|
VADERLANDSCHE
|
|||||
|
HISTORIE.
|
|||||
|
VIERDE DEEL.
|
|||||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DB
GESCHIEDENISSEN
DER NU
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AFÏ
Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egte
Gedenkflukken famengefteld, DOOR
JAN WAGENAAR.
Met Plaaten en Kaarten.
VIERDE D E Et, - SEGINNENDE MET HET JAAR I443, ONDER,
DE RE GEERING E VAN HERTOGE FI LI PS VAN
• ÏO UR.GONDIE; EN EINDIGENDE MET DE
KAMERYKSCHE VREDE DES JAA11S 1529,
ONDER DE REGEERINGE VAN KEIZER
KAREL DEN VYFDEN.
|
|||||||||||||||
|
1 Te AMSTERDAM,
|
Bï
|
||||||||||||||
|
JOHANNES ALL ART,
M D C C X C I.
|
|||||||||||||||
|
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten
van Heiland en Westfriedand* |
|||||||||||||||
|
M^ADERXANDSCHE
. *mV%W>* i.-i'^V, ■ -V v-^"f &r» & •■■■■■■. ■■■■w- t. ., f.J.*i -*W33l|^t'
HISTO R BE.
DERTI EN D E B O É p
|
||||||
|
t ;N H O V D. y
ï. De Hoekfche en Kabbeljaauwfche Tweejpalt
herleeft. II. Oproer te Haarlem.' Willem van Lalaing wordt Stadhouder. Go&ewyn de Wilde volgt hem op. III. Oproer te Leiden. De Hertog verandert de Regeering der Ste- den. IV. Plakaaten tegen de party/chap. Op- komst der Rederykers. Uitfpräak.overdevrye Heerlykheden. V. De Wilde afgezet en ter dood gebragt. Jan van Lannoi wordt Stad- houder. VI. Staat der Kerke, hier te Lande. Filips beteugelt de heersch- en geldzugt der Geestelyken. S\\.Verrigt'mgendesKardinaah van Cufa, in Holland,- VUÜ Kryg tegen de Gentenaars. IX. Bourdeaux, met.hulp]der Hollanderen en Zeeuwen, bemagtigd. X. Be- dry f van Kar el y Graave van Charolois. Rtgts- pleeging over die vart Häamßede. Maria van Bourgondie gebooren. XI. Stigtfche beroerte, om de verkiezing van Gysbrecht van Br edero- de. XII. De Kennemers en Westfriezen in de verbeurde Voor regten her field. %.\\L Da- vid van Bourgondie wordt Bisfchop van U- IV. Deel. A trêchs. |
||||||
|
ft ;,yAJ)ERLANDS-CHB Xni.JoEirs
' trecht. XIV. Poogingen van Hertoge Filips,
Tom V.gebied over'Friesland te bekomen. XV. " Oorlog met Frankryk. De Graaf van Charo- ' Iels Fékomtverfcheiden' Heerlykheden. XVI. Togt'naarTurkye voorgenomen. Kwaad ver- moeden op Frankryk enEngeland. XVII. Graaf Karet handelt heimelyk aan V FranfcheHof. XVIII. Toeleg om hem te vatten. Aanßäg van Rubempré. XIX. Slag van Montlheri, Vrede van Conßans. Luikfche Kryg. XX. Las- ten van Holland.: Verandering in de wyze van Scheepsbouw. Staat des Koophandels. XXI. . Qefleldhrid derDyken en^andereZeew&eringefi.
XXII. Hertog Filips ßerft. ZyneJündêren. Qfhy te regt- de Goedq bygenöemd zy. \".X&ïïf,. %Arel volgt zynen Vader op.JV.eel-
dé; der' Landzaaten. ' XXIV, Hertog-Kqrel wordt tot Graave ingehuldigd. Zw aar e Bede. , Verbindtenï'sfen met Engeland. XXV. Vre-
, 'dé'van gerönne. ï)e Luikenaars bedwongen.
XXVt. praäfgeding. Handel, om de Friezen 'tot onderwerping te brengen. XXV1L Ver- andering in Engeland. JVarwik kruist op de [Holland/ehe en Zeeuwjehe fchepen. Borfelen ' verjaagt hem. XXVI lf. Eduard de IV.vlugt naar Holland. Lodewyk van Gruithuizen, "l Stadhouder vanHolland,ontvangt hem'. XXIX. Te Veere 'wordt eeneVloot voor hem uit gerust. Hy wordt her fieldt Vrede met Frankryk.XX X. Nieuwe Excynzen. Oproer te Hoorn. XXXI. Nieuwe Oorlog met Frankryk. Beßand. XXXIf. Beroerte te, Zierikzee. Te Dor- drecht, XXXilI. Gevangenis van Reinoud'en Gysbrecht van Brederode. XXXlV. I Staat van Gelderland. Hertog 'Ar noud gevangen, |
||||
|
Xïli. Boek. HISTORI E. ft
door zytien Boon, Adolf. Kar el, tot Hertog van
Gelder en Graave van Zutfen, ingehuldigd* ~. 2', |
||||||||||
|
H
|
||||||||||
|
t vuur der Hoekfche én Kabbeljaauw- ^ilijr$J.
fche tweedragt, eeriige jaaren. her- |
||||||||||
|
waards, onder de asfche gefmoord geweest DeIjp^.
zynde, begon, omtrent den jaare 1444, 'aan fche éa . verfchéideri' oorden in Holland» heviger dan "Kabbel- te voorerf ^te ontbranden» 7 '. ï™n*m Hertog "Pilips, werks genoeg vindende aan [chee{-palt
het beftiér ;zyner uidandrche Bezittingen en i^eft, aan het bevorderen zyner heerschzugtige oog- in ver- merken" in Frankryk, hadt, gelyk wy, in het fcheidea' voorig gedeelte deezer Gefchiedenisfe, hebben Stedett» "können merken, het bewind over Holland"ett Zeeland aan eenen Stadhouder toevertrouwd', die., zyn Ampt eenige jaaren bekleed hebben- "de, van tyd tot tyd, door eenen aridérëji'» werdt opgevolgd. Het geduurig afzyri des Graaven deedt het gezag des Stadhouders zeer toeneemen,en was oorzaak, dat de pärcy, ..-.■'..'.% \velke hy toegedaan was, alomme in 't'be- j,:^ wind raakte, terwyl de andere party buiten de voörhäamfte bedieningen gehouden werdt» Filips hadt, töt hiertoe", zorg gedraai z2tl~ gen, dat zjne Stadhouders, of inlanders van de Kabbeljaauwfche zyde geweest wa- ren, óf uitheemfchen, die van zyne hatti vloogehj en derhalve deeze zelfde zyde volgden ,; om dac hy 't goedvondt. Hugo Van Lannoi, Heer van Santes , die, in 't " jaar 1433, in de plaats van Frank Van Bor- gen, Stadhouder geworden was,, hadt vol- komen voldaan aan de inzigten van Hercoge A Jp 'Filips, |
||||||||||
|
VADERLANDS CHE XIII. Boer.
|
|||||||||||||||||||
|
4
|
|||||||||||||||||||
|
FiupsI. Filips, en de Höekfchen zo ver buiten allen
•———« bewind weeten te houden, dat;zy zig reppen noch roeren durfden, 't Land fcheen dan in- wendig in rust, tot; dat. Lannoi, in't jaar 1440, |
|||||||||||||||||||
|
Willem
Van La- MM ,
•wordt - Stadhou- der. |
|||||||||||||||||||
|
opgevolgd'wer'dt,door Willem van Lalaing,
Heere van Binguicoürt. Deez' was ook wel der Kabbeljaauwfche zyde toegedaan; doch begon allerigskèns de Hoékfchen te begunfti- |
|||||||||||||||||||
|
gén. Hét Hüwélyk zyner Dogter, Tolenda^
met Reinoud, Heere van Br ederade ^ gaf hier toe aanleiding. Brederode was thans het hoofd der Hoékfchen, en wist, by zyn'en Schoonva- der, te wege té brengen, dat dezélven, in de voornaamfte Steden, op 't kijsfen raakten (a). Doch deezé verandering bragt de gétüoeden der Kabbeljaauwfchen aan 't gisten. De twee- dragt, tusfehen hen én de Hoékfchen, nam hand over hand toe, eh borst, in 't jaar" 1.444» tot daadelykheid; uit. De Kabbeljaauwfchen bedienden zig van
dé omftandigheden, in welken 't Land zig tóen beyondt, om 't Gemeen', tegen de Hoék- fchen , gaande té maaken. Dp ftrenge Winter dés' jaars 144a was gevolgd van eenen kouden Zomer,'die den gewasfen veel nadeels toege- brägt, en groot gebrek hier te Lande veroor- zaakt hadt. 'Hier kwamen zwaare belastingen hf, die, om dé büitengewoone tienjaarige Gflaflykë Bede te voldoen, alomme op de Ge- meente gelegd (£)•> en met vee' weerzin gedraa- gerTwerdën. in Bloeimaand des jaars 1444,, werejt Vr? ter Vergadering van Holland, in V den
(V) R Snoi Rer. Batav. Uhr. X. p. 149. Joann.A Lexcis
van de, Heten van Brederode, Ctip. XLIX. bl, 644. (*> Vbliim Hoorn, W. 6a,, * |
|||||||||||||||||||
|
Siegte
tyd en drukken- de lasten. |
|||||||||||||||||||
|
14+3-
|
|||||||||||||||||||
|
1444-
|
|||||||||||||||||||
|
XIII, Boek. H I SIT O Rfl E E', h V $
|
|||||
|
den Haage, van wege den: Hertoge:, eeneFiupsl*T
nieuwe Leening van de Steden gevorderd.- I44* Poch de Gemagtigden van Haarlem, Delft, ' ' '-' Leiden, Amfterdam en Rotterdam verklaar««» den, niet gelast te zyn, hierin te bewilligen.. Ook badden zy, naar 't fchynt, reeds zo weïl ondervonden, dat de Gemeente niet 'meeri diende bezwaard te worden, dat zy gèeneüi anderen raad wisten, om den Hertoge te vol*r doen, dan hem, pf den Stadhouder, aan Jte bieden, datzy, ek in hoir perfoon^ mit hoe- ren vrienden,'-------------—^ mynen geriädigeti Heerer- wt hoeren boedel, leenen wilden (zr).
De Gemeente, gedrukt door, den duuren tyd en de zwaäre belastingen, wasiondertusfcherS bevreesd voor nieuwen. De Kabbeljaauwfche iVroedfehappen, in fommige Steden;,'roeiden hieronder^ en gaven den Hoekfehen alleen de fchuldvan alles, waarover de Gemeente morde. -■ bfi > Te Amfterdam floeg het graauw. allereerst - Ui'0
can 't muiten. Deeze Stad hadt zig, doorat De Kab- befchadigen der Engelfchen en door 't <weige: ^""X ren van vergoedinge, reeds, in: 't jaar: 1442* Amfter- zo zeer.tegen de Ridderfchap/en de overige dam ver- Steden van Holland vergreepen, dat alle on- dreeyen. .derhandeling, met dezelve verbooden geweest was. Doch dit gefchil was bygélegd (i)Nji waren Lodewyk van Mantfoort en Gysbrecht van Viane-, tegen 't einde van. Louwmaand,; deo« waards afgezonden, om, uit's-.Graaven naam, \ ■■ ■ -■ ' . ••„..-•• ■::.. ' de f O X. Memoréwlb. Rose, by De Riemer, 's Gntvenfci II. \
ïfeaj W. 85, K6. - (dj Vin. Memoriaalb. Rose geqwt. D, 2. ƒ» 2,6. rtrf. 49
1*rf. 71 yetf.7$.virf.- -^\'% -; ••--^'" P$i ■--' C» 1™i
|
|||||
|
<fc V A D E R L A N D S C H E XIII.' Borai
Fqie&I* de Wet .te vernieuwen. De Hoekfchen enKab-
*#** béljaauwfchen zogten hier, ieder>,>eetiigen uit
"Tiunheri aanhang ter Regeeringeïn te drin*
gen. Men "Meldt afzonderlyke - Vèrgaderhv
ge. Men riep eenig volk,ïuit.:Haarlem ett
Monnikendam,, in de Stad. Men Mille , <we-
derzyds, 't graauw' en de burgery. op tegen
eikanderen. De klokken werden" "getrokken:,
dé Schoutigëweldélyk aangevallen, en ie-
mant, die stfeo beste fprak^ in 'r heetst van
den' oploop, doodgeflaagen. De Priester, met
het,!'Sakrament., op ftraat -gekomen , was
naaüwlyte «nagog^ om de woeste menigte een
weinig tot bedaaren te brengen, 's Graaveii
Gemägtigden troffen, eindelyk', op den eer-
ftén van Sprokkelmaand, een Beftand, welk,
door tien uit ieder partye, getekend' werde
(e). Van elders blykt, dat de Hoekfche Hee?
ren hier de overhand behielden; verdryvende
alle de Kabbeljaauwfchen, die de wyk naar
Oproer Haarlem namen. Haast floeg de vlam der
iL r"oproerigheid derwaards over. De Kabbel-
" ' ,'.' jaaüwfchen, 4oor 't kleppen van de klok by-
*", :' een gebragt, plaatften zig, gewapend, op de
►13' b Markt. De Hoekfchen (tonden tegen over hen,
è Nabeftaanden en Buuren , eikanderen voor
-altoos vaart wel gezeid hebbende, Melden't
■geweer geveld tegen eikanderen\ terwyl elk,
van zynen kant voorgaf, voor de goede zaak
-te ftryden. Twee dagen, hieldt men dus ftal „
zonder den zwaaren regen, die ondertusfehen
-viel, eenigzins te ontzien: terwyl, ook hier,
een Priester,, met het Sakrament, tusfehen.
beide
/ * ' (O VII. MemoraaH>4 Rose gejmt, D, i. f. ioSUv , ,c«
|
||||
|
XIII, - Boer. $ g J $M<k JV ti$$ A V 7»
beide gaande,;; partyiffciKfifihin^erfe ,fe&fc Vü-w*m
meen xe'worden.jlie ^oe^fchenrg^leid^eer; l344' den- Burgemeesjer;/!^^^» Adfichem^v^ß^ - —-r* de" eertoi, .die. a^r^%jem;;:.Pe Burg^niei^e^ .* verfterktè zig in-^^^i, ||uis, rwelk ,T eerjangi),
door zynen ^eigeiT Broeder, ^imon^van-ddfh cfiem,. die., de, yjeeschhouwers tegen-" hen. aanvoerde,-: hevig nbeftoxmd werdt. Den ande- ren Hoekfchen Heeren,;.die zig, iosgelyks., Sa hunne Jjuïzen^erfterkt hadden,, trof gelyk los*. Zy booden^, van hunnen kant, alle mogelyke tegenweêr, waardpot-'er'dagelyks,ter,;wëde]J- _ zyde,j\yeiijtheiclen' ^omkwamen (ƒ). 1 ;: FilipsV.van,deeze;opfchuddingen kennis ge: De Her-
kreegen hebbende ,• hadt zyne Gemaalin Izabelr toginvan Ie, aan welke hy 't,hoog bewind over Holland ?^e hadt opgedraagen,,(.ij, .in alleryl,.hefwaards fomther- gezonden; en zy, in den Haage aangekomen, waards begaf zig, terftond, op weg naar. Haarlem, om den Zy. was ;verzeld van.. den Stadhouder Lalajng, «?«g^'W die de Hoekfchen begnnftigde r en yan - Frank van Bqrfelen, die 't met de .Kabbeljaauwfcben hiejdt, op dat zy fchynen gou,. beide den par- tyen genoegen te.willen geeven. Doch La- laing,. te, Hillegom gekomen, werd gewaar- •j.:, - ; ...... i ■ -■■• fchuwd-y Cf) R- Snoi Rer. Bacav. Libr. ,X. p. 149.
(O Onder anderen, blykt dit, uit eenen Brief,
door haar, op den zesdenf van Wintermaand deezes .... ~, jaars,"inden Haage, gegeven, beginnende Is.abei. j- enz."macht en 't Gouvernement hebbende enz. ■ Zie ,"•
De: Riemer, Befchryv.-van 's'-Gravenb.I. Deel, 'V.
Hoofdjt. bl. 232. Men befpeurt het ook, uit de Me~ moriaalboeken van den Hove van Holland. Zie VII. jMemor. Rose gequoteerd D. I. f. 112', lts., verf. 115. verf. iip. \ll\. Memaiïaalb. Roje gequoteerd Dl 2. f. 7. A4
|
||||
|
Sr VADERLANDS CHE XIII. Bojsif.
PjLffisI. fchöwd;, -dat de Haarlemmers hem de dood
1444'. gedreigd'hadden, zo hy" in;de Stad kwam: en" ~" deê2e tyding trof Hem'zo - diep, dat hy ter- jftdhd naar den' Haagete füg keerde."fzabelle, die van- Haarlem éersj: gedagvaard hébbende, om haar de Sleutels over tè leveren", 't welk f naar 't fchynt,* verzuimd- wérdt; nam hieruit gelegenheid tot het verbieden van alle;gemeen- föhap met de Stad, en-tot-het aanflaari van al- le goederen en renten ^ër^frigezeténën in-'s Graaven eed, die,: binnen1 vief 'dagen, dè Stad niet ruimden (g);:Sedert in de -Stadgéko- inen, bewoog zy de Höèkfchë Hëeren, die nog •Clin hunne Huizen bezet gehouden werden:,;óm^. r;r; xybor ^zonnen ondergang, Haarlem té ruimen,
, onder- heimelyke belofte,"dat zy hén-; bitineh; :s l.. . / drie dagen , wederom -zou; doen irilaatèn. D&
. i< Hertogin verzegde hen vervolgens haar Am-
! ( fterdani, alwaar zy,' met open' armen, önt-
0;'" ; vangen ..werden; Ook' móésten zy zig hier biy-
ven ophouden; alzo de Hertogin zig niet in' ftaat-vondt^ om haare belofte naar te komen. Te Atrifterdam, alwaar dè Hoekfehén volko- men meester waren, ontving'nfenVkoK hief fia, Reinbud van Bredé|odë;j met' Veele -;jh? dère Edelen en Knegten, tot befcherming der Stede. De Hertogin: was', midlerwyï, naaf Brusfel-te rug gekeeld (4). m \f '•"•' •' - ©niust Die van-Dordrecht lägen, ten deezen ty*!
met Dor- de,'! ook overhoop met ëënige Züidhóllandfche,,
isecht. EdelfÄ. én j met: verfche(den' S te.deo,, ter. oor?
* •.:."...-j •;'; .;'. :: . ivi- 'V ': • ' h-.Z M Zaake
(f~) YIJt- Rfcmorisalb.. Ross gtquot. D, ,2. fi, 90 verf. 9,7..
verf- £>p verf. 'Joo, 105. ...... , . ,, j ,- .■
« (h) Goudictie jEhreii.- i/l: 131.' Sxoi Tl&r. X- 'f- Vis- Heems-
ksbk Batav. Arcatl. tl, 22c, 221. ff- *>. ■'•■
|
||||
|
w:
|
|||||||
|
XIII. Boek. HISTOR IE. £
zaake van hét Stapelregt.' De Hertogin hadtFiupsï,*
de Stad, tot driemaal toe, door eenen Bode, H44- in den Haage doen dagvaarden: doch men ~* hadt geweigerd , Gemagtigden, derivaärds , te zenden. Zelfs hadc de Regeering den laatr fteri daagbrief niet willen' ontvangen, en den Bode zo ■ bejegend, dat n}emapf onderneemen durfde, haar op nieuws,' te dagvaarden (f), Hóë-deeze twist ^ tenideezen tyde, afliep, is my'niet klaar genoeg gëbleeken. Alleenlyk, niêeri ;ik, dat 'er-,, in 't jaar' 1445, e'ëne ver-p anderïng der Regeéringe uit ontdaan is (F). - Fflips toonde zig vergenoegd over de verrig-
tingèn zyner Gemaalinne te ®arlém; alwaar nu'de twee partyen bevredigd waren (T); doch h|" Was te onvrede, dat zy Anifterdams, in de handen der Hoekfchëti, hadtmoetenlaaten. De Gemagtigden uit dëeze Stad, 'éji die'Van den Kabbeljaauwfchèn aanhang uit Haarlem trok- ken, eenigen tyd 'hierna,' naar 'BrtisTeT, ora hatv'gedrag, voor den Hertoge/die hen ónt- böóden hadt, te verdedigen, 't 'Gevolg y^mh^hg dèeze handeling was het afzetten des S;'ad-wordt houders Lalairi'g' (jnj, wïén Filirjs :de fchuld:?fSez2tr gaf van alle de opfchuddïngen, in Hol 1 and'^f^ Voorgevallen. Gozèwyn'W Wilde, een Vläa- wilde ming, werdt, ónder den haam van Préfident,wordt ih zyne plaats, aaugefteld. Hy kwam', inPrefi- de Lente dés jdars' 1445, 'herwaards' Over. j .^K'„ Niet lang na zyne aankomst, kreeg hy!de'_~L^
m'm ■•■■■ f' - — -••'■: : ••'■>•'• ..-'" "-; han-J 'lil. ' -jsV p ... 'H e-r: natu GS "... : Opfchud- CO VUL Memoriaal!). tlo.SE geknot. D.jfe ,#ƒ. 87» S8 wr/.-;
09 'Verf.. 90 yerf.yi, 1j| viirj'. 95." .......'.*"'' -
/«SX Regeer. J.yJt, hy Balen U. 290.
O) X. Miinoiinali). Rose gequot. E. 2. ƒ. 14 ver/, ,
(m) GoiKli'die Cluon. bU 131.: .......■ ^1* "• ' ;
A5
|
|||||||
|
^p VADERLATO,S;CHE XIII. Boek.
FiuFs I. handen vol werks» aan het (lillen van eenen
_ *445- oproer , te Leiden.. Flpriß van Boshußen^ ding te S-jhpuc der Stad, was den ^oekfchen 'toegè« Leiden, daan,, en waarfcbynlyk . hierom, hoewel ook ora ,het openen van zekere, ÏCpfïer, $q ,-dpor den' Rentmeester van !Noordholland, verzeg geld waiL (il),. in den 'imt0 geraakt van Hertog ge Filips.,. xjie. het, .Schojisampt, onlangs , aan, Simon Freürïkszoon. hadt oggedraagen. Deez* hadt zyh^rf L,aspbr{ef tê,X*eiden doen afkondi- gen; d.ÖcT\ ßpshüizen' Jbäjjt dé /wettigheid van denzelveri Jn' xwyfel gefr|kjten^, en, was, ten Hpve ^& pm t yp^Yeftoogen .tegen*ite doen, na j dat hy- eep' \ )0fldé>fchout,, in, zyne . ftede,,. ^angefteld; hadt, Simon Fredrjkszppn, liet j zig?, In zyp, afzyn,,. door den Prefide,rj[,t de "Wilde, in.zyn Arnpt, bevestigen, en ftelde ^nsgelyks. .eenen Onderfphput aan. Dus.;hade men twee Schouten ep: twee Onderfchputen , op eenen tyd, te Leiden,; die elk hunnen aan- hang hadden. De Hoekfchen ,. hielden-ßmf, ^ , Ruizen, ;jdjsjKa'bbeljaauwfcjien' Simon; Fre.driks- • ?!" l.^oon voor wettigen Schout., De andere Jye- .. , * geuren der $ta,d waren pok verdeeld: en uit ■ «hoofde der gëmeene partyfchap, en ter ppr- '! "jiaake van,ëenige . byzondexe gefchillen,; zeer ,; ,'t.egen elkanderen verbitterd, , Dé eene en de V-andere party bragt,; eindelyk, zynen aanhang ,u.3!f9Èult de Bürgery in de wapenen, ep op den <♦*•* «erften van Hoóimaand., trok men,, op tegen * . elkaiideren^ De Kabbeljaauwfchen / die ver, »:. " " ;ife' te Jkort gefchooten zouden zyn, waren yer- fterkt geworden, door ëenige manfchap uit Delft
• - - C«) ^1* Memorlaill». Rösg 'gipm't, F. I. / $i, r-.,,'. ",-'
/ ■ ■"'; JE A
|
||||
|
XIII. Boek. H IST O-R 1 E/ V «ai
Delft en uit den Haage, hun door-den Preß-■>Tm$$lß
dent de Wilde' toegefchikt-s en haddenj zigj; jj$& t met Jan van Wasfènaar, Heere van' Voorburg §S 1SS**' aa*i 't hoofd, op de Breeftraat,'*by 'tScadhiafcy geplaatst. De Hoekfchen, ;die op demmw& Straat by de Hooglandfche:. Keifk famea %e- tqliM trokken waren T begaven zigy van daar, naa» |
||||||||||
|
wrfilas
|
||||||||||
|
de Breêftraat,; om de iKabbeljaauwfchen-.-.aaö
te tasten. Dp. de • Koornbriigge^rgelcomen:.^. hieldt Gerrit Potter hen ftaande % vQÖrgeevendé- gelast te.zyn, om met hen van'yiëde te fpree-* ken. '\De. Hoekfchen toonden zig gereed hier? toe.. Doch,;terwyl hy over en weder gihg^ werden zy, onvoörziens* /overvallen van 'dé gantfche magt der Kabbeljaauwfchen,; dié zd iterk op hen indrongen, dat zy.tot aan en op S.Pankras;Kerkhof wylcen moesten, alwaar men hen, naar,'t fchynt, uit ontzag vooride heiligheid der plaatfe,. nier beledigen ; durfde, Een Priester vertoonde zigin.''t: harnas-onder de. Hoekfchen, roepende enn tierende > gewel> diglyk tegen, den Preflient en^'Raaden vari Holland (ó). Eenige'Hoekfchen waren r,gé± foeuveld, in deeze gelegenheid: Meer wareä , 'er gewond, en wel ihonderd entwintig gés- vangen genomen. Jan Danielszoan, eeivdeezer gevangenen', en Zwager van den »Schout Boshuizen, werdt, met nog twee, federt', in den Haage onthälsd. Met eenige. andere»^., zou men dêrizelfden gang gegaan hebben; doch Frank van Borfelen verwierf ;hun..'t ab&GffiB) Zy werden dan, eenigen tyd,, in ruimer of *V'< '.S i's* \ ,i ."' .v ■■■-< sioSl .diïïhöffisM .T'iengiQI1
C«) 3{I. ï^moriaalb. Rose gtquot, f. j, /.'4JK « jjfo ■ |
||||||||||
|
V'i
|
||||||||||
|
ai;- ■*
|
||||||||||
|
ts VADERLANDS CHE XIII. Boee.
|
|||||
|
Fiypïl, enger hegtenis gezeten hebbende, ontflaa-
L ?44S* - 8en 00- Egter kwam niemant, zonder. !t; ~betaalen van Losgeld, vry. Deeze ftrengheid was oorzaak, dat de Hoekfchen in Leiden zig, eenen tyd lang, ftil hielden. FiHp» De gemoeden waren nogtans, hier en in komt andere Steden, op verre na, niet in rust ge- zeifher- j,ragt. des piüps reden vondt, om in perfoon waar s' qaar Holland te komen. Hy was van jfan van Nasfau, Heere van Breda, en van Jan van' Hensberg, Bisfchop van Luik, veizeld. DeBis- fchop was een Neef van Gysbrecht van Brede- rode, Broeder van Reinoud, en • Domproost te Utrecht, dié hem verzogt hadt, de zaak der Hoekfchen den Hértoge ten' gunftigften tfc willen voordraagen. Ook wérdt, door zyne en Nasfaus tusichenlpraak, te wege gebragt, dat de Regeering der Steden, aan een gelyt getal van beide de partyen;, werd't toever- trouwd^ waar door de zaaken, voor dien tyd, Hyver- op.eenen goeden voet gebragt werden. Fi- andertdelips trok, van Stad. tot Stad, alomme de Regee- Regeering veranderende. In .Slagtmaand, Amfter- ^wam hy, met de verdreeven^ Kabbeljaauw- dam en fcben , van Haarlem te Amfterdam;, al- elders. waar hy Schout, Burgemeesters en Schepens allen uit hunne > ampten, en anderen ; van de Hoekfche en Kabbeljaauwfche zyde , in derzelver plaatfen ftelde (^), die, alléenlyk van den negentienden der gemelde tot den tweeden van Sprokkelmaand, des volgenden . :... • . ... , ;•.. - m i jaars. ", .£p~) XI. Memoriaalb. Rase gequot, F. I. f. 22, 37 vetjl
33» «34- (j) Regeer. Lyst, op t jaar 1445. |
|||||
|
XIII. Boek. ; Hl S T O K I E. y 'M
|
||||||
|
jaars, den gewoonlyken tyd der verandering Fiupifc
van de Regeeringe, dienen zouden (r). 't »44S»' Schynt dat Brederode en de Knegten, voor- been tot befcherming der Stad ingenomen, reeds voor 's Hertogen aankomst, wederom geweeken waren. Of misfchien hebben zy zig ihans ook met hem verdraagen. | Eenige maanden vroeger (a), was, hier IV. te Lande, op 's Hertogen naam, een Plakaat P^kaaten afgekondigd: waarin het Verbod, by den Zoen ^l^. met Vrouwe Jakoba, gedaan, van eikanderen fche en Hoeksch of Kabbeljaauwsch te noemen, op 't Kabbél- ernftigst, vernieuwd wenk. Ook werdt het f^C /preeken of zingen van party dige Gedigten tegen V5ghe. eikanderen veroordeeld. De Rederykers, eene den. foort van Digters en Tooneelfpelers te gelyk, Opkomst fchynen, onder 't blaaken der Hoekfche en ^ ™*" Kabbeljaauwfche oneenigheden, hier allerr eerst qpgekomen, en de bytende Digt- en Tooneelflukken, die zy zongen of uitfpraken , door Hertoge Filips, thans verbooden te zyn. Vermoedelyk hebben , de voornaamften van beide de partyen zig van deeze Luiden be- diend, om elkanders Perfoonen enbedryfhaa- telyk af te fchilderen voor 't volk: gelykmea - ;? zig, eene eeuw laater, ook van hun bediende, om de Geloofs-en Zedenbetering, welke men hier wjlde invoeren, den volke fmaakelyk te '' maaken. Het Plakaat, van welk wy fpreeken, verbiedt wyders „ het, geeven van Livrei, ?, buiten zyn eigen Huisgezin en Dienaars; j, het draagen van Kapproenen en Paluuren „ [of
(O Groote Cbron. Dlyif. XXIX. Cap. ai.
(a; Op den agt-entwintigften van Grasmaand.
|
||||||
|
. /
|
||||||
|
v £#4 V A D È R L A N D S C H E • XIIL Boek.
fiLtpsfi »'f of Livréyen J-tot tekens van onderfcheid,
1445- „ het maaken van nieuwe SchuÉceryen, het
'- $y draagen vahPanfëéren [ of harnasfen j \ zwaar-
-£ deri, lange hiesfen, en eenigediergelykedin-
1 % gen (s)." Men ziet hier uit, aan welke
blyken, de hevigheid der tyden zig thans
deedt kennen. Een ander Plakaat, alommë,
; ..... fn 't volgende jaar (g), afgekondigd, geeft ook
/\..'. getuigenis van- dé onderlinge Bitterheid der
' V^,;"; twistende Landzaatén^. Men'-was, tot hier
■f *■-•*• toe, gewoon geweest,* de Doodflagen, die,
in de veelvoudige Bürgergevegterf, van tyd
_J,■",;'.;*; tot tyd, voorvielen, niet flegts op den Dood-
.... flager, maar Ook op zynë Maagen, en zelfs
op zulken, die 't Gëvegt niet bygewoond had*
den, te wreeken. Het Hof, hier tegen wil*
,,,.....;'. '^ lende voorzien, beval ,j dat zulke Maagen
„ van beide de partyen', dié niet mede in vaer-
%l de noch in velde waren geweest, als het Ge-
„ vegt gefchiedde, zes wëeken lang, eerie goe-
•„ de en vaste Vrede zouden hêhben; op dat
ftf men, van wederzyde , gehoegzaame gele-
„ genheid hebben mögt, om zig met elkande-
„ ren te verzoenen (O-"
Filips Terwyl Filips, ten deezën tyde, in Holland
verklaart,.was * ]jacjc },y een 0U£j gefchïl beflist, hét
Heerfyk- Régt een 'ger Edelen, dié voorgaven vry té
heden zyn van de.Graaflyke Beden, betreffende. Zy- vry zyn ne uitfpraak, die nog nimmer gedrukt' is , en van Be- „vee| opheldering geeft aan den toeftand der ; " " Ho1"
; CO Zie dit Plakaat by ScriveriüS Toeft, op het Goüdfch?
'Chron. H. 273. Ce) Ilanclv. van Amfterd. bl. 23. Zie het. ook hy Scrivei,
Haarl. bl. 2Ö0. Haiidv. van Älkffl. il. 23. Van DreclKexl. bl, 6v, (3) -Den-'hegenden van Oogstmaand. -' ^v w
|
||||
|
XIII. Boer. H ï S T O R I E. 15
HoDandfche Edelen van deëzen tyd, en aan Fiiml.'
de vöorregteri van derzelver byzöndëre Heer- I445- lykheden, is gëwigtig genoeg, om hier (V) te worden ingevoegd: s Uitfprake, welke Heèrlykheden vry zyn
„/,.„. van Beden, welke daerentegen de Be- de fubjeft. Omtrent een [air geleden, als myn genad.
Vrouwe van Bourg". in den Hage was, ende al- tdair by hair vergadert waren tot eenre dach- uairt die gemeen Baenridzen, Ridderen en Kna- pen van Hollant en van Vrieslant, foe dede myn gen. Fr ouwe openen en [eggen voir hun, op dat yemant van hunluyden meynden en houden wou- den dat die luyden en Onder [aten, gefeten in hoe- ren Heerlicheden gelegen in Holl. en Friesl.ends die fy van mynen gen. Heere als graué van Holl. te leen houden, fchuldich fyn vry tewefenvante gelden en te contribueren in den beden die mynen gen. Heere van Bourg". infynen landen van Holl. en van Vriesl. voir die tyd gegeven waren, ende noch gegeven [ouden, worden, dat een yegelic y hem diei■vermetende, overbrengen [ouden in den handen van myns gehadichs Heere Kade hair privilegiën, brieyen en bethonen, dair mede fy hem dair in 'behelpen [ouden willen, ende myn genad. Heere op defe tyt in den Hage tegenwoif- dich wefinde heeft den/elven [ynen Baenrid- 'zeri. Ridderen en 'Knapen desgelycx doen openen, th [eggen; JVair op myn genad.Heereheeft doen overfien alle die brieven ^privilegiën ,[chri[ten en bethonen, dieyemandvan de voir/z, Baenridzen u Ridderen en Knapen overgebracht eth de ge- thoent
(»0 U't h:t XI. Memoriaal!». Ross gesuet. F. I. ƒ. 38. rstf.
|
||||
|
f)
|
|||||
|
ï6 VAD ERLANDS CHE XHI. Bobkj
fitips T. thoent hebben, "<?»</<? meer re .fekerheyt, /^ $@§if
#*MÊL-hy dairenboven doen werfen en vijiteeren ßne registeren en rekeningen, van over lange jairen t welke al in V lang wail duerfen wefend^ mit goeder deliberatie, ende na adv'ys ende rypen raat dairop'gehadt by myns gënadichs Heeren rypen Rade; foe is dairop wtgefproken, geordi- neert en gedeclareert V geënt dat hierna volcht. Eerst dieAbdisfe van Reinsburch als vanhoi- re Heer Ucheit én Onder Ja ten van Reynsburch* Die Gr ave van Oistervant, als van der Heer-.
Ucheit en Onderfaten des lants van Foirne, hem verleent by mynen genadigen Heere ßn leven, lang. Die Heer van Egmonde, alfoeverre aWt an-
tleeft der Parochie van Egmonde, enfyne Ori- 'der f aten dai'r in gefeten. \ Die Jonchr. van Gaesbeke, alsvanßnen Heer- ticheden en Onderfaten van Putte en Stryen. Die Heer van Breder ode als van ßhre Heef-
licheyt van Vyanen. Die Heer, van Tfelfleyn als van der Heerlic-
heyt.van Tfelßeyn. , Die Heer van Cruningen, als van der Heer-
licheyt van Heenvliet als een Ut 's lants van Foirne. Heer Geryt van Poelgeest, als VänderHeer-
lycheit van Hoichtmade. ,., , Heer Arendt van Gendt, Elofys van Kyf-
hoecki en Goidfcalc Oom, van de Heeflichedeft in eenen privilegie begrepen al/e Fapendrecht, Mathena, PFyngarden, fVervelcamp ,Corteng- ne, Slingelant, Goudry den, Heerdincvelt, en- de Giefenmonde. Als van de Heeren eii Vrouwen voifn. ende van
r" ;, ■ .-■.,■ .hoe |
|||||
|
SU*. Boek. H 1 S T O R I E; A \? 17,
hoeren Onderfaten gefëten in der Meerlicheden Fimps,!.
y'oirfz. foe is wtgej'proken, dat myn gen. Meere , !445« <#f rêferyeert en hout in jlate 4n\fulker vormen, "~ : ^f /z<wV Ondeffaten van den beden die mynen, gen. Meere voir defe ty tin fynen Landen van tioll. en van' Fr ie si. gegeven hebben gsweest, die tegett-. <w,oirdelic loop hebben ende, die, nog hierna hem gegeven zullen worden, onbelast wefen füllen^' ße lange en tot der <tyt toe dat by mynen gen. Meere anders dairop geordineert,.en gedecla* reert [al wefen: Mar dat alle die -ander luyden en On der jat en ge fat en in enigen-anderen Heer- Ucheden gelegen in Hollant-en in Vrieslant ende die men van der Graefjbip van Hollant of Heet*-, iicheit van Vrieslant te leen hout, oick men die. toebehoiren, füllen mede gelden en contribueren,- den beden die mynen gen. Meere voir defe iyt ge- geven hebben geweest, die men nu geeft en loop heeft i, ende die men in toecomende tyden geven f al, gelyc eenige ander Onder fat en myns gen. ■iHeereth,.-. end-e ymmer-der Heeren luyden en Onderfaten,-hier na -genpemt -en verclairt. •- Dié Heer van Brederode, alfe van fynen On- der fat en van der O ge ende van Tempel. Die Heer van Egmonde, alfe van fynen On-
deffaten van JVermenhuifen, van Haringker- fpel, van Betten, van Outkerfpel, van Backohi -ende, van Huisduinen. *■ ... Die Heer van Wasjenair,, alfe van fynen On»
derfaten van-JVasfenair, ende in-Oestgeest.. Die lieer van Montfoirde, als van Jynen On-
-derfaten van Purmerende,van blecke, yanLin- fihoten, van Hekendorp en-dat dair an cleefi. Heer Lodewyc van Montfoirde van der Heer-
Mcheyt van Haj'ertswoude. . VI. Deel. . £. Heer
|
||||
|
i8 VADERLANDSCHE XIII. Bostó
Fitipsl. Heer Gysbrecht van Fyanen vän der Heerlk*
1445« heyt van Oisthuyßn en van Nuwecoip. ■■... ,
''"'* —~ , Meer Henric van Cronenburch van der Heer* lic heyt van Loven [L. Lonen, d. i. Loenen~\. Heer E duw air t dieBastajirtvan Hottant van
Hoichtwoude mit fynen toebehoirèn. Die Frouwe van der Feer mit hoiren meds- >
deelres van de Heerücheyt van Abbenbroeck. Geryt van Hèmfieden van der Heerlicheyi
van Benthuifen. Willem die Baßairt van Hottant, van der
Heerlicheyt van Schagercogge. • Jan van Zwieten van der Heerlicheyt van
Opmeer. Wolfairt van der Mailfleden van der Heer*
Ucheit van Bergen in Kennemerlant. Jacob van Woude, van der Heerlicheit van
Warmonde. Jan van der Boichorst van der Heerlicheit
van Noirtigerhout ende anders in Nortich. Henric van Naildwyc, van der Heerlicheit
yan Naildwyc en dat dair an'cleeft. Dirc van Asfendelff" van der Heerlich1% vaft
Asjèndelf. Defe wtfprake ende declaraäe was gedaeu
en wtgefproken op ten eerßen dach van De- cembry anno Xüij- c xiv. 'hy mynen genad. Hee- re van Bourg". in tegenwoordicheid der Baen- ridzen, Ridderen en Knapen van Hottant en yan Frieslant, dair by waren myn Heer die Cancellier van Bourg". die Bisfchop, van Fer- duyn, die Heer van Croy, die Heer van Cr,i- quy, die Heer van Lallaing,, die Heer van ' Sant es, Mr. Francoys van Gendt, Mr. Phi- lips van Mant er re, Mr. Bieter Brandyn, . -^ dier Rade van den^Gamer van 'Hollant,■ alfs" Heer
|
||||
|
XIII, Boek. H I:,S; T; O R I |.A v 'W
Heer Goeswyndie Wilde Prefident, Borsfel ,Zyl, FiupsT»
Gendt, Hove, Zwieten, Eecke", Wisfenkercke, ■.WS.', Potter,en van der Meer ende van den Rade myns "*""~"~ gen. Heeren; ende defe navolgende.van,den lan- '/n den van Hollant ende Vrieslant, die Gr ave van ' ",-,y Oistervaht, die Jonchr. van Gaesbeeck, die Heer van, Bredrode, die Heer van Was)enam,-die Heer van Tfelßeyn, H'. Jan van} Wasfenair, Hr. Lodewyc van Mom foor t, tï. Gysbtycht^van Vyanen, die Jonch'. van Montfoirt, HT. Geryt van Poelgeest, H*\ Dir e van der Merwede, Hr. Willem van Alkemade, Willem van Breder-odéi, ...;> Ailbrecht van Egmonde, Jan van Poelgeest, PP. Evert die Bafiairt van Hollant, Willem 'i die Baßairt van Hollant, Jan van Nortich en veel andere. _. ... -, .... '. Defe wtfprake gedaan wefende, ènich j)an dfi
voirfz. Heeren alfe die PP. van Egmonde, dit Hr. van Br ederode, die Hr. van Wasfenair en Hr. Gysbrecht van Vyanen replyqeerden dair- op meynende fommigen dat fy meer bethoons hadden van brieven en ändere redene, dan tfy noch ter tyt voirt gebracht en gethoent hadden, verfouckehde dair in gehoort te -wefen, ende niet-belast te worden fonder redene; w air op myn gen. Heere denfelven dède vèrantwoirden ende feggen, dat fyne voirfz. wtfprake ende der - claracie van wairden blyvende gelyc voirfz. flaat, en altois betalende fyn bede, wairt fo dat fy enige nieer privilegiën, rechten of bethoomn by brengen wouden, verder dan fy gedaan had- den, myn genadigen Heere wair altyd bereit ' om die te hoeren en te duerfien, als fy hem Me voirt brengen Joude, ènde dair na hem J'ulc be- fcheit dair af'te laten ge fehlen, dat fy mit rech* ie hem niet en jouden hebben te beclagem B a ïri
|
|||||
|
- f
|
|||||
|
so VAD ER LANDS CHE XIII. Boek.
|
|||||
|
J*jlips L •' In 't jaar 1447, deedt Hertog Filips wederom
-_25f' eene öi^äarae Bede aan Holland. De Staaten Tienjaa- bewilligden 'er fchoorvoecende in. De Hertog rige Be- fteldéy federt, Gemagtigden aan, om de by- de. zondere Steden en Plaatfcn, op een aandeel ïn deeze Bede, te fïelien; en werden, in 't/ , "volgende jaar, de oudile Quohieren der Ver- pondinge voltooid , welken men, omtrent eerie eeuw laater, in de Registers van den Hove vinden kon (v~). Thans klaagden veele In- gezetenen, met naame die van Wcsifrieslanden XDpftand Waterland, dat zy te hoog gefchat werden.Te' in 't Hoorn , ontftonden verfcheiien' opfchuddin- Noorfer-gCn,^ $lQ n{ec (jan met moe{tQ werden geftild 'wamcr' (•}>'}. ïn Waterland, liep het hooger. Men
weigerde hier, rondelyk, meer te geeven dan men gewoon; was. De Stadhouder, Jan van Larnoi, die 'de Wilde, in 'c jaar 1448, op- volgde, gel yk vvy terilond zien zullen, deedt, niet lang na- 't aanvaarden van zyri Ampt, Heirvaart'befchryven; rukte in Waterland, en ham eenigen' der rykften gevangen: die zo lang op de Vóorpoorte in den Haoge zaten, tot de Waterlanders hun aandeel in de Bede be- taald hadden (#). Filips hadt, omtrent het einde des jaars
1446, een voorbeeld van ftrengheid in de
..-' "v Regtsbefening gegeven, welk hier te minder
vöorby gegaan dient te worden, om dat my
. niet voorftaat, het byiemant' onzer Schryve»
ren gelezen te hebben. Wy'deeïen 't mede,
uic
Cv) Zie Adv., van der GoÈs Règifh op't jaar 1550. tl. 3$$
•■ fwj Velujs (loom, 'M. 64. •'..-.';-■•■ X.V) Croote Cluon. Db'if. XXIX. Cef. 15. •
|
|||||
|
XIII. Boek. H I § T Ó tt I È; , II
uit hét verhaal van eenen ooggetuigen-^), Fitipsl^
die V Hof des Hertqgs,, ten deezen tyde > LW' volgde; -,.« sioB pëêkï) ratä *.!;••■;' I Filips, zig naar Zeeland begeven hebbende,, Tan van om,'van Stad tot Stad, de' Graaflyke Vier,i Dombl,l-S fchaar te fpannen, hoorde, te .-Middelburg ^thalsd • gekomen, zwaare klagten over Heere-' \$an van Domburg, die van veelerlei geweldenaar ryen,,en zelfs van moordden: doodflag^be- fchuldigd werdt. De j Hertog ..beval Ëem te vatten; doch hy, ge waarfchuwd,., vlooit * met vyf of zes van.de zynen, in^de Kerk,dep ..,', - Minderbroederen.; verfterkte zig op den •Too^ i ren, en voorzag zig van voorraad, als wilde ' hy hier eene belegering afwagten. Ook liet filips den Tooreri omiingelen; doch niet bes fchieten, uit on,tzag voor de heiligheid d,e,s plaatfe, Dn'e dagen duurde dit, beleg;, en Dom- burg .ftpndt een en andermaal Op 't punt, pro zig over te geeven ;. doch werdt j geduuriglyk wederhouden, door zyne Zuster, eene Non,,: die hem, ten aanhooren van den Schryve^v uit wien wy dit verhaal ontleenen, meermaa^ jen toeriep „ dat hy zig liever vegtendei? „, hand behoorde te laaten dooden,; dan, zy^ j, nen--Huize de fchaqde,aant,e doen,, van zig» „door beuls handen, van 't Ieeyen te laaten ,, berooven." Egter gaf |ieer Jan zig einde- ïyk op, ïn, 's Hertogs genade,, die zyn geding opmaakte, en hem,, daar na, openlyk op de niarkt, onthaizen deedt. Zyne Zuster ver- > wierf, met fmeeken, het doode lyk nog,welk
fa gewydé aarde begraaven werdt. Wat,;
, |jO Olivier de la Marche Memoir. Livr, I. ^»253»
B 3
•■■-■■'"' * ■■/ ■ ~ '■ ' - .,-'•■'<
. 1 -. - ■' • ■■■,>■••
|
||||
|
H VADTRLÄ&DSChIE XIILBoek;
ftwp's/ï,j ^at laater, töónde Filips, ook in Holland,
\J44?' daC'hy regt doen wilde, zónder iemant te ont- "~v . zien. .Den Prefident, Gozewyn de Wilde, Dep/efi- die zekérlyk-'veel aan' den Hertoge verdiend aënt,Go- h'adt',' trof het! zelfde Tot, welk den- Heere zewynde van Domburg hadt getroffen, bm dat ïnen"hem van Sodo- fchuldig hieldt dan een "misdryf, ' welt 'Filips mie be- de ftrèhgfte ftraf waardig keurde* 'I Geval fchuU wordt f. kort ëii bewimpeld, by onze Scbry vers, di8d» te boek gefield.(i}.'' En -fommigén'-'hebben, gezet', eii naderhand; geóórdeeld, dat de Prefident'-'ön- ter dood fehuldig is émge'bïagt.?- Wy 'zullen- -er alléen-f gebragt, lylc-van -melden, 't"*gehë óns met gëfióègzaa- me'klaafheid gebléëken is. '. " '■-:''" '" f""* : TüsfcKen den "Prefident eni Bäfijäart 'Scel, Slotvóógd te Mëdënbliky Was,'federt ëenigen' tyd,;een on verzoen! yke haat pntftaan: vëeï-' ligt alleen ter oorzaake, van de, o'udë partyfchap Kier te1 Lande; alzo''dë Prefident' der Kabbëb- jäaüjvfche, Bänjaart der* Hoèkfche''zyde 'toe- gedaan was. 'Zó'veir"'ging de wfók'v "dat de Prefident, Banjaart opènlyk 'vah^rnan'fiag óf: tóoord -bèfefiuldigaë: wäar tegen Banja'aft den Prefident'de? önhatüürlyfce zonde van Sedonm, té'.las't-'ïei. Veel 'gefügte' 'maakten dëeze vërwy? ririgen,* doó'r "gjrtjésch'Holland. 'Filips kreeg *ër haast kennis van, en 't fs te vermoedene| Lsmnof öät'hV den PrefMëht fchuldig hieHfi'ïmmers-| Wordt hy 'bëilppt fiënr van' zyn Prefidents-AmpF-af tè Stadhou- zetten.' -'";; .;•• ^ ro;>;:.:. ■,:';> ^er* s" '^fftsfivan Lannoi kwainy iri Zomermaand deé
jf4^ 1_ ;jniSriljffl« bekleed niét de'''waardigheid" varf -SW ' •:
(2) GoudfcheChion..*/. 132. Meyrmjs ad vinum i4A5-f*
«op yefpi *;.!•.'>-•" '4 ■■''"'''A"■ '•'■ , •' ■ ■',' W'PiW8*' V*3 * |
|||||
|
■ i
|
|||||
|
XHI. Boi?k. HI STÖR I %t y; aj
JJeutenap' ßfjSfedehoudßr des Hertogs, her- Frups,!»
waards (4). Öp den twindgften, deedt Hy den ?#r afgezetten Prefident, en deszelfs befchuldiger, " den Slotvoogd vah Medenblik, vatten, en in den Haage op 't Hof ;eenigen tyd bewaaren. pc Schynt egter, dat men, federt, goedvpndc, de Regtspleeging over den Prefident niet ia „den Haage te houden, om van de misdaad, die hem te last gelegd werdt, zo weinig ge- rugts te maaken, als rriogelyk war«. De ge- vangenen werden beide naar Heusden gebragt, alwaar zy wel anderhalf jaar zaten. Eindelyk: voerde men den Prefident naar 't Slot te- Lój- veltein. Hier werde hy, zonder nog fchulcl bekend te hebben, ter dood veroordeeld. Oin den elendigen Heere egter j tot "bekentenis |e brengen, werdt'er een, vuur, ontfteken,.in hét Voorhof van 't Slot, en «en rood kleed-,,•daar ■,., nevens, op de aarde gefpreid. Men biloo/T: ...•,;, de hem 't zwaard, zo hy belydenis,wildedofin; doch dreigde hem te verbranden,, indien hy b-y de ontkenning volharden bleef; waar op hy, uit overtuiging van fchujd, of uit vrees voor zwaarer ftraf, de mfsdaad beleedt, met welke men hem betigt, ,hadt,. en op ftaande. yoet onthalsd werdt. De Slotvoogd, die ge- oordeeld werdt flegts een' manflag te helj- ben begaan, werdt eerst op vrye voeten ge- • ; ü-oorwri * ft^ld'
(4)- Hy werdt aangefteld, op dezelfde voorwaarden,
als de Heer van Santes, Hugo van Lannoi, voorheen aangefteld geweest was. Zyn Lastbrief was, den twee- entwintigiten van Bloeimaarid 1448, getekend, en hy werde .,','op den zeventienden van Zomermaand, ten Hpye ingeleid. ï. Memoriaalb. Bóssaert, gequoteerd O» ■£• £.80, 50. !'- .. 1 ,V ■ ":.m, 7;.' , |
|||||
|
r
|
|||||
|
m VAÜERLANBSCiïE XIIÏ. ÉóM
fttiwL- fteld; doch kort daar na, by'Vonnis van dea
xV,!44?.". zesden van Wintermaand dés jaärs 1449, ten- lande uit gëbanrten, t,n van alle zyne waar- digheden vervallen verklaard'(V). ,"" " ;' •"" Den Hoekfchen en Kabbeljaaüwiehen twist, •federt het jaar 1445 j aan 't bedaaren gebragc zyride, maakte FiJips zyn werk van hét betoo- rhen-'der Géestëlyké neérschzugt" hier te Lande* Ook zag men, in het jaar 145I, den Kardinaal Nikolaas van Cüfa, als Paufelykeh Gezant, hërwaafds komen, met last, om onderzoek op dè zeden der Kerkelykeh en Kloosterlingen ;te'doen, en de vereischte hervorming in de- zelven te weeg te brengen. Om de gelegen- heid hier toe wer te^verfraan, moeten wy den tegenwoordigen ftaat der Kerke deezer Landen bekrioptelyk ontvouwen. ^ VI. 'tVërval der Christelyke Kerke was, federt Staat der vërfcheiden' eeuwen, zo algemeen geweest, Wer te P^ 'er'de vroomften,. by monde en gefchrifte, Lande, over, geklaagd hadden. Ook was het gezag 'der Pauferi tot zulk eene geweldige hoogte ge- fteégen, dat 'er elk alomme den last van ge- voelde. Wy hebben reeds aangemerkt (£)', dat zy zig 't begeeven der openvallende Bis- dommen overal aanmaatigden. 't Zelfde bidt plaats, omtrent mindere Geestelyke waardig- heden. De Kerkelyke gefchillen bok trokken zy, als zy 't goedvonden, voor hunne Regt- , bank, niet zonder verkorting van het Regt ::•■;:' fie €%> El , -,- töj . ' der , -. (a) R. Smoi tihr- X. p. 150. IV. Bïempr., Mn, Bossakrt'
t ĥ 53 *? I5i verf' et) Mtinnr. van Sent. van den Hov'e gequot,
B. Jol. 185 verf. by DE Kushek 's Cjaavcnhi II.. Deel, kk. ' -$g tnX, ■ - ■'..';"-•*■'•' ,J •'
Ck) til. Dtel, U. 49a. jjqè , , . ,;
|
||||
|
XIII. Bok. : H IST O. R I; E. ®g
der gewoone Geestelyke Regteren.1 Dit wasFiupsfif
't minst. Zy ondernamen zélfs, in de voor- H49- naamfte Vorftendommen .van .Europa , uit>~"'~ ~ fpraak over, weereldlyke zaaken te. , doen , onder voorwendfel , dat 'er geenen , bedagjt konden worden,- in welken de Godsdienst nie.c gemengd was. Het toeneemen der Paufelv-- ke inkomften bragt veel toe, om hun gezag , te ftyven. Het verkenen van verlof tot ver- booden' Huwelyken en- andere dingen, de in- komften van het eerile jaar der openvallende Kerkelyke Ampten, de Tienden, de belastin- gen, die, van tyd tot tyd,.op.de Geestelyk- heid gelegd werden,> de Kruisvaarten, vaa welken men, niet zonder geld, ontflaagenkonde worden, het prediken der Aflaaten (Y),j en „veele andere middelen dienden, voornaamlyk% om de Paufelyke Schatkist, te vullen, en zya aanzien te vermeerderen. Ik; zwyg van de Simonie, of verkooping der Kerkelyke Amp- , ten (<0, van welke men verfeheiden Paufen •geregtelyk overtuigd heeft. .De Rykdómmen -der Paufen vloeiden neder op de Kardinaalen, en vervulden het Roomfche, Hof met pragt én weelde, die eerlang eene algemeere ongebon- denheid der zeden te wege bragtén: terwyl regtfchaapen. Godsvrugt en waare geleerdheid verre te zoeken waren. In de byzondere Bis- ' dommen was het niet beter gefteld, dan te Rome. De Biifchoppen, gelyk aan hunnen Geestelyken Vader, den Paus* waren; meest -'- ' . .... ; §e"
(O Boxhorn NeJeil. Hill. il. 198.
(.'t) Hermann. Ryd. apud Basel. Nederl. Sulpit. Jbl. 1281..
^Cerard NoviOM. Philipp Burgund. p. 157 & AW. Wa*. «SüUBi ed illum in Anah Tom. 1. p. 168; ' ■ "I BS
|
||||
|
VS VADER L AN B S CHE XIII. Boek.
FAips ï. gezet op de uitbreiding en bevestiging van hun
*449« wéereldlyk gebied (<;). Wy hebbén gezien (ƒ), dat de Bisfchoppen van Utrecht, Rudolf en Zweder, geene geweldenaaryen te fchandelyk rekenden, om zig van 't bewind hun opge- draagert te verzekeren. De Proosten, de De- kens en allen, die eenig Geestelyk Regtsge- bied onder de Bisfchoppen oefenden, volg- den derzelver voorbeeld, poogende hun ge- zag , ten nadeele der weereldlyken, langs hoe meer, uit te breiden. De Kloosterlingen, die voorgaven der weereld afgeftorven te zyn, ftapelden fchatten op fchatten, én verliepen zig, door weelde dartel geworden, in veeler- lei ongebondenheid (g). Hier te Lande, wa- lsen zy bezitters van de meeste Landeryen, én «dreeven allerlei 'Neering en-Koophandel (^), fot groot nadeel der andere Ingezetenen, die, zwaarer lasten te draagen hebbende, nimmer tegen de Monniken markten konden. ?t Ge- meen , zo kwaad een voorbeeld hebbende aan zyne Voorgangers ^ bekreunde zig even luttel met het befchaayen en verbeteren zyner be- dorven' zeden. De Godsdienst der meesteh, -die den naam nog droegen yan vroom, bë- ftondt in 't eèren van de Beelden en Overblyf- fels der Heiligen, en in het bezoeken van Kerken en andere Godsdienftige Getilgten, liet opregten eti begiftigen van Kérkèn én Kloosteren', de Godsdienstigheid der voorgaan- de eeuwen, begon, meer en meer, b,uiten ge- bruik O) HoxhöRiï Nederl. fX&.'fl. eijr. ..■•-....
, (f) IH. Deel, il. 493 enz. : • . ■■* - (g) Verfch. oude",ßrieyeii ju and. Scbrtften fy PnJWQ,aiS|
Neitótl. Hifh il. ips/aiS-aai, 223, 231, 236, 3«3 aix.','."~.' , (_h) Uoxhorn Nederl. Hiß. »• 272, 280. |
||||
|
XML Boek. H ISTÖR I Ë." Êf
bfbik te raaken: Men zag, eindelyk, laat genoeg, FiLips p
dat mende Geestelykheid reeds te ryk gemaakt *$£& Jiadc. Het gezag der Kerke in Geloofszaaken was ' thans de Hoöfdleer van den Godsdienst: en men hadt zelfs middel gevonden, om byna alles wat men wilde tot het Geloof té betrekken. Zodanig was de ftaat der Kerke in't alge-
meen, en ook hierteJLande. Geen wonder, dat men zo lang geroepen hadt om eëne Hervor- ming in-'t Hoofd en in de Leden. Da Kerkverga- dering van Conftans: was .reeds, teil deezen ein- de*, "in 't ]*aar;F4i4' gehouden. Doch regtte an- ders niet uit da»' ,,'dät zy, 't gezag eener Kerk- |? Vergadering boven het Paufelyk ftellende, éé- i,~ am Paus kdbs, m de plaats van drie änderen,, „• die élkandefèu den myter betwïsteden; dai: $ zy den Kërkëly'kètf bari uitfprak'» tegen} zul- „ ken,' dje beweeren durfden%\dat de Kerk de plaagt' merhadt;- om Het Avóridrhaal ónder ^'^ééne gedaante té doen houden,;, en datzy Jan &'Hus en. Hiermimüs van■Praag-ten ^uure ,, 'dóehide ^ voornäarhlyk, naar 't'fchynt, om dat — >, ^ j,; éeezën dé KerMlyke heèrschzügt, grootheid ,,; eto #eëlde ernffig veroordeeld hadden." Want'ffet blykf niet-, dat Htjs, ten minftën, éfeöig vastgefteld Leérftuk dér Roomfehe Kerke ^'ebbe têgenrproken\ - '/ •;: -> Veel'ingang 'vond qridertusfchen de Leer DeHqV
deezer mannen in Boheme; alwaar men, fe- landers.' dert, het Avondmaal onder twee gedaantenToone™ hieldt, én het gezag der Kerkvergadering van-tegen |^ Conftans niét'erkende. De Husfiteh Waren zoHusfiteh ingenomen met dit Leérftuk, dat zy, na 'c by. af lierven van hunnen Koning Wen zei aiis, Kei- zer Sigismund, zyn.en Bro,edera;t0t zyctën Op»- vcl-
|
||||
|
A
|
|||||
|
m VADERLANDSCHE XIII. Bóftö
Tiutsl. volger weigerden aan te neemen, om dat hy
I449- hun het houden van het Avondmaal, ophun« **""*■ ""■ ne wyze, niet yeroorlooven wilde. Martyn de
V, die den Keizer mee geweld op den Troon van Boheme wilde zetten, deedt alommey ent ook = hier.-te-i Lande,, in 't jaar 1429, een? Kruisvaart tegen de Husilten prediken. Jan van Beijeren, die aan den Paus en aan, den Keizer beide verpligt was,- en toen een groot gedeelte, van Holland in zyne magt hadr, be- woog, waarfcbynlyk, verfcheiden' Edelen en Poorters tot den togt naar Boheme («'_). Men weet, ten minften, dat dezelven, door zes-en- vyftig Dordrechtfche Burgers, is bygewoond (&X Doch. fqmmigen hebben aangemerkt, •dat onze Landsluiden, van deezen togt te rug keerende, de geyoejens der HusQten herwaards hebben oyergebragt (/}.,, J ;.,,
De handelingen, der. ;Baze|.fche Kerkverga-
dering, in 't jaar 1431,,.,aangelegd,,0m den Keizer met de Husfit;en t«. beyredigen,, leeren ons, welken deeze gevoelens, waren.. De Hus- ilten vorderden daar, als zo veele Voorwaar-, den,- op welken zy zig met de. Kerke vereeni- gen, en den Keizer hulde doen wilden: „ r.' „ dat den Leeken , in Boheme , toegelaaten. „ werdt, vhet Avondmaal .onder de beide ge-, , - ,„ daanten te houden: 2.'dat de zondaars, vol- ■ „ gens Gods wet, door zuiken, aan wien het ' '■ ■■:-•■ „ ftondt, werden geftrafc 13. dat Gods Woord, „ door bekwaanie Priesters, gepredikt werdfj „ en 4. dat dénGeèstelyken geen Regtsgebied *; / '-■-; , ' ■ „ over {iyZis IlEiGEESBÊkGEN Chrorï. 11. Deel, il. 20fi.
(£) Bale», il. 768.
CO BoxHORN Nederl. Hifl. il. 230. ..',..
|
|||||
|
HU. Boek. HISTORIE.
|
|||||||
|
2sT
|
|||||||
|
,* -over het tydelyké werdt tóegelaaten." Van Fiupsï/
deeze Hellingen, vonden de drie laatften thans i449- hier te Lande veel ingang, 't zy dat onze-------*
Landsluiden dezelven uit Boheme gebragt;
't zy dat zy derzelver gegrondheid, uit eigene J opmerking van 't gene onder hen voorviel, geleerd hadden. Filips zelf was 'er van over- tuigd. Het gedrag, welk hy, federt, om- trent de Geestelykheid, hielde, levert 'er on- betwbtbaare blyken van uit. Holland en Zeeland waren van ouds in 'tpüipsbes
Geestelyke in verfcheiden' Proostdyen of De teugeltde kenfehappen verdeeld: in ieder van welken, Weersch- een'Proost, Provifoir of Deken, van wege"fS", den Bisfchop van Utrecht^ de tienden, de boe- eister' ten en verdere Bisfchoplyke inkomften invor-lyken. derde, en ander Geestelyk Regtsgebied oe- fende. Zo leest men, jn oude lchriften, van den Provifoir van Delfland Qn) en van Dekens vanRynlant, van Kennemere, of Kennemer? land, van Hollant, dat is, Zuid-Holland, van Westdinglant of Westfriesland, van Aemftelle of Amftelland, Waterland', en Zeevang (»), van Goye of Gooiland, van Scholden of Schouwen, van Walcheren, en van Zuid-beveland Co\ Veel overlast leeden de goede Ingezetenen, ten deezen tyde, van deeze Dekens, die veeler- lei Regtszaaken, om dat 'er Kerkelyken in ge- mengd waren, of om andere redenen, den wee- reldiyken Regtbanken onttrokken, en voor hunne eigene Regtbank. of te Utrecht, dee- i i den
/«3 nrief van Ao. 1398 hy, Boxh. Nederl. Hift. il. ig*.
>$&?! 2Ä4r c jaarM6z'b*BRANDT «ft-d«
C<0 4fW Matth^um de Nobilicate Uhr. II. 3$*,
|
|||||||
|
So VADERLANDSCHE XIII. Boek!
foupsl. den afdoen. Gröote voorftanders, betoonden»
H49- zy zig ook van bet gewaand Voorregt der "^~: 'Kerken en Kerkhoven, om eene fchuilplaats
te zyn, voor misdaadigen: waar door veele fchuldigen ongeftrafc bleeven, en de weereld- lyke Vierfchaar in kleinagting kwam (p~). By verfcheiden' gelegenheden, j yorderdeu zy den luiden ook zwaare geldboeten af, als, om hei» melyke Egt, wegens Overfpel, en over 't werken op heilige dagen: ook als 'er een kind, €w, , by ongeluk, verdronk of verbrandde, en in
veele andere gevallen. In Westfriesland, wer- den de Ingezetenen, onder anderen, onrede- lyk gemoett ende gefchat van den Deken dier Landttreeke : waar tegen Fiüps, in 't jaar 1433' op verfcheiden' plaatfen, orde ftelde (qj. Doch in 't volgend jaar, bragt hy te wege, dat Bisfchop Rudolf van Diephout,die den Hertog thans zeer naar de oogén zien moest, als zyne zyde, tegen Z weder van Kuilenburg en Walraven van Meurs,'gekoo- ren hebbende, een algemeen bevel liet af» kondigen, waarby het Regtsgebied der Pró' vifoiren en Dekens, en ook het Regt der Ker- ken en Kerkhoven bepaald werdt. Misdaa- digen, die hérwaards de vlugt genomen had- den, en, naar befchreeven' Regten, niet bei fchermd mogten worden, moesten terftond den weereldlyken Regter worden overgele- verd. Voorbedagte Doodflagers, en zulken g die de misdaad van gekwetfte Hoogheid be* gaan hadden, werden verfteken verklaard van
Cp j Zte Vèlius Hoorn, 'lil. 53.
•11 r?) llandv. van Enkh. U. 24. van Crooicbr. II. 20. v*k Wejtwoudc U. 37. |
||||
|
XiïL Boek, HISTO R I E. 3»
|
|||||
|
iran dit Kerkelyk Voorregt. Het Bevel ver- Fiupsf«
vatte nog andere punten, die wy, kortheids- I449» halve, voorby gaan (r). Eenige jaaren laater (5), poogde Filips den Füips
Koophandel der Kloosterlingen en het aanwin- draagt de nen van Landeryen, ten behoeve der Bedel-[^* de Ordens, door een ernftig Plakaat, te fluiten Neder- ($). Doch, uit vreeze, zo't fchynt, dat dee- ianden,in 2e beteugeling van het vermogen en gezag der'^ecste- Geestelykheid hem, by den Paus, in den haat pa"s'Ni. mögt brengen, fchreef hy, in 't jaar i447*kolaas eenen uitvoerigen en beleefden Brief aan Niko* denV.op. laas den V, die kort te vooren, in de plaats Van Eugeen den IV, tot de Paufelyke waar^ digheid verheeven was. De brief, een ftaalt? , je van laffe vleizugt, en van de zwetfende ge- leerdheid deezer tyden, was, door Joannes Go- defridi, Bisfchop van Atrecht, opgefteld. Fi- lips werdt 'er in vertoond, als een der mag- tigfte Christen - Vorften; doch die alle zyne heerlykheid en magt, ten dienfte van Chrisr tus Stedehouder, gereed hielde; en zyne Lan- den der geestelyke hoede en tugt van zyne Heiligheid aanbeval. Van ons Vaderland fpreekende, gebruikte de Bisfchop deeze uit-, ' drukkingen: „ Hollanden Zeeland, ryke Ei- „ landen, bewoond van dappere en oorlogs- i, zugtige Volkeren, die nimmer, door hua* • *, ne ongetemde nabuuren , hebben können i, overwonnen worden, en thans op alle Zeeën „ handel ,
O") Êïe Handv. van Kermemerl. il. 66. Groot - PJakaatb. III.
ticil, tl- jpi, p'erg. Handv. van Hoorn, il. 03. Cj) Zie DoxHORN ep Reicersb, Ü. Deel, il, Mts. Nedetl.
Jliflr. M. 281 , a8a. • Cs) In 't j*ar 1445.
|
|||||
|
§a VADERLANDSCHE XIII: Boek;
Faips I. „ handel dryven: Friesland ook, oulings een
_M49- # magtig Koningryk, dat aan Dacie en Scy~ •„ thie grensde, wordt U, door ons, aange- „ booden." De Brief wordt, op dien zelfden trant, ten einde gebragt (V). De Paus, een lief hebber der Latynfche taaie en der geleerd- heid (u), en niet ongevoelig van loftuiterye, was 'er zeer mede in zynen fchik: en fchynt de beleefde uitdrukkingen des Hertogs, in zo verre, voor goede munt opgenomen te heb- ben, dat hy, twee of drie jaaren laater, be- floot, den ftaat der Kerke, hier te Lande, welken hy wis: zeer vervallen te zyn, op be- teren voet te brengen. De gelegenheid van het Jubeljaar 1450 werdt hier toe waargeno- men. Bonifacius de VI11. hadt, eerst in 't jaar 1300, vergeeving van zonden beloofd, aan elk, die, in dit jaar, en vervolgens alle honderd jaaren, de Kerken van Petrus en Pau- lus, te Rome, Godsdienftelyk zou komen bezoeken. Klemens de VI. verkortte, in 't jaar 1343» den tyd op vyftig jaaren, in aan- merking neemende, gelyk hy fchreef, de kortheid des menfchelyken leevens, en dat de Wet, om het vyfügfte, zynde het Jubeljaar, beval kwytfchelding van fchulden te doen. Urbaan de V'. poogde naderhand den tyd nog meer, en op een derde van een e eeuw te verkorten, om dat, zeide hy, de Zaliginaaker, omtrent zo lang, op aarde geleefd hadt. 't ,; Bleef egter by vyfdg jaaren, tot dat Sixtus ; ês lV, in 't jaar 1475, den tyd van 't Jubel- jaar*
\ï5 Vide /Egid. de Roya ad annum 1447,
l;ti) Mbïek.üs ad timium 1447. /i Soi. |
||||
|
XIII. BoEfc. HISTORIE. 33
jaar' om de Vyfehtwintig jaaren vastfteïde. Filips ft
Doch al veel vroeger, was mett gewoon ge- '3ML, weést,de luiden, om geld, te ontdaan vari" ^ de Bedevaarten naaf Rome: terwyl men hun de Aflaatbrieven t' huis zbndt. ( ' ■ Nikolaas de V. vaardigde dan den Kardi- vit.
iiaal Nikolaus van Cufa herwaards af (v),om, Verrig- N ter gelegenheid van het Jubeljaar, 26 fpräk tin&edn de Kardinaal zelf, ten aanhooren van iemant, Kaa"dinaai die dit fchryft (>) „'volle vergeeving van van Cuft „ alle zonden; doch niet van de fchuld en in Hol- „ ftraflè derzelven, aan të kondigen." Hy lmd' voegde 'er by ,-, dat men, door het doen „ van veeljaarige boete in dit leeveh, of door „ het opbrengen Van den laatfleh penning, a hier namaals in 't Vagevuur, eerst van „ deeze ftfaffe en fchuld ontheeven kon woT'- ji, den, ten ware men zig, door het döèn ee- ^: hef VryWillige gifte, voorzag van Aflaat^ „ brievea^die de Kerky uit haaren fchat van j, verdienden der Heiligen, den Volke liet j, aanbieden: en doof" Welken, dè Zielen ge- j, züivefd en in flöat gefteld werden , otn „ terdond na dit leeVen, de Hemelfche Heer- j, lykheïd'te verwerven."" Op deezen voet* predikte hy gemeenlyL Doch fomtyds ver^ klaarde hy; oök „ dat de regte Aflaatbrieven* j, die ten jongden dage gelden* zouden j'üie j,~ de Heilige Schriften gehaald moesten wor- ,, den, en dat de Paufelyken meer dienden om m de Keïkelyken te verfyken, dan om dêLee- % ken
C*0 Mêykiius ad annum 144S. Compil. Clitönöldg. ai im*
%um 1451. •" '•■'■ (w) Magnum Chronic Belg. 'ft g8o. • \ IV. Deel. C
|
||||
|
(34 VADERLANDS CHE XIILÖoeÈ.
StLipsI. „ ken te verbeteren (x)." De Kardinaal vatï '
,M5'. Cufa was te gelyk gezonden, om Kloosters ea '■"'- Kerken te bezoeken en te hervormen. Hier
vondt hy veel werks aan, zo wel als aan het weeren der misbruiken en bygeloovigheden in. den Godsdienst, die alomme in zwang gin- gen. Hy kantte zig tegen dezelven, in open- - ! baare Redevoeringen, te Dordrecht (j),.te Haarlem, xe Leiden, en elders in deëze Lan- den (Y), gedaan. Zyne redenen vonden ingang 4 .. by fommigen; doch de meesten bleeven aan. ,- <te oude doolingen en .gebreken verflaafd. Sommigen zyner Tydgenooten hebben, on- dertusfchen, verfcheiden' merkwaardige zaa- leen,, uit zyne redevoeringen, opgetekend , welken toonen", dat hy geene vreemde begrip- pen badt van de hervorming der Kerke. Te Haarlem, predikte hy tegen de Bedevaarten naar Wilfenach (<?). „ De Beelden der Hei- ligen mogten, zyns oordeels, alleen geëerd „ worden, voor, zo ver zy derzel.ver deug- „ den herinnerden. Beweeg ?er; jemant eene 3, eer,aan* die naar Afgödery zweemde; of „ liep 'er 't volk te fterk naar; dan moestmen- 5, ze uit: de Kerken wegneemen. De bloedige „• Hostien, die men 't volk,, als wonderen, „om geld, zien liet,, behoorden , meen- ,,.de hy,, nergens vertoond te worden (£)•" .:,',..".'..,.. ■ x%^ - - ■■.•■••'■■■ ' Ia
-X*)'EoxHORN Nederl. Hill. bl. 217.
(y) Adr. de Veteri . ßusco tRer. Leodierif,. lAh.^-ejmque
Biar. apud 'Marten. & Durand. Veter. Moiium. Tom. IV. vul. 1220. O) Chron. de Trajeift. in Matth. Anal. Tom. V. p. 51s.
\a) Rasil. Nederl, Sulpit. bh 257. 1 tjgM (
(_ij Freder. de HElt'o de Fund. Domus Regul. p»{>§
Haerlem ap, Basuiüm iï, 0.57, 258,- 259, 260. |
||||||
|
v
|
||||||
|
\
|
||||||
|
tili Boé*. Sfi I S T O fc I #1 35
In Duitschland, ën vëelligt ook hier, heeft Fitips I»i
hy begeerd, dat men de' Hostie niet ih; 't '451* openbaar omdraagen zou* „ Het Avondmaal '§} was, zeide hy, om genuttigd te worden „ ingefteld; niet op dat men 'er mede zoü ^pronken (c)«" Voorts befnoeide hy de o- verdaadige inkomften der Klobsteren,: op ver* fcheiden plaatfen (/). Ook gelukte het hém, de fcheuring der Utrechtfche Kerke te heelen* . ën Bisfchop Rudolfe, met zynen mededinger, Walraven van Meurs, te bevredigend' Rudolf bleef in 't bewind van- 't Bisdom \ waaruit Walraven alleen een jaarlyks: inkomen, bene- „nr/ vens den tienden penning van de Beden der Geestelykheid, werdt toegelegd- (e). Daaren- boven werdt hem \ Bisdom van Munfter be* . ^ zorgd. Rudolf ontzag zig niet, den Munftef-1 fchen, die Walraven niet begeerden, dén oorlog aan te doen, om zig van deezen me* dedinger te ontflaan. Ook wist hy, ten kosten egter van alle zyne middelen, en van de gunsc .;•■ zyner^ Onderzaaten, Walraven, met geweld» i*iaï op :den Munfterfchen zetel te zetten (ƒ*). De Kardinaal van Cufa keerde eerlang naar Ro- me te rug, niet zonder eenig nut hier tè< Lande te hebben uitgevoerd: hoewel 't ook niet aan bewys ontbreekt, dat men, in 't Stigt van Utrecht, of niet, of zeer bezwaar.- lyk heeft können befluiten, om zig aan al» ,;-...:, »gs . ! f*-M< ë ■?&&& C*0 Ai.n. Krantz. Metropol. Lib. XI. Cep- 39.
Q<0 BpXHORN Nederl. HüU il. 285. (.O Cliron. de Ttajeïf.p. 513. Heda p. 2S7. ■,; % ■TSSfj Chron. de Traject- p. 513. Arnoid de Reveegsrn.
Cliron, Moiwft. in Matt«. Anal. Tom. V. p. 92 SC ßqq. |
|||||
|
- G. s
|
|||||
|
36 V AP ER LA NISCHE XIII. Boer.
FiLiPsT. Ie zyne-fchikkingen te onderwerpen (g).;
'45« De Kerkelyke zaaken hebben ons wat lang,
•■ opgehouden; doch 't was noodig den ftaat der- zelven te ontvouwen, om dat ze hoe langs hoe
meer invloed begpnden te krygen, op den bur- gerlyken ftaat deezer Landen. De Kerkely- ke is zo zeer vermengd met de Weereld- lyke Gefchiedenis der volgende tyden , dac zy 'er pnmogelyk van af te fcheiden is: waar- om dee2e Schets tot eene Inleiding van 't gene volgen zal, vooraf diende te gaan. Wy keeren toe de Weefeldlyke zaaken weder.. VIII. De Hollanders begonden den fmaak naauw- De Hol- lyks weg te krygen van de rust, die zy, fe« landers dert eenige jaaren, inwendig genooten, of zy en Zeeu- werc[en < z0 wei a]s fe Zeeuwen, door hunnen den in " Graave, Hertog Filips., wederom in uitheem- den fcryg fchfe Oorlogen ingewikkeld. De Gentenaars, tegen de Van ouds vermaard wegens . het . voorftaan naarsteüi hunner Vryheden en Voorregten , ftonden , gewik- omtrent deezen tyd, op, tegen dèn Hertog, keld. die hun, in 't jaar 1448, eene fehatting van agttien ftuivers van ieder zak Zouts opgelegd hadt, welke zy weigerden te voldoen (Ä). Filips ftelde, in 't volgende jaar, eene nieu- we belasting op de Graanen, welke de Gen- tenaars ook niet draagen wilden (f). Toen zy deezen, ftap gedaan hadden, zagen Zy wel,.dat zy zig wapenen moesten, om het' onweer, dat hun van 's Hertogen wegen dreig- ,_;.''•• de, Cg) Charta Gysb. de flredenrode in Mattfue? Anal. Tom. fit,
/».663. Epitt. Nicolai Card, in Märten. & Uurand. Veter» Monum. Tom. I. c. 197. ! £ft) Meyerus ad annum 1448. ƒ. 301. , ,
1 . 0") Meyerus <id annum 1449. ƒ. 301 rerf,
|
||||
|
XIII. Boek. * H: I S TORI E» 3?
de, af te keeren. Ook bragten zy, nqg voor FiLipsfr
't einde des jaars 1451 ^vierduizend man op >45ï» de been, die, om zig van de andere Vlaa- "^^ mingen te onderfcheiden, witte Kaproenen droegen. Alomme liepen zy, federt, Vlaan- deren af, en bemagtigden verfcheiden' Plaats feri langs de Schelde (&). FÜips hadt, mid* lerwyl, van alle kanten, volk byeen gerukt. Jan van Nasfau, Heer van Breda, en Henrik van Borfëlen, Heer van Veere, bragten de Hollanders en Zeeuwen, ten getale van drie- duizend man, in de wapenen; doch 't liep aan tot in Y volgende jaar, eer zy in Vlaan- ,,52p deren zyn konden (V). De Gentenaars hadden
ondertusfchen 't Beleg geflaagen voor Oude-»
naarden, welke Stad, door Simon vanLalaing, Broeder van Willem van Lalaing, voordee- zen Stadhouder van Holland, dapperlyk ver-« dedigd, en op den elfden dag van 't Beleg, den vier-entwintiglten van Grasmaand des jaars 145a, door den Graave van Eftampes, ontzet werdt (ni). Sedert, vielen 'er verfcheiden'? gevegten voor, nu ten voordeele, dan ten nadeele der Gentenaaren. Den vyfden van Hooimaand, brak het Leger des Hertogs op van Déndermonde, trekkende langs de regter zyde van de Demer, tot over. Rupelmonde, alwaar het over de Schelde geleid werdt, om de Gentenaars, een vierendeel uurs van Ru- pelmonde gelegerd, aan te tasten. Hier viel, op . ! :~f-
(i) OwvjfR. Dg ia Marche Memoir. Uvr. I. Ch. XXUI,
$. 341, S42- CO Se tA Maup«8 Lm, l, Ck. XXIH. p, 343. CA. XXV. ?• 372.
Cf I Msvb&vs aê wnum 1452- ƒ• 3°5« <? 3
|
||||
|
38 VADERLANDS CHE XHL Bom.
Rbps I, op den ägtften der gemelde maand, een bloe-
•1452. dig gevégt voor, in welk de Gentenaars te *" kort fchooten, en op de vlugt gejaagd wer-
den (iï).
's Daags na dit gevégt, en dus te laat om
deel aan de zege te hebben, zag men, van 't Slot* te Rüpelmonde, de Hollanders en Zeeu- wen, te fchepe, de Schelde op komen, be- geleid door Jan van Lannoi, hunnen Stadhou-, der, en door de Heeren Jan en Filips van Wasfenaar, Jan van Heemflede, Reinoudvan, Brederode, Henrik van Borfelen, Heere van %f:: '■ Veere, Ruiger van Bmfelaar, Walraven van Haaften en veèle andere Edelen: ten blyke, dat de Hoekfchen, zo wel als de Kabbeljaauw- fchen, hier hulp wilden bieden. Doch de Stadhouder hadt den Hoekfchen, met naame Heere Reinoud van Brederode, en zynen Broeder, den Domproost Gysbrecht, die den togt ook bywoonde, goede foldy beloofd ï hoewel hiervan naderhand, niets betaald werd (<?). Een ooggetuige verhaalt ons, dat 'er deeze manfchap wel gedaan uitzag, „ De Edelen waren, van 't hoofd tot de voe- „ ten, geharnast. De Baanderbeeren droegen „ hunne Baanderrollen, de andere Edelen „ hunne Wimpels, ontrold: en in deeze ge- „daante, trokken zé, ontfchéept zynde, te ,, voet of op wagens, voort (p)." Voorreg- Filips was zo zeer in zynen fchik met de aan-
%en den :0 * koms|
(n.y De la- Makche Lhr. I. CA. XXV. p. 364, 365, 36S,
(o) Jpaïjn, A Leydis van de Heeren van Brederode Gap, %,
p, 64$, (146. Q>) ÜE la Marche, £/vf. U C/i. XXV. p. 354, 37%
|
||||
|
XIII. Boek. H I ST O RIL 3$
komst der Hollanderen en Zeeuwen (#}, dat Fm« f.?
hy hun , twee dagen hierna, verfcheiden' "g*t voorregten verleende, allen te Dendermonde, n0jlanr* op den elfden van Zomermaand, gedagtekend.- deren e» „ Hy beloofde den Lande, in geval van oor- Zeèu- „ log of overftrooming, ontheffing der reeds wen,op> ,', ingewilligde tienjaarige Bede (V) Ook be- viaam- „ vestigde hy den Landzaaten het Voorregt, fchen >, van niet buiten hunne Landpnalen te regt- togt,veïy „ gefteld te können worden. Doch hy zon-leend- „ derde egter vier gevallen uit: 1. als de zaak, j, ter gewooner plaatfe, uk hoofde van we- „ derfpannigheid der genen, welken dezelve ,, betrof, niet beregt kon worden: 2. als de „ Steden onderling gefchil hadden, welk niet,, „ door 's Graaven Raad in den Haage, kon,- „ worden afgedaan: 3. als 'er oproer ontftondt, „ welk de Raad niet (lillen kon: en 4. in alle „ andere gevallen, die, met 's Lands Reg- „ ten, ter gewoonlyker plaatfè, niet beregt „ konden worden (V)." En men moet be- kennen , dat deeze uitzonderingen het befaamd Voorregt de non evoeando al vry wat befnoeijenï vooral als men aanmerkt, dat de Graaf zelf verklaaren moest, wanneer één van deeze -ge-"- vallen plaats hadt. Nog beloofde Filips „voor-- „ taan geene Brieven ól Mandamenten te zullen „ verkenen, draagende tegen de Privilegien^ „ Regten en Vry heden derSteden,gelykhyer- „ kende, voormaals, wel gedaan te hebben (V)." De
Xl~) MONSTRBLET Vol. \\\. f. 44. vetf. , ,
CO Groot Plakaatb. III. Dc-el, il. 18. ZU ook BoXHOR»j„;
tf. Reigehsb. II. Deel, bl. 229. C s ) Gioot-PIal;satb. II. Deel, kei. 679. £«} Croot-Plakaalb. IL Deel, kol. 657,. 1:; |
|||||
|
C 4
|
|||||
|
40 VADERLANDSCHE XIII. Boek:
|
|||||
|
Fttresl. De Edelen, die den Hertoge hier zotrouwelyk
HS2. byfprongen, werden pok byzonderlyk begun- ". , ftigd. „ Alle welgebpornen, die Krygsdiens-
„ ten fchuldig waren, en alle hooge Heer- „ lykheden werden bevestigd in de aloude „ vryheid van de Graaflyke beden (u)." Wy gewaagen niet van verfcheiden' byzondere Handvesten, door Filips, op deezen zelfden dag, aan de Landen verleend (V). 't Is niet te denken, dat iemant onzer Graaven, ook, op eenen dag, zo veele Privilegien gegeven heeft, 't Getal derzelven, die, gedrukt en ongedrukt, nog voorhanden z.yn, wordt op omtrent dertig begroot. De Gen- De Hollanders en Zeeuwen, aangemoedigd
tenaars ,joor zuike Gunstbrieven, lieten zig, met lust,
°"!nif. leiden naar de Legerplaats, die hun te Elver- flaagen. zeel, in, t Land van Waas, twee mylen van
Rupelmpnde, aangeweezen was. Hier om- trent, hadt zig ook eenjge Bourgondifche, manfchap, onder bevel vmAntmi, natuurly- ken Zoon van Hertoge Filips, en van eenige: anderen,- nedergeflaagen. De Gentenaars, ten getale van vyfduizend, ter Poorten uitgebor- ften, overvielen deeze manfchap by Hulst, op den zes entwintigften van Zomermaand (V)» doch werden zo wel ontvangen, dat zy wy- ken moesten. Op den hertogt, troffen zy de Hollanders aan, by Elverzeel, die eene gewel- dige ilagting deeden, onder deeze vërtfaagde nie-
fj«) Groot - Rlakaatb. III. Heel, il, 18. ftaiidv. van Rynland
il. 514, 515- i' i S' />5 Zie Groot - Plakaatb. UI. III- Deel, */. 586. Handv. vaj!
Rynland il. ki)i. • {w) Méyerus ad annum 145a. ƒ. 3o3. |
|||||
|
pil. Boek. HISTO R i:e; ; 41
pienigte. Qok bekwamen de onzen veele gevan- Finpsf.
genen:,en onder deezen het hoofd der Bende, I45sv. eenen Mesfemaaker, die voor uitfteekend in dapperheid gehouden werdt. Filips deedt hem* teritond, ophangen (#). Voor zynen dood, beleedt hy, dat de Gentenaars hem het Land en Graafschap van Waas gefchonken hadden (y~). Kort hierna, werdt 'er een Beftand voor zes weeken getroffen, ?t welk, met den twee- entwinn'gften van Hooimaand, aanvangen moest (z).. Toen fcheidde het Leger (V):en't fchynt, dat de Hollanders ook naar huis ge- keerd zyn. .■'■■>;" n> . v Terftond na 't eindigen van''t Beftand,
werden de vycmdelykheden op nieuws begon- nen. In een gevegt met de Gentenaars by Hulst, in Bloeimaand des volgenden jaars 1453« voorgevallen, werden, onder anderen, eenige------?*
Zeeuwen gevat, en kort daarna pnthalsd (£;).<
Twee maanden laater, verzoenden de Gente- naars zig met Hertoge Filips (V), en onze? Landsluiden raakten van deezen oorlog vry. Doch Filips vpndt haast ander werk voor
hun. Het Beftand, in 't jaar 1443, tusfchea , hem en Henrik den VI. geflooten (ß), was, federt, meer dan eens, vernieuwd (e). In H00U''' ".^..l
(X~) MONSTREIET Vol. III. folp 45 yßfl MEYER!« 'ttd ÖB-' „fiiS
, nuk'Msii /• 3°8. '•'. ' rt'ès
- (y} DS la Marche Uvr. I. Ch. XXV. p. 373
(z) Meyerus ad anniim 1451. ƒ. 30S'Wf/". ' "'H £a} De la Marche Uvr. I. Ch. XXVI. p. 377, 378-
(_èj Meyerus ad minum 1453. fil. 31a verf. . " (C) MoNSTRELET.JV. III. fol. 53 yeif. DE LA MARCHE
lirr. I. Ch. XXVIIJ. p. 405, 406. Meyerus ad annum 1453.
/V3U. d'Oudegherst Chap. CXCVI. ƒ. 334. {d , III. Deel, bl, 529. , :;
• O A<ft. Publ. Angi. Tom. V. j», I. p. 143, 158, 159, $*\
c5
|
||||
|
4s VAD ERLANDS CHE XIII. Boek:
|
|||||
|
FitipsL; Hooimaand des jaars 1446, werde, by zulfe
u I453' eene gelegenheid', Frank van Borfèlen, Graaf van Oostervant, aangèfteld, Om, in Holland en Zeeland, voor de onderhouding van 't Be- ftand, zorg te draagen (f). De laatfte ver- nieuwing van 't Betond was, in Bloeimaand des jaars 1447, voor den tyd van vier jaaren, gefchied (g). Doch terwyl men beloofd hadc, zig van alle vyandelykheden te zullen onthou- den , werdt 'er, van wederzyde, geduurig, over 't fchenden van 'c Beftand, geklaagd (£). Onder anderen vindt men, dat Henrik de Vf, in eenen Brief van den eenentwintigden van Lentemaand des jaars 1446, gerigt aan den Prefident en Raaden, gefield ten zaaken en ter Regeeringe van Holland', Zeeland en ,;jk Friesland, eenigen van deeze vyandelykheden, omtrent onze Landsluiden gepleegd, heeft ondernomen te verdedigen (ij); Ondertus- fchen bleek klaar genoeg, dat Filips geene Vrede met Henrik zogt. IX. Het Beftand tusfehen Frankryk en Enge- De Ho1' land, in 't jaar 1448, gebroken zynde, zag en" Zeeu- roen de Onderzaaten des Hertogs van Bour- wen hel- gondie, Karel den VIL helpen, tot hetbemag- penBour-tigen van Nprmandye (£). De oorlog werde deauxbe-njer wet zo veej jjragt voortgezet, dat Bour» ™^fl" deaux en gantsch Guienne zig, in 't jaar 1451,
aan Karel onderwierp. Doch in 't volgende- jaar, werden de Engelfchen wederom meester van
(ƒ> Aftn Publ. Angl. Tom. V. P. I. p. 162.
(g) Aft. Pub) Angl. Tom. V ƒ>. I. p. 176. (A) Aft. Pub). Angl, Tom. V. P. 1. p. 141. P. II. p. 5, 6, 9, ii-
O) Afta Pub). Angl. Tont. V.P. I. p. 159.
(*J MEÏBK.US eiii etnnw 1449. f. 301 ytrf. |
|||||
|
XIIL Boek. HISTORIE. 43-
van eenige plaatfen in deeze Landftreeke pFióM f;
met naame van de Hoofdftad Bourdeaux. 't^' Karel begaf zig, derhalve, in 't jaar 1453, met tienduizend man, derwaards, floeg de^ Engelfchen by Bourdeaux., op den zestienden van Hooimaand, en^bemagtigde , terftond hierna, verfcheiden' plaatfen in Guienne: waarna hy ook Bourdeaux belegerde. Eene Vloot van Hollandfche en Zeeuwfche
fchepen onderfteunde dit Beleg (7). Zy was '"; de Garonne opgezeild tot aan Lormont, tegen over de Stad, aan den regter oever der Ri- viere, gelegen, alwaar de _ Franfchen zig hadden nedergeflaagen. Onze fchepen en ee- nige anderen fneeden der Stad den toevoer ter Zee af. Eindelyk, moest zy zig, op den zeventienden van Wynmaand opgeeven. De Engelfche bezetting kreeg vryheid om naar: Engeland te keeren (;zz). Calais en Guïnes» waren, na deeze overwinning* de: eenigfte; plaatfen in Frankryk, die nog in de magt der Engelfchen bleeven. Onze Vloot, dus de laat-, fte hand hebbende helpen leggen, aan eenen; kryg, die veele~jaaren geduurd hadt, kon nog; voor den Winter naar huis keeren. , m Karel, Graaf van Charolois , Zoon van x.
Hertoge Filips, begon zig, omtrent deezen tyd, Eerfte
hier te Lande, eenen naam te maaken. Hy bedry-
i. -i 1 • ... j •'-ven.hier bereikte thans omtrent twintig jaaren, zynde, te Lande
op den tienden van Slagtmaand des jaars 1433, van Ka- *
ter weereld gekomen. Al vroeg befpeurde rei, Graaf
ïheh, in hem,eene fterke zugt tot den Oorlog, ^"P*-
V! ".'. 'die
(O Monstreiet Vol. III. fol. 58 yerfc ...:., ... 1 .'
(ß) MWSIBfiLET Fol. lil. fiU '58 Itójfi :..'...
|
||||
|
,; 44 VADER LANDS CHE XÏII. Boek
FiwpsL. die 'Filips gaarne gemaarigd zou hebben; doch
*453- hier was geen kans toe. Toen de Gendfche "^ beroerte aan 't uitberften was, zondt Filips, befpeurende dat zyn Zoon gaarne op 't wacer was (»), hem, in 't jaar 1451, naar Zeeland (V). Waarfchynlyk heeft hy hem toen, of al eerder, tot Stadhouder Generaal zyner Lan* den van herwaards over verklaard, welke waar* digheid men weet, dat hy, in 't jaar 1454, be- kleed heeft (p). Nu, in 't jaar 1451, hielde hy, te Veere in Zeeland, een' Zoon ten Doop (q), door Maria, GraavinnevanBouchane,Dogter van Jacob den I, Koning van Schotland, ge- huwd met Wolfard, Zoon van Henrik van Borfeien, Heere van Veere (r), ter weereld gebragr. ?t Kind werdt, naar hem , Karel genoemd (V). Doch de Graaf van Charolois hadt gewigtiger werk, in Zeeland. Hy deedt, ©f hief 'er eene Bede, ten behoeve van den Hertog, zynen Vader (t). En zo dra was dit niet gefchied, of hy fpoedde zig naar Bra- bant, om deel aan den togt tegen de Gente- naars te hebben. Filips zogt hem te Bru«fel op te houden onder voorwendfel, dat men noggee- ne wapenrusting voor hem gereed hadt. Doch ',v hy verklaarde« liever in zyn wambuis ten flryde 'te willen trekken, dan zynen Vader de we der- fpannige Gentenaars niet helpen bedwingen (ju), . . ■'* ■ ' Ook- v f«") Ouv. de la Marche Livr. I. Ch. XXII. p. 332, 338. • -
■'■■•- '■'• .'-..', l<0 DE ia MarciW Livr l. Ch- XXIII. p. 343. . (p) z'e zynen Brief by Boxh. op Reigersb. II. Deel, bl. 244,
hm De la Marche Livr. I- GA. XXII. p, 332; ,; 0
(r) Reigersb. Ch'rou. II. Deel, bl. 213.
(s • Reighrsb. Chron, II. Deel, bl. 214.
(t) De la Marche Livr. I. Ch. XXIII. p. 343, Pere* \
JJoxh. op Reigersb. II, Deel, hl. 229. .' *' ' (.O ÜE la Mar«he Ihr. I. Ch. XXIII. ^.343. , .,.-}
|
|||||
|
i
|
|||||
|
XIii; Boek; ä H IS TORI E. h m
Ook woonde hy, federt,, de gevaarlykfteige- FiupsI.
vegten by, zeggende,. als zyne Moeder hem, "453r van wege den Hertoge en de Landzaaten, poog- de te beweegen, om ten Hove te bly ven, dat het den Landzaaten voordeeliger zou zyn, hem jong te verliezen, dan naderhand eenen laffèti Heer aan hem. te hebben (v). Na 't eindi- gen van den Gendfchen kryg, kwam hy, we? derom herwaajdsj Iii* of omtrent Hooimaand Regts- des jaars 1454 f hieldt hy de hooge; Graaflyke Plee|inä Vierfehaar te Zierikzee: voor welke de i&^Graave van Haatnflede,'en Floris en ArendvanHaam-, van Cha- flede-, gebroeders ■, wegens veelerlei gewei* rokiis o- denaaryen, werden aangeklaagd. Zy, haddenver die z\g,. onder änderen , verfcheiden' Heerlyke Haajnfte« Regten, op de Duinen, en van de Zeedrifce%de. ten onregce, aangemaatigd. Hiervan over- »454» • tuigd, durfden zy, zegt het vonnis, zig niet """"""^ voor 's Graaven Vierfehaar te regtftellen. De , > Heer van Haamftede en Floris hadden zig 's ...»i
Graaven genade aanbevolen. De goederea des eerften werden verbeurd verklaard; doch" hem de Lyftogt derzelven, ommefynre oudtheyd ende■ krahekheyt, gegund. Ook kreeg hy ver« \ lof, om, langs zekere bepaalde ftreek duinsi: ommefyne ghènuchte alleenelyck, te mogen jaa« gen. Floris werdt verdek en van alle rege ^ "■ en bewind, welk hy voorheen op de Duinen mögt gehad hebben. Arend, die voortvlugtig was, werdt, op zyn lyf, ten Lande uitgeban- nen, terwyl zyne goederen: tot 's iriertogen> , tafele, werden aangeflaagen («*). Deeze ftren- £e
( v) Dé la Marche Livr- I. Ch. XXVÏI. p. 396.
{■»•) Zie het Vonnis by BuXHORH op RiegEUSB. II. Desl,il,
s.44. ' : . ïv-'yï .;"■ ' - ;" ,
|
||||
|
4<J VADERLANDSJCHE XIII.BöEifc
tiiml. ge Regtspleegiög des Graaven van Charöloïs
Vj&L maakte hem ontzaglyk hier te Lande t, hoewel ......."""hem naging, dat hy den eerften aanbrenger- ren te ligt geloof gaf, en gewoon was al te v vroeg onderzoek te doen («•_)„ Het aanzien van den Huize van Haamftede, gefpfoó- ten uit Witte van Haamftede , natuurlyken Zoon van Graave Floris den V, verminder- de,,; na deezen tyd. De laatfte mannelyke •' ƒ-- Erfgenaam uit'dit Huis, zo men meent, Arend ".',.",.. van'Haamflede genoemd, is, in 't jaar 1604, .;/... overleeden. By zyne begraafenis, werdt het adelykwapeti van Haamftede, naar Lands ge- bruik, verbroken en in 't graf geworpen (y)» t • Doch men heeft my berigt, dat 'er nog af ko- - .melingen deezer oude flamme in wezen zyn»
Huwelyk . De Graaf van Charolois, -naar Vlaanderen -*enGfT"te ruS %&1&eet&, trouwde, in Wyninaand dee- Charo- zes zeifden jaars: 1454,. voor de tweede reize, Jois. met Izabelle, Dogter van'Karel, Hertog-van Bourbon (z). Voor de eerfte reize, was'hy,'' nog: maar,een kind, in 't jaar 1439, verbon- den geweest äan Katharina, Dogter van Ko- ning Karel den Vlf. van Frankryk (vz), die, zonder kinderen na te laaten, op den agt-en- twintigften yan.Hooimaand des jaars 1446, Geboor- overleeden was (ßo)U izabelley zyne tweede te van Gemaalin, baarde bem, opc den dertienden *a^a r-van Sprokkelmaand des jaars 1457, eehe Dog- Bondie; *ter' Maria genoemd (e): die naderhand de eenigfte Erfgenaam der wyduitgeltrekte Bour- '■:•■'.' i [ «*i "■'■'/■- Sön^ ■ CX~) MONSTREI.ET Vol. III. f. C\
£y ) Zie ISoxuoRN op Reigersb. I. Deel, il. 377,
\z~) MONSTRELST -fel. JU. f. C4 'V 1.1 * . 1
.MmMWiVjmi&Xt Vol. II. ƒ. 168 verf. ,•':.
(J) De i.a MflRCHE livr. I. Ch. XVII, p, 375, Qc) Monstrelet Kal. UU ƒ. 6y verf. |
||||
|
Xllï. Boek. HISTORIE. 7 47
gondifehe heerfchappyen geworden is, en de■ ■Fjunï,' •
onfchuldige oorzaak van oorlogen, welker. 'Ptëfc mortel,.coc op> deezen dag toe, nog niet i& " ujtgerooid (4)± ■ :. , ;••': -i- IS3 :'&l'A ;'. :r r:>rj
Het Huwelyk van ,den Giaave van Charor XI.
iois hadt, hem genoodzaaktv deeze Landen.,-^"j^* welken hy. thans, in 'fi af'zyn zyns Va'ders., als: r algemeene Landvoogd beiïierdVX*:) •. te vete kacen. Ook onthield hy zig jy federt, eenen tydlang, in Brabant Doch-in ft volgende jaary; yiel, 'er iets voorsi 't welk Filips .zeiv'drong, om zig, in.p^rfoon, herwaajds.te begeeven. Wy hebben reeds.(ƒ), in 't voorbygaan,aan»; gemerkt, dat Rudolf, Bjsfcbop van.Utrecht*, zig, door het voeren van den. .MuniterJchefl. Kryg, in den haat gebragt h'adtby de Stigtfche)i,i Bovenal was. de Geestelykheid, die hy, door» ( '*~. geduurige Beden, lastig viel, zeer tegen Jierai ingenomen.. Zy hadt de Gilden en Gemeen« te van IJtrecht op haare hand; doch 'de-Raast der Stad, niet ongaarne ziende, dat de weelde- der Geestelykheid; door het opbrengen derf V Bjsfchoplyk'e Beden, een weinig befnoeid werdt,. hield/het met den Bisfchop; De vyf Kollegien van..- Utrecht weigerden eindelyk 's Bisfchops beden te voldoen; fpraken het ban- vonnis uit, over elk, die ze hun durfde af vordef ren, zonder: egter iemant in 'tl byzondertenoe? men; en deeden, bedugt voor bailingfchap of . gevangenis, harme vergaderplaats, by nagt, door Ambagtsluiden, die hun van; de hand vloo- * *■'■■■ ■ Ê gti t'ilc&J I ■ .:■:,.... gerr, : i_C^D Voyez Duclos Hifi. de Louis XI. Tem. I. f. 83. Toet, - ■'" *
II. p. 222. Eilit. «' Amfl. ï»vui « (_ej Zie zynen Brief iy BoxjiORM 0* RsieERjSB. II. ëteL
fU ui; *""■ (f) Boven_W. 35. ■-'- -- - * Jr''-ri -•"' '-'-• ' m Vt
|
||||
|
(I
|
|||||
|
48 VADERLANDSCHE XIII. Öb'M>
FttjiBsI., igen,i -bewaakën. Dit gebeurde, in den aanvang
^ I-4S^,;: des. jaars 1455. De Raäd van Utrecht, wänt de Bisfchop was, kort te voören, ter Stad üit, naar 't Slot ter Horst, geweeken, geenetf .1/: Zin in dit waaken en vergaderen hebbende, zegt de Geestelykheid te beweegen, om het na te;laaten. Doch dit vermeerderde de ag- terdogt der Geestelykheid j die, op den vyf- entwintigftén van Louwmaand, geharnast iri de Domkerke byeem kwam. De Gemeente kwam hier ook, terftond, in gröoten getale, famen. Men trok r gelykerhand, naar h Stad- huis: en noodzaakte den Raad, om keuren te> maaken, naar den zin der' Geestelykheid enf der Gemeente; die, ten o verflaan def Ker- kelyken, tegen "de aloude gewoonte, öp (taan- de voet, van' 't Stadhuis, werden afgekondigde De' Gemeente beval, ten zelfden tyde, däü men, iri' elke ■■ vóórriaame ftraat^ een bekken! zou houden; op dat men 't volk; ten getalef " van vyf of zesduizend gewapendèn', ï>y bêk- kehflag, tefftond zou können op de beent brengen, en'den'Raad der Stad geheellyk naar? zyne-hand zetten, 't Blykt niet klaar', of de , Domproost, Gysbrecht van Brederode, de hand in deeze beroerte gehad hebbe, of niet. Al- leenlyk weet meny dat hy de zyde der Gees- telykheid tegen;den Bisfchop hieldt, en, kori hierna, door haar, uit den Haäge, naar U- trectot, oncbooden-werdt (g). "_• 'i Dood Zö ftoncte het- te Utrecht, töërt men erift
van Bis- ^jng k^g^ <jat Bisfchop Rudolf, op den vier-
Rudolf. # kr'è ■\-ri. 4? -.-«•-" '--f;/Sr^l\]v iV^
CjO Fafdcul. TïOiper. ap. MAfrakuM Änäieä. torn, Y. #i
513 &c. ehren, de Trajeil, $. 515, 516. „;. ü , , ";-, , ■ |
|||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. hy 49-
entwintigften van Lentemaand * overleeden Fiwpsi. 7
was (hy. 't zy op het Slot te Vollenhove, i455> gelyk de meesten (f)» of op het Slot ter HorstV "^-"""" ^ gelyk fommigen willen (&), of eindelyk, naar 't verhaal van eenen Munfterfchen Schryver der zestiende eeuwe, aan eenëtwonde,,in 'c Beleg der Stad Vreden in Münfterland (/)i _„,,-,. De Hertogen van Bourgondie en van Gelder 3:.-f,v', vernamen dit gewigtig nieuws zo dra niet, of zy deeden alle weer,, om de aanftaahdë verkiezing , op' een voorwerp naar hunnèii zin, te doen vallen; Filips hadt reeds voor- ; lang toeleg gemaakt, om, na 't affterven van « Rudolf, David van Boürgondki zyneh natuur- lyken Zoon (5*), thans Bisfchop van Terouän- ne in Artois, tot Bisfchop vaii Utrecht* te doen verkiezent ten welken einde, hy, al by 't leeven van Rudolf* de ftemmen def Ka- nonniken hadt zoeken te winnen (tri): en thans zondthy, tot dit zelfde einde, Graaf jan vati Nasfau naar Utrecht af. Arr.oud van Egmond, Hertog van Gelder, kwam in perfoon te Utrecht, en verzogt de Geestelykheid, dat zy de Bis- fchoppelyke waardigheid wilde opdraagen'aan Hertog Steven van Beijeren,Kxaonnik te Keu- len (n)ï die ook, door den Aartsbisfchop vari Keu-
(S) Infttum. Eleft. G. de Bredenr. in Matth. Anälefr; Ta/s.
I. p. 648. ■-.>.■ ..,',; :,;', ^ -
CO Chron. de Traject, p. 516. Buciiei.. ad Hedam #.291.
tk~) Suffrid. Petri App. ad Bekam p. 155- (O Anonym. Cllron. Mohalfc. /« MXtth. Anal. Tïst.V.^.isftf 0») Monstrelet Fol. III. fol. 46 verf. C») Joawn. A Leydis van de Heeren van Brederüde Cap» LI. p. 647.
15*) Filips hadt hem verwekt, by Cokta Caitèllatia t
of La Ctateliaine-, gezeid DuBosquiel.\iiiNet; is Mj» KJEi Ofier. Diplom* Tom. II. p. I262. iV. Deeu D
|
||||
|
—,
|
||||
|
5ö VADÉRLANDSCHË XHI. Boek.
FilipsL Keulen, fcbriftelyk, was aangepreezen (0). 't
ifrfo'-K'apiittél, beflooten hebbende, ten fpoedig- "fte, met de verkiezing voort te gaan, kwam, tèn dien einde, in de groote Vergaderplaats der Domkerke, op den zevenden van Gras» maand, byeen. Men vondt goed, de ver- De Dom- kiezing "by ftemminge te doen. Van zeventig proost Kanonnikeh, die hier tegenwoordig waren, brecht gaven 'er zeyen-enzestig hunne ftemmen aan van Bre- Gysbrecht van Brederode. Hy zelf hadt Dio- derode nysvan Momerancy, Kanonnik te Luik, ge- wordt tot ftenKj. Dè wee overigen (temden Steven van vérkoo°-P Beijerën; doch gaven egter, naderhand, toen ren. zy zagen, dat de meerderheid voor Brederode was, hem | om vredes /wille en behoudens hun gevoelen, ook hunne Hem. Voor David vän Bbuïgpridie ftemde niemant. Negen Kanon- niken'l; dié afwezig waren, fternden, door Gevolmagtigden, allen voor Brederode. Wy trekken déeze byzonderheden uit egte Ge- denkftukken deezer Verkiezinge (£), uit wel- ken ook blykt,' dat fommigén byzondere re- denen gaven, waarom zy Brederode ftemden: onder anderen, by voorbeeld „ om dat Her- ?, tog Filips hem toteenen zyner Raäden van 3, Holland,' Zeeland en Friesland hadt aange- ai iiëld, in welke bediening, hy zig loflyk ge- „ kweëten hadt (#)." Ook „ om dat alle de j, Stigifche Edelen met hem yermaagfchapt „waren (>)•" De Domproost, kennis van •'••■'' : '■ ^v;^\*;; , Zyfie
, (>o$ Epift ejus vifit in Matth. Anal. Tam. I. p. C6c.
\p) Inftrum. Eicel G. de Breilenr. in Matthäi Anal. Tornt
lip: 647 £?/%• Czl W. p. 654.
CÓ W, p. 656.
|
||||
|
Xtlfc Boek. H I S T O R fI Eï **l' 51
gyne verkiezing gekréëgëh hebbende, ham ze FilipsÏ^
beleefdelyk aan, onder 't loozèn eener, diepe HSS?. gugt Q~) Tefftondt daarop, werdt hy, in 't " Koor der Domkerke; iiï den Bisfchpppélyjcën.
zetel, gezet; toen, voor 't groot ÄJtäaf,'den Volke vertoond, en openlyk, voor ëeripaarig verkoof en' Bisfchop, uitgeroepen. De plëg4 tigheid werdt met hét zingen vafl het Te Deuiri en andere Kerkgezangen béflooten uj<" Agc dagen laater , nam Bisfchop Gysbfecht,;de Voorregten" der Geestèlykheid, des Raadè'en der Gilden van Utrecht plegtiglyk bezwoorèii ,.,.,. hebbende (u),: met hun verlof« zy'nen intrek c ,"^ jh: VBisfchoppelyk Paleis. Sedert bragt hy.lom- < - mige ballingen, die, onder zynen 'Voorzaat* ' dé Stad hadden moeten ruimen, wederom daar " binnen en in den Raad. De andere party naiü dit euvel (y). Eenigen begonden reeds famén- Jrottingen te maaken; doch zy verbeurden 'et hun Burgërfchap om. Verfcheiden' werden 'er zelfs om onthalsd (w). Ook werdt de Stads Banier, hierop, weggeflooten, en de Gilden keurden, dat men elk, die, onder eehe na- gemaakte banier, of Jchüifmmpel, vergadering maakte, vryelyk en /onder misdoe», flaen ende vaen zou mogen (x). De meesten, die 't met den overleeden' Bisfchop gehouden hadden, % wee-
CO tnllr.Elea.G.deBred.;«MATTM.Anal.jfï/»%rifl.fi50.
(OW. p. 660. •■ ■ ■■■ ■■■'■ C«3 Charta Gysbert in Matthäi Anal. Tom. I. fi. 662. ■'•■"=-
Cv ! joANN. A Leïdis van ds Heeren van Breder. Cep- LU f. Ö63 667.
(w) OudVerhaa!,i>Matthäus Anal.Tom', hpysio&fegf.
C *) Buyrfprsekboek van Utrecht by MatTH. Anal.! Tom, V« jf. 517. *n Fundat. & Fata Ecclef. p. 168. ; . zsi
Da
|
||||
|
5* VAD ER LANDS CHE xm.Bo»r;
Tttutl. weeken, federt, allepgskens,, ter Stad uit,
'*455^ naaf Amersfoort. ;,,, Bisfchop Gysbrecht, zig allenthalve in 'c
bewind des Bisdoms handhaaven willende, ver- wierf, kort hierna, de bevestiging in *t wee- reldlyk gebied van Keizer Fredrik den III. Ook zondt' hy een aanzienlyk Gezantfchap naar Rome, om de bevestiging zyner verkiezinge van den Pafus te verwerven, niet verzuimende het gefchenk van vierduizend Dukaaten, welk hiertoe ftondt (6), ten.fpoedigfte naar Rome over te maakeri (y). ., . , Hertog Hertog Filips zwol midlerwyl van fpyr, om
FiUps dat men zyn natuurlyken. Zoon te Utrecht tege^de voorbygegaan was. Ook was de verkiezing verkie- van Gysbrecht van Brederode den Kabbel- zingvan jaaÜwfchen in Holland tegen de borst. Zy pys" maakten eikanderen diets „ dat Reinoud van van Bre- » Brederode, het hoofd der Hoekfchen, als derode. „ af komftig uit het geflagt der oude Holland- „ fche Graavèn, toeleg hadt, om het Graaf- „ fchap van Holland te . bernagtigen : waar- „ toe hem, dagtenze, zyn Broeder Gysbrecht, „Bisfchop vaii Utrecht- blyvende, de bebulp- ,J zää'me hand zou können bieden." En hoewel méri getuigd vindt (V), dat dir vermoeden geenen grond hadt, blies men 'er egter Filips, J" - fè- 00 Joaiw. A Letdis van de Heeren van Brederode Cap.
LI. p. '66.?,, .-,.. j - \: ■.,.,".,,_,. (2*5 JoAnn. A IfiYDis van de Heeren van Brederode Cap.
Lil. p. 6"ö8. . : (6) Naderhand hebben de Utrechtfche Bisfchoppe*
meer gegeven, om van den Paus bevestigd te worden. Bisfchop Filips van JBourgondie gaf twaalfduizend Du- kaaten. Vtde Gerardi Novjomagi Philipp. Bur- gund. p. I6"8. |
||||
|
2£M. Boek. 3M^IT*)t|BPWLÄV 53
federt, de ooren zoivdl van, dat hyi-die hier FilipsI,-
van zelven reeds genoeg toe neigde y eerlang H55' befloqt, de ^bevestiging van "Bisfchop Gys- — ' breche i' te Romei te dwarsboomen, en den Bisfchop van Terouanné, 't kostte wat het wilde, |
||||||||||
|
op den Ütrechtfchen zetel te zetten* Terftond
vaardigde hy Joannes Godefridi, Bisfchop van Atrecht, naar Rome af, die den Paus, thans Kalixtus den III, voorhieldt „ dat Brede- „ rode geen Bisfchop zyn mögt", om dat „ hy in den Krygtegen de Gentenaars was |
De Paul
Voorziet
David
vanBonr-
gondie
met het
Bisdom.
|
|||||||||
|
„geweest:" eene reden, die weinig paste
in den mond eens Gezants des Hertogs van Bourgondie, ten wiens behoeve, deeze kryg gevoerd was, Wyders verzogt hy•„ dat de „ Paus de bevestiging van Brederode weige- „ ren, en David van' Bourgondie met het „ Bisdom van Utrecht befchenken wilde (V)." Men behoeft niet te twyfelen, of dit verzoek is onderiteund geworden j: door rykelyke gif- ten. Brederode's gezanten warden-, met goe- de woorden,-'opgehouden. De Paus-ontving hun geld wel, en hieldt het; doch hy •ver- leende :de-- verzogte bevestiging «iet. De Bisfchop van Atreeht flaagde beter.? Kalixtus leverde hem, heimelyk de Brieven over, by welken David van Bourgondie, tot Bisfchop van-Utrecht, werdt aangefteld (£). - : DochNeer men hiervan, in 't Stigt, kennis kon hebben, hadden de Geestelykheid, Rid- derfchap en Steden eenpaarig beflooten, hun- : . * \ sa .r: b! nen O) Joann. AiLEVDiSvan de Heeren van Brederode Cap.
I.IU p_. 668, ÖÖ9.JV , ., • *Sb) J0ANN. A Levpis van de Heeren van Brederode Ca*,
-• d3
|
||||||||||
|
54 VA,BER£ANDJSiCHE XIII. Boek;
fitipsl.. neü" .%rk0óren' Bisfchop,-, Gysbreehc va«
l4f55' Brederodevby voorraad v en tot dat hy van
"" den; Paus bevestigd zou zyn, tot Voogd en
Beïchermer des Landfchaps aan 'A te- fteilen*
Dit; gejchiedde op den zeventienden ; van
Klips ;Herfstmaand (e). Fiiips, hiervan ' kennis,
snaaktzig bekomen hebbende; en voorziende,, dat. hy
gere^_' te Rome , zyn e begeerte verkrygen zou,.begaf
wapen- ;zig,'tegen,den aanvang,,van SJagtmaand, naar
derhand "Holland-: van ;^ins, :om.ï,,met het volgende
i%\Sdgc.voorjaar, Heirvaart te befehryven,/en Bis-
gei?111 fcnoR David, met geweld,'ten Bisdomme ia,
te-voeren, t: t'- . ;äf3 ;.:;.:. -....e« mb lh
xir. De Kennemers, Kennemervolgers en West-.
De Ken- friezen:«, tot-nog toe, niet volkomen herfïeld, nemers in de/Privilegien en. Vrybeden,-.welkenihun, en West- > • ; * i - '? •
friezen in :t J*ftr J4*®-i om de-nonderneemingen. tegerj
worden, Haarlem en Hoorn, benomen waren#-ren.am, in de voorziendey dat de Hertog- hunnen dienst:-jrin1 voorheen den Krygftégen de v^tigtfchen, behoeven -zou; T^y^j. bedienden zig, naar *c fchynt, van deéze ge- regten, legenheid,,orn äe yerlooren'i Voorregcen we-. herfteld. derom te .bekomen. Zy; boodenl den Her.tO'- ge* elfe.'tiaaf zyn vermogen ,? eene goede lömme »penningen aan :::welken zy .wissen:* dat hem- tegenwoordigywel; te rftade komera zouden»! ep- bragten- *t eindelyk .zo Ver», 'èzt ■ de meesten{, fonimigen;,wac vroeger, aridere^ * war Mater, zig, in .Bloeimaand des volgenden *JL_L jaars (7).,. in de oude Voorregten,: Verfiele} '■■:/:! ,r:y.v:.;.;.-; , ise&is SsS; Ê'nsqerBr^ (_e) Infirnm. PuW. in RIatth^li Aiiaï. Tem. I. p. C6t).
l f7) Veelen p.'natfen "die wedeiigeev.en der, -Privile-
gien , in 't. jaar 1455» Doch zy hebben geen agt'ge- geven op Hen'Styl' van den' Hövéy 'dië-'t jaar met Paa- fchen aanvangt, en daarom Brieven, in 't janF '1455'i g Ci. te- |
||||
|
XIII. Boek. 3 H I S, T O R I &A V 55
zagen. De jStad Alkmaar,- die;, in deft..bin- F«-if*,I«,
nenlandfchen Kryg van.den jaare 1426,;.vee] -HSfr . ten agteren geraakt was 00, hadt, reeds in" 't jaar 1436, kwytfchelding van vyfduizend Kroonen boete verworven, hebbende zy, niet meer dan drieduizend Kroonen können: opr brengen.CO* Óokwaa haar, die anders, volr gens 't Vonnis, onbevestigd en open bjyven moest,,ter gelegenheid.van den opftand der Amilerdammeren, in't, jaar 1445, verlof g§r gund, om, tot wederopzeggens toe, deurea in haare Poorten te mogen hangen (ƒ)...Dogh nu ftondt zy den Hertoge honderd rentien ', ; ' ponden groot toe, en verwierf, daarop,:den '*,. drie-entvvintigften van Louwmaand, herftelr?• , « Hhg in alle de voorige Privilegien ÓD»,, De Öorpen Noordfcherwpude & ,Zuidfcherwoude,, Broek.op Langendyk, • Koedyk en S. Pankras > die insgelyks zekere fomme' gelds beloofden j werden, .op den agtften van Lentemaand, in ' de verbeurde Voorregten. herfteld, en van-'f Haardftedegeld ontheeven£h% Westzaanejt en Crommenie verwierven , dezelfde günftepj, pp den twaalfden van Lentemaand (7). Ten zelfden dage , ganrsch , Kermemerland: welk dCn Hertoge, volgens het opfehrift der Hand- veste, t,>.,, 60 Handv. van 8 Aug. 1428, hy Boomkamp Atkrin hl. "ie.
,en in 't II. Mcmo'riaalb. Rose, f. *», ."' ' "-'*''
'CO Handv. van 4 i'ebr. 1435.[143Ö], h Boomkamp Alkm.
il. m\. .. . I , .".".. ■ ■' ■*- ■■■ " ■' '' ■
(ƒ) Handv. van Alkm. bl. 22. '- ' '
(.?) Handv. by Boomkamp, il. ad. ■" ' •'
C{0 Handv. hy Boomkamp, bl 433." ""• '..'
Oj Handv. vän Kpmiemerl. bl. 871.' ...... 1
tefcent, die, naar de tegenwoordige rekening, ia't kar
H5(>> gegeben ?yn. ..,":.,..... ' V ....->i> V 4
|
||||
|
$6 VADER LA N D S C H E XIII. Boe*.
fuxtiïv veste, beloofd hadt \, die pond groote van eiken
gggL ^Huife te betaalen (i), En ^es anderendaags, ""Grootebroek (7). Het Dorp Schermer (rn), de Stede Sybekarfpel en Benningbroek («), en de Eilanden Texel (o) en Wieringen (J>) werden, wat laater, in de verlooren' Vryhe- den herfteld: het Dorp Urshem eerst op den elfden van Sprokkelmaand des volgenden jaars (#). Van de herftelling der verdere gevonnis- ten is my geen byzonder blyk voorgekomen. Dor- Die van Dordrecht en Zuidholland, omtrenrj dxcht&i Aqqzqjx cydj om ■ het' agterhouden der Graaf- ïmï met ^e tollen, pok in 's Hertogen ongenade ver- Filips vallen zynde, verzoenden zig, insgelyks, met verzoend hem, op den drie-encwintigften van Zomer- maand deezes jaars 1456, door het belooven van twintigduizend gouden Filips Elinkaart's, die thans dertig grooten Vlaams ieder deeden. Ook moesten zy den Hertoge hunnen dienst, pp eigen' kosten, in1 den Stigtfchèn Kryg, toezeggen (*•). Deeze Zoen en de günstbe- wyzeri aande Kennemers en Westfriezen ver- oorzaakten, ondertusfehen, dat de Hollanders «ig eenpaarig gereed maakten, om den Her- toge,: mét geld en manfehap, tegen de Stigt- fchèn, by te flaan. -;'■ XIII. Men kreeg, in 't Stigt, terftond kennis van Utrecht de toebereidfels, die Filips, in Holland,maak- van be- ïe# (*) Handv. van Kennemerl. il. 58« Zie ook Boxhorn *J>
Veldenaar, il. 194. CQ Handv. van Grootebr. II. 23. C»0 Handv. van Kennemerl. hl. 840. • C»j Handv. van Sypekar/p. en Beiminebr. il. 41. :
(0) Privil. van Texel, */. 70. (ƒ) Handv. van Wieringen M. S. ■ > (j) Handv. van Kennemerl. il. 841. ...
(*) Zie Beverwyk Dordrecht, il. 3J4, * 'i""":: |
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. £
te. Des werdt-'er beflooten, de Stad Utrecht Fitmï,-
van Krygsvolk.en voorraad te voorzien. Rei- ^56" noud van Brederode, Henrik van Montfoortzeuingetl en eenige andere Edelen., die 't met den ver-;voorraad kooren' Bisfchop hielden, trokken 'er binnen.voorzien. Ook verbonden de GeesEelykheid en Riddert fchap van 't Nederftigt en de Stad Utrecht zig, op den negenden van Grasmaand des jaars 1456, met de Stad Reenen, om Gysbrecht van Brederode te blyven aankleeven, zo läng 'er geen ander Bisfchop door den Paus beves- tigd, en alomrne in 't Stigt,,erkend zou zyn • .,,. 7, (V). Amersfoort neigde , zeer, .tot Bisfchop ... ..-'i David, en fchynt zig hierom in dit Verbond niet.te hebben willen.begeev.en....Kort;na het fluiten van hetzelve (8), verwekten de Glij- den , te onvrede over het inbrengen, van vreemd Krygsvolk, eenen oploop onder 't graauw, dat, op 't bekkenflag, gewapend, op de Neude, of 't Marktveld van Utrecht, verfcheen, fcheldende op de Vroedfchap, welke zy allerlei leed dreigden, Doch Gys- -■■■>■■■'. brecht van Brederode, met verfcheiden' E- delen en Knegten op hen aftrekkende, nood- ' zaakte de woeste menigte, terftond, tot het.,,; ,V afleggen der wapenen. Sedert verbood«.hy den Gilden Morgenfpraaken of Byeenkomften -^ te houden, en allen bekkenflag op lyfftraffe ,(tf). Hier. by bleef het niet. De voornaamfte aanhangers van Bisfchop David, vrouwen zo wel als mannen, werden.gevat, en zwaar ge- py-
6 O Paftum vide in Matth^i"Analêtft- Tom. I. p. 67».
(O Chron. de Trajeft. p.520, sai.-FafcicuK Temp./«Mat- 71MSI Anal. Tom, I. p. «77. j " iurfsJ - 00 Qp d?n yyfonuvintigften van Qrasmaswd, -
D 5 |
||||
|
58 VADERLANDSCHE XIII. Boek.
ftïMI. pynigd. Daniel van Niewaai, die 't Klerk-
*456* ampt van Utrecht, om agt^endertighonderd-
*Tr' yyftig ponden, gekogt hadt, werde van het
.zelve verlaaten. Ook werdt zyn Slot en Heer-,
•»• lykheïd Ryneflein *deerlyk geplonderd. Zyn
Ampt werdt eenen der aanhangeren van Bis?
fchop Gysbrecht gefchonken- (u). Allengskens
werdt egter de rust, in Utrecht, voor eene
korte wyle herfteld.
Bredero- Doch Gysbrecht van Brederode, desonaan-
^e^kt gezien, bedugt voor het onweer, dat hem,
* te ver- «it;Holland, dreigde, zogt, door bemiddeling
«fraagen. van Jan, Hertog van Kleef\ en van Jan van
Hensberg, Bisfchop van Luik,: met Hertoge
Filips te verdraagen. Dochhy deedt vergeef-
fche moeite (V). Filips hadt nu de Paufelyke
Brieven, by :welken zyn riatuurlyke Zoon,
David, tot Bisfchop van Utrecht, -aangefteld
werdt, bekomen, en zondt, terftond daarna *
Adriaan van Borfelen, die 'aan 'Anna, eene
zyner natuurlyke Dogteren (w), gehuwd was,
Amers- met een Leger, naar 't Stigc. : Amersfoort
foort ea ,0pende hem terftond de -Poorten: ook Reenen',
mKvan" dat nog onlangs plegriglyk beloofd j hadt, den
gen Bis-Jverkooreh' Bisfchop Gysbrecht,-zo lang als ie?
fchop mant, getrouw te zullen blyven; David van
ï>avid. ,Bourgondie begaf zig, hierop, van Jan van
Wasfenaar en èenige manfehap verzeldy over
Gorinchem en Tiel, eerst naar Reenen, en
toen naar Amersfoort, en deedt zig, in bei-
. .- - »ft i ,.,$ . ... . t«v53f£i ii >-w 't%nuat,\h ■-> !- de
(u) Oud Verhaal w:Matth4ïi Anal. Tom. JE..$, 518, 5l9s
520., 522, szs'.&.ßn-- ■ ...;..
Qv~) Joann. A Leïdis van de Hecreii van Brederode Ca$_.
Lilt. p. 678. , . . . (w~) yiii Not, ia Miiuei Oper, Diplom. Tom, \l, $. '1260.
|
||||
|
/
|
|||||
|
XÏII. Boek. H IS TORI E. 59
de. deeze ,Steden ^-voor Uisfchop erkennen. Fh.ifsI.
Sedert hieldt hy zig op het Slot ter Horst, H5& ^ welk, door den Slotvoogd, Everardvan der ~ Eist, aan Adriaanivan Borfelen, was inge- ruimd,: alzo men hem de zevenduizend: Ryn- fehe guldens, voor -welken hem dit Slot ver- pand was, wederom- gegeven hadt, In Hooi- Utreclit maand, trok Filips ook, 'aan 't hpofd van ™ec een veertienduizend man (re), uit den Haage op, ^ * öm .Utrecht te belegeren. Terwyl hy te Lei- den, eenige dagen,-vertoefde, werdt 'er,door den Hertog van (Kleeve, door Reinoud van Brederode, wiens heerlyke goederen^ in Hol- landgelegen, reeds door Filips waren aange» flaagen; en door::£enige anderen, wederom, vrugteLoos, over een,vergelyk gehandeld. Fi- Kpsctrok.vast voort; naar Woerden, en van daar;op-Ysfelftein. Zyhe aannadering trof Bis- . fchop Gysbreeht'e.n; den Utrechtfchen met zo diep een' fchriks, • dat, men'den Hertoge van Kleef -en lenigen anderen Heeren vryheid gaf,- om, op de* beste wyzé mogelyk, met Filips overeen te komen, en'de Stady het kost- te, wat het r wilde ft voor 't gevreesd Beleg te bevryden. Meniloot-dan, kort hierna, een Verdrag, verdrag te Ysfelftein ^ óp den volgenden voet: volgens ,V:Gysbrecht van Brederode zou> afftand van ™elk ii-'t Bisdom doen, én David van:«Bourgondie brecht i, alömme voor .Bisfchop erkend worden. Bré- van Bre- '^«ilerode zou Domproost van Utrecht blyven derode „ en daarenboven befchbnken" worden, met ^33^ „ dé ryke Proostdy van S. Donaas te Brugge. DaVkl „ Ook zou hy zy'ne Raadsheers plaats, in den vanBour. .'•."'- ■-':■:■ ,;' '■■,-■•.'.'.;,':' ' •: '? -i- ■•"■•; ^'Haa. ^d%'' |
|||||
|
6*0 V A D E RL A ND S CH E XUL Boiz,
5Eftws.Ii „ Haage behouden, en dubbele wedde^ dat
x45^- „ is-, volgens fommigen, (y), duizend Rynfchë
"*" „guldens in 'x jaar; genieten. Uit de inkomften
„ des Utrechtfchen Bisdoms, welken thans,"ïn
„'t geheel/ op vyftigduizend Rynfche' gul-
„: dens jaaflyks werden begroot (Y), werden
r:"' djfC hehtïviejrduizend tweehonderd Rynfche gulf
->•■■ „ dens, jaarlyks, toegelegd; en vyftigduizend
;; -„ gouden Leeuwen eens, tot vergoedingder
„ onkosten, die hy om .'t Bisdom gedaan hadt."
Sommigen voegen 'er by, *, dat hy uit de in-
„ komflen van het Bisdom van Terouannei, ook
„ tweeduizend guldens 's jaars. trekken moest
(V)." Na 'tfluiten van dit Verdrag, kwamFilips,
met Bisfchop David en veele-anderen, binnen
Uirecht. .„ David werdt,, terftond, tusfchen
den Dromproost Brederode en den, Domdeken
Jan Prvois, naar de Domkerke geleid, en in
den Bisfchoppelyken zetel geplaatst (V). Op den
zesden van Oogstmaand, bezwöorhy de Voor-
règten der Stad en des Lands (?)• Doch deezé
eed en het gemaakt Verdrag werden kwalyk van
hem gehouden (W)s Ondertusfchen werdt hy,
alomme in 't Stigt, voor wettigen Bisfchop,
'*- :k, :. erkend- Deventer was:, de; eenigfte Stad,, die\
hiertoe,., door een beleg,:1 welk agt weeken
duurde, en onder anderen door Hollandfche
/' nïanfchap bygewoond werdt, gedwongen moest
.,. worden (<?). De Stad was van Krygsvolk en,
-,' ■: ...,■•,. . Mf|mo«' m -voor*
(y) MONSTRELET Vol. III fol. 6?. ;- j vj r;, .
i- :,. ,,,. (z ) MONSTRËtBT 'Vol. Ut. Tbl. ÓJ.'
