|
VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VYFDE DEEL.
|
|||||
|
I
|
|||||
|
VADER.LANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE Ti' E
GESCHIEDENISSEN
DER NL'
WREENiGDE NEDERLANDEN,
1 N.Z ONDERHEID D IE V A N
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF!
Uit de geloofwaardigiïe Schryvers en egte
Gedenkftukken famengelteld, |
|||||||||||||||||
|
DOOR
|
|||||||||||||||||
|
WAGENAAR.,
Met Flauten en Kaarten.
VYFDE DEEL. |
|||||||||||||||||
|
JA
|
|||||||||||||||||
|
BEGINNENDE IN T JAAR I52Q, EN KINDI*
GEN DE MET DE OVERDRAGT DER LAN- DEN, DOOR KEIZER K A R E L DEN VÏF« ,j5v DEN, AAN Z Y N E N ZOON. F I L I P S , IN 'T JAAR 1555. |
|||||||||||||||||
|
Te AMSTERDAM., by
JOHANNES ALL ART. M D C C X C I.
|
|||||||||||||||||
|
Met Privilegie van de Ed. Cr. Mog. Heere» Staatep
van Holland en Westfiïeslatici. |
|||||||||||||||||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ZEVENTIENDE BOEK.
|
||||||
|
INHOUD.
I. Voortgang der Hervorminge, in Duitschland
en hier te Lande. II. Holland moet ^voor den 'Keizer ,9 er ze gelen. Verlof geld op^t uitgaand Koofn. III. Nieuwe Bede aan Holland. Hol- lands Schulden. Nieuwe Qwhieren van Ver- ' pondinge. IV. Hooge Watervloed. V. De Land-
voogdes , Margareet, fierft. Karel de V. komt inde Nederlanden. Bede aan Holland* Bewilli- ging in dezelve. Vi. Vrouw Maria, Koninginns IVeduWe van Hongarye, wordt Landvoogdes. Verzegeling in Holland. Befchuldigingen tegen den Stadhouder. VII. Algemeen Plakaaiop't burgerlyk beflier des Lands. Nieuw Berigt- fchrift voor't Hof. ''sKeizersßrengheid tegen de. "Lutherfchen. Hy vertrekt naar Duitschland. Vlïï. Onderhandeling met de Hanze-Steden. Christiaan deII. valt in Holland. Alkmaar ge- plunderd. Uiteinde van Christiaan den II. IX. Onlusten met Koning Fredrik van Deenemar- ke. X. De Stadhouder vordert, van Holland, voorbelaaiing eener ingewilligde Bede. Vloot naar de Oostzee toegerust. Vrede met Deene- V. Deel'. Ä 7- mar- |
||||||
|
s VADERLANDSCHE XVII. Boek;
marke. XI. Nieuwe Oorlog met de Oosterlin-
gen. fVatervloed. XII. Vrees voor eenen in- val in Holland, aan den Stigtfchen kant. Foor- zorg hier tegen. '/ Gevaar dryft over. XIII. Toerusting te water, tot den Oosterfchen Oor- log. Misnoegdheid des Stadhouders. XIV. Vredehandeling met Christiaan den III. Ge- rardvan Merkere wordt Admiraal. Am for- dernis belang bydenOosterfchen handel.Befiand. XV Vryheidvan Godsdienst in Duitschland. XVI. Oorfprong der Herdooperen of Doopsge- zinden. Geestdryvers onder dezelven. XVil. ; Munfier, door de-Herdoopers, overmeesterd*. XVIII« Zwaar■dloopers te Amfierdam. Orde te- rgende Herdoopers in Holland. XiX> Jan Bo- kejszoon van Leiden Wfirpt zig tot Koning van ■ Munfter op. Beweeging te Amfierdam, over de . Herdooperye. XX. Hongersnood in Munfter. lOvArga.ng der,Stad. Stellingen van'Jan van Ltidßß.. Straf over hemen andereniXXlvAan» flag der Herdooperen op Leiden. Naakttoopers te Amfierdam. 't Klooster te Bolswaard inge- nomen. XXII. Jan vanGeelen poogt Amfier- dam te bemagiigen. Beleid der onder neeminge. De Herdoopers overweldigen' den Dam en V Stadhuis. Zy worden overwonnen en gefiraft. , .XXIII. Ontwerp eener Unie van alle de Ne- derlanden. XXIV. Nieuwe onlusten met,%u- frek en Deenemarke. De Zond word gefioofen. Verlofgeld op V Koorn wederom ingevoerd. Toerusting ter Zee. XXV. Christiaan de III. verbindt zig met\ den Hertoge van Gelder. De Gelderfchen in Groningerland. i Holland ge- dreigd. XXyi. Kaf el de V. wordt Heer van Groningen en Drente. XXVII. Beden aan Hd-
|
||||
|
f
|
|||||||
|
XVII. Bote.' HISTORIE." V $
i Holland. XXVHI. Schade van Bolland, by-
de jongfie toerusting ter zee. XIX. Aam .,'^,„„
L mèr-kingenover den uit flog van de onderneemin' ■ gen des Keizers -en des Hertogs van Geiden ' XXX.Beftand met Deenemarke. .7 ' |
|||||||
|
,.„r
|
|||||||
|
Ïn de vier naast veïloopen' jaaren, hadt de KarelïI.
Leer der Hervorminge, onäangezien het Pia* 1529. kaat van Worms, en allé de.andere Plakäateti^ T~""" hier te Lande uitgekomen, in Duitschland eji voort- dë Nederlanden, grootén opgang .gemaakt, gang der De .Keizer,, belemmerd met den Kryg tegen Hervot- Fran'kryk, was niet in ftaar geweest-, om hét mm8e» Piakaat' van Worms behoorlyk ter uitvoering^ •»te doen brengen. De Leden des Duïtfchè$ RyksV'in' 't jaar 1523, te Neurenberg byeén' gekomen, hadden honderd bezwaarpuriterr tegen'■'"''t Roomfehe Hof opgefteld, eri bè-' geerd, dat 'er eene vrye. Kerkvergadering üv Duitschland gehouden werdt, om hun1, <tes- wegei de noodige voldoening te geevén. Doch de Roomfehe Vorften, federt, afzond • derlyk, te Regensburg vergaderd, nameneen Befluit, om het Piakaat van4 Worms te doen uitvoeren, 't Zelfde vorderde de Keizer, op dieuws, van alle de Leden, te'Spiers, ïn 'f Jaar 1526, byeenf gekomen. Doch hy ver-; wierf meer niét dan een Befluit, by welk hy vèrzogt werdt, binnen 't jaar, eene Kerkver- gadering, in JDuitschkuKU te: doen befchry- « ven, in welken tusfehentyd,, eik;zig,..in/'^ ftuk van den Godsdienst, zo'zou moeten ge*: s&aagen, dat hy 'c voor God en den Keizer, Ä a zoifc |
|||||||
|
4P VADERLANDSGHE XVIï. Boek.
KarelII. zou können verantwoorden Qa). ' Eenigen
> l529' tyd te vooren, hadden de Turken eenen in- val in Hongarye gedaan, en Koning Lode- wyk, die met Maria % 's Keizers Zuster, ge- huwd was, zo zeer in 't naaüw gebragt^ dat hy, met verlangen, naar Duitfche hulpe uit-' 11 n , .j zag. Doch die verfchillen over den Godsdienst r, .fielden de Duitfcbe Vorilen verdeeld. De „„....,..„— Keizer zag zïg buiten ftaat, om zynen Schoon- -1 broeder by te fpringen. Ook fheuvelde Ló- „,:';: '.'".. dewyjc, eerlange in eenen Velddag tegen de ,, i 'Turken (è). Ondertusfehen, waren de Boeren, fSgn in Zwaben, in Frankenland, en in verfchei- dën' andere oorden van Duitschland, tegen de jLdelluiden, onder welken zy ftonden» opge- flaan ij verwekkende, ten deele ook onder voor* wendfel van Godsdienst, eenen Kryg, die yerfcheiden' jaaren geduurd heeft, en by den naam van JBoerenkryg, in de Duitfehe gefchie- denisfén, vermaard is (V). '.. Onder den loop dèézer onlusten ,verfpreid-
de zig de Leer der Hervorminge, meer en meer. Zelfs liet de Landvoogdes Margareec zig, al in 't jaar 1525,•.verluiden^ dat zy eeni- ge misbruiken onder de Geestelykheid, waar- tegen Luther gefchreeven haat, verbeteren wilde (ß). Ten deezen einde in Holland ge- komen, beval zy den Kloosterep „ niémant ".. . ' :t '".'.'. „ den. s («") Frä-Paolo Hill', du Coric, de Treme/Zfiyr. I. p. 59,-
67568,70. SleidanuS./ä. yi. p. .138. , , ,.. ' CJ") Sleidanus Übt. Vr.'^'.'l37, 139. 'P. Jovius Libri xxm- P..26. , ! as es . ■■ •
O 5 Sleidanus Libr. IV. p. 104- & feqq. Vide & Petiu,
Crinit. de Bell. Rulticario in ColleB. Marq. Freher. Toim." ffl.-J». 2S3' Cd) Mr. Aert van der Gobs Regift. il. 14, 17, 20.
|
||||
|
XVILJBoEK. HISTORI E.' * 5
„ den Predikdienst toe te vertrouwen, dan dié KarelU«
„ voorzigcig, verftandig en van goede zeden IS2g' . „ was." Zy verboodt „ het volk, door ver-r"" „ digtfels, te ergeren." Ook wilde zy; „ in j, de Sermoenen, van Luther noch zyné ,, Leere gewag gemaakt hebben, 'zo m'ift „ als van andere Ketteri, die hier vportyds j, geweest waren (e)." Zy beoogde, door't verbeteren van eenige misbruiken, den voort- gang der nieuwe Leere te fluiten. Doch 't gelukte niet. Gantsch Holland, byzonderlyk Delft en Delft en Amfterdam, werden,, in de Lente Amfter- des jaars 1527, ten Hove der Landvoogdesfe, dam van van Lutheranerye befchuldigd.. En de Regee- blfchS- ring van Amfterdam maakte zig, federt, te digd. meer yerdagt, doordien zy niet gedoogen wil- Amtter- de, dat haare Poorters, ter oorzaake van zulk damftaac eene befchuldiging, buiten het Graaffchap, te zynePri- Leuven of elders, in regten betrokken wer- y'0o^en den; met grond beweerende, dat zulks met haare Privilegien ftreedt. Doch ten Hove dreef men, dat alle de Nederlanden maar ééns Provincie' waren, waarom men oordeelde, die van Ho.lland wel in Brabant of in Vlaanderen te mogen dagvaarden C/X Men ziet hieruit, dat de Hervorming, in Oneenig-
Holland, yan tyd tot tyd, doordrong. Dochzy heid on_ zou, ongetwyfeld, meer ingang gevonden heb-„erde ben, zo de Hervormers zelven niet al vroeg raers< pneenig geworden waren. Zwinglius , die de Hervorming te Zürich in Zwitferland aan- gevangen hadt, raakte, omtrent hqt jaar-15 2,5, ia
fO MemoriaaH). van Sandelyn /p/. 97. ty Brandt Re-
form. 1. Deel, hl. 97. iß Ma, Aert van dïs Gobs Regifl, bh 45, 49, 88,, jo^ |
|||||||
|
A
|
|||||||
|
4
|
|||||||
|
6 VADERLANDSCHE XVII. Boek.
KärelII. in een hevig gefchil met Luther, over de
J5gS' Leer \tan 'is Heeren Avondmaal. Elk hade zynen aanhang. De Zwicferfehe Steden, die de Hervorming hadden aangenomen, ver- klaarden zig voor Zwinglius. Zo deeden ook Geneve, Conftans, en andere nabuurige Plaats fen. Doch in Duitschland hieldt men 't, in ft algemeen, met Luther. De ontydige yver, met welken, dit gefchil, van de eene en de andere zyde,* gedreeven werdt, verbitterde c f de gemoeden van beiderlei aanhang, en
boezemde veelen grooter afkeer van de nieu- we Leere in, dan de Plakaaten, die 'er ge- duurig tegen uitkwamen, en de ftrenge ftraf- fen, die 'er over geoefend werden (g). Dit ?■,. verfchil en eenige anderen, die 'er federt by- kwamen, drongen ook door, tot in de Ne- derlanden. ; De Keizer zogt 'erzig van te bedienen, om
zyne oogmerken in Duitschldnd te bereiken.
Op eenen Ryksdag, te Spiers, in Grasmaand
des jaäfs 1529, gehouden, deedt hy befluiten
„ dat het Plakaat van Worms overal ftand
„ grypen zou, daar men 't, ;töt hiertoe, hadt
,, aangenomen. Doch dat men, op alle an-
• ,, dere PJaatfen, den Godsdienst onveranderd
?, laaten moest, tot dat 'er, in eene algemee-
„ne Kerkvergadering, over gehandeld zou
,j, zyn. De Lutherfche Vorften zouden, on«
„ dertüsfchen, den Godsdienst, op hunne wy-
ä„ ze, mogen doen oefenen;»doch de Sukrß\
1 „ mentarisfen," zo noemde men de navolgers
1 -van Zwinglius, „ en de Her (kopen, "eene nie»-
■ .'■■'■' % .••--- We
'Cs") F&a-Paoio Hift. du Comc. deTrente Lhr, I. f«po»sa«,
|
||||
|
\
|
|||||
|
XVII. Boek. HISTORIE. / y ?
we gezindheid, van welke wy in 't gevolg zul- .?&p$|i
len moeten fpreeken „ zouden van deeze vry- I529' „ heid uitgelïooten blyven. Zelfs wilde men -„de laatstge melden, met de dood, geftraft „hebben." De Keurvorften van Saxen en Oor- Brandenburg, de Hertogen van Lunenburg, fprong de Landgraaf van Hesfen, de Vorst van An- van dea halt en veertien voornaame Duicfche Steden, p*™™8 befpeurende, dat de Keizer de Hervormdentantem onderling zogt te verdeelen, om hen nader- hand te ligcer onder de knie te krygen, pro- tefleer den openlyk tegen dit Befluit (ä), zig, ; van hetzelve, op eene algemeene Kerkverga- dering, beroepende. Naar dit Protest, is hun, en allen Hervormden, federt, de naam van Proteflanten bygebleeven. üe Keizer was zeer te onvrede over dit Protest (i). Het gaf hem, %**"& veelligt, gelegenheid, tot eene vernieuwing]n Ho"" der voorige ftrenge Plakaaten, hier te Lande, land uit- In Wynmaand, kwam 'er in Holland een ingeko- 't licht, by welk, de hardnekkige Ketters, de mea* mans ten zwaarde, en de vrouwen tot' de put, dat is, om leevende in de aarde gedolven te -Worden, veroordeeld werden. Reläpfetiy of zulken, die eerst tot den Roomfchen Gods- dienst te rug gekeerd zynde, andermaal afge- vallen waren, werden, zonder genade , tett vuure gedoemd (&). De Kamerykfche Vrede hadt den Keizer
zo dra de handen niet ruimer gelaaten dan te vooren, of hy befloot, zig in perfoon naar Duitsck-
(Ä) StEiDARus Libr VI. p. 151.
(i '• Fra-Paolo Mift. du Cónc. de Tientc Lfar.Lp. 90, ai».
fl^iss Kift. de 1' Empire Tom. I. p. 359, 56b. ik) Rep«, det Plak. van Holl. «.. 14. ' 'Ai 4,
|
|||||
|
8 V A D E R L A. N D S C H E XVU. Boek.
Karel'IÏ. Duitschland te begeeven, op eenen Ryksdag,
1530- die, in Zomermaand des jaars 1530, te Augs- "burg, gehouden werdt. De Protestantfche Vorften leverden hier hunne Geloofsbelyde- mVover, die, federt, naar de Stad, daar de Augs- Ryksdag gehouden werdt, de Augsburgfehs •Geioofs- Gtioofifotydems genaamd is. De Duitfche Ste- belyde- den, die ?t'met Zwinglius hielden, leverdenee- nü. ne afzon derlyke Belydenis in, van de andere alleen in 't ftük des Avondmaals verfchillen- de. Doch men'kwam, op deezen Ryksdag, tot geen Befluit. De Keizer gaf een nieuw Pla- kaat uit, tot ftaaving van den Roomfchen Godsdienst (7): en om zig te beter tegen de Protestanten te ftërken, poogde hy de Kemv vorften te doen famenroepen, om zynen Broe- der, Ferdinand, tot Roomsen Koning, te doen Verbond verkiezen. De Keurvorst van Saxen, zig hier van Smal openlylc tegen kantende, riep de andere Pro- a * tesfantfche Vorften'ren Steden te. Smälkälde byeen, alwaar, in Wintermaand, een verde- digendVerbond geflooten werde, tegqn elk, die hün, om den Godsdienst, eenig. geweld zou aandoen Qn). Zy konden egter niet ver- hinderet!, dat Ferdinand, in Louwmaand des volgenden jaars, door de overige Keurvor- sten , te Keulen, tot Roomsch Koning ver> kooren werdt; doch zy weigerden hem in die waardigheid te erkennen (jf). H. Voor dat de Keizer naar Duitschl.and ver- DenSta*.trot waren 'er, uit. zyhen naam, in de Ne*
ten van ^ Cl") Fra-Paolo Hifi. du Conc. de Trcnte Liyr. I. p. 101,
102, 107. Sleibanus Libr. Vil. p. 172. '(m) Sleidanus Libr. VII. p. 1 83. £ n) Sleidanus Libr. VII. ƒ>. 191. |
||||
|
XVII. Boes. BIST O R I E; 9
derlanden, met naame in Holland, wederom KarelIÏ.
Beden gedaan, waarfchynlyk, om, uit dezel- '536.
ven, een gedeelte der kosten zyner reize te Holkn-d
vinden. De Graaf van Hoogftraatên, de
wordt
Staaten, in Sprokkelmaand, te Utrecht, be-eene ver-
fchreeven hebbende, begeerde, dat zy den ^gelu^ Keizer hunne zegels leenen zouden, om, voor Kdzër de negen termynen der ingewilligde Bede van afgevor- honderdduizend Kroonen, die nog niet ver derd,,L fcheenen waren, Renten te'verzegelen, te- ',ay gen den penning zestien, ten laste van den Keizer; die de Renten jaarlyks voldoen, en de Hoofdfom, met het, gene van de Bede-, Van tyd tot tyd, inkomen moest, wederom lösfen zou.' Voorts verzogt hy voorbefaaling van de helft der Bede' van tagtigduizend guldens, tot volmaaking der Sterkte'te Utrecht, inge- willigd. De Edelen, Dordrecht, Haarlem en Leiden bewilligden terftond, in beide dee- ze punten. Doch Delft, Amfterdam'en Gou- 't Verlof- da wilden de belasting op ?t uitgaand Oos- geldop'e tersch Koom vooraf afgefchaft hebben. De TOnd Stadhouder gaf hier üegts goede hoop; doch word[af„ geene verzekering van. De drie Steden moes- gefchatii ten hiermede te vrede zyn. Gouda liet zig eerst overhaalen, om met de andere Leden te ftemmén: toen Delft, en eindelyk ook Am.? fterdam; ' De Steden verzuimden egter niet, dit gantfche jaar, ten Hove, te dringen op de affchaffirig van 't Congie- oi' Verlofgeld^t Koorn. Zy vereerden den Stadhouder een gefchilderd glas, in de Kerke te Hoogftraa- ten, op dat hy hunne zaak voortzetten zou, Aan andere Hovelingen, deeden zy, insge- lyks, ' rykelykë gefchenken. Doch ziende} A-5 dat
|
||||
|
/
|
|||||
|
.ïo VADERLANDSGHE XVII. Boek;
JCARELlI.dat zy weinig vorderden yi beflooten zy 'sKei-
1530. zers komst af te wagten, die, in 't volgend ***"" jaar, in de Nederlanden gekomen, den Hol-
landeren verlof gaf, om 't uitheemsch Koorn, gelyk van ouds, vryelyk, uit de Maaze en 't Vlie, te mogen verboeren Co). Doch wy zullen hiervan, in 't gevolg, nog nader fpree- ken moeten* fjï. Terwyl deeze handeling duurde, werden BecTaa ^e ^taaten van Holland, tegen den een entwin-
Holland?c'g^en van Oogstmaand, te Geertruidenberg,
* befchreeven. De Stadhouder vertoonde hun hier „ hoe veele dienden hy Holland gedaan „ hadt, door het bemagtigen .van Friesland „ en beide de Stigten; doch te gelyk, dat hy j, zig zeiv*, hierdoor, in zwaare fchuldenhade „ gefteken, ten behoeve des Keizers; dat de „ Ruiters, te Deventer, nog onbetaald wa- „ ren, en dat hy geen middel wist, om hun „ te voldoen-, zo de Staaten geene driedui- „ zend ponden van veertig grooten 's jaars, „ tegen den penning zestien, onder de ge- „ woone verzekeringen, voor den Keizer ver- • . „ zegelden■: dat Amfterdam hiervan een zesde „ deel zegelen moest, en dat men de koopers „ buiten Holland vinden zou." Hy voegde „ 'er by „dat het te dugten ware, datdeRui- „ ters in Holland zouden komen gaarden, oft „ platte Land aßoopen, zo men hun geene „ fpoedige voldoening gave." De Afgevaar- digden , verflag van deeze Bede, op eene Dag- vaart in den Haage, gedaan hebbende, von- den (O Mr. Akut vak nBR 'Coïs Regift; hl. t23, 1245 i£5s
126, 127-, 128, J29, 130, i'ji, 13*, I3S, 137» I42» »65>- i66, ira> t'& i 240. |
|||||
|
XVII. Boek, HISTORIE. ff
den de Leden zeer ongenegen om in dezel M
ve te bewilligen. Zy verklaarden eenpaang- _£ƒ__ IJk „ dat h|n ongeraaden fcheen , verze- ffèiinsen te doen, op toekomende Beden, "die 'zy vreesden, dat geduurig verhoogd '' zouden worden, om de: Rente*i te vinden, terwvl men hun, met de Hoofdfom, be- " zwaard zou laaten." De Gemagngden der Hevige „ M« ,. fpo-enwoordis wa- woordea Landvoogdesfe * die hier «HJ»™S;J hierover
ren, antwoordden b, dat de andere Nederlan- gg de den in eene buitengewoone Bede bewilligd Gemag. " hadden, om den Keizer uit zyne fchulderi tigden 5 e heTpen; doch dat men HoiW^-ee^Jj* " ne verzegeling afvergde, om t Land minst " "e bezwalren: wilden de Staaten hierin met •" bewilligen; zy hadden te dugten, dat men V hen boven ontbieden zou, daar hun zwaa, " rer last dan zy verwagten konden, zou wor- " den opeeleed." De Staaten, verftoord o- ver deeze*. bedreiging, fp«ken,-op hunne beurt, ook uit de borst. Dordrecht, Haar- lern en Delft hadden, te vooren al, voorge- flaTgen, dat de Keizer, fchulden hebbende, 2 Domeinen in Holland behoorde te be- Jasten. Doch anderen hadden hiertegen in- gebragt, dat hy zig minder aan zyn Graaf- fchap zou laaten gelegen zyn, als hy er gee- ne Domeinen hadt. Nu antwoordden de Staa- ten eenpaariglyk „ dat de Keizer nog m geen „ grooten nood was, zo lang hy zyne Domei- " nen niet heiasten wilde; dat men hun wel veel kon afeifchen, doch dat daar redelyk weigeren tegen ftondr; dat men, hen boven '! befchryvende, niets vorderen, en groote ' kosten veroorzaaken zou; dat zy fchnftely- |
|||||
|
I
|
|||||
|
ia VADERLANDSCHE XVII. Boek;
KarelII.„ ke belofte hadden, dat men hungeenenieu«
I53°' „ we Bede, tot betaaling van Knegten, op- ~ '~„ bouwing van Sterkten, en diergelyke on- „ kosten van den voorigen Kryg meer doen „ zou." 't Slot was, dat zy niet bewilligen zouden, zo men hun, vooraf, geene Brieven toonde, vervattende de voorwaarden, op wel- ken deeze Bede gedaan werdt. Hollands De Staaten hadden groote reden, om weï- fcUulden. gerig te zyn. Zy waren reeds met yyfhonr derdduizend ponden belast, die de Keizer, te- gen zyne beloften, niet loste. Ook vreesden zy, met grond, dat hun voorbetaaling eener ingewilligde Bede zou afgevergd worden, ins- gelyks tegen beloften, uit 's Keizers naam, Ont- aan- hun gedaan. , Hier kwam nog by, dat werp,omde Keizerlyke' Gemagtigden, federt eenigea nieuwe ty£y bezig geweest waren, om nieuwe Quo- ren van bieren van Verpon dinge te maaken, 't welk Verpon- zy vreesden, tot belasting van 't Gemeen, te dinge op zullen ftrekken; fchoon de Landvoogdes verr te#ellen<klaard hadt, dat het enkelyk gefchiedde, om Delft en anderen Steden, die klaagden, dat zy te hoog in de Schildcalen flonden, zo wel als veelen Dorpen verligting toe te brengea. Doch de uitvoering van dit ontwerp bleef fteeken. De Staaten bleeven niet by hunne weigering. In Slagtmaand, te Mechelen be- fchreeven zynde, werden hun zulke beloften gedaan, dat zy in de gcëischte Bede bewillig- den. Amfterdam alleen , boven de andere Steden zwaar belast met 's Keizers fchulden, bleef nog weigerig, tot den laatften van Win- termaand, wanneer deeza Stad, nevens de andere Leden, tpt. de verzegeling. lieuids> |
||||
|
XVII. Boer: HISTORI E. 13
Ten zelfden dage, wèrdt de gevreesde voor- KassoXL
betaaling eener ingewilligde Bede gevorderd, *53o» waartoe de Staaten, die 'er zig reeds toe be- 'IJ J reid haddenj in Louwmaand daaraan, befloo- ten 0>). . *Een fterke ftorm uit den Noordwesten iv.
hadt, op den vyfden van Slagtmaand, het zee- Hooge water zo hoog doen ryzen, dat het, in Hol-.W""" land enin Zeeland, over dedyken liep, enee-voe *r ae geweldige fchade veroorzaakte. Gantsch .:;: i;c Zeeland vloeide genoegzaam onder. Men-, ■ fchen en Beesten fmoorden, by menigten ■{ in 't water. En veele luiden van vermogen, die, \ leeven nog behielden , vervielen tot de, diepfte armoede (#). De Afgevaardigden van ;„:: Holland ter- Dagvaart te Mechelen bevonden zig* 's daags na deezen vloed, op de reize derr- .-';'•; waards te Breda, werwaards zy zig vervoegd, badden, om den Graave van Nasfau, hunnert , gewezen Stadhouder, te begroeten, metydc- k handen, dat is > zonder gefchenk. Zy wer- den beleefdelyk ontvangen, en ter maaltyd ,_ genodigd. Doch de tyding der overftroo-:«r; •:, minge deedt hen hunne reis naar boven ver- ~ haasten (V). De zaailanden, in Vlaanderen* ïr|,,Zeeland, en elders, hadden zo «veel door deezen: watervloed geleeden, dat de uitvoer van Graanen, eerst in Vlaanderen, toen in Bra?ï bant, en eerlang ook in Zeeland,, verbooden werdt. Holland, alwaar , federt het heffen van 't verlofgeld, weinig Oosterseh Koorn asis ■ as ><. kwam* (p~) Mr.. Aert van der Goes Regifl. W. 137, 138, 15^
I40, 141, 145; 146,147,148, 150,,151.......
(#) R.EJGERSB. i\. Deel, U. 426 enz....... , ,,
„ Qr J Mr. Ae*t van der Goes Hegift. bU 144,146.
|
||||
|
m VADERLANDS CHE XVII.Boek;:
'kwam, leedt tóen gebrek, Doch de Staaten
bragten te wege, dat de vier naast eikande- ren gelegen' Landen, Brabant-, Vlaanderen, Holland en Zeeland, vryheid kréegeri, böi- eikanderen Graanen toe te voeren, mids dat Holland zyne nabuuren van Boter, Kaas, en ook van Oostersch Koorn, indien hiervan ee» nige voorraad kwam, voorzage (Y). •>■ • De Landvoogdes Margareét van Oostenryk,
's Keizers Moeye, die de Nederlanden hu ver- fcheiden' jaaren wyslyk béftierd hadt, over^ lëèdt te Mechelen, op den zeven entwintig- flen van Slagtmaand (t). De tydirtg van haaren dood deedt den Keizer zyne reis' hërwaards verhaasten. Hy kwam, nog voor het eind» van Louwmaand des volgenden jaars, te Brus- fel aan. De Staaten dei- Nederlanden kwamen hem, terftond, in groöten getale, begroeten. De Advokaat van der Goes voerde het woord, voor die van Holland. Hy noemde Kafel den V. Höogstgebooren, Doörïugtigën'Forst% allerge- nadigßen 'Heef, Koomsch-Këizef^altyd Vermeer- der aar des Ryks enz. En God vooraf gedankt hebbende, dat hy zyne Majefteifc, voor zö veele gevaaren, bewaard, en behouden hër- waards gebragt hadt, betuigde hy, dat Hol- land, over zyne komfte, ten hoogften ver- blyd was. Hy breidde zig, vervolgens, een weinig uit, over de fchade, die 't Land', door den oorlog en andere rampen, geleeden hadt; doch hy vergat niet, te melden, hoe men, desonaangezien, den Keizer , met rykelyke Be-
fa-) Mr. Aert van der Góes R'egift. il. '148.
(»I.ocRH.CI.iron. Bdg. p. ,197. |
||||||||
|
KAftEClT.
|
||||||||
|
V.
De Land- voogdes Marga- reet fterft. De Kei-
zer komt in de Ne- derlan- den, 1531. en wordt
door de Staaten van Hol- land be- groet.- |
||||||||
|
XVI!. Boek. HISTORIE. " i* -\
So zo wel als die der andere Nederlanden,
££3 'zvne Tegenwoordigheid, verheugen De SS dS 't Nederduitsch gefchiedwas, aanipraaK, oie »» , Walsch, be- werdt, door den Keizerin be-Hy doet
leefdelyk, ^J^i^JSSffi was^neene
«vhedde lietelyk, dat hy niet genomen w« • ÏÏ vnorneèmen om nieuwe Beden aan de zeshon_ Ä'. ^Ä^'V De Aar.-^
JTS» van Palermo vertoonde hun hier ge- KSÏ? hoe zeer de Keizer, federt zyn ver- SpS« de°ze Landen, in fchulden geraakt St en verzogt, met algemeene woorden 'JLSnd Doch naderhand, de Staaten
ÏÏJ ■ feto Äfchap afzonderlyk ontboodea ÄJit eichte hy, van Brabant twaalf- hebbende, el*M* "*'. van Holland ze»- ^SeS^dSÄ,1^
maren. Aan de anaere i m Reden naar evenredigheid, üen aerae occ 7 STou zeidehy, ftrekken, tot beraa- SftSiS enyiosfingeJy|| Renten, ïen derde, tot betaalinge van \ Krygsvolk, Ta^hTerreeds was, en dat gefehlt-zou wor, Jen, om hier te blyven. Het oveng der- Ie deel zou de Keizer, tot onderhoud van zy- ïn ftaat, of tot andere byzondere zaaken^ C«) Mr. Ajb*t van oer. 'Coss Regift. ES iSSi
|
||||
|
i ó* V A D E R L A N D S e H Ë X VfI. Böék;
KakelII.bruiken. De Staaten van Holland, hierop in;
1.531. den Haage befchreeven, toonden zig, in 't Beden- eerst> zeer ongenegen, om in zo zwaar eene kingen Bede te bewilligen. Men floeg voor om, vier der Staa-jaaren agtereen, tagtigduizend guldens 's jaars dezelv? op te brenSen- Doch dan wilde men verze-
* kering hebben, dat 'er, in dien tyd, geene nieuwe Bede, om den Roomsch Koning Fer- dinand tegen de Turken te onderfteunen, ge- .Jt:i. ;daan zou worden, waarvoor men, met re- den, bedugt was. Ook wilde men bedingen* dat de Keizer de Renten losfen zou, die de- : \ Staaten, ten zynen laste, verzegeld hadden. -C Dit was 't gevoelen van de Edelen, en Dor-
drecht. De eerften wilden 'er, als 't anders, niet zyn kon, nog duizend guldens 's, jaars by- voegen. Doch alle de andere Leden wilden van geene nieuwe Beden hooren, voor dat, het verlofgeld op 't Koorn afgefchaft, en ee- nige andere bezwaaraisfen uit den weg ge^ ruimd waren. Ook wilden de Steden bedin-. gen, dat zy haare Vroedfchappen en Veerti- . '';/ gen behouden zouden mogen (V), zo lang de Beden liepen. Alle deezè punten werden den Keizeriyken Gemagtigden, Asfendelft, Mulart en Sasbout, Tchriftelyk medegegeven; die; ze den Keizer zouden overleveren. De Advo- kaat, en de Penfionarisfen van Leiden, Atn- fterdam en, Gouda verzelden hen naar boven r en drongen hen daar, om hunne Bezwaarnis- fen:, die zy voorhadden te verdonkeren, den Keizerin handen te ftellen. De Advokaat en. de Hollandfche Penfionarisfen fpraken 'er hem -, : toea O) Zie lil. Deel, hl. 363. Vf..Ded,bl. 296* 349,
|
|||||
|
I
|
|||||
|
XVII. Boek. H I S T O R I E; 17
toen zelfs over. De Keizer begeerde, dat KarelII,
men eerst in zyne Bede bewilligen zou, en *53i» beloofde* daarna, in Holland te zullen komen, z j^j? om op alles te voorzien. Men vertoonde hem, delen dat Holland veel leedt, door de meeste be- 'er over zwaamisfen r over welken men klaagde, en ™eFdea dat het niet genoeg was, in eenige Keizerly« zer* ke Bede bewilligd te hebben, als men, önder- tusfchen*, door verloop van neeiing, door o- verftroomingen en andere zwaarigheden, fchiet buiten ftaat geraakt was, om ze te können op- brengen. Be Hollanders, beflooten ze, behoo- ren zytter Majeßeit toe mei lyf en goed; doch zy können niet meer inwilligen, dan hun vermo- gen toelaat te voldoen. „ Gelooft my *" hernam toen de Keizer, „ ik zal in alles zo eerlyk „ voorzien, dat gy reden hebben zult, om ;„ vergenoegd te zyn. Belooft gy iets, dat ,j gy niet betaalen kont, ik zal 't ü kwytfchel- „ den. Vertrouwt my dit toe, zonder my té „ <kingen, om met myne onderzaaten te „ koopmanfchappen. De Hollanders hebben „ zig, in myn af zyn, altoos wel gekweeteh. „ Zy zullen 't nog doen, hoop ik.'*. De af- gezondenen keerden,- met dit befcheid, te rug naar den Haage. De Staaten toonden zig hier even ongenegen, om 's Keizers eisch te voldoen. Zyne Gemagtigden hielden hun voor „ dat de Keizer immers, voor zyne bly- „ de Inkomst, ten minde honderdduizend „ guldens zou hebben können eifchen; dat „zesmaal honderdduizend guldens, ïn zes 3, jaaren, niet veel meer beliepen^, dan 't gë- „ ne men, in vier jaaren, boodt, vermeer- „ derd met zulk eene buitengewootie Bede, u V.Deel. B „die |
||||
|
18 VAÖERLÄNDSCHE XVÏL Boe*;
&umJI.„ die men, met geenen fchyn, weigeren kon."
ï53i« Zy voegden 'er by „ dat de Keizer;, jaariyks, t~™ ^ twintigduizend ponden aan loopende Ren- 5, ten, door 'c Larid voor hem verzegeld i. be- „ taaien móést, en daarenboven de Bezettin- „ gen in 't Stigt onderhouden, tot beveiliging ,5 van Holland. Ook moest hy den Steden, j, dié, wegens de loopende Renten , voor „ hem in 't verfchot waren, voldoen; waar- ,, om hy, van deeze Bede, weinig zou kön* „ rieh in handen houden. "De Staaten, fe- dert, te kennen gegeven hebbende, dat zy, om de gewoone Bede niet té hoog te dóes lööperi, gezind waren, by Wyze van buitén- gëwóöhe Bede, iets meer in té willigen j; wer- den, tegen den Vier entwintigftèn vari Gras* iïiaand, te Génd befchfeeven, om hun Con- Breed fent in te brengen. Hier vertoonden ze den vertoog Keizer j die van de Heeren van Nasfau, Buu- van den j-én* Bergen en anderen verzeld was, in 'c Lted».eS breede n dat zy, rit de dood vari Koning „ Filips, onder dé miriderjaarigheid zyner „ Majefteit, geweest Waren in geduurige oor- ?, logen, door welken, zy zo zeer ten agte- }, ren waren geraakt, dat alle de Steden, ten „ tyde van de inhuldiging zyner Majefteit, „ meer fchuldig waren dan zy inkomfteri had- „ den, en Federt, by élke Bede, agter-uit „ waren gegaan, dat zy, naderhand, vooral „ tta zyner Majéftèits vertrek naar Spanje , „ insgelyks in oorlog gétyeest waren ,eri Fries- „ land, Utrecht en béide de Stigteri onder „ zyner Majefteits gehoorzaamheid- hadden „ gèbragt; dat zy, hiertoe, in zuiver geld, ,j hadden opgefchooten zeventienhonderdduj- „ zen4
|
||||
|
XVII* Boss. ; H f S T Ö R I & ig
s, zend guldens, en daarbenevens hun zegel K/.^elII*
>,, geleend, en zig ten behoeve des Keizers 153',.n „ belast, met twintigduizend guldens jaarïyk- ~" 3, fche lojsrenten tegen den penning zestien; ,, dat het Land van Holland, in zig zelf, zo7 ,, klein ea gering was , dat 'er de Keizer , „ geen' dienst van hebben kon, geevende het
), minder inkomften dan de onkosten, vóreischt „om Jiet in ftaat te houden», beliepen; dac „ al het voordeel, welk het Land den Keizer „ hadt können aanbrengen, gekomen was uit „ den Koophandel en Zeevaart, die de voo- j, rige Graaven allen gehandhaafd, en doof „ wydluftige Privilegien aangemoedigd had- ,, den; dat de Koophandel, eenigen tyd her- „ waards, door de opgekomen' nieuwighe- ^, deri van Tollen en verlofgeld op 't Koorri, „ verjaagd was; dat de Qosteriche ea ^es- >, terfche waaren, buiten deeze Landen om, „ vervoerd werden; dar hierdoor verloop in, . „ alle Neeringen was gekomen, met naame „ in de Laakenweevery.; dat zyne Majefteit» „ terwyl de handel dus gedrukt werdt, wei* ,, nig verlofgeld ontving en groote fchäde j, leedt aan 2yne Tollen, en vast, om zo ge* iy ring een voordeel, den Koophandel ten Lan- dde uitdreef; dat de jongde watervloed, de „ Zeeuwfche zo wel als de Hollandfche, vee-. „ Ie ingezetenen van Holland, met naame van „ Delft en Gouda, tot den bedelzak gebragt », hadt; dat uit dit alles Jïgtelyk was op te j, maaken, dat het Land thans zyner Majé- „ fteit niet believen konj' da.t men egter^ Jb$- ,, trouwende, dat zyne Majefteit,yolgenj^Zjf* -., ne beloften, onlangs te Antwerpen gedaan, |
||||
|
mmmmmm
i
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
ko VADERLANDSCMe XVÏI. BoekïI
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
't Verlöfgeld op 't Koorn affchaffen, en's
Lands andere bezwaarnisfen herftellen zou, wel hadt willen bewilligen, in eene gewoon- Iyke Bede van tagtigduizend guldens 's jaarsj voor den tyd van zes jaaréh, welk de hoog* fte Bede was, die 't Land immer toege- ftaan hadt; en nog in eene buicengewoone Bede van tagtigduizend guldens eens, te be- taalen in de vier laatfte jaaren, bedraagen- de famen, op veertigduizend guldens na, zo veel als zyne Majefteit geëischt hadt: mids dat, uit deeze penningen, betaald wierden de loopende Renten, en dat men'er twintigduizend guldens van gebruikte, om eene Rente van duizend Filips guldens 's |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÈvARElII.
153 U Bewilli-
ging inde gevor- derde Be- de, op veertig- duizend guldens na. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
35
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
»
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
»
|
jaars te losfen; en mids dat de Beden daar-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
enboven dienden, om de Knegten, die in
't Stigt lagen, te betaalen: en zo 't, on- verhoopt, na 't verdek zyner Majefteit» oorlog worden mögt, zouden deeze pen- ningen daartoe ook moeten gebruikt wor- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
5}
|
den," Ten befluite, werde nogmaals her-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
haald, dat men vertrouwde, dat de Keizer
de bekende bezwaarnisfen zou afdoen, alzo 't Land anders de ingewilligde Beden niet zou können opbrengen. Ook verzogt men, dat hy, al hadt men nu, tegen de aloude gewoon- te, buiten de paaien van het Graaffchap, ia eene gewoone Bede bewilligd', egter in Hol- land komen wilde, al Waar men hem 's Lands :arrnöede* van naby zou dóen blyken. 'De Keizer, zig vergenoegende met diCiCö/i- fent-, antwoordde, by monde van derivAarts- bïsfehop van Palermo, ,, dat hy den 'Staaten |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
V)
|
voldoening geeven zou; dat hy. de Höllaa-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
„ ders
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
3CYII. Bqek. , P: I S T D R I E.; , »i
„ ders vopr goede Qnderzaaten hieldt, ;die KarelI^.
„ hem wel onderfteund hadden, en derhalve M3V ,, verdienden, dat zyr by hunnen Koophandel *" „en nêerjngen, bewaard werden; dat, hy. ook 3, in perfoon in Holland komen zou, zo't zy- '„ ne zaaken gehengen konden enz." De Af? gevaardjgden van Holland., bjeeven, federt, jen Hove, om herftelling der bezwaarnjsfeji te bewerken. Zy verzogten de yoorfpraaJi der'Heeren van, Nasfau, Buuren, Hoogftraa^ ken, Palermo en eenige anderen. Doch Jf Leden van den Raad der Geldmiddelen, hiejf|- $en zy yerdagt (w). Aan Nikolaas Perenoj;, Heeré van Granyeile,. en aan £odewyk Y}Heer« 'yan Praat., belqofden, zy, ,erlientelyk te zullen 2yn. Ook bekwam de eerfte,,federt j een ge| ïchehk , van., vy f honderd Rynsguldens;. doch "omtrent.Praat, bleef het by ; woorden., De Staaten* wilden tot geen gefchepk aan,., hem yerftaan'(#).■■ ] ■ .,.-,. ,,, (,-., -.•(■ /f..-*, ,. In 4en aanvang van Hpoimaand, henoenv vr- de de Keizer zyne Zuster,-Vrouw MaaJ-As j^"* \Veduwe van Koning Lödewyk ivan.,Honga; Koningiit rye, tot Landvqogdesfe, der Nederlanden;inde vanl-lon- plaats der öyërleeden' Liandvoogdesfe, 's Keizer^ g^ye, Moeye gjjja Vrouw Maria was, na 't fnëuyelen j*^1 yan haaren Egtgenoot, in't jaar 1526, heimelyk voogdes- pit Hongarye ontylugt (Y), -en herwaards ge? fe. komen. De, Keizer vertrouwde haar de Land* yoogdye toe,, alzo zy,, boven haare kurine * uitftak, "in"e?vaarenis, en1.fcbranderheid., Zy was
(V) Mr. Aert van der Goes Regift. il. 154, 156, 157,
J53, I5<V 16'lv 162, 163. ■" ■< -: MAI ■-'•'5 '-i
Af-%') Mr,.Aerï van der Goes Regift. il. 167, 169, 170, 172.
{3Ó Ik. AERT VAN DER GOES Regift. W, l6g. «.«f .£
(3) HENK., van ERt.'.Chi'Qn.'W.' litl ... l."> , „:" . :. 1
la
|
||||
|
tt VADERLANDSCHE XVÜ. ßwic;
KARïtII. wfs zelfs in taaien bèdreëveö, ëri gezet op
, Tgjff''. Latynfché Schriften. De beroemde Erasmus ''"- '■"""- beeft één zyner Godvrugtigë Werken , d© CMristëfyke Weduwe genaamd, aan haar opge- draageti. Voorts wordt van haar getuigd, dat zf zeer dp de Jagt verflingerd was; wäar- oitfïrïèn gewoon was, haar in Jagtgewaad uit te fcbiïd'érén, ën met den naam van Jagerék te veréërèn (a). In Wyhmaand, ftelde deRei« ptx orde op den geheimen Raad, die, nevens baar'j 't,Land regeeren zou, en in welken ook dé-Leden van deri Raad van Staate, waaron- der, d? Vliesheeren waren, 'toegang zouden hebbèrn De Raad van Staate beftondt uic de grootftèn van'VLand, en werdt,,alleen- iyk over < de gèw%tigftë zaaken, wanneer dé Ipeizer tegenwoördig; was, byeen geroepen, In 's J^èizers fcftiyh, plagt de Raad van Staa- te geëÏJ deel te hebben aan de Régeeringé j doch hy vondt nu geraaden hierin vérande- . .; - ring te mäaken, niet zonder tegenzin der Landvoogdësfef 'die; zo rnen, wil, de Ledeijl des' Raads van Staate zelden deedt. vérgade- - ,; jien (j?y. Behalve deeze twee Rakdeh, was. '','" S *er nog een derde, de Raad dei F&tanmn, ói ,«Geldmiddelen, die over de Vorftèlyke ini • t köktfteti bewind hadt, De Aartsbisfchop van •''Palermo, bleef \ Voorzitter in den geheimeri Raad;. De Graavèo van Buüren en Hoog-? üraatèn waren 'er, onder 'anderen , Ledere van (<£)• T# zelfde» tyde, werde de $;onin- ' Xf") PämmW. StuabjA de BeHo Belg. Her, I. 1,'én I. p. 42.
■X;è) Va** om H^aïi ióit. tumult, P.eig, Libu I. Cat. VVi\ |
||||
|
XVH- Boek. H l ;5; TOR I & , n
ginne-Weduwe, plegtiglyk, in de Landypog-KAWJtï*,
dye bevestigd (d). - IS3I;_ De Staaten van Holland waren, reeds ia Holland
Hooimaand, ten Hove ontbooden geweest, wordt om Vrouw Maria voor algemeene Landvoogd eene ver- des te erkennen. Doch de Keizer hadt hun, by8wy°^ behalve die, nog iet anders yopr te draagen, vanvoor- Hoogftraaten, hen ten zynen Huize befchei- betaaling, den hebbende, vergde hun af, uit 's Keizers v.an tag- naam, de verzegeling, by wyze van voorbe-"f^gul. taaling, der buitengewoone Bsde van tag-1 dens af-" tigduizend guldens, onlangs ingewilligd; wel-gevor- ke penningen de Keizer tot zyne reize caarder(1» Duitschland behoefde. Voorts verklaarde .hy, dat men 't eerfte jaar de duizend Filips gul- dens 's jaars niet zou können losfen, fchooti «ulks, by de A&e van 't Confent, yastgèftelct was, alzo de Keizer de penningen, daartoe gefchikt, tot hetaalinge der Stigtfche Kneg- ten en andere byzondere onkosten , noodig hadt. De Afgevaardigden, verflag in den Haage gedaan hebbende, vonden de Staaren ..? ongezind, om in deeze verzegeling te bewil- ligen (e). Dok is roy niet gebleeken,, dat zy.» fcdert, vsn gedagcen veranderd zyn. Wat laaer, werdt de Stadhouder van Ilpl-Berchul»
land, die 't Gemeen .weinig genoegen gaf, digingen door fommigen, by den. Keizer, bedraagen,,'If^6™ dat hy den Landzaaten, regt weigerde.,. pnuup- der van" te luiden in den Raad Helde, en zelfs alle de Holland. Ampten in Holland aan onbekwaamen, weggaf. Men voegde 'er by* dat hy, boven het eer- fte
(V) Mr. Aert van dbr Goes Regift. W. 171. - -
£#} MR. Asrt van der Guss Regift. U. 165, tóé, 167. B4
|
||||
|
24 VADER LAND SC HE XVII. Boe».
KARELlLfte gefchenk, hem, by 't aanvaarden van 't
*531- Sradhouderfchap, in 't jaar 1505f gedaan, den '"™r —Staaten, in 't jaa,r 1527, wel'zestienduizend guldens hadt afgedrongën. Hy kreeg de lugt haast van deeze befchuldigingen, en ibrak 'er, terftond, deh Afgevaardigden der Steden o- ver, die hem eenpaariglyk betuigden „ dat ,, zy, over Raaden noch Amptenaars, te klaa- „ gen hadden; dat dezelve« allen, door de |
|||||||||||||
|
»>
|
LandvoogdesTe,'Margareet, waren- aangei
|
||||||||||||
|
fteld, eer hy'Stadhouder geworden was,
uitgertomen Sandelyh en Meester Gekin, bei- de braave luiden; dat hy 'ook, na 't eerfte gefchénk, niets, tegen hunnen dank, van hun gehooten hadt; al het welk zy den Kei- |
|||||||||||||
|
SV
|
zer verklaaren, of dóOr den Advokaat van
|
||||||||||||
|
„der Göes doen verklaaren wilden, indien hy
,, 't begeerde 'Cf'")'" Doch my ishiet geblee- ken, dat deeze zaak, federt, meer gevolg ge- had heeft. ' VII. Zeker is't, pndeiftusfchën, dat'er, 't zy door Herftei- verzuim des Stadhouders of van anderen, mer- llnrfchei- ^e^ verval gekomen was,/ in 't burgerlyk den' ge- beftier zo wel, als in de.Regtsoefening deezer breken in Landen. Dè Mun t was,' Ouder änderet!I'{a tot '1 burger- gêne merkelyke hoogte gereezen', én tüsföhen «H der- d^èze en'eenige naButfrigë Landen, werdteeh Neder- verfchillende 'voet gevolgd, tot groot agteti- landenj deel van den Koophandel (g). Dé Keizer, "-'1 : pndèr voorwend fel van'dit verval te herilel- ■ïen,"zyn gezag zoekende te vestigen en te ver- meerderen«, dèedt; iö den:Zomer" d&ejzes jaars, :A ■>' '■■/'■'■ "' \ -: ar- OQ Mjv. Aert van der GoEfi Regift. W. \6%. • • ■'•
?^) trfit. Aert-Van der'Gobs K/egift,*^'ii7,'i4at,,'»4iJ
ï4p, 1Ö6, ï68. i-\ 1 !\, ■ ', |
|||||||||||||
|
XVir. Boek. 3 H 1 S $ 0 .&,'&$» « \ $5
arbeiden aan een ajgerüeen Plakaat *;tot ver- §fflfc|i
betering van deeze en diergelyke gebreken der ilHi Regeeringe, en te gelyk aan yerfcheiden' ^|^ ■*—<"***» zondere Plakaäten,byzondere Landfchappen, met naame ook Holland > betrefFende. Qer Staaten raad werdt, over verfcheiden' zaaken, ingenomen (Ä), ett in Wynmaand en vervolgens,kwamen 'er verfchejden' Keizerlyke Plakaaten uit, den Nederlanden in 't algemeen, en Holland in 't byzonder , raakende. Het voorn,aamfte was door eep clen zevenden yari Wynmaand■■ gedagtekend1 algetaeeti en béftóndt uit 'vier,- enveertig Ledan. „ Dè Plak?au ,pvöbrige Plajcaafeii, tegen da, Lutherfehen i,/cn andere veroordeelde Sekten, .werden 'et s, in vernieuwd, en de uityoefing-r derzelyen, ,, ten etnftigften, aanbevolen, •jegens dè s,;Munt, werdt elk-gèweezeU: tpt: eene Or- ^rtdpimaptie, die eerlang ook in 't'ljghtkwam) ^ etezeven bladen druks beflpeg (*).;-Tot,heï> jfiirftelling der misflagen, fpruitende uit onder- ,,,- fcheiden' Qpßuym§n • of; Landsgewponten, >,^i werdt fllen^ Officieren ,en Wethpuderen gë- ^, last, de bygondere Coßuymen.\n gefchrift te >,, ftellen, en der kandvoogdesfe. pyer te le- r^«,veren, .binnen zes:umändert, Ä de 4agtekê- vï ning yatj't Plaka,at,'' < M^nrhadt, hierop', al;in -'t jaar .1526, ten Hövërgedrpngen, en dèn Keizerlyken^ïCoramisfaris, Sasbout,, be- noemd, pm -deHoUandfche Coftoimenvin ge- fchrift- te brengen* Ook padden 'er de StaaJ* ten in bewilligd, midshet, op 's ^eiz^rs kos- iMopos;,'•'''.,•«-;?• .- (&^\'&té&ki} »8 fldM»
(h} Mr. A^rt VAN'DEi OOES Regift.- hli i/jtf, 167, lj£„
■JCwf> F- Stram: de ßello Belg. Dec. I. Libr. V. p. ao2. . VA ?(i) Zie Repert., der piakaat. il. 25. ■ V V- '*te |
||||
|
ft<J VAÖERLANDSCHE XVII. Boeü
XamLII. ten, gefchiedde (&). 't Schynt egter, dat 'ei?
|S& roen niets in gedaan Was. ,, Niemant," ver« -■ volgt het Plakaat, „ zou voortaan 't Notaris-
„ ämpt iiiögèn bekleeden, dan die, by de Pro*
„vinciaale Raaden, bevoegd verklaard was. ,i Alle Monbpolieh, dat is, Alleen- of Opkoo«? „ peryea werden verbooden, en de Wetnpu- ,, ders der Steden kreegen bevel, öm een* „ redelykéh prys op de Leevensmiddelen te • »» ftellen. Bedrieglyke Banquerouüers en der- „ zelver rnedeftanders werden voor openbaars „ dieven Verklaard, en van de veiligheid der ,, Vryplaatfen-deezer Landen verfleken. Voor» "i, vlugtigen, gedaagd zynde en aïet verfchy- „ nende, moesten ten eeuwigen dage geban- „ nen worden. Lediggangersi en Bedelaars „ moesten worden geweerd, uitgezonderd Be- „ delmonniken. Lazarusfen, die aan hunne „ hoeden, mantels, en andere tekens te fcen* „ nen wären, en gevangenen; Eerlyke armen „ en zieken moest men, ten beste mogelyk, „ onderhouden. Vreemden'' mogten , eenen „ nagt, ia de Gasthuizen, herberg neemèn; „ doch "nergens bedelen. Ia- elke Ker(pel- „ Kerk, zbuden Blokken- gefteld worden, mee „ drie fleutèls geÖqoten, om, in dezelven, „ de heimelyke aaltrioesfen te ontvangen. De ,i inkomften van alle GodsdienftJge Gefflgten % „ in elke'Plaats, tot orïdeifteüning der ar- „ men * opgeregt, moesten, ia eene gerheene „ beurs, wórden gebrègt^ eä toevertrouwd „aan de uitdeelinge van eerlyke Perfoonen, „ door de Wethouders te .kiezen; die deezen : ' a.'*j ■ ' „'dienst (i) Mr. Aert van brr Goes Regifl. b).'as, 27» *
|
||||
|
XVII. Boek. H I STÖR IE. &f
„dienst, om Gods wille, zouden moetenKAREtlt,
op zig neémen. Zieken, Kraamvrouwen, WÜ-
}5 Vondelingen moesten, uit deeze Aalmoes-"**"" „ Ten, onderfteund; arme Kinderen, uit de- „ zelve, ter fchoole hefteed worden. Pries- „ ters en Predikers, by ftervende menfchen „ geroepen Wordende, waren gehouden -y hen „ tot liefdaadige maakingeri te vermaaneti. „ Die van Aalmoesfen leefde, mögt in geene „ herbergen gaan, noch verbooden fpel fpee- „ len. Tot voorkoming van dronkenfchap» „werdt gelast, dat geen Feest of Kermis '■lan* „ ger dan eenen dag duuren mögt;-en dat men „ niemant dan zyne Bloedverwanten en niet 5, meer dan twintig Perfoonen ter Bruiloft „mögt nodigen (f). Van Peters en Meters „ zou men geen gefchenk ontvangen , veel „ min vorderen mogen. Op buitenwegen^ . „mögt men geëne Herbergen zetten. Die i, op een' Zon"- of heiligen dag gelagen hielde „ of iri eene herberg ging drinken, zou zestig „ groöten Vlaams verbeuren. Doodflaagers uit „ dronkenfehap moesten, en om dronkéry- „ fchap en om docrddag beide, gèftraft wóif- „ den. Dronkaarts moesten "uit de Regtbanken „ en uit de Wet der Steden geweerd én ge- 5, houden worden, 't Draagen van gouden „en zilveren Läkenen werdt den aanzienlyfc-* „ ften Landzaaten, zelfs Hertogen, Prinfen „ en Graaven, uitdrukkelyk verbooden. Be» „ neden de voornaame Amptenaars, mögt nie*. k mant in fluweel, fatyn, oïCramoify gekleed „, gaan. Niemant mögt fluweelen tabhaardew Tl'-: - .-.ri ::■ ' •• ' " ^*
(|) Zie M§. Ae^t \/& jjzv. G.oes Regift. W% 150,
|
|||||
|
V
|
|||||
|
*8 VADERLANDS CHE J^H.Bpff.
«KarelIÏ. v> draagen? dan die drie, npph fatynep of da-
.1531. .,, masten, dan die twee goede paarden. qn'4éi> - „ hjeldt. Die een' fluweelen, fatynen of da- „masten paltrok droeg, moest ten mimtéri ,n één paard onderbonden. Vrouwen en Kih: „deren, moesten gig naar den ftaat der man- ,„,nenep vaderen fchiklcen. Om den handel „van Paarden in *c Land te.houdeii,' werdt 3,; de uitvoer der JVIerrien verbooden. Laste- st raars van God of de Heiligen moesten een' ,, maand lang te water en te brood gezet, en', „,zo zy 't ujt boozen gemoede gedaan had- ig den, met een' priem door dé tong geite- ?, ken worden., IW.flot, wercten de Neder- n landen, ais onder eenen Vorst ftaande, ver- ,", maand, goede yriendfchap en nabuürfchap j, met eikanderen te onderhouden; en de gé- _,,TcbÜlenj die, onverhoopt, ontftaa,n mog- 5jSten, door ,dè Stadhouders der byzondere ,, La.ndfchap.pen, of door de Landvo.ogdesféj ,, in der minne,te laatep afdoen (tri)." Wy hebbep den inhoud vap dit Phikaat dus
omftandig ter neder gefield, om dat men 'er' 4e, herkomst in vindt van verfcheiden' gebruik ken, die npg, hier te Lande, ftand grypen, 't Plakaat zelf wordt t in yerfeheiden' byzon- derheden, pogonderhouden, en is, 'yeelligt, in verfcheiden' anderen zoqder', in fommigeri pok met, reden in onbruik geraaktl 't Vervat yerfcheiden', punten, in welken de Staaten van, Holland, in 't byzonder, alvoórlang, ver- ^èterihg gezogt hadden. Al van, Y jaar 1,525 ff, of §erd^r» hadden ze, by voorbeeld^, ,ge- * " " ' poog*';
'(»/) Groot Uw. Plakaatb. I. Deel, tl. 413. Zie ook Repeifc'
der Plak. vin Hollattó.bh 23*.' <.-, :«.-.> %&s) pK •;,, l) '•* |
||||
|
XVII. Boek. H ï S T O R I E;
|
|||||||||||
|
*§
|
|||||||||||
|
poogd, onkundige Notarisfen te weeren, den
eerlykëh armen behoorlyk onderhoud te bezor- gen, en de bedelaary te fluiten; de munt te verbeteren, de Monopolien te doen affchafFen, en de pragt in de kleedinge te bepaalen (»). Zelfs hadden ze, nog onlangs, ten Hove,fterk gedrongen, dat het draagen van alle uitheem- fche Lakenen verbooden mögt worden (o). Doch 't fchynt, dat de Keizer, om den En- gelfchen geen ongenoegen te geeven, hiertoe niet heeft Willen vèrftaan. 't Plakaat, van welk wy fpreeken, werdt
den algerneenèn Staaten, nevens een ander, 'van inhoud als dat, welk, in't jaar 152,9, te- gen de Lutherfchen, uitgegeven was, in 's Keizers tegenwoordigheid, te Bf'usfel, voor- gelezen. Terftond daarop, beval zyne Ma- jefteit de uitvoering van de Plakaaten, met tiaame van dat tegen de Lutherfchen, den Staaten aan. Hy voegde 'er by, dat hj een vyand zyn zou van zynen eigen" Vader,Moeder, Broeder of Zuster, indien zy Luthersch waren. Vervolgens, nam hy affcheid van de Staa- ten (jö); doch hy bleef nog in de Nederlan- den, tot den zeventienden van Louwmaand des volgenden jaars, wannéér hy, van Brus- fel, naar Duitschland vertrok (#). Hy kwam egter niet in Holland, gelyk men verwagt h&dt. De bezwaarnisfen van Holland, immers de
voornaamften, werden eerlang herfteld,endes» . we-
(«") Mr. Aert van der Goes Regift.bl. 2, 6,7, io,\6t
17 so. 26, 32, 4o, 4S, 47s 53, gig 57,.63, 103, tpAr>05>5* K>6. Repen, der Plak; bl. 21, 16. ■ tfa K *i Co) 'MR- Aert van der Goes Regift. bl. 167. . • U
Qp) Mr. Aert.van der Goes Regift. bl.,»71. .. . ;
Cf) Mr. Aert van »er Goes Regift. H. 175.
|
|||||||||||
|
ïUrelïïÏ
|
|||||||||||
|
Streng-
heid des Keizers tegen de Lmbec- . fetienk l |
|||||||||||
|
iȕ\
|
|||||||||||
|
Hyyer-
tTektw^
derom
naar
Duits«**
land.
•;■■ ä ' ■■•■1
|
|||||||||||
|
gp VAD jER LANDS CHE XVILBoek«
|
|||||
|
f Äweiifc wege byzondere Plakaaten uitgegeven. Wy
: ij5s<» hebben (ry reeds aangetekend,, dat het ver- m de, afgefchaft werdt. Ook werden de Broü- weryen en andere Steden-Meeringen, ten plat- ten Lande, verbooden (V): waarop de Steden, al feden eenige jaaren, hadden gedrongen (>)* In meer andere opzigten, gaf men haar ook > genoegen (ïi). Êenige zwaarigbeden, tegen 't algemeen Piakaat, door haar, ingebragt, be-
treffende de vastllelling van den prys der Lee- : vensmiddelen, 't verbod van uitvoer van Mer* ■:■■: riepaarden, en 't weeren van Bedelaary, wer- den , door den R^ad des Keizers, ter haarer ::>, : r yoldoening opgelost Qi>~). Jsjieu^e Voor 't uitgaan van 't algemeen Piakaat, ??riJ?" hadt de Keizer het Hof van Holland ook doen van *t voorzien van een nieuw * Berigtfchrift: 't Hof. welk, gefchikt naar dat van den jaare 146a» * Inflruc- door Karel, Graave van Charolois, uit den tie' naam van Hertoge Filips, zynen Vader, ge- geven, nog meer zaaken voor 't Hof trok, t&met- dan te vooren gefchied was» De Hollandfche kingen, Graaven, met naame die uit de Huizen van vmnde- Bourgondie en Oostenryk, hadden reeds ver- riagen.lä fcheiden' poogingen gedaan, om zaaken, die, «leRegtsvypor de byzondere Regtbanken, zo ten platten pleeging. Lande als in de Steden, zonder dat 'er beroep % Appsl. van viel, plagten ge weezen te worden, by §Be- joep, voor Geregtshoven, die geheellyk van hutt af-
tO nl. ?ö.
'/■ fis} Repeit der Plak; U. 2&>
•fO Mr. Abrt van beu Goes Regift. l/l. i6ä ia6> 1Ó5.
((O MR. Aert van der Goes Rcgilt. U. 172, i/tf, XTfi* l8o, 182. (O Mr, Aert va« der Coes Regiß. */. 174. |
|||||
|
XVIt Boe*. H I S T O tl I Ei gr
afMngen, te doen btengen. Zelfs hadden zy, KarelïL
den byzonderen Regtbanken verfcheidea' zaa- A53t\ ken weeten te onttrekken, dezelven brengen de voor deeze Geregtshoven» fchoon ze, van ouds, niet tot de Graaflyke, met uitfluiting van alle andere Vierfchaar» plagten te behoc* ren. Volgens de oude gewoonten èn voor- regten, behieldt de Graaf aan zig alleen, te vonnisfen over moord, moordbrand, vroüwen- kragt, kerkroöf, gewapenden opftand tegen zyhen perfoon en eenige diergelyke of min- dere misdaaden, welken de Graaven, hier meer daar minder, den gewoonlyken Regtban* ken töftttrokken («0» De overige zaaken, van welk eene nätuure ook, werden, voor de min- dere Regtbanken, geestelykeïi en weereldly- ken, afgedaan. Voor de laatften, inzonder- heid^ naar zeer eenvoudige voorfchriften, ge- past op de byzondere gevallen; by welken den Séhout of Baljuw zyn eisch, den Regieren hun vonnis, byna woordelyk, in den mond gelegd werdt (*). Doch het invoeren der Franfche Regtspleeginge, ten tyde der Herto- gen Filips en Karel van Bourgondie, ftrekte niet flegts om de Regtsgedingen langwyliger* kostbaarer èn meer ingewikkeld te maakeu^ tnaar vooral ook, om den Graaflyken Ge- regtshoven, en gevolgelyk den Graaven zel- ven, grooter geza'g over de Regtsoefening te bezorgen, 't Hof van Holland, Zeeland en '.-■:>,' Fries- _ (w) Zie, onder anderen, Handv. van Antft. tl. 9. én vooral
OS lllEMER Kelchï. van 'sGravenh. I. Deel, tt. 165. H. Did% * -305) 3°7» C«) Zie de Formul. ty van SER Ejk, Hatidv. van Zuidli.
M. aoj. enz. Keuréri vun Oudew. U. 585. ÓRtERS Lcvden, ft' 3?. M&tthäWS ctè Jure Gladü f, 637. ea elöws« |
||||
|
3$ VAÖiERL ANUS CHE XVIT. Böitf;
Ëbmffl. Friesland kreeg, in 't jaar 1452, magt, om
fJÊkOsk. kenma te-neemen .van zaaken, die 's Graaven Hoogheid, Vrybedenj liegten, DomeïnenJ Munten en Amptenaars betroffen: waartoe, door den tyd, geweldig veel gebragt, werde* Ook nam het Hof toen kennis van Privilegien + aan vreemden gegeven (y). Doeh by hetBe-f rigtfchrift, welk het Hof nu verkreeg, werdt deszelfs mägt meer uitgebreid. Het mögt,- voortaan, niet flegcs. over Privilegien vart vreemden j maar ook over Privilegien van On* derzaaten oördeelen; en Cofiumen, gewoon- ten , keuren en herkomen deugdelyk of on- deugdelyk verklaaren: ook van gefchillen ert onlusten tusfchen Steden en Landftreeken kennis neemen (.z): waaruit ligtelyk -op te maaken is,.hoe zeer een Hof,, welk zo veel; gezags kreeg, of liever, hoe zeer de Graaf, van wien het afhing, door den tyd, gedugc- moest worden by de Landzaaten en by de Staa- ten zei ven? die, voorheen* by Privilegie verkreegen hebbende, dat zelfs der Baljuwen Vierfdhaaren .niet gefpannen mogten worden, met zulken, die des Baljuws Knaapen waren, of van hem afhingen (a); nu gedoogen moes- ten, dat een hoog Geregtshof, welk zelfs o- ver hunne voorregten en herkomen ftondt te oördeelen, gehéellyk beftondt uit Raaden * die, door den Graave , werden aangefteld. Doch hoe zy, zig, nu en dan, tegen deeze las- tige nieuwigheden of derzelver gevolgen, ver- 'zet hebben, -zullen wy* hierna, aantekenen, - On-
(y) Zie Groot.Plaftaatb. III. Deel, bl. <fyo.
(z~) Zie Groot-Plafcaatb. II. Deel, il. ?ö6. '■'}., *• («5 Handv. vari 1346 in 't Oroot-PJaKaatb. V, Diel, tl. 71^
|
|||||
|
/
|
|||||
|
XVII. Boek. H I S %' Q & ï È.
|
|||||||
|
33
|
|||||||
|
Öndertusfchen, is het, ten hoogde, waar- KarelII.
fchynlyk', dat het trekken van veele nieuwe I *53'- zaaken, tot de hooge Graaflyke Geregtsho-~"' ven, in de Nederlanden, naderhand, aanlei- ding gegeven heeft, tot het opregten van byzondere Regtsbanken, met naame, tot het opregten van den Raad der Beroerten, in den jaare 1567, die den opfland dier tyden fterk heeft aangezet. Maar onder 't herdellen der waare of voor- vin.
gewende gebreken in 's Lands Regeering en Vrugte- Regtsoefening, werdt Holland, uit het Oos- loozeon- ten, met nieuwe onlusten, gedreigd. Wy w^* hebben té vóoren (b~) gemeld ^ dat het verblyf de Wend- in de Nederlanden van Christiaan den II,fcheof verdreeven Koning van Zweeden en Deene- Hanze- marke, de Hollanders hadt ingewikkeld, in Stedea* merkelyke moeilykheid, met de zes Hanze- of Wendfche Steden, die, in 't jaar 1525,' met een tweejaarig Bedand, waren geëin- digd, binnen welken tyd, men eikanderen de fchade, wederzyds geleeden, zou vergoeden. De Dagvaart, die, ten deezen einde, in-?Ü jaar 1528, te Keulen gehouden zou worden, hadt egter geen' voortgang gehad. Men fprak, .;.' , federt, wederom van te Keulen byeen te ko- men ; doch hier kwam even weinig van. Ein« delyk, was 'er, tegen den eerden van Hooi- maand des jaars 1530, door Lubek en de ande- re Wendfche Steden zei ven, eene Dagvaart te Breemen bedemd. Doch zy bleeven ag- terlyk, in 't opgeeven der geleeden' fchade; 't welk, volgens hunne beloften, voor Paa- fchen,
C*)IV. Deel, hl 455. .
V. Dkel. C
|
|||||||
|
34 VADERLANDSCHE XVII. BoerJ
Karei-II. fchen, hadt moeten gefchieden. Men klaagde
1S$U hierover, in Grasmaand, aan Doktor Herman " ~" Zuiderhuizen, die de zaaken der Wendfche Steden waarnam in den Haage. De Dagvaart hadt egter voortgang. De Staaten benoemden den Advokaat van der Goes, Meester Joost Bets en Meester Andries Jakobszoon vaö Naarden, Penfionarisfen van Dordrecht en Am- jfiterdam, om dezelve by te woonen. Doch :■■■■ Delft, Leiden en Gouda verklaarden zig tegen ;j> deeze reis, oprdeelende dat zy, gelyk de Ka- merykfche, vergeefs zyn zou. Ook bleef Meester Joost t'huis. Hy was gewoon, 't iAmpt van den Advokaat, in deszelfs af we- tzen, waar te neemen (V). Doch de Advo- ;kaat en Meester Andries vertrokken. Hun- -i•■. «3ne poogingen waren nogtans vrugteloos. Men kwam, te Breemen, tot geen befluit. In 't begin van Herfstmaand, deezes jaars 153 i , hadt men de afgebroken' onderhandeling we-, derom hervat (d'); doch omtrent deezen tyd viel 'er iets voor,'t welk dezelve, t'eenemaal, ftremde. Chrii- Christiaan de II, die zig lang in de Neder- tiaan de Briden hadt onthouden, hadt de hoop, om naarZ'S z'g in zvn Ry^ ce herftellen, nog niet t' eene- Oost- maal opgegeven. Ten deezen einde, hadt friesland hy ? m den aanvang des jaars 1529, wederom, hebben" in fti*te> eeniëe Schepen, in Zeeland, gereed de, ' doen maaken. Doch de tïollandfche Steden, met naame Dordrecht en Amfterdam , hier- uit nieuwe onlusten dugtende, hadden, fby ?de
CO Zie Mr. Aert van der Goes Regift.il. 117.
(ti) Mr. Aert van der Goes Regift. lil. 6Zi 105» n8t 127» «ij 132, 135> J37> »3P» *7<>> |
||||
|
(■
|
|||||
|
de Landvoogdes," te 'Wege gebragt, dat dee* kittÉtlif
zen fchepen het üitlóöpén' belet Wërdt>:(JO> . ï5ii[^ Dit ftremde egter, flègts voor éene wyle^ 's.------***
Konings; voorneentèmHy begaf ±ïg, om*
trent deezen tyd, naaf Oostfriesland § alwaai' hy zig," by Graave Enno, Zoon Van Graave Edzard, die, in't jaar 1528, overleeden was, zeer gezien wist te maaken. Kort na zyne aankomst, bemiddelde hy een gefchil* tus- fchen Graave Enno en den Graaf van Olden- burg en Delmenhorst. En in 't jaaï 1531, ïeï hy den twist neder, die, tusfchen Graäve En* no en Jonkheer Balthazdr van Etens > pntftaan > en reeds tot hevige daadelykheden uitgèborften was. Hy beoogde egter zyn eigen belang in dit vrede maaken, zoekende het Krygsvolk, welk, door Graave Ennó en Jonkheer Bal- thazar, afgedankt was, tot zynen dienst óver1 te haaien, om met het zélve een' inval in zy- ne verlooren'Rykéri te doen (ƒ). De tyding van deezen zynen toeleg veroorzaakte, in Holland, geene kleine bekommering. Men vreesde voor den .uitflag, die, ligteiykj na- deeiig voor 't Land zyn kon. De groote Steden, bovenal Amfterdam, hadden, zo wel als 'ee- nige Steden van Brabant, Vlaanderen en Zee- land, Koning Christiaan de Bruidfchat, hem met zyne Gemaalinne beloofd, onder 's Kei- zers borgtogt, moeten verzekeren. Holland hadt hiervan een' fchuldbrief gemaakt van vyf- tig duizend guldens, op welken reeds twintig duizend guldens waren opgebragt, die dé Kei- zer <"><) Mr. Aert van der Goes Rsafft. il. iöö. *■ " I I .
(f) E. «ENiNGHA Hift. van Oosttoesl. XV. £»ek C»> Xt£T 2XIX. XXX. U. <545, *57, '659. ' •: \,; ) ei'-"
|
|||||
|
k,
|
|||||
|
S<5 VARERLAN/QSPHE XVlh Boek:
SakelII. zer, by eene Akte $ den derden van Herfst-
»S3I« maand des jaars 1523 getekend, beloofd hadt ^~te zullen voldoen. Men was, met reden, be- dugt,rdat'er, van deeze fchuld, niets komen zou, zo '5 Konings onderneeming mislukte. Men deedt, hierom * ten Hove, alle weer, om dezelve, door den Keizer, te doen betaa- ien, en om den verleeden fchuldbrief weder- om in handen te krygen (g). Doch alles was vrugteloos.. De toerustingen van Koning Chris- tiaan;hadden, ^midlerwyl* te wege gebragt, dat;Koning.Ffedrik de Zond, voor alle Hol- landfche fchepen, geflooten hieldt. Ook had- den de Lubekkers en anderen, verre van de begonnen onderhandeling met Holland te wil- len vervolgen, eenige Schepen in zee gebragt, die al wat hun ontmoette dreigden weg te nee- meu. Hierop volgde, eerlang, hier te Lan- de, een verbod van de Vaart naar 't Oosten, ten minften by voorraad, en tot dat men be- tere tydingen krygen zou (fi). Koning Chris- tiaan , ondertusfchen , vyfduizend Knegten byeen gebragt hebbende , hadt gebrek aan fchepen, om welken hy den Keizer, die toen in de. Nederlanden was, fchriftelyk verzogt. , Doch hy verwierf hier niets- Zelfs kwam 'er, in Oogstmaand, een verbod uit aan alle In- gezetenen, om den verdreeven Koning, mee fchepen of op eenige andere wyze, te onder- fteunen (*')• Doch dit verbod deedt hem iets onderneemen, welk de Hollanders by tyds, met eene kleine fomme gelds, zouden hebben kon-
Cg) Mr. Aert van der Goes Regifl. il. 140, 141, 14$»
148, 149» iö7> 170» 171. (Ä) Mr. Aert van der Goes Regift. tl. fj. \g tO Veuus Hoorn, il. 23 j, 23a. |
|||||
|
XVII. Boek. HISTORI E. 37
können Voorkomen: 't gene nu te laat was.KarelïL
Hy befloot eenen inval te doen in Holland, J53*« welk thans t'eenemaal ontbloot was van Krygs- om}er. m volk ï en op geene vyandlykheden verdagt. neemt Zyne benden dan verzameld hebbende, rukt van daar hy, omtrent het midden van Herfstmaand, ee"^n in" door Overysfel en,Gelderland,-over Kuilen-Holland, burg, Viane en 't Nederftigt, in« '* hert van Holland, 't platte I Land, tbt Delft-'■ toe § af- loopende(i). Eenige Knegten ^ftreefden naar den Haage, dien -zy<ledig' van rvdlk< vonden^ zynde dé Ingezetenen «aar de naasjie . Stèdea gevlugt,'.en de; Leden des Kaads«, Jnaar Haart lem eri Amfterdam^: geweeken. De-Koning .ÏVV]j zelf-bleef een'nagt te'ilyswyk. De ibegeérte - ■•<•: naaf 1 buit hadt zyn Leger,tot;meer dan twaalf«- •»baw duizend man, doen aanwasfen (&), van wel? ken* ruim; drieduizend, met den Koning aan 't hoofd, naar lAlkmaar, welk thans nogonr Alkmaar bemuürd lag, trokkeny alwaar zy vyf dagen j?epj°n" vertoefden, de i S tad *, in. dien tusrehentyd , zo deerlyk:\beroovende, 'dat de Regeering de fchadè, by deeze gelegenheid, geleeden,. wei* nige jaaren laater,'op agt- of negenduizend guldens begroot heeft 1 (7). De woeste hoop voridt nergens tegenftand. Men was zélfs be- dugt, dat zy de eëne,of/de-andere Wesifr|e> fche Stad mögt verrasfênï' weshalve J^born c ■■■ en C4) MR. Aert van pe^CSöes Regift. U. i?o. |JJJ|V ■".."•
CO Request san denKeizwyfy Soomkamp Alkm;-W. '74.' (i) Deeze togt Verdient dus byzonderlyk befchree.
ven te worden, om dat onze naauwkéurigfte Schryvers zelve bekend .hebben ,■ niet te weeten, van waar en op welk eene wyzè, deeze Knegten in Holland .gekoin,^ ?y'r. 'Zie Veliüs Qhron. van tioorti, bl, 235. ,. C3
|
|||
|
'3.8 VAD E RL ANDROHE XVII. BoEft;
JEuuuJI. en ' Medenblik * in pf omtrent Wynmaand,
.Jj^u van... hdoger hand ,.. gewaarfehu wd werden ', ': ,..jj(^ om; oprnunne hoede te izyn, en fcherpe iwagt jK.-.•>- .te.honden:^m). De Keizer, geen volk op de 5£ii; atv ;i>een - hebbende, om ..deeze vyandlykheden, *ni «?"*' anet .geweld kk keerenyrzondt ; Joris Schenk, -,.,.:!,, .Stadhouder •van!,.Friesland, /naar Holland af« om metf Koning Christiaan in onderhandeling iè's treeden'(«Q. Uit Ieens Brief van Schenk, dea vjEfdenden van Wynmaand deezes jaars, nitiAmfterdam, gedagtekend • (V), befluit ik, dafcdbyzigithans.daarjtexStedeophieldt. Ghris- tiaan* des; ril. i wilde 'e ikand op geene ahde- Hy ver- ,i?e ivoor waarden ruimen,,, dan dat men hem de laat het volle'ivyïtigduizend guldens, wegens de Bruid- weder. feha&vzynêr Gemaalinne,. voldeedty en >daar- énbove» twaätlf <Oorlogfchepèn * eot zyhen Hoqrdfchèn itogt,•• Jeverdej ■ iSeheak envde sawa Hollanders moesten, igedwongen, hiertoe : ;t:; fceimiténw De Koning:, j dèn:j dienst willende erkennen, dien hem/de Hollanders, en die van Amfterdam irï 't byzondefcj;by deèze gelegen- heid ,.deeden ; gaf hun, by eenen open Brief i den vyfcieriden van Wynmaand gedagtekend, ver- lof, f om alomrne, in zyneRyken, welken hy egter (nimmer herwbny te~ mogen handelen r(;a). Hy'-jging'i met zyn-volk, te Meden blik, fcbeep, op^dèa zes efttwinogöea dier zelfde maand (p), m Een (ih) Velius Hoorn, W. '532,-233. {*.«.'• ' "s
(,») Mr. Aert van der Goes. Regilj. bU 170.:,: ,>i ( ; (0; By Velios Hoorn, il. 233. «sMK^Mtiv"^ER-ï van. her; Goes Reglft.il. 170,171. V». Ji.WS.Boqm, il. 233, 334." '. .." . Lui Y- ..
';,,(f), Zie Banavï'ykn Anifl. bl. 88. alwaar deeze
BrifeFi' 'ten onrë^te/^an Christiaan den UI, toege- |
||||
|
XVII. Boek. H I ST O RIE/ fi < 3£
Een hevige ftorm dreef hem op de kust van KauïlII.
Noorwegen, daar hy, zyne benden ontfcheept ï53t'n en in Anslo gelegd hebbende, een ftreng en """"' langduurig beleg nitftondt. De Stadhouder van Holland kreeg, in: dien tusfchentyd, ver- moeden , dat de Amftèrdammers en Water- - landers, onder welken 'er veelen waren, die den verdreeven Koning een goed hert toe- droegen, hem fchepen toèfchikken mögten,; of, om den handel meer fchyns te doen héb- ben, hunne fchepen, in zee, door de zynen, laaten neemen. Ernftïg waarfehuwde hy de Regeering van Amfterdam hier tegen, in Hooimaand des jaars 1532. Doch zy verklaar- 1532, de hiervan geene kennis te hebben, en beloof-—-—», de 'er zorgvuldig tegen te zullen waaken; Kort hierna, befioot Koning Christiaan zig'óver té geeveni(q): Koning Fredrik deedt hem, eerst op 't Slot Zonderburg, bewaaren. Na dat hy, in't jaar 1546, afftand van 't Deenfche Ryk gedaan hadt, werdt hy, op 't Slot Kallenburg, gezet, alwaar hy, tot aan zynen dood toe ,,^y" uit' die, in 't jaar 155.9, voorviel, gevangenbleef.einde* Zyne Gemaalin,; Izabelle, was, reeds in 't jaar 1526, in Vlaanderen, overleeden (r). Christiaan hadt .haar, in haar lëeven ,• veel verdriets aangedaan. Sigbritta, Moeder väti *s Konings byzk? Duveke of Duifje, eefl flegt Nederlandsch Vrouwsperfoon, heerschtè, on- der oogluiking of goedkeuring des Konings, over de ongelukkige Koninginne (/). De'AdV \ yekaat van der Goes, van haar, onder den-
naam (}■) Mr. Aer.t van der Goes Regift. il. 183». ' %~}
|
||||||||
|
i
|
f) Reigers«. II. ßeel, bl. 414, 430.
ij ?UFFSNfiORF Inleiej. tot de Hill. bl. 596, 598. |
|||||||
|
4o VADER LANDS CHE XVIL Boek;
KarelII. naam van Syburg, gewaägende, noemt haar
1S3g» ook Boelf'cappeyan den Coninck van Deenemerc- v' '■■■ 'hen (f).
IX. Eer 't met Koning Christiaan dus verre ver-
ffietlUKo- *iep' en zelfs al kort na zyn vertrek uit dèeze
ning Fre-Landen,' waren de Hollanders, zynenthalve, dxik. in de ongunst vervallen van Koning Fredfik, die 't hun zeer kwalyk ram, dat hy zynen me- dedinger, fchoon huns ondanks, met geld en fchepen, onderfteund hadden. Lubëk en de andere Wendfche Steden, nydig over den Hollandfchen; Koophandel in 't Noorden, dien zy, by deeze gelegenheid, gaarne al leen tot zig trekken wilden, ftyfden Koning, Fredrik in . Il.......zyn ongenoegen. Hy gaf den anderen Ne- derlanderen vryheid, om in zyn Ryk te. ko- men handelen, terwyl hy;, met hulpd der Lu- bekkeren, verfcheidenVHollandfche Schepen, die de Zond door wilden j wegnam.*(v~).- Am- fterdam fchreef, in,.SprokkeLmaand ides jaars 153a, uit den naam der.Hollandfche.Steden, - aan de Regeeringen „van Dantzigi, Riga en -• Reval, om te onderzoeken, of men hun al- daar vryen Koophandel gunnen wilde, zo JCp- njng, Fredrik en de Lubekkefê hun djén mogten blyvenf verbieden. Die, febryven onderftelt, da,! zy;middel moesten.'-' weeten, om decZönd ob Beliyry te houden; waarvan ,zy ook,»eer- lang,, hun werk maakten. Doch wat antwoord, 'er,van de drie Steden kwam, heb ikntet kon*. rjen ontdekken. Opkzogt men, met Fredrik, jn.onderhandeling te komen, en floeg^ ren dien
CO Mr. Aert van der Goes Regift. bt. 163.
C«; Vbuus Hoorn, W. 238. |
||||
|
XVII. Boek. ; H, I: S T O R IE. , 41
dien einde, eene,Byeenkomst te Hamburg , KarelI^
voor, die, den tweeden van Bloefmaand, ge- .'533/ houden zou worden, en op welke ook de K<>-------3?
ning van Zweeden en de Lubekkers Gemag-
tigden zouden zenden. Doch. deeze Byeen^ komst werdt, tot in den Zomer, verfchooyen, en naar Koppenhage verlegd (y). j Ondertus* fehen bleef men, hier te Lande, in geduurih ge:, bekommering ypor eenen Kryg met de, Oosterlingen (x),f j . In den aanvang van Bloeimaand, deedt de x.
Stadhouder de Staaten van Holland, in den DeStad- Haage, befchryyen, om hun. yoprbetaaling ^j$™:.. af te vorderen van de buitengewoon? Beden, voorbed die 9 in de jaaren 1535 en 1536, ,ee,rst ;ver« taaüng : fchynen zouden.;: |iy verklaarde, d^t-dé Kei- deriftjg& zer,deeze, penningen noodig hadt,,40m den^'|d^ Staat te, vryen, van w eene fchuld van, vy ftigdui- - "■ * zend guldens,,gemaakt om den Koning van; Deenemarke 't Land te doen ruimen. De Staa» t,en waren, in 't eerst, eenpaarig weigerig,. pordeeiende, dat men alle de ingewilligde.Be^ den yoiijrekteiyk, behoeven zou, in den aan-« ftaanden Oosterfchen Oorlog, De Keizerly* ke Gemagtigden vhr£\gtenr hier legen in, \ dar, ,. v . ,r, de Keizer ook zwaar, belast was,.en, op dege? „ ;,, ass wpone Beden, reeds geld opgenomen hadt,, ..u» om den Turk tegea .te ftaan. Doch de Staar ten lieten zig niet beweegen,' De Stadhouder, vertoonde hun, in Hooimaand, dat de Kei- zer nu de Stigtfehe Knegten betaalde, gelyk dèTStaaten, begeef^ padden, welke last, jaar,- 3s lyks,
(w) Mb,. Aeb,t van der. Gof.s Regift. bl. 177, 179» 180»
VEUjg} Hoorn, U. 23S, 2jg.; .... / Qx} Mr. Mttt van utk Goes Regift. W. 181, 18=.
C 5
|
||||
|
42 V A DE RL Ä ND S C HE XVII. Bowtf
SCarelïI. lyks', dertienduizend eenhonderd vier-endertig
^532. ponden beliep, waarom men, zyns oordeels» in dé verzogte voorbetaaling, behoorde te be- willigen. Dordrecht, boven andere Stede», ter oorzaaké der Privilegien van 't Stapelregt, vërpligt aan de Graaflykheid, en daarom door- gaans gereeder dan de anderen, om in de f Graaflyke"Beden te bewilligen, Hemde, in Oogstmaand, tot de voorbetaaling. Doch alle de andere Steden en de Edelen zelfs blee- f -:i ven weigerig. De Stadhouder, ziende dat de meeste Leden niet té béwéégen waren, ver- |
||||||||||
|
ennader-
hand ee- ne ver- , aegeling, |
zogt toen,'in'dé plaats van voorbetaaling,
eene verzegeling van zeventienhonderd.envyf- tig ponden-jaarlykfche Losrenten; waartoe de |
|||||||||
|
meeste Leden eerlang hunne ftem gaven, mids
men dé Kobpers vonde buiten Holland, én in allen geval niemant noodzaakte, meer te koopen Óf op te brengen, dan zyn aandeel, volgens de Schildtalen, beliep. Amfterdam zou op zig zélf zegelen, haar ouder gewoonte. Doch Rotterdam en Alkmaar Verklaarden, dat zy thans geenen raad wisten, om iets op té' brengen tb')- ; ..:.. ' *i Gebrek Het flfemmen van; den Óosterfchen handel
aan Graa-veroorzaakte', ondertusfchen $ groot gebrek' mn" aan '-'Graanèhy hier te Lande. In 't middea van den Zomer, goldt hef last Rogge reeds- zes-énveertig goudguldens, dat toen een ge- weldige hóoge prys was. En 't zou 'er nog Èooger mede geloopen hébben, zo niet de* Breemers, van tydtot tyd, Koprn herwaard* ; ' 8?"
(y*> Mr. Aert van der Goes Regift. bh 175, 181, »8a»
1*83, 184, 185, r88v
|
||||||||||
|
XViï. Boek. 3 WH I S tf O *& 1%fê 4%
gebragt hadden. Daarenboven^ lagen>ér vier- KamlIL
hónderd Koopvaardyfchepen ftil, en tiendui- l^*'_m zend Bootsgezelleni die,' met 'dezelve, naar """"^ ■de Oostzee plagten te vaaren, vervielen tot"~-a art . armoede s (z). Deeze en" diergelyke zwaarig- '■"•;;■•"• heden deeden de Staaten' van Holland verdagt zyn f op kragtdaadige middelen, orö; de Vaart naar 't Oosten te herftellen. Amfterdam floeg, Voorflag al:.in Bloeimaand, "ter Staatsvërgadèringe , van Am- voor, dat men „ beflag behoorde te leggen fterdam> „op de Oosterfche goederen,-, hief te Lande, °j?oor-" „ den Oosterlingen den handely doof alle de ïogfche- ,,: Nederlanden, verbiedende; dat* men vier- pen naar ^duizend man, op veertig Oorlogfchepen, de 0ost" „leggen moest, om eeue Kööpvaardyvloot zenden •,i van ruim honderd Schepen-te beveiligen, ,^die de helft meer manfchap dan; haar ge- ,,-Woonte op moesten hebben; dat, de Steden q$ dé. Oorlogfchepen en 't gefchut moesten le- „ veren; dat de Keizer de helft van de vier- ',f-duizend man moest betaalen, en'de andere wntsJ „ helft gevonden worden, uit: een inkomend -jvRegt van den twintigften of vyftienden pen- "~"' -,v hing op alle Oosterfche waaren (#)." Doch vindt, ,- ieeze voorflag vondt geen ingang. Alleen^ f^jl iri" lyk werdt 'er beflag op de Oosterfche goede- xen gelegd, fchoon met weinig vrugt: alzo 'er flegts één Kommisfaris toe was gefield, die zo dra niét op de eene Plaats begonnen was, of de goederen werden, op de meeste anderen, vervoerd of verdonkerd (&). Wat laater, leverde Amfterdam en de Wa* AndSï
ml I ter- (sr) VEUUS Hoorn, hl. 238, 239. '-■■'/
Cö) Mr. Aert van oer Goes Regio. W« i8pt ■ • ' -
, Q.) VeuVS Hoorn, il. 238. |
||||
|
■A
|
||||||||||||||||||||||||
|
44 VADERLANDS CHE XVII. Boïe;
|
||||||||||||||||||||||||
|
.KarelII. terlandfche Steden
.»532- Dagvaart, over. |
||||||||||||||||||||||||
|
een ander Ontwerp, ter
Men moest, oordeelden |
||||||||||||||||||||||||
|
„ alle
waards > |
vaart, Westwaards zo wel als Oost-
verbieden, en zestig Oorlogfche- |
|||||||||||||||||||||||
|
ze
Ontwerp — van Am- »>
flerdam „ en de Wa- |
||||||||||||||||||||||||
|
pen i rnet agtduizend \ koppen bemand;, in
zee brengen, om den Oosterlingen af breuk te doen. 0e kosten deezer uitrustinge moes- |
||||||||||||||||||||||||
|
">•>
|
||||||||||||||||||||||||
|
terlieden.
|
||||||||||||||||||||||||
|
>5
|
ten , meenden ze, voor de helft, door den
|
|||||||||||||||||||||||
|
Keizer, vooreen vierde, door 't Gemeene
„ Land, en: voor het overige vierde, door „ den Koophandel, gedraagen worden." Doch de Edelen, die geen belang by den Koophan- del hadden,, wilden de Koopluiden, met de helft, en den Keizer, met de andere helft van de kosten, belasten, mids het Land den Kei- zer, des noods, onderfteunde. Dit fmaakte ook den meesten anderen Leden. Men mag- tigde eenigen uit de Vergaderinge, om-met de Landvoogdes *, en met den Keizer zelv^ op deezen voet, overeen te komen (c). ..' -.-. ■:; Qnderju§fehen. werdt de Vloot, in weinige 4agen, ukgerusten in zee gebragt. Elke Zee^ ftad leverde haar aandeel; Hoorn, onder an? deren, vyf Schepen., De Schouten en Bur- gemeesters der Steden monfterden 't Volk(*sf). Men hiejdc ook Uitleggers in de zeegaten, die de naaste Waterlieden waarfchuwen moesten» voor naderende vyandlyke Schepen. De* op- gezetenen van Ter Schelling, Texel, en de andere Einden kreegen last, om geene iche- pen, dan die vrienden toebehoorden, binnea te lootfen, of Over de ftrootnente brengen» Men
(c~) Mn. Aert van der Goes Regifl, bh l8ï.
Qrf) VEuua Hoorn, il. 238, 235. |
||||||||||||||||||||||||
|
Toerus-
ting ter Zee, |
||||||||||||||||||||||||
|
XVII. Boek; Hl S T O R l E. 4f
Men zondt Kruipers of Verlpieders naar Noor- K&sxlTL
wegen, Koppenhage, Lubek en andere Plaat- ffl**.., fén, om op de beweegingen des vyands agt *"~"""":"; te geeven. Amfterdam waarfchuwde, in de Hoofden, de Schepen, die van 't Westen kwamen , voor de aanflagen der Oosterlin- gen (e). Doch onder 't gebruiken van alleVrede- deeze voorzorg, werdt de Vredehandelinghandeling egter niet verzuimd. Meester Joos Amezon p^agë. van derBurgt en Gerard Muller van Kampen^ Raaden des Keizers, en Kornelis Bennink, uit de Vroedfchap van Amfterdam, toogen, in Zomermaand, naar Koppenhage, alwaar zy Koning Fredrik, die reeds kennis hadt van de toerustinge in Holland, genegen vonden, om een Verdrag met hen te fluiten. Die van Lu- bek alleen ftremden den handel, eenigen tyd; doch alzo zy, door de andere Hanze - Steden t werden tegenvallen, werdt de Vrede, ein- delyk, getroffen. De Hollanders beloofden Koning Christiaan, die toen in Noorwegen was, geen' onderftand te zullen doen, en zelfs de. vaart, naar Noorwegen, te zullen ver-/ bieden, 't Laatfte werdt, door het gevangen neemen van , Koning Christiaan, welk kort hierop volgde, onnoodig. Voor 't einde van Hooimaand, kreeg men hier tyding van de geflooten Vrede. Zy verwekte eene algemee- ne vreugde niet flegts; maar zo groot eene daaling in de Oosterfche waaien, dat de Rogge van, zes-en veer tig op twee entwintig goudgul- dens, en de Teer van vyftig op dertien guldens viel ■(ƒ). .■- ■,■:■;:,.•;■ 'm- De
00 Mr. Aert van der. Goes Regift. il. i8a> ■ i-
(f) Cliron. van Eu., de Vëbe fol. 34. |
||||||
|
'*£ VADERLANDS CHE XVII. BömS
S^iuttJfc Dé Stadhouder, terftond hierna, de Stäa*
*g3a., ten, te Utrecht, ter Dagvaart befchreeven heb- |
|||||||
|
ÏTü"
|
|||||||
|
"bende, .begeerde, dat het Land alleen de
kosten van de uitrusting der Oorlogfchepen en van de bezending naar Koppenhage op zig neemen zou. Zy beliepen, met malkanderen^ ■ r/.•./. omtrent; vyfduizend guldens. Doch de Staag T,,,, .-.,. ' ten wilden alles, tot 's Keizers lasten, laaten, ;,r.; Waar uit volgt, datzy, op deezen voet, met hem en de Landvoogdesfe, overeen gekomen waren. Alleenlyk toonden zy zig niet onge» negen, om den afgezondenen naar Koppenha- ge een vrywillig gefchenk te doen (g). Hoe dit gefchil verder bemiddeld zy, is my niet gebleeken. XI. Doch de Vrede met Deenemarke en de Nieuwe Hanze-Steden, duurde niet lang. De Hollan- metdf ^ers hadden naauwlyks hunne Vloot ontta- Ooster- keld, eft 't volk afgedankt, of Koning Fre- lingen. «Jrik, door de Lubekkers opgehitst, zogt ftof jtot nieuwen twist. Doch alzo hy den Neder- landfchen Koophandel niet geheel misfen kon, poogde hy, met Brabant, Vlaanderen en Zee- land, vrede [té, houden, en alleen m«t Hol- land te breekèti. Hy hadt uitgerekend, dat (Christiaan de II, dien hy nu in zyne magt hadt, hem, door hulp der Hollanderen, die den verdreeven' Vorst, geld, fchepen en ge- fchut verfchaft hadden, driemaal hónderd- duizend guldens fchade hadt toegebragt; van welke fomme hy van Holland vergoeding vor- derde, door een Gezantfchap, alleen ten dee- zen einde, herwaards gezonden. De Land- > voog- r_f) W«.- Abrt van der Coes Regift. U, 183, i8<S, ■>. \
|
|||||||
|
XVH. Boek. HISTORIE. 47
voogdes, de Staaten van Holland, in Win- KAREtll^
termaand, te Bergen in Henegouwen, ter "S*8* Dagvaart befchreeven hebbende, ftelde hun *m*m de klagte der Deenen voor. Zy overreedden haar ligtelyk, om 't gefchii aan te merken,als • den Keizer en de Nederlanden in 't gemeen betreffende, en niet Holland in 't byzonder* Pe Deenen hadden beweerd, dat de Koning» uit kragt van't Verdrag, onlangs te Koppen-, hage geflooten, regt hadt, om zyne fchade, op Holland alleen, te verhaalen. Doch deErnftige Landvoogdes, anders onderrigt, verklaarde "al ƒer den Gezanten rondelyk „ dat de Koning, iets V00gdes-; „ van byzondere Perfoonen te eifchen hebr fe tegen „ bende, hen, uit hoofde van 't Verdrag,de Deen- „ alleen voor hunnen bevoegden Regter be-,^^6* „ trekken kon, alwaar hem onverwyld Regt », gedaan zou worden; doch dat het hem, „zonder blykbaare krenking van 't Verdrag, „ niet vryftondt, zyne fchade te verhaalen, ' ,, op 't Land van Holland in't gemeen. Deedt. - *
„ hy 't egter; hy moest zig verzekerd hou«
,, den, dat de Keizer de zaak der Hollande- „ ren als de zyne aanmerken, en met alle de „ magt der Nederlanden en van Spanje zelve „ handhaaven zou." De Deenen zig hebbende laaten verluiden,
dat zy met Brabant, Vlaanderen en Zeeland in onderhandeling treeden, en aan dezelven, vryen Koophandel vergunnen wilden; zonde Vrouw Maria, terftond, verbod aan deeze Landfchappen, om den Gezanten gehoor te; verkenen. Ook verftondt zy niet, dat de Gezanten, met de drie Landfchappen, zouden üoeken te handelen. Kort hierna, kwamen 'er
|
||||
|
^ V A D E R L A N DS CHE XVII. Boek;
&mfitlf. 'ér Brieven van Koning Fredrik aan Vrouwe
„abSSL Maria, vervuld met klagten, over geweigerd "Regt. Ten zelfden tyde, fchreef hy aan Ant- werpen, Brugge, en Middelburg in Zeeland, hen noodigende, om zig van Holland te fchei- den, en in zyn Ryk te komen handelen. Poch deeze Steden antwoordden, uit eenen mond, dat zy zig geheellyk gedroegen aan 't gene den Koning, door de Koningiune - Landvoog- desfe, gefchreeven zou worden. De Deen- • fche Gezanten keerden naar huis, zonder hun oogmerk bereikt te hebben. Men bereidde zig, van wederzyde, wederom ten oorlog. Vrouw Maria zondt egter, in de Lente des ' volgenden jaars, Henrik Wïllemszoon van Haar- lem , op 's Keizers kosten, naar Deenemarke, met last, om den Koning klaar en onvertogen antwoord af te vraagen, of hy de geflooten Vrede begeerde te onderhouden, of niet Qi). Water- De Slagtmaand des jaärs 1532 was weder- vloed. om^ gelyk voor twee jaaren, ongelukkig voor Holland en Zeeland. Op den tweeden dier maand, ftak 'er zo hevig een ftorm uit den Noordwesten op, dat de meeste Zeeuwfche Eilanden, en veele Polders en Dorpen, die naauwlyks wederom beverscht waren, onder- vloeiden (f), fn Holland, liep het water een voet hoog over de dyken: 't welk, in eene eeuw, niet gebeurd was. Ook braken 'er ee- nige gaten in den Westfriefchen dyk, die, ter oorzaake van de ftrenge vorst, welke hier kort op volgde , den gantfchen winter niet ge-
(k~) Mr. Aert van der Goks Regift. £/.189,190,191 ,195»
£i) Reicersb. II. Deel, tl. 433. |
||||
|
XVII. Boek. TH I ST ,0 R'I ?E.
|
||||||||||||||
|
49
|
||||||||||||||
|
geflopt tonden worden (£).» Men verzogt ten
Hove om onderftand in geld, tot het boeten der geleeden'fchade. Men, wist, dat de Kei- zer, voorheen, die van Lodyke en anderen in Zeeland onderfleund:hadt..,.:Doch ik vind niet, dat-.de Hollanders thans iets verwier- ven (/]). De Zeeuwen,,die,ook meer geleer den hadden, werden, gelyk te vooren, we- derom geholpen. 'De Landvoogdes vergunde huri, uit 's Keizers naam, vier jaaren agter een, jaarlyks, tweeduizend vyfhonderd pon- den van veertig grooten van de Keizerlyke Be- de te mogen inhouden, om dèzelven, tot her- stelling der Dykaadjen, te gebruiken (jn). Ta verfcheiden' Hollandfche en Zeeuwfche Steden, fceérschte, ten deezen tyde, ook eene befmet- telyke ziekte. -Te Zierikzee, fneuvelden, in drie maanden tyds, meer dan drieduizend men- fchen (n). Te Rotterdam, was de ilerfte ook zeer zwaar (<?). ' • fiiJ Onder Y drukken deezer rampen , werdt
Holland, zo men waande, van den kant van fa Stigt, gedreigd met eenen onverwagten in- val. In den aanvang van-. Lentemaand des jaars 1533,vernam men hier, dat 'er, tusfchen Amersfoort en Utrecht, een groote hoop Knegten byeen trok, welker getal, naar de 'gerügten'liepen, binnen weinige dagen, tot ■drieduizend, was aangegroeid. Wie deeze Knegten verzamelde, en wat men 'er mede voor-
1 fi) VkCiusHoOWI, II. 23y, 240. '
- *>l\ ¥R' Aert van der Goes Regift. U. 188, 190, 191.
C»0 RoxHORN op Reigersb. II. Deel, lil. 434. (») K.E1GERSB. II. Deel, bl. 43a,
{ej Mr. Ae&t van dks. Gm$ Regift. U. j38.
|
||||||||||||||
|
KarelIÏ»
I5S2- |
||||||||||||||
|
xir.
Vrees
voor ee- nen inval in Hol- land naar den Stjgt- fchen kant. 1533. |
||||||||||||||
|
V. Deel»
|
||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||
|
$Ó V ADlEttULANDSCHE XVH. Boe^
KarelIU voorhadt, wisuiniemant met zekerheid. Doch
x533' grooten eri kleinen ftelden vast, dat het op
,-., .:--*_ j^0jjan(j g|munt Wäs. Veelen dagten-,-idat de
Lubekkers, met kennis van Hertoge Karel
van Gelder, dit-iVoik hadden doen werven. Men verfpreidderzelfs, dat de toeleg was , met het zelve,; onverhoeds, 's Lands-fchepen te bemagiigen 9 of in den brand te fteeken Q5)i Men oordeelde, dat' de Gelderfchen kennis van dit flinksch oogmerk hadden, en befloot, hierom, agt ik, eenige Harderwyker fche- Voor- pen, te Edam, aan te houden (#). De Raad zorg hier van jï0nand gaf der Landvoogdesfe en deh « tegen, g^houder tërftond kennis : van 't byeen trek- Jcen der vreemde Knegten, en befchreef de -Staaten, in den Haage, tegen den veertien- den van Lentemaand, hun vertoonende, dat men eenen inval in Holland van deeze gasten :;te dugten hadt,.en dat men fpoedig raad fchaffen moest, om hen te keeren. De Staa- ,v,x ien-verzogt hebbende, 't gevoelen des Raads, «V vooraf, te mogen verftaan, antwoordde deezë !*",• ,1' ^'dat. de Raaden <blootelyk gelast waren, om i 'l" l>» het regt te bedienen, en geen geld noch 2 ' ijv gezag hadden, om eenen vreemden hoop „ Krygsvolk te: doen fcheiden,9 veel min ee-
'3 'jy nige Knegten inidienst, om denzelven, met V; j0 geweld, te verjsagen; doch dat de Staaten 4 -■.; $ een klein getal Knegten uit de Landzaaten *• - -— „moesten aanneemen, en dezelven leggen . ^ ,.aan de Watering van de lange Weide, die „ de vyand door zou moeten, zo hy 't op •- ; ; „ Hol- (p3 Velius Hoorn, il. 24s. •
Qg} J. ScH'R«ss*äT Befchr. van Haïdeiw. II. Dei » U. 09,
|
|||||||
|
«3s«a ,v
|
|||||||
|
u
|
|||||||
|
^Vfi. Boek. H Ï S T Ó R ï E. '*Ji'
! j, Holland gemunt hadt." Men fremde, ter* KAREtil.
ftond, tot het werven van zeshonderd Kneg- *533- ten, die drieduizend guldens, ter maand,"" zouden kosten, Amfterdam wilde, dat 'gr tweehonderd Bootsgezellen onder zouden zyn, die den vyand van de fchepen moesten wee- ren, zo hy voorhebben mögt, dezelven tb overweldigen. Doch dit vondt de Raad ört- dienftig. De Afgevaardigden der Staaten niet uiterlyk gelast 'zynde, werdt 'er, voor dat zy veifiag aan de Steden gedaan hadden, niets beflooten. Dordrecht, Haarlem ér* Delft itemden, federt, tot het opfchietèn van vyfhonderd guldens ieder, om zeshon- derd Knëgten aan te neemën, op rekening , der Bede, die te S. Jans misfe verfchynen .; zou. Leiden verklaarde, ter oorzaake van ,het fluiten van'den Wolftapel te Calais, nee- 'f ingloos te zitten, en voor oproer van binnen bedugc te zyn, waarom zy niets opbrengen kon. -Gouda, welk't gevaar naast was, fprak ?a van vyftiënhonderd of zestienhonderd Knëg- ten te werven, ten laste Van den Keizer, waar toe meh penningen wilde opneemen. Am- fterdam was, ter deëzer Dagvaart, niet te- genwoordig. Dé Edelèrt ook niet, alzo zy 'den Advókaët hunne meening gezeid hadden, en zig Verder aan den Rääd gedroegen. On-? dértusfchen waren de vreemde Knegten haar Wyk te Duurftede gewèëken. Doch men vreesde^ dat zy de Lek afzakken mogten^ waarom men, langs de Stroomen, en vooral te Dordrecht, fchei-pe wagt hieldt, en 't ge* fchut op de fehepéh brägt. De Landvoogdes caf dert Graave van Buuren, Kapitein - Gene« * u D 2. raal, |
||||
|
54 VADERLANDSCHE XVII.Boek.
Kar«lU. raal, bevel, om met de Bende van Nasfau,
I533, die van Aarfchot en de zyne naar de Hol- landfche grenzen te rukken. Hoogftraaten zou ook met zyne Bende Paarden en vyfrien- honderd Knegten, in drie Vendels verdeeld, derwaards trekken. De Kapitein van Utrecht hadt duizend Knegten onder zig, en wist raad, em tweeduizend Boeren, zo goed als Kneg- ten , in de wapenen te brengen. Al dit werde ■den Staaten, voor 't einde van Lentemaand, in grooten getale, ter Dagvaart befchréeven, De Raad omftandig voorgelegd. De Raad verzogt , van Hol-ter deezer gelegenheid, 't gene ook, voor land menige jaaren, reeds op het tapyt gebragc den^taa-was5 ^1 nec Land een Befluit nam, om al- ten ge- toos tweeduizend, of ten minften eenduizend duurigen Knegten , op de Schildtalen, in dienst te hou- last van ^en_ gn £)orclrecht verklaarde, tot eendui- vonfop zend Knegten, al voorheen, last gehad te te drin- hebben. Van 's Keizers wege, zouden 'er gen. „tweehonderd Paarden bygevoegd worden. De Edelen waren 't met Dordrecht eens. Doch de andere Leden oordeelden „ dat men, 't -,, Land niet onderfteund hebbende, toen her „ geene Knegten in dienst hadt, het nog min- „ der onderfteunen zou, als het duizend Kneg- „ ten onderhieldt. Ook vreesden ze, dat de „ Keizer hen, voor 't betaalen zyner Paar- „ den, zou laaten zorgen, en dat hy ook de „ Knegten niet zou willen voldoen, als zy, „ ten zynendienfte, uittrokken. Nog waren „ zy;bedugt, dat elk zyne vrienden, onder 's „ Lands Vendels, zou willen bevorderen, ,, 't welk gefchaapen ftondt, oneenigheid „onder de Ledeu te veroorzaaken." Devoor- |
||||
|
XVir. Boek. HISTORIE. 53
flag des Raads werdt, derhalve, van de Kareiïï.
hand geweezen. *533* Midierwyl, hadt de Kapitein-Generaal den ~""""" """
Hertoge van Gelder vermaand , dat hy de vreemde Knegten zou doen vertrekken, hem te gelyk zynen dienst aanbiedende, om dezel- ven te helpen verjaagen. Hy lag nu reeds te Gorinchem. De benden van Nasfau waren te 's Hertogenbosch, en die van Hoogftraaten te Utrecht gelegerd, 't Schryven aan Hertoge Karel hadt zo veel gevolg, dat de vreemde Knegten, op zyn bevel, de Höllandfche gren- zen verlieten en naar 't Stigt van Munfter trok- ken. Doch omtrent het einde van Grasmaand,, was 'er wederom een groote hoop op de gren- zen famengerukt. De Staaten vreesden toert zelven, dat de Lubekkers dit Volk in dienst zouden neemen, alzo zy 'er, gelyk mendagt.,, gefchut en geld onder hadden. Doch de vrees was ongegrond. De vreemde Knegten trok* De ken allen, in Bloeimaand, af (V), naar Oost- vreemcfe friesland. Hun waare toeleg, waarover men ver^e]j^ hier te Lande zo groot eene bekommering iceiu hadt opgevat, ontdekte zig, door den tyd , volkomenlyk.. Wy hebben, in' 't voorbygaan (>,), aange- Hun was»
tekend, dat Christiaan de II, Koning van re toeleg.
Deenemarke, in 't jaar 1531, een' hevigen
twist hadt bygelegd, tusfchen- Graave Enno
en Jonkheer Balthazar van. Ezens, een' Oost-
friesch" Edelman. Deeze bevrediging nu was
van korten duur geweest. Bakhazar hadt zig
naar
O) Mr- Aert van der Goes Regift. II. 191 > 192, 193*.
*$4> 195* 19ö> 198, 200^ 202,,2O3. 207. t,0 *"• 35* D a
|
||||
|
54* V A D E R L A N D S C H E XVII. Boek.
