zeer op de En- gelfche Staats - Ministers gebeten was, die de onzen noodzaakten, na een roemrijken oorlog , eenen niet zeer voordeeligen vrede te fluiten. Niet lange daarna kwamen ook de Gezanten
van Koning filips, die nu voor Koning van Spanje door de Engelfchen en de Staaten er- kend was , te Utrecht, alwaar met dezelven ook over eenen vrede werdt gehandeld. |
||||||
|
Ii XVIU. AFi
|
||||||
|
45)3 VERKORTE VADSRLAN DSC.HE
|
|||||||
|
XVHI.
Al'U. |
|||||||
|
XVIII. AFDEELING.
Beginnefide met het jaar 1713? en eindigende
met het fluiten van het verdrag van Seville, in het jaar iji<). D e vrede was te Utrecht, zo dra niet tusfchen
Frankrijk en deezen Staat getekend, of de Kei- zerlijke Gezant, Graaf van Sinzendorff', ver- trok naer Wecnen, . misnoegd op de onzen en de Engelfchen: de onzen echter, die eerlange Verdrag een buitengewoon Gezantfchap naer Frankrijk met En. zonden, om den vrede te bekragtigen, flooten geland. te Tjtrec}jt} met de Engelfchen, ook bij voor- raad een verdrag over de rechten op de koop- Metfiern waaren in de Spaanfche Nederlanden, en met en de Bern en de Graamvbunderen kwam men, omtrent Gmawn- deezen tijd , ook overeen tot het leveren van eenige nieuwe vendelen Zwitzers : ook bevei- ligden de Staaten, in deezen jaare 1713, den handel en de zeevaart hunner ingezetenen, in Vrede ^e Middelandfche Zee en Levant, door drie bij- mee Al. zondere verdragen van vrede en fcheepvaart, met giers, de Regeeringen, van Algiers, Tunis en Tripoli. lïïppol?1 ®e K0t°r"e de Berbice, in den voorgaande» jaare gebrandfehat door de Franfchen, en des- wege eenen wisfelbrief gemaakt zijnde ten laste der Heeren joan en kornelis van peere, Oud- Burgemeesteren en Raaden te Viisfingen, als , voor een merkelijk gedeelte, eigenaars dier volkplantinge, welke deezen wisfelbrief weiger- * V./-A .;• - .. ...... ^
|
|||||||
|
HISTORIE. 409
3
den te betalen, zo werden de Franfchm met XVilli *
honderd en agtdm'zend guldens daar voor te hVn'm vrede gefield, door nik. en henrik van hoorn, Arnold Dix en PiETER scHUURMANs, waarvoor deezen den eigendom der volkplantinge bekwa- men , die hun federt door de Erfgenamen van abraham van peere ook is opgedragen: eenige jaaren laater hebben zij den eigendom in die Kolonie voor agtmaalhonderdduizend guldens, afgedaan aan eene maatfchappije van deelgenoom ten, onder welken de handel op dezelve in fui-' ker merkelijk is toegenomen. Na dat in het 1714, de vrede te Radfiad vredeï
tusfchen den Keizer en Frankrijk was gefloten, met Span* werde ook den 26 van Wiedemaand de vrede ie %eiS' tusfchen Koning filips van Spanje en deezen ken * Staat te Utrecht getekend: ------■ 'va.1 Engeland oeorge'
overleed den 12 van Oogstmaand deezes jaars, I. Keur-
Koningin anna ; waarop de Keurvorst van u^,,™0 H.anover, naast aan haar vermaagfehapt, on- Wordc der den naam vangeorgeI, tot Koninguitgeroe- Koning pen, en in Herfstmaand derwaards, onderande- va" ^™* ■ ren door eenige Staatfche oorlogfchepen, be- * |
||||||||||
|
g
|
ö
|
eleid werd : de Vicomté bolingbroke was
|
||||||||
|
reeds vödr 's Konings komste, als een ver-
dacht aanhanger van den Pretendent, van zijn ampt verlaten en week toen naer Frank- rijk. ■ Met den Koning van Pruisfen waren omtrent Verfchil«
deezen tijd eenige verfchillen ontdaan , over 'en met het aanleggen der tollen te IVeil, beneden Ven- Pru^Èl\, lo, op de Maase, hetwelk door de Staaten als ge» da«| eene nieuwigheid aangemerkt werdt; op wier van, vertoogen echter zijne Majefteit zo luttel ge- hoors gaf, dat bij zelfs meende recht te heb- ïi 2 ken, |
||||||||||
|
50o VERKORTE VA OERLé NDS CHE
XVIII. ben, om overal in het Overquartier van Gelder*
Agl>- land, v/aar hij wilde, uitgaande en inkomende rechten te vorderen: ook zocht hij kort daarna de Stad Graave, eene Heerlijkheid van het Huis van Oranje , te verrasfen ; doch dees toeleg werdt ontdekt en gefluit; gelijk ook'een aanflag van dat Hof op Diest in Braband, mede eene Heerlijkheid van het Huis van Oranje: zo dat men hier , om diergelijke moejelijkheden te voorkomen, het gefchil over de goederen van dat Doorluchtig Huis aan de beflisfingen van den gewoonlijken rechter overliet. Begin der In dit jaar werdt ook de handeling over de hande- Barriere te Antwerpen begonnen , bij welke de\BarrU' gelegenheid , fomtijds hevige verfchillen tus- re der fchen de Staatfche en Keizerlijke Gemagtigden Staaten, ontftonden : te vergeefs zocht men aldaar ook eene handeling over een verdrag van koophan- del in de Späanfche Nederlanden tot itand te brengen. Desfaa- *n 'iet Jaar l7l5 zonden de Staaten, des ver- ten on- zocht, een corps van zesduizend mannen, derlleu- welke zij verbotaden waren, in zulk een geval, ns" °l" aan Groot-Brittanje te leveren, naer Schotland, met 6000 onder den Major - Generaal van der beek, bij man, bij gelegenheid van den opftand onder den Graave gelegen- van j)£ar^ ten voordeele van den Pretendent, een op- aldaar verwekt; welke echter eerlange gedempt, ftand ten en die gelukzoeker zelf hier door ook genood- voordee- zaakt werdt, om dat Rijk , waarin hij , tot deiTiVe. onderfteuning dier hopelooze onderneeminge, tendenu reeds gekomen was, ijlings wederom te ver- laten. Op den i van Herfstmaand deezes jaars over-
leed Koning lodewijk XIV, die door zijnen ach-
|
||||
|
HISTORIE. 501
|
|||||
|
achter - kleinzoon , den Hertog van anjou , XVIH.
onder den naam van lodewyk XV, opgevolgd Am'IM werdt, onder de voogdije van den Heftoge van Orleans, als Regent des Rijks; die, op ver- zoek der Engelfche en Staat/ehe Gezanten, verklaarde, den Pretendent niet in Frankrijk te zullen dulden, noch hem te onderfteunen, maar zich ftiptelijk te houden bij den Utrecht- fchen vrede ; waaruit bleek dat de Hertog zijn belang wèl kende en zocht te behar* tigen. Op den 14 van Slagtmaand deezes jaars, Hef ver.
werdt ook het verdrag nopens de Barriere der drag over Staaten in de Spaan)che Nederlanden te Ant- de Bar" werpen tot ftand gebragt en getekend; waarna den Staat de klokken werden geluid, het gefchut gelost, gete- een maaltijd op het Stadhuis gehouden, en een kent*. aartig vuurwerk afgefteeken : —— door dit Aa))_ verdrag werden de Staaten nu eerst bevestigd merkïng in het bezit van het geen zij bij eenen twaalf- daaroves. jaarigen oorlog gewonnen, en bij den Utrecht« fchen vrede bedongen hadden: zij verkregen bij hetzelve, den eigendom en de opperfte magE over een aanmerkelijk gedeelte van het Over- quartier van Gelderland, eti over een kleen gedeelte van Vlaanderen, waardoor zij hunne grenzen ten oosten en westen in grooter veilig- heid dan voorheen, gefteld zagen; gelijk ze ook tegen ondernemingen van Frankrijks zij- de, zich dekten door het leggen van bezettingen in Namen , Doornik , Meenen, Warneton, Veurne, Tperen en het Fort de Knokke, welke allen, in gevalle van oorlog, eerst moesten over- weldigd worden , eer men van de zijde van Framch Vlaanderen, op het grondgebied vaa li 3 cka |
|||||
|
mmjßmmm■
|
||||||||||||||||
|
50a VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. den Staat komen konde; en buiten welke kost*
AFD* baare Barriere, men van dien kant, zich gee- ne genoegzaame veiligheid fcheen te kunnen bezorgen. Eenäge onlusten wegens de fluiting van dit
verdrag met de Keurvorsten vanKeulen enden Paltz, en met den Koning van Pruis/en, over de oefening van het rechtsgebied in het Orer- quartier van Gelderland, werden vervolgens, door eenige overeenkomften vereffend. |
||||||||||||||||
|
JOAN
WILLEM VAN IUP" ÏERDA , |
Eenigen tijd na het fluiten van den vrede met
Spanje , werdt door den Staat, als buitenge- woon Afgezant, derwaards gefchikt, de Heer |
|||||||||||||||
|
Afgezant jOAN willem van ripperda, Vrijheer vanPoel-
Statnaer ëeest> die a^aar eene zonderlinge rol gefpeeld 'spanjtu beeft, gelijk in het vervolg zal blijken: — om |
||||||||||||||||
|
Vloot
naer de Oostzee.
|
de Zweedfche Kaperijen in de Oostzee,, die zeer
verderflijk voor den handel, en hier te Lande |
|||||||||||||||
|
voor openbaare Zeeroverijen aangezien werden,
te beletten, zondt men van onzen kant, gelijk de Engelfchen ook deeden, eene vloot onder den Schout bij nacht, lucas de veth, naerdeOo^- zee, die nevens die der Engelfchen, dekoopvaar- dersbefchermde, en toen eerlange terug keerde. Een geweldige ftormwind uit den Noord» Gewei- westen hadt in Lentemaand deezes jaars, mer« ilorm- lelijke overftroomigen veroorzaakt in Holland, wind. Zeeland, Friesland en Groningerland; en fe- Sterfte <*ert wenigen "jd heerschte hier te Lande ook onder het eene zwaare fterfte onder het rundvee, die ver- rundvee fcheiden jaaren geduurd heeft; welke nogtans [jy uurehet zuivel niet hoog in prijs deed ffijgen, ter oorzaake'van den fterken aanvoer van vreemd vee: hoewel dit niet gefchieden konde, zonder veel gelds uit hee Land te doen gaan. —.— ,,. . ■ Ook |
||||||||||||||||
|
HISTORIE. 503
|
||||||||||
|
Ook was federt eenen geruimen tijd, een ge- XVIII,
|
||||||||||
|
AFD.
|
||||||||||
|
■nicht onder het gemeen verfpreid, dat fqmmige
Regenten zich, door gefchenken, lieten bewe- gen tot ontrouw, welk gerucht zo veel invloeds en geloofs vondt, dat 'er de Staaten van fom- mige gewesten kennis van namen, en de alge- meene Staaten eerlange befloten , om alle hunne leden, en die van eenige andere Colle- giën, als ter Admiraliteit, des Raads van Staa- te, de Bewindhebbers van de Oost- en West- Indifche Compagnie, enz. bij eede te doen be- loven, zich ftiptelijk te zullen gedragen, naer een plakaat, welk in Wintermaand, tegen het ontfangen van ongeoorloofde gefchenken, in het licht kwam. Op den 17 van Sprokkelmaand van het-jaar
1716, flooten de Staatfche^Ambasfadeurs in En- * 7 *6, , geland met die Kroon een verbond tot bevesti- met pM, ging van de voorige verdragen, en tot hand- geland. having van het verdrag wegens de Barriere, door Groot - Brittan je ; gelijk die Kroon ook van de zijde der Staaten geguarandeerd werdt in het bezit van Gibralter en Minorka. —— Czaar ,^za3r, peter de Groote , reizens gezind zijn.de, deed Groots in den Herfst van dit jaar, verzeld van zijne komt au* Gemalinne, wederom een keer naer Holland: dsrmaal hij kwam, vooruit, te Amflefdam ; vanwaar j"^ „ hij, in de Lente des jaars 1717, naer 's Haage en voorts naer Frankrijk vertrok: de Czarin, onthieldt zich ,-[in zijn afweezen, te Amfierdam, daar men haar met fpiegelgevechten te water, en op andere wijzen, veel vermaaks zocht aan- tedoen: men bewees den Czaar op zijne weder- komst , geenc mindere eère, doch konde nie,t flagen in het voorneemen, om met hem een Ii 4 re- |
||||||||||
|
504 VERKORTE VADERL&NDSCHE
XVIII. redelijk verdrag van koophandel aan te gaan':
AFD het verhoogen der rechten in de Steden v*n Lijfland, welke hij zeer willekeuriglijk regeerde, maakte dat veelen hem nu ook met min gunfti- ge oogen aanzagen, dan zij anders zouden ge- daan hebben. Van Amßerdam begaf hij zich naer het Hof van Berlin, en voorts naer zijn Rijk te rug. Men raadpleegde ter ftaatsvergaderinge in die
jaar ook over het aanftellen van eenen Advocaat Fiskaal, die waaken zoude tegen de overtreding gen van het plakaat, op het ontvangen van ge- fchenken gemaakt,- doch de oneenigheden on- der de Gewesten waren zo groot te dee- zen tijde, dat ..men niet kon verwachten, «Jeeze zaak door een eenparig befluit tot ftand te brengen: ecnige Gewesten hadden verlchei- de vendels hunner knechten afgedankt; andere hielden hunne Compagniën voetvolks en ruite- rije niet voltallig ; en Gelderland hieldt een gevende in, van 't geen tot de gemeens lasten moest opbrengen; men befloot dies op pestäa ^en voorflag van Overijsfel, om door het be-' eienToe"** ^hrïjven eener buitengewoone vergaderinge de Jiet bs- eendragt en goede orde in den Staat te bewaar waaien j-Cn ; terwijl eenigen, het zij in of buiten de eenfljaat. Rege^rmg^» van verftand waren , dat men ' eenen Stadhouder moest aanftellen ; waartoe fommigen willen, dat de Koningvan Engeland, gaarne zijnen broeder rrnst augustus, Bisfchop van Qsnabrugge\ zoude bevorderd gezien heb» ben,. na dat clees de Weduwe van joan willeivï jfRïSQ zoude gehuwd hebben; welk oogmerk men meende dat fommigen toen hebben gewe*» 1% |ti itjkf $ v?rij4ekri; ■—** mn fywhtoet*
&q1&
|
||||
|
-^———*
|
||||
|
HISTORIE. 505
pok om de inkomftcn der posterijen te brengen XViri«
aan het gemeene Land, waar door de fchatkist, Arn' meende men , 'sjaars twee millioenen zoude kunnen trekken. De Regeering van Rotterdam hadt onlangs de inkomften der Posterijen gebragt in de Stads kasfe, latende hun Postmeesterfchap bedienen op eene eerlijke jaarwedde; doch in de groote lieden van Holland, daar dit voor- deeligampt aan de voornaamften uit de Regee- ringe ftond, was men niet gezind zijn bijzon- # der voordeel afteiïaan aan het gemeen: het ge- wigtigst punt ter overweginge , betrof het krijgsvolk, welk ook het eerst in aanmerking kwam in de gemelde buitengewoone vergade- ringe op den 28 van Slagtmaand deezes jaars, welke door adolf henrik , Graave van Rech- teren, wegens het toen voorzittend Oyerijsfel%: met eene deftige aanfpraak geopend werdt, waarin hij ftcrk drong op de noodzaaklijkheid der eendragt onder de Gewesten: ook fprak hij .van ter zijde tegen de omkopingent, dewijl hij het plakaat daar tegen zeer fterk hadt helpen doordrijven ; willende hij, dat men de aldaar beraamde maatregels opvolgde, al ware het al- leen om het volk te overtuigen van de eerlijk- heid der Regenten , welke men gewoon was verdacht te maaken, als men eenige verandering In den zin hadt: toen nam men het (luk van he.t krijgsvolk en dat der geldmiddelen in beraad; doch de Afgevaardigden niet gelast zijnde, om alles aftedoen, zonder rugfpraak te hou- den, zo was dit eene der redenen , waarom deeze vergadering lange zat en weinig uitvoer- de : ------ men belastte op het voorbeeld van iieias(SI Holland, de Ohligatiën ter Generalitek met hunne
Il § eenen. |
||||
|
5o6 VERKORTE VADERLANDSHE
|
|||||||||||
|
XVIII. eenen honderften penning, doch, op het aan-
AU' houden van Gelderland, alleenlijk voor drie |
|||||||||||
|
obli^a. jaaren; en verminderde het krijgsvolk tot op
tiarTmet ruim 34000 mannen, tegen den zin van fom- eenen migen, en tegen het protest van Zeeland, welk flensen- zeer euve^ namj ^ac men 'er toe ^eilooten had,
ning. met de meeste, niet met eenparige Memmen: de vergadering zat nog tot in Herfstmaand van het jaar 1717, en fcheidde eindelijk, zonder dat de Gewesten het ééns waren geworden over ver- fcheiden voorname punten, waarom zij bijeen gekomen waren. 1717 ^
|
|||||||||||
|
"
|
|||||||||||
|
Verbond Den 4 van Louwmaand van het jaar 1717
tusfcben floten de Staaten met Frankrijk en Engeland denSteat, een drievoudig verbond, waarbij de Protestant- en%Ense-fc^e Opvolging in Engeland verzekerd , de hnii. Utrechtjche vrede bekragtigd, het flechten van Duikerken, en het dempen der Haven toegeftaan, en in gevalle van aanval, een onderlinge bijiland beloofd, en ook aan de Staaten den tijtel van Hoog Mogende Heeren door Frankrijk toege- ftaan werdt; en men hadt de bijzonderheid der vereeniginge van deeze drie Mogendheden, tot welke de Abt du bois zeer veel hadttoegebragt, alleen toetefchrijven aan de veranderinge, doof den dood van lodewyk XIV, in het fijstema van Europa, zo wel als in dat van Frankrijk, veroorzaakt. AUtE"o In dit jaar ontftond onverhoeds een oorlog wekt een" tusfchen Spanje , den Keizer en Frankrijk; oorlog berokkend door den Kardinaal julius alberoni, lusfchen die het Hof te Madrid deed twijfelen , of de è-^Kei- afflant* van de Kroon van Frankrijk wel plaats sJr tn behoorde te grijpen ; inzonderheid wanneer Fratth ijh Keizer karel VI, niet van zijnen eisch op Späth
|
|||||||||||
|
HISTORIE. 507
|
|||||
|
Spanje begeerde afteftaan; en men vondt goed XViïï,
den Keizer, toen bedremmeld in den krijg te- afd. gen den Turk, van Sardinië te beroven, welk hij hadt behouden, na dat het in het begin des jongften oorlogs, door de Engelfchen, veroverd geworden was : men verdedigde zich wegens dit gedrag bij de Staaten, die met Groot-Brit- tanje hunne pogingen wilden aanwenden om den verbroken vrede te herftellen, waartoe men eerlange alle moeite deed, doch de handeling deswege duurde tot diep in het volgend jaar, eer men tot een befluit kwam. Tegen het einde deezes jaars werden deeze Zwaaie
Landen, en bijzonderlijk Groningerland, door "j^fj" eenen zwaaren watervloed bezocht, bezwijkende veele dijken door eenen feilen ftorm uit denNoord- westen, op den 25 en 26 van Wintermaand, terwijl anderen, met moeite behouden werden: de Asjendelftfche dijk op zes plaatfen doorge- broken zijnde, werden daar door veele dorpen van Noorholland, van Zaandam af tot Aven- horn toe, onder water gezet; hetzelfde gebeur- de de Uitgeester- en Heemskerkerbannen, door twee gaten, die in den St. Aagtendijk gevallen waren: in Friesland liepen eenige Grietenijen zo onverwachts onder, dat 'er veele beesten en eenige menfchen door verdronken; doch Gro- ningerland, welk meerendeels onderliep, leed het grootfte nadeel, en het water ftondt in Groningen zelfs vier voeten hooger dan in den zwaaren water vloed des jaars 1686; men reken- de dat 'er tusfchen de 14 a 15000 huizen om verre gefpoeld , meer dan 2000 menfchen, ruim 14000 Hoornbeesten en paarden, en over de 22000 varkens en fchaapen verdronken wan ren:
|
|||||
|
5o8 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
|
|||||
|
XVIII ren: dees vloed breidde zich uit over Oostfries-
. hiü' land, en verder Noordwaards tot in Zweedett en Denemarken , en veroorzaakte geweldige fchade: in het Zuiderquartier van Hoi/and en in Z'dand hadt de vloed de minde fchade ge- daan. 1718. Het volgend jaar 1718, is merkwaardig door den vrede tusfchen den Keizer en de Republiek Oonogs j/inefu-> en je Porte; het veroveren van bij- fpoeddc» kans geheel Sicilië door de Spanjaarden, en üpcmjaar- het zeegevecht bij Pasfaro r welk zii tegen de dtt). Engelfchen hielden en verlooren, die gekomen Vier- waren, om hen in deeze verovering van Sicilië voadig teftremmen: vooral ook nog, door het fluiten verbond van een viervoudig verbond, tusfchen den Kei- j^f Staat zer\ Frankrijk en Groot -Brittanje , (en ver- den Kei-' volgens de Staaten,) waarin ook de Koning van zer, _ Sicilië deel nam, onder den tijtel van Koning Frankrijk van Sardinië: de Staaten werden 'er ook toe hnd. "genodigd, en hunne overwegingen hadden voor- namelijk dit onderwerp te bedisfelen, geduu- rende den zomer deezcs jaars; gelijk men ook met meerderheid van (temmen befloot, daarin deel te neemen: —;— ook vereffende men met Vereffe-jjg J^eizerfchen in dit jaar eenige verfchillen, eenfoj die -°ver net tractaat van Barriere gereezen wa- gefchillen ren: het was ook in dit jaar, dat de jonge Prins over het van Oranje , nu pas 7 jaaren oud, tot Stadhou» trachat! ^er van Groningen verkoren werdt, onder de- zelfde voorwaarde als zijn vader en voorouders deeze aanzienlijke waardigheid aldaar bekleed hadden; hebbende hiertoe in het bijzonder ge- arbeid, de Heeren sicco goslinga, kornelis . SCHAY, LEWE VAN ADUWART , de Graaf VAN
KNiPHUYZEN, en anderen,
|
|||||
|
HISTORIE* 509
|
|||||
|
De onrustige Kardinaal alberoni , ten groo- XVIIL
ten nadeele zijns Konings ondernomen hebben- AF"- de eenen opfland in. Frankrijk te verwekken, die nog bij tijds ontdekt werdt , hadt Spanje m trackt hierdoor in eenen oorlog met dat Rijk gewik- een' op- keld; en hier mede niet te vrede, zocht hij ^,'1"^ V? ook den Pretendent in Schotland, in eene nieu- ^"'ver- we onderneeming bijteftaan, zendende daartoe wekken. in het jaar 1719 eene vloot derwaards, die echter door dorm verftrooid werdt; terwijl de krijg te Lande, door de Engelfchen met hulpe der onzen, onder den Generaal - Major keppel , mede welhaast gelukkiglijk ten einde gebragt, en dus ook dees toeleg verijdeld werdt: hetwelk nevens meer andere tegenfpoeden, den Spaan- J'chen Koning filips bewoog, om den geestlij- ken ftoke brand, alberoni, eerst Madrid, voorts Spanje te doen ruimen, met bevel, om zich van allen handel over ftaatszaaken , te onthouden. Het jaar ij&o , is door de actiehandel in Attie-
Frankrijk en Engeland berucht, en dewijl dees haadef« met merkelijk voordeel gedreevenwerdt, maak- I?2°" te dezelve ook de kooplieden en anderen hier te Lande gaande, die verfcheide handelgenoot- fchappen oprichtten , welke, als meest op losfe en windige gronden (leunende, of niet tot ftand kwamen , of niet lang duurden, of in kwijnenden ftand bleven; gelijk dat van Utrecht daarvan tot een voorbeeld kan (trekken; welk voorgaf eene vaart van die (lad tot in de Eem te maaken, en dien ftroom zo te verdiepen, dat men met groote fchepen, tot zelfs voor Utrecht zoude kunnen komen: doch alles is op wind en ijdelheid uitgekomen: nog in hetzelfde jaar, begonnen de aftien in de meest ontworpen , Maat» '
|
|||||
|
5IO VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XVIII. Maatfchappijen te niete te loopen: te Am-
r AFD- ßerdam verboodt men den makelaaren zich met deezen windhandel te bemoejen; ook werden de A&iehandelaars hier het voorwerp der al- gemeene en openbaare belpottinge ; zo met woorden, als in prenten en gedrukte fchriften; ook in fchouwfpelen, waarin zij fchamperlijk werden doorgeftreeken: het graauw zelfs viel " aan op een koffijhuis, alwaar zij vergaderden, en zoude het geplunderd hebben, ware het niet door de Schouten en gerechtsdienaaren gefluit geweest: dus verviel dees A oliehandel in het kort; tot bijstere fchade van veelen, die buiten Haat geraakten om hunne fchulden te voldoen; terwijl eenige weinigen 'er veel bij gewonnen hadden. De vervolgingen, die de Hervormden in
Hongarijen, Duitschland en vooral in den Maatre- Paltz, te deezen tijde bezuuren moesten, be- gelen der wogen de Staaten, om te dringen op herftel onhete"' van de bezwaarenisfen hunner Geloofsgenooten vervol- in den Paltz; doch hierin niet Hagende, be- gingen diende men zich van krachtiger middelen, en der Her- befl00t de Plakaten tegen de Jefuiten ftreng- ïnDuiuch- lijk te doen uitvoeren; doende verfcheide lani te Roomfche Kerken in Gelderland en Holland doen op- fluiten, en de Jefuiten alomme ten Lande uit "*'en' vertrekken: waardoor allengskens de verdruk- kingen in den Paltz een weinig verminderden; en waarom, na verloop van eenigen tijd , ook hier te Lande, wederom eenige oogluiking ge- bruikt werdt. Voorbe- Het woeden van de pest te Marfeille, deed hoedzels den Staaten het inloopen hier te Lande, ver- pelt" ^6 kiet*en aan a^e fchepen, die vandaar, of uit |
|||||
|
H I S ï O R 1 E. 511
eenige Franfche havenen aan de Miääellandfche XVItl.
zee, kwamen: ook gebruikten zij zonderlinge Ag"- voorzorg omtrent fchepen en goederen van de Levant herwaards komende, en deeden zelfs Lazaretten, op de zeedorpen opflaan, om in dezelven perfoonen en goederen, uit geftrande fchepen, die van befmette plaatfen kwamen, te bergen: het opvisfchen van befmette goede- ren , werdt ook volftrektlijk verboden: in de volgende twee jaaren ftelden de Staaten nog naauwkeuriger orde op het weeren van fchepen en goederen, van befmette plaatfen komende; doende zelfs fomtijds verdachte fchepen met de ladinge verbranden, en het volk daarvan, on- ■ gekleed aan land brengen, om aan een afgele- v gen oord, eenigen tijd te verblijven, eer men het verder landwaards in komen liet; doch na het ophouden der pest in de Levant en Frank- rijk , hielden ook deeze ^oorbehoedzels op. Op den 3 van Oogstmaanddeezesjaarsi/ao,
was overleeden de Raadpenfionaris heinsius, die nu ruim 31 jaaren, (hetwelk, behalven aan oldenbarneveld, aan niemand, voor of na hem, tot nu toe, zo lange gebeuren mögt1,) dit ampt bekleed, en na den dood van Koning Willem, zijne maatregels wel veranderd, doch zich zodanig gedragen hadt, dat de Franfchen niet konden roemen , dat hij met hun heulde: de mindere partijfchap onder de Gewesten, mankte dit aanzienlijk ampt nu ook minder gevaarlijk dan ten tijde van de witt. Mr. izaak van hoornbeek werdt op dezelfde Wedde van 12000 guldens, gelijk heinsius hadt genooten, met eenparige Hemmen tot het bekleeden van het- zelve verkoozen, en ook op gelijke Inftru&iep hoe-
|
||||
|
5fI2 VERKORTE VADERLANDSCHE
hoewel uit dezelve alles gelaten was, wat tot
den perfoon en het ampt van Stadhouder van Holland eenige betrekking hadt: de Ridderfchap en Edelen van Holland namen hem tenzelfden tijde aan, tot Penfionaris hunner orde. 1721. In de Lente van het volgend jaar 1721 be- Uitrus- floten de Staaten, op de klagten der Lewntfche de^jtffe- kooplieden •> wegens het aanhoudend rooven rijnen, der Algerijnen, een Esquader van 8 oorlog» fchepen te zenden naer de Middellandfche zee, onder den Vice-Admiraal francois van aersen van soMMELSDYK j die dien ganfchen zomer, af en aan, door de ftraat kruistte, zonder eerng vijandlijk fchip te kunnen veroveren; ter- wijl nog veele koopvaardijfchepen den Algerij- nen in handen vielen: de Schout bij Nacht Henrik GRAVE, in het jaar 1722 , met een dier- gelijk fmaldeel in zee gefteken, hadt het ge- luk van twee Algier [che kapers te bemag. tigen. WTLLEM In dit jaar werdt de jonge Ërfftadhouder van ka hel "Friesland, de Vader van onzen tegenwoordï- ïaiso*lK Sen Ërfftadhouder, fchoon nu nogpaself jaaren wordt' bereikende, Stadhouder van Drenthe; en eeni- ftadhoir gen zijner vfienden arbeidden toen ook , om dtr van jjem van jjet: ftadhouderfchap van Gelderland te en'cel- verzekeren, waarin zij ook Haagden, ondanks derlani. de poogingen der Staaten van Holland om zulks te beletten ; want op den 2 van Slagtmaand deezes jaars werdt zijne Inßru&ie, die echter zeer bekrompen was, daartoe opgemaakt; men befnoeide bij dezelve het gezag deezer hooge waardigheid merkelijk, en kon, na dat men nu al tien jaaren aan het ftadhouderloos bewind gewoon was, niet befluiten, om een groot ge- deelte |
||||
|
HISTORIE. 513
|
|||||
|
deelte van zijn gezach aan eeneenigen, en wel XVirr.
nog zo jongenVorst, optedragen : het bijleggen Agu- der gefehillen tusfchen de onderlinge leden en fteden van liet Hertogdom, was, bedenkelijk, eene der beweegredenen tot deeze aanftelling ; om dat men in dit opzicht liever de uitfpraak van eenen Stadhouder , dan van eenen zijner Bondgenooten hebben wilde» houderlijke waardigheid was dan in Gelderland nu zeer van natuur veranderd, en van een groot deel haars voorgaanden luifters beroofd: nog- tans verftonden 'sPrinfen vrienden en raaden * dat hijze op deezen bekrompen voet moest aan- neemen; naardien dit den weg konde baancra tot zijne verdere verheffing , en het ligcer te vermoeden was, dat de vier overige ftadhouder- looze Gewesten, dit Geldersch voorbeeld vol- gen zouden, dan wel anders, nu zij zagen door welke voorwaarden men zich konde verzekeren tegen het uitftekend ftadhöuderlijk gezach: hec . gevolg echter toonde, dat de vier Gewesten. ongezind bleeven, om den Prins geduurende zijne minderjaarigheid, tot Stadhouder aante- ftellen : hoe hetzelve naderhand van alle de Gewesten zamen, op onbekrompen voorwaar- den , in den jaare 1748 gefchied zij, be- ,.«:•• hoort tot de gèbeurténisfen van dat merkwaardig, jaar. In Oogstmaand deezes jaars, werden vol- AmJ ,
gens befluit van de Staaten van Holland en l*cIY.?£, Westfriesland, ter onderfteuninge van'sLands,j,|den " bezwaarde fchatklst, weder eenige Landen, in Hol- tienden en ambagtsheerlijkheden , tot 's Lands'"»^ *®ti Domeinen behoorende, openlijk opgeveiid en co ■ verkocht, de meeste aan bijzondere perfopnen; K k eeni-. |
|||||
|
514 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||||||||||
|
XVI1J. eenigen aan de naaste lieden; anderen aan de
r AFU' Regenten der plaatfen zelven; terwijl men ech- ter het hooge rechtsgebied der plaatfen niet wilde vervreemden van de Generaliteit. |
||||||||||||||||||
|
Oosten-
de fche Maat- fchappij opge- richt. |
||||||||||||||||||
|
De oprichting der Oostendefche Maatfchap-
pije door den Keizer, om ten behoeve van de Ingezetenen der Oostenrijkfche Nederlanden, op Indië te vaaren, gaf den Staaten en Groot- |
||||||||||||||||||
|
Brittanje zeer veel te doen ; toonende men
van dien Jcant, dat het verleenen van eenoclxooï daartoe, met de verdragen ftreedt, en doende de redenen ten tegendeele, in verfcheide open- baare fchriften tegenfpreken ; doch ondanks deeze fchriften, en het verbod der beide Mo- gendheden , aan alle hunne onderzaten , om eenig deel in dezelve te neemen, hetwelk ook in 'Frankrijk werdt verboden, ging dezelve echter voort, en kreeg haare hoofdfom binnen korten ingefchreeven. |
||||||||||||||||||
|
XOItNE-
3LIS SCHBY- vsR in
gevecht niet üedl gerijnen. 1724.
|
Terwijl men met Algiers van de Staatfche zijde
te vergeefsch eenen vrede zocht te bewerken, veroverde de Kapitein kornelis schryver, onder het Esquader van den Schout bij Nacht •godin behoorende, eenen Algierjchen kaper van 36 Hukken, in Wiedemaanddesjaars 1724, |
|||||||||||||||||
|
en maakte in Wijnmaand jagt op eenen ande-
ren, die het bij Tetiian , op flrand zettede, en zijn eigen fchip in brand flak. 172S. In het jaar 1725, hadden de Keizer ende Koning filips V, van Spanje eenige verdragen te Weenen geflooten, welke met recht den arg- waan der Staaten, en van Groot■ -Brittanje en |
||||||||||||||||||
|
Verdrag
van /te- novtr tusfehea |
||||||||||||||||||
|
Frankrijk hadden gaande gemaakt; gelijk ze
ook de afbreeking van de onderhandelingen te Kamerijk veroorzaakt hadden, en voet gegeven |
||||||||||||||||||
|
tot
|
||||||||||||||||||
|
Historie; 515
|
|||||
|
tot het aangaan van het verdrag van Hanauer, XVIII,
tusfchen Frankrijk , Groot - Brittan je , en _AFDL, Pruisfen; tot welk ook de Staaten genoodigd „ , , werlen. , EngeiZi Het jaar 1725, liep ten einde, zonder dat de en Pruis-
Staaten tot een befluit kwamen omtrent de twee/en' verdragen; hoewel de gevoelens der meesten neigden tot dat van Hanover: in andera zaken Holland viel luttel voor van gewigt: alleenlijk kochten kpoP1 de de Staaten vanHolland'mWijnmaand, dehooge Heernjk- Heerlijkheid van Anieide en Viaaen^ met hetheidvau gcene 'er onder behoorde, van simon henrik, Ameiit Graavc van der Lippe Detmold, die dezelve eaPwfl». bezat - uit hoofde van zijn huwelijk met eens Graavinne van dona, dochter eener zuster van den laatften Heer van Vianen, uit herhuis van brederode: de inkoop en de onkosten beliepen agtmaalhonderd en negentigduizend en tweehon- .dcrd guldens; wordende de Staaten, op den 2 van Slagtmaand , plegtiglijk, als Heeren van Viane ingehuldigd: — ook werdt 'er een nieuw ^ieuw plakaat en lijst op de inkomende, en uitgaande plakaat rechten ontworpen; welke federt, volgens dien °P rfe in° voet, geheven werden, doch niet met die een- èn'utt-0 parigheid, als men verwacht had: ook eischten gaande dezelve veele verbeteringen , omtrent welke rechten» men niet, dan na het verlopen van veele jaaren clkanderen konde verftaan. In het jaar 170.6 , werdt de Hertog van WO*
bourbon van het bewind als ftaatsdienaar in Frankrijk ontzet, en hetzelve geraakte toen in banden van den Oud-Bisfchop van prejus, die vervolgens als Kardinaal de fleurv is be- kend geworden; doch van meer belang was de Staatsverandering in Spanje, omtrent Kk 2 dee* |
|||||
|
■i
|
|||||
|
516 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
XVIII. deezen tijd voorgevallen; ten aanzien van den
L AF" Hertoge van ripperda, een Nederlander van afkomst, en toen eerfte ftaatsdienaar van Span- je , van welke perfoon wij, hierom, wat om- Handiger fpreeken willen: dees Heer , in het van Eip- jaar 1715, van wege deezen Staat, naer Spanje F£iu>A gezonden, hadt driejaaren daarna, te Madrid'» Holmsch en R-Oomfchen Godsdienst omhelsd , en was hierdoor vervallen van de waardigheid, welke hij , van wege der Staaten aan het Hof van iif&mm'e Madrid, bekleed had: federt had hij zich be- weeverij- zig gehouden met het oprechten en voortzetten en op. van weverijen in Spanje, zonder zich te kreu- nen aan het nadeel, welk hij hierdoor aan zijn vaderland toebragt: door zijne zucht tot be- wind in ffciatszaaken, drong hij zich allengskens zo zeer in de gunst der Koninginne, dat hunne Majelteiten, hem den handel aan het Weener Hof toevertrouwden , werwaards hij , onder Handelt den naam van Baron van paffemberg gezonden y,001'. werdt; alwaar hij zich zeer los, onbezonnen, o'nder' en onbefclieiden gedroeg \ voornaamelijk om- den naam trent de Koningen van Groot - Brittan je , en van paf- Pruisfen 5 en de Staaten der Vereenigde Neder- iemberg. jancjm . hoewel hij door het fluiten van het Weener verdrag, de gunst der Koninginne hadt verworven, terwijl hij van tijd tot tijd groote onderftandgelden aan den Keizer bezorgde, waartoe hij het volk zwaarlijk drukken moest, en hetwelk hem dus den genieenen haat op den hals haalde: hier door behieldt hij nog eenen geruimen tijd de gunst der Koninginne, die zich van dat Weener Verdrag groote voordee- len voor haare kinderen beloofde ; doch de flechte Maat der Koninglijke geldmiddelen, bragt hora
|
|||||
|
HISTORIE. 517
|
|||||
|
hem eindelijk in zo groot eene verlegenheid, xvm.
dat hij, geen kans ziende, om aan de behoeften ' Afr>- van het JVeener Hof te voldoen, zich naauwer met Groot - Brittan je en de Staaten zocht te verbinden, hetwelk echter niet dan heimelijk gefchieden konde, om de Koningin niet te ftoo- ten. Aan de Gezanten van deeze Mogendheden zjjne
ontdekte hij , dat 'er een geheim verdrag te verdere Wtenert gellooten was , waarbij men bepaald SedraSin had , de Oostendefche Compagnie in ftand tes houden , en Gibraltar en Port Mahon aan Spanje te herbrengen, enz. beide die Gezanten Honden verbaasd over zulk eene ondekking, die zij van den Hertoge, fchoon bij hen bekend voor los van tonge, geenszins verwacht had- den ; dies fchreeven zij dit terltond aan hunne meesteren over; doch maakten 'er voorerst een groot geheim van te Madrid; daar de. Hertog toen nog zo diep in de gunst der Koninginne deelde, dat hem omtrent deezen tijd het be- wind over- zaaken van oorloge opgedragen werdt. Dan, deeze ontdekking van den Hertog werdt
bij het Weener Hof, zo wel als te Madrid, zo draze bekend werdt, zeer euvel opgenomen; doch op de navraag der belanghebbende Mo- gendheden niet ronduit gelochend, gelijk hij zelfs voor de Afgezanten dit naderhand nog eens herhaalde, hoewel hij zich toen reeds over zijne onvoorzichtigheid beklaagde:------deeze
losheid nu deed hem de gunst des Konings
en der Koninginne verliezen: ook fcheenhij, daarna niet meer te weeten , welk eenen weg hij zou inflaan, om zijn aanzien te behouden,, Kk § tex- |
|||||
|
5lS VERKORTE VADERLANDSCÜE
XVin. terwijl het P/ecner Hof door deszelfs Gezant
, ATD' bij de Koningin liet aanhouden, om iupperda van het bewind te ontzetten. Hji Op den 11 van Blocmmaand ontnam men var, zi'tie nem net beftuür over de geldmiddelen; en daar-
ampten op verzocht hij van alle zijne ampten■ ontflageti verlaten. te worden , hetwelk hem na drie dagen ver- loops, werdt toegedaan, bewilligende de Ko- ning aan hem een jaargeld van drieduizend pi« fiolen: deeze tijding hem in den voornacht ge- bragt zijnde, begaf hij zich terfiond uit het Paleis des Konings, naer zijne huurwooning in de Stad, alwaar zijn val, onder het volk zeer veele vreugde verwekte: gaarne hadt rip- perda , den haat van het graauw vreezende, zich toen geborgen bij den Ambasfadeur der Staaten, den Heer van der meer; doch dees verfchoonde zich hier van, onder anderen, om dat zijne Meesters als nu zorge moesten draagen, om aan de Hoven van Weenen en Madrid geene ftof tot misnoegen te geeven ; hem radende, te wijken in de wooning van den Engelfchtn Ge- zant STANHOPE ; die toen naer Aranjeuz ver- trokken was: dit deed hij; doch eerlange deed de Koning, die eenige papieren van gewigt van hem terug begeerde, die wooning met foldaateu bez tten, en , na het zamenroepen van den Eevaneen ^"aac* van ^afl^'le> welke deezen zijnen intrek ■genomen vooreenen misdaad vangekwetfteMajcfleitver- klaarde, hem aldaar met geweld vatten, en op het Kafteel van Segevia gevangen zetten, al- waar hij bewaard werdt, zonder dat men ie- „.. _ u mand behalven eenen enkelen dienaar, bij der be- ^er^ to^et '• n*er zac bij tot in Herfstmaand drijf en van het jaar ï 728, toen hij door behulp van uiteitvte. ... - «■_ ', een |
||||
|
HISTORIE, 519
een foldaat, en van eene dienstmaagd des Be
velhebbers , gelegenheid kreeg tot ontvlug- ten ; eerst naer Portugal, toen naer Ierland; vanwaar hij zich naer Londen begaf, daar men hem zo onverfchillig ontving, dat hij naer zija Vaderland terug keerde; alwaar hij, zegt men, den hervormden Godsdienst weder aannam; doch geene kans ziende, om op nieuws in de regee- ring te geraken, deed de ftaatzucht, naer men wil, hem het roekeloos befluit neemen , om naer Barbarije te reizen, en zich in dienst des Konings van Marokko te begeeven: ------ hier
omhelsde hij, zo-getuigd wordt, den Maho-
metaanfchen Godsdienst, doch hij bleef in zo gering een aanzien bij den Koning, dat hij,, naer men bericht, genoodzaakt was, zich mee den koophandel in fchaapen te geneeren ; in welken ftaat hij eindelijk, in Slagtmaand van den jaare 1737, te Tetuan overleeden is. . Op den 9 van Oogstmaand des jaars 1726', waren de Staaten midlerwijl in het verdrag van Hanover getreeden; en de vrede met Algiers werdt ook nog in dit jaar getroffen; daar onder > wijl aan terug komende fchepen van dit Ge- meenebest, het inloopen in de Spaanfche zee- havenen ontzegd werdt, offchoon bij het XXfte Art. van den Utrechtfchen vrede bedongen ware, dat dezelven , in tijd van vrede, niet uit de havenen van Spanje mogten geweerd worden; doch het Spaanfche Hof oordeelde nu van ge- drag te moeten veranderen omtrent de Staaten, na dat zij in het verbond van Hanover getreden waren; en na dat hunne Bondgenooten de En- gelfchen, de Spaanfche havens, in en buiten Kk 4 Eure* |
||||
|
520 VERKORTE VADERLANDS CH E
XVlIi. Europa, met oorlogfchepen hadden begonnen ■AFI) „„ i_ ° °
r. te bezetten.