(«5 Mónstrelbt Pol, UU fol. '67.' "' * i '.''V 30 (f
C&5 Joann,.a.Lrvdis van de Heeren van Biederode,C<#, .-ï LIV. p. 679 684; CI11011. de Trajeft. p'. 5-21........, Z,' tf
CO Zie een' Brief van Bisfchop David, in Mattimu Ariid,
;: Tsm. I. p- 684. , , * Cd~) Brief van 't Kapittel in Mattii«! Anal. Tom.l. p.'-M\
£?,, Chion. de ïïaje&o p. 52a. |
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 61
voorraad voorzien geweest, door de Friezen Filips L
en Groningers (ƒ), die een heimelyk ver- i45<5< bond gemaakt hadden, met den Hertog van" Gelder (g), t'onvrede op Filips, om het in- dringen van David in 't Utrechts Bisdom. Hierom bedong men, by de overgaave, nog betere voorwaarden, dan de Hertog anders zou hebben toegedaan. Dus zegepraalde hier wederom de heerschzugt .van Filips. De ver- heffing van zynen Zoon op den Bisfchoplyken zetel van Utrecht gaf den Huize van Bour- gondie den eerften voet in 't Stigt, en baan. de den weg, langs welken, Keizer Karel de y,'~, uit deezen Huize gefprooten, zig,eerlang, het weereldlyk gebied des Bisdoms heeft wee- ten te verkrygen. Terwyl Filips nog met den Stigtfchen kryg xiV.
belemmerd was, deedt hy eenige poogingen, Filips om 't gebied te verkrygen over Friesland; doet ee" waarnaar de Hollandfche Graaven zo lang ver- "y geefs geftaan hadden. Doch alzo deeze poo- %^t g*e. gingen niet door 't geweld der wapenen on- bied over derfteund werden, vielen zy zó wel niet uit, Friesland als zyne onderneeming in 't Stigt..De Friezen, "Jj* ten tyde van Willem den VI, in't jaar 1414, Staveren bemagtigd hebbende (£), Waren, federt, ontflaagen gebleeven van de Holland- ' . fche heerfchappye. Zy hadden Hertog Jan yan Beijeren, wat laater, wel wederom tot hunnen Heer aangenomen Q). Doch deeze verbindcenis was van weinig gevolg geweest, •■ en
(ƒ") Corte Chronyk in Broüerh And, W. 449«
■ '< g ) MONSTRÈtET Fol. Hl. lol, 67,' II
CA) Zie III. Deel, bh 397.
CJ) Zie Hl, Heel, il. 4/3. |
||||
|
62 VAD ERLANDS CHE XIII. Boek.
ftiips I. en eindigde met 's; Hertogen leeven, in 't
>r1455' Jaar 14^5- Jakoba vondt te veel werks iol ""^Holland, om de gedagten naar Friesland tè: können wenden. Doch zo dra was Fiiips niet aan de Regeering gekomen, of zyne onver- zaadelyke heerschzugt fpöorde hem 'aan, om zig in de Friéfche zaaken te fteeken, en 't bewind over dit volk, welk niemant zyner Voorzaaten hadt können behouden, eens volkomen magtig te worden. Hy vernieuwde het Beitand, met hen, te vooren, geflooten van tyd tot tyd (*>; doch maakte, bndertus- fchen, zyn werk van-het befchermenén byftaan der zulken, die, in de verdeeldheden, welken nog onder de Friezen .bleeven duuren, in 't onderfpic geraakt waren. Immele, een Oost-' friesch Edelman,' uit zyhé bezittingen ver- dreeven zynde (7), kwam, in 't jaar 1437, in den Haage <»: alwaar Hertog Fiiips hem en ;.; ,, de zynen, by openq Brieven (V), den vier-en- ;twintigften van- Herfstmaand des volgenden jaars gedagtekend, in zyne bèfcherming nams ten zelfden tyde, alle Regenten van ; Holland verzoekende,.dat zy hem en Gerrit yan Bok- Mm, die, zo wel als hy, verdrêeven was, in 't bezit hunner Sloten wilden tragten te herfteï- len, op dat men zig, uit dezelven, van voor- raad, tot het voeren van den Ffiefchen Kryg, ' . ......;/„' ;; !. ' zou; (p I. Memorjaalb. Rose-fat. 82 verf.^yerf. 92 rciï. &
ytrf. 93verf. io3, 114, n8, 124, 127 V«/. 131W-140,164 yerf. 166. V. Memor. Rose gequot. C.i. f. 115 yerf. 151 yerf. 193 verf. 194. , , (O Ecg. Beningha Hifi. van Oostfr.I.Boek. Cab.CCXlLV
CCXXXl. II. Boek, Cap. XXVI. ffi 2l8, S£&b£'WW' Cm) Egg. Beningha II. Bod, Cup. XKX.il. %s, /t{
£s) By Bknincha JU. Boek, Cap. XXXH. il. pj •*-
|
|||||
|
c
|
|||||
|
XIII. Boek. H I S T O R I E; 63
zou können voorzien (0). Sedert zondt Filips FilipsI.
hen Kaar hun Vaderland te rug, met eenige *45<>. Hollandfche Schepen: die, de Eems opgevaa- ren zynde, hunne manfchap aan land zetle- den, voor de Vesting Larrelt, die eerlang, bemagtigd werdt. De Hollanders bleeven 'er egter niet lang meester van. De Oostfriezen noodzaakten hen, de Vesting te ruimen, en. joegen hen naar hunne Schepen, met welken zy, zonder merkelyk verlies, hier te Lande' te rug kwamen ■■(£). Filips deedt naderhand zo ernftige poogingen, met fchryven en han- delen, om Imrriele in-'t bezit zyner goederen te herftellen, dathethemeindelyk gelukte Qf). De tweedragt tusfchen de Schieringers en Vetkoopers bleef ondertusfchen nog duuren, en was, in 't jaar 1450, op 't hevigst uitge- borften. De partyen verzwakten eikanderen ; dermaate, dat Filips, eenige jaaren laater, oordeelde, dat de kans hem fchoon ftondt, om zig in Friesland voor Heer te doen erken- nen (V). „ Hy noemde zig, gelyk een Schry- „ ver, die deezen tyd beleeft heeft, fpreekt, „ wel Heer van Friesland; doch de Friezen „ waren inderdaad nog een vry Volk, ett „ aan geen ünheemsch gebied onderworpen „ (O«" De kryg tegen de Stigtfchen, die thans op handen was, liet den Hertoge niet toe, een Leger naar Friesland te zenden. Hy vergenoegde zig- derhalve met de Friezen van
O) ÏV. Memoriaalb. Rose geauot. B.«e. ƒ• 17' verf.
OD Ecg. Beningha IL Back, Cap. XXXIII. il. 277, 273. C?D Ecg. Beningha II. Boek, Gtó.XXXIV. XLV. XLVI. XLVH. LXXlI. LXXSVI1I. U. 278, 289, 290-294, 308, sax. trj Ubb. Emmius Ubr- XXV. p. 380. OJ ffiwBas Sylvios de Statu Europa» Cup, XXVII. p. 73» |
||||
|
64. VADERLANDSGHE XIH. BöÉif.
fttipsl.'"' van Oostergo en Westergo , door eenigen
1456. zyner-Afgevaardigden, voordeelige voorwaar- "■■ * deft te laaten aanbieden, zo zy hem tot Heef wilden aanneemen. By deeze aanbieding, voeg- de hy bedreigingen van hun met een Leger te zullen komen bezoeken, indien zy weigerden hem te erkennen (0; De Friezen vonden zig, op 't ontvangen deezer maare, ten uiterften bedremmeld. De ingewortelde begeerte haar Vryheid zou hen ligtelyk hebben doen beflui- ten, om den onderlingen wrok af te leggen, en Filips, met vereenigde kragten, te keef te gaan; doch zyne Vorftelyke magt, van welke zy, overwonnen wordende, harder dienstbaarheid te dugten hadden, wederhieldt hen. 's Hertogs voorflag werdt in rype over- weeging genomen, op eene algemeene Dag* OeFrie- vaart, te Bohwaard gehouden. Doch hier 2en te werdt alleenlyk befloocen, dat men Dirk, Haarlem Abt van S. Odulfs Klooster, Berend, Abt van f^rtf* Klaarkamp, Meester Menno, Burgemeester van Franiker, en Meester Wabbo, Burgemeester van Workum, afvaardigen zou naar Haarlem, al- waar Filips de Friezen, tegen 't midden van Zomermaand des jaars 1456, verdagvaard hadt. De Volmagt deezer Afgevaardigden is nog voorhanden (u); en uit de omftandig- heden der gefchiedenis is af'te neemen, dat zy last hebben gehad, om. de voorflagen des Hertogs alleenlyk te hooren, en van dezelven verflag te doen. De Friefche gemagtigden, 't zy te Haarlem (V), of in den Haage, want dit biykt niet zeker,, voor Stadhouder en ( ! Ras- Qt) Oude Chl'on. ty BoxhorN op Veldenaar , il, 204,,
(.«) By BoxHoitta up VildenaAr, hl, 204 £v) E.OG. ÜSNI.N'GUA II. Buik, Cup. LXV. il. 304, |
||||
|
fcilfc Boek. HISTORIE. 65
Raaden verfeheenen zynde, hielde nien hun fmkI.•
'voor ,1, dat de Friezen, met naame die van i$j>&.' ,, Oostergo en Westergo, zig, federt eenige -—""*' ■„ jäareny der Regeeringe der Hollandfche 55 Graave.n ., tegen regt en reden, onttrokken, ,., en welven het Landsbeftier aanvaard had- „ den:; dat zy zig, hierdoor 's Hertogen. „ hoogfte ongenade.op den,hals hadden ge- .„■, naald:, doch dac hy, meer.tot zagtheid dan. „ tot ftrengheid genegen , het voorleedenè „ wilde vergeeven en vergeetea; indien zy * • -i „ hem tot Heere aanneemen en inhuldigea . s'H „ wilden: in welk geval, hy aanboodt, hun- , „ ne Handvesten en Voorregceu te willen be- „ vestigen, ën hunnen Koophandel te willen -f doen bloéijen : waardoor de welvaart ónder .' 1 „ hen toeneemen z°ü: gelyk zy, met eigenes- ~ <,, oögen,aan het Voorbeeld van Holland, Zee* „ land en Westfriesländ, zien konden t, welker „ Ingezetenen, onder de gunftige Graaflyke ^Regeeringe, zeer verrykt waren gewor- „ den."; Ten flot kreegen de Friefche Gemag* tigden last,' om, voor Kersttyd, het antwoord hunner j Meesteren op deezen voorflag te rug te brengen • (w). :. 1 Men vindt niet, dat de voorflag :des Her- De ftïe*
togs thans met de bedreigiagen verzeld was ^£?n ver" welken hyvopfmaals wel gebruikt had. Veel- z!g/on- ligt is dit' van de Friezen opgemerkt, die derl'itïg, dnarenbövén zeer wel weeten konden, dat de tot be- Stigtfche Kryg hem, voor eerst, geene vry-fcl?er* heid laaten zou, om Friesland den oorlog aan h^j^ te doen. Doch wat hier van zy; de Friefche Vryheid. C») Sicko ÉÈN1MGH4 Clironickei, U. 417* 4sS.
IV. D«E^ E
|
||||
|
65 VADERLÄtfD'S'CHE XIII. Boek.
FjeipsI Gemagtigden! hadden- zo dra geen verflag van
i*$fr hanne verrigtingen' in•---.fciöl'fofad' gedaan , of y^^~ ' men befloot eenpaarig, den voorflag van Her-
toge Filips onbeantwoord're laaterk Óók werde !er, op. eene- algemecne Dagvaarr van Ooster- go .,- Westergo en -de ■ Ze verïwolden•, va'stge- fteld, dat men alle-éhbeemsch geweld èen^- paariglyk keereri, en.fry en friesch\ <?dus wordt zouu{#). ; • •< .- '"-.'':;- *.-.; ■ pi'i '■' w* (.;
Fredrik Zo-ftonden de ^aaken van Hefroge Filips de III. in Friesland, toen.» Keizer Fredrik de lil, eischt -waaffcbynlyk kennis van .zynén toeleg- gekree« fchatting geft hebbende, befloot het Regt de's: Duit- Friezen, ichen Ryks op dit Landfchap te doen gelden. 1457. Ten deezen einde, zondt hy, in:?t-jaar 1457, ——■ Thomas van Gurifteden derwaardsy öm de jaar- Jykiche-fchartingi, die de Friezen den Ryke , fchuldig geoordeeld wërdën^ met-deagterfral- len van eenige jaaren, in te Vorderen £y). 1 Weinig gewag vindt men van het"invorderen deezer.'fthattirig, na de tyden varr Karel den JGroqten. Keizer Sigismönd alken,,, na de dood yan Willem den VI— Graave van« Holland; voorgenomen hebbende, Frieslatjdy welk hy biéidt*,: !ten onregtey vätt het Ryfe| vervreemd te zyn, wederom aan hetzelve te hegten;' liadt', in,'t jaar 14-18; Gehiagrïgde-n derWaardê é--'■".'. gezonden, met open' Bfieveh, by walken, dê -JJ . Voorregcen der Frye Fréefèn'heve&tigdy'ên zy voor .onmiddelyke lOndefdaahen des Room- fchen Ryks verklaard wéfdeö. Te gelylc vor* .i;-..;:\. I >0Hfi-,:-ii:,i^ tiprpul '":■■". {• »o.M >..••-''der- fjr") Zie Boxiior.N op Vei.denaar H. 2ofi.
£}/) egc. HEM.«««« 11. mm cs?i xxXxa. w. 3*5.
- '■■•, '';. - ■ ■ - . . •- . i i ■->■ l
|
||||
|
Xnfi Boek. * l£fc S> të Ö R I S/ ' %
derde by hun eené jaarlykfche ScHattiïn'g af fLips ï.;
van eené'graf, of zesiiende déél väii eenen jj^jtz. Rynfchen' gulden, van elke Haardfledé (z). Doch 't blykt niet, dat de -FriëJteri dëeze fchattifig betaald hebben: hoewel fomrnigen fclwyvens dat >het ■ volk dezelve wel ößbragt-; doch dé Ontvangers niet in de Ryks-Schatkist (■<#$• Fredrïk èeUlj die ons, in de gefchje-Hy ver- dénislen ,/voorkomt, als zeer behoeftig of biedt, o£ zeer^géldgierig, vernieuwde den eisch, ten aanhou- , deezen tyde. Dé Friezen, eenen, algemeenes) Frfezen tan'ddäg- befch'reeven hebbende, beflobten - 's Hertoge* Keizers-verzoek töè •té'-ftaanV indienhy huif; Fiüps Van* ^yhéri kant, -einige 'punten 'inwilligde, Fnesland welken zy herri voörflaan lieten. Zy begeerden, rustea,~ „ dat- de Keizer, Filips, Hertoge van Bour- ,, gortdiè, fchriftelyK', én onder de gewöpii'* \ ,,'1ykë ftraffe, deedr i aanzeggen, dat % :zig ,',-'geenerM bewind Over Oostergo, Westèrgo »'étï dé Zevenwólden zou hebben aan te ,, maatigén , noch 'deezen Landen wenigen „overlast aan te doen: dat hy den Friezen^ ,,■: ö|J'zWalré' ftraffeh, verbieden zou,' eëniger* „adderen Heer dan dén Keizer, van wege- ,V hét Rodmfche Ryk, te erkennen: dat hy „• dé -* Privilegien van Karel den Grooten en „"van* Sigisrnond vernieuwen, en de iïrydige „ verbindtenisfen, met de Hertogen Al-' ,, bree ht! én Jan van Beijeren, aangegaan , „.vernietigen wilde: dat hy het Verbond, „ door de Friezen van Oostergo, Westergo „én de Zevenwólden, met de Stad Gronin- ■".:■ » gen»
O) E. Beningha I. &w*, C*p. COXI.CCXÏÏ. il lol, 103,
CO Ubb. Emmius Lil/r. XW. p. 382, , , , ;/ /"*' E a
|
||||
|
68 VA.DERLANDSCHE XIIÏ. Bo^.
»sfjüiEst. „ gen, gemaakt, insgelyks wilde tenietdoen,
'.H57- ,ven verklaaren, dat de drie eerstgeme-l.de ,*-— — w Landflreeken, voortaan, gelyk van ouds, ,,, een Land op zig zelven blyven zouden: en, „ eindelyk dat hy den Friezen het VQorregc „ verleenen wilde van niet buiten hun tand „ te regt gefield te können worden (è).''; JDe ■ r Keizer, op het bekomen der ingewilligde cor:J: fchatting gefield,- voldeedt de begeerte der A-„ ./. Friezen ten volle, verleenende, ten'hunnen J' behoeve, open' Brieven, die nog voorhanden, *'';•; /, en, den tienden van Oogstmaand des jaars 1457, . op het Slot Ertzenburg, in Karinthie, geger ter;!.- yen zyn (*r). Een' derzelven is gerigt aan ■' a Hertoge Filips. De Keizer vertoont hem „ dat de Friezen, dié, zegt hy, orimiddely- „ ke Önderdaanen des Ryks zyn, zyne Ma- „ jefteit geklaagd hadden, dat de : Hertog ,, arbeidde, om hen ,• zonder regt en met „geweld, onder zyn gebied te, brengen; v waarom hy hem, op" verbeurte der Keizer- „. lyke genade, beveelt, hiervan af te laaten , „ te gelyk egter aanbiedende,'hem te willen „ hooren en regt te doen, zo by zynen eisckop, ,, Friesland behoorlyk bewyzen kon "(</)!. uit. welke aanfchryvinge blykt, dat Hertog; Filips*. van den Keizer nog als Ryks Leenman % aange- merkt, en gehandeld werdt, De Keizer*-de begeerte der Friezen voldaan hebbende* ont- I *.. . . * :./;'■ ■•;.'' ;. -ving. C*) Egg. Beningha É, Boek , Cap,, LXXXTII,iMSi&ffi'-
ÏÖXHORN Op VeLDENaAR hl. 209. * ":
.CO ëgg. Beningha II. Doek, Cap. LXXXIV. LXXXV. U.
3fl7«v3y>' BoxHORN op Veldena-.r. hl. 210. 213. . (</)«Ego. Beningha II. hotk, Cap. LXXXIV. hl. '23Ó. Box BORN Op VeLDKNAAR H. 2I4, , .,
|
||||
|
XIII. Boek. M I S T O R. I B.;' 69
|
|||||
|
ving de beloofde fchatting <V): en Filips, FiltbsJX
pas omflaagen van den Scigcfchen Kryg, en I457- belemmerd met huisfelyke en buitenlandfche * ~ zwaarigheden, fchynt, in zyne oude dagen, ,±r%- geenen lust gehad te hebben, om, gelyk Hertog Albrecht eertyds, eenen togt over de Zuiderzee te doen, om de Friezen, met ger , weid, tot onderwerping te brengen. f Wy moeten weeten, welke deeze zwaarig-
heden waren, om dat 'er deeze Landen ook hun deel van hadden; en om dat het ontvou- wen derzelven ons den aart onzer Graaven nader kan doen kennen. Het wangedrag van veele Amptenaaren ,
met naame van zulken, die over de geldmid- delen gefteld waren,' gaf den Hertoge, omtrent deezen tyd', eenige moeite. Doch hy magtig\j «-• de zes voornaame Heéren, om 'er onderzoek ' ' ■• op te doen, en zulken, die zy fchuldig zou- ' den vinden, van hunne Ampten te ontzetten; V" (ƒ). Zy kwamen ook in Holland: alwaar zy verfcheiden' veranderingen maakten. Hen- rik van der Meye, gewoonlyké Raad, ériGys- ';ƒ;. brecht van der Meye, Geheimfchry ver van den' Hove, gebroeders, werden, onder anderen, in hunne bediening, gefchorst (g). Doch de móeilykheid, die deeze veranderingen den Hertoge verfchaften, duurde niet lang. Zyn zoon deedt hem meer verdriecs aan. Twee der vóornaamfte. Vorften van Euro- XV.
pa, Kärel de VII, Koning van Frankryk, Oorzaa- fen Filips, Hertog van Bourgonäie, hadden 3™ ™°r- , .. 1 \ '&A •■ :' " - ^aOSiogmes
Cs) V.BB.EwMius Lihr. XXV. p, j8j. >> ' - ■ _ • .:- '
Cf) VI. Memoriaalb. Bossarrt I. 2. f. 19.
CD Vi. Memoriaalb, gyssAEKt I. 2. fis? verf. • < J I
E 3
|
|||||
|
\
\
|
||||||
|
F,Ó VADERLANiD;SCHE XIII. Boek.
Etepsl.: thans liet ongeluk vän,rflöt hunne Zponen;on«
^57' eenig'te. zyn: ende tweedrqgt-duurde te lan- Frank- - ger' 0m ;^at Filips zyW werk maakte, yan ryk. dezelve , aan 't Franfche-.Hof, te voeden: tèriwyLKarel ook belang vondt., by de huisfe- iyke -on«Enigheid aan 't Hof van Filips. De Daufvii todewyk hadt, al in 't jaar 1,446,, bet Franfche »Hof verlaatere en -zig, in het Dau- finé:, 'onthouden (£): alwaar .hy alles naar aynen zin fcefchikte, zonder op 's Konings Geweien xé pasfen. De Graaf van Charolois gaf ook allengskens zo.zigtbaare :blyken van ongenoegen over zyns Vaders Regeeringe , die, zyns oordeels, het,oor te veel leen ie aan Jan van Kroui, zyn.en voornaamfren Staats- dienaar, dat de oude -Hertog dikwils op zy- De Graaf nen Zoon geftoörd was (/). De Graaf poogde, van Cha-ondertusfcheh, van tyd tot tyd, meer gebied bekomt ea aanz*en te binnen. . Wy hebben reeds ge-
verfchei- zien (^)' dat Filips hem, in of voor het jaar den' 1454-, de Landvoogdy over Holland en Zee- Heerlyk-janc} ha^t toevertrouwd: met oogmerk, waar- Holland" fchynlyk, om hem meer van 't Hof, alwaar ' men zynen onrustigen aart vreesde, te verwy- deren. Graaf Karel deedt zig ook verfcheiden' Heerlykheden hier te Lande opdraagen: 't welk zyn aanzien niet weinig vermeerderde. Zo vindt men, dat hy Heer van Gooiland geweest is (/). Ook bekwam hy, na het af- iterven van Heere Jakob van Gaasbeek , in ' den jaare 1/458, de Heerlykheden van Putten ' r-:> e . ', -■ :-. tm
i ^70 DocLOS Hifi. de Louis XI- Tm> 1. p. 55- tt ßr.y.
<_ i j DB la MacHEiw. I. Gh. XXXüI. p. 460-463, (k) Boven, bl. 44.' , *i „ : {Q Handv. yan Weesp, bl, 8»',i\K
|
||||||
|
XIII. So&k. H feff T £> R I E. f $t
en Stryen, ,door ;Gaasheek,.nagfelaaten (jm)::FwmM
ook die ,van Jjrkgji, ie vooxên aan, Gaasbeek '457'_ ter leen gegeven («)• Toefde goederen van ~ deezen Huize, behoorde ook een (luk Lands, aan de Maaze, tegen over, Roner- ,dani gelegen: welk Karel heeft doen be- dyken, en, naar zyn. Graaffchap in Bour- gondie, Charolols of Gharioh noemen (0). Men vindc ook, dat hy 't Land van de Ton- ga, by Sommersdyk, bedykt heeft (/>)• ^e' n=ge jaaren kater, heeft hy Asperen, Heu- keJom (#), Voorne ,(r), Leerdam en Schoo- nerwoerd (Y) weeteri te veiirygen. Men ziet-, hieruit, hoe zeer hy vermeerdering van aanzien zogt, en dat Filips thans, niet zon- der reden,, voor de uitwerkfêls'-zyner Staat- zugt, bedugt was. Ook .werde hy 'er, eer- lang, door ingewikkeld, in eenen Kryg met Frankryk. De Daufyn Lodcwyk, verneemende, dat
zyn Vader een Leger tegen hem op de been bragt, ba.dt zig, in Herfstmaand des jaarSr 1456, ujc het Daufiné , naar .Brusfel begeven» met oogmerk, om zig, in de Staaten des Her- togs van Bourgondie op te houden (ƒ)> t°E dat zvns Vaders toorn bedaard zou zyn. Fi- lips, die, icn deezen tyde, voor:D_eventerlag, en
Cta) Goudhoeven bl. 466,
C«) Kemi*s Gorincheni bl. <n)S. C"J GoudCche Cliron. bl. 156. Goudhoeven U. 4(55» Cp) Reigerse. ü. Deel, II. aiö. (.?) Goudhoeven bl. 47a enz., (/5 Prcuves & Addit. aux Muuoir. de Commin. Tom. IV.
*. 119. Cl3 Goudhoeven bl. 480. . , • > ■
CO MONSTBKI.ET Fol. Hl. fol. 65> Cl'. DE LA M&R.CBS
lm. I. CÄ. XXXI1U fi 457. , V
E 4 •
|
||||
|
?V VADERLANDSOHE • XIII. BÓek*
PiiiHT. en zigtin 't Dorp Wilp, alwaar toen een Slot
J^_ Was, orithieldt (9), fpoedde zig, op het ont- vangen deezer gewigdge tyding, om met de Stad teverdräagen, en naar Brabant te keëren. Hy vertoefde égtef nog eenigen tyd te U- trecht: vanwaar hy Koning Karel, met eenen Brief, van de komst desDaufyns in Brabant kennis gaf («). In Brabant gekomen, fcheen hy zynen vlyt te willen aanwenden, om den Daufyn met den Koning te bevredigen (V); doch zyne poogingen waren vrugteloos. De Koning eischte eene volftrekte onderwerping van zynen Zoon, en wilde, dat hy in perfoon ten Hove verfchynen zou5 doch de Daufyn, weetende, dat 's Konings Staatsdienaars zeer op hem gebeeten waren, vertrouwde zig ten Hove niet. Ook bleek, federt, klaar genoeg, dat Filips den Daufyn gaarne by zig hieldtj op dat hyzig, doorhem, van eenen magtigea fteun tegen den Koning, by 't pn titaan van eenen oorlog, zou können verzekeren. De Daufyn bleef derhalve in Brabant: alwaar Filips hem en eenigen zyner Edelen een iaar- geld toelei. Jan van Kroui en die van zynen Huize
begon den terftond hun Hof re maakcB by den; Daufyn. Doch dit was genoeg-, om bent , \ ver-
O") Lettre éa Diic de Botii'g. in D'Achery Specïlee. Tain I
p. 6~,6. 63|»i Ui. p. 802]. . ' • . . " <• • _f» Ay&r'lcs Preüv'es' de 1'Mift, de Lcuis XI. par Duclos
, , Tam. lil. p. 114, 119. .'.'' '' • "(ii) Dit blykt, uit eenen' Brief van Hértóge Filips
aan Koning Karel, getekend, en (on Ost a Wilp. Ie 1$ jouHe-Septembre'1^6, te vinden by Duclos Hiß. ée Louis XI. Tom. lil. p. joy, • • ■> ■' •■• |
||||
|
XIII. Boek. Hl STOR I E. n
verdagt en zelfs gehaat te doen worden by FiupsI.
den Graave van Charolois. Van dien tyd af, _I45^i_ ontftondt 'er geduurig ongenoegen tusfchen Fiiips en Karel, waartoe de Daufyn, waar- fchynlyk, meer aanleiding gaf, dan hy weeten wilde (V). . - In Frankryk maakte men, omtrent deezen
tyd, zo veele toebereidfels ten oorlog, dat Fiiips ook oordeelde, zig in ftaat van tegen- weer te moeten Hellen (#). Ondertusfchen vielen 'er geduuriglyk wer
derzydfche klagten, over het fchenden der Acrechtfche Vrede van den jaare 1435. Fiiips, die 't meeste belang by de onderhouding dee^ " zer Vrede hadt, befchuldigde het Franfchej ""; Hof, by elke gelegenheid, dat'er inbreuk op gedaan werdt: terwyl men zig, in Frankryk, vreemd hieldt, dat Fiiips over 't fchenden eener Vrede klaagde , die, dagelyks, door hem, verbroken werdt. Van het verblyf des Daufyns jn Brabant, de eigenlyke oorzaak: van het ongenoegen des Franfchen Hofs , werdt, in 't eerst weinig gerept, om dat men niet fchynen wilde, zig hieraan veel te ßooren. Het oogmerk van Frankryk kon niet langer
bedekt blyven voor Fiiips, toen hy vernam, 1458- dat Koning Karel zig met eenige Duitfche y ?r Vorften; onder anderen, met den Keizer eri met die van Luik verbonden, en zyne Dog- ter, Magdaleene, ten Huwelyk beloofd hadt % ' 'v- > i;f '-'•'-•" 'f aan '' ;."L ■' ..'','/' *.-; 'V' ■ ■
(w) Monst^elet Fol: III. ƒ. 69. De ia Marche lim I. ■ ■ •
Cu. XX11I. p. 46c), 4615.46:% .1. . .■• » Oj Meyeuus ad.annum 14^8./. 324, 325.
e's -.-,
|
||||
|
74 VADERLANpSCHE XIII, Pqek.
Fiiips I. aan Ladislaifs, Koning van Hongarye (y)j
J549' die Filïps hetiRegt".op het J-Hertogdom Luxem,- 6urg betwistte. X-,a,d,islaus flaerf, ..v/oqr dac ,he£ Huwelyk voltrpkjcen was ($) : doch de Koning MeJ niet na, het Hertogdom Luxemburg van Fiiips te eifchen voor Élizabet, Zuster van J^dislaus, ,en gehuwd .aan ïf^illem, Herzoge van Saxen («):.''t welk Fiiips deeck oordee- Ien, dat d^ oorlog met Fraukry.k onVjermyde- ]yk was. .,~ XVI. Terllond hierop, beOoot hy, den togt naar
Fiiips ^Tijrkye, dien hy vóorhadt, aan 't hoofd van tog/naar ^en aanzienlyk..I*eger, te doen, ,tot betere Turkye gelegenheid, uit .té ftellen, en, met allen ernst, voor, die op de handelingen der Franfchen, te waaken. «itge- Ëet ontwerp van.dee^en togt hadt hein, reeds •wordt eenige jaaren, door de .zinnen gefpeeld. Toen men, hier te Lqnde, tyding kreeg van het inneemen van Konftandnopel, in 't jaar 1453, hadt hy, ter gelegenheid van zeiker aanzien- lyk Ga-tmaal (£), eene foort van een Tafel- fpel doen vercöonen, waarin de Kerk, ver- Beeld door den Schryyer zelven, uit wien wy dit ontleenen' (>)., klaager.de ingevoerd werde (dy. Fiiips hadt deeze fpeelswyze klagte beant- woord met. eene ernfïige gelofte, om de Kerk te befchermen, en de verdoemlyke onderneeming .. vtm den grootenTurk en der verdere ongelovi- gen tegen te ßaan(/). Zyn voorbeeld hadt ver- ;fchei%
Cv") MoNSTREUtT Fo!. III. f. 72 verf.
*■ fyQ JIONSTREL«T l-'ol. III. f. 73.
Ca) PbytzDveiös Hill, de Louis XI. Tom. I. p, 94.
(J) MÓNSi-REI.ET Pok III f. S5j 59.
\cj De la Marcbe Livr. I. <£h. XXVltl. p. 4H.
(_d~) Dt la Maïó'he Livr. I. C/t. XXIX. p. 424. («_) De la Marche Livr. I. Ch. XXX. $• 439. • < > |
||||
|
Xiil:.BoEK. HISTORIE. 75
fcheiden' Grooten hewoogen, om ,ge1yke ge- F«-im L-
lofre.te doen. Ook hadt hy, federe, van '459' i Brabant, Vlaanderen, Henegouwen en Artois, eene goede fomme geëischt.. tot uitvoering van zynen Turkfehen togt (ƒ). Of hy zig, thans, ten zelfden einde,ook tot de Hollanderf en Zeeuwen gekeerd hebbe, blykt niet klaar. ' Doch weinige jaaren laater, heeft men, hier- toe, ook in Holland, geld gevorderd (g). De togt werdt, cmdertusfcjien, van tyd tot tyd, verfchooyen. .Doch Plus de II, in 't jaar 1458, Paus geworden zynde, beriep, ia 'c volgende jaar, eene l£.erkelyke Byeenkomst te Mantua , alwaar, verfcheiden' Duitfche Vorften hunne Gezanten hadden. De Neder- landers waren 'er ook genodigd. Doch men vindt, dat die van Brabant, Hollanden Gel- derland niet hebben willen tegenwoordig zyn (h). Hier werde de ïurkfche togt wederom vastgetteld. „ De Paus," fchryfe een zyqer Tyd- genooten (2), die geen vriend van hem was.» >, beoogde, onder dekmantel van deezen ,„ Turktchen togt, \ 't Volk fchattirigert af „te perfen, een groot de.el van Duitsch- ' ,,, land uit te putten. " Niet lang hierna., • ;,'; itèlde Filips, Wien de Paus het opperbevel ...■ ü over den Kryg tegen de Turken gaarne zou opgedraagen hebbtn, den -ontworpen .togt, voor eerst, geheel uit zynen zin. De bewee-. gingen der Franfchen rieden hem, digt by \ •■' k. r;V.i ,';| 1 huis (. ƒ) MoNSTRttET Vul. III. ƒ. 64 verf.
(g) Velius Hoorn, bl. 80. (in GakG. HeiMByaoi /Vpell. a Papa ad Cpncil. mwd. Fre-
IIER. Tom. II. p. lag. ,'* • > ■;-.• - -.-*. CO iet. ilaid, ' * ;,. .<
|
||||
|
p VADERLANDS CHE XIII. Boek.
|
||||||||||
|
Fitipsl. huis te blyven. Pius de II. nam, ondertusfchèn,
l^9' h gedrag des Hertogs zo euvel op, dac hy 'er hem, naarfommiger verhaal (k), om in den ban deedt Filips was niet onkundig van den ftaat des
Franfchen Hofs: vanwaar de vrienden des ' Daufyns en de zynen hem alles overbriefden <7). Hy wist, dat het befluit, om hem den -oorlog te verklaaren, niet lang draalen kon. Doch op dat hy tyd genoeg hebben mögt, om zig in ftaat van tegenweer te Meilen , vondt hy goed, zig onkundig te houden van 't gene hy wist dat in Frankryk omging, en onder- tusfchèn den Koning, door een plegtig Ge- zantfchap, af te vraagen, wat hy met zyne toerustingen bedoelde. Vermoe- Jan van Kroui én Jan van Lannoi, Stad- den van houder van Holland, werden, in 't jaar 1460, FliiPk'^k; naar Frankryk gezonden, meer om den Ko- en*Enge- ning en 't Hof op te houden, dan om de gron- land den tot een duurzaame Vrede te leggen. Zy voorheb- hielden, onder anderen, den Koning voor; ben,Hol- ^ ^j. pj]jpS van goederhand berigt was, dat, Zeeland ?5 by een geheim punt van het Huwelyks- tebemag-,, Verbond, al in 't jaar 1444. geflooten, t>genv „ tusfchen Henrik den V(,_Koning van En- 14 '„ geland, en Margareet van Anjou, was vast- „ gefteld, dat Henrik, aan Koning Karel •, „ alle de plaatfen, welken hy nog in Frankryk „ bezat, zou afftaan; mids dat Koning KargL „ den Koning van Engeland, Holland en Zee- „ land zou helpen bemagcigen. Zy voegden |
||||||||||
|
'er
|
||||||||||
|
(£) Amani>. Zierix- Cliron.' apad Bas?l. Ncdcrl. Suldij.
*{• «74. - •'■ ..-.: ■■■■:' x CO De la Marche Lm. I. Cm XXXin. p. 463."
|
||||||||||
|
XlIIi Boek. HISTORIE. 77
,,'erby, dat de Hertog zig, door zulk eenenFilipsI."
", handel, ten,hoogden beledigd vondt, en ^6t>'.....
„ vroegen, wat 'er van deeze zaak zyn mögt."
De Koning verzekerde hun , dat dit zöge- . inoemd heimelyk punt e.en loutere herlen- fchim was: waarvan men .den Hertog ligtelyk zou hebben können.overtuigen,, zo hy zyne agterdogt eer geopenbaard hadt (»;). w Terwyl de onderhandelingen duurden, of XVII.
niet lang na dat zy afgebroken waren, zondt deHeimeiy- Graaf van Charplois. den Graaf van &. Pol-, in^nGrï- ftilte, naar 't Franfche Hof, met mondelykenve Karel" last, om den Koning te toetfen* of hy gene:aan 't gen'zou zyn,.hem,in Frankryk te ontvangen,FraafcTje wanneer hy befluiten mögt,, het Bourgondisch"0 • Hof te verlaaten. De Koning luisterde, in 't eerst, naar deezen voorflag: niet ongezind, zo 'r.,,fcheen, om den Hertoge van Bourgondie het verdriet, hem! aangedaan, door het op? houden van den Daufyn in Brabant, met ge- -!->«;■/• lyke munt, betaald te zetten. Doch hy kreeg, "' eerlang, vermoeden, dat de Graaf van Cha- "'""; rolois deezen voorflag, met kennis van Her- toge Filips, gedaan hadt, om 't Franfche Hof - ■ rr/ te mompen., Ook vernam hy, federt, dac- de Graaf; voorhadt, den Heer van Kroui en '\.'[[ eenige anderen, die zeer gezien waren aaii 'c Franfche Hof, van kant te helpen, 't Een ,yi " b en 't ander was oorzaak, dat.de geheime on- •' '.'» derhandeling met Graave Karel plotfelyk af- gebroken werdt (»). De verwydering tusfchén Koning Karel en
.ksijinwB ., & :,'.,' > il« ::':;•;,' Her- (m) Voytz Daniel Ilift. de France, Tom. VI. p. 309, 312.
; <«,>-Mamifcrit <iu Tcms parmi les Preuv. a 1'Hift, de Louiï %\. par ÜucLQS Tem. 111. f, 190. ! *! ' |
||||
|
7% VADERLANDSC&E XM Boek.
FilimI. Hertoge' Filips dagelyks gróöteï wordende-,
*4-6l< ver wag cte men nü niet ändei's dart: eene open*
baare vredebreuk, toert de dood des.Kónirigs,,
die op_ den rwee-entwinffgiten' Van Hooitnaand
des jaars 14.61, voorviéf {ó),' de' zäaken, een's-
flag.s,. van;,gedaan te deedt veranderen. Dé
Daufyn begaf- zig terftondnaar Frankryk, en,
werde, onder den näam van Lodewyktden XI,
wat voor wettigen Opvolger zyns Vaders', erkend.
-'/'■• Filips, verzeld van eenige Hollandlchë' erl
Zceuwfche Edelen (p), woonde zyne Rtob*^
niog by (V), en d^edt hem,' kort daarnaj
r: hulde, wegens het Hertogdom Bourgomïïë,
S£:r,ci .'■: en wegens de Graaffchappérr Vlaanderen, "'èh
*! Artoisü, van ouds leëneff van' Frankryk. Hj
beloofde, by deeze gelegenheid ,, den Koning
; j, niet flegts met de manfebap en middelen
„ deezer Landen; maar Ook met die van zyne
w andere Sttóten ten dienst te ztdlen ftaau(r);
Verarde- Eenige maanden vroeger, was Henrik'"dë
ring in vi. door, Eduard, Graayë dè la 'Marche, Zóón
j "fe" des Hertogs van Jörk,': van deii Engelfchen'
Troon geïtoöten. De jonge GtaaT deedt 'zigV
Verlen- rerftond daarna, ónder den naahi van Eduafd
gingvan't den lütki, voor. Ivoaing uitroepen'. Filips erkende
Beftand, nern:., op ftiiaildê voet, 'en; verlengde, iti 't
duard Volgende jïal-,' êff fff 't jaar jt463", het Beftand,
den IV. dat^ tiiKfcb'en :dw:EngeHbhenren'de Nederlanders,
1462. getroffen was, 't 'eiken reize vóór nog een jaar:(V).
—----- \,'•.:vi.,;-.:q ■ Ln-.\: &SK&,■!£« • -Met
00 MöftsHlSlB* Vol. Hl. f. 68.-
r(pï) R«TöER.sii. Ghpói). \}i\bac(,:bU 333.3 ' ■ '< - Stl t?"j MONSTfl.Er.ET Pol. Ui. /. «7
(•/) Mam/fc. ile ia Bibl. de M. 'Rousfuau dans Daniel Tum,
Vi- p- 3.U Preuves ik-s Mpmoir--1I1; (;iimmin. Tom. lV\p. »63. Oy Act. Pübl» A»£i.-Tvi/i, V. £. il. p.106, 110, m,u,;,
n?, u8. ï ' • , , . ..■.,.:.. |
||||
|
V
|
|||||
|
XIII. Boek. H ISTORJt f§,
Met Frankryk was de rust van korten duur.^FÄipsI.
Dé Koning begon, kort na zyne komst tot' •I46a,l de Kroon, toeleg te maakén, om de Pkiatferi' in Pikardye^'by de Vrede van .AtrecHt, aari , '/; Filips afgeftadri, wederom magfig te worden. '\..',rV Men was overeen gekomen^ dat Frankry'Jc : . ... dèéze Plaarréh', voor vierhonderd envyfiigdui- zënd KroOneh,- wederom zou mogen losfen. Daeh ;Filips, aangezet door zyrien Zoon Ka? \'^;w. rel-, hadt tot hiertoe van het afflaan deezer Pïaatfen niet willen hoorén'.' Lodewyk, ge-" düürénde zyn verbiyf in BraBatïÉ, én jèdert,; dié van Krouij ÜOor gefchénken, hebbende weeren té winnen (7), bediende zïg vaiï hun,- om Filips, tot den begeerden afftünd, té be», weegen («). De Hertog befloot 'er ejndelyk H<>3' toe. Lodewyk zélf kwam te Hesdlh by hém,,------""
om 't verdrag', hierover gemaakt, te fluiten'
eiité tekenen. Kort hierna, -hielde hy nog één mondgefprek met Filips', té Rysfel. Hy oiltdedt herti hier den 'togt tegèti de Turken,' dien de Paus-hem wederom in 't hdöfd gébragc' hadt, zo ernftïg, dat hy 'er'eindelyk van af-" zag ÓÓ. Lodewyk hadt reden om Filips den TufkTcheh tögc'af te raaden. Iïy vreesde de heérschzugt väri'Graäve Karel, op wien,"'s.' Lands Regeéfirig, geduurendeV afzyn zynsl ê, Vadersj zou fnoéteh rusten, én' dié ligt be- fluiten zou> iét hadeeligs tegen Frankryk te' ondernéemen. - - 1'. • Karel bevondt zig in Holland f\ térwyl de '-,;
afftand der Pïaatfen in Pikardye gefchiedde. %, '!T'1 ';' ■• ..'. '.v' Hier, "r
GO De la Marciie Livr. I. Ch. XXIII. *. 460. , ■
,£mJ. MonStrëlbt Vol.'ïU f, 05 femWR . "- H>, Cy) MoNstREtET Fol, W. ƒ. 101. ■ "■. '; ' * '■ '■ " y1.
|
|||||
|
fa VADERLANÖSCHE XIII. Boaü'.
frupsl. Hier heenen was hy gßtoogen om's Graaven
1403. Bede in te .vorderen, doch, voornaamlyk y
Toeleg oni het ongenoegen zyns Vaders te ontgaan,
van Fi-
die, omtrent deezen tyd, opgeftookt door
lips, om die van Kroui, bevel gegeven hadc, om hem.
Zoon" in en eeniSen <?er zyncn > met naame Mr. Antho- Holiand,^" Michielszooni Raad van Holland, in heg- te doen tenis té neemen. Karel ontkwam het gevaar« vatten, Meester Anthonis werdt gevat; doch korc mislukt, daarna, by Dprdrecht, door Graave Karel,, . verlost, en naar Gorinchem geleid (V). Veel - gezags oefende de Graaf van Charolois thans , in Holland. In Zomermaand des yoorleeden jaars 1 ^62, hadt hy, uit gt'atie, zo 't heette, e« donder' benadeelinge der Stads Privilegien, te ,,,. Dordrecht, buitens tyds, de Regeering verr _I" anderd (ar). Twee mainden laacer, bragt hy het Geregtshof in den Haage op eenen, anderen, en zyns oordeels beteren voet (y> Hy verminderde 't getal der Raaden, dat toe agt-entwintig aangegroeid was, tot op agt, behalve den Stadhouder, en vorderde , in dezelven, niet zo zeer adeldom,, als ervaar renis in de Regten. Filips bevestigde, federt „■ de gemaakte veranderingen (1); doch onthief den Raad, ten zelfden, tydey%an het hooren- , der Rekeningen,.vereenigende de Rekenkamer van den Haage met de Rekenkamer te Brusfel,< werwaärds hy dezelve overbragt (^X lei Slagc* maand %
fió Groote Cluon. Divif. XXIX. Cap. 39.
' (.<r) Regeer. Lyst by BeverW. */. 1*99. ' tjO Gruot-PJakaatb.. III. Deel, bl.-63t. '• iMÏlB:
'CZJ Kegistre de la Cliambre des Comptes de Brab. N. * 'ia
Ana 1. Belgic. Tom. II. P. I. ad Cakem. p. 3o. \ O Den veertienden van Bloeimaaad. des jaar« 1463;
|
|||
|
XEII. Boek. HISTORIE; " 81
maand, deedt hy den Raad van Holland, dieF«-i«i*
hem nu van de hand vloog, eenen Brief fchry- I4<S3'„ ven aan den Graave van Ooscervant, waar-~ by men deezen poogde te beweegen , om, nevens de:andere Edelen, te belooven,dathy, na het affterven van. Hertoge Filips, niemant dan den Graaf van Gharolois voor Heèfe zou aanneemen (#). Doch terwyl Karel, ten deezen tyde, bezig was, om zig hier te Lan- '.. v de aanzienlyker te maaken, vernam hy den 's afftand der- Plaatfen in Pikardye, die nergens
toe diende, dan tot vermindering van het ge- bied van zyn Huis, welk hy zogt uit te breiden. Hy zwol van fpyt, toen hy hier van tyding kreeg. Zyn haat tegen Lodewyk den Xly. en tegen die van Kroui, werdt langi hoe verwoeder. :Hy was reeds, federt eenir gen tyd,i in heitnelyke onderhandeling getre- den met Frangols den ƒ/, Hertog van Bretag- ne , thans één der voornaamfte hoofden eener famenzweeringe tegen de Regeering van Ko- liing Lodewyk, die, kort hierna, üitborst, en den naam van Gemeenëbest - Kryg kreeg (h~). Jan van Komillè, Onder-Kanfèlier van Bretagne, kwam, vermomd in 't gewaad vari eenen Dominikaane'r Monnik, van tyd tot tyd*, in Holland, om met den Graave van Gharo- lois te handelen. Van hier (lak hy gemeenlyk ^ óver naar Engeland, om Eduard den IV v in 't zelfde Eedgenootschap in te wikkelen. Lodewyk, niet onkundig van deezen har.-De Bas-
del, en deswege ten hoogfte geftoord optaardvatt denRubein-
C<0 VI. ^tefhoriaalb. Bossaert gequoi- I. ƒ. 393.
(i; De tA MARCHs liyr, I. Ch. XXV. f. 469 \ 470. lV. Deeu p
|
||||
|
$& VADERLANDS CHE XIII. Boek.
FiLttst den Graave van Charölois, deedt, in den Herfst
*4ó4* desjaars 1464, den B aft aard van Rubempré, yré,een' verzeld van veertig of vyiüg man, alle rappe hennely- gasten, gelyk hy zelf was, uit eene Haven ken aan- van Pikardye verdekken, en langs deHoi'and- fiand fche kusten 'kruisfen <f)- 't Gerügt was, korc
voorheb Werna, algemeen, hier te Lande, dat Ru- bende, bempré last hadt, om den Graaf van Charo- wordt lois' te Jigten, en gevangen naar Frankryk te. gevat, voeren (d). Doch Lodewyk verklaarde, fe- dert, dat hy niet anders voorgehad hadt, dan " den gewaanden Dominikaaner, Romillé, te doen vatten. Karel hadt,zig; eenigen tyd,. te 'Gorinchem opgehouden; doch bevondt zig , op den'twintigtfen van Herfstmaand, in den Ilaage (O- Rubempré, den mond der Maa- ze ingezeild zynde, was hier aan land geflapt, en hadt zig', kort te vooren, van drie of vier der zynen verzeldj naar. Gorinchem begeven;, terwyl de overige maefchap, in 't Schip, op hem wagten bleef. Te Gorinchem , zogt Rubempré zig zo verborgen te houden, dat hy., zelfs hier door, te eer in 't oog liep. Ka- rel gaf bevel om hem én de zynen vast te hou- den. Ook maakten de Hollanders zig, naar fom- miger verhaal (ƒ), kort hierna, meester van 't Schip, neemende al het.volk, dat 'er op was, in hegtenis. Doch anderen fchryven, dat-het Schip ontfnapte, en behouden in Pi- kardye te rug kwam (g). > ■ - K\ ; Fi-
• (c) Monsthelet Fol. JH./. loa vsrf. 103.*
Crf) DÈ 1.1*!. Marche I.ivr. I. CA. XXXV. p. 468. O) Extrak d' une anc. Cluon. dans les /iddit. aux Mem. de Comm. Tom. III. p. 332.
(f) Cliron. Scaiïd. dans lesAMt. atix Mem. ds C©MM. Tom XL. p- 19. ' f*
(#) MONSTRELET Fel. IH,/. 103,
|
||||
|
£111. Boek. HISTORIE. 83
• Filips kreeg hiervan, inden aanvang van Filips K
Wynmaand, tyding te Hesdin, ajwaar hy, nog jjgj« dien zelfden dag, een mondgefprek met Ko-""'*"" ning Lodewyk ftondt te houden. De Koping hadc veel Krygsvolk om Hesdin vergaderd;-: en men wil, dat hy voorhadt, Filips te doen vast houden, zo dra hy tyding zou gekreegen. hebben, dat Rubempré den Graaf van Cha- rolois geligt hadt QA). Zeker is 't, ten min- ften, dat de Hertog terftond te paard fteeg, en naar Rysfel vertrok, zonder den Koning af te wagien. . ■>, ;..■■., tiüu\ 't Gantfche Land waagde terftond van dee-
■zen loozen wnGag. Olivier de la Marchey Schry- ver der bekende Gedenkfchriften, mat des- zelfs fnoodheid, alomme, ten breedften uit Qy De Predikftoelen daverden zelfs van de. 7 ,: hevigfte befchuldigingen tegen den Franfchen , ? Koning, 't Gemeen hadt 'er overal den mond vol van. Lodewyk, die zig, door deeze gerügten, * '^
't zy waar of valsch, in zyne eer geraakthieldt, zondt, al in Slagtmaand, een Gezantfchap aan den Hertoge van Bourgondie, om herftel- ling van eer, wegens de verhaalen, diev ten nadeele des Konings, door de Nederlanden, liepen, en te gelyk het ontflaan van Rubem,- pré te vorderen. Voorts hadden de Gezanten last, om den Hertoge te verklaaren^ dat hun Koning alleen Jan de Romillé, zynen,Onder- daan, geenszins den Graaf van Charolois hadt willen doen ligten (&). Filips toonde,
in
(*") MONSTRELET FÓl. III. ƒ. I03.
CO De la Marche Liyr. I. CA. XXXV. p. 468.
££} MONSTRIJUST F«}. UI. foU 103 yerf. |
||||
|
I • = ' . S
n VAD ER LANDS CHE XIII. Boe*,
F-'lipsL ift 't antwoord aan 's Konings Gezanten, dac
■*4<fy- hy LodeWyk van eenig flinks oogmerk verdagt - hieldt. Hy 'beloofde Rubempré té ontdaan, zo dra zyne onfehuld blyken zou. Men weet, dat hy, tót in 't jaar 1469, gevangen gezeten heeft (/). Karel was, by 't openbaar gehoor deeze'f' Gezanten, tegenwoordig geweest. Zy -fiadden zo vinnige uitdrukkingen gebruikt, to gen zyne hei melyke onderhandelingen met den Hertoge van Bretagne, dac hy* in hevigen toorn ontfteken, zig, in't uitgaan, tegen ee- nen der Gezanten, deeze woorden ontvallen liet:x Beveel my in "'s Konings gunst. Zeg hem, dat hy my hier fraai heeft doen havenen, door zynen Kanjelier; doch voeg 'er byy dat het hem 'berouwen zal, eer een jaar ten einde is (jn). XTX. Karel hieldt zyn woord., 't Gemeenebest Ver- Siag van bond, aon 't hoofd van welk,1 de Hertog van M°"clhe Berri,' 's Konings Broeder, gefield werdt, j (j- had naauwlyks zyn vol beflag gekreegen, of 1 .,1,1. <fé"-'Graaf van Charolois trok, met een aan- zienlyk Leger, in Frankryk. Vooraf hadt hy Hzyneh Vader weeren te beweegen, om hem 's LtmdsRegéering af te ftaan (»)< En ter- ftond'fflerria,-' hadt hy die van Kroui, onder «weften ook Jan van Lannoi, Stadhouder van flÄi, was, voor vyahden des Vaderlands Verklaard,-ën genoodzaakt, naar Frankryk te vlugten (V): \ welk Filips, 's Lands Krygs- iriagt"in'-dè handen zyns Zoons ziende, zyns ,'iiQÏfrititi J ■ . ,.:i,:t \ . ön- " CO 'MovsTRRLef PriklU, fitl 133.
"t/ff) Meinnir de PN- o* CuMMiN Livr I. Ch. I. p. 8.
' n 1'Monstrki et 'Vol. Hl. /> 106. Duclos Hift. • de-.Louis
XI. Tom. [.,#1 2M ■._.•<.- ; 'gk'{"' O) MdNSTRKl.ÉT Fol, Uï. f, lo6 VSlfs 10], ' COMMINBS
Livr'. I. Ch. i. y. y.
|
||||
|
XIH. Roek.; HISTORIE. 8£ ,
ondanks, gedoogen moest.. By Montlheri viel,■Fii.-atf'lï!
op; dpn zestienden van Hopimaand des jaars; H^s* 1465, een bloedige flag voor, in welken iLs-^—-—r* rel het veld behieldt (ƒ>), (choon beide rde: partyen zig de overwinning toefen ree veni Veeliigtihaddenze 'er geen ;van beide redua toe, om Jat het verlies, aan wederzyde ,r ges , noegzaam even groot was (#). Op den vyfc den "van- Wynmaandj hieraan: volgende^ werdt 'er, te Confiam, een Verdrag getekend^ ' tusfchen Lodewyk en Karel, waarby den laa •; Vrede ften, de Plaatfen, in Pikardye,. langs deSomt van coa« me gelegen, en onlangs, door den Koning,-flans* gelost, wederom werden- afgeftaan: • .onder M:~- ' voorwaarde, dat zy, eerst na de dood vast' — 7- Filips • en Karel, voor; tweerriaalhonderddui* zend gouden Krooneri, wederom zoudehiuöi gen benaderd warden. Karel bedong rbg &tt- 05 dere voordeden by dit Verdrag (V): welfceä " 4e Koning hem te ligger toeftcndt, om ':dïft ,.,;:,;;; hy voorhadt het 'Bondgenootfchsp dt r Fratt'- ^ iV ■; > fche Grooten, 't kostte wat het wilde, :té asv ui yerbreeken:> ■ '■ • j ^;-.;, ■'.':■■; ■-_' aan .*t«V De Vrede van Conflans herft.lde de rust in1. De Gr »af
de Nederlanden nog niet,. De Luikcnaars*:w van .Cha" ren, uit hoofde van een Verband, in Mooi-Eg£'j...?" maand laatstleeden, met Lodewyk d?nS XI,de Lui- geflooten (j) , in Brabant en in't Graaf fcbap1 kenaars. Namen gevallen:; alwaar zy veele verwoestinv gen hadden, aängeregt. Karel hadt zo, dra , door het fluiten van het Verdrag van Conflans, ' .: «,'„/;,.....\ „ _ ■ ^ ■■'/.;■• de
j(>) ü% tA ÏTarche Wit. 7. CA. XXXV. p. 472 47A,, ,«
(?) M0NSTRELE.T -Val. H[. foli ilil&tï (r) Men zie het, gj Monstrelet Vak- Itl. fal. 121 .yerf.; Q) FofO£ uu Mont Corps Diplom; Tom. ld. J'.Lp, 338, |
||||
|
8ß VADERLANDS!CHE XIII.Botk.'
läLipil.'de handen niet ruim gekreegen,:of liy trok,
*#fe' met zyn Leger, op Luik aan; De Stad, zig verbaten: ziende'van Koning Lodewyk, was genoodzaakt, op harde Voorwaarden, met, den .Graave^van Charolois , te, verdraagen. Onder anderen, moest zy hem eene boete van zesmaalbondérdduizend Rynfche guldens op- brengen (V). De Burgery van Dinant) eene Stad in Luikerland, hadt, op een gerügt, dat Karel den flag van Montlheri verlooren hadt, zyn f.*H,v beeldtenis, in 't openbaar, aan de galgegehan- *E' gen (u). Dit fmaadelyk bedryf nam de Grcaf .2 ..;, van Gnaroiois zo euvel, dat hy,-de Stad, in 1466. 't. volgende jaar, ftormenderband ingenomen --------• hebbende, agthonderd Burgers, in de Maaze,
Westka- <jeedt. verdrinken (v). Henrik- en Wolferd van
Dom- Borfelen, Zeeuwfche Edelen, die Dinant had- burg en den helpen bemagtigen, werden, voor hunnen yiisfin- dienst-; rykelyk befchonken. Filips zelfs be- gen ko- n-jfj-jgde Henrik, die reeds Heer van Veere denHee-; w«as, federt, met Westkapelle, Domburg en re van Vlisfingen, welker Heerlykheid,' hem en zy- Veere. nen Nakomelingen, ten onverfterflyken Erf- X, : leen, werdt opgëdraagen (V)'. De Euikenaars, - > ' tegen 't gemaakt Verdrag, toegefchooten zyn- de, om die van Dinant te helpen, verzoen- „jü'.j den zig, op nieuws, met Graave Karel (V); .raü ■.;!doch hielden dit verdrag niet langer, dan het voor ige.
XX. Wy hebben van den Franfchen- en Luik- 'Zwaare ; ..•..;■;•,■.■. 3 n . <; I / : n&rfofi fchea «■■ifO MONSTRELET Pol. III. f. I24.
O) AMf.r.GARn. Gcft. Ludov. XI. tihr. II. Cap. V2II.] se
Marten & Dwiand. Vet. Momim. Tom. IV. c. 744. ( y~) CoMMiNES Livr. II. Ch- L pj 75 79. Cw) Reigersb. Chron. II. Heel, bl.zsg. > > (.x ) CbMMisES Liyr. 1U Ch, 2 & 2> J
|
|||
|
XIII. Boek. Hls 1 O R I E. T A V 87
fchen Kryg alleen kortelyk willen gewaagen,Fan«ï. ora dat ons niet duidelyk gebleeken is, dat' H66^ deÜollaudfche -manfchap denzelven- byge- las, ':> \n woond.beeft. Zeer waarfchynlyk zal dit eg- Holland, ter: voorkomen, als men aanmerkt, dat het va" dea |
||||||||||||
|
kran-
|
||||||||||||
|
Huis fvan Bourgondiezig, voor en na deezen ^cjjen
|
en
|
|||||||||||
|
tyd,' ih zyne üitheemfcbe Oorlogen, vannük-
deeze manichap zeer wel heeft weeten te be- fchen dienen; Ook: blykt, dat ons Land, denKrXS«. Hertogë, tot het uLvoeren deezer koscbaare". Oorlogen,-jaarlyks, zo zwaare Beden opbreng.« - .- gen moest, dat 'er de goeäe Ingezetenen,hier en daar', zeer door gedrukt werden &). Men hadchem ,L twee of drie jasren geleeden, reeds wederom eene tienjaarige Bede van 55185; Schilden 's jaars, voor Holland en Friesland ^ dat is, Westfrie&land,moeten toeftaan (z).Zee*' land liep ook niet vry. Holland en Zeeland ge- , voelden dan gewisfelyk den last van deezera Kryg. De Koopluiden, in't byzonder, haakten naar eene beftendige Vrede: op hoop dat de? Handel en Zeevaart, die, door de geduurige onlusten, nu en dan, geftremd werdt, eens wederom bloeijen mögt, als te vooren.: Men hadt, eenige jaaren jherwaards, om de Veranda
Scheepvaart fterker door te zetten, grooter nnSinde Schepen begonnen te bouwen; die thans, door ftheepsT het verdiepen der ftroomen en het verwyden timme- der Zeegaten , beter dan voorheen , bin- ren, hier nen deeze Landen komen konden. Ook maak-te LaAd^ te men de Schepen, op eene andere wyze» dan van ouds. Men plagt de Hulken, Ra- ■ ..,.,;.: ) ■ .:._., . ,..,,. Zei*
Cv} Velius Hoorn, tl. So. <M (2) M. S. Vervolg van J. van Hout Dicnstb. vin Leydea
il. 49. ty van Loon Alwcie Regeer. V. heel, bk 15S» F4
|
||||||||||||
|
8?:° VADERLANDS CHE XttL.'Bote.ï
fiLipsl. zeilen,, Kraarjers en:,andere Vaartuigea» iiier" J466' flegcs Krapfchuitswyze, mét de planken' op": elkandëren geflaagen, te timmeren.' " öocfi; ' omtrent'deezen tyd, werdenze KkKKëelmyzei gemaakt': dat-' is, men voegde de planken'-niew
op, maar nevens of tegen jelkandéren*', :::en'i maakte den naad tusfchen beide met werk digt.j Staat der De Schepen waren dus hegter, en bekwaamer; Scheep- om Zee te bouwen. Ook begon men thans,.- vaart, fterker nog dan te vooren, door de .Zont-ré( vaaren-0O- Doch deeze vaart was, om*fent> deezen tyd, meer dan eens,« belemmerd« gej| weest. De Amfterdammer-; Hoornfohe-^ ea> Enkhuizer - Koopvaardyfchepen werdenyito dei Zont, fomtyds aangehouden; waardsrwiy'm/ 't jaar.u464, met den Koning van/Deenfemarè ke, gehandeld was (£)/ Doch' van dtJh' UHiflag) deezeriandelinge vind ik nergens iets:aünge4 tekend; Christiaan de l, Koning van Deene4- marke.,; hadt den Hollanderen en.l Zeeuwzerrul al in ^t -jaar 1453 y yrygeleide vergund^ oma in zynè Jlyken te konien handelen rimids-'dae- zy vniet'.door de Belt,/maar door feto Zont, al- waar toen reeds.'s Konings tol gevorderd werdty -"i voeren. Ook zou ^et hun niet vryijfaan^'En- gelfche waaren in de Noordfche. Ryken te brengen (c). Doch eenige jiaren {aatervfcliynè' dit wederom [geoorloofd-geweest ie ;zyn. . ImA •■ ;. ■ mers men vindt het niet; verbooden,, < in ver» ' *- ' 'icheidea' Voorrégtbrieven, door den Deen- fchea Koning , ledert., • ten/behoeve van 't |
||||||||||||
|
v ge-
Vu Lrui |
||||||||||||
|
C«) IRetghrse. Chron. II. Deel, II. ■
|
233.
|
|||||||||||
|
Hoorn, tl. 76. ■ .
, rtj BruiwT Enk bl s7. Vsuus Hok,,, 'bl.So,
C c) Hamlv. van AiiiJlcw. bl. «3. ,, ' . |
||||||||||||
|
XIII. Boek. Hl S T O R I E. \f %.*
gemeene Land en van fommige Steden , Fiijpsl,,i
verleend (i). De Hamburgers hadden,, in 't1^.. jaar 1460, eenige Hollandfche Schepen, aan-T- geflaagen, misleid door eenen valfchen Briefy: door zekeren ' Oosterling, uit'Utrecht, ge.*! fchreeven. Doch na dat de onzen zes of ze-r-; v.en Hamburger fchepen; in: :'t Vlie. aangehou-; denden opgebragt hadden, werden:•: de Holri landfché fchepen,;:' te Hamburg ,.;.wederom; vry gegeven (e).: Niets nogtaos belemmerd® y de.rvaart deezer Landen meer, dan een Bevel van-.Koning Eduard den.' iV,in 't jaar 1464,, met tpeftemming van 't 1 Parlement, gegeven f waarby «fc de invoer >van alle gewasfen, ftof>< nfen en handwerken van Holland,- Zeeland* ,f ?en Friesland, en van de verdere Staaten de,* ,j • Hertogs van Böurgondie, in Engeland, WaJ-' ,:, lesen Ierland verbooden werdt (ƒ)." Het Bdfönd* tusfcheri Eduard en Kilipsl, in 't jaa^> 1-463, voor'den tyd van" een, jaar-, geflooteny was nu ten einde geloopen, en Eduard, voor- hebbende Bonnevan Savoye, Zuster-der Kd-) ninginne van Erankryk, ten Huwelyk te ver-i zoeken, fchynt 'dit verbod van Koophandel doorgedrongen, te. hebben, k>m Lodewyk den. XI. te behaagen;; Of: veelligt heeft men 't, ïti Engeland, kwalyk genomen, rdar Filips eeni-i. ge,.aanhangers van 'den onttroonden Koning Henrik den ~Vl; in de Nederlanden toeliet (g) ijs - én gevreesd, dat zy iets, •tegen de tegenwoorv dige.'Regéering, önderneemen mogten, wan- *'/.' :*j J\ ": '' ■ '" '' ' ' '''■<■■•'; ' neer t<D Handv. vdn'Amft. & 33, 84, 85 enz, '■■■ ' -
O) Brandt finKlj. W.;>>8, ;'■.■."".'• Y
•00 Acl. Publ. AtigL' Tom'. V. 'f'. II. p'. 138= * ..'
. Q) CoMSiiNts H}% l, CA. VU. p. £3.,.. -■■ -' - - - ' F -yir
|
||||
|
po VADERLANDSCHE XIII. BoiwJ
fiünl. neer de vaart open bleef. "Doch toen men, ,
*4<fo door den tyd, zag, dat 'er, van de 'Engel* """"fchen, die zig in de Nederlanden onthielden, niet kwaads te dugten was, en vooral, na dat Eduard, van het Huwelyk met Bonne van. Savoye plotfelyk afziende, zig aan Elizabeth Woodwü badt verbonden, waarom hy den: Koning van Fränkryk minder behoefde te ont- zien; 'traden Eduard en Filips, terftond, over. eene verlenging van 't Beftand, in onderhan-' deling (Ji)i en, in 't jaar I466,werdt hetge-c melde Verbod wederom ingetrokken (j). Ookv werdt 'er, in de Lente des gemelderi jaars*: tüsfchen Eduard én Karel, Graave van Oha* rolois, over een dubbel Huwelyk, gehandeld*.. van Karel % wiens Gemaalin, Izabellë van, Bourbon, op den vyfencwintigften van Herfst- maand des voorgaanden jaars, overleeden was. (jt% met Margareet vanjork, 's Konings Zus- ter; en van George, Hertog van Clarence» 's Konings Broeder, met Maria, Dogter des Graaven van Charolois (7). Het läatfte is eg- ter nimmer, het èerfte, niet voor 't jaar 1468, • voltrokken. Doch Eduard floot, ondertus- fchen, na verfcheMen* onderhandelingen met- de Bourgondifche Afgezanten (W), op den drie-entwimigften van Wynmaand des jaars. 1466, een Verbond van Vriendfchap en on-; derlinge befcherming, met Karel , Graa-* ve van Charolois (n), waardoor de vrye . . vaare
, (*) Aft. Pabl. Angl. Tom. V. P. II. p. 127.
f O Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. II. p. 138» (_k ) MRYERtjs ad ennum 1465. ƒ. 337 verf. CO Aft. Pub). Angl. Tam. V. P. II.> 139, 139. Cm) Aft PulJ. Angl. Tom.V. PAl p. 138,139,142.1 !43,5I43J. (») Aft. Publ. Angl; Tom. V. P. II. f. 145. |
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 91J
vaart op Engeland volkomen herfteld werdt; -Fitfpjfcrt
Het voordeel, welk dit Verbond aanbragt,, H^-
verzoette een weinig de fmert der fchade,. XXL drie of. vier jaaren herwaards, hier te La'nde, Gefteid- en met naame ia Westfriesland, door zwaarePjeid der ftormen. en hooge zeevloeden, geleeden. De fche D»_ zeegaten, het Marsdiep * het Heersdiep en het[|aadjea /% waren, binnen weinige jaaren, zo zeer en andere verwyd geworden, dat de vloeden dagelyks Zeewee- hooger itonden, tegen den ouden Friefcbeti ™fde^ of Westfriefchen dyk, toen den..Zeeburg ge^ zentyde. noemd. Met eenen Noordwestelyken ftormv liep deeze Dyk groot gevaar van door te- breeken, vooral op eene ftreek vari omtrent .-jd 1 twaalfhonderd roeden, zig ftrekkende van Medenblik*iWv:$wm0<mtfh Hièr vielen, .-,■; van tyd tot tyd, groote diepten buiten aan den yoet des dyks. In Slagtmaand des jaars 1464^ "! . •,; was 'er, by Wydenes* zelfs eene groote door- braak gefchied (0), waarvanIden Lande veel fehade kwam.: en thans .kon de dyk, op verfcheiden' plaatfen , geen . roede in de breedie haaien. Ten einde van deezen dyk, westwaards, lagen toen duinen, van Petten af" tot Kamp, eene lengte van omtrent een-vier-, dendeel uurs. Deeze ftreek duins was, door de zee, zo geweldig afgeflaagen,'dat.zy, op veele plaatfen, naauwlyks dertig treeden breed was, en met den minden zwaaren ftorm, Tom- tyds eene roede., fomtyds meer, in de^ lengte* verloor. Hoog noodig vondt men 't 4 der- halve, ten deezen tyde, dat deeze Zeeweerin- • gen in beteren ftaat gefield werden. De dylr |
||||||||
|
was
|
||||||||
|
£p) Veiiüs Ilcorii, M. tl.
|
||||||||
|
os VADERLANDSCHE XIII. Boeit,
FiupsI. was, van ouds, onderhouden en geftevigd
•rjóg.' geweest,met een zeker gewas, /^r genoemd, "dat, door de wilde Vogels, van den grond der Zuiderzee, opgehaald zynde, omtrent het Eiland Wieringen, in grooten overvloed, plag gevischt te worden; doch nu, minder dan eer- ;,. tyds, gevonden werdt. Men hadt dan , al .=•■(■;.'.„. «enige jaaren geleeden, half riet half wier, '? aan den dyk, begonnen te gebruiken; doch- bevondt riu, dat hy, ook op deeze wyze, Jaager ., niet te houden was. Des werdt 'er, met toe- itemminge des Hertogs, verleend te Brusfel, op den vyfden van Hooimaand deezes jaars Menbe- 1466, vastgefteld, dat men den dyk, op de gintde aangeweezen' gevaariykfte plaatfen, fchooren D»kh"i zou'> mét ^a^en van zesentwintig en twee- ken en ' endertig voeten , op* bekwaame afftanden , paalwerk door dwarsbalken, voorzien metyzerenbouteü^ te be- gehegt aan eene gording van paalwerk, die- fchutten. nende om de eerfte kragt van 't water te bree- ken. De kosten van 't werk werden begroot op veertienduizend agthonderd. ponden van veertig grooten, ieder roede. Om de Zeewee- fing by Petten in beceren ftaat te ftellen, werdt vastgefteld, een ftuk wegs agter de duinen|1 eenen Kleidyk te leggen; en het Land, tus4 fchen de duinen en den dyk, en den dyk zel- ven, met zand te haten beftuiven; de over- ftooven' plaatfen. met helm hepootende , op dat men 't zand behouden, en door den tyd,, jneer landwaards in, een' nieuwen Zandduin of Zanddyk aanwinnen zou. 't Een en 't ander' is, federt, mee eenen goeden ukflag, in \ werk gefteld. Het Noordelyk gedeelte van Holland; Delfland en Schieland, thans op z'g zei-
|
||||
|
Xiri. Boek. HIST O R ï Ê. 93
zehren veeL té draagen hebbende-, alleenlyk FlLl*s T:
uitgenomen; droeg den last van deeze ver« '4 betering der Westfriefche Zeeweeringen. El- ke morgen Lands betaalde 'er, jaarlyks, een Rynfchen gulden toe, of iet meer of minder, naar de waarde der Landen. Westfriesland, welk men dertigduizend morgen Lands groot hieldt, werdt op veertigduizend gefchat, om dat het de meeste nuttigheid van 't werk trek- ken zou. Kennemerland en Kennemergevolg rekende zig maar vierentwintigduizend morgen groot ,• doch werdt op agt endenigduizend ge- field. Waterland en Zeevang op zesduizend morgen. Rynland betaalde, naar gelang zy- -tter morgentalen, tot omtrent tweeenvyftig- . duizend morgen toe. Amitelland moest ook naar zyne Morgentalen betaalen. Als de 'wer- ken voltooid waren, moest Westfriesland, gelyk van ouds, het onderhoud bekostigen, t Gemeene Land benoemde zeven mannen, om opzigt over alles te hebben: by welken de Hertog den Stadhouder en Raade van Hol- land voegde (ƒ>)• Wy hebben hier van een weinig omftandiger
Willen gewaagen, op dat men de gefteldheid der Westfriefche Zeeweeringen, ten deezën tyde, weeten zou: en te gelyk opmerken, wanneer men begonnen heeft de dyken, hier ie Lande, met balken en paalwerk, te be-^ fchutten: welke wyze van zeeweering, nog geène drie eeuwen in gebruik geweest zynde, federt eenige jaaren , met naame in Wesc- friesland , buiten gebruik begint te raaken, |
|||||
|
fj>5 Handy, wïiï Ryn'aniiy.W. 91 ene.
|
|||||
|
94 VADERLANDSCHE XIII. Boek
FilïpsI. leggende men nu glooijingen van fteen voor
H6<>- den dyk, die den drang van 't water beter
' keeren, en zo veel verderf niet onderworpen
zyn als het hout.
XXII. Hertog Filips was, federt eenigen tyd ,
Dood van door; de jaaren en meer dan ééne gevaarlyke
FiSsSe krankheid' dermaate verzwakt (q)t dat men
hem geen lang leeven meer toelei. Des «de Graaf van Charolois, die zig, geduurende den.winter des jaars 1466, in Holland en Zeeland, opgehouden hadt, befloot, in *4&7- Sprokkelmaand des volgenden jaars, naar ' " Brabant en Vlaanderen te keeren (r), om
by 't overlyden des ouden Hertogs tegen- woordig, of ten minften nader by de hand te zyn. Filips lag, ten deezen tyde , krank te Brugge; doch beterde allengskens. In Zomermaand, fcheen hy volkomen herfteld in gezondheid; doch fchielyk: ingeftort, o- verleedt hy, aan eene oncfteeking in de keel, van heete en geduurige koortfen verzeld, op (Jen vyftienden der gemelde maand, des a- vonds tusfchen negen en tien uuren , in het twee-enzeventigfte jaar zyns ouderdoms (>). 't Lighaam werdt terftond geopend , en van binnen wel gefield bevonden, behal- ven de milt en een gedeelte der longen, die t'eenemaal verrot waren Q). De Graaf Van Charolois, die, eenige uuren té vooren, van Gend, te Brugge gekomen was, zag zynen Va-
(■(?;) F.xtrnit d'ime anc. Chrort. dans les AdJit. auK Memoir.
de CoMMiNES Tom. 111. p. 334, 343, 346. - Qrj Extrait ubi' fupra p. 346, 347. C-r) Lettre de Charles, Duc de Bourg. dans les Addit, 90»
Memoir. de Commines Tom. IV. p. 184. {t) Lettre de Poly Biilifind uil fupra p. 186,
|
||||||
|
XïH.~Boi£K. HISTORIE. 95
Vader fterven (V). Terftond na de Uitvaart, FilipsI.
deedt hy zig tot Graave van Vlaanderen en MÖ7. tot Hertog van Brabant inhuldigen. In 't Her- ———"■ togdotn Bourgondie, volgde hy, insgelyks;zy- nen Vader op, 20 wel als in alle de andere Heerlykheden. Doch daar verliep nog eeni- . ge tyd, eer hy zig, voor Graave van Hol- land en Zeeland, kon doen erkennen. Filips liet, by drie egte vrouwen, welken Zyne eg-
hy gehad hadt, geene kinderen na, dan zy-^^^ nen Opvolger, Hertog Karel. Doch men vindt, deren, dat hy, by verfcheiden' vrouwspeifoonen, ne- gentien onegte kinderen, tien Zoonen en ne- gen Dogters, verwekt heeft (y). In zynen jongften Uiterften Wil, die, al op denagrften van Wintermaand des jaars 1441, gemaakt was, hadt hy, aan verfcheiden' deezer na- tuurlyke kinderen, Legaaten befproken: ook, onder anderen, aan de Kloosters, behoeftige Kerken,. Gasthuizen en andere Godsdienftige Gefügten in Holland en Zeeland, eenige giften gemaakt. Doch hy hadt zynen Zoon Karel tot zynen eenigen Erfgenaam en Opvolger in alle zyne Staaten verklaard (w). Karel trade dus, ook uit hoofde van deezen Uiterften Wil,' in het wettig bezit derzelven. Filips is de tweede onzer Hollandfche Onder-
Graaven, die den bynaam van den Goeden ge- zoek» °£ draagen heeft: mogelyk nog meer ten on-^J^^ regte dan Willem de III. Zyne fchrander- byge- heid, voorzigtigheid, grootmoedigheid , die noem.4 van zy»
(>u~) MoNSTRELiïT Fol. III. fil. 130.
"fty Vidt Not. in Muu&i Oper. Diplom. Tom. II. p. 1259, ,1260, 1262, 1263. (w) Teftam. Philippi Ducis Burg. ;s MiR/Ei Oper. Diplom.
Tom. II. f. 1256 & U0f la Preüv. für Commiwes Tw* IV. £. 189. |
||||
|
96 VADERLÄNÖSCHE XIII. Boek;
FmirsT. van veelen hoog geroemd worde , ! kondeii
lAp- hem den naam van goed niet waardig maa- -SSÄ. .jcen> ße rykelykheid en grootschheid zy-
ner hofhoudinge mogten hem dien doen verkrygen by zulkén, die 'er voordeel van trokken ; doch 't gemeene Land, welk 'er den last van droeg, kon 'er niets loflyks in vinden. De ftrengheid, met welken hy fora- • inige^ wederfpannigen heeft doen ftraffen , kon hem ook den naam van goed niet doen verwerven; zo min als de toomelooze heersch- zugt, die hem aandreef, om Vrouw Jakoba van haar Vaderlyk erfgebied te verfteeken. Heeft het aanzien, dat hy zig, by uitheem- fehe Vorften, hadt weeten te verkrygen , iet toegebragt, om den Koophandel, hier te Lande, te doen bloeijen; hy wist ook mid- del , om 's Lands fchatten in zyne fchatkist té fleepen: waartoe hem zelfs het dwaas ont- Werp van den Turkfchen togt te (lade kwam. Men vindt (V), dat hy viermaalhonderddui- 2end Kroonen aan gemunt goud, twee-enze* ventigduizend mark zilverwerk, en voor meer dan twee millioénen, aan 't pragtigst huisraad, boeken en fchilderyen , iiagelaaten heeft. Èene geweldige fchat, ten deezen tyde, in ...,:; welken het geld zeer veel fchaarfer was, dafï 1; ,:. ruim eene halve eeuw laater. Wy hebben'
te vooren gegist, dat de begeerte om't Hei- lige Land te herwinnen Willem den .111. den naam van den Goeden heeft doen verkrygen. . Veelligt is eene diergelyke zugt in Hertoge Filips, die hem aangefpoord hadt, tot het 'k. «, doert
•;.'C*3-Db la Mar*Ï» lhr.1. bli, XSXVU./. 494i |
|||||
|
'■■'-'( . . - ■ ■'
|
|||||
|
XIII/Boek. HISTORIE.- 9?
|
|||||
|
doen eener gelofce om de Turken te beoor- Karel ft
loogen, en die hem, nu en dan , bewoog , l&7- om den Oosterfchen Kerken gefchenken te zen- den (y), de voornaamfte oorzaak geweest , dat men hem den zelfden naam heeft toege- past. Hertog Kar el vondt, by 't aanvaarden , xxïlt.
van 't bewind, de Nederlanden in tamelyken Hertog welftand en rust (z). De Koophandel hadt Karel overvloed en weelde gebaard, niet alleen inl^^vl' Brabant en Vlaanderen, maar zelfs ook in ^ op. Holland en Zeeland, die daarom, ten deezen tyde, met meer regt nog dan ten tyde van Graave Jan den II (#) ■> ^en naam van rjke Ryk(jom Landen draagen mogten* Doch deeze overvloed en weel- werdt, binnen weinige jaaren, darcelyk ver de der kwist. Het Hof van Hertoge Filips was een ^ndzaa* der wellustigften van deezen tyd geweest. Men, hieldt 'er geduurig grootfche en kostbaarè»: maaltyden. De gemeenzaame verkeering van Mans--en Vrouwsperfoonen gaf 'er ook tot veelerlei ongebondenheid aanleiding. Zelfs waren 'er de Badftooven voor beide de Kun- nen gemeen. De ontugc des Hertogs was van verderfelyken invloed op de Hovelingen. Ook Pragt en ftaken thans Mannen en Vrouwen, meer en kostbaaiv Wer, uit, in pragtige kleedy O). De kor'Sd?n! te mannen-kleeding kwam ten deezen tyde in ge> gebruik- Ook begon men, in navolgingdesou- den^Hertogs, wien het hair uitgevallen was^ zig -öl i ai ■'ixtteïi t3i * h lv ïg ■-<• ftS I & -het ' 'O") De la MARCHèvIn-r. t. CL XXXVII. p. 494«
(»} Comminrs Liyrt.l. Ch.iX.p. 12. - C«) Zie UI. 'beet. bl. iSt.' ' ' ' ' •' (*.} CÓMMiNES LiVT. I. Ch. II. jp, lï. , ]'.'.'.,," , .'.:-> " "' '
IV. Deel. G
|
|||||
|
9$ VADERLANDSCHE XIII. Boek
Karei. L hetzelve te doen affnyden (V), en, volgens fom- ,
l*67' migen, gröote Paruiken te draagen , die met hoo- ge hoeden gedekt werden: hoewel ik meen, dat deeze dragc laater opgekomen is. De fchoenen hadden zeer lange en fpitfe neuzen. Deftoffeder kleedinge was meer dan gemeen kostbaar, 't Ge- meene Volk ende Lyfknegts zelven droegen zy- den of fluweelen wambuizen. De vrouwen wa- ren gekapt in een hoog hoofdhulfel, van welk ' " ■ een lange fluier langs de rug, en fomtyds tot aan ,.;/ts de voeten, afhing. Den fleep van 't gewaad,' die den voornaamften vrouwen plag nage- draagen te worden, lieten zy, tendeezen tyde, .... -.fwel agter; doch droegen, daarentegen'^ ,we- ' « derom veel breeder gordels, en deeden haar • gewaad veel rykelyker voeren en beftikken(^). '|f Aan deeze weelde en pragt was 't • volk ' gewoon, toen Karel aan de Regeering kwam. Hy zou 't verderf, dat 'er uit te wagten ftondt, hebbea können voorkomen, zo hy, by eenen fterken afkeer van wellust en weelde, die hem waarlyk eigen was, flegts eene maatïge be- geerte naar rust en vrede gehad hädt. Doch, fel en heerschzugug van aart, fchiephynaauw- f. ■•', lyks ergens, genoegen in, dan in den oorlog. De Krygszugt bezat hem geheellyk. Hy ofFer- ... de 'er.zig zelven niet (leges; aan op; maar. het ,', belang ook zyner- Onderzaaten, welken hy, zo lang hy leefde, noodzaakte, hunne bes- te middelen, ten. deele reeds in ongebon- denheid en pragt verkwist, verder in noo* de-
(.O De la Marche Liyr- I. Ch. XXXIV. p. 464.
\d 1 Monstrelet Fol. III. ƒ. 12$ verf: Kxtrait d'une anc.
Clivon. dans les Addit. au:: Meinoir.de CoMSHNSS Tom UU p' 347' |
|||||
|
f
|
|||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 99
|
|||||
|
delooze en uitlandfche oorlogen te fpillen. KarelI,
De Luikenaars, den dood van Hertoge HÖ7-
Filips verftaan hebbende, waanden langer niet De LuJ7 aan de gemaakte Vrede gehouden te zyn. Zy kenaars verrasten Huy, en verdreeven de Bourgondi^ worden fche bezetting, die in deeze Stad lag. Karel over" verzamelde, terftond hierop, een Leger by wonne • Leuven, belegerde S. Truyen, en verfloeg de Luikenaars, die, ten getale van dertigdui- zend man, uitgetrokken waren, om de Stad te ontzetten; op den dertigften van Wyn- maand, S. Truyen bemagtigd hebbende, ver- toonde hy zig naauwlyks voor Luik, of de Stad gaf zig over, by verdrag. Zy werdt, federf, ontmanteld, en van gefchut en ander Krygs- gereedfchap beroofd (<?). Men vindt, dat deeze Krygstogt, door veele Zeèuwfche Ede- len , bygevvoond geweest is (ƒ). De Luikfche Kryg, en eenige andere be- XXIV.
letfels, met näame ook het Huwelyk met Hertog Margareet van Jork (2), welk, eerst in den Kar^ . aanvang van Hooimaand des jaars 1468, te Holland™ Dämme in Vlaanderen, voltrokken werdt(g)-, en Zee- haddën den Hertoge nog geenen tyd gelaaten, land in- om zig, in Holland en Zeeland, als Graaf, *??h?1_ te doen inhuldigen. Doch op den dertienden 'f,g8# der gemelde maand, vertrok hy, van eenige -------—
Zeeuw-
C«) Commines Uvr. II. Ch. 2, 3 & 4. De la Marche
Zivi: II. Ch. 1. p. 49«. Cf) R.EIGEK.SB. Chron. II. Veel, il. 249. Meyerus ad an-
Wim 14^7. f. 34a. (g) Extrait dam les Addit. fur Commines Tornt III. pi 35t. :
(2) De Huwelyks - Voorwaarden, die, op den zes-
tienden van Sprokketmaand 1468, te Brusfèl beraamd waren, vindt men by Du Mont^ Corps Diplomatique Tom. III. P. I. p. 372. G s
|
|||||
|
■^«"■•■■i
|
|||||||
|
ioo VADERLANDSCHE XIII. Boek.
Karet. I. Zeeuwfche Heeren verzeld, over Sluis, naar
1468. Middelburg, in Zeeland CA), alwaar hy voor *---------Graave erkend werde. Terltond daarna,
werde hy,ook in de andere Zeeuwfche Steden,
■ ■ . ingehuldigd (*')• Voorts naar Holland gereisd zynde,.,kwamen de Edelen en Steden, op den eenentwintigden, in den Haage, byeen: al- waar de inhuldiging, met veel ftaatfie, ge- fchiedde. Men heeft nog oude en egce Aan- tekeningen van deeze inhuldiging (£), uit -welken blykt, dat zy, door een getal van zes-envyftig Hollandfche Edelen, gefchied is. De Plaatfen , welker Afgevaardigden den ,Graave gezwooren hadden, waren, volgens deeze Aantekeningen, Dordrecht, Haarlem» , Delft, Leiden, Amfteidatn, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Alkmaar, Beverwyk, Monniken- dam, Edam, Woerden, Oudewater, Schoon- hoven, Gorinchem, Heusden, S. Geertrui- denberg, Hoorn, Enkhuizen en Medenblik; benevens de kleine Westfriefche Steden en Dorpen Grootebroek, Westwoude, Schel- linkhout, Wydenesfe, Hem, Venhuizen,, Spanbroek, Abbekerk, Sybekarfpel en Nieuw- dorp. Voorts deeden den Graave ook hulde de Baljuwfchappen van Kennemerland, Ryn- ^I' land, Schietend, Zuidholland, Waterlanden
Amftelland, Arkel, Schoonhoven en Heusden
(3): benevens de Eilanden Texel en Wierir,- " gen-
."' C*5 Exrrait ubi fitbra p. 352.
Ci'j Reigrusb. Chron- II. Deel,b'- 549. ■•--•'•
■.'•.-.■ ' (_kj Apud HoxHORN. Theatr. Holland p. 72.
V' (3) Delfland is in deeze lyst der Baljuwfcliappea,
ovérgefkagen: of misfehien niet byzondenyk genoemd, ■om dat 'er toen, over Rynland en Delfland, een én
dezelfde Baljuw kan gefield zyn geweest. - •"•* '•" - |
|||||||
|
I
|
|||||||
|
I
|
|||||||
|
}
|
|||||||||||||
|
XU!. Boek. HISTORIE. 101
gen. De eed, die toen, zo door den Graa- K^| f*
ve, als door de Landzaaten, gedaan werrir. -"'*', is ook nog voorhanden (/). Doch 't is aan- merkelyk , dat de eed der Landzaaten in rang voor 's Graaven eed geplaatst wordt, daar het te denken is, dat de Graaf egter , volgens de aloude gewoonte, eerst zal ge- z.vooren hebben. Wy können hier ook niet verzvvygen , dat, fchoon Dordrecht onder de Steden genoemd wordt, die den Graaf, op deezen tyd, inhuldigden; de Afgevaar- digden deezer Stad die thans, of niet, of niet volkomen gedaan hebben, 't Zal beneden te pas komen, hiervan nader opening te doen. „
|
|||||||||||||
|
r
|
Hertog Karel, naauwlyks voor Graave aan- J?,
|
are
|
|||||||||||
|
van
|
|||||||||||||
|
genomen , deedt eenen zwaaren Eisch of de Lan-
Bede van de Hollanders en Zeeuwen. Hy vor- den ge- derde tweehonderd enveertigduizend Leeu- vorderd. wen van dertig duivers, of vierhonderd en tagtigduizend Schilden van vyftien ftuivers , voor zig ; twee endertigduizend Schilden , tot fpeldegeld voor de Hertoginne; zestien- duizend Schilden, tot gefchenken en heusch- heden, aan verfcheiden' Dienaars; en vier- duizend agthonderd Schilden, tot vervulling der Reis- en andere kosten, ter deezer ge- legenheid, gedaan. Dit alles beliep 532800 Schilden: van welken, Holland en West- friesland 372800; Zeeland 160000 Schilden opbrengen moest, in den tyd van vyftien hal- ve jaaren. In het aandeel van Holland, moest Dordrecht met de Zuidhollandfche Dorpen 39200 -
f7) 4p"d Eqjhiom» TJitatr. Holland, p. 74. en agter Lois
Enron.-w. 313. .;., ',;'■„ G3
|
|||||||||||||
|
soa VAD ERLANDS CHE, XIII. Boer,;
Karel I. 39200 Schilden draagen. Tot het overige,
I4<?8, beloopende 44480 Schilden, in't jaar, gaven, jaarlyks, f Haarlem 3549 Schilden
l' Delft 3375 -------
De groote < Leiden 3375 -------
Steden j Amfterdam 2875 -------
LGouda 1770 -------■
'Alkmaar tfoo •-------
Rotterdam 11 <o •-------•
De kleine ^ Schiedam 350-------
Steden l Hoorn 2000-------
I Medenblik 450 —-----•
i_Enkhuizen 470 -------•
Het overige moest, door de andere Steden
en Dorpen, gedraagen worden (jri). Doch fommige Steden, met naame Hoorn (») , klaagden, federt, dat zy, by deeze fchatting, boven de andere Leden, en zelfs boven ver- mogen, bezwaard waren. Ook maakten zulke buitengewoone en zwaare Beden het opflellen van nieuwe belastingen op de eet- en andere waaren, in de Steden, noodzaakelyk ; die egter, niet zonder veel tegenmorrens der % Gemeente, werden ingevoerd. Hertog Karel* toeftemming op zynen harden eisch verkree- gen, en de voorregten der Steden, by open' Brieven, bevestigd hebbende (0) , keerde, in 't begin van Oogstmaand, naar Brusfel te rug O). In
(nf) Oude Registers by Ampzikc Haarl. il.. 502. èn ly Com-
ïiELiN Amlt. il. 014. («3 Vei.ius Hoorn, il. 84.
(e) Zie, by voorb. Handv. van Rotterd. il. 315.
(£>) Bxtiait ilans lts Addit. eux Memoir. de Comminïs Tm+
Ui. f. 35a. ~ |
||||
|
XIII. Boek. UI S T O R I E. 103
|
|||||
|
In den aanvang deezes jaars, was 'er een Karet, Ii
Verbond van Befcherming met Koning Eduard 'ffii* den iV. geflooten, welk eeniglyk op Frank- Verbind- ryk zag. Hertog Karel hadt, op den dag tenisfea zelv' van het overlyden zyns Vaders , het met E- Verbond van yriendfchap en onderlinge be- juar<?v fcherming, door hem, te vooren, als Graaf erL '* van Charólois, met Eduard den IV, gemaakt, als Hertog van Bourgondie, bevestigd (f). Sedert handelde hy, door middel zyner Moe- der, met de Engeliche Gezanten, te Brusfe.1, over een Verdrag van Koophandel, welk ein- delyk, op den vier-entwintigften van Slagtmaand des jaars 1467, voor den tyd van dertig jaar ren, geflooten, en door Eduard en Karel beide, bekragtigd werdt (V). Vervolgens was men in onderhandeling getreden , over het wegruimen van eenige gefchillen, ontftaan , voornaamlyk, uit zekere belastingen, weder- zyds, op de Koopwaaren gelegd (s). Doch het vooraaam oogmerk deezes? onderhandelin- gen was de verbindtenis tegen Frankryk, die, cp den veertienden van Sprokkelmaand deezes jaars 1468, te Brusfel, getekend werdt (V). ' Lódewyk de XI. maakte, federt eenigen XXV.
tyd, zyn voornaamfte werk van het fluiten Hertog
van byzondere verdragen met de Grooten , ?K}
die , eertyds , het Gemeenebest - Verbond zäa°kt"
tegen hera gemaakt hadden. Hy trof nu mee Koning
den een' dan met den anderen een Beftand : Lode-
en was geduurig met de meesten in onderhan ^} djm
00 j -Al.tot der de- vrede.'' •
Cf) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. II. p.. 145. (?) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. I[. p. 149, 154, 159. O) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. II. p. )r,a, 158, 159, ' * £t) Aft. Publ. Angl. ï»m. V. P. II.,p. ifcS. G 4 '"
|
|||||
|
ro4 VADERLANDSCHE xiiI.Boek,
Karel I. deling. Doch alzo men wel wist, dat hy
I4^8- voorhadc de Bondgenooten van een te fchei- ^" "den, hieldt elk zig op zyne hoede. Hertog
Karel hadt zig, niet lang ra zyne terugkomst uit Holland, laaien overhaalen, om een mond- gefprek- met den Koning te houden, te Peror.ne, ééne der Piaatfen aan de Sornme , welke den Hertoge, by het Verdrag van Conflans, wa? ren afgedaan: doch Karel hadt zig, niet dan aan 't hoofd een er aanzienlyke Krygsmagt , derwaards begeven (u~). Lodewyk daarente? gen, die den fchyn geeven wilde, dat hy zig volkomenlyk verliet op het vrygeleide, welk Karel hem toegezonden hadt (ja), verfeheen ser, met een klein gevolg. Hy hadt, kort te . t vooren, Gezanten naar Luik afgevaardigd , met last, om deeze Stad wederom tot eeneis > opftand tegen Hertoge Karel aantezeuen, Doch, federt, beflooten hebbende met Kare! in onderhandeling te treeden, gaf hy 'er zynen Gezanten te Luik kennis van, hun beseelende, tot nader last, het opilooken der Eakenaaren te ftaaken. De onderhandelingen te Pcronne werden ondertusfchen begonnen, eer de Koning nog antwoord van Luik hadtl Hier hadden de Franfche Gezanten hunnen last ipoedijjer können uitroeren, dan de Koning ver wagt hadt. De Luikenaars hadden teriïond de wa-, penen opgevat, en zig van Tongeren meester gemaakt. Karel kreeg deeze tyding, en dat de Franfche Gezanten, ia 't Leger der Lui-, kjejmren, gezien waren, te Peronne, kort n^ ' » . ,_. dp f«) OOMMINKS IJvr- II. &t. V. p. IC(I, 103a
^v^ Zie, l^t & $>qj.Q& Tom. IL *. 255. ' '
|
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 105
dat de Vredehandeling begonnen was. In de Karel r.
eerfte vervoering zyner hevigheid, maakte 1468- hy den Koning van Frankryk uit voor eenen Bedrieger en Verraader. Ook deedt hy terftond de Poorten der Stad fluiten, en hieldt den Koning op 't Kasteel zo goed als gevangen, , Lodewyk fpilde veel gelds onder de bedienden des Hertogs, op dat niemant den vergramden Vorst eenigen raad zoh geeven, tegen zyn belang. Twee of drie dagen verliepen 'er, eer de Hertog, die nagt of dag rusten kon, tot een befluit kwam (V). Hy deedt toen Lodewyk een Verdrag voorleggen, by welk de voorigen, te Atrecht en ie Coriflans ge- maakt, bevestigd en verklaard werden. De Koning tekende het zonder uitftel. Voorts moest hy belooven, dat hy, op ftaande voet, met den Hertog, optrekken zou, om de op- roerigheid der Luikenaaren te ftraffen. Lo^ dewyk, die, van goederhand, en waarfchynlyk uit Filips van Commines, 's Hertogs Kamerling, die dit zelf verhaalt, wist, dat de minfte weigering Karel een geweldig befluit zou doen neemen, maakte zig eene wet van alles toe te ftemmen, wat hem voorgehouden werde (y): van zins, om 'er, als hy in volkomen* yryheid zyn zou, niet meer van naar te komen, dan hy goedvondt. De Vrede van Peronne werdt, op den veertienden van Wynmaand, getekend (z). De Hertog van Bourgondie, verzeld van Koning Lodewyk, die hy naauw- keurig liet gade flaan, trok, terftond hierna, naar
(aO Commines Livr. II. Ch. VII. p. 106 fi? fnh:
CjO Commines Livr. II- Ch. IX, p. 114 & finy. (2) yoyez les Pre'uves fur 'Commines, Tom. IV, p. 235, |
||||
|
•mma^ammmmm
|
||||||
|
io6 VADERLANDSCHE XIH.Boek.
Karel I. naar Luikerknd. Het Leger der Luikenaaren>
M^8. na eenen hardnekkigen tegenftand, geflaagen zynde, toog Karel nasr iLuik, welke Stad, nog ontmanteld leggende, ligtelyk bemagtigd werdt. Zy werdt het roofziek Krygsvolkter* prooy gegeven, en met een goed deel der Ingezetenen, te vuur en te zwaard, verdelgd Ca). Lodewyk moest zelf ten minden aan- fchouwer zyn van het verderf zyner Bondge- nooten, en eer hy vryheid kreeg, om naar Frankryk te keeren, het Verdrag van Peronne, te Luik, op nieuws bekragtigen (&). XXVI. Karel fleet den Winter en 't volgende voor- Hertog jaar meest in Brabant en Vlaanderen, in ra- p^1 melyke rusr. Op 't einde van Hooimaand - gÄ" begaf hyzïg naar .Zeeland (O, om de Graaf- dïng in lyke Vierfchaar te houden. Men vindt, dat Holland hy, te Middelburg, drie dagen ter weeke , en Zee- jn perfoon, te regt zittende, arm en ryk , a" k, zonder onderfcheid, hoorde. Drie Broeders, —.—— in zyne tegenwoordigheid , wegens eenen doodflag, aan eenen zyner dienaaren begaan, hebbende doen onthalzen, rees 'er eenige op- schudding onder 't volk, welke hy zelf, met een' ftok in de hand toefehietende, op ftaande voet, wist te (lillen Qd). Uit Zeeland, ftak hy naar Holland over. In den Briel, (lapte hy aan land, alwaar Frank van. Borfelen , Graaf van Oostervant, hem deftig onthaalde. Van daar, naar den Haage gereisd, hieldt hy hier
( O Commines Livr. II. Ch. X. XH. XIII.
,(_*) Commines Livr. II." Ch. XIV. p. 134. (c) Extrait dans-les Addit. aux Mjmoir. de Commin. Tom, III. p. 35<>. {d) Reigersb. Cliion. II. Deel, bh 352. - |
||||||
|
■
|
||||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 107
hier insgelyks het Graafgeding. In Herfst- Karel &
maand, verleende hy den Friefchen Afge-Jf*_ vaardigden gehoor (e); die, gelyk als ten ty- de van Hertoge Filips, naar huis keerden,zon- der iets te iluicen. _ Ufo van Dokkum, een Frieseh Edelman, Onder-
eenigen tyd geleeden, in twist geraakt zynde J-ndeJ. met zyne Landsluiden, hadt zig by Hertoge jje Frfe_ Karel vervoegd, en beloofd, hem voor Heere zen tot te willen aanneemen. Ook maakte hy zig onder- fterk, dat de Landftreek, over welke hy ge- werping boodt, den Hertog insgelyks inhuldigen zou geD> Cf). Deezé opening gaf den Hertoge aan- leiding , om den Friezen in 't algemeen buide af te vorderen. Bisfchop David van Bour- bon die, 's Hertogs Broeder, was, in dit zelf- de jaar 1469, door de Groningers, voor Heere aangenomen(£> De Hertog oordeelde, derhalve, dat 'er ook voor hem kans wa?, om zi°" in Friesland te doen erkennen. Gerrit Entszoon, Burgemeester van Enkhuizen, voor- heen door Hertoge Filips Ridder geflaagen, werdt, ten deezen tyde, naar Friesland af- gezonden, om de Friezen tot onderwerping fe vermaanen; doch hy kon meer met te wege brengen, dan de bezending naar den • Haage (Ä), van welke wy gewaagd hebben,
en die even vrugteloos afliep. In 't volgende iaar, werdt 'er, van 's Hertogen wege, door drie Raaden van Holland, Filips van Wasfe- |
|||||||
|
naar,
|
|||||||
|
Ce") Extrait uVi fupra. ..,.,.
rfi Sicko ISeningha Chromcliel, M. 431.
[g] Sybe Jarichs Corte Cüionyk in Broiüerii Analccb.
WV Afbrandt Enkïi. U. 30. Zie ook Schwartzenbergs
Vricscu ChartetU. h üul, W. 626, 6a8. |
|||||||
|
io8 VADERLANDSCHE XIII. Boek.
Karel I. naar, Willem van Alkemade en Jan Alewyn,
1469. wederom, te Enkhuizen, met de Friezen ge- ' " ~ handeld; doch deezen beweerden den Hertoge geene onderdaanigheid fchuldig te zyn , en alleen onder 'c Ryk te behooren (i). Uffo van Dokkum, die vast over en weder reisde, be- fpeurde haast, dat zyne Landsluiden de onder- handeling zogten te rekken. Hy vertoonde derhalve den Hertog , dit 'er geweldiger middelen gebruikt moesten worden, wilde hy zig in Friesland doen erkennen. Karel luister- de hiernaar, en men wil, dat hy reeds eene Vloot in gereedheid begon te brengen, om de Friezen aan te tasten (T). Doch hy kreeg haast ander werk, welk hem noodzaakte van dee- zen togt af te zien. Ondertusfchen namen, de Friezen Heere Uffo, den ondienst, dien hy hun by den Hertoge gedaan hadt, zo kwalyk, dat zy hem eo de zynen uit Dokkum verdree- ven, en zyn Huis tot den grond toe Hoopten (7). Uffo begaf zig toen met der woon naar Enkhuizen: alwaar Hertog Karel hem van onderhoud verzorgde (m). XXVII. Het jaar 1470 baarde eene bystere veran- Verande- dering in Engeland, die deeze Landen ook Enle^ in eenen nieuwen oorlog inwikkelde. Eduard land. de IV. was de Kroon verfchuldigd aan het beleid van Richard, Graave van ÏVarwkk, die thans, ten hoogften verftoord op den Ko*- ning, arbeidde, om ze hem wederom te om- rooven. Het Huwelyk van Eduard met Eli- zabec
(O Velius Hoorn, il. 85.
(*') Ego. Heningha II. Boel, Cap. CX. tl. 333.
£/) SicKO Beninoha Chronickel, il. 43a.
(titj Eqg. Beningha II, Boek, Cap. QX. il, 334,
|
||||
|
'f . " ■,
XIII. Boek. HISTORIE. 109
zabet Woodwil hadt den eerften grond tot de Kar«- I.
verwydering gelegd. Eduard hadt zig van |4fe* Warwik bediend, om het Huwelyk metBonne " van Savoye, in Frankryk, te bewerken. Ea 't was zo goed als geflooten, toen de Koning goedvondt zig aan Elizabet Woodwil te ver- binden. Warwik was zeer misnoegd, dat hy zig te leur gefteld zagf Zyn haat tegen den Koning groeide aan, toen hy, in Engeland wedergekeerd , de vrienden der Koninginne moest zien begunftigen, terwyl hy en de zy- nen vergeten werden («). Lodewyk de XI* die een waakend oog hieldt op 't gene in En- geland omging, trade jn heimelyke onderhan- deling met den Graave van Warwik (0). Men befloot, den Koning te onttroonen, en Henrik den VI, die nog in den Tour zat, wederom te herftellen. Warwik deedt George, Her- jiin^ff tog van Clarence, Broeder van Eduard, fmaak in den toeleg krygen. Warwiks aanhangers in 't Hertogdom Jqrk begonden de vyandelyk- ' heden; terwyl hy zelf zig ftil hieldt, om te zien, welk een' keer dezaakenneemenzouden. De Koning, zond teen Leger, onder den Graa- ve van Pembroke, op de muitelingen af. Doch het kreeg de nederlaag. Dit was in 't jaar 1469 gebeurd (ƒ>). In den aanvang des vol- I4_0> genden jaars, verklaarden zig de Hertog van——L, Clarence en de Graaf van Warwik eerst voor hoofden der misnoegden: en trokken , met een Leger, aan, op dat des Konings, dje de onyoorzigtigheid hadt van zig, terwyl men over
£») IÏXpw Tom.- IV. -p. -224, 225, 232. )
lo) Cojiminüs Livr. UI. CU. V. f. 160.
{p) Kapin Tom. IVt.p. 336, 237» *33' |
||||
|
i ro V A D E R L A ND S C H E XIII. Boek;
K&RELl.een vergelyk in onderhandeling getreden was,
H7°' door Warwik, te laaten vatten. Gelukkiglyk '""ontkwam hy egter, kort hierna, uit de heg- tenis; en zig wederom aan 't hoofd zyns Le- gers gefield hebbende, behaalde hy eene merk- waardige overwinning op Robert Wells, eenen der voornaamfle aanhangeren van Warwik. Warwik , toen geene kans- ziende om zig, voor eerst te herftelien, ging met den Her- tog van Clarence fcheep, en ftak naar Frank- ryk over (#). Warwik was Bevelhebber van Calais, en van zins zig derwaards te begeven. Doch de Burgers waren zo zeer tegen hem in- genomen , dat zy den Onderbevelhebber Vau- clair noodzaakten, 't gefchut op hem te los- fen: waardoor hy gedwongen wèrdt, wederom -. zee te kiezen (r). Warwik Terwyl hy in 't kanaal kruiste, ontzag hy kruist op zïg niet, verfcheiden' Holland fche en Zeeuw- de Hoi- fc}je Koopvaardyfcheepen te neemen (V), die fche"en m Franfche Havens opgebragt werden. ' De Zeeuw- gantfche Rochelfche Vloot , in Holland, fche fche- Zeeland en Vlaanderen t'huis hoorende, viel Pcn' ■ in zyne handen. Een Oostersch Schip , op welk Hans Voctken geboodt, geholpen van eenige Zeeuwfchen , hadt de koenheid van zig te weer te (lellen. Men wil dat Voetken — en de onzen den Graave, in deeze gelegen- heid , merkelyke fchade toebragten (f). Ook bergde Warwik zig, federt, in de Haven van Honfleur, alwaar hy, door Lodewyk , Bas-
(tf) Rapin Tohi'IV. p. 240-244.
(r) CüMMiNEs Uyr. III. Ch. IV. p. 157.
£s) Velius Hoorn, il'. 93.
(f) Rëigersb. Chron. II. Deal, l/l, 255, 354.
|
||||
|
XÏII. Boek. HISTORIE. ut
Bastaard van Bourbon, Admiraal van Frank-Karet.I,
ryk, ontvangen werdt (tó). , '47°' Hertog Karel, ten hoogften geftoord op ~ * ~
Warwik en op de Franfchen, fchreef aan Lodewyk den X.I, dat hy het befchermen van öarence en Warwik, die verfcheiden' Schepen zyner Onderzaaten genomen hadden , voor eene openbaare Vredebreuk hieldr. Ook zondt hy den Aartsbisfchop van Narbonne en: den Admiraal van Frankryk een kort briefje toe, welk men als eene leevendige fchildery van zynen heeten en oploopenden aart kan aanmerken. Het was van deezen inhoud (>): „ Aartsbisfchop, en gy Admiraal! de Sche-
„ pen, welken gy zegt, dat de Koning den En- „ geliehen te gemoet gezonden heeft, hebben „ de Vloot van myne Onderzaaten, die naar „ myne Landen te rug keerde,reeds aangetast. „Maar, by Sant Joris! zo men hierin niet „ voorziet, zal ik 'er, met Gods hulp , in „ voorzien; zonder my op te houden naar „ Ulieder verlof, of redenen, of regtsplee- „ gingen, want zy zyn te willekeurig, en te „ langwylig. Karel. Den negen-enïwintigfien „ van Bloeimaand:" Doch dit fchryven hielp weinig: des de Henrik
Hertog befloot eene Vloot hier te Lande uit van Bor- te rusten, die, onder 't bevel van Henrik van S'en' an Borfelen, Heere van Veere , als Admiraal , veere kort hierna, in zee ftak. Verfcheiden' Hol-verjaagt iandfche en Zeeuwfche Edelen bevonden zig Warwiks op de Vloot, die, koers zettende naar 't Ka- fchePen* naai,
Ctt~) Duclos Hill, de Louis XI. Tom. II. p. 10.
4y) Fo)ts Ducios HUI. de Louis XI. Tom. II. p. n. |
||||
|
na VADERLANDSCIIE XIII. Böe*/
|
|||||
|
Karel J.naal, de fchepen van Warwik haast in ■'f'
147°- gezigt kreeg. Warwik, ontzet over het groot getal onzer fchepen, week naar den mond der Seine 5 doch Borfelen belette hem het inloopen dier Riviere, en joeg hem naar de kust van Normandye, alwaar hy zyn Volk ontfcheepte. Borfelen landde hier insgelyks. Op 't ftrand, viel een hevig gevegt voor, in welk Warwik te kort fchoot. De onzen ftaken, in 't aftrek- ken, tden brand in verfcheiden' Engelfche Sche- pen, en bragten tien van de grootften , die van 't volk verlaaten waren, in Zeeland op (w)é Dit gebeurde in Zomermaand (#). Lodewyk de XI, bedugt voor verdere
vyandelykheden der onzen in Frankryk, wan- neer Warwik langer op de Franfche Kusten vertoefde, noodzaakte hem, naar Engeland te. keeren (j). Hertoge Karel, die dit welverwagc. hadt, zogt hem ook daar de landing te beleren. Eduard de IV, de gunst des Henogs zoeken- de, hadt hem* oniangs, de Ridderorde van den Kousfeband toegezonden (V). Ook begreep. Karel nu, dat het zyn belang was, zynen. Schoonbroeder op den Engelfchen Troon te. handhaaven, alzo Warwik geheel in de belan*. *"'!-::II gen was van Lodewyk den XI, eenen onver- 1 --.t-*I» 1 ; zoenlyken vyand van 't Huis van Bourgondie- V" . Borfelen ftäk dan wederom in Zee; doch een fgeweldige; ftorm verftrooide zyne Vloot, en : ^noodzaakte hem naar Zeeland te rug te keeren, ui;.;.-...-'Warwik werdt nog eenigzins opgehouden, .' ■■': '.; rV.h ifi .doOS
(w) Reidersb. II. Deel, hl. 254.
C* ) Extrak dans les Addit. fur Commin. Tom. III, p. 359,
Cy) Docl'os Tom-, II. p. 15. ', . 1 saitfi \zy A&& tii'el. 'Angl. Tom.V. P. Ü. p. 173«
|
|||||
|
inj. %9W- iHJ s ^:©.M#AV Ui,
pen,, are, uit deßaay naar Huis keerehde,j Wgi
met b^min.een gevegt'raakten, ^erk40t! we%' |
|||||||||
|
deczyisch nadeel uitviel (»!) ; doeh kp'rphierna,
land^oJiyj gelukkiglyk in de Havenvan Öar- |
|||||||||
|
, LNaau.wlyks was Jiy .-kier aan ïahdigéjcredpn,, XXVttfe
pC^yn, aanhang nara zo geweldig tpe^ïatby Ea^f^ ïiftV,binnen kort, 'aan 't hoofd vän een Leger ff ivvj yan zestigduizendman zag» T,oen ;,deedtjhy, HÖUancli Irtëwrïk, den • Vi. voor. rvoning. uitroepen \ \ en beval elk de wapenen tegen Èduard-op te vat- ten. Êdüard^^enige weinige manfchap pp de |>een„geHragt nebhendej iloeg zig by Lins^ éen feedje ,in *t Landfchap-Linköin, niet.vewe van,,de "Zee, hjeder £&). De Graaf vartWarwik, ;Vast naderende met zyn magtig Lfegel *_;bragt äen fc.hrik' in dat van Eduard. De &oni,ng zélf, geengjkans ziende, om. zynen vyand 'thooXd té bi^en^begaf, zig^vvän ; vier pf yyfhonderd rnan verzeld,. hals over, hoofd ,fcheep, in eefi Eö^jäch,ichip.en twee HóUandfche, Hulketi tjQ, Öe,-verjaagde^Vorst én aLdé zynen wareii *zeeïnu«gt: toegerust,v:en'geheel ontbiopt j.yan geÜ- Men wendde hét terftond naah Hojlandi Oaésif. vi?ég ï fóaakteft eenige Öpsterfché ,Scbepe.n,.jagt op dér drie -t ylugtende i yäartuii gér|,f die ,'t gevaar, geiukkiglyk ontkwamen | de^ Hollanäfche Kust ^Bereikten, en nietvérré Iran Alkmaar CdY, anderen' fchryveo cip de iê<è* . .'. <W *'r ■ '
C*j Rai'in Tom- IY- 1>- 247,vM&ij ':>•■ ''.",'. ' '\', '
(C) CuMMINES 'bWb 'Il 'CftV'S. 'VA IW '
, lid-) coMMiNEs Sm pLiwn v-lfi ™i
IV, üeMSi ' fet '; |
|||||||||
|
114 VAIMrLäNDSCÜE XIÏÏ; ÖdfeE.
jEarbl'-T» cfë: van-TexeT (V),' fa'*1 begin van Wyïtmaand
-.,"4^6: ^fyi'-Jétt-^nkéT kwamen; '•' *•'•-■" 'n
rr c •,. ^ILoMwj'k van Brugse * Heer van-Gruithui-
Iouder ze», die, ïede.rt het jaar 1465, het Ampt van
Gruithui* Stadhóüdei-'van Holland* en Zeeland bekleed-
zen be- ,je q^ beyondt zig, ten deezen tyde, te:Ajk-
|J™' maar, en kreeg 'er kennis'van de aankomst des
vangt '.', K'onings. De Oosterlingen^* diè' zy'n'è fcftepeii
bem, 1 ,">. vervolgd-hadden, waren-, :met chet vallen -van
ifefliüoiJ den avond, op' dezelfde 'reede,'ten anker 'gèf
komen,; én maakten" gereedheid , öm't rkin
des anderendaags aanté' tasten.* Gf uithuizen,
bndërrigt van het gevaar, in welk'zig Eduard
foevbhdt^ zondt, zonder uitfteli, bei'él'.aaH'dé
©bsferlirïgen, otrizig Van alle vyandelykjieid»
ép7'dêffbïïandfche feedè^ te Wagten", ko 'ïf
Zig "de heogfte ongenade dés HertögS'' niet! op
den;: Rils'*'* haaien wilden. De Oösréi-lirigèn,
thariê 'biet in oorlog niet-den Hertog i," 'hielden
aR"vGriruitliuizën hakld^TSduardV' fe'der'',rWn
van.bp.ordT.én gelefdöe:fiëft haèr* deri'Hari^êS
älivaaf' men hém ën:jdè' zynéh de"noódigè
Vérvérfching vëffc hafte." ''Eduard, geétt geld
hebbende, óm den 'SfcfiippétS «dïë- nëm' Q-vfcr-i
gevóéfd ,hadt, te voHoetivfchönk ném eenen
Rok mét' kpstbäar bontf gevoerde(0$ MMïéV-
wyl, hadt'de Graaf'vän Waf^ik-Hen*nt-:deh
VI."üit'dé'gevangenisgenaaid: en óp "•den.-.En«-
gélfchen Troon geplaatst'XïJ.."r """'''■"."■'
■ ■■•. .; tb qd ,**.,i. i t&ffiM^Ï*) WW? Ut
Je") Reigersb. II. Deel, il. 255..
{ƒ) Extrait dans les Addit. /urComOH-J'«m. lil. fc 3Öa^
(g) Goudhoeven tl, 477^ * '--".' «. yi
Zh ) CoMMiNES Livr. III. Cl)-- V« éj 1Ö7'\ " i.M '.'"• -- j
CO CoMMiNES LAyt, UI, Cli.'V.f, i$J. itzhismil ï -
|
||||
|
XIII. Boek; HISTOR £E. - hijg
1 Dé omkeering in Engeland veranderde 'de Karel f.
ïnzigten van Lödewyk den XI; en van Hërtogè rHZ°Lm Karel t' eenèmaal. Lodewyk: zogt zig méjt Veinzery Henrik den VI, tegen KarelV te verbinden. Van Her- Karel poogde daarentegen denEhgelfchendietis tog Ka- te maaken „ dati hy, met dèn Koning, wie rel« ,j hy ook ware,^ en nAtJlièt-volk in 'vetbidriä „ ftaande, geenszins als- eeh- vyand -flër; te- „ genwoordige Regeeringë moest; aangemerkt „ worden;'dat Henrik hém-inden bloede Tbe- „ ilondt;1 dat'hyhem wilde 'doen begroeten „ over het 'aanvaarden der/■■-Regeeritigè^2 en ,, zig geenszins mengen "ifT één twist:, 'j'die', „ over het Regt tot de Kroon, 'oritftaan „' was (k)." Doch deeze verklaarihgen *,. al- leenlyk gefchikt, om dé' verbindteriis :van Frankryk en Engeland te ftrémmen '-, ■ •v'óriden weinig ingang aari' 't Engeifêhë Hof,ha 'Hat men 'ei-'vernomen hadt, dat 'Eduard zfg in *'V ;> Holland bleef ophouden.; 'Ook begon ilteri1!, .,- , l in Frankryk, toebereidfels te maäken:p om c-. ■•;■ ■■ ' den Hertog te beöorloogen. Karël bevondt zig danin' geëhe geringe bé<- Zyne %&
kommering. De komst zyns.Schoonbroëdërs^?6- was hetri geweldig over de harid :• ëh fommigien * s", •: merken aan,' dat hy veel liever tyding van zynen dood dan van zyhe; landing in Holland gekreegen zou hebben Q): ■ Eduard, dien dè Hertog nu vyfhohderd gouden Schilden tér maand toegelegd hadt (m), hieldt vast gediM- lig by hem om onderftand tegen den Graave van Warwik aan. Karel kon niet befliiitëtv, •—• .','■'''■' opën« . O) Commines Ihr. III. Ch. VI. p. 170, IJ-I,
(l) Commines Liyr. III. Ch V. p. 167. (_rm> ' l«) Sxtuit dam les Addit. fur Comkun. Tom. II. $. 30«.'
H 2
|
||||
|
V f V A D E R LA ND S CH E XÏII. Boekj
Sarei. I. ppenlyfc voor 't belang zyns Schoonbroeders
'_H£°' uit te komen, alzo. hy vreesde, zig de magt " " van Frankryk en van Engeland tevens op den ?_ , " bals te zullen haaien; doeh hy beloofde hem heimelyk te zullen onderfteunen, Deeze on- :,,. ^derftand bleef egter eenigen tyd. agter. É- duard vertoonde den Hertoge eindelyk „ dat 'v. Lodewyk zig gereed maakte, om in Pikar- -,?. dye te vallen; dat hy de Franfche magt niet n weérftaan kon, zonder hulp der Engelfchen; gj en.dat hy zig nooit van de Engelfche hulp 3$ zou"können verzekeren, dan na dat hy hem ,,, op den Troon hadt herfteld; ja dat hy van „Henrik, of liever van den Graave van ,, War wik niets, dan vyandlchap te wagten „.hadt."-Kareljiet.zig, dan overhaalen, om, met ernst, doch zo bedekt als mogelyk was, aan de herftelling van Eduard te arbeiden («). XXIX. ... Te Veere in Zeeland^ werden vier groote Te Veere Igjjgpgp uitgerust-,;op, kosten des Hertogs; doch Schepen Vn(^er ^ac hiervan eenig gewag gemaakt uitgerust werdt. Ook deedt hy veertien Oosterfche m$c/ fchepen huuren, die:, Eduard geleiden, en *iWffipi twee, weeken op dé Èngelfche kusten vertoe* celand w |§2i moesten, om hem, in geval van nood , voeren. ïierwaards terug, te brengen. In Sprokkel- 1471. maand des jaars 147,1, was alles gereed, en ^"~"----*de Vloot m ftilte met tienduizend koppen be- mand, i Eduard verdween fchielyk:■■ en Karel, zo dra hy 'er tyding van kreeg, hiejdt zig, als of hem niets, vreemder voorkomen-kon , ter- ftond bevel geevende, dat niemant zyner On- derzaaten hem eenige hulp bewyzen zou, op i (f} Rahh Tvm, XVl f. 254, 255. '[■_ ■ ïitiiiiï.
|
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. .117
|
||||||||||
|
ftraffe des doods (0). Eduard ftak midlerwyl Earel %
in Zee, en landde eerlang te Ravenspur. Hier *$?*• gaf hy voor, dat hy Henrik de Kroon wilde, laaien, en alleen gekomen was, om zig in 't bezit te ftelien van het Hertogdom Jork, zyn vaderlyk erfgoed. Doch zo dra hy eenigén merkelyken aanhang kreeg, toonde hy wel* dat hy grooter oogmerken hadt. Op den elfden van Grasmaand, trok hy in Londen, na dat de Hertog van Clarence, zyn Broeder .»u-.te- vooren reeds heimelyk van hem gewonnen, met eene aanzienlyke magt, tot zyne zyde , overgegaan was. Henrik de VI. werdt wederom in den Tour gezet, en in Zomermaand van kant geholpen. Eduard trok, twee dagen na zyne intreede in Londen, tegen den Graa- ve van Warwik, te velde. Hy behaalde eene volkomene overwinning, op de vlakte van Barnet, niet verre van Londen. Warwik zelf fneuvelde in den ftryd. Eduard keerde Eduard, zegepraalend naar Londen te rug (p), en op den hieldt federt de Kroon in bezit, totzynen dood Troon toe. De dienst hem, hier te Lande, doorj^]*^' Lodewyk, Heere van Gruithuizen en Stad- ,jenstad- houder van Holland, gedaan, bleef hem zo houder wel in gedagten, dat hyhem, in Slagtmaand vanl Hol- des jaars 147a, tot Gräave van Winchester., ^"„jfgg, verhief, en verlof gaf, om het wapen vanre van Engeland, in eenen der hoeken van het zyne, Veere. te mogen voeren (*/). Henrik van Borfelen, , , Heer van Veere, die den Koning ook, met -.,,' |
||||||||||
|
.'£
|
||||||||||
|
de Zeeuwfche Vloot, ten dienst geüaan hadt,
wa.s,
Co) OoMMraES Livr. III. Ch. VI. p. 170.
I /O Rapin Toni- IV. f. 257 — 067.
(,/p Act. Publ. Angl. ïom.V.U. III, p. 135, >i -KtA C*S
H 3
|
||||||||||
|
rc& V A D E R L AN D S C H E XIII. Boek*
ifciREt.Ii Was,■ reeds op 't einde des. jaars 1.471-, tot de
* ffi*' waardigheid vanRaadea .Kamerling van Ko? ~ning Eduard verhoeven. De Stad Veere hadt, tén zejfden tyde,-verlof gekreegsn, om al-r lerieir waaren vryelyk in Engeland te mogen inbrengen- en vanrdaar uitvoeren, uitgenomen Wolle, Schaapenvellen en andere goederen , van welken thans..te Calais Stapel gehouden , wérdt. Ook moesten zy, van alle in en uit- gevoerde goederen , drie grooten van ieder pond fterlings waarde betaalen. Van een ftufc Laken, van agt-entwintig Yards of meer zou twaalf grooten, én van een ftuk grein niet meer dan de Oosterlingen gaven betaald wor- den (r). Dus trokken eenige byzondere Per- foonen en Plaatfen voordeel van deezen En- gelfchen Kryg, by weiken 't Gemeene Land egter, naar 't fchynt, weinig baat gehad heeft. De gefchiüen over den Koophandel gaven, (• . , wat laater, gelegenheid, tot eenige onder- handelingen met Engeland (V). De Engelfchen bleeven ftyf ftaan op het houden van den Wol« '• ;, ftapel te Calais; hoe gaarne ook onze Lands- i luiden de Wolle in Engeland zouden gekogt .' :hebben. Margareet van Jork, Hertogin van
Bourgondie, verwierf alleen,'in 't jaar 1472, „^ verlof, om vyftig zakken wol, jaarlyks, ter plaatfe waar zy 't goedvondt, te mogen doen
•-- reeden, laaden en uitvoeren (?)• Beftand - Eer Eduard nog op den Engelfchen Troon en Vrede heriteld was, in den aanvang des jaars 1471, »et ' ' " was « -^/'5 A<a. Pub!- An&1 Tom- v-1'III# *•"• 2ie °°k Bös*
HORN op Reigersb. I. Deel, bl- 218.
{s) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. \lï;p. 14, 14. ,jj , , ..
(_t) Act. Piibli Angl. Tom. V. P. II. p, 13. r. |
|||||
|
XIIL ^pBK. H I ^ ;T $ Jtl $ A V ##•
was'er een Beftand vaqraien, jähren getrojèn,.^?1^ I.
tusfchen J^odewyk d^^t.en.ïfenrik^n.VI. W?'^ Öok hadden de Engelfchen zig verbonden , om Frank_ Herzogs iKarel den. oorlog aan te zeggen , en ryk. Lodejyyk tienduizend., man te leveren. ,Lode>- wyk," zig, reeds in "'y aar 1470, door de voor- ; r naamßg Franfche^Grooten ,:ontOaagen hebbes-"■; ,f , de doen yerklaaren y;änr't gene hy,: by-jier, Verdrag yan Peronne, beloofd hadt Qu); be- gon de . vyandelykheden. met het bemagtigen van S. Quintin,( op den zesden van rLpuwi- maand 0>~). ; Amiens-viel-hem pok-jn handen (w). Kärel, die', federt eenigen tyd, gewópp was manfchap in foldy, of, gelyk men'tnpern'T de? Jn waardgeld, ie jjïebbea-, welke, zonder daadelyk te dienen, zig;,, om een gering Joon, gereed hielde, om, op de eerfte, aanma&aingai te velde te trekken (V),, hadt, binnen j* orten; tyd, een magtig.Leger pp de been gebral Lodewyk, veel jnindeï;. .volks in 't veld Jiefe = .; bende, wist den Hertoge ,van Bo.urgpndi0 geduurig deri toevoer, af, te-fnyden ,. pntwyi kende, midierwyl, d^a.. yeidflag,. dien KareJ zogt- In Grasmaand,/wejrdt.'er reeds een -Be- ll and voor drie maanden, getekend, (^y),:, en op den derden van Wynmaand,.een Verdrag, by welk, de Verdragen vafl Atrecht, Conflans tn Peronne bevestigd werden (z). De voor- gevallen' verandering in Engeland heeft onge- twyfeld veel toegebragt, om Lodewyk -tat-ee- I j| ;..;;., RS . ■ r;j ; rJÜb
(«) Preuves fur Commines Tbffij.IV/p. 509. (y) Düclos Tom. II. p. 26. (w) Commines Lirr. III.CA. V. p. J6o. fjQ'Commwbs Liyr. III. CA. I. p. 147. '.' ....'.JX.:". , 'Cyj Düclos Tom. U.jp. 34. .'..'• ' ..' (2 ^ Preuves Jur Commikes Tom. IV. §» 364*
|
||||
|
<¥Ä VADERLANDS CHE Xllli Boeic.
"^ARÉp I.ne Vrede te npodzaäk£ri'?' tlie j al zprJaféléHg
" 14^1. VQor hem zyhde als de' yporigen, hierom vkri 77? .-even zo kort een; duur was. "; XXX, De aanhoudende obiiogen, in welken''Her?'
JSTieuwe t0g ^arel zig: gediiurig inwikkelde f en vatj zen°,yhier'welken Holland' èri Zeeland een goed deel der te Lande kosten draagën moej^eif,' veropfzaaktëh' vasc inge^ geer veel gemors, hierre L'ancje, peRegee-- yoerd. Tjng van verfeheiden'' Steden was genoodzaakt geweest, belastingen:: op' fommige rnptidbe- hqeften te leggen:' 't welk men hier gäntsch ongewoon was.' Sommige Steden verhuurden of' verpagtten deeze belastingen of Esiïynzen C4): in anderen, werden 'zy, door 'aartge- fte'ldè Ontvangers, van Stads wege , 'inge- zameld.^ In ëenigë Steden, hädt '' rnen 'dé Excynzen reeds rhpeten yerhoogen : èn diti gaf, omtrent deezèri tyd, ;aän]eiäin'g tot op- Oproer roeren, die, op fommige PJaatfen, met naa- iefïoqru. me te Hoorn,zeer hoog iiepeni h Gr^auw. was hier vin 't jaar :i 447^ ten: tyde van Hërtoge Filips, over 't opbrengt dèrtiënjaarige Bê-j de, op de been "geweest; eri niet dan met; möekë geftild (^)-" IW't jaar 1464, ïradi de* Regeering, overtuigd dat de Stad te zeer be-J zwaard, was,' by zyrien 'iZdon', Karël, ómVèfv mindering van'"fchatt-inge aangehouden (£)/ ('«.) Zie hier voor, il. 20.' "*
.(Jqjy$u\is;Hooiij*iÉ.'tifaj ,;r;,:::rJ 503 'v •.:'.' ;,"•',* ■
• (4) Ten minfien , ,yind ik dit, o.mt^en? zeventig
-%, jaareir na deezétf'tyd,'äl's een gebru'k y^n foininigë
lieden aangemerkt, jn \ Register der' Dagvaarten vaii
JjV^R.'AbRirtAjN vkv jiËiuGöËSjop 'r jaar 1544,'bi. 3^.*
En'ik "vertrouw, dat het, al vroeger, zarheèben plaats
|
||||
|
£HL Boek. "HI'STO RrT'ÉT* 12t
Doch 't blykt niet, dat zy r gehoor vondt.;Karbj. T.'
Alleenly'k gaf de Hertog, omtrent zes jaaren '4?'?.-..,, laaTér, Verlof, tot hét ópregten eener Brou- — Werye, en om de bulten gebrouwen bieren, met eenen Excyns van yyftiep (luivers ieder vat, te bezwa'aren, De Gemeente, aan vreem- de Bieren gewend, wilde zig met geen bin- ngpbier behelpen', noch' den Excyns van 'c vreemd' bétaalen., 'In Bloeimaand; des jaars Ï470, "kwamen ;"ér drie Gemagtigden ui? Één Raäde van Holland te 'Hoorn, om dep Excyns te helpen 'invoeren, Mep hadt de Hoofdlüiden der Schutterye en de Vopgderj der Gilden bewopgen, om zig ftil te Ihou- dep. En op den eeaentwjmigften der ge- melde maand, kwamen de Gemagtigden en de Wêtbpudeffchap, op het Raadhuis , by- een, om middelen, tot het invoeren dep flj&uwe Excynzèn , te beraamen. Doch 't gemeen kreeg hier haast de lugt van v ep'- fehoolde famén vppr 't Stadhuis.' De Wee- vers, Vollers en Yisfchers, 'ruw vplk,'trok- ken, gewapend , onder hunpe Gildenbaniè-' ren, op, dreigende de. Gemagtigden ^n de, Burgemeesters dood te" flään, Mép fmeér, ^ eenige tonnen biers i op de rri^rkt, over ein- de gezet, den bodem in , fchepte ze,, mee fchotels en nappen, ledig, onder 't fmaalen, dat, de Heeren iw'naauy toezien, moesten ^ êri reienen, hoe veel elk in den Excyns hadt te gelden. Ein'délyk1 viel men aan op''t Huis van deö' Geheimfchryver, alwaar alles vernield, erf de Boeken en "Papieren Verfcheürd 'wer? , den. De Gemagtigden werden, 's avond*"? behendiglyk ter ftad uit geholpen, fïet op« H 5 . *-' roer.
|
||||
|
Isa VADERLANDS CHE XIII. Boek.