RArelIL naar Gelderland begeven, en den Hertog ;>
*533. die zig, reeds federt eenigen tyd, gemengd hadt in de Oostfriefche gefchillen, bewoogen, om hem het Adelyk Slot Rozande, by Arn- hem, af te ftaan, en hem verlof te geeven , tot het werven van eenige manfchap, om zy- ne vervallen' zaaken, in Oostfriesland, te her-r Hellen. Meinard van Ham, een Geldersen Overfte, deedt deeze werving zo heimelyk, dat niemant wist, wie ze gelast hadt. Hy le-f 'gerde de Knegten op en omtrent de Veluwe* en veroorzaakte, hierdoor, de bekommering in Holland en in 't Stigt, van welke wy ge- waagd hebben. Toen de hoop groot genoeg was, trok 'er Jonkheer Balthazar mede naar Oostfriesland. Hy floeg, in Wynmaand, het Leger van Graave Enno, by Jemmingen, Na- derhand, op nieuws door de Gelderfchen ge- lterkt, behaalde hy nog eenige andere voor- deelen, in Oostfriesland. En hierop volgde , in de Lente des jaars 15 34, een verdrag, waar- by de Hertog van Gelder merkelyke voordee- » len bedong (7). ij v XIII. Kort na 't vertrek van Henrik Willems-
Overleg zoon van K0ppenhage, kreeg men, hier te ren vän^Eande, berigt, dat die. van Lubek negen den Oos- Oorlogfchepen in zee hadden gebragt , er* terfchen j0Og meer anderen gereed maakten, Men was, Oorlog, derhalve ? voor 't neemen der Holiandfche fchépen bedugt, of ten minften voor 't flui- ten der Zond, waarvan niet alleen groote fchade voor 't Land, maar zelfs, gelyk mj - i voo- 4 p"); E.. Beningha Hifl. van Oostfr. IV. BöekyCep. XXXT.
XXXIX. XUV. LVII. ml. 659,665» 6ö5> 6/(5. PoNTANUg Libr. XI. p. 7(19—774. _.,. ■■'-..•-}' |
||||
|
XVtl. Boss- 3 H FS T O R I £, 7 y$$
voorige Jaaren, ppfchuddingen onder de KarelR.
Bootsgezellen te wagten ftonden. Om dee- i533- ze nadeelen te voorkomen, ftelden Amfter- • dam en de kleine Steden en Dorpen van Wa- terland, afzonderlyk, op 't einde van Len- temaand, zynde byeen gekomen, een Ont- .werp op, welk zy, in *t; begin van Grasmaand, den Edelen, grooten en kleinen Steden, mee den Stadhouder te Dordrecht vergaderd, Or verleverden, v De kosten van het zelve zour den, in vier maanden tyds, omtrent zestig- duizend guldens; beloopen. Doch de andere Steden waren weigerig, oordeelecde dat de Oosterfche Oorlog den Keizer alleen raakte» die van alle de Nederlanden, ten minften va» Brabant, Vlaanderen en Zeeland, zo wel als \ van Holland, onderftand vorderen moest. De Stadhouder wilde, dat Amfterdam en de War «erfteden vyftig Oorlogfchepen vooruit lee- veren zouden, en dat Holland de verdere on- kosten zou draagen,, zo ver zulks doenlyk wa- re, eer men den,anderen Landen iets zou af? vergen; alzo Holland 't meest by den Oos? terfchen Oorlog te lyden badt. Doeh Amfter? ,...'** dam en de. Waterlieden hadden, hier geeoe . i* ooren naar. , .ra&v? Terwyl men > in deeze pnderhandeling, be-
zig was, kwajB Henrik Willemszppn van Kpp- penhage te rug. Hy hadt maar eens gehopt gehad by Koning Fredrik, die krank wasj doch kjaarlyk begreepen, dat hy, ep Hol- iarid alleen, de fchade, hem aangedaan, ver-, haaien wilde; poideelende hy, dat het jong- fte Verdrag hem, hiertoe regt gaf, en 't zig $11 kreunende, hoe de Koningin-Landvoog- ï; o , D 4 des» |
||||
|
$6* VADERLANDSCHE XVII.Boek:
KarelII. des en derzelver Raad hét mögten uitleggen.
*533' Zo verftoord was hy, dat hy de Koningin niet ""Wedèrom deedt groeten, en den Holland- fchen Gezant flegts eenen beflooten Brief aan haar medegaf, opgevuld met dreigende uit- drukkingen. Thans lagen 'er nog vyf envyfcig Koop-
vaardyfchepen te Dantzig, voor welken men zeer bekommerd was. Men befloot, derhal* ven, in de eerfte plaats, de Landvoogdes te verzoeken, dat het verbod der vaart, welk den vyf tienden van Grasmaand uit was', tot den vyftienden van Bloeimaand duuren mögt; dat de goederen der Lubekkeren met derzel- ver aanhang, op eenen dag, in Brabant * Vlaanderen, Holland en Zeeland, beflaagen mögten worden; en dat men de groote Mee- fiers, zo noemde men de voornaamfte Reeders, ten Hove befchryven wilde, om hunne ge- dagten, op 't ftuk der Zeevaart,-open te leg- gen. De Landvoogdes befloot tot het verbod der Zeevaart naar 't Oosten en tot het beflaan der Oosterfche goederen. Doch dé Dagvaart der Toerus- Reederen hieldt zy in bedenken. Vervolgens, tmgte j,am meTli óp eene Dagvaart in den Haage, 't ftuk der toerustinge ter zee in overweeging. De Edelen wilden: „ dat Amfterdam en de „Waterlieden dertig groote Oorlögfchepen ,^ zouden leveren, voorzien met het beste „ gefchut van vierhonderd fchepen, die zy, „ ten deezen tyde, nog wel hadden; dat men „ twaalfhonderd Bootsgezellen en drieduizend „ Knegten op deeze fchepen leggen zou, en „ voor 't gene dezelven, in dè eerfte maand, „ zouden kosten, vier of vyf duizend ponden y „ over
|
|||||
|
••
|
|||||
|
XVII. Boek; HISTOR I,Ë; &
'„ over Holland, omflaan, tot het handgeldKareiIF.
„ van twee Filips guldens voor ieder; de i533> „ mondbehoeften zou men borgen: dat men " „ de Landvoogdes moest verzoeken, om een'
„ Admiraal over de Vloot te Hellen, alzo de „ oorlog 's Keizers oorlog was, en dat zy,v „ geld behoevende, zulks van de vier Land- • „ fchappen, belang hebbende by den Oos- „ terfchen handel, geliefde te eifchen, in welk „ geval, Holland zig wel zou kwyten." Dor- drecht, Delft en Amfterdam vielen terftond den Edelen, toe. Haarlem, Leiden en Gou- da wisten geenen raad, om fpoedig veel gelds byeen te brengen; maar in vier of vyfduizend guldens, zouden zy hun aandeel leveren. Doch de Waterlieden wilden geene fchepen leenen , zonder 'er huur van te trekken: waartoe de andere Leden niet konden verftaan. Einde- lyk,, befloot men, dat de fchepen, by voor* raad, gereed gemaakt zouden worden; 't welk omtrent agt-entwintighonderd guldens kosten, zou, met welken, men de Landvoogdes zou zoeken te belasten. De Afgevaardigden der Staaten, met dit Befluit, ten Hove getrokken zynde, verzogten „ dat de Landvoogdes der- ,, tig groote Schepen en twaalf Barken in zee „ wilde doen brengen, en een' goed'Admiraal - „ over dezelven ftellen, konnende men, in ,» Holland en in Friesland, mindere Bevel- „ hebbers genoeg vinden." Zy voegden 'er by ,, dat de Staaten, als dan, by leeninge, „ zouden opbrengen twaalfduizend guldens, „ mids de Landvoogdes de Vaart naar Oós- „ ten en Westen verboodt, tot dat 's Keizers « Vloot in zee zou zyn." De Landvoogdes, - D 5 na " |
||||
|
*$ VADERLANDSCHE XVII. Boek
Eaeei.II. joa eenige dagen beraad, begeerde, dat de
I5ä3f Staaten de twaalfduizend guldens, by leenin- s-- ~ge, voor eerst, zouden opbrengen % dat zy zig» wyders, borg ftellen zouden, voor de Scheephuure en mondbehoeften , mids men beloofde, hen van betaalinge ie zullen vryen. Zy zou een' goed' Overkapitein of Admiraal aanftellen, en 's Keizers gefchut naar Holland zenden, om op de Vloot gebruikt te worden. Ook zou zy verbieden Oosjwaards te zeilen \ doch de Vaart naar 't Westen en de Haring- visfchery wilde zy wel toelaaten. Evenwel oordeelde zy, dat de Vloot eerst in gereed- heid gebragt zyn moest, waarom zy alle fche- pen in* befiag zou doen neemen, om, uit de- zelven, bekwaame Oorlogfchepen te kiezen. De Afgevaardigden der Staaten verklaarden, hierop-, datzy tot niets verders dan tot eene lee- ning van twaalfduizend guldens gelast waren. Die van Enkhuizen, Edam en Monnikendam vertrokken, ondertusfchen , heimelyk van Bnjsfel, om hunne Schepen, voor 't beflag, in zee, te brengen, en niet ten oorlog te die- nen. Doch de andere Afgevaardigden fchree- yen, in alleryl, aan den Raad van Holland» om hun dit te doen beletten. Zy bleeven ,, midlerwyl, ten Hove;. by den Stadhouder aanhoudende, op het aanflellen van eenen, Admiraal, en, op het afzenden van 't gefchut,; Mis", welk men beloofd hadt. Doch de Stadhouder hehfdes was tnaDS zeer onvergenoegd op de Staaten, Stadhou- om dat zy, de voorlpraak van andere Heeren. ders op verzogt hebbende, hem fcheenen te mistrou- de Staa- wen ^ ?t wejj? ^y ^nn dreigde, door 't fcherp, invorderen der ingewilligde Bede, betaald te;
zul^
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XVII. Boer... H IS T O R IE. 5^
zullen zetten. Doch zy gaven hem goede KarelIIï
woorden, verzoekende, dat men, voor alle I533> dingen, Holland alleen niet met den last des ■ *~ \ oorlogs bezwaard laaten wilde, ten ware 'er, ^b, veelligt, hoop van Vrede mögt zyn, welke . Iv<,^
men voor hun verborgen hielde. Voorts ver- . 5 klaarden zy, dat zy de andere Heeren alleen Jtsa hadden aangezogt, om de goede zaak te be- ter voort te zetten , niet uit mistrouwen op den Stadhouder. Hoogftraaten liet zig, hiermede, naar 't fcheen, gezeggen, beloo-1 vende zyn best te zullen doen, om Holland uit den oorlog te houden. - Het fammelen ten Hove, veroorzaakt door xiV.
de tweedragt der Heeren, deedt de Staaten, Vrede- op 't einde van Bloeimaand, in den Haage,'handf'inS vergaderd, een Befluit neemen, om de Land- ™ee^arj^ voogdes wat ernftiger te dringen, tot het voort- zetten van den oorlog, uit 's Keizers naam. Koning Fredrik was nu overleeden, en de Vredehandeling, met zynen Zoon en Opvol- ger, Christiaan den III, op eenen goeden voet gebragr. 't Kwam 'er thans alleenlyk op aan, om die van Lubek tot reden te' brengen. Dee- zen wisten, tegen 't verbod, de Oosterfche waaren, over Hamburg, in de Nederlanden I ^ te voeren, en 't voordeel, dat hun hiervan kwam, ftelde hen in ftaat, om den oorlog lang „..';. uit te houden. Vlaanderen en Zeeland waren : ten Haring gevaaren, terwyl de Visfchery, in Holland, verbooden was, 't welk hier voor oproer onder 't gemeen deedt vreezen. Ara-De Staa*' fterdam en de Waterfteden hadden de Oor- g° va™ iogfehepen reeds in gereedheid gebragt, #|Sn tpc.de eerlte maand huur drieduizend guldens den oor- ver- |
||||
|
6o VADERLANDSCHE XVÏL Boek;
KarelII. verfchooten. Nu vonden zy zig buiten ftaat*
, om raeer °P te brengen» Ook wisten zy geen log tegen antwoord te geeven, op een' voorflag van die
bekte unnHÜmbUr#'r°,m de gefchil|en, «sichert
voonTe Polland etl de Lubekkers, te bemiddelen. At doen zet-dlt gaf detl Staaten gelegenheid, om der Ko- ten, ningmne de volgende vyf punten te laaten vooi-flaan : i. Of zy zou gelieven eenen Admi- raal aan te ftellen; 's Keizers gefchut op de Vloot te doen brengen, en de andere Neder- landen.-, op 't ftuk des oorlogs, te befchryven; alzo, zonder dit, geen oorlog gevoerd kon worden, en Holland de penningen, tot hier- toe verfchooten, vergeefs gefpild *zou heb- ben. 2. Of zy al wat van Lubek over Ham- burg of andere Plaatfen in deeze Landen kwam voor goeden prys geliefde te verklaaren. 3. Ofzyde Visfchery den Hollanderen, zo wei als den Vlaamingen en Zeeuwen, geliefde te veroorlooven. 4. Of zy de Oorlogfchepen ge- liefde te ontflaan, of anders, wegens de huur, met dezelven, overeen te komen. 5. Welle antwoord men die van Hamburg geeven zou, op de aanbieding van bemiddeling der gefehil- len met de Lubekkers. Gerard De Landvoogdes, geperst door de Afae- vanMer. vaardigden van Holland, voldeedt hen op wordt eet?'g5? Yan deeze Pinten. Zy ftelde Gerard Admiraal van Merkere, voorheen Admiraal van Vlaan- der Hol-deren, over de Hollandfche Vloote, beloo- vLSe ^r. te»» nevens. Hoogftraaten, met der-* V»""- tigduizend guldens, naar Holland, te zullen zenden, om de uitrusting voort te zetten. Zy verboodt, behalve de Vaart naar »« Oosi
|
||||
|
XVÏT. Boek. H IS ? O R I E. 61
Oosten («), den invoer der Oosteriche waa- KarelIï.
ien, door Lubek over Hamburg, op verbeur- *533.« te dier waaren. Wegens de Visfchery, be- tuigde zy, te verwagten, dat dezelve, als de Oorlogfchepen in zee waren, voor alle de Landen, wederom vry zou können zyn. Aan Hamburg, kon men, haars oordeels, fchryven, dat 'er, eerst een Beftand voor drie maanden' geflooten zynde, eene Dagvaart, binnen die Stad, kon gehouden worden, om op dezelve, ware 't mogelyk, op den voet der oude Over- eenkomften, eene beftendige Vrede te flui- ten. Doch gelukte dit niet, dan moesten par- tyen, na 't eindigen van 't Beftand, zes wee- ien tyd hebben, om lyf en goed te bergen. _Van 't befchryven der andere Nederlanden , fprak zy niet. Ook kwam 'er geen gefchüt van den Keizer. Brugge, Middelburg, Zie- rikzee en Veere, die 't in bewaaringe had- den, wilden 't niet laaten volgen. Brugge gaf voor, dat het der Stad toekwam. De ande- re Steden behielpen zig, met diergelyke voor- wendfels. Zy zogten Holland alleen met den Oosterfchen oorlog belemmerd te laaten, en ondertusfchen den Oosterfchen handel naar -zig te trekken, ten nadeele van Holland. De Oosterlingen toonden zig hier genegen toe. jhi.den Zomer, kwamen 'er verfcheiden' Sche- pen van Dantzig in Zeeland aan, 't welk het Hof, onaangezien het Verbod, oogluikende toeliet. De Oosterfche Kryg werdt, eerlang, on Men
;vermydelyk voor Holland. Hoogftraaten en P0<?gc i £«) Repert. der Mak«*, bl. s/, -
|
||||
|
Sa VADERLANDSCHE XVII. Boer
IÜUrelII. die Admiraal, eenen Staat van Oorlog heb'«
> I533, bende opgemaakt, verfcheenen, met denzel- den yen, op eene Dagvaart, die, tegen 't einde meesten van Hooiniaand, te Am'ftërdam, befchree- last des ven was. Hier vertoonde de Stadhouders J?°stef" „ dat het Hof hem dertigduizend guldens ter Krygs op " ^an^ ge^e^ hadt, tot de beraamde uitrus- te drin« >» ting; dat hy geenen kans zag, om meer gen. ?J te verkrygen, en dat de kosten, in twee „ maanden, wel zeventigduizend guldens be- '„ loopen zouden; dat hy, hierom, van de „ Staaten vyftigduizend guldens begeerde , „ die, als'er de gewoohê èn buitengéwoone „ gratiën of kwytfcheldingen afgetrokkeri „ waren , naauwlyks dertigduizend guldens „ blyven zouden. Hy voegde 'er by, dat hy', „ hierop Conjènt hebbende, terftond met de „ begonnen' toerusting zou voortvaaren." Uit .deezen voorflag des Stadhouders, konden dè Staaten ligtelyk bevroeden, dat men, eenS dertigduizend guldens gefchooten hebbende ■', den gantfchen verderen last des oorlogs , op Holland alleen, zou Iaaten aankomen, 't welk hun, met reden, onverdraaglyk fcheen. Zy raad- pleegden hierop, onderling, met allen ernst. De Edelen oordeelden, dat men, wanneer de Tchepen wederom uit zee kwamen, alleetilyk bétaalen moest 't gene dezelyen meer dan 's Keizers derdgduizend guldens gekost hadden, waarin Holland, nevens de andere Nederlari- ,. den, zyn aandeel opbrengen moest, zyridè2, naar ouder gewoonte, een vyfde van 't ge« fci heel filet Zeeland. Dordrecht was wederom 'gereed in't bewilligen, mids gevolg hebben-
de van 't meerderdeel tief &aateö. Haäar- lem,
|
||||
|
$
|
|||||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||||
|
XVII. Boek.
|
|||||||||
|
lern, Delft, Leiden en Gouda, geenen raad^AkÈtfl,
Weetende om geld te vinden, waren weige» '1S^',. ri<T. Arnfteidam beklaagde zig, Over de reeds Amfter- gemaakte kosten, die nu al meer dan twih- dams be- «igduizend guldens beliepen; doch toonde la«g by Zig egcer gereed ter bewilliging, zo de mees f^^' te Leden 't ook zo konden begrypen. Men handel.' moet aanmerken, dat deeze Stad groot be* lang hadt by den Oosterfchen handel, zynde aldaar thans reeds de voornaamfte Koorn-■-■ ' markt van Holland (V). De kleine Steden, ■Rotterdam, Schiedam en Alkmaar, vertoon- ; den haare armoede. De Keizerlyke Gemag*
tigdén de Leden dringende tpt bewilliging^ ; > floegen eenige Steden voor, dat men vyftig-- -**v&&i buizend guldens zou können ligten op de Be« 'de, die, in 't jaar 1535, verfchynen' zou, waar op zy fors genoeg hernamen „ dat de „ Keizer, geld willende ligten op ingewillig'- „de Beden, zulks den Steden niet behoefde '■,i te vraagen." Men fcheidde , derhalve«, donder tot befluit te komen. De Stad Delft kleedt openiyk aantekenen, dat zy nimmer iets tot de kosten van deezen Oorlog draagen zoui Zo veel fcheelde het, of eene Stad belang hadt by den Oosterfchen handel, of «let. • Tegen den tienden van Oogstmaand,' was 'er wederom Dagvaart befchreeven, te Ara- flerdam. Hier deedt de Stadhouder, op dat wy ons van de Woorden van 's Lands Advo- kaat van der Goes bedienen, de Steden elk afzonderlyk fpreekende en hoorende, grootett urbeyt ende listeneneer danm geenen tydejt H>ekk fi cofp- < |y) Zie Mr. Aert ¥At>BBa ét)ïs Règift.'W. 179'. :.l* .
|
|||||||||
|
$4 VADERLANDS CHE XVII. Boek;
Karej-II. confdentk was. Eindelyk bragt hy te wege,
1533. dat de Leden allen, behalve Leiden, op den
*~ ~"^ twintigften, in de gedaane Bede bewilligden.
De Aüe, die van dit merkwaardig Gonfent
gegeven werdt, luidt, van woord tot woord,
vv als volgt:
Me óf « Die Gedeputeerden van den Eedelen ende
Con'fent n vyf grote Steden van Hollant als Dordrecht, *32f- " Haerlem> Delfc' Amfterdam ende der Gou- fendPon-» ^e» gehokt hébbende die Petitie van onfe den tot 3, genadichfte Vrouwe die Coninginne alsGou- toeree- M uernante ende Regente, in den name ende ^cefe™''" van weSen ^er Keyferlicke Majefteyt hem- cmitt-a y> lieden gedaen by den Graue van Hoichftra- Lubeek-, .„ ten, Stadhouder van Hollant, Zeelant &c. „ omme te hebben die fomme van vyftich „ duyfent Ponden van veertich groten 't pont, „ te betaelen d'een helft Kersmisfe,ende d'an- „ der helft St. Jans Misfe beyde naestcommen- „ de, om daer mede toe te redene een Armee „ van Scepen ter Zee tot ftraffinge van die „ van Lubeek, zynder Majefteyds rebelle vyan- „ den, ende dat by veele redenen hemlieden „ in 't lange geremonftreert. Ende al ist zoe „ dat defe Oorloge roert fyne Majefteyt ende „ by confequentie allen Tynen anderen landen , „ zoe dat geen redene en es, dat de voirfz. ,„ van Hollant meer dan d'ander Landen hier .,, inne gemolefïreert worden. Nochtans om „ fyue Majefteyt t' asfifteren ende te gelieuen, -,, gelycken fy in veele vqirleden faken belieft „ hebben. Spe Confenteren die voirfz. Ge- >,, deputeerden, e lok zoe veel in hemlieden es w in de voirfz. Petitie, mit conditie dat men „ hemlieden ter caufe van de voirfz. oirloge, » noct$
|
||||
|
XVIL Boek. H I S f O R I E;- 65
,„noch geenen anderen, meer noch vorder Karelïl
, molefteren of yet eysfchen fal, dan änderen '533- , Landen, in wekken geuallen zy mit heur»"" """ ', lieder gewoonlicke portie volftaen füllen* ', Ten tweeden, dat die Knechten endeBoets*- ƒ ,.\ , gefellen comende vuyter Zee nyet gaerdea , noch ouerlast in defen landen doen en füllen ;° ', of indien ter contrarie gefchiedde, zoe zullen , die voirfz. Gedeputeerden van dit Cotifent )T ongehouden blyuen, ende en fal voir geen , confent geacht worden. Ten derden, dae , des Keyferlicke 'Majefteyts Penningen tot : 5, dertich diüfent ponden eerst ende alvoiren „i?.'.t ,, in de voirfz. Armee geemployeert füllen ~-~—- 5, worden, iulcx dat indien enich beftant ge« ,, matei: worde, of dat die luyden van oirloge }, binnen twee maenden vuyter Zee keerden ,•, by ftorm of fonune, dat de voirfz. Gedepu- ,, teerden, naer aduenant datter ouerfchiet» ,, ontlast füllen blyuen, fonder vorder gehou- ,, den te fyne, öfter te cort quame, dan als ,, vojrfz es. Ende dät men gracelicken fom-, ,, meren ende executeren fal den Onderfaten ,, van de voirfz. Confente. Welck Confènc ,, nutter voirfz. Conditien die voirfz. Stadhou- ,<v ? ,, der geaccep teert heeft op ten 20 Augufty ^ 7 „ Anno 1533. binnen der Stad van Amfter- M dam, ter prefentie van den voirfz. Gedepu- „ teerden, my tegenwoirdich als Advocaat. j ,., Ende ick hebbe myn Heere den Stadthpu-
„ der defe Ade gegeuen onder myn hand- „ teyeken." Terftond hierna, wefdt bet verlof, aan fom-
migen verleend, om-, over Hamburg e» Lu-
V. De ex» • E '" bek,;
|
||||
|
tffc VADERLANDS CHE X Vit. Boek;
Kami.II. bek, op de Oostzee te handelen, wederom in»
*533- getrokken (w). De Vloot, onder 't Opper- DeVl00tbevel van Gerard van Merkere, geraakte ein- Taakt in delyk, in Herfstmaand, in zeé, koers zetten- Zee, en de naar de Zond, die zy, eenen tyd lang, ge- houdt de flooten hieldt, geenen anderen dan Neder- pen. ° landfehe Schepen vergunnende, door dezelve, uiten in de Oostzee, te komen. De Lubek- fche Vloot, geböoden door Markus Meyer, hieldt zig, omtrent de Elvé, ver genoeg bui- ten fchoots. De Hollandfche keerde eerlang Beftand. haar huis, en in de Lente des volgenden j'aars 1534- Qc"), werdt 'er een Beftand met de Lubekkers ~~~ en èen Verbond van Koophandel, voor den tyd van dertig jaaren (j>), met den nieuwen Koning van Deenemarke, geflooten (z). De Vloot hadt toen uitgediend; doch over 't draa- gen der kosten deezer uitrustinge, die, voor den Keizer, meer dan tweehonderdduizend guldens beloopen hadden (V), viel merkelyk verfchil, tusfchen Hoorn en de Dorpen onder dë Stad gehoorende (b~). De meeste Steden rekenden zig egter gelukkig, dat zy van deezen lastigen Kryg ontflaagen waren. XV« In Duitschland, hadden de Ptoteftanteh, on- Vryheid dëftusfchen, eenige vryheid gékreegen. De van Türkfche Keizer, Soliman, na 't verilaan van dienst in Koning Lodewyk, Hongarye byna geheel Duitsch- heb- land, fafi jjg; Aert van der Goes Regift. il. 194, 195, >97,
I98, I99, 200, 201, 202, 20.?, 204, 205, 20Ö, 207, 208,
209, 2IO, 211, 2IÏ, 211, 214, 215. (x) Reigp.rsb. II. Deel, il. 443.
ly) Chartr. van Brabant te Vilvoord«. Negende Onderkasfsi
getck. B. (2, Mr. Aert van der Goes •Regift. il. 217, 220.
. Ca ) Zie Mr. Aert van der Goes Regill. 'il. 2*4. 0) V'elius Hoorn, il. 242. |
||||
|
XVII. Boek. H TS TOR IE. €7
hebbende afgeloopen, dreigde het" Aartsher- RamlIL
togdom Oostenryk, met eenen inval, dien Ka-_^3+- Bet dé V. niet kéeren kon, zo de Proteftant- fehe Vorften hem onderftand bleeven weige- '--.-fco ren. Hy hadt zig in, den aanvang des jaafs 1532-, niet geen ander oogmerk, haärDuitsch- land begeven, dan om deze Vorften te be- weegen, tot het verleenen van eenen merke- :• . ;r lyken onderftand, tegen de Turken. *c Ge- lakte egter niet, voor dat hy hun de vrye oe- *' -J feriing van den Godsdienst, tot op het houden eenér algeméëne Kerkvérgaderinge, hadt toe- geftaan (V). In 't kort, hadt hy toen een Legér van negentigduizend Knegten en der- tigduizend Paarden op de been, welk de fchrik zo zeer onder dé Turken bragc, dat Solimän met zyne benden, in den Herfst, haar Kori- ftantinopel te rug trok. Doch dé vryheid van Godsdienst, welke de Keizer in Duitseh- land hadt moeten toeftaan, werdt, in de Ne- derlanden, nog in zo verre geweigerd, dac men zélfs 's Keizers PÏakaaten, wegens dee- ze vryheid, in Duitschland, uitgegeven, hier te lande, op flraffe van lyfen goed, niet moge inbrengen, houden, verhopen of kezen (d). Ook begon men, omtrent deezen tydj in Holland, heviger te yveren tegen de Herdobpers of Doopsgezinden^ onder wélken, zig ook lui- den onthielden, die, mét reden, by de Over- heid in 't oog liepen, en in en na het jaar, in welk wy nu getreden zyn, zo veel gérugts in Holland maakten, dat Wy niet nalaatèn kon- v nen,
O"» Pu Mont Corps Diplom. Tam. IV. P. H. p. 67, 88,
StEiQANüS Liir VIII. jji 9ic aio. :i ..... I
CO Reperc. der Plak. van HoU.W. 17. * ;'i ''•"'•■ • •
E a
|
||||
|
i
6B VADERLANDSCHE XVII. Boek:
Kftuo.lI.nen, van hunne bedryven, hier en hier om-»
1534' trent, een omftandig verhaal te doen.
~~ï[vr~ Omtrent het jaar 15:1a, of wat vroeger, Oor. " deeden zig, in Zwkferland, onder de Zwingli« ipron? fchen, en in Saxen, onder de Lutherfchen, der Her- eenige luiden op, die de Hervorming, mee doope- uitfluiting van den Kinderdoop, wilden in- Doops- voeren: hierin verfcheiden' vroeger' Hervor- gezin- mers navolgende, die, al van de elfde en den. twaalfde eeuwe af, den Kinderdoop hadden Veroordeeld (e). Men wil, dat fommige voof- »aame Hervormers en Zwinglius zelf, in 'c eerst, niet vreemd geweest zouden zyn van het affchafFen des Kinderdoops. Doch hier- van is my geen zeker blyk voorgekomen. Vas- ter gaat, dat 'er Gemeenten geweest zyn, in welken men beide bejaarden en kinders doopte, en 't niemant kwalyk nam, dat hy zyne kinders ongedoopt liet. De voorftanders des bejaarden Doops, die zig federt Doopsge- zinden genoemd hebben, kreegen, om'dat zy zulken, die in hunne jongkheid gedoopt wa- ren , niet voor gedoopt hielden, en op nieuws doopten, den naam van Herdoopers, met wel- ken wy hen, in navolging der gefchiedenisfen deezer1 tyden, ook doorgaans benoemen zul- len. De Saxifche Herdoopers^ onder wel- ken , Nikolaus Stork, Thomas Muntzer en Mar' kus Stubner, boven anderen, berugt geweest zyn, gaven breed op van bovennatuurlyke verlichtingen en ontdekkingen. Doch van de Zwitferfchen, onder welken^ Koenraad Greb- bel'y
lf) Voye'z Fleuhy Hift. Ecclef. Tm. Xfl. ƒ. 447, 565,
575. Wim. XIV. p. 184, 251. - . • |
||||
|
s
|
||||||
|
XVII. Boek. Hï S T 6 R IE. 6>
hl, Felix Mant zen Jürgen Blaawwrok de voor- Kare£H|
naamften waren, vindt men dk, of niet, of l53A- fpaarzaamlyk (ƒ), gemeld. Grebbel en Mantz ~""-* raakten, met Zwinglius, in gefchil, over den Doop: waarop een Plakaat, te Zürich, uk- kwam, by welk ieder, die zig herdbopen Her, of zyn kind den doop onthieldt, eene boete van eeri mark zilvers werdt opgelegd (g). Hier by bleef het niet. Zwinglius dreef door, dat men de Herdoopers aan 't leeven komen móést, en Mantz was de eerfte, van wieri' men ge- meld vindt, dat hy, in 't jaar 1526, te Zü- rich verdronken werdt (3). Dus ftreng han- delden de Hervormden zelven, mét hen, die 't ftuk der Hervorminge een weinig anders dan zy begreepen. Blaauwrok werdt, wat ka- ter, in Tyrol verbrand (A). In't jaar 15*7*. werden ook eenige Doopsgezinden in Holland, en dus door Roomschgezinde Regters, ten vuure veroordeeld (Y). En in 't jaar 1531, wel
C/) SLEr»ANus litr Vi. p. 14S. G. de Bres Wortel dei
Herdooperen l.ßock, Cap. VI. /l'3<>.- , {'.' . '.';'.■■.". IE,
C#) Doopsgez. Martel, ljoek II. Deel, U, 3. ......■ _/■■'
(ti) »dopsgcz. Martel. II. Deel, bl-.- 3,1.
CÖ Doopsgez. Martel. IL Oeel, bl. »3. - ,:."'•'".. •* '
(3),Z,HJ. B.,V. P.. N. Beginf. derScheuring*
Wider de Doopsgezinden, bl. 4. De Sehryver, die zynen naam, onder deeze letters, verbergt, fchyns Karel' van'Gend geweest te zyn, alzo hy, bl. 374 zege, dat hy', in de Embdèr Disputatie, Sehryver der Doopsgezinden was. En deeze Sehryver was Karet van Gend. Zie E.mbder Protocol, f, 3&> verfi> en 370. Ik vermoed, dat hy dezelfde 'Karel'was', van wiert Ubbo Emmibs QRèr. mfi$&m LIK. p. 924.) een liegt getuigenis gaeft, en, onder anderen zegt, dathy, in 't jaar 1544, te Leiden, in hegten is gefraeecenzynde, »erfcheiden' Herdoopers, die niet van zyne gezJadheid waren, beklapt beeft. " ' • ■ "• E 3
|
||||||
|
c
|
||||||
|
?o VADERLANDSCHE XVII. Boeit.
SarrUI,wel negen mannen te gelyk, van Herdopper
*S34.' rye, befchuldigd zynde, uit Amsterdam, naar ...... «Jen Haage gevoerd, en aldaar onthalsd (Jk).
Veelen .van deeze .luiden gaven blyken van
Geest- ^" v$$ffl en ë°4vrugtig gemoed. Doch on- dry vende der de Saxifche Herdoopers deeden 'er zig Herdoo- eenogen pp, die van eenen anderen geest ge- pers. dreqven fcheenen. Stprk en Muntzer leerden, „ dat, dé; weereld,, in-;'t burgerlyke en in 't -kerkelyke, tot hiertoe ? door-de bpozenwas „beilierd; doch dat 'er een andere tyd op „handen was, in welken God een heilig „; volk, in plaats van dit, welk hy beflooten „ hadt te verdelgen r verwekken zou,," Munt- zer fljpeg zelf de hand aan deeze verdelging, zig, in 't jaar 15.25» vpegende by de Thü- ringer Boeren, die tegen-de Overheid waren ppgeftaan. Doch hywerdt gevangen, en ter dood gebragt, waarna de opftand gedempt werdt Q). Zyne Leer hadt,, ondertu,sfehen,' eeiiigen opgang gemaakt. ,: Melchior Hofman, ^en.zjner aanhangeren, pmtrenchet, jaar. 1531, uit Duitschlandjte Embden, gekomen,zondt, van daar, eenigèn, als Leeraars, uit,• naar Westfalen, naar Friesland', naar Holland, en elders/.."'Vervolgensj mm] Trjpmaaker•','■ in zy- në plaats, hebbende; aangefteJd, trok hy paar Straatsburg, alwaar hy ~,,' gevat zypjde,,,, in de Jegtienis overleedt. • Trypmaaker begaf zig, federt, naar Amfkrdam, van/'waar liy, ins- gêlyks gevangen,' genomen .zynde, naar 'den Haa'gé'. gevoerd, eft mét nog zes of zeven m- ::.,;;;/ ,«,: •••„.-i. ,&/$ ' .-. ^ ..de-
,.C*-)ß- OE Veer C!iron.'ƒ• 33. ■ •'. > ., | | £1 '"*!: ' ■'•
' •'. Cf) Xi -Camebar....Vita Mojandit, p. 43... L. iloijlRS. ds
TUinuiU Anabapi. "m Coii. S. Scardii Tom. U. p. ;.;.!2Qp.,,, Ä-
|
||||
|
XVII. Boek. H I S T O R I & > 71
deren, dezelfde, waarfchynlyk, van welken Kami.II»
wy hier boven gewaagd hebben, gedood werdt. jfffr Doch uit zynen aanhang, ftondt, ten deezen ~ tyde* op, Jan Matthyszoon, een Bakker van Haarlem, die zich voor Enoeh, den tweeden Getuigen, uitgaf, 'Hofman nabootfende, die voor Elias hadt willen gehouden:, zyn. Jan Matthyszoon, zyne Vrouw, wat te bejaard,, hebbende laaten zitten, begaf zig, met eene; fchoone en jonge Brouwers Dogter, die hy verleid hadt, naar Amflerdam, van waar hy eenigen, twee aan twee, uitzondt,om te lee- ren. Bartholomeus Boekbinder, en Dirk Kuiper, trokken naar Friesland;, doepende, te Leeu^- waarden , onder verfcfaeidén' anderen-, Obbe Filips, -uit wiens eigen' Bekentenisfe, wy dit.« verhaal "ontleenen»; hen tevens, door. opleg-; ginge'fdert'handenv tot Leeraars aanftellende. Menno; Sinmnsz, naar wien > de Doopsgezin-/ den,:fe&eït.,Mennoniten genoemd zyn, isy • door deezen zelfden Qbbe,, tot Leeraar aan» gefteld.' I Doch dit gebeurde laater. Te gelyfc met Bartholomeus Boekbinder en Dirk» 'Kui?-, per, werden Jan Bokelszoon.van Leiden en/ Gerrit Boekbinder naa.£M.xinR.er afgezonden •(?«), alwaar zy, in Slagtmaand des jaars 1533, aan-; kwamen..■•■<•>:'.' 1 y . 1 De Hervorming was hier, niet lang ge,- xvn,
leeden, ingevoerd, door Bernard Rotman , Mmft^ wien men zes Kerken vergund hadt, terwyl J^de de Roomschgezinden de Domkerke alleen in- Herdoo- hielden. Hec Verdrag was, niet alleen door pers, o- „7 ,%■■■, .tófr* •■- -v,.. v ,-■ •-' -■ .., .. Ja vermees- (m) Bekenten, van Obb. Philips, II. 3, 4, 5, n, h. ïs}
ai. \_agtcr 't llcginr. dtr Stliuur. oud. Ue Doopsgcz. il. 45, + 6, E4
|
||||
|
7ft VADERLANDSCHE XVII. Boek;
|
||||||
|
KarelIL de Wethoüdeifchap, maar zelfs door 'Francis*
I534- cus,Graave.van Jtraldék&xi:BkfchDp;vunMun^ *"■'■ /?<#%- bekragtigd (#). In deezen ftaatder zaa-
kerï, kwamen de Herdoopers tcMunfter, wel- ken RoEinan, eerlang, toeviel. Hun getal groeide zo'fterk aan, dat men vooropfchud- ding vreesde. Eenige Dosnheeren en ande- ren, eenig volk in de wapenen gebragt heb-; bende, veröerkten zig, in een gedeelte der Sräd, Overwater genaamd. De Herdoopers verzamelden zig, daarentegen, op de Markt. Men floot een Verdrag, bywelk zy beloof- den, zig ftil te zullen' houden. De. Heeren trokken toen af met hun Volk en verlieten de Scad. Doch terftond hierna, ftaken .de Her- doopers de hoofden wederom ramen, en fpra->. ken van de: Stad te bemagtigen. Heimelyk zonden zy booden uit; om hunne. aanhangers , van alJe,kanten, ook uit Holland, naar Muns-r ter te ontbieden fa). Dit gefchiedde, omtrent den aanvang des jaars 1534. Ten;,zelfden tyde, werdt hier het herbergen der Hérdoo- perfche Leeraaren, byopenbaaren Plakaate,- Verbooden, en elk, die 'er een' aanbragt,, twaalf guldens toegezeid. Ook gaf menVdeni herdoopten,; insgelyks by openbaar Plakaat,, vierentwintig dagen tyd, om berouw teioo^i r nen: in s welk geval i hun vergiffenis";f beloofd werdt C/>). Men Vreesde voor 't verloopen van 't volk uit Holland, h welk, in den waan -«,<-,! gebragt,: dat 'er,* in Westfalen, ongemeené
: - m :,'.: ■ •, ' 33ä$ta*l
'(») Anonymi Cliren, Monaft. i» Mattimsi Anal. Tom. V,
'f, 142—14::. («3 L. Horten);, de Anabapc. p. m. 3c<\
\f'j Repetf, d«; yiafcaat, van Holland', l/U ?& ..' '. ' ' ■ '■':•"
|
||||||
|
/'
|
||||||
|
XVII. Boek. WIST Ö-R I E. i 73
zaaken gebeuren zouden, met menigten, naar KarelII.'
Muniter toog. Zelfs vernam men, ten dee- r534» zen tyde, dat 'er, in Overysfel, eenig Oor- ~~~~ logsgereedfchap byéen gebragt was, ten huize van bekende Sektariijen, waar uit beroerte gefpeld werdt (<?). Te Munfter, werdt de toeloop eerlang zo groot, dat de Herdoopers, fterker geworden dan de andere Burgers, op eenen Vrydag, in den aanvang der Vastenv" eenen nieuwen oproer vèVwekten^, ^roepende door de Stad, Maakt u van hier, gy Godloozen y ten zy,gy allen wilt uit gerooid Worden, want al wie'weigert zig. te laaien doopen, zalmen dood ■ flaan (r). Toen weeken de meeste Burgers, **r-%n die hun niet toevielen, met vrouwen en kin-- deren, ter Stad uit, en de Herdoopers blee-> ven 'er meester, van (ƒ). De vöornaamfte aanleiders van deezen oproer waren Jan < Mat- tbyszoon van Haarlem, Jan Bbkelszoon van Leiden, Bernard Rot man, Bernard Knipper- dolling, Jakob van Kampen enjfan vanGeeleni Zo dra was de S tad niet overmeesterd, of de .11 > •:. vöornaamfte Huizen en alle de Kerken wer* den geplonderd, alle boeken, behalve den-- , ,| Bybel, verbrand, en allé goederen gemeen; s:" ; gemaakt (7). De Bisfchop hadt, midlerwyl» ,sö*v;3 een Leger verzameld\\ met welk hy 't beleg floeg voor de Stad; Verfcheiden' Duitfche' , Vorften, en onder anderen de Landgraaf van
Hesfen, die Luthersgh en den vreedzaamen Doopsv-
C?) Repen. (isr pfo^nai, van flpH. U. 28.
(r) IIoRTENs uM fup'ra. •:-■ . ' . .....\
£s) Anonymi giji-qn. Monaft. p. 149,: 1,50. ..-.,. . . .
(.*; A. CoRviNus deMonafl: Obfiri. in Collett. S. ScHARBtt SV«. II. p. 315. Sleidanus Lilr. X. £. 156, 157., E 5
•f
|
||||
|
jf4 VADERLANDSCHE XVII. Boek;
KareeH.Doopsge?:nden niet ongenegen was, de Her-
I-534- tog van Gelder, en de Steden Deventer, Kam-, 'pen en Zwol hadden hem voorzien van ge» fcfapt, of manfchap. Hy beftormde de Stad, in 't eerst, hevig (V). Ook deeden de bele-, gerden uitvallen, in één van welken, Jan Mat- rbyszoon fneuvelde (V). Evenwel was 'er geen kans, om de Stad, ftormenderhand, te be- magtigen. Een gedeelte van 's Bisfchops Le- ger verliep ooi; eerlang, en hy zag zig ge- noodzaakt, van 't ftormen af te laaten, en de Stad, door uithongering, tot de overgaave, te dwingen (#)* De beroemde Viglius van Ayt~; * Officia-1$van, Zuichem, die .thans het .Atnpt van f. lls' Kerkelyken, Regter, by den Bisfchop bekleed- de, en zig .doorgaans te Duimen ophieldt,'* werdt, wat laater, naar den Ryksdagte Worms- afgezonden,,om onderftand tegen de Herdóo- pers te verzoeken (V), 'c Blykt egter niet, dat hy iets opdeedt. De Stad ging, eerlang, by verrasfiog over. ., ,■; .' XV'II. -Doch eer 't hier toe kwam, hadden zig,
Naakte te Amfterdaüi, en elders in rHolland, een groot Zwaard-getaj van ;mënfeheh fchéfep begeven, met te°Am- meening, om naar Overysfel over te iteeken, flerdauj. eni van daar naar Munfter te trekken, alwaar, naar men voorgaC, eennieuw en heerlyk Ryk begon opgeregt te worden'(^j). Eene Vloot' ét i ..; r - . " -. ! < van' '(,'«■): ViGLii* ab ÄYTTA Zv;cimki' Épift. 'Sefeöt. N. LVir,"
in AnaUBblg. To:;i. II. P. I. f, ijl. ( v~) HOUTENS, dc Anabapt. p, m 302.
(.«0 ViGi.ii Epift. -SëleA. N.'hXXlll.'"uH ßtprä. p. 203,204»
Anonymi Chroi). JWonaft. p. I.4Ö» 151.'" (*) ViGLii Epift. Sclcft, N. J.1V. hV. LXl. LXII u'/ifufr»,
p: i6>, 167,' 179, 181.■'• '■•' ■"' •' (_y j £. de Veer Cliroti. ƒ. 36 vnf, • -
|
||||
|
%
|
|||||
|
pßh Boss. H I S T O R I E. 75
van verfcheidenr zulke Schepen werdt, op^u-ll.
den een-entwintigften van Lentemaand, te l.534» Amilerdam, aangehouden. Men vroeg den ™CT' luiden,werwaards zy-'t gemunt haddmf-Nacir, V Land, welk God ons wyzen zal, was het ant« woord. Om 's volks drift tot vertrekken ver-, der gaande te,:.makken, liepen 'er, 's daags daaraan, op den middag, yyf Herdoopers, naakt, en met bloote zwaarden in de hand., 4901 de Stad,.roepende, ïn den naarn des Hee* qen, ! Gods zegenfiaaf over de regier x: Gods vlpeh over de linker zyde. der Stede (V),. Adderen mel- den,;, dat 'er drie onder waren, die Óbbe Fi-, lips en anderen,, in Frieslan.d, gedoopt ea uitgezonden hadden, en dat de eene riep, ds , nieuwe St,ad%, meenende, zo 'c fchynt, Muoi^ ter, ijx den Kitidereti Geds• gegevpp: de ander,, doet kpete, doet, baete, en de derde, T/vee,wee, over alle Godloozen (V). Doch, zy befchadig-, dep niemant. De Schmtery raakte terftond« op" ,.,, :';.>(> dg been, de roe pers werden ge vat, en kort daar-, ?b -.■■•; ajsUj, te Haarlem, ter dood gebragt. 't; Zelfi ■ -> -'i d<ä lot trof ook eenigen anderen, van dien zelf- ,,,":,,! de.n saanhapg, zo te Haarlem, als te Amtier-; damj en, in: den Haage (£). Eenige dagen; Gerug? kater, kreeg de Amfterdamfche -Regeeringi3fevan een* uit .Friesland, betigt, dat de Herdoopers voor-aa^s hadden, de;Stad te yerrasfen. Deüchutters,,Sp fm' en Lieve yrouwen,;en Kruisgilden werden, op. ^ 't Stadhuis oEibooden. Men vroeg hun, wat dienst de Raad, des. noods, van hun te wag* ■<■■"•., ■ i's 3S£3g fes-s .: . 'm ... -..- ï 'ten (z~) Hortens. de Anabapt. p. m. 300.
(dj Bekenten, van Öbdk Philips, bh 16, 17. [53]. f 20 Chron. Amersfort. 'ap,' Mattiuisum Fund. & Fat. Ec« «lef. p. 525. ."; .* "-'..••. -y - !* ' ..'.■•» |
|||||
|
?6 VADERLAND SC HE XVII. Boer;
KarelII. ten zou hebben ? eri zy verklaardeh, goed eri
ï534* bloed, voor den wêlftatid der Stad, veil, te hebben. Hierop volgde een ftreng verbod, om vreemde Herdoopers te herbergen: die zig in de Stad bevonden, geene gezeten' Burgers zynde, moesten, voor vyf uuren des avonds, op ftrafFe* des doodi vertrekken. Na vyven , deedt men, op verfcheideri' plaatfen, huiszoe- king, en betrapte 'er twintig, die vastgezet werden. Den Graaf van Hoogftraaten, kort hierna, niet eehige Leden van den Raad van- Holland, op.bevel van Vrouw Maria (V), in de S tad gekomen zyndé; werden 'er eenigen van deeze gevangenen met de dood geflrafr» Doch zes-endertig anderen, de Leer der Her- dooperen verzaakt en openbaare' boete gedaan hebbende, werden in genade ontvangen (d): waarmede de rust, in Amfterdam, voor eenen tyd, herfteld was. Orde te- De Landvoogdes deedt, ondertusfehen, op- gen de eene algemeene Dagvaart te Mechelen, in vers in°" Hooimaand, gehouden, eenen voorflag, om Holland, de Herdoopers'en Lutherfchen beide uit te rooijen, en Bisfchop Franciskus Munster te :,:::. helpen winnen. Doch de Staaten van Hok land toonden. weinige genegenheid, om zig ,met Munster te moeijen. Hier te lande, wiL- t . den zy ègterzorgen, dät ópröerige en val- fche Leermgeri'belet en geftraft werden. De Stadhouder leverde hun, ten deezen einde» federt, een Ontwerp over:- doch alzo den Geestelyken daarby te veel gezags* werdt ge- i f c) Repen, der Pl.akaat. van Hol]. l'L 3.9,
£<Q Hortjiks. de Aaabapt. p. m, 501, 30a», |
||||
|
XVII. Boek. HISTORIE. ff
geven, werdt het, door de Staaten, van de KarelII,
hand geweezen, oordeelende zy „ dat men, I53l*% „ voornaarfllyk, op de wyze van prediken agt „ te geeven hadt, om valfche Leeringen tê „ ftuicen; en dat men zorg draagen moest, „ dat de Leeraars zig van 't (chelden op el- „ kanderen, en van 't voordellen van vreem^ „ de gevoelens op den Predikftoel onthiel- ,, den ((?)." Midlerwyl, kreegen alle Balju- wen en Schouten in Holland last, om, een jaar.lang, naar Herdoopers te zoeken, en de- zelven te doen ftraffen: en zulke Melchioriten, (zo noemde men de oproerige Herdocpers, naar Melchior Hofman) die van hunne dwaalin- gen waren afgegaan, moesten, een jaar daarna , ter plaatfe hunner Wooninge blyven, zy al- leen uitgezonderd, welken ten Haring voeren, of buitenlandfchen Koophandel dreeven (ƒ)• Men gebruikte deeze voorzorg, om den Her- dooperen het famenrotten, en verreizen naar Munster en elders te beletten, Hoe 't binnen deeze belegerde Stad toeging, ftaat ons nu te melden. i Jan Matthyszoon van Haarlem hadt zig hier, XIX.
zo lang hy leefde, het opperbewind in 't bur- Jan Bo- gerlyke aangemaatigd, en met zo veel ftreng-*elszooa beid geregeerd, dat hy zig niet ontzien hadt, ^ e " fommigen, die hem tegenftonden, met eigen'werpt zig handen, 't hoofd voor de voeten te leggen,op tot Voorts, waren 'er twee Burgemeesters en KoninS twee-entwintig Uaaden onder hem aangefteld. Munfter. Doch na 't omkomen van Jan Matthyszoon, ' werde
(e) Mr. Aer't van der Goes Reniß. il. 21S, 21O, 2ao, 233.
(f) Repen, derplakaat. van Holl. il. 29.
|
||||
|
73 VADERLANDSCHE XVII.Boek.
KarelIÏ. werdt het opperbewind, met aïgemeene ftèm-
1534. men, aan Jan Bokelszoon, Kleêrmaaker van ■■■■!—*■—"Leiden, opgedraagen (g). Hywas,omtrenthet
jaar 1510, gebooren, en kon dus weinig meer dan vier entwintig jaaren bereikt hebben. Een Schryver, die hem gekend en gefprokèn heeft j getuigdt, dat hy niet misdeeld was van ver- ftand en welfpreekendheid (fi). Ook melden anderen, dat hy, voorheen, te Leiden, ort- • der de Rederykers, verkeerende, den rol van Koning gaarne plag te lpeelen (f), 't welk hem, eerlang, ook te Munster, te pas kwam. Hy gaf voor, zo wel als Jan Matthyszóon , door den Geest, gedreèven te worden. Om- trent het midden van Bloeimaand, liep hy, des nagts, moedernaakt, door de ftraaten, roepende, dat de Koning inZion gekomen was. Toen zat hy, drie dagen, in huis, zohdèr tè willen fpreeken, fchryvende, dat de Geest hem den mond geflöoten hieldt. Eindëlyk , borst hy uit, dat hem, van boven, bevolen was, twaalf Regters in Israël aan te ftellen. Dit gefchiedde. Ook gaf hy het ampt van Scherpregter aan Knippërdölling, die elk, die den Profeet, Jan van Leiden, durfde tegen- ftaan, of tot den Bisfchop wilde ovérloopen, ftrengelyk ter dood bragt. 't Leedt niet lang, of men begon, eerst heimelyk, toen open- lyk, de veelwyvery te dry ven. Elk nam zo veele vrouwen, als hy goedvondt. De Non- nen werden uit de Kloosters gehaald, en o- pen-
* Cs) Hortens. de Anabapt. p. m. 301, 302.
CA) A. CoRViNUS de Monafter. Obfidione, f, 315. - tQ Orlers Leiden, il. 318, 32a. |
||||
|
XVII. Boek. H I S T O R I E. ?p
|
|||||
|
penlyk getrouwd (£). De twaalf Regtérs had- KarelU;
den maar eenige weeken gediend ; toen Jan l5H- van Leiden goedvondt, hen van hun ampt te """*" ontzetten, en zig tot Koning over dit nieuw Jeruzalem op te werpen (/). Een Goudfinid van Warendorp, Jan Duizendjchoen genaamd, (m), hielp hem zyn oogmerk uitvoeren, ver- klaarende Herrielfchen last te hebben, om Jan Bokelszoon, tot Koning over 't Munstersch Zion niet flegts, maar over de gantfche aar- de aan te ftellen. Al 't volk gaf hier zyne ftem toe. De nieuwe Koning verkoos zig, terftond, eenige Staatsdienaars en Raaden. Gerrit Boekbinder, dien wy boven genoemd hebben, was een der laatstgemelden («). De Koning droeg zig, volgens 't verhaal van zul- ken, die hem gekend en gefproken hebben, zo vorftelyk, als of hem deeze waardigheid ware aangebooren. Hy droeg eene Kroon, en Diadema, 't gewoone hoofdverfierfel der aloude Oosterfche Vorften. Als hy te paard door de Stad, reedt, hadt hy gouden fpoo- ren aan. Behalven den ftoet, die hem volg- de, liepen 'er twee Knegten vooruit: een van welken, het oude Testament droeg. De an- der hieldt een zwaard in de hand. Die niet knielde, daar de Koning voorby reedt, werdt, op ftaande voet, gedood. Dus bootfte de hervormde Kleêrmaaker de gewoonte der al- oude * Oosterfche Vorften naar, die hy, nóg Rederyker te Leiden, naar 't fchynt, hadt t lee-
(£) Anonym. Chron. Monaft. p. 152.
il) Hortens. 4e Anabapt. p. m. 302, 3c3,- 304.
C«) Anonymi Chron. Monaft. p. 153.
C») L. Hwtbns. de Anabgpt. p. 304, '" ^
|
|||||
|
\
|
|||||
|
80 VAD ERLANDS CHE XVII. Boek;
KareiIi;léeren kennen. Hy volgde hen ook, in 'g
I534- neemen van veele vrouwen. Eerst trouwde "^" hy de Weduwe van Jan Matthyszoon, on- aangezien zy zwanger was. Zy alleen droeg den naam van Koningin. Behalve haar, nam hy nog veertien of vyftien andere Vrouwen van minderen rang: eene va« welken, de koen- heid gehad hebbende van zyn bedryf te ver- qordeelen, door hem, met eigen' hand, in 'c openbaar, onthalsd werde (0). Men befchul- digt hem van verfcheiden' andere wreede en ontugtige bedryven, die hem gehaat maakten by de Ingezetenen. Doch hy heerschte zo ge* weldig, dat niemant zig, openlyk, over hem beklaagen durfde. Hy ftelt Ondertusfchen, werdt de Stad, dooi'den Bis- Jakob fchöp, zo naauw beflooten gehouden, dat 'er vanKam-jjg voorraad, door den tyd, begon te ont- tofßis- Dreeken. Koning Jan vondt toen geraaden, fchopvaneenigen uit de Stad te zenden, om te predi- Amfter- ken; die byna allen den Bisfchop in handen f&ra. vielen, en gedood werden (/>). Een derzel- ven, Henrik van Hilverforn,. behieldt het lee- ven, mids hy zig gebruiken liet, om de Her- doopers, binnen Munster, te bedriegen. Hen- rik, wederom in de Stad gekeerd, maakte den Koning diets, dat hem een Engel uit 's Bis- fchops magc verlost, en voorts bekend ge- maakt hadt, dat God den Koning drie ryke Steden, Amfterdam, Deventer en Wezel, hadt gefchonken. De Bisfchop, die hem dit, naar -Vfchynt, deedt zeggen, beoogde de magr, der
CO A. CÖRVWüs de Monafcei'. Obfid. p. 315.
O») Vigui ab Aytta ZuichEm. Epiff. SélcA. N. LIV. in Anal. Belg. Tom. II. P. l.P. 165. |
|||||
|
xvm mm *h i s 101 i?e. > •/ si
der Herdooperen te verdeelen, en veeleh, in KarelU,*
plaats; van naar Munster, naar elders, te doen *534- trekken. Ook gelukte- hem dit, ten deele. " "^ Terftond hierop, werdt Jakoh van Kampen, tot Bisfcbpp van Amfterdam, aangefteld, en., nevens zekeren Jan Matthyszoon van Middel- burg ; derwaards gezonden. Opk kwam hy'er, inWynmaand, aan, en ohthieldt 'er zig hei- melykv veele menfchen doppende, en in de nieuwe Leere onderwyzende. In \t hppfd van verfcheiden' j zyner Brieven, fchre^ef hy; IA, Jakoh van•Kampen,. Biifcfaop te Amfleriarnt Leesmeester te Munster (q}.) Henrik van, Hil- verfom raakte, federt,; wederom uit Munster, ,.^ en liep openlyk pver tot. den Bisfchop (r). n De Stadhouder Hopgftraäten was, ( pp den Beweo-
«erften xm nWyamaaJid',, ,,te Amfterdam geko-.-j!??.31" men,, om Pfae pp het-uurpoijen der Herdoo de Her- peren te fteUen. jHy-hieldt den Schout, Jan doope- Huibertszoon, en eenigenuit den Raad ver- rYe« dagt, dat zy te flap in dit werk waren geweest, en hierdoor bet tpeneemen der Ketterye had- den veroor zaai, t. Opk werdt Jan Huiberts- zoon, federt , van 't, Schputampt verlaaten, èn ten lande uit gebannen (V)., Djen zevenden. .__«, van Wynmaand, werden'er twee Herdooper- fche Burger« gevat. Hierop oatftóndt een; ge- rügt, dat,men 'er, dien nagt, nog wel twee- honderd van,'t;bed zou ligten. De vrees, hier- door inveelqn,verwekt, was oorzaajc, dat zy], in merkelyken getale, voor 't Stadhuis, gaaien S (q-) Reaift. der Willek, van Amft. by Brandt Hift. der Re-
form. J. Deel, tl. .122. , , (rj L. Hortisns. de Aiwbapt. p. »/.305, 396, 307. ' ' ' (*) Regeer. Lyst ysu Amte, voor <k Haudv. druk M i6i4» |
|||||||
|
V. Deel.
|
F
|
||||||
|
«a VADERLAND SC HE XVIL Boetó
'fÈARÉtlï.fchoolden, zig laaténde verluiden, dat zy niet
»534« zouden gedoogen, dat men de Burgerlyke vry- *" heidfchondt, en de luiden heimelyk ten huize uit haalde. Joost Buik, Schepen der Stede. ,
•dien nagt, als Hopman der Schutteren, de 'wagt hebbende, ftelde hen egter te vrede, hun zyn woord geevende, dat niemant der Burgeren eenigen overlast te vreezen hadt: 'waar op zy naar huis gingen. De Stadhouder, 1H?qox de gevolgen deezer famenrottinge be- äugt, deedt zyne Herberg fterk bewaaken, tot dat hy, twee dagen daarna, wederom uit Am- fterdam vertrok (*). - i xx> Het gebrek van mondbehoeften werde, on-
Hongers-dertusfchen, zo groot te Munster, dat men nood in ongewoon voedfel gebruiken moest. Men Munster, vleide elkanderen met hoop van toevoer en ontzet. Doch 't bleef agter. In Wintermaand, ' zöndt de Koning Jan- van Geelen, niet onbe- drèéven in Krygszaaken, ter Stad uit, om de benden, die men zeide inUantógt te zyn tot ontzet, naar Munster te geleiden. Doch by begaf zig, over Friesland, naar Amfterdam, »535- en keerde niet weder Qu). De hongersnood ■
dat men zig niet flegts mét paarden - honden-
en rotten • vleesch voeden moest (v); maar daar was'zelfs geen leder zo hard, welk niet ge- geten werdt. De Schryver, dien wy hier vol- gen, heeft verfcheiden' Boeken gezien, vau "welken de lederen banden gegeten waren. Men .verzekerde hem ook, dat 'er zelfs kinderen wa-
<0 IIortens. de Anabspt. p. m. 306, 307.
£«) Houtens, de Anabapt. p. m. 307, 510. r»,) Anonym. Chron; Monafc. p, 156, |
||||
|
tni Boek. H h $'r£/Q, R I E. 83
Waren omgebragt, en te lyve geflaagen. En KareUI.
midden in deeze elende, werden 'er nog dan- jMjr feryen gehouden en fchöuwfpelen vertöótid "*" (w), térwyl de Hoofden der Herdöoperen elk een' verzekerden, dat de Stad nimmer gewon- nen , maar wel haast..wonderbaarlyk (verlost worden zou (af). Doch 't. viel geheel tegen hunne verwagtiog uit. De Bisfchop hadt-, vol- De Stad fens zyn eigen fchryven aan Paus Paulis den wordt,
tl, welk,-nog voorhanden is, op het'ein.4e byrver' des jaars 1534, reeds, meer dan agtmaal htm- [ngèno» derdduizend guldens, in de Belegering zyner men. : Hoofdftad, gefpild,; en. verzogt, derhal|g,
den Paus, op 't ernftigst, ompnderftand. Doch . my is niet gebleeken, dat jhem van Rome iet
toegefchikt wer dt. Hy hadt, federt eenen ge- , ruimen tyd, flegts drieduizend Knegten, §n
drjebonderd paarden,,}töi dit Beleg, tonnen gebruiken; die alleen konden dienen, om de toegangen, op ,welken zy zig verfchahst had- den, te fluiten, en niets tegen de Stad onder- neemen konden (y). Doch ,ih Zomermaand des jaars i535,;iwerdt de Stad, by verrasfing, overmeesterd, door Hans van Langerßraatent aan 't hoofd van niet meer dan vierhonderd man. Hy was, van de Herdoopers, overge- loopen tot den Bisfchop, dien hy Munster be- loofd hadt te zuilen leveren, zo men hem van eenig geld ,en volk voorzien wilde. Hy gaf zo veel verzekering, dat de Bisfchop hem 't ..'.;■ Rgy ' ..... -ftuk
(w) A. CoRVlNus de Monafter. Obfld. p. 316,
X«) HoRTENs. de Anabapt. p. 308. (y j Vide Epift. Erancisei Monaft. Episc. ad Pallium Til. In.
A. MlRÄi Donat. Belg. Uhr. )t. Cap. CXXXVIII. Op. Diplom. ï?Z*ll\£' ?°7,' ?,°?' ^°9» & Èé VlQL« Epifs. Scleü. N.
CXXXIV. Anal. Belg. Tom. li, P. I. p. ^ai, ' . Fa
|
||||
|
84 VADERLAtfÖSêHE XVIt. ÉöeeV
KarelÏÏ. ftuk toevertrouwde öp den drie èHtwihtig-
..'f?AC'. fteri van Zomermaand^ des 'riagts,-' Vertoon- de by zig voor de Kruispborre, dè wagt diets iriaakënHe , dat hy mondbehoeften bragt. Men kende hem., énjiet hem binheiï.' Ter- ilond hierna, regttehy een ysièlyk bloedbad aan in1 de Stad. Veelen weiden, in den flaap, sQ overvallen en afgemaakt. De Koning, te '",';\ laat gewaar wordende, dat de Stad verrast _,,,,, 'was, bragt egter eene menigte' volks in de - ■'■-£; ui %apénen, en weerde zig zo dapper, dat Hans .!» . ijiét te icwaad gekrèegén'Zou hebben; zo niet ' hét Bisfchoplyk Leger tóegefchootenwas^ en •r'heni ontzet hadt.r Op:dit oogenblik, "ontzonk den Hèfdooperénae moed/ *Agt dagen lang, "'werdt de Stad overgegeven aan de* woede der ''Bisfchöppelyke Knegfën. Men zag de ftraaten -Bezaaid met lyken. 'VOók werden'-' 'er yeelen 'gevat', <ën géregtslyk tér dööd gebrägt.' 'E'eni- geii bhtvloodên. Aftdèren", op.'t Sföt gewee- ;Kenv gaven ~t riïët'öp^'zbnder 't'Vff'tè' bédin- *;gèh.: -De KoningV'Jan -van Lëidëri,-werdt> ■ nevens'* -Bernard ' Knippërdófling" en IBèmard '-Wfegüng ,;,kévéridè \ gëgreepèn, én' eenen ge- ' ruimen < tyd "bewaard'! (2). Men ! voerde ! den 'Koning, tot eeri ïchouwfpel, door' 't omge- legen ' fand, en ' ftelde hem 5 toen' öp -'t-'Slot ''Bevergerne', in fcherpëgevabgerlisr'- "Krupper- ';dblliri|ï en 'Kregdng^werdeti elders bewaard. Tjérwyl zy zaren* •k^eegen;;>twëë; •Lurherfche ^-Leeraars, door den Landgraaf van Hesfen , afgezonden';" v^rb^i^^.ß^llEj'^IKJi^^ \ en V, m nnJljji : » . iqä (iaoM : ..■••■-■ tot
.motyittvoQ .■ ■' " > './ ■ •_>-'• '( ."■ ...■ u uu '";'.:'
"'* C"25'^"0'»ym. Ctirbji. Mömtt. p." 154, 155.1.'. HqirjENi. d»
Anabapt. ^>. ct. 313. •* ,! *H 'w ';•--.'■ **"« y*****^. |
|||
|
XVII, Boek. H I-JfrffoQ.R;I E<r, v '8Ä
tot boete te yerraaanerj, Antoni Corvinus, één KAREtir;
deezér Leeraaretï, hee$; me^r dan eens, met '535» deeze berugte ' gevangenen j gefprok'pn , , eh ~'"*""""""" een verhaal. van zyn gefpréjc in Y licht gege- ven, uit welk men de Leer deezer luiden u0\ bok té vinden in een'Boek, de Wederpprcg- ting geftaamd (4), en geduurende 't Beleg van Munster yerfpreid (T), kan opmaak en. Jan Stellïn- van; Leiden hieldt "„ dat het^duizcndjaarig |en Via „ Ryk, in de Openbaaringe "vermeld , ei- ^eidea. „ genlyk moest worden opgevat. De; Over- ,, held, fchoon vgn God ingefteld , mögt „ mén, zyns oordeels, geweldelyk weder1 „ liaan, als zy iets geboodt , lirydig met „ Christus Leere. Wegens de Rëgtvaardig- „ maaking, hadt hy 't gevoelen der Rqomsch- „ gezinden aangenomen. Doch, in de gé- . /:J't', ' ' .'. I ■» van- Cjèü CoRviNus de Mtonaft. Ol>0d. p. 316,
(6} Hortens. de Analiapt; p. m. 299. (4) De eigenlyke Titel van dit werk is,,, 0W jffeip
flitutidncbacrcüielBeöarrfttilingcrc'cSjtcc unöcgtfitns bti €S?i£teïicto Ïccr/45el6üe»<? un&clcsieng/iitlj Wok &t§ gtnabm/ iwrccl) be Q&ewmitè €ö?tèti t!ja JBunfïcc aribcn baclj gegeuetm. Gedrukt te Änißfc '5^4. »n fecd tfenbai jilöaenbä:/ «©ctarjfrgelieptrn.. Wat kater, kwam 'er een diefgelyk Boek in 't lieht, genaamd, ©pH ©er&oi-gcnïjcitOcc Ë$^fVw§Jm$M 'jèMsfl/ unöe bon bem^agrjc beé Pa-en/ burclj ^ &f menntc €lyci§* titöaÄitnftct:. Gedrukt in WaixM.D XXXV.guöCC ij. ÄaeHöt. Men vindt van beide deeze Boeken nog enkel? afdrukfels, onder de Liefhebbers. Zie I. L5 Long Hifi. der Reform., van Amfierdam, bl. 483. 't Slot van het eérfte, waarin duidelyk gezeid wordt, dat dé Munfterfche Doopsgezinden Heinelfchen last ge» kreegen hadden, otn de waare Leer, met het zwaard, voort te planten, is te leezen agter J. H. V, P. N..^ ^inf. cfer Sgheuvi^en Qtider de Deepsgezind, bl, 68, F 3
|
||||
|
f! VADERLANDSCHE XVII. Boek;
„ yangenis, werdt hy tot Luthers gevoelen
„ overgehaald. Ook veranderde hy iii 't ftuk „ des Avondmaals, 't welk hy eerst, geryk „ de Zwinglifchen , begreepen hadt; doch „ waarvan hy nu, teij voornaamften deele , „ even als Luther gevoelde. Doch de Doop „kou, zyns oordeels, niet wettiglyk dan aan 3, volwasfenen gefchieden, en hierin betuig? „ de hy nimmer van zyne meening te gullen „ afgaan. Van Christus menschheid gevóel- „ de hy, dat zy, in geenèn deele, uit Marig. „ genomen was; maar dat Christus lighaam, „ door de H Maagd, gegaan was, gelyk de „ Zonneftraalen door het glas. De veelheid „ van vrouwen, hoe ftrydig met de heden- „ daagfche gewoonte, hieldt hy geoorlofd." Doch, in een nader gefprek, gaf hy toe, dat men niet meer dan ééne vrouw behoorde te neemen, wanneer de Overheid de vèelwyvery verbooden hadt, In dit gefprek, verzagtte hy bok eenige andere ftellingen, op hoop dat men hem in 't leeven zou laaten. Doch in twee punten, den Doop en Christus mensch- heid , bleef hy, tot in zyn uiterfte, onveran- derlyk. KnipperdoUing en Kregting droegen zig, in de gefprekken met de Lutherfche Lee- raars, veel onbefcheidene? dan Jan van Lei-r den. Zy fcheenen grooter dweepers dan hyf KnipperdoUing ontzag zig niet, te zeggen, dat hy Koning in 't geeätelyke was, gelyk Jan Van Leiden in 't tydelyke,* Ook beleedt hy, gedreeven ^e hebben, dat men de Schriften des ouden en nieuwen Verbonds verwerpen moest, en zig, eeniglyk, door den Geest,laa- ten beftfèren. Kregting telde bet hebben van vee-
|
||||
|
J
|
||||||
|
XVII. Boek. H I S TOR I E, S?,
veele vrouwen onder de middelen der Regt- KarelII.
vaardigmaaking. Meer dan zes maanden za- I555, ten deeze gevangenen, eer men hun de dood""' aanzeide. Jan van Leiden, toen gevraagd zynde, of hy een' Priester begeerde, antwoord- de „ dat hy zig, in zyn uiterfte, gaarne van „ verftandigen raad bedienen wilde." Men zondt hem, op zyn verzoek, 's Bisfchops Ka* pellaan, aan wien hy de blykbaarfte tekenen gaf van een gevoelig berouw, onder anderen zeggende, dat hy tienmaal ds dood verdiend zou hebben, zo hy tien leevens te verliezen hadt. Ook beklaagde hy zig zeer, dat hy den goeden raad des Landgraafs van Hesfen, die hem, te vooren, gefchreeven hadt, dat hy zig met den Bisfchop moest zoeken te verdraagen (c), dvvaaslyk verfmaad hadr. Doch Knipperdol- ling en Kregting toonden geene blyken van ..,-, -., boetvaardigheid. Ook zeide Jan van Leiden, kort hierna, voor de Regtbank, dat hy wel tegen de Overheid, maarniet tegen God hadt gezondigd, i Dus wankelde deeze elendige, Straf van in zyn uiterfte. Hy en de twee anderen wer- ^e H°of" den, eindelyk, op den drie-entwintigften van Muiu- Louwmaand des jaars 1536, te Munster, ter terfche dood gebragt, door middel van gloeijende oproe- tangen, met welken hun 't vleesch uit hecrlgell• lighaam geneepen werdt. De lyken werden, in yzeren korven, aan den S. Lamberts tooren gehangen (d). Doch eer 't met Jan van Leiden dus deer- XXI.
Iyk afliep, en zelfs voor 't overgaan van Muns- Aanflag ter,derHef"
(<0 Houtens, de Anabapt. p. «. 309.
C^? A» CqMWus deMouaft. Obfid, #>. 31Ö, 317,gij, 3*9.
|
||||||
|
F 4
|
||||||
|
8*8 VADERLANDS CHE XVIf. Boek;
KarelII. ter, verwekten de Herdoopers, in Holland,
.'535» met naarrie te Amfterdam, verfcheiden' op- doeren Puddingen. De Slötvoogd van Woerden, op Lei- Of, volgens anderen (>), de VVéthouderfchap den. va'ri Amsterdam gaf der Regeeringe van Lei- den, op den drie entwintigften van Louw- maand des jaars 1535 , kennis van eenen aän- flag der Herdooperen op die Stad, welke zy voorhadden, aan verfcheiden' hoeken, in brand te fteekeh. Men deedt terftönd huiszoeking, en betrapte vyftien mans en vyf vrouwen* De mans werden, kort daarna, omhabd, de vrouwen verdronken (ƒ_). Ten zelfden tyde, hielden zig ook eenige Dordfche Poorters, die van Herdooperye verdagt waren, in of buiten Dordrecht, verborgen : waarop de Regeering, by'klokgeflag^op lyfftraffe, verbieden liet, hun Naakt- huisvesting te verleenen (g). Doch te Am- loopers.....fterdam was meer te doen. Hier waren, op
fterdam. ^en e^en van Sprokkelmaand, ten huize van
Jan Sybertszóon, Lakenkooper in de Zout- 'f fteeg, toen verreist naar de Oostzee, om zy- nen Koophandel te dryven| zeven mans en vyf vrouwen byeen gekomen. Een derzeit ven, Dirk de Snyder, gaf zig voor een' Pro- feet uit. Men bleef byeen, tot over midder- nagr. Niet läng'ra drie uuren, wierp Dirk zig op 't aangezigt ter aarde, om te bidden. •Toen hy wederom opftondt, verklaarde hy, God, in zyne Heerlykheid, gezien en gefprof ken, ehHel en Hemel bezogt te hebben. Hy »#» n *§"m< , q voeg-' Ce) Meursii Athen. Batav. Vér. I. p. 50. Qrlers Ley«
iin, il. 443- ,■ ' . ■.- ■'.-". '" ,tf) Hortbjm». de Änab,apt. p. m, 3C9.
(f) Klepb. van Dordr. iy Balen, bi.'818. |
|||
|
XVII. Boek. H I S T O R I E. 89
voegde 'er by, dat de jongfle dag naby was,KAiuaJE
en dat één uit den hoop, dien hy 'aanwees, XS35* zekerlyk verdoemd zyn zou. Deeze daarop ~ aan 't bidden,- Hemelfche. Vader, ontferm u mynes. Toen de Profeet weder, de Vader heeft zig uwes ontfermd, en u tot zyncn zoom aangenomen. Kort daaraan, op eenen vroegQjj morgen, ter zelfder plaatfe, byeen gekomen, zynde, nam de Profeet, na 't gebed, zynen helm en harnas, zydgeweer en kleederen, en wierp alles op 't vuur, zeggende, dat, al wat tilt de aar'devoortgekomen was, door V vuur ver- teerd en Gode opgeofferd worden moest. Toeü hy daar 'geheel moedernaakt ftondc, beval hy het overig gezelfchap, vrouwen zo 'wel als mannen, te doen, gelyk hy gedaan hadt. .'t Gefchiedde, zonder uitftel. Elk wierp zyne kleederen op 't vuur, zonder den minirea hairband over te houden. De vrouw van den huize, die, door den flank der fmeulende kleederen, gewekt was, opgedaan en inSQ vertrek, daar de anderen waren, gekomen zyn> de, kreeg tepftond bevel, om zig insgelyks te ontkleeden, gelyk zy deedt. Niemant dee? zer misleiden wist toen nog, wat 'er verder gedaan moest worden , behalve Dirk den Snyder, die ook eerlang beval, dat men hem volgenen naroepen zou. Met ftrykt hy,. en de anderen na hem, ten huize uit: loopen- de, als uitzinnigen, de Stad op en neder, on- der een ysfeiyk gehuil van weel wee! weel ds wraake Gods l de wraake Gods l de wraake Gods l De Schuttery in de wapenen en voor 't Stad- huis famengekomen zynde, werden de Naakt- Joopers, °P eene vrouw <na, die men rnm« F 5 mer,
|
||||
|
$o VADERLANDSCHE XVII. Boek.
KisELlI. mer, naderhand, vernomen heeft, gegree-
»535« pen, en naar 't Stadhuis gebragt. Toen zy """~" verhoord zouden worden, wilde men hun van
Meederen voorzien. Doch zy weigerden ze volftandiglyk, roepende, dat zy, de naakte waarheid en Gods beeld zynde, zig nergens over fyliaamden. 't Scheen, dat zy, metdefchaam- te, ook 't gevoel der koude van het jaarge- tyde verlooren hadden. Het Huis, waaruit zy gekomen waren, vondt men zo vast ge- flooten, dat men de deur, met eene bus, moest doen open fpringen: waarna men 't vertrek, daar zy zig ontkleed hadden, in brand vondt, en twee fchotels met vleesch, boven op de kleederen, in 't vuur. De Regeering kreeg tèrftond vermoeden, dat men 't met dit woest bedryf gemunt hadt op 't overrom- pelen der Stad; waar voor zy lang hadt ge- , vreesd. Men hieldt de Kerken en Poorten geflooten. Men deedt de flagklokkeh ftilftaan. De fchuttery bleef in de wapenen. Ook werdt 'er huiszoeking gedaan. Veelen, die verdagt waren, werden gevat: doch leenigen, onfchul- dig bevonden zynde , tèrftond ontflaagen. De zeven Naaktloopers werden, den vyf-entwin- tigften van Sprokkelmaand , onthoofd, en in linnen kleedingë op 't rad gelegd, Wat ka- ter , werden 'er nog eenigen ter dood gebragt, In fommige Aantekeningen (A), wordt ge- meld, dat 'er, ten deezen tyde, wel by de vyftig 'menfchen, te A™fterdam, naakt langs de ftraaten liepen, en dat 'e^ twaalf mans en ; r_ :•;;..-. ' , , ;, t>.,f-. twaalf . (ft) RcgiTr. der' Willekeur. bcru'temJe ter Secret, van Am$*
$j> Brand* Hift. der Refoïin. I. Deel, 11. u3. |
|||||
|
C
|
|||||
|
XVII. Boek: HISTOR IE. 91
twaalf vrouwen gevat werden. Doch kort na Karei.Ii.,
't vangen der Naaktlooperen, zag trien wel 1S3S' duizend Herdoopers omtrent Amfterdam aan? komen, van meening om zig daar op te hou- den. Zy kwamen, zeiden ze, uit Henegouwen ; döcb men drorg hen, buiten te blyven, en weder te keèren, van waar ze gekomen wa- ren (*'). Ondertusfchen, verfterkte de aankomst van zo veel volks de .Regeering in 't vermoe- den , dat men zig van Amfterdam zogt mees- ter te maaken; 't welk naderhand nog klaa- rer bleek. In 't laatst van Lentemaand, bemagtigden xxir.
driehonderd Herdoopers , aangevoerd door 't Qüd? ' Jan van Geelen en anderen (^), het oude j!f l0£St,e* Klooster by Boiswaard in Friesland, verdry-w^ar^s" vende de Monniken, en Beelden en Kerkfie- door ie raaden vernielende. Doch Jürgen Schenk,Herdoo- Stadhouder van Friesland, herwon het Kloos- £g"'1 n" ter, in weinige dagen, alles wat zig te weer ftelde doodflaande. Een groot getal van ge- vangénen werdt, federt, te Leeuwaarden ge- hangen , onthoofd en verdronken (/). Doch Jan van Jan van Geelen was 't gevaar gelukkiglyk ont- Ge?l^ vlugt, en te Amfterdam gekomen, alwaar hy,'°g^** zyneri naam veranderd, en zig voor een'Koop- Amfter- man uitgegeven hebbende, zig eenigen tyd op- dam te q- hieldt, ten huize van Willem Kormliszoon. Daar- ^?rrwel" na befloot hy, heimelyk, naar Brusfel te trek- lgen* , ken, en Brieven van vergiffenis van de Land- Voogdesfe te verwerven, Qm haar te bewee- gen,
(«} Hortsiijs. de Anabapt. p. m, ^09, 310.
(*) E. .Beninoiia gift. van Oostfr. IV. £eei, Cep. LXr. tKÖ, bl. 6«I. * (,0 Ueb. Emmius Lifrr. LVII. p. 884,
|
||||
|
Óa VADERLANDSCHE XVII; Boek,
EarelII. gen, gaf hy voor, van.zynedwaalingen berouw
1535- te hebben, en boodt aatt, Munster, dat toen '"""""""" nog nietover was, den Keizer te willen léve- rem Men verleende hem, onder deeze voor- waarde, deverzogte Brieven, en hy trok , terftond daarna, wederom naar Amfterdam. Hier verkeerde hy, federt, openlyk, met de voornaamften der Stad. Doch in 't geheim hieldt hy zig by de Herdoopers, en kreeg „ eerlang, zo veel volks aan zyne koorde, dat hy befloot de Stad, hy nagt, te overmeeste» Beleid ren. Men befremde, hiertoe, den tienden van den van Bloeimaand; Hy m.Henrik Goedbeleid, aanflag: een bekend Burger, waren de hoofden der famenzweeringe. De overigen hadden zig, ten huize van Bieter Gaal,, in de Pylfteeg, by- een gevoegd. .. Meni maakte eikanderen diets , dat de aanval zo dra niet gefchied zou zyn, of ( ., ^de meeste Burgers zouden hun toevallen. Bo- venal fteunde men op de voorzegging van Henrik van Hilverfom, die Amfterdara en nog twee Steden den Koning van Zion be- >, > loofd hadt. Het luider» vap de Stadhuisklok zou de leus van den aanval zyn. 't Gilde der Kruisbroederen teerde juist deezen dag; en de maakyd werdt, volgens gebruik, door de gantfche, Wethouderfchap en de aanzienlyk- ften der Stad, bygewoond. Men was gewoon,, in zulk eene gelegenheid, op de markt, die hier den Dam heet, vuurwerken af te fteeken, en pektonnen te branden. Jn deezen tyd van? vreugde 5 meenden de Herdoopers hunnen flag waar te neemen, en 't Stadhuis eerst, en.daar- dïe ont- na de Stad te bemagtigen. Doch de'Burge- dekt, meesters kreegen;, tegen dign avond, de lugr van.
|
||||
|
XVIÏ. Boek; 3t£tf$ f O R ï E; 9%
van dèn'aanflag. ;Een jongman,1 diè• niet "ge-KmcèlII,
taoernd worde, gaf Pieter Honig berigt, dat 1535« -zes honderd Herdoopers zig, dien Zelfden ~'
nagt, dagten byeen te voegen, om de Stad te; overweldigen. Honig deelde dit fchrjfcke^ : lyk: nieuws terftond mede aan dé Höpluiden*,
~ Klaas Doedeszoon euBirkHiikbrandszoon Otiet.
Alle drie gingen ze toen naar Burgemeesters, dié de ontdekking eerst in den wind floegen; doeh men gaf hun zulke verzekeringen, dat ■zy \ eindèlyk geloofden. Men diende hun,
©nd'èr änderen,-aan^ dat 'er drie dubbele gèlaa- ' den' haftdbusfen fböVén de Waa^èyöpde Rede-
rykërs Kamers,*gereed gezet Wären, om, in den ^aanval op 't Stadhuis?, gebruikt te worden* Mis-
fehlen waren de' Amfterdamfcbe Redery kers, of «enigen derzelven, die ook in laater' tyd de hand hadden in de Hervorming der Stede ([nr), "thans den Herdööpèren genegener, om dat
-■-hun Koning; Jan Bokelszoon; te Leiden, Ré-
dfifyker geweest was.- Midlerwyl, Was goede -;j« stt raad duur by ■ Burgemeesters, 't Was- nu in 1 •••;< vS den vooroagt, en de Kruisbroeders waren,-'^-'"'^'- - tot 'hun geluk, vroeger dan naar gewoonte£*'£*&
gefcheiden."'Sommigen j iloegen derhalve Ir''"?'/ voor in den Raad, dac men de Burgers, fpoe- .aui diig', doch in alle ftilte, in de -wapenen yVyöor -t* Stadhuis, moest doen komeö.::'Dich ande-
ren ' vonden hierin te veel zwaafigheid. -De tyd-verliep vast met-dit fammelen* Men was, doch eg- op 't Stadhuis, nog bezig met beraadflaan , ter on- !!toen de Hérdoóbers, naar men'federt verze demo- ,;.:,;., - tkf*worde.
'^Xa.ZUyindtr ancteréhj Iïooft Nêderlsmdn**Hift. V* Bitk,
- ili \y$' '-■'• •''■•: »-"»vu. ■- ~-~) tJC I... tUi
|
||||
|
£4 VADERLANDSCHE XVII. Éoêk.
j&RjH.Ik kerde, niet boven de veer dg fterk, met flaan*
}$$5- de trom, uit de Pylfteeg, die digt by den " " Dam is, op 't Stadhuis kwamen aantrekken* De Burgers, die hier de wagt hadden, wer- ben, in den eerften aanval, afgemaakt of ge- ,xs.u Hun Hopman, Simon Klaaszoon Put, .fehoot 'er 't Jee ven by in. De Burgemeesters ont- kwamen 't gevaar, door eene verhaaste vlugt* ,Eenb dronken Schouts Djenaar, die ■, tusfchen jde ftoelen en banken lag te ronken, kroop, .naauwlyks weetende wat, hy deedt, op het -eerfte gerügt, op handen en.voeten, naar ho- -yfen.,. en verftak heti touw der Stadhuisklok? f voorkomende hierdoor, gelukkiglyk, het klep- pert van'onraad j welk de gantfche Stad in „rep; en roer gefteld en waatfchynlyk een grqo- oter getal yao riHerdoQper^ op de been gebragt ,zou hebben.. .De Burgeniee&ters hadden, on- rfdertusfchen, de Gemeente in de .wapenen doen -komen.,, en de toegangen naar den Dam fterk De Her- <*oen bezetten. De Herdoopers waren mees- «loopers ter van 't Stadhuis en den Dam. Een mis- bemagti-maakte Bultenaar uit de hunnen, gewapend gen den ujt ^ py]{|eeg komende, vraagde zynen Buur- ^Sta'd-'•man» als ^are hy 'er zelf onkundig van ge- huis, weest, i WM lei'- gaans ware ? V Is op den Dam ;te doen, -antwoordde deeze, laat het ons gaan zien. Doch naauwlyks waren zy eenige tre- den voortgegaan, of de, ander ftak hem ver- »9 cbob raaderlyk onder de voet. 't Gerügt van den -ft" < « aanflag klonk vast de gantfche Stad door. Elk »öEisfa maakte op'de been. Men liep herwaards.en J?*™ *:derwaards, zonder, in de. holte des nagts , vriend van vyand te können onderfcheiden. Die zig op den Dam vertQone^ durfde, werdt, ter-
|
||||
|
XVII. Boek. » I S'-T O 'R I E. , $5
terftond, door de Herdoopers, doorfchoo-Raaelïï.
ten. Klaas van Aken, een fpotvogel en fterk *53S« ■drinker, hadt de koenheid van zig alleen onder den drom der Herdooperen te begeeven, en ;-! - Henrik Goedbeleid, dien hy van ouds kende, - - ; .L af te vraagen, wat hun begeeren was? Henrik ; antwoordde, dat zulks hem niet aanging, en dat hy zig naar huis moest begeeven. Doch, terwyl Klaas draalde en jokken wilde, werdt hy, té- gen Henriks zin, door de anderen, doordo- ren. De Regeering hadt beflooten, niets te- lgen de Herdoopers te onderneemen, voor dat de dag gekomen zou zyn. Men verge- noegde zig, derhalve, met de toegangen tiaär den Dam, op bevel van den Burgemees- ter Goosfen Janszoon Reekalf, niet onbedree- ven in de Krygskonst, met zeilen te behan- gen , en met hopzakken te floppen , agter welken, men veilig was, voor 't gefchut der Herdooperen. Dus dagt men den morgen« ftond te verbeiden. Doch de Burgemeester Pieter Kolyn, een geleerd en godvrugtig man, ?A.Buï"
. „ i , D ° , .? ° ' gemees-
zig, ter oorzaake van zyne zagtheid omtrent ter pieteï
de Herdoopers, by veelen, in 't vermoeden Koiynea
gebragt hebbende,dat hy met hen heulde * kon einige '■Y-niet van zig verkrygen, dat hy nu de gé- Bl0r.|g^ "legenheid voorby zou laaten gaan, om zig, door- openlyk, van zulk eene kladde te zuiveren, fchooten, Hy rukte dan, aan 't hoofd van zyn Vendel, aan op de Herdoopers, die hem ftoutelyk te gemoet traden. Voor de Waage, raakte men "handgemeen. De Herdoopers behielden de overhand: de Burgers werden verjaagd, of doorfchooten: fommigen oök met vergif- tigd lood. Kolyn zelf werdt deerlyk ver- / , moord
|
||||
|
oö VABERLANDSCHE XVII. Boek;
|
|||||
|
Kahei.II. moord («). .Reekalf, die toen 't voörnaam-
•*535- fte bewind' alleen aan zig nam, bezoldigde* jü^k. dien nagt;-op\de Vischmarkt, een zeker ge- heid van tal van Waardgelders * voor den tyd van ee- Burge- në maand^«onder voorwaafde,- dat zy, ge- to66!",^ Jèid door. Burgemeesteren , de. Herdoqpers a ' £èrst van "den; Dam dry ven ,■ en daarna 't Stad- shuis, overweldigen, zouden; wanneer zy, door -de Burgers ■,. zouden worden ingevolgd. -Voorts geboodt hy, dat men zig, het ove- rige vaneden nagt, doodltij houden zou. De rHerdoopers bragten,, ondertusfcben, den tyd -door-, met: het zingen van Pfalmcn. Ook vernielden zy de pektonnen jen, vuurwerken; -op dat dezelvén, in brand gefehooten, hun -klein getal niet ontdekken, en hen voor 't - fchietgeweer der Burgeren bloot Hellen zou- rden. Dóch:Goedbeleid, dit hun klein getal ïeh dat 'er geen onderftand kwam in aanmer- king. neemende,,:begon voor 't mislukken van ;den aan (lag te vreezen. Jan, van Geelen poog- ;;l;ü rde hem egter. een hert onder den riem te wsail«j -fteeken, hem verzekerende, „ dat de Stad, «snyi..';T,;,y zelfs zonder bloedftorting, voor den uurejn,, r r',; :'*ii in* hunne-magt zyn zou;-, zo-de Profeet«" !^,:'n^ "W meende,i naar 't fchyöt, den Overlooper "".VH»b cHenrik van:JHilverford ,*; hun anders de waar- fttKQotül .gp-heidi voorfpeld hadt." /3\flet het aanbree- , ken van den dagj werdt de Dam haast fchoon c-^eveégd "van; tderdoqpers,, die,, of gebeld, «of gedwongen, werden, naar 't Stadhuis te oiwyken. Toen.maakten de Burgers zig mees- 'J'tcr van de Rederykers Kamer boven de Waag, ■.'H;;./.. .... leg • ij .: van -ït- (»^Regeer. Lytt f/m Ainft. voorde Haudv. op "tjcctr 1555«
|
|||||
|
XVlLBcM.; H I Sf!E0!R;I£^v $7
van waar zy 't Stadhuis konden ■, befchieten. JKAREtlfc
Verfeheiden' Herdoopers,; die zig,ropj de JStt- grootê zaal, onthielden| werden, dqpr äe;"""'^- •" venfters, doodgefchooten. De overigen yerr "'^,t,L!?s ftaken.zig, in 't binnenfte van 't Stadhuis, " Reekalf, twee flangen en een groot Huk .ge- fchut ;op den Dam hebbende doen brengen, fchoot de deur van 't Stadhuis op den vloer. Toen vielen de Waardgelders in 't Stadhuis aan op de Herdoopers, die zig verdedigden als wanhoopigen. Reekalf begaf zig naar-S. Elizabets Gasthuis, welk nevens*'t Stadhuis ftondt, en hieldt, van daar, den toegang naar 't Stadhuis open.; Eenigen beklommen de De Heu venfters, vanter zyde* en overvielen de op- doopers roerigen, van eenen kant, ,daar men hen niet worden verwagt hadt. Toen werden veele Herdbo: wonnea; pers geveld, onder welken pok Henrik Goed- beleid was: eenigen, tot twaalf toe, gevan- gen genoraem Jan van Geelen, op den Too- ren van 't Stadhuis gevlugt zynde, ftelde zig, vóór erger fträf dugtende, bloot vopr 't fchiet- geweer dër Burgeren. Hy wqrdt wel baast getroffen,:; en nog zieltoogende op ftraat ge? fmeeten. :'t Leedt niet lang, of de Herdoo- pers waren allen gedood, of gevangen. Mm telde, onder hen, agt ent win tig dooden, die by. de beenen aan de galg werden gehangen. Van. de Burgers, waren 'er twintig gefneu» veld. Ten zelfden dage, werden 'e,r nog twee Herdoopers,-buiten de Stad, gegreepen." Zy • wären, /uit,de. naaste Dorpen,., ,op, hoop, dat de hunnen de Stad zouden befnagtigd hebbén', deryvaards gekomen. De „bultenaar, die zy- *en buurman verraaderlyk gegriefd hadt, werdt V.JDeel. G , ook, |
||||
|
^8 VAÖÈïCLANDSCHE XVII. Bolt.
WijêBM.ook, tegen den avond, gevat. Negen van
. jfjgg, de twaalf gevangen Herdoopers kreegen hun
en zwaar vonnis (o), öjp den veertienden van Bloei-
geftraft. maand, 't Heft werdt hun uit het lyf gerukt,
tn ia' t aangeZigt gefmeeten: waarna zy ont-
Ihöofd eh gevierendeeld werden. Naderhand ,
"werden *ef nog eënige anderen geregt: fom-
Tïiigën, om dat zy den toeleg geweeten, en
ïiiët ontdekt hadden. Dé vrouw, uit wier
Huis, de Naaktloopers, in Sprokkelmaandj
fekomen waren, werdt in haare deur opge-
ängen. Ook leedt eene Moeder met haar* zpbn deeze ftraf, om dat zy den ge waanden Blsfchop, Jakob van Kampen, geherbergd, en niet aangebrägt hadt. Deez'was, ondërtus- fdhën, nergens te vinden. Doch de Regeëring •V-a de dood gedreigd hebbende aan elk, die hem niet aanbragt, werdt hy, eindelyk., ontdekt engelhaft. In zynvonnis (p), werdt hy al- léenlyk over Herdoopefye, niet wegens het oproer befchuldigd. Ook hadt hy, fchoon zwaar gepynigd, nooit willen bekennen, dat hy deel gehad hadt aan 't verraad der Stad "(g). Men zette hem eerst een uur läng te jtëonk, met een tweehoprnigen blikken myter, bemaald met het wapen der Stad, op 't hoofde *Fóen werdt hem de tong uit den hals ge- tarnd, en de regcerhand en het hoofd, met jéeti vleeschhouwèrs hakmes afgehouden, 't Hoofd, met den myter gedekt, wëfdt, ne- vens de hand, op de Haarlemmer Poort ge- field. De romp werdt verbrand. Wat laa- tër
(e) Zit het iy Dapper, Befehr. van Amft. W. 15»«
; (>) ßy Dapper, Befehr. van Atnft. il. 152. (q) Regift. der Wiltekeurcn ty Brandt Hift, der Refort*.
*"l,Bcel, H. 122. .I33Ü |
||||
|
.
|
|||||
|
,XVII. Boek. HIST O R I E. V c 99
ter, in 't zelfde jaar, werden te Leiden, te Karel!!.
Hoorn (r)? te Utrecht, èn elders, verfchei- J1535^ den' Herdoopers, die men, insgelyks, van"'~""""'" oproerige aanflagen verdagt hieldt, of over- tuigde, ter dood gebragt. De ftrengheid, met welke men hen handelde, bragt, eerlang, te wege, dat zy de dwaaze hoop om een nieuw aardsch Ryk op te regten t'eenemaal vaaren, lieten, en zig ftil hielden (/): De aanflag op Amfterdam, fchoonjn fchyn
met weinig volk ondernomen, zou zekerlyk van veel gevolg geweest zyn, zo de Burgery niet terftond de toegangen naar den Dam bei- zet ,hadt, en zo het Stads Kloktouw, by eett onvoorzien toeval, niet t'zoek geraakt was. Het kleppen der klok zou, gelyk 't opgeftemd was, alle de goedguriners der Herdooperén, die hier geen klein getal uitmaakten, op dé been gebragt hebben. Ook hadt Jan van Gee- len driehonderd Dorpelingen van Benskoop, by Ysfelftein , tegen den tienden van Bloei- maand,/ te Amfterdam befcheiden. Zy wa- ren reeds op weg derwaards geweest; doch, verneemende, dat de aanflag mislukt Was, të rug gekeerd. Wat laater, kwamen 'er twee fchepen met Herdoopers voor de boom, die, op de tyding van de nederlaag der hunnen» van den wal hielden, en naar Engeland voe- ren (>). De hoop, die de oproerige Herdoo- pers op het bemagtigen van Munster gebouwd hadden, verdween zo geheellyk, toen, na 't mislukken van den aanflag op Amfterdam, ook
(O Veliüs Hoorn, il. 245. ,
CO Hortens. »Je Anabapt. p. m. 310, 311, 312, 313, S1*»
CO Hortens. de Anabapt. p. m. 313.
G a
|
|||||
|
too VAD ERLAND SCïI E XVII. Bob«:
JKAREtlI. ook Manster den Bisfchop in handen gevallen
I^5- was, dat naderhand niemant onder de Doops- gezinden aangemerkt wilde worden als deel hebbende gehad, aan deeze en diergelyke op- roerige onderneemingen: gelyk 'er ook, inder- daad, veelen geheel onfchuldig aan waren. Ob- be Filips zelf, fchoon door een' zendeling van Jan Matthyszoon gedoopt, betuigt ernftelyk, dat hy en zyn Broeder Dirk geen deel altoos aan 't Munstersch oproer gehad hadden. Ook verwierp hy, federt,izynezending («^-Men- no JSimonsz ook, diervan Obbe gezonden was, enä de Munsterfchen , in 't jaar 1539 ; zy- ne lieve doch zwakke broeders noemde > die zig, door 't gebruik der wapenen, een weinig verhopen hadden, beweerde te gelyk, dat zy zig van deezen gruwel noodzaakelyk moesten bekeeren, en waarfchuwde elk, tegen de doo- ling van 't gebruik der.wapenen (*). Het gedrag der oproerigeHerdooperen hadt, on- dertusfehen 4 alle de Doopsgezinden zo gehaat gemaakt by de Overheid, dat 'er, in Zomer- maand deezes jaars* wederom een ftreng Pla^ klaat uitkwam, by welk „ alle. zogenaamde j^>Profeeten, Apostelen of Bisfchoppen onder „de Herdoopers ten vuure, en'alle herdoop- „ ten .tot het .zwaard, of tot de put veroor- „ deeld werden, zonder dat de Wethouders, „ omtrent deeze luiden, overmits haar quaat „ voornemen, zo fpreekt het Plakaat, ee- 'lï nige de minfte.: .genade mogten gebrui- \ q^ .,:..-/: .. b >■ r e ■;, ken ..CO Bekent, van'obbb Philips, il. 24. [57].
- O') Zie Protocol van Leeuwaard. H, 35, 39, en G. DB Bass
Wort, der Herd. I. Boekl Caf. Il- ƒ. ». verf.
|
||||
|
/
|
|||||
|
XVIt. BóErf. H l S TX) R IE. kV sei
*, ken (w)." En van toen af, werdt ?dc, zon- KAkELft,
der veele onderfcheids.jtermaaken, tègeh op- ^SSS« roerige niet flegts, maar ook tegen vreedzaa'. ' me en weerlooze Doopsgezinden, ftrengelyk gewoed (x). Uit de, Crimineele Sententien van den Hove van. Holland, blykt, dat 'er,: in dit, doch , voornaämlyk, 'm. 't voorgaande jaar, ruim zestig Herdoopers in alles,, dooi: het vuur, het zwaard en op andere; wyzenj •inden Haage, ter dood gebragt zyn,~en dat 'er omtrent zeshonderd , afzweering hunner gezindheid gedaan hebbende, in genade, zyn ontvangen geworden. ,,;,. . : ..; ; . ' :'t Verhaal van de opfchuddingen ^der: Her- xxnr.
dopperen hier te lande heeft ons een: weinig Ontwerp gevoerdi buiten de orde-der. overige GefchieV v*n.eene denisfen deezer tyden,; tot' welke wy nu zullen t\\Q^n wederkeerën. Na 'ó fluiten van 't Beftand met Neder. Liibek en Deenemarke, in de Lente des jaars landen. 1534» werden 'er, in eenen- geruimeh tyd, geen^ Dagvaarten gehouden, in; Holland. In Hooimaand eerst, werden de Staaten van äT<- Ie de JNederlanden, te Mechelen, befchree- ven; De Landvoogdes,, hier /gekomen van Brusfel, alwaar zy, kort te vooren, hetSchiet- fpel van S. Joris Gilde bygewoond hadt, en ßchüttetf-Koningin geworden was (y)., ;vreesde ,~*ï>rx voor oorlog met Frankryk en Engeland, en ^ M wilde de Nederlanden gaarne eene Unie, met elkandeten doen fluiten, om té weècèn, wat v" •.:".:;■■!. .:,-l-^,;> r.sv .fli ::.• amk&JÊ* fead
(w*)'Martelt, der boopsgèz.WJJceri ht. 35.^ fettere. i«r
l>läl<aät. van Höll, il. 30. (x) Velius Hoorn, il. 244. Boomkamp Alkin- bl, *a, 84J
£5, 8(5, 87, 92 enz. Hooft II. P&k, hl. 5!?. III. Boek, tl. 8(. «-X.7^ Ciiwii. van Ell. de Veer./o/, jtf verf. G3
|
|||||
|
loa VAD ERLAND SC HE XVTI. Boek:
KarelII. onderftand zy van ieder derzelvèn te wagten
1535' zou hebben. Doch de opgevatte vrees vef- ~~"~~™ dween, eer de Staaten nog byeen gekomen . - waren. Men handelde egter van de Unie en van éenige andere punten, onder anderen, van 't gebruiken: van Spaanfche, in plaats van Engelfche Wolle, hier te lande; waartoe de Keizer, als Koning van Spanje, goede gele- genheid geeven kon (is). Doch men oordeel- de hier toen, dat men de Engelfche Wolle niet misfen kon. Ook werdt 'er, omtrent de Unie, niets geflooten. De Stadhouder, twaalf- duizend guldens verfchooten hebbende, tot be- .1 taalingeder Knegteri, die op de Oosterfche Vloot gediend hadden: en nog duizend gul- dens, aan Granveile en anderen, die 't affchaf- fen van 't verlofgeld öp 't Koorn, en eenige andere voordèelen voor Holland hadden bel- 4.i..... pen bewerken; verzogt, deswege, in Oogst- maand des jaars 1534, vergoeding van 's Lands Staaten, die hy terftond verkreeg (ji). Moger •lyk maakte hy hier te meer haast mede!, om dat hy wist, dat het uitgaand Koorn haast we- iderom belast worden zou; wanneer hy, veel- ligt \ zyn" verfchöt m gemakkelyk niet we- derom zou gekreegen hébben; XXIV. De Lubekkers, t'onvrede over 't Verdrag, Nieuwe welk Christiaan dé III. met Holland gefloo- oniusten ten na(}t, verbonden zig, omtrent deezen tyd, beken1" met Christof el, Graave van Oldenburg, om Deene- Christiaan den III. van den Deenfchen Troon »aike. te flopten; en, dit gaf men, ten minften, voor,
f» Zie Mk. Aert van der. Goes Regift. il. I<?4,i75>'7<>«
O 5 Mr. Aert van der. Goes Regift. tl. 217, 218, 213, «SI, 222, 229, 232.
|
||||
|
XVII. Boer. KIST Q R Iß. i jsg
voor, den gevangen Koning Christiarm den Kaiu^ïï»
II, op denzelven, te herftellen. Men was, van l4$$' zins, Koppenhage te bemagtigen, De HpJ?~ landers hielden hier een waakend ppg op (^» alzo zy ligtelyk voorzagen, dat de Zond yoof hun geflooten zou zyn, zo Koppenhage den Lubekkeren in handen viel. Christiaan de ..... r/ *
IIt. zondt, in den aanvang des jaars 1535;,,,,", ,~\* ,J,
Melchior Rantfau herwaards, om ondetftanl te verdoeken , tegen Oldenburg en Lubek, v'_'J De Gezant nam zynen weg over, Amfterdam, ( . en vertoonde daar, dat de Koning, zyxj meegj ter, om der Hollanderen wille, 1 in oorlog w$ Aww geraakt; weshalve het redelyk was, dat meji hem, van hier, onderfteunde, te meer,.naajh dien Hpüand, by de vrye vaart door de Zond-» zo groot een belang faadt. Hy deedt diergef iyk een vertoog, federt pok te Brusfel (c^* Doch het bemagtigen van Koppenhage;* e& andere nadeelen, hem, door de L,ubekkejFs,¥ goerolF toegebragt, veranderden den-ftaat zyner zaa-t -> • > ken zo zeer, dat de Hollanders hem weinig '- "'■ ■ "71 dienst konden doen. Zelfs bragt het belang des Keizers eerlang te wege, dat zy eenen nieuwen vyand, die zig tegen hem ppdeedt» CMiderfteqneu moesten. De Zond werdt, pn-i De Zmi dertusfchen, voor Holland geflpoten 00» ?Q wordtge- ara. de Lubekkers meester van Koppenhage, flootea. Waren. De Hamburgers, Breemers en Qel- derfchen voeren thans fterk op de Oostzee, Doch de Hollandfche Koopluiden, niet ftU konnende zitten, namen, onder de hand, deel
f6) Mr. Aert van der Goes Regift. il. au.
(«5 Mc Aeut van brr Goes Regift. hl. *«. &) Veuus Hoorn, bh 247, '*ë Ö4 .-"^
|
||||
|
ÏÓ4 VADA*,ÄN'DSCHE XVIÏ.BóÊki
ÈAtóEtH;deel in de taaW.dëezeir Vreemden,'* rëedende
Ï535' in derzelver • fcfrè'pen, en ontbièdén'dëiPoster- ^ •" fchë waarerf, öp'derzëlvér naam.-''De'Zond- lelie) Tólfeilaar's: ontdekten' ëg'tèr 'dëëzeri fluik-i- härtdel!,r en ïleldëii alHiin verin ogen-te "wérk, Önï denzelveh té. beletten (i). '• *tVerlof- -:'V-Gëbrëk-'van' Graanen, Veroorzaakt door geldop't het ftremmëh der Oostërfche vaart, bewoog uitgaand dë- Landvoogdes ,róni' den uitvoer derzelven, wordt in:Wynrnaänd,: te verbieden3 (ƒ■). Doch dè wederom Staaten ;van Holland, ih aanmerking rieërhén- inge- de, dat dit verbod vèfoorzaaken,zou:i dat 'er yoerd, 00^ mmderë Graanen';, van : Breëmën en ël- dërë, herwaards- zouden worden gèb'ragt; wil- detfä''t'Plakaät'méf'af-köndigën,1 voor 'dat zy 'er"de Landvoogdes7 óver gefprokën' hadden. Toen 'dit gefchied was; bleek' klaarlyk, dat het Verbod 'allëen^was^gedaan,' "ötn- het- afge- fcha£c\.Verlöfgeid **Öp de. uitgaande Graanen Vertoog wederom'iri te voeren. De Stèdëtf'wendden derSte- refflorïd !alle !vlyt" aariy' ten Move-,1'om van rf"„er deëzëfl lasrS, ingevolge' van 'V Keizers Oktroi van oïen jaare1* 531'i,1 ontheeVén^te blyveW.' Mën'J béloêfaërdëh VH^ en: èïider an'dé"rén:"twëëHbndërd ^ffiagejbhoïten1, „ , :reëne»foört-'vafr'èikênhout;*darygèzahgd'•zyn^1 .,'••.'/ dëV tot'wanden ^''vloereVr gëbrüïkrr werde :,«.^.:.i>^g.^!)iatjn 'dëni' 'Heëre'^van Molë'ttibais. :' Men wist, dat 'ër 'verft heMëriv' m";den; Raad van Staate z-äteri,_ die Hoffend pngeliègën' waren;, en* daafenbbvètfgëéné kéhriïs* ha^xlen Van den , bti&A vï isbao (r.om. i cnaJ)jS spnaf^g^ (T) E. DE V^EJUClltflOjAl, ,47. -G.OU.^HOEjPEtf, $if/0<?5i Ji
SCHRA5SERT Hardeny.jtf\Deel.r'J>t. 71-. ■„-., . ■>.....• :■;}$ f i
(/j Repert.' der PfaRaaf. vatiHoU. bl. 3;,,, ."•' V*i'.;V 1 vi
|
||||||||
|
(£■■) £fe HSWU VAN J£rp
|
* O
|
rtfn. W. ijfc'"
|
||||||
|
XVII. Boek. H I S T O R I E. 135
loop des Koophandels. Deesen. dteeven „ dat Karsli^
„ het verbod van uitvoer gebrek,voorkwam; M$$t „«dat de Keizer egter geregtigd? yfëtëfc: om der* ]'.'■? |,üitvoer,i onder ft betaalen van zeker verlqf- „ geld, töe te laaten; alzoyfoQfetroiryan 1531, iBYqh lb „ flegts tot wedecop'zeggen? .toe,,gegeven was; ■.>.&%}}$ & dar men' derhalven, varjL>'t ^vr-e^rad Kopra j^agttien ftuivers van- 'd last;, pp ;het uitgaan, jj betaalen zoüy. en 't .inlandsfib.,,waar onder j| het Kleefsch *r Gulikseh; en,- Geldersen en \\ al wat den Ryn afkwam gerekend werdti ,,!-iiiet zonder uitgedrukt verlof der,Landvoog- ,yvidesfe, zou mogen vervoeren., mids ook ze? fr«kër vérlofgeld be,taalende./\ D,e/Afgevaar? digden der rStéden vertoon den, bier tegen.., „ ■ dat men4 cdoor.;i'rt ver;bod j,van .uitvoer en '? ^'■heffen .van'.'t;vérlofgeld,/ópn aanvoer her- ,? waards beletten zou; dat ,'er reeds derdg J, ÏBreemer fetiepen met Graanen 't Land voor- ' " ' £°by; naar Engeland, gezeild,waren, die an? ;; V^Jders-hiér< ingeloopen; souden ;zvn, en dat ,..,.,. . 1, het byvoegfel 'tdP wêderopzeggens toe, door ■ ih'ï „ den Theiaürief:-Generaal, Ruffault, tegen. ^ ?s Keizers meeningi, in 't; Oktroi wan 1531? '1 ., '* ,!i gefield was, :'t welk men bewees, met het,^;;, •'; ",;f''|etuigenB;des Aartsbisfchops van Palermo." .nse'sri« ÏVIfen hadt. ook | ojnder ,de hand, ^emomen'\ flat» Ruffault deeze nieuwigheid wilde invoe- fëfl'4 om'düt'lierfl de iontvgngst van't Ver, löfgeld beldofèswasv: ; De Steden, hielden eg- >t Wordt *èr> zo fterk aart.teövHpye, dat, zy, eindelyk, wederaf- de meeste iftemmehto den Raad, wonnèp', en, gefcbaft. ia •-Sprokkelmaand des jaars 153e, vryheid 1535. kreegeo ,,, .om 't(. Koorn , gelyk van ouds, >■«■»! {zonder' vérlofgeld,: te mogen/uitvoeren. De |
||||
|
m VADERLANDSCHE XVII. Boeit/
KAREtlL Heeren en Amptenaars, die haar, by deeze
1536. gelegenheid, dienst gedaan hadden, werden. Gefchen-toen rykelyk befchonken. Nasfau en Hoog- ken aan ftraaten kreegen, elk vierhonderd , Bergen, deHove-en Molembais, elk tweehonderd Wagefchot- lingen. ten> ^an Buuren, fchonk men tweehonderd Karels guldens; aan Palermo én MeesEer Vitir cent Korneliszoon ieder honderd Filips guj- dens, en aan Meester Jan Brielis en Leenaar^ Hardink, elk vyftig Karels guldens. FHips Ni-; gri en Lodewyk van' Schoor e, die tegen 't af: fchaffen van 't Verlöfgeld geftemd hadden., Wilden geen geld neemen; waarom men be- floot, aan eik, twee goede aamen Rynfchen Wyn te vereeren. Doch 't leedt niet zee? lang, of't Verlofgeld, welks affchaffing, me,t zo veel moeite, verkreegen was, werdt, pp nieuws, ingevoerd (Ä).'« . , : .- rt De Kei- Holland wèrdt, ondertusfchen , enkelyk
zet be- tot vöorftand van 's Keizers belang, in eer fluit den nen nieuwen Kryg met het Noorden, inge- craafrte- wikkeld. Izabelle , ' 's Keizers overleeden drikaan Zuster, die met den gevangen Koning, Chris: 't Deen- tiaan dén II, gehuwd wag geweest* badt haar fcheRykren Gemaal drie Kinderen nagelaaten, een! tehelpen. 2oon en twee Dogters, die in de Nederlatj- den waren opgevoed. De Zoon, Jan ge> naamd,- was, kort na 't gevangen neemeii zyns Vaders, overleeden: en Dorothea, een? der Dogtéren, federt, door den Keizer, üitf gehuwlykt aan Fredrik^ Paltsgraave aan dm Ryn, die zig thans van de beroerte, dopr de 4.Lur
(A)Ma. AER.T van der Goes Regift. U. 234/235, 2jSij
*3?.. 233, 23yV s|wï 24Ä, 311, 313. ' -; , sno.S
|
||||
|
XVII. Boek. HISTORIE: 107
Lubekkers en den Graave van Oldenburg, in KarelII.