De geweldige regen, in den zomer en herfst
van den jaare 1725 gevallen, hadt de rivieren -alomme zo hoog doen zwellen, dat men in den Volgenden winter, hier te Lande, voor eene doorbraak der dijken aan de rivieren begon te Door- duchten: ook veroorzaakte een zwaafe ijsdam-, den'Uk fodeLck, bij Schoonhoven \ twee-groote door- dijk en braken in den dijk, op den 21 van Louwmaand andere van het jaar 1726, waardoor de Krimpener en ^Üfeea. jLopikcrwaaraen terftond onderliepen: de Waal- dijk bij Thiel bezweek omtrent denzelfden tijd, en in het begin van Sprokkel maand brak ■de Lingedijk bij Kedichem door, en zettede den ■Alhlasferwaard onder water-: men meende dat <3e boeren in den Krimpemnvaard en elders, •de dijken aan fommige oorden hadden doorge- ileeken, tegen welken moedwil, door plaka- téii, bij de Staaten voorzien werdt: het hoog • ■ water drong, wat hater ook door den Mèren- 'dijk, en door den dijk bij LinfcMoten; waar door een geweldige plek Lands, welke men tot hiertoe hadt droog gehouden, overftroomd werdt; in Sprokkelmaand kreeg het water, na den dooi, allèhgskéns een vrijer loop: in de volgende lente werdt eindelijk gearbeid aan het Hoppen van de doorbraken 5 waarna men in het water door eene menigte van Huizen begon te loozea uit den jtlMasfêrwdard', die allengskens, gelijk de anders overitroomde landen wederom droog geraakte, •• . De Staaten, naauwlijks ih het Hanoversch
verdrag getreeden zijnde , en ziende , dat de iQndgeriooten van het Weener Verdrag zich te W8r
|
||||
|
HISTORIE. 521 -
|
|||||
|
water, en te lande begonnen te wapenen, beflo- xvili;
ten mede hunne Land- en zeemagt te vermeer- afd. deren; en. men voorfpelde uit deeze voorbe- ——— reidzelen, eenen kort aanftaanden oorlog tus« fehen de Wèener &n Hanoverjihe Bondgenootem midlerwijl werkte men in de kabinetten der Vor- ften fierk aan eenige ontwerpen van vrede, on- jder welke dat van den Kardinaal de fleury het rje Kar, best fmaakte, gelijk dit ontwerp hem ook hier dinaal te Lande eene hoogachting deed verwerven,DE FLEtJ: waartoe de Ambasfadeur der Staaten aan het raalf^ïn Franfche Hof, de Heer abraham van hoey , hooge veel toebragt; doch op het laatst van zijn leven achting, heeft men eerst begonnen te oordeelen, dat men hem te vooren niet wel gekend had. Uit hoofde der voorafgaande punten, welke
ook in 'sHaage bekragtigd, en te Parijs op den 29 van Hooimaand van het jaar 1727, uit- 1727«; gewisfeld werden, gaf de Keizer terrtond bevel aan zijne zuster maria Elizabeth , federt het jaar 1724 , Landvoogdesfe der Oostenrijkfche Nederlanden, om het ottroi der Oostendejche Oosten^ Maatfchappije te doen opfchorten; welke fe- defche dert haare oprichting reeds agttien fchepen naer fjjafL de Indien en China hadt gezonden , waarvan üpge. 'er één in de Ganges gebleeven was, vijf be-fchort. houden te rug gekeerd waren, en nu nog twaalf verwacht werden. De vereenigde Gewesten, en Holland in het Heet«
bijzonder , werden, in den zomer en herfst \°°^n dcezes jaars , bezocht met heete koortfen, iani, welke in het gemeen befmettelijk geoordeeld werden, en veele mensfchen uit het leven ruk- t.m: te Amflerdam, daar anders, bij gewoone jijden, fa den herfst naauwlijks twee honderd Kk 5 men- |
|||||
|
£22 VERKORTE VADERLANDS CHE
|
|||||
|
XVIII. Hienfchen ter weeke begraven werden, begroef
AFD' men nu , verfcheide weekeri achtereen , tus- fchen de zes en zevenhonderd. ------ Op den
17 van Wiedemaand deezes jaars was ook aan
eene uitteerende ziekte, in den ouderdom van •7\ jaaren overleeden, de Raadpenfionaris izaak VAN van hoornbeek, en werdt dit ampt den 17 van Sauses- Hooimaand opgedragen aan den Thefaurier - Ge- LAM» neraal simon van slingeland , die twee dagen Raadpen. daarna, v00r de eerfte reize van zijn leven, in fionaris. de vergaderinge van Holland verfcheen ; het- welk, veelligt, nimmer eenen Raadpenfionaris . vóór hem gebeurd was: hij werdt op dezelfde Inflru&ie, als zijn voorzaat, beëedigd en met dezelfde jaarwedde van 12000 gl. befchon- ken. r>ï7s8"a- ^P ^e bijeenkomst te Soifom in het jaar ren oog- 1728 gehouden, Melden de Staaten der Vereenig- merken de Gewesten zich , in de ganfche handeling, op de alleenlijk twee voornaame oogmerken voor: te komst te weeten, degeheele vernietiging de Oostendefche Stdsjita. Maatjcfiappye, die flechts voor zeven jaaren opgefchort was, en voldoening omtrent de zaaken van Oostfriesland; alwaar 's Keizers Gemagtigden, de Keurvorst van Saxen en de Hertog van Brusv/ijk-Wolfenbutt el, zich een gezach aanmatigden, welk zij veritonden te ftrijden met de oude overeenkomflen, tus- fchen den Vorst en de Stenden, en lïgtlijk het recht van pandfchap , welk zij , wegens ver- flrekte penningen, op de inkomften des Vor- ftendoms en de Stad Emden hadden , mitsga- ders , het recht om bezetting in Emden te hou- den, te zullen kunnen benadeelen. . De handeling te deezer plaatfe in het voL |
|||||
|
Ö I S T O k I E. §«13
|
|||||
|
gend jaar 1729, verflaauwende , werdt naer xvrn,
Sivilie in Spanje verlegd, en aldaar een verdrag AF1>' . tusfchen de handelende Mogenheden gefloten, waarbij de Staaten ook toetraden, om dat verdrag Spanje nu mede aannam de hand te willen lee- vin SivU nen tot de vernietiging der Oostendefche Maat-'" ^0" fchappije. ■ f Terwijl de Heer Capitein schryver zich in
dit jaar te Algiers bezig hieldt, met over het losfen van eenige (laven te handelen, werden aldaar in Wiedemaand twee Oostindifche fehë- pen, door vier kapers opgebragt, om dat zij geene Algier/che pasfen hadden kunnen toonen, welke de Heer schryver aantoonde dat zij niet behoefd hadden : ook kostte het dien Heer veele moeite eer hij voor dezelve verlof ver- wierf om de reize te vervolgen, hetwelk niet gefchiedde , dan met verlies van de helft van het gemunt geld , welk zij inhadden, en 137,000 guldens beliep. Op den ió van Herfstmaand deezes jaars willem
werdt de Prins van Oranje en Nasfau, Erf-*^^ ltadhouder van Friesland , te Groningen , en FR!S0 eene maand later, te Zutphen, na het afleggen gehuldigd van den eed, als Stadhouder van Staden Lande ^s^\ en Gelderland} erkend en ingehuldigd, hou- ^ei van dende hij vervolgens zijn gewoon verblijf te Friesland, Leeuwarden. ------ In Lentemaand deezes jaars enz<
vonnisde het Hof van Holland zes perfoonen Zespcr-
wegens verboden verftandhouding: onder dee-1"™"?1 zen waren drie klerken ter Griffie van de alge- r)jSci we. meene Staaten ; van welken één hadt doengens ver* fchrijven, dat vijf Gewesten, zeer tegen denbo'|f" zin van Holland en Zeeland, beweerd hadden, h?jUdjL~ dat het recht tot het Margraaffchap vanger.? en -'.:': .:. vih-
|
|||||
|
^^^m^mmmm
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
524 VERKORTE VADERLANDSCHK
XVM. yiisßngeh in wezen moest gehouden worden,
-****' tot op de meerderjaarigheid van den Prinfe van Nas/au; hetwelk zeer hoog bij het Hof geno- men werdt: twee klerken werden derhalven met het zwaard over het hoofd geftraft ; de~ derde met eenen brief op de borst, waarop het woord Meineedig ftond, ten toone gefteld: een Advokaat, die 'er zich mede hadt ingemengd, werdt van zijn ampt ontzet, en nevens hen, en eog twee anderen, ten Lande uitgebannen. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
P""P^^—
|
||||||||||||||||
|
HISTORIE,
|
||||||||||||||||
|
525
|
||||||||||||||||
|
XIX.
AFD.
|
||||||||||||||||
|
XIX. AFDEELING.
Beginnende in het jaar 1730 , en eindi-
gende met liet fluiten van den vrede van Dresden , in het jaar 1745. |
||||||||||||||||
|
n de lente des jaars 1730, werdt de Heer
daniel de DiEU, Oud-Schepen der Stad Am- flerdam, als buitengewoon Gezant van deezen Staat aan het Rusfljche Hof, naer Moskow af- gevaardigd , en bleef aldaar tot in den nazomer des jaars 1732, wanneer hij op zijn aanhoudend verzoek terug geroepen werdt: hij hadt voor- namelijk gehandeld over een verdrag vanvriend- fchap en koophandel, en over eene nieuwe tollijst in het Rusfisch Rijk; doch hetzelve werdt niet tot volkomenheid gebragt. —— In dit jaar vorderden de Staaten van Holland, bij plakaat, van de Roomfche Priesteren eene nieu- we belofte van onderdanigheid, en eene ver- klaaring van hunnen hartlijken afkeer van het gevoelen der geenen die leerden, dat de Paus of e enige andere Kerklijke Overheid de magt hadt, om de onderdaanen , om ketterije of eenige andere oorzaak te ontflaan van den eed en de gehoorzaamheid aan burgerlijke Overheid enz. ------ Zeer veel geruchts maakte ook in
dit en in het volgend jaar hier te Lande, de
ontdekkingen ftrafvan de onnatuurlijke misdaad der Sodomie, welke of te vooren zo gemeen 'aiet geweest, of meer bedekt gepleegd ge- wor-
|
||||||||||||||||
|
173»-
|
||||||||||||||||
|
Hollani
vordert de Room' [che Pries« ters eene nieuwe belofta van on- derdanig- ' beid af. |
||||||||||||||||
|
Onna-
tuurlijke zonde ontdekt en tege% gegaan.J |
||||||||||||||||
|
52Ö VERKORTE VADERLANDSCHP.
AFD.' worc^en was '■> z0 ^at het nu , algemeen in
•—'—- zwang geraakt , ook eene openbaare en ftrenge ftraf fcheen te vorderen ; geJijk dan ook het openbaar ter dood brengen der fchuldigen , en het verbranden der lijken of ophangen derzelven op het galgeveld , en het openlijk drukken der vonnisfen, oorzaak was, dat men naderhand veel minder van dit kwaad hier te Lande vernam. ------ Men vondt in
Holland en Zeeland ook geraden , om in dit
jaar de verbeurdverklaring der goederen, welke men altoos als hatelijk hier te Lande, en als onbeftaanbaar met de vrijheid, hadt aange- merkt , voor altoos aftefchaffen; zonder on« derfcheid van misdrijf in acht te neemen, al ware het zelfs verraad of gekwetfte Maje» fteit. 1731. In het jaar 1731, ontving men hier te Lande, De Sahz- 0p verzoek van de Regeering van het vrije van Bmigrcm. ^u^s•> eenige honderd Saltzburgfche Emigran- ten ko- ten , die in het Land van Kadzand verdeeld en men her- Van werk voorzien werden; doch men bevondt waards. weijiaast <jat 'er veelen waren, die aan de ver- wachtinge niet beantwoordden; gaande eenigen kort na hunne aankomst bij de Roomschgezin- den ter misfe, en verloopende fommigen zon- der verlof; zo dat 'er van agthonderd, binnen korten, pas tweehonderd overbleeven , voor welken, in het dorp Groede eenige jaaren later eene Kerk is geflieht ; trekkende de Predikant jaarlijksch zeshonderd guldens van de Staaten. cosLiN. Den 20 van Herfstmaand deezes jaars ftierf, ß& Griet« te praneker , de Heer sicco van goslinga , Grietman van Framkeradeel, en in het jaar 1728?
|
|||||
|
.....-"-7-
|
|||||
|
GISTOaiF, 527
|
|||||
|
ï^sS , nevens de Heeren cornelis hop en XIX.
steven HURGRONjE , Gevolmagtigden tot de AFJ)' bijeenkomften van Soisfons ; vanwaar hij, in prms)ie. Slagtmaand deszelfden jaars terug gekeerd was: radeel bij liet eenen loffelijken naam bij zijne landslie- rterft» den , de'Friezen, en bij allen, die hem gekend hebben, achter: hij was in den jongften oorlog, Afgevaardigde te velde geweest, en had den ilag van Malplaquet, in het jaar 1709 zo van nabij gezien, dat hem het paard onder het lijf bezweek, en hij eenigen, die hem naast wa- ren, dood ter aarde zag ftorten: federt werdt bij op de Utrecht/ehe vredehandeling en tot an- dere gewigtige ftaatsdienften gebruikt, waarin hij zig altoos eerlijk gekweeten heeft: hij was Zijn niet alleen in de meeste hedendaagfche, maar J.f beeld- ook in de Latijnfche en Griekfche taaien, be- * dreeven, en las Horatius en Polibius met ge- noegen : Keizer leopold heeft hem tot den Rijksgraaven- ftand willen verheften, en die van Bern hebben hem het groot burgerrecht hunner Stad aangebooden"^ doch hij, te vrede met zijne Oud-adelijke geboorte, en niet willende uit- fteeken boven de andere Edelen zijner Provin- cie , heeft de eene en de andere eer van de hand geweezen: maar het gefchenk van eenen gou- den beker hem, nevens de Heeren fagel en hoornbeek, aangeboden, door de Staaten van Gelderland, na het bijleggen van eenigen hun- ner gefchillen over het aandeel der bijzondere quartieren in de gemeene lasten, heeft hij we! willen aanvaarden: van zijne poogingen om den Prins van Oranje tot Stadhouder van Groningen te doen aanftellen, hebben wij voorheen ge- waagd. |
|||||
|
§i8 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||||||
|
ÏIX.
Am.
1732'
Vèküe- ger bij Breda.
|
|||||||||||
|
In Herfstmaand des jaars 1732, werde 'er
bij Breda een veldleger bijeen gebragt, onder den Generaal Graave van hompesch , ten einde het krijgsvolk, in de voomaamfie bedrijven des oorlogs te oefenen: na de monitering des volks, hieldt men hier fpiegelgevechten, en deed ver- fcheide andere legeroefeningen, in het gezicht eener talrijke menigte van aanfehouweren van alle kanten derwaards zamengevloeid. - De twisten onder de Roomfchen deezer Lan-
den over zekere veroordeelde ftellingen van jANSENius, Bisfchop van Tperen, maakten te deezen tijde ook een groot gerucht ; gelijk mede die over het aanftellen van eenen Vicaris of Paufelijken ftedehouder , de raadplegingen der Staaten eischten; geduurende welke, eeni- ge Predikanten, dezelven openlijk van den Pre- dikftocl durfden berispen, waaromtrent zij ech- ter van Staaten wege welhaast beter onderricht, en tot hunnen eigen pligt vermaand werden. — Omtrent deezen tijd had men, eerst aan den Westkapelfchen dijk, in het Eiland Walcheren j vervolgens wat laater aan den Westfriefchen dijk bij Medemblik, aan de Helder, op Texel i en langs de Friefche kust ontdekt, dat een groot getal paaien geheel doorboord waren, door een weeken , flijmerigen worm , met een harden fchelpachtigen kop, uit twee rasp- of zaagswij- ze gevormde deelen beftaande, welke dienden om het hout, eeken niet uitgezonderd, uitte hooien; hebbende dees worm voorts , ter we- derzijde van den weeken ftaart, twee fchelpach- tige fchaaren, die veeltijds buiten het hout uïtftaken, en den ftaart, waardoor het Dier ademde, befchermden: de fchade door deezen worm,
|
|||||||||||
|
Bewe-
gingen over de Janfenis- terij. |
|||||||||||
|
Paal-
toormen
in de zee wee- ringen. |
|||||||||||
|
HISTORIE. 52p
worm, binnen korten, veroorzaakt, deedveelen XfX,
op middelen bedacht zijn , om dit kwaad te **'"• . fluiten of te voorkomen ; waartoe best te ftade kwam het ontwerp van pieter straat en FiETER van der DEURE , die de wieren voor den aarden dijk, tot op eene zekere laagte dee- den atïpitten, en nieuwe wiervakken tegen den dijk zetten, die met paalwerk, in de oude wier geilagen, gefchoeid werden: voor dit paalwerk liétenze eene fchuinfche gloojing van fteen leg- gen, tot op den grond der zee, waardoor de paaien tegen de wormen beveiligd bleven, en de dijk weinig van den drang en flag des waters te. lijden had: op deeze wijze werden de dijkaadjen beter dan eertijds befchermd; en dus bleek de plaag der zeewormen , om welke aftewenden men den Hemel, op bevel der Hooge Over- heid, in de Kerken deezes Lands emftelijk gö- fmeekt hadt, bij de uitkomst, een zegen voor de ingezetenen geweest te zijn. Ook werdt in dit jaar 1732, het gefchüover n^f y^*
de nalatenfchap van Koning willem III. tus- het "Ver- fetten den Koning van Pmisfen en den Prins fchil over van Oranje vereffend en afgedaan, en een ver- de"fla", dragvan verdeeling gefloten; doch omtrent hetV^Ko- Markgraaffchap van Veere en Vlufingen wasriin^ wil.; eene merkwaardige verandering voorgevallen: LEM l"* want de Staaten van Zeeland befloten , den 17 leehni van Slagtmaand van het jaar 1732, met eenpa- vernietigt rige bewilliglnge van alle de leden , uit krachte het Le.en \7 Ti n lr*l 2 f *
van hunne Souvereiniteit en onbetwïstbaare Jj n
magt, de fteden Vlüfmgèn en Veere van nu af, ^«Ire. altoos en ten eeuwigen dage, met 'er d;ad en van rechtswege te ontheffen, van alle lecnroe- righeid ? en ze voor vrije Graafflijke Heden ta* L1 ver j |
||||
|
530 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. verklaren; geevende zij vervolgens van dit be-
1[T|^AF1>• fluit kennis aan de algemeene Staaten, met bij- gevoegd verzoek, dat zij, begeerig zijnde, de nalatenichap van Koning willem uittekeeren aan de Erfgenaamen, Vlüfingen en Veere daar- van zouden gelieven uittezonderen, en in der- zelver plaatfe honderdduizend rijksdalers aante- oranje bieden; doch de Prins van Oranje protesteerde verzet hier tegen', zich beklagende, dat de Staaten tegen. * * ^eni van net erfg°ec^ z'j»er vaderen zochten te verfteeken, bij een enkel befluit van hun wel- behagen , onder de benaming van hunne hooge Souvereiniteit en onbetwistbaare magt; geeven- de voorts agt redenen op, waarom hij verpligt was, tegen het befluit der Staaten te protestee- ren ; onder anderen, om dat dit befluit itreedt met verfcheide privilegiën, en dat men 'er hier te Lande geene wedergaê van toonen konde; gelijk het ook regelrecht tegen alle Leenwetten deezer Landen aanliep , die den Leenheer zo wel aan den Leenman, als deezen laatften aan den eerden verbonden; om niet zeggen dat de Staaten van Zeeland niet eens Leenheeren wa- ren van het Markgraaflchap, welk bij brieven van het jaar 1555 , bleek te zijn een Hollandsch goed, een onverfrerflijk erfleen; enz. dies hij zich het recht voorbehieldt om daar tegen zodanige middelen in het werk te ftellen, als hij zou bevinden te behooren. ------ Hier te- gen verdedigden de Staaten van Zeeland hun gedrag in eene wijdluftige verhandeling, wel- ke reeds voor eenige jaaren opgefteld was: ook déeden zij wat laater den Prinfe de fomme aan- bieden , welke zij hem , in vergoeding van fchade, voor zijn vernietigd Leen hadden toe- 6«:
|
||||
|
HISTORIE,
|
|||||||
|
53*
|
|||||||
|
gelegd; doch hij weigerde dezelve te ontvan-
gen ; waarom dezelve in de bank van Middel- burg leggen bleef. ' fiet kwam in dit merkwaardig gefchil voor-
naamlijk hier op aan: of de redenen, waarom de Staaten van Zeelandgoed vonden het leen van; Vlisfingen en Veere, tegen billijke vergoeding, te vernietigen, gewigdg genoeg waren? de Staa- ten oordeelden van Ja ; maar de Prins van Oranje en de Gewesten die zijne zijde hielden, begrepen het anders: men betwistte den Staaten het recht van opperften eigendom niet, maai* men beweerde dat zij 'er zich zeldzaam, en niet dan om dringende redenen van behoorden te bedienen: ook werdt dit van hunne zijde toe- gedaan; maar zulke gewigtige redenen meen- den zij, in dit tegenwoordig geval, te zien; hun- ne vrijheid liep., dachten zij, gevaar, zo zij het leen in wezen lieten: de Prins van Oranje r zo hem het leen was opgedragen, konde zich, meenden zij , van het gezag , welk het hem geeven zou, bedienen, om deeze vrijheid te be- fiioejen, en, zo hunne vrees hiervoor, gegrond ware, kon niemand hun kwalijk neemen , dat zij van het recht van opperften eigendom gebruik maakten: maar dat hunne vreeze ge- grond was, werdt van de andere zijde ontkend, gelijk uit verfcheide echte (hikken, en onder anderen uit het advis van Veere, te bekeuren is: aan wien ftond nu de beflisfende uitfpraak tus- fchen dit tweeërlei oordeel ? de Staaten be- weerden dat het hun toekwam ; doch de uit- komst heeft geleerd} dat zij hunne uitfpraak niet hebben kunnen doen gelden, en dat die van Veere-, door welken zij in het jaar 1723, reeds LI 2 legen |
|||||||
|
532 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XIX. tegen verandering van tijden waren gewaar*
AFP' fchouwd, beter dan zij geraaden hebben, het geen naderhand gebeurd is.
1733. De dood van den Poo/fchen Koning fredrik au- Pooi fche GUSTUS II. den eerden van Sprokkelmaand van hec aaakeii. jaar 1733 voorgevallen, verwekte in dat Rijk en elders groote onrust. Van de zijde van Frank- rijk bragt men het zo verre, dat stanislaus , ten tweedenmaale tot die Kroon verkooren werdt,- terwijl eene andere partij, onderfteund door de Rusfcn en Keizerlijken, den Keurvorst fredrik augustus III. Zoon van den overlee- den Koning , te Krakau, deed kroonen: dit, en, zo men wil, meer andere redenen, veroor- zaakten dat de Koning van Frankrijk , die van Spanje en Sardinië bewoog , om nevens hem ," den Keizer den oorlog te verklaren; doch de Staaten der vereenigde Nederlanden, den Keizer reeds te vooren verklaard hebben- de , dat ze zich wegens de Poolfche verkiezing, in geenen oorlog dachten te fteeken , en die niet Frankrijk in onderhandelingen getreden waren, over de onzijdigheid der Oostenrijkfche Nederlanden, en daarvan ook aan den Keizer kennis gegeeven hadden, en ze vervolgens nog in deezen jaare tot itand bragten, weezen den Keizer , die op den onderftand , volgens de verdragen, deed aanhouden, van de hand, met te beweeren, dat hij onbekende verdragen met anderen te deezer zaake hadt aangegaan, welke zij niet gehouden waren te handhaven. Ï734.. Het Huwelijk tusfchen den Prins van Oranje oranje en Kroonprinfes van Groot - Brittan je werdt den teL»i*n 35 van Lentemaand van het jaar 1734 te Lon* het leduÄ, ia de Kapelle van St. James voltrokken; en
|
|||||
|
HISTORIE.
|
||||||||||||
|
533
|
||||||||||||
|
cn de Prins, die men aldaar te vooren rnet on- XIX.
gemeene rbatfie ingehaald , en nu mee het AFp> i recht van inbooflingfchap befchonken , en te |
||||||||||||
|
van in-
|
||||||||||||
|
Oxford de waardigheid van Doftor in de Rechten boreling;
opgedragen hadt^ keerde in Bloemmaand, meten te zijne Gemaiinne, saerHolland'terug; wordende Oxford het Doorluchtig paar te Rotterdam , door Bur> diwhd"' gemeesteren begroet: te Amßerdam vertoefden van i)oc. zij naauwlijks een uur, en hadden hierom voor f01'"" de de eere de begroetinge door Burgemeesteren <*-echten» bedankt. Te Leeuwarden werden zij met veele plegtigheden ingehaald.------ Koning georgk
II, gaf de Staaten terftond na het voltrekken
des huwelijks kennis van deeze gebeurtenisfe bij Misfive: bij welker beantwoording, de Staaten in het flot zich dus uitdrukten: „ en naarde- „ maal uwe Majefteit eene vrije Republiek als „ onze is, verkooren heeft, tot eerse verblijf- „ plaats voor zijne teder beminde Dochter, „ hoopen wij, dat zij daar vinden zal al het „ genoegen, welke de gelegenheid der plaat* „ ie , en de tegenwoordige geßeldheid onzer j, Regeering, welker behoudenis ons ter harte j, gaat, aan haar zullen hunnen geeyen." Hieruit maakten fommigen op, dat men
deezen Koning alle gedachten beneemen wilde-, om zijnen fchoonzoon verheeven te zien tot Stadhouder dier Gewesten, welke de Stadhou- derlooze Pvegeering verkooren hadden: ook meenden zij dat hiertoe te meer reden was, om dat zij voor zeker hielden. dat de vrienden des Prinfen van Oranje niet nalaten zouden zich na het voltrekken van zulk een aanzienlijk huwe- lijk van de eerfte gelegenheid te bedienen , om hem tot Stadhouder van Holland en van de LI 3 drie |
||||||||||||
|
534 VERKORTE
|
|||||||
|
VADERLANDS CHE
|
|||||||
|
XIX. drie andere Gewesten te doen verheffen; zelfs
__A.FP' werdr. verfpreid, en bij eenigen gelooid, dat ' men hiertoe dacht gebruik te maken van zekere ging on- beweginge onder het gemeen , in den zomer
der het deezes jaars verwekt, door eene voorgewende gemeen, voorzegging van vreemde «veranderinge , te Jans- en wachten uit den zamfnloop van St, Jans- en Sacra. Sacramentsdag, weh.'e bij veele Roomschgezin-t mntsiiag. den opmerkerking verwekte : men verfpreïddo onder het te gemoet zien van dien dubbelen feestdag, door de meeste Gewesten, verfchrik-i gelijke geruchten nopens geweldige omkeerin- gen, alom te duchten; hier, door de geheel© verwoesting van lieden; elders, door een bloed-? fcad onder de Protestanten, welk de Roomfchen zouden aanrechten 5 ginds, door de afzetting der Overheden ; het geweldig inneemen van ierken; gelijk men meende, dat de Roomfchen xeeds te Atnfierdam onder zich eene nieuwe Hegeering ontworpen hadden, welk op dien noodlottigen dag het bewind aanvaarden zoude s men ftrecide uit, dat deezen ook op veele plaatfen wapenen en buskruid , om 'er zich tegen de Gereformeerden van te bedienen, bijéén gebragt hadden: men verlpreidde, hier en daar ftroppen in de kerken, en wel in de geftoelten der Wethouderen, gevonden te heb- ben: dit alles verwekte onder de domme menig-* te zo veel ichriks, dat men in fommige plaat-» fen geraden vondt, eenige voorzorg tegen dien ■wapmt da&' te gebruiken: teGoes, daar het Land ron- sig daar- dom de ilad vol Roomfchen is, en daar men fegfu. een perfoon om dreigende taal had vastgezet, en door een anderen in dronkenfehap vivat Oranje geroepen was? deed men eenigen krijgs* voor,
|
|||||||
|
HISTORIE. 535
|
|||||
|
Voorraad van Bergen op Zoom inkomen, bragt
de burgers in de wapenen, floot de poorten, en deed op het Oude Slot, eenen Roomfthen Heer toebehoorende , huiszoeking, naer ver- meend verborgen geweer ; doch vondt 'er naauwlijks iet dan nesten van vledermuizen; en zo verre ging hier de fchrik, dat men eenen hond, over de ftads graft zwemmende, voor een vijand of Franschman aanzag; als van wel- ken men eene belegering vreesde; doch op de meeste plaatfen is geene bijzondere voorzorg gebruikt: te Leeuwarden, reedt de Prins van Oranje in perfoon door de Stad , en ver- nam geen de minden onraad ; ook liep alles overal af, zonder merkelijke opfchuddinge, hoewel fommigen willen, dat deeze dooreenige ijverige vrienden van den Prins, gaarne zoude gezien en bewerkt of gevoed zijn geworden, om als dan zijne Hoogheid tot Stadhouder te verklaaren: waartoe fommigen geloofden, dat de Oranje - vendels op eenige Kerktorens reeds in gereedheid waren : ook was dees dag zo dra niet voorbij ; of de bijgelovige vrees en hoop van eenigen verdween geheellijk, en werdt bij elk belacht; gelijk de verfpreide ge- ruchten mede geenen invloed altoos op den ftaat der tegenwoordige Regeeringe maakten. De Walfche Predikant je an royer , thans Hof- prediker van zijne Hoogheid, werd om het open- lijk bidden voor zijne Hooglieden, met de inhou- dinge zijner wedde gedreigd; doch verfchoond, om dat hij verklaarde alleenlijk op den welftand der Hooge perfonaadjen, en op het belang van èenProteflantfihen Godsdienst gezien te hebben» Omtrent deezen tijd begonnen de Genoot» L 4 fchap- |
|||||
|
:$$6 VERKORTE VADERLANDS CHE
'XIX. fchappen der Vrije Metfelaaren in vërfcheids
, *Fi)' lieden van Holland, en onder anderen , te yfjje Amflerdam en in 's Haage te herleeven. In de- Meiüi. zelven ontving men lieden van allerleien rang» kars. ftaat en gezindheid; doch het eigenlijk oogmerk derzelren bleef zeer bedekt; zijnde ook elk lid, . iiaermenwil, bij welks aanneeming zeer vreemde ■plegtigheden plaats hadden, door eenen, zwaarea eed ter geheimhoudinge verpligt; en ondertus- fchen gaven de leden voor, dat hunne oogmerken, noch met den Godsdienst, noch met de goeda zeden, noch met de welvaart van den Staat ftree- den: men gaf zelfs wegens het oprechten van de Jlaagfclie Logie in een Nieuwspapier eene open- baare bekendmaking; weshalven de Regeering van .Holland hiervan ook kennis nam; en eerlange befloot, deeze genootfehappen terftond te doen ophouden , gelijk ook gefchiedde; wordende zij te Amflerdam, in deStiliteeg, met de daad geitoord; hoewel nu nog hier en daar lieden zijn, die niet fchroomen te erkennen, dat zij tot dit genootfehap behooren ; onder welks grondregelen, in zeker boekjen, in het jaar 1723, ie Londen gedrukt, voornamelijk twee ten hoogden bedenkelijke punten voorkwamen: (1) dat men lieden van aüerleie gezindheden in den Godsdienst., die de verpligüng aan de zedelijke wet erkenden , en eerlijk leefden, doch geene Godiochenaars of Vrijgeesten, in de broederfchap ontving: (2) dat men zich wel .als vreedzaame onderdaanen van de burgerlij- . kc Overheid hadt te gedragen ; doch dat ie- mand, die zich alleenlijk aan wederfpannigheid tegen den Staat, en aan geene andere misdaad fchuldig gemaakt h,adts niet uit de broederfchap ■ ~ , ' '' . mögt |
||||
|
H IST ORI E. 537
|
|||||
|
mögt gezet worden, en alleenlijk verpligt was, XIX,"
zijne wederfpannigheid te lochenen, en geenen AVDm . argwaan te geeven aan de Regeering. ------ In
Engeland zijn deeze Genooüchappen . in iland
gebleeven; doch wat men met dezelven, hiel- te Lande inzonderheid, bedoeld hebbe , is nooit met volle zekerheid geweeten. Midlerwijl ook arbeidden de Staaten nevens De Staa«;
den Koning van Groot - Briltanje aan de be-'e:iarbei* vrediging der oorlogende Mogendheden , en ,je bewe« maakten ten dien einde een ontwerp, welk den digïng Keizer wel fcheen te fmaaken , doch door |1er Oor' Frankrijk en zijne Bendgenoocen afgekeurd biegend* werdt; welke laatflen echter, toen zij za- heden, gen , dat de Staaten op ernffiger maatregels bedacht werden, niet lange daarna bewilligden, in eene wapenfehorsfing, onder zekere voor- waarden ; tredende Frankrijk eerlange met hec IVeener Hof in afzonderlijke onderhandeling; zo dat de voorafgaande punten tot den vrede, nog voor het einde van Wijnmaand des jaars 1735, tusfehen deeze beide Mogendheden, te Weenen getekend werden ; waar over Groot- Briitanje en de Staaten niet zeer vergenoegd waren: als buiten hunne kennisfe en bemidde- ling gefchied, en bij welke in het geheel niet gezorgd was voor het belang van hunnen koop- handel, weshalven zij ook weigerden zicli tot de handhaving dier punten te verbinden. De andere oorlogende mogendheden namen ,
in de lente des volgenden jaars ook deeze Pm- liminarien aan, waarna de vijandelijkheden aan alle oorden ophielden. — Deeze verandering in den ftaat der openbaare zaken, maakte ook de aanftelling van hooge Krijgsbevelhebberen hier LI 5 te |
|||||
|
538 VERKORTE VADERLANBSCfïE
|
||||
|
*^- te Lande onnoodig, en dus verviel de pooging van
de Staaten van Gelderland, even als in het jaar 1727, om den Prins van Oranje, hunnen Stad- houder, tot Generaal vari het voetvolk te doen verheffen ; waartoe ook Utrecht en Overijsfel neigden : bij de algemeene Staaten, was men toen zelfs ten eerfte bedacht op de vermindering van het krijgsvolk , en vondt eerlange, op het fterk aanhouden van Holland, geraden , om- trent tienduizend mannen minder in dienst te houden : waarna men nog ruim 44,000, mannen op den Haat van oorloge hieldt. lam- Met den Koning van Marokko nog den vrede uutcHTs Kjer hebbende kunnen treffen", hielden de Staa-
p''BAN ten eenige oorlogfchepen in de Middelandfche NAATEN zee, om op de Saleefche roovers te kruisfen: ondtj- 's Lands Kapiteinen , lambregts en van der reemen WAAYen, ondernamen in Oogstmaand van hec ding op" jaar 1736, eene landing op de Barbarijjche de hm- Kust niet verre van Safia, daar zij een verlaten harijjihe kasteei innamen, welk zii echter welhaast moesten ruimen, hebbende Hechts twe vis- fchers barken en zes ligte Hukken gefchut op *735- dien togt veroverd: in het jaar 1735, werde LYKjTa'^ ^e K;1P'te'n HENDRIK LYNSLAGER gematigd,
GEB bar- niet den tijtel van Ambasfadeiir, om metMULEi
deli over au over den vrede te handelen; doch konde
den vrede njets ujtvoerer, : {n Grasmaand des jaars 1736,
klunen ondernam hij nogmaals eenige handelingen,
Turk. onder anderen met den Basfa van Tetuan, doch
zij liepen vruchtloos af, en hij hadt de voor-
zigtigheid gehadt, om zich niet met degefchen-
ken aan Land te begeeven : in 'sHaage ver-
ilag van zijne verrichtinge doende, hadt hij het
f ' ge-
|
||||
|
HISTORIE. §39
|
|||||
|
genoegen dat zijn gedrag door een Staats-refo- XIX.
lutïe goedgekeurd werdt. AFD- In Wintermaand deezes jaars verloste dePrin-
fes van Oranje in 's Ilaage van eene Prinfesfe, die terilondt overleedt, en wier lijk, drie daagen later, met twee koetfen naer Delft ge- voerd , en in het voorouderlijke graf bijgezet werdt: in Wijnmaand te vooren hadt de Prins, aan de voornaamrte leden der Regeeringe te verftaan gegeeven, dat hij van zins ware, hun- ne Hoog Mogendheden tot Ge vaders te ver- zoeken , in gevalle zijne Gemalin eenen Prins ter waereld mögt brengen; doch men hadt in fommige Gewesten kleene genegenheid befpeurd, om aan dit verzoek te voldoen. Op den eerften van Wintermaand was ook ^p Raacj.
