|
VADERLANDSCKE
HISTORIE.
ZEVENDE DEEL.
|
||||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
D E R N U
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uk de geloofwaardigfte Schryvers en egte
Gedenkftukken famengefteld, DOOR
JAN WAGENAAR.
Met Vlaaien en Kaarten.
ZEVENDE DEEL, BEGINNENDE IN 'TJAAR 1574, ENEINDJr
.spryv GENDE MET DE DOOD VAN WILLEItf ^'7'nKI)EN eersten, prinse van
V/ , \ ' J^è\ ORANJE , IN 'T JAAR 1584.
te'' ?'"• ; -- M
p ' 'C/^
l£>\ 7,;,::; .t.'fX /*w
|
||||||||||||||
|
Te AMSTERDAM, bï
|
||||||||||||||
|
9
|
||||||||||||||
|
XI
|
||||||||||||||
|
••
|
||||||||||||||
|
JOHANNES ALLART.
M D C C X C I I.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Staaten
"jan Holland en fVestfrieiland.
|
||||||||||||||
|
VADERLANDSCHÊ
HISTORIE.
VYF-ENTWINTIGSTE BOËKi
,.%.
I N H O Ü Ö
1. Staat der Regeer inge van Holland. Orde op dè
Fergadering der Staaten. II. Moeite itit Noor- derkwartier. Verfchil iusfchen de Edelen eti Steden. Be Prins van Oranje vordert, dat men hem ontfla van V bewind. III. De Staaten dr'aa- gen hem de opperße magt op^ gëduurende den oorlog. Zyn misnoegen. IV. Aanflag opAnt- . werpen. V. Regeer ing van Hollanden Zeeland.
Landraad. Verbondvan Vereeniging tusfcheA Holland en Zeeland. De Landraad loopt te niet* , VI. Gelegenheid tot eene nieuwe Vredehande-
ling. Gemagtigden totdezelve.Vll.Byeenkomst te Breda. Handeling aldaar* Foorflag van een Beftand. DeVredehandeling wordt afgebroken. VIII. Inzigten des Landvöogds. IX. 't Barnde- gat bemagtigd door Sonoi. Vér laat en. X. Har- de handel van Sonoi, omtrent eenigeRoomfch' gezinden. XI. Buur en, Klundert, Fynaard en Ruigenhil ingenomen, door de Spaanjchen. Zy Veroveren Oudewater. XII. Schóonhovenverloo- ren.. De fchanfen te Krimpen en te Paapen- VII. Deel. a drechij |
||||
|
2 £ VHMRLäHÖSCHE XXV. Boek.
dreckt, insgelyks. XIII. Woerden belegerd, door
-den Graave van Megen. Ferlaaten. XIV. 0- , ranje-trouwt-, voor „de derde reize. XV. Togt der Spaanfchen naar Schouwen. XVI. Vosber- gens list-, tot behoud van Zierikzee. Bomme- nede verhoren. XVII Verlegenheid om geld, aan de Spaanfche en Staat fche zyde. XVIIL Handelov'er''t zoeken van uitheemfche hulpe.y en over V vetiaaten van den Koning. XIX. Gezantfchap naar .Engeland. Uitflag van deszelfs handeling. XX. Aanvang der onder- ■ handelingen met Frankryk. XXI. Krimpen herwonnen. 'sPrwfen wanhoopige voor [lag. XXII; Dood des Landvoogd*. Jaarhegïn, op - Louwmaand vastgefleld. XXIII. Gevolgen van de dood. des Landvoogds. XXIV. V Ker* bond van Vereeniging "tusfchen Holland; en Zeeland wordt geflooten. Op dra gl derhooge Overheid aan dm PrinJ'e van Oranje, XXV. Lasten van Hollanden Zeeland. Aanflagen , des. Pr inj en. XXVI. Zierikzee verkoren. XXVII. Twist mei Engeland bygelegd. XX VUL Muit ery van "'s Konings Krygsvdk Jn Schouwen. Aalst bemagtigd. "Opfchudding te Br usfel. Be Raad van Staate in hegten is genomen. Rodagedraagt- zig, als Landvoogd. XXIX. De Vlaamingen verzoeken Oranje, cm hulp. XXX. Opening tot dè Gendfche 'VredehandeUng. XXXI. Maaßrichten Ant- werpen geplonderd, door de muitelingen. XXXII. Gendfche Pacificatie of Bevrediging, Oranje bezet Zierikzee en Oudewater. |
|||||
|
Eene
|
|||||
|
XXV, Boek. HISTORIE. 3
"ene der voornaamite zaaleen, die de FilipsIII
Staaten van Holland en Zeeland, ge- i£4. duurende den loop van dit en het volgende p" jaar, bezig hielden, was het beraamen van Raa(J. eenen vasten voet op 's Lands Regeeringe, pieegin- die, tot hiertoe, gelyk wy, reeds by eettegen op andere gelegenheid (», hebben aangemerkt, «J ™_ zeer wankel geftaan hadt. De Prins van O- geeringe ranje hadt, van den aanvang der beroerten pverHol- af, 't voornaam' bewind der Regeeringe in land en handen genomen, én Staats- en Oorlogszaa-™nde; ken, fomtyds, op eigen naam en onder zyn zelve, byzonder zegel (£), fomtyds, als 's KomngSyan den Stadhouder, geregeld en beftierd. Ook was aanvang *ti eer nog de Steden, 'in merkelyken geta-JJ^ Ie, den Spanjaarden waren afgevallen, niet té verwagten, dat de Staaten zig, te gelyk met den Prinfe, de Regeeringe zouden aan- trekken. Veele Wethouders hielden, daar- enboven , de Spaanfche zyde, en konden hierom niet beüuiten, eene lyn te trekken met Zyne Doorlugtigheid. Men moest hem dan wel met de Regeeringe beworden laaten. Hy ftel-. de Stedehouders onder zig aan, aan welken de Staaten eerbiedenis en gehoorzaamheid beloofden: hy gaf beftellingen uit, te water en te lande: hy plaatfte Bevelhebbers in deby- zondere Steden, en voorzag ze van bezetting: ïiy regelde 't ftuk der munte (c): met één woord, hy voerde, onder den naam van 's Konings Stadhouder, geen minder gezag, dart dé
(a-) VI. Deel, il. 383.
O) VI. Deel, U. 363. (O VI. pt(f, il. 380, 33(1, S87, 397, 39Ï. |
|||||
|
A a
|
|||||
|
4 VADERLANDSCHE XXV. Boek,
Fujps III de Koning, als Graaf van Hplland en Zeeland,
*574» zelf zou hebben vermogen te voeren. De " Staaten moesten dit te minder vreemd vinden, óm dat zy, onder 't bewind der laatfte Graa- Ven, genoegzaam in geene zaaken van Regee- • ringe plagten gekend te worden; en alleenlyk, over zaaken van belastingen, of over 't bevei- ligen der zeevaart en visfchery, waarmede be- lasting verknogt was, werden Samengeroepen, blyvende byna alle zaaken van Politie of Re- geeringe den Graave of zynen Stadhouder en Raaden aanbevolen. Doch toen nu de meeste Steden den Prin-
fe waren toegevallen, en men den kryg te- gen de Spanjaards begon door te zetten, ver- . anderde dit aliengskens. De Staaten, Veel meer dan te vooren moetende opbrengen ten dienfte 'der gemeene zaake, begonden zig ook meer te moeijen, met het ftuk der Re- geeringe. Men zag wederom;, 't gene men, onder de Graaflyke Regeeringe, dikwils, ge- zien hadt, dat het draagen van zwaare lasten 't gezag der Steden ryzen deedt. Aan Alyä haat men, in Holland, niet veel moeite , tweehondefdeen-enzevehtigduizend guldens in 't jaar toegeftaan (</); en nu bewilligde men, met Zeeland, doch zonder Haarlem en Am- sterdam, eerlang, in tweehonderd-entiendui- zend guldens tef maand (e): Zo dat men ,■ met - i'egt, zeggen mögt, dat de Laridzaateii alles gaven, op dat zy den tienden penning niet zouden behoeven te geeveil (ƒ), hoewel '£ ;* ' ' ' " ook (V) VI. Deel, !'!. 304, 312.
(<0 Refol. Dol]. 15, ir Maart 15-C. il. iC>, 19V
(f) GrüTH Amial. Libr. 11. y. %%.
|
||||
|
XXV. Boek. TI ISTORI E. 5
ook waar is, dat de lasten, niet terftond, Fiupslir
maar allengskens en by trappen , zo hoog ge- '574* klommen zyn. Doch de Staaten verkreegen "*~" B zig, door zo zwaare inwilligingen, ook meer deel aan de Regeeringe. De Prins verbondt zig, om met hunne Gemagtigden te hande- len, over zaäkeni van oorloge, beide te wa- ter en te lande, 't Krygsvoik en de voor- naame Amptenaars deeden den eed wel aan den Printe , maar ook aan de Staaten, 's Prin- feh Stedehouder, Lumei, moest over zaaken, de Regeering ende welvaart der Landen be- treffende, rhet 's Lands Staaten raadpleegen. Ook benoemden zy eenige Amptenaars, die de Prins alleenlyk te bevestigen hadt: ande- ren verkoos hy, uit de. benoeming van een ruimer getal, door de Staaten gedaan (gj. In Herfstmaand des voorleeden jaars, had- Da - den die van Holland zelfs een nieuw Regie- ten ftei-' ment op de Regeering ontworpen, welk, inien orde Sprokkeimaand deezes jaars, nader beves- op hunne tigd, en waarby verklaard was & dat de jwf* „ Vergadering der Staaten van Holland, by „ voorraad en geduurende den oorlog, zou „ worden uitgemaakt, door de Edelen, naar „ ouder gewoonte, en door de Steden, die „ toen hunne zyde hielden" naamlyk, Dor- drecht, Delft, Leiden, Gouda, Rotterdam, Schiedam ,■ Gorinchem, . Schoonhoven, Ou- dewater en Woerden, maakende de Steden van 't Noorderkwartier eene afzonderlyke ' ... . Staatsvergadering uit. „ Dat deeze Vergär „• dering, - gewoonlyk, alle zes weeken, zitr (.SÏVLDecl, W. 378, 38C.
'A 3
|
||||
|
6 VADERLANDSCHE XXV. Boek,
Fitipslll,, ten zou, en voorts zo dikwils, als zy:,
_ lS74r „ door den Prinfc, befclireeven zou worden;
' " tii dat'zy dan 's gemeenen Lands zaaken in o-
„ verweeging neemen, en op dezelven be-
„ fluiten zou. Dat de Prins van Oranje de
w beflisfing zou hebben van de gefchillen,
„ over welken de Leden eikanderen niet zou-
„ den können verdraagen. Dat men, na 't
„ afhandelen der zaaken, 't genieene Land
„ betreffende, op deeze Vergadering, ook
, „ de zaaken van byzondere Steden, Dorpen,
„ Kollegien en Perfoonen, in orde, zou af-
„ doen. Dat de kleine Steden ook Gemag-
:,, tigden ter Dagvaart zouden mogen zenden
„ over haare byzondere zaaken, en dat zy,
;,, befchreeven zynde, gehouden zouden zyn
„ te vexfchynen. Dat, eindelyk, de befluiten
„ der Vergadering, door de Leden, elk in 't
„ zyne, zouden moeten worden ter nitvoerui-
„. ge gebragt (ä)." Aan al het welke men ligte-
lyk befpeuren kan, dat de Staaten voorhadden
zig 't ftuk der Regeeringe, meer en meer, aan
te* trekken. De Steden maakten 'er vooral haar
werk van; fchoonzy, begrypendehoenoodig
ïy thans den Prins van Oranje hadden, hem
zeer naar de oogen bleeven zien.
II. Maar in 't Noorderkwartier, daar men,
Moeite van ouds, driftiger plag voort te liaan, rees,
tc 'or- ' *n ^èn Z0Irier deezes jaars, eénig ongenoe-
derkwar-gen tusfchen de Staaten en 's Prinfen Over-
tier. fte Diderik Souoi. De eerften klaagden, dat
Sonoi alles voornam en deedt, zonder hen
te kennen, en dat hy hun, naderhand, de
fchuld
|
|||||
|
C Ä) Zie Bor VII. Boel, il. 7, [48?].
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIES ?
fchuld gaf van 't mislukken zyner aanflagen. Fiupslli
Sonoi was ook misnoegd op de Staaten: on- '574- der welken 'er, zyns oordeels, eè.nigen wa- -""""* ren, die 't kwalyk meenden met den Gods- dienst, en hém by 't gemeen in veragtinge bragten. 't Stuk kwam voor den Rrinfe, die Gemagtigden afzondt naar 't Noorderkwar- tier, met brieven van den derden van Hooi- maand, inhoudende „ dat zyne Doorlugtig- ï, heid genegen was, Sonoi van zyn Anipt te „ ontflaan, en den Graaf van den Berge, V „ Prinfen zwaager, in deszelfs plaatfe, te ftel- „ len: alleenlyk begeerde, hy te weeten, of de $, Staaten niet zouden können verftaan, dat So- „ Hoi zo lang in 't bewind bleeve., tot dat de „ Graaf van den Berge zou aangekomen zyn."* Doch de Staaten hadden zo groot eenen af- keer van den Graave van den Berge, 't zy om dat hy Gelderland, naar 'teemeen gevoe- len, al te fchandelyk verlaaten hadt (z'j, of om andere redenen, dat zy zynen naam naauw- lyks hadden hooren noemen, of zy verzoen- den zig wederom met Sonoi, die zyne waardigheid, federt, behieldt. De Prins,die dit, vermoedelyk, beoogd en verwagt,hadt, betoonde 'er zyn genoegen over, aan de Staa- ten (A). Doch terwyl de Steden inzonderheid zig Verfchil
de zaaleen der Regeeringe, meer dan te voo- tusfehea ren, begonden te onderwinden, rees 'er ook ^e Ede" eenig misnoegen, tusfehen haar en de . Ede- set"deena len, die, omtrent deezen -tyd, den Prinfever- van ttok toon- lantk
CH Zie VI. Deel, hl. 4oï.
IL*) Bou VU. Bvsk, ïh 7o [571].
A 4
|
||||
|
8 VADERLANDSCME XXV. Boek^
FiupsIIl toonden „ dat de Steden toeleg maakten,
I5?4-. „ om hun en het platte land, waarvan zy, ''""""'""„ van ouds, geagt waren voorftanders te
„ moeten zyn, van alle vryheden, voorreg- „ ten en neeringen te berooven." Zy voeg- den 'er een verzoek by, om, in de plaats van uitheemfchen, wederom, gelyk eertyds, in ?s Lands dienst, gebruikt te mogen worden. Eiudelyk, begeerden ze ook, dat liet Hof al- leen oyer 's Lands Edelen mögt te regt zit? ten, daar dezelven nu, fomtyds, voor ande- re Regtbanken, betrokken werden. De Prins, zelf een der breedfte geërfden in Holland „ zag niet ongaarne, dat de Adel waakte te- fèn 't befnoeijen der oude voorregten, en
eoogde, naar 't fehynt, deszelfs 'gezag in ftand te houden, ofte vermeerderen, op dat het tot een tegenwigt ftrckken mögt, van het gezag, welk de Steden begonden te gebrui- ken. Hy gaf hun dan niet dan flegts goede woor- den pp hun vertoog, hun voorhoudende, .<„ dat alles, in zulk eenen kommerlyken tyd, • „ niet terftond in de uiterfte orde gebragt „ kon worden, en dat men de uitheemfchen, „ die, van den aanvang der beroerten af, in „ bewind waren geweest, niet zo geinaklyk „ verzetten kon"; maar hy ftelde hen ook, in Wymnaand, aan, om, met behulp van twee of drie van den Raade in Holland, te regt te zitten over zekere misdaaden, voor- heen begaan9 en om welken, ten deezen %* de, eenigen gevangen zaten (/}, waarover de
(O Bor VII. Boek, bl. j>o. [571]. Refo!. Holl. .30 OM,
i My. 1574. tl, 169, 18a, ' |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE« 9
de Edelen gaarne goed regt zagen gefchie-
den. 't Sehynt, dat de Steden deeze gevan- genen fpoediger wilden afgevaardigd hebben dan de Edelen: alzo men vindt, dat de Ede- len , de regtspleeging wat flapper behander lende dan in 't eerst, door de Steden, jn Wintermaand, vermaand zyn, om daarme- de meer voortgang te maaken (m). In 't Noor- derkwartier, ontftondt, omtrent het einde des volgenden jaars, diergelyk een twist, tüs^ fchen de zeven Steden, die 't geheele bewind aan zig getrokken hadden, en die van het platte ïand, welken, twee derde doelen der gemeene lasten te draagen hebbende , ook gaarne zitting en ftem hadden in de Staats- vergaderingen. 't Gefchil kwam voor den Prinfe, die zig niet ongenegen toonde, om die van het platte land eenig genoegen te gee^ ven, en, midlerwyl, drie Perfoonen magtig- de, om de Vergaderingen der Steden by te woonen. Doch de Steden weigerden hen ter Dagvaart toe te laaten, den Prinfe verzoe- kende, den gegeven last wederom te willen intrekken. Tóen begeerde hy, dat zy flegts eenen Gemagtigden van 't platte land zitting ter Dagvaart wilden geevenj doch zy blee- ven volharden by de weigering («): en de benaauwdheid der tyden liet den Prinfe niet toe, dit ftuk toen fterker te dryven. In Len- temaand te vooren, hadt ,hy egter te wege gebragt, dat Grootebroek, eene open' Ste-., de by Enkhuizen, plaats ter algemeener Dag-? vaait
(.m) Uofo!. Heli. iö btceml, ïwa. lik 240.
p)) Dor VIII. Bost, W. 131 [Ö59]. % |
|||||
|
A 5.
|
|||||
|
lo VADERXANDSCHE XXV. Boek.
FilipsIII vaart van alle de Hollandfche Steden vergund
'574» werdt (o). Doch men heeft 'er weinig of geen
"** gebruik van gemaakt. De twist met Sonoi,
die zig, zelfs naar 't oordeel des Prinfen, meer
gezags aanmaatigde in 't Noorderkwartier, dan
zyne Doorlugtigheid elders deedt, herleefde
wederom, in den zomer des jaars 1576 ; doch
werdt, op nieuws, door den Prinfe, tot re-
delyk genoegen der Steden, beflist. By dee-
ze gelegenheid, fchreef de Heer van Aldegonde
aan Sonoi „ dat 's Lands Regeering meest by
„ de Gemeente beftoftdt, waarnaar men zig
„ hädt te voegen (£)."
Onge- Terwyl men dus, om meer gezags in
nrak van de Regeeriiige woelde , ondervondt men
jen btn£ ^et ongemak5 dat hieruit noodwendig ry-
niesr ge-zen moest. Men wisc, eerlang, niet, aan
zags in wien men zig moest vervoegen, om de zaa-
de Re- ken 9 eindelyk, afgedaan te krygen; om dat
geenng. fflen ^et wjst ^ waar Qf ^ w^en j£ 0pperfle , pri]lfen magt, in^Holland, geplaatst was. De Prins,
voorftel. dit bevroedende, Meldt den Staaten , den twintigften van Wynmaand des jaars 1574» voor, welk eene wanorde, uit deeze onze- kerheid, te wagten ware, eruftelyk begee- rende, dat 'er nader orde op 's Lands Regee- ringe gefteld wierdt. Voorts vertoonde hy, „ dat het gemeene volk in den waan fcheen „ geraakt te zyn, dat de penningen, wel- „ ken men opbragt, ten zynen byzonderen „ nutte, werden befteed, waarom men agter- „ lyker werdt, in 't draagen der gemeene „ las-
O) Rcfol. Holl. 28 Maart 1575. U, 183.
(/>) Bor IX. Boek, il. 167 [/o<jj. Refol. Holl. 22 Atiguß* 1576. bU 139. |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. ii
|
|||||||||||||
|
„lasten: ook meer zwaarigheid maakte, om FiupsIII
„ bezettingen in de Steden te ontvangen. »574«
„ Dat, ten anderen, de onwilligen in 't op-
„ brengen van ingewilligde lasten niet wer-
„ den uitgewonnen, waaruit tweedragt
„ rees, tusfchen de Steden, en tusfchen
„ de byzondere Ingezetenen. Waarby,
„ ten derden, nog kwam, dat de geldmid-
„ delen verwardelyk beftierd werden , ber
„ taalende de Staaten, met penningen, tot
„ voldoening van 't Krygsvolk gefchikt, dik-
„ wils andere nooddrultigheden of fchul-
|
|||||||||||||
|
v>
|
den. Tot wegneeming van alle welke zwaa- Hy vor-
|
||||||||||||
|
righeden, die de Prins meest allen hieldt ^n, dat
|
|||||||||||||
|
•>•>
|
te ontftaan, uit de inbeelding, dat de ge- ™3rem
|
||||||||||||
|
,j meene zaak hem in *t byzonder aanging, van'tbe-
„ geen middel overig fcheen, dan dat de wind. „ Staaten zelven de gantiche Regeering aan „ zig namen, hem ontflaande van eenen last, „ dien hy verklaarde , niet uit zugt tot ei- „ gen belang of eere, maar alleen om hun „ dienst te doen, op zig genomen te heb- „ ben. Ten befluite, de Staaten tot een- „ dragt vermaand hebbende , betuigde hy , s, niet naar ontflag te haaken , uit weerzin s, om hun by te ftaan; maar alleen, om dat „ hy zig bedunken liet, dat zulks tot 's Lands 5, oorbaar ftrekken zou , willende hy , an- „ derszins, gaarne den laatften droppel zyns s, bloeds ftorten, voor 's Lands vryheid en „ welvaart." De Staaten, onderling op 's Prinfen voor- UT.
flag geraadpleegd hebbende, vonden zig in °e Sta*, geene kleine verlegenheid. Zy konden, aan "?" faa* "Cö je opper»
C?) Refol. Holl. 20 Oli, i Xor. 1574. tl. 148, 176. "
|
|||||||||||||
|
ïs VADERLANDSCME XXV. Boek;
|
|||||
|
Fäipslll den eenen kant, den Prins niet misfen, en
Js7t-. befi'reePen•> aan. den anderen, dat hun meer rtmgt ge-SezaSs in de Regeeringe toekwam, dan zy, duuren-" voorheen, hadden können gebruiken. Ein- de den delyk, beilootenze „ denPrinfe, geduuren- oorlo$ „ de den oorlog, de opperile magt over alT op' „ Ie 's Lands zaaleen aan te bieden. Zy ba- ,, den hem, den twaalfden van Slagtmaand, „ te Delft vergaderd zynde, in zyne geluk- „ zalige Regeeringe, met den Raad nevens hem <,, zynde, te willen volharden: waartoe zy hem, „ onder den naam van Gouverneur of 'Regent, *'Souve- " volßrekte magt, gezag, en * opperst bevel% ram. ■>■> goedwilliglyk, opdroegen. Byzoncierlyk, fton- ''..'.''.. vi denzy hem't bewind, af over alle de fche- . , ., „, pen van oorloge, dat, tot hiertoe, aan de .. „ hyzondere Steden geftaan hadt, mids hyze, „ niet zonder der Staaten bewilliging, ver- „ weem4.de , of buitens Lands vervoerde, „ De verlofgelden, de pryzen en buiten. „ mögt hy, tot onderhoud derzelven , be- „ fteeden. Ook gaven zy hem volflaagen be- „ wind over 's Lands Domeinen, en ifonden „ toe , dat de Wethouders , Schutteryen , i,, Gilden en Gemeenten plegtige belofte „ deéden, om de ingewilligde lasten op te „ brengen, en bezettingen in de Steden ,, te ontvangen, wanneer de Prins en zyn „ Raad zulks noodig oordeelen zouden. Al- „ leenlyk, bedongen zy, da,t; de Edelen en „ Steden, over zaaken van beden en belas- „ tingen, \ en Van vernieuwing en verande- - ,,j ring der Regeeringe, zouden moeten beT „ fchreeven worden: ook, dat de voomaa- „ me Amptenaars, de Raaden van den Ho- |
|||||
|
&XV. Boek. HISTORIE. 13
|
|||||||
|
5, ve en die van de Rekeninge, met hunne FhjpsIÏI
5, bewilliging en ter hunner benoeminge, is;4. zouden moeten worden aangefleld. De ~ " 5,
57 |
|||||||
|
,, toe, mogen ligten, zonder dat hy de Staa- ,
„ ten hiervan, vooraf, .behoefde te verwitti- ,, gen: welke geligte penningen, voor twee VÏÏS«': „ derde door Holland, en voor een derde dobr 3, Zeeland,zoudenmoetenvoldaan\vordén. En ,, alzo zy ligtelyk bevroeden konden, dat de „ Prins, onaangezien dit alles, de Regeering „ niet zou willen aanvaarden, zo hy op geen „ vast inkomen, ten dienfte van den Lande;, „ ftaat maaken kon, beloofden zy, elk zyïi ,, aandeel, in zestigduizend Kroonen eens, 5, reeds voor eenen geruiinen tyd ingewil- „ligd, vaardiglyk , te zullen opbrengen, 5», behalve nog drie-entwintigduizendzeshon- 5, derd ponden ter maand , voor zekeren „ tyd(r)." Voorts, omdegunstzynerDoor- lugtigheid te behouden, vermeerderden zy 't getal der Lyf wagten of Helbaardiers, die inen, federt eenigen tyd, op 's Lands kosten, voor hem aangenomen hadt, van vier-eiidertig , op honderd hoofden, derzelver Wedde , van agt op tien guldens ter maand, verhoogen- de (s). De Prins toonde zig genegen, tot het aan- Ver-
vaarden der Regeeringe; doch begeerde,; daï^a*d?* hem vyf-enyeertigduizend guldens 'ter maand de vlij werden opgebragt, tot betaalinge van'tKrygs- de Re- volk S^mg (O Refill. Holl. A'uy. 1574. i/i 178.
C*5 Reföli Holl. 33 A'vy'. a Dec. i5?4' W- ao«-j nu
|
|||||||
|
i4 VADERLANDSCIIE XXV. Boek.
fötfstlï volk en van andere lasten. Maar hiertoe kon-
*574' den de Staaten niet verlhan. Zynê Doorlug- aanyaar- ögheid nam dit zo euvel, dat hy "er hevig over den wil. uitvoer, zig gr ootelyks beklaagende van der Zyn on- Staaten traagheid, ligtvaardigheid en * misfla- genoe- ^en ^ en verklaarende, liever, met behoudenis ^fouten. van zvne eere •> net Land te willen verlaaten, dan zig de Regeering, op den voorgeflaagen voet, onderwinden (V). De Staaten, verzet door deeze verklaaring, bellooten, terftond, tot het'1 opbrengen der gevorderde vyf-enveer- tigduizend guldens, voor den tyd van zes maan- den. Men vondt dezelven uit de Imposten, die, ten deezen tyde, merkelyk verhoogd werden (ß). Aandag Dus ftondt het met 's Lands Regeeringe j op Ant- toen de Prins, in den aanvang van Winter- werpen, maand, naar Zeeland vertrok, waarfchynlyk% onder anderen, om de Staaten deezes Land^- fchaps te beweegen, tot het bewilligen in den vorm der Regeeringe, welken mén, in Hol* land, beraamd hadt. Doch hy hadt, daar- enboven,- eenen aanllag op Antwerpen in dën zin, die hem derwaards riep. Hy hieldt, in deeze Stad, heimelyk verftand, met Maarten Neyen, gezwooren Klerk en Griffier der Re- kenkamer, door wiens beleid, een goed ge- tal van Krygsknegten in de Stad gebragt, en hier en daar verborgen was. De Prins hadt eene' Vloot van zestig fchepen, te Vlisfmgen , doen verzamelen, die, tot voor Lillo, dé Schelde opvoer, en de Stad, met hulp van Neyeu
(*5 RefW. Hüll. 13, 25 Aror. 1574. U. 196, 207.
(»3 Rcföl. Holl. 25 IVoy. 1» JJscsmb. 1574. bh 208, 239.
|
||||
|
XXV. Boek» BIST O R I E. r 15
Neyen en de zynen, ten zekeren beftemden FjupsIH
dage, bemagtigd zou hebben. Doch Reque- XS74» feiis kreeg , zonder dat men regt weet op **" " welk eene wyze, de lugt van den toeleg. Ver- fcheiden' medepligtigen werden ontdekt en' geftraft. Eenigen der voornaamfte Burgeren , , en Leden der Regeeringe, die 'er, insgelyks , deel aan gehad hadden, wisten de kragt der ; ,. 'bewyzen ten hunnen laste te ontwyken. Maar- ten Neyen vlugttë, pas by tyds, naar Zee- land (V) : waarmede deeze tweede aanflagop ........ Antwerpen, even vrugteloos als de eerfte,
•afliep. Te, vvyl de Prins in Zeeland was, ftondt V.
het Opperbewind in Holland, aan de drie ^egee- ^ rins van.
Raaden, den Raad nevens zyne Doorlugtig- Holland
heid, den Raad der Geldmiddelen, en denin'sPrin- Raad ter Admiraliteit (V). Voorts waren fen af- 'er, al in Herfstmaand, een' uit de Edelen,wezen' en twee Raaden uit den Raad nevens zyne, Doorlugtigheid, aangefteld, om alle beflui- ten van den Prinfe en de Staaten ter uitvoe- ringe te doen brengen (V). In Zeeland, hadt Oranje ook eenige orde gefteld op de'Regee- ringe; doch de Staaten nog tot geene eenig- heid met die van Holland können brengen. Zy werden dan, onder anderen ten deezen 1575. einde, tegen den aanvang van Lentemaand des -*——— volgenden jaars, te Dordrecht, befchreeven (y), en in Grasmaand daaraan, werden 'er ee- aiige punten van Vereeniging van Holland én Zee-
O) Kon VIT. Boek, il. 80 [585]. HooftX.Boek,M.mitnzr
(w) Refol. Holl. 9 Decemh 1574. bi. a.31. (.r) Refol. Holl. 3 Sept. 4. OStot. 1574 Ut 73, 125. * ■p3 Refcl. H«ll. 9 Qfcert 1475. M,,131. ? |
||||
|
16 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FilipsIII Zeeland, onder de gehoorzaamheid des Prinfen
1575. van Oranje, ontworpen (V), waarin egter, -— federt, eemge verandering gemaakt werdt» op de Wat kater, werden, Jonkheer Jakob van der Regee- Does, Karel ym Boifot, Arend van Dorp, ringe Nikolaas van der Laan, Henrik Duist en de ijTdHj01'Advokacit Buis gelast, om ëene nieuwe Ör- Zeeiand donnantie op 't iluk der Regeeringe van Hol- onder land en Zeeland op te ftellen (a); die * federt, de? ter Staatsvergaderinge , werdt goedgekeurd, onuvor* ^y beftondt in twintig Leden, hier op uitko- pen. " mende: „ dat de Prins, geduurende den oorlog, j, als Souverain en Opperhoofd, in alles, wat 's .v ^ Lands behoudenis en befcherming betrof, -" y ':' ^ volkomen magt van gebieden en verbieden „ hebben zou. Op Krygszaaken mbgt hy* -:;;•••': •>? nevens zulken, die hy tot zig neemeii > ü j, wilde i befteliing maaken, naar Welgeval- • - „ len; de Krygsampten, hooge eniaagejbe* *,, geeven j de. bezettingen leggen en verleg- „ gen ; de overtreeders der Krygswetten „ ïtraffen. Aan hem zou ftaan 't beftier der $ penningen, tot de lasten des oorlogs, door ..*, de Staaten, ingewilligd. Ook zou hy tot ^, twintigduizend guldens toe mogen ligten, ,é, zonder der Staaten bewilliging te behoeven, j, Voorts zou hy 't Regt, van 's Konings we- ^li-t, :is ge, als Graave van Holland, door den 5, Raade Provinciaal, doen handhaaveri, dien „ Raad, de Hoofd-Officiers en andere Offi- ,,, ciers van 't Geregt, die vanouds niet door ,„ de Retenkariier plagten gefield te worden, |
|||||||||
|
»J
|
ins^
|
||||||||
|
(z~) Ttefoi. IIoll. 20 Ap;il 1575. hh 245'i
4«} |4vibl, Huil. 17 Max 15^5. II. ayj. |
|||||||||
|
fcXV. Boek: H IS TORI E, i?
