|
VADERLANDSCHE
HISTORI E.
ZESDE DEEL.
|
||||
|
VADER.L ANDSCHE
HISTORIE,
Vervattende de
GESCHIEDENISSEN DER NU
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DÏE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egte
Gedenkftukken famengefteld, DOOR
JAN WAGENAAR,
Met Vlaaten en Kaarten',
ZESDE DEEL, BEGINNENDE MET DEN AANVANG DER. RE-
G E E R 1 N G E VAN FUIPS DEN T W BEBEN,
K 0 N IN© VAN SPANJE; I N 't J A A R 1555 ;
EN EINDIGENDE M E T H E T 0 N T Z E T
VAN LEIDEN, IN 'T JAAR 1574-
|
|||||||||||||
|
Te AMSTERDAM, by
JOHANNES ALLARt
|
|||||||||||||
|
Ï-Sfc^
|
|||||||||||||
|
M ß c c X
|
|||||||||||||
|
i.
|
|||||||||||||
|
Met Privilegie van de Èd. Gr. Mog. Heeren Städten
van Hoiiand au IVetifriesland,
|
|||||||||||||
|
VADERLANDSGHE
HISTORIE.
EENENTWINTIGSTE BOEK.
ï N H OU Di
I. Ooginerfan vän Koning FjXips i>EN Twéb-
• den , by 't aanvaarden der Regeeringe. Ui Emmanuel Füttert, Hertog van Savoye, wórdt Landvoogd. Nieuwe VUesridders aangefield. Raadvän Staate. III. Plakaaten tegen de zo- genaamde Ketters 'Vernieuwd. IV. rs Lands Krygsmagt en Schulden. Honderdße en vyfiig- fie Penning gevorderd. Geweigerde Oranje, Egmonden tioorrie van hun aandeelin de Beden ontlast. V. V Befland met Frankryk gebroken. Aanflag óp Douai. S. Quintin belegerd. Slag aldaar. VI. Woerdenvérpahd. Aanmerkingen, oyer'thegten van Hèerfykhêden aan Holland. VIL Toerusting ie fzee. Duüre tyd. VIII. Agterwezèn der 'Nederlandett. Negènjaarige Bede, IX. Voórdeelen der Franfche Wapenen te lande. Slag by Gr evelMgen. Landing in Frank • ryk..Verandering in Engeland. X. Opening tot Vrede, Oogmerk desBisfchopsvan Atrecht. Verdrag van Chatèau in Cambrefis. XL Wil- lem vanNasfau wordt in"t Prinsdom van Oran^ jeherfield.Hy ontdekt de oogmerken van Frank- "ryk en van Filips, De Stadhouder, MaxïmP liaan van Bourgondie,flerft, XII. Filips mr- VI. Deel. a dsn |
||||
|
* VADERLANDS CHE; A.Ïoeiï.
dert wederom eenen honderdßen en vyftigßen
'Penning. Doch vrugteloos. XIII. Hyßelt ords , ep.de Regeering. Margareet, Hertogin van
Parma, wordt Landvoogdes. Drie Raaden haar toegevoegd. Willem, Prins van- Oranje, wordt Stadhouder van Holland. XIV. Filips befluit het Spaanfche Krygsvolk > in V Land te laaien. XV. Hy-neemt zyn af
fcheid. XVI. De Staaten begeer en V vertrek der Spaanfche' Knegten \ en "'t- weeren van Vreemdelingen uit de Regeeringe. Handeling .Metèver. XVII. De Koning keert naar Spanje,
j'XVIII. Benden van Ordonnantien.-, XIX. V
• Spaan sch; Krygsvolk Verlaat tiet. Land.-.;XX.
...Misnoegen 'met Engelandi Jakob van den r Einde wordt Advokaat- van Hollan.d, .XXI.
'Nieuwe Bisdommen. Beden. XXII.'-Qngenoe- • gin t -tegen den Kardinaal van Granvelle.
, Oranje trouwt, voor de tweede reize-..■ .XXIII. Lenige nieuwe BisJ'choppen. neemen, bezit van
. hunne floelen. Plakaat tegen de, Re.derykers. ■^Oproer te Valerichyn. Montigni doet een keer . na-ar Spanje.. Schimplivrei tegen Granvelle, ■ ' XXIV. B'vmenlandjche Oor login Frankryk. >'-. 'Oranje houdtbyzo/ukreByeenkomßen.jDiV. 'Hy, Kgwond:.en..tloornefchryvm den Ko- ning ^ over Granvelle* XXVÏ. De Kardinaal ■houdt zig f er. De drie Heeren maak en aan* ;■ hang.- biyve.n.-M.tfden Raad. Schryvm, an- .: der maal., om- den\Koning. XXVII. Gran- ■ivelle. vinnig-befchimpt; De Staaten weigeren te vergaderen.; in zyn £y£y?/:.vXXVIIL D& ■ Landvoogdes befluit \zig van hemje ontflaan. " Hy verlaat..de -.Landen, op 's Konings last. •XXIX. ZynAafbeelding*.. ; \ . • . ' \j. ' J&3Ü Fi-
|
||||||
|
XXL Boek. • H I S T- Ó & I 'É.
|
|||||
|
Filïp's, BE derde van dien naam Fiupsfit
ónder de Graaven van Holland, doch *555» beter bekend, by dën naarn.- van ^ijjps: ä'en j tweeden, dien thy als Koning van Spanje' Oogme*- droegj hadt zo dra de, Regeeriitg ; «iet ;aan- ken van vaard, of hy deedt, 'terftond, zien, datr'hy, Filips,by de. voetftappen' zyner Vbórzaaten volgende , ^a^"ea een volftïekt en willekeurig gebied over. dè van de Nederlanden poogde te voeren; , 'Keizer 'Ka- Regee- rel de V. hadt altoos dit. zelfde'öognierkgeT ringe d« had. Nooit hadt meii 's Lands': Staaten•'iiieer^0'
, ; ii * .- ; • 'j '.'>' ' •' 'i ■ 1 * landen» hooren klaagen, over geduuiige inbreuken
op 's Volks yryhederi ' "ent' vq'orregtëh., dan
onder zyne RegeërihgT jO'ok zag'hy',zig- : ïiöode bepaalen, do'ór 'Privilegien en oude Handvesten, die hy,gaarne" allen in handen f gehad hädt; doch "die;'''s Lands;' Staaten, •,-.•, hierom alleen, des "te";'*vïytiger byeeii zog- •, :s ten,., en des te zorgvuldiger bewaarden.'' De ,' . Geloofshervorming , die ohdér zyne " Re- ,}.,.:; geering, ook in de Nederlanden; -Was' inge- voerd, fcheen(hem zeer in deh weg teftaan. Hy hadt gezien ,' dat" zy, in ;Duitschlaiid, verfcheiden' Vorfïen e'n Staaten; vereenigd hadt,' om zyner lieefsclizugt paaien te pellen, en.hywas, met rëdëïi, bedugt, dat de op- gang der nieuwe Léerfe hier te lande gelyke nadeelige üitwerkfels voor, hem hebben zou. Hieraan moet; men, voornäanjlyk, toefchry- ven het uitgeéven van zo veele fcherpe Pla- kaateri, en hét invoeren der Inquifitie hkt te plande, ook na dat Duitschland' reeds vry- iieid van Godsdienst verkreegen, hadt. De Aa Kei«; |
|||||
|
4. VADERLANDSCHE XXI. Boer
FilipsIII Keizer begreep ligtelyk, dat men "zig eerdef
,1555' tegen zyne oogmerken verzetten zou, wan-
' neer men zyne geflaagen' vyanden", de Pro-
teftantfche" Vorften in Duitschland, benevens
de Hervormden in Frankryk^ te vriend hadt ^
en dat men zig, hier te lande, van deezé
Jj |f"v*r]féhd)EcKati' verzekerd zou können houden,
wanneer ' de Geloófshervofming , 'alömme L
Zou .doorgedrongen zyn. Hy zogt haar dan,
in de geboorte, te fmöoren; zig, hiertoe ,
-v< van 's Paufen,'gezag, van den raad der Ker-
kélyken, onder welken, de. Bisfchop van A-
»,: ' trecht de voornaamfte was-, èn Van de ge-
weldigfte middelen zelven bedienende.
Hy volgt Filips volgde hem op 't fpoor. Met het de maat zelicte oogmerk, welk Kafël gehad hadt, zag regels _ men hém dezelfde middelen ter hand flaan, XmRaxei-ora ket te bereiken...,; .Zyne eerfte zorg was, doch met zig het opperst gezag te verkrygen over "s minder Landsi Régéeririg (a), zonder zig aan be- voorzig-ZWOQjéh','wekten en vöOrregten gebonden tfc tigheid. rekeneh.f Hef: uitrooijen der: Kettërye, dat niet zonder, krenking Van: 's Lands Vöórreg- ten gefchieden'kon, was hét middel, om dit pogmerk ie. bereiken. Èn naardemaal het be- wimpeld, werdet,met den dekmantel Van yver ' voor 'Gods eëre, leenden 'er de Kerkelyken gereedeiyk de!hand toe. In ééne zaak, ver- fchilde Füips^egter van zynen. Vader. Karel zogt het zelfde pogmerk uitte voeren, dooi: dezelfde middelen,., van welken Filips. zig • bediende. Doch Karel gebruikte deeze ftiid- delen voorzigtiger, en met meer gemaatigd- heid.
• 00 ByRCUNB. Litr. I, f. 7.
|
||||
|
XXL Boe*. ; H I 'S' TOÏI f Ax/ 5
beid. Hy kende de Nederlanders beter dän Fnjpsïïf
Filips, en wist dat zy liefst, zagtelyk en'al- . }p5-^ lengskensy tot; onderdaanigheid wilden' ge- * r bragt worden (&). Filips fcheen, in % eerst % dien zelfden weg te zullen■" houden;. doch 't , v, ïeedt niet läng, of hy floeg zo openlyk en Zö geweldig voort, dat veffcheiden' Land- ^>» fchappen' tegen hem opftonden. Zyne ftreng- . >5> heiden de wreedheid zyiier Staatsdienaaren ,f 'J' k daar't" getal der Hervormden tegen aanwies ? deeden hèni, eindelyk, eenige Landlchap*-*, pen verliezen, welken zyn Vader, doorbel •■■•■■ icheidener beleid, met deszelfs andere Ne- derlanden f hadt weeten famen te voegen,* of vereenïgd te houden. '':' Het eerst, dat de Koning ondernam, was', il
het aanftellèn van Emmanuel F i l i b e b. t, Emm*._ Hertog van Savoye, tot algemeenen™ö1 Fiti* Landvoogd, in de plaats der Koninginnej^' van Hohgarye, die zig bereidde , om met van s*. den Keizer fcheep. te gaan. Karel de 111,-voye, Vader van Emmanuel, was reeds met den wordtaJ" Keizer tegen Frankryk verbonden geweest, £^_ea* en door Francois den I. van zyne meeste voogd. - Staaten beroofd geworden. ï)e Zoon , die hem opvolgde, bleef in Keizerlyken dienst, en hadt, in 't jaar* 1553, het opperbevel over 's. Keizers Leger gehad. Filips oordeelde zig", derhalve, verpligt, de dienften bei-, - de van Vader en Zoon , met de Land-^ voogdy ovei? de Nederlanden, te vergelden. Ook verbondt hem biertoe het namaagfchap; zynde de Hertog gebooren uit eené Züs^ ' ;ter,:
Oj FMc Straba Dec, I. Üh: VI. p. pi.
'-A 3.
|
||||
|
6 VAD ERLANGS CHE XXI. Boek.1
JtapsIIl ter, Y3-J1,; 's .Komngs - Moeder, eene j Dogtet;.
155?' yan;. Portugal;- (V). < Voorts zogt -Fi|ips,; duor "—*........het bejvyyzen; van andere gunlien, oqk;weni- ge.\Nederlandfclie Heeren aan zigr,te verfüg- ten, /0Qp het eerfte jaargetyde, zyner^iritiul-< Verfcbei-digingQ .tot Hoofd ,der Ridderorde,,,:yan..!t vJiesrid- Gulden-vlies,; ftelde hy negentien nieuwe.Rid- der» aan- ders aan, en onder deezen,; Wüiein,: Prins gefteid. yan. Oranje, Filips van-Mommeifan$fr,Graaf v,an Hoorne , FUipsvanCroi, Hertog vaii-Aar-\ fchoi', Karel', Baron van Barlaiinont\:Kq?ei\ van Brimeu, Graaf'van Me gen, J'pan van GlU.' mes y Markgraaf van Bergen ,, Filips- van. Sta- [ yele,- Baron van Chaumont en Glaio-ny faan van Mommeranci, Heer van Courierres,. en Joan\ Graaf van Oostfriesland (j/).-- £)e ove- rigenwaren Spanjaards of D uitleners. "Sommi- gen vernaaien, dat Lamoraal,; Graaf van Eg- mond, ook, ten deezen tyde,met de Ridderor- de vereerd, werdt (i); doch hy, de Heer van Beveren, Bieter Ernst, Graaf"van Mansfeld\ en andere voornaame Heeren-, waren, reeds in I: „ 't jaar .1546, door Karel den V, tot deeze van b" waardigheid verheeven ( ƒ ). Voorts werdt veren de Heer van Beveren, Markgraaf van Vee- biyft re, in Zomermaand deezes jaars 1556, ïhe-* Stadhou- vestjgd , in het- Stadhouderfchap van^ Hot Holland,land, Zeeland en Utrecht (g). Zeeland Hy was, zó wel als de overige Staatsdie- en u- naars, met den afftand des Keizers, van eed |
|||||||||
|
«•echt.
|
|||||||||
|
en
(O Strada Ree I. I.ibr. \.p. si. Mbterkn I. Doek, f. ijr,
<rf) GuicciARD. Belehr, der Ncderl. bl. 67,
(?) Bon F. Boek, bl. 13 [18].
Ifj Cuigciard. Befchr. der Nederl. W. 64,
Q) Repert, der piakaat, van Hall, il, 88.
|
|||||||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. ?
enampt ontflaagen geworden, en men ver-FiupsIU
wagtte. nu merkelyke veranderingen in den *55o- ^ Raad van Staate, en in andere hooge. Kolle-Viglius - gien; 't welk fommigen, die, tot hiertoe , worat eenig bewind gehad hadden, deedt dugten, bevor- dat. zy den nieuwen Raaden, minder dan den ^d' yoorigen, zouden können, voldoen (/?)• By deeze.gelegenheid, fprak Viglius, Prefident van den Geheimen Raad, van zyn Ampt te ]f willen nederleggen. Doch-de geweezen' Land- ■;,-■ *? voogdes, die hem het opzigt over haare: goe- deren in Nederland, nevens een jaargeld, * van tweehonderd guldens, toeleide,, en. dcj'" Koning zelf bewoogen hem, in zynen dienst, ..,.; te. volharden. Filips voorzag hem, ,-tën zelf- den tyde-,,met de waardigheid.van f Mede- *Coa<tjt% helper, in de Abtdye van S. Baafs te Gend,/W"* waarnaar, de Markgraaf van "Veere en de Heer van Brederode, voor hunne Zoonen, te vergeefs, geftaan hadden (/). Tot Leden van den Raad van Staate, noemde de Koning een aanzienlyk getal,der voornaamfte Ne- derlandfche Grooten: doch wie in 't byzon- der, vind ik nergens uitdrukkelyk gemelde Men heeft reden om te vermoeden, dat 'er . de Bisfchop van Atrecht (£), de Prins van Oranje, de Hertog van Aarfchot,. de Graa- ven van Egmond, van Bosfu, van Megen, en de Heer van Barlaimont onder geweest zullen zyn (7); by welken, naderhand, Vi- glius van Zuichem gevoegd werdt (m). Doch fora-
(*) VrcLn Vita.M LXVIIt. p. 31.
CO Vioui Vira, N. LXVlU.fi. 31, 32. (jt)'Relbl. Kolli 15 Aprilie.es. hl. 24. CO Reibt. Holt. ia Maan 1556. W. 8. im') Viani Vita, N._ LXViU. p. 32. A4 • v;
|
|||||
|
/
|
|||||
|
"^*mmmmmmaB33mm
|
|||||
|
8 VADERLANDSCHE XXI. BoekV
ffitmiiï fommigen melden, dat de Hertog van Sa-
ffiffi yoye zig, térwyl de Koning ten Hove was^ •zelden vän den raad deezer Heeren bedienV ;t,. de (»). Ook hieldt Filips', zó lang hy zig hier te lande bevondt, den klem der Regee* ringe alleen in handen (o). De Bisfchop van Attecht, Barlaimónt en Viglius hadden, ten dëezen tyde, het meeste deel aan 't bewind. UI, * In 't ftuk van den Godsdienst, leende de. Vernieu- Koning het oor aan "niemaht. meer daii aan wingder fen Bisfchop van Atrecht. En 't fchynt dat «n tegen ^èeze ^em be,Wooê'en heeft, bm het Berigfe de Ket- fchrift, iri 't jaar 1550, door Karèl den V, te«. - aan de Inquifiteurs gegeven, nog Voor 't einde des jaars 1555 (1), te' vernieuwen en r" ' 'te bekragtigen'(p).: Ook vernieuwde Filips U Keizers Plakaat tegen de Ketters van den jaare 1550, omtrent déeZéntyd (#). Het werdt, in verfcheiden' Landfehappen, ook, tiaar 't fchynt, in Holland, afgekondigd (r). Hier waren deRaaden en alle andere'Graaf- lyke Amptenaars in hunne, bedieningen be-, vestigd, onder uitdrukkelyké voorwaarde', dat zy de hand aan 's Keizers Pïakaaten té- gen de.SeSkn zouden houden, (s). In fommige Steden van'Brabant, gefchiedde dé'af kon-! diging van 's Konings Plakaat 'insgelyks. Doch'te Antwerpen, wees men 't van de ' '"" .*' * ■' v ' '■ " '-';; •' ■! '. -hand, O) Van per Haar lm. ^umul;. Lß?. I. p. 113. ' \ '
(0) BüKteuftö. ülr'. I \fi. 'j, 23.
tp) Van der Haak fuit. Tumulc Lik: I. C. XIII, p. i6l.
(SJ Ror 1, 'Boek, bl. 10 [i+T. ' : ' ... . , •'-."'
(>) Repen, der Plakaat. bl. 85, &6,
Is) Liepen, dei- Plakaat." W. 7^; '■"
- (O Den agt-entwin'tïVflen, niét, getyk. Bp« fchryft,
I. Boet, bl. 11 [15}' den aj;tften van Slagtmaarid. |
|||||
|
XXI. Boke.' ' HISTORIE. <£
hand. Ook werdt het Plakaat', kort hierna,Ejupsiif
op 's Konings last, in Brabant, wederom «ï-,,155^ ,, getrokken (*). Vreemd fcheen deeze toegeeflyldieid. Doch iv.
men fchreef dezelve toe aan 's Konings oog- Staat van merk, om den Landen eene zwaare Bede te ^rvas- doen, die zo ligt niet ftondt ingewilligd te magC en worden, als men 't volk, met Inqüifiäe enfchulden,. fcherpe Piakaaten, kwelde («,). Met Frank- ryk, was nu wel een Beftand, voor vyf jaa- ren, geflooteri; doch heide Henrik en 'Fi-.. lips fcheenen ongezind, om het te houden. 't Was den laatften, derhalve, niet geraa- den, de Krygsmagt, die nog in de NedeiH landen op de. been gehouden werdt, te ver-?, minderen, 't welk de Staaten gaarne gezien zouden hebben. Doch om dezelve te onder- houden , werdt geld vereischt.' Zy beftondt • thans uit drie Regimenten Voetvolk , een onder Lazarus Zw end,, leggende in de nieu- we fterkten, Charlempnt en Phüippevüle ; een, onderden Graaf van Megen., in't Land van Luxemburg; en. het derde, onder Iiverr fiein, tot bewaaring van Rameryk en Hes- dinfert. Voorts hadt de Koning verfcheir den' benden Ruitefye in dienst. Aan al dit. Krygsvolk, was. 't. Land nog twee millioeneri en zevenduizend guldens ten agteren. Nog moesten de'.Benden, van, Ordonnantien, beloo-r pende drie, duizend Paarden, betaald woït den, 't welk, nevens het opmaaken der b£r gönnen' Vestingwerken, en het verfterken det'
CO Bor I, Roek, U. io [i+[. " '
Qü) Cor'I. Boek, hl. 11 [15]/
|
|||||
|
A5
|
|||||
|
ip VAD ERLANDS CHE XXL Boek.
fttipsindsi- bezettingen, op de grenzen, naar gelang
*55& dat, de Franfchen. hunne grenzen verfterk- „,. — ttn^ wej agttien tonnen fchats kosten zou (y~). .VI De Honing hadt-j al in Wynmaand des voor- r - t.r. aieeden jaars,-deh Staaten eenen ftaat varr'tj ""■'.. ^antiche agterwezen der Nederlanden voor- ■al ", gelegd, volgens welken,.■ hetzelve^ drie mit' *-ur . lioenen• driemaalhonderd en eenige duizend guldens beliep : hun beveelende, denzelven ge- heim te houden, op dat 'er de Franfchen de lugt niet van krygen mogten (V). Hy be- reidde hen dus tot de Bede, die, ixx Lente- maand deezes jaars, te Brusfel gedaan werdt. De Ko- ^y beftondt in een' honderdften Penning van Smalle onroerende goederen, en een vyftigft-en honderd-van alle Koqpmanfchappen, in drie reizen te ften en betaalen: en om dat de Staaten altoos veele een' vyf- zwaarigheid, in deeze foort van belastingen , p!^" gemaakt hadden, gaf men voor, een mid- 'del te hebben gevonden, om deeze te doen heffen, zonder ;dat de rykdom der byzonde- re Ingezetenen ontdekt werdt. Om die van Holland tot bewilliging te beweegen, wa- ren Barlaimont en Filibert \ de Bruxelles ge- magtigd (#). Die ge- De Staaten, hierop in den Haage befchree- weigerd venZynd.e, beflooten, niet te antwoorden, •wordt. yoor jjgj Zy 'j. gevoejen van Brabant en Vlaan- deren verftaan zouden hebben. Men zondt dan Afgevaardigden derwaards (j). En zo dra hadt men niet vernomen, dat Brabant t draal-* f f »O Refol. IIolI. 14 Maart 1556. hl. 9.
(w) Refol. HolJ. 28 Otlob. 1555. U. 58. (*} Refol. Holl. ia en 14 UäaH 1556.-W. S, q, U) licfoi. Holl. 17 Maart 1556". SI. 10, u. |
||||
|
XXI. Boek. HXS TORIE. ii
draalde, en dat "Vlaanderen eene maatige
foniffle., in ftede van den ïgeëischten honderd-. ften.en vyftigften Penning, hadt aangeboo- den (2),: of men befloot, hier ook, den Ko- ning, -door den,""Stadhouder, Beveren., te doen zeggen.,, dat.de gevorderde Bede, in ,-, Holland, niet in té, voeren, .was; zo om „, de grpote' kost?h,, die het aanftellén van s,. Qemagtigden tot. het fchatt:en der ïngezete- „nen veroorzaaken,zoude, als om dät 'er „onmin en tweedragt te dtigten ftondt, als * 's Lands Ingezetenen, door iiabuüren, ge- ,-,.fchat zouden moetei% wordenl... gelyk te „. wagten was: waarby . nog." kwam,; dat . de, ,, Koophandel,; -Zeevaart .en Visfchery dee- „ zes Lands , "grootendeels , door, geringe „ luiden, gedreeven werdt; voor veelerlei „ toevallen/ blootft'ondt, en derhalve on- „ mogelyk te fchatten was: en zo men de „ fchatting ook op de qpregtheid der Inge- 5, zetenen wilde laaten aankomen, hadt men „ vooryeele valfche eeden te vreezen." Zy verzogten dan, even als Vlaanderen, met eene maatige fomme, in de plaatfe van de gedaane Bede, te mogen volftaan (Vj.' En Filips, geene . kanj>. ziende, om den hon- derdften , en vyftigften Penning , alomme , in te voeren, ftondt, eerlang, ook hier, af van zynen eisch', vorderende van die van Holland, federt, vierhonderdduizend gul- dens (&), die, naderhand, op driehonderd en -drie-endertigduizend guldens verminderd wer-
(z~) Refol. HolE 9 May 1556. 'bl. 23.
O) Refol. Hoi!. 30 May 1S56. U. 27. {b j &etb|, lioll, 9 Juny 1556. il. 3J. |
||||
|
i£ VADERLANDS CHE XXLBoïfc'
^itipslllwerden, in aanmerking, naar 't fchynt, vafi
, »55<J- het aandeel, welk de Prins van Oranje, voor Oranie. zYnt Gemaalinne de Graavinne van Buu- Egmoqd ren ? de Graaf van Egmond en de Graaf van en Hoor-Hoorne, uit hoofde van derzelver goede- le, van ren? in Holland gelegen, wegens Beden, «teel fn"s^chul^S geoordeeld werden. De Koning Konings hadt deeze drie Heeren, onlangs, Van Be-, Beden, den VTy verklaard. De Staaten bewilligden, pnüisu m veel irMeüens, eindëlyk in 's Konings, Bede (c): en hiermede werdt het Pleitge-, ding van Holland, tegen Oranje, Egmond en Hoorne, welk, vericheiden' jaaren, voor den grooten Raad te Mechelen, gehangen- hadt, vernietigd gerekend Qd). Het aandeel der drie Heeren in 's Konings Beden werdt begroot op den vyfrienden Penning,, dien de Staaten, in 't vervolg, gaarne altoos1 van de. Beden zouden hebben willen korten. Ook hadt Filips dit toegezeid (V); doch hy vergat het federt : poogende de gunst, welke hy den Heeren hadt beweezenj eindëlyk, ge- heel tot laste van die van Holland te doen komen. Wat de tegenwoordige Bede aan- gaat; men vondt dezelve, voor de helft, op- de gewoonlyke Schildtalen, en voor de an- dere helft, uit den tienden Penning* De Stadhouder Beveren niet alleen', maar ook de Heer van Brederode hadt veel toegebragt^ om de Staaten tot bewilliging over? te haa- ien (ƒ); waaruit men zien kan, dat deeze '% • " ' ' zi&
(e') Refol.Holl. 5 Nov, it, i$ Jiecemb. 1556. W. 65,9<J,ioS*
(«O Relbl. Holl. 17 Dsccmb. 1556. bl. 108. (.O Refol. Holl. 26, ï7, 28 Febr. 2 April 1558. tl, 9, ao% (f) RefoJ. Holl. 10 Aug, 155Ó. tl, 58. |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. I3
zig thans, by den Koning,^zogt gMM
te maaken. Aan den Stadhouder, weidt, ffgh omtrent deezen tyd, door de Staaten van Holland, een gefchenk van tienduizend gul- dens toegelegd (g). \ ,. ■ Met den aanvang des jaars I557> WP.Jh- .
het Beftand met Frankryk, dat nog vier jaa- «BeftanJ ren duuren moest, gebroken. Hier, oordeel- Fmkryli de men, dat de vyandelykheden, van de WOrdtg<* Franfche zyde, begonnen waren. Dochbroken. Henrik de II. beweerde, openlyk, het te- »557- ■ sendeel. Zeker is 't, dat Paus Paulus de ** : IV, zeer gebeeten op Karelden V, diezig» heimelyk, gekant hadt tegen zyne verhef- fing, al in 't jaar 1555, een verbond hadt geflooten met Henrik den II, waarby deeze beloofde, hem te zullen byftaan, in den oor- loo-, dien hy 't Huis van. Oostenryk, in Ita- lië, wilde aandoen. Ook zondt Henrik dm Paus, voor't einde des jaars 1556, eenigen ondei-ftand, in geld en manfchap. Doch de Hertog van Alva, die het Spaanfche Leger jn Italië geboodt, voerde den kryg zo geluk- kiglyk, dat 'er, éérst, een Beftand, en ein- delyk, in Herfstmaand des jaars 1557» ^nQ Vrede,, tusfchen den Paus en den Koning van Spanje, op volgde (/*> " In de Nederlanden, werdt de Veldtogt bé- Aaaflag
gönnen met een' aanllag op Douai. De Ad- op ; miraal van Coligni poogde zig, by verras-D*^ fing, van deeze Stad meester te maaken.' Doch een oud wyf, 't gerügt van 't regten der
Cg) Retbl. Ho 11. 8 Nov. 15^6. il. 99.
C/O Daniel Tm. VUI. p. I4Ö> HÏ<*M*i 163,173, 175» 683» 18Ï. " . |
||||
|
!4: Y-ABERL ANUS CHE XXl. Boek,
FilipsIII der : Stormladderen 'verneemendé, ontdekte
,I557,'p' den 'toeleg, .met fchreeuwen, waardoor de-
"~" zelve te looi liep. .'De Veldheer trok toen
naar Lens in Artois, dat veroverd en plat: ge-<
brand werdt (/).
Ejijpsbe- Filips hadt den ftorm zien aankomen, en,
wWgt reeds in Lentemaand, allen handel met
Enge- prankrj^k verbooden, en de Franfehe goe-
ïfonkr^k deren hier te lande verbeurd verklaard (_£).
den oor- Vodrts hadt hy orde gefield, om een Leget*
log te van vyftigduizend man, op de grenzen van
verkiaa- pji^rdye, byeen te brengen. Ook Hak hy,
"ea* in Bloeimaand, naar Engeland, overeen
bewoog Koningin Maria, zyrie Gemaalin ,
om Frankfyk den oorlog te verklaaren ,- en
agtduizend man, onder den Graave van Pem-
brook, te voegen by het Leger, welk in de
Nederlanden verzameld werdt. Filips hadt,
voor Vaängaan van het Huwelyk'met Ma-
: rla,''beloofd,; dat liy Engeland'niet in den
kryg met Frahkryk zou inwikkelen (7). Doch
hy deedt nu Maria en den Engelfchen Staats-
dienaaren verftaan, dat Henrik een' aariïlag
op Calais in den zin hadt; waaruit hy be-
floot, dat het belang van Engeland, opzig
zelf, den oorlog tegen Frankryk noodzaake-
lyk vorderde tm%
$. Quin- Het Nederlandsch Leger , welk nu, mee
-tinbeie^ de Engelfchen, omtrent zestigduizend man
gerd. ftcxk was, ftondt onder het opperbevel van
den Hertog van Savoye. De Prins van'O;-
.■„'.;; '; ranjc
CO Danibi. Tom. vni. fi. 187. Hooft l. Bock, bl, 7.
C<0 Repen, der PlaUaat. bl. 88. \lj V. Oecl, bl 394. * lm) IUpin ZVw VX. |>. iji, ij*. |
|||
|
«XI. Boek. : -HIST'O R'-l-È. 15
■fanje, de Hertog van Aarfchot, de Graaven Fiürslït
van Egmond, Megen en Mansfeld, de'Heer '?S57'.' van Barlaimont en anderen bevonden zig in -■'■.' "r~ 9t zelve* De Landvoogd hieldt den vyand eenige dagen onzeker, wegens, zyn- oog- inerk, trekkende nu naar de eene, dan naar de andere Plaats, in Pikardye. Eindelyk, berende hy Guize, en bleef 'er drie dagen voor. Toen fcbielyk opbreekende, floeg hy *t beleg voor S. Quintin, dat liegt van Volk voorzien was. De Franfehen wisten 'er eg- ter eenige manfchap in te krygen. Anne de Momiïieranci, Conftabel van Frankryk, die.y,,.;< ^ -t vyandlyk Leger, niet boven dertigduizend —..•. -: man fterk, geboodt, trok zelf aan op S. Quintin, om 't beleg té doen opbreeken. De Legers raakten handgemeen, op den Slag vaa
tienden van'Oogstmaand, Feest van S. Laü- S< Quia- reus. 'Doch-de Franfehen kreegen de neder-tin*\ laag, èh vefloqren 'er wel tweeduizendvyf-,"r'!lj *:'. honderd,: anderen fchryven vierduizend man:.....,',;•,;"
' de onzen naauwlyks vyftig. De overwinning #
'wefdt-, " grdOtendeels , toegefchreeven aan den naoed .en ''t' beleid van' den Graave van •Egmond, welke geraaden hadt, den vyand die, 't TsTederlandsch Leger onverhoeds over- vallen hebbende, wederom aan 't wyken ge- bragt was, op de hielen te volgen, waardoor dezelve in wanorde geraakte en geheellyk geflaagen werdt. De Comïabel zelf werdt, gewond zyhde, gevangen genomen. Hy en de Maarfchalk de S. André waren VL
ïieitoge Erik van Brunswyk in handen geval- Y-?r£^r ten> die hen, federt, naar zyn land voerde. Heeriyk- Filips, die deeze gevangenen gaarne.in zyne heidvan magt
|
||||
|
i£:VADERLANDSCHE XXI. BoEKÏ
|
|||||
|
Fttipsni..tnagt; hadt, kwam, in 't volgende jaar, met
I55^' Hertoge Erik, overeen, dat deeze hem de- Woer- zeiven zou overleveren, tegen een losgeld <jeu. van honderd - entwaalfduizend ponden van veertig grooten; voor een derde gedeelte van welke fomme omtrent s Filips het Slot en de Heerïykheid van Woerden aan den Hertoge verpandde (ri): onaangezien Vrouw Marga- reet, in 't jaar 1346 (<?_), en Hertog Filips van Bourgondie, in den jaare 1425, beloofd hadt, deeze Heerïykheid nimmer te zullen verzetten, verhopen of vervreemden (ƒ>}. Aanmer- ^Q Heerïykheid van Woerden was, meen kingen ik j de laatfte, die, onder de Graaflyke Regee- over het ring, tegen voorgaande uitdrukkelyke belof- voon-egt te ^ van je Graaflykheid van Holland ver- van Hol- vreemd werdt: waarom 't niet pndienftig Zal landt© zyn, by deeze gelegenheid, kortelyk, te mogen, onderzoeken, wat men, van ouds, beoogde„ IenCwor-^s men °P ^e ^raaven» a^ eene gunst, plag
dtn. " te begeeren, dat zekere Steden, Plaatïen of Landftreeken, voor altoos, vereenigd mog- ten blyven met de Graaflykheid. Kort voor en in de tyden van Vrouwe .Margareet, fchynt zulks eerst in gebruik geraakt te zyn. Uitgeest is de eerfte plaats, my bekend, aan welke dit yoprregt, met eenige bepaalinge, vergund werdt, in 't jaar 1341 (jj). Woer- den en Oudewater verwierven gelyke gunst, in 't jaar 1346 (r). Amfterdam ook, in 't zelf-
, (kyZte den Brief, nier van gemaakt, op den 30 Jidy 1558,'
by BoxHORN op Veldkraar, il. 216. Co") Handy, van Óudew. tl. 179. * Zpy Handv. by Matthäus de Nobilitate. Libr. II. p. »aan , (jj Handv. van Kenneraerl. U. 493.
\t) Handv. van Qudew. 'hl. s?g, *-
|
|||||
|
XXI. Bóeio HISTORIE. t7
|
||||||
|
I zelfde jaar (s). In laater' tyd , vërkrêegen Fiurslll
verfchëiden' andere Plaatfen het zelfde voor- »557» regt. Hertog Filips van Bourgondie fchonk"" het mildelyk, by meer dan eene gelegen- heid. Men fcheen , in 't algemeen , te be- grypen, dat de Plaatfen, die onder 't on- middelyk bewind der Graaven en Graaflyke Amptenaaren Honden, of beter befchermd, of zagter geregeerd werden dan de Plaatfen, die onder byzondere Heeren behoorden. Wy hebben, te vooren (?) ■, aangetekend, dat de Stad Leiden zeer verheugd was, dat zy van 't gebied dër Burggraaven verlost, en oh- : der de onmiddelyke beheerfching der Graa-^ ■;? ven gebragt geworden was ; waaruit men } fchynt te mogen afneem en ., dat liet gebied i van byzondere Heeren, den Önderzaaten , fomtyds, veel te hard viel; ten ware, mis- fchien , de vreugde, der Leidenaren , door' fommigen, wat breed uitgemeeten was, om zig aangenaam te maaken by de nieuwe Re- ; geeringe. Doch dat de Plaatfen, door de Graa- ven, beter dan door de byzondere Heeren, Ibefchermd werden, is, met het voorbeeld van Amfterdam , te bewyzen; dat* onder de Heeren van Amftel, in geduurige zwaa- righeden ingewikkeld werdt, en, eerst onder de Graaflyke Regeering, begon te blóéije'ri. Voorts$. verzogt men, naar 't fchynt* 'het iVoorregt om niet van de Graaflykheid ver- vreemd te worden , meest onder Vrouwe Mirgarëet en Hertoge Filips, om dat men V: ' " " 'bèi' CO Handv. van Amft. VU *i
JCO UI. Deel, tl. 444. H •
|
||||||
|
VI. Deel. B
|
||||||
|
r8 V A D E R L A N D S C H E XXI. Boek*
fcupsIII bedügt was, dat de eerfte, aan haaré Zoo-
*557- rijen, en de andere, aan zyne Bastaarden s ■ eenigen der Plaatfen, die niet van ouds tot Holland behoord hadden, ligtelyk zou wil-
len opdraagen. Ook maakten de Graa- ven, hierin, ibmtyds, geene zwaarigheid ; gelyk wy gezien hebben, dat Koning Filips, ten opzigte van Woerden, deedt. In deeze eeuwe zelf # hebben de Staaten van Holland raadzaam geoordeeld, de Ambagtsheerlyk- heid te verkoopen van eenige Plaatfen, wel- ken beweerden, niet van 't gemeene Land te niogen gefcheiden worden. Doch dit in 't voorbygaan. Wy keeren weder , tot de gevolgen van den Slag van S. Quintin. Weinige dagen na dien flag, ging deeze .^ Stad ftormenderhand over, werdt, voorts, geplonderd en aan kooien gelegd. De Ad- miraal Coligni werdt bier gevangen. Eeni- ge andere Steedjes vielen toen den Hertog© van.Savoye in handen. Het jaargetyde on- dertusfchen verloopen zynde, belloot Filips het Leger te doen fcheiden, en grootendeels af te danken: zeer tegen 't gevoelen van ee- nigen, die begreepen, dat hy, 't Krygsge- luk vervolgende, dieper in Frankryk moesü zyn voortgerukt («). VII. 'De Veldtogt in de Nederlanden liep dus 'Toerus- gelukkig genoeg ten einde. Midierwyl, was ting ter mQn^ in Holland, het gantfche jaar, bezig Holland, geweest, om middelen te beraamen en in 't werk te ftellen, tot beveiliging der Zeevaart e»
C») Hooft 1. £;.'/;, l/l. 7, 8. 5. IMniel Tm. VUi. ft
Jß9—a°4-
|
||||
|
XXL Boek. HISTORIE. tj»
. ~t
en Visfcherye. De Landvoogd hadt den Staa- Fiurslfï ten, al in den aanvang des jaars, doen aan- ,\èS7> zeggen, dat zy eenige Ooiiogfchepen in zee " :" r' moesten-brengen * alzo de Franfchengereed- fchap maakten, om het Beftand te fchenden. De Staaten draalden .lang, eer zy hiertoe befluiten konden, begeerende, dat de kos- ten , of uit de ingewilligde Beden gevonden $ of ten minften, ook gedeeltelyk, door de an- dere Nederlanden, gedraagen werden; Zy Duurte vertoonden den Koning 's Lands armoede , derGr^ veroorzaakt, door de tegenwoordige duurte nen. der Graanen (V), die, in 't voorjaar, zo groot was, dat een last Rogge honderd-enzestien goudguldens gelden moest, en die van Enk- huizen aan die van Hoorn drie lasten Tar- we weigerden, om welken eenige Heeren Uit de Regeering waren komen verzoeken (V). Doch alzo de Staaten Wel zagen, dat de Zeevaart diende beveiligd te worden, be- flooten zy, tien fchepen uit te rusten, indien de Koning' hun vyf-entwintigduizend guldens, tot de kosten, benevens alle de fchepen, die, in Zeeland onttakeld lagen, wilde toeftaau. (ac). Doch Filips hadt hier geene ooren naar. Hy deedt hun eenen ftaat voorleggen J van de kosten op de uitrusting van tien fchepen , die- twee - endertigduizend tweehonderd vier guldens en tien ftuivers ter maand beliepen. ,;v;. Van deeze fchepen wilde hy 'er vyf leveren $
en nog vyf- entwintigdUizend guldens daar- enboven, mids dat de Staaten de andere vyf fc|je«»
s Cv) Rrfol. Holl. 23 Febr. 8 Maart 1557. ij. ij Qi
(«0 Brandt Enkh. hl. 81. ' f*} ftdol. H*. 16 4pil 1557. bh 34.
Ba
|
||||
|
ao VADEBXANDSCHË XXI. BoEtó
FilipsIII fchepen in zee bragten, en de gantfcha
lS57- Vloot, drie maanden lang, onderhielden r " (y"). Doch 's Konings voorflag vondt ook
geenen ingang. Men begreep nogthans de noodzaakelykheid van 't beveiligen der Zee- vaart zo klaar, dat de Staaten met Amfter- dam overeenkwamen, om, aldaar en in de Waterlieden , zes Oorlogfchepen, bemand met omtrent vyf honderd koppen* in zee te brengen, en drie maanden te doen onder- ■ houden, mids daartoe negentienduizend gul- dens , uit 's Lands kasfe betaaïende (2). Voorts, zogt men die van Friesland te be- weegen, om, insgelyks, twee of drie fche- pen uit te rusten. Doch deezen verfchoon- den zig ? op hunne armoede (#). De Hoï- landfche Vloot geraakte dan in , zee , en werdt, inzonderheid, gebruikt, om de Graan- fchepen, die uit de Oostzee verwagt wer- den, te beveiligen. Ook kwamen de mees- ten hier, in den Zomer, behouden aan; waar- door de duurte van 't Koorn ophieldt (£). Tot beveürag der Haringvisfcherye, wer- den ook eenige fchepen in zee gebragt. De Koning droeg tienduizend guldens in de kosten. Het overige werdt, volgens ge- woonte , gevonden , uit een lastgeld op den Haring (c). vlII# De zwaare lasten ,- die de Nederlanden , fiORefbi; Holl. 27April 1557. tl. 38, 40.
O) Refcl. Holl. 3 May 1557- W. 46. — . ' fa) Misflven van den 5 on ai May 1537. '" de Refol. vaa
Holl.,Sft 47. 61. (£) Bok I. Boek, hl. 11 [if,].
(c) Refol. Holl. 23 July 1557. 22 Juny 155S. W. 70, J?S#
Brandt Enkji. II. Sq. |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. at
eenige jaaren herwaards, ter oorzaake van FiupsIH
den oorlog metFrankryk, moesten draagen, 155?' hadden de gemeene kas dermaate uitgeput," "—'■ dat de Koning langer geenen raad wist, omt^ \ Krygsvolk te betaalen. En veelligt is deeze zen der verlegenheid de voornaamfte oorzaak ge- Neder- , weest, waarom het Leger zo vroeg gefchei- landen,- den, en zelfs gedeeltelyk afgedankt werdt. Kar el. Graaf van Lalaing, die 't Ampt van Landvoogd, in 't afzyn des Hertogs van Savoye , waarnam, vertoonde den algemeenen Staa- ten, in Herfstmaand, te Brusfel befchreeven, . eenen ftaat van 's Lands agterwezen , van welken wy dienftig geoordeeld hebben, den voornaamen inhoud hier in te voegen: 's Vorften Inkomften uit de Nederlanden bo* liepen in 't jaar 1551 ƒ 3 279,60-17-o .:.
De Renten, vermindering van inkomften, door ver- ;';
vreemding van veele Do^
meinen, en andere lasten,
van 't jaar 1551 tot het
jaar 1556, merkelyktoe- )•
genomen 'zynde , belie-, ' .
pen nu - - ~ . - - 34681.8-.5-5
Zo dat 'er te kort kwam ƒ 18857-15-5 (2} De Hofhouding, Wedden ■ en Jaargelden der Amp-,
tenaaren bedroegen, jaar-
lyks,.....241574-19-Q
Aan de Bezetting in de '
Grensfteden waren, voor
■; zes
(ä) In eene deejer drie, fqmmen, is een kleine mi»«
Sag; $och wy hebben het ooifprorigkely^e gevelgë, B 3 |
||||
|
sa VADERLANDSCHE XXI, Boek.
|
|||||||||||||||||||||
|
vfiLi?sIll zes jaaren, aan leevensmiddelen, toege
|
|||||||||||||||||||||
|
-*ffi' legd, jaarlyks - - - ƒ
De Penningen, by 's Reizers tyd opgenomen, beliepen ^ Die ten tyde des Konings |
25000- o-o
4230304- 00 140000- 0-0
|
||||||||||||||||||||
|
Andere Schulden
|
|||||||||||||||||||||
|
Aan de Stenden des Keizeiv
|
|||||||||||||||||||||
|
ryks ------ _
Aan die van Antwerpen, we-
gens Aluin, - - - - -, Arai de agteritallen der nieu-
we Vestingwerken, - Aan Gefchut en Krygsbehoeft
ten, omtrent - ~ - - Aan Mondbehoeften, - -
Aan geleende penningen, in \
jaar 1557..... Aan 't Bootsvolk, welk den
Keizer hadt overgeyoerd, |
174.65- O-Q
15OOO- O-O
36431-12-0.
3OOOO- O-O
238000- O-9 60OOOO- O-O
42OOO- 0-Q
|
||||||||||||||||||||
|
Agterftallen aan de Vliesrid-
ders, Raaden en andere |
|||||||||||||||||||||
|
Amptenaars - - - - -
Aan 't Kiygsvolk, ten tyde^
des Keizers, afgedankt, - Aan 't Krygsvolk, ten zelfden
tyde, in dienst gehouden, Aan 't Krygsvolk, by 's Ko-
nings tyd, afgedankt, - |
I2904O- O-O
6073II- 1t-2 329360-11-2 *325l.5-14-9 |
||||||||||||||||||||
|
Aan 't Krygsvolk, ten zelfden
tyde, in dienst gehouden —*—:—-—- De laatile post en nog; een andere, die men den Koppluiden fchuldig was, ftondt
in de begrooting open (/); zo dat men 's
Lands
Gd) Refol.- Holl. 15 Scptemi. «657. bl. y«, ,;,;'..
|
|||||||||||||||||||||
|
XXL Boek. H I S T O R I E. »3
Lands agtenvezen niet behooiiyk kon op- FilipsïU
maaken. Zo veel bleek egter uit deezen l557-^ ftaat, dat de Intrest der opgenomen' pennin- gen, gerekend tegen agt ten honderd, om- trent vier tonnen fchats, jaarlyks, beliep; dat het Land, daarenboven, meer dan twee mil- Uoenen ichuldig was: en dat de andere jaar- lykfche lasten, buiten de Intresten , de tegen- woordige inkomlten omtrent drie tonnen fchats te boyen gingen. Het oogmerk, waarmede de Koning 'sMeu-
Lands agterwezen den algemeenen Staaten fpreekt hadt doen openleggen , was, dezelven daar-wedeT01? door te beweegen, tot het toeltaan van ee-]™° Rere- nen honderdften penning op de onroerende jien Pen- goederen, en een' tienden en vyfden op hetning. zout, de lakens, de fpeceryen, en diergely- ke Koopmaniehappen \ op dat het Land uit zyne ichulden mögt worden gered. Doch de meesten merkten dit agterwezen aan, ajs den Koning, en niet de Nederlanden betref- fende. Ten minften, begreepen zy, dat het Keizerryk, Spanje, Milaan en Napels, in het zelve , zo wel als de Nederlanden, be- hoorden te draagen • (/), alzo de oorlog , waardoor het veroorzaakt was? zo wel ten behoeve dier Ryken en Vorftendommen,-als ten behoeve der Nederlanden, gevoerd was. Ook vind ik niet, dat eenigen der Staaten, op het voqrftel van den Qra^ave van Lalaing, eenig befluit hebben genomen, jn den aan- ,--• vang des volgenden jaars, verzegelde men,-.:, V \a Holland, honderdduizend guldens voor den
^O fterei. Höll. s, 26 myemb 1557. «. I0S> lï9t ■
|
||||
|
24 VADERLANDSCHE XXI. Boek.
FiLipsIlI den Koning, die, ten zelfden tyde, eeneveiv
1558. zegeling van vier-entwintig tonnen fchats ^—*—van alle de Nederlanden geëischt hadt (ƒ)„ en den Staaten van Holland, ter verzeker ring van hun aandeel in dezelve, verfchei-* den' Tollen, Tienden en andere Graaflyke- goederen in handen ftelde (g}. Negen- r Filips, befpeurende, dat de Staaten niet jarige te beweegen waren, om in eenen honderd- Bede. ß.erj en tjenjen penning te bewilligen, deedt hun, in Sprokkelmaand, eene negenjaariga Bede van agt tonnen fchats jaarlyks, waarin het aandeel van Holland eenhonderdduizend guldens beloopen zou. Doch Henegouwen, Zeeland, Utrecht, Rysfel, Douai, Orchies» Doornik en het Doornikfche waren, ten minftèri in 't eerst, onwillig. Ook meenden die van Holland, dat zy te hoog gefteld wak- ren. De Staaten van Brabant hadden de Nederlanden" in' vier deelen verdeeld , van weiken Brabant, Namen en Mecheleri een deel: Vlaanderen het tweede, Holland, Zee- land en Utrecht het derde, en Artois, He- negouwen,, Valenchyn, Rysiëï, Douai, Or- chies, Doornik en het Doornikfche het vier- de deel zouden uitmaaken. Zy fielden voor, dat elk van deeze deelen zorg zou moeten . draagen, om zyn aandeel in 's Konings Be-» de op te brengen. Doch die van Holland, voorziende dat Zeeland weinig, en Utrecht niets in de Bede zou willen draagen, en dat zy, al ftondt de Koning in, voor het aan- deel deezer Landfchappen, by wanbetaaling, voor
' (_f) Refol. Hol!. 2<J febr. 155S. hl. 9.
( g-i Reftl. Moll, ia Febr. 1558. tl. 6. Zie mk Boomkamb
Alkii». tl. 136, |
||||
|
XXL Boek. HISTORI E. 25
■voor overlast van 't Krygsvolk, te dugten Filipsü^
zouden hebben, konden den voorflag van l55s' 'Brabant niet toevallen (A), Inde nagenjaa- - *** rige Bede, hadden zy egter, zo wel als de meeste andere Landen, bewilligd. Sommigen,. die deeze Bede, ten onregte, tpt het jaar 1556, brengen, verhaalen, dat dezelve niet ingewilligd werdt, dan onder deeze drie voorwaarden, dat de Staaten zelven de han- deling der penningen behouden en 't Krygs- volk "betaalen zouden; dat het vreemd Krygs- volk zou worden afgedankt; en dat men 't Verbond, in 't jaar 1548, met het Keizer- ryk, gemaakt, zou onderhouden (7). Doch uit de bewyzen, die men. hiertoe byhrengt (&), blykt alleen, dat men de- eerfte deezer drie voorwaarden heeft , bedongen! Ook zullen wy, in 't vervolg, toorien, dat . 1 men van cle tweede, eerst kort voor 't ver7■■ . trek des Konings, gerept heeft. Voorts heb- ben de Staaten van Holland» omtrent dee- zen tyd, ook hun aandeel in twaalfduizend daalers, en nog eens vyfduizend guldens , tot betaalinga van 't Krygsvolk , tqegeftaan (7). Ook vind ik, dat zy den Koning, dit jaar, nog eene buitengewoone Bede van driehondderdduizend gujdejis hebben ingewil- ligd , waarvan hy nu nog negentienduizend guldens, voor het aandeel der drie Heeren, Oranje, Egmond en Hoojne, korten liet(W). Van
(Ä) Rcfol. Holl. 26 Febf. 8, li, 13 April, ?8 May 1558.
W. 9, 22, 33, 26. ;•'■ ' - ' )i
Ci) Leeven van Willem I. \. Deel, hl. U2.
C*}-Apolog. van Willem I. by Boa Authent. St. II. Deel.U,
yo. Me teren I. Boek, f. 17. • • " Oj Retol. Holl. 23 /iprii,^ Juny 1558, II. 27, 38.
i Qnj ftefol. ÏJqII. 24 Jimy 155S. bl. 3a,' B 5 ■
|
||||
|
26 VADERLANDS CHE XXI. Boek,
|
|||||
|
fiLipsïlI Van elders blykt egter, dat Holland, door^
1558- gaans agterlyk genoeg in 't bewilligen, fora-! • tyds nog agterlyker was, in het opbrengen van 's Konings Beden (n). IX. De aanflag op Calais, tegen welken, Fi- Caiais, jjpS j^gj. £ngeiiche Hof, in 't voorleederj en"Ha- Jaar? gewaarfchuwd hadt, was, in den aan- rnes, vang deezes jaars, in 't werk gefteld. De door de Hertog van Guize rukte, op den eerften van P?n" Louwmaand, voor de Stad, en werdt 'er,. vermJeï-"binnen zeven dagen, by verdrag, meester terd.v " van. Guines en Hames, die ook nog Engel- fche bezetting' in hadden, vielen den Her- toge, weinige dagen daarna, in handen. De* Engelfchen verlooren dus, in korten tyd, al- les wat zy van hunne oude en uitgeftrekte bezittingen in Frankryk hadden overbehou- den. Filips hadt aangebooden, eenig volk te werpen in Calais, welk fliegt voorzien was. Doch de Engelfchen, bedugt dat hy 't gevaar grooter maakte dan het was, om voet in 't Ryk te krygen, hadden zynen voor- flag van de hand geweezen (o'). Ook Die- De K,oning van Frankryk, omtrent twin- denbo- tigduizend man, in Duitschland geworven ven, Ar-Üebbende, deedt zynLeger, in Zomermaand, Duiker-.''* beleg flaan voor Diedenhoven. De Stad k?n ens. ging, by verdrag, over, op den twee-en^ Wynoks-twintigften. Toen werdt Arlon hemagtigd» bergen. ^yat j^atë|j rukte de Heer van Thermés , met omtrent ^ tienduizend man, voor Duin- kerken, dat { nevens S. Wyiioksbergen, fchief
(a) Refol. Ho!I. 5 4>-'g' ».ft?« H, 47-
(o,, IWm iui:>i Vi. i>.' ijö, 137, iioii I. Dock^ f|. Il [16],;
|
|||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. a7
fchier zonder flag of ftoot, overmeesterd Fiupslit
werdt (f). Filips toen, liet beste deel van 155«. Vlaanderen, voor de ftrooperyen der Fran- ** fchen, ziende biootgeftepj zondt den Graaf van Egmond, aan 't hopfd van twaalfdui- zend Knegten en tweeduizend Ruiters , af, om Thermes te keer te gaan, De Legers Slag by raakten handgemeen , by Grevelingen , op Gle- den dertienden van Hooimand. Egmond ,nsen" begaf zig Ui 't heetst van 't gevegt, en kweet zig zo dapper, dat hy de' Franlehen deinzen deedt, en eerlang t'eenemäal overwon. De Jieer van Thermes zelf werdt, by deeze ge- legenheid , gevangen genomen. Men wil,, dat 'er, van 's vyands zyde, vyftienhonderd, van de onze, vyfhonderd, in deezen flag , bleeven Qf). Egmond woif 'er, onder de Nederlanders , een' onfterflyken roem by: weiken hem, alleen door den Hertog van Alva, die, na 't fluiten der Vrede in Italië, - Ijerwaards gekomen was, benyd werdt (r). Midlerwyl, was 'er,' in Engeland, ecneLanding Vloot uitgerust van honderd -entwiritig zei-°j>de len, die, onder den Admiraal Clinton, iloiidt. j["°r** Filips voegde 'er dertig fchepen by , dl^^aiyk meest in Holland en Zeeland waren gereed flaagt,' gemaakt, en over welken Adolf van^Bour- gondie, Heer van Wakkene Capelle, Stedehou- der yan den Nederlandfchen Admiraal, Graa- ye van Hoorne, 't gebied voerde. Jan, Heer van Kruiningen, en andere Nederlandiche ■\ .Hee-
~Ö0 IHmei. Tam. VW.p. 226—251. Hoopt, I. Boek, *f
C?) Daniel Tom VUL p, S31.
\fj ^oo?r 1. iptó, il. i3>%v |
||||
|
28 VADERS AND SC IIE XXL Boek,
FiLipsUl Heeren bevonden zig op deeze Vloote. Men
.}&>*• hadt voor, eene Landing te doen op de Fran- ~?tr fche kusten, en Brest of Dieppe te overval- len. Ook werdt 'er, in Zomermaand, een deel volks aan land gezet beneden Conquet*, welke plaats bemagtigd en deerlyk geplon- derd werdt. De Baron van Querfimont ^eg- ter, in alleryl, zesduizend rrian byeen ge- bragt hebbende, dreef de onzen, met ver- lies, te rug naar de Vloote. Den Heer de Brasfe, federt -middel hebbende gevonden , om de bezitting, in Brest, en S. Malo, te verfterken, liep de aanflag der vereenigde Vloote te loor (V). De fchepen keerden eer- lang naar huis, en men droeg, in Holland en in Zeeland, terftond, zorg, om het Boots- volk te betaalen en af te danken (V). Staat der Te lande, viel, dit jaar, weinig meer weder- voor. Alleenlyk, zogt men zig, van we- zydiche derzyde , met nieuwe benden , te verfter- Pikjir- ken, en 't liet zig aanzien, dat de volgende <fy&, Veldtogt, niet zonder veel bloedftoiting 5 zou afloopen. De Legers naderden eikande- ren, tot op eenen kleinen afftand , tusfchen de Rivieren de Anthy en de Somme. Het Leger van Filips hadt zig, langs de linker- zyde van de eerfle, dat van Henrik, langs de regterzyde van de andere Riviere, ne- dergeflaagen. Doch 't kwam tot geenen Veld- flag, gelyk men verwagt hadt («): 't zy dat partyen, onkundig van elkanders kragten , hunne'veiligheid niet hangen wilden aan de on«
£j) Rapin Tom. MI. 1>. 141. Hoopt, I. Boek, il. 15.
CfJ llefol. Huil. 25 Oäo'o. 155«. it. 64.
(.^ j Qani&i. Tom. VUl. p. a-3j. UoB. 1. Back, il. J2 [17^' j
|
||||
|
XXL Boek; HISTORIE. 29
onzekere uitkomst van een gevegt; 't zy dat Fiupslïlf
de Vredehandeling , die onlangs begonnen '558. was-, elk hoopen deedt, dat men , zonder "l bloedftorting, tot een redelyk verdrag zou
können geraaken. Doch Filips hadt nog eene byzondere re-M^ria
den, om den flag te fehuwen, en naar Vre- K-oLingïn de te ftaan. Zyne Gemaalin Maria, Konin-^"j1** gin van Engeland, overleedt op den zeven-fterftca tienden van Slagtmaand, en. werdt opge- wordt volgd, door Elizabeth haare Zuster van Va-door Eli.' ders zyde, die den Hervormden Godsdienst j^f* beleedt.. De Koning van Spanje vondt zig/Uster, dus verfteken van den naam en waardigheid opge- van Koning van Engeland * en voorzag klaar- voig<L lyk, dat hy, voortaan, niet veel onderftand , ■•. 9<j uit dit Ryk te wagten zou hebben. Hy werdt 4dbt in deeze gedagten bevestigd, toen hy, kort - na de dood zyner Gemaalinne, de Konin- gin, haare Zuster, heimelyk hebbende doen "' ;.; aanzoeken, om zig met hem in de Egt te ,., .; begeeven, eerst uitftellend antwoord bekó- ' men hadt $ en eindelyk afgeweezen gewor- den was (v). Met de eerfte opening tot de Vredehande- .x*
ling, die zeer heimelyk gefchied was, hadt^™6^" het zig, volgens de waarfchynlykfte berigtèn, ning tot op deeze wyze, toegedraagen. De F|ertc-eaneVre-. gin van Lotharingen, eene Dogter van Eliza-d.ehaude" bet of Izabelle, Koninginne van Deenemarke s* en Zuster van Karel den V, hadt zig, in de Lente deezes jaars, met verlof van Koning Henrik, uit de Nederlanden, begeven naar" , Pc-
(?) Rahn Tom. VI. p. 142, 149.
|
||||
|
f
|
|||||
|
go VADERLANDSCHE XXL Boes.
FnipsinPeronne, om haaren Zoon, Hertog Karel,
'558. die de Franfche zyde hieldt, te bezoeken , en by deeze gelegenheid , eenigen voorflag tot eene vrede te doen. Ook wordt haar, in het verdrag, welk in de Lente des vol- genden jaars , geflooten werdt, de eer ge* geven* dat zy, federt eenen geruimen tyd^ aan de Vrede gearbeid hadt. Doch zy en haar Zoon waren de eenigiten niet, die dee- ze heimelyke onderhandeling dreeven. Zy was verzeld van den Bisichop van Atrecht^ De Kardinaal van Lotharingen hadt zig ver- voegd by den jongen Hertog, zynen Neef f en deeze twee Kerkelyken hadden ,■ thans, in de Nederlanden- en in Frankryk, 't voor- t>e Bis-3 naamfte deel aan 't bewind. Onder den 1'chy« fcHop van een bezoek, tusfchen de Hertoginne en van A^ haaren ^oon , vertoonde de. Bisichop den legt op Kardinaal in 't heimelyk & hoe leed het den de uit- „ Koning van Spanje deedt, dat de twee tooying ^ magtigfte Ryken van Europa eikanderen, f" Ket" „ ctoor een' geduurigen oorlog, verzwak- eat0 '„ ten; daar men, met 'vereenigde kragten, „ de Turken, de oude vyanden der Chris- j, tenheid, behoorde te keer te gaan : of, j, om nader by huis te blyven, de Ketters, „ nog erger vyanden der waare geloovigen ,, dan de Turken, uit te rooijen. Deezen* „ vervolgde hy , verfpreiden hun vergiftig „ zaad in de Nederlanden , zo wel als in „ Fränkryk; terwyl de oorlog de Koningen „ belet, behoorlyk, tegen dit inkruipend j, verderf, te waaleen. De Kardinaal, be* i, floot hy é, zou dan zynen Koning eenen „ zonderlingen dienst doen, en zig zelve« |
|||||
|
XXI. Böek. HISTORIE, ' 31
„ eenen eeuwigen roem verwerven, zo ,hy S^l?
', eene vaste Vrede tusfchen de twee Konin- ,,lP*' < „ gen wist te bewerken, op dat men, nader- „ hand, met gemeen overleg, de Kettery, „ beide in Frankryk en in de Nederlanden, „ mögt können te onderbrengen. Hy, Bis- „ fchop van Atrecht, wilde hem gaarne , 5, tot bereiking van dit oogmerk, de hand ,-, leenen, mids men, niet dan door ver- 3, trouwde Perfoonen , over zulk eene ge- 9, wigtige zaak, handelde, en alles geheim „ Meldt." Men wil, dat de Kardinaal fmaak in 's Bisfchops voorflag kreeg, en dat "er, van toen af, eene heimeryke onderhandeling tusfchen hen beide, zo over de Vrede als over het uitrooijen der Ketterye, werdt aan- gevangen (V). Van de Vrede wei'dt ook « op last van De Vre.
Filips, bedektelyk, door den Prinfe van - O- dehinde. ranje, gehandeld met den Conftabel van™£d Frankryk en met den Maarfchalk de S. An-peniy^ dré, die beide in den flag by S. Quintin , aange- gevangen waren (#). En na dat men 't,-'met vangen, het beraamen der voorwaarden, zo verre gebragt hadt, dat de openbaare onderhan- delingen konden begonnen worden , kwa- men de Wederzydfche Gemagtigden , in de Abtdye van Cercamp , in 't Graaffchap S„ Pol, in Artois, byeen. Omtrent het mid- den van Wynmaand, verfcheenen hier, van de Spaanfche zyde , Willem, Prins van O- ranje, Ferdinand Alvares van Toledo, Her- tog r*9 Thuanus Lihr. XX. p, 6la> lihu XXlI. p. 6t2. WaJJ-
pNCHAM Meinoir. Lcttr. XCtX. p. i3B. I* ) Apolojj. aan Willem 1. W. ;(S. |
||||
|
•■..^"*.\!^-U.^,i<mvm.«<. nu
|
H-t..--, .L. i^WPIPflwpp
|
||||||
|
$ö VADE&LANDSChE XXLBoäK
framftitqg van Alva* Ruy Gomes de Silva, Graaf
. ggfr van Melita, Anthoni Perenöt, Bisfchop van "Atrecht, en Viglius van Zuichem van Ayt- ta. Doch de laatfte werdt in Slagtmaand, door ziekte, genoodzaakt, naar Brusfel te rug te keeren (j). Van den Franfchen kant, kwamen 'er, de Kardinaal van Lotharingen, Anne van Mommeranci, Conftabel van Frank- ryk, Jacob d'AIbon de S. André, Maarfchalk van Frankryk en Markgraaf van Fronfal Jean de Morvillers , Bisfchop van Orleans ende Geheimfchryver van Staat, Claude d'Au- befpme. De Koningin van Engeland zondt er ook drie Gemagtigden: en van wege den Hertoge van- Savoye^ verfcheen 'er Thomas Langusko, Graaf van Stropiana. De Her- . • tpgm van Lotharingen en haar Zoon woonden de vredehaödering ook by. Men floot, ter- ftond, eenen flilftand van wapenen, voor veertien dagen, die naderhand nog twee- maal verlengd werdt (z). Midlerwyl, fcheid- | den de Legers , en werden gedeeltelyk, af- gedankt, 't Gene 'er, tusl'chen Filips en Henrik, te vereffenen ftondt, fcheen, in de heimelyke onderhandelingen , reeds in zo verre geregeld te zyn, dat.'er maar twee voornaams zaaken overfchooten, het we- dergeeven van Calais, waarop Engeland fterk drong, en de herfteffing des Hertogs van Savoye. Men handelde nog over, 't eer- fte punt, toen de dood van Koninginne Ma-» na, de Vredehandeling * voor eenigen tyd* ' deed*
OO VlGLH Vitó iV. LXIX. p. 32^'
k»j Do Mont Corps Diplom. Tom. V. ƒ>.< I. f. 34,37,-7*
|
|||||||
|
XXL Boek, HISTORIE. 33
Beedt ftaakeni De Gezanten kwamen, eerst FiupsIIt
iri Sprokkelmaand des volgenden jaars, we- ."559» derom byeeil, te Chateau in Cambrefis. De ""*" Engelfchen flooten toen een afzonderlyk Ver- drag met Koning Henrik.; die zigverbondtj om Calais, binnen agt jaaren, wederom te zullen geeven, of zo hy dit weigerde , of, langer dan riaar behooren, uitftelde, vyf- honderdduizend Kroonen aan Engeland te zullen voldoen i als eene boete- voor het uit- ftel of de weigering; terwyl hy, 't zy dé böéte betaald ware of niet, evenwel gehou- öe zou zyli, Calais af te liaan (2). Voorts '...,. kwam
(2) De meeste Franfcheen andere Sciryvers,deRa-
j?iN Thoyras egter uitgenomen, hebben den inhoud van dit Verdrag kwalyk verhaald, meldende, dat het aan Henriks keur ftondt, of Calais te rug te geeven, of de boete je voldoen. Doch wy hebben de woorden van het Verdrag gevolgd, dat men volkomenst vindt, in het Recueil de Frederjc Leonard , Tom. II. p. 527., en uit hem, by Du Mont Corps Diplomat, torn V. P« I. p. 31. doch dat egter, in de plaats, daar't op aankomt, verfchilt van de anderszins zeer gebrekkelyke uitgaave | in de Aü. Publ. Angh Tom. VI. P. IV. p. ?o.,leezen. Me Leonard Qua quidem pcèna petita, ßve non .folnta, in plaats van Qua quidem pana petita,, ßve foluta ßt, ßve non folutai... Maar in de eerfte leezing, fchullt ee- ne blykbaare fcliryf- of drukfeil. De laattte leezing vindt men ook, In de jongfte uitgaave van dit Verdrag, door Dr. Forbes Publ. TranfacJ. of the Q. Elizttbetbé Vol, I. p. 73. met dit geringe verfchil alleen, dat men daar, geenyfr, maar fuérit leest, Wy können hier niet bree- der zyn. Die de EngelTclle Hiftorie kent, weet, vaö Hoe veel belang dit Verdrag, federt, gerekend is, Wf: merken alleenlyk aan , dat da Koning van Frankryknim- mer Calais te.rug gegeven, noch de bepaalde boete be- taald heeft, fchoon hy, volgens het Verdrag, in geval van intftel van het eerfte,tot beide, of volgenstietver- Maal der meeste Hiftoriefcbry veren, in allen geVsä, tol een van beide gehouden was. vi dee;w e
|
|||||
|
\
|
|||||
|
34 VAD ERLANDS CHE XXLBomc*
|
|||||||||||||||
|
kwam men overeen,ßat de Hertog van Sa-
voye herfteld zou worden, in de bezitting van het gröotfte gedeelte zyner Erflanden , zullende Koning Henrik, die regt voorwend- de op het gantfche Hertogdom, alleenlyk ee- nige Plaatfen • blyven inhouden, tot dat het gel'chil, tusfchen hem en den Hertog, in der minne, zou zyn afgedaan. Toen deeze twee zwaarigheden waren opgeligt, ontbrak 'ar niets aan het fluiten van de Vrede tusfchen Henrik en Filips, 't welk, op den derden van Grasmaand, gefchiedde. „ De Koningen be- „ loofden eikanderen, den Katholykén Gods- „ dienst te zullen handhaaven", waardoor men, waarfchynlyk , de uitrooijing der Ket- teryen verfto-ndt, die toen reeds beftemd1 fchynt geweest te zyn. „ Ook zouden zy „ het houden eener algemeene Kerkverga- „ deringe helpen bevorderen. Wyders zou- |
|||||||||||||||
|
yiLiPsiii
1559. |
|||||||||||||||
|
Verdrag
van Cha- teau in Cambre üs. |
|||||||||||||||
|
11
|
den de vvederzydfche Onderdtianen, vre-
|
||||||||||||||
|
diglyk en vryelyk, met eikanderen kon-
„ nen handelen, en de Plaatfen, die de een „ van den anderen gewonnen hadt, zou men „ elkandaren' wederom moeten afftaan". De overige punten betroffen de Nederlanden niet; een alken uitgenomen, waarby een Huwelyk werdt geflooten tusfchen FiUpS' enElizabet, Dogter van Koning Henrik (a). ■ Ten zelfden dage, werden, by een byzonder Verdrag, verfcheiden' Nederlandiche en andere Hee- ren , in 't bezit hunner verlooren' of onthou- den' goederen, herfteld. Willem van Nasfau t bekwam, onder anderen, nu eerst zyn-Prins- dom Oranje, waarvan hy, tot hiertoe, ver- fteken geweest was (£). Hy, (a ) Dv Mont Corps Diplom. Tom. V. P. I. p. 34.
(Ó D" H9NT Corps üijjloia. Tm. V. tf£J p. 44, |
|||||||||||||||
|
Willem
van Nas feu her field in' Prins- dom O tanje. |
|||||||||||||||
|
Ml. Boek. HISTORIE.
|
|||||||||||||
|
35
|
|||||||||||||
|
Hy, de Hertog van Alva, de Hertog vanFiupsIII
Aarichot en de Graaf van Egmond trokken, i559- kort hierna> als gyzelaars, naar Frankryk,"^"* daar zy bleeven, tot dat Filips,.ha Henrik, Hy 0'nf. de genomen' Plaatfen geruimd hadt. En ter- dekt dea wyl Oranje hier met den Koning in een ge-toeleg meenzaam gefprek geraakt was , ontdekte J.abn H™- ky, gevallig, den toeleg, om, met gemeen^"gen |
|||||||||||||
|
goedvinden,
over Alva toen al handelde
'er nog niets van vernomen hadt
|
|||||||||||||
|
pen j, waar de Ket-
on de Prins ter*.
Hy heeft |
|||||||||||||
|
naderhand verklaard, dat hy, in dien tyd,
reeds voornam, deezen aanllag tegen te gaan., en de Spanj aards, die denzelven ftonden uit te voeren, ten lande uit te doen vertrek- ken (c). De ondertrouw van Filips niet Elizabet Iluweïyk
werdt, by volmagt, door den Hertog van v.an Fi' Alva, van 's Konings wcgc, voltrokken.lips' Doch de vreugde hierover werdt geftoord, door den ontydigen dood van Koning Hen^ rik, die, door den Graave van Montgon> meri, in een fteekipel, by ongeluk, in 't regter oog gekwetst zynde^ binnen weinige dagen, op den tienden van Hooimaand, aan de wonde, overleedt» Voor zynen dood,, deedt hy het Huwelyk voltrekken van den Hertogè van Sovoye met Margareet, zyne Zufter, welk ook te Ghateau in Gambrefis beflooten was (£). Zyn oudfte Zoon, Fran- gois de IL volgde hem op» Omtrent deezen tyd, overleedt ook Maxi- De Stad»
mi* howdsf
ie) Apolofi vari Willem I. *. 77.
£«Q Daniël Tom. VHI. p, 252, 253. C * \ 1
|
|||||||||||||
|
#• VADERLANDS'CHE XXI. BoèkI
IPimpsIII miliaan van Bourgondie, Heer Van Be-
1559 veren en Markgraaf' van Veere en Vlisfin- —-----een -(V), die 't Stadhouderfchap van Hol-
Sre" land, Zeeland en Utrecht, federt het jaar
1547'5 bekleedt hadt. Hy liet geene Kinderen na; doch zo zwaare fchulden, dat zyn boedel ' met den voet geftooten, en aan de fchuld- eifchers overgegeven werdt. Hoe 't mee - • het Markgraaffchap van Veere en Vlisfin- gen aftiep, zal, in 't vervolg deezer Hifto- rie, gemeld worden. - : XII. Eer, hi 't voorleeden jaar, de Vredehan-
Filip»* deling met Frankryk, openlyk, begonnen vordert was 3^ ^e Koning den algemeenen Staa« we^ehr°^ten, in Oogftmaand, te Atrecht, befchree- derdften ven, wederom eenen honderdften en eenen «ftvyf- yyftigften Penping doen afvorderen (ƒ>, of tigfteii -m piaatfe derzelven, eene zekere fomme Penning, jds? benevens een' nieuwen Impoft op 't Zout en den dubbelen Impoft ©p de Wynen, voor vier jaaren. Doch de Staaten konden niet bewoogen worden, onl 'er in te bewil- ligen: te minder nog, na dat de Vredehan- deling hi 't openbaar was aangevangen. De Koning fchreef Brieven aan die van Holland, waarby hy zyn ongenoegen over hunne wei- gering te kennen gaf (g). Doch 't mögt niet baaten. .De Staaten van Holland kwamen te noode, tot het bewilligen in beladingen, waardoor hun toeneemend Vermogen ten Hove kenlyk worden moeft, gelyk waren A een honderdfte en vyftigffie Fennitig; of waar .. . doöï
(e) SuPFRin- Petri Anp. ad Rë'kam p. iya.
(ƒ) Refol. Holl. 13 Sm 1558. «• 4». (g) 'Rcfol. Holl.- 1 Fuir. 155«). tl. 9? |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE: Wt
•door de Koophandel en Visfchery gedrukt Fiupslir
werden, gelyk, door een' Impoft op de Wy- I559'_ ïien en het Zout, gefchiedde. Zy bewoo- gen dan den Hertog van Savoye, door een gefchenk van tienduizend guldens (#), om ]by den Koning te bewerken , dat dezelve zig, met eene bepaalde fomme, in de plaats van 't geëifchte, genoegen liet. Ook itondt Stast 'er Filips, eerlang, af' van zynen eisch, mids'»n af» hem tweehonderdenvyftigduizend guldens werden opgebragt, waarin de Staaten, in Grasmaand, fchynen te hebben bewilligd (T). Doch ten zelfden tyde, deedt hy nog eene Bede van honderdenvyfentwintigdul- zend guldens5 van de aigemeene Staaten, daar beneyens «, vorderende yoorbetaaling, Op rekening van 't gene reeds ingewilligd was, ter fomme van eenhonderdagtenvyf- tigduizend guldens. En zo dra hadden die van Holland in 't een en 't ander niet bewil- Jigd (7e), of Filips deédt hun, in Zomer- maand, verzoeken, om vyftienduizend gul- dens jaarlykfche Renten voor hem te verze- gelen, op dat hij, met de penningen, die hiervan komen zouden, een gedeelte der ag- terftallen aan 't Krygsvplk zou können af- betaalen. Doch ik vind niet, dat de Staa- ten hem iri^iïn te wille geweest zyn, fchoon 'er, nog tot in Wynmaand des jaars 1560, ©p werdt aangedrongen (/). -Filips was |m, yjer jaaren agtereen, in Xlli, de Fü'I^
VÖ Refol. Holl. 18-22. Fehr. 155g. ij. 23. ':;;
JCD Reibt. Holl. 15 April 1530. ïl. 45.
(*) Refol. Holl. 5 May 17 jüuy 1559. il. 57, 75.
($) Relbl, HoH. 17 tfuny 1559. U. 79. ia (Mob, 1560, M, <y>i
Cs
|
||||
|
38 VADERLANDS CHE XXI. Boek,
Fiüpslii de Nederlanden geweefl, zonder nog gele*
1559' genheid gehad te'hebben, om naar Spanje maakt zig over te fteeken, en bezit te neemen van het gereed Ryk, aan hein afgeftaan; alwaar ook de toer tot de iland der zaaken van lïaat en oorloge beide ge:z^.naar zyne tegenwoordigheid vorderde. De oorlog pa ]a* met Fnnkryk hadt hem, tot hiertoe, belet, deeze reize te doen; doch de Vrede was zo dra niet getroffen, of hy beilpot, zig gereed te maaken om de Nederlanden te verlaaten, na dat hy, vooraf, de vcreifchte orde op de Regeering zou hebben gefield. Stelt or- j)e Hertog van Savoye, door de Vrede Regèe-& en ^001' 7^n Hiiwelyk met de Zufter van ring der Henrik den II, in ftaat gefield zynde, om Neder- bezit te neemen van zyne meeste goederen, lauden. }iacjt zjg ontflaagen van de Landvoogdye. dei; Nederlanden: welke waardigheid, in de eerr fte plaats, door een Peribnaadje van ge-:, noegzaame agtbaarheid, moeft worden ver-, , vuld. Het Stadhouderfchap van Holland, Zeeland en Utrecht was ook open, door het ' afflerven van den Heere van Beveren. Ook ftonden, thans, de Stadhouderlchappen van verfcheiden' andere Landen te begeeven (jn). Daarenboven, moesten de drie Raaden van Regeeringe, de Raad van Staate, de gehei- me Raaden de Raad der Geldmiddelen, im- mers de eerfle van de drie, van eenige nieu- we Leden worden voorzien. En zo veele v gewigtige bezigheden vertraagden 's Konings Marga- vertrek eenige maanden, reet, Her- ^ g^ der Opper - Landvoogdye werdt •' ■ ' ' eerft («) Stradb Dsc, I. Lik. I, *. 38,
|
|||||
|
I
|
|||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 39
eerst afgedaan, 't Volk zou gaarne Oranje FilipsIII
ef Egniond verkooren hebben gezien' tot I559» deeze waardigheid. Doch Filips hadt gee- toginvan nen zin, om de Regeering des gantfchenpaima, Lands te vertrouwen aan Heeren, die zo wordt diep in 's volks gunst {tonden. Ook zou de ^njhes, verheffing van eenen hunner de afgunst desvoos anderen te zeer ontfteken hebben. Keizer Ferdinand zelf ftondt naar deeze eer, voor zynen Zoon, den Aartshertog Maximiliaan. De Koning die om 'de afgunst en kuipery te beletten, zig verluiden' liet, dat hy zy- nen eigen Zoon, Prins Karel. veelligt, tot Landvoogd zou aanftellen, fcheen , eenen tyd lang, in twyfel te liaan , tusfchen twee Hertoginnen , van Lotharingen en ' van Par- ma. De eerfte was 's Konings Nigt, de twee- de zyne bastaard Zuster. De Hertog van Alva en de Bisfchop van Atrecht begunftig- din de laatfte. i De Prins van Oranje en de- Graaf van Egmond verklaarden zig voor de eerfte. Men wil zelfs, dat Oranje , wiens Gemaalin, Anna van Buuren, in 't voorgaan- de jaar (3), overleeden was, na dat zy hem eenen Zoon en eene Dogter gebaard hadt, Dorothea, Dogter der Hertoginne van Lc-( .,'■ tharingen, ten Huwelyk verzogt hebbende, .haare verheffing zogt te vorderen, oni/Zyn ... verzoek te meer ingang te doen vinden, en zyn gezag, in de Nederlanden, te beter te- vestigen («). Doch Filips^ bewoogen door ./ Alva (0), verklaarde zig, 'eerlang, vooi'Mar.- ga* ' ..;:
Cif) Bentwiguo Verhaalt- II. Boek, I. Hoofdfl. U. 58.
(»j BtmouND. Libr. I. p.' iö, 17, iS. (3) De» vieremwintigfteji van Lentemaand 155.I.
Q 4 ' |
||||
|
4© VADERLANDSCHE XXI. Boek.
FïupsIII GAREET, Hertoginm van Parma, die de Land-
l559'. voogdy in Oogstmaand aanvaardde Q>), en haaren Gemaal, den Hertog Octavio Farne- «e,'die haar herwaards verzeld hadt, eer- lang, naar Italië, liet te rug keeren. De ge- Geiyk, onder de Regeering van Karel den wbonly- V, reeds drie Raaden 't Land hadden helpen ke drie beft^-en; zo bleeven deeze zelfde" Raaden worden °°k tegenwoordig in 't bewind; 't welk wy haar toe-te noödiger agten aan te merken, om dat gevoegd.de meeste Nederlandiche/ Schryvers 't fuik zo vernaaien, als of deeze' Raaden, of ten minfte de Raad van Staate, nu voor 't eerst De Raad werden opgeregt. De Raad van Staate, wei- tan Staa- eer geniagtigd, over zaaleen vaii vrede en ïe* oorlog, en al wat de befcherming en veilig- heid der Landen betrof, was, federt dat Fi- Iips de Regeering aanvaard hadt, den 'klem des gezags kwyt geweest, welken de 'Ko- ning geheellyk aan zig getrokken hadt. Nu herftelde hy deezen Raad op den ouden voet Qf), benoemende, tot gewoonlyke Raaden, den Bisfchop van Atrecht, den Prins van O- ranje, den Graaf van Egmond, Filips vaii. Stavele, Heere van Glaion, Karel, Baron van Barïaimont, Prefident van den Raad dtx, Geldmiddelen en' Viglius van Zuiehem van Aytta, Prefident van den geheimen Raad.' De Vliesridders, de Leden der twee andere Raaden en die van den grooten Raad te Me- ehelen ,die in Regtszaaken mét die van den ge- heimen Raad onderling verftand plagten te hou-
(p~) Strada Dcc. I. Libr. I. p, 59,
|
||||
|
KXl. Boek. HISTORIE. 41
houden, kreegen, gelyk van ouds, ook we- Fiupslif
derom toegang tot den Raad van Staate, ,lSS^ mids , , vooraf, daartoe befchreeven zynde , ^ door den Landvoogdesfe (>■). Oranje, die , te vooren, zyne Raadsplaats hudt nederge- legd, om dat hein 't aanzien des Bisfchops van Atrecht in den weg was, liet zig nu, niet dan met moeite, beweegen, om dezel- ve, op nieuws te aanvaarden (s~). De geheime Raad, die brieven van vry- De ge-
dom en vergiffenis verleende, en op wetten ^êime en burgerlyke orde opzigt hadt, en de Raad ^Raad der Geldmiddelen , welken 't bewind over der Geld- de Vorftelyke Domeinen en inkomften wasmidde- aanvertrouwd, waren, reeds te vooren, oplen« eenen vatten voet, gebragt (?)r De by-Stadhou. zondere Landfchappen werden, vervolgens, de:s over van Stadhouders voorzien. * Lamoraal, Graaf «e by- van Egmond, werdt Stadhouder over Vlaan-^°'t^ere deren en Artois;WillemvanNassau, fchlppen V R i N s v A N Oranje, over Holland, Zee- gefteid land, Utrecht, Weftfriesland, Voorne enwjllem, den Briele (4), waarby, in 't volgende jaar, Qr"|f.vaa het Graaffchap van Bourgondie gevoegd w^' werdt, hoewel hy,, federt, verklaard heeft, Stadhou- yan dit laatfte nimmer eenig voordeel te der van hebben getrokken (w). Joan van Ligne, Graaf |°]JaM vaneifu"'
(r~) J. Hopperus Memorial des TrouU, in Ana!. Belg. Tom. tt£Cfe
ft. P, II. p i&- • . ■ (V) Vcrantw. hy Bob. Auth. Stukk. I. Deel, hl. 4..
m J. Hopperus Memorial'des Troubl. in Anal. Belg. Tom.
IT. P. II. 3». 18. (u) Apolog. hl. 72. t
(4) Zya Laftbrief was, in 'tFransch, opgefteld, en,
«!en negenden van Oogstmaand deezes iaars 1559, ge*- flagtelwnd. Zie Report. der Plak. van Holland. bl. tiu 9 5
|
||||
|
4£ VADERLANDSCHE XXI. Boe»;
FiLiPsllI van Aremberg, werdt Stadhouder over Fries-
J559- land, Overysfel, Groningen en Lingen; Ka-
...—.,,.-..- re^ van Britneu , Graaf van Megen , over
Gelderland en Zutfen; Pieter Ernft, Graaf
van Mansveld, over Luxemburg ; Joan , Graaf van Ooftfriesland, over Limburg (v) j Joan, Markgraaf van Bergen, over Hene- gouwen, Valenchyn en Chateau in Cambrc- fis: hy werdt, in 't volgende jaar, ook Bal- juw van Henegouwen , na 't affterven van Jan van Lannoi, Heere van Molembais, die dit Ampt eerst bekleed hadt (•w). Voorts werdt de Baron van Barlaimont, Stadhou- der over Kamen; Joan van Mommeranci, Heer van Courieres, over Rysfel, Douai en Orchies , en Floris van Mommeranci, Baron van Montigni en Broeder des Graa- ven van Hoorne, over Doornik en het Doornikfche. Alle deeze Heeren waren Ridders van 't Gulden - vlies, en hadden, elk in zyne Landftreek, niet flegts 't bewind o- ver 't Krygsvolk en de burgerlyke Rege e- ■xing; maar ook, nevens de Provinciaale Ge- regtshoven, over de oefeninge des Regts; behalven alleenlyk in Vlaanderen, alwaar .de Stadhouder geen zeggen in Regtszaaken te hebben plag. Voorts werdt, ,over Bra- bant, alwaar de Landvoogdes zig opriieïdt, geen byzondere Stadhouder gefteld, alzo 't bewind over dit Landfchap, van ouds, aan d£ Opperlandyoqgden plag toevertrouwd te gorden (#), ...:,■;. Som-,
(y) Strada Bec. I. Wr. T- p. 32.
(wj Van per Haru Jute. Tumult. Libr. I. Csj>. V. «. 91..
T)f) Hdpi'ERus 'Ihr. 1. CK l. /<. 19.
|
|||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 43
Sommigen willen, dat de Prins van O- FilipsIU
ïanje zig het Sudhouderfchap over Vlaan- '559- deren hadt toegelegd: doch dat de Koning 3 hem Holland , Zeeland en Utrecht, tOL.n
merkelyk minder van vermogen, liever hadt willen toevertrouwen (31). De Prins zelf heeft egter, naderhand, te kennen gege- ven, dat hem het Stadhouderfchap, zo weit als verfcheiden' andere waardigheden, in- gevolge der begeerte van Keizer Karel, is opgedraagen geworden (z). Zy, die, voor eenige jaaren, gaarne zouden hebben ge- zien, dat de vreemdelingen, in Holland, . ook van het Stadhouderfchap , zo wel ais. van andere Ampten, waren uitgeflooten ge- weest (a~) '•) namen egter genoegen in de ver- heffing van Oranje tot deeze waardigheid; alzo hy wel, te Dillenburg, in 't Graaffchap IMasfau, gebooren was; doch, van jongs op, in de Nederlanden verkeerd hadt; als Heer van Breda, eenige goederen in Holland bc- ..t zat, en als Voogd over zynen jongen Zoon,
Füips Willem, ook 't bewind hadt, over ver- fcheiden' goederen jn Holland en in Zee- land, deezen, door zyne Moeder, de Graa- vinne van Buuren, nagelaaten (tii). 't Ge- folgt van Nasfau hadt ook, te vooren, over Gelderland geregeerd, en zelfs de Keizer, lyke Kroon gedraagen; al het welke te w'ege bragt, dat men zig met 's Printen Stadhou- fchap vereerd hieldt. Dat de aanhangers der nieu-
<j) Ey Hooft I. Boek, il, ai,
tzj Äpolog. W. 72- jß) V. Deel, bl. 429. öp.Teftsrn. d'Anue d* Égmónt duns Ie Suppl, mi Curps DSi
»lpïil. Tum. Ui, P, I. p. ij<5. ' . ' |
||||
|
44 VADERLANDSCHE XXI. Bobk;
Faipslll nieuwe Leere zig ook reeds iet goeds van
1559- 's Prinfen Regeering beloofd hebben, om """'dat zyn Vader, Graaf Willem van Nasfau, en zyne Broeders der Lutherfche Leere wa- ren toegedaan, is ten hoogfte waarfchyn- lyk , onaangezien de Prins zelf openbaare belydenis deedt van den Roomsch-Katholy- ken Godsdienft (V). Het Stadhouderfchap vaii Gelderland en,
Zutfen was, eenen tyd lang, by voorraad, bekleed geweeft, door den Graave van Hoorne (vsf), die 't gaarne hadt willen be- ■ houden. Doch de Bisfchop van Atrecht wift te wege te brengen, dat het den Graave van Megen werdt opgedraagen (<?). Filips oor- deelde, naar 'tfchijnt, dat Hoorne zig, met de waardigheid van Admiraal der Neder- landfche zeemagt, waarin hy beveiligd werdt, behoorde te vrede te houden. Krygi- De gewoonlyke Krygsmagt, die, in de «aagf. Nederlanden , federt den tyd van Hertog Karel van Bourgondie, op de been gehou- den was, bejtondt uit de Benden van Ordon- nantien, welken Karel de V, in 't jaar 1547, op drieduizend paarden gebragt hadt (ƒ).'■ Doch zy waren thans niet voltallig (.e). Fi- lips poogde dezelven, voor zyn vertrek, op hèt voorig getal te brengen: maar 't geluk- \ " te
Cc) Strada Dtc. h Libr. II. p. 90. Libr. IJl. p. ^37. Hbr.
IV. p. 169. (d) Verantw. van ï|oorne lil. 7. by Bor Aiith. Stukk. I,
Peel, bl. 50. ' 00 Burgünd. Libr. I, p. '20. Van der Habr luit. Tumult,
Libr. J. C&p. V. p. po. * (f) Strada One. 1. Libr. I. *. 34.. Goicciard. Ösfchr. ole?
Mederi. bl. 41. •""-• ' ' ■' ' " '.. ' (JIJ Curgund. Libr. I, p. }$,
|
||||
|
XXI. Bote. Il I S t O R I E. 45
te niet» Hy verdeeldeze egter in Veertien Frupsiït
Benden , over welken de bovengenoemde ^S^- Stadhouders ^ uitgenomen den Graave van '""■ Ooftfriesland en den Heere van Courrieres; en daarenboven Filips van Croi, Hertog van Aarfchot, Antoni van Lalaing, Graaf van Hoogftraaten, Maximiliaan de Hen- nin, Graaf van Bosfu, Joan van Croi, Graaf van Roeux, en "Henrik, Heer van Bredero- de , allen, behalve den laatften , Pddders van 't Gulden - vlies, 't bevel hadden; Men plag zig van deeze benden, in onverwagte toevallen, te bedienen (h~). Voorts was 'er nog eenig Duitsch voetvolk in dienst, 't welk Filips gaarne betaald en afgedankt zag. Ee- , nige benden Landzaaten gaf hy voor, irr dienft te willen houden , mids de Staaten voor derzelver betaalinge zorgden. Een getal van drie- of vierduizend Spanjaarden^ meeft in 't voorleeden jaar (5), herwaards' gevoerd, lag, daarenboven, op de grenzen in bezetting ((). Wat de Koning met dit Rrygsvolk voorhadt $ zullen \vy terilond zien. '') De Regeering dus op eenen geregelden xnr.
voet gebragt zynde * was Filips bedagt om Oogmep. dezelve te doen dienen tot bevordering van '*«" vaö fcyne oogmerken, het verkrygen en hand- FlllP^ haa-
f/i) Strada Dec. X. L'tr. I, p. 351 Meteren I. Êoek,f. 24» O) ThuanuS Libr. XKIlt. Tom. I. p. 703. C. Eait. 1620.' (5) Uit eenen oorfprongkely&en Brief, den zesden van
Qoglhnaand dezes jaars 1558, uit Antwerpen, gefchree- *en, is my gebleeken, dut 'er, weinige dagen te voo- ren, tweeduizend Spanjaard«, te fchepe, uit Biskaaï- je, ij» Vlaanderen waren aangekomen. |
||||
|
%6 VAD ERLANDS CHE XXLBöfctf
FiLipsiri haaven van een onbepaald, gezag over de
1559- Landzaaten , en het verdelgen der Kettet "~~~ rye, dat 'er den weg toe baanen moeft. Hy pleegde over alles raad met den Bisfchop van Atrecht, op wiens aanhouden, hy Paus Pau- lus den IV. llerk drong, tot het hervatten der Kerkvergaderinge van Trente* alwaar de nieuwe Leer veroordeeld, en eene nieuwe foort van Hervorming vaitgefteld werdti De befluiten deezer Kerkvergaderinge zogt . hy, hier te Lande, ïri te voeren, en tegen de Ketters te doen gelden; Doch om hierin te flaagen, was hy, federt eenigen tyd,- te raade geworden, 't getal der Bisfehoppen in de Nederlanden te vermeerderen^ en dezel- ven ook deel aan de Regeering en zitting en de Staatsvergaderingen te doen hebben. Franciskus Sonnius, vanwien wy in 't voor- gaande Boek hebben gewaagd, was, om dit werk te bevorderen, reeds te vooren, naar Rome afgezonden (Je). En op dat de Raad van Staate niets tegen 's Konings oogmerk zou können befluiten, hadt de Landvoog- des volmagt, om 't raadpleegcn ter gewoo^ ner vergadering na te laaten, en alleen by zig zelve, met agterraad van den Bisfchop van Atrecht, Barlaimont en Vigiius, befluit te neemen (/). Sommigen melden, dat Mar- gareet alleen gehouden was, den Bisfchop te hoor en (riï). Anderen, dat zy niet dan met de meerderheid van alle de Leden des Raads mögt befluiten (V). Doch ik maak, irt
(k) BüRCUND- Vlbr. I. p. 22.
(O Straoa üec. 1. Lih: I. p. 51.
i;n) BüRGPNO. Liyr. I. p. 23. (jtj Metürün I. Beek, /. jh> |
||||
|
fcXI; Boek. HISTORIE. 4F
in dit geval, den meerten rtaat op 't gene FilipsIB
ik uit Strada heb aangehaald, die van't ge- l559- iie de Landvoogdes betrof, uit haare eigen Papieren, beter dan iemant anders', fchynt '/•;;■ onderrigt geweest te zyn. Ook meldt hy, dat de agterraad met den Bisfchop, Barlai- mont en Viglius Confulta genoemd werdt. Door middel van deezen agterraad nu, kon Filips 't gezag des raads van Staate tot zy- ne oogmerken doen dienen. De Bisfchop van Atrecht voorzag egterFiHps bo-
wel, dat het uitrooijen der Ketteren en het fluit de handhaaven van een onbepaald gebied, niet gaan- zonder magt van Krygsvoik, dat den Koning Knegten genegen was, zou können gefchieden. Hierin'tLand om oordeelde hy, dat de drie- of vierduizend te doen Spanjaarden, van welken tvy boven gewaagdblyven. hebben, by voorraad, in 't Land gelaaten moesten worden, op dat men 'er zig, des noods, van zou können bedienen (o). En de Koning, dien hy 't voorfloeg, vondt 'er terftond fmaak in, tevens nogtans befluiten- de, 't opperbevel over dit Krygsvölk Oran- je en Egmond, welken by 't volk bemind waren; doch ofider welken Juliaan Romero en Joan de Mendoza, Spanjaarden , bewind voeren zouden (f), aan te biqden; die 't eg- ter grootmoediglyk van de hand weezen (#). Filips, desonaangezien , bevroedende , van hoe veel belang het voor hem ware, dat zyne Span*
(ö) Verajitw. van WiÜem I. by Boa Auth. Stukfc. I. Deel,
"*(*) J. B. de ÏASSis Co;niuem. Liir. I. in Anal. Belg. Tom.
1i. P. JI. p. 133. . ' .'■-',"•'. £3) Hooft I. Soek, bh 23. Proth Anna!. I. f. ag.
|
||||
|
48 VADERLANDSCHE XXL Boss
§a.mlU Spanjaarden in de Nederlanden bleeven | was-
'559- niet van zins dezelven te laaten vertrekken.
~ * Doch eenige Heeren^ ziende', dat men gen hiet *ü? rnethet aanhouden van 't vreemd Krygs- over« volk, toegelegd hadt; op het ftyveri der zulkenj die de Plakaateri tegen de Ketters,' ten ftrengfte \ wilden uitgevoerd hebben, poogden verfcheiden' 'aanzienlyke Leden der byzondere Staaten te b'eweegen, om, by een ernftig verzoekfchrift, op het vertrek der '■>'■■ vreemde Knegten, aan te houden., De Prins van Oranje heeftj naderhand» verklaard^ dat hy, omtrent deezen tyd , tot dien einde, voorbedagtelyk $ uit Frankryk, was over- ?i,. gekomen (r). , Ook was elk ingenomen te- , gen de vreemde Knegteri, die, veelligt wil- lens onbetaald gelaaten, op dat rnenze zo ligt niet zou können afdanken, terwyl men L-andzaaten voldaan en afgedankt hadt, 't platte land niet alleen, maar zelfs fommige steden, gelyk Dïedenhoven en Marienburg, beroofd en ontvolkt hadden (Y). Nog was er een andere kommer ontftaan by veelen. Men Was bedugt, dat de Raad van Staate, in welken, de Bisfchop van.Ätrecht reeds ongaarne gezien werdt, nog met meer vreem- delingen mögt vervuld worden: alzo de Ko- ning, dit will: men, den Graave van Feriä eerie Raadsplaats hadt töegezeid '(/). Veel tnofrpns rees hieruit onder 't gemeen, en in cfe byzondere Staatsvergaderingen, daar mei!
(V) Apolog. W. 77'. , (,/ .-,•/■ ■ . -, F. , ., './
Qs") Remoiift. aü Roy in ds Refol. vfn Hofland 7 Atig. 153M dl. 961 Qj BtTRetJND» 'lihr. li$i 23; |
||||
|
XXI. Boek; HISTORIE. 4p
|
|||||
|
•men zig van eene Regeering j uit vreemde-FilifsIK
lingen beftaande, en die vreemd Krygsvolk ;*55P. op de hand liadt, niet dan onheil voor de-'™ Landen . vooripellen kon; Filips was, niet onkundig van 's volks ongenoegen :.. ook wil men, dat hy Oranje, als den voornaamften aanftooker van 't zelve, in 't oog hadt (u); doch 't. was thans geen tyd, om zig, hier- over^ ïn 't openbaar,, gevoelig; te toonen. -'De ,;zomer verliep-vait, en de tyd van' 's kv. Konings vertrek 'naderde, Hy deedt, der-- ®e Ko» halve, de algemeene Staaten ,. tegen den"1^^ . zevenden van Oogltmaand, te Gehd, be-fCheid fchryven,. om affcheid van hun te neemen,van de en de Landvoogdy, plegtiglyk^ aan Vrou;aIseIlie&- we Margareet op te draagen. Filips liet lrier"^,St*** ' zeggen „ dat hy , genoodzaakt door den Gen'd. • ■ ,, toeftand der zaaken in Spanje, de JNeder- „ landen', -daar hy, anders', uit loutere lief7 „ de tot de Landzaaten, zyne dagen zou ;,, wenfehen te eindigen, eerlang, zóu moe- „ ten verlaaten; dat hy, de vrede .niet Frank- „ ryk, niet zonder zwaare kosten, gedeeï- i,, telyk door de Staaten opgebragt ^ gedeel- „ telyk getrokken uit zyne andere Koningk- ,, ryicen en Staaten^ gelukkigiyk getroffen „ hebbende%< deeze Landen, met meer ge- j, rustheid, verlaaten kon. Dat hy ze nog- ,, tansi, voor zyn vertrek:, gaarne; van het ,, noodeloos Krijgsvolk, met naame van hét „ Duitfeh of Overlandfeh, zou hebben wil- '„ len ontlaften; doch dat hy, tot hiertoe 5 ■„ de volkomen' af betaaling van dit Krygs- v". . ,i volk
' C'«0 Van deR Haar Init. Tumult, Llhr. I. Cafi, Vil;/;« ie?«
VL Djjel. D -
|
|||||
|
& VADERLANDS CHE XXL Böec
tïtmlïï^ volk niet hadt können te wege bl-engen,
*§§£• ^, ónaangezien liy, ten deezen einde, nog "r~~r'~ ~" u onlangs, elfhonderdduizend guldens , in
,, Wisfelbrieveü op Spanje, hadt opgebragt. „ Dat hy hierom een Regement Overlandfche „ Kriegten, aan welk men veel gelds fchuï- „ dig was, hadt moeten overlaaten, 't welk ,, hy begeerde, dat door de Staaten onderhou- „ den werdt, beloovende hy egter, daartoe, „ ware 't hem mogelyk, ook eeuige pennin- „ gen uit Spanje te zullen overmaaken: en „ zelfs wederom herwaards te zullen komen , „ zo dra de nood zyne tegenwoordigheid „ vorderde." Voorts, werdt 'er bygevoegd, „ dat de Koning, om gewigtige redenen, „ de öpperlandvoogdy zynen Zoon, Prinfe „ Karel, voor eerft, niet hebbende können ,, afftaan; zyne Zufter, de Hertogin van „ Parma, ïnet deeze zorg,- belaft hadt; die, „ in de Nederlanden gebooren en opgevoed „ zynde, de Nederlandfche taaie iprak, en „ den Landen byzondere gunft toedroeg, „ waarom zy, behalve den eerbied en ge- > v' •„ hoorzaamheid, ook de liefde der Land« „ zaäten verdiende.- Nog beval hy, dat men, „aan zyne Zufter, gelyke agting en ge- „ hoorzaamheid als aan hem zou hebben te „■ bewyzen." De aanfpraak werdt befloo- ten, met eene' ernftige vermaaning aan alle Leden der Regeeringe, van de Landvoog- desfe. af, tot de laage Overheid toe, om de Plakaaten , tegen de Ketters gemaakt en vernieuwd, ter uitvoeringe te brengen; al- m verandering in den Godsdieuft, veeltyds, ver-
|
||||
|
XXL Boek. HISTORIE. '. #1
Verandering in de Regèeririg voortbragt: Fiupsltt
waarby een e diergelyke vermaaning, tot 1559-_ handhaavmge des Regts, omtrent kleinen m- en gróoten zonder onderfcheid , gevoegd
"werdt (y). C . Ligtelyk befpeurde rneïij uit deezé" Aail- xvj.
fpraak, die, van wege de algemeene Staa- V.ertoog ten, naar vereisch van zaäken^ beantwoord dc'r Staa" werdt, dat Filips niet Van zins was, de Pia- ^"ree^nd kaaten tegen de Ketters te laaten ilaapen» Ook Krygs- was hy, onlangs, in peribon, te Mechelen volk en geweest i om den grooten Raad aldaar de'yteemde- fcorg voor den ouden Godsdienst aan te be- de Re- veelen (V). Doch terftond' hierna, werdt geering», hem, uit naam der algemeene Staaten, een Vertoog, in 't Walsch, overgeleverd, welk hem overtuigen moest, dat men henj •■ <■ de middelen zogt af te fnyden, waardoor hy de uitvoering der Plalcaaten 'gemakkelyk dagC te maaken, vreemd Krygsvolk, naamlyk , en vreemdelingen in de Regeering. 't Bé* Jielsde dit tweeledig verzoek: „ i. Dat 's i5 Lands ' grenzeir niet door vreemde Kneg- j, ten, gelyk tegenwoordig, maar door Land« „ zaaten bewaard, en dat de vreemden af* „gedankt, of elders gebruikt mogten wof- j, den» 2. Dat het Land geregeerd worden „'mögt by den raad van Nederlanderen, nieï $ van uitheemfchen." 't Een en 't ander ver- zoek was met vericheiden' redenen bekleed. Onder anderen, klaagden de Staaten over den overlast van 't vreemd Krygsvolk * welft men
O) Refbl. Hol!. 7 Aug. 1559 *'• 9°- Zn ot* Boft J» ßoek.
$1. 14 [10]. en Groot-Plakaact). II. Deel, bU 28. (yr) Buruund. Liïr. I. f. ai. HoPi'ERUS i-iyr.l.Ch.IUp,sa« D a
|
||||
|
£a V AD E R L A N D S C H Ë XXI. Boek.
ÄupsIII men in dieöst gehouden hadt, terwyl men
I559' Landzaaten hadt afgedankt (V). Bitter fmaak- f*4 té den Koning dit Vertoog, en fommigen vérhaalen, "dat hy , terftond , toornig, uit de vergadering ging, bruskelyk vraagende, , of zy hem, die ook een Spanjaard was, mede- het Land wilden doen ruimen? Zy voegen 'er by, dat de Hertog van Savoye , dié toen nog niet vertrokken was, de Staaten, wegens dit Vertoog, als 's Konings Hoogheid te na komende, ernftelyk beftraft hadt (y). Doch deeze dingen hebben weinig fchyn van waar- heid , alzo de Koning nog niet geraaden Vondt, zyne oogmerken dus openlyk te ont- ft Ko- dekken. Men mag dit afneem en , uit zyn nings antwoord op 't vertoog der Staaten , welk Ant- |jUrt 9 £wee dagen laater, ter hand gefteld Wöor"* werdt, en van deezen inhoud was: „ Dat „dé Koning niet van zins was, vreemde- „ lingeïi ter Regeeringe in te dringen, 't s l, welk uit de aanftelling der Landvoogdes- „, fe blyken kon, terwyl ook riet aanftelleii „ der andere Leden van den Raad van Staa- ,V te deedt zien, hoe yadeiiyk hy vvoor de „ Landen zorgde. Dat" het Spaansch voet- ?, volk noodig in 't Land was, 'om het te „ befchermen, tegen onvoorziene bewèe- „ gingen der nabuuren; dat men altyd eeni- „ gen overlast van Krygsvolk hadt, 't zy het „ inlandsen óf vreemd ware, wanneer het s, niet betaald werdt; doch dat /hy voor de „ betaaling der Spaanfche Kriegten,-die maar - „ drie- (*) Remonfl. au Roy, in de Refol. vau HoU. 7 Aug. 1559.
W. iß. Qy) Bwrcünd. Lik. I. p. 29. |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 53
,, drieduizend fterk waren, van drie tot drie Faipirn
„ maanden, uit Spanje, zorg draagen zou ; i559» 5, dat men deeze Knegten zou gebruiken ,. ■-- „om zynen Zoon, Prins Karel, af te haa-
„ len, wanneer hy, in Spanje gekomen',' „ gelegenheid vinden mögt, om hem fpoe- „ dig herwaards te zenden; dat hy ze gaar-. „ ne op de Vloot, die hem nu overvoeren „ moest, zou hebben medegenomen , hadt „ hy van de begeerte der Staaten eerder ?, kennis gehad; dat hy nu zyne genegen- „ heid te hunwaards toonen wilde, met „ hun te ontlasten van de foldy deezer Kneg- „ ten, die nogthans dienden ter hunner be- „ fcherminge; dat hy niet voorhadt al het „ inlandsch voetvolk af te danken , maar „ twaalfhonderd man in dienst te houden, „ ten laste van de Landen: dat hy, einde-* „ lyk, nimmer van zins was geweest, dê „ Spanjaarden langer dan zes of zeven maan- „ den in 't Land te-laaten; doch dat hy ze „ nu, om den Staaten genoegen te geeven, „ binnen drie, of uiterlyk binnen vier maanr ■ „ den, zou doen vertrekken, mids de Staa- „ ten zorg droegen voor de betaaling van 't „ Rrygsvolk , welk , in derzelver plaats, „ tot bewaaringe der grenzen , zou moeten „ worden aangenomen (2)." Met welk ant- woord, de Staaten zig genoegen lietenv ■ , Wy hebben 't; een weinig omftandiger wil- Aanmer«
len te boek ftellen, om dat het, by niemant kingen onzer Schryveren, te vinden is, alzo nie, °p het • . mantzelve* (z~) Ueponce du Roy M ie RefcJ. van Uoll, 7 Ang. 1559.
U. 9S. 1*3
|
||||
|
54 VADERLANDSCHE XXL Boek.
fttipjlll mant hunner, naar 't fchynt, het oorfprong-
»559- kelyke gezien hadt. Men merkt 'er klaar- : ' *~lyk uit, dat de Koning, door 't vertoog der
Staaten, in verlegenheid gebragt was, en fcet niet voor de vuist beantwoorden durfde, om zyne oogmerken niet te zeer te ontdek- ken. Anders moest hy, op het verzoek de? Staaten, om geene vreemdelingen in de Re- geeringe te ftellen, niet gezeid hebben, dat, de Landvoogdes eene ingeboorne was; want de Stadhouders mogten wel vreemdelingen zyn: maar hy moest hebben getoond, dat hy geene mindere anipten aan vreemdelingen gegeven hadt, of dagt te geeven; doch hier Zou hem de Bisfchop van Atrecht in den weg geftaan hebben, die te Beläncon in Bourgon- die gebooren was (V) : en Gomes Figueroa, Graaf van Ferja, dien hy eene plaats in den Raad van Staate hadt toegedagt, fchoon hy 'er, federt, vermoedelyk bewoogen door % vertoog der Staaten, van afgezien heeft (£), Nu antwoordt hy, blootelyk, dat, uit de aanftelling der verdere Leden der Regeerin-* ge, zyne vaderlyke zorg voor de Landen bleek; 't welk niet te pas kwam. 't Gene hy, op het verzoek om het vertrek der Span- jaarden, antwoordt,, heeft ook. weinig om 't lyf; 'de belofte , om 'er, binnen drie of vier maanden, aan te voldoen, waartoe hy i «indefyk komen moest, alleenlyk uitgeno- • ,. men. Uit zyne aanbieding, om dit Krygs-» volk te onderhouden» befpeurt meo, hoe. gaar-
(_a^ Strada f)ec> I. Llbr, II. p. ff.
|
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE.. 55
|
||||||
|
gaarne hy het in 't Land zou hebben willen FiupsIIS
laaten. En de lutvlugt, dat hy het met zig J55P- op de Vloot zou genomen hebben, zo hy der -- - Staaten begeerte eerder geweeten hadt, is blaauw genoeg, nademaal het niemant oa- bekend kon zyn, dat de Nederlanders altoos ongaarne vreemd Krygsvolk in 't Land za-* gen. Men merke egter, in 't voorbygaan, kan, dat, uit dit gedeelte van 's Konings antwoord, blykt, dat men het vertrek dei- Spanjaarden, in 't jaar 1556, nog niet ver-? y.ogt hadt, gelyk fommigen lchryveu (e). Dit vertrek te verfchuiven, tot dat Prins Ka-r iel, als Landvoogd, herwaards zou moeten komen, hadt ook geenen fchyn: alzo de doorzigtigften wel wisten, dat de Koning zynen Zoon de Landvoogdy nimmer zou op-r draagen. Eindelyk, antwoordt de Koning ook kwalyk, op de aanmerking der Staaten, dat men de vreemdelingen eer dan de Landr zaaten hadt behooren af te danken; want de • vraag was hier niet, of men ook eenige Landzaaten in dienst houden zou; maar of 't geraaden waj.-e, vreemdelingen in 't Land te houden, op eenen tyd, als men Lpd-. zaaten afdankte, en dus dikwils drong, om in dienst van vreemde Mogendheden over te gaan. Of de Bisfchop van Atrecht dit antwoordt voor den Koning hebbe opgefteld , is ons -\ onbekend; maar niet, dat 'er weinige bly- ken van den geest en de fchranderlieid, 4ie men hem toefchrvft, in te befpeuren m- '",X'T '-'
, ....,,, m*
|
||||||
|
»4
|
||||||
|
56 VADERLANDSCHE XXI. Boek,
yiLiEsIIl Filips, affcheid genomen hebbende van
_i55P- 's Lands Staaten, begaf zig vah Gend naar ■gyll: Middelburg in Zeeland, öm de reis naar Span- Fiiipg' je aan té neemen. En hier ontvinghy, lort vertrekt voor zyn vertrek, door Sonnius, de blyde naar _ tyding ,■■ dat de Paus, in' de. opregting dec pan3,e'. nieuwe Bisdommen, bewilligd hadt (d). Xoen ging hy te, Vlisfingen aan boord, yer- zeid van eenen pragtigen Hofltóet, en bege- leid , door, omtrent negentig Schepen (#_).. De .Graat' van Hoorne geboodt over de Vloo- tje, als Admiraal. Kar el de Tisnacq, aange- fteld tot 's Konings Raad in Spanje, wegens de zaaleen der Nederlanden, en twee. Ge- heirnfehryvers, Joost, de Corteville en Raului Phintfihgi 'deeden de réis dèrwaards., te gelyk met den Koning '(ƒ). 'Binnen veertien da- gen (3), landde hy te Laredo in Biskaaije, na 't doorftaan. van eenen zwaareh {iorm, voor de haven, die de meeste fchepen en 's Konings kostelykften Huisraad hadt doen ver- gaan. Men wil, dat Filips, aan, -land geko- men, betuigd z,ou hebben-, dat hy geloofde, door de Voorzienigheid, geipaard te zyn,: • om zyne xm-gU Voortaan, te befteeden, tot het uitrooijen der" Ketterya. Ook deedthy, terftond na zyne, aankomst, een groot getal van menfehen, te Seville én te. Valladolid , 1560. om 't geloof, ten vuuré doemen. In Louw-.- . Hu'wèlyk niet: de' Bogter van Henrik derf .'" il! ... .;"."" :>} ■ ■ ' ;*.? ■" ' ! . ils
C<0 Hopperus Livr. 1. Ch. II. p. 21«
(f) Metkren I. lio.k, f. 24. verf. - (J) Hopperus Livr. 1. Ch. i. p. 19. (3; Den agtften ran Herfstmaand.
|
||||
|
XXI. Boek. H I S T 6 R I E. \ $?.
II, Koning van Frankiyk, die onlangs, in FxupsIH
Spanje, gekpmen was (g)v '56p. Eer Filips uit de, Nederlanden vertrok , XVIjj*
hadden de algemeene Staaten bewilligd, in p00gin-* liet onderhoud van tweeduizend paarden, gen om tot befcherminge des Lands, willende zy 0e Ken- hierin de Benden van Qrdonnantien doen be- j^Jn-™ ftaan. Kortnazyn vertrek, werden gy, door nnmien de byzondere Stadhouders, gelyk die van voltallig Holland, door den Erinfe yan Oranje, aan- je ipaa- gemaand, om drieduizend, in de plaats van n* tweeduizend paarden, te onderhouden, die men, volgens 's Konings begeerte, in veer? tien benden verdeelén moest (£.). Doch de Staaten van Holland weigerden, by herhaar ling, hierop, eenig befluit te neemen, ten ware zy, nevens de algemeene Staaten, ten deezen einde, befchreeyen wedden (i) ; waar- toe de Landvoogdes, bedugi vóór nieuwe vertoogen , yan Wege de algemeene Staa- ten, geene genegenheid hadt (&). Ook ver- klaarde, zy, ledert, dat het byeenro.epen der algemeene Staaten met 's Ko.nings begeerte; ftreedt. "." V ' *" '"/- '■■ ' Te gelyk mei de tweeduizend paarden, w o^;
die in geduurigen dienst zouden zyn, had- de" Staa- dé.n de Staaten ook bewilligd, om zesduizend te" B!eu" paarden, op waardgeld, te bekostigen. Men ^n,n-' zogt hen, derhalve, te beweegen, om dui-der, zend paarden in vasten dienst, te neemen, in^ys«- °\ de plaats van deezen zesduizend op waard- ^eol^f •> ' .- 1 •"-■■• • geid,g£n, {gh Meteren I Host, f, 25. . .. . .'.'»" <'-<'• '
i.10 Rfrol, Holl. '7 Septem!/. 1559. il, 108.. ■. ui ai
1 (j) Ilel'ol. Holl. 9, aß Jpril 15Ö0. il. 33, 40. * (.Èj Rcfol. IUI. Z<k 3% 4Sfl>i«> 44.M ,» V.
r>5
|
||||
|
58 VADERLANDSCHE XXI. BaaS
pttipsTIi geld i en daarenboven, drieduizendtweehon-«
1560. tfeydyoetknegten te onderhouden-, die, \m de
plaats van de Spanjaards, op de grenzen, zou-
*.'■;:, ,t. den worden gelegd (7). Die van. Holland egter
§q • - beweerden, dat het Land, uit de gewbonlyke Beden, moest worden befchermd,waartoezy^ ,'voor dit jaar, honderdduizend guldens ge- fchikt hadden,. raids daarvan de gebruike- lyke kwytfcheldingen genietende (m). Doch ; de Landvoogdes nam hierin geen genoegen. En de Staaten, van hunnen kant,. geenen zin tot eenige bewilliging hebbende, die 't Hof vorderde, voor dat de Spanjaards 'te Land geruimd zouden hebben (n), gaven ge* duurig uitftellend antwoord, zig beroepen^ de op de algemeene Staaten, 't /fó ten hoog- ften waarfehynlyk, dat de Prins van Oran- je in Holland, en de meeste Stadhouders, in de andere Landfchappen, de voorftellen van 't Hof, met welken men, vermoede- lyk, alleen het vinden van onderhoud voor de Spaanfche Khegten zelven op't oog hadt, niet dan flaauwelyk, zullen hebben aange- drongen. In Holland, ftondt men egter, k: , nog voor 't einde deezes jaars, der Land? voogdesfe honderdduizend guldens jaarlyks, voor den tyd van drie jaaren, toe, die op de Trtt, Schildtalen werden omgeflaagen (V).
XIX. Zo dra waren de vier maanden, binnen ^Vertrek welken, het vertrek $er Spanjaarden be-
*r ! . . - ■':-..- ftemd
„3 - dH Rcful. Holl. 9 April i«So. W. .33.
(»0 Rtfol. Holl. n Septenib. 1560. U. 85.
(n) Strada Üec. 1. Libr. UI. p. 100. ThuaNUS Lifyr. J^XVIi
■ p, 7i;0. A.
(<0 tycfol. Holl, 10 Maart I361. H. 14,
|
||||
|
XXI. Boek. ' ; H I S T' Q R KJSL 59
ftemd was, niet vérlooperr, of men begon ffmwstïi
'er, op nieuws, ernftelyk op aan te hou- 1560. den. Doch;de. Landvoogdes verichoof het," ]"*\ van tyd tot tyd, onder allerlei voorwend-^g"" fels (ƒ>). Midlerwyl, werdt het Gemeen op- Knëgten geruid, door onwaarfchynlyke uitftrooifels. worde fvien verfpreidde, dat de Koning, verre van"'1*6" de Spanj aards te willen doen vertrekken, ber e * flooten hadt, nog agtduizend man van dien landaart en twintigduizend Waaien her- waards te zenden, om, met behulp deezer xnanfc'hap, de Inquifitie hier in te voeren <j>). Het gemor nam hierop toe, van dag tot dag. Men riep« dat de Koning zyn woord niet hieldt.' De Staaten, ongetwy- feld aangezet door Oranje en andere Groo- ten, drongen de Landvoogdes, zonder op- tiouden; tot dat zy, geene uitvlugten meer konnende bedenken , eindelyk, den Bevel- hebber over 't Spaansch Krygsvolk last gaf, -om zig» met de Knegten, naar den Br iel ^r) en naar Walcheren, te begecven , ter- wyl de fchepen klaar gemaakt werden, met welken zy moesten worden overgevoerd, Doch met het uitrusten deezer fchepen. werdt wederom lang gedraald. Terwyl 't volk, en de Zeeuwen, inzonderheid, zo ongedul- dig Werden, dat zy geene hand flaan wilden aan de dyken j die dagelyks dreigden door 1 te breeken; zeggende, dat zy liever het Land 1 overftroomd, dan langer, door de Spanjaards, feaal gefchooren wilden zien. De Landvoogd v- , " des8 ,(p~) Strmi/v Dec. \- Ubr. 1. p. t)f.
Cg~) Lecven van Willtin I. I. beet, iL 195,
^TJ B.eluL Holl. 23 Vcfctfip, ^öa. i/l, ^.
|
||||
|
éo VADERLANDSCHE XXI. Boek;
fiupslll des, die last hadt, om hen hier te houden,
1560. overleide met den Bisfchop van Atrecht, BrT*,?~,^ Barlaimont en Viglius, of men ze niet we^ derom, uit Holland en Zeeland, zou kön- nen ontbieden, en in de Grensfteden in be- zetting leggen. Doch Barlaimont en Viglius .. hielden dit. ondoenlyk, alzo de Grensfteden., niet minder dan de anderen, tegen de Span- jaards, waren - ingenomen; waarom zy oor- deelden , dat men hen, zonder uitftel, moest doen vertrekken. De Bisfchop gaf hier ook, fchoon ongaarne, zyne ftem toe. Onder- tusfchen hadt de Herfst eenen aanvang ge- nomen. De Landvoogdes fchreef, in Wyn- ■ maand, naar Spanje, om verlof, tot het af- fcheepen der Spanjaarden, die zy onmoge- lyk langer in 't Land wist te houden. De Koning beantwoordde deezen Brief eerst in Wintermaand , en zou veelligt nog langer gedraald hebben, zo hy, omtrent deezen Hoch tyd, ge ene ty ding gekreegen hadt, dät de vojgt Vloot, door hem, naar Tripoli gezonden , €iödelyk'om den zeefchuimer, Dragut, den oorlog aan te doen, veel volks verlooren hadt. Om dit verlies te boeten, ontboodt hy, einde- lyk, de Spanjaards uit de Nederlanden (j). Zy gingen, in den aanvang des jaars 1561, en dus volle twaalf maanden laater dan de Koning beloofd hadt, van Vlisfingen, onder zeil; na dat zy, geduurende den Winter, iti 't Land van Voorne, alwaar vier vendelen, onder Juliaan Romero, gelegen hadden. s en
(O Straoa Des. I. Lifo. III. />. 97-ioï. Meieren J. B<yh.
f\ 24, 26 ytrf. . v i ■ ' - |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. Si
|
|||||
|
en in Walcheren, door de Staaten van Hol Fiupsüt
land en Zeeland, van vuur en bier verzorgd i5^>- geweest waren (r). f* De veranderingen in Engeland j alwaar Ko- XX*
ïiingin Elizabet den Hervormden Godsdienst Onge- üivoerde, hadden de vriendlchap , tusfehen |^^. Koning Filips en haar, tot zo verre doengeiand. verkoelen, dat hy haar de Ridderorde van den Kousfenband wederom te rag zondt, en Paus Pius den IVy die Paulus den V, in 't laatst van 't jaar 1559, was opgevolgd, zogt te beweegen, om haar in den ban te doen. Ook weigerde hy de oude Verbonden, die opzigt op de Nederlanden hadden, te ver- nieuwen («). De Hollanders gevoelden haast de uitwerki'els van dit misverftand, tusfehen Filips en Elizabet. Hunne Koopvaardyfche- pen werden, door de Engelfchen, bekom- merd, hunne Haringbuizen en Vischfchui- • ten , dagelyks, overvallen en beroofd. Ook deedt de Koningin dubbelen tol, te weeten, ■".."...'..' twaalf ponden fterlings, heffen van iedet- [cherpfilier vellen en wolle, dat, uit Enge-.- •" - • ( land, naar de Nederlanden, gevoerd werdt" (j>), waarby de Hollanders, onder anderen „ zeer werden benadeeld. De Staaten van Holland, op den vyfdenj*köt>
van Slagtmaand, hunnen Advokaat, Adriaanva.n dea van der Goes, verlooren hebbende, tradenEin1e terftond tot het opftellen van eene InflruStie Advo- of Berigtfchrift voor zynen Opvolger. Totkaatva» be- Holland.