onverwacht, in den ouderdom 73 jaaren, over- penfiona- leeden, de Raadpenfionaris simon van slinge- ris slin- land , een man , uitftekend bekwaam in het GËLA,KD» handelen met uitheemfche Gezanten, en zeer den% bedreven in de kennisfe van de belangen van vreemde Mogendheden. Hij werdt in zijn ampe opgevolgd, door den Heer en Mr. Anthony van der heim , Thefaurier Generaal, die zich in dit ampt ook eenige jaaren loffelijk gekweten heeft: drie dagen laater overleedt ook de Heer jakob godefroIj Baron vanboetzelaar , Heer van Nieuveen, groot Zegelbewaarder van Hol- land , welke waardigheid eerlange werdt opge- dragen aan den Heere joan henrik , Heer van Wasfenaar en Obdarn. Van Staaten wege werdt in het jaar 1737,
en eenige jaaren achter eikanderen, vruchtloos te Antwerpen, door eenige Gematigden, gear- beid aa» een verdrag van koophandel met de Oos.
|
|||||
|
'540 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
*•"£. Oostenrijkfche Nederlanden, zonder dat 'er iec
._____ gefloten werdt. Den 15 van Louwmaand dee-
Beflui! zes Jaars namen de Staaten van Holland een be-
ller Staa- fluit, bij' welk de Godsdienftige gedichten, zo ten om- van den waaren Hervormden Godsdienst, als van Go"! ^c ar>dere Protestantfche gezindheden, met naame dienfHgc Remonflranten, Lutherfchen en Doopsgezinden, geflich- en geene anderen , vrij' verklaard werden van ten, gewoone en buitengewoone verpondingen; doch omtrent de Roomfche Kerkhuizen, die met de verpondingen bezwaard bleeven, befloot men s dezelve driemaalen in de honderd jaaren het Collat. raaU of het recht der zijdelingfche erf- volginge te doen betalen, oRANjB In Herfstmaand deezes jaars werden de Prins wordt^ en Pfinfes van Oranje te Breda, als Heer en afs Heer vrouw deezer Baronnye, plegtiglijk ingehuldigd; van Ure. de Prms befchonk de burgers met eenen zilve- ^ ren penning , te deezer gelegenheid gemunt: de Regeerinsperfoonen en de oudfre Predi-
kant werden met eenen gouden penning ver- eerd. In dit en in het volgend jaar wendden de
Staaten ook hunne goede diensten aan, om de gefchillen over het recht tot de Hertogdom- men , Gulik en Berg, tusfehen de Huizen van Saxen , Brandenburg en Suhsbach, in der min- ne te doen vereffenen, gelijk 'er ook verfcheide middelen werden voorgeflagen , om dadelijk- heden te voorkomen; doch de handeling hier 1738. over bleef fteken; —— maar het vredeverdrag tusfehen den Keizer en Frankrijk, werdt na lans; draalen, eindelijk den 18 van Slagtraaand van het jaar 173K, te Ir eenen tot ftand ge- bragt; bij welk de Koning van Frankrijk de hand-
|
|||||
|
HISTORIE. 541
|
|||||
|
handhaving der Pragmatieke SanSlie, plegtig-
lijk op zich nam; welk de Zee - Mogendheden altoos hadden aangezien, als het zekerst mid- del, om de rust en het evenwigt in Europa te bewaaren; zo dat het in dit opzicht aan hun groot oogmerk voldeed, en op zijnen tijd ook door hun beiden bekragrigd werdt. In den oorlog, die in het-jaar 1739, tus- n17.?9"
fchen Spanje en Engeland ontftond, beflooten t * aï' de Staaten zich volkomen-lijk onzijdig te zullen gedragen houden;, hetwelk het Spaanfche Hof zo verge- zjeb on- noegde, dat men twee van de onzen genomen ?i„!'". fchepen terltond vrij gat; en omtrent twee an- log tus. deren ook vergoeding beloofde: met Frank- fchen rijk werdt kort daarna, ook een verdrag van s^' e? koophandel vernieuwd, waarbij de koopvaar- dij fchepen ontheven werden van de betaling der vijftig ftuivers van het vat; behalven als zij in eene haven van Frankrijk geladen hadden, en in eene andere weder losten: hieruit zoude de koophandel van den Staat merkelijke voordeeier» getrokken hebben, zo wel als uit de vaart op Spanje , ware deeze niet door de Engelfchett ontrust en belemmerd geworden, die de koop- vaarders van den Staat, op vermoeden van Con- trabanden te voeren, deeden aanhouden, door- zoeken , en opbrengen, en dikwijls verbeurd verklaaren, al hetwelk ten hoogïle nadeelig was voor 's Lands koophandel. De Winter van het naastvolgend jaar 1740, *74©-'
was uitermaate ftreng : op den vierden van W{£g"se Louwmaand vroor het roet zo veel felheid, dat niemand van zulk eene ftrenge koude geheuge- nis hadt: op den tienden en elfden was de koude op het hevigst : verfcheide menfehen vroo-
|
|||||
|
542 VERKORTE VADERLANDSCHE
XI A\ vrooren bij nacht dood op ftraaten : de zui-
■*"•*• derzee lag alomme dik bezet met ijs, en werdt, weekenachtereen, met paard en flede gebruikt: de Noordzee was tot op eene halve mijl van ftrand af toegevrooren: het vroor aan fommige oorden, omtrent drie duimen dik, in een etmaal, en men getuigt, dat het ijs, in het begin van Lentemaand nog omtrent twintig duimen dik was in de Haarlemmer Meir. Het weder fcheen zich zomtijds wel een weinig te ontlaaten; doch het floeg geduuriglijk weder aan het vriezen, tot dat het op den tienden van Lentemaand, aanhoudend begon te doojen, waardoor het ijs zachtlijk verdween, jevol- Deeze Vorst hadt ondertu»fchen groote fchade m óaar- aan ^Q veldgewasfen en het geboomte gedaan, en eene geweldige duurte in de levensmiddelen veroorzaakt, waartoe de koude lente ook veel toebragt: aan Beestenvoeder was zeer groot gebrek, hetwelk veel hoornvee in Friesland het leven kostte. De duurte der levensmidde- len , tot in het najaar aanhoudende, verwekte eenig gemor onder het gemeen hier te Lande, waaruit in Oogstmaand en wat laater, oproe- rige bewegingen in fommige fteden ontftonden, die niet, dan met moeite gefluit werden. Te Rotterdam werdt een grutters huis aangevallen ; ook te Delft: doch de burgerij, in de wapenen gekomen, ftuitte welhaast den moedwil, ge- lijk ook gefchiedde in 'sHaage, daar het graauw zich echter zwaarlijk bedwingen liet. Het Hof van Holland gaf op den zeventienden een fcherp plakaat tegen diergelijke oproerige bewegingen uit. 1741» De Staaten, vreezende dat zij onder het wa- pe«
|
||||||
|
HISTORIE. 543-
|
|||||
|
penen en oorlogen hunner nabuuren, de onzij- XIX.
digheid niet wel zouden kunnen bewaaren, be- AF1>- flooten , in dit jaar , hunne . Landmagt met ruim elfduizend mannen te vermeerderen; ook ten ver-* ■ftelden men in Bloemmaand reeds vast om zes meerde- fchepen, bij voorraad, in zee te brengen: —ren hun- de dood van Keizer karel den VI, op den ao ne t«. van Wijnmaand deezes jaars , en de onlusten magu hieruit ontftaan, en die van Koning fredrik II, van Pruis/en , en het daarop gevolgd be- magtigen van geheel Silefiën door deszelfs Zoon en opvolger, maakten deeze maatregels der Staaten ter hunner eige befcherminge, en ver- volgens tot onderftenninge hunner Bondgenoo- ten , ten hoogden noodzaaklijk. Ëeijeren en Saxen groote eisfchen makende op de Oosten- rijkfche Staaten, (gelijk ook Spanje deed) wer- den door Frankrijk onderfteund, en de Koning van Groot-Brittanje zag zich , als Keurvorst van Hanover, weldra genoodzaakt, om ten aanzien van zijne Duitjche Staaten, een verdrag van onzijdigheid met Frankrijk aantegaan, in het volgend jaar 1741, hetwelk ook menigwerf den Staaten reden gaf, om over de Engeïfchen te klaagen, die niet ophielden verfcheide Neder- landfche fchepen te neemen, welken men voor- gaf, d&tSpaanfche of Contrabande goederen voer- den, zonder dat ze zich, op 'sKonings bevel, wilden voegen naer het verdrag van het jaar 1674, welk gedrag tot groot nadeel van veelen hier te Lande ftrekte , die, of in het geheel niet , of niet dan na lang pleiten, en het fpil- len van veel gelds, aan recht geraken konden in Engeland. De tocftand der zaaken in Duitseiland be- 174.^ woog
|
|||||
|
544 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||
|
woog de Staaten, in het jaar 1741, toteene
tweede vermeerdering hunner troepen, welke in omtrent elfduizend mannen beftond; hoewel Frankrijk hun zulks door zijnen Gezant zocht te ontraaden , onder voorwendzel van zijne vreedzaame inzichten: ook zochten de Staaten een verdrag te bewerken tusfchen den Koning van Pruisfen en de Koningin van Hongarye-'" maar de onderhandeling liep vruchtloos af,- wes- halven zij nog in dit jaar befloten, de laatst- gemelde met een onderftand in geld bijte- ftaan. Holland hadt in dit jaar veel te lijden van ver-
fcheide doorbraaken in de rivierdijken, evr daarop gevolgde overftroomingen; eene van welke den Alblasfenvaard en de vijf Heerew- Landen blank zettede, na dat de Lingedijk bij Kedighcm den 5 van Louwmaand was doorge- broken : men rekende dat 'er meer dan 150 duizend morgen Lands overftroomd werden in Holland en Gelderland: menigte van menfehen, naer de dijken gevlugt, werden met moeite gered: veele (luizen fpo^den weg, of werden zwaar befchadigd, doch aan de meeste oorden hadt reen deezen ramp voorzien, en het vee bij tijds naer de fteden, of op de zolders, in de Kerken, en naer de hoogten gebragt: vanStaa- • ten wege en door de milde giften van veele par- ticulieren , werden de noodlijdenden van veele kanten trouwhartiglijk onderiïeund en bedeeld; tot dat het water, traaglijk geloosd, door hulp- gaten, was afgeleid, het Land allengskens zich weder herftelde, en de dijken met veel moeite en kosten verbeterd waren. In den volgeoden jaare 1742, befloten.de
Staa-
|
||||||||||
|
XIX.
ABB.
|
||||||||||
|
' Over-
ftromin- gen in Holland, |
||||||||||
|
m*
|
||||||||||
|
HISTORIE. 545
|
|||||||
|
Staaten tot eene derde vermeerdering hunner XIX
krijgsmagt, hetwelk de Franfche Ambasfadeur, h~n" |
|||||||
|
JJ
|
|||||||
|
Wlarquis de fenelon , zocht te voorkomen,
door de aanbiedinge van een verdrag van onzij- digheid; doch de Staaten, ziende dat de oude verdragen niet werden naargekomen, icheenen zich op geene nieuwe met Frankrijk te durven verlaten , en lieten zich nu door het Groot- Brittannifche Hof overhaalen tot het neemen van ernftïger maatregelen, dan zij tot hiertoe gevolgd hadden: de vermeerdering van 's Lands krijgsmagt ging dan door; doch om de kosten hiertoe te vinden , werdt 'er eene Perfomele Perfo Ouotifatie in Holland ingevoerd, welke nog- !lee'eT thans aan het oogmerk niet voldeed, en op ^e aj. " verre na geen millioen in 's Lands kasfe bragt;Uaar. waarom zij, na verloop van weinige jaaren we- der afgefchaft werdt. — Dordrecht en Briells hielden ter ftaatsvergaderinge van Holland, het onderlteunen van de Koninginne van Honga- rije met twintigduizend man, waartoe de meesten neigden, geduurende eenigen tijd zo fterk tegen, dat men eene bezending aan beiden afvaardigde, met oogmerk om hen van gedach- ten te doen veranderen, die echter hen niet overhaalen kon, om het befluit der meerder- heid, naderhand genomen', zich te laaten wel- Holland gevallen; gelijk zij 'er ook tegen protesteerden; t>eanït hoewel in het jaar 1743, ter algemeene ftaats- jJJJjjeJT, vergaderinge niet de merderheid van Hemmen (leuning befloten werdt, de gemelde Koningin met aOjOoo van .de man te onderfteunen. JSÏwn Te vooren hadt men ook bij de aanftelling Honga-
van eenige Hooge krijgsbevelhebberen, den rijen, Prinfe van Oranje het Lieutenant-Generaal- orahje Mm /c&p weiger* |
|||||||
|
546 VERKORTE VÄDERLANDSCHE
|
||||||
|
XIX. fchap aangeboden, doch de Prins had dit van
tVci}' de hand gewezen, als onbeftaanbaar met het |
||||||
|
het Lieu. amPt van Kapitein Generaal over drie Gewes-
tenant- ten, welke hij bekleedde; betuigende dat het
Generaal-hem leed ware, dat men, door deeze voor hem
fchap te onvoeeliike aanbiedinge de gelegenheid aan hem
aanvaar- , ö J . , |*> , b b ,
jj8n> benam, om zich bekwaamer te maaken ten
dienste van den Staat: welke betuiging veel
toebragt, om hooge gedachten van 's Pritifen groetmoedigheid bij het gemeen te verwekken. De Staatfche hulptroepen kwamen in het jaar 1743 , te laat in Duitschland aan, om deel te hebben aan den flag van Dettingen, waarin op den 27 van Wiedemaand door den Koning van Engeland'm perfoon, op de Fran- fchen de overwinning behaald was: zij keerden dies eerlange terug naer de Qostenrijkfche Ne- derlanden, alwaar zij de Winterquartieren be- trokken: terwijl het Franfche Hof1, zijn mis- noegen over derzelver optogt, duidelijk aan den Ambasfadeur van hoey te kennen gegeeven hadt. Oftrooi Na dat men met de Oostindifche Maatfchap- ^ln°St' P*Je overeen gekomen was, wegens de Recog- %Maat- nitie * welke de Maatfchappij aan de Staaten fcbappij betaalen zoude, werdt het Octroi dier Compag- ver- s nie voor twaalf jaaren verlengd, en te gelijk nie . gehandeld over het befpaaren van veele noode- looze kosten in de huishouding der Compagnie, en over eenige verbeteringen, in het beleid van den inkoop veeier waaren , hier en in de Indien, waarop men eerlange eenige ichikkin- gen maakte, die federt gedeeltelijk werden naar- gekomen. 1743» " op den 28 van Sprokkelmaand deezes jaar*; |
||||||
|
HISTORIE. 547
|
|||||||||||
|
1743 , was de Prinfes van Oranje, te Lern- XIX,
|
|||||||||||
|
AFI».
|
|||||||||||
|
warden bevallen van eene dochter, die, naer
haare moederlijke Grootmoeder, Carolina ge- noemd werdt, en thans de Doorluchtige Gema» lm is van den regeerenden Vorst van Nasfau Weilburg; met wien zij, onder het aankweeken van de vruchten haars huwelijks, nog lange een gezegend leven moge leiden, en den roem haarer eigene voortreflijke deugden en hoeda- nigheden p door haare afftammelingen zien over,, erven! De inval, ten behoeve van den Pretendent,
door de Franfchen, in Schotland, in het vol- gend jaar 1744 ondernomen, doch mislukt, De Stag- noodzaakte de Staaten , om den Koning van ten on. Eftgeland met zesduizend mannen te onderfteu- ^er_ ïien, volgens verdrag; en eerlange onderfteunr £w"j^j den zij hem, na dat Frankrijk hem den oorlog tegen de foadt verklaard, met tien oorlogfchepen onder Frartftfw* den Lt. Admiraal henrik grave. Niet lange daarna verklaarde Frankrijk ook
den oorlog aan den Koninginne van Hongarije, en deeze haare Majefleit volgde dat voorbeeld, door gelijke verklaring na: de Franfchen ge- DeFran* reed om den veldtogt te openen, vielen ter-Mw v^* flond in de Oostenrifkfche Nederlanden en ver- q"^1^. 9 overden Warneton., Meenen, Tperen, het Fort rijkfche de Knokke en Veurne; weshalven de Staaten3 Nederlan» voor hunne Barriere bekommerd, de Koninr <**&• gin met nog 20,000 mannen onder den Lt. Ge^ neraal smissaart onderfteunderi; doch het ver,- eenigd leger, welk men verwachtte dat RJjsfel belegeren zoude, waartoe het goede kans had, en dus mogelijk den Maarfchalk van Saxen uit jijn voordeelig leger zoude gelokt hebben, Mm 2 mi- |
|||||||||||
|
MHMB
|
|||||||||||
|
■«■■I
|
||||||||||||||||
|
548 VERKORTE VADERLANDSCHE
trok na bijnaer eene maand lang vruchteloos bij
Rijs/el te hebben gelegen, naer Doornik tejug, en betrok voor het einde van Wijnmaand reeds de winterlegeiïnge. In het begin van Lentemtand deezes jaars,
zwol de Lekfiroom meteenen zuidwesten wind, zo hoog, dat 'er op den elfden bij Leksmonde een gat in den dijk brak, waardoor eerst de Vijf Heeren Landen, en daarna ook de Alblasfer- waard, onderliepen: in Gelderland en Over ijs- fel bezweeken de dijken ook op verfcheide plaatfen; doch de fchade was op verre na zo groot niet, als in het jaar 1741. ------ In het
begin deezes jaars 1744, hadt zich hier, voor
eenen korten tijd eene Komeet vertoond; en eene kleiner met korter ftaart, was ook in Oogstmaand des jaars 1743,. befchouwd: eeni- ge weinigen waren 'er nog, die deeze ver- ichijnfels, als voorboden van naderende oorlo- gen of andere algemeene rampen aanmerkten. De eerfte Grieffier der algemeene Staaten,
de Heer en Mr. fraocois fagel, zijne demis- fie van dit zwaarwigtig ampt, welk hij tot in eenen hoogen ouderdom bekleed hadt, ver- zocht hebbende, werdt nu in Slagtmaand door zijnen neef, den tweeden Griffier, Mr. henrik fagel opgevolgd, en de Penfionaris van Haar- lem, Mr. Jakob gilles, werdt toen tot- twee- den Griffier aangefteld: de Oud Griffier over- leedt omtrent twee jaaren laater, op den 4 van Wijnmaand des jaars 1746. In Louwmaand des jaars 1745, werdt door
het beleid van den Ambasfadeur der Staaten, den Heer cornelis calkoen , het viervoudig verbond van Warfchaim gefloten, hetwelk den Ko-
|
||||||||||||||||
|
XIX.
AF».
|
||||||||||||||||
|
Water-
vioed-
|
||||||||||||||||
|
17U-
Komce ten. |
||||||||||||||||
|
De
Griffier
FAGEL
legt zijn
ampt
neder.
|
||||||||||||||||
|
DeStaa-
ten flui- ten een verdrag te War- /chauw. |
||||||||||||||||
|
mb
|
||||||||||||||||
|
HISTORIE. 549
|
||||||
|
Koning van Polen, als Keurvorst van Saxen , XIX,
nu de belangen der Koninginne van Hongarije AF"^ deed bevorderen, nevens dat der Zee-Mogend- heden; ook veranderden de zaaken dier Vorftinne zeer ten goede, na den dood van Keizer karel VII, uit het huis van Bei)'eren • waarna haar gemaal, de Groothertog van Toskanen, zelfs tot Keizer verkooren werdt. De zoon des Pretendent^ in dit iaar in Schot- -^
i-JQ ZOOS*'
land eenen opitand verwekt hebbende, zonden Van den
de Staaten wederom de beloofde zesduizend Preten- mannen , op verzoek van het Engelfche Hof rfent derwaards/ die deezen opftand mede hielpen opftand' - dempen; doch intusfchen werden zij zelven ter in Schoi- zee , in hunnen handel, dermate door deeze ian^ nijdige gebuuren belemmerd, dat de fchade al- leen voor de Haarlemmer en Amflerdamfche kooplieden op tien millioenen guldens begroot werdt: men zocht dies brieven van fchaêverha- ling te bekomen , doch te vergeefs: alleenlijk werden de tien oorlogfchepen, den Engelfchen ter hulpe toegefchikt, terug ontboden tot be- veiliging van den koophandel van 's Lands inge- zetenen. |
||||||
|
Mm 3 XX. AF-
|
||||||
|
556 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
||||||||||||
|
XX. A F D E E L I N G.
Beginnende met het openen van den veldtogê
in de Nederlanden, in het jaar 1745, en
eindigende met den dood van den Èrfflad-
houder, willem karel Hendrik friso ,
Prinfe van Oranje en Nas/au,
in het jaar 1751.
*74£. IJ e vèldtogt werdt in het jaar 1745, door de
Veldtogj, Pranfchen in de Nederlanden, geopend met hec geifdaar'.^e^e§ van Doornik, welk den 25 van Gras- van, maand door den Hertoge van harcourt berend werdt: het vereenigd leger der Bondgenooten, tot ontzet dier vestinge opgetrokken, leedt in den flag bij Fontenoi, op den 11 van Bloem- maand, ecne nederlaag , bij welke degzelfs verlies 8 a 1 o duizend mannen beliep; de Franfchen rekenden bij ileezen flag zesduizend mannen yerlooren te hebben: de Koning van Frankrijk het flagveld, met lijken bezaaid, befchouwende, zoude toen tegen zijnen zoon, den Dauphin gezegd hebben: Ziehier, Zoon! tot welk eenen prys de overwinningen gekocht worden : het gevolg van deezen flag was de -Tin overêanS van Doomtk den 23 van Bloemmaand, deVfflfi- en van net kasteel op den 20 van Wiedemaand: jchen Gend en deszelfs kasteel, werdt in het begin |
||||||||||||
|
ever,
|
||||||||||||
|
van Hooimaand mede door de Franfchen be-
magtigd: behalven dat hier een groote voorraad van mond- en oorlogs - behoeften en klederen, ver-
|
||||||||||||
|
HISTORIE. 551
|
|||||
|
veroverd werdt, ontnam de vijand hierdoor XX.
tevens aan de Bondgenooten de gemeenfchap AI'D' met Vlaanderen, en maakte zich voorts ook meester van verfcheide zwakke plaatfen in Vlaanderen, als Brugge, D einze, Damme, Aalst, Oudenaarden er» Dendermonde; zulks het ver- eenigd leger naer Braband week, en zich ne- derfloeg achter de vaart, tusfchen Brtisfel en Vilvoorden. De Graaf van löwenthall bemag- Oostende. tigde in Oogst- en Herfstmaand de fteden enz door Oostende en Nieuwpoort voor de Franfchen; en ^n^^ dees voorfpoed , welke door fommige onder het gemeen aan verraad werdt toegefchreeven, maakte groote verflagenheid hier te Lande: de Staaten van Holland beflooteu de fchans aan de Nieuwerßuis te herftellen en te bezetten, gelijk eerlange gefchiedde. Nog grooter werdt de bekommering hier te Pokr,
Lande, na dat de Maarfchalk van Saxen, de Stad Brusfel, eene der winterlegeringen van het vereenigd leger, voor welke hij den 7 van Sprokkelmaand 1746, de loopgraven geopend hadt, den 20 derzelve bij verdrag vermeesterd hadt; vorderende hij van dezelve eene brand- fchatting van twee millioenen, die aan het krijgsvolk uitgedeeld werden; de bezetting, op 10 ä 12 duizend mannen begroot, moest krijgs- gevangen blijven; en het werdt den Bondge- nooten in het gemeen vpor eenen merkelijken misflag aangerekend, dat zij zo veel volks en voorraads, in eene zo kwalijk verflerkte Stad bijéén gebragt hadden. De Graaf van wassenaar twickël, en de
tweede Griffier der Staaten , de Heer jacob
gilles, handelden midlerwijl in het eerst van
Mm 4 dit
|
|||||
|
552 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XX. die jaar, en vervolgens in den zomer, bij het
_*"'•, Franfche Hof, welk zij naer het leger volg- den, zo over eene algemeene bevrediging, als over het afdoen van eenige bijzondere gefchil- len niet Frankrijk, en bragten onder anderen te wege, dat het Hechten der veroverde plaat- ' fen in de Nederlanden, waarmede de Franfchert een begin gemaakt hadden, voor eerst geftaakt, en de Franfche wapenen, geduurende denveld- togt, niet gebragt werden op den bodem van den Staat; doch dit belettede niet, dat deFran- fchen in den veldtogt van het jaar 1746, on- der den Maarfchalk van Saxen , den Graave d'estrées en den Prinfe van Condé, Antwerpen ßirvm en gansch Oostenrijksch Braband, voorts Ber- in Bene- gen in Henegouwen , St. Guislain, Charleroi gouwen en karnen bemagtigden; gelijk ze ook in den hen b'e01" ^aS bij Raccoux op den 10 van Wijnmaand de magtigd. overhand op de Bondgenooten behielden, on- der welken de Staatfche ruiterij, naer het ge- tuigenis der vijanden zelven , zich wakkerlijk gekvveeten had. Jacob i)e Raadpenfionaris van der heim op den 15 won-U3' v"n Hooimaand van het jaar 1746, overleeden R.iadpen- zijnde , werdt deeze waardigheid opgedragen üauan's. aan den tweeden Griffier, den Heere jakob gilles, die te Breda de vruchtlooze poogin- gen hielp voortzetten, om- de twistende partijen met eikanderen te bevredigen; doch het ver- fch.ii met den Engelfchen Gevolmagtigden over de toelaating van de Staatsdienaaren van de Ho- "ven van Weenen en Turin, ook van dien van Spanje-, vervolgens het aanzoek der Franjehen om afzonderlijk met de Staatfchen te fluiten, brak deeze handeling af: en op den 17 van Gras-
|
|||||
|
HISTORIE. 553
|
||||||
|
Grasmaand deed de Abt de la ville in eenen XX.
brief den Staaten kennis geeven, van den toe- AVIK leg zijns meesters om den ftaatfchen bodem aantetasten: weinige dagen daarna vielen de ™" r^Q Franfchen in Staatsch-Vlaanderen, en in het Staat ken- land van Kadzand, namen verfcheide fchanfen njs va" in, en berenden Sas van Gend: Sluis, Tzen-^Jenrk0°S* dijk, en de fchanfen Liefkenshoek en de Perel vielen hun in handen. Bij deeze gelegenheid namen veele opgeze-
tenen deezer landltreeken met hunne gereedfte goederen de wijk naer Vlisftngen en Veere, het- welk aldaar onder het gemeen eene bijstere ont- roering verwekte ; en de Walcherjche fteden befloten, met verlof van den Engelfchen Ko- ning, het esquader van den Commandeur Mit- chell, te gebruiken, ter befcherminge van de Zeeinvfche ïlroomen : in deezen toeftand van zaaken, begonnen de fchutterijen op de wach- ten, te fpreeken van de noodzaaklijkheid, om, in deezen hachlijken tijd, eenen Stadhouder en Capicein - Generaal aanteftellen : gelijk dit dan ook doorgedreeven werdt, eerst te Veere, des wordt in morgens van den 25 van Grasmaand van het Zeeland jaar 1747, en op denzelfden dag ook te Mid- LotJ?ad* delburg en te Vlisftngen; voor zo veel die fte- ver. den aanging, dewijl de burgers de Regeeringklaard. daartoe gedrongen hadden : te Goes echter, welk het eerst op Veere volgde, gefchiedde zulks mede, op den voorflag van een der Bur- gemeesteren , en zonder dat de gemeente zich 'er mede gemoeid had: te Zierikzee dreigde het graauw zijnen Regenten den dood , zo men den Prins niet terftond voor Stadhouder erken- de ; hetwelk dan ook, na kort beraad gefchied- Mm 5 de. |
||||||
|
i
|
||||||
|
554 VERKORTE VADERLÄNDSCHE
XX. de. Te Thokn gefchiedde die verkiezing eerst
Aro' op den ß/ften: des anderen daags gefchiedde deeze aanftelling Staatswijze, en men gaf 'er ftaa'.sge« <*en P™*è kennisvan, door eene plegtige be- wijze" zending. sänge- Ondertusfchen werdt het volk hier te Lande
e,.-' de ooren vol geblazen van eenen verderflijkea
toeleg der tegenwoordige Regeeringe om een verdrag van onzijdigheid aantegaan met Frank- rijk, en den Koning Staatsch-Vlaanderen tot naarkoming van zulk een verdrag in handen te ftellen: de fchielijke overgang van de fterkten in dien oord, ftijfde het gemeen in een vermoe- den , als of dit maar gefchiedde ter bevorderin- ge van den vrede, en dat men ze allen nader- hand wederom geeven zoude : in het bijzonder hieldt men den Raadpenfionaris gilles verdacht van flinkfchen handel met Frankrijk; doch na dat die Heer verflag gedaan had ter algemeene Staatsvergaderinge, van het geene te Breda gehan- deld was, namen de Staaten daarin zulk genoe- gen , dat men zelfs onderzoek liet doen, naer de uitftroojers van deeze kwaadaarüge geruch- ten , om ze in rechten te doen vervolgen; en dit bragt veel toe, om hem buiten vermoeden van ontrouwe te brengen, waaraan hem in deezen hagchelijken tijd zeer veel gelegen was. De tijding van 'sPrinfen verheffinge in de
Zeeuwfche fteden veroorzaakte niet flechts in 's Haage, maar ook in de voornaamfte Holland- fche fteden , terftond eenige beweeging onder het volk; en de Grasmaand liep niet ten einde, of Rotterdam eerst, en daarna Delft , door eenigen uit de Gemeenten daartoe gedrongen, ver-
|
||||
|
|
|||||
|
HISTORIE. 555
verklaarden den Prins mede tot Stadhouder: te XX.
Dordrecht, Leiden , Gorinchem , Schiedam, AFP'
Schoonhoven , en in den Brielle , werdt zulks
ook afgekondigd in die maand, zonder dat 'er
eenige merkelijke beweeging onder het volk
was geweest: te Haarlem gefchiedde het den
eerden van Bloemmaand: ook te Gouda, Alk- wordt
maar en Hoorn, en den volgenden morgen te ook te
Enkhuizen ; tenzelfden dage te Amßerdam, f "*/'«■-
, .' , ° . i . dam enz.
zonder eenige voorgaande oproerige bewegin- tot s:a(j.
ge onder het volk. Elk vertoonde zich toen houdur
alomme met oranje ftrikken verfierd in 't open- uitgoroe- baar; en fchoon het gewoel en gedommel langs pen' de ftraaten te Amflerdam tot den anderen mor- gen duurde, vernam men echter aldaar geene baldadigheden van belang : maar in 's Haags was, eenige dagen vroeger, het graauw op de been geraakt, fcheldende zeer vreeslijk op de Regeeringe en in het bijzonder op den Raad- penfionaris; vragende op het buitenhof, aan elk lid , welk uit de Staatsvergaderinge van Hol- land kwam, of hij den Prins tot» Stadhouder verklaard en mede getekend had ? De Heer F. TERESTEIN VAN HALEWYN , Wegens Dot'd-
recht, werdt, door eenen niet onbekenden
Hagenaar, met een mes gedreigd, doch dooi- den klerk dederichs en eenige anderen befchermd en gered: omtrent 150 mannen van de lijfwacht zagen dit aan, zonder zich te roeren, en men zag onder dit volk een vrouwmensch in flordig amazonen gewaad, met ijsfelijke knevels , en eene oranjepapieren grenadiermuts op het hoofd: ook kwamen de boeren van Scheveningen, wel ongewapend, doch met vliegend vaandel en flaanden trom , van den Baljuw in 's Haage wa»
|
|||||
|
55<? VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XX. wapenen eisfchen, om 'er de Franfchen mede
Atv. te keer ce gaan: (jit aiies verhaastte het befluit r " tot 'sPrinfèn aanftelling, welke op den 3 van Bloemmaand door de Staaten van Holland ge- fchiedde, van welke verkiezing de Graaf Wil- lem van EENTiNK, Heer van Rhoon en Pen- dr echt , door eenen Renbode, den Piïnfe ken- nis gaf; en waarop zijne Hoogheid verklaarde: „ zich zelven over zijne bevordering eerst ge- „ luk te zullen wenfchen, als dezelve bleeke „ te verftrekken , ter eere van god , en tot „ welzijn van het lieve Vaderland; en dat het „ zijn grootst vermaak was, te hooren, dat bij „ deeze zijne bevordering, alles zonder onge- „ luk was afgelopen; zullende hij den Hemel j, bidden, dat een werk, zo openbaarlijk door „ deszelfs zegel bekragtigd, in het vervolg ook „ door geene de minfte bloedftortinge, mögt Zijne 5J bezoedeld worden. " Hoog- -pen eifyen van Bloemmaand kwam de Prins
iomt al. te Amflerdam, en vertrok 's anderen daags met daar. zijne Gemalinne en de Prinfesfe Carolina naer 'sHaage, daar hij eerlange in het lid der Ede- len ingeleid, en door den gemelden Graave van BENTiNK verwelkomd werdt, onder ande- ren met deeze betuiging: „ dat hij niet twij- „ felde, of de Prins zoude de voetftappen zij- „ ner voorvaderen navolgen, en medewerken „ om den reeds ten deele overrompelden Staat „ te bevrijden voor het juk van eenen heersch- Wojdtïn» zuchtigen en trouwloozen nabunr, die met Zeelmul „ de goede trouwe, en met de plegtigst be- ?eJ.fl^ld.' „ zwooren Traétaten openlijk den fpot dreef."—■ vanp-weIn Zeeland herftelde men den Prins, terwijl hij en nis. nog op de reize derwaards zich bevondt, in fingen. hat |
|||||
|
HISTORIE. 557
|
|||||
|
het bezit van het Märkgraaffchap van Veere en XX.
Vlhfmgen, welk voor eenige jaaren vernietigd ^"j Mi was verklaard: ook droeg men hem het recht van eerften Edelen van Zeeland op, onder de gebruiklijke voorwaarden, en met dit bijzonder beding: dat 'sPrinfen perfoon, als eerfte Edele, zoude verbeeld worden door perfoonen , den Staaten aangenaam, in Zeeland gegoed en ge- boren , van den Hervormden Godsdienst, en geene krijgsampten bekleedende; gelijk dan zijne Hoogheid daartoe benoemde, den Heer JAN VAN BORSSELE VAN DER HOOGHE , in Welkeil
alle de gemelde hoedanigheden gevondenwerden.
De vredehandelingen te Breda waren nu al _. .
afgebroken, en de Franfchen gingen voort, met gang deJ het inneemen, na zeer korte belegeringen, van Franfihe Sas van Gend, Filippine , Hulst, Axel en overwin- Ter Neuze. De Heer p. de la roque, Bevel- niDSen* hebber over Hulst, die deéze Stad terftond overgaf, werdt van eenig wangedrag in zijn ampt befchuldigd , met het zwaard over het hoofd geftraft, en naderhand op Loeyefiein ge- vangen gezet, alwaar hij ook geftorven is. —■ Op den eerften van Hooimaand viel de flag voor tusfchen de Bondgenooten en de Fran- fchen bij Lafeld; alwaar de laatften het flagveld behielden, doch, zo men wil, ruim zo veel volks, als de Bondgenooten verlooren hadden: twee weeken na den flag trok de Vorst van waldek met eenige Staatfche manfchap fchie- lijk naer 's Hertogenbosch , ontfloeg zich van zijn ampt, en begaf zich, zonder 's Haage aantedoen , naer Duitschland, uit misnoegen zo men dacht, om dat hem het bevelhebber- fchap
|
|||||
|
558 VERKORTE VADERLANDS CHI
|
|||||
|
XX, fchap over Bergen op Zoom niet was opgedra-'
Mry' gen, of om andere redenen. R Kort na den flag bij Lafeld, te weeten, op op Zoom , den l1 van Hooimaand, berende de Graaf van
door de LÖWENTHALL, de vesting Bergen op den Zoom s Franjehen en nam dezelve op den 16 van Herfstmaand, na ^|^no" dat dezelve zich wakkerlijk verdedigd hadt, bij 1747. verrasfing in; hetwelk den. Baron van cron- strom, reeds over de 87 jaarenoud, de wijk deed neemen naer de Linie, om orde te ftellen op de verzekering van Zeeland: de Prins van hessen PHiLiPSTHALL , in zijn been gekwetst, verliet de Stad al vechtende, met een gering overfchot van zijn volk: toen werdt de ftad den geheelen dag en volgenden nacht, hoewel het tegen den avond al verboden was, geplonderd: het verlies der Franfchen in dit beleg, werdt op wel 20,000 mannen gefchat; en dat der Bondgenooten op de helft van dat getal: ——-■ men vreesde toen wel voor eenen inval der Franfchen in Zeeland, doch zij vergenoegden zich met de Kruisfchans, en de fchanfen Lillo en Fredrik Henrik te veroveren ; waarna de winterlegeringen van beide zijden betrokken Roomsch. werden: het overgaan van Bergen op den Zoom gezinde verwekte, vooral in Holland en Zeeland, eene huiz* se- bijstere ontfteltenis onder het gemeen der Her- 1 vormden, welk al te vooren, eenige Roomsch- gezinden , het zij met of zonder reden, te
Haarlem, Amfierdam en elders, raauwlijk be- jegend hadt; doch nu bragt de tijding van het overgaan van Bergen op den Zoom veelen van deeze Gezindheid, die bij het graauw verdacht waren , als hadden zij zich in dat ongeluk ver- blijd ., |
|||||
|
HISTORIE. 559
|
||||||
|
blijd, op nieuws in ongelegenheid: te Utrecht, XX
Deventer en Groningen , werdt veel gewelds MO\ gepleegd aan huizen van Rooms chgezin den ■ ge- lijk ook te Am fier dam den 18 van Herfstmaand het huis eener Roomschgezinde vronwe op den Haarlemmerdijk werdt geplonderd: in'sHaage werdt het huis eens paruikemaakers, en dat vaa eenen kleêrmaaker geplonderd, ja zelfs het eerfle afgebroken, zonder dat de foldaaten zulks konden fluiten : diergelijke bewegingen werden ook in andere fleden befpeurd; doch zijne Hoogheid en het Hof van Holland verbo- den ze bij een ernftig Plakaat van den 22 van Herfstmaand. De Staaten van Holland beflooten nu ook , Ho[lmd
de Ingezetenen in den wapenhandel te oefe- befluit de nen , de weerbaare manfchap op te neemen, Ingezete- en honderd vendels waardgelders te laaten "^n in werven , ieder vendel van honderd koppen: pe"han" doch men bragt het getal der laatften met moeite de! te niet hooger, dan tot 4000 koppen: ook trok oefenen, men van deezen weinig nut in het füllen van burgerlijke bewegingen, die fommigen onder hun eerder hielpen verwekken, dan dat zij hun werk gemaakt zouden hebben, van ze te voor- komen, of te fluiten, waarom de meesten , in flede van in de binnenlandfche plaatfen gelegd te worden, eerlange naer de grenzen gezonden, en in het volgend jaar afgedankt werden. De ontroering, over het verasfen van Ber-
gen op den Zoom veroorzaakt, was nog niet bedaard , de argwaan over het tegenwoordig befluur nam zelfs nog toe ónder het gemeen, toen deRidderfchap en Edelen ger-aaden vonden voorteflaan, dat men zijne Hoogheid behoorde te ver-
|
||||||
|
1*
|
||||||
|
5<fo VEEKORTE VÄDERLANDSCHE
|
|||||
|
„ verklaaren Erfftadhouder in de vrouwelijke zo
-------- wel als in de mannelijke nakomelingfchap.------
en ftraks daarna beweerden fommigen zelfs, dat
men zijne Hoogheid tot Graaf van Holland'be- hoorde te verheffen, welke waardigheid ande- ren verzekerden, dat de Prins niet begeerde, fchoon hij met genoegen den voorftag tot het Erfftadhouderfchap had verflaan: men vondt 'er hier en daar onder de burgerije, die, om de Vroedfchappen te doen bewilligen in deezen voorflag, ondernamen zulks openlijk te verzoe- ken: ook ïprak men thans veel van het bege- ven der kleine ampten, en om de posterijen te brengen aan het gemeene Land, waaromtrent fommigen meenden , dat zijne Hoogheid in- zichten had, welke zij goedvonden te bevor- deren ; doch op fommige plaatfen ging dit zo onbefuisd toe, dat zijne Hoogheid zelve hun Sommi- gedrag afkeurde: in 'sHaage droeg men de terjjen" Posterijen den Prinfe op, die ze aan het Land aan den afftond: Dordrecht en de meeste oude Holland- "Pritis, en fcfie fteden, volgden dit voorbeeld; doch Delft anderen <jroeg <je zijne regelrecht aan het Land op: te Land op- -dmflerdam maakte men 'er zwarigheid in, en gedragen, gaf dezelve aan de ftad, fchoon men dit in 's Haagt kwalijk name.