„ insgelyks uit 's Konings naarft, by rääde Fatjslli
,-, en uit eene benoeming der Staaten, aan- *575« „ Hellende. Nog zou aan zyne Doorlugtigheid ~" „ ftaan 't verkenen vati gunsten, vergiffenis
j, Van misdaaden, * wettiging, uitftel van be- * Ugiti* $, taalinge en diergelyken; doch met kennis «*/i*«» „ van de Officiers en Wethouders der plaatfe; „ Voorts 5 zou hy ook Oktrojen geeven j, mogen 5 doch niet aan Steden, Vlekken of „ Genootfchappen, dan by raade der Staa- i, ten. De Prins zou, ten gewoonlyken ty- „ de, de Wethouders der Steden ftellen en i, vernieuwen mogen;, iri gevolge der Privi- „ legien; doch indien de nood of verzekerd- 5, held zulks vorderde * zou het, ook buiten „ den gewoonlyken tyd, fiogtans zonder be- „ nadeeling dier Privilegien.» mogen gefchie- „ den. Zyne Doorlugtigheid moest alle by^ ,', zondere Privilegien^ vryheden en loffely- „ ke gewoonten handhaaven en voorftaan: ,, ook de oefening der Evangelijche Gerefor- „ meerde Religie, doende de oefening der Room' „ fche Religie ophouden, zonder egter te gë- „ doogen, dat op iemancs geloof onderzoek s, gedaan wefdt. Tot zynen Raad, mögt de „ Prins zulke Perfoonen verkiezen S, als hy „ goedvondt, zonder iemants benoeming; I s€ ;,, doch Nederlanders, en meest Hollanders; j, en Zeeuwen. De Staaten,.de Amptenaars,. i, Wethouders, Schutteryen en Gemeenten, ï^ *,, zouden, hierop, den eed van gehoorzaamheid - ij én onderdaanigheid aan zyne Doorlugtigheid 'Ü doen, die ook, by eede, zou belooven moe- j» ten, 's Lands voorregteri en Vryheden te ib zuilen befchérrneh." In 't laätfte Lid-'VkriÖfttwwp VIL Deel* B dit |
|||||
|
•:
|
|||||
|
ï8 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
Fitipslll dit Ontwerp, beloofden de Staaten van Iiol-
1575. land en Zeeland eenen gemeenen Landraad < om ee- je vereeniging en 't genieene/Land betref- ïand- fende, zou beleiden, en den Prins, daartoe raad op geroepen zynde, met raad en daad, helpen, te reg- behoudende z.yne Boorïngfigheid, desonaan- Mn* gezien, de nragt, om de Staaten, in 't ge- meen of in 't byzonder, ook te befchryven, wanneer hy 't goedvondt (£.). Door middel van deezen Landraad, dien men verklaarde te willen aanftellen, om den Prins te onthef- fen van een deel van den last des bewinds, beoogden de Staaten, nog eenig inzigt te be- houden, in zaaken yan Regeeringe, als zy zelven niet vergaderd zouden zyn. Alen hadt ook reeds een Berigtfchrift voor deezen Land- raad ontworpen, waar uitblykt, dat hy, voor- naamlyk, dienen zou, om zyne Booiiugtig- heid te raaden, en om voor 't heffen der in- gewilligde lasten en voor 't onderhouden van 't Verbond van yereenigingz.org te draagen(c). Beide de gemelde Ontwerpen werden, door de Leden, oveïgenoomen, om daarop, ten fpoe- digflen, tebefluiten; en tegelykaan den Prin- fe van Oranje ter hand gefteld. De Prins Zyne Doorlugtigheid nam genoegen in 't keurt het ontwerp 0p fe Regeeringe, betuigende, dat opdeRe- nY ^e Staaten niet genoeg bedanken kon voor geeringe 't goed vertrouwen,, dat zy in hem fielden, goed. en verklaarende, de Regeering, by voor- raad, en tot dat de Staaten nutter en bekwa- mer (O Refol. Holl. i3 May. 1575. lil. 2Ü4. - ,
(O R'cfól. Holi. KJ Miy'i 15Ï3- M' 3Ó0.
|
|||||
|
/
|
|||||
|
XXV- Boek. HISTORIE. 19
mer.voorwerp gevonden zouden hebben, te FojmIii
willen aanvaarden. Voorts, liet hy't aan de 1575. Staaten, hem zo veel of zo weinig gezags te """—s» geeven, als zy zouden goedvinden, betuigen- de nooit meer gezags gezogt te hebben, dan hy, tot verzekerdheid en welvaart des Lands, -_ noodig hadt geoordeeld. Omtrent den Gods-
dienst, riedt hy de Staaten, de Kerkenorde- ning, onlangs gemaakt (V), eens te doen o- yerzien, om uit dezelve te ligten $ 't gene de burgerlyke Regeering betrof. Het aanftellen ^r des Landraads, dat, gelyk uit het gevolg Land- blyken zal, den Prinfe niet behaagde, liet raad \ hy egter aan de Staaten, welken hy alleen-öieu lyk riedt, het Werk deezes Raadszo te ver- deelen, dat 'er geert tweefpalt uit mögt ont- ftaan. Ook vondt hy raadzaam, dat 'er zes, in de plaats van vier -Edelen, zo als 't ontwerp luidde, in den Landraad gefteld werden. Ein- delykp dagt hem dienltig, dat de ontworpen' ordenmg op de Regeering^ door de Wethou- ders , Schutteryen en Gemeenten, werdt goedgekeurd. Doch in. dit laatfte, vonden de Staaten merkelyke zwaarjgheid, alzo men voorheen wel de Hoofdluiden en Dekens der Schutteryen en Gilden; doch nooit, zeiden- ze, alle Gemeenten plag famen te roepen. Ook vergenoegde de Prins zig, federt, met de goedkeuring der Hoofdluiden en Dekens (a), die, zo wel als de Vroedfchappen, in alle de Steden van Holland, behalven te Go- xinchenv en te Schoonhoven, gehoord zyn- de?
C/T) Zie VT. Beet, bt. 481.
O) Refol. Uo!l. 21 May 15:5. II. 3t r*
B a
|
||||
|
ib VADÉRLANDSCHE XXV. Boéi^
|
||||||
|
ftutslil ^g ^ »t ontwerp op de Regeeringe, met eenï-
.15?S' ge geringe verandering, goedkeurden, 't Be- rigtfchrift voor den Landraäd, tegen welks oprechting, Leiden alleen zig rondelyk ver* klaard hadt, ging egter door, by meerder- Verbond held van ftemirieri (/'). Ten zelfden dage * tan Vér-jt was' de vierde van Zomermaand, teken- tu^chen ^en ^e Gemagtigden der Staaten van Holland Holland en Zeelandf, te Dordrecht, het Verbond vari en Zee- Unie- of onderlinge Vereeniging, waarby men land. beloofde „ elkaridereil, onder de Regeering en l *•> gehoorzaamheid des Prinfen van Oranje, te „ zullen byftaanen befchermen, tegen den ge- „ meenen vyand, met wien men zig niet zou „ verdraagen, dan met gemeene bewilli- „ ging, en by raade des Prinfen van Oran- „ je. Voorts zouden de lasten des Krygs ge- „ lykelyk gedraagen worden, en elk zyn best „ doen, om zebehoorlyk te doen heffen. Men „ zou, befchreeven zynde, gezamenlyk, ter i5 Dagvaarc verfchynen. Alle oude verfchil* „ len zouden, buiten iemants benadeeling, „ in den ftaat blyven, waarin ze toen waren :• „ over de opkomenden, zou de beflisfing aan „ den Prinfe ftaan. Men zou, over en we- „ der, vry mogen handelen, en elkanders „ waaren niét onmaatig belasten. Men zou „ geene Poorters van eikanderen inneemen, „ dan met kennis vari de Wethouders der „ Stad, uit welke iemant vertrokken was» „ De duisterheden, in dit Verbond voorko- „ mende, werden gefield aan dis uitlegging „ van de meerderheid der Bondgenooten. 't (f) Rclö!. Holl. 4 Juuy 1575, U. 356, 357,
|
||||||
|
\
|
||||||
|
XXV, Boek. - H I STORIE. 21
9, Verbond zou zo lang duuren, als de tege.n-'PinpslH
„ woordige oorlog, of zo lang men 't, ,we- IS75\ '„ derzyds, goedvinden zou." 't Was onder- " tekend, doorvyf Hollandfche Edelen, en door de Gemagtigden der Steden Dordrecht, Delft, Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam, Briele, Schoonhoven, Oudewater en Woer- den ; door de Gemagtigden van Noordholland en Waterland, en door de Gemagtigden der Zeeuwfche Steden, Middelburg, Zierikzee, Vlisfingen en Veere (g). Men vindt niet,dat die van Leiden getekend hebben; doch wel, dat deeze Stad in 't verbond heeft bewilligd (h~): al 't welk wy hier te liever meldeft', óm dat men, by geenen ändere f-Bstoriefchryvér, onzes weetens, aangetekend vindt, dat het werk der Vereeniging, in dit jaar, reeds zo Verre gevorderd was. 't Hadt egter nog zyn vol beflag niet. De Vroedfchappen van Zee- land en Noordholland hadden'er, zo 'tfchynt, nog niet in bewilligd (i). Ook was men 't nog niet eens, om de gemeene middelen., in beide de Landfchappen, op eenen eenpaari- gen voet, te heffen, 't Liep dan aan, tot in Grasmaand des volgenden jaars,, eer alle,s af- gedaan werdt. Midlerwyl, waren de Staaten der twee De prto*
Landfchappen, in Hooimaand,te Dordrecht, *aa"'rdt byeen geweest, om op 't ftuk der Regeeringe <je Re- te befluiten. Zeeland, Zierikzee uitgezonderd, geeiing, bewilligde in de gemaakte ontwerpen. Toen \verden 'er eenigen gemagtigd, om den Prin- '. ■ £e,
C#) Rftfal. Holl, 4 Juny 1575. U. 359,
O) Relol, Holl. 4 Juny 1575, hl. 356, VU ^Reful. Holl. 10, 21, 23, Juny 1575, H. 381,4*4,4.40, . 53
|
||||||
|
&% VADERLANDSCHE XXV.Bosk
FuttsIIlfe de Regeering aan te bieden, gelyk, by
'575. uitdruklyke Afte, den elfden van Hooimaänd, ""■ te Dordrecht, gedagtekend, gefchiedde (£).
De Prins aanvaardde dezelve met dankzeg- ging, alleenlyk maakte hy nu eenige z'waa- rjgheid, dat hem gevergd werdt, de oefening der Roomfche Religie te doen ophouden, begee- rende hy, dat, in de plaatfe der-woorden, Roomfche Religie, gefield werdt, Religiën ,firy - dende met het Evangelie;,gelyk, federt, gé- fchiedde (f), Öök Werdender vier Gèïnag- tigden aangefteld, om, niet de Wethouders r4er Steden, alomme, op 'tft'uk van den Gods- dienst, orde teftelleh (ni). Vaii tóen af, werden Gemagtigden der Staaten gezonden op de Kerkelyke Byeehkomfteh, gelyk men vindt, dat Sonoi, reeds in Grasmaand deezes „jaars, Filips Korneliszoon, Burgeiriéestêrte Alk- maar, van zynen wege, op het NoófdhoJ- landsch Sinöde, welk 'toen, in deézè Stad ge- Inftel- houden werdt, hadt afgevaardigd (»). Toen
Tingd.eS tra,c't 17ien tot ^et- aanfte^en des Landraads:
raadso- waartoe die van Holland eenentwintig Pér- ver Hol- foonen benoemden, om "uit dezelvéh veertien land. Raaden over Holland te kiezen. Doch de E- delen verwierpen deeze benoeming, alzo 'ér maar twee uit hun lighaam onder géfteld wa- ren , daar 't Ontwerp fprak v-äri vier Edelen tot den Landraad te. benoemen- 't Stuk bleef dan wederom, eëiiige weekeh, fteekeh. Men '•■'■.:':] ':_ ■■ ; v —/fchit-
(*) Refol. Holl. ia, 15, 18,19,20 ,?«/ƒ 1575. £/.487, 501,
514, 516-, 52o.'liZ/e obk Bor ytl. Hoek, bl. 118 [(»411. 5 CO. Refol. Holl. 22, 31» Jiity 1575. bl. 528, 54ï, - ('m 1'.Refol. Holl. 30 July 1575. bl. 54s» •■■•■'
(») ßOR Vlïl. Roek, bl. 103 [faOj. i
|
|||
|
XXV. Boek. HISTORIE. ag
fchikte, eindelyk, aan zyne Doórlugtigheid, FiüpsII
om de verkiezing te doen, die* in Oogst- *575»; maand de volgende agttien Landraaden ver- ~ ' koos: den Graaf van Kuilenburg j Jonkheer Jakob van der Does en Joan van Woerden van Vliet, Meester Ädriäan van der Myle-, - Kornelis van Be veren > oüd Burgemeester van Dordrecht, Meester Nikolaas Kamerling, Meester Kornelis Koning, Hendrik Duist, Ni- kolaas van der Laan, 'Meester Paulus Vos, Meester Jan Jakobszöpn;, Dirk Janszoon Lonk, Adriaah Robertszoon Helmduinen, Meester Sebastiaan van Loofen, Meester Hen- rik Meister j Meester Seipio Bovetis, Mees- ter Francois van Blokhuizên en Ad'riaan Duist, Hun Berigtfchrift wèrdt ook vastgefteld, o- vereenkomstig met liet ontwerp, daarvan ge- maakt: waarop zy-, federt, den eed deederv Men ontwierp ook eenè verdeeling van de bezigheden der Leden des Landraads, vol- gens welke, drie op zaaken van Regeeringe, zes op zaaken van Geldmiddelen, drie op Ad- miraliteits zaaken., drie op 't ftuk der Vestin- gen en Krygsbehoeften, en drie op 't ftuk. dei- mondbehoeften, te water en te lande, zóü- ■den hebben agt te geeven (o). Doch de Land* ïaad was nog niet of naäuwlyks in bedryf ge- weest, toen de Prins* dïë 'er nooit genoegen in genomen hadt, vóorflöeg, om denzelven af te fchaiFen (ƒ>). Hy gaf voor reden ,-* dat De Prins „ het Berigtfchrift den Ländraäd te zeer ver-wil hem „ bondt aan 't goedvmdèn der Staaten. Ook wedef-
° * om af re« «■' wasfchaft~
C») Reföl. Holi. 29 juh o; 12\ %, %fi 29 Mug '1575. H.hebben.
53<>, 553 ■. 5Ö4, 598, 601, 609.
Cft) Rcfoi. doli. 2.0 Sept. 1575. il. "647,
B 4
|
||||
|
«F VADERLANBSCHE XXV.Boekv
|
||||||
|
Fn-iPsIII „ was dezelve nog in Zeeland niet goedgef-
lS75' „ keurd. Zelfs werden 'er, dooi-de Gemeen,- ' "' "" „ ten en Schutteren van Holland, nog zwaa-
,v righeden in gemaakt, waarom hy voor „ raadzaam Meldt, denzelven te niette doen." Voorts f telde hy den Staaten voor ?, dat. dë ,, Edelen en Gemagtigden der Steden 't be- twind wederom behoorden aan te neemen, „ en magt te hebben, om 't Land tot vyf- „ tigdviizend guldens toe te belasten, zonder „ daartoe bewilliging der Wethquderen en j,, Vroedfchappen te behoeven. Ook koa „ men, zyns oordeels, de Leden des Land- „ raads voegen by deeze Edelen en Gemag- ,, tigden der Steden, om met dezeiven één ,, lighaam uit tg maaken, en de Staaten van ,,, den Lande, voor den tyd van een jaar, te ,V verbeelden," Ligtelyk begreepen de Staa- ten ,,. dat zyne Doorlugtigheid oordeelde 9 dat hem, hy den tegenwoordigen vorm der Re- geeringe, te weinig gezags gelaaten was, en, dat hy, door 't vermeerderen van 't aanzien der Edelen en Gemagtigden.ter Dagvaart, en door s zo groot een getal van Landraaden, die allen door hem gekooren waren, met dezel- ven te vereenigeh, het deel der Regeeringe, welk de Staaten nog aan zig gehouden had-;- den, en welk voornaamlyk het ftuk der be lastingen betrof, byna geheel in zyne handen gefield vinden zou. Zy yeitoorjden den Prin- te dan, in antwoord op zyn voordel ,, dat '„•zy .altoos beoogd hadden, den Prinfe de „volkomen' Regeering op te draagen, on- „ der zulk eene benaaming, als hy zelf zou „ goedvinden, zelfs onder die van Graav? |
||||||
|
%
|
||||||
|
XXV- Boek. HISTORIE. 25
5, van Holland, met behoudenis, nogtans yanFiupslH
„ de geregtigheid der Landen en van het ge- *5Z5,- „ zag der Staaten, zo als zy het, yan ouds, - •■ „ onder hunne Heeren, bekleed hadden," Zy, voegden 'er by „dat zy den Landraad „hadden ingefteld, om dat'zyne Doqrlug- „ tigheid den last 4er Regeeringe niet be- „ geerde op zig te neemen, zonder dat de „ Staaten vooraf, eenige punten, op dezel- „ ve beraamden. Weihalve zy vërzpgtën, te^ ^ „ dat de Landraad in 't. bewind blyven mögt, ken dien „ mids zyne Doorlugtigheid de. magt hadt, in ftan'd „ om tot vierentwintigduizend guldens toe '• hou" „ op der Staaten geloof te ligten (#).'' De cn* Staaten werden, wat laater, nog byzonder- lyk te Rotterdam befchreeven, om nader te befluiten op 's Prinfen voorflag (V) : waarin zy, federt, fchynen bewilligd te hebben (V), Ook blylct het, dat de Landraad, niet door DeLsnd. den Prinfe zynde goedgekeurd, na deezenmd tyd, geheellyk, buiten bewind geraakt i's. '°°jpte De R^geering bleef egter wankelen, tot in Lente des volgenden jaars, wanneer 'er op nieuws, iet over vastgefteld werdt. Doch eer wy dit verhaalen, roept ons dé orde der gebeurtenisfen, om 't geene 'er verder, in het loopende jaar, voorgevallen is,'te boek te ftellen. , . , Behalve 't fluk der Regeeringe, Meldt VI.
de Vredehandeling met Don Louis de Staa-PeuVrf ten van Holland en Zeeland, dit jaar, J&tjjg ■ nen geruimen tyd bezig, Doktor %lhert wordt •£$1 hervat.
(q) Refol. Holl. ao Sept. 1575. il, ("148,
CO KefbJ. Holl. at .Sept. 1575. U. 654.
! {s) ReKfl, Holl; ly (khb. 1575. 4/, 693.
B5
|
|||||
|
/
|
|||||
|
éé VADERLANDSCHE XXV. Boek.
TïuaiMl Leonwus, Hoogleeraar in de Regten op
*S75. de Leuvenfehe Hoogefchoole, en Meester ~Hugo Bont, voorheen Penfionaris van Mid- delburg (t), Gezanten van den Hove te Brus- fel, waren, reeds ih Wintermaand des jäars 1574,te Delft aangekomen (V), met last, om de Vredehandeling , die ih den zomer afge- broken was, niet den winter,, té hervatten. Men gaf voor, dat het dubbeld van het Ver- ' zoekichrift der Staaten van Holland -, voor- heen, zonder behoorlyk antwoord, wederom .; ' sj .gegeven /(V), naar Spanje gezonden, en nu van daar te rug gekomen was, met's Konings yolmagt, om de gefchillen te vereffenen. Leoninus en , Bont,; terftond na hunne aan- komst, den. Gèrnagtigden der' Staaten en den Raade nevens zyrie Doorlügtighëid vertoond hebbende, dat de Koning, door het aanhou- , cferi van den Keizer eh van verfcheiden' ari- 1 dere Mogendheden bewoogeh, genegen was,' T. pm zig, met déh Prinfe en mét die van Hol- land • en ^eèïahd, te bevredigen, verklaar- den te gelyk, dat riieri, van hunne zyde, in 'gëerte verdere: onderhandeling begeerde te treeden dan 'mét zy'ne Döorïugtigheid en met dë Staaten zëlvén. Men gaf hiervan den Prin- fe ,' die töéii ih Zeeland was, terftond kennis .(V)- Hy befchreef, hierop, tegen hét einde . , - s'Vah Louwmaand, de Edelen en grootë en kleine Steden van Holland en Westfriesland, be-
(0 Viouiis ad Hopper. Epift. CCXXIII. p. T9<\-
Cu) Bor VIll. Boek, hl. 84 [592}. Cr) Zie Vf. Deel, bl 481. (w) Rcfol. Holl. 20, si, 22, 23, 25 Bic. 1574. ilf 253.
2Ó43 2-58, 260, 264. |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. sf
•benevens de Steden van beland, te Dor- ^
drecht C*): ook> naar ü lchyn ' de/f-
Sei en Buuren, welke, teil mmften,^ opTet en veele volgende Vergapen,
verfcheenen zyn, en, m egte itukken van deezentyd, die van Gelre,en Bondgenoot/n der taaSn van Holland en Zeeland genoemd, wor- den Bommel hadt, al in 't jaar 1572, s .. , Sfen zyde gekooren , en dezelve tot nog toe aangekleefd: ook genoot dee;ze Stad het voorrecht van goederen, aldaar gdteetenwor- , dende, uit Holland te mogen voeren zon- der Verlofgeld te hetäalen (r.); Over Buu- ren, hadt Oranje, van wege zynen gevan- gen Zoon, 't Graaflyk bewind In handen- De Graaf van Bosfu ichreef, ten dêezen ty- Bosüi de uit zvnc gevangenis te Hoorn, aan den fchrvfc Prinfe van Oranje „ dat hy iets goeds, &™** bevordering der Vrede, en zelfs de uitwis- ^ta. feling vau den GraaVe van Buuren, tegen zynen Perfoon, zag-te wege te brengen-, ^ zo men hem, op zyn woord Van eer, ee- |
||||||||
|
?5
|
||||||||
|
nen keer naar Brusfel wilde laaten doen.
Doch de Prins antwoordde „ dat de toeftand ■ der tyden zyne reis naar Brusfel, voorais- ", nog, niet geliengde, en te minder, door- „ dien zyne wisfeling tegen den Graaye van ., Buuren op lösfe hoop lteunde (y). Onaer- (V) RclokHoll. 4, 6,8 Jtmmry. 1575« hl' 5> ?■> &•
• (yj Bor. via. Boek, u. 84 [592]- • ;; .
fil Zie Re/bh''Hol!. 3 Dec is74- &• 2a> f^%
hand' toen men merkte, dat die van Bommel misoruifc van dit voorrecht maakten, en meer goederen vervoer;- flen dan zy in de Stad gebruiken konden, werdt het we- derom ingetrokken. Refil,Holl, 25 Aug. 1575. lal- 596. |
||||||||
|
s8 VADERLANDSCHE XXV. Boek.1
|
|||||
|
FaipsIII tusfchen waren de Staaten byeen gekomen.
1575« TerwyJ .zy zaten, verfcheen, op den twee- De Grääf den van Sprokkelmaand, in bunne Vergade- van ' ring, Graaf Günther van Zwartfenburg, verzeld Zwart» van/Fö//', Graave van Hphenla en van andere fenburg Duitfche Grooten, De Graaf yan Zwartfen- ■^1 burg, hadt last van Keizer jylaximilipn den watrds, II9 oni de: Vrede te helpen bemiddelen (V). om de Hy en Hohenlo waren elk met eene! Zuster Vrede, ^ Pnnfen van Oranje gehuwd, enfcheenen Keizers ^us veelop hem te zullen können winnen. Ook we«e, tewerdt Zwartfenburg, federt, door hem en de bemid- Staaten, verzocht, om de Vredehandeling by delen. te W00nen (V),. Oranje begreep egter ligte- lyk, dat hy noch de Landzaaten himne reke- ning niet vinden zouden, by de voorwaar- den , die men hun nu nog zou willen gunnen, Onder de Staaten, waren 'er nogtans, die fterk haakten naar de Vrede, en gefchaapen flonden, nadeelïge voorwaarden te zullen inwilligen, liever dan langer te, volharden in Oranje eenen lastigen oorlog. De Prins hieldt, hier- waar- om ? (jen vergaderden Staaten voor „ dat dé deStaa- " vr?^e3 *n S genieën, wel wenfchelyk was, ten tegen -» doch' dat zy ook ligtelyk lastiger zyn kon eene „ dan de oorlog zelf, weshalve men gèerie vsHche 55 vreede zoeken moest, die met Qods ,eer èri ■ ' „met -'s Lands, vryheden ei^, ygorregteh „ (treedt, en los en wankelbaar was." Ook vermaande hy de .Staaten „ om, geduuren-. ,1 de de Vredehandeling, de noodige midden „ len te vipden en vast te ftejlen,, om den • ". i • * .'., ' „ oor--; tiC*5 Refo!. Hol!, o.. Feh: 1575. Uß 45. Bp&.'VUI, HoeksU,
' " («) Refol. Holl. 5 Feh-, 15^5. il. 47, »" 't . , :.». |
|||||
|
fctfV. Böék. HISTORIE. 29
„ oorlog voort te zetten (£)." Wyders, FilimIK
dëedt hy, om 't werk der Vredehandeling l575^ in zyne magt te hebben, de Staaten beflui- AUe de ten, om alle de ftemmen der Leden van de ftemmen Vergadering in vier te begrypen, eene voor ter Dag- de Edelen en groote Steden van Holland, ee- va*"itt ne voor.de Staaten van Zeeland, eene voor g^J^j,. de kleine Steden van Holland, en eene voor de Steden Bommel en Buuren. De vyfde en heflisfende ftem behieldt de Prins aan zig zel- ven (c). Hy was dus van drie ftemmen, ten niinften, en gevolgelyk van 't befluit der Ver- gaderinge meester, alzo de kleine Steden van Holland en Bommel, die, door zyn toedoen, ter Dagvaart geroepen waren, hem geheel- ïyk waren toegedaan: zynde, daarenboven, Buuren de Hoofdplaats van zyns Zoons Graaf- fchap. Uit deeze fchikking, ontftondt, in de We^er* eerfte plaats, dat de Gemagtigden tot den ^et™ Vredehandel, by de meerderheid der Staaten tigdesT gekooren, den Prinfe allen aangenaam wa- /1,7 ïen. Zy waren Jonkheer Jakob van der Does, Karel vanBoifot, Jonkheer Willem van Zui- len van Nyveld, Jonkheer Filips van Mar- nix, Heer van S. Aldegonde, Joan Junius de Jonge, Meester Adriaan van der Myle* , Meester Paulus Buis, Jonkheer Arend van Dorp, Meester Nanning van Foreest, en Meester Kornelis Adriaanszoon Bakker, Pen- fionaris van Zierikzee Qï). Van, de Spaan- fdie zyde, waren, tot de Vredehandeling, ge^
O) Refol. Holl, 6 Febr. 1575, II. 49. Bon. VIH. Bock, \lk
16 [595-J CO Rcfol. Holl. 5. (>, 7 Fsbr- Ï575' &'• 47» 51 > 5». L O Relbl. HqIL 6 fim 1575« kb fio. |
||||
|
3o VADERLANDSCHE XXV. Bo»k.
Ffiipspi gemagrigd, behalve Leoninus, Maximiliaan
*5ffi Vilain van Gend, Heer van Rasfinghem, Stad- ~ boude],- van Rysl'el, Douai en Orchies, Mees- ters Kornelis Suis en Arnoud Sasbout (V): waar- by fommigen nog voegen Ferdinand van Lan- noi, Graaf van la Roche (ƒ), dien ik eg- ter, in de oorfprongkelyke ftukken, deezer Vredehandeling, zo alsze, in de Registers, der Dagvaarten van Holland, te boek gefield zyn, niet gemeld vind (2). De handelplaats was tusfchen Geertruidenberg en Breda be- ftemd; doch daarna werdt 'er Breda toe ge- bruikt: en alzo de Spanjaards, hier, meester waren, zondt de Landvoogd, op verfchei- den' tyden, Christoffel van ^Mondragon, Ju- liaan Romero, Filips de Mendozo, Micliiel d'Alentour, Willem de San Clemente, Mi- cliiel de Cruillas en de Heeren van Auchy en Waardenburg, naar Dordrecht, om aldaar, tot verzekering der Staatfche Gemagtigden, Men ver- a's gyzelaars, te blyven (g). Onder de Staat- zwygt in fche Gemagtigden, waren eenige Bevelheb- den last- bers van Steden, gelyk van Dorp en Boifot; Staatfche ^00*1 nien i^^M^ ^e voorzigtigheid, van
Gemag- hun, in hunnen lastbrief, deezen titel niette tigden, geeven, op dat de Spanjaards, hieruit, gee- voorzig- ne gelegenheid neemen zouden, om, in ver- volg CO Rcfol. Hot). 5, 12 Febr.. 1575. il. 49, 53.
(ƒ) BOR VHl. Boek, hl. 88 [597]. - Ca-) Boa VU!. Boek, il. 88 [597].
(2) In 's KoningsCommisfietot de Vredehandeling,
wordt de Heer van Rasfinghem genoemd Stadhouder van Artois, in afwezendlieid des Graaven van la Roche. Zie Rcfol. Hol/. 5 Maart 1575. bl. 120. En veellichtis 't hieruit ontdaan, dat ïomihigen den Graaf van la Ro- che ook onder 's Konings Gemagtigden geteld hebben» |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 31
volg van tyd, Bevelhebbers in Hollandfche of FilipsIII
Zeeuwfche Steden te zetten, gelyk Alva reeds *l>$? hadt poogen te doen, en de Prins en de Staa- g-j-g- ten, nu, in den nood, tot een behulp, gedaan den titel hadden (ji), De last der Staatfche Gemagtig- vanBe- den beftondt, vooreerst, alïeenlyk, in ant- velheb- woord' te hooren, op het Verzoekfchrift der ' Staaten van Hooimaand des voorleeden jaars (3), en daarvan verflag te doen (Q. *" Men begon de onderhandelingen, te Breda, VII. op den derden van Lentemaand, in 't byzyn Aanvang van Joan Borne, Raadsheer des Graaven van dehande- JZwartfenhurg , die fchriftelyke aanbieding nng te deedt, uit 's Graaven naam, om de Vrede Breda, te helpen bevorderen. De Koningfchen dee- tlen den eerften voorflag, verzoekende de be- zwaarnisfen der Staatfchen te mogen ytt- ftaan, met aanbod van gewilligheid, om de,- zelven, naar behooren, weg te neemen. Doch de Staatfchen antwoordden, dat zy, voor- eerst, niet begeefden, dan antwoord op der Staaten Verzoekfchrift. Ook gaf men hun dit; doch in zulke algemeene bewoordingen, dat zy 'er niets van wisten te maaken (&). Zy ' dee-
(,S) Refol. Holl. 12 Febr. 1575. bh 60.
O') Refol. Holl. 14 Febr,. »575. b'l. 63. (.£) Refol. Holl. 7 Maart 1575. bl. 12t, 122, 123, 125. BpR. VUL Boek, bl. 88 L59/V (3) Meteuen geeft (V. Boek, f. 96 ) den inhoud
op van eenen breéden en byzonderen iast der Staatfche Gemagtigden. Doch om dat Bor van denzelven geene / melding maakt; en vooral, om dat ik dien niet gers- gtßreerd vind, in ds Refolutien van Holland, befluk ik, .dat ^Iete^en een ontwerp, gevolgd heeft, dat nooit ter Staatsvergaderinge vastgeueld geweest is, Ik heb 'er, hierom, geen gebruik van gemaakt. |
||||
|
3ü VADERLANDSCHE XXV?$o£&
FilimIII deeden hiervan verdag ter Staatsvergaderingö,
I575- en toen, met een Berichtfchrift, welk zy, in ~"~ de bewoordingen, doch niet in den zin veran- deren mogten, waartoe hun drie getekende blanken ter hand gefteld waren (7), te rag ge- keerd zynde,' verzogtenze een klaar en be- flisfendantwoord op hutfVerzoekfchrift,welk, gelyk wy te vooren (m) zagen, op twee pun- ten uitliep, het vertrek der uitheemfche Krygs- knegteri, en het byeenroepen der algemeene Staaten, om orde te ftellen op 's Lands Re* geeringe. Men vraagde Huns wie zy, door uitheemfchen ■, verftönden, en welk eene Staatsvergadering zy begeerden ? Het ant- woord, welk zy hierop gaven, en welk, daar- na , door den Prins en de Staaten, nog nader Verklaard wer'dt, behelsde, met ronde woor- den , dat men, door uitheemfchen, onder an- deren, de Spanjaards verftondt, en dat men begreep j dat de Staaten zo algemeen be- fchreevea moeften Worden, als zy, in 't jaar 1555, op de overdragt der Landen door Kei- zer Karel, befchreeven geweest waren : en dat zy dan ook vryelyk klaagen en raadgeeven zouden mogen, op 't ftuk van 's Lands Re- geeringe (n). Aanbie- Toen men zig dus verklaard hadt^ fpraken ding der dé Koningfchen ook ronder. „ Hard was 't, féhen".S" " zeidenze, de Spanjaards, 's Koning natuur- „ iyke onderzaaten, die hem mehigen dienst „j gedaan hadden, ten Lande uit te jaageri^ „ daar de Staatfchen, Franfchen, Engelfchen, „ Schot-
(1} Refol. Hoil. 7, 9 Maart 1575. U. 1Ï7i 130, Ï31.