Cf) Refol. Holl. 10, 13 Decemt. 1560. tl. 96", 97.
C«3 Rapin Tom. VI. p. 185, 186. iMbterbn l. Hoek, f. 31. Cv) Refol. Holl. 30 Decemt. 1559. tl. IS7. 5 July, 4, 10 §eft, iiöa. tl. 6a, 84, 87, ■ |
|||||
|
m V A# Ë ftL A N D S C H E XXL fioKR
lepsin bekieedrüge van dit Ampt ? dat langs hoe ge*
156U. -^igtiger j werde y kwamen in aanmerking dr- *------'noiid Coebel, 's Lands Ontvanger, Adriaan
,*X Sändelyn, Pénfionaris van Amfterdam, en
■" -Jakob vansden Einde, Pénfionaris van Delftv '•;';'./':[ Doch de laatfte» die*, federt eenigen tyd, *5*~i in verfcheiden' gewigtige znaken, gebruikt was, werd:, met het zelve, vereerd. Des Ad* vokaats wedde, die, tot hiertoe $ maar vier- honderd ponden geweest was, werdt op agt* honderd ponden verhoogd (w). Omtrent dee* zen tyd, werden de wadden der meeste Amptenaaren, hier te lande, merkelyk ver* meerderd: 't welk men, voornaamlyk ,. aan den toevoer van goud en zilver uit Amerika, waardoor 't geld, hier, van tyd tot tyd., min«, der waardig werdt $ en aan het verzwaaren der: genieene lasten moet toefehryven (V). ..:.:•■"; XXI. . Behalve het vertoeven van 't Spaanscfr: Opreg- Krygsvolk hier te lande, tegen rs Konings nieuwe*1 uMruklyke belofte, hadt ook het opregten Bisdom-der nieuwe Bisdommen veel .1 gemors ver« men, in wekt, onder ldeinen en grooten. Filips, die de Ne- »^ gelyk wy gemeld hebben, voor zyn ver- den!"1* trek van hier, tyding van gekteegen hadt, zogt het, nog eenigen. tyd, bedekt te hou- V* 1' jden ($) ji doch het lekte fpoediger uit , dan r * hy verwagt hadt* Vier Bisdommen waren 'er, tot hiertoe, maar in de Nederlanden geweest, van Kameryk, van Utrecht, va« Anrecht en van Doornik; die allen al hingen :van Aartsbisdommen, buiten 't gebied des Ko-
fV) Rufol. IIoll. 11 Novaiib. 15 Decemh. 1560. bU 92, 99»
\X, M IV. Deel, bl. 464. (y) Muteren X. Ho:k, f, 29 ver f. , ' |
|||||
|
I
|
|||||
|
XXL BóME. HISTORIE. 63
Konings $ i in Frankryk en -in Duitfchland, FilipïïS
gelegen, 't Bisdom van. Utrecht ftondt on- J5óo. der t Aartsbisdom van Keulen $ en de drie "~r~"!S3 anderen onder 't Aartsbisdom van Reims. Filips hadt; den Paus vertoond, dat de Ne<- derlanden, vooral in .depzen tyd, daar de nieuwe gezindheden^ alórnme-.'t hoofd ber gonden op te fteeken, eïji 't getal der Inge- zetenen meer en 1 meer aanwies., aan vier Bisfchoppeil te weinig hadden* Ook vondt hy wanvoeglyk', dat deeze Bisfchoppen van Hoofdkerken , buiten zyn gebigd afhingen. Paulus de IV,i hadt, derhalve.;,:' by eens Bulle van de«.•!twaalfden van Bloeimaand des jaars 155p ^veertien nieuwe ,'by de vier oude Bisdommen, gevoegd, te weeten die van Mechelèny Antwerpen, Haarlem, De-» venter, Leeuwaarden,; Groningen, Middels burg, ; 's Hertogenbofeh, Roermonde, Na- men,, S. Omër, Yperen, Gend;en, Brugge: en van deeze agttien Bisdommen werdefi Kameryk, Mecheleir en Utrecht tot Aarts* bisdommen verheeven. Voorts-, ibepaalded*' Paus cïe uitgeilrektheid van-ieder Stigt, en wees ieder. Bisfchop, by voorraad-* zeker jaar- geld toe, tot:':dat; hunne vafte inkomften^ door den Koning, geregeld zouden zyn. En men merkte vop, • dat het i jaargeld! van den Aartsbisfehop van Mechelen op driedui- zend Dukaaten .gefteld.was,.daar den ande- ren Kerkvoogden . maar vyftienhonderd Du- kasten ; Waren toegelegd: waarvan men de «eden niet bevroeden kon, voor dat men gezien hadt, dat dit Aartsbisdom aan den JBisfchop van Atrecht was opgedraagen« On-
|
||||
|
6\ VÄDERLANDSCHE XXI. Boek.
Stöpsln Onder het Aartsbisdom van Kameryk, fton-
1557- den de Bisdommen van Atrecht, Doornik, S. '*-**' Omer en Namen: ónder het Aartsbisdom van
Me c hel EN', de Bisdommen van Antwer-
pen , Ge'nd , Brugge, Tperen, 's Hertogen- bosch en Roermmde: onder het Aartsbisdom vän Utrecht, de Bisdommen van Haar- lem, Deventer j Leeuwaarden <] Groningen en Middelburg. Filips en zyne Opvolgers zouden regt van benoeming hebben tot de Aartsbisdommen van Mechelen en Utrecht en tot alle de Bisdommen. Aaii den Paus kou de aanftelling en bevestiging ftaan. Om- trent het Aartsbisdom1 van Kameryk, welk| als tot het Duitfche Kyk behoorende, fcheen aangemerkt te worden, werdt niets bepaald (V). Doch Plus de IV, den Bisfchop van Atrecht, federt j tot Kardinaal verheeven hebbende, vondt geraaden, het Aartsbis- dom van f: Mechelen, waarmede hy, op 's Konings benoeming, voorzien was, tot eer- ften zetel van garitsch' Nederland te verklaa- ren, by eene Bulle van den" elfden van Len- temaand des jairs 1560 (a). Midlerwyl, wa^ ren ook de andere zetels^ o^ Konings be- geeren, vervuld. Tot Bisfchop van Ant- werpen , werdt de Kanfdier Filips Nigrï ■aangefteld; in' wiens plaats* eerlang, Fran- ciskus Sonnias gekomen is. 't Bisdom van Gend was, zo fommigen fchrijvén,- eerst den Prefident Viglius toegefchikt,- doch werdt, federt, aan Kornetts Janfenias opge-< draa-
£«) MiRiüt Donat. Belg. Liir^ 1. Cap. CLVI. p. 4?a. Tom)>.
I, Oper. Dipl. Bor I. Beek, U. 17 [24]. (a) Molmvs m fuprä libra II. Cap. CXXXIX. p. tfto. |
||||
|
XXI. Boek. BIST O R I E. $%
draagen. Over 't Bisdom van Brugge, ftondtFiupsilI
eerst Petrus Curtius, en nahem RemigiusDru- I5°0, tius. Over 't Bisdom van Yperen, Martinus'"^'" Rithove; over dat van 's Hertogenbosch, eerst Franciskus Sonnius, en toen Laurens Mets, Over dat van Roermonde , Willem Damaas Lmdanus, die naderhand ook Onder- Inquifiteur werdt over Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht«, Friesland, Groningen enz. (£)• Naar het Bisdom van Kameryk, hadt, in den jaare 1556, en dus eer 't nog tot een Aartsbisdom verheeven Was , Robert, Zoon van Reinoud van Brederode, ge- daan; doch de Bisfchop van Atrecht, die nu den naam van Kardinaal van Granvel- le aangenomen hadt, wist te wege te bren- gen, dat het Maximiliaan van Bergen werdt opgedraagen. Frangois Richardot be- ~"(T, *» kwam het Bisdom van Atrecht, dat, door ;.| de verhooging des Kardinaals , opengeval-
len was. Dat van Doornik viel Karel van Croi ten deel, dat van S. Omer Gerard van Hame- rkourt, dat van Namen Antoni Havet. De Bisfchop van Utrecht, Georgius van Eg- mond , onlangs overleeden zynde, werdt Fredrik Schenk van Tauten burg tot Aartsbisfchop verheeven (c). Onder hem, werden JNikolaas a nova terra of van Nieuw- land, Abt der Abtdye van Egmond, Bisfchop var» Haarlem; Gilles van den Berge, Bisfchop van Deventer; Remigius Drutius., en, nadeszelfs verplaatfing naar Brugge, Cunerus Petri Bis- fchop ' CO Repen, der Plakaat. il. 1I2, 113-
(cj Catal. Prapof. S. Petri Ultraj. in Anal, Belg. Ttm, UU
f>. I. p. 233. ■- VI. Deel. '|
|
||||
|
I
|
|||||
|
^VABÈftLANSSCHE XXI. Boek,
ïfehfsIU fchop van Leeuwaarden 5 Joannes Knyf Miii-
J^o*.. derbroeder, Bisfchop van Groningen, en %'"' Nikolaus a Castro, Bisfchop van Middelburg (jf). De meeste Bullen, waarby Pius de IV* de uitgeftrektheid deezer Bisdommen nader bepaalde, zyn nog voorhanden (e). Filips hadt, omtrent deezen tyd, ook eene Hoo- gefchool te Döuai opgeregt, op dat zyne Nederlandfcbe Onderzaaten, die Walscli Jpraken, zig niet te Gelieve, alwaar de Hervorming ingevoerd was, zouden behoe* ven te laaten onderwyzen. Pius de IV. hadt _hem, odk hiertoe, verlof gegeven (ƒ)* Doch die van Leuven, voor 't verval hun- ner Hoogefchoole dugtende, waren zeer te onvrede,; over deeze nieuwigheid (g). OTisnoe- Veel algemeener nogthans was het orrge- gen over noegen over de opregting der nieuwe Bis* iezeive. dommen. De oude Bisïchoppen en de Kloos- terlingen waren de gereedften, die 'er övei? ïhordem De eerften zagen zig verfteken van èen groot gedeelte van hun geestelyk Regts-* gebied, welk den nieuwen Kerkvoogden \verdt toegevoegd. Ook ftak den voornaam* ften Abten in den krop, dat het getal der Leden van de Staatsvergaderingen vermeer- derd werdt. Zy, en de Monniken klaag- den, dat men hun hunne oude inkomften benam , om met dezelven, de nieuwe Bis- " fchpp-
C<0 Van mm Haar de Mt. Tumult, feig, Liif. I. Cap. IX. ï
f. Ï49. Bor I. Boek, il. 19 [26]. Büround. JJbr. I. p. 33. (e) Apud MiBäum Oper. Diplom. Tom. I. p- 476, 618, 482«
Tom. II. p. 790, 797, SP3. 9X3> 10(56, 1077, loSa.iOjjïSjUOa, 1,104, 1298- Tfj Pullau Vide apud MiRäum Toni. I. ft« 138.
«O Bu&gumb. Ubr> I. *• 43.
|
|||||
|
tXt BóEk. M iSTOHI E. £>
fchoppen te verryken (f). Men hadt, haam- Fitipsjf
lyk, den Aartsbisfchop van Mechelen, de J5<fo ryke Abtdy van Affligem toegevoegd ; de ..''?~ Abtdy van Egmond met het Bisdom van Haarlem; de Lieve-vrouwe Abtdy te Mid- delburg met het Bisdom aldaar vereenigd , èn andere voornaame Abtdyen ook aan an* dere Bisdommen gehegt (£); waardoor ver- fcheiden" Kloosters merkelyk werden bena- deeld, 't Gemeen begon ook te vreezen 9 dat zo groot een getal van Bisfchoppen de ïnquiütie ligter zou können doordry ven, en de hand houden aan de uitvoering der ftren- ge Plakaaten. De Staaten van Holland ftie- ten zig, insgelyks, aan deeze nieuwigheid (f). De Grooten gaven van alles de fchuld aan den Kardinaal van Granvelle, die, zei- * l'™0s de men, door het invoeren der nieuwe Bis- ' , ,.> fchoppen, almeest zyne eigen' grootheid gezogt hadt, en de Staaten, tegen regt, o- ver 't opregten der nieuwe Bisdommen, niet hadt willen kennen (m). . De Prins van Ö- ranje was een der voornaamfte misnoegden <»), en fchynt dit de reden, waarom de Ko- ning hem, by eenen eigenhändigen Brief,: In Sprokkelmaond des jaars 1561 gefchree- 156t: ven (0), ernltelyk vermaand heeft, om de""" -....."&
invoering der nieuwe Bisfchoppen te helpen
bevorderen. * ■ ■; Met
f<") Verantw. van Willem I. by TSor Auth. St. I. ßtü, II. &
(k) Van oer Haar Jnit. Tumult. Belg. Libr, I. •fifët X;% *. 148.
C('MeM. Holl. 23 Febr. 156t. H. II.
Q11) Hopi'Erus Libr. 1. Ch. IJl. p..2ï, 23, 34. % st ,,
f«; Verantw'. van Willem l. by Hor Auth. St. l.Det', hl. &
'Hfe) By IIoofi I. Jjork, W.33.
|
|||||
|
.jV.'
|
|||||
|
€8 VADERLANDSCHE XXI. Boek?
YilifsïII Met den aanvang des jaars 1561, hadt de
1561. Landvoogdes verzogt, dat de driejaarige Beden Bede van honderdduizend guldens, aan die aan Hol- van Holland gedaan, met zevenduizend pon- land, den, jaarlyks, mögt verhoogd worden , eri dat, daarenboven, nog zestigduizend pon- den, in twee termynen, werden opgebragt ; in welke laatfte Bede , de Staaten fpoedig bewilligden, met deeze verandering, egter9 dat zy, in de plaats van zestigduizend pon- den op te brengen, honderdduizend ponden,, ten laste van den Koning , verzegelden. Doch in de eerfte Bede, bewilligden zy niet voor Oogstmaand (ƒ»). XXII. ]yjen begon, omtrent deezen tyd, een al-- Boegen genleen ongenoegen te befpeuren, tegen den «egen Kardinaal van Granvelle, wiens Staatzugt_ Granvel- eerst den Grooten, en toen ook 't gemeen. le* m 't oog ftak. Hy hadt 'er, reeds voor 's Konings vertrek, blyken van gegeven, wei-,
gerende den Raad van Staate by te woo- nen, om dat men, niet hem, maar Karel van Lalaing, by afwezigheid des Hertogs- van Savoye, tot deszelfs Stedehouder, hadt, aangefteld (#). Doch nu maakte het ver- trouwen , welk de Landvoogdes in hem ftel- de, en de gunst, die de Koning hem toe- droeg, hem hoe langer hoe trotfer: 't welk ' oorzaak was, dat men hem openlyke teke-- nen van kleinagting begon te toonen. Toen hy zyne intrede in Mechelen deedt, was 'er niemant uit de Edelen en Grooten te- gen-- (p) Refol. HÖH. 9 Mitart, 12 Aug. 1561. il, 17, 61.
(*/) Straba 'Dtc. I. Libr. III. p, 146. |
|||||
|
"f
|
|||||
|
XXI. Boek; HISTOII E. 6<f
genwoordig. Elk gaf voor., niet genodigd FilipsIH
te zyn, en Granvelle, dat hy 't niet ge- 'S61, _ daan laadt, om weigering te voorkomen (r). "~ ''■ OranjeV•■wiens tweede Huwelyk met Anna, oranje Dogter van Maurits, Keurvorst van Saxen,trouwt door Granvelle, was afgekeurd, om dat de Anna van 3?rinfes der Lutheriche Leere was toegedaan; axen* betoonde hem ook, by verfcheiden' gele- •genheden, blyken van afkeer en wederwil Xf). Hy beweerde, dat Granvelle zig, als 'Abt van: Affligem, te groot een gezag, in Trabant, aanmaatigde, en de voorregten Van 's Lands Edelen verkortte (/): waar te- lgen de Kardinaal den Prinfe, op zyne beurt, •verweet, dat deeze. de Majeiteit des Ko- üiiigs hoonde, door de uitfteekéndheid, die hy zig, boven, de andere Staaten van Bra- bant, toefchreef («). Doch de ftaatzugt des Kardinaals, die 't oor der Landvoogdesfe hadt, liep ook anderen Heeren: in 't oog: onder welken 'er verfcheiden' waren-* web- ■ken hy byzondere oorzaak van ongenoegen gegeven hadt. Oranje verbondt zig, met éenigeri van deezen, tegen den Kardinaal» | onder anderen, met den Graave van Eg-
mond, met wien hy, te vooren, niet vol- komen eendragtig geweest was (V). De nieuwe Bisfchoppen namen vast bezit XX1IÏ.
kunner Stoelen , op veifcheiden' Plaatfen. De nWu.-", Doch toen men aan 't aanflaan der, Geeste-w£ ~*^ neewen .
CO HoPl»ERUS Lirr. I. Ch. III. p. 34.
£j) Burgund. Lier. Lp, 3a,
(f) Verantw. van Will. I. by BoR Auth. Si. I» Biel, il..Grt
f«) Viglh Vica M LXXlV.'p. 35.
(yp ßuROKNu. Libr. I. f. 33.
|
|||||
|
E 3
|
|||||
|
70 VA-DE RL AND SC HE XXI. Boek.
KlipsIII lyké goederen ging, vervoegden de Kloosr
1561. ters jn Brabant zig, met een verzoekfchrift» *p fom aan den Koning, waarin zy te kennen ga- mige ven, dat het vervreemden der Kloosterly- Piaatfen,ke inkoBiften, met de voorregten der Abt- ^ez" dyen en het oogmerk der Stigteren, ftreedt. Stoeien. '£ Verzoekfchrift vondt geen' ingang. De Op ande Kloosterlingen moesten, eindelyk, het ver- ren, wor- vreemden hunner inkomiten, met eene jaar- den zy lynche fomme, ten behoeve der Bisfchop- gewctr . ^en ^ af]C00pent Evenwel poogde, men , in Brabant, de Bisfchoppen te weeren. Die van Antwerpen verkreegen uitftel, tot op 's Konings overkomst. Doch toen meenden eenige andere Steden ook vryheid te hebben , om de Bisfchoppen buiten te houden, gelyk Roermonde, Deventer, Groningen en Leeu- waarden deeden (V). Mechelen en 's Her- togenbosdi hadden hunne Kerkvoogden in- fehaald. Zo deeden vervolgens ook Utrecht,
laarlem en Middelburg, zig voegende naar- het voorbeeld der overige Steden, welker meesten haare Bisfchoppen ontvingen (x). De Re- Doch onder 't gemeen vondt de Hervor? derykers mjng meer en meer ingang, onaangezien ren™«;2" ^e vervolging °m °t geloof, omtrent deezen Hervor- tyd., heviger dan te vooren woedde. De Re- Biièg. derykers fchroomden niet, in openbaare fpelen van zinnen, of zedelyke Tooneelfpe^ - len, den volke de gebreken der Kerkelyken te vertoonen, en te gelyk de onredelykheid der vervolging, om zaaken van Godsdienst: ai
/twTBtoi i. flnek, bt. 19, 21 [27, 29].
(.■*■") idoppuKos Livr. ï. Ch. V. p, 28. Boxhorn «p Rei» . «BUSB. II. titel, H. 154.' /Repert. der Plak. tl. 103. |
||||
|
XXI, Böek. . HISTORIE. 4 ^
al 't welk greetiglyk gehoord en geloofd FftosHï
werdt (jy). De Grooten zagen niet ongaarne, ^1* •dat de aanhang des Kardinaals , door zulke ~~ ""? middelen, gezwakt werdt, en begunftig^ .... 'j den, onder de hand of openlyk , de party , der, Hervormden. Doch van wege 't Höf'tWör* werdt, onder anderej) in Holland, verhoor j1*"1 beil den, eenige K&merfpelen, Balladen, Liede- .. , kern f Commedien, Batementen,, Refereinen-, - .^ iwaarin zuaken, den Godsdienst of de Ge.es- telykheid betreffende, vervat waren, tg veripreiden, te gingen of te fpeelen.' Zelfs . moge men geene enkel zedelyke fpelen in % Jicht brengen, zonder verlof vaiï den P$& toor of Officier (z). 't Volk kreunde zig,eg- _.,.;.:• » ter luttel aan dëeze bevelen. Te Doornik Beïöeiwé en te Valencliyn, hielden de Hervormden , t« VAiöifr omtrent deezen tyd, vergaderingen by nagt^y0**-v~ met zingen van Pfalmeri. Te Valehcliyn, raakten twee Predikanten in hegtenis , die«) terwyl zy naar de ftrafplaats geleid werden * geweldiglyk, uit de handen der Geregtjsdie? naaren werden verlost: welk bedryf eeni- fen, federt, het leeven gekost heeft (a):
)och dit xrasflegts een voorfpel van de op- fchuddingen, die naderhand ontftonden. Fk ' üps vermaande, op 't einde des jaars 15619 de Landvoogdesfe fchriftelyk, wegens eenii ge Perfoonen, die hem in 't oog liepen. De Prefident Viglius was, over den inhoud vaq, dit, fchryven , zo getroffen , dat hy ernfte- • lyk aanhieldt, om van zyn'Anipt oiitflaa- gen
(y y Hoopt T. Bnek, hl. 3<>. -v
, (z) Repcft. der Plak. bi. 96. ■ a .
E4
|
||||
|
>a VADERLANDSCHE XXL Boek:
PiüPsïII gen te worden. Doch de Koning deedt hem,
, I5gu door beloften en gefchenken , van beiluit Montig- veranderen (&). ï3e Landvoogdes vondt ,■ ni naar hierop, geraaden, den Heer van Montigni Spanje naar Spanje te zenden, om den Koning van f~01?" ^en ftaat'des Lands te onderregten, en hem tevens eenigen onderftand in geld te ver- 156a. zoeken. Hy keerde, in den aanvang des «1 1. jaars 1562, te rug, met belofte van hulpe , zonder meer. Ook verfpreidde hy, dat de Koning zig de Nederlandfche zaaken wek iiig aantrok, en hem ging na, dat hy den Kardinaal, in Spanje, zeer zwart hadt afge-> maald (c). Schimp- Het ongenoegen tegen deezen bleef fteeds Wvreite-duuren. Men f maalde zelfs op hem, door *^ran"eene fchertfende Livrei, die, door den Graa-* ' - ve van Egmond , uitgevonden was, en eerst Sn' eene zotskap, den dienaaren op de mouw geflikt, beftondt; doch naderhand in een*: bondel pylen veranderd werdt (/). De vrien-* den des Kardinaals ftieten zig aan beide dee-. ze zinnebeelden, ■ houdende de zotskap te fëhimpen op des Kardinaals hoed, en den böndel pylen voor een teken van een eedge- nootfchap, ten zynen bederve, gefmeed. Doch de Edelen gaven voor, dat zy, met het laatfte Zinnebeeld , hunne vereeniging ten dienfte des Konings wilden aandui- den (e). • ;■■■•- "■ - ; ' . - De
< J-) Vigui Vita ff. LXXVI. p. 3S.
fc) ViGLH Vita N. LXXVin. p. 37.
f #3 -Proces van Egmond agter Lß Clerc Nederla Gefch. I«
Deel,'il- 618, 619,636. (ft~) Strara Dee. I Libr. IV. p. 14p. Zie ook Verantw. v»H
Roorne, W» 98. ty- Boa Ati,h. Stukk. J, Deel, U. 62^ |
|||
|
'XXl. Boek. HTS T OK I E. V fö
De beweegingen ter oorzaake van den FKiPsIIt
Godsdienst, ten deezen>tyde', in Frankryb *5gä; Uitgeboriten, deeden de Landvoogdes dug- XxiV. ten,ivoor diergelyke zwaarigheid in de Ne- Bhmen- derlanden, 't Getal der Hervormden waslandfehe daar. zo fterk toegenomen, dat de Ronin-?m'i°s, ginne Moeder, Katharina de Medicis, die denl~M klem der Regeeringe. in handen hadt, oot-i deelde, eenen merkelyken ruggetteun aan de-: zelven te zullen können hebben, tegen die van Guize, welken haare oogmerken dwars-:.' boomden, en te gelyk fterk yverden tegen de Hugenooten. Met deezen naam, verbasterd • van het Duitsch woord Eedgenosfen of Eedge* moten, uit Zwitlerland herkomftig (/_) , werden, ten deèzen tyde, de Hervormden in Frankryk benoemd. De Hertog van Gui- • ze, zo ftaatzugtig als de Koninginne Moe- ... ,, der, begon de'beweegingen met den moord' ,/,> van Vasfy, die de Hugenooten terftond r in- ,. : de wapenen hielp, en aandreef, om Orleans> en naderhand Rouan te bemagtigen. Daar- entegen werdt Oranje, Hoofdftad van het . Prinsdom van dien naam, alwaar de<Huge-<: nooten, de meesten in getal zynde, de waf ■ penen hadden- opgevat, door Fabricius Sér~ belion, overvallen, bemagtigd, en met roof ën moord vervuld (g). Guize, in 't begin des volgenden jaars, geduurende het beleg van Orleans , doorfchooten zynde , werdt de Vrede, tusfehen Koning Francois en de Hugenooten, getroffen Qt), by welke, hun vry»
Cf) Spon. Uifl:. van Gelieve, II. Boek, il. 188.
ItC1P5 Ïhpanus Lilr. XXXI. p. 134. B feqq. .';
^4) Thuamws Litr. XXXIV- p. 233s as&j 293.
E 5
|
||||
|
74 VADERLANDSCHE XXI,Boek,
ttarsHI yryheid van Godsdienst werdt toegeftaan 9
'Sjfe* die de Prins van Oranje, federt, ook aan 1 alle de Ingezetenen van zyn Prinsdom, bei- de Onroomfchen en Roomfchen verleende
(/)'• 't welk hier te liever gemeld zy, om 'dat voornaame Schryvers hebben aangete- kend, dat hy den Godsdienst, in zyn ge- bied , onveranderd liet (£). Evenwel verzogt; hy, wat laater, den Koning, door zynen Gezant, in Frankryk, de zaaken van zyn Prinsdom te willen vorderen; ,, 't welk, zei- „ de hy, gefchaapen ftondt verlooren tq „ gaan , om dat hy 't, by 't heilig oudj ,-, Roomsen geloof, hadt gezogt te bewaa-. „ ren." Ook vindt men, dat de Koning be- loofd heeft, aan zyn verzoek te zullen vol? doen (T). fiifps Filips hadt zig* ook gefteken, in den in- fleekt'er landfehen Franfcnen oorlog, en den Koning sag in. van Frankryk drieduizend Knegten uit Ita- lië toegefchikt. 'De Landvoogdes' zogt 'er, op 's- Konings last, tweeduizend Paarden » uit de Nederlanden by te voegen. Doch O- ranje en Egmond fielden zig hiertegen, be- weerende, dat het Paardenvolk, tot befchef- ming'der Nederlanden, by der hand ge- houden moest worden. Granvelle wist eg- ter te wege te brengen, dat 'er;, in plaats van manfehap , eenig geld van hier naar frankryk geichikt werdt (in). Uit Engeland hadden, daarentegen, de Hugehootën eeni- &
O^i t'over. Corps Diplom. 7b«. V. P. I. p. 99.
(k) Crotu Annal I. p. 16.
f/) Hopperus Uvr. II. CA. \,p. 38. Hooft II, ßcekt U. {ft
(jit) Stkaba ßec. 1. JJèr. lil. f, 116, nj». f
|
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 75
ge hulp gekreegen: 't welk Granvelle zoFiupsIH
fchynt verbitterd te hebben, dat hy, vol- jjfflfj« geus fommiger verhaal (V), de Landvoogdes ~ "" bewoog', om den invoer der Engelfche Lakenen te verbieden. De Engelfchen zouden hier- Staat va» ■op den itapel der Lakenen hebben overge- Koop- ; bragt naas Embden, in Oostfriesland (0), tot handel merkelyk agterdeel der Nederknderen, die, op Enge« volgens fommiger aantekening',' ten deezenland* tyde, Wel twaalf raillioenen jaarlyks' met'de Engelfchen verhandelden , en' aafi Lakens ■■■■■■ & alleen , ; meer dan vyf' millioenen1' öntboo- den. Uit naauwkeuriger Aantekeningen',, is my egter gebleeken, dat de invoer der En- ., . - gelfche Lakenen, in Holland, eerstin Bloei-. _/:•<' maand des jaars 1564$ na 't vertrek vaii Granvelle, en na 't verleggen van den En- gelfchen handel naar Embden (p), verboo- den is geworden t op verzoek zelf van de Staaten van den Lande (#). Deezen bragten ook eerlang te wege, dat men, in'*t byzy« van Gemagtigden van Haarlem én Amfteiv dam, te Brugge, met de Gemagtigden der Kóninginne vaii Engeland, in onderhandeling tradt (V): en hier werdt het GroofrCommercie Traktaat vanden jaare 1496 vernieuwd,waar- door de handel op Engeland wederom op den voorigen voet werdt herfteld (f). De binnenlandfcfae Kryg duurde nog in De Her-'"\
Frankryk, toen de Landvoogdes, beäugt,^111 vao |
|||||||||
|
, i'arroa
u<tL roept <fe |
|||||||||
|
f«) Rapin Tom. VI. p, 207.
fo) Meteren I. Btek, f. 31 verf. , . ' ,-
(p) Repert. der Plak. hl. 117.
bf) Refoi. HoHi 11 July 1564; bl. sq.
CO Refol. Hol!. 1 May 1565. bl. 3. 5 Feh, 1566. il. 7.
{>) Repert. der Plak. bk. 120.
|
|||||||||
|
%6 VADERLANDSCHE .XXÏ.Boek;
|
|||||||||
|
FiupsIII
1562. Vliesrid-
ders en iStadhou- ders fa- men. J |
|||||||||
|
dat de Hugenooten ook iets in de Neder-
landen mogten willen onderneemen, de Vlies- ridders en Stadhouders, in Bloeimaand,, te Brusiel, byeen riep (f). Zydeedthun, by monde van den Prefident Viglius, 't gevaar des Lands voor oogen Hellen, te gelyk met eenige middelen, 0111 het te voorkomen ; geevende den Heeren drie dagen tyds, om hunne bedenkingen, over 't een en 't ander., -in te leveren. Oranje, deeze gelegenheid willende waarneemen, om eenige verande- ring in de wyze van 's Lands Regeeringe te 'wege te brengen, ontboodt alle de Heeren, • Granvelle en Viglius uitgenomen, ten zynen huize, hun voorhoudende „eerßelyk, dat men „ gezamenlyk over 't vooritel der Landvoog- „ desle behoorde te oordeelen, en de onder- „ linge gedagten, ware 't mogelyk, tot een- „ paarigheid te brengen; ten anderen, dat men „ thans ook, over de algemeene Regeering „ des Lands,'moest raadpleegen , loopende „ den Staat groot gevaar- van zynen onder- „ gang, zo men geen waakend oog hieldt, „ op het gedrag van eenige .Staatsdienaar „ ren." Elk begreep ligtelyk, dat hy't op Granvelle gemunt hadt. Verfcheidén' Hee- ren bewilligden terftond in dit tweeledig voorftel. Doch anderen , met naame Bar* laimont, Bosfu, Jan, Graaf van Opstiïïes- land, en Courricres merkten aan, dat de Landvoogdes hun niet gelast hadt, één ge- voelen uit aller naam, maar elk zyn byzon- der gevoelen in te brengen. Zy voegden,, '•e?
(O Viglu Vit«, N. LXXVil. f, i|S,
|
|||||||||
|
Oranje
houdt byzonde reByeen komtten met de voor- naam fte Heeren. |
|||||||||
|
XXL Boek. HISTORIE. -??,,v
'er by, dat zy, als byzondere Stadhouders, FimpsIIE
geene kennis van 's Lands algemeene Re- 1562' geering hadden, veel min eenige reden, om"........-'
'er over te klaagen : waarom zy niet konden
goedvinden, deswege te raadpleegen. He- vig werdt hiertegen van de andere zyde , getwist. Doch de gevoelens der Heeren ,...,. bleeven verfchillen. Ook antwoordde elk af- ','.*,,..* zonderlyk, op het voorftel der Ländvoog- desfe. Doch 't is onnoodig, hier, breeder • van deeze antwoorden te gewaagen , alzo 'er weinig of niets op beflooten werdt (u). ',\-': In Zomermaand, hieraan volgende , wer- voorftel den de algemeene Staaten, te Brusfel, be-der fchreeven. De Landvoogdes deedt hun hierLand- verzoeken, dat zy, in aanmerking van de]^00^^! gevaaren, die de Landen toen nog uit Frank- jn'niet ryk dreigden, hunnen Gemagtigden ten Ho-bewilligd ve last wilden geeven, om, by fchielykenwordt* nood, te bewilligen in zekere fomme, tot befcherminge der Landen , die voor Hol- land niet minder dan tweehonderdduizend ponden zou können zyn; doch niet zou be- hoeven te worden opgebragt, zo 't de nood niet vorderde. Men gaf voor, dat men zulk een' breeden last voor de Gemagtigden dien- tiig hieldt, om de zaaken met te meer fpoed \ te können uitvoeren, gedoogende den ftaat derzelven dikwils niét, dat 'er vooraf ver-, flag van gedaan werdt aan de byzondere ge- westen (v). Doch de meeste Staaten, met, naame die van Holland, dugtende, dat '-.»,-, . u 'hf, • ' ,. ■ ' hun-,, -, SfcilO J. Hopperus Liyr. I. CA. IV. *. 24. VlGLU Vita, Ar.
pcxvii. p. 36. .
O) Reibl. Holl. 5 Aug. 156a. tl, 90,
|
||||
|
f 8 ;VADERLANDSCHE XXL Boek;
IttiFsIll hunne Gemagtigden ligtelyk konden wor-
^V den overgehaald, om te bewilligen in het ""gene het • Hof vorderde j vertrouwden' hui» zo breeden last niet i waarom de Landvoog- des, na verloop vart eenige maanden, haar voorfte! moest laaten vaaren (w). XXV. Oranje gaf? ondertusfchen, den toeleg Oranje \ niet op, om Granvelle den voet te ligten. Egmond Hy hieldt, van tyd tot tyd, byeenkomften enHoor-met zulken, die 't naast met hem eens wa- venaar7"ren* ^en beiloot hier, na ryp overleg, ee- den Ko- nen- uitvoerigen brief aan den Koning te laa- tüBg, o- ten afgaan, die, dikwils herfchreeven en< ▼erGran.veranderd, eindeiyk, in deezen zin, ter: ne- Vlsö3. 4erê'efteW werdt: „ Dat zy, lang gezweegen* f-—J_„ hebbende, zonder ondienst van zyne Ma- "•';,.;,- „ jefteit, en zonder deeze Landen voor een *:%'•:'.%" „ onvermydbaar bederf bloot te ftellen, niet- *"-'•„ langer verbergen konden , 't gene hu« „ kwelde. Dat 'er een algemeen gevoelen „ heerschte, onder de Landzaaten , dat de „ gantfche kiem der Regeeringe in han- „ den van den Kardinaal Granvelle was „ „ welk gevoelen de Koning niet zou kon- i „ nen wegneemen, zo laiïg hy den Kardi-- „ naai in 't bewind liet: dat al 't volk mis- „ noegd was, over deezen Staatsman, 't welk „ de oorzaak gerekend moest worden, waar- „ om 's Konings zaaken hier niet voorfpoe- „ diger gingen : dat zy , hierom , de vry-v „ heid namen van zyne Majefteit voor te „ houden, hoe betaamelyk het ware, zyneri „ voornaamften Leenmannen en 't gant->- 9» fch®'
(«0 Refol. HolJj 15 Decemh 1562. II. 133«
|
||||
|
XXL Boek. H I $ T O R ï E. 0$
„ fche volk liever dan eenen Granvelle ge- FiussTR
„ noegen te geeven. Dat elk nogthans van *Sg3- „ de Regeering der Landvoogdesfe ten" "'■ * w hoogflen voldaan was Dat zyne Maje- „ fteit niet moest waanen, dat het hun, die „ dit fchreeven, om meer gezags te doen wa- „ re, alzo zy, op 't welbehaagen zyner Ma- „ jefteit, gaarne afftand wilden doen van „ hunne Plaatfen in den Raad van Staate». „ Dat, wat den Godsdienst betrof, zy den * „ Koning altoos de pligten van goede on- „ derdaanen en Katholyke Leenmannen be- ,, wyzen zouden, oordeelende zy, dat men „ 't den voornaamften Heeren , den adel, „ en anderen braaven luiden alleen te dam* „ ken hadt, dat de Godsdienst, nog in de» < " ;; j, tegenwoordigen gerusten ftaat, werdt ge- -■•"• „ oefend. Dat, waarlyk, het gemeene volfc :;' ; „ reeds zeer befmet was, en dat de leevens- 5, wyze en het gezag van den Kardinaal hier-» * „ aan geen goed deedt." De Prins van O- ranje en de Graaven van Egmond en Hoor- ne, Leden des Raads van Staate, tekenden- deezen Brief alleen. De andere Heeren, die 't met hem eens waren, lieten 't na, op dat zy, alleenlyk byzondere Stadhouders zyn- de, niet zouden fcbynen, zig met de alge- meene Lands -Regeeringe te willen bemoei- jen. Hoorne was, onlangs, bekleed met . de waardigheid van Raadsheer van Staate., uit Spanje te rug gekeerd. Na 't afvaardi- gen deezes Briefs, toonden de drie Heeren ■.-, ,?^, veele tekenen van ongenoegen, over de an- . deren, die zig niet tegen den Kardinaal had- 4en willen verlüäaren; 't welk van de kun- dig- |
||||
|
3» VApERLANDSCHE XXL Bobs;
'IFitiPs'II digften gehouden werdt, voor het beginfel
ï5&3 eener naderende beroerte, die hier het zel£
*——— de fpoor, als de jongfte beweeging in Frank-
rylc, fcheen te zullen houden (V).
XXVI. Granvelle, niet onbewust van 't onweers De Kar- dat hem dreigde, vondt egter, verblind doot dinaal _ de eer, die de Landvoogdes hem aandeedt, g^" £ztgongeraaden, zeil te minderen. Hy maatig- de zig het bewind aan, over de begeeving der voornaamfte Ampten, waarover de Land- voogdes , lbmtyds , ook Barlaimont en Vi- glius; doch nimmer Oranje, Egmond en den Admiraal gewoon was te hooren. Dus wist hy zig vrienden te maaken ; waartoe deri drie Heeren naauwlyks gelegenheid ovef- De Hee- fchoot. 't Ongenoegen borst, eerlang, open- ten vaa- lyk uit , en fchroomden de Heeren niet te ren tegen Zeggen „ dat het nimmer 's Konings mee- em Ult' „ ning geweest was, 't bewind der Regee- „ ringe te laaten in de handen van een' ee- „nigen vreemdeling, verzeld van twee an- j, deren, en met uitfluiting van hun; dat „ het regt en de billykheid en de oude Lands- „ gewoonten, in tegendeel, \ beftier van „ den ftaat en de geldmiddelen, en het op- „ perbewind over de Regtsoefening gefteid . „ hadden in de handen der voornaamfte Hee- rren en Edelen, gezamenlyk: zo als men,. „ met egte Hukken en voorbeelden, bewy- „ zen kon, wordende, oudtyds, de open- v% ,, baare Verbonden en Handvesten, niet, „ flegts door den Vorst, maar ook door de, Zy maa- „ voornaamfte Edelen, getekend." Wyders, maak-
(x) Homerus L.tyr, I. CM IV. {• »6$
|
||||
|
XXL Boek. HISTORIE; Ut
|
|||||
|
maakten de drie Heeren hun werk, om aan- FiupsIII
hang onder de Edelen, en zelfs onder de _j^3* vrienden van Granvelle, te winnen. Veèlen ken aa~" vielen hun toe. Sommigen, om dat zy , hang. voorlang , gemeenzaamlyk *, met hen ver- keerd hadden, of van htm afhingen: .ande- ren, om dat zy 'er hun eigen voordeel,, óf vryheid van Godsdienst mede beoogden :. eri anderen, om dat zy het weeren des Kardi- naals noodig - hielden, ter bevordering van den dienst Gods en des Konings. 't Volk zelf werdt, meer en meer, ingenomen tegen Gran- velle, die voor ftaatzugtig, gierig en wel- lustig befaamd werdt,'en wien naging, daf hy de Inquiütie zogt in te poeren, door het . '.. invoeren der nieuwe Bisfchoppen (y~), en de■:•...*>.:;. Nederlanders fiaaven te maaken eener Regee- -^l ringe van Spanjaarden. Men riedt Granvel- le, omtrent deezen tyd, dat hy den Heeren eenige voldoening zou fragten te geeveh, en daardoor hunne ; gunst wederom winnen. Doch anderen dreeven, dat de Heeren liet niet alleen op den Kardinaal en. de nieuwe Bisfchoppen gelaaden; maar, daarenboven's eene geheele verandering van de Regeering en van den Godsdienst in den zin hadden (V), waarota zy .oordeelden» dat 'er, met toegeè- ven, niet te winnen zoü zyn. De Koning, den Brief der Heeren Ontvangen 's k»'
hebbende, draaide eenen geruimen tyd, eer hy n'ngs befltüten kon, over een antwoord, dat 'er op Ant" , paste. Eindelyk, fehreef hy, in Zomermaand\ ^°^e „ drt drie Heft»
. fy) Verantw. van Willem I. by Bor Auth. Stukk, lê Deel, rea, W. 6. >' -'-, Cz) Hopperus Lirr, I. QJm I. p. 30» . j ini
VI. Deel. f
|
|||||
|
äs V AD E R L AN D S GH E XXI.' Boek.
fcrupsIII „ dat hy zig verzekerd hieldt van den yver der
'563. „ Heeren tot zynen dienst: dat hy voorhadt, * „ eerlang, zelf herwaards te komen, om den' „ ftaat der. zaaken te onderzoeken ; doch
„ dat hy, midlerwyl, gaarne zien zou , dat „ een hunner naar Spanje kwäme, om hem „ van alles byzonderlyker te onderregten j „ alzo de Brief flegts algémeene befchuldi- ., gingen inhieldt $ en het 's Konings ge- „ woonte niet was, iemant zyner dienaa- „ ren , zonder behoorlyke kennisfe van 't „ gene men ten zynen iaste hadt, te verftoo- Zy bly- 5? ten." De Heeren toonden zig, op 't ont- venuit vangen Van deezen Brief, zeer misnoegd. Zy denRaadyonden 't ten hoogfte vreemd, dat hun ee- vanStaa-ne xeß. mar gpanje gevergd werdt, om ee- nen enkelen man te befchuldigen. Na 't hou- den van- verfcheiden' byzondere byeenkom- ften, in welken ook andere Edelen tegen- woordig waren, beflooten ze der Landvoog« üesfe ichriftelyk te vertoonen w dat zy, met 5, de voornaamfte* Heerei? en byzondere „ Stadhouders, ovetf den ftaat van 's Lands 5, zaäken, geraadpleegd hebbende, dezelven -,, vonden geheel anders gefteld dan de diensfc ,,, zyner Majefteit en de behoudenis der Lan- „ den vorderde; zo ter oorzaake van 's volks a, ongehoorzaamheid, onder veorwendfel 3, van eenige nieuwe: en- fchadelyke gevoe- 5, lens in den Godsdienst ,• als uit hoofde van s, de agterftallen, die 't Land aan 't Krygs- „, volk fchuïdig was; van den {legten ftaat cïer „ geldmiddelen, en van 't verval der Grcns- „ vestingen , dat fchier onherftelbaar gerc ?? kend mögt worden. Dat zy bedugt wa- „ ren,
|
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 83
„ ren, dat 's Lands Ingezetenen> buiten 's FiupsIH
„ Lands, bekommerd zouden worden, om 'S1^. „ 's Konings fchulderi. Dat 'er geen ander ""■"""' ! „ middel fcheen, om uit deeze zwaarighe-^ „ den gered te worden, dan het vergaderen „ der algemeene Staaten; doch dat zy, hierr i,, op, niet verder durfden dringen, na dat „ haare Hoogheid hun verklaard hadt, dat l, de Koning zulks uitdrukkelyk hadt verboo- „ deri. Dat zy nogthans ligtelyk belpeurèn 3, konden, dat dit Verbod alleenlyk ontitaan ;5i, was, uit het mistrouwen, tusfchen den ,, Koning, de Staaten en eenige Leden der- i,, zelven, verwekt, door zulken, die 's Konings dienst en 's Lands welvaart Weinig ter herte namen; en zelven geene middelen ter hand „ floegeni om de verwarde zaaken te red- ),, den. Dat zy, hierom, haare Hoogheid oot- ,, moediglyk fmeekten; niet te wülen mis- ,, duiden; dat zy* zo lang dé Koning geen© „ andere orde ftelde op de Regeering, zig. v f „ uit den Raad van Staate hielden , en de "i „ fchaduw, welke zy daar, vier jaaren her- ï,, waards, vertoond hadden, verdwynen „. deéden 't zonder dat zy egter begeerden ï,, nalaatig te zyn, in het voldoen aan hun- ,, nen byzonderen pligt, en aan alles, wat *, haare Hoogheid hun zou gelieven te be- i,, veelen" (<sQ. Na 't inleveren van dit Vertoog» bleeven en fchry.
Oranje, Egmond en Hoorne uit den Raadvenan- -van Staate. Ook zonden zy'er, in Hooimaand, „SSt een affchrift van aan den Koning, wiens Kontag. Brief
u £<0 HoppErbs, liyr. f. CM VI. p. ;a— 34*
|
|||||
|
84 VADERLANDSCHE XXL Boek;
|
|||||||||
|
FiupsIII Brief zy , op deezen zin , beantwoordden i
_Ü£^1_« Roemende zyrie Majefteit, dat hy geenen „ zyner dienaaren, zonder oorzaake , ver- „ ftooten wilde, merkten zy aan, dat het ,, gene zy, tegen den Kardinaal, inbragr ' „ ten, niet tot zyne bezwaaringe ftrekte , „ maar veeleer, om hem te doen ontheffen „ van eenen last, die hem weinig voegde , „ en dien hy niet langer zou können draa- „ gen , zonder veel ongemak en beroerte „ te veroorzaaken. Dat zy zig , in geene „ byzonderheden , hem betreffende , had- „ den ingelaaten , om dat ■ de verwarring „ en het misnoegen - in den Staat genoeg „ konden doen zien, van hoe weinig dienst „ zynè tegenwoordigheid, agting en bewind „ hier te Lande zyn konden. Dat zy zig eg- „ ter niet als zyne befchuldigers voordoen, „ noch eenig pleit tegen hem aanvangen „ wilden, maar als trouwe vasfalen den Ko- „ ning" alleenlyk kennis geeven van 't gene „ 'er omging, meenende zy,, dat hun aan- ziens genoeg .overfchoot^, om hierin ge- |
|||||||||
|
11
|
loof te verdienen. Zy voegden 'er by, dat
|
||||||||
|
„ niet flegts een ;hunner, maar lievef zy,
„ allen ;drie, op 's Koningsbevel, naar Span- ,r je.verreisd zouden zyn, indien de ftaat der ,,'zaaken en de dienst zyner Majefteit hun „ afzyn. hadt können gedoogen , in eenen „ tydi, dat; de nabuuren zelven , van alle r„ zyden, op listige aanflagen, bedagt fchee- „ nen. "Ten befluite, fmeekten zy, dat de „ Koning hunnen fchriften het zelfde geloof „ wilde geeven, welk zy hoopten , dat hy 2, hunnen woorden niet zou willen weige- 53 ^**S
|
|||||||||
|
XXLBoEK, : II IS T O R I E.. 85
~n' ren, en dat hy * de eenvoudigheid van hun FilipsUï
i5 fchryven ten goede wilde duiden, alzozy q563» , van natuure geene groote redenaars, • , maar meer in wel doen dan wel zeggen
■■„ bedreeven waren; gelyk luiden van.hun- „nen ftaat ook best betaamde (b)." 1 Be-Graaf van Egmond, wien de Koning xxvil.
eenen vriendelyken Brief gefchreeyen hadt, Egmond om hem van de zyde der andere Heeren al'fchiyfc tetroonen, waartoe ook de Landvoogdes ^"j^ herhaalde poogingen deedt, antwoordde , op gelykèh voet, als hy, met Oranje en Hoor- ne , té fernen, gedaan hadt; duidelyk too- riende, -dat hy zig, nergens door, zou laa- teri beweêgen, om de party, die hy gekoo- lén hadt, te verlaaten (c). • 1 't Misnoegen tegen Granvelle. wist zig Granvel-
langer niet te maatigen. Men ftak .hem , Ie wordt opéiilyk, eene fpotprint in de hand, in wel- 7™nig ke hy zelf vertoond werdt, zittende te fcympïi broeijen op een deel eijeren, daar Bisfchop- pen uit kwamen, terwyl hem een duivel boven 't hoofd zweefde, met dit byfchiïft, Mie est filius mem, ipfum audite „ Deez is „ myn zoon, hoort hem (V).'1 Zelfs liep 'er een gerügt, dat zeker Bourgondiër, Vilkt genoemd, op zyn leeven ging (V): 't welk, veelligt, zo weinig grond hadt, als een an- , der, ten zelfden tyde verfpreid , dat Gran-
velle een' aanflag gelmeed laadt, om eenen der drie Heeren van kant te helpen (ƒ), Doch
(&) Hopperus Livr, I. CU. IV, p, 34. ;
(c) Stbwa üec. I. Libr. 111. p. 143, 144.
C<0 Hoopt, II. Boek, il. 42. . ^e) IiuRGUNi). fJrr. I. p. 54. if/j Hopperus Livu l. tb. VL p. 35*
• " F 3 '
|
||||
|
86 VADERLANDSCHE XXI. Boek:
|
|||||
|
TiupsIII Doeh zulke gerügten bewyzen, ten minfte ,
'S63' tot welk eene hoogte de partyfchap geftee- ~ gen moet zyn, daar men elkander en , tot diergelyke onderneemingen, bekwaam oor- deelt. Oranje , Egmönd en Hoorne , die, door hun fchryven, en door het verlaaten van den Raad van Staate , alomme , voor hoofden van hun, die zig tegen Gr'anvelle verklaard hadden, bekend geworden waren, fpaarden geene moeite, om aanhang te win- Mede- nen. De Markgraaf van Bergen, de Baron d^drto van Montigni, de Graaven van Hoogiïraa- Heere»! ten m Megen, de Heer van Brederode en andere voornaame Edelen hielden hunne; HunVer-zyde. Men ftelde een Verböndfchrift op 9 bond. dat getekend en plegtiglyk bezwooren werdt; De inhoud wordt nergens gemeld. Doch men houdt voor zeker, dat 'er niets fn'vervat was, welk met den dienst des Konings „ of het belang van den Roomfchen Gods- dienst geloofd werdt te ftryden (g).' Yeele aanzienlyke Heeren" weigerden 'er-egtér iti te treeden, met naame de Hertog van Aar-^ fchot, de Graaf van Aremberg, en de Hee- ren van Barlaimont, Courrieres en'';Hachi- court: die, nevens eenige anderen, zig iiochjj voor de eene noch voor de andere zyde ver- klaaren wilden. Omtrent deezen tydj fchy- nen de aanhangers der drie Heeren zig eerst aan het draagen van eenen bondel pylen te hebben doen -kennen, ïn plaats'van de zots- kap of het Rardinaals hoofd, zo 'als andererf fprecken, waarmede zy hunne dienaars te voorcn hadden laaten pronken. Het draa- • « gen
(g) tBurgu^d. Lil>T. I. p. 53.
|
|||||
|
XXI. Boek. HI ST 0 R I E. $g
gen van zulk een zigtbaar teken van party- FitmlII
i'chap ftelde Granvelle dagelyks bloot voor_j||-%V den ichimp der menigte Qh) -. waartoe nog De Staa. floeg, dat de algemeene Staaten, in Win-ten wei- termaand, beichreeven, om de jongfte drie-geren te jaarige Bede, voor nog drie jaaren, in te ve^sa?e" willigen (t), tot onderhoud van 't gewoonlyk Gra'nvei- Krygsvolk (4) , volftrektelyk weigerden ,ie tegen- eenig voorftel aan te hooren, daar dé Kar- woordig dinaal tegenwoordig zou zyn. Ook hieldt"* hy zig toen te Meehelen, daar hy was, zo lang op, tot dat de Staaten' wederom ge- fcheiden waren (Je). Die van Holland be- willigden egter „ niet voor Hooimaand des volgenden jaars, in de gedaane Bede (f). De Landvoogdes, den baat tegen Gran- xxvm,
veile van alle zyden ziende toeneemen, be- De Land* gon, eindelyk, ook bedagt te zyn, om zig befkut" van hem te ontflaan. -Sommigen willen , z\g van dat de meesterfchap des Kardinaals haar, al den Kar- federt eenigen tyd, verveeld hadt: anderen, dinaal te dat zy vreesde, te zullen deelen , in hetPDt au* misnoegen, Avelk hy zig op den hak hadt gcr haald, zo zy hem langer de hand boven 't hoofd hieldt (m)*. en wederom anderen, dat zy waarlyk begaan was , met het gevaar „ welk Granvelle dreigde (»). Doch wat hier Van zyn moge, zy befloot, in Oogstmaand, ' • . haa- (70 Hopp^R!}! Lilr. I. C/i. VI. p. 35, 36.
(!) Reföl. Holl. 4 üecéiiib. 1563. hl. aq»
f k~) VlGLii Vita N. LXXXtl. p. S8. •
Cl) Relbl. Holl. ï2 July 1564. b'l. 38,
O») Straoa Die. I. Libr. III. p, 144.'
fuj Viei-u Vita iV. LXXXt. p 38.
(4.) 'tBlykt, hieruit, dat men de al geoieene Staaten,.
ten deezen tyde, nog wel op Deden ; iehoon tot geene* nadere einden, hsefc willen bcCchryven. F 4
|
||||
|
U■■ VADERLANDSCHE XXL Boek*
FilipsI'ii haaren Geheimfchryver, Thomas Ärmenteros,
15^3'. naar Spanje af te vaardigen, met last., om ,- - "" ;den' Koning een wydluftig vertoog te doen •Van de klagten der voornaamife Heeren, _-■;"' oVer.den Kardinaal, en van het antwoord,- . welk 'er de Landvoogdes op gegeven hadt. Hierby moest hy voegen „ dat de Kardi- „ nual niet veilig in 't Land was; alzo Egv \„ mond de Landvoogdes, onlangs, verklaard „hadt, dat men.'t hem danken moest, dat „ Granvelle nog leefde; doch dat hy deeze „ zorg, voortaan, haarer Hoogheid over- 5, |ieti, aan welke hy betuigen moest, dat de „Kardinaal geen uur zyns »leevens zeker „ was." ; Ten bcfluite , moest Armente-. ros den Koning te bedenken geeven, of 't niet geraaden ware, Granvelle van 't bewind .. der Regeeringe te -ofitflaan. (o). Men heeft '; geloofd, dat de Kardinaal zelf om zyn ont- flag by den Koning heeft „aangehouden (ß). Doch anderen melden, dat hy, omtrent dee-. zentyd, zeer veele moeite hoeft aangewend, om zig met Oranje en Egmond te. verzoe- nen, biedende hy aan, hun in alles te wil- len te gemoet gäan, en zelfs op de knieën om vergiffenis verzoeken, indien hy hun iet misdaan hadt (q). 't "Welk naauwlyks ,met zyne aanhouding om ontfljig overeen te 7brengen is, ten ware het merkelyk vroeger, gebeurd mögt zyn. ï)e meesten meenen , dat de fchimp ■> voor welken hy bloot ftondt, en 't gevaar, dat hem dreigde, hem waar,- O) SiR\r>A Dcc. I. T.V'r. III. p. 145.
Cp) Vicr.ii Vita iV.-LXXXI; p. 38; |
||||
|
XXL T3oee: H H1 tf Trr O WEB \ f 5$
lyk kleinmoedig gemaakt en doen zwig- Fiüp?lir
ten heeft (r). Armenteros, zynen last vol- 1só4-: bragt hebbende, keerde, eerst in Sprokkel- ~*""*"'"'" maand des jaars 1564, te Bruslël, te rug.: ..;/.. Hy bragt Brieven mede aan de drie Hee- ren, behelzende 's Konings begeeren „ dat „ zy hunne plaatfen in den Raad van Staa- „ te wederom zouden inneemen, nevens „ verklaaring, dat hy , over de zaak des „ Kardinaals, wien zy nog niets byzon- „ ders-te last gelegd hadden, zyne gedagten- „ nader zou laaten gaan .(ƒ)•" Doch Ar- De Ko- menteros hadt ook heimelyk bevel of verlof niag voor Granvelle, om , onder zeker voor- Seeft wendfel, de landen te ruimen. Men wil, V^,^L dat hy gaarne naar Spanje zou zyn ver- veruek- trokken, en dat de Hertog van Alva denken. Koning ook zou hebben geraaden, hem ten Hove te ontbieden. Doch Armenteros: zou '■. •" ' dit hebben tegengegaan, den Koning ver- ;,j toonendje, dat de verwarringen in de Ne-
derlanden niet zouden weg. te neemen zyn, zo de Kardinaal in Spanje kwam , alzo 's Konings bevelen altoos aangemerkt zouden worden, als door hem vergiftigd: 't welk dezelven minder ingang zou doen vinden : waarop de Koning beflooten zou hebben, hem naar Boiugondie , zyn Vaderland , te doen vertrekken (*). Zeker is 't, dat Gran- velle, terftqnd na de terugkomst van Ar- «nenteros, 't gerügt liet ioopen, dat hy , ::,. .. bin,-? . .
CO BüKGWJn. Libr. I. p. 54. Hopperus Liyr. I. Ch. VI,
ii si-
* CO Hopperu« Liyr. I. Ch. VI p. 36,
f f3 SriiAOA üec, 1. Libr. IV. pi 153. 3 |
||||
|
$ö VADERLANDSCHE XXï.Boek;
pjLiPsIlI binnen kort, naar Bourgondie zou verrei-
1564. zen 9 om Zvne Moeder te bezoeken. Ook Hy ver- vertr°k nY ? verzeld van den Heere van laat de Chatitonat, zynen Broeder, die lang , als Neder- 's Konings Gezant, in Frankryk, geweest, landen. ^n nu herwaards gekeerd was, op deri dertienden van Lentemaand, uit Brus- fel, en verliet deeze Landen («). Hy hieldt zig, hy de twee jaaren, op, 'in Bourgon- die; doch alzo hy zig, van daar, nog te yeel moeide met de Nederlandfche zaaken % bragt üe Landvoogdes te wege , dat dé feöhing, hem naar Rome deedt verhuizen. "Vanhier ontboodt hem Filips , in 't jaar 1575, naar Madrid, alwaar hy, tot aan zy- nen dood, die in 't jaar 1586 voorviel, in, het hoogfte aanzien, geleefd heeft (>). XXIX. Zodanig een lot hadt Antoni Perenot, 2yne_Af- Kardinaal ■ yah Granyelle én Aartsbisfchop lièeiding. van Mechelen ;' wiens -Grootvader, naar men zëide, een Smid te Nozerois, in Bour- gondie , geweest was. Zyn Vader , Ni-* kolaas , werdt", van Klerk, Prokureur in 't Parlement van Dole, en eerlang Geheim- fchryver van' Vrouwe Margareet van Sa- •yoye , ' Landvoogdesfe der Nederlanden, Wy hebben hem, in 't voorig gedeelte deezer Hiftorie , als Raad van Keizer Ka- rel den V, in yerfcheiden' gewigtige zaa~ ken, zien gebruiken. Aanzienlyke fchat- ten, in 's Keizers dienst, hebbende verzag meld, kogt hy de Heeiiyklieid van Gran- vel-
(«O Hoppe-rus Lm. I. Ch. VI. %. 36. Vighi Vi» N^
LXXXlll. p. 3% £v) Straba Ose. I. L'tbr. IV. p. 156. |
||||
|
XXI. Boek. HISTORIE. 91
yelle in 't Graaffchap Bourgondie, of 't FilipsIU
Franche' Comté, naar welke, hy zig federt lSfy noemen liet. Hy wist zynen Zoon, Anto-""' ni, al vroeg, tot Bisfehop van Atrecht, te doen verkiezen (w), en verwierf hem de gunst des Keizers, die hem FilipsV op zyn vertrek uit de' Nederlanden, ernftelyk aan- beval. ' Zyne fchranderheid in Staatszaaken, foedreevenheid in taaien, vaardigheid in 't raadgeeven, fchoon hy dit meer ichrfft'elyk dan mondeling plag te doen , wordt van yeelen hemelhoog geroemd (#), Doch de meeste Nederlanders hielden hem yoqï gie-; rig en ftaatzugtig. Zelfs ging hem na, dat hy den Koning aangezet hadt, om zig, door iden Paus, te 'doen ontdaan van den eed, op 't handhaaven van 's volks 'voqrregten, by 't aanvaarden der Regeeringe, gedaan (,7). Zeker genoeg is 't, dat hy 's Konings oog- merk, om een onbepaald gebied te voeren over dé Nederlanden, uit al zyn vermogen bevorderd heeft (z), ten welken einde-, hy de Edelen en Raaden, die 't niet met hem eens waren, buiten bewind zogt te houden. Hevig dreef hy de vervolging om den Gods- dienst, waarom hy by de Hervormden zeer in den haat raakte, rekenende fommigen hem waardig , gehangen of gefteenigd te- worden (#). Kortom, hybefteedde zyne be- kwaamheden alleen, om 't gezag zyns Mees- ters (w) Meteren' I. Boek, f. 30 verf.
X^x") Strada Dec. I. L'ir. II. p. 77 £? feqq.
OO JJuround. Libr. I. p. 59. Verant'w. van Willem I. by
§JoR Auth. Stukk. T. Deel, 1,1. ■,,(*. * C~) BbNïivÓglio Ncderl. Hill. tl. 19, 20. \CaJI BuüauNn. Lil/r. I. p, 52.- ' |
||||
|
$z VÄ'DERi;. HISÏ. XXI. Boek:
Fitmlli ters hier in top te vyzelen; wiens gunst hy
*564- hierom , tot het einde zyns leevens, be- * ..... hieldt. Doch alzo; 't Volk en de Grooten
niet dan nadeel hadden van deeze zyne be-
kwaamheden ; werden zyne gebreken ligtec opgemerkt, vinniger veroordeeld' en fchann , perèr ten toon gelteld« ■ ■ - cv-v |
|||||||
|
#
|
|||||||
|
... -'. .)
Vir |
|||||||
|
. VADERLANDS CHE
HIS T O R I E.
TWEE-ENTWINTIGSTE BOEK.
|
|||||
|
INHOUD.
ï." Oranje, Egmond en Hoorne keer en "Weder in
den Raad. Hunne inzigten. II. De vervol- ging neemt af. Oranje zoekt vrykeidvan Gods- dienst , en verandering in de Raaden van Re- geer inge. III. Egmond wordt naar Spanje ge- zonden, tegen den zin der Kardinaalsgezinden» Oogmerk deezerreize. IV. Verßagzynerver- rigtingen. 's Konings firengheid. V. Han- deling met eenige Godgeleerden in den Raad vdn Staate. Oranje keurt hun gevoelen over't Ketterßraffen af. VI. DeKerkvergaderingvan Trente wordt aangenomen. VIL Onlusten t& Amßerdam. VIII. 's Konings oordeel over den • raad der Godgeleerden. Misnoegen der drie- Heeren. Merkwaardig zeggen van Oranje. IX. Verandering in de Raaden van Regeeringe. X. Verbond der Edelen. Eerßeen voornaamße te- kenaars van het zelve. Toeleg op Antwerpen. ■ i XI. Schimpfchriften geßrooid. Belydenis der
Gereformeerden. XII. Oranje en Hoorne ver- Jaaten het Hof. Egmond blyft. Byeenkomst der Edelen, te Hoogfiraaten. XIII. Raadpleegin- gen der Landvoogdesfe. Gerügt en van werving* ïot voorftand der Inquifitie. XIV. Brederode |
|||||
|
94 VADERLANDSCHE XXII.Boek;
levert het Verzoekfchrift der Edelen over. In~
houd van het zelve. Antwoord der Landvoog- des fe. XV. Nieuw verzoek der Edelen. Twee* de Antwoord der Landvoogdes/e. De Edelen fcheiden. XVI. Oorjpreng van den naam van Gtuzen.Hunne tekens.XVlLVerzoek der Staa- ten van Holland. Egmonden Viglius keuren 't af. XVIII. Bergen en Montigniworden naar Spanje gezonden. Filips verbiedt het vergade' ren der algemeene Staaten. XIX. Ontwerp ee- ner Moderatie of Maatiging der Plakaatem Handeling van Bergen en Montigni. XX. Aan- vang der openbaar e Preeke, in Walsch-Vlaan- deren; buiten Antwerpen; en in Hollandy &y Hoorn, by Haarlem, by Alkmaar, by Am- ßerdam en elders. XXI. Raadpleegingen iri Spanje. XXII. 's Konings orde op't fluk der Plakaaten, Inquifitie en algemeene vergiffenis, XXIII. Vergadering der Edelen teS.Truyen* De Landvoogdes krygt verlof, om zig te wa- penen. XXIV. Beeldfiorming, in Vlaande- ren , Brabant\ Zeeland, Hollanden andere ge- westen. XXV. De Landvoogdes fluit een ver- drag met de Edelen. XXVI. De Beeldßormers gefiraft. Oranje, Egmond en Hoorne befehul- digd. Oproer te Amflerdam. XXVII. Brieven v.anAlava- Dagvaart der Edelen, teDender- monde. XXVUL Oranje komt te Utrechten in Holland. Weigert een gefchenkvan de Staa- ten. Sehry ft over den fiaat des Lands. XXIX. Verzoekfchrift der Gereformeerden. rs Konings fchryven aan de Landvoogdesfe. XXX. Scha- delyke gevolgen der Beeldfiorminge. Doornik en Valenchyn verzekerd. Oranje en anderen zyn e]> hunne hoede. De Edelen wenen. Nieuwe eed. XXXI.
|
||||
|
XXÏÏBoek. HISTORIE, 9s
|
|||||
|
XXXI. Breder ode neemt 's Hertogenbosch in.
Loert op Utrecht. Komt te Amßerdam. Be~ roerte aldaar. XXXII. Handel van Megcn.- in Gelder Land en van Aremberg in Friesland. XXXIII. Oranje wykt naar Duitschland. Hoorne en Hoogfiraaten vlugten, insgelyks. De Graaf van Bos/u wordt, by voorraad, 'Stadhouder van Holland. XXXIV. De Preek wordt geßaakt. Brederodevlugtenßerft. De Batenburgen en anderen -worden gevangen. Deerlyk verval van V Bomgenootfchap d&r. Edelen. \ "\ 7~ertrek van Granvelle verwekte ïnFi«psIiE
V allen, die zig aan zyne heerschzugt I56^j aeftooten badden, met naame in Oranje, i Egmond en Hoorne, eene uitgelaaten' vreug- Vreugde de. De Landvoogdes zelve was 'er mede over 't in haaren fchik, zig verbeeldende, dat zyvertQk J 'nu eerst van de voogdyfchap, onder welke Vgue% ' 3de Koning haar gefield hadt, ontflaagen zou, zyn, en uit eigen hoofde können regeeren (a). Zj liet, terftond, den drie Heereil aanzeggen, dat ze nu wederom in den Raad hadden tekeeren, om haar, gelyk voorheen „ in 't ftuk der Regeeringe, de behulpzaame hand te bieden. De Heeren deeden 't ook,oranle; 'op haar fterk aanbonden, met verklaaring E gmon<f nogthans, dat zy 'er niet toe verbonden wil- en Hoor- den zyn, indien de Kardinaal wederom te^eeerr?* rug komen mögt, gelyk men zig hadt laa-den ten verluiden, dat, binnen drie maanden, teRaad^ 'wagten was. Voorts gaven zy den Koning ken-
CO ViGUi Vita AS; LXXXIV. f. 38. |
|||||
|
£6 VADERLANBSCHE XXII. Boei;
|
|||||
|
FawsIIl kennis van hunne wederkeering in den Raad *
15H' hem te gelyk ernftige belofte doende van getrouwheid en dienstvaardigheid. Oranje verzogt den Koning, by eenen byzonderert Brief, het oor niet te willen leenen aanzul- ken, die zyne opregtheid ten onregte zog- ten verdagt te maaken: waarop Filips ant- woordde, dat hy niets ten zynen nadeele vernomen hadt, en hem voor eenen getrou- wen dienaar hieldt* Hunne De Heeren, de zorg der Regeeringe we- viyt in 't derom aanvaard hebbende , Helden 'er zig men™ er" met z0 veel vlvt naar' dat Zy ? • dikwilS-, ge* 'zaai!en heele dagen ten Hove bezig waren, om al
van Re- wat hun voorkwam fpoedig en wel af te geeringe. doen. Ook hielden zy, in 't eerst, goed ver- fbnd met de Leden van den geheimen Raad en van den Raad der Geldmiddelen, behal- ven met Barlaimont (&), dien zy, te ver- geefs ^poogden over te haaien, om zig, ne- vens hen, tegen de Inquifirie, te verklaa- ren (c). De Afgevaardigden der Staaten en goede Steden werden ook vriendelyk van hun ;bejegend, byzonderlyk van Oranje en Eg- mond, die dezelven, dik wils, ter maaltyd 'onthaalden, hun de hand biedende, in het bevorderen hunner zaaken ten Hove (jï). Hun toe- Door zulke en diergelyke middelen, maak- leg, ten ten de Heeren zig vrienden, onder de Ede- de* zen |en en (je Gemeente. Men heeft hun, na- ty "j derhand, befchuldigd, dat zy tegenwoordig + ■', ■'. reeds beoogd zouden hebben, de gantfche Re«
(ZO Hopperus Llvr. II. Ch. I. p. 37, 38.
( c) Viglu vita JV. I.XXXVII. p. 40. ; ' -.., r (_4) Hopperus Lm, ii, Cli, II. j>. 37% |
|||||
|
XXII. Boek. HISTORIE« <&
Regeeiïng te veranderen, den Koning te ver- FiupsIïJ
fteeken van 't oppergebied over de Neder- *564»_ landen , en hetzelve onderling te verdeé- ~ "*""' len (e). Doch 't is ten hoogften onwaar- fchynlyk, dat zy, in deezen tyd', zulke ver- regaande oogmerken zouden hebben gehad. Onpartydiger berigten leeren ons ook , dat zy niet hoogers bedoelden, dan de vervol- ging om den Godsdienst te doen ophouden, en elk, binnens huis, vryheïd van geweeten te doen toeftaan: nog zogten ze, eenige ver- betering in 't ftuk der regtspleeginge en in de behandeling der geldmiddelen te wege te brengen (ƒ'). Hiertoe nu hadden zy, voor eerst, de vriendfchap noodig van de Leden des geheimen Raads en des Raads der geld- middelen, aan welken de zorg voor 's Kö- rtings Plakaaten en de handeling van 's Ko- nings penningen was toevertrouwd. Hier- toe konden hun, ten anderen, ook de Le- den der byzondere Staaten, edelen en one- delen, van dienst zyn, könnende zy , door deezen, ten Hove, op vryheid van Gods- dienst en herftelling van andere misbruiken, doen aandringen. Doch in de twee Raaden, Üaagden zy niet zy wöf,
ïiaar genoegen. Barlaimont en Viglius en den.doo* eenige anderen, die men Kar'dinaakgezinden deK*rdi. noemde , dwarsboomden hun geduuriglyk. ^^" Oranje zogt, hierom, omtrent deezen tyd, gedwan& op aanraading van zynen Broeder, Graave hoomé» Lodewyk van Nas fait, eenige nieuwe Leden in , ? .,i *" der> <0 Proces van Egmond. bl. 6i8, 619.
Uj Hopperus ï.iyr. II., CA. UI. £. 42. yi. Deel. Q
|
||||
|
$8 VADERLANDS CHE XXII. Boek;
|
|||||
|
feipslïiden geheimen Raad te doen aanneernen, die»
. '5*4' zynen aanhang aldaar zouden können fty- ~ven. Men wil, dat hy, hiertoe, byzonder- lyk, Franciskus Bakluinus, en veelligt ook Georgius Casfander hadt uitgekipt: mannen beide van gemaatigde gevoelens in 't ftuk van den Godsdienst, en zelfs niet vreemd van eeni- ge hervorming. Doch deeze toeleg haper- *tGezag de (g). 't Gezag der drie Heeren, of liever vanStaa-^at ^es R-aads van Staate, waarvan zy Le- se wast. den waren, nam egter toe, hand over hand. De Landvoogdes gedoogde, dat .verfchei- ètr? zaaken, die, voorheen,-, in den gehei- men Raad en in den Raad der geldmidde- len , waren afgedaan, nu voor den Raad van Staate werden gebragt. Ook vervoegde men zig , eerlang , met' verzoekfchriften , niet meer aan de Landvoogdesfe; maar elk, die iets ten Ilove te vorderen hadt, moest het doen, door middel der byzondere Stadhou- deren, die Leden van den Raad van Staate ','" waren; en dikwils zelfs, door middel van derzelver dienaars. De Kardinaalsgezinden geraakten 'er zo t'eenemaal onder, dat de Landvoogdes geen herts genoeg hadt, om - afzonderlyk, gelyk voor deezen plagte ge- fchieden, met Barlaimont of Vigiius, te V 'ïaadpleegen (ji). Ui 't Leedt ook niet lang, of 't gezag des
De Ver- Raads van Staate hadt merkclyken invloed
Maden, op de gemeene zaaken. De vervolging, niet
* zo zeer gehandhaafd wordende als te voo
rens
(g~) Bürgund. L'ihr- I. p. 6$, 66, 6>, 68.
£&} HopI'ERUS Lm. II. GA. il. p. 39j 40. |
|||||
|
XXIÏ. Boek. HISTORIE. 99
ten, minderde allengskens. In Grasmaand, FiupsïÏI
maakte men, in Holland, zwaarigheid (z), *564- t om een fcherp Plakaat af te kondigen, welk,"" """"^5 kort te vooren, uitgekomen was, en waar- by iemant, die in geene maand ter Kerke was geweest, ftrafbaar verklaard werdt (T). Ook kanteden zig de Staaten aldaar, ' Avat laater , tegen het vervoeren van twee ge- vangenen om Ketterye (7). Elders, werden ook de Plakaaten niet uitgevoerd, en de In- quifirie ilappelyk geoefend. De Landzaaten in 't gemeen verheugden zig, in deeze ver- Kias»en andering. Doch, gelyk het goed, in zaaken over de van Regeering, zelden onverzeld is van ee-B-egec- nig kwaad; klaagde men, ten deezen tyde, riöS« ook over flappe regtsoefening in burgerlyke zaakèn. Oranje en de zynen weeten dit ge- brek, aan die van den geheimen Raad: doeïr deezen gaven 'er den Raad van Staate db fchuld van; zeggende, dat verfcheiden'' E- delen de hooge en mindere Regtbanken in kleinagting bragten, alzo zy weigerden, zig te onderwerpen aan de vonnisfen, die over , hen gegaan waren, wanneer dezelven niet uit last des Raads van Staate waren geveld; Ook zag 't volk ongaarne, dat fomrnigen „■ die 't oor hadden der Heeren, de Ampten, over welken de Raad van Staate de beftel- ling hadt, genoegzaam te koop hielden, én * daar ze 'er voordeel in zagen, verlof tot het .houden van Lombaarden en van Loteryen, .en andere gunften, zelfs vergiffenis van mis»
(:) Refol. HoH. 17 April '564. £>'. 27.
(M~) Repen. Oor Plak. bl. il'ó.
(I) llcfol, lioll. S Jariuar. 1565; «. 83,
>i Sk
|
||||
|
lOoV ADERLANDS CHE XXII. BöEKü
|
|||||
|
#rupslll misdaaden, die de geheime Raad "ftrafwaar*.
l&\* dig hadt gekeurd, wisten te bezorgen (nt): fc' ""hebbende zy, als Viglius, die 't zegel be- waarde , weigerde zulke Gunstbrieven te be- zegelen, altoos middel by der hand, om 't gebruik van 't zegel te ontwyken. Armen- . teros, Geheimfchryver der Landvoogdesfe , gaat na, dat hy, door zulke wegen, veel gelds heeft weeten byeen te fchraapen (ti). In Holland zelf, klaagde men, omtrent dee- zen tyd, dat fommige vreemdelingen en an- deren, door middel van geld, Ampten bin- nen den Lande wisten te verkrygen (o). Ook zogt men aldaar te beletten, dat de Lom- baardtafelen , van wege 't. Hof, voortaan verpagt werden (ƒ>).., Oranje Midierwyl, gingen Oranje en Egmond legt het voort, met het onthaalen van den Adel en 't ver- ^e Afgevaardigden der Steden , houdende werven dikwils, met denzelven en met eenige Leden van vry- van den geheimen Raad en van den Raad heidvan^gj. geldmiddelen, gefprekken, die hierop dieust uitliepen: „ dat het getal der Ketteren, hier * „ te Lande, zo groot was, dat dezelven on- „ mogelyk, door vuur en zwaard, konden „ worden uitgerooid: doch dat men hiertoe „ andere middelen, als, de zedebetering der „ Geestelykheid, het prediken eener gezon- „ de leere en, diergelyken ter hand flaan „ moest." En zig allengskens nader verklaa- rende, voegde men hierby „ dat zelfs de (»O Hopperus Lbr. II. Ch. II. p. 39.
< OO Violu VitaiV.LXXXlV.j>.38. Eurcund. Lihr. II. p. 60» (o) Refol. Hpll. 13 July 5 Novemb. 1564. bU 42, 43. £p) Refol. HoLl. 12 July 1565. U. 33. |
|||||
|
XXIirBoEK. " I-ï 1STO Wf& ioi'
^ zedebetering en het wel prediken, fchoon FiupsIII
„ heilzaam in zig zelven, de Kettery niet 1564« ,j t' eenemaal zou können verdoven '0 maar- —"r~"-* „ dat geraaden was, de Plakaaten in te trek- „ ken,, of ten minfte te verzagten, gehen- ,, gende de tyden thans zo veele ftrengheid „ niet; waarvan>men-ook, tot hiertoe, ge- „ heel geene v-rugt hadt gezien." Somtyds ging men , in deeze gefprekken, zo ver, dat 'men niet fchroomde te zeggen „ dat 'er „ geen ander middel overig was, dan aan „ ieder , in zyn huis, vryheid van Gods- 9, dienstoefening , en > alomme het houden „ van het Avondmaal onder beiderlei ge- „ daante toe te ftaan.t!S Deeze bedenkingen en op betroffen den Godsdienst. Omtrent de bur- verande* gerlyke Regeering, hieldt men eikanderen Ra^en voor „ dat de Geldmiddelen en Regtszaa- Van Re- „ ken veel te flof werden gehandhaafd: waar- geeriuge« ;,, tegen' geen hulpmiddel was, dan 't ver- „ meerderen der Leden van den Raad van „ Staate, met tien of twaalf van ' de voor-" „ naamfte Heeren, die tevens bemind en j; geagt waren: en dat men aan deezen Raad „ gezag gave over alle de andere Raaden, „zonder onderfcheid CtfX' Men fprak hier- van- zo dikwils, dat de. Landvoogdes , ein- delyk, zelve werdt overgehaald, in 't ge- voelen der Heeren; die haar wisten aan te lasten, daar zy zwakst was, en, door be- leefdheid en eerbewyzingen, geheellyk won-* ..jaen :(r). Ook gaven zy haar zo volkomene ope«
fa J HoEPE&tts Livr. II. Ch. III. p. 40» ,,
\Q ViGty Vita & XXXxVlI. p. 40.
|
|||||
|
03
|
|||||
|
itoaVADERLANDSCHE XXILBöek*.
ffjMPslII opening van 's Lands zaaken, dat zy ver-
ï£<54' klaarde, desaangaande, in weinige maan-
'""" "den, meer te hebben gevat, dan geduuren-
de al den tyd van 't bewind des Kardinaals
van Granvelle (j). ,
III, Van 't vermeerderen der Raaden van Staa-
De Land-te viel egter niets t ten deezen tyde. Doch
voogdes de Landvoogdes, geheellyk vervuld met i de
•Gezant" klagten der Heeren over 't verval der ge,-
fchap meenè zaaken, floeg, wat laater, voor, in
«aar den Raad „ of 't niet dienftig zou zyn, den
Spanje ^ Koning, by brieven, of liever by eenig
voor' „ gezantichap, van den aanwas der Kette-
„ ryen, 't misbruik in de Regtsoefening, en
„ den flegten ftaat der Geldmiddelen, om-
Öe Kar- •>■> ftandiglyk , te onderrigten. " Sommigen
Ainaa!s- veritonden hierop „ dat de Ketteryen wel
gpzimien w zeer waren toegenomen; doch wederom
ftcmmen ^ afneemen zouden; als de Amptrenaars. zig
erteseïl'„ behoorlyk kweeten van lutonen pligt: en
,', als men de Kerkvergadering van ïrente,
„ die, in Wintermaand des voorkeden jaars,
„ geëindigd was (V), hier invoerde. Dat het
„ verval der Regtsoefening niet zo zeer aan
„ de Raaden en Regters, wien de zorg hier-
„ voor aanbevolen was , moest geweetea
„ worden, als aan fommige byzondere Per-
„ foonen, die de Raaden en Regters in klein-
,, agting bragten, en zig hunner uitfpraaken
. „ niet bekreunden. Dat men egter de twee-
„ -dragt behoorde te verdryven, die, tot hier-
■ „ toe, in fommige GeregtshoVen, plaats
„ hadt,
„ C-0 Vcranuv. van Willem I. Iry ßoR Aut. St. I. Deel, hl. 5»
C;j Zit V. Deel, hl. 36S.
|
|||||
|
1
|
|||||
|
XXII. Boek. HISTORIE. 103
„ hadt, met naame in. die van Brabant, Lux- FilipsIII
„ emburg, Gelderland en Utrecht, alwaar l5^ ,, de Stadhouders groot gezag hadden. Dat ** „ wyders het verval der Geldmiddelen niet „ ontflondt uit eetiig wangedrag der Raa- „ den of bedienden; maar uit de langduu- „ rige en kostbaare oorlogen, die de Ko- ' „ ning gevoerd hadt, en dat dit verval niet „ te herftellen was, dan door een' kragti- „ gen onderftand uit Spanje, of door het „ opbrengen eener merkelyke Bede in de „ Nederlanden: die men egter niet lcheen „ te zullen können bekomen, dan na dat de „ Koning' wederom herwaards zou gekeerd „ zyn. Dat zy deeze overeenkomst hielden en drin- „ voor het eenigfte middel, om 's Lands zaaken gen op"« „ te redden, zonder dat noodig zou zyn , Koni«e* „ zyner Majefteit, die genoeg van alles ver- |q^ „ witdgd was, nadere onderrigting, door „ brieven of door een Gezantichap, te laa- „ ten toekomen." Ligtelyk befpemt men, dat dit het gevoelen der Kardinaalsgezinden ' geweest zy, die zig van een Gezantichap, op aanpryzing der Landvoogdesfe, naar Spanje, gefchikt, om. te klaagen over mis- bruiken , die ter hunner verantwoording Hon- den» niet dan nadeel belooven konden. Doch zy, die der Landvoogdesfe het voorftel in den mond gelegd hadden, naderhand, hun- ne gedagïen openende, verklaarden „ dat Oranje „ 's Lands nood , noch door de gewoone en de zy- „ middelen, noch door fchriftelyk berigtägfgg „ aan den Koning, te weeren was. Dat'tGg. ^ men zyner Majefteit mondeling verflag znm- „ doen moest, door eer} Perfoonaadje vanfcllsP> G 4 „' aan- . |
||||
|
Yö-4 V A D E R L A N D S C H E XXII.Boek,
.Frtipslll„; aïinzien eifi waardigheid. Dat de Koning»
*5<>4» „ van alles, en vooral van 't nadeel, dat
„.den Godsdienst dreigde, uitvoerig ondeiv
„ rigt zynde , en te gelyk begreepen heb-
„ bende , dat de zwaarigheden , niet dan
„ door nieuwe en ongewoone middelen,
„ waren weg te neemen , hen en andere
,, Heeren, naar zyn welgevallen, zou mo-
„ gen raadpleegen, wanneer zy zig gaarne
V 5? van hunnen pligt zouden kwyten; doch
„ dat 'er, tegenwoordig, niets te verhan-
„ delen viel, dan zyner Majefteit van 't ge*-
„ ne 'er omging kennis te geeven." Zy
waarto3 voegden 'er by „ dat , indien het haarer
Egmond „ Hoogheid geliefde, den Graave van Egr
benoemd^ mond déezen last op te leggen; een Heer
WOt c* „ van zo veel agtbaarheid, en zo vol yver
„ tot den dienst van God en den Koning,
„ zyner Majefteit en het Vaderland, in dee^-
.„ ze gelegenheid, nieuwe bewj^zen zyner
„ beproefde trouwe zou können geeven." 't
Blyktniet min klaar, dat dit het gevoelen
geweest is van Oranje en de zynen , die,
waarfchynlyk, vooraf, met de Landvoog-
desfe reeds wapen overeen gekomen, om Egv
mond, tot dit Gezantfchap, te benoemen.
Ook ftemde zy hem, terftond: en hy nam den
last, na eenige weigering, op zig (u).
Verfchil Viglius ftelde zyn Berigtfchrift op; doch
tusfchen in zulke algemeene bewoordingen, dat
ciTvlt 'er OranJe5 toen '£ *n den Raad kwam, geen
glius,"o- genoegen in nam, zeggende rondclyk „ dat
ver Eg- „ 'men den Koning onbewimpeld verklaaren
wwfc ' „ moest»,
O) Homerus L'wr. II. Ch. Ui. p. 41.
|
||||
|
XXII. Boek. HISTORIE. 105:.
„ moest, dat de Staat, op' den tegenwoor- Fiupslït
,", digen voet, niet langer kon ftaande bly- '-SH- „ ven; dat men, midden in zo grüot een BerigtTs „ verval der Geestclykheid, den ouden Gods- fctuiu., „ dienst, door Plakaaten, Inquifitie en Bis^ ,, fchoppen, niet kon behouden; dat de On-r „ derzaaten niet langer verdraagen konden, ^, dat het Regt gehandliaafd werdt door be^- „dongen' Regters en Raaden, die elkan- „ deren een vyandig . hert toedroegen , ge-r „ lyk de * Kaniëlier van Brabant en de Raads- *Joanna „ heer Engelbert Maas deeden; dat de zaa- S,«>eyfw% „ ken van den Hove aan drie Raaden wa- „ ren toevertrouwd, die eikanderen in den 5, weg waren en benadeelden ; waarom al- ,, les aan eenen Raad moest onderworpen , • ■• 5, worpen. Dat men den Raad van Staate „ met meer aanzieniyke Leden moest voor- «,, zien. Dat de Koning zig bedroog, als by „waande, de Befluiten der Kerkvergade- „ ring van Trente, die, zelfs by Kathob/r „ ke Vorften, in Duitschland, veragt wer- „ den, hier te Lande, te zullen können doen „ aanneemen. Dat hy, hierom, veel beter 9, zou doen, dat hy de Plakaaten introk of „ maatigde. Dat wat hein, Oranje, betrof Oranje ,, hy zig aan den Katholyken Godsdienst v.erkIaart \ „ wilde houden;. doch egter niet goedkeu- ly| *Q0X ,, ren kon, dat de Vorften wilden heerfchen de vry- « „ over der menfchen gemoeden , hun deheidvaa 5, vryheid van geloove en Godsdienst be-^.ods" „ neemende (V)." üiensu , , • De Prins breidde zig hierover uit, met zo vigliüs
Vee! Sryütee*
CfD VicLu Vita a; lxxxviu. p. 41» |
||||
|
io5 VADERLANDSCHEXXILBoek;
fitïpsIII veel ernst, dat de Landvoogdes, ter tafel
»564- geroepen wordende , den Raad ten zeven ;—7~~~~'uuren fcheiden deedt, zonder dat men, over wertet Egmönds Berigtfchrift , tot verder befluit kwam. Doch Viglius, diep getroffen door Oranjes gelprek, en ziende, dat elk, be- halve Bariaimont, hem toeviel, bragt fchier den gantfchen nagt flaapeloos door, overleg- |
||||||||
|
gende , by zig zei ven, wat hy den Prinfe
|
9
|
|||||||
|
des anderendaags, antwoorden zou. Al 't
• -'/welk den ouden man zo geweldig' aandeedt, - -'dat hy, des morgens, bezig met zig te klee- den, van eene beroerte overvallen werdt, die, in 't eerst, doödelyk fcheen; doch van welke hy, allcngskens, wederom bekwam. Hoppe- -' Joachim Hopperus, van wiens Verhaal der Ne- rus be- derlandfcke Beroerten wy zo veel gebruik maa- kieedt j^n, werdt toen aangefteld, om zyne plaats z]rne . in den geheimen Raad en in den Raad -van déiatge- Staate te bekleeden. Hy maakte eenige ver- heimen anderingen in het Berigtlchrift van den Graa- Ilaad. ve van Egmond, overeenkom (Hg met 'sPrhv fen meening,.,doch'in zagter. bewoordingen Egmond •^M,^:.'-min egter met bewilliging, dan onder Mar* %' öogluiking der Landvoogdesie (x~): en Eg- Spanje. mond begaf zig , in Louwmaand des jaars i&S' 1565, op reis naar Spanje (y).
7T~~ Wat oogmerk Oranje eh de /zynen met dit merk Gezantfchap hadden, is niet moeilyk te ont- deezer dekken; ,Zy wilden den Nederlanderen vry- reke. heid van. Godsdienst bezorgen, dis nu in Duitschland doorgedrongen was % doch za- .■;—.'" .' gen O) V10L11 Vita N. LXXXIX; 'p. 42. J\
(.«■) Burghko. Libr. il. f> 76. ,
(y) Homerus Livt. II. t'fi. lil. />. 44» > .
|
||||||||
|
XXII. Boek. HISTORIE. 107
gen wel, dat dit ondoenlyk zyn zou, wan- FiupsIB
neer de Inquifitie en ftrenge Plakaaten- in l5^5- kragt bleeven; die nogthans in kragt blyven-" l" : nloesten, zo lang de geheime Raad zo veel gezags behieldt, over Regts- en Regeerings- zaaken. Zy hoopten, hierom, den Koning te zullen -können bewecgen, tot het intrek- ken of verzagten der Plakaaten; of, zo dit niét mögt willen gelukken, hoopten ze den Raad van Staate meer gezags te doen op- draagen, en de andere Raaden aan denzel- ven te doen onderwerpen. Om 't een en \ ander te wege te brengen, hielden zy Eg- mond den bekwaamften: hebbende deëzen , door zyne dapperheid in de voorige oorlo- gen, veel by den Koning verdiend, en zyn- de hy, daarenboven, vermaard voor opregi: Katholyk. Doch hoe zefer zy zig, in hunne hoop, bedroogen gevonden hebben, moe- ten wy nu ontvouwen. ' ■ : ' De Graaf van Egmond keerde, binnen la-
vier maanden, uit Spanje te rug, en deedt, ^egmonf op den vyfden van Bloeimaand, in den Raad rug_rc . van Staate, verflag zyner verrigtingen, weik hierop uitkwam: „ dathy, vanden Koning, VerCag s, met veele tekenen van gunst en hoogag- ?y»»Jf ,, ting, ontvangen zynde, hem- ^en ftaat £v.^* „ der zaaken, omftandiglyk, hadt openge- 5, legd. Dat zyne Majefleit zig zeer genegen „ getoond hadt, tot de Nederlanden; doch ,j, dat de kryg met de Turken, die Maltha- „ dreigden te overvallen, hem niet zou toe- „ laaten, dit jaar, herwaards te komen, „ maakende' hy , hierop , egter rekening , „ tegen het volgende jaar, wanneer, hy hoop- 11 te
|
||||
|
io8VADERLANDSCÏIE XXII.Boeö
ftupsIII „ te van den Turkfchen kryg ontflaa- é 5'... ■>" 8'en te zullen zyn. Dathy, om de lasten „ der Nederlanden te verligten , eerie' aan- „ zienlyke fomme herwaards zondt. Dat de „ Hertogin , zyne Zuster, met den Raad „ van Siaafe, de middelen moest beraamen9 5, om de, misbruiken in de , Regtspleegingen „ te beteren, van welke .middelen men zy- „ ncr Majefteit verflag moest doen ', die „ dan, deswege, naar welgevallen , fehik- „ king maaken zou. Dat, wat den Gods- „ dienst betrof, die den Koning meer dan „ eeriige andere zaak'ter hefte ging, hy Ik- „ ver duizend leevens,. zo hy ze hadtj zou „ willen verliezen, dan; in denzelven eeni-i „ ge verandering gedoogen. - Dat hy, hier- „ om, dienftig vondt, dat men, heïmelyk, „ eri onder dekfelvan .te raadpleegen over' „ 't invoeren der Kerkyergaderinge van' „ Trente, twee of drie-van |e bekwaamftei „ Bisfehoppen, onder welken, die; van Y- „ pere zyn moest, nevens eenige Godge-^ ?„ leerden en opregt Katholyke Raadsheeren,. „ iri den Raad van Staate ontboodt, om. met „ dezelven te raadpleegen , over de beste „ middelen , om liet volk te voorzien van „ goed onderwys, en voor verleiding tebe- „ waaren; en over den voet, dien men zou „ hebben te volgen , iirhet fchoolhouden „ en oefenen der jeugd. Qok zou men, met „ hen, moeten overleggen, of 'er ook eeirk „ ge andere ftraile op de Kettery, die, voor-. „al, niet ongeftraft bly ven moest, kon wor?, ,, den ingevoerd, waardoor de vermetelheid, jj, der Ketteren betoomd, eji hiyi te gelyk di, „ eer©
|
||||
|
XXtt'Bamc HISTORIE. 109
' eere benomen werdt, die zy meenden te FiupsIU
" behaalen, met, tot hun uitèrfté toe, vol- ƒ565. " ftandig te blyven. Al 't welk, in de te--" " genwoordigheid der Landvoogdesfe, ver- " handeld zynde, aan zyne Majeiteit, naauw- keuriglyk , moest worden overgefchree-
" ven, op dat hy zelf zou mogen zien, wat " 'er op diende beflooten te worden (z)." "" De meening des Konings, die Egmond in Onge-' eefchrifte medebragt, gaf aan Oranje.en de noegea lynen weinig genoegen; t welk duidelyker Kon, ■ bleek , toen , kort hierop , last uit Spanje ftreng. kwam, om eenige Herdoopers en andere zo-heid. genaamde Ketters, met de dood, te ftraffeni Men morde toen, openlyk, tegen Egmond, hem befchuldigende, dat hy zig, door de eer, die hem in Spanje aangedaan was, de oogen hadt laaten blinden, en meer voor zyn by- zonder belang, dan voor dat van 't gerne« ne Vaderland gezorgd hadt O). Egmond zelf was misnoegd, over 's Konings ilrengheid, zie niet ontziende te zeggen, dat dezelve ftreedt met de belofte, die Filips hem, mon- deling, gedaan hadt .(£). Midlerwyl waren , ingevolge van sKo- V.
irings last, tegen den vyf-entwintigften vangjg Bloeimaand, ten Hove befchreeven Mara-d8*Raad nus Rithove , Bisfchop van Ypere,' Antommeteeni. Havet Bisfchop van Namen, en Gerard van ge Bis- Hamericourt, Bisfchop van S. Omer; bene-fchop- vens Jflkob Meer tem en Hippolitus Per/yn, Pre- ^3 fidenten der Geregtshoven van Vlaanderen en leerden
|
|||||||||||
|
U- cnRaads-
|
|||||||||||
|
'*) Hopperus Livr. V. Ch. IV. p. 44- heerem
- - ViGLii Vita N. XCI. p. 43-
|
|||||||||||
|
n
|
0 ) Hootsrus livri II. CA. IV. f> 44«
|
||||||||||
|
Fiupslll Utrecht, en Antoni Meulenaar, Raadsheer i«
»565. den grooten Raad te Mcchelen: met nog drie " Godgeleerden, Joost de Tilkt, Proost van * Walcourt, Kornelis Janfenius, verkooren Bis-
fchop van Gend, tnïVilmarBernards,eerften Hoogleeraar in 't Kerkelyk Regt te Leuven. Men hadt hun, alleenlyk, te verftaan gege- ven, dat men hen, over eenige zaaken, de Kerkvergadering van Trerite betreffende, wilde hooren (f); doch toen zy, in den Raad van Staate verfcheenen zynde, kennis en af- fchrift van 's Konings last gekreegen had- den, gunde men hun eenige dagen tyd van beraad : waarna zy, in twee zittingen, eerse over het leeren des volks, de zedebete- ring der Geestelykheid en het onderwys der Him.ge- jeugd, en toen over het veranderen der Ket- voeieno- terflraffe, hunne gedagten openden; die, be- ier ^0 treffende het laatfte punt, hierop uitliepen, firafftT 55 dat de dienst Gods en de welf land des Va-* „ derlands geene verandering gedoogden * „ ten ware, veclligt, omtrent onbejaarden ,* en berouwhebbenden, die men, naar'tKer- „ kelyk Regt, wat zagter handelen kon. " De drie Doch Oranje en de twee andere Heeren Heeren merkten hierop aan ^ dat men letten moest *illen „ op den toeftand der tyden, en daaruit af- gstan" 91 neemen, welke ftraf kon worden inge- „ voerd, zonder dat men 'er nieuwe zwaa- Ook de „ righeden van te wagten hadt.'-' De Land- Land- voogdes zelve fcheen tot zagtheidte neigen, voogdes, verklaarende, dat men voor opfchudding te dugten hadt, zo men de Plakaaten ten ftreng- (/} HopfERj« Livr. II. Ct'i IV. ji, 46.
|
|||||
|
XXII. Boek. HISTORIE. in
|
||||||
|
fte wilde uitvoeren. Doch de Bisfchoppen ÉiupsHI
en eenige andere beweerden „ dat de Ko- l&5- „ ning, in zynen last, geen gewag van ver-~'~ „ zagting der Plakaaten maakte; dat rnen de „ Ketters ook door geene zagtheid zou win- „ nen, maar eerder, door zig moediglyk te- 5, gen hen te verzetten." Drie dagen agter- een, werdt hierover gehandeld, tot dat de Landvoogdes, eindelyk, den beichreevenen beval, hunne meening, over alles, in ge- fchrift te Hellen, welke hierop uitkwam, „ Foor eerst, was 'er, voor het leeren der Ge- sdirifte* „ meente, -zorg genoeg gedraagen, by de lyk b&-' „ Kerkvergadering van Treiïte, welker be-riëtdec „ lluiten, zonder uitftel, hier te Lande, afge- ^l^T „ kondigd en ingevoerd moesten worden. „ Het overige moest, door de naarftigheid „ der Priesteren , op welken de Bezoekers e« „ Inquifiteurs behoorlyk agt geeven moes- „ ten, worden uitgevoerd. Ten anderen, was „ de zedebetering der Kerkelyken, zo wei •,•> „ als' het houden der Schooien, in 4e derde „ plaatfe, insgelyks, door de gemelde Kerk- .„ vergadering, geregeld; zo dat liet allee» „ op 't onderhouden dier regelen zou aan- ■ ,, komen. Ten vierden, was 't ongeraaden, ,,- de Prakaaten te veranderen, die, voor „ meer dan vyf-endertig jaaren , gemaakt 9 „ en tweemaal vernieuwd waren. Evenwei „ kon men den Gcregtshoven heimelykea ,, last geeven, om alleen hardnekkige Ket- „ ters met de dood te {taffen; om onder- ., fcheid te maaken , tusfchen Gezindheid- 5, en Gezindheid s en YQoral ook op de jaa* * ?9 rens
|
||||||
|
\
|
||||||
|
iia VADERLANDS C H E XXII. Boek.
'fiLiPslII „ ren, ftaat en andere hoedanigheden der
i5<55- „ Perfoonen agt te geeven, dezelven, of v——^ ter ^ood, 0f t0|- (je galei, of tot balling- „ fchap en verbeurdverklaaring van goede- „ ren , veroordeelende; De Predikanten *,, en Leeraars moesten egter allen als hard- „ nekkigen worden gehandeld. Doch , zmV ;*, ken, die, uit losheid of nieuwsgierigheid, „ zonder aan Ketterfche gevoelens vast te j, zyn, de Plakaaten overtraden, kon men, „ met geesfelen, geldboeten, ballingfchap, „ of op diergelyke wyze, ftraffen. Ten „ befluite, vondt men dienftig, dat 'er o- „ penbaare ommegangen en gebeden wer- „ den gedaan, om van den Hemel te ver- „ werven,. dat 'er niet een ftip van 't Hei- „ lig Katholyk Geloof verlooren mögt gaan, „ met hoe groote gevaaren, het ook, in 't „ openbaar of in 't verborgen, mögt wor- „ den gedreigd." Oranje De Landvoogdesfe dit Gefchiïft in den en ande- Raad van Staate hebbende gebragt, vielen ren wei- een}gen het zelve toe. Doch Oranje, Eg- op* te er inond 5 Hoorne en Mansveld, ziende de ge- itemmen. voelens zig, op 's Konings voorgang," we- derom tot ftrengheid neigen, weigerden té ftemmen ; voorwendende, dat de Koning, tot hiertoe, de meening der Raaden van Staate niet gevraagd hadt ; 't welk zynde gefchied , zouden zy niet nalaaten zig ver- der te uiten. De Landvoogdes zondt, der- , halve, alleenlyk het gefchriit der Bisfchop- pen en anderen naar Spanje. Over de verde- re punten vän den last,,door Egmond, her- waarts |
||||
|
XXII. Boek. H I S T O K I E. 113'
waards gebragt, werdt, federt, ook in denFiubsIIï
Raad van Staate gehandeld, zonder dat 'er *S^5» iets op beflooten werdt (d). " '""""■ 't Verhandelde met de Godgeleerden, en VI.
de ftrengheid , die zy yoorftondèn , werdt D.^K?^ wel haast rugtbaar, en veroorzaakte veel "eeft j,et morrens onder 't gemeen, welk den Kardinaal aannee- van Granvelle en deszelfs aanhang, dien men men der Papisten noemde, nog van alles de fchuld gaf, Ke^!t" ja zig niet wederhouden kon van tegen den van Koning uit te vaaren (Y), toen bekend werdt, Trente. dat 'er bevel uit Spanje gekomen was, om de Befluiten der Kerkvergaderinge van Trente hier alomme te doen aanneemen (ƒ). De .*•■•* Landvoogdes vaardigde , in Hooimaand, de w Brieven af, waarby het afkondigen dier Kerb- o^a^ef^ vergadering, aan alle Kerkelyken, gebooden eenewy- werdt, met vermaaning, nogthans, om gee- ze zulks ne de minfte inbreuk te doen, op het wee- gefchied reldlyk, Regtsgebied: waartegen ook denzy* Geregtshoven, by byzondere Brieven, ge- ;. ; -; last werdt te waaken (g). Men zag, hier- mede , op eenige Befluiten der Kerkverga- deringe, welken men hieldt te ftrekken tot krenking van de voorregten der weereldly- ke Oppermagten. De meeste Mogendheden, die de Kerkvergadering aannamen , zonder- den deeze Belluiten uit. Zo hadt ook Filips in Spanje gedaan; en op den zelfden voet, zogt hy de Kerkvergadering, in de Neder- ; " . . lan» ':' "?.
(V) Höi>PERüs Liyr. II. Ch. V. *. 4**
C*) Viglu Vita N. XCI. p. 43. ' ,
(ƒ) BuuGucm. Liir. II. p. 82. ,.v . . 2
(jgj Repert. der Plak. il. 121.
VI. Deel, H
|
||||
|
)
|
|||||
|
tï^V'ADERLANDSCriE XXII. Boek.
Ftafrslït landen, te doen erkennen (&). In 't Aarts*
^S» bisdom van Kameryk, geiehiedde, eerlang» ........ """de afkondiging der "Kerkvergadering, niet
ronder veel tegenkanting der Geestelyken.
' Te Mechelen was geen Aartsbisfchop, die 't werk aanboodt, waarom het daar fteeken bleef. Te Utrecht, haperde het insgelyks, alzo de Aartsbisfchop hier overhoop lag met zyne Geestelykheid , aan welke nagegeven <.,'■. •#erdt," dat zy zig liever, door de Kette- ryen, wilde laaten bederven, dan, door de waare Kerk, die in de befluiten der Kerk- vergadering fprak, verbeteren (t). :; ••• •: vil. Ten;' deezen tyde, ontflondt er eenige be- Onlüsten wéegirtg' te' Amfterdam, waaruit eene nieu- flërdjus we fcM^ki^g fptoot op de Regeering. De «ver't duurte' der graanen hadt, hier, een verbod verbod van uitvoer' derzelver te wege gebragt. Doch van den 's ^aa^ voor dat het afgekondigd werdt , «w^a hadden eenigen uit de Wet, voox.zig zelvên Iien, en en voor hunne vrienden, nog .veel tarwe ea rogge weeten naar buiten te krygen, waar- ■ '. toe zelfs, des nagts-, de boomen geopend werden. Den volgenden dag, toen 't ver-> ipd afgekondigd werdt, daalde de markt wel tagtig ten honderd. De Koorrikoopers, die 't verbod niet te gemoet gezien hadden, weeten hunne fchade aan de baatzugt dec Regenten, die, by alle' gelegenheid, met fcheldwoorden en bedreigingen, werden o- over't vergehaald. Een ander misnoegen hadt, wel beti™nte'twintig iaaren, gefmeuld, in de Stad. liet
ïöa der f ft) Strada T)ec. I. Libr. IV. p. 167.
\i) Huwaaus Uyt* II. C/t. IV. p. 51. |
|||||
|
.Boek, HISTOH.Ï E. **S
timmeren onder dezelve was, van ouds,hier, FiupfflX
gelyk elders,.afgekeurd geweestb door de '5<?5'
Vroedfchap, op dat de vyand, in tyd va
n Laftaad-
oorloge , geen voordeel deedt met de bui- jeiu- tentimmeraadjen. i Doch tegen deeze keur
was men,. aangegaan , (teilende Scheëpstim- inerwerveri en wooningen voor 't arbeidt volk op de Lastaadje, aan de Oostzyde der Stad. In 't jaar 1,546, moest alles egter-afi- sebrokenr worden,; op bevel der Landvoog- desfe^ Vrouwe Maria| welk, in' de jaareii j,c2 en 1553» vernieuwd werdt. Maar de Koning hadt, in 't jaar 1556, toegeftaan", dat men, binnen de vyf-entwintig roeden onder de Stad , zekere houten hutten mét .. week dak opflaaii mogti En de eigenaar« "■■
der erven, zo veel voets gekreegen hebben- . ide, waren, federt verder gegaan, en had-:: den de Lastaadje, met fchuuren, huizen en pakhuizen bezet. In deezen ftand der zaa- leen vondt de Wethouderichap geraaden, :. "\ ; ?t verloop te herftellen: 't welk bfflyker, üt . ï:J \ eerst geftaan hadti. De Lastadiers kant- ten zig hier tegen > dryvende, dat men 'e »evaar zou können voorkomen, door het uitleggen der Stad, en 't bevesten der Las- taadje. Hangende deezen twist, wil men, dat 'Gerrit Teeuwszoon, of Hendrik Dirkszoon, immers één der Burgemeesteren, eenen-M- «reërfden in de Lastaadje zynen grond wil-1 lende afkoopen, met bitfe woorden, afge-r weezen werdt, waarop hy gezeid zou tiëb-' :' iben, dat het erf dan ook niet binnen de Stad faakenzou, 't welk hy, anderszins, zou'heb- een doorgedreeven. Het misaoegen, by Il a dee- |
||||
|
«gï 6 V A D E R L AND S C H E XXII. BöEïS
/fiLipsIIl deeze gelegenheid, gevat tegen de Regen-
*56$. ten, ftak -zo zeer uit, als dat der' Koorn- ,p" kooperen. Beiderlei aanhang fpande famen met de Sehoutisten, van wier gefchil met de \ ' Henrik Dirkisten, welk thans op 't hoogst was, wy elders (&) I gewaagd hebben. Ook trokken deeze drie partyen, eerlang, eene lyn met de Onroomfchen, waardoor zy ver- re de Iterkften werden in de Stad. De zaak der Lastaadje werdt voor 't regt getoogen, en fleepende gehouden, tot dat de nood, ver- oorzaakt door de komst des Graaven van Lumei, voor Amfterdam, de Regeering bragt tot een verhaast befluit om de Lastaadje te doen afbranden, gelyk wy, hierna, ftaan te Keur op vernaaien. Doch uit al 't gemeld misnoe- hetna- gen fproot, in deezen jaare, het inleveren ftha|"envan een verzoekschrift ten Hove fi waarby, bloed- over de baatzugt en 't namaagfchap onder verwant- de wethouders, emftelyk, geklaagd werdt. fcbapderj)e wethouders deeden veele moeite, om de dMen!"* tekenaars te weeten. Doch zy raakten 'er nimmer agter -(ƒ),-; De Landvoogdes maak- te , den eerften van Herfstmaand, eene Keur, by voorraad, waarby zy de Regeering zui- ver fchouwde van mishandeling en verkor- ting, der burgerye; doch te gelyk, de paa- ien van 't., maagfchap fin bloedverwaut- fcliap der wethouderen nader beëngde (nt): waarmede de gemoedden, voor eenen kor- ten tyd, in ftilte raakten. De Stad was, ten '-deezen tyde, zo wel vaarende, dat men eene nieu-
C*) V. Deel, U. 415.
(I) Hooft II. Boek, il. 63 enz.
(OT)-M*ndv. van Auift. il, 75.
|
||||
|
XXII. Boek. H I ST O R I E. " 117
nieuwe Waag ftigtte, over 't Stadhuis; waar- FiupsIÏÏ
toe, fchoon men gelds genoeg in kas hadt, '565. de penningen egter werden opgenomen , op '" dat de Landvoogdes de Stad om geene lee- ning kwelde, als 'zy merkte, dat men zulke gebouwen, uit een' verzamelden voorraad, fügten kon (»). Midlerwyl, was 'er antwoord, uit Spanje, VlIIt
gekomen, op het Gefdiriftder God-enRegts-Ant~ , '.' geleerden, en op de klagten van Egmond, ^°^m^ over 's Konings ftrengheid. Wegens dit laat- op Eg- fte punt, verklaarde Filips „ dat zyne mee-monds ,, ning nimmer geweest was, de Inquifitieklagtenj „ af te fchaffen \ maar dat hy ze dagt te hands „ haaven, opgelyken voet, alszy, doorKei- „ zer Karel, gehandhaafd geweest was. Dat „ hy wel gewild hadt, dat men overleggen ,| zou, of 'er eenige verandering in de ftraf- ,ihu,ll „ fe der Ketteren gemaakt zou können woih „ den; doch'dat hy, geduurende dit over- ,., leg, met de ftraffe wilde voortgegaan hcb- „ ben. Dat hy ook tegen den Graave van „ Egmond wel van eenige verandering van „ ftraffe gefproken hadt; doch dat dezelve, „ zyns eragtens, alleenlyk hadt te beftaan, „ in het heimelyk en niet openlyk ter dood y, brengen der Ketteren." Het Gefchrift der en op de« God- en Regtsgeleerden prees Filips hemel-raad der hoog, hangende aan het zélve zyn zegel, met poc*ge-i deeze uitzondering alleenlyk, dat hy nog zo a^n hy* veel verzagting der Plakaaten, als zy zouden re za^ hebben können infchikken, niet gehengen keu«» %vilde 5 maar beweeren bleef, dat zyns Va- ' .' . ders ■•,,
i><») Hoopt Brieven A4 5ps. U. 444^
|
|||||
|
H^
|
|||||
|
u8 VADERLANDSCHE XXII.Boek»
|
|||||
|
^iupsIIIders Plakaaten en de zynen, met de ver-
los- eischte gemaatigdheid, waren opgefteld , ent derhalven, in aUen deele, moesten worden naargekomen (<>). ..,.■'/., : . Misnoe- Toen deeze Brieven , in den Raad van
gen des- Staate, overwoogen werden, befpeurde meri weeë merkelyke tekens van ongenoegen in de Hfeïreif6^ Heeren, die nu we* zagen j dat zyzig, te vergeefs, met verzagtinge der Plakaaten, gevleid hadden. Ook begeerden zy hunne ge- sagten , over 's Konings fchryven, niet te uiten, Voor dat men 'er 't gevoelen des ge- i heimen Raads op gehoord zou hebben: -die, nu wederom nieuwen ; moed beginnende te
Gevoe- fcheppen , kort hierna, verklaarde „ dat , gehet" " men' °m aan 's Konings meening te vol- men », doen, terftond, den Bisfchoppen,. Abten^ Raads. „ Geregtshoven, Hooge-fchoolen »en-Be* „ velhebberen der goede Steden moest aan-* „ fchryven, dat elk zig, in het prediken voor „ 't volk, in het verbeteren der Geestelyk- „ heid en in het ondenyyzen der jeugd naar* », dezelve hadt te gedraagen; dat men de Ge- „ regcshoven ook moest beveelen,^ de hand „ te houden en te doen houden, aan de uit* „ voering van 's Konings Plakaaten; dat, „ wat de Inquifirie betrof, zyne Majefteit,-, „ wyslyk, verklaard hadt,- deswege, gee- „ ne nieuwigheid te willen invoeren, waar- „ om het ajleenlyk noodig zou zyn, de Be* „ rigtfchriften der Inquifkeuren te-onder- „ zoeken, om te zien,., of zy zig overeen- , Ga: •*...;-', s, kom- f o") Hopperus Lm. II. CS. VII. jp-55. Zit tok Bor I. Beek»
U. 22 [32]. j , : . ;f1\
|
|||||
|
XXII Boek. HISTORIE. n*
' komftie met dezelven gedraagen hadden, Ftoawin
' en op dat zy zig, in 't vervolg, naar de- J^ zalven, zouden gedraagen; waardoor men
I elk overtuigen zou, dat de Koning met nieuws voorhadt, veel min hier de Spaan-
\ fche Inquifitie in te voeren, gelyk men t domme volk diets maakte." Eenige Le-Ver»
gen van den Raad van Staate ftemden over^ende een, met die van den geheimen Raad. Doch kingell Onnie Egmond en Hoorne weigerden tot der Raai. het invoeren 4er Inquifitie te bewilligen. £?***» beweerden egter, met oogmerk, zo fommi- ?W gen dagten <£), om 't volk, dat reeds begon te mon-en,'nog meer gaande te maaken, dat men 's Konings bevel , aan de Ge- reetshoven en aan de Wethouders der Ste- den, behoorde te zenden, op dat zy t mog- ten können doen naarkomen. Doch Vighus, voorziende 't gene ledert geyolgd is, hieldt ftaande, dat men dit bevel nog geheim hou- den moest, tot'dat'men den Koning eerst • onderrigt hadt, hoe 't hier werdt opgevat. De Heeren verklaarden, hiertegen, dat zy aan 's Konings ftipte bevelen niet ongehoor- zaam durfden zyn, fchoon zy er merkely- ke zwaarigheden uit te gemoet zagen._ t Hielp niet,, dat Viglius uitboodt, s Konings. ongenade alleen te willen op zig neeraen : de Landvoogdes befloot den last zyner Ma- \<Ko- jefteit ftiptelyk te. agtervolgen fr), waartoemngsLase de bevelen, tegen 't emctóvan 't jaar, al- JJJ^* omme werden afgezonden (*•): en t zyn dee- digd. ■'■■ • ZC •
(ph Vicui Vita N. XCill- p-JS-
f«)'Homerus -WKIU Bh VU- P- 53- (VS ftepeit. der, Plak. bl. 123 *e ooi: Boxhom«< op R.51- CERSBERC. I. lied, bl. 3*7- *« BoR U B°'k' »f';** L3»J- H 4
|
||||
|
mmmmmmmmmmH^mmmmmma^mm
|
|||||
|
ISO VADERLANDSCHE XXII. Boek.
FjupsIII Ze bevelen, waarby de aanneeming der Kerk-..
1505- vergadering van Trente, de invoering der. "" Iiiquifitie en de handhaaving der Plakaaten, Qp 't ftrengst, gebooden werdt, welken men?, voor de naaste en regelregte oorzaaken, hou- den moet van de beroerte, die, federt, ge-. Merk- volgd is. Viglius verhaalt, dat Oranje, na waardig dat het befluit, om 's Konings last af te kon- zeggen digen, in den Raad van Staate, genomen ranje?" was' iemant5 die 't naderhand verteld heeft, in 't oor beet, dat men nu haast een ongemeen Twyfe- treur/pel zou zien beginnen (V). Doch met dit:, ling we- verhaal, en met het gene wy hier meer, uit, genshet-heni en Hopperus, te boek gefield hebben» zelve. -s bezwaarlyk overeen te brengen, 't gene de Prins zelf zegt, in eenen Brief aan de Landvoogdesfe , in Louwmaand des volgen-, den jaars gefchreeven, alwaar hy, zwaarig- heid maakende, om 's Konings last, omtrent de Inquifitie en Plakaaten, in de Plaatfen van, zyn Stadhouderfchap, te doen agtervolgen % te gelyk verklaart „ dat men hem, in eene „ zaak van zo veel gewigt en gevolg, gee-i; „ nen raad gevraagd hadt (/)." Dus zag men, hoe weinig vrugt Egmonds reis hadt gedaan, voor zulken, die vryheid van Gods- dienst zogten. Van de verandering, die men * door hem, in (de Raaden van Regeeringe , hadt willen bewerken, kwam ook niets. ïX. Alleenlyk deedt de Koning, omtrent dee? Verande-zen tyd, den Hertog van Aarfchot, die de rtagindeZY<je. (Jqs Kardinaals gehouden hadt, zitting
ÏUadea ^g CO Viglii Vita Ni XCIII. p. 45,
|
|||||
|
XXII. Boek. H IS T O R I E. iatr;
« neemen, in den Raad van Staate. De Prefident FiupsIIÏ
Viglius werdt, op zyn fterk aanhouden, ont- 1565- flaagen, van deeze zyne waardigheid , zul- ~n Re_J lende hy egter Lid des Raads van- Staate bly- geeringC, ven. . Karel van Tisnacq, die de Nederland- . fche zaaken, in Spanje, waargenomen hadt, werdt, in deszelfs plaatfe, benoemd, en die van Tisnacq, federt, bekleed, door Joachim Hopperus (V), van wien wy 'boven gewag gemaakt hebben. De dieniten, door dee- zen, aan die van Holland gedaan, en nog: te doen, in Spanje, werden, omtrent deezen tyd, erkend, met een gefchenk van twee- honderd Reaalen in fpecie, uitmaakenda ze- venhonderd ponden van veertig grooten (u). Ondertusichen, verliepen 'er nog omtrent vier jaaren, eer Tisnacq herwaards kwam (V)., binnen welken, Viglius het Preüdents-ampt ,;'";'. van den geheimen Raad nogfchynt bekleed • te hebben. '< ■-. De Brieven des Konings waren zo dra niet't Volk
gelezen in den Raad van Staate, of het mis- m°" te- noegen, welk 'er de drie Fleeren over ge- f6'1.^11 toond hadden, veripreidde zig onder de E- delen, die hunne zyde hielden, en eerlang ook onder 't gemeen. Sommigen melden , dat de geheime Raad nog bezig was met 's Konings last te overwegen, toen Oranje, Egmond en Hoorne, ter gelegenheid van de Bruiloft des Heeren van Montigni,' deswe- . ge, ook met hunne vertrouwde vrienden , in
Cf) ViGi-n Vita, N. XCIV. p. 45. Hopmmm Liyr. II. Ck.
yii- p. «o.
(K) Rel'ol. Holl. 2 en 18 DecemV. 1565; hl. 53, 55.
iv~) VloLn Viu N. CXI. p. sa. |
||||
|
laaVADERLANDSCHEXXnJBoEK.'
FiLiPsIII in onderhandeling, traden (w): en zou hier,
*fffe toen de tongen los geworden waren, doof ^'j;. ' den wyn, hevig, tegen de Inquifitie en Pla- kaaten, en zelfs tegen den IConing uitgevaa- ren zyn (x). Doch anderen vernaaien, dat iet diergelyks gefchied zou zyn,'op de Brui- loft van Alexander Farneze,'Prins van Par- ma en Zoon der Landvöogdeslè , die, in Slagtmaand, te Brusfel, gehouden werdt (y% Uit deeze gefprekken, fproo't, nog in deezë zelfde maand, het vermaard Verbond der E-^ delen j waarvan wy nu de waar e gelegen- heid, die den'meesten Nederlandfchen Schry- veren onbekend geweest is, met de vereisch- te naauwkeurigheid,'gaan ontvouwen'. X. Op den tweeden'van Slagtmaand, 's daags Eerfte o- voor de Bruiloft van Parma, waren, in 't Huis'
peiliw van ^en Graave Van'Kuilenburg, ftaande te' Verbond Brusfel op üe'Paardenmarkt, omtrent twintig der Ede-Edelen byeen gekomen: die, waarfchynlyk, len. voor 't grootfté gedeelte, der Hervorminge' waren toegedaan, alzo Franciskus Junius, Lee- raar in de heimelyke;'Gemeente te Antwer- pen, uit wien wy dk 'vernaaien, dien zelf- den dag, en ter zelfdèr plaatfe, voor hun ge- predikt hadt. Na de preeke en 't gebed, werdt hier geraadpleegd, over 't; Plakaat des; Konings op 't ftuk der Inquifitie,' en vpor- gefiaagen, dat men dé Proteftaiitfche Vor- ften in Duitschland moest tragteh te bewee- gen, tot .een verbond, om de Nederlanden van de Inquifitie te verlosfen. Twee dagen ■ ' " ' hier-
(»') Hopperus Liyr. V. Ch. VII. p. 58.
ix) Hurfsun». /M/r- II. p- Ü9-
iyj Fr. Junu Viia^. 15. *j> Brandt Reform. I, Dtel. W. 283«
|
||||
|
XXII. Boek. HISTORIE- ?*3
hierna, befloot men, zig met geene anderen FilipsüÏ
dan • met Duitfche Vorften te verbinden : en is6s\ op den zesden,; wèrdt vastgefteld,"ook een """ :' inlandsch Verbond onder de Edelen aan te gaan,'waartoe de Edelen van ieder Land- ichap, door een of twee Gemagtigderï uit het. zelve, genodigd zouden wórden (2).: 't Ver- bond, toen gemeenlyk het Compromis ge- noemd, ontworpen zynde, werdt, allereerst, , getekend door elf Edelen (5 )y onder welken ook was Mêximiüaanvqn Blois .j gezeid de Kok van Neerynen, Edelman' dës'Graayen van Eg- mond, die, ten zelfden 'tyde,J nog zes ai- fchriften van 't Verbond tekende, en federt een groot getal van Edelen tot tekenen be- ..... woog. Hy en de tien anderen waren toen by- éen geweest j in 't Huis van Nikolaas dé Ham~ mes, Wapenkoning der Vlies-ridderen-, in 't gemeen * Toijon d' Or genoemd (a), die der * Gulden« Hervormingd toegedaan was (li), en van fom-Fiics' migen, voor den voornaamften voorftander des Verbonds, gehouden wordt, hebbende hy geroemd, dat hy 'er wel tweeduizend E- delen toe overgehaald hadt (V), Of, dit Ver- bond, welk nog voorhanden is, door Filips van Marnix» Heere van S. Aldegonde (<s?), of. door iemant anders, zy opgefteld, heb ik,met t i.. " gee- Cs) Vita JtJNii ai Ififn ctmfcr. p. 15. & Mfm^fcript. Jutui
iy Brandt Reform. Ia Deel, H.< 289. en in ÄlJyv- tl, 53. 1 C«") SentcDt. van Al Va; bl 77. Ci>5 ViGLii Vita N. XC1I. ƒ>. 44. & Arof. p. iS(f.