Oproer Te Rotterdam deeden eenigen uit de burge- re Rotter- rij de Regeering door herhaalde verzoekfchrif- dam. ten bewilligen in hunnen eisch, om alle de ampten openlijk verkoopbaar te maaken, en verkrijgelijk voor den meestbiedende, en her, geld daarvan te brengen aan het gemeene Land; doch zijne Hoogheid vernietigde de afgeperfle bewilliging, en verklaarde zich tegen het ver- kopen der ampten; hetwelk veel misnoegen on- der |
|||||
|
HISTORIE, §61
|
|||||
|
«Ier de partije voor de oranje - ftrikken maakte ;
die bij fommigen ten eerste van de hoeden afge- trokken werden, onder het uitroepen van Oranje onder! laurens van der meer, federt te Gouda in het tuchthuis bekend geworden, en zijn aanhang, die toen ten Hove niet geheel onbekend was, verklaarde geen deel te hebben aan het veroordeelde verzoekfchrift. Te Haar-? lern en Gouda bleef de drift om iet diergelijksf te onderneemen, in de geboorte gefmoord, na- dat men gehoord had, wat te Rotterdam ge? beurd was: te Amßerdam echter droeg de Por- Beroerte celeinkooper daniel raap, een requestvan 4 *e ƒ** artikelen om, waarin men begeerde het ervelijk (werbet verklaaren van het Stadhouder - Capitein- en ervelijk Admiraalfchap - Generaal, in de manlijke en verklaa? vrouwlijke nakomelingfchap van zijne Hoog- j?" g^j, heid; het openlijk verkoopen der ampten aan houder- den meestbiedenden , ten voordeele van het Capitein« Land; het kiezen van Burger-Capiteinen uit en. &f' de burgerije, niet uit de Regeering, en her- fchap-" ftel der gilden in derzelver oude voorrechten; Generaaï, doch toen dit middel niet rasch en fterk genoeg in de na- werkte, noodigden anderen het volk bij aange- vlr0uwUj- plakte briefjens op den dam; vanwaar men op ke nako» den 9 van Slagtmaand eenen oproerigen inval nieling- deed in het Stadhuis, en tot in Burgemeesters ^ba?' kamer, daar inktkookers, en alles wat 'er was, om verre raakte, en de venfters der voorpuije opengeftooten werden; vanwaar een raagbol- ftok uitftak met een oranje-lint voorzien; doch de burger Compagnie van den Capitein DeBur- ABRAHAM scheerenberg dreef deezen oproer gerij ver- figen hoop in een oogenblik yan het Stad- Jriift & Nu huis^0611* |
|||||
|
562 VERKORTE VADERLANDS CHS
XX, huis af: een timmerman, willem van nes ge-
, aFP* noemd, befchuldigd van deel in dit oproer ge- had te hebben, werdt, wat laater, in hechte- nisfè genomen, en het zoude hem, naer men meent, den hals gekost hebben, hadde zijne Hoogheid niet eerst het vonnis doen opfchor- ten, en naderhand abolitie van misdaad aan hem verzorgd: nogthans werdt hem , in de Lente des jaars 1748, door Burgemeesteren, buiten vorme van rechtsgeding, de Had ontzegd. De Staaten van Holland namen , op den voorflag van zijne Hoogheid, eerlang een be- fluit tot weering der misbruiken in het ftuk der ampten; waaromtrent nogtans Amflerdam bij zijn befluit bleef; ook befloten de Staaten het Stadhouder- Capitein- en Admiraalfchap- Generaal, in de Manlijke- enVrouwlijke Nako- melingfchap van zijne Hoogheid ervelijke te verklaaren, waartoe de voet beraamd was, met 'sPrinfen volkomen genoegen, door de Afge- vaardigden van de gemelde ftad; en federt is ook gelijke erfverklaaring van 's Prinfen Hooge waar- digheden , op denzelfden voet, in de meeste andere Gewesten en ter algemeene ftaatsverga- deringe gefchied. Liberale Om geld tot het voordzetten des oorlogs te gift hier vinden, werdt, op 'sPrinfen voorflag, door e' de Staaten befloten tot het eisfchen eener libe- rale of milde gifte, bij welke van ieder, boven de tweeduizend guldens gegoed, ten minften twee van het honderd gevergd wérdt, na alvoo- rens bij eede, of waars woorden zo zij Menno- niten waren , verklaard te hebben, dat men den overflag zijner goederen naer zijne beste -: , '.:-•• „"kea- |
||||
|
HISTORIE. 563
|
|||||
|
kennis gemaakt had: deeze. gifte gefchiedde ook XX.
in de andere Gewesten, en zelfs in Oost- en Air"' West-Indien, op de plaatfen die onder het ge- bied van den Staat waren. De Staaten toonden vervolgends ook dat hec
hun ernst was, om zich uit al hun vermogen, tegen de vijandlijke oogmerken van Frankrijk te kanten: hiertoe verboden zij den uitvoer van wapentuig en fcheepsbouwftoffen; den invoer van Franfche waaren , en het verzekeren op Franfche goederen en fchepen: ook werdt de kaperij en commisfievaart op de Franfchsn door hun krachtiglijk aangemoedigd, hoewel de uit- werking daarvan aan de verwachtinge niet vol- deedt : maar het verbod der Franfche waaren bragt niet weinig toe, om dat Rijk, welk daar- door zeer veel leedt, te doen neigen tot den vrede, die eerlang te Aken getroffen werdt: — hierop hielp ook zeer veel de belofte van Rus- Rusland land-, om Groot - Brittanje en den Staat mër. belooft 37,000 mannen hulptroepen bijteftaan : zo ^dsn dat alles zich fchikte om Frankrijk te verplig- Staat on- ten tot hetaanneemen van billijker voorwaarden deriland. eener algemeene bevrediging. De vredehandeling te Aken was in Lente- 174s.
maand van het jaar 1748 , reeds aangevangen , en de voorafgaande punten werden 'er de^i 30 van Grasmaand getekend; doch Maaft richt, Maas« midlerwijl door de Franfchen belegerd , ging yfcteaaat den .6 van Bloemmaand bij verdrag aan hun a3" ?, over ; bedingende de bezetting daarbij ,alle 0ïer^ krijgseere; waarna ook de ftililand van wape- - nen in het algemeen doorging; doch eer de vredehandeling nog zo verre gevorderd was, Nn ä er. |
|||||
|
564 VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XX. en terwijl men zich in het voorjaar gereed
**"• maakte tot den veldtogt, was haare Koning- lijke Hoogheid, de Prinfes van Oranje, op den 8 van Lentemaand van het jaar 1748, ge- lukkiglijk bevallen van eenen zoon , willem willem genoemd, (thans Nederlands Erfftadhouder, V, gebo ujc wiens echt wij ook eerlange een aantal van ren* zoonen verhoopen te zien,) die door zijnen vader zelv' ten doop gehouden werdt, en befchonken Pillegif- met verfcheide pillegiften, in lijfrenten beftaan- te".1'e" de ; zijnde die der algemeene Staaten tien dui- fenc, zend guldens; die der Staaten van Holland ze- venduizend , die van Zeeland drieduizend; en die van Friesland vijfduizend guldens: Niemv- tnegen fchonk duizend, Dordrecht, Gouda en Schiedam , ieder agthonderd; Haarlem en Lei- den, ieder twaalfhonderd; Delft duizend; Am- flerdam vijfentwintighonderd ; en Rotterdam 'vijftien honderd guldens jaarlijks ; hebbende deeze allen als Peeters over den jongen Prins geftaan: alle deeze lijfrentebrieven lagen in gou- den of zilveren doozen: de algemeene Staaten en die van Holland deeden daarenboven ieder een gefchenk in de kraamkamer, de eerften van vierhonderd, de anderen van driehonderd du- katen; de Stad Nieuw megen voegde 'er 50 du- katen bij, alzo de zilveren vergulden doos, tot haaren lijfrentenbrief niet had kunnen gereed zijn. De toeleg, om de Regeeiïng in de gewesten
en de fteden te doen veranderen, welke bij de ijveraars voor den herftelden Regeeringsvorm reeds was aangevangen, begon nu meer en meer gezien te worden : men bediende zich daar-
|
|||||
|
HISTORIE. 565 .
|
|||||
|
daartoe van verfcheide redenen, om opfchud- XX.
ding onder het gemeen te verwekken, en onder AFD' deezen, van het voorwendzel., welk alom ge- 0nroer bruikt werdt, om de wijze der heffinge van jn j|rf,-Wr dé gemeene confumptiemiddelen, door pachters länd, die al lang in den gemeenen haat waren, ove/ °e als verfoejelijk te doen voorkomen: in Bloem- p maand deezes jaars borst het fmeulend misnoe- gen tegen de Pachters, allereerst in Friesland, tot daadlijkheden uit: men viel 'er aan op de Opzichtershuisjens wegens den havenpacht, en vernielde dezelven: ook werdt hier en daar een huis geplunderd: de Harlingers eischten door Gecommitteerden, dat de Staaten alle pachten affchaften ; het Stadhouderfchap ervelijk ver- klaarden in beide liniën, en de oude wetten herftelden; dreigende fommigen dat de Heeren niet levende van het Landfchapshuis zouden ko- men , zo zij der gemeente geen genoegen ga- ven : dit gefchiedde dan ook, men kondigde Die Pro- ten eerften het befluit af, wegens de affchaffing vincie der pachten ; verklaarde het Stadhouderfchap verklaart ervelijk in de Manlijke- en Vrouwelijke Linie, en houder- magtigde ook kort daarna zijne Hoogheid, om fchap er- de Regeering enz. te herftellen. velijk in Te Groningen, daar het huis van den Bur- ïjtr13"" gemeester geertsema werdt geplonderd, kwam vrouw- men zeer fchoorvoetend tot een befluit omtrent üj'se li- het Erfftadhouderfchap: echter arbeidden 'sPrin-nie' .en fen vrienden zo fterk onder de burgerij, om zl-j^e § aan den Prinfe meer en grooter gezag in de Re- Hoogh. geering te doen opdragen , dat de Magiftraat °m de daarin bewilligde; gelijk ook daarna de Staaten nn| et|" van het Gewest:. men fchafte ook aldaar alle bei ftel. Nn 3 de!e5- |
|||||
|
56(5 VERKORTE VADERLÄNbSCHE
|
|||||||||||
|
XX. de pachten af: in Drenthe, Overïj'sfel eh Gel-
|
|||||||||||
|
AFD.
|
eet
|
||||||||||
|
kt land waren ook verfcheide opfehuddingen
Oofchud- geweest5 doch de pachten bij vooraad nog aan- ding over gehouden ; doch in Utrecht werdt de hooge de pach- Regeering gedrongen, otn eerst eenige, en daar- TDrsmhe m a^e ^e Pac^tcl1 aftèfchaffen; waarna het op- Overijsftl roer bedaarde: in Zeeland bleef de verpachting en Gel jn gebruik: hebbende zijne Hoogheid den Lui- dtrland. tenant Generaal evertsen gelast, de pachters j des noods, met het krijgsvolk van den Staat te onderfteunen tegen allen moedwil. Maar nergens waren de bewegingen, ten
deezen aanzien , geweldiger dan in Holland: te Haarlem begon de woede tegen de pachters eerst , en deed de Wethouderfchap belluiten om alle pachten bij voorraad te doen ftilftaan: doch de Staaten der Provincie maakten bekend, dat de pachten in ftand zouden blijven : de Wethouderfchap vondt niettemin goed het te- gendeel te laaten afkoudigen; hetwelk bij de Lédm Staaten zeer kwalijk genomen werdt. Te Lei- den pionderde het graauw ook de meeste pach- tershuizen, en de Wethouderfchap volgde ook hier het voorbeeld van die van Haarlem: in In siJaa 'sjjaage werden ook eenige pachtershuizen ge- plunderd: een der lijfwachten van zijne Hoog- heid , zich meer of min in den oproer: gefleken hebbende , werdt eenige dagen daarna' gevat, en, voor het Hof te recht gefield zijnde, ver- wezen ter galge: op de overige handdadigen Te Am- werdt geen onderzoek gedaan: te Amftsrdam flerdam. werc;en ook, ondanks de voorzorg der Regec- ringe, en fchoon men zelf in den aamrang dés öproers, op de botermarkt met fcherp op de |
|||||||||||
|
HISTORIE. 567
|
|||||
|
geweldenaars gefchoten hadt, de huizen der xx«
pachteren aangevallen en geplonderd, en af- 'D'r fchuwelijke baldadighedèn gepleegd aan de hui- zen der Direcleuren van den impost der wijnen, Door da tot dat de fchutterij* eindelijk den oproer ftuitte, fchutterij en men twee der belhameien in handen kreeg; Seftuit- den zogenoemden Burgemeester, zijnde een tuinman van flecht gerucht, pieter van dort geheeten, en een vrouwmensch, welke met fbhol enz. bij de beurs plagt te zitten, deeze Twee beiden werden uit de wage, 's daags na datze oproerï« gevat waren, opgehangen; de laatfte onder het ^"fffge^ ijsfelijk roepen van, Wraak! doch naauwlijks volgen was de karel ten venfter uitgehijst, of eenige daarvan, burgers, die de ronde gedaan hadden , langs den vijgendam op den Dam willende doordrin- gen door het volk, welk hun weêrftand boodt, vuurden met los kruid op deeze wederftrevers; en de fchutterij, dit houdende voor eenen aan- val van het gemeen, beantwoordde die fchooten met fcherp, waardoor eenigen gekwetst en ge- dood werden: het gedrang hierop, vooral naer de zijden van het damrak, veroorzaakte dat 'er veelen in omkwamen , en ook veelen in het water fmoorden; het getal van welke laatften op omtrent veertig is begroot: met deezen ramp eindigde de oproer tegen de pachters te Amflerdam. In andere fteden hadt men wijslijk , door
het dagelijksch doen der ronde, tot voorko- ming van zamenrottinge, zulken of diergelijken opftand belet of in zijn begin gefmoord; en had de burgerij flechts moeds genoeg betoond, om zich te verzetten tegen den moedwil van Nn 4 eea |
|||||
|
§6*8 VERKORTE VAÖERLANDSCÖE
|
|||||||
|
XX* een klein hoop jen uit de heffe des volks, ner-
AFD. gCns zou dezeive fim ,je overhand gekregen |
|||||||
|
Zj. e hebben : nu kwam hier nog bij , dat, toen
Hoog- men bijkans deezen wrevel gefluit en geftraft: heid flaat hadt, zijne Hoogheid zelf 's daags na den aan- eene al- vang ^ei piuncJeringe te Amper dam, ter verga- affcha™ deringe van Holland op den 25 vanWiedemaad eenen voorflag deedt, ter onmiddelijke affchaf- finge van de pachten; een voorflag, zoo on- iing der verwacht dat de leden in het gemeen op elkan« ïnHol- ^eren zaêen' zonder iet te zeggen: zijne Hoog- land voor. heid liet hun ook gelegenheid, om 'er op te raadplegen, vertrekkende terftond uit de verga- ten he«1 bering-: 't leedt toen maar tot 's anderendaags, fluiten dat de affchaffing van alle de pachten, overeen- daartoei komftig met den voorflag van zijne Hoogheid, afgekondigd werdt, na dat 'er, terftond na 'sPrinfen vertrek, toe beflooten was, na eene 1 korte raadpleeging; — doch nu was de vraag, wat daarvoor in plaatfe te ftellen ? zijne Hoog- heid gaf daartoe een middel aan de hand, welk echter moejelijkheden ontmoette in de uitvoe- ring; waarna de Prins aan een ontwerp deedc arbeiden van een Hoofdgeld, en om de midde- len bij wijze van Colleèh te doen heffen: dit laatfle werdt, na verloop van twee maanden bij de Staaten aangenomen; zijnde hetzelve met het begin van het jaar 1750 in trein gebragt, en tot nog toe in gebruik gebleven : — de fchade, door de plondering der pachteren en pachtersbedienden, in Holland geleden, werdt hun eerlange, ter fomme van omtrent driemaal- honderdduizend guldens, uit 's Lands kasfe goed gedaan» De
|
|||||||
|
HISTORIE, 569
|
|||||
|
De vrede van Aken was nu op den 18 van XX.
Wijnmaand deezes jaars 1748, tot ftand ge- AFn- bragt, en getekend: waarna de Staaten weder v . traden in het bezit der plaatfen, door Frankrijk te xkm. op hen veroverd: ook keerden de veele krijgs- _ „ gevangenen van de onzen, uit het hart van ten tres. Frankrijk eerlange herwaards: het geene 'er den we- nog te vereffenen ftond, zoude men afhandelen j*".1" *jet op eene nadere bijeenkomst te Brusfel: midier- J^^ wijl werdt hier te lande, den 17 van Wiede- door maand van het jaar 1749, een plegtige dankdag Frankrijk over den vrede gehouden; en na het eindigen °g.rfn van den Godsdienst, in 'sHaage een prachtig verd. en kostbaar vuurwerk afgefteeken. De verandering in de Regeeringsvorm hier te
Lande , in het voorleden jaar gemaakt, hadt deezen vrede helpen bevorderen: de Prins van Oranje toonde geene gezindheid altoos, tot het voordzetten des oorlogs, zo dra men kans zagen daar een einde aan te maaken: dees kans was ge- mist toen hij eerst aan het bewind kwam, door het af breeken der Bredafche handelinge buiten zijn toedoen; doch zijn ijver, en het vertrou- wen , welk de landzaten in hem fielden, brag- ten de milde giften in 's Lands kasfe; die gif- ten hielpen de rusfifche hulptroepen in aantogt herwaards, en dit maakte dat de vrede fpoedi- ger iwerdt getroffen dan men verwacht hadt; fchoon men in het jaar 1747, te Breda veel voordeeliger vrede zoude hebben können flui- ten. Zijne Hoogheid, in Zomermaand van het
jaar 1748, bij zijnen voorflag ter affchaffinge
van de pachten, ook begeerd hebbende, dat men
Nn 5 de
|
|||||
|
570 VERKORTE VADERLÄNDSCHg
|
|||||
|
^x- de bezwaarenisfe wegens de ampten wegname,
| Mu' en gedrongen hebbende op het afftaan van de
posterijen aan het Land; zo bedienden fommi-
gen zich van dit emftig verzoek des Prinfen,
om nieuwe opfchudding te Jmßerdam te ver-
Bewe- wekken ; blijkbaarlijk ter verkrijginge van de
ging te veranderinge der Regeeringe, waarop eenigen
dumflrek-^ ^en zekeren tijd het hadden toegelegd: de
kende tot Vroedfchap te Jmßerdam befloot echter, om
de posterijen ten eeuwigen dage aan de Stad te
vernnde- houden: men liet dit befiuit drukken, om te
ring der doen zien dat deeze inkomften dienen zouden
ring66" rot onc*eritand der armen, en onderhoud der
Godshuizen. ------ Straks hierna kwamen ver-
fcheide gefchriften als uit naam der burgerije in
het licht, ftrekkende tot herftelling der oude voorrrechten en gildekeuren: ook werdt 'er een vinnig fchimpfchrift tegen fommige voorname amptenaars en tegen de Regeering in het ge- meen, onder de hand verfpreid, ondanks het verbod van het Hof van Holland'; zelfs hielden fommigen, met naame, onder anderen, andries boekelman , Chirurgijn , de Patroontekenaar Henrik van GiMMiG en Jean RousET, eenige heimelijke bijeenkomften in de kroeg Freden- burg in de lange leidfche dwarsftraat; en niet lange daarna, kwam het request der drie Artij- kelen van daniel raap, den Porceleinkooper, in het licht; en den 9 van Oogstmaand, namen Innee- eenige van de lieden, ten getale van zes ming van 0f agt, de groote zaal van de Clo veniers doele <teClove-jnj ajwaar VAN GiMMiG aan eene toegevloeide lèn,doormenigte eene aanfpraak voorlas, terberaminge de Doclis- van middelen van herftel der burgerlijke voor- reen« |
|||||
|
'BISTOR I E. 571
|
|||||
|
rechten;; en tot benoeming van Gecommitteer- xx>
den uit de wijken. Raap , of een ander van AFn' m ■zijnen aanhang, las aan de vergadering drie är- tm . ■ tijkeien voor, behelzende de punten , welke KAd'P aan men vooral begeeren moest, terwijl anderen hun drongen op het kiezen van Gecommitteerden: hoofJ» de Regeering veroordeelde, bij openbaare af kon- qs rc. diging het inneemen van de Doele; waarom- geeiing tretjt eenige burgers z"ich verdedigden: ook verooi- wisten zij het oorfpronglijk verzoekfchrift, door^jj^ veelen ondertekend, den Prïnfe, in een bij- zonder gehoor te hand te ftellen, en verbaal- den naderhand , dat de Prins , hunne begeer- ten gebillijkt, doch hen tot ftilte vermaand had. Men deedtook vantijd tottijdaanfprakeninde
Doele, en won al meeren meer intekenaaren De ®oe' voor de drie artijkelen, zo dat men zelfs uit„eeren naam van deeze Doelisten op de Predikanten be- dat men geerde dat zij openlijk voor hun zouden bidden, v?or hen als voor befchermers en herftellers der vrijheid; bvi°e> doch de Predikanten vonden niet geraden aan dit verzoek te voldoen. —— Een grooten iteun kregen de Doelisten eerlange aan het fcheepstimmerlieden gild , welk ook, (zo het heette) wilde arbeiden aan de vervallen voor- rechten der gildebroederen: de drifrigften van deeze lieden verfcheenen nu op de Doele en fchreeuwden heftiglijk om eenen burger krijgs- raad. ------ Straks daarna drongen de Doelisten bij de Regeering zo fterk aan op het onbepaald
inwilligen der drie artijkelen, dat Bnrgemecs- ters en Raaden, den 24 van Oogstmaand, een onbeperkt Fiat toeftonden; en te gelijk op dien
|
|||||
|
5^2 VERKORTE VÄDERLANDSCHE
|
|||||||
|
XX. dien zelfden dag afftonden van de Regeering
AFD' op het behagen van zijne Hoogheid , wien |
|||||||
|
De Re- daarvan terftond kennis gegeven werdt: te ge-
geering hjk werden de posterijen der Stad den Prinfe ftaat het opgedragen, die ze op den voet der overigen, bewind aan foet gemeene Land afftond. Zijne Hoogheid werdt hier den 31 van Oogst-
maand op het verzoek van de Afgevaardigden de Regeeringe, door de Staaten gemagtigd om de rust in Amflerdam te herftellen, al ware het ook door verandering te maken in Burgemees- Eenigenters en Raden. ------ Midlerwijl ondernamen
tekenen fommige burgers eenige verzoekfchriften te tee-
ora hen jjenen> waarbij de handhaving der tegenwoor- wind te" dige Regeering begeerd werdt; doch de Doe- houden, listen vonden middel om dit tekenen te belet- ten, door ten wege te brengen eenen optogc der fcheepstimmerlieden , met vijf of zes der ftoutfte Doelisten aan hun hoofd, die, in fmalle geleden, een groot deel der Stad doortrokken, ftilhoudende voor de huizen of herbergen, daar zulken woonden of zich onthielden, van wel- ken men wist, of vermoedde, dat zij voorde tegenwoordige Regeering getekend hadden: hier en daar gebruikte men zelfs dreigemen- ten ; en deeze oproerige togt baarde zulk eene ontfteltenis door de Stad, dat 'er de voorgenome en aangevange tekening ge- heellijk door geftremd werdt: ook wil men dat eenige leden der Regeeringe, den voor- ftanderen deezer tekeninge, onder de hand te verftaan gaven, dat zij zich vergeefsch affloof- i den, en dat de verandering der Regeeringe niet zou kunnen voorkomen worden. De
|
|||||||
|
HISTORIE. 573
De Prins, den tweeden van Herfstmaand in XX.
de Stad gekomen zijnde, na dat raap hem aan •**'"• de tweehonderd roeden, buiten de Stad, be- ~Z. groet hadt , werde binnen geleid, door om- H0og. trent dertig van de nieuwlings gekooren Ge- heid committeerden der burgerije, onder welke de^orc!t driftigfte Doelisten waren, en door eenen hoop o^iinm van drie of vier duizend bijkjens; voor welken inge- een Oranjevendel gedragen werdt, waarop haald. ftondt, voor Oranje en de Vrijheid', zijne Hoog- . heid nam zijn intrek in het Oude Zij ds Heeren Logement, daar hij door drie der regeerende Burgemeesteren Gerrit corver, jan sautyn en piETER van de poll, terftond begroet, en geduurende zijn verblijf, op ftads kosten, ont- haald werdt. De Gecommitteerden vorderden bij een wijd- Vorderen
luftig verzoekfehrift, de verandering der Re- äf Ye^an" geeringe, en met naame ook het ontflaan derd^'lte- beide Penfionarisfen; doch omtrent deeze Iaat-geering. ften, die in dienst bleven, bereikte men zijn oogmerk niet: onderwijl gingen eenigen der iïoutfle Doelisten, met 20 of 30 bijkjens des avonds van den 4 van Herfstmaand aan de drie gemelde Burgemeesteren vraagen ; (zijnde de vierde, de Heer jan six, uit de Stad) waarom ze niet terftond van de Regeeringe afftonden; 't geen beantwoord werdt met te zeggen: dat die aan zijne Hoogheid gelaten was; welk ant- woord echter niet voldeedt, en men moest hen verzekeren, dat 'er binnen twee dagen verande- ring komen zoude, gelijk zijne Hoogheid die ook 's anderen daags regelde. Toen werden de vier Burgemeesters ontfla- |
||||
|
VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||||||
|
574
|
|||||||||
|
gen, zonder heriield te worden; doch uk de
36 ontflagene Raden, werden 'er negentien her- fteld, bij welke zijne Hoogheid zeventien ande- ren voegde, die nooit in de Regeeringe ge- weest waren: naderhand door de Staaten ook daartoe gemagtigd zijnde, ontfloeg zijne-Hoog-- heid ook veele leden van den Oud-raad; als vier regeerende Schepens, zeven Oud-Burgemees- ters, en driëndertig Oud - Schepens, vervullen- de ten zelfden dage de plaatfen der vier regee- rende Schepenen, met vier anderen. Maar men zocht ook verandering in den
krijgsraad te maaken, dien de Bijltjes en Doe- listen vrij wilden hebben, zonder een eenigen Officier uit de nieuwe zo min als uit de oude Regeeringe: hiertoe kwam men zelfs des nachts van den 9 van Herfstmaand zijne Hoogheid in zijn flaapvertrek ontrusten: de Prins gaf toen een uitftellend antwoord, en den volgenden dag zijne ftem tot een Vrijen Krijgsraad \ doch het bleek niet, uit dit verlof, of zijne Hoogheid het woord vrije Krijgsraad in denzelfden zin als het volk verftond : niettemin men regelde toen alles naer zijnen zin, en niemand die aan de oude of nieuwe Regeeringe vermaagfehapt was, behieldt zijn ampt onder 4e fchutterije, of ver- kreeg 'er een: de Kapitein chrisïiaan schol- ten zelf, hoe zeer hij voor de drie artijkelen geijverd hadde, werdt bedankt, om dat zijn vader door den Prins tot Raad was aangefteld: de Prins bevestigde het verrichte v^oor deeze keer, doch gaf bij publicatie genoeg te kennen, hoe zeer de onbetaamelijkheden, in deezen ge- bruikt 3 bij veelen, hem tegenflonden, en dat |
|||||||||
|
XX
AF».
Zijne
Hoog- heid ont. flaat de zelve te Amfler- dam. |
|||||||||
|
De Doe-
listen dringen den Prins bij nacht tot het toeftaan van een vrijen krijgs- raad. |
|||||||||
|
HISTORIE. 575
|
|||||
|
Mij wijders voor deeze keer de ongeregeldheden XX.
over het hoofd wilde zien, mids elk zich voor- AFD' taan ftil en onderworpen aan zijne Overheid ge- droeg, en de Gecommitteerden der wijken zich van nu af, van die en diergelijke Commis- fien ontflagen hielden. 's Middags van den i5den vertrok zijne
Hoogheid uit de Stad , nemende van gimmig, uit naame der Gecommitteerden, affcheid van hem met eene aanfpraak, op welker tij- tel ftond, Willem den Grooten , en die hij federt liet drukken: na deeze veranderingen, allengskens in rust, doch de aanhang der Doelisten eerlange zo zeer in de gemeene verachting, dat hetgraauwzelfs, na den dood van raap , in Louwmaand van het ßegra- jaar, 1754 verhinderd heeft, dat hem eeneVin§ van gewoonlijke begravenis werd aangedaan : deRiAP" lijkbaar werdt vernield, en de Wethouderfchap genoodzaakt, het lijk ter middernacht met eene vrachtflede, naer de Kerk te laten fleepen: ondertusfchen hadt de bewilliging der voor- gaande Regeeringe in de drie artijkelen, voor welken hij geijverd had, te wege gebragt, dat 'er ook in de gilden merkelijke veranderingen kwamen, door het aanftellen van nieuwe over- lieden, en door het vernieuwen van oude en het verleenen van nieuwe gildenkeuren; waar- aan de Regeering maanden achtereen veel tijds befteedde. Binnen Haarlem was het volk , na 't af- Omftan-
fchaffen der pachten niet recht gerust geweest, %iheu ts en in het begin van Herfstmaand floeg een lid ter
|
|||||
|
57<S VERKORTE VADERLANDSCHE
|
|||||
|
XX. ter Vroedfchap, Mr. remees floris van za-
AFP' NEN, zijnen mederaden voor} of men, uit hoofde van de bewegingen in Amfierdam, zijne Tè LH- Hoogheid niet behoorde te verzoeken, om ook 'fc te Haarlem zulks te voorzien op het ftuk der Regeeringe, als hij ten nutte van Stad en Land zou bevinden te behooren. Doch de Vroed- fchap nam op deezen voorflag geen befluit; en de bewegingen onder het Gemeen bleven duu- ren. De Wethouders verzochten Gemagtigden van zijne Hoogheid, die op den 7 van Wijn- maand,, uit 's Prinfen naame deeden afkondigen dat de Vroedfchap voortaan uit tweeëndertig, in plaatfe van uit vierentwintig leden beftaan zoude: zeven leden der Vroedfchap bleven ont- flagen; en voorts werdt het volk tot ftilftanden onderdanigheid vermaand. Te Leiden werden, den 18 van Wijnmaand
de Vroedfchappen en de veertigen, door dezelf- de Gemagtigden, allen ontflagen; doch weder op vier na, die verlaten bleeven, herfteld in het bewind: de Burgemeester van den berg, een van deeze vier, en de Secretaris van roij- en , hadden reeds te vooren verzocht, om van hunne ampten ontflagen te worden: de laat- fte werdt echter eerlange tot Penfionaris der Stad, en federt tot Secretaris van den Raad van Staate aangefteld: doch kort daarna veroor- zaakten eenige oproerige Gecommitteerden , zoo veel rumoers in de ftad dat de rust niet her- fteld werdt, voor dat de Generaal rouse aan het hoofd van eene bende Dragonders en Zwit-* zers irj. de ftad gekomen, en een viertal der voor*
|
|||||
|
HISTORIE. 577
voomaamfte rumoermakers gevat was, waar van
twee of drie.met gevangenisfe en ballingfchap van eenige jaaren zijn geitiaft. ...:...; , r Te Rotterdam werdt de gantfchc Regeering rje Re- door 'sPrinfen Gemagtigden, den 24 van Wijn- geerin^t* maand, ondanks twee Burgerrequesten.te.rftand- Rotterdam houdinge van dezelve, bedankt.; .doch op vijf jercj " Leden, der Vroedfchap na, weder heriteld: en te Gouda,, daar de.Hoofd-Officier zelf de.gee- Ook te iien, die tegen, de Regenten misnoegd waren, Gouda. met raad bediend hadt, werdt ook. de.gantfche Regeei'ing ontflagen,, doch weder herfteld, op zes Leden na,. die buiten bewind bleeven. , Te xeGorin* Garinchem werdt het getal der Vroedfchappen cliem, van zeventien tot vierentwintig vermeerderd; doch de oude Regenten bleven allen in het be- wind te Schoonhoven werdt de gantfche Regeering Ta ..,. ontflagen, doch op drie leden na weder aange? ^"oonhai fteld; voorts werdt het getal der Vroedfchappen vn' en Kiezeren vermeerderd, en fchikkinggemaakt op eenige punten door de hürgerijen begeerd; te Delft, Schiedam en Brielk viel ook eenige % geringe verandering voor ; maar te Dordrecht Jf. . £
geene, om dat men zenoodeloos of ondienftig eaBridle. achtte ,• gelijk ook , in het Noorderkwartier van Holland,. Medenblik, de .eenige Stadwas, die verklaard had, geene verandering noodig te hebben : hoewel ze naderhand, even als de. andere lieden van Noord-Holland, verandering ondergaan moest. .. . . In Gelderland maakte de Prins ook verande? jn Ge-
ring in de (leden , fchoon 'er geen aanzoek van dsrkni* de burgerijen toe gefchiedde, en de aanzien? Jijkftë burgers in fommige.plaatfen, de handlra- Oö ving * |
||||
|
578 VERKORTE VADERL ÄNDSCHE
|
|||||
|
XX. ving der tegenwoordige Regeeringe, door eene
„ AFD' plegtige bezending , op zijne Hoogheid be- geerd hadden: de vorm der Regeeringe werdt, aldaar genoegzaam gebragt op denzelfden voet In als hij ten tijde van willem III geweest was: Utrecht jö Utrecht en Overijfel verkreeg zijne Hoogheid ijsjel. net ze^e gezagn als willem III in het jaar
1674 en 1675 , over de Regeering van deeze twee gewesten bedongen hadt; ------ maar in
Zeeland gefchiedde genoegzaam geene buiten-
ge woone verandering in de Regeering; gelijk 'er ook de pachcerijen gehandhaafd werden, onaangezien fommigen reeds beweging gemaakt hadden tot derzelver affchaffing. Tn Fries- Friesland daarentegen onderging eene gant- iimi' fche verandering in de gedaante van deszelfs Regeeringe ; welke door den Prinfe, bij een reglement van 61 artikelen, werdt geregeld; terwijl Leeuwarden en Franeker nu ook het voorbeeld volgden der andere fteden , in het opdragen van de beftellinge over de bijzondere ftads regeering. Te Gm. Te Groningen en in de Ommelanden arbeidde ttingtn men ook tot het verkrijgen van veranderinge äM in de regeering, waartegen fommigen weder fterk werkten; tot dat de Gemaetigdenvan zijne Hoogheid, daar gekomen zijnde, vervolgens door de volmagten der burgerije aan het hoofd der fchutterije , verzocht werden, om de re- geering te ontdaan : welke toen geene kans ziende, om de drift, die tegen hen gaande ge- maakt was, te fluiten, van zelf afltand deedt van haa rbewind: welk voorbeeld ook gevolgd werdt door de Ommelandcr Heeren, ten aan- '-'.., zien |
|||||
|
.
|
||||||||||||||
|
HISTORIE. 5^9
i\en van hunne bijzondere ämpten ten platten xX*
|
||||||||||||||
|
Am.
|
||||||||||||||
|
lande: de Prins zelf hier op den aa van Slagt-
maand van het jaar 1749, te Groningen geko- men en ingehaald zijnde , veranderde de re- geering, en de Commisfiën , welke uit naam der Stad en Provincie bekleed werden; latende verfcheide Heeren van hunne ampten ontzett en eenigen in lager ampten Hellende, anderen bevorderende : voorts rechtte zijne Hoogheid een Provinciaal Gerechtshof op, en deedt ein- delijk een geheel nieuw reglement op de re- geering door de Staaten goedkeuren, alles itige-* volge en uit kragte van de volle mate en magt* hem, in het voorleeden jaar, bij Staatsbefluiö opgedragen ; en toen dit door de Regenten beëdigd was, verliet de Prins Groningen in hef begin van Wintermaand: kort na zijn vertrek, werdt, op naam der Staaten, eene algmeenê vergiffenis van de gepleegde onbehoorelijkheden afgekondigd; en federt geraakte de Stad en het" Gewest allengskens in rust: het leedt ondertus- fchen, tot in het laatst van Hooimaand, van het jaar 1750 , eer het Diploma op de op- dragt van het Erfftadhoüderfchap aan Zijne |
||||||||||||||
|
Hoogheid in orde werdt overgeleverd.
|
Zijrt
|
|||||||||||||
|
Dit hoog aanzien des Prinfen werdt riög ver- hoo*.
meerderd door het Erfftadhoüderfchap van heid Staats-Braband) Vlaanderen, en Opper * Gel-^0^* derland, welk de algemeene Staaten hem op* hoiide^ droegen, en door het Opper-Direéteurfchap der Gen«, der Oost- en West - Indifche Maatfchappijeli ^ raliteifs hooit door eenigen Stadhouder te vooren bë- ^"q"1 ' kleed, en welk den Prinfe in deeze aanzienlijke peidires« Hgchamen groot gezag gaf; in 't eerst van wel- Oo § km |
||||||||||||||
|
58© VERKORTE VADERLAND SCHIS
|
|||||
|
&X. ken de Heeren filips van der guiesen erï
AFP' josuA van der poorten , in de kamers in Hol-
, land, en leendert bomme, in die van Zeeland
Oost- en vverden aangefteld: terwijl de Heeren jan van
Wesr- marcelis en thomas hope, dezelfde waardig-
Indifche heid bekleedden bij de Wesdndifche Compag-
nieTPaä* n'e' en ^e ^eer Gerard arnout hasselaeïi
reeds te vooren tot Reprefentant van zijne
Hoogheid, in de Admiraliteits Gollegien in
Holland, was aangefteld.