Deenemarke verwekt, zogt te bedienen, om zig '^Ml meester te maaken van 't Ryk, op welk hy, uit "'"" hoofde zyner Gemaalinne, een gegrond Regt oordeelde te hebben. De Keizer, die 't be- HY doet lang van zynen Neeve bevorderen wilde, zogt Holland de Hollanders te beweegen, om hem, met fchepen hunne Scheepsmagt, by te ftaan. Doch dee- afv°rde- zen fchrikten voor eenen Ooscerfchen oorlog.ren* Christiaan de III. hadt, ondertusfchen, 't Be- leg geflaagen voor Koppenhage; en Fredrik was van zins, hem dit Beleg te doen opbree- ken, en zig, vervolgens, meester te maaken van de Stad. Hy, of de Keizer voor hem, had, ten dien einde, eenen hoop Knegten op de been gebragt: doch 't ontbrak hem aan fchepen , om dezelven naar Deenemarke te Voeren. De Landvoogdes Maria vorderde Beden- dezelven, uit 's Keizers naam, in Grasmaand kingen des jaars 1536, van de Hollanders; en Anv Y_an Am" fterdam toonde toen het eerst eenige gene- jJjjjjjK? genheid, om in haar verzoek te bewilligen'. Men hadt hier, kort te vooren, tyding ge- kreegen, dat de Lubekkers, onderrigt van den toeleg des Paltsgraafs, en dugtende,' dat hun voorneemen, om zig van den OoSter- fchen handel meester te maaken, hier doof - ? verydeld mögt worden, te Hamburg, in ee- ne byzondere onderhandeling getreden waren met Christiaan den lil, die zig, in perfoon? ,.' derwaards begeven, én hun Gothland en het . ■. Eiland Bornholn aangebooden hadt, mids- zy den Graave van Oldenburg, die Koppenha- ge inhadc, geenen onderftand meer verfchaf- jten. Zulk eeiie tyding verbaasde de Amfter» ï?«s v dam- |
||||
|
I
|
|||||
|
ïo8 VA DE RL A N D S CHE XVII. Boeit;
KarelII, dammers. Zy vreesden voor eene geduurige
, lS3^' belemmering der Oosterfche .vaart, zo de Lu- -R'" bekkers zig, op zo voordeeligen voet,,..met Christiaan dea III, verdroegen. Zy oordeel- den, derhalyen, dat de Keizer zig ten fpoe- 3f' ,. ; digften meester van de Zond maaken moest, en dat men den Paltsgraaf, in 't bezit: vaa -r;>'. ' Deenemarke, moest tragten te (lellen. Hoog- •'■"•"• ftraaten en de Landvoogdes zelve bedienden zig van deeze gelegenheid,; ,om den Staaten eene Vloot af jte vorderen van vyf-entwintig groote Oorlogfchepen enagt of tien Boeijers, voorzien met behpprlyk gefcbut en een dub- bel getal van Bootsgezellen. Het Krygsvolk des Paltsgraafs was reeds op weg herwaards, om, met deeze Vloot, naar Deenemarke, o- vergevoerd te worden, waarom men de Staa- ten drong, tot het neemen van een fpoedig i befluit. De meeste Steden waren hier egter niet ../. gereed toe. De Gemagtigden der Landvoogr desfe fpraken afzonderlyk^met Amfterdamiea de Waterlieden, die,- boven de anderen,-^.by den Oosterfchen handel belang ^hadden. Doch terwyl men- met deeze onderhandeling, bezig was, bezette Gullaaf de I,; .Koning van Zweed- den, die onggarne geziert zou, hebben, i.dat Holland de Keizer te veel voets jn 't goorden "kreeg * weigert de Zond met veertig fchepen.- De Staaten deezen yan Holland toonden zig toen» nog ongenege? jast al- peTj om zig alleen in den las^des Oosterfchen ^raagên. ^Tgs te ftee^- ^Y. waren egter overboo-r ' dig, om hun aandeel ia. dien -Jast, te--.draagen,i wanneej-'er de andere Nederlanden ook i Op befehreeven. werden, en •. men;, nu handelde;,, gelyk^men^ 4P ge^a( %W, vrée^e, >aor >oorJqg |
|||||
|
XVIT. Boes; HISTOR I E. 109
.met Frankryk of Engeland, te doen gewoonKAnait^
-was. Zy weezen aan, dat dé fchepen, die ^535- men hun afvorderdè, in 't Noorden blyven^- n de, gelyk te dugten was, hun eefie fchade - "
van meer dan viermaalhonderdduizend gul- dens veroorzaaken zouden; 't welk zy een on* draaglyk verlies voor Holland rekenden. De Gemagtigden der Landvoogdesfe bragten hiec tegen in, dat de andere Nederlanden niet be- woogen zouden können worden, om Holland by te ftaan, zo Holland, tot zyné eeuwige fchande, toonde, zig zelf niet-te willen hel- pen : waarop de Staaten zeiden, dat de Noord- fche Kryg 't belang van Holland min betrof dan de eer des Keizers, die, door alle de Nie- derlanden, zo wel als door Holland, moes» voorgeftaan worden. Ten Höve, was me» egter zo verre van Holland te willen ontlasten, dat men, in plaats van vyf-entwintig Oorlog- fchepen en tien Boeijers, die men te voorea geëischt hadt, nu dertig groote Schepen en\ twaalf Boeijers vorderde. Hopgftraaten, die deezen eisch, uit den naam der Landvoogd desfe, deedt, voegde 'er by, dat 's Palts- graafs Knegten, ten getale van vierduizend» reeds op Weg naar Holland waren, én ?c platte Land afloopen gouden, zo men niet . fpoedig befloot, tot het uitrusten van eene Vloot, om hen naar Koppenbage te voe- ren (*'). . /■ , fiiSïtliV De beweegingen in de Nederlanden, om den XXV.
Paltsgraave Frediik te onderfteunen, konden, Chris-
° , ,. , , * uaan de ;. on-III. ver-
CO Mr. Aert van der Goes Regift. il. 240, 241, 24a, 943» Ui > »45> 24Öj 347 j 24J' |
||||
|
riio VADERLANDS CHE XVII. Boek.
EarelIL ondertusfchen,, zo heimelyk niet gefchieden»
*t536' of Chrisdaan de III. kreeg 'er de ïugt van. ïïnétiig Hy wist ook' by W^i dat de Pa^sgraaf ee-
metden nen hoop Knegten op de been gebragt-hadt, Hertoge yan welken hy zig bedienen wilde, om hem van Gel- j)eenemarke afhandig te maaken. Hy bë- vroedde ligtelyk, dat hy 't gevaar, welk hem, uit Holland, dreigde, niet beter voorkomen kon 1 dan door den Hollanderen van nader by eenen vyand te verwekken, die hen beletten gou,. hun Krygsvolk van de hand en naar Deenemarke te zenden. Hy geeft dan Mel- chior Rantfau, die, onverrigter zaake van Brusfel te rug gekeerd was, last, öm met Her- toge. Karel van Gelder, altoos genegen om het Huis van Oostenryk te kwellen, een Ver- drag aan te gaaft, welk eerlang te Lirigen ge- flooten werdt* en deeze voorwaarden behels- de : „ Chrisdaan de III. zou den Hertoge van „ Gelder tweeduizend , en na 't veroveren „ van Koppenhage, nog drieduizend fnan en „ agt Oorlogfchepen , bemand met twaalf- „ honderd Koppen, byzettén, tégen twaalf- .„ duizend goudguldens, die Karel aan Chris- „ tiaan verftrekt hadt, om daar voor, in ,'c „ Graaffchap Oldenburg en in Westfaalen, „ volk te werven, onder bevel van den Gel- „ derfchen Overfte, Meinard van Ham. „ Karel zou Chrisdaan, daar tegen, met „ twaalf honderd man byftaan, zo hem, door - „ de aanhangers des gevangen Konings, ee- „ nige vyandlykheid werdt aangedaan (£)." De werving, van welke, in dit verdrag, ge- waagd werdt, was reeds, kort voor 't flui- ten (A) Pontanüs Lik. XI. p. 778.
|
||||
|
XVII. Boek, HISTORI Ei / i ut
ten van het zelve, gefchied, door eenige KAUEiïf;
Overften van kleinen naam, die in 't gemeen *53Q. *roói Herdoopers gehouden werden; doch de~c : geworven'Knegten, ten getale van driedui- zend, reeds in Grasmaand, gefield hadden onder 't opperbevel van Meinard van Ham, die, met dezelven, in 't Graaffchap Ben; ; them, lag, zig, in 't openbaar, voor een Bevelhebber van Koning Chnstiaan den 111. «itgeevende (/)• . , .
1 Doch fchoon deeze werving, op den naam Aanmet*.
van Christiaan den III, was gefchied; en hy,^a^ met srooten fchyn, voorgeeven kon, dat hy, 2e ver. door middel van dit volk, den Holländerenbindce- beletteri wilde, den Paltsgraave Fredrik on-nis. derftand te doen; begreepen egter de door- zietigften ligtelyk, dat men den Hertog van Gelder, als de hoofdoorzaak der werving, moest aanmerken; die zig, alleenlyk, door het verdrag van Langen, hadt willen dekken, om den Keizer en den Nederlanderen, mee welken hy in verbond ftondt, geene openbaar ^ re ftof tot ongenoegen te geeven. Hy hadt 'er geld toe gefchooten. Hy hadt er eenen Gélderfchen Bevelhebber by bezorgd, 't Ver- drag van Lingen zelf behelsde zo weinige en onzekere voordeden voor Hertoge Karel, dat hieruit reeds kon afgenomen worden, dat het geworven Krygsvolk meer ten behoeve van hem dan van Christiaan den III. gebruikt wor- den zou. Opk bleek dit wel haast zo taste- lyk, dat 'er niemant, in Holland, aan twy- Jf* Mei-
(/) Mr. Aert van der Gom Rêgift. */. 250, 351, «£J.
|
||||
|
11 i V A Dïït L A-ND 'S Ê ®E XVII. Boe®
|
||||||
|
SAbelII. .Meinard Van. Ham rukte,' in Blöeimaänd, in
1536. Groningerland^'zig nederflaande te Appinga- De^Gei." ■dam, alwaar hy zig fterk verfchanfte. Her* derfehen tög Karel,' Heer van Groningen, was, fe- verfter- dert eenigen tyd, zeer onvergenoegd geweest ken zig op de Groningers i die hem volk geweigerd tohiga-" nadden» W€^ hy» tegen den Graave van dam. Öostfrieslandy gebruiken wilde. Nu fcheea hy hen *, door deeze henden, te willen be- dwingen. De Groningers kréegen' hier ter* .•Jï5<sïïB/i ftond vermoeden *van; doch alzo Meinard - van Ham Déehfchè vaanen voerde, en voor* "^ . ti gaf, niets ter doen, dan uit last van Koning •sjjrfüd GhristiaanJden Hij wisten zy niet, wat zy .tia vastftellen': zouden. Zy fchreeven aan den Hertoge van Gelder om zekerheid, die hun antwoordde, dat hy van Meinards beftaan geene kennis, noch hem eenigen last gegeven hadt. -Kort hierna, kwam 'er gefehut, in 't Leger te Appingadam. De Groningers wis- ten, dat het gezonden was van Balthazar van Ezens, eeii' groot', vriend van Hertoge Karel, en twyfelden, federt, niet meer, of de Her- tog hadt de voornaame hand in dit werk, en geen' minderen toeleg, dan hen geheel onder de knie te krygen (my. .;. Zy drei- Meinard van Ham was zo dra niet in Gro-
8en .ee~ ningerland gerukc, ofhy zogt de Hollandera
nen inval ? P j ° 1 in Hoi- ïe doen gel00ven, dat zyn voornaame toeleg
land te was, 't vervoeren van 't Krygsvolk naar Kop-
teen, penhage te beletten. Hy-'-fchfeêf, ten dee- zen einde, aan die 'van- Amfterdam, dat hy hunne Stad en 't omleggende Land te vuur en te
Qn) Pontanus Liir.XU.f. 778, 729'
|
||||||
|
t
|
||||||
|
XVII. Boek. ;H I SfO & I È. /ijtg;
en te zwaard zou komen verwoesten* indien&utEttt*
ménv in Holland, voortging, met de #• 1536. worpen? toerusting ter Zee. De Hollandfche, 7" "*»~ Steden werden, door deeze bedreigingen* nog meer afgefchrikt van 't onderfteunenrdes, Paltsgraafs, oordeelende zy, met reden, dat; Meinard van Ham ligtelyk in Holland z,qu können vallen, zo dra het Krygsvolk, rWjgfë; men, ten dienfte des Paltsgraafs9 .gefchikt, hadt, zou ingefcheept zyn. Boven al, Was men; bedugt voor Delft, welke Stad, den derden Branda van Bloeimaand, door 3 een' zwaaren brahd , Delfu vernield zynde, zonder moeke, door de Gejl« derfchen* zou können verrast worden 5 .waaM neer zy Delftshaven zouden können fterkjnaar: ken; de vaart langs de ftroomen belemmeren* or; j en Holland van Brabant, Vlaanderen en- Zeer , land affnyden. 1 Amflerdam dan, Dagvaart ^org va» in den Haage hebbende doen befchryven, Amfter- venoonde den Staaten ,* dat Holland thans.o- g^dea „ pen lag, én ontbloot was van Krygsvoik,, gedreig- „ weshalve, hes, door 1 Meinard van'Hantïdeninval, „ die zig een' GeesfelGods'énSchoppen-Koning » (5) noemde («), en alles dreigde te zullen „ verdelgen, ligtelyk zou können overvallen ^ worden: dat men, om deeze reden;,, d#> j, Landvoogdes-verzoeken moest, dat zy den KM« Oife 't:::.." h : #lb .'" • «''Grafer C«) E. BenivCha Hiß. van Oosrft'.esl.' IV. BoektCapl
LX1X. bh 686. C5) Hy S^'^S deezert naam, om dat hy de Gre*
ningerlanders, vatf wyd en 2yd, met fpaaderi eii Schöp- fen, opointbooden hadt, en gebruikte, am Appögadaiu iterk ,ce .maaken. Zie, E. Beningba Ififi, van Qoitfriesl* IV. Boek, LXU. Cap. bl. §86". : V. Drei« H
|
||||
|
iü^VAÖ^ÏltA^DSéHE XVII. B&KJ'
SMelII.„:'Grääve van- Buufén, als Kapitein-Generaal,
*|%fe „ en den Graave van Hoogftraaten S,; als Stad- f „ houder, uitdrukkelyken last wilde geeven , „ om zoo veel volks, te paarde en te voet,'
„ aan te =neemen, als vereischt werdt, om 't' j Land van Holland te befchermen;" De Landvoogdes, eenigen tyd' herwaards i, reeds befpèürd hebbende, dat Holland niet te be- wëegen zou zyn, om fchepen tot den Deen-, féhen tögt te leveren, en tevens hebbende si b| [isefloöten, den Paltsgraaf by te flaan, hadc ziglaaten verluiden, dat zy, om hiertoe in ftaat • te zyny 's Keizers Domeinen wilde be- lasten. Doch men vreesde in Holland, mec> naarne te Amfterdam, dat zy de fchepen eg-' Deaze ter-aldaar zou willen doen uitrustend Amfter- Stad , dam floeg derhalven, in dë gemelde-Dag- Vloot in vaart, voor „ dat de uitrusting in Zeeland Zeeland, „ behoorde te gefchieden;, alwaar' thans meer te doen ,j/grooJe fchepen, voorzien van volk en gefehut, ^";¥eiri5,:ce vinden zouden zyn, dan in Holland." ..:.:, ; ..,'•. j)e andere Leden waren h, hierin*, 'eeh& mee Amfterdam, en si zo men vernomen hadt, dat de Landvoogdes Adolf van Böurgondie» Heere van Beveren't:-tot Oyerfte hädt aan- gefteld, wilde men ook- bedingen, dat'deeze jzig, over de Onderzaaten van Holland, niec v als Admiraal gedraagen zou, alzo men hier geënen Admiraal kende , v dan % den Stad- houder. « •' ; .1 Doch eer dit alles der Landvqogdesfe werde
yoorgefteld, tradt men 'er, mee den Graave van! Buureni, Kapitein -Generaal, en met den Stadhouder Hoogtträaten, o'yër ih/'-oridërhari* deling. Uit hunV veriiam men, dat de Land- H .-;, ,. yoQg- |
||||
|
XVIL Boek. H I S T O R I E., / y &&
voogdes Jürgen Schenk, Stadhouder van Fries- KarelIR
land, bevel gegeven hadt, om Meinard van '536. Ham, uit Appingadam, te vernestelen, en zig, " ' '"*■ hiertoe, van de Knegten, tot den Deenfchen togt: gefchikt, te bedienen. Ook hadt zy be- geerd, dat Buuren en Hoogftraaten zig,"'.met hunne.benden, by 't Legqr onderden Stadhou- der van Friesland, zouden voegen; 't welk deezenegter geweigerd hadden, beweerende, ampts- en , eedshalve , tot het j befchermen vän Holland, verbonden te zyn (o). :, Midlerwyl badt, Enno, Graaf van Oostfries« XXVT.
land, zig naar Gelderland begeven, om de Karei de gefchillen tusfchen de Groningers én den Her- X" wordt toge te; bemiddelen. Karel .-tpenf niet meer Gronia*- ontveinzende, dat hy op de Groningers t'on-.gea,; . vrede was, verklaarde, dat zy; zig, onder geene andere voorwaarde^ in zyne gunst zou- den können herftellen, dan door te gedoogen, dat hy een Hot binnen Groningen opwierp „ eri Appingadam, met muuren, omringde. , .. Doch deeze voorflag deedt de Groningers ~Z%m zien, wat zy van denTrïertoge te wagten had-; q:'c. .- den.; Teiftond braken zy dan alle onderhan- deling met hem af, en beflooten; hunne toe- " -1 vlugt tot de Landvoogdesfe, Maria, te nee- men., Zy booden haar aan, den Keizer, als, Hertog van Brabant, Graaf van Holland, en. Heer van Friesland en Overysfel, tot Heer» te willen inhuldigen, mids hy hun onverwyl» de hulp toezondt tegen de Gelderfchen, die hun, klaagden ze, op den naam der Deenen, allen overlast aandeeden. De Landvoogdes hadc
O) Mr. Aert van dier Goes Regift. hl. 252,253,254,255.
Ha
|
||||
|
m VADERLANDS CHE XVII. Boek;
|
||||||
|
CasblIL hadt zig, op deezeh vöorflag, niét lang be-
ï53gy raaden; maar, denzelven aanneemende, ter- ftond; daarop, aan den Stadhouder van Fries- land'bevel gegeven,- om de hulde van Gro- ningen, in 's Keizers naam, te ontvangen, 'c wëlk^ op den agtften van Zomermaand, ge- fchiedde (ƒ). Toen eerst, floeg Schenk 't beleg voor Appingadam. Kort daaraan, nam hy Wer dum in, en verfterkte de Plaats. Ook bemagtigde hy de fchans Delfzyl, van waar Meinard van Ham voorraad, kreeg. Doch "r '■]:-, Appingadam was zo wel Voorzien en verflerkt, .; ;,.',dat het beleg der Plaatfë, tot in Herfstmaand, ; , ;daurdé iqy 'A XXVII.' Térwyl de Knegten, töt den Deenfchen
DeVtoottogt gefchikt, hier werden opgehouden, werdt mkt ,jè Vloot* uit dertig, of, volgens fommigen,' aar* uit veertig fchepeti beftaande, te Veere, ia Zeeland, uitgerust, en - lag reeds zeilreede, Buit omtrent het einde van Zomermaand (r). De woone Landvoogdesdeedt* ten-deezen tyde, ajle de en ge- Nederlanden te Brusfel befchryven, alwaar aan woone Holland eenë buitengewoone Bede van hon? Holland? derd en twintigduizend guldens eens, en eene ' gewoone van honderdduizend guldens jaarlyks, Voor den tyd van zes jaaren, gedaan werdt, op welke gewoone Bede, men begeerde, dat de Staaten verzegelden zesduizend guldens jaarlykfche losrenten, tegen den penning zes- tien, op dat men zig van de gereede pennin- gen, in den oorlog tegen Frankryk, die we- derom (/O ZU E. Beningha Hift. van Oostfacsl. IV.' Eotk, C«p.
LXX. Ui 6MW , C<l) Pontanus Libr. XI. p. 779, 780, (r) IUiCgKSB. II. Deei, bl. 449. |
||||||
|
t
|
||||||
|
XVII.Boek. HISTORIE; * x\?
derom was aangevangen, zou mogen bedie* KarelII.
nen. De Staaten hierop Dagvaart in den l^6' Haage belegd hebbende, oordeelden de Ede-"""" len, dat men tagtigduizend guldens eens, en tagtigduizend guldens jaarlyks , voor zes. jaaren , zou können toeftaan ; doch in de verzegeling hadden zy geenen zin. De Ste- den verklaarden zig hier tegen nog ernftiger dan de Edelen, klaagende „ dat de Keizer „ beloofd hadt de voorige verzegelingen, die ' „ reeds twee-entwintigduizend guldens 's jaars „ beliepen, te zullen losfen, zonder dat hier „ iets van kwam (j)\ dat de Steden, onder „ deezen last, zwaarlyk gedrukt gingen, en „ fommigen, met het betaalen der Renten, „ twee en drie jaaren ten agteren waren, zig „ behelpende met Staaten en Refppen; dat „ Holland, in verfcheiden'voorige oorlogen, ( ,_ „ boven de andere Nederlanden, veel gelee-%,, :it „ den hadt, en den last des Franfchen Krygs , „ nog nevens de andere Nederlanden hadt;;" „ moeten draagen,* dat de vaart naar 't Oos- „ ten, waarin Hollands, weivaaren, grootea- „ deels, gelegen was, dikwils verbooden was „ geweest, terwyl deeze vaart verfcheiden* „anderen Nederlanden, zelfs Overysfel, ge- „ oorlofd geweest was; dat men, tegenwoor- „ dig, noch Oostwaards noch Westwaards „zeilen mögt (/), fchoon men, met Vloo- „ ten, Westwaards zeilende , in oorlogsty- „ den, merkelyke voordeden behaalen kon; O) Zie Mr. Aert van m% Goes Regift. hU 231«
jj) 0t Repen. d«i' Platuwt. U. 39, -Jk
|
|||||
|
H s
|
|||||
|
ii8 VADERLANDSCHE XVII. Boek;
'KarelII.m^ rüen, veelligt, ook dit jaar niet zou mo-
i53<5- „ gen visfchen, noch ten Haring vaaren; waar ** „ door Holland eene zyner vöornaamfte in- „ komften misfen zou." 't Slot deezer klagte
was, dat Holland Frede en Koophandel hebben moest, om-de gemeene lasten te können opbren- gen. Sedert (temden de Edelen tot eene bui- tengewoohe Bede van honderdduizend guldens, en Dordrecht hadt reeds verklaard, volkomen gelast te zyn, om mèt de andere Leden te ftemmen. Deezen vielen toen den Edelen toe; doch Hoogftraaten verklaarde, op eene Dag- vaart te Gouda, den agtften van Oogstmaand, gehouden, dat de Landvoogdes metgeenehon- derdduizend guldens te vrede zou willen zyn («).' Hoe dit verfchil, federt, beilegt werdt, ïs-my niet gehleeken., XXVIII.' ' Midlerwyl, veroorzaakte het uitrusten der Hollands Vloote, ten behoeve des Palrsgraafs, fehoon nadeel, het ïn Zeeland gefchiedde, den Hollanderen by de uit-^gj. wejnjg nadeels. Om 't Bootsvolk tot dee- ter zee. ze Vloot te vinden, was hun niet alleen de vaart naar 't Noorden, om Hou? en Stokvisch, waaren, welken men niet misfen kon; maar ook die naar Engeland, Spanje, Portugal en Andaluzie verbooden, tot dat de Vloot in zee zou zyn. De Heer van Beveren hadt den Hol- ländischen fchepen ook van gefchut beroofd, om 'er de Vloot mede te voorzien. Ook wa- ren, te Amftcrdam en elders, eenige Noord- fche fchepen in beflag genomen, 't welk de Hollanders deedt vreezen, dat men, om ver- goe-
(iO Mr. Aert van der Goes Rcgift. w. 255, 256, 257^
»S8j 259» »Sc, »61. |
||||
|
XVII. Boek. H I S T O 11 I: E./,y g j#
goeding van fchade te bekomen, hunne Sehe- KarelEê
pen in 't Noorden ook aanhouden zou.: Al- _*53<)- Ie dëeze* bezwaarnisfen werden der Land?oog- desfe yoorgefteld, en zy beloofde 'er tegen te zullen voorzien (V). Doch. ; terwyl de Vloot, gereed; zynde , Appinga-
op de , Knegten , die Appingadam . belegerd dam gaat hielden, lag te wagten , viel Koppenhage over* Koning Christiaan den III. in handen. De Paltsgraaf Fredrik veranderde toen van maat- regels, en zag, voor eerst, van het bemag- tigen van Deenemarke.af. De belegering van Appingadam werdt egter voorgezet, tot op den twaalfden van Herfstmaand, wanneer de Plaats aan den Stadhouder van Friesland, by verdrag, werdt overgegeven. Hy hadt, uit .Ol- denburg, eenen onderftand vaneenige Kneg^ , |* ;*^ ten gekreegen, en fchoon Christiaan de 1 il ^ na 't bemagtigen van Koppenhage, den Gel- *-' derfchen, in Appingadam, ook tweeduizend man toegezonden hadt, konden deezen egter 't overgaan der Plaatfe geenzins verhinderen (w). De Overften, Meinard van Ham en Berend van. ffakvoort, bleeven krygsgevangenen, ea werden, federt, vervoerd, naar Vilvoorden in Brabant, alwaar zy, een* geruimen tyd,in hegtenis zaten, eer zy hunne vryheid weder- om verwierven (x). Schenk* trok toen voor 't Slot te Wedde, en bemagtigde 't, binnen «en dagen. Daarna deedt hy Koeverden be- at; O u ïar&k .; ' Ie- (7) Mr. Aert v^n der. Goes Regift. il. 263. 3 , '-
OO Pontanus LÏbr. XI. p. 7S0. O) E. B5NINGHA, Hift. van Oostff. IV. Boek, Cflf.LXXIX.
il, 6pï. H4
|
||||
|
I aö V A D E R L A N D S C H E XVII. Bok;
|
|||||
|
KaretU,legeren, welke Plaats, een beleg Van twee
'S3<>- maanden hebbende doörgèftaan, zig, einde- " ~"lyk, ook opgeeven moest (y~). De fterke Plaat- fen van deezen oord allen, ten behoeve des Keizers, bemagtigd zynde, kon hy zig, nog voor 't einde deezes jaars, in 't bezit der Heer- lykheid van Groningen en Drente, bevestigd rekenen. - ~ t'£ XXIX. öe vierduizend Knegten, ten diende des
Aanmer- Paltsgraafs geworven, dienden dus, om 't ge- lungen bied "van Karel den V. te helpen vergróoten nkflasr met eene meuwe Heerlykheid, die hem/Te- der on- dert, nimmer ontweldigd werdt; terwyl Fre- dernee- drik, onaangezien 'er eene Vloot en manfchap mingen voor hem gereed gemaakt was, zig, in zyne Keizer en n00P om Deenemarke te overmeesteren, t'ee- den Her- nemaal te leur gefteid zag. De Hertog van *oge van Gelder, die, ■ onder den Ibozen fchyn van Gelder. Christiaan den III. te willen helpen, de Gro- ningers zogt te ovêrheerfchen, en den Kei- zer verdriet aan te doen; verloor 't gebied O* ver Groningen, van welk hy zig voor altoos meende te verzekeren. Christiaah de lil, die den Keizer tegen hadt, en van Her toge Karel flegts in fchyn geholpen werdt, hadt eg- ter, door 't draalen der Vloóte, 't geluk van Koppenhage te bemagtigen, en zig daar door te vestigen in 't gebied over Deenemarke , welk hy zynen nakomelingen nageläaten heeft. Groningen % eerst verfcheideri' Bisfchoppen van Utrecht, daarna den Graaf van Oostfries- land, en laatftelyk den Hertog van Gelder , vpor
00 PONTANITS lifr. XI. ?• ?8r.
|
|||||
|
XVÏI. Boek. H I S T O R ï E/ iai
voor Heer , hebbende aangênoifieö , geraak- KarelIR
te, eindelyk, onder de Heetfchappy van Kei- l^6i ^ zer Karel den V, die den Landzaaten niét toeliet, wederom van Heer te wisftlen. Na 't bemagtigen vanKöppenhage en 't o De Vloot
vergaan van Appingadam> werdt de Vloot,w^™ te Veere > onttakeld, en 't Bootseen Krygs- £"ld/ volk afgedankt (z> Men vreemde hier, dat de Knegten, die voor Ap'pingadafn gelegen hadden, by gebrek van betaaling, in Holland zouden komen gaarden. Doch de Landvoog- des droeg hier zorg voor. Ook gaf Zy den Heere van Be veren bevel, om het gefchut, Welk den Hollanderen ontnomen en op de Vloot gelegd was, hun terftond te rug te gee- ven Qa~). In de Lente des volgenden jaars, werdt 'er, XXX.
met Melchior Rantfau, die zig wederom in Beftand de Nederlanden bevondt, over een Beftand °"£j!£ of Vrede met Christiaan den III, gehandeld. Doktor Hubrecht, die de zaaken vandenPalts- graave Fredrik, ten Hove der Landvoogdes- fe, waarnam, poogde de onderhandeling te doen af breeken, en hadt reeds eenige Hove- lingen, in zyne belangen, overgehaald. Doch de Hollanders, Nasfau, Hoogftraaten en an- deren hunner vrienden in den arm genomen hebbende , wisten den handel zo fterk door te dry ven, dat'er, in't begin van Bloeimaand, een Beftand voor drie jaaren met Deenemar- ke geflooten werdt (&). Terftond hierna, viel
O) Rejgf.rsb, II. Deel, tl. 450.
ta) Mr. Aert van »er Goes' Regift. il. 263, »64,
CÓ Reperf. der Plak. van Holl. il. 34, 35,
f 1V' -, H 5
|
||||
|
V
|
||||||
|
las VADERL. HIST. XVIL Boêk;
KarelII. viel de Rogge, in Holland, van twee ender-
'536. tig op agttien Goudguldens het last (c). Te Hoorn, was, in Grasmaand, nog zesender- tig Goudguldens befteed; en in Bloeimaand, ?v« gaf men niet meer dan zestien. Alle andere
Oosterfche waaren floegen byna de helft af.- De vaart naar 't Noorden en de Oostzee, raak- te wederom open (<ƒ).., en de kwynende Koop- handel begon, ten minfte voor een gedeeb te, wederom te herleeven. ;i CO Mr. Aert van »er Goes Regal, il, 279, 288» , «sjj
CO Veuus Hoor«, bh 250. |
||||||
|
Vjfe
|
||||||
|
•■ VADERLANDSCHE- ■'■
HISTORI E.
AGTTIENDE BOEK.
|
||||||
|
I N HOUD.
'I. Nieuwe oorlog met Frankryk. Togt naar Tu-
nis. Verbond met Frangois den I. en Karel van Gelder. \\. Gelderfche Oorlog. Fran- fche Kaaperyen. Doodvan Erasmus. III. Ver- anderingen te Utrecht, i Nederfligt onder den Stadhouder van Holland gebragt. IV. De Landvoogdes poogt nieuwe Eotcynzen in Hol- land te doen invoeren. V Mislukt. V. Vre- de met Gelder. Bede aan Holland. Schoor- ßeengeld voorgeßaagen. VI. Befland met Frankryk. Twist met den Admiraal Bever en. VII. Aanßag der Gelder fchen op Enkhuizen.
VIII. Vrede met Frankryk. IX. Twist in
Gelderland', tusfchen den Hertog en de Steden. Dood des Hertogs. X. Buitengewoone Bede aan Holland. XI. Levensbyzonderheden van David Jorisz van Delft. XII. Togt naar Konßantinopel. Dood der Keizerinne. Ge- fchenk aan de Landvoogdesfe. Xlll. Gewel- dige Beroerte te Gend. XIV. De Keizer, herwaar ds gekomen, flilt dezelve. XV. Hy komt in Holland. Bede van zesmaalhonderd* «... dm-
|
||||||
|
rs4 VAD ERLANDS CHE XVIII. Boek.
duizend guldens. XVI. Twist met Dordrecht
over V Stapelregt. XVII. De Keizer komt té Utrecht. XVlil. Renévan Chahns, Prins van Oranje, wordt Stadhouder van Holland. XIX. Algemeene Ordonnantie op de Regeerin- ge. Vernieuwing der Ordonnantie op de Ad- miraliteit. XX. Poogingen, om t afgejchaft Verlofgeld op 't Koorn wederom in te voeren. Beroerte te Amßerdam. V Verlof geld op nieuws afgefchaft. XXI. Inbreuk op eenige Privi- legien. Verdrag met Schotland. Togt naar Algiers. XXII. Kryg met Frankryk verwak- kert wederom. XXüI. Frangois de I. ver- bindt zig met Deenemarke en Zweeden.XXlV. Bede aan alle de Nederlanden. Holland is weigerig. Bewilligt. XXV. Luxemburg ver- horen , en door Oranje herwonnen. Ondernee- mingen van Christiaan den HL Oranje draagt Zorg voor Holland. XXVI. Maarten van Ros- jem valt in Brabant. XXVII. Oranjegeßaa- gen. XXVIII. Raadpleegingen in Holland op „ de Bede. Bewilliging. ',,,.' .',.''■. Kareï.11. "|\é Kamerykfche Vrede van 't jaar 1529
1536' J_>/ was te nadeelig voor Frankryk, om
B ;nfels lang te können düuren. Ook hadt Frangois
vannieu- de I, al federt het jaar 1531 , heimelyke
wen oor- poogingen aangewend, om den Paus en den
log met honing Van Engeland, in zyne belangen, in
l!J° " te wikkelen, en Karel den V, die, met de
Proteftanten in Duitschland, en met den
Turkfcheti Kryg, de handen vol werks hadt,
nieuwe- zwaarÏTheden te berokkenen. Het
fluiten van den Wolftapel te Calais, door
He»-
|
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. i»5
Henrik den VIII, was hierop gevolgd. Wy KarwIU.
hebben *-eeds, op het jaar 1533, aangete- 15^'<ir kend (#), hoe veel de Hollandfche Lakens '•-- weeveryen, met naame dé Leidfchen, hiet\ door leeden. De berugte Êgtfcbeiding van,- Henrik den VIII. en Katharina vaa Ärragon, die wat laater voorviel, haalde den Koning» van Engeland 's Paufen Banvonnis op den hals, om welk ter ukvoeringe te brengen,; Keizer Kaïel zig verbonden hadt.; Henrike bedugt voor Karefé magt, zogt zig met Fran-¥ ^ois te verbinden.' Men tradt, in denaan-, vang des jaars 1534, in onderhandeling. Henrik beloofde, den Proteftanten in Duitsch- lahd te zullen * onderfteunen; mids Francais ,r: ten zelfde tyde, Navarre en Vlaanderen met. de-■'* wapenep aantastte. Doch deeze onder- handeling liep vrugtelocs af. Fran^ois durf- de zig niet openlyk met Henrik verbinden, • * «,?ï uit vreeze van den Paus te zullen mishaagen« ;:. • Ondertusfchen hadt het gerügt deezer onder- handeling de Nederlanders reeds bedugt ge-> maakt voor eenen oorlog met Frahkryk eri Engeland, gelyk wy, in 't voorgaande Boek (£), gezien hebben. Francais deedt, nog in 't zelfde jaar, eenen inval in 't WHlanee- ».-.-?-.--rh iche, en handelde, aan 't Turkfche Hof, ten nadeele des Keizers. Karel, daarentegen rTogt öp ondernam, in den Zomer des jaars 1535, ee-Tunis nen togt naar Afrika, om Haradyn Barbans- Jj^fbhaf Ja, die zig tot Koning va» Tunis opgewor- en -1 pen hadt, en, met zyne Rooffehepen , deZeeuw- lyiy.fchefchsw
C*0 XVii. Boek. hl. 51. Pen' |
||||
|
i U VAD E R L A N D S C HE XVIII. Boek;
KarelTI. Middelandfche Zee onveilig, hieldt, tot re-
i53& den te brengen. Hy bemagtigde de fterkte """"*"----Goulette en naderhand Tunis zelf; waarna hy
Muley Hasfem, die, door Haradyn, verdree-,
ven was, op den Troon herftelde (c~). Eene groote menigte van Hollanders en Zeeuwen hadden hem, met hunne fchepen, op deezen togt, verzeld, en zig dapperlyk gekweeten (d). i Onder anderen , vindt men, dat dej Enkhuizers den Keizer, met vier groote Kar- veelfchepen, ten dienst hadden gedaan , en: dat Domkers, een Inwooner, dier Stad, om zyne kloekmoedigheid, in i 't veroveren van Tunis, betoond, door den Keizer , federt,- met een treflyk wapen, befchonken is. Van; . de vier Enkhuizer fchepen bleeven 'ér , m den togt, drie, met volk met -al, in eenen ftorm voor .Genua (ƒ)• . . < .; Krygsbe- - Terwyl :dit, verre van de Nederlanden, dryvenin voorviel, bereidden de Keizer en Franeoi6 Pikar- zig tot eenen oorlog, die de grenzen deedt ye" daveren. De Graaf van Nasfau viel, in 't, jaar 1536, met een leger van dertigduizend man, in-Pikardye, bemagtigde Guize, en floeg het beleg voor Peronne, Welk hy egter, Francais eerlang, opbreeken moest. Francois hadt ,\ del. ver- reeds in Wynmaand des jaars 1534, een Ver- et derf ^raë aangegaan, met den Hertoge van . Gel- Hertoge der, waarby deeze zig zelv' en zyne landen, van Gel-; Groningen daar onder begreepen, den Ko-, öw; :-,.;;-.,;^. _/,, ,j:j ning -"fluis (e> Vide Antow Pont. Consent. Hariad. Barbar, in
,%&'?. Matt.h. Anal. Tom. I, p. i—36. & J. Etroph Oiar. Expedit,'
Ttmet. int. SchaRdii Gem. Script. Tom. II. p, 32Q,
(<Q Reigersb. II. Deel, il. 448. \ * ' f' ' ■'
C«1 Oude. Aant, $> Bsandt Eskh. il. 53,
|
||||
|
XVIII. Boek. H I S TOR I Ëï- rï$f*
ning van Frankryk hadt 'opgedraagen, om ze KAREtli;
wederom van hem ter leen te ontvangen, ne- 1&6m ■ vens vyftigduizend ponden toürnoisin 't jaar'"" (-ƒ_). Van toen af, was men$1 in Holland ,3 beäugt geweest, voor eenen inval der Gel-- derfchen, en hadt reeds * meer dan eens, • tétf* Staatsvergaderinge in overweeging genomen,; om zig te wapenen (g): 't welk egter eenen* geruimen tyd agter bleef. De önderneemiBg> op Groningen, die, in 't jaar 1536, onge-^ lukkig voor Hertoge Karel uitviel (#), magf s% als een gevolg van zyne naauwe verbindtenis j.™ met Frankryk worden aangemerkt; "•-■-' HDoch, terftond hierna, fcheen de oorlog,'; It.
met Gelder zo «wel als met Frankryk, eerst Geidet- re.gt ernst te zullen worden. In Bloeimaand, ^j^ hadt men, in Holland, reeds vernomen, dat de-Heer van Gelder al zeshonderd Paarden/ gemonfterd,. én dé Gelderfche Koopluiden5^' die te Dordrecht en elders handelden, t' huis \. ontbooden hadt.ihBuuren en Hoogftraaten /;';/■
floegen toen den Staaten voor, om, insge« lyks, een bekwaam aantal van Paarden en Knegten aan te neemen, waartoe zy raad <; wisten, indien de Staaten geld verfchaffen
konden (Q. , Doch alzo men1 nog met den' >, T Deenfchen Kryg belemmerd was, neigden de Staaten tot vrede; beloovende zy "den Graa- ve van Buuren-een eerlyk gefchenk, zo hy, dezelve wist te bewerken. Men tradt, in .. Zo- ( ƒ's Po-Nf anus Uhr. XI. p. 775. » ':.', -
■tg') Mr. Aert van der Goes Regift. hl. :&24, 225, 2,3
ËJiy, 230. 231, bp? (h j XVU. Boek, 61. 115. ., .
, CO Mr. Aert van der Goj;s Regift. tl. «54, 256,
|
||||
|
ia8;VADjERIi:ANDSCHE XVIII. Boek:
|
|||||
|
i^p^ïfo^mfrmgand^srm«^;)!^^^^^ Karel, in on-
J&ét;■ derhandeling* Doch, hy hielde- zig eerst zeer
"■*"*'"**'• agterlyk, hegeerende niet-van vrede te hoo« ren» yooK d^t men,hem Groningen hadt we- dergegeven {#). , Ondertusfehen werde de, Kryg, wederz.yds>- vportgezsr. De Gelder- fchen vervulden de Zuiderzee met Oorlog-, fchepen, die,, te-HarderWyk, te Elburg en elders, waren uitgerust (/). De onzen brag- ten, daarentegen; s ■; oök eeijige fchepen in 't Franfche vaarwater («O« • De. Franfchen begonden, rven*6" deezen Zomer, 0x3k.op de Hollandfehe Koop- vaardyfehepen,;te, kaapen. In Oogstmaand,^ ,11 namen zy eefc Enk huiler Schip, van Andalu- ■::: zie en Lisbon-komende, en met Zout gelaa- den: 't welk men vyfduizend guldens waardig """"rekende (»). Twee Franfche Oorlogfchepen, Ir die zelfde maand, voor de Maaze kruisfen- de, vielen, daarentegen, den Dordrechtenaa- jen in handen, en werden te Dordrecht op- Eene gebragt. De Hmde, die deeze fchepen be- Dordfche „jjjgtjgje t was 5 ais een Koopvaardyfchip , aeem^ toegetakeld, en hadt zig eerst, door de Fran- twee fchen, laaten neemen; die, overgefprongen Franfche ea bezig met pjoaderen, door eehe .hindér- f'h^ra *aa§e van vyftig gewapende-; Doïdrechtfche p ' Poorters, overvallen en afgemaakt werden : waar: na de fchepen, zonder moeite, werden overmeesterd (0)" Ten zelfden tyde, werde hier de invoer'der Franfche waaren, zonder •öS vry- (k) Mr. Aert van der. Gqes B.eg$. l\. 257, sfio.
CO Vfi-ius Hoctfn, hl. 248, '■■(tri) Repen, der Ptakaat. W. 32. Boomkamp Alkmaar, il,
«7, 88. ,„ in) Brandt Eni*, kl. 59, 60. ..'. ,. , . . ;
(,« ) Clirön; vaö 'E. db Veer f. 45. Bsvbrw. Doxdr. ik 35%
|
|||||
|
XVIII. Boek. H I S T O R i;:É:ƒ.7**9
vxveeleibrief, verbooden. En kort te- vpo KarblII. ren! was 'er bevel van 't Hof gekomen, om »5jfe alle Franfche goederen, binnen vyfuen:.dagen;,: den Graaflyken Rentmeester aan te brengen, op verbeurte van lyf en goed. Doch of hierop verbeurdverklaaririg der waaren volgde,, is my niet gebleeken. De Admiraal van Merkere. , . bemagtigde, in Wynmaand,eenFransch West-- ., indisch Schip, welk te Veere opgebragt, en .'/,. vyftigduizend guldens waardig geoordeeld, werdt. De. Zeeuwfche Kaapers behaalden,, federt, nog eenige andere voordeeten op de, Franfchen (/>)• , ' „, ,
Onaangezien deeze wederzydfche vyande- Haring-
lykheden, werdt egter, by eene overeen* visfchery komst, met Francois den 1, in Herfstmaand, Jiyver- getroffen, de Haringvisfchery , voor Fran- fchen en Nederlanders, geduurende den, oor- log, vry verklaard (#): welke overeenkomst, de uitrusting van zes Oorlogfchepen, tot be- veiliging der Haringvaart, onnoodig maakte;, waartoe de Staaten van Holland, in Oogst- maand, reeds zesduizend guldens hadden toe-.; geftaan (r)} hoewel men vindt, dat 'er, op deeze ontworpen' uitrusting, federt vyf fchel- lingen vlaams van ieder last Harings gelige werden (O- Men fprak ook, van • Westwaard». met Vlooten te willen zeilen, en van Kaapers uit te rusten, voor rekening van by zondere per- foonen, zonder met den Admiraal te doen ;te willen hebben, alzo de Hollanders oordeel- den, (f) Reigersb. II- Deel, Ui 45°» 4<&1.
' Ca 1 Rcpcrt. der Plakaat. bl. 33- . . ....!.:,'."' (th Mr.- Aekt van der Goes Regift. tU 2031, , :
\s} Repen, der Plakaai. W. 33.,. ... '7 <C"J V. Deel. ï , X\J-
|
||||
|
i §ö *V A B E R L A N-D S C H E XVÏÏÏ. Èouit;
KAtótll.den, dat zy niet onder hem; maar alleen on«
1536. der den Stadhouder ftonden (*)• Doch 't'blykt ■"""' "niet, dat hiervan iets gekomen is Erasmus Op den elfden van Hooimaand deezes jaärs fterft. 1536, was te Bazel, in't een enzeventigftejaar zyns öuderdoms, overleeden , de beroemde Agting Rotterdammer Defiderius Erasmus (&)• Hy der Staa-was in zo groot eene agting in zyn Vaderland ten van geweest, zelfs onder de aanzienlykftè luiden, Holland gg^ Edelen en meeste Steden, ter Staatsver- iému gaderinge te Gouda, in Oogstmaand des-jaars 1*532.,-beflooten, hem een Juweel van- om- trent tweehonderd en veertig RynsguldëHs te .» ; fcheiikën: 't welk hém zou toegezonden ge- weest zyn, zomen", iri 't volgende jaar, gee- ne hoop gekreegen hadt, dat, "hy", door Vrouwe Maria herwaa'rds ontbóoden zynde, haast in Holland komen zou (v). Hy kwam ègter niet, gelyk men vérwagt hadt. Of hem 't JuWeel, federt ter hand gefield zy, is my niet gebleeken. Ondertusfchen, verdiende dit blyk der agtinge van 's Lands Staaten voor 's Mans geleerdheid, welk men!, onzes wée- têns, by geénen Hiftoriëfchryver, geboekt; vindt, hier te wördèn aangetekend. Van het mëtaaleri Standbeeld, naderhand, ter zynéf ee-: rèj te Rotterdam opgèrègt, en nog iri we- zen, kan niemaiit, die Holland gezien heeft, onkundig zyn. ' _ ' III. Te Utrecht was, midlerwyl, ook eenige
Verande- verandering voorgevallen, die wy niet ftil ring te . - . " " ZWy- Utrecbc .1?! —. M '[-y n i,y,**
f O Mr.Aert van der Goes' Regift. W. 259' &$* a6a' £§!•
fa") Viglii ah 'Aytta Zuichem. Epift- Scleft. N. LXXXII. tXXXIU. LXXXVI. in Anal.Belg.yow.il. i->. 1.0.217,219,223. QV) Mr. A*rt van■dek Góes Reyift, U. 186, "»a. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 13*
zwygends voorby gaan können. Bisfchop Hen- KAMtlIjf
rik van Beijeren, na 't afftaan van 't weereld- 153^. lyk bewind over 't Stigt, beflooten hebben- ~?* de, het geestelyk gebied over 't zei««, ins- gelyks, over te draagen, zag zig, in 't jaac 1529, opgevolgd, door Willem van Enke- voort, die, door Paus Adriaan den. VI, tot Kardinaal verheeven zynde, zig te Rome op- hiel dt, en Jakob Uitteneng tot zynen Stede- houder aanftelde. Bisfchop Willem overleedt» ïn 't jaar 1533. En in 't volgende jaar benoem- de de Keizer Qeorgius^ Zoon van Jan, Graa- ve van Egmond,tqtdeBisfchoppelykewaardigr heid. De Geestelykheid, die, volgens eene overeenkomst tüsfchen Karel den V. en den- Paus, geenen anderen Bisfchop kiezen mögt,- dan dien de Keizer benoemd hadt, deedt de verkiezing, in gevolge van deeze benoeming, en de nieuwe Bisfchop werdt, eerlang, door den Paus, bevestigd (w~). Omtrent deezen tyd, werdt het ftuk derVereenl-
Vereeniging van Utrecht met Holland, met§insvan meer ernst dan te vooren, ter hand genomen. der-Sttee Holland hadt, hierop, al federt eenige jaa- met Hol- ren, fterk gedrongen, ende Keizer hadt 'er, land on- voor 't einde des jaars 1531, reeds verlof toeder é_é" . verleend (#). Doch de Keizerlyke Brieven, houder* ten deezen einde noodig, werden nogthans, niet voor Grasmaand des jaars 1534, te To-. ledo gegeven. Bydezelven, hegt de Keizer, „ by goeddunken der Landvoogdesfè Maria, „ der Vliesridderen.., en der Leden vanden ge- hei- \(w) A. Mattiisi'Anal. Ts»i- I. p- 113 in Not.
{■O Mr. Abrt VAN der Goês Regift. U. i72>i74ji~S>i8;'. |
|||||
|
I S
|
|||||
|
73a V ADERL AND S CHE XVIII. Boeit;
KarelIL„ heimen Raad en dien der Geldmiddelen,
1536. „ doch te gelyk, uit zyne rechter wetenfchap, """ *"" „ autoriteit ende volkomen macht, deStad,Ste- „ den en Land van Utrecht, aan deeze zyde „ den Ysfel, voor altoos, aan Holland, om, ■„ door één' en den zelfden Stadhouder, be- „ ftierd te worden. Ook zouden beiderlei „ Staaten, voortaan, gelykelyk worden be- „ fchreeven. Men zoo, wederzyds, uit elk- „ anders Landen , mogen bannen. Doch „ de vonnisfen des Raads van Holland zouden „ niet in Utrecht; noch die des Raads te U- „ trecht, in Holland ter uitvoering gelegd 5, mogen worden, zonder, hiertoe, ter we- „ derzyde, geregtelyk verlof gevraagd en be- „ komen te hebben (y)." De Hollanders zou • den gaarne gezien hebben, dat de Raad te U- trecht afgefchafc, en 't Nederftigt aan'tRegts- gebied des Raads van Holland onderworpen verklaard was. Doch de Keizer hadt niee / • können beüuiien, om de Stichtfchen hiertoe .te dwingen. Zy maakten zelfs zwaarigheid,
om dg, op den voet, dien de Keizer beraamd Jhadt, met Holland, te laaten vereenigen. De Staaten van Holland hielden 'er, ondertusfchen, van tyd tot tyd, op aan, by den Stadhouder, onder anderen, in de jaaren 1535 en 1536 (2). Doch 't liep aan tot in 'c jaar-15 40 (df), of nog langer, eer dit werk het vereischte be- flag kreeg. Van toen af, is- Overysfel, meer nog
(y) .Z'e 's Keizers Brief?;:'* Groot-Plakaatb. III. Deel, bU.
si. f« t Groot Utrechts Plakaatb. I. Deel, bl. 30. by ,RfATTff. de Nobilitate p. 691. en by Bor X. Boek, bl. «28. [794-] f z) Mk. AeftT van der GOES Regift. bl. 2S4.,248) 316,318. . (ff) Groot Utr, Makaatb. 1. Qetl, bl. 52. Matth. de Nob> Tltate p. 697 |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORI E. 133
Bog dan te vooren, als een byzonder Land- KamlÏÏ.
fthap, aangemerkt geworden, en geheel!yk l$&\ van 't Nederftigt afgefcheiden gebleeven. 't Beleg van Peronne, in den Herfst des IV.
jaars 1536, opgebroken, en de Knegten be DeLand- caald, en op de grenzen, in de Wincerlogerin- vJ^0g„QS gen, gelegd zynde, deedt de Landvoogdes door de Staaten van alle de Nederlanden, tegen gantsch den vierden van Wynmaand, te Brusfel be- H°lland» fchryven, en vertoonde hun hier, dat 'er geld z^\^" Boodig was, om 't Krygsvolk verder te on doen in- derhouden, wilde men hun 't platte Land niet voeren. ten beste geeven, of hen zien overloopen tot den vyand. Wydcrs flöeg zy voor, dat men de vereischte penningen zou können vinden:, by wege van Excynzen, op-Wynen, Bier, zyden- flüweelen- wollen, en linnen lakenen enz.: laatende egter 't uitvinden van een be- ter middel aan de Staaten. Die vaii Holland, hierop, Dagvaart in den Haage befchreeven hebbende, zagen het invoeren van Excyn- zen aan, als eene lastige nieuwigheid, in wel- ke zy, niet dan op eenen eettpaarigen voet met de andere Nederlanden,; behoorden te 'bewilligen (&). Wy hebben, te vooren, nieer- maalen gezien, dat 'er, onder de Regéering van de Huizen van Beijeren en Bourgondie , -•"." ?'" Excynzén op Wynen, Bieren en andere waa- ■■--> ten, itf verfcheiden' Steden, uit kragte va» byzóndere Graaflyke Oktrooijen, geheeven werden. Zodaanig eene belasting was nood- zaakelyk in zulke Steden,-welker gewoonlyke inkomften niet toereiken konden, om haar aan«
4.*) Mc Aert viim der Goe» Regitl. bl, 264, 265.
I3 |
||||
|
ï 34 V AD E R L A N D S C H E XVIII. Bos£
SarelII.aandeel, in de Graaflyke Beden, te vinden»
*53& Doch van algemeene Excynzen over 't gant- '— fche Land hadt men tot nog toe niet gehoord.
De Verponding op Huizen en Landeryen, die
men, van ouds, Schildtalen en Mor gentalen noemde, en die, in de jaaren 1515 en 1518, door den tegenwoordigen Graave, op eenen nieuwen voet was gebragt (e), was de een ige algemeene fchatting, die de Ingezetenen van Holland opbrengen moesten, 't Was dan geen wonder,, dat men ongaarne tot het draagen '„«.-.. van deezen lasp befloot. Die van Holland ver-
klaarden ; egter, op eene tweede Dagvaart der algemeene Staaten, dat zy; der Koningin^ ne reden zouden geeven, om vergenoegd te zyn, indien de andere Landen, in de Excyn- zen, bewilligden. Doch Brabant ftemde niet. Die van Vlaanderen ; verklaarden a, dat zy „ zo veel hadden opgebragt, als zy;konden, „ om de grenzen! te beveiligen; dat het in „ hunne magt; niet ftondt, den. Keizer Frank- „ ryk, Italië en andere Landen te helpen :o- „ vermeesteren, gelykszyn oogmerk fcheen; „ dat zy geen' last hadden, om in de nieu- „ wigheid der Excynzen te bewilligen, en „ geene hoop altoos,-,om-hiertoe,, in 't ver- *tMis» 5» Volg,, last te zullen krygen." De andere
lukt. Landen betuigden,! met algemeene woorden,
■dat zyhjin best gaarne wilden doen, zonder te verklaaren, op welk eene wyze. De Land- voogdes, befpeurende dat.;_".fer-\ Voor, deezen »tyd, van 't opftellen van' nieuwe. i Excynzen , :..,:-: i,.,- , QäbfH i B£üti3ï»0J :; . '. : ; itniep
* X O Groot plakaatb. ütaBsgb kal, 3047, en .hi« vftor IV. |
||||
|
XVIII. Boe*: H ÏSITTO RIEEiA* 135
niecs valfen zou, verklaarde, dat zy, voor 't karelII*
einde des jaars, eenen nieuwen voorflag aan «53<5- de Staaten-te doen hadt: waar medewet ~"T^ werk der Exoynzen voor eenige jaaren\ agter- snooxa j bleef $Quf '■ ' > ■■ >• ,w: ! •-...... »
Midlerwyl, werdt de vredehandeling .met y. ,
den Hertoge van Gelder^ te Graave, voort Vrede gezet,* en eindelyk, op* den vyftienden van «net Ge> Wintermaand, een Verdrag getekend , vol- der*—» gens welk „ de Keizer- en de Hertog beloof- „ den, afftand te zullen doen van de verbind- „ tenisfen, ten nadeele van eikanderen•, „ 'aangegaan. De Keizer zou zig, by 't leeV „ .ven van Hertoge KaVel, geen' Hertog van „Gelder en Graaf van Zutfen noemen, en „ hèm„ binnen 't jaatj met die Heeriykhe- „ den beleenen. Voor; 't afftaan ;van Gro* „■ningen, Koeverden en Drente, -waar van -,,3de< Hertog zig, insgelyks, geen' Heer meer „ !zou mogen heeten, zouden hem vyf-endep- „ tigduizend Karelsguldens eens en vyf en« -,, twintigduizend gelyke guldens jaarlyks ivor- „'den betaald. Dié van Utrecht zouden hem, 9> wegens zyn vermeend-regt op hunne Stad;, „twintigduizend Karelsguldens: voldoen."; Be» overige.;.punten van dit verdrag waren van klein belang (e). Flpris vari Egmond, Graaf van Buuren,'die, op aanmaaninge vari Hol- land, de voornaamfte hand gehad hadt, in 't bewerken van deeze Vrede, kreeg, federt, »• ? •het gefchenk, welk hem beloofd was. Hèt- ;- beftondt; in zesduizend Filipsguldens voor <; v' hem, ,C<0 Mr. Aert vav der Goes Rcgift. W. 266, S67. -.
(O Pontanus Libr. XI. p. 7U2. Repen, der Plak» W. 34. Qhron, van E. DS Veer /. 46. |
||||
|
13ß V A D E RL A N-D'S CHE XVIII. Boer,
Karei.IL hem, en tweehonderd voor zyne Huisvrou-
• 'S3<5. we (ƒ).• <-; nn . . ,•- »**, -, Buken- Weinige dagen na .'t fluiten der Vrede met
gewoone Gelder ï deedt-dei Landvoogdes aan. Holland enge- eene buitengewoone Bede van honderd en- wöooe twintigduizend guldens eens, en eene gewoo- jioliancT ne rvan -honderd entwintjgduizend -guldens **' i537- jaarlyks, voor den tyd van zes jaaren. n De den jaars, in denHaage ter Dagvaart be- (-fchreeven»zynde, ftélden hun antwoord, eer riigen tyd, xiit, om eerst het bezegelen van •het verdrag, met Gelder en den uitflag der ïor/derhandeling' met' Deenemarké; af te wag- J .ten.;-alzo zy zigi.hier; naar, in 't bewilligen tot:zulke zwaare Beden, noodwendig fchik- ken: moesten», Ondertusfchen floegen de E- ;delen uit, dat iaën, voor buitengewoone Ber de, tagtigduizend guldens, eens, en voor ge- •wóonë ook tagtigduizend guldens , jaarlyks, voor den • tyd van vier jaaren, zou können toeftaan. Doch Leiden, Amflerdam en Gou- ,da waren hiertoe niet; volkomen gelast.-Een- .paarigwerdt beflpotenV, niet te bewilligen, en, .alt hadt men. fchoon ;bewilligd, niet te betaa- »len, zo /t gene. vrede bleef in Gelderland, "yen zo men niet ten Dagge of Kabbeljaauw en -ten Haring, zo wel als op de Oostzee, vaa- rten kon (g). ; !.. - . ;' Veldtogt «-De Kpmng vari Frankryk, ondertusfchen!, in de Ne-hébbende vastgéfteld, den Veldtogt in de Ne- rierian- herlanden vroeg te ppenen, viel.,:.in; Lente- ,:• 9tï maand, (/)-Mr. Aert vaN öer Goes Rcgift. il. 257', 267, 269*
• 971, 273. igj Mr. Aert van ber Goes Regift. bk s.69, 270, 273.'
|
||||
|
XVIII. Boek. HIKT O R I E* 13?
maand, aan 't hoofd van een Leger van vyf- KarelH»
ëntwintigduizend Knegten en eenige Ruitery, t537, in Artois, en floeg het Beleg voor Hesdin ~ " (&). i Hy wist, dat het Nederlandsen Leger, welk in den Veldtogt des vöörleeden jaars gediend hadc, by gebrek van betaaling, groo- tendeels verloopen was, en maakte (laat, dat hy reeds diep in de Nederlanden zou gedron- gen zyn, eer de Landvoogdes volks genoeg, ■ om hem te fluiten, op de been zou können-f hebben. Ook bevondt zy zig in zulk eene groote verlegenheid om geld, dat de voor- naamfte Grooten haar, in alleryl, eene mer- kelyke fomme van penningen verftrekken moesten, zo dra zy van den inval der Fran- fchen kennis gekreegen hadc Zy beüoot ter- De Land. ftond dertigduizend man te werven: en om voogdes de kosten hiertoe, die in zes maanden twaalf e'scht tonnen gouds beloopen zouden, te vinden"\ jjjjj^ de algemeene Staaten, tegen den vier -en twhv g0Uds tigften van Lentemaand, te Brusfel, te be-van de fchryven. Hier deedt zy den Staaten 's Lands »igemee- nood en de magt van Frankryk op 't leevendigst "een> iaa" vertoonen, en fpoedigen onderftand vorde- ren. De Brabanders, dien 't gevaar meer «':; ;dan fommigen anderen Landfchappen dreig- de, booden lyf'en goed aan, ter gemeene befcherminge der Nederlanden, die allen., zeiden ze, maar één Hghaam uitmaakten, waar - van de Keizer het hoofdwas; mi ds dat de an- dere Landen hun, des noods, ook geenen byftand weigerden. Artois , Henegouwen » t •' Namen en de meeste anderen fpraken uit ee- nen* {fi~) Daniel Tim. VII. p. 809.
Ï5
|
|||||
|
/
|
|||||
|
1
|
|||||
|
*§8 VA'DERLANDSGHEXVIILBoek;
JEaheiH. nen mond nrêt Bn&atit. Doch Vlaanderen
\Si7' was niet gelast, dan om :te hoorert. Holland
>en Zeeland begeerden ook eerst eens verflag
jte doen. Doch men antwoordde, dat de
vyand in 't Land was, en 'er niets, overfchoor,
dan dat elk bedagt was op de fpoedigfte en
bekwaamfte .• middelen, om hem te fluiten ,
waartoe, in ;de eerfte plaats, geld vereischt
Schoor- werdt. De Landvoogdes, bevroedende, dat
fteengeldde gewoone middelen om geld te vinden niet
Saeen" 'toereiken konden, floeg eene belasting ivoor
' van eenen Karels gulden op elke. Sehoorfteen;,
of Haardftede, waaruit, meende zy, fpoedig
.veel komen zou.. Doch de Hollanders, in
aanmerking neemende, dat hun Land volk-
.bitsJ-ïfl *$%■& Was, en derhalve, naar gelang zyner
ü ;s -7 nitgeftrektheid, meer Haardfteden" hadt daö
>' ■ '•' deoandere Nederlanden, hadden geenen zin
in deeze belasting. Ook behaagde hun niet;,
V!'' -; dat de armen,,inj dezelve, b.yna zo, veel zou?-
b hot den te draagen hebben, als de ryken, 't welk
-s:ni;; . hen voor eenen opftand, onder de fehamele
v: ^Ingezetenen , q uitgeput door den -oorlog en
»fgewee-door ,gei>rek:yan handel', vreezen pteedt. De
zen in yQOrflag der :Landvoogdesfewérdty derhal-
Holiand. yeQ^ in, Hoilandrverworpen.;: Doch alzo men
•ilaarlyfc zag, dat'ergeld noodigwas, nam men,
Jêdeix, ter Staatsvergaderinge'in oyerweeging,
om., dn \de Beden van Wintermaand laatst! ee-
<ïen, :voor eengroot, gedeelte «ten »minfte, te
ibewilligen (7). - . ; ?
VI. , 'Doch eer men hierover tot een befl uit kwam,
Beftand hadt Francojs" Hesdin bemagtigd. De Graaf
•VM uea a i van
(i~) Mr. ABftT van dbR'Ooes Regifc, hl, 274,275,276,377«
|
|||||
|
XVHI. ^mfiMl^fiJkhSrhV W
van .Buuren,-floeg, federt,,.,J^et. ;bpleg '$ffiTdf4HlSh
Saint Pol eni overmeesterde dèïla^tsr ttórroen- x537-' derhänd, op den. vyftïenden; van^'Zomermaand. ^^^ Ook nam hy Montreml in, by v^rdiag, enbe- roèt legerde Terouanne (£). jPpj^h terwyiditBe- Fraiik-.^ leg duurde, .werdt ,'er ,op de^^erjigften van T^r o Hooimaand, een Beftandj vat£, ;tien,ónaanden v tusfchen Frankryk en de Nederlanden ,,ge-"£"-' flooten. Volgens ëêne der voorwaarden van ^'shl dit Beftand, moest hét Beleg ..van" Terouanne worden opgebroken (/),' gelyk . térftpnd ;ge- fchiedde. j rVjlif"l ,1... . i Iftö ;fl , ..." '■ ■
.In Holland, was men, in Grasmaand, en Bewiili- dus lang voor 't .treffen, van 't $e$and,, reeds ging in tot een Befluit gekomen l om^er jkandvoog- le^|!f" desfe eene buitengewoone B.edè yan.itagtfg- e öis. ten hoogften van honderdduizend guldens ,töè'ie ftaan: te vinden, niet. by.de fchil^ta- len, maar élk in de zyhen^, zonder gracie vpor (ieeze reize, en van geestelyken en weereld- lyken, de vermogenden , onder welken i de Landvoogdes,, daarom '., ;tpt tgeene byzpndere .gïftë of leenjng.,; zou mogen dringen., Voorts wilde^meri,gedingen, da« de Landvoogdes den .floHanderen' vrye L)ogge - en JHaj-ingvisfchery jsrtr.yryjï vaart.naa/ de Oostzee bezorgen zou, . jer^-sjäac, zy ;den ,t|eer van Gelder -de gemaakte .^^eTzou*dQen>;pri^er)io.udën, hein, ten dien eindV^uit deéze jjäede, betaal ende, 'c gene Jiern bjelppfd was., J£qïc hierna, werdt her Bjeftand met den Koning van Beenemarke ge- ■:mH 'tbrM'"' : vA ï - ti . % :. rt'skw"
~"-i5g£^ Daniel Tom: :,VU. p. 1809, 810. Mr. Aert vaM dbr.
<30ES.R£gift. il- 283. . .'. ,
• 'CO Du Mont Cofps'Diplomi Tom. iyf P, ti?*. 153, Ro
|
||||
|
i4o VADERLANDS CHËXVÜÏ. Boek.
•RarelIï. troffen, waardoor de vaart op de Oostzee wè-
I53?'- derom vry 'werdt. Doch de : Visfchery kon ij~[st nog niet gefchieden, zonder dac de visfchers met den zig van eenen Vrygeleibrief voorzagen. De Admiraal Franfche 'en Nederlandfche'Admiraals häd- over't <jen zulke vrygeleibrievenaan élkanderen ge- 1"ney"!°geven, jdie, door de wederzydfche Ingezeté- geiei- nen, ten dmirftèn betaald moesten worden. A- Ixieven. dolf van Bourgondie, Heer van Beveren en -Veere; Nederlandfche Admiraal , vorderde van de verfche Visch- en Kabb eljaauw vangers, voor ieder hopfd, vyftien duivers tot S. Jans ;' Misfe toe voor een'vrygeleibrief; enalsditjaar- ; ,'; geryde voorby was, van ieder hoofd opdeHa- jsUMüü 'ringbuizen vyf entwintig ftuivers. Hy beweer- de', dat hem, als Admiraal, dit regt toekwam-, uit kragte van den Lastbrief, zynen voorzaa:- teh, in dèn jaare 1487, gegeven. Doch de Hollanders hielden ftaande, dat zy niet onder den Admiraal ftondèn ; maar alleen ónder Stadhouder eri Raaden, -éri dat de 'Heer vati Beveren, vrygeleibrieven hebbende, dezel- veh den Stadhouder behoorde over te levé- ren, of anders der Landvoogdesfe, als Soü- yerainè in de plaetfe van de Keyferlicke Mäji- ■ßeyt, op dat zy ze, daar, en niet van Beve- ren , zouden können vorderen. Hevig dree- ven de Gemagtigden van Holland dit punt ten Hové, rondelyk vefklaarende, dat zy j 'onder geène andere voorwaarde, in dé biri- tengewoone Bedei bewilligen zouden. Zy voegden 'er by „ dat zy de ingewilligde Pen- .„ ningen eerder zouden gebruiken, om Oor- /„. logfchepen uit-te rusten, en de Franfche „ visfchers te berooven, zonder de vrygelei- biie-
|
||||
|
XVUT. Boek. HISTORIE; f41?
„ brieven van den Heere van Beveren te ont- KarelI^
„ zien; dan gedoogen, dat men eenige inbreuk ^tf: „ deedt op dit hun oud voorregt." Zo fterk fton- """^** den ze hierop, dat de Landvoogdes, einde- lyk, Beveren zyne vrygeleibrieven deedt af- vorderen, om ze den Stadhouder van Holland ter hand te ftellen. Doch hy weigerde de- zelven over te geeven: waarom men, in Zo- mermaand, in Holland, een' overflag begon te maaken, om vyf Oorlogfchepen en zes ge- wapende Buizen tot beveiliging der visfche- rye uit te rusten. * De Stad Schiedam alleen hadc den Heere van Beveren agthonderd en vyftig guldens, voor vrygeleibrieven, betaald, behalve nog twee Filips guldens, voor fchry- yen en zegelen van eiken Brief, welken last men niet gezind was langer te draagen. Ten zelfden tyde, bewilligden de Staaten in eene gewoone Bede van tagtigduizend guldens 's jaars voor vier jaaren, en op 't fterk aanhou- den der Landvoogdesfe, in de geëischte bui- tengewoone van honderd-entwintigduizend guldens. Men zondt hun toen, van boven, ook honderd vrygeleibrieven (zw). Doch twee of drie weeken daarna, werdt het Beftand met Fiankryk geflooten, waar door dezelven van geen gebruik meer waren. Eene maand ruim voor 't fluiten van dit Be« vir.;
ftand, hadt de Hertog van Gelder, vergee- Aanüag tende de pas geflooten' Vrede, ten behoeve <|er(*el* des Konings van Frankryk, eenen aanflag on- " j^* dernomen op Enkhuizen (»), die, by ty ds huizen. v • ont-
<W) Ma. Aert van der Goes Regift. il. 269, s?f, 878,
S79, aSo, 281," 28a, »83, 284, 285, 286. " , {») Mr. Aert van der 0«£S Kxgift, Ui a8$.
|
||||
|
/
|
|||||
|
tW VA EfEïlÊ AN D S G HE XVIII.Bo®Ki
ÄAREtlli ontdekt zyndëj te lbor liep. Hy hadt zig,
^Sbb "* Zorrierniaatrd, in perfoori naar Harderwyk ' begeven ,* vérzeld van zevenhonderd man , en daar gekomen zynde, de poorten drie da- gen geflototeri gehouden, terwyl hy niet de trom deedt otttflaan,-dat élk, die den Koning yan Frankryk begeerde te dienen, zig aan- geeven en handgekfc ontvangen kon. Op den een-etitwintigftén, tégen den avond, verdeel- de hy de Knegten op vyf fchepen, die, des anderendaags, 's morgens ten drie uuren, op de reedè van Enkhuizen, ten anker kwamen. Twee fchepen liepen tot digt onder het pak- hoofd, daar zy dagten te landen; doch alzo hun *t water ontviel, moesten zy 't anker uit- i Werpen, en den vloed afwagten. Midlerwyl brak de dag aan, die hen aan de Enkhuizers ontdekte. Een Burger, Erik in den Bok ge- naamd, vroegtyds omtrent het hoofd geko- men, en de vreemde fchepen gewaar gewor- den zynde, vroeg, wat zy bragten? Mout, was het antwoord, voor Jan Groot Albert. Deez' was toen Oud - Burgemeester, en hadt zyne Dogter aan Eriks zoon ten Huwelyk gegeven. Terftond daarop vliegt Erik naar Jan Groot Alberts Huis * én vraagt hem, of hy Mout verwagtte? En toen 'ex neen geantwoord werdt, -1 ■'■' ftelt hy terftond vast, dat de Gelderfchen Voor de Stad waren. Anderen hadden, mid- lerwyl, ook iets ontdekt, en vermoeden van verraad gekreegen. Elk loopt dan te wapen, én naar den zeekant, met zo veel gedruisch, dat de Gelderfchen, zig geenen tyd géeven- de, om de ankers op te winden, dezelven af- kapten, en zee koozen. De Wethowdérfchap deedc
|
|||||
|
XVÏIÏ. Boek. H I S *T O R 1 El ^ 1431
deedt, federt, de ankers opnaaien, en ter ge*KXiufliI*'
dagtenisfe van deezen mislukten' aanflag, aan- ^?*; den Engelfchen of Ziiidertoren hangen; air-" waar ze nog te zien zvn. De Heïtog van Gel*' der, zig deezer ónderneeminge fchaamende , fchreef, kort na het te rugkomen zyner Sche- pen , aan Burgemeesteren van Amfterdara „ dat men hem, ten onregte, van eenen „ aanflag op Enkhuizen, verdagt hieldt; dat „ zyne fchepen alleen gediend zouden heb- „ ben, om zynen Neef, den ouden Kardinaal „ van Bourbon, die hem wilde komen bezoe- „ ken, aan de zeegaten op te wagten, en „ veilig naar Gelderland te geleiden ; doch- „ dat ze, wind en ftroom tegen krygende, ge- „ noodzaakt geweest waren voor Enkhuizen, „ te ftryken, en toen de tegenwind nog he-' „ viger ontftak, naar Harderwyk te rug ge- „ keerd waren; weshalve hy nu Brieven van „ vrygeleide voor zynen Neeve verzogt." De Amfterdammers, uit eenigen hunner Poorte- ren die binnen Harderwyk geweest waren , eer de Gelderfchen fcheep gingen, verftaan hebbende, wat aldaar omgegaan was, ver- , • wonderden zig over 's Hertogs dubbelheid ; doch vergenoegden zig, met hem te ant- woorden „ dat hy, om vrygeleide voor 's „ Keizers vyanden te verkrygen, zig niet aan „ hun, maar aan de Landvoogdesfe, Vrouwe „ Maria, vervoegen moest", zonder een en- kel woord van Enkhuizen te willen reppen (o~). Sommigen plaatfen deezen mislukten aanflag ? die
Co~) Cliron. E, HE veer f. 48. PoNTaHW? UW. XJ. f. 78$.
Bkandt Iwikli. hl. 6i.
|
||||
|
144 V AD E R L A N D S C H E XVIII. Boek,:
Xa&elII. die zekerlyk, eerst in 't jaar 1537, gebeurd
1537-- is (p*)j ten onregte in't jaar 1536 Q). De "~ Gelderfchen bleeven, dit gantfche jaar, inde wapenen, waarom men, te Hoorn, te Enk- huizen -, en in de andere Waterlieden , zeer op zyne hoede was, de Plaatfen verfterkende> en de wallen voorziende met gefchut (r). • VIII. Onaangezien 't Beftand van tien maanden, Vrede jn Hooimaand, met Frankryk, geflooren , Frank- °P ^en e^^en van Louwmaand des jaars 1538, ryk. nog, tot den eerfteu van Zomermaand, ver- 1538- lengd was (V), werden 'er, in Grasmaand, --------tien of twaalf Hollandfche Noordvaarders ,
door de Franfchen, genomen. De onzen ,
om deeze fchade te boeten, namen insgelyks eenige Franfche fchepen(^). In Zomermaand, werdt 'er, door 's Paufen bemiddeling, eert nieuw Beftand tusfchen den Keizer en den Koning ,van Frankryk, getroffen, voor den, tyd van tien jaaren (u). Sedert, hielden dee- ze twee Vorften een mondgefprek, te Al- guesmortes, alwaar dit Beftand, in eene al- toosduurende Vrede veranderd werdt (V). De Keizer gaf hiervan, naderhand, zelf een fchrif- telyke verklaaring, die, op den eerften van Sprokkelmaand des jaars 153^» te Toledo, getekend was (w). ; Mid-
/*) Mr. Aert van der Goes Regilt. tl. 2S5.
fa) Velius Hoorn, il. 248.
(r) Velius Hoorn, tl. 251. Brandt Enkli. il. 65.
(s) Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. II. p. 159. Rc.
pert. der Plakaat. tl. 3Ó. fT) Velius Hoorn, il. 251. Goudhoeven, tl. 607.
{u) Du Mont Corps Diplot». Tom. IV. P. II. p. 169,
f v5 MR. Aert van der Goes Regift. tl. 287, 288
^fte) Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P, II. p. 185. |
||||
|
&VIII. Boek. HISTORIE. i4f
|
|||||
|
Midlerwyl, was 'er merkelyke verandering Kare-IL
voorgevallen in Gelderland. Hertog Karel, *533.> nu hoog bejaard, ea bedugt, dat zyne Heer- Ty-™* lykhederi, alzo hy geehe wettige Kinderen Twist' Q hadt, na zyn afllerven, komen mogten, aan Gelder- 't Huis van Oostenryk* tegen welk hy een'land tus- onverzoenlyken haat behieldt, hadt, in^Wyn^^endetl maand des jaars 1537, 's Lands Staaten * op ener^s den Landdag vergaderd, gepoogd te bewee- Steden, gen, om den Koning van Frankryk voor Heere aan te neemen, en hem, van 's Kq- nings wege, hulde te doen. De Staaten * be- vroedende, dat zy byna beflooten lagen tus- fcheri de Keizerlyke Erflanden, en dat de Ko- ning van Frankryk te ver van de hand was, om hen behoorlyk te befchermen, weigerden in 's Hertogs verzoek te bewilligen. Hieruit rees zo geweldig een twist, tusfchen den Her- tog en de Gelderfehe Steden, dat dezelve, niet dan door geweld, feheen te zullen kön- nen beflegt worden. Verfcheiden' Steden haal- den 's Hertogen Sloten om verre, en namen Oostenrykfche en Kleeffche bezetting in. De Hertog liep \ daarentegen, de Veluwe af, met Vierduizend Knegten. Tegen 't einde des jaars, was men egter in onderhandeling ge- treden (#)• De Zoen werdt eerlang getrof- fen, geheel naar den zin der Staaten. Ook floot men, in den aanvang des volgenden jaars, eene overeenkomst wegens de opvolging, die oorzaak van nieuwe onlusten was. ■ Filippa, Zuster van Hertoge Karel, hadt Schik.
René, Hertoge van Lotharingen, haairen Ge ,¥a$ ƒ*■ ; maal, s e . (*) Pont anus Litr. XI. jsu 784-^-78^ ■ ,
.V. Deel. K
|
|||||
|
145 VADERLANDSCHE XVIILBoek;
tAREtll. maal, onder andere kinderen, Anioni gebaard,
*538. die zynen Vader opvolgde en verfcheiden* opvol- kinderen hadt, Zoonen en .Dogters. Antoni ging in was de namurlyke Erfgenaam van Gelder en Gelder- Zutfen. Doch de Staaten, hem niet magtig kad» genoeg keurende, om hen te befchermen , floegen Hertoge Karel een dubbel Huwelyk voor, tusfchen Willem, Zoon van Jan, Her- toge van Gulik en Kleeve, en Anna, Dogter van Antoni, Hertoge van Lotharingen ; en tusfchen Francois, oudften Zoon van Hertoge Antoni, en Anna, tweede Dogter des Her- togs van Gulik en Kleeve. Wyders, wilden ze, dat de jonge Willem, terftond , voor toekomenden Hertoge van Gelder en Graave van Zuifen, zou ingehuldigd worden, en dat het Huwelyk van Frar^ois .met Anna van Kleeve voortgaan zou, alware 't, dat het Hu- welyk van Willem met Anna van Lotharin- gen niet voltrokken kon worden; alzo de fpraak ging, dat zy met René van Chaloris, Prinfe van Oranje, ondertrouwd was. Men zag, uit deezen voorflag, klaarlyk, dat de Gelderfchen Willem van Gulik, 't kostte wat het wilde, voor Hertoge begeerden, en dat zy Amoni en deszelfs Zoonen van 't Hertog- dom zogen uit te fluiten. De ontworpen* Huwelyken waren fl^gts een dekmantel, pm hun gedrag eenen glimp te geeven. Ook gin- gen zy gctn van beiden voort. De Staaten . die alles naar hunnen zin fchikten, noodzaakten Hertog Karel, ten zelfden tyde, de verdedi- ging zyner Heerlykheden, zelfs by zyn ke- ven, aan Jan, Henoge van Gulik en Kleeve, en aan Willem, zynen Zoon, af te liaan, die eg-
|
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 14?
egter geen' hooger1 titel dan dien van Scherm- KarelIï»
heer voeren zouden. Doch hier voor werdt }s^m Hertoge Karel , door Hertoge Jan, twee- " envéertigduizend, en door het Landfchap Gel- der, agttienduizend Brabantfche guldens eens toegelegd; behalve nog vyf entwintigduizend guldens , jaarlyks, door Hertoge Jan , en vyftigduizend, door het Landfchap Gelder; en uit de tollen van Lobed, tweeduizend goud- guldens. Alle deeze punten en verscheiden^ anderen, met naame ookx dat de Hertogen geene vrede maaken noch oorlog aanvangen mogten, buiten bewilliging der Staaten, wa- ren begreepen, in een Verdrag, tusfchen de twee Hertogen, den jongen Willem, en Baa- nerheeren, Ridderfchap en Steden des Vor- ftendoms Gelder en des Graaffchaps Zutfen, op den zeven entwintigften van Louwmaand des jaars 1538, geflooten en bezegeld (^). Doch Hertog Karel hadt geene gelegenheid, om genot te trekken van de geringe voordee- len, welken hy, by dit Verdrag, hadt können bedingen. Terwyl men met de inhuldiging van Willem van Gulik bezig was, viel de oude Her- tog, van enkel hertzeer, dat hy zig, in zyne Hertog hooge jaaren, genoegzaam ontvoogd zag, in Karelvaa cene krankheid, die hem, op den dertig ^el^er ften van Zomermaand, te Arnhem, uit her. leeven rukte (2). De Keizer verloor aan hem eenen vinnigen vyand der Huizen van Bourgondie en Öostenryk, met welke Hui- len hy , tot groot agterdeel der Nederlan- ■ -déh, ... ../t
. (jO Zie Oroot Geld» Plakaatb. I. Deel, Prttllm e. 3.
Qzj l'uKTAhtJS Ut/n XI. p- 7y3« |
|||||
|
K 3
|
|||||
|
r48 VADERLANDSCHEXVIILBoEfc
|
|||||
|
EARELlIiden, tooral van Holland, fchier vyftig jaa-
1538. ren agtereen, geduurig geoorloogd hadt. Zyn c dood gaf gelegenheid tot nieuwe beroerte. De Landvoogdes Maria vaardigde terftond Brie-
ven af aan de Gelderfche Steden, waar by zy 's Keizers regt op de Heerlykheden, die Ka- rel , door den dood, ontruimd hadt, beweer- de, uit verfcheiden' overeenkomften, met 's Keizers voorzaaten en met den Keizer zelven » geflooten. De Hertog van Lotharingen fchreef ook aan de Staaten ter verdediging van zyn erfregt. De Staaten gaven, in hun antwoord aan beiden, te verftaan, dat zy ongezind wa- ren , om een van beiden voor Heere aan te nee- men (a). Hoe dit gefchil, federt, met de wa- - penen, in 's Keizers voordeel, beliegt werdt* ftaat ons, in 't vervolg, te verhaalen, S« De Staaten van Holland, tegen den twee- Buiten- <jen van Herfstmaand, te Geertraidenberg, be- ge^00^e fchreeven zynde, deedt de Landvoogdes hun een ge" eene buitengewoone Bede van tagtigduizend fchenk ponden van veertig grooten, tot' betaalinge voot de der Knegten, in den jongden oorlog gebruikt. Landdes Hoogftraaten, naderhand, in een afzonderlyk fe°°vgamlé gefprek met de Staaten getreeden zynde, voeg- Swaten de 'er by, dat de andere Nederlanden der van Hol- Landvoogdesfe een gefehenk gedaan hadden; landge- ,£ welk Holland, zyns oordeels, behoorde na \oraer . ^ voigen, en vyftigduizend, immers niet min- der dan dertigduizend guldens te geeven. De Staaten, op beide deeze punten, kort daarna, in 't byzyn des Stadhouders in den Haage Be staa-raadpleegende; oordeelden de Edelen, dat het Land ^
O) Pontanus Liir. XII. f. 807, 808,809, 810, 8is.
|
|||||
|
/■
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 149
Land, in voorgaande jaaren, zo zeer met bui- KarelI£
tengewoone beden bezwaard, deeze behoorde '538. te weigeren. Doch in 'c gefchenk aan de ten be_ Landvoogdesfe ftemden zygereedelyktoe,mids willigen, het, in twaalf termynen, en in zulke pen-in't me- ningen betaald wierdc, als, ten tyde der be fclie»k« taalinge, onder den koopman, gang hebben zouden, en dat zy met hun aandeel volftaan, en alleen voor 't platte Land rekenen zouden, mogen, naar ouder gewoonte. De vyf groo- te Steden, (want Delft, door den brand en andere rampen veel geleeden hebbende, droeg, federt eenigen tyd, niet in de gemeene las- ten) en de kleinen ftemden met de Edelen. De Stadhouder, niet vergenoegd met dit ant- Looze " woord, zondt Gemagtigden in elke Si ad, om poogin- de Leden tot bewilliging te beweegen. Aan fen,£es fommigen, deedt hy beloften van kvvytfchel-d^s °"^ dinge: anderen dreigde hy. Den kleinen S te- hen ook den, bedugt, <3atzy, door de grooten, in 't inde Be- bewilligen, zouden vervangen-worden, ver-^ete zekerde hy, dat 'er geene bewilliging zou ^"J" worden aangenomen, zonder dat zy 'er voor- af op gehoord waren. In Wynmaand, we- derom Dagvaart belegd zynde, na dat de Stadhouder naar boven te rug gekeerd was; bleeven de Edelen nog weigerig. Zy vertoon- Breed den den Gemagtigden der Landvoogdesfe, invert0°g *t breede „ dat Brabant., Vlaanderen en Ar-ft*°t ^ „ tois, die 't naast aan den brand gezeten Lands. „ waren, en ten welker behoeve, de oorlog „ meest gevoerd was, nog in geene buiten- „ gewoone Bede bewilligd hadden; welke „ men nu Holland wilde opleggen, dat zig, 9, zo veele jaaren herwaards, uit de fchul- K 3 „ den,
|
|||||
|
%5ó VADÉRLANDSCHE XVÜLBoEKi
KAREtH. n den, in de Gelderfche, Friefche en Stigt*»
'538, „ fche Oorlogen gemaakt, alleen hadt moe- v. „ ten redden; dat de laatfte Bede van hon* „ derd-entwintigduizend guidens , gedeelte- „ lykj ingewilligd was, tot het zelfde einde, „ waartoe men deeze vorderde; dat men niet „ wist, wat last Holland van de veranderin- „ gen, in Gelderland voorgevallen, zou te „ draagen hebben, dat het platte land arm „ was, zyftde den Haver, de Garst en de „ andere véldvrugten • kwalyk geflaagd; dat „ de Edelen en de Renteniers geene betaa* „ ling kreegen; dat de Steden kwytfcheldin« „ gen genooten, 't welk veroorzaakte, dat „ men te eerder tot het doen van nieuwe Be- 3, den komen moest; dat de landluiden de Be* „ den uit hun eigen goed en Bruikweer be* „ taalden, en de Steden uit de Excynzen, „ waarom deezen te gereeder in de Beden „ konden bewilligen enz." Doch de Steden, nu meest omgezet door den Stadhouder, ftemden niet meer met de Edelen, Dor- drecht, Haarlem, Leiden en Amftèrdam be- willigden in de Bede, mids gevolg hebbende van de andere Leden. Rotterdam en Schie- dam volgden hen. Delft was niet tegenwoor- dig. Doch Gouda en de kleine Steden, Schoon- hoven , Hoorn," Enkhuizen, Edam, Alkmaar, Oudewater, Naarden en Weesp, die allen, op deeze Dagvaart, verfcheenen waren, ftemden met de Edelen. Deezen, ziende, dat de meeste grooté Steden hun afvielen, fceflooien te bewilligen in tagtigduizend Klin* kaarts , uitffiaakende zestigduizend ponden van veertig grootetu Doch de Landvoog* |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 151
des, in aanmerking neemeride, dat de voor- KarelII.
naamfte Steden reeds in de volle Bede hadden 1538, bewilligd, nam in de aanbieding der Edelen geen genoegen (&). 't Liep tot diep in 't vol- gende jaar aan, eer de Staaten, tot eene volle bewilliging, befluiten konden. De Herdoopers hadden zig, na het over- XI*
gaan van Munfter, en ria het mislukken van ^H^3" den aanflag op Amfterdam, in tamelyke rust derheden gehouden; doch het gerügt, dat David Jo van Da- risz, een hunner Leeraaren, omtrent deezen v.,d J° tyd, in Holland maakte, gaf gelegenheid tot ^"f^M eene vernieuwing der Plakaaten tegen hen , die ten ftrengfte werden uitgevoerd. David Jorisz, Zoon van Joris de Koman, was, in 't jaar 1501, te Delft gebooren. In eenige be- fcheiden, belydenisfen en getuigenisfen, in de Scheepensboeken van Delft en elders te vin- den, wordt gemeld, dat hy, in zyne jeugd, als Kamerfpeeler agter land reizende, den naam van David, wiens perfoon hy gemeenlyk ver- beeldde , gekreegen hadt, zynde hy anders by den doop Jan genaamd geweest (c'). Doch misfchien heeft men David Jorisz verward met Jan van Leiden, van wien ook verhaald . wordt, dat hy zig met kamerfpeelen plag op te hebben. Nogthans erkennen David Jorisz vrienden, dat zyn Vader, onder de Redery- kers, verkeerd hadt. .Ook willen zy, dat hy, by den doop den naam van David kreeg; doch naderhand, naar de Roomfehe wyze, het Vormfel van den Wybisfchop ontvangen- de, (i) Mr. Aert van der Goes Regill. il. »87, »88, a8p,
S90, »gl, 2yj, 294. (f ) ty Brandt Haft. dei' Reform. I. Deel, il. 13*. g ; K 4
|
||||
|
• i#a VADERLANDSCHE XVIII.Boek^
KARELlI.de, Johannes oF Jan genaamd werdt (d).
ÏSSS« Voorts geneerde David Jorisz zig met glas- " Tchilderen, in welke Konst hy uitmuntte. Van aart wordt hy als waanwys, loos en geveinsd befchreeven; doch te gelyk als vriendelyk en ■ zagtzinnig. Obbe Filips, van wien wy meer- ; snaaien gewaagd hebben, hadt hem, te Delft, de hande» opgelegd, en tot Leeraar aange- fteld (V). Eenigen tyd voor den Delftfchen • brand des jaars 1536, hadt hy de Priesters, die 't Sakrament des Altaars langs ftraat droe- ",,.. Q gen, op den gemeenen weg, durven beftraf- fen en van Afgoderye befchuldigen. Hier. i 0ver gevat, ontging hy naauwlyks de hals- Jftraf; doch werdt, door beuls handen, met een' priem, door de tong, gefteken, en ter Siad uit gebannen. Hy woonde federt, ee- nigen tyd, in den Haage(/_). De Munfterfche Herdoopers hielden hem in hooge agting, - zeggende „ dat 'er, federt Christus tyd, vier „ Profeeten waren opgeftaan, twee waarag- „ tigen, Jan van Leiden en David van Delft, ;,, en twee valfchen, de Paus van Rome en i„ Maarten Luther (&)•" Ook poogde David Jorisz, na 't overgaan van Munfter, de aan- hangers van Jan van Leiden met die van Mel- chior Hofman of Jan van Batenburg te ver- eenigen. Doch hierdoor behaalde hy ondank, by de eene en de andere partye. Ook bragt jEyne gemeenfchap met de Munfterfchen, van «. wier Y<OWe<1cil- vnn David Jorisz Waarh. Hifi. in G. Arnol»
Kètrci-IIirt. II. Deel, bl. 5^8, 583. ' X.c.) ltekcntcn. van Obrf. Philips, bl. 24. [j8]. ' (f) J?ram>t Hjft- der Reforr. I. Deel, bl. '134, 135^ Qg) IIojyiEKi. de Ajiabapt, f, m. 395. .
|
||||
|
/•
|
|||||
|
XVIILBoek. HISTORIE. i5S
wier Koning hy, zo de fpraak ging, geld KarelII»
getrokken hadt, om, tot ontzet der Stad, in *53» _ Friesland en elders, volk te doen werven, "* hem in den haat by de Overheid (Ä). In Louw- en Sprokkelmaand des jaars 1539 (1), kwamen 'er, in Holland, twee Plakaaten uit, bevee- lende, dat niemant hem, of Meinardvan Emb- den zou mogen herbergen, op ftraffe van, in zyne eigen' deur, te zullen opgehangen wor- den. Daartegen zou hy, die hen aanbragt, voor elk hunner honderd , en voor andere Herdoopers veertig guldeps genieten (f). Wei- nige dagen voor 't uitgeeven van het tweede Plakaat, werde Marytge, Jan de Gorters Dog- ter , Weduwe van Joris de Koman, en Moe- der van David Jorisz, om dat zy herdoopt was, te Delft, met het Zwaard geregt (&). Ook werden'er, ten zelfden tyde en plaatfe, verfcheiden' andere aanhangers van David Jo- risz ter dood gebragt, die fchandelyke din- gen , de gemeenfehap van mannen en vrou- wen betreffende, beleeden hadden; doch te gelyk ook5 dat zy niet geloofden, dat David voorhadt, fteden of plekken te overweldigen, of zyne zaaken, gelyk de Munfterfchen, met den zwaarde, uit te regten (/). Meinard van Embden, die, in deeze Plakaaten, nevens Da-
(_h~) Brandt Reform. I. Deel, il. 132, 133, 535,
(O Repert. der Plakaat. bl. 37. (A)'Crimin. bmick van Delft by Bleïswyck bl. 763. <j,j Crimin. boifck enz. by Brandt Rift? der" Reform. \» Deel, W. 13,3« (i) Brandt en anderen na hem, fchryven 15385
doch zy hebben den ftyl van den Hove, die 't jaarmei IWchen begon, voor den geraeenen ftyl genomen» K5
|
|||||
|
V54VADERLANDSCHE xvni.BoEK2
ÉMEtlI. David Jorisz, genoemd werdt, fchynt een
■^,1.53?' aanhanger geweest te zyn van Jan van Ba- téiiböf^ die, door bastaardy, uit dit edel geflagc, gefprooten, zig, omtrent deezen tyd, voor een' opregcer van jan van Leidens Mun- ftersch Ryk uitgaf, en in Friesland, in Over- ysfel, in Gelderland en elders, veele gewet- detiaaryen bedreef. Hy en de Batenburgers, zyne aanhangers, verfchilden in twee punten van de andere Herdoopers. Zy hielden den wederdoop voor onnoodig, en verfchoo- ven daarom deszelfs bediening eenigen tyd, of lieten ze geheel agter. Ook ftelden zy 't ge- bruik der wapenen noodzaakelyk, tot opreg- ting eti bevestiging der waare Kerke. In bei- de deéze punten, waren ze 't eens met de aan- hangers van Hofman. En David Jorisz hadt te vooren al gepoogd, hen, met de andere Doopsgezinden, over beide deeze punten, te Vereenigen. De naam der Batenburgeren is eg- ter van geenen langen duur geweest (m). Wat Meinard van Embden aangaat, forrimigen hou- den hem voor den zelfden met Nikolaas Mei- fiardsz van Bleesdyk' (»), die, met de Dog- ter van David Jorisz getrouwd zynde, in laa- ter' tyd, tegen zynen fchoonvader, opftondt, en deszelfs Leer voor valsch verklaarde. Doch David Jorisz, bedugt voor zyn lyf, week, na 't uitkomen der ftrenge Plakstaten tegen hem, ten lande uit; en, na 't verloop van eenigejaa- *ïen', naar Bazel. Hy hadt veel gelds onder zyne vrienden verzameld, en men zondt hem \ : ■". - 'van tjjb Ukb. EuMius^iWr. LVII. p. 892—105. * ';*
(JQ t&S&bi -ifil't. det Reform. 1. Dal, ß 'ï-Rfgisten *
|
|||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 155
van tyd tot tyd, meer toe, uit de Nedèrlan-KarelU,
den. Hier van bediende hy zigy tè Bazel, '539« alwaar hy, elf jaareri lang, als een aanzienlyk ~......
Heer, die om den Godsdienst uit Holland
geweeken was, geleefd heeft. Om niet ont- dekt te worden, liet :hy zig Jan van Brugge noemen , naar zyns Vaders geboorteplaats , of Jan van Binningen, naar een Slot b y de S tad, weik hy gekogt hadt (0). Men wil, dat hy den naam van Jan., die hem in vroeger' tyd plegtiglyk gegeven was, met regt, wederom aanneemen kon. Ook zou hy, lang te voo- ren, by de afkondiging zyner Huwelyksge- boden, in de Kerke te Delft, al Jan van Brugge genoemd geweest zyn Q>). Hy voeg- de zig, te Bazel, by de Zwingliaanen, wel- ker Predikaatfien en Avondmaal hy vlytiglyk by woonde. Voorts was hy, in zynen uiter- lyken ommegang, befcheiden, deftig en lief- daadig. Doch zyne partyen befchuldigen hem van heimeiykè- ongebondenheid, waaruit een oud Delfts fpreekwoord gefprooten zou zyn, volgens welk iemant, die los en wellustig leeft, gezeid werdt, een David Joriszoons leeventje te leiden (#). David, eindelyk, te Bazel, ontdekt Zyn geworden zynde , viel, zo men zegt, van^011« angst, in een e zwaare krankheid, die hem, op den zesentwintigften van Oogstmaand des jaars 1556, uit het leeven wegnam. DeWet-Zyniyk houders van Bazel, federt, aangaande zynen wordt Perfoon en Leere, nader onderrigting gekree- °^veti- "\ ?* ' gen, (03 Brandt Reform, f. Deel, bl. 135, 136.
iP) Wedcrl. van David Jorisz. Waar. Hift. 'm O. Arnou» gpttcr-Iiifr. II. Duel, 'ui. 568. (?) Blsïswïck Delft, bl. 405. |
||||
|
^fmsmsmmaBmmammm
|
|||||
|
156VADERLANDSCHE XVIILBoek:
KARjti,II.gen hebbende, weezen, in 't derde jaar na
»53P- zynen dood, een vonnis tegen zyn lyk, welk, en ver- °P den dertienden van Bloeimaand des jaars brand. 1559, opgegraaven, en, nevens zyne boeken en beeldtenis, door beuls handen, op de ge- woonlyke ftrafplaats, tot asfèhe verbrand werdt CO« Zyn aanhang is, veele jaaren na zynen dood, nog in de Nederlanden bekend ge- weest; doch allengskens verdweenen. Vreem- de gevoelens worden hem toegefchreeven : onder anderen, dat hy zig den Heiligen Geest, den Christus en God zelven genoemd zou heb- ben. Doch hy,heeft altoos ontkend, iet dier- gelyks te hebben geleerd of gezeid. Uit zyne Schriften en die zyner aanhangeren, is op te maaken, dat hy, gelyk veele andere Herdoo- pers van deezen tyd, geleerd heeft „ dat een „ geloovige zig niet door de H. Schrift al- „ leen; maar ook door inwendige verlichting „ gen des H. Geests moest laaten leiden; dat „ 'er eens een.aardsch Ryk van Christusftondc „ opgeregt te worden, waarin de geloovigen „ duizend jaaren heerfchen zouden; en dat „ men, in dit Ryk, niet trouwen noch ten „ Huwelyk uitgeeven zou; maar alleen met „ God naar den Geest vereenigd leeven." Voorts hielde hy „dat de Duivel, buiten Gods „ en 'smenfehen toelaating, na Christus ver- „ ryzenis, geene magt over den mensch ten „ kwaade hadt, en dat de mensch zig zelven „ een Vyand en Duivel was, Den doop, om- „ trent volwasfenen zo wel als omtrent kin? » de-
CO Brandt Hift. dsv Reform. I. Deel, bt. 136, 138. 0 T/ma- ps Kdc & Davidis Georgii Vitain & Docirin. int. S. ScjiAiU j}. J. J,. Geriiian. Script. Tom. III. f. 30. |
|||||
|
XVIII. Boer. HISTORIE. 157
„deren, hieldt hy, gelyk wy van de Baten- KarelH.
burgers gemeld nebben „ voor noodeloos; ffiffi _ „ doch egter voor geoorlofd. Voor hem, ' ^ „ die den doop des Geestes ontving, moest, „ meende hy, de doop met water ophou* „ den." Voor 't overige, deedt hy belyde- nis van de algemeene Leerftukken des Christe- lyken Geloofs, vervat in de Geloofsleere der Apostelen, betuigende de zynen geduuriglyk te vermaanen tot verzaakinge der zondige lus- ten, en tot oefening van allerlei deugden, met naame tot gehoorzaamheid aan de Over- heid. Ook beroemde hy zig „ dat hy hec "„ zwaard, tot bloedvergieten gemaakt, onder „ de Herdoopers, hadt doen ter neder leggen, „ en daar door groote bloedftorting, moord, „ brand en verderf van veldvrugten door 'c „ gantfche land voorkomen hadt CO*" Terwyl men zynen aanhang, in den aan- XII.
vang des jaars 1539, hier te lande, begon te K°Sft^ vervolgen, was men, op 's Keizers last, in tinopei r" Holland en in Zeeland, bezig om eene Vloot met Hol- in zee te brengen, die tegen Soliman, Turk- landfche fchen Keizer, gebruikt zou worden. De Vre- |geuw„ de met Frankryk was zo dra niet getroffen, of fcj,e Paus Paulus de III, die in 't bewerken der- schepen, zelve de voornaamlïe hand gehad hadt, zogt de magtigfte Christen - Vorften tot een ver- bond tegen de Turken te • beweegen. Fran- cis de 1. en Henrik de VIII. meenden ge» wigrige redenen te hebben, om zig buiten dit verbond te houden; zo dat het alleen tusfchen den
Ct5 Onfcliuld van David ToriSz. Art. I V. VIII. XI. XII.
XIII. XV. XIX. XXI. XXV; in G. Arnold Ketcer-IIift, IU £<eh il- 55°—559« |
||||
|
158 V A D E RL A N D S C H E XVIII. Boèe.<
KiMLlI. den Paus* den Keizer, den Ropmsch-Koning^
*53$>- Ferdinand, en den Staat van Venetië gefloo- * "* ten werdt. In gevolge van dit Verbond, deede Karel de V. in Spanje eene magtige Vloot toerusten, met welke hy voorgaf, Konflan- tinopel te willen bemagdgen. In den Herfst des jaars 1538, hadt hy Jan van Hennin, Hee- re van Bosfu, herwaards afgezonden, om, ia Holland en in Zeeland, nog honderd fchepen, tot dit zelfde einde, in gereedheid te doen brengen. Bosfu bragt te wege, dat 'er ter- ftond beflag op alle Schepen gelegd werdt (*), tot merkelyk nadeel der Koopluiden, die ge- hoopt hadden, de Zeevaart met de vrede ta zien herleeven. In Holland, werdt, in Wyn- maand, openlyk afgekondigd, dat alle zee- vaarende luiden, des verzogt, gehouden zou- den zyn, op de fchepen, door den Keizer ge- huurd , om redelyk loon, te dienen. Dierge- lyke bevelen werden, in 't volgende voorjaar, een en andermaal vernieuwd, en verbod ge- ' daan aan de fchippers, om zig in iemants dienst, dan in dien van zyne Majefteit te be-
,,. geeven («). Voor 't einde des jaars 1538, lagen 'er reeds vier-en veertig fchepen te Vee- 1 : re in Zeeland gereed, die, in 't begin van
Sprokkelmaand, naar Mallaga zeilden, al- waar zy den twaalfden van Lentemaand aan- kwamen (V). Bosfu hadt zig ondertusfchen naar Amfterdam begeven, alwaar, en in Wa- terland, nog zes-envyfug fchepen, niet zon- der veel tegenitribbelens der Reederen en Schip«
f O Veliüs Hoorn, il. 252. Repelt, der Plak. hl. 37.
• («O -Repen, dor Plakaat. il. 37. (>•; Reigbrsb. II. Deel, 61, 46a, Repen» der Plak, bh gfe |
||||
|
XVm. Boek. HISTORIE. 159
Schipperen, werden uitgerust» Doch alzo zy, KarelIL
niet voor 't einde van Lentemaand, in (laat *539' geraakten, om zee te können kiezen, waren"" c"; zy flegts in Duins, onder Engeland, gekomen, toen zy uit 's Keizers dienst ontflaagen, en naar 't Vaderland te rug gezonden werden. De beweegingen onder de Proteftamen in Duitschland , de verandering in Gelderland en de opftand der Gentenaaren, van al '< wel- ke Karel de V, omtrent deezen tyd, byna te gelyk, kennis kreeg, hadden hem den togt naar Konftantinopel uit den zin doen zet- ten. Hy vaardigde een Gezantfchap af naar heeft den grooten Heer, en trof, in korten tyd, geen een Beiland met hem; waarna.hy zyne Vloot V™VJ* onttakelen deedt, en deHollandfcheenZeeuwr g fche Schepen afbetaalde, en naar huis zonde (w~). Midlerwyl hadt deeze vrugtelooze uit- rusting merkelyke ftremming veroorzaakt, in den Koophandel deezer landen. Op den eerften van Bloeimaand deezesjaars, Dooddet
overleedt, te Toledo, in 't Kraambedde, Iza- Keize- frelle van Por-ugal, Gemaalin van Keizer Ka rume* rel den V. De Landvoogdes Maria, niet ver- genoegd met het vieren der Uitvaart deezer Vorftinne, 't welk, hier te lande, alomme, met veele plegtigheid gefchiedde (x), ver- maande de Staaren der Nederlanden, terftond, om een Gezantfchap naar Spanje te zenden, en den Keizer den rouw te beklaagen. Bra. bant, Henegouwen en Artois beflooten hier- toe terftond. Doch Vlaanderen hadt 'er gee- ne
Cvr) Chron. van E. de Veer ƒ*. 51, 5a. Goudhoeven, b',
JÓ8, 609. Reigersb. II. Deel, H. 464, £*) Cbiun. wn E« BE Vw, /. ga» ■ ' « |
|||||
|
i
|
|||||
|
irfo VADERLANDS CHE XVIII. Boèic7
|
|||||
|
KarelII. ne ooren naar. . In 't begin van Hooimaarid,
*5Z9- werden de Staaten van Holland, te Dör- 5^ drecht, befchreeven, alwaar de Stadhouder dringt hun voorhieldt „ dat de betaamlykheid vor- Hoiiand - derde, dat zy, insgelyks, eenen uit de E- om des- ^ delen, nevens eenen Geleerde, dat is, een' Ten2Ge- « Meester of Doktor in de Regten, naar Span- zantfchap,, je afvaardigden, in de eerfle plaats $ om 's «aar H Keizers verlies te bekläagen, ten anderen, Spanje te ^ 0"jjhem te bedanken, over de goede voor- Zen en' „ zorg, die hy, voor deeze zyne Landen, „ gedraagen hädt, door het aanftellen der Ko- „ ninginne Landvoogdesfe en anderen haarer „ Raaden, die 't Land wel. geregeerd had- „ den: en eindelyk, om hem te verzoeken, „ dat hy herwaards wilde komen, om zyne „ onderzäaten te zien, en, te gelyk , de „ nieuwlyks aangewonnen' Landen, die van „ meer aanbelang waren, dan zyne Majo- „ fteit zig mogelyk verbeeldde." De eerße deezer drie zaaken was een punt van beleefd- heid, welk, op zig zelf, de kosten van een plegtig Gezantfchap niet waardig was. Het tweede punt diende, om de Staaten te berei- den tot een verzoek, welk de Stadhouder, kort daarna, deedt, om verhooging van \ gefchenk van dertigduizend guldens, der Land- voogdesfe , in 't voorleeden jaar, toegelegd, tot veertigduizend. En wat het derde punt aan- ging , alzo 's Keizers vertrek naar de Neder- landen reeds beflooten was geweest, zo dra hy kennis van den ppftand der Gentenaaren ge- kreegen hadt, kon een verzoek hiertoe, door die van Holland, alwaar hy thans niets byzon- ders te ver^igten hadt, nergens anders toe die- flertj
|
|||||
|
XVIII. Boek. H I 35. TOIIËI Ä V ifv
nen, dan om ook Hen, met te beteren feh'yn,'KAnEi,ir«t
tot de kosten zyner reize, te doen draagen. *539- Ook bsflooten de Staaten wel terftond tot het —"" ' Gezantfchap, waartoe werden benoemd Flo~ ris vanAsfkndtift, Heere van ICyfkoek, Kastelein van Gouda, en Meester Klaas Bartholameus- zoon, -Penfionaris van Dordrecht; doch zy Wilden niet ftemmen/, dat men een enkel woord van's Keizers overkomst reppen zou , opdat r tiy hier uit geene gelegenheid neemen mögt,
om hun, of voor zyne moeite van komen , of tot den oorlog van Gelder, of tot ee- nig ander einde, iets af te vorderen. De Heer van Kyf hoek . zou vyf Paarden mede hebben en Meester Klaas drie. Zy vorderden ieder twee Kroonen '»daags, behalve hun opzitten, of uitrusting, waartoe de Stadhou- der twaalfhonderd Rynsguldens, op rekening, verzogt, boven de andere buitengewoone onkosten. Doch men kwam overeen, das Meester Klaas dagelyks aantekenen zou, wat zy verteerden en uitgaven, 't welk hun, na hunne te rug komst, zougoedgedaan worden, boven eene redelyke belooning voor hunne moeite, ter begrootinge van den Stadhouder. ■ f De Staaten, weinige dagen kater, in den't Ge» Haage byeen gekomen zynde, ftemden de E- fchenk ■ delen, Dordrecht,Delft, AmfterdamenSchie- JJSS dam tot de verhöoging van 't gefchenk aan de wordt1 Landvoogdesfe met tienduizend guldens. Doch ver- de andere Steden niet genoeg gelast zynde, h°°gd. ' Werdt 'er nog niets vastgefteld (j)« *; De Landvoogdes, midlerwyl , beflooten zij komt heb- in Hol-
(y 3 Ma. £ert van dïr Goes RegifU tl, i$f, 298,299,300. land»
V. Deel. L
|
||||
|
i6V VADERLANDS CHE XVIILBoek;
XamlII. hebbende, tot het inzamelen van diergelyke
»539« Gefchenken voor de aankomst des Keizers; en " tot het doen van buitengewoone Beden, eene reize te doen door de Nederlanden; begaf zig^ in 't begin van Hooiraaand, van Brusfei naar Bergen op Zoom, en van daar naar Thoolen, alwaar zy de Staaten van Zeeland befcheiden hadt« Van Thoolen, keerde zy naar 's Her- togenbosch, daar de Staaten van Brabant byeen gekomen waren. Van hier begaf zy zig naar Utrecht (2), daar zy, op den drie entwintig? ften van Hooimaand, aankwam, en pragtig ingehaald werdt. Zy bleef hier, tot op den vierden van Oogstmaand, deedt toen een' keef naar. Amersfoort, en vertrok, des* anderen- idaags, naar Naarden;(#). Van hier, begaf zy zig, over Atnfterdam, Haarlem en Lei- den, naar den Haage; alwaar zy, den veer- tienden, ten zes uuren des avonds, aankwam, :wordende door den Prefident, Gerrit van As- fendetft, uit den naam van Stadhouder en Raa- dene en .van de Rekenkamer, en daarna door die van den Haage-, by monde van Meester Flörfe Zeeman, hunnen Advokaat, verwel- komd (£_)• De Staa- Drie dagen daarna j gaven de Staaten, i« ten bé^ nierkelyken getale ter Dagvaart verfcheénen, T'd^bui- hunne ntoeftemming tot de Bede van tagdg- ienge-U1"buizend ponden, in Herfstmaand des voor- •woone gaaaden Jaars, gedaan, onder voorwaarden : B«de. „ 1. dat de penningen, niet by voorbetaa- „ ling, verzegeling.of ligtingv maar alleen- ?-r0.| k:j t&k ï ■: rittiud \ , ■ £ „ lyk ,..; .;; ,,; VZ '■ MR. AERT VAN DER GoES Rcgift..*/. 297. ,y
(ie) Hknr. van Erp Chron. il. iix» ii*. ., ,, ;
"'Qf') MR« AsRr van der Cóes RcjilU il. 30»., |
||||
|
XVIII. Boek. H I S T O R I E. Ï6*3
„ lyk op de beftemde vemldagen, zouden KareiI£
„ behoeven opgebragt te worden, en in ge- %S39- „ val van oorlog, tot verdediging van't Land \' ** „ dienen, a. Dat de Hollanders vryelyk Oost;-t" T „ en Westwaards zouden mogen vaaren, bui« „ ten welk geval, zy niet in ftaat zouden zyn, „ otn aan hunne beloften te voldoen: en 3. ,, dat het verfchil over de Admiraliteit, tus.- „ fch§n den Heere van Be veren ter eener, „ en. de.n Stadhouder en Staaten van Holland „ ter. anderer zyde, met den eerften?en uit „ terlyk voor Kersmis na.astkqmen.de, door de „ Landvoogdesiè, zou afgedaan worden!" De Landvoogdes hadt, voor: lang, reeds fchrifte- lyk beloofd,;-dit verfchil, voor Kersmis des jaar? 1,5-37, te zullen beilegten ; doch* hèc duurde nog yerfchèiden' jaaren, na: deezenj en my is niet gebleeken, cj^t het immer vol- komen afgedaan , geworden is.. Wyders, ftpn,- den de Stauten ;eenpaariglyk der Landvoogd desfe de begeerde verhoqging van 't gefchenk toe (c). VandenHaage, begaf zy zigr kort hierna, wederom naar,.Haarlem, van, ziqs, orii ■ ^u „ Westfrie^land te gaanMziep. Doch zy veran- ;: derde hier fchielyk van gedagten,; en keerde,, , ,.; ten fpoedigfte., naar, Brabant te rug. Die van Hoorn i welken. ,zi§,- tegen haare aanr koms,t ,• reeds ,van goeden; Rynfchen Wyn | en anderen:voorraad vporzjen haddenx kreegeri, op,'t onverwagtst, berigt, dat zy geene ver- geeffche kosten behoefden te maakeny ulzo haarè Majèftèit niet kómen zou (//). • =.v yppft $ , ., ... ,.;.-.. .,,... -.. , ,'t.Ver- '.'Ce'j Mk.'Ä^RT VAS* msR Goes Régift. il. 301; sev "'" T
\dj Vfeui>$lHo0rrt,'W.-B53.....,'-"'■. V* -;,•• "'. La"
|
||||
|
■i^4 VADERLANDSCHEXVln:BoËR.