Cd Strada Tjc'c. 1. UW. V. p. 195.
C4) GE.OTII AhiiïI I. ». ly. Straua Dec. I. IAH.V. />• 194.
(5) Burgundius verhaalt, dat de Heer van S-Aide-
gönde de eerfte was, die 't Verbond onderfehreef. ^■ibr. IL.'p. 116. 'i |
||||
|
r i?4 VADERL ANDSCIIE XXII." Boek,
Faipsiri geene zekerheid, können ontdekken. Doch
l56s' deszelfs ■inhoud liep op deezen zin: „Dat beszelfs »» een ' k°°P vreemdelingen , bewimpelende inhoud. »» hunne ftaatzugt en gierigheid met yver „ voor het Katholyk geloof', zyne Majeiteit, ,, tegeris zynen eed, en ftrydig met de hoop, „ die hy den Landzaaten hadt gegeven, o- „ vergehaald hadt, niet flegts tot het niet „ verzagten, maar zelfs tot het verzwaaren „ der ftrenge Plakaaten en tot het gewei-- „ diglyk invoeren der Inquifitie, zo ltrydig „ met alle Geestelyke en weereldlyke Reg- „ ten, en vooral ook met de Privilegien en „ loffelyke Her komen deezer Landen , ja „ waardoor, alle Koophandel verdreeven , „ de Koning van alle gezag over 't volk „ beroofd, en onbefchryflyke oproeren en „ verwarringen te wegt gebragt zouden wor~ „ den. Dat zy, Leenmannen des Konings „ en Edelen des Lands, van dit alles goede „ kennis gekreegen hebbende, niet hadden „ mogen nalaaten, te waaken tegen deeze „ zwaarigheden, en ten dien einde, een heilig „ Verbond te fluiten, waarby zy, met pleg- „ tigen eede, beloofden, het invoeren der In- „ quifitie, uit al hun vermogen , te zullen „ beletten, terwyl zy hoog en duur betuigd „ den, niets voor te hebben tegen de eere „ Gods en den dienst des Konings, of het wel- „ vaaren des Lands : al het welke zy veel eer „ zouden tragten te vorderen. Voorts be- „ loofden zy, eikanderen, als broeders en ge- „ trouwe gezellen, te zullen byilaan , met ,, lyf en goed; indien iemant hunner, m\ ?? hoofde van Inquifitie of Plakjiateji, eeni^ • „ lcQ<* |
||||
|
éLXlLBoEK. H I ST, O R IE. 125
„ leed overkwamé; zelfs al werdt het ver- Fitipsliï
,«, glimpt, met het dekfel van ftraffe over *jfe^_ „ wederfpannigheid of iet diergeiyks; mids """"'" „ dat, tot zodaanige onderneemingen, met „ gemeenen raad van alle de Broeders -.en- 5, Bondgenoqten, beflooten werdt. Eindelyk,^ „ baden ze God, dat by hun Verbond en voor-. „ neemen zegenen,' en tot eer e zyns naams,, „tot dienst der Koningklyke Majefteit,- tot ,, vsede en welvaart der Landen, en tot hun- „ nee zielen zaligheid doen gedyen wilde (e)." Dit Verbond werdt, terftond, door een groot.Eeifteen getal van Edelen getekend, welk allengskens ™°£ft0 tot omtrent vierhonderd aanwies." Onder. dejte|j.e. eerfte en voornaamfte tekenaars, waren 'Henr. naars, rik van Brederode, Lodewyk van Nasfaü^ - ■; Broeder des Prinfen van Oranje, de jonge: !'-'-; Graaf KarelvanMansfeld, Florisvan Palland,' Graaf van Kuilenburg, in wiens Huis het Ver- ' ..... . bond eerst ontworpen was, twee van den
Bergen, twee Batenburgen, Rifoir, Dolhainy Joan van Cafembrood, Heer van Bakkerzeel ^ Edelman des Graaven van Egmond, Christof-i fel van Leefdale, üisgelyks in dienst van dieft, V Graave; Boißt, Hautain, Ryzenburg, Lange*, rak, twee Meroden, Louverval, Lumei, Ts/kl-j ßein \ Liques, Lier e, Manfart, Jan van Marnix,; Heer van Tholoufe, Füips van Marnix, Heer van S. Aldegonde, Joost exiDiderikSonoi, twee van der Aa, Tilly, Tferaarts, Obdam ■> Jan van Blois, gezeid Treslong ,Crohain, Bediende van den Graave van Hoogftraaten, Longueval 9-Ca*.-', ,."• ■ : " pres t t e) Zie Bon II. Briket!. $8 [53]'.' en'Groot Plakaatb. HÏ.
p$fi iU 31. -.1 •••'. t----- . ..... . vM.'i :.., . .,-., '.'•
|
||||
|
ia6 V AD E R L A ND S C H E XXII.Boek?
htïpslll pres, Sander en Lubbert Turk, Bentinky Dros-,
JSGS- faard van Woudrichem, Nuinhem, Drosfaard P* ___. van.f^oorne 9 Ysfelftein enBuuren Qf),Huiberi van Räaphorst'-', Lancelot van Br ederode, Gyy- brecht van Duivenvoorde, Fredrik van Eg- mond, Jakob van Ilpendam, Rutger van Boet* zelaar, Z/éef jw* Kamisfe,. en Daniel en Otto , zyne Broeders, Jan van Renesfe van tPulven9f Kometis van Alkemade, Adriaan de Wéalvan Vrooneßein, BartholdEntes (jf), en zeer veela anderen. Doch de naamen van Oranje$ Egmond en Hoorne werden, onder deeze Bondgenoot ~f ten, niet gefpeld. Ook hebben Egmond (//) hoeder en Hoorne (f) beide, federt, beweerd, dar 'er Oran-zy*er nimmer onder behoord hebben. Maar je, Eg- Oranje, dié, in zyne eerfte Verantwoording, |
|||||||||
|
mond en
Hoonie deel aan Sadden.
|
|||||||||
|
gezeid hadt „ dat het Verbond, buiten zy-
„ ne kennis of toeftemming, opgeregt was, „ fchoon hy 't nooit als eene famenzweering' |
|||||||||
|
„ van muitelingen hadt aangemerkt (&),"
erkent egter, in zyne tweede Verantwoor- ding, in 't jaar 1581 uitgekomen, dat hy het inleveren van't Verzoekfchrift, 't welk, na- derhand , uit kragte van 't Verbond, gefchied- de, goedgekeurd heeft, ftellende hy zelfs, in dien tyd, zyne eer, in deeze zyne goedkeu- ring (/). En als men, hierby, in aanmer- king neemt, dat 's Prinfen Broeder, Lode- wyk;
.CO BoR- "• B<>ek>hU a8 Cs*J- f
(g) Senient. van Ai.va bl. 39,<Jo, 61,72, 134, 317, 175*
354,223«»^. (Jij Proces van Egmond, bl. 638.
Co Verantw.van Hoorne, il. 108. by Bor Auth. St. I. Deeli
«• «3.
C&) Verantw. van Will. I. by Bor als boy. bl. 9. (.1) Apolojj.'vaii Wiltefflt^öORAuth.Stutt; Ii. Deel,tl. ?8$ |
|||||||||
|
tXlï, Boek. HISTORIE. ia7
Wyk van Nasfau , zyn Schooribroeder, de FiiipsïB
Graaf van den Berg, i de Heer van S; Aide- l56s\ gonde, zyn boezemvriend,'* en verfcheiden' ~""""'"' Edelluiden en bedienden van zyn Huis Leden van 't Verbond geweest zyn} zal men zig naauwlyks verbeelden können, dat eene zaak van zulk een belang geheel en al buiten ken- nis van den Prins heeft können blyven. Zeker .-,.„•;, ? genoeg is 't ook, dat Egmond en Hoorne,die ,,.„, ithttot hunne luiden onder de Bondgenooten hadden, al vroeg kennis van 't Verbond hebben gehad \ en hetzelve niet hebben afgekeurd (m). . Men vindt, dat eenige Edelen, kort na ^SómM-
fluiten van't Verbond, heiraelyk zouden heb-^f Ede" ben toegelegd, om de Stad Antwerpen in te den ge-" neemen, tegen den derden van Winter* zeid Aat- tnaand. Graaf Lodewyk, die '-er kennis van werpen bekomen hadt, zou'er, met zynen Broeder\ï6*^;01 den Prinfe van Oranje, over hebben geraad- meB# pleegd. Doch deeze zou 't ontraaden hebr ben, zeggende, kans te zien, om de. za»? ken, zonder dat men geweld behoefde te gebruiken, tot rust te brengen (V). Doch alzo geenen onzer Schryveren hiervan gewaa- gen, weet ik niet, hoe'veel ftaats 'er op tfi maaken zy. 't Verbond der Edelen , nu ontworpen, XL
werdti, door zendelingen van Brederode en Hc.v'S- Graave Lodewyk, onder welken, Jan Ze-1^^ gers van Wasfenhcven, Lodewyk van Binkhorst, inquifufc Diderik Sonoi, Jezua van Alveringeny Heer en Pla- van Hofwegen, Sjoert Beima, Maximiliaan van ka«ea. , . Blois Qn) Vif. & Vjglii Viia Jf. XCVI. p. 48.
C«) Manulcr. F. Junii !>/ Br^ndi Reform. I. Deel, in de
Bj'voegf. il. 53, - - -
|
||||
|
' • ' '' • • I
|
|||||
|
r 28 VADER LA ND S G H E XXII. Boek.
FiLiPs III Blois de Kok, Albert Hugtenbroek en Jakob
ls6s' van Ilpendam de voornaamften waren («), alonime vertoond (p), en door veelen gete- »fcend; 't. Gemeen kreeg 'er fpoedig kennis van, en 't verwekte* terftond, eene bystere gisting in de gemoeden. Men voer niet alleen op 't hevigst uit, tegen de Inquifitie Schimp- en tegen 's Konings Piakaaten; maar 't re- fchriften gende alomme Schimpfchriften en Blaauw- |e" . boekjes, waarin de Kardinaalsgezinden, en 1001 ' fommigen zelfs met naame (cf), op 't fcham- perst, doorgeftreeken ,■ en van fhoode voor- neemens tegen de voornaamfte Heeren befchuldigd werden (r). Ook vondt! men $ X-'Z 'aan de Kerkdeuren, aan de Poorten van het "'Hof, en aan de Huizen van den Prinfe van Oranje en van den Graave van Egmond, Gefchriften aangeplakt, waarin de On- ;..•; roomfchen zig hunner befchermiiige aan- bevalen, en hen, tot voorftanders der goe- de zaake, aanriepen. De Landvoogdes werdt, dagelyks, lastig gevallen, door Edelen, Bur- gers, Staaten en Steden, klaagende over de Inquifitie: waaronder • die van Brabant ent. Vlaanderen, boven anderen, aanhielden* Aan de andere zyde, vielen ook de Inquifi- teurs en andere Kerkelyke Regters der Land- voogdesfe klagtig, dat men hun geen be* ho~orlyk ontzag toedroeg. Zelfs verzogten ".fommigen, cntflaagen te worden van hunne 'Ampten (j)\ De fchimpfchriften hielpen &m* ' veel, Co) Sentcnt. van Al va il. 40, 52, 54, 75, 77, 129, 73.
(p ) ViGLii Viu iV. XCVI. p. 46.
C?) VioLH Vita N. XCVJII. p. 47.
(.r) Boa 1. Boek, il. 25 [35j> 30 [43]- •!. , " • .'-
{s) Hom'Erüs livr. II. CA. VIII. p. oi%
|
|||||
|
XXll. Boek. HISTORIE; 'ia?
|
|||||
|
reel, om hen, by 't gemeen, in veragting Fitmllï'
te brengen. Doch de Koning zelf liep niet l5&$- vry van derzelver fteeken. Op den drie-en- ^^jZ~~ twintigften van Wintermaand, vondt men ,fcbtfiftt&i te Antwerpen, op drie of vier plaatfen, een gen den Gefchrift aangeplakt; waarby de Burgers de Kxmiftg, Wetfiöuders vermaanden „ om den Koning, ^,"'" s, die zynen eed en 's Lands Handvesten ge- aang&» * 5, fchonden hadt, voor 't Kamergerigt te piaia. „ Spiers te doen dagvaarden, alzo Brabant, ,-, als onder den vyfden Kreits des Duitfchen „ Ryks behoorende , in de Geloofsvrede, „ te Pasfau en te Augsburg geflooten, be- 5, greepen was." Hier was bygevoegd „ dat „ de Burgers, ge ene vryheid van Godsdienst „ konnende verwerven , hun heul aan de „ Staaten zouden moeten zoeken. Voorts, „ wilden zy de wyt niet, hebben van eenig „ oproer, welk, om het invoeren der Inqui- „ fitie, zou mogen ontftaan (f)." De Land- voogdes verboodt, openlyk, het zaaijen van diergelyke fchriften, en wendde veele moei- .-. te aan, om de maakers van het laatstge- melde te agterhaalen. Doch deeze was ver- geefsch» Ook wies de lust, om fmaalfchrif- ten te llrooijen, aan, tegen 't verbod. On- der deezen, vondt men egter, nu en dan\, Boekjes, die de vryheid van Godsdienst, met klemmende redenen, verdedigden. ■ Ook - kwam, omtrent deezen tyd , in 't licht de Geloofsbelydenis der /Calvinisten.: zo ge- Bëtydè* noemd naar JanKalvin, Predikant te Gene- q^^' ve , wiens Leer en Kerken - ordening zy , meaden' ree4s
£0 Bor I« Boek, il. 84 f34]«
VI. Deel. '.. l
|
|||||
|
ï 30 V Ä D E R L A N D S C H E XXII. Boek.
fjLipslII reeds in Frankryk, van "waar zy, in grooteis
is65" getale, herwaards waren gekomen, hadden komt in" aangenomen. Men heeft ze, federt, Gere- 't licht, formeerden of Hervormden genoemd. De Be- lydenis, van welke wy ipreeken, droeg een' < Brief aan den Koning in 't voorhoofd; waar- in de uitgeevers verklaarden „ dat zy, wel
' „ honderdduizend fterk zynde, zig egter „ iïil hielden, en 's Lands lasten, nevens „ anderen, droegen: 't welk, zeiden ze, „ toonde, dat zy geen oproer in den.zia „ hadden." Doch 't begrooten van zulk eene menigte werdt, ten Hove, misduid,.en voor. Öroot eene, bedreiging genomen (u~). Oranje, Eg- geta! van monc} en Hoorne deeden egter ook hun best, icüea?1"" om ^'e Landvoogdes te verzekeren, dat het " getal der Onroomfchen zo groot was, dat men 't onmogeiyk zou feonnbn uitrooijen z
terwyl anderen haar voorhielden, dat men't, verre boven de waarheid, uitmat.. Doch de. voorzigtiglten gingen tusfchen beide, zien- de 't kwaad, geïyk men fprak, niet zo ge- vaarlyk aan, dat men 't voor ongeneeslyk hadt te iiouden; noch zo gering, dat men 't. vryelyk verwaarloozen mögt (y); terwyl de Landvoogdes, geflingerd door verf chiliende, overleggingen, naauwlyks wist, welke zyde zy te houden hadt. . Vrymae- ße Edelen, vast arbeidende om aanhang de^Ver- e WHinen5 fchroomden niet, eeue taal te bouden" laaten- hooren, die, ten Hove, geoordeeld Edel«, werdt, naar oproerigheid te fmaaken. Zy 7 ,'-/.•. -■•.,' , ..- k ;.' . 'E • ;,;.: floe«- £«) Bor I. Boek, bl. 30 [43] Hoopt U. Bnek, lil. 7U
|
||||
|
SXIÏ. Boek. HISTORIE. - ï3ï
|
|||||
|
floegen uit „ dat de Nederlanders niet zo FiuMK
5, plomp noch beestachtig waren, of* zy be- Ï5ö5- „ greepen wel, wat de Vorst zynen Leen-"""~~".....'
„ man en wat de Leenman zynen Vorst ver-
,,; fchuldigd was: en dat, zo men hen langer 9, ringeloorde, zy wél middel vinden zou- *, den, om een'oorlog te doen voeren, zon- ,,' der dat men wist, door Wien, of op welk ,• U;oü t,, eene wyze." En werden zy, in deeze hun- Verfcheï ne gedagten, zeer geftyfd, door verfcheiden' ,£en'?,.a<?" byzondere Stadhouders , met naame , door ^J^ den Prinfe van Oranje, de Graaven van Mans- deinqui- feld en Megen, den Markgraaf van Bergen fitie en en den Heere van Montigni, die, in den Piakaa- aanvang des jäars 1566, zo fchriftelyk als htndha- mondeling, aan de Landvoogdesfe verklaar- ven. den „ dat zy geenen wil noch middel had- 1566. „ den, om de Plakaaten uit te voeren, en-------"">
„de hand te leeneii aan de Inquifiüe; en
„ 'dat zy, zo de Koning en haare Hoogheid „, hierop bleeven aanhouden, zig liever van „ hunne Ampten wilden ontflaan (V). De Bondgenooten, gehertigd door I zulke ver- klaaringen, hielden, van tyd tot tyd, By* i • - eenkomften, in welken, zy elkanderen wee- zen op den fteun, dien de goede zaak hadtr ' aan de voornaamfte Heeren van den Raad. Oranje en Hoorne, groot misnoegen over XII.
het ftreng befluit des Konings getoond heb-, 0ra"Je r bende, verlieten, omtrent, deezen tyd, het „" ve°ror" Hof, voorgeevendc, dat zy zig, in hunne iaateuhes byzondere Hecrlykheden, gingen onthou- Ö°& den,-
O!'") Hopperu* Livr, II. C//. VIT- p» fe5 tfj. Zk den Brief
Jrzäi Oranje, l'y IJua I. Buek, il. a± [33J. \ . * Ia
|
|||||
|
fga VADERLANDSCHE XXELBöbk?
Fttipslll den, zonder zig meer met;de Regeeringe te
. I5<S6. willen bemoeijen. Egmond, die veele Kin- Egmond deren en meer belang by de gunst des Ko- Wyft, nings en der Landvoogdesfe hadt, ftondt eene poos in twyfel, of hy hun voorbeeld volgen wilde;'doch .befloot, eindelyk, nog Byeen- te bVven Cx% Oranje begaf zig naar zyne komften Heerlykheid Breda, alwaar hem j omtrent der Ede-het midden van Lentemaand, verfcheiden' gne^e Edelen en Grooten kwamen vinden: 't zy te Hoog- dtt zy hier ontbooden waren, gelyk men flraaten. Vermoedde : 't zy dat ze 'er, als fommigen voorgaven, met verfchillende inzigten, en • •* zonder van eikanderen te weeten, waren verfcheenen ($}, Men wil, dat zig hier, be- halve den Graave van Zwartfenberg en Joris *-> '" van Hott, beide Duitfche Krygsoverften (2) , ook eenige Franfche Bevelhebbers bevon- , den (0): doch dit, laatfte is onwaarfchynlyk (f), Eenige dagen laater, begaf zig dit Ge-
zelfchap van Breda naar Hoogftraaten : en meent men, dat, hier of te Breda, of veel- ligt op beide de Plaatfen, beflooten werdt, Zybe- het Verzoekschrift in te leveren, welk, fe- fluicen dert, zo veel gerugts gemaakt heeft. An- een, vér- tm^ van j^i^ing, Graaf van Hoogßraaten, fchrift in onlangs Wedergekeerd van eenGezantfchapaan te leve- 't Keizerlyk Hof, heeft, in openbaaren druk, een. - wel erkend, dat de Edelen ten zynen Hui- ze f #) Hopperus Liyr. II. Ch. IX. p. 67.
1 , Cv) Verantw. van Hoorne, by BoR Aiilh. Stukk. 1. ï)it!s
il. '(>%.
Cz) Hopperus Livr. II. Ch. IX. p. 68. Qa~) Vide 1.ANCUET1 Epitl. IV. p. 12 C*5 Verantw. van Hoorne, tl. 107. by Bor Anth. Stukke £> ^«/} bl. 6%, |
||||
|
XXII. Boek. II I S TOR IE. 133
ze vergaderd zyn geweest ; doch te gelyk FhjmIIï
beweerd, dat het Verzoekschrift, aldaar, niet **»ffir beraamd noch vastgefteld is. Veelligt, is""" °" - het te Breda ontworpen, en te Hoogftraa- ten, door eenigen, ondertekend: -welk laat- ffce de Graaf zelf niet donkerlyk toeftaat (V). Oranje verhaalt ook, in zyne Verantwoor-Wat deel ding van den jaare 1581 „ dat de Ridders Oranje 1 „ van de Orde en de Leden des Raads van ^ierin „ Staate, op zyn verzoek, te Hoogflraaten f' „ waren byeen gekomen; dat hy hen hier ' „ hadt gezogt te beweegen, om nevens hem, „ de hand te Haan, aan het herftellen van „ 's Lands rust en welvaart; doch- dat hy „ hen, tot geené eenpaarigheid, hadt kon- „ nen brengen: waarop fommigen, wien de „ vervolging zeer hard viel, voorflag van ,, geweldige middelen hadden gedaan, wel- „ ken hy van de hand geweezen; doch daar- ^, entegen, het inleveren van een Verzoek- „ fchrift, 't welk van anderen voorgeflaagen „ was, als een regtmaatig en zagt- middel, „ om vryheid van Godsdienst te verkrygen, „ niet kwalyk gevonden hadt (V)." De Graaf Wat 'er van Egmond heeft doen fchry ven „ dat hy, Egmopd „ te Breda, van geene andere zaaleen dan v*nwisï'' „ van goede gastery hadt hooren fpreeken, „ en dat hy, met den Heere van Bredero- „ de, die hier ook tegenwoordig was, geen „ byzonder gefprek, dan over eene Dykaad- „ je, aan welke zy beide deel hadden, ge- ^ hadt heeft; doch dat hy., federt, ver- „ trek-
(c) Defenfe du Comte de Hoogflr, Art. IV. V. ly Dor Auth.
Stnfck. I. Deel, bt. 28, 2y. (.4) Apolog. by Boft Auth, Swkk. U, Deel, tl. 78, H
|
||||
|
,-.
|
|||||
|
ï34 VADER LANDS CHE XXII.Boek.
Fnipslll^ trekkende, in 't gezelfchap. van Oranje,
n 1S ■,-> Hoorne, Bergen, Mcgen en Hoogftraa- ""„ ten, van Breda naar het Huis van den „ laatstgemelden, op weg vernomen hadt , „ dat Brederode en eemge andere Edelen „ beflooten hadden, een Verzoekfchrift o- „ ver te leveren; 't welk hy hadt afgekeurd V,'(V)." 't Schynt dan, dat Egmond geen deel aan 't ontwerpen en inleveren van 't Verzoekfchrift heeft gehad, en dat men O- ranje, die de Vergadering, te Hoogftraa- ten, belegd, en het ontworpen Verzoek- fchrift goedgekeurd hadt, voor den voor- mamften voorflander van dit Verzoekfchrift, houden moet. Hoorne en Hoogftraaten zyn, na hem, de aanzienlykiten geweest, die de Edelen, in ''t heimelyk, onderfteund hebben« Men Ten Hove , kreeg men haast kennis van krygt 'er het voorneemen der Edelen. De Graaf van
Kenri* Megen» die hunne byeenkomften hadt by- van.' gewoond, Was zo dra niet te Brusfel, we- dergekeerd', of hy verhaalde, in den Raad, „dat eenige vooniaame Heeren en Edel-* „luiden, uit de groote menigte van Ket- .'.',!. „. teren, die de Nederlanden overftroomd „ hadden, vyf-endertigduizend man, zo te ■„ paard als te voet, in gereedheid hadden „ gebragt, die, binnen kort, zouden op- „ trekken, om 't Land alomme af te loopen, „ zo men hun ge ene vryheid van Godsdienst 5, toeftondt, welke zy, binnen weinige da- 5, gen, ten getale van duizend of vyftien- „ honderd, gewapend, te Brusfel, zouden ja &&|
CO Proces «an Egmond. il. 63?« |
|||||
|
'•"■•■'.
XXII. Boek. HISTORIE. 135 „ komen verzoeken." Hy gaf voor, deeze FiupsIH
byzonderheden vernomen te hebben, uit ee- l$b6- nen vreemden Edelman van zyne vrienden, . wiens naam hy zig verbonden hadt, te zul- len heelen. De Graaf van Egmond, die te- genwoordig was in den Riiad, bevestigde het zeggen des Graaven van Megen gedeel- telyk , verfclaarende iet diergelyks géhoord . '.: • te hebben van luiden, die niet genoemd wil- den zyn. Te gelyk vertoonde hy een Af- fchrift van het Verbond der Edelen, waar- by hun oogmerk kkarlyk was opengelegd. De Landvoogdes, ten hoogfte verzet o- pXI11*
ver deeze tyding, vroeg den Heeren om goe- pSSjflg den raad. Megen antwoordde „ dat 'er maar ter dea_s „ drie middelen waren om het kwaad, datzergeie- „ den Landen dreigde, af te weeren: of, ter- genheid. ,j ftond de wapenen op te vatten ; 't welk nog- „ thans niet zonder 's Konings last gefchieden „ kon, dien men zeer laat, en veelligt na ,, dat de anderen reeds lang op de been ge- „ weest zouden zyn, zou können bekomen, „ of, toe te ftaan, 't geen de Edelen verzoe- 5, ken zouden, 't welk hy voorzag, datzy- „ ner Majefteit, in geenen deele, zou be- „ haagen: of hun, eindelyk, eenige ver- „ zagting te gunnen, in 't ftuk der Inquifi- „ tie en Plakaaten, benevens vergiftenis van „ demisdaad, die zy hadden begaan." Hier- by Voegde hy „ dat men de byzondere Stad- „ houders en eenige andere Heeren ten Ho- „ ve behoorde te roepen, voor dat de Ede- „ len hun verzoek kwamen doen , en dat j£ men den Koning van alles verwittigen j, moest, zonder op zyne 'herwaardskomst, I 4 „ die |
||||
|
i3^ VAD E RL AND 5 CHE XXII; Boek,
Fitipslll,, die nu toch te laat komen zou, voor te-
1566. M genwoordig, te dringen." Egmond viel ""*"-*"■ hem toe; doch was van gedagten, dat de
Edelen, ongewapend , en niet boven vier of vyf honderd fterk, binnen Brusfel zouden komen, en een veel gemaatigder verzoek doen, dan men, by gerügte, verlpreidde. Ee- nige andere Leden van den Raad hielden zig, midlerwyl, vreemd, dat zulk eene menigte volks by der hand zou zyn, zonder dat de Bevelhebbers der Grensfteden of änderen hiervan iets zouden hebben vernomen, mee-? nende zy voorts „ dat de Stadhouders en „ Vliesridders, de handen in een ilaande^ „ om geene verandering in 't ftuk van den, ,,, Godsdienst te gedoogen, elk , die zig „ roerde, verre te magtig zouden zyn; dat ,, men den boozen niets toegeeven moest, „ veel min, met hen, als met zyns gelyken , „ in onderhandeling treeden: dat het, ein- „ delyk, naar fpotten fmaakte, te vermaa-' „ nen van vergiffenis, zonder dat men nog „ wist,waarin misdaan ware, en doorwien?'* Zo fpraken fommigen, onder anderen Bar->* laimont (V), openlyk; doch heimelyk gaven zy der Landvoogdesfe te verftaan, dat zy, de Stadhouders en Vliesridders byqen roe- pende, ligtelyk zou können merkeu, hoe de meesten gezind waren. De Landvoogdes ge- droeg zig, in zo verre, naar den raad van: Egmond en Megen, dat zy, den twintigften van Lentemaand, last gaf, om den Koning;' alles over te fchryven, en om de Vliesridders £e) ßyRGUND. Uhr- II» £. ?aa,■■-\ -.
|
||||
|
XXII. Boek. Hls! 0 R IE. 137
|
|||||
|
en Stadhouders, ten Hove, te ontbieden. FilipsIIï
Aan Oranje en Hoorne werden wel drie of l5^6- vier brieven afgevaardigd: waardoor zy zig~ """'' beweegen lieten, om wederom, nevens de anderen, in den Raad te keeren. Eenige Heeren, ondertusfchen, de moei-Eenigen
te genomen hebbende van de Plakaaten, aan-weiger» dagtelyk, te onderzoeken, verklaarden ron-ng|^|J delyk „ dezelven te vinden onredelyk en de inqui- „ onverdraaglyk: daarby voegende, dat zyfitieopts ., ongezind waren, om de wapenen, tofneenrja* «, voorftand van dezelven of van de Inqui- „ fitie, te gebruiken: alzo de Kardinaal van „ Granvelle, onder dekfel van een van bei- „ de, hun ligtelyk aan lyf en goed zou kon- j, nen komen." Nog zeiden ze „ dat 'er ee- • „ ne algemeene vergiiFenis vereischt werdt, „ om derf Prins van Oranje, bedugt voor 's .,, Konings ongenade, gerust te ftellen: moe- „ tende, voor alle dingen, zyne Majefteit „ met deszelfs Vasfalen verzoend zyn (ƒ)." Tegen den zeven-entwintigften van Len-De Vlies,
gemaand (g), verfcheenen, op 't ontbod der ridders Landvoogdesfe , ten Hove, Oranje , Eg-tj^jjo- mond, Aarfchot, Bergenj Megen, Arem-ve" berg, Hoorne, Hoogftraaten, Ligne, Bar* laimont,' Montigni en Hachicourt, allen Ridders van 't Guide-vlies, benevens den Prefident Viglius, den Raadsheer Bruxeïlcs e« die van den geheimen Raad. De Land- voogdes, 't gevaar, waarvan wy gewaagd Jiebben , hebbende voürgefteld, vermaande C/) Hopperu«! livr. HU Ch I. p. 69. & fyiy, '
\g J UuR.(iU»NB, Mïri II, J>. I24..
|
|||||
|
138 VADERLANDSCHE XXII.Boek:
Fatpsïlielk, om zyn gevoelen rondelyk te openen.
1566. In 't verhandelen deezer ftoffe, werdt aan- '-^ _ gemerkt „ dat 'er tweeërlei Inquiiitie was , voelen >» eene gewoonlyke,die de Bisfchop,eneene over.de „ buitengewoonlyke, die de Paus oefende. Inquifi- ?, ]3nt deeze Landen, thans zo rykelyk van *** ,ea „ Bisichoppen zynde Vttórzïeö , wanneer |
|||||||||||||||||
|
tën. ■>•>
|
deezen de gewoonlyke Inquifitie waarna-
|
||||||||||||||||
|
„ men, zeer bekwaamlyk , zouden können
oncheeven worden van de buitengewoon- lyke der Inquifiteuren van den Paus: of dat men dezelve, ten minften voor ee- |
|||||||||||||||||
|
„ neji tyd, zou können opfchorten. Dat,
„ wat de Plakaaten betrof, toegeftaan zyn- |
|||||||||||||||||
|
55
11
11 11 11 11 11 11 |
de, dat men dezelven niet geheellyk be-
hoorde weg te neemen; men egter, al in 't jaar 1550, gezien hadt, dat ze, door den Keizer, verzagt geworden waren Qi) > op de voorfpraak zyrier Zuster Maria, Ko- ninginne van Hongarye en Landvoogdes- fe der Nederlanden; waarom het, veel- ligt, ook tegenwoordig, niet ongeraaden zou zyn, dat men, op eene diergelyke verzagting , bedagt ware (T)." Wat O- |
||||||||||||||||
|
ranje en die 't met hem hielden,'byzonder-
lyk, in deeze Raadsvergadering, geftemd hebben, is my, uit geene egte befcheiden , gebleeken X2)- Doch 't is zeker genoeg, dat zy zig, ten minften, ook voor 't op- ..'-■■v -fchor-
;• C'ft) Zié:V."'Deel, tl. 349. ,..::.-
; f 2 ;• Hopperus £»■,". lil. Ch, II. p. 32.
'• (2) Njcolaus Burgundius legt (Lihr, II. p. ia<5.)
Oranje, in de.eze_ gelegenheid, eene flerlyke en ge- leerde Redevoering in den mond, die door Hooft (II. Boek, bl. 74.) in een fraai Nederduksch kleed |
|||||||||||||||||
|
XXII Boek. HISTORIE. 139
|
||||||||||
|
fchorten der Inquifitie, en voor't verzagten FilibsIII
der Plakaaten, zullen hebben verklaard. ls66'._ De raadpleegingen duurden eenige dagen. Qtmm
Midlerwyl , werdt de Gemeente , allengs- dat Her- tens , ftouter, fteunende op de gunst der tog Erik drie Heeren, welken zy hieldt der Hervor- ^an minge genegen te zyn. 't Volk werdt ook, 3j^u omtrent deezen tyd, ontrust, door de :ty-werft, " ding, dat Hertog Erik van Bnxnswyk, Pand-tot voor- ïieer van Woerden, te Kleeve, op 's Ko- ftand dar ïiings naam, eenig Krygsvolk verzamelde , ^"q " snet welk hy, zeide men, voorhadt in de Nederlanden' te komen, om dé Inquifitie al- daar in te voeren. Te Leiden zelf, hieldt men, ter oorzaake van dit gerügt, in den aanvang van Grasmaand, de Poorten gefloo- > ten, die bewaakt en met gefchut voorzieri werden (£)• He werving van Hertoge E- ïik was zeker. Ook, dat ze uit 's Konings naam gefchiedde. Doch de Landvoogdes be- . weerde, dat Filips 'er geenen last toe gege- ven hadt, en fchreef den Hertoge, ernfte- lyk, aan, dat hy nalaaten zou, zig langer van 's Konings naam te bedienen. Sedert, ftaakte Hertog Erik de werving; doch 't volk hadt 'er, hier te Lande, zo groöte eene |
||||||||||
|
ag-:
|
||||||||||
|
(Jt~) Oud Chronykje iy Orlers Leiden, hl. 554.
|
||||||||||
|
'gelleken; doch, by andere Schryverj, niet aangete-
kend is. Mogelyk is zy, gehaellykv van Burgun- »ius uitvinding: die, op dat mea zig, aan de meer daa Vorftelyke geleerdheid, welke 'er in doorfteekt „ niet ftooten zou, (p. 131-) zegt, dat de Prins zo veele kun- digheden gefchept hadt, uit den ommegang met Fran- fiscus Balduinus, van wienwy, boven (bl. 98.) ge- waagden, ik heb, uit deeze Redevoering, niets dur»' §ren overneeroen. |
||||||||||
|
140 V A D E R L A N D S C H E XXII3 BoeiC
FilipsIII agterdogt uit gefchept, dateenigen, te Ant-
1565. werpen, een befluit namen, om der Land- , ..... yQog^ggfe^ zo Zy de! wapenen mögt opvat- ten , geld en krygsbehoeften te weigeren.: J*osrety-Men "fprak hier ook, ten deezen tyde, van dingen zjg van de stacj te willen verzekeren, en men |
||||||||||||||||
|
ver-
fpreid. |
||||||||||||||||
|
troostte eikanderen, met eene losfe tyding,
|
||||||||||||||||
|
dat de Franfchen en Engelfchen zig onder-
ling verbonden hadden, om den Nederland« fehen Adel by te ftaan, zo de Landvoogdes iet geweldigs onderneemen mögt. Ook mompelde men, dat de Hugenooten eenen aanflag op Zeeland in den zin hadden (7)« Doch alle deeze gerügten, die allengskens\ in rook verdweenen, fchynen ontilaaif te zyn, uit verfchillende bedenkingen der ver- bonden' Edelen, die niet geheim genoeg ge- houden werden, of met welken men de Ge- meente, voorbedagtelyk, heeft willen vlei- jen. |
||||||||||||||||
|
XIV.
|
||||||||||||||||
|
Omtrent den aanvang van Grasmaand,
s?e Je*' vervoegden zig de verbonden' Edelen, de
Edelen een na den anderen, te Brusiel; waarover de
komentsLandvoogdes, zeer ontfteld zynde, in be--
Brusfei. raad lei, of men 't hun niet beletten kon ;
doch de Heeren begreepen , eenpaariglyk »
„ dat zy, zynde luiden van adel, die aan
„ hun, door bloedverwantfchap en 4ienst■,
„ verbonden waren, alleenlyk een Verzoek-,
„ fchrift kwamen aanbieden, 't welk men hun
,? niet weigeren kon, mids dat zy ongewa-*
^ pend verfcheenen, en men eene wagt flel-
Afkomst „ de aan de Poorten." Op den darden, deed?
CO Bujmbnd. Mr. II. p. u\,
|
||||||||||||||||
|
MlLBoEK. HISTO R I E. afp
zyne intreede, in Brusfel, met tweehonderd Frupsfflfc
paarden, Henrik, Heer van Brederode, die i$É& ' openlyk ging voor het Hopfd der verbon- ( "j"? den' Edelen. Hy was uit het aloud Graaf- Heere lyk Huis van Holland gefprooten (m) : en van Bre- -onder 't gemeen werdt geloofd, dat hy een derode. gegrond regt op het Graaffchap hadt. Men, \vil zelfs, dat fommigen niet gefchroomd zouden hebben te zeggen, dat hy, eerlang, Graaf van Holland zou worden («). Doch dat,- hy zelf ooit zo verre £ou hebben gezien, is lïiy, nergens, gebleeken. Hy was ook 'mis- noegd geweest op Granvelle, en federt ge- treden, in de maatregels der drie, Heeren, .w»> die hy, tot zynen dood toe, ingevolgd , of fomtyds zelfs overfchreeden heeft.. Kort na hem, kwam Graaf Lodewyk van Nasfau te Brusfel, en eerlang ook Henrik, Graaf van den Berg, Schoonbroeder van: den Prinfe van Oranje. Zy werden verzeld of gevolgd van den Graave van Kuilenburg en van een groot getal van Heeren en Edelen, meest Nederlanders; doch ook eenige uitheem- >: fchen. Men vondt 'er eenige bedienden by van den Koning en de Hertoginne, veeleri van den Prinfe van Oranje en van den Graa- ve van Egmond. Het getal derzelven be- liep in alles driehonderd, weinig meer of minder (o). Op den vyfden, gehoor ver- De Ed* zogt en verworven hebbende , tradt deeze len kry- fleep van Edelen, ingelederen van vieren, |en g8* uit den huize van Kuilenburg, mereene ftaa- 00** i'. ' - ■'.' : te- (m) Zie II. Deel, hl. 151.
•(»5 Sentent. ten tyde van Al va, il. 265. v
"£«) Howerus Lm. HL Ch, II. p. 73. .«, • .
|
|||
|
ï42VADERLANDSCHEXXILBöÈït*
ftupslil telyke deftigheid, ten Hove , voorgegaan
15^. door den Heere van Brederode en Graavo
".,;•, Lodewyk van Nasfau. Voor de Landvoog-
desfe,!die van de aanzienlykite Heeren ver-*
■ zèld-was, zynde genaderd, voegde zig Bre-<
de-rode, met eene eerbiedige buiging, voor-
waards (ƒ>), haare Hoogheid aanipreekende%
Bredero-Op deezen zin: „ Mevrouw! de Edelen,'
de levert,, hier'tegenwoordig, en anderen huns ge-
dcrLand-?? jyken-, in merkeïyken getale, om gewig-
fe°huu " tige-redenen,' nalaatende hier te verfchy«
Verzoek - w nen 5 hebben geraaden gevonden, dit Ver-
fchrift „ toog, in allen ootmoed, aan uwe Hoog-;
^ver. y, heid, te behandigen. Zy gelieve daarop
j, te- belluiten, 't gene zy dïeiiftig vinden
ü, zal. . Men berigt ons wel, Mevrouw, dat
r4 men uwer Hoogheid en eenigen Heeren
„ van den Raad heeft aangediend, dat wy
j, zouden voorhebben ] den weg tot oproer
„ en afval te baanen; met vreemde Vorften*'
„en Duitfche en Franfche Krygshoofden *
i, heimelyk verftand houden, en reeds een
„ verbond geflooten hebben zouden; doch
„ dit Gefchrift zal zulk een aanbrengen ge-4.
„ noegzaam logenftraflfen. Niettemin, j bid-
„ den-wy ernftelyk, dat uwe; Hoogheid ons
„ de naamen melde van befchuldigers en be^
„ fchuldigden: op dat, door 't ftrafFen van
't''■■'■■ ü, huri, die men in 't ongelyk vindt, verder
„ onheil geweerd worde: houdende wy ons
""% ,,' verzekerd , dat uwe Hoogheid niet' ge-
,,, doogen zal,, dat zulk een eerlyk gezel-
,j fchap als het onze, ongeftraft, gelasterd
iO Meteen IJ, Boek, f. 57,
|
||||
|
XXII. Böek. HISTORIE. 14g
«,, worde (#)•" i Zo fpr&ekende, reikte hyFitipsIIJ
der Landvoogdesfe 't Verzoekfchrift over, *566. welk van deezen inhoud was ::;„ De Neder-"jjjjj^j* „ landers, Mevxouw, zyn altoos en alom-vaahet , me, voor getrouw jegens hunne Vorften, zelve. , vermaard geweest, met naame de Edelen, „die ook nog, zo zeer als ooit, geneigd „, zyn, de voetfhtppén der voorouderen t§ ', volgen. Doch de dienst, dien wy .dent , Vorst tegenwoordig doen, moet voor den ,-, grootften en voeglykften' gerekend woi> y, den, alfchoon wy 'er den ondank uwer , Hoogheid, door op den hals mpgten haa,- •£ len. De Jnquifitie is, vertrouwenwe, zo wel als de fcherpe Plakaaten, met eene |
|||||||||||||||||
|
"}•>
|
|||||||||||||||||
|
goede meenmg, door zyne Majelleit, in-
., gevoerd, en om te doen naarkomen9 'ü „ gene Keizer Karel, eertyds, raadzaam „, geoordeeld hadt. Doch de tyden verfehil- „ len, en eifchen byzondere hulpmiddelen. „ De Plakaaten, fchoon niet ten ftrengfte «,, naargekomen, hebben reeds merkelyke „Beroerten veroorzaakt. Wat heeft men „ anders te wagten, dan een' algemeenen |
|||||||||||||||||
|
95
|
opitand, tot onherftelbaar bederf der Lan-
|
||||||||||||||||
|
den, zo ze, volgens 's Konings last, zon-
der eenige maatiging, worden in 't werk gefield ? Wy hadden gehoopt, dat de, Heeren of Staaten, reeds vooiiang, eenig vertoog hierover zouden gedaan hebben'; doch zulks niet zynde gevolgd, om rede- nen , die wy niet bevroeden können, heb- ben wy ons, volgens onzen eed en pligt, • 0 ver"
CO BOR ft 'IbM iL 4i[S8i •:'■ ■»
|
|||||||||||||||||
|
*
|
|||||||||||||||||
|
Ï44VADEË.LANDSCHE XXILBoèk;.;
-FilipsHI „ verbonden gerekend, om niet langer ta
, ^66- „ zwygen: vertrouwende , dat zyne Maje- „ fteit ons dit niet kwalyk afneemen zal, „alzo wy, hebbende onze huizen en goe- „ deren meest leggen in het open Veld, by •j, eenen gevreesden opftand , den eerften ,, aanftoot lyden zouden, en ook niemant pi, van ons , ja niemant in Nederland zyns '*, lyfs zeker is, zo men de Plakaaten, ten s, ftrengfte, wil hebben uitgevoerd; ftaan- ,, de in* zulk een geval, elk bloot \ voor >, den haat van den eerften kwaadaartigen ,i befchuldigef. Wy bidden uwe Hoogheid >, dan ootmoediglyk, dat zy , zonder uit- s, ftel, iemant gelieve af>te zenden aan den „ Koning, met ernftig verzoek, dat zyne ,, Majefteit, in de gemelde zwaarigheden , „ten fpoedigfte, gelieve te voorzien, door „ het intrekken en te niet doen der Plakaa- „ ten, maakende nogtans, by raade en be-, j,, williging der algemeene Staaten, ande- „ ren in derzelver plaatle. Wy fmeeken, •jj daarenboven, d|t uwe Hoogheid, terwyl „ de Koning deeze onze begeerte overweegt, 5, de Inquifitie en Plakaaten, by voorraad, ,, buiten uitvoering ftelt, tot dat zyne Ma- „, jefteit ander bevel geeven mögt. Betui- '., 5, gende wy, anderszins, wel ernftelyk, „ onfchuldig te willen gehouden worden aan „ alle de kwaade gevolgen , die , uit het „ verwaarloozen van deezen goeden raad, j, zouden mogen ontftaan. Wy hebben ons, 5, als getrouwe dienaars en vaslalen des Ko- s) nings, gekweeten van onzen pligt, zon- • „ der dien ergens üi te buiten gegaan te ss zyn,j
|
||||
|
xxn. boeL historie. 145
j, zyn; waarom wy te vlytiger en re vüuri- Fitmllï
„ ger bidden, dat uwe Hoogheid gelieve te }J&&
*,, letten op orls verzoek, eer 'er meer on- J
5, heil van kome. 't Welk doende; zü zy
p, wel doen(V)." Sommigen hebben gefchree-
vert, dat dit Vertoog opgefteld was, door
Franciskus Balduinus, die de Byeenkomst^ i "
te Breda, ook zou hebben bygewoond (7)» , y
Doch hiervan is my niets zekers gebleeken**
De Landvoogdes \ het 'Verzoekfchrift aan-
neemehde;, gaf voor belcheid , dat zy 'er
agt op flaan, en binnen kort antwoorden zou.
Des anderendaags, ontboodt zy de Edelen
wederom ten Hove, die, zig* in dezelfde
'orde; derwaards vervoegd hebbende ," het
Verzoekschrift te rug ontvingen, met eene^nr-
kanttekening vaö deezen inhoud: „ Dat woord
,, haare Hoogheid, genegen was eene bezen- derUnd«
j, ding aan den Koning te doen,, die, ver-voogdes*
„ trouwdeze; op alles, goede orde ftellen, e"
s, zou, met naäme op de verzagting der Pia- ~
i, kaaten, waaraan ook; al voor hunne komst,
„ in den Raad, gearbeid was. Doch on-
5, dertusfehen Inquifitie en Plakaaten te doen
j, ftilftaanj ftöndt in haare magt niet. Ook
„ was 't ongerymd; 't Land zo lang zon-
„ der regel te laaten op 't ltuk vän den Gods-
i? dienst. Nogthans wilde zy den Inquifi-.
j, teuren en Amptluiden van 't Geregt wel
,, doen aa'nfchry ven, dat zy zig, in 't oe-
j, fertén van hun gezag, met alle befchei-
j, denheid ;,' zouden hebben te gedraagen.
i .. j, Van
£0 Bor n. Boek, u. 41 O87. ( / NfcERON Mem. Tom. XXVIII* *. afo. BjMiotl. BeJaw ' jtüêi I. p. 284. ': • ,
yi. Deel. j£
|
||||
|
•I45VADERLANDSCHEXXÏÏ.BOEK.
|
||||||
|
iFiLjpsHl,, Van de Edelen, beloofde zy zig eenen
*5(56, „ goeden wil, om 't Katholyk... geloof zui-
" ""„-vorlyk te bewaarert», en zig zo ftil en ze-
5, dig te gedraagen, als luiden van hunnen
•„ ftaat betaamde («)." ■ _ ...
XV. :~' De Edelen, op dit antwoord geraadpleegd
Nieuw hebbende, vonden 'er zo weinig genoegen
derfde.'"1' ^at zy beüooten, op den agtften, een
leu. "nieuw Verzoekfchrift in te leveren,, welk
inhieldt: „ Dat zy' haare Hoogheid dank"
„ten, voor zo fpoedig een befcheid: doch
„ wel gewenscht hadden, om eenige meer-
„ dere verzekering van de rust des Lmds,
s, het eenige dat zy zogten. Nademaal eg-
„ 'ter de magt haarer Hoogheid zo ver niet
; „ reikte, 't welk zy, met droefheid, ver-
*> .), ftonden, en wel anders, gewenscht had-
„den; zouden zy, in gevolge van haare be-
"''""^9*-lofte, verwagten, dat beide de Inquifi-
„ teurs en de, weereldlyke Overheid, zig ,
,, met meer befcheidenheid, zouden gedraa-
„ gen. En aangezien zy hadden vastgefteld,
„ zig te voegen, naar 't gene • zyne Maje-
,., fteit, met bewilliging der Staaten, beraa-
„ men zou, hoopten zy haare Hoogheid gee-
„ ne de minfte ftof van ongenoegen gege-
„ ven te hebben: houdende zy voor rede-
,, lyk, dat elk, die eenigen oproer, of iets,.
„ dat 'er naar zweemde, aanving, naar ver-
„ dienfte, geftraft werdt. Andermaal, be-
„ tuigdenze ook , zo hun Vertoog veragt
j, werdt, en hierop eenige beroerte volgde,
„ dat zy gehouden wilden zyn, ten volle vol-
, ■ ■ ' '. ,. daan
|
||||||
|
/
|
||||||
|
XXÏI. Boek. HISTO R ï E." -i#
„ daan te hebben aan hunnen pligt. Ten be- FilipsIU
,,'fluite, baden zy ootmoedelyk, dat haare J£J$| „ Hoogheid alles ten beste wilde duiden', J „ alzo 't fproot uit zugt tot deir dienst des
„ Konings en haarer Hoogheid, voor wier „voeten zy, op haar bevel, bereid waren:" „ te fterVen. " Voorts, alzo hun ter ooren gekomen was, dat eenige kwaadaartigen hun Verzoekfchrift reeds hadden doen drukken, en zy bedügt waren, dat het, veelligt, met eenige verandering, mögt worden verfpreid, waardoor hun de lak van oproerigheid zou mögen worden aangewreeven; zo verzog- ten zy, dat het, van woord tot woord, door ?s Konings Drukker, mögt worden gedrukt. De Landvoogdes, de Edelen hebbende doen Tweede
buitenitaaii, en op hun voorftel-, met de Hee-Ant- ren van'den Raad, hebbende geraadpleegd, ^rLand- gafhun, kort hierna, voor befcheid „ dat zy voogdes- „'zig verzekerde, de Inquifiteurs en Over-fe. „ heden daartoe te zullen können houden, j, dat 'er geene ergernis noch onheil ontftaan j,">zö\x, zo 'er de Edelen flegts geene oorzaak „van waren, waarvoor deezen, zo onder- „ ling, als by de gemeente, hadden zorg te , ','.;. ^ draagen, en vooral, onder de hand, geene . : „ meer bondgenooten aan te zoeken (V)." Van 't bedryf der Edelen ten beste te duiden, Zy wei- repte zy geen woord; 't welk deezen zo ver-gen het legen maakte, dat zy, reeds vertrokken zyn- §edr£g, , de, den Heere d'Esguerdes nog eens te rugienrtene* zonden, om haare Hoogheid te verzoeken om'beste ie eene verklaaring, dat zy, al wat 'er gedaan^»^?»» |
|||||||
|
was
|
|||||||
|
O') Sou VL, Botk, ».42 [60].
K a
|
|||||||
|
148VADERLANDSCHE XXII.BoeC
|
|||||
|
FiLiPsIlI was, hieldt gedaan te zyn* ten dienfte Gods
'ffi* en des Konings. Doch de Hertogin antwoord- " de, dat zy zig 't oordeel over 't bedryf derË- delen niet aanmaatigde , welk best, door
den tyd en hun gedrag, zou können geveld De Ede- worden (w). De bondgenooten, kwalyk ge- 'enfch.ei" noegd inèt dit antwoord; doch geene kans Moegd " ziende, om 't verder te brengen, beflooten te fcheiden. Eenige Raaden hielden, midlerwyl „ der Landvoogdesfe voor, dat men hun eeni- ge meerdere verzekering, omtrent het betoo- men der Inquifiteuren en Amptluiden , be- hoorde te geeven. 't Welk, federt, met be- williging of onder oogluiking der Landvoog- desfe , gefchied is* De Graaf van Hoogftraa- ten, verzeld van Berti, Geheimfchryver der Landvoogdesfe^ vertoonde hun de Brieven * waarby den' Inquifiteuren en -Overheden al- le befcheidenheid werdt aanbevolen, ten wa- ' ,, re eenige openbaare ergernis gepleegd, or? eenige daadelykheid aangevangen werdt. De Edelen, zig hiermede, naar't fcheen, laaten- d'e genoegen, vertrokken wederom uit Brus-* Hellen fel. Vooraf, hadden zy egter zekere orde be- erde op raamcj en getekend, waarby 't opperbeleid[ zaakeu. hunner zaaken, aan vier Hoofden, gefteld werdt, wien elk zou moeten gehoorzaamen* ■ Ook npemdenze drie of vier Perfoonen, in; ieder Provincie, die verftand houden zouden met de Hoofden, te gelyk toeziende, dat de beloften der Landvoogdesfe werden agter- ' volgd, en dat nergens eenige beroerte ont- ilondt. Voorts, verbonden zy zig, geene » ver-.
£»0 Hopperus 1\vt> HL Ca. II. $. 75«, |
|||||
|
XXII. Boek. HISTORIE. Ï45)
verandering te zullen maaken in den Gods~FiLiPsm
dienst, noch in de Regeeringe; maar het be- 1566. fluit des Konings en der algemeene Staaten,--------*
geduldiglyk, te zullen afwagten (x).
Doch onder 't gaan en keeren der Edelen ? xvf.
was hun de naam van Gueux en Geuzen aan- Oor- gewaaid , dien men gewoonlyk den bedelaa- <Fong ren geeft, en die, zo fommigen willen Ö0,™Lvan zo veel als zonder zorg en kommer betekenen Qeuzet}, zou s ?t zy dat de Heer van Barlaimont hun allereerst deezen fcheldnaam hebbe aange- wreeven, zeggende tegen de Landvoogdes- fe „ dat zy, voor zulk een' hoop Gueüx of 5, fchooijers, niet behoefde bevreesd te zyn Cz)," 't zy dat hun dezelve, door an- deren, naar 't hoofd gefmeeten is, om de geringheid van hun genootfchap te befchim- pen. 't Was indedaad, bekend genoeg, dat 'er, onder de verbonden' Edelen, veelen waren, die, hunne meeste goederen verkwist of verlooren hebbende, een behoeftig leeven leidden, en welken nagègeven werdt, dat zy naar verandering jookten, om, by dezel- ve, hunnen ftaat te verbeteren" (a). De * fcheldnaam, dien men hun toewierp, werdt, ondertusfchen, als iet waardigs, van hun aangenomen. Zy gaven eikanderen zelven Tekens, deezen naam, en dronken, onder dep zelven, waaraan op elkanders gezondheid. Ook droegenzegou-|ig ^e den penningkjes,-aan. een rood lint of Üuiè'r,nokten*" i ,,' ., Óm onder ^
'.'?"• ïcheidefl.
f*5 Bor tr. Boek, il.'45 [fiti].
(.y) Hopperus Livr. IIF. UM, IL p. 75.
(a) BoBlI5»rf,P/.43[<?iJ. $traiia Bèq. I. Uhr. IV.p. 2«.
Qa.) R'èïd. i.Boek, il. 1, 2'.
K3
|
||||
|
FiLipsIlI om den hals (T), vertoonende, aandeeene
1566. zyde, 's Konings beeldtenis, en aan de an- ' '""dere, een' bedelzak, door twee handen vast- gehouden, met dit of diergelyk byfchrift, s Fidelles au Roy, jus que s a la befage, dat is $ den Koning getrouw, tot den bedelzak. Anderen droegen een houten napje, aan een zilveren band, op de borst of aan den hoed : fommi- gen, uit het gemeen, een bedelaars klap in de / hand (e). Op de napjes, ftondt Vivez les Gueux, lang leeven de Geuzen, gefneeden (1): en op
dat het een naar het ander geleeke, kleedden , veelen zig, in aschgraauw gewaad (d), zynde de verw van de kieeding der Bedelmoniken (e): aan alle .welke tekens, de doorzigtig- ften de beginfels der naderende beroerte be- merken konden. , XVII. Het Vertoog der Edelen hadt, ondertus- DeStaa- fcnen, zo veel gerugts gemaakt, door 't gant- Hoiiand ^ne ^and, ^at 'er ^e byzonciere Staaten ken- befluken nis van namen. In Brabant, Vlaanderen en een dier- Namen, befloot men, eerlang, een Vertoog geiyk aan de Landvoogdesfe te doen, genoegzaam afjpdeE- van gelyken inhoud, als dat der Edelen (ƒ). de'en te In Holland, hadt men, uit Brieven der Land- doen. voogdesfe,;in Lentemaand, aan alle de Ste- den CO Senttnt. van Alua, hl. 37, 48, 110, 160, 399.
tO Sentent. ten tyde van Alva, hl, 294. ' C'f) ßoiv Ii. Boek, bl, 43 [61]. Sentent. van Alva, hl. 48. ». • ••..'. !t C«) Meteren 11. Hoek, f. 37 verf. . :, Xf) Refol. HoU'. 5 Juny 1566. U. <2.z. (1) Da Penningkjes en napjes, van weiken wy fpree-
ken, worden nog, by de Liefhebbers van zulke zeldzaamheden, bewaard. Men vindtze afgebeeld, by G. van Loon, Nederl,- Hiftorie - penningen, !• Deel, bl. 83, 85. |
||||
|
XXII. Boek. H IST O R I E. 15!
den gefchreeven (g), reeds kennis gekree- FiLmïïf
gen, dat men, ten Hove, vreesde voor eeni- 156&'_, ge ppfehudding: waar tegen elk de wagt be- volen werdt. Doch toen men, naderhand, hier, het inleveren van 't Vertoog der Ede- len en der byzondere Staaten vernomen hadt (&), en, federt, ook het openlyk prediken der Onroomfchen in Holland, zo wel als elders, was aangevangen (/), beiloot men, in Hooi- maand, ook opfehorting van Inquifitie en Plakaaten, en het inftellen ecner nieuwe or- de op 't iluk van den Godsdienst, by raade der~ algemecne Staaten, van de Landvoog- desfe te verzoeken. Amilerdam alleen nam egter geen genoegen in dit beiluit (k). De Ontwerp geheime Raad hadt, kort na 't inleveren van eener 't Vertoog der Edelen, eene Moderatieoimaa- ff° "s'a' tiging der Plakaaten ontworpen (f) , die, fe- maati- dert, door de Landvoogdes, de Heeren, en ging der die van den geheimen Raad zelven, verbe- Pt«**- terd was; waarna Egmond en eenige ande- ren hadden voorgeilaagen, om dezelve, by voorraad, vast te ftellen en af te kondigen. Doch alzo fommigen, hierop, verftaan had- den, dat men, zonder uitdrukkelyken last des Konings, zo verre . niet gaan mögt, en dat ook de maatiging zelve geen genoegen gee- ven zou, zo ze, alleen op 's Konings naam, buiten bewilliging der algemeene Staaten,' werdt ingevoerd; hadt men beflöoten, 't ont- werp !&Q ßy Sï>R U. Boek, U. ,40 [art. ;^ . • A
(?i) Refol. Hol!. 21 April iRÖtf« bl. tf.
■4i~) Refol. Holl, 6 Ju'.v 156S. tl. 26. Ck) Reibl. Holl. 16 Juh^. 15(16. bl..29... . CÓ ViGUus ad,Hopferum Epift. VU. p. 259. ;/,, |
|||||||
|
K4
|
|||||||
|
t
|
|||||||
|
152 VADERLANDSCHEXXn.Boek:
FiLiPstll werp derzelve den Koning niet flegts, maar
. I5<^ ook den Geregtshoven der byzondere Land- ' ""fchappen toe te zenden, en ten zeilden tyde, den byzonderen Stadhouderen last te gee- ven, om het deti Steden onder hun bewind mede t$ deelen, en derzelver goeddunken daarop t-e verftaan (m). In gevolge van dit Jtefluit, hadt de Stad Amfterdam, onder an* dere Steden in Holland, by brieven der Landyqqgdesfe zelve van den tweeden van Bloeimäand, ook kennis gekreegen van dé ontworpen" Mod.■.-ratje; fchoon het ontwerp zelf, twee maanden laater, nog niet in Hok land gekomen was. Haare Gemagtigden ter Dagvaart fternden, hierom, dat men alleen- lyke.eri Affchrjft van djt ontwerp behoord© te verzoeken, waarby men. egter voegeri mögt-de Bede, dat Holland niet boven ande- re. Xanden met de Inquifltié. mögt worden belasty Doch men hieldt zig aan 't gevoelen der meerderheid., wordende Qttóvan.Egmond^ Hsere vanKeenenburg, ^is, 't Verbond derE- deleh;getekend hadt, en *4dria,art, ileere van Mathenes^ uit de Hollandfche Edelen, en twee uit ieder der groote Steden, benevens den Advokaat, gemagtigd , om 't Verboog der Sta.aten ten Hove in te leveren («}. " De Ge. Doch naauwlyks waren deeze Gemagtig- magtig» den te Brusfel gekomen, of zy vernamen, den van <iat hun Ve$oog daar reeds eenige dagen, be- maakeld kend, geweest 'en gelezen was. De Raadsheer eenige Coebel, die d^n Advokaat van den Eïn- ~' ö -v \ ,- .'• ;i.v, "de (m) Hopperiis Ihr. ITt. Ch. TI. p. 75.
Qn) llefol. Holl. t$ July 15SS. R; ïp, 30»'
|
|||
|
XXII. Boek. HISTORIE. 153
|
||||||
|
de hadt aangediend, hadr'er zelfs bygevoegd FiupsIH
3, hoe dit Vertoog bevonden was van gely- 1566. -, ken inhoud als het Veizoekichrift der E- 'T" „ delen, die men Geuzen noemde', en wel- rjngen ia j, ker bedryf, by den Koning, zo kwalyk ge- 't Ver- „ nomen was, dat zy gevaar liepen van in t°°g de? s, zyne hoogfte ongenade te zuilen verval-Stiacen* „ len." Voorts , gat' hy m bedenken, of de S:aaten, met het inleveren van hun Vertoog, het bedryf der Geuzen met billykten, en zig dus ook aan gelyk gevaar met hen bloot Hel- den. En treecLnde in het onderzoek van het Vertoog zelf, merkte hy aan „ dat -er eene' „ vryheid in begeerd werdt, die 't Land j, voor allerlei verleiders en kwaaddoeners „ open ftellen moest: ^Avaarom het inkomen „ van vreemde Leeraaren, het openlyk pre- ,, diken, de opfehuddingen onder de ge- j, meente, en andere zwaarigheden, die 'er uit j, te wagten waren, den Staaten zouden wor- „ den1 te last gelegd." Ten beflüite, zeide - hy y, dat hun Vertoog geene vrugt doen zou, „ alzo zy geen ander antwoord van de Land- M voogdesfe te wagten hadden, dan den Geu- „ zen reeds gegeven was (o)." Alle deeze redenen ftrekten, om de Gemagtigden van Holland af te fchrikken van het inleveren van hun Vertoog. Ook bragtenze te wege, dat. 'er eenige verandering in gemaakt werdt. De Prefidènt Viglius en de' Graaf van Eg- Egmond* mond zelf, dien zy 't, yerande.rd, vertoon-e« vi- den, vonden ''er egter 'geen genoegen in;glius,nee* maar hielden hun voor „dat zy, met hungeen ge, „ Ver-noegeu
t 00 Re'"1?'- Holl. 25 ?«<&- 1566. bl. 30. ill. |
||||||
|
K 5
|
||||||
|
I54V ADERLANDS CHE XXII. Boek.
FiupsIII „ Vertoog, den brand niet blusfchen; maar
'566' n veeleer nog meer ontfteken zouden. Dat „ men reeds, na hun belluit tot het overle- „ veren van zulk een Vertoog, het openlyk „ prediken, in Holland, hadt zien beginnen. „ Dat het hun werk niet was^ over de Pla- „ kaaten des Konings, te redentwisten; met „ diergelyke redenen meer." Voorts onder- ftonden zy „ wie de Staaten befehreeven - „ hadt, om op dit Vertoog te raadpleegen? Waarfchynlyk was dit door den Advokaat gefchied (/>)• Nog vroegenze „ hoe de „ Heer van Brederode in die Dagvaart ge- „ komen ware (a), en of men den Raad van „ Holland en den Stadhouder van 't houden „ derzelve, vooraf, kennis gegeven hadt?" Al het welke de Gemagtigden der Scaaten zo verlegen maakte, dat zy 't verzoek om opfchorting der Plakaaten, en om 't raad- pleegen der algemeene Staaten uit hun Zy tere- Vertoog lieten, en het dus, merkelyk ver- re" uêer an^erc^ •> overleverden. De veranderingen veran- werden, federt, door den Stadhouder, den devd, o- Prinfe van Oranje, goedgekeurd (#). En zelfs, ver. voor deeze reize, door de Staaten in den dental Haage, hoewel men 't den Gemagtigden te hun gantsch niet wel afnam, dat zy hunnen last te
O) Zie Refol. Huil. i6 Maart 15(16. tl. 11.
(?) Refol.'Holl. 27, a8, 29, 30 July l Aug. 1566. U. 32,
83> 34- (2) 't Schynt, dat deeze den eerften voorflag, tot
het inleveren van het Venoog, aan de Staatenvan Hol- land gedaan hadt. Hy en de Graaf van Egmond wer- den, ingevolge van een ßeiluit, eerst voor driejaaren genomen, op alle algemeene Dagvaarten van Holland, onder de Edelen, befehreeven. Re/el, Holl, 22 May 1553. bl. 13. |
||||
|
XXII. Boek, HISTORIE. 155
te buiten waren gegaan, en 't ook zeer vreemd Ftuntil
vondt, dat het Vertoog reeds ten Hove be- 'S^S. kend was geweest, eer de Gemagtigden daar ~. T zyn konden. Men verbondt, hierom, elkan-afnee_ deren, de Befluiten der Vergaderinge gehei-men, mer te houden. Ook werdt verklaard, dat de Gemagtigden der Staaten, als vertoonen- de de Staaten zei ven niet, voortaan, den last, hun medegegeven, niet zouden hebben te overfchryden (r). Het antwoord der Land- voogdesiè op het Vertoog van Holland fchynt niet gunftig geweest te zyn; doch ik vind niet aangetekend , waarin het beftaan heb- be (0-
Ondertusfchen was, al terftond na 't ont- XVlil.
werpen der Maatiging, beflooten, Joan van^1^"^
Glimes, Markgraaf van Bergen', en FloristignjnMj van Mommeranci, Heer van Montigni, met Spanje hetzelve, naar Spanje te zenden, om 's Ko-gezoü-" nings goeddunken daarop te verftaan Q).ülia- Zy ftonden reisvaardig, toen Bergen, zyn been in de kaatsbaan bezeerende, voor ee- nen tyd, verhinderd werdt, de reize te doen (¥). Montigni trok , derhalve , vooruit; doch yernam, uit den Spaanfchen Gezant te Parys,' zo veel van 's Konings misnoegen o- ver 't Verzoekfchrift der Edelen, dat hy be- rouw kreeg van 't aanvaarden des Gezant- fchaps. Zig egter met geene uitvlugten dur- vende behelpen (v~), vervorderde hy zyne rei- ze {h Refol. Holl. 23 Aug. 1566. U. 38.
f.r) Reföl. Holl. p, 23 Aug. 1566. hl. 36, 39.
( ü") Hopperus Livr. III. Ch. H. p. 76.
f«) Bor II. Boek, bl. 44 [62].
Qvj Hooft III. ßoex, hl. 80. - /
|
||||
|
ts<$ VADERLANDSCHE XXILBoek
Fiupslllze, en kwam, in Zomermaand, aan, te Madrid
* /tffr (V). Bergen volgde hem eerlang. Doch 't **~ " heeft geen van beide mogen gebeuren, hun . Vaderland weder te zien.
'sKq- Filips, vooraf verwittigd, dooi de Landr nings voogdesfe, van hunne komst (V), hadt, nog yven* vroeger, kennis gekreegen van 't ongenoe- gen van Oranje en Hoorne, die onderligt waren, dat men hen, by den Koning, val- fchelyk bedraagen. hadt; en hierop geant- woord, dat hy hen onder zyne voornaamfte en getrouwfte vasfalen rekende. Voorts hadt hy, op, nieuws, beloofd, ten fpoedigften her- waards te zullen keeren, der Landvoogdesfe egter, op 't ernftigst, aanbeveelende de be- waaring van 't Katholyk geloof, door de be- ^?y,Jef" kwaamfte iniddelen, zonder dat de algemee- aigemee-ne Staaten vergaderd werden. De Koning ne Staa- hieldt deeze vergadering zo fterk tegen, teri ten te deele, om dat hy den Staaten de eer niet gee- vergade- ven wiide5 van hun, op 't ftuk der Plakaa- ten, welk hy oordeelde zyne Hoogheid te betreffen, te raadpleegen, ten deele, om dat hy wel wist, dat de voornaamften tot zagt- heid neigden, 't welk, als zy vergaderden, bekend moest worden onder 't volk, en ge- fchaipen ftondt oproer te verwekken. De belofte van 's Konings overkomst werdt voor het troostelykfte deel van zyn fchryven ge- houden. Ook werdt zy den voornaamften 'Sleden bekend gemaakt (y). Doch men vlei- de (w~) Metbren II. Boek, f. 38.
O ') Hupperus Li.r. 1U. CA. Hl. p. 78.
(y) Hopperus Liyy.'lU. C/t. II. p. 76, 57*
|
||||
|
XXÏLÊom. HISTORIE. i$/
de 'er zig tevergeefs mede. Zy werdt nim-Fittfslll
nier voltrokken. -}^' De Nederlandfche Gezanten werden, in XIX *
Spanje, in 't eerst, minzaamlyk bejegend. Handel Montigni hadt, zo dra hy aangekomen was, ling vaa den Koning zynen last geopend, die in twee Bergen punten beftondt. „ Ee'rflelyk, möest hy het ?^?*" „ affchaffen der Inquifitie en de maatigihg Spanje. „ der Plakaaten verzoeken (z), volgens het inhoud i, ontwerp, te Brusfel gemaakt, welk hierop van 't „uitkwam. Dat de Leeraars, bewindsluiden, ^j^j* ,, ichryvers en aanhouders van vérgaderin- deratie. „ gen van den oiiroomfchen Godsdienst, be- ^, nevens zulken, die openbaare ergernis ga- j, ven en hoofden der nieuwe Leere her- „ bergdeiH met de galge, geftfaft zouden j, worden, en hunne goederen verbeurd, „ daar 't de Handvesten gedoogden. Die hun- „ ne Kettery verzaakten zouden 't zwaard ,, krygen, en hunne Erfgenaamen hunne j, goederen. Aan gemeene en boetvaardig© „ Ketters % zou genade beweezen; doch de „ onboetvaardigen zouden, met ballingfchap,; „ geftraft worden, blyVende deezen nogthans; ,*, hunne goederen bezitten, mids zy ze hun- „ nen wettigen erven nalieten: maai' zy zou- „ denze verbeuren, zo zy ondernamen an- „ dere Ingezetenen te verleiden. De Her- „ doopers alleen, geen berouw toonende, „ zouden hunne goederen verbeuren , daar „ verbeurte plaats, hebben kon. Daar 't an- „ ders gelegen ware, zouden ze terftond aan „ hunne erfgenaamen vervallen. Hervallen' ,, Ket-
O} Hopperu« Livr, ïï% Ch. in.j». ?S%
|
||||
|
——■«■■
|
||||
|
&ßß VADERLANDSCHE XXII. Boek.
rtttwsIII „ Ketters, mids op nieuws berouw tooneri-
,1566. M de, zouden met ballingfchap geftraft wor- ~~~"!Si „ den; doch Herdoopers, in zulk een geval, , i „ niet zagter dan met de dood (V)." Mon- tigni bragt de meening der Staaten van Vlaan- deren , Artois en Henegouwen met zig, op 't ftuk der Maatiging: die der Staaten van Luxemburg, Namen en Doornik werdt hem nagezonden. Doch 't oordeel der Geregtsho- ven kwam niet in Spanje: en dat der Staa- ten van Gelderland, Holland, Zeeland, U- , trecht. en Friesland werdt nimmer gevraagd. Stree- fe 'c vorderen van 't gevoelen der andere ken, om Staaten, waren, volgens gewoonte, de ge- de Staa- ringften en dienstbaarften, gelyk Henegou- Maatf wen en -artois , eerst aangemaand; op dat ging £e men de voornaamften, vooral dié van Vlaan- doen deren, te ligter winnen zou (£) : vallende het goedkeu- aanftootelyker tegen te fpreeken, 't gene an- rcn' deren reeds hebben toegeftemd. Ook hadden fommige Staaten de beraamde maatiging zei-, ye verworpen, begeerende zig aan de Pia-., kaaten te houden, zo als ze lagen. Anderen, hadden dezelyen, met eenige verandering , goedgekeurd (V). Doch als't gemeen de lugt kreeg van de middelen, welken men gebruikt hadt, om de Staaten in te leiden, vreesde elk, dat men de Landzaaten, door eene zogenaam- de verzagting der Plakaaten, zogt te verftrik- dle den ken: en noemde men, omtrent deezen tyd,de »aam van Maatiging of Moderatle, fchimpswyze, Moor- Moordt- feratie fym Montigni hadt egter bevel, om krvfft ■ " •*■■'' CC**
J* («) B°R H. fioik. hl. 45 [6*1.
(b~) Meteren II. Bork, f. 3«.
(c~) II.ipPERiis /ihr, UI. CA JU. p. 78. (_d) Meieren Ui lioek,f, 38. |
||||
|
XXII. Boek. H I S T O RTE. 159
éeu ontwerp, welk hier zo weinig genoegen FilupsUI
gaf, in Spanje, te doen goedkeuren. Het is66* tweede hoofdpunt van zynen last beftondt, in '_ het verhandelen van verfcheiden' byzonder-
heden, met naame „ van het wantrouwen, •„ tusfchen zyne Majefteit en veele Neder- ,j landfche Staaten, van de veranderingen „ in den Raad van Staate, eertyds door den „ Graave van Egmond voorgcflaagen , en „van 's Konings reize naar de Nederlan- „ den." Terwyl hy en Bergen, die na hem kwam, in Spanje handelden, namen zy, nu en dan, de vryheid van 's Konings Raaden voor te houden: „ dat de opfchuddingen in CWaak „ de Nederlanden , voornaamlyk , ontftaan der Be- „ waren uit de Brieven zyner Majefteit, op*°ertfn' ^ 't ftuk der Inquifitie en Piakaaten. Datbegr;p „ de kwaal niet te helpen ware, zo men de der Ge- „ Inquifitie niet affchafte, en de ontworpen' zanten in „ maatiging en eene algemeene vergiffenis sPanJe- „• toeftondt. Of de Bondgenooten, die alles „ by raade der algemeene Staaten wilden af- „ gedaan hebben, dan nog te vrede zouden „ zyn, konden zy niet verzekeren. Dit wel, „ dat de Heeren" meenende Oranje, Eg- mond , Hoorne en misfchien nog een of twee, „ beflooten hadden, zo de Koning hierin be- „ willigde, zig te bevlytigen, om de beroer- ,j ten, of door onderhandeling van eerlyke „ luiden, of zelfs, zo 't rioodig ware, door „de wapenen, te ftillen.. Ook behoefde zy- „ ne Majefteit zig dan met de reis naar Ne- $ derland niet te verhaasten, konnende de- „ zelve veilig verfchooven worden, tot dat '1 - ' » de |
||||
|
ïëö VÄDERLANDSCHE XXVI. Boek;
htipslll wederom onder zyne gehoorzaamheid bege-
l577' ven hadt. Op den agttienderi van Oogstmaand,, * ""reedt hy ter Stad in, van enkelen Hofftoet' verzeld. Pas voor 't inryden der Tollefteeg- poorte , vloog 'er een prop uit eene ligtcbus, die, ter eer'e zyher Doorhigtigheid, afge- fchooten was, in 's Prinfen koets, 't welk de Prinfes dermaate ontftelde, dat zy haaren Ge-: maal óm den hals vloog, roepende, wy zytt verraaden! Doch de Prins, ziende wat het ■Ware, ftelde haar fpoedig té vrede. Zyne Doorlugtigheid bleef te Utrecht, tot op den êen-entwintigften , en vertrok , met genoeg- zaame verzekering, dat de Stad en 't Stigt zig wel haast wederom onder zyne gehoor- zaamheid begeevert zouden (o). Ook gelukte *t Stigt dit, in Wynmaand. De voldoening, die dé ontvangt Stad en het Landfchap van den Prinfe ont- voidoe- vingen, begreep, onder andere punten „ dat dmPrin-9' ^e l^001T1fche Godsdienst onverkort bly- fe>. „ ven zöü, dat de Prins, met zyn gezin, ten „ allen tyde, in de Stad zou mogen komen 5 „ doch zonder Krygsvolk, ten ware de bur- „ gery hiertoe bewilligd hadt: ook zonder ,, eenige Leeraars, tot het pleegen van on1 „ roomfche oefeningen. Geestelyke begifti- s, gingen moesten niet dan aan Roomschge-1 „ zinden gefchieden: de voornaamfte Amp- „ ten, niet dan by goedvinden der Staaten, „ begeven worden. De Prins hadt de hand- ,, haaving der vryheden op' zig te neèrhen, efi ,, 't Regtsgebied des Aartsbisfchops onver- 5, kort te laäteiii Tot liet invoeren van bë- 3, zet»
(«5 Bu X. Bock-, il, 2=1 [830.]
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. itff
.», zetting, zouden de Staaten verlof moeten FrurslH
„ vraagen : die op 't ftuk der munte zulke 1577* ,3, orde zouden mogen Hellen , als hun best -~*~—* „ 'geviel. ' De Prins zou den Amptenaaren „ de Ampten , die zy van 's Konings wege 5, bekleedden, behouden haten , en zig, in „ 't Stigt , geen meer gezags aanmaatigen , ,, dan hy 'er, van ouds, gehad hadt. Stig- „ ting van ftcrkten zou niet, dan by wille ,, des Konings, of der Staaten van Utrecht j 3, of der Plaatfe, die men Herken wilde, ge- „ fchieden mogen. Het tegenwoordig Ver- „ drag zou onderhouden worden, zo lang 't 3, land van Utrecht onder den Prinfe of des- 5, zelfs nazaaten ftaan zou , of zo lang "er, 5, volgens de Gendfche Bevrediging ^ die „ men in volle kragt liet, geene andere or- ., de geraamd werdt, by de algemeene Staä- „ ten." De Prins verzogt den Staaten van Holland ch Zeeland dit Verdrag te bezege- len , gelyk gefchiedde. Doch die van Bom- mel , beweerende dat veele punten van het- zelve met hunne Landregten ftreeden, - maak- ten 'er zwaarigheid in, fchoon zy-zig gene-, gen verklaarden, om, nevens hunne bondge* nooten, den algemeenen vyand wederftand te bieden (/)). . Na 't verzekeren vati Antwerpen, hadden . Xil.
de algemeene Staaten niet verzuimd, zig ook De a,8** van andere plaatfen meester te m'aaken* Het g^!j"een Hoogduitsch vendel van den Kolonel Fokker verzeker was uit Antwerpen geweeken naar Bergen op ren zig_ Zoom , daar nog twee vendels lagen van hét Yan 8* yPlf een °f
ACAI- »ooi*.. Cp) Bos. XU Boekt bh zcoetfzï [893 enz.}, *<"««<*
Vil» De§l* L i,,„
|
|||||
|
<
|
|||||
|
itfa VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
||||||||||||
|
Fiupsllizelfde regemcnt: Fronsberg, met drie zyner
1577- vendelen, naar Breda, dat 'er nog drie inhadt. ---------De Staaten zonden den Heer van Champagnei,
met eenen kleinen hoop volks, naar Bergen,
waarvan hy zig, na 't inneemen van het Huis te Wouw, fchier zonder flag of floot, mees- s ter maakte (<?). Toen, zig vereenigd heb- bergen, bende met den Graave van Hohenlo, rukt hy
Thoolen voor Steenbergen en ïhoolen, uit welke Plaat- en 'sHer-fen hy de Hoogduitfche bezetting, insgelyks, ^og5e"" vertrekken deedt. In 's Hertogenbosch, la- |
||||||||||||
|
g
|
'->
|
en vier vendels van den overleeden'Graave
|
||||||||||
|
van Overftcin, die de Stad, by minzaam ver-
drag, ruimden. De Prins Hierna, toogen Hohenlo en Champagnei van O- naar Breda , dat van alle kanten beflooten ranje wcrdt. De Kolonel Fronsberg hadt eenen zy- neemt_ ner Hopluiden gezonden naar Namen, om last doorUst' van ®on Jan* ^e Hopman werdt, in 't we-
* derkeeren , opgeligt, en te Geertruidenberg by den Prinfe van Oranje gebragt, die, door vraagen en hervraagen , uit hem kreeg, dat liy belast was met een briefje van Don Jan aan Fronsberg. Men tornde het, uit zynen broeksband, opende 't zegeltje van lak, be- hendiglyk, en vondt het te beftaan, uitflegts zes regeltjes, in fyfcr gefchreeven, meteene zeer fyne penne, op een ftukje dun postpa- pier, langwerpig vierkant, als een vingerlid: het behelsde eene vermaan ing , om de Stad nog twee maanden te houden, onder belofte van ze, binnen dien tyd, te zullen-ontzetten. De Prins , zyn voordeel willende doen met dee-
(?) Bor XI. /lock, lil. 27-. [S.Ó5.J.
|
||||||||||||
|
XXVL Boek. HISTORIE. 163
deeze ontdekking , doet, door Meester Wil-Fiuvslib
lern Silvias, vermaarden Boekdrukker te Ant- 1577- werpen , doch onlangs tot Drukker der Hol- "*"" landfche Hooge Schoole, te Leiden, bevor- derd ( r ); die des Landvoogds hand net wist na te bootten, een diergelyk briefje fchryven en ondertekenen , vervattende last, om de ' Stad, ten beste mogelyk, op te geeven, alzo 'ar geen ontzet te wagten was. 't Briefje werdt, met het zelfde zegeltje, dat menonbefchadigd hadt weeten te houden, en met wat heet lak, toegeplakt. De Hopman liet zig , door de belofte van een' gouden keten ter waarde van vierduizend guldens, en van dienst onder den Prinfe voor hem en zyn vendel, bekooren, om het briefje, waarvan hem de inhoud bekend gemaakt was , aan Fronsberg ter hand tortel- len , en door de Stad te verfpreiden, dat het ontzet verre te zoeken was. Hy doet het. De gantfche bezetting raakt in roere. De Prins, Zynen iïag waarneemende , doet haar vryen uittogt met haaren Overfte, doch zonder be- taaling , aanbieden ; of twee maanden foldy, mits zy 't overige den Staaten kwytfcholde, en haaren Overfte in 's Prinfen handen liete. Zy kiezen 't laatfte. De Stad en Fronsberg werden den Prinfe geleverd, op den vierden van Wymnaand (*). Midierwyl, hadden die van Antwerpen , De Kas-
ter vergadering der algemeene Staaten , ver- teilen t® lof verzogt, om het Kasteel, dat hun reeds Antwer- meer dan eens gekweld hadt, te mogen lieg- ^"„a }« ten. Utrecht,
tO Refol. Holl. 8 jfuny 1577. bl. 5P9,
CO Kor XI. Biiek, tl. 274. [856.]. |
|||||
|
L 2
|
|||||
|
ï64 VADERLANESCHE XXVLBöëk.
'FftTfsIIl ten." Die van Holland en Zeeland hadden,
I577~L toen du verzoek gefchiedde, juist ftem ter të Gouda algerneene Staatsvergaderinge verkreegen^ te- en op gen den zin der Geescelykheid. Met hunne andere {temmen , werdt de bewilliging in ,'t verzoek, Piaatien $ev Antwerpenaaren overgehaald : waarop de pen. Burgt \ terftond, geflegt werdt., tegens 't ein- de van Oogstmaand. Het beeld des Hcrtogs van Alva, om verre geworpen ten tyde van Requefens, lag ergens in eenen hoek 5 waar- uit, het nu voor den dag gehaald en t'eene* irraal verbryzeld werdt. Die van Gend, ins- gelyks, by meerderheid van ftemmen, ver- lof bekomen hebbende, tot het afwerpen van den Burgt aldaar, vielen aan 't werk, op den eerften van Herfstmaand. 't Slot Vreden- burg, te Utrecht,, welk men,, reeds kort na 't verdryven der földaaten , hadt beginnen af te. breeken 5 doch,'t werk, federt, geftaakt, op vermaaning van 't Hof aldaar, werdt nu ook, met verlof der algemeene Staaten, ten gronde toe, geflegt. Te Rysfel, te Valen- chyn en op andere plaatfen, werden de Kas- teelen, insgelyks, afgeworpen (*). Doch te Doornik, daar de Bevelhebber op % Slot woonde , en te Kameryk, dat onder 't Ryk behoorde, liet men de Kasteelen in wezen, 't Slot te Gouda, dat, in 't jaar 1438, geftigt was, werdt, omtrent deezen tyd, in gevolge van een befluit der Vroedfchap ; doch zon- der dat men 'er van de Staaten of Raad ver- lof toe verzogt hadt, terwyl de Slotvoogd „ Heer van Zwieten , zig binnen Viane ont* hield t: si
(O BoR XI. Boek, il, 274. [855.].
|
||||
|
XXV*. Boek.' II ISTO'RIE. 165
Weidt, insgelyks , om verre geworpen («). FxlipsIII
' Ten deezen tyde, raakte, te Groningen, 111 lS77'
hegtenis Francois Majars, die, door den Heere ThT""** van Billy, welke, federt het Verdrag met Don Aanflag jan van Marche in Famine, geilaakt was, ge- van Bifiy bezigd werdt, om hem den weg te bereiden tot °P ür<> de verlooren' Landvoogdye , waarin hy zig, "J,nfe™ „. met geweld, dagt te herftellen (j>). Wybe waardgu* van Goutum kwam , kort hierna, waarfchyn- 3yk door befiel van Billy, met honderdender-* tig man, op 't Vliet, eene voorftad van Leeu- waarden , en wist, eerlang , den Drosüiard •» Joan van Mathenes van frFybesma, zulks te beleezen, dat hy op 't Slot gelaaten werdt, . waarvan hy zig toen volkomen meester maak- te. De burgery van Leeuwaarden kogt 'er hem egter wederom af, om eene leening van dertien wecken , die drie - endertighonderd guldens beliep. Men fprak.toen ook van 'ü Slot om verre te haaien ; doch liet het na, ter oorzaake der afwezendheid van den Stad- De Heer houder, Heere van Villc ,, die, eerst, gelyk van Viiie veelen , zyn Hof gemaakt hebbende by Don If^ Jan ; na 't gebeurde te Namen , de zyde der ^er vats" algemeene Staaten gekooren hadt, door hen Fries- tot vasten Stadhouder over Friesland, Grp-^nd». ningen , Drente , Twente en Lingen aange- ?er°nm* fteld , en voor 't uitgaan van Herfstmaand, Dnj'nce in Friesland wedergekeerd was. Hier, twee Twente* vendels Hoogduitfcheo van Bosfus, regement, en ^in- liggende in de fchanfen te Oostmarhorn, in g€;n» de Lemmer , te Slooten , te Makkum en te Min-,
(«0 Ror XI. Boek, il. 308 l_6osl.
(vj R. Fr^singa Memur. in CJer.. Dumbab 5 Ajial, 5!U:»*
T «
|
||||
|
ï66 VADERLANDSGHE XXVI. Boek.
FiupsIII'Hinloopen , met toezegging van eenige be-
1577. taaling , vergenoegd , en tot vertrekken be- i.....' " woogen hebbende, deedt hy deeze fchanfen
flegten, {teilende, daarna, de Friefche boeren
in't geweer., onder eenen Hopman in elke Grietenye : 't welk hem , egter, in Gronin- gerland, daar hy 't ook dagt te doen, niet gelukken wilde (w). De Burgten te Leeu- waarden en te Groningen werden, wat laater, insgelyks geflegt (x~). XIV. De algemeene Staaten hadden , ondertus- De alge- fchen, een Leger famen gebragt, welk zig, te
meene Wavere, in Brabant, nederfloeg. 't Voetvolk verzahne- ft°ndt onder Filips, Graave van Lalaing, de len een Ruitery onder Robert van Melun, Burggraave Leger, van Gend : tot Veldmaarfchalk was gefield Anthoni van Golgmes , tot Overfte van 't ge- fchut Valentyn van Pardieu, Heer van la Motte. Voorts zogten de Staaten ook volkinDuitsch- land te werven, werwaards zy de redenen, S«an waarom zy zig tegen Don Jan gewapend had- Dukfche ^en» omftändiglyk, hadden.overgefchreeven. hulp. Hertog Joan Kazimir, Paltsgraaf aan den Ryn, beantwoordde hunne brieven, met veel blyk van toegenegenheid; doch riedt hun den Prins van Oranje te kiezen tot hoofd der Regeerin- ge (y) : en 't bleek welhaast, datdcezeraad, Zoeken V fommigen, ingang gevonden hadt, onder- De Staaten van Holland en Zeeland, om- ftand in trent deezen tyd , te Haarlem , vergaderd , Holland ontvingen , aldaar , de Gemagtigden der ah |
||||||||||
|
land.
|
e* gemeene Staaten ,, verzoekende om onder-.
|
|||||||||
|
ftand,
O") Ror XI. Boe!:, hl. 283 [869].
£x) II, Fresinc-a Memur. in G?r. Dumïar, Anal. Tauh
lllg p, a3. :, (y) Ror XI, Bock, il, 28ö, [873].
|
||||||||||
|
XXVI. Boek. H I S T O R IE. i67
ftand , ten minften van honderdduizend daa- FiupsIII
Iers , door Holland , en honderdduizend gul- 1577- deus , door Zeeland , in alleryl, op te breu- —— gen. Doch men boodt hun llegts honderd- en vyftigduiz end guldens in 't geheel, voor den tyd van agt maanden, onder zekere voorr waarden ; zonder dat my gebleeken is , of deeze aanbieding aangenomen zy. Maar de algemeene Staaten, nu verftaan hebbende , dat Don Jan de vertrokken' Spanjaards we- der te rug ontbooden hadc, begonden 't oog- te wenden naar den Prinfe van Oranje , en te overleggen, of 't niet geraaden ware, hem in Brabant te nodigen, De Prins hadt veele vrienden onder de algemeene Staaten, met naame onder die van Brabant, liy onthieldt zig , ten deezen tyde , met bewilliging der Staaten van Holland en Zeeland (z), te Geer- truidenberg, om „ van naby , op de zaaken van Brabant te letten , en te werken onder de leden der algemeene Staatsvergaderinge. Zyne fchepen hadden Antwerpen, een voor- naam lid van Brabant, onlangs, verlost van de Hoogdukfche bezetting: waardoor hyzig, nog dieper dan voorheen , gedrongen hadt in de gunst der Gemeente, 't Was ook te vermoeden, dat Holland en Zeeland, in wel- ke gewesten, de Prins groot gezag hadt, zig meer aan 't voorftaan der gemeene zaakei zouden laaten gelegen zyn , als men hem in hooger bewind ftelde. 's Prinfen vrien- den dan en anderen drongen , by meerder- heid van ftemmen, tegen eenigen, die in hun- nen voorflag geenen iinaak vonden , ter al- ge-
O) Refbi. HoH. 9 Aug. 1577. tl. 166.
L 4 '
|
||||
|
ï6i VADERLANDS CHE XXVI. Boek,
|
||||||||||||||||||||
|
gemeene Staatsvergaderinge , door, dat men
hem naar Brabant behoorde te doen komen. De Abt van S. Geertruids , Cuampagnei , Leoninus en de Advokaat Liesveld werderr naar Geertruidenberg gezonden : daar zy 't gemelde verzoek aan den Prinfe deeden. Zy voegden 'er by „ dat de vyanden der ge- |
||||||||||||||||||||
|
Fiupslll
1577'
Zy ver-
zoeken den Prins van O- ranje in Brabant ie kö- rnen. |
||||||||||||||||||||
|
>>•>
|
meene welvaart hem en den Staaten van
|
|||||||||||||||||||
|
„ Holland en Zeeland nagaven , dat zy 't,
,, op 't verlaaten van den Koning en 't ver* „ anderen van den Godsdienst, gemunt had- „ den : welk uitlïrooifel men niet beter leu- 5, genftraffen kon, dan door het toelaaten ,, van den Roomichen Godsdienst, in alle „ Steden van Holland en Zeeland , die zulks 3, begeeren zouden, en niet flegts in zulken, ,, die't, onlangs, by byzonder verdrag, be- „ dongen hadden. Dit verzogteri ze dan op „ den Prinfe en op de Staaten, en te gelyk ,, belofte , dat zy geene verandering in ge- „ looüszaaken , binnen de Roomschgezinde „ Londen , gehengen zouden ; maar veeleer .', alle nieuwigheid helpen weeren , volgens „ de Gendfche Bevrediging." De Prins ant- woordde , ichrif telyk „ dat hy zig, op zyne |
||||||||||||||||||||
|
■■>•;
|
overkomst in Brabant, waarnaar hy be-
|
|||||||||||||||||||
|
tuigde zeer te verlangen , vooraf beila-
den moest met de Staaten van Holland en Zeeland. Omtrent het verder uitbreiden van de vryheid der Roomichen, zou hy zig houden aan het Gendfche Verdrag, Maar alzo Holland en Zeeland alle nieuwigheid in dit ftuk hadden uitgedongen , tot op de Vergadering der algemeene Staaten , ver- zogt hy, dat men in aanmerking name, hoe „ kwa-
|
||||||||||||||||||||
|
»5
|
||||||||||||||||||||
|
SJS
|
||||||||||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 169
„ kwalyk 1 em voegen zou , deswege , iets FilipsIII
„ te belooven , zonder de Staaten dier twee 1577°
„ Lundichappen, vooraf, te kennen. Wel "^
„ Icon hy, voor zig zelven en voor de Staa-
„ ten van Holland en Zeeland toezeggen ,
„ geene ftoornis der gemeene rust of des
„ Roomfchen Godsdiensts , noch invoering
„ eeniger nieuwe oefening te zullen gedopgen i
„ laatende hy , voorts , aan de algemeene
„ Staaten , boven welken hy zig geene heer-
„ fchappy zogt aan te maatigen, hierop, zul-
„ ke orde te itellen , als zy, overeenkomftig
„ met de Gendiche Vrede , zouden goedvin-
„ den; welke orde hy niet ongeftraft zou laa-
„ ten overtreeden ( a )."
Met dit antwoord, vertrokken de Staatfche
Gezanten, De Prins ftelde hun verzoek den Staaten van Holland en Zeeland voor. Tot de reize naar Brabant, hadt hy zig? kort na de aankomst van Don Jan, reeds genegen ge- toond, en zulks den Staaten, in Wintermaand des jaars 1576 , te Middelburg , verklaard. Men hadt toen klaar genoeg laaten blyken , dat men hem noode zou zien vertrekken. Doch, zo hy'er toe befloot, verftondt men, dat de Regeering , in zyn afwezen , itaan zou aan de Gemagtigden' der Staaten , met den Raad nevens zyne Doorlugtigheid, dien der Geldmiddelen , en dien der Admiraliteit, Ook begeerde men, dat de Prins eenen Ste- dehouder zou aanftellen, die 't beleid hebben 20U van de zaaken des oorlogs, naaf een Be- rigtfchrift , by raade der Staaten , door den Priii-
£<Ü Bor XI. Jioek, tl. 284, 285 [Sro, 87a].
LS
|
||||
|
i/o VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
|
|||||
|
EilipsIII Prinfe , ingefteld. Tot deeze waardigheid ,
l577' floegen toen de Edelen den Graaf van den Ber- '"""""*"""ge, ofden Graaf van Hohenlo voor: de Ste- den, alleenlyk, den laatften (£). Doch het Verdrag, federt, met Don Jan geflooten, hadt te wege gebragt, dat de reis toen niet voort- gegaan was. Nu bewilligden de Staaten van Holland en Zeeland, fchoon even ongaarne, tfekuler- 'in 's Vtiri&u vertrek. Op den agttienden van waards. Herfstmaand dan, deedt hy zyne'intreedebin- nen Antwerpen , verzeld van zynen gewoon- lyken Hofitoet, benevens zyneri Broeder, Graaf Jan van Nasfau, onlangs uit Duitschland gekomen , om vergoeding te erlangen van Zyn verfchot, ten dienlïe van den Lande ge- daan C_0. Na vyf dagen toevens, begaf hy zig naar Brusfel; daar hy met veel ftaatiïe werdt ingehaald (d). XV. De algemeene Staaten fchikten , terftond ^e" hierna, met'sPrinfen goedvinden, eennieuw met zyne Gezantfchap aan Don Jan , om hem het ai- bewi'ili- leggen der wapenen , mids hy 't, insgelyks , ging, op deedt, en 't Slot te Namen ruimde , aan te nieuws, b,"eden: nog deeden ze 't vertrek der Hoogdu'it- lan. °n fcneni en andere punten vorderen: onder wel- ken ook was , dat zyne Hoogheid zig , ter- ftond, naar Luxemburg moest begeeven, om aldaar zynen opvolger af te wagten , en , midlerwyl, te regeeren , by goeddunken des Raads van Staate. Doch Don Jan hadt gee- ne ooren naar zulke voorhagen. Gok toonde hy
C») Bhr X. Bock, bh 204 l?6o],
F«) Refbl. Holl. 19, 2i Aug, 1577. tl, 187, 191.
(d) Bok XI, liosk, bl, 206 [ii^ij.
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 171
hy zig zeer misnoegd, over 't inhaalen des FiufsIII
Prinfen van Oranje. Om evenwel den han- 1577- del niet af te breeken , iloeg hy een Beftand ■ voor. De Staaten bewilligden hierin , mids
het flegts twee of drie dagen duurde, en men, binnen dien tyd , de zaaken afdeedt. De Landvoogd, hierover, op nieuws, verftoord, fchreef den Staaten eenen fcherpen brief ; Jiun verwytende „ dat zy hunnen Heere al- „ les , op den blooten naam na , beneemen „ wilden:" en, vreezende binnen Namen be- legerd te worden, vertrok hy, terftond na dit fchryven, naar Luxemburg, van waar hy den Staaten, op nieuws, weeten liet „ dat hy last 3, uit Spanje ontvangen hadt, om hun de ui- „ terfte proeven van 's Konings ongenade te „ doen gevoelen, ten ware zy van hunne 3, ftoute eifchen afftonden, en den Prins met „ zynen aanhang verdreeven (<?)•" Doch De Prins deeze hadt zig reeds zo diep in de gunst der wordt tot meeste Staaten, zonderling van Brabant, wee- „Jiw?," ten m te dringen, dat hy, op den twee - en-bjmt ver. twintigften van Wynmaand, door deeze laat- kooren. ften , hoewel niet zonder veel tegenftribbe- lens , tot Ruwaart van hun gewest, verkoo- ren werdt: aan welke verkiezing de alge- meene Staaten hun zegel hingen. Men plag deeze waardigheid , welke , niet ten onreg- te, vergeleken wordt, by die van DiEtator, onder de oude Romeinen, in kommerlyke tyden , hier te lande , en onder anderen in Brabant, aan eenen der voornaamite Groo- ten op te draagen. De Brabantfche Geichie- dq-
QO Bok. XI Esek, bl, 387 enz. [S74 enzï\°
|
||||
|
i?& VADERLANDSCHE XXVI.Boek,
FilipsHI denisfen leveren verfcheiden' voorbeelden uit
1577- van Ruwaarden , die, naderhand, Hertogen
. werden : en men wil, dat 's Prinfen vrienden
hem nu ook den weg zogten te baanen, tot
De Her- 4eeze hoogheid (ƒ). De Hertog van Aar-.
toe van &hot was , kort te vooren, door den Raad
XärfctiQt van Staate, tot Stadhouder van Vlaanderen,
wordt aangefteld, in de plaats van den Graave van
der va°n"Roeux C#)t Bl\s fchikte ziS' alles tot'eene
Vkan- onherftelbaare verwydering met Don Jan. De «lereno. Staaten gaven eene verdediging van hun ge- drag , in zeven taaien, in 't licht, by welke, de onderfchepte brieven van Don Jan tot by- laagen dienden ($). Don Jan deedt'er, eer- lang , een antwoord op fchryven, waarin hy den Staaten van wederipannigheid tegen den Koning befchuldigde, en denPrinfe van Oranje lelyke kladden aanwreef (2). XVI. Doch terwyl men dus, wederzyds, inde De par- weer was ? hadden eenigen, die den Prinfe d^TiMn- §een Soe^ ^ert toedroegen , eene verande-, ie van ' 'ring in de regeering bewerkt, die ,gefchaa-> Oranje pen fcheen , zyne Doorlugtigheid te zullen brengen yerfteeken van het Opperbewind over de dat^dc^a- mGeste Nederlanden, welk veelen hem reeds; gemetuie toegedagt hadden. De Nederlanden vonden Land- zig, na de fcheuring tusfchen ï)on Jan en de voogdy Staaten, zonder opperhoofd. Brabant, in 'C Aans- byzonder, gewoon geregeerd te worden, hertoge door den algemeenen Landvoogd, en, gelyk Matthias de meeste andere gewesten, nog niet geichikt ' ■■' toi
Cf) Stiuda üec. I. Uhr. IX. p. 502,
(ß) Hor XI. Boek, U. 303 [898]. Cti) Zie Bor Ajjtli. Suil;!;. 1. Deel, il. 151. (i) Zie Bon ül.'Boe/c, bi. aya [881.] 'en Autb. Stukk, Ss Deel, hl. liio. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 173
tot eene veelhoofdige Regeeringe , onder- FilipsIH
vondt eerst dit gebrek, en neigde, hierom, 1577. eerst, tot het ontbieden des Pruilen, die, in ~------•
Brabant, opgevoed , bekend en bemind was. ^p^e~
Doch eenige Heeren, met naame de Hertog worati van Aarfchot, de Markgraaf van Havrech, Filips, Graaf van Egmond^ en anderen, tot omtrent twintig in getal, dugtende, dat het aanzien des Prinfen , dien zy zig gelyk reken- den , hun boven 't hoofd wasfen mögt, raad- pleegden , onderling, om 't opperbewind der Landen Matthias* Aartshertoge van OosTEKRYK,en Broeder des Keizers, op te -drangen. Te jong van jaaren was deeze Vorst, en te zwak van geest, om zulk een' last te torsten. Doch men maakte .eikande- ren diets „ dat de Koning , wiens Zusters *,, zoon Matthias was, zig deeze keuze zou „ laaten gevallen ; dat de Keizer te bekwaa- „ mer middelaar zou können zyn, tusfchen 5, Filips en de Nederlanden ; dat men, veel- „ ligt, een Huwelyk, tusfchen Matthias en • '""" i,, eene Dogter van Filips, zou können be-^ „ werken, en haar de Nederlanden ten Bruid- : ' ^ „ fchat doen afftaan j dat, eindelyk, de Aarts- ,.:,4w .,, hertog, den Roomfchen Godsdienst toege- „ daan zynde , de Landen by denzelven be- „ waaren zou, 't welk men, naauwlyks, zou „ hebben te wagten , wanneer men een Ön- „ roomsch Opperhoofd verkoor." Dit, ont» worpen onder de voornaamfte Edelen , was den Prinfe reeds vocrgeflaagen, eer hy uit Holland vertrok, 't Smaakte hem luttel, iü : den beginne. Doch , verftaande , dat men den jongen Vorst eenen Raad van de voor- naam- |
||||
|
174 VADERLANDS CHE XXVL'Bowk,
|
|||||
|
FiLipsIIl naarnfte Nederlandfche Edelen dagt toe te
*5ï7« voegen, liet hy zig 't gevallen, 't Zy dat hy ' ' fchroomde , den fchyn te geeven van groo- ter gezag te zoeken, dan men hem opdroeg; gelyk hy gedaan zou hebben , als hy hadt willen beletten , dat hem een ander boven 't hoofd gefield werdt : 't zy dat hy oordeel- de , dat de toeleg reeds te veel vaarts geno- men hadt, om gefluit te können worden : 't zy, eindelyk, dat hy, gelyk fommigen wil- len , wel heeft mogen zien, dat de twee Qos- tenrykfche huizen , het Spaanfche en het Duitfche, eikanderen in 't licht flonden, en dat de haat van Don Jan tegen den Adel on- verzoenbaar gemaakt werdt. De weinige Edelen , die dit ftuk befteken hadden, gaven 'er, zonder de Staaten te kennen, den Aarts- hertoge , al in 't begin van Herfstmaand, de lugt van : die , zeer verkuist met de eer , welke hem , in 't eenentwintgfte jaar zyns . ouderdoms , opgedraagen werdt , tusfchen komtUaS ^en eei*ften en tweeden van Wynmaand, heime heimelyk , uit Weenen vertrok , zo geloofd lyk, her-werdt (£) , buiten kennisfe zyns broeders, waards. jjy nam Zynen weg over Keulen , en kwam * nog voor 't einde der genoemde maand , te Lier in Brabant (/) , van welke Stad , de Graaf van Egmond , een zyner bevorderaa- ren, zig, onlangs, voor de Staaten, verzekerd hadt (»O- Eenige Heeren, die den Prinfe van fom- n*et §un^S waren, fhieedden, terilond hier-« migen , na •> eenen aanflag, om den Aartshertog, met om hem be- Ck) Sed vul. Strada Dec. I. Libr. IX. p. 507.
, f O Bor XI. Boek. hl. 304. [898.] Hooft XII. Boek , l/I.ztf* O) Bon XI. 'Buik, il. £74 [«56.] |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 175
|
|||||
|
behulp van 't Leger te Wavere , in hun ge- Faipslïï
weid te krygen; naar Denderrnonde te bren- *577' gen , en , van daar , onder zynen naam , 'i'Z~ÏZ~~m hoog bewind te voeren, over de Landen. ne liand" De Hertog van Aarfchot was de voornaamftetezetteii. der genen, die ditdreeven; dochhyvondt, by de Legerhoofden, grootendeels, verbon- den aan den Prinfe , zo veel ingang niet, als hy gehoopt hadt, waardoor deeze toeleg te niet liep («). Midlerwyl, hadt de komst des Aartsher-Ver-
togs groote verbaasdheid verwekt onder de ^e?*d" Staaten , die , ten deezen tyde , zeer onee- saatem nig waren. Veelen namen euvel, dat eeni- ge Edelen, zonder hunne medeleden te ken- nen , zig verflout hadden, eenen vreemden Heer in 't Land te haaien. Anderen neig- den tot den Hertoge van Anjou , als ongelyk bekwaamer , om de landen te befchermen. Eenigen drongen nog op 't handelen met Don Jan. Doch men kwam, eindelyk, overeen, dat het, nu Matthias toch reeds in 't Land was, onheusch zyn zou , hem , ongetroost, te rug te zenden. Hierin ftemde ook de Prins, die t' over begreep, dat hem geen grooter af- gunst diende. Men befloot dan, met goed- vinden zyner Doorlugtigheid, eenige voor- waarden te ontwerpen , waarop men den Aartshertog , tot algemeenen Landvoogd , zou können ontvangen (0) , en deedthem, in die hoope , van Lier, te Antwerpen ko- men , daar hy , den een-entwintigften van Wynmaand , ilaatelyk ingehaald, en door den
C'0 Bor XI. Boek, II. 308 [904].
i.0 Boa XII. Boek, il, 7 [927J. |
|||||
|
ï?$ VADÊRLANOSCBE XXVI. Boet«
Fiupslll den Prinfe van Oranje verwelkomd werdt (p)*
H77? Terwyl inen bezig was met het beraamen 'r-^rïzz der voorwaarden voor den Aartshertoge, lerbehe rees 'er eene ontfteltenis te Gend, die, bys- te Génd» tere gevolgen naar zig fieepte; en, zelfs door *t beleid des Prinlën van Oranje, wiens vrien- den de beroerte verwekt hadden , alleenlyfc voor eene /poos , geftild fcheen te können worden. De Hertog van Aarfcliot hadt, toeri hy, als Stadhouder van Vlaanderen, te Gend, , ingehaald werdt, onder anderen , te kennen . .-. gegeven , dat hy kwam , om de oude gereg- ... < tigheden te herftelleri. De Prins hadt, in dee- ze Stad , v.erfcheiden' aanzienlyke vrienden, met naame Frangois van Kethulle , Heer van Ryhove, Jonkheer Jan van Imb'izè, Kroivelde en anderen, dié, de lugt weghebbende tfan den toeleg om den Prins te vernederen, en in aanmerking rieemeride , met welk een1 bree- deh last, de Hertog van Aarfcliot, door den regeerenden Raad, voorzien was ; begonden te dugten , dat men hun, by eene merkelyke omkeeiïng der dingen, rekenfchap mögt af- vorderen van bedryven, die zy, niet dan voor künftiger Regters, zagen te verantwoorden, 't Gebeurde zelfs , dat Ryhove , in gefprek geraakt met de Heeren van Champagnei en Swevigheiri", die den Hertöge van Aarfchot waren bygevoegd, zö riadeelig van den Prin- fe hoorde gewaagen , dat hy zig gedrongen gevoelde , om 'ér \ zyne tegen te zeggen : waardoor hy, en allen, die hem, den Prinfe eh den. Onroomfchen Godsdienst, eenigzins, aati-
(p) BoR. XL Boek, bt. sog [poos]
|
||||||
|
1
I .
I
I
|
||||||
|
■■■■■■^1'
|
||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 177
aanhingen , gemyd en verdagt gehouden wer- pn^ni
den. Zy rotten dan famen , om den flag $ 1577.
die hun dreigde, te fehutten. Ryhove toog —------■
op Antwerpen, naar den Prinfe , en vertoon- Ryhoye
de hem , hoe 't te Gend geichaapen ftondt. g^an
De vendels, voorheen, door zyne Doorlug-
bewilli-
tigheid > afgezonden, om 't Slot te dwingen i> ging te
lagen hier nog , en Ryhove hadt gaarne ver- verkry- iof gehad , om zig van dezelven te dienen , f™^ tot fterking zyner partye : waartoe de Prins ^ekketi egter niet verftaan kon. Toen üoeg Ryhove van opf voor, om zig en de zynen te redden ; door ™er ai: 't verwekken van eenen opftand onder de ge-- v' meente s doch de Prins fcheeu deezen vöor- flag verre van de hand te wyzen. Des ande- rendaags , vraagde hy Ryhove , ofhynogby zyn voorneemen van gisteren bleef, en toen Ryhove hierop bevestigend antwoord gege- ven hadt«, trok de Prins de fchouders op, en. keerde zig van hem af. 't Blyft dan onzeker g hoewel 't van geloofwaardige fchryvers ber vestigd wordt (q) , of de Prins in Ryhoves voorflag bewilligd hebbe 4 of niet* Vaster gaat het, dat Aldegonde Ryhove * kort hier- na, riedt, zyn voorneemen in 't werkte Hel- len, zonder den Prins deswege verder te moei- jen. Ryhove keerde dan naar Gend : 00! zondt de Prins den Heer van Dolhain der- waards, om agt te geeven op 't gene 'er voor- viel. Op den ägtentwintigftenvan WynmaancU ipreekt Imbize den Hertog van AarfchotT op' ftraat aan , en dringt hem tot. de beloofde verkondiging van herftelling in de oude voor* (_q~) Vide Tuüan Lihr. LXIV. ƒ;, 223 G» ,,• \, .;
VIL Deel.' M
|
||||||
|
178 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FilipsIII regten. Aarfchot barst, hierop, uit, dat men
l57T' die muiters, die vryheidkraayers wèl zou doen " zy>yg''>'i-. met een ft'rop om den hals ,, al waren , ze nog zo zeer opgeflookt door den Prinfe van Oranje, Op dit woord , vatten lrnbize en veelen der omftaanderen vuur. Men loopt te wapen. De burgers kiezen party, deez'voor Aarfchot, die voor ïmbize. De ba weeging duurde egter niet lang} doch was maar pas geftild , toen Ryhovc ter Stad in kwam ry- den, en, verneemende wat 'er gebeurd ware, ■"-',• 'tlpel op nieuws aan den gang hielp, dry- vende, dat men gevaar liep van uit het bedde gelige te worden , zo men 'er nu op fliep. JZyne aanhangers , behalven ïmbize , die zig U.u ^buiten fchoots hieldt, volgen hem, naar 'sEtinfen hof en naar'sGraaven Slot, prikke- lende, onderweg, de gemeente, met begeer- te naar vryheid en eere , zonder egter mer- kelyken aanhang mede te fleepen. Ryhove toen , bezeffende hoe gevaarlyk hy ltondt,. en wat hem een kort en moedig befluit waar- dig zou können zyn , ftreêft naar 't Huis des I_ty Hertogs van Aarfchot, doet het zig openen, dender- neemt den Hertog gevangen ; ook daarna de tog van Heeren van Rasfinghem en van Swevighem , Aarfchor, Jakob Hesfels en Jan de la Porte, Raaden van Hesfels, Vlaanderen , Jan Fisch of Vis f eher, Baljuw vêrfcheu van Ingelmonfler, en verfcheiden' anderen. den' an- Toen Was hy meester van Gend, daar hy zig deren ge* fterkte , met driehonderd foldaaten , en de vajigen. burgervendels , by voorraad , aan hem deedt zweeren , tot dat 'er nader last van de alge- meene Staaten en den Prinfe komen zou. Óp Cjeü negenden van Slagtmaand , kwam 'er, OP
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 179
op den naam der Gendfche Edeler1 * aan ftufdll
zienlyken en gemeente, een Gefchnftin fcJg^ licht, waarin de gevangen Heeren beichul-, mtth ■ dkd werden „ dat zy den Prins van de Ru- m. , waardy over Brabant zogten te verftee- ken en icheuring te verwekken onder de " Landfchappen ; dat zy voorhadden , den Aartshertog tot Landvoogd en eenen Raad ,
" van Staate naar hunnen zin te kiezen, bui- • !! ten bewilliging des Konings en der alge- meene Staaten ; dat zy volk in Gend had- den willen brengen , en den Prins zouden " hebben beoorloogd , zo hy zig e bewind over Brabant niet onttrokken hadt; en dat |
||||||
|
zv 't Land liever tot eenen roof aan Don '
" Tan zouden overgegeven , dan m deezen I hunnen toeleg te kort gefchooten hebben. Voorts flrooide men eenen Brief onder t volk die gezeid werdt, door Hesfels , aan den Graave van Roeux gefchreeven te zyn, luidende „ dat men de zaak, by Don Jan , , voortzetten moest, om den jchendigen ket- Z ter," dat 's den Prins „ met al zynen aan- ' hang, teleeren opzitten." De gtaä- De algemeene Staaten toonden, midlerwyl, ten elu\g
weinig genoegen over 't gene te Gend was Prins voorgevallen , zendende den Advokaat Lies-joon^ veld derwaards , om de gevangenen te doenn*ed ontilaan. Zelfs Vaardigde de Prins Jonkheerover -£ Arend van Dorp af naar Gend, om te wegebedtyf te brengen , dat men Aarfchot los liet,^* kort hierna , op vrye voeten gefield % ercaAarfclm (r^) Rvhove , die dit hadt zoeken te belet-wordt v J' ten^, ontij»«. Cr) Boa XI. Btiek, hl. S*j8 enz. [903 ««'3* &*?•
M a
|
||||||
|
i8o VADERLANDSCHE XXVI. Boes.
FtLiPsIlI ten, en nu voor zyne eigene veiligheid begon
I577- te zorgen , tragtte, met de zynen, de naaste '■"■-"""■* Vlaarafche Steden aan zyne koorde te kr'ygen, en fcheen eene nieuwe party in 't Land te willen opregten. De vier Leden van Vlaan- deren, dit werk zorgelyk inziende, verzogten den Prins te Gend te komen, om orde te Hel- len. Hy kwam 'er, op den negenentwintig- Oranje fj-en van Wintermaand , werdt 'er op 't prag- Gend. ^gfte, ingehaald , en vereerd met een' open hert van louter goud, waarop Sinceritas, dat is Opregtheid, te leezen ftondt. Terwyl hy hier vertoefde , handelde hy , in 't breede , met de Staaten van Vlaanderen en de Regee- ring van Gend., over 't gewillig draagen der gemeene lasten en 't houden van goed verftand met de andere Steden en Landfchappen. Ook herftelde hy de rust eenigermaate. Hy fprak zelfs voor de gevangen' Heeren. Doch fom- migen twyfelen, of hem dit ernst ware. Ten minften, werden zy nu nog niet geflaakt (s). De Prins keerde, binnen weinige dagen, naar Brabant te rug. XVÏII -^e algemeene Staaten, het ontwerp, waar- De alge- op men den Aartshertog Matthias in de Land- jneene voogdy ftondt te vestigen, nu in orde gebragt Staaten hebbende, zagen zig, wilden2e de Regeering ren Dön met ^05 en onze&er toen ■> in de noodzaake-
fan en lykheid gebragt , om Don Jan $ eerst, ver- *de zvnen vallen te verklaaren van de Landvoogdye. 7oor Zy deeden die, openlyk, by een Plakaat van |
|||||||||||
|
*ysmden.
|
den zevenden van Wintermaand , meldende
|
||||||||||
|
?
|
|||||||||||
|
dat zy hem , federt het bemagtigen van Na-
men ,, CO Bob. Xl.Soek, II. 317 [916]. Hooft XlLBosk, il,547/
|
|||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 181
men, voor 's Lands vyand gehouden had- FilipsTII
den , hoedanig zy hem ook, voortaan , van 1577> elk wilden aangemerkt hebben, en verklaa- ~ rende , daarenboven , alle zyne aanhangers voor wederfpannigen en ftraf baar aan lyf en goed (t). Ten zelfden dage, gebooden zy , op 'sKonings naam, aan te tekenen de goe- deren , die men wist den aanhangeren van 'Don Jan toe te behooren: ook, dat alle Amp- tenaars , die hunne dienflen , buiten verlof, verlaaten hadden , binnen vyftien dagen, tot dezelven zouden hebben weder te keeren, of anders hunne Anrpten verbeuren. Voorts , werdt fcherpelyk verbooden, eenigen onder- ftand te doen aan Don jan, of eenige ge- meenfehap met hem te houden («). Daarna flooten de algemeene Staaten eene nadere onderlinge verbïndtenis , waarby de Room-' fehen en Onroomfchen eikanderen weder- zydfche belcherming beloofden ( v ). Toen Voor- werden de Abten van S. Gcertruids en Ma-waarden rolles , de Hertog van Aarfchot en de Heer °p wel" van Frefin naar Antwerpen gezonden , om Aa"ts- den Aartshertoge voortcteggen de punten , hertog op welken men hem de Opper - Landvoogdy Matthias begeerde op te draagen, welker voornaam^ tot al£e~ ften hier op uitkwamen : „ De Aartshertog Land!"1 „ zal den Koning en den algemeenen Staa-* voogd „ ten trouwe zweeren. De byzondere Stadr aange- „ houders , Krygsoverften en Knegten zul- v°m?* „ len hem gelyken eed doen. De algemee- waï ** „ ne Staaten zullen een Raad van 'Staate „ op*
(O Bon XI. Boek, hl. 317. [917!
(a) Cor XI. Boek, II. 31? [yi?]. Cv3 ÏUUANUS Libr.LX1V. *>.223. HooftXII.Boek, S/058» M a
|
||||
|
i8.2 VADERLANDSCHE XXVI. Boek*
Ftupäin,, opregten , om nevens hem te regeeren ,
lS77- „ naar welks beiluiten, zyne Hoogheid zig
",, zal hebben te voegen. In zaaken van groot
„ belang , zal hy niets mogen doen , buiten
„ bewilliging der algemeene Staaten, die
„ zelfs diergelyke zaaken den aanzienlykften
„ en der gemeente zullen moeten voordraa-
„ gen , eer zy 'er op befluiten. De Aarts-
„ hertog zal de oude voorregcen herffcellen,
„ en in gebruik brengen. De algemeene en
„ byzondere Staaten zullen , zo dikwils en
„ zo lang zy 't goedvinden , mogen vergade-
„ ren. De Gendfche Bevrediging zal itand
„ houden , en de uitlegging der duisterheden
„ in dezelve ftaan aan de algemeene Staaten«
„ De Landvoogd zal geene grooter' Lyfwagt
„ begeeren, dan hem, naar tydsgelegenheid,
„ door de Staaten , zal worden toegevoegd.
„ Hy en de Raad zullen de hooge Krygs-
„ ampten begeeven, by toeftemming der al-
„ gemeene Staaten. In tyd van oorlog, zal
„ hy de Krygszaaken beleiden , by eenen
5, Krygsraad, hem toe te voegen door de
„ Staaten. Deezen behouden 't beftier van
„ 's Lands penningen aan zig. De aanhan-
3, gers van Don jan zal men , naar itreng-
„ heid van Regte, vervolgen, en alle Sloten
„ afwerpen, waartoe verlof gegeven is. De
„ Aartshertog zal alles , wat na 't inneemen
„ van Namen gedaan is, bekragtigen, waar-
„ toe men den Koning ook verzoeken zal.