(»O VI- Deel, U. 480.
t«J Refol. HoU. 17 Maart 1575. *'* "58 ««<
|
||||
|
XXV, Boek, H"IST O R I E. 33
i5;Schotten, Duitfchers, eigenlyke uitheem- Fajpslil
„ fchen, in dienst hielden: nogtans zou de *£?& j, Koning hen niet langer in 't Land houden," j, dan de nood zulks zou vereifchén. Hem ,-, meer af te vergen,: zou tegen zyn gezag „::en hoogheid aanloopen., waarvoor;'men „ egter fcheen te willen zorgen. , Wat het „ byeenroepen der algemeene Staaten be- ,, trof, de Koning zou ook te, vrede zyn,. zig, j, na dat alles, in rust gebragt zou wezen, „van hunnen raad te dienen, in zaaken ter i, hunner kennisfe ftaande;, doch.;.zaaken *. „af- „ .hangende van de . opperfte .raagt en vaiji „ het welbehaagen zyner: Majefteit-, behoör- 5, deby, met zynen^Raade:, af te doen. De- „ wyl, in allen geval, de Staaten' niet zou- „ den können befchreeven: worden , .Töor „ men de wapenen hadt nedergelegd, zo boo-- 5, den ze, om hiertoe te ,geraaken, van 's 55 Konings wege, aan, Holland, „Zeeland, *> Bommel en'Buuren te willen handhaaven ■>■> of hèrftellen, in.de/voorregten, die zy, 55"Voor'de beroerten, bezeten' hadden. Al 5? wat in.de beroerten ;bedreeven was<'zou v) vergeeten en; te niet gedaan zyn. De gevel- 55 de vonnisfen van ballingfchap en verbeurd« ?!. verklaaring zouden insgelyks .vernietigd, sjOje' genomen' goederen wedergegeven, de S5 gevangenen,rmetnaame de Graaf van Bos- » fu, wederzyds, geflaakt worden. Doch de „ Prins en de Scaaten zouden de Landen,, „- Steden,:'Sloten en Sterkten,: ook/het,ge^ ir fchut en de fchepen,, die in hunne raagt „ waren, moeten,overgeeveu: midsgaders de '. „ Huizen--én'goederen, vooral geestelvken, VIL Deel, C ' „zo |
||||
|
U VADERLANDSCHE XXV, Boek;
ÉhjpsIH. ?) zo ver zy nog in wezen waren. DeRoomsch-
157Sl, & Katholyke Godsdienst zou, alomme in de
,s Nederlanken, gelylc ten tyde van 's Ko-
& nings inhuldiging, geoefend worden, al-
,, zo de Staaten, toen en nog onlangs, be-
„ tuigd hadden, daarby te willen leeven en
„ ftérven. De Onroomfchen zouden egter *
„ voor deeze reize alleen, vryheid hebben,
„ 'om,-hunne goederen, binnen zekeren tyd,
w te gelde te maaken, en ten Lande uit tö
„ vertrekken. Tot verzekering van al 'tge-
3, noeiTide, zou men den Staaten 's Konings
„ woord en zegel geeven, en daarenboven s
,, 't geene men, op hunne verdere begeerte ,
„ naar redelykheid, zou vinden te behoo-
a ren 0>"
Ant- Oranje, eii de Edelen en Steden van Hol-
woord jand en Zeeland, nevens Bommel en Buuren,
J^?"*de aanbieding der Koningichen overwoogen
hebbende, antwoordden, na weinige dagen,
,, dat het verzoek van 't vertrekken der Span-«
„ jaarden niet hard fchynen moest, alzo men
„ lien, in 't jaar 1559, wel om reden van
„ minder gewigt, 't bezetten der grenzen
„ door inlanders, het Land hadt doen ver-
„ laaten. In Spanje, waren zy 's Konings
„ natuurlyke onderzaaten, ja, maar niet in
„ de Nederlanden. Ook hadden zy, al voor-*
„ lang, beweezen, welk een hert zy den Ne-
„ derlanderen toedroegen, hen, van dat zy,
„ hier voet in 't Land gezet hadden af, voo£
„ Ketters en weêrfpannigen uitkrytende.
„ Van
C«) Refol. HoU. ï? Maart 2595. \h 161, feoR Vijl. ft«**'
|
||||
|
XXV. Boek* H I S f O R I É. gfc
„:iVan hunne geweldenaaryen konden Gend i&uti&b'-
5, Doornik, Antwerpen, Mechelen s Lier t. 157$. „ *sHertogenbosch, Deventeri Utrecht\ Rot* ■"'■**—^ „ terdam en andere Steden getuigen: alwaar 9, men, nog dagelyks * hoorde vermaanen» 5i hoe waarachtig nu het zeggen bevonden 5, werdt, dat Neêrland zig der vermaagfchap- ,, ping raet Spanje eens te laat beklaageri ,, zou. Tegen zo veel gewelds, hadt men. „ zig, 't was waar, ook van de hulp van uit- „ heemfchen, Franfchen, Engelfchen,, Schot- j, ten en Duitiehers moeten bedienen; doch. i,, deezen hadden zig nooit 's Lands Regee- „ ringe onderwonden; maar den Prinfe en „ den Staaten gehoorzaamd; behalve dat j, de Duitfchers j naauwlyks, voor vreemden s „ in Holland eii Zeeland * behoorden gere- <,, kend te worden; alzo deeze Landen altoos „ als een Ryks-Graaaffchap plagten te wor? 5, den aangemerkt. Nogtans dagt men alle „ uitheemfchen af té danken, Zo dra de ge- ,, legenheid zulks gehengen zou* Wyders „'beriep men zig^ te vergeefs, op de dien-? ;,, ften, die de Spanjaards hadden gedaan* - Zy . „ mogten het nadeel $ dat dezelven veföor- '& zaakt hadden j, niet opweegen. Men hadt hej ,, flegts den Nederlandfchen Steden te vraa- j, gen, dié genoegzaam allen fchuw warefl : „ van Spaanfche bezetting, dezelve, voor' i, merkelykë fommen, gelyk Amfterdafn nog „onlangs gedaan hadt., afkoopende; Maat $, de Nederlanders hadden den-Koning, feri j, Keizer Karel te vooren, dienften gedaan^ & die anderen lof 4 beter loon waardig *»J 'ii ren4 Sint Quintin« Grevelingen* Italië ^ G s Si Aß* 'ji
|
|||||
|
t
|
|||||
|
$- VÄDEK.LÄNDSCHE XXV. Böèk;
liupsm^.,, Afrika zelve konden hiervan getuigen. En
l575- „ desonaangezien hadt men, in 't jaar 1520, ' ~ „in- Spanje, geene Nederlanders, in de Re- „''geering, willen gedoogen (p). Te zeggen, ,, dat de Koning de- Spanjaards wilde laaten „vertrekken, als de nood over zyn zou, „ en dat het onbetaamlyk was, hem meer. £ te vergen, was zo veel als toegeeven,. „ dat zy terftond. het Land ruimen kon-, „ den: alzo Holland en Zeeland niet fiegts,,, j, maar, de algemeene Staaten aanhielden^ „ op hun vertrek: waartoe men den Ko- j, ning egter niet dwingen ; maar, door „bidden, ibeweegen wilde. Aangaande de „.'Vergadering der algemeene . Staaten:i de- „«: zelve zou gewisfelyk niet können gehou- « -,, den worden, op zulk een' voet,,: en met za 5, veele bepaalingeh, als. de Koning feheen 9,-te begeeren. : De Staaten hadden van ouds;, „; regt gehad, om den Vorst raad te geeven „ „ en hem den toeftand des Lands ,en der.Re- „ geeringe, waarvan zy yan naby kennis hebt „"ben konden, te ontdekken en voor te hpu,- „iden. Inde jaaren. 1558 en 1559, hadden „ zy den Koning nog verfcheiden' voorfla- ?; „ gen, op. het-beleiden des Franfehen oor-
„•logs, gedaan.« Hunne Vertoogen hadden
;„ook ir-dikwils , merkelyke veranderingen '.,, .te wege>, gebragt,, in 's Koning Plakaaten ■,, en Ordojmantien, ja dezelven, fo.mtyds, ■ „ }döen fchprfen én affghaffen.. Daarentegen,, ti§ feheen men nu de Staaten alleen'te willen ,„ byeen roepen, om in 's Konings Beden tp 3j bewilligen, hen voorts, in alles, aan het . '.•:,-:'-. ,. .•: ,■ ;,.: ,» Vut
■Mf) 2« IV. Deel, il. 422. - ;,
|
||||
|
XXV. BoE&r H I ST ORI E* %r
„ volftrekt gebied zyner ..Majeftejt .önder- Fiunin
„ werpende; gelyk van zulk een7 tpelegy-in. i575' < ,, de onderfchepte Brieven van DonJPran-■**"•■ „ cisko d'Alava, reeds in den aanvang .der, „ beroerten, gewag gemaakt was. Alva hadt, „ hiertoe, ook reeds gearbeid, en men fcheea, „ zyn fpaor te willen volgen. De andere pun- „ ten de herftelling en handhaaving .\van 's „ Lands voorregten., 't yergeeten van't voór.j „ leedene, het flaaken,- der; gevangenen,:en „ diergelyken waren aanneemlyk -r .dpelv £ „ zweemde., naar geene. opregthéid,jdat asen,.» „:daarby?,: overlevering vorderde van;;Ste- 9, den, Sterkten, Schepen, Gefchut en andèj ,, re dingen. Dus. werden, volgens het oud ,, verdigtfel, de'.fchaapen bewoogen'^ pirrde „. honden.;, die: hen- 'bewaakten, over te^le- „ veren, op dat hen de wolven, ■ daarna.,; te „ ligter .zouden können yerfcheuren. ,- Want „ men, hieldt den -Prins- en .4e; rStaaten.npg „ .VQOi-.weêrfpannigen, diemen, riiaderi>g4, „ ligtelyk; .ter ftraffe ,zau kónn'pn: vorderen, ,;,.:fehooii:zy zig nimmer; tegen den. Koning „ vergreepen; hadden. £ maar veeleer danlc, ver * p-.diendeng om..dat-zy 's Konings t^ancien.té'; „gen Alva's dwinglandy hadden beichermd." „ Ook hadden zy, altoos '■> verklaard,, dat tzx „ de wapenen niet tegen den Koning liad- ,* derf opgevat, noch van zins waren, :zig s„ zyner gehoorzaamheid te onttrekken.-.. -On- „ redelyk was het, wydérs, hun te-vergen,, „ of'den Hervormden Godsdienst, of het Land „ te verlaaten. Hierdoor,, wreef men $jan „ eenen blaam van Ketterye aan, daar zy „ zig aan, 't Katholyk Apoftolisch geloof hiel-; ■ f C 3 «oen, . |
||||
|
38 VADERLANDSCHE XXV. Boek,
FiupsIII „ den^ §n alleenlyk de grove misbruiken
0$* „ verworpen hadden, om Gode en den Ko- -"-t-"" M ning elk het zyne te geeven, Zy pioeften
,v dan^rondelyk, verklaaren, dat zy geen ge- „■ noegen neemen konden in de voorwaar- ;, dêri, welken rnen hun aanboodt, op welken „ zelfs zy nog weinig vertrouwen konden, È als die in verfche geheugenis hadden, wat 9, aan Egmond, Hqorne, Montigni en ande- „ ren ware gefchied. Vreemder en harder ?, was 't ook, zo veele getrouwe Onderzaa- „ ten, die den Hervormden Godsdienst be, „ leeden, ten Lande uit te dryven, dan drie- „ of vierduizend Spanjaards, die zig hier, „ zeven of agt jaaren, vet gemest hadden, „ naar hun Vaderland, te rug te doen keeren. „ Zeker! 's Lands welvaart zou verdreéven „ zyn, als men, met zo groot een' hoop volks, „ de neeringen, de handwerken en de zee- „ vaart-Verdreeyen hadt. De gunst, om hunne „goederen te gelde te mogen maaken, zou „ den vertrekkenden weinig waardig zyn, al- ?, zo men ze niet dan tot laagen prys begeeren „ zou, indien 'er al koopers toe gevonden ^werden, Dat men hun deeze vryheid nog ?j maar voor ééne reize wilde toeftaan, gaf „ niet donkerl'yk te kennen, dat men de o- „verblyvenden, op nieuws, door de Spaan- „ fehe lnquifitie en ftrenge Plakaaten, dagt „ te ontrusten, waardoor nieuwe elende te „ dugten was, en 's Konings Kroon Van ee- „frienhaarer fchoonfte takken ftondt beroofd „ te worden: 't welk men, vooral, beletten „moest. Zy verzogten dan, dat men hun ver- „ toog, als fpruitende uit getrouwe gene- „ ge»-
|
||||
|
XXV. Boek, HISTORIE 39
„ genheid tot den Koning, en uit regtfchaa- Fiimlll
„ pen zugt tot 's Lands welvaart, ten beste is75- „ duiden wilde, terwyl zy God baden, dut hy ~ .......
„ zyne Majefteit en deszelfs Gemagtigden, met
„ beteren raad, wilde zegenen (#),"• Toen dit antwoord ter Staatsvergadering o- EenBllï.
verwoogen werdt, viel'er iets byzonders voor, geroees- dat hier verdient gemeld'te worden. Korneas ter van Franszoon, Burgemeester van Woerden, wei- Woef gerde het te tekenen, om dat 'er in gefield werdt, ^kt dat de Godsdienst, die hier te Lande openlyk zwaarig- geoefend werdt, zynde de Hervormde, zo heid om als die, te Geneve, door Kalvyn en anderen, dit ***■ begreepen was, de Katholyke Apoftolifche IJJJJJ Godsdienst was ; waarvoor hy alleen hieldt den Hervormden Godsdienst, volgens deAugs- burgfche belydenis, die te Woerden in 't open- baar werdt geleerd. Doch na dat de. Advokaat Buis en anderen hem vertoond hadden, dat nie-r mant zig, door zyne ondertekening, verder verklaarde, dan voor de Stad, van welke hy afgezonden was, liet hy zig overhaalen, om te tekenen; mids men hem Afte verleende van 't gene hy hadt aangemerkt, gelyk ge~ fchiedde (r). . Op het antwoord van den Prins en de Staa- Nadere
ten, kwam, eerlang, wederantwoord van de.unbie- Spaaniehe zyde , gedagtekend den eerften <*ing. df van Grasmaand, waarin men zig verder o- fekeïuf" pende, en aanboodt „ de Spanjaards te doen „ vertrekken, mids men ook? van de andere „ zyde, het uitheemsch Krygsvolk afdankte. „ Ook
C«) Refol. Holl. 21 Maart 1575. hl. 166. ßoR VIU. B3fk>
%«J [599I. ■ , Crj R,eföl. Heil. 21 Haart 1575. U. 17a,
C 4
|
||||
|
40 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FiupsIII,, Ook beloofde men, de algemeene' Staaten
1S?S' „ te zullen vergaderen. even als ten tyde van "" „ de overdragt der Landen door Keizer Karel, „ gefchied was. Doch in 'tftuk van den.Gods- „ dienst, kon men geene verandering gedoo- „ gen. 't Handhaaven van den waaren /hadt. Z „ de Koning, by zyne inhuldiging, bezwoo? „ ren. Eer egter de Onroomfchen 't Land
„ behoefden te ruimen, wilde men hun zes „ maanden tyds gunnen, om orde op hunne ^/: ■ „ zaaleen te ftellen, en.agt of tienjaaren, tot „ het verkoopen hunner goederen,- djezyzelfs .,, zouden mogen behouden, mids zy dezejyeh „ van Roomfchen lieten. beftieren, en, ger „ duurende hun verblyf in 't Land, hunnen ,, Godsdienst niet openlyk oefenden, noch „ iemänt ergernis gaven. Wien dit niet ge- ,,. viel, moest het inisfeh van zyn Vaderland „den Koning niet,.maar zig zelven wyten. „b Ondertusfchen, werdtdeeze vryheid, flegts „voor. ééne reize, toegeftaan, om 't Land %on/et geduurig in onrust te helpen, door het „ invoeren van degene nieuwigheid na de an- ,i,;derè. 'En zo flegts.de uitheemfche Leeraars „ zig bekeerden, of 't Land ruimden, hadt men i«': fi „ reden om te verwagten,dat de Onderzaaten ,,, het Roomsch geloof, te gelyk metjj hunne !ï-, „ neeringen en hanteeringen, zouden blyven 5,, aankleeven,. waarin de Koning hen dagt te „ handhaaven, zonder hen ooit met de Spaan- ~„ fche Inquifitie te bezwaaren, die hy, oqk ,; nimmer te vooren, gedagt hadt/ onder,hen. 'iii in.te voeren (s)." ~ Glim -' .-*■' :. 3 - V .V'. .,:■'. !j" ;■>;•= !I ff*
O) Refol. HoII. a /Ipril 1575. M, 202. Bor VlUt {Boek*
tl, 91 [öoa]. ■ •' • ';; • '•"' - '• •
|
||||
|
(
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 4?.
• Gtrarpie, voorwaar! was deeze aanbie-fsuv;m dinï. Men icheen hier den Staatichen in te ggl Sgen, 't gene Zy, by ^|^|hj^ -^. begeerd, hadden-, 't vertrek der Spanjaardenikingea-, ■en de Vergadering dei" algemeene Staaten, t 0 de. Punt van Li Godsdienst maakte gÄ|^ zwaarigheid,. Maar: de Prins-, en ge Staaten bXf;hierop, tot nog toe, niet Y?der open- Ivk gedrongen, ,dan dat zy, fchorfing van In- qdfitie en Plakaaten hadden begeerd j waarom- Jent hun nuz^lft verzekerd werdt, dat zy-notg voor-de Spaanfche lnquiütie zouden te dug.en hebben.. Dus werdt hun dan 't vuur nader aan de fcheenen gelegd: ook liep-het volle weg maanden aan,, Ier zy een klaar en volledig antwoord 'op deeze nadere uitbieding gaeed ^g1; midlerwyl, nietftü te z|ten5 traden^-
de Prins en de Staaten, met s Komngs ue-wor(h magtigden , itr onderhandeling , over eene gei.ekc. omftandigheid.' Men meende, urthunjong- fleGeichrift, en'uit'.eenige hunner redenen, te hebben können opmaaken, dat zy, het ant- woord van den Prinfe en 'de Staaten, op hun- nen eerflen voorflag, fiegts hielden voor liet werk van eenige byzondere Perioqnen: waai- c, om men hun .aanboqdt,.. dit hun laatfte . Ge- ,u
fchrift,, in de Vroedfchappen ,• te laaten rond-, : gaan, en hun het- antwoord, djf men daar
ontvangen zou, vervolgens, te laaten toeko- men. Doch om' een werk, van zo veel qnir flags niet vrugteloos te' doen ^verzogt men,, yporaf, te mogen weeten, of 's Ivonings Ge- magtigden nu 'c uiterfte van hunnen .last geo- ,-,.■•■ pend, danofzy1, van 's Konings wege, tipg |
|||||
|
42 VADERLANDSCHE XXV. Boek,
FiwpsIIIiets naders voor te ftellen hadden (ƒ). Doch
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1575'
|
deez'en vonden de zwaarigheid, die men hun
'voorwierp, ten hoogden vreemd, verklaa- rende nergens te kennen gegeven te hebben , dat zy de begonnen handeling niet genoeg- zaam gewettigd hielden, en gantfchelyk ge» zind te zyn, om, op den zelfden voet voort te gaan. Voorts wilden zy zig niet openen, we- gens 't gene hun verder door den Koning ge- last mögt zyn, voor dat zy antwoord bekomen zouden hebben op hun jongfte Gefchrift (V). Het Gefchrift der Staatfehen, waarop dit ant- woord gegeeven werdt, luidde, uit den naam van den Prins, de Staaten van Holland en Zee- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
* Geas'
focieer- den. |
land , Bommel en Buuren, met hunne * Bond-
genooten. De Koningfchen hadden gevraagd, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
wie men, met deeze Bondgenooten, meende, op
dat zyne Majefteit wiste, met wie hy handelde <* En werdt toen, van de Staatfche zyde, verklaard, dat men *er ztüken door ver-i ftöndt, die, federt den jaare 1566, 't Land verlaaten hebbende , nog hunne zyde hiek den (<jf). |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zwarc-
fenburg vertrekt, gonder |
De Graaf van Zwartfenburg hadt, mid-
lerwyl, met reizen over en weder, zyn best gedaan, om de partyen te beweegen, tot het |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de Vrede uitbieden en aanneemen van redelyke voor-
te kon- waarden van bevrediging: doch ziende 't |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ne^n uu-
werken |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
werk haperen aan 't punt van. den Gods-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dienst , floeg hy een Beftand van zes maan-
den voor, binnen welken tyd, de Godsdienst |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
blyven zou, iq den ftaat.
|
daar hy toen -in,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
was..
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
(O Refol. Hnll. 4 April 1575- */. 210.
(v) Refol. Hoil. 13 April 1575. M. 223. (w) Refol. Holl. 19 'Mfil 1575. *.'. 2+3, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HISTORIE. 43
|
|||||||
|
XXV, Boek,
|
|||||||
|
■was. 't Schynt, dat hy dit Beftand den Prins F«.h»sIH
ende Staaten, die toen, van Dordrecht, te i575> Geertruidenburg , gekomen \yaren „ reeds hadt doen goedvinden, Doch de Landvoogd hadt 'er geen gevallen in: begebende flegts een Beftand van twee maanden, mids de On- ' :rt, \ rooirrfche Godsdienst, ondertusfchen , op- hieldt, toe te ftaan (ar): waarop Zwartfen- burg, geenen kans ziende, om iets meer, tot bevordering der Vrede, te wege te bren- gen, deeze Landen verliet 5 en naar Duitsch- land te rug keerde (y); De Staaten hadden hem en zyner Gemaalinne, te yporen, eenge- fchenk toegelegd in Juweeien, ter waarde van drieduizend of vyf- endertighonderd guldens(z). Aan den Graave van Hohenlo vereerden ze een, zilveren Lampet, van duizend of twaalf hon- derd guldens. Zwartfenburgs Geheimfchryver bekwam een' gouden Keten van honderd KroQ- nen (W). ' - • f - Midlerwyl, werdt.de uitbieding der Ko*
ningfchen, in alle de Vroedfchappen, over- woogen. De Geheimfchryyer De la Torre, in den aanvang van Bloeïmaand, met vry- geleide, te Geertruidenberg, gekomen, vor- derde den Prinfe en den Staaten antwoord af. Men gaf het, op den naam van den Prinfe, van de Edelen, en van. de Wethouders , Vroedfchappen, Schutteryen, Gilden en ge- meene Neeringen-der Steden van Holland en Zeeland, met Bommel enBuuren(è)i doch 1 't
(?) Refol. Holl. 13 April 1575. U. 245, 126,
OO U»R VIU. Boei, hl. 93 [604."). 94 [606]. (z) Refol. Holl. 4, 5 Maart 1575. W. '115, 116. (») Refol. Holl. is, 17 "April 1575. *'• =3->'257. ' O) Refol. Holl. 19 April 1575. ü, 240.' |
|||||||
|
44 VADERLANDSCHE XXV. Boe?.
|
|||||||||||||
|
FoepsIII 't werdt ten Hove gewraakt, als bewimpeld,
?575» Men boodt aan, alle duisterheden op :te hel-, "~ deren (V), zo dra ze werden aangeweezen: 't welk zynde gefchied (d% kwam 'er, einde- lijk,; op den eerften van Zomermaand, een Am- antwoord, welk deezen zin hadt. j „ De woord H' aanbieding van herftelling in de Privile- dere ilit- " £*en was aanneelT!ryfc ? zo men 'er, in vry-
bieding v> heid van geweten, gebruik, van maaken, derKo- „ kon; maar wat kon ze hun baaten, die 't |
|||||||||||||
|
»
|
fchen.
|
„ Vaderland, zouden moeten ruimen? Da
|
|||||||||||
|
„ Koning zou dan gelieven, de vervolging
„ te doen ophouden, wanneer zy hem hun- „ ne gehoorzaamheid bewyzen zouden, niet „ minder dan hunne Voorvaders gedaan had- ;, den. Op verzekeringen was niet te bou- „ wen, als men de Sterkten eii Kiygsbehoef> i, ten zou moeten overleveren;, eer 't vreemd ,» Krygsvolk de Landen -verliet, en feer de „ eendragt herffeld ware, door de orde^hy ,, de Vergadering der algemeeoe Staaten te 5, beraamen. Dit moest dan[j voorgaan, zou s, men dé Vrede können bevestigd zien. Hun 5, verlangen 'naar dezelve hadden zy nu, zo „ zy, meenden, duidelyk getoond. Doch om j, het ten overvloede te doen blyken, waren „ zy gezind, het punt van, den Godsdienst, j, van de: verzekering en, alle de overigen te „ verblyve.n aan eene .,We,t4ge' Vergadering „ :der algemeene 'Staaten.. Wist- men. ook », èen:bekwaam middel te vinden, om,tus- .», fchen 't vertrek der Spanjaarden en de dag- ; ;: -- „vaart
f e) Reibl. Holl. zo May 1575. el. §05.
(<T> Rgfor. Holl. 2i May 1575. W. 314- ?9R Ylö« -'Boek » il. 94 £óoo]. ' ' _ ■ ■-' - |
|||||||||||||
|
/
|
|||||||||||||
|
XXV. Boek. : H J: S T O R I Ej ,45
,s vaart der algemeene • Staaten , alle daadlyk- FiupjIii
rt heid te voorkomen ; zy zouden de rederyk-'"»575« 5, heid plaats geeven-(e)." , Midlerwyl, waren.de Spaanfche gyzelaarsWeder-
van Dordrecht vertrokken, en de Vredehan-ant- deling, te Bredargefchorst;,doche.enigen der- ^oord zelven, in Zomermaand., ,te; rug gekeerd zyh- nie*g_ °" de, kwamen- de Staatfche Gemagtigden ook ftheu. wederom te Breda , alwaar hun, den drie- entwintigften, een wederantwoord der Ko- ningfchen ter hand gelteld werdt, inhouden- de „dat de Godsdienst, zynde door den Kof- ' , „ ning bezwooi*en,'ZO welals de Privilegien,' ,, herftelling behoefde ; dat( men den On- * i, roomtchen reeds genoeg laadt toegeftaan £ ,j dat de: Koning nogthans genegen was, 't „ goeddunken der algemeene Staaten te hoo- „ ren, beide over de Regeeringe en den ,j .Godsdienst, om daarna zelf orde te Hellen. ,, 't Uitheemsch. Krygsvolk was zo fpoedig j,, niet te, verwenden.. Ook was 't niet veilig, ,, 't heir te verzwakken, -eer 't Verdrag ge- „ tekend ware. Wisten de bondgenpoten, j,' nogthans, eenige verzekering te geeven , x« „ dat, het Verdrag en, 's Konings befluit, nä „ 't hooren der algemeene Staaten, agter- „ volgd zou worden; men wilde, daarnaar* ,j met genegenheid, luisteren (ƒ)." DeStaat- fchen, befpeurende, dat men den Room- fchen en geenen anderen Godsdienst in 't Land toelaaten zou willen, begonden te zien, ~..:.. :, . ■ ; ... . dat 5rL^nRer°U,,Holl-r2:? m-v> 3 3'"? W5« & 3IÖ, 355- Cor.
VIII. J3oek,J)L 94 föo/]. „■CO Refol. HÜU.-30 Jwiy 1575. II. 44ä."Bon VIII. Bock,
V' 95 [foüj. ; -•. |
||||
|
46 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FiürsIH dat eene Vergadering der algemeene Staa-
1*575». ten, wier goeddunken de Koning zou kon- "-"""— nen volgen of niet, naar zyn welgevallen , den Landzaaten geene vryheid van Gods- dienst, 't punt daar nu alles op fcheen te draai- jen, zou können bezorgen; Zy klaagden der- halve „ dat men zo geveinsdelyk met hea ,' „ handelde, hun mompende, toet eene al- „ gemeene Stéatsvergadering, die flegts haar <,, gevoelen zou mógen zeggen over 't Huk i9 van den Godsdienst, zondermeer. Wreed- „ heid was het, zeker! zo veele menfcheri „ ten lande uit te wyzen (g), onder voor- „ wendfel van 's Konings eed, daar men be- „ wyzen kon, dat zyne Majefteit niet der i, Roomfche maar der Heilige Kerke gezwoo- 4, ren hadt. Zy verzogten dan, nogmaals,
„ dat men hun vryheid van Godsdienst toe-: i,, ftondt, of dit punt en alle de anderen vol-* „ komenlyk gebleeve aan de algemeene „ Staaten; Ook behoorde men 't uitheemsch, „ Krygsvolk te doen vertrekken; doeh hun, i/midlerwyl, geene afdanking te vergen , 5, alzo zyne Majefteit veel beter dan zy in
„ ftaat was om, des noods, een nieuw hèif „ op de been te brengen; Was men egter i ,, bedugt Voor 't pleegen van eenige vyand-
$, lykheid, men mögt middelen van verze- 4, kering voorllaan , waarop de Staatfchen „ behöorlyk genoegen geeven zouden (Jï)." ï)och tot dit ïaatfte, het voorflaan van mid- delen van verzekering verklaarden de Ko- ..;::: ■■ .;}vs •,,-.." '':,■-; .: ning- Cää tritt. VictiL-s ad Hopper. Epift. CCXLlS. p. Ui.
(/<) Refol. Iloll. sojtmy 1375. Ui 4£o. BoR VIII. ßoek, tl. 95 LOoyj. ,
|
||||
|
tt&WSSÊZ H r S t Ol I E. 4?
ningfchen geenen last te hebben: ook 'niet* Fiuwiu
om den voorflag der Staatfchen te verwer- l57S' pen , of aan te neemen. Zy verzogten al- Men B leenlyk tyd, om aan den Koning te fchryven, fpreekt en antwoord van hem te bekomen, tot den van een eerften van Slagtmaand, en begeerden, mid- ^fJJ^ |
|||||||||||
|
voor vïet
maan- |
|||||||||||
|
lerwyl, over een verzekerd Beftand, in on-
|
|||||||||||
|
derhandeling v te treeden, binnen welk deden"."
ftroomen egter geflooten zouden blyven ; doch de oefening van den Roomfchen Gods- dienst zou vry ftaan: ook zouden de uitgewee- kenen in 't vry gebruik hunner goederen moe- ten worden herfteld. De, Staatfchen oordeel- den, daarentegen, dat men, geduurende het Beftand, by de bezettingen én op de binnen- landfche ftroomen, de wapenen moest doen afleggen; en zo de Koning de ftroomen van boven wilde doen fluiten, zou het, Van de andere zyde, ook moeten vryftaan de Zui- derzee en andere zoute wateren geflooten te houden* De uitgeweekenen, begeerende we- der te keeren, Zouden zulks moeten verzoe-' ken, ter plaatfe, daar zy zig zouden willen neêrflaan. Hierby bleef de handel eene poos fteeken» De Staatfche Gemagtigden, van al- les verflag ter Dagvaart gedaan hebbende (7), vonden de meeste Leden geneigd, om alle verdere onderhandeling af te breeken. Die van 't Noorderkwartier alleen oordeelden,. dat men, met de handel over een Beftand, zou können voortgaan (£): waartoe men, federts befloot, De Gemagtigden werden, met nieu- ;,-; . •;, ; wen f» Refol- Hol!. 29 July I575. lh 43^
C*D Refsl. Holl. i Jidy 1575. tl. 455, |
|||||||||||
|
è
|
|||||||||||
|
"48 VADEË.LANDSCHE XXV: Böfctól
FiLipsIII wen -last, naar Breda, te rug gezonden (/).
ï5?s- Hier vraagde men hnn af,a of zy begreepen, i;;.;■ dat de algemeene Staaten, vergaderd zynde, ir.*, kennis behoorden te neemen van 't ftuk van den'Godsdienst, of dat zy-alleenïyk zoude», ^; .hebben te verklaaren, of men-de Onroóm- .- -fchen zou können verdraagenydaii ofdezel- , ven 't Land zouden moeten ruimen. , Zy ant- woordden, dat het'laatite dermeening wa§/ Toen fprakmen wederom van een Beftandj. doch met zo weinig vrugt, dat men elkan- dereri, wedorzyds, verdagt hieïdt van:'t;rekV ken der handelinge, met flinkfclie óogmer-; ken (m). De Koningfchen ilonden ook fterfc, op verzekering, dat men, vairde andere zy-; de, naar-komen ■ zou", 't gene in de Vergade- ring der algemeens Staaten; zm. worden ge- raamd. Men vraagde hun, welke verzekerd- Voorflag heid zy begeerden en geeven wilden ? Zy ant- vaifver- woordden' „ dat de? Koning hun zyn woord,, zeke- 55 fond én zegel» bevestigd door de algemee- ring. „• ne Staaten, beloofde, ook het woord der, j, Keizerlyke Majefteit en andere Duitfche „ Vorften van 's Konings bloede: waarte- ;| gen de Prins en de Staaten, boven belofte, „ eed, brieven en zegels, zouden moeten leJ „ veren eenige gyzelaars, benevens de Ste- %\ den Briele en Enkhuizen, in Holland, en ,, Vlisfingen en• Arnemuiden , in Zeeland.* *,, ter bewaaringe der algemeene Staaten, of,, ,, van andere onzydigen (»).?' Doch 't laat-fte . ge-
fft? ' -3
(O Refb]. Holl. 2 Jiily 1575- tl. 455, 64° t 462.