Na het treffen van den vrede waren de Staa-
ten ook bedacht op de vermindering van 't krijgs- volk; de waardgelders, flechts 4000 manneri fterk, waren al in Herfstmaand van het jaar, 1748 afgedankt: nu dankte men ook twee Re- gimenten voetvolks geheel af; en befloot tot eene verdere vermindering en afdanking, waar- door de Staat van oorlog van omtrent dertien- duizend mannen verligt werdt. ------ De Raad- pensionaris gillis , te rade geworden, om zijri ampt neder te leggen, deedt zulks in Bloem- maand van het jaar 1749, en werdt opgevolgd De Raad-door den Heere pieter stein, regeerend Bur- penfiona'. gemeester van Haarlem, dien, in zijne Inflruc- j's °IL"S tie , met kennisfe en goedvinden van zijne ampnie- Hoogheid vastgefteld, was gelast, zorge te d«. dragen voor de handhaving van den tegenwoor- digen Regeeringsvorm, met naame ook van de refolutie op het Erfftadhouderfchap van den 16 van Slagtmaand van het jaar 1747, en den Staa- ten en den Prins kennis te geeven van het gee- ne hem voorkomen mögt, daartegen onderno- men te worden: ook moest hij zijne Hoogheid van alle Staatszaaken verflag doen* |
|||||
|
HISTORIE, 5gt
|
|||||
|
Den io van Sprokkelmaand van het jaar XX,
1749, was de Heer Willem buys , Secretaris Ari)> der Staaten van Holland, die in veele gewigtige ' * Staatshandelingen met roem gebruikt was, in * het 88 jaar zijns ouderdoms . overleeden. En,
den 25 van Lentemaand van het jaar 1749,. ftierf, in den. ouderdom, van omtrent 7.9 jaaren.^ de Heer henrik gr ave. Lr. Admiraal van Hol-, land, bij wiens begravenis des Prinfen perfoon verbeeld werde door den Heere g. a. hasse-. laer , die 't lijk onmiddelijk volgde ia eene? koets met. zes paarden hefpannen. Te Haarlem ging het wederftreeven van de f~*P"
invoeringe. det.Collecte zoverre, dat men den,jjne je Prins bij requeste verzocht, dezelve-te haten,Haarlem. achterblijven, en dat hem geliefde Oppßrßnan- cjer van.Hparlem te worden; doch de.agt Ge-. - magtigden, met dit. request 'm,'sHaage geko-, men , werden, van hun bed gelige, op de gevangenpoort gezet., en na eene wijle onc- üagen, terwijl één1 derzelven voor. tien jaaren, gebannen, werde : mtdlervvijl was 'er krijgs-. volk mev. Haarlem gebonden , welk op den 3 van Louwmaand, van. het. jaar 175e , mee I7_^ geweld zich van de groote Houtpport aldaar meester, maakte en ter Stad inrukte, na dac men op den Major du perron., van binnen, een musketfehoot had laten afgaan: de Major deedt echter, niet ernftig vuuren,, dan toen bij, de markt eenige burgers, die hun geweer niet wilden,afleggen en heepen gaan, op de foldaaten fcholden , en,één zelfs zijn geweer; qp hen loste ; toen werdt bij de tweede: vuuring eenen burger doorfchoten », en" na-. Q.P-.3 4?r> |
|||||
|
%H VERKORTE
|
|||||||
|
VADERLANDSCHE
|
|||||||
|
XX. derhand nog een tweetal zo getroffen, dat
ATD. 2jj kgj. bedierven: twee van deezen werden daarna bij de beenen aan de galg gehangen: het krijgsvolk bleef 14 dagen in de Stad, en werdt toen door anderen afgelost ; doch de rust was terftond herfteld, en de Colle&e werdt hier, zo wel als elders, ingevoerd: zijne Hoogheid meende dat de Regeering en het Gerecht alhier te flap ware geweest, in het voorkomen en weeren der oproerigheid: waarop de Staaten befloten de Burgemeesters en den Schout te vermaanen tot meer vlijts en wakkerheids in diergelijke omftandigheden; betuigende echter hier mede niet te beoogen, om der Stad of der Regeeringe eenige klei- nigheid aan te doen. Önhiftsn je Amjierdam en Rotterdam, daar de fie'.damen wijnkoopers misnoegd waren , dat hun de Rotterdam impost op de wijnen , niet als voorheen, in wcler ds Admodiatie werdt gegeven , waarom men te 's!"500" vergeefs verzocht had, en daar men weigerde den eed te doen bij den aanvang der nieuw ingevoerde Colk&e, vreesde men voor onlus- ten hier uit; doch toen de meeste wijnkoo- pers den 14 van Hooimaand van het jaar 1751, den eed te Amßerdam gedaan hadden, liep aldaar alles zonder opfehuddinge af; doch te Rotterdam , daar men het bleef weigeren, was Gerrit HAGEDOORN de eerfte, die deezen eed deedt op den 19 van Oogstmaand van het zelfde jaar , maar zag ook op denzelfden dag zijn huis en pakhuizen door eenigen uit het graauiy aangevallen, en ten deele ge- plonderd \ tot dat twee Vendels fchutteren |
|||||||
|
HISTORIE. 583
|
|||||
|
den verderen moedwil voorkwamen, waarna XX.
zijne fchade , op • omtrent 8240 guldens be- A1D groot , aan hem van Stads wege is vergoed geworden : ------ 't kostte derhalven zeer
veel moeite , eer de gemeente zich liet ge«
wennen aan eene nieuwe wijze, van heffing van 's Lands gemeene middelen: de Collecle geraakte echter allengskens in ftand : de wethouders deeden alomme hun best , ora ze te handhaven , en 't gemeen fchikte 'er zich zo wel na, als voorheen na de verpachting. Ondertusfchen hadden die van Huisdui- Die van
nen en de Helder zich ook beklaagd bij den Hutsdui- Prins, over de knevelarijen van hunne Re- /^j^ genten , doch toen deezen voor zijne Hoog- bsgeeren heid zich verdedigd hadden , werden de op- te ver- gezetenen tot ftilheid en eerbied jegens de- ^^g, zelven vermaand , dewijl de Prins niet had rjng in ds kunnen vinden , dat zij zich kwalijk van Regee- hunnen pligt gekweten hadden: en toen men, rin§* niettemin , eenige Regenten , bij zekere ge- legenheid , hunne bedieningen hadt doen af- leggen , deedt het Hof van Holland dezel- ven weder in het bewind herftellen : te Zaandam zocht de Chirurgijn jan pigge, de Sar dammer Raap gebijnaamd, met eenige anderen, de Regeering te verpligten om de aan- gekochte Ambachtsheerlijkheid der plaatfe aan zijne Hoogheid afteftaan; doch de Prins zelf wees zulk een voordel, met verontwaardiging, van de hand. In het kleine Steenwijk in Overijsfel waren onlus.
vijf jaaren lang, "groote onlusten geweest, ten te die. uit Kerkelijke eefchillen gefprotcn , na- S««n- O04 der-wife' |
|||||
|
584. VERKORTE
|
|||||||
|
VA DER, LA ND SCHI?
|
|||||||
|
^x- derhand gevoed werden door begeerte naar
, AH)' verandering der Regéeringe, die za verre lië« -........ pen, dat het gezag van zijne Hoogheid tus-
fchen beiden komen moest, om 'er een einde
Van te maken; wordende geheel de Regee- ring daar in het jaar 1750 veranderd, en ze- keren opgehangen h. coöps fledderus , in zijne ecre herfteld ; * zijn lijk, voorheen bij! de galg ' begraven, ontgraven , en op eene eerlijke'wijze wederom ter aarde befteld, on- der het geleide' der nieuwe Wethouderfchap, der Predikanten , en eene groote menigte" van ingezetenen , alle met oranje ftrikken v'erfierd ; wordende de galg waaraan hij ge- hangen hadt, wat later, door eenige ijveraa- ren voor zijne eere , bij nacht aan brand ge~ ftoken en vernield. Steenwijk was ook de laatfte Stad, waar, onder 't Stadhouderlijk bewind van den Prinfe, eenige buitengewoo- nc verandering der Regéeringe voorviel. ' Beroe- Maar terwijl de beroeringen 'in het wae- ririèen in reldlijke begonnen optehouden , werdt 'er <v?,.„'f rf eene in het Kerkelijke verwekt te- Nieuwkerk'. de Kerk öp de Veluwê , onder het 'preêken van Do.' deezer gerardus kuipers, toen Predikant aldaar, Landen. nu profesfor te Groningen • welke als een lo- pend vuur, ook andere dorpen van de Velum, het Sticht en Gooiland aandeedt, en welke" beftond in een openbaar händge wring , ge- tier, geklop, gefchreeuw, en henaauwd zuch- ten en kermen , zo men zeide , over zijne zonden; vallende vcelen in zwijm , terwijl andere ftuiptrekkingen kregen , of openlijk- begonnen te zingen ; al hetwelk fommigen ''■<j-'......... ■ • ■<■ ■ aan-' |
|||||||
|
HISTORIE. 58,5
|
|||||
|
aanzagen voor werkingen vau Gods Geest; XX.
waarvan kuipers zelf, in het eerst , niet AFÜ'- vreemd fcheen :, anderen fchreeyen. het aan de preêkwijze van den Leeraar, en fommigen zelfs aan een boozen geest to,e : dat 'er ge- maaktheid en bedrog onder liep , ontdekte men dra in Zuidholland, daar deeze beroerte zich te Dordrecht en in den omtrek dier Stad, door eene waarfchouwinge! van de Wethou- derfchap liet te keer gaan., behelzende: Dat zij met de 'uiterfle aandoening vernomen had-, hoe verfcheiden lieden , in de naaste dorpen, zig niet, ontzagen , te fchreeuwen, en andere beweegingen en hertstogten te vertoonen , in de kerken; en hoe men zulke hyaade oogmerken, ook daar ter, ft ede begon te [meeden , welker gevolgen niet dan nadeelig konden zijn voor zwakke gemoeden, dezelven aftrekkßnde van de waar e Christelijke Godvruchtigheid; behal- ven , dat zij de,n Leeraaren,- in het verkondi- gen van Gods, woord., hinderlijk waren, veele regtzinnigen buiten de, Kerken hielden, de liefdegaven aan de behoeftigen deeden afnee- men , en de rust in den Burgerflaat, zo wel als in de Kerk , verfloorden : zaaken allen , waarvan regtfehapen Christenen een afkeer hadden , en die, volgens alle wetten van dee- zen Lande , ten hoogften ftrafbaar gerekend nioestenr worden : zij verboden , hierom , alle dier gelijke verftooringen van den openbaaren Godsdienst v/tl emftelijk aan ingezetenen en vreemden; met verklaaring, dat de ouders voor hunne kinders en de voogden voor hunne wee- tm zouden moeten verantwoorden ; en di,t Qo 5 ver- |
|||||
|
586 VERKORTE VÄDERLÄNDSCHE
|
|||||
|
XX. verbod was van zo veel kragts, dat niemand
r Am federt aldaar ondernam, eenige ongewoone beweeging in de Kerken te veroorzaaken. In andere lieden belettede de bloote tegen- woordigheid van den Schout de gevreesde en voorfpelde bewegingen; zo dat deeze op- fchuddingen , toen ze verboden en veracht werden, ten eenemaal achterbleeven. PrKvan Zi'ne Hoogneid » zijne ligchaamelijke ge-
Bmr.s- zondheid gevoelende afneemen, hadt de alge- viijk meene Staaten bewogen , om Prins lodewyk y,ot,'it ernst van Brumwijk Wolfenbutt el, tot Veld- maM. maarfchalk, op eene wedde van vierentwintig- fchalk, duizend guldens, aanteftellen, en deedt korc daarna deezen Vorst voorfchrikken , om bij zijn overlijden, het krijgsvolk als opperhoofd te gebieden , waartoe hem eene wedde van veertigduizend guldens werdt toegelegd. Door- Op den 03 van Louwmaand van het jaar de^Lrt" I75l ■> brak bÜ Jaars^d de Lekdijk door, dijk. waarin twee gaten vielen, één van 30, en één 175'- van 11 roeden wijd: de Loppikkerwaard, het Land van TJdflein, en een gedeelte van de Krimpenerwaard', werden hier door onder wa- ter gefield. Bij Beuzichem bezweek de dijk insgelijks. Doch de fchade was aldaar nies groot. Ook gaf het gunftig jaargetijde gelegen- heid tot het fpoedig herftellen derdijkaadjen. — Hoo»! In Bloemmaand liet zijne Hoogheid zich te heMAoetFeere en Vlisfingen als Markgraaf inhuldigen: zis huldi- op welke plegtigheid een penning geflagen, Mark- uitgedeeld en geftrooid werdt, zo in goud als graaf van in zilver, waarop Ulysfes, na een veeljaarig Vem en omzwerven in zijn Rijk Itbaka wederkeerende, Vlisfingen. bij |
|||||
|
HISTORIE. 587
|
|||||
|
bij' zijnen zoon en vriend, verbeeld ftond, met XX;
dit randfchrift : veterem dominum videtis AFt>' Ulyssem : Gij ziet hier Uly s/es, uwen ouden Heer: onderaan, las men, suum cuique , Elk bet zijne: op Je keerzijde, zag men een Raad- huis , van welks puie de Prins penningen ftrooide, onder eene vergaderde menigte. Om den rand ftond adgnosco studium mentemque meorum , Ik erken den ijver en zucht der mij' neu. En nog, fides civium verje& vussiNcaï, t Trouw der burgeren van Veere en Vlisfingen: de Prins hieldt zich, na het voltrekken deezer plegtigheid, nog eenige dagen op in Zeeland-, om orde te {lellen op de Regeering en op hec begeeven der ampten, waarna hij naer 's Haage terug keerde; alwaar hem, die reeds te vooren. een voorflag ter Staats vergaderinge van Holland: had gedaan, tot herflel der weeverijen, en in. het bijzonder die der zijden ftofFen, eene ver- handeling over den koophandel van deezen Staat werdt ter hand gefield ; waarin getoond werdt deszelfs verval , de oorzaken hiervan , en de middelen tot herftelling, onder welken een Porto Franco aangepreezen werdt, nevens een vrijen doorvoer van goederen; waarvan de voor- deden aangeweezen , en de zwarigheden 'er tegen opgelost werden. Dit ontwerp prees de Prins den Staaten ernftig aan; doch de verfchil- lende gevoelens der Admiraliteiten maakten dat men in deezen niet tot een befluit kon- de komen; gelijk hetzelve tot nog toe onuit- gevoerd blijft; waartoe ook niet weinig hielp het affterven van deszelfs grootften voorftander, den Prinfe Erfltadhauder, zeken, die,, na eene zwaare
|
|||||
|
5-88: VERKORTE V-ADERL ANDS CHS
|
|||||
|
XX. zwaare ziekte in den jaare 1748, eenegeduuri-
y°- ge zwakheid had overgehouden, welke in dee- zen zomer eer toe dan- af- genomen was; waarom men hem de wateren van Aken aanprees. Dee- ze, vier welken lang , doch met luttel baats, gebruikt zijnde, kwam de Prins 'm'sHaage te- rug, daar de ziekte zich verhief; flaande eene ligte koorts 'erbij, met een flaauwea en zwak- ken pols, nevens ligthoofdigheid enflaapzucht, en, eerlange, ook de fprouw in de keel, en- aan het gehemelte van den mond ; welke toer vallen bij beurten aan- en af- gingen: op woens- Sterft. dag den 20 van Wijnmaand fcheen het. te bete- ren, doch in den volgenden nanacht verergerde het derwijze, dat de Vorst, in de armen van den Baron vanGrovefims, zijnen Opperftalmees- ter, 's vrijdags den 11 dito, in den morgen, tusfchen 2. en 3 uuren, inden ouderdom van 40 jaaren en 52 dagen, den geest gaf. DePrin. I)e Staaten namen op denzelfden dag nog duwlT" ^e Prïnfesfe Weduwe den eed,af, als gouver- wordt in nante en voogdesfe van den jongen Erfttad- den eed houder. En men ftelde alomme orde op het genomen» \u[^en fer klokken. Het lijk van den Prinfe , geopend en gebalfemd zijnde , werdt, des nachts tusfchen den eerften en. tweeden van Slagtmaand, in eenelijkkoets, van twee andere Regia- koetzen verzeld, uit het huis in het Bosch, overge- venis van bragt naer het Stadhouderlijk quartier in 's Haage : fi'ne hier werdt een praalbed toebereid, waarop het heidf" 1'}^* van den 25. van Slagtmaand tot den 8 van Wintermaand, ten toone gelegd, en van eene groote menigte volks, kleine en grooten, dag aan dag, befchouwd werdt: het ligchaam was met. ■'",..." een. |
|||||
|
l! I S t Ó R ï t' 589
%en langen nagtrok van zilver moor bekleed: de XX.
ïlidderorde van den Koufeband, de degen enftaf A*-P'r, van bevel, de helm,, deVorftelijke kroon en mantel waren geplaatst nevens het praalbed: voorts, was de lijkzaal verfierd met zinnebeelden en ©pfchriften , flaande op 's Prinfen afiterven, en op de fmart, die 'er over gevoeld werdt: de algemeene Staaten, den 24 van Wintermaand, op den voorflag van Gelderland, beflooten heb- bende het lijk, op gemeene kosten der Ge- westen , ter aarde te doen beftellen, werde het, den 10 van Louwmaand des volgenden jaars, gelegd in eene kist, van duurzaame doffe gegooten: waarbij ook het hart en de ingewan- den , in twee kleine kistjens, geplaatst werden : den 4 van Sprokkelmaand werdt tot den dag der begravenisfe gefchikt, op welke echter, de uitheemfehe Ambassadeurs , toen in 'sHaagè zijnde, om verfchillen over den rang te voorko- men, niet genodigd werden: het lijk werde naer Delft gebragt en aldaar in een nieuwen grafkelder , benoorden den gewoonlijken van de Vorsten uit den huize van Oranje, in de nieuwe Kerk bijgezet. Op en na den dag der begravenisfe, werden, in de Hooge Schoo- ien deezer Landen, en in véele Kerken, zo van de Gereformeerde als van andere gezindheden, lijkredenen uitgefproketi, ter gedachtenisfe van wijlen zijne Hoogheid: de kosten deezer Vors- telijke begravenisfe, werden eerlange op agten- twintigduizend guldens berekend. Zodanig eenen uitgang hadt Prins willem Zijne i
IV. Nederlands Erffladhouder, in het vijfde Af bseU jaar zijns algemeenen bewinds over deezendinS' Staat;
|
||||
|
590 VERKORTE VADERLANDS CHE
XX. Staar. —— Dees Vorst was van een deftig3
Ari>- minzaam en achtbaar gelaat: zijne groote blaau- we oogen ftonden hem doordringend en leven- dig: hij droeg bruin lang hoofdhair: in zijne jeugd hadt hij zich, op de kennisvan talen en ande- re nuttige wetenfchappen, vlijtiglijk toegelegd: liet Latijn, Fransch, Engehch en Hoogduitsch^ fprak hij vaardiglijk. Ook was hij in de wis- kunde niet onbedreeven: in de gefchiedenisfen des Vaderlands hadt hij zich van vroeg af geoe- . fend, en hierin plagt hij , naar men wil, de gebreken zoo wel als de deugden zijner voorzaten te befpiegelen, om de laatllen te vol- gen , en de eerften te fchuwen: lieden, in we- tenfchappen uitftekende , bejegende hij altoos met achtinge, en ondervraagde hen over het geen hem wetenswaardig fcheen: zo fïerk was zijn geheugen, dat hij de aanfpraken, aan hem gedaan, meest al in goede orde en van punt tot punt, wist te beantwoorden; fomwijlen ook, als de gelegenheid het eischte, met eene minzaamheid en gemeenzaamheid, die de har- ten innam: de oorlogszucht fchijnt hem luttel bezeten te hebben, gelijk hij ookgeene gelegen- heid had, om na zijne verheffing eenen veldilag of belegering bijtewoonen: men meent dat hij, hadde hij het begeerd, zijn gezag nog meer zoude hebben kunnen zien verheffen: om zijne oog- merken te bereiken , neigde hij meer tot het gebruik van zachte dan van ftrenge middelen 5 hij was meer of min haastig of oploopend, doch zijne drift was ftraks wederom over, en hij fchroomde fomtijds niet, zulken, die 'er de uitwerkzels van gevoeld hadden, door heufche |
||||
|
HISTORIE. 591
|
|||||
|
bejegeningen van nieuws aan zich ce verplig- XX.
een: ijverig was hij in het voorftaan van den *m° Hervormden Godsdienst, doch , volgens de Staatkunde van dit Gemeenebest, gematigd in het verdragen der verfchillende gezindheden, •* hebbende hij zelf nu en dan Remonftranten en Doopsgezinden bevorderd tot aanzienlijke waar- digheden , waarbij, volgens 's Lands wetten, geene belijdenis der Gereformeerde Leere ver- eischt werdt: fchoon prachtig in hofhouding, was hij ook meedogend en milddadig, en ftrooide rijkelijker, naer gelang dat zijneinkom- flen vermeerderden: begeerig , om het geen hem in den Staat gebreklijk fcheen, te hertel- len , gaf hij, meent men, te ligt gehoor aan fommige eigenbatige lieden, die hem deswege voorflagen deeden : af keerig was hij van alle ongebonden reden; doch in gezelfchap vrolijk, en tot onbedwongenheid aanfpoorende: de Koninglijke Princes zijne Gemaalin , verloor in hem eenen getrouwen en lief hebben den echt- genoot,- zijne Kinderen eenen tederharrigen va- der. ------ De gevaarlijk krijg, in welken hij den Staat gewikkeld bevondt, en de binnen-
landfche beroerten, verwarringen en verande- ringen, die toenamen, na het fluiten van den vrede, hebben hem eenen ongelooflijken arbeid veroorzaakt; die te lastiger moest vallen voor eenen Vorst,welke verklaard hadt: niets te ken- nen , dat de eerzucht van eenen fierveling meer fireelen kon , dan zich te mogen houden voor een yoorwerp van de liefde en hoogachting van een vrij volk, en die hierom , midden onder alle de beroeringen van den Staat, deeze hoog- |
|||||
|
■—■i"
|
|||||||||||
|
j#J VERKORTE VAÖÉRL. ÜlSt.
achting éri liefde zocht te verkrijgen en te be-
houden: de voorflagerï, die ten deezen einde, ontworpen, gedaan, eft aangedrongen moesten worden, Onder welken liet ontwerp ter verbe- teringè des koophandels het gewigtigst gekeurd werdt, vërfchaften hem, bij de gewoone piig- ren der Regeeringe, bezigheden. die te zwaar fcheenen voor de verzwakte kragten zijns lig- fchaams, en waar onder hij ten laatften bèzwè-. ken is. |
|||||||||||
|
xk.
AID.
|
|||||||||||
|
AAN*
|
|||||||||||
|
AANMERKINGEN
E N
VER-BE TE R IN GÉ N,'
|
||||||||
|
-4
|
||||||||
|
>■■"-■■■ -■■■■ ^
|
||||||||
|
•»»^p^HP
|
||||||||
|
f S3H
|
||||||||
|
AANMERKINGEN
E N
VERBETERINGEN
OP D E E Z E
VERKORTE VADERLANDSCHE
HISTORIE.
|
||||||
|
BI. i. reg. i. „ Het Eiland was, van ouds. 8oooo fcbreden
lang." Men zal best dee?e meeting beginnen, van daar de Waal, voor 't eerst, in de Maaze valt, tot omtrent de Plaat in de Noordzee, de Br4veenien gezegd \ ruim zo ver fchijnt onze vaste kust, ten tijde der Romeinen, geloopea te hebben. BI S' feD' l%> j» Leezen en Schryven van de Romeinen
geleerd.'' Dit zegt, voor zo ver men weet, geen der ou- de Schrijveren, en loopt tegen fommige gedenkitukken van verder afgelegen' Germanifche Volken. 'T is waar, Taeitus, in 't groote werk van Wagenaar hier aangehaald, fpreekt van der Batavieren onkunde in de geheimen der Lrtterén, of, zo als men 't ook kan vertaaien, in de geheime Letteren, maar niet in alle fchrift. Hy beezigt ook deeze woorden, flegts, in 't Hoofdftuk over, en in bedekking tot, de huuwiyken en den eenvoudigen minnenhandel van dit Volk, in tegen* ftelling der Romeinen , die, door geheime teekenen van vinger en voet, in de fchouwburgen, aan den disch enz^ i Pp 2 el. |
||||||
|
AANMERKINGEN un
|
||||||||
|
596
|
||||||||
|
elkander hunne begeerten wisten a?rn te duiden. Zulke kunstjes,
fehijnt Tacitus te willen zeggen, kenden de Batavieren niet, BI. 7. reg. 25. „ Mercurius werdt van hun gediend" Dit
* moet men flegts aanmerken als een onderftclling der Ro. meinfche Schryveren, die, op den minden fchijn van over- eenkomst, de Goden van vreemde Volkeren, als van eenen oorfprong met dien van hunnen Landaart oordeelden. Doch de Batavieren, en andere Germaanen, eetden, oorfpronglijk, andere Goden, die zij begreepen niet afgebeeld, of in tempelen beflooten, te kunnen worden. De Romeinen zel- ve noemen, onder deezen, Tuisto, die dezelfde fchijnt,als Tlmit, en Theutates. Hunne verdere naamen en hoeda- nigheden kan men, gedeeltelijk, doch reeds zeer verbas- terd, ontdekken uif de Frankifche en andere Noordfche ger fchriften en wetten, bijzonderlijk uit zeker Bock, omtrend de 12 eeuw opgefteld, en genaamd de Edda der plunderen, BI. 30. reg. 17. „ Het Land, ten westen door de Schel-
de bepaald, is federt Friesland genoemd." Verftaa dat west« jijk gedeelte dier Rivier, 't g'een, de Vlaamfche kust be~ fpoelende, voorheen ae Cincfala en, daar na, het Zwin is genaamd geworden, BI, 33 reg. 12. Warners, die,toen,het jegenswoordigRijn-
land bewoonden. , Dit punt is zeer duister bij oude Schrij- vers, en, zo de Warners ooit omtrend Rijnland gewoond .hebben, is 'c niet wel moogiijk de juiste grenzen van die wooningen te bepaakn. BI. 50. reg. 13. ,, Van deezen Keizer (Lodewyk den Vroo,-
\»en_ verkreegen de Frieien en Saxen het regt op de vaderlijke |
||||||||
|
■ >
|
||||||||
|
VERBETERINGEN« è<)7
Erfgoederen, welk Karel, hun ontnomen hadt." Reeds ten
jiare ?04, waren de Saxers en de, onder hun behoorendé, Friefen, bij wederzijds verdrag met Keizer Karel denGroo- ten, niet alleen tot vrije Volkeren, maar tot één Volk met de Franken, verklaard,en zij ftemden,federt,opalle Rijksda- gen. 'T is dan niet te denken, dat deeze twee geheele Na- tien, egter^ nog in't jaar 814, van hunne vaderlijke erfenis verfteeken bleeven; maar veel eer* dat eenige Gedagten on- der dezelveitj die, voorheen, omflreeks de Elve woon- den, en die men leest, dat, telkens, van Karel waren af- gevallen en naar Vrankrijk verplaatst, nu, door Lodewyk, in haare bezittingen herfteld wierden* B!. 54. laatfte regel. „ 't blylt,dat deez'. Graaf(Arnoud)
in den jaare 998; nog in *t leeven was." Men meent, thans , op vrij zekere gronden, dat hij, eerst in den jaare I003 of ieo4j is overleden; {?!. 55*reg. 3. van dnd. Dirk fligte, — tér plaatze van'i ou-
de Diirfos, eine Vesting , welke' hy Dordrecht noemde.''' 't Slot Durfos fchijnt elders, dan in Zuidholland, gelegen tö hebben. 'T geen hier, verder, van Bordrecht volgt, fteuni Op K.OLYN, doof WaGenaar, federt, verworpen. BI. 62. teg- 4- Zyn z/}m CË°UDEWYN VI) overviel hm in
Holland, dochwerdt —gedood." ZoBoiidewijn een'inval in deeze Gewesten gedaan beeft, fchijnt het in Zeeland te zijn gefchied. Oude Schrijvereh noemen het gewest Friesland, aan Vlaanderen grenzende. Doch, denklijk, is deeze' gantfche oorlog, zo wel als 't fneuvelen van Boudèvvyn, Pp 3 ve?«
|
||||
|
5*)S AANMERKINGEN en
verward met bet geen, onder en nopens deszelfs zoon,
AiiNOUD, gebeurde. BI. 71. reg. 1. „ Eiland van Texel?' Uit egte bewij-
zen blijkt j dat Texel, ten ueezen tijde, noch aan '1 vaste Land lag. BI. 73. reg. 10 van ond. ,, Niet eerer ontßagen, mor hij
een Verdrag gefloten hadt." Men weet thans, dat dit VerdragT reeds in 't jaar 1200 is geflooieii geworden, en geen betrekking hadt tot het vangen of IosJaaten van den Graave, 't geen, eerst ten jaare 1202, en dus een geruimen tijd na 't fluiten van dit Verdrag, voorviel. Bl.74. reg. 14. v.o.,, Twee jaarendaarna." Leez,liever,dfie.
BI. 75. reg, 6. „ Omtrend 12 jaaren oud." Leez, lie-
ver, dertien. BI. 77. reg. , 14 „ Dit gebeurde of den 18 of van
Huoimaand 1234." Men vindt nog een brief van hem, gefebreven in Slagtmaand van dit jaar. Hij moet dus iets laater zijn geftorven. Ook is de wijze van zijne om- komen niet ten vollen zeker. BI. 84. reg. 17. „Aleid— behaaldezijne ongenade." Het
te groot gezag, 't geen Zij , of haare zoonen , zig, door 1 bouwen van Slooten, ais anderzints , zonder 's Graaven bewilliging,, hadden aangematigd, ichijnt hier van de YtSarnsamiie reden geweest te zijn. BI
|
||||
|
VERBETERINGEN. 509
BI. 87. reg 5 van ondi „ Flobïs V. was de éerfte dis
zig, in zijne eigene Brieven, Graaf van -Zeeland noemde." voor eigene , leez bpene. Voor 't overige hadden Wiu.EMi de IV en anderen, reeds voorheen , zig Graavèh van Êve- tand genoemd. BI. 90. reg. 5. „Witte van Haamstede 6e#oög de Hol«
landfche Steden — de bezetting uit te drijven''' : verftaa de* NoordhoUandfché , d. i., die tusfcben de Maaze en Kenne' (nerland gelegen waren. Niklaas van Potten deedt ze , uit Dordrecht en Zuidholland, verftuivén. BI. 96. reg. i*9, „ Maega reet ftierf op én 30 vdiï
Herftsmaand des jaars 1355." Volgens haar graffchrilt, flierf zij op den 23 van Hooimaand des jaars 1356. BI. 100. reg. 6. „7« het jadr 1396." Al 't geen van deri
Friefcken oorlog , op deeze bladzijde , gezegd wordt»kan1 men beter brengen tot den jaare .1398. BI. 103, reg. $. ,; Moeder" leez „ WeduWe."
BI- 107. reg. 7 „72 Dorpen verdronken" zestien Dorpen3
verdronken er; de overigen vloeiden alleenlijk onder. BI. 107. reg. 17. „ In hei jaat-'1423" enz. lèèz,yin het jaäi?'
ï'424." Nopens 't geen, op deeze bladzijde, volgt, moet de tyds- orde eenigzints verfchikt worden; en men heefc onlangs-,ia de Bijvoegsels en .rfamierkingm op 't groote werk Van' . Wagünaak, doen zien , dat Vrouw Jacoba , niet vèor, maat tuf, den dood van Jan van BeiëREN, en wel eerst op den x \m Zomermaand des jairs 1425 » in handen P P4 van' |
||||
|
(oo AANMERKINGEN en
Van den Bourgondifchen Hertoge wierdt gefield en naar Gend ge-
voerd , van waar zij naar Holland ontfnapte; hebbende zig, nog in 't begin van dat jaar , door Floius vah KrjFHOEK , Meefteresfe gemaakt van Schoonhoven. BI. in. reg. 20. „ Jas Fusr of Faust, of Guttenber.-
ger." Men heeft, na Wagenaars fchrijven, vrij duidlijk doen zien, datjAH Guttenberg,de oude, knegt van Kostee, deezen diefflal gepleegd.heeft. Bi, 113. reg. ai. ,, Zij (Jacoëa) tragt haare dagen,
meest op hetflot 1 eijlingen, door." Men vindt haar, even zeer, 1 e Reimerswaal, St. Maartensdijk, Oostvoorn, in den Briel en op Maasland, Dat zij zig zou hebben opgehouden met liet maa- ken der kruikjes of kannetjes , nog onder haaren naam be« kend, fchijnt meer geloofd, dan gegrond, te zijn. 111. 118. reg. 5. „ De heersch- en geldzucht deezer Lan-
den" leez „ De heersch en geldzucht der Geestelijken deezer landen." BI. 119. r. 10 van ond. „ Filips, wiens huis , toen.
voor 't eerst, den voet in 's Sticht kreeg?' Men moet dit zo niet opvatten , als of, voor 't huiz van BourgOndie, de voorige Graaven niets in 't Sticht zonden te zeggen ge- Had hebben. Reeds onder de Henegouwfche Regeering , bad« den, bijzonderlïjk, de Graaven Willem de Uien IV, als mede de gelijktijdige Gelderfche Vorften, de voogdij over de waereldfche zaaken van het Sticht bekleed ; maar Bis- fchop Willem van Arkel hadt, onder Willem V.» aan dat gezag paaien gefield. |
|||||
|
BI
|
|||||
|
VERBETERINGEN, Coi
|
|||||
|
Bi. 120. reg. 12 van ond.,, Hertog." leez „ Graave."
BI. 124. reg. 17. ,, MicfiiEL , Heer van Heenvliet en
Kattendijke." Wagen, noemt deezen (4 d. bl. 124 r, 4. v. o.) geen Beer deezer Heerlijkheden, en mij blijkt ook niet, dat hij zulks geweest is. Bl. 127. reg. 15. Hij (Hertog Karel) liet eene leedige
fchatkist na." Een gelijktijdig Schrijver meldt egter, dat hij, op 't kaftecl van Luxemburg, nog wel honderd vijf» tig duizend kroonen overig hadt; eene groore femme voor die tijden. Onder deezen Hertog wierdt, vooor zo ver men kan nagaan, voor het eerst, hier te lande, vast be« foldigd Krijgsvolk in dienst gefield. 81. 158. reg. 2. „ Op den derden van Hooimaand, leez
„ op den negende van Hooimaand." Bl. 158. reg.4. „.Men zegt, dat de Plondering (teAmers-
foort) voor tagtig duizend Karels guldens , werdt afgekogt. Men moest hem, boven dien, twee aanzienlijke fchuldbrieven ter hand (tellen , waar voor hij Gijzelaars met zig nam. Bl. 159. reg. 2. „ RENé de Chalons fneuvelde . pas 32
jaaren oud." Zijne Ouders waren in 't jaar 1516 ge- huuwd , en hij in 't jaar 1518 geboren. Hij was dan, bij zijn overlijden, ten jaare 1544, nog geen 32, maar pas 26 jaaren, oud. Bl. 172. reg. 6. „ Bevel of verlof"leez, alleenlijk „ verlof.",
Dl. 172. reg. 8. Bourgondie -daarbij twee jaaren blctf, en
Pp 5 toen |
|||||
|
AANMERKINGEN en
|
||||||||
|
ßoi
|
||||||||
|
toen "naar Rome gingt vtn waar hij, In het jaar 1575, naar
Madrid- ontboden werdt enz. Men weet thans, dat GranveL ]e, van wien hier gei'proken wordt, reeds in 't laast van den jaare Ï565, naar Rome toog en, korts daaraan , in zijn Vao.erland terug keerde. In 4571 , wierdt hij Önderko- iiing van Napels en Pauslijk Legaat, en, ten jaare !575, uit Napels naar Madrid ontboden, plaatfte Filips hem aan 't hoofd der Spasnfchë zaaken. Hij wierdt federt , Aartsbisschop van Befancon , maar ftierf in 1586, voor hij tan dit Bisdom bezit konde neemen- Bl. 174 reg. 5. van ond. ,, Prinfe Lodewïk" leez
i, Graave Lopevvïk." BI,, 174.reg. 2 van ond. „DeezenEdelen werdt de naamvan
Ganzen gegeven - dies zij , vervolgens, tot zinfpreuk van hunne LWereien aamamen, den Koning getrouw tot denbedelzak, en lang ieeven de Geuzen!" 'T komt meer met Wagenaar overeen , wanneer men leest ,, Deezen Edelen wierdt de j, naam van Genzen gegeven , dien zij, vervolgens, tot zin- „ fpreuk , aannaamen , drängende Penninkjes aan den hals, ji met dit randfehrift, meest in de Franfche taal uitgedrukt , „ den Koning getrouw tot den Eedelzak; als mede Napjes i, op de borst, of' aan den hoed, op welken gefueeden 4, ftondt, Lang keven de Geuzen!" BI. igo. reg. 16. „ Na dien tijd kramen de Spanjaard:
•iiari Middelburg en Arnemuiden, dagehjKs, ftroopeii, tot voor feste. De Burgers keerden hen, door menigen uitval, en di
|
||||||||
|
\
|
||||||||
|
VERBETERINGEN.
|
|||||||
|
<tóg
|
|||||||
|
de wederzijdfche Gevangenen wierden terftand opgehangen.''''
Leez, liever. „ Nadien tijd, deeden die van Flisfingen en „ Veere eene vergeefiche pooging om Middelburg, op de ,, Spanjaards, te veroveren; doch die Stad en Amenuidem „ daar reeds Veerfche manfchap in lag , wierdt door San- i, CHio d'Avila ontzet ; die , daar op , eene kans op „ Vesre waagde en, tiaa een fcherp gevegt, ter Stad in- „ drong, doch, ziende dat men zijne Schepen , agter hem ,- „ in den brand ftak , dezelve y ijlingsf weder verliet en, j, met groot verlies, naar Middelburg terug keerde. Dé „ wederzijdfche Gevangenen wierden, terltond, gehangen."' BI; 191. reg. 21. ,-, Zierikzee — verklaarde zig voor den
Prinfe, op den 25 van Zomermaand." Zierikzee ging eerst over, en verklaarde zig voor den Prinfe, op den 3 van Oogstmaand ; t'Seraeets deedt op Coes twee aanvallen ,- eer hij die Stad , opzettelyk , belegerde. B!. 198, reg. 12. „ Aldec-okde — heeft de eerfie Hoog-
leeraar daar heen (d. i. naar Leiden) uit Heidelberg , eri elders, gebragt." Aldegonde trok wel, ten dien einde, ook. naar Heidelberg, maar 't is zeker jdat, onder de eerfte Leki- fche Hoogleeraaren , 'er niet één was, die uit Heidelberg,, of elders fa Duitschland-, kwam,. Bi. 202. reg. 13. „ De Prins deedt den wanhopigeh voor«
flag." Op goede gronden , wordt, door andere Schrijve- ren , in twijftèl getrokken, of de Prins, immer, zodam- gen voorflag gedaan nebbe. BI. 205. reg. ro. „ Uit Braband" leez „ in Braband."
|
|||||||
|
6o4 AAN M ERKINGEN EN
BI. 205. reg. 23. „ Ruwaard , niet te onrechte vergck'
hen met Dictator, bij de Romeinen.'''' Men zou deeze verge- lijking kühnen agterlaaten,daar uit ïtukken, deels na Wage- na ars fchrijven in't licht gebragt, genoegzaam blijkt, dat 'er, tusfeheh deeze twee waardigheden , veel verfehils was. BI. 207. reg. 3 van ond. „ Utrechtfche Unie, onder
heimelijke medewerkmge van Oranje én -— Graave Jan vaM Nassau, die, waarfchijnlijk , of zelf, of door iemand v.m zijnent weegen, het Ontwerp daar toe opgemaakt hadt, geflooten." Zo de medewerking van Oranje , bijzon- der , toen hij Stadhouder der aigemcene Staaten, ondef den Aartshertoge Matthias* was, fiegts heimelijk kost ge- fchieden , kwam 'er egter Graaf Jan van Nassau, ten zeluen tijde Stadhouder van Gelderland, openlijk voor uit, en was d'eerfle, die de Unie onderteekend.'' Wie delklder Van dit fluk geweest zij , is nog niet uitgemaakt. Bi. 218. reg, 15 van ond. Fi.ccó Rhai»a" Ieez „ Fokkö
Rai.da." VA. 221. reg. 3« „ *t Aarfèlen van — Veere." Meli mag
twijfelen of Veere , thans aan Oranje behoorende, ten dee- zen wel geaarfeld hebbe. BI. 22I. reg. 14. ,j Dwars dób-r h lijfj of in 't hart, ge.
fehooten." In een , federt wa bsnaars fchrijven uitgekomen $ gelijktijdig en geloofwaardig ftuk, leest men, dat de Prins getroffen wierd , „ boven de heupe, doer den buik." BI. 265. reg. 17. ,. Qmtrend deezen tijd , of, liever j al
in :,-
|
||||
|
VERBETERINGEN. 605
in, of voor, het jaar 16c 8." 'T is niet twijfelachtig, maar zeker,
dat, reeds in , of voor, den jaare 1608, de Verrekijkers, waar van hier gefproken wordt, uitgevonden zijn ; na dien de Staaten, zo a's Wagspjaar zelve aanteekent, reeds in dat jaar , er twee bij den Uitvinder beflelden, cm aan den Koning van Vrankrijk te verecren. B!. 280. reg. 6 van ond. ,, Hebbende hij de bevordering
van .... helpen bewerken , waar d-or 't getal der Rembn- firantfche Predikanten, van tijd tot tijd, aamvasjen moest. De hier voorkooraende ilipjes fchijnen te moeten aangevuld worden, door $en naam Vobstius , die de opvolger vs\n Armin us was, of, an.derszints, door de woorden, Armini- §ansgezinde Profes/oren. Bij Wagenaar leest men , dat O L» DENSARfvEVELD ie weege bragt , dat 'er , 72a arminius, ,, Prnfesfors in de godgeleerdheid op ,slands booge Jchool ge. „ kooren werden , d e men oordeelde , of Wist , het ge. ,, voelen der Renonfrranten ta zijn toegedaan ; waar door ,, ook het getal der Remonftrantfche Predikanten, van tijd „ tot tijd , aanwasten moest." BI.307.reg. 7 vanend. „ In den jaare 1632 , weidtNynberk
gewnnendoor „ Zijne Hoogheid :" leez,, zijne Doorlugtigheid." Eerst vier jaaren na deezen tijd, dar is in het jaar 1Ó37, droeg de Koning van Frankrijk den tijtel van Hoogheid, in piaatze van Doorluchtigheid (Excellentie ) aan den Print- je op; gelijk alhier, bl, 309, te regt wordt opgemerkt; \yeike tw^e plaatzen , anderzints, tegen een zouden loopen Bl. 370. reg. 20. ,, Uit den ?.h gefleld zijn," kez
?s "r fthiJKt uit den zin gefield te zyu." |
|||||
|
85.
|
|||||
|
(So6 AANMERKINGE-Nen
BI. 329. r. 9 „ Het derde fiuK" leez „ Het eerfte (luk."