5, Ook zal zyne Hoogheid, door den Keizer
3, en andere Duitfche Vorften, 't herroepen
39 van Don Jan, by den Koning, fragten uit
„ te wecken. Hy zal geene vreemdelingen
■■„ jij
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 183
|
|||||
|
„ in zynen dienst neemen mogen. Die hy fiupsïIï
„ reeds heeft, of by lastbrief der Staaten 1577- „ nog aanneemen mögt, zullen naar geene - ' „ Ampten mogen ftaan, noch zm bemoeijen
„ met zaaken vaa Regeeringe. Zo de Aarts- „ hertog eenigen deezer voorwaarden over- „ treedt, of krenkt, houden zig de Staaten „ van alle gehoorzaamheid aan hem ontflaa- „ gen , en bedingen de vryheid, om de wa- „ penen tegen hem op te neemen, zo hy ge- „ weid tegen hen gebruiken wilde, eer hy't „ gekreukte gebeterd hadt." Op zulke be- krompen' voorwaarden , die Matthias egter, na eenig kort beraad, met dankzegging, aan- ■ nam (w), deedt hy den eed, te Brusicl, op t5?8; den twintigften van Louwmaand des volgen- ' den jaars. Weinige dagen te vooren, hadtóa Prins
men, ter algemeene S-taatsvergaderinge , in wordt, overweeging genomen , of de Aartshertog °P nu , volgens de gewoonte der algemeene als Stad^ Landvoogden , niet als Stadhouder van Bra- hou (er bant moest aangemerkt, en Oranje , derhal- van Bra- ve , van 't bewind in dit gewest ontflaagen ^8"^. worden. Doch de Prins hadt de meerderheid ,neene der Staaten thans zo volkomen op zyne zy- stede- de, dat men niet alleen befloot, hem , ophouder nieuws, als Stadhouder van Brabant, welken 4" naam men nu, voor dien van Ruwaard, fcheen hdno te kiezen, aan te 1 tellen , maar Matthias beëe.1"* ook te verzoeken , om hem te verheffen ,- tot digd. zynen Stedehouder over alle de Nederlan- den. De Aartshertog, die niets afilaan durf- de , dat hem , van wege den Prinfe en de al- ge- O-J Bor XII. Boe!:, bl. ~. [927].
M 4 |
|||||
|
i84 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FiupïIïI gemeene Staaten , werdt voorgehouden , be-
Ï578. willigden in dit verzoek, en de Prins deedt " den eed op beide decze waardigheden , te gelyk met Matthias (x). Zyn gezag fteeg
zo hoog onder den jongen Vorst, dat men hem, ten deezen tyde, begon aan te zien, als hebbende het opperbewind over de meeste Nederlanden. Matthias hadt zo weinig van den klem der Regeeringe in handen, dat de aanhangers van Don Jan hem, niet geheel ten onregte, den Griffier van den Priofevan Oran- je noemden (y), als hadt hy flegts te tekenen gehad , 't gene hem5 door den Prinfe, werdt voorgelegd, XIX. Onder 't regelen van zo veele Staatszaa- ??h?r1t° ken , werden de zaaken van oorloge, flaauw- Roef-*' lyk 1> voortgezet. De Graaf van Hohenlo , "monde; was , met twaalf vendelen Knegten en hon- dochver-derdenvyftig Ruiters,.in Wynmaand desvoor- Stad*1« - ^eec^en Jaai's » gekomen voor Roermonde, derom. ' daar hy 't langer dan twee maanden uithieldL Doch Hierges en Mondragon, met eenen tamelyken hoop geoefend Krygsvolk, door Don Jan , derwaards gezonden, noodzaakten hem , de Stad te verïaaten , op den derden van Louwmaand. Hy wierp zig toen in eene fchans., aan de overzyde der Maaze , Tolen genoemd , waaruit hy , insgelyks , verdree- ven werdt. Daarna fmeet hy eenige vendels in Gelder en in Venlo. 't Volk van Hierges en Mondragon, Roermonde gefpyst en wel bezet hebbende, week naar 't Land van Lim- burg,. (ar) B°R Xll. Atafc, tl. 8 [929}
iy) Tassis litr. IV. p. 290. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 185
burg , op de tyding , dat eenig ander volk Fmatfït
van Don; Jan , omtrent Namen , gevaar liep x^- van overvallen te worden van de Staatlichen ? die egter , hieromtrent, niet andere uitvoer- den , dan dat zy Bouvignes , by verdrag , en 't Slot Disp'ontin ftormenderhand inna- men ( z ). Ündertusfchen deed-tuien, in Holland, nogAanflag
al zyn best , om de Stad Amllerdam te ver- *?P AniT cenigen met de andere Leden des Landfchaps. &d*m' Men begon den toevoer naar deeze Stad, die, eenigen tyd henvaards , vry gefield was ge- weest (#) , wederom te belemmeren (&}, onaangezicn de Prins den Staaten , reeds in Wynmaand laatstleeden, by herhaaling, hadt aangefchreeven, dat men der Stad de voor- deden , bedongen by de Gendfche Vrede , behoorde te laaten genieten, 't Uiterfte, dat men haar toeftondt, was het haaien van leef- togt, met kleine fchuiten , mids betaalende den tol (c). Doch een gerügt, federt ver- ibreid , dat Amfterdam briefgerneenfchap Iiieldt met Don Jan, en, doorhem, gevleid werdt, met de ïioope van ontzet, deedt de Staaten , wat laater , befluiten , om de Stad, op de beste wyze mogelyk , te overmeeste» ren ; doch zonder pïondering en overlast der burgerye. De aanflag werdt toevertrouwd aan den Kolonel Herman Helling, en aan den Hopman Nikolaus Rttikhaver, die tien vendelen voetvolk onder zig hadden: vier van welken, ygr-
C~) Bon XI. Hoek, hU 303 [89'}.
C<ó Refbl. Holl. 1 April 1577. il. 14. fh) Refol. Holl. 19 Aug. 1577. il. 1&6. êfj l\w\ XI, Hoek, hl, ^oa [ü^6}. MS
|
||||
|
i86 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FitffsIIl verborgen in twee fchepen, den drie-entwin -
*578' tigtten van Slagtmaand laatstleeden , vroeg """""""" in den morgenftond, gekomen waren voor de
Haarlemmer Poort. De anderen zes waren hier ook befcheiden ; doch hadden zig , door misvatting , meent men , van den naam Haar- lemmer Poort, voor de Poort der Stad Haar- lem vervoegd. Men was, na 't ilui'cen der Gendfche Bevrediging, te Amfterdam ge- woon geweest, 's Primen volk , zelfs in ta- rnelyken getale , ter Stad in te laaten , mids zy de wapenen afleiden aan de poort. Hel- lings Luitenant was dan, 's avonds te voo- ren , met zeven of agt knegten, binnen ge- komen , en den gantfchen nagt, in de Stad , vrolyk geweest. Tusfchen zeven en agt uu- ren , keert dit volk wederom naar de Poort, eischt het geweer te rug , en treedt naar bui- ten. Hier wordenze ontmoet van eenigen hunner fpitsbroederen. Men valt aan 'c ipee- len ; voorts aan het twisten, in fchyn, waar- na 't geweer uit raakt, als wilde men eikan- deren te lyve. De wagt aan de poort mengt zig toen in 't gefchil; doch wordt, terftpnd, overvallen van de eene en van de andere par- tye , gedeelcelyk gedood, gedeeltelyk ge- kwetst en verjaagd. De Poortier werdt door» ftooten , de Poort bezet, en 't volk uit de fchepen , met vliegende vendels, ter Stad in gelaaten. Zy trokken, regtuit, naarden dam, zonder tegenftand te ontmoeten. Eenigen hiel- den zig , onderweg , op , met het beltonnen van liet Koorenmeetershuisje , dat zy voor 't Stadhuis aanzagen. Doch op den dam, daar burgers en foldaaten de wagt hadden , leeden |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 187
de Staatfchen eenen feilen aanftoot. Hellmg Fiupsill.
wist, midlerwyl, niet wat hy denken zou van l578< het agterblyven der zes vendelen. Terwyl ~~* hy om dezelven zendt, en daarenboven Hop- man Gerard v@n Woerden van Vliet , die te Zaandam lag , om hulp laat aanzoeken, ver- loopt de tyd ; de fchutters komen in de wa- penen , en dringen hem wederom van den dam , den nieuwendyk op, tot aan de Poort, die ze ingekomen waren. Hier befehansten ze zig, inder yl, zo goed als ze konden. Ook deedt Helling eenige briefjes fchryven en ver-« fpreiden , gevuld met bedreigingen, zo men zig verder te weer frelde, en beloften , zo men zig ftil hieldt. Maar de burgers , zien- de dat de Staatfchen geen' verderen onder- ftand kreegen , wiesfen in getal en moed , voerden twee itukjes geichut naar de Poort, vuurden op de Staatfchen , en troffen den Kolonel Helling , dat hy 't beftierf. Toen raakte zyn volk in wanorde , en aan !t wy- ken. Ruikhaver , in een burgers huis ge- vlooden, werdt, door iemant, die eenen by- zonderen haat op hem hadt, in koelen bloe- de , doorileken. Voorts, was 't getal der ge- fneuvelden, van wederzyde, klein. De Prins toonde zig zeer misnoegd over deeze onder- neeming , die buiten zyne kennis gefchied was. De Staaten van Holland verfchoonden zig , zo goed als zy konden , bybrengeiide , dat men den aauilag voor zyne Doorlugtig- heid bedekt gehouden hadt, om hem, in al- len gevalle , buiten fchuld te houden : waar- mede de Prins zig gezeggen liet; genoeg te vrede , dri hy zïg hy de algemeene Staaten ;i '■■'■■ .—.• hadt" |
||||
|
i88 VADERLANDS CHE XXVI. Boek.
FiLiPslIl hadt können ontfchuldigen , voor welken hy
15781 die van Holland hun gedrag liet verantwoor-. ""den (7/). Amfter- -^e ^taaten verlooren egter den toeleg op dam Amfterdam niet uit het oog. De Stad werde wordt genoegzaam ingeflooten gehouden, door ver- zeer be- fcheiden' fchanten en fchepen , die om en doo^So- voor dezelven lagen. De Regeering was, al noi. ' federt eenigen tyd, overeengekomen met den Prinfe , wegens de voorwaarden, op welken zy zig met Holland vereenigen wilde, 't Ha- perde flegts. aan de bewilliging der Staaten, die, om de Stad te doen afslaan van eenige punten , welken hun niet gevielen (e) , last gaven aan Sonoi, om haar zo naauw te be- ïluiten , dat 'er niets uit of in mögt, zonder zyne kennis en toeftemming. Hy legerde zig dan , in 't Kathuizers Klooster, in 't Leproo- zenhuis en op verfcheiden' buitenwegen. Ook nam hy de Zoutkeeten in , en wierp eene fchans op den Haarlemmerdyk. Die van de Stad vuurden, nu en dan, op de Sonoifchen, uit eenen molen hieromtrent, en werden met vuuren beantwoord, zo dat 'er, van weder- zyde, eenig bloed geftort werdt. Tcrwyl de Stad dus ingeflooten was , werden 'er , van een zilveren S. Nikolaas beeld , verfcheide» nerlei noodmunten gellaagen (ƒ) , die nog? by de liefhebbers van zeldzaamheden , be- waard worden. Dus ftondt het me? Amfter- dam , (d~) Kor XI. Roek , U. 309 enz. [906 enz."] Hoogt XII.
goei, il. 544 enz. (.«) Zie Refol. Holl. 14 July 1577. il. 147. en Ilandv. vatj
Ainfterd. bl. 129 enz. Cf) G. van Loon Kcdcii. Historieper\ning. I. Deei, £/.2.523
¥53-. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 189
dam, op het einde van Louwmaand, toen de FilipsIII
Gemagtigden der Stad , van Delft, te rug «57'8; keerden , zonder meer dan een Beftand voor """ zes dagen , welk met den eerften van Sprok-1-,
keimaand eindigen zou, met de Staaten te heb- ben können fluiten. Sonoi zette, midlerwyl, de befchanfingen voort. Tegen het uitgaan van het kort Beftand, dat, op den tweeden, nog voor vier dagen verlengd werdt, keerden de Gemagtigden naar den Haage. De Staaten van Utrecht hadden hier ook de Die van
hunnen , om 't gelchil te bemiddelen. Dee- ^re-c}} zen hielden den Staaten van Holland voor, len een hoe veel werks 'er zyn zou aan het bemagti- Verdrag gen eener Stad , die, doof het openen haa- tusfchen rer {luizen , waarmede men reeds begonnen de *jta<1 was , gantsch Amflelland niet üegts 5 maar Staaten* een groot deel van 't Stigt, van Rynland en 't Land van Woerden onder water kon zet- ten , tot onherftelbaar agterdeel van Pagters en eigenaars, die, zes of zeven jäaren, zon- der inkomften gezeten hebbende, na de Gend- fche Vrede, al hun üverfchot hefteed hadden, aan fluisjes, molens, dyken, dammen, bees- ten en bouwgereedfchap. Zy voegden 'er by , dat de kans des krygs onzeker was , en dat de Stad , met geweld bemagtigd wordende , in den grond bedorven zou zyn. Aan den anderen kant, gaven zy die van de Stad te bedenken , hoe veel onheils en bloedftorting zy veroorzaaken zouden , zo zy zig langer onbuiglyk hielden , daar by voegende, dat zy , zo Don Jan hen al verloste , zekerlyk Spaanfche bezetting zouden inkrygen en den overlast uitftaan, dien hunne .nabuuren ge- proefd |
||||
|
190 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
Fn-ipslii proefd hadden. Evenwel fcheen men elkan-
»578. deren niet nader te zullen können komen. De i*~~ Staaten braken de onderhandeling af, op den
zesden. Doch die van Utrecht, zelven groot belang Hellende in het fluiten van het Verdrag, ter oorzaake van den overlast, dien zy van 't water te wagten hadden , zo Arnfterdam de Huizen verder opende , bragten partyen we- Inhoud derom by elkauderen. Men kwam dan , op
van het jjen agtften, overeen op den volgenden voet;
zelve' „ dat alleen de Roomfche Godsdienst, bin-
„ fien de Stad en derzelver vryheid , en bin- ,, neu de Ambagtsheerlykheden, aan de Stad „ behoorende , zou geoefend worden : doch „ daar buiten, zou de oefening van den Her- „ vormden Godsdienst ieder vryftaan. Ook „ zou den Hervormden eene eerlyke begraaf- „ plaats binnen de vesten worden vergund. „ Voorts werdt beraamd , dat het beleg ter- „ ftond zou ophouden, mids een Burgemees- „ ter en vyf Vroedfchappen zig, te Delft, „ in gyzeling begaven , tot dat de foldaa- „ ten , in Stads dienst, afgedankt, en ande- „ re vendels, in derzelver plaatfe, door den „ Prinfe, uit de ingezetenen, geworven zou- „ den zyn : boven welken, in alles vier, vyf „ of zeshonderd man fierk zynde , de Stad, „ niet dan by hoogen nood , ter befcheiden- „ heid van 'den Prinfe , met meer Krygsvolk „ zou mogen belast worden ; gelyk zy ook „ niet gehouden zou zyn, doortogt van Krygs- „ volk te gedoogen , dan by bewilliging dei* „ Wethouderfchap. Dat de drie fchutteryen „ wederom opgeregt zouden worden, uit de „ voornaamfte eri vreedzaamite burgers. Ds£ „ de
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 19t
„ de ballingen vryelyk wederom in de Stad FrussIII
„ zouden mogen komen woonen. Dat de l578, „ Regeering , Amptenaars en Ingezetenen"" ,, den eed doen zouden aan den Koning , als ., Graave , aan den Prinfe , en aan de Stad. „ Doch de Geestelykheid zou zig regelen , „ naar de orde , betaamd by den Bisfchop „ van Haarlem. De Stad zou haare Hand- ., vesten en Vryhcden , voor de beroerten „ verkreegen , behouden, met uitzondering „ flegts van twee punten, het beroep op den „ grooten Raad te Mechelen en de uitbrei- „ ding van Stads gebied , tot vierhonderd „ roeden buiten de oude paaien , betreffen? „ de. Dat aangaande 't Paalgeld , weleer „ aan Amfterdam vergund , en geduurende „ de beroerten , door den Prins , aan Enk' „ huizen toegeftaan, elk zyn Regt behouden „ zou. Dat de Stad niet zou draagen , in „ de fchuldea , door Holland en Zeeland, „ federt het begin des jaars 1572, gemaakt; „ doch in delasten, na deezen, op te bren- „ gen , ftaatswyze bewilligen. Dat zy den 5, uitvoer van 't Koorn niet zou verbieden, „ zo lang zy 'er genoegzaamen voorraad «, van hadt, ter befcheidenheid der Staaten. ;, Dus de Schout, over verkorting ter zaa- ;, ke van den Godsdienst, niemant in regten „ zou betrekken voor dat het bewys bon- 5, dig gekeurd ware by vier perfoonen, doojr „ den Prins of de Staaten van Holland, en „ door Burgemeesters , uit de Poorters, te 5? kiezen : die ,in geval van verfchil, een' 3, vyfden tot zig zouden mogen neemen. Ie- 5, der zou vryheid hebben van komen in, of „ ver-
|
||||
|
igi VADERLANDSCIIE XXVI. Boek;
-FiufsIII^ vertrekken uit de Stad. Alle geregtelyke
. IS7 ' „., klagten regen eenige Amfterdammers over „ 't voorleedeu beftier der Stad zouden ge- „ fchorst blyven , tot op nader orde , des- „ wege , by de algemeene Staaten, volgens „ de Gendfehe Vrede, die, mee dit Verdrag, „ ook aangenomen werdt, te beraumen. De „ Prins , en de Staaten van Holland namen 5, aan, dit Verdrag te bekragtigen , en te „ verzoeken , dat zulks ook , door hunne „ Bondgenooten en door de algemeene en Ü- „ trechtiche Staaten, gefchieden mögt (g)." ïerftond na 't fluiten van dit Verdrag, kwa- men de gyzelaars, onder 't geleide van eenigeh' van Sonois foldaaten , in den Haage , en de Stad werdt, geheellyk, ontheeven van 't be- leg (A). Zo dra Amiterdam zig met de Staa- ten verdraagen had , begaven zig wederom derwaards een groot getal van uitgeweeken' Koopluiden : waardoor de handel, in de Ste- den van 'c Noorderkwartier , merkelyk ver- liep (*')'. XX. Don Jan hadt, midlerwyl, de verzonden1 Alexan- Italiaanen en Spanjaarden , die Alexander der Par- parneze prins van .Parma , zoon der eewe- Prins van zen' Landvoogdesfe, aan 't hoofd hadden (Jf) ? Parma, zo dra niet wederom in 't Land gekreegen , komt in 0f hy begon zig , met ernst, te bereiden tLeger ^n 0pr]0ge. . Zyn Leger, vermeerderd met |
|||||||||
|
Jsn.
|
' Duitfclie , Franfebe en andere benden i mögt
|
||||||||
|
nis
CsO Iiandv. van Airift- il. T41 enz.
(ft) ßoR XII. lin-.k, il. 2 enz. fyzi thz."} HffOFT Xlll. Èotki
il. 552 enz. 561 enz. t»3 Vri.ius Hoorn, lil. 460. {k) Strada Dec. f. Lïbr. IX. p. 525, |
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 193
|
|||||
|
nu agttienduizend man, behalve de Ruitery > Fitipslll
haaien. De werving der lalgemeene Staaten *57%- ging, daarentegen , traaglyk voort, hoe - J zeer de Prins 't werk zogt aan te binden: en fchoon men hier, door den tyd, omtrent evenveel volks op de been kreeg, kon 't, in ervaarenis en kloekheid, niet haaien by dat des Landvoogds. De beide heken lagen nu in 't Graaffchap Namen. Doch de Staaten, geenen veldflag waagen willende, voor dat zy meer volks hadden verzameld , hadden den Veldmarfchalk Goignies gelast, af te zakken naar Brabant. Hy brak dan op met het Leger, den laatften van Louwmaand, den weg naar Gemblours neemende (/). Don Neder- Jan, die, uit twee gevangenen, kennis van '*ag der sfyn voorneemen gekreegen hadt, volgde hem f(^ .. op de hielen. Farneze, vooruit gereeden, en Gern-' ziende de Staatfchen voorttrekken langs een blours. eng pad, welk nevens eenen flykerigen weg liep, valt 'er op in, met den voortogt des Spaanfchen Legers, verilaat de Staatfchen en neemt Goignies gevangen. De meeste Rui- ters waren 't ontvlugt (m). Van de knegten bleeven 'er zesduizend ten minften, doodert en gevangenen. De Spaanfchen, dieditftuk, in anderhalf uur tyds, uitvoerden, waren, in 't begin van den ftryd, niet boven zeshon- derd, op 't laatst, niet boven twaalfhonderd Ruiters fterk geweest, van welken 'er maar agt of tien geiheuveld waren. Gemblours,G anitrent welke Stad doeze neêrlaag voorviel,bi0Uf"s WAïat. j gaat övK
O) Bor XII. Boek, hl. u enz. [93»enz.]. (»0 Strada Deo- I. Lik. IX. p. 532. VIL Deei, N
|
|||||
|
ïsj+ VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiLffsIHwerdt, terftondt hierna, opgegeven. Zo grooü
1578- was de verflagenheid te Brusfel, dat de Aarts-
" ' ' hertog, de Prins en de Staaten, des anderen-
aan Don , &' . _ ' t> n Tan. daags, naar . Antwerpen vertoogen , Brusfel, met dertig vendelen onder den Graave van
Bosiu, bezet hatende. Men verwachtte hier den vyand, van uur tot uur, voor de poor- ten. Doch Don Jan vondt zig te zwak van volk, om aan Brusfel te denken : en om nieu- we werving te doen, ontbrak het hem aan geld. Hy befteedde zyne kragten dan, aan het inneemen van eenige zwakke Plaatfen, waardoor hy 't gantfche Land met fchrik OokLeu*vervulde. Leuven, de Schotfche bezetting ven'Tie"uitgeworpen hebbende, koos zyne zyde, on- fchocAar"^er oe^ing van onbezet te blyven. Judoigne Diese', en Tienen gaven zig gewillig over. Aarfchot; Sichern het zig dwingen. OokBouvignes en Sichern, en X?", eene I ïeerlykheid des Prinfen van Oranje. Diese andere6" en Leuven g*ngen, DY verdrag, aan Parma Steden, over. Daarna, Nivelle, Roeux, Soignies, Binch, Beaumont, Walcourt, Maubeuge en Chimai (ji). Doch alle deeze Plaatfen, in Bra- bant en in Henegouwen gelegen, waren van weinig belang, en mogten, met eikanderen, op verre na niet haaien by het eene Amlterdam, dat, ten deezen tyde, de Spaaniche zyde ver- laaten hadt. Vrugte- Wat vroeger was 'er wederom van vrede looze gehandeld. De Koning hadt den Heer de |
|||||||||||
|
Y
|
Iiande-
Hng. |
belles herwaards gezonden, met brieven,
waarby hy vorderde, dat men den Room- |
|||||||||
|
fchen Godsdienst en de gehoorzaamheid te
heni-
|
|||||||||||
|
00 Boe. XII, Beek, tl, 13 [534]*
|
|||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. i%
hemwaards onderhieldt, gelyk ten tyde gyiis ïtoilh
Vaders. In 't Berigtfchrii't van Seiles, las »ff* men zelfs, dat de Staaten dit reeds beloofd " hadden: 't welk hun zeer vreemd in de oo-* ren klonk, alzo zy verklaarden, dit nimmer volftrektelyk, maar alleen, op den Voet van de Gendfche Vrede en het eeuwig Gebod, te hebben toegezeid. De Heer van Seilesrigt- te dan niets uit, tot bevordering der Vrede l waartoe Don jan* na de overwinning * by Gemblours behaald, ook minder genegen- heid toonde. Zelfs verweet hy den Staaten 9 dat zy hun woord braken, eene Volks-re- geering zogten op te regten, en 's Konings Onderzaaten, met ondraaglyke bevelen en fchattingen, bezwaarden (tf> Graaf Otto Henrik van Zwartfenburg, door den Keizer afgezonden, om de Vrede tusfchen den Ko- ning en de algemeene Staaten te bewerken * keerde nok onverrigter zaake te rüg (p> In Sprokkelmaand, kwam 'er een Koninglyk Pia* kaat uit* waarby den Staaten bevolen Werdt* hun volk af te danken, met verklaaring dat zvne Majefteit al hun bedryf wetteloos Meldt* geenerlei fchatting aan hun betaald wilde hebben, en de amptenaars, die Dort Jan niet volgden , van hunnen dienst ontzette- De alp-emeene Staaten dan , zlendö alle De Sta»,
hoop tot"Vrede verdweenen, beüooten, 2ig,[» JJ fterker dan te vooren te wapenen* Oran- in ftaatï |
|||||||||||||
|
je toE hes
|
|||||||||||||
|
f o") Bor XfT. Èntki il. 16 enz. [938 eiiz.ï.
|
|||||||||||||
|
^-i t ». ,
|
|||||||||||||
|
. \pj HOR XII. %ek, U. 14 L935-] M Au4 fett» I. %f
$/. 176. •
ij) Bor XII. Äta&j W. aa C94<50
Na
|
|||||||||||||
|
s96 VADERLANDSCHE XXVI. Boek:.
FiurtlH je Meldt hieraan de hand, door den Aartsher-
ï578* tog. Men ontwierp eenen ftaat van oorlog, "-----7~ vierhonderdduizend guldens ter maand be-
g^vi loopende; die egter, eerlang, met nog twee-
den kryg honderdduizend guldens, vermeerderd werat. tegen j)e Aartshertog, de Prins en de Raad van Doajan. Staate m0gten werven, daar zy 't best oor- deelden, zonder de Staaten vooraf te ken- nen. Oranje verwierf, daarenboven, van die van Antwerpen, twintigduizend ponden Vlaamsen ter leen, tot aanritsgeld. Doch om de ingewilligde penningen te vinden, moest men verfcheiden' nieuwe lasten leggen, op de mondbehoeften en in- en uitgaande Holland Koopmanichappen. Holland en Zeeland had- en Zee- den zig, met 's Prinfen bewilliging, federt land den aanvang des oorlogs met Don Jan, ge- liouden i^den buiten gemeenfehap van lasten met £* as!" de andere Landfchappen. Alleen] yk hadden meest- zy zig verbonden, om- hunne eigen" bezet- ichap tingen te bezorgen, en zo veele Oorlogs- van Iss- fc|iepen? te onderhouden, als de Prins raad- zaam vinden zou: behalve nog vyf-entwin- tig vendels, van tweehonderd koppen ieder; en honderd Ruiters, in de andere Landfchap- pen. Doch nu verzogten de algemeene Staa- ten, dat men, ook in Holland en Zeeland, het heffen toeliet van de nieuwe in- en uit- gaande regten op de Koopmanichappen: 't welk de Staaten der twee Landfchappen deedt befluiten, om, in de plaats hiervan, de zes vendels van den Kolonel Ysfelftein ook ten hunnen laste te neemen. Nog betaalden zy, eenige maanden lang, vyf andere vendels, die gebruikt werden, om Kampen en Deven- tei
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. iy?
|
||||||
|
ter te winnen. Zelfs lieten zy, geduurende FilipsIII
e enige maanden, de geleigelden, die men in "578« Holland en Zeeland opbragt, volgen aan de algemeene Staaten, die zig hiermede te vrede hielden (V). De twee Landfchappen droegen dus weinig minder, dan toen zy alleen den oorlog op den. hals hadden: doch de onder- vinding leerde hen., eerlang, dat zy wyslyk gedaan hadden aan huis op zig zelven te hou- den. Terwyl de algemeene Staaten zig dus in Aaaflag
ilaat ftelden, om, volgens den raad des Prin- op S. fen van Oranje, niet flegts verweerender,Gu^n maar zelfs aanvallender wyze te oorloogen, ^cht^s' fmeedde Don Jan verfcheiden' aanflagen om de eene of de andere Stad, door verraad., te bemagtigen. Doch te S. Guilain en te Maas- tricht, daar hy eene gevaarlyke muitery on- der de Walfche Knegten verwekt hadt, mis- lukte het hem. Te Brugge, broeide ook ee- nige heimelyke ontrouw. Doch de Staatsch- gezinden alhier wisten zig, tot ftyving hun- ner partye, van het Slot te Sluis meester te maaken. Ook wierp Ryhove, met omtrent Brugge duizend man te voet en veertig te paarde, verze- by donker, uit Gend getoogen, zig, onver-^^V^ hoeds, binnen Brugge, waardoor de Stad,ll0v"e<vy" voor de Staatfchen,verzekerd werdt ($). De Dem'jan Vesting Filippeville, die Don Jan eerst, door bemag- heimelyk verftand met den Overfte Glimes,ti5l?^P" Heere van Florennes, zogt te bemagtigen,pevl e' ging daarna, ftrengelyk belegerd zynde, by ver-
CO P.OR XII. Boek, W. a3 r948].
is) Hoa XII, Boek, bh 24 [950}. |
||||||
|
N <ï
|
||||||
|
ï98 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
FiupsIII verdrag, aan hem over, op den een-entwirt-
*578- tigften van Bloeimaand. De Prins van Parma patma overmeesterde, omtrent deezen tyd, de fterke Lijn- vesting Limburg, van merkelyk belang, om burg, den byftand uit Duitschland te ontvangen: Valken- voorts 00^ het. Siot Valkenburg en het Steedje Daal-60 Daalhem, daar yslyke wreedheeden gepleegd hem, werden (7), XXL De algemeene Staaten verzuimden, onder-
Hande- tusfchen, niet, de gunst der nabuurige Mo- lingmet gendheden te zoeken, en hun gedrag, by de- *'? ^0 zelven te verdedigen. In Louwmaand, had- yanêEn- den ze reeds een Verdiag met de Koninginne geland, van Engeland geflooten, waarby hun dui- zend Ruiters en vierduizend Knegten beloofd waren, Ook ftondt EJizabet hun, wat laater, toe, op haar geloove, honderdduizend pon- den fterlings van de Londenfche burgerye op. te neemen, mids dat eenige Nederlandfche 'Steden, by haar te noemen, fchriftelyk be-? loofden, deeze fomme, binnen 's jaars, we- derom af te leggen. Doch de Staaten ver- bonden zig, daarenboven, der Koninginne, nog niet zonder vreeze voor de aanilagen van Don Jan op Engeland, des noods, met veertig Oorlogfchepen by te ftaan (#). E- lizabet verfchoonde dit haar gedrag by FilipS en Don Jan, zo goed als zy konde, voorgee- vende, dat zy, met het onderfteunen der Staa- ten, niets anders bedoelde, dan hen te be- letten, dat zy zig niet met Frankryk ver- bonden. Doch deeze verontfchuldiging vondt gee!.i*
(O E°R XII. Doek, il, 25 [9«; 1],
(«.) Aft. Publ. Angl. Tom. VI. P. VI. p. 178»,
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 199
geen' ingang altoos, Ook hieldt de Konin- FilipsIII
gin haare manfchap t'huis, en befloot, fe- 'V8* dert, de Staaten verder met geld te onder- {leunen. Men bediende zig van de pennin- gen, die men uit Engeland trok, tot het aanwerven van volk, ouder Hertoge Joan Ka- zimir (v). Met Frankryk was men ook wederom in De Her-
onderhandeling getreden, federt dat de Her-108 van tog van Anjou, kort na den Slag by Gem ^'^^ blours, zynen Geheimfchryver aan de alge- Staaten meene Staaten gezonden hadt, om hun on- zyne geluk te beklaagen, en hun zyne hulp aan hnlpaan.. te bieden. De Heeren van Aubigny en Man- ,,■'■' fart waren, hierop, naar Frankryk afgevaar- digd, om 's Hertogs meening nader te ver- ftaan(w). De Roomschgezinde Staaten, ziende. Don Jan, aan den eenen kant, veld winnen, en, aan den anderen, bedugt, dat de groote raagt, die Hertog Kazimir byeen bragt, den Onroomfchen, hier te Lande, te zeer fty- ven mögt, neigden flerk tot het aanbinden van den handel met Anjou. De Graaf van Lalaing, de Heer van Frefm, en Diedrich Ligthart, hielden te S. Guilain een mondge- iprek met Antoni van Süli, Graavq van Ro- chepot, en Rochus van Sorbieres, Heer van Pruneaux, derwaards gezonden door den Hertoge. Men fprak hier weinig van voor- waarden. AUeenlyk werdt, met algemeene woorden, gezeid, dat de Hertog, in de Ne- derlanden komende, alommc, met genegen- heid , Cv) Bor Xlt. Boek, hl. S4 [949V
i («O Bob. MU M»ek> il. ^ j^soj« |
|||||
|
ÏNT 4
|
|||||
|
aos VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
|
|||||
|
Punilllhzid, ontvangen zou worden. Hierop befloot
*578. hy tot het verzamelen van eenig volk op de ""grenzen van Henegouwen, en begaf zig, eer- lang, in perfoon herwaards (V). Gezant- Doch eer dit gebeurde, hadden de alge- fchapder meene Staaten Joan vanGend^ Heer van Ooye, Staaten den f-jeer van Aldegonde en andere aanzien- Ryksdag ^^e tyïden afgezonden naar den Ryksdag te te Worms (31), om, gelyk ze, reeds in Sprok- Worms, keimaand, op eene vergadering der West-
fäalfche Kreitfe, gepoogd hadden, de toe- genegenheid der Duitfche Voriten te hun- Aidegon-waards te winnen. Aldegonde deedt hier, des Re- 0p den zevenden van Bloeimaand, eene fier- rinff°af- ty^e en wydluftige Redevoering, in de La- cUaiv tynfche taaie, waarin hy, opnaaiende, wat de Nederlanders, onder Alva, onder Reque- fens, en onder Don Jan, geleeden hadden, der Vergaderinge voorhieldt „ dat de laatfte „ nu met geen ander oogmerk vrede aan- „ boodt, dan om de Gendfche Bevrediging „ te krenken, en wederom in te voeren Pla- „ kaaten, die, mögt men 't zeggen, meer „ met bloed dan met inkt, gefchreeven wa« 3, ren. Hy verzogt, wyders, de Stenden „ des Ryks, hierop, agt te geeven; alzo de „ brand, die Nederland dreigde te vertee- rren, Duitschland, daarna, niet verfchoo- „ nen zou. Alva hadt, zeide hy, reeds op „ 't bemagtigen van Munfter, Keulen en den ,, Rynftmom toegelegd; Requefens gevlamd 9l op Embden. De Nederlanden waren, van '• '- ' - - " n oudsg Cx~) Thuanus Ufo; LXVr. p. afis^.
(jO Wbk. XII. Itoek, U. zh [<>52«] , -• ,
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 201
„ ouds, met Duitschland verknogt geweest, Fiupslll
„ en nog onlangs hadt Keizer Rudolf ver- '^8, „ klaard , dat hy ze Meldt voor een der tref- ~ „ lyMte leden des Roomfchen Ryks. Hy „ vertrouwde dan , dat men zig den nood „ der Nederlanden zou aantrekken, en voor- „ eerst, Don Jan in den Ryksban doen : „ voorts , hem geenen toevoer laaten aan- „ brengen , en eindelyk, de Duitfche K07 „ lonellen en Hopluiden uit zynen dienst te „ rug ontbieden. Ten befluite, beloofde hy, „ van wege de algemeene Staaten , dat 'er, „ op 't ftuk der munte , die men, uit hoogen „ nood, boven de orde, by 't Ryk bepaald, „ hadt moeten doen fteigeren, en op het loo- „ pen en ftroopen der Staatfche Krygskneg- „ ten, over welke twee punten, op de Ver- „ gadering' der Westfaalfche Kreitfe , ge- „ klaagd was, zo dra mogelyk nieuwe en „ betere fchikkingen gemaakt zouden wor- „ den (2)." Doch deeze bezending én aan- VYuete- fpraak , waartegen Don Jans gezanten , die loosheid den Ryksdag, insgelyks,bywoonden, zoveel ^ee^6r woelden , als zy konden, wrogt niet anders dinX"* Uit, dan dat zy de Stenden befluiten deedt, hunnen vlyt, op nieuws , aan 't bemiddelen der Vrede te befteeden. Ook kwam, eerlang. Graaf Otto Henrik van Zwartfenburg weder- om herwaards ten deezen einde, op eenen tyd , dat de Koning van Frankryk , om te tóonen dat hy geen deel hadt aan de onderr neeming zyns broeders, en de Koningin van Engeland ook hunne gezanten by Don Jan had-
(z) Boa XII. Boek, it, 27 enz. [955 enz.] ■ ■
|
|||||
|
\
|
|||||
|
soa VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiLipsIll hadden , tot bevordering der Vrede. Zwart-
*57& fenburg en de Engelfchen drongen toen fterk "** op het fluiten van een Beiland, of tenmin- ften op het wederzyds verminderen van Krygs- volk, terwyl de Vredehandeling duurde. Doch de Staaten konden hiertoe niet verftaan, waar- op de handel, die flegts gediend hadt , om 't gebruik der Staatfche benden , die met zo zwaare kosten byeen gebragt waren , te be- letten of te vertraagen , wederom afgebroken werdt (#), De ver- De vervolging om den Godsdienst, die on- volging der Requefens nog fterk in zwang gegaan om den jia^t ? hïeldt byna geheel op , ten tyde van dienst l^011 Jan* Want Ichoon hy, kort na dat men »eejnt af. hem tot Landvoogd hadt aangenomen , een Plakaat liet uitgaan tegen de Ketters , waar- na , het onfhalzen van eenen Kleermaaker te Mcchelen, die ter preeke was geweest, op een vonnis van Schepenen , bekragtigd door Don Jan, gevolgd was (o) ; zo verloor de Raad der Beroerten, in zo verre, zyn gezag, dat 'er , ten deezen tyde , niet dan weinige Doopsgezinden , te Antwerpen, ter dood ge-? bragt werden (c). Maar de algemeene en fommige byzondere Staaten en Steden floe- gen , icherper dan voorheen, agt op het ge* drag der Kerkelyken en fonimiger Gezindhe- den. De algemeene Staaten verbooden , in Grasmaand, by Plakaat aan de Geestelyken, iet te leeren , dat naar wederfpannigheid iinaakte , of ftrydig ware, met het ontzag , welk,
(«) Bür Xlf. Boek. hl. 44 enz. [978 atz.X
{b) Kor X. Boek, 01. 247 [«19, '820], (_<;) KK.ANUT ktfoiili. I. Deel, hl. »jtjö» |
||||
|
XXVI, Boek. HISTORIE. 203
welk men den Aartshertoge en den Prinfe FiupsIII
van Oranje fchuldig was. Ook wilden zy, I578« dat elk zig onthieldt van het ftooren der ge- meene ruste en des Roomichen Godsdiensts buiten Holland en Zeeland, vorderende, wy- ders , dat, alle Atnptenaars, Wethouders en Geestelyken de Gendfche Vrede, endevyand- fchap tegen Don Jan bezweeren zouden (<0* Doch de Jezuiten te Antwerpen en een ge- De. ïa- deelte der Minderbroederen aldaar maakten yertrek- zwaarigheid in het doen van deezen eedikenuic Waarop zy ter Stad uit geleid werden. Ter Antwer- zelfder gelegenheid, toogen ook alle de Min- P*n: de derbroeders uit Utrecht. Te Brugge en te ieders Gend werden eenigen van die orde om So- uit U-" domie ten vuure gedoemd ( e _) ; 't welk veel trechf. toebragt om ter laatfter plaatfe de vier bedel- orden ter Stad uit te bannen. By deezen on- gewoonen yver tegen de Geestelykheid , in de Roomiche Nederlanden , kwam , eerlang, een verbod van het zenden der Annaten , of eerfte Jaargelden naar Rome, gelyk, door de Prelaaten , by derzelver inwydinge , plag te gelchieden : uit al het welke men befpeur- de, dat de algemeene Staaten voorhadden , der Geestelykheid, die veelen hielden voor de eerfte oorzaak der beroerten , de wieken te korten. De Onroomfchen werden, midlerwyl, door xxïï,
zulk een gedrag , zeer geftyfd in de gedag- Op- ten , dat zy de waarheid op hunne zyde had- fchud- den ; 't welk, nevens het wederkeeren van A^^f een dani :u *
(<n Bor XII. Boek, il, 24 bw]. W^ruit
£'Ó Bor Xll. Muek, W. 27 [gjsj.
|
||||
|
2o4. VADERLANDSCHE XXVI. BqekJ
|
||||||||
|
FiuêsIII een groot getal van uicgeweekenen, het breed
1578. gezag des Prinfen , de gunst der Engelfche het afzet- Koninginne en het naderen des Duitfchen ten der Legers onder Hertoge Joan Kazimir, die de Regee- Hervormde Leer beleedt, hun den moed zo ringe en geweldig deedt wasfen, dat zy, op verfchei- voeren ^en' PJaatieri, niet ilegts in Holland en Zee- der Her- land, maar zelfs onder de Rooraschgezinde vonnin- Staaten, tot grove uitfpoorigheden voortfloe- ge ont- „en> 'j-g Amfterdam, zap-men de eerfte on- |
||||||||
|
ftaat.
|
||||||||
|
geichiktheid , min door beweeging van t
graauw , dan door 't beleid van veelen der treflykfte burgeren. Men mompelde hier , dat Don Jan , onder voorwendiël van, toe- voer te brengen naar Deventer en Kampen, eenen aanflag op de Stad in den zin hadt, zonder dat ooit regt gebleeken is, of hier iets aan ware, dan of t flegts, looslyk, wierdt verfpreid, om beroerte te verwekken. Doet* Aldegonde hadt, op zyne reize naar Worms, den algemeenen Staaten berigt, dat de Spaan- fchen zig van Amfterdam wilden verzekeren, met fchepen , bekomen van den Koning van Zweeden (ƒ), welke tyding, wat veranderd 9 naar de Stad kon 'overgewaaid zyn. Joan van Mathen.es , Adriaan van der Myle en Fran- cis Maalzon , Gemagtigden der Staaten van Holland , waren , al federt eenigen tyd , te Amfterdam , geweest, om , volgens de pun- ten van 't Verdrag, in Sprokkelmaand ge- llooten, orde te fteïlen. Zy hadden vier ben- den burger foldaaten aangenomen, en de ou- de fchutteryen wederom opgeregc, en vol- tallig CD Por. x. Boa, u. 2$ Lp5=0 |
||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 305
tallig gemaakt. Straks daarna , rees 'er ge- F&ipsIH
fchil tusfchen de Onroomfche fchutters en de ÏS78. Regeering, over de wyze van waaken. De ~ fchutters Vorderden meer verzekerdheid , dan de Regeering zig verpligt hieldt toe te liaan. Voorts toonden zig de Onroomfchen , in 't gemeen , gebelgd , dat men hun eene al te afzigtelyke begraafplaats hadt aangewezen, daar men overeen gekomen was, dat hun ee- ne eerlyke zou worden vergund, 't Morren hierover duurde eenigen tyd, zonder dat de Regeering toegaf. Dé Onroomfchen dan , eikanderen geduuriglyk opftookende , beflui- £en , eindelyk , eenen kans te waagen , en hunnen partyen den voet te ligten, eer men 't hun deedt. Meester Willem Bardes , Zoon van den geweezen Schout der Stede , en zeer yverig voor de Hervorminge , was , eenigen tyd geleeden , wederom in Amfterdam geko- men , en daar de voornaamfte voorftander der Onroomfchen. Deez' fchryft, op den vier-entwintigften van Bleeimaand, aan So- ïioi , wiens Luitenant hy voor deezen ge- weest was, dat hy zyn volk gereed te houden 'hadt, om , op 't eerfte bevel van de Staaten van Holland, of van derzelver Gemagtigden, te können optrekken. Ook ontboodt hy ee- nen fchootvryen helm en rondas, tot zyn ge- bruik : blyks genoeg, dat hy iet geweldigs voorhadt. Sonoi antwoordde, terftond, dat zyn last volbragt zou worden. Des anderen daags , 't was een Zondag , kwam Thomas van Thielt, geweezen Abt van S. Bernards by Antwerpen, aan den S. Antonisdyk, buiten de vryheid. der Stede , voor de Onroomfchen, pre-
|
||||
|
io& VADERLANDSCHE XXVI. Boe«
ftuttslll prediken. Wat hy geleerd hebbe, vindt men
1573. nergens gemeld. Zo veel is 'er van , dat de **—— Onroomfchen , terftond na de preeke , af-
fpraak maakten , en tyd , wyze en tekenen beraamden , om den ontworpen aanflag ter Uitvoeringe te brengen* Zy begeeven zig dan elk naar zyn huis , houdende zig op hunne hoede $ met waaken* den gantfchen nagt door« 's Morgens , den xesentwintigften van Bloei- maand, vervoegen zig Bardes, Maarten Kos- ter , Adriaan Kromhout, Adriaan Pauw en GuUkaume du Gardin, op 't Stadhuis , om, voor 't laatst, te beproeven , wat de Regee- ring den Onroomfchen zou willen toeftaan ^ Etïyke reizen gaan zy over en weder, van 't Stadhuis naar de herberg der Gemagrigden van de Staaten , die op den Dam was, en van hier wederom naar 't Stadhuis, tusfchen den drang des volks door, dat, van alle kan- ten famengevloeid , met ongeduld, verwagt- te , hoe 't 'er afloopen wilde. Kort na den middag , als de markt ontledigd was van huis- luiden en zuivel, komt Gardin op de puye , ligt den hoed, en zet dien terftond weder op. Dit beduidde , dat 'er by de Heeren , met Woorden , niets te winnen was. Simon Hen- rikszoon Jonkhein, Hopman over een der vier vendelen Burgeri'oldaaten, die al van elf uuren afin de wapenen geweest waren, treedt, wat laater , van 't Stadhuis af, flaande de armen van eikanderen , en te kennen geevende , dat 'er aan Burgerneesteren geen verzetten viel. Voorts , voegt hy zig by zyn vendel, om de nieuwe Kerk te befchermem Hierop, lost zeker fbldaat een musket, uit de Waa- ge ? |
||||
|
XXVt Boek. HISTORIE. 207
ge: op welk teken matroos voor den dag FïlipsIïI
fpringt, met vliegende vlaggen, roepende: *57%- wie Oranje lief heeft * toone het^ en volge my. '"**** Straks ftuift de rest der Onroomfchen op ftraat, volk van allerlei foort, arbeider, am- bagtsman, koopman, rentenier; doch de bal- lingen de voorllen. Een deel rent naar 't bus- huis , fleept 'er het gefchut uit, plant het op den Dam, en vult de toegangen, derwaards, met wolbaaien, die, by geval, aan de Waag lagern Toen vak men aan 't fmytenf, met fteenefi, naar de Vierfchaar, om de nagt- wagt, pasfende aldaar, in tyden van onraad, op het afbranden van zeker haakgelchut, te verdry ven. Doch als 'er geen vuur gegeven werdt, ftort men ten Stadhuize in, haalt den Schout, en de oude en regeerende Wethou- derfchap daar af, of uit derzelver woonin- gen , en brengt ze op de Waag. Van daa£ worden ze, meest allen, nevens verfcheiden' Paapen en alle de Minderbroeders, tusfchen twee regels foldaaten door, naar 't Water, in verfcheiden' vaartuigen, fcheep gebragt: onder 't fchreeuwen van 't graauw, dat men ze naar de galg voeren moest, daar zy menig eenen aan geholpen hadden. Zy werden, maar pas buiten de Stad, aan den S. Antonis dyk, wederom opgezet. Doch erger lot hadden eenigen gevreesd, met naame de oud Burge- meester, Henrik Dirkszoon, die geene ande- re rekening gemaakt hadt, dan dat men 't fchip, met hen allen, buiten de boom, in den grond geboord zou hebben; waarom hy twee hemden, hem door zyne vrouw nage- zonden j aan de dienstmaagd te mg gaf, zeg- gen- |
||||
|
-2o8 VADERLANDS CHE XXVI. Bob£
FilipsIII gende, dat hyze niet modig zou hebben. Nu
J578' liet hy zig, met eenige anderen, naar Haar- ~ lem voeren, daar hem nog boertens lust aan- kwam, en hy tegen zyne makkers zeide: een ding hebben wy vergeeten: en als zy vraag- den , wat ? hernam hy, de kruywagen, in Am- fterdamsch betekenende het middel, om dien men wil in 't bewind te helpen, en de din- gen te ftieren, naar zynen zin. Als men hem ook vraagde, wat hem dage van dit verhan- gen der hekken van de Regeering ? antwoord- de hy, met een diergelyk laag ipreekwoord , huimetuu. hoedt u voor de weerßnit, waarmede hy zeggen wilde, dat zy, die nu op 't kus- fen geraakt waren, by verwisfeling van ty- den, daar wel eens wederom afraaken kon- den (g). Ondertusfchen, was dit uitluiden der Regenten gebeurd, zonder dat 'er iemant ge- wond werdt. Maar 't graauw viel, terftond hierna, in 't Minderbroeders Klooster, daar beelden en altaaren gefchonden en verbry- zeld werden. Tegen den avond, werden de oorden van belang bezet door de Onroom- fchen. Vier ligten gaste plaatften zig in 't Toorentje of Burgemeesters Kamer, fchimps- wyze de Burgemeesters nafpeelende. De ver- voerde Regeering werdt, des anderen daags, van eed en dienst ontflaagen, door de drie Schutteryen, ten overftaan der Heeren van Mathenes en van der Myle. Doch de Stad itondt zonder Overheid, tot op den derden dag. Toen werden 'er, by de meeste fteni' men der rotgezellen , zesendertig agtbaare Schur-
|
|||||
|
Cg') Hooft II. Boek, blt 63.
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 209
Schutters verkooren, die, den agt-entwintig- FilipsIH
ften, op 't Stadhuis vergaderd, Willem Bar- [578- des, Maarten Janszoon Koster, AdriaanRei- "* nierszoon Kromhout en Dirk Janszoon Graaf
tot Burgemeesters ftemden. Op gelyke wy- ze, werden Schepens, Vroedfchappen en de overige Regeering gemaakt. De Onderlchout, Willem Maartenszoon Kalf, werdt tot Schout verheeven. De Kerken bleeven nog wel eene week geflooten. Toen ging 'er de Wethou- derfchap heenen, en liet 'er., door eenige Timmerluiden, de beelden wegneemen. De Hervormden begonden terftond in de Oude Kerke te prediken , en weinige dagen daarna, ook in de Nieuwe (7z). De Lutherfchen en Doopsgezinden hielden ook Godsdienftige By- eenkonrften in de Stad, met kennis en verlof der Wethouderen, die zelfs, fchoon tegen den ■zin van eenigen hunner Geloofsgenooten, den Roomschgeziriden toelieten, in 't heimclyk, te vergaderen Q\). • ■?;■, ■ Op, de omkeering van Amilerdam, volgde XXIU,
diergeïyke beweeging te Haarlem, daar de Veran- ibldaaten 't werk uitvoerden en grooter. bal- ^°* daadigheid bedreeven. Den negen-entwintig-, Haarlem, ften van Bloeimaand, zynde Sakraments-dag, vielen zy, terftond na 't eindigen der misfe, , .:.■, met geveld geweer, in de groote Kerke, die gepropt was met menichen. Eenigen, zo.bur- gers als. geestelyken, werden gekwetst by, deeze gelegenheid: de Priester^ PieterJBaiUtig^ van agteren, doorftootem De Schout ïluik- ha-
O) Hooft XIII. Botk; hl. 577 enz. Bon. XII. Roth, M,
afi f9521.
(Jj Brandt Reform. I. Beth U. öoi. VIL Deel. O
|
||||
|
aio VADERLANDSCHE XXVL Boek.
|
|||||
|
FifjFsflI haver en de Burgemeester Kies vertoonden zig
*57®v. eerst in de Kerke, toen alles geplonderd en " vernield was, en deeden 't geboefte ligtelyk verlchööijen t dat, egter, de markt bezet hieldt, en daarna de Kloosters en Kerken der Minderbroederen en Predikheeren pionder- de,* Ook werden eenige Begynen-orden van linnen en wollen en eetwaaren beroofd. Dit ongebonden Krygsvolk $ drie vendelen iterk, werdt eerlang uit Haarlem naar elders ver- legd: de moorder van den Priester Ballinge door de Staaten van Holland, met de dood ge- ftraft. De groote Kerk bleef toe, tot in Herfst- maand, wanneer de Regeering dezelve ope- nen, en, onaangezien de tegenkanting der Roomschgezinden, die beweerden, dat zulks met het Verdrag van voldoening en de Gend- fche Vrede f treedt, door de Hervormden, ge- bruiken liet (k~). Om de Stad verder voor beroerte te hoeden, beflooten de Staaten, in Slagtmaand, den Schout last te geeven, om vyftig van de vertrouwdfte Burgers in eed en dienst te neemen, en voorts een vendel Knegteft, behendiglyk, daar binnen te bren- gen (7). Doch of zulks gefchied zy^ is my niet gebleeken. De Prins Dus woelden de Hervormden, niet flegts verzorgt tegen de Roomschgezinden, maar, daar zy' Doops- üzi'raagt in handen hadden, ook lbmtyds te- gezin- gen andere Gezindheden. Te Middelburgs den vry- hadt men, reeds in de Lente des voorleeden' iieid van jaars,gepoogd, de Doopsgezinden,- die zwaa- |£CVtrVW* Vif'
&n, , , - . - l&
fi") IIoóJT XIU. Mok, hl. 579. AmpZiNg Étaarf* il. 46;»
(O Refcl. Holl. ri Nnveml-4 157-0. tl. 33. |
|||||
|
XXVI. BoEk. HISTORIE, au
iigheid maakten, in het doen van den bur- pitiestii
ger-eed, om dat zy de eeden in 't gemeen 1578, voor ongeoorlofd hielden, van't burgerregt——=- teverfteeken, of, ten minften, niet plegtig- lyk, tot burgers, aan te neemen. Doch de Prins hadt zig, hiertegen, zo ernftelyk ge- kant, dat deeze ophef, voor dien tyd, ftee- ken bleef. Hy beweerde „ dat hun ja, voor „ eenen eed, te ftrekken hadt, en dat zy* 3, op dit Huk , niet verder behoorden ge- „ drongen te worden, ten ware, men wilde „ billyken, dat de Papisten de Hervormden „ drongen tot het belyden van eenen Gods- „ dienst, die met derzelver geweeten ftreedt ?, (in)." Doch na dat.de Prins naar Brabant vertrokken was, werdt de toeleg hervat; De Wethouderfchap vergde hun zelfs, gewapend ter wagt te trekken, of geboodt hun, ander- zins, hunne winkels te fluiten; Zy vertoon- den hiertegen , dat zy overbbodig waren 4 alle fchattingen te betaalen, en zelfs waakers In hunne plaatfen te ftellen. Doch 't mögt niet baaten. Men fcheen hun de Stad te bang te willen maaken. Zy keerden zig dan we- derom tot den Prinfë, die den Wethoudereii van Middelburg', op den zes-entwintigften van Hooimaand, wel ernftelyk aanfchreef én belastte, de Doopsgezinden, om 't wei- geren van den.eed en vän 't wapenvoerens niet meer moeilyk te vallen Qi). Zyiie Dooi- lugtigheid hadt byzondere liefde voor- deeze gezindheid, alzo eenige leden derzëlvé hein $ reeds
Cm) Hooft xIt. Boek, U. 501.
f«) Boa XII Boek, U 56 [953j. Hooft XIII. Bisk, lh =84.
UitAN»T Reform. I; bed, bl. 580, 609. O a
|
||||
|
aia VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiuwIïI reeds in't jaar e 57a, eene goede fomme gelds,
I^8- naar hunne gelegenheid en die des tyds, tot ""vordering der gem eene zaake, verftrekt had- den (0). De Her- Terwyl dit in Holland en in Zeeland vorming VOOrviel, begonden de Hervormden , in doof in ^e Roomfche Nederlanden, zig, insgelyks, de langs hoe meer vryheid aan te maatigen. Te Room- Antwerpen en te Gend, vingen ze, in de Len-
iche Ne- te deezes jaars , wederom aan, genoegzaam dea. " *n ^ openbaar, te prediken en 't Avondmaal, te houden. Ook befloot men hier,vrye Gods- dienstoefening te verzoeken : welk Befluit zynde goedgekeurd, in eene in- en uitheem- fche Sinodc der Nederduitfehe , Hoogduit- fche en Walfche Hervormde Kerken, te Dor- ^lft drecht, den tweeden van Zomermaand, aan- der Her- gevangen (/>); leverden de Hervormden in 't vormden gemeen den Aartshertoge en den Raad van om vrye Staate , op den twee-entwintigften , een dignsst"0„, fmeekfchriit over, waarby zy, aangeweezen fsuing/ hebbende „ hoe veel zy, om den Godsdienst, „ geleeden hadden, en te gelyk,dat de Span- „ jaards, met al hun vervolgen, alleenlyk den „ aanwas van 't getal hunner Geloofsgenoo- „ ten hadden te wege gebragt; op 't ern- „ ftigst, verzogten, om vrye Godsdienstoe- „ fening, tot op eene algemeene of ten min- „ ften eene Nederlandfche Kerkelyke Ver- „ gadering. De Gendiehe Vrede, die dit niet „ fcheen te gehengen, was reeds, door da; „ Spanjaarden, verbroken, en behoefde, „ derhalve, door de Staaten niet gehou- „ den
(0) Brandt Reform, I. Deel, bl. 525.
(p) Zie Bon Xll. Hoek, bl. 47 [ijSii]. |
||||
|
XXVI. Boek. II I S T O 11 IE. 213
„ den te worden. De Heidenfche Keizers
„ hadden de Christenen : de Christeniche ,, Keizers de verichillende gezindheden ge- „ dal j. Verfcheiden' Vorften vergenoegden ,, zig met het uiterlyke, zonder over 't ge- „ moed te willen heerfchen. De Paus zelf „ verdroeg de Jooden : waarom zou men hen ,, ook niet dulden, die, van hunne zyde, de „ lloo mschgezinden ongeftooid laaten, en „ hier voor borg van -cenige trtflyke uit- „ heemfche Vorilen of andere verzekerin- „ gen geeven wilden (^q)/'' Na eemge dagen tocvcns, leverden zy een tweede Vcrzoek- fchrift in, waarby zy duidelyke beloften dee- den van den borgtogt eeniger uitheemfche Vorften , mids de Roomschgezinden , van hunne zyde, diergelyken borgtogt leverden. Voorts 11 o egen zy voor ,, cenige Perlbonen, „ uit de Wethouders of uit de agtbaarfte Bur- „ gors van beiderlei geloove, te laaten kie- „ zen, om agt te geeven, op het onderhou- „ clen der orde, die men floudt te bcraamen: „ ook een diergelyk getal van burgeren te „ verbinden, oir., voor hunne geloofsge- , nooten, te verantwoorden, en eindelyk , „ eene plegtige verkiaaring en verbindtenis ,, der Onroomfchen, om niets aan te vau- „ gen, tegendenGodsdieri.it, perlbonen of „ goederen der Roomschgezinden : tot het „ naarkomen van welke verklaaring, zig ook „ eenigen hunner aanzienlykfte geloofsgenoo- 9S ten verbinden zouden (V)." De
(O Kon. XII. Heek, hl. 17 [66«].
00 Boa XII. Ä«*, tl. 40 L971J. O3
|
||||
|
1 " ^*"i"i""«l
|
|||||
|
si 4 VADERLANDSCHS XXVI. Boek.
Fiupslïl De Aartshertog en de Raad' van Staate',
1578. deeze fmeekfchriften ontvangen hebbende', ^^7,7" maakten een ontwerp eener Religie - of Ge- Roii- loofs-Vreck, waarin zy meenden, dat alle da gië- of Landfchappen genoegen zouden behooren te Geloofs- neemen. 't Beftondt uit dertig leden, wel- vrede, k&v voornaamften op deezen zin uitliepen : Aarts- Cn" ^at a^e wederzydfche beledigingen, na hertoge •><> de Gendfche Bevrediging voorgevallen , enden „ zouden gehouden worden, als niet gefchied, Raadvaq^ en dat elk, voortaan, zyn gevoelen vrye- om#cr- " ^y^ zou m°gen beleeven. Dat de Room- pen, 5? fche Godsdienst, in Holland en in Zeeland, „ wederom herfteld zou worden, mids zy, „ die 't begeerden, in de groote Steden en, „ Dorpen, niet minder dan honderd Huisge- „ zinnen fterk waren, in de kleinen, 't groot- „ fte getal uitmaakten. Dat den Onroom- „ fchen, op gelyken voet, vryheid van Gods^ „ dienstoefening gegund zou worden, door „ gantsch Nederland. Dat de Wethouders • „ hiertoe, aan de een e en de andere gezind- „ heid, bekwaame Plaatfen- zouden aanwy- „ zen, binnen welken, de Godsdienstoefe- „ ningen zouden moeten gefchieden, Daar „ flegcs één Godsdienst gedoogd werdt, zou 9, men, nogtans, geen onderzoek doen op „ iemants geloof. Die in eens anders Ker- „ ke kwam, zou geenen aanttoot mogen gee~ 5, ven, en zig naar de gewoonte aldaar moe» 5, ten fchikken. De Onroomfchen, buiten 5, Holland en Zeeland, zouden de Zondagen, ,, Kersdag, de Aposteldagen, die van Ma- „ .üas Boodfchap, Hemelvaart en Lichtmis, „ nevens die van 't Sakrament, met het ïlui- „ ten
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 215
„ ten van winkels en 't ualaaten van hand- FilipsIII
„ werk en koopmanfchap, vieren moeten, W8«
„ In 't begeeven van ampten, zou men niet "™
„ op de geloofsgezindheid; maar alleen op
„ de bekwaamheid der Peribonen hebben agt
„ te geeven. Eindelyk, zou 'er, in elke
„ Stad, nevens de Wethouders, jaarlyks, vier
„ Perfoonen van eere en aanzien gekooreii
„ worden, om onderzoek te doen op alle
„ overtredingen deezer Geloofsvrede , op
„ welker berigt, mids het ten minsten door
„ drie hunner ondertekend ware, de Magi-
„ ftraat onverwyld regt zou moeten doen
't Ontwerp der Geloofsvrede , den Ge- Heae-
magtigden der byzondere Staaten overhan- gouwen digd en in elk gewest bekend geworden zyn- verwerpt de, fmaakte noch Roomfchen noch On- to0fsvre- roomfchen. In Henegouwen, daar men wei- de- nige Onroomfchen, en thans yeele gevlugt- te Geestelyken hadt, werdt de Geloofsvrede verfoeid, als een proefituk van godloosheid (t). Te Antwerpen, drong men, daarente- Antwer- gen, op het vastitellen eener Geloofsvrede. pen ann- Ook hielden hier de Onroomfchen zo lang vaardtse. en ernstig aan , dat hun ,_ in Oogstmaand s e enige plaatfen tot de oefening van hunnen Godsdienst werden afgeftaan (u), £)e Staaten Be Staa« van Utrecht verwierpen de Geloofsvrede, ten van op 't aaniiaan van 't Lid der Geestelykheid, Utreclli; hoewel eemge Edelen voor t aannemen ge- va„ tje fiemd hadden, mids men eenige Leeraars lunjd. van
(O METHniïN VIII. Boek, f. 141,
(O I'.OR XII. Boek. hl. 55 [991]. ' (u) Kor Xih Boe!:, bh 40 [973j» '54 [990]» 0,4
|
||||
|
•\
|
|||||
|
*i6 VADERLANDSCHE XXVI.Boek,
Fiupsiii van de Augsburgfche belydenis zage te be-
ï5?s' komen, van welken de Roomfchen, meen- den zy , minder onveiligheid, de Hervorm- den merkelyke afbreuk tewagren hadden (v). J£| T0"De Groninger Ommelanden omhelsden de Omme- Geloofsvrede: ook de Stad Leeuwaarden, landen alwaar de Jakobynen Kerk den Hervormden e" L??"" geopend werdt (w). De Staaten van Gelder- neemeen' ^m^ nadden, in den aanvang deezes jaars, ze aan. Graaf Jan van Nasfau tot hunnen Stadhou- De Her- der verzogt en aangenomen (V) : die, yve- vorming rencje voor de Hervormde Leere, de bezet- Gelder-1" tingen van Predikanten voorzien hadt, tot land,met welker gehoor, ook de Ingezetenen weiden gewsld, toegelaten. Voorts drong hy de Straten inge- flerk, tot het aanneemen der Geloofsvrede, die egter plat algeweezen werdt; fehoon men verklaarde, by de Vereeniging met de ande- re Landfehappen, te willen volharden. De Hervormden toen, met zagtheid niets zien- de te verwerven, bedienden zig van geweld, en namen, met hulp der foldaaten, verfchei- den' Kerken in, te Gelder, te Wagte ndonk, te-Venlo, alwaar zelfs ook het Raadhuis o- vermeesterd werdt, en op verfchciden' an- dere plaatfen. De gemagtigden der Ridder- fchap en eeniger Steden vielen klagtig over deezeri moedwil aan de algemecne Staaten, en ook over 't afzetten van Kauf eher en Raa- den 's Hofs te Arnhem, niet zonder, van ter zyde, eenen (treek tegeeven aan Graave Jan, als zag hy al deeze wanorde, willens, door , de
O) Bi.R XII. Roek, tl. 58 fyyS;.
(_.r) Rr.vs) li. Jiuak, W» ij. |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 117
de vingeren. Hierop kreeg hy last, om orde FilipsIII
te Hellen, tot de meeste rust des Lands. Doch I5?8* ^ hy hadt bet reeds van zelven kwaad genoeg ' met de zyncn, wien hy nog te laauw fcheen,
en die, in plaats van zig in te binden, te Arn- hem, te Nieuwmegen, en in de meeste ande- re Plaatfencles Landfchaps, eenige Kerken in- namen (y~). Te Goes in Zeeland, was, tot hiertoe, De HeN
volgens den inhoud der voldoening, geen vormden Godsdienst openlyk geoefend, dan de Room- te Goes fche. De Hervormden dan, ziende hoe 't in Zee- elders toeging, verftouten zig, ook hier, op landde den agtentwintigflen van Herfstmaand, aan .Kïrkea de Wethouderfchap te verzoeken, om in 't Zusterhuis te mogen prediken. Men vergunt hun de Kerk, in 't Gasthuis. Vier hunner, die gewapend binnen geftaan hadden, met den Predikant aan 't hoofd, morden, in 't uitgaan, chaar mögt en de Paapen preeken, drei gende de Kerk van 't Zusterhuis of die der Kruisbroederen te zullen inneemen, ten wa- re men hun eene van beide toedondc. Men befluit tot het laatfte, en zy gelaaten zig, te vrede te zyn. De Wethouders egter, ver- ueemende dat 'er nog iets lmeulde, ontbie- den den Predikant en nog eenigen boven, die 't ganfche Klooster der Kruisbroederen, vierhonderd guldens 's jaars tot onderhoud van eenen Predikant, en nog eenige punten vorderden, onder welken ook was, dat de Roomfchen hunne plegtigheden alleenlyk binnen de kerk zouden hebben te oefenen. On-
CjO Eor Xrt/toi, tl. 57 f595]. Reyb. II. Hoch, tl. 17,1a,
O 5
|
||||
|
a18 VADER LANDSCHE XXVI. Boek.
FilipsITI Onder dit handelen, komt de roep op het
1578. Raadhuis, dat de groote Kerk geftormet """^ ' werdt. Men begeeft zig derwaards,, en poogt het geweld te {tuiten. Vergeefs. Eenige da- gen daarna, komen de Predikanten van Vlis - fingen en Veere, verzeld van eenige Hoplui- den, die zy hunnen Kerkenraad noemden, te Goes, verzoekende de Groote Kerk, voor hunne Geloofsgenooten, die, zeiden ze, regt ep dezelve hadden, yermids Gods woord zuiver«* lyk onder hen verkondigd werdt: waarom men zig zelven in 't bezit der Ifyrke ßellen zou, zo zy met verzoeken niet te verkrygenwas. De Wet- houderfchap antwoordde „dat het verbrecken „ der voldoening niet in haare magt ftondt; „ doch hieldt men zig 't gebruik der Kerke „ geoorloofd; zy zou het aanzien." De Vlis- finger Predikant hernam, hierop, dat de Mee- ren met het toeftaan van de Kerke der Kruis- broederen 't Verdrag van voldoening reeds te buiten gegaan waren. Voorts nam dit gezel- fchap, het antwoord der Heeren opvattende als eene toeftemming van hun verzoek, gang van 't Stadhuis naar de groote Kerk, daar, nog dien zelfden voormiddag, gepredikt werdt (2). XXV. Op deeze wyze, hieldt men de voldoenin- Dathe- gen, die aan verfcheiden' Hollandfche en fchek Zeeuwfche Steden verleend waren. Op dee- den Prinsze wyze, werde ook de hervorming, in ee- van den nige gewesten, ingevoerd Doch nergens predik- Was de baïdaadigheid hooger geftecgen , floei. ^an te Qgjj^ petrus Datkenus, weleer een Moa-
O) Bor XII. Bock, il.60 [999].
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 219
Monnik te Poperingen , die, reeds in 't FiupsIII
jaar 1566, in Zeeland, gepredikt hadt (jt)\ '578. doch, federt, Leeraar der Hervormden te~" ' Gend geworden, en met den titel van Raads- heer van Hertoge Joan Kazimir voorzien was, voer, ten deeze tyde, hevig uit van den predikftoel, tegen 't heilloos punt der Gendfche Bevrediging, gelykhy fprak, waar- by den Roomfchen yryheid van Godsdienst werdt toegeftaari. Hy noemde den Prins zelv', om het voorftaan van dit punt, eenen, die om God noch Godsdienst gaf (ß). Hy kreeg veel volks aan zyne koorde, met naarde zul-- ken, die, over het vangen van Aarfchot en anderen, noch voor hunne veiligheid bekom- merd waren. Imbize , den voornaamften fcnbi?e deezer roervinken, tot Voorfchepen, dat is,en de zy- Hooft der Wethouderen , ' gekopren zynde, "ea" ver7 ' meende men, dat het tyd was, om zig, door Geeste-* '•t omkeeren van den Godsdienst, van 's volks ïykheid gunst en van eigen veiligheid te verzekeren. u»Qend, Men verjaagt de Geestelyken, men flaat de j["dveer" Kerkelyke goederen aan, en men verzekert den zig, door Krygsvolk, van Ypere, gelykmen, Gods- te vooren, van Brugge gedaan hadt. Te Y- dienst pere, werden de wooningen des Bisfchops en|j\^" êeniger Kanonniken geplonderd. Ook ving ;n yeï* men 'er verfcheiden' Perfoonen. In de Ste- fcheiden* den Dendermonde, Oudenaarden, Aalst en P'aatfen anderen, fpeelden deeze luiden het zelfde«}" d fpel, maatigende zig, voorts, het Regt der^ vier Leden van Vlaanderen aan , onder voor- wend-
{a) Sentent. van Alva, bl. 66.
■Kl>j Reïd II. Boek, bl. 18. |
||||
|
aio VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
Fiupslll wendlel, dat het aan de gemeente ver-
I5?8, vallen was. Ook hielden zy de gemeene middelen in, die tot "s Lands algemeene fchatkist behoorden, verkogten de geeste- lyke goederen en geplonderde Kerkfieraa« den, en beileedden 't geld, tot het aanwer- ven vanKrygsvolk en'e verfterken van Gend. De Steden Antwerpen en Briulèl,ende Heer van Aldegonde, van wege den Aartsherto- ge, den Prins, den Raad van Staate en de algemeene Staaten, kwamen hen, te vergeeft, vermaanen tot rust. Zy voeren voort, ftom- melden, alommc in Vlaanderen, de bceldeu ter Kerken uit, en fleepten den rooi' naar Gend (V). Oor- De Staaten der Walfche Gewesten, die, fprong ^y 't bewilligen in de Gendfche Bevrediging,
party- bedongen hadden, dat zy zeven ilemmcn in fchapHerde algemeene Staaten zouden inbrengen, te Malcon- weeteti voor Artois en Henegouwen ieder unten of g£ne^ voov Rysfel, Douai en Örchies, ééne noeg- te famen, en voor Doornik, het Doornik' dan, fche , Valcnchyn en Mechelen ook ieder ééne ; nu befpeurende, dat de Gendiche Vrede ner- gens minder gehouden werdt, dan te Gend, daar zy gemaakt was, iloegen de handen in een, en hielden, insgelyks, de gemeene mid- delen in (/f). De Vrouw van Steegers, We- duwe des Heeren van Giayon, verboodt, daarna, den Hervormden het prediken in haa- re Heerlykheid : 't welk den Gentenaaren vuur deedt vatten, die haar Huis overvie- len en haar gevangen naar Gend fleepten (<?}. Toen
Cc) Meteren VIII. Boel;, f. 142 verf.
£d) Meteren VIII. Boek, f. 142 verf. {t) Bor XiL B»ck, H. 60 fpoyj. |
||||
|
XXVI. Böêk. HISTORIE, sei
Toen grypen de Walfche règementen van Eg- Fili*sIII
mond, Capres, Bours, Heeze en Montigni, *57*» die, te vooren, by gebrek van betaaling, "'.....
reeds, op 't punt van te muiten, geftaan had-
den , de wapenen op, rukken ten platten lande vanGendin,enloopenhetdeerlykaf. Men gaf den Walfchen Staaten, en hunnen benden, die onder \ opperbevel ftonden van Emmanuel van Lalaing, Heere van Montigni, al ras, den naam van Malcontenten of Misnoegden, dien zy ook aan zig lieten leunen. Fel was de Twee- binnenlandfche kryg, die uit deexen tvveefpalt dragttus- ontftondt. De misnoegden, meest door aan- heneea dryven van Montigni, pionderden verfchei- de Gen- den' ryke Vlaamfche Dorpen, en verflerkten tenaars. zig, te Mecneii. De Gentenaars hielden zig doorgaans op, met het berooven van Kloos- ters en Kerken. Somtyds raakten partyen handgemeen, wanneer de Gentenaars, ge- meenïyk, te kort ichooten. De Aartshertog en de algemeene. Staaten deeden ■ hun best, om, deezen brand te blusfehen. Doch hun- ne •poogingqn w.aren vrugteloos. Elk bleef flaan, op hetuiterfte van zynen eisch. De' Walfche Staaten vorderden *> dat men , der* Roomfchen Godsdienst herfteide, Kerken eit Kloosters opbouwde en yerfierde, als te voo-^ ren, en de gevangen Heeren los liet. De Gentenaars eischten, daarentegen, dat men hun Montigni ter ft raffe overleverde, en, den Hervormden Godsdienst, alornme, in Neder- land, oefenen liet, in welk geval, zy den Roomfchen ook vrye oefening zouden toe- ftaan. Doch de gevangenen wilden ze vast , hoxv i
|
||||
|
läft VADERLAfrDSCHE XXVI. Boek,
Fitipslll houden, tot dat de vrees voor uicheemsch ge*
. l57&' weid over zou zyn (ƒ'). Op- * , Téfwyl dit te Gend voorviel, ontftondt fchud- 'er^ te Brusfel, ook merkelyke beweeging, dingte ter oorzaake van den Godsdienst. De Heer s ° van Champagnei * dien 't wee deedt, dat de Onroomfchen ZO veel veld wonnen in de RoomfcHe gewesten, zogt, in Oogstmaand, de Hollandfche Knegten onder Denys van den Tempel, en die van Bosiu ter Stad uit te krygen, uit vreeze dat men, ook in Brus- fel, gelyk elders ^ met hulp derzelven, den Roomfchen Godsdienst zou willen hinderem De Prins wist egter deezen toeleg, ten Ho- ve, behendiglyk om te ftooten. Doch Cham- pagnei bragt te wege, dat "er, op den naam van de Geestelykheid, Adel, Wethouder- fchap en Gemeente» een fmeekfchrift aan den Aartshertoge opgefteld Werdt, waarby men Verzogt , dat de Onroomfche Godsdienst buiten Brusfel blyven mögt. Men draagt dit fmeekfchrift, onder eenen grooten toeloop van volk, naar 't Raadhuis, en vergt der Wethouderfchap , dat ze eenigen uit haar mag- tige, om het naar Antwerpen te brengen,, Zy, verzet over zulk een' voorflag, eischt tyd en beraad. De vertooners vallen aan 't dreigen, zeggende, te weeten wat hun té doen ßondt. Zy en de Wet, ten Stadhuizeaf- getreeden, Vinden 't volk te hoop geloopen^ welk, ziende zyne Heeren ontfteld, vraagt* wat 'er hapert? Men toont hun 't verzöek- fchrift. 't Wordt gelezen 3 en, met tame- lyké
£ƒ} MbterEïi VIII. Beek, fi 142. vetfi 146= véfi
|
||||
|
tXVi. Böek. H 1 S f Ö R I E. 2^3
lyke aandagt, aangehoord. Onder andere Fiupsïtt
redenen, waarmede het bekleed was, be- IS?8._ nelsdehet deeze, dat men, binnen Brusfel, den ~ iloelder Landsheeren, geenen Godsdienst, flrydig met den hunnen, behoorde te dulden, zo min iJfe zulks, te Parys, geleeden werdt. Op dit woord van Parys, ileeken fommigen de ooren op; die 5 den zin misvatteiide of willens ver- draaiende, eikanderen vraageii, Hoe? Pa- tys? hier den las ter ly ken "en vervloekten moord van 'Parys na te fpeelen? dat V de meehing niet. Met loopen zy naar huis, om geweer. De foldaaten mengen 'er zig onder. Men roept, als uit eenen mond: Zou hier de burger den hurger, uit geloofshaat, den hals affnyden ? zou men Brusfel, gelyk Parys, tot een bloedbad maa- "ken ? nooit, nooit, ver ponden wy V dus. Wy willen ons fchikken, naar 't gene, by zyne Hoog- heid, den Raad van Staate, en de algemeené Staaten, beraamd zal •worden. En niemantzö koen, die hier tegen kikken, of hen uit den dut helpen durfde. De Wethouders, toen anoed grypende, doen de inleveraars van 't Fmeekichrift opzoeken, en in hcgtenis nee- men. Champagnei, als deel hebbende aari 't bedryf der Heeren, die te Gend zaten, werdt derwaards gezonden. Eenigen ont- vlooden 't. Anderen werden, om hunne jongk- lieid, verfchoond, en kort hierna geflaakt (g) ; waarmede de beroerte volkomenlyk ge- ftild was. Onder zo veele en geweldige beweegin- öe fier-
gen, werdt de handel met den Hertoge van t°s vat» ^}BorXII. Boek, M.,5«[9«8].'
|
||||
|
a*4 VADERLANDSCHE XXVI^Boekv
FeupsIII Anjou vast voortgezet. Wy hebben,te voo«
»578. ren gezien, dat hy volk hadt beginnen te ver- r zamelen, op de grenzen van Henegouwen. in^Hene- Hier kreeg hy , eerlang, agtduizend Knegten
gouwen an duizend Edelluiden, die op eigen'kosten te *an. 'paarde gefteegen waren, byeen. Doch Don jan zondt derwaards Octavio Gonzaga, met eenig voet- en paardevoik, die vierhonderd Franfchen, in 't Dorp Barlaimont, overvielen en verfloegen. Eenigen bergden zig egter op 't Slot, daar zy veilig waren, alzo de Spaan- fchen geen grof gefchut hadden (Ä). De Her- tog , federt, eenige verdediging zyner ondernee- ming, in openbaaren druk,, hebbende laaten uitgaan, waarin hy verklaarde, door de Ne- derlandfche Heeren, verzogt te zyn, om Ne- derland, eertyds een leen van Frankryk, te befchermen tegen de Spaanfche dwinglandy, begaf zig, terftond. hierop herwaards, en kwam, den twaalfden van Hooimaand, te Ber- gen in Henegouwen, aan, van waar hy eeni- ge Heeren naar Antwerpen-afzondt, om de voorwaarden te helpen beraamen, op welken hy de befchermirig der Landen op zig neemeii . zou. ïerwylhy hier vertoefde., gelukte het den Franfchen, het Slot te Havrech te be- magtigen (z). XXVI. 't Leger der algemeene Staaten, waarover Staat van onlangs Francais de la None tot Leger maar- fch?"en" fchalk en t0t Veldheer de Gmf van EOsfu
Staacfche aangefteld waren, was nog niet boven agt- Leger. duizend Knegten en tweeduizend Ruiters iterk ,
O'O Hooft XIII. Hoi';, V.. <&*,.
■ CÓ MüTiSRKN VUL lUsk,f'. ll5J.
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 225
fterk, eii hadt zig, hierom, begtaaven by FilipsHE
Mechelen, tusichcn Riraenant en den De- 1578. nier. Don Jan, die omtrent twaalfduizend -•-■'•'- Knegten en vierduizend Paarden byeen hadt, befloot dit Leger aan te vallen, eer het met de Hoogduitfche benden, die, onder Herto- ge Joan Kazimir, onder weg waren, ver- eenigen kon. Farneze hadt dit egter ontraa- den, doch was overitemd (&). Don Jan zet dan, den eenendertigden van Hooimaand, te Aarfchot, over den Demer, overvalt en verjaagt eene hinderlaag, toegefteld door Bosfu, die zig, egter, binnen zyn voordeel Meldt. Don Jan zogt hem te tergen tot den ftryd; doch hy bleef onbeweegiyk. Ein-oevegc deïyk, laat Don Jan Alonjh Manims de Ze-byRime- ïa, met eene bende Spaanfche Keurlingen,nanu eenen aanval doen op hét Regement Schot- ten van den Kolonel John Norrits , en houdt 'er, een groot deel van den dag, fchutge- vaarte mede. Andere benden van wederzy- de mengden zig ook in den ftryd Doch het kwam tot geen hoofdtreffen. Van wederzy- de waren 'er eenige honderden gefneiiveld, zo men eenigszins aan kan op de beiïgten, die men, by beiderlei fchryvers, vindt. Don Jan dan, ziende hier niets uitte regten,keer- de te rug, om zig wederom by Namen neder te flaan (/). Aarfchot, welk hy bezet gelaa- ten hadt, werdt, op den zevenden van Oogst- maand ingenomen, door de Staatfchen, doch wederom verbaten, na dat zy 't geplohderd had-
CO Strada Dec. 1. Vir. X. p. 560. CO Strada Dec. I. Libr. X. p, 562 S? feil. Boft XH« 3ptó> •'■ 51 [987], 5y [Wj. • *
VII. Deel. P
|
||||
|
,saö VADERLANDSCHE XXVI. Boek;
FiijpsIII hadden^ waarna het, andermaal, door de
:_15-78'. Spaanfchen, overvallen, en, na 't moorden der weerlooze Ingezetenen, op nieuws, ge- ruimd werdt (jn). Ontwerp Ten deezen tyde, werdt 'er, om den Span- ™"f.?.?e jaarden, ook ter zee, afbreuk te doen, by de algemeens Staaten, overwoogen een voorilag |
||||||||
|
l
|
||||||||
|
je, en tot van eene landing op de zeekusten van Span-*
|
||||||||
|
je, of het aantasten en bemagtigen der Spaan-*
fche Zilvervloote, Willem van Blois van Treslong, Admiraal van Zeeland, was de voornaame aandryver van dit werk. Hy hadt zig lterk gemaakt, eenige Steden en byzon- dere Perfoonen te zullen beweegen, tot het opregten eener maatfchappye, die agtentwin- tig fchepen in zee brengen zou, het minste van tagtig lasten, en elk voorzien met tagtig bootsgezellen, en twaalf yzeren gootelingen 9 fchietende niet minder dan agt of tien pon- den yzers: ook met oorlogs- en mondbehoef- ten, voor zes maanden, alles buiten kosten der Staaten ; mids deezen daarby voegden zes wel geftoffeerde Jagten, met twaalf- of vyf- tjenhonderd Neérlandiche foldaaten bemand y en dat zy 't opperbevel der Vloote gaven aan den Graave van Hohenlo, of een ander opperhoofd van gelyk aanzien. Doch de buit zou ten voordeele der reederen komen, mids de Krygsluiden 't regr der marroozen trok- ken, en de Overheid en Amptenaars ook* naar gebruik en behooren, erkend werden. De Prins hadt dit ontwerp den algemeenert Staaten voorgelegd, en, by derzelver goed- via-
{» Bor XII. Roek, il. 5- l>ß$i>
|
||||||||
|
aantas-
ting der Zilver- vlootet |
||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, aaf
vinden, Tresloiig reeds voorzien van eenenFiupslli
lastbrief, om tekening en inlaag te 'bevorderen. '578. Doch de aanwasfende inwendige oneem'gheden "" deeden deezen glimpigen toeleg in rook ver- dwynen (ji). De onderhandeling met den Hertoge van Önge-
Anjou hadt der Koninginne van Engeland,"0^1* reeds eenen geruimen tyd, in 't oog gefte-^1^ ken, en veroorzaakt, meent men, dat zy van En. den Hertoge Joan Kazimir, die uit haar geld geland , betaald werdt, last gegeven hadt, om twee- ovet ^eli duizend ruiters én tweeduizend knegten meer „",7^, te werven, dan zyne beftelling inhieldt; opjow, dat zy, in allen gevalle 4 magt genoeg in Ne- derland hebben zou* om meester van 't fpel te blyven (o), als 'er iet mögt te deelen val- len. Ook deedt zy den Koning van Frank- lyk. aanzeggen, dat zy zig verpligt zou ag- ten, Filips byftand te bieden^ zo de Fran- fchen zig dagten meester te maaken van de Nederlandem Doch de Koning antwoordde ^ ,, dat hy reden hadt om van haar te den- : „ ken j 't geene zy hem durfde toefchryven $ ,, en dat Anjous bedryf hem niet aanging," Ook fcheen de Koningin dit, hierna, te ge^ looven, en, dat de Koning zynen Broeder be- gaan liet, op dat hy ten Hove meer rust heb- ben zou: waarop zy befloot, de ondernee- ming des Hertogs te begunstigen. Doch eer' Zy dus ver veranderde, hadtzy, door haare Gezanten in Nederland, den handel met An jou Zoeken om te ilooten, dreigende haar. geld t-ë
,00 BoiXi'. Boek, bh 56 L9Ö3-3- • ■
<•> RE¥D II. Beek, U. iy. |
|||||
|
P S
|
|||||
|
aa8 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
ÊaipslII te zullen inhouden, ja zig tegen de Staaten
ï578. te zullen aankanten, zo zy zig met de Fran- ' fchen verbonden. De Staaten antwoordden, dat Anjou gefchaapen ftondt eene andere
party te kiezen, zo zy niet fpoedig met hem * flooten. De Engelfchen begeerden, hierop, dat men, vooraf, nog ten minsten eens, na- der antwoord van de Koninginne afwagtte, welk, binnen agt of tien dagen, hier zyn kon. Doch de Walfche Staaten, bedugt dat de aankomst van Hertoge Kazimir de On- roomfchen te zeer ftyven, en tot verder agr terdeel van den Roomfehen Godsdienst ftrek- ken mögt, bonden den handel met Anjous Gemagtigden, die ook dagelyks om afvaar- diging aanhielden, zo ernstig aan (p), dat men, met deezen, op den dertienden van Oogstmaand, een verdrag' floot, welk, op den twintigften, te Bergen in Henegouwen, door den Hertoge, bekragtigd werdt, en op deezen Voor- zin uitkwam: „ Dat de Hertog zou uitgeroe,- waarden, ^ pen worden, voor Befchermer der Neder- PP^1" „ landfche Fryheid. Dat hy den Staaten, op Hertog ~?> zyne kosten, byftaan zou, met tienduizend van An- „ knegten en tweeduizend paarden, drismaan- jou tot n den lang, en zo de kryg dan nog niet geëin- ^h'erraer " digdware, alleenlyk met drieduizend Kneg,- d^rNe-"*« ten en vyf honderd Ruiters. Dat men zig zou deriand- „ tragten te verbinden met andere Mogendj fcheVry-?5 heden, vooral met den Koningvan Navar- en1 meiï " re' ^e Koningin van Engeland en den Her- wovihf •>•> tog Joan Kazïmir. De Staaten zouden den „ Hertoge van Anjou, die geen' oorlog om , « ge-
Cp~) Bon XII. Boek, 61. 42 [974]. Metkren VIII. Boek*
iL 138 virf. |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, as?
„ geloofszaaken, noch tegen Engeland, mögt Fiurslïl
,, aanneemen, byitaan, zo hy befpr-ongen is78«
„ werdt, uitgenomen tegen 'tKeizerryk, En- ~!
„ geland, Schotland en hunne verdere bond-
„ geuooten. De Hertog, in 't Leger zynde,
„ zou 't opperst gezag in Krygszaaken hebben 9
,., gezamenlyk met de Staaten, wier plaats
„ bekleed zou worden, door hunnen Veld-
„ heer, thans den Graave van Bosfu, die,
,, by afwezen zyner Hoogheid, zou gebie-
„ den. 't Beftier der Landszaaken zou bly-
„ ven by de Staaten, den Aartshertog Mat-
;, thias, en den Raad van Staate. Zyne Hoog-
9, heid zon geene v.erbindtenisfen mogen aan-
,, gaan, buiten kennis en bewilliging der
,, Staaten; die zig ook niet, ten zynen na-
,, deele, zouden mogen verbinden. Zomen
„ geraaden vondt, van Landsheer te wisle-
9, len, zou men zynen Perfoon, voor alle
5, anderen, daar toe beroepen. Tot zyne
,, .verzekering, zonden hem Quesnoi, Lan-
„ dreehies en Bavais ingeruimd worden, en
,) zo hy Filippeville, Binch of Marienburg
„ bemagtigde , nog eene deezer lieden, ter
,, zyner keure, in de plaatfevan Bavais. Ook
„ zou hem eigen blyven alles wat hy over de
„ Maaze veroverde, uitgenomen 't gene,
„ nu, of federt de Gendfche Vrede, veree-
„ nigd was met de Staaten: ook deeze Ste-
„ den van verzekering, ten ware men hem
,,, de kosten des krygs wederom goed deedt.
„ De plaatfen, die men, by verdrag, zon-
„ der dwang van wapenen, inkreeg, zou-
,5 den, tusichen hem en de Staaten, halfen
sa half, gedeeld worden. Voorts moest hy
1' 3 M zig
|
||||
|
23o. VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
|
|||||
|
FiLiPsiII „ zig vyand verklaaren van, Don Jan en des-
r578- „ zelfs aanhang, niet dan gebooren Franfchen "~ „ herwaards brengen, ten ware op byzonder „ verzoek der Staaten, zyne Zwitferlche Lyf- j, wagt alleenlyk uitgenomen 5 zorg draagen, „ dat geene Franiche benden den vyand by- „ ftonden; goede krygstugt onderhouden, en, „ zo 't hier toe komen mögt, de lieden van 3, verzekering wederom leveren in den ilaat, 3, waarin hyze ontvangen hadt, behalve wan- 9, neerze, door den vyand, beniagtigd wa- „ ren.(f)."
XXVïI. Omtrent den tyd van het fluiten deezer o- Henog vereenkomst, kwam het lang verwagtte Le« ztalrKa" ëer van ^ertoê'e Joan Kazimir in de.Neder- komt in landen. De Hertog hadt, reeds in Zomer- de Ne- maand, eene verdediging van zyne onder- derlan- neeming in 't licht gegeven, die hy alleen eD' zeide te ftrekken, om de Nederlanden tegen Don Jan te befchermen, Hy was, over Keu- len en Meurs, in 't Graaffchap Zutfen geko- men. Doch hier bleef hy leggen, afwagten- de betaaling voqr 't volk, dat hy, boven zy- ne beftelling, geworven hadt,'waartoe de Staaten geen middel hadden (r). Men be- woog' hem, eindelyk, weg te fpoeden, en zyn Leger vereenigde zig, den zesentwintigften van Oogstmaand, met dat van Bosfu, die nog omtrent Mechelen lag. Zwaare Behalve de hulpbenden des Hertogs van lastender Anjou, beftondt nu de raagt der Staaten, uit Staaten, yeertienduizend Ruiters en vyfendercigdui- zendt
Ctr~) Bor XII. Boek, il. 43 [976'].
CO Bor XII. Boek, il. 5£ [987]. Reyd U. Beek, il. 13,
|
|||||
|
XXVI.Boek, II I S T O R I E. 231
zend Knegten, en overtrof dus verre die van FitjpsHI-
Don Jan. Doch 't ontbrak hun aan geld, om x5?8. zo veel volks te onderhouden, 't Leger al-"" leen, behalve de bezettingen, kostte, ter maand, negen tonnen fchats, en daar ver- liepen 'er wel zes, dat men niet boven de vier tonnen inkreeg. Brabant werdt uitge- mergeld, door zo veel krygsvolk. Vlaan- deren en de Waaien verteerden eikanderen, en hielden, wederzyds, de gemeene midde- len in. Holland en Zeeland begonden flegts een weinig op hun verbaal te komen, Gel- derland, Friesland en Overysfel hadden ge- noeg te doen met zig zelven. De overige ge- westen waren of van klein vermogen, of in 's vyands geweld. De algemeene Staaten von- den zig, derhalve, in groote benaauwdheid. Bosfu fchreef, midlerwyl, dat het volk aan 't muiten dreigde te flaan, zo 'er geen geld verfchaft wierdt, De Aartshertog, de Prins, de Raad van Staate dtongen hierop insge- lyks: doch verwierven meer niet dan eene maand agterftallige foldye (Y). Nogtans liet het volk zig toen handelen, en Bosfu toog, met tweeduizend Knegten en even zo veel Ruiters, naar Leuven, om kennis te neemen van de gelegenheid der Stede. De bezetting deedt eenen feilen uitval; doch werdt, door de Staatfchen, naar binnen te rug gedreeven, 't Beleg van Leuven werdt egter geftaakt, om dat het omgelegen Land kaal gegeten was. Bosfu trok, derhalve, met het Leger, Anjou naar Walsch ■ Brabant, om zig te vereenigen bemag- in'ct «jto ,
- foinch Üü Boa XII. Viicè, U. 59 [097],
P 4
|
||||
|
232 VADERLANDSCHE XXVI. Bos*.
FilipsIII met Anjou, die, op den negenden van Herfst-
*S78. maand, Don Jan den oorlog verklaard heb- en liïau- bende, Binch belegerde, welke Stad, op den beu^e- " zevenden van Wynmaand, aan hem overging, BosfuNi. Ook kreeghy, daarna, Maubenge in, byver- velie en drag. Doch Landrechies en Quesnoi weigcr- PJaatfen ^en Franicne bezetting te ontvangen. Tc voo- " " ren, hadt-Bosfu Nivelle, de Sloten van Sart, Genappe en eenige anderen bemagtjgd, en zig, voorts, gewend naar Gemblours , om Don Jan uit te lokken tot eenen vckiflag. Doch deeze hicidtzig, op zyne beurt, binnen zyn voordeel (f). XXVin. Het Spaanfche Leger leedt, ten deezen ty- Don jan de, veel van de pest en bloedloop. Don Jan Leger" 'ze^ &n&' ^Qtt- eenigen tyd, aan eene flee-
pende ziekte kwynen, die, zo wel als het deerlyk verloop zyner zaaleen, hem, in de uiterile mistroostigheid, hadt doen verval- len. Uit twee brieven, van hem onderfcliept, blykt klaarlyk, dat men hem hadt zoeken zwart te maaken, by den Koning, die, fchryft hy „ hem zo verlegen om geld Het,' „ dat hy 't geen e drie maanden zag uictehou- „ den, terwyl hem het Leger der weder- 5, fpannigen, en dat der Franlehen fterk „ drongen en benaauwden." Tot zyne droef- geestigheid, die fclüerwanhoop geleek,floeg, eerlang, eene pestige koorts, die hem, op den eerden van Wynmaand, uit het leeven rukte (u). Doch fommigen willen, dat hy van vergif ftierf, welk de Koning, zyne trouw , "..., '" ver- : f O Hor XII. Boek, II. 59 T9981.
(iij Iiou XII. Hoek, él. 64 [1004I. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 233
|
|||||
|
verdagt houdende, hem zou hebben doen in- FilipsHï
geeven. Ook vindt men gewaagd van ee- IS78.
nen voorflag des Prinfen van Oranje aan hem, """^ ""^
betreffende de middelen, om zig van de op-
permagt der Nederlanden te verzekeren:
welken voorflag hy, noch omhelsd nochkwa-
lyk genomen zou hebben (V). Hy ftierf, in
het Dorp Bonge, in een armelyk huisje;
doch werdt, te Namen, met veel ïlaatfie be-
graaven. 't Opperbevvina over 't Leger werdt, De Prins
by voorraad, opgedraagen aan Alexan-vanPar"
J T, t-v -n ma volst
derFarneze, Prins van Parma,hem ^°
wien de Koning, eerlang, ook de Landvoog- in de
dy beval. Onder zyn beleid, welk dat van Land-
Don Jan,in kloekheid en voorzigtigheid,ver-vooSc,ye*
re overtrof, leeden de Staaten veel afbreuks,
en de zaaken der Spanjaarden herftelden zig
fpoediger, dan men zou hebben können ver-
wagten.
Midlerwyl, duurden de onlusten nog, tus-Hesfe!s
fchen de Waaien en de Gentenaars. De eer- en Vis<A
ften hadden eenen aanflag op Kortryk in den op^fi(i
zin; waarom men, te Gend, befloot, zig van hangen.
deeze Stad te verzekeren. Doch Ryhove,
wien men dit toevertrouwd hadt, wilde Gend
niet verlaaten, voor hy Hesfels en Visch,
twee der gevangen' Heeren, hadt zien op-.
knoopen. Hy hieldt Imbize en anderen voor »
„ dat de vonnisfen van Egmond en Iloorne,
■>■> door Hesfels,.waren opgefteld, die't zelfde
5, lot den Prinfe gedreigd hadt, en nog, dager.
?5 lyks, by zynengryzen baard,zwoer, dathy
55 Ryhove en Imbize, eerlang, aan de galg zou
j, hel-
O') Reïd II. Bodz, bh 2i,
PS
|
|||||
|
234 VADERLANDS CHE XXVI. Boek,
Fiup-ITl,- helpen." Men drong, ten deeze tyde,
*578- zeer op het flaaken der gevangenen , 't welk T Ryhove temeer deedt ftaan op het ombren- gen deezer twee, die hy, m felheid en woede, hieldt uit te fteeken boven de anderen. Im- bize en de zynen vallen hem toe. Hy zelf treedt naar de gevangenis, haalt Hesfels en Visch voor den dag, voert ze voor den Krygs- raad, daar ze niet behoorden te regt gefiaan te hebben; doch, na eene korte dingtaale, ter galge verweezen, en, zonder uitftel, den vierden van Wynmaand, aan een' boom op den weg naar Kortryk, opgehangen werden. Hesfels was een lid van den Raad der Be- roerten geweest, en hierom in den gemee- nen haat (V). Visch hadt zig, als Baljuw, ook fel tegen de Onroomlchen gedraagen: zo dat men waande niets te können verbeu- ren aan deezen twee. Ryhove, wien 't zwee- ren by den gryzen baard nog in den krop Aak, fchrolde hierop, pas voor dat Hesfels opgeknoopt werdt: wanneer deeze, zo fier was hy in zyn uiterfte, herzeide ■» zulke gryzs hairen zult gy nimmer draagen, en Ryhove we- derom,, dat zult gy, fchelm, liegen: fnydende hem, met eenen, een' lok van de kin, en Ileekende dien op zyn hoed: waarin hy van fommigen der zynen gevolgd werdt (V). Doch anderen melden, dat de fcherpregter Hes- fels den gantfchen baard affneedt, en dien, pluimswyze om zynen hoed gelegd, herom droeg (5). De
O) Zie VI. T)cel, hl. 252.
C.tj Hooft XIV. Bonk, hl. rto..t. MeTeren Vlü.Boci-, ƒ•I4>
(_y) Av^ow. I^AitóXUS in Notis cd Vioui Vit, p, 172«
|
||||||
|
HISTORIE. 235
|
|||||||
|
XXVI. Boek,
|
|||||||
|
De Hertog van Anjou, de Steden, hem totFiupsIIl
verzekering toegezeid, niet hebbende kon- ï57^'_ nen meester worden, en Mechelen en eeni- Misuoe. ge andere Steden van klein belang, die hem, jren tU3. door de Staaten, in de plaats, waren aange-fchenAn- booden, van de hand geweezen hebbende ; j°u .en. dagt zig, zo men meende, te verzekeren van azW» Bergen in Henegouwen (zj). Doch 't ver- moeden, hiervan opgevat, bragt te wege, dat men daar alle de Franfehen de Stad deedt mimen. Anjou toen, om te toonen, dat hy niets diergelyks in den zin hadt, befloot, zig, met het Leger onder Bosfu, te vereenigen. Hy ilondt nu gereed om op te breeken, toen hy vernam, dat Kazimir, die, misnoegd, om dat men Anjou ingehaald hadt, en Bosfu als Veldheer aanhieldt, onder wien hy niet ftaan wilde, zig tot nog toe niet by zyne benden hadt willen voegen; met omtrent vyfhon- derd paarden, naar Gend gereeden was (V). Met een, liep het gerügt, dat men Kazimir Graaf van Vlaanderen dagt te maaken, 't welk Anjou, zynen mond op de algemeene heerfchappy der Nederlanden gemaakt heb- bende, te byster ftooten moest. Veel onge- noegen rees hieruit, tusfchen de Hoogduit- fchen en Franfehen, welk de Staaten, ver- geefs , zogten te flisfen. Anjou toonde zig nu Anjou geheel ongenegen om zyne benden met die dankt der Staaten te vereenigen. Zelfs dankte hy een <teel tweeduizend Knegten en eenige Ruiters af, ?^üjr„ j. . " , . ° ' Denden
die zig, met zyne kennis, meent men, ter- en aaar-
ftond , na zya
O) Retd II. Eoek II.22. Straba hec, II. Uhu l-p'9>iu
C-»J B^ XIII. Boek, bl. «5 13]. |
|||||||
|
S3<5 VADERLANDSCHE XXVI. Boek
|
||||||||||
|
FiLiPäin Hond, in dienst der Walfche misnoegden be-
i578- gaven. Voorts, zondt hy den Heer van Bon? "~~ riivet naar Gend, om te bewerken, dat men gantfche 't gefehil met de misnoegden aan zyne uit heir «f fpraak verbleeve : en toen deeze voorflae; e'ce- mar nen inëanë' vondt, beftondt hy zyn gantfche Frank- heir af te danken, en keerde, onverwagt, te ryk. rug naar Frankryk. De Staaten, by welken hy zyn vertrek hadt doen ontfchuldigen, door den Heere van Pruneaux, die voorwendde, dat de Koning,zyn broeder, hem t'huis onh booden hadt, deedenhem, eenen andermaal, verzoeken, de reis te willen fchorfen, en be- tuigden , door beleefde woorden en weidfche beloften, zelfs van een beeld te willen op- rekten ter zyner eere, hoe zeer zy zig in hem gehouden rekenden. Evenwel waren ze, in den tcgenwoordigeu verwarden toeftand dei' dingen, niet rouwig om zyn vertrek. Ook hadden 't de Franfche foldaaten, by gebrek van betaaling, op de grenzen, zo liegt aan- gefteld, met plünderen en blaaken en aller- lei moedwil,- dat men zig, over 't aftrekken -deezer ongebonden' gasten, alomnie verblyd ■toonde (£). XXIX, Doch eer de Hertog van Anjou nog ver- De Prins trokken was, hadt men zig, met hulp der Xmie~ Engelfche Gezanten, dieKazimirin 'tongelyk fluit een fielden, zeer bevlytigd, om de Gentenaars verdrag tot reden te brengen. Maar, terwyl men te nretde Qend handelde, rees 'er wederom een hevi- |
||||||||||
|
Gente-
naars. |
||||||||||
|
ge opftand in de Stad, die uitliep op het ver-
|
||||||||||
|
jaa-
. (/>) Ror XIH, Bod, IL 75 [10]. Meteren VIII. Boik»
f. 144. |
||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE 237
jaagen van al wat 'er van Geestely.ken riog O-Faipsnj
vergeblceven was, en 't verder pionderen en 1578. vernielen van Kerkfieraaden en beelden. De —-—"H Prins, dien fommigen hielden de hand in zo woest een bedryf te hebben,trok, omzigvan deeze kladde te zuiveren, naar de Stad, en floot'er, eindelyk, een verdrag, welk, op den zestienden van Wintermaand, afgekon- digd werdt, en » ten voornaamften deele, behelsde „dat de Geestelyken, uitgenomen „ de vier bedelorden, wederom in 't bezit „ hunner goederen herfteld, en de Kerken, „ tusfehen .Hervormden en Roomschgezin- „ den, verdeeld zouden worden, mids de „ laatllen geene openbaare ommegangen „ hielden, noch 't Sakrament, ftaatelyk, 0- ,., ver ftraat, droegen." De zaak der gevan- gen' Heeren bleef egter nog onafgedaan, 't welk den Prins op nieuws in den haat bragt, by de Roomfchen. Ook behaalde hy, met liet fluiten van dit verdrag, kleinen dank by zyne Geloofsgenooten, dryvende deezen, dat hy den Roomfchen te veel toegegeven hadt (c). Tusfehen Groningen en de Ommelanden, XXX.
was, reeds in 't voorleeden jaar, een hevi-Twis* ge twist ontftaan, die, ten deezen tyde, werdtGronin-11 bygelegd. De Ommelanders dreeven , dat gen en de zy, der Stad het Verbond van den jaare 1482 Ómme. wettelyk opgezeid hebbende (</), wederom lande"s vryheid gekreegen hadden, om allerlei nee- ringen te doen, 't welk hun, volgens dit Ver- bond, tf~) Boa XIII. Boel, hl. 68 enz. [3 enz 1
ï £<*) R.. Fr^inca Memer. il. 3Ö. ~ 't *-tl ■
|
||||
|
238 VÄDERLANDSCHE XXVI. Boeit.
Fiupsïm bond, ongeoorloofd geweest was. De Gronin-
•*578. gers namen dit zo euvel, dat zy, wat laater, de ^1'1''" ■"■'" Ommelander Gemagdgden verzekerden in
derzelver Herberge, daar de Abt van Aduwart, een derzelven, eene ziekte haalde, van weike •hy nimmer herilelde* Voorts bragt de Stad te wege^ door tusfehenfpraak van den Heere van Villen nu Graave van Rennenberg, wel- ke titel hera van eenen Oom aanbeitorven was, dat de algemeene Staaten verlof ga- ven , tot het liegten van de fchans te Delf- zyl, waaruit de Ommelanders zig anderszins zouden hebben können verdedigen. De zelfde Staaten zonden hunne Gemagtigdcn naar Groningen, om de gefchillen te vereffenen; doch zonder vrugt (e)* In de Lente deezes jaars, hadt Balthold Entes, die, in 't vooï- leeden jaar^ afgedankt was (ƒ), op enkelen last eeniger Ommelander Heeren, twaalf ven- delen Knegten aangenomen, om de gevan- genen te verlosfem Doch eer hy zig verfchan- fen kon, vielen hem de Groningers op 't lyf, en dreeven hem naar 't Huis te Koeverden, waarin hy zig hoopte te bergen, en ontzet dagt af te wagten van ÏVigbold van Eufum, Heere van Nyetioord. Doch deeze kon de boe- ren niet beweegen, tot het opvatten der wa- penen , 'geiyk hy gemeend had. Entes,'t Slot gevonden hebbende van alles onvoorzien, werdt, door zyn eigen volk, gedwongen, het zelve op te geeven, waarna hy, gevangen, naar Groningen gevoerd werdt (g). De ge^ van-
(O Boii XI. JlrM, il. 313' enz. [9J0 enz.}
CO Buk. X. Boek, il 244 [814]. [,
igj R. FRESiNOA Memtiïi iU 43.
|
||||
|
XXVI. Boeïc, HISTORIE. 239
vangen' Ommelanders kreegen, eerlang, ver- Fuwsllt
ligting van hegtenis , en vryheid om door de 1578. Stad te mogen gaan ; waarop eenigen , den" """"'"" zeventienden van Herfstmaand, ontfnapt wa- ren. In Wynmaand , beraamde de Aartsher- wordt,, tog, eindelyk, een verdrag by voorraad, voi- by «<w*- gens welk , men zig wederzyds van daadlyk- ™a 'dJ" heid onthouden moest, tot op de uitfpraak , ten langften binnen twee maanden, te doen, door Gemagtigden, uit den Raad van Staate, den geheimen , of den grooten Raad te Me- chelen. Midlerwyl, zou de Stad in 't bezit treeden der geregtighcden , die zy, eertyds, inzonderheid voor 't jaar 1571 , voorgaf, gehad te hebben. Eindelyk , moesten alle de Gevangenen , zelfs Entes , genaakt wor- den (7z)- Naar welk verdrag , partyen zig fchikten (O- In Friesland , ftondt het ook hagchelyk , XXXL
in de Lente deezes jaars. Het Hof weiger- Moene de hier Don Jan voor vyand te verklaaren :in ^ries* waarover Rennenberg den Prefident en ee- ' nige leden in verzekering neemen ;deedt. Voorts, verkoos hy eenige nieuwe Raads- luiden , verflelde de Regeering in verfchei- den' Steden , en bragt luiden in 't bewind , die hem fcheenen den Vaderlande beter toe- gedaan te zyn. Ook deedt hy Cunerus Pe- ul , Bisfchop van Leeuwaarden , om zynen yver voor de Spaanfche Regeeringe , vatten, en, kort daarna , in 't Klooster te Bergum* gyzelen ; daar hem agthonderd guldens, tot zyn
(70 R. Fresinga Mewor, il. 135 *nz% Bok. XII. Boek,iU
ßä enz. [960 enz.]. .. CO BoRXUi. Boek, II. $0 [19]. |
||||
|
240 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
||||||
|
FaipsIII zyn onderhoud, werden, toegelegd* Doch de
*578- Bisichop, dien dit leven verveelde, ontvloodt * ""het eerlang, en bragt het overfchot zyner da- gen te Keulen door ( k ). Rennen- ^e v^c ^cs Graaven van Rennenberg in berg deezen oord werdt, wat laater , vergolden , Wordt met het Stadhouderfehap van Overysfel en Stadhon- Lingen, welk hem, voorheen, door de alge- Overvs- meeïl£ Staaten , opgedraagen was ; doch nu, fel. door de Staatschgezinde Edelen en Drosten, verzorgd werdt (l). Hy vergolde hun dien dienst, met het vernietigen van het Provin- ciaal Geregtshof, door den Koning , te Vol- Hy be- lenhove , opgeregt. Voorts poogde hy de Kampen Steden Kampen en Deventer, die nog Hoog- duitfche bezetting inhadden , te bemagtigen. .Kampen , op welke Stad een heimelyke aan- flag , beilecken door Hopman Wolter Hege- man, gemist was, werdt, in 't laatst van Bloei- maand, belegerd, en, met behulp van Sonoi» die, met versheiden' benden , derwaaxds ge- komen was, ingenomen, by verdrag« op den en De- twintigften van Hooimaand ( m ). ïenlond venter. hierna, werdt Deventer berend, welke Stad, naar de wyze dier eeuwe, beter verfterkt was dan Kampen. Sonoi maakte zïg, op den zesden van Oogstmaand , meester van twee molen- bergen , en viel toen aan 't delven van loop- graaven, tegen over de Brinkpoorte. De be- zetting, de burgers mistrouwende, hadthen, al voor het begin van 't beleg, ontwapend, en
f k ~) Tl. Fresinoa Memor, hl. 47 enz. Bor XII. Moek, bU
M- [95° ]•
(/) I'resinga Memor. il, 40.
(s) E.FsESMcA Memof, bl.63. BoaXII.Äv*3 £/t35 [966]«'
|
||||||
|
6
|
||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. s4ï
|
|||||||||||||||
|
en dwong hen nu, dagelyks, te werken aaiiFiupslïi
de wallen. Op den twee - entwintigften van . *578«, Herfstmaand, begon men de Stad te befchie- "~ ten. Hierop volgde, des anderendaags $ een |
|||||||||||||||
|
belegerden,
|
|||||||||||||||
|
uitval dei-
|
|||||||||||||||
|
cue ester, met ver-
|
|||||||||||||||
|
gedreeven werden» By
liet zig de Dienaar Van |
|||||||||||||||
|
lies, naar binnen,
deeze gelegenheid, |
|||||||||||||||
|
Jonker Meilander, buiten nood en uit enkele
drift van trouwhertigheid, op 't lighaam van zynen gefneuvelden Heere , doorftootem 't Beleg werdt, federt, flaauwer voortgezetj doordien de Staaten van Holland Sonoi t' huis ontbooden; waarop Rennenberg de gantfche bezetting van Kampen voor Deventer komen liet. Ook kreeg hy, eerlang, meer verfter- king van volk. In de Stad, begon het bus- kruid en de voorraad van mondbehoeften $ ondertusfchen, fterk te minderen, waarvan de belegerden, op den agtften van Wyn* maand, Don Jan, van wiens dood zy nog geene kennis hadden, met brieven dagteh te verwittigen. Rennenberg kreeg, uit Keulen § berigt van den inhoud deezer brieven ,> en wist 'er zig naar te fehikkeu. Midlerwyl, waö hy bedugt, voor eene verzameling van Hoog- duitfche Knegtert onder Schoonauwer, toert hy vernam, dat dezelven, door eenen hoopi Staatsch volk, overvallen en geflaageft wa- ren. In de Stad, lpeelden de foldaaten vast den meester, haaiende de fpyze en drank § met geweld, uit de huizen der burgeren. De Graaf 4 nu geen kommer meer hebbende voor ontzet ^ deedt de Stad, op nieuws, hevig befchieteri j op- den elfden van Slagtmaand, en de twéé' Volgende dagen, waarna zy, den veertienden* VIL Deel. Q \>i |
|||||||||||||||
|
H* VADERLANDSCHE XXVI. Bom
FiupsIII by verdrag, overging. De bezetting bedong
J57^_ nog uittogt, met brandende lonten; doch toegeflaagen' vendels: en moest belooven, in geene drie maanden, tegen de Staaten te zul- len dienen, 't Staaten volk, welk, federt, in Deventer en in Kampen,gelegd werdt,maak- te het zo grof, met knevelen en kwellen der burgerye, dat Rennenberg het, eerlang, we- derom van daar vertrekken deedt, mids de Steden beloofden, Burgervendels op te reg- ten: gelyk gefchiedde («). XXXII. 't Groote Leger der Staaten , dat, mids de Der S:sa-verdeeldheid der hoofden, weinig dienst f "trek? deedt' betrok' ^rhng, de winterlegeringen,
de win- Van de Landzaaten werdt een gedeelte afge- terlege- dankt. In 't optrekken, overmeesterde Ho- ringen, henlo 't Slot te Weerd, welk egter, vroeg in Jfffl^ volgend voorjaar, den Prinfe van Parma Weerd wederom in handen viel: die, ten zelfden ty- gewon- de , 't veld ruim hebbende, ook het Slot Kar- nen en pen en de Stad Helmond bemagtigde (o). Her- verloo-mt0§Kazimirwas' midJerwyl, naar Engeland ren. gereisd, daar hy zyn gedrag, zonder moeite, Karpen verdedigde-, en met eere en fchenkaadjen en Hel- werdt opgehoopt (p). Te Vlisfingen, te rug do°onrPar.Sekeerd' op den veertienden van Sprokkel-
ma, be- maand, vernam hy, dat zyue ruiters, kort te msgtigi. vooren, met vrygeleide van Parma, dien zy, Kazimir vergeefs, eenige maanden folds hadden zoe- vöiky?ui.ke^aftedrinSen» ten lande uit, vertrokken roen het wa-
|
|||||||||
|
Limd.
|
|||||||||
|
,fjO R- Fresinoa Memor. hl. 65-234- Eor XII. Boei, tt-
Ö2 [lOOIj.
o) Ron XIII. hoek, Ü. 78 [17], 84 [26]. Meteren VIII»
Bo?k, f. 148 verf. J Cp) Lacuet Épift. Liir. I. [IIJ. Ep, ChXU. p. 7H.
|
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 243
|
|||||
|
waren: waarop hy, insgelyks, naar Duitsch-FilipsIII
land keerde, zonder Aartshertog, Prins of *579«
Staaten te begroeten (q). Parma was zeer iri ~""" zynen fchik, met den aftogt der Duitfche raiteren (r). Ook waren 'er de Staaten, gee- ïien kans ziende om dit volk te betaalen, niet rouwig oin. Ondertusfehen, hadden de Hoog- duitfehen, alomme ten platten lande, diepe voetftappen hunner roofgierigheid nagelaa- ten. De Gewesten van Artois, Henegouwen en Auois ■
Douai, misnoegd over het verdrag, door den Hene- Prinfe van Oranje, onlangs, ce Gend, ge-gouwen flooten, verbonden zig, onderling, te Atrecht, ™ Douai op den zesden van Louwmaand, om de Brus- een af. feïfehe Vereeniging, den Roomfchen Gods- zonder- dienst, 's Konings gehoorzaamheid, en de lykVer- Gendfche Bevrediging te zullen handhaa-b°mlf3* ven; en de Geloofs - Vrede te zullen weeren (V). Eenigen, met naame Valentyn van Par- dieu, Heer van la Motte, die, onlangs, hei- melyk, met den Koning, verzoend was (>)* zogten hen verder en tot gelyke onderhan- deling met zyne Majefteit te brengen. Doch hiertoe, kotidenze zig, voorals nog, niet ha- ten beweegen (u). Sommigen willen, dat de Dood Graaf van Bosfu„ ook geneigd geweest zou^,anden zyn, om in dit Verbond te treeden (v). Doch ^nB«. hy werdt 'er in verhinderd, door de dood, die fu, hem,
(q-) ttoR XIII. Zoek, U. 75 [is] > 9° IUI- MetïREN VIR,
Back, ƒ• U5> (r) Straua nee- ÏT. I.ihr. I. H. 12, 26, 37« (j) Hooft XIV. Boek, H, 617. m Ror XIII. Boek, U. 73 I17]. C«) Hooft XIV. Boek, II. C17. (_!•) Sxraoa /Jic. II. Liir. I. p. 37-, |
|||||
|
S44 VAD E RL. HI ST. XXVI. Boek,
FiupsIH heni ^ op den eenentwintigften van Winter-
I579- maand des voorleeden j aars, overviel (w). De a~-~*— Spaanschgeziiiden ftrooiden uit, dat hy, door
vergif, van kant geholpen was. Zelfs be- fchuldigde de Spaaiifche Gezant in Engeland den Prinfe van Oranje van deeze euveldaad (x). Doch hiervoor is zelfs de minste fchyn niet, als men aanmerkt, dat de Prins Boslü, na zyri ontflag uit de Hoornfche hesteuiss zeer begunstigd hadt, hebbende zyne Door^ lugtigheid zelfs, onlangs, te wege gebragt, dat die van Holland hem een jaargeld van vyfduizend ponden van veertig grooten toe- leiden (y~). Ondertusfchen, gaf het Verbond der Waaien, welk, uit de Gefldfche baldaa* digheid, zynen oorfprong hadt, ter eener zyde> eenen nieuwen krak aan 't gezag der algemeene Staaten; terwyLhet, aan den an- deren kant, veel fchyntte hebbenröegebragt, tot het fpoediger fluiten der vermaarde Ü- NiE van Ute echt; die, nog in deeze zelfde maand, getroffen werdt, na dat 'er, reeds eenen geruimen tyd, over gehandeld ■ was. Wy bereiden ons, om de gelegenheid van dit Verbond, den grondllag van 't Ge- meenebest der nu Vereenigde Nbde r- lan den, in het volgende Boek, te ont- vouwen. O") Eoit XriT. Boek, il. 84 [25].
C-1.") S'irada /Jee. 11. I.ibr, I. p, 37. 00 Iteiöl. HoU. 1?, 24 Sqit, 157a. U, 22, 23.
|
|||||
|
V A-
|
|||||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ZEVENENTWINTIGSTE BOEK.
■—' •
INHOUD
I. Heimehke en openbaar e handeling, over de
Unie of Vereeniging van Utrecht. Zy worde geflooten. IL Voorwaarden derzelve. III. Door welke Landschappen, Steden en Per [bonen eerst getekend. Oranje neemtze niet f'poedig aan. Nieuwe eed van V Krygsvolk. IV. De Malkontenten en Waaien begeeven zig aan ,s Körtings zy de. LaMottevyandverklaard. V. Maaßricht belegerd en gewonnen, door Par- ma. VI. Dagvaart te Antwerpen. Vredchan- deling te Keulen. VII. Beroerte te Amersfoort. Beeldenßorm te Utrecht. VIII, Opjchudding te Antwerpen. Frefin gevat. IX Beweegingen te Gend. Imbize wyki naar Duitschland. X. Oproer te Mechelen. De Stad verzoent zig met Parma. Aanßag op Br m fel. XI. Bewee- ging te Brugge, Oranje wyst het Stadhouder^ fchap van Vlaanderen van de hand, Omkee> ringvan^s Hertogenbosch. XU- Beweeging ts Bommel. Te Weeip. XIIL Bedryfvan den Graavevan Rennenberg, te Groningen en in Drente. XIV. Verwarde Staat van de zaaken der algemeene Staaten. Spraak van V ajzwes' f en des Koning* envan V aanneemsnvan An~ Q 3 j<w* |
||||
|
246 VADERLANDSCHE XXVII.Boek,
jou. XV. Aanflag op den Br iele. Lalaing
verzoent zig met Parma, De Waaien, ins ge • lyks.Beeldenßorm in Gelderland* OranjesVer- toog aan de algemeene Staaten Staat van oor- loge. XVI. Vervolg der Keuljche Vredehanie- ling dii\ vrugteloos, afgebroken wordt. XVII. Verfcheiden Steden gewonnen en verloor en. La Noue gevangen Mcchelen geplonderd, door de Staatjehen. XVIII. Afval des Graaven van Rennenberg. Oranje komt in Holland.Vertrekt naar Kampen. Kinnenberg maakt zig van Groningen meester. De Stad wordt belegerd* XIX. Oranje field orde in Overysfel. Komt te Amfterdam.Keei t naar Antwerpen DeAarts- bisjchop van Utrechtfierft, XX. Kerktwist te Woerden. XXI. Onlust tusjchen de Regeering en Predikanten van Leiden.XXll. Vervolg van V Beleg van Groningen, dat, eindeiyk, opge- broken wordt. Entesjneuvelt. Oproer te Zwol- le. Delfzyl verloor en. Koever den insgelyks; doch herwonnen, XXIII. Slag op de Boer tan" ge. Koever den en Oldenzeel bemagiigd, door Rennenberg. XXIV. De Hertogin van Par- ma komt her waar ds, als Landvoogdes. Keert wederom naar italie. XXV. Ban des Konings tegen den Prinfe van Oranje; die zig, mees- terlyk. ver dedigt.Oor deel der Ver eenigde Staa- ten over den Ban. XXVI. Orde op de Vaart maar Spanje en Portugal.XXVll. Rennenberg belegert Steenwyk. Aanflag van Parma op Hat- turn. Vollenhove gewonnen. V Beleg van Steen- wyk opgebroken. XXVIII. Oranje wordt Stad- houder van Friesland. Schanjen inde Omme- landen verhoren. Rennenberg fierft., XXIX. Francis. Verdugo bekomt zyne ambten. XXX, Haar*
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 247
|
||||||||||
|
Haarlem flaat van de voldoening af. Ook Am-
fier dam Eer (te Plakaat tegen de Roomschge- zinden, in Holland.XXXL Sinode te Middel- burg, Kerktwistte Utrecht. XXXII. Staat der wederzydfche Legeren. Toeleg op Vlisßngen. XXXIII- Bredaverrast, door Parma.Eindho- ven gewonnen en verhoren. XXXiV. Oranje koopt het Markgraaf!chap van Veere en Vlis- ßngen. XXXV. Krygibedryven in de Omme- landen. |
||||||||||
|
;t treffen der Gendfche Bevrediging FiupsIII
hadt de Nederlanden, op Luxemburg 1579- en de aangewonnen' gewesten na, naauw ~ , " verbonden aan eikanderen. Doch het Ver- Gele'gen- drag met JJon Jan, en vooral het Verbond heid tot van Vereeniging, te vooren, door eenige hetcP- Landfchappen, te Brusfel, geflooten (V),be-- ^'het heizende eene belofte, om den Roomfchen Verbund Godsdienst te handhaaven,hadt deezen band, van Ver- wederom. , verbroken, of geknakt. Holland eenling en Zeeland, daar de Hervorming nu alom- " ^ me doorgedrongen, was, hadden in dit Ver- bond niet können treeden. Ookhadt de Prins, al terftond na de aankomst van Don Jan, voorzien, dat de Gendfche Bevrediging gee- nen Hand zou können houden (b), en zig, hierom, van toen af,benaarstigd, om de Hol- landfchc en Zeeuwfche Steden, die zig nog afgezonderd hielden, nevens het Stigt van |
||||||||||
|
O) Zie XXVF. Boek, U. 104.