(m) Refol. Holl. 6, 8 Ju\y 1575. tl. 468, 461/, 470, 471, 472, 476, 479. O) Refoi. Holl. 8 fütf 1475. W. 474. "' |
||||
|
XXV. Bot*. HISTORIE. '49
gedeelte van deezen eisch klonk den Staat- FiupsIII
fchen Gemagtigden, en den Prinfê en den »575«.^ Staaten zelven ten tiiterften vreemd in de 00- ~ ren. Men antwoordde dan & dat liet geeven, dia de „ van gyzelaars, dat toch niet anders dan, staat „ wederzyds zou können gefchieden $ vrng- fchen af ,j tëloös was. Dat ook de vier Steden nietflaaiu ,j zouden können overgeleverd worden, al- „ zo zy de Voörnaame handelende partyen „ waren, voor welken men verzekeringzogc* h en welken, derhalve, niet tot verzekerd--' „ heid konden gefteld worden. Behalve dat' „ deeze Steden , en alle de anderen* in Hol- „ land en Zeeland, niet moesten begreepen „ worden, zig der gehoorzaamheid des K07 j, nings te hebben onttrokken; maar ten be- „ hoeve zyner Majefteit, tegen de dwingr „ landy der uitheemfchen j te worden bef „ fchermd, en dus zo goed als in 's Konings . „ magt te zyri (0)" Met dit antwoord, werdt 9eP®, alle verdere onderhandeling afgebroken. Dé dè[faT" Staatfchen namen hun affcheid, met een Oe- worde fchrift, waarin zy, verhaald hebbende^ wat,afgeljra« in den gantfehen Vredehandel, was voorge-ken* vallen, zig zeer beklaagden „ dat men, van „ 's Konings zyde , ftaan bleef op den har- „ den eisch van 't vertrek der Onroomfchen £ i,j even of men 't Land, met alle de vdorreg- „ ten, alleen aan het klein getal der Rooirtr „ fchen, die-'er in blyven zouden, begeerd^ <ti te laatene Ook vonden zy vreemd, dat de 'v billykè'aanbieding van den,Prinfe en de 5, Staaten , om 't verfchil over den Gods- „ dienst?
&) &eh Holi. 8, Ï6july 1575, ~iLVï, "0 '
VIL Dee&. p
|
||||
|
SP VÄDERLANDSCHE XXV. Boeit,
|
||||||
|
fiuesHI „ dienst en alle .de anderen te willen verbly-
"S75' ?, ven aan eene wettige Vergadering der al- *""*"* „ .genieene Staaten, noch aangenomen, noch ,, duidelyk afgeflaagen was. Hieruit befloo- „ ten ze, dat men hen ilegts hadt zoeken op „ te houden , om de andere Nederlanden, 5, ondertusfchen, flap te maaken, en in ee- -„ ne gewisfe flaaverny te doenftorten. Waar- „ om zy, voor God en de weereld, verklaa- ,,, ren moesten, dat het aan hun niet geha- „ perd hadt, dat de vrede niet hadt können »,, getroffen worden : maar aan zulken, die ,. door onderdrukking der Landzaaten, zig ,, zelven .eene Heerfchappy zogten op te reg- „ ten. Kwam 'er, ondertusfchen, nader be- „ -fcheid ,uit Spanje , de Prins en de zynen •„ zouden niet weigeren , de onderhandeling <5, te hervatten, zo zy 't als dan ooirbaar hiel- '" „.den., en zo zy dagten, dat; men, metmeer- „ der opregtheid, zou willen te werk gaan," ;V Éit Gefclinft was, den dertienden van Hooi'> maand, getekend Q~). In het antwoord, dat 'er, yan !wege de Koningfehen, des ande- rendaags, op gegeven werdt, beklaagden zy zig niet minder, over de fcherpe taal, met wake, men- hunne opregte oogmerken hadt jdoorgeftreeken. Voorts verklaarden zy „ 't „Vertoog der .Staatfchen niet anders over 5, te neem'en, dan om 's Konings antwoord ;,, op het zelve te verwagten, betuigende, 5$ insgelyks, voor God en de weereld, in- -5, dien men , na 't ontvangen van dit ant- [i „woord,
(/O Refol. Huil. 19 July 1575. VU 506. Eon .VIII. Botkl
V. 'j6 [610J. |
||||||
|
I.
|
||||||
|
!
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 51
„ woord , weigerde met de onderhandelin-FilipsIII
j, gen voort te vaaren, zyne Majeïteit niet, 1575- „ maar de Prins en deStaaten de ichuld draa- ~ »,, gen zouden, van \t afbreeken des Vrede- 9, handels (#)." Dus vmgteloos liep de Bredafche hande- vnr.
ling af, met het midden van Hooimaand. De Looze Landvoogd hadt, onder den loop derzelve, ^"sUnd. doen verfpreiden, dat het alleen aan de Bond- voogds * genooten haperen zou , zo de Vrede niet ge-, op da troffen werdt, alzo de Koning hun, :in alles, Y^f" genoegen geeven wilde, behalve in 't ftuk y"!6" van ,den Godsdienst, waaromtrent het den Önderzaaten geenzins voegde, den Vorst de wet te willen ftellen (ƒ). Ook hadt hy den Raad van Staate , op 't ftuk der Vredehan- deling, gehoord: en werdt hem hier voorge- houden „ «Jat het raadzaam fcheen,; de uit- „ heemfchen te doen vertrekken, en eene al- „ gemeene Dagvaart toe te ftaan, op welke 5, de Staaten zig, op ?t ftuk van de Regeerin- „ ge en Godsdienst, zouden mogen verklaa- „ ren, bly vende 't befluit, deswege, in de ,,, magt zyner Majeftcit. Ook moest menden s, Onroomfchen vryheid van geweeten, doch „ geene uiterlyke oefening toeftaan, zynde „, tebedugten, zo men zyne ftreng te fterk „ trok, dat Oranje het oog op eenen vreem- *,, den Heer mögt werpen, alzo hy zig, nu »,, en dan, ontvallen liet, dat het der bruid, 5, die hy in zyne magt hadt, aan geene vryers „ ontbrak." Eenigen tyd na ?t afbreeken ;der •..Vier
■W> Jtefol, HoU. 16 July 1575. th 512. Bor VIII. Mask.
ii. 98 Tfiial - .„■.■.-. (J) Bob. VIII. Boek, il. 94 [606].
D 2
|
|||||
|
54 VADERLANDSCHË XXV. Boek,
Faiïslll Vredehandelinge , vernam Don Louis ook,
*fffo dat de Staaten van Brabant voor 't vertrek der Vreemdelingen Hemden. Doch zy be- loofden, te gelyk, niet te zullen gedoogen, dat 'er, ter algemeene Staatsvergaderinge, iets ten nadeele van 't Roomsen geloof werdt vastgefteld. Ook maakten zy zig fterk, dat de Staaten der andere Landfchappen, hier- in , niet van hun vërfchillen zouden ; zo dat de Koning niet behoefde te twyfelen, of't befluit zou den Prinfe tegen vallen. En wil men, dat de Landvoogd zig , van toen af, beklaagd heeft, dat hy de Bondgenooten niet by 't woord ge>vat, en nevens hen, de ge^ fchillen aan de vergadering der algemeene Staaten verbleeveii hadr. Van elders blykt nogthans, dat de Koning zyn uiterfte befluit, •wegens de voorwaarden, welken hy, zou wil- len toeftaan, nog niet herwaards hadt over- gefchreeven: 't welk den Landvoogd in on- zekerheid bragt(j). Over 't afbreeken der Vredehandelinge , oordeelde elk, ondertus, fchen, naar dat hy gezind was. Sommigeiï meenden, dat de Prins en de Staaten zig naat geene redelyke voorwaarden hadden willen voegen, en den Koning dingen vergden, die met zynen eed ftreeden. Anderen, zelfs Roomschgezinden dagten, dat de Staatfchen genoeg inwilligden , als zy 't ftuk van dei> i Godsdienst aan de algemeene Staaten verbly- ven wilden, en begonden te gelooven, dat hun de Godsdienst zo na niet aan 't hert lag, als de herftelling der oude voorregten en 't i m Jiüv :■" • ■'■ ver- Cf) Vicuus ad lïoprER. Epift. CCLI.^.844, CCUll.{. 05*s
|
|||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 53
|
|||||
|
vertrek der uitheemfchen, twee dingen, waarop FiiipsIII
zy, niet minder dan die van Holland en Zee- l$75* land, gefteld waren (Y). Terwyl men nog over de Vrede handelde, IX.
waren 'er, van wederzyde, verfcheiden' aan- Son°'be" flagen gefmeed, om eikanderen, te water en^efßfrn* te lande, afbreuk te doen, en hierdoor voor- <iegatF deeliger voorwaarden van eikanderen te be- dingen, De Staatfehen, toeleg maakende orn Haarlem, door 't belemmeren van dèn toe- voer derwaards, tQ dwingen tot het verlaat- ten der Spaanfche zyde, waren overeenge^ komen, dat Sonoi en die van 't Noorder- kwartier het Bamdegat, eenen inham van "t Y, over Amfterdam gelegen, zouden be- magtigen, terwyl die van Zuidholland zig van de fchans op den Sparendamfchen dyk, by 't Huis ter Hart, zouden zoeken meester te maaken. Hiermede zou de toevoer naar. Haarlem, beide langs de Meer en langs 't \ Y, afgefneeden zyn. 't Gelukte Sonoi, op den zevenden van Grasmaand («), het Barn- ■, degat in té neemen, alwaar- hy, terftond, . eene fehans opwierp, den Waterlandfchen dyk doorftak, en de Noordhollandfche ga- leien, door dit gat, in 't Y bragc, Doch te, ., Hoorn, werdt weinig haast gemaakt, met; het uitrusten van groote fchepen, die, 't Y fchoon zouden hebben moeten houden, In Y Zuiderkwamer, vondtmen, hoewel de Prins ?t werk aandreef, ook zwaarigheid, in''t o4 vermeesteren van ' den Sparendamfchen dyk, De, .
£& %% XWß°*> u- 98, 99, loc [ö.ia, 613, <5u,6if4i
£§ü Wf«J« Moll, HO, Jj/ril 1575- l>l, s^, .J ...-
P 3'
|
|||||
|
54 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FiLiPsIlI De Amfterdammers maakten zig, ondertus-
lS75' fchen, gereed, om Sonoi, met magc van volk en fehepen, te verdry ven, hem, mid- lerwyl, te water en te lande, by nagt en by dage, in beweeginge houdende, tot dat hy, Hy ver- geene hulp bekomende, het Barndegat, den laat,het vier entwintisften, wederom verliet, zig zeer 0n beklaagende, dat men zo fchoone gelegenheid om den vyand af breuk te doen hadt verwaar- Hierges loosd (v). Hiergés, naderhand, eenig volk, valt in over Utrecht en Amfterdam, aan den Spa- West, rendamfchen dyk, byeeiï gekreegen hebben- land!" ^e' 'rok, over de Beverwyk, naar West- friesland. Van Selioofl, daar hy't voetvolk leggen liet, rukte hy, met de paarden, voort, tot aan den Slaaper. Doch hier vondt hy de fchanfên zo wel bewaard, dat hy, zynen moed, met plonderert en blaaken, hier en daar, gekoeld hebbende, nä een verblyf van veertien dagen, naar de Beverwyk, te rug keerde (V). X. 'Terwyl hy zig , in 't Noorderkwartier.»< uC!"t^* ophieldt, verfpreidde zig oiid'er 't gemeen een» handd g^'ugt? dat eenige Jaridloopers, door den van So- vyand, gehuurd waren, om de voornaamfte nol, om-Dorpen van deezen oord in den brand te trei.t ftceken. En gelyk men, in kommerlyké ty- Roomschden, met naam e, als men den vyand voor gezinde de deure heeft, agterdogtiger is dan- ooit, huislui- vondt dit gerügt iftgang, ook by de gemag- ^dereii °'§^e Staaten (x) en by den Overfte Sonoi. van ver-'-Pe Schouten raakten op de been, en meer rand be- ' dan
fchul- (r) Ror VITI. Boek, il. toi [Ö17].
üied 'tV3 n"R Vl11- ß'«*- w- loS Wasï«
6 ' (>; ReTol' Holl. 1 7«ny 1575. bh 344.
|
||||
|
HISTORI E, m
|
|||||||
|
XXV. Boek.
|
|||||||
|
dan twintig van 't geboefte werden gevat, FiupsïS
die egter wel huisbraalcen en andere moed- '575- willigheden; doch geen verraad of voorge- " *" " ' nomen' brandftigtery beleeden. Sonoi, vol' kwaad vermoeden en ftreng van aart, geeft last, om hen fcherper te onderzoeken, e» ftelt, hiertoe, als wilde hy Alva niet toe- geeven, eene, byzondere Regtbank aan, die zo vinnig en wreed te werk ging, dat zy» niet minder verfoeid dan de Raad der Be- roerten, eerlang, zo wel als deeze, den naam van Bloedraad kreeg. Leden van deeze Vier? fchaar waren Joan van Fordest, Schout vaii Alkmaar, Meester Joost Httikefloot, Schout te Hoorn, Willem Maartenszoon Kalf, Balr juw van Waterland en- Zeevang, en Willem van Zonnenberg, Baljuw van Brederode en Bergen: waarby, eerlang nog kwamen Jonk- heer fViUem van Roon, Schout te Nieuw- dorp , en IVülem fiïostard. Doch deeze t;wee werden weinig gebruikt, en minder nog. Fo- reest, in wiens plaats,de geweldige Provoost,; Michiel fermertien, aa'ngefteld werdt. In 't j eerst, zat deeze Regtbank te Alkmaar; doch daarna, op 't Huis te Sefyigen. Onder 't. fpannen en pynigen der landlooperen ; vraag-* de men hun af, welke Muisluiden zy, hierom- trent, kenden, en als zy 'er eenigen noem- den, ging men voort -met vraagen» of dee- zen hen niet tot brandftigten hadden omge- kogt? Werdt dit gelotchend, dan beloofde« de fnedige regters den misdaadigen de vry^ heid,zoze de waarheid belyden wilden. Meer werdt 'er niet vereischt, om hen verfchei- 4eu' welgeftelde Huisluiden,. by welken zy- D 4 ara |
|||||||
|
$fi VADERLANDSCHE XXV. Boee.
! om eérie aalmoes plagten te gaan, te doen ber
1_ tigten. Een deezer landlooperen, Jan Drie- munt van Hoorn, was egter, door pyn noch beloften, aan 't befchuldigen te krygén. Doch men deedt hem, met de armen agterwaards omgedraaid , -en' tweehonderd ponden ge- wigts aan zyne grootlte teenén, meer dan drie uuren agter een, aan een ladder hangen; daar hem 't bange zweet ten lighaame uitgeperst werdt, dat het op de zolder droop. Onder dit folteren, bez\veek zyne ftandvastigheid , en befchuldigde hy de Huis luiden ook, die de anderen hadden betigt. Hy en eenigen zyr ner makkeren, want löminigen braken uit, werden nogthans ten vuure gedoemd: doch betuigden, ter dood gaande, dat zy zei ven, en de huisluiden, door hen befchuldigd, aan de gewaande brandftigtery, onfchuldig wa^ ren: 't welk, naderhand, uit de geregtelyke. getuigenisfen van Scherpregteren, Schouts-, dienaaren, Predikanten en andere aanfehou- weren, gebleeken is, Midlerwyl, hadtmen de betigte Huisluiden gevat. De voornaamften waren Jakob of Koppe Korneüszoon en zyn Zoon 'Nanning van Wognmn en Pieter Nanningszooti. van Benningbroek, allen drie Roomschge-* zind, en daarom, by veelen, te meer ver- dagr. De landloopers hadden hun 't verraad in 't aangezigt aangezeid ,• doch zy bleeven *t ftandvastig loochenen. De folteringen, die men toen uitvondt en in 't werk ftelde, om hen tot bekentenis te perfen,: zouden 't ge- loof te boven'gaan, waren ze niet, door eg- te vei klaaringen, beweezen. Rekken, :fpan- iien, geesfelejn, met verfche berken roeden, in
|
||||
|
I - V „
.XXV. Boek. HISTORIE. 57
in water geweekt, was 't minst, dat men hun Filipsih
aandeedt. Men blakerde de lighaamen, van 1575'^ 't hoofd tot de voetzooien, met lynwaat, in"" brande wyn gedoopt en aangeiteken, tot dat zy zo zwart als kooien waren, en de zenu- wen s hier en daar, bloot lagen'. Ook werdt 'er zwavel, en ibmtyds een half pond kaar- fen tevens verbezigd, qm de luiden onder de oxelen en voetzooien te branden. Zo gemar- teld , liet men ze, eenige nagten, ongedekt, op den bloaten vloer leggen, en met roeden, uit den flaap houden. Voor voediel, gaf men hun pekelharing en. andere zoute ipyze, en weigerde hun eene teug dranks, hoe zeer ze 'er om baden. Torren, uit de aarde gegraa- ven, werden den lyderen pp den navel ge- zet, daar men eenen angel uit haalde, zo lang als een virjgerlid, Men plaatfte hun rotten, door Sonoi zelven? ten deezen einde, over- gezonden, eerst onder eene fteenen ftolp, en daarna onder eene houten laade, gedekt met eene koperen pap, op den blooten borst en buik, en perftè de dieren, dpor vuur op de ftolp of pan gelegd, om hun naar 't hert en de ingewanden te knaagen. De gaten, dus gemaakt, werden, met gloeyende kooien, toegefchroeid. Men fnerpte de lighaamen, met gefmqlten fpek. De manlykheidvanNan- ning Koppeszopn werdt met rqqra 'befmeerd, eii aan een zoogkalf te trekken gegeven. Dit zelfde lid ----maar 't hert wordt my wee, 't gemoed vol, van 't beichryyen'deezer wal- gelyke gruwelen, die den eeriyken leezer, ijiet minder dan my, verdrieten zullen, èir bf anderen, breeder, vermeld zyn. lic voqg ■ D-f **>«*.......-V;^
|
|||||
|
f
|
|||||
|
58 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FüipsIII'er, alleènlyk, by, dat Koppe Korneliszoon ,.
*575> door al 'i folteren, afgemarteld, in zwym ' ^ ""viel en den geest gaf, voor de voeten zyner
regteren, die, om hun onmenfchelyk bedryf eenen glimp te geeven, 't gerügt lieten loopen, dat de duivel hem den hals gebroken hadt. Nanning Koppeszoon, overmand door de pyn, en bekoord, door de belofte van goed en leeven te zullen behouden, beleedt, ein- delyk, al wat men hebben wilde, en vverdt toen, op Sonois naam, veroordeeld, om 't hert uit het lyf gerukt en gevierdendeeld te worden; welk vonnis, te Hoorn, niet zonder weerzin der Wethouderfchap, aan hem werdt uitgevoerd. In zyn uitevfte j i'choon men hem ' dronken gemaakt hadt, en de Predikant, Ju- riaan Epeszoon, hem geduuriglyk in de re- -den viel, deedt hy, egter, de ernftigfte be- tuigingen van onfchuld. Aanmerklyk is 't, dat hy den Predikant, binnen drie dagen, voor "i jongfte gerigt daagde, en dat deeze, hierop mistroostig naar huis gegaan, binnen of kort na den beitemden tyd, overleedt (j>). Pieter Nanningszoon werdt ook, door zwaar pynigen, bewoogen, om, niet flegts byzon- dere Perfoonen, huis- en fteeluiden, in en* buiten de Regeeringe , maar zelfs geheele Dorpen en 'Schoutambagten te befchuldigen ■ van : deelgenootfchap aan 't verraad. Dus fcheen*'er geen eind aan 't pynigen en ftraf- fen te zullen zyn. Maar die van Hoorn, een kwaad oog op den handel beginnende te kry- gen, weigerden hunnen burger, Jan Jeroens- zoon%
XjO Veuus Hoorn, bh 440.
|
||||||
|
^
|
||||||
|
ï
|
||||||
|
1
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 59
zoon ook een' der befchuldigden | ter Stad uit FiupsTII
te laaten trekken. Sonoi egter drong 'er hen '57» toe, door rtrak fcbryven. Toen' kreeg men Tan Teroenszoon ook aan depaleie, tot vier- maal toe, in afzyn- der Hoorniche Gemag- tigden, die bedongen hadden by zyne teregt- ftelling tegenwoordig te moeten zyn, en daar- na, over 't verbreken van dit deel des Ver- dings, met de Regters en met -Sonoi zeïv' , in een hevig gefchil geraakten. Deez' hadt de loosheid van die van Hoorn te. laaten rie- ken, dat zy, by hem, ook in 't oog liepen, om, door deezen trek, tweedragt, en flapheid onder hen te verwekken, 't Gelukte hem eg- ter niet. De Hoornlchen vervoegden zig aan den Prinfe, met een fmeekfehrift, op den naam van Jan Jeröenszoon, welk zo veel in- gang vondt, dat zyne Doorlugtigheid ver- boodt, met het onderzoek voort te vaaren, buiten 't byzyn van twee zyrier Gemagtig- den. Sonoi druist hier tegenaan,; en beveelt zyiien Regieren, 't werk, dat midlerwyl ge- ftaakt was, wederom aan te binden. Doch zy hadden't hert met, om 's Prinfen verbod te overtreeden. Ondertusichen, kon de Prins naäuwlyks luiden vinden, die zig tot zo haa- telyk een bedryf, wilden laaten gebruiken. Sonoi óok; vernam •, te vergeefs, naar eenen Regter, in Möftärds plaats, die Ontvanger der gee-stelyke goederen in- deezen oord ge* worden was. Onder anderen, zogt hy hier toe aan Meester Joan van Oldenbarneveld^ opdat pas Advokaat der Staaten voor den Ho* -ve van Holland, op eene wedjäe.van agttien pon-
|
|||||
|
6o VADERDANDSCHE XXV. Boek.
Fitmin ponden 's jaars (z) ; die 't plat uit weiger-;
*575- de., 't Werk haperde dus eenen geruimen ."* tyd. De gevangenen, die te. Alkmaar zaten, werden, eerlang, geflaakt, Te Schagen, bleeven 'er vier in hegtenis, tot na de Gend- fche Bevrediging,. die, in Slagtmaand de$ jaars 1576, geflooten werdt; eu onder dee- zen, Jan Jeroenszoon en Pieter Nannings- zoon. Men wilde hen toen ook op vrye voe- ten {lellen, uit krachte der Vredepunten; doch zy begeerden regt. De Staaten van Holland belastten, hen te ontdaan onder handtasting. Doch Sonoi floeg het in den wind, begee- rende, dat zy, in gevolge der Vrede, zouden uitgaan. Daarna beveelt de Prins 't fhik den Hove. De Prükureur Generaal, tqen te Scha- gen, gekomen, flaat: de floten der gevange- nis open, en voert de gevangenen naar Delft, Hier werdt Sybaut Janszoan, geene middelen hebbende, om de regtspleeging te bekosti- gen, de eerfte geflaakt, in gevolge der Vre-, depunten. De anderen drie, Jan Jeroenszoon, Pieter Nanningszoon en Piet El, werden, door ?t -Hof, by 's Prïnfen goeddunken, on- der handtasting, los gelaaten. 't Huis geko,- * Man* men, ligtten zy een' * dagbrief van zuive- fcment. ring, en riepen Sonoi, de Regters, den Pro.r ■vanpur- kureur Generaal, en elk, die iets op hen' te ge, zeggen hadt, voor 't Hof. M^r Sonoi dreef,- dat dq zaak, met de Vrede, gefhioord moe&j: •blyven. De Staaten ook a ziende hoe vet^I werks het in hebben zou, de oude wrokken op te wroeten, die nu met de vrede afge,- /: - ï i#H '(2) Reib!. Iloll. a '%ï«erï 15.^5. IL ioj.
|
||||
|
&XV. BoÉk. HISTORIE. 6i
daan gerekend waren, oordeelden, dat deFiLipsIII
begeerde zuivering hier geene plaats hadt; *57?^ doch lieten d^n beledigden egter vryheid, om ~" ~": hunne zaak voor 't Hof te vervolgen, zo tot ftraffe als tor fchadebetering. Maar de ge- Haakten , bevroedende \ dat de Noordholland- fche Steden, welken Sonoi op zyne zyde hadt weeten te krygen, hun tegen waren, en zien- de, met regten, in allen gevalle, niet dan langzaam aan een einde van zaaken te zullen ïcorinen geraaken, lieten zig, door hunne Ad- vokaaten, overreeden, om ftil te zitten: oor* deelende ook de meeften, dat zy zig, tot ver- dediging van hunnen goeden naam, nu ge- noeg gekweeten hadden. Zulk een uitflag hadt deeze handel, die eene fchandvlek ge- bragt heeft Op den Hollandfehen haam, fchoon Sonoi, die 'er de hoofdaanleider van geweest is, geen Hollander was. 't Gant- iche werk was, wil men, aangelegd, om den Roomfchen, eens vooral, den moed te be- neemen van naar verandering der Regeerin- ge te ftaan. Doch de orimenfchelyke wreed- heid , gepleegd, in 't pynigen en ftraffen van luiden, in welken men geene fchüld altoos gevonden hadt, is met geene redenen van ftaat te verfchoonen (f), 't Verhaalen van den afloop deezes werks heeft ons ver buiten de orde der gebeurtenisfen vervoerd, waartoe wy nu wederkeeren. Hierges, zyn zat gewoed hebbende in 't xr.
Noorderkwartier, brak, eerlang, wederom Hierges op van Beverwyk, toog bovenwaards, en"eerat W Boa VDL Hoek, tl. vo6-ui [63^641^
|
|||||
|
-
|
|||||
|
6a VADERLANDSCHE XXV. Boek,
jFiupsIM floeg, onyerwagt, 't beleg voor Buuren, dat ^
lS75- met vyftien ftukken, befchooten, en, na twee **sr~- dagen, ingenomen werdt. 't Kasteel, op welk de bezetting geweeken was, gaf zig op, by Mondra, Verdrag (e). Ten zelfden tyde, t was in gon, Zomermaand, overviel Mondragon de Klun- Kiun- dert, de Fynaard en de Ruigenhil, drie Pol^ de"'Fyn- ders aan 't Hollandsen Diep, zig aldaar ver- Ruigen- fchanfende, in eene fterkte (d), waaruit hy bil. de Vaart naar en van Zeeland belemmeren -kon. De Staatfche Gemagtigden te Breda had- den hunnen Meesteren van deezen toeleg ge- waarfchuwd (e)-9 .dochfiy de uitkomst bleek, dat deezen deszelfs uitvoering niet hadden tonnen beletten. Bierges Leger, met eenig voet- en paardenvolk, verflerkt geworden zynde , rukte hy, in Hooimaand, aan drie hoopen, naar Bommel, naar Woudrichem , en naar Schoonhoven. In Holland, dagt me% dat hy 't eigeniyk op Gouda gemunt hadt, Oudewa- Doch ï zyn volk j fchielyk famengetrokken ter beie- hebbende, berende hy Oudewater, op den gerd, negentienden. Zevenhonderd weerbaare man- nen waren 'er ilegts in ,deeze Stede, de helft Krygsvolk', de 'helft Burgery. De belege- raars maakten zig, terftond, meester van ee- ne fchatis, die de iluis, aan den Ysfel, digt onder de Stad gelegen, dekte. Door 't ope- dien deezer iluis, zou men 't Land om de Stad onder water hebben können zetten. Ook hadt äe Prins dit, by tyds belast; doch die van . -" '" : de CO Ror Vin. Boek, tl. 120 [643]. Langueti Epift. Libr,
.1. 1-11.1 lip. XLV. p. 112. (V) Ror Vllf. Boek, ". tüü [644].
(*) Relil. Uyll. 24 Jimy 1575. M, 43t. |
||||
|
XXV. Boes. HISTORIE.. tf3
de Stad hadden 't verzuimd, om den hooi- f iümIIÏ
bouw niet te verliezen. De Spanjaards be- *575- magtigdennog een ander Blokhuis, wat ver- """" der van de Stad, aan de Goudfche zyde , liggende, na dat het, door Willemken van An* geren, eenen Duitfcher, fchandelyk verlaaten was. Toen flopte Hierges den Ysfel, en fneedt den belegerden allen toevoer af. In 't eerst, deeden deezen, nu en dan, eenen uitval ; doch ftaakten 't haast, orn ;de bezetting te fpaaren. Hierges , de ibatteryen gereed en Biet agt-entwintig Hukken gefchuts beplant hebbende , eischte de Stad op, den zesden van Oogstmaand. Men antwoordde, dat men 7,q voor den Koning, onder den Prinfe van Oranje, bewaarde, en verzogt drie dagen tyds, om zig, met deezen, te beraaden. Doch Hierges gunde hun flegts twee uuren, en be- gon de Stad hevig te befchieten, toen dezel- ven verftreeken waren, 't Schieten duurde tot aan den avond, en werdt, des anderen- daags, hervat. Na den middag, vielen de belegeraars aan 't ftormen, doch vonden meer tegenftands, dan men van zo klein een getal, als de belegerden flegts uitmaaken konden , zou hebben mogen verwagten. Ruim een uur en ftor- duurde de ftorm. Toen vverdt de wal over- «tender, weldigd, en het gantfche Leger ftortte ter Stad^^ in. Daar ging 't op een moorden, zonderkun-xm\, ne of jaaren te ontzien. Ook raakte de brand, iby ongeluk of uit moedwil, in de huizen, die byna allen vernield werden. De Kerk en 't Klooster bleeven egter ftaan. De Neder- duitfche Predikant, Jan Janszoen, fchoon yoor vyf honderd guldens gerantzoend, werdt |
|||||
|
./
|
|||||
|
64 VADERLANDSCHE XXV. BoEtó
Fiwpsüi opgeknoopt t en 't is aanmerkelyk<\ dat zyn
ts?s'. lighaam , na zestien inaanden gehangen te "hebben, nog zo vol en blank gevonden werdQ zelfs de oogen zo ongekwetst en het aange- zigt zo weinig ingevallen, als of hy flegts Vier dagen dood geweest was: 't welk j door een' Burgemeester van Gouda, die 'er, ne- vens verfcheideh' anderen, ooggetuigen van was geweeste naderhand, ter Dagvaar, van Holland, verhaald, en in't Register der Staats- befluiteh aangetekend werdt (ƒ). De Predik kant der Walfche bezetting gaf zig voor ee- nen foldaat uit, en kwam, om honderd Kroo- ften, los. De Baljuw der Stede, Gerrit van Kraayefieim, eenen deken of twee, als ware 't buit geweest, om' 't lyf geflingerd hebben- de, fchöol onder 's vyands volk, nam eer- lang zynen flag waar, en ging door; Om--"; trent twintig burgers, op hoogër losgeld ge- field dan zy betaal en konden, werden, in koelen bloede, doorreegen. Eenige vrouwen ën maagden , om drie of vier Ryksdaalers ieder, verkógt. Ih 't ftofrheri, waren 'er ruim honderd van de belegeraars gefneuveld, veel meer gekwetst. Zo deerlyk een lot trof Ou- dewater, dat, kort voor de belegering, zy- ne gebuurftad, Gouda, tegen 's vyands aan- flagen geWaärfchuwd hadt, én zelf weinig op zyne hoede geweest was (g), op den zevenden van Oogstmaand (h~). XII. op den twaalfden , rukte Hierges voor wven"1" Schoonhoven. De zorg voor 't kcorn, dat
t.&
(f) Refbl. Tïoll. ifi ftlly 1582. il. ^44i
rgj I'or VIII.. IM '.tl 121 [644].
\k) Rcfü!. Hol!. 3 Angi 1575. lil. 551. '-'
|
||||
|
HISTORIE. 65
|
||||||||
|
XXV. Boek.
|
||||||||
|
te velde ftondt* hadt hier ook het onder wa- FilipsïI
ter zetten der omleggende Landeryen beïet, 1575• |
||||||||
|
waarvan men eenen der Burgemeesteren de ,,.......
voornaamfte fchuld gaf. De Prins zondt 'er f™ ^ ^
egter vyf fchepen met volk en voorraad naar Vsr'ürag« toe, onder den Kolonel la Garde, die, op één fchip na, binnen raakten. Ook deeden de Staaten, op raade van zjme Doorlugtig- heid, de Huizen en kaaden openen. Doch 't water wies te. weinig, om 't beleg te hinde-/ ren. Ook weezen eenige uitgeweekenen den vyand de bekwaamfte pïaatfen aan, om 't ge- fchut te planten, 't Beuken ving dan aan: en werden, op eenen dag, driehonderd fchree- den muurs om verre gefmeeten. La Garde, toen agt geevende op de onwilligheid der.bur- gerye., die, grootendeels, gezind tot den vyand, of bedugt voor. 't lot van Oudewater, niet aan 't floppen der breuke te krygén was, befloot, by goeddunken des Krygsraads, in onderhandeling te treeden, en gaf de Stad o- . *-'; ver, by verdrag, op den vierentwintigften van Oogstmaand, bedingende vryen uutogt, met vliegende vendels, geweer en -pakkaad- 3*e (0-
De wakkere Hierges,, toeleggende op het Hierges
bemagtigen der ftroomen, viel, terilondlder-1^,100 na, aan, op de fchanfen, in^ deézen oord, die^,"^. met Staatsch volk bezet waren: en overwel-gen der" digde 'er eene. in Krimpen, daar tweehon-ftroo- derd man in lag, en eene te Paapendreeht.ff- Dus was hy genoegzaam meester van den Ys- JfJJ„ fel, de Lek en de Merwede. Van Paapen-penentê drecht, Paapen-
CO Bor VIU. Hoek, tl, 122 rg$3«
VII. Deel E
|
||||||||
|
66 VADEïtLANDSCHE XXV. Boek;
Fxtipsllï drecht, kon hy ligtelyk overfteeken op de
1575« Zwyndrechtfche Waard, en Dordrecht be- 'T"~r^ naauwen« De Prins, dit bevroedende, hadt vermeed de Staaten bewoogen, om den dyk van de Al- tera." blasferwaafd, boven de kleine fchanfe, en den dyk in de Krirnpenerwaard te doen doorgraa- ven (k). Doch ik meen, dat de last hiertoe te laat gegeven, en iiiet uitgevoerd werdt. De dyk in de Riederwaard werdt egter doorgefte- ken, en 't gat gefïerkt, met een hegt blok- huis. Ook werdt Zwyndrecht bezet, met drie- honderd Ruiters en agt vendelen knegten (7): waardoor Dordrecht genoegzaam beveiligd werdt gehouden. r XIII. Uit het Leger van Hierges werdt, federt, Woer- een deel volks ontbooden naar Brabant, van- den,door waafde Landvoogd eenen togt op Zeeland wü- ve"?ana"de doen' Met het overige trok Hierges Broe*
Megen t der, Graaf van Megen uit hoofde zyner Ge- beie- maalinne, den agtften van Herfstmaand, voor gerd. Woerden, alwaar onlangs eenige verfterking van volle binnen gekomen was. Ook was de Stad tamelyk voorzien van nooddruft: en 't omleggend Land ftondt onder Water, waar- door 't beleg moeilyk viel. Megen dan, ze-» ven fchanfen om de Stad hebbende opgewor- pen , zogt haar den toevoer af te fnyden: dafi egter niet gelukken wilde. Voorts, deedt men eikanderen, met fchutgeväarten, nu en dan, een weinig afbreuks. Megen hieldt het uit voor de Stad, tot in Oogstmaand des volgen- den jaars, wanneer hy, naar Brabant ontboo- den C*) Refol. Holl. 13, is /fw: 1575. il. 568, 5G9.