Bi. 408. reg, 10 van ond. „ De Edelen, Gouda" enz. leez „ de Eiden, Dordrecht , Gouda " Dordrecht, naam- lijk, hadt mede met de Edelen, geoordeeld, dat Prins Willem de 3 het aanbod des Hertogdoms van Gelderland, op zijnen perfoon , niet muest afwijzen. BI. 445. reg, 5 „ Kaap La Hongue ," leez „ La
WgueP BI, 479.rég. 7. v. o. „ De wakkere Kapitein Vlak, wiens
naamgenoot, nog, met lof, deezen Staat dient," de laat- fte ziofnede , als betreklijk tot Jaaser' tijd, dan het jaar 1752, ftaat niet in 't groote werk van Wagenaab , 't geen llegts tot dien tijd loopt, maar, alleen , in deeze ver>- korte Hiftorie; even zo als verfcheidene andere plaatfen. De, hier bedoelde,Nazaat,Roemee Vlak,ftierfvooreenige jaaren. BI. 480. reg. 19 van ond. „ Bloedige zegen, bij den Schel-
lenberg, en vooral, bij Huchftet, op de Franjehen. Deeze beide gevegten, vielen niet voor in 't jaar 1703 , zo als men , uit het overig verhaal van deeze bladz , zoude op- maaken , maar in Ilooi- en Oogstmaand des volgenden jaars 1704. ' BI. 494.reg. 1 fj. v. o. „ Frankrijk hadt toegeflaan,dat Filips van
Anjou kiezen mögt, of de Spaanfche kroon te blijven bezitten, of van de opvolginge in Frankrijk afteftaan. „ De twee laatfte ziufneden zijn duifter. Men las beter, en meer over- „ eenkomßig de waarheid," ef van de Spaanfche kroon, „ of van de opvolging in Frankrijk, afteftaan." Filips mögt (legts de keuze doen van ééne der twee kroonen. B,
|
||||
|
VERBETERINGEN. 607
|
|||||
|
BI. 534. reg, 5. „ Te Goes" enz. Van al het geen op
deeze woorden volgt, tot aan die, „ van welke men eene „ belegering vreesde", is, in 't groote werk yan Wage, kaar, niets te vinden. BI. 574. reg. 3. „ Karolina, thans Gemalin van den
Forst van Nassau Weilburg." Ook dit is een bijvoeg* zei. Die Vorftin overleedt, in Bloeimaand des jaarsi/87, én haar Gemaal, ten jaare 1788, in Wintermaand. BI. 552. reg. 18 van ond. „ Slag van Raucoux, op den
10 van Wijnmaand." In de Staats Refolutien van Holland wordt die berugte Slag een' dag laater, dat is, den 11 van Wijnmaand, gefield. BI. 552 reg. 1. v. o. „ Op den 17 "'an Grasmaand f Voeg
er bij „ des volgenden jaars 1747." BI 557.reg. 11. v, o.„ Op den eerften van Hooimaand, viel ie
„ ßagvoor, MjLsfeld" leez,, den tweeden" voor „ den eerßen." Lafeld ligt in 't Luikjche. BI. 558. reg. 8^ „ Cronstrom , reeds over de 87 jaa-
ren oud" Leez, „ in hep 87 jaar zijnes ouderdoms," BI. 563. reg. !o. v. o. Maafiricht~gi»g, den 6 van Bloeimaand,
hij Verdrag, over." Men tradt ,■ den 6 van Mei, wel in een nader befprek, nopens de overgave dier Stad , maar't ver, drag wïerdt, eerst den volgenden dag, geteekcnd. De dap- pere Generaal van aijlua, die, op eenen enkelen last van den Hertoge va'n Kumberland, en zo lang bij van hooger hand hier toe geen bevel kreeg, geweigerd hadt in verdrag te
|
|||||
|
^^^^
|
||||||||||||
|
608 AANMERKINGEN ün VERBETERINGEN.
te treeden, wierdt, ter belooning der goede verdeediging,
door hem, in deeze boleegering, gehouden, flraks tot Gou- verneur der Stad aangefteld. BI. 589. reg. 4. v, o. Agt en twinting duizend" Leeg
„ agt en zestig duizend." |
||||||||||||
|
BLAD-
|
||||||||||||
|
._:' ■______________________
|
||||||||||||
|
___^__
|
||||||||||||
|
f$o
|
||||||||||||||
|
7
|
||||||||||||||
|
B L A D ■ W IJ Z E R
• der voornaamfte Perfoonen en zaaken
* vermeld in de XX. Af'deelingen der
VERKORTE
VADERLADSCHE HISTORIE. |
||||||||||||||
|
Koning Willem in 1696.
ontdekt, 460. der Fran- fchen op Maaftricht , 4-Ö9'
Aardbeeving in de Neder-
landen in 1580,209 door gantsch Holland gevoeld in 1602, 248. in de Ne- derlanden , Frankrijk enz. in 1693. 445. Jarfens (Cornelis) Neijen
" zoekt hem om te kopen,
hij ontdekt het Prins Maurits en den Staaten? 252. Spimpfchriften tegen hem, 55J. Jarfens (Fratifois) voor-
spelt den ramp van 01* denbarneveld, 268 Aartsbergen in bezending
aan de Hollandfche Ste- deniniÖ50, 319. zijnbe» drijf te Dordrecht, 321. Aath gewonnen door de
Franfchen in 1697, 462. heroverd, 484. Ac"le van Uitfluiting door
Cromvoel voorgefteld, en Qq door
|
||||||||||||||
|
A
|
anflag der Gelderfchen
op Enkhuizen, 154. van Oranje opverfcheide lieden 18Ó, op Antwer- pen 199, der Spaanfchen op Geertruidenberg 202. tegen het leven van Anjou en Oranje ontdekt 219. op het leven van Prinlè Maurits 240. van Henrik Fredrik op Venlo 252. op het leven van Prinlè Mau- rits, doordeRemonftran- ten gefmeed, ontdekten geftraft, 297. van Spi- nola op Zuidbeveland 303. om de Schepen en havens dezer Landen in brand te fteeken. 332. op het leven van Jan en Cor- nelis de Witt, 38e, enz. op het leven van denPrinfe van Oranje 430. op Ko- ning Willeras leven, ont- dekt en geftraft, in 1692. 445. tegen het leven van |
|||||||||||||
|
___^____
|
||||||||||||||
|
6io BLADWIJZER der Ferkorte
|
|||||||
|
over tusfchen de Stad en
den Prins, 426. Air e door de Franfchen
bemagtigd in 1641, 311. door de Bondgenooten, in 1710, 489. Men door Koning Willem bemagtigd, 77. Alberoni ( Julius ) Kardi-
naal en Staatsminister verwekt een oorlog met den Keizer en Frankrijk, 50Ó. zoekt een opfland in Frankrijk en Engeland ta verwekken, en moet ein- delijk Spanje ruimen , 509. Albertus, Aartshertog van
Oostenrijk, wordt Land- voogd der Spaanfche Ne- derfanden, Bemagtigd de Stad Hulst, 241. Aan- vaart de heerfchappij uk naam der Infante Izabelle Klara Eugenia, 243. Hij flaat eenevredehandeling voor 244. reist naer Span- je 245. zijne Nederlaag bij Nieuwpoort, 247. Albrecht (Keizer) poogt
een inval in Holland te doen, 89 albrecht (Hertog) wordt
door beleid derHoekfchen tot Ruwaard aangefteld, 97. maakt verandering in de Regeering. Delft kant zich tegen hem. Huwt zijne Dochter Katharina uit aan Willem van Gulik, Hertog van Gelder, 98. wordt tot Graaf inge- Hul. |
|||||||
|
door de Staaten van Hol-
land overgeleverd, 340. word vernietigd , 354. Actiehandel omtrent 1720. Hiftorie van deszelfs op- komst en verval, 509. ADA Gravin van Holland, trouwt met Lodewijk, Graave van Loon. Vlucht naer den Burgt te Leiden, 73. wordt naer Texel ge- voerd , en van daar naer Engeland, Keert te rug en fterft, 73. jidolf, Zoon van Arnoud,
Hertoge van Gelder is on • eenig met zijnen Vader, dien hij gevangen zet. Wordt te Vilvoorden ge- vangen, 125. ddriaan Floriszoon, Hoog- leeraar te Leuven,wordt Leermeester van Karel den V. 142. Wordt Paus onder den naam, van Adri- aan de VI. Houdt gemeen- zame briefwisfeling, nu Paus zijnde,over het werk der Reformatie met Eras- mus , 146. zijn Dood, ibid. AJURiANus (Keizer) heeft
Batavieren in zijn Leger. Zijne Markt hier te Lan- de , 22. dgrippina Huisvrouw van Germ ani kus,bewijst groot beleid en kloekheid in den krijg tegen de Germa- nen, 16. Agten (Nieuwe) te Dord- lecht, hevige twist daar |
|||||||
|
Vaäerlandfche
huldigd, Beraagtigt het
Slot te Altena, 99. ver- zoent zich niet zijnen Zoon Willem. Steekt o- ver naer Friesland. Slaat de Friezen , 100, Zendt zijnen Zoon Willem, nog tweemaalen derwaarts. Sluit een Beftand met hem. Vordert Rekening van Jan van Arkel. Raakt met 'van Arkel in oorlog. Sluiteen Verbond met de Stad Utrecht. Maakt Vre- de met van ArkeI,*Sterft. 101. Zijn aart. Zijne We duwe ftoot zijnen boedel "met den voet, 102. Albrecht Hertog van Saxen,
komt met Krijgsvolk in Holland. Maakt een ftren- gen zoen met de Kenne- rn ers en Westfriezen , 138. Staat zijn recht op Friesland afaan Karel van Oostenrijk, 143. Aldegonde (Filips vanMar-
nix Heer van) wordt ge- vangen, 194. Bezorgt de eerfte Hoogleeraars op 's Lands Hooge School te Leiden , 198. wordt aangefteld tot het vertalen van den Bijbel. Sterft 345. aleid (Vrouw) gehuwd
met Dirk den VII. verflaat de Westfriezen, 71. geeft haare Dochter Ada ten huwelijk aan denGraave van Loon, Viugt naer Utrecht, 73. |
HISTORIE. 611
Aleid Dochter van Fioris
den IV. trouwt met Jan van Avennes 78. gedraagt zich als Voogdes van Fio- ris den V. 83. wordt op Vournoutfèegeflagen, 84. Aleid van Poelgeest, bijzit van Hertog Albrecht wordt vermoord, 99» ALEXANDER SEVEXüSdOOl*
de Germanifche lijfwacht
omgebracht, 24. Alf en Slag aldaar, tusfchea
Vrouwjacoba en denStad- houder Gaasbeek , 108. Algiers. Verdrag van Vre«
de van 1713, 498. alkmaar verbrand door
de Westfriezen, 70. door de Gelderfchen geplon- derd, 144. door de Span« jaards belegerd, doch we- der ontzet, 194. buiten- gewone verandering der Regeeringe aldaar, 264. Aha komt met een leger
uit Spanje in de Neder- landen, 181 doet Egmond en Honrne en anderen vat» ten. Recht een Raad van Beroerte op. Sticht een Kasteel te Antwerpen, 182. Hij daagt Oranje en anderen openlijk in. Doet denGraafvanBuuren naer Spanje voeren, 183. Ver- flaat Graaf Lodewijk bij Jemmingen. Doet Eg- mond en Hoorne onthal- zen. Doet eert Standbeeld ter zijne eigene eere op. Q<j 2 rech«
|
||||||
|
/
|
|||||||
|
<5i4 BLADWIJZER der Verkorte
|
|||||||
|
rechten , 184. eischt de
Privilegiën van alle Ge- westen' en Steden op. Geeft de Crimineele Or- donnantie uit. Hij zoekt den tienden penning in te voeren, 185. zoekt dien met geweld te doen hef fen te Brusfel, 188. laat 'er plot felijk van af, 189. wijkt heimelijk uit Am fterdam. Zijn Buskruid wordt verbrand. Hij wordt ontflagen van de Land- voogd! je, 194. Ambagtsheerlijkheden in Holland verkocht, 513. Amerongen ( Godard Adri- aan van Rheede, Heer van) fterft, 444. Amersfoort raakt met Jan van Beieren in oor- log , 105 door Maarten van Rosfeai^bemagtigdy 158. geweldige beroerte, aldaar, 475. Ampten aan geeene vreem- delingen te geven, 164. AMSTERDAM , Opkomst,
door den Koophandel,
93. lijdt zeer veel door eenen zwaaren brand in 1421, 106. oproer 116. de voorftad aldaar wordt :door de Gelderichen in brand gedoken ,143 wordt van Lutberanerij befchul- digd I5i.aanflagder Her- doperen op de Stad 152. de Herdoopers bemagti- gen den Data en het Stad- |
huis. Worden overwon^
nen en geftraft 153. be- roerte over het verlofgeld 156. die van Amfterdam visfchen in de Zuiderzee 159. nieuwe beroerte. Brederode komt in de Stad 78. men begeert hem tot overfte ibid. hij vertrekt van daar. Zijn volk wordt buiten gehouden hij fterft. Noirkarmes bezet de Stad 180. verloop van inwoo- neren aldaar 181. te ver. geefsch beftookt. Wordt doorverdragaan deSpaan- fche zijde gebragt. Haare Roomschgezindë Regen- ten , verfcheide Papen en alle de Minderbroeders in verzekering genomen en /ter Stad uitgeleid. Veran- / dering in den Godsdienst en Regeering 207. zij be- willigt genoegzaam de laatfte in hetbeftand 258. bezending derwaards om de Stad tot eenigheid met de meeste Leden te be- weegen. Zij blijft bij haar befluit 269. de Remon- ftranten aldaar zonderen zich af van de openbaare Kerke 270. nieuw oproer aldaar De Prins zendt ee- nige Vendels in de Stad. TweePredikanten terStad uitgezet. Oprichting ee- ner doorluchtige Schoole aldaar 304. verzoekt dat Prins Willem II, niet in de Stad |
||||||
|
Vaderhndfche HISTORIE. 613
|
|||||||
|
je aldaar in 1747. tot Stad-
houder uitgeroepen 555. hij komt teAmfterdam 556 De Stad mankt zwarigheid om haare Posterijen aan den Prinfe ofaan het Land op te dragen. Zij worden aan de Stad gegeven. Be- roerte onder het gemeen 560. oproerigeinval in het Stadhuis. De Schutterij verdrijft de oproerigen 561 geweldige plondering derPncbtershuizen aldaar. De fchutterij (tilt de be- roerte. Twee belhamels gehangen. Ongeluk bij het uitvoeren deezer (traf- fe5Ó7- bewegingen aldaar, (trekkende tot veranderin- ge der Regeeringe. Hei- melijke bijeenkomften. In- neeming der Kloveniers Doele 569. de Regeering veroordeelt het innemen der Doele. Staat af van de Regeeringe 570. eeni- ge tekenen om hen in het bewind te handhaven 572. anderen vorderen dat zij veranderd worde. Hetge- fchiedt door zijne Hoog- heid 573. gevolgen der verandennge 574. onlus- ten aldaar over het afleg- gen van eenen eed door de Wijnkoopers 582. JlnJQU (Hertog van) neemt
het gebied over de Neder- landen bij verdrag aan. Ontzet Kamerijk. Huwe- Qq 3 lijks- |
|||||||
|
Stad kome. Weigert hem
als afgezondene der alge- in eene Staaten gehoor.Häj klaagt over de Stad 320. zij verdedigt zich32 r. aan- flag van zijne tioogheid om haar in te nemen bij verrasfing. Stelt zich in ftaat van tegen weer- Doet eene bezending aan Graaf Willem 324 fluit een Ver- drag roet den Prinfe ibid. oproer in de Stad in 1652. 333. verval van koop- handel aldaar536.'sLands fchatkist aldaar geborgen 384. de Regeering wordt veranderd398.deStad ont- heft zijne Hoogheid van eene fchuld van twee Mil- lioenen407. hetFranfche Hof zoekt iemand heime- lijk uit de Stad te doen ligten 422j. de Stad wei- gert in eene werving van zestienduizend man te be- willigen 423.verwijdering tusfchen zijne Hoogheid en de Stad 424. voegt zich bij Dordrecht in het ge- fchil over de Nominatie der goede lieden van Ag- ten 426. raakt met Koning Willem in gefchil over het zenden der Nominatie van Schepenen naer Enge- land. Het wordt bijgelegd 439 geweldig oproer in de Stad, ter gelegenheid eener keure ophetbegra- ven457.dePrinsvanOran- |
|||||||
|
^"■■■■■■^
|
||||||||||
|
BLADWIJZER der Ferkorte
|
||||||||||
|
614
|
||||||||||
|
fchen bemagtigd, 3%
arnoud Graaf van Hol-
land, (lelt zich na zijns Vaders dood in de Graaf- lijke Regeering 54, ftrijdt met de Westfriezen, waarbij iet zonderlings voorvalt. Hij fneuveltiW. Arnoui Hertog van Gelder
wordt door zijnen Zoon, gevangen. Geilaakt. Ver- pand Gelder en Zutphen aan Hertoge Karel. Sterft 124 Atrecht (Antoni Perenot,
Bisfchop van) legt op de uitroejing der Ketteren toe. Zoekt de Spaanfche knechten in het Land te houden 769. hij raadt den Koning tot het oprechten van nieuwe Bisdommen. Misnoegen tegen hem. WordtKardinaal enAarts- bisfchop van Mechelèn 171. zie Granvelle. Aubaine (Recht van) afge«
fchaft in de Nederlanden
150
augustus neemt eeneBa-
tavifche Lijfwagtaan. Be- fluit de Germanen te be- oorlogen 14 hij dankt zij- ne Batavifche Lijfwacht af 20 Aureliaan overwint de Franken, 24 Avaux zoekt den Raadpen-
fionaris Fagel om te ko- pen, om den Prins van Oranje te bewegen, in de Fran. |
||||||||||
|
lijkshandeling met Ko-
ninginne Elizabeth wordt plotfelijk afgebroken 218. hij wordt tot Vorst van de meeste Nederlanden ingehuldigd. Holland , Zeeland en Utrecht wei geren het. Aanflagopzijn perfoon. Zijn aanflag op ontwerpen en andereßra- bandfche en Vlaamfche fteden mislukt 219 hij fterft, C20. Atmeken van den Hove,
Dienstmaagd te Brusfel, om de ftandvastige belij- denis des Geloofs, leven- de ouder de aarde bedol- ven , 242. Antwerpen, door de Spaan
iche muitelingen gcplun- derd5bevordert denGend- fchen vrede 202. wordt door de Staaten verze- kerd 205, oproer aldaar 208. Arlinde ZustervanDirklI.
Abtdis van Bennenbroek 53-
Arminius Veldheer derClie- rufen , (laat Quintilius Varus 15. wordt van Ger- loanikus gellagen, 16 Arminius (jakobus) Hoog- leeraar der Godgeleerd- heid te Leiden, raakt in jiefehil met Gomarus, wordt nevens hem voor den Hoogen Raad ge- hoord 263. fterft, 264 ark hem "door de Fran- |
||||||||||
|
Vaderlandfche
Franfche maatregelen o-
vertegaan, " 422 E.
Jfalthafar Gerards, moor-
denaar van den Prinfe van Oranje zwaarlijk ge ftraft 422 Ban tegen den Prins van
Oranje, in 1580. afgekon- digd 2 f o. wederlegging van den zei ven 212. oor- deel der Staaten daarover 216. Barriere. Aanvang der han-
delinge over dezelve 500. Het verdrag wordt gete- kend. Aanmerkingen over hetzelve 501. vereffening eeriiger gefchillen wegens hetzelve $ott Bart (jan) Franfche kaper
doet den Staaten veel af. breuk 443 > 453 > 4<5i-
Barthold Ehtes, Iheuveltin het beleg teGroninge 209. Batavieren, hunne oude Woning t. twist met de Katten." Zij nemen het Ei- land des Rhijnsinbezit2. hunne afkomst, aart en zeden 3. manier van ftrij den 5. Huwelijken en des- zelfs Plegtigheden. Be- gravenisfen.^ Goden en Godsdienst 6. Regeerings- vorm 9. verkiezing van Koningen , Krijgsover- ften en Opperhoofden van bijzondere Landfchap- |
HISTORIE. 615
pen, en hunne magt 10.
gaan een verbond aan met de Romeinen. Doen hun groote diensten in den Krijg 12. blijven onder Trajanus in het bezit van alle hunne voordeden 21. hnnne Ruiterij zwemt o- ver den Donauw. Staat der Batavifche Lijfwacht, onder SeptimusSeverus, 23, zijn misnoegd over Joviaans verheffing, ver- binden zich metverfchei- de volken tegen de Romei- nen 29. laatst bericht welk men van hun vindt 31 Beeldflorming en Kerk-
fchenderij, bijna door ge- heel Nederland, en wie gezegd worden de hand daarin gehad te hebben, 176 Beemfter droog gemaaakt,
254. Beginzels van oorlog in
1670, tusfchen Frankrijk en den Staat, 375, enz. Bentink {Willem Graaf,
van) Heer van Rhoon en Pendrecht , geeft den Prinfe van Oranje kennis van zijn aanttelling. Leidt hem in den Raad van Staate, 556 berbice gebrandfchat door
de Franfchen in 1712. 496. verandert van Ei- genaars, 498 Bergen in Henegouwen ver«
overd door de Franfchen Qq 4 w
|
||||||
|
.'
|
|||||||
|
6i6 BLADWIJZER der Verkorte
|
|||||||
|
'm 1691, 443. door de
Bondgenooten in 1709. door deFranfchen in 1746. 552
Bergen op Znom door Par- ma vergeefsch belegerd, bij verrasfing ingenomen door de Franfchen , in 1747. 558-
Beroeringen in de Gere-
formeerde Kerken deezer Landen, in 1750-011751. 552 Befluit Cmerkwaardig) der
Staaten van Holland, op hetftukven denGodsdienst ü66. geeft bij veelen geen genoegen 267. der Staa- ten van Holland de /eher- pe Relolutie genoemd 272. in 1663.rakende de orde der openbare gebeden, voor de Hooge Overheid deezer Landen. Verfchil daarover met Friesland én verfcheide andere Pro- vinciën 357. het gevolg hier van 358. der Staaten omtrent Godsdienstige Gefliehten 540. door Dordrecht en Brielle te- gengehouden 545. Befluiten (ftrijdige) om- trent de Remonftranteii 269 Beftand tusfehen Filips en Karel van Gelder 140. met Frankrijk, waarbij de Vis- fcherij vrij verklaard wordt. Met de Oosterlin- gen 4 147. wordt door |
Spanje bevestigd en krijgt
zijn vol beflag 261. door Prinfe Maurits fterk te- gengefproken, doch door de Franfche Gezanten met alle kragt aangera- den 256. enz. komt einde- lijk tot ftand, en wat men bij die gelegenheid vas't- ftelt, 258. enz. Befland (twintigjaarig)tus-
fchenSpanjen enFrankrijic wordt getekend 425. Beverningk fluit eene Wa« penfchorüng met de Fran« fchen 417. derft, 442. Bewegingen ten voordeele van den Prinfe houden op na het-fluiten van den Vre- de 343. onder het gemeen over den dubbelen Feest- dag van St. Jan en Sacra- mentsdag 534. enz. Biddag(merkwaardige)van 1619. 292. Bikker fielt orde op de vei- ligheid van Amfterdam 323. ontflaat zich van de* Regeering 325 Billïj (Ga/par Robles, Heer van) doet veel dienst in den watersnood van 1570, 187. Binch door den Prinfe van Oranje veroverd in 1675. 410. Einkes (de Kommandeur) fneuvelt bij Tabago 414 Bisfchop (de) van Munjier verklaart den Staaten den oorlog, neemt verfchei- de |
||||||
|
HISTORIE. 617
nomen. Genaakt, 456
Bourbon, zie Charlotte van Bourbon. . _
Bourdeaux bemagtigd, met
hulpe der Holländeren en Zeeuwen, 118 Brandenburg (Fredrik, Wil-
lem , Keurvorst van) trouwt met de Dochter van Fredrik Henrik, 312 Breda. Oranje bemagtigd de Stad door list, 205. zij wordt door Parma ingenomen ,218. herwon- nen door middel van een Turffchip, 236. Spinola belegerd de Stad, 300. Fredrik Henrik zoekt te vergeefs haar te ontzet- ten , 302. zy geeft zich o- ver, 303. wordt met beleg gedreigd,307. Vredehan- deling aldaar in 16Ö7. 367 Bkederode(fuans van)
Hoofd der Hoekfchen » doet den Hollanderen veel nadeels. komt met de vloot voor Delfshaven, neemt Rotterdam bij verrasfing in, en verfterkt het, 13J. hij wordt in Rotterdam belegerd in 1489, geeft hetzelve bij verdrag over, levert (lag aan eene Hol- landfche en Zeeuwfche Vloot, krygc de neder- laag , wordt gewond, ge- vangea gezet en fterit, 130 Brederode zoekt zich te
vergeefsch met de Land- Qq> voog-
|
|||||
|
Vaäerlanäfche
de piaatzen in , rukt in
: Drenthe,doch wordt door Prinfe Joan Maurits ge- fluit 3Ö2 Bodegrave verbrand door . de Franfchen 400 Bomben, oudst gebruik der zei ven 134 Bon door den Prinfe van Oranje vermeesterd in 1673, 402 Bonifacius, die ook Win- frid heete, Bisfchop van Mentz, eerst Coadjutor, naderhand Bisfchop van Utrecht, een ijverig Pre- diker van het Euangelie onderde Heidenen, wordt door de Friezen gedood, 43, enz. Mcrsfele van der Hooghe (Jan van) tot eerden Ede- le in Zeeland aangefleld, 557
Borsfelen. CWolferd van) zie
Wolferd van Borsfelen. Borflius Predikant te Rot-
terdam ijvert tegen de Regeering, 387 .Bcf/wwordtStadhouder van
Holland, Zeeland en U- trecht, bij voorraad, 179, tracht Briclle te herwin- nen, 189. wordt op de Zui- derzee geflagen en gevan- gen, i94.wordtgeflaakt2C>3 Boudewijn van Holland,
Broeder van Floris den III. wordt Bisfchop van Utrecht, 70 Bouflers in verzekering ge-
|
|||||
|
6iff BLADWIJZER der Ferkorte
|
|||||||
|
voogdesfe te verzoenen.
Verzekerd zich van 's Her- togenbosch voor eenen tijd, 178 Briel door de Watergeu-
zen ingenomen , op wat
wijze zulks zij toegegaan,
189
Bronkhorfien (der) en Heke ■
ren twist inGelderland, 98 Brouwershaven ingenomen
in 1669, 375 Brusfel wordt gebombar-
deerd door de Franfchen in 1095, 430. gewonnen door dezel ven in ï 746,551 Buat (de Ritmeester) we-
gens ongeoorloofde Cor- refpondentie onthalsd 365 Burggraaf"jïhap van Leiden,
komt aan deGraaflijkheid van Holland, 10? Burnet (Dr. Gilbert) be
weegt de Prinfes om te beloven, dat zij niet zon • derden Prinfe overGroot- Brittannie regeeren zal, 429 Buskruid, eerfte gebruik
daar van hier te Lande, 95 Buuren door Hierges inge-
nomen , 200 Bijeenkomst Cop de) te
Soisfons (tellen de Staaten zich twee voorname oog- merken voor, 522 C.
Charleroi, vergeefsch be-
' legerd door den Prinfe |
|||||||
|
414. veroverd door de
Franfchen in 1603, 4.53 Charlotte van Bourbon,
trouwt met Willem de I. Prinfe van Oranje, 20 u derft, 219 Childebert Koning vän
Oost - frankrijk, verdelgt de Warn ars, 35 Chilperik Koning derOost-
franken verradelijk ver- moord, 34 Civilis, zie klaudius
civilis Coligne. zie Louife van
Coligni. Compagnie(O.I.) rust haa-
re tweede Vloot uit, 249. verzekert zich van den Nagel handel, en gaat ver- bonden aan met Indiaan- fche Koningen, 251 Conferentie ( Haagfche )
265. (Delft fche) 260" Contraremonfir anten. Ne-
men de Klooster-Kerk in 's Hage in, 266 CrewcoÉUrdoorPrinfeMau-
rits vermeested, 247 Cu/a Kardinaal en Afgezant
van Paus Nikolaas V, pre- dikt hier te lande tegen verfcheide misbruiken in de Kerke in 1451, 118 D.
£)agobert, Koning van
Oost-frankrijk, over- wint de Saxers en Frie- zen , 3j. flicht eene Kerk
|
|||||||
|
■'. I
|
||||||||||
|
Vaderhndfche HISTORIE.
|
||||||||||
|
Vip
|
||||||||||
|
Friezen, 52. helpt de
Hunnen beitrijden. Ver- fchijnt onder deRijksgraa- ven. Otto de III. ftaat hem het volle bezit van eenige Leenen af. Hij fterit, 53 dirk de III. Graaf van
Holland noodzaakt de Friezen tot een verdrag, 55- hij flicht Dordrecht, ibid. heft eenen Tol. Ver- jaagt Dirk Bavo. Over- wint Bisfchop Adelbold. Maakt vrede met denzel- ven, 56. woont de Rijks- dagen bij. Trekt naar 't Heilige Land. Sterft, 57 dirk de IV. Graaf van
Holland, raakt in twist met Boudewijn den Vijf- den , Graave van Vlaande- ren. Strijdt en overwint den Keizer, 57. zijne ont- moeting te Luik. Hij wordt te Dordrecht ver- raderlijk omgebragt, 58 dirk de V. Graaf van Hol-
land wordt in zijn Vader- lijk Erf herfteld. Over- weldigt Ysfelmonde. trouwt, 63. fterft. Zijn Giftbrief ten behoeve der Egmondfche Abt- dije, 64 dirk de VI. Graaf van
Holland onder voogdije zijner Moeder Petronella 66. wordt in 1138. in een Oorlog gewikkeld met Herbert Bisfchop van U- trecht, |
||||||||||
|
Kerk te Utrecht. Ont
flaat de Saxers van ee nejaarlijkfche Schatting. Sterft, 36 Dagobert de II. wordt
Koning van Oost-frank- rijk, Wordt in balling- fchap gezonden. Op den Throon herfteld, 38. Damiate, in Egijpte, bele-
gerd en ingenomen met hulpe van Graave Willem denl, 74 Dathenus (Petrus-) Predikt
tegen de handeling der Staaten,wordt daar over gevat en onder borgtogt ontflagen, 225 Deinen of Noormannen
oorlog met Karel den Grooten. Vallen in Fries- land, 49. overvallenDuur- ftede, Walcheren en an • dere oorden,51. in Thiel. Trekken af, 55 DEUTiCHEM bemagtigd
door de Spaanfchen in 1598. herwonnen door Graave Willem in 1599. 246. veroverd door de Franfchen in 1672. 384 Deventer , moeite niet ee-
nige Gemeentslieden, 415 dirk de I. Graaf van Hol-
land;hoe verre zijn Graaf- fchap zich uitflrekte, aan- gewezen, 51. wordt met de Kerke van Egmond be- giftigd. Hyfterft, 52 dirk de II. Graaf van
Üolland , overwint de |
||||||||||
|
020 BLADWIJZER der Ferkorte
|
||||||||
|
Kanarie. Verbrandt Alla-
gona en Gomera. Komt op St. Thome, Sterfc aldaar, 246 Domburg (fan van) wordt
onthalsd, 11.8 Don Jan van Oostenrijk.
zie Oostenrijk CDon Jan van) Doorbraak in den Lekdijk
en in jandere Dijken in 1726. 520. in de Revier- dijken en Overstromingen in 1741. 544. in den Lek- dijk in 1744.548, in 1751. . 58Ö Doomik door de Bondge-
nooten ingenomen in 1709. 488. door de Franfchen in 1745- 550
Dordrecht , door Graave
Dirk III. en bij welke gele- genheid geflieht 55. wordt belegerd door JanvanBra- band. Verlaten icn.Mont- foort poogt de Stad te verrasfén, 133. tot de plaats der Nationale Sy- node benoemd, 273 ver- fchil met Willem den IIJ. over de Nominatie der goede Luiden van Ag- ten, 426. Kerkberoerin- gen aldaar voorgeko- men, 584 DREGT ER - FRIEZEN Vallen
in Kennemerland, verdra-
gen zich met Floris den III, 69 DRUzus beoorloogt ver-
fcheide Germanifche vol- ken, |
||||||||
|
trecht,doch haast weder
verzoend, 67. doet eenen togt naar het H.Land,en verkrijgt eenige gunsten van den Paus, Sterft, 68 dirk de VII. Graaf van
Holland , is met zijnen ' Broeder Willem oneenig,
verzoent zich met den- zelven. Neemt zijnen JJroeder gevangen. Helpt hem in den Oorlog tegen den Bisfchop vanUtrechr, en den Hertog van Lotha- ringen ,71. wordt gevan- gen. Sterft van hartzeer, j 72
Doelisten. Hun bedrijf in
de Doele te Amfter-
dam, 570.,zij verdedigen zich wegens het innemen derzelve. Begeeren dat men opentlijk voor hun bidde. 't Scheepstimmer- mans-Gild kiest hunne zijde ,571. beletten, door middel van het Scheeps- timmermans-Gilde het te- kenen tut handhaving der Regeeringe. Halen zijne Hoogheid in, 572. doen een onbefcheiden eisch aan Burgemeesterén, 573. dringen den Prins bij nacht tot hettoeftaan van eenen vrijen Krijgsraad. Raken in eene algemeene verachting, 574. Poes (Pieter van a«r) ge-
biedt 's Lands Vloot als Admiraal. Valt in groot |
||||||||
|
^
|
||||||||
|
Faäerhndfche
ken, 13. flerft, 14
Duik . C Antonius ) wordt
Raadpenfionaris van Hol- land, 295. fterft, 305 Duure tijd in 't Jaar 1437, hj. in 120. 241. E.
*
TTbbe (ongewone) belet
de landing der Engel-
fchen op Texel, 388
EDELEN (NEDERLAND-
sche) fluiten een Ver-
bond, in 15^5. hunne klagten over delnquifitie en Plakaten, Stellen een verzoekfchrift op aan de Landvoogdesfe. Krijgen den naam van Geuzen. Be- gunstigen de openbaare preêken, 175. zommigen hunner hebben de band in de Beeldftorming, ibid zij werven en verfterken hunne Slooten, 177. deer- lijk verval van hun Bond- genootfchap, 180 edelen QFriejche en
Zeeuwfchej die de Kruis- vaart naer het H. Land on- der de Regeeringe van Graave Floris II. hebben bijgewoond, opgenoemd, 64 EdiEt (eeuwig) door den
Raadpenßonaris de Witt ontworpen. Door Hol- land vastgefteld. Door Zeeland kwalijk genomen. Verbaast het Huis van |
||||||
|
HISTORIE. fat
Oranje, 370. wordt ver-
nietigd, 387 Egmoni fchrijft aan den
Koning. Blijft uit den Raad' van Staate, 17t. keert 'er weder in, 172. trekt in gezantfclmp naer Spanje. Doet verflag van zijne verrichtingen, 173. wordt gevangen, i8r. onthalsd, 184. Eligius (St. Eloy') bewijst
groote weldadigheid aan de gevangene Saxers in Frankrijk, 37. wordt Bis- fchop van Noijon. Pre- dikt den Friezen en Zeeu- wen , ibid. Engeland zoekt gelegen-
heid tot oorlog met den Staat, ' 376 ENGELSCHEN maken groo-
te toerustingen ter zee, in 1080. en met wat in- zicht, 428. ENKHUI2EN kiest 's Prin-
fen zijde, 190 Episcopius (Simon) wordt
Hoogleeraar te Leiden, 265. doeteeneRedenvoe- ring in de Synode te Dordrecht, 287. wordt deswege beftraft, 288 Erfl'tadhouderfchap in de
Manlijke en Vrouwelij- ke nakomelingen in Hol- land voorgeflagen , 559. bewegingen onder 't ge- meen ter dezer gelegen- heid, 560. beOuit derStaa- ten van Holland daartoe JÓ2. |
||||||
|
62Z BLADWIJZER der Verkorte
|
||||||||
|
562. der meeste andere
Gewesten, ibid. Erasmus (Deßderius) te
Bazel overleeden in 1536. zijne groote achting in zijn Vaderland, 154 ERNST KASIMIR VAN NAS-
SAU wordt geflagen,248. wordt Stadhouder van Friesland, Groningen en V Drenthe , 295. fneuvelt voor Roermonde, 307
Esquader van 8 Ooriog- fchepen tegen de Algerij- nen uitgezonden , 512 Eversdyk (Mattheus) Bur- ! genieester van Goes, raakt in merkelijke moei-
j te, 448. enz. ! Excijnfen (nieuwe) oproer
I over dezelve in 's Hage,
! 14S
|
echte Kinders, 12 t
FiLips de II. Zoon van
Maximiliaan en Maria, wordt Graaf onder Voog- dije zijns Vader, 132. aanvaart de Regeering. Wordt in Holland en Zee- land tot Graaf ingehul- digd. Trouwt, 138. reist naar Spanje. Aanvaart de Regeering van Kastilie. Sterft. Zijne gedaante en aart, 14c FiLips, Zoon van Keizer
Karel den V. wordt ge- booren, 147. wordt tot toekomenden Prins en Heer der Nederlanden ingehuldigd, 160. trouwt met ■ Maria Koningin- ne van Engeland, 162. zijn Vader draagt hem 't gebied op over de Nederlanden en over Spanje, 163,zijne inzich- ten op de Regeering, 168. vernieuwt de Plakaten te- gen de Ketters, ibid. ver- trekt naer Spanje, 169. zijne handeling met Eg- mond. Hij beveelt het aannemen der Kerkver- gaderinge van Trente en het uitvoeren der Plaka- ten, 173. trouwt voor da vierde reize. Doet den Erfprins Karel ter dood brengen, igö. rust eene magtige Vloot uit tegen Engeland die met verlies terug keert, 233, enz. fluit |
|||||||
|
ffAgel, (Raadpensionaris)
fterft. Burnets getui- genis van hem, 433 Fagel, QFrangois) Griffier
der algemeene Staaten legt zijn ampt neder, 548 FiLiPS, Hertog van Bour-
gondie, komt in Holland. Verandert de Regeering in verfcheide Steden, 117. beteugelt de overdaad der Geestelijken. Herfielt de Kennemers en Westfrie- zen in de verbeurde voor • rechten, 118. ftaät naar 't gebied overFriesland, 119. fterft. Zijne echte en on- |
||||||||
|
Vader land/che
fluit met Frankrijk den
Vrede, Draagt de Ne- derlanden op aan zijne Dochter, 24.3. zijne Iaatfle Ziekte en Dood, c 245 Filips, Hertog van Anjou wordt te Madrid als Ko- ning ingehaald, en geeft van zijne verheffinge aan de Staaten kennis, 468 FILIPS WILLEM Van NAS-
SAU herfielt zich in 't bezit van 't Prinsdom Oranje, £45 Fledderus (Herman Coops)
te Steenwijk opgehangen, begraven , weder opge- graven en in zijne eere herfteld, 584 Fkury. Slag aldaar, in
1690. 415 Fkury (Kardinaal de) raakt
hier te Lande in hooge agtirig, 521 rLORis de I. Graaf van
Holland,raakt na eenige moejelijkheden in 't bezit daarvan. Geraakt in Oorlog met Willem, Bis- fchop van Utrecht. Over- wint hem en zijne Bond- genooten, 58. wordt na eene tweede overwinning bij Hemert overvallen en gedood, <5o floris de II. gebijgenaamd
de Vette* Graaf van Hol- land. Troilwt met Pe- tronella van Saxen, 64. verdraagt zich met Kei- zer Henrik den V. wegens |
||||||
|
HISTORIE. Ö23
de Zeeuwfche Eilanden.