£i) Bor X. Boek, U. 195 f74?!. |
||||||||||
|
Q*
|
||||||||||
|
/
|
|||||||||||||||||||
|
24S VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
Fitip.slll Utrecht, aan zyne zyde over te brengen, en
1579« zig, hierdoor, te fterken tegen de Neder- ---------landen, die met Don Jan zouden willen o
|
|||||||||||||||||||
|
Da Ko-
ningin van En- geland raadt 'er toe. |
vereenkomen, Zelfs vindt men, by fomnrigen,
vermeld, dat de Koningin van Engeland, om de party , die zig tegen Don Jan verklaard hadt, te Ityven, al in 't begin des jaars 1577» die van Gelderland, Holland, Zeeland, Fries- |
||||||||||||||||||
|
land en Utrecht geraaden hadt, zig, door
een onderling verbond, te vereenigen : waar- na zy zig van haaren byftand verzekeren kon- De Prins den (V). Qok arbeidde Oranje, ten dien tyde |
|||||||||||||||||||
|
bewerkt
het hei' melyk. |
|||||||||||||||||||
|
reeds, heimelyk, aan deeze vereeniging (d);
zig, 0111 dezelve te bevorderen, in Gelder-
|
|||||||||||||||||||
|
land, bedienende van Meester Jakob Muis,
die didwyls derwaards trok; en van die van Bommel, welken reeds met Holland en Zee- land verbonden waren, In Friesland, werkte hy, voornaamlyk, door Popke Ufkens, Ka- rel Roorda en Duko Martena, Meester flo- ps Thin, Advokaat 's Lands, van Utrecht, en Meester Floris van Heermaale hielpen zyne oogmerken bevorderen, in 't Stigt. In Qver- ysfel, hadt de Prins ook zyne bewindslniden. Holland en Zeeland waren van zelven gene- gen genoeg tot de vereeniging, alzo zy, daardoor, de vyandlyke wapenen te verder van hunnen bodem hielden, en hunne magt, te gelyk, zagen aanwasfen. Doch de icheuring; tusfchen Don Jan en de Staaten, en 't vertrek des Prinfen naar Brabant ftremden deeze on- derhandeling, voor eene poos. Ook fcheen de
|
|||||||||||||||||||
|
De on-
derhan- deling itaatftil. |
|||||||||||||||||||
|
(c~) Languet. Epift. WüT. I. TH]. Ep. CVII. p. »74.
(4) Apol. l/y K.OR Auth. ftujck. II. Deel, hl. 92. |
|||||||||||||||||||
|
XXVII. Boek, HISTORIE. 24.9
de verbindtenis, op het einde desjaars 1577 Fiuvslll
gemaakt, tusfchcn de Roomfche en Onroom- *579- iche Staaten, de geknakte Gendiehe Bevre- "~* diging wederom te henteilen in haare voo- rige kragt. Daarbenevens, zou het den Prin- k, zo lang hy, van wege de algemeene Staa- ten, in naam onder den Aartsheitoge Mat- thias, zulk een uitfteekend bewind voerde over de Nederlanden in 't gemeen, gantsch kwalyk gevoegd hebben, een byzonder ver- bond te bewerken tusichen eenigen dier Ne- derlanden; welk, zou het Holland en Zee- land naar den zin zyn, gelyk wel behoorde , geene voordeelige voorwaarden zou können behelzen voor den Roomichen Godsdienst, dien de algemeene Staaten egter zogten te handhaaven, en dien de Prins, terwyi Jiy in Brabant was, niet zou hebben durven helpen verdrukken. Doch toen, in den zomer des jaars 1578, het ongenoegen, tusichen de Gen- tenaars en de Waaien, aan 't fmeulen, of reeds ontlïcken was, bondt de Prins het werk der Verccniging wederom -aan. De gelegen- Wordt heid om het zelve te vorderen was nu ook ^g"0"1 gunstiger. De liervorming was, in Gelder- vangen, land, ingevoerd. Friesland, Groningerland, Drente en een groot deel van Óverysiel wa- ren, door den Graave van Rennenberg, tot de zyde der algemeene Staaten, overgebragt. 't Stigt hadt zig, reeds lang te vooren, onder 'sPrinfen gehoorzaamheid begeven. Nogtans vondt de Prins niet geraaden, het werk der Vereeniging, in perfoon, te dryven. Hy voorzag, dat het den Aartshertoge en den al- gemeenen Staaten kwalyk fmaaken zou, zo Q S het
|
||||
|
aso VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||
|
FiLipsIllhet lighaam der Nederlanden, door het flui-
1579 ten van een byzonder Verbond tusichen ee- ——— njg£ je,|en ^ verzwakt werdt. Ook vreesde hy, dat men hem het verlaaten der Gendlche Bevrediging nageeven zou, aan welke hy al- toos verklaard hadt, zig te willen houden. Graaf Hy bediende zig, hierom, van zynen Broe- Jan van der, Graave Jan van Nasfau; die , toen nu de f,u fcheuring d;;r Walfche Gewesten openbaar 'erin. geworden was, de Staaten van Holland eij Zeeland, in Slagtmaanddesgemelden jaars, te Gorinchem, befchreef, daar hy hun, onder anderen, vermaande, tot het Verbond met Gelderland, Utrecht, Friesland en andere Landen, waarover zyne Doorlugtigheid hun, voorheen, zo ernstelyk, gefchreeven hadt. Hy berigtte hun, te gelyk, dat de Gemagtig- den deezer Gewesten, te Utrecht, befchreeven waren, verzoekende de Staaten, dat zy ook eenigen uit hun derwaards wilden zenden. Na eenig beraad,"werdt, hiertoe, door de Staa- ten, bedooten. Byeen- De Heeren van Karnisfe, Muis, Kant en 01- i?m?thte denbameveld, of twee hunner, in wier plaats trec u egter, naderhand, anderen kwamen(V), wer- den gemagtigd, om naar Utrecht te reizen. Ook tradt men, nog te Gorinchem, met Ge- magtigden der Gentenaaren, over 't Verbond van vereeniging in onderhandeling (ƒ'). 't Ontwerp van het zelve, waarfchynlyk, ge- maakt, door Giaave Jan van Nasfau, of ie- jnant van zynent wege (1), in Holland,Zee- land ( e~) Refol. Holl. 7 Januar? 1579- M- 3-
(ƒ) Refol. Holl. 18, 25 Nov. 1578. il. 36", 41.
CO Vermoedelyk, is het Utrech.sch Verbondoppe».
fteld,
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 252
|
|||||
|
land en 't Stigt, onderzogt, en naderhand, Firn«TH
door de Gemagtigden uit deezen en nog twee »579« andere gewesten, op het behaagen hunner" meesteren, goedgekeurd zynde ; werdt, na 't De Ver- wegruimen van eenige zwaarigheden (g), op eeniging den drie-entvvintigften van Louwmaand, teW(J,rat_ Utrecht, vastgefteld, en op den negenentwin- f^a°° tigften, opënlyk, van 't Raadhuis der Stede, afgekondigd (Ji). Wy zullen den inhoud van dit Verbond, II.
welks regt verftand, in 't vervolg deezer His- Vocr torie, dikwyls te pas komen zal, hier omitan- T8^6" diglyk en fomtyds met de eigen' woorden in- lasten. Inde Inleiding, wordt gezeid „datdie „ van het Vorstendom Gelder en Graaffchap „ Zutfen, die van de Graaffchappen en Landen „ van Holland, Zeeland, Utrecht en de Friefcks „ Ommelanden tusfchen de Eems en de Lamvers „ gezien hebbende, dat, federt de Gendlche „ Bevrediging, de Spanjaards, met Don Jan „ van Oostenryk, en anderen hunner hoof- „ den, getragt nebben, de Nederfandfche „ Gewesten te overheeren, • en van een te „ fcheiden, tot derzelver uiterfte bederf; „ raadzaam gevonden hebben , zig , nog nader „ en byzonderer, met eikanderen, te verbin- „ den. Dat zyegter, hiermede, nietvoor- „ hebben, de algemeene Unie of Vereeniging, n hY
(O Rcfol Holl. 2« Jan. 1570. hl. 5.
(Aj bon XIII. Boek, H. 8., [26]. ftfild, door eeneji der nieuwe Rnden 's Hofs van Gelr
der, immers zeer waarl'cbynlyk, door eenen Gelder^ch- ïïian, om dat men 'er verfcheiden' w »orden in vindt, die zuiver Geldersch zyn , gelyk beheltelyk, holden, ver- $Qngeltt voor verruild, eu diergelyken. |
|||||
|
s5^ VADERLANDSCHE XXVILBoek.
„ by de gemelde Bevrediging, beraamd, te
„ verlaaten ; maar dezelve veeleer nog meer „ te iterken, zig te bekwaamer tegen hunne ,, vyanden te verdedigen, en verdere ohder- „ linge verwydering te voorkomen. Dat, by „ de afgevaardigden der gemelde Landen-, „ hiertoe, door de hunne, volkomenlyk ge- „ magtigd, ten gemelden einde, zyn vastge- „ ftefd de volgende punten, zonder zig, in „ allen gevalle ,by deezen, te willen onttrekken „ vzn ofte uit den Heiligen Room/eken Ryke. i. „ Dat de genoemde Landen zig, met s, eikanderen, verbinden en vereenigen, om, „ ten eeuwige dage, vereenigd re blyven, op „ gelyke wyze, als ofzy maar ééne Provincie „ waren, zonder zig, door eenigerlei ver- „ bond of handeling, van wat natuur ook, „ van een te laaten fcheiden, onverminderd nog- „ tans eene iegelyke Provincie, en de byzondcre ,, Steden., Leden en Ingezetenen derzelven, hun- „ ne byzonderePrivilegien, Fryfieden, Voor- „ regten, loffelyke en welke; bragte Gewoon- 5, ten, en alle andere Geregtigheden: waarin zy „ eikanderen niet alleen met hinderen, maar „ zelfs handhaaven en belchermen zidlen, des „ noods, met lyf en goed. Doch zullen de ge- „ fchillen, die de Provinciën, Steden of Le- „ den deezer Vereeniging, over de genoem- „ de' Geregtigheden, met eikanderen hebben, „ of krygen mogien, moeten beliegt wor- „ den by den gewoonlyken R.egter, goede ,, mannen of minnelyk verdrag, zonder dat de „ andere Provinciën, Steden of Leden, zo lang „ partyen zig den Regter onderwerpen, zig „ daar mede zullen mogen moeijen, ten wa- |
||||
|
XXVII.Boek. HISTORIE. »53
„ re zy mogten goedvinden, een verdrag te FilimïII
„ helpen bemiddelen. Jl79* 2. , Dat de genoemde Landen, ingevolge
„ van dit Verbond, eikanderen zullen moeten „ byßaan, met ïyf, goed en bloed, tegen alle 9, geweid, hun, onder den naam des Kontngs „ of van zynent wege, aangedaan; 't zy ter s, oorzaake van de Gendfche Bevrediging, „ van 't opvatten der wapenen tegen Don 5, Jan, van 't aanneemen des Aartshertogs 5, Matthias tot Landvoogd, met al wat 'er „ uit gevolgd is, of zou mogen volgen; of ,, zelfs onder fchyn van den Roomsen-Ka- „ thólyken Godsdienst, met de wapenen, te „ willen herftellen of invoeren, of ter zaake „ van eenige nieuwigheden, in de genoem- 5, de Landfchappen voorgevallen, federt den 5j jaare »558, of eindelyk, om dit Verbond „ van Vereeniging; evenveel, of dit geweld „eenig Land, Staat, Stad of Lid in 't by- „ zonder, of allen in 't gemeen wierdt aan- 3, gedaan. 3. „ Dat de gemelde Provinciën elkande-
«,, ren ook zullen moeten byftaan, tegen alle „ in- en uitheemfche Meeren, Landen of Ste- „ den, die haar eenig geweld, ongelyk of „ oorlog zouden mogen willen aandoen, 5, mids dat deezebyftand, by de Generaliteit ,. van deeze Unie, bepaald worde., met kennis- 3, fe en naar gelegenheid der zaake. 4. „ Dat de Grens- en andere Steden, vail
5, welke Provinciën die ook zyn mogen, des „ noods, by raade en op bevel deezer Ver- ij, eenigde Provinciën, zullen verfterkt wor- 5j den 5 ten koste van deStcden j en van de Prolin- 39 hlQfy 3
|
||||
|
S54 VADERLANDS CHE XXVII. Boek;
FairsIII „ den, in welken zy gelegen zyn, mids de
*57S> „ Géneraliteit daartoe de helft draage. Wel- "~ „ verftaande, dat, indien de genoemde Pro« „ vincien geraaden mogten vinden, eenige 5, nieuwe fierkten in eenigen der gemelde Pro- „ vincien te leggen, of de tegen woord igen te ., veranderen of af te werpen, de kosten, hier- „ toe vereischt, door de Provinciën in 't ge- „ meen, zullen moeten gedraagen worden. 5. „ Dat men, om de kosten, vereischt
„ tot de befcherming der Provinciën, te vin- ,, den, op eenen eenpaarigen voet, van drie ,, tot drie maanden, of op andere bekwaame 5, tyden, binnen dezelve Provinciën, open- 5, lyk, aan den meestbiedende zal verpagten, „ of doen colle&eeren zekere Imposten op aller- „ handeWynen, Bieren, Gemaal, Zout,gouden, „ zilver e n,zy den en wollenLakenen,Hoornvee en „ bezaaide Landen, Slagtvee, Paarden, Os [en, „ die verkogt of verruild worden , goederen, „ ter Waage komende, en allt zulke anderen, „ als men, naderhand, by gemeene bewilli- „ ging, geraaden vinden zal. Ook zal men „ hiertoe befteeden de inkomsten van 's Ko- „ nings Domeinen, na aftrek van lasten, op „ dezelven ikande. 6. „ Dat de genoemde middelen , by gemee-
„ nen raade, verhoogden verlaagd zuilen wor- „ den, naar vereisch van zaaleen, en alleeil- „ lyk verftrekt tot gemeene befcherming. en „ tot het genede Géneraliteit verder zal moe- „ ten draagen, zonder tot iets anders te mo- „ gen worden bekeerd. 7. „ Dat de Grensfteden en ook anderen,
„ des noods, gehouden zullen zyn, te ont> „ van^
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 255
„ vangen zodanige bezetting, als de Veree- Fu-ipsIH
„ nigde Provinciën, by raade van den Stad- _1579'_ „ houder der Provincie, daar de bezetting ge- ~ „ legd zal worden, goedvinden en haar belas- „ ten zuilen : mids deeze bezetting, door de „ Vereenigde Provinciën', betaald worde, en „ dat de Kapileinen en Soldaaten, boven den „ algemeenen eed, ook eenen byzonderen „ eed doen aan de Stad of Stede en Provincie, „ waarin zy gelegd zullen worden : 'c welk, „ ten dien einde, in derzelver Artikelbrief'zal „ worden gefield. Ook zal men zulk een' „ Krygstugt houden, onder de foldaaten, dat „ de Ingezetenen,geestelykenenweereldlykeny „ niet onredelyk bezwaard worden, noch ee- „ nigen overlast lyden zullen. De bezetting „ zal ook, niet meer dan de burgers en inge- 9, zetenen, van Imposten en Excynzen vry zyn , „ en de Generariteit zal den Ingezetenen Lo- nt gysgctö verftrekken, als tot hiertoe, in Hol- „'land, gebruiklyk geweest is. 8. „ Dat, om, ten allen tyde, door 's Lands
„ Ingezetenen,te können worden bygeftaan, „ binnen eene maand na de tekening dee- „ zes, ten langden, de Inwooners van elke „ Provincie, van agttien tot zestig jaaren „ oud, zullen worden opgetekend, op dat „ men, ter eerfter famenkomste der Bondge- „ nooten, hierop zou können befluiten, zo „ als men, ter meester verzekerdheid der „ Vereenigde Landen, bevinden zal te be- 5, hooren. 9. „ Dat men geen Beftand of Vrede flui-
9, ten, geenen oorlog aanvaarden, noch eenige 9, Impost of'Contributie inßellen zal, de Genera- |
||||
|
as6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiupsIII „ liteit van deezen Verbands aangaande, dan
1578, j, met gemeenen raad en bewilliging der .' ",, voornoemde Provinciën, poch in alle 5, andere zaaleen, 't beleid deezer Verbind- „ tenis en 't gene daar van afhangt betref- „ fende^ zal men zig fchikken, naar 't gene „ by de meerderheid van de ftemmen der „ Provinciën geflößten* zal worden; zullende „ deeze ftemmen worden ingezameld, zo als ^ 5, tot nog toe, ter Vergadering der alge- „ meene Staaten * gebruikelyk geweest is: en „ dir alleen, by voorraad, tot op eene na- „ dere fchikking der gezamenlyke Bondge- ,, nootem Doch indien 't gebeurde, dat de „ Provinciën, in zaaleen van Befland, Vre- „ de, Oorlog of Belasting, niet overeen kon- „ den komen, zal het gefchil, by provifie, j, verbleeven worden, aan de Heeren Stad- „ houders der gemelde Vereenigde Provin- „ cien, mi ten tyde wezende, die het zelve ,j byleggen, of daar over, naar behoorén, „ uitfpraak zullen doen: zullende zy, in ge- s, val zy eikanderen niet mogten können ver- ,, ftaan, zulke onpartydige Byzitters of toe» „ gevoegden mogen kiezen, als zy raadzaam ,, zullen oordeelen, en partyen gehouden ,, zyn, zig te voegen, naar 't gene, op ge- „ melde wyze, zal zyn uitgefproken. i©. ,, Dat geenen der genoemde Provin-
j, cien$ Steden of Leden derzelven, eenige rt Confoederätien of Verbonden met eenige na- „ buur ige Heeren of Landen zullen mogen maa- j, ken, buiten bewilliging der Borïdgenootem ii. „ Dat, zo eenige nabuurige Vorsten, ,5, Heeren, Landen, of Steden zig met de » ge-
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 257
i,, gemelde Provinciën begeerden te vereeni- FtupsIIl
„ gen, en in deeze Confoederatie té treeden^ l579* „ zy, daartoe, by gemeenen raade en bewilli- "*" j, ging der Provinciën, zullen mogen ontvan- „ gen worden. , , 12. „ Dat de Provinciën , in 't ftuk der
„ Munte, en in den loop van 't geld * met 5, eikanderen, zullen moeten overeenkomen, >, volgens de Ordonnantien^ hierop^ met den i, eerften, te maaken: welken de eene* zon-* $, der de andere, niet zal mogen veranderen. 13. „ Dat Holland en Zeeland zig, in %
„ ftuk van den Godsdienft, naar hun goeddun- j, ken , zullen mogen gedraagen. Doch de „ andere Provinciën deezer Unie zullen zig mo- „ gen fchikken naar de Geloofsvrede , by „ den Aaitshertoge Matthias en die van zy- „ nen Raade, by advis der algemeene Staa- 'n ten , alreeds ontworpen : of daarin zulke „ orde ftellen, als zy, tot behoudenis der ruß 5, en welvaart van elke Provincie of Stad, en !,, tot handhaaving der geregtigheden van „ geeftelyken en Weereldlyken, dienftig vin- ,, den zullen , zonder hierin, door eenige „ andere Provincie, eenigszins, gehinderd te. „ mogen worden; mids nogtans elk vryheid 5, van Godsdienst benoude, en men niemant 4 „ ter oorzaake van den Godsdienst, agter- „ kaale ofonderzoeke: gelyk reeds, by de Gend- „ fche Bevrediging, vastgefteld is." Over dit Artikel, viel terftorid . eenigë zwaärigheid^. Sommigen verftonden, dac men, by het zel- ve , verklaard hadt, niemand in 't Bondge- nootfchap te willen ontvangen , dan die de Geloofsvrede, of ten minften de twee Gods- VIL Deel, R dien-
|
||||
|
ä5& VADERLANDSCHE XXVII. Boee,
ftupsIIT dienften, den Roomsch-Katholyken en den
Ï579- Hervormden, zou toelaaten: weshalve, tot «___ ïiacjere opheldering, op den eerften van Sprokkelmaand, werdt vastgefteld „ dat men niet voorhadt, eenige Provinciën of Steden, |
|||||||||||||||||||||||||
|
5?
|
die zig alleen aan den Roomfcheii Gods-
|
||||||||||||||||||||||||
|
„ dienst wilden houden, en in welken 't getal
3, der Hervormden zo groot niet was, dat al- 3, daar, volgens de Geloofsvrede, de Her- vormde Godsdienst behoorde geoefend te worden, van het Bonagenoodehap uit te |
|||||||||||||||||||||||||
|
5, fluiten; maar dezelven, integendeel, daarin
„ te willen ontvangen; mids zy de punten van ,, het zelve naarkwamen, en zig als goede Pa- „ trÏQtien gedroegen :} zynde de meening moX,, |
|||||||||||||||||||||||||
|
9»
3?
■Ol 95
|
dat de eens Provincie of Stad zig 't bedryf
van de andere, in 't ftuk van den Godsdienst, zal aantrekken. 14. „ Dat men, insgelyks volgens gemelde
Bevrediging, allen Kloosterlingen en Gees- |
||||||||||||||||||||||||
|
„ telyken hunne goederen', in de Vereenigde
3, Provinciën gelegen, zal laaten volgen, mids
de Kloosterlingen, die zig, uit hunne Kloos- ters, gelegen, ten tyde des oorlogstusfchen Holland en Zeeland en de Spanjaarden, on- |
|||||||||||||||||||||||||
|
35
|
der 't gebied deezer laatften, begeven heb-
|
||||||||||||||||||||||||
|
ben naar eene deezer twee Provinciën, uit
hunne Kloosters, onderhouden worden: ge- „ lyk ook gefchieden zal, omtrentzuiken, die
|
|||||||||||||||||||||||||
|
35
95 |
zig, uit hunne Kloosters in Holland en Zee-
land, naar de andere Vereenigde Provinciën |
||||||||||||||||||||||||
|
9, hegeven hebben.
15. „ Dat, die in eenige Kloosters deezer
„ Vereenigde Landen zyn, of geweest zyn, en sa dezeiven, ter zaajje vm den Godsdienst, of
|
|||||||||||||||||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE, ag^
„ of om andere goede redenen $ hegeeren ïeFnupsIlt
„ verlauten, of'reeds verlaaten\ hebben, uit de »579» „ inkomften dier Kloosteren, hun leeven * '" " „ lang, zullen onderhouden worden* Docli „ die zig hierna in eenig Klooster begeeven ^ „ en het wederom verlaaten, zullen geeu on« „ derhoud genieten ', maar alleenlyk te rug; 5, neemen mogen , 't gene zy in 't Kioosteè „ gebragt zullen hebben. Voorts j zullen de „ tegenwoordige en toekomende Klooster- „ lingen vryheid van Godsdienst en Kleeding „ hebben, inids zy hunnen Overften, in alles „ andere zaaken , onderdaanig zyn." Toe nadere opheldering van het eerftc gedeelte van dit Artikel, waarby den gew eezen' Kloos- terlingen onderhoud toegelegd wordt, werdt 4 op den eerflen van Sprokkelmaand, ver-* klaard ,, dat de Bondgenooten, bedugt, daÊ „ zulke Kloosterlingen ligtelyk pleitgedin- „ gen zouden mogen aanvangen, tot beko-* „ minge der nalaatenfchap , hun , van ou-* „ ders of vrienden, aanbeftorven, of dat zy^ „ door giften of maakingen , hierna, oor- <,, zaak tot pleitgedingen zouden können gee-* „ ven 5 goedgevonden hebben, alle zulke „ pleitgedingen , aangevangen of nog aan té „ vangen , van hu af aan, op te fchorten,, ,, en in fiaäte te houden; totdat, hierop, by ,, dezelve Bondgenooten en anderen, die zig ü, met hen zouden willen verbinden, ook by i, de hooge Overheid, is 't nood, eene. alge- 5, meene uitfpraak zal zyn gefehiech . i6. „ 3~)a£, of 't gebeurde, 't gene God 4, verhoede , dat 'er eenig gefchïl ontftondt *s tusfehen de Provificien 9 waarin men el- |
||||
|
t66 VADERLANDS CHE XXVII. Boek,
ftupslll „ kanderen niet kon verftaan, hetzelve, zo
lS79- fi ver het eenige Provincie in 't byzonder ~"r'~—~* i9 betreft, beflist zal worden, door de andere
5, Provinciën , of derzelver Gemagtigden, „ en betreft het de Provinciën in 't gemeen, i9 door de Stadhouders, gelyk in \ negende „ Artikel beraamd is : zullende deezen par- 5, tyen vergeleken of regt doen moeten, binnen „ eene maand of korter , na dat zy, daar- „ toe, van de eene of de andere partye, ge- „ roepen of verzogt zullen zyn: en zal men „ zig , wederzyds, naar de uitfpraak ,> aldus „ gedaan , moeten gedraagen, zonder zig, „ daartegen, van eenigerhande middelen van „ regten te mogen bedienen, i-j. „ Dat de Provinciën, Steden en Ledea
,, derzelve n zig wagten zullen van eenigen „ uitheemfchen Heeren gelegenheid tot oorlo- „ ge te geeven., en, ten dien einde, vreem- „ delingen , zo wel als Ingezetenen , altoos „ goed regt doen, waartoe de Provincie, die „ hier omtrent in gebreke mögt blyven ^ door „ de andere Provinciën , zal mogen gehou- „ den worden, overeenkomftig met derzelver „ voorregten,, geregtigheden en loffelyke ge-* „ woonten. i8. ,i Dat de eene Provincie of Stad, tot
„ bezwaaring van de anderen, geene Imposten, „ Convooigelden of andere lasten zal mogen „ opftellen, buiten gemeene bewilliging, noch „ eenige Bondgenooten hooger bezwaaren, dan „ haare eigene Ingezetenen. 19. „ Dat de Bondgenooten gehouden zul-
„ len zyn , binnen Utrecht te verfchynen, 5, op de befchryving van zulken , die daar- „ toe
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 16t
„ toe gemagtigd zullen worden, op zulken FiupsIIï
„ dag, als hun zal aangefchreeven worden, '579«
„ om te handelen, over opkomende zaaken;" !
„ welken men, zo zy niet geheim behooren
„ te blyven, ook in de Brieven van Befchry-
„ vinge zal uitdrukken. , Dat men, hier, .by
„ eenpaarige of by de meeste ftemmen, zal
„ befluiten, al ware 't ook, dat eenigen niet
„.. verfcheenen, die nogtans gehouden zullen.
„ zyn, 't beflootene naar te komen, ten wa-
„ re de zaaken zeer gewigtig waren, en ee-
„ nig vertrek konden gedaogen ; wanneer
„ men zulken , die niet verfcheenen zyn,
<,, andermaal zal befchryven , op verbeurte
5, hunner ftemme, voor die reize. Doch
„ dien 't niet gelegen zal komen te ver-
„ fchynen , zal zyn gevoelen , fchriftelyk 9
5, mogen overzenden, waarop, by 't vergade-
„ ren der ftemmen, behoorlyk agt zal gege-.
j, ven worden, /
20. „ Dat ieder der Bondgenooten de voor-
„ vallende zaaken , aan welker kennis zy „ oordeel en , dat den gemeenen Bondge- „ nooten iets merkelyks gelegen is , zullen „ moeten bekend maaken aan hun , die tot „ de Befchryving gemagtigd zullen zyn, om „ de andere Provinciën daarop te kannen s, befchryven. 21. „ Dat het uitleggen van duisterheden %
si in dit Verbond, ftaan zal aan de gemeene 95 ftemmen der Bondgenooten; die, verichil- S5 lende, hunne toevlugt zullen neemen tot de 5, Heeren Stadhouders, op de wyze, boven p: vermeld. R 3 »*«
|
||||
|
ïfe VADERLANDSCHE XXVILBoee,
£2. „ Dat, zo mennoodigoordeelen mogt„
„ de Artikelen vaa dit Verbond, in eenige „ punten, te vermeerderen of te veranderen, „ het zelve zal moeten gefchieden, by gamee- „ nen raade en bewilliging der Bondgenooten, ?, en anders niet. 23. „ De Provinciën belooven alle de ge-
J9 melde Artikelen te onderhouden en te doen 9, onderhouden , verklaaretide zy alles wat, 3, daarmede Itrydig , mögt worden gedaan, 3, nietig en van onwaarde , onder verbind" «,, tenis van haarer en aller Ingezetenen Per« 5, foonen en goederen , die zy allen Heeren 3, en Geregten onderwerpen , beloovende 3, zig niet te zullen behelpen, met eenig g, verzet van Regte , hiermede niet over- <,, eenkom (lig. 24. „ De Heeren Stadhouders, die nu zyn
9, of hierna zyn zullen, de Wethouders en 3, Hoofdofficiers van de byzondere Provinciën, 9, Steden en Leden derzelven zullen dit Va- 3, bond ook moeten bezweeren. 25. „ Ook zal dit gefchieden moeten, door
s, alle Schutteryen, Broederfchappen en Kol- g, legien , die in eenige Steden of Vlekken s, deezer Vereeniging zyn. 26. „ Zullende van dit Verbond gemaakt
3, worden Brieven in behoorlyke forme, die, ?, door de Heeren Stadhouders, en door de 3, Leden en Steden der Provinciën , daartoe 3, byzonderlyk by de anderen verzogt zynde, „ bezegeld, en door derzelver Sekretarisfen 39 ondertekend zullen worden (f)." Op
|
||||
|
XXVTÏ. Boek. HISTORIE. a<%
Op den grondfiag van dit Verbond, ftaatFitipsIII
het Gemeenebest der Vereenigde Nederlan- *579« den gevestigd, in alles , wat de Landfchap- """"^T—' pen In 't gemeen aangaat; waarom het noo-gywordt dig was , dat wy het, dus uitvoeriglyk, te eerst boek fielden. Ten dage , als het gellooten doorGe- werdt, v/aren 'er flegts Gemagtigden mt vyf ™agug7 J o co dfi'l U1C
gewesten tegenwoordig. Graaf Jan van Nas- vyfLand-
fau tekende eerst, ais Stadhouder van Gel-fchappea
der en Zutfen: toen onderfchreeven vier Ge- en nader-
magtigden uit de Ridderfchap dier twee ge-h,alltI'
° o „ j * j s aoi>-ver-
westen, weken dag namen, tot den negen-fd^iden*
den van Sprokkelmaand , om de bewilliging anderen
der Baanderheeren en groote en kleine Ste- gei- den over te brengen. Voorts tekenden deken(Ji Gemagtigden van Holland, Zeeland (a), U- trecht en de Groninger Ommelanden , heb- bende de Stad, waarfchynlyk uit ongenoe- gen tegen de Ommelanden (&}, geene Gemag- tigden te Utrecht gezonden, 't Verbond der Vereeniging, daarna, ter Staatsvergaderïnge van Holland , vertoond zynde, werdt, door de
( i) Zie R. Fresinga Meinor. in G. Dumbar Anal. Tem.
■ÏII. H. 139. (a) De Stad Middelburg nam egter't Verbond van Ver-
eeniging niet terftond aan. In Herfstmaand des 'j'aars 1578 , bedoot de Wet deezer Stad in dit Verbond te zul- len treeden, zo dra de Bondgenooten zouden verklaard hebben, dat 'zy, daardoor, niet zou begreepen worden benadeeld te zyn in haare Privilegien, waarop zy meen- de , dat, door die van Vlisfingen en Veere, indragt ge- daan was. Regißer ten Raede van Middelh. van 11 Septemb. 29 Decemb. 1578. 10 Januar. 16 Febr. 1579. en andere Adten. Ook maakte Zeeland zelf, in 'teerst, nog zwaarigheid in eenige punten. Inßruä. vtor dt Ge- drpttt. in dato 10 Jan. 1579. M, S. R 4
|
||||
|
a<*4 VADERLANDSCHE XXVII. Boer;
Faipsin de Edelen , Haarlem en Leiden , terftond,
*579> goedgekeurd. De andere Steden wilden eerst verflag doen. Die van denBriele en denLan- ■ de van Voorne begeerden, by de Unie aan- gemerkt en onrfchreeven te worden , als eene Landftreek op zig zelve , doch veree- nigd met Holland en Zeeland. Rotterdam be- willigde in de Vereeniging tusfchen Holland, Zeeland en Utrecht ; doch niet in eene af- zonderlyke Vereeniging met den Adel van Gelder en Zutfen (/_)• Midlerwyl, werdt, met het overig gedeelte deezer twee gewes- ten , gehandeld \ aan welken men, op hun verzoek, toeftondt „ dat zy Leden des Room- ,, fchen Ryks zouden mogen blyven, gelyk ,, zy, tot hiertoe, geweest waren; dat men, ,, na 't verdryven der Spanjaarden en 't flui- „ ten der Vrede, alle pngewoone belastin- „ gen zou affchaften; dat Gelder en Zutfen, „ die twee ftemmen ter Vergaderinge der „ Bondgenooten begeerden , ftemmen zou- ,, den, gelyk zy plagten te doen, in de Ver- „ gadering der algemeene Staaten ; dat de ,, Stad Bommel en de Ampten van Tieler- „ en Bommelerwaard, Beest en Renoi we* „ derom zouden gehegt worden aan Gelder- „ land, waaraan zy plagten ce behporen, „ mids Bommel bleeve by 't Regt der Gend-* „ fche Bevrediging, en onder 't bewind van „ den Prinfe van Oranje; benevens nog ee- „ nige andere punten (m)" 't Liep egter aan tot in Lentemaand, eer de Gemagtigden der
(O Refol. Ho!!. is, 24 Febr. 1579. il. 19, 17.
fj »O Refol. Holl, 17 Febr. 1575. W. 30. |
||||
|
5CKVII. Boek. HISTORIE. 265
der Ridderfchap des Nieuwmeegfchen Kwar- FilipsïIï
tiers en der Stad Nieuwmegen , en de Ge- lS79- rnagtigden der Ridderfchap en der groote "* en kleine Steden des Arnhemfehen Kwartiers;
en tot in Grasmaand , eer die van Venlo 't Verbond onderfchreeven. Ook namen, in Lentemaand , de Friefche Steden , Leeu- waarden , Sneek en Franeker, en eenige Griet- mans en Edelen 't Verbond aan. Verfcheiden' andere Friefche Steden volgden niet , voor ■den eerlten van Zomermaand , hebbende de Geestelykheid, daar te Lande, zig hevig ge- kant tegen de Unie («). De Graaf van Ren- nenberg , maakte , in 't eerst, merkelyke Kwaarigheid in 't anneemen van het Ver- bond, beweerende hy, dat het, zonder ken- nis des Aartshertogs, geflooten was, en ftrekt te , om zig te fcheiden van de algemeene Staaten: doch hy liet zig, eerlang, overhaa- ïen (0), neemende de Unie, eerst met eeni- ge uitzondering ; doch daarna , eenvoudig-* ïyk aan , op den elfden van Zomermaand. Hy tekende zig Stadhouder, van Friesland, Overysfel, Groningen en Ommelanden, Dren- te en Lingen ; doch hadt, ondertusfchen, niets minder voor, dan zig aan 't Utrechtsch Verbond te houden. Hy fprak 'er, voor en na zyne tekening, altoos kwalyk van, onder zyne vertrouwde vrienden (js>). Zelfs was hy , van Louwmaand af, of al eerder, in heimelyke onderhandeling geweest, om zig te
(n~) ReCol. Hol). 27 Maart 1579. W« 6V
f o) Kor XIU. Boek, bl. 88 [32]. (jj R.. fRBSiNGA Menjor. il. 152, R s
|
||||
|
*66 VADE RLANDSCHE XXVIÏ.Bosk
ftupsIIIte verzoenen met den Koning (#); doch 't
t *$79' leedt nog wel een jaar, eer hy den Staaten ""openlyk afviel, gelyk wy, hierna, zien zul- len. Met zyne ondertekening, werden eg- ter de Stad Groningen en het Landfchap Ö~ verysfel niet geagt begreepen te zyn in het Bondgenootfchap. Overysfeï weigerde het rondelyk, voorwendende, dat men het Land eerst ontlasten moest van Krygsvolk (f): welk men 'er, egter, nog eenen geruimen tyd, leggen liet, om dit gewest dus te dringen, tot het aanvaarden der Vereeniging (V). Doch dit gefchiedde eerst, op een zekere wyze, in de Lente des volgenden jaars j wanneer de Prins die van Overysfeï zweeren deedt, aan den Koning, als Hertog van Brabant, Graa- ve van Holland en Heere van Overysfeï, aan de algemeene Staaten, zig, in de Gener aliteil of in de nadere Unie ,* famen houdende, aan den Aartshertoge, aan den Prinfe, en aan de Staaten des Landfchaps (f). Groningen is9 niet voor 't jaar 1594, in 't Utrechtsch Ver- bond getreden , gelyk wy, hierna, ftaan te melden. Drente en Bingen hebben , meen ik, nimmer de Unie getekend: en , Gend, Ven- lo, Ypere, Antwerpen, Breda, Brugge (u) en 't Land van de Vryen, alle welken, van tyd tot tyd, in 't Utrechtsch Verbond, eerst ïn 't gemeen de nadere Unie, daarna bloote- lyk de Unie of Vereeniging genoemd, getre- den (q~) Bon Autli. Suilde. IT. Deel, U. 3, «f.
(O R. Fresinga Memor. bt. iCo & Not. G- üümcar, e.i h. I. in Anal. Tom. \V. p. 562. £s ■ Revii Daventr. Libr V. p. 4O2.
(t) Zie den Eed by Diuibap. Anal. Tom. III. ƒ. 591.
C*Ó Rcfol. Holt. 14 Noycmb. 1579. hl. 280.
|
||||
|
XXVÏI. Boek. HISTORIE. 2Ó7
den zyn , hebben weinig of geen deel aan FiupsIiï
de gemeene Regeeringe gehad. Men vindt, 1579'-_ dat 's Hertogenbosch , in den zomer deezes jaars , gedreigd wordende met eene Belege- ring , ook begeerde te treeden in de Utrecht- fche Vereeniging, op den voet van Antwer- pen , en hierom onderftand verzogt van de Bondgenooten. Ook is toen de Stad, door die van Holland , voorzien van eenige man- fchap (y). Doch, dat zy ooit voor een Lid der Unie gehouden zy, is my niet gebleeken. Waarfchynlyk, is ook het verzoek, waarvan \vy fpreeken, niet van Stads wege; maar al- leen door de Qnroomfchen aldaar gefchied. Dit zal, hierna, klaarder biyken. De Prins draalde eenigen tyd , eer hy de pra,1^r
Unie aannam, om dezelfde redenen, die hem ^fcf^fïet verhinderd hadden, dezelve, openlyk, te be- terftond- werken; en vooral, om dat de Aartshertog, in de u- in 't Verbond, niet gekend was, 't welk ge- ":iC' cn kgenheid gegeven hadc, om den Prins te be- ^™m fchuldigen , dat hy zig algemeenen Land- voogd dagt te doen maaken, in plaatfe van den Aartshertog (V)- Doch, eindelyk, ver- klaarde hy , by een byzonder Gefchrift, te Antwerpen, op den derden van Bloeimaand, getekend „ dat hy, tot hiertoe, hebbende, 5, uitgefteld , te treeden in het Utrechtsen „ Verbond, om dathy hoophadt, deNeder- „ landen in 't gemeen tot dezelfde Vereeni- „ ging te zullen brengen; en nu hebbende ver- s, liaan, dat de Aartshertog en een goed deel .59 der Nederlanden dit Verbond hadden goed- ( v ) Reib], Holl. 5 Juk 1/579. w- 1+8»
(y) Refu!> HoH. i,j> Maart, 8 May 1579. Ik 63, 9J,
|
||||
|
z68 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
|
|||||||||||
|
FiwvsIII „ gekeurd , eindelyk , ook beflooten hadt,
i5~9'_ „ hetzelve aan te neemen, zig verzekerd
„ houdende, dat de hoogheid en het gezag
„ van den Aartshertoge,by het zelve, geens-
j, zins verkort was."
Dus kreeg het werk der Vereeniging zyn
beflag eenigszins. Men regtte, te Utrecht, eene Vergadering op , die magt kreeg, om op voorvallende zaaken te befluiten, en , o- ver gewigtigen, de Bondgenooten befchryven moest, in gevolge van het negentiende Artikel der Vereeniging. Graaf Jan van Nasfau was. hier, het hoofd deezer Vereeniging, zolang zyn Broeder afwezig was. Men hadt hem ee- nen Raad toegevoegd, van welken de Hees? Boekholt, Drost van Wageningen, endeAd- vokaat Buis Leden waren (V). |
|||||||||||
|
"t Krygs-
volk in Gelder- land wordt, van nieuws beè'e- digd. |
De Vergadering der VereenigdeLanden, te
Utrecht, befteedde haare eerfte zorgen aan het van nieuws beëedigen der Krygsknegten in Gel- derland , 't welk, niet dan na veel moeite, ge- lukte, willende verfcheiden' vendels geenen nieuwen eed doen, voor dat men hun betaald hadt. Zy lieten zig egter nog, met goede be- |
||||||||||
|
loften en een deel hunner agterftalligè foldye,
te vrede ftellen (y). Doch terwyl men dit in Gelderland uit?,
voerde, werdt rugtbaar, hoe de voornaam? fte hoofden der Malkontenten of Misnoeg- den, te Bethune, byeen geweest waren, eu een verbond gemaakt hadden, om zig, mei hunne benden, te voegen by die van Artois*» He/
(.v) Rcfol. Holt. 12 Febr. I^p. bh 17.
\y) Bor. XIII. Beek, bh go', 92 {u, 3?]. |
|||||||||||
|
IV.
De Mal- konten- ten hel- len naar vereeni- ging' met de. Waa- ien. |
|||||||||||
|
IXVII. Boek. HISTORIE, aép
Henegouwen en Douai, en elk tegen te Haan, Fawslil
die zig niet hielde aan de Gendiche Bevredi- 'Srp« ging. De Burggraaf van Gend en de Heer van Kapres hadden zig , ■ hiertoe, by onder- tekening, verpligr, op den derden van Sprok- kelmaand. De Heer van Montigni hadt ook beloofd te tekenen, zo la Motte zulks deedt, binnen zes dagen (2). De algemeene Staa- HandeI ten , de nadeelen voorziende, die, hieruit, ^T ^g^ te wagten waren, deeden eene bezending aan meene de' Walfche Staaten , hen biddende, dat zy Staaten volharden wilden by de Gendiche Bevredi- ™aenr ~£ „ ging. Doch deezen gaven voor antwoord, tójs, He- „ dat niet zy, maar veeleer anderen de Gend- negou- „ iche Bevrediging gefchonden hadden; ver- wen fn „ klaarende, wyders , by dezelve $ te willenDouai* „ volharden: ook, dat zy zig, ongaarne, af- „ zonderlyk zouden willen verdraagen met „ den Koning , die hen , daartoe, in ee- „ nen minzaameu brief, genoodigd hadt; „ dat zy, veel liever , gezamenlyk wilden „ handelen, en hoopten, dat Parma, dien zy „ 't verzogt hadden, hiertoe zou willen ver- „ ftaan , van welke gelegenheid de andere ,, Staaten zig, oordeelden zy, behoorden te f, bedienen, om een goed verdrag te treffen „ («)•" De algemeene Staaten ichreeven, hier=- op „ dat de Gendfche Bevrediging, infommi- „ ge punten, wel eenig geweld geleeden hadt; „ doch dat men dit der hevigheid des tyds, j, waarin 't onmogelyk was de weegfchaal „ altoos regt te houden, moest toeichryven,* „"'Dat de grondilag dier Bevrediging, de ee- m nigJ
f 2) Bor XIII. Bock, lil. ol [35].
{ß)Bou Xffl. teek, U, 93 [37>
|
||||
|
27 o VADERLANDS CHE XXVÏÏ.Boek;
FiLipsIII „ nigheid der gewesten , desonaangezien ,
l579' „ plaats behouden moest. Dat zy, hiertoe, '"""""""„wilden medewerken. Doch dat Parma, „ kennende den yver der Walfche Staaten „ voor 't Roomfche Geloof, zig van dien „ yver bediende, om hen te doen wyken van „ de Gendfche Bevrediging, onder voor- „ wendfel van hen nader by dezelve te doen „ blyven. Dat zy niets meer verlangden dan „ eene algemeene Vrede, mids men ze gunde „ aan alle de Nederlanden , zonder onder- „ fcheid van Godsdienst: alzo zy hunne „ broeders niet in den nood konden laatenj „ maar, gezameniyk met hen, of vrede heb- „ ben, of oorloogen moesten (£)." De Staa- ten van Artois fcheenen wel meest geneigd tot eene afzonderlyke handeling met Parma. Die van Henegouwen geheten zig, by de al- gemeene Vereeniging te willen volharden, zendende zelfs den algemeenen Staaten een Gefchrifc toe, waarby zy verklaarden, goed en bloed te willen opzetten by 't handhaaven van 't bezwooren verbond (c). Doch zy waai- den haast met den wind , door welken, die van Artois gedreeven werden. Die van 't Hoofdpunt van 't gefchil, tusfchen de ê"0^' algemeene Staaten en die der Walfche ge-1 Douai en westen, was nu, of men zig met den Koning Orchies zou können verzoenen, zonder Geloofsvre- befluiten de te bedingen. De laatften hielden van ja* ma' te^" en ^at men Z'S voldaan behoorde te houden, verdraa- met net bevestigen der Gendfche Bevredi- gen, ging? CO Bor. XIII. Boek, bh 94 r38].
&0 ß<»i Xlü. Boek, U. s* [44Ï |
||||
|
SXVIÏ. Boek. HISTORIE, zp
ging , der Brusfelfche Vereeniging en des Fiu*sII£
eeuwigen Gebods. De eerften dreeven, dat lS79- men, zonder Geloofsvrede, niet fluiten kon."" ~ Met Artois, ftemden die van Rysfel, Douai en Orchies overeen, om, op den eerstgemel- den voet, met Parnm te verdraagen, en zelfs een heir op te regten , om 't uitheemsch Krygsvolk ten Lande uit te dryven , indien men 't vertrek deszelfs, met gemoede, niet te verwerven wist. Doch de algemeene Staa- ten , kennis van dit beiluit gekreegen heb- bende, ontrieden 't uitvoeren van hetzelve, op 't alierernftigst : den Walfehen Staaten, daarentegen , vermaanende , hunne afgevaar- digden te zenden op deVredehandeling, die, onder 's Keizers bemiddeling , te Keulen , ftondt gehouden te worden (d). Doch deeze pe Mal" raad vondt te minder ingang , na dat S. O- ^gaan mer zig, op den vyfden van Grasmaand, aan met hun ia Motte overgegeven, en Montigni, Seiles, Leger Heeze en anderen, met het gantfche Legert0}'sKo' der Malkontenten , zig, door zyne bemid-^^7" deling, tot den Koning gevoegd hadden, be- dingende, voornaamlyk, de handhäaving der Gendfche Vrede, der Brusfelfche Vereeniging en des eeuwigen Gebods (V), Hier mede was de fcheuring begonnen. Ook maakte men, ten zelfden dage, 't was de zesde van Gras- maand , eenen aanvang der vyandlykheden. By Duinkerken lag eenig volk van la Motte, La Motte die, op den negenden van Lentemaand, by™01^ een Plakaat der algemeene Staaten, op 'sKo-^er-11 ningS kiaard.
Cd-) Uor XTTT. Boek, il. 96, 9- [42, 41].
iO Bor XIII. Baek, hl. 99 [46], iuo [48]. |
||||
|
VADERLANDSCHE XXVII. Bom
|
|||||||||||
|
k?*
|
|||||||||||
|
fflXJPsIlI
1579-
|
nings naam uitgegeven, reeds voor een' mui-
teling en verraader verklaard was . ( ƒ). Dö ' Heer van la Noue overviel dit Volk , met tweeduizend knegten en zeshonderd ruiters, en verfloeg 'er omtrent tweehonderdenvyf- tig van. Ook maakte hy, federt, zyn werk van het beletten der ftrooperyen, die Mon- tigni en la Motte, ten platten lande, dee- den (g> Intusfchen hadt zig Parma , met een deel
zyns Legers , op den tweeden van Lente- maand, vertoond voor Antwerpen, de Stad dreigende met een beleg. De voortogt zy- ner benden , onder Octavio Gonzaga en jan Baptist del Monte, overviel drieduizend Staatfchen , die ter Burgerhout verfchsnst la- gen , en dreefze van daar, tot onder de ves- ten der Stad, daar een vinnig gevegt'voor- viel , in 't gezigt van den Aartshertoge en den Prinfe ^ die op de wallen ftonden , om de vereischte bevelen te geeven (Ji). Maai Parma, die 't oog naar Antwerpen, de ge- dagten naar elders gewend hadt , berende Maastricht, op den twaalfden. Te gelyk, ver- maande hy den algemeenen Staaten , fchrif- telyk ,, tot het herftellen van den Room- „ fchen Godsdienst en 's Konings gehoor- j,, zaamheid, als onder Keizer Karel, op wel- j, ke voorwaarden, de Walfche gewesten en „ ook zy zig met den Koning zouden kon- :,, nen verzoenen (/)»" Doch de Staaten toon- den (ƒ) Ror XIII. hoek, hl. 09 f4%
fiO StRaha Die- IT. I.ibr. I. p. 47.
(Ap Stuada Dx. 11. Libr. I. p. 30. BoR $111. SosÊ, Mi
CO Bor XIII. n<>«kt il. lbo [.47-3
|
||||||||||
|
V.
Parma
dreigt Antwer- pen, en belegert Maas- triebt. |
|||||||||||
|
XXVII. Boex. HISTORIE* «73
den meer trek , om den Vredehandel te be- FiupsIIï
ginnen, door bemiddeling der Keizerlyke Ge- l579- niagtigden, 'J De Heer van la None was Overfte van
Maastricht, alwaar de bezetting flegts dui- zend , de .gantfche weerbaare manfchap niet veel boven vierduizend man fterk was: wel- ke geringe magt hem bewoogen hadt, zig buiten de vesting te houden, tot dat hy meer volks byeen zou hebben: en toen hem dit, na veel toevens , mids de oneenigheid der Staaten, eindelyk, gelukt was, vondt hy de toegangen ftedewaards zo digt geflooten, dat 'er geen doorkomen aan was, waarom hy 't bewind der verweeiinge Melchior van Zwartfenburg aanbevolen liet. Parma hadt zig, rondsom de Stad en voorftadWyk, ter regcerzyde der Maaze , gelegerd , en kreeg zynen toevoer uit Luikerlaud. De gordyn, by De Stad de Brusfelfche Poort, gehouden voor de wordtba- zwakfte, werdt eerst befchooten. Doch toen ten0°en de muur geveld was, deedt zig, agter den- be-' zelven, een aarden wal voor, die, een en ftormd» andermaal, vrugteloos, beftormd werdt. Men befchoot de Stad, daarna, aan den kant der Hoogterpoorte, nevens 't water, en na dat hier twee tamelyke openingen gemaakt wa- ren , viel men aan 't ftormen, op den agt- ften van Grasmaand. Doch de belegerden weerden zig zo dapperlyk, dat de aanvallers , met verlies, meent men, van wel tweedui- zend man, aftrekken moesten. Parma zwigt- te egter niet, maar wierp, voor de Brusfel- fche Poorte, eene platte Kat op, van welke hy, wel vyf weeken agtereen, op een rave- YII. Deel. i> lyn |
||||
|
ä74 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FitiPsIH lyn der vestinge deedt fchieten. Hier ver-
1-579' meesterde hy, eerlang, den bedekten weg,
>,.,-=, en z0gt zjg ooj, te ^.gj-jjgjj^ 0p een £ijan(jje5 in de Maaze , voor de Stad: doch die van
binnen verjaagden hem van daar met het grof gefchut. Parma fchreef hun, op den derden van Zomermaand, dat het hoog tyd voor hun was, om te peinzen op een eerlyk verdrag, welk hy hun nu nog gunnen wilde; doch zy gaven zulk fier befcheid , dat het fchieten en ftormen wederom aanging, 't Ra- Dood velyn werdt, eindelylc , veroverd. Omtrent van den ^eezen tyd , fneuvelde de Heer van Hier- Hkrges"1 S'es' aan een' ^°ge^ Hy was de oudfte Zoon
en van van den Graave van Barlaimont, die ook,
zyneu kort te vooren, overleeden was (k); en zyn
Vader verlies werdt zeer betreurd van den Veld-
^f^™"" heer. Midlerwyl , deeden de Aartshertog
Bariai- en de Prins van Oranje hun best, om de Staa-
mont. ten te beweegen, tot het onderneemen van
Poo=mi- 't ontzet van Maastricht. Holland, welk
gen om ^]oot jag voor ^en Vyand, als Maastricht in
trichtte zYne handen viel, toonde zig gereed, en le-
outzet- verde geld, manichap , mond- en krygsbe-
ten- hoeften, ten deezen einde (/). Doch de twee-
dragt onder de andere Bondgeuooten, daar
la Morte onder roeide, de nieuwe kryg, met
weiken de Waaien dreigden, en verfcheiden'
andere toevallen Qn) maakten, dat men, ter
algemeene Staatsvergaderiuge , tot geen be-
fluit kwam. Men hadt nu fchier zyne eenig-
fte
tk} Strada Bic. II. Lih: IIT, p, 119.
(7) Refol. Holl. 2. 9, 10, i3 May, 2, 30 jfuny 1579. i" 83, 88, ikj, 105, 146. O) Zie Rsi'ol. Holl, 8 May 1579 tl. 92, |
||||
|
XXVU. Boek. HISTORIE. a?5
ile hoop gevestigd op het treffen van een Be- FiupsIIÏ
Hand te Keulen, alwaar de Vredehandeling i579« begonnen was. Doch de Spanjaards hadden" ""' m 'er geene ooren naar, zo men niet beloofde , Maastricht den Kening te zullen leveren, in- dien de Vrede niet voortging. De beleger- den werden vast gehertigd met troostelyk fchryven van den Aartshertoge en den Prin- fe, die hun, onder anderen, by eenen Brief van den vyfentwintigften van Zomermaand» binnen vyftien dagen, ontzet beloofden. Ook was 't waar, dat de Graaf nan Hohenlo ee- nig Krygsvolk byeen rukte; Doch Parma kreeg hiervan zo dra geene kondfehap, of hy befloot het uiterfte zyner kragten in 't werk te Hellen , om de Stad te bemagtigen. Op Gewei- den agtentwintigften van Zomermaand, deedt dig ftor- hy, tot negen reizen agtereen, ftorm loopen,™e" °f dat, den gantfehen dag, en tot diep in den ev! • nagt, duurde; doch, door de belegerden, met onbezweeken moed, afgekeerd werdt. Maar in den morgenftond geviel het, dat de Stede- lingen , afgemat door veel arbeids en waakens .> met ziekelyke lighaamen, meest allen, op den wal, aan "t fluimeren raakten. De Spanjaards ~ ^m merkten 't, en boodfehapten 't Parma: die, overt"' terftond, bevel geeft, om den wal, in ftilte, te beklimmen, 't Gefchiedt. De half of heel üuimerende wagt wordt afgemaakt. De be- klimmers , ingevolgd door "t grootfte deel des Legers, Horten ter Stad in; daar, al wie zig voordeedt, ontzield werdt. Nog weerde men zig, tot vrouwen, en maagden, en jon- gens toe , op de ftraaten , uit dö venfters * van de daken , met fteenen en ander tuigj S a Vee-
|
||||
|
a;6 VADERLANDSCHE XXVII, Boek?
FilipsIII Veelen vlooden ter poorte uit, naar de brug,
I579' van waar zy , by menigten, in 't water ge- '"....... ~ drongen werden. Anderen fprongen, uit ver-
twyfeldheid, in den ftroom, waarin fommi-
ge moeders , eerst, uit deernis, haare kin- ders, toen, uit wanhoop, zig zei ven gewor- pen hebben. Op den moord, volgde de pion- dering , en 't afperien van hoog rantlben, door ysfelyk pynigen. De Overfte Zwart- fenburg was gelheuveld. Een Spanjaard, die den Prinfe van Oranje lang als Ingenieur ge- diend hadt, werdt, met fpietfen, doorreegen. Doch Wyk ging over by verdrag, ter bede van eenige grooten («). Sedert, lag de Stad lang woest, en bleef een nest van ibldaaten, die de ledige huizen afbraken en tot braud- iloffe bezigden (o), 't Spaaniche Leger hadt, ondertusfchen, in dit langduurig beleg, zo veel geleeden, dat Parma, in eenen geruimen tyd, niets van gewigt onderneemen durfde. ZjII's ftortte hy, zyn lighaam en zynen geest, met het doorzetten deezer belegeringe , het ui- terfte gevergd hebbende, in eene zwaare ziekte, waarvan hy langzaam herftelde (ƒ>). Verdere Zyne benden hielden zig, na 't veroveren Weijnï van Maastricat5 meest omtrent Roermonde, fcygsbe- alwaar zy , van tyd tot tyd, fchutgevaarten dryven. hielden , met de Staatfchc bezettingen van Gelder, Venlo en Wagtendonk. Hopman Gouwenburg, die in Venlo lag, hadt het ge- luk Cn~) Boa XIII. Boek , il. 91 [36], los [51], m enz. [64
enz.'] Strada Dec. II. Libr. II. p. 59 & feqq. Libr, III. f. H4 Ê? feW. Co) MiïTEKtN VIII. Boek, f. 15+ verf.
&Ó Sïrada Ucc. U. UU. UI. p. lïS.
|
|||||
|
r
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 277
luk van, op den zevenden van Oogstmaand, Fiupslir
vier Zwitferfche venuels van Parma, by 1579. Heekhuizen , te verrasfen en te verflaan. * Doch ten zelfden tyde, werdt Aalst, en de
Vryheid Ronie in Vlaanderen, overvallen en gepionderd, door de Malkontenten,, die daar- na eenige Gendfche vendels uit Bazerode ver- dreeven, het Dorp, vervolgens, aan kooien leggende. La Motte overviel en beroofde,in Herfstmaand, de Stad Hondfchooten: en dit was 't voornaamfte, welk, behalve 't innee- men van Maastricht, dit jaar, van de Spaan- fche zyde, verrigt werdt. Want de aanllag van Alleines op Kortryk liep te niet, in Wynmaand, juist op de ft-ond, als Meenen, thans de wa- penplaats der misnoegden, door de Staatfehen verrast was. La Noue overmeesterde, daar- enboven , Warwyk , in Siagtmaand, en ver- dreef de Waaien, uit Halewyn en. verfcheid.cn' andere plaatfen (#). De Vredehandeling te Keulen , waarvan VI.
wy reeds in 't voorbygaan gewaagd hebben, Pasvaart was, door den Keizer, in den aanvang dee- L"'' zes jaars, voorgeilaagen, en de Aartshertog liadt de algemeene Staaten, op deezen voor- llag en op andere punten , tegen den twin- tigften van Lentemaand, te Antwerpen, be- fchreeven. Hier viel veel twist, onder de Leden , over 't aanwerven van Krygsvolk, over de middelen, om het te onderhouden, en over 't ontzetten van Maastricht. De Prins boodt aan, den oorlog, drie maanden lang, te willen voeren , mids men hem driehon- derd- CO Heteren X. Bock, f. 161 r«/V 162. S 3
|
||||
|
2?8 VADERLANDSCHE XXVII. Boek?
|
|||||
|
FttffsHI derdentwintigduizend guldens ter maand ver-
IS79- fchafte, en terftond, daarenboven, vierhon- ' ~ derdzesendertigduizend , tot het ontzetten van Maastricht. Holland en Zeeland toon- den zig gereed genoeg, om hiertoe te be- willigen (V) , te gelyk egter verklaarende, dat zy de Brusfelfche Vereeniging en het eeu- wig Gebod, waarop de andere gewesten nog liaan bleeven, van geener waarde hielden O)- Doch de anderen kwamen tot geen be- legten fluir. Wegens den Vredehandel, hadden die van Hol-van Holland en Zeeland, in eene byzondere Zeeland onderhandeling met den Prinfe, begeerd, op de dat men, voor hun, vrye oefening van den Keuifche Hervormden, met uitfluiting van den Room- Vrede- fciien Godsdienst, bedonge: ook, dat zy zig, iing.e" na de dood zyner Dooiiugtigheid, eenen aan- deren Stadhouder zouden mogen kiezen; doch de Prins vondt aanftootelyk, van dit laat- fte gewag te maaken, en riedt hun, omtrent het eerfte, zig te houden aan de Gendfche Bevrediging. Véele zaaken, op deeze Dag- vaart gebragt, bleeven onafgedaan. Doch tot de Vredehandeling werdt beflooten (t) , en de lastbrief voor de Staatfche Gemagtigden getekend, op den negenden van Grasmaand. Staatfche Deezen waren Filips van Croi, Hertog van üemag- Aarfchot, Joan van der Linde, Abt van S. Ave15 Geertmids' FreMk van Yve"> Abt van Ma"
ezeve' roll es, BucchovanAytta-, Proost van S.Baafs te Gend , Gasper Schets, Thefaurier van 's
Konings Domeinen , Frangois van Oignies,
Heer
Cr") Reib!. Holl. 27, 29 April 157'.'- *'• 75 > 76, 77.
t/J Zie Refol. Holl. %a April IS7$. bl. ?j. (_t) BoR XIII. Bock, hl. 100 enz, L4ü eiiz.] |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. a79
|
|||||
|
Heer van Beaurepar -v Adolf van Meetkerke, Ftóêlil
Schildknaap , Adriaan van der Myle , Raad *5?>_ in den Hove van Holland, Bemard van Me- ""! ' ' rode, Ridder, Heer van Ruraen, Adolf van Goor, Heer van Kaldenbroek en Aggeus van /ilbada, Doktor in de Regten. De Staaten van Holland zouden gaarne gezien hebben, dat men Graaf jan van Nafiki ook naar Keu- len hadt afgevaardigd («) • doch hiertoe fcheen men, ter aigemeene Staatsvergade- ringe, niet te hebben können verftaan. Ook bleef Oignies, die 't met de Waaien, zyne Landsluiden, hieldt, agter. Merode en Al- bada woonden, te Keulen. De overigen ver- fcheenen aldaar , in den aanvang van Bloei- maand. De Keizerlyke en Spaanfche Gezan- ten, van welke laatften, Karet van Arragon, Hertog van Terranova, het hoofd was, wa- ren 'er, reeds tevooren, aangekomen. Ook bevondt zig te Keulen, de Pauielyke Gezant, Jan Baptifta Caßagna, Bisfchop van Rosfan. De Keizerfchen floegen, uit eigen' bewee- Aanvang ging, een Beftand voor; doch dit haperde, ^.j^"" aan de Spaanfche zyde, mids men Maastricht desiiv gaarne eerst in handen hebben wilde ( v ~), gen. gelyk wy reeds hebben aangemerkt. Toen Kibbe- kibbelde men, eenen geruimen tyd, over den laary o- lastbrief der Staatfchen, daar de Spaanfchen |er d?nf veel op te zeggen wisten. Hy fprak alleen derStaat- üitden naam van_ den Aartshertoge Matthias fchen en en van de Prelaaten, Edelen en Gemagtigden 't z<-'gei der Steden, te Antwerpen vergaderd, en ver-aa1} d^n beel-zc^e"
OO KsM- lïoll. so Maart 1-579. hl. 65.
(»0 1'Qli XIII. ISoa:, bl, 103 [5,2]. enz» S 4
|
|||||
|
a8o VADERLANDSCHE XXVIÏ. Boek:
|
|||||
|
FilipsIII beeldende de Staaten. Doch Terranova be-
*579- geerde, dac 'er de Landen in werden uitge- ''"........ drukt, met welken hy handelen zou. Ook
berifpte hy de nieuwigheid van 't zegel, en
dat de lastbrief zig gedroeg aan een berigt- fchrift, welk men nog niet vertoond hadt. De Staationen verklaarden zig gereed tot dit laatfte : ook ontbooden zy eenen anderen lastbrief, waarin de naameri van Brabant, Gelderland, Zutfen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Doornik en het Doornikfche , U- trecht, Mechelen , Friesland en Overysfel Aanmer- ftonden uitgedrukt (V). Wat het zegel' be- kingen treft, de Gemagtigden van Holland ter al- vandJf gemeene Staatsvergadeiïnge noemden 't groot land op"en ongefchikt. Het vertoonde een' Leeuw, liet ze- met een zwaard in den eenen en een' bundel gel. pylen in den anderen poot. De Staaten dee- zes Landfchaps , verneemende, dat de alge- meene Staaten zulk een' zegel gemankt, en 'er den lastbrief der Gezanten naar Keulen, voor 't eerst, mede gezegeld hadden, toon- den zig hierover te onvrede. Zy vreesden, naamlyk, dat men 't, in 't vervolg, ook be- zigen zou, tot het zegelen van fchuldbrie- ven, die, onder anderen , ten hunnen laste komen zouden. Doch de algemeene Staaten mAüc van verzekerden hen , door eene * fchriftelyke indemnir fchadeloosftelling, die hun, op den zeven- tett, entvvintigften van Grasmaand , verleend werdt (x). Te Keulen, vergden de midde- laars den Staatfchen , de eerïle opening der pun-
cto Hooft XV. JJnei, hl /J42. {X) Refol. HoII. 8, 9,, 12, iB May 1579. *'• 92,96,100, J05, |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. a8i'
punten van verzoeninge te doen. Zy deeden FilipsIIE
't, begeerende, onder anderen „ voor elk 1579' „ gewest, het voorregt, dat Brabant hadt, EisclldeE „ van zynen Keer te mogen verbaten, alsstaat- „ hy 's Lands vryheden verbrak: ook dat ichen. „ de Godsdienst in den ftaat bleeve, daar „ hy toen in was, en dat Matthias de Land- „ voogdy behieldc, en niemant, na zyn af- „ fterven, daartoe gevorderd werdt, dan by „ bewilliging der Staaten." Doch de Spaan- jyie ver- teilen waren wel verre van het toeftaan dee- worpen zer punten. Ook opperden de middelaars wordt. deeze vraag: wie regier zyn zou, als 'er gefchil over 'f krenken der vryheden viel? welk Antpt noch de Staaten aan den Koning, noch de Koning aan de Staaten zou können opdraagen. De Staat- fchen kwamen dan, volgens hun tweede en uiterfte Berigtfchrift, tot andere voorwaar- den. Doch de middelaars hielden den han- • del fleepende, uitfchietende van eene byzon- dere overeenkomst met den Prinfe van Oran- je (y). Terranova leverde, insgelyks, zyne uiterfte punten over (z), die de Staatfchen onaanneémlyk vonden. Men bewoog hen, om ze hunnen meesteren toe te zenden, en gaf hoop van nog iets nader te zullen komen, zo deezen zig rekkelyk toonden (V). On-DeStaat- dertusfchen, verliep de tyd van zes weeken»j~cbern dien de Staatfchen, alleenlyk, tot handelen „j^gg befteeden mogten; doch zy kreegen, federt, iast. last om voort te vaaren, zonder bepaaling van tyd, behoudende de Staaten, on* den vy»
fyl ApoI- hy Boa Auth. Siuftk. TI. Veel, hl. 94.
C'z) Zie rfiz Ive h Tassis IJbr. V. p, 3j8. (<0 Hooft XV. 'Boek, hl. 649. . S5
|
||||
|
48a VADERLANDSCHE XXVII. Boei«
f sim III vyand in onzekerheid te houden, de mage
r 1^9, aan zig, om hunne gezanten te rug te roe- ""pen, als zy 't zouden goedvinden. Deezen, federt, met de Keizerfchen, in gefprek ge- treden, over de punten der Spaanfche Ge- zanten, gaven te verftaan, dat de Staaten, wederom, met den Iiertoge van Anjou, han- delden, en ligtelyk met hem fluiten zouden, zo men, van 's Konings zyde, te ftyf op zyn fluk ftondt. De Keizerfchen ontwierpen toen zelf een Verdrag, welk den Staatfchen behan- digd werdt. Doch 't beviel niet, om dat men 't in den grond Meldt overeen te ko- De Kei- men, met de punten van Terranova (f). De zerfchen Keizerfchen moeiten dan, op nieuws, aan peiTde" 'twer^5 en leverden, op den agttienden van Vrede- Hooimaand, een ander ontwerp in, welk, punten, in 't voornaamfte, op deezen zin uitliep: ' „ Dat de Gendfche Bevrediging, de Brusfel- „ fche Vereeniging en het eeuwig Gebod „ zouden vastgefteld blyven: ook het hand- „ haaven der voorrechten, en 't vertrek van „ 't uitheemsch Krygsvolk. Dat luiden van „ e er e, verlaaten zynde van Ampten, be- „ zeten ten tyde van 't eeuwig Gebod, in „ dezelven zouden herfteld worden. Dat men „ de wederzydfche gevangenen zou flaaken: „ ook den Graaf van Buuren, drie maanden. „ na dat de Prins, zyn Vader, voldaan zou „ hebben aan 't byzonder verding, met hem „ te maaken. 's Konings gezag zou ftand „ grypen, als ten tyde van Keizer Karel. „ Tot de Landvoogdy zou hy (lellen een' „ Vorst
CO Pon XIII. Boek, II. in/ [5fl.] . .
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 283
„ Vorst of Vorstin van zynen bloede, die 's FilïpsIII
5, Lands voorregten en dit verdrag zou be- «573' „ zweeren, en alle fterke Plaatfen ontvan---------
„ gen ; over dezelven Hellende gebooren
„ Nederlanders, die ook alleen hooge Amp- „ ten zouden mogen beldeeden, en den Ko- „ ning en Staaten zweeren moeten. De Ko- „ ningin van Engeland en de Hertog van An- „ jou zouden, in dit verdrag, begreepen „ zyn. Omtrent den Godsdienst, zou men „ zig , in Holland , Zeeland en Bommel, 3, fchikken naar 't Gendfche Verdrag, mids „ men den Roomschgezinden aldaar de plaat- „ ien wederom inruimde, die zy, ten tyde „ van dit Verdrag, inhadden: in de andere „ Landfchappen, zou men alleen den Room- „ fchen Godsdienst oefenen; doch de On- „ roomfchen zouden aldaar vry mogen woo- 9, nen, tot dat de Koning of zyn Stadhouder, „ by raade der Staaten, wettelyk beroepen, „ de Plakaaten nader zou hebben gemaatigd; „ mids zy zig van openlyke oefening en er- „ gernis onthielden (c)." De Staatfche gezanten zonden dit ontwerp D-ie (jetl
aan hunne meesters ( 3 ). Ook fchreeven de aigemee- Keizerfchen en zelfs Terranova aan de alge-1«11 en meene en aan verfcheiden' byzondere Staa-^°("~ ten en Steden, hun raadende, dit ontwerp Staaten goed te keuren: waarvan zelfs de Staatfche worde« gezanten niet vreemd waren. De meeste aange- Land-Fcczca*
C O I5or XIII. Hoek, hl. 109 [6p].
(3) Men vind: bet, nevens de Brieven der Kci-
zeifehsn en des Ilertogs van Terranova, by DuaiiiA«. Xnalelt. Tom. III. p. 576, 578. |
||||
|
284 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FiLiPsM Landfchappen en Steden antwoordden , op
1S79- dit fchryven, dat zy zig gedroegen, tot het ' befluit der algemeene Staaten. Overysfel, Hem- de fommige punten toe, maakte zwaarigheid
in anderen; doch ftondt zeer op vryheid van Godsdienst voor de Hervormden {d}. Fries- land en de Ommelanden verwierpen ze, ge- heellyk (e), 's Hertogenbosch fchreef, dat men daar de ontworpen punten aanneemlyk vondt: waarvan wy de reden wel haast zien zullen. Te Antwerpen wees men ze van de hand. Die van de Augsburgfche belydenis aldaar, verdagt gemaakt, dat zy ze nuttig en noodig hielden, toonden het tegendeel, in openbaaren druk. Voorts, werden de pun- ten, alomme, in blaauwboekjes en burger- gezelfchappen, of voor of tegengefproken. 't Gemeen, zwaar gedrukt door den last des krygs, mompelde, hier endaar, dat de Vre- de tusfchen de wederzydiche gezanten reeds getroffen was; doch dat het aan de baat- en ftaatzugt der geenen, die toen 't bewind had- den , haperde, dat zy niet bekragtigd en afge- kondigd werdt. Tc Utrecht, onder anderen, hadt men hiervan den mond zo vol, dat de Wethouderfchapgeraaden vondt, zulk fnappen niet ilegts te verbieden, maar in 't openbaar en bondiglyk te wederleggen (ƒ'). Ant- Ondertusfchen, hadden de algemeene Staa- woord ^ ten ^ jn Oogstmaand, geantwoord, op het
meme "' ontwerp der Keizerfchen. 't Byzonderfte van Staaten hun fchryven kwam hierop uit: „ Dat men het
C<0 Zie G. Dumbar. Anal. Tum. III. p. 581.
(_e) R. Fresinga Memor. H ifi(5.
(f) Hooft XVI. Boek, M. 679, ,
|
||||
|
XXVILBoEK. HISTORIE. 285
|
|||||||||||
|
„ het eeuwig Gebod, welk die van Holland FjlipMII
„ en Zeeland nimmer omhelsd hadden, ten l$79'
„ onregte voegde by de Gendfche Bevredi- " '
„ ging. Dat hieruit volgde, dat men deGend-^twer_
„ i'che Bevrediging niet ernftelyk dagt te der Kei-
„ handhaaven. Dat men ook ontydig fprakzer-
„ van het overleveren der fterke Plaati'en,rcnea'
„ waartoe die in Holland en Zeeland, toen
„ zy nog op zig zclven Honden, niet hadden
„ können verftaan. Kranke troost was 't,
„ wyders, voor den Graave van Buuren,
„ dat men zyne verlosfing uitftelde, tot na
„ 't voldoen aan een byzonder Verdrag,
„ welk nog niet geflooten was, en waartoe
„ de Prins van Oranje ook niet zou können
„ verftaan. Dat men, by 't ontwerp, geene
„ verzekering gaf aan de Koningin van En-
„ geland, aan den Hertoge van Anjou, noch
„ zelfs aan den Aartshertoge Matthias. Dat
„ de Onroomfchen in de andere gewesten,
„ by het zelve, ook veel meer benaauwd wer-
„ den, dan by de Gendfche Bevrediging,
„ die men, met woorden, bevestigde, doch
„ in der daad kragteloos fcheen te willen
,., maaken. 't Slot van alles was een verzoek
„ aan de Keizerfchen, dat zy den Hertog
„ van Terranova beweegen wilden ,tothetop-
„ ftellen van voorwaarden, waarin 's Konings
„ genade duidelyker te befpeuren ware, en
„ die, met regt, den naam van Vredepunten
„ draagen mogten (g)."
Terwyl de Vredehandeling dus fleepende VII.
werdt gehouden, werdt de kryg, behalve Beroerte |
|||||||||||
|
voor fooru
|
is«
|
||||||||||
|
Cf) Höcft XVI. Bvtk, il, OÖÏ.
|
|||||||||||
|
s86 VADERLANDSCI-IE XXVII. BoSK
Fitipslïl voor Maastricht, flaauwelyk, voortgezet:
l579- doch de inwendige beroerten duurden, bym ~ dit gantfche jaar, aan verfcheiden' oorden«
In het voorjaar, was 't in 't Stigt te doen. De
Stad Amersfoort nam geen genoegen in de voldoening, door den Prinfe, aan 't Land- ichap in 't gemeen , toegeftaan; maar begeer- de , op zig zelve, met hem te handelen. Ook wilde zy de Utrechtfche Vereeniging niet aanneemen. Zelfs hieldt zy de tollen in, die van wege de Staaten geheeven werden. De Staaten, vermoedende, dat men 'er 't oog naar den vyand gewend hadt, zonden 'er twee- honderd knegten heenen, die men weigerde te ontvangen. Toen werdt de gemeenfchap met Amersfoort, in de nader Vereenigde Lan- den, verbooden. Men bewoog Gelderland ter eener, en Amfterdam ter anderer zyde^ om der Stad toevoer te weigeren (/?). Zelfs, werden haare ingezetenen bekommerd en ge- gyzeld, ende Eem, meteen' uitlegger, ge- flooten. 't Gefchil kwam, eerlang, voor den Prinfe te Antwerpen, die, 't niet ziende by te leggen met gemoede, Graave Jan, zy- nen Broeder, last gaf, om de Stad, met de wapenen te dwingen. Hy kwam 'er dan voor, met zeven (lukken gefchuts, en eenige ven- dels knegten, op den zevenden van Lente- maand, en befchoot de Utrechtfche poort. Die van binnen, hierdoor verbaasd gemaakt, lieten, ten derden dage daarna, de Nasfau- fche bezetting ter Stad in. Graaf Jan veran- derde toen de Regeering, voerde de Geloofs" vre»
(/O ZtïookHeüU Holl. G Maan 1579. il, 4J.
|
||||
|
f-S'C
|
|||||
|
XXVlï.BoEK. HISTORIE. 287
vrede in, en fchikte alles, naar 't weibeha- FilipsIII
gen der Staaten van Utrecht (ï). 't Liep flegts J579» aan, tot op den negenden van Zomermaand,~" "* wanneer men de beelden aldaar uit de Ker- ken deedt neemen. Doch, des anderendaags, Beelden- gebeurde het zelfde te Utrecht, met veel be- ftormte weeging onder 't volk, en met uitleiding van Utrectt* een gedeelte der Roomschgezinden. De Wet- houderfchap floot, op den vyftienden, een verdrag tusfchen de vyf Kerken , uit den naam der gemeene Geestelykheid, ter eener, en den Kolonel, Hopluiden en mindere offi- ciers van wege de Burgerye en Onroomfchen , ter anderer zyde; waarby de Minderbroeders-, S. Jakobs-, S. Nikolaas- en Buurkerke den Onroomfchen toegevoegd werden, en voorts verklaard, dat men, in 't begeeven van amp- ten en gunften, zo geestelyken als weereld- ïyken, geen opzigt neemen zou op 't geloo- ve(/F). Te Antwerpen, ontftondt, op den agten- vin.
twintigften van Bloeimaand , een gevaarly- Oproer ke oproer, ter gelegenheid van eenen open-te Ant~ baaren ommegang, die, door de Roomfche werPeïl* Geestelykheid, verzeld van den Aartsherto- ge Matthias, gehouden werdt. 't Volk, hier- door, getergd, raakt op de been, en laat zig, nog door ontzag voor den Aartsherto- ge, noch door den Prinfe van Oranje, die, op 't gerügt van onraad, te voorfchyn geko- men was, te vrede ftellen, voor dat de Pries- ters, Monniken en Kanonniken, die den om- me-
CO Bor XHT. Boek, hl. ga [30].
C*) Bor XIII. Boek, U. nö [70]. |
|||||
|
a88 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
|
|||||
|
JFiLipslII megang verzeilen zouden, ten getalle van
*579. honderd en- twintig, ter Stad uit geleid wa- *" ren. De Prins was zo misnoegd over deeze ongeregeldheid, die de Spaanschgezinden
hem wyten durfden, dat hy, 's anderendaags, in eene aanzienlyke Vergadering van Wet- houderen en anderen, verklaarde, de Ampten, die hy, over de Nederlanden in 't gemeen en over Brabant in 't byzonder, bekleedde, te willen nederleggen, en de Stud te willen verlaaten. Ook dreigden Matthias en de Raa- den van Staate hun affcheid te neemen. Zy lieten zig egter allen nog verbidden. De Prins hielp eene Keur beraamen, waarby eenigen Geestelyken vergund werdt, in de Stad, weder te keeren. Zy werdt, op den twaalfden.van Zomermaand, afgelezen. Ten zelfden dage, werdt ook de nader Vereeni- ging van Utrecht, in Antwerpen, verkon- digd ; te gelyk met eene Geloofsvrede, waar- by den Onroomfchen eenige meerdere ruim- De Heer te werdt verleend Qf). Omtrent deezen tyd, van Fre- ontdekte men, dat Kar el van Gavere, Heer fin wordt van preflt1 ? te Antwerpen woonende, hei- melyk verfland Meldt met eenige Henegou- wer Edelen, welken hy beloofd hadt, den Koning, te Antwerpen, dienst te zullen doen. Hy werdt, terftond, gevat, en naar *t Slot te Breda gevoerd, daarhy, tweejaaren, op- geflooten bleef (ra). j. Jx,f Te Gend, te Oudenaarden, en te Dender- vauimbi- monde, hadt men, in Lentemaand, de Gees- te-
f/) Bor XIII. Boek, hl. tt4 p-].
Qn) JSor XllUBotk, il. 130 [Byj. |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. a8£
telykheid, insgelyks, ter Stad uit gedreeveii. FilipsïI!
Vervolgens , was men, ter eerstgemelder i579' plaatfe, uit zofge voor de Waaien, gevallen^""^ ! aan 't verbeteren der Vestingwerken : waartoe (jend. tweehonderdentagtigduizend guldens , eene kleine fomme naar de gelegenheid des werks, befteed wcrdt, Imbize en zyn aanhang fchroomden niet de Kerkengoederen aan te tasten , te verkoopen, en den foldaaten ten roof te geeven. Zelfs deedt de Voorfchepen veele dingen op eigen gezag, en zonder zy- ne amptgenooten te kennen. Luiden ook, die den Hervormden Godsdienst beleeden , werden, als ze hem in den weg waren, ter Stad uit gezet. Hy maakte zelfs den Heere van la Noue Gend te beraauwd , en nood- zaakte , door middel van eenige Ruiters, den Heer van Bonnivet , Gezant des Her- togs van Anjou aan de algemeeue Staaten, zyn lyf, met zwemmen, door eenige graf- ten , te bergen, op het Huis des Heeren van Kouwenhoven , tusfehen Gend en Dender- monde. Twee luiden, befchuldigd als Don- Jansgezinden , deedt hy , verraaderlyk, om "tleeven brengen, en loochende 't ftuk niet, toen 't hem daarna verweeten werdt. Dier- gelyke geweldenaaryen vervreemdden de gemoeden der zulken, die 'c voorheen met hem eens geweest waren, zeer van den Voor- . ichepen. "Men dagt hem dan, met goedvin-Mep den des Prinfen , op den gewoonlyken tyd, ^ *an te ontzetten van de Regeering. Men kreeg de Re- hem aan 't huis van Ryhove , daar 't ftuk geering ftondc uitgevoerd te worden. Doch een vante °11C" •tmbizes vrienden kreeg 'er de lugt van, bragt»t M™* VII Deel. " T het lukt/ |
||||
|
290 VADERLANBSCHE XXVII. Boes:
|
|||||
|
FiupsIII het graauw op de been, en haalde den Voor-
ts?^ fchepen uit Ryhoves wooning , daar hy zo ""goed als gevangen gehouden was. Ryhove verfchoonde zig met woorden , fchuivende de fchuld op twee anderen, die ontweeken waren. Maar Imbize, zyne zaaken wisfer nee- men willende , bragt, op den agtentwintig- ßen van Hooimaand , eenen grooten hoop Ruiteren en Kncgten, in de Stad, verttelde toen de Wet, buiten tyds, en maakte zig zelv% op nieuws , tot Voorfchepen; waarna hy 't Krygsvolk, wederom, vertrekken deedt. De redenen van zyn bedryf, welk hy verglimp- te met yver voor den Hervormden Gods- dienst, gaf hy, federt, in openbaaren druk. Ook ftrooiden die van zynen aanhang blaauw- boekjes, waarin beweerd werdt, dat de komst des Prinfen van Oranje , welke zy vreesden haast aanftaande te zyn, thans, om verfchei- den' redenen, pngeraaden was. Onder ande- ren , dreef men, dat de Prins de Regeering zou komen veranderen, om der Stad, daarna., haare vryheid te beneemen, en onder 't juk van 't Hof en van den Hcrtoge van Anjou te brengen: en werdt de Predikant Dathenus ge- houden, de hand tot het opftellen deezer Boek- jes geleend te hebben. Egter bragt het Ryho- ve zo ver, dat men befloot den Prins te ont- De Pnnsvangen_ Hy kwam'er, in Oogstmaand, ver- de* Wet fte-^e terftond de Wet, Imbize ontflaande, te Gend. die, kort hierna, gevolgd van Dathenus, naar Imbize Duitschland week, daar hy zig, aan 't Hof van wykt den Hertoge Kazimir, eenen geruimen tyd, Duitsch- onthieldt. Oranje fteïde„ voorts, orde opan- land. dere zaaken, die verward ftonden. Men ver- fchüde
|
|||||
|
XXVII. Boek* HISTORIE. 291
fchilde wederom, gelyk by 's Prinfen jonglle FnopslII
komst in de Stad (V), over 't puntdergevan- Wö- gen' Heeren*, die allen, in Hooimaand, door"""'"""! 't beleid eeniger burgeren , los geraakt wa- ren. Doch de meesten, waaronder ook Cham- pagnei, waren wederom betrapt, en de Prins liet hen in de gevangenis (o'). Terwyl hy nog te Gend was, liep hy groot gevaar van ver- rast te worden door de Malkontenten , die, by duister, eenige Ruiters derwaards gezon- den hadden, welken, aan de poort, herber- ging komende verzoeken, op 't punt ftonden van ingelaaten te worden. De Prins egter, door eenigen , om verlof gevraagd , kreeg kwaad vermoeden, en beval de poort digt te houden (ƒ>). Dus fpeelden de Onroomfchen den mees- X.
ter , te Antwerpen, te Gend, en elders in °P" Vlaanderen. Maar de Roomschgezinden ^" 'te maakten 't, ten deezen tyde, even grof aan Meche> andere oorden. Te Meclielen, was, op den len. eerften van Zomermaand, gefchil gevallen tusfchen de burgery en bezetting, welke laat- fte, op last van den Aartshertog^ en den Prin- ie, federt, van daar, geligt werdt, mids de Stad gyzelaars gaf, dat zy ander volk , tot haar en der Staaten genoegen , inneemen zou. Doch de bezetting was naauwlyks ver» trokken, of de Provinciaal der Karmelieten, Ikoeder Pieter Lupus of Wolf, floeg de hand aan 't burgerlyk bewind. De Geloofsvrede werdt afgefchaft: de Schout gevangen: ver- fchei-
(») Zie XXVT Roek, bh 2Zf
(o) B„r XHr. Roek, hl. 126 [84] ehzi
f/>) MeteRbh X, Bock, f. iflo verf.
T a
|
||||
|
■M^^
|
||||||||||
|
acja VADERLANDSCHE XXVII.Boee.
FiupslII fcheiden' geweekenen het keeren ontzeid. De
*£79'__ Aartshertog , de Prins en de Stad Antwer- De S:ad Pen zonden gemagtigden naar Mechelen, die verzoent allen vastgehouden werden. De Stad maakte, zïg met eerlang, haaren zoen met Parma, door be- Parma. middeling van Broeder Wolf, die , federt, te Mechelen, 't opperbewind hadt; en hier, zo wel als de Onroomfchen elders, de Kcr- kelyke goederen aantastte, en, zo 't heette, ten dienfle der Kerke, befteedde. Pontusvan Noyelles, Heer van Bours, door de Staaten, tot Overfte van Mechelen geftcld, waaide met den wind, die de Gemeente dreef; doch hadt 'er eer nqch voordeel van. Parma, dien 't nog in den krop ftak, dat hy 't Kasteel van Antwerpen aan de Staatfche zyde overge- bragt hadt, verliet hem van zyn Ampt, welk den Heere van Rosfignol werdt opgedraa- gen (#). Aanllag Ondertusiclien hadt het ligten der bezet- vanFüips ting uit Mechelen , waardoor 't verlies dier van Eg- Stad veroorzaakt was, gelukkiglyk, gediend, B° fel"11 tor ^eh°udenis van Brusfel. Filips van Eg- aan Par- mond, oudfte Zoon van den onthalsden Graa- maszydeve, befloot, ten deezen tyde, uit yver voor over te '£ Roomsch geloof, of om dat hy de zaaken brengen. jer gtaa{en voor onherftelbaar verlooren liieldt, zynen zoen met Parma te maaken, en Brusfel aan 's Konings zyde over te bren- |
||||||||||
|
gen. Hy woonde in deeze Stad , daar hy
|
•>
|
|||||||||
|
onder de hand, veele vrienden gemaakt hadt:
en, gebied voerende over eene bende paar- den en een regement knegten, deedt hy de laat-
Cj) Bor XIII. Boek.il lao [7?! *.'«.
|
||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 293
Iaatflen , op den vierden van Zomermaand, Fiupsïït.
?s morgens vroeg, door de Ruitery, te voo- 1579* ren, volgens gewoonte , op buit of kond- ~ fchap 5 zo men meende , uitgezonden, ter
Stad in leiden. De burgers, die de poort digt wilden houden , werden overweldigd, en Egmond trok , in goede orde , naar de markt. Olivier van den Tempel, Overfte dei- Stad , bragt egter, in alieryl , de bezetting in 't geweer, maakte zig meester van 't Hof, en verdreef eenen hoop van Egmonds volk, gezonden om het te bemagtigen. Wasiènde voorts in moed en manfchap , doet hy de toegangen naar de markt bezetten en floppen. Eenigen van zyn volk, geholpen van de bur- gers, herwinnen de poort, waardoor,eerlang, de Mechelfche bezetting ingelaaten werdt. Egmond , nu geheel afgefneeden van zyne vrienden in de Stad, ftondt, den gantfchen dag, en den volgenden nagt, beklemd op de markt, daar hem de Burgers, met urge- zogte ihraadredeneu , tergden , vraagende deczen : of V hem vergeten ware, dat zyn Va- der , op deez"1 plaats, V hoofd verhoren hadt, en dat dit geval, des anderejidaags, verjaarde? Een ander, of hy 't graf des onthoofden kwam be- zoeken? daarby voegende, graaf ßegts twee of drie ßeenen op,gy zult 'er zyn bloed vinden. Door welk fmaalen, Egmond zo diep getrof- fen werdt, dat hem, zyns ondanks, de traa- nen uit de oogen iprongen. Met den dag eg- ter, floot men een verding, waarby hy vry- heid kreeg, om, met zyn volk, en de bur- gers, die hem volgen wilden, onbefchadigd, T 3 tep
|
||||
|
■MH«
|
|||||
|
294 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
Fitipslllter Stad uit te trekken. Dtxs liep deeze aan-
_lJ?9' a flag te niet. Egmond begaf zig, met omtrent
"" veertienhonderd man, uit Brusfel, maakte zig,
in 't voortrekken, meester van Geertsbergen,
en daarna, zig by de Malkontenten gevoegd
hebbende, ook van Ninove, op den drie-en-
twintigllen van Zomermaand Qr).
XI. Des anderendaags, raakte Brugge in roe-
jänTte' re' "aar ^e R-Qomiche geestelyken zig kan-
Bnigge, teden tegen het afkondigen der Utrechtfche Vereeniging. Zy werden ingevolgd vande ou- de Wethouders, daar, en elders in Vlaanderen, notablen of aanzienleken genoemd, en van de grootfte Gilden, De Geestelykheid , dus ge- ftyfd, fcherpt het volk in, dat men zig met Artois en Henegouwen behoorde te veree- nigen, en 's Konings gunst te herwinnen. De Regeering van 't Vryc valt haar toe. Men dringt de Wethouderfchap tot het aanftellen van eenen Kolonel naar den zin der gemeen- te. Jeronimus de Mol, Heer van Waterma» Ie , op den tweeden van Hcoimaand, be- kleed met deeze waardigheid , toonde , ter- ftond, dat hy, de magt in handen hebbende, zig van dezelve wist te bedienen. Hy ontflaat de tegenwoordige Regenten en ftelt Roomsch- gezinden in de plaats. Des anderendaags, draaven zyne aanhangers naar \ Karmeliten- Klooster, daar de Onroomfche Waaien toen predikten, en Hellen 't 'er alles in roer. Dö bezetting , fchoon reeds afgedankt door de Mol, komt in 't geweer. De Roomschge- zinde Burgery insgelyks. De leus der kneg- ten
(»■) Bor XUI. Hoek, il. 113 [66}.
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 295
ten was voor Brugge en de Wet, waardoor zy Fitipslll
veel aanhangs kreegen, onder de burgers. De *579» Roomfchen namen den Burgt in, en hielden"" ' de Wethouders gevangen op 't Stadhuis. Het krygsvolk verfchanste zig , aan verfcheiden' oorden. Ondertusfchen, fchikte men , van wederzyde, om hulp naar buiten. De Staat- lichen maakten den meesten fpoed. Agt ven- dels Schotten van Balfours Regement, leg- gende te Turnhout, en honderdenvyftig paarden pasten , des anderendaags , vroeg tyds, voor de Stad te zyn. DöEzelpoort, be- zet door een vendel knegten, werdthun, ter- ftond, geopend. Zy itreeven naar binnen, en doen de burgerwagt verftuiven van de markt. Mol vloodt, door een gat van den wal, en door 't water, tot aan denhals; doch werdt agterhaald en vastgezet. De Wallche Pre- dikant, Jan Haring, uit weer wraak over den moedwil, gepleegd ten zynen huize, daar-men, onder anderen, zyne vrouw, met ftooten en flaan , zeer mishandeld hadt ; voerde , met het rondas aan den hals, een deel Franfchen naar Mols huis , dat leeg geplonderd werdt. Veele Kerkelyken vlooden ter Stad uit; wel- ker Kerken , na 't herftellen der rust bin- nen Brugge, geflooten bleeven, hoewel men 'er de Roomschgezinden niet verboodc, hun- nen Godsdienst, inftilre, te oefenen (f). DeDePdns, Prins van. Oranje, van Gend in de Stad ge-tot Stad- komeu, hadt hierop orde gefield, en dehouder Wethouderfchap op den gewoonlyken tyd, Yiaande- ver-
(O Bos. XUI. Boek, tl. Ii0.[75].
T 4
|
||||
|
296 VADERLANDS CHE XXVII. Boek,
Fiin?sIIIveranderd (t). Naderhand, zou hy, hier-
s579' toe , geduurige magt gekreegen hebben, in- ■ren ver-di£n nv » g^Y^ fommigen fchryven, federt, kooren, Stadhouder van Vlaanderen geworden was. Men wil, naamlyk, dat hy, de begeerte om hem te beroepen tot deeze waardigheid, wel- ke hy , reeds meer dan eens , afgeweezen hadt, door No'êl van Karon, Heer vanSchoo- newal, wederom hebbende doen opwakke- ren, in Herfstmaand , met dezelve vereerd werdt («). Doch ik vind, alleenlyk, dat hy, verkooren tot Stadhouder , eerst het goedvinden der Staaten van Holland en Zeeland , deswege , heeft ingenomen. De Hollandfche Edelen vonden 't geraaden, op 't behaagen zyner Doorlugtigheid, mids hy zig, jaarlyks , drie maanden in Holland onthieldt, en een' Stedehouder onder zig ftelde. Dordrecht en Haarlem gedroegen zig aan den Prinfe. Delft, Amiterdam, Gouda, Rotterdam en Briel bewilligden , mids de Prins Stadhouder bleeve van Holland, Zce- wystdee-land, Friesland en Utrecht, en zig, bynood, ze waar-en des verzogt zynde, naar Holland begave. digheid doci-, Leiden , Schiedam , Gorinchem , E- hand.e" damt en Schoonhoven vonden 't niet raad- zaam, alzo zy oordeelden, dat de Prins ge- noeg belast was. De andere Steden verzogten, vooraf, de gedagten zyner Doorlugtigheid te mogen verfhan (j>) Zeeland oordeelde 'er omtrent zo over als Delft en de vier ande- re Steden (V). En de Prins zelf heeft 9 na- der-
(t~) Mp.tere« X. Dork, f. ito verf.
tu) Hoopt XV'. lioek,,bl. fag, frj Refol. Holl. 23 Sept. 1579. *'• -2S- (_w"j Notul. Zztl. 15 Üdol/. 1579. M. S. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORI E. 297
derhand, doen fchryven , dat hem 't Stad- Fitipsllï
houdcrlchap van Vlaanderen wel aangeboo- l579> den was ; doch dat hy 't nimmer hadt willen ~ aanvaarden (#). Doch mislukte het den Roomfchen Brug- Omfoe-
ge te doen omllaan; diergelyke .ondernee- r,'nsyr.n rning Haagde hun veel beter te 's Hertogen- ^cnflM' bosch. De Staaten hadden, om zig van dee- bosch. ze Stad te verzekeren, behendiglyk bezetting in dezelve weeten te krygen , en 't bevel daar over gegeven aan Jan van Hoorns, Heere van Boxtel , die de Geloofsvrede deedt af- kondigen ; doch daarna, zig ziekelyk gevoe- lende , vertrok , en 't bewind iiet aan zy- nen Zoon, Maximiliaan, Heer van Lokereu. Kort hierna , nodigde Parma, houdende de Roomfchen aldaar de fterkften in getal te zyn, de Stad, door Brieven, om zig te ver- eenigen met de Walfche gewesten. De On- roomfchen , bezeilende waar dit op uitloopen zou, verzogten yerfterking van bezetting. Doch dit werdt afgellaagen. Op den eerften van Hooimaand, hieldenzé aan op het af kon- digen der Utrechtfche Vereeniging. Waar- op men meer niet deedt, dan dat men, door eenen Stads dienaar, uitroepen liet, dat de drie Leden der Stad die Vereeniging aanna- men. Doch dit zagen de Onroomfchen voor fpotten aan : waarom zy te wege bragten , dat het Utrechtsch Verbond, van punt tot punt , afgelezen werdt. Onder dit woelen, raakten Roomfchen en Onroomfchen, op d$ markt, aan 't fchieten op eikanderen met Qf) Apolog. lil. yo, - •
|
||||
|
2p8 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FiLipsIllfcherp , zonder dat men weet, wie hunner
l579- eerst gefchooten hebbe. Omtrent veertig ~~~~ burgers lieten hier 't leeveii : honderden-
twintig werden 'er gewond, eer zy zig ftillen en fcheiden lieten. Daarna, drongen de On- roomfchen wederom op meerder bezetting. Ook befloot men, eerlang, dat de Stad nog vierhonderd knegten inneemen zou. Lo- keren ontboodt terftond twee Hollandfche vendels. Doch toen deezen voor de Poort kwamen, zogt de Wethouderfchap uitvlugten: voorwendende , dat zy geen e Hollandfche, maar Duitfche knegten vervvagt hadt. Te gelyk, ftrooideze onder 't volk, dat de Hollandfche vendels , uit flegt gefpuis van Kerkfchenders en vrybuiters , waren famen- geraapt, en dat men, hen inneemende, den Spanjaard tot beleg zou tergen; daar men, zonder bezetting, niet voor te dugten hadt. Zo veel was 'er van, dat de twee vendels te rug moesten. Toen ontzonk den Onroom- fchen de moed, en de meesten weeken, met bewilliging der Wethouderfchap , ter Stad uit. Sedert ftondt 's Hertogenbosch eene poos tusfchen beide (jy), en, in deezen tyd, ver- klaarde de Stad zig voor de Vredepunten, door de Keizerfchen, te Keulen, beraamd, gelyk wy boven (Y) zagen. In Herfstmaand, zogt Hohenlo zig binnen 's Hertogenbosch te werpen. Doch men weigerde hem te ont- vangen. Daarna benaauwde hy de Stad zeer, door het doorfteeken van den Demerfchen dyl?
OO Hor XIII. Hoek, hl. lip fc]
(s) BU 2S4.. \
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 299
dyk en van den Maasdyk , by Lithooijen. Fiupslli
Doch hy kwam tot geen volflaagen beleg, by l579- gebrek van voorraad , die, thans, by de Staa- "~~ "" ten, niet te vinden was (a"). Naderhand koos de Stad, openlyk, de zyde van Parma. Te Bommel, maakten de Roomfchen, om- XII.
treht deezen zelfden tyd, ook eenige bewee- Bewe- ging. DochjF/7^, Heer van der Aa, ver- f"^] fterking van volk in de Stad hebbende wee- ten te krygen, herftelde de rust fpoedig (£). In Holland zelf, ondernamen fommigen den Hervormden Godsdienst te ftooren. Te en tc Weesp, gefchiedde dit, onder anderen, met Wccsp. kennis of door aandryven van eenigen uit de Regeeringe. Doch de Staaten van Holland fchikten derwaards Willem Bardes, Burgemees- ter van Amftcrdam, die zeven Perfoonen uit de Vroedfchap, en drie derzelven, nevens den Sekretaris en ouden Pastoor, ter Stad uit zer- rede , behoudens goed en eer. 't Straffen der oproerigcn liet hy aan den Schout en de Wethou- deren. Doch, na 't herftellen der rust in de Stad, kreegen de ballingen verlof, om te rug te mogen keeren (c). De onlust tusfchen Groningen en de Om- XJ,f
melanden herleefde wederom, na 't fluiten Handel der Utrechtfche Vereeniging. De Stad kwel- van den de de Ommelander Edelen, door middel van Graa„'t; de Koningklyke Kamer, die aldaar 't Regtbe- „^ "v diende. Die van de nader Vereeniging ichree- te Gro-' Ven,«ingen,
O) U-Col. Hol!, t-t, 17 O'cioi. 1579. il. 239s S45- Bo» XIV.
Bock, hl. u'5 [138] enz. ;- (6) Hou XUt. /la-k, hl. lao [75]. ie) Refol, Holl. 23 Jan. 1580. il. 9. Bon XIII. Boek, hl,
ï.28 [86]. ' ;.-',,. Y '-
|
||||
|
300 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FilipsIII ven, al in 't begin van Sprokkelmaand, aan
}S79- Rennenberg, dat hy middel zoeken moest, om zig van Groningen te verzekeren (d). Hy befchreef de Stad , op eenen Landdag, te Visvliet; doch zy verfcheen niet. Zelfs gaf zy heimelyk last, om volk te werven. Ren- nenberg floeg zig, in Bloeimaand, neder aan de Noordwestzyde der Stad , die geweigerd hadt, bezetting van hem in te neemen. Ook gaf hy last, om Appingedam en Delfzyl te ïlerken. Jn 't begin van Zomermaand, dee- den die van Groningen verfcheiden' uitval- len, op de Rennenbergfchen, dij bun eenig volk afiloegen, en hen, eerlang, noodzaak- ten tot een Verdrag, welk op den elfden ge- flooten werdt. Die van Groningen beloof- den , by het zelve, den Aartshertoge , den Prinfe, den algemeenen Staaten en den Stad- houder Rennenberg gehoorzaam te zullen zyn. Ook zou men de geichillen met de Ommelanden , in der minne, zoeken by te leggen , of anders 't Regt daarmede bewór- deh laaten. Rennenberg , gyzelaars ontvan- gen hebbende , voor de onderhouding van 't Verdrag, kwam, op den vierentwintigften van Zomermaand, in de Stad, verftelde 'er de Regeering, en deedt 'er de Geloofsvrede verkondigen : waarna de S. Walburgs- en Minderbroeders Kerken den Hervormden gn in werden ingeruimd. De Graaf trok, daarna, Drente, met zyn Regiment en drie Veld (hik jes, naar Drente, daar 't ook , eenigen tyd, vol he- weeging geweest was. Hy dec.it 'er haast ai- , Qd") R. Fresihba Memor. Il 160,
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 301
|
|||||
|
les voor zig buigen: ook gaf hy bevel, tot FiupsIII
het fterken van Koeverden, dat wel begon- l57P« Ben; doch, voor tegenwoordig, niet vol-" ...........'
bragt werdt.
De Prins van Parma vaardigde , omtrent Bewee-
deezen tyd , Joan Koor da, Raadsheer in 't ging ia Kamergerigt te Spiers , naar Groningen af, Gronin- om de Stad te bewcegen, tot het aanneemen ^zi&e der Vredepunten, te Keulen, door de Kei- derKeul- zerfchen, ontworpen. Doch de Wethouders fche Vre- namen hem gevangen Qe~). Terwyl hy zat,^Pun" zogt men. eene nieuwe belasting op de ge- meene middelen in te voeren. Een deel der burgerye , door eenige Spaanschgezinden gaande gemaakt, raakte hierop, in Oogst- maand, aan 't hollen, ftreefde naar 't Stad- huis, eifehende, dat men de voorgel!aagen' Vredepunten, die hen van dèeze lasten be- vryden zouden , aanname , en Roorda op vrye voeten ftelde. Doch de Staatschgezin- den, insgelyks, te hoop geloopen, jaagden de menigte van voor 't Stadhuis. Sommigen vlooden ter Stad uit. Anderen werden ge- bannen. Roorda, geleverd aan Rennenberg, zat langer dan een jaar op 't Slot te Stave- ren: naderhand, nog eenige maanden, op de Huizen te Loeveftein en te Woerden: toen nog eene poos te Rammekens: tot dat hy, eindelyk, los raakte (ƒ). 'tStondt, wyders, ten deezen tyde, zo ver- XIV.
ward met de gemeene zaaken, dat de Prins Verwar- den Gemagtigden der Vereenigde Nederlan- ^nl0yän den, de zaa-
l-) n. Frestkha Mcmnr. bl. 164.
(/') Refol. Holl. 27 Aoy. 15S1. */. 591. FOR XIII. Boek,
il, i;8 [K/1 ei-. |
|||||
|
302 VADERLANDSCHE XXVII. BoEk.
|
|||||
|
FiLipslll den, te Utrecht<, op den zevenden vanOogst-
1579- maand, door den Heere van Aldegonde, këïTdër" deedt voorhouden „ hoe de Aartshertog algemee- •>•> Matthias , onlangs , by wanbetaaling zy- ne Staa- „ ner wedde , genoodzaakt geweest was, tea* „ zyn hof te fluiten, en zyne huishouding „ op te breeken (g): " waarop hun te beden- ken gegeven werdt „ wat het inhebben , en „ hoe zeer 't hem en den Keizer in den krop „ fteeken zou , zo men hem uit armoede „ vertrekken liet." Men fchikte , hierop, eenige Gemagtigden naar Gend, daar de Prins zig toen nog onthieldt, om nader met hem te handelen , over 't beleid der zaaken Men van ftaat en oorloge: en men begreep toen 9 fpreekt ujt jiem ? <jat j-,y zeer gefield was op Het aan- afzwee- binden van den handel met Anjou. Ook ver- ren van klaarde hy, eerlang, in openbaaren druk, Filips en dat de Nederlanden eenen Vorst behoefden, het aan- jje fe Regeering in perfoon kon waarnee- van"de" lnen' 'f we^c ^er Koninginne van Engeland Hcrtogc niet gelegen kwam. Sterk hadt men , ins- yan An- gelyks, deezen gantfchen zomer, gefproken j°u* van een Huwelyk tusfchen Anjou en de Ko- ninginne : waaruit fommigen veel heils voor de Nederlanden wisten te fpellen. De alge- meene Staaten zelven zonden een wydluftig Vertoog aan die van Holland , ftrekkendé om hen te beweegen tot het aanneemen van Anjou voor Befchermer der Nederlanden, met volkomen gezag over zaaken van Regt en Regeeringe, zo wel als van oorloge; naar- dien zy meenden, dat men hem zulke voor- waar-
(g~) Zie ook Rcfol. Holl. S May 1579. hu 93.
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 303
|
|||||
|
waarden zou können doen bezweeren, dat 's FmpslII
Lands vryheid niet verkort werdt; waarvoor lS79* nu ook minder te dugten was, alzo de Slo-~" r J ten, alornme, om verre lagen, en in de Steden goede orde en wagt gehouden werdt. Uit dit Gedag- ïchryven fproot, ten deezen tyde, veel ge- ten der fpreks in Holland, over't verftooten van Fi-.Hoiian- lips. Ook werdt 'er, in Oogstmaand, ter Dag- f^uwn vaart in den Haage, van gehandeld. De E- over 't delen toonden 'er zig genegen toe. Doch de een en't meeste Steden en Zeeland hadden toen nogall(Jer- geen herts genoeg, tot het doen van deezen flap (Ji). Zelfs wrogten de redenen der al- gem e ene Staaten zo veel niet, dat men, hier, tot het aanneemen van Anjou, befluiten kon. De Edelen en meeste Steden ftemden ronde- lyk , dat. zulks ongeraaden ware. Die van den Briele en Alkmaar {telden 't ftuk ter be- fcheidenheid van den Prinfe. Hoorn en Schie- dam verklaarden, dat men met den Hertoge zou können handelen, wanneer de Keulfche Vredehandeling niet Haagde. Die van Zee- land wilden zig niet uiten, voor dat zy wis- ten , tot wat einde , men Anjou herwaards nodigen zou (*). Ook is 't ten hoogften waarfchynlyk , en 't zal uit het gevolg nog nader blyken, dat de Prins van Oranje niet voorgehad heeft, het bewind, welk hy, tot hiertoe, in Holland en Zeeland, gevoerd hadt, aan den Hertoge van Anjou af te ftaan; waar- van de voornaamfle Steden en de Edelen inzonderheid wel onderregt geweest zullen zyn.
(70 Pvcfbl. HoN. 11 fith, 18, 24 A/ff. IS7Q. bU iöo,i87,I07.
CO Refoi. Holl. 16 J«:iy 15,-y. hl. 131. |
|||||
|
304 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
IS79 zyn- ^e nandel met Anjou werdt dan nog ee-
__il L nen geruimen tyd fleepende gehouden. Ook werdt, mids de verichillende begrippen der Landfchappen, op verfcheiden' andere punten, voorgedraagen door den Prinfe, vooreerst, geen befluit genomen (k). XV. De Heer van la Motte ontwierp, omtrent ©p den ^eezen tyd •) eenen aanflag op den Briele, die Lriele. kwalyk ilaagde. In Oogstmaand, ontboodt hy by zig, te Grevelingen, eenen Scheeps- hopman uit den Briele, Jan Simonszoon ge- noemd, die de reis aannam, met kennis van den Prinfe, en zig, infehyn, bepraaten liet, om de Stad te verraaden. Hy troonde la Mot- te tweehonderd Kroonen af, welken hy voor- gaf te moeten befteeden , om den Hopman der bezetting en . eenige anderen te winnen, - Eindelyk bragt hy 't zo ver , dat la Motte eene tamelyke Vloot, toegerust met Prinfen- vlaggen, naar den Briele afzondt: doch zy verviel byna geheel in de magt van eenige Hollandfche febepeu, die 'er op pasten; waar- mede deeze losfe onderneeming te loor liep» La Motte hadt geen verzekering van Jan Sinionszoon, die leezen noch fchryven kon, dan zyn woord, en eenen Bode, die tusfehen beide * ging , en waarfchynlyk zelf onkundig- was van den llinkfchen toeleg des Briele- naars (7). De Graaf Midlerwyl, was de handel der Walfche van La- Gewesten met Parma, den gantfehen zomer, laing voortgezet. De Graaf van Lalaing, Stad» Tcrzoent » ° ,
f/O Hor XIII. Boek, tl. 131 [91] enZ, XIV. Boek, hl. 158
[128] enz. C/J Bok. XIV. Beek., II. 1Ö4 L137]. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 305
|
|||||
|
houder van Henegouwen , liet zig, eerlang, FilipsïH
door zynen Broeder, den Heere van Montig- I57$' ni, en , door de Graaven van Mansfeld en me~pa^ Arerhberg , béweegen om te treeden in het ma? Verbond <, tusfcheii Artois, Rysfel, Douai en Orchies gefloöteh : en rekende, op den ze- ventienden van Bloeimaand , een Verdrag , welk' deeze Gewesten met de Gemagtigden van Parma gemaakt hadden. Sommigen heb- ben gefchreeven , dat hy, kort na zynen af- val , door eenen hoefflag van zyn paard, on- gelukkiglyk, het leeveil verlöoren. heeft (te). Doch by de Spaanfche Sehryvers , die hier- van niet gewaagen , vindt men hém , nog lang hierna, in bedryf ( n ). De punten van Verzöe- dit Verdrag werden , naderhand , befnoeid ™nfrd{jr en veranderd, 't Werdt niet voor den der Gewes- tienden van Herfstmaand , te Bergen in He- ten mee negoiiw en , op 's Konings naam , afgeko'h- den Ko- digd, en beftondt uit agtentwintig leden , demn* voorwaarden behelzende, op welken zyne Majefteit zig met de Nederlanden verzoenen wilde , mids zy dezelven , binnen drie maan- den na 't vertrek der Spanjaarden , omhels- den , gelyk de Walfche Gewesten , behalve Doornik en het Döornikfche, Kameryk, Va- lenchyn en Bouchain » reeds gedaan haddem De punten hielden in j, bevestiging derGend- 55 fche Bevrediging , der Brusfelfche Ver- ■» eeniging en des eeuwigen GebödS *, mids 55 men bleeve by 't Roomsch geloof, en de 55 voorige gehoorzaamheid aan den Koning. ,i Voorts
f »O Hooft XV. Boek, hl. 661.
„,('0 Strada Dcq. II. Lier. III. *, 151. Uh: IV, J», Wi: -Assis Libr. V. p. 411. VII. Deel. V
|
|||||
|
3o6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek»
FilïpsIIÏ „ Voorts , dat men, binnen zes weeken na 't
*579- „ vertrek van 't uitheemsch Krygsvolk, dat —-——■"" „ ook binnen zes weeken zou moeten ge-
„ fchieden , een Leger van Landzaaten zou „ opregten, tot verdediging van dit Verdrag, „ te betaal en uit 'sKonings inkomften : waar- „ toe de Landen , die zig wederom onder „ zyne gehoorzaamheid begaven , draagen „ zouden moeten. De aanftelling eens Land- „ voogds zou aan den Koning Itaan, en 't „ opperbewind , ondertusfchen , blyven in „ handen van den Prinfe van Parma (o)." Óp zulke en andere voorwaarden, welker fom- migen geheel niet, anderen maar pasfelyk naargekomen werden van de Spaanfche zy- de, behaagde het fommigen gewesten, zig te verzoenen met den Koning , en hem te {ta- ken met een Leger , waarin , ledert, zyne voornaamfte magt in de Nederlanden beiïaan heeft. Maar van de Staatfehe zyde , werdt de
ftap , dien de Malkontenten deeden, aange- zien , als een bewj-s van de uiterfte ongeftaa- digheid. Men merkte aan „ datzy, eerst, „ onder Alva en Requefens , den Prins en „ die van Holland en Zeeland beoorloogd „ hebbende , daarna , toen de Raad van s, Staate 't bewind kreeg , Mansfeld , Vi- „ glius, Asfonville en andere Spaanschge- „ zinde leden van dien Raad in hegtenis ge- „. nomen , en zig met den Prinfe bevredigd „ hadden. Dat zy, toen Don Jan in 't Land 3, kwam , deezen hadden aangehangen , tot CO Boft Xül, Bvckj, il, i$6 1$%],
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 307-
|
|||||||||||||||
|
waarnaze Fim>slE
|
|||||||||||||||
|
•• OP
|
<y
|
||||||||||||||
|
„ hem wederom verlaaten en den Prins naar
|
|||||||||||||||
|
Dat zy i toen -ö' ""
|
|||||||||||||||
|
„ Brabant ontbooden hadden.
|
|||||||||||||||
|
„ de Prins 't bewind aldaar naauwlyks aan-
„ vaard hadt, zonder hem of de Staaten be- „ hoorlyk te kennen , den Aartshertog Mat- „ thias in 't Land hadden gehaald: en dat zy $ „ wat laater, ziende, dat zy hem niet naar ., hunne hand konden zetten , zig gewend „ hadden tot den Heitoge van Anjou , die „ hun , insgelyks, ftof tot misnoegen gege- „ ven hebbende , waren zy , eindelyk 9 ver- „ zoend met den Prinfe van Parma Qp)." Men hieldt het daar voor , dat dit wankeien uit heerschzugt fproot; hoewel de nood ^ waarin zy zig 4 fomtyds , bevonden , en de vrees voor het groot gezag des Prinien van Oranje $ als zy eenigszins uit den nood gered waren, voor de voornaame reden van hun on- geltaadig gedrag fehynt te moeten geboudet* worden. De Hervorming hadt hu wel de overhand Éeeid-
gekreegen in Holland, in Zeeland en 't Stigt ftorminj van Utrecht 5 doch niet in de andere Gewes- JjLSrlr ten , die de nader Vereeniging hadden aange- nomen , of welken men , voor anderen , tot dezelve dagt te brengen; Maar, omtrent deezen tyd , werden, door Sonois ibldaaten, tegen 't gemaakt Verdrag , de beelden te Zut- fen ter Kerken uit geftommeld. t 't Zelfde ge- fchieddë te Hattum en elders iri Gelderland. Te Kampen zelf, raakten Onroomfchen erï Room.
00 Apolog. van Willem I. by Bor ^iith. Stükk. II. tfmli
V 2 |
|||||||||||||||
|
3oB VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
feipsIII Roomfchen, in Wynmaand, handgemeen, over
1579' 't onderhouden der Geloofsvrede , en 't leedt ,*"r";'""" niet lang, of de eerften wisten de Minderbroe- ders ter Stad uit te doenfehikken (#). Daar- entegen verzamelden zig eenige Knegten en Rui- ters in Twente, voorgeevende misnoegd op de Staaten., en gekomen te zyn, om de Geloofs- vrede af te fchaffen ( r'). Doch zy verltrooiden zig, eerlang, wederom* Ernftig Met het uitgaan van den Herfst * vernam Verroog men5 fat de vyaud zig fterk toerustte, tegen Prinfe ^e aanftaande Lente ; zonder dat zulke ty- aan de ai- dingen den vereischten indruk maakten op gemeene de gemoeden der Staaten, Oranje , ver- späten, drietig over zo groot een verzuim ^ befloot het den algemeenen Staaten $ te Antwerpen, nog eens , op 't ernftigst, voor oogen te Hel- len , op den zesentwintigften van Slagtmaandi Hy wees dan, ftukswyze ^ aan „ in welke „ misflagen de meeste gemagtigden verval- „ len waren , hoe elk alleen voor 't belang „ van zyn byzonder Landfchap fcheen te „ zorgen , en 't gemeen belang verwaarloos- „ de ; hoe zy allen gebonden waren aan be- „ paalden last, en niets van gewigt beflui- „ ten konden , dan op 't behaagen hunner „ meesteren, die de dingen wisten te rekken, „ zonder einde ; hoe de penningen , tot de „ gemeene zaak opgebragt, zo weinig be- „ droegen , dat hy 't, fchaamtehalve, niet 5, zeggen mögt ; hoe men' de gemeene mid- >, delen tot ander gebruik bezigde, dan waar- » toe
C<?) R. Fr.EsiNcA Meinor. hl. 169 enz.
ir') BorXIV. Boek, hl 163 [136], i<J- [141], 168 [i43,-
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 309
„ toe ze gefchikt waren; hoe elk gewest, ja^""1"
„ elke Stad byna, in 't omflaan der gemee- '- 5, ne middelen, op eigen oorbaar zag, en ' „ zynen nabuuren de neeririg zogt te ont- „ trekken." Voorts , fprak hy van de on- gelykheid in 't ituk der munte, waaruit, zyns oordeels , 't ftilftaan van veele handwerken volgen moest. Maar bovenal drong hy op werving en wapening , en 't vinden en op- brengen der noodige middelen daartoe: „ 't „ welk , indien 't langer verzuimd werdt, „ men 't hem vergeeven moest, zo hy van „ zyne ampten afftand deedt, biddende hy, „ ondertuslchen , ootmoediglyk , dat men „ den kleinen dienst , hy hem den Landen „ beweezen, voor aangenaam wilde houden, „ terwyl.zyne zugt tot 's Lands best onver- „ anderd bleef, en hy zig gaarne onderwer- „ pen zou aan den minsten Edelman, dien „ de Staaten zouden goedvinden boven hem 5, te ftellen, zig ook aanbiedende tot de be- „ waaring van eenig gewest of Stad, of tot 5, cenige andere verrigting, waartoe men hem „ zou willen gebruiken (V)." De Vergadering , getroffen door dit Ver- Hy
toog , viel aan 't verzoeken , dat de Prins maakt • de hand niet wilde aftrekken van de ge-een 0nt' meene zaake. Hy liet zig dan * wederom, Je^fta» overhaalen , en leverde , vervolgens, een van oor- ontwerp in , den ftaat van oorlog betreffen- loge. de. Hy oordeelde, dat men vierduizend Rui- * Har- tere , agtduizend * fchutten , vierduizend quebn- I fpietsdragers te voet, twaalfhonderd del-^"-f.^ vers,^,,.;^ '
CO Bor XIV. Boek, bh 167 [141]. Zk ook 11, 176 [153],
Y3
|
|||||
|
\
|
|||||
|
■■MM
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
3ïq VADERLANDS CHE XXVII. Boek;
FiumIII vers, en agt of tien Hukken gefchuts met hun |
|||||||||||||||||||||||||||
|
, mee welke magc,
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
toebeüooren verzorgen moest
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
1579.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
boven de bezettingen der Steden, hy kans zag
een' verweerenden kryg te voeren (V). Ook gaf hy , wat laater, te bedenken, of men 't Krygsvolk niet onder eenen nieuwen eed be- hoorde te brengen; doch ik vind niet, wat hierop beflooten werdt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Vredehandeling te Keulen duurde het
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
De
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
XVI.