(.0 BW VIII. Boekt bh 123 [647]. |
||||
|
&XV. Boek. 'HISTO M E. $
den zynde, tot flisfing eener muiterye ónder Ftuïslli
*s Konings Krygsvolk, genoodzaakt wass 't J575._ beleg Op tebreeken (rif). Terwyl 't nog duur- ""' '™"r- de, haalden de belegerden hunnen voorraad**Beleg van Gouda, met platbodemde fchuitjes j die,wordJj over de laage Landen van BulWyk, de Waar- £ff ' der en de Lange Weide i keerden naar eene fchans, welke Staatsch volk in, en langs ee- ne Vaart gemeenfehap hadt met de Stad; Voorts vingen zy eene ongelooflyke menig- te van fnoek in den Ryn, die door de Stad loopt en hoog gezwollen was; Doch in de laatfte zes weeken van 't beleg, begon 't* in de Stad, fehaars om te komen met de mondbe- hoeften. Ook hadt men 'er, met verlof der Staaten (»)? tinnen geld geflagen van eenë ,J vierkante gedaante (o). Midden onder de bezigheden, dié de zaa- nxj.v*
ken van vrede en van oorlog den Prinfe van ^w. Oranje, in den jaare 1575, verfrhaften, hadt iyjc des zyne Doorlugtigheid de gedagten laaten gaan Prinfen. op een derde Huwelyk; onaangezien zyhe vai> °" tweede Gemaaliti, Anna van Saxen, van wel-ran]e ke hy zig, ter oorzaake van haar ongeregeld gedrag, hadt doen fcheiden, nog leefde, en te Dresden, by haaren Oom, den Keurvorst Augustus, bewaard werdt (f). In Zornes maand deezes jaars, was hy, in den Briele§ hertrouwd, met Charlotte van Bourbon^ Dog- ter van Lodewyk > Hertoge vänMöntpenßer, die § tot
jsn nok föuioéU ä 123 [km ix. sM\ il 145 [6783.
CO Relol. Holl. 14 sept. *57s. !>l.c>32. f '% ■ - '
, CO Costerus Hiilor. Verkalj Byhg. L. Mi N. O. P-Q.
ït\*m4°7' 4°8' 4I0..4U, 4I2 i 414. 4M.
£p} Thuanus Lil/t. LX. p. 74 $. £ E %
|
||||
|
83>- VADERLANDSCHE XXV.Boex.
FiupsIII töt het Kloosterleeven gefchikt zynde, Abt-
_l_s?s' disfe van Jouarre geworden, doch, in 't jaar 1572, naar Duitschland geweekén was, al- waar zy openlyke belydenis der Hervormde „,,;.:"..,.' Leere gedaan hadt. Omtrent drie jaaren,- '''^yjTMeiï&y hier, aan 't Hof van den Paltsgraa- ve,Keurvorst Qf)~: tot dat de Prins van Oran- je haar ten ïiuwelyk verzogt, door den Hee- re van S. Aldegonde, die haar, over Emb- den, met twee Oarlogsfdiepen, herwaards begeleidde (V). Zeer werdt dit Huwelyk ge- lasterd van de Spaanschgezinden (Y), die 't voor een overfpel uitkreeten (f), om dat de Prinfes den Geestelyken ftaat verlaaten hadt, fchoon zy dien ftaat nooit hadt verkooren, maar 'er, door haaren Vader, in haare kind- fche jaaren, toen zy niet kiezen kon, toe ge- - fchikt was (u). In Holland, werdt de Bruid, door de Heeren van Keenenburg en Zwie- ten, endoor de Gemagtigden van Dordrecht, Alkmaar, Vüsfingen en Briete, uit den naam der Staaten, verwelkomd, en vereerd met zesduizend ponden van veertig grooten, die, ••uit den honderdften penning, gevonden wer- den (v~). Haar Vader hadt niet in 't Huwe- lyk bewilligd, en 't liep aan, tot in' 't jaar 1580, eer hy zig verzoende met den Prinfe (w): die, veelligt, om hem tot vreedzaame ■- ge-
(q"y THUANU3 ü}r. LI. p. 486.
(r) Bor VIII. Roek, hl. iao [«44]. •'■ f s) Apolog. hy Bor Autli. Stukk. rr. Deel, hl. 72. O} VlOUCJS ai IJowbr. Epift. CCL. CCLV. p. S42, 848.
O) Thuanus Uhr. XXVIII. p. 39 A. B. Apolog. als boven . (y) Refbl. Holl. 4, 6, 10 Jmy, 1 juty 1575. hl. 358, 362,
381, 384, 454. lO) ThOanus tihr. LXXII. p. 4(10 C. |
||||
|
XXV. Boek. H I S TIO R I E. 69
ee&Bteffte brengen, eene maand na zyn Hu- Fiurslïl
welyk, gelyk wy hieiI-voor hebben gemeld, JS75-_ _ niet belooven wilde,;-'/ie Roomfche Religie," hier te Lande, te doen-ophouden, fchoon hy 't ontwerp, waarin hem dit gevergd was, eene maand voor zyn Huwelyk, hadt goed- gekeurd («). . Doch de plegtigheden des [Huwelyks ver- De Prins
hinderden den Prins niet, te zorgen voor 's verreist Lands welftand. 't Was maar. vier of vyf da- Jher^i" gen voltrokken geweest, toen hy zig., op de tyding dat Don Louis eenen aanflag op s£fe-u - ' ' land in den zin hadt, naar: Walcheren be7 f af, om orde te fcellen (y). Terwyl hy zig bemag- i 'hier ophieldt, gelukte het eenigen zyner ■■ga-, tig teen i-< leien en: röeibarzen, elf of twaalf vyandiyke gevyand- kromftevens in eene kreeke omtrent Nieuw- ^m. gaftel, te 'veroveren en in. den brand te ftee- ftevens. ken (z): 't welk de Staaten, by een Affclirift van den brief zyner Doorlugtigheid, .uit Oöltgensplaate gedagtekend, aan Gouda en aan de nabuurige Steden bekend maakten (0). De tyding deezer verovering gaf eenige ver- kwikking aan. de benaauwde Steden van dee- 'zén oord, alzo men ze', twee dagen na 't be- rennen van Oudewater, ontving. Sommi- gen melden, dat Requefens, ten"deezen ty- de, poogde, Middelburg en Rammekens in te neemen, door verraad: doch dat de toe- leg ontdekt werdt, en eenigen der verraa- deren geftraft (£). Ik twyfel nogtans aan de |
|||||||
|
ge-
|
|||||||
|
C*) Zie boven U. 18, 22.
Cr) Rcfol. Holl. 18 jfuuy i$?e. hl. 408. O) Bor VlII. Boek, U. 123 [64-I. («") Relbl. Holl. 2! Jiily ,57s. hl. 525. . C*) Languet. Epift. Libr. \. [II]. Ep. XUV. p. w8. E 3
|
|||||||
|
?o YADER.LANDSCHE XXV. Boek,
|
|||||
|
FilïpsIII gegrondheid van dit verhaal, welk, zo veel
I5?5' my bekend is, by mWmt onzer fchryveren, ""te boek is gefield. I)e,'Landvoogd hadt het, eigenlyk,op Zierikzee 'en 't Eiland Schouwen gemunt, werwaards hy, in Herfstmaand, den merkwaardigften togt deedt, dien de gantfche Spaanfche kryg heeft uitgeleverd, en die hier j om verdient, dat wy 'er, beknpptelyk, van, gewaagen, XVf Eenige uitgeweeken' Zeeuwen hadden Don Merk- Louis vertoond „ hoe gemaklyk men, van waardigesj Thoolen, dat nog Spaansch. was, kon o- fpHan-" » verfcheepen, op filipsland, welk, na den fchen, 59 vloed des jaars 1522, onbeverscht gele- door 't „ gen hadt: voorts, hoe,van hier, eene plaat *ate^'. „ liep naar Duiveland, die, met laag water, veland"" " droog lag, en waaroyer men, door de Zy- enSchou- „ pe, eene enge kil, op Duiveland, en van wen. „ daar, door eene waadbaare kreeke, op „ Schouwen geraaken kpn, Zo de Zeeuw- „ fche vloot al ter wederzyde der plaate „ kwam leggen, hadt; men hoop van haar, „ aan de eene of aan de- andere zyde, te doen „ afdeinzen. Of zo men flegts meester kon j, worden van de fchans te Viane, was 'er „ kans, om den onderneemeren te hulp te ko- ,, men, van de Moggershil, gelegen aan den „ uiterflen hoek van Thoolen," Don Louis, heet op deezen togt, deedt te Antwerpen dertig galeien, eenige kromftevens en ander klein vaartuig gereed maaken, en bragt drie? duizend knegten, vierhonderd ruiters en tweehonderd delvers byeen, in 't Land van Thoolen. Dé Ruiters liet hy in de Stad, de overige hoop toog naar het Dorp S. Anne- land,
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 71
land, vanwaar eenigen, by dage, om de FilwIII
diepte te peilen, op Filipsland werden over-J5^ celcheept. Toen koos hy vyf tienhonderd man, om, nevens de graavers, de Zype tot op Dui- veland te doorwaaden. Elk hadt een zakje met twee pond buskruid, een paar fchoenen, en voor drie dagen aan befchmt en kaas aan den hals: of zy 't platte land ontbloot van leeftogt mogten vinden, en zo haast geenen toevoer bekomen können. Deezen werden, insgelyks, overgezet op Filipsland, terwyl de overigen in de vaartuigen gegaan waren, 't Was nu de agtentwintigfté van Herist- maand, en de Maan, anderhalf etmaal oud in 't laatfte Kwartier, ging tusfchen elt en twaalf uuren op, en fcheen voorts den gaiit- fchen ragt door. Tusfchen vier en vyt uu- ren, was 't water op zyn laagst, Ter mid- dernagt dan, flappen de keurlingen, twee aan twee, af van Filipsland, 't zyd- en hals- geweer om hoog houdende. De Zeeuwfche vloot, veertig kloeke fchepen fterk, haat; zig ter wederzyde, uitgeftrekt langs de plaa-* te, zo digt aan dezelve, als de ondiepte ge- hengen wilde: eenige fchuiten, om nader by te zyn, waren op 't droog gaan zitten, t Weerlichtte dat pas fterk: en de pngeftadig- heid en 't fchitteren der ftraalen was oor- zaak, dat men niet veel rooijeii kon 4n »< ichieten, vooral als de Spaanfchen, niet ver-, der dan tot de knieën, door 't water lobber- den; doch als zy tot aan buik en navel daal- den, liep 't bovenlyf meer gevaars van ge- raakt te worken. De Zeeuwen bereikten hen niet ilegts met roers, maar zeffs raet lange E 4 ft°k |
||||
|
jrs VADERLANDSCHE XXV. Boek.
ïïmtlllftokken, daar, aan 't vooremde, kneppels
1575* yan afhmge"n. Ook fleepten ze 'er eenigen, met haaken, naar zig toe. Ondertusfchen, raakte de meeste hoop over: maar Gabriel ds Per alt a, die, met zyn vendel, den agtertogt hadt, tot onder de delvers zynde voortge- ftapt, werdt van den vloed beloopen. Daar . dringt men elkanderen van 't pad, en wag- gelt, en ftruikelt, en vak in de baaren. Die 'ftand hielden Haken, naauwlyks, de borst, fommig^n flegts het hoofd ten ftroome uit. Hier bleef'er menig, en alle de delvers,, op tien na. Peraka zag zig genoodzaakt, te mg te trekken, en kwam, ter naamver nood, wederom op Filipsïand, en in de fchepen. Maar met den ogtend, bevondt zig Joan Ö- forio cTUlloa,, met de overige vendels, op den oever van Oost Ditiveland, die na 't uitftor- teh van een kort gebed aan de Heilige Maagd en. aan den Apostel Sint Jakob, met gevelde fpietfen, den dyk opftappen, Agterdenzelven, lagen tien vendels Franfchen, Engelfchen en Schotten, onder Karel. van Boifot, die, 't zy by ongeluk of uit moedwil, onder 't affchieten der handbusfen,' "door eenen der zynen, werdt doodgeichqoten: 't welk zo veel verwarring en fchrik baarde, dat de Staat- fchen zig terftond op de losfe vlugt begaaven, ten deele naar dq fchepen, en ten deele naar de fchanfen, die, hier en daar, op 't Eiland lagen; doch ?allen, dopr de Spaanfchen, be- magtigd werden. Ondertusfchen, was de vyandlyke Vloot onder d'AyiJa a3n Duive- ïand gekomen, 't Meeste volk, dat 'er op Wgs5 ondernam toen de kreek tusfchen Dui- iiiit .. . .. .'■ yè ;. ■■'■■■;■
|
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 73
|
||||||||
|
veland en Schouwen, modderig, en bezet met FiupsIH
biezen en andere ruigte, te doorwaaden. Zy _x575-^ worflelden 'er ook door heenen, en flapten. op Schouwen aan land. Hier Honden vyf- honderd Staatfchen gefchaard, die, verbluft door 't enkel gezigt der Spaanfchen, en door 't aandringen van niet meer dan honderd fchutten van den voortogt, gelyk hunne mak- kers op Duiveland, aftrokken, naar Zierik- zee. 't Gantfche Eiland werdt toen afgeloo- Brou* pen van de Spaanfchen; die Brouwershaven wersha- (cy , verlaaten.. van zyne bezetting, en een ven »«-" biokhuis.tusfchen Zierikzee en Borndam, door &jffi ' . de Staatfchen in brand gezet, innamen. , ' Midlerwyl, was in 't Leger gekomen Gas- xvr.
per van- Fasbergen, Hoogbaljuw van Zierikzee, List vaa en .eenige anderen, met last, zo zy zeiden, ,den Bal- om de Stad, by verdrag, op te geeven; doch 'bue^^,os" in het zelve ook eenige Oorlogsfehepen.te"oraZie- begrypen, waarom zy vrygeleide derwaardirikzei verzogten. iyiondragon, wien 't beleg van <jiensc t* Zierikzee aanvertrouwd was, weetende hoe * veel het inhebbe.n zou,; de Stad, met geweld, te dwingen, bewilligde in hun verzoek■: doch zy bewerkten regt^het tegendeel van ?t gene zy voorgewend hadden by de fcheepshoplui- den, aanwyzende, welke dyken men door te fteeken hadt, tot beveiliging der Stad, en tekens beraamende, om eikanderen kond- Ichap te geeven van den (land der zaaken. Zelfs befchikten zy, dat 'er, by nagt, volk m voorraad in de Stad geholpen werdt. Te rug gekeerd, maakten 'zy den Spaanfchen |
||||||||
|
diets,
|
||||||||
|
(O Boa Vilt. Beek, Mi, iaj P43-J.
' B 5
|
||||||||
|
Z4 VADERLANDS CHE XXV. Boek.
FiupsHI diets, dat ;jy, met defchepen, klaar waren,
J-£5«_ en nu fle^ts verflag in de Stad hadden te doen, om 'teritond in onderhandeling te kon- nen treeden. Doch toen hierop niets volg- de, befpeuirden de Spaanfchen te laat, dat zy misleid waren, en raadflaagdcn, terftond, of men ZÈerikzee of eerst Bommenede zou aantasten (V). Tot dit laatfte werdt befloo- ten, op dat Zierikzee en Schouwen, als men deeze plaats agter de rugge liet, door dezel- ve, geen' onderftand zouden können kry- Bomme- gen, uit Holland. Bommenede werdt dan fCejJ0be" befchooten uit twaalf flukken, die, binnen ien, " &"i<? dagen> eene tamelyke opening maak- ten. Toen tradt men in onderhandeling, welke pas aangevangen was, of een Vendrig beftondt, buiten last, eenen oord aan te val- len, die hem zwakst fcheen; doch hy werdt 'er zo ontvangen, dat hy met veertig der zy* nen fneuvelde. Hierop brak de handel af. De Spaanfchen, aan *t ftormen gevallen, wer- den mannelyk afgekeerd, en, door den op- gekomen vloed, want zy hadden de plaats van den zeekant aangetast, gedwongen te deinzen. Twee dagen daarna, op den vvf- entwintigften van Wynmaand, werdt de florm hervat, die vyf uuren duurde,)en byfter veel B ftar. bloeds kostte. Eindelyk, werden de Spaaa- mender- ichen der vefte meester; daar, volgens het handln- lot der Plaatfen, die ftormenderhand over- geno- gaan, eene ysfelyke flagting viel, zo dat 'er |
||||||||||
|
men.
Zietik- |
||||||||||
|
geene twintig, krygsluiden en burgers, te
lyve bleeven (&).; Terftond, hierna, werdt |
||||||||||
|
het
C<0 Hoopt X. Roek, U. 43(5-440,
Cf) E.oa Vlil, Jlpei, iW 125 L»o»j- |
||||||||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. ?|,-
het beleg van Zierikzee ondernomen. Arend EiupsIII
van Dorp was hier Overile , en hadt de Stad, i573- in alleryl, werten te voorzien, en in ftaatge- zeebele. fteld van tegenweer. Requefens kwam zelf ger(Jf in 't Leger, om orde op 't beleg te geeven. - Hy was yerzeld van Chiappin Vitelli, die, op de te rug reize, met de koets omgefmee- ; * ten zynde, zig derwyze bezeerde, dat hy, 1 in 't fchip tusfchen Schquwen en Antwerpen, overleedt (ƒ). Zierikzee bleef belegerd, tot in den vol- Verdere
genden zomer. Midlerwyl, werdt Holland vy and- van verfcheiden' oorden gedreigd en over- lvkhc- vallen , waardoor de kragten der Bondge- en* nooten verdeeld en gedund werden. In Fries- land, daar de Sonoifchen, in Oogstmaand, het Dorp Balk 'geplonderd en verbrand had- den (g), te Amfterdam, en aan andere oorr den, werden fchepen toegerust. De Heer van Billy, eenen vergeeffchen toeleg op Texel gehad hebbende, pionderde Vlieland. ?t Zelfde zogt hy ook Wieringen te doen; doch 't ging hem hier als op Texel (h~). Requefens hadt ook het oog geworpen op de Dordrecht- fche Waard; doch Oranje' voorkwam hem, brengende aldaar een-entwintig vendelen kneg- ten, honderd ruiters en drieduizend boeren byeen, waardoor de Waard buiten gevaar ge- ileld werdt (f). Doch door 't onderneemen en afwenden XVII.
vanVerle-
genlaeid f/) Vrotn Epift. Select. Ep CLXXVI. *. 403, StradaD«. I. hibr. VUL p. 450. " " ,' (■<■••) ß0R VI». Boek, U. 12» [647].
f A) Dor VIII. Roek, il. 124 fósoi; CQ Bor VI«, JBoik, bh 127 [053], |
||||
|
76 VADERLANDSCHE XXV. Boek»
FaipsIIIvan zo veele aanflagen tevens, raakten de
*575« geldmiddelen , beide aan de Spaanfche en oïngeid,aan de Staatfche zyde, aan een einde Qk). aan de Don Louis kon de Staaten niet beweegen tot Spaan- bewilliging in de- fchattingen , voorleeden aa^de"1 Jaat' gevol'derd. De leening van twaalf- Staatfchehonderdduizend guldens, nu door hem ver- zyde, zogt, wilde ook niet vlooten. Hy beiloot dan wederom, gefyk voorheen, op eigen ge- zag, ommeflagen te doen; waardoor hy Bra- ;v..tiïvbanï en daarna ook de andere Landfchappen dwong te bewilligen in de leening, die nog- ' thans traaglyk werdt opgebragt (f). In Hol- land en Zeeland, kwam het ook ten uiterften armelyk om met 's Lands middelen'. De kryg flondt geweldig veel gelds, terwyl^de beste oorden des Lands onder water ffonden, en de neering alomme uitteerde , waardoor de Ingezetenen minder in de gemeene lasten draagen konden. Ook leedt het Noorder- kwartier , in den volgenden winter , door , v eenen geweldigen ftorm, wel tweehonderd- envyftigduizend guldens fchade (ni). Onder tusfchen , hadt men den Prinfe, in Gras- maand, reeds honderd-envierduizend guldens ter maand, voor den tyd van vier maanden, tot de kosten des krygs, moeten toeftaan («)» in welken de Steden haar aandeel droegen, volgens eene verdeeling, door zyne Door- ïogtigheid zelve, gemaakt (o). En om dee- iC*D Vicismfipjft» Selcft. Ep. CXXXVJ. p'. 403.
£ïtyi ■Bor 'Villi B(iek', U. 124,' 129 fójo, 655], (m~) Bok VIII. ßoek, ii!. 331 [658].' . ... ,1 O) Relbl. floll. iö Jpri! 1575. bh 231. ! (o) Refol. Holl. ao April, £9 July, 13 Oiïah. 15^5. bl. 2M> 532j 692. |
||||
|
XXV. Boek, HISTORIE 77
|
|||||
|
ze fomme, die naderband op honderddui- Fu.»sIII
zend ponden verminderd werdt, te vinden, tti1575' moest men, in 't volgende jaar, komen, tot" ' het heffen van eenen honderdften penning van de waarde der Huizen en Landeryen (ƒ>), konnende de gewoonlyke middelen niet toe- reiken , om zulke zwaare Beden te voldoen. In Hooimaand, liädt men ook in eene lee- ning van vyftigduizend ponden over de rykfte Ingezetenen van Holland bewilligd (jf). Wy- ders werden veele Graaflyke en geestelyke goederen, ook zulkèn, die, door de uitge- weekenen, ontruimd en te vooren opgetekend ., waren, om gereede penningen, verkogt,
midsde kooper, tot de helft der uitgeloofde fomme toe, zou mogen korten, 't gene hem 't Land, geduurende den oorlog, fchuldig geworden was (f). Aan al het welke, lig- telyk befpeurd kon worden, hoe fober thans 's Lands kasfe voorzien was. Zelfs, hielden de Staaten 's Lands penningen zo zeer te raa- de, dat zy de wedde zyner Doorlugtigheid, die op zes-entwintigdüizend ponden in 't jaar vastgefteld was, niet dan by de week, en op hunne byzondere Ordonnantie, betaald wilden hebben (V). In deeze algenieene verlegenheid, die, door XVIir.
het beleg van Zierikzèe en van Woerden, en Handel door de aanfiagen des Landvoogds aan vef-°Je"e^es' ichei- van uio
r.SV «folè- HoU* I0 &M l57S- W. S85. 4, ? 7«"y 1-576.
CO Refbl. Ho«. 22 Jnly i575. Vu 529.
CO Refol. Hol].. 28 July i575i tl. 533. Bor. VIII. Boek, *'• l$I [058], Sy„U HolU l0-' 28 '4u*> '575. W. 557, fo?. 31 'Sic.
*5/ö» vi, 214» |
|||||
|
78 VADERLANDSCHE XXV. Böèk*
FxupsIII fcheiden' oorden * merkelyk toenam \ begon
i5?5' men, ter Staatsvergaderinge van Holland, iterk heem- Ult ^ z^Qn naar uitheemfche hulpe. De Prins fchehulizelf was bedugt^j dat Holland en Zeeland den pe. kryg niet lang zouden können uithouden, en hadt, hierom , terftond na 't afbreeken der Vredehandelinge te Breda, gedrongen op het fluiten "van een verbond met de eene of de andere nabuurige Mogendheid. De Staaten fcheeiien hiertoe niet ongenegen; doch men ftondt lang in beraad, werwaards men zig wenden zou, tot het Duitfche Ryk, tot Frank- ryk, of tot Engeland. Oranje hadt, reeds in Zomermaand, voorgeflaagen ,j, of men niet j, met het Ryk behoorde te handelen, om & zig, rriet behoudenis der voorregten, onder ,j het zelve, te begeeven, mids men, voor- „ af, onderftondt, of men de befcherming „ des RykSj ook onder mindere voorwaar- „ den, zou können verwerven (ƒ)•" Zelfs waren 'er$ al vroeger, gezanten benoemd , om, te gelyk met den Graave van Zwart- fenburg, naar Duitschland te reizen (u); doch de Landvoogd Requefens hadt hun vrygelei- de geweigerd (y~), waardoor* en uit andere oorzaaken (w) j, hunne reis opgefchört bleef $ tot in den aanvang des jaars 1576, wanneer Leonard Kafembrood^ Raad in den Hove vari Holland en Adriaan Itromhout naar Duitschland en het Noorden toogen* niet om 't Land onder 't Ryk te brengen: maar al*
f O Keïol. tfnll. § Jtirif 1575. U. 3631
(«") Uef'ol. Holl. 25 Febr, 1575. hl. 93* CÓRefol. Holl. t% April 15*75'. bl. .32S. iy/) Relbi. Holl. iy Augi 1575; bl. 589; |
||||
|
XXV. Boek. HISTO R I E. 79
alleenlyk, om onderftand ße verzoeken , Faipslll
•waarin zytamelyk wel flaagden (x). De Prins I575- ïiadt, onder anderen, voorgeflaagen, dat men~ ""' "! den Hertog, Joan Kazimir, moest zoeken te beweegen, om den Staaten Krygsvolk toe te fchikken; hem, tot goediruaakinge van de kosten der wervinge , honderd-entwintigdui- zend guldens beloovende: in welken voorflag bewilligd was (y). 't ßleek, ondertusfchen, Men f klaar genoeg-, dat de Staaten weinig gene- preekt genheid hadden, om de opperfte magt over ™*ai[t(,n de Landen eenen vreemden Heere op te draa- vaa detfi |
|||||||||
|
gen; doch zy zagfin geenen kans, om, zon- Konin
|
».•
|
||||||||
|
der dat zy dit deeden, iemant te beweegen,
tot het zenden van merkelyken onderftand* De Prins oordeelde ook, dat men hiertoe ko- men moest. Én in 't begin van Hooimand, eer nog de 'Vredehandeling afgebroken wa- re, ftemden de Edelen en die van Zuidhol- land ter Dagvaart „ dat men den Koning, 9, als een" dwingeland, die zyne Onderzaatei* „ zogt tè verdrukken en te verderven, eerst-. „ daags», behoorde te verlaaten, en eenen „ andeven Befchermer te zoeken." Doch drie van 't Noorderkwartier vonden dit toen t.iog ©ngelraaden. Zierikzee meende, dat men nog eens om 's Keizers bemiddeling behoorde; aan te feouden <V). Men befloot dan „ ee.nigen 5s te magtigen (4), om, met den Pril?Je, te .„ raad-
O) Ron VIII. Boek, il. 13a r<56lV
OO Reg'st. ten Raede van Middelb. 3 Jan* 15^5^1576! ƒ.
227 verl.
O) Refol. Holl. 7 July iSn. tl. 474.
(4) Te weeten, den Graaf Van Kuilenburg, Arend
van Dorp, Jakob Pauli, ftöraelis Koning, Francis Maal-
|
|||||||||
|
8d VADEË.LANDSCHE XXV. Boek
FilipsIII,, raadpleegen, over de wyze, waarop meii
*575> „ vreemde hulp zou mogen zoeken, zonder „ eenige Mogendheid in den Lande in te laa- „ ten, of deeze Staaten te fcheiden van zy- ,, ne Komngklyke Majefteit (V)." Doch zy- ne Doorlugtigheid deedt , op dit gewigtig ftuk, dat eenige maanden fteeken bleef, de Staaten, in den aanvang van Wynmaand, nog eens, te Rotterdam befchryven. Hier werdt wederom onderzogt, of men naar gee- ne uitheemfche hulp behoorde te ftaan. De Edelen-, Dordrecht, Rotterdam, Gorinchem en Briele hielden dit hoog noodig. Delft, Leiden , Gouda en Schiedam zouden eerst verllag doen. Twee uit de Edelen en die .van Dordrecht, Delft en Rotterdam werden gemagtigd, om met den Prinfe te fpreeken, die verklaarde „ dat men, op zo gewigtig „ een punt, als het aanzoeken van vreemde „ hulpe ware, het goeddunken van de Vroed- „ fchappen der Steden behoorde te hooren, ;„ op dat hy niet fchynen mögt, hierin, iet ,., alleen te hebben gedaan (jb~)." Eenige da- gen daarna, verklaarden de Edelen en Ste- den, eenpaaiïglyk „ dat men den Koning „ verlaaten en vreemde hulp zoeken moest, „ de keuze Hellende aan den Prinfe, die eg- „ ter, op 't ftuk der -Regeeringe, vooraf, „ het goeddunken der Staaten zou hebben „ in te neemen." Gouda alleen oordeelde -'t
Ca) Ref'ol. Holl. o July 1575. il. 482.
C*) Refol. Holl. 3 Oäai. 1575. il. 668,660. BoR.VIII.Ztorè, il- 125 [65«]. Maalzon, Adriaan Kromhout, Andries Jakobszoon dea
jongen, e»'s Lands Advokaat, Paulus Buis. |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 8t
1 een 't ander ongeraadert (V)» Van toenFóiasilt
af, raadpleegde men; rilet ernst, of meii _*575» Frankryk of Engeland, om onderftand, zou pTaail, "'"'. aanzoeken (W). De Staaten en 't volk neig- pièegïn- den meest tot Engeland; daar de Hervorm-gen, of de Godsdienst beleeden werdt, en vän waar 5?en mejj. men ligter hulp te water bekomen kom Doch Jf^L de Prins fcheen meer tot Frankryk gezind; iand zal" 't Zy hy, hiertoe ; door zyn Huwelyk niet hande- eene Dogter uit den Huize van Bourbon; ofIeni door de gelegenheid van zyrt Priiisdoni Oran- je in Frankryk", werdt aangezet; of dat hy zig van Frankryk meer beloofde, dan-van Engeland , daar 't belang des Koophandels altoos eenige afgunst plag te verwekken^ terwyl men den Staatfchen; ten deezën ty- de, nog verlofgelden te Calais heffen lieè (e) : of dat hy, eindelyk, gemeend hebbe* beide deeze Mogendheden te gelyk te móe- ten aan de hand houden, om des té betere* voorwaarden van eene van beide te bedingen r welk laatfte best met het ftaatkundig beleid^ welk de Prins doorgaans hieldt i, overeen kwam. Ook hebben wy te voören (ƒ") ; ge- zien, dat hy gewoon was, met beide deezë Mogendheden; genoegzaam op eenentyd, té handelen, Doch uit dén haahi vah zyhe ÏDoorliïgtig-s jtfx.
heid en de Staaten, werdt beraamd , eerst Meni be- llen Gezantfchap naar Engeland te fchikken.Hu"eerst Men was j onlangs, ifi eenige moeite geraakt ™t. niet fchap
CO Re!*ü!. HoII. lyOctoK 1/575. U. 692}, " ■ -r -'■ C iO (<iï Metehen V. Boek, f. 100 verf. 1 .il «: JótiM ' K\ Ve) Reyd I. Boek) il, 13. V, v" !1 .iöSoJï '."! . W VI. Deel, bh 331, tfiCi .:"-!: (
Vlls Deee. F - ".-..'
|
||||
|
■"■■
|
|||||
|
8a VADERLANDSCHE XXV. Boek.