Voorval tusfchen hemen den Friefchen Edelman Galma,65. nog eene met den Abt van Sr. Truijen. Hij fterft, ö6 floris de III. Graaf van
Holland, trouwt eene SchotfchePrinfes, 64.. heft een' nieuwen Tol te Geer- vliet tot misnoegen der Vlamingen. Voert krijg tegen Vlaanderen. Wordt gevangen. Sluit een' na- deeligen Vrede. Trekt op tegen de Westfriezen. Keert te rug met verlies 69. trek naar het H. Land. Sterft te Antiochie, 71 floris de IV. Graaf van Holland, (licht een Kloos- ter te Loosduinen. Mengt zich in den twist tusfchen Gelderen het Sticht, 74. Overwint de Stadingers. Wordt in een Steekfpel gedood, 77 floris de V. Graaf van
Holland, neemt al vroeg de Regeering aan. Be. oorloogc de Westfriezen. Ontdekt na eene Over- winning , zijns Vaders Lijk. Handelt over een Huwelijk met Engeland, tusfchen de wederzijd- fche Kinders, 84. helpt de Stichtfchen tegen Am- ftel en Woerden. Ver- bindt zich met Her> toge Jan van Braband te- gen |
||||||
|
624 BLAWIJZER der Verkorte
|
|||||||
|
gen den Graaf van Gelder-
land, Reinout 8j. wordt op de vogeljagt gevangen genomen en gedood 87 trank van Borfekn wordt gevat. Geflaakt 112 Franken zetten zich neder in Batavia, LoopenGallie af. Worden van de Ro- meinen geflagen. Maken vrede. V.erbreeken dien weder. Maximiliaan over- wint hen. Hunne Zee- fchuimingen 25. worden door Conltantius Chlorus geflagen, en uit Batavia verjaagd. Zij vallen inGal- lie ibid. Worden door Kanftantijn geflagen. Val- len op nieuws in Gallie 26. worden door Juliaan bedwongen. Door de Quaden uit Batavia ge- jaagd 28. door iEtius overwonnen. Vallen na- derhand weder in Gal- lie. Overwinnen de Saxers 33 Fr ankrijk zoekt deTriple
, Alliantie te verbreeken, en maakt een afzonderlijk verbond met Koning Ka- rel den 11. 373 zoekt voorwendfels 'tot oorlog, die het Hof ook haast vindt 376. verklaart het Prinsdom oranje verbeurd 423. laat tien dorpen af- branden in de Meijerije .. van 's Bosch, en verkl aart den oorlog 434 |
Franschen in 1635. zO
wel Officiers als foldaten, koment, door verwaarlo- zinge van hunnen eigen Vorst, in groote elende 308. nebben al te groot een voorfpoed in hunne Wapenen in 5672 312. plunderen verfchei de dor- pen , 384- verlaten Woer- den, Utrecht en meer an- dere fteden ïn 't Sticht van Overijfel 402, 403. behalen veele voordee- len, zo hier te Landeals in de Westindien op de onzen 414. zoeken Nieuw- meegen te verrasfen vier weken voor de oorlogs- verklaring , doch te ver- gees " 477 Fredrik de III. (Keizer)
vordert fchatting van Friesland 120 Fredrik henrik krijgt
het bevel over Geertrui- denberg, 239. worden de meeste waardigheden van zijnen broeder opgedra- gen, 302. belegert en verovert Grol en 's Her- togenbosch 303 , 305. bekomt den tijtel van zij- ne Hoogheid. Wordt Eer- jte Edele van Holland. 309. wordt Stadhouder van Groningen en Drenthe. Sluit een ffuweiijk voor zijnen zoon met de doch- ter van Karel den I. 310. wordt zeer zwak. Raadt tot |
||||||
|
FaderlandfcJie
tot Vrede. Sterft. Zijne
afbeelding 31* Friesland kiest gedeelte-
lijk 's Prinfen zijde in 157a. Graaf Joost van Schou- wenburg wordt 'er Stad- houder over 191. Beroerte en verandeiinge der Regee- ringe aldaar 308. klagten over't Kuipen 359. Regle- ment op de Regeering al- daar gemaakt 359» ftemt de werving van 16000 Man af 425. fchaft de Pachten af. Verklaart het Stadhou- derfcbap ook in de Vrou- welijke linie erfelijk. Mag- tigt den Prins tot herftel- linge der Regéeringe 565 Friezen ftaau op tegen de Romeinen, en (laan het Leger tegen hen gezonden 17. Eligtus predikt onder hen 37, ook Wilfrid, Wig- bert , Willebrord 38 , enz. Wolfran enBonifacius4ö. door Pipijn overwonnen 41. Karel Martel overwint hen ibid. hun opftand on- der Poppo 42. zij worden door Karoloman en Pepijn geilagen 44, enz. eenigen hunner (laan op tegen Ka- rel den Grooten, die hen overwint en hun 't Recht op hun Vaderlijk Erfgoed beneemt #6. welk hun door Keizer Lodewijk wederge- geven wordt 50. zij beko- men den naam van frije Fritzen. 47 Rr
|
HISTORIE. £25
G.
f-^aiama, een Friesch E-
*-* delman. Zijne ontmoe- ting met Floris II. 65 Gallie. Inval van veffchei- de woeste Volken in het- zelve 29 Gebed voor de Overheid (openbaar) orde daar op gefteld door de Staaten van Holland , 357 Geertruid CVrouw) be- ftiert het Land voor haaren onmondigen Zoon Dirk. Trouwt met Robert de Vries 61, wijkt naer Vlaan- deren 6a Geertruidenberg. Ka- pel aldaar gefticht. Door Prinfe Maurits bïlegerd en ingenomen 239 Gelderland draagt de« Prinfe de Souverainiteit op 408. die van de hand ge« weezen wordt 409. oproe- ren aldaar,in en na 1702. 474. gefchillen over het uitfluiten van den Prinfe yan Nasfau buiten den Raad van Staate 485 Gelderfche Oorlog, van de zijde des Hertogen weder begonnen in 1507. wordt door den Kamerijkfchea Vrede geëindigd in 1508. doch kort daarna van de Gelderfche zijde weder hervat en fterk voortgezet 142. tot dat in 1529. de Vrede gemaakt wordt 149 CeU |
||||||
|
I
|
|||||||
|
6z6 BLADWIJZER der Verlorn
|
|||||||
|
Gelderfche Hertog verbindt
zich mei Frankrijk tegen de Hollanders ia 1536. maakt Vrede met de Hollanderen in 't zelfde jaar 154 Geloofs onderzoek begint
in de Nederlanden 145 Gend (Willem Jofefvan)
Luitenant Admiraal woont den togt naar Chattam bij, 368. zijne ontmoeting mat het Jagt de Merlijn 376- hij jheuvelt in den flag voor Soulsbaai 384 George de I. Keurvorst van
Hanover, wordt Koning van Groot-Brittanje. De Staaten geleiden hem met eenigeOorlogfchepen naer Engeland 499. de Staaten onderfteunen hem met 6000 Man 500 George de II. Koning van
Groot-Brittanje, geeft den Staaten kennis van het Huwelijk zijner Dochter met den Prinfe van Oranje 533. fluit als Keurvorst van Hanover een verdrag van onzijdigheid met Frankrijk 543 Gebmanicus verzamelt ee-
ne Vloot in het Eiland der Batavieren. Keert naer Rome 17 Gefchil tusfclien de Gewes-
ten over eenen nieuwen Veldmaarfchalk, hoe be- flist 346 Gefelias (Kornetts} Contra-
remonftrantfch Predikant |
|||||||
|
te Rotterdam de Stad ont=
zegd 265 Gifte {liberale of milde) bier
te Lande geheven 562 Gilles (Jacob) wordt Pvaad-
penfionaris 551. men maakt hem verdacht bij 't ge- meen, wegens't gehandel- de te Breda. Hij doet 'er verflag van. De Staaten ne- men 'er genoegen in 554. hij legt zijn ampt neder 548 GoDEFRiö , Koning der
Deenen, valt in Friesland en vordert aldaar fchatting 49. iterft 51 GoDEFRiD , Zoon van He-
riold, Koning der Deenen, vernedert de Friezen heel zeer. Wordt in de Betuwe overvallen en gedood 52 Godefrid de III. Hertog
van Lotharingen, verjaagt Robert de Vries en ge- draagt zich als Graaf 62. hij wordt omgebragt ibid. Godsdienstoefening (open-
baare Roomfche) te Am- fterdam en andere Steden afgefchaft 217 Goerede. Grondflagen ee-
ner oude Stad hierbij ont- dekt 286 Goes in Zuidbeveland
wordt door Tferaarts be- legerd. Door Mondragon ontzet 19a. opfehudding in 1653. en in eenige volgen- de Jaaren 344. bewilligt in de werving van 160c© man 425. geweldige be- roer- |
|||||||
|
HISTORIE: J&if
in de Stad. Deachteritallen
aldaar met geweld gevor- derd. De Stad raakt in ru*t 248. hooge School aldaar .opgericht . 268 Groot (Hugo de) wordt i il
hechtenisfe genomen 277; krijgt berigt van 't geene 'er tegen hem uifkotiit, en vari 't veranderen der Regeerin7 ge 283. wordt ondervraagd 291. tot eene eeuwige ge- vangenis vërweezen eii naar Loeveltein gebragt 295. ontkomt op éene zon- derlinge wijz§ uit de hegte- nisfe. Geeft zijne verant- woording in 't licht, welke ftrengèlijk verboden wordt 297. keert hier te lande, weder. Zijn Verder bedrijf en dood . 306 Groot (Pieter de) Ariibasfa-
deür geeft eenen Brief over aan den Koningvan Frank- rijk 378. bekomt daarop een vinnig antwoord ibid. wordt ' over Onbehoorlijk fchrijven in rechten , be*- trokken. Vrijgfefprokeh: Sterft : . 41 f Groote Vergadering in 'slia-
ge in 1651. gehouden; waar over, handelde. Wat daarin befloten zij 32$ Gysbrecht van , Br ederode
wordt tot Bisfchop van Utrecht verkoren. Krijgt David van Boürgondiëjtót eenen mededinger. Sta^t. hem hét Bisdöhi äf ,,H§ |
||||||
|
• Faderlandfchè
roerte en ongewoone ver-
andering der Regeeringe aldaar, in lego. 446 .Gaslinga (Sicco van")Griet-
man van Franekeradeel fterft 526. zijne afbeelding 5^7
Kjoulart (Simon') Predikant te Amfterdam, gefchorst
268 Gozewijn van Atnflel', fiaat af van 't Bisdom van U- trecht 80 Graffchrift op den Viee-
Adm. de Liefde, doerj. v. ( Vondel 406 'Granyelle, (Antoni Pere-
itot, Kardinaal van) 't mis- noegen tegen hem berst uit. Schimplivrei tegen hem uitgevonden 170. de Land- voogdes befluit zich van hem te öntflaan. Hij fterft. Zijne afbeelding 172. zie Atrecht (Antoni Perenot 1 Bisfchop van) Grol ingenomen door Prinfe Maurits in 1597. 242. door Spinola bemag- tigd, in 1606 251 Groningen. Karel de V.
wordt voor Heer aangeno- men 154. de Stad wordt door Rennenberg aan de Spaanfchen overgegeeven abp. door de Staatichen vergeefsch belegerd ibid. belegerd en ingenomen, doof Prinfe Maurits,240. heiige twist aldaar. Graaf "Willem brerigt Krijgsvolk Rf 2 |
||||||
|
<5a8 BLADWIJZER der Verkort«
|
|||||||
|
H.
TTTaage. Opfchuddingen
*•-*• in 1747. plondering der
Pachtershuizen aldaar in 1748 566 Haaulem tweemaal ver-
geefs belegerd door Vrou- we Jacoba icj». eenige Heekfehen aldaar overval- len 128. die van Haarlem zoeken hetKaas- en Broods Volk totbedaaren te bren- gen. De Stad wordt door dezelve ingenomen 137. verzoent zich metHertoge Albrecht vän Saxen 138. wordt in 1572. door de Spanjaarden belegerd en deerlijk verwoest 19a. merkwaardige Verklaring der Stad 273. opfebudding aldaar442. beroerte aldaar 581 ,Htfß2£(Kommandeur) iheu-
velt 383 Halewyn (Simon van) Bur-
gemeester van Dordrecht, raakt over heimelijke han- deling met het Franfche Hof in ongelegenheid 451 Haringvisfcherij, wordt ze-
dert het uitvinden van 't kaaken en der groote netten fterker voortgezet 110. door de Franfchen merke- lijk benadeeld 129. bevei- ligd 159 Hautain verflaat eenige Spaanfche Schepen 251 HeemskerkCJacob van) Ad- miraal, tast de Spaanfche |
|||||||
|
Vloot aan 252. overwint
en fneuvett ibid. Heim (/lnth"nij van der)
wordt Raadpenfionaris van Holland 5 9. Iterfc 55a Hein (Piet) verovert de
Spaanfche Zilvervloot 303 Heinfius Raadpenfionaris
fterft 511 Hemert (^Lubbrecht Turk,
Heer van) verliest Graave. Wordt onthalsd 228 Henegouwen aan Karel,
Hertoge van Anjou , doch daarna aan Jan van Aven- ues , afgeftaan 79 Heniuk van Nassau,
trouwt met Claude, Zus- ter van Filibert van Cha- lons, Prinfe van Oranje. AVordt Stadhouder van Holland 144 Henrik van Saxen belegerd
in Franeker. Ontzet 139 Henrik. Kasimir, Stadhou-
der van Friesland, fneu- velt in een gevecht, 311 Henrik Kasimik de 11.
Prins van Naslau , Stad- houder van Friesland enz. overleeden 460 Heraugiere, neemt Breda
in , door middel van een Turffchip 236 Herman van Hoome, Bis-
fchop van Utrecht, door Dirk den VI. gewapender- hand in den Zetel herfteld 68 Hesdin veroverd en ver- woest i6z Heus- |
|||||||
|
Faderlandfche
Heusden (Heerlijkheid
van) wordt aan Holland gehecht 96 Hierges belegert en vero-
vert Oudewater aoi Hoekfchen en Kabeljaauw- fchen; waar uit hunne par- ■tijfchappen ontftaan zijn 95. tweefpalt tusfchen de- zelve 128. verfcheiden met ballingfchap, verbeurt ver- klaring hunner goederen, en fommigen met den dood geftraft 129. einde van de tweefpalt 138 Hogerbeets wordt in heen* tenisfe genomen 2 77-wordt voor 't eerst ondervraagd 283. hij wordt van zijne Papieren beroofd 285. tot eene eeuwige gevangenis verweezen en naar Loeve- ftein gebragt 295 Holland (Staaten van) geeven drie Vertogen tegen Leicester uit 231. hooren Gomarus en Arminius 263. neemen een bcfluit op de Kerkelijke gefchillen 266. befluiten wederom alle fcheuring en verdeeldheid te weeren,door eene bezen- ding naar Amfterdam 269. befluiten tot eene bezen- ding naar Utrecht 274. zij doen de Waardgelders af- danken. Bewilligen op ze- kere wijze in de Nationale Synode 276. dringen zeer op 't verminderen van 's Lands uitgaven 318. be- |
||||||
|
HISTORIE. 629
fluiten eenig Krijgsvolk on-
betaald te laten 319. ver- bieden het ontfangen van bezendingen der algemeene Staaten aan de Steden 321. verleenen aan de Steden Oftroi lot het beftellen haa- rer Wethouderfchap. Nei- gen tot Vrede met Enge- land. Schrijven heimelijk derwaarts 337. zij verdedi- gen hun bell uit 343. verbie- den den handel met Frank- rijk348. draagen zorg voor 's Prinfen opvoeding 354. ftellen orde op het open- baar bidden voor de Over- heid 357. zij neemen den Prins van Oranje aan tot een Kind van Staat 363. kiezen den Prins tot Stad- houder 387. befluiten bij meerderheid van ftemmen over eene werving van 16000 man 424 koopen de Heerlijkheid van Viane en Ameide 515. vorderen den Roomfchen Priesteren ee- ne nieuwe belofte van on- derdanigheid af 525. raad- plegen op het onderfteunen der Koninginne van Hon- garije. Befluiten 'er toe 545. verkiezen den Prins van Oranje tot Stadhouder, Kapitein-Generaal en Ad- miraal 555 Holland fluit een Verbond
met Zeeland 199. handelt over 't opdragen der Graaf- lijkheid aan den Prinfe 220. ,r 3 Bloe-
|
||||||
|
g3« B L A D WIJ Z E R der- Ferkoru
|
|||||||
|
Bloemenhandel aldaar 31c.
Oproeren in 165». 336. in 1672. 398. de weerbaave manfchap aldaar opgeno- men, en de Inwooners in' den Wapenhandel geoe- fend 559 Hongersnood en Pest in
Holland 1315 92 Jrloog-ß'logenae Heeren. Het
Keizerlijke Hot'geeft den Staaten den tijtel van Hoog Mögenden, 489, Hoorn. De Kennémers ,
'-Ytouw Jacoba's zijde hou- dende, worden voor dee- ze Stad geirwit 109. 't in- voeren der nieuwe fixcijn- ïcii verwekt 'er. merkelijke, lpérperte 123. deHoekfchen verrasien de Stad, die Jp,ormenderhand herwon- nen wordt 132. zij wordt tot '«Prhifen zijde over» Jlèhragt. 190
Qor.nbeek (kaak van)
wordt ■"' Raadpenüonaris 5U. fterft 5£2 Èportie fchrijft ann den
■".Koning. Blijft uit den
Ijlaad van Staate 1,71.. lieert '-er weder in 17.2. hij verlaat het Hof 173. vyordt gevangen 181. ont- halsd 184 Ifyir.'t. ( Eu'oud van der )
ueelt detd in den handel yauBuat. Wijkt ten lande uit. Wordt gebannen 366, Ißove(^/Jnneken van den") om
èenGodsdienst gedood242 |
|||||||
|
Huisduinen en deHELDER.
(die van) begeeren veran- dering in de Regeeringe, doeli te yergeefsch 58;3J I. J.
Jacoba (Vrouw) Dochter-
van Willem den VI, trouwt met Jan, Hertog, van ïouraine 103. wordt als Graavin in Henegou- wen gehuldigd, doch in Holland door haaren Oom daarin bekt Trouwt voor. de tweede Reize met Jan , Hertog van Braband 104. wordt o.neenig met haaren Man. Staat naar een ander Huwelijk. Trouwt met Hamfrcij , Hertog van Glochester 106. komt in Henegouwen. Wordt uit Bergen geligten naerGend; gevoerd. Vlugt naer Hol- land 107. Glochester verlaat haar. Haar Vloot bij Wieringen wordt gefla- . gen. Zij wordt genood- zaakt Filips, Hertoge van Bourgondie, tot Ruwaard aan te (lellen 109- trouwt heimelijk met Frank van Borfeleii. Moet de Graaf- lijklieid aan Hertoge Filips afflaan 112. haar verder bedrijf en dood. Aanmer- kingen« over haar vier Huwelijken 113 ^acnb van den EiadeAdvo:
kaat van Holland, wordt |
|||||||
|
HISTORIE. 631
Jan van Renes/e vlugt uit
Utrecht, en fneuvelt ia de Lek 89 Janfenisterij. Bewegingen,
ter gelegenheid van dezel- ve , onder de Roomfchge- zinden dezer Landen 528 Jeannin Franfche Gezant,
krijgt last om Maurits,- Oldenbarneveld en ande- ren , door gefchenken te winnen 255 Inquifitle hier te lande
fterker doorgedrongen om- trent den Jaare 1549. 16a verfcheide Stadhouders weigeren dezelve en de Plakaten te handhaven 174 Joan Maurits doet een
gevaarlijken val 359. fter{t
420
Joan Willem Friso ,
Prins van Nas/au. Koning Willem zoekt hem tot opvolger in zijne waardig, heden hier te Lande te doen benoemen, 459» Pruisfen betwist hem het recht op Koning Willems Jialatenfchap 474. wordt Generaal van 't Voetvolk 479. kwijt zichwakkerlijk in den (lag bij Oudenaarden van 1708. 48Ó. aanvaardt het Stadhoudei fchap van Stad en Lande. Trouwt 487. hij woont den flag. van Malplaquet bij 488., verdrinkt ongelukkiglijk 4'9S
Joost van Lalaing wordt 4 Stad»
|
|||||
|
Vaäerlandfche
gevat. Sterft in de ge-
vangenis. Wordt na zijn dood vrijgefprokeu 183 Jacob dg IL Koning van
Engeland, fluit een ver- bond niet de Staaten 427. vernietigt de Test-ASte en maakt zich daar door zeer gehaat 431. begeeft zich naer Frankrijk. Wordt verklaard van de Kroon afgedaan te hebben 434; fterft 468 Jan de I.GraafvanHolland,
na den dood zijns Vaders onder Voogdije. Sterft 88 Jan de II. wordt tot Graaf
van Holland ingehuldigd. Wordt door de Zeeuwen en Vlamingen beftreeden 89. fterft aan eene kwijnen- de ziekte 90 Jan van Beieren , bemag-
tigt Rotterdam en Leiden. Heeft het' oog op Braband. Bemagtigt Geertruiden- berg 105. zijne onderne- ming in Friesland 106. hij fterft 108 Jan, Hertog van Brabandt
wordt tot Graaf ingehul- digd. Hij verklaart Filips van Bourgondie tot Ru- waard I 108 Jan de Bakker Priester te
Woerden , de eerfte in Holland om de Hervor- ming ter dood gebragt 145 Jut van Kuik fmeedt eenen
aantlag tegen Floris den V. 87
Rr
|
|||||
|
6gsL BLADWIJZER der Verkont
|
|||||||
|
Stadhouder van Holland
129. belegert het Blokhuis op de Vaart. Wordt aldaar geflagen. Slaat de U- trechtfchen in Westbroek. HoBdt eene Dagvaart te Schoonhoven 130. bemag- tigt de Sloten Harmeien en ter Haar 133. fneuvelt in het beleg van Utrecht 134 Jozefus (Keizer) flerft 490 JuLiAAN ontweldigt den Barbaaren verfcheide Ste- den , 27. bedwingt de Saliers in Batavia. Ook de Chamaven, bevredigt de Quaden 28. fneuvelt in eenen flag tegen de Perfen 39
Julius Brigantikus, Zus- ters Zoon van Civilis, kiest de zijde van Vitellius 20 K. TT'Adix ingenomen en ge- «**• plonderd in 1596. 241 Kaligula zijn belagchelijk bedrijf, in en omtrent het Eiland der Batavieren. Doet zich eenen zegepraal bereiden. Wordt omge- bragt ■ 18 Kalvinifchen beloven dertig
tonnen fchats voor de Vrijheid van Godsdienst 177. fiaakcn het preéken en vlugten met hunne roerende goederen 179 Karaufius gedr-ag omtrent de Frankifche en Saxifche Zecfehuimcrs 25 |
|||||||
|
Karel de Groote, Koning
der Franken , bedwingt de oproerige Saxers. Doet hen den Christelijken Godsdienst aanneemen. Overwint de Wilzen. Be- oorloogt de Hunnen 46. beteugelt de Saxers en Friezen geheel en al. Sluit een Verdrag met deeze Volkeu. Wordt Keizer 47. verdeelt zijn Rijk. Sterft49 Karel de V. (Keizer) word geboren 139. volgt zijnen Vader op onder Voogdij 142 aanvaart de Regeering der Nederlanden in Perfoon 144. wordt tot Koning van Spanje ge- kroond. Wordt Keizer 145. geeft een Plakaat uit tegen Luther ibid. trouwt 147. wordt Heer van Utrecht 149. komt in de Nederlan«» den. Doet eene Bede 156. maakt René van Chalons Stadhouder van Holland, raakt in Oorlog met Frank- rijk 'Md, valt in Guliker- land en bemagtigt Duuren en anderePlaatfen. Hertog Willem Itaat hem Gelder en Zutphen af. Hij maakt Vrede met Frankrijk 158, befchenkt eenige Neder- landfche Heeren met nieu- we waardigheden. Staat de Regeering over de Nederlanden af, aan zijnen Zoon' Filips 164, doet bij die gelegenheid eene def- tig« |
|||||||
|
VaierlandfcU HISTORIE.
|
|||||||||
|
^33
|
|||||||||
|
herfielt zijnen Schoon-
broeder Eduard den IV. op den Engelfchen Throon 123. pandt Gelder en Zut- phen, en doet zich aldaar inhuldigen. Staat naarden naam van Koning 125. beftrijdt de Zvvitzers. Wordt van hun gellagenj gelijk van de Lotbaringers ibid. fnetfVelt in een gevecht bij Murat 127 Kauoloman, Koning der
Oost-Franken , (laat de Reegeering af aan zijnen Broeder Pipijn 44. Kats (Jacob) Penfionaris
vau Dordrecht , wordt Raadpenfionaris 3o8.opent en fluit de Groote Verga- dering met eene aanfpraak 329 enz. legt hetRaadpen- lïonarisfchap neder 331 Kennemers weten zich
door geld in hunne ver- beurde voorrechten te herftellen in 1456. 118 Kievit (Johan) heeft deel
in den handel van Buat. Wijkt ten lande uit.Vpnnis over hem 427. raakt in hechtenisfe. Befchuldigt andere Raaden. Wordt gevonnisd. Raakt los ibid. Klaudicjs (Keizer) trekt
tegen de Britten 18. wordt vergiftigd ibid. Klaudicjs Civilis, zijn
togt tegen de Britten 18.
wordt gevankelijk naer
Rome gevoerd. In vrijheid
Rr 5 her«
|
|||||||||
|
tige Redevoering 165.
ftaat vervolgens Spanje en alle zijne Heerlijkheden aan zijnen Zoon, en ein- delijk ook het Keizerrijk aan zijnen Broeder Ferdi- nand af. Vertrekt naer Spanje. Zijn afgezonderd leven en dood 166 Karel de II. Koning van
Engeland, herfteld op den Troon. Neemt affcheid van de Staaten. Hij beveelt hun den Prins van Oranje aan, en wat daarbij is voorgevallen 353 enz. is zeer misnoegd op de Witt. Sluit een Verbond met de Staaten 355. laat den Staaten veri'cheide bezit- tingen in Africaen America ontneemen , waar tegen deezen zich ook toerusten 360. verklaart in 1665. den Staaten den oorlog 361. verbindt zich heimelijk met Frankrijk 374 Kare 1,Graaf van Charlois,
Zoon van Hertog Filips, verkrijgt verfcheide heer- lijkheden hier te lande, bedwingt de Luikenaren 120. volgt zijnen Vader op. Vordert na het voltrekken van zijn tweede Huwelijk en zijne inhuldiging als Graaf eene zeer zwaare bede. Noodzaakt Lodewijk den XI. tot Vrede 12a. houdt het Graafgeding in Holland en Zeeland /I/V. |
|||||||||
|
^^^VMMHMIip
|
■■■■
|
|||||||||
|
634 BLADWIJZER tfer Ferkorte
|
||||||||||
|
herfteld 19. befluit tegen
de Romeinen op te (laan. Hitst de Batavieren op tegen de Romeinen. Slaat de Romeinen 20. maakt Vrede met hun ai Klotaris wordt Koning
van Oost Frankrijk. Over- wint de Saxers. Wordt door hun overwonnen. Sterft 32 Klotaris de II. wordt
Koning van Frankrijk. Overwint de Saxers en Friezen 33 Klovis , Koning der Fran-
ken, overwint Syagrius en verfcbeide Gewesten. Neemt den Christen Godsdienst aan. Legt den grond der Frankifche Heerfchappije in Gallie 32 Koenuaad de III. (Keizer)
herltelt de Utrecbtfche Kerk in het recht op Oos- ter- en Westergouwe 67 Koeveuden door de Gro-
ningers vermeesterd 400 Komeeten. Twee hier te
Landein 1618. gezien 286. een' in 1744. 548 Koophandel op Frankrijk
bekommerd , door het verbieden van invoer van Brandewijn en andere Franfche Waaren 376 Korbu/o(Domitius)ver']aagt
Gannaskus, Doet hem om- brengen. Overheert deFrie- zen I&. Vereenigt Rhijn <jn Maas door eene Gragtig |
||||||||||
|
Kruidtooren te Delft ge-
fprongen 347 Krijgsbedrijven in 1692.
444. in 1696. 460 enz. in 1702. 477. in 1703. 478. in 1705. 482. in 1710. 489 Krijgsvolk afgedankt 261.
506. 580 Kuilenburg (Heerlijkheid
van) tot een Graafï'cbap verheeven 163 L.
L Af hartigheid en Pligt-
verzuitn van eenige Kapiteinen en Luitenanten in de zeeflagen van 1653. ge (traft 336 Laurens Jansz, Koster vind
de Drukkonst 110 Ledenberg wordt gevat en
naer 's Hage gevoerd 277. Wordt ondervraagd. Met den Pijnbank gedreigd. Hij beneemt zichzelven het leven 283. vonnis over zijn Lijk 295 Leeuwarden. Geweldige
beroerte aldaar 264. nieuwe beweging in 1615. 269 Legerhoofden aangefteld in
1668. 371 Leices ter {Robert Dudlet\
Graaf van) komt in de 'Nederlanden. Wordt Op« per-Landvoogd 226. doet den Heer van Hemert,, wegens blooheid en een overijld befluit onthalzen ; dpeft |
||||||||||
|
Faderlandfch HISTORIE. 633
|
|||||||
|
doch verfchoont kort daar
na den Engellchen Verra- der Wcltz. Geeft het Re- giment van Hautain aan Sidnei. Misnoegen hier over. Hy bemagtigt Does» burg. Houdt te Utrecht gemeenfchap met onrustige Lieden 227. doet Rozeno- bels munten. Geeft een Plakaat op de Zeevaart uit. Vleit de Predikanten. Laat een Synode in 's Hage befchrijven. Verandert de Regeering te Utrecht 229. doet een' keer naar Enge- land. Komt te rug. Doet een' voorilagtotVredehan- deling met Spanje. Legt toe op Prins Maurits , Oldenbarneveld en anderen te verzekeren 230. komt te Amfterdam, Wordt gefluit in zijnen toeleg. Vertrekt naer 't Noorderkwartier, wordt in zijne Reize door brieven gefluit, ibid, zijne listige onderneemingen te Dordrecht , Leiden en Gouda 232. wijkt naer Vlisflngen. Keert naer Engeland. Wat hem aldaar bejegende. Hij doet afdand van de Regeering der Nederlanden 233. Lt'lDEN. Geweldig oproer
aldaar 117. zonderling verdrag met de Onroom- lchen 178. wordt belegerd. Men befluithet door Water te ontzetten 196. Honger |
en Pest aldaar. Wordt
ontzet 197,'sLands Hooge School aldaar opgericht 198. verfchil met zijne Hoogheid over de Nomi« natie der Schepenen 427, LoDEwijic (Keizer) geeft
den Friezen het recht op, hun Vaderlijk Erfgoed weder 50. begunstigt de Deenfclie Koningen ten grooten nadeele der Ne- derlanden 51. Lodewijk de XI. Koning
van Frankrijk, maakt zich meester van Bourgondie; doch wordt van detlollan- deren ter Zeeaangetasti27-. Lodewijk) Graaf van Nas-
fau9 bemagtigt het Fluis te Wedde. Slaat de Spaan- fchen bij Heiligerlee 183. belegert Groningen. Ver- laat het. Wordt door Alva geflagenbijjemrningeni84.. verrast Bergen in Hene- gouwen 191. raakt flaags op de Mookerheide. Sneu- velt 195. Lodewijk van Nas/au, be-
magtigt Wagtendonk 247. valt in het Luxenburgfche H9'
Lodewijk van Vlaanderen ,
Beer van Praat, wordt
Stadhouder van Holland
Louise van Colignij
trouwt met Willem den I.
Brengt Fredrik Henrik
ter Wereld 202. fterft'296.,
Lu*
|
||||||
|
6iS BLADWIJZER der Verkorte
|
||||||||
|
Luther, (Marten~) Oor-
fprong en voortgang zijner Leere 146. iterft 159. Luxemburg, geblokkeerd in
1681. " 421. LijnflagetXHenrifyhanddt
als Ambasfadeur met den Meinen Turk 538. M.
~hA Inrten van Rosfem
* *- overvalt en plondert
's Hage 148. loopt de Mei- Jerij af. 157. Iterft 163. Maastricht wordt vero-
verd door de Franfchen 40t, verseefsch belegerd door Willem den III. 411. in 1748 belegerd door de Franfchen. Gaat over 533 Maatregels der Staaten om
de vervolgingen der Her- vormden in Duitschland enz. re doen ophouden 510 Malo (Si.~) gebombardeerd
in tö93- 453
Margareet , Dochter van
Graave Willem den lil. trouwt met Keizer Lode- wijk 01. wordt metHülland verlijd en alonime inge- huldigd. Draagt het bewind der Regeeringe aan haare Zoon Willem op. Aan- vaardt de Regeeringe we- derom , raakt met naaren Zoon in oorlog 94. wordt gellagen. Wijkt naer En- geland. Sterft 96 Magareet van Kleeve, Weduwe van Hertoge Al- |
||||||||
|
brecht, ftoot haars over-
leeden' mans boedel met den voet 102 Margareet Hertogin van
Parma, wordt Landvoog- des 169. komt in de wa- penen 178. verzoekt ont- ilag van het bewind 181. Maria (Vrouwe) trouwt met Maximiliaan den Roomsen Koning in 1477. en worden beide in Holland en Zeeland gehuldigd 128. Sterft 131 Maria Koningin van Enge-
land, overleeden den 7 Januarij 1694. word zeer betreurd , inzonderheid door Koning Willem 455 Markgraafschap van Veere en Vlissingen, door Oranje gekocht in 1581. 2t8. doordeStanten van Zeeland vernietigd 529. punt van het gefchil over het recht tot dit Markgraaffchap ibid. de Prins wordt 'er in herlteld 55*5
Marlborough trekt te velde
in 170a. wint den ilag bij
Hochftett 48b. heeft ver-
fchil met de afgevaardigden
der Staaten, Wint den
ilag bij Ramillies 483.
wordt van zijne Ampten
verlaten 493
Marokko. De Staaten
fluiten een Verbond met
hetzelve , 263. en een
Verdrag van Vrede en
Koophandel in 1684. 425°
Mat-
|
||||||||
|
■
|
||||||||
|
Vaderiandfche
Matthias Aartshertog van
Oostenrijk, wordt bevor- derd tot Landvoogd der Nederlanden 205 Mauritz (Graaf) wordt
aan het hoofd van den Raad, van Staate gefield 245. ijvert om den Staat des Lands te bevestigen 235. flicht Knodfenburg. Wint eeni^e Sterkten. Bemag- tigt Zutfen en Deventer. Belegert Groningen. Ver- laat het. Bemagtigt Hulst 237. Wint Nieiiwmegen. Verovert Steenwijk 238. bemagtigt Koeverden en Geertruidenberg 239. flaat de Spaanfchen bij Turn- hout 241. verovert Rijn- berk, Meurs en Breevoort. BemagtigtEnfchede, Oot- tnarfum , Oldenzeel en Lingen 242. Zevenaar, Heusfen en Lobeth 246. behaalt eene merkwaardige overwinning bij Nieuw- poort 247. verovert Rijn- berk en Meurs. Belegert 's Hertogenbosch. Verlaat de Stad. Bemagtigt Graave 249. valt inKadzand ibid. belegert en verovert Sluis. Belegert Antwerpen ver- geefs 251. toont zich zeer misnoegd op Oldenbarne- veld 254. doet een' keer door de Hollandfche Ste- den 257. wordt fchadeloos gefield wegens het nadeel, welk hij bij liet beltand |
||||||
|
HISTORIE. 63?
ftondte lijden 259. bemag-
tigt Gulik 265. bezoekt ee- nige Steden 273. vertrekt naar Gelderland. Veran- dert deRegeering teNieuw- megen. Haalt Overijsièi over tot bewilliging in de Synode 274. dankt de Waardgelders te Utrecht af. Verandert 'er de Regee- ring 276. ook in verfeheide Hollandfche Steden; en te Hoorn met veel moeite 28a enz. de Leden der Staaten bedanken hem deswege ibid. tracht Breda te ont- zetten. Wordt ziek. Dringt zijuen Broeder tot een Hu- welijk met de Princesfe van Solms. Sterft. Zijne na- tuurlijke Kinders. Üitterfle Wil 300. Hoedanigheden ihid.
Maxim] liaan ( A artsher-
tog) word in Holland era Zeeland voor Voogd 'er- kend 132. belegert Utrecht. Neemt de Stad in bij.ver- drag 134. wordt Roomsch- Koning 135. wordt Keizer. Staat zijnen Zoon de Re- geering der Nederlanden af 138. aanvaardt ze wederom als Voogd van zijnen Klein- zoon Karel. Stelt zijne Dochter Margareet tot Landvoogdes aan 142. fterft 14,5. Mechelen, hooge Raad al-
daar opgericht 140 Meruia {Engel Wilkmsz.)
Pas- |
||||||
|
<S3S ÊLADWIJZ
Pastoor te Heenvliet, zijn
zonderling einde 162
Mets vergeefsch belegerd
door Karel den V. i6l
Middelburg. Keuren aan
deeze Stad door Willem den I. gegeven 75. Syno- de aldaar in 1581. 217. De Stad weigert het Plakaat af te kondigen, waar bij Fi- lips de II. van zijn recht op de Landen vervallen, ver- klaart wordt a 18. oproeral- daar na den dood van Wil- lem den II. 328. verande- ring in de Regeeringe al- daar 447. beweging aldaar. De Prins van Oranje wordt 'er tot Stadhouder ver- klaard 553 Mondragon bemagtigtKlun-
dert, Fijnaart en Ruigen- Mi 200 Monnikendam. Scheeps-
ftrijd voor deeze Stad 140 Montbas en twee anderen
worden ter dood gedoemd
386
Montfoort(J.van) het Slot
teWoerden bemagtigd heb- bende , ftroopt ten platten Lande 136 N.
Naarden. Moord en
plondering aldaar 192. door den Prinfe van Oranje veroverd in 1673. 402 Namen berend, belegerd en ingenomen 455, enz. ge- wonnen door de Franfchen SSI |
||||||
|
IR der Verkorte
Neijen (Pater Jan) is meï
de Staaten in onderhande- ling over Vrede öfBeihynd; Zoekt, den Griffier Aarlens ointekoopen • 252 Nieuwenaar ( Graaf van )
maakt op last der Staaten verandering in de Regee- ringe. Komt ongelukkiglijk aan zijn einde 235 Nieuwerfluis. Schans aldaar
herlteld in 1745 55 t Niecjwmegen door de
Franfchen bemagtigd 388. Wordt tot eene handejplaats over den Vrede verkoren 409. opfchudding en ver- andering der Regeeringe al- daar ' " 481 Nieuwpoort door de Fran-
fchen gewonnen in 17450 551
Noormannen. Zit Dienen: O.