Uiterfte
last der Staatfche Gezan- ten op de Vrede- hande- ling te Keulen. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
gantfehe jaar, zonder dat men iet vorderde
van belang. De Keizeiiyke gezanten , dien 't eindelyk verdroot, langer zonder vrugt te toeven , vertrokken , den veertienden van Slagtmaand , op den Graave van Zwartfcn- burg na, die zig, nog eenigen tyd, te Keu- len, ophieldt f«), Den dertigften, ontvin- gen de Staatfche gezanten den uiterften last hunner meesteren , behelzende , dat zy ge- negen waren de Vrede te treffen, onder ze- kere voorwaarden , die , ten voornaamen deele, hierop uitliepen: „ dat de Gendiche „ Bevrediging, de Brusfelfche Vereeniging „en het eeuwig Gebod, niet 'slvonings bc- „ vestiging van het zelve, zouden ilaudgry- „ pen in alles , wat by dit Verdrag niet uit- „ gezonderd werdt Dat het vreemd Krygs- „ volk vertrekken, en niet wederom keeren „ zou, dan by 't ontitaan van eenen buiten- „ landfehen oorlog of anderen nood * groot „ genoeg naar 't oordeel der Staaten. Dat die „ van Artois de ingenomen' Plaatfen wederom „ zouden overleveren. Dat alle Perfoonen, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
'■■?
|
met napje de Prins van Oranje, in hunne
|
||||||||||||||||||||||||||
|
eere s
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
3'J
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
(f) Boa. XIV. Back, il. 174 [150]»
(s) Bor- XIII. Botk, bh 13S [isi]. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
XXVIL Boek. HISTORIE. 311
„ eere, en in 't bezit hunner onroerende goe- FilipsIII
„ deren, evenveel waar gelegen, zouden her- l579-
„ field worden. Dat niemant, dandiedenStaa-""
„ ten aangenaam was, in eenigen Raad van
„ Regeeringe, of Krygsampt, zou worden ge-
„ fteld. Dat de wederzydfche gevangenen
„ zouden geflaakt worden, ook de Graal' van
„ Buuren, drie maanden na 't afkondigen van
„ dit Verdrag. Dat al wat, federt de laatfte
„ Beroerten, by den Aartshertog en de Staa-
„ ten, vastgefteld was , van waarde blyven
„ zou. Dat de Wet in de Steden befteld zou
„ worden als van ouds, en volgens de Piï-
„ vikgien. Dat men den Koning gehoor-
„ zaamen zou , gelyk 't betaamde, vol-
„ gens Goddelyke en menfchelyke wetten ,
„ de Gendfche Bevrediging en het tegen-
„ woordig verdrag. Dat de Landvoogd,
„ door den Koning te ftellen , aangenaam
„ zou moeten zyn aan de Staaten , die be-
„ geerden en baden, dat de Aartshertog
„ Matthias , in deeze waardigheid , beves-
„ tigd mögt worden. Dat de fcerke plaatfen
„ in Holland en Zeeland bewaard zouden
„ worden volgens 't Gendfche Verdrag; in
„ de andere gewesten , door hen , die do
„ Aartshertog en Staaten daartoe gefteld had-
9, den, en in de Plaatfen, die de Spanjaards
„ ontruimen zouden , door inboorlingen ,
j, den Staaten aangenaam, en by den Koning
„ te ftellen. Dat de Koningin van Engeland
9, en de Hertog van Anjou in dit Verdrag
„ zouden begreepen zyn. Dat de Koning,
» op 't ootmoedig verzoek zyner onderzaa-*
,3 ten , étn Hervormden en die van- de
V 4 ?? Ang*-
|
||||
|
31* VADERLANDSCHE XXVII. Boek"
Fïtresll] „ Augsburgfche belydenis vryheid van Gods-
J5?9' „ dienstoefenjng zou laaten ," op alle Plaat- ~9, fen , daar zy ze tegenwoordig genooten, ,, mids de vStaaten bezorgden , dat aldaar „ ook de Roomfche Godsdienst, op redely- „ ke voorwaarden , wederom wierdt inge- „ voerd. Dat, wyders , de Staaten, in 't „ byzyn van 's Konings Gemagtigdcn ver- „ gaderd zyude , alle naarftigheid zouden „ aanwenden , om den Hervormden Gods- „ dienst, binnen zekere plaatfen , naar de „ gelegenheid van ieder Landfchap, te be- „ paaien, mids die van Holland en Zeeland, „ rnet derzelver bondgenooten , zig bleeven „ houden aan den voet, beraamd by de Gend« 5, leihe Bevrediging, Ook zouden de Staaten 3, zig bevlytigen, om den Roomfchen Gods- „ dienst, ten minilen in fomnrige Plaatfen „ van Holland en Zeeland, wederom te doen „ invoeren, tot dat men, daarop, in eene. ,.; volgende Byeenkomst der Staaten , nader „ voorzage. Wyders, zou de Koning de „ yoqrregten moeten handhaaven. , en gee- „ ne nieuwe Sloten ftigten, noch ouden her- „ maaken , dan by bewilliging der algemee- „ ne en byzondere Staaten." De Staatfche Gezanten hadden nog een heimelyk Berigt- fchrift, volgens welk zy, in, fommige pun- ten , nog iets mogten toegeeyen (y); doch van 't punt s welk den Godsdienst betrof, mogten zy niets laaten vallen. De punten van dit Be- rigtfehrift waren, eerst, in de byzondere Landfchappen s overwoogen, In Holland, had;
pO Bon XIU, Beek, il 143 [108], 145 [u<J>
|
||||
|
XXVII. Boäk. HISTORIE. 313
Imdt men, op raad van den Prinfe, nog ietFiupsIII
in het zelve veranderd, ftrekkende tot meer- iS79- der verzekering van 's Lands vryheid, zo wel" in 't Burgerlyke als in den Godsdienst (V). De Gezanten vertoonden hunnen uitenten last aan den Graave van Zwartfenburg; doch Terranova weigerde langer te handelen , om dat de meeste Keizerichen vertrokken wa- ren, üok begaf' hy zig, kort hierop, naar Bon (af). Doch op dat men weete, hoe ver Heime- de Spaanïchen mogten gaan , können wy lyk Be- ulet voorby, hier, den inhoud mede te dee-rtet- len van het heimelyk Berigtfchrift des Her-^^ tugs van Terranova, welk hy aan niemant, t0£s van buiten den Prinfe van Parma , vertoonen Temmo,- mögt: „ Zyne Majefteit van Spanje erken- v;1- „ de, by het zelve, den Keizer voor mid- „ delaar, mids het Roomsch Geloof en 's „ Konings gehoorzaamheid onverkort blee- „ ven, en de Aartshertog niet in de Land- „ voogdy wierdt gevestigd. Terranova mögt, „ des noods , de Gendfche Bevrediging, „ zonder uitzondering, aanneemen, alzo, dus „ luidt het Berigtfchrift, zulke verbonden „ van zelven vervallen zouden , als de ge- „ hoorzaamheid aan den Koning flegts ftand „ gegreepen hadt. Hy mögt ook bewilligen „ in de Vergadering der algemeene Staaten, „ door Don jan beloofd, ichoon zyne Ma- „ jeiïeit zulks , tegenwoordig , noodeloos „ hieldt, konnende alles, te Keulen, wel af- „ gedaan worden, 't Geichil over de Pia „ kaa-
fw) Refol. Holl. 14 Noytmi. 1579. *'• a70, l%> a5 Jonutx»
|5*o. il. 4, 14. ■ (.t) ßoa XUI. Boek, iL 139 [103!, 143 do?]. |
||||
|
314 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
f iLjFsIH „ kanten tegen de Ketters moest hy myden;
l579- „ doch kon zulks niet gefchieden, dan moge ~"~~ „ hy zo veele verzagting in dezelven gedoo-
„ gen, als de Koning hein, mondeling, ver- „ ooiiofd hadt. Voorts, moest hy, in gee- „ nerlei wyze, bewilligen tot het verblyf van „ Oranje in de Nederlanden: noch hem iets „ belooven , om hem te doen vertrekken. „ Doch begeerde hy iets als eenc gunst, zo 5, mögt men hem doenhoopen, dat zyn oudfte „ zoon gefield zou worden in 't bezit dergoe- „ deren, door hem, in de Nederlanden, te „ ontruimen; want de Bourgondifche goede- „ ren zouden hieronder niet begreepen zyn, „ ten ware men, door 't overgeeven derzel- „ ven, den Prins beweegen kon, om te ver- 2, trekken. De Ampten, den Prinfe , door. „ den Koning , opgedraagen , zouden ook „ op zynen zoon overgaan ; doch niet het „ Admiraalfchap , noch 't gene hem meer, „ door de vereenigde Staaten , mögt opge- „ draagen zyn, 2o Oranje zig, hierdoor, „ nog niet beweegen liet om te vertrekken, „ mögt men hem , daarenboven, eene ze~ „ kere fomme gelds , tot honderdduizend „ Kroonen toe, onder de yereischte verze- „ kering, aanbieden (y)." Uit al het wel- ke wy zien, hoe verre de handelende partyen nog van eikanderen waren , en hoe weinig hoop 'er overfchoot, om de vrede te fluiten, st Gene , wyders , in dit heimelyk Berigt- fchrift, den Prinfe van Oranje betreft, leert ons, dat hem zulke redelyke en voordeelige aan- bid (.j) S^$ADA Dsc. II, Litt. Yl, p. 86,
|
|||||
|
.
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 315
biedingen niet zyn gedaan , als fommigen FilipsHJ
gefchreeven hebben. Buiten de honderddui- 1579- zend Kroonen , eene fom , die 't verlies, ~~" welk hy geleeden hadt, op verre na, niet op- haaien kon, werdt hem, van 's Konings we- ge, niets beloofd: hy moest al het overige van 's Konings genade verzoeken en afwag- ten. Hy hadt, derhalve, groote reden om den Graave van Zwartienburg, die hem, zo men wil, van ter zyde , zou hebben te kennen ge- geven, wat de Koning voor hem doen wil- de , en allen anderen, die hem van een by- zonder Verdrag fpraken, te antwoorden, dat hy geene andere voorwaarden begeerde , dan die de Staaten voor zig zelven bedingen en verkrygen zouden (2). 't Vertrek van Terranova en de Keizer- De Vre.
fchen brak de Vredeliandeling af. Ook ont- delrande- booden de Staaten , met den aanvang des vol- lins genden jaars , hunne gezanten van Keulen ^f^ te rug : alleenlyk belastten zy Merode en ^en. Albada , te Keulen woonagtig, voorttegaan 1580. met handelen op den laatst beraamden voet, •--------■
wanneer zig daartoe gelegenheid voordeedt.
Doch eenige Staatfche gezanten bleeven ag- ter, metnaame de Hertog van Aarfchot, de Ab- ten van S. Geertruids en Marolles, de Proost van S. Baafs en de Heer van Grobbendonk, die, te vooren al, h^imelyk verftand met Ter- ranova gehouden hadden, en zig, nu, de een voor, de ander na, met den Koning verzoen- den (_a). De kosten deezer Vredeliandeling, he,-
O") Ueyd II. Boek, bl, 23. Gucmi Aaas!« III. |». öö*
OO BOR XiU. Jtueki H. 144 [108I |
||||
|
3»6 VADERT,ANDSCHE XXVII.Boek.
fiupslll begroot op drie-entwintigduizendagthonderd
lS%Q- ponden, werden, door den Aartshertog, den "" Prins en de algemeene Staaten, over de ge- westen , die 't nog met hen hielden, verdeeld. Brabant droeg, in dezelven , drieduizend, Gelderland drieduizend, Vlaanderen zesdui- zend, Holland drieduizend, Zeeland twaalf- honderd , Friesland vyftienhonderd, Utrecht agthonderd, Overysfel agthonderd, Gronin- gen en de Ommelanden drieduizend, en Door- nik en het Doornikfche vyftienhonderd pon- den (f). De Akten der Vredehandelinge wer- den, federt, door den Drukker derLeidfche Hooge Schoole, op last der Staaten van Hol- land , in 't Nederduitsch, gedrukt en in 't licht gegeven (c). XVII. Vroeg in 't voorjaar, was het Leger van Mona- die van Artois en Henegouwen in gereed- |Iiee"s'heid gebragt : het ukheemsch Krygsvolk, d^nPa'r.door Parma, ten Lande uit gezonden (*f). ma, Ni- De Veldtogt werdt geopend met hét bemag- veiie en tigen van Mortagne en S. Amand, door den Aven," Heere van Montigni. De Staatfche bezetting ""'staat-lut Brusfel en andere Plaatfen verraste, daar- fchen, tegen, Nivelle en Avenues : en kreeg, te Ni- bemag- veile , den Heer van Glimes, te Avenues, tigd. fen Deer van Noyelles gevangen (e). Doch Nivelle werdt, in 't begin van Wynmaand? Franfche wederom veroverd, door Parma (ƒ'). De Ba- bezetting ron van Inchy, gebiedende 'binnen Kameryk, in Käme- nam aldaar Franfche bezetting in, met ken- r'/k- ' nis O) Refol. Hol). 19 Jan. 1580. hl. 5.
(c) Refol. Holl. 5 July, 11 Jag. 1580. II. 131, 166.
( «ó MsterenX.äk;* > f. i6f>. StkabaDecli,Libr,UI.p.iM
(e) RoR'XIV. Jlnek, U. lüo [I5yj, •'■■%' *
(_/j JiüR XV. Biiski bl. 226 [223J.
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 317
nis der Staaten , die te minder zwaarigheid FiupsIII
maakten, om hierin te bewilligen, ter oor- 158c zaake van het fterk dringen , op het voort- "™~-----
zetten van den handel met Anjou, ter alge-
meene Staatsvergaderinge , ten deezen tyde (g). Wat laater, verfchalkte de Heer van Al- Alleines leines de Stad Kortryk , daar hy zig, in 't verrast voorleeden jaar, te leur gefield gezien hadtKomyk; (Ji) : in't laatst van Lentemaand, kreeg de Heer^n £er van la Noue Ninove in, en aldaar Filips enwoue Karel van Egmond gevangen. De eerfte Ninove. werdt naar Gend en van daar naar 't Slot te Pvammekens gebragt, daar hy vyf jaaren zat. Maar Karel werdt, op vooripraak van den Prinfe van Oranje, ipoedig gellaakt (f). In Grasmaand, overviel Oliviervan den Tempel, met de bezettelingen van Brusfel en Vilvoor- den, met agthonderd Engelfchen onder Nor- ris , en met de Ruiters van den Heere van Famars, de Stad Mechelen. Broeder Pieter Wolf raakte , by deeze gelegenheid, om 't teeven. De Stad werdt deeiiyk geplonderd. Meche- Men beroofde de Kerktoorens van uurwer- len gé- ken en klokken, en ileepte zelfs de grafzer- pionderd ken weg, die by honderden naar Engeland s?a°art. ë gevoerd werden. En dit, niettegenftaande fchcw, men den Engelfchen , door. het toezeggen van eenige maanden foldye , vooraf bewoo-' gen hadt, om te belooven, dat zy zig van pionder ing onthouden zouden. De Staaten van Holland verkreegen toen de pleitzakken j die hunne onderzaaten by den grooten Raad ■ te
|
||||||
|
fg) Boa XIV. Roek, hl. iRo Pisq"!.
f«} Bor XIV. Boek, bl. iot (i74*j. CO Bor XIV. JiotK, U. 131 [175], |
||||||
|
318 VADERLANDSCHE XXVII. Boek»
Fitipslli te Mechelen hadden, en vereerden, deswe-
1580, ge^ ,}en Heere van den Tempel vieren twin- £ä Noüe tigbonderd guldens (#). Kort hierna, op den |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
gevaa
gen. |
tienden van Bloeimaand, werdt la Noue, by
Ingelmünfter $ door denBurggraavevanGend, |
||||||||||||||||||||||||||||
|
die nu den titel van Markgraaf van Rysburg
voerde j overvallen *> geflaagen en gevangen |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Diest,
Siclieiit en Aar- fchot ge wonnerii |
genomen (ƒ). In Zomermaand, werdt Diest
bemagtigd door de Staatfchen : ook Sichern en Aarfchot. Ten zeli:den tyde^ zogt Rys- burg Brusfel én de Heer van Seiles Bouchain, |
||||||||||||||||||||||||||||
|
door verraad, te vermeesteren. Doch beide
deeze önderneemingen mislukten. Joost de Zoete , Heer van Villers , die binnen Bou- chain geboodt, kreeg Seiles in handen, die, na drie jaaren op Rammekens gezeten te heb- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Bou-
chain verlod- re:i. Brusfel
getok- keld. |
ben, in dehegteniSjOverleedt(?»"). Bouchain,
Wat laater , belegerd zynde, door de Waa- ien , ging, by verdrag, aan hun over , op' den vyfden van Herfstmaand. Ook werdt Brusfel, in Wynmaand, aangevogten, door minzaam fchryven van den Prinfe van Par- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
ma , om 's Konings zyde te kiezen, en Oran-
je, dien hy den oorfprong en V hoofd van alle de beroerten noemde, te verlaaten (n)± Doch met dit fchryven werdt weinig uitgewerkt* ße Heer Willem van Hoorne , Vryheer van Heeze, rani-iee-die zig te voorerï by de Malkoritenten ge- ze ont- voegd hadt, begon deezen zomer wederom |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
halsd,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
te neigen naar de Staatfche zyde , doch men
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
greep hem, en deedt
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
krceff 'er de lust van.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
(A) Boft XIV. Boek, l'l. 192 |i7s],
(O BnR XlV. Bock, l/l. 206 [ig5].
im) Kor XIV. Hoek, U. s&8 [197, 198]
in) ßoaXIV. Boek, H. 220, 2*<j, [214, 22^
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
SXVIL Boek. HISTORIE. 319
hem , eenige maanden , laater , te Quesnoi, FilipsIII
als een verraader des Konings, onthalzen (0). 158». In Herfstmaand , hadt Oranje eenen aanilag ^ f^ op Maastricht in den zin ^ en begaf zig, in ^Tvxa* perfoon, derwaards; doch eenonverwagttoe-flag op val deedt hem, fchielyk, te rug keeren, en Maas- den toeleg te niet loopen. Sommigen melden, tr"lchc« dat de Staaten eenen Spaanfchen Vendrig veel gelds hadden doen geeven, om de bezettelin- gen om te koopen, en dat deeze heimelyke handel door een meisje ontdekt werdt (jö). Ten deezen tyde, werdt Kondé ingenomen, Kondé door den Heere van Eftrelles, derwaards ge- ingeno- zonden, door den Prinfe vanEspinoi, die bin- ^"h'w6i nen Doornik geboodt. Doch hy bleef maar derom eenen dag in 't Steedje, vreezende aldaar o- veriaa- vervallen te worden, door de Spaanschgezin- ^n. de Waaien, die hieromtrent lagen (#). Van zo weinig nadruk waren, dit jaar, de weder- zydfche Krygsbedryven in Brabant, Vlaande- ren en Henegouwen. Zwaarer' fchok leeden Groningen, Friesland en Overysfel, door den afval desGraaven van Rennenberg, die ons nu te vernaaien itaat. Wy hebben reeds $ in 't voorbygaafi, ge- XVIII
meld, dat hy, al in den aanvang des voor-De Graaf leeden jaars, 't zy dan uit zugt tot den Room- van Ren- fehen Godsdienst, dien hy beleedt, of om zy-ne?ber§ ne goederen te behouden, die grootendeels"^[^ in Walschland lagen, of om dat hy der Staa- de Staa- ten zaaleen , door tweedragt, zag te ruggeten. gaan,
Co) Eor XIV. Boek, hl. 209 [198}.
Cp) Beteren X. Bock , /. 173 verf. Hoof,t XVU. *«*,
O. 728. ii) &ÏBTBRSN X' £oik, f. 173 yerf. |
||||
|
32o VADERLANDSCHE XXVII. Böfiß
fiupslllgaan, of om eenige andere reden, in onder-
J58°- iiandeling getreden was , over zyne verzoe- ning met den Koning. Zekere Guillain k Bailly ging toen, tusichen hem en den Her- toge van Terranova, over en weder. In het Verdrag , welk Rennenberg , door hem , poogde te doen fluiten, en waarby hy voor zig zelven éttelyke voordeden bedong, zou- den ook verfcheiden' andere Perfuonen be- greepen zyn (V); Doch de Hertog icheen'er niet in te hebben können bewilligen. Sedert, was de onderhandeling' eene poos blyven fteeken. , De Graaf tekende de Ucrecbif che Vereenïging, en bragt Groningen tot de zy~ de der algemeene Staaten over , in Zomer- maand des vooiieeden jaars (s). Ook droeg hy zig , uiterlyk, zo yverig Staatschgezind, dat hy die van Groningen, in Oogstmaand, daarna , fchreef „ hoe 't geene goede Pa- „ triotten wareri, die , onder eenig voor- „ wendfel, de Vereenïging braken, en zig „ met de Spanjaards of derzelver aanhang „ verzoenden .(?)»" Doch in Louwmaand deezes jaars, kwam hem zyne Zuster Kor- nelia van Lalaing, nevens haaren man, den Baron van Monceaux , te Koeverden , be- zoeken. Men merkte op, dat zy, lang, hei- melyk, fpraken met den gemelden Bailly, en't is waarfchynlyk, dat men. toen de voorwaar- den beraamd heeft, op welken de Graaf zig met den Koning zou können verzoenen. Pop» ke Ufkens, de eenigfte onder R,ennenbergs Raa~
O) Bor Autli. Stukk. II. Deel, hl. y.
(s) Bor Autli. Siukk. II. lud, bl. ^. Qt) Bor Autli. Stukk. Il, Dol, bl. 10, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 321
Raaden , die opregt Staaïschgezind was, FilipsII!
werdt, door Kornput, gewaarfchuwd , dat *5So« hy op zyne hoede zou zyn (zO- De Friezen De Sl0, kreegen ook agterdenken, en maakten zig, ten te met behulp der Staatfche Knegten , meester Leeu- van het Slotte Leeuwaarden, op den eerllen waarden, van Sprokkelmaand. Toen eischten zy 't Slot ^„^,, te Harlingen op; doch de bezetting, hierin, te Stave- buiten uitgedrukten last des Graaven van ren wor- Rennenberg , zwaarigheid maakende , zou ^en §e" men zig genoodzaakt hebben gezien tot ge- egE* weid , hadt men , ten zelfden tyde , Bailly niet in handen gekreegen, by wien men ee- nige blanken vondt, met Rennenbergs hand getekend. Te weeten, de Graaf, al in Louw- maand , te wege gebragt hebbende , dat de Groninger gyzelaars voor de onderhouding van.'t "Verdrag van Zomermaand jongstlee- den geflaakt (y), en te Groningen te rug ge- keerd waren, fehynt zig van hun bediend te hebben , om , onder de hand, tekenaars te winnen , tegen de Utrechtfche Vereeniging. Ten minften, men heeft nog twee Verbind- tenisfen , tusfchen den Graave en meer dan driehonderd Ingezetenen van Groningen ge- maakt, op den vierentwintigften van Sprok- , keimaand , waarby men eikanderen belooft, „ de Utrechtfche Vereeniging , tot welke n men de Stad, door onbehoorlyke midde- „ len dagt te brengen, op dat men ze, daar- „ na met bezetting, bezwaaren zou, te zul-; 5i len tegenftaan , ten dienfte des Kónings „ en
00 R. Frestnga Mcmor. tl. 178.
O) Bait Audi. Stakk, II. Peel, hh tu VJI, Deel, X
|
||||
|
322 VADERLANDSCHE XXVH.Boek.
Fitipslït j, en der algeraeene Staaten (m>)." Met oog-
*58°- merk om diergelylc eene verbindtenis in "* Friesland te bewerken, fcheen Bailly in Har- lingen gekomen, en van de genoemde blan- ken voorzien geweest te zyn. Doch men be- diende zig nü van een derzelven, om 'er hem een bevel op te doen fchryven, tot overle- vering van 't Slot te Harlingen, 't welk, den vyfden van Sprokkelmaand, gefcbiedde. 't Slot te Staveren werdt, op last des Prinfen van Oranje, doof Jonkheer Frangois van Py* penpoy , overgegeven aan Sonoi, die , met drie vendelen knegten ,- uit Holland 5 geko- men was, om de Friezen te helpen. Alle drie deeze Sloten werden geflegt, die van Leeuwaarden en Harlingen gedeeïtelyk ge- trokken- aan der Steden vesten (#).- Sonoi kreeg, vervolgens, last van de Friezen om, eene ichans op te werpen, te Zwartfluis, de begonnen' verfterking van Koeverden te ver- volgen , en bezetting te leggen op de gren- zen. Hennen- Rennenberg , midlerwyl, om Zig het bergs on- Staatsch volk kwyt te maaken , hadt den trouw boeren van Drente heimelyk veroorlofd, de «T'cfk Ruiters> ^ie hun °P ^en hals lagen, te ver- nt e c' jaagen. Daarna, febreef hy hun, dat zy al- le troepen, die, zonder zyne opene brieven, by hen kwamen, zouden hebben te weeren? en zelfs de iterkte te Koeverden in bewaa- ring neemen. Doch deeze brief viel eenen Staatfchen Hopman in handen , die 'er een af-
00 Eor Ainh. Stpkk. II. nee!, hl. ia.
(,v) R« Fresimga Memor. l/l. iSo enz^ |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 353
affchrift van zondt aan de Gemagtigden der na- ftutsüi
der Vereeniging te Utrecht (y). _Jf8o" Ter deezer Stede, bevondt zig thans de De p'r".ng
Prins van Oranje, die, zynde al voor lang, komt in door de Staaten van Holland , verzogt om Holland; herwaards te komen (2), na dat de algemee- ne Staatsvergadering te Antwerpen, op defi elfden van Louwmaand, gefcheiden WaS ^ de reis hadt aangenomen , en op den eerftert van Sprokkelmaand in den Haage Was ver- fcheenen. Hier werdt zyn gevoelen gevraagd j op verfcheiden' zaaken, in zyn afzyn, voor- gevallen. Sedert dat Mechelen in 'svyands handen geraakt was , kon men zig van de vonnisfên, in Holland en Zeeland geweezen^ niet op den grooten Raad aldaar beroepen, gelyk voorheen* De Edelen en meeste Ste~ den verftonden 4 hierom,, dat men eenen grooten Raad te Haarlem behoorde op te regten. Dordrecht alleen oordeelde, dat men zig aan den geheimen Raad te Antwerpen vervoegen moest. Sommigen dagten, dat tii en 't Hof by at-rest of eindelyke uitwyzing behoorde te laaten Vonnisfên : anderen dat men zig moest houden aan den reeds geno« men voet van Rcvifie of Herziening 3 welk ïaatfte ook zyner Doorlugtigheid best be- haagde (V), en nog ruim twee jaareii in ge- bruik bleef. De Staaten van Zeeland had- den, omtrent deezen tyd$ eeue Munt eh Re- kenkamer opgeregt, tegcns regt en gewoon^ te, zo die van Flolland voorgaven* De laats <ƒ) Boa XlV. Boek, IL iii [ifit] enzi
inj Refol. Holl. y, 25 July 1579. bl. 156, 179«
|
||||||||
|
M
|
) Boft XIV. Hoek, bl. mx [lob].
|
|||||||
|
3*4 VADERLANDS CHE XXVILBoek.
FiLieslII ften merkten Zeeland aan , als , van ouds,
1580. met Holland onder eenen Graaf geftaan, en 1 "" ééne Munt gehad hebbende , die nooit bui- ten Holland gelegd geweest was. Doch Zee- land begon zig, federt eenigen tyd, aan te merken en te gedraagen, als een Landfchap en Oppermagt op zig zelve , waarby men oordeelde , he-t teken der byzondere Munte wel te voegen. De Prins nam aan, de Zeeu- wen te vermaanen tot het nalaaten deezer nieuwigheid. Doch hy heeft het nimmer met vrugt können doen. De Koning van Deene- marke hadt de Zondfche tollen wederom verhoogd, waarover de Prins, insgelyks, be- loofde te zullen fchryven. Over 't ftuk der geldmiddelen en andere byzonderheden, werdt ook met den Prinfe gehandeld Q~). Hy begaf zig van den Haage naar Utrecht, alwaar hy de Gemagtigden der nader Vereeniging bewoog te befluiten, op de punten ^ begreepen in het affcheid der jongfte Staatsvergadering te Ant- werpen , betreffende, voornaamlyk, het in- ftellen eens algemeenen Landraads , het be- willigen in den ontworpen ftaat van Oor- loge, en het voltrekken van den handel met An jou (V). Oranje De Prins hieldt zig nog te Utrecht, toen men komt te daar, in 't zeker, berigt werdt van Rennen- Kaajpeu. bergs ontrouw. Rennenberg werdt dan der- waards ontbooden , onder voorwendfel, dat men hem, over eenige zaaken, raadpleegen moest. Doch hy bleef agter, gclyk men den- ken ffc"> Uofoi. TToll. 2 Febr. 1580. hl. 19, 20, Noui!. Zeeland
13 Felr 1580. M. S. ' (O Hooft XVI. Boek, VI. 6S8.
|
||||
|
XXVU Bo2K. HISTORIE. 325
ken kan, en zondt Popke Ufkens, dien hy Fiupsïii
gaarne loozen wilde, naar Utrecht. Uit dee- ^80, zen , vernam men nadere omftandighedën ""' van 'sGraaven wangedrag. De Prins dan,
gereed om naar Amfterdam te vertrekken, veranderde van voorneemen, en toog op Kam- pen Ql). Van hier beproefde hy nog eens, of ny Rennenberg , toen te Groningen , door Üfkens, beweegen kon, om by hem te ko- men. Dochhy gaf zulk bewimpeld antwoord, dat Ufkens, zig niet langer veilig houdende binnen Groningen , heimelyk doorging (e). Des anderendaags, zondt de Graaf egter <zy- nen tweeden Hofmeester aan den Prinfe, met breede aanbieding zyner dienstvaardigheid •(ƒ). Doch dit diende flegts om zyne Door- 1'ugtigheid blind te houden, en niet dan met den ïlag te waarfchuwen. Op den tweeden Rennen- van Lentemaand dan, regt Rennenberg een berg Gastmaal aan , dat , tot laat in den nagt, m.aakt duurde. Jakob Hildebrands, Burgemeester van té? "van" Groningen , op wien de Onroomfchen zig, Gronin- voor anderen, verlieten, een der genoodig-gen ten den zynde, neemt zynen flag waar, om^van *jien|e. de zweevende gerügten te fpreeken, en zegt;, nfnsgs.°" zig tot den Graave leerende, niet te hoopen9 dat zyne Genade iets args voorhadt: waarop Rennenberg , 's Burgemeesters hand vrien- delyk drukkende , antwoordde, wel Vader, Hen ik voor mynen Vader houde, zoudtgy zulke dingen van my vermoeden? Met een, noodigt hy 't gezelfchap tot vrolykheid. De Bürge- niees-
(<0 Bon XIV. Boek, hl. i86 [167] enz.
C <0 R- Fresjnoa Memor/ hl. 205. ■
' C/5 **■• FwtwNOA Memor. bl, S09. ...j, "• '-• ». X 3
|
||||
|
3*4 VADERLANDSCHE XXVIVB02&
FscipsIH meestei's vertrokken zynde, berigt den Qn-f
?jSo. i^omfchen 'sGraav-m heitelykheid, hun eg-
-_._. ter raa<jen£je 9 0p huiine hoede te zyn. De
Graaf ftclt, terftpnd na zyn vertrek , orde
op eenige zaaken , die niet dan op 't .laatst verzorgd dienden. Hy wapent zyn gezin: waarby zig voegden eenige ibldaaten , ter fluik. in de Stad gekomen , en gehülst by Spaanschgezinde burgers. Met het klokflag van vyyerj , als de ünroomfchen , naar ge- woonte , de wagt verlaaten hadden, en der zelve betrokken was door een' Roomschgc- zind' Hopman, komt een deel gewapend ge- boefte naar de Markt ftreeven , en bemag- tigt dezelve. Een Roomschgezind Hopman volgt met zyn vendel, en bezet, al roepende, de toegangen naar de markt. Toen verfehynt Rennenberg zelf, te paarde, in volle rusting, en met den degen in de vuist, fchreeuwende, fiaat by, vroome burgers, ßaat by, nu eerst beu ik V Konings wettige Stadhouder. Elk bekertig? nu den dienst zyner Majeßeit en zyne eigene be? houdenis. Met een gebiedt hy twee Ve.Mituk- jes te laaden , die by 't Raadhuis {tonden^ doet vier trompetten lïeeken, en veele trorri,- mels roeren, en zendt tien of twaalf'paarden door de Stad, om alles met fehrik te vervul- len. De voornaamfte burgers hielden zig ftiï jn huis. Eenige Onroqmfchen, met Burger- meester Hildebrands, .waanende meer ge- volgs te zullen hebben» aan 't hoofd, boq- den tegenftand. Doch de Burgemeester werde«, in den eerften aanval, doorfchooten: waar- door de moed den zynen ontzonk , en elk een goed heenkomen zogt. De anderen, de |
||||
|
XXVII, B.OEK. HISTORIE. 327.
markt en ftraaten wel bezet laatende, ftreef- ßiurslll
den door de Stad, fmeeten de deuren en. gla- l£$®r zen der Onroomfchen in, namenden Bürge- " meester Dirk Schäfer, die gewond was, de
Raadshaiden, en meer dan tweehonderd Bur- gers gevangen. Eenigen ontvlooden 't ge- vaar : ook de Predikanten, die, daarna, in onbekend gewaad, ter Stad uit raakten. Op den zelfden derden van Lentemaand , wer- den de Gilden byeen geroepen, voorts nieu- we Gemeentsluiden , nieuwe Raaden, nieu- we Burgemeesters aangefleld , de zoen me*? den Koning bezwooren en afgekondigd (g). Daar is nog een Gefchrifc voor handen, 's daags te vooren, getekend, waarby Rennen- berg de voorwaarden aanneemt, op welken, de ^Hertog van Terranova hem van 's Kö- rtings gunst verzekerd hadt. Ook bekent hy , hierby , zestienduizend ponden van veertig grooten ontvangen te hebben, op rekening van tienduizend Piftoletten , die hem waren toegezeid. Voorts, blykt van elders, dat hem de bevestiging in de Stadhouderiehapr pen, die hy bekleedde , beloofd was. De Prins van Parma tekende, te Maastricht, op den vyfden, den Brief, waarby Rennenberg voor eenen getrouwen Dienaar des Konings aangenomen, en zyn voorig gedrag vergeten verklaard werdt (Ä). Rennenberg hadt, terftond , vriendelyke Gronin-
Brieven afgezonden, om de Ommelanden op gL'n pyne zyde te lokken, Doch hy vondt hier zo Z^^ wei- s *
(fr~) R. Fresinga Meinor. hl. 206. Bor XIV. £««£, bh \$&
|[l68] enz, Ü) üoii Autb. Stukk. II. Deel, U. 5, x^ ■ X. 4
|
||||||
|
3^8 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiupsIII weinig gehoor, dat Kornput, nog voor den
158°« avond van den derden van Lentemaand, met rr~""......eeiiige vendels, voor Groningen kwam. Bar-
tliold Entes voegde zig, des anderendaags,
mee de overige Friefche vendels, by hem, en men viel tevftond aan "'t maaken van loop- graaven en 't belegeren der Stad (7). Men wil, dat de Prins zulk een goed vertrouwen op Rennenberg hadt, dat hy, in't eerst, zynen afval niet gelooven kon, en dat hy,'des ver- zekerd geworden zynde , voorgenomen zou hebben, zig, voortaan, nimmer te verlaaten op Roomschgezinden , hoe getrouw zy ook fchynen mogten (&). XIX, -Terftond na Rennenbergs afval, droeg de De Prins Prins zorg voor Overysfel en Drente (f) So- ftdi. ..:\.ei,01- v/jerp bezetting in Kampen,'begon Kae- verze'ke- verdén en de Bourtange te fterken ; doch ring van moest, op deeene en de andere plaats, 't werk Overys- laaien fteeken, by gebrek van geld. De Graaf "ei° van Hohenlo bedwong de Overysfelfche boe- ren, die, zo fommigen meenden, opgehitst door Rennenberg , eenige duizenden fterk, de wapenen hadden opgevat. Ook verzekerde hy zig van Oldenzeel, dat bezetting gewei- gerd had (jn). Op- 't Gedrag van Rennenberg, wiens Land- fchud- goed van den ouden Hoorn, door die van
ding te f-jolland, aangeilaagen, en aan} Willem van ter^ente ^lo*s van Treslong, voor zestienduizend gul- Zwolle., dens, verkogt werdt («)-, maakte de Onroom- fchen,
CO &• Fi'.esinga Meinor. hl. 207 enz.
f*) Hooft XV). Boek, hl. 693.
(/) Apol. bv Ror Autli. (lukk. II. »cel, hl. 73.
(ra) Bon XIV. Beek, hl. 188 [170] enz. 194 [17!!].
00 Rsfol. Holl. 10, 13, 18 Julyitfi. W.325, 33**5» 357.
\
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 329
fchen , aan verfcheiden' oorden, zeer onge- FilipsIII
rust. Te Deventer en te Zwolle, raakten t58°-' de burgers van beiderlei gezindheid in de ~* wapenen tegen eikanderen. Te Utrecht zelf 1 Moeke ftooven de Onroomfchen, op den zevenden te u- van Lentemaand , in de kerken , die nogtrechc- door de Roomfchen gebruikt werden, fmee- ten beelden en altaaren aan ft ukken, en eisch- ten, eindelyk, dat de Wethouders de open- baare oefening van den Roomfchen Gods- dienst verbooden. Men wees hen , omtrent De Prins dit ftuk en anderen van gewigt, aan dênkomtte Prinfe (0), die, orde op de: zaaken van O- ^m.~ verysfel gefteld hebbende, van Kampen op Muiden vertrokken was: van waar hy, op den zeventienden van Lentemaand, door de Amftérdammers , te fchep'e , afgehaald zyn- de , met pragtigen toeftel , in Amfterdam , verwelkomd werdt (ƒ>). De Staaten van U- treeht vertoonden hem hier het feilenden van het jongfte Verdrag, door de Onroomfchen. De Geestelykheid verzogt hem-, om de her- itelling van den Roomfchen Godsdienst. De Prins kon hun geen ongelyk geeven ; doch bezeilende , hoe zeer het gemeen onder de Onroomfchen gebeeten was op de Geeste- - lykheid, en veelligt ook zelf, nu meer dan te vooren, vervuld met wantrouwen van de Roomfchen, riedt hy partyen, eikanderen te verdraagen , tot op de naaste Dagvaart der algemeene Staaten te Antwerpen , wyzende, wyd'ö'S, den Roomfchen, by voorraad, air leen-.
O) Hor XIV. Boei, W. 189 |"i?a].
£<p) Bon XIV. Boek,, l/l. 18« [170% |
||||
|
33° VADERLANDSCHE XXVII.Boem
Fn.ipslll leenlyk toe de Kerk van S. Geertruid en die
1580? der Predikheeren. Ook beval hy den Burger- '-----""" hopluiden het naarkomen deezer ordepinge,
op dat die van den Hervormden Godsdienst
niet over 't, breeken hunner beloften mogten können befchuldigd worden (#). Doch 't liep ilegts aan tot den agttienden van Zomer- maand, toen 'er, op naams vau. Stadhouder, Schout en Regeerders, eene keur werdt af- gekondigd , verbiedende der Roomfche Gees- telykheid het oefenen van haaren Godsdienst en 't openlyk draagen van geesielyk gewaad, tot dat 'er, op 't iluk des geloofs, nader voor- zien zou zyn. De Gnroomfchen , hiermede nog niet vergenoegd, dreeven, dat de Kerke- lyke kleinoodjen , die heimelyk ter Stad uit ge- fchikt waren, zo zy zeiden, om den vyand te ftyven, wederom daar binnen gebragt werden. En zy lieten zig niet ftillen, voor dat de Ka- nonniken van S. Jans hun getoond hadden, dat Meester Willem Veuzels, huns ondanks ee- nig zilverwerk naar Emmerik hadt gebragt, welk men hun weigerde te rug te zenden, fchoon zy 'er, een en andermaal, op hadden aangehouden (r). De Aam* De Aartsbisichop van Utrecht, Frediïk bjsfchop Schenk van Tautenburg, overleedt, kort van u- hierna, op den vyfentwintigften van Oogst- J^ maand. De Paus heeft, federt, eenige an- deren, in zyne plaats, aangefteld, die door den Koning zyn bevestigd geworden. Dach 's Lands Staaten hebben hun nimmer de vrye (?) Bor XIV. iïotk, il. 190 [173].
(V) ßQR X1.'. Mugk, bi, 218, 220 {>ia, 2Ig].
|
|||||
|
>
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 331
bediening van hun Ampt, veel min 't genot Fiu^m
der Aartsbisfchoppelyke inkomften willen toe- Ufffo ftaan. Op 's Aurobisfchops begraafenis, hieven *~......-
eenige aanfchouwers den honderdendenigften
Ptalin aan, en volzongen dien, tegen dank der Geestelykheid 0). De Prins, op dat wy tot hem wederkee-De Prins ren, hadt zig van Utrecht begeven naar den„foe",
;. ° - v -i naai Ant> Haage , alwaar , over 't verlaaten van den -werpen.
Koning , over 't aanneemen van Anjou, en
over .'t opdraagen der hooge Overheid aan . den Prinfe gehandeld werdt, zaaken, waar- van wy't verhaal tot betere gelegenheid ver- ichuiven. Op den zevenden van Grasmaand, keerde, zyne Doorlugügheid wederom naar de Dagvaart te Antwerpen. 's Daags voor zyn vertrek, omtrent den Aardbei
avond, gevoelde men, tot twee reizen, doorW-S*< alle de Nederlanden, eene aardbeeving, die de fteencn uit eenige kerken en toorens fehud- de. Men vernam ze zelfs, van Keulen af tot N Parys toe, ja ook op zee, en tot Jork in Enge-- land (7) : doch zy deedt kleine fchade. , Op de Dagvaart in den Haage, van wel- xx. !
ke wy laatst gewaagden , werdt ook v.oor- Kers- zien in eene Kerkelyke onlust, te Woerden, ^"J® Welke wy van wat hooger moeten opnaaien, den. ~ Wy hebben reeds, by eene andere gelegen- heid (1O, gemeld, dat de Lutherfche Gods- dienst hier alleen in 't openbaar geoefend werdt. Hertog Erik van Brunswyk\ Pand- heer van Woerden , hing de Augsburgfche be-
(O Rna XV. Boek, hl. ast [3.15].
ft"1 Ban XIV. Boek, il. iyl [ijtfj, iv.) XXV. Boek, il. 39,- ■■ ' |
||||
|
332 VADERLANDSCHE XXVIL Boek;
FaipsIII belydenis aan (w), en federt dat hy 't be-
^1580. wjnj deezer Stede gehad hadt (V), fchynen "' r """"zig veele Lutherfchen, derwaards, vervoegd te hebben. Ook waren de Regenten , wel- ken hy aanftelde , deezer belydenisfe toege- daan. Maar na dat de Staaten noodig geoor- deeld hadden , zig van Woerden te verze- keren , • kwam hierin verandering. De Prins verftelde 'er de Regeering, en bragt 'er ee- flige Hervormden in. Een der Predikanten, Jan Zaliger genoemd, hadt zig, te meermaa- lèn, van den Predikftoel, vinnig laaten hoo- ren tegen de Kalvinifchen, dezelven uitmaa- kende voor eedbreekers en oproerigen , die der Wethouderfchap'de wet zogten te ftel- len. De Roomsch- en Doopsgezinden plag '• . hy verleiders en zielmoorders te noemen. Al dit was door de vingeren gezien ; doch in Bloeimaand des jaars 1579 , tastte hy den Prinfe aan, dryvende, dat deeze de Wet, te- gen de voorregten der Stad, veranderd, en eenige valfche Christenen daarin getrokken hadt. In Oogstmaand, bragt hy 't ftuk van het verlaaten des Konings op den predik- ftoel, leerende, dat daartoe veel behoorde, en dat men God bidden moest, om wysheid * voor de Staaten. Van zulk prediken kreeg men ras kennis in den Haage. De Staaten
zonden gemagtigden naar Woerden, die, den Predikant gehoord hebbende, hem bevolen, zig van 't leeren, zo wel heimelyk als open- lyk, te 'onthouden. Zyn raedeleeraar, Hen- |
||||||
|
fw) Reyd I. Boek, U.S.
{x ) Zie VI. Deel, bl. 16. #
|
||||||
|
XXVII. Bo*k. HISTORIE. 333
rik Vredeland, zegt toen ook zynen dienst op. FiumIII
Men vat hem by 't woord, en verbiedt hem ï5So* en Zaliger het leeren in de Kerke. Straks daarop, wordt Nikolaus Simonszoon, Predikant te Jaarswoude , die voor Luthersch ging, doch niet de Rynlandfche Kerken gemeen- fchap hieldt, ontbooden naar Woerden, om, voor eenen tyd, in de Kerke aldaar, te pre- diken. Hy doet het met genoegen van vee- len. Maar Vredeland predikt 'er tegen aan, in eene icluvur. 'De twist wakkert, en Zali- ger wordt de Stad verbooden. Hy plaatst zig in de Voorftad , houdt daar talryke byeen- komften, niet zonder vermoeden te geeven, dat hy 'er ook predikte. De Staaten vernieu- wen 't gedaan verbod ; waarop zig eenigen zyner aanhangeren naar den Haage begee- ven, om hem te verfchooneri by de Staaten, die hun antwoorden „ dat zy Zaliger , om „ zyne oproerige en lasterlyke taal, het pre- „ diken in Holland niet toelaaten können: - „ zonder dat zy egter voorhebben, iemant, „ te Woerden, te hinderen in zynen Gods- „ dienst, dien, zy erkennen niet tot hunne „ * roepinge te behooren (3;)." Niet te vre- * vacatie, de met dit befcheid, vervoegde men zig tot den Prinfe, die de zaak wederom aan de Staa- ten verzondt, waarop deezen, ter jonglier Dagvaart, op den vierden van Grasmaand , by goeddunken zyner Doorlugtigheid , ver- klaarden „ dat beide aan Vredeland en Za- „ liger de Stad ontzeid zou blyven; en dat s, de Hervormde Leer voortaan in de Ker- „ ke
O') Refol. Holl. 21 Roy. 15-9. 11. 234.
|
||||
|
§34- VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
|
|||||||||||||||||||
|
fittPslll
|
|||||||||||||||||||
|
ke gepredikt- zou worden , de Augsburg-
|
|||||||||||||||||||
|
1580.
|
|||||||||||||||||||
|
,,. fche alleen ter plaatfe daar zulks laa ke-
„ lyk gefcliied was, zonder dat de eene of de „ andere gezindheid zou mogen lasteren (z)* Evenwel bleef het'er, dit gantfehe jaar, nog ongerust (ß), In Zomermaand, moesten de Staaten de Ingezetenen van Woerden weder- om ernftelyk doen vermaanen tot gehoor- zaamheid aan de Overheid. Ook gebooden zy , dat 'er geene Predikanten zouden be- roepen worden dan die goed getuigenis had- den tot genoegen van de Staaten (b~). Des- onaangezien, vind ik, dat de Predikant Mat- thew Rudze , om lasterlyke woorden tegen de Staaten, wat laater, in den Haage gedag- vaard is (V); Wy zullen hierna zien, wat 'et van hem geworden zy. Den Predikant Ni- kolaas Simonszoon oyerleeden zynde, be- flooten de Staaten, zorg te draagen, dat 'et een ander Hervormd Leeraar in zyne ftede be- roepen werdt (</). |
|||||||||||||||||||
|
xxi.
Otllust
tusfclieu de Wet
houders |
Te Leiden was, omtrent deezen tyd, ook
gefchil ontftaan , tusfchen de Wethouder- schap en de Predikanten der Hervormden,; Al in 't jaar 1578, hadt de Predikant Piet er |
||||||||||||||||||
|
én Predi- Pieterszoon van zynen Medeleeraar ;, Kasper
kanten te Koolhaas, gezeid, dat' met deezen niet te die- Leiden./ nen was ^ a]zo ^y 2ogt uit te fteeken in Gods Gemeente, en weigerde zig het oordeel der broederen te onderwerpen* Koolhaas 9 daai- |
|||||||||||||||||||
|
£2) Reibt Höll. a April 1580. hl. 53»
f a 1 Ror £fV\ Roek. hl. 170 f145* e/iz.< O) ReCol. Heil 13 Juny 1580 hl. vG. (c) Refol. IIoll 13 Sept. t5f-o. hl. UJ7- (*Ó Refoli Hol!. 22 Novemh. 15815* hU i$t% |
|||||||||||||||||||
|
HISTORIE.
|
|||||||||
|
XVII. Boek.
|
|||||||||
|
335
|
|||||||||
|
entegen , gaf voor , dat 3?ieter Pieterszoon FilipsïII
meer met het uiterlyk kerkgebaar ophadt dan »S8°*, hy , die fterker gezet was op de inwendige ~ zuiverheid der zeden. Vo©rcs, verfchildenze over 't kiezen van Ouderlingen eti Diakenen, die Koolhaas der Wethouderfchap wilde voorgefteld hebben ^ waartoe Pieter Pieters- zoon niet verftaan kon. De Wethouderfchap was 't eens met Koolhaas, vooral in 't laat- fte punt, welk haar gezag betrof, en mag- tigde twee Leden uit de Vroedfchap , om voor te zitten, in den Kerkenraad; Hierop, ontftondt de vraag, hoe ver 't gezag der O- verheid zig over Kerkelyke zaaken uitftrek- te. De Predikftoelen daverden van 't gene, op dit ftuk, ter wederzyde, werdt voortge- bragt. De Staaten van Holland ftaken zig in den twist, en keurden 't gedrag der Leidlche Wethouderen af. Zelfs vermaande de Prins hun fchriftelyk ,- dat zy zig van nieuwighe- den behoorden te onthouden. Pieter Pieters- zoon las den Brief, waarby deeze vermaa- ning gefchiedde , der Gemeente Voor van den Predikfloel, en voegde 'er by, dat het volk der Wethouderfchap moest gehoorzaamen, als deeze den Prin/è gehoorzaamde. Doch men nam hem dit zeggen zo euvel af, dathy,flegts tot wederopzeggens toe beroepen zynde, ter- ftond van zynen dienst ontzet Werdt. De Staaten trokken zig dit aan : verzoekende clie van Leiden den Predikant in dienst te wil- len houden, of hun, de redenen, die zy tegen hem hadden, te willen komen verklaaren (/)* Voorts,
&0 Reföl. Holl. 7, 9 Blay 1579. bl' 9°> 95-
|
|||||||||
|
336- VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiupsIII Voorts, de eden zy de Predikanten van Lei-
l5So' den, Rynland en Delfland hunne gedagte.« uiten, over 't gezag der Overheid in 't Ker- kelyke , waarin de Wethouders van Leiden weinig genoegen namen. De Staaten , den twist ziende aanwakkeren, rieden hun, Kool- haas , zo wel als Pietef Pieterszoon, te ont- flaan (f). Doch die van Leiden hierin niet hebbende können bewilligen , fchreeven de Staaten , ter aanmaaning van zyne Doorlug- tigheid , zelven aan Koolhaas , dat hy zig van 't prediken zou hebben te onthouden, Hy voer egter voort, fteunende op de be- fcherming der Wethouderen , die hem de hand boven 't hoofd hielden (g). Eerlang zag men eene Verdediging der Leidfche Magi- itraat in 't licht komen, die de heerschzüg- tige Kerkelyken fcherp ftak (k~). Tot het op- fteilen deezer verdediging, hadt men zig be- diend van de penne van Dirk Volkertszoon Koornhert, Notaris te Haarlem , die , om zyn fchryven tegen de Hervormde Kerke, of tegen eenige Leeraars derzelve, reeds by de Staaten in 't oog liep (T). Koolhaas fchreef ook twee Verdedigingen. De Wethouder- fchap, emdelyk, flerk aangemaand worden- de door den Prinfe , hadt beflooten , hem ook te fchorfen in zynen dienst. Doch de twist was hiermede niet bygelegd. Men ver- bleef dien, na veel kibbelens , aan goede mannen, die, op den negenentwintieften "van
(ƒ) Refol. Holl. May 1579. U. 113.
f *) Refol. Holl. 10 Juny, 3 July 1570. il. 1.34. 148. (A) Zie dezelve iy Bor Autli. Stukk. II. Deel, il. 115. (O Refol. Holl. 29 Aug. 1579. iL 103. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 337
|
|||||
|
van Wynmaand deezes jaars 1580, uitfpra-FiupsïH
ken „ dat beide Koolhaas en Pieter Pieters- ^80-
n zoon fchuldbekentenis zouden doen voor
M de Gemeente; waarna zy beide den dienst
„ wederom zouden bekleeden. Koolhaas zou
„ de Kerkelyke famenkomften laaten oor-
„ deelen, over zyne fchriften. De Wethou-
„ ders zouden Ouderlingen en Diakenen kie-
„ zen uit eene benoeming des Kerkenraads:
„ ook twee uit de hunnen, zyndeLedemaaten
,j der Kerke, mogen afzenden in denKerken-
„ raad , die egter aldaar geene ftem zouden
„ hebben , en geheim houden, 't gene 'er
„ verhandeld werdt:" waarna de rust in de
Leidiche Gemeente zig voor eene poos her-
ftelde (/e).
Voor Groningen, dat, door Barthold En- xxiï.
'ces, belegerd werdt, \ficltn dagelyks fchut- Vervolg gevaarten voor tusfchen zyne vendels en de ï?n 'r Stedelingen. Doch deezen bragten weinig Y^n%ro, toe, tot het bemagtigen der Stede; Entes ningen« dagt haar , door uithongering , te dwingen. De Staaten der Ommelanden tastten de Ker- kelyke kleinoodjen aan , om zyn volk van geld te voorzien: ook ligtten zy de overtol- lige klokken uit de Dorptorens, en gooten 'er gefchut van. Voorts, werdt Entes Leger verfterkt met ettelyke vendels (/) , onder de Graaven Filips van Hohenlo en JVillem Lode- wyk van Ndsfau, Zoon van Graave Jan, zo dat 'er, in alles, vierenvyftig vendels kneg- ten en twaalfhonderd paarden voor de Stad warei"b
Cfc) Hob. XIV. Beek, U. 160 [143] ««.
£/) R. Fresinga Memor. iL 217. VIL Deel» Y
|
|||||
|
338 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
fiupslll waren. Op den zevenentwmtigften van BIoei=
158°' maand, werdt Entes, in eenen aanval op de * ~~ Voorftad, op Schuitendiep , met een' kogel Emes0 uit een Vogelroer , door 't hoofd gefchoo- fneuvelt« ten •> dat hy 't beftierf (in). Efcheda kreeg toen 't bevel over 't beleg , welk Hohenlo van de hand geweezen hadt. De Groningers, lang gevleid met de hoope van ontzet, ver- namen, eindelyk, dat Maarten Schenk, met veertien vendels, over welken de Heer van Billy Kolonel was, op komenden wege wa- re. De Gemagtigden der nader Vereeniging, hiervan , insgelyks, verwittigd, gaven Ho- henlo last9 om Schenk tegen te trekken. Dit deedt hy , op den zestienden van Zomer- maand: doch verneemende, dat Schenk naat Zwol getrokken was, floeg hy ook derwaards opwegf» Oproer Te Zwol, hadt men, onlangs, Staatfclie te Zwol- bezetting geweigerd , waanende de Wethon- le* derfchap genoeg verzekerd te zyn, met het uitzetten van eenige verdagte Perfoonen.
Doch de afgezette Regenten en fommige an- deren hadden om Schenk gezonden, vooraf, van eenige Roomschgezinde boeren byge- flaan , de wapenen opgevat hebbende. De Staatschgezinden waren ook op de been ge- komen, en hadden de markt befchanst. 2y kreegen, daarna, eenige verfterking van volk , deeden de Spaanschgezinden zwigtefl en vlieden , en namen toen een Hollandsen vendel in. Schenk was op Weg naar Zwolle? doch, verneemende, dat de Staatschgezinden al
(»;) R. Frïsinga Memor. il. 219.
(») ïï°r- XV. Boek, il. 213 [204] eau, |
|||||
|
\
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 339
|
|||||
|
aldaar de overhand hadden, hieldt hy ftil by FilipsTII
Hardenberg, vier mylen van de Stad. Hier 55So. treft hem Hohenlo, van Zwolle te rug kee- —;—- rende , aan , op den zeventienden van Zo- Neerlaa8 mermaand, regt op den middag. Men raak- henio,by te terftond handgemeen. De. Staatfchen, ver- Harden« moeid van den togt over de dorre heide, op b«g« welke eenigen, zelfs voornaame luiden, van dorst verftikt waren , en hebbende de zon règt in 't aangezigt, werden, ligtelyk , van Schenks volk , welk uitgerust hadt, geflaa- gen en op de vlugt gejaagd. Al 't Staatsch gefchut bleef hier in den loop (0). De vlug- Schenk telingen fpreidden den fchrik voor Schenk neemt tot in Koeverden , welk van de Staatfchen ?°e^er" veriau ten, en, des anderendaags, door S chenk, ingenomen werdt. ïoen durfden 't ook de 't Beleg belegeraars voor Groningen niet langer hou- van Gro- den, maar braken, des nagts na den agttien- ning^n den van Zomermaand, op van voor de Stad, ^:e£ro., zig, hier en daar, naar eigen keure, in be-ken. zetting werpende Q>.). De Ommelanden lie- pen, ondertusfehen, ledig van Staatschgezin- den, wier huizen en goederen, deerlyk, ver- nield en geroofd werden van de vyandlyke knegten (<j). Schenk, eene plegtige intreed e Deifzyi binnen Groningen gedaan hebbende , begaf verloop zig, op den twihtigften, nevens RennenbergIen' naar Delfzyl, en floeg 'er 't beleg voor. Ter- wyl het voortgezet werdt, rukten zy voor den Oßfiag, eene fchans in deezen oord, be- zet met eenige vendels, die voor Groningen ge-
(ö") R. Vrfsinoa Mcinor. !•!. 238 enz,
C/O R. Fkestnga Mc.inor. tl- 247. (<?) ISuR XV. Bolk, bl. 214 [200I enz, Y a
|
|||||
|
34o VADERLANDSCHE XXVII. Boes,
FiupsIII gelegen hadden. Zy ging haast over by ver-
158° drag; doeh werdt, nevens de ichans te Mon- ' " nikerzyl, wat laater s herwonnen door Ho- henio, die Rennenberg, te vooren, verhin- derd hadt, zig meester te maaken van Dok- kum. Meppeit De Drost van Koeverden ook, die Mep- gevvon- .pelt ingenomen en gefterkc hadt, werdt 'er, nen' ten deezen tyde, wederom uit gejaagd, door de Staatfche bezettelingen van Steenwyk en Zwartfluis. Maar Delfzyl , welk Hohenio, te vergeefs, hadt zoeken te ontzetten, ging over, by verdrag, in Hooimaand (r). De Staatfchen kreegen, geduurende 't beleg van Delfzyl, eenen Brief in handen, door Ren- nenberg, aan Parma gefchreeven, ontdekken- de zynen toeleg, om Spaanfche bezetting in Groningen te brengen, en eenige by hem ver- dagte Perfoonen ftreng te handelen. Menzondt 'er affchriften van in de Stad, om den Ingeze- tenen te doen zien, wat zy van hunnen Stadhou- der te wagten hadden (Y). Doch 't hielp wei- nig. De Spaanschgezinden hadden 'er de over- hand, en daar verhepen nog ettelyke jaaren, eer de Stad, wederom, tot de Staatfche zyde overging. Hohenio Hohenio , midlerwyl, merkelyke verfter- herwint king van volk, zo Engelfchen als Waaien, Koever- bekomen hebbende , floeg, in 't begin van Oogstmaand , naar Groningen op weg , en dreef de Rennenbergfchen, die te Nyenoord gelegen hadden, tot onder 't gefcimt der Stad, Hy
Cr) Hor XV. Roek., il. im [208] enz.
&0 Bor XV. Hoek, tl. at'8 [aiij, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 341
Hy legerde zig te Haren, en daarna te Zuid FjupsIII
en Noord-Laren (V). De Groningers vrees- '580. den reeds voor eene tweede belegering, toen ~" hy, op den twaalfden, opbrak en voor Koe-
verden rukte, dat, twee dagen daarna, aan hem opgegeven werdt. Graaf Willem van Graaf Nasfau werdt, in dit kort beleg, in zyn been wniem gefchooten. liy genas langzaam van de ™n LSat" wonde , en gmg er altoos kreupel na. De gekwetft. Graaf van Rennenberg veroverde, daarente- gen, de fchans te Aduwarderzyl, bezet met eenige vendels van Hohenlo, die zig, van hier, begaven by hunne fpitsbroeders in den Opflag, welke fchans, op den eerften vanlierfst- maand , insgelyks, den Rennenbergfchen in handen viel (u). De Graaf van Hohenlo, rekening hebben- xxill.
de gemaakt, dat deeze fchans Rennenberg Slag op langer werk gegeven zou hebben, hadt zyn j*^^L01^ meeste voetvolk, hier en daar, in bezetting gelegd : een deel gezonden naar Lingen, daar de Drost Mulart neigde naar Spanje. Zelf toog hy naar Wedde, daar hy eenig volk liet, om 't Slot te befchieten: met het over- fchot, den weg neemende naar Slogteren , van meening, om Delfzyl te herwinnen Maar Rennenberg, ziende Hohenlo zyn volk dus fmaldeelen, fliegt de fchans aan den Op- flag , Haat op weg , met al zyne magt, en past, voor hem, te Slogteren te zyn. Hier vondt hy egter een deel der Hohenlofchen, |
|||||||||||
|
I
|
|||||||||||
|
, al vegtende, de wyk namen tot Heili-
|
|||||||||||
|
die.
|
|||||||||||
|
ger-
|
|||||||||||
|
ft) R. Fresinsa Memat. bh 265.
(»j Buk. XV. H<iek, H. 221 [>I5J. |
|||||||||||
|
Y
|
|||||||||||
|
342 VADÉRLANDSCHE XXVII. Boek,
FilipsIII gerlee en Winfchooten toe, daar Hohenlo lag
J58o> met de Duitfche Paarden (V). Doch Rennen- berg drong hier zo fterk op hem in, dathy genoodzaakt werdt, tot vuorby Wedde, op cle Bourtanger heide, te rag te trekken. Toen ftorten Rennenbergs Speerruicers op de agter- hoede der Staatfchen,brengen ze in wanorde, en doen 'er omtrent duizend fneuvelen. Al 't heir raakt op de vlagt. Zelfs de belegeraars van Lingen en Wedde, 't Geichut, geplant voor de laatstgenoemde Plaatfe , werdt buit gemaakt (w~). De ramp der Staaten zou eg- ter grooter geweest zyn, zo die van Holland geene goede fommen overgemaakt hadden, om de verflrooide Regementen wederom te ver- zamelen , en bezetting te leggen in Stave- ren , Hinloopen en andere Planden in dee- zen oord. Ook gelukte het den bezettelin- gen van Dokkum en Kollurn , eenig nieuw geworven volk van den Drost van Koeverden en dtn Schout van Hardenberg, in 't Kloos- ter te Groot - Aduward , te overvallen , en 'er omtrent driehonderd te dooden of te vangen (V). Rennen- Maar Rennenberg, 't veld nu ruim heb- be-g bende, rukte voor Koeverden, en hadt pas neemt eenen aanvang van 't beleg gemaakt, wan- dal erf' neer c^e Kaats •> die niet te houden was, by Olden- verdrag , aan hem overging, op den twin- zeei in. tigften van Herfstmaand (3;). Daarna, begaf hy
(v~) R» Fresinga Mcmor. hl. 276,
O) ßoR XV. B«fk. W. 221 [215]. (*) R. Fresinga Meinor. U. 277. Bof, XV. Boekt iU saa [217]. £y) R, Fresinga Mcmor. il, S73, |
|||||
|
J
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 343
hv zig naar Oldenzeel, daar weinig volk m Fwgl
Y In diar de bursery oneens was metdebe- _^ ia£nï Fel deedtVdeeze Stad beftormen, ~. t Soor 'er driehonderd man voor. Toen "Inende dat de Stad meer manfchap hadt tekteegen, dan men hem te vooren bengt SE bloot hy af te trekken: en was 'er nu bSgmede l de burgers hem te rug ne ïn en de Stad overleverden , tegen dank le? 'bezettelingen, die, met al 't^hunne^ n-ekkende, belooven moesten, den Staaten, n - ene drie maanden, te zullen dienen.(O. Van Oldenzeel, trok Rennenberg naar Zwol. X Doch zig te zwak vindende tot het beleg deezer Stad , begaf hy zig, van daar, met verfterking van volk, voor Deutichem, dat, L den zoniet des vóorleeden 3aars, door de Staatfehe bezettelingen van Deventer en Zu* IT tageiiomen wa*s (*). Doch hy vondt vl'vn veel teeenftands, en leedt zo merke. K?e fchS Sn de Doesburgfche bezette, ntn dat hy, ten vyfden dage, 't beleg op, ingen, üat ny, 3 hebbende , welk de sSfêhen' onbewaard gelaaten hadden ,
de ftaaLicu over't moer van Om, ZOndt S de Sen, door Koeverden, naar
Cmvvkfvoor welke Stad, de voortogt zvns L gers op den agttienden van Wyo. Sïïid! aankwam, 's Daags te vooren, a S n ze fden morgen, hadden die van de na, ïr Vereenigingnog, met veele moeite, nuds ^^ÄbWder ingezetenen, beze^ f O R. Fresinoa Memor. hl. 279,
f«) R. Fresïnga Memor. M. 159, % R Frmimga Memor. ttaS* |
||||
|
344 VADERLANDSCHE XXVII. Boer
FilipsIII ting weeten te krygen in de Stad (c), die
^8o- toen een ftl'en8' beleg van vier maanden door- ftondt, waarvan ons de uitkomst hierna te ver- haaien ïlaat. XXIV. De Koning van Spanje, den Walfchen Ge-
|
||||||||
|
JS-L weSten beloofd hebbende, dat hy hun eenen
togin Langvoogd van zynen bloede Hellen zou, van Par-hadt, al in den zomer deezesjaars, de Her- |
||||||||
|
ma, komt togin Margareet, Moeder des Prinfen van
her- Parma ■, uit Italië , ontbooden en herwaards TT i d- gezonc^en •> om> de zaaken van Ilegeeringe voogdes- waar te neemen, en haaren Zoon 't bewind fe. des Oorlogs in handen te laaten. Zy was, voor deezen , met eere gefeheiden van de Landvoogdye, en Filips dagt, dat zy de her- ten der Nederlanderen , door haar zagt be- leid , herwinnen zou. Op 't einde van Oogst- Onge- maand, kwam zy te Namen aan (d). Haar noegen Zoon kwam haar hier bezoeken: en toonde pa"i de"n naast' ^at baare komst hem niet aangenaam Parma' was* Hy fcheen zig met het opperbewind hier- over den kryg niet te können vergenoegen, over. Ook begreep Margareet ligtelyk, dat het haar kwalyk voegen zou, te twisten over 't gezag met haaren eenigen Zoon, terwyl hy de magt in handen hadt. Zy fchreef dan, in Herfstmaand, aan den Koning „ dat zy, hier „ gekomen , de Nederlandfche beroerten „ veel gevaarlyker inzag , dan men ze haar „ in Italië hadt afgemaaid, en niet te iïillen, „ dan door de wapenen : waarin dus demees- „ te klem des bewinds gelegen zouzyn. Dat » VS'
(c) Bor XV. Heek, bh 233 [218J enz,
{Uj Mbterkn X. Bolk, f. 171 verf. |
||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 345
„ zy haaren Zoon ongelyk veel bekwaamer FilipsIIï
„ hieldt dan zig zelve , om het te voeren, 158°. „ en den Koning hierom badt, haar van den -—-—*•- „ opgelegden last te willen ontheffen , en „ hem dien bevolen te laaten." Farneze fchreef ook aan den Kardinaal Granvelle; wien hy 't weet, dat de Hertogin herwaards was gekomen „ dat deeze verdeeling des „ bewinds aan veele ongemakken onderhe- „ vig was." De Koning bleef egter onver- zettelyk. Margareet onderwierp zig ; doch niet Alexander : die zelfs verzogt, dat men hem van 't bewind des Krves ontdaan wil- de; waartoe Filips niet kon verftaan. 't Ge- rügt van zyn vertrek hadt zig , ondertus- fchen, verfpreid, en eenig ongenoegen ver- oorzaakt onder de Spaanschgezinden, welk, by brieven aan den Koning , ten breedften uitgemeeten, door de Hertoginne, hem, ein- delyk , deedt veranderen van gedagten. Hy De 'Her- bevestigde Farneze dan in de Landvoogdye, togiu hy brieven van den negenentwintigften van ^e.ert ?na firif 1*19-*
Wintermaand des jaars 1581 , begeerende ren (ve_
egter, te gelyk, dat Margareet, onder ee- derom nen anderen naam, in de Nederlanden bly- «aar Ha- ven zou. Ook hieldt zy zig te Namen op,lie* tot in Herfstmaand des jaars 1583 , wanneer zy, met 'sKonings verlof, naar Italië terug keerde (e). De Prins van Parma hieldt zyn verblyf, x„v
in deezen jaare 1580, gemeenlyk, te Maas- Ban t's, x wicht., alwaar, in Lentemaand, uit 'sKo-genden nings naam, getekend, en in Zomermaand, ^rinfe ' " ranje,op
O") Straim Sec. II. Libr. III. p. 155 £p feqq,
Y 5
|
||||
|
34 6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FiLiFsllj afgekondigd werdt, een fcherpe Ban tegen
'580' den Prinfe van Oranje , dien de Spanjaards 's Ko- toch ' federt lanS ' voor het hoofd hunner
nings vyanden in de Nederlanden hielden , en in naam, af- wiens dood zy een einde van den oorlog dag- gekon- ten te vinden. „ Filips dan, eerst hebben- lg „ de opgehaald, hoe veele eeren , gunften „ en weldaadcn Keizer Karel, zyn Vader, „ en hy aan Willem van Nasfau , eenen „ vreemdeling in de Nederlanden, en hvm- „ nen Leenman en onderzaat , beweezen „ hadden; doet hem de vinnigfte verwytin- „ gen van ondankbaarheid , meineedigheid, „ fchynhèiligheid en andere fnoode ondeug- „ den. Hy befchryft hem, als den eenigen „ aanfteeker en opftooker van 't vuur der „ Nederlandfche beroerten, als een' beoor- „ looger van zynen Heere, een' omftooter „ aller Vredehandelingen , een' verbreeker „ van voorregten en bezwooren' Verbind- „ tenisfen, een' lasteraar, invoerer van ket- „ teryen , yerzaaker des Heiligen algemee- „ nen Geloofs, eerloozen Egtfchender, die, „ by 't leeven zyner Gemaalinne , eene ge- „ wyde Abtdis ter vrouwe genomen hadt, „ pest van't Christendom en vyand des men- „ fchelyken geflagts ; die zyne veiligheid, „ gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt, in „ een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk „ van een doorknaagd geweeten. Over al het „ welke, de Koning hem, als eenen fchelm 9$ en verraader, met alle zyne nog onaange- „ ilaagen' goederen , in den Ban doet, en „ ten roof geeft: verbiedende eik, hem ee- „ nige hulp tQ§ te brengen, pf ?elf§ aan? • „ fpraa^ |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE, 34?
(•«raak te verkenen, en elk, daarentegen,Fing«
" Kelende , hem af te fnyden en te ver- Ji_ " haten binnen den tyd van eene maand, " ofvebeurte van adel, eere, ®*™$* " ven ten behoeve van zulken, die er, bin- |
||||||||||
|
?5
55 55 |
«'«f buiten de Landen, meester van
Tonden woSen. Eindelyk by aldienmen |
|||||||||
|
S nt 't zy onderzaat of vreemdeling,
" vond" van zulk eenen edelen aart, en zo " leneeen tot 's Konings dienst en ter ge- " Sei welvaart, dat hy middel wist om -' Sin Prins, leevende of dood, over te le- " veren of hem zelf om 'r leeven tebren- "^n belooft hy, op zyn Komnglyk " woord zulk eenen of zyne erfgenaamen, ?' Am 't volbrengen des werfe, te " z Uen be oonen met %yientwintigduiZend 3' «ouden Kroonen, in Landeryen of in gelt " |e ter keuze van den uitvoer«, die daar- " enbov n , van nu af, van alle misdaad " welklhy mögt begaan hebben, hoe groot " ook zuiver verklaard, en, washy tniet, " edel'gemaakt wordt, met allen die hem " de hand zullen bieden, welken, daarenbo- " ,L beeunftied en bevorderd zullen wor- ;; S !Sky han^tePK«, en t " i^SÄ!f£ voor het uitkomen De w.
Indt en 'er den Staaten van liollana en van mU
Zeeland van verwittigd. Hy zondt« hu, g « daarna , Affchnften van, en zqu gaarm& Z eland zien hebben, dat zy dien, op hunnen naami, ^^ ndU Ban.
|
||||||||||
|
343 VADERLANDSCHE XXVII. Boes.
|
||||||
|
Fn.ipslil hadden beantwoord. Tegelyk, verzogt hy,
__*580, dat zyne Lyfwagt verfterkt en rigtig betaald Zy be- moëc worden. De Staaten , met reden be- fluiten dugt voor den invloed, dien de beloftens tot ver- by den Ban gedaan , op eenige kwalykge- m^erde" zinden hebben mögt, ten nadeele van den «erLyf- Prinfe , bellooten, gereedelyk, toe het laat- wagt. fte, vermeerderende 's Printen Lyfwagt, met honderdenvyftig paarden, mids de kosten ten laste der nader Vereeniging kwamen (g). Doch de Ban, als, in veele opzigten, den Prins in 't byzonder betreffende, moest, oordeelden ze , door zyne Doorlugtigheid zelve, worden beantwoord: konnende men, desQiiaangezien, de punten, die den Staat in 't gemeen roerden, ftuk voor ftuk, ftaatswy- Hy geeft ze, doen wederleggen (k). De Prins deedtdan» eeneVer- ^oor zynen Franfchen Hofprediker, Pieter de uit teren Villers, arbeiden aan eene verdediging, die 9 «Jen Ban. nog voor 't einde deezes jaars, met bewilli- ging der Staaten, in Holland, ter drukperfe werdt overgegeven, en in 't volgende jaar in 't licht kwam. Wy hebben, in 't voorig ge- deelte deezer Hiftorie , reeds van de voor- naamfte punten deezer Verdediging gebruik gemaakt : waarom wy het noodeloos agten, den inhoud derzelve, omftandiglyk, te her- Voor- haaien, 't Merg kwam hierop uit: „ De inhoud " ^r'ms behieldt hooge agting voor Keizer dier Ver- „ Karel ; doch de weldaaden , van deezen lediging.,, Vorst ontvangen , mogten niet opweegen „ de dienflen , door zyne voorouders, en „ door
(gï Refol. Holl. 13, 21 £)}? 1580. ih 267, 275.
{%) I.evon van Wülei^ dan l. UI. Deel, h'. 45^» |
||||||
|
^
|
||||||
|
XXVII. Bdek. HISTORIE. 349
|
|||||
|
„ door hem, den Huize van Oostenryk be- FiupsïO
„ weezen; en de zwaare kosten, met open 1580. 5, hof te houden, en in verfcheiden' gezant- "*——'" „ fchappen ., ter eere des Keizers, gemaakt. „ Aan Filips was hy niets verfchuldigd: „ want bewind, eer en titels, waaraan flegts ^ geweldige kosten vast, en welker voorreg- 5, ten, in hein, zo wrel als inEgmond, Hoor- „ ne en anderen, zo jammerlyk gefehonden 5, waren, liet hy zig voor geene weldaaden „ aanrekenen. Nogtans durfde Filips hem „ nu voor fchelm en verraader fchelden; die, 5, zeker ! in 't hoofd zelf van deezen Ban, „ met zulke weidfche titels niet pronken „ zou, waren die van Nasfau en Oranje niet „ eerlyk en kloek ten oorloge geweest, eer „ hy tér weereld kwam. En nooit zou, hoop- „ te hy, blyken, dat hy zynen geflagte on- 5, eer hadt aangedaan. Men lasterde zyn eer- „ lyk en wettig Huwelyk: en wie deedt dit? „ Filips, die met zyne eigen' Zusters Dogter, „ een bloedfchendig Huwelyk hadt aange- „ gaan: Filips, die zyne Gemaalin Izabelle „ vennoord hadt, om tot een ander Huwe- „ lyk te geraaken , en zynen eigen Zooil, „ om dat hy meêwaarig geweest was met de „Nederlanden: Filips, eindelyk, die, in „ overfpel met Donna Eufrafia geleefd heb- „ bende, haar naderhand den Prinfe van As- „ koii tot Gemaalinne hadt opgedrongen. „ Wyders , was 'sPrinfen egtfcheiding met „ de Dogter van Saxen gefchied, met be- „ williging haarer maagen. Zyne tegenwoor- 5, dige Gemaalin hadt nooit belofte van 't ss KJoosterkeven gedaan, of die ze gedaan 55 roogt
|
|||||
|
S50 VADERLANDSCHE XXVIL Boek,
|
|||||
|
Fn.ip;lTI „ mögt hebben verbondt haar niet, als zyn-
*5*>« „ de gefchied in haare kindscbheid. Men "m~m— J5 sioeiiide hem, wyders, eenen vreemdeling.
„ Verftondt men, daarby, dat hy buiten de 5, Nederlanden gebooren was ; de Koning „ was 'er ook dan een. Hy was in Duitsch- „ land, naauw vereenigd met de Nederian- „ den , ter weereld gekomen, en zyn huis „ hadt, van oude tyden af, aanzienïyke goe- „ deren, in Brabant, Luxemburg, Vlaande- „ ren en Holland, bezeten : zelfs waren zyne „ voorouders Graaven van Gelder geweest, „ toen uie des Konings flegts Graaven van „ Habsburg waren, en in Zwitferland woon- „ den. Ook werden, in Nederland, allebe- 5, zitters van Graaffchappen en Ileerlykhe- 3, den, de zyde deezer Landen houdende, „ voor inboorlingen gerekend. De oorfprong „ der Beroerten moest niet by hem gezogt „ worden; maar by den Spaanfchen Raad: „ wiens wreedheid hem , die 't gezuiverd „ Geloof, in zyne kindschheid, hadt inge- „ zoogen , tot medelyden met de Onroom- „ fchen, bewoogen hadt. En zo zyne mede- „ broeders van de Vliesorde en de Raaden „ van Staate 't ftuk met hem eens geweest „ waren, lyf en goed zou hy opgezet heb- „ ben, om Alva op den drempel des Lands „ te fluiten. Al te vooren, hadt hy ook te „ wege gebragt, dat de Staaten, op 't ver- „ trek der Spanjaarden, aanftonden : en 't „ Verzoekfchrift der Edelen was, niet te- „ gen zyn goedvinden, ingeleverd. Hierin „ fteïde hy zyne eer, om dat hy 't vorderlyk 5, hadt gehouden tot 's Lands welvaart. Aan j, den
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 351.
den naam van Ketter, dien men hem_enFfcwÄtt
" zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo mm, 1580^ " als Christus aan dien van Samaritaan. Tot - " het openlyk prediken hadt hy nimmer ge* " raaden, ook nooit in 't berooyen van Ker- " ken bewfflied. Nogtans hadt men hem, " na zyn vertrek naar Duitschland, in zynen 3' Zoon, in zyne goederen, in zyneeere, I' wreedelyk vervolgd, hem, hierdoor, ont- flaaeen van alle eeden en verbmdtemsfen, |
||||||||||||||
|
9?
|
||||||||||||||
|
" en genoodzaakt, tot het opvatten der wa-
penen; die hy, zeide men, tegen zynen Heer gedraagen hadt; maar , met gelyk of minder regt, hadden 'sKonings voor- „ zaaten Kaftïlie en Leon verworven. Ook was hv, zelf een voornaam Lid der Staa- " ten van Brabant, door de Landzaaten, " aaneezoet, om hen te befchermen. Den |
||||||||||||||
|
5?
„
5? |
Roomfchen Godsdienst zouden de Staaten
van Holland en Zeeland, in 't eerst, ge- doogd hebben; doch, gewaarfchuwd tegen de verraaderyen eeniger geestelyken en |
|||||||||||||
|
anderen , hadden zy dien moeten doen
ftaaken. Van vervolging om den Gods- , dienst hadt de Prins zig altoos af keerig getoond , weshalve hem 't mishandelen " en ombrengen der Geestelyken, ten on- " rePte, te last gelegd werdt. Over twette " of onwettig aanvaarden der wapenen, wil- " de hv gaarne het oordeel der algemeene Z Staaten afwagten. De Gendfche Bevredi- 9 ging hadt niet hy; maar Don Jan, en de ! Koning zelf gefchonden. De looze vrede handeling van den Heer van Seiles was, 'I niet door hem* maar door de algemeene 55 „ Staa- |
||||||||||||||
|
35* VADERLANDSCHE XXVII. Boer'
FiupsIII „ Staaten, wyslyk ontdekt. De Keuliche was
_ *58°- „ gerigt, om de Landen te bederven. Voorts, „ lei men hem geveinsdheid te last.- Maar „ 't was immers geene geveinsdheid, dathy „ hun, toen zy nog vrienden waren , ge- „ waarfchuwd hadt tegen de rampen , die „ hun nu overkwamen, 't Was ook geene „ geveinsdheid, dat hy hun nu, met open- „ baaren oorlog, te keer ging. Wat zy dari „ meer voor geveinsdheid in hem befpeur- „ den, wist hy niet. En genomen, dat hy „ in mistrouwen zyne veiligheid Helde; 5, moest men hem hierom met Kaïn en Judas „ vérgelyken ? Wat anders was 't niet op 5, God , wat anders niet op looze en -booze „ menfehen te vertrouwen, die, hoe zy be- „ Honden, in Grenada, aan de Mooren, efr „ hier, aan Egmond en Hoorne, beweezeïi „ hadden : en zelfs in deezeu Ban dcedert „ zien, hoe hun 't geweeten verhard ware, „ gelyk dat van Judas, hoe zy vertwyfeld „ waren, gelyk Kaïn, en van God verwoi- „ pen, gelyk Saul. Dat men voorts tegen „ hem inbragt, dat hy zig, door geene aan- „ biedingen van byzondere voordeelen, hadt „ willen laaten beweegen, om tot Bevredi- „ ging te beiluiten, itrekte tot zynen roem, „ niet tot zyne fchande : behalve, dat hem „ ook zulke breede aanbiedingen, als men „ voorgaf, nimmer gedaan waren, 't Slot „ van den Ban, waarby men hem water eü „ vuur verboodt, agtte hy niet, zullende „ hy leeven met zyne vrienden, Zo lang als „ het Gode behaagde, in wiens handen zy- „ ne dagen ftouden. En fchoon men, nooit |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 353
„ te vooren, openlyk geld op zyn lyf gefteld FiupsIII
„ hadt, gelyk nu; will hy wel, hoe dikwils »580« „ men daarvan heimelyk koop hadt ge- ~......."''"'
„ maakt: blykende, wyders, de fchaamte-
„ loosheid der Spanjaarden hierin >> dat zy
„ eenen eerloozen fchelm, die hem om 't
„ leeven bragt, beloofden te veradelen, was
„ hy 't niet. Even of een edelman, die will
„ wat adeldom inhadt, ooit zou willen ee-
„ ten met eenen boef, die iemant, om geld,
„ den ftrot hadt afgefteken. Hielden de Span-
„ jaards zulke luiden voor edel; zo gingen
5, zy, niet zonder reden, voor afkomelin-
5, gen van Maraanen of Jooden, en voor kin-
9, deren van hun, die 't leeven des Heilands,
„ om gereed geld, van Judas kogten. Nog
5, durfde men den fiel vergiffenis toezeg-
„ gen van allerlei misdaad, hoe fnood ook,
„ te vooren door hem begaan , toonende
„ daarmede, voor al de weereld, welke mid-
5, delen en luiden men oordeelde te behoe-
;, ven, om den befchermer der vryheid van
o, een verdrukt volk van kant te helpen. En
„ fchoon deeze Ban, ook van ter zyde * de
„ Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet
5, te ftooren. Iemant met woorden aan te
«, blaffen was het laatfte geweer van weerloo-
t, ze wyven. Zo zy flegts eendragtig bleeven,
,, en den Spanjaard de tanden toonden, haaft
« zouden zy hem zeil zien minderen, 't Was,
„ riep men, meest om zynen hals te doen.
ij, Doch kon zyn vertrek of zyne dood zelve
$, de rust in 't Land herftellen, welkom zou ze
„ hem wezen. Oordeelden dan de Staaten,
s, dat zyn weggaan hen helpen kon, gaarne
VII. Deel. Z „ wil-.
|
||||
|
354 VADERLANDSCHE XXVII. Boek-
FiupsIII „ wilde hy, op hun bevel, tot op 't einde der
^o. „ weereld,vertrekken. Zyn hoofd ook, waar- 1; "■■";^" i9 over geen Vorst of Oppermagt op aarde te
„ gebieden hadt dan zy alleen, ftelde hij in „ hunne handen. Doch dagten zy, dat zyne „ tamelyke ervaarenis, het overfchot zyner „ middelen, en zyn leeven hun nog van dienst „ moge können zyn; hy hoopte, door Gods „ genade, getrouwelyk te oiuieribunen en te „ handhaaven, 't gene zy tot welftand van de „ gemeene zaak en van den Godsdienst, be- „ fluiten zouden (*)•" Oordeel Deeze Verdediging werdt den Vereenigden cler_Ver- gt;iaten? den dertienden van Wintermaand, Staafeif te Delft, voorgelezen. Zy oordeelden „ dat. over den „ de Prins, by den Ban, ten onregte be- Ban. 5? klad was ; verklaarden, wyders, dat hy „ het algemeen Stedehouderfchap en de by ,j zondere Landvoogdyen , niet dan op 't: „ erniüg aanhouden der Staaten, aanvaard „ hadt, en verzogten hem daarin te willen „ volharden ; befluitende , eindelyk, eene „ bende paarden, tot 'sPrinfen beveiliging, „ te onderhouden (£)." De Prins zondt zy- ne Verdediging, in verieheiden' taaien over- gezet , aan de voornaamfte Hoven van 't Christenryk. Hy voegde 'er een' Brief by, onlangs, door de Spanjaards, verfpreid, als ware hy, door den Prins, aan Anjou gefchree- ven, en door hen onderfchept, vervattende „ eenige vermaaningen aan den Hertoge, 5, om hervvaards te komen, onder verzekc- „ ring,
CO Zie deeze Apolot;.SyBoR. Autli. Stukk. lltDeel, il. d^enZi
Qc) Bor Auth. Stukk. II. hU 65, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 355
„ ring, dat de voornaauifte Steden t'zynenFh-ipsIII
„ believen zouden ftaan, en dat hy 't, met "58°- „ den Godsdienst, naar willekeur, zou kon- - n i: „ nen fehikken (/)." Doch alles zo plomp verzierd, dat het elk in 't oog loopen moest, Evenwel meent men, dat de brief, door den Raadsheer Aiïbnville, was opgefteld, die, is dit zo, veelligt alleen beoogd heeft, 't yemeen, welk toch den grootften hoop maakt, te verbünden. Op 's Prinfen Verdediging, kwam nimmer antwoord, uit Spanje of van de Spaaniche zyde. Doch wat uitwerking de Ban hadt, ftaan wy, ter zyner plaatle te ontvouwen. De Hollandfche en Zeeuwfche Kooplieden XXVI.
vreesden, al terftond na 't uitkomen van den 0"te °P zelven, dat 'er belemmering van den handel ^ar op Spanje uit volgen zou. Men hadt, reeds Spanje in den aanvang deezes jaars, vernomen., dat en Por- de Koning beilag gelegd hadt, op alle deluSaL Hollandfche fchepen» Doch kort daarna, kreeg men berigt, dat Filips zig van dezeb ven bedienen wilde, tot den togt naar Por- tugal, welk Ryk hy dagt te bemagtigen, na 't affterven van Koning Henrik, die toen op \ uiterfte lag (jn). Nu vreesde men, op nieuws , voor bekommering onzer fchepen en goederen in Spanje. Doch het wederzyds koopbelang verhinderde dit. De oorlog met den Koning werdt aangezien, als bepaald binnen de Nederlanden. En onze Kooplui- den, fchrander boven inaate in het uitvinden van
f O Zie Hoopt XVII. Boek, bl. 743.
(w) Rcfol. Holl. 13 Oêlüb. J579. bh 239. Bor XIV, Boek.
R 181 [160]. z %
|
||||
|
356 VADERLANDSCHE XXVIL Boek,
|
|||||
|
FilipsIII van middelen, om op verbooden-1 Piaatfen te
l5%°- handelen, wisten hunne waaren, onder looze naamen, te vertieren in Spanje, daar 't wel vermoed en gemerkt, doch oogluikende ge» doogd werdt (»). De Vaart op Spanje en Portugal werdt, egter, den Nederlanderen, wat laater, verbooden, in gevolge van een befluit, ter Dagvaart van Delft genomen. Veele fchippers, voorgeevende naar Frank- ryk te willen , hadden 't, naar men federt vernam, gemunt op verbooden' havens. De Waterbaljuw van Zeeland, Robert Leeman, werdt ook gefchorst in zynen dienst, om 't uitgeeven van Paspoorten, tegen 't oogmerk der Staaten. Naderhand, zag men voor best in, alle Schepen te laaten vaaren, onder beëe- digden borgtogt en verband van verbeurd te zyn. wanneer zy verder westwaards zeilden dan Engeland, Schotland en de uiterfïe gren- zen van Frankryk. Doch van daar zou de laading met vreemde fchepen mogen ge- voerd worden naar Spanje en Portugal, en de Nederlandfchen zouden, ook daar, Spaan- fche en Portugeefche waaren inneemen, en herwaards brengen mogen, 't Befluit, door de Staaten der nader Vereeniging, in Gras- maand des volgenden jaars, te Amfterdam, hierop genomen, kwam over een met dit in- zigt (o). XXVII. Midlerwyl, werdt het Beleg van Steenwyk Stek""be voortgezet- De roagt des Graaven van Ren- legerd " nenberg voor deezc Plaats beftondt uit twaalf hon-
C«) Hooft XVI. Boek, il. 708.
re) Refol. Hotl. i8, Januar. 1581. il, 17. Bor XVI. £o^3
U. i<> [253]- |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 557
honderd Ruiters en agtentwintig Vendelen, FilipsIH
uitmaakende omtrent zesduizend knegten. In 1580. de Stad lagen omtrent zeshonderd man. De , ' " weerbaare burgers beliepen omtrent de helft Rennen, van dit getal. Doch geene vyftig onder de- berg. zelven, die men vertrouwen durfde (ƒ>). 't Be- wind der verweeringe namen de Hopluiden aan zig. Ouk lietenze "er den Burgemeester in raaden, alzo 'er geen Overfte in de Stad was. Voorts was de Plaats liegt verfterkt, en van weinig voorraad voorzien. De vyand hadt zig, 's daags na zyne aankomst, ver- fpreid rondsom de Stad, om de toegangen te Hoppen, niet zonder hierin gehinderd te wor- den, door de belegerden, die egter, al ras, tegen de meening van Hopman Kornput, aan die van de nader Vereeniging fchreeven, om ontzet Qq~). Op den vierentwintigften, verdreeven de
Rennenbergfchen, onder Arend van Geemen en Henrik Snaater, oude Hopluiden, twee Staatfche vendels uit de Kuinder, pionderden het Dorp en verlieten 't toen weder, 't Ven- del, welk men hier veroverde, werdt, aan een paardentfcaart, gefleept om de vesten van Steenwyk (f). De belegerden, hierdoor ge- tergd , vielen uit en verbrandden een' molen , waarop de vyand, zynen flag waarneemende, uit weerwraak, den brand ftak in de hameye der Geestpoorce, die, door Aart van Gro- ningen, eens brouwers zoon en foldaat van Kornput, onder een' hagel van musketko- gels, £(0 ft. Frzhnga Mernor. hl. 293.
iq) R.. Fkesinga Meinor. bl. 29S. O") R. Fas-SiNCA ï&iHur. bl. 331. Z3
|
||||
|
358 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FitipsIII gels, meermaalen af en aan gaande om wa-
■1580. ter te fcheppen, gelukkiglyk, gebluscht TT~'—werdt. Dien zelfden avond,' werdt een vyand- waearrd*igelyk foldaat, die, by de Waltpoort , onder fchoot.' een fchriklyk misbruiken van Gods naam, ftondt te fchelden op de Staaten en Hohen- lo, door een' kogel, op 't geluid afgefchoo- ten, juist in den gaapenden mond getroffen: 't welk bleek aan 't lyk, dat, terflond, in de Stad gefleept werdt (/). Rennenberg, daar- na, zelf in 't Leger gekomen, eischte de Stad op. Men antwoordde, dat men ze voor den Koning, onder 't belHer der Staaten en des Prinfen van Oranje , bewaarde : waarop de vyand terftond gereedfchap maakte, om haar te befchieten (f). De Ren- Ten deezen tyde, zondt Rennenberg ee- ?,Tbei?" nif? volk af om ettelyke Staatiche vendels,
ichen be- &, 1 n j
haaien tot keermge van het ftroopen der zynen, ge
eenige legd in de Zeveriwolden, van daar te verdry-
voordee- ven: 't welk hem gelukte. Ook namen de Staa°P de Rennenbergfchen , wat laater, Slooten in, fchên welk, nevens de Lemmer, door de Staat- fchen, verlaaten was. Voorts, wierpen zy zig in Staveren, daar zy 't Slot, maar ten deele geflegt, eer men de Stad behoorlyk gefterkt hadt, wederom opbouwden : en, Makkum befchanst hebbende, kwelden zy, dagelyks, de Landluiden, tot voor Iiarlin- gen, Franeker, Bolswaard en Sneek, met pionderen en brandfehatten. Op den zeven- tienden van Slagtmaand, overvielen en ver- floe-
(V) R< Fresinga Memor. hl, ,",02, 303,
Q) R. Fresinga Memor. il, 305. |
||||
|
XXVII, Boek, HISTORIE. 359
|
||||||||
|
floegen de Rennenbergfchen zes Staatfche FilipsHI
vendels, gelegerd te S. Jans Kamp by Vollen- '5 hove, en derwaards gezonden, om. de Steen- wykers, met voorfpel van ontzet, te troos- ten («). Des anderendaags , deedt Rennenberg Stéen-
Steenwyk befchieten met gloeijende kogels,wy^ een vond, waar van men zig, eerst vyi jaa- ^1,,.^^ ren te vooren, in 't beleg van Dantzig, hadt jende l«t- begonnen te bedienen (V). Straks daarna, zag gels, men de vlam opgaan, uit verfcheiden' Hui- Ceen' zen. Eenftyve oostenwind blies 'er onder,^„^ zo dat 'er wel zeventig wooningen verflon- befchoq- den werden. De Stad werdt toen andermaal ten. opgeëischt, en zou overgegeven geweest zyn, hadt Kornput het niet verhinderd: die, dien zelfden dag, het morren en famenrotten der Burgerye, met weergalooze ftoutmoedigheid, wist te beletten. Ook ftelde men, federt, zo goede orde op 't hlusfchen van den brand, dat dezelve, daarna , weinig fchade deedt. Maar belegerden en belegeraars begonden gebrek- te krygen aan geld en voorraad: 't welk, in en om de Stad, gemor veroorzaak- te. Rennenberg ftilde zyn volk, met de hoop op de aanftaande verovering van Steenwyk (V). Ook lokte hy, ten deezen tyde, die van R-ennen» Enkhuizen, om met hem in onderhandeling^^ te komen, tekenende zynen Brief uwen goe- aan \lQ den vriend, zo gy wilt (»). Doch men was in van Enk- 't huizee,
|
||||||||
|
Cu) R. Fresinga Memor. hl. 308, 309.
OO Zie Meteren X. Boek, f. 176. (V") R. Fresinga Memor. bl. 325 enz. 00 Zit Boa XV.Roek, bl. 225 [221]- ' |
||||||||
|
z4
|
||||||||
|
Söo VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FilipsIII 't Noorderkwartier,thans bezig, met het ver.
I5?9' vaardigen van 't ontzet van Steenwyk, waar- De Ver-toe ^e Staaten der nader Vereeniging, de eenigde Plaats houdende voor den fleutel van Fries- Swaten land , Vollenhove en Drente, na veel over- beherti- leggens, eindelyk, beflooten hadden. De Heer ontzet van Nyenoord" legerde zig te Winfum in 't van hert van Groningerland, en verdreef de Gro- Steen- ninger knegten uit Warfum en uit Appinga- wyk dam, ter welker laatfte plaatfe, zestig Ko- ningfchen gedood, vyftig gevangen genomen werden. Joan Norrits, nu, op eene wedde van twaalfhonderd ponden ter maand (>')? to£ Veldheer der Staaten gekooren, fioeg zig ne- der te Zwartiluis, jaagde den vyand uit Giet- hoorn, en toog federt naar Mcppelt, Zwart- fluis flegts met drie vendels bezet laatende, die, daarna, hevig aangevogten van de Reiir nenbergfchen, zig, met eenige verfterkiog van volk, hun door Norrits wederom toegc- fchikt, zo dapper weerden, dat 'er wel drie- honderd van de aanvallers verflaagen wer- den , en geweer van meer dan vyihonderd ? op den dyk gevonden, of uit het zwarte wa- ter gevischt. Norrits verzorgde , daarna t Steenwyk van eenig geld en buskruid, dat, gelukkiglyk, by nagt, binnen raakte. Ook beftookte hy Rennenberg, van agteren, op den eerften van Wintermaand, terwyl de bele- gerden eenen uitval deeden, niet zonder ver- lies van wederzyde (V). Aanflag Ten deezen tyde, kwam IVilkm van Moni- VanPar- foort, (y~>. Refo!. IJoir. 30 Nov. 1580. M. 23Ä.
UJ R. Fresinca Meniür. 'tl. 344, 350, 355, 357«
|
||||
|
;. !
|
|||||
|
XXVÏÏ. Boek. HISTORIE. 361
foort, Drost van Hattum,in 't Leger by Ren-Fitipslll
nenberg, met voorfchryven des Prinfen van '580. Parma, hem bekend maakende, dat hy zig ~"
nevens zynen Vader, Lodewyk, verbunden Hauum. hadt, om 't Slot te Hattum den Koning te leveren. Antoni van Grisperre en Gerrit van Raatingen, geweezen' Raaden 's Hofs van U- trecht, en nu te Emmerik woonagtig, had- den deezen koop gemaakt, en, buiten beves- tiging van den Zoon in zyn Ampt, niets dan vergiffenis en onderhoud voor hun en de hun- nen, zozy, om dit bedryf, hunne goederen verlooren, toegezeid. De Graaf fchikte dan omtrent veertig man van 't Slot te Blyenbeek naar Hattum, daar zy, door Lodewyk, by nagt, van buiten, op 't Slot gelaaten wer- den , en vyftien Staatfche knegten, die, dron- ken gemaakt, lagen te ronken , ligtelyk, ora- bragten. Toen vallen zy in de Stad, en ver- zekeren zig van de Hopluiden. Maar de bur- gers, door den tyd, befpeurende, van welk een handvol volks zy overvallen waren, en eenige hulp gekreegen hebbende van Zwolle, dreeven hunne befpringers wel baast wederom naar 't Slot toe : welk, met hulp van vyf ven- dels, uit vyf der naaste Steden, Arnhem,De venter. Kampen, Harderwyk en Elburg, be- legerd en befchooten werdt, en haast, by ver- drag, overging. De Drost en zyn Vader wer- den naar Arnhem gebragt, en aldaar, als ver- raaders, verweezen, onthoofd en gevierden deeld (jf). Uit
Ca) Bor XV. Boek, hl. £29 [227].
25 |
|||||
|
352 VADERLANDS CHE XXVII. Boek.
|
||||||||||||||||
|
FiLiPsIIl Uit Noordholland, kwam Sonoi, met ee-
*5gl» nige Schepen vol volk en voorraad, over- |
||||||||||||||||
|
Vervolg
van Steen- wyks beleg.
|
fteeken naar Blokzyl, alwaar hy zig, op den
tweeden van Louwmaand, nederlloeg (/;), Ook legerde Norrits, Meppelt verlaatende, zig wederom te Giethoorn , daar hem rie |
|||||||||||||||
|
Steenwykers kwamen noopen, tot het wan-
gen van 't ontzet. Rennenberg, ondcrtus- fchen, zogt zig van de hlyde maaredes naa- kenden ontzets te bedienen, om de beleger- den te verfchalken. Hy neemt eene dikke mist waar, en trekt, den Hollandichen en Engelfehen tromilag nabootiènde, regt aan op de Stad. De belegerden, waanende, dat het ontzet aankwam, waren reeds uitgeval- len, en zy en de Stad zouden verrast geweest zyn, hadt het fchielyk verdwynen der mist, hun den vyaud niet klaarlyk ontdekt; waar- op zy den hertred namen. De Graaf deedt toen de Stad wederom opeifchen, door ee- nen Trompetter; doch kreeg het voorige ant- t Ontzet woord (c). Norrits, eindelyk, door \ iterk
|
||||||||||||||||
|
onder
Norrits, ten dec- |
||||||||||||||||
|
aanhouden der Steenwykeren bewoogen , o-
verviel, met omtrent tweeduizend man, een |
||||||||||||||||
|
goed deel Rennenbergfche Ruiteren, die te
flaageu. Steenwykerwolde lagen , des nagts na den
zeventienden van Louwmaand. De beleger- den deeden, ten zelfden tyde, eenen uitval. Fel werdt 'er, in deeze gelegenheid, van we- derzydc gevogten: ook met merkelyk verlies van beide de partyen. De uitvallers weeken, eindelyk, wederom naarde Stad, enkreegen de
|
||||||||||||||||
|
(V) R. Fresinga Memor. bh 371.
(Cj 11. Fresinga Memor, II. 36; |
||||||||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 363
de Poort met moeite digt. Norrits nam deFaipsIII
wyk naar eenen kamp vol boomen, daar hem 'S81« Rennenberg vervolgde, met eenige veldfluk- * jes befchoot, beftormde, en, den gantfcben
dag door, beflooten hieldt. De Staatfche Veidoverfte vondt zig hier in grooten kom- mer , zonder leeftogt, zonder Ruitery, en zonder te weeten, wat weg hy houden moest, om by zyn Leger te komen. De weg naar de Stad ftondt hem wel open; doch hy dagt „ dat men daar zo groot een gebrek aan mond behoeften hadt, dat hy 'er geene meer eeters binnen brengen durfde. Ondeitusichen, ver- liepen verfchejden' zyner knegten. Eindelyk, trof hy eenen Steenwyker aan, die hem naar Blokzyl geleidde (/). Hier, zyne benden wederom verzameld legm
hebbende, floeg hy zig in S. Jans Kamp ne-zig te der,daar hy van Rennenberg belegerd werdt, Steeu- die egter, de aankomst van versch Staatsch wy!!f" volk te Blokzyl vernomen hebbende, weder- w "' om aftrok, met agterlaating van al zynen lyfr togt. Daarna, bevroedende, wat hem van de Staatfchen befchooren was, deedt hy zyn verfpreid Leger intrekken, en Steenwyker-* wolde verlaaten, daar Norries zig, eerlang, nederfloeg. Van daar , eenige Ruiters ter fluik hebbende uitgezonden, verrastten dee zen, des nagts- na..den negenden van Sprok- kelmaand, eenige Rennenbergfchen, te Die- veren , een Dorp in Drente, en bekwamen 'er honderdzesentwintig Paarden tot buit. Wat
|
|||||
|
(_d) R. Frksin-ga Mcmor, U. 395 enz.
|
|||||
|
3^4 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||
|
FiLipsIIl Wat vroeger, hadt Sonoi het Slot te Vol»
1581. lenhove ingenomen. Maar Norrits bleef niet ~ ™ onbeftookt te Steenwykerwolde , daar hevi- neemt Se fchermutfelingen vielen, tusfchen de be- Voiien- legeraars en ontzetters, die eikanderen, ook, bovein. uit grof gefchut, vinnig befchooten, terwyl men, van wederzyde, veel koude en onge- mak en gebrek aan mondbehoeften verduuren moest. Op den zeventienden van Sprokkel- maand , begon 't een weinig te dooijen: en Norrits Norrits ving aan nader naar de Stad toe te nadert^ fchanfen, zonder zig de poogingen des zigt de vyands, die hem dit beletten wilde, te be Stad een kreunen. Eenige mondbehoeften en buskruid en ander- bekomen hebbende, zondt hy 'er een deel van maal* naar de Stad, welke hy nu zo digt genaderd was, dat men, ligtelyk, door middel van loo- deu kogels, daar brieven ingeflooten waren> en die men over en weder fchoot, famen- 't Beleg fpraak onderhieldt. Rennenberg den toevoer ^an zoekende te ftremmen, vielen 'er dagelyks ■wyiT" vreesfelyke fchutgevaarten, in welken hy nu worde te kort begon te fchieten 5 wordende hy op den op je- twee-entwingften van Sprokkelmaand ge- broken, noodzaakt te deinzen: waarna de Stad we- derom door Norrits gefpysd werdt. Rennen- berg, eindelyk de hoop opgeevende om de Stad te bemagtigen, zondt, den volgenden nagt, het gefchut vooraf, en brak toen op, met het gantfche Leger, in ftilte en goede orde. Met den dag, vernam men geen' vyanci meer voor de Stad, die terftond rykelyk van voorraad voorzien werdt. Het mistig weder verhinderde het vervolgen der Rennenberg- fcheo j
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 365
|
|||||
|
fchen, waarnaar veelen 't hert jookte (e). FiupsIIï
Kort hierna, werden de Kuinder, de Lemmer '5Sl- en Slooten wederom ingenomen van het volk s éren" van Norrits. Makkum was den Rennenberg- en ancie. fchen reeds te vooren ontweldigd. Staveren, re Pkat- nu de eenigfte Friefche Plaats aan den zeekant, fen ge- die nog voor den Graave hieldt, werdt, des wonnen* nagts voor den eerften van Lentemaand, be- magtigd door Sonoi, die terftond het beleg floeg voor 't Slot, welk egter, niet voor den tienden van Bloeimaand, by verdrag, aan hem opgegeven werdt (ƒ). Terwyl dit in en om Friesland voorviel, XXViïl.
begaf zig de Prins van Oranje derwaards, op De p"ns 't aanhouden der Staaten deezes Landfchaps ™"je De Aartshertog Matthias hadt hem, na Ren- WOrdt nenbergs afval, in Zomermaand jongstlee- Stadtiou- den , aangefteld tot Stadhouder van Fries pï van land, en hy hadt, terftond daarna, Bemard larn(j*~ van Merode, Heer van Ruinen , genoemd, om zyne plaats te bekleeden (g). Nu riep hem de toeftand der Friefche zaaken in per- foon derwaards. De Graaf yan Hohenlo ver- Hy reise zelde hem, en verdedigde zyne eer, in 'sder- Prinfen byzyn, tegen de Staaten, die hem,waards* meende hy , te na gefproken hadden , ter gelegenheid der nederlaage op de Bourtan- ge. De Staaten ontkenden dit egter, en be- weerden , dat het hun niet toeftondt, voor ftraatklap te verantwoorden. De Prins ef- fende dit gefchil en verfcheiden' anderen van merkelyk gewigt, het Landbeftier betreffen- de, CO R. Freswga Metnor. hl. 413-453.
(f) R. Fresino/v Meinor. hl. 458, 46a. (f) Boa XV. Boek, hl, »7 [M°'b |
|||||
|
3 66 VABSRLANDSCHE XXVII. Boek.
FilipsIII de. Hy keerde, niet voor Grasmaand, terug
'58i. naar Holland (h).
De Ren- ^e Rennenbergfchen , midlerwyl, genes- nenberg- teld in Groot - Aduard , ondernamen eene fclien fchans te leggen op 't Reediep , waardoor winnen^ (je Heer van Nyenoord, te Winfum, zynen den'01"1' toevoer uit zee kreeg. Doch Nyenoord ver- fchanfen dreef hen van daar, en tastte hen, naderhand, ïndeOm-te Groot-Aduard aan, daar hy, egter, met melan- verijes te rus a;edreeven werdt, Hy week toen naar Kollum, Dokkum, en Aduwarder- zyl. De fchans ter laatstgemelde plaatfe, in Zomermaand, bemagtigd zynde door den vyand, week Nyenoord verder naar Winfum, Doch Rennenberg zondt jan Baptist Tasfis, Luitenant van Billy, af op deeze fchanfe, die hem, nevens de fchans te Wurllmi, eerlang, in handen viel, waardoor Rennenberg van al- le de Ommelanden, tot Dokkum toe, mees- ter werdt (O- Neêriaag De Gemagtigden der nader Vereeniging derReu-fchikten, om dit verloop te herftellen, in °e"be,]S* Hooimaand, Norrits, Sonoi en anderen naar Grouin-Y Rinsmergeest, daar zy, vereenigd met Nyen- gen. oord en andere Friezen , een tamelyk heir uitmaakten , en zesduizend Rennenberg- fchen uit Kollum deeden deinzen naar Gryps- kerk. Norrits , daarna , Monnikerzyl heb- bende ingenoomen , noodzaakte den vyand ook van Grypskerk op te breeken. De Staat- fchen vervolgden hem , Sonoi vooruit, die hem ophieldt, tot op de aankomst der ove- CÄ) Ror XVI. Bsek. bh iR [252]*
CO &• Fmsinoa Msmur* VU 464.- |
||||
|
HISTORIE. 367
|
||||||||||
|
XXVII. Boek.
|
||||||||||
|
xigen. Toen keerden de Rtnnenbergfchen den FiupsIII
rug, wykende tot onder Groningen, metag- I58l>
terlaating van vier ftukken gefchuts, verfchei- ~ den' vendels, zevenhonderd dooden en veele gevangenen. Deeze neêrlaag viel voor, op den negentienden van Hooimaand (&). Ten zelfden dage, ontving de Graaf van De Gaaf
Rennenberg, die, federt bet mislukt beleg vanRen- van Steenwyk , hadt gaan kwynen , en on- ^^s langs in eene hevige ziekte geitort was, de laatfte Kerkgeregten te Groningen , alwaar hy , op den drie-entwintigften , overleedt. Sommigen tekenen aan, dathy, inzynuiter- fte, zeer over Groningen en over 't breeken zyner trouwe geklaagd heeft (/). Doch men mag twyfelen, of hem de kvvaade uitflag niet meer dan de fhèodheid zyns bedryfs geimert hebbe. Ook wordt gemeld, dat hy zyne Zus- ter, Kornelia, die hem verleid hadt, in de laatfte dagen zyns leevens, niet heeft willen zien noch ipreeken: 't welk, by zyne par- tyen, opgenomen voor blyken van berouw, nevens verfcheiden' andere zyne goede hoe- danigheden, te wege gebragt heeft, dat hy, na zynen dood , by vrienden en vyanden, meer beklaagd dan befchuldigd geworden is (tii). De Ampten, door hem, in deezen oord XXIX.
bekleed, droeg Parma Frangois Verdugo op, Fran?ois een' Spanjaard , die , weleer ftalknegt ge- ^^° wees; zynde van den Graave van Mansfeld, zyne naderhand met deszelfs natuurlyke Dogter Ampten, |
||||||||||
|
ge-
|
||||||||||
|
(/O R. FresiKoa Memor. il. 467.
COR« Fresinga Memor. il. 4.69. O'Ó I-a XVI, Buk, bl. 35 [276]. |
||||||||||
|
368 VADERLANDS CHE XX VIL Boek.
FiLipslU getrouwd, en door befcheidenheid eri krygs-
*581, kunde, vermaard geworden was. Zyne ver- heffing fmertte niemant meer dan Maarten Schenk , die ftaat gemaakt hadt, Rennen- berg te zullen opvolgen, en nu zien moest, dat een vreemdeling van geringe afkomst hem werdt voorgetrokken. Verdugo kwam met tien vendelen Waaien in Friesland (»). Wy zullen wel haast zien , wat hy 'er uit- voerde. XXX. De Staaten van Holland maakten, dit jaar, Haarlem hun werk van het vernietigen der Voldoe- doet af- njrjgen ? aan fommige Steden toegezeid, met de vol naame aan Haarlem en Amfterdam. Hoedee- doening, ze Voldoeningen, hier en daar, gefchonden waren, hebben wy te vooren gemeld. Men oordeelde het dan betaamlyker, dat zy ver- nietigd werden , dan dat het langer fcheen, dac men 'er zig niet aan begeerde te houden. En na 't veranderen der Regeeringe in de gemelde Steden, was hiertoe meer kans dan te vooren. De Onroomfchen zaten nu, in dezelven, op 't kusfen, en de gedagten, dat men den Roomfchen geene openbaare Gods- dienstoefening behoorde toe te ftaan, zelfs niet op Plaatfen, daar zy 't uitdrukkelyk be- dongen hadden , drongen langs hoe meer door, in Holland en Zeeland. Die van Haar- lem deeden allereerst afftand van de Voldoe- ning, in Grasmaand deezes jaars, waartegen hun, door de Staaten van Holland, verfchei- den' geestelyke goederen werden toegevoegd, tot
fnj Hor XVI. Boek, bl 35 [27CI. Strada Dec. II. Lihf.
iv. fl. igö.
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 36p
|
|||||
|
tot vergoeding der kosten;, in 't beleg en na Fiupsllï
de verovering der Stad gedraagen (0). Kort *58i- hierna, dceden eenige aanzienlyke Roomsch- De gezinden, geene kennis van dit verding heb- Romsch- bende, door den Notaris Dirk Volkertszoon gezinden Koörnhert, een fmeekfchrift aan den Printe verzoe- van Oranje ontwerpen, behelzende een ver- 0gfe^n| zoek, om, in gevolge der Voldoening, ge- Van handhaafd te mogen worden, in de oefening Gods- van hunnen Godsdienst, die men, in de om- dienst; leggende Plaatfen, fcherpelyk begon te ver- y^tvm" bieden, en welke zy, tot hiertoe, vryelyk niets. in de Kloosters genooten. Men leverde den Prinfe dit fmeekfchrift te Amfterdam; doch hy wees de verzoekers aan de Staaten van Holland, die daar, dat pas, vergaderd waren. In 't fmeekfchrift , Honden eenige fchorre bewoordingen, waaraan de Staaten zig zeer ftieten. Men fchreef, by voorbeeld, het in- neemen der groote Kerke, door de Hervorm- den, toe aan het onbedagt beleid van eenen Ge- magtigde der Staaten ; het wegneemen der beelden noemde men eene daad, zo fchands- lyk als ongeßrafi. Het verbieden van den Roomfchen Godsdienst heette het weder in- voeren van 's Keizers fcherpe Plakaaten. De Predikanten , die dit dreeven, werden be- fchreeven , als fiookebranden van onrust enz. De Staaten hielden zig zeer gehoond, door dier- gelyke uitdrukkingen , te meer na dat de. Wethouderfehap nu afiiand gedaan liadt van de Voldoening,het eenige genoegzaam, waar- op (o) Rcfbi. Tic/11. a8 AbTil, tt Jbiv t5Sl. hl. i3o, 33X. IJüR
XVI. Boek, hl. 2,0 [256J. VIL Dü,el. Aa "'■•,
|
|||||
|
37o VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FitipïïH op de verzoekers bouwden. Ook befpeurden
ï58i- deezen, dat men zulk inleveren van verzoek- fchriften by gefpan hieldt te fmaaken naar muitzugt: waarom zy, 't hoofd in den fchoot leggende, verfchooning verzogten van 't ge- ne zy gedaan hadden, en zelven de pen haal- den door hunne naamen. Doch Koornhert, fchoon hy verklaarde, het grootfte deel der Roomfche leeringen voor valsch, hunne meeste Leeraars voor verflindende wolven te houden, en 't fmeekfchrift, alleen als No- taris , op 't verzoek van antieren, te hebben ontworpen, om dat hy begreep, dat elk zy- nen Godsdienst vry hebben moest:; weidt nogtans veroordeeld, om zyn ontwerp te fcheuren, in 't byzyn van de gem?gtigden der Staaten; gelyk hy deedt (j5). De open- baare oefening van den Roomfci-.eri Godsdienst werdt, hierna, te Haarlem, zo wel als elders, verbooden. Amtter- Men handelde, in deezen tyd, ook met Am- dam fterdam. Sedert het treffen der Voldoening, ftaat'ins* waren, in deeze Stad, verfcheiden' gefchil- vaif dt ^en gereczen GO? om welke te beflisïen, de Voldoe- Prins en de Staaten zig veele moeite gaven: ning. doch welken niet waren weg te neemen, dan door het afftaan van de Voldoening, 't welk dikwils door zyne Doorlugtigheid voor- geflaagen was. De Staaten beyverden 't fluk ook zeer, begeerende, dat de Stad zig den gewoonlyken Regte of den Raaden van Holland, als goeden mannen, onderwierp. Doch
O) Refo!. Holl. 22, 26 May, 1, is, 13 jfuny, 3, 21 .7«-
ly 1581. U. £03, 2i6, 236, 271, 276, spö, 371. 13or XVI. jtioek, U. 19 [254]. enz. üö MqU Heu.« 15,17 -A'sv. bUtc, 1580. u, 24-b 245,253»
|
|||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 371
Doch de Stad neigde meer tot eene minzaa- FojmIII
me onderhandeling , waartoe, eindelyk be- 1581. flooten werdt (r). 't Liep egter tot in 't laatst ———". van dit jaar aan, eer men 't eens werdt (s). Op den twintigften van Wintermaand, werdt een nieuw Verdrag geflooten, welk de Prins , naderhand , bekragtigde (7) , behelzende , „ dat de Staaten en de Stad, wederzyds, af- „ ftonden van de Voldoening: dat de Stad „ zou bezet blyven, met twee vendels, ie- „ der van tweehonderd koppen, onder be- „ vel van twee burgers, die, uit Stads-, of, „ zo die niet toereikten, uit 's Lands mid- „ delen betaald zouden worden. Dat deezc „ bezetting , naar 't gelieven zyner Door- „ lugtigheid, by nood, of by andere gelegen- „ heid, buiten nood, zou mogen vermeer- „ derd of verminderd worden, mids der Stad , „ in 't eerfte geval, Serviele-geld wierdt toe- „ gelegd, gelyk den anderen Steden van „ Holland. Dat de Stad, tot het vinden van „ de kosten haarer verilerking, eenen omme- „ flag zou mogen doen over Amilelland. „ Voorts begaf zy zig in de gemeenfehap „ der oude ichulden, in den tegenwoordi- „ gen oorlog door Holland gemaakt; doch „ met eenige bepaalingen. De Stad zou de „ geestelyke gebouwen mogen aanvaarden; „ doch de andere geestelyke goederen, ren- „ ten en Landen zouden, tot aflosfing van 's „ Lands fchulden, moeten worden verkogt. „De
CO Refol. Holl. 13 Off. 8, io, 11, Aev. 1581. U. 543,
'S63, 569» 57' > 572» 579' Cs) Bor XVI. liiieky W.45 [291].
CÓ Refol. Holl. 20, si Vee. 1581. M, CiZ) ^43'
Aa z
|
||||
|
3?a VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||
|
FjupsIH „ De kerken - goederen zouden, tot onder-
*58r' „ houd der Kerken en Predikanten, aan de * '""""■"' ?J Stad blyven. De Staaten zouden, de Graaf- „ lyke goederen , met den eerften, aan de 5, meestbiedenden verkonpen, op dat de „ Stad haar agterwezen, ten laste dier „ goederen, zou können inkrygen. De Stad „ zou vry zyn van het opbrengen van drie- „ honderd ponden 's jaars , wegens het „ fchoutampt, welk zy behouden zou tot „ op het aflosfen der twintigduizend ponden, „ daarop verftrekt, of tot op eenige nadere „ overeenkomst, te maal;en met de Staaren. „ 't Punt der Paalkiste, tusfehen de Stad en „ Enkhuizen voor't Hof bepleit wordende, „ zou in zyn geheel blyven. Der Stede Pri- „ vilegien en Voorregten zouden haare kragt „ behouden, uitgenomen zulken , die van „ den Hertoge van Alva, of deszelfs nazaa- „ ten, rot op de Gendfche Bevrediging ,■ „ waren verworven, van welken alleen ftand s» grypen zou 't verlof om geld op renten te „ mogen ligten («)." Met het vernietigen der Voldoening, werdt de openbaare oefe- ning van den Roomfchen Godsdienst, ook Eerfte te Amfterdam afgefchaft. Ten zelfden dage * Plakaat kwam een Plakaat in 't licht, op den naam tegen de van ^en prinfe ^ als hebbende nu de hooge gXen Overheid in Holland, waarby het drukken in Hol en verfpreiden van oproerige en ergerlyke land. fchriften, het fchoolhouden zonder verlof» het houden van bedekte famenkomften, het draagen van geestelykc gewaaden, en boven- al («) Zie Handv. v*n Amfl. il. l\S.
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 373
al het oefenen van den Roorafchen Gods- Fit»? in
dienst verbooden werdt (V). Doch 't was *58r. niet vreemd, nat dit gefchiedde in Holland, 57""""""" alwaar de Roorafchen in 't gemeen voor Room. Spaanschgezinden gehouden werden; het op- fche Toer, verwekt, cc Brusfel, door eenen Domi- Gods-^ nikaaner Monnik, dien de Regeering, om J™rst zyn ftout prediken , gaarne, in ftilheid loo- teBruffel zen wilde, hadt te we ge gebragt, dat, zelrt en te daar ter Stede, de oefening van den Room- Amwer» fchen Godsdienst, in Bloeimaand, gefchorst pen' was (w). Van gelyken, gefchiedde zulks te Antwerpen, in Zomermaand, na dat de Room- fchcn, uit vreeze voor eene nieuwe plonde- ring, reeds te vooren, hunne altaaren, in de groote Kerke , met verlof der Regeeringe ? hadden afgebroken (x~)f In de laatfte Kerkclyke Vergadering te XXXL
Dordrecht, hadden de Hervormden befloo- Sinode ten , om de drie jaaren, eene diergelyke c.e .^ld" te houden. Dit beiluit werdt nu in 't werk gefield. De Kerken van Antwerpen en Delft befchreeven de anderen, te Middelburg: en gaven 'er den Staaten der Vereenigde Gewes- ten kennis van, te Amfterdam, hun te gelyk verzoekende, dat zy eenigen wilden magtigen. om deeze Sinode by te woonen. De Staaten, de Predikanten voor deeze aandiening bedankt hebbende, verklaarden hun, dat zy, voor te- genwoordig, geene Gemagtigden te wagten hadden. De Sinode werdt, in Bloeimaand en
O") Ror XVT. Boek. il. 47 [203L
(w ) Boa XVI. Boek, ld. 22 [258]. (*) Metéren X. Boek,f. 180. verf. Bon XV!. Bo±, H.