Faipslll roet dit Ryk, uit hoofde van zekere agter-
iS 75- ftallen ter fomme van vyftigduizend guldens, ~—'r""J die de Staaten aan e enige Engelfche Krygs- geland té over^en fchuldig gebleeven waren (g): 't zenden, welk egter weinig gevolg hadt. Doch wat laater, vondt Koningin Elizabet raadzaam, op 't aanhouden des Spaanfchen Gezants , wiens meester zy nu . naar de oogen moest zien, om dat hy haar, door het ftyven der Schotten , merkelyken ondienst doen kon , den Nederlandfchen Ballingen, en elk, die de, wapenen droeg tegen den Koning van Spanje, haar Ryk te verbieden, met naame den Prinfe van Oranje en zyn gezin, den Graa- ven van Kuilenburg, van den Berge en van der, Mark, den Heeren van LumbreS, Mero de, Boifot, Aldegonde, Manfart, Mathë- neSj van Dorp, Junius, Wyngaarden, Ny veld en anderen, tot omtrent vyftig in geta- le Qi). Schadelyk fcheen dit, voor Holland en Zeeland, alwaar men, nog onlangs, be flooten hadt, een party gefchut, in Enge- land, te laaten koopen (f). Doch de Prins, bewust dat de Koningin dit verbod , haars ondanks, hadt moeten doen, magtigde, kort hierna, den, Kolonel Eduard Chester, om, met believen van haare Majefleit, eenige penningen in Engeland te ligten (T); doch :! .of hem dit gelukt zy, is my niet gebleeken. :•. »Te gelyk, deedt de Prins, door Junius en Aldegonde, inFrankryk, verneemen,, of men /■ ■. van 1 C#) Refol. Holl. 14 füny 1575. bl. 306.
(h~) Refol. Holl. 13 'fitlv 1575- bl. 492. Ci} Refol. Holl. 6 July' 1575. bl. 473. i ■ COlRefol. Holl. 29 July 1575. bl. 540. |
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. *$
vän daar ook eenigen onderlland zou können FhjmIH'
bekomen (/)• Doch Elizabet, bedugt dat 'fffr anen zig te diep met Frankryk inlaaten mögt, "" zondt Daniel Rogers herwaards, om zulks te ontraaden. Hy flaagde ligtelyk, in zyn oog- merk, by de Staaten, die agt Gemagtigden benoemden, om met hem te handelen: ten zelfden tyde, den last, aan eenigen gegeven» cm met den Prinfe te raadpleegen, over^ 't zoeken van uitheemfche hulpe, wederom in* trekkende Qn). Doch hy vondt den Prins, naar 't fcheen* nog geneigd tot Frankryk. De Koningin riedt toenFilips vrede te maaken jnetden Prinfe, uit vreeze, dat hy zig, an- ders , in de armen van Frankryk werpen mögt. Ook zogt zy Oranje zelven de handeling met Frankryk te ontraaden. Doch fommigen ver* haaien, dat de Predikant Pieter Pillers hem, daarentegen, van de handeling met Engeland poogde af te maanen, hem voorhoudende, dat «• de Koningin geen' een' bekwaam Krygsoverfte hadt dan den Graaf van Susfex, wien nagege- ven werdt, dat hy den Proteitanten niet gun- ftig was (»). / De handeling met Engeland ging egter Voort-'
voort. De Staaten benoemden ,' in Slagt- gangei» maand, den Advokaat Buisden' Doktor Frah- ^^a cois Maalzon, tot hunne gezanten derwaards handel ia (o). De Prins voegde 'er den Heer van Al- Enge- degonde by, als Hoofd vatt't'gezantfchap. De ^nd. Gezanten kwamen omtrent Kerstyd in En- , -.ge-
co Bor VUL Boek, hl. H8 [«»4]. Km) Refol. Holl. 14 Nov. ïsfrg; hl. ?Sfl. . '
C»J Camden. Hifh Eülabetha; P. II. p. 365.
O i Relol. Holl. 22 My, 1575. W. f§U |
|||||
|
Fa
|
|||||
|
84> VADERLANDSCHE XXV. Boek,
RlipsHï geland; Zy vertoonden der Koninginne,, wat
'I^L?' *er te Br£da gehandeld ware, en hoe; de "*" ""'„'prins en de Staaten, wanhoopende aan ee-
„ ne veilige vredej zig te haarwaards keer- j, den, als tot eene regtfchapen' befcherm- „ fter des Gelopfs^ en eene Vorftinne, ge- „ fprooten uit Hollandfchen bloede" naam- lykj uit Filippa, Dogter van Willem "den goeden, Graave van Henegouwen, Holland en Zeelandi die met Eduard den III, Ko- • ning van Engeland, gehuwd was geweest Q>~). ,, En zo haare Majefteit zig mögt wil- „ lenlaaten beweegen, om de Staaten kragt- „ daadiglyk te onderfteuneh, booden zy haai! „ de Oppermagt over Holland en Zeeland jj, aan, onder zekere voorwaarden, nader te „ beraamen." De Koningin hoorde de ge- zanten gunftigïykj en benoemde $ terftond ,- Gemagtigden, om niet hen in nadere onder- r57(5. handeling te treeden. ,Midlerwyl, hadt Re- •— -— quefens, kennis van dit Gèzantfehap gekree-
gen hebbende ^ den Heel' van Champagne! naar Engeland gezonden * om eehe.fpaak, in 't wiel te fteeken (g)* Hy verzogt, onder an- deren, dat dé Koningin den Staatfchen afge- zondenen, als wederfpannigen tegen den ;Kor ning, geeji gehoor verleenen, en ?t Ryk ver- bieden wilde : waartoe Elizabet nogthans, .« ; niet te beweegen was. De Staatfchen hiel- den, ondertusfchen* fterk aan om antwoord* verzoekende om de befchermitig en hulpe haarer Majefteit, zo zy al niet geraaden mögt • ■ ■■•■. I, « .tjr/ soo vits- , Cp~i Zie III. Deel, il. 2to.
'; U) ViGtn Epift, Select. Ep. CLXXVII. Jt 4°7<.
|
||||
|
i
|
|||||
|
XXV. Boek. H I S T O R I E. §5
vinden, de. Oppermagt over deeze Landen Fiupslir
te aanvaarden (r).: De Koningin fcheen hier^ isff»
naar >.W luisteren; doch haare Gemagtigden : '-' J
merkten y in de byzohdere onderhandelingen
mét de Staatfehên, aan „ dat het haarer Ma-
„ jefteit te lastig vallen zöu, de Landen te
„ befchermen tot haare: eigene kosten: dat
3, zy dé befcherming der Landen, in naam,
„ wel Op zig wilde neemen; doch inderdaad
„ alléenlyk Walcheren, ten haaren koste,
„ zou können befchermen, zullende zydebe-?
„ fcherming van Holland, aan den Prinfe en
„ de Staaten, moeten overlaäten." De Ger
zanten fpraken toen nog eens met de Konin^
ginne, die., eindelyk, verklaarde „ dat zy,
,,:ïn deeze hoogwigtige zaak, geen befluitzou
„ konhen neemen, zonder vooraf het Huis
„ der Gemeenten daarover te hooren," De
Gezanten, van dit antwoord der Koningin-*
ne,, aan'den Prinfe en de Staaten, kennis ge-»
geven hebbende (f); werden 'er wederom ee-.
nigeh gemagtigd, om, op. 't ftuk van de O-
verdragt der Landen aan Engeland, met den
Prinfe te raadpleégen en te befluiten, Doch
Gouda en Woerden weigerden hierin te bé*.
willigen, Ook wilden die van 't Noorden
kwartier eerst verflag doen (t~). De Gezan-.
ten bleeven, ondertüsfchen, in Engeland wag-»
ten, tot op de vergadering van 't Parlement,
Doch de Koningin -kon niet beüuiteu, hun
verzoek aldaar voor té ftellen: noch gedoa-
gen, datzy 't zelven. deeden. De Gezante,ns.
'....... ■ - ••' ■ ■•■■ )« ■ I3t<p$
CO n0R VIII. Boek, hl. 13a [66i], - '
CO.Refol. Moll. 11 Maart 157G. bU 10. ... ... ^O.Refol. Holl. 15, 33 Maan 1576. il'. 15, 30» *; ',
F 3.
|
|||||
|
U VADERLANDSCHE XXV. Boek.
itotpsIII toen befpeurende, dat de Koningin voor ee-
t l5?6, nen kryg met Spanje bedugt was, en daarom ™ de Landen niet aanvaarden durfde; terwyl zy, aan den anderen kant, de Gezanten niet durf- de afwyzen, uit vreeze, dat men zig met Frankryk verbinden mögt, begonden, ein- delyk, ernftig aan te houden, om affcheid, welk hun, in Grasmaand, gegeven werde, ver- klaarende de Koninginne „ dat zy, op 't ver- „ zoek der Gezanten, nader antwoorden zou, „ als zy eerst bezogt zou hebben, of 'er geen „ middel ware, om vrede met den Koning te „, maaken." Te vooren, hadt zy zig reeds laaten verluiden, dat zy de befcherming der Landen op zig neemen.zou, als de Vrede niet kon getroffen worden. Voorts begeerde zy, dat men geen verbond met Frankryk, ten haaren nadeele, zou aangaan. De vrede, meen- de zy ook, zou haast getroffen zyn, als men den Roomfchen Godsdienst toeliet. Doch de Gezanten verzekerden haar, dat men van deezen Godsdienst, in Holland en Zeeland, reeds t'eenemaal vervreemd was. Ook dee7 den zy toen nog een verzoek, om eenige pen- ningen te mogen ligten. Doch de Koningin verklaarde zulks niet te können gehengen, voor dat zy de voorgenomen' middelen van bevrediging in k werk gefteld hadt, Zy liet hunegtertoe, tweehonderd man te werven , qn twee-endertig ftukken gefchuts in te koo- pen en te vervoeren (u). Ten befluite, be- tuigde zy haare hertelyke genegenheid tot de Landen, en beloofde, by de Vredehandeling, Ï'A ■'■ dl?
f») Bob. VIII. Hoek, il. 113 [Ö63]. !* [',■
|
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. %f
die zy voorhadt, voor de behoudenis van FilipsIII
den Hervormden Godsdienst, te zullen zor- '576. gen. Met dit affcheid, keerden de Gezan- ten wederom naar Holland, daar zy, op den negentienden van Grasmaand, verflag hun-, ner^ verrigtingen deeden, ter Staatsvergade- ringe (v). 'De Staaten, dus afgeweezen in Engeland, xx.
begonden 't oog naar Frankryk te wenden. Begin Zy zagen, dat zy;, den oorlog alleenlyk ver- jjer °»- weerenderwyze konnende voeren, eindelyk, deTineen voor 's vyands magt, zouden moeten buk- met ken : en tot eenen aanvallenden kryg, behoef- Frank-" den zy uitheemfche hulpe. Henrik de III,x^' Koning van Frankryk, hadt den prinfe reeds te kennen gegeven , dat men, diergelyk voorftel als in Engeland gedaan was, aan hem of zynen Broeder, den' Hertoge van A- lencon, begeerende te doen, beter antwoord te wagten hadt. Ook was 't de Koninginne Moeder hierin eens met den Koning (w). De Edelen en Steden van Holland en Zeeland, Gouda uitgenomen, welk nimmer tot het aan- zoeken van uitheemfchen onderftand bewil- ligen wilde, beflootén dan, dat de Prins, ne- vens eenige Gemagtigden, met Frankryk, in onderhandeling treeden zou (x). In 't voor- bygaan, moeten wy aanmerken, dat Henrik*, Koningvan Navarr e, ten deezen tyde, ook fcheen te liaan naar 't gebied over deeze Lan- den. Hieruit fproot de aanbieding van tien of twintig vendelen Knegten , den Prinfe, |
|||||||||
|
in
|
|||||||||
|
O') Rcfol. Hol!. 36 J^rU.1576: W."42.
C.W) IlEYn I. Jtotk, hl. 12.
O) Rd'ol. Hall. 23 dprü 157Ö. hl. 57, §8.
F 4
|
|||||||||
|
88 VADERLANDSCHE XXV. Boek;
Fn-ipsIH in Lentemaand, gedaan, die egter, beleefde«
157^ lyk, van de hand geweezen was (y~). De. * "handel met den Koning van Erankryk bleef ook eene geruime poos fteeken, ter gelegen- heid van het misnoegen aan het Franfche Hof, tusfchen den Koning en zynen Broeder, den Hertoge van Alencon (z), en van de verande- ring, federt, gevallen in de Regeeringe der Nederlanden. XXI. De onderhandelingen met Engeland en Krimpen met Frankryk deeden duidelyk zien, in hoe nfen0* groQte verlegenheid, de Staaten deezqr Lan- den geraakt waren, De Prins zelf vondc zig, ten uiterften, benard. Want fchoón 't hem gelukt was, op den een-entwimigften van •Sprokkelmaand, de flerke fchatts te Krimpen en'nog twee anderen, in deezen oord, te herwinnen (V)., van. welken aanflag de Graaf Filips van Ilohenh, Broeder van Graave Wolf, onlangs herwaards gekomen (£), omdenPrin.- fe, in zaaleen van oorloge, tot hulp te die- nen, op eene Jaarwedde van vyfduizend gul- dens (V), 't beleid gehad hadt; was zyne Door- lugtigheid egter bekommerd, dat hem de ge- meenfchap tusfchen Holland en Walcheren, door het- bemagtigen van Zierikzee, zou af- 's Prinfen gefneeden worden. De geringe hoop op den wanhoo- handel in Engeland prangde hem, iusgelyks, p'ge zeer. en wjj meri9 dat hy „ nu of wat laater, vo° s'den wanhoopigen vaqrüag 30U. hebbeii ge-* iïdshV êh '■'■) ' : ■:■ : daan.^
#5 Refol. Holl. 15 Maart 1576. bh 19. Zie Q$k BOR 1X^
Xee'k, bl. 153 [691]. C2O Daniel Tom. IX. ». 50,.51, Ca~) Bor VIII. Hoek, bh 133 \ß6i\. C Ó Kor VIll. Boek, bl, ioi [617], (O Refql. Holl. 12 Nor. 1575. bh 'jbg% |
|||
|
XXV. Boek. f HlSTORI E. 89
daan van, na 't verbranden! der molens en 't Fitres III
doorfteken der dyken, omj't Land voor den l57& vyand te onbruik te maaken', met vrouwen en""""""' kinderen en 't beste der tilbaare haave,icheep te gaan, en eene veiliger verblyfplaats op te zoeken (d}. 't Zy dat hy waarlyk gemeend hebbe, dat de zaaken tot zulk een uiterfte waren gebragt, 't zy hy ze ten ergften heeft willen afmaaien, om de Staaten, te eerder, tot het innaaien van uitheemtche hulpe te doen . befluiten. Maar midden in deeze verlegenheid, fterft XXII.
de Landvoogd Don Louis de Requefens.: Ee-Dood ne heete of Pestkoorts, die hem flegts vyf!fan(*en dagen in 't bedde gehouden hadt, benam hem Vo"gj ' 't leeven, op den vyfden van Lentemaand Requè- (e). Hy was nog niet lang in 't bewind ge- fens.' weest, toen hy'de agting van 't volk, zjen- de hem Alvas' voetftappen te digt volgen, grootendeels, begon te verliezen (ƒ). Ook wil men, dat hy zelf berouw van 't aanvaar- den der Landvoogdye gehad heeft (g). Hy overtrof Alva egter,- in beleid, in vaardig- heid, in: befcheidenheid en in Godsdienftig- heid. , Doch in Rrygskunde moest hy verre voor hem zwigten. Voorts hieldt hy, zo wel als Alva, alle de Nederlanders voor Eettersch, en ter dier oorzaake , voor'. ongetrouw''' aan den Koning (hy. Filips hadt hem last gege-^ Ven, om, des noods, eenen opvolger te noe- ~ e. * * men.
(<D Hooft XI. Beek, II. 452.
CO Viglh Epift. Seleft. Ep. CLXXVIII, p. 407. Bor VUL
iloek, il. 134 [6Ö.3]. ' . . . . (ƒ) Vipiius aä Hopper. Epift. CpXXX. p. 804.
(0~) ViGLiBs ad Hopper. Epift. CXC1V. jf. '%&, U') Yie^ius ijrf Hopper. Epift. CCEXIV/f. 8.öo. |
||||
|
90 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
Fiupslllmen. Ook vindt men, dat hy Barkiraont
l&6, tot het beleid der zaaken van Regeeringe ge- " * doodverwd, en 't bewind des oorlogs , voor den Graave van Mansfeld, gefchikt hadt (i). Doch zyne fchielyke dood hadt hem belet, de laatfte hand aan deeze fchikking te leggen De Raad (k~). De Raad van Staate nam dan, terftond vanStaa-jji zyn affterven, het opperbewind over al- v^ardtde^ *n ^an^en- Ook kwamen "er, eerlang, Regee- Brieven,uit Spanje, waarby die Raad, door riug. den Koning, in 't aangenomen bewind , be-r vestigd werdt, tot dat zyne Majefteit eenen. "; ;< -':t anderen Landvoogd herwaards zenden zou (f). Men hieldt deeze Brieven, in't eerst, by 't gemeen, voor verdigt («); doch floeg 'er allengskens geloof aan. De Raad van Staa- ,£:; • te beftondt thans flegts uit drie Leden, den Hertog van Aarfchot, den Graaf van Barki- raont en Viglius. Doch zy verkooren 'er, op 's Konings last, nog vier Leden by, Hiero- nirnus Roda, eenen Spanjaard, Christoffel Asfonville, Maximiliaan Vilain van Gend, Heer van Rasfighem, en Arnoudh Sasbout 9 thans ■Prefident van den Geheimen Raad. Van Roda alleen, beloofde het volk zig weinig goeds: vreezende men, in 't gemeen, dat hy, als een opvolger van Vargas,: 't gezag <|es Raads der Beroerten te zeer zou zoeken ftaande te houden. De andere Raaden wa-* ren Nederlanders. Voorts werdt 'er een nieu- we Krygsraad opgeregt, die genoegzaam ge- heel- CO Lanoueti Epift. Ubr. I. [UI. Eg. LXX. p. 'fff. (k~) Stiiada' D:c. X. Ubr Vf[f. p. 464." \fcj ISoa VItf. Boek, bh 134 Ptöifij ' (_m) Lanpueti Epift; bibr. I. [u.j Bpi I.XXIV. -p. 185. |
||||
|
XXV. Boek. H I S T O R I E. 91
heellyk uk Spanjaards beftondt. De Graaf Ftupslii
vanMansfeld, dien fommigen ook onder de tó#?f Leden des Raadsvan Staate tellen (n), fchynt een lid van deezen Krygsraad geweest te zyn. De Raad van Staate droeg hem, by voorraad, de Steevoogdy van Brusfelop(o): 'twelkvee- len heeft doen fchry ven (ƒ>), dat hem 't óp- is? perbeleid der zaaken van oorloge was toe- vertrouwd. Eer wy Requefens geheellyk. veiiaaten , Jaii-be-;
können wy niet voorby, aan te merken, dat gin Öp' ' hy, by eene Ordonnantie van den zestienden ^en e^" van Zomermaand des voorleeden jaars, be- l0Uw- yolenhadt, het jaar, voortaan» alomme, met maand den eerften van Louwmaand, en niet mééfvastge- met Paaschdag, aan te vangen, vernietigende ftelQ# dus den zogenoemden ftyl van den Hove, die veele duisterheid en verwarring, in oude en laatere fchriften, hadt beginnen te veroor- zaaken (jf). Uit het Register der Staatsbeflui- ten van Holland, is af te neemen, dat men, hier, reeds eenige jaaren geleeden, het jaar van den eerften van Louwmaand begonnen hadt. Ook vindt ik, dat men, reeds in't jaar I53a? gepoogd hadt, deeze verandering des Jaarftyls, ten Hove, door te dringen (rj. ' De onverwagte dood des Landvoogds gaf XXHi.
den Prinfe van Oranje en den Hollanderen en Gevói- Zeeuwen wederom eenigen moed. Men hoop- JI^Sj te, dat de Raad van Staate den oorlog zo desLaudr |
||||||||||
|
flerk niet zou voortzetten
|
!5 aio v-u^ .mvH^ gf.
|
- vobgds.,
|
||||||||
|
fchiea
|
||||||||||
|
00 Ta'sis Uhr. III. p. i?oo.
O") V10LH Epifl. Seieft. Ep. CLXXIX. p. 409.
f PD iVu.BoR IX. Boek, hl, 137 [6Ó7V
. C?) Bok. VIII. Boek, bl. 120 [644]. I ir) Mr. Aert van der Goes Regift. il, \Z%. |
||||||||||
|
■"
|
||||||||||||||
|
92 VADERLANDSCHE XXV. BóEK?
fchied was; ook verwagtte men, dat Neder-
landers, gelyk de meeste Raaden w;tren-,-zö 'ftyfniet itaah zonden, op het uitiluiten van den Onroomfchen Godsdienst, en dat men* hierom, de afgebroken' Vrëdehandeling, met beteren uitflag'dan voorheen, zoukohnenher- |
||||||||||||||
|
FiupsIII
|
||||||||||||||
|
Schryven
der Ko- ningitine van En- geland, |
vatten. De Koningin van Engeland floeg ook
agt op de veräiidering, die de dood des Land- voogds fcheen te zullen veroorzaaken, väär- digende, terftond daarqa, brieven af aan den |
|||||||||||||
|
Prinfe en de Staaten, waarin zy te kennen
gaf „ dat zy 't bewind pver de Landen niet ,, met eerè aanvaarden kon, voor dat zy eeri 5, 'Gezahtfchap naar Spanje gezonden ha'dt, om „ te beproeven, of de Koning tot geene vreed- ,,' zaame gedagtèn zou te brengen zyn."; Zy verzogt te gelyk, bedugt voor eene pnderhan' deling mét Frankrylc „ 'Bat men, terwy-1 zyde „-vrede zou zoeken te bewerken, geene -nifr* „ heemfche hulp wilde ïnhaaleh (/). " Uit welk fchïyven, te fpèxiren was, dat de Konin- gin een weinig veranderd was van gedagten, federt het ovërlydeh des'Landvoogds. Doch in'Holland en Zeeland, was meti ook een weit nig veranderd. Men wilde zig nu met geene uitheémfche Mogendheden inläafen, voor ■ dat; men hadt afgewagt, welke gevolgen de nieuwe wyze van Rëgeëring hebben 'zó\x/ De Raad,van Staate fclleën, in 't eerst,
te willen treeden in-de maatregels des over* leedeh Landvöogds. 't Beleg van Zïerikzee en van Woerden werdt voortgezet, Ook ver-; boodt de. Raad, in Grasmaand9 op nieuw?,, CO Bor ßL&*#, ¥■ KT [6Ö7], , , ;;• ':<
|
||||||||||||||
|
XXIV.
Bedryf
des' ' Raads van Staate. |
||||||||||||||
|
ÄV-Boe*. HISTORIE. 93
allen' handel met die van Holland en Zeeland FitrMit
(?), ten zelfden tyde egter,' den Stadhouder *575. Hierges en den Raade van Holland, zitten- ">" de te Utrecht, last geevende, om de Steden
deezer twee; Landfehappèni, fchriftelyk , te noodigen, tot onderwerping aan den Koning (u): doch dit fchryven deedt geene vrugt al- toos. De Prins * al zyn' vermogen aanwen- oranje dende, Om zig> tegen de poogingen derdoet,ein> Spaanfchen, te verzetten, dreef$ derhalve ^ delyk, terftond na'de dood des Landvoogds;, de Ver-^Jer" eeniging tusfehen Holland en Zeeland, waar- vereeni- over, in't voorleeden jaar reeds, gehandeld ging tus- was, emftelyk door. De Staaten der beide fcben Landfehappèn waren, door hem, tegen den^oIIand elfden van Lentemaand, te Delft, befchree- J"an(j fle^. ven: en hy hadt hun, hier,,fchriftelyk, de ten. noodzaaklykheid der Vereeniging zo leeven- dig vertoond, dat men 'er met ernst aan be- gon té arbeiden* Men vreesde den Prinfe, met het verfchuiven van dit werk j verder té zullen vertoornen j hebbende hy zig reeds misnoegd getoond „ dat de Staaten zynea ,, goeden raad zo kwalyk naarkwamen : en i, wederom betuigd, dat hy niet langer in de ...-;,?,■ f,c „ Regeering zou kunnen blyven, en liever „ zien zou, dat een ander in zyne plaatfe „ gefteld werdt* zo men geenen-beteren yoet o, wilde beraamen, op de Vefeeniging, op -« de eenpaarige heffing der gemeene midde- -.: tm% „ len , en op het gereeder voldoen van 't -•'-'""» j, Krygsvolk flQjj" Men bragt dan 't ftuk der ' ,,;„;! ■ ' Vêr^ 'T CO Bor IX. Boek, U. I47 [<58i1. , ...
C«0 Bor ix. Boek, il. 147 |682l.
. tv; Rcfol. Holl. 13 Mam 1576.' bh ii; |
|||||
|
I
|
|||||
|
94 VADERLANDSCHE XXV. Boek«
|
||||||||||||||
|
FiLiPsIII Vereeniging in de Vroedfchappen der Ste-
':J£Ifl_ ^en van Zeeland en 't Noorderkwartier, die
'er nog niet op beflooten hadden; in welken liet, door Gemagdgden van zyne Doorlng- tigiieid, werdt voortgezet (w). Eindelyk, werdt het Verbond van Vereeniging tusichen Holland en Zeeland, te Delft, op den vyf- entwintigften van Grasmaand, door den Prin- fe, door de Edelen, en door de Gemagtig- den der Steden, Dordrecht, Delft, Lei- den, Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schie- dam , Briele , Geertruidenberg , Alkmaar 5 Hoora, Enkhuizen, Edam, Monnikendam, Medcnblik, Furnierende, Middelburg, Zierik- zee, Vlisfingen en Veere getekend, 't Schynt, dat Bommel ook in dit Verbond heeft wil- len begreepen zyn (a;); doch men heeft dee- ze Stad niet toegelaaten. De Steden Schoon- hoven en Oudewater, in 's vyands handen gevallen, en Woerden nog belegerd zynde, konden nu 't Verbond niet tekenen , dat , |
||||||||||||||
|
voorleeden jaar, door haare Gemagtigden
|
9
|
|||||||||||||
|
reeds getekend was. Daarentegen tekenden
nu Leiden en Geertruidenberg, die, te voo- De lioo ren, niet getekend hadden. liet Verbond geOver- zelf kwam genoegzaam overeen met dat van heid voorleeden iaar. „ De hooge Regeering hem op- " werdt, by het zelve, door de Staaten , gedraa- „ voor zo veel in hun was, aan den Prinfe, on- gen, ge- „ der den naam van Hooft ende hoogfie Overig* duuren- ^ jieydt 5 opgedraagen, met volkomen' magt, oorlog. " om. foo lange de Landen in oorloge ofte wapenen |
||||||||||||||
|
„ zott-
|
||||||||||||||
|
en Refo). Holl. 2; April 1576. tl. 48,
Qx) ReibU IJoll. 23 Maart 1576. bl. 28- |
||||||||||||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 535
„ zouden zyn, ah Souverein ende Overhooft, te FiupsIII.
„ mogen gebieden en verbieden. De Staaten, 1576. , Amptenaars, Wethouders, Schutteryen en---------
„ Gemeenten zouden zyner Doorlugtigheid,
„ tot onderhouding van het Verhond, trou- „ we en gehoorzaamheid zweeren. Ook zou „ de handhaaving van het zelve en van 's „ Lands voorrcgten , van wege den Prin- „ fe, by eede, beloofd worden. Wyders , „ werdt beraamd, dat die van 't Noorder- „ kwartier en van Zeeland elk drie Gemag- ,, tigden in Holland hebben zouden, en die „ van Holland, daarentegen, ook drie Ge- 5, magtigden in 't Noorderkwartier, en drie „ in Zeeland, om voor de onderhouding van „ 't Verbond te zorgen ($). Oe Prins zou „ deeze Gemagtigden kiezen, uit eene bc- ,, nocming der Staaten Qf)." In het Berigt- fchrift voor deeze Gemagtigden , hadt de Prins, naar fommiger verhaal, eenige din- gen doen ftellen, die men hieldt te ftryden met de voorregten der Steden, onder ver- klaaring, nogthans, dat men ze in geen ge- volg trekken zou. De Steden waren hierover kwalyk te vrede, en vindt men, dat die van Middelburg gezeid zouden hebben „ dat „ menden luiden, tot voorftand der vryheid „ aller»
fy~) Refol. Hol!. 28 /IprU ik-6. >•!. <jp. Bor IX. (Boek, il.
138, 140 [668, 672]. Groot-Plakaatb. II. Deel, hl. 2124. (5) Ik vind, dat deHollandfcheGemaetigden in Zee-
land , I<ort hierna, nevens de Zeeuwfchen, in 't Ei- land »Thoolen, verpagtingen gedaan hebben. Regifl- ten Raede van Middelb. 7 Sept. 1577. f. 303. refl. Dit gefchiedde, in gevolge van dit Verbond; doch is van geen' langen duur geweest, |
||||
|
$6 VADERLANDSCHE XXV; Böatf
foupsïll 5, allerlei zwaarigheden deedt ondergaan, en
*57&. „ hun, ondertusfchen, door zulke byvoeg- 1"'"""'"';'" „ fels 5 van de dingen in geen gevolg te zul- „ len trekken, hunne vryheden fcheen te ,,. willen beneemen (z)." De Gemagtigden bleeven egter in bewind, zo lang de Prins in 't leeven was:, doch na zynen dood, heeft men ze, wederzyds,, t'huis ontbooden, en Holland, Zeeland en Westfriesland, welken de Prins, door het Verbond, waarvan wy fpreeken, tot één Landfchap fcheen te wil-, ]en niaaken, zyn wederom twee, en, in ze- ker opzigt 6 drie byzondere Landichappen ge- worden. , XXV. Oranje, dus 's Lands Regeeringe op ee- Lasten nen vasteren voet dan te vooren gebragt heb- y*nj„° bende, zogt de Staaten van tyd tot tyd, te
land en J » : . . ■'.■»' Zeeland, beweegen, tot het inwilligen van nieuwe Be-
den, uit welken, de kosten moesten gevon- den worden, die, tot het ontzet der beleger- de Steden, en tot de verdere lasten des Krygs yereischt werden. In Lentemaand^ hadden die van Holland, voor 't meerder ge- deelte, reeds bewilligd, in vyf-envyftigdui- zend ponden eens (a). Doch de Prins vor- derde, ten zelfden tyde, van Holland en Zee- land, tot het onderhoud van honderd en tieii vendelen Knegten en honderd Oorlogfche- pen, tweehonderd en tienduizend guldens ter maand, te gelyk eenige middelen van be- lasting op de yerteeringe voorflaande , uit» welken * deeze fomme zou können gevonden wor-i
(z~) Leeven vnli Willem één eerften. II. Deel, U> 620i
(«) Rcfol. Hol!, i Maart 1-576. ld. 'i: |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 07
worden. De Staaten hadden ook hierin be Filii-sII!
willigd: hoewel die van Zeeland en 't Noor- i57& derkwartier, in 't eerst, eenige zwaarigheid " gemaakt hadden (b). Nu vorderde hy, in Zomermaand, nog honderdduizend guldens eens van die van Holland, welken, insge- lyks, beloofd, werden (V), Doch 't kwam, onaangezien zulke zwaare inwilligingen, ten deezen tyde, met's Lands middelen, zofchaars om, dat de Prins en de Staaten beflooten, het Haagfche Bosch om te doen houwen, en, met grond met al, te verkoopen; doch de onderhoorigen van den Hove en de Wet- houderfchap van den Haage bragten, na veel aanloopens, te wege, dat men 't Bosch ftaan liet, mids de vertooners duizend guldens eens aan den Lande betaalden, en die van den Haa- ge de Staaten ontiloegeu van de voldoeninge van vyftienhonderd guldens, wegens klokken, door hen, uit de Stede gehaald Qd), om ge- i'chut van te gieten. De Prins, zig nu eenigszins in ftaat gefteld Aanfia-
vindende, om iet te onderneemen, fmeedde £e.'1 des verlcheiden' aanllagen, die allen ongelukkig en" : uitvielen. Barthold Entes, die, volgens Staats-
befluit, niet meer in 's Lands dienst te water l gebruikt mögt worden, was, in 't voorlee-
den jaar, door den Priiife, voorzien met last I (O 5 oi^-> te Breemen en daaromtrent, eenig
volk aan te neemen, waarmede hy zig op ter Schel-
C&) Rcfol. Holl. 15, 17 Maart, 24 Aug. 1576. hl. 16, iy,
: 14a (.O Rcfol. Holl. 10, 14 Jitny 1576. hl. 87, U.
CrfJRefol. Holl. 14 Januar. 1576. il. I. Bok. IX. Boek, bh
■- 'ii, H3 1Ö73, 676]. GO Rcfol. Holl. a Jutj. 2 Octob. 15^5. Ijl. 551, <56>.