KarelIÏ. 't Verhaast vertrek der Landvoogdesfe was
a*^9' veroorzaakt, door de tyding van de beroerte XIII. te Gend (e), die, in 't midden van Öogst- Beroene maand, tot hevige daadelykheden zynde uit- te Gend. geborften (ƒ), de tegenwoordigheid der Land- voogdesfe, van nader by , vereischte. 't Is hier de regte plaats, om wat breeder te ont- vouwen den oorfprong, voortgang en uitflag dëezer beroerte v die, fchoon buiten ons Va- derland voorgevallen, egter dienen kan, -om Onzen Landsluiden den aart der Nederlanderen in,'t gemeen, en 't gezag, welk de Oosten- rykfche Vorften thans over dezelven oefenen durfden, volkomenlyk, te leeren kennen. Ook befluiten wy te eerder tot dit verhaal, om dat wy, door de Aantekeningen van Jan de Ihl- landcr, Kanonnik van S. Waldetïtide, té Ber- gen in Henegouwen, in 't jaar 1547 geféhree- ven, en onlangs in 't licht gegeven (a)^ in ftaat gefteld zyn, om het naauwkeuriger te können doen, dan tot hiertoe heeft können gefchieden. ' - Gelegen- Wy hebben te vooren gezien1, dat Vrouw
beid tot Maria, om de kosten tot den Fränfchen Kiyg dezelve. te vinden, in 't jaar rjfêfej buitëngëWöone Deden gedaan, en, onder anderen| twaalf tön- nen gouds, 'tot onderhoud van dertigduizend man, voor den tyd van zes maanden , van alle de Nederlanden, gevorderd hadtï om
• . ■■..■■ we|.
'(e') Memoir. de Tean i/Hollander, p- 385*
(ƒ} Cliron. van E. de Veer /• 52. Goudhoeven bl. <5oo. - (2) In de Analeil. Belg. van C. P. Hoynck van
PaPENDHECHT, Tom. III. P II. p. 263 Ê? (f0' Uit
de Boekery van J. B. A. Godefroy, Dïre&eur der
Rekenkamer te RysfeJ. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 165
welke penningen te vinden, zy gaarne ge- KareliJ,
wild zou hebben, dat men de Landen met Ex* I53y' cynzen of een Schoorfteengeld hadc bezwaard," Ook hebben wy, in 't voorbygaan, aange- merkt, dat die van Vlaanderen, welken vier ton in de twaalf draagen moesten (g), in 't eerst, allen ongenegen zynde geweest, om in deeze Bede te bewilligen, zig, federt, by meer dan eene gelegenheid, zo onrekkelyk, of zulke groote voorftanders hunner vryheid ge- toond hadden, dat zy ook tot het Gezant- fchap naar Spanje niet hadden willen ver- ftaan (Ä). Drie der vier Leden van Vlaan- deren, Brugge, Yperen en 'c Land van de Vryen, bewilligden, federt, in de geëischte Bede; doch het vierde Lid, dat van Gend, naamlyk, bleef weigerig. Men vergaderde de drie Leden deezer Stad, uit welke hetgantfche Lighaam der Gemeente, ten deezen tyde, be- ftondt, de Poortery, de twee en vy f tig Nee- ringen en de Reevers-. De Poortery, zynde de rykfte Inwooners, weigerde volftrektelyk, in de gevorderde Bede, te bewilligen: de twee andere Leden insgelyks; doch deezen, floegen voor, dat naen den Keizer, naar ou- der gewoonte, met manfchap, onder den groe- ten Standaard'van Gend, zou können dienen. Overeenkomftig met deezen voorflag, werdt het Befluit der Stad der Landvoogdesfe aange- diend, die, terftond hierna, de A&e van ConT [■ent deedt opftellen, in welke, waarop wel te letten ftaat, de bewilliging der drk Le- dern (g) Memoires de Jean d'Holländer, p. 280, 28*. , ,
' h.) Zie hiervoor BI. 134, 138,. 159.,. *». Meuiaiies de Jjeah
n'Hollander, p. 34,6, 349. La
|
||||
|
ï66 V AD E R LAND SC HE XVIII. Boek.
KARELlI.den van Vlaanderen, die, in de gevorderde
*539. Bede, voor hun aandeel, geftemd hadden , ' en voor dit hun aandeel, een Karels gulden, van elke Schoorfteen , zouden opbrengen , klaarlyk van de bewilliging van die van Gend, die alleenlyk manfchap hadden aangebooden, onderfcheiden werdt (T). De Landvoogdes egter, federt, befpeurende, dat 'er van het Schoorfteengeld, waarin de drie, Leden be- willigd hadden, minder komen zou, dan der- zelver aandeel, in de geëisehte viermaalhon- derdduizendguldens, beliep (T), wilde Gend, het vermogendfte Lid van Vlaanderen, nood- zaaken, om zig, door de drje andere Leden, te laaten overftemmen, en nevens hen, in de Bede te bewilligen..Zy deedt, ten dien einde, alle de Gentenaars, die zy, te Brusfel, te Ant- werpen, te Mechelen, en elders kon aantref- fen, in hegtenis neemen, dreigende dezelven gevangen te zullen houden, tot dat de Stad- bewilligd zou hebben (/). Hierop vaardigden de Gentenaars, in Oogstmaand des jaars 1537, hunnen Penfionaris, Levyn Blom, naar Brusfel af, die de Landvoogdes, in een fmeekfchrift, om 't ontflag der gevangen' Burgeren verzogt, ie gelyk beweerende, dat zy, met geen regt, in 't ftuk van Beden, overftemd kónden wor- den (tn). Hy voegde 'er by, dat die van Gend, geen gehoor by de Landvoogdesfe konnende verkrygen, in overweeging hadden ge-
O) Memoires de Jean d'Hqixander, p. 283.
(•*3 Appel des Gantois dans les Memoires de Jean d' Hoi«
jjtANDER, p- 299. (
(/■) Pokt. Hbot, Rer. Auflriac. Libr. XI. p. 513,
tjtiï) Memoires de jsan o'Hollanber, p, a8r. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE., . 167:
genomen, om Gemagcigden te zenden aan den KarelII»?.
Keizer. Vrouw Maria wees hen, eerst, aan ^SP- den grooten Raad te Meehelen, of aan den" """" geheimen, te Brusfel, alwaar de Erokureur« Généraal 's Keizers eisch tegen hen verdedi- gen zou. "Doch dè Gentenaars begeerden hun- ne Vryheden niet onderworpen te hebben , aan het oordeel van Raaden, die door den Keizer af- en aangefteld werden. Men fcheid- de dan vrugteloos. De Gentenaars bewoo- gen, federt, de andere drie Leden, om ge- zamentlyk te verzoeken, dat de invordering der Bede werdt uitgefteld, tot dat men 's Keizers gedagten hierover zou hebben vernomen (»). De Landvoogdes antwoordde, dat zy, behou- dens 's Keizers regt, de * invordering wilde op * E-xecs- fchorten, en dê gevangenen oni liaan, vooxtion% den tyd van drie maanden; mids bet gefchil met de Gentenaars, binnen dien tyd, voor een' van beide de Raaden, of- binnen vier maanden, voor den Keizer, werdt afgedaan (0). De Gentenaars, zonder een' van deeze twee wegen, om 't gefchil ten einde te bren- gen, te hebben willen verkiezen, drongen, federt, op het ontflaan der gevangenen. Doch hiertoe wilde de Landvoogdes niet verdaan (p): waarop zy, voor Notaris en Getuigen, verklaarden, geen deel te willen hebben aan het onheil, dat uit deeze weigering te dug- «én was, zig voorts beroepende op den Kei- zer (#). Doch dit beioep weidt, door de Land-
en') d'Hollander, ƒ. 293.' ■■••• ■>•" C<0 W. p- 293. lp) ld. p. 294—iw. i.o) Appel duz b' Hollander, p. 298. L4
|
||||
|
i68 VADERLANDS CHE XVIÏÏ.Foïtc.
KarelII. Landvoogdes, op den raad des grooten e».
x539. geheimen Raads, en- des Raads van Staate , verworpen, en den Keizer van alles kennis?. gegeven (r). Hierop kwamen, in Sprokkel*- maand des jaars 1538, Brieven van den Kei- zer aan die van Gend, by welken „ 't gedrag. „ der Landvoogdesfe, m allen deete, gebil- „ lykt, de Gentenaars tot bewilliging ver- „ maand, *t onderzoek van derzelver Voor> „ regten aan den grdoten Raad van Mechelet* „ onderworpen verklaard, en zy, om regt te „ bekomen, derwaards geweezen werden\s)J% In Bloeimaand, befloot de Landvoogdes ee- ne nieuwe Bede van Vlaanderen te doen, en op dat men ligter in dezelve bewilligen zouj, de Gendfche gevangenen, vooraf, te ontdaan, indien zy belooven wilden, voor den grooten Raad, te regt te zullen (taan. Dech zy ver> kooren liever gevangen te blyven, dan deeze- /belofte te doen (^ De Landvoogdes zondt toen Deurwaarders naar Gend, om de Bede * Execu* van viermaalhonderdduizend guldens, by * tiori. panding, te innen («). Doch de Wethouder- schap liet het hun niet toe, zeggende: dat zy voorhadt, Gemagtigden te zenden aan Vrou- we Maria, die toen in Frankryk was; om van haar, ware 'c mogelyk, eenig uitftel te verwerven. Men befloot,' federt, inderdaad tot het afzenden van twaalf Perfoonen. Doch de Landvoogdes kreeg zo dra geene kennis, van dit befluit, of zy fehreef, dat die van. ... Gend f O d'Holländer p. 504—314.
CO liUp. 3'5—32;. !| ,'., ., ' vb)
(O ld. p. 330.
^u)ld. i>. 331.V ...\r .
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 169
|
|||||
|
Gend niet in Frankryk zouden hebben te ko- KarelII.
men; maar haare te rugkomst afwagten. Zy '539« was bedugt, dat de Gentenaars, met deeze ~ ~"J reize, iets anders in den zin mogten hebben, , T en veelligt hun heul zouden zoeken by Fran- cois den i, ten nadeele des Keizers (y). Som- Of de mige fchryvers, ook de naauwkeurigften (V), GeDte", verhaalen zelfs, dat zy, inderdaad, nu of na- j^s Zlg derhand, den Koning van Frankryk Gend en Frankryk gantsch Vlaanderen zouden hebben aangeboo- hebben den, mids hy aanname, hen, als zyne Onder- wll'en zaaten, te befchermen: doch dat Francois, zig, herpen? federt eenigen tyd, gevleid hebbende met de hoop, dat de Keizer hem het Hertogdom Mi- laan opdraagen zou, voor zynen Zoon, den Hertoge van Orleans, de aanbieding der Gen- tenaaren van de hand geweezen, en den Kei- / zer zelfs kennis van hunnen flinkfchen voor- flag gegeven zou hebben. Doch de Schryver, dien wy voornaamlyk volgen, rept hiervan geen woord. Ook vindt men 'er geene mel- ding van, in het Vonnis, welk de Keizer, naderhand, over de Gentenaars uitfprak. De Gentenaars leverden, in Siagtmaand , een nieuw fmeekfchrift in, om uititel van de Pan- ding; doch Vrouw Maria beriep zig op den last des Keizers, en deedt, federt, in ver- fcheiden' Steden en Dorpen van't Kwartier van Gend, de Beden geregtelyk invorderen (#). De zaaken bleeven, in deezen ftaat, tot'tGemeen
in Hooimasnd des jaars 1539, wanneer dekatu zj8 Wethouderfchap, overleggende, dat de Stads yfre" f6 •kx- ti»gen,eu
fv) i>' Holländer, /. 339. O"") Po-ij. Heütér. Rerutn Anfkiac. Libr. XI. *. 514.
{x) d'Hollander, p. 34c—343. . L5
|
|||||
|
i/o VADERLANDSCHE XVIII.Boek,
KabelII. Excynzen, in' de volgende maand, verpagt ,
1539- moesten worden, en dugtende, dat de Ge*
-~T~ meente zulks mogelyk niet zou willen ver- Piirfle- ftaan> goedvqndt,de drie Leden der Stad gien ge- byeen te roepen, den ftaat der Stads lasten, drukt -die, jaarlyks, omtrent agtduizend ponden be- ieijben. liepen, vöor hun open te leggen, en te vraa- gen, of 't niet geraaden zou zyn, de Excyn- i■-■> zen te verpagten? 't Lid der Poorterye (tem- de, hierop, tot de Verpagtinge, met eenige bepaalingen. De Neeringen wilden 'er haa- r ./ re ftem niet toe geeven, ten ware men haare Privilegien herfteide , en in plat Vlaamsch in druk gaf: ook de naamen en bynaamen der. zulken overleverde, die 't Kwartier vanGend, buiten haaren last, hadden helpen bezwaaren. Men hadt"haar diets gemaakt, of zy hadden, uit het gedrag der Landvoogdesfe, beflooten, dat zulks gefchied was; doch uit het voor-i gaande verhaal, blykt het tegendeel. De Weevers wilden ook van geene Excynzen hooren. 't Vuur der oproerigheid was nu aan 't fmeulen. Men fprak van de Boeren van 't Kwartier, die vast gepand werden, ge- wapenderhand, te verdedigen, en van eeni- ge verandering in 't ftuk der Regeeringe (jy).- De Wethouderfchap gaf hiervan kennis aan de Landvoogdesfe; die toen op haar vertrek ftondt, naar Holland, en beloofde, by haare te rugkomst,' orde te ftellen op de verpagtin- ge. Doch tot het opfchorten der Pandinge, welk men baar wederom verzogt hadt, wil- ;ie zy geenszins verftaan (z). De drie Le- den., (jO d'Hollantïïr, p. 344—35"»
\2) ld. f. .351. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTO.1 I.E. 171
|
||||||
|
den, toen wederom byeen gekomen, blee-KARMlJ.
ven genoegzaam by hun gevoelen, dringen- h5S^ de, niet min fterk dan te vooren, op het in . ., 't licht geeven hunner Privilegien (a). Onder Verdige deeze Privilegien, was'er een, waarmede het Priviïe-, volk veel ophadt, en welk nogthans nimmer Sie* eenig beftaan hadt gehad, dan in de bedor-* ven' verbeelding eener ligtgeloovige menig-? te. Men noemde dit Privilegie den Koop van Vlaanderen, en fchreef het aan deezen beuzel- agtigen oorfprong toe. Een Graaf van Vlaan- deren hadt zyn Graaffchap met dobbelen ver- looren, aan eenen Graaf van Holland , en n, van de Leden van Vlaanderen geld gevor- derd, om het wederom te losfen; doch van allen weigerend antwoord bekomen, behalve van de Gentenaars, die 't verlooren Graaf- fchap wederom ïnkogten, en hierom het Prir vilegie bekwamen, den Koop van Vlaanderen genaamd, by welk hun, onder anderen, va> gund werdt, dat 'er, buiten hunne bewilli- ging, geene Beden, in Vlaanderen, zouden mogen gehee ven worden (£). Van zulk een gewaand Privilegie, hadt de menigte het hoofd vol. Men wilde het zien; men doorwroette de Sekretarye , en als het niet gevonden werdt, hieldt men eenigen uit de Wethou< ders verdagt, dat zy 't verdonkerd hadden (c). In't midden van Oogstmaand, moesten de Men
Wethouders veranderd , en de Dekens der nee|nt Neeringen, volgens gebruik, vernieuwd wor-^|e den. 't Eerde ging vreedzaam toe; doch de Wethou- Nee-
OD n'JÏOLLANDER, p. 353, 354. ,
CO '<!• P' SS7-, 32/.
{cj lü. p..354, \ -■.-•-■'
|
||||||
|
/
|
||||||
|
17* VADERLANDSCHE XVHI.BoEäu
KarelII. Neeringén weigerden het drietal te benoemen,
*539- waaruit Baljuw en Schepens de nieuwe De- jers'ge_ kens kiezen moesten, zo lang de Regeering vaogen, de Befluiten hunner twee laatfte Byeenkom- ften niet bekragtigd, en alle Excynzen afge- fchaft hadt. Zy vorderden, daarenboven , dat men alle zulken in hegtenis ftelde, die,. (dk hadt men haar, ten onregte, in 't hoofd gebragt), in 't jaar 1537, in de Bede van vier- maalhonderdduizehd guldens, bewilligd hadden (d). Op den negentienden, floegen zy. zel- ven de handen aan eenigen, die niet by tyds- Livyn geweeken waren, en, federt, deerlyk gepy- Pyl, nigd werden, om hun eene belydenis uit derf deerlyk hals te wringen van zaaken, die nimmer ge- gepynig jjeur(j waren# £)e Neeringén dwongen den- •wordt' Baljuw, dat hy 'Livyn Pyl of Pin, die, in 'c onthatsd. jaar 1537, Opper - Deken geweest was, zo deerlyk deedt pynigen, dat men hem, in een' draagftoel, wegbrengen moest, zonder, dat hy iets beleedt, wegens 't verdotikeren der Privilegien, en volftrektelyk ontkende, in de Bede bewilligd te hebben. Sedert', noodzaak- ten zy Bajjuw en Schepenen , dit pynigen nog eens te hervatten. Men fchoor den elen- digen toen al 't hair van-'t Lighaam, bewoel- de hem de fcheenen en dyen ftyf met koorden, goot hem water in 't lyf, rekte hem by de teenen, en pynigdehem, met een woord, zo lang en ftreng, dat, de^ fcherpregter, by eede, verklaarde, hem niet zwaarder te können pyni- gen, zonder hem 't leeven te beneemen. Nog« thans beleedt hy niets, dan dat hy, t'eenigen £d) a'HotLAMüER//). 354—357»
|
||||
|
(
XVilï. Boek. H IS T Q R I E; v 173
tyde, Stads Werkvolk, zand en fteen gebruikt KAREtir*
hadt; waar tegen de Stad hem eenendertig '53$>. ponden groot fchuldig was. Dit deerlyk ilagt- """"■' oiFer van 's volks woede zag men, nog voor 'c. , ,T rr einde van Oogstmaand, toen 't koudvuurijeeds ssbicoy in zyne wonden gekomen was, onaangeziea w- hy niets, welk hem voor den Regter ftrafbaar *: ,i maaken kon, beleeden hadt, zelfs niet, aan den Priester, die hem, in zyn ukerfte, byi ftondt, in 't openbaar, onthalzen. Drie maan- den na zynen dood, zogt men, te Oudenaar- den, nog naar getuigen der gewaande misdaad, om welke hy: veroordeeld was (e). De drie Leden der Stad hielden, midier-'t Gè-
wyl, van tyd tot tyd, byeenkomften, en vor- meen tierden der Wethouderfchap allerlei nieuwig- J^°er.t ^ heden af. Onder anderen wilden.zy den groo-.n;euwig. ten iftandaard van; Gend zien, en 't 1 Kalfsvelihed?n in (zö noemden ze eene Ordonnantie van Karel den V, ftrekkende tot bevestiging eener Or- donnantie van Maximiliaan en Filips, waarby «enige Privilegien vernietigd waren) ver- scheurd hebben*. De Neeringen ftelden zelr ven haare Dekens aan, in haare,, Gildenhui- ^ert (ƒ)• Ook hoorde men, dag aan dag, van nieuwe ftrengheden, omtrent de gevan- genen, (g). 't Gezag der Wethouderen werdt taüenthalve, toet voeten, getreden. Men ^.weigerde , ■ openlyk , de Stads Excynzen te voldoen (K). De meeste ongereldheden wer- -ast i , cjsI i /v:; ■; den :fe) d'HoliaNDER, p- 3SS—372,469.
C/) W. p. 3S1, 364, 373, 378, 380, 38s, 333, 396. Sentent. van Karel V. bl. 504. ■ . • Ctf) ld. p. 358 In Nat.
(Ji) ld, p, 381, 385, 446. Sentent. van Karel V. hl 511. |
||||
|
' 174 VADERLÄNDSCHE XVIII. Boèiü
KjumtlK den egtër begaan étt i dóorgedreeven'', door
iS39« eenen hoop flegt en vreemd volk y welk; zig """' ~ onder dê Pöorterye mengde. . - . - De Land- -De Landvoogdes kreeg van dit alles ken- voogdes nis in Holland, en vaardigde, terftond, naar keert alle oorden in Vlaanderen, Brieven af, om Brabant. or(*e te fleMeü- tegen 't gevaar, met welk het Land gedreigd werdt, door de Gentenaars, die, eerlang, verfcheiden' fterkten, rondsom de Stad, innamen, en poorten en wallen naar- ftiglyk bewaakten. Ook vermaande zy den Heer van Bevëren en anderen, om zorg te draagen, voor hunne Sloten in Vlaanderen CO' Doch berigt gekreegen i hebbende van '^';.'dè geweldige beweegingen in 't laatst, van " 'C Oogstmaand, keerde zy , gelylc wy gemeld' -, i-.-. hebben, in alleryl, uit Holland ',■ * naar Meche- Ien te rug (fö. Hier befehreef;.zy, terftond de drie Leden -van Vlaanderen, om derzelver raad in të neemen, over de -Gendfche beroer- te. Deezèn rieden tot zagtheid (/). De Land- voogdes zondt, federt, Adolf *vari|Bourgondie, Heerê van Beyeren , en Lambhrt. Bryard, Voorzitter' in den grooten Raad te: Mechelen, naar Geöd, óm- de rust aldaar te herftellen, en de Gémëéntë'j die de Wet vernieuwd wilde hebben^ en eëneii nieuwen ëed van de Wet- houder fchap vorderde, met de Wethouders Jte -bevredigen (?»}. Doch eer deeze Heeren te rGènd komen "konden, was 'f kwaad ongeneesr- 'lyker geworden, door 't vlugten vanveeleaan- . !-■ ~ 'V , . zien- (.O >>'Holländer, ƒ>. 375.
(A) ld. f 385.
(Ij ld. ;.-38y.
{*>) W. p. 3se— 395* 4°i>—415-
|
||||
|
XVIII. Boer. Hl S T 0^1 HE. %p
zienlyke luiden, die, te voorenf in:'de Re- KamlI£
geeringe geweest waren, en op jvierlyf nu* s^' door de Gemeente y zeshonderd guldens ge- "" zet was (»). En toen zy 'er gekomen waren* j&Um liepen zy gevaar van <hun leeven, om dat zy geenen. last hadden, om der Gemeente , ia . eenige punten, daar zy zeer op ftondt, te wille te zyn (0). Men hadt deeze punten nu Eisdid« tot deeze twee gebragt, het verftellen van G^e0** de Wet, die eerst in Oogstmaand laastleeden Q^d^ was aangefteld, en het doen van.eenen eed» door de Wethouders •■, óvereenkomftig mei dien, welke, onder Hertoge Karel van Bout* gondie, in gebruik geweest was. Doch met het verkrygen van deeze twee punten, ver*- kreeg men verfcheiden' anderen van merke- 'm® ';(ï lyk belang, als: i. De vernietiging van - de ,"Xüs Kadzandfche Vrede*, of Ordonnantie van Mar ?mï;v» ximiliaan en Fiiips van den jaare 'I485, èy.» «joia welke eenïge Gendfche Privilegien verbeurd "•Vsj^1 wären verklaarde .0. De vernietiging van het *."s Kalfsvel, 't welk reeds met der däadverfcheurd was. 3. Regtsgebied over de beflooten' Ste- den van 't Kwartier van Gend, en överft platte Land van Vlaanderen, tor Kasfel toe. 4.:.Zo veele witte Kaproenen * eerie (bort vaä Soldaatén, als men zou goedvinden enz. Dfe Landvoogdes kwam, hierom, zeer ongaarne tot het inwilligen der twee gemelde punten; doch, gedrongen door Beveren, die, in Génd, ■*• weikae, genoegzaam gevangen gehouden werdt* gaf J^JjT zy 'er eindelyk, fchriftelyken last toe. Ten gedwoa?' zelf-
(.») d'Hollander , $. -qM» - ; -v -> 3 rwjs ui H'sr { ö
|
||||
|
176 VAD E R LA N D S C H E XVIII. Bom;
|
|||||||||
|
JCjtytBLll, zelfden tyde, hadt zy egter de voorzigtigheid
A539- van, heimelyk, in 't Huis van den Markgraaf gen~ge- van Bergen, eene verklaaring, dat haar dee- wiliigc. ze last afgedwongen was, te doen opftellen. Ook fchreef zy eene diergelyke verklaaring, met eigen' hand, onder het wasch van 't Ze- gel , welk op den last, die openlyk vertoond • ' :,<;:-; moest worden, gedrukt was (/>). Toen werdt ^-"-^ de Wet, te Gend, vernieuwd, en de be- geerde eed gedaan. Doch Beveren en Bryard mogten nog niet vertrekken , voor dat de Gemagtigden der Gemeente ten Hove, door de Landvoogdes-, te rug gezonden waren + waar toe zy, eindelyk, gedwongen, befluiten ■moest (y).::q Ï3W; 3Sa9& ncV rwgr t ■> ;,: De Gen-._ De, Gendfche Gemeente, ftouter geworden tenaars ^^ maate dat men haar meer inwilligde , eenige -poogde zig te handhaaven in eene foort van Sloten te onaf hangelykheid, en ten dien einde, eeni- bema^ti- ge Sloten* in 't Kwartier, te bemagtigen. &*** :Ook eischte zy, dagelyks, nieuwe vryheden van de Wethouders. Onder anderen wilde zy de munt allengskens verhoogd,' en voortaan geheel geene Renten, tegen den penning zes- tien of anders, meer vefkogt hebbén. De ■Landvoogdes bßfloot toeneerst, ('t was in 't begin van-Wynmaand) eenig volk op de been ite brengen. De Prins van Oranje verzamelde driehonderd Ruiters. In 't geheel, werdt 'er te tl --■ 11 omtrent vyfiienhonderd man byeen gebragt. " De Gentenaars maakten zig, ondertusfchen, V/..,'.. meester van eenige'.Sloten, en hielden eenige
an-
|
|||||||||
|
i
|
~) n'HoLLANnïR,^. 4J9—432,
7) ld. p. 437. |
||||||||
|
JtVIILBoËK. HISTOR IE, 177
anderen belegerd. Voor 't Slot te Gavere, KarelïU
dat flegt van voorraad voorzien was, lag een '539. hoop boeren,onder bevel vanTmanvanFaar-"" "' newyk, ook een' boer: doch toen de Land- voogdes middel gevonden hadt, om 't Slot te fpyzigen, en zy geen' onderftand van Gend kreegen, verlieten ze het, tegen Y einde van Wynmaand (V). , - ; -y- •->.'.. :,, Omtrent dien tyd, kwam de Graaf vanrjestad-
Iloeülx, Stadhouder van Vlaanderen, "uit Span houder je, herwaards, met Keizerlyken jast, om devran * Gendfche beroerte te ftillen. De Landvoög: J^äem des, vooraf van zyne komst verwittigd, vondt t^Gend! niet goed, dat hy ten Hove kwam; om dus de Gentenaars in de gedagten te bevestigen, dat hy van niemant dan van den Keizer gemagr tigd was. Ondertusfchen, zondt zy hem ie- mant te gemoet, die hem te Aath aantrof, en haaren wil bekent maakte. Drie dagen voor zyne aankomst te Gend, hadden Sche- penen en Raad, by openbaaren Plakaate ^als iwas hun 's Lands Oppermagt ten deel geval' len, verlof gegeven, om elk, die de Bede ten iplatten Lande geweldiglyk wilde invorderen, geweldiglyk te wederftaan (ƒ). Roeulx, in de «Stad/ontvangen, floeg den zagten weg in, eifchende alleenelyk, 1. dat de Gemeen ce de Schepenen met de Regtsoefening Hete begaan, a» darrnen de wapenen afleide, en zig aan zynen arbeid en handel begave, en 3. dat men de Excynzen liete verpagten, alzo de Stad
Cr") d'Holländer, p 438—465.
(O ld. p. 470—478. ,i.
|
|||||
|
V. Deel. M
|
|||||
|
S?8 VADERLANDSCHE XVIII. Boe*:
Kaam.II. Stad anders haare lasten niet draagen kon»;
153f__ ^e Gemeente verzögt agt dagen tyd van be- *~raad; doch hy wilde flègts drie of vier dagen, toeftaan. De welgeftélden en vreedzaamen onder den hoop toonden zig terftond gene- gen,, om in zynenvoorflag te bewilligen; doch de kwaadaartigen, die 't grootfte getal uitmaakten, en zig den naam van (4) Kre- 'Jet's gaven, hadden 'er geene ooren naar» Eg- ter waren 'er, ook onder deezen, eenigen » die' wankelden, vraagende, of men zig dan tegen den Keizer kanttn wilde? Doch anderen, riepen, dat de voorflag van Roeulx, niet door den- Keizer , maar door de 'Landvoegdesfe ontworpen was.'ite twist liep zo hoog, dat men de wapenen aangreep, en zig, op de markt, in flagordé ftelde, tegen elkahderen. Roeulx ^ 'geen antwoord hebbende können krygenv ver- liet de Stad. Eenigè dagen na zyn vertrek, werden allen, die, ter oorzaake van de be- williging in de Bede, die Livyn >Pyl aan zulk 'een deerlyk einde geholpen hadt, gevangen Waren, by Vonnis van-1 Schepenen, op vrye Vpeten gefield (V). De Schepen \ß Jan van. Waasberge, ook zwaar'gepynigd'geweest zyn- dè, was, eenigen tyd ■ &vopt&af in- de ge- Vanéenjs geftorven. («). • -■'■■-"■ « Tot hiertoe, "gaah-dè Aantekeningen van
Jan
(t~) d'Hollanber, p. ^7^481. "> '.!...' '.
;(«3 ld. j> 447> 46<V ,- ±rt\' ..'.-.e,;,:-'-.! •*'-, .•
£4.) Ik weet niet, of dit woord van kryten, waar-
voor men, eertyds, h-e&'en zeide", afkome, dan ofhec Zo veel zegt, als Kretfers, dat zyn Zakkedraagenof Kruyers. Zio Kiuan. Diclionar. |
||||
|
XVIfi:$ÄMH.Xg'Vao'R'IftrV'/ %
Jan de Hölkndefi Het vervo% varin*é v>r-&wiijki
haal dèr Gendfche beroerte moet, üitahdere *53P> Schryvers en Hukken, worden opgemaakt. " De Landvoogdes den Keizer, omtrent het'
midden van Wyfifflaand, kennis gegeven . hebbende van den toeftand der zaaken te Gend, en te gélyk van eene geweldige pp- fchudding te Maaftricht (i>), in welke, ver- ' fcheiden' Wethouders waren omgekomen (W),; 'frl oordeelde zyne Majefteit, dat hy de reize herwaards niet langer koh uitftellen. De zwaarigheid lag alleen in het uitvinden &ÈL.
van eene wyze, om dezelve veilig en fpoèdïg Moeiiyfc genoeg te doen. Ter zee kon zy, in dit jaar Sz«^ getyde, niet zonder gevaar gefchiedeh. Ook reizehef- hadt de Keizer, nu, gelyk in 't' ypörjaar, waard«.' geene Vloot by der hand, om hem, te gelei* den. Daarenboven kon hem eëri ftorm, lïg- telyk, op de Engelfchë Kusten doen verval* len, daar hy, in eenen tyd, dat hy met HetiA rik den VUL over hoop lag, zo ligt nog niét afgeraakt zou hebben -, als zyn Vader S ten tj- de van Henrik den Vif, Dën Weg, te lande2 door Italië en Duitschland, te neemën, zoti veel tyds fpillen, en ter oorzaake van de bë* weegingen der Proteftanteh, zonder Leger, onveilig zyn. Daar fchoot dan geen andere weg over, dan die door Frankryk. Doch y'' ' deeze was niet min gevaarlyk, dan de twee anderen. Karel mistrouwde Fran?ois en de/ Franfche Grootén* fchoon de Koning hem,: tot
fl>) b'-ÖÖiLaMdÏR, 'p. 4SI.
O) Chron. yan £. j» Vitó fi 5a. GovpöOÉy, tl. 6ó$. :'"
M &
|
||||
|
(i&> VADERLANDSCHEXVfflBoER.
JKarelH. tot zyne, gerustfteiling, zyne twee; Zoonen,
J539- als gyzelaars , aangeboöden hadt. Doch ïn *«■--*■■"-— aanmerking neemende,. dat hy Franc/ns. lig- • telyk, met de belofte.vanhet Hertogdom Mi- Hy .laan, zou können, rnpmpen, befloot hy, ein- "g^e (Jelyk, de reis, met een klein gevolg, door door Frankr.yk, te nehmen» en zig, voorallever- Frank- zekering:, op het, blpote woord des Korsings, tyk, te verladen. ; Zo'idra.hyop de grenzen van iFrankryk gekomen was, werdt hem dezelfde eer als den Koning aangedaan. In 't begin van _ffi°' Louwmaand des jaars 1540» deedt hy zyne T" intrede te Parys. Eenige Hovelingen rieden ■;, , den- Koning, dat hy KareJL' niet moest laaten ',:':':* .t . Vertrekken, voor. dat hy zyne belofte „wegens ai* ~2 Milaan, mondeling gedaan, fchriftelyk be- kragtigd hadt. Mèn Xprak 'er den 4 Keizer O' Ver; doch hy gaf voor, dat zulks vryer en gevoèglyker zou können gefchieden, wanneer Hy in zyne Staaten gekomen zou zyn. Men herinnerde hem dit, toen hy den een-entwin- tigiten van Louwmaand, te Valcnchyn bin- nen tradt. Hy antwoordde, dat hy 'er zig op y fceraaden zou; doch naderhand wilde hy 'er geert woord meer van hooren reppen, en Fran^ois zag te laat, dat hy, door den Keizer, was opgeligt (x). ; en tornt 'In 't begin van Sprokkelmaand, werdende
in de Ne- Staaten van Holland naar Brusfel ontbooden, deriau- otn Zyne Majefteit te verwelkomen (y)._ De * Roonwch-Koning Ferdinand was ondertus* fchen
C«) Pont. Hbuter. Rer., Aufttiac. Liii. XI. f. 515 > 51ÖÏ
Daniel Tom. VU. p. 833. OO Mr. Aert van der Gobs Rcgift. il. 30a. |
||||
|
XVIII. Boek. H I S TORI Er ïSï
fchen, met twee Regimenten Knegten, in de KarêlIf.
Nederlanden gekomen. De Landvoogdes hadt T54°' ook eenig volk geworven; Aan 't hoofd dëezer manfchap, begaf zigde Keizer, vanzynèn Broe- der en Zuster en veele Grooten verzeid, naar Gend; alwaar hy, den zestienden, tusfcheh en te vier en vyf uuren, introk, zondereenigen te- Gend. genftand te ontmoeten (V). Zes dagen daar- na, kwamen de Staaten van Holland hem hier begroeten. De Advokaat van der Goes voerde het woord, en verzogt den Keizer in Holland te willen komen, zo dra zyne zaaken zulks zou- den gehengen; 't welk hy beloofde (V). De Gentenaars, twaalf Perfoonen gemag-r
tigd hebbende, om den Keizer te verwelko- men (£), hadden hem, al by zyne aankomst, een fmeekfchrift overgeleverd, vervattende een omftandig verhaal van al 't gene 'er voor- gevallen was, en een verzoek, om van de Beden vry te blyveh, als ftrydig met hunne Privilegiën. Van deezen hadden zy 'er drie aangehaald; één van Graave Guy, in den jaare iao6; één van Graave Lodewyk van Ne vers, in den jaare 1324; en een van Vrou- we Maria, inden jaare 1476 [1477], gege- ven; allen drie, met naame het eerde en het laatfle, vryheid van lasten, in welken zy niet bewilligd hadden, vergunnende, zonder dat de. meeste Leden van Vlaanderen hen zouden können overftemmen. 't Verzoekfchrift be- helsde, voorts, eene vertooning van de zwaa- ' '■ re C 2"} Pont. Heut. Rer. Auftriac. Libr. XI. p. 517.
(a ) Mr,- Aert van der Gobs Regift. U. 393, 304. £*) d'Hollander, p. 483. M3 1 *■«
* • ■ .
|
|||||
|
J>
|
|||||
|
ïBz VADERLANDSCHEXVIII.Boei«
ïCamlII. re Beden 3 geduurende 's Keizers Regeeringe,
, ï54<?' ingewilligd (0). De Keizer hadt, midlerwyl, *"" de Poorten der Stad doen fluiten, en met ee* ne fterke wagt bezetten, 't Verzoekfchrift deedt hy, federt, in de tegenwoordigheid der Vliesridderen en der Raaden van Staate, door • den Advokaat Fiskaal, omftandig wederleg- gen. De Advokaat maakte, onder anderen, zyn werk, om aan te toonen, dat de Privi- legien, op welken de Gentenaars zig berier pen, of kwalyk toegepast, of in zig zelven kragteloos waren. „ 't Privilegie van Graave „ Guy zag, zeide hy, op lasten, die Gend „ in 't byzonder; niet op lasten, die gantsch ,j Vlaanderen werden opgelegd, 't Privilegie- 3, van Graave Lodewyk fprak niet van Graaf- s, lyke Beden; maar van die van byzondere 3, Heeren, die zig tegen den Graave zouden „ durven kanten, 't Privilegie van Vrouwe „ Maria was haar, terwyl zy te Gend gevan- ,, gen gehouden werdt, met geweld, afge- ,, perst, en door de Gentenaars zelven, in j, laater' tyd, voor kragteloos erkend." Voorts merkte hy aan „ dat het den Keizer wee deedr, „ dat de toeftand der tydén hem. genoodzaakt „ hadt, Vlaanderen, eenige jaaren herwaards, l, zo zwaar een' last op te leggen; doch dat j, Gend n^auwlyks het QQ zesde deel vandee- £0 Sententie vgn Karel Vi tegen Gend, iii C. P. Hoynci5
Van Iapendrecht Anal. Belg. Tom. lil. p. u. ^,'488, 490. (5) In te Sententie van Karel den F, te vinden in
<3e Anah&ß Belgiea, Toni. lil. P. II. leest men (bl, 5Q2") den laesten fennii>(k ; doch ik houd di? voor ee? ne fchryf- of drukfeil, en lees den'festen ppnninck;, ge? lyk Pontus HsüTERüp gelezen heeft. B,et. 4vßr. \A\$, |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE, . i£3
„ zen last hadt gedraagen. Hy befloot, ein- Karei.II.
„ delyk, dat de Gentenaars, zig aan de mis- »54o. „ daad van gekwetfte Hoogheid hebbende"" "* „ fchuldjg gemaakt, 's Keizers ongenade dub- „ bel verdiend hadden, en behoorden geftrafc „ te worden (d)," De Advokaat der Gente- naaren antwoordde, op deeze redenen, om- ftandiglyk, zeggende, onder anderen , ten opzigte van het Privilegie van Vrouwe Ma- ria „dat het niet door geweld verk reegen; „ noch immer vernietigd was; dat men dit „ laatfte alleenlyk zeggen kon van een Privi- „ legie, de S'.ad in 't byzonder betreffende; „ doch dat het Privilegie, op welk hy zig „ beriep, Vlaanderen in 't gemeen aanging." Voorts verdedigde hy zyne meesters, eer de andere punten, zo goed als hy kon. Doch de agtbaarheid»en magt des Keizers, daar die van Gend niet tegen op mogten , heeft hem, ©ngetwyfeld , de vrymoedigheid benomen , om hunne zaak, in deeze gelegenheid , be» hoorlyk voor te ftaan, Hy vergenoegde zig, met de ongelukkige Stad, in 't flot zyner Re- de, aan 's Keizers genade te beveelen (Y). Ia 't einde van Grasmaand, werdt het Keizerlyk vónr.is eerst uitgefprokén. Het behelsde „ dafc „ 'er, onder de Leden van Vlaanderen, voorc- „ aan, ook in 't ftuk van belastingen, over- „ ftemming vallen zou, en dat Gend en all« „ andere Steden zig naar de meerderheid zou- ,, den moeten voegen; dat de Graaf, den j, Gentenaaren zweerende, voortaan alleen n ZO«
C<Q Sententie */,, 494—506,
iJj geu^uiie ïk 00Ö—51a, È 1
|
|||||
|
M 4
|
|||||
|
i'«4 VADERLANDSCHEXVilLBoEE.
KarelÏI. „ zou behoeven te belooven, de fchikking,
-,I54c; »door den Keizer, kort hierna, op de Re- „ geering gemaakt, te zullen naarkomen; dat „ de Gentenaars, misdaad van gekwetfte „ Hoogheid hebbende begaan, alle voorreg- „ ten, lyf en goederen, met naameHunnewa> „ penen, en de onraadklok ,■ Roeland genaamd, „ verbeurd hadden, ook de jaarlykfehe Ren- „ te van vyf honderd en vyfiig ponden vlaams, „ door hen, voor deezen, van Hertoge Ka- „ rel van Bourgondie, gekogt; dat zy, be- „ halve hun aandeel in de viermaalhonderd- „ duizend guldens, waarover de beroerte ge-' „ reezen was, den Keker nog tot boete be- „ taaien moesten honderd-envyftigduizend „ guldens eens, en jaarlyks zesduizend gul- „ dens, voor altoos; dat, eindelyk, de ganN „ fche Wethouderfchap en omtrent vierhon- „ derd-énvyfiig andere Ingezetenen, ter be- „ noeminge des Keizers, en onder dezelven, „ eenigen, die xig, ten tyde der beroerte, „ Krefers genoemd hadden, hem, in linnen- ,V kleedinge, met eenen ftrop om den hals (6), » ter
(ó) Ik zie, met eenige bevreemding, dat de-Heer
C. P. Hoynck van Papendrecht, uitgeever der Sen- tentie van Karet den F. in de Jnalèda Belgica, Tom. 111. P II. p, 486, het flropdraagen, door die van Gend, als eene gemeene dooling aanmerkt, van welke men geen blyk vindt, in de Sententie: daar men nogtbans, in die Sententie (bl. 515), met ronde woorden, leest: ende de voorfeyde Crefers, den bast aan den hals, ende alle wefende in lynwaet compare- ren füllen voor ons enz. en daar de Heer Hoynck Zelf het woord bast, met het woord laqueus oïflrdp, verk'aart. Doch dit 's flegts een blyk van afgetrok- kenheid van gedagten, die ook de bekwaamde lui- dea
|
|||||
|
-*
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 185
|
|||||
|
„, ter aarde leggende, voor zig zelven en de KarelII,
„ gantfche Gemeente, om vergiffenis moes- y%?* „ ten fmeeken, die hun als dan vergund wor-"~ „ den zou, met uitzondering egter van de ge- ,, vangenenen voorvlugcigen(ƒ)." Vandeeze gevangenen werden 'er, federt, zes-entwintig onthalsd, en eenige anderen in zwaare geld- boeten beflaagen. De verdere deelen van het vonnis, op den tienden van Bloeimaand, vol- daan zynde (g), werden de boeten befteed, toe opbouwing van een Slot te Gend, waar- mede de Ingezetenen, veele jaaren agter een, in bedwang gehouden werden (//). Dus eindigde deeze geweldige opftand , Aanmer-
tot groot agterdeel der Gentenaaren. De -'eJj andere Nederlanden zagen aan hun, wat Gen(j. zy van hunne magdge Heeren te wagten had- fche Be- den , zo zy immer onderneemen durfden, hun- roert»» ne oude en bezwooren' Vryheden, moedig- lyk, voor te ftaan. Wy können, ondertus- fchen, niet nalaaten aan te merken, dat wy, onze gedagten, onpartydiglyk, over den oor- fprong en voortgang deezer Beroerte , heb- bende laaten gaan, klaarlyk meenen te kön- nen zien, dat de Wethouders der Stad, die, in 't jaar 1537, weigerden, in de Graaflyke Bede, te bewilligen, en welker fommigen, na- derhand, de ongelukkige flagtoffers van 's volks woede geworden zyn, voor trouwe, re- de- ff) Sententie il. B\a,*-*$t?. '
(g) Sententie bl. 517, 518.
'■■ (& ) Pont. HeijteR. Rer. Auftriac. Libr. XI. p. 517, 518, 519,520,521,528. den, nu en dan,- in zig zelven, gewaar geworden-
M 5 i -
|
|||||
|
186 V A D E RL A N D S C H E XVIII. Boek;
'Kuffitll. delyke en gemaatigde voor ftan der s hunner vry-
i54°" heden moeten gehouden worden; dat de Land- " ~ voogdes, in plaats van die bewilliging, de aan- bieding om manfchap; te leveren aangenomen hebbende, en des onaangezien, die van Gend, naderhand, tot het opbrengen der Bede wil- lende noodzaaken, de eerfte aanleiding tot de beroerte gegeven heeft; doch dat het onver- ftandig volk, geene paaien weetende te ftellen aan zyne woestheid, en droomende van Privi- legien , die nimmer in wezen waren geweest, ,allengskens van kwaad tot erger voortgeflaagen is, en zig, inderdaad, fchuldig en ftrafbaar gemaakt heeft. Of egter deeze ftraf ook in geldboeten, waardoor de goeden, die te ge- lyk de aanzienlykften waren , meer dan de kwaaden en geringen gedrukt werden, behoor- de te hebben beftaan, mag, met reden, in twyfel getrokken worden. xv. Toen Gend in rust gebragt was, vertrok Karel de de Keizer, in 't midden van Hooimaand, te V. komt fchepe, van Sluis in Vlaanderen, naar Zee» ï^01" land. Hy bezag daar de voornaamfte Steden, en ftak, na een kort verblyf, over naar Dor- drecht (Q, alwaar hy den een entwintigften aankwam, 't Geregt en de beide fchutteryen haalden hem hier plegtiglyk in. Men hadt de ftraaten, die hy door moest, alomme met groente beftrooid, Hy vertoefde hier twe© dagen (&), en begaf zig toen, over Rotter- dam en Delft, naar den Haage, alwaar hy den vier entwintigften aankwam (7). Ter oor«- '""ff- zaa»
-'-fH TtEicERSR. Tl. ncel, ht, 4655 /Ml , ',
,; £*) ÜALUN Dordr. hl. 828. . %,-«- |
||||
|
XVlH.BoEK, HISTORIE. 187
zaake van zyne vermoeidheid en onpasfelyk- KarelIT;
heid aan de Jigt, liep het tot den vyf den van 1540. Oogstmaand aan, eer hy den Staaten gehoor ' verleenen kon. Lodewyk van Schoore, een Bede van
zyner Raaden, eischte toen, in zynen naam, "smaai- eene gewoonlyke Bede van honderdduizend builend* guldens 's jaars, voor zes jaaren. De Advo- guldcus« kaat van der Goes antwoordde, uit den naam der Staaten, dat zy, alleen gekomen zynde om te hooren, verflag van deezen eisch doen moesten, naar ouder gewoonte; om zyne Mi- jefteit antwoord te können brengen, op zulk een' tyd £n plaatfe, als hy zou goedvinden, te beftemmen. De Keizer verkoor Amfterdam , tegen den twaalfden der maand. Doch men be- woog hem, om Haarlem te kiezen. Men hieldt hem voor, dat de lugt en het water, te Amfter*- dam, fchadelyk voor zyne gezondheid waren, 'c welk Item van gedagten veranderen deedt. De Staaten te Haarlem verfcheenen zynde; bewilligden de Edelen, Dordrecht, Haar'era en Amfterdam in de Keizerlyke Bede, fchoon zy, jaarlyks, twintigduizend guldens meer be- liep, dan de hoogfte gewoonlyke Bede, wel- ke men immer toegedaan hadt. Doch de an* dere Leden waren nog niet volkomen gelast. De Landvoogdes wilde egtef, met de meer- derheid , tot eene volle bewilliging befluiten, en dus ook in Holland invoeren, 't gene mer, nog maar onlgngs, met geweld, in Vlaande- ren doorgedreeven hadt. Doch de Heer-'n van Brederode en Asfendelft, benevens den Advokaat van der Gces, vertoonden haar zo klaarlyk, dat zulks met 's Lands gewoonte en yryheieo ftre^Cj dat z| «ig bewgegen liet, GW
|
|||||
|
(
|
|||||
|
i88 VADERLANDSCHEXVHI.BöEK.
|
|||||
|
Kasei.II. om de Dagvaart van Haarlem naar Utrecht
"54°» te verleggen, alwaar de overige Leden, bin- M nen weinige dagen, ook in de volle Bede be- willigden. Zy zogten, gelyk meermaalen ge-
fchied was, ook wederom eenige punten te bedingen. Doch de Landvoogdes wilde hier toe niet verdaan. XVI. De waare reden, waarom Dordrecht niec Twist alleen; maar ook Haarlem en Amfterdam zo van eeni- gereed waren, om in zulk eene zwaaie ge- geSteden woone ßec|e te bewilligen, verdient kortelyk met Dor- . ° „' . „ . , i drecht te worden aangeweezen. Eenige Steden (j),
over 't en onder anderen, Delft, Amfterdam, Rot-
Stapei- terdam, Alkmaar, Hoorn en Enkhuizen, la- Ieêt* gen thans met Dordrecht, wederom, wegens 't Stapelregt, over hoop (*»•)., .en hadden, op den zesden van Zomermaand, een fmeek- fchrift overgeleverd aan den Keizer, waarby zy verzogten, van 't Stapelregt verfchoond te worden; beweerende zy, dat ze 'er, reeds in 't jaar 1394 [1395], door Hertoge Al- brecht, van on thee ven waren (V). Dordrecht leverde hiertegen een ftrydig Vertoog in , houdende „ dat het Privilegie van Hertoge „ Albrecht wetteloos verkreegen was, alzo „ zy 'er flegts eens, en wel tegen eenen Zon- „ dag , een' ongewoonen dag van regten , „ over gedaagd waren,' en niet hadden kon- v - « nen
(m) Mr. Aert van der Goes Regifl. bl. jo6, 307, 30a.
(»} ■?•* Handv. van Amft. bl, 10. ,(7) Haarlem vind ik, onder deeze Steden, niet ge-
noemd; fchoon deeze Stad, zo wel als verfcheiden' anderen, in 't Privilegie van Hertoge Albrecht van den jaare 1395, van't Stapelregt vry verklaard was. Handv^ van Amfi. bl. 10. Scurevelius Haarlem, bl. 243. |
|||||
|
> I ■
XVIII. Boek. H I S T 01RI E. i89
r,t nen verfchynén, doordien men hen , by KarelU,
,, den Hertog, hadt weeten verdagt en ge- '54°' r„ haat te maaken: waarop hy een Privilegie ""~*~^ ;,j,;in. hun nadeel hadt verleend, welk egter „ nimmer ter uitvoeringe gelegd was." De Keizer ftelde ' terftond Kommisfarisfen , om Partyen te hooren, 't gefchil te onderzoeken, -*: en 'er hem verflag van te doen. Terwyl jnén hier mede bezig was, werdt de Bede ■gedaan, van welke wy gelproken hebben» Dordrecht bewilligde , naar gewoonte, ge- leedelyk. Ende andere Steden, bovenal Am- sterdam , eene gunftige uitfpraak van 't han- gend gefchil zoekende, wilden Dordrecht niet toegeeven, en ftelden 't bewilligen in zulk eene zwaare Bede geen oogenblik uit. 's Kei- zers uitfpraak, die op den agttienden van Wynmaand te Brusfel gefchiedde (0), vol- deedt egter niet aan de verwagting der Ste- den. Dordrecht werdt, by dezelve, in 'c Stapelregt bevestigd. Alleenlyk voegde 'er de Keizer eenige bepaalinge by, uit welken bleek, hoedanigè goederen alleen aan 't Sta« pelregt onderworpen waren, en tot hoe hoog het zelve gevorderd worden mögt. Ook ver- klaarde de Keizer, onder anderen, dat alle goederen, Kanthout, Kromhout en Eiken planken,alleenlyk uitgenomen, komende uit het Noorden, van Amfterdam en daaromtrent, door de Stede Gouda en den Ysfel, neder- • waards, voorby Rotterdam, niet gehouden zouden zyn, te Dordrecht aan te vaaren, noch al-
'L OD Ma* Aert van der Go,s E-e£ift> W< 3°9> 3i°«
|
||||
|
O$0 VADERLANDSCHEXVIILBóeê
Jtftipii|. aldaar te verftapelen (ƒ>): 't welk tiien; ala
i$i9' eeiie byzondere gunst, die de Amfterdam- mers en anderen, door bet fpoedig inwilligen eener zwaare Bede* verwierven', aanmerken Öiag. 't: ï'iX 3 :::; ,. xvii. Van Haarlem, hadt zig de Keizer, op
De Kei- den twaalfden van Oogsunaand, over Am- zer k°mt fterdam, alwaar hy, onaangezien men hem «recht* ^e lugt dier Stad zo flegt afgemaaid hadt, twee dagen vertoefde (#), naar Utrecht be- geven. sHier was hy, den veertienden, des avonds .ten agt uuren, aangekomen, en door de Edelen en Wethouders der Stad, mee toortslicht in' de hand, mitsgaders door deBur- gery, buiten de Tollefteegpoort, ontvangen. De Schout van Utrecht, den Keizer tot drie- maal-toe te voet gevallen zynde, boodt hem de Roede aan en de Burgemeesters de Sleurels der Stad, die de Keizer beide aannam; doch terffiond Wederom overgaf. Even binnen de Poort, ontvingen hem de.Bisfchop en deGees- telykheid; hem insgelyks te voet vallende. Toen hy een ftuk wegs in de Stad gekomen was, verwelkomde de Domdeken, jan van Voorst, by wien hy zynen intrek nam, hem met eene deftige aanlpraak. De Stad hadt onge- meene kosten gedaan, tot deeze inhaalinge des Keizers. Op de Neude, ftondt eene gulden eerepoort, daar de Vorst door reedt, en een groot vrouwenbeeld, zo gemaakt, dat het de armen uitftrekken en famenvoegen kon, om den Keizer te verwelkomen. De ftraa-
(p> Sententie -eni. Oxdonn. van Karel V, wegetis 't Sjjipetr^
Ij? Halen Dordr. bl. 444, 450, 459, 465, QfJ GOUDHOEVEN W. OU. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. 19*;
ftraaten waren met groen loof behangen, en KwöhII*
voor de Huizen, welken hy voorby moest, *54°« flonden toortfen te branden. De Keizer, zy<- n ne zaaken , te Utrecht, verrigt, en waai>
fchynlyk eene Bede gedaan en verkreegen hebbende , vertrok , den negentienden, over Viane, alwaar hy 't middagmaal hieldt by den Heere van Brederode, naar Gorinchem <r). Van hier begaf hy zig, des anderendaags, naar Heusden, kwam den twee-entwintigften te 's Hertogenbosch, twee dagen daar na te Geer ruiden berg, en op den vyf entwintigften te Breda, alwaar hy, door René van Chalons, Prins van Oranje en Heer van Breda, deftig ontvangen werdt (s~). 's Prinfen Vader, Henrik, Graaf van Nas- XVIIL
fau, hadt, omtrent twee jaaren té vooren, de^névaB Landvoogdes, Vrouw Maria, ter zelfder Ste- p^0"^ de, onthaald, en was, omtrent ,agt dagen Oranje, daarna, op den dertienden van Herfstmaand worde des jaars 1538, overleeden (/). Nu werdt Stadhou- het onchaalen des Keizers, door zynen eenï;Holland* gen Zoon, René, die alle zyne Hèerlykhe- den geërfd hadt, gevolgd van eëne nieuwe waardigheid!, welke zeer diende , tot ver* meerdering van zyn aanzien, hier te Lande. Antoni van Lalaing, Graaf van Hoogftraa- Voornaa« ten, en, federt agttien jaaren, Stadhouder vari me llerf- Holland. en Zeeland, waarbyibéStadhouder*ewU*- fchap van Utrecht \ onlangs, was gevoegd, was, >*?>< é °P
(V) Henr. van Erp. Chron. II. 113, U4.' > s.aa
.<ïs~) Goudhoeven bl. fin
('O-Necrol. Eccl. S. Maii» de Breda-in C. P. 'Hoynck vaiï
Papendrecht Anal. Belg. Tem. III P. I. p. 397. E, B£ TüRR f. ,ïi. Mr, Abrt van ds& Cues Ilegifc. N, 2B8. |
||||
|
tmmm^mmmmmm
|
|||||
|
f 9» VADERLANDSCHE XVIÏL Boeic.
XAREtlI. op den tweeden van Grasmaand deezes jaars
J54Q' 1540, overleedenv^«). En in Herfstmaand daar- "'*""" na (V), droeg de Keizer het Stadhouderfchap den Prinfe van Oranje op. In zynen lastbrief, die in 't Walsch gefchreeven, en den vierde» van Wynmaand getekend was, en op welke» hy, den zesden, te Brusfel, deneedtdeedt(V), voert hy den naam van Stadhouder Generaal over Holland, Zeeland, Friesland\ßSitis, West- friesland] en Utrecht, Voor neen den Briek(x~)» 't Land van Voorne en den Briele werdt af- zonderlyk genoemd, om dat 'er verfchil viel, «f het tot Holland," of Zeeland behoorde, of jyel, als eene Landftreek op zig zelve, moest aangemerkt worden. Voorts krygt hy magt, 'i'*<'V om, daar''t noödigzyn zou, de Burgemeesters, Schepens en Wet te vernieuwen, gelyk vanouds; wagt te doen houden in de Steden en ß er kt en, en 4 :nr;;(; de Staaten, tot verdediging en beveiliging des »tu« Lands, te doenbefchryvcn (j) „• byzonderheden „ IJOii;';j die men, te. vooren, niet in de lastbrieven '*j.,'.'![der Stadhouderen plag te (lellen.; De nieuwe Stadhouder van Holland was, kort voor zyne verheffing, in de Egt getreden met Anna, Dog- ter van Antoni, Hertog van Lotharingen (z)^ die de Gelderfchen, ten minften in fchyn , Willem van Gulik hadden toegefchikt. In Herfstmaand des volgenden jaars, kwam hy eerst in Holland, alwaar hy, tot groot genoe- gen (ü) Chron. van E. de Veer ƒ. 52. verf. Mr. Aert van
der Goes Regift. bl. 304. tv) Chron. van E. de Veer/. 53 verf. Goudhoeven bl. 6ll.
(w) Mr. Aert van der Goes Regift. bl. 309,
fijhf ) Repen, der Plakaat. bl. 42. (>0 III. Memoriaalb. De Jonge./. 89.-. .'c. t\
{Z) Chron. van E. dié Vber f, 53 verf.
|
|||||
|
XVIIi.BoKK. H I STORIE;.v 193
gen der Staaten, zyne vaste wqoning verkoor, KarelIJ,
en, volgens gewoonte, ter Pleitrolle van den ?54<?- Hove, zitting nam '(jt). Omtrent deezen tyd, ~ ftierven, hier te lande, nog,twee voornaame mannen, welker dood hier verdient geboekt te worden. Floris van Egmond, Graaf van Bui*- ren, die lang Kapitein - Generaal geweest was, overleedt, te Buuren, op den vier entwintig- ften van Wynmaand des jaars 1539 (£). Zyn Zoon, Maximiliaan, volgde hem op, in zyn Graaffchap. De Admiraal Adolf van Bourgonr die, Heer van Beveren en Veere, ftierf, ins- gelyks, op den zevenden van Wintermaand deezes jaars 1540. Hy hadt ook eenen Zoon, Maximiliaan genaamd, die hem niet flegts inj zyne Heerlykheden opvolgde; maar ook, doof den Keizer, met de waardigheid van Admiraal bekleed werdt (V). Wy zullen hem, eerlang, ook Stadhouder van Holland zien. Karel de V, op dat wy tot zyne reize we- XIX.
derkeeren, was van Breda naar Bergen op^S™18* Zoom vertrokken. Van daar begaf hy zig donnan- naar Antwerpen en Mechelen ,*• en keerde, ue op de eindelyk, op den laatften van Oogstmaand, te Regee- Brusfel te rug (d). Hier waren de Staaten vannnS* alle de Nederlanden, ter Dagvaart, befchree- ven (c), onder anderen, om eene nieuwe en algemeene Ordonnantie op 's Lands Regee-, ringe te hooren afkondigen (ƒ), bynawan iri nge-
,(<0 Mr. Aert van der Goes Regift, il. 309, 323.
(Ó Chrön. van E. de Veer, ƒ. 52. (e) Reigersb. II. Deel, bl- 466. (V) Goudhoeven, il. 611. •
(O Mrc. Aert van der Goes Regift. bh 309.
.(ƒ) Zie Groot.Plakaatb. I. Deel, Kol. gil. Groot UW. Pfcj , |tèatb. I. Deel, bh 42I. | y. De at, N
|
|||||
|
/ 1
|
|||||
|
'*94 VADERLANDSCHE XVIII. Boek;
KakelII. gelyken inhoud met die van den jaare 1531»
*54°- van welke wy, hier voor (g), de voornaamfte, " ""punten hebben te boek geiteld. De Ordon- nantie, van welke wy fpreeken, was, op dea vierden van Wynmaand, te Brusfel, getekend, . en werdt, federt, ook in de byzondere Land- fthappen, afgekondigd (^). Uit dezelve, bleek, onder anderen, dat de Keizer, omtrent de ver- oordeelde Gezindheden, geene oogluiking al- toos wilde gebruikt hebben. Ook kwam 'er, in gevolge van deeze Ordonnantie, nog voor *t einde deezes jaars, een Plakaat in Holland uit, tegen de Herdoopers en andere Ketters, waarin hun, onder anderen, 't befchik by «iterften wil over hunne goederen verbooden werdt (*). De Keizer vertrok, in Slagtmaand , door Henegouwen en Namen, naar Duitsch- land, om den Ryksdag te Regensburg, aan- gelegd om de Protestanten tot onderwerping te brengen, by te woonen. Doch hier werdt niets van belang geflooretr. De Ryksdag ein- digde, in Hooimaand des volgenden jaars(&), en de Keizer keerde eerlang naar Italië: alwaar wy hem laaten zullen, om te zien, wat, mid- lerwyl, hier te Lande, voorviel. Vervolg De Staaten van Holland hadden, behalve van t ge-verfcheiden' zaaien van kleiner, belang, nog fu'1 1a* twee voornaamen te verrigten, die hen lang AAS!cen Hove ophielden« '< Gefchil met den Ad- fcn den miraal hing nog onafgedaan, en men begon, } we*
O") XVII. Bneh il. 25. ,
(A) Repert. der Plak. van Holl. tl. 40. ( O Rept«, der Plakaat. bl. 39. f*) Hra-Paolo Hift. du Coric, de Trsnte, Tom. I. 170»
179, 180. |
||||
|
XVilL Boek. HISTORIE., 195
wederom, te fpreeken van den uitvoer van 't KarelIIj
Oostersch Koorn* niet dan onder 't betaalen I54°« van 't afggfchaft verlofgeld, toe te laaten. g^hou- De Landvoogdes hadc reeds, voor eenen ge- der van ruimen tyd, beloofd, 't gefenil met den Ad-Holland» miraalte zullen afdoen(/)5 doch hier kwam niets van. De Admiraal bleef zig het regt aänmaatigen van 't geeven van Bedel - en Vry- geleibrieven aan de Onderzaaten van Holland, en vorderde zyn aandeel van de gemaakte pry- zen, over welken, en over andere zeezaa- ken, hy ook te regt wilde zitten. Hy beriep zig, om dit zyn regt te bewyzen, op de Or- donnantie van Maximiliaan en Filips, in 't jaar 148^, gegeven, van welke wy* op zyne plaats ó»), den korten inhoud hebben mede- gedeeld. Doch alzo deeze Ordonnantie, on- der anderen, behelsde, dat 'er niemant in zyn Regt door verkort worden zou, oordeel- den de Hollanders f die, in 't ftuk van den / oorlog ter zee, nooit onder eenen algemeenen Admiraal, maar alleen onder hunnen byzon- deren Stadhouder geftaan hadden, dat de Ad- ; -■: miraal zig, ten onregte, op deeze Ordonnan- tie beriep, om zyn regt over hen te bewyzem Sommigen zeiden zelfs, van Meester Albrechc " van Loo, weleer Advokaat van Holland, ver* ftaan te hebben, dat Holland, by uitdruklyke Aiïe-, van de Admiraliteit was afgefcheiden (n)* De Staaten hadden hierom, in 't voorgaande jaar 1539, den Advokaat van der Goes en ■ ' 'J\ .4e •(iiy Zie hier Voor, bl. 140, i5j.
<m: IV. Deel, bl. 238. t«) Mb.. AeaT van »er. Gobs Regift,ik 353» aêij S5?«
i?9> 2JÖ, 301. ,7-' ,,(,, .;,.'■,■ Ni
■■■■ ■;■■ < ;l ^:
|
||||
|
10 VADERLANDSCHEXVIILBose;
JJiMLlI. de Penfionarisfen van Delft, Amfterdam, Rot-
IS4°- terdäm en Schiedam, die 't meeste belang ""hadden by de Zeevaart en Visfcherye, gemag- tigd, om met de Landvoogdesfe en met den ,"••" Keizer zelven, over dit ftuk te handelen. Eer- lange beval de Keizer den Gemagtigden van Holland, hunnen zak met ftukken over te leggen, beloovende 't verfchil te zullen af- doen. De Prins van Oranje was zo dra niet tot Stadhouder aangefteld, of de Advokaat gaf hem kennis van 't verfchil met den Ad- miraal, onder anderen, zeggende „ dat nim- „ nier een Admiraal Régtsgebied in Holland „ gehad hadt; maar dat de Steden, in de ,, eerfte plaats, over zeezaaken, hadden ge- * Refor- » vonnist:' en dat 'er * betering haarer von- mßtie. y> nisfen gevorderd werdt, by den Stadhouder.'* Oranje beloofde zyn regt en dat der Staaten De Or- te zullen voorltaan (o). De Keizer, ondertus- donnan- fchën -naar Duitschland vertrekkende , ver- ^j^j? nieuwdë f in 't doorreizen van Namen , op teit den zeven-entwintigften van Wintermaand des wordt jaars 1540, de Ordonnantie van Maximi- v?r" , liaan en Filips, op ?t ftuk der Admiraliteit, tueuw . met geen an(jer verfchü,'dan dat 'er, nu, betering van de vonnisfen des Admiraals aan
den gróötén Raad te" Mechelen werdt töege- , laaten. Voorts werdt "er niets in gewaagd van't Régtsgebied over onbeheerd weggedol- ven goed, welk, in de voorige Ordonnan- tie Qp), aan den Admiraal was opgedraagen. lri 't flot, werdt gezeid „ dat deeze Ordon» r\: .. °' :$?r| ,::ï y,,':. ' : „■ nan~ <»} Mr. Aért va]K ps& CossRegift. il. 300». 309, jï«
(Jï drt. XV. |
||||
|
XVIII. Boek: H 1 S T O R I Ei 107
„näntie., door allé de Nederlanden, móestaf-
„ gekondigd en van ftuk tot ftnk naargekomén „ worden, want ons alfoó gelieft, niettegen- „ fiaande eenige Ordonnantien, R.eßrin&en1 Ge- „ boden of Verboden ter contrarien.". De af- kondiging deezer Ordonnantie gefchiedde^in Lentemaand des volgenden jaars, in den/groo- ten Raad van Namen; doch eerst, in ^Hooi- en Oogstmaand des jaars 1542, in de Raad- kamer van Vlaanderen en te Gend, midsga- ders in alle de Steden van Zeeland (#). De Admiraal hieldt zig, als Heer van Veere, doorgaans in Zeeland op, i alwaar hy.gr.oote goederen bezat en veel aanziens hadt: waar- om men zig niet verwonderen moet,: dat hy dé afkondiging daar wist te wege te brengen. Doch in Holland, gefchieddé dezelve nim- mer,, pnaangezien men hier deeze Ordonnan- tie/niet hieldt te ftryden met het Regt van den, Stadhouder noch't Land, van Hollander), naardien, in dezelye-", zo wel als in die vanden jaare 1487, verklaard was „dat men, daar- „ by, niet verftondt eens anders regt te ver- ..,,.! korten g maar dat elk zyne regten, zonder „ zwaarigheid, zou mogen gebruiken C^." De Prins van: Oranje gaf ook naderhand, als Stadhouder en Kapitein - Generaal over Hol- land, zelfs door bevel der Landvoogdesfe, -vee- Ie Beftelhrieven uit. De Admiraal ^deëdt-, insgelyks,..van tydütot ,tyd, rerfcheiden'{ poo- igirgen,::om, uit kragte der Ordonnantie van - i ; ■,. : . é ..;:;„.-..-i-,.-.' •' |l$ -: --'t •'t«) Groot-Plakaatb. IV. Doel, II. 1215. Atlmir. Plakaatb»
gil. Beelibl. 27., \ '•■;'*•'. 2 ;: «'. . K ' .
O) Mr. Aert van iser Gqes Rceift. hU *?e ,6? mms* ,
N3
|
||||
|
-15S VADERLANDSCHEXVTILBoBk.
'KahelII.*c jaar 1540, Regtsgebied over Zeezaakenin
i54°- Holland te oefenen (/)• De twist hier over '"*-'■■-'r- fchynt geduurd te hebben tot dat hem, in den jaare 1546, by de waardigheid van Admiraal, net Ampt van Stadhouder van Holland, werde ©pgedraagen, gelyk wy, ter zyner plaatfe, melden zullen; XX. 't>Stuk van 't verlofgeld op 't Koorn ont- Men moette geenê mindere zwaarigheid. Wy heb- zoejuhet; ben g te vooren, gezien, dat Holland , by fchaft Keizerlyk Oktroi van den jaare 1531, van verlof- dit verlofgeld vry verklaard, en het zelve'-, geld op 't desonaangezieti, federt, wederom ingevoerd uitgaand Zynde, niet dan met veele moeite verkreegen wederom hadt","dat het, in 't jaar "1535, wederom af- in te gefchafc was («)• Doch tegenwoordig bë- vpereo, vondt zig de Keizer in zo groot eene verle- genheid om geld, dat hy te raade werdt, 'het afgefchafc verlofgeld, op nieuws, in té voe- ren, '■.:?£ Schynt, dat mén, gelyk meermaa- len, aangebooderi hadt, hem eene goede fom- me, op die: verlofgeld,:. te willen.- opfehieten, "*' . 't welk'hem, die gerèede penningen behoef- de , ^te eerder zal hebben doen befluiten. De Advokaat'Fiskaal j; Meester Pieter Epeul, ver- toonde den Staaten, in Slagtmaand, een Ont- werp, volgens welk, de Keizer, zo hy ver- klaarde, 't verlofgeld, voortaan, begeerde be- taald te hebben. Dé Afgevaardigden verzog- tèn.tyd, om van zyn voorftel verflag te doen. Doch hy zeide, niet gelast te zyn, omlumtyd toe te jlaan, 7>y verzogten, de Edelen, die Ln%"itM. . '• ■■ ■ vïet * (O Mn. Aert van der Goes Regift. J/, 343, 355,
|
||||||
|
XVIII. Boek. HISTOR IE; / 199
niet tegenwoordig waren, te mogen beïchry- KarelÏI,
ven, alzo de zaak het platte Land zo wel als I54o« den Steden betrof. Dit weigerde hy hun ins- n- gelyks. Zelfs wilde hy hun, op hun verzoek,
geen affchrift van zyn' Ontwerp in handen iaaten. Alleetilyk liet hy hun toe, egter zon- der eerst verflag te * mogen doen, de Land- voogdes, die thans den Keizer, door Hener gouwen en verder, uitgeleide deedt, te gaan fpreeken, hun, tot deeze reize, eene maand tyds vsrleenende.^ Doch de Afgevaardigden, hiertoe niet konnende befluiten, verzogten den Raad van Holland, eerst eens te fchry- ven aan de Landvoogdesfe, om te verneemen, wanneer en waar 't haar behaagen zou, dë Staaten'te booren. Vrouw Maria (lelde hun dag te Binch-,' tegen den twee entwinrigften van Louwmaand, hun te gelyk vryheid geer vende, om de Edelen en Steden, vooraf, te befchryven: gelyk gefchiedde. Men befloot ëenpaariglyk twee Edelen en één' uit elke groote Sfcad naar boven te zenden, om het Oktroi van den jaare 1531 voor te Haan. Dordrecht alleen wilde zig hier buiieri hou- Dor- den. De Afgevaardigden deezer Stad merk- brecht ten aan „ dat zy,. boven de ^andere Steden Jjj^f j— „ bevoorregt zynde, om vreemd Koorn uit te pey^ „ de Maaze te mogen voeren, in welk voor- ken met „ regr, de Keizer verklaard hadt geene ver- de andere „ andering te willen maaken, geene reden ooJhw „ zagen, om zig met de andere Leden te ver voorka- „ eenigeh, tér bevordering dtr affchaffing mea. ^ j, van 't verlofgeld: te minder nog, naardien „ fommige Steden faun onlangs van't Stapel- ?, regt hadden gepoogd te ontzetten." De an- N 4 ' de- .
|
||||
|
«oo V A D E R L A N D S C H E XVIII. Boek;
gAKBLlI, dere.Leden j veele zwaarigheid ziende in dee*
*54Q- ze afzondering van Dordrecht, die hunne zaak, "^" ten Hove^ moeilyker maaken moest, vaardig- den terftond twee Edelen en drie uit de Steden, benevens 'den Advökaat, naar Dordrecht af; die, in de voile Vroedfchap, gehoor gekree- gen hebbende, verzogten, dat Dordrecht zig, als een Lid van 't Land,, .by de andere Le- den voegen zou, gelyk voormaals gefchied was, om de affchaffing van 't verlofgeld, te verkrygen; alzo 't Land genoeg verdeeld was, al maakte men hier de verwydering niet groo- ter. Die van Dordrecht, hierop-, de Staa- ten, wegens hunne komst derw.aards, bedankt hebbende, antwoordden „dat hunne Afge- ^, vaardigden ter Staatsvergaderingë niets ver- », klaard hadden dan 't gene in derzelver la§t j, begreepen was; dat zy zig egter als een „ Lid van Holland gedraagen en de .gemeene j, welvaart voorftaan wilden, ten dien einde, i, gemagtigden; naar boven zendende, gelyk „ de andere Leden; doch dat zy', byzondere „ vryheden verkreegen hebbende, zulks:, voor ,.rr „ deeze reize, lafzonderJyk en op zig zelven j,; doen zouden, 't welk zy begeerden', dat ten .;.,"; j,'goede .genomen, en dtn Staaten alzo over- "-•■ 4äi jV'gebragt werdt." ,De ! afgezondenen • der •Staaten keerden, met dit befcheid, naar den - Haage: van waar,, eerlang, twfee Edelen en eehigen uit de Steden naar boven gezonden y^ ! werden. '.Zy vertrokken, «in deii aanvang des . y4 |a jaars 1541, en gaven, in 't doorreizen, den Stadhouder, te Breda, kennis van hun oog- perk , die hun van Brieven voorzag, aan ee- n- C ■ -"- \ bafcB . : :t$r. |
||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. sof
nige Leden van den geheimen Raad, om hun- K*Rei.ïr.
ïie zaak te vorderen. ■* aai l5^u Op den vyf entwintigften van Louwmaand, vertoog
fcreegën zy te Binch gehoor by de Landvoog- der fcha- desfei Zy vertoonden haar en haaren Raad, deiyk- roen en federe, in 't breede, by monde en by ,heid va\ gefchrifte „ hoe zeer 't Land van Holland LJ^ „ zig, door 't opftellen van dit verlofgeld, „bezwaard vondt." Zy merkten aan „dat „ het niet flegts ftreedt met de aloude, vryr „ heid en gewoonte; maar. ook met het uit- „ drukkelyk -Oktroi der Keizerlyke Majefteit „ vah den jaare 153:1, verleend na :naaüw« „ keurig onderzoek en met volkomen' ken- „• nisfe van zaakert." Zy voegden !er by, „dat dit verlof geld zou verobrzaaken, dat; de „vreemde Koopman'het Koorn, niet meer „ uit Holland, maar van eiders haaien zou; „dat de Oosterlingen hun 'Koorn ook elders 5J*{ ter markt: brengen zouden, wanneer 't hier „ minder gevraagd werdt; of zo zy. 't-hier aj „ bragten* dat zy allerlei vonden bedenken 5, zouden,; om den Impost te ontgaan, wa^r „door dezelve, eerlang, weinig opbrengen ^zou; dat men, ondertusfehen, in 't Oosten £*■:gelegenheid zou neemen, om; de Onder^ , j,' zaaten van Holland, ïnsgëlyks, met nieu? „ »we lasten,te bezwaareri, gelyk de Koning $, van Poolen reeds ;hadt. getragt te doen y te yj Dantzig.; fchoon tot hiertoe vriigteloos» l,^Dat by de jongfte bewilliging, in de Bede> „ van zesmaalhonderdduizend guldens, uit-, 5, drukkelyk bedongen was, dat men van 't „i verlofgeld vry blyven zou; dat Amfterdam Ji en Waterland, die de Oostzee met groote >*& ,, N 5 „ v&Ogk |
||||
|
202VADERLANDSCHE XVIII.Boek.
KarelII.„ fchepen bevoeren, in aanmerking van dee-
*£4i« „ zen hunnen handel, een groot gedeelte, / „ in deeze en andere Beden, ja veel meer dan „ het overig gedeelte van Holland, fchoori „van merkelyk grooter uitgeftrektheid, ce „gelden hadden; doch dit hun aandeel'niet ',,,,, zouden können opbrengen, zo men, door ,, 't vorderen van 't verlofgeld, den Ooster« „ fchen handel verdreef: dat, dit voornaam j, Lid des Lands, in zynen Koophandel, ge- •y, drukt, wordende , alle de andere Leden jy 'daarby noodwendig veel te lyden zouden ,f hebben; dat alle deeze redenen en veele an- „.deren, in 't jaar 1535, wel begreepen ge- dweest waren ,=by de Graa ven van Nasfau, V,. Buuren en Hoogftraaten, die, allen drie „Stadhouders van Holland geweest zynde., „ geagt moesten worden 't Land beter te ken* „ nen, dan de Thefaurier Ruffault en de zy- ,j nen,. die 't verlofgeld, nu wederom, gelyk Vi te vooren, wilden invoeren; dat zy, hier« ,; om,.hadden helpen te we^e brengen, dat ,,:'het tverlofgeld,' in 't gemelde jaar, afge- „rfcbaft was; dat de Staaten riiet voorhad- ,;den, de hoogheid en het regt der Keizer- j, lyke Majtfteit. te krenken; doch dat zy ,^ niet nalaaten konden, aan te merken, dat ,j de bepaaling:, behoudens 's Keizers hoogheid, j, volgens 't getuigenis "van denAartsbisfchop „van Palermo , door den Thefaurier Ruf- $ fault, buiten 's Keizers weecen, in 't Ok- " „ troi van dan jaare 1531, gcfteld was; dat, „' eindt lyk, toegedaan • zynde, dat het Ok«. „ troi gegeven was, tot dat anders, met hen.' ^ nisje van zaaken en naar gelegenheid des tydsp „ fa*
|
||||
|
XVIII. Boek. HI'STÖR I E>f 203
~\$ bevolen zou- worden, noodzaakelyk volgde , KarelII.
„ dat het zelve, niet dan na behoorlyk on- I5^_ ', derzoek, vernietigd kon worden: 't welk ,', gefchied zynde, hielden zy zig verzekerd, „ dat de gelegenheid des; tyds en de gefield- „ heid der zaaken zodanig bevonden zouden worden, dat men niet denken zou, om het
^, afgefchaft verlofgeld wederom in te voe- ,', ren, zo men Holland niet in den grond •„ wilde bederven." De Landvoogdes antwoordde „ dat de Ad-
„ vokaat Fiskaal de zaak van 't verlofgeld kwalyk voorgefteld hadt, of niet wel ver-
', ftaan was; dat de Keizer, onlangs, te Va- , „ lenchyn, hadt verklaard, dat hy, zo wel „als andere Koningen en Heeren, regt hadt, "fi om 't verlofgeld te doen heffen; doch dat 'i hy zyn regt en hoogheid niet wilde heb- l, ben voorgeftaan, ten koste van Hollands ', welvaart; dat zy den Staaten hierom een ',' ander Ontwerp ,^-op 't heffen van 't verlof- ^, geld, zou doen ter hand Hellen, waarby 's Lands welvaart behouden blyven zou, en
" waarnaar zy wilde, dat men zig ftipcelyk zou „ gedraagen " , ttóizi Men vondt, in dit Ontwerp, welk den Ge- DeLand-
magtigden terfcond werdt overgeleverd, ee- voogdes. nige uitzonderingen op 't betaalen van 't ver »gakt lofgeld, ftrekkende, zo men ten Hove oor- «mg£ deelde, om 't verloop van den Opsterfchen deringen handel te voorkomen; en onder anderen dee- op 't be- zen twee, 1. Vreemde Koopluiden , hunne taakn Graanen, in Holland, met konnende verkoo ÄJf pen, zouden dezelven mogen havenen, zol- ë * deren, in kleine vaartuigen overfgheepen, en • we«
|
||||
|
«04 VADERLANDSCHEXVIIIiBöBÈ
. wederom uitvoeren, zonder verlofgeld fchul-
dig te zyn. 2. De Onderzaaten zouden zo veele Graanen vry uitvoeren mogen, als zy zelven uit de Oostzee gehaald, of van daar, voor hunne rekening, in Holland doen bren- gen hadden. Doch op de eerße deezer uit- zonderingen merkten de Gemagtigden der Scaaten aan „ dat de Oosterlingen nimmer „ gewoon waren, hun Koorn, eerst in Hol- „ land, en dan wederom, van daar naar el- „ ders, te voeren; dat zy, 't op Frankryk, „ Spanje, Portugal of Italië gemunt hebben- „ de, eenen gunffigen doorftaanden wind af- „ wagtten, en dan, uit de Havens, daar zy „ den last ingenomen hadden, regelregt der- „ waards zeilden; dat zy, in geval van te- „ gen Wind, altoos ligter in Engeland komen „ konden, dan in Holland; dat aldaar veele ,-, en goede Havens waren, alwaar zy hunne „ Graanen vryelyk mogten verfehieteh *< en „ wederom verzeilen, werwaards zy wilden, „ zonder eenige regten onderhevig te zyn." Op de tweede uitzondering zeiden ze' „ dat het „ zelden of nooit gebeuren zou, dat ds On- „ derzaaten , onaangezien de vryheid, die „ hun by deeze uitzondering gegeven werdt, „ hunne Graanen vry zouden mogen uitvoe- „ ren, om dat 'er zelden Koorn uit de Oost- „ zee kwam, zonder dat 'er veele Kooplui- „ den deel aan hadden, van welken fommigen „ terftond genoodzaakt waren te verkoopen, „ om gereed geld te hebben ; terwyl an- „ deren eene hooge markt konden afwag- „ ten; dat hierom de meeste verzending ge- „ fchiedde , door zulken^ die zelven geen . „ Koorss
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XVIIÏ. Boer. H I S'T O R I E. 205
„ Koorn uit de Oostzee hadden doen komen; Karei.II.
„ waarom de meeste verzenders geen voor- ^jf*j
„ deel van de verleende vryheid zouden kon-
„ nen hebben ; dat de rykfte Koopluiden
„ Graanen zouden können ontbieden, om de-
„ zclven, zo de markt hier niet hoog genoeg
„ zyn mögt, wederom uit te voeren, en dan
,, vry te zyn van 't verlofgeld; doch dat de
„geringen, die, gelyk de handel thans ge-
j, dreeven werdt, doorgaans deel in de Laa-
„ ding hadden, hiertoe gemeenlyk niet zou«
„ den willen vcrftaan, 't welk twist verwek-
„ ken zou, die altoos den Koophandel deed«
,, kwynen en vergaan."
De Landvoogdes, aan welke deeze redenen
omftandig werden voorgelegd, liet zig, door dezelven, egter niet beweegen, om van 'e laatfte Ontwerp af te zien. De Gemagtigden deeden, derhalve, verflag van hunne ver- richtingen, in den Haage; doch keerden wel haast, met nieuwen last te rug, om op 't affchaffen van 't verlofgeld aan te houden; en zo de Land- voogdes zig op den Keizer beriep, haar te verzoeken , om Brieven van voorfchryvens aan zyne Majefteit, op dat men 't zelfde by hem zou können aandringen. De Gemagtig- den, toen geen gehoor konnende krygen by de Landvoogdesfe , vernamen uit Lodewyk van Schoore, thans Prefident van den gehei- men Raad, dat de Keizer en zy vastgefteld hadden, 't Ontwerp op 't verlofgeld ter uit- voeringe te brengen, zonder de Staaten hier- over meer te willen hooren. De Landvoog- des bevestigde dit, federt, zelve, en de Ge- jgjagtigden keerden, zonder iets te hebben kon-
|
||||
|
aoS V AD E R L A N D S C H E XVFI.Boek;
|
|||||
|
KamlII. können vefwerven , naar den Haage , te
Ï5Ü1_ ru§ CO"
Beroerte Midlerwyl, hadc men 't verlofgeld begon- te Am- nen te heffen; doch te gelyk met der daad fterdam ondervonden , van welke groote nadeeleri £ V|I c voor 't Land deeze belasting gevolgd was. varAver- Honderd-envyftig Qösterfche fchepen wareü lofgeld. 't Land voorby, en Westwaards gezeild, tot merkelyk verloop des Hollandfchen Koop- handels, en benadeeling der Graaflyke tollen. Ook ontftondt, te Amfterdam, in Herfst- of Wynmaand deezes jaars, eene geweldige be- * Execu- roerte, by gelegenheid, dat de * Ontvanger teur. van 't verlofgeld, met zyne Dienaars, op ee- nen avond, ten tien uuren, zekeren Poor- ter, uit deszelfs Huis, hadt zoeken te ligten en te vervoeren. De Gemeente, die dit hielde te ftryden met de voorregten der Poorteren, was, in merkélyken getale, op de been ge- komen, en wilde den Ontvanger te lyve; die, ter naauwer nood, door de Regenten, ver- dagt by 't volk van te zeer met hem te heu- len, geborgen, en heimelyk, by nagt, ter Stad uit gelaacen werdt. De Stadhouder en Raaden van Holland lieten, federt, door Mees- ter Kornetts Suys, te Amfterdam, onderzoek doen op deeze beroerte. Zy gaven 'er der. Landvoogdesfe berigt van, die zig zeer ge- ftoord toonde, dat men *s Keizers Ontvan- ger, met fchande, ter Stad uit gejaagd hadt. I)e Regenten deeden hun uiterfte best, om. zig voor haar té verantwoorden ; doch zy liec
(v-) Mr. Aer? van der Goes Regift. W. <St°5 311, 31 $,
3*4» 315j 316» 3»7> 318, 2^9, 320» 381, 322, 3?3» |
|||||
|
XVin. Boek. HISTORIE. 307
|
|||||
|
liet z'g, niet dan met veel moeite, te VredeKaiet.II,
(teilen f»'': ■ '54'« Men vernam, federt, in Holland, dat de De Sta3cp
Keizer der Landvoogdesfe gefchreeven hadt,tengee- dat zy 't vorderen van 't verlofgeld, tot op ven yyf. nader onderzoek, zou doen ophouden. De ««wUi» Staaten werden hier door bewoogen, om we. "|n£ "nr- derom Gemagdgden ten Hove te zenden , dens, ort fommige Hovelingen , door gefchenken , te 'er van winnen,, en de zaak, onder de hand, af te.j>ntlastt* maaken. De Advokaat en eenige anderen, in yvea* Wynmaand, ten deezen einde, naar Brugge verreisd , hoorden , in ftilte, dat 'er geene Ontvangers , in Holland, meer komen zou- den, alzo niemant, na 't gene te Amfterdam was voorgevallen, zig hiertoe zou willen laa- ien gebruiken. Hier uit fchepten zy hoop, van eindelyk te zullen flaagen. In Lentemaand des volgenden jaars, deeden zy der Landvoog- ~ desfe, door den Stadhouder, een nieuw ver« zoekfehrifc overleveren, ftrekkende, om van 't verlofgeld ontheeven te blyven. De Land- voogdes hieldt zig, in 't een,t nog weigerig; doch verklaarde, eindelyk, dat zy 't verlof- geld niet affchafFen zou, zo men den Keizer, tot vergoeding der fchade, die hy 'er door zou lyden, geene dertig of vyf entwintigdui« zend guldens eens betaalde. Die van Amfter- dam, zeer in liunnen fchik met dee'zen voor-, flag, bragten denzelven, terftond, ter Staats-i vergaderinge , alwaar , eerlang , beflooten. werdt, dat Amfterdam, als 't meeste belang hebbende by 't affchaffen van 'c verlofgeld, v. ,.us *& rm'. een ßfl Mft. Abrt van du Coes Regift. W.334,32g»jaSj3ajw
|
|||||
|
ao8 V ADE RL AND S CHE XVIÏLBoek?
KaRELlt een derde deel in de gevorderde vyf-entwintig*
154»- duizend guldens vooruit betaalen zou, en dat '-----""""dé andere twee derde deelen, over 't gemeene
Land, zouden worden omgeflaagen (» Hol-
land werdt dus, eindelyk, in de Lente des jaars .15+2, nog' tot redelyk genoegen der Staaten, van 't lastig verlofgeld ontheeven. Doch na verloop van eenige jaaren, werdt het, op nieuws, gevorderd: gelyk wy, ter zynef plaatfe, melden zullen. XXI. Veele jaaren herwaards, en ook nog ten Inbreuk deezen tyde, hädden de Staaten van Holland op ver- veei werks gehad aan het voorftaan van ver- S^ fcheiden' aloude Voorregten, op welken het Seo. Hof, van tyd tot tyd, inbreuk zogt te doen, zo ter gelegenheid van de Regtspleegingen , tegen de nieuwe gezindheden, als by andere gelegenheden. Vooral moesten zy, meer- maaien , het Privilegie voorftaan , ^ volgens welk een Poorter van verfcheiden' Steden niet meer dan zyn lyf en zekere ponden ver- beuren kan 00- De Graaflyke Amptenaars zogten dikwils alle de goederen verbeurd te doen verklaaren, met naame van zulken, die- om den Godsdienst ter dood waren gebragt* Doch nog meer gelegenheid was 'er tot voor« ftand van het Privilegie, volgens welk geen Poorter buiren Holland in regten betrokken mögt worden. Men fchondt dit Privilegie ge- duurig, trekkende verfcheiden' zaaken voor den grooten Raad te Mechelen, die in Hol- land behoorden afgedaan geweest te zyn: 'm ' - " ': $ ;v • 'dï '- ■ ' noe
rx~) MR. Aert van der Gobs Regift. il. 322» 324» 32*«
|
||||
|
\
\ |
||||||
|
XVTÏÏ. Böeir; H I SÏT10 KI ÄA '■■ a©9
hoe véele poogingen de Staaten ook aanwen- KarelIï;
den mogten, zy konden • dit misbruik niet ge* I54I- heelyk weeren (z). fcw - " " In Sprokkelmaand des jaars 1541, werdt Verdrag
'er, in Holland;, eeri Verdrag afgekondigd,"1« omtrent deezen tyd, met Jakob den F, Kor ^0'* ning van Schotland, geïlooten. Deez' ftondt, ten deezen tyde, in*verbond mét Frankryk,en -was, -uit dien hoofde f den onderzaaten des iQeizers ongelegen. Hy fchynt hierom- te hébben gedoogd, dat zyne onderdaanen,: mét «aarde zekere Robert Fago.van Lytk, ter kaap vaarende, in den Zomer des voorgaandën jaars, veele Hollandfche Haringbuizen geno- ïrten'hadden. Die van Schiedam en den Brielê hadden 'er, inzonderheid, veele fchade by geleeden. De Staaten van Holland zouden gaarne, Aebben gezien, dat men beflag gelegd hadt op de Schotfche goederen in Holland j ptn de gelbeden' fchade aan dezèlvën te ver- ; haaléö; Doch de Landvoogdes vondt geraä- 7 den, Vooraf, aan Koning Jakob te fchryven. Iri 't antwoord, welk hierop kwam > toonde de Koning* dat hy voörhadty de Haringvisfchery,' omtrent zynè kusten,: te beletten. Doch de Staaten, beweerende tiac zulks met de vry. hèid der Zeevaart, en zelfs met de^ befchree- ven' regten, ftreedt, hielden fterk aan, ten Hove , op hét voorftäah der visfcherye , die, zèiéen ze, volftrekt vry blyven moest, zèu Holland in ftaat zyn, om 's Keizers Be- den op te brengen ,(«), Men tradt dan , ";•■'•*- we- Cz') Mr. Aert. van der Gobs Uegift. il. 49, 103,221,
aar, »64, «&, 267, 300, 318, 332- .....|( ' •' ,
(«3 Ma. Aeiit van der Cpes Regifc, H, 30?, 308. ...
V. Deel. O
|
||||||
|
aio VADERLANDSCHEXVIILBoek;
KakblII.wederom, met den Koning van Schotland,
I54t> in onderhandeling: en hier op volgde het ^* verdrag» van welk wy fpreeken, waarby be- ftemd werdt „ dät de Koophandel en Vis- r „ fchery der wederzydfche Onderzaaten, voort* ;;,^-aan, wederom vry zyn zou, gelyk voor- .,,' heen; dat men elkanders Schippers, over „en weder, kort en goed regt zou doen, en ■<$$ -de Zeeroovers, ter wederzyde, naar ver- N ïi dienfte^ helpen ftraffen (£)." Met Enge- land was, omtrent deezen tyd, ook eenige onlust over 'fftuk' des Koophandels gereezen. Henrik de Vtü. hadt zynen onderdaanen ver- booden, ieenige Koopmanfehäppen in Hol- landfche fchepen te laaden; waarop, in Slagt- inäand des jaars 1540, hier te lande, dierge- lyk een verbod, ten lopzigte van Holland- fche-goederen in Engelfche fchepen, gevolgd was Cc)* ■■ : ■ ■' .'•'
Ongeluk- -Karel de V, in den Zomer des jaars 1541, kige togtujtDeutschland, in Italië gekomen zynde, en Eters. te Luc'ca een mondgefprek met den Paus ge- houden hebbende, begaf zig, van daar,, naar Porto Venere, alwaar hy eene talryke Vloot verzameld hadt, met welke hy eenen togt naar Algiers ondernam. Häradyn Barbarosfa, dien hy* in 't jaar 1535, uit Tunis hadt verdree- ven, hadt' zig meester van deeze Stad ge- maakt* en zig' tot Koning over dezelve, opge- worpen; en dè Keizer hadt voor, hem ook van dit opgeraapt gebied te verfteeken. Hy werdt, op deezen togt? wederom verzeld , - door (i) Uepert/der Plakaat; il. 41.' Du Mont Corps Dipltte*
Tom. IV. P. II. p. 208.. CO Repert. der Plakaai. il. 41. |
||||
|
f:
|
|||||
|
XVÏÏL Boek: H I S T O R I E. : siï
door een goed getal van Hollandfche ehZeeuw- KarelIIJ
fche fchepen. De 'Enkhuizers ftonden hem, jityk onder anderenj met vier groote Karveelfche- "* pen, ten dienst; twee van welken, door An- tonie anszoon en Herman Entszoon, gevoerd werden. Doch voor Algiers, werdt de Vloot van zo geweldig een' ftorm beloopen, dat de meeste Schepen zwaar befchadigd, en, wyden 2yd, van een verftrooid werden. Dit gebeurde $ op den zes entwintigften van Wynmäand. Een groot deel der Vloote kwam egter, behouden, ïn Spanje aan. Doch 't Schip, welk den Keizer voerde, bleef lang agtér. De Enkhuizér, Herman Entszoón^ die reeds geland was \ kreeg bevel, om wederom in zee te Heeken^ en den Keizer op te zoeken* Doch eer hy gereed zyn kon (<£), vernam men, dat zyne Majefteit, te Karthagena,'was aangeland (<?)4 Onder*' tusfchen, bragt deeze onverwagtè ramp te we- ge, dat de togt op Algiers t'eenemaal gëftaakt móest wórden. ; De Vrede met Fran^ois den t, lh *t jääi» xxït.
1538, te Aigues-mortes geflooten, en in den De Oor- äanväng des volgenden jaara, te !Tolëdo,belpg™ec kragtigd* kon niet beletten * dat de Koning y™"kyk Van Frankryk nieuwe ftof tot ongendegeh öp-wederoü vatte tegen den «Keizer, na dat deeze gewei-aan. gerd hädt, hém het Hertogdom Mihan, Vöot èynen Zoon, den Hertoge_van Orleans, öp'tè draagenV driaangezien hy-zulks $ in 't door- reizen ^an^rankryk, 'ih Vjaar 1540, beloofd hadt
. C*0 tnföi'm. lii April 1542 .gftiotnr 'doür fti'V. 'fèiiirigcit-,
ty Branut Enklv.' 'M. 'óf. - J , g| ■■ " • ■ (e) Mr. AErt van üer Göës >Règifl~'W; 327;* Ciiroiii'vtó
E. »E Vüer. f. 54. Reigersb. II. Deel f bU 4Ó7S O a
|
|||||
|
.
|
|||||
|
mik VA DE RL AND S C HE XVIII. Böer7
• hadt te zullen doen, zo dra hy in de Neder-
landen gekomen zou zyn. Francois, den hoon, hem hierin door Karel aangedaan, niet kon- nende verkroppen, was terftond op middelen fcedagt geweest, om zig te wreeken, en de vyandelykheden tegen den Keizer, by de eer- fte gelegenheid, wederom te beginnen, 't Eerst, dat •hy ter hand floeg, was het fluiten van, een Verbond van vriendfchap en onder- linge befcherming met Willem, Hertoge van Gulik, Kleeveen Gelder, :&ie zynen VaderJan, in Sprokkelmaand des jaars 1539 overleeden, was opgevolgd. De Kardinaal de Tournon ende Kanfelier Guüleaume Poyet, duor Fran- ^pjs aan Willem gezonden, flooten dit Ver- bond pp den zeventienden van Hooimaand des jaars 1540. De Koning bedong 'er de vryheid by, om in 't gebied van Hertoge Wil- lem volk te mogen werven (f). De Keizer, die, in Lentemaand te vooren, zyne Nigt Christiria , Dogter van Christiaan den II ^Ko- ning van;Deenemarke, en Weduwe van Fran- cais Sforza, Hertog, van,-Milaan, aan Fran- cois, öudften Zoon, vansAntoni, Hertog van Lotharingen 5 uitgehuwjykt,. en in 't bezit haare* inkomften uit. het Hertogdom Milaan bevestigd, hadt (g); befloqt, zo dra hy van "^Verbond t^isfchen Francois den I. en Wil- lem, van Gulik kennis kreeg, dit Hertogdom aan zynen Zoon., Filips, op te draagen, ge- ïyk, op den elfden van Wynmaand, te.Brus- '• fel, (f':Ptyez les; Memoires de Guill. Ribier. Tom. h f. 53S
££ Du RIONT Corps Diplom. Ttm. IV. P. IK p. iy(i. 4£j DO Mont Corps Diplom, Tom. IV. P. II. p. 103. |
|||||
|
XVIII. Boe?. HISTORIE. «3
fel, gefehiedde (hy. Deeze ftap maakte de KareeM,
verwydering grooter, tusfchen Karel en Fran- '54t' gois. De laatfte maakte zig, id 't jaar 1541, " gereed, om den Keizer openlyk den oorlog aan te doen. De gelegenheid hiertoe was hem thans zeer gunftig. De Turkfche Keizer, So- liman, was op 't punt, om eenen inval in Hongarye te doen. Joan Sepuf'a, die,den Hor> garifchen Troon bekleedde voor zyn leeven, uit kragte van een verdrag met den Roomsch- Koning, Ferdinand, gemaakt, was onlangs overleeden, nalaatende eene Weduwe en eenea Zoon, Steven genaamd. Ferdinand drong, terftond, op de uitvoering van 't Verdrag, en poogde zig in 't bezit te ftellen van gantseb. Hongarye. Doch de Weduwe des overleedert Konings verzogt den Grooten Heer, om on- derftand tegen den Roomsch • Koning..- Solt- man bediende zig, greetiglyk, van de gele- genheid, die hem aangebooden werdt , ora Hongarye te bemagtigen , waarna het hera gemakkelyk vallen zou, in Duitschland te drin- gen; zeggende, zonder draalen, der Konin- ginne en haaren Zoon hulpe toe. Frargois de li beloofde zig fchoon fpel van deeze onder- neeming der Turken, en befloot, zo dra hy volks genoeg op de been hebben zou, den Kei- zer den oorlog te verklaaren. Karel de V. zag het onweer, dat hem, beif
<Je uit Frankryk en uit Turkye, dreigde, wel haast opkomen: doch hy zogt het, door loos- heid , te doen overdryven. Fraricois, diea hy nu met het Hertogdom Milaan niet meer mom»,
C$0 D" MOnï Corps Oiplem. Tom. IV. P. H. f. 200..
O 3
|
|||||
|
!
|
|||||
|
_—
|
|||||
|
ai4 VADERLANDS CHE XVIII. Boek.
ÏJarelIL mompen kon, poogde hy'te vleijen met de
'541» hoop, dat hy den Hertoge van Orleans, in -"' ' "'*' plaats van Milaan, de Nederlanden zou afr
ftaan, na dat hy dezelven, volgens het oog- ,merk, welk Hertog Karel van Bourgondie, eertyds, gehad hadt, tot een Koningryk ver- heeven zou hébben (£). Ten zelfden tyde, deedc hy, alomme, met naame aan 't Hof van Konftantinopel, verfpreiden, dat de onder- handelingen hierover reeds verre gevorderd, en op 't punt waren van geflooten te worden, midsgaders, dat hy in volmaakte vriendfchap leefde, met de Koningen van Frankryk en Engeland, alles, op dat Soliman, hierdoor, van den toeleg op Hongarye en Duitschland mögt worden afgefchrikt. Doch Francois liet zig nu niet bedriegen. Ook droeg hy zorg, dat Soliman beter onderrigt werdt. Eerlang zag men de Turken, in Hongarye. Zy nood- zaakten Ferdinand, de Hoofdllad Buda-, voor welke hy zig gelegerd hadt, met groot ver- lies, te verlaaten. Soliman deedt, federt, zy- ne intrede in deezeStad, en maakte zig, on- der voorwendfel van den jongen Steven te willen befchermen , meester van een groot gedeelte desKpningkryks. Ferdinand verwierf, op eenen Ryksdag, te Spiers, in- Sprokkel? maand des jaars 1542, gehouden , eenigen onderftand tegen de Turken. Men bragt, van alle kanten, volk op de been, zelfs uit Holt land, alwaar, in Zomermaand, werdt afge- kondigd, dat niemant zig in vreemden Krygs- dienst zou hebben te begeeven, behalven in '4- %m
CO MEZEE.1Y, IV.-Dseli ij. M$\
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. ai5
dien des RoomschKonings, tegen de TurkenKarelIÏ,
(&). Ferdinand geraakte, hierdoor, in ftaat, I541, om den verderen voortgang der Turkfche wa- penen te fluiten. Midlerwyl, hadt Francois de L, om den xxiir.
Keizer van alle kanten tevens vyanden te ver-Fran9ois wekken, Christiaan den III., Koning van Dee- ^Kh^zl« nemarke, vereerd met de Ridder-Orde vanmetDee° Saint Michiel, en vervolgens, in Slagtmaand nemarke laatstleeden, met deszelfs Gezanten, te Fon-enZwee« tainebleau, een Verbond van onderlinge be- j^jj^jg11 feherming getroffen , waarby Christiaan be- jer Ne„ loofde, Francois, met zes Oorlogfchepen en deriar». duizend man, te zullen byftaan; waartegen den« Francais hem, des noods, twaalf Oorlogfche- pen en tweeduizend man leveren zou, op dat hy te beter in ftaat zou zyn, om de Zond voor de vyanden van Frankryk geflooten te hou- den, gelyk hy beloofde te zullen doen (/). Francois tradt, ten zelfden tyde, over een, diergelyk verbond, met Guftaaf den L, Ko- ning van Zweeden, in onderhandeling, welk egter, eerst, in Hooimaand des volgendenjaars, geflooten werdt. Men beloofde, by dit Ver- bond, eikanderen even groote, doch onbe* paalde hulpe. De Koning van Schotland en de Hertog van Kleeve en Gelder werden 'er, van wederzyde, in begreepen. By een by- zonder Artikel, gaf Francois den Koning van Zweeden vryheid, om zo veel Zouts uit Franki» ryk te laaten haaien, als hy zou goedvinden (jn)i waaruit alleen genoeg was af te nee^ men,
(£} Uepert. der Plafcaac. il. 43,
(O Du Mont Corps Diplom. Tam. TV. P. ïï, f, 9%6.
(ff) Dy aiwT Corps Riplom, Tom, lV.P,\\,p, «ög, > ~'
O 4
|
||||
|
mm* i mimi im
|
|||||||||||||
|
^^^'
|
|||||||||||||
|
ai6 VADERLANDSCHEXVIII.Böek.
KARELlI.men, dat men 't, op 't bederven van den
*54i- Hollandfchen Koophandel, gemunt hadt. Doch eer dit verbond nog getekend was»
hadt Francois den Keizer reeds openlyk den oorlog verklaard. Dit gefchiedde, in Bloei- maand. .De Koning van Deenemarke deedt het, omtrent den zelfden tyd, insgelyks. Fran- cois hadt twee Legers op de been. Het ééue, onder den Hertog van Orleans, was gefchikt, om in de Nederlanden te dringen. Het ander, over welk de Daufyn geboodt, zou Rousfillon aantasten (»).- '. . r. XXIV. De Landvoogdes Maria hadt, reeds in den
Bede aan Winter, kennis gehad van het oogmerk der
|
|||||||||||||
|
alle de
Neder- landen , om on- derftand 1542. |
|||||||||||||
|
Franfchen, zo wel als van het verbond met
Deenemarke, en van de onderhandeling met Zweeden. Zy zag, derhalve, den oorlog, met zekerheid, te gemoet. In Louwmaand, |
|||||||||||||
|
waren de Staaten van alle de Nederlanden ,
Friesland, Utrecht, Overysfel en Groningen uitgenomen, te Brusfel befchreeven geweest, en de Landvoogdes hadt hun aldaar onderftand in gereeden gelde doen afvorderen. Van Bra- bant was honderd entwintigduizeqd,-;.guldens geëischt; van Vlaanderen, honderd enveertig- duizend; van Holland, vyftigduizend, en vaa Zeeland zestienduizend (V) guldens,, en van de andere landen eene forame naar evenredig- heid. De Bede aan Holland was, in de Fran- fche taaie, gefchreeven, en begon Mesfieurs, qui reprefentez les Etats du pap de Hollande, dat is „ Myne Heeren, die de. Staaten, van j „ het
(») Daniel Tom. VII. p. 848.