■;fj> i ., jyr , stJT'i i ' ■': -■ ilti £
Karel I. roer hieldt van zelf op, om dat de Wethpu-
147 ï't derfchap zig ftit hieldt, zonder, in eenige " .:.' ."". dagen, van den' Excyns te' reppen, j^leii hadt', ondertusfchen , de naarden der vóbr- naamfte belhamels, in 't Stadhuis, opgete- kend, die, kort hierna, door den Profureur Generaal, gevat, en naar den Haage gevoerd werden. Zes werden 'er hier, en twee te Nieuwbürg,, buiten, Alkmaar, geregt. De overigen moesten zwa'are geldboeten betaalen» Veelèn waren, het gevaar ziende aankomen^ ter Stad uit geweeken , en floegen zig, federt» elders neder. Het Hof bande deeze allen ten Lande uit, en verwees, naderhand, eenigen, die, boven hunnen ban, in 't Land, gekomen waVc rï, ter dood Q% Men merkt aan ,• dat de Lakenyyéeyery, voor deezen tyd,' in ta- . melyken bloei te Hoorn, na het vangen ea verdreven der Vollers en Weevers,, die de, hoofden der pproèrigen geweest waren, byna geheel uit die Stad geweeken is (d). Hertog, Karel, federt, by twee ernftige Plakaaten,I den zestienden van Sprpkkejmaand en den der- den van Hooimaand des jsar's.'14^1 gedagte-, kend (é), qp ftraffe des doods, bevolen heb- bende, Excynzen op buiten en binnen gebrou- \ wen Bieren niet alleen; maar ook pp Wyneh ,' Graanen en Zout, gelyk zy in andere Sieden van Holland gèheèven werden, dok te Hoorn in^te voeren; gelukte het der Wethpuderfchap del- zélven, zö lang de Hertog leefde, zonder mer |
CO Ciim'm. Scntcnt. boek. gtquot. A. f. 31, 32,36,40«
*1, 4«. C<!) Velius Hoorn, il. 85, 86, 88, 89, 93. CO By Velius iL 86, 85. |
||||
|
XIII. 3oek. 3 ;rU ST QRj IE. v Ia3
rnerkelyke tegenftribbeling der .Gemeente, teKarelI.
doen heffen ;(ƒ>: . ■■ ..; i •.. .■ : ■■•/- '47». De oorlog met Frankryk, maar pas geëin- xxxi. digd, begon- wederom * in 't-jaar 1472^ Lo: Niéuwe* dewyk de XL. weigerde, het j-ongfte Verdrag oorlog ' te- bekragtigen:. waarop Karel zig gereed™^k_ maakte, om, eenen inval in Frankryk te doen ryk. (g). Ook begonden dé Franfchen de vyande*-. 1472. lykheden ter Zee, rustende verfcheiden' Oor-------—
logfchepen uit, die, langs•„deHoliandfche
Kusten, tot pp de;hoogte van- Katwyk, kruis»- fende, de Vaart en;Visfehery.geweldig belem- merden. In den Zomer,- vielen zy aan op agttien Haringbuizen, die zig gereed maak- ten, om in Zee te loopen; van welken zy de Schippers of Stuurlieden alleen gevangen na- men, te Dieppe opbragten, en niet dan 'na •■'>'? dat zy, hoofd voor hoofd, honderd gouden J'" Franfche Kroonen betaald hadden, wederom ," los lieten. Voor eenige jaaren, hadden onze a,■„ Haringbuizen ook reeds last geleeden van de
Franfche Kaapers. En Lodewyk de XI. hadt, by de Vredehandeling te Peronne, in 't jaar 1468, beloofd, de fchade, den Hollanderen en Zeeuwen, in hunne Haringvisfcherye, toe- gebragt, te zullen vergoeden (Ä). Doch' hierop was niet. anders dan deeze nieuwe vyandelykheid gevolgd. Men bragt dan ,, in Holland; en Zeeland, terftond ook eenige Schepen in Zee, onder bevel van Paulus van Bor/èkn, natuurlyken Zoon van Henrik, Hee- re van Veere, die de Franfche Vloot opzogt, on« 1 ,;'.''
(ƒ) Veliüs il.. 92;
(f)Coumms Livr. IU. Cap.yill. p. i&fa \
CÄ) ^oyes les Prcuves fut CoJm. 'Qm, IV.£. a&t.
|
||||
|
ï24 VADERLANDSCHE XIII. Bökk.
Karel I, onder Schotland aantrof, en noodzaakte de
I'47^> Zee te ruimen, en in de Havens van Frank- *-~~~ ryk in te loopen (i). Beftand, Karel, midlerwyl in Frankryk getrokken,
,,,, ... bemagtigde Ne^le en Röïe ; doch ftiet het Jf, hoofd voor Beauvais.' Naderhand overmees* * ,, terde hy verfcheiden' andere Plaatfen, in 't ," u' Land van Caux en in Normandye. Lodewyk, ,—...... die inGuyenne en Anjou getrokken was, nood- zaakte den Hertog van Bretagne, Bondgenoot van Hertoge Karel, tot eene Vrede: 't welk ook Karel bewoog, zyne toeftemming te gee- ven, tot een Beftand, welk, op den veer- tienden van Louwmaand des jaars 1473, ge* troffen wèrdt, en tot den eerften van Gras« maand des jaars 1474 duuren moest (k~). XXXII. Terftond na ?t fluiten van dit Beftand, deedt Hevige Hertog Karel een' keer herwaards. Voor 't feZierik'e'm^e van Louwmaand, bevondt hy zig reeds gee# te Zierikzee (/), alwaar,in Oogstmaand laatst- leeden, eene hevige opfchuddihg gereezen was, om welke geheellyk te ftillen , of te ftraffen, hy oordeelde, dat zyne tegenwoor- digheid vereischt werdt. De oorzaak deezer opfchudding was, gelyk té Hoorn, het in- voeren der nieuwe Excynzen. Heer Jan Si~ monszoon, Priester, en Michielvan Heenvüet en Kattendyk (m), Baljuw van Zierikzee ei\ Schouwen, werden, terwyl zy, op 't Stadhuis, met-de Wethouderfchap, over het heffen der ' ■ nieü* * CO Rbigersb. Chron. II. Beel, hl, 2.60. Veuus Hoorn,
iL 04- (*•) Aft. Publ. Angl. Tom. V. p, ni. p. 19.
CO Extrait deus les AAüit. fin (omminbs Tom. UI. p- 373.
Qn) Ci'iniin. Seiycnt. Tan den Uovc geqttot, A. f, f 7 ver]\
|
||||||
|
'■>' : /■■■■■
XIII. Boek:. HR 't S JT O. BÜ3EJ V.'; 3*%
nieuwe Excynzen, in onderhandeling waren,'KAioa.Trf
dooreene woeste menigte Poorteren, met jj^L knodfen, pieken en mesfen gewapend, over-""™ vallen, van.'tleeven beroofd, en dood ter venfteren. uit op ftraat gefmeeten. 't Aan- fchouwen deezeri hevigheid deedt den gant- fchen, Raad fidderen van vreeze. De Schout fmeet zyne Roede, het teken zyner waardig- heid, uit de hand. Ook wierpen de Burge- meesters de fleutels der Stad, voor de voeten der Poorteren, neder. Allen baden ze ■ •és >>», vertoornde Gemeente om Lyfsgenade; die '** hun eindelyk vergund werdt. De Poorters,
de Schouts-Roede en de fleutels der Stad op-*- genomen hebbende , Helden, terftond hier na, eenen Schout aan* naar hunnen zin, en bevalen den oudften en i bekwaamften Gilde- broederen de Regeering der Stad. De Hertog, kennis van deezen oproer gekreegen hebbende, zondt zynen natuuriyken Broeder Antoni, ge- meenlyk, de groote Bastaard van Bourgondie genaamd, en Adolf van Rave/ïein, Broeder van Jan, Hertog van Kleeve, herwaards, om 'er onderzoek op te doen. Antoni en Adolf, vatt den Heere, van Veere geholpen, deeden eenfc gen der hoofden vatten en onthalzen.-De meeste anderen waren gevlugt. Uit oude aan- tekeningen, (»), blykt, dat Gerrit Entszoon, Burgemeester te Enkhuizen, ook gebruikt geworden is,>om den oproer te Zierikzee te helpen ftillen; en dat de Hertog hem, om zy* ne.dienften, by deeze gelegenheid gedaan, te beloonen, met de Heerlykheid der Eilanden Urk?
£«) By Brandt Enkh. il, 3^
|
||||
|
ras VADERLANDSCHE XIII. Boek,
Xarelï. Urk, Ens en Emmeloord befchónken heeft.
v4-72' Ondercusfchen, bleef het te Zierikzee niet by het itraffen van eenige oproerigen. Men liet zig verluiden , dat de Hertog alle de Ingezete- nen des doods fchiüdig hieldt, én de Stad tot een' puinhoop gemaakt wilde hebben. Doch deeze bedreigingen ftrekten , waarfchynlyk , alleen , om den Ingezeetenèn te zwaarer geldboete af te perfen. De komst des Her- togs, op den dertigilen van Louwmaand des 1473. jaars 1473» werdt, te Zierikzee, met veel ---------angst, te gemoet gezien. Doch om hem te
vermurwen, trokken geestelyken en weereld-
lyken, fchreijende en wanhavenig, ter poorte uit, biddende om vergiffenis der ' be Ireeven' misdaad. De Hertog fchonk hun het leeven, „mids zy voortaan zyne Bezetting in de ,j Stad, gedoogden, en hem eené boete van „dertig duizend guldens, in negen reiz:n te ,, betaalen, opbragten." Om deeze boete te vinden, werdt hun, by Brieven, den tienden van Zomermaand, te Maaftricht, gedagrekend, voor den tyd van zes jaaren, vergund, den Excyns op de Bieren, tot twee grooten op de ton, en den Excyns op deWynen, toteene halve groot op de Hoop,- te mogen verhoogen. De Stad werdt, federt, voorzien van bezetting, onder bevel van Barend van Kamst, eenen Zwaab van geboorte (0). Van Zierikzee, ftak Hertog Karel, op den
een-endertigften van Louwmaand, over naat Holland (p). met oogmerk, onder anderen, om
O) Reioersb. Chron, IT. Deel, il. 226 enz. en Eoxhorn,
aldaar hl- 273. /Egio. de Ruya ad annum 1472. Q>) Extrait darts les Addit. f ut Commies Tvm, III. p. 373. |
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 127
om zig, binnen Dordrecht, te doen inhuldigen. Karel f.
Wy hebben te vooren (</>.. aangemerkt, dat H7ß' deèze Stad hem in 't jaar 1468, of niet, of iiièt volkomen ingehuldigd hadc: en 't. zal nu te pas komen, hiervan nader opening te doen. Dordrecht was , verfcheiden' jaaren agter Twee-
een, zeer ontrust geweest, door den Hoekfchen fPa*t ia en Kabbeljaauwfchen tweeipalt. De Regeering *?°r" fchynt 'er meest Kabbeljaauwsch geweest te zyn; doch onder de Gilden en 't Gemeen Wa- ren zeer veele Hoekfchen, die fomtyds bok, f verandering in de Regèering wisten te wege te brengen,'en derzèlvèr befluiten, nu en dan, openlyk durfden tegenfpreeken. Vooral ott- dervondt men dit, omtrent Hööimaand des jaars 1468, toen de inhuldiging van Hertoge Karel op het tapyt was. Zékere Hulman Kor- neliszoon, Hoeksgezind, deedt zyn best, om het volk deeze inhuldiging tegen te maaken; fprak kwalyk van de Burgemeésteren, en van dèr Steden-Keuren, ftookende verder 't vuur van oneenigherd, door het zingen van 'Hoek- fëtiè Liedekens: overal 't welk hy, naderhand, veroordeeld werdt, om twee roeden aan den muur der Stede te doen maaken, of Vier envyf- tig Bóurgondifche fehilden, voor elke Roede, aan boete te betaalen (f). De inhuldiging van Hertoge Karel werdt egter, met meerderheid vän ftemmen, doorgedreeven. Men zondt , ten dien einde, Gemagtigden uit de Gilden üaär den Haage: die, voor dat de inhuldiging gëfchiëden zou, in ömvraage bragten, of *er elk
( q~) BI. 101. -1
jtO Klepb. van Dordr. */ Bai.en, il. 78a.
|
||||
|
■ U.,1 LJ„. ILi«l«p—■■——HBHBHH
|
|||||
|
:ia8 VADERLANDSCHÈ XIII.Boek;
RauSL I. elk bereid toe was. 't Antwoord was eenpaa-
'"'ffi:.,' ng, ja. AUeenlyk zeide JakobZasft'Janszoo^ *" „ dat hy-'er van zyn Gilde geen' last toe had't;, „ dat men wel toezien moest, wat men deedr „ en dat hy den Hertog aldaar niet huldigen „ zou, al zou men hem villen." 't Schyntdat deeze y veraar, volgens de oude gewoonte, de. inhuldiging in de byzondere Steden wilde -ge- daan hebben. Doch hy werdt, federt, om zynen yver, dien men vqor ontydig hielde , onbekwaam verklaard tot ge,zwopren' dienften* en uit de Morgenfpraakenj'der, Gilden gezet. Ook moest hy twee Roeden muurs bekostigen (j). Öndortusfehen doet zyn gedrag, en 'e gene 'er verder gevolgd is ons verrnqe,den'\ dat de inhuldiging in den Haage, in 't jaarr 1468, door Dordrecht, nog niet, of : niet volkomen gefchied was. De tweefpalc bjeeï vas- duureri, in de.Stad. .De Schout-, 'jfrafek Pot Pieterszooii, ee'n Antwerpenaar, in.'tjaac 1460, voor de eerde reize,', aangefteïet ge-• weest.zyncle, Jet geduurig: overhoop met de Regeenngé. Hy hade, .reeds in 'c jaar 14.63^ de, Stad moeten ruimen.; doch Hertog Karef hadt hem, in 't jaar 146«,„wederom,in zyn Ampt' doen herftellen , en voor tjen.jaaren doen canneemen. 't Leedt nogtans niét langer' dan tot in 't.jaar 1471 ,,of hy werdt, ander-j maal uit den dienst (7), en op Puttoks Tpo- ren gevangen .gezet (ü). In den aanvang, vaö Sprokkelmaand deezes jaars. 1473, maakte men zig egter te Dordrecht gereed, om Her- tog (O Klepb. van Dordr. by Balpn, V. 780. Vi ,..
(t) l.yst der Schouten bv Halpn, hl. 23Ö,
{itj Bé ver WYK Dordr. ik'ix§. ■ "..... '• iJ
|
|||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 129
tog Karel te ontvangen, en plegtiglyk in te K/ikël t
huldigen. Het Geregt, de Oud Raad en de I473- goede luiden van Agten haalden hem in met toortfen, terwyl de Burgers, langs de ftraa- ten, welken hy doorging, kaarfen, in bekkens, voor hunne huizen, geplaatst hadden. Op den zeventienden der gemelde maand, werdt hem, door de Regeering, door de Dekens der ge- meene Neeringen, en door alle Mansperfoo- nen van vyftien jaaren en daar boven , voof zyne Herberge, den eed van getrouwheid gedaan (j>). Dordrecht bleef, federe, ge- duurende het leeven van Hertoge Karel, ia tamelyke rust. . De Hertog doorreisde, ten deezen tyde, de XXXIII.
voornaamfle Hollandfche Steden : wordende Verhaal alomme verzeld , door Heere Reinoud van der ëe-. Brederode (w), dien hy, onlangs, van eene y'ang^"^ langduurige en harde gevangenis omflaagen DOuden* hadt. De bitterheid der Kabbeljaauwfchen Gys- is, mogelyk, nergers klaarer in gebleeken ,brecht dan in deeze gevangenis des Heeren van ^rode Brederode: waarom zy verdient omftandiglyk te boek gefteld te worden. . Hertog Filips, in 't jaar 1456, den Dom-
proost Gysbrecht van Brederode, Broeder van Heere Reinoud, genoodzaakt hebbende hec Bisdom van Utrecht aan David van Bour- gondie af te ftaan , hadt , op zyn vertrek, beide den Broederen eenig bewind over de burgerlyke Regeeringe der Stad opgedraa- gen
Cvl Klept), ly Balen hl. 781, '82.
?m0 'ïoann. a Leydis van i!c Heeren van Brederode Cap-,
JLXV. W. 713. |
|||||||
|
IV. Ds el.
|
|||||||
|
1
|
|||||||
|
«36 VADERLAND'SCHE XI«: Boek.
Kapel I. gen (x~). De Blsfchop en zyn aanhang be«
I473> weerden, federt, dat de Broeders zig veel "meer gezags aanmaatigden dan hun afgedaan was (j), en de Regeering der Stad , naar eigen zinlykheid, veranderden (2). Hier van blykt egter niets, met volle klaarheid. De onderlinge verdeeldheid groeide, ondertus- fchen, hand over hand, aan. Bisfchop David, geene andere kans ziende, om zig van die van Brederode te ontdaan , befloot hen en ee- nigen van hunnen aanharg in hegtenis te nee- men, en eerst Reinoud, daar na Gysbrecht, tot de dood, ballingfchap of gevangenis, te doen veroordeelen. In 't jaar 1470, hadden eenige Kabbeljaauwfche Edelen , zeer, op Heere Reinoud verbitterd , en veelligt ook door den Bisfchop opgemaakt, de middelen reeds beraamd, om hem, in den Haage, te ligten, of van kant te helpen. Hy egter, by tyds kennis van de laagen gekreegen hebbende, ontweek dezelve gelukkiglyk (a~). Doch in Hooimaand deszelfden jaars, te Wyk te Duur« ftede gekomen zynde, om den Bisfchop te fpreeken, werdt hy, onverhoeds, agter af, en op eenen Tooren van 't Slot gevangen geleid (£). Bisfchop David begaf zig, terftond hier op, naar Utrecht, alwaar hy zig, even onverhoeds, van den Domproost verzekerde: die ook naar Wyk te Duurftede gevoerd; doch op
O) Chron. de Traject, p. 525- Joann. a Levdis van cte
Heeren va« Brederode Cnp. UV. hl. 684. Cy j Memoriaalli. in MattHäi Anal. Tom. I. p. 697, 698.
(z) Heda p. 294..
(a) Joann. a Leydis van de Heeren van Bredej-ode C*J$
LVJH. hl. 690. Qè) ld. Cap. LïX.'.hl. 60I.
|
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 131
|
|||||
|
op eene byzondere plaats bewaard werde. Karel 'V
Walraven van Brederode, natuurlyke Zoon J473' van Heere Reinoud, werdt, ten zelfden tyde," gevat, en zeer naauw bewaard, 't Gelukte den Bisfchop ook , Jan van Amerongen , Schout van Utrecht, te ligten; doch Jan , Burggraaf van Montfoort, en Jan van Ny- veld, op wien hy 't insgelyks gemunt hadt, hielden zig buiten fchoots. Indien Gysbrecht en Reinoud van Bredero- Befchul-
de zig een onredelyk gezag in Utrecht had- d'l&ingen den aangemaatigd, moest men hun, hier van,ten \m~ voor alle dingen, befchuldigd hebben. Doch U aSte" zo dra waren zy niet gevat, of men lei hun geheel andere zaaken te last. Onder 't volk, liet men een gerügt loopen, dat de gevangen* Heeren voorhadden, Bisfchop David van de Bisfchoppelyke waardigheid, en HertogeKarel van 't Graaflyk bewind over Holland te be- rooven, en dat 'er naauwlyks drie dagen ver- loopen behoefden geweest te zyn, of zy zou- den hun voorneemen ter uitvoeringe hebben gebragt CO- Doch by 't ondervraagen der ge- vangenen, werdt ook van zulk eenen toeleg geen woord gerept. Walraven, Bastaard van Brederode , werdt Walraven
eerst en fcherpstondervraagd. Eenigejaarenge- van Bra- keden (5), hadt hy een' doodilag begaan aan Veröde Klaas van Tperen, Burgemeester, en aan Ger-^?]^*' rit van Nortich , Schepen van Haarlem Hypyujgjf" was gebeeten op deezen twee, om dat zy hem ebne party Schotfcbe Wol , te Zandvoort, on-
C<0 Joann. A Leydis van de Hearen van Brederode Cap,
3LX. U. 693 enz. * ($) Ia 't jaar 1457.
I $
|
|||||
|
ï32 VADERLANDSCHE XTII.Boee;
Rarel L onder 'c gebied van Brederode, geflrand, met
H73- geweld, ontvoerd, en naar Haarlem gebragt hadden. Niet lang hierna, kreeg de Regee- ring van Haarlem gefchil met de Geestelyk- heid der Stad, die den Excyns, welken men haar afvorderde, weigerde te voldoen. Hier over moest men den Bisfchop van Utrecht fpreeken: waar toe Yperen en Nortich , onder anderen, afgevaardigd werden. Walra- „-..., ven hadt zig van deeze gelegenheid bediend,
om wraak van 't geleeden ongelyk te neemen ; en deezen twee, op den weg naar Amersfoort, van 't leeven beroofd (d). Doch deeze dood- flag was, reeds voor twee of drie jaaren, ge- zoend (e). Ook vroeg men hem thans alleen- lyk, of hy 'er geenen last toe gehad hadt van zynen Vader: 't welk hy ontkende. Adolf van Egmsnd, Zoon van Arnoud, Hertog van Gelder, in 't jaar 1465, zynen Vader gevan- gen genomen hebbende, was, in 't volgende jaar, uit haat tegen Hertoge Filips, dien hy als eenen voorftander zyns Vaders aanmerkte, in Ysfelflein gevallen, en hadt de Stad ledig geplonderd en plat gebrand. Eenige Gelder- fchen, die dit ftuk hadden helpen uitvoeren, waren, federt, te Gorinchem aangehouden, en kort daarna, inden Haage onthalsd (ƒ). Nu vroeg men Walraven , of Reinoud en Gysbrecht van Brederode geene kennis van deezen aanflag gehad hadden. Doch hy be- tuigde van neen. Men bragt hem , federt, op
(d^ joann. A Leydis van de Heeren van Brederode C<£»
hV. il 6»4. (e) Screvei.. Ha'arl. hl. 52. ,,
(f) PoNTANjus Libr. IX.'p, 529, " k
|
||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 133
op de pynbank, goot hem 't lyf vol waters, Karéi, 1.
en fprong 'er toen op, om hem tot bekentenis l4Z3- _ te brengen. Dit folteren werdt, tot drie of "" vier reizen des daags, en in 't geheel wel veertig of vyfcig reizen hervat, met zo veel felheid, dat men hem, eindelyk, al deedt be- :• p;® lyden, wat men goedvondt. De Schout, Jan ' ,,Y van Amerongen, werdt, insgelyks, door vin- nig pynigen, gedwongen te belyden, 't gene men gaarne hadt: en deeze afgeperÜe be- kentenisfen werden Hertoge Karel toegezon- den Cg> Omtrent het begin van Oogstmaand" des OokHeer
jaars 1470, werdt Reinoud ook over dezelfde Reinou<i' punten ondervraagd. Daarenboven wilde rheh van hem weeten, of hy geen Verbond met Adolf van Gelder gemaakt hadt, en voornee- mens geweest was, de Regeering der Stad U- trecht te verzetten. Doch hy betuigde, hoog en duur, van geene deezer dingen eeniger kennis te hebben. Men brabt hem insgelyks- op de pynbank, doch 't gene hy toen beleedc herriep hy, zo dra men hem ongemoeid liet (A). Hertog Karel liet hem, federt, ook door eenigen zyner Raaden ondervraagen , en* fcherpelyk dreigen; doch hy beleedt niets * 't gene hem ftraffchuldig maaken kon. Men befloot dan, in den aanvang des jaars 14.72 x hem en Jan van Amerongen, in de tegen- woordigheid van Hertoge Karel, te verhoo- ren:'ten welken einde, zy, eerst naar Ber- gen op< Zoom, toen naar Kortryk, en einde- lyfe.-
OO JOAisN. A Ieydis vsui de Heeren van Bred.erodc Gap*
Ju)(l. p. ycx>. £k) ld. Cap, LXM. 61. 705 enz-., ' ------" is
|
||||
|
i34 VADERLANDSCHE XIII. Boek.
Karel I. lyk naar 'c Slot te Rupelmonde gevoerd wer-
H73' den: alwaar zy, tot de wederkomst des Her- ■ "togs, dien toen in Frankryk was, werden be- waard (T).
Walraven Walraven was, reeds voor eenigen tyd , ontkomt uit de gevangenis ontfnapr. Hy hadt , met uit de ge- Je hardde halmen van zyn bedftroo, de flo- vangems.ten zvner boeijen weeten op te fteeken: en was, langs den muur, uit welken hy eenige fteenen gebroken hadt, geklauterd tot in het dakvenfter, door het welk hy zig, op eenen donkeren nagt, by buijig weder, aan een fnoer,, van zyn verfcheurd gewaad gedraaid, naar beneden liet. Naauwlyks hadt hy grond, of een van 's Bisfchops Dienaars kwam naar buicen; doch zag hem niet, ter oorzaake der duisterheid, en keerde terftond wederom bin- nenwaards. In 't overzwemmen van den Lek- ftroom, geraakte hy onder de zwaanen , die zig omtrent het Slot onthielden, en, door haar geklapwiek, een goed deel volks, met kaar- fen voorzien, uit het Slot, naar buiten dree- ven. Doch niemant, behalve de zwaanen, verneemende, keerden zy haast wederom in 'e Slot. Walraven, met veel moeite, tot mid- den in den ftroom gevorderd, werdt, door 't afloopend water, en .'t winderig weder, ge- noodzaakt, naar den zelfden oever, van waar hy afgezwommen was, terug tekeeren. Zo doornat als hy was, leide hy, in 't holst van den nagt, een uur gaans af, langs den flyke- rigen dyk. Hier was een Veer, van welk by
f O Joann. A Leydis van de Heeren van Breslerode ö£»,
LXiy, tl. 710 enz, .-■,..»-;.-.- <• . ,•■. /j .'..: ', j |
||||
|
XIII. Boek. H I S T 01 I E. 135
|
|||||
|
fey zig over, en te Hageftein aan land zetten Karel ï.
liet. Van daar, begaf hy zig naar Viane , H73- eene Heerlykheid van den Huize van Brede- ~ rode: alwaar hy in veiligheid was (&). In Bloeimaand des jaars 1472, werde Rei- Reinout
noud van Brederode, voor Hertoge Karel , word£ aan 't hoofd der Ridderen van 't Gulden Vlies, f^fkén. te regt gefteld, en, na behoorlyk onderzoek, volkomen vrygefproken, en ontflaagen. Jan van Amerongen zat nog eenigen tyd : doch werdt egter ook eerlang op vrye voeten ge- field: en is federt nog wederom Schout te Ucrecht geweest (7). Doch de Domproost., Gys- die in 's Bisfchops magt gebleeven was, werdt, brecht op niet voor Oogstmaand des jaars 1474, en na harcte dat hy affland van zyne Domproostdye gedaan ™°^en hadt, geflaakt. Ky omleedt, in 't volgende genaakt«. jaar, te Breda (?«). Reinoud, zyn Broeder:, die, na-dat hy wederom in vryheid gefteld was altoos in 's Hertogen blaakende gunfte geltaan; heeft, was, reeds voor hem, op den zestienden van Wynmaand des jaars 1473, pverleeden («). . In Zomermaand deezes zelfden jaars , en
dus niet lang na 't voltrekken der reize door Holland en Zeeland, viel Hertog Karel, aan 't hoofd van een aanzienlyk leger, in Gelder- land. De gelegenheid tot deezen inval moet wat hooger opgehaald worden. . Na 't overlyden van Reinoud den IV, Her- XXXIV.
t0_ Staat vas
CA) Joann. A Leydis van de Heeren van Brederode Cap,
LXli. bl. 702. (O ld. Cap. LXV. il. 1 2 enz. (.»;) id. Cap. LXVII. bl. 715 enz. (3) ld. Cap. LXVl. bl. 714, 715. ■ •'J « I4
|
|||||
|
136 VADERLANDSCHE XIIT. Boek;
Karelï. tog van Gelder, die, in den Arkelfchen
I473'^ Kryg, tegen den Hollandfchen Graave, Gelder- Willem den VI, gemengd geweest was (V), fand. kwam het Hertogdom , in 't jaar 1423 , aan Arnoud van Ëgmond, Zoon van Jan van Egmond en van Maria van Arkel, gebooren uit Joanna, Zuster van Hertoge Reinoud, die , met Heere Jan van Arkel, gehuwd geweest was. Arnoud trouwde, terftond hier na, met Katharina, Dogter van Adolf, Her- tog van Kleeve. Adolf was, voor de twee- de reize, met Maria van Bourgondie, Zuster van Hertoge Filips, gehuwd: en óeeze maag- fchap was oorzaak, dat 'er, na 't fluiten van een Verbond van onderlinge befcherming, ïn den jaare 1426, door Hertoge Filips en Hertoge Arnoud (p), tusfehen de Gelder- fchen en Hollanders, veele jaaren agter een, vrede bleef. Alleenlyk vindt men, gelyk wy reeds hebben aangerekend (q), dat Arnoud zig, in 't jaar 1456 , met de Friezen , verbonden hadt, om die van De- venter , tegen Hertoge Filips, met volk en voorraad, te ftyven. Ook hadden de Gel- derfchen, niet lang te vooren (6), hunnen Hertoge geklaagd, dat zy, door de Holland- fche tolien, boven reden, bezwaard werden. Doch 't gefchil hierover was aan den Bis- fchop van Utrecht verbleeven £r): De on- derhandeling van Hertoge Arnoud met Frank- ryk,
O) ZU III. Du!, hl. 37f.
, ( p >. I. Mémoriaalb. Rose f. 36. £7) Boven, */. 61. (r ) Pontanus Libr. IX. p. 504« |
|||||
|
(6) Ia 't jaar 1454,
|
|||||
|
XIII. Boek. HISTORIE. 137
ryk, omtrent den jaare 1460 (V), verwekte Karex. I»
meer verwydering. Filips 2ag, federt , niet M73* ongaarne, dat Arnoud, door de oneenigheid "• met zyne Geraaalin, en met zynen Zoon,
Adolf, belet werdt, iet euvels tegen Holland of Brabant te onderneemen. De voornaamlle Steden waren ook onver-genoegd op Hertoge Arnoud. Men befchuldigde hem van ver- Oneenig- waarloozing van 's Lands Regeeringe. A heid,tus- dolf, die reeds grooten aanhang gemaakt ^ertoe hadt, en door zyne Moeder geduurig tegen Arnoud den Hertoge opgeftookt werdt, befloot , in van Gel- 't jaar 1464, zynen Vader in hegtenis, en der e» zelf 't bewind der Regeeringe in handen te |^B neemen. Dit wreed befluit werdt, in 'i be- Adolf, gin van Louwmaand des jaars 1465, ter uit- voeringe gebragt. Arnoud werde, te Graa- ve, van 't bed gelige, in zyn nagtgewaad o- ver 't ys naar 't huis te Lobed, en van daar naar 't Slot te Buuren gevoerd (f), alwaar hy, tot in 't jaar 1470, gevangen bleef- Jan , Hertoge van Kleef, die altoos Arnouds zyde gehouden hadt, midlerwyl in Gelderland ge- rukt zynde, en eenige voprdeelen op Adolf hebbende behaald; werdt 'er, in 't jaar 1460, door bemiddeling van Hertoge Karel van Bourgondie , Zwaager van Adolf van Eg- . „.,!',;7 mond (7), tusfehen deezen twee, eene Vrede te Gend geflooten- (#): voor welker onder- hou-
CO Pontanüs Libr. IX. p. 51p.
(OPontanus Libr. IX. p, 524, 525. (w) Pontanüs Libr. IX. p. 534. (f) Adolf van Egmond was toen gehuwd met Katba-
Tina van Bourbon, Zuster van Izabelle van Bourbon» iweede Gemaalin van Hertoge Karel. IS
|
||||
|
138 VADERLANDSCHE XIII. Boek.
|
|||||
|
Karel I. houding, Karel verbonden was, zorg te dra«
1473- gen. Die gaf gelegenheid aan den Hertoge . Ä van Bourgondie, om Adolf van Egtnond, in Hooimaand des jaars 1470, tot een mondge«
fprek, te Hesdin te nodigen. Hier drong Karel hem zo fterk, tot het ilaaken van den ouden Hertog, dat hy 'er eindelyk zyne ftem toe gaf (V). Men wil, dat de Hertog van . Bourgondie Adolf zo lang in zyne magt ge- houden zou hebben, tot hy Hertog Arnoud in vryheid zou hebben gefield (w*). Dat hy hem niet uit het gezigt verloor, terwyl hy in Nederland was, blykt uit egte Gedenk- schriften (V)» In Wintermaand, kwam Her- tog Arnoud* door Henrik, Heere van Per- vvys, en Filips van Wasfenaar, uit de gevan- genis, verlost, insgelyks, te Hesdin (y). Vader en Zoon verdedigden zig toen, meer
dan eens-j,- voor Hertoge Karel, met veel
hevigheid. Karel fcheen den Zoon, boven
den Vader, te willen begunfligen. Doch A-
dolf luisterde naar geene voorwaarden (2) :
begeerende volftrektelyk, dat Arnoud afftand
van de Regeèring, en zelfs van den naam
van Hertog dóen zou. Karel verwierp deezen
Adoif, te eisch als onredelyk. Adolf , ongerust, dat
Vilvoor- men hem aan 't Bourgondisch Hof zo lang
vangen" ophieldt, en voor erger bedugt, pakte zig
weg, in ftilte en'vermomd: doch werdt te
Na-
O) Pontanus Uhr, IX. p. 536.
(w) De la Marceie IJvr. II. Ch. V. p. 587. £x) Extrait ,elans les Addit. fur Commines Tm. III. p. 36«* (y) Extraic ubi fupra. , £ z) Comminbs Livr. IV. CA. I. p> 20Ö. |
|||||
|
'
|
|||||
|
XIIL Boek. H I S T O RIL 139
Namen ontdekt, en vastgehouden. Men Karel I.
bragt hem, federt, op bevel van Hertoge H73» Karel, naar't Slot te Vilvoorden (a): alwaar hy, tot na 's Hertogen dood, gevangen ge- houden werdt. Hertog Arnoud moest egter, om 't verloo Gelder
ren bewind wederom te bekomen, de wape-enZutfea nen tegen de wederfpannige Gelderfchen vbe- aan **fr" ren. Doch om hier toe in ftaat te zyn, ver-Jef ver*" voegde hy zig by Hertoge Karel, om onder-pand. ftand. Dit zogt de ftaatzugtige Hertog. Gaar- ne wilde hy Arnoud met geld onderfteunen: mids dat het Hertogdom Gelder en 't Graaf- - v r fehap Zutfen daarvoor verpand werden. Men floot dan, op den dertigften Van Win- .: termaarid des jaars 1472, eene overeenkomst , .,
te Brugge, volgens welke „ Gelder eh Zut- „ fen, voor driemaalhonderdduizend Ryn- „ fche Guldens, aan Hertoge Karel, afge- $, ftaan werden, om dezelven, in pandfchap, „ naar Duitfchen Regte, te bezitten , mids „ datze, door het betaalen der gemelde fom- ,, me en der verdere onkosten, door Hertoge ft Karel, in en. ten behoeve van deeze Land- „ fchappen, gemaakt, ten allen tyde , we- „ derom zouden können ingelost worden „ ($).," Voor Vfluiten deezer overeenkomst, hadt Karel reeds tweehonderd en agtduizend guldens, op rekening der beloofde pandpen- aingen, betaald. De overige twee-ennegen- tigduizend guldens beloofde hy, ten zelfden dage,
( a") Manufcr. dans les' Addit. fur Commines Tornt IV. p. 431,
0) Voyez Supplem. ad Corps Diplom. Tom. 1. P.ll.$.4w |
|||||
|
I4.0 VADERLANDSCHE XIII. Boek;
|
|||||
|
Karel I. dage , binnen de vyf naastvolgende jaaren ,
Ï473- te zullen voldoen (c):. 't welk fomrnigen, die alleen den Brief, by welken deeze belofte gedaan werdt, gezien hadden, heeft doen oordeelen, dat het geheele beloop der pand<- penningén maar twee-ennegentigduizend gul- dens geweest is. Ondertusfchen heeft Her- tog Karel van deeze overige penningen- niets betaald: want Hertog Arnoud overleedc, nog geene twee maanden na 't fluiten der gemel- de, overeenkomst, op den drie-entwintigften van Sprokkelmaand des jaars 1473 (d). Hy wordt Karel maakte zig, terftond hier na, gereed tot Her- tot den togt naar Gelderland. Men hadt, in toge van eene Vergadering der Ridderen van 't gulden ^Graa- V^es' te Valenchyn, geoordeeld, dat hy, uiü ve van kragt van, het Verbond met Hertoge Arnoud, Ztufen niet flegts Regt hadt op Gelder en Zutfen , gehul- maar ook om Adolf van Egmond, met eene dl£°' eeuwigduurende gevangenis, te ftraffen. De Hertog fchreef dan terftond aan- de Gelder- fche Edelen en Steden, dat zy zig bereiden moesten, om hem hulde te doen. Doch- alzo- hy aan hunnen goeden wil,, met reden, twy- felde , verzamelde hy een Leger te Maas- tricht (e). De Hollandfche Steden moesten hier toe ook manfchap leveren, en den Her- tog, naderhand, terwylhy in Gelderland lag, langs de Maaze, van mondbehoeften voor-v zien. Men vindt, ten minften, dat de Dor- drechtfche Poorters, op den elfden van Zo* mer«
(O Liters Caroli Duc. apud Pontan. Lier. IX. f. 5424.
(d~) Pontanus Libr. IX,, p. 549. Qe.J Pöiütanüs Libr. IX.,p. 55? |
|||||
|
jfflL Boek. HISTORIE.1 14*
mermaand, last gekreegen hebben, om, on-Karel I.1
der bevel van zeven Hoofdmannen, uit de "473. Regeeringe, te velde te trekken (ƒ). Even te vooren, was het Leger des Hertogs reeds, van Maastricht opgebroken. Roermonde was de eerfte Stad, welke hem de Poorten open- de. Montfoort ging ook, na eenigen tegen- iïand, aan hem over. Toen floeg hy 't beleg voor Venlo (g). Terwyl het duurde, kogt hy Gerard, Hertoge van Gulik en Berg, zyn Regt op Gelder. en Zutfen af, voor tagtig- duizend Rynfche guldens (A). Gerard was een Broeders Zoon, en eenige Erfgenaam van A- dolf, Hertog van Gulik en Berg, wiens Oud- Ooms-Zoonen, Willem de I. en Reinoud de IV, Hertogen van Gelder waren geweest. Ook was Adolf zelf, na 't aflterven van Rei- noud den IV, door Keizer Sigismond, met Gelder en Zutfen beleend geworden. Hertog Karel overmeesterde Venlo wel haast. Nieuw- megen hieldt hem langst op. Op den negeu- t'enden van Hooimaand, noodzaakte hy dee- ze Stad egter ook tot de overgaave. Twee Kinderen van Adolf van Egmond, Karel en FUippa, bevonden zig binnen Nieuwmegen. Hertog Karel zondt dezelven terftond naar Gend: alwaar zy opgevoed werden (0- Sedert deedt hy zig, zonder moeite, te Zutfen, te Arnhem, en alomme in de andere Steden , voor Hertog van Gelder en Graave van Zut- fen (f) Klepb. ty Balen, II. 783.
Xe) AMELO. Geft. Ludov. XI. Liir. IV Cap. 7.
Ykj Cod. Diplom. Teschemach. Annal., CUvke adiit.p. 232,
£j) Annal. Novtüenl'. ad amuim 1472.
|
||||
|
142 VADERLANDSGHE XIII.Boèk.
K*rel I. f en erkennen.. In Slagtmaand hier aan vol-
*473- gende, deedt hy den Keizer, Fredrikden 1H, te Trier hulde, wegens deeze nieuw aange- wonnen' Vorftendommen , die, van ouds , gehouden werden, onder 't Ryk te behooren (ky De Hertog van Bourgondie zag dus , voor 't einde des jaars 1473, zyne Heerfchap- pyen, met twee Nederlandfche Gewesten , vermeerderd. (£) Pontanus Llbr. IX. p. 552, 553.
|
||||||
|
*
|
||||||
|
VA-
|
||||||
|
VADER.LANDSCHE
HISTORIE.
VEERTIENDE BOEK.
|
||||||
|
INHOUD.
I. Aanzien van V Huis van Bourgondle. Hertog
Karel ftaat naar den naam van Koning. 11. - Beleg van Nuts. Schatting der Geestelykheid.
III. Franfche Kaapery. Lotharingen gewon- nen. Nederlaag by Granjbn. By Murat. Lo- . tharingen wederom verloor en. IV. Slag by
Nancy. Hertog Karel fneuvelt. Zyn adrt. V. Maria, zyne Dogter, wordt Graatin.
VI. Beweegingen in Holland. Groot Privi-
legie van Vrouwe Maria. VII. Wolf er d van Borfelen wordt Stadhouder. Vrede hap deling met Frankryk. VIU. Tweefpalt der Hoek' fchen en Kabbel jaauwfchen, te Gouda, te Schoonhoven, te Dordrecht en te Hoorn. IX. Vyandelykheden tegen de Franfchen. Adolf van Gelder komt om. K. Huwelyk van Vrou- we Maria met Maximii, iaan, Hertoge van Oostenryk. XI. Oorlog met Gelderland. XII. OpJ'chudding te Hoorn. Leiden bemag-
tigd door de Kabbeljaauwfchen. Beroerte te Haarlem, te Rotterdam en in den Haage. XIII. Haringvloot genomen. Slag by Guine-
gate. XIV. Maximiliaans Bede. Joost van |
||||||
|
ï44 VADERLANDS CHE XIV. Boek;
Lalaing wordt Stadhouder. XV. De Hoek-
fchen verrasfen Leiden: de Kabbeljaauwfchen verfcheiden' andere Steden. Leiden herwon- nen. XVI. Westfaling. Schout, en Beaumont, Burgemeester van Dordrecht , onthalsd. XVÜ. Oorlog met Utrecht. XV11I. Dood van Vrouwe Maria. XIX. Filips de twee- de wordt Graaf. De Landen komen, met hem,aan '/Huis van Oostenryk.Maxi- tniliaan voor Voogd erkend. Onrust te Hoorn. XX. Lasten des Utrecht fchen Krygs. Utrecht en Amersfoort in den ban gedaan. XXI. Ts- felflein belegerd: ook V Blokhuis op de Vaart. Oudst gebruik der Bomben. XXII. Vrede met Frankryk. XXIII. Luikfche Oorlog. U- trecht belegerd. De Stadhouder Lalaing fneuvelt. XXIV. Utrecht gaat over. Voor- waarden van den Zoen met Utrecht. XXV. Binnenlandjche Oorlog in Vlaanderen. Ja% van Egmond wordt Stadhouder. XXVI. Ver- hond van Koophandel met Engeland. Vlisfin- gen verrast, door die van Sluis. ILXVil. Ma- scimiliaan wordt Roomsch - Koning. Oorlog met Frankryk. XXVIII. Nieuwe orde op ds Admiraliteit. XXIX. Vervolg der onlusten in Vlaanderen. Hertog Albrecht van Saxen in Nederland. XXX. Beweegingen der Hoek- fchen. Zy kiezen Jonkheer Frans van Brede- rode tot hun Hoofd. Rotterdam ingenomen. Aanflag op Schoonhoven. XXXI. Maxinü- liaan in Holland. Beleg van Rotterdam. Aanflag op Schiedam. Geertruidenberg ver- rast. Aanflag op Leiden. XXXII. Onrust te Hoorn. Scheepsfiryd op de Lek. Rotter- - dam gaat. over. XXXIII, Hertog Albrecht M
|
||||
|
&IV.BOEK. BISTORI E. 'm
tot atgemeenen Stadhouder aangefieldi Kaa-... -i."Cï
peryen van die van Sluis. Veranderingen -r. in de Munt. Schraapzugt van Klaas Ko_rj\ XXXiV. Montfoort gewonnen. Scheepsßryd by Brouwershaven. Jonker Frans wordt ge* kwetst en flerft. Verbonden met Engeland. ke Nederlanden waren nu, na het be-Karel I.
.. ^" magtigen van het Hertogdom Gelder *• en het Graaffchap Zutfen, door Hertoge'Ka-' ïfgJJ"1 rel, byna allen onder 't bewind van 't Huis VanBour- van Bourgondie geraakt. Bisfchop David van gondiein Bourgondie bezat het Over- en Neder*Stigt deNeder- en Groningerland: Hertog Karel de overige lanjde7n" Nederlanden; Friesland alleenlyk uitgenomen t ___1_ welk men egter wil, dat hy ook ligtelyk overmeesterd zou hebben, zó hy zig, uit Gelderland» regelregt derwaards begeven hadt* De vooifpoed zyner wapenen hadt de Friezen reeds vervaard gemaakt: wier moerasfen en poelen, doof de hitte des laatften Zomers, byna uitgedroogd, den vyand thans den weg naar en door huu Land niet fluitea konden (V). Doch Hertog Karel hadt andere oog- merken. Hy hadt zig naar Trier begeven, wel om Karel
het Leen van Gelder en Zutfen, van Keizer flaatnaar Fredrik den lil, te komen verheffen t, doch d® K°". voornaamlyk om zig, door den Keizer, h&t^^afr1- den titel en waardigheid van Koning, te doen digheid. vereeren (&). In overoude tyden, was 'er een „. |
|||||||
|
Ko-
|
|||||||
|
Ca") ASiBLGARD. Gert. r.udov. XI. /-«ir. iV; Cap. fi
(ij Amelgard. Geit. Ludov- XI. Libr. IV. Cap. U ■ IV» Deeiw K
|
|||||||
|
I|6 VADERLANDSCHE XIV. Boek:
Karel I. Koningkryk van Bourgondie geweest. De naam
I473* was derhalve niet nieuw. Doch dit Koningk- "■■""" ryk begreep geheel andere Landen dan tegen- woordig door Hertoge Karel bezeasn werden (ê). Het Graaffchap Bourgondie, of het Fr am che Comté, was, veelligt, het eenigfte Land- fchap, welk tot het oud Bourgondisch Ryk ,* behoord hadt, onder de verfcheiden' gewes- ten, over wélken Hertog Karel, ten deezen
tyde, geboodt. Keizer Fredrik betoonde zig genegen, om Karel tot Koningvan Bourgondie - te verheffen. De Kroon, de Scepter en andere Koningklyke fieraaden waren reeds gereed
gemaakt, en detyd tot de Krooninge beftemd, Doch terwyl elk in de verwagting was, dat de plegtigheid, eerstdaags zou verrigt worden , vertrok de Keizer onverhoeds, zonder affcheid te neemen van Hertoge Karel; die zeer ge- ftoord was, dat hy zig te leur gefield zag. Men kon toen de reden deezer fchielyke verande- ring niet bevroeden (d); doch naderhand be- greep men, dat de Keizer den Hertog de Koningklyke Kroon niet beloofd hadt, dan on- der beding, dat Maximiliaan, zyn Zoon, met Maria, Dogter van Hertoge Karel, vooraf in de Egt verbonden zou worden. De Hertog wilde hierin niet bewilligen: waarop de on- Hy voedt dêrhandeling afgebroken was (V). Karel hadt verfchei- reeds verfcheiden' jonge Vorften, en onder den' jon- deezen ook Maximiliaan, met de hoop gevoed, ften met van hun z^ne eenï8e Dogter, Maria, tot eene de ydele Vrouwe 'te zullen geeven. Karel, Hertog van Guyen-;
lO ZU I. Deel, hl. 280»
(iQ AMSI.6ÄRB. Geft. Luclov. XI. Lilr. IV. Cö/v, 9«.
ie) DüCWS lüfii ile Louis XI. Tm, II. f. 96.
|
||||
|
XIV: Boek. HISTORI E. " H7
Guyenne,, Broeder van Lodewyk den XI, Ni Karel 1;
kolaas, Hertog van Kalabrie, FiUbert, Hertog *473. van Savoye, en verfcheiden' anderen waren j^rZ" mede van dit getal geweest. Doch 'c fchynt, het Hu- dat de Hertog van Bourgondie, alleenlyk voor- welyk hebbende zig vrienden te maaken, door mid ™et zyne del van zyne Dogter, vastgefteld hadt, haar °ster" nimmer, by zyn leeven, uit te huwelyken £f). Men verhaalt, dat hy plag te zeggen, dat hy Mmnik wilde worden, op den zelfden dag, als hy zyne Dogter uittrouwde (g). Karel, zig van den verhoopten eernaam van ir.' '
Koning verfteken ziende, liet egter geduurig Hy zoekt zyne gedagten loopen, op het verder uitbrei- j^p" den zyns gebieds. Sigismond, Hertog van Oos- denRyn- fertryk, hadt hem, in 't jaar 1468, zyn Graaf- kant uit fchap Pftrt of Ferette, en eenige andere goe- te bre^ deren iiideElzas, voor vyftigduizend (/*), of, den' volgens anderen, voor honderdduizend Ryn- fche guldens, verpand (f). Het Graaffchap Ferette lag niet verre van den linker' oever des Ryns, boven, by Bazel. Van het bene- denfte gedeelte deezer RMere, die tot ia Holland ftroomt, was de Hertog reeds voor lang meester geweest: #h federt het bemagtigen van Gelderland, hadt hy zyn gebied nog hoo- ger langs den ftroom uitgebreid. Dit bragc hem, het woest out werp in 'c hoofd, om zig meester te maaken van alle de fterke Plaatfen, ter iinkerzyde des Rynftrooms, van Nieuw« megen af, tot Ferette of Bazel eoe, gele- gen CD COMMINES Livr. III. Ch. VIII. p. ISO. ., , .,
ij!) ÜUCI.OS Tom. II. p. 137-
1 h) Mbyerus ad annmn 1407. ƒ. 343 verf»
(_i) COMMINES Urr, IV. «..II. p. 416, ','
K 2
|
||||
|
14S VADERLANDSCHE XIV. Boe«.
.Karel I. gen(&). Hy voorzag wel, dat hy* dit ontwerp
1473- ter uitvoeringe brengende, zig den haat van "den Keizer, en van verfcheiden' Düitfche Vorften; met naame ook de vyandfchap der Zwirférs op den hals haaien zou* Doch de ftaatzugt deedt hem waanen, dat alle deeze vyanden tegen hem niet opmogten, en dat 'er flegts een voorwendfel vereischt werdt, om zyne onderneemingen, ook voor de weereld» te regtvaardigen. Aanlei- Die deedt zig wel haast op. Rohert, Zoon ding hier van Lodewyk, Hertog van Beijeren, tot Aarts- ïoe' bisfchop van Keulen verkooren, en door de» Paus, thans Sixtus den IF, bevestigd zynde, . hadt gefchil gekreegen met zyn Kapittel, en met de Stad Keulen: alwaar men weigerde i hem te erkennen. De misnoegden verkooren den Kanonnik, Herman van Hesfeh, tot Voogd van 't Aartsbisdom, die zig, binnen Nuis, verfterkte. Robert nam zyne toevlugt tot Hertoge Karel, die deeze gelegenheid om zyn oogmerk ter uitvoeringe te brengen gree- tiglyk aanvaarde, en zig terftond, tot het be- leg van Nuis, in ftaat ftelde (7). Ora tegen Frankryk gedekt te zfn, werdt het Beftand 1474. met Lodewyk den XI. verlengd (m~). Ook •*-------verwierf Karel, in de Lente des jaars 1474,
een onderftand van dertien Speeren en duizend
Boogfchutters van Eduard den IV, die" her- waards overgefcheept •(«), en naderhand-, in 't beleg van Nuis, gebruikt werden. In Hoof- ; - maand, C k ~) CoMMiNES Lh'r. IV. Ch'. I. p. 209.
( /) Commines Livr. IV. Ch, I. p. 209. (m ■ Preuves fur CoMjïines Tom. IV. p,- 421., f») Aft. tubl. Arial. Tom. Vi /'. in..p. 35. |
||||
|
XIV. Boek. Hl ST O R I E. ■- V 1:4?
maand, hadt de Hertog een aanzienlyk Leger Karel I.
by Maastricht,.verzameld. Tegen 't einde H74- der genielde maand, floeg hy naar Nuis op ~~' ""* weg (o)v na dat; hy,.kort te vooren (i)y verfcheiden' verbindtenisfen, met Eduard den IV. rgeflooten, bekragtigd hadt: volgens wel-, ken,; Koning Eduard in Frankryk vallen, en de' Hertog hem , na zyne terugkomst uit Duit-sehland, met:allé zyne magt, .onderkennen moest h($>)i 't Beleg van Nuis werdt aangevangen met Beleg
agttienduizend man (q), en fterk voortgezet.' van Nuis. Doeh Herman van Hesfen verdedigde de Stad zo dapper, en deedt zo menigen gelukkigen uitval», dat Hertog Karel haast zag, dat het bemagtigen deezer Vesting hem meer werks kosten zou, dan hy gewaand hadt. Hy bevondt ook, dat het hem aan geld ontbrak, en, -wel- bewust, dat de Landzaaten genoegzaam uit" geput .waren, gaf hy, in Herfstmaand, bevel DeGees- aan alle Geestelyken, Kloosterlingen, Kerken, telykheid Gast- en, Godshuizen van Holland, Zeeland Landen en Westfriesland, om de goederen, welken gefcüaL zy, zestig jaaren herwaards, hezeten hadden, in gefchrift te ftellen: op dat men hen, naar gelang hunner inkomften uit dezelven, zou können fchatten. Eenige weinigen gehoor- zaamden dit bev.el, in Holland: de meesten '. v; , niet.
(o) Extrait datts ks Adclit. fiir Comshnes Tom. VU. p. 39b.
(p_) h& Pubi. Angl. Toni. V. P. 111. p. 40, 41, 41. 41, 4s,
42, 42, 43, 43* 44- „ Cfi Annal. Novefiom. ad aimum 1474. ChrQn. vsh Ceulen
by Scriver. op V Goudscti Chron. hl. 147, (1) Op den vyf- ges- en zeven* entwintigften ym
Hooimaand, 14-74. • - '• - K 3
|
||||
|
Ï5© VADERLANDS CHE XIV. Boek;
|
|||||
|
KARELl.niet. Men hielde in Sprokkelmaand des vol-
I^s' genden jaars, eene Byeenkomst, in 't Klooster ~van S. Hieronimus of Lopfen, buiten Leiden, alwaar eenpaariglyk beflooten werdt, geene fchatting toe te ftaan. De Gemagtigden- des Hertogs hielden, federt, fterk aan, met drin- gen en dreigen: doch verwierven niets. Men beriep zig op den Paus: 't welk voor eene; wederfpannigheid werdt uitgekreeten, om wel- ke de Geestelyken lyf en goed verbeurd had»; den. Midlerwyl hadt ,de Zeeuwfche Geestelyk- heid de fchatting toegeftaan. Des men in Hol- land ook min ernftig weigerde. Jan van Bosch- ftuizen, Kamerling van Hertoge Karel, in 't jaar 1476, in Holland gekomen, moest egter, op veele plaatfen, geweld gebruiken, om de' fchatting magtig te worden. Hy liet, hier en daar, de Kerkelyke goederen aanflaan, en- openlyk verkoopen. Het Zilverwerk deedï hy, uit fommige Kerken, wegneemen , om 'er de betaaling uit te vinden. Veele Geeste- lyken gaven goede woorden, en verzogten uit- fiel; welk fommigen zo lang wisten te rek- ken , tot dat men, in den aanvang des jaars 1477, tyding van 's Hertogs dood kreeg, waar« mede het heffen der fchatting van de Geeste- lykheid agter bleef (>). De Hol- Doch de weereldlyken waren ondertusfehen landers zo gemakkelyk niet vry geraakt. De Holland- en Zeeu-fche en Zeeuwfche Edelen en Steden waren, ^eei^e°un_" onder anderen, tegen den aanvang des jaars ceu4ea I475» opontbooden, om, 't Beleg van f\Tu;s te
(f) Groote Cliron. Divif. XXX. Cap. 84, 85, 8&3 875 89»
gi. Busuor.N Nederl. liift. U. a<j3-^io8. |
|||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 151
te helpen voortzetten : en in grooten getale Karel &
derwaards getrokken (s). Men vindt, dat die *475» van Dordrecht veele Hand- en Voetboog-He Tchutters, eenige Kloveniers en een goed deel -m 't bgl andere Poorters, onder 't bevel van twee Hop- leg van luiden uit de Regeeringe en eenen Wimpel« Nu!s* flraager, naar Nuis, hebben afgevaardigd (>). De Poorters van Amfterdam waren ook, on- der den Hopman Henrik Akkerman, derwaards getrokken (u). Elke Stad hadt, volgens ge- bruik, zyne byzondere Baniere of Wimpel. Ook waren de Poorters der byzondere Steden» elk met de Livreye zyner. Stad, onderfchei- denlyk, uitgeftreeken. Die van Hoorn, by voorbeeld, droegen eene Kleeding, die mee breede roode en witte ftreepen gefchakeerd was. • Anderen hadden wederom eene andere foort van kleedinge aan. De belegerden dree- ven den fpot met dèeze vreemde vertooning, en maakten van onze. en andere Stedelingen een Leger van Bontekraaijen (V). Zierikzee bewees den Hertoge ook te fchepe veel hulp, in dit langduurig'beleg: waarom hy de Stad, tot het vervallen der gemaakte kosten, federt, verlof verleende, om driehonderd ponden van veertig grooten jaarlykfche Lyfrenten, op een of twee lyven, te mogen verkoopen (w). Alle de Edelen en Leenmannen des Hertogs waren gehouden, hem thans, met één' of meer man- nen, ten dienst te ftaan, of eene zekere fom- ". Ir me ;. f '
O) Reigersb. Chron. II. Ded, bl. 278.
?t j Balen, bl. 78.",. "'""'
C«) Dapper Amtt. bl. 125. o ,,
(y} Velius Hoorn', bl. 05. .... „ ., • , n. . , »
OÓ Brief van ia Maart 1475. by. Boxhorn op Reigersb. II.
Ded, bi, B77.-. • .::.:.".;.: , ■-'.•'. K4
|
||||
|
Igi VADE:RLANDSCHE XIV. Boek;
JEarei. I» me te betaalen. Een leen, welk zestien Kroo-
mH7^\,. nen ?s jaars* opbragt, moest een' man te voet: .-.,,}..:: een van Èwee endertig Kroonen twee man te •*■-■'. j" 'i voet, of'een' te paarde leveren, of-anders fiir,- i tweë-endertig Kroonen , van vièr-éhtwintig Huivers ieder, in-de plaats. Sommige Leen- •manrien dienden met twaalf mannen van wai penen, elk met drie paarden, vyf vegtenden "te paarde, en een-en twintig vegténdén te voet; De Heer van Veere was op dertien mannen -van • wapenen, tien vegtenden te paarde, en 4-iïegenrien vegtenden'te. voet gefchat. Anderen dienden'met. minder manfcbap:- veelen maar met-een' vegtenden te voet (x). Behalve deeze dienden moesten -'er zwaare buitenge-, woone Beden betaald worden. Men vindt * dat Gelderland, welk maar pas onder 't gebied van Hertoge Karei; geraakt was, in dit jaar • 1475, dertienduizend agthonderd drie-entag- tig ponden Toumais heeft moeten opbrengen, -Holland bragt toen veertienduizend driehon* derd ponden op. Doch Zeeland, welk veel fchade ter Zee en aan de Dykaadjen gelee- den hadt, betaalde thans niet meer dan twee- duizend zeshonderd vyfentagtig ponden (y'). 1AI die geld werdt in uitheemfche oorlogen gefpild: in welken, daarenboven, onze Lands- luiden hunnen hals waagen moesten, zonder dat 'er hun,of den Lande eenig voordeel van kwant;!,.-..: '^ '10 «;■•;. zélh m: ..:.. j ♦'t Beleg ,„: De Hertog bleef vast voor Nuis leggen;
van Nuis zonder dat de ftrenglieid des Winters in (laat
wordt ° , .: •f/'"-;'-!-;j ,™, opgebrw 'p' . WaS'
fcen. CO Extraft uit de Reeck. van Guy de BaenSt #y"BoxnpRH
ej> Reigersb. il. heel, hl. 261 enz.
Q~) Zie Boxhorn oj> Reiger§u. II. Deel, hl.' tYo.' |
||||
|
XiV. Boek. HISTORIE. 153
was, hem de belegering tedoeff öpbreeken. Hy' Karel I;
hadc de Stad reeds hevig doen befchieten (2) • '475> m doch eindelyk beflooten, haar uittehongereri. De belegerden hoopten, dat het Keizerlyk" Leger,« welk vast in aantogt was, de benaauw- de Stad ontzet zou hebben. Doch Fredrik, fchoon viermaal meer volks by zig hebbende dan Hertog Karel, durfde hem, in zyne verichanfingen, niet aantasten. Ondertusfchen leedt Karel veel afbreuk, door de geduurige " fchutge vaarten en uitvallen der belegerden (#). '.'._!■ Ook vernam hy, dat Eduard de IV. met een :.ii magtig Leger naar Frankryk overgeftoken en
reeds in Pikardye getrokken was: alwaar-hy 's Hertogs hulp ten hoogften behoefde (£). Het Beftand met Frankryk ten einde geloopen zynde, maakte Lodewyk de %V. zig meester van Roye* Korbie, Montdidier, en andere Plaatfen in Pikardye, den Hercooge toebehoö- rende (V). Doch niets van dit alles fcheefl magtig genoeg, om' Karel van Nuis af te trekken. De belegerden leeden ondertusfchen groot gebrek aan mondbehoeften. Keizer Fredrik, voorziende, dat de Stad het geenè veertien dagen zou können houden, floot, in Zomermaand, door bemiddeling van den Paufelyken Legaat, een verdrag met den Hertog, volgens welk, de Stad, in handen van den Legaat, gefield moest worden, totdat de Paus uidpraak over het gefcb.il tusfchen dea ver-?
C2) Magn. Chron. Belg. f. 420.
C a) Amial.; Novefienf. ad'annum 1474. "". "
(»3 CoMMiNES Livr. IV. Ch. 5. ..',-,
■ (ei Amei-gard. üeft. Ludov. XI. Libr. JV. Cap. 13. Cqäfs
VW.'Liyn IV. Cfi, Ui. p. 217, 218.
|
|||||
|
K5
|
|||||
|
154 VADERLANDSCHE XIV. Boek.
Karel I. verkopren Aartsbisfchop en het Kapittel gedaan
1475. zou hebben. De Hertog, ziende datzynLeger, ~ in dit langduurig beleg, geweldig gefmolten was, bevestigde dit Verdrag te liever , om dat 'er zyn eer by bewaard bleef, en brak, den dertienden van Zomermaand, op van voor Nadeeli- ^u*s OO* ^e hardnekkigheid, met welke ge gevol- Hertog Karel dit Beleg uitgehouden hadt, gen van was hem, in veele opzigten, nadeelig ge- dit Beleg weest, Lodewyk de XI. hadt Rcné, Hertog toge K&." ?m Lotharingen, tegen hem opgeftookt, die Ag, in 't Hertogdom Luxemburg gevallen was , en verfcheiden' Plaatfen bemagtigd hadt. Ook
wist de Koning van Frankryk, die zelf met de Zwitfers verbonden was, een Verbond tusfchen hen en Sigismond, Hertog van Oostenryk, te bewerken (je*). Het gevolg hiervan was het bemagtigen van het Graaffchap Ferette: voor- heen, door Sigismond, aan Hertoge Karel ver- pand (ƒ). De Steden aan den Boven-Ryn, kennis van de oogmerken des Hertogs ge- kreegen hebbende, verbonden zig insgelyks onderling en met de Zwitfers, om hem tegen- ftand te bieden, en afbreuk te doen (g~). Her- tog Karel haalde zig dus, zonder reden, een groot getal van vyanden op den hals. Hier kwam nog by, dat hy, zig buiten ftaat vin- dende, om Eduard den IV, in Frankryk, de beloofde hulp te bewyzen, eerlang zien moest, dat deeze een Beftand floot met Lodewyk den XI.
(.<?") Amki.gard Geft. T.ndov. XI. Libr. IV. Cap. 15. ExtraiC
dansles Aildit fur Co.mminks Tom'. III. p. 395. CO Preuvcs fur Coji.minks Tun. IV. p. 458. (ƒ) Prcuves fur Gojiïiines Tom. IV. p. 442. (g"i Commines Liyr. UI. Ch. \l.'$. 215, 216. |
||||||
|
£!V. Boek. HISTORIE. ,155
XI. en met zyn Leger naar huis keerde (&). Kah.el I.
:Pe Franfche Kaapers deeden, midlerwyl, M-75.
den Hollanderen en Zeeuwen veel fchade op m. Zee. De Stad Amfterdam , overeengekomen Franfche zynde met de Steden Hoorn, Enkhuizen , Kaape- Monnikendam en Edam, deedt, op gemeene ^e" °P kosten, vier groote Oorlogfchepen uitrusten, ia„de°s" om de Vaart naar'e Westen te beveiligen. Ook en Zeeu- werden de Koopvaardyfchepen deezer Steden wen. van Busfen, Buskruid, Boogen, Pylen, Klo- yenierynen, Glavien, Bylen en ander Krygsge- reedfchap, en van een bekwaam aantal van itrydbaare manfchap voorzien, en dus toege- ~:-„~;m rust in zee gezonden. Tot Admiraals deezer Vloote waren gefteld Tsbrand Jan Remszoon- van Amfterdam, Jakob Klaaszoon von Hoorn, Reinier Marszoon van Enkhuizen, en Jonge Jakob van - Monnikendam. Zy hadden vier • '^ Onder-Admiraals onder zig. Doch ,'t fchynt, dat Klaas Roelenszoon Opper Admiraal over da vier genoemden-geweest is. Ook vindt men, è&t.Brandetgen Kogman, bygenoemd de oude Brug, onder Roelenszoon, als Onder-Admiraal, gebooden heeft. . Veelligt hebben de vier eerstgemelde Admiraals alleenlyk' den rang van Vice-Admiraals, en de vier anderen dien van Schouten by Nagt gehad. De wapen- fchouwing of monftering der Vloote gefchjed- de, in Texel, door Gemagtigden der Steden (z). Zy werdt op de uitreize niet gemoeid; doch op de t'huisreize,doordeFranfchen, aan- getast, omtrent Klaasduinen, en byna geheel ge-
(70 Communes Livr. III. C.'i. VIII. p. as7. . ■ '
CO Ordonuant. van den XIV en XV. April 1475. 1/y Coiissx.
lis Befthr, van Amfed. II. Ëcel> l>\, 915, 916.. |
|||||
|
\
|
|||||
|
i56 VADERL ANDS C H E XIV. BëtMl
Karel I< genomen. Hoorn verloor hier wel dertig
H75- fchepën, welker waardy op agtenveertigdui- zend'Rynfehe' guldens begroet werdt.' Am-- ftérdam lêedc-oök veel. De Franfchen- liepen- '. 't Marsdiep in, om, längs de Zuiderzee-,<• te fchuimen:'doch déeden hier wéinig op , en keerden eerlang wederom te rüg (k). Deéze ^,0.;::. vyandeiykheden eindigden eérst:, na het' fluiten
van een Beftand voor negen jaarén, tusfchen Lodewyk en Karel, welk, 'op-den dertiende» van Herfstmaand, te Soleuvre, by Luxemburg-^ gefekend werdt (7). -: -'-■• -■■• "U . .v.: Hertog Hertog Karel hadt René, Hertog van Lo-
Karelbe-[haringen, buiten het Beftand weeten te flui-
Narfcv en ten' V^n zms om nem' zo dra hy van den
gantsch Kryg tegen Frankryk oncflaagen zou zyn,'de Locfiarm-gepleegde vyandeiykheden, met woeker, be- gen- taald te zetten. Lotharingen geleek Hertoge Karel' wel. Het was tusfchen de Hertogdom- men Luxemburg en Bourgondie gelegen, en ftelde hem in ftaat, om, van de uiterfte gren-' zen van Holland af, tot aan Lions in Frank- ryk toe, over zyn eigen Land te können trekken. In Wynmaand dan, zag men hem reeds, aan 't hoofd van een Leger, in Lotha-. ringen. Hy onderwierp zig dit Hertogdom , in korten tyd. Naney alleen ftondt een beleg van.vyf weeken door; doch werdt egter ook genoodzaakt zig aan Hertoge Karel over te; geeven (pi). Deeze voorfpoed fpoorde hem aan tot grooter onderneemingen. De Zwic- iers, die hem 't Graaffchap Ferette hadden % hek (é) Vkuus Hoorn, hl. 95, <3<i, 9?.
f/ j -Prauvcs für CoMMiNBs Tsni. ÏV. p. 4^0.
(m) CdmmïnÉs Livr. XII. Ch. XII- p. 2Ö5 &° fuiv^
|
||||||
|
XlV. Boek. HISTORIE. 157
lielpen afhandig maalcen, verdienden, zyns Karet, L
oordeels, geftraft te wórden. Hy rustte zig H7^ derhalve, omtrent den aanvang des jaars 1476, Hy trefcc tegen hen toe> ten ftryde. De Zwitfers, die, op tegen tot deezen tyd toe, nog weinig gerügt in Eu- de Zwit- ropa gemaakt hadden, en onkundig waren fers, van hunne eigen' kragten, deeden al Wat in hun vermogen was'i1 om zig met Hertoge Ka- rel te verzoenen. Zy booden hem vergoeding van fchade aan. Zy wilden, ten zynen gevalle, de verbindtenisfen, met andere Mogendheden, met naame ook met Frankryk gemaakt, ver- breeken, en hem; met zesduizend man, die- nen. Zy vertoonden hem, dat de overmeeste- ring van Zwitferland hem geen voordeel aan- brengen zou, en dat hun gantfche Land zo veel niet waardig was, als de breidels en gebitten zyner Paarden. Doch dit alles mögt niet baaten. De ftaatzugtige Hertog ftreelde zig reeds met de hoop van, na 't bemagtigen van Zwitferland, tot in Italië door te dringen (V). In Sprokkelmaand, brak hy op uit Lo- tharingen , trekkende, door Bourgondie , in het Land van Vaud. Eenige Plaatfen bemag* tigd hebbende, floeg hy't beleg voor Granfon, aan 't Meer van Neufchdtel. De Stad ging aan hem over by verdrag. Doch fommigen ver-' haaien, dat hy 't verdrag fchondt, en de be- zetting' grootendeels deedt ophangen. Ter- ftond hierop, befloot hy eenen hoop Zwitfers', ,„ ,..""., dn aantogt om de Stad te ontzetten, in de '',.._;- engten', van 't gebergte , tegen te trekkena Doch deeze ftoutheid bekwam hen? kwalvk. Hy
O) Ducios Tom. II. p. 181, . .
|
||||
|
153 VADERLANDSCHE XIV. Boek:
. Hy was, aan 't hoofd eener bende uitgelezen"
Ruiters, vooruitgetrokken, om den eèrften aanval te doen. Doch de Zwitfers ontvingen hem zo wel, dat hy de wyk neemen moest. Zyne vlugt bragt het gantfche Leger in ver- warring, dat, in groote wanorde, met ag- terlaating van alle de Pakkaadje, aftrok (V). Terwyl de Hertog fpoorflags te rug rende, riep zyn Hofnar, hem dikwils van Hannibals dapperheid hebbende hoeren gewaagen, en nu nevens, zynen Meester vlugten moetende?, hem toe, Myn Heer, wy worden hier fchoon gehanniballeerd (J)~). De Zwitfers vervolg- den den vyand niet verre; doch vielen aan 't pionderen van't Leger. Zy bekwamen hier ee- nen rykenbuit: doch, onkundig van dewaardye der kostelykheden, welken zy aantroffen, ver- kogten zy eenen Diamant des Hertogs, die thans de tweede is der Franfche Kroone en agttien- honderdduizend Franfche Livres waardig ge- fchat wordt, meer dan eens, aan malkanderen ± voor eene gulden (</). Karel zwol van fpyt, overdeeze fchandelyie
nederlaag. Hy hadt egter maar weinige man» fchap verlooren", en herftelde zig, derhalve, zo fpoedig, dat hy, in Zomermaand, het Beleg floeg voor Murten of Murat, aan een Meer van denzelfden naam, niet verre van Bern, gelegen. Tien of elf dagen hadt hy voordeeze Stad geweest, toen het ZwitferschLeger, der- tigduizend man fterk, op hem afkwam. De- Hertog , in plaats van den vyand in zyne • Le-
(0) CoMMiNES Livr. V. Ch. 1. Duclos Tom. II, ^.176-178^
Qp) Duclos Tom. II. p. 179. Xl) Duclos Tem. II. p. 179, |
||||||||||
|
Karel I,
1476. Zyn ne-
derlaag by Granr fön* |
||||||||||
|
Zyn
zwaar verlies by Murat. |
||||||||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 159
|
|||||||||||||
|
Legerftede af te wagten, hadt de onvoorzigtig- Karei. I.
heid van hem te gemoet te trekken. René l^6' _ Hertog van Lotharingen, die 't Zwitfersch Leger geboodt, ging hem, met zo veel moed en beleid, te keer, dat Karel geheellyk ver- flaagenen andermaal op de vlugt gejaagd werdt: doch met veel zwaarer verlies dan de eerfte reize':- want men vindt, dat 'er agtduizend man van de Bourgondifche zyde fneuyeiden (V). Karel was zo getroffen door dit verlies, dat Be #er-
hv zie, wel zes weeken agter een, van alle }°S™ gezelfchap afzonderde, en in eece zwaare gen ^g. krankheid viel, die hem 't verftand meer of magtigt min krenkte (s). De Hertog van Lotharingen,Na^ |
|||||||||||||
|
weder-
om. |
|||||||||||||
|
bediende zig van deeze gelegenheid, om zyn
|
|||||||||||||
|
verlooren gebied wederom te bekomen. Hy
trok met een Leger in zyn Hettogdom , en bemagtigde Nancy, in den aanvang van Wyn- maand (ƒ). Deeze' flag wekte Hertog Karel uit den doodflaap, in welken hy, eenen tyd lang, gelegen hadt. Voor 't einde van Wyn- maand, lag hy reeds, met zyn Leger, voor Nancy. De Stad ftondt thans het Beleg kloekmoediger door, dan de eerfte reize. De Hertog wendde te vergeefs zyne uiterfte poo- gingen aan, om haar te bemagtigen. Hertog René, door Fraakryk en eenige Duitfche Vorften onderfteund, hadt ondertusfchen een aanzienlyk Leger byeen verzameld, met welk hy zig, niet verre van Nancy, nederfloèg, van zins om Karel, tot het opbreeken van 't Beleg, te noodzaaken. René hielde heimelyk yer-
O") ComminE'S Livr. V. Ch. j. ( ■■
( ?■) Cummines Livr, V. Ch. 5. p. 2g3ij (_i> CoitMiNEs Lin: V. Ch. 5. |
|||||||||||||
|
|
|||||
|
l6o VADERLANDSCHE XIV,Boee*
Kakel I. verftand in 'c Bourgondisch Leger met NikolaaSf
lA76' Graave van Campobasfo, eenen Napolitaan, op ""'"wiens trouwe'Hertog Karel veel te gerust IV. was (f/). ïn den aanvang des jaars 1477» Slag by raakten de Legers aan malkanderen. En naauw- Nancy,in jyjjg was men handgemeen geworden, of-Cam- Hertog pobäsfo liep, met omtrent honderd-enzestig Karel mannen van wapenen, tot den vyand over. fneuvelt. Het Bourgondisch Leger werdt geheellyk ver* J^v7^_ flaagen. Hertog Karel zelf fneuvelde, of door ' "de hand zyner vyanden (V), of, naarfommigef verhaal (V), door eenige verraaders van Cam- pobasfo's aanhang, die den rampzaligen Vorst, zo dra het Leger aan 't wyken was, in koelen bloede, van 't leeven beroofden. De flag viel voor, op den vyfden van Louwmaand. Twee dagen laater, werdt het lyk des Hertogs ge- vonden, naakt uitgèfchud, op drie plaatfea gewond, en met hetaangezigt, in eenen poel, waarin hy gefmoord was, vastgevrooren (se). Aart van Zulk een jammerlyk einde trof onzen Graaf, Hertog Hertog Karel van Bourgondie, midden in den Karel. i0Op zyner onbezonnen' ftaatzugtige ondernee- mingen, en in het vier-enveertigfte jaar zyns Öuderdoms. De naamen vmStrydbaaren, Stau- ten, Schrikkslyken, en diergely ken, welken hy, by zyn leeven, en na zynen dood, in de Ge- fchiedfchriften, gedraagen heefc, zyn alles wat hy, met zyne onyoorzigtigeKrygstogten, heefc gewonnen. De voorfpoed maakte hem opge- ..,", blaa-
(11') CoMMiNFS Tom. V. CA. 6.
{y) Aimal. Novef. ad annum 1477. è. 6204 (w) Foyez Ducr.os Tom. II. p. 205. (*) Adr. de Vcteiu Busco Itw. Leod, Liih co!, neg,
DOCLOS Tom. II. f. 20Ö. f" |
|||||
|
1
|
||||||||||||||||
|
XIV. Boek: HISTORIE:' . V i<Jr?
biaazen, en déedc hem waanen, dat niemant Karel%
hem te magrig zyn kon. De tegenfpoed ver- r4-77» blufte hem niec, maar maakte hem .ftouc, driftig, wreed, verwoed. De Lotharingfche en Zwitferfche Kryg, zo. fchandelyk uitgeval^ len, als roekeloos ondernomen, zal- een al1- ^ toosdiiurend bewys verftrekken van dé onge- ziene middelen, door welken, I de Voorzie- nigheid ftaatzugtige Vorften ten val: brengt; Karel liet eene einige Dogter, eene. verwarde Regeering, berooide Onderzaaten, en; eene ledige Schatkist agter. De. Landzaaten, ón- •*"! «*<*! eenig onderling, werden, daarenboven, mee ,-;3 uitheemfchen Oorlog, gedreigd. De wel vaare, "?;'J*e™ ep welke men, onder de Regeeringe; sraa .-:^iasr™ |
||||||||||||||||
|
Hertoge Filips,, geroemd hadc, 'icheen geheel
ten Lande uic ■ geweeken. Doch ééne zaak |
||||||||||||||||
|
was 'er, in welke Karel zyn en Vader.overtrof.
Hy was kuisch en maatig, meer egter uic hoofde zyner gefteldheid, dan uit Godsdien» ftigheid. Men .vindt niet, dat -hy.eenige onegte.Kinderen,nageJaaten heeft. Degrootsch«* beid der Bourgondifche Hofhoudipgë, vaii welke nog eene omftandige Befchryving voor-« handen is O), was min in Karel te verfehoo- nen,' dan in Filips: „alzo, Karel te veel gelds pa den Kryg maakte noodig te hebben, Om, ten laste der fchameie Gemeente, nog groots (chatten in rdertele pragt te fpiüeni:-. n Hertog Karel badc, in Wintermaand. des ParIe. jazrs 1473, den Hoogen Raad, ;door zyneti ment en Vader ingefteld, vöp welken men zig van von? Reken- nlsfen, in de Nederiandfche Geregtsnoven se- kamer »
0 ° Meche-
.-- A .twitm ros«*»! *•« «o fWee- ien
Cj>) In UATTHMlMai,.. Tem. I. ifM>JJï,a» .B»!'iqoB ., »>'
IV. Däel. L
|
||||||||||||||||
|
i6*2 VADERLANDSCHE XIV. Boek;
ItARELI.weezen, beroepen kon, te Mechelen geves*
■'477* tigd, onder den naam van Parlement (z). Ook waren, al te vooren, de Rekenkamers van Brusfel en Rysfel-, voor de eerfte van welken twee , Holland en Zeeland thans gehouden waren te rekenen , vereenigd zynde, naaf Mechelen overgebragt (ä). Doch na zynen dood, verviel het Parlement van Mechelen, Ook werden, gelyk wy terftond zien zullen, Holland en Zeeland ontflaagen, van te Meche- len te komen rekenen, ©pfoffl- De wyze, op welke Hertog Karel was ora- mige gekomen, gaf gelegenheid tot het verfpreiden Plftir van verfcheiden' ongegronde gerügten. Eeni- men lang, gen beweerden, dat hy nog leefde, en ge- ofHertog vangen naar Frankryk gevoerd was. Anderen Karel wel hielden ftaande , dat hy, uit den ftryd ont- bood zy* vlooden zynde, naar eene afgelegene plaats, in Bedevaart, was getrokken, en eerlangftondc weder te keeren. Men kogt en verkogt, met; beding, dat de betaaling, op de wederkomst van Hertoge Karel, gefchieden zou. Te Bruchfali in 't Bisdom Spiers, onthieldt zig, ten deezen tyde, een arm man, die den Her-* toge zeer wel geleek. Veelen (treeden deezen op, dat hy de vermiste Hertog was, fchoon hy 't zelf ftyf en Merk ontkende. Men voorzag hem rykelyk van nooddruft, en hieldt zig ver- zekerd, dat deeze weldaadigheid dubbel ver* golden zou worden, als hy *t bewind zyner p/ Staaten eens wederom aanvaarden zou. Meer dan vyf jaaren, bleeven de Stedelingen in ""„'f'- ' dee«? «. ; -C*!) De la Marche Introd. p. 76.
(«) Supplcm. aus Troph. Uc Brabant liyr, VII. p> 205« :,
|
||||||
|
■I^
|
|||||||
|
XIV. Boek; HISTORIE. ' i%
deezen waan, na weïken tyd^ de gewaande MaataT *
Hertog Karel, in Duïtschland, niet meer ver- '4/7- nomeii werdt Qiy. Marïa, Karels Erfdógter, was eenige da- V*
gen onzeker, omtrent's Hertogs omkomen (a); Maria, doch kreeg 'er, eerlang, zekere tyding van ^ne ee* te Gend, alwaar zy zig bevondt, in 't gezel- Dogter» fchap van de Hertoginne Weduwe, Margareet volgt van Jork, van Jan, Hertog van Kleeve, A»neDl0P» dolf, Heere van Raveftein* zynen Broeder, Guy van Brimeü, Heere van Imbercourt , Willem Hugonet, Kanfelier van Hértoge Ka- rel, en eenige anderen. De Stedehouder vatt Holland, Lodewyk van Gruithuizen, en Wol- ferd van Borfelen, Heef van-Veere, begaven zig, insgelyks, fpoedig derwaards. Het nete- lig tydgewrigt, in welk meii zig bevöndt, brägt de Bourgondifche Grooten, in groote verle- genheid. Men zag geene kans, om de Landen buken oorlog te houden, en Vrouw Maria, die omtrent twintig jaaren bereikte, in 't bet- wind derzelven> te bevestigen. Meest waä Lodewyk ilien voor Lodewyk den XI. bedugt; die, op deXi.be- dê eerfte gefügten van de nederlaag by Nancy j raaStiSt reeds last gegeven hadt, om, uit zynen naam, deeigder hetjHertogdöm en het Graaffchap Bourgondie Staaten in van Her-.'
(*} Annal. Novefienf. ad annum itfj. c. <5an togKaieL
' , 0?) in êen' Brief van den Vy feienden van Louw- :<: j
ihaand, zegt zy,' by verfclieiden' gerügten, verftaan i .
te hébben, dat ïy nóg leefde, en 's vyands handen ont-
kornen was, Öoch in eenen, anderen van den agten- . ..i >
.twjuuigften, toont zy reeds kennis van zynen dood te
hebben. Zie deeze Brieven, in de Anale&a Bellica van
C P. Hoywck van Papendrecht. Toin. II. F. I. ai
salcem p. 41, 4g. '
L a
|
|||||||
|
" " "' ■"' WL;... ■!.!
|
||||||
|
164. VA DE R L A ND S C H E XIV. Boek:
ÏHaria. 'in bezit te neemen. ? Het Hertogdom was ,
WP* zyns oordeels, wettiglyk;]aan de. Franfche Kroon vervallen, alzo Hertog Karei, wiens . „V Overgrootvader,. Filips de Stoute, dit Her- r ' togdom, van Koning Jan ter leen ontvangen \ hadt, zonder mannelyke Erfgenaamen na te "",",l^aten, gefneuveld was. Het, Graaffchap , .-gemeenlyk het Fr.ünche Comté genoemd, een ,f, >,ó Igen .van 't Keizerryk, wilde hy, voor Maria, welke hy zynen Zoon Karel, ter Gemaalinöe, hadt toegefchikt,' bewaaren. In;.Louwmaand was hy reeds,van 't Hertogdom Bourgondié jneester (<0,!en irt Sprokkelmaand, droegen hem/ de Staaten: des Graaffcbaps', te Dole vergaderd & het/ zelve ter. bewaaringe op (J). Midlerwyl, hadden de Steden Ham, S. Quin- rin ,< fPeronner en ;verfcheiden' anderen in Pi- Jkardye, den Huize van. Bourgondie te vooren . afgeilaan, hem Aß Poorten geopend, en trou- we, gezwooren/: en aangemoedigd door deezen voorfpoed, hadt hy zig reeds,, als ; Heer van iwsboJ stó de Bourgondifche Stpten,,begonnen aan .„' /, te, merken: eenigeja van ; welken 'hy aan: de ■"'■■;.;'-Kroon hegten wilde, • terwyl.hy anderen, ,ge^ ; ' Jjyk. Henegouwen en „Namen^, yoorhadt,' onr H heeft ^ zyne Gunftejingen, te yejdeelen. -Met vJor de grootften 'en afgelegenilen,. gelyk Brabant Holland en Holland, wilde- hy de vriendfehap en by- aan eenen ftanc| van eeiyge Duitfche Vorften koopen (V). ^^^üër. hy ?yn'Léger' gereed hebben, kon, hadt (lente "*hyseenige vertrouwde Perfoonen, naar Artois fekenke» en Vlaanderen!, afgevaardigd, om deeze Ge- Z>1~~: ' -' ' ■ ,""'•', '" \ ' ' ' '"' "."' /„z';'; .' wes- .' tjri Ducios Tom.'ii.,p.' au.
""(■ayFuyez Du Mont Corps Dipl. Tomx IJl, P. I. p, gag«
(V) CoMMiNES Livr. V. Cb, 13, •<•'£ * ' > ■"'- *' |
||||||
|
■
|
|||||
|
XIV. Boek. HISTOR] E. , i6#
westen, of de voornaamile Steden derzelven, Maria.»~
roe onderwerping te brengen: doch alzo hy ^77- hier niet zo fpoedig, als in Bourgo^die en in " Pikardye, flaagde (ƒ}; gaf hy het Hof te Gend gelegenheid, om tegen hem op de wagt' te itaan. In Sprokkelmaand werden de Staaten der VL-
Nederlanden, en onder anderen ook die van Dagvaarc Holland en Zeeland, te Gend befchreeven, te Gend* om over den toeftand van 's Lands zaaken të räadpleegen, en middelen te beraamen, tot het verydelen der aanflagen van Frahkryk : bovenal ook, om de penningen te vinden,, die, tot het voeren van den oorlog, noodig zouden zyn. In Holland was, terilond na de dood van Bewee-
Hertoge Karel, wederom een ige beweeging gingen is ontftaan. De Hoekfchen , die lang buken-Holland» bewind geweest waren, begonden te klaagen: .;; „ dat de Ampten aan vreemdelingen, gege- „ ven,, en de Landzaaten voorbygegaan wer- " „ den, dryvende voorts, dat het nu de regte,'..[ „ tyd was, om deeze en andere misbruiken ,, herfteld te zien; dat men zig maar onderling „ vereenigen moest, om van de jonge Vor- „ ftinnete verkrygen, 'c gene men begeerde, „ met naame herftelling der aloude Voorreg- „ ten en gebruiken. " De Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen verzoenden zig, in fommi- ge Steden, onder anderen te Dordrecht, plegtiglyk en by handtastinge, met eikande- ren: beloovende „ dat niemant hunner, im* „ mer, by eenige Heeren of Hoven, Geestelyfc " * * or
(f) CojsiijiNES Lht. V. C/i. ii, ti) 14.
L- •'.' "".'7* '■■'<.) ■ V ' '
|
|||||
|
1 ■ ' iifmmr^mmmmmmÊm
|
|||||
|
166 VADERLANDSCHE XlV.Bozn,
Maria, „of weereldlykj om vernieuwing van de
, "477» „ Regeering der Stad aanhouden zou, dan "* „ by gemeen goedvinden van het Geregt, „ den Oudraad, de Agten, de Dekens der „ Gilden en gemeene Neeringe (#)•" Men hielde Dagvaarten, te Haarlem , te Leiden, en in den Haage , en kwam overeen , dat rnen eikanderen, noch van, noch op 't kusfen zou zoeken te helpen; maar eenpaariglyk 's Lands oorber ter herte neemen: ook op de algemeene Dagvaart te Gend, 't gemeene wel- zyn, boven alle dingen, voorftaan. Voorts werdt 'er een Ontwerp opgeftéld van de Yoorregten, welke men oordeelde , door. Vrouwe Maria, van nieuws bezwooren té moeten worden: waarnaar zig de Gemagtïgden der Staaten van Holland, te gelyk met die van Zeeland, naar Gend begaven. De Hol- Hier hieldt men hun voor „dengrooten last, panders in welken Vrouw Maria en de: Landen fta- ^en ver.,, ken, ter oorzaake van de vyandfehap en krygen,te „ kwaadwilligheid van den Koning van Frank- Geadjhet „ ryk, die, zonder regt of reden, verfcheiden'1 pr.°?c" „ Bourgondifche Plaatfen bemagtigd hadt," jgtevali en men verz°gt hun, de Hertoginne, in deezen Vrouwe nood, met'raad en daad te willen byfprin- Maria. gen. Onze Gemagtigden, de genegenheid der Landzaaten betuigd hebbende, om Vrou- we Maria, naar vermogen, by teftaan, ver- klaarden te gelyk rohdelyk „ dat de Landen „door de oorlogen, die Hertog Karel, tot ,', aan het einde zyns leëvens, gevoerd hadt, „ zeer bearmt, ontgoed en ï ondergaan waren, , < » ea
Cg") K'cpb. by Balsn, tl. 785.
|
|||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. ló>
„ en derhalven eer behoorden verligt, dan Maria;
„ meer bezwaard te worden." Zy voegden H77' 'er by „ dat 'er, federt eenige jaaren, mer- ' '" „ kelyke inbreuken waren gefchied, op der „ Landen en Steden vryheden en voorregten, „ welken zy gaarne herfteld zouden zien (Ji). Zy ftonden hier op zo fterk, dat Vrouw Ma- ria hun,, eindelyk, op den veertienden van Lentemaand, het Groot Privilegie, gelyk men 't, federt, genoemd heeft, verleende, waarby de onde voorregten der Landzaaten bevestigd werden, en de Graaflyke magt bepaald. De Hollanders en Zeeuwen hebben altoos veel werks van dit Privilegie gemaakt, fchoon eeni- gen der Opvolgeren van Vrouwe Maria, hun- , ne Graaven, oordeelende, dat het der jonge en onmondige Hertoginne, met geweld, af- gedrongen was4 niet goedgevonden hebben, zig, aan het zelve, verbonden te rekenen (*). De voornaamfte punten van dit beroemd Pri- vilegie liepen op deezen zin: „De Hertogin zou niet trouwen, dan by Inhoud
„ raade en goeddunken der Heeren van haa- van het """ s, ren bloede en der Staaten haarer Landen. zelve» „ Holland werdt vry verklaard van de Bede, „ in 't jaar 1475, aan Hertog Karel toegeilaan: „ voor welker voldoening, vyf der zes groote s, Steden, Dordrecht, Delft, Leiden, Am- 3, fterdam en Gouda, zig fchriftelyk verbonden „ hadden. Voorts werden den Landen ook ze- „ kere ingewilligde vyf honderdduizend Kroo- „ nen jaarlyks kwytgefcholden. Dordrecht „ en
C'O Groot-PUkaslb. II. DeJ, h>l 6;8.
CO Punt. HsuTSfc. Kmiin Auftr. Lib. I. p. Ca*
|
|||||
|
w
|
|||||
|
ï<S8 VADERLANDSCHE XIV. Basic:
W^RiA."■: „ en Zuidholland in 't byzonder verwiervea,
*477- „ kwytfcheiding van zesduizend Klinkaarts. *~,, jaarlyks, Hertoge Karel, in 't jaar 1468, „ in plaats van alle voorleeden' en toekomen-. „ de Beden, ingewilligd. Alle Ampten en. „ Dienften, door de Hertoginne te begeeven,. „ zouden geenen anderen dan Inboorlingen „ mogen gegeven worden: niemant zou twee „Ampten tevens bekleeden mogen: noeh „ men zou geene Ampten verpagten. De „ Raad van Holland zou voortaan bellaan uit „ een' Stedehouder en agt Raadsluiden, twee „ Edelen en de overige Regtsgeleerden, zes „ uit Holland, en twee uit Zeeland geboor- „ tig: behalve nog twee andere Raadsluiden, ■y, insgelyks Inboorlingen, die geene wedde „ genieten zouden. Voor deezen Raad, zoü- „ den geene zaaken, die ter kennisle der Ste- eden of Dorpen Honden, ter eerfter aanleg; „ maar alleen, by beroep van de gewoonlyke „ Regtbanken, gebragt mogen worden. De -ft,, Staaten en Landen zouden, by het Regt „ van niet buiten hunne paaien in regten be-, „ trokken te können worden, bewaard blyven*, . „ Ook zouden de Geregten in de Steden gezet „ en veranderd "worden, op den ouden voet, „ De Steden mogten, onderling, en met de y „ andere. Nederlanden, Dagvaarten houden , „zo dik wils, en op zulk eenes Plaats, als't.. „. haar • behaagde. Men zou geene • nieuwe. „ Tollen of andere lasten mogen opftellen » „ dan by goeddunken van 's Lands Staaten» ,v„Ook zouden de Landzaaten , by hunnen „ vryen Koophandel, Neering en Hanteerkrg j, bewaard bly ven. De Hertogin, noch haare |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. ïo>
«nakomelingen, zouden geenen aanvallen- Maru.- ?
,, den noch verweerenden Oorlog mogen aan- l^7'
„ vangen, dan by goeddunken van 's-Lands """"*
„Staaten. Of zo 'c gefchiedde , zou men
„ ongehouden zyn, in denzelven te dienen ,
„ onaangezien eenig gebruik of bevel van
„ Hertoge Karel , hiermede ftrydende. In
„ open' en beflooten' Brieven, zou voortaan
„ de Duitfche taaie gebruikt worden. Geerie
„ Graaflyke Bevelen zouden gelden, als zy
„ met der Steden-Voorregten fireeden. De
„ Rekenkamer te Mechelen zou, zo ver zy/|
« Holland én Zeeland betrof, naar Hqj|and
„ worden overgebragt (3). Elk zou voortaan
„ zyne Zeedrifdge goederen naar zig mogen
„ neemen, mids betaalende redelyk bergloon."
Te vooren, werden zy, dikwils, geoordeeld,
tot de Graaflyke Schatkist te behooren (k).
„De kleine Ampten, als Kosteryen, Scho-
„ lasteryen, Bode Ambagten enz. zouden ter
j, begeevinge flaan van hun, die dezelven ,
„federt zestig jaaren, begeven hadden. Men
„ zou geene Munt ilaan, noch 't geld op- of
„ afzetten, dan by raade en goeddunken van
„ 's Lands Staaten, zullende de Hollandfche
„ Munt, als van ouds, te Dordrecht blyven.
„ Het Land van Stryen zou altoos een Lid . ,w
j, van Holland zyn. Geene Steden zouden .4
„gehouden zyn te" draagen tot Beden, in
„ welken zy niet bewilligd hadden. De Heer
,4 ■••- 'V „ ZOU
(*) Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, H. 1213.
(3) Zie den byzonderen Brief van den zevent"en-
den van lentemaand, waarby zulks gefchiedde, in de tfnaMa Bclgica van C. P. Hoynck, van Papëndrechï Tom. II. P. I. ad cakem p. 43.. 1-5
|
||||
|
i/o VADERLANDSCHE XIV. Boek.:
^Iaria. „zou, voortaan, in perföon, zyne Bede moe*
»477« „ten komen doen. Niemants leen zou tot ^*"7" „ 's Graaven Tafel gelegd mogen worden , „ dan na dat hy geregtelyk verwonnen ware, „ De Hertogin beloofde , voortaan , geene „ Brieven te zullen verkenen, om moer te „-delven, tot het branden van Zout, uit er- „ ven, die, binnen de bedykte Landen van „ Holland, Zeeland en Friesland , gelegen „ waren (4). Alle de gemelde punten , en „ verfcheiden' anderen van minder belang , „ belooft de Hertogin, by haare inhuldiging , „ te zullen bezweeren, en door haaren Kan- „ felier en Raaden, als mede door den Stad- „ houder en Raaden van Holland, by 't aan- „ vaarden hunner Ampten, te zullen doen 3, bezweeren." Het Groot - Privilegie werdt, behalve door Vrouwe Maria, ook bezegeld door Jan, Hertog van Kleeve, door Lodewyk van Bourbon, Bisfchop van Luik, en door Adolf van Kleeve, Heere van Raveftein, die thans de waardigheid van algeaieenen Stad- houder der Nederlanden bekleedde (7). VI. Vrouw Maria hadc, al in Sprokkelmaand, Wolferd een Bevel in Holland laaten afkondigen, ia- ftiènB°r" houdende, dat alle Amptenaars, door Herto- ■wordc ge Karel aangefteld, hunne Ampten zouden Stadhou-blyven behouden, tot dat, hierop, by haas •??*• en haaren Raade, nader voorzien zou, zytv De Stadhouder Gruithuizen in 't byzonde* wasr
(O Zie Groot-Plaltaatb; II. Deel, kei. 658.
(4) Zie, wegens de wyze van het Zousbranden a
oudiyds, hier te Lande, in gebruik, Bcuhordi of, JtEiCERSB. 1. üeel^ bl» 113.... 1' |
||||
|
» ä
|
|||||
|
?iy. Bo?k. HISTORIE. 171
was, door de Hertogin, op zyn verzoek, in Maria.
zyn Ampt bevestigd geworden (m). Doch H77- weinige dagen na het geeven van het Groot- -. Privilegie (5), ftelde Vrouw Maria, in ge-
volge van hét zelve, Wolferdvan Bör- se l e n , Heer van Veere, eenen Inboorling, £ot Stadhouder van Holland en Zeeland aan. Tot gewopnlyke Raaden, verkoor zy Jan van, Egmond en Jakob van Borfelen , Ridders , benevens Gerard van Asfendelft, Meester Jakob Ruisch, Meester Kornelis de Jonge , Tieleman Oom van Wyngaarden, Hugo van Zwieten en Klaas Janszoon van Wisfekerke: die allen, aan handen van den Stadhouder, op den twaalfden van Grasmaand, den eed deeden. Tot bukengewoone Raaden , ftelde Vrouwe Maria, geene twee Inboorlingen, als by het Groot-Privilegie beloofd was, maar drie Perfoonen, Meester Joeskeün, Licentiaat in de Regten, Kornelis van Dorpe, en Gerard van Abbenbroek (p): welken niet allen in- boorlingen fchynen geweest te zyn. Aan de andere Nederlanden werden , ten Gezant-
zelfden tyde, diergelyke Handvesten verleend, fchapnaae £ls het Groot-Privilegie inhièldt, met naame Frankry^ aan Vlaanderen, allermeest gefteld op het be. vrede*« houden en vermeerderen der oude Voorreg-handelen. ten. De Hertogin of haare Räaden hadden nu reeds goedgevonden, een Gezantfchap aan Lodewyk den XI. te zenden: waartoe deKanr felier Willem Hugonet,Guy van Brimeu>Hee- 0'i) Groote Cliron. Divlf. XXXI. Cap. 4.
(») Zie Groot• PlaUaatb'. 111. Deel', t/l. 644, (5) Op den zes-cntwir.tigften van Lentemaand.
|
|||||
|
*7* VADERLANDSCHE XIV.Boek;
re vafr Imbercourt, Wolfert van Borfelen ,
Heere van Veere, en Lodewyk van Gruït- huizen, toen oog Stadhouder van Holland,; benoemd werden. Zy vonden den Koning te Peronne; die, eer hy hun toeliet, hunnen last te openen, elk hunner, in 't byzonder, door vleiende beloften, zogt te winnen. Hy wendde voor, dat hy de Hertogin, voor zynen Zoon, Karel, een Kind van zeven jaaren, ten Hu- welyk begeerde. Borfelen en Gruithuizen ga- ven hem hiertoe geene hoop altoos. Doch Hugonet en Imbercourt beloofden , dat zy hem zyne begeerte zouden helpen verkrygen* Toen hy hen zo ver gebragt hadt, was het hem weinig moeite, hen verder in te wikke- len. Na dat de Gezanten hunnen last* (trek- kende tot het fluiten van een Verbond van Vrede, welke de Koning, op geene andere dan onredelyke voorwaarden, maaken wilde, geopend hadden, bewoog hy deezen twee, om hem het gedeelte van Atrecht, Z* CWgenoemd, in handen te doen ftellen (o). Doch dit bedryf en hun verdere handel in Frankryk kostte hun, naderhand, den hals. De Gentenaars, zig van de Perfoon der Hertoginne, en daardoor van den klem der Regeeringe, meester gemaakt Q>),en federt, in Frankryk, vernomen hebbende, wat 'er geflooten was, deeden, op hunne terugkomst, Hugonet en Imbercourt vatten, en openlyk ont- hoofden (<?). Men heeft nog een' Brief van Hugonet, aan zyne Gemaalin, Louife, op den dag zyns doods gefchreeven, in welken hy be-
(o~) Commines Livr. V. Ch. r£.
(_p) Commines L'wr. V. C/ü iö. (#) CoaiMiNEs Livr. V. Ck, 17. |
||||
|
XïV. BOK*; H ï S T O R I Ej 173
betuigt, dat hy onfchuldig leedt, en alleen > Maria.'
gelyk men zeide, om het volk té voldoen H77« <>). Ook beweeren fommigen, dat hy en ~ " lnibercourt zig zo diep niet met Koning'Lo* dewyk ingewikkeld hadden, als dé Gentenaar?, die thans meesier waren, voorgaven (V). Zy hadden zig, inzonderheid, by de Gentenaars,: gehaat gemaakt, doordien zy een' Brief van de Henoginne aan Koning Lodewyk gebragt hadden, waarby deezé verzogt „ dat de» r, Koning, 't gene hy haar wilde laaten wee- '.IJ. „ ten, alleen aan vier Perfoonen geliefde te „ vertrouwen, te weeten, aan de Hertogin- - , ; „ ne Weduwe, aan Adolf, Heere van Ra- ,-.,.' „ veftein, en aan Imbercourt en Hugonet , „ met welken vier, zy verklaarde haare zaa-; „ ken alleen te willen beftieren." Lodewyfc , ,1 hadt deezen Brief den Gendfchen Afgevaar*-i£'t>j -.,;f digden, die, kort hierna, met hem Waren- körben handelen, op een Berigtfchrift, waar-u - V ;- by Vrouw Maria verklaarde, niets te willen"*,,. fluiten dan by raade der Staaten, vertoond en rnedegegeven. -En 't gezigt van deezen Brief* dien men Vrouwe Maria zelve onder de oogen bragt, verbitterde de Gentenaars dermaateV dat zy Imbercourt en Hugonet aan hunnen, haat opofferden, zonder dat de jonge Herto>- gin, die, eerst op 't Stadhuis, en toen op de openbaare Markt, in flegt rouwgewaad,: met de traanen in de oogen, om* het leeven haarer ongelukkige Staatsdienaaren gebeden hadt, in'ftaat geweest was, omze van dé . . jong~
f r) Poyez Duclos Tom. III. p. 367.
\l) Bont. Hbüter, Reu Auto Utr. I. f. 6g,
|
||||
|
|
■
|
||||||||
|
ï74 VADERLANDSCHE XIV, Éobk.
jongfte ftraffe te bevrydèn (*). Uit welk
zonderling voorval, men, aan de eenezyde,: ziet, hoe zeer Maria thaös onder 't bedwang der Gentenaaren geweest zy, en aan de an- dere , met welk een flinks inzigt, zy den Nederlanden zulke wydluftige Privilegien hadt toegeftaan, en hoe weinig zy gezind ware dezelve te houden. Midlerwyl, hadt Lodewyk Doornik, het ander gedeelte van Atrecht, en eenige andere Plaatfen bemagtigd (u). In Holland was, terftond na het houden
van de Dagvaart te Gend, het vuur van oh- eenigheid, tusfchen de Hoekfch'en en Kabbel-, jaauwfchen, of van beide deeze partyen tegen de Overheid, wederom op 't hevigst ontfte- ken (j>). De zwaare lasten, die men nog draagen moest, hadden de Gemeente, in ver- fcheiden' Steden, aan 't morren geholpen. Te Gouda, begonden de Ingezetenen, meesii Hoekschgezind, op te ftaan tegen Heere Jan van Kats, die der Kabbeljaauwfche zyde toe- gedaan was, en onlangs de Slotvoogdy van Vrouwe Maria verworven hadc. De Hoekfche Gemeente, niet gediend met deezenSlotvoogdy klaagde, dat hy haar zogt te verdrukken. Ook eischte zy van de Overheid rekening van de inkomften der Stad, en ftondt hier zo fterk op,dat de Vroedfchap,meest Kabbeljaauwsch, allengskens ter Stad uit week. De Hoekfchen namen toen de verlaaten' Plaatfen in, en ver- wierven , eerlang, door middel van Jan vat}' Montfoort, eenen der Hoekfche hoofden, da? Vrouw Maria de Slotvoogdy aan Engelbert van
(t~) CoMMiNEfl Livr. V,- C/i. 1.5, iö, 17, j
f«) CoMMiNES Livr. V. C/i. 14, 15, (,y) Vbiivs Hoorn 1 il. 101. |
|||||||||
|
JVIarta.
M77- «!---------»
|
|||||||||
|
VIII.
Twee-
fpalt der Hoek- fchen en Kabbel- jaauw- fchen in Holland. DeHoek- fchen raa- ken op 't kusfen: te Gouda, |
|||||||||
|
XIV. Boek. HISTORIE; A * t?$
van Nasfati, Heere van Breda, opdroeg, de Marm;ï
Hoekfche Overheid te gelyk in haare dienften »477» bevestigende (w). Te Schoonhooven, weeken ~ "T de Kabbeljaauwfche Regenten, ook geene schoon- kans ziende, om de gevorderde Rekening te hoven, doen, een weinig laater, insgelyks, ter. Stad uit?, waardoor de Hoekfchen hier mede op 't kusfen raakten (x}. Te Dordrecht, begon de te Dor- beroerte, zo dra de Gemagtigden van de '* Gendfche Dagvaart te rug gekeerd waren. Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen beide riepen, dat zy van alle lasten en fchattingén, onder Hertoge Karel op de Landen gelegd, terftond, ©ntheeven wilden zyn, én Rekening hebben van der Stede middelen (y). De Overheid beloofde 't een en 't ander. Doch de Dekens der Gilden begeerden, haar in hegtenis te houden, tot de Rekening gedaan zou zyn. Hierover ontftondt een geweldige oploop. Wel veertig van de voornaamfte Burgeren , Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen, werden vastgezet en genoodzaakt Rekening te doen. J^en bevondt toen, dat de Kabbeljaauwfchenl eene goede fomme gelds onder zig geflaagen badden, welken zy, binnen twee of drie jaa- ren,; beloofden te vergoeden. Sedert op vrye voeten gefteld zynde, weeken zy, d'een voor, d'ander na, ter Stad uit. De Hoekfchen ^wamen.toen in 't vol bewind der Regeerinr ge Cz)' De Schout Jakob Pot Pieterszoon toog oaar Antwerpen, znAdriaan Westfaaiing Jans- xwx <{£> '■ '" ■• zoo» (w) Groote Chron- Divif. XXXI. Cap. 6. '.•■•■.
, <*.)■ <Jrootc Chron. Divif. XXXI. Cat. 7.
*Xy) Klepb. by Balen, W. 788. \s) üfivfiRW. Dgrdï. W. 3i*fe.».S ,' ! .■..' ?. -i , 3 ( ;
|
||||
|
_!U'J.!'!"»I.
|
'■
|
|||||||||
|
Ü7Ö VADERLANDSCHE XIV.'Bdaß
Mww: zoon werdtvinzyne plaats, gefteld (^). Dirk
***& Janszoon Banjaart verwekte, te Hoorn, om-: ^77e trentdeezen.tyd,:ook merkelyke opfdiüdding.
Hoora. Hy hielde geduurig Byeenkomllen met de
,rw-. misnoegdften uit de Burgerye, nu ten zynen
huize, dan in eene Herberge. Hier viel hy
aan:'t kjaagen over de Regeeringe, werpende
waar:en ^onwaar uit, om dezelve verdagt té
■ *"'" maaben. Toen hy zynen am hang groot ge-
noeg oordeelde, verkoos men heimelyk agt Hoofdmannen der misnoegden. Men zogt,l federt, de Huisluiden der Dorpen,' onder Hoorn gelegen, insgelyks, op te ftooken te- gen de?Regeeringe; hun diets maakende, dat de Schout, Maarten Feelaar, het SchoutVAmpt gekogt:hadt, voor Penningen, die hun ■■waren' afgeperst. Zo ver bragt men 't eerlange dat- de Dorpelingen naar 't Stadhuis trokken, en de Heeren deeze onbehoórlykheid} in 't" aangezigt, vèrwyten durfden. Men hiëldd hun voor, dat zy misleid waren; hen1 voorts met goede woorden füllende; doch béflöof terftond», om de Burgers in.ontzag te houden^* het getal van des Schouts Dienaars, tötveëf- tien toe, te vermeerderen. Met deezen ftoet, gedost in nieuwe Livreye, verfebeen' hy , voor 't eerst in 't openbaar, op 'den tweeden van Sprokkelmaand.',! De: misnoegde Burgers^ zig hier door gehoond rekenende, namen hem,! des anderendaags, waar,! als hy naar 't Stadhuis; -gaan^zou,.en zeiden,hem, met ronde woorden, aan, dat zy niet gedoogen wilden, dat hy met zo veele dienaars, ging. Terftond hierop, ont- *■'■''"%'.:::,, , fondt
O) Lyst der Schout, hy Bai»RK, ii, a$6V •■:w?mü isa;'
|
||||||||||
|
XIV. fcÖÉtó fl ï S F ö R t 'È^: " tfr-
ftondt 'ér een "geroep ,dat de Exc$hzenäf1moes-MAia&i
ten, al "Zouden ''et alle de Heeren öt/ï'fteWenï JJ477*' Men moest,, zyns ondanks, der Gemeente' te grille zyh» De Brieven, by welken Hét-' tog Karël de Excynzen hadfc-bevolen'te héf?l f en, werden Voor den dag gehaald, én, fpotó** wyze, Öp een' ftok, naar de Markt gebrägt, . Xï alwaar 'er Banjaart de zegels affchëurdei' D8J ~'".''a:. Gemeente, toen ftoüter geworden , eischté'. _^!, zitting, in alle de Vergaderingen der Weti' t«* ■ Bouderen: welke egter f geweigerd werdt* |
||||||||||
|
Doch op den vyftieridëri van Grasmaand'den géwöonen tyd van-de vernieuwing'de
|
l - »'
|
|||||||||
|
Regëeringe , werdt dè' Wét veranderd naar-
den zin der Gemeente* en tdèh hamen dë zaaken eenen geheel anderen keer. Verfchei^ den' afgegaane Regenten werden in hegtehiä genomen. Met Hüii Van dèn Schout/, diéy ihidlerwyl haar de Dagvaard te Gend >gërëïs<f zynde, de bevestiging in zyn Ampt, van Vrouwe Maria, hadt weeten te vërkrygen; wërdt geplonderd. Mën, noodzaakte hem , afftand te doen van het Schöutfchap : welk aan Banjaart werdt opgedraagen. De gevan- gen' Regenten werden toen géflaakt, mrds zy, by ëede, beloofden , nimmer naar dè Regëeringe te zullen ftaan. Een derzelven V Öysbrecht Pieterszoon, in den aanvang der be- roerte, gezeid hebbende,' dat 'er, heden of. Tübrgen, nog eens hoofden vallen zouden y moest, iet itraffe, een nagemaakt manshoofd, in el- ke hand, om de groote Kerk, draagen, en , ' eenigen tyd, met dezelven., voor 't Kruis, te jröhk ftääri: waarna de zaakén te Hoorn, IV. Deel. M voot. |
||||||||||
|
t
|
||||||||||
|
*$ï VA§E R ï$ AND S Q H;E XIV.rBöBr.;
Mps^W^9frt^l%t1?»^lf■x'J^§^'ï rust raakten' (;£>
i4ff?c lij.^d^re;.rSteden., .vielen diergelyke, yerande- ****"*" — TlHgea.rVogr: • dochjommigeni, gelyk Haarlem». De)ft en3Amfterdam3 alwaar,de Rabbeljaauw- fcjhen -jerre de , magtigften waren," bleeven ,. ten,0d,eezGn jM&%5$&- oproeryry. ,,;.,■.-,■■ r .'-J; IX. , :ïeF.wyl .tqdewïi de &U zyrrer overwinnin,- De Hol- genf in,;. Vlaanderen, en in Henegouwen, uit>. 'and?|rs,. breidde,, de^eene. Plaats,na de andere bemag-, gen°de "%?nde* hMden.deHollanders een-.goed-getal Fran- vjn rOprlogfehepen uitgerust, met welken zy fchen ter den;tpnfcb§h ter'Zggiveel fohade toebragten. ter Zee. ^yD namen., jin :. kortenfj.tyd, omtrent twintig f§jb^pën-¥. beyeiligdew de«. Zee vaart .t^eenemaal^ eü floepten,(tegen^^t najaar, veel. buit .Bint nfn.-;$8bljavenen,- deezgrnJ^anden ,00*" • Adolf i J?ß.. •;Ge,nte,naar§w dg-^ertoginne Weduwe van Gel- encJldo|f van Raye%in hebbende doen ver- der tjekk-enj, ©m^me? de.Regeeringe en Vrouwe «flaakt. ^S^a»'5^t'.nutt welgevallen, -om -te fprin« gf^s^SSSegter .haast,, dat zy een aanzienlyfe Leg^hoofd noodig , hadden, ,om den Fran- f§heil' 't: hoofd xe bieden.: Zy /wierpen, derhal- v&t'.t7oog op Adolf,van Gelder, die, tot om- trent«. deejzen,rtyd toe, (6)', te, Vilvoorden, of volgens an deren,,, te Kortryk, in hegtenis ge- zeten/ïhaat. i Terftojnd, ftelden zy hem op vrye voeten, en bern„(d5e nu, al veifcheiden* Jaaren»,,.Weduwenaar geweest, was, met de rUiióM,- ■&■*■<■* *«&*.* ui „ , i, ., ..;».-;V,,>hoofk $Ö fltó'oê Chron. Divrf., XXXI. Cap. 8* Veliüs Hoorn.t.
#/. ioi \vi, .)..., [.,, <C"0' Vfeïrijs Hoorn,'bh tit, 112.
(6) Volgens Joannes, a I>eydis (»<?» <£? Heeren vam„
BréaeróÏÏé'Civ. LXX.'lil. fH), M hy,'al kört Da dé, 4öö(f van Hertoge Karefifigeflaakt zyn. ■ ' • |
||||
|
XIV: fcöÈfc H IST ORi g/-V ^
hoop vleijehde van het Huwelyk der"Hertb;-Marm,,
ginne, droegen zy hem-'t bevel op over ë(?n~i4Z?.-.. Leger j uit Gend, Brugge en Yperenv byéèti~*~**^ gebragt. Adolf trok terftotrd naar' DootnÖr, i toen in de magt der Franfchen', enrftak 'dfih brand in de Voordeden. De bezetting, hierop uitvallende, dreef de Viaamingen , mèr zfwakr verlies, op de vlugt. Adolf zelf meuyeld'e fjy fneu. hier (<sT), op den twee entwintigften Vaii Hooi- velt, by maand: fchynende dus de vrybéid alleenlyk Doornik. herwonnen te hebben, om het leeven dés té eer te verliezen. Zyn dood was oorzaak, dat men een fpï>é- x.
diger befluit nam, omtrent het Huwéiyk; dei Huwelyk Hertoginne. En fchoon 'er thatis nog - v%- vanMaxi- fcheiden' Grooten naar dit Huwelykftóh'déri ^1""» (*)>' waren egter de Daufyn Karel, en Maxi; Van Oos- miliaan, Hertog van .Oostenryk , ^oon "Väntenryk, Keizer' Fredrik den lïï, de eenigfte partyen, ™et die in aanmerking kwamen. Hertog ; K^ré] MarisT*5 hadt Maria, reeds by zyn leeven, aan den Ödü- fyn 'beloofd {ƒ): en Lödewyk dé Xjrfcheerr, in'teerst, ernftip; naar dit Huwelyk te' ftaan; Doch fommigen verzekeren, dat hy, oqfdee- lende', de Staaten van Hertoge Karel te korr- nen magtig worden, zonder dat hy den paai Fyn aan Maria behoefde te verbinden ,• fedërr» van andere gedagten geworden is (g). Anf deren beweeren, daarentegen, dat de KoningS de hoop, om zynen Zoon, door het Hiiwäi ... .TT-, T ,...,,.,.:. -lvk
CO Comminïs Livr. IV. Gh. I. p.'aaf. Liyr. Vv CÄ. 17.
p, 346. ..... .... , 'i C<Ü Oe la Marche Livr. II. Ch. IX. p. 6,12.' '■>"' . O
(f) Voyez Du Munt Corps Diplom. Tom. UI. P, l, '■ fir^S» (#) Cowwines Liyr. V. Ch. XII. p. 319. M 2.
|
||||
|
^&d VADERL.ANDSCHE JCI^. Boek.
Maria, lyk met Maria, in 't bezit der Bourgondifche
**??• Staaten te flellen,; niet opgegeven heeft, voor ■""" "" dat % zag, dat hiertoe geen kans was (£). Maximiliaan flondt in de gunst der Gentenaa- ren, die thans 't bewind in handen Hadden. Zy hielden ftaande, dat deHHtertogin aan . niemant dan aan hem behoorde uitgehuwd te worden: alzo Hertog Karel haar hem, reeds voor lang, toegezeid hadt. Doch zy namen ;,:',,.-,, niet in aanmerking, dat dit ook omtrent ver- fcheiden' anderen gefchied was. De Hertogin gaf eïndelyk haare ftetn tot dit Huwelyk. De Hertog werdt herwaards ontbooden. Men , .wil, dat de Vlaamingeri een gedeelte der reis- kosten betalen moesten^ 'alzo Maximiliaan » ; weinige inkomften hadt, en de Keizer voor den gierigften Vorst van zynen tyd gehouden ' Werdt (t). ■> • ..,-,,.', Het Huwelyk werdY, te Gend, op den
r ■'. agttienden van Oogstmaand, voltrokken (k~). "•■ - -'- yolgens de Huwelyksvoorwaarden ,,. moes« „ ten de Kinderen, die uit dit Huwelyk zou- *,, den gebooren worden, den eerstftervenden " ,^ in alle Staaten en bezittingen opvolgen-. „ Of indien 'er geene Kinderen nableeven, „ vervielen dezelven aan de wettige Erf'genaa- „men, zonder dat 'er de langsdeeyende eer „ nige aanfpraak op behieldt (/)." Eene maand laater, werdt 'er, te Lens in Artois, een Be- ffend met Frankryk getroffen (m). Niet laug hier
(h") Duci-os Tom. II. p. 232-226, 234.
f«'.) ComminES Livr. VI. Ch. III. p- ^S.
Ck) Pont. Heuter. Rer. Auilr Libr. I. p. 8r.
Cl) Du Mont Corps Diplom. Tom. III. J'. II. p. o.'
Qn) Du Mont Corps Diplom. Tom. III. P. II. p. So,
|
|||
|
BÄ H Ï STD R 1 EI V ig f
hier' na, werdt Maria, in Holland en Zeeland, Maria:
als Graavinne, ingehuldigd. Te Dordrecht, lj™$t alwaar de andere Hollandfche Steden ter Dag- ~£ wor.' vaart verfcheenen waren, gefchiedde zulks /denin omtrent het einde van Wynmaand (»). Holland <• »Ma xim ili a a n deedt, eerst in de Lente *a ƒe^
dés jaars; 1478 (o), als Kerkelyke Voogd «»lmïdifd. Momboir van Vrouwe Maria, den eed aan dé 1478. byzoridere Steden en Landen: wordende hem,- den eed van getrouwheid gedaan (^>). Sedert las men, in" t hoofd der;ópëne Brieven, de riaämen van MaximiliadnenMaria béide ■£#): wordende de titels van VrouWe Maria ook aan deri Hèrtoge van Oosten ryk gegeven (rty Keizer Fredrik"verklaarde' ook, by brieven, den negentienden van Grasmaand, gedagte* kendv dat Maximiliaan Gelderland en Zutfen, 1.' Holland, Zeeland en Friesland, beneyens de '!' '"> andere Nederlanden, die geagt werden onder -:'. .Jff? h Keizerrvk te behooren, uit den naam van Vrouwe Maria, van hem, behoorlyk verhee- 'yen'hadt (ƒ]). • . . < J'"Maximiliaan en Maria flooten , te Rysfel,
Cip; den twaalfden van Hooimaand , een hieuw Verbond van vryen Koophandel en Visfchery met Eduard' den IV, Koning van Engeland '(*). . Eenige maanden vroe- :?M\ : ger OO iOeph- S/'BAtEN, iftVspi Oorloghen van Maximil. ƒ: ü8.t
»■ OÓ Balen, bl. 790. Reioersb. Chron. II. Deel, bl. 295. (p J Zie Groot-Plafcaatb. IV. Deel, bl, 7. C?) Zie Groot-PÏaUajitb. II. Deel, tol. 675. (r) Handv,'Sy Balen bl. 531, 533.. (s) Chartr. de Brcih. te Vilvoorde, zevende Boven Khsft ,
L«ye Reff, des Livres de (tueldre. T>CO Ad. Publ, An£l, Tm. V. P. lil. p. 85, 85, 89. , M 3
|
||||
|
b8% VADERLAsNDSCRE XIV. B,qejc;.
Miwfr~Jlg^£?y* Wsfeüfölf Srie^:fafi:Qöstergo-:eii
WTpi. \\?0st«jgo,*.|nsgeiyks; -de . oude j verbonden:-van "T'.'^'.'vVrede-toen- Vxiendfchap,;• wet: de EngeÜgh,en. r:i n5b X^ÉteSW$j («)• sï-n,tfaffioet -niemant^ree$id- f.-,,,'...; fchyneir, dat Eduard.^e,4V. jzig 2jH€6.-«deeze *-"^ r"byzoiïder^-Landfl:reèk; verbondt : i.Mea: vipdt, ^,fj:<",;^^c liy's'vier rjäaren kater, een Vejrfrprad; van 'wS-fi Vxiendfchap en onderlingen K-öophandfel, met « ter Schelling;- noemde, geflooten heeft ;(>). In Zomermaand ,des rjaars 1478, was :het Be- ftand mee Frankryk ook wederom tj, voor een jaar, verlengd. .In gevolge, van het- Verdrag, bydeeze'gelegenheid gemaakt, werden Door- nik, Bouchain, «Quesnoi , en veele ande- re ,Plaatfén den, Hertoge wederom ijfgg- ruimd>(w). "" ...... | .-..■• :-:■■, XI. e Maxjmiliaan hadt reden om den oorlog met
Oorlog Frankryk te myden,; alzo.Jiy thans; zyne-magt ™et Gel- tegen de Gelderfchen; nqodig hadt./..- Èfegzen erland, hadden:, terftond öa.;.-de; dood van-IJewoge Earel, eenen Landdagge Nieijwmegen gehou- den, en aldaar beflooten, niemant dan-Adolf ,van Egmondy d<e • jtogn; nóg in hegtenisjeat, voor Herroge te. erkennen, (x). Zyn ©ntydige dood baarde .groot-e-verflaagerjheid ift Gelder- land. Doch 's Lands Staaten vonden ,geraa- den, de Vèogdye; over zyne onmondige Kin- deren, Karel en Filippa, die nog te Gend waren, aan zyne Zuster Katharina op te draa- gen-
(<0 Aft. Publ. Angl. Tom. V. Pi \\\.,p. 79.
Cv} Afla Pu'.l. Angl. Tom. V.'P. III. p. 120. CjtQ Duclos Tom. II. p. 259. (x) Pontanus Libr. IX. p. 556. (7) Op den vyfden van Lentemaand,
|
||||
|
XIV. Boek. H* I "S T<\iGÊ'MßR& V *4$3
gen. Teritorid hierna^»ntgeJitr zy- öefr'-GV -MlSe^.
zantfchap «aan. Lodewyk>dett'-Xl,s 'dïé^etóbf^i^S. de, haar en dei kinderen-van Adolf;r' haaren ""* Broeder,: tegen* MaximilMri W deb *'gttJt- rfehen Böurgondifchen aanhaßg, té zullen", *>h- derfteuneh tfefi), Doch terwyl" zy zig,' door dceze en andere i verbindcënisfen, po@gdé; • te ilerken ï ïhieldt zy 'by 'Maximiliaan en 'Maria ernftelyk aan, 'dat haar - dé- 4rindérén baars Broeders mogtente rug gezondenwordënV'De Hertog hadt hier egter geehè oöreh imr*i$%i. -Vwelk- de Gelderfchen meeren meer van hém vervreemde! -Dé Staaten > dés »Graafferïaps Zutferi verpandden het 'zêlvérin OogstmaawJ des jaarsi< 147-8',-.■ voor zestienduizend Ryrifchfe guldens, aan Henrik vari">Zwartfenl>urg, ,-Bi&- fcJiop van'Munßer: onder beding, dat h-jr-riet den regten-ErrgefJaamen',- na *e betaaïen 'der pandpénninigen, Wederom inruimen zou' (*W$> De Gelderichèn verkooren hem, lèdercV/'oök voor Befohermheef van'VHerfogdom;l!teVwyi de jonge Kirel, op véelé "Plaatfen' in «Gelder-* land, voor 'Hertog^ erkènC -werdt.- Men vdèetrc regt,; enwiarlP volk óp iynen"haam\ en fteldè1 zig in ftaat-,:"öm den Böurgondifchen^ wier Amptenaarsy zo v^ raoöglyk ware , buiten bewind gefield: werden," hét^hoofdte bieder*«: Doch tépwyl zig de Géldëffèlie manfchap et? ders B|fe|l«IAIii^^rrfófÉW|^^^PiilS^ hét èèiè Brabandei?ëft',ï GraaVé 'té bemUgtigén Qr)l Ookt -" ! CrJ CSiCOÜï » üllwi'-.'it.. Ü3.2 ,-'.'..iii30eg"i^ '
00 Pontanüs Wr. X. p* 561. Conf. Duclos Ztafe ïï.
O) PontanuS £rSr< X. p.üöX,-"' " ' '-'f,!" , ■ v" 5 ' „.
C«0 Sligtenhorst X. iioek, bl. 27p.. * :," " " CO Pontasü* Ubn X.'$'■&&/$*>■% "56?* ' ' ',' -f '
|
||||
|
KT?4 V&PERKA'NDSCHE XlV.Borar*
JMTama. deeden: de;Amsterdammers en Enkhuizers en;
'_' Ws- ::die van Harderwyk en Elburg, op de Zuider-
«J*----— v, zee ,i malkanderen merkelyke fehade(c). Doch pp den veertienden van Wynmaand des jaars .1,479, werdt 'er, op 't besagen der Heeren .van wederzy.de, te Naarden, een Beftand te water, tot den vyf-entwintigftèn. van Slagc- inaand tóe , getroffen ^ tusfchen: Haarlem', Amfterdam,, Alkmaar, Hoorn ,-Enkhuizen , Medenbljk, Edam , Monnikendam , Bevër- ;wyk, Naarden» Weesp en Muiden t;er eèner, r^n;;Harderwykj Hattum en Elburg tej^ande*-' jÈerzyde 5ö* waardoor de vyandelykheden op im Zuiderzee ophielden. Te vooren, hadden .-de.^elderfchen Leerdam ingenomen, Aspe* ren.,'"welk »thans twee Heeren hadt, G-ysbert jPfek;, eenen Gelderscbman ,' en Wesfel van Soetfelaar■_, eenen; Hollander ,' Viel. daarente- gen» den Bourgondifchen, in 't volgende jaar, geheel (in handen CO* Maximilian,, die toen in-Holland^ was, zondt een Leger naar Gel- derland, onder hevel, der jonge. Heeren van Kleeve en van Eginond; die verfcheiden* Plaatfeq bemagtigden (jQ, en den; fchrik zo, ver onder de Qelderfchen bragten , d«t dee-- zen yooriloegen, het gefchi] ovej het R,egt tot het Hertogdom Gelder en het Graaf- {pjjap Zutfen aan.den: faus te. willen verblyven.. rjoeh hiervan kwam-niets. In Louwmaand d©3 i jjiars. *4§*» werdt 'er ?gter, te, Nunlpëet op»' 4p,^eluwë, een Beftaind geflooten (g): welk i , i . : >-/> , > -''• %\™h> - ?k
T«3 Brandt Enk. il, 34. '."'t '■% t<0 Zie dit'Beftand by SchRassert Befchr. van. Harder»?
P. Deel, il. 46. .,-.. V. A \ , ........... ra .,»,'' •'(e) PONTANUS ZJ&& X-.^>. 57O, 47I, , i ...,,..,, ,, ■.,': , .1 >
(ƒ) Preuves Jur' CdSibitriu Tom. V. /. 187, 197»
(gj Pont anus Libt. X. j}. ß*3- |
||||
|
^W. Boek. KIS TOR IE. r§5
de vyandelykheden voor eenigen tyd ftremdë. Maria. ;
Sedert werden Maximiliaan en Maria, in dé. i:*fo , Steden van Gelder, en té Zutfen, plegtiglykMaximl- ingehuldigd (£). liaan en Doch eer 't in Gelderland zo ver kwam, Maria in
waren 'er, in verfcheiden' Hóllandfche Ste-Ge'dèr"' "flen, wederom nieuwe beroerten ontdaan': jfuidi^d" "het ftillen van welken den Hërtoge geene xii." mindere zorg gekost hadt', dan het hëmagtigeri Nieuwe van Gelderland. Maarten Velaar," gewezen opfchui» Sëhourvan Hoorn, eenige vergeeffehe pöo-ji"^ gingen gedaan hebbende, om 't Schout-Ampt wederom mägtig te worden, hadt zyn regt dp 'hetzelve ,• in 't' jaar'*-1478 , aan den Jongen Heerë Jafp van ÉgmonA' verkögt: die, van idïën'tyd af,Hn tde Stad zogt'te komen, * De Regeëring, welke men nu^ voor 't eerst hier ter Stede, den naam van Hoèhsch gaf,- kennis hiervati gekreëgen' hebbende? 'hieldt een waa^ fcend oog óver Velaars goedgunriers, die nog? in 'merkelyken getale, in'Hoorn waren ; en maakte t'hun eindelyk zo bang, dat zy, de een' na den ander', 'vertrokken. 'In Sprok- kelmaand 'des jaars 1479, poogde Egniond, i479. tot tweemaalen toe, eens te water erf eens te*------ï~-
lande, de Stad te verrasfèn: doch beide deë--
ze aanflagen mislukten. Sedert werdt de vèr- bittèringf zo groot,' tegen dèn overigen aan- hang van Velaar, dat verfcheiden', in hun-' öe huizen, aangetast, ■ én' met geweld ter Srad: |
||||||||
|
Uit geleid wer derf (f). ' Te Leiden , ware
|
i door de
|
|||||||
|
'(Ä) Pont.'Heutf.r. Rer. Atiftr. Litr.Vp. ico. Oorloghen
>(an Maximil. f. 56 verf. (i ; Groote Cliron. Diyif. XXXI. Ccp. 18. Vbuus Jlooifl ,
*/. 113 — lal. •** 'i '• • >A->-i <bo.uo -1«'. v-> M <
|
||||||||
|
«OTnMKMaMMBM^HWM
|
|||||
|
*$£ VADERrI<ANBSCHEt XIV.Boek.