35 [275]. |
|||||
|
Aa 3
|
|||||
|
3T4 VADERLANDSCHE XXVIÏ.BoEiü
|
|||||
|
Ftttpslll en Zomermaand, gehouden. Men beraamde
»S8r. hier eene nieuwe Kerkenordening, by welke t.._-.,,■: ^ej, Qygjjjejd dg toeftcmming der verkiezin- ge van Predikanten gelaaten werdt, zonder dat men geraaden vondt, haar, in 't aanftel* len van Ouderlingen of Diakenen, te kennen. Voorts, werden hier de Kerken van elk Land onder Klasfen, de Klasfen onder byzondere Kool- Sinodeu verdeeld. De zaak van Kaspar Kool- haaf haas kwam ook op het tapyt. Men onderzogt ^zet'en zyne Schriften, en vcrklaardeze ergerlyk en geban- onregtzinnig. Nogtans, werdt hem vergiffe- nen, nis en aanhouding in den dienst beloofd, zo hy fchuld bekennen wilde; waartoe hy niet verftaan kon. 't Stuk kwam toen wederom voor de Staaten, die 't hem zeer kwafyk na- men, dat hy zig als een Leeraar der Her- vormde Kerke gedraagcn hadt, terwyl hy beleedt, met die Kerke te verfchillen in de Leere. Zy weezen hem tot de Kerkelyke ftraffe: en hy werdt, in 't volgende jaar,door de Iiollandfche Sinode, te Haarlem verga- derd, van zynen dienst afgezet en uit de ge- meente gebannen. De Wethouderfchap van Leiden liet hem, nogtans, zyne wedde be- houden, tot dat hy, een ander middel van beftaan gevonden hebbende, haar van deezen last ontfloeg (y). Kerkeiy- '£ Gefchil. over 't Regt der Overheid in 't ke twist Kerkelyke, welk Koolhaas met zyne mede- te u- broeders overhoop geholpen hadt, verdeel- trecht. jje qqJj ten (jeezen tyde t}e Hervormden te U-
(y~) Refo). Hoil. 29 A'ev. 3 Tiec. 1581. hl. 595, 6*9, 6ll:
^pR JfVI. Boek, H, s+5 [ad] en*. |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE, 375
Utrecht. Die van S. Jakobs Kerke, voor FilipsHI
welken Meester Hubrecht Duif huis, eertyds, 1581« Pastoor aldaar, plag te prediken (z), wer- ■—-—— den by de andere Hervormden, gemeenlyk die van de Confißorie of Kerkenraad genoemd, aangezien als ichreevenze der Overheid te veel gezags toe in 't Kerkelyke. En 't was waar, dat zy begreepen, dat men, onder eene Christen Overheid, geenen Kerkenraad noodig hadt. Ook lieten zy elk ten Avond- maal toe, op eigen proeve : eene rekkelyk- heid, die den anderen, gewoon aan Kalvyns ftrenger Kerkentugt, veel te ruim fcheen. Doch de Overheid mögt die van S. Jakobs Ker- ke wel zetten. Ook hadden hunne Leeraars, die men Predikanten van V oude en nieuwe Tefla~ ment noemde, om dat zy niemant aan andere Geloofsbelydenisfen bonden, ten deezen ty- de, zo veel toeloops, dat men hun nog eene Kerk , die van S. Maria , naamlyk , inrui- men moest (V). De verdeeldheid tusfchen hen en die van den Kenkenraad heeft naderhand zwaare gevolgen gehad in Utrecht; waarom het te noodiger was, dat wy 'er hier, met een woord, van gewaagden. Voorts werden, ten deezen tyde, de geestelyke gebouwen, buiten Utrecht, doch te na aan de Stad ftaande, op verzoek der Burger-hopluiden, vrees voor- wendende , dat 'er de vyand welligt in zou können komen nestelen, met verlof van's Prin- fen gemagtigden, afgebroken (&). De
fa) P.OR XIV. Boek, II. 185 [166].
faj Kor XVI. Boek, U. 39 (a8a|. C&) BOR XVI. Boek, hl, 38 [280]. Aa 4
|
||||
|
$?6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
|
||||||||||
|
De zaaken der algemeene Staaten ftonden,
federt het hervatten van den handel met den Hertoge van Anjou, zo wankel, dat 'er, van hunne zyde, dit jaar, niets nadruklyks onder- nomen werdt. In 't voorjaar, bragten ze een klein Leger te velde, onder den Heere van Villers, die zig, omtrent Yperen en Dermui- de, nederfloeg: en fomtyds van de Ruiters des Prinfen van Parma, die zig, met een deel zyns Legers, te Hauterive verfchanst hadt, fomtyds van de Malkontenten beftookt werdt. Waartegen de Prins van Espinoi, met de bezettelingen van Doornik, 't platte Land van Henegouwen afliep. Doch gebrek van betaaling hield de Staatfche bezetting, te Vil- voorden , te Willebroek en elders, aan 't mui- ten, zo zeer, dat zy, vooral, te Willebroek, niet dan door geweld, te ftillen was. De eenige troost der Staaten in deeze ongelegen- heid was, dat het niet beter gefteld was by den vyand, daar 't Krygsvolk even weinig' ontving: hoewel 't, met kennis van Parma, der veroverde Steden zwaare leeningen af- perfte, en zig daardoor hielp aan een gedeel- te zyner agterftalïen, zonder zig aan 't ver- loop van neering en inwooneren te kreu- nen (ƒ)• Doch terwyl men, in 't open veld, dit
jaar, weinig ondernam , loerde de vyand, looslyk, op eenige voornaame Steden, poo- gende zig' van dezelven meester te maaken •> door list of verraad. De toeleg op Vlisfingen mis-
|
||||||||||
|
FlLffSlII
1581.
XXXII.
Siegte
ilaat der weder- zydfclie
Legeren ïn de Ne- derlan- den. |
||||||||||
|
Toeleg
op Vlis- fihgen. |
||||||||||
|
fc') Meteren X. Roek., f, 182 verf.
il ?ÜL |
||||||||||
|
AoOFT XVIII. Boek,
|
||||||||||
|
2CXVII. Boek. HISTORIE. 377
mislukte nogtans. De Spaanfche Gezant in FjlipsIIï
Engeland, DonBernardyn de Mendoza, hadt, I58i- al voor eenen geruimen tyd, gepoogd, den "*~ '"'"' eenen of den anderen Bevelhebber van eenig Neêrlands Oorlogsfchip, door groote belof- ten, te bekooren tot verraad. Eindelyk, trof hy 'er twee aan, Willem 'Janszoon van Hoorn en Kornelis Leenhoyder , die zig geheten te luisteren; hem diets maakende, dat zy, in- gevolgd wordende van eenige Koningssche- pen, welken men, met foldaaten, zou kön- nen laaden, Vlisfingen ligtelyk leveren zou- den können. Hy hadt hun, nu en dan, ee- nig geld gegeven , waarvan zy den Prinfe van Oranje verwittigd hadden , met wiens medeweeten , de verdere handel gedreeven werdt. Ten katften , vraagt Willem van Hoorn om eenige duizend Kroonen, als wa- re 't, om aanhang te maaken. De gezant zegt hem 't geld toe, mids hy 'er zyn Zoont- 3e, een kind van tien of elf jaaren, voor te pande fielt, waartoe de Vader, zig vooraf beraaden hebbende met den Prinfe, einde- lyk, befiuit, onder belqftg, dat men 't kind niet buiten Engeland voeren zou: waarvan ook fchrift gegeven werdt, op den twee- entwintigften.van Grasmaand getekend. Tres- long hadt last bekomen, om eenige fchepen naar Walcheren te fchikken, op dat men de Koningfchen, als ze komen zouden, wel zou können ontvangen. En tegen 't einde van Blocimaand, zondt de Prins Chrhtiaan Hul- gem, zynen Geheimfiphryver, naar Engeland, om 't kind te haaien, juist op den tyd, als de aanflag ftpndt uitgevoerd te worden. Hu$- Ä a.5 geus |
||||
|
mmmmmmmmmmm
|
|||||
|
378 VADERLANDSCHE XXVILBoek;
FojpsIÏI gens hieldt zig, te Londen, meest in de her-
158*. berge en by Fransch gezelfchap, zo dat hy "-" voor een' Franschman doorging. Daarna o- verlegt hy met la Fontaine , Leeraar der Franfche Kerke, wat middel 'er ware, om Mendozas huis te befpieden, en kennis van 't kind te bekomen, waartoe men zig, dagt hy, van Hans Hofflad, eenen Koopman van Leuven, by la Fontaine bekend, zou kön- nen bedienen. De Predikant hielp Huigens, voorts , aan kennis met Walfingham , ver- trouwdften geheimfchryver der Koninginne, met wien 't ftuk afgefproken werdt. Juist ten zelfden dage, als Vlisfingen geleverd zou worden, neemt Huigens zynen flag waar, terwyl Mendoza, in den nadenmiddag, uitge- reeden was , doet het kind, daar 't met ee- nige anderen voor de deur fpeelde, door An- toni Fermeeren, eenen Helbaardier des Prin- fen, opvatten , en, door zeker huis, dat ten deezen einde voor en agter open ftondt; daar- na in een tweede, en in een derde voeren en verfteeken. De Spaanfche knegts vervolgden den fchaaker. Doch werden gefluit door ee- ltige flukfche gasten, die, wat verder, op de wagt ftemden , en door Huigens en den Helbaardier , die zig, met den degen in de vuist, te weer ftellen moesten, 't Gemeen fchoot eerlang ook toe,' en belemmerde de vervolgers. Huigens en 't kind raakten, dien zelfden nagt nog , fcheep , door beleid en met een Paspoort van Walfingham. Mendo- za , t'huis gekomen, en verneemende, wat 'er gebeurd ware, begaf zig terftond naar de Koninginnen doch kon geen gehoor kry- gen,
|
|||||
|
XXVIÏ. Boek. HISTORIE. 379
gen. Nogtans fpoorde hy Huigen? na, ge- FruMit
wapenderhand, en 't fcheelde maar weinig, 1581-. of hy was betrapt geweest, in zeker fcheep- ' 3e. Nu kwam hy behouden t'huis, daar hy
met blydfchap ontvangen, en van den Prinfe, met eenen gouden penning, hebbende tot op- fchrift: Mandati flrenué executi momim. dat is, gedagtenis van een bevel, wakkerlyk uitgevoerd, vereerd werdt. Parma had'c, ondemisfchen', de onderneeming op Vlisiingen geftaakt, 't zy hy de lugt gekreegen hadt van 't gene 'er, aan 's Prinfen zyde, gebrouwen werdt, of dat ee- ltig ander toeval 't uitvoeren des aanflags hadt verhinderd (<f). Doch beter gelukte hem, in Zomermaand, xxxtn.
de verrasfing van Breda. Op 't Slot aldaar, ?redfL' , TT ° t> r j- • door Par-
Zat de Heer van Freün gevangen, die, zig raa ver.
ïn de gunst der foldaaten hebbende weeten rast.
in te wikkelen , eenigen derzelven , door groote beloften, verleid hadt. De Prins van Parma , hiervan verwittigd, en te gelyk, dat 'er flegts zesendertig man op 't Slot la- gen , en een half vendel in de Stad, doet hieromtrent eenig volk byecn trekken , on- der Claude van Barlaimom, Heere van Haute- penne , en Maarten Schenk, in fchyn, om 's Hertogenbosch en Eindhoven te dekken, welke Steden thans, door de Staatfchen, ge- dreigd werden, met een beleg, waartoe men zelfs een deel der bezetting uit Breda geligt hadt. De Kolonel la Garde, zig naar Turn- hout begeeven hebbende, met zyne benden, werdt
(rf") Ueyd IV. Boek, hl. 71. Metew.n X. Boek , f. i3i«
Hooft XVIII. Bock, 11. 377. |
||||
|
s8o VADERLANDSCHE XXIV. Boek
FilipsIH Graaf van der Mark, in perfoon, in de Ver-
*5f2- gadering, vertoonende zynen Lastbrief en "~ ,s Berigtfchrift, als beßelde Overfte des Prinfeii Prinfen van Oranje in Holland^ en beloovende, zig. Stede- daarnaar, in allen déble, te zullen fchikken: *°.udeF waarop de Staaten hem, in de gemelde hoe- er en ' danigheid, erkenden, hem, voorts, by hand- *revereK.tasting, alle * ecre, dienstwilligheid en be- tie. hoorlyke f gehoorzaamheid toezeggende (p). ■\ebedien-Y)t Graaf'van der Mark heeft zelf, nader- tie' hand, gefchreeven (jf) „ dat hy, op deeze „ Vergadering, de Staaten, die toen vier- „ en-twintigduizend guldens by zig hadden, „ ilegts om zesduizend Daalers verzogt hadt, „ op dat hy 't volk in monftering en eed zou ,, können brengen; dat Dordrecht, in dit „ verzoek, bewilligde ; doch dat een der „ Staaten , eer de overige Leden zig ver» „ klaard hadden, met al 't geld, naar den „ vyand gevlugt was." Kotter- De eerfte Vergadering der Staaten te Dor- Delft6" drecht zat nog, of was maar pas gefcheiden, gaan aan toen Alva de bezetting, uit Rotterdam, Schie- 's Prinfen dam en Delftshaven, deedt vertrekken, om- zyde o- ze te gebruiken in 't beleg van Bergen. De 'veïc Graaf van der Mark maakte zig, nog voor 't einde van Hooimaand, meester van deezo Plaatfen. 't Bemagtigen derzelven deedt Delft, dat zig, uit vreeze voor de Spaanfche bezet- ting, te Rotterdam en daaromtrent leggen- de, niet hadt duiven verklaaren , terftond, 's Prinfen zyde kiezen, 't Hof van Holland, „,«■' - meest Cp) BoR VI, /hek, il. 283 enz, [389 «i~]<
(.f j By Bor Vi. ßotiy bl. 311 (.4351- |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 381
|
|||||
|
meest uit Spaanschgezinde Leden b eftaande, FiupsIU
hadt, tot hiertoe, zyne zittingen in den Haa- »572. ge blyven houden, zig genoeg gedekt agten- ——~~ de door 't Krygsvolk, welk langs den Maas- kant lag. Doch terftond na 't overgaan van'c Hof Delft en Rotterdam, vertrokken alle de Raa- wykt uit den en andere Koningklyke Amptenaars, be- de" Haa" halven Adrlaan van der Hoef en Arnoiid Nico- u^^ht. lal, gewoone Raaden, Reinoud Moens, bui- tengewoonen Raad, en Barthold Ernst, Grif- fier (>), uit den Haage naar Utrecht: daar 't Hof nog eenigen tyd zitten bleef; doch eer- lang, naauwlyks ergens in Holland, 'behalve . te Amfterdam, erkend werdt (f). Holland,Woerden nu geheellyk van de Spanjaards verlaaten zyn- voor den de , werdt het Slot en de Stad van Woerden, Prfoife door beleid van Jonkheer Adriaan van Zwie- j^6" 'ten, Overfte^van Gouda, by verdrag, aan's Prinfen zyde overgebragt, in 't begin van Oogstmaand. By 't overgaan deezer Stad, werdt, onder anderen, bedongen ,, dat het 5, regt aldaar gehandhaafd zou worden, op „ gelykenvoet, als,, federt eenigen tyd, al- , „ daar gevolgd was, buiten benadeelinge van „ den Pandheer, Hertoge Erik van Bruns- „ wyk, wiens Rentmeester zyns Heeren „ inkomften , vry en onbelet, zou mogen „ komen ontvangen." Voorts begaven die van 'Woerden zig ook in 't verdrag, laat- ffcelyk, tusfchen de Leden van Holland , te Dordrecht, gemaakt (t). Schoonhoven werdt, 0ok door Schoon-
hoven.
(r) Zie Aanl. (a) op de Decif. en Refol. vnn den Hove, gedr. 1751. N. 350, bl. 185. O) Bor VI. Boek, bl. a8B [396, 397]. " Qt) Bor VI. Boek, il. 296 [406]. |
|||||
|
3?2 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
Fiupsllldoor Lumei, belegerd, en, met twee ftuk-
1572- ken gëfchuts, befchooten, eer het zig., op den eerften van Wynmaand $ by verdrag, opgaft De Geestelykheid werdt hier zeer mishan- deld. Een derzelven b Broeder Dirk Van der' Gouds j werdt doorfleken ^ en twee änderen ^ aan een' noteboorri. Voor 't Stadhuis, opge- hangen (u). De Graaf van der Mark deedti egter eenigeh der handdaadigen aan deezen Dagvaart moedwil ftraffeii (V). Hy hadt, reeds in Oogst- te Haar- maand , eenen aanflag gefmeed op Amlter- lem. dam j met overleg der Staaten, ten dien ein- Aanflag ^ 01Mjer anderen j te Haarlem $ tegen den, fterdam* tienden, ter Dagvaart befchreeven. De Graaf eischte, tot de belegering der Stede, veertig- duizend guldens, en men beloofde hem allen mogelyken onderftand. Ook ondernam hy 't beleg, zig verfchanfendë in het Karthuizers Klooster, even buiten de Stad. Doch Bosfu hadt 'er vief vendelen Knegteri in wëeten te krygen, die, met de verdere bezetting, zul- ke gelukkige uitvallen deeden, dat Lumei de Stad, den drie-entwintigften ^ verlaaten moest Hy fehreef 't mislukken deezef on- derneeming, naderhand, toe aan de flofheid der Staaten , in hem van gefchut te voor- zien (V). Sonoi was van verftand geweest, dat men Amfterdam te water moest benaauwd hebben, na dat nien de Vloot, onder Bos- huizen, die de Zuiderzee veilig hieldf j éersf verdreeven zou hebben. Doch dit viel zo ligfi niet te doen* Ook hadt de Prins, door mid- ; éA
(u~) Bor VT. hoek, il. 2.77 [38Ï];
(i) Zie Bor VU Jloek, bh gia 1457"!« (W) Zie BüR VI. Boek, bh 312 [427]* |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 383
|
|||||||||||||
|
del van Sonoi en Willem Bar des, Boshuizen FilipsIII
reeds te vooren, vergeefs, aangezogt, om, *57**^ met de Vloot, tot hem over te komen (pè).~~" Ter gelegenheid der onderneeming op Am- ïlerdam, deedt de Wethouderfchap de Las- taadje, uit vrees, dat 'er Lumei in neftelen xnogt, of uit wrok tegen de inge erfden (;y), in de asfche leggen (2). Op de Dagvaart te Ds Haarlem, van welke wij fpreeken,, werdt ^^ ook beflöoten, den twaalfden Penning te hef- n-mi, va"g fen van de huuren of inkomften der Lande- de !n- ryen. 't Plakaat, hierover uitgekomen ,, een komftea der duideliikfte bewyzen van de wankelheid ^ ^an- van 's Lands Regeeringe ten' deezen tyde , gekee- liep op deezen zin: ?i De Edelen en de groo- veiu „ te en kleine Steden van Holland, Staats- j, wijze vergaderd, vertoonende de Staaten |
|||||||||||||
|
?*>
|
van denzelven Lande, in aanmerking ge-
|
||||||||||||
|
nomen hebbende de beroerten en onlusten,
|
|||||||||||||
|
5?
|
veroorzaakt, door hct'roovén en pionde-
|
||||||||||||
|
ren van éeriige Krygsknegten en andere ., ,
|
|||||||||||||
|
*>?
|
kwaadwilligen, in eenen tyd, dat het Land
|
||||||||||||
|
van de Överigheydt, vän den Hove, van de
Hoofden van de Jufiitie en' andere'Koningk- lyke Amptenaars ontbloot èft'v'eflaaten is; verklaaren, naar ryp beraad, niet te heb- ben können nalaaten, [onder diniinuiie ■ of- te pfccjuditie van de authoriteit, ende hoog- heydt van fyne Majeßeyt, maer tot fyne ée- , re en dienst, zo veel hxmdoenlykeware, dee- , ze zanken by der hand te neemen, 't Land , te befcheruten, voor oproer en plondering «, te bewaaren, en de eendragt, de Regts- . „, oefe-
Cx~) Bor Vi. Itxik, hl. S94 [4*4].
Cy) ZU hier voor, bl, 116. (Jt) Hooft VU. lioek, bh %ij. |
|||||||||||||
|
384 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FiLipsill „ oefening en goede Regeering in hetzelve
x572- „ te herftellen. En nademaal hiertoe geld
""' ~ „ vereischt werdt, befluiten zy, den twaalf-
i, den Penning van de hunren of inkomften
„ der Landeryen te doen heften (V)."
Ffatisch 'E Beleg van Bergen in Henegouwen was,
ontzet midlerwyl, van 't einde van Zomermaand af,
van Her- geduuriglyk voortgezet.( De belegerden dce-'
flaasen" n' van ^ tot ^' uitva^en •> nu met voor-
"'"'b,"i* deel dan met fchade (T). Vyfduizend man, door de Hugenooten in Frankryk, onder de
Heeren van genlis en Jumelles, tot ontzet der Stad,, afgezonden, werden, door Don Fredrik, geflaagen (V). Sedert kwam Alva, verzeld door den Hertog van Medina Celi, zelf in 't leger, van zins, om de Stad, het kostte wat het wilde, te herwinnen (i). III. Oranje hadt, ondertusfehen, wederom een Oranje aanzieniyk Heir op de been gebragt; doch, hefft by gebrek van geld, nog niet können moil- frek.Se" fteren. Aan deezen zenuw des Krygs, hadt het hem, het gantfche jaar, gemangeld, on- aangezien de Koning van Frankrijk hem twee- maalhonderdduizend Kroonen ter leen op- fchoot, en naderhand fchonk (e): en onaafi- gezien men, in de Nederlanden, aïomnië, zo veel byeen fchraapte, als men krygen kon (ƒ). In den zomer deezes jaars, fchreef de Prins aan Karel Beaulieu, Koopman te Ant- werpen , om zestigduizend Kroonen voor hem ter
„ C<0 Reib!. Holl. 1572. hl. \.
m (by Bor V(. Boek, hl. 270 [384].
CO Walsingham Lettr. CLXXVI. p. 263. CLXXVII.j». 264«
<d~) Bor VI. Boek, hl. 289 DWl»
f O BoR VI. Boek, bh 262 P362]. 264 [365].
C/3 Vieuus ttd Hopper. Epift. CLXXVI. p. 697.
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 385
|
|||||
|
ter leen op te neemen; doch zulk een maa- FilimIïI
tige fomrae was nergens te bekomen (g). Na *572. 't houden der Dagvaart te Dordrecht, werdt ~ """" ' hy egter in ftaat gefield, om zyn Leger, dat nu wel vier-entwintigduizend man ilerk was, Hy treké te doen optrekken. Wederom eene verdedi- öp met ging zyner toerusting, in druk, hebbende "" Lee' laaten uitgaan (A), en by Duisberg, den Ryn bem'a£a zynde overgetoögen, floeg hy zig in't Over-tigtRder- kwartier van Gelder neder: alwaar hy Roer- monde, monde, dat geweigerd hadt zyn Leger te ipyzigen, ftormenderhand, veroverde, op den veertienden van Oogstmaand« 't Krygsvolk bedreef hier veel ge weids aan Kerken en Kloosters; Ook werden eenige Geestelyken van aanzien, moorddaadigïyk, omgebragt. Doch deeze moedwil fmerte den Prins, Ook zogt hy dien, door een Plakaat (f), eene week laater, te Hellenrade, by Roermonde, gete- kend , te fluiten. Doch 't baatte weinig* En de Prins, die de~ Landzaaten, in gedrukte fchriften, welken hy nu wederom verfprei- den liet (F)* verzekerd hadt, dat hy niet van meening was, ieroant overlast te doen, moest, zyns ondanks, gedoogen, datveelenvan zyn volk, en zelfs eenige llopluiden hunne han- den aan Geestelyken en Huisluiden fchonden $ en een groot getal van Ingezetenen af keerig van hem maakten. Hy lag nog in. Hellenra- de, toen de Gemagtigden van Holland hem eene goede fomme gelds kwamen brengen , (g~) Reyd. I. Bask, bU 7.
(S ) By Bor Autli. Stukk. I. Deel, U, 131. (J ) By 15oa VI. Boek, l/l. 290 [399]. (S) R* B°R VI> /Joek> w- 2iS0 L358]. Vi» Deel* Bb
|
|||||
|
386 VADERLANDSCHE "XXIV. Boek.
|
|||||
|
.FhjpsIïI en te gelyk verzekering voor de beloofde fol-
ï572l^ dy zyner Knegten (f). De Prias erkende dit,
Omnje *n ecne Ordonnantie op de Regeeringe, den
maakt vyi-entwintigften van" Oogstmaand getekend,
esue Or- j-fy verklaart, daarenboven, in deeze Or-
tjg™*11^ donnantie, de Landen by hunne voorregten
R«ge&- te willen bewaaren: „ ten welken einde, hy
ring van „ de vStaaten magtigt, om eene lyst en af-
Holland j? fchriftCn te maaken van 's Lands Privile*
„ gien, berustende op 't Slot te Gouda:"
waartoe men, te Dordrecht, niet dan op
't welbehaagen des Prinfen, hadt durven be
fluiten. Voorts belast hy „ dat de Staaten,
„ by voorraad, de Rekenkamer in den Haa-
;, ge herftellen, de Leden derzelve, zo wel
„ als byzondere Rentmeesters en Ontvan-
„ gers benoemende, wanneer de Prins hen,
,, in bunne ampten, bevestigen zou. Ook
„ geeft hy hun magt, om eenen Ontvanger
„ der penningen, tot den oorlog gefchikt,
,, en drie Krygskommisfarisfen te benoemen,
„ die de Prins insgelyks zou bevestigen. Maar
,, tot Raaden in den Move van Holland moes*
„ ten de Staaten eenigen benoemen, uit wel-
„ ken de Prins de keuze aan zig bebieldt. De
„ eed van 't Krygsvolk moest aan hem, als
., Stadhouder, en aan 's Lands Staaten ge
., fchieden. De ommeflagen zouden alleen
„ door de Staaten' worden gedaan: en wer-
„ denzy, door den Prinfe, gemagtigd, om
., de penningen, hem op zyne begeerte ver-
„ ftrekt, by de bekwaamfte middelen , te
„ vinden. Eindelyk, de beftelbrieven, door
„ hem
CO Cor.VI. Boek, il. 290 [399].
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE, 38?
hem, tot hiertoe, uitgegeven, vernietigen FiumHI
" de, en allen Krygsoverften en Wethoude- i572« " ren belastende, den eed af te leggen, op " • ' de Ordonnantie tegen den moedwil der I' Knegten, onlangs gemaakt, begeert hy, ,, dat men, in al 't overige, zig fchikke naar 't goedvinden van den Graave van der
" Mark, en van de Raaden hem, door den 9' Prinfe, op benoeminge der Staaten, toege- " voegd, of nog te voegen, mids zy, over zaaken de Politie en welvaart des Lands be*
" treffende, niets, buiten voorgaanden raad ?' der Staaten, vastftellen. De Regeering der ' Steden laat hy aan de Wethouders derzel- '' ven, aan zig behoudende, tot derzelverver- " zekering, eenen Gouverneur over dezel- " ven aan te ftellen, by raade van de Staa- „ ten Cm). In gevolge van deeze Ordonnantie, wer-
den , federt, nieuwe Raaden en Rekenmees* ters in den Haage gekooren (»): waardoor de Regeering en Regtsoefening in Holland haast eene andere gedaante kreeg. Ook wer- den , in Wynmaand des volgenden jaars, Jonkheer Aart van Duivenvoorde, Albrecht van Egmond en Meester Jetkob van Wèezenbee- ke, tot Krygskommisfarisfen, benoemd (o). Oranje, ondertusfchen opbreekende van by De frins
Hellenrade, trok, met zyn Leeger, over «tejomtwe^ Maaze en naar Brabant. Hy bemagtigde hier f™Tmde Meche- Maaze.
0,0 Zie Gïoot-Plaknatb. III. Ded, tl. 32. Bor IV. iloefc,
hl. 201 [400]. O; Vicuns ai Hopper» Epift. CLXXVI. p, Gyji Gouu* HOEVEN, l/l. lort.
(e) Reiol. Holl, 1573» Wi 5*
Bb a
|
||||
|
S88 VADERLANDSCHE XXVI. Bötói
|
|||||||||||||||||
|
Kamill Mechelen Q>) , door 't beleid van Arend van
1572« Dorp, die, de Stads Sleutels meester gewor- |
|||||||||||||||||
|
Meche-
len, Leu- ven en andere Steden ingeno- men. |
den zynde, de Poort, voor 's PrimW volk,
opende. Daarna overkwam de Prins met Leu- ven, op den eerden van Herfstmaand, wor- dende hier de plondering, voor welke men bedugt Was, om dat de Stad, opgeëischt zyn- de, fchoon onweerbaar, eenigen tegenftand |
||||||||||||||||
|
gebooden hadt, voor dertigduizend guldens
äfgekogt* Nivelle, Diest, Sichern en Tie- nen volgden het fpoor van Leuven (q). Den- dermonde en Oudenaarden werden, met ge- |
|||||||||||||||||
|
Moedwil
te Oude- naaideii. |
Weid, ingenomen. In Oudenaarden, werdtveel
moedwils gepleegd aan de Geestelyken, en |
||||||||||||||||
|
zestien derzelven, toen men, naderhand, de
Stad verlaaten moest, aan handen en voeten gebonden, in 't water gefmeeten; daar zy allen, op eenen na, verdronken. Meer Ste- den zou de Prins, hieromtrent, hebben kön- nen bemagtigen ; doch hy fchroomde zyn Le- ger te dunnen, en fpoedde zig, om Bergen te ontzetten, omtrent welke Stad hy, op den agtden van Herfstmaand, aankwam (r). Doch eenige dagen te vooren, kreeg hy
de tyding van den moord der Hugenooten te Parys, die hem zeer trof en groote verande- ring 'm zyrie oogmerken maakte. Wy hebben niet voor, deeze ysfelyke gebeurtenis, om- ftandiglyk, te vernaaien. Men weet, dat de Hoofden der Hugenooten, eenen geruime'ö tyd geleeden, onder den fchyn van vrierr delykheid en vertrouwen, 'door Koning Ka- ral
fp~) Wa£*ïSg!tasi Lettt. CXCr. p. 283*
(?) Strada bsc. I. l.ibu VJI. p. 4i(5.
CO Bor VJ. Boek, lil. 292 [4cl]. HooFt VIL /iosk, hl. 27U
|
|||||||||||||||||
|
IV,
Moord
Van Pa- |
|||||||||||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 389
rel den IX, ten Hove-gelokt waren, en dat FiupsIII
men de gelegenheid der Bruilofte van Hen- i57a« rik, Koning van Navarrè;, met 's Körtings r* "* Zuster, waarnam, om den Admiraal van Co- i-, ligni, den Heer van Teligni, zynen Schoon- < zoon, en zeer veele andere Heeren, bene- vens omtrent tienduizend gemeene Huge- nooten, zo in. de Stad als in de Voorlieden van Parys,. gantsch onverhoeds en wreede- lyk, te doen vermoorden 1 waartoe die van Guize, boven anderen de hand leenden (*). Wy voegen 'er alleenlyk by, dat deeze moord, dien verfcheiden' nazaaten Van Koning Ka- rel gaarne uit de Gefchiedboeken zouden uitgewischt hebben willen zien, in den nagt van den diïe-entwïntigilen van Oogstmaand, is voorgevallen , en van Parys tot andere voornaame Steden in Frankryk overfloeg. Men vindt 'er, die melden, dat de Kanin- Vermox ginne Moeder van Frankryk, die haaren deD,TRn Zoon tot den moord aangezet hadjr, ten dee#^Ä zen zelfden tyde, zou hebben toegelegd, om, ïeeven door den Heere van Schomberg, of door den van den Overfte Ernst van Mwdesloo, die, in 't Nas-* Prlns' faufche Leger, over drieduizend paarden, ge- bbodt- (f), ook den Prins van Oranje, die naauw met de Hugenooten verhonden was, van kant te doen helpen; doch dat Mandes- loo dit flinksch vQorneemendenPrinfe ontdekt zou hebben («), By onze fqhryvers, vindt ?nen hiervan egter geen gewag, Na O} Daniel 2*oot. VIIÏ. p. 72e 9 f «tv* Boa VI. Boek, J£J
S93 t4S2]- * . - • J \ - (t) Rbtd I. ßoek, 14. 8. V ,
<"#) Discours de la vie de Cath. de MecliciSj in 'tLsev»v,aiS .
^filltM I, II. Beelt \L 31e. |
||||
|
390 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FimpsIII Na 't ontvangen der droeve maare van Pa"
_ *572' rys, ftelde Oranje alle zyne hoop in 'tont" Oranje zet ^" Bergen. Hy deedt veel weer, om l>oogt,ce Alva uit zyn voordeel en op 't vlakke veld vergeefs, te lokken. Doch de Hertog toonde wederom „ Bergentegelyk voor vier jaaren, dat hy voorhadt, den tesu e" Prins te overwinnen, zonder ilaan. Men hieldt, nu en dan, fchutgevaarten (V). Doch 't kwam tot geen 'beflislend gevegt. De Prins verftourte zig zelfs, eenen aanval te doen op 's Hertogs verfchanfingen; doch werdt hier, met zwaar verlies, afgeweezen. Romero be- ftookte ook 's Prinfen Legerplaats, op eenen nagt, met drieduizend man; daar de Prins groot gevaar zyns leevens liep, wordende hy, maar even van pasfe, door eenen hond, ge- wekt {>). Hs Ondertusfchen, werdt het beleg fterk voort - breekt gezet, den Hertog zig, volgens zyne gewoon- dankt'" £e> tot geenen Veldflag willende laaten be- zyn l«e- weegen. Oranje dan, geen' kans ziende, om geraf. de Stad te ontzetten, en vreezende, dat de Duitfche Knegten hem om betaaling zouden maanen, eer zy iet verders zouden willen onderneemen, terwyl hy zig buiten ftaat vondt, om hun te voldoen; befloot, na wei- nige dagen, op te breeken. Hy trok, zynen Broeder, Graave Lodewyk, berigt gegeven hebhende, dat hy nog eenen ffcorm of twee afwagten, en dan de Stad, op de beste voor- waarden , overgeeven moest, over Mechelen, naar den Maaskant (V), bereikte eerlang de over-
CjO Waisinoham Lettr. CXCtV. p. 28E.
(W) Strada D$c. L Libr. Vil, p. 419. 1UVD. I. Bpsk, fe.8.
C*) Wai.sikghum latr. CCJX. f, 316. '
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 391
overzyde, en voorts ook die van den Ryn, FiufsH)
by Orfoi. Hier dankte hy zyne benden af, 1572. zonder ze te können betaalen. De Overften egter paaiden 't volk nog, met de fchrifte- lyke verzekering, hun door de Staaten van Holland gegeven (y). Bergen, daar nu geen houden meer aan was, Bergen
ging, op den negentienden van Herfstmaand, gaat, by over, by Verdrag, dat eerlyk werdt naarge- Verdrag, komen. Graaf Lodewyk en de andere Over- over' ften trokken, elk met zyn paard, wapenen en pakkaadje, uit-, de Franlche Knegten, in vollen geweer, met brandende lonten, vlie- gende vendels, en zo veel als zy draagen kon- den : doch de Nederlandfchen alleen met dolk en degen en hun gewoon gewaad Qz). De Steden in Brabant, te vooren door den Prin- fe bemagtigd, vielen, na 't overgaan van Bergen, den Hertoge wederom in handen. Zy moesten allen het inneemen van 's Prui- len bezetting, met zekere fomme gelds, boe- ten. Mechelen alleen, daar rnen eerst Spaan- Meche- fche bezetting geweigerd, en toen 's Prinfen l» ge- volk ingelaaten hadt, werdt het Krygsvolk Ploiiderd* ter plonderiiig overgegeven, en, drie dagen agtereen, vervuld met roof, moord en vrou- wenfchennis : waarna de overgebleevenen hun leeven van de Hopluïden, die, zo 't heet- te , geen deel aan den buit hadden gehad, ten duurften, koopen moesten. De Stad werdt wy- ders met verbeurdverklaaring van alle haare voor^
GO Bon VI. Boei, bl. 298 [408].
(» Walsinouam Leur. CCU. p, 304. Bor. VI. Boek, U,
29I5 U°B], |
|||||
|
Bb 4
|
|||||
|
3P% VADERLANDSCHE XXIV. Bom.
|
|||||
|
FjlipsIIï voorregten geftraft (d): doch in't volgende
'S/2- jaar, by vonnis des Raadsvan Beroerte, we- dder om in dezelven herfteld. Ondertusfchen oordeelden zelfs de Spaanschgezinden , dat Mechelen veel te ftreng gehandeld was (f): en nam de haat tegen Alvas Regeering, hanct over hand, toe onder de Landzaaten (c). V. In Zeeland, icheenen, na den aftpgt van leeerdbe"voor ^oes' 's l>rin*"en zaaken een weinig te
door de ruggetegaan: doch 't liaan van een gedeel- Nasfau- te der Middeiburgfche bezetting, welke, fchen. door Beauvois, Overite van Middelburg, te- gen Tferaarts, die zig, by Zuidland, gelegerd hadt, was aangevoerd, gaf der Nasfauïche partye wederom moed. Tferaarts ondernam dan 't beleg van Goes andermaal, omtrent het midden van Oogstmaand. Hy verftoutte zig zelfs, de Stad, by nagt, te beklimmen -> zonder te weeten, welke wagt men van bin- nen hieldt. Doch naauwlyks hadden de zy- nen 't hoofd boven de wallen, of zy werden Zo begroet met musketkogels , dat zy de itormladders ten beste geeven en afwyken moesten. Nogthans verliet men de Stad niet. Barthold Entes begaf zig op 's Prinfen last, met tweeduizend man, derwaards, om Tfe- raarts te onderfteunen. Doch Alva vaardigde, in Wynmaand, tot ontzet der Stede , den Kolonel Mondragon af, met drieduizend man, die, van Bergen op Zoom, een' hagche- iy~
f te") Ron VI. Boek, IL 399 [409]» sui [412]' «»Auth. St.
I. Deel, il. 140. C* ) ViGLiustóHoppER.Epm.CLXXXIU. p.fil. CLXXX1V, 4 O Tassis Continent. Lurr. J. *. JÖ3.
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 393
|
||||||
|
lyken togt deeden, over drie diepe killen en FimmïII-
twee mylen verdronken lands, naar Zuid- l$72' beveland: daar de Nasfaufchen de onvoor-"'" ! tigheid hadden van de natte en vermoeide benden den geheelen nagt te gunnen, om uit . te rusten. Met den dag, ftreeft Mondragon, regt toe regt aan, naar de Stad. De bele- Ontzst, gerden, hem in 't oog gekreegen hebbende, <to°r denden een' fcherpen uitval aan de andere ^™ zyde, en gaven hem dus gelegenheid, om in en door de Stad te trekken, waarna hy, r,evens hen, den belegeraaren, op 't lyf viel, en van voor Goes verftuiven deedt. Omtrent zevenhonderd Nasfaufchen fneuvelden hier. De overigen bergden zig in de Vloote, die, hier omtrent, op ftroom, ten anker lag. Ook wist men 't gefchut nog fcheep te krygen. Tièraarts trok, met eenen hoop volks, naar Arnemuiden, daar Spaanfche bezetting in lag; doch hier werdt hy ook, met verlies, afge^ fb.agen. Zo veel ramps op een, verwekte Misnoa- nieuw gemor onder de Gemeente, die, al te ßen op vooren, een kwaad oog op hem gehad hadt,Tfe" om dat zyn Broeder Qf) en andere Vrienden K zig, byden Vyand, onthielden. Men maakte, hem, eerlang, 't bewind zo moede, dat hy 't JakobSmid) Heer e van Baar land ^ overdroeg, en naar den Prinfe trok, om zig, tegen zyne befchuldigers, te verdedigen; aanbieden- de , zynen goeden naam, of in regte, of met eenen kamp , te willen voorltaan. Ook dag-
Ui) Zh Reyo. r. flnei, il. 9. & Walsingh. Lettr, CLIV.
f. 236. CLXXXVüI. p. «So. |
||||||
|
Bb s
|
||||||
|
394 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
FrttfsïII dagvaarde hy, federt in een gedrukt gefchrift,
'S72« elk, die hem agter zynen rag lasterde, om
1 "'"""'""""'t in 's Prihfen byzyn te doen. Doch nie-
mant kwam te voorfchyn (e). Oranje vondt,
derhalve, niet goed, Tferaarts geheel buiten
bewind te houden.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
VI.
Bosfu
'zoekt Gouda, niet ver- raad , in te kry. |
De Graaf van Bosfu, die zig nu te Utrecht
onthieldt, bewoog, omtrent het midden van Oogstmaand, eenen Maarten SchePs, om |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Gouda, door verraad, te bemagtigen. Schets
gaf voor, van denGraave vanden Berg gezon- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bezetting
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
den te zyn, om de
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van de Stad en
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
't Slot te verfterken, met een Vendel Kneg-
ten, waarover hy bevel voerde. Hy wist, naamlyk, dat de Heer van Zwieten den Graave van den Berge, onlangs, om meer Volks gefchreeven hadt: en zyn toeleg fcheen, de Onroomfchen in de Stad om te brengen, en de Roomfchen en zyne Vrienden aleen te verfchoonen. Doch in 't begin van Herfst- maand , op eenig vermoeden, gevat zynde , en beleeden hebbende , dat de Lastbrief, dien hy vertoonde , valsch was , heeft hy |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
den Kerker,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zig, uit vreeze voor erger,
|
w
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
verhangen: waarmede de
|
aanfl
|
te niet
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hep (ƒ). #
De Admiraal Boshuizen, kruisfende , ten
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Weder-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zydfohe
|
deezen tyde, langs de Zuiderzee , kwelde
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ïykheden allermeest die van Enkhuizen, en
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ftak
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
op
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ïn West eenen tyd, den brand in verfcheiden' Woo
friesland ningen buiten de Noordpoorte. Daarentegen Irland" deedt Sonoi, om Amlterdam te benaauwen,dt Zaan
Qs~) Bor VI. Bock, hl. 286 enz. f393 enz}.
C/5 ßoe. Vi /Soc/t, U. 299. [410], |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 395
Zaandammer Sluizen, Nieuwendam en ande- FiupsïII
re Waterlandfche Dorpen, in Wynmaand, 1572. befchanfen. De Amfterdammers zogten hem--------•
hierin, met tien groote Schepen en zes Boots,
en naderhand nog met e enige branders, te hinderen. Doch zy werden zo ontvangen van de galeijen, die Sonoi, uit Hoorn, Edam en Monnikendam, byeen gebragt hadt, dat zy den toeleg ftaaken moesten. De moed rees, federt, den Ingezetenen van 't Noorder- kwartier zo hoog, dat zy aan 't bemagtigen dei- Zuiderzee durfden denken, en eenige Schepen en Galeijen te water bragten, om Amfterdam te verfteeken van de vaart op de Oostzee (g). Het afdanken van 's Prinfen Leger hadt Vil.
groote verflagenheid veroorzaakt in Hol- ^ms" land, daar men van 't Krygsvolk des Graa- denGraa- ven van der Mark meer overlast hadt dan ve van dienst. Hy zelf was woest van aart, ge- der Mark beeten op de Geestelykheid, en ongezindenSono!* of onbekwaam, om zyne knegten in toom te houden : die, vooral ten platten lande, groote ongeregeldheid bedreeven. Sommigen lieten zig , derhalve dunken, dat zy 't, ónder de Spaanlche Regeering, naauwlyks erger dan tegenwoordig gehad hadden. De Staaten zelven zagen, dat zyn beftier te ge- weldig was, om lang te können beftaan. Ook ging't hun, in 't Noorderkwartier, onder 't bewind van Sonoi, niet naar den zin; waar- om zy, in Wynmaand, Jonkheer Jan van Vliet en Reinier Kant magtigden, om, nevens hem, 't beleid van de zaaken des Oorlogs in dien
(£) Bor VI. Boek, V. 301 f413!.
|
||||
|
396 VADERLANDS CHE XXIV. Boek.
|
|||||
|
FiLipslIl dien oord 'te hebben. Doch kort te vooren ,
*S72- hadden zy den Prins verzogt, zelf in Hok De Prins*an^ te w^en komen, om op alles orde te, bomt in ftellen. En hy, den moed opgeevende om, holland, in Duitschland, ten derde maale, een Leger op de been te brengen, en zo hy "t al doen kon, veelligt geene kans ziende, om 'er iet van belang mede uit te regten , trok •> met zyn Hofgezin en omtrent zeventig Paar- den, naar Kampen, vanwaar hy, omtrent den twintigften van Wynmaand, te fchepe , naar Enkhuizen toog, begeleid door eenige Enkhuizer galeijen, onder Pieter Buiskes (h). Te Enkhuizen, werdt hy, met uitgelaaten' blydfchap , ontvangen. Hy vertoefde hier ettelyke dagen, last geevende, tot het uitr rusten van. eenige Schepen van oorloge en tot het verfterken der Stad, buiten de Zuid- poorte; waaraan de Burgery zo gereedelyk de hand leende, dat men het bolwerk, hier, in zeventien dager» tyds, in 't felst van den winter, opgeworpen, federt, den naam van Wiüigenburg gaf. De Prins, de andere Ste- den in dcezen oord insgelyks bezogt hebben-, de, begaf zig, eerlang, naar Haarlem, daar hy de Staaten beïchreeyen hadt (i), Dagvaart Hier werdt hem vertoond „ in hoe veej der~S!aa-5> gevaars men zig in Holland hadt gefteken, ^n -0 „ uit zugt en trouwe te hemwaards, en hoe aar em. ^ we,;njg ^ j^m^ Vennogt, tegen zulk eene» „ magtigen vyand als Alva; waarom men van „ hem opening verzogt van eenige middelen „ te|
(/O Bok- VI. Boei, hl. 302 [413, 3:4],
tfj MEfEÏEN IV. Ä««*«A 74 *'fA
|
|||||
|
XXÏV. Êoek. HISTORIE. 397
kfy ter hunner redding, die hy reeds in de FiupsIII
„ hand, of ten minften in 't oog hebben l^2, „ mögt." De Prins ftelde hen op alles te Vrede; doch 't gene hy hun voordroeg, en vermoedelyk zeer geheim gehouden wilde hebben, vindt men nergens gemeld. Voorts Nieuw xegtte hy > by raade der Staaten, ten deezên j^/jva™ tyde, het Hof en de Rekenkamer, in den Haage, wederom op (£), welke Kollegien egter, ter oorzaake van 't beleg van Haarlem, dat, kort hier na, ondernomen Werdt, naar Delft wyken moesten, alwaar de eerfte Regt- dag, in Sprokkelmaand des volgenden jaars, gehouden werdt (7). De Prins zelf begaf zig De Prins eerlang ook naar Delft», vanwaar hy, tegen geeft ver- 't einde van dit en met den aanvang des vol- pMld?n genden jaars, verfcheiden' Ordonnantien en te*enOr- Plakaaten, op zynen naam, liet uitgaanb be-donnan- helzende verbod van handel met den vyand, "en uit» en verbod van uitvoer van eenige leevens- middelen i, waaraan thans merkelyk gebrek begon te komen. Ook ftelde hy orde op den loop der Munte* en op 't beleid van den Kryg te lande en te water*, beveelende wy- ders allen Leenmannen, den eed van getrouw- heid , aan hem, als Stadhouder Generaal, aan 's Lands Staaten en aan V Gemeenebest te ko- men doen, op verbeurte hunner Leenen: want $ befluit zyne Doorlugtigheid, onfe intentie ende begeerte fulcks is. Nog regelde hy het aante- kenen der vyandelyke en geestelyke goederen en den ophef des twaalfden Pennings, en. (#) VH. MertioriaMb. Ernst,/. 9. ent*
Ql) Bor VI. Bo,k, bi. 392 [4>4]. |
||||
|
398 VADERLANDSCHE XXIV. Boek,
FiLipslil bekragtigde de Ordonnantie, by de Staaten
1 *S72, ontworpen , om den Impost van zeven ' grooten op de Morgen Lands en den tegen- woordigen Impost op de Bieren en Wynen
te verdubbelen, en daartegen alle de andere Imposten op de Graanen , Boter, Kaas, Slagtvee, Lakens, Olie en Haring af te fchaf- fen: welke Ordonnantie hy allen Gouverneurs, Overfien, Officieren, Burger meesteren en Re- geerders van de Steden ende Dorpen belast te on- Groot derhoudenen te doen onderhouden (tri). Ook ge- gezag fchiedde, ingevolge van dezelve, de verpag- van zyne ting van vier ftuivers op de tonne biers, door ^00*g" Gemagtigden van zyne Doorlugtigheid (n). ïng Hol-' Uit al bet welke, af te neemen is, dat de Prins, land. fchoon hy de Staaten, op de voornaamftb zaaken, hoorde, alles als Graaf beftierde , zonder zig egter van dien naam te bedienen. Raadne- Doch inde Lente des jaars 1573, ftelde hy, vens den by raade der Staaten, eenen Raad nevens Priufe zjg9 dje <je Zaaken van ftaat en oorlog, zo gefteld. wej te water a}s te jancje ^ i-,{e]p beieiden. En van toen af werdt beflooten, den naam des
Konings wederom in 't hoofd der Plakaaten te doen Hellen, en in de inleiding te ver- klaaren, dat dezelven gegeven waren, by ad- vis van den Prinfe van Oranje, als Stadhouder, en van den Raade nevens hem wefende. In 't Hot werdt, fomtyds, gefteld, ter Relatie van den Stadhouder, de Raadcn nevens hem wefende, mitsgaders die Raade Provinciaal over Holland, Zeelanden Westvriesland; doch alzo men dee- zen
(iti) Zie deeze Piak. en Ordomi. 'm Refol. Holl. 1571, 1573s
il. 13, 15, 16, I7> 18, 20, 22, 23, 24, 26. C>0 Refol« Holl. 157*. Ut 2.
|
|||||
|
(
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 359
zen laatstgemelden Raade 't bewind overzaaken FiursIII
van Regeeringe, langs hoe meer onttrok, *#*• doorgaans alleenlyk ter Relatie van den Stad-"" houder en de Raaden nevens hem wefende (0). Wat voorts 't gebruik van 'sKonings naam aan- gaat ; men maakte geene zwaarigheid, om zig van den zelven te bedienen, tegen de be- velen des Konings zelven (p). De Raad, van welken wy fpreeken, beftondt uit negen le- den, Jonkheer Jakob van der Does, Meester Paulus Buis, Meester Piet er Wasteel, Ja- kob Muis, Henrik Duist, Willem Jan Reiers- zoon, Meester Jan Jakobszoon, Meester Sebas- tiaan Lofin, Meester Levyn Janszoon Kaars- maaker, en twee Oeheimfchryvers, Antonï Geniet s en Henrik van Perfyn (</). In Zeeland, werwaards de Prins Willem Verlof-
van Bronkhorst, Heere van Batenburg, gezon- geldenin den hadt, om orde te fteEen, was men, in?eeI*nd Wynmaand, begonnen met 'het heffen van vcfeT»!. * Verlofgelden op waaren, die, in Plaatfen */,&<>»* den Priufe toegedaan gekogt zynde, naar^«. vyandelyke Plaatfen, werden vervoerd, 't Ook Jn Voorbeeld der Zeeuwen werdt, in Gras-Holland. maand daarna, in Holland, gevolgd, en kwam hier, dit eerfte jaar, van deeze belasting agthonderd-envyftigdmzend guldens (f). De Verlofgelden zyn, tot heden toe, in zwang gebleeven, en de toevoer aan den vyand, fchoon menigmaalen, in Oorlogstyd, ver- booden, heeft, om aan 't gemeen en byzor- der
(oj Refol. Holl. 1573, 157^. bl. 2(1, 46.
(p~) Grotii Anna!. 1). f. 40,41. AuBERYMenjoir j>. 45,5(1.
(•<?} Kor Vf. Boek, VI, 331 [450].
(r, Reyd I. Bosk, bl. 9.
|
||||
|
'4oo VADERLANDSCHE XXIV. Boeïq
Fitn>sTïl der belang te gemdet te komen, zo wel als
. •*&?• de Verlofgelden, Mand moeten houden (V). ' ' ' " Wyders begonden fömmige Landftreeken in Holland en byzondere Steden zelve, wat ka- ter, een Convooi - of Geleigeld te heften van goederen, die ten Lande in- en uitgevoerd werden: om uit hetzelve te vinden de kosten der Oorlogfchepen, die, tot beveiliging der* zelven, werden uitgerust: welk Geleigeld, fomtyds, door byzondere Steden, naar wil- lekeur , verhoogd werdt (/), en veel opbragt. Ook kwam 'er veel van zeker Vrygeleidegeld j dat, door 's Prinfen Gemagtigde, Karel Beau- Heu, inet oogluiking des Konings van Franke ryk, te Calais werdt ontvangen. De Neder- landers, Spanjaards en Italiaanen gaven tien* de ^Portugeezen agt^ de Franfchen vyf ten honderd, om veilig te zyn voor de HoUand- fche en Zeeuwfche Vrybuiters. Men wil, dat hiervan meer gekomen zou zyn, dan van alle de verlof- en geleigelden, met malkan* deren. Doch de Vrybuiters, eerlang ziende, dat hun, hierdoor * de gelegenheid afge- fneeden werdt, om voordeel ter zee te doen 3 ïloegen geen agt op 's Prinfen Vrygelei-brie- ven , waarom de Koopluiden nalieten , de- zelven te Calais te gaan haaien (u). 't Heffen van Geleigeld is ook, tot heden toe, in ge- bruik gebleeven. . Vlil. Doch terwyl de tegenwoordigheid des ikhdw? P™^en van Oranje de HoUandfche Steden Ictylfei* vereenigd hieldt, zag men, reeds in Slagt- maand^
^s~) Grotii Aniial, tr. pi ifi.
(_z) Relbl. Huil. 5 Sent. 2 Oltefo 1574. ih 70, 1U*
^v ) Reïd I. /ioekf bl, t%i
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE, 4© 1
|
|||||
|
maand, de meeste Gelderfche en,andere Ste-FimpsIIï
den, die te vooren 'sPrinfen zyde gekooren x57a' hadden, den Spaanfchen wederom toevallen.en FrieSo, Na 't overgaan van Bergen en de Brabant- iand val«. fche Steden, hadt .de Hertog zynen Zoon, Jen den Don Fredrik, met het gros.zyns Legers, welk Prtofe' egter, in de plondering van Mecheien, door^? eIQm verloop, merkelyk gefmolten was, gezon- den naar Gelderland, terwyl hy zelf, over Maaftricht, naar Nieuwmegen toog, alwaar hy eenigen tyd vertoefde (y). Don Fredrik Moord floeg zig eerst neder, voor Zutfen. De bezet- ^n PloH" ting, hier oneens zynde met een goed deel teerzutI der Burgerye ,< verliet de Stad, die toen- den fen. Spaanfchen geopend werdt. Deezen, mis- noegd om dat men de Stad niet terftond hadt opgegeven, ftorten ter Poorte in, of vallen over de begonnen' bresfe, ftigten brand aan agt oorden, liaan al dood wat hun ontmoet, dryven een deel der Ingezetenen in den Ys- fel,een deel anderen,moedernaakt, ter Stede uit, en boeten hunne geilheid, met vröw wen en maagden. Die . overbleeven, moesten ledert zwaare leeningen aan 't Kjygsvolk doen: waarin zelfs de Geestelykheid des Landfchaps niet verfchoond werdt. De Ste- den Lochern en Doesburg hadden, onder- tusfchen, te Nieuwmegen, by den Hertoge* genade gezogt en verworven. \ Oranje, wel " : . bevroedende, hoe groot eene verbaasdheid :"fc verkragten van Zutfen alomrne veroarzaa- ken, en welke nadeelige gevolgen voor .Hol-; t;';-e<*. land :ii
(v\Bou VF. Boek, hl. 301 [41 %]. Vieuus ad Hopper, Uf
pift. CLXXXV p. 716,, •;...,■; VI. De ei,;* "Cs
|
|||||
|
4ca VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
land het naar zig fleepen zou, maakte zig
gereed, om naar Overysfel te vertrekken, den Hertoge daar, den gantfchen winter, werk te geeven, en uit Holland te houden. En hy hadt nu veertig vendelen byeen ge- rukt,'toen hy vernam, dat de Graaf van den Berg, die de zorg over Gelderland en Over- ysfel op zig genomen hadt, met zyne Ge- maalin en goederen, uit Kampen gevlugt v/as (w). Terftond hierop, verliep de bezet- ting uit alle de Steden van deezen oord en van Gelderland, die zig, de eene na de an- dere, Bommel, alleenlyk, uitgenomen aan Don Fredrik, of aan Gillis van Barlaimont, Heere van Hierges, kwamen onderwerpen C*). In Friesland, liepen 's Prinfen zaaken ook'agteruit. De Heer van Billy overviel en floeg zesduizend Nasfaufchen, by Sta- veren ; waarop 't wederomflaan der af- gevallen' Steden volgde, die allen haare wallen flegten moesten. Graaf Joost van Schouwenberg hadt, reeds te vooren, uk vreeze voor "Billy, de begonnen fchans by Mäkkum, en voorts gantsch Friesland ver- daten (y^: alle welke rampen den Prinfe ver- hinderden, den ontworpen togt naar Over- ysfel voort te zetten. Don Fredrik was nu, na 't omflaan van
Harderwyk,Hattum en Elburg, van de gant- fche Veluwe meester, waarlangs hem de weg naar Holland open ftondt. Want uit Amers- foort, dat hem, eenen korten tyd, zou heb- ben |
|||||||||
|
FiirpsIII
1572-
|
|||||||||
|
Vlugtvan
denGraa- vé van den Berg. |
|||||||||
|
IX.
Amers-
foort door Bosfu bezet. |
|||||||||
|
Cw) Bob. VI. Boek, hl. 393 [414].
f #} Revii Daventu. Libr- IV. p. 475, 00 BöR VI. Bock, hl. 304 [416]. |
|||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 403
Ben können ophouden, was de bezetting ook, FilipsIIÏ
onlangs, verloopen; waarna Bosfu, te U- '57«» trecht, hiervan kennisfe gekreegen hebben- '' de met een vendel Knegten, in de Stad
«ekomen was. Don Fredrik dan, aange- fpoord door die van Amflerdam, befluit, regt toe regt aän, naar Holland, en langs de Ve- luwe,&over Amersfoort, op Naarden aan te trekken. In deeze Stad, lagen flegte hon- Aanflag derdentwintig Duitfchers, onder Jan Kruis-e? Um- her een, een' verloopen Priester. Men hadt den- 'er onlangs, de hekken der Regeeringe ver- bange" » en Onroomfchen in 't bewind ge- field, die zig nu voorftaan lieten, dat de wand om Naarden niet denken zou, voor daf Buitten, welk den Ryn fchier geOooten hieldt bemagtigd was. Men antwoordde dan aan Bosfu, die honderd Ruiters voor de poort gezonden hadt, om de Stad, uit 's Konings en zynen naam, op te eisfchen, datmenze, voor zyne Majeßeit en den Prinjè,dagt te hou- den Doch toen men, den laatften van Slagt- nma'nd, berigt kreeg, dat Don Fredrik, met het gantfche heir, in aantogt was, ontzonk elk de moed. Men fchikte twee Gemagtig- den ter Stad uit, die Don Fredrik, te Amers- foort, aantroffen; doch geen gehoor verwer- ven kouden. Alleenlyk, werdt hun gelast, het Leger te volgen tot voor de Poort van Naarden, daar men hun befcheid geeven zou. Een hunner, de Schepen Gerrit Vieler Jans- zoon, deedt dit: de ander, de Burgemeester Maarten Laurenszoon, pakte zig weg. Om- trent den middag, was de voortogt in 't ge- ziet der Stad, die, teritond, van alle kan- Ce 2 ten |
||||
|
4o4 VADERLANDSCHE XXIV. Boek«,
|
||||||
|
FimpsTII teti ? omringd werdt. Don Fredrik hield zy-'
^ff3, ne Legerplaats te Laagbusfem, alwaar Ger- * rit Pieter Aartszoon, 'door toedoen van Pau- lus van Loo, Droslaard van Muiden, gehoor kreeg by Bosfu, die hem vraagde, of de Stad zig de bezetting hadt kwyt gemaakt ? Hy beves- tigde dit, een en andermaal, zelfs met eede. 't Was ook waar, dat eenige Ruiters ont- glipt waren. Doch de overige bezetting was, door de Regeering en Burgery, met geweld, in de Stad gehouden, en de poorten, federt, met mest gevuld. Ook verklaarde van Loo -> in de tegenwoordigheid van den Schepen, dat Naarden nog bezet was. De Graaf wilde hem toen niet langer te woord ftaan; doch beval hem, 's anderendaags, een bekwaam aantal van Gemagtigde naar 't Leger te doen ichik- ken, om op plegtiger wyze genade en draag- lyker voorwaarden te verzoeken. Op den eerften van Wintermaand, vervoegden zig zes of zeven Gemagtigden, en onder dezel- ve n Lamhert van den HoveoïHortenfius, Pries- ter en Rektor der Latyniche Schole, naar Laagbusfem. Doch onderweg ontmoet hun Romero, die hun verzekert, dat Don Fre- drik de zaak van Naarden aan hem gefteld hadt: waarop zy, uit fchroom of onbedree- venheid, zonder blyk te vorderen van 't ge- ne hy zeide , hem te, voet vallen en de fleu- tels der Stad aanbieden. Hy weigertze te ontvangen, zeggende, dat menze hem by de Poort zou hebben ter hand te ftellen, en daar verdaan, welke genade men te wagten hadt. De Sta^ Dit ge chiedde, en Romero belooft, einde- gaat o- lyk, Ojj hun aanhoudend fmeeken, by hand- ver, by tas. |
||||||
|
• >
|
||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 405
|
|||||
|
tasting, dat Burgers noch bezettelingen, aan FilipsIII
lyf of goed, zouden befchadigd worden. Men »572-
liet hem, hierop. ter Stad in, met ruim vier- moI)l}e.""
honderd man, die-allen, door de burgers, ten img yer.
beste, onthaald werden. Romero, na't hou- drag.
den van de maaltyd by Gerrit Pieter Aarts-
zoon, met de trom hebbende doen omllaan,
dat burgers en bezettelingen, ongewapend,
in de Gasthuiskerke, die toen voor Stadhuis
diende, hadden te verfchynen, om den eed
aan zyne Majesteit te vernieuwen; vervoegt
zig de meeste hoop in de Kerke : weinigen,
iet euvels vermoedende, verfteeken zig hei-
melyk. 't Leeut niet lang, of seker Priester, Dat.
die, eene wvl, met de Spanjaards, voor de ,cn g
** x.' ■* vcrbrO" Kerke, heen en weder gewandeld hadt, komt ken
der onnozele menigte aanzeggen, dat zy op wordt, den ftaat haars gemoeds denken, en zig ter dood bereiden' moest, 't Woord was 'er pas Moord te uit, en 't kryten en kermen begonnen, ofNaarden* de vyand ftuift ter deure in, valt op den weer-, loozen hoop, en veltze allen, op vier na, die, onder belofte van zwaar rantfoen, vry raak- ten. Toen ftak men de vlam in 't Kerkje, die de zieltoogenden en gewonden voorts verteerde: en rekent men, dat hier vierhon- derd burgers, benevens een goed deel fol- daaten, omgekomen zyn. Gerrit Pieter Aarts; zoon, die Romero,korts te vooren, ?.an;zy- ne tafel, getoefd hadt, vondt hier ook .zyn einde. Toen de woede in de Kerke haar zat hadt, ging 't op een plohdercn en blaaken: ook op een moorden van zullcen, die zig ver^ iteken hadden, welker fbmmigen a:in rappie- ren gereegen; anderen, met vleefchhquwera Cc 3 by* |
|||||
|
405 VADERLANDSCHE XXIV. Boek
FawsIIIbylen, aan ftukken gekapt; anderen, als vis~
»572. fchen, gekorven werden. Sommigen dienden
, der wreedheid tot fpei- vermids^de Span-
jaards hen, met de fpitfen van 't geweer,
eikanderen toeftieten, en lagchende en fchert- fende aan hun einde hielpen, 't Verhaal der yslykheden, hier gepleegd, gaat fchier t geloof te boven. Men heeft ftokouden 't bloed afgetapt, en het, gulziglyk, ingezwolgen, kranken, in 't bedde, vermoord, zwangeren gefchonden, en haar de vrugt uit het lyf ge fneeden, ofze, by de borften, opgehangen, en dood gemarteld; maagden en meisjes van dertien en minder jaaren fchandelyk mis^ bruikt. Hortenfius, dien, verbeden dooreen Spaanfch' jongman, eertyds zynen leerling, het leeven gefchonken was (z), moest, m zyn eigen Huis, vyf Perfoonen zien ombren gen, waaronder zyn Zoon was, dien hy t hert uit den boezem zag rukken. Een Smid, Huibert Willemszoon van den Eiken, een drie ftal in de eene en een' kling in de andere hand gevat hebbende, befchermde den ingang van zyn Huis, eenen tyd lang, tegen de Span- jaards, en ftiet 'er eenigen onder de voet: eindelyk , overmand , en zwaar gekwetst, zeeghy neder, op den drieftal. Half zieltoo- gende, greep hy daar, met zyne harde Smias handen, de degens van twee Spanjaard«;, die hem dagten te grieven, aan, by 't lcnerp; waarop zyze te rug trokken, hem alle de vingers affnydende, Terftond hierna, werde hy doorfteken, en 't warme bloed, dat uit de (s) ViGi-iüS ad Hopper. Epift. CLXXXVII, f. 7J9.
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 40?
wonden fprong, zyne Dogter, die, te ver-
geefs, op de bloote knieën, om haars Vaders leeven gebeeden hadt, in 't aangezigt ge- kletst (a). Een tamelyke hoop burgeren, agterhaald ten platten lande, wei'dt van alles beroofd en moedernaakt aan boomen opge- hangen. In alles, zouden 'er maar zestig burgers te lyve gebleeven zyn, van welken veeircig met de vlugt ontkwamen, de overi- gen op losgeld gelteld werden. De Burge- meester Henrik Lamfertszoon, die zig ook dagt te rantfoeneeren, werdt, naderhand, door beleid van eenigen, die te vooren uit de Re- geering gezet waren, op een vonnis van Don Fredrik, in zyne eigen' deure, opgehangen, waarna 't lyk gevierendeeld en de ftukken ter poorte uit gefteken werden, 't Krygs- volk niet flegts; maar de ingezetenen der naaste Plaatfen, Muiden en Weesp, kwa- men de Stad van alles berooven: en vondt _ men 'er, die de elendigen nog met het dig- ten en zingen van fcharapere liedjes bedroef- den. Toen alles uitgemoord en leeg geroofd was, zag men de poorten, muuren en toorens liegten, door de Gooifche Dorpelingen; tot dit werk, onder zwaare bedreigingen, op- geprest. Ten befluite, werdt de Stad, by een vonnis des Landvoogds, eerst op den zes- den van Slagtmaand des volgenden jaars ge- ßreeken, van alle Handvesten , vryheden , en inkomsten vervallen verklaard. Dus jam- merlyk een lot trof Naarden, tegen 't gege- ven woord van Romero: en baarde 't bedryf der
Q<j) r.oxHORN Theatr. Urt>. Holland, p. 343.
|
|||||
|
Cc 4
|
|||||
|
4o8 VADERLANDSCHE XXIV. Boek;
jPiupsIIl der Spanjaarden, hier en te Zutfen, zo groot
*572- een afgryzen van hunne Regeering onder ~ Roomfchen en Onroomfehen, die alorame over ééne kam göfchooren werden, dat de Hollandfche Steden, welke voor den Prin- fe hielden, een eenpaarig belli;ir namen, om alle handeling met den vyand te fchuwen, en zig tot het uiterfte toe te verdedigen (b): welk hertelyk befluit wy, wel haast, door verfcheiden' Steden, zullen zien ter uitvoe- ringe brengen. X. De Enkhuizers, die, onlangs, door die Merk- yan Kampen, vergeefs, waren aangezogt,
verios'geöra ^en Printeaf te vallen (V), en hunne na-s fi-g der buuren hielden 't, ten deeze tyde, nog op Water 't Y en in den mond der Zuiderzee, hebben- landCche jjc ze]fs 5 voor Amfterdam, eenige Scheeps- u£hepe" wrakken doen zinken,om de vaart derwaards y"'te belemmeren. Doch nu begon 't zo fel to vriezen, dat de fchepen en gaLïjen, omtrent Ben vierendeel uurs van den Diemerdyk, in 't ys bezet raakten. Hier lagenze in groot ge- vaar van de Spanjaards, die, dagelyks, den dyk langs trokken naar Amfterdam, en ver- der; en van de Amfterdammers zei ven. 't Scheepsvolk dreigde, derhalve, te verloo* pen, en liet zig, door de kloekmoedigheid van den Geweldigen Jochem JSiewwvink, niet dan met moeite, wederhouden In deeze ver- legenheid, werden de Waterlandichc Dor- pen opontbooden, om eene vaart in 't ys ta byten«, langs welke, men de fchepen, over de
fS) Boa vr. ïlnck,W. 305 enz. [417 «32], Hooft VII, Boek,
IJ. aSI enz. Tassis Libr. 1. p. 163 (.O tiOR VJ. Boek, bl. 303 [415]. |
||||
|
XXIV. Boek. II IS T O R I E.. 4P9
de ondiepte van 't Pampus, in '. veilige ha- FUiesIIf
ven, zou können brengen. Ook kreeg men, W** met veel moeite, de galeijen, die eerst op 't " droog geraakt waren, te Monnikendam bin- ','""iv'.,,n nen. Klaarde groote fchepen, die te weinig waters hadden, waren, door geeue menfche- lyke poogingen, uit het ys en van den grond te krygen: en was 'er nu last van Sonoi ge- komen0, omze allen in den brand te fteeken, toen de wind, Noordwestwaards gezwaaid, zulk eene. wyie fcheur in 't ys maakte, en 't water zo hoog opzette, dat alle de fche- pen, over de ondiepten, en dienselfden dag nog, te Hoorn en te Enkhuizen, voor den wal kwamen. Merkwaardig v/as, dat de wind, des anderendaags, weder omliep, en de ys- icheur digt fehoof: waarop het zo fterk vroor, als te vooren. De zonderlinge Verlosung dee- zer fchepèn, fchoon, naar fommiger begrip, de gewoone kragten der natuure niet over- treffende, werdt egtcr,door de meesten, aaiv gezien, als een byzonder gunstbewys der He- inelfche Voorzienigheid, en hielp veel om den moed der HoUanderen, verflaauwd door de tydingen van £utfen eti van Naarden , wederom te doen, wakkeren (V). Doch in deezen ftaat der zaaken„ werdt het beleg van ' Haarlem ondernomen, dat zeven maanden jreduurd, en menigte van rampen naar zig eefleept heeft; waarom wyhet, fchoon dik* wils befchreeven, ook hier, ufcvoeiïglyk, te boek ftellerk moeten. .' De Graaf van Bosiü, zo fommigen, ten ^l. dee-Toeie*'
id~) Bofc VU Btti, l/i- 307 [420]. VEfcïus Hoom# ih 354.van ^as" Cc 5
|
||||
|
*ro VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
|
|||||
|
FitirsIIldeezen tyde, meenden, heimelyk verftand
*572> houdende, met den Schout, Adriaan Jans- fu om zoon van D°rt-> hadt, al in Hooimaand^ ge- Haarlem P°ogd, zig, door verraad, van de Stad mees- te ver- ter te maaken: doch Hans Kolterman hadt wsfen. (jen aanflag ontdekt en te loor gefield, en federt, hadt de Stad verfterking van bezet- ting gekreegen, onder Lazarus Muller (/). Doch na 't overgaan van Naarden, beüoot men, Haarlem, als naastgelegen, om verder zuidwaards of noordwaards door te dringen, openlyk aan te tasten. Bosfu hadt de Stad.» reeds in Slagtmaand, fchriftelyk vermaand „ om haaren zoen met Alva te maaken (/'3. 't Beleg De Regeering van Amfterdam deedt haar der Stad ^Q zelfde vermaaning, in 't begin van Win- Tndet- termaand, toen 't Spaaufche Leger,van Naar- nomen, den, over Amfterdam, reeds derwaards in aantogt was. En deeze jongfte waarfchu- wing bragt te wege, dat de Vroedlchap fa- men kwam, alwaar in beraad werdt gelegd, of men, met Don Fredrik, die reeds te Am- fterdam gekomen was , in onderhandeling treeden zou, of niet. Sommigen ftemden 't plat af, beweerende, dat men aan Naarden gezien hadt, hoe weinig op handeling te tel- len ware: waarom zy rieden, dat men aan den Prinfe fchikken jnoest om onderftand. Anderen gaven, daartegen, te bedenken, dat het dwaasheid ware, met zo magtig een' Ko- ning , als die van Spanje was, te willen kam- pen, en dat ook de Prins nog geene eene .Stad
CÖ Bok. VI. Boek, hl. 288 [396].
(ƒ".) Bok. VI. iiotk, il. 304 L416J. |
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 411
|
||||
|
Stad hadt können ontzetten. Zy ftemden, FilipsIII
derhalve , voor de handeling, en hadden *572- de meerderheid aan hunne zyde. Jonkheer Men h^j"_ Christojfel van Schagen, Dirk de Fries, Oud- dek met burgemeester, en Adriaan van Asfendeljï, Pen- Don Fre- fionaris der Stad, eerden naar Amfterdam ge- <*nk> te fchikt, met last, om vier of vyf dagen tyd ü^let' van 'beraad te verzoeken. Doch Hopman Wybout van Kipper da, Overfte der Stede, hier- van de lugt gekreegen hebbende, roept de fchntters en burgers, in de nieuwe Doele, byeen, vertoont hun „ hoe de Vroedfchap, „ buiten kennis der burgery, en tegen haa- „ ren eed, in onderhandeling getreden was „ met den vyand: hoe ydel het ware op ge- „ nade te hoopen, na 't gene men te Meche- „ len, te Zutlen, en te Naarden, gezien hadt; „ en eindelyk, hoe veel loflyker het ware, „ de vryheid der Stede, tot den j uiterften „ fnik zyns leevens, te verdedigen." Voor dit laatfte, verklaart hy zig, en krygt den meesten hoop tot medeftemmers. Daarna geeft men van den toeftand der Stad den Prin- fe kennis, en zendt aan Lazarus Muller, toen te Nieuwendam gelegerd, om meer volks. Deez', tcrftond, de Waterlandfche fchanfen ruimende, welken, zonder uidlel, door de Amfterdammers werden ingenomen, zendt vier vendelen, onder Jakob Steenbach, Chris • toffel Fader, Lambert van Wirtenberg en Maar- ten Pruis, naar Haarlem, en trekt, met het p- verfchot zyns volks, de Stad voorby, naar Leiden. In Haarlem, kwam, naderhand, tot in Lentemaand des volgenden jaars, ge- duurig zo veel toevoer van versch volk, dat '""'■'" de. |
||||
|
412 VADERLANDSCHE XXIV. Boek:
FiLiPsIIl de bezetting, eindelyk, drie- of vierduizend
I57:- man fterk werdt (g). Midlerwyl. hadcmen, "in de Said, de beelden ter Kerken uit ge- itommeld, en die den Hervormden inge- Twee der ruimd. Twee der drie Gemagtigden , mee Gemag. flauwe hoop, van Amfterdam te rug zynde gevaren gekeerd, werden, terftond, in hegtenis ge- een der- nomen, en naar Delft a/n den Printe gezoi> zelven den, die hen te reg! (teilen, en Asiendelft geftraft. onthalzen deedt. Schagen,'zwaar, naar men zeide, gepynigd, IHerf in de gevangenis. De Fries was te Amfterdam gebleeven. Schagen en Asiendelft meenden zig, met het beiluii der Vroedfchap, te können verantwoorden ; doch de Prins verftondt, dar, niemant eenen last aan- De Prins vaarden mögt, die,metzynen eed, ilrydig was, verändert i?n ziende,'hoe 't meerderdeel der Vroedfchap te6 Haar- cot nan^eunS geneigd was, zondt hy Aldegonde lern. ' »aar de Stad, die de Wet aldaar, uit 'sPrinfen naam, veranderde, {teilende jonkheer Janvai?f Vliet, 'Nikolaus van der Laan . Gerrit Stuiver en Pieter Kies aan, tot Burgemeesters; en tot Schepens, Willem Adriaa/iszoon, Jakob van Heusfeh\ Kornetts Ryken, Pieter Bal, Niko* laas Mattheuszoon, Adriaan van Rerkenrode en Mattheus Augußynszoon. In de Vroedfchap, werden 'er tien verwisfeld (//). Al dit gefchied-» de, onder verklaaring, dar het niet zou geagt worden te (trekken tot krenking der Handvest ten, die 't veranderen der Wet, op eenen an-i deren tyd enwyze, vorderden. Don Fre- Zo itondt /het in Haarlem, toen Dirk do drik •' Frie| (£) Mcmor. hy Ampzino Haai , '/. i-~, '
t'ij Meieren IV. Hack, f. ;ïs verft |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 413
L^ïLipsIIl!
Fries en andere uitgeweekenen eenen brief , i5?2. fchreeven, om de Regeering te beweegcu,-------->
tot het zoeken van genade, en het uitdry ven breekt op
der bezetting. Doch de brenger werdt, met var. by den ftrop, geftraft. Don Fredrik, fchrik- Amfter- kende tegen 't beleg, in 'c holst van den win-danu ter, zou gaarne gezien hebben, dat de Stad 't hoofd in den iehoot gelegt hadt: doch be- fpeurende, dat zy zig, door Vleijen noch drei- gen, verzetten liet, brakhy, den agsften van Wintermaand , op van omtrent An.fterdam. De voortogt, langs den hoogen dyk, tot by Sparen- Sparendam, zynde gekomen, vondt hier den dam in* |
||||||||||||||||
|
weg geflooten, met twee bolwerken, waar-^
|
geno-
men. |
|||||||||||||||
|
agter, men bezig was, met den; dyk door-,
en den vyand den gewoonen weg naar de Stad af te fnyden. Doch Juliaan Romcro, bege- leid door eenige Roomschgezinde boeren 5 Mest een -pad beneden oen dyk, over 't ys, overvalt de verfchanfing aan den westkant, daar zy minst verfterkt was, en verflaat drie- honderd man van de bezetting, die, onder Gerrit van der Laen en Maarten Pruis, ftondt. Pruis zelf fneuvelde hier. De overigen wer- den op den vlugt gejaagd. Jammer was 't, dat men liet doorfteeken van den dyk niet eerder begonnen had: doch dit Was, voor de ver- andering der Haarlemfche Regeeringe, niet doenlyk geweest. Nu ftondt den Spanjaar- Da Span- •den de weg naar Haarlem open. Ook ver- jaards |
||||||||||||||||
|
komen
|
||||||||||||||||
|
toonden zig de eerften, op den elfden van
|
||||||||||||||||
|
de
|
||||||||||||||||
|
voor
|
||||||||||||||||
|
Wintermaand, voor de Stad: daar zy,'t Le* g^
proozenhuis innamen. Don Fredrik, twee vendelen Waaien in Sparendam gelaaten heb- bende, volgde , met het gros des Legers, dat,
|
||||||||||||||||
|
414 VADERLANDSCHE XXIV. Boek,
FiLipsIIIdat, van tyd tot tyd, aanwasfende in krag-
^2- ten, eindelyk, op dertigduizend man, waar- P onder vyftienhonderd Ruiters waren, be-
groot werdt. Zesendertig vendelen Span-
jaards legerden zig voor de Kruispoorte: agt- tien vendelen Duitfchers, onder den Graave van Overftein, voor de Houtpoorte, en twee-entwintig vendelen Waaien, onder Noir- karmes, Kapres en Liques, in 't Westen, aan den duinkant. De Ruiters lagen in de naaste Dorpen, zo langs ftrand, als binnen door, op den weg naar Alkmaar. Van Amfterdam kreeg de Veldheer veertien metaalen ftuk- ken, veertig en zesenveertig pond fchieten- de. Ook zondt hem de Hertog drieduizend Luikfche graavers toe , die , federt, meest allen, aan en omtrent de wallen, zyn om- gekomen. Gelegen- Haarlem hier tegen, genoegzaam de zwak-
HaarletD™ fte Stad van Ho^and' hadt weinig voorraad
* van mond- en krygsbehoeften; doch de Meer en "t Spaarne open, waarlangs de Stad, ee- nen geruimen tyd, voorzien werdt van volk en voorraad. Zy hadt ook duizend delvers in dienst, en driehonderd wyven, onder Ke- nau Simons Hasfelaar, eene Weduwe van zes- enveertig jaaren en van een der beste ge- flagten, die niet fchroomde, met fpiets, roei- en rappier, in vrouwen-kleedinge, den vyand te- keer te gaan: welke dienst haar, in Vjaar 1574, door de Staaten van Holland en Zee- land , met het Waagmeesterfchap en Ont- vangerfchap van den nieuwen Impost op de Turf, binnen Arnemuiden, vergolden werde
|
||||
|
1 ■ ------------■*■ "
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 4*5
werdt (0- Men viel, in der yl, aan 'tfterkenderFiuPsIII
Stad, werpende eenige fchansjes op langs de w* _ Meer, en een kloek Ravelyn voor de Kruis- poorte, over de Legerplaats van Don Fre- drik, die zynen intrek op 't Huis te Kleef genomen hadt. _ Oranje hadt, midlerwyl, den Graaf van Lumei
der Mark, met vyftien vendelen Knegten, £™£ vier Kornetten paarden, en zes veldftukken,tot on't. bv Leiden verzameld , afgezonden tot on- zet der derftand van Haarlem. Doch hy werdt, by Stad af denWeeligen berg, door Boslu, Noirkames «JJ™ « en Romero, onderfchept en geflaagen. Hier fiaagen, bleeven vier ftukken gefchuts , de meeste vendels en duizend man op de plaats. Dê Spanjaards lieten 'er niet boven twaalf. Lu mei hadt zig, doordevlugt, gebergd. Met de gevangenen werdt wreedelyk gehandeld. Baptist van Trier, voor wien Lumei tweedui- zend Kroonen en negentien Spaanfche krygs- o-evangen' foldaaten gebooden hadt, en Hans Keiler werden, by 't eene been, opgehangen: waarop Lumei ook de gemelde negentien ter èalge vervvees. Don Fredrik, de Legerplaatfen voor Haar-De &tad
lern omgraaven hebbende, en zig verbeelden-beUotma' de, dat de Stad het naauwlyks eene week houden zou, regt, na 't delven van flegts ééne loopgraaf, eene battery op voor de Kruis- poorte , die hy, met zyne veertien metaa- fcn ftukken, op den agttienden, befchieten lier. De Poort, het Ravelyn, en de naaste gordynen werden geweldig befchadigd, door zes-
(,«} Refol. HolL 2 Stpt. 1574« W« ?*•
|
|||||
|
4.i6 VADERLANDSCHE XXIV, Boek;
Fäipsiri zéshonderdêntagtig fchooten , die , deezen
l572- dag, gedaan werden. Den volgenden, deedt ' '""" ~ men 'er vyfjj minder op de S. Jans Poorte, en
't muurwerk aan dezelve gehegt. Doch de
belegerden flopten, des nagts, de breuken,
met wolzakken, fteen, hout, aarde en an--
"—•.. dere ftoffen, en befteeuden de lange winter-
c-,1; , :-fciie nagten j om eenen nieuwen wal op tewer-1
pen agter den ouden, van de S,- Jans Poorte ''";', af,tot aan de S. Katrynen brugge toe, waar- : .;.- door de Stad, aan deezen kant, genoeg ge- dekt was. Op den eenentwintigftcn, wcrdt ~:.;,;* hét llavelyu, den gantichen morgen, weder-
om fel belchpoten: waarna Don Fredrik be- vel gaf i om ftorm te loepen. De aanval was hevig; doch de belegerden verweerden zig .zo dapperlyk, dat de aanvallers, met agter- . laating van lionderdenvyftig of tweehonderd . (&) dooden, wyken moesten. De verweerders , verlooren 'er boven tien of twaalf niet, fchoon Krygsvolk en burgers zig, in groote menig- te-, begeven hadden naar de wallen en naar 't Ravelyn* vanwaar de vyand, uitliet grof gefchut, met kogels, ketens en fehroot ge- !.-;"; -' laaden,en uit de handbusfen, begroet, en met
-••'"'•* een vlugt gioeijende kooien, brandende pek-
hoeken, heete asfehe en olie, en gefmolten lood overftort werdt. Uit dit begin, werdt groote moed gefchept by de belegerden. Ook zag Don Fredrik, dat de Stad met gcene dom- me kragt te winnen was: waarom hy bevel gaf, het Ravelyn, door ioopgraaven, te na-* deren, en eenige mynen te delven (7). Dé
(k) Tasfis Ubr. I. p, 170.
(O Bun VI. Boek, b!. 'M'7 l*Z° *»*].
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 417
|
|||||
|
De Haarlemmers, om 't graaven der Span- FmpslII
jaarden te hinderen, deeden gedirarige uit- 1573. vallen. Ook overrompelden zy, den dertien- ^jr—-— den, of, volgends anderen, den zeventienden deTbeie- van Louwmaand, de Ichans te Rustenburg, gerden. daar Duitfchers lagen, die genoegzaam al- len verflaagen werden: doch de ichans werdt, daarna, door de Spanjaards hernomen, 't Versch volk, welk de Haarlemmers, van tyd tot tyd, inkreegen, maakte hen heet op zul- ke aanflagen : hoewel 't ook den Spanjaar- den, nu en dan, gelukte, het ontzet op te lig- ten: 't welk, onlangs, Filips de Koning, met Weder- tweeduizend man, door den Prinfe, naar Haar- zydfche lern gebonden, te beurt gevallen was. Defthimpt Spanjaards, hem 't hoofd hebbende afgehou- wen, wierpen het over de vesten, met een hyïcfixift, dat hy V was, die V ontzet, zo onge- lukkiglyk, aangevoerd hadt. Die van binnen, hierdoor getergd, hangen, 's nagts daarna, twaalf gevangenen op, houwen 'er elf hoof- den af, en kuipenze in eene ton, daar een papier op geplakt was, inhoudende, dat men Alva, voor den tienden penning, "waarom hy Haarlem belegerd Meldt, de tien koppen toe- zondt, en den elfden voor intrest, op dat hy over geene fchraale betaaling te klaagën hadt4 't Delven ging vast zynen gang van de Spaan- jytynen fche zyde; doch de belegerden groeven 'ertegen gefpron- aan, en zag men, dikwils, de wederzydfche my- gen« nen fpringen, met eene yslyke vernieling van vyand en vriend. De Spanjaards naderden't Ra-'t Rave* velyn, federt, langs eene overdekte gaandery, ly11 ver* zo digt,dat men 't, eerlang, verbaten moest,laateil* eerst egter eene geweldige halve maan, bin- VI. Deel. Dd nen- |
|||||
|
413 VADERLANDSCHE XXIV. BoeX.
Fiupslll nenwaards, hebbende opgeworpen : waaraan
*573' elk, tot Burgemeesters toe, de hand geflaä- " gen hadt. 't Gelukte den belegerden ook, eene vyandelyke myn* van boven, door geweldige zwaarten, in te perfen. Doch Don Fredrik, ziende zyn Krygsvolk, welk het, in 't veld, daar de fchildwagten, nu en dan, waren dood- gevrooren, naauwlyks harden kon, verloopen by menigte, beiloot, des nagts voor den Jaatften van Louwmaand, een' nieuwen florm te doen op de Kruispoorte, die men tot een bolwerk verbouwd hadt. Men bekroop den wal, heimelyk, pas voor den dageraad. Die van binnen merkten 't niet voor dat de vyand op de vesten was. Toen aan 't fchieten, aan 't fchreeuwen, aan 't wekken der burgeren. De befpringers worden verjaagd van de wal aan de Kruispoorte: vanwaar de verweerers egter ook agter de nieuwe werken weeken, na dat Don Fredrik den grooten aanval doen blaazen hadt, en met het meeste heir gena- derd was. Doch naauwlyks ftak de vyand 't hoofd boven 't blokhuis, of hy zag zig, van alle zyden, begroeten, met een ontelbaar getal van kogels, die, van de einden der hal- ve maane, en uit de naaste huizen, op hem afvloogen. Te gelyk, liet men de myne on- der 't blokhuis fpringen, waardoor veertig man omkwam. Ondertusfchen, hadt Billy, met tweehonderd zyner rapfte Waaien, uit Friesland ontbooden, eenen aanval gedaan op de S. Jans Poorte, daar hy afgeweezeri was. Aan de Kruispoorte, boodt men ook zo veel weer dat de Spanjaards, eindelyk,- den moed vallen lieten, en met verlies van drie-
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 419
|
|||||
|
driehonderd man aftrokken; De Haarlen*- Fn.i?sIIf
mers hadden flegts tien of twaalf man ver-» 1573» looren. -------=* De belegeraars, dus ten tweede maale afcüonFre-
geilaagen, begonden 't wat zagter op tedri.k neemen, en naauwlyks op iet* anders, dan !ieigt *ot op 't uithongeren der Stad, bedagt te zyn.breeken Veelen Overften fpraken zelfs van 't beleg op van 't te breeken: waar toe de Veldheer zelf feheen beleg- te neigen ; doch de Hertog, zyn Vader, die Alvaftyft thans ziekelyk was, fchreef hem „ dat hy, }&m om „ in perfoon, 't beleg zou komen voortzet- ' ™?£n „ ten, zo Don Fredrik vertrekken wilde, of „ deszelfs Moeder, uit Spanje, ontbieden $ „ om haars Zoons plaats te bekleeden :" web- ke fchamperheid den Veldheer befluiten deedt, om met het graaven voort te gaan Qn~), en de Stad, ondertusfehen, den toe- voer , die reeds fchaars begon om te komen, en met ysfleedeu moest worden aangebragtj zo veel mogelyk ware, af te fnyden. In Sprokkelmaand, floeg het aan 't dooi- Seheeps-
jen, waardoor 't beleg van Haarlem een an- ftryden der aanzien kreeg. Men hadt, om den toe- °P ^e voer langs de Meer vry te houden, vier groo> iemmer te en eene kleine galeije op ftapel gezet, en K(eec. de eene na de andere te water gebragt («). De Amfterdammers onderftondeii, federt * met vyf fchepen en eene kleine galei, die zy, door Sparendam, in 't Spaarne gebragt hadden, in de Meer te komen, langs een gat, dat zy, by 't Penningsvcer, in den laa* gei*
O) Kon VI, Boiki W. 315 [431 enz.]. i
(?.«_) AairzjNe Haaii. iU 203.
|
|||||
|
Dd s
|
|||||
|
4ao VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FilïpsIïï gen weg, graaven wilden. Doch hierin wer-
lS73' den zy belet door de Haarlemmers. Bosfu, 1 "■"•"•-"" toen op een ander middel denkende, liet den
Overtoom, een half uur van Amfterdam , aan den heiligen weg, doorgraaven, en kreeg, door dit gat, eenige fmakzeilen in de Meer, die, door de Haarlemmer galeijen, aangetast en verjaagd werden: en fchoon zy meermaa- len te rug keerden,doorgaans, gelyk lot trof- fen. Ook verfloegen de Haarlemmers, in eenen uitval met duizend man, op den vyfentwin- tigften van Lentemaand ondernomen, meer dan agthonderd vyanden, veroverende , te gelyk, vyf basfen, twee metaalen Hangen, ne- gen {landaarden en een'1 grooten buit van kos- telykheden. Doch weinige dagen daarna, bragt Bosfu, door den dyk, geopend by 't Huis ter Hart, wel drie - endertig -fchepen en zeven galeijen op de Meer: ook werden 'er alomme fchanfen opgeworpen, waardoor de toevoer naar de Stad langs hoe moeilyker Duiven werdt. Zelfs waren'er, zonder groot gevaar,
7°-°ri geerie brieven meer uit of in de Stad te-kry-
bnefdraa- => . j i
gers ge- gen' waarom men zig van eenen vond be-
jbruikt. diende, dien de oude Romeinen reeds in 't
werk hadden gefield: hierin beftaande, dat
men tamme en in de Stad op flag gewende
duiven naar buiten zondt, die, met brief
jes aan 't lyf gehegt, zo digt aan de Stad als
't mooglyk ware, opgefchooten werden, en
veeltyds gelukkiglyk over raakten, 't Ontzet
der Stede werdt, een en andermaal, vergeefs
ondernoomen : de overmagt des vyands deedt
's Prinfen Volk en Vloote te rug wyken. Maar
de fchans te Rustenburg werdt, door Hop-
man
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 421
man Balfour, veroverd en eenigen tyd inge- FiupsIII
houden. De Koeijen gingen, onder deeze i573- fchanfe, buiten de Schalkwyker en Spaarne- ~ """*" ' wouder Poorten, den gantfchen tyd der be- legering door, weiden: hoewel 'er de Span- jaards,nu en dan,eenen aanval op deeden (0), 't Gebrek aan mondbehoeften in Haarlem Gebrek
veroorzaakte, eerlang, e ene zetting op 't aan brood, dat eik dageiyks te gebruiken hadf.mondbe- ook werden 't liegte volk en de jongens ver- J10^" pligt, alleenlyk moutkoeken te nuttigen. jera> Voorts befloot de Stad, fchoon zy 't Regt No'od, der Munte niet hadt, by mangel van gang-munten baare penningen, eenige zilveren ftukken te geflaa- doen flaan, die boven de waarde werden uit- gen- gegeven. Zy volgde , hierin, den Prins van Oranje, die onlangs ook, by raade der Staa- ten, de munt van zeven op agt verhoogt hadt (ƒ>). Om nu en dan wat meels en bus- kruid« binnen te krygen, gebruikte men lui- den, ligt gekleed, die zakjes niet den voor- raad om den hals en twee Piftoolen aan den gordel hadden; en met polfen of verreja- gers, over flooten en gebroken land, wip- ten , tüsfchen de Spaanfche fchildwagten door. Sommigen werden egter gevat, en in 't ge- Zigt der belegerden opgehangen: 't welk, en dat men, onlangs, het hoofd van Hopman Olivier, die Bergen hadt helpen verrasfeny gn nu in een gevegt op den Diemerdyk, ge- fneuveld was, met een byfehrift, over de muuren geworpen hadt, de Haarlemmers der-" (») Ampzing lïaarl. il. tgfï.
(j>) Refol. Huil. 1573. W. ia.
|
|||||
|
üd 3
|
|||||
|
4P» VADERLANDSCHE 'XXIV. Boek,
|
|||||
|
FimpsIII wyze verbitterde, dat zy Quiryn Dirkszoon en
'573■ Lamben Jakobszoon, oud burgemeesters,die«, Bittei/~ op eerüg vermoeden, in hegtenis gezet wa- heid van ren, en 4driaan van Groeneveen, een' Haar- de Haar-lemmer, die, in Spaanfchen dienst, gevan- lemaien gen was rUjt den Kerker haaien, en, tegen den tegen ee- ^ ^ Wethouderfchap, nevens nog vyf fol- Iloom» daaten,eenen Priester en een jongen van vyf- fchen. tien jaaren, aan eene galg, op den wal ge- plant, opknoopen deeden. He vrouw en dog- ter van Meester Quiryn, die hem, ter dood gaande, moed inlpraken, werden, door 't graauw, met fmyten en ftoofen, in 't water gejaagd, daar zy beiden verdronken. Wy- ders, onderftond't men, den Spanjaarden ten fpyt, de beelden der heiligen naar den wal te draagen , om 'er de breuken mede te ftop- Néder- pen. Doch deeze dartelheid werdt den Haal- laag der lemmers verleerd, door de nederlaag van 's fchetTop ?rinfffi fchepeu op de Meer, onder Mariuus de Meer. Brand-, als Admiraal, en den Heere van Ba- tenburg, als Overfte des Krygsvolks; die 's vyands Vloote onder Bosiii iïerker, of beter op haare hoede vindende, dan zy verwagt hadden, eer 't op een flaan ging, de vlugt namen. Bosfu vervoigdeze, en veroverde twee-entwintig vaartuigen: de overige berg- cjen zig in de ICaag of in de oude wetering. Dit gebeurde, op den agtentwintigften van B*loeimaand : en de Spaanfchen. bleeven, fe- dert, meester van de Meer, waardoor der Stad. dé toevoer te water belet werdt. Hier op volgde het bemagtigen van eenige fchan- fen der belegerden. In 't leger, meende men, fiat de Stad nu terftond zou hebben moeten bui-
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 423
buigen : doch 't viel anders uit. Men hadt twee FilipsIII
meetaalen ftukken van Dordrecht en Leiden *573- bekomen, uit welken men zo hevig vuurde ,g v ds op de battcry des vyands, dat men 'er den Battety kruin affchoot, en nog twee andere werk- vemieid. tuigen, m de plaatfe der batterye opgeregt, om de belegerden van de vesten te houden en hunne binnenwerken te ontdekken, geheel- lyk vernieida. Hierna, kwam 'er zo veel volks in 't Le- Sono*
ger, en de toegangen werden, alomme, zo fce^nst iterk bezet, dat de Stad, aan welke, onlangs, zig op de toevoer te water afgefneeden was, nu , ook gen Die* te lande, niet langer voorzien kon worden, merdyk. De Prins, hiervan verkondfehapt, zag gee- ne uitkomst, dan in 't benaauwen van den vyand, door hem, op gelyke wyze, den toevoer af te fnyden. Hy was, hierop , reeds te vooren, bedagt geweest, en Sonoi hadt zig, op zyn bevel,in Lentemaand, verfchanst, op den Diemerdyk, te Jaaphannes, tusfehen Amfterdam en Muiden, daar hy 't Y ter ee- nezydehadt, enter andere de Diemermeer, die tot in den Amttel en aan den Utrechtfchen Wagenweg ftrekte: eene plaats, regt gele- gen, om den toevoer, van boven naar 't Leg- ger, beide te water en te lande, te beletten. Doch de Amfterdammers hadden hem van daar verdreeven, en 'er, federt, eene i'chans gelegd. Nu, in den aanvang van Zomermaand , onderneemt hy, tusfehen deeze fchans en Am- sterdam, den Diemerdyk, by nagt, te door- graaven, ei] hier en hieromtrent, zes fchan- ièïi op te werpen, die hy, tot na 't overgaan Dd 4 ypx |
||||
|
4*4 VADERLANDSCHE' XXIV. Boek.
|
|||||
|
FilipsIII van Haarlem , inhieldt. Batenburg wierp
'S?3, zig in Ouwerkerk, dat hy insgelyks verfterk- Baten- te* D°cn hy en Sonoi konden, ten deezen ty- buig te de, den toevoer naar 't Leger voor Haarlem, Ouwer- bezwaarlyk,beletten. De Amiterdammers wa- kerlf. ren nu meester van de Diemermeer, en van de vaart, die, uit de Vegt, door Weesp en Diemen, in dezelve liep; [waarlangs men 't Pogin- Leger voorzien kon. Men poogde wel de de"veet Vegt boven de vaart te fluiten, ten welken se fluiten, einde, Adriaan Fyg, Overfte van Gorinchem, met vyfhonderd man, derwaards toog, zig begon te veïïchanfen, en 't Huis te Gunter- ftein innam. Doch Jan Baptist de ïasfis, die toen te Utrecht was, trok, met twee ven- delen Knegtenen eene bende Ruiters,op hem af, verdreef hem, en deedt de begonnen fchans {legten. Dezelfde toeleg werdt, ledert, te Nieuwerfluis, hervat; daar hy, insgelyks, mislukte, mids het muiten der Duitfchers, die zig egter haast ftillen lieten. Ook hadt Al- va toen alle de posten van belang in deezen oord doen bezetten, door Don Francisco Bal- des, die Batenburg, uit Ouwerkerk, verdree- ven hadt (q) : waarom men van 't fluiten der Vegt moest afzien. Die van Bimrcn onder- namen, omtrent deezen tyd, het doorftee- ken van den Lekdyk, waardoor 't Stigt on- der water gezet, en de toevoer, van boven naar 't Leger, ook belet geweest zou zyn. Doch de Heer van Hierges, thans Stadhou- der van Gelderland, was hun hier in den weg, Gemor en verzekerde zig van den dyk. 't Mislukken v var} Qq") ÄMPZ1N6 Haai'I. hl. j}i;.
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 425
van zo veele aanflagen, die tot ontzet van FilipsIIÏ
Haarlem ondernomen waren, hielp het volk, '573. daar, aan 't morren over de Regeeringe, die, ~^7bele_ riep men, de Gemeente, door verdigte troost- gerden. brieven, misleidde: 't welk van zo veel ge- volg was, dat der Burgerye gegund werdt, zes, of, volgends fomhügen, zestien mannen te kiezen, om, met de Wethouders, na te zien, wat 'er gelchreeven werdt. Maar 't Hongen- ongenoegen nam toe, met het minderen der"00"* jj1 mondbehoeften: daar 't nu zo fchraal mede e ' omkwam, dat men brood van hennip- en raapzaad begon te bakken, gebruikende 't vleesch van honden, katten en paarden tot toefpyze. 't Weinige Koorri, dat 'er over- fchoot, werdt gefpaard voor 't Krygsvolk. Men fchikte dan, by donkere nagt, onder een geweldig geluid van trommels en trom- petten , een der fnelst bezeilde jagten ter Stad wit, dat, ongemerkt, tusfchen Bosfus fche- pen door raakte en den Prinfe tyding bragt van den nood der Stede, Zyrie Doorlugtig- heid hadt, na dat de Spaanlchen meester op de Meer geworden waren, Haarlem verlooren gerekend, weetende, wat het inhad, door 's vyrnds fchanfen, te breeken. Doch de Ge- meente, gewoon met blinde yver voort te Haan, meende, men moest wat meer onder- neemen, om zulk eene Stad te ontzetten ; waartoe, immers, zeide men, gelds genoeg ppgebragt was. Zelfs booden veele Delftfche, Leidfche en Rotterdamfche burgers aan, hun ïyf, tot behoudenis der Stede, te willen waa- gen. De Prins moest zig dan, zvns ondanks ? ' ■ Dd 5 la?,- |
||||
|
4I2Ö VAPERLANDSCHE XXIV. Boek,1
FimpsIII laaten overhaalen, om eenig volk, burgers eil
*573- bezettelingen, byeen te brengen; dat te Sas- fem geichiedde. fragte- Doch terwyl hy hiermede bezig was, tra« handel o- ^en ^e van Haarlem , op den eerlien vati ver een Hooirnaand, in mondgefprek met den vyand, Verdrag, over een verdrag: welk egter vrugteloos afliep, 't zy dat Don Fredrik te veel eisen- te, oi' dat de belegerden 't verdrag niet ern- ftig zogten, en voorhadden , den vyand op te houden , tot dat het verwagte ontzet gereed De Stad zyn zou, 't Ging dan wederom op een be^ wordt he- fchieten, aan poorten, toorens en wallen , 7cjLb^n<die, op den derden van Hooirnaand, door 'duizend en agt fchooten, 't grootite getal, dat,in den gantlchen loop der 13eiegeriuge,op eenen dag, geflaakt werdt, geweldig befcha- digd werden. De vyand dreigde daarna ftorm te loopen; doch 't bleef agter, om dat een Qverlooper hem berigt hadt, dat 'er, naauw- lyks voor zes dagen, leeftogt in de Stad was. Uiterlte Ook gaven de belegerden, ten deezen tyde, be- hunnen uiterften nood te kennen, door het naauwd- uitfteeken eener zwarte vlagge. Want zo ver
heid in ,„ . j a& . . , . dezelve. w:ls c nu gekomen, dat, men, na t uitpluizen
van 't kruid, dat tusfehen de fteenen groeit, 't lyf houden moest, by gekookte osfen- en paardenhuiden, en zelfs by ichoenleder; en dat, de een by den anderen, op ftraat, van honger verfmagtte. De bezettelingen , in deezen toeitand, aan 't muiten geraakt, pion- derden de Lombaard en verfcheiden' andere Baten- winkels. De Prins troostte de bedrukten, zo burg af- yeel hy kon, door brieven, en verzogt hen, gezon- fris |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 427
die erbarmeiyk om ontzet aanhielden , einde-Fiupsl!
lyk, flegts twee dagen te toeven, wanneer hy . 1573. een' loozen aanval doen zou op de Fuik •> een ~~~ ~ water, v/aardoor de Meer gemeenfcnap met de ^anar°e™ Stad heeft , en welk, door den vyand, Iterk te 0nl. befchanst was ; terwyl 't ontzet, van den kantzsuen, van den Hout, zou worden aangevoerd. Ook hieldt liy zyn woord. De Heer van Baten- burg trok, den agtiten van Hooimaand, te- gens den avond, op van Sasfem, aan "t hoofd van vierduizend Knegten, grootendeels bui\ gers der naaste Steden , niet naam e van Gou- da (r) en van Delft, onder welke iaatilen,- zig bevondt Joan van Oldenbarneveld, die , naderhand , Advokuat van Holland werdt. Voorts hadt Batenburg- zeshonderd Ruiters, onder Gaspar van der Noot, Heere van Karlo, zeven velditukken en vierhonderd wagens met krygs- en mondbehoeftens by zig: en, om 'svyands verfchanlingen te veiliger te kon-, nen genaaken, hadt hy zig voorzien vp.n borst- weeringen van. musketfchootvrye planken, die , op wielen, voortgefchooven konden worden <, en gaten hadden , daar 't gefehut ;,'„ ' door fpeelen kon, Een optogt met zo veel volks en omflags kon niet verhoolen blyven voor Don Fredrik , die 'er, daarenboven , kennis van kreeg uit de briefjes, welken hy, aan twee duiyen , in de vlugt gefchooten, gehegt gevonden hadt. Nog vernam hy, dat de belegerden een gordyn doorfneeden had-, den , om , door de breuke , uit te vallen, zo ras 't ontzet vernomen werdt, Dus dubbel £0 Bor XII. Bask, hi het Byvoegfel,
|
||||
|
4*8 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FjlipsIïI gewaarfchuwd, doet hy, in den zelfden nagt ,
"573' eenen grooten hoop nat itroo in den brancl fteeken, regt over de genoemde breuke, waar- mede hy den belegerden, door vlam en fmook , verhinderde het teken te zien van 't naderend ontzet, welk met vuur gefchieden moest. Agter 't fmeulend iïroo , plaatst hy vyfdui- zend man van zyn beste Voetvolk: een dier- gelyk getal Khegten en vyfhonderd Ruiters worden naar den duinkant gezonden, onder Jan Baptist del Monte, die last hadt, om,, op zeker teken van 't gefchut, den Nasfaufchen in de linker zyde te vallen. Zes Regemen- ten onder Romero en anderen moesten , ten zelfden tyde, oostwaards, over de belhydin- gen fpringen, en de gelegenheid waarnee- men, om Batenburg op de regter zyde aan te tasten. liet overig deel des heirs ftondt, bin- nen de Legerwallen, in fiagorde. Batenburg, die , tot middernagt , te Noordwykerhout , getoefd hadt , genaakt, tegen drie uuren des morgens, het Mannenpad, daar hy ftal houdt, wordtge-om zylie borstweeringen toe te Hellen. Doch flaagen. terwyl hy hiermede bezig is , begint het Spaansch gefchut te balderen : waarop hy , onvoorziens , van de eene en de andere zy- de , aangevallen wordt. Zyne voorhoede , uit Ruitery beftaande, was, midlerwyl, bin- nen de verfchanfingen geraakt, daar zy van een' veel flerker hoop ontvangen en te rug gejaagd wordt, tot aan 't Mannenpad. Hier ilort zy op haar eigen voetvolk , dat, van drie kanten, overvallen, zo zwaar een' fchok niet wederftaan kon 'v maar agteruit en aan "t vlugten floeg. Zevenhonderd bleeven 'er op. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 429
de plaats, waaronder beide Batenburg en Kar- FilipsIïï
k> waren. De wagens, zynde de voerluiden, ï573. . meest allen, met de paarden, ontviugt, 'tge-"~ ''"''] fchut, en dertien of veertien vendels werden veroverd. De belegerden, 't beraamde teken niet vernomen hebbende, hadden geenen uit- val gedaan, en zelfs gewaand, dat het gerugt van den ftryd , welk zy hoorden, looslyk , door den vyand verwekt was, om hen in 't net te lokken. Nu kreegen zy de tyding van de nederlaag der hunnen, door eenen gevangen, dien de vyand neus en ooren afgefneeden hadt. Zy werdt bevestigd, door eenige hoofden van verflaagen' burgeren , die men wederom over de vesten wierp , en eerlang door eenen brief van den Prinfe, die hun riedt, ten beste mo- gelyk, voor zig zelven te zorgen, en 't Leger te Sasi'em opbrak. De benaauwde Stedelingen , nu geene uit- j)e bsïe„
komst meer ziende , namen in overleg , om, gerdeu in eenen algemeenen uitval, door 's vyands peemea Leger teflaan, en de Stad te verlaaten. Doch {" 01P^ de vrouwen en kinderen , verneemende dat de Stad men hen niet dagt mede te voeren, vielen aan te verka- 't fchreijen en jammeren , en ltremden de uit-teB» voering van 't genomen befluit. Daarna Hel- de men voor , om den uitval, met vrouwen en kinderen , en elk die mede wilde , te doen (f), en begon men, hiertoe, al gereedfchap te maaken, toen Don Fredrik, kennis van den toeleg gekreegen hebbende , in eenen Brief, op'Everfteins naam gefchreeven , den belegerden aandiende, dat 'er nog genade was,
O) MßXiiREN IV. Uo:k,f. 80.
|
||||
|
4§o VADERLANDSCHE XXIV. BoeïJ,'
fiLiPsTTiwas, zo men de Stad, terftond, opgave. De
*573- Duitfchers luisterden hiernaar, en weigerden "~ " uit te trekkern De Waaien wilden 'er mede door j doch aarzelden , als 't 'er op aankwam. Gantsch Haarlem raakte over einde, willende fommigen vertrekken, anderen blyven en han- delen. Tot dit laatfte beflooten de Ilegen- zil over!ten en Overften van 't Krygsvolk , die , op " den twaalfden van Hooimaand, buiten de Zyl- poorte , in onderhandeling traden, en , ten negen uitren des morgens , ilooten , dat de •Stad zig pp genade en ongenade hadt over te geeveri; doch de plondering met tweehonderden- veertigduizend guldens zou mogen afkoopen. De Gemagtigden , in de Stad te rug gekeerd zynde , gaf men 't den Duitfchen, Schotfchea en Walfchen Knegten in de keur, ofzy, on- gewapend , uittrekken , of 's Hertogs genade afwagten wilden : tot welk laatfte zy befloo- ljoräets' ten. Alleenlyk Bordet, een Fransch Edel- wan- man , die, na 't herneemen van Bergen in hoQp. Henegouwen , 's Prinfen dienst hadt moeten verlooven, wanhoopte, in zo verre, aan ver- giffenis , dat hy zig van zynen dienaar door- fchieten liet (?), of, zo fommigen nieenen, de handen aan zig zelven floeg ( u ), na dat de knegt hem dien harden dienst geweigerd hadt. De "fchuttery ook in 't Verdrag bewilligd heb- bende , kreegen poorters en lbldaaten bevel, om hun geweer op 't Stadhuis te brengen, de Duitfchers en Schotten alleenlyk uitgezon- derd , die , ondertusfehen, de vesten bewaar- den. Voorts moesten de burgers zig in 't Kloos- ter f O Meteren IV. Boek, f* Soi
Xjs) ïassm Libr, U f, 176. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE, 431
ter te Zyl vervoegen , de vrouwen en kin- FilipsIÏI
deren in de Groote, en de Waliche en andere 1573- foldaaten in de Bakenesfer Kerk. Daarna trok- —i-*Sm ken de Spanjaards naar binnen *, en toen moes- ten ook de Duitfchers en Schotten bun ge- weer boven brengen, en zig naar 't S. Katry- nen en S. Urfulen - Klooster begeven. En zag men alreeds 't Verdrag fchenden , en eenige burgers huizen pionderen. Don Fredrik, daar- na , met den Graave van Bosiu en andere Grooten , in de Stad gekomen zynde, deedt de Hopluiden en Vendrigs verzekeren , en naar 't Huis te Kleef brengen : en met den strenge volgenden dag , hief het ftraffen aan van fol-ftraf over daaten, en van burgers, die, om de beroerten füldaaten des jaars 1566, gevlugt, en, na 't omflaan meezen*" der Stede, wederom binnen gekomen waren, uitge- Zy krecgen 't zwaard, zo zy biegten wilden ; weeken* zo niet, den ftrop. Vyf beuls met hunne liurs«rs« knegts Hoofden zig, dag aan dag, af, aan 't ombrengen van menigte van menfchen. Don Fredrik deedt, daarenboven, driehonderd elendigen, by paaren, rug aan rug, binden, en in den mond der Meere verdrinken. De Overfte der Stad, Wyboud van Ripperda <, Lancelot van Brederode , Heer van Veen- huizen , Jonkheer Jan van Duivenvoorde, Kolonel der Burgerye, en andere voornaame Perfonaadjen werden onthalsd, zelfs een bas- taardzoon des Kardinaals van Granvelle, die* zig aan 'sPrinfen zyde in Krygsdienst bege- ven hebbende, liever fterven wilde, dan zig , door 't melden van zyne afkomst, redden* Een Luthersch Predikant van Hopman Steen- bach werdt gehangen : Simon Simonszoon, Pre-
|
||||
|
43S VADERLANDSCHE XXIV. Boek,
Fiupslll Predikant der Stede, onthoofd. Hopman Bal-
1573. four behieldt zyn keven, mids hy zwoer, den •—•— Prins van kant te zullen helpen, dien hy 't eg-
ter te kennen gaf, en getrouw bleef. De Schout Adriaan van Dort, de Burgemeesters van Vliet , Kies en Stuiver werden in hegtenis gezet. Men meent, dat omtrent de helft der Vetües bezettelingen, die, by 't overgaan der Stad,
deV^de. tot °P omtrent agttienhonderd gefmolten wa-
' ren , daarna, door beuls handen, omgebragt werdt. De vyand hadt , zo men wil, ge- duurende 't beleg, drieduizend man door fcherp , zevenduizend , door ziekte , honger en ongemak , verlooren. De fchade , by de Stad, door de belegering , geleeden , is op twaalfhonderddrie - entagtig duizend guldens berekend (v), dat eene geweldige fomme was, ten deezen-tyde. De Duitfche Knegten, 's Prinfen dienst afgezwooren hebbende, wer- den , onder geleide van zestig Spaanfche Rui- ters , naar Gelderland gezonden. Doch So- noi, die toen den Diemerdyk nog inhadt , welken hy , kort "hierna , verliet, zondt hun drie galeijen met volk agter na, onder Wal- ter Hecgeman , die hen te Nieuwkerk inhaal- den. De Ruiters namen de vlugt, na den eer- ften aanval. De Duitfchers lieten zig toen naar Sonoi leiden , die hen wederom tot 's Prinfen dienst bewoogen zou hebben, zo Dom Fredrik hunnen Hopluiden, die nog te Haar- lem zaten, in zulk een geval, den dood niet gedreigd hadt. Deezen bewoogen dan Sonoi, om hun volk , met 's Prinfen verlof, van den Krygs-
(v~) Meteheh IV. ßoek, ƒ". So rirf^
|
||||
|
XXIV. Boek, Hl S T O R I E. 433
ICrygsdienst te Dntflaan. De Haarlemmers Fiupsiij
bragten van de beloofde penningen tot af- *573« kooping der plonderinge nog geene hon- **" 7i derdduizend guldens op (1). Om de overi- gen , werden zy nooit gemoeid; doch zy moesten, zes weeken lang,tusfchen de drie- en vierduizend foldääten onderhouden. In Oogstmaand, deedt Don Fredrik» plegtig- lyk zyne intrede in de Stad, en ten zelfden tyde, werdt de groote Kerk herwyd, door Go- defrid van Mierlo, tweeden Bisfchop van Haar- lem. Kort daarna, werdt 'er eene algemee- ne vergiffenis afgekondigd, met uitbuiting Tiogthans van zevenenvyftig Perfoonen, on- der welken de Schout, de Burgemeesters, Schcpens, Krygsoverften en anderen begree- pen waren. De Schout en negen anderen itierven in de hegtenis: eenigen lagen 'er lang te kwynen. Weinigen genooten 't voorregt der vergiffenisfe. Burgemeester Jan van Vliet,, na lang- zitten., op zyn woord van eer ont- flaagen, wist, als. eert molenaars knegt ge- kleed » ter Stad uit te raaken (w). Dus deer« lyk een uitilag hadt de belegering van Haar- lem , die twee dagen langer dan zeven maan- den geduurd hadt. De Spaanschgezinden ont- vingen de tyding van 't overgaan deezer aan- zienlyke Stad, met uitgelaaten' blydfehap ; die, hier en daar, tot dartelheid uitfpatte« Te Utrecht, maakte men eenen Prins van 0-> ran-
Cw) Roa Vi. Boei, il. gi6 enz» [431 enz.} 420 eüz. [44f>
«2] 330 L449]- Hooft VU. Hoek, il. 2ys,301,308,314,316. (1) Juist 96876 guldens. Zie Bor. VI. Boek, b!« ,
330 [+4?]»
VI. Deel. E e
|
||||
|
434 VADERLANDSCHE XXIV. Boek:
Fïin-slïlranje van ftroo, die* met veel omflags, naaf
1573. de markt gebragt, op een rad gelegd en ver- *■—-**■ brand werdt (x). De merkwaardigheid va« dit zwaar Beleg verdiende, dat wy 'er ons wat langer mede ophielden, en 's Lands o- verige gefchiedenisfen, onderwyl, onaange- roerd lieten, 't Wordt tyd, dat wy den af- gebroken draad derzelven hier wederom aan- hegten» XII. De Prins, die nu zyn verblyf te Delft Lumei'en Meldt, zag zig, in den aanvang deezes jaars, Entes in genoodzaakt, om den Graaf van der Mark, hegtenis | n 0verfte over Holland, en deszelfs Lui- ET tenant, Barthold Entes, door de Staaten, in hegtenis te laaten neemen. De woestheid dee- zer twee en hunne wreedheid omtrent de Roomfche Geeftelyken ftaken, federt ee- nen geruimen tyd, den Landzaaten in 't oog, en gaven gelegenheid, dat 's Prinfen naam zeer gelasterd werdt van de vyanden ^zyner Mishan- Regeeringe. Snood was, boven allen, 't om- deling brengen van Kornelis Muis, man van twee- van Pater enzeventjg jaaren en pater van 't S. Aagten Mms' Klooster te Delft, alwaar de Prins thans zy- nen intrek genomen hadt. Lumei hadt hem , op 't einde des voorleeden jaafs, op zeker los vermoeden, dat hy, met zyne beste mid- delen, ter Stad uit, naar den vyand, wyken wilde O)» doen vatten, doen pynigen, en, tegen 's Prinfen wil,eer men hem te regt ge- field en verhoord hadt, te Leiden, doen op- hangen (z\ Wat laater, hoorde men 't volk |
|||||||
|
vm
|
|||||||
|
(i■") T. m-TENnocAKRTS Leven enz* Cap. XVII* il 357'
(y~) 'Zie Kor VF. Bnek, hl. 313 [428]. (z) liOR VI. ilQtki hl, 3°9 [4»]. |
|||||||
|
XXIV. Böèk. HISTORIE. 435
van Entes morren over wanbetaling, en de FilifsIII
Staaten fchelden voor Landverraaders: en men ,ltf}\- bevondt, by onderzoek, dat zy, door Entes "' zelv', waren opgemaakt. Hy en Lumei wer- den dan, te Delft, voor de Staaten oritböo- den ; daar Entes, derwyze, uitvoer ^ dat men' last gaf, om zig van zynen Perfoon te ver- zekeren. Lumei, hierover geftoord-s tyildè zvnen Luitenant* met geweld, ter Stad uit brengen. De Prins zögt, vergeefs, een hert zo hoog geplaatst, neder te zetten. Hy het ziV nergens in gezeggen, 't Liep eerlang zo ver, dat men; den vyfden van Louwmaand, de lchuttery in de wapenen bragt, en Lumei, Zo wel als Entes, in verzekering nam. De Graaf werdt op 't Slot te Gouda gezet. Meri zondt hem de punten zyner befchuldiging fchriftelyk toe, op welken hy zig, op zyn Krvgsmans, verdedigde,, vergoelykertde zy- ne wreedheid jegens de Roomfchen, met den vver voor den Hervormden Godsdienst. De zwakheid der tegenwoordige Regeeringe ge- doofde egtér niet, eenen man van zo veel äanziens, en die, door 't inneemen van den griel den weg tot 's Lands verlosfing ge- baand hadt, aan 't lyf te ftraffen. Men ont- floeg hem dan; doch 't leedt niet lang, ol hy fchynende eenigen onraad met zyn e Waa- ien te brouwen, werdt wederom gevat * en buiten Rotterdam op 't Slot Honingeil gew- iegd Van hier ontfnapt, maakte hy den, Pr'infe en den Staaren nog vry watfpels^tot in Bloeimaand des volgenden jäars: wanneer ödrid taen hem, met zyne goederen, ten Lande van Lu- ie $ uit,*«' |
||||
|
435 VADËRLANDSCHE XXIV. Boek
FiLipsIlIfiit, naar Luik, vertrekken liet (V):daar hy,
1573' drie of vier jaaren laater, aan de beet van ; ""eenen dollen hond, of, zo anderen willen, door vergif, aan zyn einde geraakt is (f). Kort na "dat hy de eerfte reize gevat was, hadt de Prins alle beftellingen, op zynen naam gegeven, ingetrokken (V), en den Heere van Batenburg, Willem van Bronkhorst, in zy- ne ftede, tot Overften -Luitenant over 't Krygsvolk, aangefteld: die, na verloop van weinige maanden, voor Haarlem, aan zyn einde kwam. Wat Entes aangaat; hy is, meen ik, te gelyk met Lumei, ontflaagen (dj, en, zo als wy, in 't vervolg, zien zullen, nader- hand , wederom, in 's Lands dienst, gebruikt. XIII. Het vatten van Lumei baarde opmerking by Aanflag ^Qn vvand, die waande, dat 'er eenig heime- o^Bd°en byk misnoegen tegen den Prinfe onder fchooL Prins in Bosfu fchreef, derhalve, aan Huig Janszoon handen te van Groenewegen, Burgemeester van Delft, en Icrygen. Roomschgezind, die de fchuttery hadt aan- gevoerd , toen Lumei gevat werdt, dat men zo voortvaar en, den Prins ook in hegtenis nee- men en naar V Leger voeren moest; waarop loon naar verdiensten flaan zou. Doch de bren- ger des briefs, een gevangen foldaat, leverde dien den Heere van Batenburg, door wien hy den Prinfe ter hand kwam. De Burgemeester, by zyne Doorlugtigheid ontbooden, nam God tot getuigen zyner opregtheid, verkiaarende, dat
(«) Bqr VI. Hoek, hl. 310 enz. [424 enz'].
Qi) Mbteben V. Boek, f. 89. verf. Stkada Eec. I. Libr, Vil. p. 427. CO Itefol. Holl. «673, U. 17. («O Meteren X. Boek, f. 1Ö7 verf. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 43?
|
|||||
|
dat hy Bosfus pen niet in zyne magt hadt. Fiurslli
De Prins hervatte, dat zyne trouw blyken IS73» zou, wanneer hy Bosfu zelf in de laage lokr te, die hy voor anderen bereid hadt. Doch Groenewegen betuigde, dit van zig zelven niet te können verkrygen: waarop de Prins hem,eenigen tyd,in zyn huis, verzekeren deedt (<?)• In Westfriesland en 't Noorderkwartier, lee- ^*?"
den de huisluiden, ten deezen tyde, veel van {£*"£. de ongebondenheid van Sonois Krygsvolk: nois waaronder de Hopluiden en bevelhebbers Rrygs- de gemeenen voorgingen in baldaadigheid, v<->Uu Men viel den Prins, deswege, dagelyks, klag- tig: en hy fchreef brief op brief, met de ern- ftigfte bevelen tot weering van wanorde. Doch 't baatte weinig. Hopman Michiel Krek Hopman hadt zig reeds aan zo veele fchelmftukken j^j^, fchuldig gemaakt, dat zyne foldaaten verr hoofd. klaarden, niet langer onder hem te willen dienen. Dikwils, was hy, op belofte van beterfchap,verfchoond: doch, onlangs,dron- ken zynde, te Langendyk, eenen Priester neus en ooren afgelheeden, toen aan den itaart van zyn paard voorrgefleept, en ein- delyk, doorfteken hebbende; deedt Sonoi hem vatten, en in dqn Voorhof van 't Huis te Schagen onthalzen (ƒ): welke Itraf, voor eerst, eenig ontzag verwekte, Midlerwyl, bleef Middelburg in Zeeland XIV-
nog al de Spaanfche zyde houden, onaange- J°e\l'i\ in zien men de Stad, na 't opbreeken van 't be- zeeland', leg door cjq
(e~) Bor VI. Rn k, bl. 313 [43t].