(o) A&e van io Neverab. 1542» iy Boxhorn op ReicsrS?
berg il« Ouii'M. 4.62. ... ,j.: ■.;' ... 1)
|
|||||||||||||
|
XVIII. Boek, H I S■ T O R I E. 217
„ het Land van Holland vertoont." De Staa- KarelIL
ten, hierop, in Sprokkelmaand, inden Ha.- 1542, _ ge, vergaderd zynde, hielden zig vreemd , H0nan(j dat men hun nieuwen last opleggen wiide, Houdt'èr daar zy in de laatfte Bede, die enkelyk tot zig verdediging van 't Land geëischt was, zo ge- JJ^J reedelyk bewilligd hadden. „ Zo Holland, zeiden* ze „ in zo groot een gevaar van oor- log was, als men voorgaf, dan moest men, na 't bewilligen in de jongile Bede, de grens- vestingen verfterkt en voorzien hebben ; „ dan moest men, zelfs nu, de benden des " Prinfen van Oranje niet leggen in Artois en „ in Henegouwen; maar" op de grenzen van „ Holland en 't Sagt, daar zy plagten te legr gen." De Edelen en eenige Steden floegen egter uit, om een termyn der ingewilligde Be- de vooruit te willen betaalen, onder zekere voorwaarden. Doch de Stadhouder en de ande- re Gemagtigden der Landvoogdesfe verklaar- den geenen last te hebben, dan om vyftigdui- zend guldens in gereed geld aan te neemen. De Staaten betuigden, daarentegen, ernfte- lyk 55'dat zy geene kans zagen, om deeze , penningen te vinden; dat de Dyken in gee- " ne vyftig jaaren in zulk een' liegeen ftaat " waren geweest dan tegenwoordig, ter oor- " zaake van de zwaare flor men , die men , " den laatften Winter gehadt hadt; dat.men % de Visfchery en Zeevaart, federt eenigen " tyd, hadt moecen misfen, en zo 't Oorlog werdt, nog verder zou derven moeten; in " welk geval, Holland het elendigfte Land *" zyn zou, welk zyne Majeftek hadt enz." Al dit vertoonden zy, federt, der Landvoog DeLiaü O 5 des- |
||||
|
«ii8 VADERLANDSCHE XVIILBobk;
KarelII,desfe, te Brusfel, te gelyk herhaalende, dae
1542. zy, om haare Majefteit te voldoen, de Bede, —*----die den naasten termyn verfchynen zou, voos»
denver- uit wilden betaalen. Doch Vrouw Maria,
ändert hier gantsch niet mede te vrede, antwoord- laaren de „ dat de andere Landen opgebragt hadt ïisc^' „ den, 't gene men hun afgevorderd hadt, „ en dat Holland niet minder behoorde te „ doen; dat het zeer wel zyn kon, dat de „ oorlog in Holland begon, en dat de ande- „ re landen Holland dan ook niet zouden wil- „ len byftaan, zo Holland hen nu verliet. Zq „ de Staaten, ondenusfchen, liever tagtig- „ duizend guldens omflaan en opbrengen wil- „ den, als 't openbaar oorlog werdt, dan vyf> „ tigduizend guldens, nu en in gereed geld, „ 't ftondt hun vry." De Landvoogdes vonde goed, haaren ekch, op deeze wyze, te maa- tigen en te veranderen, om dat zy, inderdaad, meer kans zag, om tagtigduizend guldens te verkrygen, die men eerst omflaan zou, en van welken men de gewoonlyke kwytfcheldin- gen zou können aftrekken, dan vyfcig dui- zend guldens, terftond en in gereede pennin- gen. Veelen hadden in dit laatfte geenen zin, om de nieuwigheid, en uit vreeze, dat hee in gevolg zou getrokken worden. Ook Hem- den de Edelen en Dordrecht, kort daarna, te Brusfel, in de tagtigduizend guldens. Doch Haarlem en alle de andere bleeven nog by voorbetaaling der ingewilligde Bede. Delft ftemde tot geene Bede, als leevende by Staate, dat is, als hebbende verkreegen Brieven van *Jtter- * uitftel van betaalinge van der Stede fchul- winatu, den. Toen voegden de Edelen en Dordrecht |
||||
|
11,
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTO R I E. sj9
zig ook by de andere Leden. Men bragt het KarelH.
befluit der Staaten by den Stadhouder , die tt*** het der Landvoogdesfe aandiende. Doch zy, *- vooraf reeds onderrigt, dat de Leden niet
eensgezind te Brusfel gekomen waren , nam het den Advokaat van der Goes kwalyk, dat hy de Staaten, die zy eerst afzonderlyk wilde gefproken hebben, hadt doen vergaderen, tegen 't uitdruklyk verbod van den Prefident Van Schoore. Hy beriep zig op de Edelen, zyne Meesters, die de Steden byeen geroepen, en hem naderhand gehaald hadden, Doch de Landvoogdes verboodt hem, voortaan, bui- ten bevel van haar of den Stadhouder, Ver- gadering te beleggen. Ook vraagde zy, hoe ds kleine Steden daar kwamen? Hy antwoordde „dat zy, in alle Beden, altoos befchreeven „ geweest, en mogelyk nu ook gekomen wa- „ ren, om, gelyk de groote Steden, kwyt- .j, fcheldingen te verzoeken." Doch zy, her- vattende , dat de kleine Steden hier niet te doen . hadden, belastte den Advokaat, de Edelen en de groote Steden, des anderendaags, afzon- derlyk, by haar te brengen. Dit gefchied- Dé Staa- de. De Advocaat ging eerstin met de Ede-te!jbe- len, die, wel bevroedende, waarop dit af-Wl lgen* zonderlyk hooren der Leden aangelegd was, niet meer voor de voorbetaaling ftemden ^ jnaar tot hun eerfte gevoelen van tagtigdui- zend guldens by omflag te willen opbrengen wederkeerden, mids dat zy gevolg hadden van de andere Leden. Toen werden de Af- gevaardigden van Dordrecht gehoord, die voor de voorbetaaling ftemden $ doch zo dra niet verftanden, dat de Edelen veranderd |
|||||
|
ftüo VADERLANDSCHEXVIII.BomC
EarelII. waren, of zy vielen hun terftond toe» Zo dee-
•542' den ook, op hunne beurt, Haarlem en Gou- """""""" da: zelfs Delft, dat, te vooren , verklaard
hadt, by Staate te keven, Allen bedongen ze hunne kwytfcheldingen. Doch Leiden ea Amfterdam bleeven by de voorbetaaling, en natnen 't die van Delft zeer kwalyk, dat zy in eene Bede bewilligd hadden, daar zy voor- heen betuigd hadden onvermogend toe te zyn; en Haarlem en Gouda niet minder, dat zy breeder bewilligd hadden, dan zy verklaard hadden last te hebben. Doch het aanzien des S tadhouders en der Landvoogdesfe, en de belofte van merkelyke kwytfcheldingen hadt veel kragt op de minst vermogende Leden; die men, öp< allerlei wyze, zogt te winnen, om de vermogendften, naderhand,, te ligter over te haaien. De Landvoogdes, nu- de meeste ftemmert
gewonnen hebbende, fcheen te denken, dat deezen de minften vervangen of overftemmen Iconden, en beval den Advokaat de Afte van Confent op te ftellen; 't gene hy egter, al- leen uit naam der Edelen en der vier Ste- den, Dordrecht, Haarlem, Delft en Gouda, deedt (J>). Misfchien, zullen fbmmigen deeze dingen
aanzien als kleinigheden; doch ik verhaal ze dus omftandiglyk, om dat ze niet zeer bekend zyn, en regelregt dienen, om den inwendi- gen aart onzer Regeeringe, in den grond, te leeren kennen: waarom ik vertrouw, dat zulk een
(pK Mr. Aert van der GÖes Regift. il. sa8» 329» 580»
33I> 332» 333> 334» 335* |
||||
|
XVffl.•■BQW.3fM?SïT. O jR tE; svi
eeör-naauwkeürigverflag derzelven den opmer- KarelIIT
kenden Leezer niet ongévallig zyn.zal. H\** „r'Diè van Zeeland, van welken, men zestien-""""""" ;
duizend guldens geëischthadt, bewilligden om- trent, deezen tyd ook in twaalfduizend, te heffen by Impost ten platten Lande (#). Omtrent het midden van Zomermaand, XXV.
drong de Hertog van Orleans in Luxemburg, ®e u*3% bemagtigende, in korten tyd, het gantfche ^00* Hertogdom, op Diedenhoven na. Doch te'tHertogr' rug getrokken zynde naar Rousfillon, om den d<>m Lu- Daufyn by te ftaan; voerde de Prins van 0-xembur&» ranje, Stadhouder van Holland, het Neder- landsen Leger voor de Stad Luxemburg, die haast opgegeven werdt. Toen gingen alle we,,b <te de,rterke Plaatfen van het Hertogdom aan orTnie"1 h^m over, zo haast als zy verlooren geweest herwint. Waren. In Rousfillon, voerde de Daufyn wei- nig uit. 't Beleg van Perpignan werdt opge- broken , na dat het drie maanden geduurd k&Pü(r).. -.,.-.,,• toov i3j ■..:.-- m ti&^k Koning yan Deenemarke hadt, na 'tOnder-
$erklaaren van den oorlog, niet alleen yyf-neemin* jjottyjlerd man, gevoegd by 't Lege?; des Her- |en. es togs yan Orleans; maar de Zond ook gefloo- va^n£)ee. -ten, en veele Hollandfche fchepen in beflag nemark*. genomen (O- -Sommigen vernaaien ook, dat. hy ;eenej Vloot in zee bragt, om Walcheren te, hemagtigen; doch datzy, «door ftorm en tegenwind, eerlang, genoodzaakt werdt, jon* verrigter zaake, te Kpppenhage wederom bin- :. .^j ' nen
(?) Afle van io Novemb. 1542, ly Box&RN op Rsjcbrsb.
II. Deel, hl 47« . ■'-. ,:: 1 .-.:; Tü3 Cr) Daniel Tem. VlUp: 848—85U
£*j Yeuus Hoorn, U. a§8. ,-•/..'*•-< ; |
||||
|
säa VADERLANDSCHË XVIÏI.Böe®
KARELiLnen te lodpen* Een Deensch fchip, zonde?
*542> bedelbrieven, op de 2eeuwfche ftroonien ge- *""'"" komen, werdt te Veere opgebragt, en 't volk s aldaar ^ met den zwaarde, geregt (V). Dè Prins van Oranje gaf, als Stadhouder van Holland* omtrent deezén tyd, Bedelbrieven üit, aan ee- nige Kaapers, die eenig voordeel behaalden Öianje op de Franfchen (tf). Ook deédt hy uitleg- draagt gers leggen, in de zeegaten van Texel en 'c |orgvöor viie, by raade der Steden Haarlem en Am- Holland. fterfam>. Voorts werden, in Goedereede, de Kaapen afgenomen, en de tonnen opgehaald. De Landvoogdes hadt den Prinfe ook gelast l de Vischbootert uit zee te Ontbieden , om 't BoOtsvolk te gebruiken, tot1 verdediging vari , V *t Land.;-Doch de Staaten hielden zulks oh- , i: -i: doenlyk,; alzo deeze Booten veelligt twee of driehonderd mylen ver vérfcheiden lagen (y~). In Zomermaand^ vernam: men, in Holland, dat Maarten van Rosfem, in:GelderIand, volkby* „ een trok, 't welk hier voor eenen inval deedc : : vreezen. Oranje deedt zyn best, om, boven
.f.i. i2"yne Ordonnantie of'Bende, die zeshonderd • " | Paarden fterk was, tweehonderd Paarden en 7;: r.veenige Knegtén te bekomen. Doch 't volk - \ók ••:. uw was thans fchaars hier te Lande. Evenweldroeg . hy zorg, dat 'er tweehonderd Knegten ift Reenen gelégd wierden,' en vierhonderd Sn den Briele!(M'^. Ook gaf hy den Huisl uiden* m Westfriésland, bevel, om zig in den Wa^ penhandel te oefenen ï en de naaste S-tede« 'rr.-i; i w ««££& R-EiGER^B.ilt. Deel, il. 469, tfa: '..•-.• fis-:; T ". ,';,':■
(_£) Mh.'AERT VAN DER GoES Regj'ft. bl. 343< ! ',-: ,-\
£y) Mr. Aert van per.Goes Regifl., l/l, 337,338. m
(v) Mr. Aert van oer Goes ,Rcgiflt;J/i 33,7, 3394 ( %'j . |
||||
|
'
|
|||||
|
XVIII. Boek. HISTORIE. aij
te helpen verfterken en bewaaken*. De Gelder- KarelïX,
fchen bragten, ten deezen tyde, eenige fche- I542» pen te water; die de Westfriefche Kusten,"" deezen Zomer, in beweeging hielden, en ee- nige fchepen bemagtigden (#).« , De Staaten van Holland hadden verklaard,
de jongfte Bede van tagtigduizend guldens niet te zullen opbrengen, voor dat het open- baar oorlog geworden was» Doch alzo men hieraan nu niet meer twyfelen kon, werden zy, tegen 't einde van Zomermaand door den Stadhouder, te Utrecht, befchreeven , en, uit den naam der Landvoogdesfe, vermaand, tot het ommeflaan der ingewilligde Bede: "> ••; waartoe zy ook, kort daarna, in den HaageJ beflooten. Ten zelfden tyde, beflooten zy, by. de Landvoogdesfe te wege te brengen, dac Oranje last krygen mögt, om hunne grenzen, naar den kant van Gelderland, met zyne Bende Paarden, tegen ftrooperyen, te dek«1 ken 00- ■ - Doch de Gelderfchen hadden 't niet op Hol- Maarten
land gemunt, maar op Brabant, met naame van R°s* op de Stad Antwerpen. Maarten van Ros- ^^ fem was, eenige maanden geleeden, hier, op bant, de Paardenmarkt gezien: en men kreeg, na 't uitberften van den oorlog, terftond vermoe- den, dat hy een' aanflag op deeze Stad in^en4j,»xx zin hadt. Thans kennis bekomen hebbende ewi :.'; van de beweegingen der Gelderfchen, wierf men 'er, in der yl, eenig volk, welk naar Peelland gezonden werdt, om dèn vyarid, die . <•-- i vast,
f.ï) Velius Hoorn, U. 257, 258. ;,.
Q ) M&. Akrt van oer. üoss JRegift. tl. 337, 338, 335,'
|
|||||
|
£24 VADERLANDSCHEXVIII.BöER,
JEMtstIKvast, door Luikerland , in aantogt was, te
*r543> fluiten. Eerlang, lieten zig de Gelderfchen» .*^** door dit Volk en de Boeren, over de Maaze,
te rug jaageh (z). De Wethpuderfchap van Antwerpen, mjdlerwyl, dugtende voor ver- raad," vorderde den Poorteren eenen nieuwen eed van getrouwheid af; waarop veele Gelder- fche Ingezetenen de Stad verlieten (a). Maar- ten van Rosfem trok , federt,: ten tweeden maale, over de Maaze, zonder dat.een: goed deel van zyn volk, geworven om tegen de Turken te dienen, nog wist, wat hy voor- hadt (£). Doch, in Kempenland gekomen, loopt de toonde hy, iwat hy in den fchild voerde. De
Meijerye^yeerioozê.ingezetenen der Meijeryé, op gee-
af' flè: vyandlykheden verdagt , werden deerlyk
.uitgeplonderd. S. Odenrode, Oorfchot, Hil- yarenbeek, Baarle en Boxtel werden platge- brand. oi*gebrandlchat. Van hier toogen de ftroopers naar Br-e_da, alwaar, op hunne aan- komst, zo geweldig een fchrik ontftaan was-i Bsmtïfl dat veele Ingezetenen de vlugt hadden geno-
;c ; men naar Dordrecht (f)- Doch zy ftreeken» J''~ 7;/; de Stad voorby, naar Koogftraaten, welks
Kasteel hun,iby verdrag, werde opgegeven
(d),- Dit gebeurde, in den aanvang van Hooi-
maand (<?)•:&! 31 : ' • cr-tb . ■-• • stfeio
XXVii.: De Landvoogdes hadt, ten zelfden tyde,
|
|||||||||||||
|
Ixieuwe
|
JÜ r) ö*fim< . :T .; i alle
|
||||||||||||
|
1 ("O J- SErivru'i'Gclärb-Giillica Conjuiv in Antverp. int'.' M.
Freher, Rerum-Geitri» Script» Tom. III.p.^325» •.:••" (. a; J. Serviuus iil/i fupra p. 326. .... .. .
|
|||||||||||||
|
Cf) j. SERvitids'p. 329.
|
|||||||||||||
|
Aert van der Goes Regift. il. 340.
Cd) J. Serviuus/>. 330. Mr. Aert van der Goes Re- gift. il. 341. •(.e) Hekr. van Erp Chron. il. 115. |
|||||||||||||
|
(
|
|||||||||||||
|
XVr&EbE^ HIS TöiR I El A /aay?
allé nde Nederlanden v te ! Brusfel, befchree-' KAREtHf .
yen, én op den vyfdén» eene nieuwe Bede 1542»
gedaan, ter befcherming'van VLahd;:i VaniBedeatór
Zeeland, tischte zy twintigduizend guldens; Holland >
Dé Prelaat, dat is, dé.Abt der Lieve; vrou^gedaan* ;
wen-Abtdye te Middelburg, én de Edelen be* '/-}\/;i
willigden, terftond, in tienduizend guldens? , ".',,\J
'Wiids fchieUride vier gróötén t>p V gemet, bydet tsk óe*
breedte. Doch de Steden, groenen zq wel als *»3<gs«f?
kleinen» wilden> in 't eerst, geenen ftuivét •
toeftaant 't Liep zelfs aan tot in Slagtmaand &
eerde Steden Middelburg', Zierikzee \ Goes^
Reimerswäale en Thoolen, als-vertoonende
degenteerië Steden van Zeeland, ra.de kive*
rige. tienduizend bewilligden |ƒ).- Van HoK
land Werden, boven de Voorgaande tagtigdui?
Äend,': die iiög niet öpgebragt waren, zestig*
duizeiid* guldens, in gereed geld, gevorderd.
•De Prins van Oranje % die nog te Utrecht was» mii^-
befchreef dé Staaten tegen den twintigften ,';- ^i• w
;te= Ainfterdam', om op de Bede te antwoord •**
den'. Doch , midlérwyi,.tyding gékreegen
hebbende Van den inval der Gelderfchen »
deedt by de Dagvaart, van■> Amfterdam naar
'den Haagé, Verleggen, zendende , in zyne
•plaatfe, den Heer van Brederode, mét Brie-
"ven van geloove, derwaards £#)■: terwyl hy
zig, ih alleryl, naar Breda begaf ,öni de
Gelderfchen te keeren.
: Hy hadit niet meer dan vyf honderd Paar,- oranje
denden agt Vendels Knegten, byeen, met trekt te*
welke manfehap, hy aantrok op de Gelder g?nde
tSS9 fa r' J r f h _ Gelder- ïcnen,, fci.enui-
v"(flÄ van io Novemb. 154a, by BoxhoRn op.ReigeRsS. v* ?;
II. Deel, lil. 470, , . ,_ j p*jf Cs) Mr. Aert van deh Goé's Rcgifo t/i. '33p, 340."
V. Deel. P
|
||||
|
RftW^ÏSfehetiV'ldie hem, Itusfchen Breda êö Hoog«
lH*m ftraatenvin eene foinderläage lokten, .en eer- jjZ ""lang noodzaakten, met agterjaating van het wórdtge-grootfte: gedeelte zyner manfchap, de wyk te flaagen. neeraen naai* Antwerpen (Ä). Maarten .van De Gei- Rosfeni volgde hem derwaards, en deedt de komen6 Stad terftond opeifchen, uit den naam der voor Ant-Koningen vari Frankryk en Deenemarke. Hy werpen, zogt zig van, den eerftén fchrik te bedienen* Doch men hadt, van binnen, zulke goede orde gefield, dat men den Trompetter, mee fors befcheid;, tè rug zondt. Rosfem geliet zig, vervolgens, als of hy de Stad, met ge;, weid, wilde aantasten.. Doch hy was onvoor- zien: van grof gefchut. Hy befloot dan,, te- gen 't einde van Hooimaand,, ter middernagt, af te trekken. In de Stad, daar men'zig, zo lang 'er de Gelderfchen voor waren geweest, trekken dood ftü gehouden hadt, hoorde men zo dr» wederom het minde geritfel der vyandelyke Paarden niet, *f« of men; brandde, met zo veele hevigheid.» los- op de Legerplaats, dat'er, in korten tyd,
meer dan driehonderd fchooten, uit grof ge* ,'•■' fchut, gedaan werden. De Geldei;fchen,: Ant- werpen verlaatende, hielden zig nogüeenige dagen in Brabant op, 't platte land,, sot Mecher len toe, alomme aßoppende en brandfehat- tende(0' öokiZQgten zy Leuven ije bemag- tigen^ doch zy werden.bier zo ontvangen, dae V.,, zy äfwecken (£), en zig, eerlang;,: met het .*, M ;...-.. ... Fi -■' ,,' . -'■ ,..; .. /Fran« (AO ]• Servilius. f: 331—334»
CO ï. Serviuus f. 334—3-13.' Mr. Abkt van her Goe»
.1. --■■.■ Regift.'«. 34°) 341,342, 344. '•{ k 1 Damian. Gois de OWidione Lovan. 'im. S. SchaKBK
Rer. Germanic. Script. Toni. 11. y. öao—631. |
||||
|
XVIII; Boek. H I S TOR I E; / uy
f Franfche Leger, in 't Hertogdom Luxem-Kapljö.
burg, vereenigden. , .,. J54*« *! Midlerwyl, raadpleegden de Staaten van Hol xxvnT
land, in den Haage, in de tegenwoordigheid des Raad- * sHeeren van Brederode, die de plaats des Stad- pleegia- houders bekleedde, op de jongst gedaane:Be gen *" den van tagtig- en zestigduizend guldens. De SS"1 Edelen en Dordrecht ftemden tot het omme- heit*M flaan der tagdgduizend, zonder verder uitftel. - ü tw De andere Steden, behalve Delft, wilden,- - ^-s* voor eerst, de helft, ommeflaan, en de ande- re helft, over eene maand of zes weeken, om den armen Landman niet-te overvallen. Voorts ?wilden ze de Landvoogdes ootmoediglyk ver- zoeken, om deeze penningen alleen ter ver- dediging van Holland te gebruiken, alzo 'er ■nog drieduizend Knegten, die in Deenfcheü dienst waren, omtrent de grenzen lagen, be- halve 't volk van Maarten van Rosfem, welk .toen nog in Brabant lag. De zestigduizend guldens wilden ze gaarne geeyen, en nog meer daar toe, zelfs van twee Koeijen ééne, zo'..de Landvoogdes Holland daarmede van branden en brandfchatten bevryden kon. Dus fprak men, terwyl de vreemde Knegten op de gren- zen lagen. Doch toen dezelven, naar Br*. bant, vertrokken waren * wilde men in dé zestigduizend niet bewilligen, en de ingewil* ligde tagtigduizend guldens geheel inhouden* tot verdediging van Holland, dat dagelyks» voor eenen inval der Gelderfchen bloot ftondt. De Afgevaardigden der Edelen en Steden* die, met het antwoord der Staaten, ^en Hove leizen moesten, verzoeten i dat de. Raad, P ,a voox
|
||||
|
«&S8 V ADERLANDSCHE XVÏII. ßofflrJ
*1eöAWI.;*röor hun losgeld, wilde borgftellén; in geväl
.•"^fe zy, onderweg, door de Gelderfchén, wer-
jlftff?" <*en Se^gc' De Raäd j deezen last niet öp zig
u. könnende neemen, befchreef 'er de Staaten o-
..r? « : ver. Doch eer 'ér op beflooten werdt, was
. ,, , V gevaar over, en de vyand uit Brabant ge-
_, ! weeken (/).
Zy be* De Landvoogdes yondt geheel geen genoe- wüligen gen in 't befcheid der Staaten, welk haar, in ^indelyk. »t einde van Oogstmaand, gebragt was, in ee- nen tyd, dat de Nederlanden in den uiterften nood waren, en door drie Heeren, Van drie kanten tevens,, gedreigd werden. Zy begeer- de dan, dat de Afgevaardigden nog eens Dagvaart beleggen, en met beter antwoord ten Hove te rug keeren zouden. Men, kwam* in Herfstmaand, in den Haage, byeen. De Edelen en Dordrecht ftemden toen tot het opbrengen der zestigduizend guldens gereed, welken men opneemen zou, by verzegeling* naar ouder gewoonte, tegen den penning zes* tien, de Renten vindende uit de nieuwe Ex- cynzen, die, by alle de Nederlanden, hierop door de Landvoogdes ter Dagvaart befchree- ven, zouden worden goedgekeurd: alzo men wel zag, dat men, hoe ongaarne bok , tot het opftellen van Excynzen, zou móeten ko- men. De andere Steden verfchildën van ge* voelen. De Heer van Brederode (want de Prins van Oranje hadt, hoe gaarne men hem in Holland gezien zou hebben, ook na 't wy» ken der Gelderfchén uit Brabant, de Dagvaar* ten
(/) MtU A«RT VAN »ER SoESIUgift. *.'. 340, 34I, ?,&, 34i»
|
||||
|
XVIII,Boek. HISTORIEN **?
ten nog niet können bywoonen) bragt der KarelII,
Landvoögdesfe de ftemmen fchriftelyk over. 154.8', Zy geliet zig, als of zy begreepen hadt, dat de ~ Staaten, in de gevorderde zestigduizend gul? dens, tot verdediging van 't Land, genoeg- zaam eenpaariglyk bewilligd hadden, en ver* klaarde zulks, by monde van den Prefident van Schoore, den Afgevaardigden der, Staa- ten , den tienden van Wynmaand te Antwer- pen befchreeven. Doch deezen, afzonderlyk met eikanderen fpreekende, bevonden , dat niemant last hadt te bewilligen, dan na dat men, met de andere Landen, overeen geko- men zou zyn omtrent nieuwe middelen, om geld te vinden, waarvan men nog eerst vfer* flag ,zou moeten doen, om nader .gelast ten Hove te komen. Men zag, derhalve, klaar- lyk, dat Vrouw Maria 't gevoelen der Staa- ten anders dan 't verklaard was hadt doen herhaalen. Doch alzo men ten Hove veel hoorde van 's Lands grpoten nood, en dat 'er geld gebrek was, ontwierpen de Afgevaar- digden eene A&e van Confent, welke zy der Landvoögdesfe overleverden, begeerende eg- ter, eer dezelve werdt vastgefteld, een' (poe» digen keer naar den Haage te doen, om daar te befluiten. Doch de Landvoogdes wilde, in 't eerst, hiertoe niet verdaan. „ 't Ge- „ vaar, waarin het Land zig bevondt, was, „ zeide zy, te groot, om eenig uitftel van „ hulpe te können gehengen. De Afgevaar- „ digden hadden haar flegts naar Maaftricht, „ naar Namen, of naar andere Grensplaatfen „ te volgen, om den nood, van naby, met P 3 „e*
|
||||
|
*3« VADERL.HIST. XVIÏLBoi?^;
IÉarei.11.,, eigen' oogen, te zien." Sedert liet zy eg-
»542. ter de Afgevaardigden naar huis keeren. Voor 't einde van Wynmaand, kwamen zy te rug, en bewilligden, in de verzegeling der Bede van zestigduizend guldens. Amfterdam wilde, in 't eerst, niet op zig zelf zegelen; doch liet 'er zig, eindelyk, toe overhaalen im). De penningen, by deeze gelegenheid, in Holland en in de andere Nederlanden, ppgebragt, wer- den gebruikt, tot den togt naar 't Land van Gulik, van welken wy, in fTt volgende Boek, verflag zullen doen. «öS . . | ■'.,;■■ ... ; •• ;.-. .. ' :•
f») Mr» Aert van der Goes Regift. bU 342, 344 s 345»
PP' . . . . ,.'; . . JUiir-« ■ '"'■
|
|||||||||
|
9
|
|||||||||
|
fi .;7
|
|||||||||
|
VA-
|
|||||||||
|
VADERLANDSCHE a
HISTORIE.
NEGENTIENDE BOEK.
•+<
I N HO ü D,
I. Regt van KeizerKarelen van Hertog Willem
van Gulik, op Gelder enZutfen. Oranje valt in Gulikerland. II. Voorzorg tegen de Geh derfchen, in Holland. III. Bede. Honderd- ße en tiende penning ingevoerd. Holland mei Krygsvolk bezwaard. IV. Veldiogt inde Ne- ■ derlanden. Vyandelykheden ter zee. Amers-
foort , door Maarten van Ros fem, overweldigd. V. Bede van negentigduizend guldens. Schaars- heid vän geld. Leening der groot e StedemVÏ. 'Duüren en andere Gülikfche Plaatfen gewon- nen. VIL Verdrag met Hertog Willem, die Gelderland enZutfen aan Karel den V. afflaat. VIII. Bede van honderd-entwintigduizend gul- dens. Nieuwe Imposten. Veldtogt. Verbond niet Engeland. IX. Verbond van Vriend fchap mét Hertog Willem van Gulik, en met den Koning van Deenemarke. X. Bede van hon- » defdagtennegentigduizéndguldens. Tendee-
le ingewilligd. XL Onlusten met Schotland.
Vorlog met Frankryk. Veldtogt inde Neder-
P 4 latir
|
||||
|
534 VADERLANDSCHE XIX. Boe^
• „regt op dezelven, zynen Zoon, Willem,
„ nagelaaten hadt. Willem hadt, by Sibil- „ la van Brandenburg, eene Dogter verwekt, „ Maria genaamd, de eigen* Moeder van den „ tegen woordigen Hertog van Kleeve en Gu- „ lik, aan wien zy al haar regt op Gelder en „ Zutfen hadt afgeftaan." En op deezen af- ftand, bouwde Hertog Willem, voornaam- lyk, zyn Regt op deeze Vorftendommen. Ka- rel de V. verzuimde ook niet, het zyne, by een Gefchrift, in 't jaar 1541", op den Ryks- dag te Regensburg, ingeleverd, ftaande te houden. Hy merkte, onder anderen , aan, „ dat Arnoud van Egmond, nader Erfgenaam „ van Reinoud den IV. geweest zynde dan* „ Adolf van Berg, hem met regt was opge-, „ volgd; dat Hertog Karel van Bourgondie, „ in 't jaar 1472, Arnoud van Egmond het „ Regt op Gelder en Zutfen afgekogt, en „ zelfs, in 't volgende jaar, aan Gerard, Graa- „ ve van Gulik, voor den afftand van 't ge- „ ne hy op deeze Heerlykheden meende te „ eifchen te hebben, eene goede fomme be- „ taald hadt (a); dat deeze afftand, door „ Gerards Zoonen, Willem en Adolf, endoor „Keizer Fredrik, bekragdgd geworden was, „ en dat Maria, 's Keizers Grootmoeder, en „ Filips, 's Keizers Vader, federt, met Gel:- < „ der en, Zntfen, waren verlyd geworden; „dat Karel van Egmond, zig, midlerwyl». ,, van deeze Heerlykheden hebbende meester v gemaakt, egter, eerst te Gorinchem, daar- ,*,na te Graave, met den Keizer, overeen ge- „ ko*
.«) gh IV. Deel, U. 135-142.
|
||||
|
\
|
|||||
|
Xm. Boek. 3R I S T O R TE; ~ 435a
ü, komen was, dat dezelven, na zyn affter- KareiI£
,, ven zonder wettige nakomelingen, aan den '542» „ Keizer komen zouden; dat, eindelyk, noch **"""" j, Gerards Zoon Willem, noch Willems Dog-. 4, ter, Maria, noch derzelver Egtgenoot, Jan
„ van Kleeve^ Vader en Moeder des tegen- „ woordigen Hertogs van Gulik en Kleeve, na ,,, Gerards afftand, in meer dan zestig jaaren, „ geheel geene aanfpraak op Gelder of Zut- „ fen gemaakt, en zelfs nagelaaten hadden, j, de titels deezer Heerlykheden te voeren: j, waarom 's Keizers Regt op dezelven als ge- „ grond en erkend moest worden aange- „ merkt (£)." Hertog Willem beantwoord- de dit Gefchrift, in een ander, welk, insge- lyks, den Ryksvorften behandigd werdt (e), Hy beweerde, in het zelve, onder anderen, „ dat de afftand van Graave Gerard gefchied „was onder voorwaarde, dat het Huis van „ Bourgondie hem, tegen de Heeren vaa 5, Egmond, befchermen zou; welke voor-
st waarde niet was naargekomen; waar uit hy „ befloot, dat de afftand van geene waarde „ gerekend moest worden," Doch van 's Kei- zers zyde, merkte men hier tegen aan „ dat ,, Gerard de penningen, hem voor den af- », ftand beloofd, ontvangen, en dat hy noch ..;
„zyne opvolgers, den Keizer» noch zyne
n voorzaaten, uit hoofde van deezen afftand, 9, immer om befcherming tegen de Herto- * „, gen van Gelder uit den Huize van Egmond j, verzogt hadden," Om 's Keizers. Regt te ver-
O) Pontanuj Libr. Xlt. p. 812, 320.
■•'.CO. 8386 Liter. Wilhelmi Ducis in Cedic- piplom. post Tfi* CC«i?.mach. Ar.jial. Cüviie. p, 152. |
|||||
|
a36VADERLANDSCHE XIX. BoekI
gAREi-H. verdedigen, hadt men zig bediend van de
l^2, penne van den beroemden Vigliué van Aytta *" van Zuichem, die, onlangs, in Keizerlyken dienst getreden was, en , in 't volgende jaar, tot Raadsheer in den grooten Raad te Mechelen bevorderd werdt. Hy hadt zyn op- ftel eerst in 't Hoogduitsch. gefchreeven; doch. 'er niet meer dan twee dagen toe befteed. Na- derhand gaf hy 't, merkelyk verbeterd, in 'c Latvn in 't licht (d). Hertog Willem was bedugt, dat de Ryks-
vorften 't gefchil over Gelder en Zutfen in 's Keizers voordeel zouden uitfpreeken. De Keur- vorst van Saxen was de eenigfte, die op zyne zyde was. Doch de zaak werdt lang fleepen- de gehouden op de Ryksdagen, en bleef, ein- delyk, onafgedaan (e). Willem hadt zigj midlerwyl, poogen te fterken met het Ver- bond des Konings van Frankryk, waarop de inval van Maarten van Rosfem, in Brabant, gevolgd was. Doch deeze werdt hem, ia Wynmaand deezes jaars 1543, met woeker, betaald gezer. De Prins De Prins van Oranje, Stadhouder van Hol- yanOraii-ian(j ? en de Graaven van Buuren en Bosfu Guit'1 ^ vielen' met het Nederkndsch Leger, in het kérland. Land van Gulik, en zelfs in het Gelderscb Kwartier van Roermonde, alomme geene min- dere verwoestingen aanregtende, dan Maar- # ten van Rosfem in Brabant hadt aangeregt» hiu Sit- XäS Vicut Eplft. 'Sctcft. N. CXXr. p. 202 & nnt. N.CXXU.
#M&. ff- CXXVU. f. 302. Ai CXXVIII. p. 303. A.CXXXI. p. 307- ■ "
„J&lMotti Epift, grieft, 'ff. CXXIII. CXXV. CXXIX. é
ap. 297', 305, , .. ; , ,. i mi a«m
|
||||
|
XiX.Böek. HISTORIE.' 33?
Sittard, Gulik, Hßtisberg, Susterenen Duuran Kamlüï
werden, bemagtigd, en gedeekelyk geflegt : 1S4*- 4 't' platte land deerlyk afgelöopen; en veele " ™~ Kerken en> Kerk fieraaden vernield en gefchon; den. Het overig gedeelte van Gelderland werdt, insgelyks met eenen inval gedreigd. Doch Hertog Willem wist den zelven te voorko- men, en de Keizerfcheu, met eenen Vrede- handel, eenen geruimen tyd, op te houden. Ook gelukte het hem, in,den Winter, ver- fcheiden' der bemagtigde Plaatfen te hernee- men, onder welken, by Duuren merkelyk verfterken, en rykelyk van voorraad voorzien deedt. 't Beleg van Hensberg, welk hy ook ondernonien hadt, werdt egter, door den Prinfe van Oranje, in 't volgende jaar, opge- flaagen (ƒ). Lodewyk van Vlaanderen, Hesf van Praat, die federt Stadhouder van Holland werdt, hadt zig, by deeze gelegenheid, dap- perlyk gekweeten (g). De Gelderfthen dreigden, in den Herfst, Ir#
Holland met eenen nieuwen inval. Kuilen-, Voor- burg, Viane, en Heusden zelf, brandbrie-zorg in ven gekreegen hebbende, maakten, de ^n™^11^ voor de ander na, verding met hen, wegensnen ;nvajj de brandfehattingen. Men vreesde voor Dor- der Gel- drecht, alwaar de Staaten, tegen den drie-en-derfchea. twintigften van Slagtmaand, door den Stad- houder, onlangs uit het Leger te rug gekeerd,. befchreeven waren, om penningen te vinden, tot verdediging van "t Land. Oranje, zyn voorr
(f) Pontanus Libr. XII. p. 827, 829. Sligtenhorst
XII. Boek, bh 4*0 Henr. van Erp, Chron. */. 115, itó-, ViGLii Epift. Seleft. N. CXX1I. p. 2y4- , ,-c ' (g) Vi.otu Epift. Sskfl;. iV. CXXX1. p> so8. , ,
|
||||
|
~ip VAÖERLÄNDSCHE XIX. BöeiE
KArelïl vóörftel gedaan hebbende, kreeg tot anft-
T lS*2', woord ,, dat men, in Wynmaand, zestigdui*-
"" ' „ zend guldens in gereed geld hebbende toe- 4, geftaan, bezig was, om dezelven te vinden „ by verkoopinge van Renten; dat de Prins ,, de noodige penningen, hiervan reeds geko- i, men, in den Haage, zou können ontvah- s, gen; doch dat Dordrecht hem, ondertus» . „ fchen, vyf of zesduizend guldens tellen zou» „om den Kapiteinen iets Op de hand te kon* „ nen geeveh, en 't volk, vast, te doen leg^ „ geh, te Wyk te Duurftede, te Reenen, in „ den Dordfchen Waard, en elders op de gren- ^ zen, daar 't de nood vereischte." Die van Dordrecht voegden'er by „ dat deßilzaaten$ \l door Kuilenburg en anderen gemaakt, be- H hoorden afgedaan en herroepen te worden» I," of dat zy, wegens hunne Stad en Zuidhol- „ land, ook met den vyand verdraagen zouden „ moeten." De Stadhouder, de begeerte der ~' Staaten in gefchrift hebbende doen Hellen, ver- trok 'er mede naar Brusfel, alwaar de Staaten **1- : t van alle de Nederlanden, voor 't einde der
, ! inaand, byeen zyn moesten.
i De Staaten van Holland hier hulp verzog*
hebbende tegen de Gelderfchen, die Holland, van alle kanten, fcheenen te willen aantasten; antwoordde de Landvoogdes „ dat #y van de >5 jongst ingewilligde zestigduizend guldens „ reeds een-endertigduizend hadt befleed, om „ de Knegien, in Luxemburg, te betaalen, „en dat zy toeflondt, dat de overige negen- , „ en twintigduizend, tot befcherming van Hol- land, werden gebruikt: dat zy, dit tbe- ,, ftaande, meer voor Holland deedt, dan .zy ' » voor |
|||||
|
t
|
|||||
|
XIX. Boek. H I S T O R ï Ef 339
„ voor de andere Nederlanden gedaan hadt; KarelïI^,
M die allen hunne penningen aan haar geleverd 'S4a' 5, hadden (£}." De Staaten moesten zig, met """^ dit antwoord, te vrede houden^ en befluiten," om zig, met hun eigen geld alleen, tebefcher- , men, onaangezien men hen gedrongen hadt, -i mü ook tot befcherming der, andere Nederlanden, penningen te verfchaffen. ., ,",'.'.,."i Dochte Brusfel was meer te doen. De JII.
Landvoogdes deedt hier den algemeenen Staa-Bedeaa» teri;, by monde van den Erefident Lodewyk ^der- van Schoore, in 't breede, vertoonen „ dat ïaadeo» „Maarten van Rosfem, zonder ontzeggen, „dat is, zonder Oorlogs verklaaring, van we- e „ ge den Heere van Kleeve, eenen inval in ' „ Brabant gedaan, en 't Land van Antwer- ,, pen, Lier, Mechelen, Leuven enz. deer- „ lyk verwoest hadt; dat ook de Koning van „Frankryk, met zyne Legers, in Roufillon 0?;en in Luxemburg was getrokken; dochwei- m ,nig voordeel hadt behaald; dat hy zig, hier- w, om, gereed maakte, om, tegen 't voorjaar, Sj>ralle zyne magt, zelfs de bezettingen uit de „ Steden, te gebruiken tegen de Nederlan- „ den; die, zekerlyk, 't geweld der Franfché „,wapenen niet zouden können tegenftaan; „ zo men zig niet, by tyds, in ftaat ftelde, „om hem 't hoofd te, bieden; dat hiertoe ;„ geld vereischt werdt; dat alle gewopne en m buiteogewopne Beden reeds hefteed waren '_„ in den jongden Ooxlog, en dat men nog „veel ten agteren gebleeven was; dat de „ Beden, die, op de oude en gewoonlyke .. «. wv-
|
||||
|
i$f VADIrCÄNDSCHE XIX.Boé#
KAnÈtlI; „ wyzen, werden ingewilligd en opgébf ägt j
....r54.gr_ „ in zodaanig een' oorlog, weinig ' baaten Voorflag " mogtert; maar dat men: genoodzaakt was$ om een ,, andere middelen te zoeken, om penningen honderd*.? te vinden; dat men, 'voer eerst, den hon- ften pen-^i (}erc|ften penning moest doen betaalen vaö de uk- »> de Kö°pmariichappen, die, buiten 's Lands gagnde „.werden gevoerd, ten änderen, den tienden K°°f>-, ?, penning der inkomften aller vaste goederen, ie^een'' »Renten, Bosfchen, Beemden enz. en ten tienden « derden, den tienden penning Väri de jäar- vtó-ftHe „ lykfche winst der Koópluiden." Men gaf inkom- ,jïc voorftël dën Staaten, : in géfchrifte, me- wlnftei» ^e' hün lastende, tegen- den agttienden van tebeffen. Wintermaand, hun antwoord op het zelve, "te Gend, in te leveren. De Staaten van alle de Nederlanden, Brabant en Holland uitge- nomen, verfcheèhen ten bëftëmden dage.Som- Thigén bewilligden in den tienden penning: an- liefen in een e zekere bepaalde fomme: alzo 'zy voor de gevolgen van 't opbrengen van eenen tienden penning bedügt waren. Die ,. van Holland fielden 't antwoorden, eenen geruimen tyd, uit, om 't béflüit der andere . Landen eerst af te wagten. Zy vérfchoonden 'zïg, ondertusfchen, by de Landvoogdesfe, met de kortheid des tyds, die hun niet toe- liet, de Leden, bëhoorlyk; gelast, tér Dag- vaart te doen komen. Naderhand, werdt hun het réizen belet, door de kwakkelvorften; van welken ""er, deezen Winter, wel zestien kwa- men, binren zes of agt weeken. . Ondèrtus- ïehen, hielde zig dë Advokaat van der Goes ten Hove, om de gevoelens der andere Lan- den te ontdekken, welken hy, van tyd: tot tyd,
|
||||
|
&X Boek. Hl S T.O R 1 $& V S4*
tyd, naar Holland overfchrëefv Ook liet de KamlU^
Landvoogdes, onder dit draalen,3den Staa XS43,_ tehweeten, dat zy jn de gevorderde Bede """""^ niet konnende bewilligen, vryheid haddenv om v zes maanden agtereen^' vyf-entwintigdui- zend' guldens ter maand te geeven. Zy fprak niet byzonderlyk van den honderdften pen- ning van de uitgaande Koopmanfchappen, alt- zo zy, federt eenigen tyd, reeds bevel ge* geven hadt, om denzelven alomme ie doen heffen, ■">,!. md •;■- ' De Staaten van Holland, eihdelyk een be^ De Staa*
fluit genomen hebbende, verfcheenen ,'in *«i van Sprokkelmaand des volgenden jaars, ten Ho- . £*° [lan& ver Zy verklaarden der Landvoogdesfe, ron* den f,^.. delyk „ dat zy, op haaren eisch van tweederdften ,, tiende penningen, niet konden antwoorden, peming ,, voor dat de Plakaaten vanden honderdften^™* j, penning op de uitgaande Koopmanfchap fen „ pen Waran ingetrokken; alzo zy dezelven, 1543. i, hielden te ftrydenv met de Privilegien van ' t, huldiging, bezwoosen* en aanmerkten, als „ regelregt (trekkende, om den Koophandel 9> te verdryven, uic een land, wek, zonder ,y Koophandels, zyne dyken en dammen niee ^onderhouden, zyne ingezetenen niet vöe- j, den,, en 's Keizers Beden niet op mengen „kon." Omtrent dit laaifte punt, z*iaen ze, in 't byzonder „dat zy, rzo, dé bonderdltè' /~_ *•■ ty penning niet afgefchaft werdt, geene Bede (,, van vvfrigduizend 'gulden*, jaaryks, zou- v.->* „ den konnon voldoen, daar zy, nu metr dan v ' > „ tweehonderdduizend guldens opbragten - De Landvoogdes was ze r gebelgd over dit
|
|||||||
|
s
|
|||||||
|
V. Pkeu Q a#
|
|||||||
|
*4* VABERLANDSCHE XIX.BQEg;
Äärbt-H. antwoord, en Verklaardeyoddt zy den-honderd-.
JS43' ßett penning, in eeuwigheid iniet affchaffen zou, "-'"—■'■- ais hebbende denzelven opgeßeld., uit kragte van het volßrekt oppergezag des Keizers, welk $$$ in geenen deele, gekrenkt wilde hebben. De Staa-, ten, fe.dèrt, met den Prefident van Schoor e én met Meester Vincent iCorneliszoon, over dit punti in onderhandeling getreden» Beten egïër niet na fterk op het affchaffen van den honderdften penning te dringen. De Lands- voogdes hadt hun, in Louwmaand, gefchree-; ven, dat zy zig, ïn de- plaatfe der jongde ^f Bede, met eene redelyke fomme van pennjn* ';' gen, genoegen wilde. Zy beriepen zig,. der«; -•: halven, op dit fchfyven, beweèrende , dat, in gevolge van het zelve , de honderdfte?
penning en de twéé tienden, tegen eenefe- delyke fomme van penningen, moesten yror- den afgedaan: voorts zeggende „ dat zygroq- -Z'■':■'. „ ter Bede wilden toeftäany dan zy immer .toe- i, geftaan hadden, zo men, alleenlyki den „ honderdften penning wilde afdoen." ,Op de reden, uit den Brief der Landvoogdesfe Ontleend, fcheen geen Verzet te zy«, Ook wist men 'er, ten Hove, niets anders op? te Zéggen, dan ,, dat 'et een' misflag.in:deo 5; Brief begaan was; dat. de Landvoogdes niei |i, den honderdften penning, maar de twee „, tienden alléén, tegen éene redelyke fomme ;', van penningen, wilde 'afdoen; dat zyi, tot • ■j*, het heffen van den honderdften penning "expo- ffi geene toeftemming der Staaten behoefde, * Uhflta " 1T*aär Meezen ''mPOst5 *"öic hoofde van's Kei- fen»- « zers °PPerfte magt, mögt doen heffen;, ea ttriu sj dat zyj\zotider 's Keizers hoogheid te kren- 9 t :,, ken»
|
|||||
|
\
|
|||||
|
mtmmmmmmmmmmm~.,.<.J«wmij«Hmi hhlu.«.........i—i »..,.,.......-..1.1111------.-----.......^......,.._...................... .
|
|||||
|
$.-ken-; denzelvenniet affchaffen kon." » On- ^^^
denusfehen? hadden de Staaten reeds, uit den JÉgL, mond der Landvoogdes!© zelve, begreeperi, waar 't eigenlyk haperde, dat de hofiderdftè „ •«.„-» pejiring niét:kon .ai'gefchaft, worden. Jasper'. , pmlx hadt, om de Ontvangst' van deeztni'thf- *•'■'•"•'»> post té bebben, reeds> tweemaalhonderdduïi- zend guldens opgefchobten; die' men bent wederom zou hebben moeten uitkeeren, zö men den: Staaten genoegen, zou hebben w'illeri geeven-; waartoe men geenen raad wist. Ge- brek aan geld. dan* en niet juist de hoogheid des Keizers was de oorcaak, dat deezè Imj- post bezwaarlyk vernietigd werdt. I De Sraa- ten bewilligden 'er in, voor een jaar («)•' w? zullen hierna zien Qk), hoe zy den Keizer nog tot het affchaffen van dèezen Impost béwóü- gen hebben.,r.. .4, Toen wérdt;!er, over de twee tienden yge>'zv be-
twist. De Landvoogdes hadt verklaard, dat willigem zy zig, in de plaats der zékert« met honderd iM«»: J en? vyftigduizend guldens, in zes maanden tëtiend.e*f béiaalen, te' vrede houden8 zou, Doch de ^8*,' Staaten wilden maar honderd-entwintïgdui- zend geeven. Eindelyk bewilligden de Ede- •: tb len, Dordrecht, Haarlem en Delft in den eisch 'der Ländvoogdesfe; doch Leiden, Am-: fterdam en Gouda kwamen niet hooger, dan. toe honderdentwintigduizend guldens. Wh liet- egtér itenl Hove niet af met dringen, toe dai Leiden en Gouda, in Lentemaand, ödkï werden overgehaald. De Landvoogdes, toen »5fflt»Q*Éi®M M..ÏI i& a*oQ ■' h*v - ■ . sW Myf
(A< Q$' y*2 nE^ GoEs> R«Ä' op 't laar tsd*. il. a. i«
f*) Md? &fc .«TUD. de Bello Belgko Dec.Y.- Liil VII. |
|||||
|
*4* VAB ERLAN B SC H E XIX.BöEK.:
Éöt«Lïï.'antwoord, en verklaarde $ dat zyden honderd"
JS43-- ßett penning, in eeuwigheid'iniet affchaffenzou, ~~"als hebbende denzelvên opgejield, uit kragte van het volfirekt oppergezag des Keizers, welk zy:, in geenendeele, gekrenkt wilde hebben, DeStaa«, ten/ fedèrt, met den Prefident van Schoore étt met Meester Vincent ;Korfiéliszoon, over dit punt * in onderhandeling getreden» lieten egfer niet na fterk op het affchaffen van «den honderdftén penning te dringen. De Landr voogdes hadt hun, in Louwmaand, gefchree- »?r T ven, dat Zy zig, in dei plaatfe der jongde ;:~ Bede, met eene redelyke fomme van pennjn* ! ;"'' gen, genoegen wilde. Zy beriepen zig,; der- -s /halven, op dit fchryven, beweerende , dat» in gevolge van het zelve , >de honderdile penning en de twee tienden» tegen eene .re- delyke fomme van penningen, moesten war- den afgedaan:, voorts zeggende „ datzygroo- «£'' * ,„ ter Bede wilden toeftaany dan zy immer toe- „ geftaan hadden., zo men, alleenlyk» ,den „ honderdftén penning wilde; afdoen.'f ,,Op de reden, uit den Brief deri Landvoogdesfe ontleend, fcheen geen verzet te zyn» Ook wist'men 'er, ten Hove, niets anders opt te} zëggeö» dan „ dat 'er een' misflag-in den 2? Brief begaan was; dat. de Landvoogdes niej 'y, den honderdftén penning, maar de twéé „ tiéndOT'alleen, tegen eene rédelykê fotmne £ van penningen, wilde'afdoen; dat zyj, tpf „ het heften van den honderdftén penning "expo- 'V geene toeftemmjng der Staaten behoefde, Uhfit '» n*aar ^èezen Jöipost, * uit hoofde van 's Kei- "mpera- « zers opperfte magt, mögt doen heffen; en terts, i3 dat zy, \zoiider 's Keizers hoogheid te kren- „ ken»
|
||||
|
£IX. BcÄ 3 H-r Imti '0M I e/i V $43
4, ken; denzelven niet afichaffen kon."-i ^Mtètëjb
dermsfenen* hadden de Staaten reeds, uit den '543, mond der li and voogdes tè zelve, begreeperi, ~ waar 't eigenlyk haperde, dat de hofiderdftè i ;wv penning niét kon aigefchaft.worden. Jasper'-;'*-- ,Do&&c<hadt, om de Ontvangst' van deeztn ïisi •n-'i ' post. té hebben, reeds- tweemaalhonderddui. zend guldens opgefchobten; die men hetn wederom zou hebben moeten uitkeeren, zo raencdfin Staaten genoegen zou hebben w'ilieQ geeven; waartoe men geenen raad wist. Ge* brek aan geld dan, en niet juist de hoogheid des Keizers was de oorzaak, dat deeze im- post bezwaarlyk vernietigd werdt. I De Staal ten bewilligden 'er in, voor een jaar (T). Wy zuilen hierna zien Qk), hoe zy den Keizer nog tot het affchaffen van dèezen Impost béwöö? gen hebben.» r:;. i-b Toen wèrdt.!er, over de twee tienden, ge^zv be-
twist. De Landvoogdes hadt verklaard, dat willigea zy zig, m de. plaats der zeken, met honderd ta-4e*rjt «f vyftigduizend guldens, in t zes maanden té'riend^ f bétaaien, te' vrede houden' zou, Doch '&mmS^ Staaten wilden maar honderd-entwintïgdüi- f'\ zend geeven. Eindelyk bewilligden de Ede- • u
leis, Dordrebht, Haarlem en Delft in den
eisch der Landvoogdesfe; doch Leiden, Am- iterdam en Gouda kwamen niet hooger, dart tot honderdentwintigduizend guldens. Men liet egter iten Hove niet af men dringen, tor dar Leiden en Gouda, in Lentemaand,- oófc werden overgehaald. De Landvoogdes, toen ■ *m «^s .'<*;: M .'. ..2. . .■■ ■.,.; i;: ■■ . ,. «yf (ri\ %8t *VA£ 1ER GoES' *eM- "f 'A)*«* '545. hl. o. iä t?$C^^ fBeii0 B<^° mf, Uw
|
||||
|
«44 VADERLANDS CHE XIXi'Bäaß
BUrelÜ. yyf van de zes groote Steden hebbende doen
,S}'?*h. bewilligen, bekreunde zig der weigeringe van Amfterdam niet langer; maar deedt'de Ac* *Confent.*6a van "* bewilliging en van f aanneeming , i/iccep.'terftond, naar haaren zin, opftellen (/): 't tatie. Blykt egter, dat hierin, eerlang, verandering gekomen is, en,dat de Staaten in-dé Tienden Rebben moeten bewilligen (m). Terftond hier« na kwamen 'er, in Holland, verfcheiden' Pia* jkaaten uit, verklaarendey yan;'welke*:goede« r#n, en neeringen men den tienden penning zou moeten be taaien. . Ondgranderen,-werde den Eigenaaren derJbanderyen gelast % drie idees len, en den brui keren, het vierde deel van den tienden penning der inkorriften opte bren- gen, Ook werden dé lyfrènteh van tien guit den^ f 'sj jaars,, en; de Bieren, die,,: kb de. Ster? den, daar zy gedronken werden,„gebrouwen^ ^ t/v waren,; van den i tienden, penning: vry3 vèr- esj*;!..• klaard (»), 1 ,;■;. ,-;,. ; = i-J v.i ,-x.wi Last vati«'Doch 't ftuk der Geldmiddelen was,, biern Krygs--^mede, ten Hove, nog niet afgehandeld. In* yölkenzaöverysfel, in 't Stigt van Utrecht, in Holrl op°ge land.en elders, lag een goed deèliRuiters ett' drongen. Knegren onbetaafdi ■ De Landvoogdes begeer-, des, dat Hollandi voor de betaaling; van ,dill Krygsvolki, zorgen zou. De Prins'van Qran-j je - en de Rentmeester Willem Qoudd hadden »I , yfa\Antwerpen, yyftigduizend guldens opge*r nomen, en tot 's Lands oorbaar •uitgegevenii Met deeze fchuld, wilde Vrouw Maria« dië> j,.:. iyös ..'-'" ■•■ ■■> :-.Jvan?' ■ ■ .-. f- r 'I
iiS) Mn. Aert van der. Cobs Regift. hl. 348, 349» 35«»
-351» 352» 353> 355- •- ■ ■••.•" -■'•■ O
■Imj Mn. Aert van der Goes Regift, il, 357.,. s
'(«) Repen, dev Plaknat. tl. 44, 46. .;...'■> ,.j |
||||
|
XIX* Bom. Hl« T O R I Ei 1 ^45
van Holland, insgelyks, belasten.' De Staa- KarélÏÏ;
ten hierop, federt, in den Haage befchree- '54%, ven* vonden, in 't laatftej weinig zwaarig-~" heid; doch wilden zig: noode belasten met de betaaling van 't Krygsvolk, welk klaagdei, vier maanden fplds te goede te hebben, en nog eenige maanden zou moeten^ onderhouden woF- den. Zy merkten aan, dat zy reeds meer had- den'opgebragc, dan tot betaalinge deezet Knegten, tot aan Bloeimaand toe, vereischt wefdt, en dat hun geene Rekening van't be* fteeden hunner penningen gedaan was. Men, fprak wel van den Prinfe van Oranje deeze Rekening af te vorderen: doch niemant hadt lust, om 'er met hem over te twisten. Men befloot dan, der Landvoogdesfe te antwoor* den, dat men de vyftigduizsnd guldens volr doen zou; doch zig met het onderhouden van -ühaxW 't Krygsvolk niet belasten kon; dat men eg- '■• f'ï\i ter drie of vier termynen van de gewoone Be* -^'m de vooruit beraalen wjlde, mids dat Holland j welk nimmer aangenomen hadt, zig zelf te - zullen befchermen, door de Landvoogdesfe § befchermd werdt ó>). ~ : ' ""'* . Terwyl men hier over, in den Haage en .ÏV. '
ten Hove, in onderhandeling was, hadt Fran? Ye¥xSP* §ois de I. den Veldtogt in de Nederlanden derlaa-. ' doen openen. Bapaume, Landrechies, Mau«den, beuge,,en andere Plaatfen in Henegouwen* werden, in korten tyd, bemagtigd (p). Zelfs vjel het gäntfche Hertogdom Luxemburg, op Diedenhoven na, wederom, gelyk vporlee- : •-»-'' '> ■■ •' den
O) Mr: Aert vander (Joes Regift. W.353>355i35ö,35*
Q) ViGLU BpiftV Seledl. N. CXXXI. p, 307. * ' *T Q3 •
|
||||
|
)*46 V AD E R L AN D S C H E XIX. Boas*
MmsSb. den jaar, den Franfchen in handen (q). Maaf-
'543 ten van Rosfem hadt, omtrent den aanvang van Sprokkelmaand, reeds een' inval in die Hertogdom gedaan, en eenige Dorpen ver- brand. Doch weinig meer können uitregten, alzo zyn Krygsvolk, by mangel van betaaling, verloopen was (>). Anderen fchryven egter, dat hy, in Lentemaand, den Hertoge van Aar- fchot, by Sittard, in 't Land van Gulik, drie- duizend man affloeg '($). Jan van Kroui, Graaf van Roeulx'\ viel, daarentegen, inBoü- Jogne. De Franfchen zouden dieper doorge- drongen zyn\ zo de flag, by Heinsberg, die in Hooimaand vo »rviel, den Prinfe van O- lanje geene gelegenheid gegeven hädt, om * met een gedeelte van zyn Leger, Henegouwen te komen dekken (/)• Vyancle- Ter zee, werden ook eenige vyändelykhe* lykheden den gepleegd. Verfcheiden' Franfche Kaa- tet^ee. pers hielden zig, deezen Zomer, omtrent de «zeegaten van Holland j alles wegneemende wat hun ontmoette. («). De Zee- Admiraal Maximiiiaan van Bourgondie dee4t daarente* gen, in Bloeimaand, met negen fchepen* ee* *Dè fe*- ne landing in de * Rivier van Boürdéaux, al- fenne. waar hy eene Vloot Franfche Koopvaärdy- fchepen ten deele vernielde, ten deelè weg- »fi . nariii- Een deel Bootsvolk, aan land geflapt, haalde eenige Klokken uit de Kerken, en bragt ze in Zeeland, ten bewyze dat zy op 's vyatidf t|Ö ;§?«< ' . . RH)! .;'■ FIslH ■■ ■ kßi ■ W\ b®'
%Vi-ÖAWF.t Tom- VlI.i>.-$5<ié ■--<■ BSVOPCSO du
nö) Vkjui Etiirt. Seledt. N. CXXH. p. 294, , . . ■ * C-> j Daniki Tom Vil. p 8/;a. JCÖ ViGLii E()i!l. ScleA. N. CXXXL p, 307, 308,. -- -,
' V?) Mr. Aért vam db,r üórs Kegift.M, 357V] |
|||||
|
P O
|
|||||
|
XIX. Boeit, : H I S T OR I BA É#
bodem geweest waren. Wat laater, ftak de KaseiJI:
Admiraal nog eens in zee, met tien Oorlog- IS43' fehepen; doch regtte toen weinig uit <v). , Het Neêrlandsch Leger, grootendeels, uit NfaaKej*: Guükerland géweeken zynde, hadden de Gel ^ &9fc derfchen de handen wederom ruimer gekreë- „jagtigs gen, om eenen inval in 't Sdgt te doen. Maar- ^mers», ten van Rosfem, vyf entwintig Vendels Knèg- fport, 1 ten en twaalfhonderd Kuiters, op de Veluwe, |
||||||||
|
..»'.
|
||||||||
|
byeen gebragt hebbende, rukte, op den der>
den van Hooimaand, voor Amersfoort; ón,« der weg, Leusden, Zoest en andere Dorpen^ onaangëzien dezelven onder verding zaten , leeg plonderende. De bezetting van Amersfoort was, eenige dagen té vooren, ter Stad uit getrokken, om Nieuwkerk te bemägtigen•■? doch zy was hier zo ontvangen, dat zy met verlies wyken moest. Rosfem nam deeze ge* legenheid waar?, om zig van Amersfoort mees* ter.-te maaken. En fchoon hy (legt van ge» fchut voorzien was, en in 't eerst merkelyken tegenftand van dé Burgerye ontmoette; ge«- lukte het hem egter, de Plaats, op den zes» den (w)? by verdrag, ih te neemen (3;). De en loe^c, plondering werdt, naar men zeide, voor tag- de Mei- tigduizend Karels guiders afgekogt. De Gel» jery a * derfchen trokken, nog in die zelfde maand-, naar de Meijery van 's Hertogenbosch, wel- ke wederom deerlyk werdt afgeloöpen. Het fchoone Dorp Vugt werdt, op één Hais na, aan kooien gelegd, en de Stede Eindhoven leeg geplonderd. De Gelderfchen ontzagen Kloos-
(y ) Reigirsb. II. Deel, W. 474» 475>
V.ÖT) MR. Aert van pbr Goss Regift. hl. 35». H . . ' £* 3 Chion. Agnet. ap. Matth. od Rcr. Amuif.5pri|>t,£.3»t. Q4
|
||||||||
|
*tf VADERLANDSCHE XIX.Bomt
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÜjiREiIÏ. Kloosters noch Kerken. Zelfs bleeven de Nön«f
*543- nen niet vry,, van hunne geweldenaaryen (j). v " De Land/oogdes; kennis van 't bemagti- Nieuwe gen van Amersfoort gek reegen hebbende, gaf Bede aan van dit ongeluk de fqhuld aan de Staaten van ^.vaiV Holland, die, geene zorg gedraagen hebben- ie^ b^taa- de > voor de betaaling der Knegten, die in lingederi't S'igt lagen, te wege gebragt hadden,/dat Knegten dezeLén den Lande geenen dienst wilden doen. sntScigt, «pgu zelfden tyde; eischte zy dertigduizend guldens ter maand, voor den tyd van drie maanden, die in Herfstmaand om zouden zyn, wanneer men den Keizer, in de Nederlanden, verwagtte. De Edelen 'en Dordrecht ftonden haar twintigduizend guldens tóe, fchoon zy naauwlyks raad wisten, om deeze penningen te vinden. Doch de andere Leden verfchil- den. 't Liep tot in 't begin van Oogstmaand aan, eer de Steden beflooten, der Landvoogd desfes vyf-entwintigduizend guldens ter maand, voor drie maanden, toe te (taan, onder ze- kere voorwaarden: van welken de voorcaam- ften waren „ dat de Landen van iVoorne en sjac.Vna „Putten hun aandeel in de Bede'onder Hol? ;: ' „ land zouden opbrengen; dat de Steden de ÄF-t ,^ Edelen, hoofd voor hoofd, zouden fchat- 0| ten, en dat de Steden ook op zekere fom> ,,• me gefield zouden worden, door twee Raar „ den van Holland en eenige anderen, door 9i de Sieden te noemen." De Landvoogdes, genoegen, nèemende in de bewilliging, ver- wierp egter alle de voorwaarden, op welken •MÏÏi2$. ' de- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
,..
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XIX. Boek. HISTO R I E. s49
dezelve gefchiéd was. Voorne en Putten moes- KarelII,
ten op zig zelven draagen. Voorts eüchte '^3' < Vrouw Maria, dat de Edalen en Steden het . - regelen van elks aandeel aan haqr verblyven zouden, zeggende ,, dat de Raaden van Hol- j, land en zulken, die 'er de Staaten nevens „ ftellen zouden, zulks toch niet, dan vol- „ gens de begeerte haarer Majefteit, zouden ,, dóen," De Edelen * Dordrecht en Am- , -,.r7r fterdam bewilligden hierin terftond. Haarlem, Leiden, en Goudav insgelyks; doch op 't believen hunner Meesteren. Doch toen men de verdeeling gezien hadt, was 'er niemanr, Dordrecht misfchien alleen uitgenomen, me* de te vrede, De President van Schoore, hier* over, met die van Delft, Leiden en Amfter* dam, in gefprek geraakt, verklaarde „ dat» „ wanneer elk zyn aandeel, en het platte land „ naar de Schildtalen | betaalde, aan de inge- „ willigde vyf enzeventigduizend nog vyftien»- „duizend guldens te kort komen zouden, „ vraagende, waar men die zou vinden? Men antwoordde „ by de Geestelykheid, by de „Edelen, en by de kleine Steedjes, Asperen, ,, Héukelom, Leerdam enz. Doch de Pre- T fident hernam „ dat de Geestelykheid reeds ■; ^
„ de helft haarer, inkomften opbrag^ (i); dat .»vb „„de Edelen niet boven tien of twaalf in ge- ,v tal wa^en, en dat ,de onderzaaten van Eg- „ mond naar de Schildtalen betaalden; dat, • « ein-
(t) In 't Stigt, hadt de Geestelykheid deeze be-
lasting, met tienduizend guldens, afgekegt. Jnonjm sfdverfi apud Ma^thäum Fundat. & Fat. Ecclef. jp. 235« Q5
|
||||
|
i§<5 VADERLANDSCffE XIX. Boek/
KarUlÏI. „ eindelyk , Asperen, Heukelom, Leerdatn
_ '543- „ en andere kleine Steden of vlekken, die '"""" „ niet in de fchildtalen Honden, niet veel aan- „ brengen zouden." Dé Steden, hier weinig op in te brengen hebbende, moesten zig v naar 't fchynt, federt, vergenoegen met tde, verdeeling j - door de Landvoogdesfe , ge- maakt («). ; Moeite, Midlerwyl, vonden zy zig in merkelyke in Hol verlegenheid, oir. de ingewilligde penningen geld te" te vmden- De Edelen en Dordrecht floegen vinden, voor, om dezelven, by verzegeling, op te brengen. Haarlem en Delft waren van ge- dagten, dat elk 'er, naar gelang zyner goe- deren, in draagen moest. Leiden oordeelde, dat men eene belasting op de Haardfteden en Landeryen moest leggen. Die van Amfter* dam wilden, volgens de Schildtalen, opbren» gen, fchoon hunne Stad*,- zeiden ze, hoog in dezelven gefteld was. Gouda was niet gelast iet voor té daan. Sommigen fprakeu ook van eenen maatigen penning te zetten, op G ^ nWyn, Bier, Zout, Zyden- en Wollen-ftoffen, desRaads Lynwaaten enz. Alle deeze Ontwerpen weiï var, Hol den den Raad van Holland overgeleverd, om land hier- 'er deszelfë gedagten ovef te verftaan, dié cver* hierop uitkwamen „dat het Ontwerp van „ Haarlem en Delft 't redelykfle fcheen; doch „ bez\wadrlyk zou uit te voeren zyn, en ge- ,, lègenheid géeveni tot vëele valfche eeden-, ,, alzo niemanc zyne goederen te regt zou „ aanbrengen;-dat de belastjngenop de Lee- m. ,■.<..... .: ;„..;'-;ƒ.-*,, .<,'..,,',' h[-> ' „ .véns- *0"> Mr. Äert van der''GoEs'kcglft, 'Ü. 35B3 «öa, j6*V
36Ïj 363« |
|||||
|
\
|
|||||
|
XIX Boek. HISTORIE. 251
j, vehsmiddelen, door andere voorgeflaagen, KarelK.
„te ongelyk waren, en fommigen derzelven, 'S*?-. „ gelyk die Op 't Bier, de armen te veel be „ zwaaren zouden; dat men van 't Zout nog „ nimmer Excyns 'gegeven hadt (2), en dat „ eene belasting op de Haardfteden van kwaa- „ den gevolge zou können zyn; dat de Raad ,, hierom van gedagten was, dat dè Leden ,i elk op zekere iornme behoorden gefteld te ,i worden, die ieder, by voorraad, moest „vinden, zo als hy best kon, mids dat eg- „ ter het aandeel van 't platte land omgeïlaa- „ gen werdt op de fchildtalèn, en dat zul- „ ken, die in de fchildtalèn niet ftonden, op „eene redelyke fomme gefteld werden." Vol- gens deezen voorflag des Riads, gefchiedde, federt, de bewilliging der Staaten; doch de Landvoogdes wilde het regelen van elks aan- deel aan zig zelvert houden, gelyk wy reeds gezeid hebben £a). Nog een andere voorflag wèrdt den groo- Dg Stad-
ten Steden, omtrent deezen tyd, gedaan ,houder door den Raad, uit den naam van den Prinfe^rfgeee" van Oranje. Zy hadden hem, éenigen tydning van '<>'-' - ge-de groots
O) MR.AERT van der. Goss Regift. il. 361- : Ui Steden.
(a) Hertog Karel van Bourgondie verklaart egter, in
een Plakaat van den Jaate 1471, te vinden , by Velhjs Hoorn, bl 89, dat'er, in eenige Haüandfche Stedené Excyns op 't Zout gefteld was, en hy vordert van die van Hoorn een ftuiver van een loopel Zaun Men moet dan agten, of; dat deeze Excyns reeds veele jaa- ?en vernietigd geweest is, en dat de Raad hierom ge- dagt heeft, dat hy nooit plaats gehad hadt: of dat de Raad alleen Zeggen wil, dat 'er nimmer een algemeen^ Excyns óp 't Zout ovey 't gantfijhe Land ingevoerd geweest was. . ' . *%iïU ''■••••
|
||||
|
tpa VADERLANDSGHE XIX, BoeÊ
IJarelII.geleeden, ieder duizend guldens'geleend, on-
'543. ger belofte., dat zy dezelven zouden mogen korten van 't eerfle geld, dat wn de twee dein- den inkomen zou. Doch nu werdt haar ver- zogt „ dat zy deeze korting wilden uitftellen, „ tot dat deeze tienden, voor de tweede rei- *n ze, werden geheeven; dat zy den Prinfe, „ daarenboven, elk nog duizend guldens leer „ nen wilden, en dat zy elk nog half zo veel „ wilden opbrengen, alszy, in de laatile vee- s, zegeling van zestigduizend guldens, den „ twaalfden van Wynmaand te Antwerpen toe- „ gedaan., opgebragt hadden. Men zoindeeze •I, penningen gebruiken, om de Knegten, die „ op de grenzen gelegen hadden, te voldoen, j, aan welken men nog agt entwintigduizend 5, en zes ponden fchuldig was. En de Steden „ zouden dezelven mogen korten van de twee- „ de twee tienden, of uit de penningen;van „ de Bede, welke zy nu der Landvoogdesfe „r, ;.r„ ftonden in te willigen." ;
De Steden, : overleggende , <lat men de
Knegten, zonder hun te voldoen, tegen de Gelderfchen, niet zou können gebruiken, w .dat het platte land veel overlast van hun te .; .wagten zou hebben* zo zy langer onbetaald Wee ven,, bewilligden allen, uitgenomen Gou- da , in den voorflag des Raads. Die van Am-» fterdam verklaarden egter ,, in 't geheel, reeds U drieduizend guldens meer dan de andere Ste-f »t den geleend- te hebben; waarom zy gaar* ,, ne van deileeninge van nog duizend gul-t H dens verfchoond zouden zyn, te meer, ak» &' zó zy f'hans geene neering noch welvaar^- £; hadden."' Men nioet," hierop, egter aa|i.^ " mer-
|
||||
|
XIX. Boek; «IWSTORiÊ. agj
merken, - dat. de Stad, teïï deezen ty de, - de KarïlÏÉt
gewoonte hadt-van zig armer *ce veinzen dan i543* zy was, om met geene leening gekweld te ' '* worden (h). Ook liet dé Raad zig, met dit antwoord, niet afzetten. ,, Amfterdam hadt» „ zeide men, altyd zyn best gedaan, en zoit „ het nog wel willen doen,- en zo Gouda geen „ beter antwoord gaf, zou men 'er de Land- .„ voogdes kennis van geeven, die, zekerlyky „ de Stad zou doen panden ofuitwinnen(<?)." It;Sehynt dat des Steden ', fedërt, eenpaa- pglyk, in, de- begeerde leëning bewilligd hebben. - r»mw>fl i- tl Karel de V, die Vbemagtigen van Gel- vr.
dèrland thans boven alle' dingen tér hertëDeK.ei* nam, deedt., aan den Rynkant, een aanzien- GulV"1 lyk Leger vergaderen, van .zins, om zig, zokerlandi dra mogelyk, aan 't hoofd van het zelve tégetrofc-" fteilenj enden Hertog van Guhk tot onder ^an'be* werping te brengen. In 't begin van Zomer- ^mL*0 maand, ging hy te Barcelona fcheep (^),land. ügtDuor de, eerlang, te Genua, en vertrok van daar, naarren, Duitschland. Hy hièldt zig, in Oogstmaand, ee^ nige dagen, te Spiersop, alwaar hy den-Prote- flanten eenige vryheden toeftondt. Toen begaf hy. zig naar Bon, daar zyn Leger verzameld was* $#&?&. Het beftondt uit zes endertigduizend Knegtentjj :'' '!^T ten deel e Italiaanen, ten deeje Spanjaards, tenj deele .Dükfchers , en üitagtdüizend Ruitërsl .gg' Met deeze; gantfcbe magt, .floeg hy 't beleg} voor Düuren, de. fterkite Pläaits van 't Her- togdom Gulik,; Binnen dezelve, lag eenebe-" .<¥) : ; eet»» säe m tskasiw ïw&é |Üf... JHCJ Hooft II. Bask, IS. 38.
%c) Mr Aert v4n der Gqes Regifl, £/.359, 36%, ■ ,-%>
*'\it) RbigErsb. H. Dtil, */.* 475. • "j P| (•' ij£
|
||||
|
|54 VADERLANDSCHE XIX. BowÖ
KarelU zetting van tweeduizend Knegten en agthon*
'f543' derd Ruiters, onde,r bevel van Cef ara van -Jw~"'~' - Platten, een' Guliker Edelman. Over 't Kei* zerlyk Leger * .hadt Ferdinand Gonzaga, Onder- kpnjng van Sicilië , het opperbevel: onder wien, Steven Cpktrna geboodt. Doch de Kei- zer woonde 't Weg hy, in eigener Perfoon, Het werdt zo hevig voortgezet, dat de Stad, pnaangezien den wakkeren tegenftand der be- legerden , binnen twee dagen, ftormender« "hand overging,, op den vier-entwintigften van pogstmaand. De kaliaanen en Spanjaards i| van welken 'er veelen, in 't ftormen, gefneu>. .17 veld waren, regtten, na't overgaan der Stad, -ha uOee,n ysfelyk blpedblad in dezelvei aan. Ook «i ,r;"wierdt zy d§erlykgeplohderd, en eihdelyk aan enjuidér* poolen, gelegd. Na- 't bemagtigen van Duu- ^'^'reri, vondt de Keizer byna nergens eenigen -cd ec—tegenftand meer. Gulib gaf zig tërftond oteri 4 ' ' "^Die van Roermondè droegen den Keizer »de Jleutels tegemoet. Hy deedr zyne intrede ■.-■ 09binnen de Stad,, pp den eerften van Herfst-- maand, verzeld van den Prinfe -van Oranje . en andere Grooten. Vanhier, begaf hy zig »aar Venlo, welke Stad 't beleg nog eenigé
Hertog dagen doorftondr. Doch Hertog Willem , ■Willem zig niet in ftaat vindende, om den Keizer *c on<ler- hoofd te bieden; -en vreszende ;> benevens 2"pt Gelder en Zutfen, ook zyn Hertogdom Gu- lik te zullen verliezen, vondt geraadpn, zig té onderwerpen. Hy begaf zig dan maf 't Leger vpor Venlo, alwaar hy den Keizer te voet> ?4el, fchuld bekende, en om genade badt (e). ...,:> / •--. óp
f jr) Hemr. van Erp Chron. il. H7, n8. Powtanos Libr, xn.p. Ho, 831,83a. ™
|
||||
|
%0L. Boek. . * ;üfb%I & 9f .1 Êê \ 's »gffa
vt^Qp den zevenden;van .Herfstmaand, floot Karei.II«
de.Keizer hier ee,n verdrag met; hem, waarby, ?543- Willem zig yerbpqdt,,, het regtzinnig geloof,; vil- ' „ in , zyne landen,, te zullen bewaaren, en de Verdrag, „..Opgekomen' nieuwigheden te zuilen afdoen, waar by ,,; Voorts, deedt hy,,*tfftand van :;de Verbind-Ge'der „ tenisfen, met den. „Koping; y^Frankryk, |"n ^arel „• met den Hertog^yan Hollteinjjdie zig Ko-den V. „ ning van Deenemarke noemde, en met denworden fa ,(J>yerw?eldigér van Zweeden , aangegaan ,afgefta»n» ,5 belq.ovende, voortaan, den Keizer en den „ Rpomsch - Koning getrouw en onderdaanig „te zullen zyn. Van zyn Regt op het Her- m togdom Gelder en het, Graaffchap Zutfen ^jftondt hyvpor altoos af, ten behoeve des „Keizers. De Stad Amersfoort zou hy ook „ terftond overgeeven. Daarentegen, be-, / „Iqofdede Keizer hem, in 't bezit van V „Hertogdom Gulik, te zullen herftellen, hem „ met het zelve, zo wel als mefc het Hertog-i ^, dom Kleeve, verlydende, gelyk;, kort hier- M,na, gefchiedde (ƒ)•■■ Sittard en Heinsberg „ alleen zouden jn 's Keizers magt blyven (g)."' Het verdrag behelsde nog eenige andere by* zonderheden, met welken wy ons niet op; honden. Weinige dagen; hierna, deeden{ de Staaten van Gelder en Zutfen den Keizer, in zyne Terne voor Venlp, hulde. De Keizer be-, vestigde, van zynen kant, hunne Privilegien, belppfde geene Ampten te zullejn geeven dan, asjn bekwaame luiden, die 'sLaeds taaie fpree- ken Jjonden-, jen de Ampten,: in eigener per- , .2$ .'s •»..■.;.-. ...«vi-,;•--' --.•■■■■ '■•'•^ ■■■ ! ; (bon, (f) Vidi Cod. Diplom, port Täschemach. Anal. Cliv. y^
\l) Cro«t-Oeld. Plakaatb. 1. Deel, Pruimt. Punch c. e»." |
||||
|
a$Ä VAD ERLAND SC HÈ XIX. Boütó'
KÄREtH. foon, bedienäen. In 't byzonder, verbondt
>543. hy zig, geenen Stadhouder over Gelder äeri
Zutfen té zullen Hellen, dan die 's Lands taa*
„;; - \e kündig was. Hy hadt, kort te vooren y
den Prins van Oranje, Stadhouder van Hol- t:Jl'. land, met dit Ampt befchonken. Wyders
I; "beloofde de Keizer, de Landen met geene
* fchattingen te zullen bezwaaren, dan in wel- /^ 'tf • ken Baaherheeren , Ridderfchap en Steden ,
' * deugdelyk én naar ouder gewoonte, bewilligd zouden hebben (Ji). Vah alle deeze punten werden den Staaten, federt, open' Brieven verleend \ die, óp den twee entwintigften van Grasmaand des jaars 1544,-te Spiers gete- kend waren (/). De Prins van Oranje hadt 4 ©ndertusfchën, terflond na 't fluiten van't Ver- drag te Ven lö, eerst te Nieuwmegen en ver- volgens in de andere Steden van Gelderland# én op den laatften van Herfstmaand, ook'te Amersfoort (&), uit 's Keizers naam, insge- ryks, de hulde ontvangen (/). Maarren van Rosfem, die, onder veele anderen', mede o- ver 't fluiten der overeenkomst mét den Kei- zer gedaan had', ging, federt, over in zynen dienst (m). Karel de V. zäg zig dus, einde- lyk, namenen bloeóigen en 1 ngduurigen oor- log, in 't gerust bezir geileid van het Her* tógdom Gelder en het Graaffchap Za feti. Deeze tweev Landschappen waren de laatften der Nederlanden, met welken hy zyn uige- - ■ ' -" i "'>•■ ■• •' ' -" " * i ftrekc * (h 5 Groot-Oelcl. P'akaatb. I. Deel4 PrdUm. Pun&t e. 2.7.
X i.) Groot Gelit. PakaatK I Deel, Pralim. tunä. c. 32« jfjfj Goudhoeven U. 6\$
•.{/) Henr. vanErp Ciiron f-ui' IqiG 0 fcV (m) Pontanüs Libr, XII. f. 8335 836. /, - Ï£
|
||||
|
J£t&,-Boe*. ; tij S,T O Brt-E. ƒ V 257
ftrekt gebied vermeerderde, voerende hy , KarelII.
wegens de heerfehappye over dezèlven, van '543- jdeezen tyd af,, zonder iemants wederzeggen, ""■** •êkiiipe, u°P®n* brieven, . zeventien byzondere "titek;, als Hertog van Brpbant, Limburg, :Luxfimhurg en Gelder; 'als Graaf van Vlaan- dffiegk* Ärtois-, Henegouwen, Holland ^Zeeland, 'Mgwßfc en Zutfen; als Markgraaf des :..„ 3. J^sHigè»RoomfchenRyksofvan Antwerpen,,en ,JJt ," ^Heer van Friesland', Mechelen^ de. Stad, •■- vai y Steden en Landen van Utrefht, Overysfel en -Groningen. ,-..-. T<Terwyl de Keizer, na 't bemagtigen van vlii.
Gelderland,^ met zyn Leger, naar Henegou- Bede van jven trok, om den voortgang der Kraniche wa- hond«d- ,'penen te fluiten, werden de, Staaten der Ne- tigdu{"" derlanden, te : Diese, befchreeven, om hem zendgul- mbt geld te onderfteunen (V). Hy hadt zig, dens van in perfoon, derwaards begeven, en vorderde, Holland, onder anderen, van die van Holland, hon- derd'entwintigduizend guldens, in Herfst- -\ maand en de vyf naastvolgende maanden op tg.brengen, by verkooping van Renten, Lee- •ninge, of'Gapitalelmpoßtie, dat is, Hoofdgeld. De: Staaten, hierop, tegen den tweeden van Wynmaand, in den Haage, befchreeven zyn- de, bewilligden cerftond in 's Keizers eisch, en bragten hun Confent der Landvoogdesfe o- yeT,:i-die hun, daartegen, Oktroi verleende, om Renten op Holland, tegen denpenningzes- tien, te mogen yerkoopen, en nieuwe belas- tingen te mogen leggen, op Wyn, Bier, La- kens enz. De Edelen en Steden, beflooten **h, «c*i - heb-, - £») GouRHOEviH M. 6,14. . , ; A
V. Deel. R
|
||||
|
258 VADERLANDSCHE XIX. Boek
Kawm.II. hebbende, zestigduizend Karels guldens', t&
I543" £en den penning zestien, op te rieemen, ver- " bonden zig, onderling, elkanderert fchadeloos te houden van de jaarlykfche Renten deezer «Hoofdfomme, beloqpende drieduizend Zeven- honderd-en vyftig guldens; en beloofden, elk zyn aandeel, op zynen tyd, op te brengen(0). Zwaarig-Doch in *t opftellen der nieuwe belastingen,
lieden by
waartoe men, in Slagtmaand, met meerder-
jg^gjf" heid van ftemmen, befloot, deeden zig egter
nieuwe merkelyke zwaarigheden op. Sommige Ede- Imposten len, gelyk Egmond en Buuren, wilden niet gedoogen, dat dezelven, binnen hunne Heer- lykheden, geheeven werden. De Graaf van Hoorne hadt, zelfs te voorenalj geweigerd, in zyne Heerlykheid van Altena, de twee tien- den te laaten vorderen. Gorinchem maakte ook zwaarigheid, om Ontvangers tot den nieuwen Impost te benoemen. Sommigen wil- den, hierom, de1 Landvoogdes verlof verzoe- ken, om de ingewilligde Bede, op eene ge- rnakkelyker wyze , te mogen doen heffen. Zelfs zondt men de Penfionarisfen van Ara- fterdam en Gouda, ten dien einde, naar bo- ven (py Doch1 deeze bezending was vrug- teloos De Imposten op Wynen, Bieren, La- ken, Zyde, FJuiveel, Beesten enz. werden, met den aanvang des volgenden jaars, alomme in Holland v geheeven (#_). Men betaalde 'er de jongde Beden van honderd-entwintigdui- zend en vyf-en/eventigduizendguldens uit, en • men (<0'I. Memoriaalb. Van Dam ƒ.5.
Xp) MR ACHT VAN DER GOBS Kegtrt, tl. 3<>2 , 363, g(>4(
3§5, W, S671 :;61i
tyj Repen, der Plakaat. tl. 40. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 259
men loste 'er de zestigduizend guldens, die, Karm-Ü,
in Wynmaand des jaars 1542, waren opge- '543- nomen, mede af (r). In Wynmaand deezes * ' jaars, waren de Staten ook genoodzaakt ge-
weest (s), geld en laken te zenden naar U- trecht, tot betaalinge van tien vendels Kneg- ten. die, onder bevel van den Overfte Bur- inania, uit Gulikerland, in 't Srigt gekomen waren, en den Landluiden en Kloosterlingen veel overlast aandeeden Onder anderen, waren zy, onder 't roepen van Sla dood, fla êoodl in 't Vrouwen-Klooster buiten Utrecht gevallen, dreigende de Nonnen met bloote mesfen. Doch zy verliepen allen, toen 'er bc- taaling kwam (f). .. . . Zo dra de Keizer in Henegouwen gekomen Befluït
was, verdeelde hy zyn Leger in twee hoopen, van den en deedt Guize en Landrechies, te gelyk, be ^^ legeren. Doch Guize werdt, op de aankomst ^i^. des Franfchen Legers, wederom verlaaten, den. en al 's Keizers magt voor Landrechies ge- légd. Op den agt-entwindgften van Wytfi- maand, begon men de Stüd te befchieten. Doch tegen den avond, naderde her Franfche Leger, zig eerlang, in 't gezigt der belege*- raaren, in dagorde (teilende. De KeizerfcbenV meenèndé, dat het den Franfchen ernst was» eenen flag te waagen, maakten zig insgelyks gereed. Doch 't bleek haast, dat de vyand alleen voorhadt, de S<ad van voorraad te voor- zien; 't welk de Keizerfchen te laat gewaar werden, en hierom niet beletten kónden. Ka- rel £iO Adr. van dhr Goes Regift. op 't jaar 1544. Mf *s *»
(x) Mr. Aert vam der. Goes Regift. bl. 364, Qtj Henk. van Erp. Cluon. bl. u8, 119. Ra
|
||||
|
<i6o VABERLANDSCHE XIX. Boek:
tARBLlI;rel"de V, federt zélf in 't Léger gekomen-9
__ i'SN-ï. niet zonder gevaar geioopen te hebben, van —"*•*■"-" door eene vyandelyke party, die by Quesnoi pp hefn paste, te worden opgeligt, nodigde de Franfchen ten ftryde uit, op den derden van Slagtmaand. Men werdt ook handge- meen, en de Franfchen, eenig verlies gelee? den hebbende, weeken af, zig werpende in de vesting, ChaieauinCambrefisgenaamd. Een Jüein Riviertje fcheiddehier de twee Legers«, ©yer welk de Keizer, in den nagt, eene brug :deedt flaany om de Franfchen te verrasten ;•; doch zy, hiervan, de lugt krygende, trokken •mét ftillen trom af.; De Keizerfchen maakten zig toen meester van de vesting , /en ver,- . rhj'fea volgens ook van; de. Stad Karheryk.en het fteedje Crevecoeur. Dit laatfle lag op Frart- -','f :f''. fehen bodem. Doch Kameryk met het onder- hoorige Land en Ghateau in Gambrefis behoor r; den tot het Keizerryki en hadden, desonaan.? gezien, voorgeevende onzydig te willen bly- ven, den Franfchen vryen doortogt vergund en andere dienden gedaan. Karel de V. vondt. hierom goed, zig van deeze Plaatfen meester te maaken, en dezelven- van behoorlyke beze.tr ring ïe voorzien, 't Beleg van Landrechies ,W3S, ondertusfchen, opgebroken, fchoon de- Stad,- door de bezetting van Ghateau in Cam- brefis, nog meer of min benaauwd werdt. De - Veldtogt in de Nederlanden eindigde met he? h erwinnen van Arlon, en eene of twee andere Plaatfen, in het Hertogdom Luxemburg (u\ L: ' Ka- . COVictnEpm. Sclcft. N, CXXXV. /»•Anal.'Belg.lhm.
II, P. I. p. 312. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE." a5r
|
|||||
|
Karel de V. was, dit jaar, in de Neder- Karsx.1.
landen, niet gedaagd naar zynen zin; doch £543. hy maakte rekening om Frankryk, in 't vol- ^TT^" gende jaar, met groocer magt, te beoorlooge-n. 7^r ver. 't Was hem reeds, in Sprokkelmaand, ge-bindt zig lukt, een Verbond te fluiten met Henrik den met En- VIII, die, onlangs , merkelyk ongenoegen ge^d tegen Francais den 1. hadc opgevat.; Men kwam jïaükryK. overeen, om den Koning van Frankryk~, in geval, hy Engeland, Spanje of de Nederlan- den den oorlog aandeedt, en zekere ander« voorwaarden, die men hem wilde voorfchry- ven, niet naarkwam , met twintigduizend Knegten en vyfduizend Ruiters, aan te tasten (y). Men maakte, in 'c Verbond, alleen vaa zo weinig volks gewag, om Fran^ois den L in flaap te wiegen, en te beweegen, om zigr» flegts naar gelang, in ftaat te ftellen. Ooi t ■was 'er, dit jaar, alleenly keen kleine hoopEn-
gelfche hulpbenden, onder bevel van WaUnp:, inde Nederlanden geweest (w). Doch.'t-; is ;zeer waarfchynlyk, dat de verbonden' Vorften-} by 't fluiten van't Verbond, reeds voorbadr den, tegen 't volgende jaar, eer» aanzienlyker :•»; m Leger, in*'t Veld te brengen; gelyk zy metter;- * ï:- • *» daad deedén-.: - '; m , ■"' ■ "-'-.;/ ,p?c n^ J£*S £ De Keizer was, geduurende den; winteXi, .j^em
.bezig, om zig,;ook nog door andere verbófi- Verbond 4en, in .ftaat te ftellen, om Frankryk te hi*™!1 , oorloogen, en de Nederlanden te beveiligen. fc"^" ~ Men was, by 't Verdrag van Venlo,' tusfchen met Her- hem en den Hertoge van Gulik, .getroffen.*, tog wu- ■ *., ■:..,:: i: i . $ aÜ < . mi o*er-^an
? Gulik,
., jCjO Aft. PiiM. Angl. Tem. VI. P. III. p. &é.
£60 VLunti-Tm. V. f. 422, 436. R .<*
|
|||||
|
*5a VADERLANDSCHE XIX. Boer;
KAWttTI- overeen gekomen, om, by de eèrfte gelegen-
»543- heid, te arbeiden aan een Verbond van
==-—""• Vriendfchap en onderlinge befcherming. De
Gemagtigden des Keizers en des Hertogs
.,>.;■ kwamen, ten deezen einde, te Brusfel, by*
een; en op den tweeden van Louwmaand des
1544. jaars J544> werdt het Verbond, door hen,
w-----getekend, en naderhand, door den Keizer,
den Hertog, en de Staaten van Brabant, van
Holland en van Gelderland, bekragtigd. Men beloofde, by het zelve, eikanderen alle mo- gelyke hulp, in geval de Nederlanden , ter «ener, of de Heerlykheden des Hertogs van Gulik, ter anderer zyde, vyandelyk werden aange ast. 0>k zou men geene verdragen flui- ten, ten nadeele van eikanderen (#). De Ge- magtigden van 's Keizers zyde, die dit Ver- bond geflooten hadden, waren Lodewyk van Vlaanderen, Heer van. Praat, Nikolaas Pere- ïiot, Heer van Granvelle, Lodewyk van Schoore, Prefident van den geheimen Raad, en Viglius van Zuichem, Raadsheer in den geheimen en in den grooten Raad te Meche-» en met len. Twee derzelven, Granvelle en Viglius, den Ko- werden, terftond hierna, nevens Jan van Na* reene-" ves'' vice Kanfelier, en Kar el Boifot, gemag- marke. tigd, om, te Spiers, met Gemagtigden van Christiaan den III, Koning van Deenemarke, en van Jan Adolf en Fredrik, Hertogen van ; Sleeswyk. Holftein , over een Verbond van Vrede, in onderhandeling te'treeden, Eeni* ge Hollandfche fchepen waren, door de Dee» nen, genomen. De £oud was, hierop, twee i as-
CO Zit Groot-PUkaatb, IV. lied, il. 51. . • |
||||
|
XIX. Boek. HISTORI E. 263
jäaren agtereen, geflooten geweest, waarby KarelII.
de Hollandfche Koophandel niet weinig ge- «544« ieeden hack. Zelfs was men, met reden, be-~ *"" " dugt, voor eene groote duurte in de Graanen, die reeds merkelyk in prys gereezen waren (y~). De Lubek&ers poogden, by deeze ge- legenheid , hier te Lande, te komen handelen. Doch dit zagen die van Amfterdam ongaar- ne; en zonden hunnen Penfionaris, Meester Fiorïs van Hogaarden^ naar Spiers: die den Keizer, uit naam der Staaten, verzogt, dat hy 't wilde beletten, en de vrye Vaart, voor de Hollanders, doen herftellen. Men trade, in Grasmaand, in onderhandeling, en vondt de Deenen niet onhandelbaar (2). Koning Christiaan trok zo veel voordeels niet, Van zyne verbindcenisfen met Frankryk, als hy zig beloofd hadt; en leedt veel nadeel in zy- ne tollen, door 't ontbeeren van de Koop- vaart der Hollanderen en Zeeuwen. Hy neig- de dan, insgelyks, tot Vrede, 't Verbond van Vrede en Vriendfchap werdt, eindelyk, te Spiers getroffen, op den drie-entwintigften van Bloeimaand. Christiaan de III. beloofde, by hetzelve, afftand te zullen doen van zyne ver- bindtenisfen met Frankryk. En beide de Vor- ften verbonden zig, elkanders vyanden gee- ne hulp altoos te zullen bewyzen. De Am- fterdammers werden, in alle de Privilegien, hun door de voorgaande Koningen van i)ee- nemarke verleend, uitdrukkelyk bevestigd. Voorts was de Koning van Engeland in dit Ver-
CjO Chron. van E. de Veer, /. 58.
f *') Adriaan van der Goes Regifl. ep 't jaar 1344, ÏL 3» io« 17. 22» a6, 30, 33. R4
|
||||
|
254 VADERLANDSCHE XIX. BöM;
KarelII. Verbond begreepen: oofc de Koning van
H44' Zweeden, mids hy zig, binnen zes maanden, ""~ verklaarde. Door dit Verdrag, ftondt: dé Keizer ftilzwygends af vari de «onderfteuning van zynen Zwaager, den gevangen Koning, Christiaan den■ "11, fchoon hy, aan Christiaan den .UI, nog geenen hooger' titel toeftondt .dan dien van ver koor en Koning in Deenemarke, en dus het regt zyns Zwaagers liet zo 't was (/?). Karel de V. hadt dus, in den tyd vpn ruim een jaar, drie Verbonden weeten te flui- ten, met Voriten, die in de belangen van Fraflkryk geweest waren. En ?t verdient zy- ne opmerking, dat de naauwe» vërbindtenis, die Frarcois de 1. met de Turken gemaakt hadt,- in'alle drie de Verbonden, opgegeven wordt , als eene beweegreden voor Henrik den VIII, Christiaan den Hl, en Hertog Wilr km van 'Gulik, om Frankiyks zyde te verlaa- terii Dé Vrede met Deenemarke werdt^in Zomermaand (T), tot overgroote blydfehap der Ingezetenen,'in Holland en in Zeeland, afgekondigd (V); >! ï- ; ■ x Op den elfden van Louwmaand, hadt de Bcdevan Landvoogdes, ttot voortzetting des Franfchen
eenhon- Oorlogs, eenhonderd agterinegentig duizend derd aSc" guldens van de Staaten vari Holland doen ei:- ^^•"'fchén, welken, in zes maanden, moesten wor- zend gul- den opgèbragt■, door hen, die gewoon wa- dens. rerj, in de Schildtalen, te draagen. Doch &e Leden, hierop,' federt, vergaderd, had- den seenen last;, om zo veel in té willigen. Dé • Ede- < ((O-TJi.i.&Tpi'j.T Corps'Diplotn'. Tom, IV,P. II. ^'274.
' (*VRc'pVrn ftcr -ÏMakaat. bf.,'\Cu ■-'/. {(~) Vkj.ius Hoor«, t\. 258, Rbioersb.'II. Deel, -W /tf?,*
|
||||
|
XIX, Boek. HISTORIE» '265
Edelen kwamen hooger niet, dan tot honderd- Karslïï.
entwintigduizend guldens. Dordrecht flegts Ifjf" tot negentig; Haarlem tot tagtig;'Leiden en "*~ Gouda tot honderdduizend, mids allen ge- nietende de gevvoonlyke kortingen. Amfter- dam weigerde te ftemmen, zo lang men geen middel gevonden hadt, om de zestigduizend guldens, in 't jaar 1542, verzegeld, op te brengen, 't welk toen nog niet gefchied was. De Steden waren wel overeen gekomen, om deeze zestig, benevens zekere vyf enzeventig, en honderdentwintigduizend guldens, in 'c jaar 1543, ingewilligd, uit de nieuwe Impos- - ten, te vhiden; doch zy wilden van deeze fommen negentigduizend guldens ten laste van 't platte land brengen, en alleen op den Bruikweer doen omflaan: ook begeerden zy, dat de Edelen, Kloosters en andere vryen, die niet in de Schildtalen droegen, in den Ex- cyns van Wynen en: Bieren, die voortaan al- : leen, doch Hechts in de groote en kleine Ste- den, geheeven zöu worden, zo wel zouden draagen, als de groote en kleine Steden; wel- ken dan 't overfchot der genoemde fomme , ten haaren laste, zouden neemen, rriids men den Haage, die nu,-door 't vermenigvuldi- gen der Dagvaarten aldaar, fterk begon toe te neemen, voor eene kleine Stede rekende, en den Impost nergens hooger ftelde, dan in de Steden, daar men grooten Excyns gaf. Doch de Edelen hadden, tot hier toe, in dit ontwerp der Steden, als 'c welk zy oordeel- den, hen té zeer te bezwaaren, niet willen bewilligen. Ook fmaakte het der Landvoog- .-■; ■ desfe niet. Eerlang kwamen cgter de Edelen : i) R 5 en |
||||
|
s66 VADERLANDSCHE XIX. Boee.
KAMLlLen Steden, Delft uitgenomen, overeen, dat
*544- de Edelen en Kloosters langer geen Excyns zouden betaalen , dan tot dat men de negen- tigduizend guldens zou hebben opgebragr. Doch de Landvoogdes nam ook hierin geen genoegen. Ook bleeven de Staaten, over de Bede, nog oneenig. De Leden kwamen wel wat hooger; doch vorderden voorwaar- den, onder anderen het afdoen van den hon- derdften penning op de uitgaande Koopman- fchappén, tot welken, de Landvoogdes niet •wilde verdaan. De Prins van Oranje drong hen toen tot verdere bewilliging. En 't zou gelukt zyn, zo de Landvoogdes de nieuwe Imposten, welken, in Holland, alomme aan 't water leggende, niet zónder zwaare kosten, konden worden ingezameld, zouden de flui- keryen geweerd worden; hadt willen afdoen. Van Wynen en Bieren, wilde men blyven betaalen. Doch Oranje hadt geen' last, om zo veel toe te geeven. In Lentemaand, kwa- men de Staaten te Brusfel, daar men den Le- den, afzonderlyk, aanging, om hen tot be- williging te beweegen. DePrefident vän Schoo- re vertoonde den Edelen, onder anderen , dat hem vreemd dagt, dat zy op de af» fchaffing des honderdften pennings drongen , daar zy immers geen belang altoos by den Koophandel hadden. Ook was 't waar, dat zy dir, alleen ten verzoeke der Steden, had- den willen bedingen. Men haalde hen, ein- delyk, over, om in honderd-entagtigduizend guldens te bewilligen, mids gevolg hebbende DeStaa- van ^e Steden. Doch deezen waren verder niet tenbs- dan to: honderd-envyftigduizend guldens, te ; bren-
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 267
|
|||||
|
brengen: en de Landvoogdes verklaarde, den KarelII.
negenden van Grasmaand, zig daar mede te '544- vrede te zullen houden. Het Verdrag met JJJJJjZJ" Deenemarke ftondt toen op een' goeden voet, aueen ja 't welk haar, naar 't fchynt, gemakkelyker honderd- maakte. De ingewilligde fomme zou worden enyyfug- gevonden, voor de helft op de Schildtalen , JJ{jjjg"g# waarin de Steden, kleinen en grooten, de ge- woone kortingen zouden genieten, en voor de wederhelft op de Morgentalen, twee deelen ten laste van den Eigenaar en een deel ten laste van den Bruiker. Geestelyken, Edelen en vryen, woonende binnen de Plaatfen , onder de Schildtalen begreepen, zouden 'er, zo wel als andere Ingezetenen, toe moeten draagen. De Edelen hadden hier wel veel tegen gehad, en zelfs den Prinfe van Oranje vertoond, hoe veel bekng hy hadt, ter oorzaake zyner aan- zienlyke goederen, in Holland gelegen, om te bewerken, dat de Steden haaren zin niet kreegen. Doch deezen hadden t 'er weeten door te haaien, en zelfs bewerkt, dat haar Ontwerp, om den nieuwen Impost te hebben afgefchaft, ten Hove, eindelyk, werdt goed- gekeurd (<f). . , 1 Met den aanvang deezes jaars, hadt het XI; J
Verbond met Henrik den VUL de Nederlan- jjj[u« den reeds ingewikkeld, in eenige moeilykhe- schot- denmet Schotland, welk toen met Engeland land. in oorlog was. Eenige Schotfche fchepen, op de Engel ichen gekruis: en eenigen buit be- haald hebbende, waren, met den zelven, te Vee-
C<0 Adrman vatj riER Coes Regift. op 't jaar 1544. il.
I.*i 3» 4* 5* 6j 7. 8> 9, to» n, 12, 13, 14, 15, iö, »7, ï8, iyj 20, 2}, 32. |
|||||
|
*<& VA D E R L A N D S C H E XIX. Boek.
KarelII, Veere ingeloopen. Kort hierna, kreeg men
1S44' tyding, dat de Schotten eenige Antwerpfche
fchepen beroofd hadden. De gantfche Schot-
* fche Vloot werdt, hierop, met al het volk,
te Veere, in beflag genomen. Doch in Len-
temaand, vonden eenige Schotfche Bootsge- ,(.,;, zeilen gelegenheid, om uit de hegtenis te .
ontvlugten, en zig meester te maaken van een Engelsch Schip, dat in de Haven lag, met welk zy naar Schotland zeilden. Doch deeze fchending van 's Keizers grondgebied werdt zo euvel genomen, dat de Schotfche goede- ren , te Veere, terftond aangeflaasen, en ten behoeve van den eigenaar van 't Engelsch Schip, in 'c openbaar, verkogt werden, 't Bleef hier niet by. In Bloeimaarid, werden de Schotten, alomme hier te Lande, voor vyan- den, verklaard, en alle handel met hen ver-: booden (e). Eh federt, deeden de Neder- landers hun, en zy den Nederlanderen, ee- nige jaaren agter een,"ter ze», alle mogelyke . 'afbreuk (ƒ). Veldtogt Midlervvyl, hadt de Keizer zig naar Spiers
in de Ne-begeven, om onderftand tegen Frankryk, by.
den'3"" ^e R-yksvorlten , te verwerven. De Prote-
itanten weigerden hulp, indien men hun gee- ne vrye oefening van Godsdienst toeftondr. De Keizer bewilligde in deeze voorwaarde, en bragt, hierop, een^talryk Leger byeen. Graaf IVilkm van Furßenberg, die over een gedeel- te des Keizerlyken Legers geboodt, trok voor- uit naar de1 Nederlanden, en belegerde en be- mag-
• 'CO tïepftï) eter Plakaar. bl. 46. " : • "'■' '
• (f) S.ÉICEMB. II. Desl,bU 4j6, 477-~
|
||||
|
XIX. Boek: Hl ST O R IE. 269
magtigde Luxemburg, omtrent het einde van KamlIIï
Bloeimaand. De Keizer, hem federt gevolgd 1544» zynde, overmeesterde Commerti en Ligniy in — ^' 't Hertogdom Bar. Toen floeg hy 't beleg voor S. Difier, in Champagne, welk hem zes weeken ophielde De Hertog van Norfolk was, kort te vooren, met een gedeelte des» r «1 Engelfchen Legers, te Calais, geland. Hy ' yereenigde zig met de Keizerfchen, onder de Graaven van Buuren en Roeulx: en men on-.<, ,ä*^ dernam 't beleg van Montreuil. Henrik de Vill, federt, met het overig gedeelte des Engelfchen Legers, geland zynde, floeg zig voor Boulogne neder. De Keizer was met Koning Henrik overeen gekomen, dat de bei- de Légers zig vereenigen zouden, en regel- regt naar Parys trekken; doch alzo 't beleg van S. Difier hem langer cphieldt, dan hy gedagt hadc, werdt deeze toeleg, door het aangroeijen des Franfchen Legers, verydeld. Henrik kreeg , ondertusfehen , vermoeden, dat Karel den togc naar Parys voor hem al- .",' leen wilde laaten, terwyl hy Champagne zou. .,,.,., zoeken te overweldigen: en dit bewoog hem £ig, voor Boulogne, neder te liaan (g). In Holland, en elders in de Nederlanden, was, rmdlerwyl, by openbaaren Plakaate, afge • kondigd, dat'men het Engelsch Leger tolvry van allerlei voorraad voorzien kon. Te voor ren, was de Koning van Engeland ook uitge- zonderd geweest van een openbaar verbod, om vreemde Heeren te dienen(Ji). Ter Staats-' '. ■ ver* •'
Cg) Daniel Tem. VII. p. 86fi, 885, $86, 887. Rapin
Tom. V. p. 442. 443- (7ï) Repert. der PUka«. H. 46, 49. |
||||
|
<kf<* VADERLANDS CHE XIX. Bobè
KauzlII. Vêfgadefinge, was men, reeds in Bïoeïmaand,'
1544- bedagt geweest, op 't beveiligen der Visfche- "rye, älzö de Franfchen Kaapers hielden, in de Noordzee, die, eenigen tyd geleeden , reeds veffcheidefi' Visfchers genomen had- den (/). De Pr'ns f ?t Beleg van S. Diöer werdt vast voortge- yanOran- zer# Doch op den zeventienden van Hooi» velt voor maand, den negenden dag van 't Beleg, werde S.Difief.de Prins van Oranje, Stadhouder van Hol- land, terwyl hy zig in de Loopgraaven be- vondt, door denilag van eenen fteen , zo vinnig tegen de fchouder getroffen, dat zy geheel verbryzeld werdt, en hy, des ande- rendaags, aan de wonde overleedr. Hy was niét ouder dan twee-endertig jaaren , en liec eene Weduwe, Anna van Lotharingen, doch 2y„ geene wettige Kinderen' na. By uiterften Wil Neef, (£), hadt hy het Prinsdom Oranje en zyne Willem andere Heerlykheden gemaakt aan zynen Nee- van -Nas- ve ^ if/mem yan Nasfau, die nu ruim elf jaaren zyn'Erf bereikte, zynde op den veertiënderi van Gras- genaam. maand des jaarsi533, te Dillenburggebooren. Zyn Vader was Graaf Willem van Nas f au-Dillen- burg, Broeder van Graave Henrik van Näsiäu, den Vader van René van Chaions, Prinle van Oranje: zyne Moeder Juliana van Stoiberg. De / jonge Willem kwam, federt, met zyne Nigte, de PrinfesfeWeduwe,te Brusfel (i). Hy hielde zig, doorgaans, in de Nederlanden op , al- k°ke an waär ^y» na <*aC ^em» *n ?* Jaar 1559 * net Stad*
(I) Adriaan van der Goes Regifl. op 't jaar 1544. bh
tpa gO . ' .•■.-■ . $ Ck) Voycz Supplem. au Corps Dipl. Tom. III. P. ï. p. 308,3091.
(/) Cluon. van E. de Veer ƒ. 55. ; |
|||
|
XIX. Boer. HISTORIE. 071
i
houderfchap van Holland opgedraagen was, KarelIï,
de eerfte grondflagen van de vryheid der Ver '544- . eenigde Nederlanden heeft helpen leggen, viaande. Doch nu werdt, op den vierden van Wyn ren.Heer maand (»O* Lodewyk van Vlaanderen, Heer vanPraat^ van P'raat, met het Stadhouderfchap van Hol- ^0^^ land, Zeeland en Utrecht befchonken (#).<jer. Hy was äf komftig uit eenen natuurlyken Zcon van Lodewyk van Male, Graave van ; Vlaanderen (0), en getrouwd , met Jozyney oudlte Dogter van Karel van Praat, met wel- ke hy de Heerlykheid van Moerkerken in Holland behuwelykt hadt 00- Den twaalf- den van Wynmaand, nam hy zitting in den Raad, in den Haage, wordende aldaar, door den Prefident van Asfendelft, verwelkomd (£). Wykeeren weder tot het beleg van S. Di- fi&r. De Graaf van Sancerre, die, binnen deS. Difier
Vesting, geboodt, verdedigde zig zo dapper,^q'^.* 'dat de belegeraars, na verloop van eenige weeken, nog weinig gevorderd waren. Doch dè list van den Heer van Granvelle deedc nem» eindelyk, tot de overgaave befluiten. Men hadt eenige brieven, en onder deezen het Cyffer van den Hertoge van Guize onder- fchepr. Granvelle , dit Cyffer nabootfende, gaf den Graave van Sancerre, by eenen Brief, kennis, dat de Koning voldaan was over zy- ae dapperheid; doch dat 'er geen kans was, • om (jn) SuFPniD. Petr. App. ed Bskam£. 190.
C«D Repert. der Plak. van Holt. bi. 50 ■ o) Pidc Not. C. P. Hoynck van Papendrscht ai VIGÏ.B Vitam, in Anal- Belg. Tom. I. P. I. p. 155. (.ƒ>) GOUDHQEVBN, hl. IQO.
4j) ApaiAA« va« Bsn, Uoes Reg. op 'tjatr 1544. il. 47,
|
||||||
|
»7* VADERLAND SC HE XIX, B;oe?„
KarelII. om de S tad te ontzetten, öf van den' noodigen
*544' voorraad te voorzien: dat hy ze, hierom, op.de ""> beste voorwaarden, moest overgeèven* San- cerre, den Brief aanmerkende als vandenHef-
,ï: toge van Guize komende, gaf,hierop,, de-Stad over, tegen 't einde van Oogstmaand (V). a .
XII. - De langduurigheid van dis Beleg en van 't Vrede Beleg van Boulogne, door de Engelfchen, v?nCres*hadt ondertusfehen zo veel mistrouwen ver- wekt,. tusfehen den Keizer, en den Koning van Engeland, dat zy,-ieder afzonderlykA Karelheimelyk, en Henrik openlyk, met den Koning van Frankryk,'in-onderhandeling zeig- ten te komen. Men handelde Van Vrede», zonder dat de Keizer tot eenen ftilfiand. vaft -wapenen; verftaan wilde. Hy drong, van tyd tot tydyïdieper in Frankryk, en jbragt/Fran- cois den I, eerlang, in zuik eene engte, ,dat - - hy de voorkomende gelegenheid tot'hetiflui- ^;';'"'f ten der .Vrede, greetiglyk, aannam C?).;; ^y werdt,, alleen, tusfehen den Keizer en hem, o,p den agttienden van Herfstmaand | te Crexpi ia 't LaonnoiJ'cke, getekend, Wy merken !er,, al- leenlyk, uit aan „ dat.Francois de I. beloofde*, <„den Keizer, binnen eene maand, te zullen „ ftellen in 'c bezit van 't Graaffchap Charo- t,f! lois, en.,; gelyk meermaalen,< aflïondt van ,„ 'tiRïegt van opperfte magt over de Graaf- „ fchappen Vlaanderen en Artois; . dsn Kei- ,„ zer..en. zyne Opvolgers van alle Leenrperig- ;„ heid ontheffende. Ook deedt hy afftand „ van alle regt, welk hy zou können voor- aji .-.v .,....,..." lïj :},„.'wii?q . .« "',».gee- ( r) Daniel Tom. VII. p. 887—891.