VII. Deel. G
|
||||
|
98 VADERLANDSCHE XXV. Boek,
IlLifstlt Schelling onthieldt. Van hier deedt hy, in
i5?ó. Bloeimaand deezes jaars, eenen inval in Fries- ?'"''.""«■■' ■' land, en verfchanfte zig te Oostmerhorn^ Doch de Heer van Billy noodzaakte hein, eer- lang, de fchans te verlaaten; waarna zyn mees- te volk verliep (ƒ). Wat Vroeger, hadden de Staatfchen ook toeleg gemaakt, om Harlin- gen te verrasfen, en Amfterdam in te nee- men i doch beide deeze aanflagen mislukten (_g)t In den aanvang van Bloeimaand, ftak Sonoi af van Edam* zeilde de Vegt in, en bemagtigde Muiden. \Slot, fchoon toen nog geene aarden wallen, en flegts twintig man in hebbende (6), zag hy egter, niet zonder gro£ gefchut, te winnen. Doch eer dit aankwam, noodzaakten hem de Amfterdammers, van eenig volk van Hierges verzeld, de Plaats wederom te verlaaten (Jt). XXVI. De Raad van Staate deedt, midlerwyl, 't Zierik- beleg van Zierikzee en Woerden voortzet- zee gaat ten> jyferi hadc reeds meer dan eens gepoogd, verdrag. volk en voorraad in Zierikzee te brengen; doch was geduurig, met verlies, afgewee- zem
. Cf) B"R IX. Boek, il. 144 [677].
Cg ) Viclics ad Hopper. Êpïtt. C.CLXV. p. 863. C/i) BoR 1X- ßoek> u' *'44 t0??]' (6) Hooft fchryft (IX. Boek, bl. 44.8 ) dat hei
Slot, door Paulus van Loo, bewaa-d werdt Doch van elders blykt, dat van Loo, in of omtrent Wyn- maand des voorleeden jaars, door de Staatfchen, zyn« de opgeligt (Viglius adWovv. EpifhCCLVl. p 850 ), nog te Delft in hegtenis zat, in Zomer- en Hooimaanct deezes jaars, Maar, verligtenis van kerker bekomen Iiebbende, ontfnapte hy, in Oogstmaand daaraan. Ré- foh Hill. 21 Juny,, 26 July, 30 Auguft. 1576. bl.p&a Ï23, 144. |
||||
|
IXV.Böek. HISTORIE. 99
zen. Oranje, die 't ontzet dier Stede zeer
ter herte nam, was, in 't begin vaft Bloei- maand, zelf, ten deezen einde, met bewilli- ging der 'Staaten (T), naar Walcheren ver- trokken. Zyn toeleg was,de fchansderSpaan- fchen, op den dyk te Borndam, te bellooken, met twee zwaare Oörlogfchepen; doch Mon- dragon kreeg 'er de lugt van, en wist den aanflag te verydelen. Naderhand, dëedt men nog eenige poogingen, om de Stad te ont- zetten; maar alles liep hier den Staatfchen tegen. Die van binnen dan^ ziende, dat het ontzet te vergeefs verwagt werdt, beflooten, eindelyk, op den negen-entwintigften van Zo- mermaand, de Stad, by verdrag, over te geeven. Zy moest, tot af kooping der pïon- dering, en voor de behoudenis haarer voor» regten, tweehonderdduizend guldens beloo- Ven. Doch men gaf haar hoop, dat de Ko- ning haar de helft deezer fomme zoü kwyt- Fchelden. De bezetting zou wel met geweer en pakkaadje; doch met ftille trom* doove lonten en opgewonden' vendels uittrekken; De Bevelhebber van Dorp hadt, binnen eene maand, de vryheid des Heeren van Haam- ïiede te bezorgen,' of zelf iii hegtenis te kee- ren. De Hoogbaljuw Vosbérgen, dié uit- druklyk van 't Verdrag uitgeflooten was (k) 3 werdt, zo dra Mondragons Waaien in de Stad waren gekomen, fcherpelyknagefpoord^ eer- lang gevat, en voor Mondragon gebragt $ die hem' 't bedrog* waar van wy té vooren(£j Ctt ftefbl. Muli. 3 May Ï576. il. fö. '.'»"'
m Bok IX. BM, 01. 137, Ï45 L6Ö7> C?8J'
CO m uiv.. " ■■ •■ ■
'■Bi
|
||||
|
loo VADERLAHDSCHE XXV.Böekï
|
|||||
|
ïbssHI melding gemaakt hebben, edelmoe diglyfe
_»5?tf« kwytfcholdt, en de Stad tot zyoe gevangenis ^"gaf, waaruit hy egter, niet lang hierna , ont- fnapte , den Graave van Hohenlo toen zulk eene opening geevende van derzelver gele- genheid, dat men ze daarna te eerder weder- kxeeg (7). ÄsnSsg Eenige weeken voor \ overgaan van Zie- ^ESfÜ^" ^zee-? hadden de Konïngfchen eenen aan- flag voor op Geertruidenberg, waarin'hun *ï volk van Hopman Etizenburg, binnen de Stad in bezetting leggende, behulpzaam zou zyn (W);doch de toeleg werdt van pasfe ont- dekt en ..geftuit (n). In Hooïmaand, kreeg men de lugt van eene onderneeming op Gou- da, welke Stad, terftond, door den Prinfe, van meer volks voorzien, en raeikelyk ver- teilet weidt (0). XXvH. Omtrent deezen tyd, was 'er een hevig ge- Hewige fcM ontftaan, tusfchen die van Holland ea ^^^.Zeeland en de Engelfchen- De onzen, ont- P"dekc hebbende, dat de Brabanders> op Fran- fche en Engelfche naamen, fluikhandel in Spanje dreeven, hadden zig, federt eenigen tyd, eene gewoonte gemaakt van alles te nee- men , wat hun in zee te zwak ontmoette. Men eigende zig, 't is waar, den buit niet toe,
(xz) S.efoI. Holl. 2 Jeay 1576. bU 89.
(3) Boa IX. Jlaek, bl. 14Ü (683]. '(o) Boa. IX. Boei., bl. 153 [690]. ■ ;&) ®as fpreekt "er Hooft van {IX. Boek, bï. 451.)
Doch alzo Zierikzee van de Waaien verlaaten «ras, toen hetjdoor *$ Prinfeti volk, bezet werdt, kan men, naauw- lyfes, feegrype», hoe Vosbergens opectog iet heeft kon- aea toebrengen, tot het eerder wederkrygen der Stad.' |
|||||
|
XXV.Boek. HISTORIE. ïqï
toe, yoor dat hy, door de Admiraliteit, op FiupslH
welke de Prins, wat laater, van nieuws, orde »57g» - ftelde (/>), of, by hooger beroep, dooi' den. ' Raad e in Holland, wettig gekeurd was ; wan- neer 't Land 'er een vyfde van trok. Doch als de genomen' goederen den vrienden we- dergegeven werden, was men zelden gewoon , hun iet voor 't nadeel, geleeden by het verz- agteren der reize, toe te leggen. Hieruit rees. een vinnige twist met de Èngelfchen, die op 'c wederzyds neemen en beilaan van verfchei- den' fchepen uitliep. In Hooimaand, werdt 'er egter, door Gemagtigden der Koningln- ne, een Verdrag met den Prinfe, te Middel- burg, getroffen, volgens welk, debeflaagen' fchepen werden vrygegeven. Dqch de En- gelfche Vrybuiters hielden zig niet lang aan dit Verdrag. Zy namen, in Oogstmaand, we^ derom eenige Zeeuwfche fchepen, waarom die van Holland de Heeren van Asfendelft en Cafembrood benoemden, om, uit hunnen naam, hierover, vertoogen te doen aan de Engelfche Koninginne (^). Ook zondt dé Prins Jaques Taffyn naar Engeland. De twist, uit welken de Spaanfchen zig reeds veel voor- deels beloofd hadden , werdt, nog voor 't einde des jaars, bygelegd (f), 't Is te ver- moeden, dat de Koningin 't gefchil zo lang drängende hieldt, om, onder dekfel van het zelve, wanneer zy 't goedvinden zou, over de befcherming van Holland en Zeeland, te kOll-
CO Kor IX. nntk, hl. 164, iß« [-705, 7081. !.<? ; Ttdol. Holl. 4, ,2 nept. iS76. Si. 151 , 156. « n■ ï08r1x' B'"'k* 0I' l-!7> '5* Löö7, 601J. Meteen
V. l'Ock, ƒ. !03 yerj. |
|||||
|
G 3
|
|||||
|
soa VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FimpsIII können handelen. Wy zullen beneden zien, I
*$£& dat zy, van tyd tottyd, meer belang kreeg, 1 om zig in de Nederlandfche zaaken te lleeken. Ook zou men wel haast genoodzaakt geweest I zyn, om, op nieuws, met haar in onderhan- 1 deling te treeden, zo de muitery van 's Ko- I nings Krygsvolk en het famenfpannen der ge- j meene Nederlanden tegen hunnen overlast de 8 ^aaken van den Prinfe en van Holland en Zee- 1 land niet eene geheel andere gedaante gege- I ven, en het bonclgenootlchap te wege gebragt I hadden , welk nog verfcheiden' Nederland- I fche gewesten vereenigd houdt. De oor- I fprong en de merkwaardige gevolgen deezer I muiterye ftaan ons dan hier, beknoptelyk, te I ontvouwen, XXVIII. 's Konings Krygsvolk, dat voor Zierikzee | Muitery geiegen hadt, was, by 't overgaan der Stede, I Konings wel twee-entwintig maanden folds ten agte- I Krygs- ren? en men hadt hun voldoening beloofd, I volk in na dat de Stad bemagtigd zyn zou. Doch de uren * honderdduizend guldens, door de Burgerye, opgebragt, f hekten niet ver genoeg. De Spanjaards, in Schouwen leggende, ftaken dan eerst de oo£en op, roepende om volle bé- taalinge, en dreigende 't Land anders in vuur en vlam te zullen zetten: waarvan zy een Haal toonden aan het Dorp Nieuw kerk-, op den dertienden van Hooimaand. Hun voof- beeld werdt gevolgd, door de Walfche bezet- ting vin Zierikzee, die Mondragon naauw- lyks tot fchaamte, niet tot ililftand wist te brengen (Y). De Spanjaards, eindelyk, 't plat- te (O Boa IX« /lock, IL 147 [6fi<],
|
||||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 103
te land kaal geitroopt hebbende , verto ftnjP Schouwen, en begceven Mg naw B^ant. JWJJ Te Heerentals, komt hun de Graat vanlNians- feld fpreeken; doch alzo hy geen geld ge- noeg uidoofde, lieten zy zig niet knien. Uiai- ne zouden zy te Mechelen of te lirusiel bin- nen gelaaten geweest zynj maar hier alge- weezen, rukken zy naar Vlaanderen *n o- Aalstbj- vervallen Aalst op den zes-entwintigften yw *«&&*- Hooimaand, ftellende al 't onderhoorig Land, welk wel honderd-enzeventig Dorpen be- greep, onder brandicharting (O- le .-™" fchud- fel, daar men reeds drie vendelen Spanjaaras dlngw ter poorte uit gedreeven hadt, raakt de Ge- BruSfe!. meente, op deeze tyding, in roere, lt eett naar 't Hof, fcheldt de Raaden van Staate voor verraaders, en ontweldigt den Uraave van Mansfeld de fleutels der poorten, iJe Raad verklaart, hierop, de muitende kneg- ten voor weêrlpannig tegen den Koning, en voor vyanden des Lands. Wat laater, kree- gen de Staaten verlof van den Raad, am zig te wapenen tegen de muiters: gW*'g** ftond, door Brabant, en vervolgens door He- negouwen en Vlaanderen gefchiedde iJe andere Spaanfche Khegten, die ag^'g^* toe, ftil gehouden hadden, ziende de Staa- ten bezig met werven, meenden, dat WV<<J op hen g?munt hadt, verlieten hunne Over- ften, en voegden zig, in merkelyken getale , by de muiters te Aalst, De Spaaniche vxh taliaanfche Ruitery werdt, uit Holland, ont- boden, fchoon tegen den zin des, Rggs vaq C«0 Bor. IX, Bock^ til. 154 enz. [692. enz,\
|
|||||
|
\
|
|||||
|
io4 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FjlipsIII Staate. Ook brak de Graaf van Megen, ten
I576- deezen tyde, 't beleg van Woerden op, trek- ~ kende naar Brabant, om de muiters te keer te gaan («). Zeer verward ftonden hier toen de gemeene zaaken, zynde de muiters met fom- migen hunner Landsluiden en. met de Staaten; den Raad van Staate met de muiters en met de voornaamfte Spanjaards oneem'g ; waardoor de kryg tegen den Prins en de Hollanders en Zeeuwen bezwaarlyk kon worden voortgezet. Voorts waren de Spaanfchen zonderling ge- ftoord op de Staaten van Brabant, die, on- langs , op 's Konings naam, den vreemdelin- gen het hebben van Ampten, in Brabant, ver- booden hadden (V). 'sPrinfen Oranje verzuimde niet, zyn voordeel te fchry ven doen 9 met de ongelegenheid, waarin hy de o?er-6 Spaanfchen zag fteeken. Hy hieldt, te Mid- heerde delburg, een waakend oog op 't gene in Bra- Neder- bant en Vlaanderen omging, midlerwyl Brie- landen. ven afvaardigende, aan de Staaten van Bra- bant, Gelderland, Vlaanderen, Utrecht'en andere Landfchappen, waarin hy hen allen vermaande „ om zig te vereenigen tegen de £, Spanjaards, en de vryheid te verwerden, „ die nu voor de deur ftondt, en hun, door „ de verdeeldheid hunner vérdrukkeren, van ,, zelve, werdt aangebooden." Hy verzeker- de hun tevens „ dat hy geene verandering „ in den Godsdienst zogt, gelyk hem ten 011- 5, regte naging; maar zig, omtrent dit ftuk, 3, naar't befliüt der algemeen e Staaten, dagti (V) "oa XIX. Bock, II. 11J5, Ï67 [yot, 7ii]S
Cr) Bor IX. Poci, iiU 14t [f./3]- .... |
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. ïQg
te voegen." Eindelyk, boodt hy hun zy- FilipsIIJ
nen dienst en den byftand der Staaten van l5?6' Holland en Zeeland aan, verklaarende „ gee- „ nen anderen toeleg te hebben, dan de Ne- „ derlanden in de gekreukte voorregten te „ herftellen en te handhaaven." Diergelyke Brieven zondt hy ook zan Filißj, Graave van Lalaïng, en aan andere Nederlandfche Hee- ren (V). Zyn fchryven bragt zo veel te we- ge, dat men, in Brabant en in Vlaanderen, allereerst, op eene Verbindtenis met Holland en Zeeland begon te denken. De Heer van De Raal Glimes ook, zig diep hebbende ingelaaten van Staa" met de Staatfche partye, verftoutte zig, in^^egce- den aanvang van Herfstmaand, niet zonder bis ge- medeweeten, zo geloofd vverdt, vandenPrin- nomen^ fe van Oranje (V), ja, volgens de verklaaring van die van Bmsfel van den jaare 1584, op zyn en raad, en dien der gemagtigden van Hol- land en Zeeland (f), met zyne twee vende- len Waaien,het Hof te Brusfel te overvallen, en de Raaden van Staate en anderen , die men verdagt begon te houden van'te zeer met de Spanjaards te heulen, in hegtenis te nee- men (z). Hy dekte zig, met den naam der Staaten van Brabant; die egtef-, naderhand, loochenden , hem hiertoe last gegeven te hebben. Eenige Raaden, in 't gemeen Va- Gedeel- trlotten genoemd, werden, terftond,geflaakt, ^e'yk sa- doch Mansveld, Barlajmqnt, Viglius, Asfon- * ville en Del Rio, die men * Spaanschgezin- *Gefpcih ■ denJ0,'Jeer' '
00 Hor IX. Bo>k, l/l. 156 enz. [694 cnz.~\ ' <#«•
( x) LANOUETi-Kpift. /.'hr. I. |_II.] Ep. LXXXVIII. p. 230.
(y~),Zie üoR. XIX. Bolk, hl. 20 \AT7\. ' •* ) ■• , \.z) Tassis Lib. lil. p. aod. :. •■-.'*
G 5
|
|||||
|
1
|
|||||
|
I
|
|||||
|
io6 VADERLANDSCHE XXV. Boek;
fmssllldên noemde (V), nevens de Geheimfchryvers
*57^ Berti en Schaarenberg, eenen geruimen tyd, ' bewaard (b). Viglius weidt egter, in Wyn- Hieroni- maand, ontilaagen (V). Hieronimus Roda, een
musRodader Raaden, wiens zoon, Lodewyk, men op gedraagt Treurenberg gevangen gezet hadt (d), was , Land-S kort te vooren, vertrokken naar Antwerpen ,. voogd, daar hy, op de tyding van 't gene te Brusfel geichied was, hevig uitvoer tegen den Her- toge van Aarfchot, dien hy de wyt van al- les gaf. De gevangen' Raaden, voorts, voor vroom , de overigen voor verraaders ver- klaarende, hieldt hy zig zelven voor het ee- nig getrouw lid des R.aads, welk zyne vry- heid nog hadt behouden, en hadt de koen- heid van zig 't gezag eens Landvoogds aan te -maatigen, te tekenen, en te zegelen, op, 's Konings naam, en der Wethouderfchap van Antwerpen te beveelen, zyne geboden te agtervolgen (V): welk bedryf de wettig- heid der Regeeringe te pnzekerer maaken moest. DeRaad Midlerwyl, hadden de Staaten van Vlaan- van Scaa- deren het Slot te Gend doen beleggen, uit te vet- vreeze dat de bezetting den muiteren te Aalst zviTce- moSt toeva^en- Doch hierop raakten de Span- dfag jaards, aan vcrfcheiden' oorden, gaande, en. voor on- vielen 'er, dagelyks , gevegten voor, tus- wet|ig. fchen hen en de Staatfchen. De geflaakte Le- den des Raads van Staate verklaarden toep, * < •' dq I f,?) Straha Dcc. I. TJbr. VIII. p. 468.
0) Th»anüs übt. lXii, p. 14.1 coli. Lifo: LïtfiV. p. aog, (_c) Lanoöeti Epift. IJbr. I. [11]. Ep. XCII. p. 22<). (/O Tassïs Dhr UI. p. 209. ie) liucc JX. Buek, II. l6<j [712]. |
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 107
de muiters andermaal voor vyanden, op den FilipsIH
twee-entwintiglten van Herfstmaand, en ga- *57& ven bevel, om zig alomme tegen hen te wa- "" penen: te gelyk verbiedende, Roda, wiens gezag zy voor onwettig uitmaakten 9 ergens in te gchoorzaamen, en 's Komngs lirygs- volk nodigende, om hun toe te vallen, on- der belofte van volle betaalinge. De Staaten, Awfchot te Brusfel byeen gekomen, droegen 't opper- ^no^ beleid der zaaken, zonderling van oorloge, Jer Staat- den Hertoge van Aarfchot op, hem, tot Ste- fchen. dehouder, den Graaf van Lalaing, tot Veld- maarfchalk, den Heer van Goignies toevoe- gende. Ook benoemden zy eenige Heeren, uit welken hy zyne Raadsluiden te kiezen hadt Voorts befloot men, de gemeene kragten der Nederlanden iamen te trekken, en tegen de muiters te gebruiken (ƒ)• De Vlaamingen , zig te zwak vindende, xxix.
om het Slot te Gend te dwingen, vaardigden De viaa- den Heer van Auchy af aan den Prinfe van mingen Oranje, om onderftand, in volk en gefchut u"2^* (g). Auchy was, kort te vooren, met ver- ;aDje ~om lof des Raads van Staate, by den Prinfe ge- omier- weest, om over 't llaaken van zynen Broe- fana. der, den Graave van Bosfu, te fpreeken: en zyne Doorlugtigheid hadt zig toen zo ge- negen getoond, om den overheerden Neder- landen by te ftaan, dat de Graaf van Roeux, Stadhouder van Vlaanderen, die 't Slot te Gend belegerd Meldt, en eenige Edelen van den Krygsraad nu 't oog op hem wierpen. Ook
Xf) Bor IX. 'Beek, 61. 170 [714]. 1
i(f) Apolog. van Willen* I, H. 870:.
|
||||
|
io8 VÄBERLANDSCHB XXV. Boek;
|
|||||
|
FanrelII Ook verwierf Auchy twaalf metaalen ftak-
rS76' ken en zes vendels knegten, en beloften, dat ' ""'ernog tweeentwintig, zo haast mogelyk.» zouden volgen. Doch dit volk zou niets on- derneemen mogen, tot nadeel van 't Roomsch geloof: alleenlyk zouden zy, binnens huis, Pfalmen mogen zingen en gebeden doen. Ter hunner verzekering, zou men hun de Stad Sluis in handen ftellen. Andere plaatfen on- der het Stadhouderfchap van Vlaandei-en zou- den zy niet mogen bemagtigen. Doch Au- chy was nog niet uit Zeeland vertrokken, toen hem berigt werdt, dat de hulp noode- loos was, mids het aankomen van twee ben- den paarden te Gend. Sommigen dreeven ook, dat hy, ten opzigte van Sluis, zynea last overtreeden hadt. Hy egter, zig diets maakende , dat 's Prinfen hulp den meeste«" • Heeren, die hy meende te kennen, aange- naam zou zyn, bewoog Oranje, die zelf gaaiv rie voet in Vlaanderen hadt, om hem, met het gefchut en de zes vendels, te laaten trek- ken. Sedert, zondtde Prins nog negen ven- dels , onder den Heere van den Tempel, naar Gend. Doch men ruimde zyner Doorlugtig- heid, in plaats van Sluis, Nieuwpoort en Sas van Gend in, XXX. Kort hierna egter, verzogten hem de Staa- Eerfte o- ten van Brabant, Vlaanderen en Henegou; pening wtriw) en Auchy zelf, uit den naam der ge- ggnc£ magtigde Staaren, te Brusfel vergaderd, dat kheVre-hy zyn Krygsvolk te rug ontbieden wilde, dekn- zynde men gezind, eene wapenfdiorfing met ^iD& hem te fluiten, en den Bredafchen Vrede- handel te hervatten, waartoe de Stad Gend, werdt,"
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XXV. Bomc HISTORIE. 109
werdt voorgefiaagen ■(£). 't Schynt, dat de FiursIH
Vlaamingen reeds vreesden, dat de Prins te i576« veel voets in Vlaanderen krygen zou, en dat ~ zy, hierom, zyn Krygsvolk gaarne wilden
loozen. Doch de Prins hadt geene ooren naar hun verzoek. Ook dagt hy, veelligt, dat zyn Krygsvolk der Vredehandeling nadruk byzetten zou, als het, zo wel als dat der Staa- ten, by der hand was, en eenige fterke Plaatfen bezet hieldt. Wyders, vind ik, dat Willem Oom, aan die van Holland, in Boot- maand, ook eenigen voorflag tot vrede ge- daan heeft: waarop hem de Staaten vryge- leide gegeven hadden, om op Utrecht, naar Brabant, en elders te verreizen. Doch de xnuitery in Schouwen hierop gevolgd zynde, werdt hy, in zyn huis, te Rotterdam, eeni- gen tyd, in verzekering gehouden (i). Se- dert was 'er van geene vrede gerept dan nu, In Herfstmaand. De Prins en de Staaten van Holland en Zeeland, nu beteren uitflag van de handeling verwagtende dan voorheen, en ook, om 's volks wille, dat zeer tot, de vre- de neigde, den' handel niet durvende nalaa- ten, namenden voorflag der algemeene Staa- ten, zo als ze zig noemden, fchoon verfchei- den' gewesten zig nog niet met hen gevoegd hadden, in ernftige overweeging (£). De Staaten van Holland magtigden Jakob van der Does, die egter, om zynen ouderdom, verfchoond werdt, Willem van Zuilen van Nyveld, Adriaan van der Myle en den Ad- vo-
C?0 Boe. IX. Boek, il. 172 enz. [716 enz],
Ü) Reibl. Holl. 6, 17 Jtih 1^76. il. 107, 114. GO Bob LX. Boek, tl. #3 £718]. ' |
|||||
|
ïio VADERLANDSCHE XXV*BokS
FttosIIlvokaat Buis* om, met zyne Doorlugtigheidj
I570« op 't ftuk der Vredehandeling, ten meeften '-----""dienst van den Lande, te befluiten, zonder
dat zy met de Staaten rugfpraak behoefden
te houden i behalve öp de punten van den Godsdienst en van de verzekerdheid (/). Ter- ftond hierna,zogt men Gelderland tot 's Prin- fen zyde over te haaien. Ook werden 'er Brie- ven gezonden, haar Amfterdam en naar U- trecht, en fchikten de Staaten Gemagtigden haar Gouda, om aldaar, met deeze twee Steden, mét de Geldeffchen en anderen, in onderhandeling te treeden (m): 't welk van dit gevolg was, dat Utrecht zig, eerlang, by de algemeene Staaten voegde, vreezende voor de Hollanders, die hun, met het intrekken der vrywaaringen ten platten Lande van 't Stigt, gedreigd hadden. Gelderland en Zut- feti toonden gelyke begeerte, zo men flegts middel wist, om hun van 't overvloedige Krygs- volk te ontlasten. Ook zouden Friesland ert Groningen op de fprong geftaan hebben, indien Billy, die de fterkteii der Landftreeken bezet hadt, hen niet in bedwang hadt gehouden; Maar de meefte andere Landfchappen voegden zig, het een nahet ander, met de algemeené Staaten (jt). 'sftinfen De Gemagtigden des Prinfen en der Staa- Gemag- ten van Holland en Zeeland, Aldegonde, van tigden Dorp , Nyveld, Buis, van der Myle, Korne- komentelis de gfojfcfo Anthoni van Zikkele, en An- dries de Jonge waren, in Wvnmaand, te Gend ge-
(ÓRtfol. Holl. i?, Sept. 1576. hl. 156, '157'
O») Rcfol. Holl. 3, 4 oetob. 1576. bl. iÖ3j IÖG,
O) BdR IX. Hoek, bl, 175 [720j. . _
|
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE, m
^ekonien, alwaar de onderhandeling den ne-Fii-ipsIII
gentienden, werdt aangevangen. Men befloot ISfA* ^ fpoedig tot eenen ftilftand van wapenen, tot Wedetopzeggens toe (o). De Spaanfche en Staatfche Knegten raak- xxxi.
ten, ondertusfchen, nu en dan , handgemeen; De »nui- doorgaans tot nadeel van de laatften; doch Pling|? nergens hadt de Spaanfche ftoutheid en woe- g™ en" de zo verre de overhand, dan te Maaftricht pionde- en te Antwerpen. Te Maaftricht, daar, zo renMa«s- wel als te Antwerpen, Duitsch en Spaansch tncht> Krygsvolk in bezetting lag, fpande de Wet- faouderfchap famen met de Duitfchers;, om de Spanjaards ter Stad uit te dry ven en hun- nen Overfte Frangois Montesdocha in hegtenis te neemen. 't Gelukte. Doch de Spanjaards, federt, hulp van Brusfel bekomen, en zig vereenïgd hebbende met de bezetting van Wyk, onder Martin (fdyala, vallen aan op de Brusfelfche Poorte van Maaftricht, over- weldigen dezelve, en berften ter Stad in, daar de Burgers, in menigte, afgemaakt, en verjaagd werden, terwyl, de Duitfchers 't werk aanzagen, zonder weer te bieden. Men verkrachtte den kerker, ontfloeg Montesdo- cha, en viel toen aan 't pionderen, aan 't vrouwenfchenden, en aan 't bedryveil van allerlei moedwil, zonder ergens tegenftand van belang te ontmoeten. Zo deerlyk een lot trof Maaftricht, op den twintigften van Wynmaand (p). Doch weinige dagen laater, en Ant' teedt Antwerpen zwaarer ramp. De Spaan-werpen* ...: fchen
C<0 Ror IX. Boekt il- t?3 [71S]»
W Boa IX. Boek, il. 178 [725]* |
||||
|
Ui VADERLANDSCHE XXV.BóéjÖ
|
|||||
|
fiLipsIil fchen hadden hier, door beleid van Roda^
l57<>' Graaf Otto van Overftein, die de Duitfche ""knegten geboodt, weeten te beweegen, tot eene verbindtenis, om zig, noch den bevelen der Heeren te Brusfcl, die zig den Raad van Staate noemden, noch die der algemeene, noch die der Brabantfche Staaten te onder- werpen , en de Burgery te ontwapenen. Doch" zyne knegten hadden geenen zin in deeze verbindtenis. Ondertusfchen , hadden de Spaanfchen voor, Overftein met zyn volk de Stad te doen ruimen, en daarna de muiters van Aalst, met welken zy • vast handelden, in te laaten. De Staatlichen, hiervoor bedugt» zonden Kar el van Croui, Markgraaf van Ha~ vrech en Broeder des Hertogs van Aarfchot, onlangs, met hoop van vrede, uit Spanje ge- keerd Qf), aan 't hoofd'van eenentwintig vendelen Voetvolk, naar de Stad,* daar hy, met moeite, ingelaaten werdt, op den der- den van Slagtmaand, Doch naauwlyks was, dit volk binnen de poorten, of het raakte handgemeen met de Spanjaards, die op 't Slot lagen, en terftond eenen uitval deeden; doch, met verlies, te rug gedreeven werden. Ha- vrech verfchanste zig toen voor 't Slot, en in de naafte ftraaten, terwyl men, van bo- ven , wakker op hem vuurde. De Heer van Champagnei, Bevelhebber der Stad, en der Staatfche zydetoegedaan, arbeidde, den gant- fchen nagt, om orde op alles te ftellen, en 't pionderen der Waaien te beletten. Doch des anderendaags, 's morgens, kreegen de Span-
(?) Bor IX. Bock, il. X63 [704].
|
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. fcr$
Spanjaards op 't Slot verfterking Van volkFiHpsïit;
uit Lier, Breda en Maaftricht^ en deeden, '*8F&, terftond daarna, eenen uitval op de Staat- "" * fchen, in welken zy ettelyke huizen der' Stad in den brand ftakén. Toen eerst gaf Chairi- pagnei last, om 't gefchut los te branden tegen 't Slot, alwaar men, kort voor den mid- dag , de muiters van Aalst binnen liet; In ee- nen tweeden uitval, werdt de befchanfing der Waaien overweldigd, en zy en de Duit- fchers, die wat verder lagen, op de vlugt ge- jaagd. Sommige Duitfche vendels voegden zig ook by de Spanjaards. In eenen oogen- blik, waren deezen der Stad meester. Cham- pagne!, Havrech en anderen vlooden tef poorte uit, en bergden zig op 's Prinfen fche- pen. Overftein viel en fmoorde, in 't water* Voorts zag men de Stad, aan verfcheïden' borden, ligter laaye in den brand ftaan, waar- door wel vyfhonderd huizen vernield wer- den, 't Raadhuis zelf, daar, al waf men 'ei* yondt, ten vensteren uit moest, brandde a£ Filips, Graaf van Egmond, de Heeren Van Capres en Goignies werden gevangen geno- men , en naar 't Slot gebragt. Zo lang dë Staatfche knegten, of de burgers nog eeni- gen wederftand booden, deeden de Spanjaards al wie huil voorkwam over den kling fprin* gen, zonder kunne of ouderdom te fpaaren $ en zonder zig, door iemants kermen * te ïaa- ten beweegen. Verfcheiden' Wethouders der Stad werden vermoord : ook zulken, die men voor zeer Spaanschgezind hieldt. Men meent, dat 'er omtrent vyfentvvintighonderd Bur~ gers en Staatfche Knegten , by de wegen, ge- VIL Deel. H dood<i
|
||||
|
114 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
|
|||||
|
FilipsIH. dood, en omtrent ook zo veel in 't water ge-
157 _ fneuveld zyn. Daarenboven, zyn 'er veelen door't vuur verteerd, of naderhand, in koe- len bloede, omgebragt. De Spanjaards had- den niet boven tweehonderd doodcn, en ruim vierhonderd gekwetften» Na 't moorden, viel men aan 't pionderen, en aan 't pynigen der luiden, om 't verborgen geld te melden, waarin zelfs oude mannen, zwangere vrou- wen en jonge kinders niet verfchoond wer- den. In een Huis, daar men Bruiloft hieldt, werdt de Bruidegom doorfteken, de Bruid naar 't Slot gefleept, ontkleed, gegeesfeld, rnoedernaakt op llraat geftooten, en daar deerlyk vermoord. Elk, die men leeven liet, moest zig, met geld, van de dood vrykoo- pen, vooral de Koopluiden ^ en ook de Gees- terykheid, welker Kerken en Kloosters van kostbaare vaten en andere fieraaden ontbloot werden. Men wil, dat'er, in geld en kleinood- jén alleen, meer dan veertig tonnen gouds geroofd werden. Doch een groot deel van deezen fchat werdt, met flempen, hoereeren en tuisfchen, verfpild. De beurs werdt een dobbelfchool, daar men flegte foldaaten vondt, die tienduizend Kroonen, op eenen dag, verfpeelden. Anderen, om't geftolen goud, behendiglyk, weg te krygen, lieten 't tot ge- vesten van degens verfmeeden,' ja tot geheele harnasfen, die zwart vernist werden : by wel- ke gelegenheid, veele Goudfmeden de gelee- den' fchade wisten te verhaalen op de roe- vers , hun het ontvangen goud, half met ko- per vervalscht, voor zuiver, aanfmeerende. D'Avila, Romero en anderen hadden, toen i, ....■ . . _i - ■ 7de |
|||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 115
|
||||||||||
|
de woede, die, federt, den naam van Spaan- p^nt
[che Furie kreeg, op 't hevigst was, hun volk 1576. |
||||||||||
|
•i
|
||||||||||
|
tot zagtheid vermaand. Doch Roda, zeer in
fchrëef het den Koning over, als iet loffelyks, defnoodheid, die 'er in doorftak, bewimpe- lende , zo veel het zyn kon (r). De ramp van Antwerpen vorderde de Vre- xxxiï.
dehandeling te Gend, die, buiten dit, op DeGend- eenen goeden voet ftondt. De Staatfchen be- ™jutóe* fpeüfdennu klaarlyk, dat de muiters geftyfdgi„g" .werden, door de Spaanfche Grooten. Men wordt kwam dan ^ in zesentwintig punten, overeen, sptrof- die den agtiten van Slagtmaand getekend ' werden, en welker voornaamften op deezen zin uitliepen: „ De Staaten van Brabant, Voof- „ Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Valen- naamfte „ chyn, Rysfel, Douai, Orchies, Namen,Door- ^;°or^ „ nik, Utrecht en Mechelen, ter eener, en deraelve. s, de Prins van Oranje met de Staaten van Hol- „ land en Zeeland en derzelver Bondgenoo- „ ten, ter anderer zyde, belooven, eene goede „ en vaste vriendfchap met eikanderen te zuï- „ len onderhouden, en eikanderen, met goed s, en bloed, te zullen byftaan,om de uitneem- „ fche Knegten, met naame de Spanjaards, „ ten Lande uit te dryven en te houden. Hier- 3, na, zullen ze de Vergadering der algemee- „ ne Staaten doen belchryven, om orde op j, 's Lands zaaken te beraamen, met naame „ op den Godsdienst, in Holland, Zeeland $ 5, Bommel enz. Niemant zal zig vervorde- •>•> ren, buiten Holland en Zeeland, en dé 5, 1 iaat*
..^0 Bot» IX. Boek, VU 108 enz. L?sy fez.] StEada De'c.'l,
uw, val. ƒ/. 4~9, ■. . H 2
|
||||||||||
|
il6 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FilipsIII„ Plaatfen met hen gevoegd, iets te onder-
157^' „ neemen, ten nadeele van 't Roomsch ge- ~„ loof. De uitvoering der ftrenge Plakaa- j, ten blyve, midlerwyl, gefchorst, tot op „ de Vergadering der algemeene Staaten. „ Oranje zy Zee - Admiraal en Stadhouder j, over Holland , Zeeland , Bommel enz., „ tot dat de algemeene Staaten, hierop, na- 5, der orde fteïlen: blyvende egter de Plaat- „ fen, die thans niet onder zyn bewind ft-tan, ,, fchoon gelegen in Holland of Zeeland, „ hiervan uitgezonderd: ter tyd toe, dat zy „ dit Verbond omhelsd, en van den Prinfe * „ in 't ftuk van den Godsdienst of in ande- fai'?* 5? re opzigten, * voldoening ontvangen zul» *a "' „ len hebben. Alle gevangenen zullen ge- „ flaakt 'worden, met naam e de Graaf van „ Bosfu. De Prins en alle anderen worden „ herfteli, in hunne verbeurde goederen en „ eere, met naame de Gemaalin van den „ Ryngraave, eertyds Weduwe des Heeren „ van Brederode, en de Graaf van Buuren* „ Doch op vervreemde tilbaare haave zal „men, van wederzyde, geen verhaal heb- „ ben. De zuilen en zegetekens, door Al- „ va, tot fchande van de genoemden of an- „ deren, opgeregt, zullen vernield worden, „ De Geestelyken, goederen hebbende, in „ Holland of Zeeland gelegen, zullen in 't „ bewind derzelven, zo ver 't het weereldly- }, ke raakt, herfteld iworden. Den geweeken' „ Kloosterlingen zal men een redeïyk onder- „ houd verzorgen: albs tot op nader bevel „ der algemeene Staaten. Alle ontervingen, 5, ter zaake van den Godsdienst of"de beroer- „ ten?
|
||||
|
XXV. Boek. HISTORIE. 117
„ ten, worden vernietigd. Op de müßte y^^gj
„ in Holland en Zeeland, verre boven de 1576.