Maria»,- d^Ampcen,, riè4:ert,,de dood vanHertoge Ka«
At$r jfl'uj dQ0,r7,HQ^fc,heq:,en; rRabbgljajauy^fchen jaauw.-.!. fóirap, bekleed geweest; doch tn 'j jaar 1479,
fcüenbe- fa^eflopten de Kabbeljaauwfche 'Edelen 'en Ste- inagtigd., 'ém, ^eimelyk.verftand.hebbende in èe^wéi ;:.':; ; zig van dezelve meester te laaakeri, en de Hoekfchen■ te, yerjaagen. Om $\p, iqet; eenigen ., fchyn van regt -te,doen,, lieten zyu een gerugc >> loopen, datde fjo&kfchen te Leiden voorhad- ":■■;; den., den, Kabbeljaauwfche^ verraaderlyk d$n ' hals a£. te ftéekqnf en ^daartoe freeds nioortdr tuig .hadden doen rnaaken.. , Voorts wist me» ie- bevverkqa, dat de twee Hoekfche- Burges- 'nïëester^,, Germ^ahSeelgeest^xi Witter^ vaif 2yl, tegelyk ter-Sgad, uit geschikt veerden. En terwyl zy van,.feuïs :waren, cJkwatnen; Jan val Egmond, -Jafavgfr^ t^asfenaqr^iß^llem,: van Schagen, Jan -\vqn- .Rietveld'n ^a^op-^an, Kat$ en. veele andere .Kabbeljaauwfche Edelen; bef èé.vens een groot, jgetsiï, Poorterenuit jHaar* lem, Delft en ,den Haage-, ^og^den derden van Hooimaand.,, ter,.Stad in f^dea. -DefKab? beljaauwfche;Regenten., Adr-iaan ygp •■Zwktm» die 'thans Schoiit.was' Gy^brechtwn-RiaqphorfU Hugo van Zyjetm!,,.Florhvan Alkemade^tyïlr lem en Jakob van ßoschkuizen-j en-veele ande- ren koozen terftond. hunne , zy.de. -|VIeq viel gewapend in de Huizen der Hoekfchen, noodrj zaakende dezelven, ten getale van omtrent' nol . Honderd, de.Stad.te verlaaten\:(k% ..j ïëtiige " De Steden, die de kabbeljaauwfche zyde
Hoek- geheellyk hielden, waren, ten deezen tyde^ fcheEde- ■ ' ^ • (*) Groote Chrön. Dly'f. XXXI. Cap. &u""\i\ ... ^,'-,«
|
|||||
|
-,
|
|||||
|
XWg Böbk. g M 1 & B10 .Jt33E] ' 18^
nier t' eenemaal van opfchuddingen I vry. In Maria; ^
äe. Lente des jaafsli479,)hadden zig-Jonkheer.147°- m Henrik,, Bastaard-, van Brederode, Jonkheer . Adriaat% van,-, Ktuiningen, en. eenige andere Haarlem jonge Edelen van de-Hpekfche.zyde naar Haap- overval-' Jem, begeven:,-om zig te'verlustigen*. -Doezen ten. werden ,j door een deel jdnge' onveflaaten, des nagts, op hun bedde, overvallen,: emzouden ^errnpord geworden •zyn, zo zy/rdöor hunne Waarden en Waardinnen*, niet "befchefmd en t§& ;§tad/uit- geholpen geweest iwa-pen. 't Ge-, rggc deedt geen onderzoek op deezen moed- ,wjlv: Zelfs werden.zy, die op:dit ^onderzoek ledden aangeftaan, toen-.naderhand' de jonge Heer; van Egmond, met grooï gevolg van Kabbeljaauwfchén,. in; de Stadigekötnen 'was, Mejom, en om dat ^zy met. de jonge Edelen vrolyk geweest waren, ter Stad uit gebannen %i$.,->;Dus wordt het, ten mihfteni," in- onze Kronyken, verhaald.; Doch veelfigt is men'<"'* fi~'. te Haarlem, :'t .zy;met of zonder grond, voor '.* ,. .eenigen i flinkfchen aanflag der ; jonge: Hoek-., ,£ ',nZ fchen, bedugt geweest: welken men, Wjxbwbtoj^ zulkieene geweldige jwy ze, heeft willen voor- komen. ; : ;-•-"-:■:-*/ 'jfa' ■::< jsèfl^J ■ Wolferd; van Borfelen-, Heer' van Veere Da Stad.
en. Stadhouder-.Van'Holland, hadtj ■ om den houder Joop deezer ongeregeldheden: te< fluitenj, in dèBorfelen Vasten des jaars 1-479;, eene algemeane Dag-wordt vaart, der> Edelen en Steden te Rotterdam doen %l&° befchryven,; Hy. zelf kwam 'ér binnen, metRotter- Juttei gevolg. Doch -de.Baljuw der Stede, dam te Sfan- van Reimer svt aak, verneemendë, dat 'erruimen« • - meer (/) Groote Chron. Divif. XXXL Cap. ai.
|
|||||
|
■m VADERLANDS CHE XIV. Boek
Maria, meer volks verwägt werdt, -kreeg vermoeden,2
.d%fi dat !de Hpekfchen, onder fchyn van-de Dag i •^ ; 77 vaaft, de Stad zouden zoeken te- bemagtigen* m«u"n ^y vergaderde derhalve de Schuttery, en 'l'fg',',, ,, hieldt de Afgevaardigden van Dordrebht^ .:•;! .Gouda, en andere Hoek'fche Steden bbitëin £elfs deede hy den Stadhouder, roen ovèr-dë jnaaltyd zittende ■<, van tafel ' opftaan', en dé Stad,! ruimen. (- Van t dien tyd af, wèrdt 'dë verbittering, grooter tusfehén den Stadhouder'; die de Hoekfchen gunftig was, en de Kab- beljaauwfchen; ,die, vergeefs; by hem aan- hielden «odat hy de verdreevénen van hunnen, .aanhang, uit, Dordrecht, Gouda, Schoonho- ven en, Oudewater; welke laatfte Stad; ook onlangs omgekeerd was-, wederom in't bezit ;hunjne,r ,aji),pten^ en goederen herrteilen zou; Omtrent raidzomer depzes zelfden jaars,.;zag men de ujtwerkfels deezer verbittering,'in-deti Zyn HofHaage; ,De Dienaars des Stadhouders, e» inden itjie yan eenjge Kabbeljaauwfchè Edelen, m wordtee- eei*e Herberg * hebbende zitten drinken, :#d- glonderd.ren,, van verwyten en fchelden, tot flaan éti fmyten gekomen. Dit een en andermaal'gei beurd zynde, en de Valkeniers van Heérè '„,; «,<. Wolferdv t'eenigen tyde, uit het Hof, met .. , haakbusfen en klovers, "op de Ftabbeljaauw* f i .] fchen gefchóoten hebbende, ontböoden dee* •' ' zen een gaed deel Poorters, uit de Steden Haarlem, Delft, Leiden en Amiterdam, be~ ,., legerden en befchoaten het Ho'fi, en overmees- ;-i terdeh het eerlang, by Verdrag:, waarna des '"Stadhouders hengften van Hal gehaald, en zyr ne goederen geplonderd en bedorven wer Jen. Jan van Egmopd, Jan en. Filips van Wasfe- näa?.
|
|||||
|
\
|
|||||
|
Boek. 3 MÜ T O ïRW 0LA - , 8<)
naai»;-waren -.4e voornaamfte hoofden van deè- M«JW■■''-
zen; :;$anflag. „De;. Stadhouder , die toen té ^.j??^. Veere ip .Zeeland, was (rn), verzamelde, fe- "" *d§rt, in ?t.Stigt van Utrecht, uit de Hoek* fehe; Steden f Dordrecht, Gouda en -Schoon? Jjpven, en van elders, wel zevenduizend man> trekkende, met dit Leger, door Delft, naat dep Haage, alwaar hy 't Hof wederom in- nam , en de -Huizen der Kabbeljaauwfcheri .deedt pionderen. In 't begin van Oogstmaand^ keerde hy naar Rotterdam, te vooren reeds <doqr hem bemagtigd. Doch zo dra hadt hy den Haage niet verlaaten, of de Kabbejjaauw- fchen vielen, uit weêrwraak, aan't plondé- ren, van de Huizen der Hoekfcheni' Heer't Hof Wolferd poogde, ten deezen tyde, het Ge- wordt , regtshof, uit den Haage, naar Rotterdam o^"^J*8 ver te brengen. Ook kwamen hier eenige overge« Hoekfche Raadsheeren , aan 't hoofd van bragc. welken,'hy* eenen tyd lang, in 't S. Agnie- ten-Klops ter j te regt zat, over zaaken, die,! uit de Hoekfche Steden, voor hem werderi gebragt. Doch hy befpeurde haast, dat de par- tyfchapjn 't Land te groot was, om doorhem bygclegd te können worden. Des beval hy de bewaaring der Stad aan Jonkheer Joris, Bastaard van Breder ode, en begaf zig naar Veere in Zeeland (»). De oorlog met Frankryk was v/ederom be- XTlï.
gönnen, voor 't uitgaan van 't Beftand. De De fraa- Franfche Oorlogfchepen, onder bevel van den fche" be" Ónder-Admiraal Coulon (o), overvielen onze ón« h£ Ha- ring-
' (V) Ü!kicersb. Clj'ron. ir. Deel, tl. 298. VlOOI.
(«j Grootc Ghron. üivif. XXXI. Cap. ar, 23»
t<0 Ducws 'fum. il. f. 304, |
||||
|
ï9Q VABE&LANBSCHE XïV.Bóbk.
Haringvloot hy. Cherbourg<p eene - Have» >■ in
Normandy«, en ;bemagtigden dezelve geheel* lyk, zendende de Visfehers, -naakt en berooid*, te lande.; naat huis ("ƒ>). Ook viele« hun een goed getal .van .Vlaarofche en andere Schepen^ die, 1 met Graanen,, uit de Oostzee', herwaards keerden, óngelukkiglyk in handen. Men ge- tuigt, dat, deeze Landen, »in honderd jaaren henvaards, zulk eene groote fchade Ier Zee niet geleeden hadden, als in dit jaar 1479^); Doch de flag by - Guinegate in Artois, die, op den zevenden \Jan Oogstmaand deezes jaars, ten voordeele der Nederlanderen, voor- viel x verzagtte de .fmertevan^'t voorig verlies. De kryg.werdtv federt, van1 wederzyde* met weinig .drift, voortgezet. Denveen entwintig- ften ,van ..Oogstmaand'des'"jaars 1480 \ werdt 'er wederom een Beftand geflooten voor zeven maanden': welk federt verlengd werdt- (r).' |
||||||||||||
|
Maria,t/
liga*
|
||||||||||||
|
Slag by
Guine- gate. |
||||||||||||
|
XIV.
Maximi-
liaan doeteene Bede, die, door de Kab- bel]'aauw. fchen, toege- ftaiiii Wordt^ 1480. |
De gelukkige flagby Guinegate * doorwel-
ken der Franfchen overmoed niet weinig ge- fnuikt was, Iliet Hertoge-Ma^itniliäanäde haft- den ruim, o m, in S prokkelmaand des jaars 148 ö-, herwaards te komen, en aan 't hèrftellen der ruste in Holland te arbeiden. Oökhädthyvoor, in perfoon, eene Bede te doen, tot voort- zetting van den Kryg tegen Fränkryk en in Gelderland. De Kabbeljaauwfche Edelen, Jan van Egmond, Jan en Filïps van ' Wasfe- |
|||||||||||
|
i naar, Jan van Kats, Arend van Duivenvoor-.
4e, Jan van Nortkh j Jan van Poelgeest en ••.:• . ■;""'-- !-:';;; eeni»
lp> Reigeusb. Cliron. II. Deel, hJ, 297. /Egid. de Roya
-*d samim 14.79.
(_q) Chroiiiquc Scandal.- p. 260, • •
(r) Duclos Turn. II. f 329« |
||||||||||||
|
xiv. BofeK. nis ïïo:&TiW; a t$t*
eenige, anderen, zyne gunst 'zoekende,"warenMaria,* •<!•
de eerften: 'en' veelligt 'de eemgftên, die hem; I48Q» tagtigduizend. .Ellips- Schilden van dertig'grèo- ten Vlaams, jaarlyks, voor"den tydwanagtjaar- ren , en honderden zestigduizend Schilden éeMs»- in.gereed geldyrufe den naam der Landen vartf Holland, Zeeland en/:Friesland, toeftonden*' Zy bedongen:; daarentegen; eenige vrjfhëdeïP voor 't Land in 't gemeen. En om de Scedel*; Haarlem, Leiden en.Amfterdam in 't byzöftw der te eer tot inwilligen deezér Bede te be- weegen, verkreegen zy« verlof' voor dezëlven -••'.. om eehe Vaart, door Holland, 'daar'Zy't'goëd- • •" - vonden, tot voortzetting dép;:Binrïenlandfchè; Neeringe, te mogen doen gitäaven:; van al J& welke Brieven verleend werden*-den twaalf'' den .van Bloeimaand, in den -Haage, gedag- tekend'^). De Kabbeljaauwfchèn^ zo: veel' hebbende toegedaan, verwierv^n-ligtëlyk, dat de Stadhouder Wolferd wan Börfèlen'van zyn' Ampt'verlaatene werde, Doch *zy: droegen joostvan zo weinig zorg voor het: bewaarén- dér onlangs Laiaing verkreegen' voorregtenj, dat zy gedoogden , wordt dat Joost van .Lalaing,:een ..Henegbuwér, jö:.^t^d"ou" zyne plaats ,bwerde aangefteJd (i)ï <De Hoek— fehen hadden' ondertusfehen reden, om dèë.~ zen vreemdeling, liever ► dan/ eèneft andërefi"^' tot> hunnensxStadhouder , te hebben: zyridè^ hy, door zyne Nigte Jolandë vän Lälaing, met; den Huize van Brederode vermaag- fchapt (8)., De, Raädsheeren van 't Hof jti ...:..'...'".. rden-' Cr) Groot Ptektfatbi 11. Deeh kol. 675. " ' v
Cjf^ Gi-oote ChKQiT. fl/vi/'.XXXf. CqpsM,.e$f ■-; v ■■: ■■■: «j$
>(8) Joost was„ eea Zoon van Simon -van Lalaing } S
Jolande eene Dogter vau Simons Broeder, Willem»-v |
||||
|
M?aT VADJERLANDSCHE XIV. BoèÊ.
Maria. I den Haagé, insgelyks, veranderd zynde, ver*'
1480. trok Maximiliaan wederom uit Holland j derf - ' Stadhouder de zorg bevolen laatende, om dé rust in >de Steden te herftellen. 't Gelukte hem egter nergens, dan te Hoorn en te Gouda, al- waar hy te wege bragt* dat de meeste Kabbel- jaauwfchen wederom irigenómen wefden,* mids op hunne knieën, voor al't volk, ten Heili- gen zweereride, dat zy; nimmer, eenigê onrust' aanregten, noch ooit kuipen zouden, om op 'tJkusfen teraaken (V). t ; Hande- Terwyi dit in Holland voorviel, handelde
Jing met Maximiliaan in Engeland, óm Eduard derf Eduard IV. nader aan zyne belangen te verbinden, den IV. en eenen merkelyken onderftand tégen Frank-' ryk van hem te verwerven (V). Lodewykde XL, wendde alle póogingen aari, öm deeze1 onderhandeling te dwarsböomën. Hy hadt* Eduard, al in 't jaar 1477, éen gedeelte der Nederlanden doen aanbieden, indien deeze -hem dezelven wilde helpen winnen (V). Na- derhand, hadt hy Eduards Dogter, Elizabeth '; voor den Daufyn, tenjHuwelyk verzogt, zon-' 'j' der egter hierover immer tot een: volkomen' befluit te wijlen komen. Eduard bèfpeurde eindelyk zo klaar, dat hy door Lodéwyk om den tuin geleid werdt, dat hy niét langer wil- de uitftellen, zig naauwer dan voorheen mef Maximiliaan te verbinden. ïMK ' Vrouw
£«") Velius Hoorn, il, 121^ M2. E| , ,'"J '*•' 'i
(v) Preuves fur Commines Tom. V. p. 98, 107, 108, 114't
117', 119, I28» '31» !32. 133- 13Ö, 139' \w~) Commines Uvr. VI. Ch. II. p. 377, 378. en gehuwd geweest met Heere Reinoud van Brederodë^
Zie Joann. A Leïois w>n & Uitren vati BreieroSei
Xn. XlilX. ttf.644. "..:::. Ö'srtii ty{*
'ft* "■•• - ''i.
|
||||
|
tlV. Boek. HISTORIE; ft/7 i9S
Vrouwe Maria hadt, op den twee-entwin- Mm/a
tigften van Zomermaand des jaars 1478, ee- lfia' tien Zoon ter weereld gebragt, die Fïlips ge- ~ " tioemd werdt (x). Toen deeze naauwlyks een jaar bereikt hadt, was 'er reeds óver een Hu- welyk van hem en Anna, derde Dogter van Eduard den IV, gehandeld (y). Dit Huwe- lyk werdt nu, in Oogstmaand des jaars 1480, geflooten (z). Hec Verbond, eertyds tus- fchen Hertog Karel en Eduard den IV. ge- maakt, werdt, ten zelfden tyde , vernieuwd. Eduard beloofde Maximiliaan, met zesduizend man, te zullen ohderfteunen. Maximiliaan verbondt zig, daarentegen, Eduard den IV* "-' het jaargeld van vyftig duizend Kroonen, welk hy van Frankryk trok, te zullen betaalen, in- dien Lodewyk de XI. goedvinden mögt, het zelve in te houden O). Doch by een volgend Verdrag, werdt dit jaargeld vereffend gere- kend, tegen de Bruidfchat der Prinfesfe, die op honderdduizend Kroonen bepaald was (b). Wyders verbondt zig Eduard, om een Beftand tusfchen Lodewyk en Maximiliaan te bemid- delen , of Lodewyk den oorlog te verklaaren, indien zyne bemiddeling van de hand gewee- . zen werdt (e*). Met deeze verbindtenisfen ge- fterkt, zou Maximiliaan magtig geweest zyn, den Koning van Frankryk het hoofd te bie- den • doch Lodewyk, in de Lente des-jaars ' . - M$*» (x~) Pont. Heuter. Rer. Aü'ftr. Lihr. I. p. 88.
('vi Aft. i>ubl. Angl. Tom. V. P. lil. p. 102.
\z) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. i©9, HO, lil,
"lafAA.Publ. Angl. Tom..V. P. m.p. io7,tö8jio<>.io?,
:■■ (bi Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. 112. (c; Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. HU IV. Deel. N
|
||||
|
I94s VADERLANDSCHE XlV. Boek.
Maria. 1481, van eene beroerte overvallen zynde,
148°' welke hem geen lang leeven voorfpelde, ver- loor ällengskens den lust, om den kryg voort te'zetten.'Öök riep de verwarde toeftand der zaaken in Holland Maximiliaan, ten zelfden tyde y derwaards. XV. Oé Moekfchen, die in 't jaar 1479, uit DeHoek- Lejjen verdreeven waren, tot hiertoe ver- verrasfen geefs getragt hebbende, in 't bezit van hunne Leiden, goederen en Burgerregt herfleld te worden, onaängezien zy reeds vonnis in hun voor- deel ten Höve verworven hadden, onderna- 1481. men, in Louwmaand des jaars 1481, ten ge- ■*"'''"'' tale van niet meer dan honderd vyf-endertig man, meest Utreehtfchen (^T), geleid door Reyer van Broekhuizen, eenen Gelderschman, des morgens ten zes uuren, den muur der Stad in ftilte te beklimmen. Gelukkiglyk raak- ten zy allen binnen. Toen aan't roepen: Breê- Yol 'Èïeêro! Montfoort I'Montfoort! en onder dit getier, naar 't Stadhuis, 't welk haast be- magdgd werdt. De voornaamfte Kabbeljaauw- fchen, dus onverhoeds overvallen , werden gevat, en in byzondere Huizen gevangen ge- zet: alzo 't Stadhuis, juist ten deezen tyde, door het vuurvatten van 't Buskruid, welk onder in 't zelve bewaard werdt, gedeeltelyk, gefpro'ngen was: waarby omtrent veertig menfchen, van beiderlei aanhang, het leeven verlöoren hadden. De Hoekfchen, de Stad t'eenemaal in hun geweld gekreegen hebben- de, ftèlden orde op de Regeeringe, en tel- den de weerbaare maafchap, welke zy omtrent zes«
|
|||||
|
£(Q Amelgardi Gella Luilovid XI. Lih. VI Caj>. 2«.
|
|||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 195
|
|||||
|
zesduizend man fterk bevonden, 't Leedt eg;. Marias
ter niet lang, of de Kabbeljaauwfche Steden, 'H8.1» Haarlem, Delft en Amflerdäm, klaagden ten ""*"""" Hove zo fterk, over het gebeurde te Leiden, dat de Hertog den Stadhouder Lalaing bevel zonde, óm de Stad re belegeren. Ook maak- te zyn volk zig eerlang van eenigé Sloten om Leiden meester: waardoor de Stad zeer be- naauwd werdt: wordende alle de Ingezetenen, welken men buiten dezelve aantrof, in hegte-- nis genomen (<?). Dordrecht, alwaar de Hoek Dor- fchen thans meester waren, werdt, op den drecht» vyfden . van Grasmaand , door de Kabbel- sc<hl0da' jaauwfehen, onder bevel van Heere Jan van hoven en Egtnond, verrast. Hy hadt eenig gewapend Oudewa- volk verfteken in het Schip van Jan Mat- 'er Wor'- ïhyszoon en nog een ander: welken, boven ^eVh^ met Rys gelaaden, by klaaren dag', de oude bel- ' Haven invoeren (f"), 't Volk, fpoedig ont jaauw- fcheept zynde, overviel de Hoekfchen (fowfehenbe- verhoeds. De Burgemeester Gilles Adriaans- ma8"g«« 200», die een' koperen pot, in plaats van ee- nen ftormhoed, op 't hoofd gezet hadt, en •de Onder-Schout werden vegtenderhand doodgeflaagén. Veele anderen, en onder deezen, dé Schout Westfaling en de Bur- gemeester Dirk van Beaumont, werden ge- vangen naar den Haage gevoerd (g~). De verdreeven' Dordfche Kabbei jaauwfehen, zo wel als de Leidfche Hoekfchen , vonnis ten Hove in hun voordeel bekomen hetf-' ben-
CO Groote Chron. BMfi XXXI. Cap. 28. Cf) Oorloghen van Maxiniil. f. 6fs verf. 66. i,g) Groote Chronyk Vivif. XXXI. Cap. 3©. -: N a '
|
|||||
|
ip<5 VADERLANDSCHE XIV.Boee;
Maria, bende (h"), kwamen wederom binnen, en maak-
1481,
ten zig meester van 't bewind der Stede*
"Gouda, Schoonhoven en Oudewater vielen
ook wederom in de magt der Kabbeljaauw-
fchen. Tot het inneemen van Oudewater *
hadt Gerrit van Uitenbroek, Schout der Stede,
veel toegebragt. Hy werdt 'er, federt, met
ballingfchap en verbeurdverklaring zynef
goederen over geftraft (1). De Hofpoort in
den Haage zat vol van Hoekfche gevangenen
uit verfcheiden' Steden.
Maxmri- De Hertog Maximiliaan hadt zig, reeds in
liaanftelt de Vasten, naar Breda begeven, om op eeni-
de Kab- ge beweegingen in Gelderland een waakend
iaam oog te houden. Doch hier het bemagtigen
fchen "in van Dordrecht verftaan hebbende, begaf hy
de Re- zig, omtrent den agtften van Grasmaand, naar
geering. Rotterdam. De Dordfche Gemagtigden ver-
,,.,. toonden hem hier „ dat de Stad, laatftelyk',
„ alleenlyk ingenomen was, om 's Hertogen
„ vonnis ter uitvoeringe te Hellen; dat men
„ dezelve verder ten zynen dienfte bewaaren
„ wilde, en dat men hem flegts zyne toeftero-
„ ming tot de gemaakte verandering ver-
„ zogt." Voorts booden zy den Hertoge de
fleutels vder Stad aan, en fielden hem hunne
gevangenen in handen. De Hertog, geheel
op de Kabbeljaauwfche zyde, ftondt hun.'t
verzogte toe. Omtrent drie weeken laater,
kwam hy te Dordrecht, vernieuwende aldaar,,
dus luidt de oude aantekening, wt fynre Vrince-.
li-
(ft) Lettre de Mnximil. dans les preuves fur Commin. Tvn~
V. P- I9O. K
CO Ciimin. Sentent. boek, geqtwt. A. ƒ. 115 w/.<
|
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. i#r
|
|||||
|
Uker mogentheit, by Proviße en fonder Prejüdi- Maria.
cie van de Previlegien en Rechten der Stad, dat 1481- Gerechten die Wet (£). Van Rotterdam, trok ~~" hy naar Gouda en Schoonhoven, alwaar hy, insgelyks, de verandering, door de Kabbel- jaauwfchen gemaakt, bekragtigde. Leiden, Leiden welk nog belegerd gehouden werdt, lei eer- fj!i^" lang het hoofd in den fchoot. De Overfte Zjg/ Broekhuizen, bedugt voor de magt van Ma- ; ximiliaan, ruimde de Stad met zyn volk. De Hertog vertrok, op den zeventienden van Grasmaand, te fchepe, van Gouda naar Lei- den. Te Leiderdorp aan land geflapt, werde hy ontmoet, door de voornaamfte Leidfche" Burgers, in rouwgewaad, die hem de fleutels der Stad aanbooden, en op de knieën om ge- ,...' nade fmeekten. Zy verwierven dezelve, op .• agttien mannen na, met welken de Hertog - zynen wil wilde doen. Ook werden 'er, kort- daaraan , zes te Leiden geregt : en onder • deezen, Dirk Potter van der Loo, die Hopman^ geweest was, onder de Gelderfchen (7). Ma-;. ximiliaan begaf zig van hiernaar den Haage,- om het vonnis der Hoekfche gevangenen uit- verfcheiden' Steden te doen opmaaken. De rjeHeer- goederen van Jan, Burggraaf van Montfoort, lykheid van Reyer van Broekhuizen, en van verfchei* van p|f- den' andere geweekenen werden verbeurd ^J^ert verklaard, en zy voor altoos gebannen. Devan£teer. Heerlykheid van Purmerende , by koop aan- den Huize van Montfoort gekomen zynde , was ook onder deeze verbeurd verklaarde goe- '-... -..' \ de* V
Ck~) Regeer. Lyst by Balen, ü. 297.
Ql) Criiiiin. Sentc,!«:. bftck gequot, A. f. I06 verf. 108 verf.
foy verf. 110, in. N 3
|
|||||
|
tp8 VADERLANDSCHE
|
|||||||
|
XIV. Boek.
|
|||||||
|
Maria, deren. Maximüiaan fchonk dezelve, ten dee-
1481. zen tyde, aan zynen Neeve, Balthazar, Heere --——** van Folkeßein, die ze, in 't jaar 1484, aan Jan, Heere van Egmond, verkogt Den meesten Hoekfchen gevangenen werdt, federt, op .;; L,Voorbede der Hertoginne Weduwe, Marga- reet van Jork, het leeven gefchonken: doch ;';zy werden ten Lande uit gebannen (jn). XVI# Adriaan Janszoon Westfaling, Schout, en Dirk Adriaan van Beaumont, Burgemeester van Dordrecht, Westfa- waren -de eenigften, die, in den aanvang van JDirVvan QoéPMlöd* in den Haage, onthalsd wer- Beau- den,- Uit het Vonnis , van Beaumont, welk mont nog voorhanden is (n), kan men afneemen, onthalsd. w^t hun te last gelegd werdt. Beaumont hadt, vmBmu- voIgens dk Vonnis, beleeden: „ 1. Dat hy, mout.' „f in Louwmaand des jaars 1478, Burgemees-. ,,; ter zynde, de Gemagtigden van onzen ge- „ nadigen Heere en Vrouwe van Oostenryk, die toen waren Adolf van Raveftein, Lode- wyk van Gruithuizefi en Meester Jan. Karon- y dokt (0) „ gedrongen hadt, buiten tyds, de „ Regeering van Dordrecht te veranderen. „ 2. Dat hy, in Sprokkelmaand daaraan vol- . „ gende, mede bewilligd hadt in een befluit, „ om Gemagtigden naar den Haage te zén-
„ den, en aldaar te bewerken, dat het Hof „ geene Mandamenten meer naar Dordrecht ,,, zondr, om de uitgeweekenen wederom te „ doen inneemen; maar dat men de Stad, „ met haare zaaken, liete begaan: en dat hy, „ten zelfden einde, ook hadt geftemd, in „ het afvaardigen van den Burgemeester Gil- „ lis
1 (ni) Groote Cliron. Dlvïf. XXXI. Cap. 31,
£»■) Hy Hkvkuwyk. Dordr. l/f. 320.
(O Regwr. Lyat by Bausn, tt. sgê. |
|||||||
|
f
|
|||||
|
XIV. Boek. HISTORI E. 109
„ lis Adriaanszoon aan den Stadhouder, La- Martaϧ
„ laing, wien men belet hadt, met de; uit- I4gi'
„ geweekenen, wederom na de Stad te ko-~
„ men. 3. Dat hy, buiten kennis van den
„ Hertoge, een Verbond tusfchen .eenige
„ Hollandfche en andere Steden bewerkt; en
„ met de oproei ige Gelderfche Steden, vrien-
„ delyke briefwisfeling helpen houden hadt.
„ 4. Dat hy, Schepen zynde, twee manne«
„ hadt helpen veroordeelen , en een' vry-^ ,
„„ipreeken: welke beide vonnisfen het Mof
„.hieldt onregtvaardig te zym 5. Dat hy ,
„nevens anderen, den Stadhouder hulp hadt
„geweigerd, om de Stad Leiden, door Broek-
„ huizen ingenomen , wederom te bemagti-
„ gen: ja dat hy, daareptegen, insgelyks ne-
„ vens anderen, den Leidenaaren verlof ge-
„ geven hadt, om Lyftogt te Dordrecht te
„komen koopen: daar zulks, door 't Hof r
,, verbooden was. 6. Dathy, emdelyk, hadt
„geoordeeld, dat men de vreemde Knegte»
„ des Hertogs;, met welken men Leiden be«
„ dwingen wilde, met geweld, ten Lande uisr
„ moest zoeken te jaagen, onder dexel vak
„ Privilegien fe ten welken einde , hy mede
„ geftemd hadt, tot. het befchryven'eener aM
„ gemeene Dagvaart der Hollandfche Steden %
„ te Dordrecht." Om alle welke misdaädeh,
gelyk men ze noemde, Beaumom, door Stad*
houder en Raaden, geoordeeld werdt,dedböd
Verdiend te hebben.: ; : »*
Onpartydigen zien;, ondèrtusfchen , dät de Aanraer-
meeste punten, die zo hoog genomen wer- kingen den, beftonden, in het verdedigen eii beher- roverJ16* tigen der oude gewoonten en voorregten> groo-ze vi' N 4 tear' |
|||||
|
«oo VADERLANDSCHE XIV.Boek;
#ïaria. tendeels onlangs, door 't Groot-Privilegie vaa
1481, yrouwe Maria, bevestigd. Hiertoe behoör- ~de, gewisfelyk, tet weeren vwMandamenten.
van 't Hof, die met der Steden Voorregten ftreeden, het houden van Dagvaarten en heq fluiten van Verbonden, zonder den Hertog te kennen: hoewel fommigen, naderhand, geoordeeld hebben, dat de vryheid, om Dag-; vaarten, te houden, bepaald was , by eene. Handvest van Hertoge Jan van Beijeren (ƒ>)» vorderende, óa.tz& niet tegen den Graave ofdes?-, zelfs Heerlykheid moesten draagen; gelykide Dagvaart, die; Beaumont dreef, feheen te zullen doen (gf). Het vonnisfen tegen Regt, indien hiervan al duidelyk blyk ware, be- hoorde eenen Regter, die anders gewoon was, ' naar zyn geweeten tè oordeelen, nimmer toe
eene misdaad gerekend te worden. Ook moesc het onderfteunen der Leidenaaren, in zulke, verwarde tyden, in welken nu de eene dan de andere party boven dreef, zo zwaar niet ge- woogen worden. De vriendelyke briefwislè- ling met de Gelderfchen kon misdaadig zyn; doch men weet niet regt, waarin ze beftaan* of hoe veel fehuld 'er Beaumont toe gehad, hebbe. Wy befluiten dan, dat 'er weinig of geene reden is, om hem en den Schout West- faling anders dan als Martelaars van Staat aan. te merken. De Hertog en het Hof. hadden nu beflooten, de Kabbeljaauwfchen, die zWaa- re Beden inwilligden, alleen in 't bewind; te itèllen'1 waarom de Hoekfchen in 't onderlpis ■ is-'i gft* (p~) Zie ï\\. Deel, hl. 426. - 4 •■■
(q) Viäe C. V. BYK^RSHOgE Quxft. Juris PubJ, IW* VL
|
||||
|
XIV* Boek: HISTöRI E.
|
|||||||
|
20 r
|
|||||||
|
gebragt, gebannen, of van 't leeveh beroofd Maki^,
moesten worden. De toeleg gelukte. De _fjf_I* voornaamfte Hoekfchen raakten het Land uit: de anderen durfden zig reppen noch roeren. De Hertog deedt alomme een bevel afkondigen , waarby de twistende gemeente tot eendragt en rust vermaand werde (r):-. De Stad Utrecht was thans de eenigfte 0or-
toeVlugt der Hoekfche ballingen. Het ge-fpr0ng zag van Bisfchop David was hier, na de vanden dood van zynen Broeder, Hertog , Karel , oorlog merkelyk afgenomen. De aanhangers vantmet,u" den overleeden Domproost Gysbrecht hadden rec Ct h hoofd wederom begonnen op te fteeken, en den Bisfchop de Stad te bang gemaakt; zo dat fayzig gemeenlyk te Wyk te Duurftede ont- hielde. Zy hadden den Burggraafivan Mont- fóort, federt, qnibooden, die de Regeer ing der Stad, terftond, veranderde $ en met ge* huurde Knegten; ten dien tyde, evenveel of zy te voet of te paard dienden, Ruiters,.en ook Stalbroeders: genoemd; den Laanbang des Bisfehops onder bedwang hielde (V), ■ terwyi hy de verdreevetf Hoekfchen te Utrecht woq- nénJiet. De Uerechefchen, die, onder Reyer van Broekhuizen,- Leiden hadden-helpen be-: magtigen, waren, niet zonder buit, van daar, naar Utrecht gekeerd. Dit; doch vooral het aanhouden der Hoekfchen, hadt; Mäximiliaan- döën befluiten* toe hee aanflaan der-Utrecht? fche 'goederen, die onder zyn gebied bevon? den werden; en met naame ook, tot het ver- ........"■•_; ,. t i.«'Vr ■..... beufd £r) Oorloghen van Maximillaan f- 7,0.
,(,•) Amelparui Gefta I,udovi'ci XI. Lm'. VI. Caß, aa4 :'. W 5
|
|||||||
|
soa VADERLANDSCHE XIV. Boek.
beurd verklaaren der Heerlykheid van Purme-
rende, den Burggraave van Montfoorc coe- behoörende. Zelfs werden de Ucrechtfchen, alomme, in Holland en elders, bekommerd en 'vastgehouden. En Maximiliaan wilde hen niet ontflaan, ten ware men den Burggraaf van Montfoort en de Hoekfche ballingen uit Utrecht vertrekken deedt: waartoe de U- trechtfchen thans noch magt noch wil had- den (7). Uit deeze tweedragt rees, in die jaar 1481, de. Kryg tusfehen de Hollanders en Ucrechtfchen, die drie jaaren duurde. Men gaf, in Holland, voor, dat deeze Kryg ge- voerd werde, om Bisfchop David, tegen de wederfpannige Utreehtfchen, te verdedigen; doch de waare oorzaak was het verblyf der Hoekfche ballingen: in de Stad (ti). De Raad der Stad Utrecht, bedugt voor de
magt des Hertogs van Oostenryk, hadt, op den zevenden van Grasmaand, eindelyk, by meerderheid van ftemmen, beSoocen , hem ten minften in zo verre genoegen re geeven, dat men de gehuurde Knegten of Stalbroedérs de Stad deedt ruimen. Doch de Burggraaf van Montfoort kantte zig hier mét geweld tegen, noodzaakende dé meesceh , 'die voor 't uitzetcen der Stalbroederen geftemd hadden» de Stad te verlaatenef>). Deézen, de meeste Geestelykheid en Ridderfchap, en de Sceden Wyk en Reenen verklaarden zig voor den Bis* fchop. Jan van Moncfoorc bleef té Utrechc ••■' •-• r) mees?
CO Amelgarm Gefta Ltjdövici XI. Lih: VI. Cep. 21,, . >
£u) Vauus Hoorn, il. 125. ■' •v Cv j Chrouyk van Ao. 14S1—1483 is MATTH. Anal. Twul^
P- 397, 399 > 4°5« |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 103
meester. Amersfoort hieldt zyne zyde; zo wel Maria.
als Montfoort, alwaar hy Burggraaf was. Bei- „1§P& derlei aanhang hadt Ruiters in dienst; die 't Stigt afliepen en plat brandden (w~). De Stad Utrecht handelde, ondertusfchën £
in Herfst- en Wynmaand, aan 't Hof te Ant- werpen en te Brusfel, over een verdrag. Doch alzo Maximi liaan vorderde, dat men den Bis- fchop volkomen' onderdaanigheid beWyzen zou, en de vreemde Knegten uit de Stad doen .....
vertrekken, liep deeze onderhandeling vrugte-
loos af (ar). Terwyl zy duurde, verrasten de Utrecht-
fche Ruiters, zig gedeeltelyk in vrouwen ge- waad verkleed hebbende, en melk en eijeren te koop draagende, de Stad Naarden; alwaar zy eene jammerlyke verwoesting aanregteden:: doch de Amfterdammers dreeven hen haast van daar naar Utrecht te rug (y~). De Stad- houder Lalaing, ftrenger wraak van deezen moedwil neemen willende, (lak den brand in Jutfaas, en floeg het beleg voor het Blokhüis op de Vaart. Doch de Utrechtfche Ruiters overvielen hem, eer hy zig behoorlyk ver- fchanst hadt, én (loegen hem op de vlugt. De Hollanders lieten hier omtrent honderd De Hof- man , van welken 'er zestig gevangen en veer- landérs tig gedood werden. Doch anderen melden, y^f-^ dat 'er wel tweehonderd en twintig gevangen flaageu, werden genomen. De Hollanders lieten hun meeste
(w) Clironyk van Ao. 1481—1483. p. 400, 401, 402, 403»
407, 40S, 409. -■■... f .r) Clironyk van Ao. »48t—1483. p. 410—415.
C.v) Amelgaro. Lii/r. IV. Ca/,. 15. Curon. van Ao. 14&1—^
»483. p. 425 , 4iö.
|
||||
|
ao4 VADERLANDSCHE Xf7, Boek.
|
|||||
|
meeste Krygsgereedfchap in den loop: onder
anderen, zeven-endertig grooteen kleine Bus- fen, behalve de haak - en knipbusfen, en zeer veele Schermen of Busdekfels. Ook werden 'er- agt of negen veroverde Wimpels, te U- trecht, in de Kerke, te pronk gehangen (z). Zy over- De Stadhouder verzamelde hierop, in Win-' winnen termaand, onder anderen, by lotinge, uit de trecht- §ce^n van het Zuider-Kwartier (V) , vier of fchen in vyfduizend man te Naarden, bemagtigde Em*: West- menes, en lei het aan kooien. BaarnenZoest broek, werden ook plat gebrand. Op den zes-entwin- tigften, viel 'er een bloedig gevegt voor, tus- fchen zyn Leger en de Utrechtfchen, in West* broek, in welk hy eene volkomene overwin- ning behaalde. Verfeheiden' Leden der Re- geeringe van Utrecht fneuvelden in dit ge* yegt (£>■ • De Stad hadt ondertusfchen Engelbert, Broe*
der van Jan , Hertog van Kleeve , eenen
jongeling van agttien jaaren, tot Voogd en
Befchermheer verkooren (j£), Hy kwam*
tegen het eindp van 't jaar, binnen Ucrecbt
~(V); doch bragt weinig toe, tot redding der
vervallen' zaaken. Bisfchop David hadc be-
,.,|i ,,,werkt, dat de toevoer naar de Stad, inHoI-
Slegte land en Gelderland, verbooden was. Ook
fij1^ van gedoogde hy niet, dat zy, uit de andere
nec *' Stigtfche Steden, welken in zyne magt waren,
'" voorzien werdt. Daarenboven hielden de Wa*
ter-
t«) Cferon. van Ao- 1481—1453. p. 41Ö—421.
(#r) Vemuj yoorn, bl. i2(5s
f 4) Cliron. van Ao. 1481—-1483. p. 427—433-
(c) Aft. UUiaj. in Matth. Anal. Tom. 1. ƒ>. 542 £? feqe,
14) AMEtCARB. tibi. VI. Ctp. 3.6.
|
|||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. sctf
terfteden van 't Noorder-Kwartier Schepen op Mjóua; ■'-
de Zuiderzee en voor den mond der Eem, die *48^a den toevoer te water affneeden (Y). Dit ver- - oorzaakte groote duurte in de Stad. Ook kwa-
men 'er de geldmiddelen bekrompen om. Men hadt reeds eene leening van de ryke Weduwen gedaan. Ook hadden agt- of negenhonderd van de voornaamfte Burgers ieder een pond" groot opgebragt, onder belofte, dat zy van Krygsdienst verfchoond zouden blyven, zo dit geld, in zes weekcn, niet wederom gegeven werdt. Doeh deeze belofte werdt niet, en't geld egter in-gehouden. Naderhand zondt men iemant naar Keulen, om lyfrenten ten laste der Stad te verkoopen. Doch hy vondt geene koopers: alzo de Keulenaafs wisten, dat de meeste Rykdom uit Utrecht geweeken , of gedood was. Men verkogt de geringde Amp- ten voor twee lyven, of zo lang men koopers vinden kon (ƒ): ten blyke, dat men geene middelen onbeproefd laaten wilde, om geld te bekomen. In Sprokkelmaand des volgenden D ^^ jaars, werdt 'er eene Dagvaart te Schoonho- ^agvaa™ ven gehouden, tusfchen den Stadhouder La- Schooa» ïaing met de Hollandfche Steden, en de Stad hoven. Utrecht, om van Vrerie te handelen; doch h82, , men fcheidde vrugteloos (g~). De wederzyd- -"*"* fche vyandelykheden gingen even hevig haaren gang. Viane, alwaar zig eenige voornaame Vkhe Stigtfche ballingen onthielden, werdt, opdehdoorde zeventienden van Lentemaand, door die vanUtrecla" . TT fchen, ^" gewess»
<CO Veuus Hoorn, tl. 126. Brandt Enkh. il. 34.
f/) Chronyk van Ao. 1481—1483. j». 404, 405, 439,
(g) Chronyk vau Ao. 1481—1483. p. 444.
|
||||
|
ftotf VADERLANDS CHE XIV. Boek;
Maria. Utrecht bemagtigd (£). De Stad was, in 'c , '4 Jaar r477> overmeesterd, door'Reyer van nen, en Broekhuizen, Zusters Zoon van Reinoud van wederom Brederode (/); die met Reinouds Bastaard- verioo- Zoonen famengefpannea was, om jolande van Lalaitig, Weduwe van Heere Reinoud, de Voogdyfchap over jonkheer Walraven, haa- ren Zoon, te ontweldigen (k~). Ook behieldt hy 't bewind der Heerlykheid, tot in 't jaar 1480, wanneer Walraven, meerderjaarig ge- worden, tot Heere van Viane werdt ingehul- digd (/). De Hollanders, en fommige U- trechtfchen, die naderhand verdreeven wer- den , hadden hiertoe veel geholpen (tri) • waarom Walraven hun, toen zy gebannen waren, het verblyf, in Viane, niet weige- ren kon («). Doch dit was reden genoeg voor de Ucrechtfchen, anders thans goed Hoek«ch om de Stad van het Hoofd der Hoekfchen aari te tasten, en in te neemen (0). Jonkheer Wal- raven raakte egter, in Hooimaand, wederom v *» 't bewind van Viane, mids betaalende vier- duizend vierhonderd Rynfche guldens aan •"-.....Vincent van Zwaanenburg, die de Stad toen
voor de Utrechtfchen bewaarde (p).
lS"vJn In de Lente deezes Jaars' was de He"0-
Ca) Chronyk alt ioven p. 44g—455. f ■
XLV ÏTT* A LEYDlS Viln dC HCeren 'Van Bred,erode Caf';
C k) ld. Cap. LXX. LXXf. il.' 724^7,0. n- >: \ "'■
(/) U.Cap. T.XXUI. bl. 7,4. /ö
(/») ld. Cap. LXKl. LXXJ1. bl. 716—7-,%.
,r..2±y. („) m. Cap. LXXIV. bl. 7«. - .,...„ ,\ f», U- Cap. LXXIV. tl. 7^5.
Cp~) U. Cäp. LXXV. m 737.' Chronyk van Ao. '1481—15S3.
$• 475' . 1 .,".:.... " - ' L •"[• I J *
|
||||
|
XIV. Boes. HISTORIE. so/
gin Maria haaren Egtgenoot en den Landen, Filips Ik
in den opgaanden bloei haarer jaaren, door H82- eenen onverwagten dood, ontrukt. Drie Kin- v l deren hadc zy reeds ter weereld gebragt," Filips Marisu*
mMargareet, die nog leefden, en Frangois', die, kort na de geboorte, geflorven was. Nu was zy wederom zwanger (#); doch hadt zig, door eenen val van't paard, terwyl zy buiten Brugge uit fpeelemeiden reedt, dermaate be- zeerd, dat zy,na verloop van drie weeken(V), anderen fchryven, binnen vier dagen Q~), op den zeven entwintigften van Lentemaand, o- verleedt. Haare voorzigtigheid en Godsvrugc •,•.:,- wordt van haare tydgenooten zeer gepreezea i (7). Van bekwaamheid tot de Regeeringe heeft zy naauwlyks eenig blyk können gee- ven, zynde zy, na de dood van Hertoge Ka- rel, niet van onder de Voogdyfchap der Gen- -' , > tenaaren ontflaagen, dan om onder die van haaren Egtgenoot over te gaan. Ook hadc zy 't ongeluk van haare Landen, zo lang zy regeerde, door binnenlandfehe beroerten en uitheemfehë oorlogen, jammerlyk te zien ver- woesten en van een fcheuren: rampen, die genoegzaam altoos aan de Vrouwelyke Re- geeringe over deeze Landen verknogt waren geweest. . ; Fiups de tweede van dien naam XIX.
onder de Hollandfche Graaven, haar eenigé fjllPs> 2oon, een kind van vier jaaren, was^ ook zoon volgens de Huwelyks-Voorwaarden, tusfchen voigthaa? Maxi °P> en
(q~) Chronyk van 1481—1+83. p. 462. . : . .'>■
(jrj Duclos Tom. II. p. 306.
£*§ Abr- de Veter, liusc. Rer. I,eodtenf. Libr. c. 1375.
CO Anelüardi Ceüii JUitiov. XI. Lih. VI. C«$. vj.
|
||||
|
2o8 VADERLANDS CHE
|
|||||||
|
XIV. Boek;
|
|||||||
|
EiupsII. Maximiliaan en haar-.gemaakt- (u), Haar wet>
1482. tige Opvolger. Met hem ging de Regeering ^cënëTdë deezer Landen, uit het Huis van Bourgondiër Landen tot het laatfte Graaflyk Huis, hét Huis vari aan't Oöstenryk, over. By zyne geboorte^ Huis van hadden fommige kwaadmeenênden een gerügt ryk.m~ ^aaten ioopen, dat Vrouwe Maria flegts eene Dogter ter weereld hadt gebragt: om 't welk te logenftraffen, Vrouwe Margareet van Jork * Weduwe van Hertoge Karel, den jongen Fi- lips, na dat hy gedoopt was$ geheel naakt, aan 't volk vertoond hadt (V). Maximi- In Holland, befpeürde men veel rouw over liaan in het affterven van Vrouwe Maria. Ook werdt Holland 'er haare Uitvaart, met plegtige Kerkdienften, fïJndvo'or gehouden (w~). Maximiliaan maakte terftond Voogd zyn werk van de Staaten der Nederlanden te be- «srkend. weegen, om hem, als Voogd over zyne twee Kinderen en als Ruwaard der Landen, të erkennen. Ook gefchiedde dit, door den tyd, alomme, behalven in Vlaanderen (#)„ In Bloeimaatid, ontving hy, in Zeeland (y)„ en kort daarna, in den Haage in Holland * den eed der Landzaaten. De Kabbeljaauw- fchen, die thans hier byna alomme in 't be- wind waren, bewerkten ligtelyk, dat de Her" tog voor Voogd erkend werdt. Terftond na- de inhuldiging, vertrok hy wederom naar ^Vlaanderen CO«
,./,:.:'-' ■' - "Te
- ■ •■•■'■ ' iv ('0 Zie hier voor, il. 180." • . :,^ -. ;, .-,- ',
*""" ' .... f) Oorloghen van Maximil. ƒ 23.
<V) Klepb. van Dordr. hy Balen, il. 797-
Qx*) Pont. Heut. Rerum. Auftr. Liir. II. p. 101, loa«- (y) Reigersb. Chron. II. Deel, ik 303. (z i Chion. vaa 1481-^1483. ih 461,462. Velius Eeorrij '■< V. 127. |
|||||||
|
XIV. Böek. HISTORI E,/ 209
|
||||||
|
. Te Hoorn, ontftondt, omtrent deezen tyd, Fn-ips1$
wederom eene hevige beroerte. ,^Vy hebben l^3* |e vooren (d) aangetekend, dat het den Stadr De Kab^ houder Lalaing gelukt was, de verdreeven' beljaauw- Kabbeljaauwfchen wederom in de Stad te fchen brengen ; doch dat deezen hadden moeten ^^)er^'te zweeren, dat zy nimmer eenige onrust aan- weerom regten, noch om Ampteri kuipen zouden. Na op't kus? Il vertrek des Stadhouders, waren 'er nog ee? fen. fiige anderen ingekomen, die deezen ,eed ins- jgelyks, openlyk, op het Marktveld, de Roode Steen genoemd, hadden moeten doen. Deeze byzonderheid ftief elk, die der Kabbeljaauw*» jfche zyde toegedaan was. Doch de Overheid Jbekteunde 't zig weinig, bedienende zig zelfe fan veelerlei ftrengheden j om: allen, die.haat eenigzins in,'t oog liepen, geheel onder de knie te Jkrygen (£). Op den twintigften väft ferasmaand des voorleeden jaars 1481,, was ,'er een zwaare brand, in de Stad, ontftaatii die jfeller voortfloeg-, om dat de Overheid!» vermoedende, dat hy :doar de Kabbeljuauw* fchen, ontfleeken was, .om de Stad, an deeze .verwarring, te bemagtigen; geene behoorlyke orde op het, blusfchen» gefield hadt.D.eKab? beljaauwfchen weeten 't naderhand den Hoek* fchen Regenten, dat de-brand zo veele fchade gedaan hadt (c). Het. wantrouwen een de twee- dragt wies dagelyks aan. In 't voorjaar, niet lang voor ,den gewoonlyken tyd van de ver? Jkiezinge der nieuwe Regenten, die hier op goeden Vrydag gefchiedt, hadt de Stadhou- , ■ o'v b&ti •' 'óiw der O) BI 192. . „ W
l-'C*> Velius Hoorn, hl.-iai, 133 met 'atbgdt AahU
£f) Vbuus il. 123—125. ;. ,, ,„. :\ j ,, j ;<>*%■. I IV. Deel. O
|
||||||
|
)
|
||||||
|
Sio VADERLANDSCHE XIV. Boek*
Fitffs It. der Lalajng die van Hoorn verbooden, voort-
148a. tegaan met de verkiezinge. 't Scheen dat hy * van zins was, zelf in de Srad te komen, en
eenige Kabbeljaauwfchen op 't kusfen te hel*
pen: waarna hy, reeds te vooren, door zoei te middelen, vergeefs getragt hadt. Men paste egter geheel niet op dit verbod, en ging voort '-,. met de verkiezinge, beweerende, dat het uit«-
ftellen derzelve met der Ste,de-Privilegien ftry-
dig was. Lalaing, die zig ongaarne te kur gefteld zag, floeg eenen anderen 'weg in, ord zyn oogmerk te bereiken. Hy ontboodt de voort aarnfte Hoornfche Regenten, by zig , in den Haage, onder voorwendfel , dat hy zaaken van gewigt met hen te overleggen hadr. Zy toögen derwaards, zonder iet argé te vermoeden; dot h werden vast gehouden. Terwyl zy zaten, trok Lalaing, zo t fchynt, in perfoon, naar Hoorn, veranderde de ganc- fche Regeering, naar zynen zin, en herfteide den Schout, Maarten Velaar, wederom in zyn Ampt. Dit gebeurde in of omtrent Hooi- tnaand des jaars 1481. Toen de'hekken zo verre ve« hangen waren, zag men de vobr^ naamfte Hoekfrhen, onder voorwendfel,';dat zy de geëischte fchatting weigerden te betaa- len, ter Stad uk bannen. Hoorn werdt, ten deezen tyde. boven vér mogen bezwaard : waar» toe de Kabbeljnauwfche Regenten, niets eht- ziende om ten Hove wel te ftaan, veel gehol- pen hadden. Men moest hier thans' tien 'ftui* vers van ieder Pond Schots, en nog vier ftuU sters van 't Pond voor Ruirergeld opbrengen, daar mein te vooren, in alles, niet meer dan drie of vier ftuivers hadt behoeven te geeveb. |
||||
|
XIV. Boer. HISTORIE; ah
En nóg reikte deeze fchattirig niet tóe , om F|^|M&
het aandeel der Stad in de buitengewoóne [**** lasten uit te maakeh. De rykfte Burgers moes- ten geld op rente fchieten. Van maand tpc maand, reisden de Burgemeesters naar Haar- lem, Amfterdam en elderè, om los- en lyf- renten te verkoöpen. Dit bragt de Stad in merkelyke ongelegenheid. Doch de innee- ming, dié kort hierop volgde , hielp haar t'eenemaal onder de voet. i - De Hoórnfche Ballingen, pnder vvelken ook DeHóefc-
de jongst afgezette Schout Willem ^laaszoon^ was, onthielden zig, gedeeltelyk, te Sneek in ™»£J» Friesland, gedeeltelyk, te Utrecht en te A- mersfoort, geduuriglyk toeleg maakende, om de Stad wederom te bemagtigen. Eindelyk namen zy eenigë Knegten aan, onder bevel van Adriaan van Naaldwyk, Ridder, Jan van Middagten, eenen Gelderschmah , fen .twee? Friezen van .den Schieringer aanhang, fPyba J-arigs en Homme Lieuwes. Scheep gegaari zynde , beklommen zy, óp den derden van Hooi maand des jaars 1481, 's rhorgens ten; ;,';; vier uuren, de Stad, zynde in alles niet meet • ,1; dan zestig mahfterk. Zy raakten* fchier zon- der tegenftand; binnen, bemägtigden de Markt, en vingen de Regenten, behalve deri Schout Velaaf, die zig, op het eerfte gerügt van onraad, t'zoek geniaakt hädt. Terftond hierna * werden de Hoekfchèn wederom in 'c bemind gefteld. De gevangen' Regenten wer- den wel fcherp gedreigd; doch men vindt niet, 'dat iemant van hun ter dood gebrägt isi. Be Stadhouder, die toen voor 't Slot ter Haar 4 öä ~ ;... -JU |
||||
|
teitt VADERLANDSCHE XIV. Boek;
fiupsll. in 't Stigt, kg (W), kennis van het verrasfen
1482. van Hoorn gekreegen hebbende, zonde Jan *r" van Egmond, terftond, met een deel Krygs- volk en Poorters uit Haarlem, Delft en Am« fterdam, derwaards, beloovende, hem, met het gantfche Leger, op de hielen te zullen volgen. Velaar, die zig by Egmonds bende gevoegd hadt, werdt, met eenige manfehap, vooruit gezonden, om te beproeven, of de Stad fchielyk kon overrompeld worden. Ook f.. beftormde hy dezelve, een en andermaal, om- trent de Noorderpoort; doch hy werdt dap-
perlyk afgeflaagen, en in den derden aanval gedood. Een groot deel van zyn volk werdt, ten zelfden tyde, op de vlugt gejaagd en ver- flaagen. Doch toen de Stadhouder zelf, be- nevens den Heer van Egmond en andere E- delen , zig, op den twintigften van Hooi- maand, aan 't hoofd van een Leger van zes- duizend man, voor de Stad vertoonde, keer- De Stad- de de kans. De Stad werdt heviglyk be- houder ftormd, en ftormende veroverd. Naaldwyk Laiaing en,jyi«Wagten fneuvelden, op de wallen. De Hoorn" twee Friezen werden gevangen, 't Krygsvolk, ftormen- ter Stede ingerukt, ftelde zyner woede geenen derhand. paal. Al wie men aantrof werdt omgebragt. Jorig en oud, geestelyk en weereldlyk, ftondc der woeste balddaadigheid ten doel. Twee Pries- ters werden boven van 't Klokhuis geworpen. De een bedierf het terftond: de andere, fchoon na den val nog doorreegen, behieldt egter 't leeven. Een der voornaamfte Regenten werdt zo gehavend, dat men zyn lighaam, by Huk- ken • B&0 Chion. van 1481—1483» **• 4*3»
|
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. sis
ken, opzogt, en met manden t'huis bragt. FjuwIIÏ
Toen de moordlust verzadigd was, viel men aan H82- 't plonderen. Burger-Huizen niet flegts, maar Kloosters en Kerken werden van alles, tot boeken, en beelden, en offerkelken toe, be- roofd, 't Cecilien- Klooster , alwaar Egmond t' huis lag, werdt alleen verfchoond. De buit werdt, door 't gantfche Land, vervoerd , en half om niet verkogt. Zo onbezuisd was 't rooven toegegaan, dat men, naderhand, te Delft en elders, verfcheiden' jonge kinderen dood tusfchen de bedden vondt, die, met de- zelven, opgenomen en weggeftommeld ge- weest waren (V). De Schout, Willem Klaas- zoon, die zig verfteken hadt, werdt eindelyk gevonden, en nevens eenige anderen, open- lyk, op de markt, onthalsd. Anderen wer- den, door Jan van Egmond, naar Bakkura gevoerd, en aldaar op raden gelegd. Eenigen, en onder anderen de twee Friezen, kogten zig om gEpot losgeld vry. De Regeering werdt, federt, naar den zin des Stadhouders, herfteld. Ook werdt 'er, op kosten van 't Gemeene Land, een Kasteel te Hoorn geftige, op welk veertig of vyftig Knegten, onder bevel van Füips van fPasfenaar, Heere van Voorburg, gelegd werden. Men gaf voor, dat de Staè, om haare wederfpannigheid tegen den Herto- ge, deezen breidel, zo wel als de voorgaan- de rampen, dubbel verdiend hadt. Doeh dé onderlinge tweedragt der Regenten , onder welken, Velaars aanhangers de gunst des. Hofs te fterk zogten, wordt voor ds waare- OOE-
(«) Chron. va» 1481—«148g. iL 474.. i <
O 3,
|
||||
|
414 VADERLANDSCHE XIV. Boek.
|
|||||
|
fiups II. oorzaak van haar ongeluk gehouden (ƒ). On-
HH- dertusfchen, zag gantsch Holland zig, na deeze ' omkeering, wederom Kabbeljaauwsch. XX. De Kryg, tusfchen het Kabbeljaauwsch ge- Zwaare worden Holland en de Hpekschgezinde U- varfd n tréchtfcheh en Amersfoorters, duurde nog , Utrecht- met zonder zwaare kosten en fchade van fchen wederzyde. In Holland, klaagde men zeer , Kryg. Ql/er de drukkende lasten van deezen Kryg, die, hier en daar, zo hoog liepen, dat men bed en buliler verkoopen moest, om zyn aan- deel in de fchattingen te voldoen (g). De Hollanders hadden, by 't inhuldigen van Ma- ximiliaan, bedongen, dat hy een fpoedig einde van deezen nadeeligen oorlog maaken zou (/?,)• Doch dit gelukte zo ras niet, als zy wenschten: waarom de lasten langs hoe on^ draaglyker werden. In de Stad Utrecht, was 't niet beter gefield. Hier hadt' men, in Gras- maand, in twee reizen, zo veele lyfrenten verkogt, dat 'er, jaarlyks, tusfchen de negen- en tienduizend guldens voor uitgekeerd moes- ten worden. Nog hielp het niét, om de kosten, van den oorlog goed te maaken. Weinige maanden laater,- werden duizend Burgers ge- fchat, tot het opbrengen van negen guldens ieder, van welken men hun jaarlyks twee gul- dens lyfrente geeven zou: 't welk op meer dan twee-entwintig ten honderd uitkwam. Endcezè penningen werden gefchikt, om de Ruiters te betaalen Ql). Het gemeen in Utrecht morde det-
(Y) VeLIUS , hl, 128---130.
C|) Veluis' Hoornybl, 125, 127.
(j>) Ghron. van 1481—1483. lt. 4I0. . - -
Qi) Chron. van 1481—1483. il. 435, 470.
|
|||||
|
XIV; Boek. HISTORIE. *i$
derhalve ook zeer over de zwaare lasten. Fiuw'lt*
Men wilde rekening hebben van de Ontvan- 1482- gers. Sommigen fpraken van den Bisfchop we- iderom in te roepen. Doch Engelbert van Kleef ftelde de misnoegden met eenige va'en biers te vrede (&). Ook kwam 'er, in Bloeimaand, eene goede party Rogge in de Stad, waardoor (de prys van dit Graan, van drie entagtig op vier enzestig ftuivers de mudde daalde, en de morrende menigte een weinig aan 't bedaaren raakte (/). Sedert hadden de Gemagtigden des Hertogs verfcheiden' Byeenkomften mee die van Utrecht, nu te Woerden, dan in den Haage, te 's Hertogenbosch (»?), en elders; doch alzo de Utrechtfchen hunnen Bisfchop niet wilden erkennen, werde 'er niets gefloo- ten («). Eer dit noch gebeurde, hadt de Burggraaf Jan va»
van Montfoort, omtrent het einde van Gras Mont- tnaand, met duizend man, zo Ruiters als U- °"' te trechtfche Burgers, eenen aanflag onderno- vergeefs men op Dordrecht, binnen welke Stad, hy Dor- heimelyk verftand hieldt. De toeleg was brecht te pen half uur beneden Schoonhoven fcheep 'e vena* en* gaan, en de Lek af te zakken. Montfoort hadc den Knegten en den Burgeren ieder vier, en den Hoofdiuiden zes Ryniche guldens toe- gezeid, mids zy zig van pionderen onthiel- den. Doch toen men, ter beftemder plaatfe, beneden Schoonhoven, gekomen was, waren 'er
(4") Ameioard. Geil. Ludov. XI. f.ibr. VII. Cap. j,
(/) Chvon. van 1481—1-483. bl. 456, 458, 462. («1 CI11011 ah boY.bi. 469, 481, 486. AMELGARD. llbr. VU Cap 4 (,«!} Amklgawh Lifo. VI. Cap. 27, O4
|
||||
|
mmmmmm
|
|||||||||||||||||||
|
$tf VADERLANDSCHE XIV."Boe*.
JlïupsIL'er niet meer dan vier Schepen gereed, waar-
|
|||||||||||||||||||
|
1482.
|
|||||||||||||||||||
|
om de Burggraaf met den meesten hoop te
|
|||||||||||||||||||
|
e-
|
|||||||||||||||||||
|
rug toog. Willem van Wagtendonk begaf zig
egter, met tweehonderd en tagtig Ruiters , in drie Vaartuigen, feheep, en bragt 'er één te Dordrecht aan den Steiger. De twee an- deren konden, vermids het water niet hoog genoeg was, niet opkomen. Ook werdt de toeleg,door de wakkerheid des Poortiers,ont- dekt. Wagtendonk ftak wederom van den wal, ontfcheepte zyn volk by Rotterdam, en kwam, met gering verlies, te Utrecht te rug. De Schouten van eenige Zuidhollandfche 'Dorpen hadden zig de handen laaten vullen, en de Ruiters voortgeholpen, den Landluiden diets maakende, dat het Hollandfchen waren, die eenen aanflag op Utrecht voorhadden. Doch deeze Schouten en eenige Dordrecht- fche Poorters, die van den aanflag geweeten hadden en betrapt werden , moesten hunne verraadery, federt, met den hals boeten (0). |
|||||||||||||||||||
|
Lalaing
■bemag-
tigt de
Sloten
Haime-
len en ter
Haar.
|
Niet lang hierna, deedt de Stadhouder
Lalaing Heirvaart befchryven , den vierden man uit Holland opöncbiedende. Met deeze magt, gevoegd by de vreemde Knegten, wel- ken hy in dienst hadt, floeg hy 't beleg voor 't Slot'HarmeJw, en bemagtigde het terftond. |
||||||||||||||||||
|
Van daar, toog hy voor 't Slot ter Haar. Deeae
Slooten behoorden Gysbreeht en Dirk vanZui- len, groote partyen des Bisfchops, toe. Ter. Haar werdt ftormenderhand veroverd, op den zestienden van Hooimaand. Weinige dagen te vooren, hadt de Stadhouder tyding ge- krefc*
(«) Cbïcm. van iifr^üifo ** 438—-4Öi* |
|||||||||||||||||||
|
XIV. Boek; HISTORIE; %xf
kreegen van het inneemen van Hoorn, door FitwsII;
de Hoekfche ballingen. Dit deedt hem be- ^2' % fluiten, met zyn Leger, naar Holland te kee- ren (*), gelyk wy reeds hebben aangetekend. Kort na dat ter Haar overgegaan was, werdt Onver-
de Tooren en Kerk te Barneveld, door de A- tfaajd- mersfoorters, bemagtigd: 't welk verdient J ™ gemeld te worden, om de onvertfaagdheid, die schaffe* Jan van Schaffelaar, by deeze gelegenheid , laar. betoonde. Hy en agttien of negentien Bisfchop- pelyke Ruiters hadden deeze Kerk en Too- ren ingenomen. Doch die van Amersfoort ea Nieuwkerk bragten 'er eenige busfen voor, en fchooten 'er heviglyk op. Men fprak, van zig by verdrag te willen opgeeven. Doeh de belegeraars begeerden van geen verdrag te hooren, dan na dat men SchafFelaar, op wien zy zeer gebeeten waren, door de Kykgaten des Toorens, naar beneden zou geworpen hebben. Dit weigerden de belegerden. Maar Schaffelaar, ziende hoe zeer 't op hem gemunt ware, klom op den ommegang, en, zeide hy, Spitsbroeders, ik moet toch eens ßerven: ik wil u in geenen last brengen. Toen de handen in de zyde zegende, fprong hy ftoutelyk naar beneden. Hy viel niet dood ; doch werdt terftond afgemaakt (#) : waarna de Tooren opgegeven werdt. Bisfchop David, de geestelyke wapenen by Utrecht
de tydelyken willende voegen , hadt Paus enAmers- SixtusdenlV. bewoogen CO» om Engelbert£°rlJj vanKleeve, en de Steden Utrecht en Amers- gedaan/ foort
(p') Chron. van 1481—1483- W« 4<«, 472» 473«
(?) Chrom ah boy-'il. 475» (,rj Chron. eh boy. H, 479- O 5
|
||||
|
ai8 VADER LAND SC HE XIV. Bore,
PiLips Ik foort in den ban te doen. De Bulle, die nog
r. i;*8a' voor handen (V), en in zeer ftrenge bewoor- "~dingen opgefteld is, werdt, op den eeriren van Oogscmaand, in eene Vergadering van i het Utrechtsen Kapittel, te Wyk te Duurfte- de, afgekondigd. Aanmerkelyk is 't, dat de "j paus, in dezelve, op de kragtigfte wyze, be- tuigt, dat „ hy deeze Bulle, uit eigen* be-
•--■ „ weeging, en zonder daartoe, door Bisfchop „ David, of ie mant anders, aangezet te zyn, „ gegeven heeft: " daar verfcheiden' Schry- vers, die deezen tyd beleefd hebben en geene vrienden der Utrechtfchen geweest zyn, ver- zekeren , dat Bisfchop David deeze Bulle heeft verworven. Doch de Utrechtfchen kreun- den 'er zig weinig aan, noodzaakende de Gees- telykheid der Stad, tot het doen der gewoon- lyke dienften, zonder op den Paufelyken ban te pasfen (7). XXT. Voor 't einde van Oogstmaand, floegen En- De u gelbere van Kleeve en de Utrechtfchen 't beleg tredu- voor Ysfelftein. De bezetting deezer Stad legeren6" ^ee^c ^en Utrechtfchen veel o ver'ast. Ook Ysfei- was 't een oud zeggen, te Utrecht, dat dp flein, Heeren van Tsfelßein, voor hunne geboorte, al vyanden waren van de Utrechtfchen. De Stad lag genoegzaam open, en zou ligtelyk te win- nen geweest zyn (#): doch zy werdt zeer flaauw aangetast, om dat de Kleeffche Ru,i- ters voorga,ven gehuurd te zyn, om 't platte Land van Holland af teloopen^ niet om Ste- den (O Apud. Hei>aM p. 297.
(O Chroii. van 1481—14.83- % A7-9- AlJElGARa.LiJi'.Vfy
Cap. 32- {uj Ameloa^d. L\hf VI. Caf. aft. |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 219
|
|||||
|
den te beftormen. Fredrik van Egmond, Heer Fiupslï".
van Tsfelflein, verzamelde ondertusfchen volk ^82- . te Schoonhoven, tot ontzet der Stad. De U- trechtfchen , hiervan kennis krygende, bra- ken 't beleg op, den zestienden van Herfst- maand. Zy waren met zesduizend man voor de Stad geweest, en hadden 'er meer dan hon- derd en vyftig dooden gelaaten (V). Geduu- rende 't beleg, namen de Amfterdammers , omtrent de Eem, twee Utrechtfche Schepen, die van Overysfel kwamen. Het een was met Koorn: het ander met Salpeter, Buskruid, fteenen busklqoten, pylen en ander Krygsge- reedfchap, ter waarde van omtrent tweedui- zend Rynfche guldens, belaaden (V). Het Leger, te Schoonhoven en daarom-'t Blok-
trent uit de Hollandfche Steden en Dorpen, ln<is °P byeen gebragt, beliep omtrent agtduizend de Vaan; man. Hier waren omtrent vierduizend ge- {jea# huurde Voetknegten en driehonderd Rui- ters te paarde bygevoegd. Al dit volk ftondt onder bevel van den Stadhouder Lalaing, Jan en Fredrik van Egmond, den Graave van Solre., eenen Overlander, en Petit Salezar, een' beroemd' Biskaaisch Overfte. Men hadtdic Leger nu niet noodig, om Ysfelftein te ont- zetten: doch het werdt naar Jutfaas geleid , en gebruikt, tot beleg van het Slot Vroonè- flein, welk zig haast opgaf. De Hollanders floegen toen 't beleg voor 't Blokhuis op de Vaart. Men befchoot het fterk met Kartou- wen. Ook zondt de Bisfchop van Utrecht den •'" • " ' &
(v~) Chron, van 1481—1483. hl, 484,
C'JÓ Chroiu van 14«!—1483. U. 405. |
|||||
|
. \
|
|||||
|
sao VADERLANDSCHE XIV. Boek;
Fiups II. beleggeren twee groote Busfen toe, Mortie-
1482. ren genoemd, met welken men Bomben in 't 'L , ""_Blokhuis wierp; doch onkunde van de regte bruikder behandeling, want deeze is de eerfte reize, Bomben, dat ik van Bomben, in onze Lands Gefchie- denisfen, gewaagd vind (9); was, naar 't fchynt, oorzaak, dat zy weinig fchade dee- den. Te Gorinchem, werdt, ten deezen ty- de, eene groote Bus bewaard, die zeventien voeten lang was, en klooten fchoot, weinig kleiner, dan een Utrechtsen halffchepel be- vatten kon. Hertog Karel hadtze van Zutfen derwaards doen brengen. Nu liet menze, van Gorinchem, naar 't Leger voeren, en na dat men 'er vier reizen mede gefchooten hadt, werdt het Blokhuis opgegeven, op den agt- entwintigften van Herfstmaand. Van de Hot- landfche zyde, waren niet meer dan zeven man, in dit beleg, gefneuveld. Het Blokhuis werdt, kort hierna, ten gronde toe, afgebro- ken en geflegr. Het regenagtig Jaargetyde was oorzaak, dat het Leger, terftond, fchei- den moest (V). 't Gemeen, te Utrecht begon, ten deezen tyde, zo fterk om Vrede te roepen, dat men met den Bisfchop in onderhandeling tradt, zonder egter iets te fluiten (y). Doch eer 't jaar ten einde liep, werdt 'er eene Vrede met Frankryk getroffen ; waardoor de Hertog de handen ruim kreeg, om, in den Herfst des volgenden jaars, een eind« van
(*J Chron» van 1481—1483. il. 488—491.
QO Chron. van 1481—148.3. W. 492, 494. (9) Omtrent deezen tyd, vindt men ook de eerder
jnelding van 't gebruik der Bomben, in Eisnkr^k» yayez Mqnstrelet Vol. Ut. C. Ips>. |
|||||
|
XIV. Boer. HISTORIE. a$f
tan den Utrechtfchen oorlog te maaken. 'Fniwlfc
De Vlaamingen, zeer gebeten op Maxirai- 148a. / liaan, hadden hem,' zyns ondanks, tothetflui- ~" x "* ten van de Vrede met Frankryk genoodzaakt vreda (z). Wy hebben reeds aangetekend (V), dat met zy den Hertog niet voor Voogd over den jon Frank gen Filips hadden willen erkennen. Sedert ^^ hadden de Gentenaars in 't byzonder zig van, Filips verzekerd, en, nevens de andere Vlaa- mingen, vier Voogden aangefteld. Lodewyk van Bourbon, Bisfchop van Luik, Wolferd van Borfelen, Heere van Veere, Filips van Bourgondie, Heere van Bever en, en Filips van Kleeve, Zoon van Adolf, Heëre van Ra» •„ veftein (&)• Ook zonden zy een Gezantfchap naar Frankryk, en traden met Lodewyk dent ' J't Xï. in onderhandeling over eene eeuwigduu- rende Vrede, zig fterk maakende, dat zy Maximiliaan in de Voorwaarden zouden doen bewilligen, of anders dezelven, zonder hem * behoorlyk doen bevestigen (c). De Vlaamin- gen hadden de voorwaarden reeds , geheel naar den zin van Lodewyk den XI, ontwor- pen. De Koning vorderde Margareet, Dog* ter vaü Maximiliaan, voor den Daufyn, ten Huwelyk , en de Graaffchappen Artois en Bourgondie en eenige andere Heerlykheden daarby tot eene Bruidfchat. Maximiliaan zou zyrie (lern ligtelyk tot het Huwelyk gegeven hebben; doch de Bruidfchat fcheen hem veel (*) Pont. Hei-ter. Berum Auftr. Liir.l. p. 103. «
, f«) BI 208.
* C*5 ft-EiOERSB. II. Deel, il. 303, (c) Preuves fur ComminïJ Tom, Vt p. 335, 34t. DucieS
|
||||
|
iaa VADÉRLANDSCHE
|
|||||||
|
XIV. BoERi
|
|||||||
|
Fjlips II. te groot. De Vlaamingen dreeven 't ftulfc
i/\$ï, egter voort. De Vredehandeling werdt te A^ '""" trecht aangevangen: en terwyl zy duurde , werden de Staaten der Nederlanden te Aalst
befchreeven (/). Holland en Zeeland hadden hier ook hunne Afgevaardigden, die* nevens ..ü., de anderen, den Gemagtigden tot de Vrede- handeling volmagt verleenden , den agtftett van Wintermaand gedagtekend > om de Vre- de, volgens het ontwerp der Vlaamingen, te> fluiten (ƒ) Maximiliaan zag zig genoodzaakt * hierin mede te ftemmen (g), en de Vrede werdt, op den drie-entwintigften van Wia- Eenige termaand, te Atrecht getekend. „ Marga- Voor- „ reet van Oostenryk* die nu omtrent drie waarden ^ jaaren oud was* werdt aap den Daufyn Ka4 '„ rel, die twaalf jaaren bereikte j ten Huwe- „ lyk beloofd; Artois, het Graaffchap va« „ Bourgondie, Masconnois, Auxerröis, Sa* „ lins, Bar-fur-Seine en Nöyers werden haa? „ ten Bruidfchat afgeftaän. Zy zou aan '? „ Franfche Hof opgevoed, en 't Huwelyk, „ zo dra zy haare jaaren hadt , voltrokken „worden. Van wege den Daufyh , werde „ haar een lyftogt van vyftigduizend ponden „ tournois jaarlyks toegelegd, Zo Filips, haaf „Broeder, zonder erfgenaameh overleedt3 „ zouden de Nederlanden en andere zyne ,$ Heerlykheden op haar of haare nakomelin- „ gen verfterven: doch deezen zouden moeten ^; belooven, de Landen, met naame Holland „ en Zeeland, by hunne Vryheden, te zul- , ' b lêri
.-/e) Cliron. van 1481—1483- bi- 4Ö3.
(J_) Preuves/K* Commines Tom, V.^p; gi'gi'.: . {g) Pteuves ubi fupra f>. 356—^238. |
|||||||
|
XIV. Boek. HISTORIE.
|
||||||||||||
|
42$
|
||||||||||||
|
„ len bewaaren. Voorts bedong men , dat Fitirps tfc;
„ Willem van der Mark, Heer van Aren- "ffly, „ berg en de Luikenaars van zynen aan- "Tj „ hang, met welken de Hertog thans in „oorlog was, niet door den Koning zou- „ den mogen onderfteund worden. Ook zou „vhy den Utrechtfchen geene hulp bewy- „ zen mogen: en zorg draagen, dat de In- „ gezetenen van Holland en Zeelarid, onder „ anderen, in hunne Visfchery en Zeevaart, f, nergens bekommerd werden " (&_). Het Vrede Verbond bevatte nog veele andere pun- ten, die wy, als niet tot ons oogmerk beftóo« rende, voorbyflaan. Het werde,-naderhand 2 niet flegts door Lodewyk en Maximiliaan ; maar ook, door veele Edelen en Steden-van wederzyde, plegtiglyk bekragtigd. Onder de; Edelen van Maximiliaans zyde, bevonden zig de Heeren van Veere en van Brede rode (f). Pe Atrechtfche Vrede werdt, in Louwmaand |
||||||||||||
|
des volgenden jaars, in Holland afgekondigd
|
U 31
|
|||||||||||
|
(£), en de jonge Bruid, kort hierna , näair
Frankryk gezonden (/).; Maximiliaan was, in den Luikfchën Kryg; XXITL
?an welken, ini 't Verbond vanAtrecht, gé- Luikfche waägd werdt, ingewikkeld geworden, by ge- Oorlog* legenheid van het ombrengen van den Bis- fchop van Luik, door Willem van der Mark, welk , op den dertigften van Oogstmaand deezes jaars, gefchied was. -De Biffchop Lodewyk van Bourbon , was een Oom van / _/■ •;.;;•; ;Möe-
C*5 Voyez c« Ti?ité d'A^ras, dans lts Preuves/ar Commh«
7Wn-'V' P' 17-—324- ■ ■:■■■.:',-: A. ,f?
Ci) Preuves/u» Commjnks Tam. V. p&3saki.t>"imh\\)^>
Qk , Balen Dordr'.'W. ■?>$. ,. ,^,\ .nU,.: .4,/., ' »': ï.1) AMELGAUD, libr, VU. Cap. u |
||||||||||||
|
f94 VADERLANDSCHE XIV. BöukJ
Filips II* Moeders zyde van Vrouwe Maria geweest.
MJgfc De Hertog hadt hierop beflooten, den ön,- •«*-"*• tydigen dood zyns Ooms te wreeken op Wil-, lem van der Mark, die zynen Zoon terftond tot Bisfchop hadt doen verkiezen (in). Om-, trent en in Wynmaand, hadt hy Huy, Ton? geren en Luik zelfs reeds bemagtigd, envder| Zoon des Graaven van Hoorne met de Bisfclrop- pelyke waardigheid doen bekleeden. Dochjn^ zyn vertrek, haalden de Luikenaars van dejr Mark wederom in, en de oorlog bleef duu- ren (»)., tot in den aanvang des jaar's 1484* wanneer,', van der Mark, in .eenen Veldflag ,: overwonnen, en, federt,, te'Utrecht, bnt- halsd zynde, de Luikenaars genoodzaakt wer- den, Maximiliaan voor Voogd en Befcher» mer;der.Stad; en des Lands van Luik te?ei> kenrjen,,en: hem drieduizend guldens jaarlyks te betaalen O). o; .■-•;:.■'• . o-y '.uv.'Aj oh Nieuwe i £ie van Utrecht hadden zig verbeeld'| beroerte eenige hulp, tegen de Hollanders van van der te U- Mark, en de; Luikenaars, te zullen erlangen *t «recht. ^0z\x Heezen kreegen t'huis de handen • vol' ttT„., werk*, en;vergaten de Utrechtfchen (p). Daarby J.yiu'. 1 hadden zyop. onderftand' uit' Frankryk vasten ^o;uoO ftaat gemaakt, .waartoe hun nu, na 't fluiten der Vrede van ; Atrec.hr, ook alle hoop afge- fneeden was . (#). De oorlog begon derhalve élk,m Utrecht te verveelen. De duurte der ïeevensmiddelen, die, door 't vernielen der ■rtöO na 8ßw - \m w ■ U Veld, <j») Amfxgard. LJbr. VI. Cap. 29, 30.
fW) Cnron- van 14B1—1483 l/l. 48Ö.. . &£&& Haräi: AnnaU Brab. Tom. I. p. 406, 262. Duclos Teia^ Ü. p. 37« ■> 379- ..,'".''.
(p) Ameloaru, ,Llbr. VI. Cap. 29, 31,
(2) Amelgard. Libr, VI, Cej. 51, |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 225
Veldgewasfen, van tyd tot tyd toenam ver- Fin«*
oorzaakte ook veel gemors in de Stad (r> De _J_ Büresraaf van Montfoort zag zig dan genood- zaakt* met ernst, aan de Vrede te arbeiden. |
||||||||||||
|
1483.
|
||||||||||||
|
In Grasmaand des jaars 1483, eene vergade-
ring: belegd hebbende, op eenen tyd, dat Ln- selben van Kleef naar zyn Land gekeerd, en de meeste Ruiters om hout ter Stad uu ge- wogen waren, werdt hy en de zynen, door eenen hoop van twintig of vyf-entwintig Bur- gers, die met veel getier om vrede nepen, in 't Kapittel-Huis, alwaar de vergadering be- legd was, geflooten. De Burgers, wier getal vast aanwies, raakten met eenig Paardenvolk, toen reizige Ruiters genoemd, handgemeen, en behielden de overhand, 't Kapittel-huis werde eeter opgeflaagen: doch Montfoort en de ande- ren kwamen zo dra niet op ftraat, of zy werden gevangen genomen. Toen waren de Burgers meester. Men'zonde terftond bode op bode naar den Bisfchop, op dat hy fpoedig inde Stad kwame. Ook kwam hy terftond, verzeld van de ballingen, tot omtrent twintig of dertig in getal. Zyn gantfche ftoet beftondt in omtrent driehonderd man te voet en vyf-endertig te marde. Men liet hem egter niet binnen, .voor dat de ballingen, welken hy by zig hadt,0*r- vede gedaan, dat Is, plegtiglyk gezwooren badden, dat zy niemant om hun uitzyn mis- doen zouden. De Bisfchop begaf zig terftond naar 't Hof (O i en tradt eerlang met den gevan- gen Burggraave van Montfoort in onderhan- |
||||||||||||
|
I r) Amei gard. Vbr. Vil. Cap. 5.
\tï Chroii. van 1411-^1483- bU M6~ |
||||||||||||
|
-5C0.
|
||||||||||||
|
IV. Deel.
|
||||||||||||
|
fta6 VADERLANDS CHE XIV.BbMß
J'iLiPsII. deling, die, om zyne vryheid te bekomen, be»
I483' looven moest, dat hy den Bisfchop zyne Stad ""Montfoort in handen zou doen ftellen. Dit volgde egter niet, alzo de Hollanders , dié Montfoort ondertusfehen belegerd hielden i, de plaats voor zig zelven begeerden, van zins dezelve ten gronde toe te flegten (V). De Burggraaf bleef dan nog in Utrecht gevangen. Ondercusfchen werdt de Stad, op den agtiten wn Bloeimaand, verrast, door Engelbert van Kleeve en Hendrik van Nyveld (u~), Zusters Zoon des Burggraafs. Deeze en de andere gevangenen werden toen terftond in vryheid gefield, en de Bisfchop zelf in verzekering genomen. Men vindt, tot lof van de Kleef- fchén, aangetekend? dat zy zig, in deeze overrompeling, van moord en plondering ont- hielden: waarvan de Schryver, dien wy hier volgen, by ondervinding kon oordeelen, alzo hy zig, ten deezen tyde, in perfoon, te Ui- trecht bevondt (V). Doch deeze omkeering bragt de duurte der leevensmiddelen wederom in de Stad, die, geduurende den korten tyd, welken de Bisfchop in dezelve meester geweest Was, door toevoer van buiten, begon te ver- minderen, 't Beleg van Montfoort werdt, kort hierna, opgebroken (w). Maximi* Maximiliaan, wien, omtrent deezen tyd , liaan be- door Keizer Fredrik den III, zynen Vader, legen <jen titel van Jans hertog, in ftede van Her- |
||||||
|
CO Ameloard. Libr. VII. Cap. 5.
(«3 Aft. Ultl'aj. ap. Matth/eum ad Rer. Amoif. Scfjpfc
1. 32a. O 5 Amelgard. Libr. VII. Cap- ö. (w) Ameuoarb, Lier. Vil. Cap, 61 |
||||||
|
.&£ Boek. H i S f O R I3&V ü*f
-fog van Oostenryk, opgedraagen was j veriiee- .RiMflhflß
ïjnende hoe 't in Utrecht gefchapen ftondt, l^5,;^ befloot eindelyk de belofte, den Hollanderen, :by zyne inhuldiging gedaan, te voltrekken ^ Jt en van den Utrechtïchen Kryg, door het be- " magtigen der Stad, een einde te inaaken. Zelf in .Holland gekomen^ ftelde hy zig aan't hoofd van een Leger van twaalfduizend Knegtèn en tweeduizehd Ruiters, en flöeg het Beleg voor 4Ütrecfiti Hy beftofmde de Stad heviglyk , ^omtrent de Witte Vrouwen Poort, alwaar hy eene groote bres in den muur fchoot. Engel- bert van Kleef en Jan van Montfoort, bedugt ,voor de verovering der Stad, verwiervefi yrygeleide van Maximiliaan, en traden met hem in onderhandeling over een Verdrag; Men kwam haast overeen. Alleënlyk maak- te Montfoort zwaarigheid om eenigë Voor- Waarden toe te ftaan, die tot bezwaarnis der Burgerye dienden, en begeerde hiervan, voor 't fluiten, verflag te doen. Doch hy Was naauwlyks te rug gekeerd, of Maxim i- liaans Krygsvolk trok, door de bresfe by dë f Witte Vrouwen Poort, ter Stad in. De Aarts-
hertog , hiertoe geeneh last gegeven heb- bende, beval hun te rüg te keereh. Men zegt zelf, dat hy een' of twee van de ftout- ften,,met eigen' hand doorftak, en twee an- deren deedt ophangen. Ondertusfchen ftrem- de dit toeval de Vredehandeling. Montfoort; keerde niet wederom naar 't Leger, alwaar, Engelbert van Kleef en de Burgemeester Gerardvan Zoudênbach j gebleeven zynde, doof' den Aartshertog, vastgehouden werden. De belegerden flopten de bres in defr müiir, en P % ftel-
t
|
|||||
|
\
|
|||||
|
aa« VADERLANDSCHE XIV. BoejcJ
Filips II. fielden zig in ftaat, om de aanvallen der Hol-
J483 landeren moediglyk af te keeren Joost van JJTstaZ-Laiaing, Stadhouder van Holland, bezig om houder de Voorftad buiten de Amiterdamfche Poort Laiaing te bemagtigen, werdt , in eenen uitval der fiieuvelt. belegerden , doodgefchooten. De Voorftad Werdt egter overweldigd en geflegr. Toen deedt de Aartshertog de Poort en Wallen zt> hevig befchieten, dat de Ruiters en Burgers beide, geheellyk t'einde raad, den Burggraaf van Montfoort dwongen, andermaal, met Maximiliaan, in onderhandeling te treeden (x). De Aartsbisfchop van Gran en de Hertog van Gulik en Berg, Keizerlyke Gezanten aan Maximiliaan, bevonden zig, ten deezen tyde, in 't Leger. De Utrechtfchen bewoogen hen, door gefchenken, om een Verdrag voor hun te bemiddelen. De Stad werdt, na een be- leg van ruim twee maanden, overgegeven op XXIV. den zevenden van Herfstmaand (y). Het Ver- Utrecht drag was reeds op den derden geflooten. De £aatb°" voorwaarden, van welken egter naauwlyks verdrag, iets naargekomen werdt, liepen op deezen zin: „ De Stad moest Maximiliaan eerlyke en voor- „ deelige betering doen: de eerlyke zou hierin „ beftaan, dat de Regeering, de gezwooren' „ Oudermans, en tagtig van de voornaamfte „ Burgers den Aartshertoge, in 't Leger, „ blootshoofds en op de knieën, vergiffenis „ van 't misdreevene verzoeken, en, op ver- „ beurte van hunne goederen, in Holland, „ Zeeland en Friesland gelegen, belooven „ zou-
O) Amei-Gaedi /Jh: VII. C&p. 7.
{y) AmeloaRB. Libr. Vil. C»f. S. |
||||
|
XÏV. Boek. HISTORIE; 2*9
„ zouden, nimmer iets tegen dit Verdrag te fium Ifc
„ onderneemen. Voorts zou de Geestelykheid fjjfe*
„ Maximiliaan, volgens gewoonte, inhaalen;
„ na dat ?al 't vreemd Krygsvolk ter Scad uit
„ getrokken zou zyn. En ter gedagtenisfe
„ zyner intrede, zou de Wet, voortaan, jaar-
„ lyks,opden zevenden van Herfstmaand, ver-
„ anderd worden. Voor de voordeelige bete«
„ ring, zou de Stad Utrecht en 't Land van
j, Montfoort, hem twintigduizend Rynfche
„ guldens, in twee reizen, opbrengen. De
„ muur, die in 't beleg weggeftormd was ,
„ zou niet wederom mogen hermaakt wor-
„ den, zonder verlof der Hollandfche Graa-
„ ven in der tyd: en men zou daarenboven
„ nog tien Glavien van den muur, ter plaatfe
„ daar 't de Aartshertog goedvondt, afbree-
„ ken. Alle fchulden, door de Stad, in Hol-
„ land, gemaakt, zouden betaald moeten
„ worden. Het Verdrag, in 't jaar 1439 ,
„ tusfchen Hertoge Filips en Bisfchop Ru-
„ dolf, geflooten, zou in kragr blyven, Maxi-
„ miliaan zou., voortaan , zlsW'eereldlykeFoogd.
„ der Stad Utrecht, erkend worden, behoudens
„ de Voorregten der Stad. Alle ballingen
„ zouden vryeiyk wederom inkomen , uit«
„ genomen den Burgemeester Zoudenbachv
„ Voorts zou alle vyandfchap volkomenlyk
^ verzoend , en de Burggraaf van Mont-
y, foort ook in deezen Zoen begreepen zyn*
„ en in 't bezit zyner goederen herfteld worv
„ den (z),"
Maxi-
(2) Zit deezen' Zoen egter Lois Cfiron. U, 359. e«fryMAT~
fj^ÄBS ad fter. Amorf. Script, p. 329. Pa
|
||||
|
s'3o VADERLANDSCHE XIV. Boek.'
fkipsll. Maximiliaan deedt zyne intrede te Utrecht
1483- met veel ftaatfie, Hy bleef 'er eenigen tyd- " met zyn Krygsvolk, uit FranfchenySpanjaards,
Duitfchers en Nederlanders beftaaride ; doch
deeze verfchülende Volken waren zo niet in tugt te houden, of daar viel, van tyd tot tyd,» eenige wanorde onder hen voor: waarom de Aartshertog de vreemde Knegten afbetaalde * en vertrekken liet (V). De Bisfchop van U- trecht, die gevangkelyk naar Amersfoort was gevoerd, werdt, na 't bemagtigen dier Stad, in zynen zetel , herfteld (£). Maximiliaan ftelde, als Weereldlyke Voogd, Fredrik van Egmond, Heere van Ysfelftein, tot Scadhou-r der van Utrecht: waarna hy, naar Brabant, te rug keerde (Y). De ballingen keerden al- lengskens in Utrecht weder; doch te Amers- foort werden 'er nog verfcheiden' buiten ge- houden, die, eenige Utrechtfche Knegten , geleid door Jan van Wasfenaar, te hulp ge- nomen hebbende, op den twee-entwintigften van Louwmaand des jaars 1484, terwyl de graften vast toegevrooren lagen, den muur beklommen, binnen, en wederom in 't ver- looren bewind raakten. By deeze gelegen- heid, werdt Gerard van Voorne, die, onder Reyer van Broekhuizen, Leiden hadt helpen beklimmen, gevat, naar den Haage gevoerd, en aldaar eerlang onthoofd (i). De Burge- meester Zoudenbach ftierf, kort hierna , op 't Slot te Schoonhoven, alwaar hy gevangen ge*
Cß) Amelgard. Ltbr. VII. Cup. 8.
(&) Prcuves /w.Co'mmimss, Tom. V. p. 355, 356,. £c) Heda p. 297; „ (_tt) GrQOtè Clir«n. Üiyif. XXXI. Cap. 56, |
||||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. £31
|
|||||
|
gehouden werde. Engelbert van Kleeve, die FhjpsIï.-
naar Gouda gevoerd was, werdt, eerlang *483' geflaakt, en keerde naar zyn Vaderland te~ rug (V). tt
, Kort voor het overgaan van Utrecht, over»
Jeedt Lodewyk de XI, Koning van Frankryk, op den dertigflen van Oogstmaand. De Dau- fyn volgde hem op, onder den naam van Ka- rel den VUL Margareet van Oostenryk hadt, pp den tweeden van Zomermaand, haare in* trede te Parys gedaan. Op den drie entwin- tigften, was de ondertrouw met den tegen* woordigen Koning, plegtiglyk gefchied (ƒ). De Vlaamingen, die dit Huwelyk meest voort* gezet hadden, vleiden zig reeds met de hoop van hunne Prinfes op den Troon van Frank- ryk te zien. Doch de uitkomst heeft hunne verwagting bedroogen. Maximiliaan zelfdeedt, terftondc na de dood van Lodewyk den XI, zyn best, om de Atrechtfche Vrede, ten minften in zo verre, te doen vernietigen, dat hy niet gehouden werdt, zyne Dogter zulk eene aan* zienlyke Bruidfchat af te ftaan (g). Ook veran* derden de inzigien van het Franl'che Hof door den tyd: waarom men, na verloop van eeni- ge jaaren, befloot, Margareet haaren Vader wederom t'huis te zenden. Wy zullen hier na gelegenheid hebben, om hiervan nog iets aan te tekenen. - « De Aartshertog werdt nu, alomme in de XXV.
Nederlanden , als wettige Voogd zyns Binnen- Zoons, gehoorzaamd, uitgenomen in Vlaan-Q™J ? de- viaando-
O) Groote CM'on. hiv'if. XXXI. Cef, 54. ren
C/3 Duclos Tom. II. p. 403.
(r) Pveuvcs fur CoiiMiftES Tam. V. p. 533, 358, 361, 3185,
P4
|
|||||
|
&2i VADERLANDSCHE XIV. Boek:
Filips II. deren (h). De jonge Filips bleef in bewaarin-
H83- ge der Gentenaaren, 'en 't Graaffchap werdt " geregeerd , door eenige voornaame Neder-
landfche Edelen (/). De tweedragt, die, hier
uit, tusfchen Maximiliaan en de Vlaamingen, ontftondt, werdt, door het Franfche Hof, gevoed. Mevrouw van Beaitjeu, Regente van Frankryk, geduurende de minderjaarigheid van Karel den VllI, haaren Broeder , floot een heimelyk Verbond met de Vlaamingen , by welk hun en hunnen Graave Filips alle on- derftand beloofd werdt. Zy bediende zig van den Heer d' Esguerdes, om den twist in Vlaan - deren leevendig te houden. Men wil zelfs, dat d'Esguerdes eens te Gend was geweest, met voorneemen, om den jongen Graaf te ligtenj en naar Frankryk te voeren (ky. 't welk egter van geen gevolg geweest was. Maximiliaan was dan zo dra niet van den U-
trechtfchen Kryg ontflaagen, of hy maakte zig gereed om de Vlaamingen, met geweld, te doen buigen, en de Gentenaars, in 't by- zonder, te noodzaaken, om hem zynen Zoon, Filips, wederom in handen te ftelien. Te Mechelen, een Leger verzameld hebbende , . maakte hy zig, in 't jaar 1484, eerst van _lZl_ Dendermonde en wat laarer van Oudenaarden |
|||||||||||
|
meester. Ook liet hy 't Land van Waas, doos
zyn Krygsvolk, afloopen (7). In 't Land van
Hieran Kadzand, deedt hy ook veele fchade. Die van
Sluis val-Sluis flaken , daarentegen, omtrent deezen
|
|||||||||||
|
Jen in
Zeeland.
|
|||||||||||
|
tyd
|
|||||||||||
|
f h ) Prcuvcs fur Commines Tom. V. p, 356.
?*) De la MAR.PHR Liyr. il. Ch, XI. p. 624*
(ft) Danjel. Tam. VI. p- 597.
(^i) ß» jw Mmche Ihr. il. Ca. XL p. 624. 627j föf»
|
|||||||||||
|
\
|
||||||
|
XIV. Boek. HISTORIE; 233
tyd, met kleine vaartuigen, geduuriglyk naar FilipsII»
Zeeland over, vielen in fommige Eilanden , I484,' en pionderden dezelven (w). Geduurende deeze onlusten, werdt Jan Jan van
van Egmond, op 't fterk aanhouden der Egmond Kabbeljaauwfchen, in de plaats van Joost van ^°^cou. Lalaing, met het Stadhouderfchap van Hol- der. land, begiftigd («). Hy hadt zig, door hetDeHeer- bemagtigen van Dordrecht en Hoorn, en door lykheid andere dienden, zeer bemind gemaakt by den™"ndg" Aartshertog: die, toen hy, hierna, in 't jaartoteen i486, tot Roomsch Koning verheeven was.Graaf- de Heerlykheid van Egmond, met den titel fchapver- van Graaffchap, vereerde; de Heerlykheid heeven* van Purmerende met haar toebehooren, voor altoos, met het Graaffchap van Egmond ver- eenigende (0). Op den vyfentwintigflen van Herfstmaand XXVT.
deezes jaars 1484, werdt, te Antwerpen, het Verbond Verbond van Koophandel vernieuwd, tusfchen g-a° _ de Nederlanden, die Maximiliaan voor Voogd handel erkenden^ en Engeland, alwaar onlangs ge-metEa- wigtige veranderingen voorgevallen waren. E- ï*ï$nd»" duard de IV, op den negenden van Gras- maand des jaars 1483, overleeden zynde, liet de Kroon zynen jongen Zoon Eduard den V.va.. Richard, Hertog van Glochester, Broeder van Eduard den IV, hadt zig, terftond, van den Perlbon des jongen Konings weeten te verze- keren, en was, in eene aanzienlyke Verga- der 00 Reicersb. Cliron. II. jDeel, hl. 303, 304. ,
(»■) Velius Hoorn, bl, 14t.
Qe) Diplorji. Maximilian! apud Bockenberg. Dynaft. Eg.
mond. p. i47> & opud Maiukum Donat. Belg. Libr. I. C«f. C-LIII. p- 463. Tom. i. Oper. Diplom. ' |
||||||
|
PS
|
||||||
|
£34 VADERLANDSCHE XlVi Boek.
Fnxpsïl. dering van Ryfcs Gröoten« tot Befcfyermer van
., MH' -den Koning en het Koningkryk verklaard. Doch """"" 't leedc niet lang, of hy werdt, onder den naam van Richard den III, voor Koning uit- ; geroepen. Eduard de V. en Richard Hertog .a^'slUi van Jork, zyn Broeder, werden heimeJykvan t ., kant geholpen, en Richard: de Hl. bediende \,']', z'g van allerlei wegen, om 't verkreegen be- *';*:'f; wind te behouden, en de Kroon, in 't Huis : van Jork, erfelyk te maaken. Met hem werdt het Verbond van Koophandel vernieuwd, van welk wy gefpróken hebben, en 't welk, ter- ftond, te Dordrecht, te Middelburg, en in andere Nederlandfche Havens afgekondigd werdt. De Vlaamingen flooten, ten zelfden tyde, ook een Verbond van Koophandel met Richard den III, op den naam van Filips - Hertoge van Böurgondie en Graave van Vlaan- ";;' deren (p). Doch Richard maakte zig eerlang zo gehaat, dat eenige Grooten, Henrik, >> Graaf van Richemont, den eenigften , die uit het Huis van Lankaster, welk, voor het Huis van Jork, den Engelfchen Troon be- kleed hadt, nog overgebleeven was, uit Bre- tagne ontbooden. Henrik, in 't Land van Walles aangekomen zynde, kreeg haast zo veel aanhang , dat hy Richard den twee-en- twintigflen van Oogstmaand des jaars 1485, flag leverde en overwon. Men vondt Ri- chards lyk, federt, geheel bebloed en met flyk bedekt, onder de dooden. Terftond hier na, werdt de Graaf van Richemont, onder den naam van Henrik den VII, voor Koning QO Aft. Publ, Angl. Tm, V. P. III. p, 148, iä5a 15g.
|
||||||
|
XIV. BoekÏ ^*H ISTOR ï E. 23^
uitgeroepen^ en twee mäanderT laater ge- Frij^lK
kroond(#)»!- fU'y, l'1* ,, ' V . ———^
.De vyandelykheden tusfchen den Aartsner- Die van tog en de Vlaamragen duurden nog. Die van sluis ver- Sluis overrompelden, öp den zestienden van mfeu Bloeimaand.derjaars 1485, de Stad Vhsfin- ™» gen met ■ eenigé" Roeibarken. De Schout I4g5- Wouter van Domburg werdt, by deeze gele-------«
gëtfheid, in de Sacristie, doodgeflaagen, ende
Stad leeg geplonderd. De vyanden fleepten eenen geweldigen buit naar Sluis te rug. Na deezen, werdt•■ Vlisfingen , welk tot dien tyd onbewald geweest- was, om voor diergelyke overvallen beveiligd te zyn, met müuren en poorten gefterkt (r). Sluis viel, kort hierna, den Aartshertoge in handen. Brugge verzoen^ de zi°- eerlang met hem. Zelfs Gend, op den agtften van Hooimaand. De jonge Graaf werdt zynen Vader overgeleverd, en naar Brusfel geleid (0- 'tSchynt dat de Gentenaars, geenen genoegzaamen onderftand uit Frank* ryk krygende, en in hunnen handel veel te lyden hebbende, eindelyk den oorlog moede • geworden waren. - ' x¥\n£.
Maximiliaan, verneemende, dat de Ryks- xxviu
vorften, te Frankfort, byeen ftonden te ko-liaan men om eenen Roomsch-Koning te verkie- wordt zen 'begaf zig, in den aanvang des volgen-Roomsch den'iaars, derwaards, en werdt, den zestienden Koning, van Sprokkelmaand, met eenpaarige ftem-J;^ |
|||||||||
|
men
|
|||||||||
|
(«•) Ramn Tom. IV. p. $00; 313, 321. 324» 341, 345»
SÖ6, 368,371. 373, 381, 3»7- ■■(r, R.EIGKRSB. IL Deel, bl. 3". \sj De la Marciie Lm. II. Cft. XI. f, 629. C*. Hl, f4
|
|||||||||
|
%& VADERLANDSCHE XIV. BoekJ
f iLivs II. men, verheeven tot deeze waardigheid (7):
,.14 aan welke, ten deezen tyde, het algemeen 7 Stedehouderfchap des Ryks , in afwezend- .'/ heid des Keizers, verknogt was. Ook volgde de Roomsch-Koning den Keizer altoos op; zonder dat de Keurvorften, tot eene nieuwe verkiezing, behoefden re komen. Eenige Hol- landfche en Gelderfehe Edelen hadden de pJegtigheid deezer verkiezinge bygewoond. Onder welken waren Walraven van Brederode, Willem van Egmond, Fredrik van Egmond , Ftoris van Tsfelfitin en Gysbrecht van Bronk- korst. Ook hadt Maximiliaan den jongen Ka- rel van Gelder derwaards gebragt (u), die, nevens Brederode, Bronkhorst en Willem van Egmond, na dat de Roomsch-Koning, op den negenden van Grasmaand, te Aken, gekroond Was, van hem Ridder geflaagen werdt (V). Van Aken, trok hy, over Holland, naar Bra- bant te rug, wordende alomme, met naame? te Dordrecht, alwaar hy ook nog eenige Hol« landfche Edelen Ridder floeg (w*),, met veele tekenen van vreugde, ingehaald. Oorlog Voor 'c ei«de va" dit jaar, ontftondt 'er op met nieuws een Oorlog, tusfchen de Nederlanden Ftankryken Frankryk. Maximiliaan, geftoord op hee Franfche Hof, om het heimelyk Verdrag mee de Vlaamingen, en den onderftand, aan de- zelven beweezen, hadt zig, in 't jaar 1485,1« een Verbond begeven met Lodewyk, Herto- CO Elea. Maxim. Reg. in Freheri ELeruia Gerra. Saint.
Tom. lil. p. 17. 1 e C«0 Elcft. tibi fupra, p. 18, IQ.
T ■Sï?J0u1"*' A Leydm v(in de HeErea **» Brederode Ca&
iXXVI. bl. 739, 740, -^ (X) Balbn Doiiï. il. 799.
|
||||
|
XIV. Boek. H IST OK l E; *&
ge van Orleans, die, t' onvrede', dat men hem Fiups Bfe
geen deel aan de Regeeringe gaf, heti Hof *4-86. verlaaten hadt, en den Koning, in Bretagne ~' iets euvels brouwde. De Hertog van Bretagne was mede in dit Verbond getreden: van welk men niet dan eenen burgerlyken en uitheem- fchen oorlog te gelyk wagten kon. Maximi- liaan begon de vyandelykheden in Artois. Petit Salezar, Bevelhebber van Douai, bemagtigde Terouanne. Morcagne weidt ook ingenomen. Het Leger des Roomsch - Konings, tien of twaalfduizend man ilerk, liep de grenzen van Pikardye af* Doch alzo Maximüiaan gebrek aan geld hadt, om het Krygsvolk te betaalen, fcheidde zyn Leger, zonder iets van be- lang meer uitgeregt te hebben. Het Fran- fche Hof nam ook zulke maatregels, dat de verbindtenis der Hertogen van Bretagne en Orleans weinig nadeel deedt. Terouanne werdt, in 't volgende jaar, wederom herwon- '_Z__ nen. Ook floegen de Franfchen het Neder- landfche Leger by Bethune. Karel van Eg-Karel va* mond, Zoon van Adolf, Hertog van Gelder., Gelder, werdt, in deezen flag, door de Franfchen.., jj;^de gevangen genomen. Men tradt toen over eene fchen,ge« Vrede in eene onderhandeling, die eenen ge-vangen» ruimen tyd duurde (#). De oorlog ter Zee was, tot hiertoe, in xxviir.
Holland, in Zeeland, en in eenigeandeteNe- Nieuwe derlanden, op geenen vasten voet, gevoerd °rd? 5R geweest. Byzondere Steden en byzondere Per raute}t foonen zelfs rustten Schepen ter Kaap uit, en hier te' deeden den vyand niet alleen, maar, of uitL*n*e. on-
(ƒ) Daniel Tom- V. p. 6e8, G13, 614. 6*2, «a«.
|
||||
|
Mo VADÈRLANDSdHE XIV. Boer*
fturtll. tyd, op den ouden voet, beftierd geworden
n Jffl> zyn> ,. , & XXIX. Het volgende jaar 1488 bragt merkwaardige
Onlusten veranderingen voort, in de Nederlanden, mee in Vlaan- naame in Vlaanderen en in Holland. ' Ma- deren, xïmiïiaan hadt Adriaan de Vilain, Heer van Rasfmghem, een' der voornaamfte hoofden van de jöngfte Gendfche beroerte, uit Kort- ryk doen ligten, en te Vilvoorden in hegte- tenis doen zetten. Doch Rasfinghem , eer- '--- lang ontfnapt zynde, was te Gend wederge- keerd, en blies daar 't volk de ooren zo vol van de gebreken der tegenwoordige Regee ringe, dat'er een volkomen ópftand uitrees (£> Brugge, alwaar de Roomsch Koning zig thans bevoödt, was 't genoegzaam eens met de Gen- tenaars. Men wilde het Land van vreemd Krygsvolk gezuiverd en de Ampten aan In- boorlingen gegeven hebben. Ook ftondt het der Gemeente geweldig tegen, dat men, in Vlaanderen, onlangs, eene ongewoone ver- andering in de munt gemaakt hadt. Deeze en 'andere bezwaarnisfen werden den Rootnsch- Koning, in Louwmaand, te Brugge, voorge- houden, zonder dat 'er eenige verbetering op volgde. Maximiliaan poogde zig zelfs door zyne Ruiters van Brugge te verzekeren: 't welk die van-Brugge dermaare verbitterde, dat zy hem en eenigen zyner Raaden, in Sprokkel- maand, in hegtenis namen (V). Hierop volg- de 't verzetten van de Wet der Stad. Te Gend, te Brugge en inde Vlaamfche Steden, die 't met
Cb~) Pont. Hf.uter, Rer. Aiiftr. Uhr. ir. *. 135, 136.
£0 Pont. IfeuTER. Rer, Auftr, Libr. in\ f. 139, i40. |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE.
|
|||||||
|
241
|
|||||||
|
met deexen hielden , werden de gemeene zaa- Filips lïi
ken des Graaffchaps alleen op den naam van I488» den jongen Filips beftierd. Het Franfche Hof '"*" ""* ftookte t vuur der oneenigheid, zendende den Gentenaaren eenige manfchap te hulpe. Pieter Langhals, Schout te Brugge, werdt, ne- vens andere gevangenen, openlyk onthalsd» De Hollanders en Zeeuwen hadden zyn von- nis helpen doorzetten: alzo men hier hieldt, dat hy Maximiliaan bewoogen hadt, om te verklaaren , dat voortaan , de Leen en, in Holland en Zeeland, niet op de vrouwen verfterven konden; maar, by gebrek van manlyk oir, aan 's Vorflen Tafel verval- len moesten Qd). Midlerwyl waren de Staa- ten der meeste Nederlanden, met naame die van Holland en Zeeland, te Gend vergaderd, om de vryheid des Roomsch-Konings, onder goede voorwaarden, te verwerven. Zeeland, / als meest van de Vlaamingen te lyden heb- bende, haakte fterkst naar de vrede. Ein- delyk, flooten de Staaten, op den eerften van Bloeimaand, een nieuw Verbond van Veree- niging, welk duuren zou, tot op de meerder- jarigheid van den jongen Filips. Men ftelde, by dit Verbond, vast „ dat Vlaanderen, door „ Filips, onder de voogdyfchap der Heeren „ van zynen bloede en van den Raade , ge- s, regeerd zou worden: en dat Maximiliaan „ het bewind der andere Nederlanden heb- „ ben zou." Voorts beloofde men „ de A- „ trechtfche Vrede van den jaare 148a te 5, zullen onderhouden: en op het voortzetten „ vara
(V) D.ESPAREs Ciü'oii. vau Vlaanderen M. S.
IV. Deei,. Q
|
|||||||
|
242 VADERLANDSCHE XIV. Boek.
.„ van den gemeenen Koophandel, door het
„ maatigen der tollen en de eenpaarigheid in „ de Munte, agt te geeven." Eindelyk Hel- de men vast „ voortaan, jaarlyks, in Wyn- „ maand , eene algemeene Vergadering der „ Staaten van de Nederlanden te zullen hou- „ den , in eene der Steden van Brabant, „ Vlaanderen of Henegouwen, óm, op de- „ zelve, voor den gemeenen welffand zorg „ te draagen." Het Verbond werdt, door Filips naaste en aanzienlykfte maagen van moe- ders zyde, en onder deezen, door Bisfchop David van Utrecht, bezegeld (V). Maximi- Iiaan bevestigde de voornaamfte punten van dit Verbond, by plegtigen eede , op den zestienden van Bloeimaand. In 't byzonder, deedt hy afftand van 't bewind over Vlaan- deren, geduurende de minderjaarigheid zyns Zoons. Ook beloofde hy „ de vreemde Kneg- „ ten, binnen vier dagen, uit Vlaanderen, „ en binnen agt, uit alle de Nederlanden, te „ zullen doen vertrekken." Men flelde hem, hierop, terftond, in vryheid; mids datBaltha- zar van Volkeftein en de Graaf van Hanau, te Brugge, en Filips van Kleef, te Gend, als borgen voor het onderhouden des Verdrags van zyne zyde, ingyzeling bleeven. Maximi- liaan beloofde, dit Verdrag, door alle de Ne- derlanden, te zullen doen bezegelen. Ook vindt men, dat zulks, door Gemagtigden van Brabant, Vlaanderen , Henegouwen , Zeeland en Namen, gefchied is (ƒ). - Dus
Cc~) Ru Mont Corps Diplom. Tom. III. P. n. p. 201.
Cf) Dv Mont Corps Diplom. Tom. UU />. 11. £..2q> |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. ifö
Dus fcheen Vlaanderen in, rust te zullen Fiups II.
geraaken. Doch de hoop hiertoe verdween I488. haast. Keizer Fredrik de 111, kennis van öertog~" de gevangenis zyhs Zoons gekreegén hebben- Albrecht de, hadt terftond een aanzienlyk Leger opvanSaxen de been gebragt, om hem te verlosfen. Al- komtmet brecht, Hertog van Saxen, een ftreng en dap- !|°j£*jje per Veldoverfte „ trok, met de voorhoede ,Nedep- vooruit, naar Vlaanderen. En MaximiliaanlandeiL kreeg zo dra geene kennis van de nadering des Keizerlyken Legers, of hy waande langer niet, aan het pas gefloóten Verdrag, verbon- den te zyn (g). Gend, door de Keizerfchen, met een beleg gedreigd, zögt zig van Sluis, vanwaar de Stad haaren toevoer kreeg, te verzekeren. Doch de Régeering, fchoon an- ders de zyde der Vlaamingen tegen Maximi- liaan gehouden hebbende, verklaarde nu on- zydig te willen blyven, en hieldt.de Gend- fche bezetting buiten: verdryvende egter, ten zelfden tyde, allen, die den jongen Filips geene trouwe zweeren wilden. Dé wederzyd- fche vyandelykheden begönden op nieuws. Gend werdt, doof Keizer Fredrik, belegerd, die zig egter genoodzaakt zag, de Stad,' iii Hooimaand , te verlaaten. De Gentenaars^ hadden dit geluk te danken äan 't beleid vaii Maximiliaans Gyzelaar, Filips van Kleef, die, zig, voor de onderhouding des jongden Ver- drags, welk hy oordeelde door Maximiliaan gefchónden te zyn, tot borg gefield hebben- de, en nu, doof de Stad, tot Befchermer ver-
,,{s~),Zic zyncn Brief ly Boxhorn op Reiqérsb. I. Dtet
ft. fi8» Q 2
|
|||||
|
/
|
|||||
|
S44 VADERLANDSCHE XIV.Bom
|
|||||
|
Filips II. verkooren zynde, al zyn vermogen in 't werk
r^8- ftelde, om de zaak der Vlaamingen voor te ftaan (h~). Ook werdt hy, hierom, federt, door den Keizer, in den Ryksban gedaan. Doch dit verbitterde hem te meer. Hy overviel en bemagtigde, na dien tyd, verfcheiden' Plaat- fen in Brabant en Vlaanderen. Zelfs viel hem Sluis ver- Brusfel in handen (7). Ook bediende hy zig, klaart zig oncjer anderen, van de bezetting van Sluis, tegen* we^ Z'S allengskens openlyker tegen Maxi- Maximi- miliaan begon te verkiaaren , om 't platte liaan. Land af te loopen (/e). De Keizer, befpeureu» de, dat zyne tegenwoordigheid zynen Zoon weinig dienst deedt, liet den Hertog van Sa- xen , met een Leger Duitfchers, in de Neder- landen , en keerde , in Wynmaand, naar Duitschland te rug. XXX. De Vlaamfche tweefpalt bragt de Holland- DeHoek- fcjje Hoekfchen tot omzien: en deedt hen over- boeken ^eS§en' of 'er met eenig voordeel voor hun 1jU11 uit te haaien ware. Na dat zy, in 't jaar 1483, voordeel Utrecht hadden moeten ruimen, hadden zy , te doen, hier er! daar, omgezworven, zonder zig er- beroer- &ens te bonnen vestigen- Kans,om eenigeStad ten in in Holland in te neemen, was 'er niet, zo lang Vlaande- zy geene gelegenheid hadden, om, digt aan ren. <je grenzen, volk te verzamelen, en te water of te lande in Holland te vallen. Deeze gele- genheid ontbrak hun, federt het bemagtigen van Utrecht. Doch kort na 't uitberften der Vlaamfche beroerte , hadden zy 't oog op Sluis in Vlaanderen geworpen ; vanwaar zy hun-
£A) Despares Chron. van Vlaanderen M. S.
(i) Uar.-t.us Annal. Brab. Tom. I. p. 477. Q) Despares Cfawm. vim Vlaand. M. S. |
|||||
|
XIV. Boek. HISTORIE, 245
hunnen partyen, te water, afbreuk doen, en FitipsII."
ligtelyk volk byeen brengen konden, tot het H88- onderneemen van eenigen aanflag in Holland. —— Filips van Kleef, die, federt, te Sluis 't hoog bevel voerde, was hun gunftig, en niet min- der dan zy op Maximiliaan en de tegenwoor- dige Regeeringe gebeeten. Met deezen maa- ken zy dan een verding, volgens welk hun te Sluis vry verblyf en gelegenheid gegund werdt, om Volk en Vaartuigen byeen te bren- gen (O- Jonkheer Frans van Brederode,Broeder van Frans van
Walraven, een jongeling van twee-entwintig Bredero- jaaren (1), was, in 't jaar 1478, door zyne de^or^ Moeder, Jolande, op de Leuvenfche Hooge d°er ° Schoole befteld (m): en hadt 'er nu omtrent Hoek- tien jaaren gefleeten, toen hem, in Grasmaand fthen |
||||||||||
|
verkoo-
ren, |
||||||||||
|
deezes jaars, door eenige voornaame Hoek-
|
||||||||||
|
fchen, het opperbevel over de voorgenomen'
Krygstogten opgedraagen werdt Qn). 't Was niet vreemd, dat de Hoekfchen eenen Heer uit den Huize van Brederode tot hun Hoofd verkooren; doch 't mag met reden vreemd fchynen, dat zy zynen ouder' Broeder, Wal- raven, voorby gingen. Men zou mogen ag- ten, dat deeze de gunst des Roomsch-Konings, die
CO Jonker Franfen Oorlog, hl. 72.
(m) JOANN. A Lbydis van de Heeren van Brederode Cctp,
JLXXIH. bl. 733- C«) Jonker Franfen Oorlog, W, 74. (1) In Jonker Franfen Oorfog, bl. 73. lees ik, dathy»
op den een-entwintigften van Lentemaand des jaars 1466» gebooren was. Doch |oann. a Leydis Qvan de Hee- ren van Brederode , Cap. XLIJL bl. 644. en Cap, LXV11I. bt.721.) ftelc zyne geboete, op den vierdoa van Sprokkelmaand. Q3
|
||||||||||
|
U6 VADERLANDSCHE XIV. Boek.
fnjps II, die hem onlangs Ridder geflaagen hadt, thans
J^' te zeer zogt. Ook blykt, van elders, dat Wal- raven zig, omtrent deezen tyd, nu en dan, ten Hove ophieldt (V). Doch de voornaam- fte reden, waarom hy niet verkooren werdt* was, buiten twyfel, dat hy, wegens het in- neemen van Viane door de Utrechtfchen (ƒ>), nog niet met den Burggraave van Montfoorc verzoend was: 't welk eerst, in Herfstmaand deezes jaars, gelukte (q). Jonkheer Frans, voorwendende, de wapenen, alleenlyk, te voeren, ten diende van den jongen Filips, dien men, in 't gemeen, Philippe Éfonfieumoem- de (>), begaf zig, terftönd-, naar Sluis, thans dé algemeene verblyfplaats der Hoekfchen, en' dér Vlaamfche ballingen. Van daar fchuimdé hy, langs de Vlaamfche en Zeeuvvfche flroomen, óp de Holiandfche Koopvaardyfchepen , en bemagtigde, geduurendë deezen Zomer, ver- fcheiden' Vaartuigen der Leidenaaren , met Wolle en Schäapenvellen gelaiden. Doch in den Herfst bragt hy eene Vloot vari agt eri- veertig Schepen in gereedheid, bemande dezelve met omtrent tweeduizend Hollanders en Vlaä- d5or.'een mingen, eil zeilde, den agttienden van Slagt- nieuw maand, door een onbevaaren Diep, federt, Piep, naar hem, Jonker Franfen Gat genoemd, naar Jmker ^ niond der Maaze." De toeleg was, Rot- Gat %,■ terdam te beinagtigen. Doch alzo. men, mee noemd, de Vloot, niet verder dan voor Delftshaven ': 'l komen-kon, doordien de Maas hier; toege- ■ '•■'- "■■'■■" '>;'•'■ yroo«
(o) Preuvcs fur Commines Tom. V. f>. 330,-
(ƒ>) Zit hier vaor.ß/. dog. .-'■'.'' • X?~)'Jonker Kranl'c-n Órirl; Byhigen', -H. 314.
^n) Crimineel Scr^ntieboek, &eqt<ot, C. /i-.axï..i '.■■'. ,:', .:■;'/ |
||||
|
}
|
||||||
|
XtV. Boek. HISTORIE. 247
vrooren lag, flapte Brederode, met agthon- FiupsII,
derd-envyfrig man, aan land, trekkende ?Z88, langs den Schiedamfchen dyk, regt op Rot-""' terdam aan. De Schiedamfche Poort werdt en be_ door eenigen, die over de bevrooren' graft magtigt den muur beklommen, wel haast overweldigd. Rotter- Brederode, met de overige manfchap, binnen daH1, gelaaten zynde, maakte zig, des nagts na den negentienden van Slagtmaand, in een oogenblik, van de gantfche Stad meester, zonder dat men van iemant gewaagd vindt, die, by deeze overrompeling, het leeven ver- loor. De Hoekfchen en Vlaamingen , die fcheep gebleeven waren, kwamen, des mor- gens , ook allen in Rotterdam: alwaar Brede- rode terftond orde op de' Regeering ftelde, zynde den Baljuw, Willem van Reimer sw aale, heimelyk ter Stad uit geweeken. Ook deedt hy, zonder uitftel, arbeiden aan 't verfterken der Stad: 't welk, met zo veel fpoed, voort- ging, dat men, in den aanvang des volgen- den jaars, 't gefehut op de nieuwe werken planten kon (.?). De Hoekfchen vloeiden , midlerwyl, van alle kanten, naar Rotterdam, dat opgepropt werdt van volk. Brederode liet Aanflag zyne manfchap op't platte Land, alomme, en tot °P voor de poorten der Steden, ftroopen. In Win- ^,^' termaand, kwam Fredrik van Zevender, Bal-" juw van Schoonhoven, door de Kabbeljaauw- ichen van zyn Ampt ontzet, te Rotterdam , en bewoog Brederode, tot het onderneemen y.an eenen aanflag, op Schoonhoven. Men bemande terftond tien Rynfchepen, negen- , tien
CO Jonkq- Franfen Oorlog, hl. ?G~B>,. ui.
Q 4-
|
||||||
|
'\
|
||||||
|
248 VADERLANDS CHE XIV. Böek.
Fitips II. tien Kromftevens, zeventien Roeijagten en
1488. zes Buizen, met omtrent duizend man, die, """onder bevel van Joris, Bastaard van Bredero« de £f), den Lekftroom zynde opgezeiid, in den donkeren avond, voor Schoonhoven, aan land kwamen ; doch van de Burgery zo wel ont- vangen werden, dat zy, met verlies van meer dan tweehonderd man, te rug deinzen moesten, en met agterlaating van het meeste ftormge- reedfchap en eenige Vaartuigen , naar Rot- terdam keerden Qu). De Rotterdammer Hoek- fchen ftaken, daarentegen, nog voor 't einde des jaars, den brand in Delftshaven en Schoo- nerlo. Ook bemagtigde Jan, Burggraaf van Montfoort, het Slot te Woerden. Arend va® Tsfelßejn bewaarde dit Slot, doch liet het, uit gierigheid, flegts door eenen Wagter, bewaaken: waarom 't verrasfèn van hetzelve den Burggraave wéinig werks gekost hadt. Men hieldt het, ten deezen tyde, voor den fleutel van Holland. Montfoort deedt den Hollanderen veel fchade uit dit Slot, ftroo- pende ten platten lande, of vorderende brand- fchatting yan de naaste Dorpen en Heeren- huizen. Brederode zelf maakte hier insgelyks zyn werk van (v). De fchamele Landman fmaakte alomme de bitterfte vrugten van den binnenlandfchen oorlog. XXXI. De Winter liet, ondertusfchen, niet veel ge- Maxiini- jegenheid over, om den Kryg in Vlaanderen kotnt in vo°rc te zetten. Des Maximiliaan, vernomen Holland, hebbende, hoe 't in Holland gefchapen ftondr, CO Criinin. Sententieboek gcqunt. C. ƒ. 121 yerf,
(«) JonKer Fraiifen Oorlog, W. 88—97. l\v) Jonker Fraiifen Oorlog, l>l. 'j'èr^-io^. |
||||
|
XIV. Boee. HISTORIE.
|
|||||
|
befloot een keer derwaards te doen, en alle FilipsH.
de Kabbeljaauwfche Steden, tegen Rotter- H8^ i dam, in de wapenen, te brengen. Op den"" agttienden van Louwmaand des jaars 1489, deedt hy zyne intrede in Leiden, alwaar de Steden ter Dagvaart befchreeven, en verga- derd waren. Maxitniliaan vermaande hier alle de Leden, met zo veel welfpreekendheid en ernst, tot het beleg van Rotterdam, en het onderbrengen der Hoekfchen, die hy eenen ongebonden hoop plonderaars noemde, dat men eenpaariglyk befloot, eene algemeene Heir- vaart te befchryven, en Rotterdam, te water en te lande, te belegeren (w). Om'rent den aanvang van Sprokkelmaand , Rotter-
was 'er reeds een aanzienlyk Leger, te Delft, dam byeen gebragt. De Roomsch-Koning verfcheen wordt hier ook. om orde te ftellen. Aan Dordrecht, bclesct(^ Gouda, Briele en Vlaanderen werdt het be- waaren der ftroomen toevertrouwd. De Poor- ters van Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam en eenige anderen werden binnen Schiedam \ gelegd. Hier ter Stede, fchonk Maximiiiaan, op den elfden van Sprokkelmaand, den Amiter- dammeren het voorregt, om zyne Roomsch- KoningUyke Kroon, boven hun Wapen, te mogen voeren (x): eene gunst, die de Am- fterdammers, door het beftryden hunner Landsluiden, duur genoeg koopen moesten. De Maas werdt alomme met Schepen bezet, en de Stad, van de landzyde, ook tennaauw- ften ingefl.ooten; 20 dat 'er, niet danmetgrooe ge-
Qy>) Jonker Franfen Oorlog, bl. 100—120«
(,,-ï)'%idv. van Auiiterct.' bl. 42. Q5
|
|||||
|
s48 VADERLANDS CHE XIV. Boek.
Fitips II. tien Kromftevens, zeventien Roeijagten eit
1488. zes Buizen, met omtrent duizend man, die, - — onder bevel van Joris, Bastaard van Bredero- de £f), den Lekftroom zynde opgezeild, ia den donkeren avond, voor Schoonhoven, aan land kwamen ; doch van de Burgery zo wel ont- vangen werden, dat zy, -met verlies van meer dan tweehonderd man, te rug deinzen moesten, en met agcerlaating van het meeste ftormge- reedfchap en eenige Vaartuigen , naar Rot- terdam keerden («). De Rotterdammer Hoek- fchen ftaken, daarentegen, nog voor 't einde des jaars, den brand in Delftshaven en Schoo- nerlo. Ook bemagtigde Jan, Burggraaf van Montfoort, het Slot te Woerden. Arend vcm Ysfelßein bewaarde dit Slot, doch liet het, uit gierigheid, flegts door eenen Wagter, bewaaken: waarom 't verrasfen van hetzelve den Burggraave wéinig werks gekost hadt. Men hieldt het, ten deezen tyde, voor den ileutel van Holland. Montfoort deedt den Hollanderen veel fchade uit dit Slot, ftroo- pende ten platten lande, of vorderende brand- fchatting yan de naaste Dorpen en Heeren- huizen. Brederode zelf maakte hier insgelyks zyn werk van (v). De fchamele Landman fmaakte alomme de bitterfte vrugten van den binnenlandfchen oorlog. XXXI. De Winter liet, ondertusfchen, niet veel ge- Maximi- jegenheid over, om den Kryg in Vlaanderen koint ia voorc te zetten. Des Maximiliaan, vernomen Holland, hebbende, hoe 't in Holland gefchapen ftondt» ; be-<
(O Critnin. Sententicbock gegiiou C ƒ. 21 verf.,
C«) Jonnet' Franfeii Oorlog, U- 88—97. (v) Jonker Franfen Oorlog» M> <rê-^iog. |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE.
|
||||||
|
befloot een keer derwaards te doen, en alle Filips II.
de Kabbeljaauwfche Steden, tegen Rotter- l$9' i dam, in de wapenen, te brengen. Op den-""' agttienden van Louwmaand des jaars 1489, deedt hy zyne intrede in Leiden, alwaar de Steden ter Dagvaart befchreeven, en verga- derd waren. Maximiliaan vermaande hier alle de Leden, met zo veel welfpreekendheid en ernst, tot het beleg van Rotterdam, en het onderbrengen der Hoekfchen, die hy eenen ongebonden hoop pionder aars noemde, dat men eenpaariglyk belloot, eene algemeene Heir- vaart te befchryven, en Rotterdam, te water en te lande, te belegeren (■»')• Om'rent den aanvang van Sprokkelmaand , Rotter-
was 'er reeds een aanzienlyk Leger, te Delft, dam byeen gebragt. De Roomsch- Koning verfcheen wc,rdt hier ook. om orde te Hellen. Aan Dordrecht,,beleS«d. Gouda, Briele en Vlaanderen werdt het be- waaren der itroomen toevenrouwd. De Poor- ters van Haarlem, Delfc, Leiden, Amfterdam en eenige anderen werden binnen Schiedam \ gelegd. Hier ter Stede, fchonk Maximiliaan, op den elfden van Sprokkelmaand, den Amiter- dammeren het voorregt, om zyne Roomsch- Koningklyke Kroon, boven hun Wapen, te mogen voeren (V): eene gunst, die de Am- fterdammers, door het beftryden hunner Landsluiden, duur genoeg koopen moesten. De Maas werdt alomme met Schepen bezet, en de Stad, van de landzyde, ook tennaauw- ften ingefl.ooten; zo dat 'er, niet danmetgrooe ge»
(y>.) Jonker Franfen Oorlog, II. 109—120*
£flQ Hjtnclv. van Auiiterd.'W. 43. |
||||||
|
Qs
|
||||||
|
aso VADERLANDSCHE XIV. Boer.
FftjpsII. gevaar, eenige voorraad in te brengen was.
14.89. Maarten van Polhain en de Stadhouder Eg- '""' mond hadden 't voornaam bevel over de bele- geringe. Maximiliaan zelf onthieldt zig te Dordrecht (y). Mislukte Brederode, dit beleg voorziende, hadt de aanflag Stad, uit de omgelegen' Dorpen, van mondbe- vanjonk-hoeften verzorgd, en vondt zig in (laat, om. peer eene langduurige belegering door te flaan. Schie- Zelfs deedt hy, van tyd tot tyd, uitvallen, dam. om de belegeraars te befchadigen, die, gelyk de kans des krygs loopt, nu tot zyn voordeel, dan tot zyn nadeel, uitvielen. Op den veer- tienden van Sprokkelmaand, ondernam hy Schiedam te verrasfen : doch deeze aanflag mislukte. In deeze Stad, lagen , behalve t veele Hollandfche Poorters, ook een goed deel vreemde Knegten in ..bezetting, onder
welken, Brederode heimelyk verftand hieldt. De Poorters en Knegten lagen geduuriglyk fil- men overhoop, en Brederode ftookte den twist. Eenigen deezer Knegten beloofden hem Schiedam te leveren, indien hy zig, op zeke- ren befremden ryd, derwaards begaf. De af- spraak bleef geheim genoeg: doch de vreem- de Knegten, do.or zeker gefchreeuw, welk zy voor het beraamde teken hielden, misleid, be- gpnden den aanval in de Stad, een uur te vroeg, en kort na dat Brederode uit Rotter- dam getrokken was. Zy vielen eerst aan op het Huis, alwaar de Haarlemmers geherbergd waren; doch werden hier, en naderhand ook door de andere Poorters, geleid door Willem. ■ 'van
ty~) Jonker Frjnfcn Oorlog, bij 134—139.
|
||||
|
XIV. BpjsK. HISTORIE., . «gji
van Boschhuizeni zo wel ontvangen, dat zy, FiliusIÏ;
geenen onderftand van Brederode fcrygende, H$9- haast overmeesterd werden. Brederode toen, ~'-r-?""'' Schiedam genaderd zynde, vernam haast, dat de aanflag verbrod was, en keerde, onver- rigïer zaake, naar Rotterdam te rug (2). Waf laater, tradt hy ook in heimelyke onderhan- ,;, deling met eenige Burgers van Gouda, diq r hem de Stad beloofden te leveren. Doch de ,: Stadhouder Egmond, kreeg hier de lugtvan: deedt, onder anderen, vyf Burgers van 'é Kerkhof, alwaar zy hoopten veilig te zullen zyn, ligten, en openlyk onthalzen (a): waar- mede deze onderneeming insgelyks te: loor liep. Men hadt, al in 't voorlceden jaar,- eenen aanflag gefmeed, om zig, te water ^ feeester van Gouda te maaken, en de Wet-: houders en anderen van 't leeven te berooverc. Doch deeze, insgelyks ontdekt geweest zyn- de,, hadt, ook toen, twee Ingezetenen den hals gekost (£). Op den zesden van Lente Voord.cs- maand, gelukte het Brederode egter, Over-len der' fehle te bemagtigen, alwaar de belegeraars P?ell" zig fterk verfchanst hadden en eene talryke c eai* bezetting hielden (c). Des anderendaags, ftel-« de hy 's Graavenhaage en Haag - ambagt op> ëene brandfchatting van tweehonderd Ryn-> fche guldens ter maand. Diergelyk lót! trof; ook Delfland (d). Zelfs verkogt hy, tot in l' Rynland toe, Brieyen v.an Vrywaaringe: van „,j.,^ \ ■ *':'■.■■ 'wel* fz) Jonker Franfen Oorlog, U. 128—133, 139— J57.
f a) Jonker Frahfen Oorlog, hl, 1Ü5—187. h ' ' 1 (S) Crimin. Sententieb. vanden Hove gequot. C ƒ. 17, 18. CO Jonker Franfen Oorlog, l/l. 167. t d) Jonker Franfen Oorlog, il.. ij6* 17?, :18a. - - - j, vO |
|||
|
25* VADERLANDS CHE XIV. Boek,
FiLiPsII* welken 'er nog een, ten behoeve der Abcdye
1489. van Rynsburg verleend, voorhanden is fY). "*"~ Voor 't einde van Lentemaand , werdt, 'er tus- fchen den Graave van Egroond en de Hoek- fchen, in het Dorp Kapelle, over een Ver- drag, gehandeld; doch niets geflooten (ƒ). Geertrui-Jan van Naaldwyk, Jan van Kroonenburg, en denberg Fredrik van Zevender, met agihonderd man verrast. van Rotterdam afgezonden, verrasten , kort hierna, Geertruidenberg; doch ruimden eer- lang de Sradwederom, om tweeduizend Schil- den, die hun, voor hun vertrek, voldaan wer- den (g~). In Bloeimaand, poogden de Rot- terdammers andermaal Schiedam te verrasfen: doch de Schiedammers, by tyds kennis van den toeleg gekreegen hebbende, trokken hun, met zo veel kloekheid, tegen, dar zy genood- zaakt werden, te wyken. Op den hertogt, liepen zy het Land van Voorne en Putten af, en voorzagen Rotterdam van Koorn , waaraan men in de Stad gebrek begon te krygen. Kort hierna, op den elfden van Bloeimaand , werdt 'er te Bodegraven een Beftand voor drie maanden geflooten (A). Eg- mond hielde egter dit Beftand niet; maar zogt de Stad, op den tweeden van Zomermaand, te overrompelen: doch hy vondt de Rotter- dammers op hunne hoede, en werdt, met Aanflag merkelyk verlies, afgeweezen (i). Weiniglaa- j*er. ter, ondernamen de Jrïoekfchen eenen aanflag op
(«) Tonker Franfen Oorlog, Bylagcn, il. 306,
(ƒ) Jonker-Franfen Oorlog, bl. lily. (S ) Jonker Franfen Oorlog, bl. 192—ip3, (h) Jonker Frajifen Oorlog, W. 198—203, (i) jonker franfcn Oorlog, M> aoi~*-aof% |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. 253
op Leiden. Jan van Montfoort en Jan van Filips Ifc
Naaldwyk, omtrent duizend man verzameld I489» hebbende, kwamen op den derdenden van ^"n 0& Zomermaand, ter middernagt, voor de Stad. Leiden. Men hadt voor, met behulp der bezettinge van 't Huis te Poelgeest, de Siad, aan den kant der Zylpoorte, te bemagtigen. 't Bran- den van 't Huis te W&dding zou het teken van den aanval zyn Q). De Stadhouder, Jan van Egmond, bevondt zig, omtrent deezer» tyd, te Leiden, en was, uit Brieven, die hem, ioor eenige Burgers, getoond waren, reeds van den toeleg verwittigd; doch hy hadt 'er geen agt op geflaagen. Naderhand werdt eg- ter een deezerBurgeren, Willem JakpbEverts- zcon, een man van zeventig jaaren, om het ontvangen deezer Brieven, onaangezien hy ze vertoond hadt, in den Hasige, onthoofd. Montfoort en de zynen beklommen den wal, omtrent de Zylpoort, onder 't geroep van Br ederode ! Montfoort l Broekhuizen ï doch wer- den zo wel ontvangen, met busfen en Hove- niers , dat zy te rug deinzen, en de ondernee- ming ftaaken moesten. In 't aftrekken werdt Zy be- hun het Slot Poelgeest, welk Gerrit van Poel- "jagtigea geest, voor de Leidenaars, bewaarde, opgege- ge°eest. ven: uit welk zy 't platte Land om Leiden doch ver- alomme afliepen. De Stadhouder en die van Hezen het Leiden floegen federt het beleg voor dit Slot,weder' en befchooten 't zo hevig, dat men 't eerlang opgeeven moest: waarna het ten gronde toe geflegt werdt (/). , Ter-
(k~) Criinin. Seutemieb. gtqiuit. C. ƒ. 18 ?trf.