. (_s) lUPiN Tom. V. f. 443-J ". '".'.; '"' ' |
||||
|
XIX. Boek. ÖISTÖR IE. a#$
„ geeven te hebbenj op het Hertogdom Gel- KarelI^
\, der en het Graaffchap Zutfën. Voorts wefdt *£&• \ j, het Regt van Aübaïne, voor de Ingezete-""" j, nëh van Ëolland, Zeeland en de andere Ne- „ derlanden, in Frankryk, vernietigd ver- j, klaard.'* Doch de meestëh deezer punten .'",. waren* ook in vroeger' tyd, bedongen. *t , 4 Voornaathrté punt van dit Verdrag betrof het Huwelyk van Karel, Hertoge van Orleans, tweeden Zoon van Fran§ois deri I, niet Ma- ria, 's Keizers öudfte Dogter, of met dé twee* de Dogter des Roomsen • Kohings, tër keure van den Keizer, met deeérfte van welken, hy - de Nederlanden, ën met dë andere, het Her- togdom Milaan tot ëen' Brüidfchat gèeveh zou; Voorts, wären dë voornaamfle Èuro- pifche Mogendheden in deeze Vrede begreé- pen, zelfs de Koning vän ZWeedeh, mids hy zig met den Keizer verrtondt, en buiten bé- hadeeling van het Regt dëf twee Dogtéreh van Chrisdaan den II, op de Zweedfché Kroon Q). De Keizer verklaarde zig, fédert i voor het HuWelyk van de Dogter des Roomsch- Konings met den Hertoge van Orleans («)» doch het hadt geen' voortgang, alzo de Her- tog, iri deii Herfst des volgenden jäafs, ö- verleedt (v). De Vrede van Crespi wa$, in Oogstmaand te Vooren, door de Staa- ten vän Holland , op 's Keizers last, oti- flertekehd en beëedigd. Haarlem en Leiden Öaar- klaagden, kort hierna, dat de Staalen, Wel- lemfcbe kërien Lei*
fi),Dw Mont Cerps Diplom. Tom. IV. Pi II. />. S79, 3874
C «5 Db Mont ubi fupra p. 288. £y) Daniel Tom» Vil. p. 901. V. Deel* $
|
||||
|
i}% VADÈitANDSCHE XIX.Boot;
'i^REtlI.keh zy aan hunne Lakens floegèn, te Parys,
> 1544. nagemaakt, en aan flegter Lakens geflaagen 7T*T—werden. De Stadhouder werdt verzogt, kens in n*erin> aan ** F*anfcne Hof, verandering tebe- Frank- vorderen. Doch ik heb niet können vinden, ryk, na- wathy, in deezezaak, verrigt hebbe. Ook ver- Semaakt'zogt men, federt, dat de nagemaakte Lakens, die, te Antwerpen, in beflag genomen waren, *>pénlyk verbrand mogten worden (w). Doch ik weet niet, of zulks gefchied zy. Karel de V. begaf zig, na 't fluiten der Vrede, naar de ^Nederlanden, alwaar hy zig, tot in Grasmaand des volgenden jaars, ophièldt. Henrik de VIII, die zig, eer nog de Vrede getroffen was, van Boulogne meester gemaakt hadt, doch 't beleg van Montreuil, federt, opbreeken moest; bleef met Ffankryk in oorlog, tot in Zomer- maand des jaars 1546, wanneer de vrede tus- ïcheh de twee Koningen, insgelyks, herftéld werdt (#). Bede van De Staaten der Nederlanden, in Wynmaand, honderd- te Brusfel zynde befchreeven, deedt de Kei* duizend ger, in perfoon, aan ieder def2elven, ëene guldens. Bede< Van Holland vorderde hy honderd- duizend guldens, in louteren gelde. De Staa- ten, hierop, in den Haage, gedagvaard, toon* 'den zig niét ongenegen ter bewilliging'; doch zagen gaarne, vooraf, den hpndelrdflen pen- , ning eerst afgedaan, welken zy hielden, hun,, ,. •; tegen een Privilegie van Koning Filips, in deri 4 jaare 1495 gegeven fj), te zyn opgelegd. Men
' (V) Adrtaan van der Göbs Regift, op 't jaar 1545. tl. 311
32»3Ö> 37. 38>4I-
(x) RaPin Tom. V. p. 444, 455, £)0 gif IV. D(tlt tl. 297. |
||||
|
XIX. Boek. HISTÖ R IE. $f$ ,
Men drong hierop zeer ten Hove. De Pre- KarelIÊ
fident van Schoore hieldt dit dringen voor 't ÏS44» Werk meest van Amfterdam, welke Stad 'er"*" dok, xer dorzaake van haaren Koophandel, het meeste belang by hadc. Eindelyk, ver fjon< wierf men een e A£te van den Keizer, waarby derdfte verklaard werdt, dat de honderdfte penning, penning na verloop van eenige maanden, zou wórden *^e' nfgefchafr: gelyk federt ook gevolgd is, De c a s' Staaten bewilligden, terftond na 't bekomen. Van deeze Afte, in de volle honderdduizend guldens (z). Midlerwyl, hadden zy geene kleine moei- zWaarIg-
te, om de lasten, met weiken zy zig, federt heid om eenige jaaren, hadden moeten bezwaaren, te 6?ld*e heffen. Behalve de groote Beden, in'rwel ™Lands ken men hadt moeten bewilligen, beliep 'hétagterwe- óud agrerwezen van Holland, ten deezen ty-zen. •de, tweehonderdduizend min zestig guldens. De zes groote Steden wären, daarenboven, be- zwaard met drieduizend zevenhonderd Karéls guldens, jaarlykfche Renten. Ook hadt men, op de twee tienden, die traaglyk inkwamen, geld moeten opneemen, tot twintig ten hon- derd. De Staaten wendden, derhalven, alle hunne poogingen aan, om zig van deeze las- ten, zo veel mogelyk ware, te ontheffen. Zy deedehden k'einen Steden, die den Impost niet gettouwelyk opbragren , met naame Oudewa- ter en Woerden, fcherpetyk aanzeggen, dat zy zig beter ?ouden hebben te kwyten. Zy lieten de Morg'entalen der Landeryen, die ,-v ,;;i »*\ ■ .- -l" niec ''f X^y Adriaam van deh OoEs Regift. ep 't jaar 1544. J/. |o»
53» 54, 55j 57> 5ü> 5i»j öo, 61, öa. S a
|
||||
|
%?6 VADERLANDS CHE XIX.BoekS
KaxelII. niet onder de Schildtalen gebragt waren»'
I544- naauwkeuriglyk opneemen, op dat zy dezel- e ven ook in de gemeene lasten zouden können
doen draagen, en bevonden ze over de vyf-en*
veertigduizend vyfhonderd morgen te beloopen. Zy ftelden orde, om de buitendykfche Lan- den en andere onvryen, zo wel als zulken , die onder de Schildtalen behoorden, twee en een vierde duivers van 't Morgen te doen be» taaien. Doch zy ontmoetten, in dit alles , geduurig verfcheiden' zwaarighéden. Ver- fcheiden' kleine Steden en Dorpen weigerden den impost op de Wynen en Bieren te vol- doen, 't Land van Voorne en Putten hieldt zig ongehouden, tot de jongst ingewilligde Beden te draagen. De Graaven van Buuren en Egmond oordeelden , insgelyks , vry te moeten zyn, de eerfte van alle belastingen, de andere, ten minden, van de Tienden« De Stad Delft zelve gaf voor, ter oorzaake van den brand des jaars 1536, nog van de gemeene lasten, te moeten verfchoond blyven, hoewel de andere Leden oordeelden, dat zy thans, zo wel als iemant, tot het draagen der- zelven, in ftaat was. De Dorpen van Haag- tÄmbagt en Amftelland, Rynsburg, de Rid- ders der Duitfche Orde, wegens hunne goe- deren in Holland, en verfcheiden' anderen . verzogten ook van 't Morgengeld of de Tien- den veiTchoond te blyven (a): al het welke de invordering der gemeene middelen zeer moei-
(«■) Adriaan van der Goes Regift. op 't fear 1544. *£.
S, 5» 7. 24, 25, 26, 27, 28, 31, 34, 35, 36, 37, 39. 41. 43. 44» 47. 48. 4?, 5«. 53» 561 58« 60, 6i. op 't jaer &54$, il. 3, 9, 14. |
||||
|
XIX. Boek. H IST O R I E. 277
moeilyk maakte, en de Staaten, dit gantfche Kjuuttll;
jaar, de handen vol werks gaf. '544- Het treffen van den Vrede, tusfchen den xïïr
Keizer en den Koning van Frankryk , gaf paUsPau- Paus Paulus den lil, eindelyk, gelegenheid, lus de UI. tot het byeen roepen eener algemeene Kerk- beroept vergadering, waarnaar een groot deel der j^erkver- Christenheid , federt veele jaaren , verlangd gadering hadt, fehoon met verfchillende inzigten. De teTrente, Keizer en de Roomsch - Katholyken in-'t ge- meen waren in de verwagting, dat de Prote- ftanten, in dezelve, zouden veroordeeld work . den: waarna Karel de V, in 't byzonder , meer gelegenheid hebben moest, om zyn ge- zag, in Duitschland, uit te breiden. De Pro- teftanten hadden ook, federt lang, eene Kerk-* -vergadering begeerd, mids dezelve volkomen vry en waarlyk algemeen ware, en in de ee- ne of de andere Stad van Duitschland gehou» den wierdt. De meeste Paufen, die, na de opkomst van Luther, den Roomfchen Stoel * bekleed hadden, fchrikten voor het houden van Kerkvergaderingen , en verfchooven 't geduurig. Doch Paulus de III, eindelyk ge- zien hebbende, dat hy 't niet langer uitftellen kon, hadt, in 't jaar 1536, eene Kerkver- gadering te Mantua befchreeven; die egter geen' voortgang hadt, ten deele, om dat de Protéftanten weigerden, z'ig op dezelve telaa- ,/;<? ten vinden, ten deele, om dat de Hertog van r »: Mantua geene Kerkvergadering, in zyne Stad, gedoogen wilde, dan onder voorwaarden, die ■.: de Paus niet kon inwilligen. Twee jaaren laa-
$er, beriep Paulus de III. eene Kerkvergade- Fing te Vicenza; doch met gelyken uitflag. $ 3 Eio».
|
||||
|
o78 VAD ERLANDS CHE XIX.BöeiC
JEarelIL Eindelyk, befloot hy, op den Landdag te
»544- Spiers, die, in 't begin des jaars 1542, ge- '~ houden was, de Stad Trente, gelegen op de grenzen van Duüschland, tot het houden der .:.,' ',. Kerkvergaderinge, voor te flaan. En i'choon de Proteftanten geen genoegen in de Plaats na- men , noch konden goedkeuren, dat de Paus de Kerkvergadering byeen riep, liet hy eg- *".;- ter niet na, de Balie van Uitfchryving, naar alle oorden, af te zenden. Ook vaardigden hy en de Keizer hunne gezanten naar Trente af: doch zy keerden wederom te rug, na verloop van eenige maanden, zonder iets veirigt te hebben. Karel de V. en Francois de 1. wa- ren, by het Verdrag van Crespi, onder an- deren, overeen gekomen, om den Paus, tot het famenroepen, der Kerkvergaderinge , te dringen. Doch Paulus de Kil, de lugt kry- gende van dit voorneemen, en niet gezind, om den Vorften dé eer te geven van de be- vordering der Kerkhervorminge, die hy zig zei ven, als Hoofd der Kerke, aüeen wilde toegefchreeven hebben, befloot hen te voor- komen, en terftond na dat hy kennis van de geflooten' Vrede gekreegen hadt, de Kerk- vergadering wederom te Trente byeen te roe- pen, tegen den vyftienden van Lentemaand des aanftaanden jaars 1545 (&). • ;< Tlakaa- Midlerwyl, werden de voorige Plakaatei» ten tegen tegen de Ketters, in Holland, wederom ver» de KCer- nieuw(*' ^°k 8a^ ^e Keizer den Bisfchop varj oteuwd." Utrecht Oktroi, om alle Geestelyken onder ' ■ v/ ■ • :zyn
f b") Fra-Paolo Hill, du Coiic. de Trente, tin. Lp. 146,
«148, J5°» 155 j 181, 184. Livr.ll.p. 198. • •> 3 "'■ |
|||
|
XIX. Boek; HISTOR IE. , &?%
zyn Bisdom, welken hy verdagt hield vanKet-KARELlï.
terye, te mogen doen vatten, en hen, te Utrecht, IS44> \ te regt te mogen doen ftellen, zonder, hierin, tegen 's Keizers hoogheid of tegen 's Lands Privilegien en Vryheden, te misdoen (c). Doch 't gene, over de uitvoering van dit Oktroi, in Holland, in Herfstmaand deezes jaars, ter Staats-. .- s ■ vergaderinge, voorviel, gaf klaarlyk te ver- ftaan, dat men hier niet gezind was, zo groot een voorregt over 's Lands Ingezetenen, in, U. den.Bisfchop te erkennen (d). J De Vrede met Frankryk zou de Scheep-Eenige
vaart deezer Landen wederom hebben doen {gjjjjfcjj. bloeijen (e~), zo de Engelfchen, die nog met Frans- Frankryk in oorlog waren, den handel nietvaarders merkelyk belemmerd hadden. In Louwmaand vervallen des jaars 1545, was 'er eene aanzienlyke Vloot -^52?* Koopyaardyfchepen", uit Holland en Zeeland, Engel- en van Antwerpen, naar Frankryk, onder fchen. zeil gegaan, om Wynen te haaien; doch zy ......■
verviel, grootendeels, in de handen der En- l*™*
gelfchen, die de fchepen en goederen egter eerlang, op het aanhouden van den Heere van Molembais, 's Keizers Gezant in Enge- land, wederom vry geeven moesten. Eer d| 'Vrede tusfchen Frankryk en Engeland nog gedopten was, bragten de Engelfchen ook, hii, en dan, een Fransch fchip in Zeeland op (ƒ). Doch 't fluiten van de Vrede deedt deeze vyandelykheden ophouden. V.; \ '*;:-,.. nh °?
(«) Repert. der Plakaat. tl. 50, 5t.
(«O Zie Adriaan van 'der Goes Regift. op 't jaar 1544. #1. il. CO Adriaan van der Goes Regift. op 't jaar 1544. tl. ,47.
(f) Reigsrsb. II. Deel, tl. 478, 479. |
||||
|
S4
|
||||
|
ä8o VADERLANDSCHE XIX. Boei?;
KarelII. De Kerkvergadering van Trente, die ter-
»545- gen Lentemaand deezes jaars befchreéyen was, Voort- werdt eerst in Wintermaand geopend, en in gang der 't eerst alleen door eenige Spaanfche en Duit- Kerkver- fphe, doch meest Italiaanfche Bisfchoppen en gadering Godgeleerden bygewoond. Agt fittingen ^er6^thieldt deeze Kerkvergadering, tot in Lente- houden maand des jaars 1547; wanpeer Paulus de van agt jn, zeer veritoprd op de Spanjaards, die zy- zutingen, ne en ^et i'taijaanen inzigten gèdüu'rig' dwars- non'le boomden, befloot,, de Kerkvergadering, huns verplaatst ondanks, naar Bonpnie, te yerplaatfen. On- wordt. dertusfchen hadt 'een getal van vyftig, zestig, zeventig, of ten hoogften negentig Kerkely- ken, meest allen Voörgeevende dealgemeene Kerk te vertpónen, können befluiten^ in dee- ze agt zittingen, yerfcheiden' gewigtige Leer- ftukken, over welken men met de Prpteftan- «.„.! jten gefchil hadt, te beflisfen, en hunne pit- ,,;:,< Jpraaken, met vervloekingen, te beftempe- |en. 't Stuk der Regtvaardigmaakinge, met jhet gene 'er aankleeft, werdt, in de zesde zitting, beflist; toen *er niet meer dan v.yfen- yeertig Godgeleerden, op de Kerkvergadering, waren (gV Toen 't, fhjk der Sakramenten, in jde gevende, zitting, beflist werdt« waren 'er fiiet meer dan zestig Bisfchoppen en dertig podgeleerdpri tegenwoordig (j(). Zelfs merk- te dé Jezuit Lainez, in 't jaar 1562, pp dee- m zelfde Kerkvergadering van Trente, aan;, pat de gewigtigfte Geloofsftukken, de Kano- pyke Schrjftep en h gezag der Oyerieverin« . • ' ■ " ' ( pn %g~) Era-Paolo Livr, II, p> 24$
,tp FRA-PAoi,ó'Liyf. II.'^.'484. |
||||
|
KIX. Boek. HISTORIE. 28t
gen betreffende, in 't jaar 1547, door minderKarelIE
dan vyftig Bisfchoppen, waren beflist gewor^ »545» den Q). De Proteftanten hadden zig, hoe zeer - - ?er de Keizer op aanftondt, niet naar Trente willen begeeven, en na 't verplaatfen der Kerk- vergadering naar Bononie, was 'er nog min-? der reden, om hen te verwagten. Ook bleeven de meeste Leden der Kerkvergaderinge, te Trente. Te "Bononie, werden niet meer dan, twee zittingen gehouden, waarin men niet goedvondt, iets vast te ftellen1 (£), Sedert, bleef de Kerkvergadering öpgefchort, tot dat zy, onder Paus Julius den III, in 'tjaar 1551, te Trente, wederom hervat werdt. Wy zul» len 'er, op dat jaar, nog een woord van ge* waagen moeten, karel de V, Vrede met Frankryk en een XlV.
Beftand met de Turken geflooten hebbende, Oorlog hadt de handen nu wederom ruim gekreegen, «gen de pm den Proteftanten, in Duitschland, den oor- Ijjj^s- log aan te doen. Hy befteedde dit gantfche ouitscU« jaar, en een gedeelte van het volgende, om land. 'er zig toe in ftaat te ftellen, en naardemaal de Nederlanden hem, in deezen oorlog, met geld en manfchap, ten dienst moesten ftaari, agt ik my verpligt, pm deszelfs voortgang en uitflag» kortelyk, te boek te ftellen. . i ' /=f De Keizer, zig, in Bloeimaand, begeven 1
hebbende naar den Ryksdag te Worms, was
aldaar met den Kardinaal Farneze, Paufelyken (Gezant, in onderhandeling getreden, over de iniddflen, opv de Prqteftanten uit te. rooijen. / Färr
(O Fra-Paolq JAvu VII. p.$97-
C*3 Fra-Paolo Lhr. II. j>.' 476' 495s 498. JLin. III. f3 f?5» 5°9* ■ S $
|
||||
|
s82 VADERLANDS CHE XIX. Boek|
KasELlI.Farneze vertoonde den Keizer „ dat de Paus
»545- „ zig> hiertoe, te Trente, van de geeste- ~ „ lyke wapenen bedienen zou; doch dat zy-
„ ne Keizerlyke Majefteit verpligt was, zyi»
„ gezag en de weereldlyke wapenen hierne- „ yens te voegen." Hy deedt 'er by „ dat „ zyne Heiligheid, om den Keizer hiertoe te, ,, beter in ftaat te ftellen, gezind was, hen? „een gedeelte der Kerkelyke inkomften in „Spanje af te ftaan, en zyne benden met „ vyfhonderd Ruiters en twaalfduizend Kneg- „ ten te verfterken." Karel de V. omhelsde deezen voorflag greetiglyk, en befloot, van toen af, den Proteftanten den oorlog aan te doen. Doch deeze onderhandeling was zo be- dekt niet gefchied, of de Proteftanten, die •VIX d*n Ryksdag bywoonden, hadden 'er de lugt ,'hof! van gekreegen. De tyding van het ombrengen " ' van een deerlyk, overfchot van weerlooze Wal-
denzen (3), in het gebergte van Provence, ' welke men, omtrentdeezen tyd, in Duitschland ,t kreeg, verfterkte de Proteftanten nog meer, in het gevoelen, dat de Keizer en de Koningvan Frankryk zig vereenigd hadden, om den jHferr vormden Godsdienst, aan alle oorden, te ver? delgen (/). ",'.', Holland Karel de V. deedt, in 't najaar, in de Ner
»oetden ^er-
CO FkAt-Paolo Lhr. l\.p. 215, 217, 219.. ,
(3) De Waldenzen, zo genoemd naar Bietet Walr
do, Burger van Lioas, hadden zig, al in de twaalf- de eeuwe, door Walsen Vlaanderen, verfpreid; doch waren, hier en elders, zo ftreng vervolgd, dat zy zig, omtrent deezen tyd, meest, in 't gebergte vat« Provence , onthielden. Zie Boxhosn NederL Hifi. bh 15 enz. '-"•' :r '-■•" |
||||
|
XVIII. Boek. HÏSTOa I E»v 0$
derlanden, volk en geld verzamelen, om zig, KarelIS,
tot het voeren van den Duitfchen Kryg, in is4s' i ftaat te Hellen. Aan de Staaten van Holland, Keizer was, gelyk wy gezien hebben, reeds in Slagt- geld en maand des jaars 1544? eene bukengewoone maufchap Bede van honderdduizend ponden van veer,- (*°n ^*_ tig grooten gedaan, tot voldoening , zo 't ]og iey9. heette , der fchulden van den voorgaanden rea. oorlog (m). Doch in Oogstmaand, werden hun nog zeshonderdduizend gelyke ponden, op te brengen binnen vier jaaren, afgevor- derd. Men lei hun eene rekening voor van Staat van 's Keizers uitgaave en ontvangst, by welke™^!JJ bleek, dat 'er, in twee jaaren en vier maan- en uit_s den, elfhonderdduizend guldens meer waren gaave. uitgegeven, dan 'er, in drie jaaren tyds, uit de Beden van alle de Nederlanden, was inge- komen. De Edelen, Dordrecht en Amfter- dam bewilligden terftond in de volle fomtne, mids dezelve, in zes jaaren, eerst opbrengen- de. Haarlem, Leiden en Gouda kwamen, in 't eerst, niet hooger dan tot vierhonderd- en tagtigduizend guldens. Eindelyk, fremden zy egter, met de drie andere Leden. Delft hieldt zig nog buiten last. Doch men wilde eenige voorwaarden bedingen; en vooral ?t verlofgeld op 't uitgaand Koorn, dat men, federt eenigen tyd, wederom hadt begonnen \ te heffen, afgefchaft hebben. Maar de Kei-, zer, die thans zelf in de Nederlanden was, liet zig niet beweegen. Zelfs werden 'er,, in de A&e van Aanneeminge der Bewilliging, nog
f»0 A&e van 26 Maart 1544. [1545] h Boomkamp Alkm.
&, 103.
|
||||
|
s84 VADERLANDSCHE XIX. Boek2
KA&JH.II. nog zo veele voorwaarden niét gefïeld , als
|54S- de Staaten, mondeling, hadden bedongen. ^~ "'"" 2y waren genoodzaakt zig, voor eerst, te vre-
■_ de te houden (n). Ondertusfchen werdt de Gemeente, in den duuren tyd, dien men thans, eenige jaaren agtereen, hier te lande, hadt, • en terwyl 's Lands Kas veel ten agteren was (V), door belasting'op belasting, zo zwaar gedrukt, dat fommige Steden, onaangezien zy afflag genooten hadden, na verloop van verfcheiden'jaaren, nog door den Ontvanger der Beden, openlyk en onder bedreiging van gyzeling, moesten aangemaand worden, om haar aandeel, in de jongst ingewilligde Bede op te brengen Q>). De Landvoogdes was, in den Zomer deezes jaars, waarfchynlyk toe dit zelfde einde, ook naar Utrecht gereisd (#). Van daar, begaf zy zig naar Gelderland, al- waar 's Lands Staaten den Keizer, tot het voeren van den Duïtfchen Kryg, eene Bede van driehonderdduizend goudguldens toefton- den (r). Toen trok zy naar Groningen, vor- derende deeze Stad en het omgelegen Land twee-en veertigduizend guldens af, te betaalen in drie jaaren. De Groningers deeden haar, daarenboven, een gefchenk van eenen gouden kop met guldens, drie voeder wyns, drie läse tarwe, drie last haver en drie vette osfen. Van Groningen, begaf zy zig naar Leeuwaarden (f)? > on- (») AöRIAAN VAN DER OOES Regift. O» V jatfT I545, il. 38^
SP» 40, 43, 44r 4<5. 4f = 48, 50» 5öj öq.
CO Repert. der Plakaat. tl. $$,
(jO Sommatie van o Juny 1548. iy B00MR. Alkm, U. n§.
( j) Hbnr. van Erp Chron. hl. up.
(r) EoNTANOS Libr. XU. p. 847. .'-..' «>
fs)B- Bemngha Hifi. van Oostftiesl. IV. Uotk, CAL
CXVU. QiViU. tl. 7»7, 71.& |
||||
|
XIX. Boek. H I S T O R I Ê. 285
ongetwyfeld roet oogmerk om den Friezen, KarelIÏ»
insgelyks, eene Bede te doen, waarna zy, jfSL, naar Brabant, te rug keerde. Midlerwyl, was de Raadsheer Viglius,
door den Keizer, aan den Hertog van Beie- jen gezonden, om hem van den toeleg te- gen de Proteftanten kennis te geeven, en oöl hulp te verzoeken (7) : en Maximiliaan van Egmond^ Graaf van Buuren, bragt, in de Nederlanden , een Leger op de been, aan welks hoofd, de Keizer voorhadt, in Duitsch» land te rukken. Verfcheiden' Nederlahdfche Heeren voegden zig by dit Leger, als Lamo~ raal, Graaf van Égmond, Jonkheer Henrik van Br ederode, Andries, Bastaardvan Wasfe- maar, en anderen («). Tegen den Winter, kwam de Keizer wederom in de Nederlanden , en kort voor nieuwjaar, te Utrecht (v), daar hy een Kapittel der Ridderorde van 't Gulden- vlies hieldt, en toen, door Gelderland, al- waar hy, in perfoon y werdt ingehuldigd (w), in Sprokkelmaand, naar Regensburg, keer- de (x). Met de invordering der nieuwe Imposten Staat v&n
en Tienden, hadt men 't, dit jaar, in Hol- den ottt" land, wederom zeer moeilyk gehad. Met^j" het Land van Voorne en Putten, welk zigposteneß zeer ongaarne onder Holland liet omflaan ,Tiendes4 was men, eindelyk , overeengekomen , dat het een agt entwintigfte deel in zestigduizend gul-
O) VlfB.11 Vita >M LX. in Anal. Belg. Tom. I. P. I. p, 25.
Cu^i Goudhoeven, il- 130, 617.
Cv) Adk. van der Goes Regilt, op 't jaar 1546. il. 62, 6*3,
00 Pontanus Libr. Xül. p. 848.
\t) Vicui Vita, ff. UI. m An»i. Belg. Tm. I. P. I. p. 25.
|
||||
|
285 VADERLANDSCriÈ XIX.BoeC
É^vrelIi. guldens, op wélken de Imposten gefchatwer-
u '545' den, opbrengen zou. Doch men hadt veel "*""' werks, om dit geld te krygen. In Bloeimaand, bèvondt men, dat de Impost op verfcheiden* goederen, geheeven van den drie entwintig- ften van Lentemaand des jaars 1543, tot den twaalfden van Grasmaand des jaars 1544; de Impost op Wynen en Bieren, alleen tot den laatften van Lentemaand des jaars 1545, en de Impost op Wynen en Bieren met de twee ên een vierde ftuivers van 't Morgen tot omtrent deezen tyd toe, famen zuiver had- den beloopen zes-ennegentigduizend zeshonderd zestienponden dertien fchellingen drie deniers van veertig grooten 't pond. De byzondere Ont- vangers en Inzamelaars hadden zig tamelyk jgekweeten, uitgenomen die van Haarlem en Woerden: doch daar bleeven nog zo veele onwilligen, dat men rekende, voor dezelven , een-entwintigduizend guldens van de Beden te moeten korten: hoewel deeze fomme nader- hand op veértienduizend guldens verminderd werdt. Met de invordering der twee Tien- den, was het veel erger gegaan. Veelen had- den hunne inkomften en winften te laag op- gegeven. De Ontvangers, vermoedelyk mee kennis der Staaten, ongezind om 't vermogen der Ingezetenen voor 't Hof open te leggen, hadden veel oogluiking gebruikt: tot zo ver- re zelfs, dat van den tienden penning der Koopmans winden niet meer dan twaalfhon- , derd guldens in rekening gebragt was. En was dit geen wonder, als men aanmerkt, dat, in eene Stad als Haarlem, maar negen entagtig guldens vier fiuivers, door niet nïeer dait'zes Koop-
|
||||
|
wr-m
|
|||||
|
tó-BoEic. ÉÏ^TÓRlte'' 'êj
Kooplüiden, betaald wären. Van den tienden ïtAREtlK
penning der Huishüuïèn was, in deeze Stad, |54S« pegenhonderd een-endertig guldens y dertien ftüi- """ '""' Vers, drie deniers ontvangen( y~). In Westfriesland, • ■ l- Was van den tienden penning van 't inkomen der Landeryen vyftienduizend vyf honderd agt- tien ponden twee deniers gekomen, waar o- ver geen klaagen viel. De Staaten hadden, by 't bewilligen der twee Tienden, bedongen, dat de Quohieren der Ontvangeren altoos ge- heim blyven moesten (2). Dus fcheen *er gee- Be gelegenheid te zullen zyn, om den waaren ftaat, van 's Lands vermogen, ten Hove, te kön- nen kennen. Doch twee Keizerlyke Gemagtig- den, de San&o en Suys, hadden, in Grasmaand, eenige byzondere Ontvangers voor zig doen komen, en hier door ontdekt, wat 'erfchuilde. De Staaten waren hierover wel zeer t'onvre* de; doch moesten 't, huns ondanks, gedoo- gen O). Het Hof kreeg dus, allengskens, Volkomener kennis van de misflagen der Ont- yangeren en van het eigenlyk vermogen van ;'s Lands Ingezetenen; 't welk, door den tyd, tot zwaarer Beden gelegenheid gaf. , De Keizer hadt de Ryksvorften, te Regens- De Graaf Isurg, befchreeven, voorgeevende de gefchil- v»nBuu- len met de Proteftanten, in der minne, terentrekt willen byleggen. Doch zyn waare toeleg was LegeT* de Proteftanten in flaap té wiegen, en on- naar ver-
(y~) Ami'zing Haarl. il. 37, 38.
(2") Adriaan van der Goes kegift. op 't jaar 1544. hl. 9.
„ (aj Adriaan van der Goes Regift. op 't jaar 1544. hl. 25,
~%6. op 't jaar 1545. il. 3, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 17, uj, ao, 23, 24, 25, zó, 27, 28, 30, gr, Sg, 36, 88, 59, 42,
W6» 4<J-, 48, 49; 5°> 59» 60, 62.
|
|||||
|
M VADERLAND SC ME XIX. Jeni*
ICarelIï, verhoeds te overvallen. Ten dien einde* hadg
ï54<J. hy deii Gfaäve van Büüfen bevolen, de Ne- g . ~'T derlandfche benden ook naar Regensburg të land. " geleiden. Dé Proteftahtfche Vorften , niet onkundig van 's Keizers toeleg, verfcheenéri geen van allen op de Ryksvefgadering; doch hielden ondertüsfchën heimelyke Byeenkom- Äen (£), iii wélkëri, zy de middelen beraam- den , om den Keizer 't hoofd te bieden, of hem zelfs aan te vallen. Toen zy gereed wa-i ren, deedeh zy den Keizer afvraagen, op wieii hy 't, riiet zynë toerustingen, gemunt hadt; hem hunnen dienst aanbiedende. Karel de V. begreep ligtelyk, dat zyn toeleg ontdekt was, gaf ilegts algemeen antwoord, en vaardigde terftona boden, naar alle oorden, af, orii zyne bendëfi byeen te doen komen. Üïc Duitschlatid, verzamelde hy éene tamelykè mägt. De Graaf van Buuren kwtatfi , met dertigduizend Knegtefi en zevenduizend paar- den , uit de Nederlanden, over den Ryn t naar Regensburg (c). De Paus zondt O&avia Farneze ook met een Leger dërwaards. Karet verzogt zelfs de Proteftantfchë Vorften , die buiten 't Verbond van Smalkalde wären * omi hem volk by të zetten, voorgeevende , dat hy hunnen Geloofsgenootën den oorlog niet aandeedt om deti Godsdienst, maar om dat zy zyne Hoogheid niet erkennen, noch zig mar de Rykswetten fchikken wilden 00* Doch, terwyl de Keizer 't volk zogt diets te niaa-
(J) Viclii Vita N. LUI. in Anal. Belg. Tom. I Al p.<i$.
(e) J. Camebarius de Bello Smälcaldicö int. M; Frehei?
Cerman. Script. Tom. UI. p. 481. 1
<\.\dj Fra-Paoio Hill, du cone. de Trcnte Wn II. fi 32%
|
||||
|
XIX. Boei?. H I S T O R I E. 28?
maaken, dat hy den Kryg niet voerde om den KarelII,
Godsdienst; maakte Paulus de III, by eene 154$' Bulle (<0, in 't openbaar, bekend, dat hy met ' 'H- den Keizer in Verbond getreden was; om de Ketters, met de wapenen, tot de gehoorzaam- heid der Kerke, te noodzaaken:ja hy vermaan- de elk, om 's Hemels zegen, door vasten en bidden, over zo heilig een' oorlog, te ver-» werven. Karel de V. was zeer te onvrede o- ver den inhoud deezer Bulle. Doch de Paus zogt wel. de uitrooijing der Proteftanten; maar vreesde, tevens, voor den aanwas van 's Kei- zers magt. Zyne Bulle ftrekte, om de Pro- teftanten, die buiten 't Verbond van Smalkal- de waren, en de Zwitfers, van 't kiezen van 's Keizers zyde af te houden (ƒ). Eer nog, de Duitfche met de Nederlandlche Benden vereenigd waren, trok de Keizer op, lang» den Donauw, om zig te voegen met de Ita- liaanfchen, die vast door Tirol afkwamen. Doch Joan Fredrik, Keurvorst van Saxen,en Filips, Landgraaf van Hesfen, hoofden van 't: Verbond van Smalkalde, en onlangs, door den Keizer, in den Rykshan gedaan, een Le- ger van tagtigduizend Knegten en tienduizend paarden byeen gebragt hebbende , poogden deeze vereeniging te beletten: 't welk hun egter mislukte. Zelfs noodzaakte de Keizer hen, eerlang, hunne Legerplaats, by higol- fiad, te verlaatea, en eerst naar Nieuwburg, en toen naar Donfiuwerd, te wyken. Kort hierna, geraakte de Graaf van Buuren, ge- 9 luk- (O Voyez Du Mont Corps Diplom. JT«tó IV. i>. IJ. f, 31«.
- { ƒ) Pra-Paolo Lm, II. f. 355>» l> V. Dem., T
|
||||
|
290 VADERLANDSCHE XIX. Boe«.
KarelII. lukkiglyk, over den Ryn, en voorby Frank-
1546- fort en Nieuwburg: waarna hy, binnen wei-- ~nige dagen, te Ingolftad aankwam, en zigy by 't Keizerlyk Leger, voegde. Toen be- floot Karel de Proteftanten op de hielen te volgen. Doch deegen, den flag ontwykende, dien de Keizer ook niet fterk zogt, braken op van Donauwerd, en legerden zig te Nordi Vingen. Hier fcheen het tot eenen Veldflag te zullen komen. De Proteftancen, verdriet krygende in de geduurige togten, die zy niet doen konden, zonder veel volks te verliezen y fielden zig in flagorde. Karel fchaarde zyn Leger insgelyks, geevende 't bevel over den voortogt aan Ferdinand Alvarez de Toledo, Her- toge van Aha, onder wien de meeste Neder- landers (tonden, die de Graaf van Buuren hadt aangebragt. Doch men kwam tot geen hoofdtreflen. De gantfche Veldtogt liep ten einde, zonder dat 'er, tusfchen de wederzyd-; fche Legers , iet anders dan fchutgevaarten voorgevallen ware. De Keizer behaalde 'er egter zo veel voordeels by, dat hy zig in ftaat vondt, om 't Beleg van verfcheiden' Steden te onderneemen, die hem, terftond, : werden opgegeven. Ook fneedt hy, van alle zy den, den Proteftanten den toevoer af, en bragt hen eerlang in zulk eene engte, dat zy hun Leger in twee hoopen deelden, en aftrokken: be- feevende den Keurvorst van Saxen en dea
.andgraaf van Hesfen zig, met een' kleinen hoop volks, naar hunne byzondere Staaten, te rug. De Keurvorst van Saxen was 'er toe genoodzaakt, doordien hy tyding gekreegen hadt,dat zyn Hertogdom, door den Roomsen- |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. sof
Koning, Ferdinand, én door Hertögö Mau-H.vk.tiii.
rits van Saxen, die, fchoon Luthersch en een i54<S- Neef van den Keurvorst, door den Keizer, "-* ~ gewonnen was, te vuur en te zwaard, ver- woest werdt. Verfcheiden' Vorlten en Ste- den maakten toen hunnen zoen met den Kei- zer. De Graaf van Buuren nam Darmfiad en Frankfort in. Augsburg en Straatsburg gaven zig, federt, ook over aan den Keizer: die niemant in genade aannam, dan die zig voor vyand verklaarde van den Keurvorst van Saxen en den Landgraaf van Hesfen. 'c Jaar 1546 liep dus ongelukkig voor de Proteftanten ten einde (g). Doch in 't volgende jaar, leeden zy nog meer. In Louwmaand, zondt de Keizer ägtdui- Jakob of
zend Knegten en vyftienhonderd Ruiters, on« J00? yaIi der bevel vmjukob, of, volgens anderen f» gl^Zah Joos vanKruiningen, een Zeeuwsen Edelman, Zeeuwse naar de Saxifche grenzen. En 't gelukte hem, Edelman" het Graaffchap Lingen, het Graaffchap Riet- keuvelt her gen, de Steden Uffelen, Minden, en ver- ßreeme. fcheiden' anderen tot onderwerping te bren- gen. Toen keerde hy naar Breeme, welke Stad hy , verfcheiden' Koopvaardyfchepen , - vernield hebbende, hevig befchieten deedt ; doch hy werdt zelf in eenen uitval gedood (i). De Keurvorst van Saxen, in zyn Land te rug gekeerd, bemagtïgde, in korten tyd» verfcheiden' Steden, die, door Hertoge Mau- rits, "waren ingenomen. Zelfs noodzaakte hy hem en den Roomsch Koning, eerlang, Saxen " , te
Cg ) Cliron. van E. db Veer ƒ. ^s—79« i »
fft) Goudhoeven hl. 6>7. : '
(i) BoxiloRN op Reigkksu. ir. Diel, il. 480.
T s
|
||||
|
^""""■™""
|
||||||
|
s9a VADERLANDSCHE XIX, Boer.
KamlII. te ruimen en naar 't Keizerlyk Leger de wyk
*S4Q' te neemen. Doch de Keizer, federt, zyne **'"•■ -■ gantfche magt, langs de Elve, in Saxen ge- voerd hebbende, leverde den Keurvorst, by Mulberg, flag, op den vier-entwintigften van Zomermaand, overwon hem, en nam hem ge- vangen. Dé Landgraaf, toen geene kans zien- de , om alleen den Keizer 't hoofd te bieden, maakte, door tusfchenfpraak van Hertoge Mau- rits, en vanden Keurvorst van Brandenburg, zynen Zoen met den Keizer, die hem egter, tegen verwagting, gevangen hieldt. De Keurvorst werdt eerst ter dood veroordeeld; doch naderhand tot eene eeuwige gevangenis. Hertog Maurits van Saxen werdt, federt, tot Keurvorst verheeven (&). De Keizer zag zig, na 't overwinnen der twee voornaamfte Protes- tantfche Vorften, meester van gantsch Duitsch- land. , : . Dood Luther beleefde het ongeluk niet van de
van Lu- voornaamfte voorftanders zyner Leere onder de
ther. Duitfche Vorften. Hy was, op den zeventien- den van Sprokkelmaand des jaars 1546, in zy- ne Geboorte Stad Isleben, overleeden (/). XV. Terwyl de Dunfche oorlog duurde, genoot Verbete- men) jn de Nederlanden, eene tamelyke rust, bufgerly- van we^e de Landvoogdes zig bediende, om Ice zaa- eenige verbeteringen te maaken, in het bür- den, liier gerlyk beftier deezer Landen. Inden aanvang te Lande. <jes jaars 1546, werdt, in Holland, by openbaa- ren Plakauce, de doodflag, in dronkenfchap begaan, ftrafbaar verklaard. Ook werden de ...: voo- (£) Cliron. van E- deVebr/. 79 tr;z.
(O Seckenbürp Hijl. der Reform. III. Deel, »l. n&
|
||||||
|
XIX. Boek: HISTORIE. Ü03
voorige fchikkingen op de Kleedinge, nu, en Karelü;
federt nog meer dan eens, vernieuwd, en den ^46', Lombaardhouderen de Kerk, geduurende den dienst, verbooden. Op de Haringvisfcherye, kwam, wat laater, ook eenenieuwe Oräon-~ nantie uit (jn). De duurte van 't Koorn hadt, op Y einde van 't jaar 1545, reeds gelegen- heid gegeven tot een Plakaat (»), waarby het koopen of verkoopen van Graanen van 't ge- was deézer Landen, anders dan by de kleine maat en op de openbaare Markt zyner eigene woonplaats, tot aan Wynmaand toe, in Hol- land , verbooden werdt (o). Men lei oók in beraad, om den uitvoer van Graanen, die, onder betaalinge van 't verlofgeld, nog vry- ftondt, geheellyk te verbieden. De Land- voogdes zbhdt iemand naar Amfterdam, om op te heemen i hoé veel voorraads aldaar lag. En federt heeft men Burgemeester Henrik Dirks- zoon befchüldigd; dat hy de Koornkoopers zou hebben aangezet, om twee lasten, in plaats van één, op te geeven: waar door de uit- voer vry bleef (p~). Voorts was men, omtrent deezen tyd, ook fterk in de weer, om de zee- wearingen, by Petten en 't Hondsbosch, wel- ken de Landvoogdes, voor eenige jaaren, be- zigtigd hadt, re verbeteren, en de Duinen aldaar te onderhouden (#). Het Hof van Hol- land gaf, insgelyks, eene Ordonnantie uit* op het ftellen van vuuren langs de ftranden van
, (W) Repert. der Plakaat. bl. ,53, 54, 63, 64, 67.
In) Adr. van der GoEsRegiit.'op 't jaar Ï5115. bl. 46, 48. .
Co) Zie dit Plakaat by Boomkamp Alk«, tl. II*; Verq,
Repen, der Plak. il. 53, 54. . ., (ƒ>) Hooft II. hoek, bl. 6t. - . ;
(.P) Repsrt. deiPlakaat. il. 54, 56. ,
T 3
|
||||
|
^4 VARERrLANDSCHE XïX. Boejc;
XarelïI. van Holland, in. Oorlogstyd; van ter Schelling
»546. af tQt aan Goederede toe (V), welke Ordon-
""" nantie, door Vrouwe Maria, federt, bekrag-
tigd werdt ($)u
Deflerk- In Lentemaand des jaars 1547, begaf de te by Landvoogdes zig. naar Zeeland, om orde te Ramme- fteuen 0p je zeeweeringen der verfcheiden'Ei- ftfgtS.ge" landen, en op de verfterking van, Walcheren, 154?. ?ege° vyandelyke aanflagen. Tot die laatile <zend,guldens, na; dat haar, ongevraagd, tot beide de einden, reeds .tienduizend Karels gul- dens waren aangebooden, welken zy ook aan- ■ genomen hadt. -Dé Landvoogdesrhadt voor, eenige Blqkhuizen in Walcheren te -doen. opr .werpen-, welken zy, -met Krygsvojk en, ga- fchut, pp 's Keizers, kosten, .beloofde' te, zullen ■voorzien (>). Goch my is niet gebleken', dat •de-Staaten m haaren eisch bewilligd;he,bben.';'c Is^egter niet onwaarfchynlyk, alzo men vindt, dat het Kasteel, tzBlankshoèk, by Rpmmekem, de Zeeburg genaamd, onlangs begpqnen, om* . treut deezen.tyd, voltooid werdt (u% Maxim!- . In den aanvang deezes jaars, ontfloeg-Lo- Uaan vaa dewyk van Vlaanderen, Heer van Praat, zig, dieneer ter Porza^e van zynen ouderdom en ander© vauBeve-bezigheden, met.'s Keizers goedvinden, van ren,. de Stadhouderlyke waardigheid van Holland wordt en Zeeland (V); die, terftond hierna, aan den Swdhou- ^ïïptsz\i fyifiximiiiaan van Boiirgondle \Hee- : :■■- ■ i*
(r~) Adr. van tier G»ES,, Rcgift. op 't jaar 1546* U. 15., 18»
ep 't jaar »547, tk 5. t .•;•■■■ ....-' ' (■' . Rips«, lier. Plak. bl. 56.
Ct) Aften by BoxHoji» op Reigersb. II. Deel, VI. 4S3, 484* l
th/X IM'PMW*". II. Deel, H. 481,482. ,ii fyj Surt'RjD, Petr. Api?«id. ad ÖBKA« ^».130* ,:.;:
|
||||
|
I^PSP^— i
|
|||||
|
XIX. Boeit: H 1ES;X iOJS I E.; v ap5
*fe V#« Beveren, werdt opgedraagén. Zynl-ast* Karslïï.
brief was* óp den twee-entwintigften , van *&7- Sprokkelmaand, getekend (v), en in Bloei- derv'm" maand, .trade hy eerst in de bediening der Holland, nieuwe Ampten (V), neemende, op den twee- den , zitting in den Raad en op de Rolle. De Advokaat Mr. Adriaan van der Goes, die zy- nen Vader, Mr. Aert., was opgevolgd ("4), ^ ontving den Stadhouder, uit naam der Staa-
ten, in de aanfpraak, by deeze gelegenheid gedaan, gaf hy hem den titel van Edele, Ver- mogende , Welgeboren Heer (j)- Door deeze vereeniging van de Ampten van Stadhouder en Admiraal, in één' en den zelfden Pérfoon, eindigde het gefchil, welk de Stadhouder en Staaten van Holland, federt eenige jaaren, en laatftelyk in 't voorleeden jaar (z), met den Admiraal, gehad' hadden. Het aanzien van den Stadhouder rees ook zeer, doordien hy, :by;de JLandmagt der JLandfchappeny. wel- ken onder zyn bewind gefield waren, ook o- ver de ganrfche zeemagt der Nederlanden ge- bied'voerde^ 't Is waarfchytilyk, dat Karel 1 i&sVi ' ■ • ■ de , («O Repei't« der Plakaat. il. 56. .. , ,...,,, • ...
r.rj Reigersb. II.' Deel, bh 487.
9vyQ Ai»; v^n-'der Goes Regift. 0/5 't jaar 1547,1 il. fijj %(). jjjg) Adr. VAN DER GoES.Regtiti.op 't jaar 1546,. W. 3,4. _.
£4) Meester Adriaan-van "der Goes was den Staa-»' r ■
teSBCmj Holland, in Slagtmaand :des jaars 1542, toe ' '; . '; Opvolger zyns- Vaders, aangepreezen, -door den Prins van Qranje, "toen Stadhouder van Holland- Rcgïft. van Mr.' Aert 'van dek Goes, bl. 347. Meester Aert lei • * zyn Aiiipt, in Louwmaand des jaars 1544» neder, en werdt toen,, terftond,-opgevolgd, door zyuen Zoon, die, op den, zesden van Sprokkelroaand , den eed deedt. T. van Dam I. Memoriaalb. fol. 29 verf. by t. DE RiemÉR Befcbr.van 'j Gravenh. IX. Deel', bl. 85?, *• T 4 |
|||||
|
spG VADERLANDSCHE XIX.BogiS
JUwa.Iï.de V, met het Stadhouderfchap aan den Ad*
'ffi* miraal op te draagen,in der daad beoogd heeft,
•"-meer yem aan >t gezag des Stadhouders, in
Holland en in Zeeland * te geeven. *
XVI. Het overlyden van Henrik den VIII. en
Verande-Francois den I, welk, kort na eikanderen,
ringen in m d^n aanvaI)g dés jaars *547> voorgevallen
ryk" Èn- was' Dragc eerHge verandering te wege, in de
gelanden
zaaken der Nederlanden. Henrik werdt op-
Schot- gevolgd, door zynen Zoon, Eduard den Fl, k"1*. jje naauwlyks negen jaaren bereikte. Zyn Va- der was, kort voor deszelfs dood, in onder- handeling getreden, over een Huwelyk, tus- fchen Eduard en Maria, die haaren Vader, Jakob den V, in't Schocfché Ryk opgevolgd was, en onder de Vöogdye haarer Moeder ftondt. Doch veele Schotfche Gropten, en de Koninginne Weduwe zelve poogden den voort- gang van dit Huwelyk te beletten. De Her- tog van Sommerfeth, ËroteBor of Befchermer van Engeland, en dé Raad van Eduard den VI.' beflooten, hierop, de Schotten, door de wa- penen, tot het toeffaan van het Huwelyk, te dwingen. Henrik de IL die zynen Vader, Fran- cais den I, in 't Franfche Ryk, Was opge- volgd, onderfteunde de Schotten» tegen de magt van Engeland. De Nederlanden wa- ren, met Frankryk en.Engeland beide, ver- %*n<*e* bonden. Doch dè Schotten, oordeelende * 5eJrf naar 't fchynt, dat zy thans meer van hun te Schotten, vreezen dan te hoopen! hadden, voeten, in deezen Zomer, voort, met het. pleegen van verfcheiden' vyandel'y kneden y ter zee * tégen 's Keizers Onderzaten; ' De * Haringvisfchery» de, ouder Séhötlaüd;, door de Hollanders . ! «a |
||||
|
XIX. Boek. SH ISTORI E. A$f
en Zeeuwen jgelchieddé* werde zeer belem- KarelH*
merd, door de Schotfctie Kaapers (<z): waar- is*7'-m om de Landvoogdes, in Zomermaand j terrjeHa-" Dagvaart in den Haage, deedt voorflaan, datringmrt men de tiende Buis, ten oorlog, behoordebevei- toe te rusten, dezelve, tot goedmaakinge derlisd* kosten, deel geevende, in de voordeden der visfeherye. Doch de Steden en Plaatfen, zig met de Haringvangst geneerende,-verwierpen deezen voorflag, beweerende* dat de Haring- teelt, den visfeheren niet flegts, maar 'tgant- fche Land voordeelig zynde, ook, op kosten van 't gemeene Land, behoorde cbefchermd te worden. Die van Vlaanderen, en Zeeland, hierover , insgelyks , gehoord , oordeelden ook, dat de tiende Buis de Visfchery niet ge- noeg zou können befchermen,: alzo de Bui- zen, die eerst gevangen hadden, zig, volgens gewoonte, onder geleide van eenige gewa- pende Buizen, naar huis zouden haasten; waar door veroorzaakt worden,zou, dat 'er te wei- nige gewapende Buizen, by het overig ge- deelte der Vloote, zouden können blyven-, om dezelve* tegen een Oorlogfchip, tejkon* nen befchermen. Holland zou gaarne, met Vlaanderen en Zeeland , over 't beveiligen der Haringvisfcherye, hebben willen Overeen komen. Doch dit gelukte niét. Men befloot dan, uit Holland alleen, agt Oorlogsfchepen \ in zee te brengen, en de kosten, die vyf en* 'Ciss veertigduizend guldens beloppen zouden, groo- tendeels te vinden, uit een lastgeld, op de Visfeherye. De Staaten zouden 'er, uit 's Land« Kas-
(«sJRkiobrsb. II. Veel, l/l. 48?. ' . , ,,
T5 |
||||
|
2p8 VADERLANDSCHE XIX.Boek:Ü
KarelII'.'Kasfey agtduizend guldens'tóe geeven, waar'
l54f-' in egter Leiden en Gouday:als geen'belang:
' ~ by de Haringvaart hebbende^ maar vier en
driehonderd guldens draagen wilden. Terwyl:
de Schepen gereed werden gemaakt, werdt
de Haringvaart, tot aan Herfstmaand toe, by
openbaare' Plakaate , verbooden (&). Doch'
ca 't-eindigen, der visfehèrye * in Wintermaand,
bevondc men, -dat eenige visfchers, om 't
Lastgeld uit-te winnen, een gedeelte hunner
vangst, in-Engeland, verkogtihadden, zon«
der daarmede eerst in Holland gekomen t#
zyn. De Stadhouder klaagde hier over, ern*
ilelyk, ter: Staatsvergaderinge (c). Doch
men heeft dit: bedrog, zelden, t'eenemaal*
Atnfter- können weeren.: In :'t voorbygaan, -merken
dammers wy aan, dat de: Ingezetenen van Amfterdam
yisfcben ^jg^ .ten deezen tyde, nog fterker dan federt,
derzee!""mec ^e verlcne Vischvangst in de Zuiderzee
fchynen geneerd te hebben; alzo zy nevens; andere Waterlieden, ïn Slag'tmaand; deezes jaars, Oktroi krecgen, om hunne, visfcheryen te mogen gebruiken, rnids zig bedienende van netten, die eëne behoorlyke wydte hadden 9 en geen' verfmoorden visch te lande bren- gende (V). B9 i XVIÏ. -Na 't eindigen van den Duitfcheri Kryg , v^h'fK tot we^keri de Nederlanden: geld en volk had* vi'erdui1-1 den .moeten: leveren,, hoopte men, eindetyfc zend eens, ontheeven te zullen hlyven van het om ;, • 'M ! Q' -.' lui jji der* ■ ... {.£) Repert. der .Plakaat. bl. 56, 59.
(e J Adr van der Goes Regifl. op't jaar. 1547, tt 20, 211
S2, 23, 25, 26,'27,' 28j 29, 30, si, 32, 33, 34, yg% 38, , ,40,4t, 43,44» 455 4<5" Velius Hoorn, bl. afia. Branbt Enkh. bl. 71. Qa") Repcrt. der Plakaat. bl. 59.
|
||||
|
^DL Böfcfc ; rH I S T O R" I E. 299
derhouden van vreemde -Knegten * die den RarelII.
. Landzaaten, veele jaaren, tot merkelyken last, r547. waren geweest, en meer dienden, om's Kei paarcj^~
■zers gebied uit te breiden en te bevestigen, dan in tyd van om de Landen te beveiligen en te befchermen; Vrede,op
Doch de Keizer begreep het anders. Hy be- de S"50-
• .flopt, in deezen tyd van Vrede zei ven, op de on'déï?' grenzen der Nederlanden, voortaan,;altoos,houdeii.;
vierduizend Paarden te onderhouden, die ver- /r;^.'
• bonden zouden zyn, den eed van getrouwheid .. _aan hem af te leggen (>). En de;Landzaaten, :,.,;.: die hieraan, in tyden van vrede, t'eenemaal-' ■ •
ongewoon waren, moesten, voor't onderhoud -:-■"*•*
van dit Krygsvolk, zorg draagen. Kare! de Vi.
lei dus de grondflagen van -eene volflaagert' overheerfching.der Nederlanderen, op welken,
.zyn £0011 en Opvolger, Füips , naderhand .gebouwd heeft»; ?.:.... . ;.•.:.. v ' De flegte-ftaat van j's Lands Geldmiddelen Ingezete-
.veroorzaakte, ten: deezen 'tyde, moeilykhe«,nen> °l» den, van .welken- raetf, in lang niet gehoord ^huiden hadt. De zesi groote Steden, omtrent het buitens * .einde des jaars 1544, ruim zes-enzeveutigdui-Lands ^end ponden aan Losrenten; hebbende verkogt bck°m" (f), ;hadden, in 't begin des volgenden jaars,mer * Jast gegeven, om de verfcheenen Renten van vroeger tyd te voldoen , en een ige, oude Ren- kten te losfen, eerst van Bukenluiden, daarna van Ingezetenen, op dat deezen, buitens Lands, niet bekommerd zouden worden. Doch alzo dij: niet, of niet behoorlyk gefchied was^ werden 'er, omtrent het einde des jaars 1546,, » ee-
C«) Repert. der Plakaat. hl. 57.
C/3 Adr. van nER Goes Regift. op 't jaar 1545, hl. J,S',
«2, 39, 34. |
||||
|
geo VADERLANDSCHE XIX. BoeK
|
|||||
|
KärelII.eenige Ingezetenen van Dordrecht, in Vlaan-
'547' deren, vastgehouden. De Staaten moesten 1 tèrftond orde Hellen, dat de Renten, omwel- :ker wanbetaaling, deeze luiden in zwaarigheid
geraakt waren, en de kosten, by deeze gele- " V gehheid, gemaakt, voldaan werden , gelyk, Onwilli- in de Lente deezes jaars, gefchiedde (g). Het gen, tot aandeel der onwilligen om den Impost te be- voidoe- taaien beliep nu nog zevenduizend driehon- gènieene derd-envyftig guldens, welken men van de Lasten Bede korten wilde. Doch de Landvoogdes genood- wilde niet meer dan tweeduizend guldens laa- zaakt. ten vauen ^ Zynde het aandeel des Graaven van Buuren, die van den Keizer uitftel van be- "taalinge bekomen hadt. De Staaten wendden, derhalven, alle moeite aan, om meer onwil- ligen tot betaaling te noodzaaken. Die van Asperen en Heukelom, den Excyns, dien zy -, . lieten ontvangen op Kerfftokken , welken , afgedaan zynde, jaarlyks, in 't vuur werden geworpen, kwalyk hebbende opgebragt, wer- * ., den gegyzeld, en niet ontflaagen, dan onder & voorwaarde, dat Asperen, voor drie jaaren *i!";' Impost, honderd-envyftig , en Heukelom honderdenvyf guldens, boven het Morgen- geld, zou opbrengen (Ji). Behalve den Graä- ve van Buuren, waren de Graavinnen van Hoorne en Aremberg, en de Heeren van Ab- ■ %'■■.-■ benbroek en Kruiningen ook onwillig geweest, om den Impost te betaalen: doch van deezen werden ecnigen , immers de Graavin van Hoorne,
f e) Adr. van der Goes Regifl. on H jaar 1545, hl. 6.
tp' l jaar 1c4.fi,.hl 1(5. 19. op 't jaar 1547, W. 5, 10, 15. , ' :h) Adr. van der Guus Regilt, op 't jaar 1547 s W« 7» 8, V -.-. 11, 14, 15» !<*•
|
|||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 301
Hoorne, door den grooten Raad te Meche- „,_ *
len, tot betaaling veroordeeld (f). Het oud __—L- ^gterweezen van Holland, beloopende twee- honderdduizend min zestig guldens, hadt men gemeend te zullen können vinden, uit een driejaarig Morgengeld van twee en een vier- de ftuivers van 't morgen voor het eerfte, en twee ftuivers voor de twee laatfte jaaren, en uit de Impost op Wyn en Bier in de Steden; doch na dat de Ontvangers, in den Zomerdee- , zes jaars, rekening gedaan hadden, kwamen 'er nog veertigduizend guldens te kort, die men befloot om te liaan, voor de helft op de -: » Schildtalen, en voor de wederhelft, by drie grooten op de Morgentaaien (k); gelyk ge- schiedde: waarmede deeze oude fchuld, ein- delyk, afgedaan werdt (/).. De Geestelykheid moest, dit jaar, wederom de helft haarer in- komften aan den Keizer uitkeeren (5). Terwyl men dus, in Holland en elders, den rxYS*
ftaat der Geldmiddelen, op beteren voet, zogt 0*£ de te brengen, was men, in Duitschland, fterk onder- bezig, om de Nederlanden, of ten minften hoorig- eenigen der zelven, te doen verklaaren, voor kelder Leden van het Keizerryk, op dat ze mede tot j^^n de Ryks lasten zouden draagen. Karel de V. aan'tKeï- maak- zerryk.
f O Adr. van der Goes Regift. op 't jaar 154$, hl. 12. op
't jaar 1547, hl. 17. , (k~y Adr- van der Goes Regift. op 't jaar 1547, v' z> <>»
7> 8» 9, 13, 15, 16, 17, 46, 40. (/) Adr. van der Goes Regift. op 't jaar 1548, hl. 8.
• (5) Men vindt, dat de Utreclitfche Geestelykheid,
nu, iu twee reizen, omtrent driehonderd-enzestigdui- zend guldens opbragt; daar zy, in 't jaar 1543, met tienduizend guldens, was vry geraakt. Anon, Adverf, m Math)*i Fmdaf. & Fat. ÈecL p. ass. i. |
||||
|
3oa VADER.LANDSCHE XIX. Boem:
KarelII. maakte hierop, eindélyk, een fchikking, in
'' l$4?- 't jaar 1548. Doch alzo 'er, vooraf, veel twist over gevallen was, op de Ryksdagen, en 's Keizers fchikking zelve, hier en daar, niet dan met moeite ingang vondt, en ge- fchaapen fcheen gewigtige gevolgen te zul- len hebben, moeten wy den grond van 't ge- ne hier over te doen viel van wat hooger op- haaien. Oude Wy hebben, in het voorige gedeelte dee- flaatder-zer Hiilorie gezien, dat alle de Nederlan^
zelven, den, oudtyds, coc het Ryk van Karel den Groo- *?n°P" ten-, behoord hadden. Doch na de verdee- 'ïRyk. ling van dit Ryk in verfcheiden' deelen, van welken de twee voornaamften, federt, Duitsch* land en Frankryk genoemd zyn geworden, zyn fommige Nederlanden, gelyk Gelder, Hene- gouwen, Holland, Friesland,'t Stigt énGro- , ningen aangemerkc, als behoorende tot het Duitfche Ryk: anderen , gelyk Vlaanderen en Artois, waren aan Frankryk onderhoorig, en wederom anderen, gelyk Brabant en Zee- land, uicmaakende een groot gedeelte van 't Ryk van Locharius of Lotharingen, behoor- den nu eens tot Frankryk, dan eens tot Duitsch- land, naar dac Lotharingen, dóör Franfche» of door Duicfche Vorften, beheerd werde. Zee- land fchynt zelfs, fomtyds, gedeeltelyk tot het Duitfche Ryk, gedeeltelyk tot Frankryk be- hoord te hebben. Ook moet men dit zelfde, wat de oudfte tyden aangaat, van Holland zeggen. Doch in laater' tyden, zyn beide Holland en Zeeland geheel tot het Duitfche R vk gerekend. De Hertogen en Graaven der ISIcdeilaaden, die, met het bewind over de.- zel-
|
||||
|
XIX. Boek, HI ST Ö R I E. ' 303
zelve, door de Frankifche en Duitfche Vor- KarelIL
ften, beleend waren, verfcheenen, dikwils , '547« ten Keizerlyken Hove, en ftonden den Ryke *" """* in den oorlog ten dienst. De Vierfchäaren, in Holland, werden, zelfs onder de Graavea uit de Huizen van Beieren, Bourgondie en Oos- tenryk, gefpannen, van wegen den Ketzer van Rome, en den Graave van Holland (m). Van fommäge Landfchappen, gelyk van Gelder, h Stigt en Friesland, blykt ook, dat zy droe- gen in de Ryks-lasten; doch ik vertrouw, dat dit van alle de Nederlanden, met naame van Holland en Zeeland, bezwaarlyk te bewyzen zouzyn: fchoon my zeer wel bekendis, dat deeze lasten, dikwils, van hun zyn gevorderd. Ook fchynen deeze Landfchappen den Ryke, niet altoos, als 't hun gevergd werdt, metman- fchap, ten dienst gedaan te hebben. Hoe- wel ik niet ontkennen wil, dat zy 't, fomtyds, ..-..":„s gedaan hebben. In 't jaar veertienhonderd een- endertig, werdt van alle de Ryks Leden een zeker getal van manfchap gevorderd, om de Husfiten, in Boheeme, te beoorloogen. Her- tog Filips van Bourgondie moest toen vier- honderd Speeren leveren, Brabant tweehon- derd, Gelder honderd, Holland en Zeeland famen tweehonderd, de Bisfchop van Utrecht, met drie Stigtfche Steden, vyftig, de Hee- ren van Baienburg, Kuilenburg, Buuren en de Lek ieder vyf (n). Doch my is geen blyk voorgekomen, dat de Nederlanders, ten dee« zen
dn) Keuren v rf öiidew. hl. 585. Matthäus de Jure Cladii
Cap. XXXVIII. p 63g. ■.'s) Keilte en Oudlte Ryks Matricul itns Ie Supplement tut
Corps Dipl«». /&>«. U ƒ• H. y. 353» |
||||
|
jo4 VAD.ERLANDSCHE XIX.Boek;
£ajibiIJ.zen tyde, in deezen Kryg, gediend hebben«
ftjfffe Men vindt weJ, dat 'er, eenige jaaren vroe- = ~ger» zesenvyftig Dordreqhtfche Poorters, te* gen de Husfiten, ten ftryde zyn uitgetrok- ken; doch of zulks, uit erkende verpligting aan 't Ryk, of uit Godsdjenfligen yver en en- kejyk op 't aanzetten der Predikeren, gefchied zy (0), mag piet reden 'm twyfel getrokken worden. In laster' tyd, zyn 'er, onder de Nederlanden, die thans den naam van Ferée<- nigden draagen, geenen geweest, die zig meer onderhoorig aan 't Keizerryk erkend hebben dan Qelderjand en 't Stigt van Utrecht, tot 250 verre, dat Holland, door Utrecht, in 't jaar 1526, voor 't Keizerlyk Kamergerigt te Spiers, in regten betrokken geworden is, zon- der dat egter die van Holland aldaar hebben ftylöver« willen verfqhynen (j>~). Ook was, al ten ty- deeiing <je van Keizer Albrecht van Oostenryk, in 't ten."" Jaar x43^' hetRyk, voor de eerfte reize, in vier Kreitfen verdeeld geworden, onder de derde van welken, Utrecht, Gelder, Brabant en Hol- land begreepen werden Qf). Doch Maximi- liaan, in 't jaar 1495, ne£ Kamergerigt, welk, in den jaare 1530, vaste zitting te Spiers ver- kreeg, te Worms, opgerigt hebbende, in welk een Raadsheer, uit de Nederlanden ter wederzy- dedeMaaze, zitting hebben zou (r), verdeelde het Ryk, in zes Kreitfen, naamlyk, de FranM- fche, Bekrfthe, Zwabifche, Rynfche, West- jaalfche en Saxifche Kreits, onder welke zes Kreit-
(e) Balen Dord*. U. 768.
lp) IVjR. AEP.T VAN D?R GOES RegUt. il. 24.
\q) J. Ph. Datï, de Pace Publ. lmperiip. 198. B. G.SïEBI
Vips Corp,. Hift. C-enn. p. 717. CO 1' P«« Datt, de Paice Publ» jtoß«rü f. 603. |
||||
|
XIX. Boek. 3 H I S T O R I E. 3o£
Krekfen, hy vyf volkeren, die oudtyds, in KarelII,
Duicschland, gewoond hadden, te wdetenj de *£47- Franken, Beijerfchen, Zwaaben* Lotharin-"" = gers en Saxers, vervatten wilde: befläande de Lotharingers, met de volkeren, die langs den Ryn woonden, den Rynfchen, en de Säxers den Westfaalfchen en Saxifchen Kreits. Docli naderhand (6) befpeurende, dat fommigea van deeze Krekfen te uïtgeftrekt waren, en dat zy, met malkanderen, nog niet alle de volkeren vervatteden, die* oudtyds * tot het Duitfche Ryk hadden behoord, vondt hy goed, by de zes gemelde, nog vier Kreit- fen te voegen t verdeelende den Rynfchen Kreits, in Opperrynfchen£a.Nederrynfchen.,ea. den Saxifchen in Opper- en Nederfaxifchen, en daarby voegende zyne Oostenrykfche Erflan- den, onder den naam van OostenrykfchenKreits, en die van zynen Kleinzoon, Karel, over wien hy toen Voogd was, onder den naam van Bouf- gondifchén Kreits. Onder deezen laatften * wer- den de meeste Nederlanden begreepen. Gel- derland en 't Stigt van Utrecht warert, te vooren al, onder den Westfaalfchen Kreits, ver- vat geweest* Doch alzo deeze verdeeling al- leen gemaakt was^ om, volgens dezelve, ee- ne belasting te leggen, op de Landen, welken men geoordeeld hadt, onder 't Ryk te be- hooren (Y), werdt dezelve niet overal aange- nomen , vooral niet in de Nederlanden. Men oordeelde hier, dat Maximiliaan geen regt hadt,
O) B. G. StruviuS Corp» fiift. Gefm. Tomi II.. f. 940»
#62. 1 (6) In 't jaar 1512.
V. Deeu V
|
||||
|
3o5 VADERLANDSCHE XIX, Boek:
KMst.il. hadt, om de Erflanden van zynen Klein-
*Stf' zoon, die niet allen, nooh ten allen tyde, " tot de Rykslasten gedraagen hadden , den. Ryke te onderwerpen. Doch in Duitsch- land, dreef men, dat Landen, welken van ouds tot het Ryk behoord hadden , gelyk de Bourgondifche Nederlanden (7), met re- den , wederom onder het zelve betrokken kon- den worden, 't Gefchil hier over, eenige jaa- ren aan den fpyker gehangen hebbende, werdt wederom leevendig, na dat eerst het weereldlyk gebied over 't Stigt, en nader- hand, in het jaar 1543, het Hertogdom Gel- der en het Graaffchap Zutfen, aan Karel den V, afgedaan was. De Ryksftenden, in den aanvang des jaars 1543, te Neurenberg, by- een gekomen, oordeelden, dat de Nederlan- den, als behöorende onder den Bourgondi- fchen Kreits, in de Ryks lasten, die toen zeer zwaar waren, behoorden te draagen. Doch Viglius van Zuichem, die ten dien tyde, ne- vens Virik, Fryheer van Krychtngen, naar den Ryksdag, was afgevaardigd (?), bragt zo veel te wege, dat de Nederlanden, die zeer veel aan den Keizer, hunnen Heer, opbrengen moesten, voor deeze reize, van de gemeens Ryks lasten vry bleeven(V). Nogthans verloo- ren de Stenden den toeleg niet uit het oog, om den Bourgondifchen Kreits, in ftand, te !.-.-. . hou-
f O Vtglii Vita N. XLVI. p. 22.
(«) Viglii Epiit. in Notis ad ejus Vitara, p. 160.
,i (7) Men vindt deezen ook onder 't Ryk begreepen,
in de optellingen der Ryks Leden van de jaaren 1507 en 1521. Voyez Supplement au Corps Diplomatique Tem. III. p. 13 j 65. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 307
houden. Zy zagen wel, dat het van alle de KakelIIi
Bourgondifche Erflanden bezwaarlyk te bewy- _Jf47' zenzouzyn, dat zy, waarlyk, tot het Duit- fche Ryk behoorden; doch omtrent fommigen, *>e sjjeH- gelyk Gelder en Utrecht, was het Wederom Rykj zo klaar, dat hét, naauwlyks, eenigen twy vorderen fel toeliet. Zy beflooten, hierom, 't ftuk op Utrecht nieuws aan te tasten, e& met Utrecht t'e begin- «gwrftai- nen. Men wist, dat Bisfehop Henrik van Bei- leRykT jeren, in zyn keven, erkend hadc, dat hy ia«eü; fchuldig was, zyn aandeel in alle deRykslasten te draagen. Men vertelde, dat zyne Voorzaä- ten dezelfde erkentenis gedaan hadden. On- der tusfchen, was het Stigt, federt lang, in ge- breke gebleeven, om tot den Turkfchen Kryg en andere lasten geld te fchieten. De Stenden verzogten hierom den Keizer, dat hy Utrecht- fche Gemagtigden naar Spiers wilde doen ko- men , om, met de Kamer, wegens de agter- ftallen, af te rekenen (V). Karel de V. bevroedde haast, Waar men heen
wilde, en dat men met Utrecht begon, om tot de andere Nederlanden, of ten minfteh tot eenigen derzelven, te voégzaamèr, te können overgaam Doch 't was zyrt belangd te beletten, dat zyne Erflanden tot de Ryks lasten droegen, De zwaare Beden, die hy, eenige jaaren herwaards* hier te Lande, ge- vorderd hadt, en verder gezind was te vor- deren, zouden zekerlyk zo ligt niet inge- willigd worden,, of, als ze reeds ingewll* ligd waren, veel bezwaarlyker können wor- den opgebragt, wanneer de Landen hunnen Hee-8
C»0 Violii Epift. SïIcA. N. 'CXXXVJII. f. 319.
Va
|
||||
|
308 VADERLANDS CHE XIX.BoekJ
KarelII. Heere niet alleen, maar 't Ryk daarenbo-
lSiï> ven voldoen moesten, 't Is waar, dat zy hier- °°"*" toe niet zouden hebben können verpligt ge-
worden zyn, zo zy zo min tot het Duitfche Ryk behoord hadden, als Spanje en fommige andere Staaten des Keizers. Doch 't was , met de Nederlanden , gantsch anders gele- gen. Viglius van Zuichem, die wederom naar Spiers gezonden was, om de Stigtfche zaak voor te ftaan, vertoonde den Stenden „ dat „ de Keizer verdoodt, dat de Stigrfchen zo „ veel tot de Ryks lasten draagen zouden, als „ zy, onder de Bisfchoppen, waren gewoon „ geweest; doch dat zy beweerden, van alle „ Ryks lasten vry te zyn: dat, 't zy men dit „ met hen erkende of niet, het niemant onbe- „ kend zyn kon, dat het Stigt, onlangs, door „ de invallen van Maarten van Rosfem, ge- „ noodzaakt geweest was, veel tot zyne eigen' „ befcherming op te brengen: waarom men „ thans den Landzaaten geenen nieuwen last „ behoorde op te leggen." Doch de Stenden lieten zig niet paaijen, met deeze redenen, en dreigden de zaak den Ryks Fiskaal in han- den te zullen geeven. Viglius belette dit eg- ter. En de Vergadering befloot „ dat de „ Keizer den onderftand, dien zyne Erflan- „ den, tot het Ryk behoorende, zouden op- „ brengen, tot onderhoud van zyn Leger in „ Hongarye, kon en moest gebruiken." Vi- glius was van gedagten, dat de Stigtfchen, onder deeze a'gemeene bewoording van Erf' landen, begreepen waren, en 't was hem zeer naar den zin, dat zy gerekend werden , de penningen, hun afgevorderd, niet aan 't Ryk, maar
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 309
|
||||||
|
maar aan den Keizer, fchuldig te zyn. 't Ge-Karet.II;.
fchil mee de Stigtfchen over de agterftallen i547- werdt, ten deezen tyde, ook vereffend (w). ~* ""'"~~* Zy bleeven wel beweeren, dat zy, ten min- ften na dat zy onder 't Huis van Oostenryk geraakt waren, en 's Keizers Beden voldee- den, van allen uitheemfchen last moesten ont- heeven verklaard worden. Doch uit eenen Brief van Viglius, is af te neemen , dat hy, fchoon hy, op den Ryksdag, zo veel als hy kon, ten voordeele der Stigrfchen, gezeid hadt, egter van oordeel was, dat zy, zo wel als Saxen en Kieef, de Ryks lasten, boven die, welken hun, door hunnen byzonderen Heer, den Keizer, afgevorderd werden, draa- gen moesten (ar). In 't volgende jaar 1545, bragten de Sten- Men ou-
den 't gefchil wederom op den Ryksdag te der- Worms. Viglius, hoe weinig eer hy, met?°ekt>itt hèV voorftaan van de zaak der Nederlanden, j*160^ zag in te leggen, moest egter, op 's Keizers de Ne- uitdrukkelyk bevel, den Ryksdag wederom by- derlan-_ woonen. De Stenden fpraken nu niet vandeneeni" het draagen in de Ryks lasten; maar hadden §ind^ni» 't gefchil tot dit punt gebragt, of de Neder aan'iRyk landen eenige verbindtenis aan het Ryk' had hebben, den, of niet. Dit maakte de zaak moeilijker. Viglius zelf wns overtuigd, dat men, ten opzigte van fommige Landfchappen, bewy- zen kon, dat zy tot het Ryk behoorden. Ook wilde men zig, hier te Lande, niet alle ge- meenfehap met het Ryk, ten eenemaal, ont- trek-
(w~) ViCtn Vit» N, XLVIII. p au
(* ) ViGUi Epift. ScIlä. N. CXXXVIII. p. 319.
|
||||||
|
V 3
|
||||||
|
3IO VADERLANDSCHE XIX. Boer;
ÏarelII. trekken, 't Gevoelen der Stenden plat uit te
'54-7- ontkennen, zonder hunne bewyzen te weder- ' ■ • leggen, was ongeraaden. Ook vreesde Vi- giius, dat hy, beweerende, dat de Bourgon- difche Erflanden niets gemeens hadden met het Ryk, den S eenden gelegenheid geeven 30U, om zig, op gelyke gronden, het draa- gen der Ryks lasten, insgelyks, te onttrek- ken; gelyk zy, voorheen, al gedreigd had- den te zullen doen. Hier kwam nog by, dat de Keizer zelf, by andere gelegenheden, den Stenden reeds meer beloofd hadt, dan de Ne- derlanders erkennen wilden, den Ryke fchul- dig.te z;yn. Viglius poogde, hierom, de Sten- den te doen verklaaren, welke Landfchappen zy onder den Bourgondifchen Kreits begrypen wilden (y}. Doch de verfcbillende begrip- .-; pen, die, wederzyds, met veel yver, gedree- yen werden, waren oorzaak, dat men tot ,;ri:: ' geen befluit kwam. De oorlog tegen de Pfo- ""_,, :; teftantèn, die, kort hierna, ontftak, en tot in - K 't jaar 1547 duurde, verhinderde den Keizer, zeiv'de hand te leggen, aan 't bèflisfen van dit oud gefchil. Hy maakte 'er egter een ein- de van , op den Ryksdag, die, in Zomermaand 1548.. des jaars 1548, te Augsburg, gehouden werdr. 'w*5— 't Gefchil werdt hier, van den grond op, ver- handeld. De Stenden vertoonden den Keizer, fchriftejyk ,, dat Maximiliaan, zyn Grootva- „ der, de Nederlanden, eertyds, onder den „Bourgondifchen Kreits begreepen, en op ,, zeker aandeel in de gemeene Ryks lastea & gefield hadt 5 dat Filips, Hertog van Bour- £y) YiGS.il Epilï. in Notis Ü ejus Vitra, \g. ï(?o»
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. gir
„ gondie, nu in perfoon, dan door zyne Ge- KamxIE
„ magtigden, op de Ryksdagen verfcheenen was, *548» „ en dat het zelfde Huis van Bourgondie afge- - ~ "=' „ vaardigden tot de Regeering des Keizerryks, „ en tot de Keizerlyke Kamer gezonden hadt, „ door welke de Nederlanden, op hun aandeel in „ de Ryks lasten, gefteld geworden waren; waar- „ om zy verzogten, dat de Bourgondifche Kreits „ nog als een Lid des Duitfchen Ryks moge „ aangemerkt worden, en de gemeene lasten „ helpen draagen." Zy voegden 'er by „ dat „ het Hertogdom Gelder, het Graaffchap „ Zutfen en de Staaten des Lands van Utrecht, „ als, buiten alle tegenfpraak, tot hetRyk,en „ onder den Westfaalfchen Kreits behooren- „ de, voortaan ook de Ryks lasten moesten „ helpen draagen, en de oude agterftallen af- „ doen," Doch van de zyde der Nederlan- deren, werdt , hierop , waarfchynlyk door den Raadsheer Viglius (z), aangemerkt „ da« „ men niet bewyzen kon, dat de Bourgondi- „ fche Erflanden, in Nederland of elders ge- „ legen, immer iet tot de Ryks lasten had- „ den opgebragt, en dat het ontwerp, om „ dezelven onder eenen Bourgondifchen „ Kreits te brengen, nooit was uitgevoerd: „ dat Hertog Filips de Ryksdagen, vrywil- ,, liglyk, en niet uit hoofde van eenige ver- „ pügting aan 't Ryk, hadt bygewoond, en „ dat hy, insgelyks, zonder eenige verplig- „ ting, maar enkelyk om de Stenden des j, Duitfchen Ryks, tot den oorlog tegen de „Tur-,
Sek«. IV. CXLVI. p. 341. r " "
v4
|
|||||
|
"S
|
|||||
|
gra VAD E R L AND S G HE XIX. Boek.'
KareiII.,, Turken en het herwinnen van Konftanti-
I5^8, „ nopel, aan te moedigen, wel zekere fom-
~„ men, tot dien oorlog, hadt willen verftrek^
„ken: dat het Hertogdom Gelder, inder-
„ daad, tot het Ryk behoorde, en dat de
„ Keizer, door zynen Grootvader, Maximi-
„ liaan, al voorlang, met het zelve beleend
„ geworden was; doch dat het Ryk nimmer
„ van dit Hertogdom eenige gemeene lasten
„ gevorderd, veel min ontvangen h
„ om de Staaten, by 't inhuldigen des Kei-
„ zers bedongen hadden , dat hy hen, by
„ deeze hunne viyheid, bewaaren zou; dat
„ de Staaten van Utrecht, insgelyks , be-
„ weerden, dat zy, volgens hunne oude Pri-
„ vilegien, in geene Ryks lasten gehouden
„ waren, die ook, zo zy zeiden, nooit van
„ hun geëischt, immers nooit ontvangen wa-
„ ren: dat, alfchoon men bevinden mögt,
„ dat Gelder en Utrecht, onder den West-
„ faalfchen Kreits, begreepen, en op zeker
„ aandeel in de Ryks lasten gefield waren ge-
„ weest, hieruit, geenszins volgde, dat dee-
,j ze Landfchappen gehouden waren, zulk;
„ een aandeel op te brengen; dat, gelyk dee-
„ ze Landfchappen en de overige Nederlan-
„ den altoos vry van Ryks lasten geweest wa-
„ ren, men ook niet bevinden zou, dat zy
,> immer eenige befcherming of onderftand
„ van 't Ryk genooten badden, welke nog-
,, thans den eigenlyken Ryks Stenden geagt
„ moest worden toe te komen. Uit al' het
„ welke beflooten werdt, dat de Ncderlan-
„ den, en Gelderen Utrecht zelven van alle
„ Ryks lasten pntheeven, en hy hunne oude
I » vry-
|
||||
|
XIX. Boek, HISTORIE, 313
„ vryheden bewaard moesten worden (ö)," Zo KarelII.
veel werdt 'er gezeid om de Nederlanden van *548. de Ryks lasten vry te doen verklaaren. Doch uhfpraaii op de meesten deezer redenen, zou veel aan van ttarel te merken zyn, waar mede wy ons niet zullen den^v. o- ophouden. De Keizer vondt ook nier goed , rebr-'.tdger dezelven, in allen deele, te laaten gelden:maar wege# befliste het gefchil, tusfchen 't Ryk en de Ne- derlanden , den zes entwintigften van Zomer- maand, op den volgenden voet: „ dat de Kei- „ zerlyke Eiflanden, nevens het Hertogdom „ Gelder, het Graaffchap Zutfen en de Heer- l, „ lykheid van Utrecht, onder eenen Kreks ^ „ vervat zouden worden, en zo veel als twee „, Keurvorften in de Ryks lasten draagen; doch „ dat zy, daarentegen, ook de befcherming „ en onderfteuning des Ryks genieten zou- „ den; behoudende voorts alle hunne overige „.-vryheden, regten en regtsgebied." Volgens Overeen- deeze Ukfpraak, werdt 'er, ten zelfden da- komst, ge, tusfchen den Keizer en de Stenden, efrié »"jSl6™ overeenkomst getroffen van deezen inhoud : <je Ne- „ De Keizer, als Erf- en Opperheer der Bour- derlan- «,, gondifche Staaten, fielt de Hertogdommen'den,we- „ Lotharingen, Brabant, Limburg, Luxem- ^™* p burg en (8) Gelder \ de Graaffchappen Vlaan- derllyks- r,s*xt, » deklasten.'
(O Ecliöt. Caroli V. apud Conring de Finib. Iraper. Germ,
Cap- XX.VÜ. p. 750 & feqq. KsUflJ ' (8) ïn 't derde Deel van 't Groot -: Plakaathek § door
Mr. Simon van Leeuwen uitgegeven', vindt men, (bl. 23) , eene zeer flordige vertaaling deezer Over- eerkotnst, in welke, in de optell'n« der KeizeriyUe Erflanden , die qnüer 's Ryks befcheiming gefield rarden , de naaroen van Gelder en Ziitfen, Hollanê. Sn gceland, onder anderen, worden oyergeflaager; V 5 rf
|
||||
|
314 VADERLANDSCHE XIX. Boek;
KarelII.,, deren, Artois, Bourgondie, Henegouwen,
1548« „ Holland, Zeeland, Namen en Zutfen; het ;■ - ■-■■' „ Markgraaflchap des Heiligen Roomfchen
,, Ryks, de HeerlykhedenFriesland, Utrecht, „ Ovsrysfel, Groningen, Valkenburg, Daal- l „ hem , Salins , Mechelen en Maaftricht ,
„ onder de bewaaring en befcherming der „ Keizeren, der Roomsch - Koningen en des „ Heiligen Roomfchen Ryks, behoudens der- «, zelver voorregten en vryheden. Hy be- „ dingt , dat dezelven, gelyk andere Ryks „ Stenden, -op alle Ryksdagen, befchreeven ,, zullen worden, alwaar zy en 's Keizers „ Opvolgers , als Aartshertogen van Oos- „ tenryk , zitting en ftem hebben moeten. „ Voorts belooft hy, voor zig en zyne Op- „ volgers, wegens de gemelde Landen, zo „ veel als twee Keurvorften, tot de gemeene „ lasten, te zullen opbrengen: zo dat, wan- „ neer een Keurvorst honderd guldens, of „ honderd paarden en honderd Knegten op- ,, brengt, de gemelde Landen tweehonderd „ guldens, tweehonderd paarden en twee- „honderd Knegten opbrengen zullen. ïn „ geval , zy egter zelven hunne manfchap „ mogten noodig hebben, zullen zy, met geld „ in de plaats, volftaan können. Tot eenen „ algemeenen Krygstogt tegen de Turk al- „ leen, zullen de gemelde Landen zo veel „ als drie Keurvorften moeten opbrengen. „ Alle de gemelde Keizerlyke Erflanden zou- „ den,
ef uit losheid, of om de geraeenfchap, die deeze.
Landen, oudtyds, met het Ryk, gehad habbet», te verdoukeren. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 315
„ den, voortaan, onder eenen Kreits, den Karel^
?, Kreits der Bourgondifche Erflanden genaamd, x548' „ begreepen zyn, onaangezien eenigen der- "~~" „ zelven, te vooren, onder eenen anderen ,, Kreits, begreepen geweest waren. Zo de „ Landen in gebreke bly ven mogten, om hun „ aandeel in de gemeene lasten te voldoen, „ zouden zy, deswege alleen, doch om gee- ,, ne andere reden, voor het Keizerlyk Ka- „ mergerigt te Spiers, in regten betrokken „ können worden. De Landen zouden, voort- \ ?, aan, van den Keizer en 't Ryk vry en on-**^ „ afhanglyk zyn, en als zodaanig erkend „ worden, mids dat zulken onder dezelven, „ welken Leenen van 't Ryk waren, in die „ leenroerigheid bleeven. Voorts zouden zy, „ zo wel als de andere Ryks Stenden, de Land- „ vrede, door den Keizer gemaakt, moeten ?, onderhouden." De Keizer en de Ryks- jftenden, op den Ryksdag vergaderd, beves- tigden deeze Overeenkomst plegtiglyk. Doch Karel de V. hadt beloofd, dezelve ook, door vier voornaame Kerkvoogden, vier Edelen en vier Steden, uit den naam en van wege fille zyne Erflanden, binnen een jaar of een- der , te zullen doen bezegelen (b~): 't welk, in fommige Landen, met naame in Holland, geene kleine moeite inhadt; doch in de mees. ten, ligtelyk, we rdt ingewilligd. De Keizer, voorhebbende, van Augsburg naar de Neder- landen te keeren, om de gemaakte fchikking, fldaär, te doeu aanneemen, vpndt, vooraf, goed,
(6) Edldl. Ciroli V. apud CoN&TNO. cie Finib. Imp. Germ.
p. 750—769. Qmff Du Mont Corps üiplojp. Tom< IV. ij. IL Si 34° > 34.x.' ' |
||||
|
giö VADERLANDSCHE XIX. Boek.
|
|||||
|
EarelIÏ. goed, ■ eenige verandering in het Kimergerigc
*54s- te Spiers te maaken, waartoe hem de Ryks r ~ Srenden verzogt hadden. De Proteilanten had- den veel in te brengen, tegen de tegenwoor- dige Leden deezer Kamer. Doch de Keizer bevestigde dezel ven allen. Daarenboven, deedc hy Viglius e5ertien Perfoonen benoemen, die èen voorigen Leden, totByzitters, werden toe- gevoegd. Bartholomeus Latomus, een deezer dertien, hade zitting in het Kamergerigt uit naam van den Bourgondifchen Kreits (c). DeOver Karel de V. vertrok, in Herfstmaand, naar eenkomst jg Nederlanden, alwaar de gemaakte fchik- Holland kingen te Augsburg, ftaatswyze , orerwoo- met 'gen werden (d). De Staaten van Holland Hiueïte vonden 't vreemd, dat de Keizer niet b?paald aangeno- j^,. ^ welken onderftand zy van 't Ryk te wagten zouden hebben, noch, of zy hun aan- deel in de Ryks lasten, uit de gewoonlyke Keizerlyke Beden, zouden betaalen, of nier. De Advokaat van der Goes, en de Penfiona- risfen van Dordrecht, Delft, Leiden en Am- fterdam vertoonden dit den Geheimen Raad der Landvoogdesfe, in Lentemaand des jaars j;545>, verklaarende, in 't byzonder, dat de Staaten oordeelden, de gemaakte fchikking niet te moeten goedkeuren, dan onder uit- -druklyk beding, dat zy 't beftemde aandeel in de Ryks lasten, uit de Beden, zouden mo- gen voldoen, en'van verdere Ryks fchattin- gen voor'altoos, vry verklaard worden. Vi- glius van Zuichem, die, na 't aftterven van Lodewyk van Schoore, in Louwmaand dee» zes
Cc^ ViGtli Epifc. in Notis <?/? Epift. Select. N CXIVI.p. 34?.
(ß) An». VAN treu Goes R,eji> op 't jaar 154a. W. J<«. |
|||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. ^17
ges jaars, tot Prefident van den geheimen Karel1£
Raad, verheeven was (V), merkte, hierop ^3-, aan „ dat de Augsburgfche fchikking zeer —~ - „ voordeelig voor de Nederlanden was, met „ naame voor Holland; alzo men bewyzen j, kon, gelyk hy aanboodt, op ftaande voet „ te willen doen, dat Holland meer dan an- „ dere Nederlanden den Ryké onderhoorig „ wass eenyds de Ryks lasten, gelykelyk met „ de andere Stenden, helpen draagen, in 't „ Ryk te regt geftaan, en door zyne Graayen, „ den Keizer en 't Ryk hulde gedaan hadt; ,i van al 't welke, de Keizer het Land, door „ de Augsburgfche fchikking, hadt willen „ bevryden." Hy antwoordde, voorts, op de bedenkingen der Staaten „ dat, uit de „ Overeenkomst, te Augsburg gemaakt. klaar „ genoeg was af te neemen, wat men van "'t „ Ryk, des noods, te wagten zou hebben," een onderftand, naamlijk, want dit fchyüt de meening, geëvenaard met het aandeel* welk Holland, in de Ryks lasten , draagen zou: „ Dat hem noodeloos dagt, en den „ Keizer onaangenaam zyn zou, dat men Hol- „ lands aandeel in de Ryks lasten, uit de Be- „ den, zou willen betaalen, alzo het zelve „ zeer weinig bedraagen zou. Twee Keur- „ vorften droegen in eene belasting van hon- „ derdduizend guldens, niet meer dan drie- „ duizend guldens: en zo veel zou nu Bour- „ gondie en de Nederlanden met malkande- „ ren flegts behoeven te betaalen, waarin het „ aandeel van Holland zeer weinig beloopea » zou.
O) Vhsui Vita iV. LVIII,' p. 28.
|
||||
|
^m^mmmmmmammmi^
|
|||||
|
3i8 VÄDERLANDSCHE XIX. BoJskI
JCarelII.„ zou. Andere landen, voegde hy 'er by,;
»548- „ hadden 's Keizers fchikking eenvoüdiglyk —■-• - ■' „ goedgekeurd, 't welk hy van Holland ook
„ verwagtte. De Nederlanden, die nu maar „ drieduizend guldens, tot de Ryks lasten, „ draagen zouden, hadden, in vroeger' ty- „ den, toen zy, op verre na, zo magtig niet „ waren, wel twintigduizend guldens gedraa- j, gen; waarom het hem, op drie of vier „ Ryksdageri agtereen, geene kleine moeite „ gekost hadt, eer de Stenden te beweegen „ waren geweest, om zig, niet zulk eene ge- ,, ringe fomme, te laaten vergenoegen." Dè Staaten beflooten nogtansj 's Keizers fchik- king niet te bezegelen, dan met beding, dat' zy hun aandeel, uit de Beden, voldoen zou- den. Doch de Landvoogdes nam hierin geen genoegen. Toen verzogten de Staaten , dat hun eene Verklaarihg gegeven werdt, wegens1 de wyze, op welke, de Landvoogdes wilde, dat Hollands aandeel in de Ryks lasten gevonr den worden zou. Ook begeerden ze een Af- drukfel der Landvrede, van welke, in de Augs- burgfche Overeenkomst, .gewaagd werdt. 't Laatfte werdt hun, terflond, overhandigd. Doch van \ eerfte wilde de Preödent Viglius geen verflag doeti. Hy merkte aan „ dat het „ Ryk reeds vyfhönderdduizend guldens op- j, gebragt hadt, in welken, de Keizer het j, aandeel deezer Landen hadt verantwoord, „ zonder iet van dezelven geëischt te hebben; j, dat 'er ook niets gevorderd was, tot het on- ti derhoud van honderd-entwintig Ruiters en », zeshonderd Knegten, zynde het aandeel dee- „ zer Landen, in vierduizend Ruiters en vier- |
|||||
|
XTX. Bots: HISTORIE. 319
„ entwintigduizend Knegten, die 't Ryk thans KarelI^
„, op de been hielde ". Hy wilde hieruit be- »548* flooten hebben, dat de Keizer, die, tot hier- "" ' rj toe, met zyne Beden, te vrede geweest was, en de Nederlanden niets tot de Ryks lasten hadt doen draagen, hun, veelligt, ook in 't gevolg, wel toeftaan zou, hun aandeel in de Ryks lasten, uit de Beden, te voldoen. De Staaten van Holland, fterk bewoogen door het voorbeeld der andere Nederlanden , be- flooten, eindelyk, op den een-entwintigiten van Lentemaand, de Augsburgfche Overeen- komst, eenvoudiglyk, aan te neemen en te bezegelen. Alleenlyk verzagten zy den Kei- zer , daar zy 't, te vooren, hadden willen be- dingen, dat zy hun aandeel in de Ryks lasten, uit de Beden, zouden mogen vinden, of ten minften op zulk eene wyze, als de andere Nederlanden. Doch my is niet gebleeken, dat, in dit verzoek, bewilligd werdt. 't Liep nog tot in Grasmaand aan, eer dit werk, in Hol- land, zyn volkomen beflag hadt (f). Sedert, werdt Holland egter, by open' Brieven van Keizer Karel, te Brusfel, den veertienden van Grasmaand des jaars 1550, gegeven, van al- le nieuwe Ryks lasten, Tollen en Schattingen, boven het beftemde aandeel, vry verklaard. Keizer Ferdinand, Kareis Broeder en Opvol- ger, bevestigde deeze Brieven, te Weenen, op den dertigften van Grasmaand des jaars 1560 (g). 'n Gelderland, duurde het, tot in 't begin van Zomermaand des jaars 1549, eer de
(ƒ) Adriaan van der Goes Regift. of 't jaar 1549. W.
I, *, 4 , $, 6». 7, 8, 9, Ut t$, 15, ai. (_g) Haudv. van Amft. bl. 78.
|
|||||
|
■
|
|||||
|
32Ó VADERLANDS CHE XIX.'Bari;
'itMEi.II. de Augsbürgfche fchikking , door ' 's Lands
. rS48- Staaten, goedgekeurd en bekragtigd werde *""~" (K). Ten zelfden tyde, werdt deeze fchik- king, volgens 's Keizers belofte, ondertekend en bezegeld, door de Bisfchoppen van Ü- trecht, Doornik en Atrecht, en door den Abt van S. Pieters te Gend, wegens de Gees- telykheid; door de Graaven van Egmond, Roeulx en Hoogftraaten, en den Heere van Reye, wegens de Edelen; en door die van Leuven, Nieuwmegen, Gend en Dordrecht y wegens de Steden Q). Wat laater, verklaar- de de Keizer, by eenen byzonderen Brief, aan die van Gelder en Zutfen, dat zy geene naau- wer betrekking tot het Keizerryk hadden, dan de andere Nederlanden. Aan Nieuwmegeh, verleende hy de vryheid van niet meer, voor *t Keizerlyk Kamergerigt, gedagvaard te kön- nen worden (&_). Düs werdt dan, eindelyk, genoegzaam er*
kend, dat de Nederlanden, waarlyk, vanouds, tot het Ryk behoord hadden, en, met reden , verpligt werden, tot de Ryks lasten te draa- gen. In Holland en Zeeland, bleef men eg- ter zo ingenomen met het vooroordeel, dat deeze Landen niet onder het Ryk behoorden, dat men, in een gefchil met die van Brabant * welken, uit hoofde van een Gulden-Privilegie ê van Karel den IV, beweerden, in Holland of reßeerd. Zeeland, niet te mogen * bekommerd wor-
den i i (ZQ C'iartf. van Brabant te Vilvoorde, Tweede Ónderkasfet
Laude, V Empire. Pontanus Libr. XIIl. p. 854, 855. * C i') Cliartr van Brabant te Vilvoorde , Tweede Ottderkasfe, Laad;, l Empire. (A; Fontanus Libr. XIII* pt 854. |
||||
|
XIX. Boek: HISTORIE. gat-
den , omtrent deezen tyd/ ïiog durfde bewee- KaksiXL ren „ dat Holland en Zeeland niets gemeens '548- j, met het Keizerryk hadden; dat de Graaven ~~ „ nimmer eenig verly van 't Roomfche Ryk „ of den Keizer hadden genomen; dat zy 23» nooit iets tot de Rykslasten hadden gedraa- „ gen, immers niet by menfchen geheuge- J „ nis, en dat zy nooit onder 't Kamergerigt „ te Spiers hadden behoord." Stellingen, die, gelyk zy, door de Brabanders, ten dien tyde, meest allen bondiglyk wederlegd werden, ook grootendeels, uit het voorgaande gedeelte dee- zer Hiftorie, ligtelyk wederlegd können wor- den. Ook bevestigde Karel de V. de redenen niet, met welken, die van Holland en Zee- land hunne zaak bekleed hadden, fchoon hy, over 't gefchil, in hun voordeel, uitfpraak deedt (7). Ondertusfchen ziet men, hieruit, in 't voorbygaan, dat de dooling, dat de Hol- landfche Graaven niet leenroerig van 't Ryk waren, niet eerst, omtrent het jaar 1580, is opgekomen, gelyk fomoiigen gemeend heb- ben (m); maar ten minften dertig jaaren ou- der is. De Nederlanden, die federt Fereenig- Hoe de den genoemd zyn, en onder dezelven inzon Neder- derheid Holland en Zeeland, fchynen egter, J.a"den» na deezen tyd, niet veel, tot de Rykslasten, ß-J™_ gedraagen te hebben («). Karel de V, in 'c nigden jaar 1547, en in 't jaar 1550, vergeefs ge- genoemd, poogd dlldelyk
TV) Sententie van 18 Maart 1549 [1550], 'm 't Plakaatb. van
Brabant, VII. Deel, V. Boek, I. Tit. C p- XIII. p. 5S5, en by .IJmrt Traft, van Atreft. oud. zyné Werken II. Deel, tl. 4ya «5» druks van 173'. \_rnj H. CoNRiNoius de Finib. Tmp. Genn. Cap. III. p. 24.
r». van Loon Lccnroerigh. van Holi. U 33S. * Cn) Zie egter j. Uhnjei Jus l»ubl. Tom. U, f. M. verf, V. Deel. X
|
||||
|
§>& VADË R L A N DSCHE XIX" Botè!
-KarelII. poogd hebbende, zynen Broeder, Ferdinand,
I548- te beweegen, om de Roomsch - Koningklyke ^an de waardigheid aan Filips, zynen Zoon, af te onder- ftaan (ö); zogc deeze, na dat hy, in 't jaar fcoorig- 1549, by voorraad, tot Erfheère der Neder- ?eiR T* *anden' ingehuldigd was, en nog meer, na ' |e. dat hem, in 't jaar 1555, de Regeering was op- raakt zyn.gedraagen; de Nederlanden der afhangkelyk- heid van't Keizerryk, waarin hy niets te ge- bieden hadt, meer en meer, te onttrekken (j>). Hieruit rees, in 't jaar 1559, het ver- zoek der Staaten, tot handhaaving der ver- bindtenis met het Ryk, 't welk hy aanmerk- te, als ftrekkende, om de Ketteryen, die in 't Ryk in zwang gingen, onbefchroomder , hier te Lande, in te voeren Qf). Nogthans hielde hy, tot in 't jaar 1549, of langer, ee- nen Raadsheer, wegens de Nederlanden, in het Kamergerigt te Spiers (r). De Landfchap- pen, die zig, in 't jaar 1579, te Utrecht ,,ver- eenigden, en Filips, in 't jaar 1581, van de Regeering over hen vervallen verklaarden, in zulke omftandigheden, de hulp en vriend- fchap des Duiifchen Ryks behoevende, wil- den gaarne voor Leden des Ryks aangezien zyn(>)> en hadden zelfs, by het Utrechtsen Verbond, reeds verklaard, dat zy zig, daar door, geenszins den Heiligen Roomfchen Ry- ke onttrekken wilden (/)• Doch naderhand zien-
f o~) Pont. Heut. Rer. Auflriac. Libr. XII. p. 595. Libr.
X;II. p. 625. (j>) Iijndv. van Amft.-W.78. Verg- Hooft V. Boek,bl. 204.
(q) F. van der Maar de Initiis Tui». Belg. Libr. Lp. 87«
Cr} Uor XIII. Hack-, bl. 147. [114].
'(!, UoK. VIII. Boek, il. 90. [600]. XII. ßoek, tl. 31. [9591- Conf. J. LiMN/Bi Jus Publ, Tom. V. p. 8a. r() Groot Plajvaatk. 1. Deel, Kul. 7.
|
||||
|
XIX. Ëöek: SlSTÓklËr 323
ziende, dat de ondèrhoorigheid aan 't Ryk KarélIIü
hun geen voordeel gaf, hebben zy zig, al- i548- lengskens, geheellyk, van het zelve afgefchei-"".....
den, niec begeerende, iets tot de Ryks lastert
te draagen, noch zelfs gedoogen willende , dat de Keizer hen, in zyne Brieven, Lieve» en getrouwen noemde, gelykj vanouds, plag te gefchieden. Toen men, in 't jaar 1607, over het twaalfjaarig Beftand , handelde, eri de Staaten der Vereenigde Nederlanden, als een vry Gemeenebest, wilden worden aange- merkt; fchreef Keizer Rudolf'de IL hun, hier- over , eenen ernftigen brief $ verklaafende * in deuzelven „ dat hy 't vreemd vondt., dat „ de Nederlanden, die, buiten tegenfpraak* „ leenroerig van't Duitfche Ryk waren, zig.» „ voor een vry en onafhangkelyk Gemeenebest» „ wilden doen erkennen («_)." Doch men floeg weinig agt op 's Keizers fchryven. By deMun- fterfche Vrede, in 't jaar 1648, tusfchen deii - - Keizer en den Koning van Frankryk, gefloo- ten, werdt ook nog beftemd, dat de Bourgon* ;ww difche Kreits een Lid des Duitfchen Ryks zyn en blyven zou 5 doch Ferdinand de III. ver- klaarde, op den zesden van Hooimaand des- zelfden jaars, dat hy de Staaten der Vereenig- de Nederlanden hieidt voor zyne Vrienden eii goede nabutiren; waaruit, met grond, befloo- ten wordt, dat de Keizer, ten dien tyde, ftil- zwygens van alle oppergezag over de Veree- nigde Nederlanden afgedaan heeft. Derzel- ver onafhangkelykheid van 't Ryk fcbynt toen» te -
fbVMeteren XXVIII. Boek, f> 537 verf. Gaotii Hiltofc
'tïbr. XVI. f. 52's. V: . '; ,
; X %
|
||||
|
3*4 VADERLANDSCHE XIX. Boe*
ftutsill, te. gelyk met derzelver onafhangkelykheid van
^4;8, Filips den IP', Koning van Spanje, eerst haar ; volkomen beflag gekreegen te hebben; en men heeft, niet dan in den uiterften nood, in over- weeging genomen, om zig wederom, gelyk eertyds, onder deezen of genen Duitfchen Kreks te begeeveni^). 't Is 'er egter nooit toe geko- men , en thans is 'er minder reden dan ooit, om te vêrwagten, dat het 'er, t'eenigen tyde, toe komen zal. Wy hebben, om 't ftuk van de onderhoo-
righetd der Nederlanden aan 't Keizerryk ge- heel af te handelen, niet gefchroomd, de paa- ien van 't beftek der Gefchiedenisfe, welke wy hier befchryven, verre te overfchryden. Wy vertrouwen, dat het den Leezer niet ongeval- lig zal zyn, met eenen opflag, te zien, wat 'er, wegens dit ftuk, in oude en laater' tyden , is voorgevallen. XTX. De oorlog met Schotland en de vrees voor Over- oorlog met Frankryk en Engeland hadt die weegin- van Amfterdam , reeds in Louwmaand des Holland ïaars I54^' ter Vergaderinge van Holland, op 't be- doen voorflaan, dat men, op de beveiliging; veiiigen der Zeevaart, behoorde verdagc te zyn. üe der Zee- Advokaat kreeg last, om de meening der Land- TBart' voogdesfe hierop te verneemen. Ook verftondc hy, ten Hove, dat de Franfchen nog vrien- den waren; doch dat men niet wist, hoe lang zulks duuren zou, waarom geraaden zou zyn , niet dan Vlootswyze en wel toegerust, West- waards, te zeilen. Onderftand van Oorlog- fche-
(y~) Vide H. Conrino- de Fjnlbus Imper. Geiman. Cap.
XXVI. p. 687. Cpp. XXVIII. f. 774, 775» 776» 777- TemfiB Ot>f«v. lipön the Nsiherl. Ch. VI. p. 281. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 325
fchepen was thans ten Hove niet te bekomen. KakeiII,
Amfterdam verzogt, derhalven, een onder- 154& ftand van agtduizend guldens, tot beveiliging"........"
der Koopvaardye, van 's Lands Staaten. Doch
't blykt niet, dat hierop beflooten werdt. Tot beveiliging der Haringvisfcherye, werden eg- ter, dit jaar, wederom vyf Oorlogfchepen uitgerust, waarroe 't Land zesduizend guldens droeg. Men zogt ook, in Deenemarke, te bewerken, dat den Schotten verbooden werde, de Hollandfche fchepen, onder Noorwegen, te neemen (V). Doch ik weet niet, of dit gelukt zy. Haarlem, Delft en Leiden, zig, meer dan Klagten
andere Steden, met de Lakenweeverye genee over den rende, klaagden, ten deezen tyde ook, dat zy. j?,1fiel" te Calais, geenen genoegzaamen voorraad van Womao» goede Wolle en Vellen vonden, en 't gene del. men hun nog leverde merkelyk hooger betaa len moesten, dan, by de Overeenkomften , met Engeland gemaakt, was vastgefteld (x). Doch my is niet gebleeken, welk gevolg deeze klagten gehad hebben. De on willigen tot betaaling van den Impost
werden, in dit jaar, byna allen gedrongen te voldoen, 't gene zy fchuldig waren. Den Hee- re van Brederode wilde men zelfs geene vyf- entwintig guldens kwytfchelden, om geen'voet aan anderen te geeven (^). Doch naauwlyks begon men eenige ver-
lieh- (w) Adriaan van MR CoEs Regift. op '/ jaar 1548. U.
t,■•», 6, 7, 13» 14, 18, 26. 27, 28, o.(j, 31, 33. (#) Adriaan van der Goes Regift. op 't jaar 1547, il.
42. op 't jaar 1548, 6/. 22, 24, 37. O j Admaan van der Goes Regift. op 't jaar 1548, il.
|
||||
|
3*6 VADERLANDSCHE XIX Boes:
KarelII, lichting van voorige lasten te verwagten, of
*H8, de Keizer, in Wynmaand, te Brusfei gekomen, "" deedt eene nieuwe Bede, aan Holland van twee- honderd envyftigduizend guldens. De Staa- ten bewilligden 'er egter terftondin, alzo zy onlangs het Regtsgeding, welk zy, verfchei- den' jasren agtereen, over 't verlofgeld op 't uitgaand Koorn, tegen den Prokureur Gene- raal, gehad hadden, voor den grooten Raad te Mechelen, hadden gewonnen. Zy waren 'er zo verheugd over, dat zy beflooten den Raadsheeren, boven de gewoonlyke gefchen- fcen van Toonfen en Suiker, ieder een aam en den Prefident drie of vier aamen Wyns toe te leggen (z). XX. Eer nog 't jaar 1548 ten einde'liep, ver- Maximi- looren de Nederlanden hunnen Kapitein - Ge* liaan, neraal, Maximiliaan van Egmond, Graave Buuren van Buuren, die, op den drie-entwintigften iterft, ' van Wintermaand, na eene zonderlinge ziek- te van niet meer dan vier dagen, zittende en "Willem, gekleed, den geest gaf (V). Hy liet zyne Heer- Trinsvan lykheden Buuren, Leerdam, Ysfelftein, St." Oranje, Maartensdyk enz. zyne eenige Dogter, Anna^ zyneWErf- na' die ziS' in 'c Jaar J55i » in de Egt begaf
dogter, raet den jongen Prins van Oranje (£), en Anna. hierdoor alle deeze Heerlykheden, in het Huis Hyzoekt van Nasfau-Oranje, overbragr. By de Vre- zig in't de van Crespi, hadt Francois de I. beloofd, *?™s" den Prins, in alle de voorregten, niet'naame ranie w m het Regt van Opperde magt, hem, uit • " krag- (e") AtituAAN van der Gobs Regift, op 't jaar 1548, H, 33,
36537 »^ op. %Jä£t '549- W.'s. (a ) Chron. van E. nÉ Veer/. 95. ; . Q} Go.VDHOgv.ia/, i?3- Ciirsa. yan E, DE VEER/', itfvetfi
|
||||
|
XIX. Boek. HISTOII &A? §x%
kïagte van den Uiterften Wil van René van KarelIJ.
Chalons, in het Prinsdom Oranje, toekomen- 1548. de, te zullen herftellen, in dezelfde volko- *j ~T~ menheid, als dezelven eertyds, door Filibert fteuen# van Chalons, waren bezeten geweest. Doch Henrik de II. toonde zig ongezind, om dee- ze beloften naar te komen, waarom Prins Wil- lem,, in 't jaar 1549, verzeld van zynen Voogd, den Heere de Cofbaron, en na zyn Huwelyk, in 't jaar 1551, andermaal, alleen, eene o- penlyke aantuiging deedt, tegen den Koning van Frankryk, wegens het niet naarkomen van het Verdrag van Crespi, zo ver het hem' betrof (V). Met den aanvang des jaars 1549, ftelden Nïeuwig;
die van Amfterdam ter Dagvaart voor, dat de heden ia Koning van Deenemarke de Tollen9 in de Deene- Zond merkelyk verhoogd, en van Wyn ■.en gedaan." Haring, waarvan tot hiertoe niets betaald was, 1549* tol doen vorderen hadc; belettende den Hol- ■-----—;
landeren , daarenboven , balken en ander
Hout, 't welk zy, onder anderen, noodig hadden, tot onderhoud van 't Hondbosch»by Petten, uit Noorwegen te haaien. Terftoßd bewerkte men, ten Hove, dat Stratius., Raad in Gelderland, uit 's Keizers naam, naar Dee- nemarke gezonden werdt. Amfterdam.voeg- de hem, op 's Lands kosten, (8) SybrandQk- "• ' ' " n ko (e) Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. II. p. 350 &
?. III. p. so. (8) Ik twyfel niet, of deeze SybrandOMo is dezelf-
de , dien men , met den naam van Sybrand Pompejus Ok~ ko, onder de Raaden en Oudfchepenen van Amfter- dam, vermeld vindt. Hy was , in dit jaar 1549, Rent» meester of Thefaurier. Zie de Regeerings -Lysi' voqï de Handveiten. X 4
|
||||
|
3*8 VADERLANDSCHE XIX.Boek;
|
|||||
|
KarelII.ko toe. Zy traden, terftond na hunne aan-
*54P- komst, in onderhandeling met den Koning, 1 "■" die op verhooging van tol ftaan bleef. Am- fterdam, welk 't meeste belang by de Ooster- fehe vaart hadt, boodt, federe, in plaats van twee en een halve, gelyk men plag te betaa- len, drie goudguldens (d), en ik meen, dat men, omtrent op dien voet, overeengekomen is (<?). De Noordfehe Houthandel geraakte ook wederom vry. XXI. Karel de V. hieldt zig, uit Duieschland te Fiiips, rug gekeerd, lang in de Nederlanden op, ont? Spanie"1 bieden(^e oolc derwaards, zynen Zoon Fiiips, wordt totdien hy van zins was, alomme, voor 's Lands aanftaan- toekomenden overflen Heer en natuurlyken Prins den Heerna zvn 0Verlyden, te doen inhuldigen. Wil- ^igd-11" *em **e VI.' hadt hiervan, in vroeger' tyd, reeds een voorbeeld, in Holland, gegeven, en 's Lands Staaten bewoogen, om zyne Dog- ter, Jakoba, voor zyne wettige Erfvolgfter te erkennen. Doch hy deedt het, in eenen tyd, dat hy zyn einde voelde naderen, en re- den hadt, om te vreezen, dat zyn Broeder, Jan van Beijeren, zyne Dogter van de erfvol- ging zou zoeken te ontzetten. Karel de V. bereikte nog geene vyftig jaaren, en fchoon , hy zeer met de jigt gekweld was, is, uit zy- ne verrigtingèn, federt eenige jaaren, ligte- ]yk te befpeuren geweest, dit hy, gemeen- ]yk, eene redeJyke gezondheid genoot. Re- den, om te dugten, dat men Fiiips van de Reggering zou^ trugten te verfteeken, feheen ' 'er
O') Adriaan VAU der Coes Regift. op 't jaar 1549.- il, 2,
3> 4'. 9» 'S) '?> <95 23, 27, 315 3Ö.3l5> 44> 49' (,«0 Vüuui Hoor«, il. 261, |
|||||
|
XIX. Boek; HISTORIE. 32p
**r naauwlyks te können zyn. Te minder , KarelII.
daar de Keizer, federt eenigen tyd, Krygs- IS49» volk in de Nederlanden onderhieldt, welk, in zynen eed ftaande, van zyne hand vloog, en zynen Zoon, zo wel als hem, gunst droeg. Nogthans vermoed ik, dat deeze vrees eene der voornaamfte redenen geweest is, die den Keizer tot het vorderen deezer voorbaarige inhuldiging hebben doen befluiten. Filips was in Spanje gebóoren, en gantsch onkundig van de taal en zeden der Nederlanderen: 't welk hem, noodwendig, weinig bemind maaken moest, onder de Landzaaten. Hier kwam nog by, dat men van zyne Regeering eene ftreng- heid in Geloofszaken te wagten hadt, aan welke hy in Spanje gewoon was, en welke men hier, by de Gemeente niet flegts, maar zelfs by de Overheden der Steden, omtrent deezen tyd, meer en meer, begon af te keuren (ƒ). Daar tegen waren 'er, onder de Nederland- fehe Heeren, veelen, die in de blaakende gunst der Gemeente flonden. In Holland , leefde Heer Reinoud van Brederode , die , uit de oude Hollandfche Graaven afkomftig en een Inboorling des Lands zynde, na't af- iterven van Keizer Karel, en terwyl Filips zig in Spanje ophieldt, ligtelyk, door de gunst der Gemeente , met de Graafiyke waardig- heid zou hebben können bekleed worden, 't Was naauwlyks vyftien jaaren geleeden, dat hy, om 't aanneemen van 't Wapen van Hol- land , door den Keizer gevonnist zynde, niet dan met veel moeite, brieven van vergiffenis ver*
<ƒ; Velius Hoorn, il. 262.
x5
|
||||
|
S3Ö' VADERLANDSCHE XIX/BoekT
EasilII. verworven hadc (g). Hy en zyns gelykeni
*549' moesten den Keizer, derhalve, meer of min ~ in 'e oog loopen. 't Was, daarenboven, de voornaamfte toeleg des Keizers "de Plakaaten tegen de Ketters, ten ftrengften, te doen uit-' voeren: waartoe hy zynen Zoon zeer bekwaam keurde. Hy befloot dan, hem van de Re- geeringe te verzekeren, en hem tot aanlïaan- den Landsheere te doen aanneemen. Filips, uit Spanje vertrokken, kwam, door Italië en Duitschland, in Lentemaand, te Namen, en, kort daarna, te Brusfel aan. De Staaten van Holland beflooten terftond, hem te doen be- groeten, vaardigende, ten dien einde , den Advokaat, onder anderen, naar Erusfel af: alwaar zy zelfs te vroeg kwamen, om gehoor te können krygen. Op den voorflag des Stad- houders , bewilligden zy ook in een gefchenk, ter zyner blyde inkomfte, van vyftigduizend Filips guldens van zeven-entwintig ftuivers ie- der; hoewel zy eene ongelooflyke moeite had- den, om deeze penningen byeen te krygen (Jï). De Landvoogdes begreep, federt, dat het Land van Voorne en Putten nog een af- in Bra- zonderlyk gefchenk dóen moest (i). In Hooi- bam, maand, werdt de Prins, te Leuven en te Brus- *L.gn " fel, tot aanftaanden Hertog van Brabant in- Hene-' gehuldigd. Daarna gefchiedde dezelfde inhul- gouwen diging, in de voornaamfte Steden der Graaf- «n Ar- fchappen Vlaanderan, Henegouwen en Ar- W,S'm , : tois,
C#} Rcpert. der Plakaat. il. 20, 30.