O dijk Caat voor om Ko-
ning Willem te Middel- burg een eerebeeld op té rechten 473. wordt van den Staat van eerften Edele vervallen verklaard 476 Oldenbarneveld vat achter- docht op tegen Maurits 248. Schimpfchriften tegen hem geftröoi'd 257. legt zijn ampt neder. Aanvaardt het wederom 258. nadeelige geruchten van hem 268. wordt in hechtenisfe geno- men 276. pogingen om hem |
||||||
|
Vafcrlanclfche '.
te doen ontflaan 0.79. wordt
ondervraagd 285. van zijne papiere 11 beroofdibid. komt voor de Rechters. Zijne Be- kentenis 291. hem wordt de dood aangezegd 292. zijn verzoek aan den Prinfe en deszelfs antwoord. Be- reid zich ter dood 293. wordt onthoofd 294 Ondergang van het Wester-
fchen Keizerrijk 31 Onlusten tusfchen den En-
gelfchen Koning en het Par- lement 311. in de Regeerhi- ge te Gorinchem 425 Onweer (zwaar_) in Holland
_4o8 Oostende aan de Spanjaar- den overgegaan, in eenen deerlijken toeftand in 1604. £■50. door de Franfchen veroverd in 1745. 551 Oostendefche Maatfchappij, door Keizer Karel den VI. opgericht 514. opgefchort 521 Oostenrijk QDon Jan van) komt als Landvoogd in de Nederlanden. Maakt zich verdacht bij de algemeene Staaten 204 Oosterlingen. Oorlog met
dezelven 114 Oostindifche Maatfchappij,
derzelver Oktroi wordt vernieuwd 546 Oproer aan den Zaankant in
1678. over het invoeren van eene nieuwe Turfton 417. in verfcheide Steden van Holland 542 |
|||||||
|
[IS TORI E. $$$
Oranje. Zie Rjenê van
Chalons. Willem van Nassau of Willem den I. Maurits , Fredrik Hen- rik, Willem den II. Willem den III. Willem Karel Henrik Friso. Orleans (Hertog van) wordt RegeHt van Frankrijk 500 Ormand Qjfames Bulier 3 Hertog van) bekomt het opperbevel over deEngel- fche Troepen. Zijn last. Maakt zwarigheid om te vechten 494. zondert zich af van het Leger der Bond- genooten. Bezet Gend en Brugge ibid. Otto delll. Graaf van Gel-
der , wordt Voogd van Flo- ris den V. 83. flaat Vrouwe Aleid. Sterft 84 Ouwerkerk fj Henrik van
Nasfaiiy Heer van") be- fchermt Willem den III. in den Slag van St. Denijs 418. fterft 487 Overwinning op het flaak
305 Overijssel. Scheuring on- der de Staaten van het Ge- west. Eene der Partijen kiest den Prins van Oranje tot Stadhouder. De Staaten van Holland beflisfen eer- lang den twist. 345. On- lusten tusfchen de Edelen en Steden 440. verandering in de Regeering aldaar 475 |
|||||||
|
E. Paal-
|
|||||||
|
BLADWIJZER der Verhorn
|
|||||||||
|
6*0
|
|||||||||
|
Pauw (Adriaan) wordt
Raadpenfionaris van Hal- land 305. fterft 333 Perfonen (zes) door het Hof
van Holland gevennisd in 1719 wegens verboden ver- ftandhouding 523 Pest. Zorg tegen dezelve,
in de Vereenigde Gewes- ten 299 Pestkoortzen in Holland»
in 1664. 361 Peter, CzaarvanMuskovie*
Zijne reizen 462. hij oe- fent zich te Amfterdam in het Scheepstimmeren 463. komt weder in Holland 503
PiPijN , doet zich zalven
tot Koning van geheel het Frankifche Rijk 45 Plakaat tegen de Hervormde
Leer in Holland uitgeko- men in 1529. 151. tegen de Engelfche én Schotfche wêerfpannelingen 467. op de inkomende en uitgaande Rechten 515 Plunderingen en oproeren
wegens dePachters inFries- land, Groningen en meest in Holland ' 565, enz. Potwalvifch bij Katwijk ge-
ftrand 246 Peudereijen (het Slot) bele-
gerd. Gewonnen 142 Predikanten vermanen de
Staaten 231.worden fcherp afgezet ibid Pretendent door Frankrijk
voor Koning van Engeland
er-
|
|||||||||
|
P.
Paal worm en, in het hout
der Zeeweeringen ont- dekt 528 Pachten afgefchaft in Fries-
land 565. in Stad en Laude. In Utrecht. Te Haarlem- Te Leiden 566. zijne Hoog- heid flaat eene algemeene affchaffing der Pachten in Holland voor. De Staaten befluiten'er toe. En tot het heffen van een middel, bij voorraad, in de plaats van de afgefchafte Pachten. Zij befluiten de verpachte mid- delen , bij wege van ColleEte en inzameling te heffen 567 enz. Pain £f Vin (Mozes") ver-
laat den Post aan de Nieu- werbrugge. Wordt ont- halsd " 4°° Panne ( Pieter) om eenen
aanflag op het leven van Prinfe Maurits , in 1598. ter dood gebragt 244 Parlement van Engeland
raakt in ongenoegen met de Staaten. Geeft in het Jaar 1651. de vermaarde Akte uit tot bevordering van denEn • igelfchen Koophandel 331
Parma neemt Maaftrichtin 208. heeft de hand in den laatften toeleg op het leven van Oranje 22 r.neemtDen- dermonde, Vilvoorde en Gend in 225. derft 239 Paulinus Pompeji.s voltooit den Dijk van Druzus langs den Rhijn 19 |
|||||||||
|
Vuderlandfche HISTORIE. 641
|
|||||||||
|
erkend, doet den Oorlog
uitbarften 468. opftand in Engeland en Schotland ten zijnen behoeve 500. zijn Zoon verwekt een' opftand in Schotland 549 Privilegien van verfcheide
Steden gefehonden 162 Protestanten. Karel de V.
doet hun den Oorlog aan in Duitfchland 159 Pruisfen (de Koning van)
legt nieuwe Tollen aan te Wehl. ZoektGraavete ver- rasfen. Wordt gefluit 499 FuKMERE'NDi'XHeer/ijkheid
\van~) verandert van Heer
130 Q.
DUaden, eene foort van
.,,_ Saxers, komen in Ba- tavie. Verdrijven de Sa- liers. Worden tot vrede gedwongen 28 Quotifatie (Perfonecie) in
Holland ingevoerd 545 R,
Raad van Staate in de Ne-
derlanden. Holland fluit 'er de Stadhouders bui- ten, in 1668. 373 Radboud , Koning der Frie-
zen , flaat Karel Martel met hulpe van Raganfrid- Wordt door Karel Martel overwonnen 41 • weigert zich te laten dopen, fchoon hij de voet reeds in de von- te hadt 4a Rechteren (Graaf van) doet
|
|||||||||
|
äfften divan zijne waardig-
heid teütrecht op aandran-g des Konings van Frankrijk 495
Regeering, Gedachten, om dezelve te hervormen 259 y enz. Remonftranten. Egnigeti hunner komen voor de Sy- node teDordrecht a87.wei- geren dezelve voor Rechter te erkennen. Verklaren hun gevoelen. Raken met de Synoden in verfchil over de wijze van handelen 288. worden vervolgd. Verfchei- dene hunner Predikanten raken in hechtenisfe 296. fliehten eene Kerk en KweekfchoolteAmfterdam 304.'zeven hunner Predi- kanten, ontkomen uit de Loevefteinfche hechtenisfe 306 Rev>è de Chalons, Prinsvan Oranje wordt Stadhouder van Holland. Draagt zorg voor Holland 156. trekt uit tegen de Gelderfchen. Wordt geflagen. Valt in Gulikerland 157. fneuvelt in her beleg van St. Difier 159
Rennenberg. Zijne ontrouw
wordt ontdekt 209. bele- gert Steenwijk. Belchiet de Stad met gloejende Kogels 210 breekt het beleg op. Sterft 217 Requefens (Don Louis de)
komt als Landvoogd in de Ss N«-
|
|||||||||
|
/
1 |
|||||||||
|
<54* B L A D W IJ Z E R der Ferkorte
|
|||||||
|
. Nederlanden. Onderneemt
het ontzet van Middelburg. Zijne Vloot wordgeflagen. Sterft 202 Rhnla QPecco) Raadsheer
's Hofs vanFriesland, krijgt een beroerte onder het af- zweeren vanFilipsdeKii8 Ripperda (Juan Willem
van) Vrijheer van Poel- geest, wordt al- Afgezant naer Spanje gezonden 302. hij wordtRoomfch. Treedt in dienst des Koning« van Spanje. Zijne handeling aan het YVeenerHef5i6.wordt Van zijne Ampten verlaten. Vlucht 518. word gevan- gen gezet. Zijn nader be- drijf en uiteinde ibid. Roomfch gezinden , eenige
hunner Huizen geplonderd Roque (P. de la) Luitenant
Generaal , Geeft Hulst over. Wordt befehuldigd tan wangedrag en gevan- gen gezet 657 Rothe (Johannes*) fchrijft
Blaauwboekjes tegen Wil« lem den III. 4r3 Rotterdam, beweging al-
daar in 1653. 337. gewel- dige opfchudding aldaar in 1690. beweging over het verkopen der Ampten. De Regering belluit 'er ge- dwongen toe. Zijne Hoog- heid vernietigt de afgepers- te bewilliging 560 |
Ruiter (Herman dé) ver-
rast het Slot te Loeveftein in 1570 fneuvelt 388 Ruiter {Michiel Adriaausz*
de) raakt in 1652. in een hevig gevecht met Askne 331. neemt twee Franfche Kapers. Wat hier over te doen viel 348. zeilt naar Funen en heiptNijborg be- nuttigen. Bezet de Zweed- fche Vloot voor Lands- kroon 349. wordt adelijk verklaard door den Koning van Denemarken 351. keert gelukkiglijk van zijnen togt en wordt ook Viootvoogt 361. hij doet in 1666. de Engelfc'hei! onder Albemar- ie wijken in wanorde 364. wijkt zelf in een' volgenden 11 ag 365 loopt wederom in Zee ibid. keert te rug door ftorm 366. verbrandt deEn- gelfche Oorlogfchepen op den Theems bij Chattam. Wordt befchonken door de Staaten 367. hij bevedigt de Oostindifche Vloot 399. raakt flaags met de Engel- fche en Franfche.Vlooten 403. andermaal en ten der- den maale 404. doet een' togt naar de Karabifche Ei- landen 407. naar Sicilië. Raakt flaags met de Fran- fchen. Sneuvelt 412. zijn Graffchnft door G. Brand 413
Rusland. De Keizerin be- looft |
||||||
|
Vaäerlandfche HISTORIE. 643
|
|||||||
|
aangedaan, om een Lofvef s
op den eerden »85 Sidtiei (Filips) bekomt het
Regiment van Hautain. Sneuvelt bij Warnsfeld 228 Sigebert , Koning der
Oost-Franken, verraderlijk vermoord 33 Slag tusfchen deBondgenoo-
ten en de Pranfchen bij Landen in 1693. 45a. bij Ramillies 433. bijMalpla- quet488. bij Denain, door de Bondgenoten verloren en de gevolgen daar van 495. bij Fontenoi55o. bij Rancourt 552. bij Lafeld 558
Slingeland ( Simon van y
wordt Raadpenfionaris van Holland 522. Sterft 539 Sluis. Die van Sluis verras-
fen Vlisfingen 134. verraad
aldaar ontdekt en geftraft
440
Sodomie in de Vereenigde
Nederlanden ontdekt en te- gengaan in 1730. 525 Smet ( Diederik) wordt
's Prisfen Stedehouder in het Noorderquartier 191 zijn handel omtrent eenige Roomschgeziuden aldaar 200 Soranus , de Batavier. Zijn
behendigheid in het fchie- ten 2a Spinola {Ambrofia') verovert
Oldenzeel en Lingen 251. verovert Lochern, Grol en Rijnberk 351 Ssa Sj>i.
|
|||||||
|
looft Groot-Brittanje en
den Staaten onderitand in manfchap 563 Rijsfel veroverd door de
Bondgenootenin 1708.487 Rijswijk (Huis te) Vrede- handel ing aldaar 461 S.
Saltzburg. Een gedeelte
der verdrukte Proteflan- fen aldaar komen herwaart. Worden in het Land van Kadzant geplaatst 526 Saxkrs fteken naar Brittan-
je over 29. doorKaroloman bedwongen 42 Schaffelaar (^fan vatï) zijne
onverzaagtheid 133 Schagen , geplonderd door
de Haarlemmers 70 Schenk (Fredrik) Aartsbis-
fchop van Utrecht iterft
209
Schenk {Maarten*) doet een'
aanflag op Nieuwmegen. Verdrinkt 235 Schepen op eene zonderlin-
ge wijze verlost uit het ijs 192 Scheuring en onlusten in
verfcheide Steden tusfchen de Remonfixanten en Con- traremonftranten 269 enz. Schrijver (JKornelis) in ge-
vecht met de Algerijnen 514 Seriverius. Zijn fchrandere
vond om Hogerbeets en de Groot iet te berichten in de gevangenisfe. Moeite hem |
|||||||
|
6u BLADWIJZER der Verkorte
|
|||||||
|
ijsfel eene buitengewooiie
Vergadering 504. belasten hunne Obligatien met een' honderdften penning 506. fluiten een viervoudig Ver- bond 508. treeden in het Verdrag van Hanov^r 514. verklaren dat zij zich niet denken te moejen met den oorlog om de Poolfche Kroon 532, arbeiden tot bijlegging van den twist over Gulik en Berg. Hou- den zich onzijdig in den Oorlogvan 1739. tusfehen • Engeland en Spanje. Gaan een verdrag van Koophan- del aan met Frankrijk 543. vermeerderen hunne Land- en Zeemagt 543. doen zulks voor de tw ede reize 544. hunne Landmagt voor de derde reize vermeerderd ibid. Onderfteunen Enge- land tegen de Franfchen in 1744. ook de Koningin van Iiongarijen 545. wederom Engeland 547. kanten zich met al hun vermogen tegen Frankrijk in 1747. 563. treeden weder in het bezit der Plaatfen door Frankrijk op hen veroverd 568 Stad en Lande. Onlustal-
daar 344. Gefchil wegens de gevangenneeming en te recht ftelling van den Heer' Rengers van Slogteren 415. beroerte in 1748. 565 Str.dingers worden Ketters verklaard 72 Sta-
|
|||||||
|
Spinoia (Fredrik) zijne Ga-
leien worden overz^ild. Hij fneuvelt in een' fcheeps- ftrijd met Joost de Moor
c . r < 249
Spit/en. Eene zwaare en
wreede doodftraffe aan de Eevelhebberen der oproe- rige Friezen geoefend. .139
Staaten (algemeens)
derVereenigde Neder-
landen handelen met Frankrijk en daarna met Engeland over de opdragt der Opperheerfchappije. Wordt van beide afgeflagen 025. doen eene bezending naar Utrecht 273. haken naar Vrede met Karel de II. 367 onderfteunen den Prins vanOranje in den togt naar Engeland 43a. verkla- ren Frankrijk den Oorlog 437. verdragen bij voor- raad met den Koning van Pruisien over de Nalaten- fchap van Willem den lil. 492. zenden eene Vloot naar de Oostzee 502. flui- ten een Verbond met En- geland 503 raadpleegen over het aanftellen van ee- nen Advokaat 504, verkla- ren Frankrijk den Oorlog ïn 1702.477. verbieden al- ■len handel met dat Rijk 478. fteeken zich in de Gelder- fche Gefchillen 481. neigen tot Vrede 496. bèfchrijven op den voorflag van Over« |
|||||||
|
Vaderïandfche
Stahislaus andermaal tot Ko-
ning van Polen verkor, n Stahki ( Willem ) verraadt
de Stad Deventer 229 Staveren door de Friezen
bemagiigd 98 Steenwijk , geweldige be-
roerte en verandering der Regeering aldaar 583 Storm en hooge Vloed in
1170, in Zeeland, Friesland enz. wederom 1111173. 70. in Holland en Zeeland in 1530. veroorzaakt Dijk- breuken en zwaare Over-' ttroomingen in verfcbeide Provinciën van Nederland 187. in 1682. ontftoken, veroorzaakt veele fchadein Zeeland, Holland en Vlaan- deren 423. in 1686. die Groningcrjand en Oost- vriesland groote fchade aanbrengt 428 Stoutheid van eenen Soldaat
bij de belegering'van Steen- wijk, welgelukt 210 Striklatid, Gezant van het
Parlement van Engeland bij de Staaten , kan geen ge- hoor krijgen 311 Sueven , hebben zich in de
V„ eeuwe in Zeeland neder- gezet, en den naam van Zeeuwen aangenomen 28 Sweerts (lzaak. ) Vice-Ad-
miraal, door Tromp van lafhartigheid befchuidigd, verdedigt zich 404,' hij fneuvelt 405 Ss 3
|
HISTORIE. 645
Synode, ("Nationale) Dord-
recht benoemdtot de plaats der Synode 273. Zij vangt aan. Kort verhaal haarer voornaainfte handelingen 287,enz. Scheidt 29a T.
rJpAnchelijn predikt eene
■*■ Ketterfche Leer. Wordt omgebragt 6$ Teeling ( Joannes ) Predi-
kant te Utrecht, wordt de Stad eii het Gewest ont- zegd 356 Terouanne veroverd , en
t'eenemaal verdelgd 161 Texel gebrandfehat ^jjjbor
Floris den III. 67 Tholen. VeranderingK.al-
daar in 1702.476. de Stad- wordt door de Franfchen gebrandfehat in 1712. 495 '1 houloufe wordt geflagen bij
Oosterweel 179 TiBERius Krijgstogt tegen
de Germaanen. Hij over- wint de Kaninefaaten 15 'Jichelaar (Willem~) Chirur-
gijn tePiershil, bei'chuldigt Kornelis de Witt van een' aanflag op het leven van den Prinfe van Oranje 389. hij wordt aangezet om het volk tegen den Ruwaard op te hitzen 391. zijn ongeluk- kig einde 394 Toeftand van zaaken na den
Rijswykfchen Vrede 466 Tolhuis, de Franfchen trek-
ken |
|||||
|
&J.6 BLADWIJZER der Verkorte
|
||||||||||||
|
keu bij hetzelve over den
Rhijn 385 Torre CJ. de ld)Lid yan den ,
Geheimen Raad. Zijne ont- moeting te Amfterdam 178 Tromp (M. //.) overwint de Spaanfche Vloot in Duins 310. raakt in een Gevecht , met Rlake. Wijt hem de Vredebreuk. Vervalt in on- gunst 331. raakt op nieuws Haags met Blaake 332. en ten derde maale, drie dagen achtereen. Zijne Scheeps- flrijden tegen Monk 334. hij iheuvelt voordeMaaze ^ ik Twist tusfclien de Regen- ten en Predikanten over de Geestelijke Goederen teUt- recht 355. tusfehen deVoe- tianen en Coccejanen hadt ook invloed op de Regee- ring 356. tusfehen den Ko- ning van Pruisfen, en den jongen Prins van Oranje , over de erffenis van Ko- ning Willem 367 U.
Utrecht. Slechte fhat
harer geldmiddelen Wint Viane. Verliest het weder 131 die van Utrecht belegeren IJsfelftein 133. deStad word belegerd.Gaat over bij verdrag 134. wordt verrast door de Oostenrijk- fchen 149. lijdt veel over- last van de bezettinge van |
||||||||||||
|
Alva 186. deUnie van 1579.
wordt aldaar gefloten 207. geweldige oplchudding in 1583. 220. men wil 'erde Opperheerfchappij aan En- geland,zonder eenige voor- waarde , opdragen. Eenige Burgers ter Stad uitgezet 229. men is'er bekommerd voor verandering in deRe- geeringe 274. Hoge School aldaar opgerecht in 1636. 309. oaeenigheid aldaar 344. de Stad van het Le- ger der Staaten verlaten zijnde, onderwerpt zich aari Frankrijk 385. Vrede wordt afgekondigd 497 Utrecht (Staaten van} weigeren denM unfterfchen Vrede tebekragtigen. Doen |
||||||||||||
|
het eindelijk
V. |
||||||||||||
|
315
|
||||||||||||
|
T^arax (Graaf van) fneu-
" velt in het gevecht bij Turnhout 241
Faudcmont (Prins van) doet
een' roemruchtigen aftogt
455
Veere verkrijgt een voor- ■ recht in den handel, van E- duarddenlV. 123.de Heer- lijkheid van Veere, nevens die van Vlisfingen tot een Markgraaffchap verheven 164. de Prins van Oran- je wordt aldaar in 1747. het eerst voor Stadhouder van Zeeland uitgeroepen 553 Vel' |
||||||||||||
|
HISTORIE. 64?
van Weenen van 1725.
met Groot-Brittanje in 1689. 438. met Brunswijk Wolféubuttel 44y. van Koophandel met Frankrijk in 1697. 463- van Manö- ver van 1725. 514. van Se- ville van 1729. 523. van Weenen 1738- van Koop- handel met Frankrijk vän 1739. 543 van Warfebau van 1745. 548 Verdrag van verdelinge der
Spaanfche Heerfchappije. Handeling over hetzelve 466. het tweede wordt ge- floten 468 Vercenigde Gewesten (de)
beginnen zich als onaf han- gelijk aan te merken en te gedragen 263 Verrekijkers gevonden te
Middelburg 265 Ve'fchülen tusfchen J. Ar-
minius en F. Gomarus over Gods Befluiten uitgebor- ften 263 Verzoek fchrift om de Iu-
quiiiiie enz. te doen op- fchorten in 1566. te Bru - fel ingeleverd 174 Vet kopert en Schieringers ;
hun tweefpalt in Friesland JTig/ius krijgt eene beroer-
te 173 Figos. Spaanfche Zilver-
vloot aldaar vernield 78 Ville (^.Jbt de fr~) geeft den
Staaten kennis van het oogmerk zijns Meesters Ss 4 oiii
|
||||||
|
Vaderlandfche
Felde (/Ihr van de') Predi-
kant te Utrecht, wordt de Stad en het gewest ont- zegd 356 Veldleger bij Breda , in
1732- 528
Veldflag bij St. Denijs 418
Veldtogt in de Nederlanden van 1745. en de gevolgen daarvan 550, en«. Veldtogt van het Jaar '595,
flaagt ongelukkiglijk 240. van 1601 en 160a is zeer voorfpoedig 249 Vknló door denStaatfchen
veroverd 307. door de Spaanfchen heroverd 309. te vergeeffch belegerd 311 Verbond tusfchen Groot- Brittanje en de Staaten, van 1668. 371 .tusfchendeStaa- ten en Keur-Brandenburg 384 tusfchen den Keizer Leopold en de Staaten 388. 'tusfchen den Koning van Denemarken, de Staaten, den Keizer en Spanje 4,02. tusfchen den Keizer en de Staaten, het groot Ver hond genoemd 437. tusfchen de Staaten, Bern en de Grauw- bunders 498- tusfchen Groot-Brittanje en de Staa- ten'in 1716. 503. drievou- dig van 1-M7. tusfchen Frankrijk, Groot-Bri tan je en de Staaten 506. Pasfa- rowitfch van T718 508 Verdrag van 1661, met Tu- nis en Algiers ■555. met Frankrijk van 1668. 372. |
||||||
|
648 B LA D WIJ Z E R der Verkorte
|
||||||||
|
om hunnen bodem aan te
tasten 553 Vindex {Cujus Julius} ver-
wekt eenen opitand in Gal- lie, dié gedempt vvordr 20 Viïellius beveelt het doen
eener wervinge onder de Batavieren ibid Vlaanderen. Binnenland-
fche oorlog aldaar 135 Vlissingen, Westkapïx-
le en Domburg (de Heer- lijkheid van) aan den Hee- re van Veere gefchonken ïao Vlissingen. Verjaagt haa-
re bezetting en kiest 's Prinfen zijde 189. den Engelfchen in pandfehap gegeven, gelost 269 Vloot (zogenaamde onver-
winneïijke') in Spanje uit- gerust "233. raakt flaags met de Engelfchen. Keert naer huis. Lijdt- zwaare fchade door Storm 234 Vloot (Smirnfche) aange-
tast door de Engelicben in 1672 383 Vondel {Joost van den")
fterft 421 Voorllagen tot het oprech-
ten van eenen Raad van Staate, door Frankrijk 011- derfteund 260. doch in het vergeetboek gemakt 261 Vorßius {Conradus} in Ar-
minius plaatze tot Hoög- lecraar te Leiden beroepen 264. gefchorst 265 Vrede van Vervius in 1598.
|
||||||||
|
243. van Münder in 1648',
315. van London 1654. 343. niet den Bisfchop van lviunfter 1666. 363. Breda- i'che van 1667, 368. Aken- febe van 1668. 372. Mu li- fter fch e en Keulfche 1674. 406. Nieuwmeegfche van ' 1678. 418. Rijswijkfche
van 1697. 463. Utrecht- fche van 1713. 496. mee Algiers, Tunis en Tripo- li in 1713. 498. van Rad- ftad in 1714. met Spanje in 1714. 499. van Wee- nen van 1738. 540. van Aken van 1748. 568 Vredehandeling met Spanje
in 1680. Afgebroken 255. tusfehen den Keizer en Frankrijk wordt afgebro- ken 498 Vredehandeling (geheime)
met Frankrijk 488. voort- gezet te Geertruidenberg 489
Vrije Metzelaars Genoot-
fchap derzelven in Holland
geftoord en verboden 536,
enz,
W.
Waardgelders. Oorzaak
van 't aanneemen der- zelven 27a. afgedankt te Utrecht eji in Holland 276. honderd vendels befloten aan te nemen in Flolland in 1747- 559
Waldek {George Fredrik ,
Prins van) trekt met liet
Le-
|
||||||||
|
t
|
||||||||
|
HISTORIE. 649
1624. 299.1111675.410. in
1682. 423. in 1686.428. in 1717« 5°7« in 1726.520. in Ï74I- 544- in 1744- 543 Weibnum (Luitenant Ge-
neraal van) fterft 444 Westerwijk (Adolf van)
Burgemeester van Goes raakt in moeite 447 enz. vonnis ten zijnen laste 448. hij wordt vervoerd 450. herfleld ibid. Westfaling ( Adriaan )
Schout van Dordrecht wordt onthalsd 130 Westindifche Maatfchappij
opgericht in 1621. 2.66 N Wezel wordt door den Ko-
lonel van Dieden bij ver- rasfing bemagtigd 268 Wicquefort Abraham van)
Brunswijkfche Refident, wordt gevangen , 411 WiJfrid Bisfchap van Jork.
Wordt afgezet. Komt in Friesland. Predikt al- daar. Wordt in zijn Bis- dom herfleld. Sterft 38 Hfillebrord een Engelsen
Monnik, komt in Fries- land , als Aartsbisfchop der Friezen, om 't Euan- gclie te Prediken 40 Willem de I. Zoon van
Floris den III. helpt Arkel winnen 71. Wordt dooi- de Edelen tot Graaf ver- heven 73. helpt de Engel- fchen en Vlamingen tegen de Fraufchen. Wordt ge- vangen 74. Gaat op de s 5 " Kruis- |
||||||
|
Vaderlanäfche
Leger der Staatente Velde
in 1689. 437. wederom in 1690. hij fterft 446 Walden-zen. De Staaten
ichrijven in hun voordeel aan den Hertoge van Sa- voije 355 Wapenhuis van Septimius
Severus, hier te Lande 23 Wapenfchorfing in 1607.
met Spanje gefloten voor agt maanden 253. verlengd 255
War NE as. Verwekken op-
fland in Rhijnland. Wor- den door Childebert ver- delgd 35 Warwik (Graaf van )
kruist op de Hollandfche en Zeeuwfche fchepen. Wordt verjaagd 123. fterft , ibid. Wasfenaar Itemagtigt vijf-
tiea Suikerfchepen. Zeilt naer de Zond 348. raakt flaags met de Zweedfche Vloote. Overwintert in Denemarken 350. doet de Zweedfche Vloot wijken van voor Koppenhagen. Keert te rug naer het Va- derland ibid. Loopt we. der in Zee 361. fneuvelt ibid. Wasfenaar Twichel handelt
met het ïïanfche Hof 551 Waterv'loed van het Jaar
1170.7o.vanhetJaar 1287. 85. van het Jaar 1334. 92. ia 1421. 107. in1523.no. in 1550. en 1531. 1:52, in |
||||||
|
■^■"■■■■■■■i
|
||||||||||
|
650 TB L A D W IJ Z E R der Verkotu
|
||||||||||
|
Kruisvaart naer Egypten.
Sterft ibid. Willem de IL wordt Graaf
van Holland onder Voog- dije. Wordt tot R.Qomfch Kor, ing verk oren 77. wordt Ridder gellagen en ge kroond. Trouwt. Komt tweemaal in levensgevaar door Brand. Keert naerHol- land Raakt in Oorlog met Vlaanderen 78. zijne ben- den flaan de Vlamingen bij West-Kapelle. Hij maakt "Vrede met Vlaanderen. WTordjt door den Paus ont- boden om Keizer gekroond te worden 79. komt te Utrecht in Lijfsgevaar. Trekt op tegen de West- friezen 80. fneuvelt bij Hoogtwoude in het ijs. Vrijheden aan eenige Ste- den door hem verleend. Ge- bouwen door hem geflieht 81. gebedeboek hem toe- gefchreeven S2 Willem- de 'lH' Graaf van
Holland, trouwt. Sluit een beftand met Vlaande- ren 90. pandt Vreeland. Handelt met Engeland over een Verbond tegen Frankrijk. Sterft 91 Willi-M de IV. Graaf van
Holland. Belegert Utrecht te vergeefs. Zijn togt tegen de Friezen. Sneuvelt in een gevecht bij Stavoren. Heeft het fplitzen der leenen in gebruik gebragt 93 |
||||||||||
|
Willem de V. Trouwt 96.
Oorloogt tegen de Sticht- fchen. Maakt Vrede met dezelven. Reist naer En- geland. Wordt krankzin- nig. Sterft 91 Willem de VI bewerkt den moord van Aleid van Poel- geest. Vluat op 't flot te Altena. Wijkt naar Frank- rijk 99. verzoent zich met Hertog Albrecht. Beoor- loogt deFriezen 100. Wordt Graaf. Doet een' inval in het Land van Arkel ioj. Sluit een Beftand met Ar- kel. Stilt de opichuddingte Utrecht 103. Sterft. Zijne Kiuders 104 Willem de I. Bisfchop van
Utrecht, doet Heirvaart te- gen Floris den I. befchrij- ven. Het Leger wordt ge- llagen 60. hij bekomt guns- tige Giftbrieven van Henrik den IV. 61. trekt naar het Heilige Land ibid. begint een Slot te IJsfelmonde te fliehten. Sterft 61 Willem van Lalfling wordt
Stadhouder van Holland ïï6. wordt afgezet 116 Willem van Nassau , in
het gemeen Willem de F. trouwt de Erfdochter des Graayen van Buuren 160. valtinPikardie 163 fchrijft aan den Koning tegenGran- velle. Blijft uit den Raad van Staate 171. neemt 'er weder plaats in 172. verlaat het |
||||||||||
|
Vaderlandfche HISTORIE. 65t
|
||||||||
|
zetten des Oorlogs 312.
wordt Stadhouder, Kapi- tein en Admiraal-Generaal. Wil te Velde. Zendt eenig Krijgsvolk naar de Gren- zen 315. fielt zieh tegen Hollands gevoelen over de vermindering van het Krijgsvolk. Stelt zich aan het hoofd eener bezendinge naar de Hollandfche Ste- den 319. vertrekt naar Die- ren ter Jagt. Krijgt deKin- derpokjes. Sterft. Verfchil- lende oordeelen over zijnen dood 326. zijne af beelding ibid. Willem de III. wordt ge- boren 327. verfchil over zijn Voogdijfchap veref- fend ibid. Zeeland befluit hem tot de waardigheden zijns Vaders te voorfchik- ken 333. men gaat hem voorbij in het begeven der hooge Krijgsampten 363. hij wordt eerfte Edele van Zeeland 373. krijgt zitting in den Raad van Staate 374. Befluit der handelinge over de aanftelling des Prin- fen van Oranje tot Kapitein Generaal 380. hij wordt tot Kapitein - Generaal aange- fteld voor -den aanftaanden Veldtogt 381. wordt Stad- houder en Kapitein-Ge- neraal 387. ontraadt het vervolgen der handdadigen aan den Moord der de Wit- ten 392. wordt gemagtigd tot |
||||||||
|
het I lof x 74. ftraft de beeld-
ftormers te Antwerpen. Geeft de brieven van Alva in 't licht. Stelt orde op de Preeken te Utrecht 177. be- geeft zich ten lande uit en naarDuitschland 179. ver- zamelt Geld en Krijgsvolk 183. vonnis tegen hem. Trekt over de Maaze. Heeft gelds gebrek. Keert naar Duitschland 184. geeft be- ilellingen ter Zee uit 185. veele Zeeuwfche en Hol- landfche Steden vallen hem toe TQo, enz. neemt Mid- delburg in bij verdrag 195. de Staaten dragen hem de opperfte magt op, geduu- rende den Oorlog 199. doet een' vvanhopigen voorflag 202. doet eene reis door Zuid- en Noordholland en Utrecht 204. wordt Ru- waard van Braband. Wordt Stedehouder van den Aartshertoge 205. (telt or- de op de verzekering van Overijsfel 209. hij wordt door het hoofd gefchoten. Geneest. Het Hertogdom van Braband wordt hem aangeboden 219. hij wordt doorfchoten. Sterft 221. zijne Begravenis. Gedaan- te, Aart, Gemalinnen en Kinders 222 Willem de II. Prins van
Oranje, gebooren 303. wordt Generaal der Ruite- ïije 305, neigt tot het voort- |
||||||||
|
I^M^^^in
|
||||||||
|
659. BLADWIJZER der Ferkorts
|
|||||||
|
tot veranderinge der Re-
geeiinge 397. hij wordt tot trouwen geraden. Verliest den flag van Senef 407. wint Graave en Huij ibid. fchrijft ernftiglijk aan die van Zeeland. De Staaten verbieden te zeggen of te fchrijven dat de Prins naar de Souverainiteit f taai 409. hij krijgt de Kinderpokjes 410. doet een' keer naar Engeland. Trouwt met Man , Dochter des Her- togen vanjork. Komt met Karel den 11. overeen we- gens een ontwerp van Vre- de 416 befluit heimelijk tot den overtogt naar Enge- land. Krijgt gelegenheid om zich daartoe, onder een ander voorwendsel, te be- reiden 431. neemt affcheid. Gaar fcheep. Landt in ! or- baai 434-- men draagt hem en zijner Gemalinne de Kroon op 435. komt in Holland436 keertnaarEn- geland 443. zijne gedach- ten over het vonnis van Burgemeester Hal-.wijn. Woont den flag van Lan- den bÜ45i zamenzweering tegen zijn leven 460. oor- deelt dat men ond irbemid- delinge van Zweeden be- hoort te handelen van Vre- de 461. komt in Holland 466 Doet e'-n' keer naar IMtschland. Komt in Hol- land te rug 467. keert naar |
|||||||
|
Engeland 469. zijne ziekte
en dood470, enz. Afbeel- ding ibid, Willem Karel Hendrik Friso , Prins van Oranje en Nasfau wordt geboren 492. wordt Stalhouder vanGro- ningeii 508, van Drenthe en Gelderland Aanmerkingen over de laatstgemelde aan- ftelling 512. hij treedtin het bezit van hetStadhou- derfchap van Gelderland en Groningen 523. trouwt met de Kroon-Prinfesfe van Groot-Brittauje. Keert her- waart 532. voorflag om hem tot Generaal van het Voet- volk aan te (lellen53a. hij wordt ingehuldigd als Heer van Breda 540 wordt tot Generaal van het Voetvolk verkoren Weigert dit anipt te aanvaarden 545. wordt Staatswijze tot Stadhouder van Zeeland aangelteld 553. zijn aanmerkelijk fchrijven aan den Graave van B :n- tink. Hij komt te Amster- dam. In 's Haage 556. Pos- terijen aan hem, en door hem aan het Land opgedra- gen 560. dringt op herftel- ling omtrent de Ampten en op den afftand der Poste- rijen 569. wordt gemagtigd om de rust in Amiterdam te heritellen 571. komt aldaar. Maakt groote verandering in de ■ ■■ egeerinse 573. in den Krijgsraad. Vertrekt uit Am« |
|||||||
|
Faäerlandfche HISTORIE. 553
|
|||||||
|
Amfterdam 574. verandert,
in alle Hollandfche Steden, behalven te Dordrecht, de Regeering, dporGemagtig- den 575, enz. ook in Gel- derland en Overijsfel. In Friesland. In Stad en Lande 578. wordt Erfftadhouder
der Generaliteits Landen 579. en Opper-Direcleur
der Oost- en WesT-Indifche Maatschappijen 5S0. doet _ zich tot Markgraaf in Vee- ■ re en Vlisfingen inhuldigen.
Doet een'voorllag tot her- ftelling der Fabrieken, en des Koophandels 586. prijst een bepaalde Porto Franco aan. Wordt ziek. Sterft. 588. zijn Lijk wordt op een Praalbed gelegd en plegtig- lijk ter aarde befteld ibid. zijne afbeelding 589 Willem , Graaf van Buu-
ren, en daarna Prins van Oranje enz. wordt geboren. Pillegiften hem vereerd 564. wordt Erfftadhouder onder Voogdijfchap zijnet- Vrouwe Moeder 588 Willem Fredrik, Graaf
van Nasfau, wordt Stad- houder van Friesland 311. heeft het beleid van den aanflag op Amfterdam. Be- zending aan hem van wege der Wethouderfchap 323. hij trekt af met het Krijgs- volk 324. wordt Stadhou- der van Groningen en de Ommelanden 327. trouwt |
|||||||
|
met de Dochtervan Fredrik
Henrik 32^. brengt Krijgs- volk inGroningen. Herfielt de rust aldaar 358. iterft ongelukkiglijk 359 Willem Lodëwitk, Stad-
houder van Friesland derft 295
Winter (ftrenge) des Jaars
1740. 541 Witt (Joan de) wordt
Raadpenfionaris van Hol- land 333 brengt te wege dat de Renten van vijf op vier ten honderd vermin- derd worden 376. handelt met Temple. Wordt op.. nieuws voor vijf Jaaren tot Raadpenfionaris aange- nom«n. De Staaten be- fchenken hem 371. zijn oordeel over bet Drievou- dig Verbond 372. fhat voor, 's Lands Krijgsge- reedfehap en penningen te bergen 384. wordt bij nacht aangevallen en ge- wond. Geneest weder 386. haat tegen hem en zijnen broeder. Hij verdedigt zich 389. legt zijn ampt neder. Krijgt zitting in den Hooge Raad ibid. komt op de • Gevangen-poort. Wordt
deerlijk vermoord 392. zijne afbeelding 394 Win (JCorne/is de) Ruwaard
van Putten, komt als ge- volmagtigde in de Vloot op den togt naerChattam. Wordt deswege befebon- |
|||||||
|
^54 BLADWIJZER der FerkerteFaderl, HIST.
|
|||||||
|
IJsfelmonde (Slot te) dooi-
de Bisl'choppen Willem en Koenraad geflieht. Bele- gerd en ingenomen 63 Z.
Zeeland handelt over de
opdragt derGraaflijkheid 220. weigert den Munfler- 1'chen Vrede aan te nemen. Doet het eindelijk 315. vernietigt den Staat van eerften Edele. Beilüit den Prins van Oranje tot Stad- houder enz. te voorfchik- ken 327. oordeelenvan bet Gewest over het verkenen der Akte van uitiluitinge 342. opfehudding aldaar 476. beroerte aldaar 482 Zeedag van drie dagen in
1653. 334. in de Zond 1658. 349. voor Soulsbaai in 1672. 384. zeedagen van 1673. 403 enz. voor Bevefier in 1690. 441. op de hoogte van S. Vincent in 1693. 453. voor Malla- ga in 1704. 482. bij Pas- faro in 1718. 50S Zeewormen , die de palen
doorknaagden , ontdekt 518. middelen daar tegen' in het werk gefield 529 Zierikzee belegerd door
de Spaanfchen. Gaat «ver
bij verdrag 20a, geweldige
beroerte aldaar in 17470
553
I
|
|||||||
|
ken door de Staaren 367.
aanflag op zijn leven. A'Jen dwing: hem de verheffing vanWillem den III. te teke- nen 386. hij wordt gevat. Van eenen aanflag ©p 's Prinlèn leven befcbul- digd. Zijne verdediging 389. hij wordt gepijnigd
390. gevonnisd. Door 'e
graauw jammerlijk omge- bragt 392 _ Witte van Haamßede be-
weagt de Hollandfche Steden om de 'Vlaamfche bezetting uit te drijven 40a Witte (JVitte Kornelis de")
wordt in hechtenis geno- men. Wat hierover te doen viel. Hy raakt los 322. fneuvelt in de Zond 349 Wolferd van Borfelen matigt
zich de Voogdij aan over Jan denl. zijn groot gezag. Oorzaken van zijnen val. Hij poogt met Jan den I. naer Zeeland te vluchten. "Wordt te Delft umgebragt 88 Wolferdvan Borfelen, Stad-
houder van Holland. Wordt genoodzaakt Rot- terdam te ruimen. Zijn Hof in 's Haage wordt ge- plonderd 128 Wolfenbuttel wordt Veld-
maarfchalk 586 Woudrichem, door van
Arkel ingenomen ioa IJ-
U peren door de Fran-
fchen veroverd 416 |
|||||||
|
WAGENAAR,
VADKRL. HIST.
Verkort.
|
||||||||
|
WAGENAAR,
VADERL. HIST.
Verkokt.
|
||||||||