(-1) Grnote Chr.onyk ßivif. XXXI. Ca?. <j6. Joitta Frsmfift-
!©(»fIo£; wi at*.
|
||||
|
É-54 VADERLÄNDSCHE XIV. Boek;
Fiwps If. Terwyl 't in 't Zuidergedeelte van Holland
I4^' dus hol toeging, was, ook in 't Noorderge- XXXil. deelte, te Hoorn, eenige onrust befpeurd.
Onrust te De Hoekfchen, die zig hier nog in mef kely-
Hoorn. \en getale onthielden, hoop fcheppende , uit
het gene te Rotterdam en elders gebeurd was, Op de herftelling hunner vervallen' zaaken 4 lieten zig, nu en dan, ontflippen , dat ds Graauwhoeden wel haast aan een" kant raa- ken, en dat de jonge Prins zelf in de Stad komen en de Wet verzetten zou. De Regeering kreeg, uit dit gemompel, vermoeden, dat 'er veelligt een toeleg broeide, om de Stad te overrom- pelen. Des liet zy fcherpe wagt houden, en zondt naar Amlïerdam, naar Friesland en el- ders, om nadere kondichap. Zelfs ontboodt zy den Stadhouder Egmond heimelyk , die^ op den zeventienden van Grasmaand, mee weinig gevolg, in de Stad kwam. Zyne komst deedt eenigen, die wat ftout gefprokeh had- den, in ftiire, de Stad ruimen. Doch zy kwa- men, kort daarna, ontbooden zynde, weder- om binnen. Egmond moeide niemant. AI- leenlyk werdt de bezetting met eenige Kneg-^ ten verfterkt. Doch men verkreeg, door ge- fchenken, dat 'er geene anderen dan inboor- lingen en zelfs Burgers dei* Stad toe konden verkooren worden. Ook mögt de Stad dé foldy deezer bezetting korten op 't Ruitergeld, waarin haar, daarenboven, nog eenige ver- ligting toegeflaan werdt. Ten deezen tydé* ontfloeg Egmond die van Hoorn ook van dé Heirvaart tot het beleg van Rotterdam; waar- toe de Enkhuizers nog agt-entwintig mannen |
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. gg£
van wapenen hadden moeten leveren (W) :Filips IK
alzo men hem vertoonde, dat men de Poor- 1489. ters, tot befcherming hunner eigene Stad, van—'—-^ noode hadt (V). De belegering van Rotterdam duurde nog;Scheeps-
en de leeftogt begon 'er, onder de Burgerye, ^f °p langs hoe fchaarfer om te komen. Jonkheer e e * Frans befloot derhalve eenen Scheepstogt langs de Lek te doen, om mondbehoeften te haaien. Agt-entwintig groote Kromflevens en Rynfchepen, twaalf Roeijagten en Buizen , bemand met veertienhónderd man, ftaken af van Rotterdam, op den derden van Zomer- maand. Jan van Naaldwyk, Fredrik van Zevender, Jan van Kroonenbürg en verfchei- den' anderen hadden 'er bevel over. De Oos- tenrykfche Schepen, die, hieromtrent, de ftroomen bewaarden, te weinig in getal zyn- de om deeze Vloot aan te tasten , zonden naar beneden om hulpe, en haalden, met zes groote Oorlogfchepen en verfcheiden' ande- ren, de Rotterdammers, die by Streefkerk ten anker gekomen waren, den volgenden nagt, in. Hier ontftondt, des morgens, eenNeder- hevige Scheepsftryd, in welken, de Rotter-I*ag der dammers, overmand door het grof gefchut,??ek' van welke de Oostenrykfche Schepen voorzien fl* waren, de nederlaag kreegen. Naaldwyk raak- te, met driehonderd envyfrig man, niet zon- der gevaar, aan Land, én nam de wyk naar de Stad Montfoort. Een groot deel der ande- re manfchap fneuvelde, of werdt gevangkelyk naar
(m) Brjwdt Enkh. il. 36.
£n) Veuus Hoorn, il. 144, 145^
|
||||
|
S56 VADERLANDS CHE XIV. Brau
|
|||||
|
Rups II. naar Dordrecht gevoerd; alwaar men zig de
t 1489. grootfte eer der overwinninge toefchreef. Da ' -— meeste Rotterdamfche Schepen raakten ins- gelyks verflrooid, of vielen in vyandelyke handen (o~). Deeze ramp werpt van anderen gevolgd. De Rotterdammers, eenige Vaar- tuigen met Graanen, van Woerden, door de Veenen, naar huis voeren willende, werden, weinige dagen laater, by Moorddrecht, door vier-entwintighonderd Oostenrykfchen , aan- getast , en t' eenemaal verflaagen. Jan van. Naaldwyk en Fredrik van Zevender werden, by deeze gelegenheid, gevangen genomen. Van twaalfhonderd man, die uit Rotterdam getrokken waren, kwamen 'er niet meer dan driehonderd te rug: waarom Brederode be- floot de bezetting uit Overfchie naar Rotter- dam te laaten komen (/>). Naaldwyk en Zevender zaten niet lang te
Dordrecht in hegtenis. Zevender brak uit, door het heimelyk gemak, en raakte, door een eng watertje, aan, en voorts over de wal- len. Naaldwyk werdt om een gering losgeld ontflaagen: mids hy beloofde, zyn best te ,1 zullen doen, om Rotterdam, by eerlyk Ver- drag , in 's Konings handen te doen overleve- ren (#). i Rotter- Terwyl hy hiertoe by Brederode arbeidde, dam gaat hielden de Gemagtigden der Steden Dor« over. drècht, Haarlem, Delft, Leiden, Amfter- dam, Schiedam en Briele, die den zwaarden last van deezen binnenlandfchen Kryg te draa- gen
f O Tonl;cr Pi-anten Onrlog, U. zo?—214.
(p) jónkier Franfen Oorlog, U. 221—22g. £q,) 'lonkcr Franfen Oorlog, bl. 230, 2^1. |
|||||
|
&ÏV. BoékY HISTORI E. Q57
gen hadden, den Heere van Polhain ;, te Gou- Fiupsiï.-
da, voor *, dac het langduurig beleg van Rot- ,.I4.89« ,j terdam* en andere rampen van den,, tegen-; '^ „ woordigen tyd de welvaart en neeririgi van,
„ onder 's Lands Ingezetenen ;, verbannen,; „ hadden. Zy vertoonden hern, dat de Hand- „ werken ftil ftonden, doordien veele Poor- ,j ters, te Schiedam en te Gouda, in, bezet- *,, ting moesten blyven,leggen. Dat het platte, „ Land>, waaruit de Steden, een groot deet ,, haarer welvaart trokken, woest lag , en j, geeii voordeel gaf» Dat de landhuuren on- ,, betaald bleeven. Dat dé Steden ook geene „ Renten meer voldoen kónden -, en alomme ,, buiten 's Lands bekommerd werden. Dat „ de Vlaamfche Kaapers, met naame die,vao> ,<, Sluis, de Scheepvaart onveilig maakten, en „ dat de leevensmiddelen, ondertusfchen,hand „ overhand, duurder werden»" 't Slot deezer klagte was ^en ernftig verzoek, dat 'er toch een fpoedig einde van den bangen binnenland^ fchen Kryg gemaakt mögt worden: op dat, de rust in Holland hèrfteld zynde, 's Lands welvaart eens wederom bloeijen mögt, als te vooren» Polhain^ den Steden niets dan goe- de woorden weetende te geeven, verzeker- de haar egter, dat de Rotterdammers* t'einde adem gevogten, l haast tot de oyergaave ge- noodzaakt zouden worden (V). Terftond hier- na,1 déedt hy allen Rotterdammeren, die zig onder de gehoorzaamheid des Roomseh-Ko- liings begeeven Wilden, fchriftelyk vergiffenis . ] \\ •' ! .....'-.r aaji- £0 Jonlcer Fränfeii Oorlog, W. 232—238»
IV. Deel. R
|
||||
|
258 VADERLANDSCHE XÏV.Bqek.-
FttipsII. aanbieden: 't welk zo veel té wege bragt, dac
i148S^ de Burgery Jonkheere Frans op 't ernftigst aan "boord was, om de Stad, by verdrag, op te geeven. Hy befloot 'er eindelyk toe. 't Ver- drag werdt te Kapelle getekend. Volgens het zelve ,, moest Brederode met al de zynen de „ Stad, binnen zes dagen, ruimen, dezelve „ met alle haare geregtigheden den Prinfe of „ zynen Veldheer overleverende, en alle oor- „ logsbehoeften agterlaateade." De Stadhou- der Egmond kwam, op den vyf entwintigfter* van Zomermaand, met zeshonderd man, van Overfchie in Rotterdam: en des anderendaags verliet Brederode de Stad, met duizend-envyf- tig man^ fcheep gaande naar Sluis, alwaar hy, op den vierden dag, behouden aankvpm.ai:. Dus eindigde de merkwaardige; Belegering
Van Rotterdam, die omtrent zes maanden ge- duurd hadt. De Stadhouder verftelde 'er ter- Hond de Regeering, Ook werden eenigeHaek- fche gevangenen, te Delft en elders, open-, lyk onthalsd(j). Onder deezen, waren Andrk$> Lepeltak, die de Stad voor Jonkheer Fïans: hadt, helpen bemagtigen, en hem, aldaar, federt, als Prokureur Generaal gediend; Joris,-Bas- taard van Brederode, die ßal}uw der. §tede; geweest was, enWarmbout JVarmbouPszoQn , die, Jonkheer Frans eerst verwelkomd en,der Stede fleutels voor hem bewaard hebbende * dóór hem, tot Burgemeester was.aange-, field (»1 '■■ •• W»dfflia h»a efe T-', .- ■iê&) Jonker Franfen Oorlog, bl. 239—249.
CO Crimin. Senteiitieb., gequot. C. ƒ, au 21. yetf. 23 yetfi |
||||
|
XIV. Böèr. HISTORIE.
|
|||||||
|
259
|
|||||||
|
1 In Vlaanderen j was dé Kryg* met den aan- ftufstfc
Vang dei Lente, wederom hevig voortgezet. Hffi -Maximiliaan, eenen keer naar Dukschlahd te xxxiil doen hebbende, hadt Hertog Albrecht, van Albrecht Saxen, tot algemeenen Stadhouder over de van Sa- Nederländen, aangefteld: en deeze deedt den xen > tot Vlaamingen veel afbreuks. Doch na dat 'er,^6™^ op den twee-entwintigften van Hooimaand, houder, te. Frankfort, eene Vrede geflooten wasi tus- aange- fchen Maximiliaan en Filips ter eener, en Ka- fteld« rel den VIII. en Margareet, zyne Gemaalin (2), ter andere zyde (V), was de weg ook gebaand tot de Vrede in Vlaanderen, die,door den Koning van Frankryk, bemiddeld, en, op den eerften van Wynmaand, geflooten werdt. Maximiliaan bedong de volkomen' Voogdy- fchap over zynen Zoon en het Graaffchap van Vlaanderen. Ook moesten de Regenten van Gend, Brugge en Yperen, hem of zynen Ge- magtigden, in 't zwart, ongegord, bloots hoofds en knielende, om vergiffenis verzoe- ken , en driemaalhonderdduizend gouden Schil- den van zes-endertig Paryfche ftuivers ieder betaalen: waartegen de Roomsch-Koning zig verbondt, het vreemd Krygsvolk Vlaanderen te doen ruimen (v). -Filips van Kleef, fchoon begreepen in de Die van
Vrede van Frankfort, was in de Vrede metsluis de; andere Vlaamfche Steden, niet begreepen q33^", ge land en"
't«0 Du'Mont dorps Diplom. 'Am* III. P. II. p. 037. Zeeland. (_vj Du Mont Corps Diplom. Tom. III. P. II. p. 242. (jx) Sa Femme & Epeufe heet zy, ia 't oorfprong-
keljk Verdrag. /1. R a
|
|||||||
|
2Óo VADERLANDSGHE XIV. Böbk:
Frups II, geweest. Des fpoedde hy zig, om Sluis te
*4-89- verfterken, wel bevroedende, dat hy» binnen "kort, een beleg te wagten had. Hier wer- den nog al, van tyd tot tyd, Schepen uitge- rust , om de Hollanders en Zeeuwen te be- fchadigen. Omtrent deezen tyd, deeden die van Sluis eene landing te Wyk op Zee, welk zy in den brand ffcken, neemende, te gelyk, eenige Oosterfche Schepen, die zy te Sluis opbragten (V). De Enkhuizers hadden, daar- entegen , in Oogstmaand, te Workum in Friesland, een' Sluifchen Kaaper genomen , en op denzelven, Frans van Poelgeest uic de Beverwyk en zeven anderen gevangen gekreegen (ar). De Hoekfche bezetting van Montfoort en Woerden bleef het plat- te Land ook nog afloopen , onderneemende zelfs Naarden en naderhand Oudewater te verrasfen: doch beide deeze aanflagen mis- lukten (j). ■ Schade Terwyl Holland dus nog belemmerd bleef desLands met den binnenlandfchen Oorlog, trof de door het Landzaaten, voor het einde deezes jaars, een
fchielyk q^ ^q nen meer jan ajje ^Q voorjge ram. afzetten Pen drukte. Ik zie op het grof verhagen der
der Munte, eene ongehoorde zaak hier te Lande,
Munte. ,en . voor Maximiliaan, door geeneni der Ne-
;■:, ' derlandfche Vörften, in 't werk gefield.
.Men hadt, ein Holland, by ..verfc heiden*-»
' , Handvesten, bedongen, dat de Graaf, niet dan met kennis van de Steden, munten mögt, en ge-
O) Reiokrüb. TT. Deck W. 325. ■
'i*) jiRANDT Enkfc W/36". ',', '■ "'■'. ,
*' Qï) Jonker Franten Oorlog,hl. 250. wï»i v,v,>
|
||||
|
XIV. B©ER. HISTORIE. 261
gevolgelyk ook niet, dan met gelyke kennis, Filipsïï.
de waarde des gelds bepaalen. De zwaare
i48p.
geldfommen, die de Landen, en Holland in ~ ~
't byzonder, ten behoeve van vreemd Krygs- volk, hadden mosten opbrengen, hadden 't geld fchaars, hier te Lande, gemaakt, en beide de gouden en zilveren munt, tot eenen zeer hoogen prys, doen fteigeren. Een Goudgul- den deedt drie-enzestig ftuivers, een Henriks- nobel negen Rynfche guldens, een Leeuw vyf Rynfche guldens, en andere gouden munt naar evenredigheid. Van de zilveren munt deedt een Reaal veertien ftuivers, een Vuuryzer vyf ftuivers, een Filips ftuiver drie ftuivers en een halve. De eetwaaren waren duur, naar evenredigheid» Men moest agt-entwintig Ryn- fche guldens voor een vat Boters befteeden. Hoog noodig was 't, derhalve, dat de Munt herfteld werdt. Ook begreep de Roomsch- Koning dit zo wel, dat hy eerlang weigerde, het Ruitergeld, in penningen, die zo hoog boven de wezenlyke waarde gereezen waren, te ontvangen. Toen begon men, onder 't gemeen, • ook zwaarigheid te maaken, om 't geld zo hoog aan te neemen, 't welk geene kleine ftremming in den handel veroorzaakte. De meesten verftonden wel, dat de munt be- hoorde afgezet te worden; doch men was genoegzaam eenpaarig van oordeel, dat zulks allengskens gefchieden moest. Maximiliaan egter, verleid door den raad van den Abt vaa $, Bertin, oordeelde anders. De Ontvangers van 't Ruitergeld begeerden, op zynen last, geene penningen meer aan te neemen., dtyj R 3, . tos.
|
||||
|
róaVADERLANDSCHE XIV. Boek
|
|||||
|
ftupsll. tot de allerlaagfte waarde; op Welke zy, ia
1489. ééne reis, gezet werden. Een Henriks nobel s?*-1*'—- werdt hooger niet dan tot vyftig ftuivers aan- genomen; een Leeuw tot dertig ftuivers; een Goudgulden tot zeventien ftuivers; een Reaal tot vier ftuivers en een halven, en het ander goud- en zilvergeld naar evenredigheid. Dit fthielyk afzetten der Munte bragt den Landen meer nadeels toe, dan de voorige langduurige Oorlogen, 't Gereede geld raakte, meer en meer, ten Lande uit, en werdt gebragt, daar het hooger aangenomen werdt, inzonderheid naar Gend en Brugge: welke Steden, nog niet bevredigd met Maximiliaan, 't geld zo hoog hielden, als zy zelven goedvonden. Ook na- men de Duitfchers, Franfchen en Engelfchen gereed geld voor de waaren, welken zy hier te koop bragten; 't welk hun vóordeeliger uitkwam, dan, gelyk zy plagten , andere waaren in de plaats te koopen; doch te gélyk diende, om het Land van geld te ontbloo- Scliraap- ten (?), De Gräaflyke Rentmeesters zogten zugt van 00]j jjUn beurs te maaken met dit afzetten der vanger"7 Munre, Die van Texel waren, kort voor dat Klaas de afzetting ingevoerd werdt, agttienhonderd, Korf, Rynfche guldens, wegens Beden en andere lasten, ten agteren geraakt. Klaas Korf, Rent- meester van Westfriesland, gaf hun kwytfchel- ding van deeze penningen, tegen eene fchuld- bekentenis, ten zynen behoeve, van dezelfde fomrne, welke men belooven moest op tö bren1-
O) Groote Chron, Divif, XXXI, Cap. '69, pij Y$i\v§
JJpppi, U. \i\6, 1^7. |
|||||
|
XIV. Boer. HISTORIE. 263
|
|||||
|
brengen, in de munt, die gangbaar zyn zou, FimpsÜ
op zulk een' tyd, als hy wel wist, dat de te- M*f» genwoordige afgezet zou zyn: en toen de be-""'"'" taaltyd verfcheenen was, en die van Texel, naar den afgezetten prys des gelds , minder nog dan te vooren, betaalen konden, vorder- de liy hun eenen Rentebrief, ten laste des Ei- lands, van honderd Rynfche guldens jaarlyks af, welken zyne Erfgenaamen, nog eenigë jaaren, getrokken hebben, tot dat die van Texel, in 't jaar 1506, by bevel van 't Hof, verlof kreegen, om deeze drukkende Rente, met agttienhonderd Rynfche guldens ligt geld, ? te mogen aflosfen (V). Men ziet, uit zulke ftaalt- - ~
jes, hoe veel de Landzaaten, door de vermin- dering van den prys des gelds, geleeden hebben. Egter werdt dezelve ingevoerd. Ook deedc Maximiliaan, met toeitemming der Vlaam- fche Steden, eene nieuwe orde op de Munt inftelleh (£): welke ook, in de andere Ne- derlanden, aangenomen werdt. Montfoort en Woerden waren nu, be- XXXIV.
halve Sluis, de eenigfte toevlugt der ver- Mont- dreeven' Hoekfchen: waarom Hertog Al-.foort,be" brecht van Saxen, in Grasmaand des vol- ef!g0". genden jaars , in Holland gekomen zynde , ■.....■ ■
op het fterk aanhouden der meeste Edelen
en Sceden, eerlang het beleg floeg voor de eerstgemelde Stad (V). De Hoekfchen te Sluis zaten ondertusfchen jonkheer
niet Frans
£ß) Privil. van Texel, U. 38.
C 40 Groot Piaknatb. I. Deel, kol. 2573.
(..r) Jonker Fraiifcu Oorlog, W. 253.
R 4
|
|||||
|
2f>4 VADERLANDSCHE XIV. Boek;
fiupsll. niet ftil. Jonkheer Frans rustte eene Vloot uit
i49°- van agt-endertig Schepen, hemand met twaalf- ' honderd koppen. Hy zelf, die nu, of al vroeger Sluis 00 > ^en naam van algemeenen Stadhouder vaa eene Holland, Zeeland en Friesland, ten dienfte Vloot uit, van den jongen Graave Filips, aangenomen hadt, voerde het Opperbevel over deeze Vloo- te, en zeilde uit de Haven van Sluis op den tweeden van Hooimaand. Eerst deedt hy eene Landing in de Eilanden van OverflakkéenDui- veland, daarna in 't Land van Stryen , al- waar, eenige dagen, met pionderen en blaa- poogt ken, gefleeten werden. Toen wendde hy Goeree- 't naar Goereede, welke Stad, nevens de de te. be' gantfche Heerlykheid van Voorne, aan wel- magtlgen"ke Margareet van Jork, Weduwe van Her- toge Karel, thans verlyftogt was, tevooren, Brieven van Vrywaaringe van hem bekomen hadt. Doch alzo hy begreep, dat hy, 't Land van Voorne met de Steden Briel en Goeree- de in zyne magt hebbende, de vaart der Hollanderen en Zeeuwen merkelyk belem- meren kon, deedt hy eerst Goereede , ten behoeve van den jongen Graave Filips, op- eifchen. Die van binnen gaven tot antwoord, dat zy zelven in ftaat en gezind waren, om de Stad, voor den Graave, te bewaaren. Toea deedt Jonkheer Frans terftond 't gefchut en 't Stormgereedfchap voor de Stede brengen, befchietende dezelve, zeven uuren agter een. De Stedelingen weerden zig egter zo dap- per, dat de Hoekfchen afhouden moesten» Oud«
(77) Zie .Jonker Franfeu Oorl. Bylagen, hl. 306,
|
||||
|
XIV. Boek. HISTORIE. *6$
Ouddorp werde toen door hen geplonderd : FmjmUI
ook ftaken ze, in de Zwyndrechtfche Waard ]Mj en digc aan Dordrecht , verfcheiden' Huizen "*"" aan brand. Daarna vertrokken ze naar Schou-
wen (e). De Stadhouder Egmond, in 't Leger voor Soheeps.
Montfoort, tyding gekreegen hebbende van ^ryd b7 de vyandelykheden der Hoekfchen, deedt te wre^«- Dordrecht eene aanzienlyke Vloot Holland- Ven. fche en Zeeuwfche Schepen byeen. brengen: met welke hy, deq een entwintigften, van Hooimaand, naar Schouwen afftak, ïn 't Gat van Brouwershaven , raakten de Vloor ten, op den drie eniwintigften, aan elkan- deren. De Hoekfche Vloot was verre de tninfte, in getal van fchepen en manfehap. Egter werdt 'er fej van weerskanten gevog- ten: tot dat 'er, met het vallen van 't water, zestien Hoekfche Schepen aan den grond raakten, en onbekwaam werden, om dienst te doen. Brederode gaf den moed egter niet op; maar fpro,ng, met een goed deel volks, . - .; omtrent Serooskerke, aan Land: alwaar de ftryd, mids de Kabbeljaauwfchen hem ge- volgd waren, met gelyke woede, hervat werdt. Brederode werdt, èindelyk, op twee. plaat- fen gewond, Twee zyn,er Neeven en. Dirk van Hodenpyl trof dit zelfde lot. De overi- gen, toen aan 't vlqgten flaande, werden aj- len afgemaakt, of gevangen genomen. Jan van Naaldwyk, die den fcheepsftryd nog eenigen tyd aan den gang hieldt,, ontweek ein.
O) Jonker Fiankn Ooilpg, hl. 255—360.
|
||||
|
ï& VADERLANDS CHE XIV. Boek.
FiLips ÏI. eindelyk, met negen Schepen en omtrent
.*49P.'..: vierhonderd man , naar Sluis , alwaar hy * ""na vyf dagen fukkelens, aankwam. Hy nam zyiien weg over Zierikzee, werwaards hy, , , door den Stadhouder Egmond, vervolgd werdt. Doch die van Zierikzee, Naaldwyk doorge- laaten hebbende, flooten Egmond de Poort • voor 't hoofd. Zy betoonden zig, omtrent *; deezen tyd, in meer dan één geval , den Hoekfchen en Vlaamingen gunftig, 't welk hun naderhand zeer kwalyk bekomen is (ƒ), Jonkheer Brederode, gevangen genomen zynde, werdt Frans van naar Dordrecht gevoerd, en op Putcoks To- de fterft. ren £ezec' alwaar hyi °P den elfden van ' Oogstmaand, aan zyne wonden, overleedt (g). Verfcheiden' andere gevangenen werden, te Dordrecht, te Leiden en elders, als Landver- raaders, onthalsd ty\ /"mom- Vier maanden hadt het Beleg van Mont- ' foortgaatfoort geduurd, toen de Stad, by verdrag, over, by aan den Hertoge van Saxen opgegeven werdr. Verdrag, gy ^ zgjfje verdrag, werdt ook de overgaär ve van Woerden bedongen. Jan van Mont- foort, vergiffenis van den Roomsch- Koning en den Aartshertoge Filips verzogt hebben* de , werdt wederom in 't bezit der Stede Montfoort gefield: mids hy beloofde aldaar geene Hollandfche ballingen te zullen laaten " verblyven (*'). Na 't overgaan van Woer» den,
(■ƒ) Zoen van 10 July 1492, by BoxHoRN op Reioersb. Ht
Qeel, bl. 333. Cg) Jonker Franfen Oorlog, il. 262-^-26%. {tij Jonker Franfen Oorlog, bl. 275, 276. (Jj jonker Franfen OorJ. ßylagcn, bl. %\G. |
||||
|
'' j \
|
|||||
|
XIV. Boek; rf ï S T O & ï E. 'ß$
•den, hadden de Höekfchéh geen vèrblyf ftutstt»
meer in Holland; maar zwierven by dezeé,. 11422- pf hielden zig te Sluis in Vlaanderen öp. ' ' _ De Verbonden van Koophandel, wel eeV verbon-
met de Engelfche Koningen ült den Hüïzé den met van Jork gemaakt, waren, reeds in 't jaarEn8e-, 1487, met Henrik den VII. Vferhiéuwd (#),landf en in 't jaar 1489, was 'er, een Verbond van Vrede, Vriendfchap en onderlinge be- fcherminge, tusfchen Henrik den VIf. en Maximiliaan en Filips, geflooten (/). Doch in ?t volgende jaar, vondt de Roomsch - Koning geraaden , een verdedigend Verbond tegen Frankryk, met Henrik den VII. aan te gaan. Karel de VIII. hadt die van Brugge , welr ke , over 't afzetten der Munte , nieuwe ppfchuddingen verwekten, wederom onder de hand onderfteund. Hy oordeelde reden te hebben, om pp Maximiliaan gefloord te zyn, alzo deeze, in 't jaar 1489, zig, by Volmagt, heimelyk in de egt verbonden hadt met Anna, eenige nagelaaten' Dogter van Francois den II. Hertog van Bretagne: welk Hertogdom de Koning van Frankryk aan de Kroon zogt te hegten. Maximiliaan , die zelf op 't bewind van dit Hertogdom vlam- de, floot, in Herfstmaand des jaars 1490 s het Verbond met Henrik den VII. van welk wy fpreeken: waarin zy beloofden, el- kanders Landen, en het Hertogdom Bre- tagne in 't byzonder, tegen de onderneemin- gen C*) Aft. Hifyl.' Angl. Tom. V. p. III. p. 182, 183,
(Lp AU. Publ. Angl. Tem. V. P. III. p. ?<$. .. /
!
1
■ |
|||||
|
«68 V A D E R L. HIS T. XIV. Boer;
fan* IL gen van Frankryk, te zullen verdedigen (*»);
14po. Voor 't einde deezes jaars, verzoenden die "van Brugge zig ook nog met Maximiliaan (n~): waardoor de msi in Vlaanderen weder- om herteld werdt. |
||||||||
|
0») Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 12—17.
I £»,) Hij Mont Corps Diplom. Tom. III. P. III. p. 26$; |
||||||||
|
#
|
||||||||
|
VA-
|
||||||||
|
VADER.LANDSCHE
HIS T ÖRI1
VYFTIENDE BOEK.
ii ■- ■■ .. , ,. ■>--.-.....-^. .-•---------------------------.——
I N H O U D.
t. Oorlog van Kaas en Brood, of Kaas en Broods*
fpel, in Holland. II. jfanvan Naaldwvk be- magtigt Texel en Wieringen. Keert naar Sluis. V Kaas en Broods Volk te Hoorn en te- Alkmaar. III. Jan van Egmond poogt het te verdryven. Haarlem ingenomen. Aanjlag op Leiden.,, Hertog Albrecht in Holland. IV- Zoen der Kememeren en WestfruzenN. Blok- huizen te Haarlem en te Hoorn. Einde van den Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen Tweefpalt. VI. Zierikzee met Hertog Albrecht verzoend. Sluis in Vlaanderen gewonnen. VII. Onlusten met Frankryk. Vrede van Sehlis. VIII. Ma- ximiliaän Wordt Keizer. Filips wordt inge- huldigd. Hy verleent bepaalde voorregten. IX. Verbonden van Koophandel met Engeland. X. ' Filips trouwt eene Dogter van Spanje. Nieu- : we excynzen ingevoerd. XI. Oorfprong des Gelderfchen Oor logs. PVederzydfche vyand- lykheden. Befland. XII. De Friezen vervallen onder de Saxifche Regeering. De Groningers ■doen den Bisfchop van Utrecht hulde. XII i. De Qelderfche Oorleg wordt hervat. Be/land. v,,., XiV. |
||||
|
*;Ö V A D E R h A N D S C M E XV. Boer.
XIV. Karel van Oostenryk gehören. Franl-
ker belegerd. Dood van Albrecht van. Saxen* Henrik, zyn Zoon, volgt hem, in Friesland, op. XV. Filips reist naar Spanje. Keert té rug. XVL Voortzetting van den Gelderfchen Oorlog. Scheepsftryd voor ; Monnikendam. XVii. De Groningers fchenden het Éefland* Groningen, door Graave Edzard, bemagtigd. XVIII. Dood der Koninginne van Kaflilie.
Leening tot Filips reize naar Spanje. Gelder- fche Steden ingenomen, Beßand te Roozendaal. XIX. Filips vertrekt naar Spanje. Zyn be-
Jryfin Engeland. Hy ßerft te Burgos. XXj Karel de tweede volgt hem.op, onder ' de Voogdye van Keizer Maximiijaan. XXL
Karel van Gelder overmeestert, eenige Gel' der [che Steden. Siegte ßact der Nederiand- fche Geldmiddelen. XXI ï. "Frankryk zendt Karel van Gelder manfchap. XXIII. Mar- gareet van Oostenryk wordt Landvoogdes. Zy ' ßdat ßegts bepaalde voorregten-^toß. XXIV.. , Staat der Oostenrykfehe en Gglderjcjie Krygs- ' magt. Inval der. Gelderfchen in-Brabant en * Holland. XXV. Amßerdamsch B lok huis. ts Xpeßoot. Verbond met Engelandj/PVeesp be- legerd, XXVI. Kamerykj'ehe :Vrede. Karel Van Gelder breekt dezelve., X^yil.. Oorlog. ' met de Hanze-Steden. XXVUI- vKarel van 'Gelder valt in Overysfel. Mard/tf'wyk ver- rast, door de Gelderfchen.-.. Ö.ak Bommel. XXIX. Twist tusfchen Utrecht;.;./»» Floris van Tsfelßein. Beleg van Venlq-, Zeegeveg- ten. XXX. Vrugtelooze Vredehandeling. In- ' val der Engelfchen in Frankryk. ,XXXf. De Gelderfchen fteéken de Schepen, vot/r Amßer- dam
|
||||
|
XV. Boek. H l S T Q R I & .7 / ^,it,
, dam leggende, inbrand. FierjaarigBefiand.. junm%
XXXII. Verbond met Engeland tegen Frank' v.m
ryk. Klagten van Henrik den VUL over in- «*-*«** breuken op het zelve. Frede niet Frankryk\, XXXIII. Onrust in Groninger land, tusfchen\
Hertog Joris en Graave Edzard. Karel va% ■Gelder fleekt 'er zig in. XXXIV. Karel vam
[.Oostenryk aanvaart zelf de Regeer ing. x Dè,
Saxifche Knegten uit, Holland verdreeven*
Karel van Oostenryk bekomt het, bewind over.
' ".Friesland. , 7
;; . __ '..■>■•. ..f > :-j!i qo r ■-,• jH i »ft
Xïet deerlyk overfchot der Hoekfchen* Filips II.
J | hieldt zig nog te Sluis, op,, of fchuim-j I« de ,. onder beleid van Jan van JNaaldwyk »*^°rgfa langs de Ilolkndfche en Zeeuwfche kusten,*enBrood fleëpende, nu en dan, eenigen: buit te Sluislof Kaas- binnen;. tot dat de opftand onder .de.Kenner\?n roers en Westfriezen, in de Lente des jaars.Sre°ods" 5491, hun eenigen blik van hoope gaf, om: i4p0. zig wederom in .Holland te vestigen. Deezei— van 't Kaas-en Broodsfpel bekend. In egtë> Stukken van deezen tyd, wordt dezelve > ge-ft noemd Oir loge van Cafembroot (V); ,ais meest? gevoerd: zynde, door het geringfte itag vatn luiden, gewoon zig doorgaans flegtsmet Kaam, en 'Brood te geneeren. Het fcherp invorderen! van3'tfRuitergeld heeft 'er gelegenheidi<wm' gegeven. -'•:.•;.• av$. t -.■ ua &bi # . tasofs Het afzetten der Muntende, overmaatiga Gelegen«
Riegen van den Herfst des iaaÉKCEisfeiWw^hddtM, m «ga firja/I.öb tnn .»w qo , a93ä*f*W?$Ha«flF
-£»0 Priviï. vaa..Texel,Ä 45,. ■•'id . 303 t nwQUÊ »
|
||||
|
t^ V A D Ë R L A N D S C H Ê XIV. ßoEfc
FiLiM II. neemen van verfcheiden' Oosterfche Schepen
*4£°- dóór die van Sluis* en andere rampen van * deezen kommerlykeh tyd hadden zulk eene groote duurte en gebrek van leevehsmiddelen, hier te Lande, veroorzaakt, dat de fchamele Gerneente langer niet van het éene brood aan Bet andere wist te komen, ten elf ponds brood, van twee deelen Garst en een deel Haver, ge- lyk toen veel in ge bruik was, gebakken, moest, tè Hoorn, drie Karels ftuivers gelden:'twelk, voor veelen, niet te betaalen was". Men'at, derhalve, op verfcheiden' Plaatfen, reeds JI ?=?!.!:''!draf, raapzaadskoeken, en ander beestenvoed* ■" fel. • De armoede nam alomme de overhand. r. !,'Te Leiden, werden, ten deezen tyde, tien- ,,duizend behoeftigen opgefchreeven, aan wel- -ïss>i"j kenv weekelyks, brood uitgedeeld werdt. Te 11 Amfterdam, waren 'er nog meen Te Hoorn $ "^^"'.tweeduizend. En onaangezien de Lahdzaaten, .cQii'ïn 'r algemeen, zeer verarmd waren, werdt het ^.^—Ruitefgeld of'Maandgeld, allemaanderi,alom- me, ten fcherpften ingevorderd, 't Verdroot, eindelyk, 't Gemeen, met naäme de gering« ften onder de Kennemers > Westfriezen en Wa- terlanders,: zig dus langer, tot op het gebeen- te, te laaten uitmergelen. Ook hadden veelen; zo lang gegeven, dat hun niets meer over- fchoot, eri zy genoodzaakt werden;, betaaling te weigeren. De Stadhouder, jan van Eg- mond, dit hun onvermogen voor onwilligheid; -s*3.i ,.neèmende, ;gaf >zig, op den tienden van Gfas- soyji : maand des gaars;; j 491» aan't hoofd van eeni*- ' , ' <£? Knegren, op weg, om de Kenneiners en "li°de anderen, tot het opbrengen van 't Ruitep- geia,
|
||||
|
XV. BoÊki H I S T O R I E* A 'f a^s
geld, te dwingen. Maar naauwlyks hadt hy. Fiups Ifcj
twéé der weigerenden doen doodflaan, en ee-.. l49l*> |
|||||||||
|
***,
|
|||||||||
|
nen gevangen neemen, of de morrende me-, jtKaase£
nigte raakte, in de meeste Dorpen van »Ken- Broods- nemerland en Westfriesland, op de been , Volk greep de wapenen op, en Tukte, aan hoo? ™kt in pen, hier naar Alkmaar, daar naar Hoorn »Alkmaar! em aanhang te werven. Overal riepen ze,;:dat zy niet meer geeven -konden, en zig liever dood,, vegten wilden, dan van honger /ierven. -Te: Hoorn, bleef het by woorden (f). Te Alk- maar, vielen die van Schagen, in de. eerfte plaats :(c), en voorts de andere KennetnefS aan op het Huis van den Rentmeester Klaas Korf, die, door zyne. fcbraapzugt, van'-.weit' ke wy reeds een merkwaardig ftaaitje vertQQnd- hebben (i), boven anderen, in den gemeeflea 3..-..'-,-q haat, - geraakt was. In de eerfte woede, i werde >. rii zyn Dienaar doodgeflagen. Korf zelf, wai ^s'ßli juist, tot zyn geluk, van huis. Voorts werdt, in zyrie wóoning, alles, wat men aantrof ,ge/5 plonderd en vernield. De oproerigen, by wet» ken zig'ook vede Ingezetenen van Alkmaar* voegden, groeiden dagelyksaaa in getal :kdös Egmond zig genoodzaakt zag, het heffen vatj 't Ruitergeld, voor eenen tyd, teftaaken,,BeDeH««* Stad Haarlem zondt, /midlerwyl, «enige Ge femme« magtfgden naar Alkmaar, om' de oproerigen, breng.«» met goede woorden^ tot hedaareo, te; hren-,^pf°®" gen. Men hieldt hun voor „ dat zy, raetfbeiaarea * „ reden, over de drukkende lasten klaagden, „ en verligting :begeérden; dqch dat deeze, ,- j „/niet--^1''" -
C&) VEtiys Hoorn, hl. 150, 15^. •'..,.. , ,- >."
(c~) J. D. Wynkoper by liooiiKAMP Aücrnaaf, il. 34.' v| ,
Q4) XIV. BoOt,-bl. 36a. — • ' • •■',- ■ ■ -' CO IV. Deeu S
|
|||||||||
|
m. VA DE R LAND S CHE XV. BoékT
1fähillk%%\niet door geweld, maar by vreedzaam ver-
I49U ,» zoek, moest gevorderd worden. Dac men, 4, ten dien einde,-eenealgemeene Dagvaart, .,."„in den Haage,, befchreeven hadt, op wel-; * V'-',, ke»hunne klagten gehoord, en hunne be- i;: ; 'i»fzwaarnisfen, naar billykheid, afgedaan kon- ."'■ ■■! li.A's» den worden. ..Dat zy zig, ondertusichen,' ,'V Van* alle geweldenaaryen onthouden • moesr &~tenv zo zy zig niet nog; grooter fchade , % dan zy tot hier toe geleeden hadden •>■ op den jy.'Mals haaien wilden." Dit Vertoog vondi ingang. Men beloofde, zig ftil te houden, in- dien de Stadhouder den gevangen Huisman iq vryheid (lelde, gelyk terltond gefehiedde (»• Het Kaas- en Broods-Volk bleef egter te Alk-I maar leggen, ten laste der Burgerye^i .,, .4 Dagvaart r"%J Volks klagten: werden, op de Dagvaart in den fn den t Haage , mgebragt en overwoogen. Haage» Doch^-tï was 'er zo vef van af> dac 'er middel tot ivëfligïing zou beraamd geworden zyn , dat. de Stadhouder,' in tegendeel,, fterk by dë Siedeffaanhieldt, om in eene nieuwe belasting fänntwie gouden Andries guldens op rieder Huis: te bewilligen»- De Dagvaart-werdt on* deftusfchen eenen geruimeh tyd fleependei^ en *%t:M eOdtfsJrdoor het Kaas: en Broods-Vólk in-tame* «3Eisij*^| fust gehouden it^/n)., ■••<■ ■>. «\ >UJ " : . , »•"J^o "b è£P®1%ft Naaldwyfc, kennis'..vamde ïopfchud-
fp.vian -|difigeh in 't Noordef gedeelte: vamHolland ge-t ïWl4-., kr^gan hebbende, 'vondtgeraadën,! zig der-*; ^y-5 waards te begeeven, en 'er, ware 't mogelyk,^ Landing e#'g voordeel^tot ohderfteüning^zyner ver-?. 3sr" « ' zwak- |
||||||||||
|
;.i
|
||||||||||
|
C«) VpLiB? Hoorn, .hl,,. 15.IV '
(ƒ_) Cïöüce Chronyk, üivif. XXXI. Cap^.f^I
|
||||||||||
|
aaaCI »VI
|
||||||||||
|
XV. BoËt.* HISTORIE. a>gi
kwakte partye, uit te trekken. Hy vertrok Fiups II}
dan, met zyne Vloote, in Hooimaand, van HS»- Sluis, in *c voorneenienj om te Zantvoort ~ w ^ te landen. Doch de Dorpelingen, gewaar öp zee, fchuwd, fielden zig te weer, en hielden de Hoekfchen van land. Naaldwyk zeilde toen voort naar Wyk op Zee, alwaar hy de Dor- pelingen te bedde overviel; veelen, die de wapenen aangreepen, van 't leeven beroof- de , en eenige huizen in brand flak, en pion* derde, 't Schynt, dat de Hoekfchen tot dée- ze geweldenaaryen vervoerd werden, om dat de Dorpelingen zig te weer fielden: *t welk nogthans deezen, die van hun oogmerk on- kundig waren, niet kwalyk te neetnen waè; Van Wyk op Zee, begaf zig Naaldwyk naar betiug- '% Marsdiep, en bemagtigde de Eilanden Texel tigtTexeS en Wieringen, doende de Eilanders begrypen, en Wie" dat hy gekomen was, om hen van de zwaarerinsep* fchatüngen te ontheffen, en de rust in't Land te herftellent waardoor, hy veel aanhangs kreeg. Den meesten Zomer fleet hy, op en omtrent deeze Eilanden, houdende de Zuider- zee en zeegaten, met zyne Vloote, onveilig (g). Eens egter, begaf hy zig naar Sneek, van zins, om met hulp der Schieringers, die ééne '7. lyn met de Hoekfchen in Holland trokken, eene onderneeming op Hoorn of Enkhuizen \,.: te doen. VWas blykbaar genoeg, dat die van Hoorn den Hoekfchen en 't Kaas- en Broods - Volk niet ongunftig warem Doch zy fchynen de magt van Naaldwyk te gering ge- oordeeld te hebben, om hem hunne Stad toe te
•'&) ftrette Cbron. Dlyjf. XXXI. Cap. 74. - i
'Sa
|
||||
|
«7<J V A D E R L A N D S C H E XV. Boek:
|
|||||
|
fiLiPsII.te vertrouwen, en zig daardoor eene belége-
H9i- ring 0p den hals te haaien. Enkhuizen hieldt zig t'eenemaal buiten de beroerte deezer ty- den. Daar bleef dan voor Naaldwyk niets overig, dan de eene of de andere Stad, by ver- Zoekt, te rasfing, in te neemen. Hier toe werden hem, vergeefs,door de Sshieringers, të Sneek, driehonderd Enkh"-°fman ky§ezet* En met dit volk, begaf hy zig zen te naar Staveren, van waar hy, een en ander- verrasfen.maal, de Steden Hoorn en Enkhuizen befpie- en keert den liet. Doch alzo de verfpieders niét te rug riaarSluis|ieer^en^ en ^ Enkhuizers en eenige West- friezen ook verfcheiden' poogingen deeden, om Naaldwyk de landing te beletten (h), be- floot hy, dat 'er geene hoop voor hem was, , . om zig, in ééne deezer Steden, te vestigen: «,,.' waarom hy de Friefche manfchap naar Sneek te rug zondt (i). Ook verliet hy: zelf eerlang fa-M >- ^ Wesrfriefche Kusten, keerende naar Sluis in Vlaanderen weder. Men hieldt, onder weg, fcherpe wagt om hem ie vatten. Doch hy geraakte, in 't kleed van eenen lyfknegt van zekeren Heer der Duitfche orde, behendiglyk, binnen Sluis (£). Te De Dagvaart, in den Haage, ondertusfchen Hoorn, geëindigd zynde, zonder dat 'er eenig middel
befluit beraamd was, om 's volks lasten te verminde- Ruker-Cnren, begon het Kaas- en Broods-Volk , op geld nieuws, de ooren op te fteeken. De West- meer te fnefche en Kennemer Steden en Dorpen geeven. .wer(jen allen, binnen Hoorn, befchreeven. Ook verfcheenen ze 'er allen, uitgenomen Enk- . hui-
SJC*) Handv, ven Enkh. il. 4.1.
(O Brandt Énkh. U. 37- Vnv.. EMM. Uhr. XXIX. p. 4§1.
(kj CroQt« Chron. Divifi XXXI. Cup. 75- |
|||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 277
huizen, en die van Dregterland (/). Hierwerdt Fitipslfr
eenpaariglyk beflooten, geen Ruitergeld meer H9*- te geeven, al zou men 'er den laatften man """' by opzetten. Men verbohdt zig, door zegel
en brieven, aan eikanderen. Een deel van 't Beleid Kaas-en B roods- Volk werdt aangenomen, omva"de" Hoorn te bewaaren. Een ander gedeelte lag 0Ptland" te Alkmaar. Hoorn wist, omtrent deezen tyd, van den Raad van Holland verlof te verkry« ( gen, om het Blokhuis, welk men, met re- den , hieldt der vryheid van de Stad zeer hin- derlyk te zyn, wederom te mogen (legten. Het hadt naauwlyks negen jaaren geftaan, en werdt nu, in korten tyd, ten gronde toe, af- gebroken. Om eenige orde op het beleid vaa den opftand te (tellen, werden de aangeno- men' Kennemers en Westfriezen, in Vende- len en Rotten, verdeeld. Zy voerden Kaas en Brood in hunne banieren. Veelen droegen ook een ftuk Kaas en. Brood op de borst, zeg- gende, dat ^,. om dit te bekomen of te behoud- den , de wapenen hadden opgevat. De Burgery te Hoorn hadt ondertusfchen veel overlast va» deeze gasten, die alommejn de Huizen liepen,, en zig, naar genoegen, deeden opfchafiên z den overigen tyd belteedende, met de Stad- op en neder te wandelen,. en veelerlei moedr wil te pleegen. Binnen weinige maanden-* maakten zy 't hier zo grof, dat de Regeering,, met goede woorden, en., vermoedelyk, ook met giften aan fommigen, te wege bragt,,dax de gantfche hoop de Stad ruimde, en zig naar Alkmaar begaf, alwaar zy. grootec aanhang eik
(,Q HÊuidv. van Enkli. iL 46. Handv. vs'ft Dracliteri. M.J2».
SS |
||||
|
■—■^™^"
|
||||||||||||
|
"■ ' "■
|
||||||||||||
|
a?8 VAD ERLAND SCHE XV. Boek?
en meer gunst onder 't volk hadden. Onder weg ,
bemagtigden zy de Sloten Nieuwburg en Mid- delburg , die ten gronde tóe vernield wer- den C»0- De Stadhouder Egmond maakte zig, in den
aanvang des jaars 149s, gereed, om het Kaas- ?n Broods-Volk, van Alkmaar, te doen ver- huizen. Doch alzo men, in deeze Stad, ken? nis van zynen toeleg gekreegen hadt, werdt 'er eenig volk in hinderlaagen gelegd, langs den weg, dien hy door moest. En hy zou verrast geweest zyn, zo hy niet, by tyds ge- waarfchuwd zynde, eer hy aan de lange kwam , te rug gekeerd was. De Kennemers en West- friezen begreeperi, ondertusfchen, uit deezen toeleg, dat men hun geene voldoening dagt te geeven, maar met geweld onder de knie zogt te krygen, De aftogt des Stadhouders egter deedt hun den moed ryzen: en zy befloo- ten, iets van gewigt te onderneemen, eer hy in ftaat zyn kon, om hen met grooter magt te keer te gaan. Binnen Haarlem, eene der naaste en aanzienlvkfte Steden van deezen oord, had- den zy eenigen aanhang onder de Burgerye, Men vondt derhalve geraaden, zig ook van deeze Stad te verzekeren. Op den derden van Bloeimaand, trok het Kaag- en Broods-Volk, in grooten getale, uit Alkmaar, en kwam, des avonds omtrent agt uuren, vóór Haarlem » begeerende bir-nen gelaaten te- worden. De Vroedfcbap, byeen geroepen zynde, befloot eenpaariglyk, hun verzoek af te flaan. Doch eenigen uit de Burgery floegen de Kruispoo«: open?
ip) yELius Hoorn, tl. 152 > 153-
|
||||||||||||
|
Fiups II.
1491. |
||||||||||||
|
III.
Aanflag
van den Stadhou- der, om 't Kaas - en Broods.
Volk uit Alkmaar te ver- dry ven. 1492. |
||||||||||||
|
Haarlem
door het Kaas- en Broods- Volk, in- genomen, |
||||||||||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 279
|
|||||
|
open, en lieten de -Kennemers en Westfrie-FajMl^
zen binnen. De woeste menigte, vermeerderd *4ga* . door. een groot getal Haarlemmers* nam ter- ftond gang naar't Stadhuis, welk haast o verwei* digd werdt. De Schout en Rentmeester Klaas Moed- van Ruiven, een Schepen Piet er Thomaszoon H J^ * en zyn Broeder Andries werden, by deeze ge; gepieégdf! legenheid, doodgeflaagen (n). Men verhaalt % dat het lyk van den Schout, in ftukken gër kapt zyade, zyner Huisvrouwe, in eene man- de, met-een wreed en fchimpend byfchrift (1% t' huis gezonden werdt. Zo bitter waren thans de gemoeden, en zo zeer was men vooral gebeeten op de Graaflyke Rentmeesters, 't Zy dat het graauw den Dienaar, ten onrégte', de fchuld zyns Meesters deedt boeten: 't zy dat de Rentmeesters inderdaad hunnen last te buiten gegaan waren, en der Gemeente meer afgeperst hadden ,, dan hun bevolen was. Walich Dirkszoon, «zig noemende van Brede- rode, die den opftand in Alkmaar hadt ven- wekt, .hadt ook hier den Schout helpen dood- ilaan; 't welk hy, eerlang, met den hals boe- ten moest (0). De volgende nagt werdt, met pionderen en vernielen van Huize» en Huisraad, doorgebragt. Zelfs ontzag men zig niet, der luiden Brieven te fcheuren, en 'er de zegels af te rukken. Op 't Stadhuis ook, werden de Wees- en Thefauriers- Kamers én Kisten opgeflaagen, en veele Brieven ge- ^ i' T fcheurd, (») Handy, vaij Kenneinarl. hl. ?<g. (t , S$! ",'
ffi) Crimih. Setuentieb. gejuot. D. I. ĥ 62.
Q") Dus luidde het; '
'4b Öjomuften ban 'fiunben/
^en b«e bcutftetig julön Munten; ***' ' S 4
|
|||||
|
*8ö V AD ÉRLANDS CHE XV. Bökk.
Faipsll. fcheürd. Doch des anderendaags, werde die
J4Jg. pionderen gefluit, en orde op. 't bewind der Stadgeßeld. Uit het Noorden van Holland* vloeide, van dag tot dag, meer volks naar Aanflag Haarlem» Men. bëfloot, derhalve , zig ook «P Lefc- van Leiden meester te; maaken. De Stadhou- der, vermoeden of kennis hiervan gekree« gen hebbende, was, met eenige Edelen en Knegten, in Leiden gekomen, en hadt een •Blokhuis, buiten de Rynsburger - Poort, al- waar de aanval zou moeten gefchieden, op- geworpen, en daarenboven de wallen en too- i-ens, van busfen en ander krygsgéreedfehap, behoorlyk voorzien. De Kennemers en West' friezen trokken, onder de banieren van Haar- lem en Alkmaar, ten getale van drieduizend, op den agtften van Bloeimaand, des avonds, uit Haarlem, verzeld van eenige aanzienlyke .Burgers, en veeten uit het graauw. Te Noords «wyk, vernagt hebbende, kwamen zy, des anderendaags, voor Leiden, 't Gelukte hun, in den eerften aanval, het Blokhuis buiten-de -Rynsburger-Poort, te veroveren, en de naaste Huizen in te neemen. Doch dus na gekomen, werden zy zo vinnig van de vesten befchoo- ten, dat zy te rug week en, en eerlang, hals over hoofd, aan 't vlugten floegen, zig, wyd en zyd, zonder orde, van een verfprejdende. De Stadhouder joeg hen wei na, en bekwam eenige gevangenen; doch zo veelen niet, als ."hem.in handen zouden hebben moeten vallen, wanneer de aftogt in orde gefehied was. De vlugtenden " kwamen groótendeels wederom binnen Haarlem, ajwaar zy, federt, legge» blecven, 00 Dq
|
||||
|
W. Boek. ; H; I STOR IE. a8i
.a.;Pe Stadhouder j bevroedende, dat het Kaas- FiupsI|r
en Broods - Volk ligtelyk te beteugelen zou W»» zyn, door eenige geregelde benden Knegten, È»e Her- aan, welken het hem thans ontbrak-, hieldt, zo't tog/yan- fchynt, terftond hierna^ om eenig KrygsvolkSaxen . aan,by den Hertoge van Saxen, die,inalleryl, ?5ndt • eenige benden, herwaards afzondt, van mee- voijfn"aa^ ning, om zelf, .binnen kort,, te volgen. Het Hollaud» Duitsch Krygsvolk, inHolland gekomen, trok v_ '. *« regelregt naar Noord»Holland, bedry vende , onderweg, veel moedwils. Noordwyk, al? waar de Kennemers en Westfriezen, op den togt naar Leiden, vernagt hadden, leedt den eerften aanftaot. Te, Zandvoort, werdt de Kerk en 't Dorp beroofd. Van hier, trokken- ze naar Beverwyk, welke Plaats, na eenigen tegenfland, bemagdgd werdr^ Hier verfchans- ten zig de Duitfché Knegten, terwyl het om- leggqnde Land, dagelyks, door hen afgeïoo- pen werdt. . _, ... ; N i De Haarlemmers, weetende dat het op hen en volgc
gemunt was, hadden, tot befcherming der zelf, in Stad, ook eenige vreemde Knegten aangeno- Perfo0B« men. Doch toen, kort hierna, Hertog Al- brecht van Saxen in den Haage gekomen was , zonden zy hem Gemagtigden toe, om zig met hem te verdraagen. Geduurende deeze on- derhandeling, vielen 'er, van tyd tot tyd, hevige Schutgevaarten voor,, tusfchen de Duit- ., , / fche Knegten, die te Beverwyk lagen, en de m , Kennemers: een, onder anderen, te Heems- kerk, alwaar wel zeshonderd man. van weder- zyde fnêuvelde. De Kennemers en die van alkmaar verlooren 'er egter de meesten. De Puuftfiie Knegten , federt, Velzejj, geplon* S§ (krd |
||||
|
i$s VADERLANDS CHE XV.B<Ä
derd hebbende, ftroopten tot voor de Poorten
van Haarlem. ni: f« De Haarlemmers, die nog, mét den Her2
toge van Saxen, over hunnen zoeriy in; on- derhandeling waren, hadden, om hem te'eer" te vermurwen, de Kennemers en andere ge- huurde Knegten de Stad doen ruimen: ook èe^ nige Gelderfche en Kleeffche manfchap, dié zig ten hunnen dienfte aangebooden hadt, bui- ten gehouden. Hertog Albrecht, ten volle verzekerd van de volkomen' onderwerping der Stad, begaf zig, in 't midden van Bloeimaand, derwaards. Men ontving hem met veel eer- bewys, hem de fleutels der Stad aanbieden- de. Terftondt na zyne aankomst, deedt hy ëene galg op het Zand of Marktveld opreg- ten: meest om fchrik te baaren, hoewel 'er ook naderhand eenigen, die het Kaas - en Broods * Volk allereerst ingelaaten hadden, ter dood gebragt werden. En terwyl de Hertog van Saxen zig te Haarlem onthieldt, kwamen de Gemagtigden der Kennemeren, Westfrier zen en Waterlanderen, van alle kanten, by hem, om vergiffenis van den opftand te ver- zoeken (ƒ>), Hy liet zig niet dan met veel moeite verbidden: en, op den een-entwintig- ften en vyf-entwindgften van Bloeimaand1, werdt 'er een algemeene Zoen beraamd, op den volgenden voet; „ Haarlem moest de Banier der Stad, die
„ voor Leiden geweest was, en alle zyne „ Privilegien den Hertoge van Saxen, in hari- „ den ftellen. Ook moest de Stad in 's Herto- 'v S^
Q) Gfooti Chron. Diyif. XXXI, Cef. 76, ?;, 78..
|
|||||||||
|
Klips IL
De Ken-
neniers en de anderen verzoe- ,' nenzig'1 met hem. |
|||||||||
|
Voor-
waarden der ver- zoening van Haar- lem, |
|||||||||
|
XV. Boek: HISTORIE. 283
|
||||||
|
14 gen Bede bewilligen, en belooven, de derde FilipsIL
„ te zullen zyn, wanneer twee der groote I4^2,
„ Steden, in 't vervolg, haare ftem tot eenige. ■"
„ Graaflyke Beden gegeven zouden hebben.
„ De Hertog vorderde wyders eene Poort der
„ Stad, om dezelve te bevestigen, en te»
,j dienfte der Landsheeren te bewaaren. De
«,, Brieven, by welken erkend werdt, dat de
„ Stad, of eenige byzondere Poorters derzel-
„ ve , eenige Graaflyke Domeinen beleend
„ hadden , moesten den Hertoge ter hand
„ Worden gefteld, om verfcheurd en vernie-
„ tigd te worden." Dit zelfde bedong Hertog
Albrecht ook van alle de anderen, met welken
hy zig, ten deezen tyde, verzoende: 't welk, »' f; -v
ongetwyfeld, tot merkelyk voordeel voor de
Graaflykheid, ftrekken moest. „ Het Klerk-
j, ambagt, dat is, het Geheimfchryverfchap
„ van Haarlem, zou voortaan altoos ftaan ter
„ begeevinge des Graaven. De Hertog hielde
?, het regt aan zig, om zulken, die, aan het
,, opflaan der Poorten, plonderiag, of dood-
v flag, fchuldig geweest waren, te doen ftraf-
3) fen. Byzonderlyk bedong hy, dat den Bloed-
„ verwanten van den Schout van Ruiven en
„ van andere vermoorden eerlyke en voor-
„ deelige betering gedaan moest woeden (g).
,, Eindelyk moest de Stad, voor twee maan-
„ den foldye der vreemde Knegten, zonder
„ uitftel, vier-endertigdiiizcnd gouden Andries-
„ guldens betaalen.
„Uit, de Opgezetenen van Kennemerland'van TCeo-"
,, moesten honderd Perfoonen, blootshoofds, "en]ej> " „ bar-^4» £j) ?ie ScaEVEtius HaarU II, 63.
|
||||||
|
/ '.' '•/
|
||||||
|
s84 V A D E R L A N D S C H E XV. Boek,1;
FïlïpsII.„ barrevoets, zonder geweer, en met een
i4S>2. ^ wjt fl-ojjjg jn je hand, den Hertoge van. „ Saxen, in den naame des Roomsen-Konings „ en des Aartshertogs, knielende, om ver- i, giffenis fineeken, ftellende lyf en goed ten i, zynen bevele, en beloovende, zig voortaan „ als getrouwe Onderzaaten te zullen gedraa- „ gen. , Hertog Albrecht floot vyftig Perfoo-, „ nen uit den Zoen, om 'er zynen wil mede „ te doen. Alle Handvesten moesten hem.. „ worden ter hand gefteld, om vernietigd te. „ worden. Eindelyk moesten zy eene boe- „ te van vyf duizend Andrïes guldens opbrenr „ gen (>> van Alk- „ Uit de ingezeten van Alkmaar, moesten« naaf, „ vyf-entwintig Perfoonen, in 't hemd of lin- „ nenkleedinge, met ontdekten hoofde en- „ bloote beenen, en een wit ftokje in de hand, „ insgelyks, knielende , om vergiffenis ver- „ zoeken. De Poorten, Muuren, Toorens- j, en andere vastigheden der Stad moesten, „ ten gronde toe geflegt worden: waartoe die e, van Schager- en Nieuwdorper - Kogge enr „ Nieuwland der Stad de hand moesten bie- „ den. De Handvesten der Stad moesten „ worden vernietigd. Met vyf-entwintig In-v „ gezetenen, begeerde de Hertog zynen wil „te doen. De doodflag aan Klaas van Ruiven. „ en anderen gepleegd, én de plondering van w het Huis van Klaas Korf moest met geld „ geboet worden. Al het Krygsgereedfchap en, „ Busfen, grooter dan Koluvrynen, moesten „ den Hertoge worden overgeleverd ; ook, « <te
(.*-) Hanäv. van Kenneiaerl. il. 85.
|
||||
|
XV. Boek: HISTORIE: a8|s
„ de bezegelde Brieven, by welken men zig, Eiuwlfc:
„ tot het onderneernen van deezen opftand, H?8» „ onderling verbonden hadt. Alkmaar moest „ eindelyk eene boete van zes-entwintighónr- „ defd Andries guldens opbrengen, en daarr> „ enboven drie fiuivers van ieder Huis, jaar.-, „ lyks, ten eeuwigen dage, aan dé Graaflyt-, „ neid betaalen. . n: ■ * v.k'i ,, Uit IVestfriesland', met Schager- en/vanWest-
j, Nieuwdorper - Kogge en Nieuwland; doch friesland» „ zonder Alkmaar , Hoorn , Medenblik ,. „. Texel en Wieringen , die een' afzonder* „ lyken Zoen flooten-;ook zonder Enkhuizen, „ welk geen deel aan den opftand gehad hadt; „ moesten honderd-envyftig Perfoonen , in ,i, dezelfde geftalte als de Kennemers, vergif- j, feriis verzoeken. Hunne Handvesten werden 9i ook vernietigd verklaard. Met honderd Per» „ fbonen uit hen, begeerde de Hertog zynea „ wil te doen. Den moedwil, omtrent Klaas - '•? ,:„? „ van Ruiven, Klaas Korf en an deren gepleegd, /iiiiluii* „ moesten zy ook helpen beteren. HetSchiet- „ geweer, grooter dan Koluvrynen, en al '^ „ Buskruid, ook de Brieven, waarby zy zig „ met de anderen verbonden hadden, moesten „ terftond worden overgeleverd. Wyderjj „ werden zy gehouden, op bevel des Her-, „ togs, te arbeiden aan de Sterkten, die, te; „ Haarlem, te Alkmaar, of te Hoorn zouden rrJ9 „worden opgeregt. Voor boete moesten zy c«*.« „ zesduizend Andries guldens eens, en twett ■ * „ fiuivers van ieder Huis, jaarlyks, ten eeu- ' -vi* „ wigen dage, betaalen. Doch de Westfriefche ,, Dorpen, die geen deel aan den opftand ^ gehaij hadden, zouden tot deeze fchacting „ niets
|
||||
|
a86 VADE-RLANDSCHE XV. Èöeiü
Rups IL „ niets behoeven op <te brengen. Hem en>
H92' » Venhuizen, Wydenes,Leek, Schellinkhout,. „ Grootebroek, Bovenkarfpel, Lutkebroek , „ Hoogkarfpel, Oosterblokker, Westerblok- „ ker en ' Binnenwyzend , die min misdaan «? hadden dan de andere Westfriefche Dorpen, ,-,. werden % op de voorfpfaak van twee Enk» huizer Burgemeesters (2), die, op de knieën, voor hun baden (s), „• voor een derde, inde A ' ,v gemelde fchatting verligt; mids dat deeze „ verligtingten laste van de overigen kwame."' Men moet hier, in 't voorbygaan, aanmerken, dat dit Vonnis den Westfriezen te harder heeft moeten vallen, om dat zy, by Brieven van het Hof van Holland, gedagtekend den negenden van Hooimaand desjaars 1491, reeds vergif-r fenis verworven hadden van den moedwil, aart 't Huis van Klaas Korf, en van de andere ge^ weldenaaryen, voor dien tyd, gepleegd (>)< van Me- „ Tien Perfoonen uit Medenblik moesten, itenblik, „blootshoofds, ongegord, en met een wij .. ,-, ftokje in de hand, vergiffenis komen ver* j, zoeken. Ook moest de Stad haare Handves-* „ten, en alle Inwooners, die deel aan den fi opftand gehad hadden, den* Hertoge ia ,, handen ftellen, om 'er zynen wil mede te ,-, doen. Voor boete moest zy driehonderd „ Andries guldens betäalen, • van „ Hoorn, Edam en Monnikendam moesten,
Hoorn, g- nu en ten allen tyde, de Poorten voor den
JUönnt- » Hert0Se openen. Ook moesten zy, en het „ Eiland
Cs") Brandt Enkh. tl. 38, 41, 4e.
f O Haiuiv. van ßnkh. hl. 43 (2) Nanning Tapper e» Simgn Pkteftf&lk ■-*>
|
|||||
|
1
|
|||||
|
xv; bä: his T gartrEra 'mß
„Eiland /F/m»gê» alle oproerigen' overleve- FitTMliï
„ïen. Hoorn, in 't byzonder, moest deni *&tó „- Hertoge eene Poort ofsplaats in de Stad af- ^^^ „■ ftaèn p om aldaar eene fterkte te bouwen, wierin** ,^ óp kosten der Stadw Aan boete moest Hoorn'gen, ,| duizend, Edam agtkonderd, Monnikendam' ,$ fierhonderd., en Wieringén tweehonderd Ari- ^idries guldens betaalen. . e i ';.-/ feffcfS -?> Vyf-entwintig Perfoonen van 2>*i/ moes-1•'enTekeJf.
,;*&n, in 't zwart, blootshoofds, ongegord "'*!,'" ,i, èn knielende, vergiffenis komen Verzoeken;' mooH ,V Be Handvesten: des Eilands moesten dew Jsiftsg ,', Hertoge in handen gêfteld" worden. De ,7 Hertog behiéldti de ftraffe >der Etlanderen ï „dié tot den vyand övergeloopen waren, aa» ,V zig. Zy moesten ;zyn :Huis fterk imaaken , ^•naar inhoud der Brieven, hun, door den" ,3, Raad van Holland v toegezonden.!-Voorts ,■,; moesten zy duizend Andries guldensaan boe« |
|||||||||||||
|
u 1
|
|||||||||||||
|
■ te, en twee maanden' lang vyf-entwintig
Knegten betaaten; die onder den Schouc van Texel ftaan, en dienen zouden, om'c |
|||||||||||||
|
■)•>
|
"Eiland in rust te houden." («).>•.
|
||||||||||||
|
j Öp zodanigen voet, werdt deeze öpftand der v.
Kehneméren,/ Westfriezen en, Wateilanderen Onder- vërzoend. Sommigen twyfeien, of alle dé Voor- zoelc lloa waarden Van deezen Zoen wél naargekomen y^rr® de ieyn. Onze Krony ken melden * dat die var< Haar- waarden lem ten rainften, binnen korten tyd, zeven-en- van dee-, twintigduizend Andries guldens nebben opge* zen Zos* fctagt: om welke fpmme te vinden, de Poorters komen" hunne zilveren Schaalen, Koppen, Lepels,zyn. i# ändere klëinoodien op 't Stadhuis brengen :■:- :•:; '.;.!.!: moes-
pit) Zie de Zoenbricvea ij Ojuers Leiiie», M, 431—448»
|
|||||||||||||
|
aS8 VADER LAND SCHE XVi Boek* e
ïftiips-H.ïrnoesteD, .De andere groóte Steden waren; ge-,,
M-g?»' beeten op Haarlem, _om; dat deeze Stad, fe-» , ;* .,J dèrt eenige jaaren, niets tot de gemeene Oor-. *'r;tjwlogslasten hadt •willen draagen: 't welk oorzaak.. «uitwas, dat^y,j ten deezen tyde, niet alleen niec voor Haarlenv fpraken; maar de Stad zelfs nog drongen* «m haaf tienduizend guldens, Biokhui- wegens agterftallen, te voldoen. De Hertog zen te deedt wydérs, nog voorr't einde van BÏqei- ™*™*" maand, een zwaar Blokhuls te Haarlem, op- jjoom werpen (y). Ook werde, te Hoorn, eerlang, geftigt. eene fterkte geftigt, de Zeeburg genoemd (w). Uit al.het welke, men ziet, dat de Hertog de Voorwaarden van den Zoen, ten minften ge- deeltelyk» heeft, willen naärgekomen hebben. $Sïiec min klaar blykt het» van den,anderen kant, dat, Alkmaar, niet lang hierna,; herfteld^ geworden is in de Voorregten, die, by het vonnis des Hertogs van Saxen,, verbeurd ver- klaard waren (V). Ootevindt men, dat die van Kennemerland, op den zevenden van, 2Jo- nïermaand deezes zelfden jaars, in de verbeur- de Handvesten herfteld zyn, mids zekere fom- •y me beloovende op te brengen. Ten zelfden tyde, ftondt de Hertog ook af van het regt, e' welk hy zig voorbehouden hadt, .om mee vyftig Kennemers zynen wil te doen (j). De f v Dregterlanders, die bevonden werden weinig ► , ' deel in'den- opftand gehad té hébben , ver- r ' ' kreegen, een weinig laater, ook herftelling ";''~ - .: -{ ■. ... ■ U'vtv .:, ': ia " C»0 Groote Chron. Dirif. XXXI. Cap. 78.
* ' 0»O Velius Hoorn, bl. 160
O) Brief vari den 6 July 1492, geneld by Boomkamp Alkj
»aar, U- 39- Q>} Haiidv. van Kennernerl. bl. 83. |
||||
|
kVi Boe*. HISTö'R I Ë* !«£ ?
in-hunne Voorregten (è). De Stad Haarlem FitósUi
bekwam allerlaatst* en eerst onder de Regee- W9*': ring van Graavfc, naderhand Keizer, Kareli """ ~ hét volkomen gebruik der voorige Privilegien weder. Het Slot, hier geftigt, werdtj <ee£L lang, nevens de Sloten te Woerden feh te. Medenblik, aan Hertoge Albrecht verpand, voor driemaalhonderdduizend Rynfehe gul- dens, welken hy$ wegens fcgterftdlige Töldye , !,!' yan zyn Krygsvolk, te vorderen hadt (a% Maar fommigen hebben aangemerkt, dat hy : ;g wel diende; doch zig ook wfel betaaleh liet(£). Dus eindigde het Kaas- en Broods-fpel* of Ëiiute
liever de Kaas- enBroods-Kryg. Ook mag mëh }[*n den |
||||||||||||
|
Hoek-
|
||||||||||||
|
hier het einde der Hoekfché eh Kabbeljaaüw- %££*
|
en
|
|||||||||||
|
fche tweedrägt plaatfen, die nu byna anderhalf Käbbak'
ve eeuw geduurd hadt. De iriagt der Graäven* jaauw- door het vreemd Krygsvólk geftyfdi ham ai-^hea lengskens zo zeer toej eh de Landzaaten wer- fajfff den, door de vermeerdering van boeten en. fchattingeh, dermaate uitgeput en verarmd^ dat hun nóch moed noch middel overfchoor* om de voorige oneenigheden wederom op te haaien. Eenigë Steden, immers Hoorn was zo zeer ten agteren geraakt, dat de Poorters» te Amfterdam,' in Zeeland, in Brabant ea in »Vlaanderen, om de föhulden der Stad, be?» kommerd werden; en naauwlyks ergens, dan op de vrye jaarmarkten, verfchynen durfdeni *t welk tot merkelyk agterdeel der gemeens Neeringén ftrekte (£), en onder anderen oor- zaak C'z) Hapdv. vin Drechteitl. tl. 63-^-65. ßRANDTEnkk,,».»^
C«) SiCKO Beningha Chronickd, tl. 105. '/■* 1
(,*) De la Marche Lhr. II. Qh. XVI. ?< 6fj)i ' .- • t', .
(c) Velius Hoera, */. 161. " ' ; iVjsCE |
IV. Deel, ,
|
||||||||||||
|
soo VAD EILANDS CHE XV. Boeit,
|
||||
|
Fa.ipsll. ^aat was, dat niemant iets tot voorftand der
I49a> verdrukte vryheid onderneenien durfde: waar
toe liejt pmkome» of de vlugt der aanzienlyk-
Jle Hoekfchen ook een voornaacne hinderpaal
yi' £- tfe/cog Albïeeht vart Saxen ,; ifr 't laatst
zeever- van, Zomermaand, met zyn Krygsyolk-, uit
zoentzigÜpJtlahd, naar Zeeland, overgeftoken zynde,
met den maakte: ,zig, by verrasfing, meester van de
Hertoge j|fegj ^ierikzee. De Ingezetenen deezer Stad,
Saxen, alwaar Adolf, Vader vart Filïps van Kleeve,
zynej wooning hielde, hadden die van Sluis,?
geduurendè , den Vlaamfchen Kryg, zeer be-
< l' ::■'•/ gumligä, en Jan van Naald wyk , ha den
.•.'; S/gbgfpsitryd by Brouwershaven, vryen door?
' tßg£ vergund; swaardoor zy, in de ongenade
-tri-i 4il IfeïPgsi van Saxen, vervallen warert; .Muj
'D'zjg ojefmeesterd ziende, verzoendenzyzigmee
ïp«\vT jjgj^^ ißp, geJykfi V;oorw;aardén_als de Hollan-
•*-"i9 djrsf-tW:pie van, de Wet en nog zestig Inr
«fa gfzejenen, moesten hem blootshoofds en
?)(4nißtende om vergiffenis finee&er?«' Öonderd
& j^andejï jHailyW welkm zy uit 's/Graaven
gj^QrjeJnen trokfe^n^iSterden verbeurd ver-
,j klaart Ook,moesten zy vkr-éntwintigdai-
&-, zend gouden Anettes■ guldsweensy én twee
,£, jftuiy.ejs van ieder Haardftede,;jaarlyks*, op-?
„brengen." De Brieven, hier van verleend,
zjn, op den tienden .van Hooimaand,- te'Zie-?
ïikzee, gedagtekende/), ,. . • jjpi i' .--v ;
Beleg en Holland en Zeeland 4ns in rnia: en tot onr
Overgaa-deiwerping gebragt hebbende, keerde de
ye van ï>>;.r ,,, -_ .■ ,.r;".-.-.___:r>..« .;■;...;* t «üv .»{><uH J3sr"
(<0 Groots ..Ctircti). i>fe'£ XXXI. Cap. 7,9.. Reigersb. U«
flé^i W. 333 V» Böxhorn «Mam,-;; A |
||||
|
J
XV. Boek. HISTORIE. a^ï
Hertog van Saxen naar Vlaanderen, om Sluis, FiuftiH
de eenigfte Stad, in welke zig nog eenige "!£»• voornaame Hoekfchen onthielden , door be-siuis ÊT" legering, te. bedwingen. De Stad ftoftdt een vpp Beleg, te water en te lande, van rhèef dan ren» Vsjj f wee maanden door. De Hertog van Saxen :i geboodt het Leger te lande. De. Vloot, dié .^ï
de Stad, te water, benäauwde, was in Zee^- land verzameld, en beftondt uit drie-enveer- rig Oorlogfchepen, dertig Heuden óf'Platbo- dems 1 en dertien Hulken. Filips van Bourgottr die, Beer van Beveren en Admiraal der^eder-* landen, hadt'er 't bevel over (e). Henrik de Vlij Koning van Engeland, hadt hiel? '■-■■ 'tO nog twaalf fchepen, onder beleid van Eduard foining, bygevoegd. (f). De Stad weidt ^ $enen tyd läng, fterk befchöoten. Doch FilipS van Kleef verdedigde zig dapperlyk. Zyn Va- der, . Adolf, begaf zig, van. Zierikzee, onder vrygeleide zyns Zoons, naar Sluis, om heiB'J tot het overgeeven der Stad, te yermaaneriè Filips hadt hier egitef geene ooreh naar (ê)* Verfcheiden' gelukkige uitvallen deedèn hem den moed dermaate zwellen, dat hy tot geea overgeeven verftaan wilde. Eittdelyk floeg • % fa Herfstmaand, of by ongeluk, qf door bc4 ftel des vyahds, de brand in 't Buskruid té Sluis: waardoor, zo geweldig eehe fchade veroorzaak* werdt, dat Filips van Kleef to| de ovefgaave bedoot. Hy bedong den vrye» üittogt voor zig en de zynen, en dertigduizend • ' Sui;
f«) ft-EiGHUSB. II. Deel, W. 3S7i 3S8. , , , '"', ■.
! C/5 F- Bacon. Hift. Henr. VII, p. 173, Edii. Lugd. Bataat,
Ï647. , 'i' (g) DÉ tA MARcjag Ihr. II. Ch. XIV. p. 643^
t a
|
||||
|
•■
|
|||||
|
s£2 VAD E RL AN DS CHE XV. Boee.
Fitips II. guldens voor 't gene Kern" Maximiliaan en- Fi-
149a. jipS fchuldig waren, 't Verdrag werdt, op
"*"""™~ den dertienden van Wynmaand, getekend (V*).
DeHoek- Filips van Kleefi die, te vooren reeds, aan
ïïfS* 'c Franfche Hof beken<*
geweest was, begaf
Franke z'8> na 'c overgaan vän Sluis, derwaard», en
ryk. heeft 'er, federt, verfcheiden' hooge Krygs- ampten bekleed (J). Jan van Naald wyk trok" ook naar Frankryk, alwaar hy overleeden is (¥). Waarfchynlyk hebben ook andere voornaame Hoekfchen, ten deezen tyde,. derwaards de wyk genomen. VII. De ;Roomsch-Koiïing, .Maximiliaan , hadt Onlusten het;ftillen der opfchuddingen hier te Lande met geheellyk toevertrouwd aan de zorge van n*ük" Hertoge Albrecht van Saxen, alzo hy,.''om-. 'y ° trent deezen tyd, met andere zaaken , de handen vol werks hadt; Wy hebben reeds, in 't voorbygaan, aangetekend (J), .-dat hy, in 't'jaar 1489, by volmagt, in Huwelyk getreden was, met Anna, Erfdogter van Bre- tagne. Dit Huwelyk , rugtbaar geworden , mishaagde den Koning vaa Frankryk ten hoogden: die, terftond aa-de dood van Fran^ §ois den; II., Hertoge van Bretagne, toeleg ge- maakt hebbende, om dk Hertogdom aan' de Kroon te hegten, nu bespeurde, dat hiertoe geen kans zou zyn, zo 't Huwelyk van Maxi- miliaan-en Anna voortgang hadt. Karèlbefloot, derhalve, het geflooten Huwelyk, 't kostte ..... wat
" Cë} Pont- Heut. Rer. Auftr. Liir. IV. p. 207—211.
CO Daniel Tom. VU. p. 133, 303. Meiern i..:Ji<>cKf*
?. verf, (*) Goudhoeven il. 194.
(O XIV. Motfc, bh 1&7.
|
|||||
|
XV.BoEK. HISTÖRI E. ap3
wat het wilde, te 'verbreeken. Onaangezien FiLwsfif
hy voor lang reeds met Margareet van Oos- * 4^a' tenryk in de Egt verbonden was, en zy, zelfs •- in openbaare fchriften, den naam van zytie Gemaalinne droeg, vondt hy goed, deeze ver* bindtenis te fchenden, en Anna van Bretagne, voor zig zelven, ten Huwelyk te verzoeken. Te gelyk voerde hy een Leger naar de grenzen vas Bretagne, en bragt het, eerlang, zo ver, dat de Hertogin en de Grooten des Hertogdoms, in zyn verzoek, bewilligden. Het Huwelyk tusfchen haar en Karel den VUL werdt, in Wintermaand des jaars 1491, voltrokken, en de Krooning der Koninginne gefchiedde, in den aanvang des volgenden jaars (nï). Dit Huwelyk was een dubbele flag voor Maximi- liaan. Hy zag zig niet alleen zyne Bruid ont- roofd, maar daarbenevens zyne Dogter, Mar- gareet, van het Huwelyk met den Koning van Frankryk verfteken. Des verzuimde hy niet, al zyn vermogen in 't werk teftellen,qm den geleeden hoon te wreeken. Henrik de Vil., Koning van Engeland, liet zig, op zyn aanhouden, beweegen', om, met een Leger over te fïeeken naar Calais; doch hy was naauwlyks geland, of Karel de VIII. wist hem, door het aanbieden eener goede fomme, tot het fluiten van eene Vrede, te beweegerf (n), Maximiliaan hadt, midlerwyl, de vyandelyk- heden tegen Frankryk in Arcois begonnen, en zig, in Oogstmaand des jaars 149a, van A- trecht meester gemaakt. Ook poogde hy, fe- dert^ (tti) Daniel Tom. VI. p. 653, 655, 659, 661—66$x
Cu) Rapin Tom. IV. ƒ>. 453—45'!. T3.
|
||||
|
^4 VAPERJ-A^DSCHë XV.Boek;
f$u*?II, dert, de Ryksvorften en de Zwitfërs te be-
'M93- j weegen, om hem by te ftäan. Doch de Wiri- l'Li 'n....." ter en 't volgende voorjaar verliep,: zonder dat
'er iets van belang ondernomen werdt. Eri
Karel de VIII, die 't hoofd vol hadt van het Ontwerp om 't Koningkryk Napels te: bemagti- gen, toonde zig zo' genegen,: om de Vrede met den Roomsch-Koning en den Aartsherto- Vrede Se Filips te fluiten, dat*dezelve, eindelyk,op •pan Sen-4en drie-éntWintigiten: van Bloeimaand des" Hg. , jaars 1493, té Senlis getroffen werdt. De Graaffehappen van Bóurgondie én Artóis wer- den den1 Roomsch-Koning, als Voogd van Filips van Oostenryk, zynen Zoon, afgeftaan» Ook beloofde Karel de VIII. Margareet van Oostenryk, zyne ondertrouwde Gerhaalin, den Gezanten des Roomsch - Konings terftond të zullen overleveren (V). Dit gefchiedde fe- dert, en Margareet ontfloeg Karel den VUL fchriftelyky van de Huwelyksverbindtenis, te voeren,! met haar aangegaan Q>).' Maxlmi- In Oogstmaand, hieraan volgende, over- ïkat» ', leedt Keizer Fredrik de Ut. Wordende, door1 wordt zynen Zoon,' den Roomsch-Koning, Maxi-» Keizer. mmaan v jn je Keizerlykewaardigheid ,- op- gevolgd. J-'.i?« "ir «••■■•> Sêi '*'■ ■ ; "•■% M O*1 Aans- De nieuwe Keizer, genoodzaakt zig dikwils hertog in Duitschland op te houden, vondt, in 't Filips volgende jaar, geraaderi> zig van de Regeerin; de^Re* ,ge der Nederlanden te ontdaan, en' dezelve, geermg zynen Zoon Filips, die nu in zyn zeventiende der Ne- jaar getreden was, geheellyk op tè draagen.' derlan , : .. . .1 • ' '■ Fi-
|
|||||||||||
|
den
II494 |
|||||||||||
|
(o~) CoMMiNBS Liyr. VII. Ch. 3. Prenves fur Comminej
Turn. V. p 4iö. |
|||||||||||
|
f"*" (pj Ou Mont Corps Diplom. Tom. III. P. II. p. 311.
|
|||||||||||
|
XV. Boek. HTS^-ÖRIË; 095
Filips werdt dan, in Herfstmaand, tot Herto- VtuniU
ge van Brabant ingehuldigd. ■-_ *&*• Sedert begaf hy zig naat Geertruideöberg: Hywordt
alwaar de Staaten van Holland, in merkely-in Hol- ken getale, byeen gekomen waren. De inplanden huldiging gefchiedde hier, in een beneden-in ^ee" vertrek van de Herberg den Wildeman , $$ h^difé] den twaalfden van Wintermaand. Vooraf, deedt Filips den Staaten, door den Préfi- dent van den Raad des Roomsch-Konings , Thomas de Plaine, Heere van Maigni, aan- zeggen „ dat hy daar gekomen was, dm ge- „ huid en ontvangen te worden, als erfagüg 9, en natuurlek Prins en Heer, Graave vaa „ Holland en Heere van Friesland: dat hyge- „ zind was, de Privilegien, door FilipsenKa; „ rel van Bourgondie en derzelver voorzaaten, „ den Landen verleend, te bezweeren; doch ,, dat hy zulke Privilegien, als zy, na de dood „ van Hertoge Karel, mogten verkreegen ,, hebben, van onwaarde hieldt, en te niet ?, deedt: om zonderlinge redenen egter, den „ Steden Delft, Leiden, Gouda, Amfterdam, „ Rotterdam en Schiedam vergunnende, haare „ Vroedfchappen te kiezen, op gelyken voet, „ als zy, federt de dood van Hertoge Karelh ,, gedaan hadden: egter niet langer, dan tot „ dat hy vyf-entwintig jaaren bereikt zou heb- „ ben. "Hief voegde hy by „ dat hy den Landen kwytfchelding verkenen wilde van
„'t gene zy Hertoge Karel fchuldig geblee- 9y ven waren; hen te gely-k ontflaande van „den eed, dien zy den Roomsch-Koning, „ Maximiliaan, als zynen Vader en Momboir, te vooren gedaan hadden." Eindelyk deedt
T 4 hy |
||||
|
tg* VADERLANDSCRE XV..Bob«
fttiwir. hy zeggeij „ dat hy niet ongenegen was,
H94- ,. den Landen, na dat de inhuldiging , op :" ' -",. 7. ,i den gemèlden voet, gefchied zou.-zyn , „ eenige nieuwe Voorregten toe te ftaan , „ mids dat d^aelven niet met zyne Hoogheid „ ftreeden." De Staaten, hierop, eenpaa- riglyk beflo.oten hebbende, den jongen Filips, onder de gemelde voorwaarden, voor Graavq aan te nee men ; deedt hy eerst, en daar m de Staaten den gewoonlyken eed (f), In, Zeeland, gefchjedde de inhuldiging, kort hier ria, te Reimerswaale (V). De Landzaaten , die, gedeeltelyk ten mmfteb, col hiertoe, hunnen Graave, niet ongenoegen, ónder de, voógdy- fchaj) zyns- Vaders» gezien hadden, verheug- den zig nu, dat hy zelf de Regeering aan- vaardde. De binnenlandfche twisten hielden allengskens op, en de handel en neeringeq begonden wederom te, bloeijen, als te voorna ënver- CO* Omtrent een jaar laater (3), verleende leem Filips, volgens zyne belofte, by de inhuldiging flegts b$- gedaan^-, den Lande van Holland eenige Ra*lde _ yoo#egten; doch zulke uitgebreiden niet, als ten? de Staaten hem verzogt hadden. Men zoii gaarne gezien hebben , dat elke Stad baars VroedfcJJap had? mogen hebben, eii een dub-» bel getal noemen, uit welk, de Stadhouder en Raaden de Wethouders, jaarlyks, kiezed Zpuden können. Doch dit voorregt werdt» $ak over,eeßkQmfti§ mej de, belofte by d,e iri- *, :~Z i " *. ' "i fi'i ': •■*-...'/-., 'H- fa) (p-root - Ptafraatb, IV. Deel, H. 8» r'
(r) Reigersb. Ji. Deel, U. 337. ''■
(x J Veüus, Hoorn j hl* i6i. • i.5) De» veertiende» 'v*s Wkrteimaaud éss jaa5$
|
||||
|
SHfc Boek. HISTORIE. so?
huldiging, alleenlyk vergund aan de zes Ste- Fiupslfr
den, Delft, Leiden, Gouda, Amfterdam, H95\ Rotterdam en Schiedam, en niet langer dan*" tot de Graaf vyf-entwintig jaaren bereikt zou hebben. Tot zo lang alleen, beloofde hy ook, geene Ampten aan vreemdelingen te zullen geeven. lnsgelyks, wilde hy zig niet langer verbinden, om geene Brieven van t Schaver-*Rtprs« haaling, binnen Holland, ter uitvoeringe te-^/&* doen leggen, dan by raade van den Sfadhoü<- der en Raaden. De Staaten hadden begeerd, dat zy 'er zelven op gehoord mogten wórden* Op hun verzoek, ftondt hy egter ten volle toe, niet te zullen munten, noch de Munt te zullen op- of afzetten, opk geene nieuwe Tollen te zullen opftellen, dan met toeftem- Hiinge van' 's Lands Staaten. Wyders werdt den Staaten Oktroi beloofd, om ommeflagett te mogen doen, tot aflosfing hunner fchulden, Eenige agterftallen werden hun kwyigefcholi den: 't welk de Graaf ook, by zyne inhuldi- ging, beloofd hadt te zullen doen. De Staaten, hadden nog eenige andere punten begeerd; dochde Graaf wilde 'er niet," of; niet dan met bepaMipge, in bewilligen (f). Wy moeten niet vreemd vinden, dat Dor-
drecht én Haarlem niet genoegd zyn, onder de Steden^ die Vroedfchappen- hébben , en een dubbel«getal, tot het'kiezen der Wethou-? derfchap, noemen mogten. Dordrecht was, reeds te vooren, kort na de inhuldiging van Graave Fitips , voor den ^tyd van vyf-en^ twintig jaaren , in dit voorregt, bevestigd ge-
co Grooi-Plaksatb. IV. Heel, il. g. /t T 5
|
||||
|
S98 VADERLANDSCHE XV. Boek,
*k«:s IP geworden («), en werdt, zo 't fchynt , nu
-Ï495- niet genoemd, om dat deeze «tad nog niet, gelyk de andere Steden, bewilligd hadt in de Bede, by 's Graaven blyde inkomst, gedaan (v). Haarlem hadt zyne Voorregten, in 't Jaar 1492, verbeurd, en nog niet wederom gekreegen. Eene der voornaamfte redenen , wyders, waarom F|lips de Handvesten van Vrouwe lyiaria, en met naame het Groot - Privilegie niet heeft willen bevestigen, fchynt geweest te zyn , dat den Staaten, daarby * vryheid vergund was, om, naar welgevallen * vergaderingen te houden, welke vryheidFilips hieldt te ftryc}en met zyne hoogheid. dpKooc De Aartshertog Filips was naauwlyks fn 't hinde!i *bewind der Nederlanden bevestigd, of hyfloot tusfchen een Verbond van Koophandel met Henrik den EngelandVII, Koning van Engeland, welk, federt, in, Neder de Nederlanden» ooder den naam van het landen Groot'Commerc^ - Traktaat vermaard geweest wordt is O). De Koophandel tusfchen Engeland verboo- en de Nederlanden was, federt eenigen tyd, den. geftremd geweest; waartoe het gedrag van Margareet van Jork, Weduwe van Hertoge Karel van Bourgondie, gelegenheid gegeven hadt. Zy zag, met veel verdriet, het Huis van Lankaster, op den Engelfchen Troon , en haar eigen, het Huis van Jork, genoeg- zaam uitgerooid. Zy liet, derhalve, geene gelegenheid voorby flippen, om onrust in 'c Ryk te verwekken, of te voeden. Lambert. Simnel, een Bakkers Zoon van omtrent vyf- , tien
00 Handv. by Balen hl, 535.
Cv) Groot-Plakaatl). IV. Deel, hl. 6.
(w) Bacon. Hift. Henr. VU. p. 3.66.'
|
||||
|
XV. Boek. HISIOR * f>
den jaaren, werde, in 'e jaar i486, uitgege-|M
Ven voor den; Graave van Warwik , Broe- J^Sv ders Zoon van Eduard den IV (V), en thans ~ bevangen in' den Tour. Jan, Graaf van. Linkoln, én andere aanhangers van den Huize van Jork hadden de hand in dit bedrog. De Hertogin Weduwe van Bourgondie zelve zondt tweeduizend Duitfchers, onder bevel van Maar^ ten Zwart, «aar Ierland, alwaar, Simnel, on- der den naam van Eduard den VJ, tot Koning van Engeland, verklaard was (jr> Simnel,; In den aanvang des volgenden jaars, te Dublin ó-ekroond zynde, ftäken Linkoln, Zwart 1 en anderen, met hem , naar Engeland over, Henrik de Vil. ontmoette hun by Nottingham, èh verfloëg hen t'eenemaal. Linkoln en Zware" fneuvelden in den flryd. Simnel, gevangen genomen, behieldt het leeven. Henrik , o- vertuigd, dät änderen zig flegts van hem be- diend hadden, om eenigen fchyn aan hunnen öpftand te geeven, maakte den gewaanden Koning eerst zynen Keukenjongen, en'vor- derde hem naderhand tot Valkenier (2). Na 't mislukken dëezer ohderrieeminge , rustte de Hertogin Weduwe van Bourgondie nog nier. Zy hielde, van tyd tot tyd, het gè-< rugt leevendig, dat Richard , Hertog van Jork, tweede Zoon van Eduard den IV, nög in wezen was: en Peerken JVaarheek (f:), Zoort van
f x~) F. Bacon. p. 4° # Ml'
(y") F. Bacon. p. 54» 5fi» S8- _ „,,..,, ,
(2) F. Bacon. p. 68. P.apin Tom. IV. p. 404, 405, 406,
408, 409, 41"» 4'4> 4-'5*
Cs*") Zo werdt hy gemeenlyk genoemd. Zyn eigen-
lyke iiaam was Pieter Oostbeek. Vide Franc. Bacon. Uijl. Regni Hen;: VII. p. 15)2, 193- |
||||
|
I'oo VADERLANDSCHE XV. Boek,
raips 1,1. van eenen bekeerden Jood van Doornik, be-
JJpfL,hoorlyk onderweezen hebbende, deedt zy "deezen, Jooslyk, eerst in Portugal, daarna in Ierland, te voorfchyn komen, onder den naam van Hertog van Jork. Peerken begaf zig, uit Ierland, naar Parys, alwaar KareLde VUT. hem voor Hertoge van Jork erkende Ca). Omtrent den aanvang des jaars 1493, vertoonde hy zig eerst wederom voor de Her- togihne jn Vlaanderen: die zig, in 't eerst, geliet, hem voor eenen Bedrieger tg houden; doch allengskens overtuigd fcheen, dat hy haar Neef was (£). In Engeland zelf, floe- gen fommigen hier geloof aan (V): ook naar 't fcheen, zulken., die Peerken in Vlaande- ren gezien hadden. Verfcheide,n' misnoegde Engelfchen ftaken herwaarde oyer, om hun Hof te maaken by den gewaanden Hertoge van Jork (#), Dpch Henrik de VH. ontdek- te haast, uit den Ridder Robert Cliford, wien de Hertogin 't geheim vertrouwd hadt, wat 'er van deezen handel ware (e~). Hy deedt den Aartshertoge Filips terftond verzoeken , dat de Bedrieger, Peerken Waarbeek, hem mögt overgeleverd worden. Doch als Filips dit weigerde, qndej- vopr\yendfel, dat de Hertogin e£n yolftrekt oppergezag oefenen mögt, in de Landen, aan welken zy verlyf- togt was; en dat hem niet vryftondt, ie« inant, uit haar gebied, te doen ligten (ƒ); deedc
O) F. Bacon, p- 18,8, 190, 191, 192, 19;*.
(,i) F. BAcofi. p. 201. ' . ■<- 1 *
CO F- Bacon. p. 225.
(d~) F. Bacon. p. 23S.
£«) F- Bacon. p. 205, 209, ai2. , '■ ■ - ' .
if) F. Bacon, p, 213, as?, V* -•:. • -
|
||||
|
2êV. Boek. H I S TORI E. 301
deedt Henrik terftond; allen handel met deFiw*?II.f
Nederlanden verbieden, en alle Nederlan- JHPjfcj ders uit zyri Konirigkryk vertrekken. , Filips bleef hem niet fchuldig; maar gaf diergelyk bevel, omtrent alle Engelfchen, die zig, in de Nederlanden, ophielden 00- Hy en zyn, ibnodr Vader gingen nóg verder. Zy lieten zig, door Peerken Waarbeek, onder den naam van Richard, Koningvan Engeland, al het regt* ;. tj welk hy op de Engelfchë Kroon hadt, af» .,-v- ftaan, indien hy zonder manlyke nakome? "f- lingeri óvèrïeedr. Hier Van werden Brieven' bezegeld, te Mechélen,-, den vier-entwintigften. van Louwmaand des jaars 1495 , gedagte- kend^). Maximiliaan en Filips beoogden» buiten twyfel, zig, t' eenigen tyde, van deeze Brieven te bedienen, om onrust in Engeland te verwekken- Doch zy hebben ze zo geheim weeten te,houden, dat 'er de Engelfchë His« toriefchryvers en de onzen geheel geene ken-» nis _van gekreegen hebben. De verdere ge*» vallen van Peerken Waarbeek, die, zig, in 't jaar 1495, eenige maanden te Haarlem op- gehouden hebbende, uit Texel naar Ierland zeilde (0 , en ï federt, Henrik den VII. op den Troon hebbende doen beevén, eerst in 't jaar 1499, zyn leeven aan eene galg ein- digde (£), behooren niet tot ons beftek: alzo klaar genoeg blykt, dat Filips en de Neder- landers, na 't jaar 1495, Seen deel in zyne .",' ü on?[
• ,(£•") F. Bacon. p. z\8, 264.
' ,£/*) Chartr. van Brabant te Vilvoorde zeyenäe Jkneäenkasfti
Laye Engleterre. '. - x
•(i) Gioote Chron. Diyif. XXXII. Cap- 5. F.IBacon.p. 247.
(*) F. Bacon p. 322. Raj>in Tom. IV. f..4§5? 469, 461 3
jiöïj 463s 4^5j 467,' 469. - t%3*:* " » — |
||||
|
go* VADERLANDS CHE XV. Boer;
laipsllionderneerfling: gehad hebben. Henfik de VII4
,j4$>-: hier. van/lovertuigd* maakte,;;derhalve, gee- handel met de Nederlanden, te i vernieuwen r erf Groot voordeelïgêr te maaken. Het werdt;, te Xon-? Verbond den, op den twaalfden van- Sprokkelmaand van des jaars 1496» geflooteri. Het begreep 'te, f pop-, pelyk een Verbond van altoosduurende Vrede ïeÏEn en Vriendfchap (O- De Aamhertog.beloof- geland, de ,f geene Engelfche Muitelingen in de Net „}4|6. ,, derlanden, zelfs niet in de Landen, welken, # waren afgeftaan, "te zullen toelaaten: en zy „ zou 't niet vermogen te doen , dan ondet ^verbeurte van 't gene zy in de Nederlander! $, bezat. De Nederlanders, met naame ook & de Hollanders en Zeeuwen, zouden te Ca- |
|||||||||||||||||
|
9»
|
lais, éii in alle de Havens van Engeland %
|
||||||||||||||||
|
vryelyk mógeö handelen. Ook werdt hu»
|
|||||||||||||||||
|
de vrye en veilige Vis jeher f, op de Engel-5
fche kusten i uitdrukkelyk vergund.' Ih geval |
|||||||||||||||||
|
van fchipbreuk of ftranding, werdt beftemd,
|
|||||||||||||||||
|
V
5» |
dat de goederen dèn eigenaaren zouden te
rug gegeven wórden , al werdt ''er 'geen. |
||||||||||||||||
|
é mensch ^hond, kat of haan leevende in V Schip
^ gevonden." Het verbond behelsde nog vee- Ie andere punten, in welken wy niets merk- waardigs ontdekt hebben. De Koning en de Aartshertog beloofden het* wedërzyds* door de voornaamfte Kooplieden , te zullen dbefö bevestigen. Vän wege Holland en Zeeland , moest deeze bevestiging gefchieden, door Dordrecht, Delft, Leiden, Amfterdarn, Mm -•■•::-" ;, %è
|
|||||||||||||||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 303
delburg, Zierikzee, Veere en Briele (m)- De Filips ïf.
bevestiging van Dordrecht, gedagtekend den *4S>&L ägtften van Grasmaand, is nog voorhanden "'_i (n~). In een ander Verdrag van Koophandel, eenigen tyd hierna (4), tusfchen Engeland en de Nederlanden geflooten, ftondt Filips af van het Regt, om een' Gulden te vorderen van ieder ftuk Engels eh Iiaken, welk in de Nederlanden ingevoerd werdt (0). , .In Louwmaand des jaars 149 6% was 'er* &. \ met toeftemminge van 's Lands Staaten , te Hüwélyü ' Mechelen vergaderd, een Huwelyk gefloo-^8^"3* ten, tusfchen den Aartshertöge Filips en Joan- me™ »«, tweede Dogter van Ferdinand,Koningvan Joanne Arragon, en van Izabelle,Konihginne van Dogte* Kaftilie. Ook was Margareét; Zuster van ™nn. . Filips, in Slagtmaand des jaars 1455, in de pa J * Egt verbonden met jan, Zoon van Ferdinand en Izabelle: door welke dubbele» egtverbind- ténis, de Huizen van Oostenryk eh Spanje ten: ftaauwften aan eikanderen verknogt werden. .-„-,,,.: JDe, Bruid des Aartshertogs landde, iii Herfst* • - i$h maand des jaars 1496, te Arnemuiden in Zee- land (p~). Vanhier, begafzy zig naar Ant* ,. ,ï werpen, alwaar het Howelyk, op den een en- üoti. twintigften van Wynmaand,_ voltrokken werdt. $krgareet vertrok , in Sprökkelmaand des v jaars 1497, meteene Vloot, van Vlisfingeni
naar Spanje (f). Haar Huwelyk werdt, 0 .■:-.'■ ......* tfdjfc '. Bur* f (m) Ml. Publ. A'ngt. Tom. V. P. IV. p< 82. ZU óok Box- res oQ
BORN Op AEIOEOSB.II. Ditt, tl. 34I. .; • ' «SQO«
>•-<:*■) A<a. Publ; Angl: Tom. V. P. IV.p. gap ' ;.",' 1;
V&Pi Aéï- P»1»!- Angl. Tom. V. P. IV. p. ii3i
.(.f) RkigErsb. II, Deel, tl. 34.6. . , -98*10
'X?; Reigersb. 11, Deel, bl. 386. '„„:", .,';;'. .tl98£»W
(4) ©öa zevenden van Hoeimaaod de« jäaa 4^
|
||||
|
$o4 V ADE RL AN DS CHE XV. BsVii
ïRbjïsII.Burgos, in Grasmaand, voltrokken. Doelt
'J¥jÈ op den vierden van Wynmaand, daaraan vol- "" gende, verloor zy haaren Egtgenoot, aan ee- ne heete ko'orts, en beviel, kort hierfla, van eene pnvoldraagenT vrugt. Zy bleef in Span- je tot in 't volgende jaar, en keerde toen naat1 de Nederlanden; te rug. In FrankrykU Was ;r:; men zeer misnoegd op Ferdinand; ter oor- zaake van deeze Huwelyken: vooral ter oor- ,i; zaake van het eerfte (r). En niet zonder re- - ,; den, alzo de Koning van Arragon, in 't jaar I493-» plegtiglyk beloofd hadt, zyne Kinde- ren noch aan den JRoomsch-Koning, noch aaa ,cmufo{4aï Koning van Engeland, noch aan derzel- t ver Kinderen te zullen uithuwelyken, dan méij . : ' toeftemming van den Koning van Frankryis -' (V): welke niet eens verzogt, veel min gege- ven was. JDoeh 't was voor Ferdinand niets zeldzaams j- de uitdrukkelyk-fte verbindtenisfe& te fchendèn; ; Invoe- • Terwyï deeze veranderingen in 't Huiis vati
ring van Oostërïryk voorvielen, was men, ih Holland,1 raeuwe bezig,, met nieuwe Excyfizen op te Hellen erf JienCyhi «heffe11» tot voldoening der G'raaflyke &ë* Holland, den, en om de Steden van fchulden te ont- lasten; Het: invoeren deezer Ejfcynzen ge- fchiedde nu. wet gémak'kelyke* dan te vooren, immers op fommige. plaatfen (7); doch hec - opbrengen* der Graaflyke Beden fchynt zo ge- reed niet gefchied te zyn, als de Graaf ge- Dezes wenscht en verwagt hadt, alzo men vindt* groote dat de zes groote Steden, omtrent Slagtmaand sïeden dea
mtge- '. w*
wonnen. CO Daniel Tom. VI. p. 803. Tom. VII. p. 53.
.w 5« CO D" Mont Corps Dipl. Tag, JH. .ft IJL p, 207, " ,<r) Vjhus Hoep, $ i6a, ™ m ' "ß W • |
||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 305
des jaars 1496, door de Graaflyke Ampte FiupsIL
naars, zyn uitgewonnen geworden (11). 't 14$>g' Welk niet te verwonderen is, als men aan- merkt, dat de Steden, door in- en uitheem,- fche oorlogen, uitgeput, nu riaauwlyks op haar verhaal begonden te komen» en terftond merkelyke fommen, ter gelegenheid van her. Huwelyk des Aartshertogs, opbrengen moes- ten. Keizer Maximiliaan ook, van zins den ao Oorlog in Italië te voeren, vergde den Hol- landfchen en Zeeuwfchen Steden manfchap en geld daartoe af (j>). Doch 't is niet te ', denken, dat men, in zyn verzoek, bewilligd - »
zal hebben. j cFilips,' waarfchynlyk om de Hollandfche j-Wp*.
Steden, te eer, tot het opbrengen van inge- ^°etZlg* willigde of nog niet ingewilligde Beden, te nieuws, beweegen, befloot, in Zomermaand des jaars in de 1497, eene re*s te d°en naar Holland, enzig, byzonde- in ieder der voornaamfte Steden, volgens defandfche aloude gewoonte, te doen inhuldigen: 't welk steden, tot nog toe niet gefchied was. Op den der-inhuidi- tienden van Zomermaand, gefchiedde deeze Sen- inhuldiging, te Dordrecht, van alle Mansr l*97'._ perfoonen van vyftien jaaren en daarboven. (V). Daarna, te Rotterdam* te Delft, in den Haage, te Haarlem,, te Amfterdam, te Leiden, en te Gouda (x). Te Amfterdam, waren de Gemagtigden der Westfriefche en Waterlandfche Steden verfcheenen , om dea , i\ aai ,•' Graa- ; * («O'Groot Flakaatb. III. Deel, bl. 19.
. Cv") nc.MONT Corps Diplom. Tom. lil. P, II. f« jol. Smi.
fat') Balen Dordrecht, J/.804.
.£*.; Croote Chron. £>;>;ƒ XXXII, Caf* 11. .
IV. Deel, ".- V ;
|
||||
|
Sog V AÖ E RL ÄND S C HE XV. BobkI
FilipsII» Gfaayé1, op nieuws,hulde te doen (jy). Alom-
M?7' me werdt hy, mét veéle ftaatfie, naar't gebruik
dier tyden, ingehaald, en met vertooningen
van ftömme Perfoonaadjen, lichten en vreug-
devuurén vëreer'dl - Doch of hem thans op
nieuws eenigé Penningen werden toegeftaan,
vind ik nergens aangetekend. • • ■;.:.
XI. Gelderland was het eenigfte Landfchap on*
Oor- 3er _dë Nederlanden, alwaar men Filips nog
fpr°dg geene hulde hadt Willen doen. De verande-
GeWer- ringen'» "1 dit Hertogdom , federn eenigè
fchen jaaren , voorgevallen , 'hadden 'er aanleiding
Oorlog, toé gegeven. Wy hebben het verhaal derzel-
. ^ ven tot hiertoe willen uitftellen, om den draad
. .,.' ' Eer andere gefchiedenisfen niet te brëèken.
Nu moeten wy de: Gelderfche zaaken van wat
^/- höoger ophaalen.
Men hadt, in dit Hertogdom, »a het
inhuldigen van Maximiliaan en Maria ia
•■<-. dën jaare 1481, tamëlyke rust gehad. Doch
■*«*•' • eënigèn :tyd na de dood van Maria, begon*
<M veèlen ook hier te dry ven, dat de
,».; Voogdyfchap over den jongen Filips, Maxfc
«►.*!.__. miliaan niet, maar den Staaten der Landen
f&ékwam. AUëngskens neigde men zelfs,
ïmvKa'rël, 'Zoon'van Adolf vatt Gelder, die
"ibennog te Gerid was, op nieuws tot Herto*
<ge in te huldigen, 't Maximiliaan verloor. Karel
niet"uit het oog, fchoon hy hem* iti 't jaar
*T48 «f:,° wanneer hy omtrent zestien - jaaren
bereikte, meer in 't openbaar verfchynen liet,
en gelegenheid gaf, om de Krygskonst. in
Vlaaftderen te leeren (2). In Hooimaand des
. ?'•.-' '• .'-:Vv:^.," jaars
00 Velius Hoorn, J/. 144, 16a.
£z) Pontanus Libr> X. f. J^S. |
||||
|
.XV. BöÉk.:; IH I S T O R I E. J307
jaars 1487, woonde hy den Veldflag tegenFiltpsIT.
de Franfchen, omtrent Bethune, by, alwaar '497* hy gevangen genomen werdt (ä) , gelyk wy,""~"~—*■ .reeds, in 't voorbygaan, hebben aangetekend (JS). De Gelderfchen, gebëeten op de Oos- .tenrykfche Regeeringe , door welke zy, zo wel als de andere Nederlanders, ten deezert .tyde , zwaar gefchat Werden , wendden al hun vermogen aan, om Karel te verlosfen. 't Haperde voornaamlyk aan zekerheid voor zyh losgeld, welke eindelyk, op het einde des jaars 1491, gegeven zynde (V), verfcheen Karel van Karel, in Lentemaand des volgenden jaars, Eßmond op 't onverwägtst, te Roermonde, en federtw°ejero]a in de andere voornaame Gelderfche Steden, in Gel- wordende alomme beleefdelyk ontvangen. Hy derlsad. tiadt zyne verlosfing meest të danken aan Viti- tent, Graave van Meursy die zig, hier door, de ongunst van Maximiliaan óp den hals haal- de '(d). Adolf van Nas/au, Stadhouder van Gelderland'voor den Roomsch-Koning, zogt de Gelderfche Steden te vergeefs aan zyhe zyde te houden. Karel verzekerde zig vali Wageningen, welke Stad Floris van¥sfelflein\ Voor-Maximiliaan, bewaarde (e). Ook ver* dedigdë' hy: zyn regt op Gelder en Zutfen, federt^ iö«ëenen Brief aan Keizer Ftëdrik (ƒ_). Döeh alzo hy hier, gelyk men denken kan* weinig ÏI9Q ingang'vbndt, voer hy voort, zig van de wa- penen te'bedienen, om den Oostenrykfchea . b< :; - '■•■•. 'm £t> ':":,, • (40 Pontanus' tilr. X. p. 581. jj; ,1
, O) %&^3oeL bl. 237. . .
-fO PONT ANUS Libr. ïi'fi. 590, 59I. f ;..... '*-" " - ; '•' " "* ™
■•• f/)/P«NTANus Lil/i- XI p. 595.
~Ce) Sligtekhoest XI. Bcek.bl. 301. £f) A$ud PowtASuM libr. XI. p. 59S.. f '. - , > ? (£} |
||||
|
308 VADERLANDSCHE XV. Böë*:
FiLips II. af breuk te doen, en zig in 't bewind van 'c
H97' Hertogdom te vestigen. Hy zondt het Kaas - en Broods - Volk, in Holland, eenige Kneg- ten te hulpe, en maakte zig, in 't jaar 1493, meester van de Stad Buuren, behoorende toe de Heerlykheden des Heeren van Ysfelftein. Ook overweldigde hy het Slot te Beest, welk toen bezetting des Hertogs van Saxen inhadt. Deeze, de beroerten in Holland geftild heb- bende, viel, daarentegen, met zyn Volk, in Gelderland, bemagtigende Nieuwftad, in de r Voogdye van Roermonde (g). Karel, geea volks genoeg op de been hebbende, om Her-
toge Albrecht het hoofd te bieden, was, on« dertusfehen,. geweeken naar Lotharingen, en . . onthieldt zig hier, eenigen tyd, by Hertog René, den vinnigften vyand van het Huis van Bourgondie, en, voor eenige jaaren, aan Karels Zuster, Filippa van Gelder, gehuwd. •Voor 't einde des jaars 1493, hieldt hy egter, een Beftand met de Hollanders geflooten heb- bende, te Graave, een mondgeiprek met Ma- fcimiliaan, die, onlangs tot de Keizerlvke .waardigheid verheeven, en met Blanka Ma- ria, Dogter van Galeas Maria Sfort ia ,,tienog van Milaan, in Huwelyk getreeden zynde, zig, min dan voorheen, met de Gelderfche zaa- DeKeur- ken, fcheen te zullen können ophouden. Opk vorften kwam men hier overeen, dat het gefchil, o- verklaa- ver het Regt op het Hertogdom Gelder, aan hy'gee" 4e uitfpraak der Keurvorften verbleeven zou regt op worden. Doch deezen verklaarden, in 't het Her- volgende jaar, dat Karel, noch zelfs zyne Voos-
|
|||||
|
te) SLicTENHoasT XI. Bttk, il, 303, 804.
|
|||||
|
XV. Boek; HISTORIE. 309
|
|||||
|
Voorouders, geen Regt altoos konden heb-Filips H.
ben op Gelder en Zutfen, alzo deeze Landen, *4W* al na de dood van Hertoge Reinoud den IV, dQm " aan 't Ryk vervallen geweest waren Qi). Karel heeft. zag zig derhalve genoodzaakt, zyne toevlugt wederom tot de wapenen te neemen. De meeste Steden, zyne zyde houdende, dreeven de Oostenrykfche bezetting ter Poorten uit, en verfterkten haare Vestingwerken. De Keizer, hierop, met een tamelyk Leger, in Gelderland, getrokken, bemagtigde Roer- monde, en floeg toen 't beleg voor Nietfw- megen, welk hy egter haast wederom opbrak. Nieuwkerk op de Veluwe, door den Hertoge van Saxen, zeer fterk gemaakt, werdt, voor 't einde des jaars 1494, ftormenderhand, door Karel van Gelder, veroverd. Doch in den aanvang des volgenden jaars, werdt 'er, tus- fchen hem en den Aartshertoge Filips, een Beftand voor eenige maanden getroffen (f). Kort na het eindigen van dit Beftand, of veel- ligt eer het nog geëindigd ware, bemagtigda Karel, dien wy voortaan den naam vari Her- tog geeven zullen, het Slot Baar. De Hol- landers en Gelderfchen ftroopten, van tyd tot tyd, op elkanders Landen, zonder dat een der partyen in ftaat was, om zynen- vyand tot eenen beflisfenden Veldflag uit te daagen. In den Herfst des jaars 1497» kort na dat de Leerdä», Aartshertog Filips, in de byzondere Holland- verloo» fche Steden, ingehuldigd was, bemagtigden Ten en' de Gelderfchen Leerdam; doch werden, eer- neru •• lang
(k) Pontanus Ifibr. XI p. 601, 6oï.
,(^D PoHTANUS.iörvXIi^. 603, 604, 603, V 3i;
|
|||||
|
•yi© VAD E RL AN DS CHE XV:*Boer.
:fiupsll. lang, genoodzaakt de Stad den Hertoge van
H97' Saxen wederom in te ruimen (£), die, federt, BeftandT °0^ ^et "^oc Batenburg overmeesterde. Doch
op den eenentwintigden van Wintermaand, werdt 'er wederom een Beftand geflooten, zonder bepaaling van tyd. Alleenlyk ftondt het partyen vry, hetzelve te breeken, wan- neer zy wilden, mids zes weeken te yooreri kennis geevende (7). XII. Terwyl Gelderland dus gefchokt werdt, De leedt Friesland ook geenen kleinen last. Dé Friezen Friezen, de Vrede en Vryheid tevens niet Ve d^fd" weetent*e te bewaaren, hadden eikanderen , Saxifche reeds anderhalve eeuw, door geduurig twis- over- ten, afgemat en uitgeput, en zagen zig, enn heer- delyk, omtrent deezen tyd , berooven van ftbing. ,je vryheid, die zy, eeuwen lang, tegen uit- heemfche ©verheerfching, hadden weeten te befchermen. De Hollandfche Graaven had- den altoos voorgewend, een gegrond Regt te hebben op Friesland. Doch de Friezen kreun- den zig hier weinig aan, zo lang zy niet door de wapenen gedrongen werden, dit Regt te erkennen. Wy hebben te vooren gezien (jit) , dat Hertog Karel, de Friezen, door onder- handeling, tot onderwerping hebbende willen brengen , kwalyk in zynen toeleg geflaagd was. Sedert hadt men, in Holland, weinig ft cm de Friezen gedagt. Alleenlyk vindt men, dat Jan van Egmond* van eenige Vetkoo-
pers verzeld, in Hooimaand des jaärs 1488, een e landing in Friesland, omtrent Workum ea
C*) Groots Chron. Dhif. XXXir. Cap. jtt.
•?/) StlfJTRNHOHST XI. l'Otk, W. 3OJ. J
(_m) XIII. Boek, il. 107.
|
||||
|
tXV. Boek; HISTORIE. ' 3*1
en Hinloopen, ondernomen heeft. Doch hy Fiups If.
werde van de Schieringers zo wel ontvangen, H97- dat hy» ylings de vlugt neemende, ter naau- """"" wer nood fcheep raakte, en wederom in Hol- land kwam (V). 1° Herfstmaand des jaars 1491, hervatte hy den togt nog eens, met drieduizend man. Floris van Ysfelftein verzel- de hem. Doch de Schieringers hadden zigv in zo groot een getal, naar Staveren bege- ven, dat de Hollanders de landing niet on- t;rneemen durfden (<?), Beter gelukte, wat ater, de togt des Hercogs van Saxen. Maxi- ^ rniliaan, Wel bevroedende dat het niet doen- I iyk zyn zou, Friesland aan Holland te onder- werpen, en hiertoe ook, veelligt, federt hee bekomen der Roomsch-Koningklyke waardig- heid, minder genegenheid hebbende, hadc Hertog Albrecht van Saxen met het Erfftad--^ houderfchap van Friesland beleend. De Aarts- hertog Filips hadt hier zyne toeftemming toe gegeven, onder voorwaarde , dat Hertog Ab- brecht de Sloten te Haarlem, te Medenblik en te Woerden, die aan hem, voor driemaal- honderdduizend Rynfche guldens, verpand waren, wederom ruimen zou (/»), gelyk ge- fchiedde. Hertog Albrecht vorderde , ter- ftond hierna, den Friezen, eerst uic zyner* «f eigen', en toen uit 's Keizers naam, fchatting af. Dit gefchiedde, in Zomermaand des jaars- 1492, terwyl Hertog Albrecht zig te Hoorn bevondt. De Friezen antwoordde» „ dat zy „ heim t
T») E. Bwswqiia II ßosk, CiP. ÊXLV. V. 352-.
(o) E. Beningha 11, Boek, Cap. CCVIII. hl. 360.
., £p) S- Beninoiu CUrouIgkel,. hl. 105. . Voyez avsfi De fc» iflAoeae Livr, U. Chi XVI. p. 655.. . , .< V 4
'' ' .■ ' ' • ' \ " ' ' L ' ''' * ' :
|
||||
|
W VADERLANDSCHE XV. Boek;
„ hem noch den Keizer eenige fcharting fchuN
„ dig waren. Doch begreep men 't anders, „ zy wilden naar redenen hooren, en Ier de „ hunnen tegen zeggen." Hier by bleef het, voor dien tyd Qf). Wat laater, riedt de Keizer den Friezen, die geduurig onderling overhoop lagen, eenen Poteflaat of Overfte te kiezen; tot welke waardigheid hy , onder anderen , den Hertog van Saxen voorfloeg. De Friezen volgden 's Keizers raad, in 't kiezen van ee- nen Poteflaat; doch zy vereerden Jewe De- kama, eenen uit den Friefchen adel, met deeze waardigheid (r). By deeze gelegenheid, werdt, door de vergaderde Friezen, den Keizer en den Roomfchen Ryke, getrouwheid gezwoo- ren Cs"). De Hertog van Saxen, zeer t'on- vrede, dat het hem gemist was, tot Poteflaat van Friesland verkooren te worden, voedde, federt, den Friefchen tweefpalt onder de hand; ftyvende de Schieringer partye, door eenig Krygsvolk, welk hy, in Holland afge- dankt hebbende, door zyne Friefche vrien- den, aanneemen lier. Nittert Fox en GosJik Juwinga liepen 't platte Land van Friesland af, met dit volk, en hielden hunne Landslui- den in geduurige bekommering. Dit duurde •tot in 't jaar 1497, wanneer Albrecht eenigen naar Friesland afvaardigde , om te beproeven, of men thans meer genegenheid betonen zou, om hem voor Overfte aan te neemen dan voor- heen. Doch de Friezen, te Franiker by een ge-
O) E. Beningim m Roek, Cup. CLTX. W. 361.
(O E. BRNXNCHA II. Boek, Cap CLXVH. Mi 368. • fj) Zie tien eed, in 't »ud Fticscl)r by UbB. EMM. LStÉi xxxn. p. &j. ■['■"'
|
|||||
|
t
|
|||||
|
XV. Boek: HISTORIE. 313
gekomen, hadden geene ooren naar 's Her- FiupsII,
togs voorflag. Des zondi hy, heimelyk, meer MW- Knegten naar Friesland, die, zig gelaatende " geenen dienst te hebben, onder begunfliging
eeniger Schieringers, van den roof der Land- luiden leefden (j~), Den Friezen van Wester- go, fchoon meest Schieringers, verdroot egter eerlang de baldadigheid van dit Krygsvolk. Des vaardigden zy, in Lentemaand des jaars 14.98, 1498, eenigen af naar Medenblik, alwaar de---------;
Hertog van Saxen zig toen bevondt. De Frie-
fche Gemagtigden hadden last, om, wegens de overdragt der Regeeringe van Friesland, met hem, overeen te komen (0). Tot zo ver., hadt hy beoogd de Friezen te brengen , dat zy zelven hem aanzogten, om de Regeering huns Lands te aanvaarden. Des hielde hy zig, zo dra de Friefche gemagtigden hunnen last geopend hadden, als of hy weinig trek tot het bewind van Friesland hadt, op dat hy te beter Voorwaarden bedingen zou können. Men kwam, eindelyk, op den de^tigften van Grasmaand, overeen, om, den Hertog van Saxen, tot eenen erflyken Befehermheer en Keizerlyken Stadhouder van de Landftreeke Westergo aan te neemen. „ Men beloofde „ alle Steden en Sloten, ten allen tyde, voor 5J hem open te zullen houden (5). Men gaf „ hem
O) E. Beningha III. Boekt top. XXVI. il. 356.
C«} S. Beningha Chronickcl, il. 24. (5) Wy hebben, in 't voorgaande gedeelte deezer
Hiftorie, meerraaalen gezien, dac, by 't afftaan van zekere Stad of Slot, bedongen werdt, dat,hetzelve altoos, voor hem, die 't a*fltondt, open gehouden *ou worden. Zie III. Deeï% lil. 36, 41. Dit ges V 5 ftsfaied- |
||||
|
, §14 VAÖfeRiLÄNDSCHE XV. Boek:
Fitipsli. „ hem regt, om nieuwe Sloten en vastigher
1498. „ den te ftigten. Men ftondt hem verfchei- ***•— 57 den' Excynzen toe, tot beter onderhoud
„ van zynen Vorftelyken Staat. Hy bedong „ de magt om Regt te doen, de Geregten „ alomme te zetten, en geld te munten,naar „ zyn welgevallen: ook dat alle Leenen voor „ hem moesten verheergewaad worden (v~). 'T .tè-K' Albrecht ftelde, niet lang hierna, Willebrord, van Sckomberg, tot zynen Stedehouder, aan, en deeze bragt het overig gedeelte van Fries- land ook haast tot onderwerping (wy Keizer Maximiliaan beval den Friezen en Groningers in 't algemeen, den Hertoge van Saxen , 1 ?!' voor
(v~) Zie den Brief, hier van gemaakt, iy E. Beningha III».
Boek, Cap. XXX. il. 303. en S. Beninoha il. 34. * («0 E. BENirïGHA III. Doek, Cap. XXXI. XXXlII. XXXIV. XXXV. il, 408, 414, 417a 418, 419. fchiedde ook, fomtyds, by andere gelegenheden r by-
zonderlyk maakte de Leenheer, dikwils, diergelykbe- ding, wanneer hy eene vaste Plaats ter leen uitgaf. De Huizen te Linfchooten, te Asperen, te Bolgerftein, te Teilingen, en anderen hier te Lande zyn, onder dit beding, ter Leen uitgegeven. Ook hadt Heer Henrik van Kroonenburg, in Sprokkelmaand des jaars 1453,, het Slot Kroonenburg, aan Melis van Mynden, afgé- ftaan, mids dat voorfz. Slot altyt zyn open huns zon xoefen^ om zig dair up in ende wt tegens eenen ye- gelycken te behelpen, tot air e tyt als hy 's te doen zou hebben, ende des begeren zou: volgens den Veriy- brief, ter Leenkamer geregiflreerd, Libr. Princip. 1447- 1459. Cap. Aemftelrelant fol. 6 verf. Men ziet hier- uit, welk het oogmerk van zulk een beding was. De •Leenheereri wilden zig, des noods, van de ter leen gegeven' Sterkten bedienen. Ook wilden ze , buiten, twyfel, verhinderen, dat de Edelen het naaste Land niet befchadigden uit hunne Sloten, of ze denVyand* Iigtelyk, by mangel van lnagp of trouwe» inruimden^ |
|||||
|
i
|
|||||
|
XV. Boer. HIST Öl I Ë. 315
FlLIPSlI.
yoor hunnen Gouverneur en Poteflaat, teer- 1498.v
kennen (V). Leeuwaarden, van Groningen----——i
geholpen, wederftreefde 't Keizerlyk bevel,
eenigen tyd. Leeuwaarden werdt egter eer- lang tot onderwerping gebragt (5?): Doch De Gro-r Groningen bleef weigerig. Zig nogtans, niet ^"n8 Her- in ftaat vindende, om de Saxifche magt, met tog vanT geweld, te keer te gaan, vonden de Gronin- Saxen gers geraaden, zig op nieuws te werpen, in ™e'voor ■de armen van den Bisfchop van Utrecht, hun- ^T ^?* tien ouden Heer. Te meer reden was hier neemeii toe, alzo Maxitniliaan en de Hollanders thans willende, zo veel gezags niet meer hadden in 't Stigt, ^?endea als zy, kort na de Vrede des jaars 1483,*ge- Vijnc op had hadden. De Hollandfche bezetting, weike Utrecht' op ééne der Poorten van Utrecht lag, was, in hulde. 't jaar 1489, door de Stedelingen, die zig ongaarne dus gebreideld zagen, verdreeven: en Fredrik en Floris van Ysfelftein hadden, federt, te vergeefs, gepoogd , deeze Poort wederom in hun geweld te krygen (z). Bis- fchop David van Bourgondie, Oudoom van den Aartshertoge Filips, was ook, op den zestienden van Grasmaand des jaars 1496, in hoogen ouderdom, overleeden, en het Ka- pittel hadt, op den dertienden van Bloeimaand daar aan volgende, Fredrik van Baden, toe. Bisfchop verkooren (W). Hy wis vermaag- fchapt met het Huis van Oostenryk, zynde gèbooren uit eene Zuster van Keizer Fredrik; doch /
'"(#) Brief hy E. Bfnincha III. Boek, U. tip.
(yyüezëmcap. XL. il. 424 (z) C.roote Clivon. üiyif. XXXI. Cap.74. Heda p.304,30s.
ra- Conclave ÜUraj. in MAÏTHAi AntleiSl. Tom. 11. f. 2ftï |
||||
|
p6 VADERLANDSCHE XV.Bóbê
Filips II. doch deeze maagfchap verhinderde hem niet,
'*98- de hulde der Groningers, die van ouds On- derzaaten van 't Stigt geweest waren, te ont- vangen (£). Ook was hy geftoord op den Hertoge van Saxen, wiens ttroopend Leger* onlangs, in Overysfel gevallen; doch, door de Gelderfchen en Stigtfchen, onder beleid van Hertoge Karel, wederom verdreeven was (c). XIII. In Gelderland, waren nu de vyandelykhe- ]>e Oor- jen wederom begonnen. Maximiliaan, be» Geide1"- fl°oten hebbende, dit Hertogdom tot onder- land, werping te brengen, hadt de Hertogen van tiegintop Kleef en van Gulik bewoogen, hiertoe de hand nieuws, te leenen (W). In Wynmaand des jaars 1498, was hy wederom in Gelderland getrokken, en hadt Egt, Nieuwftad en Erkelens bemag- tigd. De Gelderfchen, een' bloedigen oorlog te gemoet ziende, begonden reeds te neigen tot een Verdrag met den Aartshertoge Filips .•• wanneer hun, voor 't einde des jaars, door Lodewyk den XII', onlangs, in de plaats van Karel den VIII, op den Franfchen Troon verheeven, eenig Krygsvolk toegezonden werdt. Toen rees hun de moed weder; en zy maakten 't, federt, den Bondgenooten des Keizers zo bang, dat 'er, op den vyfdenden Beftand. van Zomermaand des jaars 1499, ^oor De?" H99' middeling van Frankryk, te Aken, een af- • zonderlyk Beftand, tusfchen deezen en Hec- toge Karel, geflooten werdt (ey De Aarts-
her->
C&) E. Beningha Iir. Boek, Cap. XLV. iL 4*9.
Ce 1 Pontanus l.ibr. XI. t>. 610.
(_d) Du Mont Corps Diplom* Tom. Ut. P. lh p. 3gu.
|
||||
|
XV. Boek. HISTORIE. $17
hertog Filips werde hierdoor bewoogen, om Filips IL
insgelyks een Beftand met den Hertoge van H"\^ Gelder te fluiten: 't welk, gelyk meermaalen "^* beftemd geweest was, tot Wederopzeggenstoe, duuren zou (ƒ). De vier deelen van Gelder- land verbonden zig, omtrent deezen tyd, tot -*- .het befchermen der onderlinge Vryheden: en , wat laater, ontvingen zy, van Hertoge Karel,» wien zy eenige penningen hadden toegeftaan, verfcheiden' Voorregten (g). De rust, die het Beftand met Gelderland, XIV.
hier te Lande, te wege bragt, veroorzaakte Geboor- op verre na zulk eene algemeene vreugde niet, J^^j, als de geboorte van den eerften Zoon des0ostea. Aartshertogs, die, op den vyf entwintigfteriryk. van Sprokkelmaand des jaars 1500, te Gend, I5°0"_ ter weereld kwam. Men gaf hem den naam-" jvan Karel(Ji). Filips floot, nog voor't einde des jaars, een Huwelyk, voor dit Kind, met Claude, Dogter van Lodewyk denXÜ, om- trent deezen zelfden tyd, gebooren (/> Men bevestigde het Verdrag, by welk dit Huwe* lyk geflooten was, naderhand, meer dan eens (&); doch het is nimmer voltrokken. Hertog Albrecht, in 't voorjaar, naar Duitsch- De Ffïë^
Jand vertrekkende, liet het bewind van Fries- zen be- land zynen Zoon, Henrik,aanbevolen, die,[gjjJJ* in Lentemaand, den Friezen eene nieuwe en van Sa. zwaare fchatting afgevorderd hebbende , de xen in iremoeden der Landzaar.en dermaate ontftak, Franiket; * daf ......h (f) Cliartr. de Brabant by Mieris I. Deel, II. 317-
Zg) Geld. Plakaatb. II. Deel, I. App. c. 194, 196.
(A) Pont. He uier. Rer. Auflr. Libr. V. p. 245.
I ƒ j) Daniel Tom. VII. p. 41. „.f.*) Dh Mont Corps Diploffli Tm, IV. P. I. p. 15,17,9.7, |
||||
|
3i8 VADERLANDSCHE
|
|||||||
|
XV. Boek;
|
|||||||
|
JPtosII. dat zy, in gróoten getale, famengetrokken ,
*50Q- hem, binnen Franiker, belegerden (/). Her- '"*-""■ ~"~ £0g Albrecht kreeg hier zo dra geene kennis -.-; van, of hy bewoog Erik, Hertog van Br uns- Wyk, Edzard, Graaf van Oostfriesland, en —* Fredrikvan Egmond, Heer van Ysfelftein (6), om zynen Zoon te ontzetten. Edzard hadt een-goed getal van Knegten op de been. Ook wierf Hertog Erik, ten fpoedigfte, vierdufc zend man in 't Lunenburgfche. 't Vereenigd .^i ' iJeger trok in Friesland, verfloeg eerst de '.- Groningers, by Workummer-Zyl; en de Frie- zen, naderhand, in twee reizen, geheellyk. ri,'.'.V" Franiker .werdt niet alleen van 't beleg ont- -jv-rflaagen: maar de Friezen werden niet in ge- .TCj pade aangenomen, dan onder voorwaarden % **"—*-*'~ dat zy dezelve, knielende, blootshoofds*, en barrevoets, verzoeken ; al hun Geweer eh -Brieven overgeeven, en eene zekere fömmé', Zwaare .naar hun vermogen, opbrengen zouden. Doch foaf , ihunnen Bevelhébberen, in deezen Zoen, dié hoofden -°P den zestienden van Hooimaand geflooten deezer werdt, niet begreepen geweest zynde, werdt onder- federt een fcherpe paal doof 't lighaam gé- oe?o|ing' jaagd: eene wreede ftrafFe, voorwaar , van - welke men , in onze Landsgefchiedenisfen , behalve dit, naauwlyks eenig voorbeeld ont-
,." moeten zal. Men noemde deeze wyze vaii "iü ombrengen fpitfen(m). Dood van Hertog Albrecht, zelf in Friesland gekó,-
Albrecht. men> (4) S. Beningha Clironickel, il. 45. ;
(ni) E. Beninoha III. Boek, Cap. XLVHWJI. bh 432-436.