1 . ('O Adkiaän van der Goes Regift. op 't ja-sr 1549. bh, 9, 10, 11, 12, 13, 14* i5>'«o, 27.' óp Tjddr' 1553. hl. 33'; 40. Repert. derPlakatt. van Holl. bl. 6.\. (J) Adriaah van der Goes Regilh op 't jaar ïjjo. il. i,
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE.1; 331
|
|||||
|
tois. Toen ontving men hem ook te Meche-KamelIe
len i als toekomenden Heer dier Heerlykheid, '549- èn te Antwerpen, als aanftaanden MarkgraafMëchZ" des Roomfchen Ryks. Van hier begaf hy zig, ien en in Herfstmaand, over Bergen op Zoom, naar Antwer- Zeeland. De inhuldiging gefchiedde hier niet, ?en > gelyk naar ouder gewoonte, te Middelburg]^68" en. te Zierikzee; maar, om fpoed te maaken, alleen te Reimerswaale, onder beding nog- thans, dat de twee Steden, hierdoor, in haar oud Voorregt, niet benadeeld zouden geagt worden (£). De Prins keerde toen over Ber- gen op Zoom te rug, trekkende terftond, o- ver 's Hertogenbosch , Heusden en Gorin- chem, naar Dordrecht, alwaar de Staaten Jn HoU van Holland hem, insgelyks, hulde deeden ,land» op den zesentwintigften van Herfstmaand (/_). Sedert deedt hy zig ook in de voornaamfte Höllandfche Steden voor aanftaanden Graave ontvangen: eerst te Rotterdam, toen te Delft, te Leiden, te Haarlem, en te Amfterdam (rn) z ^ alwaar Burgemeester Joost Buik hem den eed afnam (»). Van Amfterdam, trok de PrinsinU- naar Utrecht, en vervolgens naar De venter,!freoht>_ om zig ook voor toekomenden Heer van U- ysfel trecht (0) en Overysfel (pj te doen ontvan- in Gei- gen. Toen begaf hy zig naar Zutfen, Am- derland* hem, Nieuwmegen.en Roermonue, in wel- ke (JO R.EJGER.SB. II. Deel,' il. 404. A&e ven 15 Septemher
Ï549' by BoxHORN op Rkigersb. II. Deel, hl. 41,5. ■ (O Adbiaan van uer Gues Regill. op 't jw 1549. bl. aS, llü, 29, 3°5 3t- O», Pont. Hf.ut. Rer. Aulhïac. Libr. XIII.*. 600 & feqj.
.(/h) Regeer. Ly<t voor de Handv. op 't jaar 1540'
( o) Grout Utr. Plakaatb. 1. Deel, hl. 33. Matthäus 4eNo*
fcilitiu'e p. 73^ r^p) j. Ilttvii Daveimh Libr. III. p> 270-^73,
|
|||||
|
- 332 VADERLANDSCHE XIX. Boek;
KARELlI.ke Steden, hy, voor aanftaanden Hertog van
J549- Gelder en Graave van Zutfen, ontvangen werdt (<7). Kort te vooren, hadt hy Jan van Ligne, Graaf van Aremberg, naar Friesland en Groningen gezonden, om de hulde aldaar, In Fries- in Zynen naam, te ontvangen (r~). Sommigen land, fchryven, dat Friesland Gemagtigden naar in Gro- Deventer zondt, die aldaar hulde deeden (j). rJugen, Doch van elders blykt, dat de Graaf van A- remberg, die, in plaats van den overleeden Graave van Buuren, tot Stadhouder over Fries- land, Overysfel en Groningen, aangefteldwas, eerst in den aanvang des volgenden jaars, de hulde, in 's Prinfen naam, in Friesland en in OT}n Groningen, ontvangen heefc (7). Ten zelf- JDiente. den tyde, fchreef hy aan die van Drente, dat, zy den Prins van Spanje voor hunnen toe- komenden Heere aangenomen hebbende, hy hun den eeddeedt, uit's Prinfen naam(a). Fi- lips werde, midlerwyl, alomme, met veel ftaatfie ingehaald (v). Ook deeden de Nederlanden hem allen, zo wel als die van Holland, ter zyner blyde inkomfte, aanzienlyke gefchenken. Van Gelderland, ontving hy, by voorbeeld, dertienduizend gouden Leliën. XXII. De Keizer hadt, voor de inhuldiging, 's 'sKeizers Lands Staaten doen voorftellen „ dat hy, uit voor'de'" genegenöe^ tot zyne Erf - Nederlanden, en „ uit
Cy) Groot-Geld. Plakaatb. I. Deel, Pralim. PunSt. c. 56-,
38, 41, 43- (r~) Pont. Hkut. Rer. Auftriac. Libr. XIII. p. 604. Goud-
hoeven , hl. oiii. ■ (O ]. Revu Daventria p, 273.
tn É- P.ENiNGHAHifc. vanOostfr. TV. Boek, Cap. CLXXVI.
CLXXIX. 61, 796, 797. Chron. van Groning. W. 69. (u~) Pikaut Chron. van Drente, U. 220.
£yj Chron* vsn I£. de Veku»/. 95 ena.
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 333
„ uit begeerte tot derzelver rust, vrede enKARM.Il.
„ welvaart, zynen Zoon, den Prins van Span- ,S49» „ je, herwaards ontbooden hadt, om hem de j„huWi- „ Landen te leeren kennen, en op dat hy ging. „ den Onderzaaten blyken van zyne liefde te „ hunwaards zou können geeven; dat hy, „ om deeze en andere merkelyke redenen, be- „ flooten hadt, hem te doen ontvangen en „ hulden, voor toekomenden overfien Erf- „ hetr en Landvorst der Nederlanden; waarin „ hy begeerde, dat de Staaten, van hunnen „ kant, bewilligden (w)." De Keizer voeg- de hier nog iets by, welk onze byzondere opmerking verdient. Hy verklaarde „ verno- „ men te hebben, dat, in eenige Nederlan- „ den," [ hy zag, onder anderen, op het Sdgt, en op een gedeelte van Holland ] „ het regt „ van * plaatsvulling in geen gebruik was, * Repr& „ noch in den regten, noch in den zydlyn; fentaHe» ■ , fchoon dit regt, in de meeste Nederlan- ?, den, waarlyk plaats hadt; dat hy, in aan» „ merking neemende, hoe veel 'er den Land- es; zaaten aan gelegen ware, dat de Nederlan- , den famen verbonden bleeven, en door éé- „ nen Vorst geregeerd werden; met goedvin- „ den en bewilliging der algemeene Staaten, „ beflooten hadt, zekere vastgeftelde wet te „ maaken , volgens welke , het Regt van '/" ■ , Plaatsvulling, beide in den zyd eh regten 5, lyn, alomme in de Nederlanden ftand gry- s, pen zou, met opzigt op de erfvolging in Hy ves- „ de Regeering deezer landen, blyvende detigtde „ byzondere gewoonten der Landfchappen eg- ErfVoi- " lcIdenreg-
. (V) Adr. van der Coes Regift. »p 't jaar 1549. U. 24,35. |
|||||
|
-I
|
|||||
|
334 VADERLANDSCHE Xl£. BoÊg*
ItkRELlI. „ ter * met ppzlgt op de erf volging der Leen-
_ *ü>49' „ mannen, Smalheeren en andere byzonder.es' t*'en • '' perloonen-j in haar geheel en onveranderd: , xyJiyri 55 in welke wet, hy begeerde dat de Staaten, van zyn „ insgëlyks, wilden bewilligen," gelyk zy s J?£aS- federt, gedaan hebben (x). In Holland* p* merkten die van Delft en Leiden alleenlyk aan, dat men, vooraf, behoorde vast te Hel- len , hoe 't met de opvolging gaan zou, als 'eene Dogter ouder was dan een Zoon (y)* Doch 't blyktniet, dat hier omtrent iets be- paald zy. Het vastftellen van zulk eene wet, in de tegenwoordige tydsomflandigheden, ver- dient ondertusfchen wel, dat wy 'er eenige aanmerkingen over maaken. Aanmer- Karel de V. heeft 'er, ongetwyfeld, me- h-njpver de beoogd, de Regeering der Nederlanden , aierov . .q zyn ftamhuis erfelyk te maaken , en «>■•- zynen naasten Bloedverwant, wie hy ook ware, hem te doen opvolgen. Filips, zyn Zoon, was, in 't jaar 1543, getrouwd met Mariai Dogter Van Jan, Koning van Portu- gal, die hem, in Hooimaand desjaars 1545, een Zoon , Karel genaamd, ter weereld ge- bragt hadt, doch vier dagen na de verlosfing overleeden was (2). De Keizer wilde, in de eerfte plaats, den jongen Karel van de Re- geering der Nederlanden verzekeren; in geval Filips, gelyk ligtelyk gebeuren kon, voor zy- nen Zoon en voor zynen Vader beide, over- .-« leedt. En indien 't gebeurde, dat Filipa en • de
(x~) Refol. Zeeland van 15 Sept. 1549. by Boxhorn op Rei-
- ÖEKSEERG. IT. Deel, bl. 405. Zie nok Scrivk.Riib Verv. van 't Goudsrh .Kronykje il. 194. & Viglii Vit N. LVIH. p, 28. (y ) Adiuaan van der Goes Regift. op 't jaar 1549. bl. o& ■*, iz) Glii'on. van E. de Veer/. 57 yerf. f. 61 yerf. |
||||||
|
-XIX. Boek. HISTO R I Ei ' 335
de jonge Karel beide eer ftierven dan de Kei-KAimÄ.
• zer, fchync hy zyne Dogters, Maria en Joan* '549* -na, of zyne Zuster, de Landvoogdes Maria, " """ in de Regeering te hebben willen doen op- volgen, of iemant anders van zyne naaste maag- schap, die, by zyn overlyden, in leeven zyn mögt. Doch om deeze zyne: oogmerken te bereiken, ftonden hem in den weg de gevoe- lens van fommjgen, hier te Lande, welken eer- tyds gedreeven hadden , dat eenige Land- fchappen ten minften, niet door Vrouwen , geërfd konden worden. Allermeest egter was "V/f hy bedugt, dat zyne inzigten zouden geagc '" worden te ftryden, met de aloude gewoonte eeniger Nederlanden, volgens welke , nie- mant, noch in den zydlyn noch in den reg- ten, by plaatsvulling, erven kon. Hy vondt, derhalve, goed, deeze gewoonte, zo ver ze de Opvolging in dé Regeering betrof, te niet te doen, en op dat zyn Kleinzoon, by'tvoor- overlyden van Filips, deszelfs Vader, de Ne- derlanden van hem zou können erven, voor eerst, te doen verklaaren, dat, in de Opvol- ging tot de Nederlandfche Regeering , de Plaatsvulling fhtnd grypen zou: en hier, ten anderen, by te doen voegen, dat de Ne- derlanden, ook langs den zydlyn, zouden können geërfd worden, op dat zyne Zus- ter en ^zyne andere zydmaagen, hem in de Regeering over de Nederlanden zouden' können opvolgen. Kort hierna, verklaar- de hy, ten opzigte van Gelder en Zutfen , rondelyk, dat de vrouwen in de Regeering over deeze Vorftendommen opvolgen mog- cen
|
||||
|
336 VADERLANDSCHE XIX.Boek,
KARELlI.ten (#). 't Welk zyn oogmerk, om ook dé
I549- vrouwen uit zyn Huis, in tyd en wyle, toe ~ zyne erfvolgfters in de Nederlander* bekwaaai te maaken, klaar genoeg aanduidt. De Staa- ten, thans geen hert noch magt hebbende, ohï den Keizer tegen te ftaan, moesten zig deeze zyne fchikking over de Opvolging laaten wel- gevallen. Hy vergunde hun, daarentegen, dat zy den eed, dien Filips, by zyne inhuldiging, deedt, zo uitvoerig en kragtig lieten Hellen, als zy goedvonden. XXHï. Wy hebben te vooren gezien (&), dat Fi- Eedvan lips, Karels Vader, by zyne inhuldiging, in Filips. den jaare 1494, geene andere Privilegien wil- de bezweeren, dan die, door Filips en Karel van Bourgondie en derzelver Voorzaaten, ge- geven waren: gelyk hy ook geene nieuwe voorregten verleenen wilde, dan zulken, die niet met zyne hoogheid (treeden. De eed , welken Karel de V, by zyne inhuldiging, in den jaare 1515, gedaan hadt, verfchilde niet van den eed zyns Vaders (c). Doch Prins Fi- lips beloofde thans, by zyne inhuldiging te Leuven „ alle voorregcen te zullen doen on- „ derhouden; geenen oorlog te zullen aanvaar- „ den dan met kennisfe der Staaten; niet te „ zullen munten dan met gelyke kennis; nie- „ mant tot Raad van Brabant te zullen ver- „ kiezen, dan die in Brabant gebooren was „ enz (d)." De eed, dien de Prins in Hol- land ( a~) Chartr. de Brab. te Vilvoorde eerße Boyekasfe, Laadt
Celdre de CAn XVCLII. (*) IV. Deel, bl. 295. O > Zie Groot Plakaatb. IR. Deel, bl. 20. (d~) Blyde Inkoomst van Philips by Miutus Nederl. Vorften, Hl. Dal, W. 822.
|
||||
|
JtllBoBR. ÜISÏ. O'ttifc. 33?
land dèedt, in de Latynfche taaie, na dat de- KAtadii
zelve hem, in 't Nederduitsch, voorgelezen x549 tpas i luidde *, van woord tot woord: lek Philips, by der gratiën Gods, Printe van
Spaignen, van beyde Sicilien, tan Jerufalem &è. Eerts - Hertoge van Oostenryck $ Hertogê vati Boürgoigne &c Grave van Habsburg ^Vlaende- ten, Hollandt &c. beloovè en [weere i dat ick^ tot mynder' aenkomfie ende fuccesße tot den Lan- den ende Graeffchap van Hollandt i, falwefêh een) gnedt ende rechtveerdigh Heere den zelven Graefi- fchappye, ender HeerlykheytvanWestvrieslandti> ende dat ick alle der Edelen, Steden, Gemeenten ende. Onder fattn, foo Geestelyck als VFereldlyêk$ ende V Landts van HoUandts en Westvrieslandts, Privilegien en Vryheden, by mynen Foor fa- ten , Graven en Gravinnen van Hollandt $ hen\ verleent i en voorts heure gewoonte, herkomen s^ ttfdmien en rechten, die fy nu generaly eken ende in byfonder hebben en gebruyeken, Jalwel en ge- irouwelyckeh houden en doen onderhouden $ eri voorts doen alle het gene dat een goet ende gerecht Prime enHeere van rechts wegen té doene behoorti Soo moet my God helpen en allé fyne Heyligen. In Éeeïand^ zwoer de Prins te zullen Onder-
houden de Gewoonten en herkomen, welken aldaar $ tot óp het overlyden van Koning Fi- lips i en voorts ónder de Regeering van Kei- zer Karelji tot heden toe, in gebruik waren geweest (<r). De Edelen en zes grootê Steden Van Holland, deeden Filips den volgenden eed* " . ha dat hy hun eerst gezwooren hadt i . .. m
(g~) BÖxaoRN op Rg.iGÈRèi. Ü- Q&Pp il- 49'8S' ' '• ;
|
||||
|
338 VADERLANDSCHE XIX. Bostó
Khm.1I, ~Wl Edelen en Gedeputeerden vandejèsgroo-
1549. te Steden van Hollandt ende West- Vrieslandtge- -------7 loven, en zweer en, dat wy, nra dfyvigheyt
en van de Keyreriycke Majeßeyt, onfen aldergenadig-
^6"- tenHeLldieGoaienlanghjaügh levenyerlee- nen wille} U Doorluchtigfie Prime en onfe gena- dio-hße Heere, Philippus,PrincevanSpaignen, yanbeyde Sicilien, van Jerufalem &c. Lerts- Hertoie van Oostenryck, Hertogevan Bourgon- dle &c Gr ave van Habsburgh, Vlaenderen, Hol- landt &c., als onfen gerechtigen gebooren Lands- heer e ende Prince, Gr ave van Hollandt ende Hee- revan Vrieslandt , Uwer Genaden Hoogheydt en deGraeWehkheyts Rechten getrouwelyck bewaren ende onderhouden {uilen, alle Uwe Genade Diena- ren ende Officieren, elk naer Jynen toebehoren, heuren dienst doende ende exerceerende, obedierm ende asfift'eren, goedt, getrouwe ende gedienßigh weren. tot befchermenisfe van Uwer Genade Per- loon en State, als wy van rechts enderedene wegen fchuldighzyntewejm, en voorts alles doen, dat Voede getrouwe Onder/aten der ^affchapvan %llandtendeHeerlykheydtvanlVest- Vrieslandt. Ihhuldigh zyn te doene.
J * r Soo moet ons God helpen en alle
fyne Heyligen (ƒ').
"üe Prelaat, Edelenen Steden van Zeeland
zwoeren den Prins gehoorzaam te zullen zyn,
Ihelyckgoedeendeghetrouweonderfatenfchula'ih
Znendebehoorentedoen, navoghende ae Rech-
ten ende Privilegien van den j'elven Lande (g> De Afle van inhuldiging, door den Audien- \ Sr, met de Eeden vergelceken, en^m |
||||
|
XIX. Boek. HISTORl E. 339
woord tot woord, eensluidend bevonden zyn Karelïï»
de, werdt, federt, door den Prinfe getekend, Ï54P- en den Staaten ter hand gefteld (hy, Men Aanme~ ziet, met eenen opflag, hoe zeer deeze Ee- kingen den verfchillen van die, 'welken, by de in overdee- huldiging van Koning Filips en Keizer Karel, ^e Ee" gedaan waren. Toen werden niet alle, nu en" ■alle de Privilegien, door den Landsheere, be- ledigd. Nu werden ook de gewoonten en her- komen bezwooren, van welken toen niet ge- rept was. De Zeeuwen hadden zelfs de voor- zigtigheid van den Prinie gehoorzaamheid te belooven, overeenkomftig met 's Lands Reg- ten en Privilegien, die geene willekeurige o- • verheerfching gedoogden: en de Hollanders beloofden 's Prinfen Amptenaaren onderwer- ■ ping en hulp, als zy zig van hunne Arapten, naar behooren, kweeten. Zelfs verdient het, .in 't byzonder, onze opmerking, dat, daar de Keizer begeerd hadt, dat men zynen Zoon, niet alleen voor natuurleken Prins, aan welken naam men, hier te Lande, federt veele jaa- ren, gewoon was (7), zou ontvangen, maar ook voor toekomenden Overflen Heer, met wel- ke benaaming, de volftrekte Oppermagt werde aangeduid; de Staaten deeze laatfte benaa- ming, in de eeden, zorgvuldiglyk vermyd- den, den Prins van Spanje, alleenlyk, hun- nen geregtigen geh oor en Landsheer en Prins noe- mende. En men behoeft niet te denken, dat zulks, zonder opmerking, of onbedagtelyk , gefchiedde. Uit verfcheiden' egte ftukken van
Qh~) Adiuaan van der Goes Regift. op 't jaar 1549. il. 37,
V) Zie wh Ad maan van d«r Goes Regift. *p 't jaar 155^ ■— Y-a
|
||||
|
pp VADERLANDS CHE XÏX.BoEKi
. van deëzen tyd(£), blykt, dat zy, die by 't
Hof wel zögten te ftaan, den Keizer den ti- tel van Souverain Seigneur en OverßenHeef gaven, terwyl zy, die meer op het voorftaan hunner vryhedeh dan op de gunst des Hofs gefteld waren, hem flegrs hunnen natuurleken Prins en Heer noemden. Zelfs vindt men, dat het geeven van deezen laatften titel, in de plaats van den eerdenv den Nederlanderen, ten Hove, fomtyds , zeer kwalyk genomen is C$0- Uit al deezen handel, zag men dan, dat de Staaten, zo veel hun vermogen en de tyds gelegenheid toeliet, voor 's Lands Vry- heid zorgden, terwyl de Keizer, van zynen kant, het oppergebied over de Nederlanden, inzynHuis, zogt beftendig te maaken. Ka* rel de V. deedt van deeze Inhuldiging aante- kening houden, in den Grooten Raad te Mechelen, in den Raad van Brabant, en in de Rekenkamers van Rysfel, Brusfel en de* , _ Haa- O) Sims lts Memoires de Jäan ó'HottANBER, #.2ge,33®,
J4<j, 429, 437, 451. 455» 46s, 467. (£) De Landvoogdes bediende zig, in een Bérigt-
fcbrift, den 26 September des jaar» 153p, aan haare Gemagtigden te Gend, gezonden, van deeze woorden: tn toutes \\es~]requetes, propofitions & efcrits [des Gantpis], Hs r! intituhnt [1'Empereur], que feulement leur Seigneur naturel, comme Comte de Flandres, de* taisfsnt Ie Utre de Sou verain Sr., Jont uf'ent les trots éutres niembres de 'Flandres: dat is „ de Gentenaars „ geeven den Keizer geehen hoogcren titel dan dien, n van bannen nat uur Ijken Heer, als Graaf van Vlaan~ „ deren, den titel Van Souverainen Heer, dien de a*. „ dere drie Leden van Vlaanderen gebruiken, agteff „ wege laatcnde." Voyei Memoires de Jeand'Hok» LANDER, p, 428.
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 34 r
|
|||||
|
Haage (7). ^n '£ J*aar &65$9 beleende by., KamxII,
als Keizer, zynen Zoon Filips, met de Erf- *S4P» Nederlanden, by eene gulden Bulle, teAugs- ~""5 burg, op den zevenden van Lentemaand, ge- dagtekend; endeedt, federt, dit Verly, door den Roomsen Koning, Ferdinand, fchriftelyk bevestigen (m), / In Holland, was men, in de Lente deezes XXIv".
jaars 1549, wederom bedagt geweest, op het Vruête« beveiligen van de Haringvaart, waartoe de 0°Ve^,ee- visfchers betuigd hadden, zo veel niet te kon-gingenop nen draagen als voorleeden jaar, alzo het zui- 't bevei- ver voordeel, door hen toen bekomen, nietten der meer dan agtduizend vyßonderd tien ponden, en vi^^ zeventien fchellingen van veertig grooten 't pond "" beloopen hadt. Den 'Stadhouder Beveren ver- klaard hebbende, dat 'er, ten Hove, geen onderftand te bekomen zou zyn; werden de Staaten befchreeven, om te verneemen, hoe veel zy, in de uitrusting van vier Oorlogfche- pen, zouden begeeren te draagen. De Ede- len bewilligden in drie of vierduizend guldens. . Dordrecht was niet gelast. Haarlem, Leiden en Gouda verklaarden geen belang by de Vis- fchery te hebben, en derhalven ongezind te zyn, om in eenigen onderftand te bewilligen. Die van Amfterdam zeiden „ dat de Koop- „ vaardy zo voordeelig voor 't Land was als 5, de Visfchery; dat de Staaten egter, voor- „ leeden jaar, geweigerd hadden, dezelve te „ helpen beveiligen, waarom zy ook nu gee* „ nen
(/) Chartr. van Brabant te Vilvoorde tweede Ondcrkasfe „
Laade f Empire. (»O Chartr. van Brabant te Vilvoorde Weide Qnicrkasjc,
laude VEmpire, ißt V4n XVCLII. Y 3
|
|||||
|
342 VADERLANDSCHE XIX. Boek."
KarelII.,, nen last hadden, om iet, tot beveiliging der
Ï549- „ Visfcherye, in te willigen." De viifchers, " * ziende dat 'er, ook by Ygemeene Land,geen onderftand te krygen was, beflooten, dit jaar, de Har ing vaart te ftaaken en de Buizen op te leggen (»). Schot- Het neemen van Hollandfche Schepen door fcheZee-de Schotten was, deezen Zomer, wederom fchnime- fterk voort gegaan. De Keizer deedt, der- ryen' halve, de Steden Dordrecht,- Delft, Am- fterdam en Gouda, in Wynmaand, in den Haage befchryven, den zelven een Ontwerp doende voorleggen, om zig, tegen de Schot- fche en andere zeefchuimeryen, te befcher- men. Naderhand, lieten 's Keizers Getnag- tigden zig verluiden, dat hy voorhadt, vier- entwintig of vyf-entwintig Oorlogfchepen uit Nieuwe te rusten. Doch om de kosten hiertoe te vin- Impost den , wilde men vyf ftuivers van ieder aam op de Wyns geligt hebben. De Staaten hadden veel yneu* moeite om hierin te bewilligen, met naamedie van Dordrecht, alwaar fterke handel, in Ryn- fche Wynen, gedreeven werdt. Eindelyk, ftondt men vyf ftuivers toe van de Rynfche Wynen, en van de andere wat minder , naar evenredigheid, onder beding, dat de Franfche Wynen vryelyk herwaards gebragt zouden mogen worden: 'c welk ook, van dee- zen tyd af, fterker dan te vooren, fchynt ge- fchied te zyn. Doch van het uitrusten der Oorlogfchepen, het voorwendfel, onder welk de Impost geheeven was, kwam zo veel niet. Hec
t>3 Adriaan Van öer Goes Regift. epV jaar 154g. it. 13,
I5< 18» 19« so, ai. |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. 343
Het Hof bragc "er, in 't volgend voorjaar, maar KarelK.
agt in zee (<?). '549, m Het groote werk der inhuldiging van Prins De Kei.
Filips was naauwlyks afgedaan ; de Staaten hier zer ver- voor en voorde gefchenken, uk's Keizers naam, ^la*!t'dat plegdglyk bedankt, en Vrouw Maria, die haar [^j, on tflag begeerd hadt, in de Landvoogdye be* nimmer vestigd (J>), of Karel de V. verklaarde, met vaneen bewilliging der Staaten, dat de Nederlanden gefchei- niramer vaneen gefcheiden zouden können ** ™~ worden; maar allen, door eenen Vorst, moe- uen WQ!> ten worden geregeerd (f). Men oordeelde, den. met grond, dat deeze vereeniging de Neder- landen magtiger maaken moest, dan ieder Land- fchap, op zig zelf, zou können zyn. Veelligc, hadt de Keizer ook in den zin, in navolging van Hertoge Karel den Stouten, de Nederlan- den tot een Koningkryk te verheffen: welke ge- dagten hy, zo men wil, alleen zou hebben laaten vaaren, om dathyde verfchillende Voor- regten, Vryheden en Gewoonten, op welken de byzondere Landfcbappenzeergefteldwaren, niet, onder eene en dezelfde Regeeringswyze,. zag te brengen (r). Hier na liet de Keizer zyne zorg wederom XXV;
gaan, over het uitrooijen der Ketteren en Strenge | het bevestigen van den ouden Godsdienst, ^^tegé» Overmeesteren der Protestanten in Duicsch-de Her- land, welker twee Hoofden, den Keurvorst vorming^ van Saxen en den Landgraaf van Hesfea, hy ge,- vang*
(o") Adr- van der Goes Regiffi. op*tjaar 1545, t>L. 32, 33,,,
34, 35, §S> 37, 38, 39,4°, 4*si 42, 45, 45, 46, 47, 4-8,50,, . 51» 52» 53- »p 't jaar 1550. hl, 1, 6, tl; 13, 15, 39- Qp ) Adr. van »er Goes Rcgif'c. nn 't jaar 1549^ £4 36«.
iq) Fayez Supplcm. au Corps Diplom. Toni. II. iCi.j>. 13JU
i (t} SïftADA üec. l,_i,;l/r, X. /'. 31. Y 4
|
||||
|
"^^"~*
|
|||||
|
344 VADERLANDSCHE XIX.Bos^
KarelII. vangkelyk met zig door de Nederlanden herom
I549' voerde O), deedt hem befluiten, om, ook; '""""""""".hier te Lande, ftrenger middelen, tegen de
Hervormers, te gebruiken, dan de aart der Ingezetenen en de zagtheid der Wethoudè- ren, tot hiertoe, hadden willen gedoogen, Sommigen meenen zelfs (f) , dat de Keizer de Nederlanden, met geen ander oogmerk, on- langs , meer of min, afgefcheiden hadt van 't Keizerryk, dan op dat hy den Landzaaten dezelfde vtyheid van Godsdienst niet zou ber «•■:■ hoeven toe te ftaan, welken hy den Ingeze- tenen van Duitschland, van tyd tot tyd, ver- gunnen moest: en op dat hy, in de Neder- landen, eene vervolging om 't Geloof zou können invoeren, tegen welke de Landzaa- ten zig niet zouden können befchermen, na dat hun de weg afgefneeden was, om, hunne toevlugt, gelyk eertyds, te neemen tot het Kamergerigt te Spiers (i). Doch wat hier van zyn moge, zeker is 't, dat de Keizer,omtrens deezen tyd, nieuwe en ftrenge Plakaaten te- gen de Hervormden deedt uitgaan. In Slagt- maand d^s jaars 1549, beval hyj dat de Leen- goe-
O") Ghron. van E. df. Veer/. j)4 verf,
(_t") G. van Loon Hollands Leenroerigh. aan ?tRyk, hl. 313,
(1) In Brabant, begreepen fommigen, in der daad „
in t jaar 1565, toen, onder Filips den II, de veiv Vplging, Of 'c hevigst, was aangevangen', dat men Oen Koning, voor't Kamergerigt te Spiers, behoorde te dagvaarden, alzo zy Brabant, als onderden Bourgon- difchen Kreits behoorende, voor een Lid des Duitfclie^ .Ryks wilden gehouden hebben. Zie Bos. '1. Boek, bl, 24 [34.] I^oofT, II. Jj3oek, bl, ^8. Doch hier kvya^ ^jetji va^, |
|||||
|
jaX. BoBir; HISTORIE. 345
goederen van veroordeelde Ketteren verbeurd KarelI^
verklaard zouden zyn, onaangezien alle Pri- l5^9'" vilegien, regten en gewoonten (V), volgens" welken men, in veele Plaatfen, de verbeurd- verklaaring der goederen van hun, die ter dood veroordeeld waren, met eene kleine fom- jne, meende te können afkoopen- De Ko- ning van PortugalJiet, omtrent deezen tyd„ fcherp onderzoek doen, in zyn liyk, op zulr ken, die voorgaven van het joodendom tot den Christelyken Godsdienst bekeerd te zyn, en die men egter voor heimelyke Jooden hieldt. Veelen verlieten hierop het Ryk, en kwamen herwaards. Doch deezen werdt, on>- der den naam van nieuwe Christenen, het ver- blyf in de Nederlanden, by herhaalde Plakaa- pen, ten ftrengfte, verbooden (j>). Van de In^ulf? Inquifitie, die verdagte luiden, met pyn en u-' banden , noodzaakte, hunne heimelyke ge- voelens te openbaaren, hoorde men nu we- derom meer, hier te Lande, fpreeken, dan een igen tyd herwaards (w). Kuari Tapper van Enkhuizen bekleedde thans het Ampt van Op- per • Jnquifueur der Nederlanden, en werdt, by Brieven van Paus Paulus den III, aange- zet , om zig wel van zyn Ampt te kwyten (#)r 't Bleef hier niet byf De Keizer zelf liet, in Grasmaand des jaars 1550, in Holland, en 155$. elders in de Nederlanden, een Plakaatuitgaan, —«■** by welk „ alle Officieren last kreegen, den j, Inquifiteuren behulpzaam te zyn, om alle „ ver«
(1:) Repert. der Plaknsj. van Holl. IL 63,
- O) Repe«. der Pläkaai, van Holl. M. 60, 64. (_■#) Rcpert. der Plakaat; U. 59, 60. bi, $4. {jf) Repcru der Plakaat. U. 64. |
|||||
|
Y5
|
|||||
|
S4ö VADERLANDS CHE XIX.Boek;
KarelII.,, verdagte Perfoonen te doen aanbrengen,
Wo- „ Ook werdt den aanbrenger de helft van de " : „ goederen der veroordeelden beloofd: en *Co „ die eene * ongeoorloofde vergadering aan- tieuL '»» bragt, zou ook de helft van de goederen „ der veroordeelde vergaderden genieten, „ mids hy zelf niet in de vergadering geweest „ ware, of anders bewyzen kon, Katholyk te „ zyn." De Inquificeurs kreegen byzonder bevel van den Keizer, om de hand te houden aan de uitvoering van dit Plakaat (j). Ter- ftond hierop, ontflak het vuur der vervolginge wederom feller dan te vooren in de Nederlan- den, verteerende, onder anderen, verfchei- den' weerlooze Doopsgezinden, van welken 'er, dit jaar, een te Amfterdam, en vier te , Leiden werden ter dood gebragt (z). Doch te Antwerpen hadt men geweigerd, 't Pla- Bekom- kaat op de Inquifitie af te kondigen. Men mering vreesde voor 't verloop des Koophandels, die wegens hier thans zo zeer bloeide, dat men, in eg- dezelve. tQ aantekeningen van deezen tyd, nogthans, ■ zo ik agte, met eenige vergrooting, gemeld vindt, dat deeze Stad^//<? de Koopmanfchap van de Landen hadt (ß). Ook hadt het eerfte ge- rügt , dat 'er zulk een Plakaat ftondt uit te ko- men, reeds te wege gebragt, dat veele voor- *-:: naame Antwerpfche Koopluiden gereedfchap maakten, om de Stad te verlaaten. Alle han- del was 'er geftremd. Men kogt noch ver- kogt, ontbóodt noch vérzondt: de huizen floegen af, de handwerken ftonden ftil , 't geld
OO Report, der Plakaat. tl. 6%, 6.-?.
(Z~) Brandt Hifi. der Reform. I. Deel, it. 157.
(<?) MR' Aert van osr Gües Regift. bl. 71»
|
||||
|
XIX. Boek. HISTORI E. 347.
geld raakre den gemeenen man uit de handen KarelM^
(£). Jakob Maßus, Penfionaris der Stad, x55o. mat deeze zwaarigheden ten breedfte uit. - Men riep „ dat 'er eene nieuwe en Spaan-
„ fche Inquifide ingevoerd werdt, van wel- „ ke men, hier te Lande, nog nimmer ge- j, hoord hadt. Het Plakaat diende ook, zei- „ de men, om vreemde Koopluiden, die „ veekyds kwamen uit Plaatfen, van Kette- „ rye verdagt of befmet, te beletten, hier te „ Lande, tè komen handelen; alzo het vor- „ derde, dat zy hier niet vertoeven mogten, „ zonder bewys mede te brengen van hunnen ,, vooiigen wandel. " Doch de voorftanders Verdedï- des Plakaats zeiden hier tegen „ dat men het ,&'"£.van „ volk ten onregte, door den naam van In- fja^!rS ,, quißtie, de zaak zogt haatelyk te maaken^ten. „ dat het Plakaat geene andere Inquifide vor- „ derde, dan die, op de befchreeven' Ker- „ kelyke Regten, gegrond, en hier te Lande „ voorheen reeds in gebruik geweest was; dat „ eenige Herdoopers en Sakramentarisfen , „ die zig, in Holland, hadden nedergezet ,. „ gelegenheid tot het Plakaat hadden gege- „ ven; doch dat het oogmerk niet was, den. „ handel te belemmeren, noch te onderzoe- „ ken, welken Godsdienst zy beleeden 5 die, „ van buiten, op de vrye markten kwamen\ „dat immers niet onredelyk kon gekeurd. „ worden, dat men hen zogt te kennen, die „ onder ons wilden komen woonen; en dat, „ zo men elk vryheid gave, om hier zulk „ een' Godsdienst te beleeven, als hy goed- „ vondt»
W) Brandt Hifc. der Reform. I. Deel, M. 160.
|
||||
|
Tj4'8 VADERLANDSCHE XIX. Boek,1
|
|||||
|
SasELÏI.,, vondt, de Kettery, in Nederland, niet
.Ï550» „ uitgeroeid, maar veeleer voortgeplant wor- *--------„ den zou (e)."
Viglius, De Prefident Viglius, die, naar 't fchynt,
wegens dit Plakaat ontworpen hadt, naaide zig, hier- |eßreng-mecb., den haat der menigte op den hals, jongden D°cn hy betuigt, in zyne Brieven „ dat het Plakaats ,, ftrengst, welk 'er in gevonden werdt, aan tefchul- ,, 's Keizers Biegtvader en eenige anderen, «hgd,ver- ^ en aan jjen j£ejzer zelven, moest worden woördt w toegefchreeven; dat hy 'er veele dingen in
tl%, „. verzagt hadt, en 'er nog meer in zou ver- j7 zagt hebben, zo hy 't den Keizer hadt „ können beduiden; dat ftrenge middelen hem „ altoos hadden tegengeftaan; doch dat 'er nu ?, dingen in 't Plakaat werden afgekeurd, die9 v) al voor twintig jaaren, in 's Keizers Plakaa- 5, ten, geftaan hadden; dat hy van gevoelen s, geweest was, dat men de ftraf tegen de „ Ketters behoorde te maatigen, en merke- 99 lyk onderfcheid tusièhen dezelven te maa- ,, ken; doch dat anderen hadden doorge- ?, dreeven, dat men de luiden, door de ftreng- 5, heid der ftraffe, van de Ketterye moest af- 5, fchrikken, zig, om dit den Keizer te doe» 5, goedkeuren, voornaamlyk beroepende, op 9, den inhoud der voorige Plakaaten; dat zy- s, ne Majefteit zig, door deeze reden, hadt „ laaten overhaalen; alzo Vorften, bezwaarr „ lyk, af te brengen zyn van 't gene zy eens „ hebben goedgekeurd; dat hy, eindelyk, 9, gewenscht hadt , dat zyne Majefteit het 9, Plakaat den Nederlandfchen Raaden, eer sp hes
CO VieLH Epift. SeleÄ, jy, GXLVffl, fi W
|
|||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. ft$
'5, het werdt uitgegeven, hadt laaten onder-KarelIL
j, zoeken; doch nademaal hem zulks niet be- l55°* „ haagd hadt, oordeelde hy 't zynen en zy-~* j, ner Amptgenooten pligt te zyn, zorg te „ draagen, dat het Plakaat, met gemaatigd- „ heid, ter uitvoeringe gelegd werdt (/)." De Landvoogdes, die zig, in Hooimaand,DeLant$,
in Kleefsland, met de jagt, verlustigde, kreeg voogdes aldaar, uit Brieven van den Heere van Praat, 3JJ|a5 kennis van de klagten dér Antwerpenaaren het p'ia- (e). 2y was volkomen in 't begrip van Vi- kaat vet-ï glius, oordeelende, dat men 't Plakaat, in z^ eenige deelen, behoorde te verzagten. Eer-W0Ï<T* lang, om eene andere reden, naar Augsburg» alwaar de Keizer zig toen bevondt, vertrok- ken zynde, vertoonde zy hem het nadeel» welk dit Plakaat den Lande doen zou, zo na- drukkelyk, dat hy zig eindelyk be weegen liet, om het, door een ander, den vyf entwintig- ften van Herfstmaand getekend (ƒ), ten op« zigte der uitheemfche Koopluiden, een wei- nig te verzagten. Ook werden 'er de naamen van Inquifitie of Inquißteurs, waaraan het volk zig zeergeftooten hadt, niet in gefpeld (g). In de plaats derzelven, las men dien van gees- telyke Regters, waardoor nogthans dezelfde Per- foonen gemeend werden. Voorts was het * in andere opzigten, zo fcherp als het voori- ge (&). De geringe verzagungen, die 'er in gemaakt waren, ftilden egter 't gemor der me- nig-
C<0 Vighi Ëpift. Seleä. N. CXLVIII. p. 343. Hl. CXUX.
•i 351. CO Viglii Epift. Seiecft. N. CXLVIIt. p. 348. (f) Repeit. der Plakaat. */. S4. (g") Fba - Paolo'.Hift. du Conc. de Trente, Liyr. llhp.>&$*.
(ß) Bj\Atl»T Öfit- der Re|om. I. Dtelt il, 161. |
||||
|
wmmmmmmam—mm
|
||||||
|
\
|
||||||
|
350 VADERLANDSCHE XIX. Boek;
IUrelII. nigte, voor eenen tyd (7), en bragten te we-
X55Q- ge, dac het Plakaat alomme werdt afgekon- '~digd; zelfs te Antwerpen, doch onder open- lyke aan tuiging, dat de Stad met geene In- quifitie bezwaard, noch in eenige Privilegien of Vryheden verkort worden zou (k~). Na 't uitkomen van dit Plakaat, ging de vervol- ging om den Godsdienst, twee of drie jaa- ren agtereen, wederom zeer hevig v.oort. XXVI. Midlerwyl, hadden die van Holland , op •Kf-izer- jen agttienden van Lentemaand, Vonnis in ïls voor" hun voordeel bekomen, tegen die van Bra- Hölland,bant, welken, gelyk wy reeds in 't voorby- legen de gaan gemeld hebben, beweerd hadden, uit Brabant- jjragte der Gulden-Bulle van Keizer Karel den Gouden- Iv> in Holland, niet te können * bekom- Buile merd worden. Men hadt, hierover, reeds *gearre- van 't jaar 1544 of 1545 af, voor den groo- Jleerd. ten Raa(j van Mechelen, gepleit (/). De Bra- banders dreeven hun voorregt, met zo veele hevigheid, dat zy, in 't jaar 1546, twintig Amfterdatnfche Poorters , onder welken de ■•■' Burgemeester Nikolaas Bastiaanszeon was, te Antwerpen, deeden arreßeeren, om dat men, in 't jaar 1544, de goederen van eenen Ant- werpenaar, te Amfterdam, gearrefleerd hadt (m~). Toen Filips, in 't voorgaande jaar, in Brabant was ingehuldigd, zogten de Braban- ders hem, tot bevestiging der Gulden-Bulle, te
f O Vieux Vita jV. LXI. p. 29.
(7:) Brandt Ilift. der Refonn. I. Deel, il. 162.
QO Adr- van niiR Goes Rcgift. op 't jaar 1544, U. 15, 22,
29. op 't jaar 1.545. u- '°> 12, '3- '5. 16, 21, 22, 2fi, 39, 42, 51, 54, 57, 58. op 't jaar 1546. il, 1. op 't jaar 1540. il. 4, (■>■ {jnj Adr.. van der Goes, Rcgift. op 'tjae.r 1546. il. ~, 8.
|
||||||
|
XIX. Boek: H ISTORIE. 351
te beweegen. Doch de Keizer wilde 'er niet KarelIV
toe verftaan. In Herfstmaand, kreegen de l5$0m_ Advokaat van der Goes en de Penfionarisfen"" van Dordrecht en Delft last, om de redenen, op welken die van Brabant hun voorregt ge- vestigd hadden , te wederleggen, gelyk zy deeden. De Brabanders fchreeven 'er een antwoord op. Weinige dagen voor dat de Keizer vonnis gaf, liet hy die van Holland tot een minnelyk Verdrag vermaanen, door den Prefident Viglius, die hun voorhieldt , dat Holland, oudtyds, tot het Keizerryk be- hoord hebbende, door Karel den IV , met regt, aan het Brabantsch voorregt, by de Gulden - Bulle verleend, hadt können onder- worpen worden. Doch de Hollanders wilden van geen verdrag hooren. Alleenlyk, fchoo- ten zy uit, datzy, Regt bekomen hebbende, niet ongenegen waren, met Brabant, over 't Huk der Arresten en Regtspleegingen, over- een te komen («). Hier op volgde het Kei- zerlyk Vonnis, waarby verklaard werdt, dat de Gulden-Balie geene plaats hadt, over die van Holland (0). De Staaten van Holland waren, in den aan- xxvir.
vang deezes jaars, wederom in onderhande- Geldmid. ling geweest, over het heffen der gemeene £el^n "? middelen, en 't voldoen eeniger agterftallen ° an (p). Ook was, onlangs, het nader Plakaat uitgegeven, betreffende de Excynzen op Wy- nen
(«) Adr.- van der Goes Regitl. op 't jaar 1549« W. 21»
SC, 23, 26, 32, 34, 35, 38, 53. op 't jaar 1530. bl. 12, 13, »4, 15, si- •Co) Zte de Sententie by Bort van de Acresten, in zyne
Werken, II. Deel, bl 492. O) Adr. YAN der Goes Regift. tp 't jaar 1550, il- 3»4a 8»
|
||||
|
§$a VADÉRLANDSCHÈ Xlt. Boek?
Émill.nen en Bieren* en een ander, tegen het kwa-
*5S?»^ lyk aangeeven van den tienden Penning (jf)i. """"""""'êèèh vanden Impost op de Wynen was, ia *, Jrti Hooimaand, nog maar zeer weinig ingeko- g°nfot men (O* Voorts was'er, ten Hove, gehan- het doen deld van het vernieuwen dei' Quohieren va« eener Verpondingé over 't platte Land 'en de Steden nieuwe van Holland, welk de Staaten gaarne geziem iingeT" zouden hébben, dat, naar tyds gelegenheid» om de tien of vyftien jaafen, gefchiedde, mida 'er niemant, dan dié 't Land wel kende, toö gemagtigd werdt. Zy hadden 'er, al van 'e jaar 1544 af, om verzogt. Doch 't was, om verfcheiden' redenen, en onder änderen, ons dat men niet wist, hoe men 't met Delft maa- ken zou (>), tot nu toe, agtergebleeven. De veranderingen j federt de jongfte Verponding van 't jaar 1515 en 1518, in den toeftand van verfcheiden' Steden en Landeryen, gekomen» welker fommigen hoogef, anderen laager ge- field zouden moeten worden, maakten dit werfe thans zeer moeilyk. Sommige Kooplieden , bedugt dat men haat* merkelyk belasten zou, klaagden over verval van handel. Amfterdani hadt, in 't voorleeden jaar, wel veertig Sche- pen, door ftorm en andere rampen, verloo- rem Eenige Steden en Gehugten gaven ook Voor, vry te zyn van alle Verpondingé. Men onderzdgt de oudlle Berigtfchriften voor de Gemagrigden tot de Verpondingen op, met naame dat van den jaare 1448, om 'er zig ee- nt-
(if~) kepen, der I*lsk. van Holl. it. 6i. \
(r) Adr. van der Sota Regift. op 't jaar 1550, il. 39. • (j") Adr. van der Gom Regiit. op 't jaar 1544, U, 'äS$ 4Ü> 46, 48, 50, 58i, |
||||
|
XIX. Boek. HISTORIE. g$g
higermaate naar te rigten. De Staaten fton- ^f^
den wel toe, dat de Verponding, door Ge-__L_L.
magdgden des Keizers, gelchieden zou; doch
zy wilden 'er den Stadhouder en eenen uit. elke der zes groote Steden bygevoegd hebben. Ook zouden zy gaarne den tienden Penning eerst hebben afgefchaft gehad : en dat de Verponding alleen op veertigduizend Schilden, of daaromtrent, gefield werdt(Y). Alle deeze en aridere zwaarigheden maakten de nieuwe Verponding thans zo moeilyk, dat zy; na dat men 'er lang over hadt gehandeld, geheeilyk agterbleef. In Grasmaand, beilooten de Staaten, den Gefchenk
Stadhouder, Maximiliaan van Bourgondie, *an ,^en Heere van Beveren en Veere, voor zyne ge- dèr?10U" trouwe dienften, den Lande gedaan, en in verwagting, dat hy hun, by den Keizer ëa de Landvoogdesfe, altoos gunftig zyn, en zig, zo dikwils als 't zyne zaaken toelieten, haat1 den Haage, begeeven zou, om 't Land te hel- pen regeeren 5 toe te leggen een gefchenk van dertigduizend Karels guldens eens. Voor dee- zen, waren, aan de Graaven van Nasfau en Hoogftraaten | ook diergelyke gefchenken gedaan, en de Prins van Oranje zou 'er, ins- gelyks, om verzogt hebben , zo hy ia 't leeven gebleeven ware. Men oordeelde, derhal* ve, dat men* omtrent den Heere vän Beve- ren, niet minder dóen kon, dan men om- trent de voorige Stadhouders gedaan hadt (#)» Doch
(7) ADRi van der. Goés Regift. of> 't /aar 1550, hh i(»,
■18. 20, si, 22, 23,24, r5, 26,27,28, 29, 32,3.-,, 35, a6s37- Qu) Adb. van dek üoes Régifi. op 't jaar 1550. il. 17. |
|||||
|
V. Deel. Z
|
|||||
|
§54 VADERLANDSCHE XIX.BoEfi
|
|||||||||||||||||||
|
SARÄtH.
*55o«
XXVlIl.
Verdrag van Koop- handel \et Frank- ryk. |
Doch deeze dingen betroffen Holland in 't
byzonder. Kort hierna, werdt 'er, met Hen- rik den II, Koning van Frankryk, een Verdrag van Koophandel geflöoten, waarby alle de Nederlanden belang hadden. De Koning hadt $ eenigen tyd herwaards, bevolen, dat alle goederen, bevonden in Schepen of op Wa- gens , die eenige verbaoden' of vyandelyke goe- deren gelaaden hadden, verbeurd verklaard |
||||||||||||||||||
|
zouden worden. De Nederlandfche Koop-
luiden leeden, hierdoor, van tyd tot tyd, mef- kelyke fchade: 't welk den Keizer bewoogen hadt, om diergelyk Bevel, ook ïn de Neder- landen , te "laaten 'uitgaan..- Henrik de II. werdt toen tot reden gebragt. Men tradt, . door wederzydfche Gemagtigden, in onder- handeling, en kwam eerlang overeen, dat, voortaan, noch in Frankryk noch in de Ne- derlanden, eenige andere dan verbooden' en vyandelyke goederen zouden verbeurd verklaard worden (V). |
|||||||||||||||||||
|
XXIX.
|
De onlusten, die, met dit verdrag van
|
||||||||||||||||||
|
Verbond Koophandel, een einde namen, waren ver-
van Vre- oorzaakt geworden, door den oorlog van Vriend- Frankryk en Schotland tegen Engeland, in fdtapmet welken de Keizer, fchoon door de Engelfchen Schot- aangezogt om hulpe, zig niet hadt willen ftee- |
|||||||||||||||||||
|
land.
|
|||||||||||||||||||
|
ken. Doch alzo 'er, den zes entwintigften van
Lentemaand, eene Vrede tusfchen de oorloo- gende Mogendheden getroffen was, kon Hen* rik de II. ligter befluiten, tot het maaken van het Verdrag van Koophandel, van welk wy gewaagd hebben. De Schotten en Nederlan- " . dera Cv') Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. i>. III p- 3»
|
|||||||||||||||||||
|
XIX. Boek: HISTORIE. $§§
ders deeden eikanderen egter, omtrent dee* KarelIü'
zen tyd, nog merkelyke fchade ter zee: waar- ^Só» om, hier te Lande, bevolen werdt* niet in"*™"" - zee te fteeken, zonder zig van gefchut en manfchap behóorlyk te voorzien (w~). Ook werden, te Veere, agt groote Oorlogfchei- pen uitgerust, die, den gantfchen Zomer, kruisten, en verfcheiden' pryzen, in Zeeland 7 opbragten (x). Doch dit was al wat de Keizer deedt, in de plaats van vier-entwintig of vyf- èntwintig Schepen, gelyk hy beloofd hädt, uit den Impost op de Wynen, in zee te brengen* En nog werdt der Visfcherye een Lastgeld van twintig ftuivers op ieder Last Haring afge- vorderd , tot goedmaakinge der kosten van deeze uitrusting : waarin zy wel bewilligen moest, wilde zy de Haringvaart niet zien verbieden: hebbende die van Zeeland reeds een Lastgeld van drie of vier guldens uitge- loofd, zo 't Hof hen alleen wilde laaten vis- fchen (#). Men was nog bezig met het fchikken deé-
zer zaaken, toen de afgebroken' onderhande- ling met de Schotten ^ op nieuws, hervat Werdti Reeds van 't jaar 1545 af, was deeze onderhandeling begonnen. Ook was 'er toen een Beftand getroffen , volgens welk meü , op wederzydfche Paspoorten, vry zou mogen vaaren en visfchen. Doch in Herfstmaand* hadden de Schotten die Beftand gefchonden , ee-
(«0 Anii. van »ér Goes Regifo op 't jaar 1550 j bl. 24^39
(_x~) Reigersb. II. Deel, bl. 50t.
, (y) Adr. van der Goes Regift* of 't jaar 15504 bl. 38»3<}j |bi 41, 42, 43,44. |
|||||
|
Z 2
|
|||||
|
35* VADERLANDSCHE XIX-Boek;
. eenen Waterlandfdien fchipper overvallende
en losgeld afperfende (z). Van toen af, ver- nieuwden zy de vyandelykheden tegen de Hol- landers en Zeeuwen. Gerrit Klaaszoon van Amfterdam werdt, in den Zomer des jaars 1546, benoemd, om naar Schotland te rei- zen ; hoewel hy niet, maar Guilleaume Ie Nor- mand, Klerk des Prefidents van den Hove, federt, de reize deedt. Mattheus Strik was, van 's Keizers wege, in Schotland. De Schot» ten beloofden 't Beftand te zullen houden, al- zo zy vreesden, dat 'er tegen hen Brieven van fchäverhaaling verleend zouden worden. Doch zy deeden 't niet. De vyandelykheden duur- den (a) , tot na 't fluiten der Vrede tusfchen Frankryk en Engeland. Toen werden ook de Schotten den oorlog met de Nederlanden moede. Men trof eerst een Beftand, in Oogst- maand. De Ridder Thomas Erflin werdt, in 't najaar, door Jakob Hamilton, Graaf van Aran, in Schotland, Hertog van Chäteleraud, in Frankryk, en Voogd der jonge Koningin- ne, Maria, met bewilliging van't Parlementy herwaards afgevaardigd, om over eene Vre- de te handelen. De Landvoogdes benoemde, ten zelfden einde, van haare zyde, Lodewyk van Vlaanderen , Heere van Praat, voordee- zen Stadhouder van Holland, Joan van S. Maurits, Heer van Montharry, Prefident in den Raad van Staate,en Viglius van Zuicliem, Pre-
(2} Adr. van der Goes R'-'gift. nf/ 't jaar 1544 bl. 58,
61, 62. op 't jaar 1545. l/l. 13, 15, ï6, ty, 21, 22, 26, 275 28, 29, 40, 4'. .„ , . ■' ,, («) AüRlAAN VAN DER GuF.S Rl'glft. Op 't jaar I W>. VI. 2,
3» 4» 5' 6> 7, 8, io, u, ia, 14, i«, 17, 18, ly. «/> 6
jaar 1547. bl. 10, 17, 19, ao, 21. |
||||
|
XIX. Boek: HISTORIE. 35?
Prefident in den geheimen Raad. 't Verbond KawiÏZ.
van Vrede werdt, den vyftienden van Win- I55°«. termaand, te Binch in Henegouwen, gefloo-"" ten. 't Verbond van 't jaar 1448, tusfchen Hertog Filips van Bourgondie en Koning Ja- kob den II. gemaakt, en andere vroeger en laater O vereenk omften werden ten grondflsg van dit gelegd. De fchade, welke men elkan- deren hadt aangedaan, werdt, wederzyds, ver- effend gerekend, en de vrye onderlinge han- del heriteld. Voorts beloofde men elkande- <i ; ren onbepaalde hulp, in geval de eene of de andere party vyandelyk werdt aangetast. De Zeefchuimeryen zouden, van wederzyde, ge- weerd, en de fchade, die, door dezelve, ge- duurende het Beftand van Oogstmaand laatst- leeden, veroorzaakt was , vergoed worden. De Koning van Frankryk, de Roomsch' Ko- ning en de Stenden des Dukfchen Ryks, de Koning van Engeland en de Koning van Dee- nemarke en Noorwegen werden, van weder- zyde, in die Verbond, begreepen, Het werdt, „ op den eerfren van Grasmaand des volgenden jaars, te Augsburg, door den Keizer, bekrag- tigd (F). Ter deezer Stede, was, in Oogstmaand XXX.
deezes jaars 1550, aan eene fleepende ziekte Doodvaa overleeden Nikolaas Perenot, Heer van Gran- denHecr veile (V), van wien wy, in het voorgaande veile.1*"" gedeelte deezer gefchiedenisfen, nu en dan , gewag hebben gemaakt. Hy was, twintig jaaren agtereen, Lid van den geheimen Raad .■
f jr) Groot-Plakaatt». TV. Deel, 11. 260.
(_c) Ciiron, van E. de Veer /. «5. |
|||||
|
Z 3
|
|||||
|
353 V AD E R L. HIS T. XIX. Boks;
^arelII. Raad geweekt, en in veele netelige zaaken van
*55°. Regeeringe gebruikt. Sommigen willen, dat ■r" de jonge Prins van Oranje aan Perenot moesE dank weeten, dat hem dit Prinsdom was toe- gekend, alzo eenige Leden van den geheimen Raad, met naame de Prefideht Lodewyk van Schoore, dreeven „ dat een Ketters Zoon,ge- „ lyk Willem van Nasfau was, geen regt op Opkomst 11 het zelve hebben kon 00." Amoni Perenot, van zy- Zoon van Nikolaas, die den Geestelyken ftaat "en verkooren hadt, en tot Bisfchop van Atrecht de°1is- was verheeven, was, federt eenen geruimen fchopvan tyd, ook zeer gezien geweest, ten Hove. Ee- Atrecht. nige jaaren laater, kreeg hy 't voornaam be- wind der Regeeringe in handen (e), en heeft toen zo veel gerugts in de Nederlanden ge- maakt, dat wy niet hebben willen nalaaten, hier, in 't voorbygaan, aan te tekenen, wan- neer hy in aanzien begon te komen. (<0 Van der Haar Init. Tumult. Belg. Uhr. I. Cap, IX.
t- I25'
£>j Pont. Heutek. Rer. Auftriac. Libr. XIII. f. CoS. |
||||||
|
tt
|
||||||
|
VA-
|
||||||
|
<• VADERLANDSCHE
HISTORIE.
TWINTIGSTE BOEK.
|
||||||
|
INHOUD.
I, De Kerkvergadering te Trente hervat. Ne-
derlanders op dezelve. II. Zy wordt befloo- ten. P asfaufche Vrede. III. Oorlog mét Frank- ryk IV. Toebereidfels, hier te Lande. Mets belegerd. Verlaaten. V. Bede van tweehon- derdduizend guldens aan Holland. Ingewilligd, Gevonden. Haringvaart beveiligd. Zeekusten bezorgd. VI. Bede aan alle de Nederlanden. Twist tusfchen de groot e en kleine Steden. VII. Terouanne en Hesdin veroverd. VIII. Ver- anderingen in Engeland. IX. Onderhandeling over een Huwelyk tusfchen Filips, Prins van Spanje, en Maria, Koninginne van Engeland. Voorwaarden van het zelve. X. Vryheden aan de Duitfche en Nederlandfche Koopluiden te Londen. XL Het Huwelyk tusfchen Filips en Maria wordt voltrokken. .XII. Franfche Krygsbedryven in de Nederlanden. XIII. Zee- gevegt in de Hoofden. XIV. Twee Beden aan Holland, elk van tweehonderdduizend gul- dens. XV. Handeling over 'f geeven van Z 4 Arnfè- |
||||||
|
3<*o VADERLANDSCHE XX. Boek?
Atnpten aan de uitlanders. Oorzaakenvan,t
verzwaar en der Beden. XVI. V Privilegie cie non evocando gefchonden. Dood van En- gel Meruia. XVI], Zorg voor de bewaaring van 's Lands Privilegien. XVIIL Willem, Dirkszoon Bar des i Schoutte'Amfierdam, be- tigt van Herdooperye. XIX. Vrugteïooze Vre- dehandeling. Togt van Willem, Prinfe van Oranje. Dood van Maarten van Rosfem. Beßand, XX- Buitengewoone Beden aan Hol- land, 's Lands f'e hulden, XXI. V Lands Im- fosten, voor V eerst, alomme verpagt. Be- loop derzelven. XXII. Kar el de V befluitzig van de Heerfchappye te ontflaan. XXIII. Re- denen hiertoe. XXIV. Oordeel daarover, Hier 'te Lande. XXV. Kuilenburg tot een Graaf- fchap, en Veere en Fitsfingen tot een Mark- graaf fchap ver'heeyen. Vreemdelingen van Ampten uitgeßopeen. XXVI. Overdragt der Nederlanden, door Keizer Kar el, aan. zynen Zoon, FiLips. XXVII. Filips doet en ont- vangt den gewoonlyken eed.' XXVIII. Af ft and van Spanje en V Keizerryk. 'XXIX. Vertrek van Karel den V. naar Spanje'. Zyn afge- zonderd leeven. Zyn dood, XXX, Staat van Holland en de andere Nederlanden, ten lyde van de Overdragt. KarelII. "|~°\e Kerkelyken, die te Treme vergaderd
1^5°' \Jß waren geweest, waren, federt dat Fau-
I. lus de UI. de. Kerkvergadering naar Bononie
De Kerk-verlegd hftdt, gedeekeiy.k, derwaards , yer-
XerSade- trokken, gedeeltelyk, te Treme gebleeyen;
Svfji™ zonder, in den tyd van drie jaaren, iets te
xrente. .- ...... . , |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. gtfi
hebben verrigt, tot Hervorming der Kerke, KareU?;
waartoe de Kerkvergadering aangelegd was. ?'>&$• De Bisfchoppen, die zig te Trente ophiel- wonjt"~* den, durfden, zonder het Hoofd der Kerke, hervar» den Paus, niet befluiten: en de Bisfchoppen, die, nevens de Paufelyke Legaaten, te Bo- nonie, vertoefden, wilden, buiten bewilliging der anderen, ook niets vastftellen, om geene nieuwe fcheuring te verwekken, in de Kerke. Karel de V. prees de Bisfchoppen, die te * Trente gebleeven waren, verklagende zig» door zyne Gezanten, te Rome, ernftelyk, tegen 't verleggen der Kerkvergaderinge. Hy zag geene kans, om een einde te maaken van de gefchilien over den Godsdienst, in Duitschland, zo de Kerkvergadering geen* voortgang hadt, en hy hadt nog eenige hoop, dat fommige Proteftanten zig aan dezelve on- derwerpen zouden , wanneer zy te Trente gehouden werdt. Hy bewoog derhalve he- mel en aarde, om de Kerkvergadering we-? derom naar Trente te doen overbrengen; doch eindelyk befpeurende, dat 'er geene kans toe zyn zou, zo lang Paulus de III. leefde, be- floot hy, op den Ryksdag te Augsburg, in 't jaar 1548, zelf de hand te leggen aan 't vereffenen der Geloofsgefchillen , en eene foort van Godgeleerdheid te doen opflelien, waaraan men zig, in Duitschland, ter weder- zyde, houden zou, tot dat de Kerkvergadering nadere uitfpraak zou hebben gedaan. Doch dit opitel, welk, gelyk meer diergelyken, te vooren, ontworpen, den naam van Interim kreeg, gaf noch den Katholyken noch den Z 5 Pro-
|
||||
|
3Ö2 VAD ERLANDS CHE XX;Bob*S
JSareUL proteftamen genoegen: en werdt flegts vaa
*550, weinigen aangenomen. De Keizer zag zig ""dan, na 't overlyden van Paulus den III9 welk, in Slagtmaand des jaars 1549, voor- viel , en na dat Julius de III. tot de Paufely- ke waardigheid ' verheeven was, wederom genoodzaakt, om op het hervatten der Kerk- vergaderinge, te Trente, aan te dringen. Ju«* lius liet zig beweegen, befchryvende de Kerk- vergadering , tegen den eerften van Bloei- maand des jaars 1551. Midlerwyl deedt de Keizer, op den Augsburgfchen Ryksdag, in Hooimaand deezes jaars 1550, zyn best, om de Proteftanten te doen belooven, dat zy zig der Kerkvergaderinge onderwerpen zouden. Doch zy wilden 'er zig niet toe verbinden, dan onder voorwaarden, die de Keizer wel wist, dat, door den Paus, niet zouden wor- den toegeftaan, Neder- Karel de V, de Aartsbisfchoppen van Ments, landers Trier en Keulen en eenige andere Duitfche waards Bisfchoppen hebbende overgehaald, om zig, gezön- naar Trente, te begeeven (V), was ook be- den, dagt, om eenige Nederlanders derwaards te zenden. De Bisfchop van Atrecht, Antoni Perenot, die, met zynen Vader , Nikolaas, reeds in 't jaar 1543, op de Kerkvergadering geweest was (#), werde gebruikt, tot het be- noemen der hekwaamfte Nederlanderen , om de Geloofsgefchillen, te Trente, te helpen beflisfen, en 's Keizers belang, op de Kerk- vergadering , voor te ftaan. fty raadpleeg- de t«) Fra-Paolo Hift. du Conc. de Trente Livr. III. p. 505^
515. 52'* 534» 546, 553? 5Ö2, 565. Livr. IV. p. '584« (_i; Fra-Paolo Ltyr. I. p. 185. |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 36.3
de hierover met den Prefident Viglius , die KarelïI.
hem, fctaiftelyk, berigtte „ dat 'er, in de *t§M* „Nederlanden, die eertyds van geleerde"" : „ Luiden overvloeiden , thans zo weinige ,,, bekwaame mannen gevonden werden, dat „ hy 'er zig over fchaamen moest: dat hy, „ vooral, naauwlyks iemant wist te vinden, _,, in ftaat, om de zaaken van het Hof, te j, Trente , wel waar te neernen. Hy dagt „ wel, dat de Bisfchop geenen zin in Mon- „ niken hebben zou; doch wien hy, uit de ,„ weereldlyke of ongeordende Godgeleerden, „ kiezen zou, wist hy niet. Franciskus Son- 9, nius, Kanonnik der Domkerke te Utrecht, .,, en Joannes Hasfelius, ook Joannes Leonardï „ van der Eiken genaamd, fcheenen hem egter, „ hiertoe, nog de bekwaamften. Sommigen „ wilden 'er Herman van Gouda, Deken der .„ Lieve - vrouwen - Kerke te Utrecht, byvoe- 3, gen. Doch alzo deeze den naam hadt van „ zeer korzel te zyn, monfterde Viglius hem „ uit." Anderen getuigen egter van deezen Herman, dat. hy geheel van verwaandheid en bitterheid vry was (V). Doch dit getuige- nis is vroeger gegeven. Veelligt is hy., met de jaaren, veranderd. Voorts oordeelde Vi- glius „ dat de Bisfchoppen, die de Keizer „ naar Trente zenden zou, drie of vier God- 5, geleerden met zig neemen moesten. Ook „ behoorden 'er, dagt hy, twee Godgeleer- .„ den en een * Kerkelyk Regtsgeleerde, uit *Canonit* Q, de Leuvenfche Hooge Schoole, naar Tren-/<?. » te
• f O Erasm. Eplft. DCIV. int. Oper» 7««. UI. P. h c. 6;5.
U$t. noy. |
||||
|
3<>4 VADERLANDSCHE XX. Boek.'
KaaelII. »> te te worden gezonden, een van welken
1550. „ Ruard Tapper zyn moest, dien hy be- „ en in de Boeken van oude en nieuwe God- „ geleerden, Wyders , moesten 'er eenigé „ bekwaam© Abten van de Benediktyner -, „ Bernardyner-, Pramonftreiter - en Augufty- „ ner-orde worden uitgekipt, om naarTrènte „ te gaan; daar men eenigen uit de vier Be- ,, delorderis , en eenige zulke Kanonniken, „ die onmiddelyk van den Paus afhingen, „ byvoegen moest. Eindelyk, hielde hy van ,, dienst, dat de Keizer een hoofd Helde over „ alle deeze Geestelyken, die hunne hande- „ lingen, overeenkomftig met 's Keizers oog- ,, merken, beftierde; waartoe hy den Kan- „ felier der Ridder-orde van't Gulden- Vlies, „ Filips Nigri, of Gerardyan Feldwyky Lid ,, van den geheimen Raad, dien fommigen voor een Utrechtschman houden (W), „ of zo „ men hen, in Brabant, misfen kon, deeze „ beiden tevens voorfloeg (e),v 't Schynt dat men zig, in 't uitkiezen van Godgeleer- den tot de Trentifche Kerkvergadering, groo- tendeels, naar 't gevoelen van Viglius, -ge- fchikt heeft. Ten minde, vindt men , dat ,--If Tapper, Hasfelius en Sonnius, in't jaar 1551, • _.__L. „ derwaards, zyn afgevaardigd. Doch dat men,
gelyk Viglius wilde, den Nederlandfchen
Geestelyken een hoofd zou hebben toege- voegd, vind ik nergens gemeld. Onder de andere Nederlandfche Kerkelyken , die naar Tren-
(rf) C. V. Hoynck van Papendrecht Not. ad Vicnj
Epift. Seleft. N. CXXIX. p. 304. 1 (O Viglu Epift. Seleft. M CXLVII. p. 345. |
||||
|
XX. Bork. HISTORIE. 365
Trente werden gezonden , waren 'er vier, KakklIK
die allen, by het op regten der nieuwe Bis- lS5l> dommen ia de Nederlanden, welk, omtrent -----
tien jaaren na deezen tyd, voltrokken werdt,
met eenen myter, werden voorzien. Gerardvan Hamericourt, Abt van S. Bertyn, werdt Bis- fchop van $. Omer: Joannes Mahußus, Bis- fchop van Deventer: Martinüs Riethoven ,Bis- fchop vmTpere, en Kornelius Janfenius ,Bis- fchop van Gend (1). Ook werdt SonniusBis* fchop van 's Hertogenbosch, en federt van Antwerpen (ƒ). Ondertusfchen hieldt Karel de V. aan by de ir.
Proteftanten, om hen te beweegen, tot de Vervolg reize naar Trente. Hertog Maurits van Saxen |gB£ -£ liet zig eerst overhaalen, en gaf aan den be Vergade-~ roemden Godgeleerden, Filips Melanchton, be- ring van vel, om de punten byeen te zamelen, welken Treme, te Trente zouden moeten verhandeld wor- den. De Keizer bezorgde een breed vryge- leide voor de Proteftanten, die, tegen den Winter en in 't volgende voorjaar, te Trente kwamen. Zy kreegen 'er egter, niet dan met moeite, gehoor, en alleenlyk vryheid , om eenige voorftellen te doen. De Kerkver- gadering ging, ondertusfchen, voort, beflis- fende, in zes zittingen, door een getal van omtrent zestig Kerkelyken (a) > wederom ver- fchei-
Cf) Notit. Epifc. & Tlieol. Belgii in Conc. Trident. ap. J.
f. Foppens Nov. Diplom. Colkêl. p. 465. (1) Zie Notit. Epifc. & Tbeol. Belgii in Concilio Trid.
apud J. F. Foppens Nov. Diplom. CollecH. p. 465, 466. (2} Fra-Paolo getuigt (Livr. IV. p. 584), dachet
getal der Kerkelyken, geduurende deeze zes zittingen, äuimer boven de vier-enzestig geweest is. |
||||
|
$86 VADERLANDsXHE XI. Ëos'si
KARÈtlI, fcheiden' voornaame Gefchilpunteft, hét A*
1.55I- vondmaal, de Boete en het laatfte Oliefel be- "" treffende. Doch zy werdt plotfelyk afgebro- ken, in Grasmaand des jaars 1552, op de tyding, dat Hertog Maurits van Saxen de wapenen tegen den Keizer hadt opgevat, om de vryheid van den Godsdienst, in Deutsch- land, te verzekeren, en zynen Schoonvader, den Landgraaf van Hesfen, te verlösfen. 'e Krygsgeluk diende hem. Hy bemagtigde ver- fcheiden' fterke Plaatfen. Karel de V, thans met den Franfchen Kryg belemmerd, was buiten ftaat, om hèm te fluiten, en zag zigj. Pastaa- eerlang, genoodzaakt, op den tweeden van ^he. Oogstmaand des jaars 15 5 2, de Pasfaufche Vre- Vrede, ^ K te|reneri (g), by welke den Proreltan- ten, in Duitschkind, volkomen vryheid van Godsdienst vergund, en de rust in 't Ryk herfteld werdt. De geweezen Keurvorst van Saxen en de Landgraaf van Hesfen werden ook , uit de langduurige hegtenis gellaakt (/?). De Kerkvergadering werdt eerst weder- om hervat, onder Pius den IV, in den aan- vang des jaars 1562. De overige Gèloofsge- fchillen werden toen, in negen zittingen ^' door een veel groorer getal van Kerkelykén, dan te vooren, beflist, en de Kerkvergade- ring, Op den derden van Wintermaand des jaars 1563, beflooten. In den aanvang des jaars 1562, waren, 'er, behalve de Kardï-f naaien , honderd en tien of honderd en twaalf Bisfchoppen en Godgeleerden * in de Kerk* ver-
Cg') Do Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. III. p. 42.
(_g) Fa-\-P.-\oi,o i)ilt. du Conc. de Trcntc üvr. IV. p. 582jj 801,628,629,657,667,671,678 j 685 368ii,6t>9, 694,695,696,"' |
||||
|
3CX. Boek. HISTORIE. 367
vergadering (#). Naderhand , vermeerderde KareiÜ
het getal, tot over de honderd-en tagtig, eh r55'., ekidelyk, tot tweehonderd endertfg toe (£). ——"•■ De Befluiten der Kerkvergaderinge zyn, door tweehonderd vyf envyftig Leden, ondertekend (f). Hoe deeze Befluiten, alomme, en ook hier te Lande, aangenomen zyn* en welke gevolgen dezelven, in de Nederlanden, gehad hebben, ftaat ons, als het bedek van dit Boek verre te buiten gaande, hier niet te verhaa- |
||||||
|
De verbonden' Proteftantfche Vorften, Hen- jjj.
rik den II, Koning van Frankryk, die den Oorio* Keizer den voorfpoed, welke hem in Duitsch- ^1" land gevolgd was, misgunde, in hunne be-^f6- langen hebbende overgehaald, werden de Nederlanden, tegen het einde des jaars 1551, meteenen nieuwen Oorlog, van de Franfche êyde, gedreigd. De Keizer hadt 'er, eenigen tyd te vooren, reeds kennis van gekreegen: doch niet können bewoogen worden, om zig tewapenen (m). Ook hadt hy, ten deezea ïyde, de handen nog vol werks, in Duitsch- knd. De Franfchen begonden de vyandelyk- heden ter zee, in Hooi- en Oogstmaand. Zy hielden vyf Oorlogfchepen voor 't Vlie, vyf onder Schagen, en vyf voor Noorwegen die dagelyks, verfcheiden' Hollandfche Schepen* met Graanen en andere Oosterfche waare* gelaaden, wegnamen. Ook beroofden en na*
ttX l^'S*01-0 r!-vr- VI- f- '46' H7 »et.
J&*ï£T££' l'p'266,5ls'325 mu «P4 ™.
O) Fra-Paolo IAyr. VIH. p, 748.
C*0 Vicm Epift. Selcft. ff. CU. p. 355,
|
||||||
|
3<S8 VADERLANDSCHE XX.Soek3
KarelII. namen zy verfcheiden' Visfchers, in de Noord«!
»551- zee («). De la Garde, Admiraal der Franfche F*°" -" öalëijen, tastte, in Oogstmaand, vierentwin-
tig groote Koopvaardyfchepen aan, die, uit Zeeland, naar Spanje wilden (0), en bemag- tigde 'er vyftien vatt: welker verlies op een- entwintig tonnen fchats begroot werdt, en Hoorn en Enkhuizen zeer zwaar drukte (j>). Zelfs werden > te Hamburg, Oorlogfchepen* voor Franfche rekening, uitgerust. Ook was men bedugt, voor een aanflag op Walche- ren. Hier te Lande, waren zo weinige Oor- logfchepen in gereedheid, dat de Haringvis- fchers, verzogt om een gulden van 't Last* tot befcherming der Visfcherye, toe te ftaan , zig, door dezelven, niet beveiligd oordeel» den, en de meesten de Haringvaart, dit na- jaar, ftaakten. Ook kwam 'er verbod op, van wege der Landvóogdesfe; 't welk egter, door fommigeh, werdt overtreden, die, nader- hand , door den Prokureur Generaal, in reg- ten , betrokken werden (q). Op de tyding dat men, in Oogstmaand, eenige Nederland- fche goederen, in Frankryk, hadt aangehou- den (r), volgde (3) de Verbeurdverkiaaring }■•■ van alle Franfche goederen, in de Neder-
landen , nevens een uitdrukkelyk bevel aan alle j^ranfchen, die hier geen jaar vaste wooning gehad hadden, om 't Land te ruimen (V): en
(ii) Adr. van der Goes Rep. op 't jaar 1552. bl. 52, 56.
(o) GuicciARD. iie Reu. Belgicis p. 179.
(p~) Veuds Hoorn, bl. 2^3. Brandt Enkh. bl. 73.
(_q) Aur. van DKR Goes Regift. op't jaar 1555. bl. 12,13, art.
(t) Adr. van dhr Goes Regift.bp'tjaarif^ttbl. 1,2)3(4,5,-6»
(s) Repert. der rlakaat. van Holt. bl. 68.
(i) Den een-entwintigften van Herfstmaand.
|
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 369
en weinige dagen laater (4), werdt de oorlog, KarelII*
je water en te lande, aan Frankryk verklaard. '55*« De Stadhouder Be veren , de Staaten van 1V_ Holland, kort hierna, in den Haage, heb-Men be- bende doen befchryven, floeg voor, of men reidtzig niet, tot befcherming van Holland, eenige tottefieii- fterkten in de Maaze, het Marsdiep en hetweer' Vlie behoorde te leggen; of anders 't getal van 's Lands Oorlogfchepen te vermeerderen* Doch de Staaten oordeelden „ dat de fterk- „ ten, in 't Vlie en in 't Marsdiep, nutte- „ loos zouden zyn, alzo men, uit dezelven, „de vyandelyke fchepen niet zou können be- „ fchieten; ook zou men de Gaten der Maa- „ ze niet dan tot zeer zwaare kosten können „ verfterken, en dan daartoe nog, meer dan „ een jaar lang, werk hebben: eindelyk, was „ het vergrooten van de zeemagt eene zaak, „ waar op alle de Nederlanden, en niet Hol- „ land alleen, moest befchreeven worden." 't Een en 't ander bleef dan agter. Men ver» boodt, in Wynmaand, den uitvoer van al- lerlei Oorlogsbehoeften, en ftelde eenen tweehonderdften Penning, op alle andere uit- gaande Kooptnanfchappen. Amfterdam klaag- de, federt, zeer, dat men, onder Oorlogs- behoeften , ook Pek, Teer, Roet, Leer, Mas- ten, Sprieten en diergelyke waaren begreep, * en den tweehonderdften penning vorderde van goederen, die van en naar Gelderland, Fries- land, Overysfel en Groningen gevoerd wer- den, onder voorwendfel, dat dezelven geé- ne erf- maar t aangewonnen Landen waren % docü
(4) Den zes-entwintigften van Herfstmaand, V. Deel. A?
|
||||
|
§jró VADERLANDSCttE XX. Boek.1
ïCasïlII. doch deeze klagten vonden geen ingang f>).
7551- Te Lande, begon men zig, tegen den Win- * . ■' ter, in ftaat van tegenweer te (lellen. Maarten
••'•j. van Rosfem werdt naar Mechelen gezonden, ;:. om volk te verzamelen (jï).
Henrik de II, midlerwyl, ook den Winter
befteed hebbende, om zig te Lande fterk toe
te rusten, bragt, in 't midden van Lente-
1552. maand des jaars 1552, een Leger in Lotharin-
'<- gen; bemagtigende aldaar verfcheiden' Plaat-
ffen. In Hoóimaand, viel hy in Luxemburg,
alwaar hy, insgelyks, eenige Steden innam. Daartegen deedt Maarten van Rosfem, om- trent deezen tyd eenen inval in Champagne en in Lotharingen, 't platte Land, volgens zyne gewoonte, alomme afloopende en ver- woestende (V). Mets be- Na 't fluiten van de Pasfaufche Vrede, was
legerd. het Keizerlyk Leger eerst in ftaat om iet van
belang tegen Fiankryk te onderneemen. Het was tienduizend Paarden en honderd zestien vendelen Knegten fterk, en kostte den Keizer, niaandelyks, zes tonnen fchats (w). De Her- tog van Al va en de Marquis van Marignan hadden 'er het Opperbevel over, en floegen, in Wynmaand, het beleg voor Mets, welk, ïn 't voorjaar, aan de Frarifchen overgegaan, * en federt merkelyk verfterkt was. Terwyl dit beleg duurde, werdt het Keizerlyk Leger ver- meerderd , met de benden, die, in de Ne- derlanden geworven, door den Hertog van ■ Hol- Ct~) Adr. van tier. ,Goes Regiïl.op 't jaar 1551.M.7 ,%,io,i%*
C<0 Nieuwe Chron van Brab, U. 311.
Cv~) Chron. van E. de Veer. ƒ. 118.
(yO A{>r. van der Gqes Regift. op 't jaar 1552. W. 5&i,
|
||||
|
imimm^mmmmi
|
|||||
|
XX. Boeü. HISTORIE;. &t
Hoftein , door Lamoraal , Graave van Eg- KarèlII;'
mond, en door Jan van Hennini Heere van Jffi. Bosfti, derwaards geleid werden» De Keizer ^* zelf kwam, tegen 't einde van Slagtmaand t in't Leger, en zondt Egmond af, om Toul op te eifchen; doch de Bevelhebber antwoord- de „ dat hy, hierop , eerst na 't overgaan „ van Mets, en na dat hy zig, zo lang als de „ Hertog van Guize, die binnen Mets ge* „ boodt, verdedigd zou hebben, zyne ge- „ dageen zou laaten gaan*" Karel de V. flaagde, ondertusfehen, ongelukkig voor Mets* Het hevig vuur en de gedüurige uitvallen der belegerden waren oorzaak, dat hy weinig of niets vorderde. Hier floeg het jaargetyde toe, welk hem, eerlang > noodzaakte , de Stad, op den tienden van Louwmaand desjaafs 1553, te verlaaten. InPikardye* werwaards de Graaf van Roeulx, met eenen hoop volks» getrokken was, en in Italië, waren de meeste onderneemingen der Keizerfchen ook ongeluk- kig uitgevallen (V). De Winter werdt derhalve befleed* om zig, tegen 't volgende jaar', in j beteren ftaat te Hellen. In Louwmaand des jaars 15^2, hadt de ü V*..
Landvoogdes reeds alle de Nederlanden , te^eeh^ Brugge, doen befdhryven, en aan elk eehe derddui*' Bede gedaan, om de kosten van den Fran-zend fchen oorlog te vinden. De Prefident Viglius fiuldsn*»' vertoonde die van Holland, in 't byzonder,- dat's Keizers uitgaa ven, in 't voorleeden jaar*- veel meer dan zyne inkomften beloopen had- den i (aO Daniel Tonn VIII. p> 52—77. 6hron. van È. be Vhé*''
j\ wo, Ui, Aa a
|
|||||
|
374 VADERLANDS CHE XX. Boek;
KÄMxIIi',, draagen als Vlaanderen, en meer dan Bra-
i552» „ bant, waarvan Zeeland flegts het derde en „ Holland de twee derde deelen opbragt: dat „ de andere Nederlanden zo wel, by gebrek „ van neeringe en door de overftroomingen, „ geleeden hadden, als Holland, daar men „ den handel der Engelfche en Schotfche „ Wolle en de vaart op de Oostzee nog vry- „ hadt; dat men, tenonregte, bedingen wil - „ de, dat de penningen ter verdediging van „ 't Land zouden worden gebruikt, alzo zy „ alles, wat van de Bede inkwam, befteed- „ de, daar 't de nood meest eischte. Gou- „ da, welk, ter oorzaake van 't afbranden „ der Kerke, oordeelde, eenigzins te moe- ,, ten verfchoond worden, moest, meende , „ zy, zo wel als de anderen, betaalen , en „ Delft zelf, onaangezien de twintig jaaren, „ geduurende welken, het vry van lasten ver- „ klaard was, nog niet verftreeken waren , „ moest, verftondt zy., zo veel opbrengen, DeStaa- „ als in den jongden oorlog." Zy befloot tenbe- M dat zy niets van haaren eisch kon laaten billigen. m vallen, alzo de andere Landen, die reeds „ in de volle, Beden bewilligd, hadden, dan ook „ afflag zouden vorderen." De Staaten, 't bewilligen zo lang vertraagd hebbende, als eenigzins doenlykwas, moesten, eindelyk, den negenden van Grasmaand, belooven de vol- le tweehonderd duizend guldens te zullen op- Mldde- brengen (y). De helft zou men vinden op de len, om gchildtalen, volgens den voorilag der Edelen. Doch'
(y) Adrimh van dek. Goks Regift. op 't jaar 155a. hl. a,
S, 5, 6.7« 8» 9' '4, 15, 16' 17. I8j %9, ao> »»» **> «Sji *4> 25, tf> 28, 5i= 35> 3Ö, 37> 42« |
||||
|
XX. Boek; HISTORIE. 37-5
Doch om de andere helft te bekomen , hadt KarelIH
men byna 't gantfche jaar werk. Meester i552> Jakob van den Einde,, Penfionaris van Delft, , "* iloeg voor „ dat men dezelve , geheel of ten vinden „ deele, zou können vinden, uit een Haard- „ ftedegeld, van welk alleen de vier bidden- „ de Orden, de Leproozen en de gemeene „ Gasthuizen verfchoond zouden worden, en „ de telling gedaan, in de Steden, door Bur- „ gemeesteren, en ten platten Lande, door „ de Officieren; mids de Huisjes, die hon- „ derd guldens en minder . waardig waren, „ verfchoonende, en elke Haardftede niet „ hooger dan met drie Huivers of zeven groo- „ ten belastende, 't Gene dit Haardftede- „ geld minder dan honderdduizend guldens „ zou opbrengen, zou men, uit den impost „ van een Huiver op elk vat Biers, können. „ vinden." Dordrecht, Haarlem, Delft en Amiterdam (temden in deezen voorflag; doch meenden dat, al konden fchoon de volle hon-, derdduizend guldens uit het Haardftedegeld, Worden gevonden, men nogthans een gedeel-r te derzelven, by verkooping van Renten, vin- den moest, op dat ten Hove niet gezeid mögt worden, dat men genoeg in ftaat was, om de, Bede, uit eene redelyke belasting, in zig zei-- ven, te vinden. Doch Leiden en Gouda meen- den, dat het Haardftedegeld te veel tot last • van de geringen komen zou, en de ryken te veel ontlasten, vooral in Plaatfen , daar de Huizen 't meest gelden mogten; waarom zy verftonden ,• dat men de vereischte fomme liever op de waarde der Huizen, in koop of in huure, behoorde te vinden. Zy vergelee- Aa 4 kea |
||||
|
376* VADERLANDSCHE XX. Boes:
ïtARELÏI. ken zig_egter, federt, met de andere Leden,
Ï£S2. mids men elke Haardftede met meer niet dan '""""""*" vyf grooten, belastte. Doch naderhand be-
flpot men, om vyftigduizend guldens te vin- den, welken men fpoedig noodig hadt, zes ftuivers op elke Haardftede te leggen. En deeze belasting werdt zo fcherp ingevorderd, dat men de Steden noodzaakte, om voor onvermogende Ingezetenen te betaalen (2), en den Prins Tan Oranje en den Graaf van Hoorne, die betaaling weigerden, in regten betrok (a). De andere vyftigduizend guldens poogde men te vinden, by verkooping van Losrenten tegen den penning zestien, veer- tien of twaalf, en van Lyfrenten, op een lyf alleen, tegen den Penning agt, zo wel bui- tens als binnens Lands. Doch de Ontvanger wist geene genoegzaame Koopers te vinden. De Staaten verzogten verlof, om de Ingeze- tenen tot koopen te mogen dwingen. Doch de Landvoogdes wilde hiertoe niet verdaan. Ook vondt men, eindelyk, nog Koopers van Losrenten, tegen den penning twaalf, onder anderen te Delft en in Zuidholland (b~). Omtrent de eerfte honderdduizend guldens,
die op de Schildtalen gevonden werden, was beflooten, dat de groote Steden Dordrecht, Haarlem, Leiden en Gouda de gewoonly- ke kwytfcheldingen zouden genieten. Doch toen deeze penningen werden omgeflaagen, be-
£z~) Veuus Hoorn, bl. 264.
(«j Adriaan van der. Goes Regift. op 't jaar 1553. tl. 29,
go, 31, 40, 42, 4?5 64, 6'), (>7> 7~' OP 't jaar 1553. tl. 3, 3: 9- 43» 52- , ■ (_b j Aorman van der. Goes R?gi(l. op 't jaar 155a. tl. 4»j
5?j S8» 59» 6os fo, 63, £4, 66, 6f, 71, , |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 377
bevondt men, dat de kleine Steden en 't plat KarelIL*
te Land, welken men doorgaans geene kwyt I55?' ' fcheldingen toeftondt, veel hooger belast wa- ren, dan zy oordeelden te behooren : waar uit geen klein ongenoegen , tusfchen de groote en kleine Steden, ontftondt (c). In Zomermaand deezes jaars, was men, ter Midde-
Vergaderinge van Holland, bedagt geweest ,ie" tot op het vinden van middelen, ter beveiliginggw^er der Haringvisfcherye, die, voorleeden najaar,Hating. tot groot agterdeel voor 't Land, genoegzaam vaart, geftaakt was. Twee werden'er voorgeflaagen: het verwerven van Brieven van Vrygeleide van Frankryk, of het uitrusten van een be- kwaam aantal van Oorlogfchepen. In Zeeland, hieldt men het eerfte middel voor gemakke- lyker, kosteloozer en veiliger. Doch in Vlaan- deren, hadt men 'er tegen ingebragt, dat de Franfchen, in dit geval, zo wel mogende vis^ fchen als de Nederlanders, den Haring in prys zouden doen daalen, en hunne Vlooïen rykelyk van mondbehoeften können voorzien, waaraan zy gebrek zouden hebben, zo hun het visfchen, door Oorlogfchepen, belet wërdt. Men hadt 'er bygevoegd, dat de Franfchen, veelligt, hun woord niet houden zouden, en, , genoeg gevangen hebbende , boven Vryge- leide boven al, den onzen den Haring ont- rooven. De Landvoogdes neigde ook tot deeze laatfte meening , vorderende, van Vlaanderen, zes, van Zeeland, vier, en van Holland, als fterker ten Haring vaarende dan een
fc~) Request van Ao 1553, h> Brandt Enkh il, 75. Zig
9St Cluwi. van E. de Vüer/, 117. '—" :...<■ «J-. -. .. . : j
Aa 5
|
||||
|
—--------"-W- -■■ ——T-—-
|
|||||
|
37g VADERLANDSCHE XX. Bona .
Sgsxt.lt. een van deeze twee Landfchappen, agt Oor-
; *552, Jogfchepen, Doch in Holland, was men meer ~ voor 't visfchen onder vrygeleide. Men merkte aan „ dat agttien Oorlogfchepen niet opmo-< „ gen zouden tegen de magtige Franfche „ Vloot; dat de Haringteelt ook, grooten- „ deels, voorby zyn zou, eer deeze Vloot . % gereed zou können zyn; dat de Buizen, ïrv „ voorige tyden, weinig dienst gehad hadden „ van Oorlogfchepen, die zig meest aan Land ..;,, en in de Havens plagten te houden; dat de „ Franfchen genoeg mondbehoeften wisten te ,, krygen, zelfs uit deeze Landen, al werdt „ hun de Haringvisfchery belet; dat de Ha- „ ring, als men op' vrygeleide vischte , ten ,, minften zo veel opbrengen zou, als, wan-; ,■, neer men in de kosten eener uicrustinge „ moest draagen: dat eindelyk de Franfchen, „ tot nog toe, de vry geleibrie ven in agting „ gehouden hadden, en dat Vorften, door- ,V gaans, hunne Brieven gefrand deeden." De Landvoogdes bleef egter by haare meening, verklaarende rondeiyk, dat zy den Koning van Frankryk niet betrouwde. Ook zeide zy, berigt ontvangen te hebben, dat hy niet meer dan twaalf fchepen in zee hadt; waar tegen, die van Holland zig met agt fchepen genoeg zouden können befchermen. 't Slot was, dat men, tot Oorlogfchepen, of tot het ftaaken van de Haringvaart, befluiten moest. Men vondt dan geraaden , der Landvoogdesfe een lastgeld van twee guldens aan te bieden, mids zy agt-entwintig Oorlogfchepen en vier Jagten in zee bragt. Eindelyk kwam men , eerst in Oogstmaand, overeen „ dat de Ste- „ den
|
|||||
|
XX. Boek. JÏ..I STORI E.' 379
„ den en Vlekken, zig met de Haringvaart KarelIÏ.
„ ge.neerende, agt Oorlogfchepen in zee zou I552- 5, den brengen, mids daar tegen genietende"* „ i. twee guldens van ieder last Haring, welk „ de eerde reize gevangen werdt, en daarna „ een lastgeld naar behooren. 2. hun aandeel „ in twaalfduizend, guldens, die de Land? „ voogdes, tot befcherming der Visfcherye , ' „ zou opfchieten, welk aandeel op zesdui- „ zend guldens begroot werdt. 3. de driedui- „ zend guldens, die 't gemeene Land beloofd „ hadt te zullen opbrengen." De agt,Schepen werden terftond gereed gemaakt. Delft en Rotterdam bragten 'er,elk twee in zee. Schie« dam met Briele, Goereede, Bommene, Vlaar- dingen en andere Vlekken ook twee, en Enk- huizen een gelyk getal , waar mede men de Haringvaart, dit jaargetyde-, genoeg be- fchermd rekende. Doch men bedroog zig. Daar werden omtrent vyftig Buizen geno- men (d). Tot geleide der Koopvaardyvloo- te naar 't Westen, waren, al in Bloeimaand, eenige Oorlogfchepen in gereedheid gebragt, welken, met een groot getal van Koopvaar- dyfchepen, in zee liepen, en eene gelukkige reis naar Spanje deeden (e). Om de koste» op deeze uitrusting te vinden, hadt men een' Impost van twee ten honderd gelegd op al wat van en naar 't Westen gevoerd werdt. Sommigen hielden dit te ftryden met de Pri- vi-
^d~) Aduiaan van der. Goes Regift. op 't jaar 1552. M.43«
45, 45-48» 49» 5°> 515 5=> G3j54s 55, 5<5» 5?, 61. op 't jaar. 1553. bl. 5. , (O Chrqti. van E. de Veee. ƒ. 117 vcru Viglii Epift, Se?
|
||||
|
38o VADERLANDSCHE XX. BoEK;
WIL Plegien van Tolvryheid. Doch anderen oor-
eJ^___ deelden, dat men deezen Impost, enkelyk «beeren ter beveiliging der Koopvaardy, niet ate een Tol kon aanmerken, 't Stuk werde door Gemagtigden der Staaten, onderzogt, die de eerde meening toevielen. Men befloot derhalve vooreerst, het affchaffen van ge- melden Impost, by Verzoekfchrift, ten Hove te vorderen, en 'er, na 't eindigen of bedS ren van den tegenwoordigen oorlog, ernE op te dringen. Ook werdt 'er de KoopS- T* v ylr C,jaa/ I554' van °ntheeven (f) ^fcfcl^^?' *W<*e - frie-
de* be- f-he Stranden, die, door de Franfche Oor- eorgd. logfehepen, gedreigd werden, werdt, om- trent deezen tyd, ook zeer gezorgd <V) De Landvoogdes beval den Heere vin Beieren Stadhouder van Holland en Zeeland, v er Re-' gimenten Knegten, langs de Kusten, te leg- gen. Ook is er nog blyk voor handen, dit hy, wat kater, de Zeedorpen in Ho land vangefchut voorzien, en onder anderen, die IT^ÏTu gdaSt -ÏHffi aSC ^lkonettln of
ander gefchut op raderen, met de kogels en -1 verder gereedfehap daar toe beVoof nde" te Egmond op Zee, te leveren Ch\ Men raadpleegde met ervaaren' luiden, over de beste middelen, om de Stranden te beveili- gen. Ook werdt, meen ik, de Graaf vaq Arem-
il- 37- " S ' 4' "f * }"*r '534«
is?!?*™1*™ VAN DER G0ES Re8ifl- #''W '652. U. 35,
■tf> BiUf van X[V?JUnvXV. CUV.^BqoMK, AJk*. W.,^,
|
||||
|
XX. Boek; HISTORIE. 3S1
Aremberg, Stadhouder van Friesland, Over- Karm-EL
ysfel en Groningen, ten deezen zelfden einde, '5 * < naar Friesland gezonden (*'); doch wat hy hier, tot beveiliging des Landfchaps, verrigt hebbe, is my niet gebleeken. De Veldtogt in Lotharingen was, dit jaar, vr.
ongelukkig geflaagd, voor den Keizer; die, Nieuwe terftond na 't opbreeken van 't beleg van Bede aaa Mets, op middelen bedagt was, om vroeg in Neder, 't veld te verfchynen. En alzo hiertoe , in landen, de eerfte plaatfe, wederom geld vereischt werdt, befchreef hy de Staaten van alle de i553« Nederlanden, in Sprokkelmaand des jaars *- 1553, te Brusfel; vorderende hier, van Bra-
bant, eene Bede van zeshonderdduizend Ka- rels guldens, die niet dan by wege van een Schoorfteengeld van twintig ftuivers in de Ste- den , en van vyftien ftuivers ten platten Lande gevonden worden können (£). Van Holland, werden driemaal honderdduizend guldens ge- eischt: en aan de andere Landen gefchiedden Beden naar evenredigheid. De Staaten, hier- op ter Dagvaart befchreeven , vonden zig, naar gewoonte, zeer bezwaard over deeze Bede. De Edelen merkten aan „ dat het „ Land, binnen een jaar, zevenhonderddui- „ zend guldens aan den Keizer verftrekt hadt; „ dat de Haringvisfchers, in 't voorleeden „ jaar, wel honderdduizend guldens ten ag- „ teren waren geraakt; dat zy, hierom, niet „ meer dan tweehonderdduizend guldens kon- „ den toeftaan, te vinden honderdduizend CO Vioni Epift. SeleÄ. N. CLV. p. 360.
ik) C/won, van fi. »e Vber ƒ. 131. |
||||
|
38l VaDERLANDSCHE XX.BoéïS
KarïlII.^ guldens op de Schildtaleni en het overige
>^53- j? uit een' tienden Penning op de vaste goede- „ ren, die, naar hunne rekening, honderd-en- „ veertig of honderd - envyftigduizend gul- „ dens zou opbrengen." Dordrecht en Haar- lem waren 't genoegzaam eens met de Ede- len. Delft floeg voor, dat men de Ingezete- nen, gelyk in 't Noorderkwartier gewoonlyk gefchiedde, op zekere fchotponden moest (lellen, naar dat zy gegoed waren: doende 9 by voorbeeld, die vyftig ponden vlaams ge- goed waren, een half fchotpond, die hon- derd, een heel, die tweehonderd, twee, die vierhonderd, vier betaalen; en zo voorts, toe agtduizend ponden vlaams, die op vyf entwin- tig fchotponden moesten worden gefield. Lei- den wilde een' tienden Penning heffen van al- le inkomende goederen, twee deelen ten las- te van den Eigenaar, en een ten laste van den Bruiker; 't gene 'er te kort kwam, moest 3n de Steden/ gelyk de gewoonlyke Beden , en ten platten Lande, uit een Morgengeld van vier, drie en een halve, en drie ftuivers, naar de gefteldheid der Landen, gevonden worden. Die van Amflerdam waren 't genoegzaam eens, met de Edelen, Dordrecht en Haar- lem. Alleenlyk merkten zy aan, dat men de Huizen, die niet boven zes guldens aan hüu- re déeden, van den tienden Penning- wilde ontlasten, doch dat 'er zulken weinig in hun- ne Stad gevonden werden, fchoon 'er veelen waren, van welken de Eigenaars, jaarlyks ? niet meer dan een pqnd vlaams zuiver geld rekenen konden, welken zy oordeelden, das insgelyks behoorden vry tezyo. Gouda voeg- |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 383
de zig hier by. Naderhand kwamen de Ste- Karej2L'
den eenpaarig tot tweehonderd - en vvftigdui- *553*.. zend guldens, te vinden uit den tienden Pen- ning op de vaste goederen, op de Schildta* len, en uit een Morgengeld van vyf, vier en drie ftuivers. Alleenlyk hieldt Gouda zig te hoog gefteld in de Schildtalen. Doch men wilde verfcheiden' voorwaarden bedingen , ia welken de Landvoogdes niet bewilligen kon: de voornaamften waren affchaffing van den Im- post van twee ten honderd, vrye vaart West- waards, en visfchery onder Vrygeleide, ofby fiilzate. Ook wilde men geene Ampten, bui- Geene ten dat van Stadhouder, aan uitheemfchen be- AmP^ geven hebben: waarop de Landvoogdes zei- i,eera- " de „ dat zy niet veele Ampten aan uitneem- fchea «e „ fchen gegeven hadt, en niet dan aan zul-geevea „ ken, die zy bekwaamer vondt dan de Inge- verz°ss» „ boornen , ten zelfden tyde , naar deeze „ Ampten, ftaande." Eindelyk, moesten de Staaten, in Grasmaand, in de volle Bede , bewilligen. Gouda toonde zig, federt, on- willig, om naar de Schildtalen te draagen. Ook was de Graaf van Egmond, die beweer- de regt te hebben, om de Beden, in zyne Heerlykheden, zelf te innen, weigerig, om tot deeze Bede te betaalen: gelyk hy ook, in 't voorleeden jaai% reeds tegen de bewilliging in de Bede van tweehonderdduizend guldens geprotefieerd hadt (/). Die van Voorne en Putten begeerden ook van den tienden Pen- ning vry te zyn. Doch de Staaten gaven den Ontvanger last u om alle on willigen , by v exe- £0 AdkjaaS VAP hï.R. Goe* Regift. op 't janr 1552. il. 10,
|
||||
|
>
|
|||||
|
S84 VADERLANDSGHE XX. Böek;
'executie, tot voldoeninge te noodzaaken (ni)<
't Bleef, ondertusfchen, diftfaar, niet by deeze Bede van driehonderdduizend guldens. In Oogstmaand, vorderde de Keizer nog twee- honderdduizend guldens van die van Holland. Van ruim honderdduizend guldens moesten zy, terftond , Schuldbrieven , ten laste der zes gro o te Steden, leveren; die de Keizer tot gereed geld maaken kon. Sommige Steden wilden egter, volgens gewoonte, wederom iets afdingen van deeze Bede. Doch die van Leiden merkten aan, dat zulks, by de voori- ge Beden, niet doenlyk geweest zynde, ook nu met geen' grond te verwagten was. Men kwam, derhalven, in 't begin van Wynmaand, tot eene eenpaarige bewilliging in de volle Be- de, die, by verkooping van Los- en Lyfren- ten, gevonden werdt. Men ontving van de Koopers wel tot tienduizend ponden van veer- tig grooten aan gemaakt zilverwerk. De Land- voogdes nam het, ten deezen tyde, tot twee- endertig ftuivers de once, in betaaling (jï). Doch ten zelfden tyde, losten de Staaten eeni- ge oude Schuldbüeven af, 't welk de Ontvan- ger, heimelyk, door de tweede hand, wist te beleggen, op dat men, ten Hove, niet mer- ken -zou, dat het Land thans Bog in ftaat was, om fchulden af te doen (o_). By 't bewilligen in de Bede van driehon-
derd. (tn) Arni. van der Goes Regift. op't jaar 15^3. hl. 4,5,6,
7, 8, 10, 11, 12, 13, 14,15. 16 17, 18. 2;, 23', 3', 32, 43»
'n~) Aop.iAAN van der Goes Rcgift. op 't jaar 1554. il. 1,
O) Adriaan van der Goes Rcgift. op 't jaar 1553. bl. 29,
3«> Si, 33» 34» 3ï> 36> 38, 4°s 4'» 44j 45, 4$, 47 j 4ü« |
|||||
|
■WMPM*
|
|||||
|
XX. Boek: HISTORIE.1 3%
derdduizend guldens, die, ten deele op de KarelII,
Schildtalen, werdt omgeflaagen, hadden de J553. groote Steden ftaat gemaakt, op het genieten"" der gewoonlyke kwytfcheldingen. Doch de kleine Steden, voorziende, of vreezcnde, dac deeze kwytfcheldingen, wederom, geiykvoor- been , ten haaren laste, zouden komen; ver- voegden zig, kort na 't bewilligen in de Be- de, met een verzoekfehrift aan den Keizer, waarby zy, vooraf, het ongelyk, haar, door de groóte Steden, in 't voorleeden jaar, aan- gedaan, en nu op nieuws gedreigd, vertoond hebbende, verzogten „ dat den Ontvanger - „ Generaal van 's Keizers Beden in Holland ge- „ last mögt worden, de penningen, welken zy . „ reeds te veel betaald hadden, om te flaan, „ over de groote Steden; dat de Beden, j, voortaan altoos, Schildtaah gelyk, mogten „ worden omgeflaagen, en dat 'er altoos Ge- „ magtigden van vier kleine Steden op de Be- „ den befchreeven mogten worden, om der- „ zelver belangen voor te liaan, 't Verzoek- fchrift werde, volgens de rondigheid dier ty- den, met deeze, woorden, beflooteh,. Dit ■doende, zal uwe Roomsvh-Keizerlyke Majefi'e'it 'wel doen. De verzoekers waren Burgemeesters en Regeerders der kleine Steden van Rotter- dam, Schoonhoven, Gorinchem, Schiedam, Heusden, Vlaardingen, den Haage , Alk- maar, Hoorn, ,Enkhuizen, Edam , Monni- kendam, Meden blik en Texel. Doch op hun verzoek kwam geen ander antwoord, dan dat 'er de Landvoogdes zo veel o^zigt op nee- men zou, als zy naar billvkheid zou vinden , 1' V. Dèèl. Bb jgj |
|||||
|
&6 VADERLANDSCHE XX.B<mö
te behooren Q>). Hier by bleef het, federt.
De kleine Steden konden nimmer verwerven, dat zy, wederom, gelyk van ouds, op de Graaflyke Beden befchreevsn werden, en fom- mige moesten de Excynzen merkelyk ver- hoogen, om het aandeel te vinden, welk zy, volgens de fchikkinge der Edelen en groote Steden, in de Beden, draagen moesten (</). Over 't Land in 't gemeen, werdt nu, volgens Staatsbefluit, de tiende penning van Landen, Huizen en erven geheeven (/•). Om welken te fchatten, in elke Stad, kleine en groote, zes bekwaame en eerlyke perfoonen , niet zynde in de Wet, gemagtigd werden (/). Ook moest men den tienden penrting van alle de Visfche- ryen onder Holland betaalen (V). De Haring- vaart was hier in tamelyken bloei, wordende van Enkhuizen alleen, omtrent deezen tyd, honderd enveertig Buizen uitgerust (ii). Men hadt, dit jaar, wederom veel overweeging ter Dagvaart gehad, om dezelve te beveili- gen <V), 't. welk, door middel van omtrent twintig Oorlogfchepen, waarroe de kosten , uit den ge melden tienden penning, gevonden werden, fchynt gefchied te zyn. De omflag des tienden pennings van de waarde der Hui- zen en erven binnen Amfterdam beliep thans dertienduizend en eenige honderd guldens. Doch
■ lp') Request Ao. 1555, by Brandt Enkh. bl. 75. ...
(q), i.RA^BT Enkh. bl. 76,77. Brief van den 6 Decemb 1533,
ly Boomkamp AVkm bl. 121. (r ) Repert. der Plakaat. van IIoll. bl. 73.
is) Brief van 127 May 1553, by Boomkamp Allan, bl. 120.
(*) Repert. der Plakaat. W. 7Ö. j
(«J Brandt Enkh.'bl, 781 ,
(y) Aorjaan van der Goes Regift. op 't jaar 155 . W». ij
%$, 20, 21, 20, 28, S9.
i
|
||||
|
XX. Boek: HISTORIE. 387-
Doch 't fchynt, dat deeze fomme niet volko- KarslIXj-
men in 's Lands kasfè gekomen is. Immers I553« men heeft den Amfterdamfchen Burgemeester, ** Henrik Dirkszoon, die thans 't meeste gezag
voerde in de Stad, federt befchuldigd, dat hy 'er meer dan vierduizend guldens van agter gehouden hadt (V). De Keizer door het afkondigen van eene VIT.
aJgemèene vryheid, om allerlei mondbehoef- Terouaa« ten, zonder betaaling van twee ten honderd, fje®jjtt waarmede de uirgaande Koopwaaren nog be- ftormen- last bleeven, naar 't Leger, te mogen voe- derband ren (V), zyne benden, rykelyk, van voor»inSeno^ raad voorzien hebbende; beval den Graavemea* van Roeul&, 't beleg van Terouanne in Ar- tois, tegen 't einde van Grasmaand, t® on- derneemeni De Stad werdt egter niet be- ftormd, voor den twaalfden van Zomermaand ; doch de belegeraars werden, met verlies, te ruggedreeven. Men begon toen, op nieuws, aan de loopgraaven te werken, en voltrok ze* eerlang, tot aan de graft toe. De twintigfte ; van Zomermaand was tot een' tweeden ftorm
gefchikt. Doch de belegerden, de toebe- reidfels hiertoe gewaar geworden zynde, zog- ten in onderhandeling te komen. Terwyl men hiermede bezig was, begonden de Duitfchers en de Nederlanders den aanval ongelast,enbe- magtigden de Plaats ftorrnenderhand fjy_). Zjf regtten een ysfèlyk bloedbad aan, in deeze overoude Stad, welke, kort hierna, op 's Kei- zers bevel, ten gronde toe, verdelgd werdt, ';. 1 " e%
6'/) Hoopt II. Boek, bl. 61. . , ,,„,,,.