Qf) Kor VI. llo.k, bl. 3»! [434J, Ee 3
|
|||||
|
438 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FilifsIII leg Van Goes, te lande, door het doorftee-
*573> ken der dyken, en te water, hadt begonnen Nafau^ te benaauwen, en de fchepen, die den toe- fchen, voer van Antwerpen derwaards bragten, nu bevog- en dan, met voordeel, was aangevallen (g). ten. Zelfs gelukte het den Nasfaufchen, in den aanvang deezes jaars, de ketens van eenige fchepen, te Antwerpen aan de kaai leggen- de , aan ftukken te flaan, en de fchepen weg te voeren. In Sprokkelmaand, ondernam San- chio d'Avila, Overfte van Antwerpen, Mid- delburg wederom te fpyzigen. Doch de Vlis- fingers hadden de Schelde, by Lillo, met fchepen vol puins, gekropt, zo dat'er de groot- fte fchepen niet vlooten konden, en de klei- nen , deerlyk, door 't gefchut, werden geha- vend. Doch 't puin, na weinige dagen, zyn- de in zee gefpoeld, kwam d'Avila, met ee- nige zwaare fchepen, voor Walcheren, daar een hevige waterftryd voorviel. De Elefant, een zyner fchepen, werdt aan boord geklampt, en met nog een ander, vegtenderhand, o- vermeesterdo Vier fchepen, aan den grond geraakt en verlaat en van 't volk, dat in de boots overzeild werdt, werden jnsgelyks« be- . magtigd: nog een, dat ook vast zat, door de Spanjaards, verbrand. De overigen berg- den zig onder Rammekens; doch werden,in 't keeren naar Antwerpen, nogmaals aange- tast door de Nasfaufchen, die twee fchepen vermeesterden. Men wil, dat 'er, van 's vyands zyde, in deeze gelegenheid, agthon- Mislukte derd man omgekomen zyn (//). De Nasfau- fchen (g") Meteren IV. Boek, f. 77.
I/O Bor VI. Brak, il. 218 [433]. Meteuer IV. Boek,f. Si
|
||||
|
XXIV. Boek. 'HISTORIE. 439
fchen in Zeeland fchepten hieruit zo veel FiupsIII
snoeds, dat zy, op 't aanhouden van eenige l573< Vlaamfche Edelluiden, eenen aanflag op on(jer_ Thoolen of Tertoolen ondernamen. Zy land- neeming den, met vyftienhonderd man, tusfchen Ber-opïhoo- gen op Zoom en Thoolen, Doch Mondra-len« gon was hun hier te kloek, en fioeg hen, eerlang, op de vlugt. In 't wyken, maak- tenze eene opening in den dyk, federt, het Gauzengat genoemd. In eenen tweeden aan- val, met verfterking van versch volk onder- nomen, werden zy geheellyk overwonnen. Schoonewal, Rollé, Kloot,Steeland en Cour- teville bleeven op de plaats, met omtrent twee derde van 't volk. De Ryk werdt ge- vat, en de eerfte in deezen oord in 't leven gefpaard, hoopende den vyand, veele gehei- men uit hem te zullen trekken (T), Doch 't nadeel, hier geleeden , werdt, federt, ee- nigszins, vergoed. In Oogstmaand gelukte het Ramme- den Overfte van Zeeland van 's Printen zy-kenss^- de, Kar el van Boi/öt, mee hulpe van zynen wonnen" Broeder, Lodewyk, Zee-Admiraal, Ramme- kens in te neemen, waardoor Middelburg nog meer benaauwd werdt. Maar Filips van Lannoi,Heer van Beauvois, wederom met qene Vloot Voorraadfchepen van Antwerpen ver^ trokken, zeilde door de Roompot, landdq aan de Vrouwe Polder, en wist, behendig- lyk en fpoedig, eenige behoeften, van agv teren, in Middelburg te krygen (£). Twee maanden te vooren, was. de Admiraal der Ne-
co Hoopt VIII. Beek, hl. 315, (Ó Ror VI, Botk, tl. 330 [449], Ee 4
tl
|
||||
|
440 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
fitusIIINederlandfche Vloote van den Spaanfchen
, I573' kant, Antoni van Bourgondie, Heer van- "Wakkene Kapelle, terwyl hy de naderende Nasfaufche fchepen bezigtigde, even buiten Middelburg, met een agt ponds kogel, ge- troffen, dat hy het terftond beftierf (7). Hy was ook, by voorraad, Stadhouder van Zee- land geweest, welke waardigheid toen aan Christoffel van Mondragon opgedraagen werdt (m). A.?v' In Holland, zat men, kort na 't verrasfen twen*" van Rammekens, in grooten kommer, ter bezem'ng oorzaake van 't beleg van Alkmaar, dat, ter- ïn. ftond na 't overgaan van Haarlem, onder- nomen was. De Prins, wel voorziende, dat Alkmaar aan de beurt leggen zou, zo dra Haarlem vermeesterd zou zyn, hadt Jonk- heer Jakob Kabbeljaauw, met eeuig volk, der-' waards gezonden j doch men hadt geweigerd, hem in te neemen: waarom hy, te Heilo en te Egmond, was blyven leggen: hebbende hy, by 't opwerpen eener fchanfe ter laatstge- melde Plaatfe, de aloude Abtdy aldaar, op twee toorens na,ten gronde toe, geflegt (n~). Doch toen men nu de Spanjaards, alle uuren, te wagten hadt, trok Kabbeljaauw wederom onder de Stad, hegecrende te worden inge- laaten. Regeering en Burgery verfchilden hier. Eindelyk, liet men hem en Ruikhaver binnen en op 't Stadhuis komen, daar dp Wet byeen was. Hier haperde het nog aan ■e befluit, tot dat Ruikhaver, vergramd, m%v borst;
(O Bor VI. Boek, bl. 32ï [438].
£»0 Viguus ad Hopper. Epüt CCII. f, ;>-i~i
{n~) Metejlen IV. ïfyek, f, 83 verf.
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 441
borst: ""tWasgeentydvanfammelen: kort moest fiupsIH
men antwoorden, aan, of'af. ToenrystBürge- 1573. meester Florïs van Teilingen op, en verklaart------—
zig gezind, om, met den Prins en de Burgers,
te leeven en te fterven. Met ftrykt hy 't Stad- huis af, en ftreeft, genoezaam alleen alles over zig neemende , met een deel Burgers, naar de Friefche Poort, die hy doet open- flaan : waarna 's Prinfen volk intrekt, en itraks daarop , de Kennemerpoort wederom uit, om de Spanjaards, die, tot nog toe, maar tweeduizend Knegten en driehonderd paarden fterk waren , doch de Voorftad reeds hadden ingenomen, van daar te verdry ven. Dit ge- lukte , en werdt de Voorftad, terftond 'daar- na , in den brand gefteken. De Spanjaards leiden toen Egmond binnen aan kooien, daar de Nasfaufchen gelegerd geweest waren , en keerden, vervolgens, naar Haarlem terug (o). Te Alkmaar , viel men , na hunnen aftogt, aan 't fterken der Stede (ƒ>). 't Liep aan, tot den eenentwintigden van Oogstmaand , eer de Spanjaards zig wederom voor dezel- ve vertoonden. Don Fredrik , aan 't hoofd Da Stad van zestienduizend man, legerde zig te Oud-wordt dorp , en deedt de Stad, van alle zyden, be-belegerd, fluiten. Vlak voor den boom, liet men een fchip zinken , waardoor de haven, insgelyks, geftopt werdt, De belegeraars kreegen hun- nen toevoer te water over de Bcverwyk, al- waar zy dertig of veertig Ruiters gelegd had- den. In de Stad, waren niet boven de agt- hon-
O) Bor V[. Boek, hl, 326 [4.44].
(.fj Rpa VI. Aoek, bL 328 [448]. |
|||||
|
E e 5
|
|||||
|
442 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FttwsIIl honderd loldaaten , omtrent dertienhonderd
m l573t burgers, en eenige gevlugte Huisiuiden. Men ~ was 'er thans gezind, het uiterfte af te wag- ten, fchreef aan Sonoi om ontzet, en maan- de hem aan , tot het doorfteeken der zeedy- ken. Sonoi deedt ook, terftond, de Huizen open zetten ; doch tot het doorfteeken der dyken , waren de andere Steden van 't Noor- derkwartier bezwaarlyk te brengen , weder- houden wordende , door het nadeel, dat zy, hiervan, aan weide en wintervoeder, te wag- ten hadden. Midlerwyl, wierp Sonoi vier fchanfen op, te Rustenburg op den Huigen- dyk, te Broek op Langendyk , te Schoorl- dam en te Krabbendam': door welken , hy den vy and'verhinderde zo veel voortgang te maaken om Alkmaar , als Bosfu onlangs ge- daan hadt, in Waterland ; alwaar hy Lands- meer , Zunderdorp en Zuiderwoude ingeno- men , en zig , federt, langs 't Y, van Zaan- dam tot Nieuwendam toe, verfterkt hadt, Die van Alkmaar dceden uitval op uitval, niet zonder voordeel. Men verhaalt, dat zy , op den vyftienden van Herfstmaand , eenen Spanjaard gevangen kreegen, die veel be- loofde te ontdekken , zo men hem 't leeven laaten wilde, 't Werdt hem toegezeid ; doch hy, na dat men hem uitgehoofd hadt, egter opgeknoopt. Don Fredrik, vast bezig met het Be Haar- raaaken zyner loopgraaven , waaraan , onder iei""|,rs anderen , driehonderd Haarlemmers arbeiden aan"dê moesten, befiootde Stad, op den agttienden, loopgï'aa- voor 't eerst, te doen befchieten , aan twee ven ar- oorden. Na den middag, deedt hy ftorm Ioch beulen. ^m i^^ twee bruggen, die, 'snagtste voo-i ren,
|
||||
|
HISTORIE. 443
|
|||||||
|
XXIV. Boek.
|
|||||||
|
ren, over de graft geworpen waren. De Span- FhjssIH
jaards, onder een yslyk gefchreeuw, vliegen '573- ter breuke op , aan de Friefche Poqrte; doch ^dwm werden zo ontvangen, datze , tot dpe rei- bettoni;! zen , deinzen moesten, 't Zelfde gebeurde aan« den Rooden Tooren, fchoon de verweer- ders, hier, ook van agteren, uit het Spaanscli gefchut , geplaatst tegen over de zoxitkee- ten, berookt werden. De vrouwen en jon- gens bragten, op de eene en de andere plaats, brandende pekhoepen, ongeleschte kalk, zie- dend water, gefmolten lood en andere brand- ftoffe aan , en hielpen den vyand weeren van de wallen. De aanval duurde vier uuren, en, in al dien tyd , week 'er van de belegerden niemant uit $yne plaats, zonder dood , of zwaarlyk gekwetst te zyn. Zy verlooren eg- ter niet boven dertien burgers , en vieren- veertig foldaaten : de aanvallers wel duizend man. Twee dagen daarna, werdt het fchie- ten hervat : doch de Spanjaards waren niet aan den ftorm te krygen ; fchoon die van bin- nen hen , met trotfe woorden , tergden, om aan te vallen. Daarna, werden eenige ope- °e <tyfe hingen in den Qosterdyk gemaakt, daar 't wa-J01^ ter , met den fpringvloëd en noordenwind , fteice^/ zo hoog door gejaagd werdt, dat het land , op veele plaatfen, met fchuiten, werdt bevaa- ren. Het doorfteeken van den Havendyk , tusfchen Bergen en de Koedyker Sluis, ontr brak alleen nog , om den yyand dit gewest te doen ruimen. En fchreef de Prins, in 't laatst van Herfstmaand , aan die van /Vlkmaar , dat zy , zo de nood fterker drong , ook 't ver-? der doorfteeken der üyken te wagten hadden. Poch
|
|||||||
|
444 VADERLANDSCHE XXIV. Boekt.
FrupsIIIDoch deeze Brief viel, by ongeluk, denvyand
l5?3' in handen, of liever by geluk, want Don Fre- 't Beleg ^rik ' ^en gelezen hebbende , en overwee- opgebro- gende , in welk een gevaar, zyn gantfche Le- ken, ger was, befloot het grof gefchut te vervoeren, en 't beleg , op den agtften van Wymnaand, geheellyk op te breeken. De Stedelingen vie- len toen moedig uit, en den wykenden vyaud in den flaait, dien zy een goed deel volks af- iloegen. Het Spaanfche heir trok, opverfchei- den' Dorpen, omtrent Haarlem en Leiden, ia de winterlegeringen ( q ). xVI> De mislukte belegering van Alkmaar, wel- Multery ke Stad de Spaanfchen gewaand hadden, van 't binnen kort, meester te zullen zyn, verooiv Spaansch Zaakte, onder hen, groote verQaagenheid, en volkje deedt fommigen voor Haarlem , Amfterdam Haarlem, en Utrecht vreezen. Hier floeg nog toe, dat Alva geld gebrek hadt, en den Krygsknegten het noodige niet verzorgen kon (r) : 't welk hen , hier en daar, aan 't muiten hielp. On? der anderen , was dit te Haarlem gebeurd, niet lang na dat het overgegaan was. De Spaanfche Knegten vorderden agtentwintig maanden foldy , nevens eene vereering voor 't veroveren der Stad , en om hunnen' eisen klem te geeven , trokkenze , ten getale van vierhonderd , naar buiten , om 't gefchut bin- nen de wallen te voeren. Don Fredrik moest dit aanzien , alzo hy noch Spanjaarden noch Waaien beweegen kon , om hunne Spitsbroe- ders te {luiten. Toen ftondt de uiterftc elen- de (.?) Bor VI. Boei, II. 331 [451I enz.
(.O ViGLius ad liorj-ER. Epilt. CCVI. p. 763. Ep. CCVÏH, !>• 764. Ep. CCXI. ?• ?08. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 445
de van Haarlem voor de deur. Chiappin Vi-FitirslII
telli wist, eindelyk,, de muitelingen tot bedaa- *573» ren te brengen , mids men hun dertig kroonen •■ — telde , veertien op rekening der agterftallige foldye , en zestien voor de vereering (j). . Sommigen melden, dat het ongenoegen dei- Spanjaarden zo ver hadt gegaan , dat twaalf * hunner, als Koopluiden verkleed, den Prinfe van Oranje te Delft wären komen vinden , aanbiedende , hem Haarlem te zullen leveren voor eene fomme van veertigduizend guldens; doch dat hy, zo veel niet weetende byeen te krygen, deeze aanbieding hadt moeten van de hand wyzen (ƒ'). En , waarlyk , gebrek aan geld was , aan Klagten
's Prinfen zyde , zo wel als aan de zyde der van So- Spaanfchen , oorzaak van veèle zwaarighedeni"oi>over Sonoi hadt, al in Hooimaand, aan den Prinfe v^ ^at geklaagd „ dat het, in 't Noorderkwartier , Noorder- „ vanwaar veelen , na 't overgaan van Haar- kwartier. „ lern, met hunne goederen, gevlugt waren , „ mangelde aan krygs- en mondbehoeften en , „aan foldaaten , dreigende het klein getal , „ dat men nog hadt, aan 't muiten te flaan, „ zo dra de betaaling , over den vervaltyd , „ wegbleef. Ook meende hy, dat men eene „ fchans op Texel leggen moest, eer het de ,, vyand deedt; wanneer de vaart naar de „ Maaze , die nu alleen buiten om kon ge- „ fchieden , en de genieenichap met Zuid- „ holland zou afgefneeden zyn : hy beüpot» „ eindelyk , dat men 't, in den tegenwoor- „ digen toeftand, niet langer harden kon, in „ dien
00 Boe. VI. Heek, IL 33» [494]. TaSSB Vir, I, 4. 181,
Cf) Hooft VIII. /loei;, f!, 32-. ' " ' '' |
||||
|
44<J VADERLANDSCHE XXIV. Boek^
|
||||||||
|
FiLipsin,, dien zyne Dooriugtigheid geen vast ver-i
|
||||||||
|
i573- „ bond met eenige Mogendheden gemaakt
|
9
|
|||||||
|
, „. ' „ en bekwaam ontzet voor handen hadt."Op
r'nstigänt.welke klagten, de Prins antwoordde, met re- woord, denen $ die de Godsdienst nleer dan de Staat- kunde uitlevert, de klaagers wyzende op het Verbond, dat hy met den Vorsc der Voriten hadt aangegaan (V): 'tzy dat hy waarlyk nog weinig ftaats maakte op eenig uitheemsch Verbond, of dat hy niet raadzaam hield aan 't gemeen van zyne oogmerken kennis te gee- ven. Ook befpeurde men, dat zyne redenen regt gefchikt waren, om de luiden, in dee- zen tyd vän benaauwdheid, met hoope en ;;;< moed, te vervullen. XVi.i. Alva, ondertusfchen, onderrigt van de ver«
■*!va^eltlegenheid^ waarin 's Prinfen aanhang in Hol- mi sjjdelen ^tt" z% bevondt* ftelde al zyne behendig- in'twerk,beid iii 't wérk, om de Steden wederom tot om deaf-zig te lokken. In Hooimaand, hadt hy, in gevallen' fe Steden, die hem waren toegedaan, mee lierwTn-6naarne» te; Amfterdam en te Middelburg, o- nen, penlyk doen afkondigen, dat elk, die's Prin- fen zyde nog tegenwoordig verliet, genade 4 doch elk, die hem bleef aanhangen, de ui- terfte verdelging te wagten hadt («). Ook liet hy geene middelen onbeproefd, om by- zondere Steden, door vriendelyk fchryven van hem en van fommige uitgeweeken' bur- gers -> te winnen (V): waarin de Regeering van Amfterdam hem, boven anderen, behulp- zaam was, zyne Brieven, van de haaren ver- zeld,,
CO ror VT. Boek, il. 328 [446}-
OO B°R vl' Hoek, tl. 327 (.445J-' (j>) BiiR VI. Uoek, bh 348 [475]* |
||||||||
|
1 II»
|
||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 447
geldi, aan verfcheiden' Steden afzendende (w).FiupsIII
De Graaf van Bosfu zogt den Slotvoogd van x573- Medenblik , Kornelis van Ryswyk, te bewee- gen , om het Slot en de Stad , binnen welke, in Slagtmaand des voorbeden jaars, een hevi- ge twist, tusfchen de Burgers ën'tKrygsvolk, geweest was (#), aan hem te leveren. Doch Ryswyk was hier te eerlyk toe. De Heer van Billy poogde zig , in Oogstmaand j ook van Enkhuizen meester te maaken , by ver- rasfing ; maar zyn voorneemen was uitgelekt en te niet geloopen (y). De afkeer van Al- Vyfden- va 's Regeering, voor wiens Raad der Be- du'^nd roerten, omtrent deezen tyd, wel vyftiendui- Voor"dea zend zaakcn , onafgedaan, hingen (z) , was Raad der zo diep geworteld in de herten der Landzaa- Beroer- ten , dat men-, hoe groot 's Lands nood ookten' zyn mögt, zyne beloften in den wind floeg , en zig verhardde tegen zyne bedreigingen. Ook gaf het den volke wederom een weinig Geertrai- moeds, dat de Heer van Poyet, op den agt- denberg entwintigften van Oogstmaand , Geertruiden- j"f*nd^or berg , by verrasfing *, innam* De Spaanfche 'sPrinfea Hopman Draak vloodt, uit een agtervenfter volk. zyner wooninge^ met zo veelfpoeds, dat hy 't geld, welk hy der bezettinge tellen zou, op de tafel leggen liet. Hier werdt een Pries- ter doorfleeken , en een Minderbroeder opge- hangen. Tot Óverfte der Vesting ftelde "de Tféa* Prins Jeronhrms Tfeeraarts $ die, naderhand,5aarts .. het breeken der beelden beletten willende , onuo * |
||||||||
|
door
|
||||||||
|
fw) Ror VI. Boek, hl. 318 [434^
(jO Bor VI. Boek, hl. 303 [415].
(y) Hor VI. Boek, l/l. 330 [449].
Cs) Vicuus «(/Hopper. Epift. CLXHI. ƒ< éff\
|
||||||||
|
^»
|
||||||
|
448 VADËRLANDSCHE XXIV. BoËtó
Fitipslll door 't Krygsvolk , in eenen oploop, werdt
i573. omgebragt : 't welk den handdaadigen het lee- ven , en liet Vendel, daar zy onder behoor- den, de eer gekost heeft (tf). XVI IT. Doch de overwinning der Nasfaufchen , Slag op' vier dagen na 't opbreeken van 't beleg van de Zui- alkmaar , op de Zuiderzee, behaald , gaf derzee. ,g pr}nfen zaaken , in Holland * eene veel be- tere gedaante. Bosfu hadt, deezen zomer , te Amfterdam , eene Vloot doen uitrusten van agttien fchepen , bemand met dertienhonderd- 'entwaalf koppen , welker foldy en mondkost ., op twintigduizend zeshonderd twee-ennegen- tig guldens en tien ftuivers , ter maand, be- rekend was. Met deeze Vloot, meende men het Noorderkwartier onder te brengen. De Heer van Billy zou 'er eenige fchepen by- voegen, die, in Friesland en te Groningen, werden gereed gemaakt ; doch zo veel lee- den van 'eenen zwaaren ftorm , omtrent den twintigften van Oogstmaand, dat zy agterbly- ven moesten (£). Bosfus Vloot, over wel- ke hy zelf, als Admiraal, en Boshuizen, als Luitenant-Admiraal, geboodt, liep uit, op den twaalfden van Herfstmaand , en geraak- te over de wrakken , die Sonoi in 't Y hadt doen zinken , en welken men meende, met den jongften ftorm, verdreeven te zyn. Toen werden de fchanfen, in Waterland , bemag- tigd , waarvan wy, tevooren (c), gewaagd hebben. In 't Noorderkwartier, bevondt men zig in groote verlegenheid. De Westfriefche fche-
CO Bor VF. Hoek, bl. 426 [457].
C&") Bo.R VI. Boek, bl. 331 [45°3- (c) DU 442. |
||||||
|
1
|
||||||
|
XXIV. Boek. H I S T O R I E. 449
fchepen weeken agt erwaards, tot aan en over f ilipsIIï
't Pampus; en men bragt, te Hoorn en te '573. Enkhuizen, nog eenige fchepen in zee, zo - dat de Nasfauiche Vloot omtrent vierentwin-
tig zeilen fterk werdt. Bosfu vermeerderde de zyne tot omtrent dertig, en kwam den vyfden van Wynmaand, over 't Pampus, om de Westifieiche fchepen, over welken Kor- netts Dirkszoon van Monnikkendam, als Admi- raal, geboodt, op te zoeken. De Nasfiufchen fcogten de vyandelyke fchepen aan boord te klampen; doch Bosfu poogde hen te ontwy- ken, zig verjaatende op de kragt van zyn ge- fchut, dat verder droeg; en op de bezeild- heid zyner fchepen. 't Liep aan tot den elf- den , eer men regt handgemeen raakte. Toen hegtte de Admiraal Dirkszoon en drie ande- re fchepen zig aan 't lchip van Bosfu, voeren- de den naam van Inquifuie, en dreeven, met hetzelve, al vegtende, agter de Nek, by Wy- denesfe; daar de ïnquifitie aan den grond raakte. Een groot en vyf kleine Konings-fche- pen waren , ondertusfchen , bemagtigd: de overigen, onder Jan Simonszoon Rol, tot o- ver't Pampus, te rug gejaagd. Met Bosfuwerdt, den gantfchen nagt door, vinnig gevogten. Des morgens, met de fchemering, fprong Koen- Jan Haring van Hoorn over in Bosfus fchip, t^u'3.!1 klauterde by de takels op, en rukte de vlagring, van de fteng; doch werdt, in 't nederdaa- len, in zyne borst gefchooten, dat hy 't be- ftierf. Omtrent den middag, belloot Bosfu, Bos|!u zyn Krygsvolk, op veertien of vyftien man ^°^n°" na verlooren hebbende, zig by verdrag, opnenen te geeven, bedingende 't Ivf voor de zynen, gevan. VI. Deel. Ff voorSeQ- |
|||||
|
/
|
|||||
|
450 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
|
|||||
|
Fiupslll voor zig zelven, daarenboven, eene Graaf-
1573« lyke gevangenis, 't Verdrag vverdt, daarna, BeeinfëT bekragtigd, door Sonoi, en door de Staaten vwi de van 't Noorderkwartier 5 die, eenige maan- Vergsde- den geleeden, by raade van den Prinfe van ring der Oranje, hadden vastgefteld, eene gewoonly- ffifueer- ke Vergadering van Gemagtigden uit de de Raa- Vroedfchappen der Steden, te Hoorn, te den in houden, welke, naderhand, de Vergadering West- der Gekommiteerde Raaden van Westfries- mesiaod jand en ^ ]\joor(jerk\vaitier genoemd is, en Noor- nog te Hoorn zit (d). Bosfu werdt,in dee- derkwar- ze zelfde Stad, in 't Weeshuis, gevangen ge- tier. Zet; daar hy wel drie jaaren zat: de andere gevangenen, ruim driehonderd fterk, wer- den , daar, en gedeeltelyk te Enkhuizen ge- plaatst. Veelen werden, tegen gevangenen, die by den vyand zaten, uitgewisield; en raakten, by deze gelegenheid, Burgemeester Kies en andere Haarlemfche gevangenen vry Muitery (e~). Na deeze overwinning ter zee, begon aldaar. ^tt fcheepsvolk, in 't Noorderkwartier, we- derom om betaaMng te roepen, en aan 't mui- ten te flaan : en 't liet zig niet {lillen, voor men den Admiraal en de Krygskommisfarisfen in verzekering genomen, en zo lang bewaard hadt, tot dat den muiteren drie maanden vol- daan waren (ƒ). XIX. De vreugde over 't vangen van Bosfu werdt, Leiden eerlang, een weinig gemaatigd, doordien de belegerd. He£r lvan ^ldegonde het ongeluk hadt van den
(VQ Vei ins Hoorn, hl. 373.
(e) Kor VI. Hoek, U. 334 enz. [455 enz.2 Hooft VIII. Botk,
tl' 338. , (/•; Boa IV. ßü(k , hl, 248 [472]; |
|||||
|
XXIV. Boek, HISTORIE 451
|
|||||
|
den vyand in handen te vallen. Don Frèdrik Faipslit
was, na 't opbreeken van 't beleg van Alk- J573' maar, op den dertigften van Wynmaand,voor ———- Leiden gekomen, om welke Stad men, on- langs,''t geboomte omgehouweri, en Kloos- ters en.Huizen .verbrand hadt, op dat'er de vyand niet in nestelen zou..' Voorts, lag ?er agthonderd of negenhonderd man, onder den Heer-e van Poyet, in bezetting (g)» De Spanjaarden maakten zig, op den togt Den Haa-
naar Leiden,. meester van den Haage : waar se iQ8e" uit de'Ingezetenen v meest allen , naar Delft ™0™en* gevtugt waren, ï'oen namenze de 'fterke Maas- fchanste Maaslandsfluis - in, en hier viel hun lands- de Heer van Aldegonde, thans Bevelhebber fluis- over Delft, Rotterdam en Schiedam, in han- Aldegcm- den (Ji). Hy werdt^ te Utrecht, op 't Slot de ge- Vredenburg, bewaard"; doch beter gehandeld j vangen, dan men in 't eerst veïwagt hadt, hebbende den Prins, aan Sonoi,- bevolen, zig,; om- trent den Graave van Bósfu, zo te gedraa- gen, als de vyand zig, omtrent den Hèere \J! van Aldegonde, gedraagen zou. < Leiden was flegt van mondbehoeften voorzien. Dön,,Fre-' drik, zyh volk willende fpaaren,lei het,der- ... u 0-i halve,''tóe, op het bedwingen der- Stede', :n-.•-.< door üithorigeriïig (/)4 , ■ De Hertog van -Alva.bevond zig, ten tf- A,^x*:
de • van '?t' uitrusten der I Vloote onder; Boslü ^at hgJ.
te Amfterdam. Hy iyäs,.in 'deeze Städvrereds.Weiykuic
in mérkélyke veragting geraakt, doordien-!hy- Amftec-,
ze, tegen den zin dé*'Bürge-rye i met V*reem- dam>zofi"
de der zyae
go Bor vi. iioèk, u. wumi ■■■ »"■ •• ■•»'•* <:*» fehuidsn VO ViGLius ad Hopper. 'Elffltó'qCXV, èt jrföj ■ (. »1
i.i) Bor. VI. Msth, th 348 UP-1V ' '' " u> ."-i Ff 9.
|
|||||
|
452 VADERLANDSCHE XXIV. Boek*
Filii-5HI de bezetting, hadt willen bezwaaren: ook
J'"3. hadt hy zig daar diep in fchulden gefteken, ~^~ zonder, fchoon des vermaand, van betaaien kn.*" te willen weeten. Nu vreesde hy voor eenen oploop, waarom hy befloot, heimelyk, de Stad te ruimen. Enfpoeddehy zig te meer, om dat hy berigt ontvangen hadt, dat de Koning hem eenen Opvolger hadt toegefchikt, die reeds op komenden wcge was (ß). Hebbende dan met de trompet doen uitblaazen, dat elk, die iets van hem te vorderen hadt, des an- '. . derendaags,. om geld komen kon, vertrok hy, 's nagts te vooren, zonder last te laaten, om zyne fchulden te voldoen; 't. welk ver- fcheiden' luiden van middelen , die meer dan het hunne by hem hadden opgezet, in zo zwaar eene behoefte dompelde, dat vrouw en kinderen, zoudenzy eeten, om eene arme. •daghuur, moesten gaan werken. De Hertog vertrok van Amfterdam op Utrecht 6 en keerde, eerlang, naar Brabant (O- |
||||||||||||||
|
Hy
Koekt,
vergeefs geld by de alge- meene |
Hier hadt hy, al in Herfstmaand, de al-
gemeene Staaten befchreeven, om hen te be~ weegen,, tot het opbrengen van twee mil- lioenen in 't jaar; waartoe zy niet verftaan konden. Ook hadden de Staaten van Hol- |
|||||||||||||
|
Staaten. iand hun, in eenen gedrukten Brief (m),vet-
Schrifiénmaand „den dwingeland, met geen geld, |
||||||||||||||
|
der Hol-
lan deren " legen Al-" va. r 55
|
||||||||||||||
|
té, ftyven, noch, hierdoor, hunner Lands-
luiden en hun : eigen bederf te bewerken. 'Liever behoordenze hun de hand te bie- |
||||||||||||||
|
den: waartoe zynaauwlyks het vierdedeel
„ van
£k~) VioLit Cormnent. p.t%ij.
CO Hooft VIII. Boek, hl. 339.
(111 j By Bok. VI. Boek, il. 338 [459]-. ' 'ir " J ;
|
||||||||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 45-3
„ van 't gene hun nu afgeëischt werdt be- Frupsllt
„ hoefden te befteeden, wanneer het Vader- »573. „ land haast in rust en in den voorigen weh--------
„ ftand herfteld zou zyn," Ten zelfden tyde,
kwam, op den naam van den Prinfe en van de Staaten van Holland en Zeeland, een wyd- Juftig fmeekfchrift aan den Koningin 't licht (V), waarin Alvas geweldenaaryen, met lee- vcndige verwen, werden afgemaaid; en de Ko- ning verzogt, dezelven te willen fluiten, en het vreemd Krygsvolk te doen vertrekken. In 't ilot, werden alle Christen Mogendhe- den gebeden, om getuigenis te willen geeven van de trouwe en gehoorzaamheid der Land^ zaaten, en te wege te willen brengen, dat dit Vertoog tot 's Konings kennis komen mögt, zonder verdonkerd te worden, gelyk voor- heen, meermaalen, plag te gefchieden. Zul- ke gefchriften, fchoon 'er geen bell uit, by de algemeene Staaten of by den Koning, op ge- nomen werdt, waren egter van dienst, om 't volk verder afkeerig te rnaaken van de Spaan-. fche Regeeringe, en te doen haaken naar de- vryheid, die hun, van 's Prinfen wege, be- loofd werdt. 't Verdriet, dat Alva hiervan gevoelde, XXï«
werdt vermeerderd, door de fpytige tyding,^',^ .d. die hy, ten deezen zelfden tyde, uit Duitsch-verbrand* land, kreeg. Vyftigduizend ponden Bus- kruids, welken hy van daar verwagtte, wa- ren , op bevel der Hertogen Joan Kazimir en Christoffel, Zoonen van den Paltsgraaf, Fre- drik den III, die met den Prinfe van Oranje ver-
C«) Zit het by Bor VI. Boek, il. 342 [464J.
|
||||
|
454 VADBRLANDSCHE XXIV. Boek.
|
|||||||||||||||||||||
|
verbonden was, op de heide, ontlaaden, en
aan bl'and gefteken : welk ftuk, daarna, door deeze Vorlten,in openbaaren druk,verdedigd werdt (o). Zo veele rampen, op eikande- ren komende, maakten Alva, cindelyk, wars •van 't bewind: en deeden hein, al voor eeni- gen tyd, onder voorwendfel van zwakheid en hoogen ouderdom, aanhouden om zyn ont- ilag. |
|||||||||||||||||||||
|
FïupsIII
1573.
»
Hy wordt
van'tbC' wind ont (laa- ien. |
|||||||||||||||||||||
|
Don
Louis de
Reque- fens komt, als
Land- voogd , her- waards. |
|||||||||||||||||||||
|
Filips vatte hem by 't woord, en, te voeren
reeds, Don Louis de Requesens en Cu N inga, Groot-Kommandeur van K&sti* lie en Stedehouder van Milaan, tot alge-
meenen Landvoogd, in Alvas plaatle, be- noemd hebbende, deedt hy dien, in alleryl, herwaards vertrekken. Mjdlerwyl, hadt Hop- |
|||||||||||||||||||||
|
perus, in eenen Brief, zyne goede hoedanig-
heden gepreezen (p): 't welk hier verfpreid werdt, om 't volk, met een gunftig voor- oordeel hem aangaande, in te neemen. De Landvoogd kwam, op den zeventienden van Slagtmaand,te Brusfel, alwaar hy, met groot betoog van blydfehap, werdt ingehaald, Hy |
|||||||||||||||||||||
|
by-
Ko* zelf
|
|||||||||||||||||||||
|
b-ragt brieven mede aan de Staaten der
zondere Landfchappen, by welken de |
|||||||||||||||||||||
|
ning bem tot Landvoogd aanftelde:
voegde hy hier andere brieven by, waarin hy - zig breed uitliet, over zyne agting voor
's Landes Staaten, en over zyne zugt tot de gemeene welvaart. (#). De Hertog van Al- va, die zynen Opvolger, op de grenzen, was 1 <■ ■ gaan
O) Boa Vt. Éoiki il. 3.4.9 f472],
(p~) Boa VJI. Hoek, il. 3 [478]. Vide. & Viglii Epift. Se-
lect, lip. CLXXIV. p. 399, (/y) Bor VU. Bock, il. 2 [477].
|
|||||||||||||||||||||
|
Alva
zoekt
hem
|
|||||||||||||||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 455
gaan ontmoeten, maakte terftond zyn werk, FilipsIII
om 's Lands zaaken, zo als hyze inzag, voor '573.
hem open te -leggen, hem zoekende te be- , , "'
weegen, om in dezelfde maatregels te tree- indruk-
den, die men, tot hiertoe, gevolgd hadt. fels te
Ten deezen einde, deedt. hy hem gedutuïg geeven
verzeilen van.zynen Zoon, Don Fredrik, eiican
T, ,, J, A ,1 1 Staaten
van Vargas, Roda en Albernot: zo dat naauw- envande
lyks iemant, behalve deezen, gelegenheid Neder-
hadt, om den Landvoogd te onderhouden, landfche Men gaf hem, in verfcheiden' heimelyke ge- A„mpte" fprekken, eene haatelyke belchryving van 's Konings Amptenaars in Nederland : wier fom- migen van onervaarenheid, anderen van on- trouw verdagt gemaakt werden, 't Volk in 't algemeen weidt hem als kettersch of we- derfpannig afgemaaid. En nademaal de Her- tog oordeelde, dat de tegenwoordige oor- log, door 't vorderen des tienden Pennings > veroorzaakt was, deedt hy zyn best, om Re- quefens in te boezemen, dat de Staaten allen in deeze belasting bewilligd hadden: waaruit volgde, dat zy zelven, niet de Hertog, de fchuld hadden van de beroerten, die 'er uit waren ontiïaan. Voorts gaf hy zynen Opvol- ger te kennen, dat hy, by 't aanvaarden der Landvoogdye, groote gebreken in de Regtsoe- fening befpeurd hebbende, en dezelven niet weetende te herflellen door de Nederlandfche Regters, zig van Spanjaards hadt bediend: 't welk hem, ten onregte, by 't volk, in den haat gebragt hadt (V), Alva verfchoof, ondertusfchen, het over- Hy draa- draagt
(O ViGLii Corament, p. ji/. , ■_ y Ff 4
|
||||
|
" L '.. ...... ' '^^^^^^^sm^m^mmimmmmmmmmmmmmmffmmmmmmm
|
|||||
|
456 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FiupsIIl draagen der Landvoogdye, van dag tog dag,
'S?3, 't welk fommigen byna deedt vreezen, dac hem 't ^y niet deezen Landvoogd handelen zou, ais bewind met den Hertoge van Medina Celi (/). Ein- oyer. delyk, den Raad van Staate, die nu flegts uit Aarfchot 7 Baiiaimont en Viglius bcltondt (a), op den negènentwintigiien van Slagt- maand, hebbende byeen geroepen, droeg hy 't bewind van Krygs- en Regeeringszaaken aan Requefens over (ƒ),. Hy bleef egt.er nog te Brus- fel, tot over 't midden van Wintermaand, niet zonder eenig misnoegen des nieuwen Landvoogds (ii) , begeevende, in dien tus- fchentyd, verfcheiden' openftaande Ampten: de dagtekening der lastbrieven tot dezelven vervroegende, tot voor den tyd, dat hy 't be- wind hadt afgeftaan. Men meende, dat de Raad der Beroerten nu ook afgefchaft zou zyn geworden; doch Alva bewoog zyuen Op^ volger, om dien in ftand te houden. Ook nam 'er Vargas zyne voorige plaats wederom in, en de Raad bleef in bedryf, zelfs na dat Vargas, een' dag na Alva, naar Spanje ver- trokken was. Zyn ver- Alva verreisde op den agttienden van Win- "^.^"termaand, verzeld van Don Fredrik, die 't an dood.keleg van Leiden aan Baldes vertrouwd hadt 00, en begeleid van vyf Kornetten paarden. Hy
(s ") VjoLiwedHopper. Epift. CCXVI. p. 779.
(O Vigui Comment. p. 318
(«) V1G1.IUS ai Hoppbb. Epift. CCXVII. f. 782.
( v i VioLu Comment p. 381. Viglius ad Hopper. Epift.
CCXIX. p. 785. (2) Noirkarmes, die 'er ook een Lid vnn was, hadt,
na Bosius gevangenis, 't bewind over den oorlog in Holland gekreegen, en bevondtzig thanj aldaar. Vicuus ad. Hoppjsr. Epift. CCXV. ß. 777. |
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 457
Hy nam zynen weg te lande, door Lotharin- FilipsIII
gen , Bourgondie , Savoye en Lombardye , l57Z» tot Genua toe, vanwaar hy , te water, in Spanje kwam. De Koning ontving hem gun- ftiger dan men verwagt, en, in 't eerst, hier verfpreid hadt (V) : en fchoon hy, eerlang, ter oorzaake van een Huwelyk, door Don Fredrik , op zynen raad , tegen den zin van Filips , aangegaan , in 's Konings ongenade viel, en te Uzeda gevangen gezet werde ; {lelde Filips hem , na de dood des Konings van Portugal, niet ilegts in vryheid , maar gaf hem het bewind over 't Leger, dat naar Portugal gezonden werdt, om Filips van de Ponugeeiche Kroon te verzekeren, waar- toe de Hertog veel geholpen heeft. Hy ist in 't jaar 1582 , den twaalfden van Winter- maand , in hoogen ouderdom, te Lisbon , overleeden (x). Zyne vrienden en vyan- den zyn 't eens , dat hy een doorfleepen en , geoefend Krygsman geweest is ; doch dat
zyne trotsheid en kleinagting voor anderen en zyne maarelooze ftrengheid , die dikvvils naar wreedheid zweemde, den Koning, wiens gezag hy, hier te Lande, in top zöge te vy- zelen , meer fchaade dan voordeel gedaan heeft (y). Men geeft hem na, dathyzig, op de reize uit Nederland, by Graave Lo- dewyk van Koningftein , Oranjes Oom van Moeders zyde, beroemd zou hebben, geduu- ren-
Cv") ViGLios ad Hos-per. Epift. CCXXVII. p. 709. Epift.
CCXXXVI . p. 818. CO Straua üec. I. Libr. VII. *. 428. Meteren- IV. Bock,
f- «5, 87. Q') Burgund, Libr. III. f>. 278. Viglius «//Hopper. Rt>.
CCVUI. p. 764. Epift. CCXXIX. p. 8oj2. Ff 5
|
||||
|
458 VADERLANDSCHE XXIV. Boek:
tapstll , . n T , »573» rende zyn bewind over deeze Landen, welk
—•— maar ruim zes jaaren geduurd haüt , agttien- duizendzeshonderd nienichen , om 't geloof en om weêrlpannigheid, te hebben doen om- brengen (2). Doch fommigen hebben Var- gas de meeste fchuld gegeven van de wreed- heden ;, hier, tegen de ketters, gepleegd , en Alva , niet flegts als voorzigtig, maar zelfs als zagtmoedig bei'chreeven (a) ; hoewel men zou mogen agten , dat in zulk eene bef chry ving meer hooffche welleevendheid of vleijery dan opregtheid doorfteekt. ÜXII. De uieuwe Landvoogd vondt, by 't aan- staat des vaarden van "t bewind , 's Lands zaaken in Lands' de uiterfte verwarring. Hy vondt het Krygs- volk onbetaald , 's Lands gemeene fchatkist ledig tot den bodem toe , en 's Lands Staa- ten , ziende , waartoe 't geld befteedt werdt, ongenegen , omze behoorlyk te vullen, 't Kwam zelfs zo lchaars met 's Lands pennin- gen om , dat de Amptenaars , eenen gerui- men tyd herwaards , onbetaald waren géblee- ven , en Viglius aan Hopperus fchreef, niet te weeten , waaruit de wedde des Landvoogds betaald zou worden (>). Van de verbeurd- verklaaring , die men den Koning diets ge- maakt hadt , genoeg te zullen opbrengen, om daarmede den oorlog te können voeren (O, kwam weinig , ter oorzaake van de lasten , op de vaste goedereu ftaande, en doordien de roe-
CO Reyd I. n*tk, hl. 10. Bor VI. Bock, il. 349 f4743' (<0 Vigui Epilt Select, lip. CLXXIV. p. J9y. ViOUUS ai Hopper. Epift. Xi,Vi. p 451. (ft) Viglius ad Hoppkk. Epift. CCXiri. p. 773. ^(■J ViGuut ad Hopper. Epift. CCXX1Ï. p, 7üi' |
||||
|
XXIV. Boek. H I S T O R I E. 459
roerenden den regter ontdonkerd en ten Lïinde Filh-sHI
uit gevoerd werden, ïn zulk eene fchaars- „ *573- heid van penningen, hadt Requefens den oor- log op den hals , tegen Holland en Zeela.nd , - daar hy de Nasfaufchen fchier meester te wa- ter vondt, en de meeste Steden in hunne niagt. In Holland , hielden Haarlem en Amfterdam voor den Koning , waardoor de gemeenii:hap tusichen Zuid- en Noordholiand afgefneeden was. Ook was hier Leiden belegerd ; doch 't vyandelyk heir was, voor Haarlem , 7,0 zeer gedund, en zo liegt van voorraad voorzien, dat men naauwlyks meer doen kon , dai 1 de toegangen bezetten, zonder de Stad vinniger te können aantasten. De meeste Zeeuw fche Steden hielden 's Prinfen zyde , die Middel- burg, federt eenige maanden, hadt doen bele- geren (V/> Zo ftonden 's Lands zaaleen , in den aan- XXIII,
vang des jaars 1574, toen Requefens 't ont- Reque- zet van Middelburg ondernam , ten welken fn* ou"t einde, hy zeil' naar Antwerpen trok , o:m 't Middei- uitruscen eener magtige Vloote, reeds te vo'o- bun? te ren, op Alvas last, byeen gebragt (Os inootzet" perfoon te bezorgen. Oranje, daarentegen,ten* begaf zig naar Vlisfmgen , daar hy de Hol- r574- landfche en Zeeuwfche zeemagt, vierenzestig zeilen fterk, onder den Admiraal Lodevvyk van Boifot, verzamelde. Requefens verdeel- de zyne vloot. Dertig zwaare fchepen, on- der Sanchio d'Avila, moesten, langs de Hon- te , naar Walcheren , zeilen , en zeventig Si;aakr
('O Bp* VI. Boek, U. % !4?8l.
(«) iftwouBTi 'iipift. £$r."i. Ép, CXIX. f. 22a,
|
||||
|
46o VADERLANDS Cl IE XXIV. Boek.
FiüpsIII Smakzeilen, van Bergen op Zoom, de Schel-
x574' de afkomen. Over deezen, hadt de Heer van
Glimes , in naam , Romero , inderdaad , het
Slag by opperbewind. D' Avila en Glimes gingen
Reimers-beide , in 't laatst van Louwmaand, t'zeil.
waale. Glimes trof, voor, Reimerswaale , de Nas-
faufche Vloot aan , met eenen gunftigen Noordwesten-wind op hem afkomende. Ro- mero dreef tegen hem door , dat men den ftryd behoorde aan te vangen ; daar hy be- weerd hadt, dat zulks, mids men laveeren moest en 't nagety hadt, met alle regels van waterkryg, (treedt. De Nasfaufchen hadden zig boven op de fchepen geplaatst, en vielen, na 't overwaaijen van eene vlugt vyandelyke kogels , terilond aan 't enteren. Tien Ko- nings - fchepen werden, in een oogcnblik, aan boord geklampt. Ook fprongen de Spaan- fchen over in Boifots Kog , tot zestig in ge- tale , welken hy , met buskruid, in de lugt deedt vliegen. Romero ftondt op 't punt om over te flappen, toen dit lot den zynen trof. Hy treedt dan te rug, maakt meer zeil, wykt af, en zet het op 't Eiland ïhoolen aan ; daar hy en zyn volk zig, met de boot of met zwem- men , bergden. Glimes, aan den grond geraakt,. en zig dapperlyk verdedigende , werdt, met twee ichooten, geveld. Zyn fchip verbrand- de. Agt anderen werden veroverd by de Nas- faufchen (ƒ),, die al 't volk over boord fmee- ten, de fchepen en 't gcfchut, te Veere en te Vlisfingen , bragten. Tusfchen de laatst- genielde Stad en ter Neuze, vertoonden zig 5. mi&
Cf) Vigi.uis <tii HorrER. Epift. CXCII, p. 729.
|
||||
|
XXIV- Boe*. HISTORIE. 461
midlerwyl, de Spaaufche fchepen, onder d'A- FiUpSlir.
■vila. De Prins ,. die binnen Vlisrlngen wasi, i574k vondt zig., op 't ontvangen der maare hier- ~ ■van , niet weinig verlegen, alzo hy byna gee-
ne fchepen by der hand had. Doch 's vyands misflag , die "'t gety, voor Breskens, verlag, redde hem uit zyne bekommering. Kort hier- na, kwam de tyding van de neerlaag derSpaan- fchen op de Schelde , die d' Avila bewoog , het anker te ligterj, en naar Antwerpen te rug te keeren. ,;: : ;■.•„„ 't Ontzet van Middelburg dus gemist zyn- Middel-
de , zogt Mondragon , die , binnen deezeburg Stad , daar men groot gebrek aan mondbe- £eeft Z1S hoeften hadt ( 3 ) , geboodt, tot handeling te over* •komen.: Oranje weigerde eerst., de Stad erï Arnemuiden , anders dan op genade en onge- nade, te ontvangen (g). Doch Mondragon hebbende verklaard , dat hy Middelburg lie- ver op twintig plaatfen aanbrand fteeken , en ,%ig , met dé zyïien , in eenen uitval , dood vegten zou ; vondt de Prins geraaden te bui- gen, 't Verdrag wei'dt;, dem agttie-nden van Sprokkelmaaud , getroffen ,>op deeze voor- waarden : „ Mondragon en zyn volk hadden : .„ Wal«
. (.j) RegisttemRaede vanMiddelb. ytójXIIJ. XV. XVIJ.XVIIJ
XX, Febr. 15Ó3 [15^74 . ( 3 ) In Wintermaand te vooren, hadt de Wcthotidei1-
fch'ap reeds beflooteö, Lynzaad te koopen, tegen agt ■'•'■; ::'I fchelliugen de zak, en aan de bakkers te leveren, oni met het meel gemengd te worden, Wat laater, werden- ' :o ai ook de Kappers en gezouten Limoenen, voor Stads re- kening opgekogt, en onder't gemeen verdeeld. Re- - - gist. ten Rande vanMiddelb. Van XIX Decemb. 1573. -i-- <nw ••#» XII January 1573 [1574]. Zie ook Viguus ad Hop- fsrum Epist. CXClü. p. 733. ■.•■•, ( ■ |
||||
|
4Ö2. VADERLANDSCHE XXIV. Boek;
FiLipsIil n Walcheren te ruimen, met hun geweer en
l574" „ pakkaadje ; mids hy, op zyne eer, beioof- """„ d'e , binnen twee maanden , te rug te zul- „ lem keeren in 'sPrinfen handen , of Aide- „: gisinde, de Ryk en nog drie anderen, op ,, yjfye voeten, te doen ftellen." Met de Bur- gemeesters kwam de Prins overeen „ dat elk, „ die den Prinfe van "sKonings wege zwee- 5, ren wilde.» 'lyF, goed en voorregten behou- y, dem zóu ; doch onder hen, die den eed „ w eigerden , zou de Prins tien Pefoonen "'" „ m ogen kiezen , om in hegtenis te blyven 9 ,, tot dat zy de vryheid van een gelyk getal w ;,, vsffi gevangenen , te Haarlem, zouden be- „ ze >rgd hebben. De overigen mogten, met j,, heit hunne, vertrekken. Tot bezetting zou ,, d<: Stad eenige Burgers van Zierikzee, Vlis- j-, fitigen en Veere moeten inneemen ; welke „ Steden de Prins ook met nieuwe voorreg- „ tfin zou mogen voorzien , fchoon die van „ Piliddelburg hunnen Koophandel en andere „ vryheden zouden blyven behouden <, zover „ 'ft gebied der Stad zigftrekte. Voorts,moest 5, d e Stad den Prinfe driemaalhonderd duizend „ g üldens opbrengen, en daarna ook, met de „ andere Steden , draagen, in de kosten van „ dien kryg. De Geestelyken mogten alleen „ i net hun gewaad vertrekken. Wegens hun- VliEfin- « ne goederen; ziou de Prins, naar billykheid, gen, vee „ orde ftellen (;&)." ie en Ar- Na het .treffen van dit Verdrag * ging de
nemui-^ bezetting- fehèèp , op den eenentwintigften 9 verfchei- wordende te ter Neuze aan land gezet. De Prins V"........ "V:";:,,'.. ■ r '.-, ' fcholdt
0) Capitulatie van Middelb, in dato XIX,'Feh. 1J74. M,<S,'
|
||||
|
XÏIV. Boek. HISTORIE. 463
|
|||||
|
fcholdt der Stad, federt, twee tonnen fchats Fm» III
kwyt van de drie (/). Men kwam, terftond i574» liierna, overeen met eenige Koopluiden, die " , der Stad dertigduizend guldens opfchooten, voorreg- welke den Thefaurier,. Adriaan Manmaaker, ten be- geteld werden. Nog dertigduizend guldens be- fchon-. , loofde men, in twee reizen, te zullen voldoen,ken* en, wegens de overige veertigduizend gul- dens , hoopte men nog kwytfchelding te verwerven van den Prinfe (&); zonder dat my, wegens 't gevolg hiervan, iet gebleeken is. De gantfche Burgery hadt, midlerwyl, op den derden van Grasmaand, den eed van ge- _; . '; trouwheid gedaan aan den Prinfe (ƒ). Doch alzo zyne Doorlugtigheid, eerlang, Vlisfin- gen en Veere verklaarde voor vrye Qraaf- lyke Steden, die, zo wel als de andere Zeeuw- fche Steden,op de Staatsvergaaderingen,zou- den moeten befchreeven worden; dezelven, daarenboven, befchenkende met het Regts- gebied over een aanzienlyk gedeelte van Wal- cheren, dat, tot hiertoe, onder 't Regtsge- bied van Middelburg, behoord hadt (m)'. en Misnoe- alzo hy,ten zelfden tyde, Arnemuiden, een^P.Y3* Dorp onder Middelburg ftaande, tot eene ^*^ Stad verhief, Nieuwkerke en Mortiere vanover, het zelve af hangkelyk verklaarende («), heeft hy de'gunst der Middelburgfche Regeeringe npoit
CO Bor VTI. Boek, hl. 4 [479 'enz."] Meterbn V. Boek,
f. 87 verf. 88, B9 . . (k) Regift. ten Raede van Middelb. van XXIV. Maart 1573
1*574] • (/.) Regift. ten Raade 3 April 1^73 [1574]. /. 169 Ver/. («) BoxHORN op Reigersb. I. Deel, bl. 195, 828.
(n) BoxHORN op Reigbrs*. U. DftL hl, 557. êJetsren
y. Beek, f. SS yerf. " >-■■•>•" |
|||||
|
464 VADERLANDSei-IE XXIV. Bófitó
ïiupsIII nooit regt können winnen. Welke gevolgen
'574- het misnoegen, hierover opgevat, gehad neb- be , ftaat ons, hierna, te melden. ~, ..... Mondragon hadt, midlerwyl, niet dan met
veel moeite,de vryheid van de llyk verwor-
' ven. Aldegonde bleef nog wel agt maanden in hegtenis. De Landvoogd Haakte hem niet voor dat de Ryk de koenheid gehad hadt van Mondragon, ten Hove, om 't voltrekken zy- ner belofte, te komen maanen (o). XXIV. J3e Prins,nu verre meester ter zee,fmeed-
aanflas;S ^e' ^ort na ^ overgaan van Middelburg, ee •
op Anc- nen aanflag, op Antwerpen, waartoe de werpen Zeeüwfche Vloot gebruikt zou worden. Doch mislukt. zvne Dooriugtigheid hieldt ook heimejyk ver- ftand, met zekeren Jan Alonfo, Soldaat van 't Kasteel, welk hy den Prinle leveren zou, om twintigduizend Dukaaten. Jan de Vos en Piet er-1 "orqueauwwen, bedektelyk, in de Stad gekomen,met fchriftelyken last van den: Prin- fe i, om den aanilag, die den vyfden van Len- temaand voortgaan moest, te vorderen. Vier- •if:i"ï of vyf honderd rappe foldaaten, meest wilde .Geuzen, uit het Woud van Ypere, waren .';'*• reeds ter poorten in gefloopen, en zouden, .-ir, in de Stad, van wapenen worden voorzien. Doch de toeleg werdt, pas voor de uitvoe- ring, ontdekt, Alonfo en andere medeplig- tigen gevat, en ter dood gebragt. De Vos, Torqueau en de meeste foldaaten waren 't, door de vlugt, ontkomen (f). By de Nas- faufch'en broeiden, ten deezen tyde, dierge- lyke
(o) HooptTX. Boek. W. '350, 397-
!' XP) BüR Vil. Boek, tl. 7 [483]«' L
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 465
lyke aanflaageu op verfcheiden'andere Steden, FiukIII
waarvan ons geen byzonder berigt voorgeko- '574' men is (#). Doch de Koningfchen zaten ook niet ftil. Noirkar-
Zy zogten, door eenige uitgeweeken' bur-"1" c gers, die heimelyk veritand in Gouda hiel- Gouda in den, deeze Städte bemagtigen. Jan Hei, te kry- die zig te Utrecht bevondt, en eenige ande-gen,dooi ren dreeven deezen handel, met eenige Ge- ve'raa * magtigden van Noirkarmes, die, ten deezen tyde, van wege der Spaanfchen, 't Stad- houderfchap over Holland en Utrecht, in Bosfus plaatfe,waarnam. In de Stad,hadt men omtrent twintig Roomschgezinden ingewik- keld in den aanflag. Een derzelven, eertyds Stads Slotenmaaker, hadt nog onder zig de fleutels van 't Vlamings poortje , door welk men de Spanjaards zou inlaaten: of zo dit niet gelukte, zou men een toegemetfeld gat in den doeletooren openen; waardoor men hen, 0- ver de graft, binnen helpen zou. De nagt na den vyfden van Sprokkelmaand was tot de uit- voering beftemd. Doch op den derden, kwam Jongheer Albrecht van Egmond, met honderd- 'envyftig knegten, binnen Gouda, waaruit vermoeden rees in de famenfpanners, dat hun toeleg ontdekt was. De Schoonzoon van Jan Hei, AdriaanPieterszoon,fchxeefdit over naar Utrecht; doch de boer, die den brief brengen zou, werdt betrapt: en daarna ook Adriaan Pieterszoon en verfcheiden' anderen. Hy en nog eenigen werden onthalsd en gevierden- deeld; anderen,om hunner jongkheids wille, ver-
(?) ViGUus ad Hopper. Epi(l. CXCXU.p.jio..
|
|||||
|
VI. Deel. Gg
|
|||||
|
466 VADERLANDSCHE XXIV. Boek,
|
|||||
|
Fitipslü veifchoond (r): onder welke laatften, zekere
1574' Reinier Dirkszoon zal geweest zyn, wiens Moe- ~ der ik vind, dat, in Wynmaand, by zyne Doorlugtigheid, om vergiffenis voor hem, heeft aangehouden ($). - .; XXV. Midlerwyl, hadt Oranje, genegen, om. den
zoénmS oorl°g!> door onderneemingen van meerderen zig., mee nadruk, ten einde tebrengen, al federt eenen Enge- geruimen tyd, gepoogd een voordeelig ver* land, en boncj met cleeze of gene uitheemfche Mo- me™' gendheden te fluiten, en op nieuws een Le- Frank- g<-"r te verzamelen. Meest liepen wel zyne ryk, te gedagten op een Verbond met Frankryk:, doch verbin- na den moord van Parys , vondt hy raadzaam, * eerst eens te bezoeken , of hy Engeland in zy- ne belangen kon overhaalen. Derwaards wa- ren, reeds op 't einde des jaars 1572, uit 's Prinfen naam, en uit dien der Staaten van Holland, Zeeland en Westfriesland, afgezon- den Jan van der Does, Heer van Noordwyk, Willem van Nyveld, Heer van Arendsberg, Meester Lieven Keersmaaker, Burgemeester van Zierikzee, Doftor Adriaan Junius of de "Jonge en Meester Dirk van Bronkhorst. Zy hadden last, der Koninginne te vertoonen, om wel- ke wigtige redenen, men hier de wapenen te- gen de Spanjaards hadt opgevat; en haar om onderftand, iii volk en geld, te verzoeken (V). Hierna was, in Grasmaand des volgenden jaars, een Verdrag geflooten, waarby de Prins den Engelfchen de vrye vaart naar Antwer- pen toeftondt, met vier fchepen tevens, die hun
(O Kor VII. Hoek, U. S [484!.
CO Refol. Hol!. t3 Oäob. 1574. 7,7. 146,
(O Bur VI. Boek, il. 310 [423].
|
|||||
|
XXtV.'BofeK. ; H I S T O R I E. 4.Ü7
hun gefcimt egter, in Zeeland, laatert moes- FtuPsïit
ten,en niets dan'eenige geweeven' ftoffen te 1574. rug mogten voeren: bedingende hy $ daar en- ' :J tegen, de vryheid,otn Krygsbehoefcen in En- geland te mogen koopen ~(u}. Doch dit Ver- drag , dat flégts met Geniagrigden der .--Engel- fche Koopluiden gemaakt was, fchynt, door de Koninginne, niet bekragtigd te zyn^ Ook Vindt ik niet, dat 'er, met het Gezantfehapi iet werdt uitgeregt. De. Prins floeg dan 't oog wederom op Frankryk. In den Herfst des jaars 1573 V werdt 'er eene onderhandeling begonnen, te Frankfort, tusfchen Graave Lo- dewyk en den Heere van Schomberg; ■ Dé Graaf boodt hier den Koning Holland en Zee- land aan, zo hy den oorlog aan Spanje ver- . klaaren wilde, of alle de Steden^ die de Prins op de Spanjaards veroveren mögt, zo hy hem met driemaal honderdduizend guldens wilde onderfteunen: en werdt 'er, op deezen voet* een heimelyk Verdrag ontworpen (v). Nader- ..>■ .. hand,tradt Schomberg wederom met Gemag- tigden van den Prinfe,te Mets, in onderhan- deling, zynde hy toen gelast, door de Koniiv ginne Moeder, om te bewerken $ dat huw Zoon, Henrik, onlangs tot Koning van'Pao*- len verkooren, tot Befchermheer der Neder- landen, werdt aangenomen. Doch Oranje neigde meer om deezé waardigheid op Je draagen aan haaren derdëttZoon, Karel, Me^m- ge van Alengon^dit vriendfchap gehouden: hadfc met den Admiraal van Goligni 9 en geoordeeld werdl
£»0 Meteoem V. jiosk, f. tgviffl
O} Thuano* LWr. LV.f. 938, Ö. ,,J,fi .. . ;
|
|||||
|
Gg &
|
|||||
|
4Ö8 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
Fitipslll werdt den Protestanten gunstig te zyn. Ook
157+' fieldt Graaf Lodewyk, met? deezen, buiten ' ' kennis der Koninginne Moeder, een heime- lyk mondgefprek te Blamont,,inde Lente dee- zes iaars 11574 (w). Doch de dood van Karel den IX, die kort hierna voorviel, en andere veranderingen in Frankryk bragten te wege, dat het Verdrag,welk toen ontworpen werdt, eerst na verloop van eenige jaaren, werdt ge- flooten : gelykwy, ter zyner plaatfe, znllen melden. XXVI. Graaf Lodewyk, alleenlyk eenigen onder- GraafLo-ftand in geld, *iu Frankryk, bekomen heb- dewyk t>ende (V), begaf zig naar den Maaskant, te- tTiTeen gen over Maaftricht, en verzamelde hier een Legen Leger van zesduizend knegten en drieduizend paarden. De Landvoogd, gewaarfchuwd met den (lag, werft op 't fpoedigst agtduizend Duitfche Paarden en vierduizend Zwitfers. Leiden Ook ontbiedt hy zyn Krygsvolk uit Holland: verka- en werdt toen Leiden verlost van de belege- ten. fjng, die, van Slagtmaand af, geduurd hadt. De Waterlandfche ichanfen, die, inden aan vang deezes jaars, door den Heere van Che- vreaux, waren ingenomen, werden nu ook verlaaten. Requefens, zyne Krygsmagt by- een hebbende, liet Maaftricht bezetten door Sanehio d" Avila, die, terftond, fchutgevaar- ten begon te houden met de Nasfaufche troe- pen, een gedeelte van welken hy, te Bcmele, alwaar zy gelegerd waren, vernestelde. Graaf Lodewyk, met het gros zyns Legers, getoefd , .,. ,-; ' heb- 'fwj TiiuANUS libr. LVII. p. 968, Ai 97t. D. 977- D.
(*) Mbtersn V, totk,f. 8°' |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 469
hebbende tot op den agtften van Grasmaand, FilipsIII
en kennis hebbende bekomen, dat de Prins, .*5?4» zyn Broeder,met zesduizend man,in de Boni- -■'""'" meierwaard gekomen, en 't Huis te Waar- denburg aldaar bemagtigd en geflegt hadt, breekt, eindelyk, op, van zins, om zig met den Prins te vereenigen (y~). Hy trekt langs de regterzyde der Maaze, die thans hoog ge- zwollen was (z), meenende zynen weg te neemen, door 't Land tusfchen de Maaze en Waale, naar de Bommelerwaard. Doch de vyand? zig fpoedende, met groote dagrei- zen, langs den linker' oever, die hier zo, veel bogts niet heeft als de regter, past hein voor- uit te zyn, legt, by Graave, eene fchipbrug, voert 'er zyn volk over, en flaat zig te Over- Asfelt en in de naaste Dorpen neder. Des au- Sias op dcrendaags, bevondt zig Graaf Lodewyk, de MoQ' op eene myl na, by 't Spaanfche Leger: enkerheide* zig nu-den weg naar de Bommelerwaard zien- de afgefneeden, beiluithy, zig hy Mowyk of Mook neder te liaan. D'Avila, verlof van den landvoogd bekomen hebbende, om eenen Veldflag te walgen, kiest 'er de Blooker heide toe , die omtrent een vierdendeel uurs van 't Dorp legt. Hier raaken de Legers aan el- kanderen, op den veertienden van Grasmaand. jMa 't houden van fchutgevaarte, vielen de Spaanfchen op den Legerwal der Nasfaufchen aan, met zo veel geweld, dat zy hen deinT zen deeden. Toen komt de Graaf te vöor-r fchyn, valt pp de kornet paarden van Schenk, en
CjO ViGtius ad Hopper. Epift. CCXXVIII. p. Soi.
Cz3 Viglius ad Hopper. Epift, CCXXVI. p. ?g% |
|||||
|
Gg3
|
|||||
|
'470 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FitresIIl en jaagtze op de vlugt naar Graave. 't Gros
157*' des vyandelyken Legers wist egter van geen ....."zwigten, maar indringende ' op de Nasfau-
fche Ruiters, die nog 't voordeel der hoog-
te hadden, doet het dezelven,hals over hoofd, van boven neder tuimelen, 't welk zo groot eene verwarring onder 't voetvolk bragt, dat het den vyand den nek boodt, en aan 't vlug- ten floeg. De Spanjaards, hun voordeel ver- • volgende, vernielen de vlugtenden, by me- nigten. Men wil, dat 'er drieduizend Kneg- Bood ten en vyf honderd Ruiters omkwamen. Ook veLoT"**eten'er ^e Graaven Lodewyk en Henrik van wyi^ Nasj'au het leeven, fchoon hunne lyken, on- der de gefneuvelden, nimmer gevonden zyn (#). De Spanjaards zouden niet boven de twee- honderd dooden gehad hebben. Zj vero- verden dertig Vendels en twee Veldftukken, het eenigfte grof gefchut, dat men in 's Graa- ven Leger hadt. Door 't vlugten van Schenks, bende,was de roep door't Land geraakt, dat de Spanjaards geflaagen waren; en hadt, hier- op, dé Butgery van Reenen haare Spaart? fche bezetting de Poortfleutels ontweidigd Doch deeze beroerte liet zig Hgtelyk ftillen, nadat men 't gerügt valsch bevonden hadt, Oranje fcheen de necrlaag zyns Broeders voorzien te hebben: alzo hy, op 't vernee* rrien van deszelfs optogt, gëzeid hadt,wel te mogen lyden, dat dezelve zig, met het Le-? ger, honderd mylen van daar bevondt. Ook fehryfc men zyn ongeluk, grootendeels, toe* aan de onervaarenheid zyner benden, die te- gen (a) ViGLiüs ad Hopper. Epift. CCXXX. p. 803.
|
|||||
|
:
|
|||||
|
.XXIV. Boek. HISTORIE. 471
|
||||||
|
gen de oude en geoefende Spaanfche Kneg- fftunlQ
ten niet opmogten. üe genieene zaak ver- '574. loor veel aan Graave Lodewyk, die ypor z nft af_ zyns Broeders. regterhand gehouden werdt; beeldiug, doch heeter op gevaarlyke aanilagen was dan deeze. Voorts was hy welipreckend, mild en minzaam (0), en werdt by gröocen en, kleinen, die hem gekend hadden, beklaagd. Het overfchot zyns Legers verliep terftond. Eenige Franfchen bemagtigden, op 's Prinfen naam, het Slot te Kerpen, van waar zy 't platce land afliepen. De Prins zelf trok, na. den (lag by Mook, uit de Bommelerwaard, terug naar den Hollandfchen bodem. (c). Schadelyker gevolgen zou deeze flag voor XXVir.
de Hollanders gehad hebben, zo niet de Span« Muitery jaards, terftond na den ftryd, tegen de ge s^j^"" woonte der Duitfchers, die 't voor 't vegten plagten te doen, aan 't muiten geflaagen wa- ren, en om betaaling geroepen hadden. Ver- jaagende zelfs hunne bevelhebbers, kiezenze andere Overften, en flaan op weg naar Ant- werpen. Met weinige moeite, binnen ge-, raakt, lietenze zig, ook door de tegenwoor- digheid des Landvoogds, niet wederhouden van het pionderen der woohinge van den Hee- • re van Champagnei, Fredrik Peremt van Gran- velle, Broeder des Kardinaals, en thans Be- velhebber der Stad. Tegen den avond trok- ken zy, by tienen of meerder getal, in de huizen der burgeren, daar zy zig rykelyk deeden opfchaffen., ftreevende voorts, den gatifc.
(ZO Waisikgham Lettr. CXXXIV. «. ao2. -s •
{() Bor VU, ttoek, bl. ii [488 enz].
|
||||||
|
Gg 4
|
||||||
|
472 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FiupsTIIgantfchen nagt door, langs de ftraaten, en,
>574- met fe.hreeuweri, fchellen en flaan aan de ""deuren, alles doende fïdderen: 't welk veele burgers beiluiten deedt, om,niet den dag,de Stad te verlaaten. Dit hollen der Spanjaar$ den duurde ettelyke dagen. Men boodt hun een gedeelte der verdiende foldye op hand; doch zy fchreeuwden, tot heeschwordens toe, dat 'er 't volle geld zyn moest. Eindelyk, lieten zy zig beweegeu, om een gedeelte der betaalinge in lakenen, het overige in geld te ontvangen. Doch toen, na verloop van ee- ltige dagen, de Landvoogd hun liet voorhou- den, dat men hem, tot de volle betaalinge, zo flipt niet verbonden moest agten; maar een weinig gedulds neeroen; ging het hollen wederom aan,als te vooren. Men merkt, nog rans,aan, dat de muiters zo ftreng een' tagt onderhielden, dat niemand hunner den burge- ren ongeftraft iet ontftal. Eindelyk, lieten zy zig, door betaaling en beloften, ander- maalftillen, neemende hunne oproerigheid, die de burgers van Antwerpen veel gelds ge- kost hadt, nog beter einde, dan men, in 't eerst, gevreesd hadt (d). De Zee*- j)e Spaanfche Vloot, die te Antwerpen
ten"de~ ^S' was' oni^er 'fc mluten der Spanjaarden,
Vioot by een ftuk van de Stad af, benedenwaards, ge - Antwer- weeken (e), op dat 'er de oproerigen niet op pen aar. aanvallen zouden. De Zeeuwen, hiervan de lugt gekreegen hebbende, zeilden 'er, met een tamelyk tal van fmak-en razeilen, op af, be-
C <0 non VII. Bock, II. 15 [493]. Langueti Epift. Libr. I,
{'II.] Ep. IV. p.Z. O) Lancueti übi fupra Ep. VII. p. i&. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 473
bemagtigden drie fchepen , en Haken drie FilipsïII
anderen , die aan den grond geraakt waren , i573« in den brand. Adolf van Haamflede, Onder- ~ "' Admiraal aan de Spaanfche zyde , viel, by deeze gelegenheid, den Zeeuwen in handen, en werdt op Delft naar den Prins gevoerd , daar hy lang zat. De Spanjaarden , die nu te Antwerpen feest hielden , over de zege , op de Mookerheide bevogten , moesten , zo uitgeftreeken als zy waren , te wapen loopen , en , den ilykerigen dyk langs, aantrekken op de onzen. Men plaatste hen, buitensdyks, in den modder , van waarze wakker vuurden op de Zeeuwen; doch niet beletten konden, dat deezen , met de genomen' fchepen en veel buits en gevangenen , naar Walcheren , te rug keerden (ƒ). Doch hoe zuur de neêrlaag Aan da- te Mook den Hollanderen zou opgebroken gen der hebben , was 'er de muitery der Spanjaarden sPaniaar- niet op gevolgd, kan men lbeuren , aan ver- ei)> fcheiden' aanflagen op Holland , ten deezen tydc , voorgenomen • door den Laiidvoogd , van welken 'er eenigen in 't werk gefteld en uitgevoerd werden. Baldes zogt Delft , op Delft, door verrasüng, in te krygen : doch de toe- leg werdt ontdekt, en de Spanjaards genood- zaakt, onverrigter zaake , af tewyken (g). M Eenige maanden te vooren, hadt Billy, we-^^ der-om, gepoogd den Slotvoogd van Meden- andere blik te beweegen , tot het overleveren van het Piaatfen. Slot en de Stad aan den Koning (A). Ook eischte Hertog Erik van Brunswyk, by eenen Brief
Cf) Bor Vit. Boek, hl. 16 [495]»
» i'Ó B°R Vl'. Hoek, hl. 42 [5J2JW
\K) 150R- Vil, Boek, II. 14 [493]-
Gg5
|
||||
|
—«—«"■■
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
474 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
Brief van den zevenden van Zomermaand ,
Hoorn en Enkhuizen op. Doch deeze poo- gingen hadden geen gevolg (/). Beter Haag- de de togt van Chiappin Vitelli, dien Reque- fens , na 't f tillen der muiterye te Antwerpen, met eenige Spanjaarden en Zwitfers , naar Zuidholland gezonden hadt. Bommel en Go- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
FlLIFSlIÏ
1574.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Woudri-
chem, Leerdam en Aspe- ren inge- nomen. |
rinchem voorby trekkende, viel hy op Wou-
drichem, befchoot hef, en noodzaakte de be- zetting de plaats te verlaaten. Daarna nam hy Leerdam in , by Verdrag, en deedt hier twee Predikanten en den Schoolmeester op^ |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
hangen (7c). Asperen, de zwakfle plaats van
de drie, ging, op bloot befprek, dat de bezet- ting vryelyk uittrekken mögt, aan hern over 3 waarna hy naar Brabant te rug keerde (7). De Heer van Chevreaux deedt, wat vroeger, eenen tweeden togt in Waterland , en ver- joeg de bezetting uit de Schans te llpendam, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Che-
vreaux gtHagen in Water- land. XXVIU.
Toerus- ting te water in |
Doch alzo men Hoorn en Enkhuizen van volk
ontledigd hadt, om Purmerende lterk te be- zetten , ftiet Chevreaux hier het hoofd , en liet 'er , zo men wil , wel tweeduizend man zitten (#/). De Spaanfchen bleeven egter, onaangezien
dit verlies te lande, fchier overal meester, en
drongen , ten deezen tyde , langs hoe dieper
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Spanje." in Holland in Ter zee, waren, daarentegen,
de Hollanders en Zeeuwen de fterkften ( n ) ,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
magt
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
w;er
|
te water meer toe- dan afnam ,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
door-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hl. 18 [49!)].
hl. 41 |ft''."].
il. 4,1 [531].
1,1. 17 [496]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
CO Bor VI!.
0*) Hor VII. f'n ]\m\ vu. (in) Bor. Vil. < n~) Vic-Litjs Sió. 'óf/. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bock.
Back Bock. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%d Hopper.. Epiit. CCXXXV. CCXXXVI. fr
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"■"■■■■■
|
|||||
|
XXIV, Boek. HISTORIE. 475
doordien zy 't voordeel van den Koophandel -Fiuwlft
en Vaart op Spanje nog behielden. Reque- 'ig/i» fens, dit bevroedende, hadt den Koning, om- trent deezen tyd , aangezet, om de onzen, - • . ook te water , feller dan te vooren , aan te ^ tasten, en ten dien einde, eene magtigc Vloot
uit Spanje herwaards te zenden. Straks hier- op , werdt eene menigte van Embcler en Oos- terfchen niet flegts (0); maar ook van Hol- landfche en Zeeuwfche Koopvaardyfchepen , in de Spaanfehe Havens, aangehouden. De Koning deedt een goed getal van fchepen by- een brengen. Men kreeg 'er hier ras kennis van, Helde orde, om 'er zig op te wapenen, en bakens en tonnen , waaraan de vyand de kusten en diepten zou mogen kennen, in ée'n uur, alomme weg te doen neemen (ƒ>}. Doch toen 's Konings Vloot, die vyftienduizend man , behalve 't Bootsvolk , ophadt, reeds gemonfterd was , ontftondt de roode loop op de fchepen , die veel volks en zelfs den Ad- miraal der Vloote, Pedro Meknda , wegfieep- te , waardoor deeze onderneeming in rook verdween (^), De Vloot by Antwerpen-, onlangs , door de Zeeuwen, genomen en ver- ftrooid, was tot verfterking der Vloote, die uit Spanje verwagt werdt, gefchikt geweest (r). 't Verflaan derzelve bragt, vermoede- lyk, ook veel toe, om de Spaanfehe Vloot te doen agterblyveri, Terwylze hier nog verwagt werdt 9 deedt XXIX. ,
Re- Aigemee-
Co) Violius ad Hopper. Epïft CXCIII. p. 733.
lp) ViGLius ad Hopper. Ep. CCXXXIU. p. 812, Cl) Bor VII. hoek, lil. 56 enz. [533 enz.], (r ) Violius ad Hopper. Ep. CCXX>il. p. 8aS. |
|||||
|
/
|
||||||||||
|
476 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FnjpsIII Requefens, iu den aanvang van Zomermaand >
*574" eene algemeene vergiffenis afkondigen, op» Be ver- 's Konings naam ; die veel ruimer ingefleld gifFenis was dan de vergiffenis , ten tyde van Alva. afgekon- j? ]y[eu fafc zjg nu negts te biegten en tot e * „ den fchoot der Kerke weder te keeren, om
„ 's Konings genade te verwerven ; die zelfs „ den aanhangeren der oproerigen niet ge- „ weigerd zou worden, zo zy, binnen twee „ maanden , berouw toonden. Ook werden „ zulken , die bewyzen konden als Roomfche „ Christenen geleefd te hebben, hunne aange- „ flaagen' goederen wederom toegezeid (O«" Paus Gregoor de XIII. bevestigde deeze ver- giffenis (*). De Pastoor van Kastrikum zondt 'er een afdrukfel van aan de Regeering van Alkmaar: waarop hy, terftond, gevat werdt: doch alzo men bevondt, dat hy een onnozel man was , die zig nimmer bitter tegen de On- roomfchen getoond hadt , ontüoeg men hem wederom («). Door middel van deeze ver- giffenis , zogt men eenige Hollandfche en Zeeuwfche Steden te doen omflaan: doch men vondt 'er geenen , die hiertoe eenige gene- genheid toonden ( v ). Men vertrouwde den Spanjaarden en den Koning z.elven niets gun- DeLand-ftigs toe , in Holland en in Zeeland. Voorts voogd ^agt -Qon Louis , onder den glimp deezer ver- twee mii-giffenis ■> de algemeene Staaten , die hy, ten üoenen deezen tyde, te Brusfel befchreeven hadt, te *" ja»'*, bevveegen tot bewilliging, in de voor lang |
||||||||||
|
Voor zes
|
||||||||||
|
göj
|
||||||||||
|
CO Hor VII. Hoek, hl. 27 [510],
O) Boa -VIL Hoek, l/t. 29 [513]. C«) Bor Vil. Eoik, bl. 53 L54&]- CO Vicuus ad HoreER, Ep. CCXXXUL p, 8is. |
||||||||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 477
|
|||||
|
gevorderde twee millioenen 's jaars voor den FilipsIII
tyd van zes jaaren, van welken nu 't vyfde I374' jaar liep , zonder dat 'er nog iets was opge-. ren ""* bragt. "Nog vorderde hy een" honderdften Pen-e„ een'en Hing , na dat de zes jaaren om zouden zyn. honderd- Doch men hadt geene ooren naar zyn ver-ft?n Pen* zoek ,-ten ware hy de handeling der penniu-nuig* gen san inboorlingen wilde toevertrouwen , in welk geval, men , in een gedeelte van zy- nen eisch , zou hebben bewilligd. Maar hy wilde hiertoe niet verftaan. De Zomer ver- liep , derhalve, zonder dat hy iets verwerven kon (w\ In 't najaar , zogt hy , by wyzeHyzoekt van leening, geld, in Brabant, zonder verlofgeid te der Staaten , te heffen : doch deeze toeleg heffen, haperde, insgelyks. Grooten en kleinen 4zond^ met naame die van Brusfel, riepen, dat men staatenT hunne voorregten met voeten tradt, endron- gen den Landvoogd , die min hartig was dan Alva om zyn ftuk te dry ven ,' tot het ftaa- ken van zyn voorneemen ( x ), waardoor hy, geene kans ziende , om 't Krygsvolk te vol- doen , in de uiterfic verlegenheid raakte £y). Uit Spanje kwam, federt eenigen tyd , wei- nig onderftand , en rekende men, dat de bin- nenlandlche kryg den Koning en den Landen nu reeds meer dan twintig millioenen gekost •hadt ( z ). Men raadpleegde ook, ten dee. zen tyde , in de Byeenkomften der Staaten van Brabant, om alle de Handelingen des Her-, er n togs van Alva te vernietigen ( a ): waaruit de te- ——
. ■(»») Cor VJJ, Boek, U. 39 enz. [51* euz.\
' l.t'5 Boft VU.FIoek; tl.btenz, [562. enz], 73 enz. [573 enz'.]»
Cy') Tassis Libr. II. p. 1S7. !
(z} Brief der Staat' van Hol), hy Bor VI. Boek, M, 340 [46!}.
(a) ViGLius ad Hopper. Epilt. CCXXXJX. f. 833.
|
|||||
|
473 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
Fäipsffitegenwoordige Landvoogd befpeuren kon*
*$T4' hoe ongeraaden 'het hem ware , de voetftap- " pen van zynen voorzaat, in eenigerhande op- t;.', .', zigten, te volgen.
XXX. D£ algemeens. Staaten toonden zig te on-
Hätiäel genegener, om in de eifchen des Lands- overefhevoogds te bewilligen* doordien zy den bin- g?nVge^"st.nenlandfehen kryg , die ilerven moest, als Holland] men hem zyri voedfel, het geld, onthieldt» en Zee- lang moede waren, en den handel van be- iand, vrediging met Holland en Zeeland, die, ee- üigentyd herwaards, begonnen was, zogten ,*„,v,'te° vorder en. Requefens hadt 'er, door Noir- karmes, de eerfte opening van laaten doen, aan Aldegonde , die 'er, van Utrecht, daar' ',\ , hy nog gevangen zat, over gefchreeven hadt ;;„,;', aan den Prinfe van Oranje (&> Na de dood van Noirkarmes , die , op den vierden van Lentemaand, voorgevallen was O), werdt de handel vervolgd, door zynen' Opvolger in 't Stadhouderfchap van Holland en Utrecht,* ■Ferdinandvan Lannoi,Graave van la Koche, en door den Heere van Champagnei. Men bragthet, eindelyk, zo verre,' Üat de Heer van Mathenes van Riviere en Meester Jan van Treslong , voordeezen uit den Haage naar Utrecht geweeken, onder fchyn van hunne byzondere zaaken te befchikken, naar Rot- terdam werden afgevaardigd (d). öagvaart in deeze Stad, waren de Staaten van Hol^ le ?-ot" land, al federt den eerften van Zomermaand^
terdani. ' jer C&) k*r Vil. Èotk, bL 42 [532.] Languè*< Ëpifts LiMi
ï. LH.1 Ep. xv. p. 37. " Cc) Bor VII. Hoek, bl. 14 USB]« ..,.-■. , Qd) Bor.VIU £oek, hl* Al [533J»
|
||||
|
mmiUammmmmmtmmmmmmmmmmmmmmMmmmmammmmmmmmm
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 4^9
ter Dagvaart befchreeven geweest, om mid-f ilipsIII
delen te vinden, tot befcherming des Lands i574- en tot ontzet van Leiden, dat nu, voor de tweede reize, belegerd was. Ik vind, dat de Staaten, bier tot op den twee-entwintig- ften van Herfstmaand, vergaderd geweest zynde, des anderendaags , de Dagvaart, te Delft, vervolgd hebben (e). De Staaten, by raade van den Raad nevens zyne Door- lugtigheid, en van Gemagtigden uit den Raa- de en Rekeninge van Holland , gaven hier hunne goedkeuring aan een ontwerp, om honderduïzend guldens te ligten, by leerlin- gen van vyfhonderd guldens tevens, onder belofte van intrest en van eenige vryheden; en wyders, om de gemoeden te -pollen, met verzoek van zeker vrywiüig maandgeld, naar elks genegenheid, tor onderhoud der bezet- tingen , en , zo 't zo v-er ftrekken kon, tot wer- ving te lande, mids men, in 't maanen, den luiden voorhieldt, dat de onwilligen gefchat, en tot opbrengen genoodzaakt zouden worden (f). Wyders, werdt Izaak Leeuwenharder, Koopman te Keulen, gemagtigd, om zo vee- Ie penningen als hy bekomen kon ,in Duitseh- land, op te neemen, en dezelven, op de Wisselbrieven van Henrik van Nispen van Dordrecht, wederom uit te reiken (g). Wat 'er, ten behoeve van 't belegerd Leïden,by de Staaten, beraamd werdt, zullen wy, be- neden, by bekwaamer gelegenheid, melden. Terwyl de Staaten nog te Rotterdam zaten, tra*
f O Reib!. Holt. 22, 33 Sept. 1574, hl. 106,
Cf) Bor VII. ßeek, hl. 25 [5a8j. C>#0 K,eful. HolL 26 duj>, 1574. tl, 5$, |
|||||
|
48o VADERLANDSCHE XXIV. Boek;
FitiPslli traden Mathenes en Treslong, niet eënige
1574« Gemagtigden, in heimelyke onderhandeling j '; "en kreegen, öp hun voorftel, voor befcheid, „ een ernftelyk verzoek, dat het den Koning „ gelieven mögt, het vreemd Krygsvolk te „ doen vertrekken, en de Landen te doen re- „ geeren, naar den raad der algemeene Staa- „ ten, wettiglyk beroepen; ten miniten, dat „ hy mögt goedvinden eenen ftilftand van „ wapenen : en vertrek van 't wederzyds „ vreemd Krygsvolk toe te ftaan: in welk „ geval, de Staaten zig als getrouwe On- „ derzaaten beloofden te zullen gedraagen." De Utrechtfche afgezondenen waren nog te Rotterdam, toen Champagnei Aldegonde, onder borgtogt, naar den Prinfe, zondt, om den grond zyner Doorlugtigheid te pei- len , terwyl Mathenes en Treslong met de Staaten handelden, 't Hadt den naam, dat hy kwam, om het uitwisfelen der gevange- nen, met naame van den Graave van Bosfu, te bevorderen; doch 't merg van zynen last beftondt, in te wege te brengen, dat, by 't fluiten der bevrediging, 's konings agt- baarheid bewaard bleeve, en dat men van - 't ftuk van den Godsdienst niet repte, 't Laat- fte moest weinig fmaaken. Ten opzigte van 't eerfte, verwierf hy meer niet, dan dat hem de meening der Staaten, aan Mathenes en Treslong verklaard, by wyze van verzoek- fchrift aan den Koning, ter hand werdt ge- fteld, waarmede hy naar Utrecht keerde, 't Voldeedt egter niet ten Hove, en Cham- pagnei behaalde kleinen dank, met het af- vaardigen van Aldegonde naar Holland. Men
|
||||
|
™
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 481
Men zondt het Verzoekfchrift, zonder an-Fnipsin
der antwoord dan van den Heere van Cham- '574- pagnei, aan Jiinins, Overfte van Veere, tejje"Vre~" rug (A), en 'de Vredehandel liep vrugteloos dehandêr af. wordr
In Zomermaand, werdt ook, in Holland,de »feebro-
eerfte Kerkelyke Vergadering of Sinode der ^XJ Hervormde Kerken van Holland en Zeeland, te Kerkely- Dordrecht, gehouden. Hier werdt eene Kerken- ke By- ordening vastgefteld, uit een-ennegentig pun- eenkomst ten beftaande: onder welken 'er verfcheiden' ^J^' waren, welken men, naderhand, niet naar- gekomen is : gelyk, onder anderen, zyn het afichafien der Feestdagen, uitgenomen den Zondag, en het weeren van 't Orgelipel uit de Kerken. In het antwoord, welk deeze Kerkelyke Byeenkomst gegeven heeft op ee- nige gewetensgevaJlen, verklaart zy het Hu- welyk voor burgerlyk, en houdt eenen Lom- baardhouder onbevoegd, om ten Avondmaal te gaan (f). Omtrent deezen tyd , werdt ook , ter Vergaderinge van Holland beflooten, de Predikanten, jaarlyks, voor anderen, uit de gereedfte middelen 'van den Lande, te vol- doen , zullende de Magiftraaten, deswege , ten beste mogelyk, met hen overeenkomen ; doch hun, inde Steden, niet boven driehon- derd, en op de Dorpen, niet boven tweehon- derd guldens mogen toeleggen (k). Doch onder dit regelen der zaaken van xxxir.
Kerke en Staat, werdt Leiden benaauwd , Tweede (joorBelege-
(70 Bon. VII. Beek, il. 42- enz. [53a enzi\ Rbyd. I. Boek^n% van
i/. 12. CO B°R v'f- Boek, hl. %o enz. f544 cnz~\. (£} Refol. Holl. 26 Kwemb. 1574. lil. 211. VI. Deel. Hh
|
|||||
|
48a VADERLANDSCHE XXIV.'Boek.
FiupsIIldooï eene langduurige Belegering, welker
_[£74- loop en uitkomst wy nu, beknoptelyk, ont- LeidenT vouvven moeten. Wy hebben te vooren (7) gemeld, dat de aankomst van Graave Lode- wyk het eerlle Beleg hadt doen opbreeken« De Stad hadt, hierna, verzuimd, zig van mondbehoeften te voorzien, en zelfs eenige fchanièn, te vooren, door de Spanjaards, 1 opgeworpen, ongellegt gelaaten. De muite- ïy te Antwerpen was naauwlyks gcitild, of Baldes kreeg last van den Landvoogd, om het beleg te hervatten. Hy bevondt zig thans Ütreclit te Utrecht, welke Stad , met derzelver Gees- onthee- telykheid, onlangs, ontheeven was van de ven van hoete, haar, hy vonnis des Hertogs van Al- vonnis. va*> °Pgelegd, en by voorraad herfteld in haare voorregten en zitplaats ter Staatsver- Moeite gaderinge (nt). Doch kort daarna, was het aldaar Krygsvolk van Baldes, het platte land om U- met het trec}lt hebbende afgeftroopt, voor de Stad vcTkvan gekomen. Hy zogt het, tegen den zin der Baldes. Wethouderfcbap en des Graaven van la Ro- che, daar binnen te helpen: doch 't werdt hem, door de wakkerheid des Raads en der -Burgerye, belet. Hy zou 't hierby egter niet hebben laatcn blyven , hadt hy, juist ten dee- zentyde, geen bevel gekreegen, om zig we» -derom voor Leiden neder te liaan. Trekken- de dan, met zyn Leger, uit zes - of zevendui- zend Spanjaarden, Duitfchen en Waaien 'be- ilaande, op, tot by Amfterdam, fcheept hy 't volk en den voorraad over de Meer, en flaat zig, des nagts voor den. zes-entwintig- ften
CO BI. 468.
{jtn) Bob. VII. Boek, bh 17 [457].
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 483
ilen van Bloeimaand, te Leiderdorp heden 1574.
In Leiden, lagen flegts eenige vrybuiters en. ïlen, zo wel als de onbezoldigde Schuttëry.> onder bevel ftondeh van den Kolonel, Mees- ter Andries Allertszoon. Overfte der Stad van 's Prinfen wege was Dirk van Bronkhorst Doch All ertszoon, op de eerfte tyding van 's vyands aankomst, met vyfentwintig of dertig man, op kondfchap zynde uitgetrolo ken, liet, ïhet drie of vier der zynen:, het ïeeven: waarna 't opperbewind over 't Krygs- volk Jonkheere Jan van der Does , Hee- ie van Noordwyk, opgedraagen werdt, heb- bende Jacob van der Does, zynen Neeve» zulks eerst, ter oorzaake van zynen ouder- dom, geweigerd. Baldes deedt terftond dé toegangen ftedewaards bezetten. Don Louis Den Haä» Gaëtan, eenig volk in Zoeterwoude en aan ge bf. den LeidfchenDam gelaäten hebbende, nam,mzMPë^ met het overfchot zyner bende, den Haage in, na eenigen wedërftand ontmoet te heb- ben aan de Geestbrugge, daar hem Ruikha- ver, met zyn vendel, tegengetrokken was. Te Valkenburg, alwaar de Prins eene fchans Vyf ven* begonnen hadt, lagen vyf vendelen Engel delenEn- fchen onder Eduard Chester, die nü, zonder ^"^g11 den vyand af te wagten, van daar weeken over tot tot onder de Stad, begeerende te worden in-Jen. gelaaten; doch de Burgery, kwaad vermoe-v?an(k den krygende op de En ge liehen, wilde hun niet meer dan voedfel en legering onder de wallen toeftaan: waarop zy» terftond, tot den vyand overliepen $ uitgenomen dertig märj omqcenc, voor weiken men toen dö Hh % pööfï |
||||
|
484 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
|
|||||
|
FiupsIII poort opende. Vyf andere vendels van 't
*574' zelfde Regement, de fchans aan de Goud- fche Sluis en het Dorp Alfen bewaarende, verlieten hun voordeel niet dan na 't uitihan van drie hevige ftormen. Don Martin d' A- yala bleef toen meester van de fierkte en het Dorp. Wat laater, bemagtigde Gaëtan de fchans te Maaslandfluis, voor welke hy ee- ne wonde kreeg, die hem, na weinige da- gen, van 't leeven beroofde. Vlaardmgen gaf zig, terftond hierna, ook aan de Spaan- Baldes fchen over. Baldes vermeerderde dagdyks zy- werpt ne fchanfen rondsom Leiden, tot dat hy 'er, zestig eindelyk* twee-enzestig in getal hadt. Hier fchanfen door belette hy den toevoer naar de Stad, daar om Lei- men, terftond, prys op den leeftogt ftelde, en dan op. beval geen zwaarer bier te brouwen dan van «temondr vyfentwintig ftuivers 't vat: doch- toen de behoef- Stad eene maand belegerd geweest was, moest ten in de men elk mensch op een half pond brood 's Stad* daags ftellen, den waakenden alleen een heel pond toeleggende; alzo niet meer dan hon- derdentien lasten Koorns in de Stad be- vonden werden: waartoe men veertiendui- zend monden hadt. Zoetemelk mögt niet ge~ bruikt worden dan om Boter te maaken. 't Papieren Papieren geld, dat, al geduurende de eerfte geld. belegering, geftempejd was, kreeg nu we- derom gang (n). Eenige uitgeweeken' bur- gers, toen Glippers genoemd, vermaanden, midlerwyl, de Stedelingen, om zig over te' geeven; met breed vertoog van 's Konings goedertierenheid j doch men antwoordde hun niet
. O) Boa VII. Boef:, II, ao enz. [501 enz.}
|
|||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 485
|
|||||
|
met fchimp of met zwygen: ook liet de Prins FilipsIH
niet na, den belegerden, door brief op brief, 1574- een heit onder den riem te lteeken. De be- ~ ~~ zoidigde' Bargers deeden, nu en dan, uitval- derlei™ Jen, om den vyand den voorraad te ontvoe- gerden. r'ên, en 'er de Stad van te voorzien, of hem te hinderen in het maaken zyner fterkten. Dus leerden zy, met der tyd het oorloogen, een ongewoon werk; en veroverden, eer- lang, twee ichanfen, eene buiten de Ryns- burger Poort, die de Stads Kooltuinen onge- naakbaar Meldt, en eene te Boshuizen (0}. Twee maanden omtrent verliepen 'er, met Kloek*
deeze en diergelyke Krygsbedryven, wanneer moedig de Prins, geen ander middel ziende, om de o^u£»._ Stad te ontzetten, befloot, en ter Staatsver- den,door gaderinge doordrong (J>), de fluizen te ope- middel nen, de dyken door te fteeken, en de baaren van'twa- der Noordzee den belegeraaren op 't lyf te j^"'l£ ftorten. Een wanhoopige toeleg, voorwaar! tep# als men aanmerkt, dat het land om Leiden veel hooger legt dan Delfland en Schieland,' vanwaar het water komen moest ((f), en dat men zes of zeven tonnen fchats aan dyken, hoeven en landvrugten moest vernielen, om een nut te verkrygen, dat van de onzekere ge- legenheid van wind en weder afhing. Over- leggende nogtans, dat de meeste landeryen in deezen oord in 's yyands magt waren, viel men,in 't begin van Oogstmaand, aan 't door- fteeken van den Ysfeldyk by Kapelle, op zes- tien plaatfem Ook werdt tusfchen Rotterdam en
(.0) l?nti VII. Boek , bh- 41 fel"];
(f Zie Refol. Holl. Jffi July 1574 hl. 10.
(?) Viouia ai Hopper. Epift. CCXXXIX. p. 822,.
Hh3
|
|||||
|
4§6 VADERLANDSCHE XXIV. Boek
fiLipsTII en Delftshaven, een geweldig groot gat ge-
lS7*' dolven (f). De Steden en fommige Dorpen "7 ~ van 't Zuiderkwartier leverden hiertoe een zeker getal van 'graavers (s). De Prins gaf eerlang,der Stad,daar nu't Koorn verteerd, de beesten, die, tot hiertoe, onder 't gefehlt, ter weide hadden gegaan, gefragt waren, ken- nis van den inval en 't wasfen des waters; ook hoe men bezig was met vaartuigen te Rotterdam , te Delft en te Gouda, uit te rusten, tot ontzet der Stede (f). De vry- buiters, op 't einde van Oogstmaand, geene fpyze naar genoegen meer konnende beko- men, namen hun affcheid, en trokken ter Stad uit. Zy moeten egter niet allen vertrok- ken, of gedeeltelyk, naderhand, wederge- keerd zyn,, alzo wy, op 't einde der Belegerin- ge , vfybuiters, onder Gerrit van der Laan, in fwaare <je Stad, ontmoeten zullen. Indeczen ftandder ziektde«n zaaken, ftortte de Prins, te Rotterdam, in eene Prins, doodelyke ziekte, die van veelen voor de pest gehouden werdt, en hierom zyn eigen Hofge- zin fchuw van hem maakte. Zelfs vindt men gemeld, dat Cornelis van Mkrop, Ontvanger der gemeene middelen van Holland, den Prins, op zekeren tyd, moetende fpreeken, tot irt zyn ilaapvertrek doortradt, zonder iemant ontmoette hebben. Ook vond hy hier zyne Doorlugtigheid alleen; die toen uit hem ver- ftaan hebbende,dat Leiden nog niet over was, een weinig fcheen op te luiken, allengskens be-
(_'r~) Z'e Refol. Heil. gr Auß. 2,4 Sept. 1574. iL fy;, 72, 75.
O) Rcfol. Hol). 29 Aug. 11 Sept. 157*. il. ^5, KS. CO Bor VII. Hoek, U. 53 [548J. Reiol. Huil. 30 Aug. I ifrpt. 1574. tl. Ö6, 69. |
||||
|
XXIV. Boek, HISTORIE; 487
beter en volkomen heriteld werdt (u). Mid-: Fiursïil
lerwyl, hadt het gerügt van zynen dood reeds lS7^ binnens en buitens Lands geloopen; waaraan" "■"""* men, by den vyand, geloof floeg (v), Ook vind ik," dat die van Zeeland, by eenen blief van den dertienden van Herfstmaand, de Staa- ten van Holland vermaand hebben, by tyds, verdagt te zyn,om de Landen te voorzien van een bekwaam Hoofd en Christtyk' Forst, indien ,,-,, .? de Prins mögt komen te overlyden:. waarop ■ : •-: geantwoord werdt, dat men, over zulk een gewigtig ftuk , niet dan .niet gemeen goedvin- den, met den Prinfe, in onderhandeling be- hoorde te treeden (V). Het Hof en de Keken- kamer hadden, in de Lente deezes jaars, toen de Prins door 't onderneemen van verfchei- den' aanflagen, in geduung gevaar was, den algemeenen Staaten, dat is, denk ik, die van Holland en Zeeland, reeds vermaand, om hem ,■ by tyds, eenen Opvolger te benoemen (^j). Doch 't fchynt, dat, hierop, ook toen, niets beflooten is. . - Met den aanvang van Herfstmaand, waren Boifotm
te Rotterdam gekomen de Admiraalen Lode- da Ze£u- wyk van Boifot en Adriaan Willemszoon,niet ^ t*°" eenige welbemande vaartuigen, mond-en oor-Rotter- logsbehoeften, in Zeeland verzameld: van zins dam, om om zig aldaar met de Hollandfche Vloote teLeiden<;Q vereenigen, en gezamenlyk Leiden te ontzet ?^u" ten. Yslyk zag 'er 't Zeeuwich Bootsvolk uit. Sommigen hadden maar eenen arm; anderen mis-
OO Hooft IX. Boek, bh 332.
O) Langurti Eilt Uhr. 1. Kp. XIX. p. 48, Viouvs ad
HoppüR. üpifl. CCXXXIX p. S22. O) Rei'o!. Holl. 17 Sept. 1574. tl. 9S.
(*) VII. Mcmoriaalb. Ernst, ƒ. 44. in * Dsrif. esi fefaï»
.van den Hoye yctjx 1755. 4V 282. hl, 154, |
|||||
|
Hh4
|
|||||
|
4'88 VADERLANDSCHE XXIV. Boek.
FiltpsIIImisten een' voet of been, en gingen op .een'
1574' ftelt. Veele droegen vervaarlyke lytekens "~~" —"der doorgeftaane ftryden. Voorts hadden zy halve maanen op de hoeden,met dit Opichrift „ Liever Turksch "dan Pausch (y); woorden,waar- van de meesten de kragt niet begreepen, en die by de bekwaamften betekenden, dat de Turk min kragt aan 't geweeten deedt en zyn De bin- woord beter hielde dan de Paus. Toen dit volk nendy- verzameld was, viel men aan 't doordelven kenwor- der binnendyken. 't Water ftondt, met den SfleiSraanvang van Herfstmaand, tot op anderhal- ven voet na aan den kruin der Landkheidm- gen,tusfchen Rynland en Delfland. Tusfchen den tienden en elfden, ondernam men deeze door te fteeken, 't welk de Spanjaards ver- geefs zogten te beletten, wordende zy, aan FeUieid drie oorden, afgeflaagen en verdreeven. By van een' deeze gelegenheid, rukte een Zeeuwsch Ma- Zeeuw- troos eenen half leevenden Spanjaard het hert uit het lyf, beet 'erin, en wierp het, met de Zwurig. woorden, Bitter is V, voor de honden (2). De heden in Admiraal meende nu met de Vloot, voor wei- der togtfce^e Steden, elk haar aandeel, in een goed te water* getal van roeijers, hadden opgebragt (a), en die rykelyk van mondbehoeften voorzien was (f), terftond in de Zoetermeerfche Meer te können geraaken. Doch de Prins hadt hem, anderen den Prinfe kwalyk onderligt. Hy ont>, moette hier den groenen weg, die nog een • . : voe.t-
(y) Bo*. Vil. Boek, tl. f,6 !.ä5«l»
C<z) Eor VII. $otk, il. 57 [554]- ,, „ O) Zit Rcfol. Holl. 9 Sept. 1574« hl. BI. W Zie Itefel. Holl. 1,10,15,13^9 SlP!- '574' **• 69> ^ M, ia6, IVJ. |
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 489
|
|||||
|
voet boven water lag. Deeze werdt ook in- FtupsIII
genomen en doorgefteeken. Toen openbaarde l57*' zig andermaal iet, daar men niet op gegist hadt. De graften en veenplasfen gingen niet door, eene iloot uitgenomen, die, onder de Zoetermeerfche brug, leggende in den Voor- weg, heenen liep. Doch op en ter wederzy- **n™ de van deeze brugge, hadden zig de Span- zoe;er- jaards fterk verfclianst. De Prins, hiervan meeriche verkondfchapt, zondt den ysbreeker en vier brugge, halve kartouwen op twee Koornfchuiten van Delft af. Men bef"choot de brug, een' halven dag agtereen, deedt de Spanjaards veel fcha- de; doch moest, na 't berften van eene der twee Koornfchuiten, af houden, niet zonder ook merkelyk geleeden te hebben. Onder- tusfchen was de wind niet gunftig genoeg, om veel waters aan te brengen ; 't gene 'er was werdt, door de Spanjaards, zydewaards af- geleid , en verfpreidde zig over te wyden boe- zem , om veel diepte te maaken. 's Anderen- daags egter, 't was de agttiende van Herfst- maand, begon het wakker op te koelen uit; den Noordwesten: en federt, beiloot men, van 't bemagtigen der Zoetermeerfche brugge af ce zien, en de Meer te naderen, over den Zegwaardichen weg, tusfchen Zoetermeer en ^e ^g- Benthuizen. Men bemagtigde deeze weg,^"'" by nagt, zonder dat het de Spaanfchen. merk- benag- ten , die zelfs- terftond liierna, uit Zoetermeer 'igd. en Benthuizen, binnenw.aards weeken, hun ge- fchut meedeflepende. Boiiot, Zoetermeer hebbende ingenumen, vervolgde den vyand, te fchepe, tot op 't Noord-aafche Meertje, waaragter hy verfchansc lag, Doch hy W-De vlQ0C Hli 5 ' ' liet |
|||||
|
490 VADERLANDSCHE XXIV. Boek
Fiupslli liet zyne fchanfen, by nagt, met frille trom.,
ui *574,zonder te denken op 't inhouden van den mond na,5enje van't Meertje; die, zo ligt als de Zoetermeer- Stad. iche brug , zou hebben können befchermd worden. Op eene breede wetering, die naar Zwietemloopt, lei zig de gantfche Vloot, fe- dert aangekomen, neder, nevens den Admi- raal, die terftond los brandde, om van de belegerden gezien en gehoord te worden. Ook deedt men hem befcheid, uit de Stad. Staat der Doch hier zat men, federt eenige weeleen, ^gn r" ii"» groote elende. De honger begon 'er, met den aanvang van Herfstmaand , fel te ny- pen. Vyftien nooddruftigen , op hun ver- zoek, ter Stad uit gelasten , werden, door de Spanjaards, naakt of met de kleederen tot den navel afgelheedeu, den belegerden we- derom toegezonden. Ondertusfchen, wer- den deezen, door brieven van de uitgewe- kenen en van Baldes, gepord tot verdrag, Men begon ook eene onderhandeling met den Graave van la Roche; doch enkelyk, om, on- der ichyn derzelve, de booden en brieven Muiter/ te ligter binnen te krygen, Deeze handel, in Lei- nogthans,baarde oneenigheid in de Stad,voor- den- al na 't affterveu van 's Printen Overfte , Bronkhorst, die, doorftrenge Regtsoefening, 't volk in toom hadt weeten te houden. Men viel nu aan 't ichrollen op de Regeering, en fchroomde niet uit te liaan, dat zy wel veel ge~ fiolen moesten hebben, die zig op geene beloften van genade vedaaten durfden. Toen 't gewoo- ne voedfel,'t weinige, dat men voor de kran- ken fpaarde, uitgenomen, verteerd was, en men 't Jyf meest by paardeuvleesch houden moest
|
||||
|
XXIV. Bom. H I S 'T O R IS. 491
|
|||||
|
moest, wies de muitery in de Stad. . Vyftien'tturtilt
burgers, voorwendende uit den naam van ^$_ meer dan driehonderd te fpreeken, traden : "~ naar 't Stadhuis, der Overheid fpyze of mid- , j n-.v del omze te bekomen afvergende. Een an-Rustig - dere hoop vorderde hef zelfde van den Bur- heid vatl gemecster,Pieter Adriaanszoohvander Werf., meeftêr die de rustigheid hadt om hun zyn eigen lig- Van tier haam aan te bieden, op dat men 't deelde, Werf. zo ver 'tftrekken kon; waarop zy betehaamd afdroopen. Al d|t fproot uit de gezindheid eeniger burgeren tot handeling met den >.-.■! vyand, in welke men eikanderen, in heime- iyke famenkomften , verfterkte. Doch 't .w.^;,! meeste deel des liaads was voor 't houden der Stede. Men befloot ook de liefhebbers van den ftaat, onder zeker ander voorwend- iel, te wapenen, om de kwalykgezinden, als 't nood deedt, te keer te gaan. De moed der Moedder Overheid werkte zo fterk op de herten der™eeste meeste Burgeren, dat zy den vyand van dêre^ge* wallen toedreeyen jeer den linker arm te zullen opeeten,dan de Stadiuit hongersnood, overgëe- ven, en zig van den regier arm te zullen bedie- nen , om haar te befchermen, of als V neep, in brand te /keken, en te verlaaten: in welke har- tigheid, de vrouwen, bedugt voor 't fchenden haarer eere, dat veelen meer dan den honger vreesden, de mannen ftyfden. 't Veranderen van den wind, die nu ftyf in De wind
\ Noordoosten ftaan bleef, was oorzaak datiert, en het water, federt eenige dagen, meer viel'c water dan wies; weshalve de Vloot niet. vorderen ' Icon, en in 't Noord-aa moest blyven leg- gen, Boifot begon toen den moed om de Stad Moeden te
|
|||||
|
49» VADERLANDSCHE XXIV. Boek;
FimmIH te fpyzigen verlooren te geeven, Hellende 9
I5£ll. §'e^y^ ^y c^en Prinie fchreef, geene hoop dan loosheid °P Hemelfche hulp, die, met den fpring- van Boi- vloed, 't water kon doen wasfen, dat nu maar fot. negen duimen boven 't laagfte land ftondt, daar de galeijen agttien of twintig duimen van nooden hadden. In de Stad, wees men elkander de Vloot van verre: en fchiepen de verflaauwde genjoeden eenigen troost uit dit gezigt, welke wederom verdween, wanneer men naar den wind keek, die van Deerlyke geen wenden wist. De laatfte dagen van Herfst- hongsrs- maand werden in byftere benaauwdheid ge- nood in fleeten. Veelen hadden, in zeven weeken, da Stad. ,en ^roo^ geproefd: de aanzienlykften aten 't paardenvleesch zo graag, als te vooren of naderhand 't fchaapenvleesch: 't gemeen be- hielp zig met gekapte huiden. Honden- en kattenvleesch was lekkerny. Vellen van droo- gen fchol, weggeworpen' beenderen werden van de mesthoopen opgezogt, gekaauwd en uitgezoogen: 't gerönne bloed uit de gooten gefchept en ingedikt: koolsblaaderen, bla- deren van veelerlei vrugt- en andere boomen, op meer dan eene wyze, bereid en gegeten. De Kraamvrouwen kreegen 's daags een half pond befchuits: de zwangeren flonken van •gebrek. Jonge kindertjes fpysde men met paardedarmen : dien zo veel niet gebeuren mögt, gaven nu en dan den geest*, in 't trek- ken aan den ledige borst. Somtyds heeft men moeder en kind op de ftraat dood gevonden. Al wat eetbaar was werdt duur verkogt. Doch tegen den dorst was, beter raad. , Men dronk bier, op haverdoppen of bedorven draf geT bron»
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 493
|
|||||
|
brouwen, of op wynruit en alfem, in plaatsFitipsIII
van hop, voorts water met azyn gemengd, *574« of klaar voor die 't niet beter bekomen kon- " den. Behalve met den honger, hadt men, Pestziefe in de Stad, te worftelen met de pest,die om- jf ®n trent zesduizend menfchen wegfleepte. De leevenden hadden naauwlyks kragt, om de dooden ter aarde te draagcn, knikkende hun de knieën onder 't lyf, als zy eene brugge op moesten. De wagten,die door tien man plag- ten waargenomen te worden, werden nu üegts met vyf of vier man bezet: die fomtyds, des morgens, t'huis komende, vrouw of kinders dood vonden. Doch toen de elende nu niet hooger fcheen Storm uk
te können klimmen, fteekt 'er, juist mèt den *m fpringvloed, een ftorm op uit den Noordwes- ®°™£" ten, die 't zeewater, met geweld, ten lande ^on j,et injaagt. Straks daarna zwaait de wind agt water volle ftreeken zuidelyker, 't welk te wege wasfen. bragt, dat de Vloot, .in plaats van negen duim, nu twee en een derde voet peilen kon. Men ging dan,tusfchen den eerften en twee-D^ VIoos den van Wynmaand, op reis, over 't hoogenadert* land, tot aan den Kerkweg, die haast ver- meesterd werdt. Midlerwyl, werdt Zoeter- woude, dat vol Spanjaards lag, hevig be- fchooten door de Zeeuwen. In den Kerkweg, werden drie gaten gedolven, door welken de Vloot voortraakte, tot in de polder van Meerburg, van waar zy, niet naar de Stad* maar naar de Vrouwenbrugge en de Paapen- meer oproeide. De Spanjaards, die, in de DeSpan- fchanfen rondsom de Zoeterwouder Kerk, la- iaards gen, maakten hieruit op, dat het op hen ge- l^B^m muntfchanfen,
|
|||||
|
49+ VADERLANDSCHE XXIV, Boek;
Fojps III munt was, en dat raen hun 't vlugteh zogt
*5?4' af te fnyden. Voorts, befpeurende, hoe 't " '"~ water, in korten tyd> een' geheelen voet ge- wasfen was, vat hen zulk eene vrees voor 't verdrinken, dat Baldes eerst, en toen de overigen5 die hier lagen, naar Voorfchoo- ten, en, langs den Stompwyker weg, naar den Leidfchen Dam en Voorburg, op de los- fe vlugt flaan. De Zeeuwen vervolgden hen , die naar Vuorfchoocen vlooden, en vernoe- gen 'er veelen. De fchrik van dit vlieden floeg naar Leiderdorp en Lammen over. 'c Land was hier merkelyk hooger, en de Stad niet te ontzetten , voor dat de fchans , ter laatstgemelder plaatfe , bemagtigd was : langs welke het water de Vliet naar de Stad ïoopt, dat digt met paalwerk was toegedamd. Men befloot dan de fchans te Lammen,. op den derden, aan te vallen, en gaf den be- legerden, met eene duive, kennis van den toeleg, hun belastendeeellen uitval te doen, als men de fchans aantasten zou. Doch dee- ze brief kwam den vyand in handen, 't Ce- viel , dien zelfden nagt, dat 'er een ftuk van' de Stads muur, ter lengte van zesentwintig eti einde- roeden, initortte. Dit baarde zo Veel lchriks, lyk die te onder de Spanjaards, die te Lammen lagen, Lammen,dat zy, reeds last ontvangen hebbende, om by tyds te wyken, en nu waanende, door de belegerden, van de eene., en door de vloot, van de andere zyde, te zullen beltookt wor- den, 't gefchut in de Vliet wierpen $ en, reet felle trom, de fchans voor den dag Verlie- ten. Een jongen, van de wallen, de glim- mende lohten uit de fchans hebbende zierï trel^
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 495
trekken, zonder te keeren , verwekte eerstFilipsIH
het vermoeden onder de belegerden, dat de J574-
fchans verlaaten was. Om zes guldens, be*~-----~
gaf hy zig derwaards, en niemant in de fchans
verneemende, wuifde hy met zynen hoed. Een man , na hem afgezonden, bevestigde dezelfde tyding. Boifot, om zeker te gaan van 't verlaaten der fchanfe, 't welk hem, door deezen man, aangediend was, fchikt twee galeijen vooruit, die de fterkte onbe- 2et, 't gefchut gezonken vonden. Hopman Gerrit van der Laan, midlerwyl, met zyne vrybuiters, uit de Stad, naar "Lammen ge- toogen, ontving hier de fchepen, die, na 't •wegneemen van den dam, van welken wy gewaagd hebben, dcor de Vliet, naar de Stad xoeiden, daar zy, des Zondags, den derden van Wynmaand, 's morgens ten agt uuren binnen kwamem ° ' Onbefchryflyk is de blydfchap, met wel- De Stad
ke Bouot, die den voortogt hadt en de ande- wordt re bevelhebbers en viootelingen, van grootontzet* en klein, werden ingehaald en verwelkomd. De Vlietbrug, door welke, de voorraadfche- penter Stad in fchooten, fïondt vol gepropt Van eene uitgehongerde menigte van aller- lei ouderdom en kunne, die, voorts» uit alle hoeken en ftraaten famengefchoold, de pe- vcrs der vaarte geboord hadt , eri hrnden armen, fchouders uitftak, om 't brood> den harmg, de kaas of andere fpyze, die men haar aanreikte of toewierp, te grypen , te vangen, te grabbelen, of op eenige andere wyze magtig te worden. De rapften en hon- gerieten iprongen, tot den hals toe, in 't wa- ter |
||||
|
4o6 VADERLANDSCHE XXIV. Boek;
FiLiPslll ter, of zwommen der Vloote aanboord. Zy
I574- en anderen, die iets bekomen hadden, fchooi- den 'er mede fteêwaards in, om hunne zieke of verflaauwde Huisgenooten te verkwikken. De gantfche Stad waagde van 't geroep, Lei- den is ontzet! Leiden is ontzet! eeumglyk zy God gepreezen.' Deerlyk was 't ondertusfchen, om te aanfchouwen, dat fommigen, geene maat in 't eeten weètende te houden, met de fpy- ze tusfchen de tanden, verftikten: 't welk de Overheid bewoog, om, nu men overvloed hadt, zo wel als toen de honger neep, maat op 't eeten te ftellen. De Bevelhebbers der Vloote, aan land geftapt, namen, gevolgd van eene meenigte van Scheepsvolk en Ste- delingen , 'tcrftond, gang naar de Kerke, daar de dankbaare gemoeden fmolten in hunne ei- gen' vuurigheid, en de traanen en fnikken den zang der pfalmen haperen deeden. De Vroed- fchap befloot, federt, deezen dag, jaarlyks, pligtelyk, te vieren, dat tot heden toe ag- tervolgd wordt. Zeer opmerkelyk was 't, dat de wind, 's anderendaags, uit den Zuid- oosten opfteekende, 't water ten lande uit, en, daarna, wat Noordwaards gezwaaid zyn- de, met een onweer, in zee joeg. De Span- jaards verlieten alle hunne fchanfen om Lei- den op eene na, die te Wadding lag: doch deeze en gansch Holland ruimdenze ook eer- lang, om dat de Veldheer hun .geene betaa- ling verfchaffen kon. Buiten Haarlem om, en voorby Amfterdam, floegen zy den weg op naar 't Stigt, dat deerlyk werdt afgeloo- pen. Te Utrecht, welke Stad zy zogten te bemagtigen, werden zy egter afgeüaagen, en daar-
|
||||
|
XXIV. Boek. HISTORIE. 497
'daarna, met eenig geld geftild zynde, naar Fiupsfli
Maaftricht geleid, omtrent welke Stad, men i574> hen de winterlegeringen deedt betrekken (c)t ' De Prins kreeg de tyding van 't ontzet van
Leiden, onder de namiddags Predikaatfie te Delft, door zynen Helbaardiei'j Huns van Brugge, dien de Staaten, ten zelfden dage, vyf-entwincig ponden van veertig grooten tot eene vereering toelciden (jï). Zyne Doorlug- tigheid kwam, op den vierden, des avonds, in perfoon binnen Leiden, verheffende hoog- lyk de Wethouderfchap en Burgery, over 'c kloekmoedig doorftaan van zo veel jammers en gevaars: en beloovende de beweezen' trouw, aan hun en hunne nakomelingen, te zullen vergelden (/). Eenige dagen daarna ^ verftelde de Prins de Wet der Stede : 't getal der Vroedfchappen van veertig op agt-en- twintig verminderende , en buiten den ge- Wooillyken tyd der veranderinge > nieuwe Burgemeesters, Sehepens en Thefauriers aan- (teilende, onder welken "er eenigen gevon^ den werden, die geene Poorters der Stad wa- ren. Die van den Geregte, hierover f onvre« de, verklaarden den Prinfc, fchriftelyk, dat zulks ftreedt mét de Privilegien, welken zy allen bezwooren hadden. Doch de Prins be-. tuigde, dat de verandering, om gewigtigc redenen en ten dienfte van den Lande, gefchied zynde, moest begreepen worden, niet tot be* nadeeling van de Privilegiën der Stede teftrek- kèn (ƒ). 't Is ten hoogfte waarfchynlyk 9 dat
CO Hor VII. Boek, bl. 78 [5M.
(rf) Refol. Holt. 3 OSob. 1574. bl. 125.
(O Bor VII. JJoek, bl. 58 enz. [.554 enz.'] örlërs Leydert
U>- AAA enz. ■ f/\ Oud Cliron. by QrlERS Leyden, bl, 572. verg« bh 588J, VI. Deel. ü
|
||||
|
493 VADERL. HISTORIE. XXIV. Boek.
FïLipsIIIdat de Spaanschgezindheid van fommige
I57il_ Leidfche Wethouderen den Prins tot deeze ~ verandering bewogen zal hebben. Twee jaa- ren hierna, werdt het getal der Vroedfchap- pen wederom op veertig gebragt. De Prins (g), de Edelen en Steden booden, eerlang, den Leidenaaren, in erkentenis hunner ftand- vastigheid, vryheid van tollen (4) voor eeni- ge jaaren, of eene Hoogefchooi des Lands, ♦stands in hunne Stad, aan. Zy koozen 'tlaatfte. En Hooge- Werdt toen, op den zesden van Louwmaand ^h°oltedes volgenden jaars, op 's Konings naam, opge- Oktroi verleend, tot het opregten eener Hol- regt. landfche Akademie, te Leiden (A), die nog in ftand is, eene menigte van beroemde man* nen uitgeleverd, en den naam der Stad, door. de gantfche befchaafde weereld , vermaard gemaakt heeft. Aldegonde, die, eerst kort na 't ontzet van Leiden, volgens 't Verdrag met Mondragon, geflaakt was, begaf zig, in de volgende Lente, naar Heidelberg en el- ders in Duitschland, vanwaar hy de eerfte lioogleeraars in de Leidfche Akademie her- waarcis bragt (/). (.O Refol. Hol!. 2, 4. 7 jatt. itfe,. VI. i, 4, 8.
(/:) Groot-Plakaatb. ÜI. D:el. H. 538. Refol. Holl. 14 >* 1575- hl. 37. Hor VIII. Hoek, il. 85 [593]. CQ Langueti Epilt. Lil/r. 1. [Il.j Ep. XXXI. p- 75. (4) Zo drukt Hooft zig uit, IX. Boek, bl. 398. Doch
de Leydenaars wsren van de Graaflykheids tollen, vol- gens de oude Privilegien, reeds van zelven vry. Veel- ligt , moet men dan, hier, door tellen, de nieuwe be- lastingen op de Koopwaaren verftaan. |
|||||
|
BE-
|
|||||
|
BERIGT voos. den BINDER.
De Kaart van de Vereenigde Nederlanden ,
moet geplaatst worden tegen over Bladz. %
Aan dezelve moet zo veel wit blyven, dat ze
geheel buiten het Boek kan uitflaan en naga" zien worden. Het Portrait van Aeriaan van der Goes
te plaatfen tegen over Bladz. 62,
( *
Het Portrait van Viglius van Zuichem van Aytta. - . - - - - 106 't Verzoekfchrift der Edelen overgeleverd. - 14a
Briele ingenomen door de Watergeuzen. - 344
Het Portrait van Kenau Simons Hasselaar. 414
Het Portrait van den Hertog van Al va. - 456
Het Portrait van Louis van Boisot. - - 460
Kaart van de Belegering der Stad Leiden. - 481,
Het Portrait van Johan van der Does. - 483 '
|
|||||
|
•
|
|||||