(6) 't Gemeen noemde deezen Heer van Ysfelfteia
ßebeekn Gys*< In de Friefche Kronykcn, heetby Gjxe -éan Egmond. «»
|
|||||||
|
XV. Boek. H IS TOR IE., gij*
men* floeg het beleg voor Groningen. Doch WmM
terwyl het„ duurde, overleedt hy, op den -5 '^ cwaalfden van Herfstmaand, te Embden, wer- van waards hy zig, te Appingadam krank gewor-Saxen, den zynde, hadt laaten voeren. Terftond hierna, bewoog Bisfchop Fredrik de Zoone« van Hertog Albrecht, Joris en Henrik, om het beleg van Groningen op te breeken, en een Beftand voor vier jaaren, met de Gronin- gers, te fluiten (»). Henrik yan Saxen volgde Henrik, zynen Vader op in 't bewind over Friesland, gj^ Doch de Friezen, ingenomen^ tegen, de Saxi,.volgth'ea fche Regeeringe, zonden, in 't volgende jaar 4 in Fries- Gemagdgden naar Brusfel, om den Aartshër^ land op. toge Filips de Regeeringe op te draagen. Ffo ^01-' lips overwoog deezen voorflag rypejyk. Doch terwyl hy hier mede bezig was, gayen de Sa- xifche Amptenaars, wier fchraapzugt de Frie-* 'zen genoodzaakt hadt, naar verandering te haaken, veelen zo veel genoegen, dat Filips« |e gelegenheid nog niet ryp oordeélende, om zig in 't bewind van Friesland te vestigen, zyr> werk alleen maakte, om Hertog Henrik mee ie Friezen te bevredigen. Ondertusfchen hiei-s den veelen den Aartshertog en Henrik verdagc fan eene heimelyke overeenkomst* volgens welke, Henrik verbonden was,- de Regeering yan Friesland den Aartshertogen na verloop van eenigen tyd, af te ftaan (0). ■ /Filips ontüoeg zig te fpoedigér van deezen De Aart* handel met de Friezen, alzo hy eene réis, naar» hertog Spanje in den zin hadt, Ferdinand, zyn Schoon- ^fnaajf $; ■ • - ; n -.< la ah ■ '.., ïi ■ "■'■.'■■ ■ b va" Spanje. l,Cnï E. Beningha Boek III. Cap. LID. LIV. «, 437—44!.
'S'. Beningha , U. 55. , , .. * CO Ubb. Emmius libr. XXXIX. f, 605, <5o6,-
|
||||
|
gab VADERLANDSCHE XV. Èoék.'
ïüj*sli.vader, hadt hem derwaards genoodigd, oni
150 £. je hulde te komen ontvangen van zyne toe- " komende Onderdaanen, zynde zyne Gemaa- -•'< lin, Joanna, onlangs, naaste Erfgenaame ge- worden van de Ryken van Kaftilie en Arra- gon. De zaaken, in Spanje, waren, federt eenigen tyd, zeer ten voordeele des Aarts- hertogs veranderd. Toen hy trouwde , was Jan, Erfprins van Spanje, nog in 't leeven. \'Mv.'. Ook nog eene ouder Zuster van Joanna, Iza- belle genoemd, die Emanuel, Koning van ,. ' Portugal, met wien zy, in 't jaar 1497, ge- : huwd was, eenen Zoon gebaard hadt, Michael .qo b geheeten» Deèze drie Vorftelyke Perfoonaad- •i0 jen, Jan, Izabelleen Michael, allen nader Erf- genaamen tot de Spaanfche Kroonen dan Joan- na, waren, de een na den anderen, overleed den. Joanna zelve hadt, by wylen, vlaagen van krankzinnigheid; zo dat het bewind van gantsch Spanje, na 't affterven van Ferdinand en Izabelle, op den Aartshertog fcheen te* wagten, Hy maakte zig derhalve gereed tot de reize derwaards, die hy, te lande , door Frankryk, verkoos te doen. Voor zyn vertrek, floot hy het Huwelyk zyner Zuster * Margareet, Weduwe van den jongen Erfprins van Spanje, met Filibert, Hertog van Savoye(p)'. en Engelbert van Nassau, Heer van Breda, tot algemeenen Stadhouder -a.-^l.üC der Nederlanden aangefteld, en de zorg voor de |tó opvoeding van zynen Zoon, Karel, en nog * eene ouder Dogter, aan Margareet van Jork, Weduwe van Hertoge Karel van Bourgondie, f'W ' -■ ' P *" aanï
(J)) D» MetfiT Qorps Diplom. Twf. IV. P. h p. 15. .
|
|||
|
XV. Boek. H I S T O ^R i§J §§$
aanbevolen hebbende, verliet hy, van zyne Fitipsift
f Gemaalin en eenen aanzienlyken Hofftoët ver- ,.J5°*v,; I zeld-, de Nederlanden, in den Herfst 'des jaars 1501. Hy fleet eenigen tyd aan 't Franfché HofQr), alwaar hy zeer beleefdelyk ontvan- gen werdt (r). In den aanvang des volgenden 15-02,; jaars , kwam hy eerst in Spanje. Hy en zyne ■ ' ■ van Kaftilie, Leon en Arragon, en naaste Erfgenaamen der- Spaanfche Kroonen, de nul- de-oer Landzaaten-'(j).'. .7"*"! : »b Terwyl Filips in Spanje was, werdeny door Verbonï
zyne en zyns Vaders Gezanten,, de Vèrbom van den van Koophandel, met de Engel fchen gé- Sb^t'-r maakt, op den negentienden van Zomermaand ^"t?En- des jaars 1502, vernieuwd en bevestigd (f), geiaod:- Filips, byna 't geheele jaar in Spanje ge- Filips
fleeten hebbende, keerde, in Wintermaand^0™ in_ gelyk hy gekomen was, door Frankryk, we- ia^dfaei> derom naar de Nederlanden. Hy hieldt zig, te rug. onder weg, lang in Frankryk, en nog larf- i5°3- ger in Duitschland op: zo dat hy, in Slagt- ~~* maand des volgenden jaars, eerst te Meche-
len aankwam. De Hertogin Weduwe van Bourgondié , Dood der
wieh hy de zorg voor de opvoeding zyner ^erto- Kinderen toevertrouwd hadt, overleedt, kort flauwe . ha zyne aankomst («). Daarentegen hadt vanBour- kyne Gemaalin , Joanna , welke hy hoog gondle. zwanger in Spanje gelaaten hadt, hem op den .. . -
(</■) Lettr. de Louis XII. T«m. I. p. <>•
• ir) Daniel T«m. VII. p. 53, 54- (O Mauiana Hilt. d'Ëfp. Tom. V. p. 33"* , - ■-, \ -'V CO Aft. P«M. Angl. Tom. V. P. IV. p. 174.
(«) Pojst. HfiUTER. Rer. Auftr. LiW. VI. p. 253, IV. Deel. X ^
|
|||
|
IM
|
■^^
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
, I
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3a? VADERLANDSCHE XV. Boek;
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
den tienden van Lentemaand des jaars 1503,
wederom eenen Zoon gebaard, die Ferdinand genoemd werdt. Zy kwam, eerst in Bloei- maand des jaars 1505, in de Nederlanden te rug (v). Filips befloot, omtrent deezen tyd, het hoog Geregtshof der Nederlanden, welk, federt de dood van Hertog Karel, geene vas- te ftede gehadt hadt, wederom, gelyk voor- heen, te Mechelen te vestigen (w"). Geduurende de uitlandigheid van Filips, wa*
ren de vyandelykheden jn Gelderland wederom, begonnen: waarom hy, aaagefpoord, zo men agt, door den Keizer (#), óp zyne terug komst, befloot, den Kryg tegen de Gel-; derfchen, met meer nadruk dan tot nog toe gefchied was, door te zetten. Gelderland |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
trok thans veel voordeels van déö handel op
en over Holland, vanwaar deeze Landftreek Van veerlerlei behoeften voorzien werdt. Dee- ze handel was, onaarigezien de voorige on- eenighedén, tot hiertoe, ongeftremd geblee- ven* Doch Filips befloot nu, om de Gelder- fcheri bet te behaauwen, allen handel met hen, in Holland, te verbieden. Dit Verbod werdt, in den aanvang des volgenden jaars, onder anderen te Amfterdam, opënlyk afgekondigd. 7"e gelyk deedt hy hier, te Hoorn, te Enk- huizen, en te.Edam, eenige Oorlogfehepen uitrusten, om, onder bevel van Piet er van Leeuwaarden, de Zuiderzee voor de Gel der- fchen onveilig te houden. Midlerwyl hadt hy ook Heirvaart doen befchryven. en te 's Her- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1504.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(v~) Reigersê. II. Deel, II. 366.
(w) *^* MtBjEi Oper. Diplom. Tom, U, f.
Qx) S.'Bbnin&A ChronicKelj (Ij, 103.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mi'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XV. Boek; H I S T O R I E. $&$
togenbosch een Leger verzameld, welk, drie- FhjmI!«'
duizend man fterk, onder beleid .van Kornelis, }5°*\^ Heer van Zevenbergeny Fredrik, Heere van ~* — - Ysfelftein, en eenige anderen,-eerst in den Herfst5 over de Maaze trok, en in Gelder- land viel, Vooraf, hadt Filips Karel van Egmond, dus noemde men hier den Hertog van Gelder, door eenen Heraut, den oorlog verklaard, en Brieven naar Gelderland gezon- den, om de Landzaaten tot onderwerping te vermaanen. Zyn Leger bëmagtigde alleenlyk eenige Sloten, en tirok, nog voor den Win- ter, over de Maaze te rug. Vyftienhonderd man, onder beleid van Rudolf van Anholt, door r den Keizer, herwaards gezonden , floeg on- dertusfchen 't beleg voor Bommel. Robert ran Aremberg liep, met de bezetting van r Naarden, de Veluwe dagèlyks af. De Gel-
derfchen zaten niet ftil. 't Land vanHeüsdenen de Dordfche Waard werdt, door hen, ge- plunderd, of gebrandfchat (y). Woudrichem en't Land van Altena, Margareet van Eroi, Graavinne van Hoorne, Nigte van Hertoge Karel, toebehoorende, verkreeg van hém Brie- ven van Vrywaaringé (2). Doch 't gene 'er te lande voorviel was van klein belang, in ver- gelyking van den Scheepsftryd op de Zuider- zee. De Gelderfchen hadden eene Vloot te Scheepi- Harderwyk uitgerust, die, laat in 't najaar, ftryd met zevenhonderd man van land ftak : metf^°£n{_ voorneemen, om Edam of Monnikendam te kendaa. verrasfen. De Hollanders, kennis van hun- ishii' '../.* ■ nen (y) Güill. Hbrmanni Bclk Gelric. ia Matthäi Anal.
2<w». I. p' 326. , £4) Poktanus Uhr. XI. p. 625—628,
X a*
|
||||
|
824; VADlEfRLANiD-SCBE XV. Boek;
|
|||||
|
fïtosll,nen toeleg gekreegen hebbende, waren op
-j-5°4' hunne;. hoede. 1 De Gelderfchen \jg met hec aanbreekeri vah den' dag sjjj Monnikendam I ge- naderd; zynde, zagen !.zig, onverhoedsj om- ringd»: van, eeoeontelbaare menigte van Kog- g#n, eni.eenige grooxe Oorlogfchepen: ter« wyl de ftranden met gewapende man fchap be- zet; ßanden. Scherp was 't gevegt van we- dexzyde.i;. Doch de Gelderfchen fehöoten te kort.-v-Sif, lieten 'er- honderd en dertig:gevan- genen, ilen- bedienden izig van eenen gunfti- gen/whid, om naar Harderwyk te rug te kee- rfen,v(^r:i.;;-..;; /un. ii ---■■ ■;'■' -'»",'■• XVII. - De.Groningers, het-Beftand, tusfchen hen
De Gro-en .de Hértogen van Saxen, geflooten, wei- ^hSeiA ™S 'ag'tenclle,: -haddenycal kort na dat het ge- hcetegef troffen: was,i nieuwe' vyandelykheden ge- ftand. pleegde en eenigévHeefen.huizen om verre ge- haald.! Anpingadam, I welke Stad Qostfriéfche bezetting' inhadt, werdt,i in den Zomer, des jaars*i5bii, door hen,belegerd. Edzard* Graaf van Oostfriesland;, hiervan kennis bekomen hebbende , begaf;/zig, terftond, mét een Legér, derwaards, ea deedt de< Groningers van voor decStad verftuiven (£). Henrik van Saxen, federt, het bewind óver Friesland aan zynen ÏBroeder., Joris, vefkogt hebbende, en deeze
zig nog niet in Friesland hebbende können doen huldigen, werdt de Aartshertog Filips „t, wederom gekooren, • om de gefchillen, tus- fchen Hertoge Joris en Graave Edzard ter eeneri, en de Friezen en Groningers ter an- derer {o> Giull. Hermanni Bell. Géhic. p. 323—326. Groote
Chronyk l>iyi£. XXXII. Cap. 29. Pontanüs Livr. XI. p. 623». (fö E. Bïnikoha 1«. Boek, Cap. LIX-LXII[. tl. 445 45°» |
|||||
|
XV/BöEft. HTS TORIE. 525
|
||||||
|
deref zyde, te bemiddelen, Joris en Edzard + Ftups Ï1,
en.de Gemagtigden der Friezen en Gronin- IS04» gersxverfcheenen, in den Zomer des jaars 1504, ToriSVan voor den Aartshertoge te;Gend (e): die, gee- Saxen,ais ne kans ziende; om de- Groningers naar ,zy- Erfftad- ne hand te zetten,1 zig vergenoegen moest:, hou^r dat hy de Friezen bewoog, om Hertog Joris ia„nd "g^ van Saxen hulde te doen: gelyk kort hierna huidig«. gefchiedde (dT). ' • - •
Graaf Edzard, die lang het oog op Gro- Graaf
ningen gehad hadt, was, zo men wil, oor- Edzard zaak, dat de Groningers, die Filips den Her- meester toge van Saxen onderwerpen wilde, zig niet van Gro- gezeggen lieten. Hertog Joris ondernam, in ningen. 't volgende jaar, het beleg wel van Gronir.- l5°Sf. gen: doch alzo Graaf»Edzard, wiens hulp hy ~" hiertoe ten hoogden behoefde, hem niet meer volks toefehikte, dan vereiseht werde, om de Groningers in verlegenheid te brengen, zonder hen tot de overgaave te noodzaaken; werdt het beleg fkauwlyk voortgezet (e). De Hertog van Saxen befloot, eindeiyk, der Stad: den toevoer af te fnyden, en haar, door uit- hongering, te dwingen* Meer dan een ,jaar lag hy 'er voor. De Groningers zagen te ver- geefs uit naar ontzet van den Bisfchop van U~ ' trecht, alzo deeze, in Herfstmaand, een fcherp» Keizerlyk bevel kreeg, dat hy zig, op ver- beurte van zyn ganefche weereldlyk bewind m YS tigt, niet met Groningen zou hebben te* moei-
(c") SiCKO Beni!«ga Chronickcl, hl: dg.
(&~) E. Beningma 111. Boek, Cap. LXXII. M*!$5$y S..BE*
3SUNGA hl. 71.
f,4j.,£. Benincha III. Botk, Cap.LXX1V. U..455., ."
|
||||||
|
^3,
|
||||||
|
gaS VADERLANDS CHE XV. Boek;
'ffiijps II. moeijen (ƒ). Men handelde verfcheïden' rei*
*5°5- zen over een Verdrag; doch fcheidde geduurig 1 r vrugtelöos (g). De leeftogt en penningen he- * - gonden midlerwyl fchaars om te komen, in de Stad. Men jrioest de Graanen en andere mond- behoeften , met gevaar zyns leevens, van 't plat- te Land naar binnen fleepen: en zig, om de Knegten, die de $tad op de been hieldt, te vol- doen, bedienen van het Aflaatgeld, welk, om . ; tot den oorlog tegen de Turken gebruikt te wor- den ,- voor eeiiige jagren, byeen ge'bragt was, en in Gronjrigén bewaard werdt (Ä). De Saxi- fche Knegten pleegden,ondertusfchen, "allerlei moedwil aan de Inwooners, die hun in handen vielen, vrouwen 30 wel als mannen (*'). Doch hierdoor maakten zy dé Groningers zo wars van de Saxifche Regeéring, datdeezen,indeLente 4ès jaärs 1506,toen de Stad nu'op het uitèrfte gebragt was, eeripaariglyk beflooten, afzonder- lyk met Graave Èdzard te handelen, en zig veel liever hem dan den Hertoge van Saxen téqnder- '/ :> werpen. Men zondt hem «an gemagtigderi toe: die haast, wegens de voorwaarden, overeen kwa- men. De Groningers verbonden zig > om eene bezettiflg van agthohderd of duizend man van hém in te. hèemèhvèn hy beloofde, de Stad, ' 'by haare oude Voorregtèn, te zullen hand- haaven (&). In den aanvang van Bloeïmaand, nam' hy, aan 't hoofd van vyf- of zesduizend Knegtem, van welken egter niet veel meer 1 dao
C/5 Zie het, iy SrcKq Bpninga, }'• "3^ ■ .'■- . » -
. £»} S. Beninga,'*/. m6, 1'30'i I34> '43* 149» ■ \ (7t) é- Beninga, hl. 158. " " I " ■ .•■f
C>) 2k S.Beninga, tl. 148.
(*) Zie het Vtï'drag, darts les Supplem. aux Corps Diplom?
3Vw. HU P- I. ?• iii '■>■'" '".'■ '.'• " • |
||||
|
XV. Boek. Hl S TORI EJ " ja?
dan duizend naar binnen trokken, bezit van Fmpsïli
de Stad, en werdt 'er, kort hierna, plegtiglyk »5QS« ingehuldigd 0). De Hertog van Saxen zwol '^3 van fpyt, toen hy zig deeze prooy, dooreenen, dien hy voor zynen vriend hieldt, onder de oo- gen, pntdraagen zag. Doch alzo hy op verre na ze magtig niet was als Graaf Edzard, moest hy zyn leed eenigen tyd verkroppen, en zelfs 't bewind over de Ommelanden van Gromn* gen aan Graave Edzard, als zynën Stadhou- der, opdraagen (m~). Ruim een jaar gelee- den (7), hadt hy, als Erfftadhouder van Fries- land , een Verbond van Vriendfchap en onder- linge befcherming geflooten, met Henrik den Vil, Koningi van Engeland («), doch 't ,; blykt niet dat hy 'er eenig voordeel van ge-» trokken heeft. • De Gelderfche Kryg was, in den Zomer XVIII.
des jaars 1505, wederom met veel hevigheid Doodvän begonnen, vooral van de zyde van Filips, Konin-6* die, omtrent den aanvang deezes jaars, eene ginne van tyding gekreegen hadt, welke hem befluiten Kaftilie. deedt, een fpoedig einde van dien Kryg'te maaken. Izabelle, zyne Schoonmoeder, was* op den zes entwintigften van Slagtmaand des jaars 1504, overlèeden, en fiadt, zo gezeid i werdt, by Uiterften Wil, hem en zyne Ge-
- maalin, Joarina* tot Etfgenaamen verklaard van het Koningkryk Kaftilie, en van de Staaten, welken niet her, zelve vereenigd waren, mids dat
CO E- Beningha Iïf. Boek, Cap. LXXVII-LXXXI, «. 461,
467. SiCko Beninga Ciirotückel,1bl. ,167, 171. (m) S. Beninga W. 175, 176, [of 178]. C«3 Aft. Publ. Angl. ïSjb. V. PAV. p.m$, co//.p.ai6,ai8. ' (j) Den dertigften van Wintermaand des jaar» 150^,
|
||||
|
ßzB VADERLANDS CHE XV. Boes;
,Jfu.n?sIL dat haar Egtgenoot, Koning Ferdinand', het
* *5°5- bewind der, Regeeringe behouden zou, toe vi--...... " op de meerderjaarigheid van haaren KJein-
zoon, Karel, wien men, reeds voor eenigeti
tyd, den titel van Hertog vanLuxemburg pp- gedraagen hadt;. Izabelle hadt Kaftilie geërfcï van haaren Broeder, Koning Henrik den IV% en fchoon haar Egtgenoot, de Koning van Arragon, ftaande zyn Huwelyk, ook Kaftilie geregeerd hadt; waren de twee Rykenegter, tot nog toe, niet met eikanderen vereenigd gewee&t., Filips, hier te Lande, kennis van de dood zyner Schoonmoeder gekreegen heb- bende, liet zig en zyne Gemaalin, terftond, Filips voor Koning en Koningin van Kaßilh uitroe- beüuit penden droeg den jongen Hertpge van Lu- mar °m xemburg, den titel van Prins van Kaßilie op. Spanje te Ook maakte hy zig gereed tot de reize, naar reizen. Spanje, alzo hy, met reden, vreesde, dat f i > zyn Schoonvader, Ferdinand, fteunende pp den Uiterften Wil zyner Gemaalinne, zig het r bewind van Kaftilie, zyns ondanks, zou bly- ven aatunaatigen, Om de kosten der reize
te vinden, bezwaarde Filips, onder anderen, Leening zyne Domeinen in Holland. Aan fommige tocdeeze Steden, welken niet in ftaat waren, jom de reize. penningen , voor welken zy de Graafiyke Domeinen hadden moeten koopen;, op te brengen, verleende hy Oktroi tot, het hef- fen der fommen, welken zy te kort\kwamen, by ïeeninge van de Ingezetenen tegen den penning zestien(p). Doch de Gelderfche Kryg', waartoe ook veel gelds en manfchap uit Holland byeen gebragt werdt, en de zwm- .mz*m\ ■-' ' - - 8er"
(»} Zie zulk een Oktroi, by Boomkamp AUaa. U. 48.
|
||||
|
XV. Boek. Hl S T O R I E.' 309
gerheid zyner Gemaalinne (ƒ») noodzaakten Faml%
Filips, de reis naar Spanje,, nog eenige maan- gNfo den, te verfchuiven. Met den aanvang desFiiïpsbe- jaars 1505, het leen van Gelderland en Zut- magtigc" fen, vafa zynen Vader, den Keizer, verhee- verfche*. ven hebbende, trok hy, in den voorzomer,^en'!;Ste>? aan 't hoofd van een aanzieniyk Leger, uit q^^ ; Brabant, over de Maaze, voor Bommel, deiand. Stad ten naauwiten befluitende. Van daar, begaf hy zig, met een deel des Legers, naar Arnhem, welke Stad, na een kort beleg, o- yerging. De andere Veluwfche Steden, Wage- ningen, Harderwyk en Elburg, volgden het voorbeeld van Arnhem (#), zonder een beleg af te wagten. Hattum, welks Slotdoor Reinien, Bastaard van Gelder, eenen tydlang, tegen de bezetting der Stad, die tegen hem opftondt, dapperlyk verdedigd was, moest ook, eerlang, bukken. Toen volgden de Steden1 van het Graaf- fchap Zutfen, Doesburg (>), Deutichem, Log- chemenGrol. De Hoofdftad Zutfen alleen wei- gerde zig op te geeven. Hertog KareL, die wei- nig volks op de been hadt, en;, behalve eenige ftrooperyen onder Dordrecht én in, Gooiland, dit jaar, niets van belang uitregtte,wasraade- loos, in dit fchielyk verloop zyner, zaaken, ver- oorzaakt door de groote overmagt des Konings van Kaftilie. a Hy vaardigde bode op bode.af naar Frankryk, om onverwylde faulpe. Doch de ziekte van Lodewyk .den,,XII. of andere beletfels waren oorzaak, dat hy, voor eerst, y ■ .!: i ::.,:.; ' ...'..:;■".. ■ ;niets Ü C#3 Mem. de V\&\. parmi les Lettt. de Louis XII. Tom. I. p: 40.
(q) R. SNoi Libr. XII, p. .183. ... .........
ir) IIuNaicAEAß EtiP Cluon. «z'Matt.. &nal. Tom* 1. p. 95.
x 5"
|
||||
|
$30 VADERLAND SC HE XV. Boek.
fiLtFsïI. niets verwierf. Alleenlyk werdt 'er een altoos-
ï5°5- duurend Verbond van onderlinge befcherming,
—*—- tusfchen hem en den Koning van Frankryk,
geflooten (V).
Beftand In deezen ftaat der zaaken, zou Filips, mee tusfchen weinige moeite, gantsch Gelderland hebben Filips en jj0nnen bemagtigen, indien hy zyne overwin- Celdér^n ningfin vervolgd hadt. Doch de Spaanfche reis lag hem te zeer in 't hoofd, en deedt hem luis- teren naar voorflagen van een Beftand, welk, door den Bisfchpp van Utrecht en eenige ande- ren, bemiddeld werdt. Karel, beflooten heb- bende , zig op ?t diepst te vernederen, om Fi- lips te eer, tot het maaken van een redelyk ; yerdrag, tebeweegen, begaf zig, op'sKonings vrygeleide, naar de Legerplaats, te Roozen-
daal, alwaar hy, Filips te voet vallende, om pene billyke Vrede fmeekte (7). Filips bejegen- de hem vriendelyk, en, zelf naar een Verdrag haakende, liet hy zig ligtelyk överhaalen, toe het tekenen van een Beftand voor twee jaaren: „ binnen welken tyd, het geföhil over het „ Regt op het Hertogdom Gelder en het „ Graaffchap Zutfen, door goede mannen, af- „ gedaan zou worden. Filips zou zyn Leger „ terftond uit Gelderland trekken; doch de '„ Steden en Vastigheden, welken hy ingeno- „ ipen'hadt, blyyen behouden. Karel zou Fir ,i lips, tegen alle zyne vyanden, dienen: otok ,? den Koning, op de reize naar Spanje, verzeL? ?ï len, en daar voor drieduizend goudguldens ,, ontvangen." Bommel, dat tot hiertoe bele- gerd, CO ^ONTANUS Libr. XI, p. 628—foj,
£*>SicubBEkjN«?A' Chromckel, bh iog» |
||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 33i
gerd geweest was, werdt, ook in gevolge van FxlipsII.
dit verdrag, den Koning van Kaftilie inge- ISC?S- ruimd (u). Het was op den zeven-entwintig« *"" ften van Hóoimaand gedagtekend (v). Kort hierna \ verliet Filips Gelderland, over
welk Hertogdom hy Henrik van Nasfau, Heer van Breda, wiens Vader, Engelbert, onlangs, overleeden was, tot Stadhouder aah- ftelde. Hy keerde eerlang naar Brabant, ver- zeld van Hertoge Karel, die, de beloofde drieduizend goudguldens tot zyne Spaanfehe reize, te Antwerpen, ontvangen hebbende, desonaangezien, heimelyk en vermomd, de ■Stad verliet, en fpoorflags naar Gelderland te rug rende (w). Filips befpeürde, te laat, dat hy door Karel misleid was, en was, metreder4 bekommerd, dat hy, in zyn afzyn, nieuwe 'r beroerte in Gelderland verwekken zou. Doch hy vondt niet geraaden, de Spaanfehe reis lan- ger te verfchüiven, dan tot ha de herftelling » :zyner Gemaalinne, die, op den zeventienden van Herfstmaand, van eene Dogter, Maria ge- noemd, verlost was, , Het algemeen Stadhouderfchap dér Neder- xix.
landen dan aan Wittem van Croi-, Heere van Filips Ctyewes, en Aarfchot, ópgedraagen hebbende, vertr^t ftak hy, op den tienden van Louwmaand des s^anje. jaars 1506, van zyne Gemaalin en veele Neder- 150s! landfche Heeren verzeld, met eene Yioptvan1——^ 'drie enveertig Schepen, van Vlisfingen in Zee. De-Koning bevondt zig op het Schip de Ju- ; , liaan (ar), gevoerd door Jakol? Korneliszoon v:' ' - '.:. i
C«) Pontanus Uhr. XI. p. 631.
■-'<*) Chartres van Brabant te Vilvoorde agtfie Bovenkesfe, 'l.w$S LiSr.de Sart. 2 D-' ' < ' ' ■ _ (_w). Pontanus Lihr. XI. p. 631, Ö38. .,.'.,--■ \~).
(ij U.E16ERSB. 11. Deel, H. 369. ,
|
||||
|
33a VADERLANDSCHE XV.Éóm
|
|||||
|
Filips II. de Huybert (8). Doch het opperbevel der VJoo-
' I5° ' te heeJFc, waarfchynlyk, gehad Floris van Ys- felftein, die, ten deezen tyde, het Ampt van Zee-Admiraal bekleedder alzo men vindt, dat hy, dit jaar, in- Spanje geweest is (y). FiBps hadt, fcfroon vervaard voor de Zee, egter nu beflooten, de reis te ws,ter, en niet te lande, door Frankryk, te doen, alzo.hy wist, dat'er, tusfchen Lodewyk den XII. en zynen Schoon- vader, Ferdinand , verbindtenisfen geflooten en onderhandelingen op het tapyt waren, van welken hy zig niets goeds belooven kon. Ook hadt Lodewyk de Xlï. hem het uitftellen zy- ner reize zo fterk aangeraaden (z), dat hy niet twyfelen kon, of hy zou in Frankryk op- gehouden geworden zyn, zo hy de reis, door dit Koningkryk, hadt willen neemen. Hy. ,■■ 's Konings reis was .zeer ongelukkig. Naauw- door ^s ^^ men & Zeeuwfche Kusten uit het fiorm, gezigt verlooren, of de brand floegin't Schip, genood- welk den Koning voerde. En men was dk ge-
Cy~) Aft. Publ. Angh Tom. V. P. IV. p. 233»
(_z) JLettr. de Louis XII. Tom. I. p. 35, 36* (8) Zo heeft Smallegange (Cbran. van Zeel. bfc
êgi) den naam van deezen Bevelhebber; beter daa Reigersbrrgen , die Hubert fchryft. In erkentenis van den dienst, dien J-akob^en zyne twee Broeders, Jan en? Herman de Huybert, by deeze gelegenheid, Koning Fi- lips gedaan hadden, verkreegen zy en hunne nakomelin- gen, naderhand, van Keizer Maxiiriiliaan en deszelfs. Kleinzoon Karel, hetvodrregt, om den degen te mogen voeren, en daarmede ieder drie dienaars te mogen wape- nen. Ook hadt Filips zelf dit geflagt, ter oorzaake van; den ftonri, die hem, op deeze reize, beliep-, vereerd1 met de Spreuk, Waakt Huybert,die de nakomelingen/ nog onder hun wapen voeren. Zie Smallegange ter ■aangehaalder piaatfe, en Bayle Diclion. Art. HüXBERS- { Pierre de) Rem^.A, '; . |
|||||
|
XV. Boek. H I ST.ORIE. 333
gevaar maar pas "terhoven, toen de Vloot, Fjiipsll.-
onder; Engeland, van eenen geweldigen ftorm, l5°^ belaopen werde. Filips gaf terftond bevel, zaakt in om te landen. Men bragt het, met veel moei Engeland te» binnen de Haven van Weimouth (#).'m te tv Het Landvolk, zulk èene talryke Vloot ziende looPen* naderen* greep * bedugt voor eenen inval, de wapenen, op* Doch de Ridder Thomas Tren~ .;....... ïhatd, die zig, hieromtrent, meteenigKrygs-
volkr, ophieldt, ftelde heh gerust, en deedt."-; Filips en zyne^ Gemaalin, in zyn Huis,, hun' . verblyf neemeni Toen de ftorm bedaard was, zo.u Filips gaarne wederom Zee gekoozen heb1-; ben; doch Trenchard hadt deri Koning van ,... Engeland reeds kennis van de landing des Ko- , . s nings van Kaftilie gegeven, en Henrik>hierop, zyne genegenheid betuigd, om Filips te ko- men begroeten^ Filips fpbedde zig, om tyd i& winnen, haar .Windfor, alwaar hem Henrik- beleefdelyk ontving, en op 't vriendelyksc- drong, om nogeenigen tyd ten Hove te' vertoeven. ...... ;
-Filips, niet onkundig van de naauwe 'Ver-Henrik
bindtenisfen, die" zyn Schoonvader ook met de VIL Henrik den VIL hadt, zag, door alle deeze^011^. beleefdheden heen, een oogmerk, om hemw0 "ƒ in Engeland op te houden. Ook bragt ?Ko- ning Henrik de eene zaak na de andere op het /...• tapyt, welke hy wenschte afgedaan te zien, éêr Filips naar Spanje vertrok. En Filips, ten volle overtuigd, dat hy hier niet doen eri laäten mögt, wat hem behaagde, ftondt, meer* óf min fchoorvoetend, egter alles toe, wat hem voorgelegd werdt. Het eerfte ein voor- Verande- '. nBam-rinsen
|
|||||
|
O) F. Bacon. Hifi. Henr. VU. p. 368.
|
|||||
|
3S4 VADERLANDSCHE XV. Boek;
ErLiPsII. naamfte waren eenige merkelyke veranderin-
l5°6' gen* ten voordeeïè der Engelfchen, in; hec ijTjw Groot - Commercie - Traktaat van den jaar© Verdrag 1496. De Engelfche Koopluiden werden thans van vry verklaard van de Zeeawfehë tollen, wei- Koop- jjgn Zy, te vooren, hadden moeten betaalerij met En- Daarbenevens werden hun eenige andere vry- geiand. heden vergund. Sommigen willen ook, dat de Of de Visfchery op de Engelfche Kusten, den Ne- Yisf<£e[y derlanderen, federt het fluiten van het Ver* deriandë-drag, by Welk deeze veranderingen gemaakt ren, fe- werden, niet meer zo vrygelaaten geweest «Je«, zyn zou, als te vooren, en dat dit Verdrag, mindeiaa-merom > *n Nederland, den naam -van het *enly. kwaad Traktaat gekreegen zou hebben (¥)± Doch fchoon men toeftaan moet, dat de vrye Visfchery den Nederlanderen, by dit Ver- drag, niet zo duidelyk als by het voorige, vergund wordt, naardemaal 'er, in het twee- de, geheel geen gewag van de Visfchery wordt gemaakt; egter worden, in het eerfte^ punt van hetzelve, alle voorige verdraagen van .;■•, 'iKoophandel, zó ver ze met dit niet ftreeden, ,11, uitdrukkelyk bevestigd, en in 't geheel en in der-; -' 'zelver byzondere deelen (c): onder welken, ook gewisfelyk de vrye Visfchery behoorde.-; Toen dit Verdrag van Koophandel geflooten was, floeg Henrik een Huwelyk voor, tus- J fchen zig zei ven en Margareet van Oostenryk, s Zuster van Filips, die onlangs wederom haaren», Egtgenoot Filibert, Hertog van jSavoye, ver-, looren hadt. Filips gaf 'er terftond zyne ftem> toe, beloovende zelfs, met zyne Zuster, eene. •aSMisiV d.". Bruid'; ', CO F* Bacon. p. 374. Rapin Tom. IV. fi. 515*
£c) Aü, Publ. A))gl.. np>- V. />. IV. p. 813» Mi l, .. ', .■■.-..• dm .:- ,;.a .*<*>
|
||||||
|
XV, Boik: HISTORl E. 335'
Bruidfchat van driemaalhonderdduizend gou-FiUMH,-i
den Franfche Kroonen eens, en dertigduizend l5oS'. agthonderd-envyftig Kroonen, jaarlyks , te |"~ _"~ zullen betaalen. Het Verdrag, deswege ge- maakt, werdt, naderhand, door eenige vóór* naame Nederlandfche Heeren, onder ande- ren , door Willem van Croi, algemeenen Stad- •..,,,;: ? houder, Jan van Egmond, Stadhouder van ' ',u Holland, en Floris van Ysfelftein, Zee-Ad- miraal, beëedigd (d). Het afhandelen deezer zaaken hieldt Filips
te Windfor op, tot in 't laatst van Lente- maand. Toen vergde hem Koning Henrik *: ;ii J de overlevering af van Edmondr Graave van Suffblk, die, in 't jaar 1503, om eene fa- menzweering tegen den Koning, naar de Ne- derlanden gewéeken zynde, Filips, onlangs, by 't overgaan van Hattum, in handen ge- vallen was, en zig nu te Namen onthieldt (e")i Terwyl de Graaf van SufFolk nog in Gelder- land was, hadt Henrik de VIL Hertog Karel van Gelder verzogt, dat hy hem wilde over- leveren. Doch Karel hadt zulks plat uit ge-, weigerd (ƒ). Filips hadt hem nu in zyne befcherming genomen, en kon daarom niet befluiten, zyn woord te breeken. Henrik, die het Huis van Jork in den grond zogt uic jerooijen, drong zo fterk op de overlevering :j van SufFolk, die een Zusters Zoon was van
Eduard den IV (g), dat Filips 'er eindelyk zyne ftem toe gaf, mids dat de Graaf in 't lee-, Ven
(<0 Aft. Publ. Angl. Tam. V. p. IV. p. aai, aas, sa$i
(e) Pon tan us Libr. XI p. 630.
(.ƒ) !&& & Louis XU. Tom. I. ?. 83,
<f; F. Bacon./>. 335« i ;£•;; *}
|
||||
|
, 33Ö: VADERLANDS CHE XV. Boek;
FöfrrlL ven gefpaarä-Werde. Hendrik beloofde dit. De
ig°<fc ongelukkige'!Gräaf werde dan naar Engeland
" ""^-"gebragt,,ïen" ïn -den-Tour gezec (h~). Henrik
de VIII, Opvolger van Henrik den VÜ ,
deedt' hem-"egcer^^eenige jaafen hierna, onï-
, halzen (J). ,nsi9S ■;.
Filips ^-'t Liep dan- tot den drie-en twin tigften van'
komt in Grasmaand $ 'eer- Filips wederom 'in, Zee ftak.
Spanje Hy landde te Coiunha del Condé, in Galliciè';'
vaardtde en tr0^ te ^n^er v00rC tot voorby Astorga,
Regee- alwaar hy één möndgefprek hielde, rhet*zy-
ring van nen Schoonvader-, Ferdinand (kj, die wel
Kaftilie. haast; befpeurde, flat Filips hem de Régëe^
fcing van'Kaftilie niee zou ;laatën behouden.
De Kaftiliaanen-tóöhden ook meer genegenheid'
voor -Filips en Joannä dan voor Ferdinand,
die, niet lang hierna, naar Arragon, zyn Ro-
ningkfyk, vertrok, en Filips 'e bewind van
Kaftilie te handen liet (/);
Hy maakte zig egter, binnen korten tyd^
gehaalt by de Kaftiliaanen, zó door hec ftellèh van Nederlanders in de Regeeringe, als door hec opfluiten zyriër Gemaalinne, Jóanna, die, cedeflyk van' de1 Kaftiliaanen bemind, voor zó krankzinnig niet-gehouden werde, als Filips wilde doen- gelóoyen. Dóêh zy hadden niet lang reden, om over zyné Regeeringe te oh- JHyfteift. vrede te zyn. Eene heete koorts rukte hetn^ Onverhoeds, te Burgos, üic het leeven, op den vyf-emwintigften van Herfstmaand, in het negen-entwintigfte jaar zyns Ouderdoms (m)< '. i:V\ ' / - Zy"
. 'i' * p)«Bacon:'p. 371 >'373> Rapin Tom.IV.p. 507, 516,5x7.
O'5 Uapin Tom. V. p. 68. -1* / ' Ck~)i'Ltttr.dePl>il.pß7«fofLettr.deLouisXlI.Tom.l.p.55.
(O Maiuana Hifbt-d'Efpagne Tom. V. p. 524, 525»
(w) Maäiana Tom. V. p, 543. |
|||
|
XV. Boek; HISTORIE. 333e
Zyne fraätje uiteriyke gedaante heeft hem den FimmH.
naam van den Schoonen vefworven. Doch hy . '5°6> was zo zeer overgegeven aan de wellusten, dat ^ae dé fpy t, over de menigte zyrier byzitten, aan zyne daanteen Gemaalinne., zo men wil, het vefftand ge-aart» krenkt hadt. Hy was gewoon de zorg der Regeerihge op zyne Staatsdienaars te laaten aankomen» En veelligt heeft men hem hier- om den bynaam van Croit ConfeUoi hoor naar . raad gegeven Qt). De Nederlanders hebben 7 - geene gelegenheid gehad , om eenige Vór- ,. ; ftelyke hoedanigheid in hem op te merken» Hy was rüioi zo onbekwaam* tot het wélbé* leiden en uitvoeren van gewigtige zaakén-y $1$ zyn Vader, -van wietf hy -dit gebrek fchéeö geërfd te hebben. Het flegt beftiererï van den Gélderfchen Kryg, dien hy, met zó gróót eëne óvermagt, in verfcheidén' jääreh, nóg > niet téh einde hadt können brengen", is 'er éen tastelyfc be wys van. ' Vyf Kinderen hadt Filips, by Jóanria van
Kaftilie, verwekt: drie Dögters, van welken de laatfte, omtrent vier maanden • na zynen dood, ter weereld kvyarn^ en twee Zoönen% Karel en Ferdinand. Ka R e fc, zyn oudftè Zoon, die nog geene xx.
zeven jaaren bereiktej moest hem, in 't be- Karei, Wind der Nederlanden, zó wel als in de Ke-^a°ni' geeringe zynër andere Staaten, opvolgen. Doehvo*gj °° zyne niïnderjaarigheid was oorzaak, dat dehemop. zorg voor zyne opvoeding en de Regeering der Landen eenen Voogd moest toevertrouwd " worden. WU-
(») De i\ Marche Mvt. II. Ch. XVI. ]>. 653.
IV. Deeu Y
|
||||
|
SgS VADERLANDSCIÏE XV.BojäiS
KsrelII. Willem van Croi, Heer van Chievres, be-
1506. Reedde thans het algemeen Stadhouderfchap <-,n^er. der Nederlanden. Aan deezen werdt, naar 2oék, óf fommiger verhaal, de zorg opgedraagen vooj? de "zorg de opvoeding van den jongen Karet-, dien men» voorzy- gemeenlyk, Prins van Kaflilie noemde. Men voedhig voegt'er by, dat zulks gefchiedde, door Lo- Lode- dewyk den XII., wien Filips, by Üiterflen Wil, wyk den de opvoeding van zynen Zoon, Karel, zou Sl^tótfi aanbevolen hebben gehad (0). Doch, fchoon geweest Jnen niet loochenen kan, dat de beftiering van zy. den jongen Prins, omtrent drie jäaren na de dood.van Filips, den Heere van Chievres toevertrouwd geweest, is, zal egter.niemant, die van den ftaat der zaaken, ten deezen ty- de, behoorlyk onderrigt is, denken können, dat zulks, idoor Lodewyk den XII, en inge- volge van eenen Uiterften Wil dés Konings van Kaftilie, gefchied zou zyn. ,Deyriendfchap tusfchen Lodewyk en Filips,, die nooit grooc was geweest,' was , federt; het vertrek dés laatften naar Spanje, en zelfsjfedert dat Lo^ dewyk hem deeze, reis, eer zy. ondernomen .werdt, ernftelyk on traaden hadt Q>_),. nogmer- kelyk verkoeld. De Koning van Frankryk #j*; ook, vergeetendede; verbiridtenis, in, welke r hy" getreden was, om zyne Dogter Claude, -' • '•■:>' aan Karel van Oostenryk, ten Huwelyk ;té e, 'geeven, hädt haar, jn Bloeimaänd deezés ,m 'Q,'\jaars■., plegtiglyk in den Egt doen, treeden. mét Francis, Graaye van Angoutême, naasten Erfgenaam>yder.- Ffranfche Kroone ,(#); over MW
'>1(V3Kahn Tom. IV. p. 517-
*C^J Leur. devLouisX^1-JTow-!• ?• i4s S5».s6« • . . Cj) Lettr.de Louis XJ1.Tm; -hfï <f3-"'" - |
||||
|
™
|
|||||
|
XV. Boek: HTS T O R ï EJ ft V 339
welk Hawelyk, FSips niet nalaaten kon onvers KAtóLlK
genoegd op hem te zyn (V). Hier kwam nóg jjsjffi by,dat Filijps, eenen geruimen tyd voor zy- 7; ; , f nendoody in't zeker, berigt werdt, datL<> -;! dewyk de Gelderfchen, die de vyandelykhedeti ' "' wederom begonnen hadden, met geld en man« fchap, onderfteunen wilde, en met der daad, jJiHr ondêrfteunde ($jji waar over hy zyn otigenöe- Sw<dn gen, in eenen Brief aan den Kardinaal tf Atit~ boifè, eerften Staatsdienaar van Lodewyk den Xll, in Hooimaand deezes jaars gefchreeven , ?'"vt (O r- betuigd faadt. Dat Filips, iazulkeetié ".^t;^ gelegenheid^ Koning Lodewyk de zorg voof -i o zynen Zoon zou toevertrouwd hebben, moet *wm9?a: elk ten hoogften onwaarfchynlyk voorkomen; "j0^ Ook heeft men, te vergeefs, gezogt, naat :\J:^l een' Uiterften Wil van Filips, uio welken zulks l\,.-% blykenzou, en fommigen hebben verklaard> Äs een egt Affchrift van Filips Uiterften Wil gé- / zien te hebben, in welken geen woord van; den Koning van Frankryk gerept werdt. Voorts brengen zy egte ftukken by, uit welken blykt* dat Karel van Croi, Prins van Chimai, Neef van den Heere van Chievres, kort na de dood, van Filips, en de Heer van Chievres zelf»' eerst federt den jaare 1509, zorg voor de op* voeding van Prins Karel gedraagen heeft (#). Adriaan Floriszoon van Utrecht, voorheen Priester te Gperee, en thans Hoogleeraar der Leuvenfche Hoegefchoole, werdt tot Leer- (^riVayez Leur. de Louis XII. Tom. %..p. 5*
O3 Lettr.de Louis XII. Tom. I. p 50, 69. :■•■•"".
?Ó Lettr. de Louis XII- Tom. I, p. 56, i
%ß3 Voyez Dan^si. Toni. Vil. p. 149—i|t, »1 ;>; . ..,
V a
|
|||||
|
340 VADERLANDS CHE XV. Boek.
|
|||||
|
fCARBtïI* meester van den jongen Prins aangefleïd (V).
1506' De Regeering der Landen werdt aan zynen Maximi- Grootvader Maximiliaan, als zynen wettigen liaan Voogd, opgedraagen ów) : ' wiens naam * wordt hierom, voor dien van Karel, aan 't hoofd voor zy- der Handvesten en andere openbaare Schriften, Voogd gefteld werdt (ar). Hy droeg egter de alge- erkend, meene Landvoogdy der Nederlanden, federt* aan zyne Dogter, Margareet, Hercoginne Weduwe'van Savoye, op. XXI. Doch eer men, hier te Lande, deezeorde Karel va» 0p fe Regeering gefield hadt, hadden de over-" Gelderjehen het Verdrag, met Filips, yoot meestert zyn vertrek 1 gemaakt, wederom verbroken. Grol, Karel van Gelder, in den Herfst des"-jaars Lochern t ^p^ < van ontwerpen ontfhapt, en wederom genin-" in Gelderland gekomen zynde,* .begon,, ter- ftönd na het vertrek van Filips, de'vyandeïyk- heden, die, federt het Verdrag''van Roozen- daal, waren opgehouden. Karel was, na- dk Verdrag, meester-geblèeven vari twee deelen van Gelderland, het Kwartier van Roermon- fle en het Kwartier van Nieuwmegen , Tiel en Bommel uitgenomen. Het derde gedeelte, hét Kwartier van de Veluwe, en het Graaf- fchap Zutfen was, op de Stad Zutfen na, in de magt der Oostenrykfchen. Uk deeze twee Landftreeken, werden de Steden Grol, Lo- chern, Wageningen 00, de eene na dë an- dere,; door: Karel, ingenomen. De Heer '■,..;./•/ ;'-.,,; .van ( v~) Rworrsb. II- Deel, il. $67.
(V R. Snoi Libr. XIII. p. 184. Pont. Heutrr. Eer. Auft.
Litr. VJI. p. 188, 192. (.*) Handv. van Amfterd. il. 47, 47, 49. Utr. Plakaittb. II.
Heel, il. io. CjO Powtanos Litr. XI. p.632. SuGTEHH.XI./fOrfjW.aai.
|
|||||
|
XV. Boek. HISTORIE. 341
yan Chievres drong terftond op het weder o- K/relIK
yerleveren deezer Steden; doch vergeefs (V). 'S0^ Filips zelf fchreef, uit Spanje, aan Karel van - Gelder „ dat hy zig deeze nieuwe verbree? ,, , i „ king van 't verdrag van Roozendaal deer- „: lyk beklaagen zou, en dat geen Bondge- „ noot,?hoe magtig, hem hier voor zou kon« „ nen hoeden." Doch Karel, wel verre van. , . zig, dpor deeze bedreigingen, te laaten verbaa« zeh,,, zqndt de Brieven den Koning van Frank- jryk tpe; die, door fommige uitdrukkingen , Welken op hem zagen, te, meer aangezet werdt, om de Gelderfchea, tegen Filips ? te onder- fteunen (a). ; . Pe Heer van Chievres, midlerwyl, zyne Wage-
magt byeen gerukt hebbende, deedt Filipsvan ningen Bourgondie, natuurlyken Zoqn van Bercoge ^géj? Filips den Goeden en naderhand Bisfchop van Utrecht, met dezelve, op den agttienden van Zomermaand des jaars 1506, het beleg flaan voor, Wageningen (&). 'Terwyl het duurde, werdt 'er, te- Diest, over een Beftand of Vrede met de Gelderfchen gehandeld (f). Beide de partyen zogten, door deeze onderhandeling, tydte winnen, om zig te, beter in ftaat te ftellen. Karel wagtte , dagelyks, onder- ftand uit Frankryk: er» de Heer van Chie- vres was op middelen bedagt, om pennin- genjte v4ndeo, t<|t het voortzetten van den oorlog.- ' ;''• '' '":.-'.' .:',.' ....".:.-.,, ■..'■; . ^sLandg
(z) Lettr. de Louis Xtl. 7*»». I. p>M>
-<«) Leitr. de Louis XII. Tom. 1. p'. et', 62. (_k) G. NovioMAG. Phil. Burgund. in Matthäi Anal,. Tem.
L 0. 151. Slictenhorst XI. Boek, il. 393« .''-<*) L«tr. de Louis XII. Tom. I. f. 6j, Y3
|
||||
|
342 VADERLANDS CHE XV. Boek;
SärelII. 's Lands kas was thans, door den aanhöu-
^°°' denden Kryg en 's Kónings reize naar Spanje * Siegte t'eènémaal uitgeput. Men hadt het Krygs- ftaat der volk, welk ih de Steden en voor Wagenin- G\m" gßH lag, reeds eénigeh tyd onbetaald moeten len in de *aaten- Doch toen men beginfels van muite- Neder* ryß onder hetzelve befpeurde, werdt *er be- Handen, flöoten, byna alles wat *ér van de ingewillig- de Beden deezen Zomer verviel, en eenige penningen, door Filips, in Engeland, opge- nomen, tot betaaling van 't Krygsvolk■•, te be- fteéden. Dit reikte nog niet toe: waarom men zig genoodzaakt zag, de wedden, der Amp- tenaaren en huisbedienden van den Koning en ■'* van zynen Zoon, Karel, in te houden, en aan ,, 'é Krygsvolk te geeven: mét al het welke, aan den Staat des Oorlogs, gerekend flegts t©t aan
het einde van Herfstmaand, nog wel twintig- duizend Kroonen te kort kwamen (d). 't Ge- tal der manfchap, welke men in Gelderland op de been hadt, beliep nogthans niet meer dan^ drieduizend Knegten, en omtrent twee- honderd paarden: met welke geringe magt men niet in ftaat was, het veld te houden, na dat de Franfche onderitand zou aangekomen zyri. Ook hadt men, in den Raad, reeds beflooten, de helft deezer inanfchap, tegen het midden van Wynmaand, te leggen in fle Gelderfche Steden ,'dife 't -met de Oostenryk- fchenT hielden; en de andere helft, langs de linkefzyde der Maaze, de Winterlegeringen te doen betrekken \ om op de heweègingen d^r bezettingen van Roermonde, Venia, Gelder £4") hkvtl. '6e Louis til; Ta/if. I. £, 70, 7*, 'jsi,
|
||||
|
XV. Boek. H I'STOR I E. 343
en andere Pläatfen over de Maäze te waaken..KARM,Itf
't Gebrek aan geld was de eenige oorzaak ,■» '5°fe_ waarom mèii, 't Beleg van Wagehingen, in ~*~'" weerwil van den Veldovérfte, Filips van Bput-s gondie, hebbende doen opbreeken (e), naauw-* lyks iets meer tegen de Gelderfchen onder-, nèemen durfde. Chievres fehreef zelfs, iw Oogstmaand1, om penningen tiaaï Spanje v betuigende , dat hy weinig onderftand te ge- moet zag van de Nederlandfche Staaten, die niet flegts byna uitgeput van geld waren, maar aan welken Filips ook beloofd hadt, geene nieuwe Beden te zullen doen, zo lang de ou* • de ingewilligde Jaarbeden nog liepen (ƒ).' Doch de dood des Konings, die kort op het ontvangen van dit fchryven gevolgd was, heeft, ongetwyfeld , veroorzaakt, dat 'er , uit Spanje, geene penningen overgemaakt zyn. Henrik de Vfiï, Koning van Engeland , Mea T
was thans de voornaajnfte hoop der Neder- treKc; fanden. Doch hy deedt- deezen Landen den ^^le* dienst niet, welken men van hem verwagt va„'t hadt. Hy was* volgens het Verbond, in't voor* Verbotfd jaär, met Koning Filips, geftooten, verplrgtmet ^H hem by te flaan. Ook zou het beraamde Hüwè-selan<k lyk met Margareet van Oosténryk hem- nader aan de belangen der Nederlanden verbonden hebben. -Doch Margareet betoonde weinig genegenheid voor dit Huwelyk. ,* Haar Va* „>der en Broeder hadden, zeide zy, reeds „ twee Huwelyken voor haar bewerkt, by. -<■■' ■* *■ ■ .7, f*..''■/■:. »f wel» (f') Geh. NoyioM. Philipp. Bargiind; ?. 151V 1 H)
1» (Ji ^°k 9-hy&w XU.. Tan- I. f*. 71* 7Ä.-.1 o... (5,;
|
|||||
|
Y4
|
|||||
|
344 V A DE R L A N D S C H E XV. Boek.
KarfxII. „ welken zy zig kwalyk bevonden hadt: zy
'S?6 „ wilde zig voor het derde wagten (g)." Ook " " "" js het nimmer voltrokken. Henrik, federt
eenigen tyd, zeer inet de Jigt gekweld ged- weest zynde, verviel in eene Teering, die hem aan 't kwynen, en in Grasmaand des jaars »509, in 't graf hielp (h). Zyne ziekte hadt hem hèt Huwelyk met Margareet ge* heellyk uit den • zin doen ftellen. Ondertus- fchen was haare koelheid, onder anderen , oorzaak;, dat men zig hier weinig van den, EngelfcheiL onderlrand belpoyen durfde (*). Henrik deedt meer niet, dan dat hy Lode» wyk den XU, op 't ernftigst, verzogt, den Hertog van Gelder, met geld noch manfchap* $e willen onderfteunen: 't welk zo veel te wege bragt, dat Lodewyk beloofde, dien Her- jpg, tot het flqiten van een;ßeftand, te zulle« noodzaaken (k). ' De Ops- De onderhandelingen te piest werden, in
»rryk Oogstmaand, afgebroken. De Gelderfchen goeden vorderden Tiel van de Opstenrykfchen, dl© Nieuw- , hier geene ooren naar hadden\ en hen be- legen te fchuldigden, dac zy 't gemaakte Beftand niet vermfen hielden, Zy daarentegen verfpreidden, dat de i; -;; Öpstenrykfchen de vyandelykheden eerst be- gpnnen hadden, zpekende Nieuwhïegen, door verraad, te bemagdgen. Dit zag op een vopr- val;in deeze Stad, Twee Burgemeesters, ge- wonnen dpor den Heere van Chievres, hadf den pngeriomen', de. Stad tpt -de Oostenryk- . *t'S'>•■'■■:■ '4 V:;piiv\ B-^'iiw'i li. xhs ;. ichf • [CfjD !-e«r' de Louis XII. Toot. I. p, A4. ii 1
(7>) F. Hücün. p. 370, 383. '
(Ö Laai de Louis'XII. Tom. il p.-6S, 7T»
i*y Êettr. deXouis Xil. Tm. U /» 78, 85, 38, 8p.' |
||||
|
XV. Boek. HISTOR IE, 345
fghe zyde te doen overgaan. Doch den aan- KarelII.
flag ontdekt zynde, verloor een van hun, *£^* vlugtende over den muur, door eenen ge- ~ """"rf- weldigen val, het leeven : de ander werdt gevat en onthaïsd (7). Ondertusfchen was de wedêrzydfche af keerigheid, gevoed door zul- '". lie befchuldigingen., oorzaak, dat de onder<. ; . handelingen i te Diest, vrugteloos afliepen,, ' De Gelderfchen wilden de Dagvaart verfchoo-> •- -, - ven en naar Mechelen verlegd hebben; doch . ?t bleek klaar genoeg, dat zy flegts tyd zog-, ten te winnen, tot dat de Franfche hulpben» den zouden aangekomen zyn (rn). De Her- tog van Gelder zelf, omtrent deezen tyd, op bet aanhouden van Henrik den VII, door Lodewyk den XII, tot het fluiten van een Beftand, vermaand zynde, weigerde zulks roa- delyk. Alleenlyk boodt hy aan, zyne beland gen den Koningen van Frankryk en Engeland, in handen te witten Hellen(»). '•'<< De Franfche« hulpbenden, ten getale van XJT.II.
tweeduizend Knegtenyen vierhonderd man- Karèivaa nen van wapenen, werdeii v?tstv in Bourgqn- Gelder" dié, verzameld, merlast om, den vyftienden pranfche van Oogstmaand, in Gelderland te rukken(0). hulpben« Lodewyk; de XII.: maakte hier geen geheim de», van. Doch hy beweerde, dat zulks geens- zins ftreedt met. de vriendfehap , welke hy met Filips, die toen nog leefde, wilde on- y, derboüden; noch met de genegenheid, welke '/ hy' den jongen Karel betuigde toe te draagen. .!• ■ m %$% ,:*-":^ ■;• . < „M-
fZ) tem. de Louis XII. Tom. I. p. 70, 88.
I (m) Lettr. de Louis Xlj. Tom- I. p. 67, 68; CJ»^J Lett»*' d? fcöujs XII. Tom. 1. p. 88. ■ . ;: (jQ-Létti;, de Lonis XII. Tom. 1. p, 61, 66. V !' 1" - 1. ■■' *'! :,: y j> . < 1.
|
||||
|
346" V A D E R L A N D S C H E XV. Boek;
Karelïï. ,; Alleenlyk kon hy, zeide hy, niet gedoo-
*5°6- „ gen, dat men den Hertog van Gelder, zy- „ nen Bloedverwant, onderdrukte, en van „zyn Land beroofde, zonder hem eenige Inzigten » nulP te bewyzen Q>)." Zo fprak Koning van Lodewyk. Doch naar 't getuigenis van an- Frank-_ deren, was zyn voornaamfte oogmerk Filips ryk,hieru|t Spanje herwaards te trekken: terwyl de me e' Koning van Arragon ook al zyn vermogen en listin 't werk ftelde, om zynen Schoonzoon, dien hy 't bewind der Regeeriege misgunde, Kaftilie te bang maaken (#). In de Neder- landen , meenden fommigen, dat Lodewyk de XII. Filips tot een nieuw verdrag zogt te dringen (r). Doch het ontydig affterven van Filips deedt deeze inzigten verdwynen, en was zelfs oorzaak, dat de oorlog, dit jaar, flaauwlyk gevoerd werdt. Alleenlyk bemag- tigde Floris van Ysfelftein het fterke Slot te Ravenswai, in de Betuwe (V). De Gelderfchen ' zwgten, daarentegen, met vier-entwintig Sche- f pen, Enkhuizen te verrasfen. Doch zy wer- , den ontdekt, verjaagd, en tot by Schokland
t ,,, vervolgd (f). Anderen fchynen dit geval eg-
*■•.•■;' ter laater te pjaatfen pfyi Ce ©os- De Frarifche manfchap was, midlefwyl, lenryk- fl|p Gelderland geleid* onder 't opperbevel zoeken vm Robert van der Mark. Doch deeze hadty denFranin Zomermaand, een heimelyk Verdrag in- fchen ' ge- 6jTi Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 59, 771 80,92-,94,95.
t?) Lettr. de Louis XII. 'Tom. I p. 62. (r) Lettr. de Louis.XII. Tom. I. p. 69^ f . , ,1 I j (O Groote Chron. Dlyif. XXU. Cap. 35-, , ; ( O Brandt Enkh.'Ü. 40. ,. •
- .. .,•;' e«; Guilu IteRMANNi Bell. Gelr.,in Matïh., Anak J»jèjL
tif 343« .x " ,,- . :' . - |
||||
|
I
|
|||||
|
XV, Boek. H IS T O ilE. 34?-
gegaan, met den HeereI van Chievres, by KarelIIJ
welk, hy zig verbonden hadt, den dienst van jgg , Frankryk, zo dra mogelyk, en uiterlyk met Bevei- dê dood des tegenwoordigen Konings, te zul- hebber len verbaten, en in den dienst des Konings ^n party van Kaftilie te zullen overgaan, mids dat dee- verailde, ze hem een jaargeld toelei van drieduizend xea. ponden van veertig grooten Vlaams, welken > met nog drieduizend ponden vermeerderd zou- den worden, zo dra-hy, in daadelyken dienst ■'*■'- des Konings van Kaftilie, zou getreden zyn ,_ (vy. En'dit Verdrag was oorzaak, dat hy den ©óstenrvkfchen weinig nadeel toebragt 't Schyiit zelfs, dathy de;hulpbenden, niet in pèrfóon, maar, door den Graave van Rethel, gëbooden heeft (w). Engelbert van Kleef, dié, éenige jaaren geleeden, zo veel deel; ge- had hadt, in den Utrechtfchen Kryg, is, by ■,■•; déFranfche Schryvers, meest onder den naam •*'« van Graave van Rethel bekend; alzo hem de , ..:i'. Graaffchappen van Nevers en Rethel van zy- né Moeder, eehé Dogtes van Nevers en.Es- tampes, waren aanbeftorven (xj. Hy hadtzig, \ al: federt eehigen tyd, aan 't Franfche Hof - opgehouden (y). ',.'■■' ... itvdeezen ftaat der zaaken, kreeg men hier
de tyding van de dood des Konings van Kasr tilie. Lodewyk de XII. hadt "er, op den twee- den van Wynmaand, reeds berigt van gehadï eil, wel voorziende, dat deeze dood de gedaan- te der; dingen zeer zou doen veranderen, gaf éè ° ht tv") Lettr. de Louis XH. Tom. h p. 51,
O; Lettr. de Lo,uis X(I. Tom. I. p. gö, 105. f 'g *> Pontanus Libr. X. ipi 573- |
|||||
|
I
|
|||||
|
§48 VADERE.ANDSCHE XV. Boek/
J£arelII. hy Robert van der Mark en den Hertoge van,
'ffifo Gelder zelven, in alleryl, bevel, om de vyan?' "*" "delykheden te ftaaken (z). Karel lag, ten dee-; .zentyde, te Welp, vier uuren van Wagenin- <, gen: by welke Stad, de Oostenrykfchen hun hoofdleger hadden (a). Het belegdeezerStad, omtrent vier maanden, geduurd hebbende, werdt, op de tyding van het affterven des Konings, den negenden van Wynmaand, op- gebroken (£). Sedert betrokken beide de Legers de Winterk war tieren. \ -\ XXIII. De Keizer Maximiliaan, door 's Lands Staa- Marga- ten, erkend voor Voogd óver de Kinderen Oosten- Yan synèn Zqón Filips, kon egter de Regee- ryk ring; des Lands thans niet in perfoon komen wordt waarneemen: waarom hy dezelve, in 't vol- Land- gendë jaar, opdroeg aan zyne Dogter, Mar« derNe- gareet» $fg* in den ;ouderdom van zeven en- derian- twintig jaaren, reeds blyken van meer dan den. gemeene bekwaamheid gegeven hadt. Zy t l5°7' begaf zig, vgrzeld van de Keizerlyke. Gemag- "™'~tigden, JVillem, Hertog van Gulik en Bergr en Sighmond Plouch,, Deken der Lieve Vrou- we t,e Antwerpen, in Zomermaand;, naar Qor- drecht, ! alwaar de gemelde Gemagtigden, in den naam 4es Keizers, als Voogd van Prins Karel, den eed "aan 's Lands Staaten deeden; Daarentegen namen "deezen Margareet van' Oostenryk, by plegtigen eede, voor Land-, voogdesfe aan. Na de inhuldiging,, die, op, den zeventienden van Zomermaand, gefcbied, '■'" '", ■..... •• ' was (z") Lettr. de Louis XII. Tom. I, p. 02.
C«) Leur. de Louis XII. Tom. I. p. 69,.71, (*) SUUTENHOKST X!. Boek, tl, 323." . 'V,
|
|||||
|
XV, Boek. t H. I S T O R I E. 349
was:£c)vhielden,'s Lands Staaten der Land- KarklH.
voogdesfe eenige pnnten voor, welken zy gaar- sffi&j ne, door haar-, zouden bevestigd gezien heb-■"""" " befi. Zy verzogten wederom, gelyk by.deZywil inhuldiging van-Filips den [II (¥), dat de Ste-i jj^jjj" den haare Vroedfchappen hebben mogten, om i|lt^ä totder Steden best te helpen raaden, en een weinige dubbel getal y tot de verkiezing der jaarlykfché en be- Wethouderfchap, ie benoemen. Doch de^?a,de Landvoogdes antwoordde, dat zy geene magt len°£e?" hadt, om hieromtrent eenige verandering te (taant maakén. • Wyders begeerden de Staaten, dat dg! Ampten alleen aan Inboorlingen mogten gegeven worden ; dat de Regterampten en het Griëffiersampt van Holland niet mogten ver- pagt worden, en dat niemant twee Ampten tegelyk.mogt bekleeden.'Doch de Hertogin verklaarde, dat zy verpligt was, dit allels té laaten blyven, gelyk het, ten tyde van Ko- ning: Filips, geweest was. Men hieldt haar Voor, dat Filips drie Rekenmeesters en eenen Deurwaarder der Rekenkamer van Holland ^ngefleld hadt, die geen van allen inboor- lingen van Holland of Zeeland waren: 't welk» met ?s Lands voorregten ftreedt. Zy \ant-* waardde» dat zy deeze voorregten wel wilde Jaaten onderzoeken; doch ondertusfchen geev neAmptenaars afzetten kon, welken zy zelve" niet hadt aangefteld. Nog verzogt men haar, dat Stadhouder en Raaden geen beroep mogreri aatineemen, noch de uitvoering beletten, van Vonnisfen der laage Regtbanken, tot honderd „3$ I Kroo- CO Groot-Plakaatb. IV. Deel, W. 9.
\dj Zie hier voor, U. ap6. |
||||
|
■■■■
|
|||||||||
|
SSO VADERLANDSCHE " XV.'BdJsß'
KawhJI. Kroonen bf daar benedeh: waärop zy beloof-
tggg. de, te zullen doen letten. Ook ftondt zy» " ~ op verzoek der Staaten j.toe^ dat men geene Brieven van Schavérhaaling ter uitvoering |
|||||||||
|
.Soli
|
|||||||||
|
leggen zou dan by kennis,;niet alleen, gelyk
ten tyde van Filipst, van Stadhouder en Raa> den, maar ook van de Staaten van' Holland; De Staaten hadden, eindelyk, oók; verzogt, dat de Leenmannen niet verpligt mogten wor- den te dienen, dan tot op de grenzen: des Lands; en ten redelyken koste der Graafiyk* heid. Doch de Landvoogdes antwoordde' afc leenlyk, dat men zig, hierin, aan de oude gewoonte houden zou (V). a ..... ,,..'<«
De Staaten, die, om Margareet tot her ver-
kenen van eenige gunftige voorregten te bt? weegen; tërftond toegeftaah hadden; dat de Beden, die, federt eenige jaaren, waren-op- gebragt, voortaan nog jaarlyks zouden -be- taald worden (ƒ), befpeurden haast, dac'er van haar niet veel te'verwagten zou zyn. Ook hadden de Keizerlyke Gëmagtigden geene an- dere Voorregten willen bezweeren, dan die, door den Koning van Kaftilie, door zynen Grootvader én Overgrootvader, én door der« zelver Voorzaten, gegeven waren. AI het welk duidelyk deedt; zien, dat men zig;'J van 's Graavenzyde; niet dagtv te-houden, *aa» het Groot Privilegie van Vrouwe Maria* en; buiten twyfel, even zo weinig, aan verfchei- den' £ andere Privilegien , in vroeger' tyde» verleend.:::: ,:;- ■ M c,/.. ss! ia -\ - * Mac-,
Ce") Groot Plakaatb. IK. Deel, il. ïo. . - " <
lf) Groot-Plakaacb. IV. l)crt,iUu» « W - '—■'■ • - **M
|
|||||||||
|
XV, Boek. HISTORIE. 351
- Margareet, in Holland ingehuldigd zynde, KarelBT»
werdt, omtrent deezen tyd, ook, in Zeeland, 1^'_ en in de andere Nederlanden, voor Landvoog- desfe, erkend. De Gelderfche oorlog gaf haar terftond de XXIV.
handen vol werks. De veldtogt deezes jaars Bekom- werdt laat geopend, alzo beide de partyen tyd Holtod noodig hadden, om zig in ftaat te ftellen. In voor ee- Holland, hadt men, in Wintermaand des Voor- nen inval leeden jaars, reeds kennis gekreegen, dat de der Gèi- Gelderfchen toeleg maakten om Dordrecht en derfcbeiu Rotterdam te verrasfen; en 't Hof van Hol* land hadt aan deezeSteden,terfl:ond hierop, ver-1 lof gegeven, om eenige Knegten, tot haarè befcherming aan te neemen (g): welke voor-« zorg zo veel fchynt te wege gebragt te heb- ben , dat de Gelderfchen deeze onderneeming Haakten. Midlerwyl bleef men, in Holland :-3j^ en in Brabant, voor de invallen der Gelder- fchen, in de uiterfte bekommering (#). De gantfche Oostenrykfche Krygsmagt be- Staat de&
liep thans zeven of agthonderd paarden en vyf °?sfte>n* duizend voetknegten, onder welken vyftien- S^-* honderd Duitfchers waren: de overigen waren magt, '* Landzaaten, voor welken de Gelderfchen wei- nig vreeze toonden (i). Kun grof gefchut be« ftondt flegts in twee kleine Hukken, en twaalf of veertien * Valkenetten. Ook vindt men* Fam piet, dat zy, dit jaar, iets. anders, hebben uit-fcons. gevoerd, dan dat zy de Franfche hulpbenden *?? Fr«i- genoodzaakt hebben, van Roermonde te wy- Gefder-" ken naar S. Hubert: alwaar zy, door de be land ' zet- veijaagd»
'( g") Haltdv. va,n Rotterd. agter Lois Chronvk tl, 335, i&
£6) Leur. de Louis XII. Toot. I.p. 70. > " '. v ' , {.£) Leus. de kojjis Sil, Tm. 1, p. 99,« i - *' ■ 3 1 |
||||
|
' 352 VADERLANDSCHE XV. Boek*
KarelII. zetting van Namen, overvallen, en, met
i5°7« zwaar verlies, op de vlugt gejaagd werden J fkX Daarenboven ondernamen de Hollanders, met vierhonderd gehuurde Knegten en een
, deel Landzaaten, uit Dordrecht, Gouda,Go- rinchem, Heusden en 's Hertogenbosch (/),: *';: : het beleg van het Slot Pouderpyen Qm), welks ''. bezetting hun veel nadeels toebragt., met ploft* "as deren en branden, 't Slot werdt, door Hen- rik van Em, gezeid Zuidewind of Sneeuwind* >m bewaard. Jan van Egmond kwam 'er voor* Doch Karèl van Gelder, met een deel zyris Legers, derwaards gerukt, noodzaakte deri Stadhouder van Holland, het beleg op tebree- ken (»). Sommigen tekenen aan, dat de Hol-* landers zig, in deeze gelegenheid, zeer Iaf- hertiglyk gedraagen hebben (V). Legering De Hertog van Gelder hadt zyne Krygs* der Gel- raagt, in drie 'hoopeni, verdeeld. Een dee| derfcheü.jag }n 't Graaffchap Zutfen, en hieldt het Slof" §£ •• Wildenburg belegerd (P)'- ^eh 't blykt niet "•-. ;' klaar, of het overgegaan zy of niet (#> Eeii ' ; ander gedeelte lag in het Kwartier van Roer* v ; monde: alwaar ook de Franfche hulpbenden, 20 lang zy zig in Gelderland bevonden, gele- gerd waren. De Bastaard van Gelder hadt, met dit deel des Legers, 't Beleg geflaagen r«s® voor Wagtendonk, welke Plaats, onlangs, tot /de Oostenrykfche zyde, overgegaan was (r); ." •■"■■ sQ doch C*) Groote Chron. Divif. XXXII. Cap. 37.
-mh\ 'ft) Guau Hermanni Bell. Gelr. p. 329. f«) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 97, 100. **,
.,., ■ \u) GuiLt. Hermanni Bell. Gelr. p. 328, 33*«
"** " Co) PontaNU* Libr. XI p 636.
0>5 Leur 4e Loui? XII. Tom. I p. 96.
foj Pönianus Liii. XI. pi 636.
£r) JLettï. de I ouis XII, Tom. I. p. »6, $9, loJi .»
|
||||
|
#-•
|
||||
|
XV. Boek. HISTOR I E.' 853
doch den uitflag van dit Beleg vind ik nergens KawsliJs;
gemeld. Het'derde gedeelte van Karels Le- .ls°?\_ ger hieldt zig,op, in 't Kwartier van Nieuw- W megen: en van dit volk hadden de HoUab-
ders 't meest te'vreezen* ■ 'f Karel hadt zyne Khegten, met naame.
deezeh, die te Nieuwmegen lagen, eenen ge- ruimen tyd, onbetaald moeten laatèn, by ge^. brek van onderftand uit Frankryk, die langet weg bleef, dan hy verwägt hadt. 't Krygs* volk begon reeds te morren, en gäf niet dori- kerlyk te verdaan, dat zy niet gezind waren* een' voet te verzetten, voor dat men hün vol- doening gegeven hadt. Karel Was hier zo wei- * , nig in ftaat toe, dat hy zelfs geene veertien, ftukken gefchuts hadt können, losfen, welken hem, door de Brabanders, onthaald waren(^ Men fchreef om geld naar Frankryk; doch'l kwam niet. Kärel befloot, derhälven , om de Knegten aan weerwerk te helpen, hun ver* lof tegeeven, tot het doen vüh eenen inval in Brabant eh in Holland, alwaar rykelykebuit te behäaleh was. , ? Brabant leedt den eeriteh aanftöör. Turn- Inval ó<&
hout, Hal, Thienen eh andere Plaatfen wer-Gelder- den overweldigd , en uitgeplonderd. Doch Braeb"^ voor Diest, verdedigd door zynen Heer, dehenH0j. •Graave van Nasfau^ ftietén de Gelderfchen 'tkwd, hoofd. Dé buit en dé gevangenen werden naar Roermonde gefleepc (t). Toen goldt het Holland. Men poogde Oudewater te verras* '■,.,. fen; Ó) Lettr. de Louis XII. Tom. 1. p. 97, 99, 100. .
, (O Pontanus mr. XI. f. 635. Lettr. ds Louis X# Em,- I. f- 97- '' * '
IV. Ditzu Z
|
||||
|
^ VAÏDERLAÖÏQSCHE XV. BöeS.
|£äjRsi.H. feni «loch dit mislukte, door de wakkerheid
jjjjffc der Poorteren («). Bodegrave werde, om- *^tMuïdef WWM deezen tyd, plat gebrand (V). Ook Slot en eerden Muiden en 't Muiderflot bemagtigd. Weesp De Stad, geenen wederftand konnende bie<* b.e™8- ;den,,werdt aan brand gefleeken en geplonderd. Ußf^' ,'t Sjot ging, by verdrag, over (V). Weesp viel insgelyks den Gelderfchen in handen. •peäe S. tad hadt bezetting geweigerd, 't welk 4e oorzaak van haar ongeluk was. Naarden, 4e bezetting, welke Weesp zon hebben können krygeri , ingenomen hebbende, bleef van vyandelyken aanval vry (x~). XXV, -ï De tyding van het naderen der Gelderfchen De Am- irloog fchielyk over naar Amfterdam, alwaar fterdam- ^eti} jVq0r eenen overval bedugt, zig in ftaat werpen yan ï.egenweer ftelde. Voor de S. Antonis een Blok-Poort, die naar Weesp uitzag, werden alle huisopte kopnjeu omverre gehouwen. De fchoone Doe- YPefloot#le depHandboogfchuctereij zelve werdt afge- broken, op dat 'er de vyand niet in nestelen zou. Tusfphen Amfterdam en Weesp, aan den Muiderdyk, lag een gehugt, Tpefloat ge~ 9sJj • -. T naarftd, ter wederzyde, van het Y en de Die- mermeer befpoeld. Hier, op het finalst van • : den dyk, wierpen de Amfterdammers een y; Blokhuisop, om den Gelderfchen den door- ,t togt te beletten. Terwyl men hiermede be- zig was, eischte de Hertog van Gelder, die zelf binnen Weesp gekomen was, door ee- nen Priester, de Stad op. Doch de Amfter« dam-
OO Guill- IJermanni Bell Gelr. p. 329.
„rfyXPramehmn. nfy>f. XXXII. Cap. 37. C«0 Guill. Heumanni Bell. Gelr. p. 33";. 4
(,^3 Cuiu. Hermanm Bell. Gelr. p, %^G', 337»
|
||||
|
XV. Boek. HISTÖ R I %è 355
idammers gaven hem ten antwoord , dat zy KxmM.
*og niet in de noodzaakelykheid gebragt wa- l5°7' ren, om van Heer te moeten veranderen. Ka- •*" ~- tel rukte hierop naar Ypefloot, om eenen aan» val te doen, op het Blokhuis der Amfterdam- mefen, welk nog niet voltrokken was. De arbeiders werden gedekt, door een Oorlog- fchip, in -de Diemermeer, en door eenige an>- deren, in het Y leggende. Karel hadt voor, eerst het Schip, weik inde Diemermeer lag, • .?, in den grond te booren, en daarna het Blok- m huis aan te tasten. Doch dit fehip, geholpen Vergeef door eenige anderen, weerde zig zo dapper,fchenan- dat de Gelderfchen van den dyk gedreeven vaiiendet werden. Op dit oogenblik, begon men ook ß&enöp uit het Blokhuis vuur te geeven. Een Huis,hetzelv«, alwaar Hertog Karel zig ophieldt, werdt door en door gefchooten» Hy werdt, eindelyk, genoodzaakt, met eenig verlies, te wyken (y). Doch omtrent het einde van Zomermaand , hervatte hy de onderneeming. Dertig Gel» derfchen omtrent, door eenen overgeloopen Fries, geleid, raakten, by nagt, met kleine- fchuitjes, binnen het Blokhuis, zonder door de Oorlogfchepen ontdekt te worden. Gerard pan Mierep, die op het Blokhuis geboodt, . vernam haast onraad: en \ hoofd naar buiten
fteekende, riep hy, Bourgondie ! Bourgondie f Terftond hierop, 'werdt het gefchut van de fchepen gelost. De Gelderfchen weeken den weg op naar Amfterdam. Doch hier liepen ze eene bende Amfterdarnmer Poorters in den mond, die, onder Reinier Mosterd r met den ty)'Gou-t,. Hermanni BeW. Gelr. $-. 338, 339, 34e ".;'.-
Z ft
|
||||
|
356 VADERLAND S C H E XV. Boek.
Karm.II. ogtenftond , uitgetrokken waren. De mees-
1507« ten moesten zig gevangen geeven, en zaten, •------■—een geheel jaar, op S. Olofs Poort, te Ara-
fterdam. Eenigen waren gefneuveld (2). Ka-
rel , te Weesp ■, kennis van het mislukken deezer tweede onderneeming gekreegen heb- bende, en vreezende, in Gooiland, bezet te zullen worden, keerde, eerlang, metzynvalk, naar Gelderland te rug (a). , Hiermede eindigden, dit jaar, de weder- mi En? zydfche Veldtogten. De Landvoogdes, on* geland dertusfchen, bevroedende, dat Karel van Gel- der veel minder te dugten zou zyn, zo hy V minder door Frankryk onderfteund werdt \ poogde zig, omtrent deezen tyd „ wederom
tegen Frankryk te ftefken, door een Verbond met den Koning van Engeland. In Zomer- maand deezes jaars, hadt zy een Verdrag van Koophandel getroffen met Henrik den VII, welk alleen, by voorraad, plaats grypen zou, tot mende verfchillen, over het jongfte Ver- bond gereezen, zou hebhen afgedaan (£). Doch voor het einde des jaars, vernieuwde zy het Verbond van vrïendfchap en onderlin- ■, . ge befcherming met de Engelfchen (e), en floot zelfs een Huwelyk tusfchen den jongen Karel en Maria, Dogter van Henrik den VII, welk voltrokken zou worden, zo dra de Prins veertien jaaren bereikt zou hebben. Henrik .moest zyne Dogter een Bruidfchat van twee- honderd en vyftigduizend gouden Kroonen gee-.
CO Guilc. Behmanni Bell. Gefr. p, 341, 342.
r«j GtiiLL.-HerManni Bell. Gelr. 'fit 346.
• >*; Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 237« 'CO Aft. pabU' Angl. Zm, V. P. IV. p. 246, 250* |
||||
|
XV. Boek; HISTORI E. '§gf.
geeven (</). Het Huwelyksverbond werdt KarelII.
bevestigd door verfcheiden' Nederlandfche ^5°T* Edelen en Steden, onder anderen, door ! Henrik, Graave van Nasfau, Jan , Graave
van Egmond en Fredrik van Egmond, Hee- re van Ysfelftein, en door de Steden Dor- drecht, Leiden, Amfterdamy Middelburg en Zierikzee(e): en voor 'c einde des jaars 1508y- werdt het Huwelyk, door eenen Gevolmag- tigdehj voltrokken. Doch de dood van Henrik den VII. die, weinige maanden hier- na,'voorviel, was oorzaak, dat men, hier te Lande, van het Verbond met hem aange- gaan, Weinig voordeel trekken kon tegen Frankfyk. • 'Hét Beleg van 't Slot Pouderoyen , welk Poe-
men, in ?t jaar 1507, hadt moeten opbree-j^^», •ken., wêrdt, in 't volgende jaar, wederom her- oosten- vat. De Hollandfche Steden, Haarlem, Delft, rylricherf Leiden en Amfterdam, die haare item niet gewon- töt het eerfte beleg hadden willen geeven, en1*5"* niets tot de kosten draagen, trokken nu eene__ ■•"*_
lyn met de Zuidhollandfche Steden, Dordrecht,
Gouda en Gorinchem (ƒ) Rudplf van An- holt, in 't voorjaar, een Leger, te 's Herto- Senboseh,' byeeh gebragt hebbende, fneedt
er bezetting, van aile kanten, den toevoer . ._■;,- af i noodzaakende haar eindelyk, na 't onty- dig affterven van den dapperen Sneeuwind of Zuidewind „ haaren SlotvQOgd, tos de over- gaa-
CJ) A<ft. PubJ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 239, 257, 258, ' , /
25:;. 260, 261, 262, 265. > . ".. .' .. ' ■, * 1 (O Aft. pub). Angl. Tom. V. P. IV, p. 255, a6z. . ',
(fj Gtófct. HEaMANNi' Bell. G«lr. p. 334, 335» :
|
||||
|
35& VADERLAMDSCHE XV.Bo?i2
K**EiJ,l»gäave:Qj-). Anholt trok toen; voor Weesp»
iSqS. verzeld van eene bende Waaien-,» door zekeren, Wgglp &m*\ of Ëmeri, geleid, en van Floris van-Vs«;' belegerd. TcMtein, die zig te Naarden nederfloeg, A"f holt lag by de Gein brugge: de Waaien té' Muiderberg. 't Beleg, werdt tot in den aan* vang des volgenden jaars voortgezet. De In-, gezetepen: werden , terwyl het duurde, door gebrek,aan fpyze en drank, fchier op hetLui-; terite gebragt. Een Hoofdman der bezettingë tradt' met de Amfterdammers in onderhand©* ling,, om hun de Stad te leveren. Doch twee Monniken,, van Amfterdam, met eenen Brief, naar Weesp gezonden, werden gevat, en daar- door 't verraad ontdekt. De Hoofdman, ge- duusende de onderhandeling, ziek gewordenen , ■>•.'/.. geftorven zynde, werdt Onder de galg begraa^ ven. De Monniken, die, tot twee reizen toe, in een fchuitje gezet waren, om in de tfegt verdronken te worden, behielden, ter naau- wer nood, het leeven (ti). Weesp bleef be- f- legerd,, tot na, het treffen van de Vrede,. te, Kameryk,, welk eerst, in 't laatst van 't jaar»;
gefehiedde. v , XXVI. Midlerwyl was 'er, in den , Herfst, deezeè?
Käme- jaars, een Beftand; voor zes weeken met dtn Vrede16 Hertoge yan Gelder geflooren ä en deeze? tycV werdt gefchikt, om tè Kameryk, over een vergelyk met; den Koning van Frankryk en met den Hertoge yan Gelder te handelen Q)% De Keizer, de Koningen van Frankryk en Arragon, en de Paus, thans Julius, de II,, had- den» 4g) Pqntanus Lihr., XI. jt. <%;r.
, f 1) GpiLt. HEEMAjwi Bell, (Jelr. * 347, 348, £4% lU Uut. de tows m Tm™. fhW* ™* |
||||
|
XV. Boek; 'HISTOR I E. <§$
den, mee een andét e* veel gewigtigèroog- K/wOÜ*
fneïk* de onderhandelingen te Kameryk aän- '5Q^ gevangen. De Staat van Venetië hadf, zig<,> door den tyd, in 't bezit wee ten te ftellenyan een goed gedeelte van (talie: op welk de vieu gemelde Mogendheden een gegrond Regt oor-r deelden te hebben. Men was dan te Kameryk byeeti gekomen, om een aanvallend Verbond tegen de Venetiaanen te fluiten. De Kaf dïflaai d'Amboife, van wege den Koning van Frank-r fyk, en de Landvoogdes Margafeet, van , , Wege den Keizer, ontwierpen de Voorwaar* den van dit Verbond, handelende hïérbver met zo veele hevigheid, dat Margareèt zélve getuigt „ dat zy 'er dikwils hoofdpyri van „ hadt, en dat de Kardinaal en zy ihalkan- , ' " - „ deren fomtyds by 't hair meenden "te kry- ,, gen(F).M Egter werdt het Verbond ge^ flootenfV). Doch alzo het noodzaakelyk gehëiitf '■ 'f blyven moest, gaf men voor, dat de ónder* / * handelingen, te Kameryk, alleehlyk warëA J; , ^ aangelegd, om dé Vrede in de Nederlanden te herftellen, tusfehen Maximiliaan enKarel* zynenKleinzoon, tér éerier, en Lodewyk derl XIT. en Kaf el van Egmond, Hertog van Geli der, tér anderer zyde. De Landvoogdes ëtt de Kafdinaal d* Amboife beraamden ook dë | punten van deeze Vrede, die, zo wel als he« Verbond tegen de Venetiaanen, op den tien' den van Wintermaand, geflooten werdt.' Meri bedong, by dezelve ,, dat Karel van Gelder» „ anders van Egmond, dë Stede' Weesr> en • ' .'-., ';■'.',".'. "■' !Kt^
C*) Lettr.de Louis XII. Tom.l. p 13a, \*..''■.. ■•■':'. t •
(la Dw Mont Corps Diplem» 2bm. IV. P.- Up. 113, |
||||
|
Z 4
|
||||
|
■"
|
||||||||||||||||||||||
|
■■
|
||||||||||||||||||||||
|
360 V A D E R L A N D S C H E XV. Bpvc-:
|UrklH.„ het Slot te Muiden, in Holland, binnen
ffifo ,,-,ïeertien dagen, zou moeten overleveren; i v j, alzo hy, op deeze Hollandfche Plaatfen, ■■« geheel geen regt voorVjnenden kon. Dat hy j, en het Huis van Qostenryk zouden blyven |
||||||||||||||||||||||
|
i>
|
bezitten, 't gene zy, tegenwoordig,ipGel-
|
|||||||||||||||||||||
|
derland, bezaten, tot dat de Keizer, en dé
Kqningen van Fxankryk, Engeland en Schotland, over het Regt tot het Hertog-; dom, uitfpraak zouden hebben gedaan. Dat |
||||||||||||||||||||||
|
J>
|
de Koning van Frankr;yk Kärel 'van Gelder
|
|||||||||||||||||||||
|
allen onderftand onthouden zou, zo hy dit
|
||||||||||||||||||||||
|
Verdrag peigerde n;aar' te kome.n. Dat
de handel, tusfchen de Gelderfchen en de |
||||||||||||||||||||||
|
,, andere Nederlanders, wederom vry zouj
KarelvanH ijaari, gelyk te vooren (m)." De Her- ^eld", tog van Geljder, zig door den Koning van Käme- Ifrankryk genoodzaakt ziende, de Kameryk« ïykfche' fche Vrede aan te neemen; hielde de eerfté Vrede, voorwaarde derzel verruimende, in den aan- '5°9' yang de§ volgenden jaars, de Stede Wtópfa """""" het -Slot te Meiden (V), Nootje eg^er 3fwam hy hier toe. i,odëwyk de XJI, die Albrecht^ Graaye van Jjtarpi, tot dien einde, hèrwaards zondt, b,adt veel moeite, om 'er hem toe te brengen CO' Doch de. Vrede hielde geenen ftand. Kartel van Gelder had,t ze, op den. dertienden van LouwmaandL plégtiglyk be- kragtigd ($_). Maar, kort hierna, voorgee- yende, dat'de QostenrykCchen, ten onregte, der
(rat"' Du Mojjt Corps Dißiom. Tom. IV. P. ï. p. 109.
Y«) Grooto Chrèu'. /)Mf: XXXII. e«p,"3ö.' '
• (<ó Lettr- de Leuis XII. Tom. 11. p. 167, 177, 241. (p) Chartres vaji Brabant té Vilvoorde,, zevende Boyenkasfb
J,aye Reste det Livrts de GueUrei. i'j ' |
||||||||||||||||||||||
|
XV. Boek: HISTORIE. 36i
der Bommelerwaard fchatting afgevorderd, en KarelIK
daardoor de Vrede gebroken hadden (#), be- l?°**. gon by de vyandelykheden op nieuws. Mar-" N "" gareet van Oostenryk deedt hem hierover vee- maanen. Óok klaagde zy, over zyn gedrag, aan 't Franfche Hof (>). Doch haare vertoó- gen vonden weinig ingang. Lódewyk de XII, voorhebbende den oorlog in Italië, zonder ( behulp van den Keizer, ten zyhen eigen' yoordeele, voort te zetten, hadt den Hertog van Gelder tot het breeken der Kamerykfchè Vrede aangezet, om Maximiliaan, in Neder- . ; land, de handen vol werks te gqeven, en uic . Italië te houden. Ten minften was zulks den Keizer verzekerd (j): die, omtrent deezen ïyd, in de Nederlanden gekomen zynde, zig gereed maakte, tot eenen togt naar Gelder-; land. De Fjranfchè Afgezant in de Neder- Sjj FfaB*" landen zogt den Keizer van deezen togt af te fchHkken fchrikken, op dat Karel, terwyl Maximiliaan Maximi- zig ftil hieldt, den Oostenrykfchen meer af-Waan af breuks zou, können doen. Hy verfpreidde ,van ee' looslyk, dat de Koning van Frankryk Kärel {^Vei? van Gelder ond,er.fteunen zou, zo Maximiliaan, deriand, van zynen kant, de Kamerykfchè Vrede brak,' en in Gelderland, viel (/). De Keizer, in Zo- mermaand , het Verbond, met Henrik den Vtl. gemaakt, met zynen Zoon en Opvolger, ilenrik den VUL vernieuwd hebbende '(#)>' wagtte, federt, op onderftand uit Engeland» . - - dier
|
||||||||||
|
(q") Lettr. de Louis XII. Tom. II. p. 17g.
|
||||||||||
|
. 151, I54> 2^0,
»-,..................... ------ --j....., 162.
.fin Leur. de Louis XII. Tom. 1. p. 162.
O } AA. Publ. AnSl. Tom. VI. P. £ fi. 5. |
||||||||||
|
Z 5
|
||||||||||
|
7
|
||||||||||
|
$6» VADERLANDS CHE XV.B0M
KARELlIjdie egtef nog eenen gerülmen tyd agter bleef?
'5°^ en dit was, vermoedelyk, dé reden, waarom hy, ten deezen tyde, niets in Gelderland on- dernam. Voor 't einde des jaars 1509* werde >r, zo ik meen (Y), wederom een Beftand met de Gelderfchen gèflooteri. XXVII. Holland werdty in 't volgende'jaar, inge* Holland wikkeld in eenen Kryg, die, tusfehen CÄw*i raakt met Haan dm jgs Koning van Deenemarke, en dé ze-Stt" Hanze-Steden ontftaan was. De Hanze-Steden i den in den Deenfchen Koning de voordeden benee- Ooriog. men willende, welken hy uit de Scheepvaart ISI°- der Hollanderen trok, maakten, zo dra zy de vyandelykheden tegen de Deenen begonnen hadden, alomme hier te Lande bekend, dat zy niemant, door de Zond, zouden laateri vaaren, dan op verbeurte van fchip en goed* tJr Men hieldt dit, in Holland, voor' eérie Oór- g..,'.' logsverklaaring. Ook werden, kort hierop, ,?ii agt grootë Hollandfche Schepen, door dé m Lubekkers, voor Grypswalde, genomen. De Steden Amfterdam, Hoorn, Enkhuizen, E- dam en Monnikendam, die meest op de „Lr Oostzee voeren, bragtea wel haast vier Oor- logfchepenin Zee, tot geleide haarer Koop* vaardyvloote, en tot onderftand des Konings van Deenemarke. Een der grootfte öor- logfchepen was met honderd-entwint^ kop- pen) bemand, en ftondt onder bevel van Klaas. Maartszoonvan Hoorn. De Vloot zeilde, door de Zond, naar de Oostzee; doch werdt hier zo fel aangetast, door de Lubekkers en an- deren , dac de meeste fchepen de wyk namen« E.e-
Cv) Vaycz L'etöv de Letós XII. Tam. I. ^. se*.
|
||||
|
XV. Bom; HISTORIE. 56*3
Eenieen vielen den Oosterlingen in handenU KAwaïB Hoorn alleen leedt hier wel twintigduizend gg Rynfche guldens fchade f>> Men weet die. ongekik aan de laf hertigheid der Deenen.,^ welken geweigerd hadden , flag te leveren.» Koning Christiaan floot, federt, een Betond» met de Oosterlingen, die, in 't volgende jaar, met eenigen van de genomen' fchepen, hier te Lande, komende'handelen, by wege van reg- ten , genoodzaakt werden , den Eigeflaarea ^ een deel def fchade te vergoeden <» -l ,_; , Het Beftand tusfchen' de Deenen ert dê XXVïff. Oosterlingen veroorzaak«, aan de eene zy- Ge^ de dat de Scheepvaart naar de Oostzee we- btó0^ s dprnm veilte gefchièden kon; doch het gaf, jbogWéa 5£S & \ Henoge tol van Gelder Bishop gelegenheid, om nieuwe vyandelykheden te ^Jtr^. Snderneemen, Tweeduizend Knegten , door 0verys. den Koning van Deenemarke > afgedankt, fel. booden hem hunnen dienst aan, en onderna- men, op zyn bevel, eenen aanflag óp Kam- pen, eene Stigtfche Stad. Karel was^, federt eenigen tyd, in gefchil geraakt met Frednk* Bisfchop van Utrecht, over de Sloten te Re- noi en in de Kuinder: op welken zy beide be« weerden regt te hebben. De twist was tot daadelykheid uitgeborften; doch, federt, ro fchyn, bygelegd; Karel bediende • &g nu van de Deenfche Knegten, om de vyande- lvkheden in 't Overftigt, op nieuws, te be- Einnea. De Kampers egter, gewaarfchuwd, \i terrasten de Deenen, en namen de voornaam- ften
(V"1 Velius Hoorn, hl. 179.
|
||||
|
$64 VADERLANDS CHE XV.WèW
KAjuttlIiften gevangen, die federt ter dood gebragt
*5io- werden. De Hertog van Gelder, zig hier-
door gehoond rekenende, viel in Overysfel,
en beraagtigde Diepenheim, Goor en Ol<kn~
zeeU Doch deeze Flaatfèn' vielen den Bis?
fchop, die een aanzienlyk Leger byeen ge-
bragt hadt, eerlang wederom in handen: en
tegen den Winter, werdt 'er, op nieuws, een
Beftand of Vrede tusfchen den Bisfchop ew
den Hertog getroffen (y).
Onder- Men was, omtrent deezen tyd, ook over
oyïfeÏÏH6 verlenging van 't Beftand , tusfchen de
verien- Oostenrykfchen en Gelderfchen, te Luik, in
ging van onderhandeling. Doch de Gezanten van Her-v
'tBeftand toge Karql weigerden ronduit, het Beftand te
Selder- verlengen»rdan onder voorwaarde, dat ééne
fcfien. ^er Dogteren van Filips van Oostenryk, aan
den Hertoge, ten Huwelyk gegeven zou« wor-
' ,-. den. De Koning van Frankryk hadt dit Hu-?
welyk eerst voorgeflagen, mooglyk meer om
de vredehandeling te rekken, dan ten einde
te brengen (z). Doch de Keizer hadc 'er
geene oórennaar. Ook gaf de Koning van
Arragon te verftaän, dat zulk een Huwelyk
hem zeer tegen de borst zon zyn {a).
Ondertusfchen was deeze onderhandeling
en de oorlog in 't Overftigt oorzaak, dat de
Gelderfchen, dit jaar, niets van belang tegen
de Oostenrykfchen opdernamen. En deezen
wagtten op onderftand uit Engeland, om den
15"' Kryg, met nadruk te konnèri voortzetten,
S5? ~" Boch met den aanvang des volgenden jaars,
* ~ be«
y *
(y~) PoNTANü« Litr. XI* p. 6\l* ^z) Lettr. ite-Louis XII. Tem. f. ƒ>. 264,3^3. C«5'Lettr. de Louis XII. Tm. II- fi 'f: |
||||
|
XV. Boeit. H I S T O Tl IE. 365
bemagtigden de Gelderfchen Harderwyk en^**1***
Bommel. De gelegenheid, by welke Har-» ffig t derwyk hun in handen viel, verdient byzón- derlyk aangeweezen te worden, alzo 'er de Gelderfche Schryvers naauwlyks eenige mél? > ding van maaken. i , ?»
Floris van Ysfelftein , eenige penningen °eerf^^
van de Ingezetenen van Nieuwkerk op de bemagti- Veluwe te vorderen hebbende , en geene gen Har- voldoening bekomende, beval den Bevelheb-derwyk, ber van Harderwyk, de Nieuwkerkers, met een deel zyner bezetting, geweldiglyk, tot betaaling te noodzaaken. De Bevelhebber; ? antwoordde, dat de Harderwykfche bezetting ......
niet fterk genoeg was, om deeze onderneê-
ming, met hoop van goeden uitflag, te doen j 4och dat hy 'er kans toe aag, zo hem drie of vierhonderd Öostenrykfche Knegtèn ,4 uit de manfchap, die thans in 't Stigt lag, tè hulpe gezonden werden; van welker aankomst te Nieuwkerk, men hem, door 't aanfteeken van zeker Huis, kennis geeven moest. De brief, die dk antwoord vervatte, viel deii Gelderfchen in handen, die, denzelven, met eene nagemaakte hand, beantwoord hebben- de , ten beftemden tyde ,- eenige manfcha|». naar Nieuwkerk zonden, 't Beraamde teken gegeven zynde, trok het grootfte deel def Harderwykfche bezetting, op geen verraad verdagt, naar Nieuwkerk, alwaar het, door- de Gelderfchen,- aangevallen, en grootea- deels afgemaakt werdt. Toen werden 'er ce- nigeti der voornaamften afgevaardigd, om Harderwyk op te eifchen. De Stad, niet meer dan dertig Knegten iahebbende, gaf zïg ter-
|
||||
|
VAD ERLANDS CHE XV. £oer;
^lifilL terftond over» op den zesden van Sprokkél-
, jittv. maand, des nademiddags ten drie uuren, ©e ,—<-*-*-Arnhemeps zonden nog omtrent vyfng man af, om 4e Harderwykefs by te fpringen; doch en Bont- zy kwamen te kat (#_). Bommel werdt, «eni- ael. gen tyd hierna, verrast, door Dirk van Haaf* ten, die een Schip, boven met rys en onder met Krygsvolk gevuld» behendiglyk in de Stad hadt weeten te krygen. Ook vindt men, dat » .. Thiel en andere Plaatfén, den Hertoge van Gelder, omtrent deezen tyd, in handen vie- len (r). Lodewyk De tyding deezer vyandelykheden baarde de XII- bystere ongerustheid in de Landvoogdesfe, yvert, »* die, terftond, aan 't Hof van Frankryk, over 0cm^gèze deeze inbreuk der Kamerykfche Vrede klaag- Steden de. Lodewyk de XII. hieldt zig, als of hy wederom zeer geftóord was, op den Hercoge van Gel- te doen ^g^ ^jy verklaarde zelfs, dat hy den jongen veren!" &arel met ^e wapenen verdedigen wilde, en hy vermaande den Hertoge van Gelder fchrif- telyk , tot het overleveren der bemagtigde Plaatfén: onder bedreiging, -dat hy anders, in geen geval, op zyne hulpe zou können hoopen (d). Doch Karel betoonde hiertoe geene genegenheid altoos f>). Ook hieldt de Landvoogdes zig verzekerd, dat de yver van Lodewyk den XII, om Harderwyk en ande- re Plaatfén te doen overleveren, geveinsd was, en dat hy Karel van Gelder heimelyk mei
!•{•■'.- fJ) Lettr. de Louis XII. Ttm. IL.?. M—ti^
(_<>) Pontanus Uhr. XI. p. 645- (4~) Lettr. de Louis XIL Tm- IL p. iaa, 125, iö$, tfjé
171, 175. "3a. 185,203, 258, aöi. {e~) L«tr. de Louis XII. Tom. II. ß. 157, 341, ^ - |
||||
|
XV. Boek. HISTORIE. <36>
»et geld onderfteunde. Doch Lodewyk bleef XarelII,
dit ftyf en fterk ontkennen (ƒ). Zelfs zondt ISIU hy den Heere van CkUlon, zynen Gezant in de Nederlanden, volmagt, om de Overheden der Steden Bommel en Harderwyk, in 't by- zonder, te beweegen, tot het verharen der x Celderfche en het kiezen der Oostenrykfche zyde (g). Doch deeze poogingen waren niet eraftig gemeend s'-of vielen ten minften vrug- teloos uk. ; > <••"-""-,;- 1 ', De Bastaard van Gelder hadt, omtrent
deezen tyd, ruim tagtig Nederlandfche Koop- luiden, reizende naar Frankfort, by Keulen, overvallen en geligt: van welken Hertog Ka- rel. meer dan honderdduizend guldens losgeld vorderde. Lodewyk dé XII. vermaande hem jnsgelyks, om deeze Koopluiden te ontdaan! *t weik, na verloop van einige maanden, geL lukte (Ji~). De Keizer en de Landvoogdes ver- vulden vast alle de Hoven van Europa,' met klagten over de vyandelykheden van Karel van Gelder, die, niet vergenoegd met het bemag- tigen van verfcheiden' Oostenrykfche Plaatfen in Gelderland, voortging met werven, en ee- nen nieuwen inval in Holland in den zin fcheen te hebben (T). De Koning van Arragon be- loofde onderftand aan zynen Kleinzoon, tegen / de Gelderfchen, zo dra de Vrede in Italië herfteld zou zyn (T). Paus Julius de II. zelf liet zag verluiden, dat hy, ten gevalle des • ' " Kei- '■'■(ƒ) Lerm de Lqbïs XII. Tom. II. «. 133, 158. To&. Ift,
J> 3*> 37- (£"> Let», de Louis XII. Tom. IJ. p. aS$, 287, 28g, a8Q.
(A) Lern-, de iouis'Xfï. Tom. II.«. 138,185. Tom. Hl.i.fi.
CO Lettr. de h6ms%ll.Tom.-K,f.-i3n -•■ •'■■ -; "v T
i&) Lectr. de Liuis XII. Tom. II. «.239, 303.
|
||||
|
SÖ8J VADERLANDSCHE XV. BgèK
KarelII. Keizers en der Landvoogdesfe,„de geestelyke
1SI1, wapenen, tegen Karel van Gelder, gebruiken wilde (/). Maximiliaan hadt hem, te voorea reeds, met den Ryksban gedreigd (m). Doch nergens waren de klagten der Nederlanderen van méér vrügt, dan in Engeland; Van waar, eerlang, een deel Krygsvolk herwaards werdt overgefeheept. tS?" i ï?„sfchen de Stad ütrecht «» FIoris van
foaU Ysfelftein' ™<n-> omtrent deezen tyd en tusfchen vroeger, nieuwe vyandelykheden ontflaan. De de Stad Stad, thans wederom oneens met haaren Bis*« Sffii« fch°P' ™* ,°P Heere FIoris geftoord, om dat van y" ^y den Bïsfchop, tegen de Gelderfcherr, byge- feiftein. ftaan hadt. De ütrechtfchen hadden, reeds in 't jaar 15x0, gepoogd Ysfelftein te verrasfen. En FIoris, deezen toeleg ontdekt hebbende* iloeg, in Louwmaand des jaars 1511, op weg naar ütrecht, met oogmerk om,' onverhoeds, over de toegevrooren'graften, de Stad te be- klimmen. Doch eenige Gelderfche Knegtenj ;' zig ten platten lande onthoudende, wisten den aanflag te verydelen. De Ütrechtfchen - erkenden deezen dienst aan Hertoge Karel dien zy tot Befchermer der Stad aannamen^ en'van wien zy, federt, bezetting ontvingen. Karel hielde pok een deel volks in Jutfaas, met welk hy den Hollanderen veel overlast \" deedt, en den Kryg van den Gelderfchen bo- dem hieldt. 't Openbaar beleg van Ysfelftein, welkhy en de Ütrechtfchen, federt, onder- namen, wèrdt egter, in 't begin van Zomer- maand, CQ ï-étcr. de Louis Xtï. f om. III. «. 4^
(«) tettï. <te J«ó«is M* Zto». ü, f. ii$ |
||||
|
XV. Boek. HI STÖR IE. 3^S>
maand, opgebroken («). De UtreehtfcheKarslis
Kloosters zelven hadden de kosten van dit Beleg ts"'.n helpen draagen. De Heer van Ysfelftein Meldt ook, uit weer wraak, twee jaaren agter een, de inkomften in, die de Utrechtfche Poorters van hunne goederen, in het Land van Ysfel- ftein , plagten te trekken, betaalende hy zyne Knegten, met de Penningen, diex hiervan kwamen (o). Eenige weeken na 't opbreeken van 't beleg van Ysfelftein, werdt 'er een Ver- drag tüsfchen Heere Floris en de Utrechtfchen getroffen (p). Ondertusfchen mat Karel van Gelder, aan 't Franfche Hof en elders, het vyandelyk gedrag des Heeren van Ysfelftein ten breedfte uit? om, op zyne beurt, de Oos- tènrykfchen van 't fchenden der Kamerykfche Vrede te befchuldigen (#). Henrik de VIII, Koning van Engeland, in Engel-
Zomermaand deezes jaars, beflootèn hebben- ^e on- de , Maximiliaan, en Karel, deszelfs Kleinzoon, S tegen de Gelderfchen, te onderfteunen, zondt een weirrig laater, onder bevel van Eduard 'Poining (r), vyftienhonderd Knegten her- waards, die , te Arnemuiden , ontfcheepc werden (O- De Landvoogdes was zeer in haaren fchik, met deezen onderftand (/), al- zo zy, in Gelderland, behalve de bezettin- gen der Plaatfen, die haare zyde nog hiel- pi -den
<n) Groote 'Chron.' Divif. XXXII; Vap. 40.
'O} Henrica van Erp Chron. bl. 96. *, p) Pontanus L'&r. XI. p. 642, 643. , . ( q% Lettr- de Louis Xll. Tom. II. p. 167.
(}) AébTubi. Aiigl. Tom. VI. P. I. f. al. - I (s) Reigersb. II. Beet, bl. 3-a.
^S) Letur. de Louis XII.' Tem. Ui. $. 84. |
|||||
|
IV. Dêsu Aa
|
|||||
|
370 VAD ERLANDS CHE XV.Boek»
gARELlI. den, niet meer dan vyftiénhonderd Duitfchers
•^u. of Landsknegten op de been hadt («). Men Belegvan üoeg terftond het Beleg voor Venio ,• welk Venio eenen geruimen tyd duurde: ten deele, ons opgebro-dat het vereenigd Leger zelf nog niet talryk ken. genoeg was, om de Stad, van alle kanten, te-befluuen5 ten deele ook, om dat Graaf Henrik van Nasfau, en Filips van Bourgon» die, Admiraal van Holland, beide, door ziek- te j /belet werden, het bevel over 't beleg te voeren'i, waarom het aan Floris van Ysfelfteiti ppgedraagen werdt, die, met den Engel- fehen Overfte, niet wel over weg kon (v). Na dat de Stad, tot drie reizen, hevig, doch vergeefs, beftormd was (w), werdt het Beleg, inj Wyn- of Slagtmaand, opgebroken, en de Engelfchen keerden naar hun Vaderland te -trog (*)• f perHpjfc- Terwyl het den Oostenrykfchen, te lande, landers dus tegen liep, behaalden de Hollanders, ter behaalen zee? eenig voordeel, op de Gelderfchen. In voordeel '^ *aatst van Wynmaand, nam een Enkhuizer
op de Baardfè, met tagtig koppen bemand, een Zuider- Geldersch Koggefchip, welk k langs de Zui- Zie' derzee, op de Zoutfchepen, kruiste. Wat laateïr werden den Gelderfchen, vlak voor Harderwyk, twee genpmen' Bierfchepen ont- wetóigd. De meeste gevangenen, welken ,mèn, by deeze gelegenheden bekwam, wer- den, als zeerqovers, ter dood gebragt (y). De ', Enk- |
||||||||||
|
C«) Lettr.
Cr) L«tr. |
de Louis XII. Tom. II. p- 131. /
de Louis XII. Tom. III. p- 87 > 88, Zp |
|||||||||
|
(V-) PotoTANUS Lïbr. XI. p. 644, 645»
(1) Reigersb. II- Deel; bl. 3^8. l_y) Brandt Enkh. il, 43. . |
||||||||||
|
XV. BöSK. HISTORIE. 371
|
|||||
|
Enkbuizers kweeten zig, ten deezen tyde, zo KarelII.
dapper tegen de Gelderfchen, dat Prins Ka- lslu- rel 'er, naderhand, in eene Handvest van den """""^ jaare 1515, met lof gewag van maakte (z)t Doch deeze voordeelen, te water behaald,
konden de fchade, te lande, in Gelderland, geleeden, op verre na, niet opweegen. En nog bleef men, in Holland, voor eenen nieu- wen inval der Gelderfchen bedugr. Marga- Dagvaart reet bediende zig van deeze vrees der Hollan- w Breda, deren, om hen, op eene Dagvaart, in Slagt- maand, te Breda, gehouden, te beweegen, tot het toeftaan eener «nieuwe Bede, tot voore- zetting van den Kryg tegen de Gelderfchen (<*).' Ook was men in Holland niet zonder reden bevreesd geweest. De Gelderfchen ver- woudrït rasten, omtrent den aanvang des j aars 1512, chem de Stad Woudrichem, den Graaf van Hoor- vtZ™[ ne, Heer van Altena, binnen dezelve gfe- '^ vangen neemende. Vermoedelyk, was de
tyd der Vrywaaring, onder welke deeze.Stad te vooren (#) gezeten hadt, thans ten einde geloopen. Floris van Ysfelftein maakte zig daarentegen meester van de Gelderfche Slo- ten den Rooden Toorèn y Perfingen en Heu- ■men (#). De Koning van Frankryk, die, tot hiertoe, XXX.
de" Gelderfchen openlyk of onder de hand Vrugte- onderfteund hadt, veranderde, omtrent dee-y0*:*. zen tyd, van gedrag. De zaaken in Italiëhande- hadden eene andere gedaante gekreegen, fe: Hng te \ ., jJertViane,en
; O.) Hnndv. van Enkh. tl. 62.
'.(«5, Lettr. de Louis,XII. Tom. IU. p. 83. , ii)1 Zie hier voor, tl. 323. 'CCJ PosTANÜs Uir.M-p. 646. ; Aa 3
|
|||||
|
•S7* VADERLANDSCHE XV.Bosttl
KarelII. dert dat de Paus, de Koning van Arragon ett
Ist2' de Veretiaanen een Verbond, zonder ken-
■ nis en zelfs ten nadeele van Frankryk, gefloo-
ten hadden. Henrik de VIII, Koning van
.Engeland, hadt zig ook, wat laater, aan den
Koning van Arragon verbonden, om eenen
inval in Guyenne te doen. De Keizer alleen
rbadt zig nog niet openlyk tegen Frankryk
\m verklaard. Lodewyk hadt hem egter te veel
ftof tot ongenoegen gegeven, dan dat hy, op
zyne vriendfcfhap, zou hebben durven ftaat
.maaken. Om hem niet meer te verbitteren ,'
en zig de vyandfchap der voornaamfte Euro-
pifche Vorften niet re gelyk op den hals te
haaien, beloofde hy, ten deezen tyde, op 'c
ernftig aanhouden des.Keizers en der Land-
voogdesfe, dat, hy Karel van Gelder niet meer
byftaan zou (d). Zelfs fcheen hy een Ver-
^-^ ~ drag, tusfchen de Landvoogdesfe en Karel,
te willen bewerken. Ook liet Margareet, die
■ te vooren naar geene voorflagen van Vrede
hadt willen luisteren (V) , zig eindelyk bewee-
gen, om, in Grasmaand deezes jaars, te Via-
ne, in eene onderhandeling < te treeden, met
de Gemagtigden van Hertoge Karel. Doch
zy eischte.zo veel, dat men vrugteloos fcheid-
de. Zy begeerde „ dat Karel zig in dienst
„ van den Prins van Kaftilie begeven zou,
„ wanneer zy hem van merkelyke voordee-
„ len verzekerde. Dat Jiy Gelderland en Zut-
'*i , :: „ fen alleenlyk in de hoedanigheid van Kei-
„ zerlyken Stadhouder zou regeeren. Dat dee-
. ' .^"/u n| , . ;. (Hf »ze
00 Lettr. de Louis XII. Tom. III. p. «8, 141 > 202» *°4«
C« Lettr. de Louis XII. Tem. U. f. 280, 281. 75»«. III iJ^' 94» 9<>> -10' |
||||
|
XV, Boek: HISTORI E. / V 373
$ ze Landen, altoos, voor zekere bepaalde KarelIÏ»
„ fomme, door dén Keizer, zouden können t?ia* . ,j gelost worden: en dat alles in denzelfden ,, ftaat zou worden gefteld, als het, ten tyde „ der Eamerykfche Vrede, geweest was. " Doch Karel verwierp alle deeze eifchèn, ter- «wyl hy nogthans, om Lodewyk den XII. ge- noegen te geevcn-, bleef beweeren, dat hy gereed was, om, op bHlyke voorwaarden, de. Vrede»;te fluiten (ƒ). Wat kater, werdt 'er. te Luik, ten overilaan der Franfehe Ge« zanten , wederom' over eene Vrede gehan- deld (g); d°cn insgelyks zonder vrugt. Maximiliaan zogt, midlerwyl■', zelfs in De Ne-
I>uitschland, geld en volk te verzamelen , om jerlan"v •den Gelderfchen Kryg, met nadruk, voort te ^nvoor- zetten (fi). Doch men heeft reden om te deel uit twyfelen, of hy hier naar genoegen geflaagd den inval: zy.' Meer voordeels trokken de Nederlanders deL^n* uit hec Verbond van Arragoa en Engeland. f„ Fnuik«; In Sprokkelmaanè déezes jaars, vernam men, ryk. in Erankryk, dat Henrik de VIII. vyf entwin- tigduizend man op de been gebragt, en ten deele naar Calais overgefcheept hadt: van welk Leger-, zo geloofd werdt, een groot gedeelte tegen de Gelderfchen gebruikt zou. worden» Het overig gedeelte was, zeide men, tot ee- nen inval in Normandye gefeWkt. Deeze :ty- '.... ding baarde groote ongerustheid aan 't Fran- fehe Hof (*)•- Lodewyk de X(L> vreesde, mee reden*dat de Nedeslanders zig met da En- gei-
|
|||||||||
|
a
Qê
|
) hcttr. de Louis XU- Tem. in. p. 224..
Ó Lettï. de Louis XII. Tom. l\\. p. 279.. '
|
||||||||
|
(h~) Leur. de Louis XU. Tom. III. p. 159, ; ■ ' ,
CO Leur. de Louis XU. Tont. III. p, 150.. Aa 3;- ■
|
|||||||||
|
374 VADERLANDS CHE XV.^Boek;
ïtARELlï. gelfchen vereenigen zouden, om hem, van
*5i2. raeer dan eenen kant, te beftooken.,Hy ftelde ^^-—zjg, derhalve, niet alleen te water en te lan- de in ftaat, om den vyand tegenftand te bie- den (&)' maar liet zig ook verluiden, dat by «iet zou können nakaten, Karel van Gelder te onderfteunen, zo de Oostenrykfchen hem > door het onderneemen van iet vyandelyks , hiertoe noodzaakten (/)• In Zomermaand, liep hier't gerügt, dat Robert van der Mark, met tweehonderd fpeeren, by de voorigen, die onder zyn bevel ftonden, naar Gelderland gezonden was. Ook verfpreiddë men , dat Hodewyk de XII. den Hertog van Bourbon 't Mbevel opgedraagen hadt, over een Leger, welk tot onderftand van de Geldèrfchen ge- fchikt was O). Doch deeze gerügten ver- dweenen door den tyd. -. De Engelfchen voerden, dit jaar, weinig-
uit in Frankryk. Alleenlyk baanden zy Fer- . dinand, Koning van Arragon, den weg om zig van het Koningkryk Navarre meester te maaken. Men vindt niet, dat zy tegen de Geldèrfchen gediend hebben. De Nederlan* ders trokken egter voordeels genoeg van hun» nen togt, alzo 'erLodewyk door belet werdt, de Geldèrfchen te: onderfteunen. Karel van Gelder, öndertusfchen , geduu» iJS rig op zyne luimen leggende, om den Oosten- derfchen rykfchen eene kans af te' zien , ondernam , fteeken m den Winter, wederom eenen togt op Hol- de Voor-, , Den twintigften van Wintermaand, fiadvan iauw' . • °- •""."''trok Ik") Leur. Je I-ouis XII. Tom. III. p. 66.
f» I.ertr. de Loilis XII. Tom. III. p. Z52. (*,) Leur. de Luais XII. Tom- UI. p. 263, 267» |
||||
|
XV. Bófe*. HISTORIE. 375
trok hy, met elfhonderd man, over Utrecht KamlII;
naar Amfterdam, ftak den brand in de Voor- 15 '»•''. ftad, vermoedelyk die buiten de S. Antonis \m(ie. ' Poort, en vernielde eenige Schepen, die, in ^m er[ ;de Oude Waal, lagen, om te overwinteren.veeie Het getal deëzer fchepen wordt, doorfom- fckepen migen, op twee-entwintig begroot (0). Doch*nbraQ<** •dé Bastaard van Gelder fehreef, weinige daV .-- gen na deeze onderneeming, en veelligt eer hy 'er genoegzaame kennis van hadt, dar?ar meer dan driehonderd vaartuigen voor Am- flerdam.ver brand waren (®)i De Gelderfchreni, den vier-entwinttgften, te Utrecht te rug ge- komen, legerden zig in 't Karthuizer Klbos^ ter buken de Stad. : De Heer van Wasfenaar{, hen, aan ?t hoofd van vierhonderd Knegten., van daar póogende te verdryyen, werdt :ge<- fiaagen (j>), en gevangkélyk naar Hättum g&- bragt-i^), alwaar Karel -hem in eene yzeren , Kooi deedt opfluiten (r)> ~'i '•'? f- rDè'Voorlpoed der Gelderfchen zóu hen* tot Groot
verdere onderneemingen hebben aangerrioe» gebrefe» digd, indiende penningen ruimer by hen om^j"rg^ec* gelomen waren. Men wil, dat Hertog Kareli^n^&r de; Oostenrykfchen in de uiterfte verlegenheid gebragt zou hebben, zo hy in ftaat geweesï:- was, öm^ flëgts voor twee maanden, twee- duizend Paarden en zesduizend Knegten-te fcecaalen. Doch dit was hem önmogelyk, ten wère:'hy,ï onderftand uit Frankryk kreeg, om ii ï aä •.-■•■•• • • ■'• '••■■". . -.. ; wel~ • (rO PotfVAWüS lAhr. V\. f.. 613* i^ •'■
f«) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 12.. 1 Xp) Hf.nr. van Er?. Gliion. U. OG. (5) Gjootc Chrorn Bivlf. XXXII. Vap. 41, .
£r) PoijtalNus Uhr. Kl. p. 646. •
Aa 4 /
|
|||
|
&6 VAD ER LANDS CHE .XVEBoek
|
|||||
|
.KarelII.welken by, ten deezen tyde, :vergeefs aaa*!
Ï5I2. hielde CO- ®e Landvoogdes was even zo
*~" "— zeer om geld verlegen: en dit was de oor-
V zaak, dat de Gelderfche Kryg zo flaauwlyk
gevoerd werdt. Zy verzogt, in den aanvang
1^13. des jaars 1513, Maximiliaan, haaren Vader,
i---------die zig toen in Duitschland onthieldt, ernfte-
lyk, dat hy zig in perfoon herwaards wilde
begeeven, met eenen goeden onderfland vaa geld-en manfehap, of dat hy haar anders wil- de toeftaan, een, Verdrag met Karel van Eg- mond te fluiten. Doch de Keizer antwoordde •fondelyk „ dat hy gaarne in de Nederlanden •^, komen wilde, zö men hem, vooraf, tien- ,,,. duizend Goudguldens tot de reiskosten over« „ maakte; dat de Italiaanfche Kryg hem t'eer „ nemaal uitgeput hadt, en dat hy zyne Item •$,. gaf, tot het fluiten van een Verdrag met „ Karel van Egmond, mids 'er niet in deszelfs „ naam over gehandeld, werdt; maar door ) # den Koning van Frankryk, dien hy ,als het « „. hoofd en de heimelykes oorzaak van dea •« „ Gelderfchen oodog aanmerkte CO«--"
Vterjaa- Het Beftand Van een jaar, welk, op, den
rig Be- eerften van Grasmaand, tusfchen de Koningen flandmetvan Frankryk en Arragon, die, fèdert het ie ??l~ bemagtigen van Navarre door den laatften ia - "oorlog geraakt waren., geflooten werdt (u)y gaf .gelegenheid» dat de Landvoogdes, met Karel van, Gelder, insgelyks, inr onderhande- ling tradt. Ferdinand hadt den Keizer en de» jongen Prins van Spanje; en JLodewyk,, Ka- -:' "' .:' : -. rels O) Lcttr. de fcouis Xt!.."Fom. lV^p', 1,3, •
IÓ Céttr. de Leuis XH. Tam. IV. p. $5, 36, 37J
^«) Aft. Publ, Angi. Tvm. \U P. 1. p. 40.
|
|||||
|
XV. Boek. ; HISTO R I E. VT fög
rel, Hertog van Gelder, in dit Beftand doenKAREtlI.
begrypen. De onderhandeling tusfchen Mar? l5 *3-:-.■. gareet en Karel duurde egter nog eenige J- maanden (V).; Eindelyk werdt 'er een Beftand
getroffen, voor vier jaaren, die, op den tien^ den van Oogstmaand deèags jaars, ingaan zouden (w). Eenigen tyd voor het treffen van dit Beftand, hadt Karel zig van Arnhem meester gemaakt (X); zo dat hy nu ver het grooifte gedeelte van Gelderland in zyne magt hadt.' .■. , .... »B Byna op: den zelfden tyd, als het Beftand 4 XXXir.
tusfchen de Koningen van Frankryk en Arra- Maximi- gon, geflooten was, floot Margareet van Oos- b^lve-r" tenryk ? in 's Keizers naam, te Mechelen, hei-;met Hel^ melyk, een Verbond met Henrik den VIII,- rik den Koning van Engeland: by welk de Bondge? VIlï« «e» nooten beloofden, Frankryk,- .binnen weg |™nfc> maanden, den'oorlogee zullen aandoen; dochryk. buiten Italië. De Keizer tradt in dit Verbond* maar niet als Voogd van zynen Kleinzoon Ka- -( rel C_-y). Hy maakte egter geene zwaarigheid?* De En- ,om Henrik den VUL vryhéid te geeven, totSeIfchea het werven van volk, in Brabant en in Hene- fcl|Jj^°n' gouwen, en tot het huunen van een goed jn,jjol-' getal van vaartuigen, in Holland en in Zee-lanäen land, „ Koning Lodewyk^ zeide hy, had* Z£e!antI» „ de.Gelderfehen wel ondërfteund, en deson* „aangezien beweerd, dat zulks niet met;de ;„ vriendfehap ftreedt, 'welke hy den Huiz£ , iifóo ' J . 1 • -;'. »> vtó . Xv") Leur. de Louis XII. Tom. IV. p. 107, 115.
fw) Chiii'tres van Braban? te Vilvoorde, zivende Boyenkaffet
Koffer}!. Totictimif Gelte. Croote Chrbn. 'Qiyif. XXXU. Cߣ* ,41«. * ( .v) Sligtenhorst XI. hoek, il. 332. ' > y~-.
Q} Aft. f ubl. Angl, 2te. VI. i>. 1.^.43.
|
|||||
|
Aa 5
|
|||||
|
378 VADERLANDSCHE XV.Boek.
KarelII. „ van Oostenryk beloofd hadt: 't moest dan
|S'3- „ ook hem geagt worden vry te ftaan, den
* „Engelfchen, zonder krenking der gemaak-
j, te verbonden met Frankryk, byftand te
„bieden (z)."
Lodewyk de Xlf. kreeg haast kennis va»
tleeze wervingen der Engelfchen in de Neder- landen , en klaagde 'er zeer over by de Land- voogdesfe (V), die den Koning zogt diets te maakeni, datdezelven, buiten haaren last, ge- fchied waren, en dat de Keizer, als Voogd itIXXX van zyrien Kleinzoon, gezind was te voldoen, - aan de verbindtenisfen, met Frankryk ge- 'f ; •' j maakt (F). Lodewyk gafl, onderrasfchen, bevel, ...; .aan de-Ingezetenen van Vlaanderen en Ar- , mb s:: tois, welke <3raaffchappen Leenen van Frank* •ai jJJVjj^ waren, om den Engelfchen allen onder* !.';';ftand te ontzeggen, ten ware zy zig zyne 3,'hoogde ongenade op den hals haaien wil- den (e)« Engel- Het Engelsch Leger ftak, in Bloeimaand, fche" naar Calais over, trok vervolgens naar Ar- Krygsbe-t0|gv en fjoeg het beleg voor Terouanne. SrHenrlkMie VIII. woonde dit beleg in perfoon jandeo. by* Doch de Keizer, die beloofd hadt', een Leger tegen Frankryk in 't veld te brengen, Aib, üieldt, uit onvermogen, zyn woord niet. Hy diende egter, in 't Engelsch Leger, als Vry- willige; doch trok ,* van Koning Henrik, honderd Kroohen 's daags. Terouanne werdt bemagtigd, en naderhand Doornik, welkeSte- ti .--ï ■■ Aj ■ ■ i', den *!' £2 j tcttr. de Louis Xtl. Tom. IV. p. iio, 137, 138.
(cj Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 137. . (i) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 145. (O Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 12b, 13?. |
||||
|
XV. Boek. HISTORIE; $f?
«Jen beide thans den Koning van Frankryk KarelII.
toebehoorden. Henrik keerde, in Wyn- !5i3. maand, naar Engeland terug (W). Maximi- ~~* liaan hadt zig, te vooren reeds, wederom naar -Duitschland begeven. "• Doch eer Henrik vertrok, hadt Margareet, Overeea«
te Rysfel, een nieuw Verdrag niet hem ge- komften flooten, waarby bedongen was, dat de Land- ""^1/160" voogdes, geduurende den Winter, vierdui yil^die Send Ruiters en zesduizend Knegten op de kwaiyk • been houden zou, tot welker Soldye, de Ko- gehou- Ming- van Engeland tweehonderdduizend gou- <*en w<w" den Kroonen zou betaalen. Ook werdt de en" voltrekking van 't voorlang geflooten Huwe- lyk, tusfchen Karel, Prins van' Spanje , en Maria, Zuster van Koning Henrik, tegen 't volgende jaar, vastgefteld (e). Kwalyk wer- den egter deeze punten, van de eene en de andere zyde, gehouden. Henrik droeg wel zorg, dat de beloofde penningen, ten beftem- den tyde | betaald werden, Doch hy klaagde, dat/de Landvoogdes, zo veelr volks niet op de-been hieldt, als zy beloofd hadt, en on- dertüsfchen al 't volk mét zyn geld betaalde. Margareet hadt veel moeite om hem dir. té shüiW- omleggen. Ook zogt zy hem te* beduiden ] dat de oorlog, van haare zyde, niet fterker voortgezet kón worden, zonder dat de Kei- zer zig aan 't hoofd des Legers ftelde (ƒ'_), Ondènusfchen hadt de Keizer haar, reeds meer dan eens, doen verftaan, dat het heni völjJfékt onmogelyk zou zyn, wederom in de • _' ; ';• / " g£}=J ;::v; Ne- " tivJütfJ« Tom. W.p. 68-r-7r. '. .;; : ,' ' ï ,;' ,'*,.-;:
f*0'Aa; Pub). Angl Tom. VI- P. I. p. 51. 0" j Leitr. de I ouis XII Turn. IV. p. «17. |
||||
|
,S8o VAD E RL AN D S C HE XV. Boek:
|
|||||
|
KarelII. Nederlanden te komen, indien men hera niee*
'513' vooraf, eenige penningen overmaakte (&);. * "Doeh 't geld was thans fchaars, in de Neder? landen. ' , ,r.A , ... ■ -vf . Het Hu- Henrik hieldt ook zyn woord niet, ten op-
weiyk . zigte van het Huwelyk zyner Zuster met Prins va" Oos- K'arel. Margareet van Oostenryk, waarfchyn- tenryk lyk al vroeg bedugt, dat de Franfchen middel met Ma- mogten vinden, om dit Huwelyk om te ftoo? S-Sïndten» dronS' in 't volgende voorjaar, zo by raakt af. Henrik als by Maximiliaan, zeer op de vol« 1514. trekking van hetzelve. Henrik gaf voor, dat '—f~~ hy 'er reeds voorbereidfels, te Calais, toe liet maaken. Maximiliaan behoorde gereed ge- weest te zyn. Doch hy liet.zig ophouden, doqr Lodewyk den Xiï,.die, omtrent deeze» tyd, een Huwelyk, tusfchen zyne Dogter Re- nde en Karel, voorfloeg: en ten zelfden tyde, Maria van Engeland, voor zig zelven, die onlangs zyne Gemaalin verlporen hadt, onder de hand, ten Huwelyk liet verzoeken. Hen- tik hefloot tot dit Huwelyk, welk in Oogst- maand voltrokken werd.t. Ten zelfden tyde, werdt de Vrede geflooten, tusfchen Frankryk Vre<3e en Engeland Qi). ;. Onderverfcheiden' Mo- met gendheden , ..die.,., behalve het Roomfche Frank- Ryk\ in. het Vrede - Verdrag, begreepen wa-. ryk' ren, was, ,by hetzelve, den jongen Prins van Kaftilie drie maanden tyds vergund, om zig, nevens de Nederlanden*;ook in hetzelve te doen begrypen., Hy. beflopthiertoe, ir*. r'~~;:or:' s kos jFtf'iij - Wyn?. ((•") Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 204.