Xx) K-epert. der Piakaac. bl. 72, ?6i
if) YißhH E^ift. Sei N. cLVl. p. 3% Eb 3
|
||||
|
388 VAD ERLANDS CHE XX. Boek«
XftÄELlI. en federt, nimmer, wederom herbouwd ge-
1553. ' worden is (2). Hesdin werdt, wat laater, op f- en ook geheellyk verwoest. De naam alleen is bewaard gebleeven, in eene Stad, welke de Keizer, in 't volgende jaar, omtrent een vier- dendeel uurs van het verwoest Hesdin, fügten deedt, en welkfe Hesdlnfert genoemd wordt (a). De Veldtogt deezes jaars eindigde met een he- vig fchutgevaarte, tusfchen een gedeelte des _,:■';'. Keizerlyken Legers, welk, onder geleide van Lamoraal, Graave van Egmond, en van eeni- ge anderen, tot aan Amiens, doorgedrongen was; en de Franfchen, onder den Hertoge van Mommeranci. Verfcheiden' voornaame Kei- zerlyke Legerhoofden lieten hier't leeven. Van de 'Franfche zyde, werden'er eenigen gevan< gen genomen (F). VIII. ' Terwyl de oorlog, tusfchen Karel den V. Yerand.e-en Henrik den II, dus hevig werdt voortge- Se"mzet' waren 'er> in LnSeland' veranderingen land. voorgevallen, die merkeiyken invloed hadden, op de belangen van beide deeze Mogendhe- den,, en op den Staat der Nederlanden. De jonge Koning, Eduard de VI, lang aan eene borstkwaaie gekwynd hebbende , overleedc eindelyk, op den zesden van Hooimaand dee- zes jaars. Volgens den Uiterften . Wil zyns Vaders, moest hy worden opgevolgd, door Maria, Dogter van Henrik den Vlll en van Katharina van .Arragon, Doch Eduard hadt, ,...;/;- ;... 1 .;. ui korc
' fz~) Daniel Tom. VIII. o. 83.
' («O | 3. Marchet, de Morbii atque Hcdini Expugnat. ep.
$. Schardium Tom, II. p. 577- Daniel Xom Villi pi'ßsi f
£ i) Dd>NJSb Tom. VUL p- 86. Ctaon, van E.- de Vber/. 125* j
|
||||
|
XX. Boek. HISTORIE: $r$
kort voor zyn' dood, de Kroon befproken aan KarmXL
Joanna Gray, Dogter van Henrik, Hertoge van lSSd' Suffblk, en van Frangoife Brandon, die eene" Dogter was van Koning Henriks jongfte Zus- ter Maria, Weduwe van Lodewyk den XII, Koning van Frankryk, en naderhand her- trouwd aan Kar el Brandon, Hertoge van Suf« folk. Francoife kon, volgens den Uiterften Wil van Henrik den VIII, eerst aan de Kroon komen, na't aflterven van Elizabet., Dogter van Henrik en van Anna de Bollen. Doch E- duard, aangezet door Jan Dudlei, Hertog van iNordhumberland', wiens Zoon, Guilford Dudlei, onlangs met Joanna Gray gehuwd was, be- floot haar, met agterftelling van Maria en E- lizabet, de Kroon te befpreeken. Men hadt den jongen Vorst doen verdaan, dat het werk der Hervorminge, welk, onder zyne Regee- ring, gelukkiglyk was voortgezet, t'eenemaal verydeld ftondt te worden, zo Maria, na hem, op den Troon klom, zynde zy voor zo yve- ïig Roomschg^ind bekend, dat zy, in 't jaar 1551, toen men haar dringen wilde, tot het aanneemen eener nieuwe Geloofsbelydenisfe, op 't punt geftaan hadt, om 't Ryk te verJaa- ten, en met eenige Schepen, die de Land- voogdes haar van hier hadt toegefchikt, de wyk naar de Nederlanden te neemen. Doch deeze toeleg werdt gefluit, en aan Maria, fe- dert, eene tamelyke vryheid van Godsdienst vergund. De Prinfes Elizabet yverde, zo lang haar Broeder regeerde, zeer voor de Hervor- minge, en fcheen, derhalve, zo men Maria wilde uitfluiten, eerst in aanmerking te moe- ten komen, om Eduard den VI. op te voïgen. 13 b 3 Doch |
|||||
|
./
|
|||||
|
$9o VADERLANDS CHE .XX. Boek
.^arelII. Doch de Hertog van ; Nordhumberland ,y die
'553- de Kroon in zyn Huis zogt over te brengen, -*es "zou hier by zyne rekening, niet gevonden hebben. Hy deedt 's Konings keuze dan val- len op Joanna Gray, die, uit hoofde van den afftand haarer Moeder , geoordeeld werdt , regt te hebben tot hat Ryk; doch niet dan met moeite bewoogen werdt, tot het aanvaar- den der Kroone. Zy vaardigde terftond ie- mant af naar den Keizer, om. hem van haare komst tot de-Kroon te verwittigen. Doch Karel weigerde haaren Gezant gehoor, en zondt den Brief, dien zy hem fchreef, on- geopend te rug. Maria, die naar 't Land- fchap Norfolk geweeken was, en den naam van Koninginne, ondertusfchen, ook aangeno- men hadt, kreeg, eerlang, zo groot een' aanhang, dat zy, zelfs binnen Londen, zon- der iemants wederzeggen, voor Koninginne werdt uitgeroepen. Joanna Gray lei toen de Koningklyke waardigheid af, die zy, nietmeep dan negen dagen, bekleed hadt: en werdt, eerlang, zo wel als verfcheiden' haarer me* deftanderen, openlyk onthalsd. Maria was naauwlyks gevestigd op den Troon, of zy tradt met den Keizer in onderhandeling over de beste middelen om den ouden Godsdienst in Engeland te herftellen (c): waarvan zy, zo lang zy leefde, genoegzaam haar eenig werk ge- maakt heeft. IX, Doch Karel de V. zogt zyn byzonder voor- Onder- deel te doen, met de Stptsverandering in hande- : En- CiO P. V. Narrat. Hitt. apud S. Schard. 7b«. Ü. p. 631»
fUMMJr««..Vl. £.71, 69,70,57,7$,76,81,85,87,91,97,10/, |
||||
|
XX. Boek. II I S T O R I E. 391
Engeland, en'met de gelegenheid, die hem KarelII.
voorkwam, om met Maria, in vertrouwen , I553- te handelen. Prins Filips, zyn Zoon, was, jing ove federt eenige jaaren, Weduwenaar, en de een Hu- Keizer begreep, dat Filips geen voordeeliger welyk, Huwelyk zou können doen, dan met de Ko- jR*fchen ninginne van Engeland. Hy deedt het der- pjjjj^,,, halve Maria , in of omtrent Oogstmaand , Spanje, voorflaan, haar vertoonende, dat deeze ver- enMaria, bindtenis, noodwendig, de herftelling van ^°"in" den ouden Godsdienst, in Engeland, te wege Enge- brengen zou. De Koningin ,'■ ingenomen met land. alles wat zy oordeelde tot voorftand van haa- ren Godsdienst te zullen können flrekken, gaf haare toeftemming ligtelyk. Doch alzo het Hof wel wist, dat het volk, over dit Huwe- lyk, morren zou, zogt men de onderhande- ling bedekt te houden. Haast lekte 'er egter zo veel van uit, dat het Huis der Gemeenten, omtrent het einde des jaars, een befluit nam, om de Koningin te verzoeken, dat zy geen' uitheemsch' Prins wilde trouwen. Doch Gar- diner, die, wegens de Koningin, met den Keizer, over dit Huwelyk, handelde, wist zig van het ongenoegen, welk het volk 'er over opgevat hadt, meesterlyk te bedienen, om zulke gunftige Huwelyksvoorwaarden, voor zyne Meesteresfe, te bedingen , als hy kon uitdenken. Karel de V. zondt, in den aanvang des jaars 1554, een aanzienlyk Ge- iSSfr zantfehap, met Lamoraal, Graave van Eg» * mond, aan 't hoofd, naar Engeland af, om
het Huwelyk plegtiglyk en openlyk te ver* zoeken. De Keizer, niets anders beoogende, ian het fpoedig voltrekken van het z&he , Bb 4 hadt |
||||
|
$& VADERLANDS CHE .XX/Bofcji;
.^arelII. Doch de Hertog van; Nordhumberland, die
J553» de Kroon in zyn Huis zogt over te brengen, "^™5 ~~zou hier by zyne re ken jng, niet gebonden hebben. Hy deedt 's Konings keuze dan val- len op Joanna Gray, die, uit hoofde van den afftand haarer Moeder , geoordeeld werdt , regt te hebben tot het Ryk; doch niet .dan met moeite bewoogen werdt, tot het aanvaar- den der Kroone. Zy vaardigde terflond ie- mant af naar den Keizer, om hem van haare komst tot de Kroon te verwittigen. Doch Karel weigerde haaren Gezant gehoor, en zondt den Brief, dien zy hem fchreef, on- geopend te rug. Maria, die naar 't Land- fchap Norfolk geweeken was, en den naam van Konmginne, ondertusfehen, ook aangeno- men hadt, kreeg, eerlang, zo groot een* aanhang, dat zy, zelfs binnen Londen,-zon- der iemants wederzeggen, voor Koninginne werdt uitgeroepen. Joanna Gray lei toen de Koningklyke waardigheid af, die zy, niet meer dan negen dagen, bekleed hadt: en werdt, eerlang, zo wel als verfcheiden' haarer me* deftanderen, openlyk onthalsd. Maria was naauwlyks gevestigd op den Troon, of zy tradt met den Keizer in onderhandeling over de beste middelen om den ouden Godsdienst in Engeland te herftellen (V): waarvan zy, zo lang zy leefde, genoegzaam haar eenig werk ge- maakt heeft. jX> Doch Karel de V. zogt zyn byzonder voor- Onder- deel te doen, met de Sta,atsverandering in, kande- En- er"» P. V. Narrat. Hiß. apud S. Schard. Tom. U. j*. 631»
|
||||
|
<
|
|||||||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 391
Engeland, en met de gelegenheid, die hem KarelII,
voorkwam, om met Maria, in vertrouwen , *553. te handelen. Prins Filips, zyn Zoon, was,j^Tovef . federt eenige jaaren, Weduwenaar, en de een Hu- Keizer begreep, dat Filips geen voordeeliger welyk, Huwelyk zou können doen, dan met de Ko- p^fchea |
|||||||||
|
ninginne van Engeland. Hy deedt het der- p^'
|
va»
|
||||||||
|
halve Maria , in of omtrent Oogstmaand , Spanje^
voorflaan, haar vertoonende, dat deeze ver- enMaria, bindtenis, noodwendig, de herftelling van K.onin" den ouden Godsdienst, in Engeland, te wege Enge-™11 brengen zou. De Koningin, ingenomen met land. alles wat zy oordeelde tot voorftand van haa- ren Godsdienst te zullen können (trekken, gaf haare toeftemming ligtelyk. Doch alzo het Hof wel wist, dat het volk, over dit Huwe- lyk, morren zou, zogt men de onderhande- ling bedekt te houden. Haast lekte 'er egter zo veel van uit, dat het Huls der Gemeenten, omtrent het einde des jaars, een befluit nam, om de Koningin te verzoeken, dat zy geen' uitheemseh' Prins wilde trouwen. Doch Gar- diner, die, wegens de Koningin, met den Keizer, over dit Huwelyk, handelde, wist zig van het ongenoegen, welk het volk 'er over opgevat hadt, meesterlyk te bedienen, om zulke gunftige Huwelyksvoorwaarden, voor zyne Meesteresfe, te bedingen , als hy kon uitdenken. Karel de V. zondt, in den aanvang des jaars 1554, een aanzienlyk Ge- 1554« zantfehap, met Lamoraal, Graave van Eg« ~——*« mond, aan 't hoofd, naar Engeland af, om het Huwelyk plegtiglyk en openlyk te ver- soeken. De Keizer, niets anders beoogende, ém het fpoedig voltrekken van het zelve , Bb 4 hadc |
|||||||||
|
m VABERLANDSCHE XX. Boek:
Karei.II. hadt vastgefteld, alles toe te ftaan, wat op
1S54" hem begeerd werdt. Gardiner ftelde zig twee ' '"" voornaame einden voor, in het regelen der Huwelyksvoorwaarden, van welken de Prefi- denc Viglius, van 's Keizers wege, een ont- werp gemaakt hadt (W). Hy zogt, voor eerst, zorg te draagen, dat Engeland nooit onder de Spaanfche heerfchappy vervallen' kon , en, ten anderen, zulke voorwaarden uit te denken, die het HuweJyksverdrag, door 't Parlement, konden doen goedkeuren. De Keizer, den- kende, veeliigt, dat hy, of Filips, naderhand, gelegenheid genoeg hebben zouden, om de ingewilligde voorwaarden te doen verande- ren , ftondt alles toe, en op den twaalfden van Louwmaand, weinige dagen na de aankomst der Keizerlyke Gezanten (e), werden de Hu- welyksvoorwaarden getekend; die hier op. uitkwamen. Voor- »"» Filips zou, uit hoofde van dit Huwelyk, waarden, „ den naam voeren van Koning yan Engeland, °P ^el" „ en zyne Gemaalin het Ryk helpen regeeren. geflooten» Docn 'r begeëven der Ampten zou in han- wordt. „ den van Maria alleen blyven. Maria zou „ oök alle de titels, den Koning, haarèn Ge- „ maalv toebehoorend«, voeren mogen. De * Dom- „ * Lyfrogt der Koningiune werdt bepaald, rie- „'op zestigduizend ponden van veertig groo- „ ten Vlaamfche munt jaarlyks; veertigdui- „ zend van welken haar uit Spanje, en twin- „ tigduizend uit Brabant, Vlaanderen, He- „ negouwen, Holland en de andere Neder- „ lau-
fe') Viglh Vita N. LXVII. p. 30. , 'CÖ Rapjn Tom. VI. p, 87, 29, 100, 101, 102. Cliro'u. va» E. 1>K V8ER f. 125. '■ - » '...-'.••■;••;<
|
||||
|
XX. Boek; HISTORIE. 393
,, landen zouden worden aangeweezen. De KARei.Tr.'
„ Kinderen, uit dit Huwelyk, zouden in de '554- ,, moederlyke goederen, volgens Lands ge- """""" bruik, opvolgen. Aangaande de vaderlyke goederen, werdt beraamd, dat de Aartsher- tog Karel, Zoon van Filips, Spanje, Napels en Sicilië, 't Hertogdom Milaan en de an?,; dere Itaiiaanfcbe Staaten erven zou; doch, zo hy, zonder Kinderen, overleedt, zou-? den alle deeze Staaten komen aan den eerst- |
||||||||||
|
'S?
V> ;?
5? ?? '',
5?
:>•>
»?■ 5?
5?
•>■> 5? •>■> 5' 5' ■>" 55 55 55 |
gebooreu van Filips en Maria. In allen
geval, zou deeze eerstgebooren Bourgon? die en de Nederlanden hebben, van wel- ken de Aartshertog Karel zou zyn uitge- flooren, even als de Kinderen van Filips en Maria van Spanje en Italië uitgeflooten wa- ren. De jonger Zoonen en Dogters van Filips en Maria zouden hun aandeel heb'- ben van de moederlyke goederen in Enge*: land, behalve 't gene Filips, hun Vader, of de Keizer, hun Grootvader, hun, in Bourgondie of in de Nederlanden, zou wilr len toeleggen. Zo 'er geene andere Kinde- > ren dan Dogters uit dit Huwelyk mogten voortkomen, zou de oudfte Bourgondie en de Nederlanden erven, mids zy, met be-. williging van haaren Broeder, den Aarts- hertoge Karel, eenen inboorling der ge- melde Landen, of der Staaten van Konic- ginne Maria, haare Moeder, tot haa- |
|||||||||
|
ren Egtgenoot, verkoor. En zo zy ver-
„ zuimde of weigerde aan deeze voorwaarde ,, te voldoen, zou Karel zyn Regt op deeze „ Landen blyven behouden, mids zyne Zus- p ter, zo uit Spanje als uit de Nederlanden, Bb 5 ,, eenen |
||||||||||
|
394 VADERLAND3CHE XX.Bomi
fSmtü.1. ^ eenen Bruidfchat toeleggende. Zo Prins Ka-,
*554- J? rel zonder nakomelingfchap overleedt, zo« ~ „ de oudfte Zoon van Filips en Maria, of de „ oudfte Dogter, by gebrek 'van Zoonen , „ hem in alle zyne Staaten, in Spanje, in ?, Italië en elders gelegen, opvolgen. In alle „ de bovengemelde gevallen, zouden de Kin- „ deren, die in 't bezit der vaderlyke en moe- „ derlyke goederen traden, de wetten, reg- „ ten, gewoonten en vryheden der Landen, s, welken hun ten deel vielen, ongefcbonden 5, moeten laaten, en't bewind derzelven aan s, geenen anderen dan a^n Inboorlingen mo- 5, gen geeven." By een by zon der Artikel, verbondt Filips zig tot verfcheiden' punten ? ftrekkende tot verzekering der vryheden van Engeland. Onder anderen, ftondt hy af van alle Regt op de Engelfche Kroon, in geval Maria, voor hem, zonder Kinderen, over- leedt. Ook beloofde hy, geene oorzaak toe eene Vredebreuk tusfehen Engeland en Frank- ryk te zullen geeven, en Engeland niet te zullen inwikkelen, in den Oorlog, die, tus- fehen den Keizer en Frankryk, reeds ontfteken was (ƒ) Aanmer- Op deezen voet,werdt het Huwelyk gefloo- tingen or ten, waaruit Filips, zo hy zig aan de voor- verdeeze waar(jen hieldt, voor zig zelven, naauwlyks, aarden. eenig voordeel wagten kon, Sommigen heb- 'ben hierom gegist, dat hy nimmer van zins geweest is, de voorwaarden te houden. Doch 't kan zeer wel zyn, dat hy, in 't aangaan van dit Huwelyk, alleen beoogd heeft het voor- deed (ƒ) Act. Fubl. Angl. Tom. VI, P. IV. p, aj>
|
||||
|
XX. Boek. ' HISTO RI E. 395
deel der Kinderen, die hy 'er uit verwagtte. Karelïï.
Maria meende, door het Huwelyk met Fi- 1554. Jips, in ftaat te zullen geraaken, om den ■ - ■'•'"* ouden Godsdienst te herftellen en te bevesti- gen , in Engeland, en dus te voldoen ?an ee- rie begeerte, welke zy hieldt voor een der beste blyken haarer Godvrugtigheid. Het Ko- ningkryk van Engeland kon zig' geen wezenlyk heil belooven van een Huwelyk, waar door het volk in een blykbaar gevaar gebragt werde van t'eenigen tyde onder de Spaanfche over- ...'.,,'. /;• heerfching te zullen geraaken. De Nederlan- • den hadden ook reden, om dit Huwelyk, en de Voorwaarden , op welken het geflooten . was, met opmerking, gade te flaan, Zy zan- gen 'er uit, dat het ligtelyk gebeuren kon , dat dit Huwelyk hen onder de Regeering bragt sran eenen Koning of Koninginne van Enge*, land. Ook konden, volgens deeze Huwe- lyks - voorwaarden, de Nederlanden, die, fe-•'-.■■-: '-isv dert eenige jauren , naauwer dan voorheen verbonden waren geweest, ligtelyk, onder verfcheiden' Engelfehe Prinfen en Prinfesfen, verdeeld, en in verfcheiden brokken van een gefcheiden geworden zyn, 't welk de magt der byzondere Leden van dit Lighaam, welk nu eerst eenig aanzien begon te krygen, mer- kelyk verzwakt zou hebben, 't Kon zelfs zo uitvallen, dat eene Engelfehe Prinfes , de Nederlanden geijrfd hebbende, eenen vreem- deling trouwde, en 't Land dus geheel out der 't opperbewind van uitheemfchen' bragt, Want in de Huwelyks-voorwaarden was.alleen- Jyk beraamd, dat de ondergefchikte Regee- ring der Landen aan geenen dan aan Inboor- liq- ...
|
||||
|
$$ VADEfcLÄNDSCHE XX.BoiiSf
^AMtll. lingen vertrouwd worden moest. Voorts wer-
:J554" den de Nederlanden hier wederom beiast met de zorg voor een gedeelte des Lyftogts eener Koninginne Weduwe, en, in zeker geval, ook, voor den BruidfchatderKoningklykeKinderen: al het welke billyk te wege brengen moest, dat 'er, hier te Lande, weinig waare blijd- fchap, over dit Huwelyk, by opmerkenden, gevoeld werdt. X. De Koopluiden alleen kreegen, terttond na Vryhe- 't fluiten van dit Egtverbond, ftof tot vreugde,
^n' aa" uit Engeland. De Maatfchappy van Duit- fchappy ^cne en Nederlandfche Koopluiden te Londen, <2er buit- Siillyard en de Dukfchè Hanze genaamd, was, -Sthe en op 't einde der Regeeringe van Eduard den Jsivtfch in c Jaar I55a'> vernietigd geworden. Kooplui-^en na^c den Koning vertoond, dat deeze
den te Maatfchappy al den handel tot zig trok, ten Londen, nadeele der gebooren' Engelfchen. Onder an- verleend*deren, hadt men béweezen, dat zy, 's jaars te vooren, vier enveertig duizend ftukken La- ken uit her Ryk gevoerd hadt, daar alle de Engelfche Koopluiden met eikanderen in dien tyd, buiten 's Lands niet meer dan elfhon- derd ftukken hadden können flyten. De Land- voogdes gaf zig veel moeite, om deeze Maat- fchappy te doen herftellen; doch 't was vrug-* teloos (g). De Maatfchappy kreeg geen ver- lof om te handelen, dan onder de betaaling van een zwaar Regt op 't uitvoeren en inbrengen, welke by eene Afte van 't Parlement bepaald werdt. In 't begin der Regeeringe van Ma- iia, werdt deeze Afte nog wederom ver- nieuwd» (#) Rapin Tom. VI. p. 67.
|
||||
|
XX. BofeK. HISTORIE. 397
|
|||||
|
nieuwd. Doch de Hanze• Steden zonden eenK*iu".It*
Gezantfchap naar Engeland, terwyl mon over l5^" het Huwelyk der Koninginne in onderban-""" deling was, om het vernietigen deezer Afte te bewerken. Ook flaagden zy gelukkiglyk. Weinige dagen na dat het Huwelyk geflooten was, werden zy ontheeven van de buitenge- woone Regten , welken zy, federt, eenigen «yd, hadden moeten betaalen. Zelfs gaf de Koningin die van de Stillyard verlof,om, drie jaaren agtereen, eene foort van Lakens te mogen verzenden, welker uitvoer hun, te voo- renr meer dan eens, verbooden geweest was (Ji). De Duitfche en Nederlandfche Koop- luiden waren dus de eerften, die voordeel trokken van de aaau we verbindtenis, welke tusfchen Karel den V. en Koninginne Maria, door dit Huwelyk, gemaakt werdt. Doch de Engelfchen waren 'er zeer onver- X&
genoegd over. Zelfs ftrekte het tot een voor- £li!Ps. wendfel eener famenzweering tegen de Ko- Enge-"* ninginne, welke, kort hierna, ontdekt en land, en, geftraft werdt. De Koningin, ondervonden voltrekt hebbende, dat het jongfte Parlement haarhet^*" Huwelyk insgelyks afkeurde, hadt het doenSeAjfo. fcheiden, en een ander, welk geheel van haarria. taf hing, weeten byeen te brengen, 't Viel Jiaar niet moeilyk, hier haar Huwelyk te doen goedkeuren: 't welk, in Bloeimaand, ge- fchiedde. Filips kreeg 'er zo dra de tyding niet van in Spanje, of hy maakte zig gereed, tot de reize naar Engeland. Hy ging, in de Corunna, fcheep, op den zestienden van Hooi-
(/0 Aft. Pub!. Angl. Tom. VI. P. IV. p. 15.
|
|||||
|
I
|
|||||
|
39S VADERLANDSCHE XX. Boek,1
SarèlII. Hooimaand , en zette, den twintigften, te
*554> Southampton, voet aan land. Den zeven-en* "twintigften, werdt het Huwelyk, te Winches- ter, werwaards hem de Koningin te gemoet gegaan was, voltrokken. Ten zelfden dage* werden Filips en Maria, voor Koning en Ko- ningin van Engeland, Frankryk,' Napels en Jerufalem uitgeroepen. De Keizer hadt, kort te vooren, deeze twee laatfte Koningkryketi $an zynen Zoon gefchonkem Filips fchikte zig zo veel naar de Engelfche Natie, als hem de Spaanfche deftigheid kon toelaaten. Zelfs , zogt hy haare genegenheid te winnen, door zig, openlyk, te verklaaren tegen de vervolging om Geloofszaaken. Doch't volk was en bleef tegen hem ingenomen. Men fmaalde zelfs op zyne onkuischheid, in openbaare fchimpfchrifteü (/). Hy hieldt zig, ruim een jaar, in Enge- land op, in welken tyd, hy genoegzaam ver- zekerd werdt, dat 'er geene Kinderen uit zyn Huwelyk te hoopen waren. Hierdoor zyn hoofd- of eenig oogmerk verydeld ziende, trok hy zyne genegenheid geheellyk af van de Koninginne en van Engeland, tot zo verre, .j; dat hy, in 't jaar 1557, 't Ryk, tegen zyne
belofte, niet alleen inwikkelde in den Kryg
met Frankryk; maar ook, na 't affterven vaa Maria, welk, in Slagtmaand des jaars 1558, voorviel, en na dat Elizabet den Troon be- klommen hadt, zig niet ontzag, een Volk, over welk hy den naam van Koning gevoerd hadt, in 't openbaar te beoorloogen (£). Docht
CO KA A&. Publ. Angl. f»;«. VI. P. IV- p. 6l.
(£) Chron. E. de Veer/. 127,128. Rai»n Tam- Vi p, 104^ SP5,HO, in, 112,113,114, »5,122,125jia0,i33,i4a,432j4afe |
|||||
|
XX. BoEÏt: HISTORIE. .399
Doch 't verhaal hiervan behoort tot laater'KauelH.
tyden. i554- Karel de V. hadt zig, in den Herfst des jaars XII ":
Ï553' zo veel laaten gelegen leggen aan hetFranfche voorrzetten der Huwelykshandeling , in En- Krygsbe- geland, dat hy meer of min verzuimd hadt, ?ryve°» zig, tegen den Veldtogt des volgenden jaars, derl^f0" in ftaat te Hellen. Henrik de ÏI, die niet voor den. Zomermaand gereed was, voorkwam egter den Keizer, en rukte, met drie byzondere Legers, in de Nederlanden, De Prins de la Roche für Yon viel in Artois, en liep het platte land alomme af. De Hertog van Ne- vers bemagtigde eenige fterkten, in het Her* togdom Luxemburg. De Konftabel de Mom- meranci maakte zig meefter van Chimai, in Henegouwen, en vaardigde den Marquis de S. André af, om Mariemburgte belegeren. De Landvoogdes, Vrouw Maria, hadt deeze Plaats doen verfterken, en naar haaren naam ver- noemd. Zy ging over by verdrag, op den laatften van Zomermaand. Henrik de II, federt voor Bouvines gerukt, bemagtigde de ftad ftormenderhatid, op den zevenden ; van Hooimaand. Dinant ging, een weinig laater, over, by verdrag. Vervolgens nam de Koning Bavai en Binch in, en ftak den brand in Marimont, Lusthuis der Landvoog- desfe, uit wraaklust over de verwoesting, door den Graave van Roeulx, in Pikardye, aange- regt, vooral, over 't verbranden van 't Ko- ningklyk Lusthuis, FokmbraL Toen wederom naar Artois keerende, floeg hy 't beleg voor , Remi. Het Keizerlyk Leger, onder bevel van Emmanuel Filibert, Hertog van Savoyè, W8§
|
||||
|
40o VADERLANDSCHE XX. Boe&
EaeelIL was ondertusfchen in ftaat geraakt, om deu
"*554' Franfehen 't hoofd te bieden. De Keizer zelf% in 't Leger gekomen, volgde de Franfehen + tot by Renti. Hier viel een hevig gevegt voor, in welk het Keizerlyk Leger te kort fchoot, en 't flagveld ruimen moest. De Franfehen hadden egter ook zo veel gelee - . , den, dat zy 't beleg van Renti moesten op-
breeken, en in deezen Veldtogt niets meer durfden onderneemen. De wederzydfche Le- gers betrokken eerlang de Winterlegeringen. Kort na den Slag by Renti, kreeg men, in 't Keizerlyk Leger, tyding van het verflaan der, Franfehen in Toskaane. Karel de V. poog- de zig, omtrent deezen tyd, by verrasfing, meester te maaken van Mets. Het algemeen Kapittel der Minderbroederen werdt, hier ter Stede, gehouden* Van deeze gelegenheid hadt Karel zig bediend, om eenige Krygsbe- hoeften, onder den voorraad der Kloosterlin- gen , en eenig Krygsvolk, als Minderbroeders gekleed, in de Stad te krygen; doch de aan- flag, ontdekt zynde, mislukte (7). XIII. Dus liepen de Krygstogten deezes jaars Zeege- te lande af. Ter zee, viel een hevig ge-
vegtlnde; vegt voor, in de Hoofden, tusfchen Dou-
00 en'vres en Calais. Men hadt, hier te Lande,
in 't voorleeden jaar, reeds begonnen, de
Koopmanfchappen, welken Westwaards naar
Spanje verzonden moesten worden, te doen
, laaden in Óorlogfchepen , die van allerlei
Krygsbe hoef ten voorzien en behoorlyk be-
, , mand
(/) rJANiRL Tom. vin. p. ïoo—Tc?, 120. Tont. IIbuibr»
Rcr. Aultriac. Lier. XIJU« /;. ój4—Ö58. |
|||
|
^——■
|
——^^M^MBB
|
|||||||||
|
IX. Boek. HISTORIE.
|
||||||||||
|
4P!
|
||||||||||
|
mand waren (m). Zulk eene Vloot, twee KArelIR
entwintig fchepen fterk, keerde, in Oogst- . '554> maand deezes jaars, uit Spanje, naar Neder- *~ "* land te rug. VoorDouvres, ontmoetten haar negentien groote en zes kleine Franfche fehen pen; die de Nederlandfche Vloot zo dra niet in 't gezigt gekreegen hadden^ of zy zogten dezelve aan boord te klampen, en te bemag- tigen. De Nederlanders, bedugt voor 't ver- lies huriner goederen, en bekwaamer ora van Verre eh met grof gefchut te ftryden, ontwee- ken, daarentegen ,• de vyandelyke Schepen * midlerwyl vinnig vuur geevende, op dezel- ven, Zy konden egter niet beletten * dat vyf- tien Franfche zig aan vyftien Nederlandfche Schepen vast maakten; Toen wérdt 'er hevig, 'É van wederzyde, gevogten. De ilryd duurde, van 's morgens ten negen uuren, tot drie uuren na den middag. De Franfchen, toen ziende, dat zy, fchoon veel fterker van manfchap , de Nederlandfche Vloot zo ligt niet meester worden zoudenj als zy gedagt hadden, floe- gen eenen ftilftand van wapenen voor. Doch de onzen hadden hier geene oöfen naar. Som- migen vernaaien, dat de Franfchen toen den brand ftaken in hunne eigen' zeilen, om dé ónzen dus te hoodzaaken, tot het ftaaken van 't gevegt. Doch anderen willen, dat de Ne- derlanders i uit wanhoop, 't vuur in hun ei- gen buskruid hebbén geworpen. Hier in Hem- men de Schryvers overeen, dat de vlam, eer- lang , in de wederzydfche Vioote, zo fel voort- floeg, dat veelen, om hun lyf te behouden, in
(■«O ticpcrt. der Plak; van floil. W. 71.
Vi Deel» Ge
|
||||||||||
|
4oa VADERLANDSCHB XX. Bosfc
|
|||||
|
KarelII,in Zee fprongén, aan boord zwommen van de
I554> naaste Schepen, en, van vriend en vyand * zonder onderfcheid, geborgen werden. Doch de Nederlanders, die een groot getal van Fran- fchen hadden ingenomen, betaalden hunne gedienftigheid duur. De Franfchen, befpeu- rende, dat zy de fterkiïen waren op fommige Schepen, overmeesterden dezelven, en brag* ten ze te Dieppe op. 'tGevegt werde egter niet wederom hervar. De Franfchen hadden 'er zes fchepen by verlooren, door den brand. Een was 'er in den grond gefchooten. Van deNe- derlandfche Schepen waren 'er ook zes ver- brand, en vyf genomen. Over 't getal der ge- fneuvelden verfchillen de Schryvers. Sommi- gen willen, dat de Franfchen driehonderd, en de Nederlanders duizend man verlooren had- den (ji). De onzen fchryven dit laatfte ver- lies den Franfchen, het eerstgemelde den Ne- derlanderen toe (o). XIV. Aan Holland waren, dit jaar, om de kos- Bedevan ten van deezen oorlog te vinden, wederom derddu£' zwaare be"en gedaan. Op den eerden' van Zend Lentemaand, vorderde de Keizer, in perfoon, guldens, tweehonderdduizend guldens: in welke Bede, Hoe ge- de Staaten, in Grasmaand, be,wüligden. Men vonden. Vpn£jt 'er honderdduizend guldens van, by verkoopinge van losrenten tegen den penning twaalf, of lyfrentcn tegen den penning zes: vyftigduizend guldens , uit een. Morgengeld van,drie duivers, de helft door .den Eigenaar, en de wederhelft door den Bruiker te betaa- . ' . len,
. (n^ TniMNUs Ubt. XVI. p. WV-
(o') Cliïon. E. de V.BSR f 128 verf. Pont. Heut. Rer»
Attlhiac. Lil,: XIII. % C63. Veuus uouni, W. »65. |
|||||
|
XX. BóBit. HISTORIE. 403
ien, en de overige vyftigduizend guldens, by KarelIR
verfcheiden' middelen, door de Staaten, fe- J554* dert, beraamd. Daar tegen, bedongen zy de ~~"'! äffchaffing van den Impost van twee ten hon- derd op de Westerfche goederen, ert tiendui- zend guldens tot beveiliging der Haringvis- fcherye en Oosterfche vaart. Zy zelven zou- den Oorlogfchepen uitrusten, en, by raadevan den Stadhouder, Hoofdluiden over dezelven ftellen: Den Impost op de Wynen, dien zy ook gaarne hadden afgefchaft gezien, moes- ten 'zy nog voor vier jaaren inwilligen De Raaden van den Hove moesten , huns on- danks (5), Ook deezen Impost betaalen (p~). In Oogssmaand, deedt de Landvoogdes we- Nieu#e derom eene Bede van tweehonderdduizend Bede van guldens, die, met meer moeite nog dan de'vve|J°.n* voorige, werdt ingewilligd. De Edelen merk- z^,j^. ten, ter Dagvaart, aan „ dat het Land reeds deus. „ met ruim zeven-enveertigduizend guldens, „ aan jaarlykfche Renten, belast was: van j, welken de Hoofdfom meer dan vierhon- „ derd entagtigduizend guldens beliep." Om welke en andere redenen, zy, in 't eerst, '"»•" ; - maar
(p~) Alfa; van der Goes Regift. op 'tjäar 1554; 5/. 1, 2, 3,
4> 5. 6» 7' I0> ll> 12> 135I4.I5jIö,i9,2Ó522,3Ö,37,3y. (5) De Raadsheer Cornelis Suys, de voorfpraak van
den Prefident Vigu0s verzogt hebbende, om vandee- 2en last ontheeven te blyven , kreeg tot antwoord „ dat hy zelf, in Brabant, agt-enveerug ftüivers van ,, ieder aam Wynsj een gulden van elke Haardftede, i, en den twintigften penning van zyné huishuur be- j, taaien moest, en dat 'er, voor de Raaden van Hol-' j, land, ook niets overfchoot, dan den gemeenen last „ geduldig te helpen draagen." Viglii Epifl. Sehn* % CLX, p» 369. Cc 2
|
||||
|
404 VADERLANDSCHE XX.Boe*.
KarelII,maar honderd-envyfcigduizend guldens wil-
r534- den toeftaan; te vinden, voor de helft, op de ' Schildtalen, mids den Steden de gewoonlyke kwytfcheldingen laaiende genieten, welken men, uiteen Morgengeld, wedervinden zou: en voor de andere helft, uit verkoopioge vaa Los- en Lyfrenten, tegen den Penning twaalf en zes. Dordrecht en Amfterdam Hemden * eerlang, met de Edelen. Haarlem wilde de geheele honderd envyftigduizend guldens op de Schildtalen vinden, en de kwytfcheldingen uic een Morgengeld. Die van Delft fpraken wederom van Schotpondeh, of een' tienden penning. By de Schildtalen, wHden zy niets opbrengen, dan overftemd zynde, en in dit geval, zo veel als eene der andere groote Ste- den, Amfterdam uitgenomen. Leiden wilde van geene Schildtalen hooren, en fcheen meer tot eenen tienden penning te neigen. Die van Gouda hadden ook geenen zin in de Schild- talen; doch fpraken van Schotponden 4 of eenen twintigften penning , met welken zy meenden, dat men zou können volftaan. Doch de Landvoogdes niet te vrede zynde met hon- derd - envyftigduizend guldens , kwamen de Edelen, Dordrecht, Haarlem, Delft en Am- fterdam, eindelyk, in Herfstmaand, tot be- williging in de volle Bede, te vinden de helft op de Schildtalen, en de wederhelft, by ver* koopinge van Renten. Leiden en Gouda had- den nog geenen last, om zo veel, op de Schildtalen, in te willigen. Doch de Land- voogdes nam de bewilliging der meerderheid voor volkomen aan , en verleende 'er Ac- • r^té
|
||||
|
JEX. Boek. HISTORIE. 405
|
|||||
|
te van (g~). Ten deezen zelfden tyde, hoor- KarelII.
den de Staaten de Rekening van den Ontvanger J554- yan hetHaardftedegeld, in 't jaar 1552 omge- Be, ' ilaagen, die tusfchen de zeven endertigduizend van 't en agt endertigduizend Ponden beliep; doch Haardfte» men moet aanmerken, dat 'er de Haardfleden Regeld, van eenige Vlekken en Plaatfen niet in uitge- drukt waren (V). By 't bewilligen in de jongde Bede, had- XV.
den de Staaten wederom gaarne willen bedin- PndfT" gen, dat 'er, in Holland, geene Amp ten , ijsver door dé Landvoogdesfe , gegeven mogten 'tgeeven worden, dan aan Inboorlingen der Keizerlykeva"Amp* Erflanden, welker Landtaal Duitsch was, en t(r" aaa in welker Landen, de Hollanders niet buiten ^^" de Ampten geflooten werden, dat, onder anderen, in Brabant, plaats hadt. - Men be- dong het nogchans niet by de Bewilliging; doch verzogt het, federt, fchrifcëlyk. De Land- voogdes hadt egter geenen wil, om 'er zig toe te verbinden. De Prefident Viglius ant- woordde den Staaten „ dat het nu geen „ tyd was, om hierop te dringen; dat de „ Landvoogdes de uitheemfchen zo wel van „ noode hadt als de Inboorlingen; dat :y eg- „ ter geene Brabanders tot Ampten, in Hol- „ land, bevorderen zou, zo lang deezen de 5, Hollanders bleeven uitfluiten (Y)." Eer wy van de Beden afftappen, können wy Aanine*.
niet nalaaten aan te merken, dat, uit de ge- kingen, duurige verhooging derzelven, de toenee °l^1 men- ,-en der "
(q') Adr. van der Goes Jtegifh ep V jaar 1554. il. 22, Bed§I?,
$3, 24, 26, 27, ?o, 3!3 34, 35, 36, sy, 41. ' (r~) Adr. vau der Goes Regill. op 'l jaar 1554, lil, 32. £,Q Ana. YAN der Goes Regifc. op 't jaar 1554. 01.30,56,37t
Cc 3
|
|||||
|
4o6 VADERLAND SCHE XX. Boei?,
KarelII. mende rykdom van Holland tastelyk op te
"554- maaken is. De Staaten klaagden wel, zon- *~ der ophouden, over gebrek van handel en neeringe in de Steden; en men moet toeftaan,
dat de geduurige oorlogen fomtyds de Ha^ ringvaart, fomtyds de Oosterfche, en fom- tyds de Westerfche Koopvaardye geftremd hebben. Doch alzo niet alle handel tevens ftil fkrodt, heeft men, ongetwyfeld, 't gene aan den eenen kant verlooren werdt, aan den anderen, dubbel weder gewonnen. De Koop- luiden wisten zelfs, door middel van vryge- leidebrieven, en op andere wyzcn , in 't heetst van den oorlog, voordeeligen handel, in 's vyands Land , te dryven. Zekere Melchior Schetz en de zyuen hadden, in dit zelfde jaar, veertieuduizend Baaien Weet of Pastel, uit Frankryk, weeten te krygen, onaangezien de handel verbooden was (t). De Koophan- del verrykte dan 't Land, en was oorzaak, dat men zelfs langs hoe meer binnenlandfche koo- pers van Los - en Lyfrenten vondt. De over- vloed baarde rykelyker verteeringen, die we- derom meer Impost van Wynen en Bieren in de gemeene fchatkist bragten, en 't Land in flaat fielden, om, terwyl men nieuwe fchul- den maakte, de ouden, ten minfte voor een gedeelte, af te losfen: 't welk, hoe heimelyk men 't zogt te doen, zekerlyk, fomtyds be- kend werdt ten Hove: daar men, hier uit en uit andere blyken, rekening maakende van 's Lands aanwasfenden rykdom, geraaden vondt, de Beden, naar gelang, van tyd ?ot tyd, te ver-,
(O Adr. van der Gois Rogifl, t>p 't jaar if||. II. iuu |
||||
|
|
|||||
|
X& Boek. HISTORIE. 4^
verhoogen. Men Hoorde zig, doorgaans, KarelII.
luttel aan de klagten der Staaten, die men, l55^' allengskens, zo gewend werde, dat men zig ~ zeer zou hebben verwonderd, als men ze, in . de eerfte antwoorden op de Beden, die men, ten deezen tyde, liever Proprftien of Voor fiel- ten dan Petitien of Verzoeken noemde, niet ge-* A / hoord hadr. Nog eene aanmerking moeten Waarom wy hier by voegen. Wy zien, uit de overwee- g^™^g8 gingen op de jonglte Bede, dat fommige Ste-:gaarne den gaarne, anderen niet of naauwlyks, vo!-"anderen gens de Schildcalen, belast wilden worden. noode De reden hiervan zal ligtelyk begreepen wor S[y£jf den, als men aanmerkt, dat de Schildtalen'len be_" eene oude verdeeling der gemeene lasten wa- '.taalden. ren, volgens welke, de Steden, met het gene 'er onder gerekend werde, op een zeker be^ paald getal van fchilden, zynde eene oude munt, waren gefteld. Doch federt deeze ver- deeling, laatst, in de jaaren 1515 en 1518," gemaakt was, waren verfcheiden' Steden mer- kelyk toegenomen in vermogen; die, hierom, ten opzigte der anderen, welken niet of min- der waren aangegroeid, gerekend moesten worden, te laag in de Schildtaalen te Haan.; Deezen, on,der welken Amfterdarn behoor- de, betaalden, derhalve, gaarne naar de Schildtalen ; terwyl anderen , gelyk Lei" den en Gouda, die, in vergelyking van Dordrecht en Amfterdam , te hoog in de Schildtalen (tonden, en wier vaste goederen van-jni,hder waarde waren,, liever een tien-, den of twintigften van dezeiven betaalen wil«' Cc 4 Wy
|
|||||
|
4o8 VADERLANDSGHE XX, Boek;
KarelII. Wy hebben, by eene andere gelegenheid
*554' (?/), reeds aangetekend; doch können niet Xy^ nalaaten hier wederom aan te merken, dat ?tPriviie-het fchenden van het voorregt, volgens welk;
gie<&»072een Inboorling van Holland niét buiten het;
evocando Graaffchap te- regt behoeft te (taan, nog even
feu. " ßerk a*s voorheen in zwang ging. Jaar op
jaar zag men 'er nieuwe voorbeelden van. . En het Register der Dagvaarten van Mees- ter Adriaan van der Goes is, zo wel als dat van zynen Vader, Meester Aert, vervuld met blyken van de onvermoeide poogingen, door de Staaten aangewend, om dit misbruik te weeren (V). Men dreef, ten Hove, dat Ma- . jesteitsfehennis niet tot de gewoone Regtbank, maar tot 's Keizers byzondere Vierfchaar, be- hoorde. En Majesteitsfchennis werdt, zeide nien, of omtrent den Keizer, als de opperfte raagt hebbende, of omtrent God begaan. Door middelvan deeze Schoolfche onder.fcheiding, zogt men de zogenaamde Kettcry, welke men geen' zagter naam dan van fchennis der Goddelyke Majesteit waardig keurde, buiten Holland te doen oordeelen («); 't welk meni- ge vroome ziel, befchuldigd van Ketterye , den dood deedt, die 'er den hals zou afge- bragt hebben, hadt hy, in Holland, mogen Uitgang te regt ftaan. De Staaten moesten , onder
van En- an<jeren, zeer t.ot hun leedwezen, zien, dat
fiwii- • \EtH
(ti~) XVIII. B.ock, bl, %a%.
Qv~) Adriaan van der. Goes ïlegifl; op 't jaar 1544. bh
3, 40, «,o, 5t. op 't jaar 1545. ol. iS. op' 't jaar- 1547. bK
4, e», op' 't jaar 1548. bl. 11, 12, 13. 141 20, 40, op ?| jaflt,
1549 bl. 16. op V jaar 1554. bl. 3, 6, 10, ia. .(w) Adr.. van der. Goes Jiègift, op 't jaar 1545. bl. 6, ia.
|
||||
|
%X. Boek. HISTORIE.
|
|||||
|
fjigel Wülemszoon de Merk of Meruia, oud en KauelII?
deitig Pastoor te Heenvljet, om Kettery, in .'S54» 't voorlegden jaar, in hegtenis geraakt Qx) , in ]emg_ 't jaar 1555, naar Leuven, en twee jaarenzoonde Jaacer, naar Bergen in Henegouwen, gevoerd Mer}£. werde, daar hy ten vuure werde gedoemd. Men weet, hoe hy die fmertelyk einde voor- kwam, den geesc geevende, terwyl hy, voor 't Brandhuisje geknield, zyn jongfle gebed . deedt (y). Andere voorbeelden van minder vermaardhejd, in welken Hollands groot Voorregt gefchonden werdt, ontmoette men geduuriglyk: en al de vlyt der Staaten, om zig en 's Lands Ingezetenen, by dit Voorregt, te handhaaven, was vrugteloos, Het Hof der Landvoogdesfe hadt zelfs, al XV7.
federt eenige jaaren, gepoogd, de oorfprong- ^ gd kelyke Privilegien, op welken men zig, om bewaa- dit en andere Voorregten te bewyzen, beriep,ring van in handen te krygen. Doch 4e Staaten be-'s Lands gonden, van toen af, zorg te draagen, om p"'lls" dezelven, beter dan te vporen gefchied was, te bewaaren. Aanmerkelyk is het, dat de voornaamfte Privilegien en andere ftukken, 't gemeene Land van Holland betreffende, tot pp weinige jaaren voor deezen tyd, niet in handen der Staaten waren. Sommigen waren, hier en daar, in de Steden, verfpreid; gelyk ?ö 't voornaamfte Privilegie de mn evacanda onder die van Delft berustte (?). Anderen wer-
, OO Aï^- VAN DER Goes Regift. op 't jaar 155s. bl. 23,26,
et\'t jaar 1554. bl. 7, 3Ö, 37. op 't jaar Ï555. bl. I. ' f y) Brandt Reform. I. Deel, bl. 312. Zie ook De Rei Mer Bcfclir. Van 's Oravenh, I, Deel, KlV./Ioofilfi. bl. 45Ó, W> A58- ''•-.„' , . , ,,
*' (z) ADR, van der Goes Regift, op tjaar l5w,M. 5,
£'5
|
|||||
|
4io VADERLANDSCHE XX. Boek;
KarelII. werden, door 's Lands Advokaat, bewaard,
__^554- Ook waren 'er verfcheiden', in de Register - kamer en Griffie van den Hove van Holland.' eenigen ook in de Charterkamer des Keizers in Brabant. In 't Klooster der Predikheeren van S. Vincent, in den Haage, van welk de Kerk. nog overgebleeven is, werden ook eenigen van 's Lands Papieren bewaard; doch men hadt, in 't jaar 1545, aldaar geheel geene Privilegien gevonden (V). Omtrent dien tyd, was den Advokaat en den Penfionarisfen van Delft en Leiden gelast, 's Lands Privilegien, alomrne, op te zoeken; die, federt, in een' kist, in 't Klooster, geplaatst zyn geworden (6). Het Hof wendde, midlerwyl, verfchei- den poogingen aan, om dezelven magtig te worden. De Kommisfaris Willem Snoekaart zogt, in Zomermaand des jaars 1549;, den Prioor van 't Klooster te beweegen, tot ope- ning van 's Lands Privilegie-Kisten. Hy kwam in 't vertrek, daar zy ftonden: en gaf, toen hy wederom uitging, den Prioor last, van 's Keizers wege, om voortaan niemant in dit vertrek te laaten; maar het digt geflooren te houden: hem dreigende, dat men 't anders op hem en 't geheele Klooster verhaalen zou. Op dit bevel werdt egter weinig gepast. Ook ftel-
(<0 Adr. van bek Goes Regifl. op 't jaar 1545, H. 30,35.
(6) Zie dit, onder anderen, beweezen, door De
Riemer Befchr. vati^ 's Gravenhage, I. Deel, bl. 3904 daar ook] getoond wordt, dat 's Lands Stukken, ten. tyde van'den, Spaanrchen oorlog, naar Delft vervoerd, en naderhand wederom naar den Haage ovevgebragt zyn; daar zy nu,.in de Qharterkamer, op 't "Hofa fc&, waajrcl worden, •.■-.'.•"• |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 411
fielden de Staaten, eenpaanglyk, vast, nimKAREr.II.
nier hunne oorfprongkelyke Privilegien, maar .JHjfe* alleenlyk egte Affchriften derzelven aan 'c Hof te leveren (b~). Ten deezen tyde, werdt Wittern Dirkszoon xvill.
JBardes, Schout te Amfterdam, betigt van Verhaal Herdooperye : welke zaak zo veel nafleeps v.»n'tbe- hadt, dat zy, in haaren oorfprong en uit- "a^wil- komst, omftandiglyk, verdient ontvouwd te iJm worden, 't Schoutaropt der meeste Holland- Djrks- fche Steden ftondt, ten deezen tyde, aan de ^00" begeevinge des Graaven. Doch 't was, te gehörnte Amfterdam, in den jaare 1508, onder de min- Amfter- derjaarigheid des tegenwoordigen Graaven , dam, van Keizer Karel den V. voor twintigduizend gul- Herdoo, dens verpand aan de Wethouderfchap, mids de Petye> Lastbrief verleend wierdt op 's Graaven naam. Burgemeesteren begaven, federt, het Schout- ampt, op eene jaarwedde, en lieten de boe- ten , kleinigheden uitgezonderd, verrekenen aan de Stad. Willem Dirkszoon Bardes, man van kloek verftand, en minzaamen omme- gang, fchoon eenigszins ftamelende van taa- ie, werdt, onaangezien hy, by fommigen,van Lutherye verdagt was, in 't jaar 154a, tot Schout aangefteld, op de aanpryzing van Burgemeester Henrik Dirkszoon , wien wy, hier voor (c), genoemd hebben, en die gehouden werdt, de Regeering der Stad op ?ynen duim te draaijen. Agt jaaren hadt Bar- des (O Adriamï van der Goes Regift. op 't jaar 1545, il. 9,
?9 29> 39- op 't jaar 1546. il. 2. op 't jair 1548. il. 3, 5 ?, 10, ii, 25, 32, 39. »p 't iaat 1549- V» 23. op 'tjaai 31550. il. 22. |
||||
|
4ïa VADERLANDSCHE XX. Boek:
KasELlLdes het Schoutampc bekleed, tot genoegen
'554* der Regeeringe, toen hy, of om te minder '""' "~af te hangen van zyns gelyken, en zyn Ampc op vaster' voet te behouden, of om andere ; redenen, ten Hove te wege bragt, dat de Landvoogdes, Vrouw Maria, de twintigdui- zend guldens, door de Stad, op het Schout - fchap, gefchooten, afloste, en hem Schout maakte van 's Keizers wege. Van toen af, veranderde de gunst der Wethouderfchap te hemwaards, in afkeer en nyd. Men gaf hem na, dat hy de geheimen der Stad, met naa- rae haar veinzen van armoede, om met geene Leeningen gekweld te zyn, ten Hove open- baarde. Niemant, nogthans, was meer ver- bitterd op den Schout, dan Henrik Dirks- zoon, die hem eerst bevorderd hadc, en wien nu zyn gezag meest tegen de borst was, om dat 'er zyn eigen meest door geknakt werdt» Hy begreep dan, gelyk, federt, geregtelyk, getuigd is, een fluk zo haatelyk, dat 'er, hier te Lande, zelden, weêrgade van gezien is. Floris Egbertszoon, Kettermeester en Onder- pastoor der oude Kerke, op zyne zyde gekree-* gen hebbende, belegt men getuigenisfen tegen den Schout, behelzende, dat hy en zyne Huis- vrouw herdoopt waren, eene Herdooperfche >■ vergadering, ten hunnen huize, gehouden,
en anderen bygewoond hadden, üe luiden,
die deeze dingen verklaarden, waren Fy Ha- mans van Zwol, in de wandeling geele Fy ge- naamd, een armelyk wyf, zig behelpende met het befpieden en beklappen van zulken , die verbooden' vergaderingen bywoonden; folk- jfi Willems, vrouwmensch vaa gelyken gewig« |
||||
|
XX. Boer. HISTORIE. 413 ■
te, Kornetis Maartszoon Zwart, Notaris, enKAiualt'
Adriaan Janszoon, Slyper. De Pastoor fchreef '554- den inhoud van hun getuigenis over aan Ruard ™""-5 Tapper, Opper Inquifaeur te Leuven. DocK dit alles was zo ftü riet toegegaan , of de Schout hadt 'er de lugt van gekreegen , en zig, terftond, vervoegd by de Landvoogdes- fe, klaagende, dat men hem, met lasterin- gen, zogt te bezwaaren. Ook verwierf hy^ dat 'er Gemagtigden naar Amflerdam gefchikt werden, die, de getuigen onderzogt hebben- de, fterk vermoeden, of genoegzaam blyk kreegen van de valschheid der verklaaringeh. Sedert, werdt de zaak den Hove van Holland bevolen, welk gemagtigden ftelde, om dezel- ve nader te onderzoeken. En dus ftondt het 'er mede, op het einde deezes jaars. In 't volgende jaar 1555, werden Volkje en Fy, in ftiltè, naar den Haage gevoerd en op de gevangenpoort gezet. Men ondervraagde ze> hier, naar 't herdoopen des Schouts: 't welk zy verklaarden, gezien te hebben, ftaande op een bankje, voorde glazen van zeker Speel- huis buiten'de Stad, welk Ba/des in huur ge- bruikte. Hierna kwamen 'er gemagtigden van 't Hof herwaards, om de gelegenheid van dit Speelhuis te onderzoeken: een van welken ■> op het bankje treedende, zynen arm te kort bevondt, om by het glas te reiken: waarop hy tegen den Schout zeide, dat zyne zaaken behouden watVn: zonder hem egter verdere o- pening te geevem 't Liep nog twee jaaren aan, eer de andere medepligtigen, met naa- rne Henrik Dirkszoon en de Pastoor, gevat en naar den Haage gebragt werden : de laatfte werdt
|
||||
|
%H VADERLANDSCHË XX.Böék?
KarelII.werdt aangegreepen, daar hy voor 't ontet
"554- ftondt, en in zyn Priesterlyk gewaad ver- *~~ ""voerd. De getuigen, na lang zitten, beken-
den, eindelyk, fchuld, en dat zy, door defl Burgemeesterenden Pastoor, bewoogen wa- ren, om den Schout valfchelyk te betigten. Toen deedt het geregt zynen pligt. De No- taris werdt van zyn aropt ontzet: de Slyper gegeesfeld, en beide ten Lande uitgebannen^ De Pastoor moest bekennen,' dat hy, roeke- looslyk en zonder grond, ten nadeele van den Schout, aan Ruard Tapper gefchreeven hadt (i). Fy werdt de tong uit den hals getarnd: zy, geworgd, geblakerd, en naar 'c galge- veld gevoerd, blyvende, tot het uiterfte oo- genblik, ftaande houden, dat zy, door Hen- rik Dirkszoon en den Pastoor, verleid was, met verzoek, dat men den Schout, voor haar^ om vergiffenis bidden wilde. Dit ftrafvonnis werdt, op den derden van Bloeimaand des jaars 1561, uitgevoerd. Volkje was, mid- lerwyl, in de gevangenis geftorven. De Bur- gemeester, zig hebbende weetett te hoederi Toor fchrift van zyne hand, en de getuigen tegen hem, om derzelver gebleeken' meinee- digheid, wraakende, ontworftelde de jongfte ftraffe. Hy werdt, onder borgtogt van veertigdui- zend ponden, geflaakt, en kwam, na verloop van een jaar, wederom te Amfterdam; daar hy nog vier jaaren toefde ., eer men hjm van den borg- togt ontfloeg 5 zynde, ondertusfchen, van andere misdryven befchuldigd (e*), die egter niet ge- rsg-
(«O ViGUi Epift. Seica. iV. CXLVII. p. 372.
( e ) Zie Dccif. en Relol. van den Hove gedrukt Ï7S*. ik 1464 e» liier Vüoj-j il. 293 en 387* |
||||
|
XX. Boïr; HISTORI Ë. $ï£
regfcelyk beweezen werden. Daarna, waa-KarelH;
nende eenen vryen hals te hebben, vorderde '554- hy den Schout aan regt, om herftelling van ll! eer. Zo veel vermögt hy, eindelyk, dat hy,
in de jaaren 1563 en 1564, nog wederom tot Burgemeester verkooren werdt. 't Schoutampt toen andermaal aan de Stad verpand zynde , werdt Bardes van hetzelve verlaaten, in 't jaar 1566. Sedert, werdt hy, befchuldigd de hand gehad te hebben, in de opfchudding van dat jaar, voor den Raad der Beroerten gedag- vaard , gepynigd en zuiver gefchouwen. Daar- na de Staatfche party tegen den Spanjaard ge- kooren hebbende, werden zyne goederen, meest gelegen onder Amfterdam, welk lang Spaansch bleef, verbeurd verklaard. Zo diep trof hem al dit leed, dat het hem -'t verftand en de gezondheid krenkte. Hy bragt het overige zyner dagen te Delft door. Ik vind, dat de Staaten van Holland, in den jaare 1603, zynen Kleinzoon, Willem Bardefius, nog twee- honderd ponden jaarrenten hebben toegelegd, wegens twee-en dertighonderd ponden, die de Grootvader, by zyne laatfte Schoutsreke- ning, te vorderen gehad hadt (ƒ). Doch Henrik Dirkszoon werdt, na 't jaar 1564, niet meer tot Burgemeester verkooren, 't zy men dé walg hadt van zyne heerschzugt, of de fchande der opfpraak wilde1 fchuwen. De twist tusfchen hem en Bardes hadt, ondertuß- fchen, eene partyfchap verwekt onder de ge- meente , die lang ftand greep , en met de naa- men van Schoutisten en Meester Henrik Dir kis- ten CO Refol. Hol!. 8 N«Vé bl. 281. | . ■
|
||||
|
ïtff VADERLANDSCHE XX. Boek?
KarelII.^« onderfcheiden werdt. Men zaaide fchot*
1554- fchrifteh, een geweer, dat elk even na is, te«-
"i—J gen eikanderen, en de onderlinge bitterheid borst tot daadelykheden uit, welker verflag
tot de gefchiedenis der volgende jaaren be^
hdoft (g).
Xix. De Kryg, die nü éenige jaaren geduurd
fragte- hadt, hadt beide den Keizer en den Koning
k>oze van Frankryk uitgeput, en werdt hierom, in
haöde- 'c vo,gende Jaar> veel flaauwer gevoerd dan te
llng. voorem De Keizer hieldt zig meest bezig,
1555- met het ftigten van het nieuw Hesdin en van
""" '»nog twee andere Vestingen, tot beveiliging van Luxemburg en Henegouwen, welken hy,
naar zynen en zyns Zoons naam, Charlemont en PhilippeyUk noemde. De zorg voor 't ftig- ten deezer twee fterkten werdt Willem van Nasfou, Prinfe van Oranje, toevertrouwd(h). Midierwyl arbeidde de Kardinaal Reginald Pool, Paufelyken Gezant in Engeland, aan èene Vrede tusfchen Karel en Henrik. Men tradt ook, door wederzydfche Gemagtigden, te Mark, tusfchen Ardres, Calais en Greve- lingen, Grensplaatfen, behoorende aan Frank- ryk, Engeland, efi de Nederlanden, in on- derhandeling ; doch zonder iets te fluiten. De belangen der oorlogende Mogendheden ver- fchilden zo regelregt (f), dat men ze niet nä genoeg vereéhigen kon, om tot een Verdrag te können komen. De vyandlykheden wer- den j terftond na 't eindigen der Vredehan- de-
„.C5~) Hooft ir Boek, U 56—63. Zie ookde Stukken byCéui
meun Amtterd. W- 964—9?5- (A) Muteren J. Hoek, f. 15.
(.0 PW* D« Monï Corps JJiplom, Tom. IV. P. üt. fr 1%
|
||||
|
XX. Boek; HISTORIE, '41 f
delinge, wederom aangevangen. De Franfchen KarelHï
voorzagen MariembUrg vari voorraad, zonder l5$5- dat hét, door 't Keizerlyk Leger, wëik by T va:.' Givet lag, belet kon worden. Willem, Prins Willemj van Oranje, viel, daarentegeni in Pikardye, Pririsvan en verfloeg hier de * Leenmanfchap van Frar. k ^r*nJe» ryk, die hem 't hoofd gebooden hadt. Mid- reZn."* lefwyl, was de pest in 'c Keizerlyk Leger ge* Dood vaö flaagën, en hadt, onder andere braave Krygs Maarten luiden , den beroemden Maarten van Rosfem, Jaa R<M* die lang tegen en voor den Keizer gediend hadt, in \ graf gerukt. Deeze ramp noodzaakte Ka- rel den V. zynë benden, vroeger dan naar gewoonte, de winterlegeringen te laäten be- trekken (£). In Italië, alwaar Julius de III. in Lentemaand overleeden, en eerst door Marcel den II en drie weeken Jaater, door Paulus den IV. opgevolgd was, waren deKei- zerlyke wapenen, in 't begin van deti veld- togt, voorfpoediger geweest, dan omtrent het eirjde? maar noch daar, noch in de Neder- landen , was iet beflisfends voorgevallen* Men begon dan wederom van vrede te ipreekem De wederzydfche Gevolmagtigden kwamen^ itl de Abtdye van Vaucelles, by Kameryk $ byeen. Doch hier werdt, op den vyfden Seftand van Sprokkelmaand des volgenden jaars, al pet leenlyk een Beftund voor vjf jaaien gefloo ry^n " m (0.
Doch hoe flaauw de Kryg, dit jaar, ge- jf&
Voerd was, de Nederlanden, hadden egter we- Buiten- der- £ewoon# |
||||||||
|
(k~) Chroii. van Ë. de Veer, ƒ. 131. Daniel Tom. Vllfc
|
||||||||
|
p 121—124..
• <Jj Dv Monï Corps Diplöm. Tom. IV. P. lli. p. 8a,
|
||||||||
|
V. Deel. Dd
|
||||||||
|
4i8 VADERLANDSCHË XX. BoekJ
K&relII. derom zwaare Beden moeten opbrengen. Vatï
'555' Holland, was, in Lentemaand, tweehonderd- Beden""* duizend guldens, en in Herfstmaand, nog eens aan Hol- zulk eene fomme gevorderd, behalve de ge- land, woonlyke Bede. In de Bede van Lentemaand, bewilligden de Staaren fpoedig. Zy befloo- ten dezelve te vinden, voor een darde , by verkoopinge van Renten , voor een derde, by Morgengeld, en voor Het overige derde, by de Schildtalen, in welken, de Gratiën der zes groote Steden, ook by verkoopinge van Renten, zouden gevonden worden* Ook be- dongen de Staaten, by de Akte van bewilli- ging, tienduizend guldens, tot beveiliging der Haringvaart, en dat de vernieuwing der Vroedfchappen in de Steden zou moeten ge- fchieden op den gewoonlyken tyd, gelyk zulks, in en voor 't jaar 1537, aa$c plaats gehad (ni). Doch 't liep aan tot op 't einde van Win- termaand, eer de Staaten, in de Bede van Herfstmaand, konden bewilligen. Zy deedeff eerst ernftige en herhaalde vertoogen ten Ho- Staat des ves waarby 's Lands onmagt om middelen uic Lands, te vinden tot het voldoen deezer Bede , tetï breedfte, vertoond werde. „ Een Schoor- „ fteengeld bezwaarde, zeiden ze, de fchame- „ Ie Gemeente te zeer: een Morgengeld zou, ,i, om het ongemeen vogtig jaargetyde, het „ liegt gewas, de weinige Turf, die men „ hadt können fteeken, en andere zwaarig- • „ heden, ook niet wel in te voeren zyn. Het ,, ftilftaan veeier neeringen, met naame der „ Wee-
(in) Adr. van der' Goes Rcgift. ofi 't jitar 1555. W. 2, 4J
g, 7, 8, 10, ia, 15, 17, 18, 25, 26, 27. |
||||
|
XX. Boek. HISTORIE; 415»
„ Weèverye, de duurte der eetwaaren, 't KarelB.
„ verlies, door de Hafingvaart, dit jaar, ge- X55S- j, leeden, de zwaare ftormen, die den Koop»"" """"" „ luiden groote fchade ter zee hadden toege- „ bragt, maakte hét vinden van penningen „ op de Schildtalen thans ook ondoenlyk. „ Renten op 't Land te verkoopen, vonden „ ze ook ongeraaden, alzo 't Land reeds met „ vierentagtigduizend vyfhonderdguldensjaar- „ lykfehe Renten belast was, waarby, zo men „ nu tweehonderdduizend guldens aan Ren- „ ten verkogt, nog omtrent vyfduizend güU „ dens zouden moeten gevoegd worden, 't welk „ de jaarlykfche Renten meer zou doen be- „ loopen dan de gewoonlyke Bede* eertyds, ,, plag te bedraagen." 't Slot was, dat de Staaten verzogten, in dit elendig jaar ,van ver- dere Beden verfchoond te mogen blyven. Doch deeze vertoogen vonden geen' ingang» Men moest, eindelyk, in de volle Bede be^ willigen. Men vondt de eerfte helft derzel- ve, by verkooping vah Losrenten, tegen den penning twaalf, en de andere helft, by ds gewoone Schildialen» Ten zelfden tyde, ftel- de men vast, dat de loopende Renten ten laste van 't Land gevonden zouden Wórden, uit den Impost van twee duivers op elk vat Bier, en vierentwintig ftuivers op elke aame Rynfchen Wyn, en op alle andere Wynen» naar evenredigheid (»). Doch de Edelen en Steden hadden, federt XXt.
eenigen tyd, in overleg genomen, otö 's Lands °VeJieiJ '• / Imflwni • O") Adr. van der GoeS ftegilh op Ujtat 1555, iL 37, 38^
5^> Ö4, 67, 6</i 79, 70, \>i, Ü6, 93, 95. ' Dd a
|
||||
|
420 VADERLANDSCHE XX. Bom*
ÏUrelII. Imposten, op eenen anderen en eenpaarigea
1555" voet, te doen heffen. Tot hiertoe, waren, Lands m ^e Steden, * Inzamelaars van 's Lands lm- Imposc posten aangefteld geweest, die, dit jaar, Re- alomrae kening deeden voor Gedeputeerden der Staa- te ver- ten ^ wel]jer Byeenkomften de eerfte aanleiding ^Coüec* fcnynen gegeven te hebben tot de inftelling aeurs. van een Kollegie van Gecommitteerde Raa- den, welk, in laater' tyd, het bewind over 's Lands Imposten gehad heeft. De meeste Ste- den hadden maar eenen; doch fommigen ver- fcheiden' Inzamelaars, waaruit eenige onge- Beloop regeldheden reezen. Men hadt, by 't doen vanden hunner Rekening, bevonden, dat de Impost WCot' °P ^e Wynen en Biere»■> *n 't voprleeden jaar, ieäe. op verre na, (7) nog geene twintigduizend Ponden van veertig grooten hadt opgtbragt: 'c welk den Edelen en eenige Steden veel te wei- nig fcheen. Zy oordeelden, derhalve, dat 'er meer van 's Lands Imposten komen zou, wanneer dezelven niet, tot groote kosten van 't Land, ingezameld, maar, gelyk, in fom- mige Steden, al voor veele jaaren, ten op? zigte der Excynzen, te gefchieden plag (o), in 't openbaar, verpagt werden. De ■Edelen in 't by zon der hadden, in de jongde Bede, niet willen bewilligen, dan onder uitdrukke- i lyk beding, dat de impost, in alle de Steden, jaarlyks, zou moeten worden verpagt. Haar- lem , Delft, Leiden en Gouda ftemden, ter- echt en ß00^ met de Edelen. Doch Dordrecht en Amfter- Amfterdam maakten, in 't eerst, eenige Mitlieft*, zwaarigheid. De * Inzameling der Imposten ~...... - . ge-. (o")-Zie IV. Deel,}!. 12a, 449.
(7) Net 19608 Ponden y Schellingen % Deniers» j
|
|||
|
■"■■
|
|||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 4-si
gefchiedde, in deeze Steden, door LedenKarelII.
van de Vroedfchap, die, veelligt, hun be- ï555- Jang zo wel niet, by de verpagting, meenden", . •, ~" te zullen vinden. Evenwel, gaven de twee teil Zj_°* Steden voor, dat zy by de inzameling bly. tegen da ven wilden, om dat 'er meer van kwam,: dan verpäg- zy van de verpagting konden verwagten. Doch ^*de zy lieten zig, eerlang, overftemmen. Men over. ontwierp, vervolgens, eene Ordonnantie op ftemd. de verpagting, en een Berigtfchrift voor de Kommisfarisfen uit de Edelen en Steden, die dezelve doen zouden. Jacob van der Duin, Heer van Spange, werdt, nevens twee Ge- magdgden uit de Steden Dordrecht en Gour da, gefteld, om binnen Dordrecht, Gouda, Gorinchem , Woudrichem, Heusden , Aspe- ren, Heukelom , Leerdam , Zevenbergen , Geertruidenberg, Schoonhoven en Ysfelftein te verpagten. Heer TVillem van Lokhorst, Rid- der, moest, met die van Delfc en Leiden, de verpagting doen binnen Delft, Leiden, Rot- terdam, Schiedam, Vlaardingen, den Haa- ge, Woerden en Oudewater. Heer Jacob van JJuiy.envogfde, Heer van Obdam, Ridder, en die van Haarlem en Amfterdam deeden de verpagting binnen Haarlem, Amfterdam, Alk- maar, Hoorn, Enkhuizen, Medenblik, E- dam, Monnikendam , Naarden, Weesp en Bruiden. De . Wethouders der Steden, daar de verpagting gefchiedde * wareii , by het doen derzelve, ook tegenwoordig. Men maak- Beloop te 'er, kort na Paafèhen des volgenden jaars, van de eenen aanvang mede. En men bevondt, dat eeifte «l« 'er, in 't eerfte jaar, verre over de veertig-^**®* 0;z?nd fouten, dat is, meer dan tweemaaltingvaiv> Pd 3 zo |
|||||
|
.4»? VADERLANDSCHE XX. Boei?,'
JCarelH. zo veel van 's Lands Impost kwam, by wege
*S55' van verpagting, als te vooren, by wege van .Lands Inzameling (p). Wy voegen, hier onder,
inpost. eene tyst van den beloop der eerfte verpag-
tinge van deezen Impost, in de voornaamfte l•■-;■■ Steden, waaruit men derzelver grootheid en vermogen, ten deezen tyde, eenigszins af- " ; neemen kan (8_). Wy moeten egter aanmer- ken, dat men, aan eenige Pagters , al terftond, eenigen afflag geeven moest (V). Van dee- zen tyd af, is het verpagten van.'s Lands ge- mèene middelen in geduurig gebruik geblee- ven, tot dat, in den jaare zevenrienhonderd agt enveertig , niet lang voor het uitgeeven deezer Hiftorie, alle Pagteryen, op eens, zyn afgefchafc geworden. Doch 't wordt tyd, dat wy, Holland verlaatende, tot zaaken, die de Nederlanden in 't gemeen betroffen hebben, wederkeereji. XXIï. In den Herfst des jaars 1555, hadt de Ken Karelde zer
Cp") Adr. van der Goes Regiil. op 't/aar 1555, hl. 14,203
&t>> 31, 32! 33. 8a, 83, 84. ep 't jaar '1556. hl. ffi| 3, 11, 12, 15, 20. op 't jaar 1557. il. 36. (g') Adriaan van der. Goes Re'gift. op 't jaar 1557, bl,
?2, 52> 56> 6fl»
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zie Adr. van deb. Goes Reg. op 't jaar JJ57., bl 36.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%X. Boek. HISTORIE. 423
2er een gewigtig voorneemen begonnen te KaRE&iff.
voltrekken , welk hem, reeds voor eenige 1S5S jaaren, . door de gedagten, gefpeeld hadt ; v. draagt doch nu eerst vastgefteld en uitgevoerd werdr. het gè- Ik fpreek van den afftand van alle zyne Staa- k'ed óet ten en Heerlykheden, het Keizerryk zelf niet ianden uirgeQooten, om het overig gedeelte zyner oyer aan dagen in een Klooster te flyten, en zig daar, zynen met een inkomen van niet meer dan honderd- ^om Fi"- duizend Kroonen 's jaars, te behelpen. Het ips* uitvoeren van zulk een ongewoon voornee- men deedt de gantfche weereld verbaasd ftaan. 's Keizers afftand hadt ook zo veel invloed op den ftaat der Nederlanden, dat ik my verpligt agt, de omftandigheden deezer zonderlinge gebeurtenis uitvoeriglyk te boek te ftellen, en de redenen na te fpooren, die den Keizer, vermoedelyk, tot die vreemd befluit, gebragt hebben. Kavel de V. bereikte thans niet veel meer XXlir.
dan vyf envyftig jaaren. Hy was, eenige jaa- Rede- ren herwaards , onderhevig geweest aan de wiwia" jigt, en wilde gaarne doen gelooven, dat hoo hiertoe ge jaaren en mangel van gezondheid hem tot bewoo- het befluit hadden gebragt, om zig van de sen. Heerfchappye te ontdaan. Doch fommigen , dieper meenende te können doordringen iiï de geheimen van 's Keizers hert, hebben an- dere redenen van zyn gedrag aangeweezen. 't krygsgeluk begon hem, zo men wil, federt eenigen tyd, meer dan te vooren, tegen te ïoopen. Francois ^e I. en Henrik de II. had- den hem Landen afgenomen, die hy, tot hiertoe , niet hadt können, herwinnen. Hy Was onlangs genoodzaakt geweest, 't Beleg Pd 4 van |
||||
|
4*4 VAD ERLANDS CHE XX. Boek:
• van Mets, welk hem geweldige fchatten en
veel volks gekast hadt, vrugteloos , op; te breeken. De Proteflanten in Duitschland had- den ook merkelyke voordeden op hem ber haald, en hem tot het tekenen der Pasfaufche Vrede genoodzaakt. Men zeide, derhalve , dat hy, gelyk de gelukkige dobbelaars , 't fpel hadt willen af breeken, toen bet hem be- gon tegen te loopen, geenen zin hebbende, om zyn geluk te o -/er-leeven. Men voegde 'er by,. dat hy, heet naar roem, door het. afftaan der Heerfchappyé, eenen lof zogt, dien hy, door de wapenen, riet meer verkrygen, noch zelfs behouden kon. Anderen, daaremegen, merkten's Keizers afftand aan, als een louter uitwerkfel zyner Godvrugtigheid. • Zv waren van gedagten, dat hy, zyne gezondheid zien<- de afneemen en .zyn einde naderen, ernftige aanmerkingen hadt begonnen te maaken, over de zonden zyns voorgaanden leevens; wel- ken hy, buiten 't gewoel der weereld, in een- zaamheid zou hebben willen betreuren, en door boete uitwisfchen. Vooral, wil men, dat hem gefmert hebbe, dat hy zig, tegen zy- ne belofte, aan den Paus gedaan, met Hen- rik den Vlll, Kojning van Engeland, verbon- den hadt; dat hy het Interim, in Duitschland, hadt zoeken in te voeren., en dat hy Paus Kle-f mens den VII, eenen tyd lang, gevangen hadt gehouden. Wegens zulke en andere, euveldaa- den, wilde hy, die. oordeelde, dat 'er, tus-r fchen de bezigheden deezes leevens, en den dag des doods, zekere tyd behoorde te ver*- Joopen, in ftilte , zegt men, boete doen, ßoinmigen gaan. zelfs zo ver, dat zy geoor- '+ l deeld |
||||
|
SEX Boek: HISTORJ E. 425
deeld hebben, dat het voorneeraen, om zig Karw-H.
van de Heerfchappye te ontdaan, den Keizer, ..}?|S uit den Hemel, was ingegeven. Eindelyk, wil- :ui-' """^ leneenigen, dat 'er verfcheiden' oorzaakea hebben lämengeloopen, om 's Keizers yoor- neemen te vestigen, en ter uitvoering te doen brengen, En deezen fchynen my, inderdaad ? de waarheid naast getroffen te hebben. Een beginfel van Godvrugtigheid, paar 't begrip, welk de Keizer zig van den Godsdienst maak- te, heeft hem, al voor eenen germmen tyd, op het afftaan der Heerfchappye doen bedagt j zyn; en verfcheiden' andere bykomende oor- zaaken, die ieder op zig zelve hiertoe niet in ftäat zouden geweest zyn, deeden hem dit voorneemen, ten doezen tyde, .ter ukvoeringe brengen. ' *■ " . • 't Was reeds een jaar geleeden, dat hy zig
eene aftekening hadt doen overzenden van eene wooning, welk hy, aan een Klooster van S. Joost, by Piacenza in Spanje, op de Por-ugalfche grenzen gelegen, wilde doen ftigten. Hy hadt deeze aftekening, goedger keurd, en aan fommigen te yerftaan gegeven, dat-hy hier zyne overige dagen,- in ftdte, wilde doorbrengen. Van toen af, werdt zyn voorneemen rugtbaar. Doch :'t hadt hem.., aj veel vroeger, zelfs midden in den loop zyner overwinningen, door de gedagten gefpeeld, In zynen Uiterjlen Wil, te Augsburg, in 't jaar 154$ gemaakt, gewaagt hy reeds van den voorgenomen afttand der Heerfchappye, Ja, toen Don Francois de Borg ia, Hertog van Gandia* hem, in 't jaar 1542, zyn voor- neemen., om 't Hof en de weereld, te yerlaa- Dd 5 t^o, |
|||||
|
V
|
|||||
|
-426 VADERLANDSCHE XX. Boekj
KärelII. ten, bekend maakte, hadc hy den Hertoge
. f555» reeds in 't vertrouwen te kennen gegeven „ r " "dat hy diergelyk een voorneemen hadt, en het zou uitvoeren, zo dra zyn Zoon, Filips, in ftaat zyn zou, om zelf te regeerén. Se- dert , hadt hy gepoogd, Filips tot Roomsch- Koning te doen verkiezen, op dat hy hem ook de Keizerlyke waardigheid zou können af- ftaan. Doch deeze toeleg mislukt zynde, ar- beidde hy, om hem of zyne Kinderen , ©p den Troon van Engeland, te vestigen, waar- toe, door het Huwelyk met Maria, hoop ge- geven wordt, 't Verdwynen deezer hoop gaf, zo men wil, nu de eerfte aanleiding, tot het voltrekken van 's Keizers voorneemen. Fi- lips , geene Kinderen verwagtende uit zyn Huwelyk, trok zyne genegenheid geheellyk af van de Koninginne en van Engeland. Ook werdt hy met de nek aangezien van de Engel- feben, die hem geen' Koning maar Man der Koninginne noemden. Men verhaalt, dat hy, hierover aan zynen Vader klaagende, hem te gelyk zou vermaand hebban, tot den afftand der Nederlanden, dien hy wist op handen te zyn. En Vis niet onwaarfchyniyk, dat zulk eene vermaaning den Keizer, die zyns Zoon$ gezag (taande houden en vermeerderen wil- de, 't genomen, befluit fpoediger heeft doen uitvoeren, Veelligt, heeir. de onlust over den tegenfpoed zyner wapenen, hiertoe ook me- degewerkt; fchoon dezelve, in kalie,zogrooe niét was, en in de Nederlanden, door het bemagtigen van Terouarme en Hesdin , was verzoet geworden. Behalve dat Henrik de 11, zo, wel als hy, buiten ftaat geraakt was, ora
|
||||
|
Kt. Boer. HISTORIE. 42?
om den oorlog fterk voort te zetten. De jigt,K^RZLlï.
die den Keizer, na dat hy vyftig jaaren bereikt '555» hadt, fchier zonder tusfchenpoozing, kwelde, heeft hem, waarfchynlyk, ook aangezet, om de uitvoering van 't gemaakt befluit rriet langer Uit te ftellen (r). 'c Gerügt van 's Keizers voorneemen hadt XXIV.
zig zo dra niet verfpreid door de Nederlan-,Wat.m^n den, of elk hadt 'er den mond vol van. Vee«^'^" e len preezen't, als een bewys van grootmoe- hinden digheid en Godsvrugr. Veeie anderen keur- van oor- den 't af, en voorfpclden den Landen weinig deelde, goeds van de nieuwe Regeering. De Prefident VigJius zelfwas bedugt, dat de Landvoogdes Maria zig van 't bewind der Nederlanden ont- daan zou, en dat Filips, onbedreeven in de Êtfederlandfche zaaken, het oor zou leenen aan jonge luiden, die de oude Staatsdienaars, waarfchynlyk, verftooten; verfcheiden' nieu- wigheden invoeren, en 's Lands zaaken, die, tot hiertoe, door 't gezag des Keizers en der Landvöogdesfe, wel beftierd geworden wa- ren , in verwarring brengen zouden. Hy fprak zelfs van zyne Ampten te willen nederïeggen, en van 't Hof te verlaaten (>), Doch deeze klagten 4 die meest heimelyk werden uitgeftort, verhinderden den Keizer niet, zyn befluit te Voltrekken. Hy ontboodt, ten dien einde, eerst zynenPill#Ps
Zoon, Fiüps, uit Engeland, die, op den vier- j0D,t.® den van Herfstmaand, fcheep gegaan zynde , pp den agtften, te Brusfel zyne Intreede deedt. De
O 5 Famian. Stoaija de Bello Belg'. Lifo; l. p. u, i6ji-\
%Z, 19, 30, ar. ' ■ ' Cf ) Viuur Vit» N. LXVH» LXVIH. p. 31.
<
1
|
||||
|
42B VADERLANDSOHE XX.Bom!
|
|||||
|
5AREtIl.De Staaten van alle de Nederlanden •■ werden,
'555- bier i tegen den veertienden van Wynmaand, " befchreeven (Y). Doch de meesten, verhinderd door het ftormagtig weder en de flegte wegen, ver'cheenen eerst eenige dagen laater. 2JXV. Midlerwyl vondt de Keiler goed, eer -hy 't puilen gebied over de Nederlanden afftondt, eenige wordt Nederlandfche Héeren, met nieuwe waardig*- tot een heden, te befchenken. De Heerlykheden van Graaf- Bosfu, in Henegouwen («), en van Kuilen- fthap en burg, in Gelderland (>)5 werden, ten be- VHsfm^ noeve van Jan de Heimln en Fkrh van Palland, §en tot toc Graaffchappen verklaard. Ook beflooc de een Keizer, de Heerlykheid van Veere en Vlisfin- Mark- gen ? tot een Markgraaffchap, , te verheffen , l'jj*" r. welk voortaan van den Keizer en zyne Opvol- heeyen. gers, de Graaven en GraavinnenvanHolland? ten onverfterflyken erfléen, gehouden zou wor- den. De open' Brieven, hiervan verleend , op den eenentwintigden van Wynmaand, ge- waagen, met veel lof, van de vyf-entwintig- jaarige dienden, door Msximiliaan van Bout> gondie, Heere van Beveren, Veere en Vlis- fiogen, den Keizer, te water, en té lande, gedaan (w).. •■. • - Vreem- 1" Bloeimaand te vooren, hadt Karel de
deunden V. den Holknderen een voorregc verleend , van de we]j{ hier verdient gedagt te worden. Zy had» thee-" ^en ^ern R1661™3^1* verzögt, dat, volgens flopten, de oude Privilegien, geene Ampten dan aaa inboorlingen, of ten minden aan Nederlan- ders, by welken die van Holland tot open- baar^, Ct~) Phrptij van fc. de Veer f. 132.
(«; Maurice 13hfon de la Toifoii d'Or. p. aoj.
Ció Sligienii... Toon. van Geld. I. Eosk, hl. 38,
(«9 äomom op RatGERSß. tt. üttl, bh §08.;""- '
|
|||||
|
fcx. Boek. :h istorie. ^
baare bedieningen werden toegelaaten, mog JLuuo.IL
ten worden gegeven. De zes Steden wilden i55S- zelfs deeze Privilegien, in zo verre, hebben' ders zouden mogen zyn. „ De Keizer of zyne . „ Nazaaten zouden, zeiden ze, ligtelyk een' „ Spanjaard of een' Engelschman, met deeze „ waardigheid, können voorzien, 't welk de „ Staaten niet gaarne toelaaten zouden O) " Karel de V. was hun nogthans, hierin, niet te • ■ wille. Hy beloofde hun, geene Ampten of waardigheden aan vreemdelingen te zullen gee- yen; doch zonderde de Stadhouders en Vlies- ridders hiervan uit (j). En Koning FiJips heeft dit voorregt, naderhand, eerst by handteke- ning, en daarna by Brieven, onder 't grooc 2egel, bekragtigd (2). De Staaten der Nederlanden waren, mid-
lerwyl, te Brusfel verfcheenen. Van Hol- '"" land, kwamen Aclriaan van Mathenesf'e Otta van Asfendelft, Heer van Goudriaan, en Wil- lem1 van Lokhorst, van wege de Ridderfchap , en Edelen, benevens eenige Gemagtigden uit de zes .groene Steden (a): van Zeeland, Mat- - thysvan Heeswyk Abt der Lievevrouwe te Middelburg, de Markgraaf van Veere en Vlrffingen, en de Gemagtigden der Steden Middelburg Zienkzee Goes, Reimerswaa- le en Thooien Q). Zy waren gelast, om te be-
#(&0 Adr. van der Goes, Regift. oi> 't iaar is« hl » ,.
CV) Grout-Plakaatb. (I. ljccl,kol. Li.Upfj'J' If'lf
Repen, der Plak il 85. - ' ■ Ue"> "> 2S' (2) A;dr. van der Goes Regift. op 't iaar tiue U „
77 > » G»ot Plakaatb. IV, Ded, hl, Jy J '555' ff' »Ä m flBW V01^ "•■*& Goudhoeven il. 620.
|
||||||
|
'43® VADERLANDSCHÊ XX.Boek:
Karet.II. bewilligen en te helpen, in den äffland vän elk
1555« byzonder Landfchap aan Koning Filips, en om "* den gewoonen eed te ontvangen en af te leg- gen. Doch die van Holland hadden bevel, om hunne Volmagt hiertoe niet te vertöonen, voor dat zulks, ook door de andere Landen, gefchied was. Ook was hier, ter Staatsvergaderïnge, éenige zwaarigheïd gemaakt, over de opvol- ging in 't Graaflyk gebied, in geval Filips4 voor zynen Vader, mögt overlyden (c). Doch my is niet gebleeken, dat 'er, ten Hove, over gehandeld is geworden. XXVI. Op den vyf entwintigften van Wynmaafld , Piegtig- ,jag tot jen plegtigen afftand gefchikt, kwa- var^de men ^e Vliesridders en de Gemagtigden der Over- Staaten, in gröoten getale, op 't Hof, te Brus^ «tragt der fel, byeen. Om den luister der plegtigheid te IMeder- vermeerderen, hadt de Keizer ook tot de- landen. zejve gen0^jg,j Zyns Broeders Zoon, Maxi- miliaan, Koning van Boheeme, en deszelfs Ge- maalin, Maria, 's Keizers Dogter; Emmanuel Filibert, Hertog van Savoje, 's Keizers Zus- ters Eleonora, Köninginne Weduwe van Frankryk, en de Landvoogdes, Maria, Kö- ninginne Weduwe van Hongarye, behalve 's Keizers Nigt, Chrisdna, Dogter van Chris- tiaan den 11 ^ Koning vän Deenemarke , en Hertogin van Lotharingen. Eerst maakte de Keizer zynen Zoon Opperhoofd der Vlies- ridderen , welke waardigheid hy zelf, tot hief- toe, bekleed hadt: en ioen aan Filibert vdrt Brusfel, Lid in den Raad var. Staate, bevel ge- geven hebbende, om der Vergaderinge zyne ver- derö
|
|||||
|
< O Ad&. van öer OOES Regift. ty 'tjtyif 1355. *'» 5°»£l 5 ffj
|
|||||
|
XK. Boer. tiïSf-Oftlfc i$ï
dere nieening open té leggen, ving deeze aan KarelIÏ*
te zeggen ,, dat de toeneemende jaaren en de I5SS'^ $$ lighaamlyke ongefteldheid des Keizers, hem ,, ernftelyk geraaden hadden, te denken ons j,, zyn einde, en zig te ontdaan van eenen „ last, dien hy niet langer tot zynen eigen en j, 's Ryks luister zou können draageh; dat zyn „ Zoon, Filips,Koning van Engeland, jaaren „ en wysheid t'over bezat, om dien last té „ können op zig , neemen; dat hy, hierom , *, beGooten hadt, hem Bourgondie en de Né- ^, derlanden af te liaan, in die verwagting, „ dat hy zelf, de Koning, zyn Zoon, en de „ Landzaaten gelukkiger, door deeze verati- „ dering, zouden worden; dat hy, derhalve, „( de Landzaaten van den eed ontfloeg, eti „ Bourgondie en de Nederlanden, vrywillig- „ lyk en van gantfcher herte , aaö zynett „ Zoon, Filips, den Koning van Engeland, „ opdroeg (4)*" De Raadsheer fprak nog, toen de Keizer, onverhoeds, oprees, en, leu- nende op dè fchouders van Willem, Prinfevart Oranje, uit een handboekje of Papier, welk hy, om zyn zwak geheugen te gemoet te ko- men, medegebragt hadt, in de Franfche taa- ie, begon te verhaalen, wat hy, van zyn ze- ventiende jaar af, tot dien dag toe, treffelyks verrigt hadt; hoe hy negen tógten in Duttsch- land gedaan hadt, zes in Spanje, zeven in I- talie, vier in Frankryk, tien in de Nederlan- , den, twee in Engeland, en even zo veel in Afrika; hoe hy elfmaal de zee was overgefte- , ken;
(d~) Pont. Heoter. Rer. Auftriac. Libr. XIV. p.668&ftjji
Chrofl. van E. de Vber ƒ. 113* Bor I, Boek, il. 2. £3]. |
||||
|
?§'* VAÖÈ&LAfrÜSdfrE XX.feoiaÖ
ken; voorts, hoe veele oorlogen hy onderno-
men, hoe veele verbonden van vrede en vriend* fchap hy gemaakt, höe Veele overwinnin- gen hy behaald hädt. Van 'alle dëeze din- gen fprak hy bnderfcheidenlyk, en op ee- ne meer deftige dan grootfche wyze. En + vervolgde \\y, het eenig einde van alle myne poogingen is altbos geweest de befcherming van den Godsdienst en van den Staat. Dit heb ik, 'Z9 lang 't my myne gezondheid toeliet, met Gods hulpe^ zo zeer beyverd, dat het den vyand al- leen fmer ten kan, dat Kar el geleefd en geheer seht heeft. Doch nu mij de kragten en ht leeven zelf byna begint te begeeven, gaat my de w elfand myner Onderzaaten ineer tbr herte, dan de lust om te regeer en. In de plaats van een' oud' mant die V gebruik zyner leden mist, en met het ééns been in"'t grafgaat, fiel ik nu een* jongen, wak- keren en kloekmoedigen Forst; eh ik wil u. uit den grond myner ziele, gebeden hebben, dat gy en alle de Landzaat'en hem gehoorzaam, onderling eendragtlg. 'en in de waar e Leere flaHdv astig zytt en dat gy't my ten goede houdt, zo ik, in V zor- gen voor uwen wélfland, t'' eenigen iyde, gemist heb. My aangaande-, ik zal uwe trouw en ge- hoorzaamheid, by Gode, wien ik, in den korten tyd, die mynog over fehlet', eeniglyk denktelee*- yen,, altoos ten goede gedenken. Toen zig tot Filips keerendé, Indien, zeide hy, V bezit, deezer Landen, door myrie.dood,■ aanugekomen ware, zou ik, om het agterlaaten van zulk eert aanzienlyk, en door my Zo zeer vermeerderd erf- goed, let by u verdiend hebben. Doch nu Ik U deeze erfenis, niet uit noodzaaklykheid-, maaf Uit vrye keuz.e nalaate^ nu ik vroeg verkies té fier?,
: ;' • ' ■ '• - * I |
|||
|
XX.Boek. H ISTORI E. 435
fierven., opdat gy, zo veel te vroeger, aan V KarelI&i
jbezit komen zoudt; vorder ik, met regt, datgy, '555- ßl wat gy my hierom meer fchuldig zyt, met zo""""' ' veel meer zorg en liefde jegens de Ingezetenen deezer Landen betaalt. Andere Vorfien verheu- gen zig, om dat zy hunnen zoonen het leeven fegeven hebben, en V gebied zullen geeven. Ik eb deeze beiderlei vreugde, als tegenwoordig, willen genieten ,en u zo wel door my zien regee- ren, als leeven. Weinigen zullen dit myn voor- beeld navolgen 'gelyk ik zelf, hierin, van de oud- fle tyden af, naauwlyks een voorbeeld voor my '"'*'■ gehad heb. Doch men zal myn befluit eerst pry- zen, als men zien zal, datgy u het zelve waar- " dig maakt. En dit zult gy doen, als gy de wys~ . ; -i heid, welke gy, tot hiertoe, bemind hebt; als gy de vreeze Gods, en den Katholyken Godsdienst, allen de regte zuilen der Regeeringe, flandvas~ tiglyk, blyft aankleeven. Een ding heb ik hier maar by te voegen; den Almagtigen ,naamlyk, te bidden* dat hy u eerf zoon geeve, wien gy V gebied afflaankont; doch niet behoeft af te flaan. Toen de Keizer uithadt, viel Filips op de eé- ne knie, en zyns Vaders regterhand hertelyk drukkende, fmeekte hy hem, om zynen ze- gen: die, met heete traanen ontvangen zyn- de, de ornftaanders ook tot weenen perste. Fi- lips, toen opryzende, keerde zig, met een vriendelyk gelaat, naar de Staaten, en zig, /wegens zyne onbedreevenheid in de Franfche taaie, verfchoond hebbende, bsval by Anto- 'ni Perenot, Bisfchop van Atrecht, 't woord te doen«, in zynen naam. De Bisfchop vertoon- de, hierop, 's Konings dankbaarheid aan zy- V, Deel,. E e Jam |
||||
|
434 VADERLANDSCHE XX. Êoes.'
K&têtlï. nen Vader, en deszelfs liefde tot de Landzaa-
i55> ten< in eene welfpreekende Redevoering (e"), die, van wege de Staaten, door Jakob Maas, Penfionaris van Antwerpen, deftig en fierlyk, beantwoord werde. Ten' laatfte, fprak de Landvoogdes Maria; 't bewind over de Neder- landen, welk zy nu, vyf entwintig jaarenlang, in handen gehad hadt, aan 's Keizers voeten nederleggende. XXVII, j)e plegtigheid van deezen dag hier me- do'^en ^e g^indigd zynde (f) vergaderden de Staa- optvangt ten, des anderendaags, afzonderlyk, om den den ge- nieuwen Heere hulde te doen. De Advokaac wooneo van <jer Goes deedt hem eehë gepaste aati- '<u fbnak, uit den naam der Staaten van Hol- land, verMaarende, dat dezelven hem ontvinr gen, Voor hunnen natuurleken Prins en Heef Xg). Filips vernieuwde en bevestigde toen den eed, by zyne inhuldiging in 't jaar 1549, ge- daan ; waarna de Staaten van Holland (Ji) en Zeeland Q'), zo Wel als die der andere Lahd- fchappen , hem , insgelyks , zwoeren. Uit naame van die van Holland, werdt hy toen, wederom, door den Adi/okaat, bedankt, dat hy«lien wel, voor zyne SubjeEleh en Onderfa- * ten, hadt gelieven aan te neemen (k~). Van de óverdiagc der Landen werden ook open' brieven vfcrieend , den vyf entwintigften van Wyn-
(e~) H. OoöEtÉv.*us de AMcat. Iraper. a Carol. V. apud
S. SCIIARDItlM Trim. il. p. 6.-12.
. <•ƒ) Fa» mi an- SrRADA de Bello Belg. Uhr. I. p. 6, 7, 8.
Meter.,' I. Hoek, f. if. Cliron. vali E. oe Vbb»/. 134. '' (g > 7Je bier voor, bl. 340. (ä) «"i.oot-l'lakantli. IV. Deel, bl. 38.
(O Act.' van Huldinqé' v,m 2.6 Oä. 1555. by Boxhorn óf
%.Eigbks«. U- lied. bl. 505. {&) Abr. van UÏ.B. OöËS Ilegift. op 't jaar 1555. tl. 54, 55»
|
||||
|
XX. Böek: HISTORIE. 425
Wynmaahdgedagtekérd, in welken de Keizer **»&&
te verftaan gaf, dac hy zig van deese overdian '555; veel goeds voor de Landzaatèn beloofde ter -----~~
bom'ake der nabuurighéid van Engeland 5'van
WelkRyk FUips Kor-fng watf. Voorts /wer- den teen de Nederlanden opgedragen, mee dezelfde Souveraimteit, Hoogheid en Pris eminentie, als de Keizer dezelven bezeten hadr- • mids hy aanname, alle de fchulden, terf dieh- aL m f Zem™lt' geregtelyk * vol-
dóéntO, waartoe hy zig, /federt, in.geJyks Verbondt (%) De zegels des Keizers werden naderhand, ook aan Hukken geflaagen, en nieu- wen met den naam èn titels des Konings, ia de plaats gemaakt (n). De Koning hielde Vobf éérst, de Raaden der Geregtshoven ,n dlle de andere Amptenaarsinzynendienst,mids zy hem hunne Lastbrieven toezonden r.i-ü In Louwmaand des Volgenden jaars, ftohdt xxvrrr
Karel de V. Spanje en alle zyne .U* Heer- Sr fchappyen, het Keizerryk uitgenomen, ook V^P^ af aan zynen Zoon, alleehjyk een inkomt &3P>e van honderdduizend Kroonen f uit »5 f "' fchappyen> voor zig zei ven, behoudender* \ * Midlerwyl, werdt de VlOot, die hem mft Spanje voeren zoo, in Zeeland, uitgeru^ 'c Liep tot in Oogstmaand des jaars ,«6 a-o eer dezelve itt gereedheid gebragt was. Toen' |
||||||||
|
eerst
|
||||||||
|
(O Groot-Geïd. Plakaatbi W. Deel, bl. 27.
(m~) Groot Plaknatli. JV. Deel, bl. 38. OO Repert. der Plakaat. va» Moll, bl. ?o, Sr. (0) Repert. der Piakaai. van Holl. bl. ?a, &6J (p) Boa I. Boek, bl. 4. [ój. |
||||||||
|
Ee ä
|
||||||||
|
■ 43* V A DE RL A N D S C H E XX. Boek;
KAREtTI. eerst begaf Karel zig derwaards, en droeg,
.I55 _. eindelyk, voor zyn vertrek, ook de Keizerly- ke waardigheid op aan zynen Broeder, den Roomsch - Koning Ferdinand. De Brieven, hiervan verleend, zyn te Zubburg, dat is, Zee- burg of Rammekens , in Zeeland, op den ze- venden van Herfstmaand, gedagtekend (#). De Prins van Oranje kreeg bevel, om de Kei- zerlyke Kroon en Scepter, naar Duitschland, over te brengen. Men wil, dat hy deezen last ongaarne aannam, zeggende tegen den Keizer, ten aanhooren van Koning Filips „ dat hy ,, hoopte, dat de Hemel hem behoeden zou „ voor eenen dienst, door welken hy de te- „ kens der Keizerlyke waardigheid van 't hoofd „ zyns Heeren neemen, en eenen anderen o- „ verbrengen zou moeten." Hy zelf verhaalt, dat hy iet diergelyks gedagt heeft, en zeer ongenegen tot dit werk geweest is (r). De plegtige overdragt des Keizerryks gefchiedde ook eerst, op den vier entwintigften van Sprok- kelmaand des jaars 1558, in de tegenwoordig- heid der Keurvorften, te Frankfort (j). XXIX. Karel de V, nu ontbloot van alle zyne Vertrek rjeerlykheid, vertrok, van voor Rammekens, üten V.r °P ^en vyflienden van Herfstmaand (T), in 't gezelfchap zyner twee Zusteren , de Konin- ginnen Eleonora en Maria; en landde, bin- nen weinige dagen, te Laredo, in Biskaije. ' Van hier naar Burgos vertrokken, ontdekte hy klaar-
(?) Py Boxhorn op Reigersb. II. T)eel, H. 512.. Fhl. &
H. Godelkweu« de Abdicat. Imper. p. 646. Cr) Apolog. bv Bor ir. Deel, Autbcnt. Stultk..' II. 71. , " (f) Meteren I. Boek, f. 16 verf. H, Godbi.eweus de Ab- liest. Itnper. p. 650. ' , ., , _ k ,; ..
tO Meturen ï. Boek, f. 17.
|
||||
|
XX. Boek. HISTORIE. 437
klaarlyk , hoe -geer by van fïaat veranderd KarelII«
was, aan het klein getal van Spaanfche Groo 155$'_ ten, welk hem tegemoet kwam. Ook moest" hy daar eenigen tyd naar geld toeven; 't welk hem te harder vielL om dat hy 'er door belet werdt, eenige trouwe Dienaars, die hy wilde afdanken, te beloonen. Sommigen willen,-PfhF dat het hem toen berouwde, de Heerfchappy v^0^ te hebben afgedaan. Men vindt zelfs, dat afftand Koning Filips, eenige jaaren laater, den Kar- gehad dinaal van Granvelle, die, van zekeren dag^ebb^ fpreekende, gezeid hadt, dat het de^ zelfde was, op welken de Keizer, zyn Vader , de heerfchappy hadt afgellaan, geam woord zou hebben, zo is V ook dezelfde, op welken hy van zynen afßandberouw gehad heeft. Doch veelea v-erwerpen deeze vertelling. Karel, van Bur- gos vertrokken zynde, en zig, eenigen kor- ten tyd, te Valladolid hebbende opgehouden, begaf zig, terftond, -naar het Hieronimiter-Zyn af- Klooster van S. Joost by Piaqenza, betrekken- Sez°n* de de kleine.wooning, hier, onlangs, ten zy-Ven. 6*' nen dienfte, gebouwd. Hier fleet hy den tyd, met te paard ryden, planten en boomen kwee- ken. Ook hieldt hy zig, met hulp van den beroemden Wiskonftenaar, Jannellus Tur- rianus, met het maaken van uurwerken en andere konsttuigen, bezig. Doch naar maa- te dat zyne gezondheid afnam, gaf hy zig meer aan Godvrugdge oefeningen, aan lee- zen en bidden, over. Ook tugtigde hy zyn lighaam , dikwyls, door vinnige geesfelfla- gen, en wil men, dat de geesfel, door hem gebruikt, en met zyn bloed befpat, nog lang, onder de gedenktekenen der Oostenrykfche E e 3 Gods- |
||||
|
■ 435 VADERLANDSCHE XX. Boek.
KareUI. Godsdienftigheid, bewaard geworden is. Dus
'555- leefde hy omtrent twee jaaren, tot dat hetn endooi.eene ^ee£e Koorts, op den een-entwindgftea
van Herfstmaand des jaars 1558., in 't graf fleepte' (V). Zyne uitvaart werde, door de, Nederlanden, ook in Holland, met veele, plegdgheden, in Wintermaand daar aan* ge- houden (V). 't Gerügt, eenige jaaren na zy<r nen dood. hier te Lande, verfpreid, dat' hy, in de gevoelens van Luther, geftorven zou zyn", te ongegrond en onwaarfchynlyk (w). Men kan egtef met ontkennen, dat hy zig de laatfte Kerkgeregten hadt 'laaten toetenen, èoovBartholomeus Qarranza, Aansbisfchop van. Toledo, die, van Ketterye verdagt gewor- den, in 't jaar 1559, door de Inquifide, ge- vat werdt, en toe in 't jaar 1576 gevangen, gezeten heeft; wanneer hy> eene plegdge af- 2weering gedaan hebbende, in hoogen ouder- dom, overleedt (#). Konfiantyn de 1% Fuente, dien de meesten 'Konfiantyn Ponce noemen, Prediker van Karel den V, was ook, kort vpor v- 's Keizers dood, in de gevangenis der Inquj-. fide geraakt. 'Hy overleedt 'ei;, en werdt, ièdert,■' in 'zyn beeldtenis, verbrand (y), Zul- ke en dier-getyke gevallen hebben fommigen,, misfehien, doen vermoeden of vastftellen, dat de Keizer zelf niet 'vreemd, was van de Leere der, Hervorminge. Doch deezé gedagten zyn ':' ■ mr
r«ySTRAi)A Uhr. I p. 9,10, il, 12, 13, 14, 15.
C-^O Vf.liijs Hoorn, J/.. a^f}. "• \
£WQ Voyez Bayi.e Didion. Art. Charles-Quint. Hem. E..
(_#} Bayle Diétion. Art. Carranza Hem. li, t C.
(jj Eayle Diction, Art, Voüat {'Cou/laiilin.) |
||||
|
XX. Boiyt. HISTORIE. $9
geheel niet overeen te brengen, met eenenKarelIL'
toeleg, om Paus te worden, en de Paufelyke, 'ffi- waardigheid, in zyn Huis, erfelyk te doen"" ~ verklaaren. Ook zyn 'er maar enkele Schry- vers, die hem hiervan verdagt zoeken te maaken (,z). Dusdanig was het uiteinde van den beroem- XXX.
den Keizer, Karel den V, die veertig jaaren Staat dër over de Nederlanden en zes-endertig over het1Neder~ Keizerryk geregeerd hadt; doch, by 't afleg- en"van gen zyner Heerfchappyen, betuigde , dat de Hoiian i, groocfte voorfpoed, ooit door hem genoóten,^« tyde met zo, veel verdriets gemengd-'was geweest, Ia° de dat hy nimmer, eehige waare vergenoeging dragÜ géfmaakt had:. Wy hebben gezien, dat hy,, eindelyk, alle de Nederlanden' onder zyn ge- bied gebngt heefc, door zig van Friesland., Groningen, Overysfel, Utrecht'en ten laatt-V Hen ook van Gelderland, waarom zo, lang en bloedig geoorloogd was, meester te maaken. De vereeniging van alje deeze Landen onder, één Opperhoofd. gaf aan dezelven een aanzien, welk zy nimmer te vooren gehad hadden ; doch (lelde de Landen en den Keizer, die 'er Heer over was, tevens bloot, voor de afgunst, der nabuurige Mogendheden. ' Hieruit ont- ftbnden, onder anderen, de zwaare oorlogen, met Frankryk en deszelfs Bondgenooten, zp, ".. véele jaaren, gevoerd, en kort na dat de Kei*:
zer aflland zyner Heerfchappyen gedaan hadt, inet een Beftand geëindigd. De» toeneemea?.. de Koophandel der Nederlanden alleen ftelde hen
(z~) BrantAme Cnpit. étrang. Tom. I p. %G< dans Ie Di(fti>2
©mir« de üayle Art. Charles Qhnt. Rem. X. : - '' *'5 ' |
|||||
|
E e 4
|
|||||
|
™»5^gM JIJ__■
|
|||||
|
440 VADERLANDS CHE XX. BoeϣI
Xaui.II. hen in ftaat, om, tot deeze en andere Ooiv.
1555» logen, geweldige fchatten, zelfs tot veertig- f*------- millioenen gouds toe («), op te brengen. En
't zou den Landzaaten niet'lastig gevallen zyn,
de veiligheid zo duur ite kodpen, zo zy, met' dezelve , de aloude vryheid hadden mogen- behouden. Doch Keizer Karel, de voecftap- T- pen- zyner Voorzaaten volgende, maatigde- zig een volftrekt oppergezag over de Landen aan, zonder zig aan oude gewoonten of aan bezwoeren' Voorregten veel te bekreunen, Wy hebben gezien , hoe vee Ie moeite de Staaten van Holland, dikwiïs , te vergeefs hebben aangewend, om zig te doen ontdaan van lasten, in welken zy niet bewilligd had- den, en om hunne Privilegien voor te ftaan. Hier kwam de/ vervolging om den Gods- dienst by, die veelen Landzaaten, met naa- me den Hollanderen, zeer tegen de borst was; en federt dat de Hervormde Leer , door de Duitfche Krygsknegten, welken de Keizer hier gebruiken moest, en door de vreemde Koópluiden , die zig hier neder- floegen,-in de Nederlanden verfpreid werdt, meer afkeuring ontmoette dan te vooren. Vooral, na dat men hadt begonnen te vree- zen, voor 't invoeren der Spaanfche Inquifi- tie (V), aan welke men, hier te Lande t'eene- maal ongewoon was. 't Befnoeijen van zuW ke gewigtige vryheden maakte de Landzaa- ten agterlyker, in het opbrengen der Kei- zer-
■(a) Vcrantw. des Princ, van Owiig.' iy Bor. Authent. Smkls^
L Veel) bl. %. . „ , / \i) Fra-Paolo Hifc. du Conc. de Trentc Lm:. V. £. 56.«
|
|||||
|
XX. Boek: HISTORIE; 441
zerlyke Bede. De Hollanders waren 'er
egcer, in de laatfte jaaren van Keizer Ka- bels . Regeeringe, tamelyk gereed toe ge- weest. Zy zagen zig , na dat Utrecht en Gelderland onder 's Keizers gebied waren geraakt, beter tegen vyandelyke aanvallen gedekt, dan immer te voorén, en bragten gaarne veel op , om den Oorlog verre van hunne grenzen te houden: terwyl zy hunne Zeemagt in ftaat zogten te Hellen, om 'er de Scheepvaart en Visfchery, daar 's Lands (Welvaart aan hing, door te beveiligen. De vaart op de Oostzee bloeide ook beter in Holland, na dat de Keizer, afziende van 't bevorderen der belangen van de Kinderen tdes gevangen Konings van Deenemarke,* de Verbonden, met Christiaan den III. ge- maakt, ongefchonden liet; fchoon de Hol- landers, genoodzaakt 's Keizers belang , hoe ftrydig met hun eigen, voor te ftaan, te yooren, zwaare nadeelen, door den Ooster- fchen Oorlog, hadden moeten Iyden. Doch men vergat ze ligtelyk, toen men, na 't flui- ten der Vrede, den Koophandel herleeven zag. Gelukkig zouden Holland en de an- dere Nederlanden geweest zyn, zo zy , van Heer wisfelende, de breuk, onderde voor- gaande Regeering, in hunne vryheden ge- maakt, allengskens hadden mogen zien hee- len. Doch 't gevolg leerde hun , dat Fi- lips, 't oor leenende aan de Geestelykheid en aan ónbedreeverien in de kennis deezer Landen , die breuk langs hoe wyder, en eindelyk, ongeneeslyk maakte: waaruit . ■ ' eea |
||||
|
442 V A D E R L. HIS T. XX. Boek.
|
|||||||
|
KarelII.waaruic een opftand gereezen is, die, in fel-
1556. heid, in duurzaamheid, en in zonderlinge uit- _fc- komst, geene weêrgade gehad heeft, in de Gefchiedenisfen der voorige tyden. |
|||||||
|
BERIGT voor. den BINDER»
Mislukte aanflag der Herdooperen op Am-
sterdam , te plaatfen tegen over Bladzyde 98 Desiderius Erasmus; . . . . 1 130
Mr. Aert van der Goes. \ . . . 5294
Carel de Vyfde. . ... . . 42a
Overdragt der Nederlanden, door Keizer
Karel den V. aan zynen Zoon Filips. 434 |
|||||||