( •(»-> Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 259, 270, a?j, 2.961 =9?» 3°4> 3i3j 345. Aft. PuW, Angh Tom. VI. P.l.p. 64«. |
|||||
|
XV. Boek. H I S T O R 1 E: g8i,
Wynmaand (£). , En de Vrede werde ^ in deKARM.il*
Nederlanden, en onder anderen, in Holland, 15H- ©penlyk afgekondigd (T). Lodewyk de Xll. hadt de voorzigtigheid " ^'^
fehad van, in het punt des Verdrags, by welk
'rins Karel vryheid gelaaten werdt, om 'er zig in te doen begrypen, dit beding te doen ftellen-: „ voorbehpudens het Regt van Op- „ perfte magt, en andere Heerlyke Regten, f „ den Allerchristelykften Koning toekomen- . ,, de; en buiten benadeeling van dezelven (/)." Doch Karel van Oostenryk was ook voorzig- tig genoeg, om, vier dagen na dat hy in dit Verdrag getreden was, te Mechelen, voor Notaris en getuigen, uit zynen naam, te doen 'verklaaren, dat hy den Koning van Frankryk geen Regt van Opperde magt, noch eenige andere Heerlyke Regten, in de Nederlanden» toeftondt, dan zulken,. in welker daadelyk bezit hy tegenwoordig was (nf). Deeze Vrede en het Beftand met Gelder-
land, zou de rust, in de Nederlanden, voor eenige jaaren, herfteld hebben, zo Karel van Gelder hadt können rusten. Doch dit liet hem zyn woelagtige aart geenszins toe. Hy hadt, in 't voorgaande jaar, reeds zesduizend Lands- knegten naar Italië gezonden, -om Lodewyk den XII, tegen den Keizer, den Paus en de Zwitfers, te onderfteunen («). Doch de Gro- ninger onlusten gaven hem, ten deezen tyde, ■■ ge-',
CO Aft. Ptibl. Ansl. Tom. VI. P I. 1>. 81, 8a.
f,h) Repertor. der PlaUaat. van Holl. il. 3, CO Act- PllW« Angl. Tom. VI. P. I. p. 67, 82. (m) Protest pour Cliarl. d'Autriche am hs Lettr. de tonis Jtll. Tom. IV. p. 376. C») Daniew Tom. VIJ.|>. 308, ".',-'! |
||||
|
3«ft VADERLANDSCHE XV.Boek.
|
|||||
|
E&REI.I1. gelegenheid, om zynen krygszugtigen aart ^
1514* nader by huis, te voldoen.
XXXIII. Na dat Graaf Edzard, in 't jaar 1506, tot Twee- ' Heere van Groningen, ingehuldigd was, en fpalt tus- zelfs over de Ommelanden, als Stadhouder gC!^rjfe van J°"s van Saxen» geboodt, was 't wel tè enGraave verwagten, dat hy veel werks hebben zou, Edzard om zig in 't bekomen bewind te handhaaven. in Gro- Maximüïaan , die 't Erfftadhouderfchap van lancP1" Groningen, zo wel als van Friesland, den Hui- ze van Saxen hadt opgedraagen, hadt ^de Stad reeds in de Ryks Agt of Ban gedaan, en daagde haar, in 't jaar 1507, voor 't Kamergerigt té Conftans, alwaar de Gemagtigden des Her- togs van Saxen veele bezwaarnisfen tegen haar inbragten (0). Ten zelfden tyde, werdt Graaf Edzard en de Stad, door Paus Julius den IT, Op aanhouden des Bisfchops van Utrecht,voor Paufelyke Gemagtigden, te Leuven, gedag- vaard (p). Doch de gefchillen werden, noch te Conftans, noch te Leuven, vèrefFend. De vyandfchap, tusfchen Graave Edzard en dé Groningers aan de eene, en de Saxifchen en Stigtfchen, aan de andere zyde, groeide, van dag tot dag, aan. In 't jaar 151a, poogde iGraaf Edzard, door heimelyk verftand binnen «Leeuwaarden, den Hertog van Saxen, ook fvan 't bewind over Friesland, te ontzetten. iDoch deeze toeleg mislukte (q). Ook ge- doogde hy, dat Roelof van Munfier, die 't Slot te Koeverden, van wege den Bisfchop van Utrecht, bewaard hadt; doch van zyn Ampt
CO S. Beninga ChronicUel, il. 180.
(p) S. Beninga il. iij3. ;■-■■>
Q) S. BSNiNCA tl. I88.
|
|||||
|
: ■ \ ■ ■
XV. Boek. HISTORIE. 383
Ampt verlaaten was^ met eenige manfchap KarelIi;
uit Groningen trok, het Slot bemagtigde, en IS'4» nadat het hem, door de Stigtfchen, weder-"" "" om ontweldigd was, het platte Land van : '-. Drente en Overysfel pionderde en afliep (>). ; i: Eindelyk weigerde Edzard rekening te doen van het bewind over de Ommelanden , welk hem, als Stadhouder des Bertogs van Saxen, opgedraagen was (i). Hertog Joris, ten hoogde geftoord op rje Her-
Graave Edzard, nam, na 't fluiten van 'ttogvaa Beftand met Gelderland, in 't jaar 1513, een Saxen goed deel afgedankte Knegten in zynen dienst, ^jmSS verzamelde vier • of vyfduizend man by De- geiu venter, en trok, met den aanvang des jaars 1514, in Groningerland en Oostfriesland, 't platte Land alomme afloopende en deerlyk .",",''..;, verwoestende (f). De Groningers vermaan- ''££ de hy, door Brieven, om hem voor Stadhou- der te erkennen (u); doch deezen, gehertigd door den Graave van Oostfriesland, die de Stad en de naaste Vestingen in ftaat van tegen- weer deedt rfellen, hadden geené ooren naar gyne vermaaningen. De grootfle hoop van 't Saxifehe Leger floeg
zig, na 't verwoesten van 't platte land, niet verre van Groningen neder. Van tyd tot tyd, vielen 'er fcherpe gevegten voor, in welken, nu de eene dan de andere party eenig voordeel behaalde (v). Men was ook geduurig famen ia
O) s- Keninga U 191. 195, i9<J.
Cf) S- Brninoa U. 198.
C t > S. Beninga bl. 202. 1
(_u) S. Beninca bl. 205» 209.
£r) S. Bhmjnoa bl. aij), a*6, 82?, 23a, 235, a§0# . •
|
||||
|
3% V A DER L A N D S C H E XV. Boek?
XAuttïï. in onderhandeling; zonder dat 'er iets gefloo-
»SÏ4- ten werdt.
t?" De Hertog en Graaf Edzard * befpeurende bindTzig dat hunne magt eikanderen genoegzaam even-
met dén aarde, zogten zig beide, door Bondgenoot- Bisfchop fchappen, te fterken. De Hertog floot een ttTh^" Verbond met den Bisfchop van Utrecht, vol- , * gens welk, deeze hem, met zeshonderd Kneg- ten, byftaan moest. Óf zulks gefchied zy, is . -; r «iy niet gebleeken; maar wel, dat de Gro- 'sz, 1 riingers, van deezen tyd af, den Bisfchop, als hunnen vyand, aanmerkten, hem, in 't Land van Drente, met pionderen en branden, veele En Graaf ^cnade toebrengende fV). Graaf Edzard poog- Edzard dein Holland eenig volk te werven: doch het met den Hof hadt üitdrukkelyk verbooden, hem eeni- Hert°S ge hulp te bewyzen (ar). Des begaf hy zig, der. federt, in-den aanvang van Zomermaand (j), in perfoon, naar Gelderland, om een Ver- Bond met Hertoge Karel' te fluiten. Karel beloofde hem hulpe, en fchreef zelfs, ten zyhen behoeve, aan den Koning van Frank- ryk, om enderftand (z). Van elders, weet men, dat de Hertog van Gelder, vermoede- lyk ten deezen zelfden einde, in Bloeimaand deezes jaars, in ftiite, en alleenlyk van twee Perfoonen verzeld, eene reis naar 't Franfche Hof gedaan heeft (V). Toen zal hy ook het Verbond, tusfchen den Koning en Graave . Edzard, gefloocen hébben, van welk, in eg- O) S. Beninga, H. 046. . . . ■.-,-. , .;..;,,- ... , - f >
( x~) Repcrtor. der Plakaat. van Holl. II. 3.
ÖO E- Bbninoha III. Boek, CXLVI. Huofdß. J/, 5U.
(z; S. Ueninca, il. 236.
C<0 i>e«r. de Loiris XU. Tm. IV. f, 318.
|
||||
|
kvi Boek: H I S f Ó k I E; " 385
te ftukken van deezen tyd, gewag gemaakt KarelIÜ
wordt (&): én volgens welk, nftär 't getuige- '3'4» nis der oudfte Schryveren (c), Edzard beloof- Groniä- dé, Groningeri van dé Kroon van Frankryk gen . ter leert te zullen hoücjen, mids dat dé Ko- wordt < riing den Hertoge van Gelder, ihsgelyks zynen een Leea Ljeenman, bevel gave, om de Groningersl te Frankryk gen de Saxifchen, te bêfchêrméh t gelyk gè- " fchiedde. ' •-, »■ ■ ;' }bsin,
De Hertog van Gelder betoonde zig gereed^ inzigten
óm eerten last naar te komen, dien hy zelf van K^rel zig hädttdoen opleggen. , Zyn oogmerk was, ^anGel* niet zo zeer, den Graave van Öostfriesland, er° in't bewind van Groningen, té vestigen, als zyn eigen gebied,in Friesland en, in Groninger- land, uit té breiden. Doch' hy hielde dit oog* merk, in 't eerst, bedekt.- Hy Hadt Graave Edzard beloofd, de Saxifchen üit Groninger.? land en;Fiiesland te zullen -Vérdryvèn, en hém in 't bewind deezër Landen té zullen ftelléri ; mids dat hy ze voortaan vin, Frankryk ter leen hieldr> en hem, eer hy te -velde trok, flegts vyf-en- ,' ..\ dertigduizend Rynfctie guldens \ tot de koste«
van den oorloge betaalde. Graaf Edzard. hadt, tot in Oogstmaand, werk, eer hy de - helft van li?; dit geld byeen krygen kcfrt. lh 't laatst van Herfstmaand, hadt Karél egcer een Leger op de been, welk hyy dndéf 't bevel vmWïlkrft i>an Ooyë, door Twente ert Drente, naar Gro* ningerland zondt (/?). Groningen werdt, ten dèezën tyde, door de Saxifchen, belégerd.Doch de Géldérfchën gaven voor, den Zwarten ■ ., hoopy
(i~) Lcttr. Öe Louis XU. Tom. IV. ?. s8ii . ..
(.c) 3™Beninga bL S5I.
(V/j S. Beninga bh 251, 257. IV. DééL. Bh
|
||||
|
I
|
|||||
|
?86 VARERLAl^DSCHE XV. Boe^
KmilX'JwQpyZQ noemde men de Saäifche Knegten,s
*3l4? haast, van voor de Stad, te zullen doen ver- Bekpm^ fttiiveni: Hertog, Joris, de komst der. Gelder- mering fchen vernomen hebbende, bevöndt zig in des Her^.geène kleine bekommering: vooral, toen hem, tp&s van aarjgediend werde, dat Lodewyk de XII. de axen. hand in dit werk hadt, waarvan de Gelder« fehfngeen geheim maakten. In Slagtmaand, zondt hy Simon van Reifchach naar Frankryk , »-ïsiftL: i4iè deh Koning vertoonde „ dat Groningen ! < „ander 't Duitfche Ryk behaorde, en der- ." „ -halve: begreepen wasf in de Vrede, welke, on« ■" „ffengs«: tusfehen de Koningen van Frankryk ,s,hen Engeland, geflooten was; waarom hy „verzogt, dat de Koning geene hulde van „,• Graave Edzard en de Groningers wilde ont- „ vangen, noch hen, tegen den Hertog,zynen ,yt meester j byftaan; maar, den Hertoge van ^Gelder, veeleer» verbieden, eenige vyan- „,delykheden te ondernemen (e),", Doch Gr0_ dit vertoog vondt weinig ingang. De Hertog nin^ers van Gelder ftelde zelf ook te\\ veel belang in doen Ka- zyne onderneeming,;, dan dat hy 'er zo ligt van rei van afgezien zou hebben, Zyn oogmerk ontdek- ^aIT re Z*S ten klaarften, toen hy, befpeurende dat Graaf Edzard veel te weinig volks op de been hadt, om zig,, tegen hem, te 1 verzetten, den Groningers liet voorflaan „ dat 'er geen mid- ,, del was, om van de Saxifchen verlost te „ worden, zo zy hem niet voor Heere, on- „ der den Koning van Frankryk, aannamen. ,, Weigerden zy dit,- dan zou hy zyn volk ter- „ ftónd doen te rug trekken." De Gronin- gers, naauwlyks tyd van beraad hebbende, bei
O) Leur. de Louis XII. Tom. IV. ?• 379, 380.
|
|||||
|
XV>M£ : H I S Tö R ITE.( %tf
beflobfen^genoegzaamgedwc>ngen> opftiëüws, KAtóétlf.
vaiirHeer té veranderen (ƒ}, en deeden den lSH* Hertoge van Gelder, in den perfoon zyns ~~~"- Maarfchalks, Willem van Ooye,, hulde (£); t y . Edzard, geen geld hebbende, om het w'eini-' ge Krygsvolk', welk hynog op de beenhieldr,'".. *^j ie voldoen, pakte zig heïmelyk weg uit'GróL .,-.. .. -; ningën, des nagts tüsfchen den zesden en ze- «•■■ •■■ vendén van Slagtmäand (&). • ' .i ::; ' ',x Hertog Karel, door eenige Friezen^-.mis- Hy doe£
noegd over de Saxifche Regeering , -aan-^'^ gerhoedigd , deedt,' omtrent deezea tyd',: Frf^i «* eenigé Schepen , te Harderwyk , beman- land^ etf nen, welken hy naar de '■- Friefche kustenbemag- zondt, om eene« landing te' doen. De ' togt ^^eü.' flaägde naar wensch. Snëek, Bolswaard *■ Sloö- piaatfen,J ten en andere Plaatfën werden overweldigd.; De Hertog van Saxen brak y op de tyding'van DeSaxi- de landing der Geldérfcheri, terftond op ,• uit fche Groningerland, trok, in perfoon, naar Duicsch- Knegten, , . ° V /i j hfiii/ '; ,ot Zwar-
land, om pnderftand, en het zyne meeste' te hoop
Knegten onbetaald, die, zonder hoofd én mid-*verlaat del van ieftaan, door- Friesland, naar Drente Fries- trokken, en voorts, doof Overysfel en!YNerlan(k dérftigt, naar Holland, zig. alomme , 'doof rooven en anderen moedwil y onder den naani . m van den Zwarten hoop, befügt maakehde (/_). ' .^ De Groningers, nu éénë lyn trekkende met . ; ^ de Gelderfchen, overmeesterden Dokküm, en naderhand Appingadam, en de Blokhüfzen te '' '■■•'■■■ /Adu-.....
f/),E. Beningha Ui'. Boek, CLXXV. en CLÜXVh lioofdjC
ia. 533j 534. tg) S. Beninga W. 258, 059. ... .•• /.:.-•,.;■:„ ,3 f4"j (è) S. Beningajl/l. 261. £*) S. BstuNOA, l/l. 26}, 267, 269, 275*; , Bb a
|
||||
|
3S8 V A DE RL AND S C HE XV. Boer.
KarelII, Aduwarderzyl en te Delfzyl, welke drie Plaati
'515' fen nog Sax'fche bezetting in hadden. Appir*- gadam ging over, op den twaalfden van Gras- maand des jaars 1515 (&). ■•'.,- :.:;-:/., XXXIV. Terwyl Friesland en Gronïngerland dus ge- Kareivan fcnokt werden, naderde de tyd* in welken ryk'aan"- Maximiliaan, die ook nu, by gebrek van geld yaardt de en uit andere oorzaaken, niet meer in de Ne- Regee- derlanden kwam, beflooten Hadt, zig van de iing der Voogdyfchap over zynen Kleinzoon te ont- landen" ü*&n, en hem 't bewind der Nederlanden op In per-' te draagen,- De jonge Karel bereikte * inSprok- fton. keimaand, flegts vyftien jaaren;* doch hadt i, „reeds zo veele blyken va» fchranderheid, def- tigheid, naarftigheid, ervaarenheid in taaien en gefchiedenisfen gegeven;- dat de Lahdzaaten eenpaarig oordeelden, dat hem de Regeering, .; B, behoorde toevertrouwd te worden. Hy werdt - dan, in Louwmaand, in Brabant, ra Gras- maand, in Vlaanderen, ingehuldigd. Van hier ..--v.-i-trok hy naar Middelburg, alwaar men hem, ; ;;op den twee-entwintigften van Bloeimaand, tot Graave van Zeeland, aannam (/). Ten .: zelfden dage, ftondt hy den Landen verfchei-, den' Punten toe (m). Te Zierikzee insgelyks synde ingehuldigd, ftak hy over naar Holland. Floris Te Dordrecht * gefchiedde de inhuldiging op den ^ond'f» derden van Zomermaand, in de tegenwoordig- Stadhou- beid der Landvoogdesfe, des Stadhouders van- der van Holland, thans Floris van Egmond,; Holland. Heere van Ysfelftein, en der Raaden 's Hofs. De Gemagtigden der Steden waren hier ook, in v, ^ ':' '■ •' '•■■r! 4*^ mer- (*) S. Beninga, il. 269, 273.
Cl ) Reigrrsb. en Boxhorn II. Dtel, hl. 384, j.3;.-
Qit) BoxiioRN op Reigersb. II. Veel, W. 613.
|
||||
|
.XV. Boek. !H4ST0RI IfcV 38<>
merkelyken getale, verfGheeaen, én deedenKAREi.Il.
den gewoonlyken Eed, na dat de Graaf hun *sxs' eerst gezwooren had t (»). Ten zelfden tyde, bezwoer hy de Voorregten van Dordrecht in 't byzonder, en ontving de hulde der Ingeze- tenen deezer Stad (o). In'Friesland, waren ondertusfchen de zaa-DéZwar-
kèn der Saxifchen zö verre verloopen, dat ^ hoop, Jiertog Joris, omtrent deezen tyd, met Prins 1ualntdH°g" Karel in onderhandeling tradt, om hem zyn jaagd, Regt op Friesland af te ftaan. De Zwarte hoop komtwê- was, in 't voorjaar, in Hólland^gekömenï enderom hadt zig v aldaar zo gedraagen, dat het' Hof j"n^ries* befloot, deeze ruwe menigte, het kostteW« het wilde, wederom te doen vertrekken. In Sprokkelmaand, werdt hun, by openbaar Pia* kaat;,' het Land ontzeid. Ten zelfden tyde ij kreegen alle Onderzaaten bevel, om zig, töt .het verdry ven der > vreemde Kneg ten, gereed te houden (/>)• Midle'rwyl1» waren de- Hollän* ders met den Hertoge van Saxen overeen ge- komen, jdat hy dit Krygsvolk wederom' in zy- '■-! M nen dienst neemen zou, mids het zig naar Friesland begave (#). Den tweeden van Len- temaand, kwam ?er een nieuw bevel uit, aan t■..■.-, /;:; alle Leenmannen, om zig, binnen drie dagen, $nder den'Stadhouder, in de wapenen te vin- / ^en^ tot verdryving der Saxifehe Enegten OÓ«. j'Hierop, verfloof de Zwarte hoop, zy- j^ oen weg neemende, door Gelderland, Kjleeve .OS? c;~, rs :• .- • • ).w ,-..;...... >%rm qn (f«5'Groot-.Piaka«b. IM. JDeeli. N. aa, " 'p
- £0) Balen bl. 808.
l'pj Repert. der Plak. U. %. f?) S. Beninca il. 275. Cr^;Repeit/der Plak. m:Sf .:. a .ïu >«^ .$ (\ j BbV
|
||||
|
1 ——
|
|||||
|
eggo VAD ER LAN DS CHE, XV; Böe*.
,KÄtötR.^fi'JÖverysfel', naar Friesland, flaandezig hier,
•Ï5i'5. .QjgtfegHD Leeuwaarden» Franfeer en Harlin- ^*""" ~,génj nedêf. Intdeèze'Steden, lag nog Saxifche »bezgttjng. Workum en verfcheiden', „Dorpen •werden,. ten deezen tyde,,,door hen,; pkt Sge- brand ($). ■ - .■ / . ... : . .•; :>; naosj Schade. . EerBzy uit Holland vertrokken, haddejj zy
gk Sajci- zig j met;, bewilliging-, of teni minften.:,onder Je'zui?1' oQg&ükirig der .ftegéeringe, te Amfteciam , derzee," van veelerlei, mondbehoeften i voorzien k")<djè :r, ... hun 'te ifehepe^nagezonden; werden. Doch dee- '. Tai ze Vioot werdt,,door de .Friezen, welken de ' - Y'": "Gejderfthe zyde hielden, i Gelder [che 'Friëzsii genoemd,,; onder bevel van Qr.ooten Pier, een' flrie^eh^wrfte, by Hoorn y aangetast, én t'eene- m&al-bemagtigd (/). Wat kater »vier eertè diej-gelyke. ;Vloot, fterk agtentwintig febepen, en.rykelyk voorzien van geld en wollen Lake- Pen,, tot. betaahnge der Saxifche Knegten , dem .fiïélderfchen Friezen, insgelyks in han- den (iu)..! . > ::-Z flfV ;r .... tefi JOH! ï'' •' De Her- -y TiHfee. ^zulke. zivaare,flagen benamen den
tog van Herzoge, van Saxen fden moed, om?Friesland
ifat'zvn *S.;hêrwinnerv Hy fgoHdt., vderjralve4 in Blóei-
Regtop »aand^ï 'eenige Gemagtigdeh\naar4 Zeeland ,
rriesiandprm;met-Prin& KareJ,^die.zigi.toen:Taldaar he-
-af, aan jföx&fy iover de Overdragt van zyn-Rjegt^ in
Q^e^n(onderhandeling te treieden. Men-kwam haast
ryk. ^ereen«;:; De Hertog "van, ;Saxen ■ftèn.dt, < op
deostegentiehden «Jersogémelde maand <,> af ivan
zyn Regt op Friesland, voor een e fomme van
driemaal honderd-envyftigduizcnd Rynfchegul-
H i'-.i'Vu Si ^ns
(O S. Beninga, hl. a6S, 277. - .- '■'■'■"■ -'" '
10 E. Beningha III. Boek, CXCVü.'Hóofiji.il^S&fi
(_u) Vïlius Hoera, W. 18Ö—iS8. |
|||||
|
XV. Boek. H I S T O R I E. ^
dens. (V),- zyndei vyftigduizend guldens boven KAM.Hk
de fomtne, voor welke dit Landfchap, eer-JJ^^_ tyds, aan Hertoge Albrecht verpand was (V). Om deeze penningen te vinden, werdt Hol- Nieuwe land belast met eene nieuwe algemeenë Ver- ^f01** ponding, over Huizen en Landeryen (»). Ook werdt 'er een Hoofdgeld van [alle gegoede Ingezetenen geheeven. Men vindt, by deeze gelegenheid, aangetekend, dat 'er, in Holland, ïen deezen tyde, niet meer dan tweehonderd- duizenden dertig morgen Lands, vyf enyëertig- duizend Huizen, en honderd tweeënzeventig- duizend Perfoonen waren, die in deeze belas- tingen droegen. De overige Landen en Hui- zen behoorden aan Kloosters of Godshuizen» en de verdere Ingezetenen waren Geestelykèii öf onvermogenden (y~). Ten zelfden tydc, be- val Prins Karel „ dat geene Steden öf /Dor- -„ pen, Voortaan, Renten verkoopen of Ex- •„ cynzen; opftellen zouden, zonder daartoe", ^, vooraf, byzonder verlof verkreègen te he6- „ ben: dat de Edelen alleen vry zouden wezen f, van Landen, die zy ter leen hielden, en van „ welken zy, uit' dien hoofde, dienst fehuldig „waren; doch niet van Landen, welken zy „ niet ter leen hielden : dat eindelyk .geene „ Leenmannen of byzondere Heeren, binnea „ hunne Heerlykheden, alwaar de Graaflyke „ Beden ontvangen werden» zonder byzonder „ verlof, Beden zouden mogen heffen (z)." Kort
(y} Boxrorn op Reigersb. II. Deel, tl. 385.
(y/~) Zie hier voor, il. 311« Doch vcrgerylc daarmede VAN IwOON Aloude Regeer. V. Deei, hl. 641. \x~) Groot-Plakaatb. II. Deel, kol. 2047. Cy5 Erfgraaf. Bedien. Poorr. . {.*.) Gtoot-Plakaatb. H. Deel> kei,. S047, 2051»
f, "' •,, Bb 4
|
||||
|
3gi V A D E RL. Hl S T. KV. Boe^.
SUpxlI. Kort hierna, werde 'er een Beftand gefloor
*5l5' ten, tusfcheti Prins' Karel en Hertog Joris tér Beftand. eener, en den= Hertog van Gelder, Qraave
i! ' Edzard en de hunnen, ter anderer zyde: welk '•'-' vier maarfden duuren zou; binnen welken 'tyd',
Frangois de I; Opvolger van Lodewyk den
%\ïi Koning van Frankryk, 'die; op deri--eer«-' ,-fien-'dag deezes jaars, eyerléeden was , dë hangende geföhülen* hi der müiBe,' afdoen 40U (a). rv'a 't fluken van dit Beftand, zonde Karel van Oostenryk den Stadhouder van Hok Jand, FJoris van Egmond, naar Friesland ; wien de Saxifchen de Steden Leeuwaarden» Franike/, Harlnigen en andere Plaatfen, welr ken zy nog inhadden^ terftond overleverden* De Frieten, die -nog niet onder, de magt des Hertogs-van1 Qe-lder* gefragt |waren,; deeden ook, in zynen Perfoon, Prinfe Karel Hulde; De Zwarte hoop verliet Friesland. Tweeduir zend man van dezel ven begaf zig naar Hok land, in Oostenrykfchen dienst. De "overigen trokken,' in 't begin \ van Hooitnaand., door Drente,, naar Gelderland, Vëelèn begaven zig, federt,-in.Frarifchen'dienst»-■ naar'Italië, ^enigen keerden naar hun Vaderland te rug (£). -, ' - • ,..»>' ■ % % 'f- '■ '
fs~)&- Beninjm, */. 378. E. Beningha III. Boek, CXCIX.-
j&ofdß> bh 551.'. 1 ' f : \ ■ ' ■ "\ j (h) E. Beningha */. 2gj!j 283', 2841 ! . ;;;.
|
|||||
|
,. é&' VA-
|
|||||
|
FADERLANDSGHE ,2
I HISTORIE
/ZESTIENDE B Q E K.
|
|||||||
|
-»^-------—■-—.- ■--;.-------•-----------------—---------------------------;----------:-—
•Twp • "•: .. *v>i *;. ■■-' uv^«a j i hl :w s\ ■.. * '- a*
! I ff H §. U ->IV:.; -v 21-;
$. Karelvan Poitiers wordt Opper-opzigterder
1 Hollandfche Dykäadjen. IL-Zeekryg tusfchen Gr ooien Pier en de Hollanders- Nißuwpopri
verrast. De Velwwe afgeloopen. lil. Handel
•r ?»<;?• Frankryk. Graaf Henrik' van Nasfau ; trouwt'de. Zuster van den Prins fan Oranje. IV.. 2ïy worifr Stadhouder van Holland. Voor-
. deelen, </oor ie Gelderfchen, in Friesland en : in Holland, behaald; Vrye Rbovery afgekon- •■' digd. Befiand?y. Kar el vanOosienrykwordt Konißg van Spanje. Vrouw Margarèet,
: Landvoogdes. Filips van Bour.gondie, Bisfchop .van Utrecht. VI.' Zgefchulm'ery'ényyah GrßO' .' • im Pier. Schatting der groot e en kleineSte- \ den. Verfchil met Deemmarke VII. DePen- .'.- fionaris van Dordrecht valt in 's Koningspn- - genade. JVordt in zyneegr herfleld. VUL Oor-
~ jpröngenvoortgängder Leerevan Luther. D& - Bisfchop van. Utrecht, .is gezind tér< Hervpr-
Iminge.,'Houdt,.BfièfgepiejsHfchap met Eras- , mus. IX, Beßand'mei Gelder verlengd. Kar el
.Si iïe Vi wordt Keizer. X. Vrouw Mar gaf eet
-.. wordt in de Lanflnogdye bevestigd, XL pjy?-
-r.'Äx Bb 5 ,gdng
|
|||||||
|
394 VA DE RL AN DSCHE XVI. Boek.
gang der Hervorminge, hier te Lande. Pla-
'kaaten tegen dezelve. Geloofsonderzeek. Eer- \ße Märtelaar in Holland, XU. ..Oorlog met Frankryk. Onlusten in Overysfel. Texel en Wieringen gebrandfchat. XllJ. Adriaan Flariszooh van Utrecht wordt /Paus.: XIV. ' Krygsbedryven in Overysfel en in Friesland. De Graaf van Hoogßraaten wordt Stadhou- der. Rafelde V. bêmagtigt Friesland. XV. Dood van Bisfchop Filips van Bourgondie. Oproer in den Hadge. Slag van Pavie. Be- ßand met Frankryk. XVI. Bede van honderd- "v"duizend':guldens aan Holland.^XVil.: Onlus? ■: Jten: met.Demenïarke en de Oosterlingen. Twee- T*,ifaarigfBefland.- XVlIL Frede handeling te i-i Madrid. XIX. Nieuwe Bede van tagtigdui- v/'zend guldens en van 'een gefohenk voor de ■ /Landvoogdesfe. XX. Befand met het Oosten •bekragtigd. Ontdekking van nieuwe Landen. «■. Gebeorte ivan, Filips van Oostenryk. XXI. -•i/Nieuwemrlog met Frankryk en Engeland. wHandel met de Oosterlingen. XXII. De Gel- , derfchehibezetten- Utrecht.* Voorzorg tegen hen in Holland. XXilI. De Bisfchop van U- ■' trecht zoekt hulp by de Landvoogdesfe. Staat '' der Grenzen. Buitengeweone Bede. XXIV. " Frahfche vyandelykheden. Kar el de V. wordt -i Heervan'Overysfel. Verzegeling in Holland. ' 'XXV.Maai'ten van Rosfemplonderi "'s Graa- -' vénhaage. fVerving in Holland. XXVI. Ver- ' fchil over "'t aanflellen van eenen Kapitein- '■■ Generaal van Holland: Inbreuk opder Steden * Vóorregten.XX^lL Unie tusfchen Holland en ■ Antwerpen ''met. V Herto'gènbosch. XXVIII. Beßand met Frankryk en Engeland. Voordee- |
||||
|
XVI. Boek. I.; MD l S T^O R1 ®fr V 395
c.-;&»', ih Overysfel'en Gelderland'; behaald. "'
- ■•/'XX'lX.. De .Keizer bekomt hëf'4'ëérêldlyk' gè~.'./' ,c"..,
cc.hied over 't•Stïgt. Poogingen omHNëderfligt • «ö» Holland te hegten. ?BedeJ XXX. Z)e'C7-
; il j?ie we/ deBrabantfche "Steden "verlengd. Vre- - •■ We met Gelder. tMede van eènhondëM^enidg^
-Ö pigduizend guldens: Gefchenkeh aah den Stad- • houder. XXXI. Kamerykfche Vrede. Regt
n ijvz« Aubaine; afgefchaft: XXXII. iteie ?# 's -ijKeizers reize naar Italië enz. Zeelands f 3 Schulden. Karel de V. gekroond. Dood van ■ •>r~Mlibert van Chalons, yi>iens PrinsdomOfän- :•::::j&\aan.HHuisvanNasfaükömt.J' "- 'c';f " "Turins! Karel',' de' Regeering over Holland KarelII.
■:M ' en de andere Nfederlandën aanvaard p.l' 'hebbende, toonde tèrftond, dat 'hy niemantreri^aagt zytter Vöorzaaten wy ken; wilde,, ih "het öefe- het Op- nëh 'van een volllrekt gezag óver dë Land- per-op- zaaten. /De fehouwen de zorg Voor het pn- jj'S'Lovet "dérhoud der' Dyken/ih l/fölla]^wa|, van, de kaadjlä 'tydën van Willem'den II. af, toevertrouwd In Hol- gëweest aan Dykgraaven én Hêeraraaden,/ die land aaji uit de voornaamile, Ingelanden gekooren wer yenf!l 'dëh.' "HertogTilip's" van' BourgönHiè jvasl de deling" "ëërfte, die hierin verandering. maakte, in 'top. jaar ;l466, den Stadhouder, ënRaadën van ISlS- Holland last geevêhdë, óm > nevens ' Gemag- ""^ tigden des gemeenën Lands, opzigt te hebbeti qp de verbetering der Zeeweeririgen in '*ï ï^oorden' vari Holland (ä). Tof éën voör- wëiidfel, om deeze inbreuk op de aloude ge- •"i'i-:,; f' oH'tóaïV -il h''.( iVtwkaö WOO%
C«5) XHI.'«ort. W.*93*.' *£ - ";; •'■" •' : ' * -' '
|
||||
|
•wpmfp
|
|||||
|
3SM5 VADERLANDS CHE XVI. Boek.
KARELlLwoonte te doen, hadt hein gediend de (legte
^js^vilaat, in welken men de Dykaadjen, ten dien ty- de, bevonden hadt. En van dit zelfde voorwènd- . fel bediende Karel, zyn naneef, zig tegen- woordig ook, qtn nog groocer verandering in .de aloude gewoonte te rnaaken. In Zomer- maand, van Haarlem naar Amfterdam ryden7 :&*y hadt hy de dyken, die !t Y-water keeren, ze$r gefeheurden afgeflaagen bevonden. Men .pncferrigttQ^e.m» ten zelfden tyde, dat de West- friefche Dyken niet beter gefleld waren. ,En men' verzuimde niet, Dykgraaven en Heem- raaden de fchuld te geeven van den (legten (laat der HolJandfche Dykaadjen: fchoon de JIj3sa3 hWj%H ÜÉfe^ fchynt,, en ten deele aatfdë A geduurigè zwaare ftörmen, enten deele aan den -K/lwh'-i .armely.kentoettandd.er.Landen, uitgeput dóór :': " *en, Gelderfchen oorlog Yb% te wyten wa?. -qo-ïsq ffijjfif nam, deeze gelegenheid waar, om den ... o .... Ingelanden het Opzigt 'qver de Dykaadjen, v ten minftën voor eenen tyd, geheellyk te ont- * Super- trekken. Hy ftelde Karel van Poitiers, Heere /«Af», van Dormans, wien men niet weet dat hier aei?1- ,■ een' voet lands bezat, tot * Opper Opzi^cr "mVVh van deI^ollandlche Dykaadjen aan;.hem, ner 3""co r% eeßige.P.erfoonen, mag'igende', om nieu-- .v{i we Keuren op de Dyken te,rnaaken, en nieuw? —• Dykgraaven en He.emraaile/n aan te (lellen & gelvkV .Qtntrènt t\yeë maanden laate^, gèr fchiedde "(V). Van al 't welke Brieven ver- eend werden , op , den dp'rden van Hooi* .. ./;. :jfs f}t rfiü :■■' )| ." maand» MO.i^n"^" K^Pk de Cura R«publ. Ca/. LXI. *,
r^2,I3/JjRANOTBEn,kl,,:,W-15- Vbuus Hoorn, «. i8o. • CO Handv. van Ryiil, il. 126. ...... 7/ • <• ;»,: ?xh |
|||||
|
XVI. Boek." HISTO R ï E; &?
maand, in den Haage, getekend (ji), ÖokRAiuitli.
vind ik, dat Karel van Poitiers, het Opper- , ffijj%, opzigterfchap over de Dyken, nog in 't jaar"" ' 1540, bekleed heeft (e~). Doch men liet niet na* dit willekeurig af- en aanftëllen van Dyk- : graavën en Heemraaden, door den Graave* ^ f als eénë wezenlyke inbreuk op 's Lands vry- - ;: heden aan te merken; Men vindt, dat Kä- !'.;] rel, omtrent deezén tyd en laater, de Regeé- "^JiJ» ring van verfcheiden' Hollandfche Steden Ook,) buitens tyds, veranderd heeft (ƒ). >öj.?,i Francais de I, Koning Van Frankryk, maak- Ar ~
te zig, in den aanvang zyner Regeeringe, ge- 5^lvan reed, tot eenen togt naar Italië, op welken doeteen' hy, door Karel van Egmónd, aan 't hoofd togtnut van zesduizend (g), anderen fchryven wel Italië, twee ehtwintigduizend (Ä) Knegten, verzeld ' . , werdt. Doch op een valsch gerügt, dat de . i Oostenrykfchen het Beftand gefchönden had- den , verliet de Gelderfche Hertog het Fran* fche Leger, 't bevel over zyne Knegten Clau- de, Hertog van Guize, Broeder des Hertogs van Lotharingen, in handen Hellende. Hy hadt dus geen deel aan de overwinning, die de Franfchen by Marignan behaalden?'tweïk ■ » hem zo diep trof, dat hy, te Lions, alwaar hem deeze tyding ter ooren kwam, in eene zwaaré krankte viel (f). Karels togt naar Italië,en de ziekte, die 'er op volgde,waSoor- aaak * dat men, zelfs na 't uitgaan van 't Be- iTand f (d~) Handv. van Rynl. it. Mo-
« O Repert. der Plakaat. van Holland, U. 37.
Cf) Erfgvaaf. Bedien, in Holl. Voorr.
(g~) Pontands Libr. XI. p. 657, 658.
(ft) Daniel Tom. VU. p. 349, 35°*
^Daniel lom. Vü..p. 356, 3ÖÖ.
|
||||
|
è98 VADE R% AN D S C HE XVI. Bötö
RAR^Ll%ftandï van geene.;merkelyke vyandelykhedeii
l5Ï$z tusfchgn~ <Jp ,Q#$tenj-ykfcheiï reii Gelderfchen
tsss—-hooi'de.r; All§eolyk hielde Groote Pier, mee
de Gelderfche Friezen,, de-Zuiderzee geduu*
Woeste rig onveilig. Doch >in Bloeimaand des jaars
fsftus- ¥ 5x ^» W^dt een goed gedeelte'zyner Vloo-
fchea tß> 'do.or.den Holtendfchén Admiraal, Floria
Grooten van Egmptidi ■* Heere yan! Ysfelitein , ovoor
Pieren Worküm bemagtigd. De Krygsgevangenen,
hndersl welken hy. hier bekwam, werden als Zeeroo*
1516.* vers gehandeld, en tfe Hoorn en elders met de
iuvS;,,. wreede gewoonte van de Holländers, welken
hy gevangen kreeg, 1 in zee te fmyten (0*-
De Gei- Wat laater, begonden de Gerderfchen , de
dérfciién vyandelykheden^ wederom in Holland. Men
verrasfeh jja(j|. hier kennis van hunne toebereidfels ge-t
poort." kreegen, en alomme, in Oogstmaand, bevel
laaten afgaan, om geene Stilzaat met hen te
rnaaken;: maar zig gereed te/houdcn, om,hun
te wederftaan niet flegts, imaar alle mogëlyke
afbreuk te doen (jn). Evenwel gelukte het
hun, nog voor k einde der gemelde maand,
Nieuwpoort by Schoonhoven te verrasfen (n).
Dit;hielde men, in Holland, te ftryden met
het geflooten Beftand. Eènige' Gelderfche
Edelen, die *t Krygsvolk hier van onderhoud
voorzien hadden, werdender, federt, in den
Haage, om onthalsd (0); Men was ook voor
Oudewater en Woerden < bekommerd, en ?t.
, 1 * Hof
stt-X -m-'i :. '.vf.fe.-H ('■. )
(k~) Veuus Hoorn*, II. 190. ... ; ; ',' CD E. Rewngha Ut. nnek, Cap. CXCVII. il. 550. , (m) Repert. der Plak. U. 3. 1 f
(n~) Groote Chron. Divif. XXXII. Cap. 46".
/• 8p. verf. 9»«
|
||||
|
XVLvBoek: H I ST O R I; E. S99
Hof gaf» in.'t begin van Herfstmaand, bevel, I&ffiEtlk
om alle boomgaarden,, ruigten en hopgtep^ *-5l6l_ in welken de vyand zouL können nestelen ,j ~" " rpndsom deeze Steden,(te (legten en uitterooi* jen CA). 0ók trokken de Hollanders, tenDeHo1* getale, naar men zeide, van duizend Paarden j*nopeJ* en zesduizend Knegten,' onder bevel van Graa-,de Veiu- vè Henrik, van Nasfau. en andere yoornaame we af. Edelen, omtrent déezen tyd, buiten Utrecht nm. naar de Vel uwe, welke Landftxeek, tot r f Arnhem toe, plat gebratid werdt. Eene Abt- - dis van 't Vrouwen ■ Klooster onder Utrecht* ■; 4ie déezen togt 'beleefd en te, bpek geitejd ,. , * ^ . heeft, verhaalt, "dat de Hollanders , in 't :._ heentrekken, twee dagen in 't Klooster halte ": hielden, waarvoor de Graaf van Nasfau twee«, •' i«-*-'
enzeventig enkele Goudguldens aan hetzelve; vereerde (#). In't volgende jaar, zetteden; de. Gelderfchen den Hollanderen deeze ftroo.fi pery met woeker betaald. ,, , Doch eer.'t jaar 1516 nog ten einde liep, xiïï
werdt 'er, tusfchen den Keizer, zynen Klein» Handel zoon, den Graave van Holland, en den Ko-ï1«, '•■'.' ning van Frankryk, een Verbond van Vriend- f^n fchap geflooten, welk de Nederlanden, ge-, *t : noeg met den Gelderfchen Kryg belemmerd,; ten minften voor vyandelykheden van de Fran-, fche zyde dekte. Prins Karel hadt Henrik, Graaf van Nasfau,, reeds in 't voorgaande jaar, naar Frankryk gezonden, om den nieuwen Koning, uit zynen naam, wegens de Graaf- schappen, Vlaanderen _ eji Artois., hulde te: doen.
Cp~) Repert. der Plak bl. 3. Handv. van Qudew. bl. 399,.
O/j IlfiMl. VAN £rp CblOIl. bl, y3.
|
||||
|
40Ö VAÜERLANDSCrlE XVLBóMk^
KAkELll. doen (_rj. Hierop was, in den Haage, eéri
1516. huwelyksvërdrég geflooteh J tusfchen Prins Karel én Rënée van Frankryk, Dogter vari , „ „ Lbdewyk dên XII. Ook hadt de Prinis van :,, -Raftilië zig verbonden\ om zyneh Grootvader,' " - Koning Ferdinand, geene hulp te zullen be- wyzèn, indien Ffän^ois de I. hëm den oorlog akndeedt, om 't Koningkryk Navarré; welk Ferdinand den Huize van Albret ontwel- kenrik digd hadt. Met welke verbindtenis Francois zo Graafvan 2eer m zynen fchik was, dat hy den Graavö trouwt' van Nasfau, ten verzoeke van Prins Karel, de Zuster toeftondt, een Huwelyk té mögen aangaan yan den met Claude, eenige Zdstër van FiliBert van t»rinsy^ChalonÈ, Prins van Oranje, diè, fëdért, zon- ranje* der Kinderen, in Italië gëfneuvèld zynde, zyft Prinsdom den Huize van Nasfau nagelaaten heeft Qé). Doch nu werde 'er een nader Ver- bond mét Frankryk getroffen* waarin öök dé Keizer begreepen was. Vertictód Ferdinand, Koning vari Arragon', in Louw« van maand deezes jaars overleëden zynde, hadt. Vriend- prins Karel, önaangezïerf Zynè Moeder nog jta'cofo* leefde, tèrftond den naam van Koning va/i &en I. Spanje aangenomen, èn zig genegen getoond; tot het fluiten van een Verbond met Francais' den I: die reeds een Leger verzameldhadc,om in Navarré te vallen; doch, oördeelendë, dat de dood van Ferdinand dèn ftaat der zaakert veranderd hadt, niet minder dan Karèl gezind: was, tot een Verdrag,'t welK,ïn Oogstmaand>: té Noyón getroffen werdt. Meri kwam toen r " over- |
|||||||||
|
l
|
O Dänir. Tom. VII. p. 344.
Pontanus Libr. XI. p. 65S, |
||||||||
|
&VI. Boek. HISTORIE. 401
overeen, dat Karel niet niet Renéé i maai1 Kareï-U.
met Louife, Dogter van Francis den I, in de is*6»_ Egt treeden zou. Ook zou de zaak van Na- " varre in der minne worden afgedaan, na dat
Karel, in 't bezit van Spanje, zou gekomen zyn. Hierop volgde het Verbond van Vriend- ■ fctiap, tusfchen den Keizer, den Koning; van Frarikryk en den nieuwen Koning van Span- je; welk te Brusfel geflooten (/); in Win- termaand, onder 't.vieren van openlyke Gods- dienftige plegtigheden en onder 't bedryven van allerlei vreugde, 'in Holland afgekondigd («), en, in 't vozende jaar, nader bekragtigd werdt (V). Men beloofde, onder anderen, by dit verbond, elk een aanzienlyk Leger op de been te zullen brengen, om de Turken té heoorloogen. Paus Léo de X. hadt den Chris- ten-Vorften dit ontwerp onlangs in 't hoofd gebfagt. Wy zullen in 't gevolg gelegenheid hebben, om aan te tekenen, hoe veel invloed het op de Nederlandfche zaaken gehad hebbe. Het Verbond van Koophandel, in 't jaar
1506, met Engeland geflooten, werdt, in dit 47 jaar 1516, ook wederom vernieuwd* (V). ,1
Francois de I., die, by het Beftand, in 't èeftancl
jaar 1515» tusfchen de OostenrykfchenenGel- met Gel* derfchen getroffen, tot bemiddelaar der on- der* ? derlinge gefchillen, verkooren was, hadt hier- van, federt, ten minften in fchyn, zyn werk gemaakt; doch niet meer te wege gebragt, dan dat'er, in de Lente des jaars 1517, een; 1517. nieuw ———
CODAlïIEL pü' Vil. pi 37Ö, 385, 383, 389, 39*«
(«) Balen Dordr. bl. 809. '■■"-'■ fv)Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P> I. £• 256. , ,
(«0 Aft. Publ. Angl. lm. VI. P. I. p 114. IV. Deeu Cc
|
||||
|
40a VADERLANDSCHE XVI. Boek.
nieuw Beftand werdt getroffen, welk, tot in
den aanvang van Bloeimaand, duuren moest * doch van wederzyde kwalyk gehouden werdt De Zwarte hoop^ die, onder 't bevel van
Karel van Gelder, in Italië gediend hadt* was nu y^n daar te rug gekeerd , en werdt, door hem, naar Friesland, gezonden. De Oos- tenrykfchen hadden zig hier onlangs van ver- fcheiden' Plaatfen meester gemaakt, welken, te voorén, aan de Gelderfchen waren overge- gaan, met riaame van Staveren/ Workum , Hinloppen én Bofswaard. Om hunnen verderen voortgang te (luiten, zondt de Hertog van Gel- der den dapperen Zwarten hoop derwaards, die 't platte Land alomme afliep, Dokkum bele- gerde, en by verdrag innam, op den twaalf- den van Zomermaand (y). Toen begaven ze zig in de Kuinder fcheep, en ftaken over naar Holland. Zy waren ruim drieduizend man fterk, en landden voor Medenblik, op den vyfrentwintigfien van Zomermaand. ;«. • Men hadt,in Holland,eenigen tydgeleeden,
deezen inval voorzien. En Henrik, Graaf van N as sau , die nu StadhoudervanHollanä, was(i); zynde Jan van Egmond, die dit Ampt -veele jaaren bekleed hadt (2), in Oogstmaand des
fx~) S. Bèninga' Chronidcel, il. 305.
\y ) S. Beninga Chron. l/l. 308. (1) Zyne Commisfie Was reeds den dertigften vaa'
Wynrnaand des jaars 1515. gedagtekend. Zie Repertor. der Plakaat. vän Holland, bl. 4. En hy hadt, in Slagt- maand daaraanvolgende, zitting ter Raadkamer van Hol- land genomen. I. Memoriaalb. Sandemn ƒ 41. (2) Twee-endertig, zegt dé Schryver der Groots
1 C&rfc
|
||||||||
|
is ifi
|
||||||||
|
rv.
t>t Gel-
derfchen
behaalen eenige voordee- len in Fries- land. |
||||||||
|
Henrik,
Graaf van Nas- fau, wordt Stadhou- der van Holland. |
||||||||
|
ÏVI. BoeiL Hisf ÖRI k 403
des voorgaandeii jaars, te Ëgmond op den KarelI^
Hoeve j overleeden <V); hadt zeven Vendels 151'r',_ Knegten in Westfriesland gelegd: en één, op "'" de Oorlogfchepen^ die niet behoorlek bemand waren, verdeeld. Medehblik hadt, dnders an- De Gel- deren i een Yendel Knegten in, .welk zig* zo derfchen wel als de Burgery, dappërly k tegen de Ge!* „™m»! derfchen verdedigde. Evenwel werdt de Stad* denbiik" ftormenderhand, veroverd, leeg geplönderd, en Alk-; en plat gebrand, 't,Slot alleen, welk door maar» ea Joost van Buuren verdedigd werdt, keerde de i^ch* Gelderfchen, die, voor «rekkende, Opper dóes Holland en'Twisk aan kooien -leiden, Midwoude,, om door* honderd-envyftig guldens, die de Pastoorop- fchoot, verfchoonende. Van hier töogeh zy* langs den Zwaagdyk, Hoorn voorby, doet Berkhout,■ Ävenhorn en Urfètn, over den Huik gendyk, naar Alkmaar, alles,, wat hun tegen kwam, doodfla'ande. , Alkmaar > werwaards de Opgezetehen der naaste Dorpen, rnët;nai& ne beste goederen, gevlugt waren , werdt'i agt dagen ägtereen, geplönderd; en 't blyfcc ^ uit eenen Graaflykeh .Brief(<z), in, 't jaar 1523, ten. behoeve der Stede, verleend, dat de buit van eetwaaren, kleederen, jüwëeleri én andere kostelykhèden hier zo groot «£& ' weeiÉ
O) Groote Chron. Divif. XXXII. Cap. 46. :. :
' (_a) By Boomkamp Alkmaar, bl. 65. Chronyke. Doch Henrik van $asfau:is zyn onaiiddelyké
Opvolger niet geweest: gelyk de meestan meenen. Zie Goudhoeven, W. ..lot. .Floris van;Ègmond,. Heer van. |
|||||||||
|
Ysfelftein,- Neef van Graave Jan, heeft het Stadtioudei*
|
'v
|
||||||||
|
ampt, reeds voor zyns Ooms overlyden,bekleed. Zie Groot*
Plakaatb. UI. Deel, bl. 20. En Henrik vanNasfau'be-' kwam het eerst, twee maanden na hetzelve. |
|||||||||
|
4©4 V ADE R LAN D S C H E XVI. Boek.
'3Eakei.II. weest was, dat de Ingezetenen verklaarden,
jjffifr de geleeden' fchade, in geene dertig jaaren, ^~ te zullen können te boven komen. Uit den- zelfden Brief en andere oude Gedenkftukken (i), ziet men ook, dat 'er, omtrent deezen x tyd, eene vermaarde School, te Alkmaar, ge-
weest is, die, door deezen inval, t' eenemaal
te gronde ging. Egmond werdt, federt, ook geplonderd, en verfcheiden' andere Dorpen e gebrandfchat.
j Floris van Egmond, Heer van Ysfelftein ,
i , die, met eenige Knegten, te Hoorn lag, was,
,-V midlerwyl, de Gelderfchen op de hielen ge- volgd, en deedt, om hun den hertogt te be- letten, den Huigendyk, tusfchen de Huigen- waard en de Schermer, toen beide nog Mee- ren, doorfteeken, 't gat fterk met wagt en gefchut bezettende. De Gelderfchen verlie- ten eerlang Alkmaar, op den negenden dag, gang neemende naar Beverwyk, welk ook ge- plonderd werdt. Vanhier, toogen zy naar Sparendam, dat gelyk lot onderging. By 't Huis ter Hart, tusfchen Haarlem en Amfter- dam gelegen, hadden de Amfterdammers eene fehans opgeworpen; doch zo zwak bezet, dat zy, in den tweeden aanval, veroverd werdt. ^Ëoeri trokken de vyanden, door de Arriftel- landfche Veenen, naar 't Stigt. By Kuilen- burg, over de Lek geraakt, floegen zy 't be- leg voor Aspereny en bemagtigden 't Steedje, ftormenderhand: niet zonder vooraf zwaar ver- lies te hebben geleeden, welk de arme Ingezete- nen , naderhand, met de dood boeten moesten co. ;■;; De
(>) By Boomkamï» il 65, 78, T'49.
O) S. Beninga Chron. «.310. I'ontanl's Liïr> Xl.-p. Cr*.
|
||||
|
XVI. Boek. H I S T O R I E. 405
De Stadhouder van Holland, onder dit KabelIC
ftroopen der Gelderfchen, den vierden man 1S17-. uit alle de Steden en Dorpen opontbooden"~ " hebbende, was den vyand, met een goed , * deel deezer manfchap, gevolgd, en fneedc hem, eerlang, binnen Asperen, den toevoer af. Dit noodzaakte hem 't Steedje te ruimen en naar Gelderland te wyken (/)• De Graaf van Nasfau volgde hem derwaards, liep an- dermaal de gantfche Veluwe af (je~), en floeg daarna 't beleg voor Arnhem, binnen welke Stad, Hertog Karel van Gelder zig thans in perfoon ophieldt (ƒ). ,-,- , Terwyl dit te lande voorviel, deeden de. Orde te-
Gelderfche Friezen, onder 't beleid van Groor|ende ._ ten Pier, den Hollanderen, ter zee, geene merverf" mindere afbreuk, verfcheiden' Koopvaardy-der Gel- fchepen, zo dra zy* binnen de gaten, in dederfchen. Zuiderzee, gekomen waren , wegneemende. De Steden en Dorpen van 't Noorderkwartier werden geduurig met nieuwe landingen ge- dreigd ; en de Stadhouder en Floris van Ys- felftein hadden genoeg te doen, om den In- gezetenen , door troostelyke Brieven, moed. in 't lyf te fpreken. Op den agttienden van Hooimaand, werdt 'er, te Delft, eene Dag- vaart gehouden, pp welke orde beraamd werdt, itot de uitrusting van zeker getal van Oorlog- fchepen, die de Zuiderzee zouden beveiligen, en onder bevel ftaan van Anthoms van den Hau- te, Heere, van Fleier en, wien men Franeois Co- bel, Raad van Holland, toegevoegd hadt. Qu* .wbpa
C<0 Vslius Hoom, il. 193—tpj).
|
||||||||||
|
i
|
||||||||||
|
«3 H?l«R. van Eh>, Chroju bl~. $9.
'fj QOUDHOEVÉN U. 575. ' |
||||||||||
|
Cc 3
|
||||||||||
|
4«4 VADER LA ND SC H E XVL Boek.
If|fl* fOin dé. kosten van ideeze uitrusting goed te
-i-l_ maaken,werdt%r zeker'lastgeld van de Koop- vaardyfchepen gëheeven', gelyk vati ouds plagc Afkondi- te gefchieden. Kort hierna, werde 'er vrye vryeVan Roovery afgekondigd, met eene Bekendmaa-' Roove- king van dtezen inhoud: * :s ... „ . sy« . ƒ 't, Be Heku van Fleteren, Admi- j^raal van de Zuiderzee, confènteert en geeft ,j' oorlof, van's Könings wege <ddt eenen eyge- irtykén, wie hf fy, finder dienst, 'fal • mogen i+r-oöven, brandenïpiigeeren en doèdflaan de $ rebellen, en vyanden'dësKonings, en haregoe- „ den aenveerdenen houden voor goede en vrye „, prys en buyt'-,-' finden "yemants weder/eggen. ,i Behoudens alleenlyk, dat■ devoorfchreéve Ad* „ mirae) met fynen. Rade de kennisfè van de „ vooffchreeve genomen goeden hebben fal, en ,-, hebbe verklaart óf de goeden prys zyn o f niet, „ èer men die zal mogen paerten, deden ofver- „ vreemden. :En öfyemand daer over gevangéi ï, worde zal dien verantwoorden. Gedaan tot $ EnkHuyfeti, den 6\ Augusü,'■ Anne* 1517. - Dit verlof en: de fpoed, die met het uit- rusten' der Vloote gemaakt werdt, was oor- zaak,' dat de Gelderf che Friezen, binnen kor- ten* tyd,"J Uit de ^Zuiderzee gejaagd werden. Te Burtfchooten, wërdt ëèn deel hunner fché- pen Verbrand. • Veële anderen werden, in de , Friefchfe' havens, bèzët' gehouden '(jg). \trttzs '' 't Beleg van Arnhem werde vast zo fterk maanden voortgezet, dat Karel van Gelder voor'fiagert met ; begon te doen, tot eene Vredehandeling. Ko- Êelder, njng (gl VeliusEoohi, il. 200-Ï02. Groote Chron. Diyif. XXXII.
Cap. 46.
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 407
|
||||||||
|
ning Karel, ylende naar Spanje, om zig al-KamlH?
daar te doen kroonen, luisterde naar deeze _tSi7' voorflagen. Men tradt, te Utrecht, door ~^~ wederzydfche Gemagtigden , in onderhande- ling, en trof eerlang, op den zeventienden van Herfstmaand, een Belfond (Ä), welk zes maanden zou duuren (f). By 't Verdrag, welk hiervan gemaakt weidt „ ftondt Karel van „ Gelder zyn Regt op Friesland, Groningen „ uitgezonderd, aan Koning Karel af, voor „ eene fomme van honderdduizend Kroonen ?, eens, op zekere tyden, te betaalen, onder „ borgtogt der Steden Dordrecht, Amfter- ,, dam, Gorinchem en 's Hertogenbosch. „ Wyders verbondt hy zig, om de vreemde „ Knegten, binnen zes maanden of eerder, v Friesland te doen ruimen (&)." Weinige dagen voor 't fluiten van dit Be V.
ftand, was Koning Karel, van Middelburg,^1'01 naar Spanje onderzeil gegaan (/). Hy landde vanSpau- te Villaviciofa, en werdt, op den zevenden je ge- van Sprokkelmaand des volgenden jaars^ te^0011"1, Valladölid, tot Koning van Spanje, gekroond. Voor zyn vertrek uit de Nederlanden, hadt hy de algemeene Landvoogdy wederom aan gyne Moeye, Margareet, Hertoginne We- duwe van Savoye, en aan zynen geheimen. Raad in de Nederlanden, opgedraagen (ra): en in Hooitnaand des jaars 1518, zondt hy '.... ',.;', haar
(A) Repert der Plak. bh ,5. •
\t) Chartr. van Brabant te Vilvoorde, in 't Hcrlkoiil Kistje,
ge.ek. D. '• fi') Goudhoeven, bl. 575.
(O Contin. Abb. Ulpctg Chion. ap. Matth. Anal, Ttm.l,
p. i-Z' Reigersb. II. Deel, bl. s88. '\»0 GïOOt-l'laUatb. IV. Deel, bl. 13. |
||||||||
|
Cc 4.
|
||||||||
|
I
|
||||||||
|
4o& VADERLANDSCHE XVI. Boei?:
RärelII;haar last, uit Sarragosfa, om voortaan alle
»5 *?' Brieven en Plakaaten te tekenep, par k Royi
* "~ Mar gar eta, dat is, van wege den Koning,
Margareet (»).
Filipsvan Te Utrecht* alwaar men, onlangs, 't Be- Bour: ftand met de Gelderfchen getroffen hadt, wordt6 was' wat ^roeger5 verandering in de Bis- Bisfchop fchoppelyke Regeering voorgevallen. Bisfchop van U- Fredrik van Baden , het Bisdom, dat hy nu, trecht. meer jan twintig, jaaren, heftierd hadt, moe- de geworden zynde, toonde nu en dan, genegenheid, om 'er zig van te ontdaan , , mïds men hem, voor zynen afftand , eene goede fomme betaalde, en nog een jaarlyksch inkomen, uit eenige Kloosters , behouden liet. In Frankryk en in Engeland, yondt hy niemant, dien 't Bisdom, tot den pfys, dierj 'J hy vorderde , aanftondt. Doch Koning Ka- rel leende 'er ooren naar. De ftroopejryen der ^'Gelderfchen, die, door 't Stigt, van tyd-tot . tyd, in - Holland , vielen, zouden, zyns por- ; ; deels,- beter belet können worden, zo de Bisfchop van Utrecht in zyne belangen was (?)♦ Hybefloot, derhalve, mét Bisfchop Fredfik» in onderhandeling te treeden, en Filips van Bourgondie, na'tuurlyken Zoon van JHertoge Filips den Goeden {3),. die thans'Zee-iAami- raal was, tot de Bisfchoppelykè; waardigheid, . - t§
. f») Gi'oot-Plakaatb. IV. Ztecl, tl. ia.
(fl) Ger. Nóviom. Plrilipp. Burg, inJ^attäei Anal. Tom.
ï, p. 156—158. '. . ' ;;. ! •■' ' ' ' > ■- ' (3) Hy hadt hem gewonnen, by Margareta Post,
"'■■, ^Aie, .Gerardus Noviojwagus {Philipp. Burgund.-^.iifl.) cene Vrouw van onbefpreken' kuischheid [inculpata pu» «licitia] noenu. |
||||
|
XV!. Boek. H I S 'T O R I E. 409
|e bevorderen, 's Paufen toefteraming zon ^ KAREtïï*
dagt hy, zonder moeite te verkrygen zyn , l5'Z« mids men geen geld pntzage. De Schryver^ dien wy hier volgen, en die in deezen tyd geleefd heeft, merkt aan ,, dat Brieven ën ,«, Bullen van zulk een" aart, te Rome, thans „ te koop waren (ƒ>)." De Koning kwam met Bisfchop Fredrik fpoedig overeen, 's Paufen toefteraming kostte hem twaalfduizend Dukaa-i t;en. Doch toen men van deeze reeds verzekerd; was, moesten de Staaten des Lands van £Jfe trecht nog bewoogeri worden, om van Heer. te wjsfelen: 't welk meer voeten in de aarden fcheen te hebben. De Staaten waren niet ponder reden bedugt,. dat Koning Kftrel toe- leg maakte, om k wéereldlyk gebied oyef'c Stigt geheellyk magtïg te worden: waartoe het aanftellen van eenen Bisfchop uit den Huize van Bourgondïe een groote ftap zyn • zou. Doch de aaqwasfende grootheid des Ko- / riings en de flegte ftaat der Stïgtfche zaaken was oorzaak, dat zy 'zig niet opehlyk kanten durfden tégen zynè begeerte. De Stadhou- der van Holland en eenige andere Koningkly- ke Raaden waren, reeds 'in Wintermaand de$ jaars 1516, naar Utrecht afgevaardigd ge- weest,, om de Staaten, tot het aanneemen van eenen nieuwen Bisfchop, te beweegen. Uic de onderhandelingen, toen gehouden, blykt; wel, dat de Staaten, voor verdere vervreem- ding van 't Scigt, bedugt waren (^r). 't Liep k C- derhalve aan ,'•. tot in Grasmaand des jaars 1517*
(p~) G'sr. NovioM. Philipp. Burg.-;». 157.
f jó Chartul. Major. Eccl, in Matt. Anal. Tom. I. p. loa,
■\; ■- '-,.cc5-
|
||||
|
410 VADERLANDS CHE XVI, Boe?.
Karm-IÏ. 1517, eer zy Filips Van Bourgondie tot Bis-
»Sir« fchop aannamen, alleenlyk eenige punten van """"-"—klein belang bedingende, die Koning Karel
nog niet dan fchoorvoetende toeftondt. De tolvryheid door 's Konings Landen, op welke de Stad Utrecht lang aanftondt, wilde Karel egter niet inwilligen (*•)• Doch hy nam het Land van Utrecht, van deezen tyd af, in zy- ne byzondere befchermingO) • 't welk den Staa- ten als eene groote gunst werdt aangerekend; doch eeniglyk diende, om Koning Karel gele- genheid te geeven, tot het oefenen van meer gezags in 't Stigt, dan 'er de voorige Graaveti van Holland gehad hadden. De nieuwe Bis- fchop, met eenen (loet van omtrent duizend paarden, op den negentienden vanBloeimaand, binnen Utrecht gekomen zynde, werdt i, naar gewoonte, in den Bisfchoppelyken zetel ge- plaatst, en in zyne hooge waardigheid er- kend (O. Men merkt, by deeze gelegenheid, aan, dat de Bisfchop den eed wel deedt aan de Stad; doch dat de Raad en de Gemeente, de gewoonte niet hadden van hem wederom te zweeren (u). In Oogstmaand, bevestigde Keizer Maximiliaan Filips in 't weereldlyk be- 1518. wind des Bisdoms (V), en in Spiokkelmaand -—-— des jaars 1518, ontving hy de Geescelyke or- dens eerst, wordende, eindelyk, tot Bisfchop ingewyd (V). , ■ vi Karel van Gelder hadt her, Beftand van.
Onder- " Herfst- (?) Chartul. Majori Eed. ih Matt. Anal, Tom. ï. p. titfi
165, 166,167 ' ' ' ", '" ts ) Chariul. uit fupra P. löi, 163, 166.
ró Introiiiz. Uni Philipp- uH'ßpfä pi 174 tf/èff. (u) A. Matthäus de Nobilitatc Libr- II. p. 728. • • 'i > <y) Diplom. Maxim, in Mat th. Anal- Tom. X, p. l3S, rw') Fragm. Gbr, Novitai. ubi fupra p. j86» |
||||
|
XVI. Boek. H I S T O R IE. 411
Herfstmaand des jaars. 1517 naauwlyks' ge-KareüI.
flóoten, of hy toonde zig ongezind, om het _i_*^. te houden, fchryvende aan de Friezen , dat neemin- zv od zvne befcherming ivasten ftaat konden gen van maaken. 5 En fchoon 't gellooten Beftand, in Grooten Bloeimaand des jaars 15x8, voor een geheel de z'ui^ jaar, verlengd werdt, ftroopten de Gelder-derzee. fche Friezen nog * geduuriglyk op de Hol- - landers/! Groote Pier hieldt zig, deezen Zo- mer,'op de Zuiderzee, met eene Vloot Baard- fen en Rynfchepen; alles wegneeraende, wat hem tegen kwam^ tot Boeijers en Razeilen en andere fchepen toe,'en de Hollanders, die hy op dezelven vondt/ over boord fmytende. In Oogstmaand;bemagtigde hy, voor Hoorn, elf, Hollaridfche Schepen, by welke gelegenheid, vyf honderd man van de Oostenrykfchen fneu- vélden. Wat laaier, veroverde hy eene gantfche Öosterfche Vloot,' ';t volk,"'meest Duitfchers, om groot losgeld,'t leeven ende viyheidfchen- kende: Op 't einde van1 Herfstmaand, deedt hy, in den nanagt,; eene landing te Hoorn, geraakte op den dyk en in de Stad; doch werdt, door de Burgers, zo dapper tegenge- gaan, dat hy, zonder veel fchade gedaan te hebben, wederom aftrekken moest. Dé Hol- landers hielden, ten Meezen tyde, 't Beftand heiliglyk,'' alzo hun, van den Stadhouder, be- volen was, niet dan verweerenderwyze, tegen de Gelderfchen, te'ftryden (V). ' ]: Doch de eigenlyke reden, waarom men, in Siegte Holland, thans zo weinig tegen de^Gelderfchen ggjgj, ondernam, was, waarfchynlyk, gebrek aan geld * delen ia
\ 1 • rWsSj-fl iJCHolland, (O Goudhoeven U. 576. Velius Hoorn, II. 204—tóS.
|
||||
|
412 VADEHLANDSCHE XVI. Boek?
Karei.II. De Graaflyke beden werden traaglyk ingewil-'
1518. ügd en opgebragt, vooral door de kleine Ste-r —"* ■ den, die beweerden,,dat zy te hoog gefchat wer- den , en geene gelegenheid hadden, om haare bezwaarnisfen, ter behoorlyker plaatfe, open '•' te leggen, alzo de zes groote Steden, op de inwilliging der Beden, ten deezen tyde, alleen Èvenre- geroepen en gehoord werden. Koning Karel dige egter, den kleinen Steden alle mogelyke ver- Schatting ijgting willende toebrengen, ftelde, in dit jaar, vcferd. Kommisfarisfen aan , om onderzoek te doen op de middelen aller Ingezetenen van Hol- land, waarna zekere fchikking gemaakt werdt op den ommeflag van zestigduizend guldens , die, voortaan, tot vervulling der Graaflyke Be- den, over Holland gegaderd zouden worden; by welke, de byzondere Steden en Dorpen, op zekere fomme, gefchat werden (j).. De klagten der kleine Steden werden, hier door, voor eenige jaaren, belet. Doch in de groo- te Steden, met naame te Dordrecht, werde de afkondiging van. 'sKonings Mandanten? niet toegelaateu, dan onder betuiging, dat zulks niet sou geagt worden te ftryden, met de voorregten en oude herkomen der Stede (z). In 't voorbygaan, merken wy aan, dat deeze fchikking, op den ommeflag, Mand greep, zo lang Karel regeerde. En fchoon zy guldens en geene Schilden ,gelyk eertyds, betrof, bleef zy nogthans den naam vanSchildta/en behouden t. « - zo dat, wanneer wy, in 't gevolg, gewaagd ry- i zullen vinden, j van eenen ommeflag ap defcUW i<ki
\"., (yl Requcst van Ao. 1553. by Brandt Enkh. tl. 75- RepertJ
'- der Plaloat. tl. 8. « '
■X^JlClepb; by' Baien, bh 8x3, 814,
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 413
talen, zulks verftaao moet worden van een' KarelII.
ommeflag* naar deeze verdeeling, gefchikt: ffi°» even als te hoog of te laag in de fchildtaleri te ftaan betekent, by deeze fchikking, te veel of te weinig belast te zyn. De Hollandfche Koophandel, dié, door dé De Ko
Zeefchuimeryen derGelderfche Friezen, dee- ningvan zen Zomer, veel geleeden hadt, werdt, in Dee'ie den Herfst, nog met eenen zwaaren flag ge- houdt de dreigd, doordien Christiaan de IT., Koning van Hoiiand- Deenémarke, meer dan tweehonderd fche-fcne pen, onder welken veele Hollandfchen wa fnCjgPen ren, in de Zond hadt doen in beflag neemen.zond Hy was, in't jaar 1515, in de Egt getreden, aan. met lzabelle van Oostenryk, Zuster van Ko- ning Karel, en gaf voor „ dat hem de Bruid- „ fchat zyner Gemaalinne nog niet voldaan „ was: dat hy hierom de Nederlandfche Sehe- „ pen aangehouden hadt, en voortaan al wat „ van Oosten of Westen kwam in beflag nee- „ men zou." Evenwel bedagt hy zig, binnen weinige dagen («), en de Hollanders, die j hunne fchepen reeds verlooren gerekend had-
den, waren met den fchrik vry. Die van Utrecht, in 't voorleeden jaar, met VII.
de Gemagtigden van Koning Karel, in on- F1°»s s derhandeling getreden zynde, over 't aan- Wy™.vao 'neémen van Filips van Bourgondie tot Bis- gaarden, fchop, hadden, onder anderen , verzogt, Peufional dat zy van 't Stapelregt te Dordrecht, welk ™ vaa men hun, alleenlyk federt twintig jaaren , °r°£ht hadt begonnen af te vorderen, voortaan ver- vervalen Jchoond mogten blyven \ en de Koning hadt 's Ko- be- ninSs otl"
tueia^j» T, >j.» » genade«
O) Vblius Hoorn,«. ao8.
|
||||
|
^
|
|||||
|
' ' '■ .... ..',,.
414 VADERLÄNDSCHE XVI. Boek;
KarelH. beloofd, hierop die van Dordrecht te zullen
1518. hooren, en partyen,s naar bevindtenis,. regt ■"""* ~ ie zullen doen (&). By deeze of by eene an-
dere gelegenheid, werdt ?er., te Brusfel, om- trent deezen tyd, gehandeld over 't Dordrecht* ""*' ; fche Stapelregt J waardoor zig ook verfchei- den' Hollandichê Steden verkort rekenden. Meester Floris Oèm van Wtyngaarden, Penfio- naris van'Dordrecht, fprak/toen zo yverig voor het Regt zyner Stede, - dat hy zig den haat van veelen op den hals haalde. Byzon- derlyk was op hem gebeeten Albrechtvan Loo (4), Advokaat van Holland, en te gelyk Raad des Graaven; dien hy in 't aangezigt hadt dur- ven zeggen, dat het hem niet vryfUondt, dee- ze twee Aröpten te gelyk tè bekleeden. Mees- ter Floris werdt | ter oorzaake van zyne vry- moedigheid, eerlang zo zwart gemaakt ten Hove, dät 'er van den Koning fchryvens kwam, gedagtekend uit Sarragosfa den zesden van Wintermaand des jaars 1518, waarby dè Regeeringe van Dordrecht gelast werdt, Mees- ter Floris van zyn Ampt te ontzetten, en, bin- nen twaalf uuren, de Stad te doen ruimen, ónder bedreiging van 's Konings ongenade. ; kisij .-■,: :>>; "n;i1 Dé Ï£) Chartu'l. Major. Eccl. in BIatth. Anal. Tom. f. p( itfej
' (4) Beverwyk , uit wiens Befchryv. van' Dordreclit
bl. 327^ wy dit verhaal oritleenen, zegt niet, dat deeze Advokaat van Holland Albrecht .van Loö was. Doctt het is getoond, door De Riemeü\Befcbf. van 'sGraa- venhaage II. Deel* III. Stuk,' bl. 87.) die te gelyk aanmerkt, dat deeze van Loö de eerfte is, welke hem» als Advokaat van Holland, is Voorgekomen: een Ampt, welk naderhand, onder deezen naam, en onder dien V»a kflafyenfionarisi zeer vermaard geworden is. |
|||||
|
3tVI. Boek. ,'HISTOR' IE. 415
De Regeering moest hiertoe, gedwongen , KarBlII.
befluiten. Doch de voorlpraak van Adriaan *5'8. Floriszoon (c), geweezen Leermeester van ''— J Koning Karel, en thans Kardinaal, bragt zo veel te wege, dat Meester Floris eerlang we- derom in zyne verlooren' eer herfteld, en met de waardigheid van Raad van Holland begif- l tigd werdt, welke hy, tot zynen dood toe, behouden heeft (V). Ook vind ik, dat hy, nog in Sprokkelmaand des jaars 15 25, onder de Edelen, ter Dagvaart van Holland , ver- fcheenen is (e). De ballingfchap van Mees* ter Floris hadt, ondertusfchen, het meeste genoegen verwekt, onder de voorftanders en goedgunners der Lutherfche Leere, van wel- ke hy eene vinnige party geweest was, be- weerende, dat men dit vuur, in zyn begin- fel, blusfchen moest (ƒ). Deeze Leer begon, «en deezen tyde, hier te Lande reeds eenigeö opgang te maaken, en is, naderhand, zo zeer doorgedrongen, dat wy niet voorby können* den oorfprong derzelve van een weinig hoo- ger op te haaien. Wy hebben te vooren (g) reeds aangé- VHI»
merkt, dat 'er, eenigen tyd geleeden , een 9JJ" Verbond tusfchen verfcheiden' Vorften ge- envoort- flooten was, om de Turken te beoorloogen. gang de* Paus Leo de X, die dit Verbond bewerktLeere , hadt, wist'er zig meesterlyk^ van te bedienen,^ orri geld te bekomen. Hy hadt, in't j-ar 1517, al-
^<0 EPlft' Hadriaui. Vide in Casf." Burmanni Hadrian. VI.
fi 448, 449. Qd) Eeverwyk Doi'dr. U. 327 enz. ■ .• (e j Register der Dagv. van MR. ASRÏ YAN DER Göes, W. fi
(f) Beverwyk Dordr. f1/« 337. |
||||
|
4i $ V A DE RL A N D S C H E XVI. BóÈtó
KareU^.aloöime en ook hier te Lande, volle Aflaat
isfo laaten prediken, voor elk, die tot den Turk- ,-——-— fchen Kryg de hand. leende; en de Aflaatbrie- ven op zo gering een' prys gezet, dat hy niet twyfelde, of elk zou ze willen koopen. In ieder Landfchap, waren Ontvangers aangefleld, om 'c geld, welk van de Aflaaten kwam, in bewaa- ring te neemen; en een groot getal van Pre- dikers, die 't volk van de nuttigheid der Aflaa- ten poogden te overtuigen. De Aartsbisfchop van Ments, die deeze Predikers in Duitschland aanftellen moest, wees Saxen den Jakobynerï of Dominikaanen toe, daar dg voorige Kruis- vaarten, hier, door de Auguftynen, gepredikt waren geweest. Het ongenoegen, over zo ge- ring eene zaak ontftaan, gaf, zo eenigen wil^ Ign, de eerfte aanleiding tot eene Hervorming der Kerke, die zig over gantsch Europa ver- dpreid.. heeft* Maarten Luthet-, Auguftyner ■Monnik .en Leeraar der Godgeleerdheid in de ^nieuwe Hooge Schoole te Wittemberg, fchreef eerst tegen de Jakobyner Monniken, die de Af- laaten in Saxen predikten, doormengendezyne ■,W'f Schriften, met eenige fcherpe aanmerkingen, tegen de Aflaaten zelven. Men wederlei hem, / V, in. openbaaren druk, en noodzaakte hem dus ', tot een nader onderzoek van 't ftuk der Aflaa- • . • ten, en van 't gezag der Paüfen om dezelyen
te verleenen. Eerlang werden hem de oogen v' verder geopend, en hy opende ze verfcheiden' anderen, veele misbruiken en doolingen der Kerke aan den dag brengende. De Paus liet zig, in 't eerst, weinig aan Luther gelegen , .leggen. Hy voer voort met Aflaaten te doen prediken, onaangezien men' reeds ontdekt |
||||
|
&VI. Boek. HISTOli E: ' 417
ïtadt, dat hy de penningen, die 'er van kwa-KarelIR
men, tot geheel andere einden, dan tot ee- "5l8' nen oorlog tegen de Turken, gefchikt hadt." *'^ Men. vondt, by voorbeeld, dat hy een ge- deelte van 't geld, welk üit Duitschland ko- men moest, ^aan zyne Zuster, Magdalena de Medicis, Gemaalin van Ffanciscus Cibo, na- ^uurlykén Zoon van Paus Innocent den VIII, hadt toegelegd Qi). Eerlang, egter, befpeurertde, <dat Luthers Leger ingang vondt, en door vep- fcheiden' Duitfche Vorften begunftigd werdt, dagvaardde hy hem te Rome. Doch Luther, verzekerd dat hy aldaar niet zou vrygefproken worden, beriep zig op eene algemeene Kerk- vergadering (f). .' 't Verkoopen van Aflaatèn was, hier te Wyze
Lande, niets ongemeens. Men verwonder-van'tvei- de zig derhalve' niet, dat het thans weder-^gj^ om gefchiedde. De Paus zondt, omtrent dee in ho1. zen ty d, de Brieven aan de Hollandfche K-lóos- land. ters, dïeze der Gemeente veilden, en 'er, hier «n daar, fchatten uit haalden Qi). De Re- i/ , 'geering der byzondere Steden -, alwaar Aflaa- tèn te koop waren, gaf hiervan den naasten Steden kennis, en verleende vrygeleide aan misdaadige koopers , tot zekeren bettemdeh ,..■.'■- tyd; gelyk uit een' Brief (/) van de Regenten ',33 van Amfterdam aan die van Haarlem, eenige jaaren eer gefchreeven, af te neemen is. Ook gefchiedde dit, omtrent deezen tyd(m). Doch - ge-
- (h~) C'üiccuRD. Lihr. Xlü. p, 29%
(i) Sleidanus Libr. I. p. i—o. Edii. lélo. MelanchtoNi
Vita Lutheri 0 al, ^ ik~) Brandt Enkh. hl. 48.
' (7) Bv CoMMET.iN Amft. bl. 923. \m) Report, der Plakaat. van lloll. hl. 3.
IV. Deel. , ; Dd
|
||||
|
4i8 VADERLANDSCHE XVI. Boe»;
KarelII. gelyk men hier 't veilen der Aflaacen gedoog-
*S*& ge, was men ook begeerig om te weeten , *"'" '"".wat 'er tegen gefchreeven werdt. Luthers Schriften zyn,ongetwyfeld, al in 't jaar 1518, hier te Lande, bekend geweest, alzo zy, in 't volgende jaar, by uicdrukkelyke toelaating van Graave Edzard, een' der eerfle Duirfche Vorften, die de Luthetfche Leere omhelsden, in Oostfriesland, openlyk verkogt werden («). Ook hadden Pieter Damaszoon van der■ Mykf-, Burgemeester, en Floris Oem van Wyngaar- den, Penfionaris van Dordrecht, zig, in dit zelfde jaar, reeds tegen fommige aanhangers van Luther, daar ter Stede, verzet (0). En- 't was geen wonder, dat Luthers Leer hier ,- ingang vondt. De gantfche Nederlandfche Kerk hadt, reeds voor meer dan eene eeuw, Fiiipsvan Eaar Hervorming verlangd. Ook zat 'er thans Bour- een Bisfchop op den Utrechtfchen zetel, die gondie, zelf zyne gedagten, over'c verbeteren, eeniger Bisfphop misbruiken, gaan liet, fpreekende met zyne «echt" gemeenzaame vrienden dikwils van 't vermin- fchynt' deren der Feestdagen, van 't betoomen der niet on- knevelaaryen van Provifooren en Dekens, van genegen ?t aanfte]ien van goede en 't weeren van zwet- vormin- fende.en domme Predikers, gelyk 'er veelen ge. onder de Bedelmonniken waren, en van ver- fcheiden' andere zaaken, die op de Kerkher- vorming zagen f p~). Een groot deel der Leevens van de Heiligen bieldt hy voor grollen, ke- zende , in derzelver plaats, de Heilige Schrif- ten, welker gemeene Latynfèhe Overzetting f») E Beninoha Hift. van Oortfr. III. Bock, CCXXV.
itöfäß. tl. 59Ö. (o) Br.vRRW. Dordr. W. 327.
Q>) Ca«.. Noviom. I>l\iJ. #urg. ƒ., l8j—185.
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE; 419
hy gewoon was met die van Erasmus te ver- KauïlH^
gelyken (^). Hy betuigde ook zeer te ver- '5l8'_ langen naar dien tyd, in welken den Geeste- "'"""' lyken het Huwelyk mögt vrygelaaten wordep. Hoewel fommigen dit verlangen aan zyna byzondere geneigdheid tot de vrouwen toer fchreeven (V). Van den Paus, de Kardinaa* len en 't gantfche Roomfche Hof, welk hy gezien hadt, fprak hy niet dan met veront- waardiging , verklaarende rondelyk, dat de Hei- denen beter plagteö te leeven, dan zy, die nu, den Christenen wetten voorfchreeven (j). Onr der eenen Bisfchöp, die zulke gevoelens hadt, was 't niet vreemd, dat het Volk der Leere van Luther eenig gehoor gaf. Deftderius Erasfptts %mmns «elf, het wonder zyner eeuwe, van wien wy s van Rot- 3:0 even, in *c voorbygaan, gewaagd hebben, terdam hieldt brieiwisfeling met deezen Bisfchöp, en houdt verflerkte hem, in diergelyke gevoelens. Men^g * weet, dat deeze beroemde man, die, in't jaar'met hem. 1467, te Rotterdam, ter weereld gekomen was, en nu te Bazel woonde, zelf een goed, gevoelen van Luther hadt, fchoon hy hem, van te grodte hevigheid befchuldigde (f). Zy- ne Schriften werden, hier te Lande, ook veel gelezen, en ftrekten, zo wel als die van Lu- ther, tot ontdekking van verfcheiden' mis- bruiken en bygeloovigheden. Wy hebben dit hier, wegens de eerfte beginfels der Hervor- ginge in Holland, willen aantekenen. Vati haa-
(<q) Cer. NovioM, Pliil Burg» p. tg,l, lg(5.
(?) Ger. Noviom. Pliil, Uui'g. p' 203.
(s~) Geu. Noviom. pijl. Burg. p. 153.
i.i 1 G.lhxfflBJ Hiß. lievflêtorm. l..4W> W. 49,62,63,64,
|
|||||
|
Pd a
|
|||||
|
4üó VADÊÏtLANDSCHE XVI. Boek»
KarelIL haaren voortgang, zullen wy, in 't gevolg»
1518. nog nu en dan iets moeten melden. ——' 't Jongfte Beftand met de Gelderfchen, dat BeSid zo kwalyk gehouden was, werdt, op den met Gel- vier-entwintigften van Sprokkelmaand des jaars der ver- 1519, voor nog een of twee jaaren, verlengd lengd. £yx Weinige dagen te vooren, was Hertog l5X9' Kar'el van Gelder in de Egt getreeden met E- Uzabet, Hertoginne van Lunenburg (w). 't Be« ftand werdt egter, al wederom, ter zee, flegt onderhouden: ook van de Oostenrykfche zyde\ die gedoogde, dat zekere Bredenbach de vaart der Gelderfchen bekommerde. Hy hadt het ongeluk van aan de Gelderfche of Friefche Kust te ftranden, alwaar hy gevat, en federt, te Slooten, met de galg, geftraft werdt (». De Gelderfchen bleeven, dit jaar, den Oosten- rykfchen niet fchuldig, met ftroopen langs de Zuiderzee, fchoon Groote Pier, te Sneek, r een ftil leeven, voor 't gewoel des oorlogs, / verkooren hadt (^)- Doch 't fchynt, dat de Wederzydfche vyandelykheden van zo weinig gevolg geweest zyn, dat men 'er zeer weinig Van aangetekend vindt. In Holland, waren de Staaten, al in Sprokkelmaand, befchree- ven geweest, om middelen te beraamen, tot befcherminge der Landen. De Edelen floe- gen voor, eenige Schepen in zee te brengen, In daartoe twaalfhonderd Bootsgezellen aan te heemen. Haarlem , Amfterdam , Alkmaar , Hoorn,
(y) Rcpertor.derPlalcant. van Holl. hU 6.
(w S. Beninga Olirüti. bh :,u)- (x~) PöntaNUS Li'oT. XI. p. 6U3. ty) Goudhoeven W. sii:« |
||||
|
XVL Boek. HISTORIE. 421
Hoorn, Enkhuizen, Edam, Purmerende en KarelII.
Grootebroek bewilligden in den voorflag der 'S1^ Edelen. Doch Dordrecht, Delft, Leiden en Gouda verklaarden zig ongelast (2). E- ".'■} venwei meen ik, dat zy, naderhand, ook
met de andere Leden overeen gekomen zyn. 't Bootsvolk werdt, in Amfterdam, Waterland en elders, geworven, door den Heere > van Wasfenaar, wien 't Hof van Holland den Raadsheer, Meester Frati^ois Coebel , hadt toegevoegd (a). Doch my is niet gebleeken, dat'er, met deeze toerusting, iet van belang werdt uitgerigt. Ondertusfchen was Keizer Maximiliaan, op Keizer
den twaalfden van Louwmaand deezes jaars, Maximi« overleeden (&), En deeze dood gaf gelegen- J|aa" heid tot eenen algemeenen oorlog in Europa, die ook de Nederlanden gedrukt heeft. De Koningen van Frankryk en van Spanje ver- klaarden zig terftond mededingers naar 't Ryk, en zogten ftemmen te winnen onder de Keur- vorften, die ligtelyk begrypen konden , dat het belang van 't Ryk vorderde, dat zy geen' van beiden verkooren; alzo de Keizerlyke waardigheid, aan zulke magcige Vorften op- gedraagen, hen te ontzaglyk voor de Leden des Ryks maaken zou. Ook vreesden zy, hïin, dien zy voorby gingen, tot eenen vyand t« hebben, waaruit een verderfiyke oorlog voor 't Ryk te wagten ftondt, 't Liep derhalven aan, tot, in Zomermaand, eer zy tot een be- fluit kwamen, Op den agt entwimigften, werdr, Kq»
(z~) I. Memoriaalb, Sanoelin ƒ. 253,
C<0 W- IWd- >,■..■* Ch) Slsidan. Lihr. I. p. 1?,
■ j ■ - '
|
|||||
|
i
|
|||||
|
42S VADERLANDS CHE XVL'BoÉtf
KarelII. Koning Karel, onder den naam Karel dem
ï5i9' V. dien hy, federt, zo beroemd gemaakt heeft, Karel de tot &e Keizerlyke waardigheid verheeven (c)* V. wordt Francois de I. was zeer te onvrede, dat men Keizejê hem misgegaan was. Hy voedde, van dee- zen tyd af, zo fterk een' afgunst tegen Karel den V, dat hy befloot hem, by de eerde ge- legenheid, den oorlog aan te doen. Onder- tusfchen, hadden de Hollanders zo dra de ty- ding van de verheffing van hunnen Graave niet gekreegen, of zy hielden alomme pleg- tige ommegangen, en gaven andere tekenen van vreugde (<A, De nieuwe Keizer bevondt zig, ten tyde
zyner verheffinge, in Spanje : alwaar zyn verblyf ten hoogden vereischt werdt, tot het ftillen van eenige onlusten, onder 't gemeen en «Ie grooten gereezen, over 't gebruiken van Nederlandfche Staatsdienaars. Hy ftondt, der- halve , lang in beraad, eer hy befloot zyn Koningkryk te verlaaten, om zig in Duitsch- J52o. land te doen kroonen. *t Liep aan, tot in ! "Bloeimaand des jaars 1520, eer hy uit de Co- runha in zee ftak. Hy landde eerst in En-
geland, om een mondgefprek met Henrik den Vlïl. te houden. Van daar, ftak hy over naar Vlisfingen, alwaar hy, op den eerften Van Hooimaand, aankwam (>). Voorts be- gaf hy zig, door Vlaanderen en Brabant, naar Aken: en werdt hier, óp den drie-entwintig- . ften van Wynmaänd, gekroond. De Staaten Öer Nederlanden hadden hem, tot de kosten
(e~) Du Mokt Coi"ps Dipkwn. 2bw, IV. P. I. p, 296.
(4) Balein Dordr. il. 814* Velius Hoorn« il. SV* (f) IiSieSRSK. U, D.ccl% K 8|4, |
||||
|
XVI. Boek, HISTORIE. 425
|
|||||
|
zyner Krooninge, tweehonderdduizend Kroo-KjvrelIë
nen eens toegeitaan (ƒ). 'S20« In 't doortrekken der Nederlanden, hadt de" x *
Landvoogdes Margareet den Keizer verflag ge- Marga- daan van den Staat des Lands, waarop hy haar »reet van by eenen Brief, den negentienden van Wyn Oostea- maand, te Maastricht, getekend, in de Landvoog ^rdt. dye bevestigde; voegende haar een zeker getal de Land- van geheime Raaden toe, aan 't hoofd vanvoogdye Welken, de Bisfchoppen van Luik en van U- 4er'Ne" trecht genoemd worden. Ten zelfden tyde , d^bë- ftelde hy orde op de Regeeringe der Neder- vestigd. landen. „ De Landvoogdes kreeg magt, om De Kei- „ de Staaten, naar haar welgevallen, ter Dag- zer ftelc „ vaart te befchryven. Den Staaten werdt°rLan<£ „bevolen, om zig, wegens byzondere zo beflie-r. „ Wel als algemeene zaaken, tóe haar te ver- „ voegen. De groote Raad van Mechelen „ en de andere Geregtshoven der byzondere „ Landfchappen , met naame ook het Hof >, van Holland, werden aan de Landvoogdes „ en den geheimen Raad onderworpen, en „ kreegen verbod, om voortaan Brieven vaa „ gunst, kwytfchelding, vrygeleide, of ee- p nige diergelyken te verleenen: 't welk men , ïnet reden, als eene merkelyke verkorting van de aloude Voorregten deezer Geregtshoven aanmerken mögt. Doch de Keizer was niet . van zins te gedoogen, dat 's Lands Privile-*^ gien, tegen zyne Ordonnantien, gelden zou- den. Zelfs gaf hy, eenigen tyd hierna (5)^ aan 't Hof van Holland bevel, om de Privi- le-
(ƒ) ExccU. Chron. van Vlaand. II. Dsel, fo!i 9 verf.
($) Dea eerften van Grasmaand des iaars 152a. Dd 4' |
|||||
|
4*4 VADERLANDSCHE XVI. Bom;
KarelII.legten, op welken men zig, tegen zyne Or-
I520, donnantiea, beriep, weg te neemen of ge-> heellyk te vernietigen (g). „ Over de vier „ Keizerlyke Kompagnien, groot tweehon- „ derd mannen van wapenen, en over het „ Volk van oorloge, welk men, in 't ver- „ volg, zou mogen in foldye neemen, werde „ de Graaf van Nasfau, Stadhouder van Hol- „ land, tot Kapitein generaal gefield. En aan „ dit Volk werde uitdrukkelyk gebooden, den „ Landzaaten geenen overlast te doen; maar „ zig, met hunne Soldye, voor welker betaa- „ ling men goede zorg zou draagen, te vrede „ te houden. Eindelyk, kreegen alle Land- „ zaaten^ by deeze gelegenheid, hevel, om „ geene vyandelykheden tegen iemant te be- „ ginnen , dan met goedvinden der Land- „ voogdesfe en der Staaten. In geval, zy „ door iemant aangevallen werden-, verze- „ kerde de Keizer hen van zyne hulpe, en „van die des Konings van Engeland, en an- „ dere nabuurige Mogendheden (h)" Waar- fchynlyk, zag dit laatfte inzonderheid op de Gelderfchen, met welken men 't Beftand wil- de onderhouden hebben, om den Koning van Frankryk geene reden te geeven van hen , tegen de Oostenrykfchen, te onderfleunen. Ondertusfchen vindt men, dat de Gelderfchen, van hunnen kant, omtrent deezen tyd, 't Be- ftand gefchonden, en de Stede Nieuwpoort in Holland wederom verrast , geplonderd en in brand gefteken hebben (f). De
C?) Groot-Plakaatb. II. Deel, tol. 2055.
('*} Groot-Plakaatb. II. Deel, tl. IJ. O') PoNTANus Libr. XI. p. 687, |
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 425
, De Leer van Luther en andere Hervormers KarelIU.
drong midierviryl langs hoe meer door. De 152^' Kanonnik Hulrich Zwinglius hadt, in 't jaar xIT" 1519, ook reeds begonnen, te Zürich in Voort- Zwitferland , openlyk tegen 't Pausdom te gang der prediken (k), en merkelyken aanhang gekree- H?rvor* gen. Hy en Luther Helden zig, in 't eerst, m,nse* alleen tegen de Aflaaten, en tegen 's Paufen gezag om dezelven te verleenen. Hunne Leer vondt hierom veel ingang by de menigte , ...,. • voorlang overtuigd vandetoomelooze heersch- zugt der Paufen, welker fommigen zig, ook door andere wanbedryven, veragt gemaakt hadden, Gantßch Duitschland ontving, der- halve , Luthers Schriften greetiglyk. Zelfs toen hy, allengskens .verder gaande, verfchei- den' doolingen en misbruiken der Roomfche -7-• : r Kerke aanwees, vondt hy, by verfcheiden' \., Vorften en Vrye Steden des Duitfchen Rjlcs, '4 zo veel gehoor, dat zy zig openlyk voor Voor-
ftanders der Hervorminge verklaarden. In de Nederlanden, begon men ook langs hoe meer fmaak in de Hervorminge te krygen. Doch omtrent deezen tyd, was 'er eene Bulle van Leo den X. in 't licht gekomen, hy welke Luther en Luthers Leer en' Schriften veroor- deeld werden (7). De Paus begeerde, dat dee- ze Bulle alomme gelezen zou worden. In de Nederlanden, bragt zy zo veel te wege, dar, de Leuvenfche Hooge Schoole, die Luthers Leer, reeds in 't jaar 1518, veroordeeld hadt, nu befloot, zyne Schriften in 't openbaar te : v,\[' doen £A) Sleidan. Lllf. I, p, gg. ...,.,;.'„ --, -.'' .' , /
'■ yj Sleiuan. Lih: 11. p'. 43. ' ,
|
||||
|
4s6 VADERLANDSCHE XVI. Boe*;
KarelII.doen verbranden. Dit g'efcbiedde ook elders,
I5g0- en bewoog Luther, om de Paufelyke Bulle en zelfs de Decretaalen, door een vonnis der Hooge Schoole van Wittemberg, insgelyks, ten vuure te doen doemen (m). Karel de V. zogt thans 's Paufen vriendfchap , die hem , in den oorlog, welke hem van Frankryk ge- dreigd werdt, zeer te (lade komen kon. Hy trok, derhalven, eene lyn mer Leo tegen Lu- 1521- ther, die, in Grasmaand des jaars 1521, ge- *"""-----dagvaard, op den Ryksdag te Worms ver»
fcheen, gehoord en veroordeeld werde (»)»
Hierop volgde een Keïzerlyk Plakaat, den agt- ften van Bloeimaand gedagtekend, en gerigt aan 't gantfche Duitfche Ryk niet alleen; maat ook aan 's Keizers Erflanden, waar onder de Plakaat Nederlanden begreepen waren. Maarten Lu- tegen ^r werdt, in dit Plakaat, voor een' beken- Leered den Ketter verklaard, en in den Ryksban ge- Schrif- daan. Het leezen en bewaaren zyner Schrif« „ten. ten werdt elk verbooden, en de Wethouders- kreegen bevel, om ze alomme te doen ver- branden. Voorts behelsde het Plakaat ook een verbod van 't herdrukken dier fchriften, en van het drukken en uitgeeven van Spot- prenten, tegen den Paus of anderen. Het werdt beilooten met een algemeen verbod van iets over Geloofszaaken te drukken, zon- der behoorlyke toeftemming, en geftaafd met eene bedreiging van ftraffe tegens de over- treeders,, naar kerkelyke en weereldlyke reg- ten, waaronder, gelyk het gevolg geleerd c heeft,,
O) Fra.Paolo ÏHift. du Conc. de Trcnte Livu I. f- a.t>f/
28, 30. Trad. de Cowrr.yer. Qs) Fka-Paou uk fupta p. 34. |
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 427
heeft, ook de doodftraf verftaan werdt. Men KuuoIL.
hieldt den Paufelykén Gezant, Jeronimus A- is«* ïeandsr, voor den voornaamften Opfteller van ""* dit Plakaat. Sommigen fchryven, dat*'er, on- der de Keurvorften, verfcheiden' waren, die 'er geheel geene kennis van gehad hadden. De Aartsbisfchop van Keulen was 'er een van (o)« Ook is *t zeer waarfchynlyk, dat men den Keurvorst van Saxen en andere Ryksvor- ften, die zig openlyk voor Luther verklaard hadden, niet qver een Plakaat tegen hem ge- hoord zal hebben. Evenwel leest men, in *t Plakaat zelf, dat het, met den raadentoeßem- ming der Keurvorflen en aller andere Leden van het Roomfche Ryk, op den Landdag vergaderd, gegeven was. Het werdt, zonder veel te- genfpreekens, in de Nederlanden, met naa- me in Holland en Zeeland (/>), afgekondigd. Sommigen hebben egter, ook hierin, eene in- breuk op het Regt der byzondere Staaten wil- len aanmerken, dat men hun vergde, een Plakaat van zo veel gewigt ter uitvoeringe te brengen, over het inftellen van welk, zy niet gekend noch gehoord waren (#). Öndertus- fchen fchynt het, in 't eerst, niet ftreng uit- gevoerd geweest te zyn. Doch toen de Keizer, Geloofs- ïn 't volgende jaar, Francois van der Hulst, onder- Raad van Brabant, hadt aaogefteld, om. on- z?e\b&- derzoek te doen door de Nederlanden, naar d^Nel Lutherfche Schriften en Aanhangers der nieu- deria». we Leere, kwam 'er een nieuw Plakaat inden. Holland uit, waarby elk, die Luthers Leere < ee-
(,«) Fra-Paoi.i Hift, du Conc. de Trente Livr.hp. 35. nat.
(_p) Du Mont Corps Diplom. Tom, IV. P. I. p. 335. pl*. Jtaatb. van Vlaand. tl. 89. ReigEBSb. II. Deel, bh406. •■"■ (j) Velivs Hoorn, il. »15., |
||||
|
428 VADERLANDSCHE XVLBoek.
KarelII. eenigzins toegedaan was, binnen dertig da-
I521« gen na den negen-entwintigfien van Gras- '" *~"™ maand, voor hem gedagvaard werdt, omrne daer af, dus luidt het Plakaat, bermhertelyck ende met mifericordie geinfirueert\ gepurgeert ende ghecorrigeert te worden (r~). Dit Plakaat werdt, federt, van verfcheiden' diergelyken gevolgd," en, onder anderen, in 't jaar 1525, van een, waarby het houden van openbaare of heimelyke vergaderingen, in welken, V E- vangelie, de Epis telen Pauli en andere geestelyke Schriften gelezen en overwoógen werden , ftrengelyk verbooden werdt Q). Men hadt, niet lang geleeden, het Nieuwe Testament, uit Luthers Hoogdukfche Overzetting, in 't Nederduitsch vertaald, en, in 't jaar 1523, té Amfterdam doen drukken (?). En 't is waar- fchynlyk, dat het Plakaat op het gebruik dee- zer Vertaalinge ziet. Sedert, begon men fcherper tegen de aanhangers der nieuwe Lee- re in Holland te handelen. Jan de Bakker, Eerfte Priester -te Woerden, was de eerflie, die , IVIarte- orntrent c|en ty,j van het uitgeeven van dit Holland, laatfte Plakaat, in Holland, in den Haage, om Ketterye, geworgd en verbrand werdt (v), 't welk, federt, het lot van verfcheiden' an- deren geweest is. Eenigen, uit Leiden, Haarlem, Amllerdam en andere Plaatfen wer- den , op de Sloten, te Muiden, te Rupelmonde, te Vilvoorden en elders, gevangen gezet (V), O
(r} Repert. der Plafc. van Holl. H. 9.
CO Repert. der Plak. van Hüll. bl. 11.
\t) I. LE Long Reform van Am(t. l/l- 468.
t v ) Hift. der Mart. ƒ. 55.
(w'j Chion. Aincrsforc. cp. Mattii, Fund; & Fat. Ëccjsl.
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 42$
Gemaadgde luiden veroordeelden ondertus- KarblII.'
fchen deeze ftrengheid. De Schryver van het 152ïv _ Leeven des tegenwoordigen Bisfchops van U- trecht verklaart zig, in de Opdragt aan de Landvoogdesfe, rondelyk tegen zulke Monni- ken , die, ten hunnen byzonderen voordeele, 't ge- zag der Forßinne, tirannifcherwyze, en zelfs , 't gene fchrikkelyk te zeggen was, tot bloedflor- tens toe, durfden misbruiken (V). Wy können ons hieromtrent, in geene meer byzonderhe- den inlaaten, en keeren tot de weereldlyke zaaken weder. Francais de I. hadt, met den aanvang des nx,
jaars 1521, de vyandelykheden tegen Keizerm°tr0" Karel begonnen: eerst in Navarre, alwaarFranfc-. hem 't Krygsgeluk in den beginne mede liep; ryk. doch naderhand zo zeer tegen, dat, zyn Le- ger , by Pampelune, geflaagen zynde, het gantfcheKoningkryk den Spanjaarden in ban- den viel. Toen hitfte hy den Hertog van Bouillon op, tegen den Keizer, die, by Me- chelen, een Leger deedt verzamelen, onder bevel van den Graave van Nasfau, Stadhouder van Holland, waardoor de Hertog haast tot reden gebragt werdt. Nasfau bemagtigde, fe- dert, Moufon, en floeg het beleg voor Me- zieres: welk hy egter, eerlang, opbreeken moest. Francois drong in de Nederlanden, en bemagtigde Bapaume, Landrechies en Boü-' chain. Doornik werdt, daarentegen, ha een' beleg van vyf of zes maanden, door de Kei- zerfchen, ingenomen. • De hevigheid van deezen Kryg drukte Hol-
land |
|||||
|
(.r) Cf.r. Noviom. Philipp. Burgund. Drtkct.
|
|||||
|
■■■■■■■■■■■■■■■
|
|||||
|
45o VADËRLANDSCHE XVI. Boek2
KarelII. land zeer. Alle Leenmannen werden ter Heir-»
1521. vaart opontbooden, niet om het Graaffchap, iJl)0"..... maar den Keizer te dienen (y~). De Steden
moesten elk ook zeker getal van weerbaare
mannen leveren. Hoorn, by voorbeeld, was op honderd en zeventien man gefteld. Men maakte een Ontwerp, volgens welk, men , uit Holland en Friesland, dat is, Westfries- land, tweeduizend man zou können op de been 'brengen: welk Ontwerp nog, grootendeels, in de Memoriaal boeken van den Hove (2), voorhanden is. Het vervat zulk eene een* ♦" * voudige fchets van de wyze van werving en van de Krygsordening deezer tyden, dat wy vertrouwen den naauwkeurigen Leezer , .dj^nst te zullen doen, met hem dit Ontwerp, dat nog nimmer gedrukt is, hier ter plaat- je, woordeïyk, zo ver het in wezen is, me-. de te deelen. Ordonnantie, hoe men 't Lant van Hol-
lant ende Vrieslant fa*l mogen befcher- men tegehs den vyanden mit haer 1 felfs Ingefeten, fonder in dit getal van de Ordonnantie eenige knechten van buyten 's. Lants aen te neemen, ende mit eenen cleynen cost. 1. Eerst f al men erygen en willigen in allen
Steden, en. Dorpen in Hollant en Frieslamf, dié qlreflout/le, cloekfie en geratfie mannen, die men fal connen gevinden dienende ter Oir loge , elcöt in den jynen' foo veel, als fyn quoten bedra- gen fal: te weten op tie XXX Schilden eenen man%
(y~) Repen, der Plak. van Holl. tl. 9.
(*J II. Momoriualb. Sandeun /. »5Ö. |
|||||
|
XVI. Boek. HISTORI E. 431
man, '* welch, bedragen [al over HoUant en Karei.II*
Vrieslant aooo mannen • welke oooo mannen \$*U men fchicken[oude onder vyf vaentgens, daer 'l-i van den Capiteyn van Zuythollant wonen /al
kinnen Dordrecht, van Kennemerlant binnen Haerlem, van Delflant en Schielant binnen Delf, van Rynlant en van der Goude binnen Leyden, en van Vrieslant, Waterlant ofte Coylant. binnen Amßelredam. 2. Item onder elck Vaentgen fal wefen een
Capiteyn, die gerekent fal worden vaorvy/fpae* yen, een Luytenam, voor drie paeyen, twee Trawanten., elck voor anderhalf paeyen, een- Vaender voor drie paeyen, een Schuyver, vier Wyffels, twee Pypers, twee Trommelflagers, een Chirurgyn ,eenFourier, elck twee paeyen, facit ender elck Vaentger twintich verloren paeyen, '* welch belopen feude onder de voorsz. vyf vaentgens honden verloren paeyen. 3. Item alfoo men die 2000 mannen hebben,
wil in per/bonen en niet in paeyen ,foofoudemen defilye verhoren paeyen nemen uyten Landen, Van Voorn, Putten en Stryen, die in de diffencie wel mede behoren te contribueren, die haere quQr te fouden bedragen, te weten, ''t Land van Voorn <>4 mannen, V Lant van Putten 25 mannen en '* Lam van Stryen 11 mannen. 4. Item als defe Soldeniers aldus overal geco,-
ren füllen wefen by den genen, die men daer toe êrdonneren fal, foo /uilen die Steden en Dorpen elcx heur Soldeniers coopen binnen 14 daegen daer naer Uarnasch en Geweer te weten, elck perfoon een ruggentuyeh, eenpaer armfcheenen, ten r^nckcraech, een bßckkennetl, een Duyt- fchen.
|
||||
|
4S& VADÈRLANDSCHE XVI. Boek?
XarelII. fchen degen, ofte koerde, en een bofche voorden
1521. genen, die daer mede omme können gaen, en :,„„„_ voor je^ genen, die met geen.bofche omme encon-
nen gaen fal men leveren een fpietfe van 18 voe- ten, ofte een hellebaertfe. JVelck geweer fulctt gedeelt fal worden, dat onder elck Vaentgenwe- fen fal die minfle helft hantbusfchen, en van de , 'andere helft die twee deelen fpietfen, endereste hellebaertfene f (lachfwaerden daer of elck bor- ge fal feilen in den fynen omme 'tfelve Har nasch en geweer weder te leveren, foo wanneer hy ge* destitueert wort ofte fierft. "; \ 5. Item na de veertien dagen fal men monfler
nemen van elck Vaentgen byfonder elcX in fyn 'quartier en maecken een Register, dder men in- nefchryvenfal de namen en toenamen van defel- ye Soldeniers by ordre elcxin'tjyn: welckRegrk gebrocht fal worden onder den Raet van Hol- lant, omme daer uyt altyts te monferen als men 'wiltï daer uyt eiker Stede en Dorpe nemen"fal 'copie vanheur volck: Ende foo wanneer yemant 'van defelve Souldeniers fierft, ofteonbequaem 'wert ter Oirloge, foo fal die Officier'van den plecken mit die van de weth, daer dat gebeuren fal, binnen acht dagen daer:-na kiefen andere 'bequaeme Perfoonen in heur plaetfen en dié den Hove overfenden in gefchrifte, en te verclaren wie datter geflorven ofte oribequaem geworden is, en uyt wat faecke, op dat men die in 'f Register mag- deurflaen en andere gecoren in 'jheuren plaetje pellen. 6. Item om dat defe Souldeniers overal tot allen
\tyden gereet fouden moeten wefen omme te tree' ken daer men hen bevelen fal, daer voor fouden fy
. '4'- ,. dcss. |
||||
|
\
|
||||||
|
XVLBöèk. H IS f O R I Ë. v 4M
■èlcx jaerlycx hebben vier pont van XL gr en ,voor KauëlII.
een duytsch cleet mit een paer hojèn, fulcx men 'S21, hen jaerlycx ordonneren fal en drie pont voor haer onderhout, die men hen alle jaers betalen fal half April ^ omme allejaere haer cleedinge te doen maecken goet tyts voor Meye. , - j. Item als die Sóuldeniers in ''t generaal ofte.
■particulier uyt foudenreyftn ^ 'tfy buyten of bin* nen 's lants tegens den vyanden tot deffentie van- den Lande van Hollant en. Vrieslant of dat men die leggen wilde op ten Frontieren in Garriifoen dan Jouden fy hebben elcke paeye feven gm vis s
daechs, gefekènt van dat fy u-jtreyfen en weder thüys comen fouden, fonder meer, daer van fy betaelt füllen worden 'van achte dagen tot achte dagen, by den genen van daer fy waren, die men daer van weder rembourferèn foude uyt die pen- ningen van den Beede ofte üytten eerßen omme- flach die men tot de deffentie van den Lande doen fäl. 8. Item Waer defe Sóuldeniers mitheurenCa-
pityn ofte Luy tenant ge jonden wórden en daerfy comen füllen fal men hen logeren, gelyk den f ai-' , c rier die fairier en fal, fonder eenich we der feg- ^ gen, alwaer men hen den cost geven fal dentyt dat fy daer leggen, voor elck man een blanck 's inaels, wyn en bier buyten, des füllen fy mitten gemeenen cost te vreeden wefen, willen zy yet an- ders hebben, 't fy van eet en ofte drincken, dat füllen ß buyten betalenk 9. Item die Sóuldeniers futten gehouden wefen.
waer fy comen ofte teeren, wel'te betalen en nie* tnanttebefchadigen^oppéyne 't f elf de te i>erhae~ -J ■ len aenhaer lyff.ï <-> >; , v ;• ,v
•'- >j' ■ •■■ • ... i 'Vi • ft'sVy*' '-•■•■.;'• '.,)r. ■ :■ j- ■. .
s IV. Deel. E e ', 10. Item
|
||||||
|
\
|
||||||
|
^S4 VADERLANDS CM E XVI. Boek;
'EarelIÏ. io. Item de CapK füllen gehouden fyn alle
,*5gI,: 'quartier jaers haer volk te monfteren, elck in *fyn' quartier onder fyn Vaentgen en daneenen
dach byeeh te blyven, ommemalcanderen te lee- ren, kennen de wapenen hantieren, en hairoirr. denen en flachot'denen te leeren maeken. ' • , gr lï." 'Item de vyf Cap". Julien elcx mit heur
Vaentgens en alle haer volck, gewapentinheur niéuwe cleedinge alle jaers eens comen in den •Hage, ofte aldaer myn Heereden Stadhouder of '^e den Rdet in Jyn abjèntie believen f al, den 5 dach van Meye, omme die dan byeente Jamentß tnonfleren, en haer ordonnantie en oerdens te fien maken, op dat Jy mogen weten mit wat volck ?t Lant gedeffèndeert is en waer toe jy hen mo- gen verlaten. • , -», 1 Ziltemjöo Wanneer dat men een clockegeflach
•doet, in w\t quartierdatJy, ofte dat die Cap". i Jyn volck befqhryft ,jbo Julien die Souldeniers van flonden aenfönder vertrek met heur hamasch en geweer comen onder heur Vaentgen by keuren :^Cap". ofte fyn LuytenK daer diewej'enfal,daer • mede Jy trekken füllen aldaer't den J'eluen Cap". -geordonneert jalworden, en f00 wie daervan in -gebreke waer f al geflr aft worden aen Jyn lyf. , '■ 13. Item wat gejchillen gebeuren onder den
\ Souldeniers, terwyl Jy onder heur Vaentgen uyt Jyn, die Julien berecht -worden by den Capiteyn 'en zyn Amtluyden naer crysch Recht. 14. Item Jbo wie tot .Souldemer gecorepwoft
j en Jal nietbuytènj's Lands, reyJen,J'opßer oorlof « -van Jyn Cap". ofte,en f al hem in geeney anderen
. "dienflen.verbinden.., hy en fal mogen onder Jyn
Vaentgen comen en daér onder blyven. foo langen dat van doen fal wejen op arbitrale corretlie. «"-'.! .ei ' s _ .-. J5. Item |
||||
|
OTÏ Boek. H I S f O R I É, >&
-B-ötmr:.-èn[elcke'4ien Rötm*5. Jutten, hebbeneen 'ffift«
Weyfels-daer Jy onder ft den jutten, eti die vier -^—;' Weyffèk Julkn ftaen onder den Capn. ende Jbo wanneer den Capn. ojf Jyn Luyten*. eenich bevel *-ä! * geer f cht i ofte een aenjlach voor handen heeft\ die tcelpkéhy wil dat den gemeênen man weet-, dat /al ky te kennen geven/yn vier Weyfels, die elcke danby hen ontbieden jutten haer tien Rotw*. die fy ''tfêlveoók te kennen geven füllen, dié Rotm1*. 'jutten daer na elcx ontbieden" haer knechten van haer Rot, die fy voort die meyninge van den. Cap'K te kennen geven füllen fonder venigh an- der'gemèyn ie houden, overmits datfelden ïtyï gemeen goet comt. fév Als men defe Ordonnantie in der manie'-
re voorf.foude willen onderhouden "'t felve Jbude jaerlycx costen, alleen voor de érdinaïr^ clee- dinge en onderhout die fbmme van veertien duyi Jent ponden van xigr. vis. V pont, om die wekke
4e ge erygen men joude mogen opfetten over.'t. .lfji
jelue Lant van Hollant en VHeslant een extra- * y .■>
vrdinaris Excys, te weten op elck vat'bier een 1 -<f
gm. visben op een aem wyns tien grn. vis. dae't' , n|
van niemant vry wefen en foude, hy waer edel ....o*è ofte onedel, Geestelyke ofte Waeriycken.dat wel ''sjaers bedragen foude de voorfz. 14000, ponden ■of meer en "'t Jelue mogen vinden foo dat redelyeky. ße duncken j'al. . - , '. . .- :;■-■ tmh Item, mnme te ordonneren die Capiteysien
mde V Hooft van dien - ——*— _——•%& :r-rr~r* Onder deeze toebereidfels ten oorloge \ De Vi«.
Honden de „Visfchery en Koophandel genoeg fohery, aaam ftil Ca), tot dat 'er, op den dertienden geduu-
x ' ., • « ~ -±!„ rende-
ren j. fl _,
C*) Vblius Haorn, tl. £j3. k
Ee ^
|
||||
|
43$ VA DE RL AN DS CHE XVLBóek:
|
|||||
|
KARELlLvan Wynmaand, door wederzydfche Ge-
Ï52I- magtigden, ten overftaan van den Kardinaal lo vn~ Wolfey, Gezant van Koning Henrik den ver- VUI. die tot Middelaar verkooren was, te klaard. Calais, een Verdrag getroffen werdt, waar by de Haringvisfehery, zo voor de Franfchen als voor de Nederlanders, van toen af, tot • het einde van Louwmaand aanftaande , vry verklaard werdt (£). Door dit Verdrag, werdt het uitrusten: van zes Oorlogfchepen uit Hol- land, en drie uit Zeeland, tot beveiliging" der Haringvisfcherye, waar toe de Staaten zig , op aanhouden der Landvoogdesfe, onlangs verbonden hadden (c), onnoodig; ten ware rrien wilde, dat zy ze, na 't uitgaan van den tyd, by het Verdrag bepaald, nog in zee gebragc hebben: gelyk niet buiten waarfchynlykheid. is. . öndertusfchen, maakte dit Verdrag geen einde van den oorlog met Frankryk, die, in" 't volgende jaargetyde, wederom voortgezet weïdt. '" '. . ■ .;''; V. s ■';" ■ '■ - - -1 Karel van Hertog Karel van Gelder Zat, geduurende Pf^v, dèezè onlusten, niét ftit. 't Zy dat hy aan- HoHwid ge^eJ én ondér'fteurid' wérdt door Frankryk, of in per- 'niet; hy Zag de Oostënrykfchen zó dra niet foon. in eenen oorlog ingewikkeld, öf hy zogt 'er zyn voordeel mede te doen. Egter ondernam hy die jaar niets in Holland. Al léenlyk melden fommi- gen, dat hy, in Herfst of Wynmaand, vermomd door het Graaffchap trok, om de gelegenheid, der „Grensplaatfen, met eigen' oogen, te be- fpieden(^5« Doch wat vroeger, was 'ér, inO-s «siv •".• ■.■■. ;~-' "-■ ver- «'»'•' O) Ad. PuM. Angl. Tom. VI. P. I. p. 19?. f •
-L (<0 Zie Roxhor'n o/Reigersb, U. Oeel, l/U 396» 1; »:S
\d) Vbuus Hqmb', il. Htf.
|
|||||
|
XVL Boek. Hl $ T O R ï E. - * 437V
verysfel,; iets voorgevallen, 't welk hein ge- KarélIS
legenheid gegeven hadt, om zig van Zwol *5a'I; meester te maaken. - -De Bisfchoppen van Utrecht hadden, van Onlusten
ouds, «eenen tol te Kampen gehad, die al voor- in f0ver" lang aan dè Stad yerkogt was, en federt door ys dezelve geheeven werdt. Een flegt Stroom- tje, de Fêgt, en daarna het Zwarte Water g^ nöemdj befpoelde, oudtyds, de Stad Zwol% doch-was j eerst federt eénige jaaren , door het ontvangen van een' grooten overvloed van Water uit de naaste veenen, zo wyden "diep geworden, dat het maatige fchepen voeren kon. Vari toen af, hadden de Koopluiden, . - •? om den Kampeïtol te ontgaan, hunne waa- -m retf, övér Zwol, naar en van de* Zuiderzee be- gönnert: te- voeren, Waardoor die 'van Kam- ,, . pen'géené kleine af breuk »leeden. •- Dé Re* geëring v*m Kampen, hierover te onvrede^ beweerde, dat mèn haar, in haar' oud regt,^ te-kOFt-deedt, en ftelde een' nieuwen tol aan k Zwarte Water op. Zwol kantte zig hier-' tegen".' rt Gefchil borst, eerlang, tot zulk cene hevigheid üic, dat mert elkanders Sche- pen en goederen aantastte. Bisfchop Filips ftel- de al zyn vermogen in 't werk, om den twist,' r.-r door vriendelyke tusfchenfpraak, by te leggen» --<* Dè Keizer jjëlf zondt FrancoisCobel, Raad van Holland', ten zelfden einde, aan de Steden aft Doch alles was vrugteloos. In deezen ftaat der zaaken, liet Hertog Karel die van Zwol aan- zoeken, om hem voor Befchermer te ontvan- gen ; waartoe zy, in Hóoimaand, beflooten ££L .'■-..• tiuzwi : Hier O) Pontanüs Libr. XI. p. 686j 690, 691. S. Benijsca
Chronickd, tl. 359.
le3
|
||||||
|
-458 VADERLANasCHE XYI> Böser,
gAREfcll; Hier.uit onttlondt een .oorlog; ifi sO>v©rysfeU
jjgf*. De $is£hoPjwasgenoodzaakt» zyn KïygSjVolfe ""7........."en Oorlogstuig, te water,. over; Hoorn j-deßt
jüIi owaards-te voeren (ƒ), *twelk veeLtyd* fpil-
f'° * df., > De Herjcog. van Gelder voerde,. . «laafen-- >: J ï äsgen r den Kryg met zo veel\voorfpoed,, dat; hy de Overysfelfchen, in Wynmaaftd des <jaars 152^rnpodzaakte tot eep_; Verdrag,', \#aarby zy hem meester lieten van de« PlaaCfen;., die hy,,reeds;inhadt., en beloofden, m 't .aöterri ve«. yafliF-ilip^, geenert;Risfchop te zullen er* jennen,: dan die zwoer met de Gelderfehen in? vrede «te zollen, leeven (g). n i;.-7 Be Gel- ^ÄS tyding, dat Hertog Kartel Zwol? in,zy-
derfchêii ne < magt hadt, was, ondeftusfchen., m dra brand- niet in Holland gekomen, of men was be- fthatten dugt, dat hy'de Zuiderzee overfteeken, en Wieria-11 ^et eeDe doding doen zou. Des werdt 'er, gen. in Oogstmaand des: jaars i5;ïi,.by openbaaren Plakaatev in; Holland afgekondigd, dan elk zig: tot, tegen weer 'gereed houden moest;, alzo 'Meer Kar el van GélreZwolingen omen hadt (&). Ook werden * omtrent deezen tyd,,de Water- lieden, mep naame Enkhuizerj, van eene tal- tyke bézetitiï'g voorzien (*)• Evenwel was 152&. ipen, voor'dit jaar, vry met den fchrik. Doch ■p-..-',..... jn den Zomer des volgenden i jaars, kwamen de Gelderfche Friezen,, met twintig Sehepen, aan Texel, vorderende het Eiland eene brand-* fchatting af van tweeduizend Filips guldens^ W«s
-1ƒ) Velkts Hoorn, tl. 217. < :•-.-."''.■•..'".
CgO Anonymi Dsll. inrcr Tranflfal. & Geir. in Dümbak.. An»
Hal- Tom. III. pi 593. & 'féfq. Pontanus Libt. XI,, f, <Q4t ü •iii) Repen, dec plakaat. van H6Ua.n4» W, 8* , (?j %«««• §ftHh. *;.49, ...-_•■ •' , -1
|
||||
|
XVL^OEKy , P | §($, O R ggft / 7 439
Wieringen, werdt, kort - hierna-»;; genoodzaakt Kä^elIü,
drieduizend vyf honderd zulke guldens te be- ^522"* n looven, nä dat 'er reeds zestig Huizen ver-*" brand waren. Ook namen de Gelderfchen, in.Hooimaand, eene geheele Vloot Ooster- fche Schepen, dezelven allen voor goeden prys rverklaarende (&). De verkiezing van Adriaan Floriszoon van XIIL
Utrecht, onder den naam van adriaan den ^laan VI, tot de,. Paufelyke waardigheid, die, in utrecht* Louwmaand des jaars 152s, gefchied was »wordt tot verdient in onze Vaderlandfche Hiftorie aan^ Paus ver- getekend te worden. Hy, de eenigfte, Ne- heeven. derlander, die ooit den Roomfchen Stoel be-"' kleed heeft-, was, in 't jaar' 1459, [ te ,Utrecht| uit'geringe ouders, gebooren, Wy hebben te vooren (/) gezien, dat hy tot Leermeester van Karel van Oostenryk aangefteld werdt* Dit was eene groote trap tot zyne verheffing. Hy werdt, eerlang, tot Bisfchop van Torta- fa en tot Kardinaal verheven. De Keizer,, na de dood van Leo den X, in geheime qn* derhandeling met eenige Kardinaalen getre- den zynde, bezorgde hem, eindelyk, de Pau- felyke waardigheid. Men vindt, tot zynen lof, gemeld, dat hy, midden in de grootheid, zyne oude Nederlandfche Vrienden niet ver- geten heeft. Wy hebben reeds aangetekend (ra), dat zyne voorfpraak, toen hy al Kardi- naal was, den Penfionaris van Dordrecht,; Floris Oem van Wyngaarden, in zyne verloo- ren* eer hielp herftellen. Ook is 'er nog een Brief
Ck) Vrlios Hoorn, U. 2lp> 220,
(O XV. Boek. il. 339. . '
Ee 4
|
||||
|
44ö VADERLANDS CHE XVLBqjäJ
KareüI. Brief voor handeu (n); waarby hy deezen ken-
■ "S22, nis geeft van zyne verheffing: tot de Paufely- "*" ke waardigheid, die hy betuigt, voor zyne ou- de Proostdye te Utrecht j wel te willen afitaan. Met Erasmus heeft hy, ook na dat hy Paus geworden was, veele gemeenzaame Brieven gewisfeld, byzonderlyk over de Hervorming .'ïl der Kerke; die hy diénftig oordeelde, 'doch allengskens te werk gefield'wilde hebben. Te- gen Luther en de Lütherfchen, was hy egter ?.' zeer ingenomen-, dringende, in Slagcmaand deezes jaar-s, op eenen Ryksdag te Neuren-
,;..: berg, fterk op het gebruiken van harde middelen tegen hen, wanneer zagten niet hiel- pen (o). Men wil, dat hy der Kerke veel dienst zouden hebben gedaan, zó hy langer h'adt mogen- zitten. Doch 'hy* overleedt^ op deri dertigften van Herfstmaand des jaérsi523. „ , Francais de I. hadt de verheffing van eenen Paus, die t'eenemaal op de zyde des Keizers was, niet zonder veel ongenoegen yerftäan. Hy befloot, derhalve, dèn oorlog in Italië, en op de Spaanfehé grenzen, dït jaar, met kragc voort té zetten. Doch in Italië flaagde hy ongelukkiglyk. 't Opflaan van 't Beleg van Fontarahie in Biskaye, was het eenigfte , waar in hem het Krygsgeluk, in dee,zea Veldtogt, inedeüep. De Keizer, de zaaken in Duitsehknd-, zo
veel de tyd gehengde, in orde gebragt heb- bende, befloot, in de Lente, naar Spanje'te ïug te keeren. Te Arnemuiden in Zeeland, was,
(-n) By Bevp.rwyr Dordr. bl. 329-
£<>j Vide C. BurmanNi Hadrian. VI, «. 494, 497,, ^ZC^ffy.
|
||||
|
XVI. Boek. HISTöRIWr w
was eene aanzienlyke Vloot verzameld , met ®Ü0®
welke de Vorst, op den vier-emwintigftenvan, MS*' Bloeimaand, in Zee ftak Q>). Hy vondt goed, onderweg, Engeland aan te doen, en landde, binnen twee dagen, te Douvres. Hier bevesr verbond tigde hy een Verbond, te Brugge, voorheen,-met En- met Henrik den VIII. getroffen. Karel en geland Henrik beloofden eikanderen, Franktyk, voor ^ : ?t einde van Bloeimaand ; des jaars 1524, te, .* : ^ zullen beoorloogen. ;TCarel vërbondt zig, Ma- ." %> éa'4 Dogter van Engeland, te zullen trouwen", aj 'u ;,i zo dra zy twaalf jaaren bereikt zou hebben.;i«.i'^i „ Zo de Koning van Engeland;, Schotland o- s^ vermeesterén, of Ierland tot volkomen ge- „ hoorzaamheid brengen wilde , en zo de „Keizer hèt Hertogdom van Gelder of Fries- i, land wilde herwinnen; zo dé Schotten Ent ^„geland aaävielen,- of zo de Hertog van Geit ,, der; den Keizer den oorlog aanldeedt; in alt i^le deeze gevallen, verbonden, zig de twee i, Vorftén, om eikanderen .by te. ftaan fä$ft '? Het Verbond, behelsde nog andere punten"! die niet tot ons oogmerk behooren. De Kei- zer vertrok, eerst in Hoöimaand, naar Span- je. Eenigen tyd té vooren, was'er, in Hol- land, een Plakaat uitgekomen, waarby,'alle handel met de Schotten óf Etigelfchen', die de zyde van Frankryk hielden, verboodén werdt (f)>~ ' v 8
■ Het Keizerlyk Leger, onder Floris van Eg*
mond, thans Graave van Buuren, en eerib ge Engelfche benden, onder den Graave ft') RErGKRSB. II. Deel, W. 407.
'~ (q~) RaPIN Tom. V. p. 163. (r} Repert. der Plak. van Hol!. bU 10.' v:i..:,, j ,, Ee 5
|
|||||
|
I
|
|||||
|
44» VAEXERLAND SCHE XVI. Boot*
KareeIIJ van Suffólk» hielden ztg,. dit-najaar;, in Cham-
xsagj pagn« en Pikardye, zonder veel uit te regten ;
!S""~" gelyk 'ér ook,lvan de Franfche zyde, in de
Nederlanden, i mets van belang bndernorjaen
Ir.•'.,;1ov"wer*l£,! DeOostenrykfchen betrokken de Win-
ï " jf,i terlegeringen; in Artois, en dé Engelfchen
'! ' 'S keerden naar huis.'
XIV. Doch Friesland werdt, in den Herfst, ge-
Krygs^p-'iukkiglyk tot dè Oostenrykfche zyde overge- gyjrens|n bragt. Bisfchop Filips, nog met de Overys» fdenVn felfche onlusten belemmerd, hadt, by den Kei- Friesland, zer, in' 't voorjaar, en naderhand by de Land- voogdes, tb Jtog om onderftand aangehou* den,* dat ter,- eindèlyk, vyftienhonderd man, onder Juriaan Schenk, Heere tan Tautenburg , uit Holland naar överysfeloj berden overger fcheept? die, by Hos feitgeland, de fterkte Korf huizen bemagtigden, en in Bloeimaand, 't beleg vóotrGeelmuiden flöegen; welk zy eg- ter, eerlang, met merkel yk verlies, moesten bpbreeken: (*}. Hier liep Met, derhalve, den Oostenrykfchen nog tegen. In Frieslarfd, dien- de 't geluk.hun heter. De Burgery te Sneek ontweldigde-den Gelderfchen de Sleutels der pookten, -en veranderde de Wethouderfchap. fjfetike ftouwena', Sikh Galamaën eenige'an- dere Friéfche Edelluiden, mét dé Oostenryk- fchen , wegens I Friesland, in. onderhandeling getreden zynde, ftaken, in Zomermaand, met cenïg Volk onder Schenk, uit Wëstfriesland af, landden by Staveren, en bemagtigden de Stad. Schenk deedt toen de Staaten des Lands befchryven, en na eenige onderhandelingen : " •'" " .'*. ,:.; kwam CO GOUDHOEVEN iH 58a. PONTANUS Übt. XL p, Cgg. „
|
||||
|
.XVI, Boek. H IST O R: £ E.L\ V mi
kwrara men overeen: „ dat de iGraavén van f?A«".jf«
,, Hplland, voortaan, uit 's Kekers en 's Ryks 'S2»« ,, naam,; Friesland, beheeren zouden.; doch "*~* J n-4g.\Staaten egter de magt hébben, om een' „ Pqtefiaat te: kiezen* gelyk van ouds; .die,, „ nevens twaalf der voornaamften, de Re- ,« geering zou. waa^neemen." Koeverden j on- dertusfchen door de, Gelderfchen i bemagtigd Zynde, flooten.de Overysfelfchen een Verbond met Hertoge Karet, waarby zy: beloofden , den Bisfchop van Utrecht niet tegen de Gel*- derfchen te.zullen-helpen (f), gfe ,rt • f I- ■•< AnthonisyanJL&lamg-, Graaf"van Hoogßraa- Anthonït
ten, die, in 't voorjaar,, in de plaats van den Graa va" . ve van Nasfau, tot Stadhouder' van Holland, q^^J, verheeven was (#.), de Staaten te Dordrecht Hoog- befchreeyen hebbende, vondt de .gemoederen firaatetf» Zo geneigd tot Vrede met de; Gelderfchen s, *ordJ- . dat de onderhandelingen, hierover, eenigen d" v°n{ tyd daarna, in den Haage, begonnen wer- Holland, den. 't Was egter niet mogelykeene Vrede %e treffen. Men floot een Beftand voor eenen konen tyd, welk, \ vol gens gewoonte, kwa- lyk gehouden werdt (v). ' , In Friesland, maakten. de Oostenrykfchen, Friesland
in 't volgende jaar, hun werk van 't belegeren raakt der vaste PlaaÖen, die nog in de magt der Gel* i' een.<*- derfchen.waren gebleeven. In Zomermaandf.^«.1^ pvermeesterde Schenk, verzeld van de HeerenKatéidca van Castre en Wasfenaar, den Tooren en het V. Blokhuis te Workum, Dokkum werdt, in Oogst lS*3- maand,
■f*) PONTANUS'£iir. XI, >. 699—704 S.BfiNINGA, W. %3$^
340».378.
O) Report der Plak. H. 10.
|
||||
|
<444 VADEICLÄNDsrCHE XVLgoBK;
.KarIlII.maand, ingenomen. Schenk kréég, in dit Be-
^3» leg, eene wonde in den fchoudèr, die hy te "" '~*Leeuwaarden geneezen liet. Ten zelfden tyde, ging Bolswaard over aan de Oostehrykfchen. jsiooten en de Lemmer, de laatfte Plaatfen, die de Gelderfchen nog inhadden, vielen hun, in Slagtmaand, in handen. Voor Slooten, jpntying jan »vaa Wasfenaareene wonde, waar-2 Jpn 'hy, niet lang daarna^ 'oVërleedt* Friesland .raakte dus,' na*:zö veelë en bloedige oorlogen, éindelyk rvqlkomen in de magt van Keizer Ka- rel den V, als Gj&ave van'Holland.'- Steenwyk eL;g,L ./. in Overysfel,r ten 'zelfden 'tydë, Van' de Gel- . "h[ derfchen verlaaten zynde, werdt';door de Oös- , tenrykfchen* bezet,■ en Schenkdeedt 'eVter- "'l'.','" ftond een Blokhuis opwerpen) ■ £troope- Terwyl het den Gelderfchen ih Friesland dus ryeiv.der tegen Üep, gelukte het hun, % Herfstmaand; ffchen^n raet eenemkleinen. hoop volks, tot diep in Hol- JHolland. land door-te dringen, en töt voor Leiden aan de laage zyde te ftrOopeHi V Gijaavenhaage zelf werdt, bydeeze gelegenheid; uitgep'londerd. Toen wendden*zy 't naar de Alblasfer waard, al-? les alomme met roof en brand vervullende, en! I..... . keef den, daarna, met mèrkely ken buit, t'huis-
s-i . waards (w~). Ter Zee, werdt midlerwyl zo
~i>,;M goede wagt gehouden, dat de Hollanders Met
; ; dit jaar geene. fchade van de Gelderfchen lee-
,..;.. ^ ,:den.\ Amfterdam hieldt vier, Hoorn twee,
ven de andere Steden een diefgelyk aantal
■: van Schepen op de Zuiderzee, Waardoor de>
Vaart en Kusten volkomen beveiligd werden
dfc\ De Geesielykheid, van Holland, beloofde,
(» Goudhoeven, U. 584—58S. . '-■' ' "'m' •* Y'. ''
\») Velius Hqom, bU «#?. V •**■ •i*h*,**m> '■-*■ . -J
|
||||
|
XVIïBoek. ?HI Ê TÖRÏ :&/. 445
omtrent deezentyd» tot de kosten van den kARiLlfe
Gelderfchen oorlog, vyfduizend guldens te ï'5s& _ zullen opbrengen. Ook kreegen de Staaten,""""" nog voor 't einde des jaars, Oktroi, op 's Graaven naam, om vyfduizend ponden 's jaars tei mogen verzegelen, dat is, zo veel gelds te »logen opneemen, dat de jaarlykfche Rente van hetzelve vyfduizend ponden beliep (y~).- 't Stigt en Holland hadden, dit jaar, behal- -ye Lek*
ve door de ftrooperyen der Gelderfchen, ook dyk i veel door eene overftrooming geleeden. De breekt Lekdyk was, in Louwmaand, te Schalkwyk oor* doorgebroken, en hadt verfcheiden' Dorpen, tot Leiden toe, onder water gezet. De Schalk- wykfche Watering raakte gedeeltelyk digt > door't zand. Ook waren fommige Landeryen, tibss» wel twee voet hoog, met zand beloopen (2). * •"''->} De Keizer en zyne Bondgenooten maakten
zig vast gereed, om Frankryk, in 't volgende . jaar, den oorlog aan te doen, terwyl Karel —*-— fte V. Paus Adriaan den VI. aanzette, om den Christen-Vorften, by eene Bulle, den dertig« ften van Grasmaand gedagtekend, uit zyn ei- gen Apostolisch gezag, onder bedreiging van den Ban, het maaken van een driejaarig Be- ftand te beveelen, op dat zy hunne vereenigde kragten tegen de Turken mogten können wen- den (V). Doch Francois de I. beflooten heb* bende den oorlog in Italië te voeren, verwierp* dit Beftand: 't welk den Paus hewoog, mee den Keizer, den Koning van Engeland en ee* nige Italiaanfche Mogendheden, in een Ver- bond (y) Repelt- der Plak. hl. II. ,. - ... • y. v 1 f';*,
(z) Hr.NR- van Erp. Cliion. hl. too. (j<] -.- 3 y f -i $ '
(<Ó Att. PubI" An$l' WH\ VI. P. I. p. 21»,
|
||||
|
44* VADERLANDS CHE XVEBömè
fa**hlh bond tegen Frankryk té treeden. In Pikardyè
,. -ffife. werdt , door de Oostenrykfchen en Engeï- ""~ lenen, in: den Veldtogt deezes jaars, weinig uirgerigt(jb^i Ondertusfchenwas 'er, in Hol- latid, in Herfstmaand, een Plakaat uitgeko- Bientj wakrby geboöden weidt, dat geenè Geestelyken of Kloosterlingen, uit deeze Lan- den * naar Frankryk gaan, of van daar her- •4sJ 1 waards komen zouden mogen, onder bedrei- ; . ging van in een zak gefteken en verdronken te zullen worden (c~). De reden van zo ftreng een Plakaat is my niet klaar gebleken. Doch het toont ten volle, hoe groot de afkeerig- heid van Frankryk thans hier te Lande ge- weest zy. Gelder- In Lentemaand des jaars 1524, hadden de fthe On- Gelderfchen een aanzienlyk getal van Zein- dernee- fchepen en eene groote Baardfe ten oorloge m%iJjüL uitgerust, wagtende op gelegenheid, om den ....... .', Hollanderen te water af breuk te doen", öf hier
of daar eene landing te ondernèemen. Zy lan-
gen i'er mede in de Eem. De Hollanders kree- gen'er derhalve ras kennis van, en verza- melden terftond'eene Vloot by Marken.-'t Schynt, dar de Gelderichen , hiervan ver- wittigd, zig toen niet in zeé hebben durven begeevenv immers';, men vindt niet, dat zy, dit jaar, iets van belang te water uitgevoerdj of ergens eene landing ondernomen hebbëni Doch in Bloeimaand, liepen zy de Meijerye van 's Hertogen bosch af. Op den vierden vati Zomermaand, hierna, werdt 'er te Heusdéri t/: ;i. we- (80 Daniel Tom. VII. p. 495^
t*J Repeic. der Plak.->/. ii. |
||||
|
XW. BoEfc H I S T O R I E. UT
wederom een Beftand getroffen, voor den tyd KarelIÊ
van een jaar (d}. In Holland, was men egr 'S3** . ter op zyn hoede; en ftelde zig^ op de eerfte tyding, dat de Gelderfchen hier, of daar Volk »byeen trokken, in ftaat, om hun 't hoofd te bieden (e). - Filips van Bourgondie, Bisfchop van U~nxv*
«recht, op den zevenden van Grasmaand, o ya°°ßis. yerleeden zynde ("ƒ), niet zonder dat hemfchopFi- veelen van raerkelyke misflagen in de Regee-lips van ring befchüldigd hebben (g); deeden zig ter- Bourgon-, ftond verfcheiden' mededingers naar den my- e* ter op. Doch Henrik van Beijerën, Zoon van Filips, Keurvorst van de-Palts, die door-de Oostenrykfchetv werdt aangepreezen,; werde eerlang tot Bisfchop verkooren, en in Herfst- maand-ingewyd (Ä)., > ■'• ■ Eënigen tyd te voofen, was 'er merkelyke Oproet opfehudding, in den Haage, ontftaan, over de j" den verhooging der Excynzen; De Keizer hadt v™?te^ die van den Haage, op den een-entwirttigften hoogen van Lentemaand des jaars 1516, Oftroi ver der Ex- leend, om den Bier-Excyns van drie op zes cynzen. grooten het; vat» en den Wyn • Excyns vafl veertig op tagtig grooten de aam te verhoö- gen. 't Volk, deezen last moede geworden[ floeg , hierover, in Louw- en Hqoimaand deezes jaars v aan't muiten. Een Schuitevoer? 4Vä*v* der, bier,, zónder Excyns te betaalen, ver- *»* voerd hebbende, en hierom van Delft, wet«- .. , waards - (rfy Goudhoeven bh 587. Pontanüs Llbf. XI. p. 713.
f e") Velius Hoorn, bl.. 223. • ■■ •
>■ ("ƒ) IIenr. van Erp. Chron. w. 100. Ger. NovioMAat •Phil. Burg-.#• 20ÓV, . .. .. :; ■■'••■"•* (g~).HnnA in Phrl. Burg. ƒ>. 325.
CJÓ Henr. van Erp. l/l, 100.
|
||||
|
448 VADERLAN D S CTH E XVI. BoeMV
.RirblII. waards hy gevlugt was, gevangen naar den
^j*Ö* Haage gebragt zyrtde, werdt den Schouts - Dienaaren j door èenige vrouwen ^ ontwel- digd. Sedert, béfpeufende'dat de Baljuw, op nieuws, op hem loerde, vloodt hy in de S. Jakobs-, nu de groote Kerke van den Haage. ,v,' £)e Baljuw, verzeld van den Pirokureur Gene- ■ raal, zogt hem, met geweld, van däar te haa- ien. Doch 't werdt hem, dooi- de Priesters, :.,; belet, 't Volk, in grooten getale, voor de **<--'i'"'" ■ Kerke, famerigerot, bewoog zelfs de Priese ;'-'■'' ters, om den Prokureur en deszelfs Subllituüc in de Sacrifiie., nu, zo men meent, de Cottfi- fiorie of Kerkenkamer, op te fluiten. Hief den geheelen nagt over gezeten hebbende, werden, zy egter, des anderendaags, getlaakt. Doch de Schuitevoerder bleef t'zoek. De oploop Büwi duurde evenwel nog. Des de Stadhouder Hoog- ftraaten zig genoodzaakt zag, twee öf drie- honderd Knegten, in den Haage, te brengen, ,!,.,,.",, die, kwalyk bejegend van de Ingezetenen, vuur gaven op dezelven: waar door 'er drie of vier gekwetst werden. Ook werden 'er ee- nigen gevangen genomen^ welken men dreig- de, met geweld, te willen vérlosfen. Einde- lyk, ftilde de Stadhouder den oproer, in Oogst- " maand, doende, uit's Keizers naam, den In- * Aboll' gezetenen * uitWisfehing van misdaad aankon- tit. digen, mids zy tweeduizendvyfhonderd gul- dens aan boete betaalden. Ook werden 'er eenige belhamels van den Zoen uitgeflooten. En een, die van 't Stadhuis hadc durven af- roepen, dat de oproer reeds- vergeven, was, werdt met een gloeijende priem door de tong ge-
|
||||
|
XVL Bófou HISTORIE. 44p
gefteken (f). Elf mans - en drie vrouwsperfoo- KakelU^
nen moesten God, den Keizer, den Stadbou- /£~*V. der en 't Geregt ook ppenlyk om vergiffenis bidden: doch dit Hun of den hunnen, nader- hand, te verwyten, werdt wel fcherpelyk ver- >. booden. Hierop volgde het afzetten van Sehe* penen en Thefaurieren van den Haage, door den Stadhouder; die hiertoe van den,Keizer ; '3 byzonderen last ontvangen hadt. De Thèfau« ■ riers werden ook verpligt, rekening te doea vän den ontvangst dèr Excynien, 't welk zy, tot merkelyk ongenoegen der Gemeente, t'eenemaal verzuimd hadden. Doch de Ex- cyns, die, voor eenen korten tyd, op de helft, verminderd geworden was, werdt, naderhand & op denzelfden voet als voor den oproer, en, v ■_ volgens het Oftroi van den jaare 1516, ge- heeven. Ook moest dezelve, volgens üitdruk- kelyk Keizerlyk bevel, niet meer ingezameld, maar openlyk, aan de meestbiedenden, ver* huurd of verpagt worden (£). mmb De Keizer en Henrik de VIII, thans op 't
naauwst tegen Frankryk verbondeneden Her- tog van Bourbon, Konftabel van Frankryk, onvergenoegd pp Francois den I, tot eenen öpftand hebbetide aangezet, ftelden, in den Zomer deezes jaars, een Leger onder zyn be- { vel, met welk hy 't beleg floeg voor Marfeil* Ie. Francois, derwaards getrokken, nood- zaakte hem egter, eerlang, de Stad te verlaa,* ten,
' (i~) Critnin. Sententieb. E getjutt, f. 14$; ' ,.;■•.
... rajj Zie verfclieitieii' Brieven en Stukken, by DÈ Riemkr. Sc«
fchi\ van 'sGravenh. I. üeel, VI. Hoofd/l. W. 361,- 362. #y. tos. HH. U.M.. 847, 851. II. Deel, Privil. enz.. N. XXX0. XXXIU. XXXIV; tl. 355, 373. IV. Deel. Ff
|
||||
|
45o VADERLANDS CHE XVI. Boek.
KAeelII. ten, en de wyk te neemen naar Italië. De
*5*4* Koning volgde hem, op de hielen. Het Kei- "''~ zerlyk Leger werdt genoodzaakt Milaan < te ruimen, en zou, ongetwyfeld, geflaagen ge- weest zyn, zo Frar^ois het onvoorzigtig be- fluit niet genomen hadt, om zig met het be- leg van het Kasteel van Milaan en van de Stad Slag van Pavie op te houden. By deezelaatfteStad,vie], Pavie. op den vyf entwintigften van Sprokkelmaand *£25- des volgenden jaars, een bloedige Slag voor, in welken het Franfche Leger geheellyk ver- nield , en Francois de I. zelf gevangen geno- men werde. Men voerde hem, eerlang, naar Spanje, en daar verliep een jaar, eer hy we- derom in vryheid werdt gefield. De tyding van 's Keizers overwinning,
die men, op den zevenden van Lentemaand, inde Nederlanden kreeg, veroorzaakte, al- omme, groote blydfehap (/). De Hollanders, in 't byzonder,welker Vaart op Frankryk,ge- duurende den oorlog, verbooden geweest was 0»), begonden te hoopen op een Verdrag, by welk dit Verbod wederom mögt worden ingetrokken. De, Haringvisfchery was ook, eenen geruimen tyd, geftrémd geweest; door- dien de Engelfchen de Franfche Visfchers wegnamen, en hierdoor te wege bragten, dat onze Buizen, door de Franfchen, genomen werden (V). Om dit ongemak te voorkomen j was men, in Louwmaand deezes jaars, ter Vergaderinge van Holland, reeds op midde- len bedagt geweest, om Brieven van Vryge- leide
•-•'f?> Regift. der Dagv. van MR. Aert van oer Goes, U.5, 5»
(m) Repert. der Plak. U. 9, 10. .....
fn) Mr. Aert van dïr.Goes Regift. il, 6.
|
||||
|
XVI. Boek. H I S'TO'R I E. t$§*
' leide voor de Haringvisfchers van de Fran- KarelÖ,
fcheii te verkrygen (o). Doch toen de tyding !525- van de overwinning by Pavie hier te Lande Beftan7" gekomen was, werdt 'er terftond gelegenheid met gezogt, om een Beftand met Frankryk te flui- Frank- 'ten. Adolf van Bourgondie, Heer van Be- ryk,maf veren en Veere, en andere Nederlandfche vLfcherv Grooten, in Sprokkelmaand, door de Land- Vry ver- voogdes , naar Engeland gezonden C/0 •> had- Waard den, onder anderen, last, om, met Hen- wordt, rik den VIII. en met de Franfche Gezan- ten in Engeland, over een Beftand, opzigte- lyk op de Haringvisfcherye alleen, te hande- len (f). Doch op den veertienden van Hooi- maand, werdt 'er, te Breda, een volkomen* Stilftänd van wapenen; voor den tyd van zes maanden, geflooten. Jan Carondelet, Aarts* bisfchop van Palermo, Prefident van den Ge- heimen Raad, Antonis van Lalaing, Graaf van Hoogftraaten, Stadhouder van Holland en Hoofd van den Raad der Geldmiddelen, en Jan, Heer van Bergen, hadden 'er,uic naam der Landvoogdesfe, met den Heere van Warti, Gemagtigden der Hertoginne van An- goulême, Moeder des Konings van Frank- ryk , over gehandeld. De Haringvisfchery werdt 'er uitdrukkelyk in vrygefteld. Van we* , ge-den Keizer, waren de Koning van Enge- land, de Hertog van Kleeve en Gulik, en de Kardinaal Bisfchop van Luik; en van we- ge den Koning van Frankryk, Heer Karel van Gelder en andere Mogendheden, in dit o Be-
Co~) Mr. Aert vam oer Goes Regift. U, 2; •
{j») Rf.igersb. II. Deel, U. 4t 1.
4J ) Mr. Aert van uer Goes Regift. il, 5.
Ff 2
|
||||
|
45* VADERLANDSCHE XVI.Boes;
KamlII. Beffend, begreeoen (r). Ook" werdt, met
*525« den Hertoge van Gelder, ten zelfden tyde, "een byzonder Beftand, voor den tyd van een jaar geflooten (V). De Steden en Plaatfen in Holland, zig met de Haringvaart genee- rende, waren zeer in haaren fchik over het Be- ftand met Frankryk, alzo zy langer geenen raad wisten, om de onkosten goed te maaken, foopende op het uitrusten van Oorlogfchepen, ter beveiliging der Visfcherye. De Reedery kon niet hooger belast worden, en de Steden, die geen byzonder belang by de Haringvaart hadden, gelyk Leiden en anderen, wilden niet gedoogen, dat een gedeelte deezer onkosten over't gemeene Land werdt orageflaagen (*). Het treffen van 't Beftand deedt deeze zwaa- righeden eensklaps verdwynen, herftellende de vrye Vaart op Frankryk in zo verre, dat het voeren van Krygsbehoeften derwaards al- ken verbooden bleef. XVI. De voordeëlen, door den Keizer, in Ita- Bedevan \\ti behaald, maakten hem zo gedugt in Euro*
Send" Pa' dat Henrik de V1ÏI' Koning van Enge-
gSdens, land, die, tot hier toe, ééne lyn met hem aan Hol- getrokken hadt, na deezen tyd, bedagtwerdt, land ge- ora z[g^ 0p nieuws, met Fratikryk te verbid minderT ^n' en de vervallen' zaaken van den gevan- optagtig- gen- Koning te helpen redden (»• De Land- duizend, voogdes Margareet kreeg hiervan zo dra gee- ne kennis, of zy begreep, dat de last des oor- r tc3 1 ' - " logS,
• (r~) Do Mont Corps Diplom. Tom. IV. $s)I. p. 413.
—-,(!*) Chartr. van Ural), te Vilv. Jgtße Bovsnk. Laad. Ls S*i de San. D. Mr. Aert van der Goes Regilt. W.>i4v (?) Mr. Aert van der Goes Rcgift- hl. ii, m. Q») Raïin Tim. V. p. 198—aej. |
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 453
logs, in en omtrent de Nederlanden, voortaan KarelII.
alleen op den Keizer en haar aankomen zou: 1Sas- waarom zy befloot, in tyds, eene Bede aan r de Landzaaten te doen. In Bloeimaand, kwam "fferonimus van Dorpe, van haaren wege,.in Holland, die, Dagvaart hebbende doen be- fchryven, honderdduizend guldens van de Staaten vorderde, om dezelven, tot befcher- miag van 't Land tegen de Gelderfchen, met welken toen nog geen Beftand gemaakt was, te gebruiken. De Staaten, waarfchynlyk wel onderrigt, dat dit Beftand op een' goeden voet ftondt, weigerden den onderftand vol- ïnondiglyk, zig beroepende op 's Lands armoe- de, veroorzaakt, door het ftilftaan van den handel, eehige jaaren herwaards; door het pionderen der Gelderfchen, en vooral ook,, door het opbrengen van groote Beden, federt de dood van Konings Filips. Men hield,t; hun voor, dat de Gelderfchen, al trof men fchoon een Beftand met hen, niet te vertrouwen wa- ren, en, eer men 't verwagtte, in. 't Land vaL len zouden; wanneer men ten minften eenigè Knegten op de been hebben moest, om huri ?t hoofd te bieden: om welken aan te neemen, dé Heer van Castre, die de Dagvaart by- 'woonde , verklaarde geene magt noch bevel te hebben. Doch de Staaten volhardden by door de hunne weigering; Van Dorpe, toen het ui- Staaten terfte van zynen last openende, verminderde eer."Jf", de Bede tot op tagtigduizend guldens; dochw • '•-* kreeg evenwel weigerend antwoord (j>). Hier- op werden de Staaten, tegen den zevenden- • (v) M?' fi*RT VAN eer Goifs Rcgift. bl. II, it, M,
|
|||||
|
1
|
|||||
|
45,4 V A D E R L A N D S C H E XVI. Boek,
•KarelÏI. den Van Zomermaand, befchreeven teGeeri
^2P\ truidenberg , alwaar de Stadhouder,, Graaf * ~ ~ van Hoogitraaten , die zig, als Hoofd van den-Raad der Geldmiddelen, doorgaans aan 't'Hóftier Landvoogdesfe ophieldt, Stad voor Sttó'aanging, om dezelven* tot het inwillif gen der Bede te beweegen. Aan die van,Delfti by~ 'voorbeeld, die omtrent zesduizendagt* honderd guldehs in de Bede van tagtigduizend zouden hebben moeten opbrengen, beloofde hy Gratie of kwytfchelding van de helft of meer, zo zy hunne ftem geeven wilden. En als zy hier itegen inbragten j dat de Stad t© veel ten agteren was, om eenigen nieuwen last Op zig te können neemen, antwoordde, hy , s, dat zy zonder den Keizer niet konden welr „vaaren*, dat men hen uit hunne, fchulden „zou tragten te redden, zo zy in deeze Bed§ $ bewilligden; en zo niet, dat men räad Wist, „ om hun Kommisfarisfen tóe te zenden, di© „ de- oude Rekeningen eens zouden naarzien, „J de Vróedfchap veranderen, en meer din% ^ gen doen, die hun lastig vallen zouden." Den anderen Steden was hy, op gelyke wy*
zey aan boord; 20 dat de Afgevaardigden, aan 'e Wankelen gebragt, eenpaariglyk beloofden, nog eehs verflag te zullen doen, en voor 't einde der maand, ware 't mogelyk, met gun» ftiger antwoord, te Breda, te rug te zullen kee- coch nar ren.' IVIen vergaderde ten bepaalden tyde , öerhand eri toen ftemden de Edelen, dat zy den Keit li"-SdW1** ^er believen zouden, zo 't de meeste Steden * * ook dus begreepen, . Dordrecht ., Haarlem , Ämrterdam, Rotterdam, Schiedam, Hoorn, Enkhuizeo en Schoonhoven ftemden met do-, £■ - , E4o« |
||||
|
XVI. Boek. H I S T 01 I E. 455
Edelen.. Doch Delft, Leiden, Gouda, Alk KarelK.
maar, Oudewater en Gorinchem verklaarden, *Sa5' thans in zulk een' armelyken ftaat te zyn, dat zy genoodzaakt waren , weigerig te blyven <V). Wat laater, beflooten de Staaten van Gefchenk Holland, Delft uitgenomen, den Stadhouder ^j""" vyfduizend guldens in handen te ftellen 9 om van dea dezelven, ten méesten dienfte van den Lan- Stadhou-, x3e, uit te deelen, rcids dat zulks in geen ge« deE« volg zou mogen worden getrokken (sfc).fc Hy hadt, te vooren, een geïchenk verzogt voor den Heere van Castre, die 't Land, als Ka- pitein, eenige jaaren herwaards, getrouwelyk" gediend hadt. Doch Castre zelf wilde niety , dat men 'er van fpreken zou, eer de Staaten in de Graaflyke Bede bewilligd hadden (y). Hy en de Stadhouder hebben, ongetwyfeld-, hun aandeel in deeze vyfduizend guldens ge- had. De Hollandfche Steden kwamen thans te xvrr.
traager tot het inwilligen van Graaflyke Be- Onlust«* den, alzo de Landen met eenen oorlog ge- metDee- dreigd werden, waarvan zy de meeste fchade ^™ae te wagten hadden. Christiaan de II, Koning Ooster- van Deenemarke, die, eenige jaaren gelee- lingeo. den (2), een groot getal van . Hollandfche Schepen in de Zond aangehouden hadt, was, in den Zomer des jaars 1523, eene fchuil- plaats in deeze Landen komen zoeken. Hy hadt zig, doorzyne wreedheid, gehaat ge- '. - i.* s :i' .. maakt (V) Mr. Airt van dt-r 6oes Regift. hl 14., t^, tp,
Cz) Mr- Aert van ber Goes Regift. M. 20, 21; . :"\ ty) Mr. Aert van der Goes "Regift. kl..8, 13»;" ' : ■ taO Zfc W<* voor* kU 4'ïS. '• ,: - ' " . - - ti-.a .a, .., 1,'J .,\> ,; •',
Ff 4
|
||||
|
V-
v :."-'." V . ' 4?6" VADERLANDSCHE rVLBoEf.
KarelII. maakt by zyne Onderzaateri (#), die, zyns
1595 _ Vaders Broeder,Fredrik, HertogvanHolfieln,
tot Koning hebbende uitgeroepen, hem nood*
zaakten, het Ryk te ruimen. Hy landde te
Veere in Zeeland, met veertien fchepen (ß),
» en ftak van daar over naar Engeland, alwaar
hy een Verbond floot met Henrik den VIII.
£<0> die, in 't begin des volgenden jaars \ "■-Gezanten naar Hamburg zonde, om met de gCad Lubek en anderen, die de zyde des He*- togs van Holftein' hielden, over zyne herftel- - lirig, te handelen (<f). Doch deeze onderhanr deling liep vrugteloos af, zo wel als de poo^ gingen, die eenige Duitfche Vorften , ten zynenhehoeve, hadden aangewend (e). We- derom in dé Nederlanden te. rug gekeerd , deedc hy, omtrent den aanvang des jaärs 1525, ^ te Veere, eénigé Schepen uitrusten, die, zo fommigen fchryven, met zyne Beftelbrieveu . .-,■- voorzien, op de Lubekkers én andere Ooster-
lingen kruisfen zouden (ƒ). De Staaten vaij. Holland zagen dit geer ^ngaarne,. D,e nieuwe , Koning^ Fredrik de J., hadt, in 't jaar 1524, Holland, zo/wel als Brabant, Vlaanderen en Zeeland:, verlof verleend, om vryelyk, jn zyn Rykj en met naame te, Bergen, in Noor- wegen, te komen handelen, mids men Chris- %hm deo '• II. geeq' den minften pnderftand * . Srnoji né\li:';i i'^fi /' ' be,r C«0 J'"Zioleri ChTift. II.' Severit. im. Sr Sciueöii Re*.
e«rm. Script. Toni. II. p. 83. & afud F re her', Te;». III. A> Ï3P [149]. ■ ' >* (b i^&aiGERSB. II. Deel, b/. 408. ,, ..... u» „■
, i I (O Aft. Pübl. Angl. 2<w<. VI. P. I. ƒ. a«L.',
( rf) Aéi>, puhl. AtiKl- faxt. VI. A il. ^>. 7, '
• > ' f«) S.'Béninoa Qlironick. hl. 370. , . :' f {.f) K-EIOERSB. II. Deel, bl. 415. *' " ' '., ''" '. •.!
Ir ': * .....;■ ■
|
||||
|
XVi: Boek. HISTORIE. 4S7
|
|||||||||||
|
fceweeze ("&)• ^y Helden derhalve vast, KarelIIï
dat dit verlof zou ingetrokken worden , zo I53fT dra men, in 't Noorden, van de toerustingen dës verdreeven Konings hier te Lande \ ken- nis kreeg. Ook vreesden zy voor nieuw on- genoegen met de Oosterlingen, die met Ko- ning Fredrik verbonden waren, en, kort na dat Christiaan de II. zyh verblyf in de Nederf landen genomen hadt, de Hollanders en Zeeu-? wen reeds vyandelyk hadden begonnen te han- delen, neemende- verfcheiden' van derzelvén Schepen, die naar de Qoszee wilden. De Vaart derwaards was, hierom, al federt ee- nigen tyd, verbooden geweest (^), tot mer- kelyke fchade der Hollanderen, die zig, met reden, meer aan de. behoudenis van hunnen Koophandel, dan aan de herftelling des ver- dreeven Konings, lieten gelegen zyn, en on- \ dertusfchen zien -moesten ,* dat dé Oosterlin- gen hu 't Zout uit Frankryk kwamen haaien(*'_), welk de Hollanders'naar 't Noorden plagten te voeren (k). In Spfokkelmaand deezes jaars, was 's Lands Advokäat, Meester Aert van den Goes, wiens eigen' Register ons, eenige jaa- ren agter een, veel lichts in 's Lands Gefchie™ denisfen geeven zal, qaar Lier in Brabant afi- gezonden^ öm met Koning Christiaan, die zig toen daar ophieldt, te frireeken. De Ko- ning beloofde plegtiglyk, dat hy geene Sehe* . pen uit Zeeland zou laaten vertrekken. DocH men vernam, kort hierna, dat 'er een Gallioen "' •^''- '''■ -■ ' '■■ ■■ . m? " .
|
|||||||||||
|
l
|
g~) Handv. van Amft. il. 38. >• '
fr) Repertor. der Plak. II. 9, ïo. '.'.'■'"'J
|
||||||||||
|
(ij Mr. AiRr, van der Gobs Regift. U. ï, 4.' '"'■".'
C*) Handv. van Amft. M, 88. . ,-.-• j>\ "ft5
|
|||||||||||
|
458 VADERLANDSCHE XVI. Boek.
KaiuslII. uitgeloopen was, onder bevel van Meester
*£25- Lambrecht en Klaas Kuiphoofd, zig noemen- *"~~" de Hoofd- en Bevelsluiden van den Koning
van Deenemarke (/). Anderen fchryven, dat de Koning Bedelbrieven gegeven hadt aan ee- nen Knyphofen aan Rooden Klaas van Amfter- dam(wO, maakende, naar'tfchynt, vandenee- nen Klaas Kuiphoofd of Knyphof twee byzon- dere Perfoonen. De Landvoogdes fchreef, terftönd, op verzoek van die van Holland, aan de Stad Lubék , dat deeze luiden, zonder verlof, in Zee gefteken waren, en als zee- roovers moesten worden aangemerkt, zonder dat hun bedryf den Landen moest worden toe- gerekend. Zy , ondertusfchen j hielden zig in 't Vlie, neemende eerlang eene Hulk , twee Barken en verfcheiden' andere Schepen, die van de Oostzee kwamen. Te Amfterdam, alwaar zy de goederen meenden te verkoo- pen, werdt hun vrygeleide geweigerd. Doch naderhand fchynen ze een gedeelte derzelven te Goeree verkogt te hebben jM. Ondertus- fchen waren de Amfterdammers ten Hove- gekomen, verzoekende verlof van de Land- voogdes fe, om hen als zeeroovers te doe» ftraffen. Doch Koning Christiaan wilde hier toe niet verftaan; fchoon hy fterk bleef ont* kennen , dat hy hun eenig bevel om te kaa- pen gegeeven hadt. Evenwei vaardigde hy- iëmant aan hun af, die hen, uit zynen naam, ge« boodt, in's Keizers Landen niet weder te komen , en't geroofde uittekeeren. Doch zy hadden hier gee-
. (/) Mr. Aert-väN der. Goes Regift. il. 8, 9«
(m 1 Reigkrsb. II. Deel, */. 415. - . £u) R.EICER.SB. II. lütcl, iï. 415«-
|
||||
|
XVI. Boeit. HISTORIE. 459
geene ooren naar, begèerende zelfs, eer zy KareiJI.
vertrokken, onbepaalde vergiffenis van 't ge- t52^' m zy misdaan mogten hebben. De Amfter- jdammers, die zeer van hun gekweld werden, en geen verlof konden krygen, om hen aan •te tasten, zonden om deêze vergiffenis; doch eer zy kwam, waren de vrybuiters in zee ge- fteken (o). Men vindt, dat zy, naderhand', door de Hamburgers, genomen, en als zeeroo- .ïüVï vers ter dood gebragt geworden zyn (p). • "Holland was, eenigen tyd herwaards,'reeds Tw?e" j in byzondere-onderhandeling getreden met die ^j^j van Lubek: doch zonder vrugt; alzo de Oos- wentsr" •teriingen tot geen Verdrag verftaan wilden , Ooster- dan waarin ook. Brabant en Zeeland begree- linSen« pen waren, welke Landen hun, meenden ze, genoeg benadjelen konden, al lieten de Hol- s ianders hen .ongemoeid. Vooral, namen ze kwalykr, dat men, te Antwerpen en in Zee- land , eenige Oos.terfche goederen in beflag geaomen hadt, die men, tot hiertoe, gewei- gerd hädt, te ontdaan. De Hollanders hiel- den derhalve fterk aan, dat Brabant en Zee- land, nevens hen, Gemagtigden naar Lubek zonden» Doch deezen, veeliig? niet gezind, om de Oosterlche goederen, die zy onder zig hadden, uittekeereh, of mogelyk de kosten der bezendinge willende fpaaren, weigerden .zulks ftapdvastiglyk. De Landvoogdes, ein- delyk, zig fterk maakende, dat zy de Bra- banders en Zeeuwen zou doen bewilligen in't gene men te Lubek fluiten zou, bewoog de .;-;'
, Co"' Mr. Aeit vaN der Goes Regift. il. 9, iq, •
(£) RezgeRSB. 11, Dc(ly hl. 415., . . • "
|
||||
|
4<So VADERLANDSCHE XVI.Boekj
|
|||||
|
KAREtII.de Hollanders, om hunne Gemagtigden air
1525- leen derwaards te zenden, die, op Pinkfteren
"" deezes jaars, een Beftand voor twee jaaren
flooten, binnen welken tyd, men, wederzyds,
zyne fchade Opmaaken, en dezelve eikanderen
/ vergoeden zou. 't Liep egter aan, tot diep in
't jaar 15*6, eer dit Beftand, in Brabant en
in Zeeland, behoorlyk bekragtigd werdt (#). >
XVIII. , In Spanje, werdt, midlerwyl, over de ver-
Vr.ede- losfing des Konings van Frankryk, gehandeld,
ïitfadrïdte en' °P ^Qa veertient^en van Louwmaand, te Ma-
152Ó/ ^rid, een Verdrag geflooten, volgens welk hy, voeten gefteld werdt. Wy tekenen 'er alleen*
•>"'•". lykuuaan, dat Frangois de I. zig by hetzel-
„ye verbondt, om Karél van Gelder, binnen 't
jaar, te noodzaaken, tot eenen afftand van 't
gene hy nog in 't Hertogdom Gelder en in 't
Graaffchap Zutfen bezat, ten behoeve van
Keizer Karel, die hetzelve, onmiddelyk na de
dood van Heere Karel, aanvaarden zou. Wy*
4ers beloofde hy, Filibert, Prins van Oranje,
die, zo wel als verfcheiden' andere Leen-
niannen van Frankryk, de zyde des Hertogs
van Bourbon gehouden hadt, en onlangs ge?
vangen genomen was, op vrye voeten, en
wederom in h bezit zyner" verbeurd verklaarde
goederen te zullen doen ftellen. Tot dit laatfle \
verbondt hy zig ook ten opzigte van Henrik,
Graave van Nasfau, Adolf van Bourgondie,
Heere van Beveren, en andere Nederland-
fche Heeren. Eindelyk, beloofde de Koning;,
de
(O Mr, .$Eiyr van dbr Coe« Rcgift. hU z, 4, «» 'S»
^,'M\ 2S-'' ' '•'■'•' '
|
|||||
|
XVI. Boek. H I S T O RIE; -^ &*
de Landvoogdes Margareet, die Nikolaas Pe- KarelIL*
renot naar Madrid gezonden hadt, om dit Ver- ljm* . drag te helpen bewerken, in baar Graaffchap Charolois, en in 't bezit van vërfcheiden' Zout- magazynen, daar en elders in Bourgondie ge- legen , te zullen herftellen (r). De Vrede tusfchen den Keizer en Frankryk, die door dit Verdrag bevestigd feheen, werdt, onder anderen ook hier te Lande, onder 't branden van Pïktonnen en 't bedryven van allerlei vreugde, afgekondigd (*)• In den aanvang van Bloeimaand, zondt de xix.
Landvoogdes wederom iemant naar Holland, Nieuwe om de gewoonlyke Bede van tagtigduizendBed.evan guldens te doen. De Staaten hielden zig eerst ^zfnd weigerig, zig beroepende op 's Lands armoe- guldens, de; en 't liep aan tot in Herfstmaand, eer 'er eenigen in_ bewilligden. De Landvoogdes, hen toen te Geertruidenberg befchfeeyen hebben- de, vertoonde hun, inperfoon, dat de Bede ge- bruikt zou worden, tot losfing der Renten , door 't Land, ten laste van den Keizer, ver- kogt; tot betaalinge van eenige oude fchul- den aan 't Krygsvolk, en tot onderhoud van eenige nieuwe benden, welken men, tot be- fcherming van 't Land, dat, na 't eindigen van 't Beftand met Gelder, met nieuwe vyandelyk- heden gedreigd werdt (V), behoeven zou. De Staaten begonden toen tot bewilliging in de geëischte Bede te neigen. De Stadhouder hadten yaa last van de Landvoogdesfe, om hen, daaren-"£ se"., boven, tot het doen eener vrywillige Gifte voor"!*« aan Laad-
O) Aft. Publ. Augl. Tom. VI. P. II, *. 128, 129.
ft) Vei.iiis Hoorn, hl, 225. ■ ■ •. ! (O VeEius Iloonif il. 22^. • ■ . .h *
|
||||
|
1j& V A DE RL AN DSC HE XVI. Boek;
RarelïÏ aan Kaare Genade, te beweegen. Hy fprak
1526. hier over afzoriderlyk met de Steden, dezelven ^~"T~7 vertoonende „ dat Henegouwen, Namen en fe. ' » Zeeland der Landvoogdesfe, onlangs, een „ gefchenk hadden gedaan, om dat zy 't Land j, wel bewaard en geregeerd hadt; dat Hol- „ land zig niet min dankbaar toonen moest, „ en dat men de gift niet kleiner dan van vier- „ entwintigduizehd guldens behoorde te maa- j, ken." De Staaten hierop Dagvaart in den TIaage hebbende doen befchryven; (temden de Edelen niet op de Bede, alzo zy niet fterk genoeg in getal waren. Alleenlyk verklaar- den zy, wel te können zien, dat men niet vry f»,, van , Bede zou können blyven. Dordrecht ,:.; toonde zig genegen, om in eene redelyke Be- de te bewilligen, waarvan de Stad met Zuid- holland een twaalfde deel betaalen zou, 't Land twee derde en de Stad een derde, mids dat de penningen tot losfinge der verzegelde Renten gebruikt werden. Haarlem ftemde met Dor- drecht. Delft, Leiden en Amfterdam , ver- klaarende hunne armoede, bleeven nog wei- gerig. Gouda, Rotterdam en Schoonhoven wilden niet Hemmen, voor dat zy verftaan hadden, hoe groot eene Bede men redelyk oordeelde. Gorinchem Meldt zig ook agter- lyk, verklaarende, dat'er, órn hunnen wille, niet gedaan noch gelaaten zou worden. Schie- dam bleef weigerig, gelyk Delft en de twee De Staa- andere Steden. Doch toen men, in Wyn» ten be- maand, wederom te Geertruidehberg ter Dag- wiUigen vaart kwam, gaven de Edelen, Dordrecht, en iV't" Haarlem i Delft en Leiden hunne ftem , tot «nder, bet opbrengen eener Bede vao tagtigduizend gul-
|
||||
|
XVI. Bobk. HISTORIE. > 463
guldens, in den tyd van vier jaaren: ook wil- KarelII*
den ze der Landvoogdesfe, in denzelfden tyd, I52g,_ twintigduizend guldens, tot een gefchenk ," opbrengen; mids dat, uit de Bede des Kei- zers, jaarlyks gelost wierdt een vierde van vyf- duizend guldens losrenten, door de Ster- pen, ten laste des Keizers, verzegeld; dat het overige, ten diende van 't Land, wierdc gebruikt, zo 'er onverhoopt oorlog ontdaan mögt; en dat men, eindelyk, 't Land geene voorbetaaling van oude, of inwilliging van nieuwe Beden zou vergen, zo lang deeze liep: welke, in geene andere munt dan die onder de gemeente gang hadt, zou behoeven be- taald te worden. Amderdam en Gouda brag- ten, eerst -jn Slagtmaand, toedemmend ant- woord. De kleine Steden, over armoede klaagende, verzogten naar dezelve gehandeld te mogen worden. De Advokaat van der "Goes, die 't Confent naar Brusfel overbragt, hadt last om eenige vryheden voor de Ede- len en Steden te verzoeken. Doch 't blykt niet, dat hy, hierin, ten deezen tyde, naar genoegen, geflaagd is (ti). De Brieven van 'tlgeflooten Bedand met de XX.
Oosterfehe Steden; waarin ook 't Ryk en de 'tBeftand Koning van Zweeden, Guftaaf de I', begree- j?et pen waren, werden, eindelyk, eerst in Oogst* ^ót ** maand,, uitgewisfeld. Meester Simon van As- Ooster- fendelft, Penfionaris van Leiden, hadt hier lingen over, al in Bloeimaand, eene reis met twee ^ord.tbJ" Dienaars naar Breemen gedaan, voor welke gug '...:/ i'VVQ ' '■/', :hy
(.«) Mr.. Akrt van »er Goes Regift. U. 23s 24, 28, 3<*4
S1*. 32» 3<3' |
||||
|
mfmmmmm
|
|||||
|
464 VA D E R L A N D S C H E XVI. Boétf
KarilII. hy den Lande vyfentwintig ponden groot in
1526* rekening gebragt hadt. Naderhand toog de **■*"" Advokaat nog eens met hem naar Verden , alwaar j eindelyk, de laadte hand aan't werk gelegd werdt. De Advokaat hadt, voor dee-> ze reize, vier Filips guldens 's daags geëischt, «n honderd Leeuwen voor zyn opzitten of uit- rusting. Meester Simon vorderde, voor zyn opzitten, maar tien of agt ponden groot, en twaalf fchellirigen 's daags (V). Men Ziet, hieruit, dat het geld toen, hier te Lande4 nog ongelyk veel meer waardig was dan te- genwoordig. Men legt Sedert de ontdekking van Mexiko en Nieuw «ighier Spanje, in den jaare 1519, begon egter het toe, op g0U(j en ziiver) in Europa, ällengskens ge- dekken" meener te worden. Doch Karel de V. trok van 'er, in Spanje * de eerfte en meeste voordee- fiieuwe ien van, en daar maesten noodwendig eenige Landen. jaarer) verloopen, eer de fcbattèn der nieuwe weereld, uit Spanje, m de andere deelen van Europa, en zelfs tot in de Nederlanden, kon- den worden overgebragt. Dit gebeurde egter door den tyd: en naar maate dat hier meer goud en zilver kwam, begon men minder voor 't geld gedaan of gemaakt te können krygen. Omtrent deezen tyd, begon men zig, ook hier, op het zoeken van nieuweLan- .,., den uit te leggen. De Heer van Beveren, v.,(ti, wien de Keizer zeker Eiland gefchonken hadt,' rustte twee Schepen Uit, om het te zoeken. Zekere Herri, van Veere geboortig, hadt'ei! 't bevel over; doch hy deedt niet anders op, dan
Cv) Mr. Aert van der Goes Regift. il. 24, 35,17, agt %
|
|||||
|
StVi. Boer HISTORI E. J 4S5
dan twee laadingen Koopwaarèrj, die hy, op KAREtH^
dat hy geene vergeeffche reis zou fehynen ge- I5g^^ daan te hebben, na verloop van een jaar, we^ """'.. ^g derom binnen deeze Landen bragt. Anthonh gübtöC* Mulek kwam, in Yjaar 1528, met een Zie- ïsat rikzeesch fchip, in Zeeland binnen. Hy hadt f3^*1^ Zouc en Wynen op Cabo Verde gelaaden, ;al*-"",Sfl ^* waar nog nooit eenig Hollandsen of Zeeuwsch fchip geweest was (w). Men kan hieruit af- neemen, dat de Scheepvaart-, hier te'Lande, verder werdt voortgezet, federt dat Karel de V, zyn gebied, in Amerika en Afrika,: hadt begonnen uit te breiden. ™ -! >'?s§jH Na dat deeze Vorst, gelyk wy,byverfchei-Keizer
den' gelegenheden, hebben aangetekend, reeds Kwel meer dan eene Huwelyksverbindtenis , mét de trouwc voornaamfte Prinfesfen van Europa, aangegaan "^ v*" hadt, die allen, uit ftaatkundige inzigien , Portugal, verbroken waren, was hy, eindelyk, in Gras- maand des jaars 1526, te Seville, in de Egt getreden, met zyne volle Nigte, Izabelle^ Dogter van Emmanuel, Koning van Portugal (V);, die 't Ryk zynen Zoon, Jan den Hl", die thans Tegeerde, in 'x jaar 1521, nagelaaten hadt* Zy bragt, op den een entwuuigften van Bloei- Filips, maand des jaars 152^, te Vaïbdolid, eenen Zoon van Zoon ter weereld, die Filips genoemd werdt, Karel" en de Nederlanden, na zynen Vader, gere • wordt'ger. geerd heeft (y). booren. De Koning van Frankryk was zo dra niet *527.
Kit de Spaanfche hegtenis xnitflaagen* of hy XXI weigerde het Verdrag van Madrid ce bekrag* Beginfèls Ü- yaneeoep
(V) Beiokrsb. II. Deel, il. 417, 418. >
JC*f) A. DE Vera Hift. de Cliarl. V. p- 139. 4q
Xj^> Sandouai Vida del'fiuip. Carl. V. P. h /, &].$,„.
IV*. Deel. Gg
|
||||
|
46*6* VADERLANDSCHE XVI. Boek;
KAMtIL tigen. Zelfs floot hy, in Bloeimaand des
»527- jaars 1526, te Cognac, een Verbond tegen nieuwen ^en Keizer, met den Paus, thans Klemens den Oorlog VII, me* Frangoh Sforza, Hertog van Milaan* »et en met den Staat van Venetië. Hierop volg- Frankryk je wederom een Oorlog in Italië. De Her- fani 8e"t0S van ß°urbon trok, in den aanvang des jaars 1527» met 's Keizers Leger, voor Ro- me, in 't beftormen van welke Stad, hy 't leeven liet. Filibert, Prins van Oranje, ver- volgde den ftorm, bemagtigde de Stad, en hieldt den Paus, op 't Kasteel St. Angelo, ge- vangen, tot in Wintermaand; wanneer 't hem gelukte, uit de gevangenis te ontfnappen. Francais de I. hadt, ondertusfchen, Henrik den Vlll, zo wel als hy bekommerd over de aan- wasfende grootheid van Karel den V, bewoo- gen, om een befchadigend en verdedigend Verbond tegen den Keizer met hem aan te gaan, welk, op den dertigften van Grasmaand, te Londen, getekend was. De Koningen van Frankryk en Engeland beloofden, by het zelve, den Keizer te water en te lande te zullen beoor- loogen, indien hy zekere voorflagen, welken men hem doen wilde, van de hand wees. In 't byzonder, zou men de Nederlanden, met een Leger van dertigduizend Knegten en vyf- tienhonderd mannen van wapenen, aantasten, en eene Vloot in zee brengen, bemand met vyftienduizend Koppen. Ook zou Francais den Hertog van Gelder aanzetten, om den Keizer den oorlog aan te doen (z). Het Ver- ....... bond O) A<ft. Publ. Angl. Tom, VI. A II. f. 78. Rai>in Tm,
V. p. 22Ö.
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. tfif
Bond hieldt nog andere punten in, die deezen KarelII.
Landen nadeelig waren, en werdt zo haast ISa7» niet rugtbaar, of het veroorzaakte merkelyke ontftëltenis in Holland (a). Men was hier, eenigen tyd herwaards, be-Handel
2ig geweest, om de fchade op te maaken, die 5jetd^ de Kooplieden, ter oorzaake van de onlusten i^geTén met de Oosterlingen, geleeden hadden, en die met men, volgens 't laatfte Befland, wederzyds, el- Zwee- kanderen vergoeden moest. De Stad Edam hadt,den* reeds in Lentemaand, ter Dagvaart, vertoond, dat haar, eenige jaaren geleeden, een fchip genomen was, welk, met de goederen, ruim vierduizend guldens waardig gerekend werdt. Doch Amfterdam en anderen bleeven agter- lyk, in 't opmaaken der geleeden' fchade. De Landvoogdes fchreef, ondertusfchen, aan de Qosterfche Steden, Lubek, Hamburg, Straal- zond en Dantzig, over 't leggen van eenen Dag te Keulen, tegen den eerften van Gras- maand des jaars 1528, op welken men, we- gens de geleeden' fchade, afrekenen zou. Doch 't fchynt, dat deeze Steden, die veel- ligt meer fchade gedaan dan geleeden had- den, zig hiertoe niet hebben willen laaten be weegen (&). Met Zweeden, van waar Ö- läus Magnus, met 's Konings Volmagt, in den Zomer deezes jaars, herwaards kwam, tradt men, in Holland, ook over een Ver- bond van Koophandel in onderhandeling. De Staaten deeden den Zweedfchen Orateur, (dee- zen naam droegen thans, en nog lang hierna, de
(a~) Mr. Aert van der Goes Regift. BI. 52.
O) MR. Aert van der Goes ReEi(l- *K 35» 39> 42j 48« Gg 2 |
||||
|
'4^8 VADERLANDS CHE XVI. Boekï
KARfcLÏï.de Noordfche Afgezanten) door den Advo«
l5*7- kaat van der Goes, op 's Lands kosten, oht- "* "= haaien, oordeelende het beter, hier, tien, twin- tig , ja dertig ponden groot onkosten te doen, dan >', - . ï eene veel kostbaarer reize naar Zweeden, ter a;.; .,; yerkryginge van een voordeelig Verdrag van Koophandel. Meester Simon van Asfendelft, Penfionaris van Leiden, en Meester Ändries Ja- kobszoon van Naarden, Penfionaris van Ara- fterdam, werden, nevens den Advokaat, ten deezen zelfden einde, naar Gend , aan de Landvoogdesfe gezonden (c); doch ik vind niet, dat 'er, dit jaar, iets met Zweeden. geflooten werdt. XXII. Terwyl deeze handel duurde, hadt de ^erGel Hertog van Gelder, om te nader aan Hol- bezetten land te zvn' eenige Regten geworpen in Utrecht. Utrecht, op 't verzoek der Burgerye zelve, die thans, zo zeer als ook, met den Bisfchop over hoop lag. Henrik van Beijeren, in 't jaar 1524, tot de Bjsfchoppelyke waardigheid verheeven zynde, hadt zig verbonden , het Overftigt, zo ver het nog in de magt des , • Hertogs van Gelder was, wederom., mét het Nederftigt te zullen vereenigen , mids men hem vyftigduizend goudguldens opbragt. üe Staaten beloofden, dit te zullen doen, zo dra, op den gemelden voet, eene vaste Vrede met den Hertoge getroffen zou zyn. Hierop was de Bisfchop met Karel van Gelder, in onder- handeling getreden, en hadt eene aafizienly- ke fomme uitgeloofd, zo Karel het Overftigt geheellyk ruimen wilde: en deézë, bezeffén- . ' .. . dp (_f~) MR- Aert van der Goes Regift. il. 41. •
|
||||
|
XVI. Boek. HISTÖR IE: 469
de, dat dé voornaamfté Steden,! Deventer , KauelU»
Zwol en Kampen, zig, reeds voor éeaigen tyd* 'l5.2Z*_ zyner gehoorzaamheid onttrokken , en een n Verbond van onderlinge befcherming gefloö-
ten hadden, toonde zig niet ongenegen, on* den Bisfchop te wille te zyn, indien de be- loofde penningen hem vooraf ter hand wer- den gefteld. De Bisfchop deedt toen zyn best, om de Staaten tot het vinden van geld te be- weegen. Doch de Stad Utrecht, voorgee- vende te zeer met fchulden bezwaard te zyn ? weigerde het rondelyk. Hieruit was, in de Lente des jaars 15s5,merkelyke opfchud- . ,.'.r.'; ding gereezen in de Stad. De Bisfchop ver* voegde zig .toen tot de Geestelykheid, enpërfte-; ; ^ den Kloosteren, elk naar zyn vermogen, mer- kelyke fommen af. Het Klooster te Wyk te Duurftede moest, by voorbeeld, vierhonderd en vyftigy en het Vrouwen - Klooster buiten Utrecht hónderd goudguldens opbrengen. Doch Utrecht bleef weigerig en oproerig. De onlusten, aldaar * duurden tot in den Zomer deezès Jaars, wanneer de Bisfchop, om de Stad tot reden te brengen, met een goed getal Paarden, van Wyk te Duurftede, derwaards toog, meenende .de TolJefteeg Poort ih te ry* den. Doch hier; werdt hy gefluit, door de Bürgerye, en nog op denzelfden dagj t was den; eerften van Oogstmaand , genoodzaakt-,, jiaarOostbroek te rug te keeren. Toen draal- den de Utrechtfche Burgers niet, met het af., genden yan eenigen.;aan. den Hertogevaa Gelder, om, ond&rftand.. Karel bediende zig^. greetiglyk, van de gelegenheid, die hem aan- , gebooden werde, om zyn gezag verder ia 'e |
||||
|
470 VADERLANDSPHE XVL Boe*:
IUrelII. Stigt uittebreiden. Op den veertienden van
1527' Oogstmaand, waren 'er reeds een goed getal Gelderfche Ruiters in Utrecht. De Bisfchop, geene kans ziende om de Stad magtig te wor- den , floeg zig neder op de Vaart, alwaar hy, in alleryl, een Blokhuis deedt opwerpen. On- dertusfchen werdt het platte Land en de Kloos- ters, van de ßisfchoppelyke zo wel als van dfe Gelderfche Knégten, in den nazomer, afge» loopen en kaal gefchooren (4). Voor- De tyding van het inneemên van Utrecht zorg in door de Gelderfchen baarde bystère ontftel- Hoiiand tenis in Holland. Floris van Egtnond, Graaf Gefder- van Buuren, thans Kapitein Generaal, fchréef ,fchenin?tterftond aari den Raad in den Haage, dat het werk ge- Land volk werven moest, en dat men den fteld* Amfterdammeren moest verbieden, éènigè mondbehoeften naar Utrecht té voëreri, op dat men de Stad, door gebrek, zou mogen bedwingen. De Raad zelf zondt bevel naaV Amftefdam en Gouda, om van daar eenigë Knegten> te fchikken naar Weèsp, Oudewai- ter én andere Grensplaatfen van Holland, Ook werden de groote Steden, terftond hier- op , ter Dagvaart béfchreeven, om middelen tot 's Lands befcherming te beraamén. De Afgevaardigden\ den voorflag des Raads ge- rhoord hebbende, oordeelden, dat de Heef van. „GeHer, Holland \yil}ende beopfloogenj langs! yerfcheiden' wegen, derwaards komen kon"; zo dat men, hem in Utrecht te keer gaande j sgevaar liep van hem zo zeer te verbitteren", dathy, over Bommel of Tiel, of ter Zee vah ; ..: -; a .:;::: ■ fl ra • :M ï*\\ ' Häf- . ï (V) Uënr. van ERp: Cliron. bl. io;—iu£P Ö*
|
||||||
|
XVL Boek. HISTORIE.. Alt
Harderwyk, den Landzaaten zou aantasten. RarelIL
Zy voegden 'er by, dat het verbod van toe- isa7»„ .voer uit Amfterdam naar Utrecht noodeloos """' M was, alzo de Bisfchop zelf, te Abkoude, aan de Vaart en elders, verfchanst leggende, van daar allen toevoer belemmeren kon. Voorts toonden de Steden zig wel genegen, om de grenzen fterker te bezetten. Doch zy verhaal- den te gelyk, dat fommige Grensplaatfen gee- tae meerder bezetting hadden willen inneemen. Amfterdam hadt een' Burgemeester met eeni- ge Knegten gezonden naar't Huis te Muiden, welk thans flegts door eenen Onderkastelein ■■•:$ en twee of drie Knegten bewaard werdt; doch men hadt de Amfterdammers niet willen bin- nen laaten. Gouda hadt aan die van Gudè- water ook eenige Knegten aangebooden; doch zy waren ,• tot nader beraad, afgeweezen. De Raad hieldt, hierop, uit last der Landvoog- desfe, by de Steden aan, om flegts driehon- .ist" derd entwintig Knegten, ten haaren koste ,
op de grenzen te houden, het handgeld, welk men hun toegelegd hadt, zynde een Filips gulden voor ieder, zou door den Graaflyken Rentmeester worden betaald. Doch de Af- gevaardigden der Steden verklaarden eenpaa- riglyk, hiertoe geenen last te hebben. Ook zei- den ze rondelyk „ dat de Beden, ter verdedi- „ ging van 't Land, waren ingewilligd en op- ?, gebragt; dat men hun beloofd hadt, dezelven „ en's Keizers geld daarboven, tot dit ein- „ de, te zullen gebruiken; dat men hen nu „ ten onregte met Krygsvolk zogt te bezwaa- „ ren, en dat het Land geene Beden en last „ vau Krvgsvólk tevens draagen kon." De Gg \ Raad, |
||||
|
4?i VADERLAND SC HE XVL BobkÏ
,KarilII.Raad toen, vertoond hebbende, dat-'er,' gé-
V&t; lyk men wist, van boven, dat is, van 't Hof ****' ""■ der Landvoogdesfe, geen geld herwaards kwam, merkte aan, dat een gedeelte der opgebragte Beden, tot losfinge van Renten, was gebruikt, ^verzoekende, tot flot» dat men zig vuuriger vWilde toonen, om 't L>nd te befchernien. De Afgevaardigden keerden t' huiswaards, en kort hierop kwamen 'er Brieven aan den Raad, by .welkende Heer van Gelder en de Stad Utrecht verklaarden goede vrede en nabuurfchap met Holland: te willen onderhouden (<?). Marga- r: De, Landvoogdes vondt egter geraaden, de ïeet, grenzen van driehonderdenveertig Veetkneg- Iloiknd ten en tweehonderd-envyftig Paarden te voor- voorbe- zien. Doch alzo zy niet in ftaat, of niet taaling genegen was, om de kosten hiervan, die vier- eenet-in- duizend guldens ter maand beliepen, te draa- de^Bède" gen'» deedt zy, in Wynmaand, de Edelen en *f. grooteenkleine Steden van Holland wederom befchryven, en dezelven voorbetaaling eener ingewilligde Bede, die op Kersmis aanftaande verfchynen zou, afvorderen. Vreemd hiel? den zig fommige Steden over deezen eisch, alzo, £y het inwilligen der Bede, uitdrukken lyk jbedongen was, dat men geene voorbetaa* ling zou vorderen. Doch gemerkt de verval- tyd op handen was, fcbynen de meeste Leden tot deeze voorbetaaling beflooten te hebben, Amfterdam bedong egter, dat dit niet in ge- volg zou getrokken worden. Haarlem, Gouda» tn andere Steden begeerden, dat de penningen, der voorbetaalinge gebruikt werden ter löififlge. ■ .1 ,1H; I -r- ,: ■ >. bi .* de£ , t>) MlSi.AÈR'? VAN BEK Gotès Regift., #. ifcf 4,4. '■;, ^
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 473
<ler Rente van vyfduizend guldens, in 't jaarKarblI!iI
1523, voor den Keizer verzegeld (ƒ"). Doch i5s,7'vn men kreunde zig; ten Hove weinig aan dit .voorbedingen der Steden. De Graaf. van Hoogftraaten , S cadhouder De Heer
van Holland, oordeelende, zo hy verklaarde j van Cas- dat hy den Landen meer dienst kon doen , «e-wordt .wanneer hy zig ten Hove der Landvoogdes? stadhou- fe ophieldt, dan wanneer by, in Holland, der van 2yn verblyf kwam neemen (g); hadt, omtrent Holland, deezen tyd, den Heer van Castreij tot zynen Onderftadhouder, doen aanftellen (Ä) , diev '"1 in deeze hoedanigheid, de Hollandfche gren' Zen, in 't najaar, bezigeigende, dezelven in flegten ftaat van tegenweer vondt; : .:( .5 •<■* Ondertusfehen maakten de Gelderfchen fier- xxill.
ke voortgangen hVt Stigt. Reenen en 't Slot De Bis- ter Horst werdt eerlang van hun bemagtigd,^hoP^an onaangezien Hertog Karel deezen Plaatfen ^^y^ vergund hadt, onzydig te mogen blyven. De onder- Bisfehop, geene kans ziende, omrvzyne ver-.ftand van loopen' zaakeh te redden, zonder uitheemfchen de L™^ onderfland, verzogt, deswege, in Slagtmaand,fe°endee^ met Gemagtigden der Landvoogdesfe, in on-" ?e van derhandeling te treeden. Men kwam, te Hollaad« Schoonhoven, byeen. De Bistchop verfchee» hier in perfoon, en vertoonde dén Graaveaï van Buuren en Hoogftraaten en den Request- meester Gerrit Mulart, van wege de Land- voogdesfe derwaards gezonden, hoe veel 'er den Keizer aan gelegen ware, dat de Gel- a»ü f derfchen uit bet Stigt werden verdreeven. Hy .-- sat • -'floot ""':..J\'.t
Qf) MR. Aert van, der, Goes Regiß. hl. 48, ' • -
Cgj Mr. AÉrt va^t der Goes Rejult. il. 51.
.I/O RcRcrt. d« Plak» V30 HplU W. 13. i ..• 3!& r."" i«asa g.
|
|||||
|
Gg.$
|
|||||
|
474 VADERLANDS CHE XVI. Bom.
KarelIL floot mét een verzoek, om onverwylde hul«-
»527. pe. 't Verhandelde te Schoonhoven werdt dei» ïr^ Staaten van Holland, in grooten getale ter Dagvaart befchreeven, terftond open gelegd. De Stadhouder, zelf in den Haage gekomen, poogde de Staaten eerst met vrees voor de Get- derfchen te vervullen, om hen, te fterker, tot het voorzien der Grensplaatfen, te beweegerr. Ook begeerde hy van hun te weeren, waar 'ê »■.,::; gevaar grootst geoordeeld werdt, op dat hy ?er, door den Heere van Castre, tegen voorzien Staat der mögt. Voorzigtiglyk fprak hy in 't eerst nog Holland- van geen geld, op dat de Staaten te vryer Grens- hunne gedagten, over 't verfterken der gren> plaatfen. zen, uiten mogten. Ook waren de Steden\ " ■ - j eerst, naar ouder gewoonte, met de Edelen, en 1 toen onderling geraadpleegd hebbende, ge-« reed genoeg, om zig te verklaaren. Dordrecht zeide, dat Woudrichem, Loeveftein, Heu- kelom, Asperen en Leerdam wel beter voor- f'/ zien mogten wezen. Haarlem en Amfterdarri :J klaagden, dat het Huis te IVÏuiden en andere Plaatfen kwalyk bewaard werden. Delft en V -andere Steden, verzogten, dat men 't oog o- a»h: yer Goederede en Briele houden wilde. Elk, roet een woord, wilde vooral voor zulke plaat- fen gezorgd hebben, vanwaar hem in 't by- zonder de meeste fchade, komen kon, Al dil werdt den Stadhouder/ eerst mondeling, en toen fchriftelyk vertoond, op den negentien- Buiten- den van S'lagtmaand. Hy beval den Steden te éewoone vertoeven tot den volgenden dag, wanneer hyr ^5vaueen einde van de Vergadering roaaken wildel duizend 'l Schynt, dat 'men, onder de Leden, toen óp, èuidensjgeene nieuwe Bede verdagt was. Doch, '^ m
|
||||
|
XVI. Boek; Hl S ff Q.RIE- 4?5
viel anders uit. Zo dra was de Vergadering Bjgjdfe
niet byeen, of de Stadhouder vertoonde „dat 3:'
'er groote fchyn van oorlog was tusfchea
" den Keizer en- Frankryk, en derhalve ook " tusfchen Holland en Gelder; dat het noodig "was, voor de Gelderfchen gereed te zyn, ï en eenen inval in Gelderland te doen; dac \ men', ten minften, den Bisfchop van U- " trecht, heimelyk, met geld, behoorde te. |
||||||||||||
|
35
|
||||||||||||
|
onderfteünen; dat de kosten hiertoe, me
de gewoone Bede en voorbetaalinge, als belast zynde niet losfinge van Renten, met konden gevonden worden; dat hy, hierom, |
||||||||||||
|
V
|
||||||||||||
|
uit 's Keizers naam, eene buitengewoon«?
" Bede van tagtigduizend guldens, begeerde, " in twee termynen, op Kersmisfe en S. Jans " misfe aanftaande, te betalen: welke penn ningen, in geval yan Vrede met den Ko~ ning van Frankryk, ,ten behoeve van Hol- land en tot geen ander einde , gebruikt ;i0onV/ ^, zouden worden (.0- ' - ■ ■ ' . -' -
De Afgevaardigden, niet gelast om in ee-in ^eke
nige Bed?te bewilligen, deeden den Staaten:^^, vanhet voorftel des Stadhouders verflag, opweigaW$v èene Dagvaart, die iti Wintermaand gehou-.tèbewü- déri werdt/1 Doch de meeste Leden bleevenjigeu.- ■' hier wèigerig., 2y beweerden ,, dat de inr „ gewilligde.'Beden flegts gedeeltelyk tot los^ 1 finge van Renten behoefden gebruikt te wc% |rden,-en voor 't overig gedeelte, tot be? fcherming van 't Land* moesten dienen.... Ook merkten zy aan „ dat hun van wege •■den Keizer beloofd was, dat men X Land IV V- , .-' ""--, ollil'^ ",•-.'" - '■ „ gee- <■ fO S&ftÊ AerT van'der Goes Regift.' hl. $o, 5t, $2, 53»,
|
||||||||||||
|
4?6 V A D E R L A N D S C H E XVI. Boek;
KarelïI.« geene nieuwe Bede of voorbetaalmg van oiv
}$*7i\. ,> den afvorderen zou, zo lang 'er geenoorlog- " "~""" £ oniftaan was. Nu wisten zy nog van geenea „ oorlog met Frankryk. Met Gelder was 't „ Betond. Bragt men bier tegen in, dat Heer „ Karel niet te vertrouwen ware, men kon zig „ tegen hem fterken, door het vernieuwen van „ een Verbond, in 't jaar 1524, te Antwer* „ pen, met eenjge Brabantfche Steden, gefloor „ ten." Voorts klaagden de Steden zeer over neeringloosheid en armoede, die zo ver ging* dat de Ingezetenen, fchier dagelyks, om der- Steden fchulden, bekommerd werden: behal- ve dat men thans den last van het verfterken der Grensplaatfen te draagen hadt; Dus fp'ra- ken de meesten. Dordrecht alleen gaf te ver- ftäan, dat zy in eene redelyke Bede, tot hei- melyke onderfteuning des Bisfchops, bewilli- gen zou, 20 de andere Steden hierin insgelyks Vertoog ftemmen wilden. De Raad toen, door mon- van den de van den Heere van Asfendelft, Dordrecht &8^v=jn bedankt hebbende, vertoonde den anderen fcjertg-/Steden „ dat zy 't ftuk kwalyk verftonden; geru ,ydat men,' by 't doen der voorige Bede, ftaat. , .„gemaakt hadt, dat de Koning van Frank- ,r ,j ryk, pas uit de Spaanfche gevangenis, oot* ji flaagen, 't Verdrag van Madrid bekrag« „ tigd zou hebben; dat men, Sn-deeze ver- ^, wagting, beloofd hadt, geene nieuwe Be- j, de te zullen doen, zo 'er geen nieuwe nood „opkwam; doch dat die Koning nu weiger- . „de, zyn woord'te houden, en den Keizer < „ met oorlog dreigde ; waarom men ageert „ moest, dat- 'er waarlyk nieuwe nood was: „ dat de zaaken, in 'c Stigt, ook zeer vaut |
||||
|
XVI. Boek. Hl S T O R I E. 47?
„ gedaante veranderd waren, en dat de Gel- KarelII*-
„ derfchen, daar eens volkomen meester zyn- I527* „ de, eerst, was 't te dugten, Friesland, en *-r"*:- „daarna Holland bemagügen zouden. Dat „ de neeringloosheid verdwynen zou, als men „ vrede hadt, die door oorloogen verkree- „ gen moest worden. Dat 's Lands armoede „ kenlyk was v doch dat de vyand, herwaards „ komende, evenwel nog genoeg vinden zou." 't Slot was, dat de Afgevaardigden tragten moesten, beter antwoord ter naaster Dagvaart in ie brengen. Deeze werdt,i eenige dagen jjé Le* Jaater gehouden, en toen bewilligden de Ede- den be- ien en alle de Steden in de geëischte Bede. willigen« Delft alleen bleef nog weigerig, alzo de In- gezetenen, wegens Stads fchulden, geduurig 'bekommerd werden. Ook verklaarden zy, be- dugt te zyn, dat de Heer van Gelder, om deeze bewilliging, 't Land ligtelyk den oorlog aan- doen zou. 't Schynt egter, dat zyzig naderhand ook hebben laaten overhaalen, om nevens de andere Leden te ftemmen. Immers, in Louw- 1528. maand des volgenden jaars, gaven de Staaten----"■*■»
in 't gemeen de Akte van hun Confent der Land-
voogdesfe te Brusfel over: bedingende egter uitdrukkelyk „ dat de penningen alleen tot „ verdediging van Holland gebruikt moesten „ worden V en jn geval van Vrede met Fraftk- „ ryk, ook alleen tot 's Lands oorbaar, en „ by raade der Staaten (£)." Niet lang hierna, kreeg men, hier te Lan:_XXIV,
de, tyding, dat de Koningen van Frankryk J™j£* en Engeland beide den Keizer openlyk deniykhe- oor den.
Q) Ma. Aert van oer-Goes Regift. hl. 52,53,53} 55, §G, 57.
|
||||
|
MT--
|
|||||
|
4&» VADERL, ANDSCHE XVLBöÈsf
$ar£lII.„ dat het groqtfte gedeelte van 't Nederftigc
}$&§f ,i nog in de magt was van Heere Karel van
Heer " pelderi, die zig beroemd hadt, na 'c over-
aangeijpr ■>■> meesteren van beide de Sagten, Fiiesland,
inen. „ Holland en Brabant te, zulten bemagrigenj
- „ dät het ^verdedigen van 't Over- en 't herwin-
' ,., „ nen van 't Nederftigt veele kosten veroor-
%,, zaaken zou, en gereede penningen vorder-
A'-'A - „ de: dat myne genadige Vrouw wel wist,
"-'•• •■■-,, dat Holland onlangs in eene buitengewoo-
„ ne Bede van tagtigduizend guldens bewil-
„ ligd hadt, waarom zy thans geene. nieuwe
M Bede doen wilde; doch dat de gewoone eil
„ buitengewoone Beden van Brabant ook niet
„ toereiken konden, tot de kosten van den
?, Kryg tegen de Gelderfchant en dat de an*
„ dere Nederlanden, ter porzaake van den
„ naderenden oorlog met Frankryk, genoeg
De Land-« met Z'S zelven te ^oen zouden hebben: dat
voogdes",, 'er hierom geen beter middel was, om de
vordert, „ noodige penningen fpoedig te vinden, dan
mWPS „,dat de Steden haar zegel leenden, om we-
jfeónT6 » derom vyfduizend guldens 's jaars losreri-
vyfdui- „ ten, tegen den penning zestien, te verze-
zenJgui- „ gelen; welke rente 't Land drie jaaren be-
dens, „ taaien móest, beloovende den Keizer dezel-
Kdzérf» ve dan, in de drie volgende jaarén , te
verzege- „ zullen losfen, immers 't Land daarvan te
jte. „ zullen vry houden, gelyk hy deedt van de
„ rente, in 't jaar 1515, voor hem verze-
„ geld; om welke 't Land nooit bekommerd
,,. geweest was, of eenige fchade geleeden
,, hadt: dat deeze verzegeling een ligte last
„ voor 't Land was, en egter van groote
j, voordeden gevolgd zou worden, alzo men
„ vao
|
|||||
|
XVL Boer. HIST O R I E. ; 481
„ van zins was, Holland voor den oorlog met KareHI»
„ de Gelderfchen te bewaaren, en den Heere is^ „ van Gelder in zyn eigen Land te overval- " ^ „ len."Toen .de Griffier uithadt, zeide de Graaf van liuuren, dat de Geiderfchen ligte* lyk uit het Stigt te verdryven zouden zyn, en dat men ben, in Gelderland zelf, rnet veel hoop van een' goeden uicilag, zou könnende : keer gaan. Doch Hoogftraaten zag dit moei« '••Jsyfcetl dn, betuigende , voor onderftahd uit Frankryk, bedugt te zyn. Evenwel riedt hy •de Staaten, tot de verzoete verzegeling-te ba- fluiten. Hy wilde, als Hoofd der Geldmid- delen, op allerlei wyze, s$y& best doen, om , ook elders, geld te vinden.(#). . - ;, DevStaaten, kort hierna,, in den Haage Men be- vergaderd zynde, toonden izig wel genegen , willigt om in de begeerde verzegeling te bewilligen; ^L1"' doch wilden tevens, volgens, gebruik, \ een^e en 't ander bedingen, en wel, 1. „ dat men voor- „ *t Land zekerheid gave, voor de ontlasting waardeai $, deezer verzegeling, en die der jaaren 1515 „ en 1513* 2. dat men nog duizend.Kneg^- ,~, ten aanname, en onder den Heer van Cas- , ? r 5, tre op de grenzen leide. 3. dat men den „ Leenmannen en Onder zaaten verboodt, . ,,• 4, vry waaring van de Gelderfchen te neemen, i, of hun brandfchatting te betaalen. .4. dac „ men de Unie met Brabant, of, ten rainften, ;, met de Steden en Kwartieren van Antwer- w pen en 's Hertogenbosch, vernieuwde. En ,, 5. dat men het vreemd Koorn, voortaan, „ zonder verlofgeld te bet.aalen, vry uit Hol- ■ ;;;;<' „ land
i,s~) Mr. Abrt vam der CoE3 Rlc'^ift. SI, 59v6q..
ÏV. Deel. Hb
|
|||||
|
«
|
|||||
|
48* VADER LANDSCHE XVI.Boek.
KarelII.„ land zou mögen voeren." Dordrecht,
Isa8, Haarlem en Amfterdam waren zeer gefield op de drie laatfte punten, met naame op het vyf- de , waaraan den Koopluiden veel gelegen was (>). De uitvoer van Graanen wasj ter oor- zaake van 't gebrek in dezelven, eenige jaaren geleeden, hier te Lande, verbooden geweest (V). Doch na dat dit gebrek opgehouden .was (t~), bleef het Verbod duuren. Alleenlyk, lieten de Keizerlyke bedienden den uitvoer toe, onder 't betaalen van zeker Congie- of Verlof geld: eene nieuwigheid, waaraan de ) Koopluiden, hier te Lande, t'eenemaal onge- woon waren. Ook hadt de Raad van Hol- land, omtrent den aanvang des jaars 1527 j geweigerd, een Plakaat der Landvoogdesfe , verbiedende den uitvoer van Graanen, af te kondigen (u). Sedert, deedende Steden, ten : Hove, haar best, om 't Verlofgeld te doen af- fchaffen fjv)* Doch vrugteloos: 't welk de reden was, dat zy thans in de verzegeling niet bewilligen wilden, dan onder deeze voor- waarde. ! ■ . - ... dieflegts Dé Landvoogdes, federt, de vyf voorge- len deeie flaagen' punten overwoogen hebbende, be- wordea w]jjjg<iè jn de drie eerden, en verklaarde tot flaan! ^é ^nie met Antwerpen en 's Hertogenbosch te willen arbeiden. Doch het affchaffen van 't Verlofgeld op de uitgaande Graanen ftondt, zeide zy, in haare magt niet, en betrof de hoog-
Cr") Mr. Aert van der Goes Uegifli. bl. 62, 64.
CO Rdpertor. der Plakaüi. van Hol!, il. g, 10, u. .Iti Mr. Aert van der Goes Rcgifl. bl. 1, 7. - • .' («) Mr. Aert van der Goes RegifK bl. 33. £yj Mr. AeAt van der Goes Regilt, bl. fjtf, 59, 6tr
|
||||
|
XVI." Boek. H I STORI E. 483
hoogheid des Keizers. Veel gemors verwek- KarelÏI*
te dit onder de Afgevaardigden der Steden, ^28, die zig beriepen op de Privilegiën van tol- vryheid* hun door den Keiler en zyne Voor- •zaaten verleend (w). En veelligt zouden zy •in de verzegeling niet geftemd hebben , zo /zeker onverwagt voorval hen niet, in alleryl, hadt doen befluiten. 1 De-Hertog van Gelder, in tyds kennis ge- xxv.
kreegen hebbende van 't gene 'er, ten zynen Maarten nadeële, ter Vergaderinge van Holland, ge* Y5n Roï" handelden beflooten was, vondt geraaden »^^* de Hollanders te overvallen, eer zy 't hem en pion- deeden: eeh toeleg, waarvoor fommigen hier den met reden bedugt waren geweest. IIy deedt,'sGfaa" in alleryl, zeven Vendels, fterk in alles om- v se" trent tweeduizend Ruiters en Knegten , op- trekken , 't bevel over dezelven geevende aan Maarten van Rosfem, Heere van Pouderoyen, die hem, reeds in verfcheiden' togten, ge- diend hadt, en nu te Utrecht lag. Deez? verzeld van eenige Utrechtfche Burgers, rukt, in den aanvang van Lentemaand, voorby Montfoort en Woerden, den Rynkant langst naar den Haage, voerende Oostenrykfehe banieren, om te minder agterdogt te geeyen. De bezetting van Leiden, zyn Volk voor vrienden houdende , liet hem voorby trek- ken naar Voorfchooten, alwaar hy een huis pF twee in den brand deedt fteeken, Toen tot Ryswyk en voor 't Haagfche Bosch zynde1 voortgetrokken; deedt Rosfem de Gelderfche Vendels omwinden, en , onder een woeSt h' . .„;•..JU '..... \ •; .". ' ': „ ' g<5- V
00 Mr. Aert van der Góes Regift, U. 64, 65.
Hh 2
|
||||
|
$&i VADERLANDSCHE OT. Boek;.
IEarelH. gefchreeuw van Gelder! Gelder! aanrukken op
1.538» den Haage. Hy overwel het Vlek aan, drie .oorden tevens, en zyne aankomst vervulde gropt en klein met zo hevig een' fchrik., dat <rnen naauwlyks tyd hadt om iet te bergen. ,I?e Raaden van Holland verlieten het Hof: Welk,door de Gelderfchen ingenomen, doch niet geplonderd werdt. Ongelukkiger- lot trof . .,- veele adelyke en andere wooningen, die van ; aljés beroofd werden. Men ontfloot de ge- vangenpoort, en liet 'er een' of ©enigen uit, '■ ' die mede hielpen pionderen (#). Doch;fomr V migen,, die van Gelderfche afkomst waren, wedden verfchoond. De verdere verwoesting .-■'-;•■ van 't Vlek werde met twintigduizend/gulden? ■■'■-li'- ' •■-'afgekogt: waarna de Gelderfchen., rne-t ryke* lyken buit, langs denzelfden weg, naar Utrecht fe'rug keerden, den Doppen, diezy-doormoes» ten, insgelyks, zwaare brandfehattingen,j af> perfende (j). De Raad van Utrecht rdefchul4 djezer plondering van den hals der Stede wil- lende; fchuiven, verklaarde, terftond, open-. lylt» dgt de Regeering, in deezen togt,geens- zins, hadt bewilligd ,(?.). ,, ■-.-<;:/ .. De (plonderihg van den Haage j; die pp den zesden gefchiedde!} was op den,^giften van Lentemaand reeds, ten Hove der Landvoog- desfe bekend. De Hollandfche Afgevaardig- den i verzogten toen, niet alleen dat de Graaf . ^an Buuren, Kapitein Generaal,, en de Stad-; feouder Hoogftraaten} in alleryl, gin Holland 'J .'■...•': „..; PR>.-/■•.-■-' wU- i^*>;,Crimineel Seiitentiel}oek.j gequot*<E« ƒ.; 153. gl y
fy) PoNTANOS Libr. XI. p. 744—746.
Xm} Dagelyckx boeck ftl. 147. ai cakem. HOUTENS Rey ytaaj.p. R. a^ir/.i .'6rsp.J! 1 i l t»a jftv rkth .Üté '■ ->' |
||||
|
XVIC Boek. HIST0 R I E. 485
|
||||||
|
wilden komen, om dé Gelderfehen te fluiten; KarelIÊ
maar de Staaten, tegen den dertienden ,. te r5zS- Delft byeen gekomen, gaven klem aan diÉ""~ * ' verzoek, door.een eenpaarig befluit, totdege-- vorderde verzegeling van vyfduizend guldens 's jaars, Midlerwyl was de Stadhouder zelf ter dee-. Werving
zer'Dagvaart verfcheenen, met last van dein Hol- Landvoogdesfe, om drieduizend knegten enlaad* vyf honderd paarden op de been te brengen. De kosten hierop beliepen twintigduizend gul- dens ter maand, die uic de penningen der ingewilligde verzegeling, moesten gevonden, worden. Doch men zag thans geene kans, om gereed geld by verzegeling te vinien. De zes groote Steden voorzagen egter in deeze zwaarigheid, zig verbindende, om elk twee- duizend guldens op te brengen. De agtdui- zend guldens, die dan nog ontbreeken zou- den, aan eene maand folds voor 't Krygsvolk, zou men ook, op de beste wyze, uit de Kloos- ters en van elders, tragten te bekomen (0), Ten zelfden tyde, Werdt 'er, ter Dagvaart, xxvr.
gehandeld, over 't aanllellen van eenen Ka Verfchil pitein, in de plaats van den Heere van Cas ter Dagr tre, die men hieldt * buiten ftaat te zyn, om vaar:, dit Ampt langer te bekleeden, en die, daar aanftellen enboven, in den haat van 't Volk geraaktvanee-,: was (¥)., De Stadhouder, zig gelaatende, als nen.jK». of hem deeze verandering niet tegen was , ^J^11 ftglde de benoeming van eetien Kapitein aan*,-^. de Staaten; en deezen verkooren den Heer van tent.. ' ' Bail-
(»") Mr? Aert van der Gobs Regift. hl. 66, 67»éS»
C&} Mr. Aert van der Goes Rcgül. U. j-o. |
||||||
|
Hh 3
|
||||||
|
*86 VADERLANDSCHE XVI. Boek.
jtAREtJI. Bailleul, die met eene Dogter des Heeren van
l5a8, Wasfenaar gehuwd was. Hoogftraaten ver- klaarde, dat hy in deeze keuze genoegen nam. Hy zou 'er alleenlyk de Landvoogdes over fchryven, en den Heere van Bailleul, om zy- ne jongkheid en onkunde van 'c Land, eenen Raad toevoegen. Doch toen 'er, kort hier- na, last van boven kwam, om Casere als Ka- pitein van 't Voetvolk nog in dienst te hou- den, en Bailleul flegts over eenige Paarden te ftellen, was 't blad t' eenemaal omgekeerd. Hoogftraaten verklaarde toen „ dat Castre , „ zo wel als hy, den Keizer dienen zou, zo „ lang het zyner Majefteit zou behaagen; dat „ Bailleul, volgens 't gevoelen van zynen ei- „ gen Vader, den Heere van Lingen, te jong „ en te onervaaren was, om Kapitein van Hol- „ land te zyn, dat men over Castre klaagde, „ doch hem, den Stadhouder, veelligt ruim „ zo zeer op ?t oog hadt, dat hy egter 't Land ,, gewigtige dienften hadt gedaan, en niee .,, dan met ondankbaarheid beloond was, mee. „ naame door de Amfterdammers, die den „ vyand in Utrecht leeftogt toevoerden, ■ >„ vyandelyke goederen bergden, en den fpot „ dreeven met de Keizerlyke Gemagtigden, „ die dezelven kwamen zoeken." Doch dis Inbreuk betref Amfterdam alleen niet. Leiden klaag- op der de, omtrent deezen ty.d , dat de Kapitein Steden Hansken van Tihen onlangs Krygsvolk in de Pnvile- gta!j gezonden hadt, om naar Utrechtfche gieIU: i goederen te zoeken, en reden te vorderen van \ fpyzigen des vyands in Utrecht. De Steden en de. Raad van Holland zelf oordeelden dee- ze wyze van doen zo zeer te ftryden met der Sie-
|
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 487
Steden Privilegien , volgens welken , over KarelII»
misdaaden van Poorteren, voor de gewoon- ^28, lyke Steden-Regtbanken geoordeeld moest" worden j dat men 'er den Kapitein van Hol- land, federt, over fchreef, terwyl de Raadden Steden riedt, zulke daadelykheden met ge- weld te fluiten (V). De Advokaat van der Goes verfchoonde de Steden zo veel hy kon- de, verklaarende, dat zy met den Stadhou- der wel gediend waren. Doch Bailleul, fchoon, door de Staaten benoemd, mögt egter geen Kapiteyn zyn. Castre bleef 't ook niet. Maar in Grasmaand werdt de Graaf van Rennen- berg, op voorfpraak des Graaven van Buuren, in zyne plaats gefield (d). % , Het werven der Hollanderen, die Mees- Toeras- ter Pkter Koiyn, Schepen van Amfterdam, en tingen te- eenige anderen, ftaatswyze, tot Kommisfa- sen de risfen over <ie Monfteringe hadden aangefleld f^*T' (V), deedt de Gelderfchen haast zien, dat de Kryg hun ernst werdt. Men liet het niet, by deeze toerusting te Lande. De Stroomen en Zeegaten werden bezet met groote en kleine Oorlogfchepen: e,n men tradt, met Zee- land, Vlaanderen en de Stad Antwerpen, in onderhandeling, om de ,Koopvaardy , en Ha- ringvisfchery te beveiligen (f). Ook werdt, ter Vergaderinge van Holland, overwoogen ,. of men niet elke twintig Schildtalen met het* . / onderhouden van eenen man zou ' können be- 1 (O MR. ABB/T VAN DER GOES Regift. U. 74. -
f.iJ''MR.;-AEiiTVAN der Goes Regift'. il. (57,(58,73, 73.
, (Ó Me- Aert van der Goes Regift. Ui 68,<5o3 75, 77. \
(ƒ) Mr. Aert van dbr Goes Regift. U. 71, 75, 76, 77,
Hh 4
|
||||
|
488 VADERLANDSCHE XVI. Bok.
Karei.II. lasten, waardoor *men omtrent drieduizend
*5äB. rraan zou können vinden (8), om des noods .............. den vyand tegenftand te doen. Amfterdam
flemde hiertoe gereedelyk; doch Delft en de
and?re Steden oordeelden „ dat zy te hoog in „ de Sehildtalen Honden, en luttel volks te „ ontbeeren hadden." Ook fchrikten zy voor de kosten van dit ontwerp: brengende daar- tegen verders in „ dat men geene bekwaame „ Kapiteins of Voorgangers in 't Land zou „ können vinden; dat ook niemant in eens „ anders plaats zou willen uittrekken, of hy „ zou zes, agt, of tien ftuivers 's daags willen „ winnen, 't welk meer dan de Bede beloo- „ pen zou; en dat hev eindelyk r ongeraa- w den was, Poorters of Landluiden te ftellen „ tegen Knegten, die niets te verliezen had- „ den (g):" om alle welke redenen, dit ontwerp niet fchynt uitgevoerd geweest te zyn: alleen- lyk fchynt men, omtrent deezen tyd, zorg gedraagen te hebben, dat de Landluiden, zo wel als de Poorters, in Holland, van wapenen voorzien zyn geworden. ' Z;', De
* fg~) Mr. Aert van der Goes Regift. tl. 69, 8a. ,'
(8) Volgens de fchikking van den jaare 1518,waren
de Sehildtalen zestigduizend guldens {Zie bier voor, bl. 412). Elke twintig Sehildtalen met den onderhoud van een' man te belasten betekent, elke Stad of Plaats zo veel man te doen onderhouden, als zy twintigen, in decze zestigduizend, droeg. Men zipt, hieruit, ook, dat 'er, op deeze wyze, drieduizend man kon gevonden ■worden: niet«<?/, maar omtrent, om dat de Steden, Baar de Sehildtalen draagende, zekere kwytfeheldingen genoo.té", uit hoofde van welken, zy mindere man fchap zouden behoeven te leveren. Zie ook het Ontwerp cm tweeduizend ma» op de Sehildtalen te vinden, hiesJ boven, bl. 430. :. :'.! |
||||
|
XVI. Boek. H I S TORI E. 489
De Unie met de Brabantfehe Steden, Ant-KarelII.
werpen en 's Hertogenbosch , over weiken .|f|f«' men, eenigen tyd geleeden, gehandeld hadt, xxvir. werdt, eindelyk, in Bloeimaand,geflooten.De Unie Staaten van Brabant hadden, reeds in Len- voor drie temaand, verklaard, dat zy, voor drie maan- ™^° den, onderhouden wilden vierduizend Kneg: Holland ten en duizend paarden, om, met de zei ven, en Ant- in Gelderland te trekken, mids dat Holland, werpen voor denzelfden tyd, onderhieldt drieduizend ™^erto_ Knegten en vyfhonderd paarden, en de Kei- gen. zer tweeduizend, om 't Overftigt te herwin- bosch. nen. Holland befloot hiertoe terftorid, en verzuimde niet zyn aandeel, op, de been te brengen, gelyk wy reeds hebben aangete,- kend. Ook vonden 's Lands Staaten , in Grasmaand, goed,'c bevel over de vereenig- k de magt van Brabant en Holland den Graave van Buuren, Kapitein Generaal, op te draa* gen. En de Stadhouder Hoogftraaten hadt zig, ten zelfden tyde, ten zynen behoeve, van 't gezag over de Hollandfche Knegten on.tflaagen. Doch omtrent het midden vatt Bloeimaand, verklaarden Leuven en Brus- fel zig ongenegen, om de Unie te onderhou- den, 't Zy dat dit dee,zen Steden.ernst ge- weest zy; of dat zy den last voor Brabant lig.- ter hebben willen maaken, dan hy, naar ge- lang van dien van Holland, behoorde te zyn, en zig, te gelyk, zo veel mogelyk, voor den haat der Gelderfchen, hoeden. Immers men heeft reden om te. befluicen, dat zy, onder de hand, in de foldye der Knegten, gedraa- gen hebben. *t Speet den Hollanderen zeer, 4at dit werk dus fleepende gehouden werdt. II h 5 Ook
|
||||
|
488 VADERLANDSCHE XVI. Boes.
KaaelII. lasten, waardoor men omtrent drieduizend
1528. raan zou können vinden (8), om des noods " "" den vyand tegenftand te doen. Amfterdam ftemde hiertoe gereedelyk; doch Delft en de and?re Steden oordeelden „ dat zy te hoog in „ de Schildtalen ftonden, en luttel volks te ' „ ontbeeren hadden." Ook fcbrikten zy voor de kosten van dit ontwerp: brengende daar- tegen verders in „ dat men geene bekwaame „ Kapiteins of Voorgangers in 't Land zou „ können vinden; dat ook niemant in eens „ anders plaats zou willen uittrekken, of hy „ zou zes, agt, of tien duivers 's daags willen „ winnen, 't welk meer dan de Bede beloo- „ pen zou; en dat het, eindelyk,, ongeraa- y, den was, Poorters of Landluiden te ftellen „ tegen Knegten, die niets te verliezen had- „ den (g): " om alle welke redenen, dit ontwerp niet fchynt uitgevoerd geweest te zyn: alleen- lyk fchynt men, omtrent deezen tyd, zorg gedraagen te hebben, dat de Landluiden, zo wel als de Poorters, in Holland, van wapenen voorzien zyn geworden. De
% CüO Mr.'Aert van der Goes Regift. II. 69, 82. ,
■(8) Volgens de fchikking van den jaare 1518,waren
de Schildtalen zestigduizend guldens QZie hier voor, bl. 412). Elke twintig Schildtalen met den onderhoud van een' man te belasten betekent, elke Stad of Plaats zo' veel man te doen onderhouden, als zy twintigen, in deeze zestigduizend, droeg. Men ziet, hieruit, ook, dat 'er, op deeze wyze, drieduizend man kon gevonden worden: niet net, maar omtrent, om dat de Steden, naar de Schildtalen draagénde, zekere kwytfcheldingen genooté», uit hoofde van welken, zy mindere man fchap zouden behoeven te leveren. Zie ook het Ontwerpt cm tweeduizend man op de Schildtalen te vinden, hietf boven, bl. 430. 1 'K
|
||||
|
XVI. Boek. Hl-S TOR I £. 489
De Unie met de Brabantfche Sneden, Ant- KareUI.
werpen en 's Hertogenbosch , over weiken *rf*y' men, eenigen tyd geleeden, gebandeld hadt, xxvir. werdt, eindelyk, in Bloeimaand,gcflooten.De Unie Staaten van Brabant hadden, reeds in Len* voor drie temaand, verklaard, dat zy, voor drie maan- ™^e" den, onderhouden wilden vierduizend Kneg; Holland ten en duizend paarden, om, met dezelyen, en Am- in Gelderland te trekken, mids dat Holland, werpen voor denzelfden tyd, onderhieldt; drieduizend f1" Knegten en vyfhonderd paarden, en de Kei- gen. zer tweeduizend, om 't Overftigt te herwin: bosch. nen. Holland beiloot hiertoe; terftorsd, en verzuimde niet zyn aandeel, op, de been te brengen, gelyk wy reeds hebben aangete^ kend. Ook vonden 's Lands Staaten;, in Grasmaand, goed, 't bevel over de vereenig- k de magt van Brabant en Holland den Graave van Buuren, Kapitein Generaal, op te draa* gern En de Stadhouder Hoogftraaten hadt zig, ten zelfden tyde, ten zynen behoeve, van 't gezag over de Hollandfehe Knegten ontflaagen. Doch omtrent het midden vaij Bloeimaand, verklaarden Leuven en Brus- fel zig ongeregen, om de Unie te onderhou- den, 't Zy dat dit dee,zen Steden.ernst ge- weest zy; of dat zy den last voor Brabant lig- ter hebben willen maaken, dan hy, naar ge- lang van dien van Holland, behoorde te zyn, en zig, tegelyk, zo veel mogelyk, voor den haat der Gelderfchen, hoeden. Immers men lieeft reden om te befluiten, dat zy, onder de hand;, in de foldye der Knegten, gedraa- gen hebben, 't Speet den Hollanderen zeer, ■ '\ dat dit werk dus (kepende gehouden werdt. > . Ilh 5 Ook |
||||
|
4po VADERLANDSCHE XVI. Boek;
KARELÏÏ.Ook fmaalde 't gemeen, op wagens en in fche-
1528. pen, dat 'er niets tegen de Gelderfchen on- dernomen werdt. Men hieldt hierom zeer aan by Antwerpen ert 's Hertogenbosch, die, als naast gelegen, 't meest van de Gelderfchen te dugten hadden; poogende dezelven, tot het aangaan der Unie, te beweegen. Men ont- wierp eenen Staat van oorlog, die voor de Brabantfche Steden agt-en veertigduizend en voor Holland zeven-endertigduizend tweehon- derd guldens ter maand beliep. Doch Hol- land bewoog den Stadhouder, dat hy zig mee twee-en dertigduizend guldens genoegen liet, en 't overige, ten koste des Keizers, elders vondt. Antwerpen en 's Hertogenbosch lie- ten zig eerlang overhaalen. 't Verdrag werdt, op den negen'-entwintigften van Bloeimaand, teMechelen, getekend. De Staaten ftonden, op 't verzoek des Stadhouders, ten zelf den tydei voorbetaaling toe der ingewilligde gewoone en buitengewoone Beden, en beloofden nog tweer duizend of vyfentwintighonderd guldens, ten laste des Keizers, te zullen verzegelen tégen den penning zestien, en op dezelfde voor- waarden, als de laatfte vyfduizend guldens. Voorts bedongen zy, dat de Knegten nergens dan in Gelderland en op de grenzen van Bra- bant en Holland gelegd zouden worden, en dat het Land, in geval van fpoedige Vrede, tot voorbetaaling noch tot verzegeling zou gehouden zyn. De Unie, van welke wy fpree- ken, flegts voor drie maanden geflooten zyn- de, die met den laatften van Oogstmaand ten einde liepen, werdt, federt, nog voor twee/ maan»
|
||||
|
XVI. Boek. H I S T O R I Ë. 491
maanden, verlengd (Ä)._Qf de Keizer zyn aan- KarïxTI>
deel Knegten, volgens hec ontwerp der Bra- 'S28- banderen, geleverd hebbe, is my niet ge- ~* bleeken. Alleenlyk vind ik, dat 'er, in Hooi- jnaand, zeshonderd Spanjaards te Arnemuiden in Walcheren geland zyn, die, federt, on» der bevel van Adriaan Van Croi, Heere van Raeulx, tegen de Gelderfchen gebruikt zyn geworden (*). Elders leest men, dat hy twee? duizend Knegten onder zyn bevel hadt (&). Anders was de Keizer niet zeer gereed, om veel in deezen kryg te fpillen. De Staaten van Holland hadden, al in Lentemaand, vergeef- fche poogingen aangewend, om duizend Knegr ten-, die men den Bisfchop van Utrecht ter hulpe hadt toegefchikt, door den Keizer, te doen onderhouden. Maar de Stadhouder wees hen af, verkharende, dat zyne Majefteit den Bis- fchop vierduizend guldens 's jaars gaf, en daarenboven vierhonderd paarden in 't Stigt ©nderhieldt; waarom men hem geen' zwaarer' last vergen kon (/), De fterke Krygstoerustingen, die Karel de xxviii.
V., hier te Lande en elders, liet doen, bevor- Beftnnd derden de Vrede eer dan men verwagt hadt. vau a&1 De Landvoogdes, bezeffende, hoe nadeelig ™™den de oorlog met Frankryk en Engeland ware Frankryk voor de Nederlandfche Koopluiden, arbeid en Enge* de, federt eenigen tyd, aan 't Engelfcheland» Hof, aan een Beftand tusfchen deeze twee (h} Mr. Asrt van der Goes Regift. M. 66 3 67, 6?, 7$,
76,78,79,80,90,91,02,93,94, (O Reigersü. IX. Deel, il. 418.
.{i) Mr. Aert vak der Goes Regifh tl 91, t'0 Mr...Aert van der Goes Regtlï. U. 67» •
|
||||
|
—————————————————————————w*WM«|
|
|||||
|
492. VADERLANDS CHE XVI. Boek;
KarelII. Ryken en de Nederlanden, 't Volk neigde in
, 5 . Engeland,meer tot vrede dan tot oorlog. De Wol- en Lakenhandel ftondt 'er ftil, doordien de Vaart op de Nederlanden verbooden was. De Lakenkoopers weigerden langer te koopen, waarop de Weevers aan 't muiten floegen. Men poogde de eerften tot koopen te nood- zaaken; doch zy hielden 't uit tegen de Re- geering (m% Deeze onlusten deeden den Koning te ligter beüuiten tot een Beffand voor agt maanden, welk, in Zomermaand.-, gefloo- ten werdt, en Frankryk zo wel als Engeland betrof. De Vaart en Visfchery werdt 'er vol- komenlyk door vry gefield. Ook werdt 'er een punt van het verdrag van Madrid, betreffen- de de herftelling van Filibert van Chalons, in 't bezit van 't Prinsdom van Oranje, en van de Landvoogdes in 't Graaffchap Gbarolois, uitdt-ukkelyk in bevestigd. De Hertog van Gelder werdt ook in 't Beffand begreepen; doch niet dan onder üseze voorwaarde, dat hy Utrecht en beide de Sagten, zo wel als Gro- ningen en de Ommelanden, den Keizer inrui- men zou, Zonder zig, daartoe, door de wa- penen, te laaten dwingen (V), De Geheim- fchryvers der Landvoogdesfe, GuUkaume des, Barres en Jean de la Sauch, badden de voor- naamfte hand gehad in het bewerken van die Beffand: 't welk, federt, door de Staaten van Holland, die zig by de bedongen' vrye visfche- worJt ry zeer bevoordeeld rekenden, dankelyk er- «en saa- kend werdc fa De Stadhouder, de Staaten van 0») Rapin Tom. V, p. 254.
C») Du Mont Corps Diplom Tom. IV. P. I. ö. hik fcwfi
Aa. PBbl. Angf, ToJvi. J U. p. 103 104 ,ö£ 5'5> 5* O) Mr. Aert vün mr Goes Regift, il. <,4. |
|||||
|
XVI. Boek. HISTORIE. 495
Holland, tegen 't einde van Zomermaand, teKA&Etlf.
ÄJechelen, befchreeven. hebbende, gaf hun ^28- aldaar kennis van 't geflooten Beftand. Doch ten van * hy>vergat niet, aan te merken, dat de Keizer Holland hüa, door deeze bekendmaaking, -gröoter eer bekend aandeedt, dan hy hun fchuldig was, atzo hét hem gemaakt* yryßondt, Frede en Beßand te-maaken, buiten kennis en toefiemming der Onderzaaten. De Staaten zouden hierop hebben können zeggen , dat 'mm hen ook, voor 't fluiten van 'c Beltand, niet gekend hadt, en 'er hun alleenlykdevoor- waarden van -mededeelde, tm elk ze weeten rnogï-i., DocJiuzy vergenoegden zig > met deii Spähender»' voor ;de beweezen' eere, te dan- v';,r ". kfia-.{^..ns3W!j?*■'". .'■■■ >' ■ - .■• ■'->■■< .^jOndertus&hen; wagttê men,Mer -te Lande voo*« ; ïliitafl dat ,de Hertog van Gelder tig; wegens fpoedde* 'tiMnneemen van 't Beftand„ verklaarde. }u> Oosten- $aan Sfchenk* Heer van Tautenburg'. ën'Stad- ^S^ houder van 'Friesland, hadt -het foeleg voor fo'aver* Hgsfelt geflaageri, en deeze Stad-,' dè ee'nigfté ysfel en mn belaiïgin Óverysfel, 'die de agelderfchè Gelder- zyde nog bSéldt, eerlang,, tot -de övéfgaave gë*land* t&sodzaakt, ,; De Graaf van Büiaten "dveimëbV- tte-rëë, in den, Voorzomer, hetStót ter Eeni C#iW en trok toen naar de VelMwe-, alwaar het jaeger,onder Schenk zig met het -zyne vere&- njgde. Me» .flóegihet beleg vóór ffattum, weï- keirjStad, na eenigen tegenftand, op den der- tienden van Z^aiërjnaarjd, ,'by:,verdrag, over- ging. Dk" w#.vóor .het treken van 't Be- ltand gebeurd.. Kort daarna, gaf Élburg zig p^ aan den Gr'aave van Buuren over. Ook «s«t\ :>. •■' &.■<■-.-■'■ y viel »»6*3 Mr. 'A^rjt. y^NrCRR Gobs Regift.8/^:84* Vit
. £#; Heshuyan Sfif» C^iio.n. il. 197.. ,., . v.
|
|||
|
494 VADERLANDSCHE XVI. Bóèl*
viel hem Harderwyk, na 't doorftaan van ee-
nen hevigen ftorm, nog voor 't einde der ge- melde maand, in handen (o). Meer andere na- deden leeden de Gelderfchen, omtrent deezen tyd. Doch onder de voornaamften was het Ver- lies van Utreeht ? welke Stad hun, op den eer- Jflten van Hooimaand (r), door Willem Turk, by verrasfing, ontweldigd werdt (y). De Bis- fchop, die 'er* eenige dagen laater, wederom binnen kwam, deedt verfcheiden' aanzienlyke Luiden, die den Gelderfchen gunflig geweest waren, tendeele onthalzen, tendeele in een'zak fteeken, en in den Lekftroom verdrinken (?). |
||||||||||||||
|
KarelII,
1528.
|
||||||||||||||
|
Utrecht
verrast; |
||||||||||||||
|
XXIX.
De Hol- landers zoeken " gti Neder ftigt aan Holland te doen hegten. |
Het verrasfen van Utrecht veroorzaakte
groote vreugde in Holland. De Staaten leverden , terftond daarna, een Gefchrift aan den Stad- houder over, Waarin zy verzogteri, dat Utrecht en het Nederftigt, onder den Keizer, als Graa- ve, met Holland vereenigd mögt worden, op gelyke wyze, als Doornik aan" Vlaanderen ge- |
|||||||||||||
|
hegt was; zo dat 'er zynë Majefteit de hertel-
ling van de Wet hadt, en men van de vonnis- fen, aldaar geweezen, beroep-of hervorming toeliet aan den Raad van Holland. De Stad- houder antwoordde, dat hy hierin niets doet* kon,, voor dat hy denBisfchop gefprokenhadt; »doch hy deedt de Staaten begrypen, dat dit werk niet zonder kosten ter uitvoeringe ge- bragt
(r~) Mr. Aert van her Goes Regift; il. 8$; 1 s ;0&3
O) Hortens. Rer. Ultrdj. Libr. VU. p. 155. (O Henr. van Erp. Cliron. il. 107, 108. „. '• • -•- - ! I Jjl; ... ■ m
(9) Het oorfprongkelyk verding, door die van Har«
(derwyk, met Florii van Egmond^ Graave van Buuren enz. Capitein Generaal van Keif. Majefl. in defen fynen Nederlanden, gemaakt, en gedagtekend" den Hweeßen dach in Julio, vindt men by J. Schras$sr.t ? Befcbr, van Haiders?, II. Deel, bl. 64. |
||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||
|
XVI. Boek. BIST O R I.E. 495
bragc kon worden. Zy fielden 'er zo veel ge- Karm.II.
wigts in, dat zy 'er gaarne eene goede fomme *£a8, toe befteeden wilden. Ook zogten zy den Stad- ^ = ' houder, door vleijende woorden, en den Grif- «ki:, «*i fier du Blioul, die veel ten Hove vermögt, door beloften, te beweegen, om 'er de hand aan te :r,A*V houden (V). Hoogftraaten en dü Blioul waren ook beide gemagtigd, om met den Bisfchop in onderhandeling te treeden. Doch de Hollan- >t Geiüfc; ders kreegen hunne begeerte niet. Brabant niet. hadt,zo wel als Holland, tot den oorlog tegen de Gelderfchen, en het bemagtigen van Ui- trecht geholpen. 'Hierom bewerkte men te U- -trecht, dat het weereldlyk gebied over de Stad en het gantfche Nederftigt aan den Keizer, als Hertog van Brabant en Gräave van Holland, en niet als Graave van Holland alleen, werdt opgedraagen. Dit gefchiedde in Oogstmaand Karel de (w). De Graaf van Hoogftraaten ontving, fe- V. worde der t, den eed, in 's Keizers naam, vandeStaa-**eer J""* ten van't Nederftigt, en deedt hun dien, ins- we 5* gelyks, in Wyn- en Slagtmaand (V): en in ■Herfstmaand des volgenden jaars, werdt dee- zeoverdragt, door Paus Klemens den VU,, bekragtigd (y~). Karel de V. zag dus, binnen zes jaaren, zyn gebied uitgebreid over drie Né-» derlandfche gewesten, Friesland, Utreqht en bverysfel (i). Het Slot Vredenburg'werdt, (■■-. -.-, ■;;'-. ■ 't >':■ ten I (v~) Mr. Aeut van der Goes Begifc. tl. 84, 85, 87, 94.
* "fie) Groot Utrechtsen Plakaatb I. Heel, tl. 3. enz. (#3 Id. ibid.1 tl. 16, enz. . ,
Xy 9.W- ibid. bl. 26. Hortens. de Reb. Ultraj. Libr.VM. p;
175, MiRAüs Donat. Belgic. Uhr. II. Cr.p. CXXXV. CXXXVI. CXXXVII, Tom. I. Oper.. Diplom, p. 600, 603. i (1) Een groot getal van (lukken, tot deeze Overdragt
bho orende, zyn onlangs uitgegeven, door C P. Hoynck van Papeindrecht , in d« AnahEtQ Belgka Tom, III» P. 1. p. 17-117. |
|||||
|
s
|
|||||
|
fog V A DlE R£ AND S € H E XVÏ. Boer;
RAm£L een deezen tydë > op 's Keizers last,té Utrecht^
J-^' begonnen: waardoor de Stad, federt, zo lang ~ het ftondt, in toom gehouden werdt (2). '
De Stad- Terwyl men, te Utrecht, over de öpdragt
houder Van 't Nederftigt, handelde, werdt de oorlog
derouT6' ïeSen ^e Gelderfchen voortgezet, -en 't beleg,
eene Be-m HooimaandL, geflaagen voor Tiel (1«). Die
de aan gaf gelegenheid tot eene nieuwe Bede aan de
Holland., Staaten, die, door den Stadhouder, ten zelfden.
• tyde, op eene Dagvaart te Gorinchem gedaan
werdt. Hy vertoonde hun ,y *dat men, tot den
,; eerden van Wynmaand toe , in 't veld
,; 'zou moeren zyn, en dat het gene 'er van de
,j- ingewilligde Beden 'komen moest, niet ver-
„ der dan itot den een-:entwintigften van Hooi-
„ maand kon ftrekken; ten deele, om,dat de
jfGraaf van Buuren ruim honderd Knegten te
. Q r .: fy .veel aangenomen hadt, rekening maakende ,
: -,,,. , ',-, dat Holland zeven-endertigduizend guldens
:,„ ter maand opbrengen zou, gelyk in 't eerst
«.'.,.,... ^ gggischt was; en ten daele, om dat de Staa-
-.%< ten, mee den eerden van Zomermaand, had-
i, den begonnen te rekenen, en nog wel maan-
„ den van dertig dagen; daar de Knegten maan-
#■ -den van agt-entwintig dagen rekenden, en
ƒ,■ Ivarr den zeven entwintigften van Bloeimaand
4, begonden." Hy maakte hieruit op, dat 'er,
tot den eeriten van Herfstmaand toe, tot wel-
1 ken tyd, de Staaten meenden zorg te hebben
gedraagen , eèn-entwintigduizehd zeshonderd
vyf-enveertig ponden, negenden fcheUingen,
vyf deniers te kort kwamen: waarby nog om,-
trent zeven-endertigduizend guldens gevoegd
:.".- zou-
|
||||||||
|
z) Henr. van Erp Cliron. W. 109.
#3 Hsnr. van iir.f Cluon. il. io3. |
||||||||
|
XVL Boek. H IS T O RIE. 49?
zouden moeten worden, zo men 't Leger, tot KarelI!»
den eerften van Wynmaand, in 't Veld houden 1528. wilde, gelyk behoorlyk was. De Staaten booden "/"/' aan, de eerfte post te willen vervullen, doorsr ;,,- den tweeden termyh der Bede van tagtigdui- zend guldens, die te S. Jansmisfedessaanltaan;- den jaars verviel, vooruit te betaalen: doch omtrent de tweede, verklaarden zy niet gelast te zyn: ook niet te können befluiten, voordat men de Unie met de Brabantfche Steden, voor twee maanden verlengd hadk De Stadhouder verklaarde de voorbetaaling niet te können goedkeuren (b~). Doch over't verlengen der U- , nie, tradt men terftond in onderhandeling, 't Verloopen der Knegten was ondertusfchen De Hol,-
oorzaak, dat men 't beleg van Tiel, in Oogst- Iandl'che maand, opbreek en moest. Men fchreef dit ver- Kneë'eE loopen toe aan gebrek van gelegenheid, om op pen> roof uit te gaan, ter oorzaake van de menigvuldi- ge Vrywaaringen, die door de Overften van 't vereenigd Leger, in Gelderland, verleend wer- den. De Knegten, niet mogende pionderen, leé- den veel vopr Tiel, en verteerden meer dan hun« ne foldy beliep,'t welk hen balooiig maakte, en \ verloopen deedt. De vrees, dat de Heer van Gelder hen in zynen dienst mögt neemen, deedt Holland en de twee Brabantfche Steden, teeer," , | tot het verlengen der geflooten Unie befluiten. In Oogstmaand, werdt 'er, met Gemagtig^ XXX.»
den der Landvoogdesfe, te Mechelen, over De v^ gehandeld. De Brabanders en Hollanders klaag- Bmlant. den hier zeer over de Vrywaaringen, die oorL fche Sse- zaak waren, dat de Knegten den vyand geene den, voor -...,.- " g^ twee CÖ Mr. Aert VaH der Goes Regift. */. 85, 85» 87, Sg.
IV. Deel. li
|
||||
|
498 VADERLAND SC HE XVI. Bqek.
KarelTI. genoegzaamè afbreuk konden doen, terwyl 'er't
'S28- gemeene Land geen voordeel altoos van hadk maand~ De Gemagtigden gaven, op hunne beurt, te verlengd- Verftaan, dat men den vyand van hierLeevens- middelen toevoerde, 't welk hem niet minder ftyfde: merkende zy voorts aan, dat de Keizer ook geen voordeel van de Vrywaaringen ge- noot : ^waarop de Steden niet donkerlyk te ken- nen gaven, dat 'er de Legerhoofden best vaa voeren. Ook weezen zy aan, dat de Gelderfche oorlog, ten behoeve des Keizers gevoerd wor- dende, ook, door den Keizer, zo niet geheel, immers voor een groot gedeelte, behoorde be- kostigd te worden. Waarop van 's Keizers we- ge verklaard werdt, dat 'er tweeduizend Span- , jaarden, onder den Heere van Roeulx, gereed ftonden, om in Gelderland te rukken, die, twee maanden, op 's Keizers kosten, dienen zouden: ook zou de Keizer den Stadhouder van Fries- land en deszelfs Knegten voldoen. Dit maakte de Steden gemakkelyker, en de Unie werdt, in den aanvang van Herfstmaand, voor twee maanden, verlengd (c). Veratide- Kort hierna, vorderden Buuren, Hoogftraa- ringinde teu en .du Blioul, Gemagtigden der Landvoog- l°"?sï, desfe, in de plaats der jongst geëischte Bede, Bed'e! Ceene verzegeling van één duizend guldens 's jaars, die, na verloop van drie jaaren, tot 's Keizers lasten komen zou; en eene geldligting van zestienduizend guldens, van de Staaten vaa Holland , te Gorinchem, ter Dagvaart be- fchreeven. Alle de Leden ftemden tot de ver- zegeling. Haarlem en Gouda alleen verklaar- den, dat zy, in hunne Steden-, geene koopers zou-
(c) Mi. A&XT VXH »er Gobs Regifc. il. 90, 91} J>s» 93».
|
||||
|
JU*!1..1- ;.. ........ < ■;.. .:•,. ■ • ■ .. • - -------■----------------—-------------------------------■---------. • -■'■': ..'■' •". .,"v..< "
|
|||||
|
XVI. Bóêk. HISTORIE»
zouden können vinden. Amflerdam zeide, datKiRELlfi
zy ook geen raad wist tot meer koopers dan '5»8i voor haar aandeel, en niet tot een zesde toe. ~——' Het opneemen van zestienduizend guldens werdt insgelyks in 't algemeen goedgekeurd, behalve door Delft en Gouda. Doch alle de Leden drongen fterk, op het afdoen van aller- lei Vrywaaringen, en begeerden, dat de Graaf van Buuren de Tieler- en Bommelerwaard ter« ftond zou doen plat branden,. De Graaf, wiens Graaffchap Buuren tegen de Nederbetuwe ge- contrefaat, of gevrywaard was, gelyk 't Land van Kuik tegen dat van Kesfel, antwoordde, dat dit zo blyven moest, ten ware men zyne onderzaa- ten liever, ten koste van *t Land, befchermen wilde. Doch 't gene hy verder gebrandfchat hadt verviel binnen weinige dagen, wanneer hy ge- reed was te branden. De Graaf van Rennen- berg, Kapitein van Holland, verklaarde hier- toe ook, op den eerften last, bereid te zyn. Dit viel voor op den veertienden van Herfst* Vrede
maand. Doch op den twintigften, weidt'er een met Gel» Beftand van tien dagen met de Gelderfchen ^ geflooten. Men was reeds, eenigen tyd gelee- den, te Gorinchem, met hen in onderhandeling- geweest over eene Vrede, die, eindelyk, op de« vyfden van Wynmaand, geflooten werde (yA. De voornaamfte voorwaarden derzelve liepen, op deezenzin: „ Hertog Karel zou afftanddoen v van t Verbond met Frankryk, en van alle „ ander«? verbonden, ten nadeele des Kei- „ zers, gemaakt. Deeze verbondt zig tot het „ zelfde, ten opzigte van den Hertoge. De • „ Her-
CO m. Ajsat van BBR Oobs Jlegift. U. gä, 9f|Ä
Ii »
|
|||||
|
$oq VADERLANDSCHE XVLBoÊfc
;, Hertog zou Gelder en Zutfen voorzigen
„ zyne mannelyke en vrouwelyke nakomelin- „ gen van den Keizer, als Hertog van Brabant „ en Graave van Holland, ter leen houden, en „ by gebrek derzelven, zouden deeze Landen „ aan den Keizer vervallen. Op gelyke voor- „ waarden, werden ook Groningen en de Ora- „ melanden, Koeverden en 't Landfchap Dren- „ te aan den Keizer afgeftaan. De Hertog „ moest den Keizer trouw belooven, en mee „ de wapenen ten dienst ftaan: en deeze ver* „ bondt zig daartegen, om den Gelderfchen „ geene fchattingen op te leggen. Ook zou hy „ de Oostenrykfche bezetting, uit Harderwyk, „ Hattum en Elburg ligten, en Montfoort, in „ 't Overkwartier van Gelder, den Hertoge „ terftond inruimen. Wyders verbondt hy zig, „ Hertoge Karel, zo lang deeze leefde, zestien- „ duizend goudguldens jaarlyks ce zullen be- „ taaien , en tweehonderd envvftig Ruiters „ voor hem te zullen onderhouden, van wei- „ ken 'er egter altoos vyftig tot 's Keizers „ dienst gereed zouden moeten ftaan. Ook be- „ dong hy in Gelderland vry te mogen werven. „ Na 't beëedigen en bezegelen van dit Ver- „ drag, welk door de wederzydfche Grooten en „ voornaamfte Steden gefchieden moest, be- „ loofde de Keizer zig te zullen onthouden van „ het voeren der naamen en wapens van het „ Hertogdom. Gelder en 't Graaffchap Zut- „ fen (e)." ! " . Met dit Verdrag, fcheen de langduurige Gel-
derfche Kxyg ten einde gelo open tezyn. Doch ■ B .'*" '.':; het
(O Cliartr. van Brab. te Vilvoorde, Agtfts Boytnk. Laad. Ie
Sr. ds Sart. 2. D. Pontanks LWr. XI. P. ?äS. |
||||
|
XVI. Boek. HISTORIE /. .« 501
het werde zo kwalyk onderhouden,.dat men, Karelä,
binnen weinige jaaren, tot een,tweede.verdrag *528« komen moest. De Hollanders hadden egter nu ~ " '" minder dan te vooren van de Gelderfche yyan- delykheden telyden, waarom wy 'er flegts, op zyne plaats, in't voorbygaan, verflag van zullen doen. Holland hadt, tot hiertoe, den meesten last Bede va»
van den Gelderfchen Kryg gehad, en daarom honderd fterkst naar de Vrede verlangd. Men hoopte 's ™ tagug- Lands Geldmiddelen, die,-door;denporlpg,in ncjeiu flegten ftaat waren geraakt; geduurende de Vrede, eens wederom, op beteren voet .te zullen brengen. Doch op den tweeden ,dag .na 't treffen derzelve, deeden de Gemagtigden der Landvoogdesfe den Afgevaardigden der Staa- ten , die nog te Gorinchem byeen waren * eene nieuwe < Bede vati c honderd entagtigduizend ponden van veertig grooten, in drie reizen te be- taalen; vertoonende zy, dat deeze fomme, die, na aftrek der kwytfeheldingen, maar'honderd , / en twintigduizend: ponden blyven?izou, boven de gewoone Bede, volftrekt vereischt werde, tot Het aanleggen van nieuwe fterkten, te ,U- ff. trecht en elders, in 't Stigt, ter beveiliging van ... > Holland; tot onderhoud van twaalfhonderd ;
Knegten en tweehonderd paarden in dezelyen; en om den Keizer te gemoet te komen f in het Vpldoen der beloofde penningen aan,den Hee- re van Gelder,en den Bisfchop van Utrecht. De Afgevaardigden van Holland, niet gelast om op deezen eisch te antwoorden, deeden de . Staaten, tegen den dertienden van Wynmaand;, in den Haage, befchry ven. De Leden, bedugt," $at de Knegten, die nog onbetaald waren, de *v ■-•• .--. '• B ..." M/3. i . G$%
|
||||
|
5oa VATERLÄNDISCHE XVI. Boek;
|
|||||
|
,KarelII. Gelderfche Plaatfen niet zouden willen ruimen,
*528t of dat zy, zo ze 't deeden, hunne betaaling in De Staa- Holland zouden komen zoeken, beflooten een- ten be- paarig, Gouda alleen uitgenomen, dat men willigen drie^enveertigduizend guldens van deezen eisch der1"5, toeftaanzou, tot betaalinge derKnegten. Doch zwaar- " ^e Gemagtigden der Landvoogdesfe, hiermede fyk» niet vergenoegd, hielden zo lang aan, dat de Staaten, te Utrecht befchreevën, in 't begin , van Slagtmaand, nog tagtigduizend ponden toeftonden, mids men 'er de Landluiden, die in den oorlog met wagens en paarden ge- diend hadden, üit betaalen, en hun, ter oor- zaake van deezen Kryg, geene nieuwe Bede meer doen zou. Toen ontbraken 'er, aan de eerfte Bede, te Gorinchem gedaan, nog twin- tigduizendponden, die de Staaten, gedrongen door den Stadhouder, na verloop van eenige dagen, ook aannamen op te brengen, en by verzegeling van duizend ponden jaarlykfche losrenten, die buiten Holland gekogt werden, vinden moesten. Amfterdam verzegelde hier- van een zesde deel op zig zelf "(f). XXX, Toen dit afgedaan was, werdt 'er, ter Ver» Gefchen- gacjeringe van Holland, gehandeld over hec Sudhou- ^oen van gefchenken aan fommigen, die U- ders en trecht onder den Keizer hadden helpen bren- anderen gen. Men hadc den Graave van Buuren te voo- gedaan. ren reeds duizend goudgujdens, den Griffier du - Blioul agthonderd, Meester Leonard Hardink tweehonderd guldens beloofd. Men floeg ook voor, om den Prefident en eenigen Raaden van Holland famen tweeduizend guldens toe te leggen. De meeste Leden ftemden; gereedelyk toe
ff) Mr. Aert van per Cobs Rcsift,J£g8X9S, ico,jo?,ic«.
|
|||||
|
XVI. Boek. H I STOR I E. 503
tot het doen deezer gefchenken (g), zo dat KarelIL
zy, waarfchynlyk, federt, gedaan zullen zyn. ^ä8- Wat laater, nam men ook in overweeging, om *"~ den Stadhouder van Holland een gefehenk te doen: dien van Friesland werden, om zyne getrouwe dienften, ten minften zeshonderd guldens toegelegd (£). Terwyl het Beftand met Frankryk duurde, XXXI.
werdt 'er, door wederzydfche Gevolmagtig- K^"e, den, te Kameryk, over eene Vrede gehan v^lg,0 deld, waartoe Karel en Frarcois even zeer begonden te neigen. De Keizer voorzag, dat hem de Lutherlche Vorften, in Dui:sch!and, haast werks genoeg verfchaffen zouden. Ook vreesde hy voor eenen inval der Turken. De Koning van Frankryk zag zig t'eenemaal ont- bloot van geld. Beide hadden ze derhalvea gewigtige redenen, om naar voorflagen van Vrede te luisteren; „De onderhandelingen^ te Kameryk, werden , egter, eenen geruimen tyd, fleepende gehouden. De Staaten van Holland hadden 'er ook hunne Gemagtigden ,voornaam- lyk om zorg te draagen, dat den Hollandfchen Koopl uiden vergoeding toegelegd werdt van , de fchade, hun, door deFranfchen,metnaame door die van Normandye en Bretagne, ter Zee aangedaan (*"). En in Hooimaand des jaars 1529, IS^ begaven zig ook derwaards de Landvoogdes """--■-' Margareet en de Hertogin van Aogoulême, Moeder des Konings van Frankryk, om de laac- fte hand te leggen aan de Vrede j die, eindelyk, op den vyfden van Oogstmaand, getekend,. werdt,"
(f) Mr. Aert van der Goes Regift. il. 103.
(kj Mr. Aert van der Goes Regift;. U. io<5, i«?4, 100* I3ö. HS- ; n (i; Mr. Aert van der Goes Regift. tl. 94j 105, tij, '»5«
Ai 4
|
||||
|
-§o4 VADERLANDSCHE XVI. Boek.:
KarjelïI. werdt. Het Verdrag van Madrid werdt 'er,
'S2?- in de voornaamfte punten, door bekragtigd, met naame in de meestên der genen, welken wy 'er, hier voor (£), uit hehben aangetekend. - AUeenlyk werdt 'er de Hertog van Gelder, als Bondgenoot des Keizers, in aangemerkt; doch 't verdient zyne bedenking, dat de Keizer, ia / / 't hoofd van 't Kameryks Verdrag, en in ver- fcheiden' Hukken, tot hetzelve behoorende , de naamen nog voert van Hertog van Gelder en Graaf van Zutfen, onaangezien hy, by het Ver- drag van Gorinchenr, onlangs, afftand van de- zelven gedaan hadt. Voorts werdt de opperfte inagt over de Graaffchappen van Vlaanderen en Artois, by de Kamerykfche Vrede, aan den Keizer afgedaan. Het twintigfte Artikel be- trof de Nederlanden en ook Holland en Zee- Regtva» lan(i 'm 't by zonder, Het Regt van Aubaine* jubaine volgens welk, in Frankryk en in een gedeeld *fp" te der Nederlanden, niemant vän zyne nabe- a ' ftaanden erven kon, dan die geboOren was, in het Land, alwaar de erfenis gelegen was ; werdt 'er, voor de Nederlanders. in Frankryk , en, voor de Franfchen, in de Nederlanden > door afgefchaft,(/). Ten zelfden Dage en Plaat- fe, werdt ook een Verbond van Vrede en .*:öi Vriendfchap geflooten, tusfchen dm Keizer en —Henrik den Vili, Koning van Engeland Ca); waar
'(£) Dy Mont Corps Diplom» Tem. IV. P. II. p. 7—4a.
(2) Wy maaken hier te liever van dit Verbond met
Engeland gewag, om dat het, in de Engelfchè /Icta, dooi1 den Heere Rymer uitgegeven, niet gevonden wordt, en, hi-rom, san den Epgelfchen HiftoricTe'nryver, Dk Ka- p)n Thoyras , onbelcend geweest is, verwonderende . «I.S« i . ' ■" • v •-- ■:■ hy |
||||
|
XVI. Boek. H I S T OJR= I E. 50.^
waar door de: handel op Engeland wederom KareiHÄ
volkomen herfteld werdt. Het werdt* zo wel 1529. als het Verbond van Vrede met Frankryk ,"~ '""^ terftond in Holland afgekondigd (m). Men vindt, dat het Verbondfmet-Frankryk, door de wederzydfche S taaten, bevestigd geworden is. In Holland, gefchiedde zulks, in Sprok- kelmaand des volgenden jaars, door de Abten van Egmond en Bern, eene byzonderheid, myy buiren dit geval > nimmer voorgekomen; door; vyf Edelen, en door de zes gróote Steden (j«): De Hollandfche Gemagtigden op de Vrede- De Hol»
handeling te Kameryk, Meester Aert van der landers Goes, 's Lands Advokaaty en Meester J00***?™^ Bets, Penfionaris van Dordrecht, in wiensrykgeene plaats, naderhand, Meester Andries Jakobs^- vergoe- zoon van Naarden, Penfionaris van Amfterdam,'ding va» werdt afgezonden, hadden onderiusfchen ver-- fö~l geeffche poogingen gedaan* om vergoeding«te?-. ■ , bekomen van de fchade, den Hollanderen ep> geeuwen, geduürende hef Beftand, door de Franfchen, toegèbragt; fchoon zy dezelven,' ^ ook na 't fluiten: der Vrede-,1'tot in Slagtrriaand" toe 1 hadden voortgezet. De Staaten, toen ver« neemende, dat 'er van Frankryk' geéne ver-i ■••..'.. » göeA. (ei)<Repm. der Plat;a|t. ..van Holland.,. U, 14., .;iV„, ..nah - t.,
(»; Mn.Aebt "van der Goes Regift. bl. 123. j hy zig (Tom. V. p. 2?8) dat 'er ten deezen tyde ,geetti
byzorider Verbond tusfchen Katel.den, V« en'Henrik d,en/ VJ.II. géflooten werdt, daar Henrik den Keizer, te voe- ren, openlykj den oorlog verklaard hadti Doch züik* éen Verbond is 'er inderdaad geflößten geweest, en, riiëtf lang na de Hifigrie van de Riapin Thojrai, uit een Re-,, gister van Vfédehandelingen, berustende ter Rekenkamer van Rysfel. geheel in 't licht gegeven, door Dy Mont Corp £/>/■>».■. Tpm. IV. P. Iï. p .42." " . fl'5 ' '
|
||||
|
go6 VADERLAN DS CHE XVI. Bobk.
SarelII, goeding te hoópen was, leverden der Land-
*5*9' voogdesfe een fmeekfchrifc over, waarin zy "" ^88 verzogten, beflag te mogen leggen, op de Fran- fche goederen in Holland. 'tSchynt ook dat men hiertoe gekomen is (V). Doch welk eenuitflag deeze zaak gehad hebbe, is my niet gebleeken. XXXII. Terwyl de onderhandelingen te Kame- Bedeaan ryfc nofir duurden, hadt de Landvoogdes al- ten vauT ^e ^e Nederlanden, in Bloeimaand, teBrusfel alle de befchreeven. Hier deedt zy eene Bede aan Bra- Neder- bant, van tweehonderdduizend guldens cur- lwie5 •, rent, aan Vlaanderen, van tweehonderdduizend 2crs$rei' Croonen, en aan Holland van honderdduizend «e'naar' Kroönen, tot'het Huwelyk van den Keizer,de Italië geboorte van zynen eerften Zoon, en zyne rei- «*?? ze naar Italië; te betaalen in zesjaaren, en nog rsv tagtigdutzend guldens, tot onderhoud der Kneg- ten en opmaakinge van het Slot Vredenburg, *:t te Utrecht. De Staaten van Holland, kort hier- op, indenHaage befchreeven, toonden weinig genegenheid, om in deeze Beden te bewilligen. De Edelen alleen floegen voor, om, tot vol- doening van beide de Beden, honderd-entwia- tigduizend ponden van veertig grooten toe te ftaan. Doch, buiten Dordrecht, Haarlem en Amfterdam, hadden zy geen gevolg van Ste- den , klaagende deezen, zo wel als de Edelen, over 's Lands armoede, door voorige oorlogen en tegenwoordige fterfte onder 't Rundvee» veroorzaakt. Ondertusfchen liet de Landvoog- des zig verluiden, dat zy, zonder dat de gehee- le. Bede toegeftaan werdt, niet te vrede zyn Zou. Zy ftondt 'er te kerker op, om dät de Kei- zer t C Mr. Aert va,m wf.% Gors Rsgift. bh ia?, 114, 115,
' ■' ?IJ ?(yi 132- Krg. Rcpcrt. der Wak. il. 14,.
|
||||
|
XVI. Boek. Hl S f O R I E. göfL *
zer thans geld noodig hadt tot den togt naar I- KmzlTI,"
talie, alwaar hy, onder anderen, voorhadt,zig »529-., door den Paus te doen kröonen. Doch de Hol- landers, oordeelende dat de Keizer verpligt was, zelfs het verilerken van Utrecht te bekos- tigen , begreepen nog Hgter, dat zy ongehouden . waren, hem geld te fchieten, tot het doen van nieuwe overwinningen in Italië. TenHove, al- waar de Staaten in Hooimaand wederom be- fchreeven waren, bewoog men hen egtCf, om der Landvoogdesfe volkomen genoegen te gee- ven, en in 't geheel tweehonderdduizend-.gul- dens toe te ftaan, mids men geene Brouweryen ten platten Lande meer toeiiete en den Staaten voortaan geen onderhoud van Knegten óf Ves- tingen buiten Holland meer opleide. De Advo- : j kaat van der Goes vertoonde der Landvoogdesfe, federt, in een byzonder gefprek, de kleinheid en armoede van Holland, onder anderen zeg- gende, dat het minfte Kwartier van Brabant meer inkomften hadt dan gantsch Holland. Hy zogt haar te doen begrypen, dat men 't Land geen' nieuwen last opleggen moest, voor dat het een weinig op zyn verhaal gekomen was. Na- derhand , bragt hy zyne redenen in gefchrift en op de Dagvaart: alwaar zy onderzogt werden, eer hy vryheid kreeg,om ze der Landvoogdes- fe toe te zenden Q>). Doch men hadt ten Hove V geld te noodig, om hier ooren naar te hebben. De Staaten bewilligden, in Hooimaand, in honderd- endertigduizend Kroonen(^). Aan Zeeland ge-staat yj^ fchiedde, ten deezen tyde, eene Bede van der-Zeelanda tigduizend ponden van veertig grooxen 'sjaars,fchuid,$Q> voor
(p) M* Aeut van der Goes Regift. il. 107, 108, ioo,
in, 112, 113, i.ö, 120. Cf) Rcpcft. d?r PJak. yjn HoH. «.15. Memor. De Jonge/» j$» |
||||
|
5©8 VADERL. HIST. XVI. BoafcX
KarelII. VOor den tyd van zes jaaren, in welke de Staa-
*5gQ'; ten f onaangezien het Land toen meer dan zè- ven-envyfqgduizend ponden ten agteren was, in Wynmaand, bewilligden-(>). De Keizer deedt de reis naar Italië, waartoe hem, onder ande- ren, deeze Beden waren toegedaan, in den Herfst deezes jaars: fteekende van Barcelona af, meteene groote Vloot, meest Hollandfche en Karel de Zeeuwfche fchepen (O- Hy landde te Genua; V. door doch werdt, eerst opdenvier-entwintigften van den Paus Sprokkelmaand des volgenden jaars, te Bono- iróond. ^e-> en mec *e Rome, gelyk zyn voorneemen geweest was, door Paus Klemens den Vil,tot Dood Keizer gekroond. Midlerwyl, hadt Filibert van van Fili- Chalons, Prins van Oranje, óp's Keizers last,het Ctolon" beleg geflaagen voor Florence j welke Stad de vrïens ' Keizer voorhadt te bemagtigen, ten behoeve Prins- van 's Paufen Neef, Alexander de Medicis, aan dom O- wjen hy zyne natuurlyke Dogter, Margareet^ ""hu?" ten Huwelyk beloofd hadt. De Stad gaf zig, eerst van Nas- in Oogstmaand, over, na dat de Prins van Oranje, feu komt. kort te yooren, in een gevegt gefneuveld was. Hy hadt^ by uiterflea Wil, René van Nasfau, Zoon van Graave Henrik en van 's Prinfen eeni- ge Zuster, Claude van Chalons, tot zyneri erfge- naam verklaard (O? die 't Prinsdom van Oranje in den Huize van Nasfau overgebragt heeft. De Keizer was, reeds in Lentemaand te vooren, naar Duitschland, en van daar naar de Nederlanden vertrokken, 't Verflag: van zyne vérrigtingen. • ...,,,. aldaar fpaaren wy, tot het volgende Boek. ■■'■• • (fr) Aft/ hy Boxtraw op Rp.igehsb. II. Deel, II. 422.
iliiii; . fj) 'RbiGSRSB. II. Deel, lil. 420.
O) y de la Pise ïabl. des Princ. d'Orange, $. ij>
' * . ' . > ' t. ','."/.-;■ t tïA ■•" '
' • ïfe 's si '■ ,V .sfi «lil
|
||||