„ waarde, opgezet, zal men eenen eenpaa-
„ rigen voet tragten te beraamen. Ook zal
9, aan de algemeene Staaten ftaan, ofdekos-
„ ten van 's Printen twee Krygstogcen niet:
„ behooren te komen ten laste der gemee-
„ ne Nederlanden, De Landen en Steden,
„ die de tegenparty volgen, zullen de voor-
„ deelen van dit Verbond niet genieten, voor
„ dat zy 't zullen aangenomen hebben: 't
„ welk hun, wanneer 't hun gevalt, zal vry-
„ ftaan (/)•"
De meeste Nederlanders ontvingen de ty-
ding der Gendl'che bevrediging met uitgelaa- ten' blydfchap (?). De Aóte, waarby dezelve werdt aangenomen, werdt, in alle de Hol" landfehe Steden, bezegeld (ii); en men poog- de ze, federt, aan de andere Gewesten, te- gen eene gelyke Afte, over te leveren; doch hiertoe niet hebbende können geraaken, werdt zy, eenige jaaren laater, onder 's Lands oorfprongkelyke ftukken, nedergelegd (v). Wyders, alzo men hier thans bedugt was, dat veele uitgeweeken' Roomichen, ingevolge der bevrediging , wederom in 't Land zou- den willen komen, vonden de Staaten van Holland wat laater, geraaden, eenen lcher- pen eed op te ftellen, die alle uitgeweekenen. doen moesten, eer het huu vryftondt, zighier we-
(O Bor IX. Boek, hl. 190 [730]. Groot-PlaUaatb. I. Dt'J,
foU 1. ïassis Libr. UI. p. 224. (O Apol. van Will. I. bl. 87. ('O K-cfol. Holt. 27 Novcmb. 1576. bl. 134. {.v) llcfuU Huil. XJiihyïsU. bl. 277. |
||||
|
—^^»
|
|||||
|
118 VADERLANDSCHE XXV. Boek.
FiLiPsIII wederom neder te zetten. Zy moeste«, by
*57<S« denzelven belooven „ niets tegen den Her- E d ;"■ „ vormden Godsdienst te zullen raaden, of in uitge- ?» 't werk ftellen, en geene poogingen te zul- weeke- „ len aanwenden, om eenigen anderen Gods- nen- „ dienst hier te doen oefenen, immers niet, „ voor dat zulks, na 't verjaagen der Span- „ jaarden , door eene wettige Vergadering „ der algemeene Staaten, beraamd zou zyn.' De Prins zag, nogthans, ongaarne, dat men de luiden, boven de punten der Gendfche Bevrediging, bezwaarde. Ook meen ik, dat de eed, naderhand , door de Staaten van Holland en Zeeland, eenpaariglyk, in zo verre , verzagt werdt, dat men alleenlyk de handhaaving der Gendfche Bevrediging be- hoefde te belooven, zonder omtrent den Gods- dienst tot eenige byzondere verklaaring ge- houden te zyn (V); hoewel fommigen ge- fchreeven hebben, dat de eerfte en fcherpfte eed in Holland ftand Meldt (V). Voorts werdt, ten deezen tyde, in Holland en Zeeland, ook alle handel met de muitende Spanjaards en der- zelver aanhangers., op 's Konings naam, ver- booden (y). Zierik- Op ^en ^a§ van i'iet tekenen der Gendfche zee en Bevrediging, was het Slot tè Gend overge- Schou- gaan aan de Staatfchen, en terftond met twee Jen vendels, een van den Graave van Roeux, eii PrinfeCn een van ^eiï Pwfe Yan Oranje bezet: ook
bezet, hadt de Prins, weinige dagen te vooren, Zie- Ook Ou- rikzee , verlaaten van Mondragon, en de dewater, ßer> 00 GroQt-Plaltaatb. V. Deel, kol. 2141.
(«O Hor IX. Boek, bl. 191 [741J.
O) üroot-Plakaatb, \U Deel, kol. 1141,
|
|||||
|
!
|
||||||
|
XXV. Boek. HISTORIE,- 149
fterkten in dien oord, doen bezetten, door Fitipsjir
den Graave van Hohenlo. Uit Oudewater, l57$- liet men de bezetting, flegts zeventig man " —— fterk, verloopen, waarna de Stad van Staatsch volk voorzien werdt (z). De Graaf van Bos- Bosfu ge- fu was, kort na 't fluiten der Gendiche Vre- Aaikt. de, onder eene fterke wagt, naar Zeeland, gevoerd, daar hem de Prins, zo 't fehynt;, heeft tragten te beweegen, tot het verlaaten der Spaanfche zyde, dat hy, eerlang, ogen- lyk genoeg deedt. Hy werdt, tcritond : na. zyue aankomst, op vrye voeten geiteld, en ,begaf zig, in Wintermaand, naar Brusiel(V). De Spaanfchen verlieten ook de Beverwyk en 't Huis Asiumberg, daarSonoiterftond een. deel volks heenen fchikte. Ook werdt Hop- man Helling gelegd in, de. fchans te Sparen- dam , tot merkejlyke benaauwinge van Haar- lem. De fchans was, kort te vooren, veiiaa- ten, door Hopman Margelle , die dreigde den Haage en't Westland te pionderen; doch in zynen vaart gefluit werdt, door eenen goeden hoop volks, gelegd te Noordwyk Q>% De voornaame toeleg van den Prins en 'de Staaten ftrekte, thans, om Holland, Zeeland en 't Stigt, geheellyk, onder de gehoorzaam- heid van zyne Doorlugtigheid te brengen , en met Haarlem, Amfterdam en Utrecht te beginnen; welke Steden, door brief op brief, werden aangezogt en geperst tot onderwer- ' ' pi"g
C~> Refol. Holl. 4 Januar. 1577. hl. 4. Boa IX. Bock,
hl. 180 [726], O 5 Boa IX. Bock, hl. 1-9 \?iC\. CO Bór tX. Boek, W. liio [;:;]. H 4
|
||||||
|
/
|
||||||
|
ïso VADERL. HIST. XXV. Boeit;
FilipsIII ping (V). Men hieldt dit niet te ftryden met
T576. de Gendfche Bevrediging, alzo, zeide men, de •"'-™"■"■-** Hollandfche Steden, by voorbeeld, niet kon-
den geagt worden, met eikanderen bevredigd te zyn, voor dat zy zig allen, onder 'sPrinfen gehoorzaamheid, begeven hadden (d~). Ondenusfchen, geraakten Holland en Zee-
land aan ademtogt, door 't vertrek van 't Spaansch Krygsvolk, en men begon "er haast de vrugten te fmaaken van de merkwaardige veranderingen, die de dood des Landvoogds, de muitery van 's Konings foldaaten en de Gendfche Vrede, dit jaar, in de Nederlanden, te wege gebragt hadden. De binnenlandfche kryg week, na dat zig de voornaamfte Land- fchappen tegen de Spanjaards verbonden had- den, geheellyk, van den Hollandfchen en Zeeuwfchen bodem: de Prins kreeg de han- den ruim, om de nabuurige gewesten tot zy- ne zyde te doen overflaan, en eerlang een Ver- bond onder hen te doen fluiten, welk hem in ftaat ftelde, om den Koning van Spanje, moe- diglyk, het hoofd te bieden, Cc) Re{b!. HoII. 3,4 OSini. 10 Dec% 1576. II. 163, 164, 20a.
(äQ Refol« jHojyt, 14 Üccemb. 1576. bh 202. |
|||||
|
VA-
|
|||||
|
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ZESENTWINTIGSTE BOEK.
|
||||||
|
I N H OU D
J. Don Jan van Oostenryk wordt Landvoogd. De
algemeene Staaten handelen met hem. Verfchei- den Steden en gewesten kiezen hunne zy de. II. Oranje waarjchuwt de Staaten tegen Don Jan. Handeling over V vertrek vatft Spaansch Krygsvolk, III. Muiden, Weesp en Haarlem neemen voldoening van den Pfinfe vanQranje. IV. Moeite te Utrecht. Staat der Regeermge van V Stigt. Schoonhoven, Nieuwpoort, Thoo- . len en Goes neemen voldoening van den Prinfe.
V; Dagvaart te Middelburg. Handel met Bosfu. Nieuwe Vereeniging der algemeene Staaten, waarin die van Hollanden Zeeland niet treeden willen,. VI. Vervolg der hande- linge. met Don Jan. Eeuwig Gebod. Oranje, Holland en Zeeland weigeren 'f Verdrag met Don Jan aan te neemen. 't Spaansch Ktygsvolk vertrekt. Vigliusfierft. VIL Dagvaart te Dor- drecht. De algemeene Staaten en Don Jan zen- den derwaar ds. Slinkfche handel van Don Jan, VIII. Hy verrast het Kasteel van Namenen Charlemont. IX. De Staaten verzekeren zig van't Slot te Antwerpen. De Hoogduitfche be> %m'wg ruimt deeze Stad. X. Men handelt, op W 5 nieuws, |
||||||
|
122 VADERLANDS CHE XXVI. Boek;
nieuws, met Don Jan.'Dykaadjen. XI. Oran-
je doorreist Holland. V Stigt neemt voldoening van hem. XII. Bergen op Zoom, Steenbergen, thoolen en 's Hertogenbosch door de algemeens Staaten? verzekerd. Oranje rerrast Breda. Kasteelen geflegt. XIII.» Veranderingen in Frieslanden Groningen. XIV. De algemeens Staaten verzamelen een Leger. Oranje ver- trekt naar Brabant. XV. Hy bewilligt ïot nieuwe handeling met Don Jan* Wordt Ru- waard van Brabant. XVI.' De Aartshertog Matthias tot Landvoogdver koor en. Verdeeld- heid der Staaten. XVII. Beroerte te Gendi Oranje begeeft zig derwaar ds. XVIII. Don • Jan wordt voor vyand verklaard. Voorwaar-
den, waarop de Aartshertog Landvoogd wordt? Oranje wordt tot zynen Stedehouder verkoo- ren. XIX. Roermonde belegerd en verlaaten. ■ Aanflag op Amfterdam. De Stad verdraagt
zig met de Staaten van Holland XX. Slag by Gemblours. Don Jan wint verfcheiden Ste- den. Vrugtelooze Vredehatideling. Hollanden. Zeeland houden zig buiten gemeenfchap van lasten. XXI. Handeling met de Koninginne van Engeland. De Hertog van Anjou biedt den Staaten hulp aan. % Gezantfchap naar den Ryksdag. Vervolging 'flapt. XXII. Opfchud- ding te Amfierdam, daar de Regeering ver" ' anderd en de Hervorming ingevoerd wordt.
XXIII. Verandering te Haarlem. Oranje he- gunfligt de Doopsgezinden.'De Hervorming dringt door. XXIV, Geloofsvrede ontworpen. Wordt ie Antwerpen aanvaard. Ook in Gr o ■ ningerland-en te Leeuwaarden. Afgeweezen te Utrecht. Gelderland', met geweld, her- ;.,-.? ...u4-,;,.. vormd.
|
|||||
|
.,i.:v--' ■-■-'■
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 123
vormd. Ook Goes in Zeeland. XXV. Dathe-
nus fcheldt den Prins. Beweeging in Vlaan- deren. Oorfprong der Malcontenten of Mis* .,—Jl^. poegden. Oproer te Brusfel. Anjou komt her- waar ds. XXVI. Staat der wederzydfche Lege- ren. Gevegt by Rimenant. Ongenoegen der Ko- ninginne van Engeland. An jou tot Befcherm- heer aangenomen. XXVII. Hertog 'Kazimir komt herwaar ds. Lasten der Staaten. Anjou 'wint eenige Steden. XXVIII. Don Janflerft. Alexander Farneze, Prins van Parma, volgt hem op. Hesfels en Fisch gehangen. Anjou keert naar Frankryk. XXIX. Verdrag met die van Gend, XXX. Twist tusfchen Gronin- gen en de Ommelanden, by gelegd. XXXI. Moeite in Friesland. Kampen gewonnen. XXXII. Kazimir-vertrekt. De Walfche ' ge- westen (luiten een byzonder Verbond. Wanneer, men de veranderingen gade- FilwsIII
ilaat, die de Nederlanden, ,na de dood 1576- van Requefens, ondergingen, befpeuit men 1 ~ ligtelyk, dat 'er de Spanjaards haast alle- ge- Don Tan zag verioören gehad zouden hebben; zo devanOos- Raad van Staate, nu geheel, gezuiverd vantemyk Spaanschgezinden, langer in 't hoog bewind komt,als gebleeven ware. De Koning voorzag dit, Voogd, en droeg 'er zorg voor. Men hadt, hier te in de Lande, reeds in Bloeimaand, by gerügte (a), Neder - en in Oogstmaand, uit den Markgraave vanlandeiV> Havrech, met volje zekerheid, verftaan, dat Filips de Lundypogdy hadt opgedraagen aan ■ ■ S zynen natuiuiyken Broeder, DonJanvaN
Üostenrïk (£), die zig toen te Milaan ont-
Ca) Languet. Epift. Libr. I. [lï.1 Ep. LXXV, *. l8'.
(.*; iJün. ix. Hoek, u. 163 [ro4j."
|
||||
|
124 VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
Fitipsïtl onthieldt. Een wakker Krygsman was dee-
*576' ze, waarvan hy, in den jaare 1571, reeds ■""blyken gegeven hadt, toen hy, 't opperbe- vel voerende over eene magtige vloote, by Lepanto , eene merkwaardige zege bevogt op de Turken (ƒ)• Men wil, dat hem, federt, het hert trok naar Tunis, in Afrika, van welk Ryk hy zig Koning wüde doen verklaa- ren, na dat hy 't bemagtigd zou hebben (d). Ook zullen wy haast zien, dat hy 't oog nog op een ander veel magtiger Ryk geworpen hadt. Met den wind van zulk eene hoogheid in 't hoofd, kwam hy, heimelyk, uit Span- je, herwaards, in 't gezelfchap van O&avia 'Ferdinand Gonzaga, voor wiens Paadje hy zig s op reize, uitgaf, en van nog twee of drie an- deren ; hebbende hy, om onbekend te bly- ven, zyn hoofdhair en baard zwart doen ver- wen. Te Parys gekomen, vernam hy, hoQ_ 't in de Nederlanden gefield ware, uit den Spaanfchen Gezant, Die go de Zuniga. Van hier, raakte hy, zonder ontdekt te worden, voort naar Luxemburg, Hoofditad van het • ' Landfchap van dien naam, welk zig, buiten den handel met de algemeene Staaten, ge- houden liadt. Hy kwam hier binnen, op: den vierden van Slagcmaand, juist den dag van den overval van Antwerpen (e), en' werdt 'er, nadat hy zig ontdekt hadt, pleg°> tiglyk verwelkomd, door den Heere van Na- ves, Stedehouder des Graaven van Mansfeld* £e„Terflond gaf hy den Staaten, i'cttriftelyk ,
ken-»
(O Bor X. Boek, il% 255- [353^ , . i A ':
(dj IIeyd II. Bock, tl. il.
(O Sxrada üec, I, V.br. IX. £• 4S2.
|
||||
|
XXVÏ. Boek. HISTORIE, ias
|
|||||
|
kennis van zyne aankomst, hun tevens betui-Fn.»sIB[
gende „ hoe wee hem deedt de overlast, x-7°' i „ dien zy van 't Spaansch Krygsvolk leeden, kennis „ en hy van zins was, ftrengelyki,te ftraffen, van zyne ,„ op dat de Landen eens wederom aan hun- fan- „ ne oude welvaart geraaken mogtenj alzo 5, de Koning niets anders vorderde dan ge- „ hoorzaamheid en handhaaving van den s, Roomfchen Godsdienst." Wyders ver- zogt hy gyzelaars van de Staaten, eer hy zig dieper Landwaards in begavet Doch deeze^ytreé" eisch vermeerderde het wantrouwen , dat j^' °^ men reeds tegen hem opgevat hadt. De alge- onder- meen e Staaten zonden eenigen af naar Lu- bande* xemburg, om zyne meening nader te ver-lm&* ftaan (f), ondertusfchen, niet verzuimende, zig meer en meer te fterken. Tegen overZy v«- Oosterweel, ftaken zy den dyk door, en He- zfkerea ten de Schelde ten Lande van Vlaanderen in, Kameryfc op dat zy, langs deezen weg, toevoer zou- en Va- den können bekomen, die hun, door't flui-lenchyn* ten van den ftroom voor Antwerpen, an- derszins afgefneeden geweest zou zyn. Ook maakte Boudewyn van Gavere, Baron van Juchy^ zig, voor hun, meester van Kameryk, en Joris van Lalaing, Heer van Vitte, verzekerde zig van de Stad en 't Slot te Valenchyn (g). Voorts wierpen de algemeene Staaten het oog Fries- op Friesland en Groningerland, zendende, land en dervtawds, Francis Martini Stella vanBrusiel, ^^"T met last om te beproeven, of 't Krygsvolk f^zen» tot het aanneemen der Gendfche Vrede teinsge- be- lyks j de
Cf) Bor IX. Boek, il. 195 &47Ü«
ÜS) Boa IX. Beek, tl. 19Ö [7503. |
|||||
|
Ü6 VADERLANDS CHE XX Vi. Boer
fiLipsllIbeweegen ware. Doch Gasper Robles, Heer
*576' van Billy, bedugt, dat deeze omkeering een zyde J^r einde mögt maaken van zyn bewind in dee- aigemee-zen oord, deedt Stella, te Groningen, by iie Staa- den hals grypen en ftrengelyk pynigen, zon- ten. der egter iets anders uit hem te können haa- ien , dan dat hy gekomen was, om de Wet- houderfchap ter algemeener Dagvaart te noo- digen. Terwyl hy in hegtenis zat, wist hy eenigen der foldaaten, die hem bewaarden i en door deezen, of, volgens anderen (k), door - zynen Geneesmeester, een goed getal kneg- ten, met belofte van volle betaaling hunner agterftallige foldye, op de zyde der Staaten te winnen. Drie vendels, fterk omtrent vier- honderd envyftig man, befluiten, Billy in heg- tenis te neemen, en voeren 't ftuk uit, met byftand der anderen. Ook ftellen zy, nu ver- eenigd met hunne fpitsbroeders, verfcheiden' andere Hopluiden in bewaaringe. Stella werdt uit de gevangenis gehaald, en neemt eerst den foldaaten, toen der Wethouderfchap den eed af, aan de algemeene Staaten, 't Krygsvolk hadt zig, midlerwyl, nieuwe Bevelhebbers gekooren, en voer dagelyks voort, met Spaanfche Hopluiden en anderen, die zy ver- dagt hielden, te ligten en vast te zetten. Ee- ne tronie van den Hertoge van Alva, gevon- den in de wooning van eenen, Spaanschgezin- den burger, werdt, nevens de beeldtenisfen van Billy en den Wagtmeester Antonio Sar da, aan de kaak gefpykerd. Doch de opfchudding bedaarde, na verloop van eenige dagen, heb- bea-
(70 In Gbr. Dombar. KnA.-jCom, DI. p. 43S.
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, sa?
bende den Raad moeten befluiten tot het vol- FilimIH
doen der agterftallige foldye, die tweehon- l57^ derdenvyftiendiiizend guldens heiiep (7). De ""f? bezetting van Delfzyl en Appingadam, en zelfs die van Leeuwaarden en Staveren, 't voorbeeld van Groningen volgende, verze- kerden zig, insgelyks, van haare Hoplui- den, dezelvenj wel bewaard, naar Gronin- gen, verzendende. Stella zelf bragt deeze blyde tyding te Brusfel aan de Staaten, die, terftond hierna, Joris van Lalaing, Heer van Ville, by voorraad, tot Overfte van Fries- land en Groningerland, aanftelden. In 't laatst Van Wintermaand, werdt hy, te Gro- ningen , ingehaald (T). 't Leedt niet lang, of hy bragt hier te weege, dat de bezetting, be- taaling van de Stad en 't Landfchap ontvan- gen hebbende, Groningen ruimde. Toen werden 'er agt vendelen fchutters opgerecht» die zwoeren, nimmer bezetting in de t Stad te zullen gedoogen. 't Kafteel werdt, met bewilliging der algemeene Staaten en des re- geerenden Raads, om verre gehaald, en Bil- ly, op verzoek des Raads, den Heere van Hierges overgeleverd. Friesland en Gronin- gerland omhelsden toen de Gendfche Vre- de (/). Oranje, die zig nog te Middelburg ont- rf.
hieldt, hadt zo dra geene tyding bekome» De Prins van de aankomst van Don Tan, en van den^*ar- ain- fchuwt
aan de alge- C i~) Bdr Auth. Stukk. II. Deel, VI. 5.
Oj R. FresinGa Memoir. in G. UuilBA» Anal, Tom. III.
II. y enz. Dor X. liock, hl. 197 enz. [750 e;;z~\. Autli. Stulik. Vi. Deel, bl. 5. (!) Boa X. Boek, il. 220 [783].
|
||||
|
128 VADERLANDSCHE XXVLBobr;
|
|||||
|
BiupsIII aangevangen handel tusfchen hem en de Staa-
i575-_ten, of hy zogt deezen, door brief op brief, "ieene alle verdrag ^ voor dat het uitheemsch Krygs- Staaten volk vertrokken zou zyn, met kracht van re- tegen denen* te ontraaden. Zelfs oordeelde hy, DonJani„ dat zy$ daarna* bedingen moeften, twee- „ of driemaal in 't jaar., of zo dikwils als zy i5 't goedvonden ^ te mogen vergaderen: „ voorts, dat 'er geené werving geichieden, „ noch ergens bezetting gelegd worden mögt, é,, dan met hunne bewilliging, en dat alle Kas- ,, teelen mogten worden geïlegt, in 't geeven j, van welken raad, hy betuigde, geen oog- „ merk altoos te hebben, om de Landen in „ roere te houden; maar alleenlyk dezelven, „ gelyk van ouds, onder de wettige gehoor- *,, zaamheid aan hunnen Landsheere, te doen *, beftieren, door de algemeene Staaten, „ voor welken en voor 't Vaderland, hy „ zynen laatfien droppel bloeds ten beste „ hadt (w?)." Handel 's Ppnfen fchryven bragt zo veeï te weege, der alge-dat het gevoelen der zulken, die Don Jan* »ïeene zonder eenige bepaaling, tot Landvoogd wil- Staaten Jen aanneemen, verworpen werdt. Men lei
met Don, , ' , r . _
jaïl> hem dan, van wege de algemeene Staaten,
eenige punten voor, 't vertrek der Span-
jaarden , de aanneeming der Gendfche Vrede en het byeenroepen der Staaten betreffende, Hy antwoordde „ dat hy 's Ëonings vreemd $, Krygsvolk verzenden wilde, zo de Staa- è, ten ook 't hunne afdankten *, en dat hy 't 3, bui-
(m) Zie ferief vim 30 Kov, 157C. iy Bör t. Boek, U
Wo 17472' |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, tzp
i,, buitens Lands houden zou, ten ware de FilipsIIÏ
„ nood, of eenige uitheemfche oorlog het 157$. j, tegendeel vorderde. Ook wilde hy tot---------.
„ eenen gemeenen Vredehandel verftaan,
„ rnids itien 't Roomsch geloof en 's Konings „ hoogheid niet te na kwame. En zo men „ hem deeze twee punten verzekeren wilde, 5, zou hy ook de algemeene Staaten doen „ vergaderen («)•" De Prins van Oranje, ken- nis van dit antwoord bekomen hebbende , verzuimde niet, den algemeenen Staaten, op den naam van die van Holland en Zeeland, te vertoonen, hoe fchalk en kwalyk fluitend het ware ingefteld: te gelyk ontdekkende , hoe7 men, uit onderfchepte brieven van den Koning, van Don Jan, van Roda en ande- ren, befpeurd hadt, dat de Spaanfchen van - meening waren, nieuw volk te werven \ en den kryg voort te zetten. Voorts werdt ver- klaard, dat men, in Holland en Zeeland, niet gezind was, zig te voegen tot een Ver- drag, dat, ten nadeele der vrede en vryhe- dert, zou mogen worden aangegaan , alzo men zig önfchuldig wilde houden aan het on- heil, welk hieruit, voor de Landen, te wag- ten ftondt (0). Midlerwyl, zondt Don Jan, om te toonen rj0n Jati
dat het vertrek der Spanjaarden hem ernst zoekt de was, zynen Geheimfchryver, Jan de Escove- Spaan- do, nevens Oétavio Gonzaga, naar Antwer*^' pen, om de Spaanfche Bevelhebbers te be-?-te Vatef weegen tot de reize. Zy hadden egter last, te doen ^' ,:■; om vertrelw-
C«} B0R.X. Boek, hl. 204 [><>i].
(<0 Bor X. Boek, hl. 210 [7Ö8]. . |
|||||
|
, VIL Deel. I
|
|||||
|
ï3ö VABËRLANDSCHE XXVI. Boek*
Fittfsill om hun ter fluik in te geeven, dat zy niet
'ff l„ in den tögt moesten bewilligen, dan ter zee: gelyk zy deeden. De reden hiervan was een geheim van Staatkunde, daar niemant op ver- dagt was. In 't gemeen, oordeelde men, dat Zyn toe- Don Jan de reis ter zee deedt begeeren , om leg °P 't volk te langer in 't Land te houden. Doch ^|_e" 't is allengskens gebleeken, dat hy voorhadt $ zig van de vloot, die de uitheemfche Kneg* ten voeren zou, te bedienen, om Engeland te bemagtigen. Paus Gregoor de XIII. hadt hem 't regt op dit Ryk, welk de Roomfche Stoel voor zyn Leengoed rekent, met 's Ko- nings bewilliging,- opgedraagen (ƒ>); en hy ftondt, daarenboven, naar het Huwelyk met Maria, Koninginne van Schotland'(q), die, zyn« . ... de eene Dogter van Koning Jakob den V, Zoon eener Zuster van Henrik den VIII, oordeel-
de geregtigd te zyn tot de Kroon van Enge- land, boven de tegenwoordige Koninginne; op de wettigheid van welker geboorte, veel te zeggen vieL De Spaanfche Overften dan, zingende, gelyk men hun geleerd hadt, ver- klaarden gezind te zyn, om te vertrekken $ mids men hen vooraf betaalde, en te fcheep deedt reizen, alzo zy te lande, in den win- ter, en by beflooten' wegen in Savoye, ter oorzaake van de pest, onmogelyk voortkon- De Staa- den. Hunne begeerte werdt den Staaten voor- ten ver- geleid, die 'er niet door zagen.. De fehepeii ^atrg"n konden, niet dan na drie maanden, gereed 6 zyn,- O) Bor X. Boek, II. 207 [765]. Xr. Bock, U. 263' OliJ-
Strada Dei. 1. I.iir. IX. p. '489, 501. Vee. 1U Litr. Vïïh P' 472. C? ) Grot« Anna!. IIIi p. 53.
|
||||
|
kXVI. Boek. HISTORIE. 13s
zyn. De kosten, tot de uitrusting vereischt, Fitipslïï
waren niet teemden: veel min de foldy der l576' Knegten. Ook zou men de vloot, als ze den «t ver^ Spanjaarden eens in handen gefield was, ge-der Span* noegzaam verlooren mogen rekenen. Zy jaarden ftemden de reis te water dan plat af. Don te ^atei% Jan fchreef hun, daarentegen, dat de Span- jaards niet te beweegen waren, om te lande te reizen. Zy, wederom, dat zy hem niet Voor Landvoogd aanneemen konden, voor dat het uitheemsch Krygsvolk vertrokken ware: waarby de handel eene poosfteeken bleef (V)i Midlerwyl, verkreegen de Staaten eene ver- Zy vef« klaaring der God- en Regtsgeleerden van werven Leuven, dat deezen de Gendfche Vrede nut- gf^e' tig hielden voor den Roomfchen Godsdienst; dast de' welke verklaaring, federt, door de meeste Gehd- Nederlandfche Abten, Dekens en andere fche Be- Kerkelyken, "ondertekend werdt; Ook ver- A^ klaarde de Raad van Staate j, op der Staaten R00ra- verzoek, dat de gehoorzaamheid, die menfchen den Koning fchuldig was, niet verkort werdt, G.ods_ by de Gendfche Vrede (j). Door zulke ver- f^è klaaringen, zogt men Don Jan tot het aan- Konings neemen dier Vrede over te haaien: tèrwyl hoog- teen, aan de andere zyde, omzag, naar mid- heid delen, om hem 't hoofd te bieden, zo hy den krenltt» kryg dägt voort te zetten. Onder anderen, verkreeg men, in Engeland, veertigduizend Angelotten, in ongemunt zilver, ter leen, en toezegging tot honderdduizend ponden fter- lïïigs.(?). Men wil, dat de Koningin, nu, door
O) Boa X. Boek, U. 207 {j'&5\.
O) I5or X. Boek-, U. 208, 205 [766, 788];
CU Hooft XI. Boek, il, 4yo.
I i
|
||||
|
i3a VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
Fitipslll <joor (jen pnnfe van Oranje, berigt gekree-
.1S? ' gen hadt van den toeleg van Don Jan op En- geland , waarom zy 't van haar belang reken- de , hem, in de Nederlanden, op te houden en werk te verfchaffen. Ï1I. Terwyl de älgemeene Staaten zig dus fterk- De Prins ten tegen Don Jan, waren de Prins eil de en de Staaten van Holland en Zeeland bezig, om vwThoI- ^e Steden, die zig nog Spaansch hielden, om land en te zetten. De vStaaten vergenoegden zig lan- Zeeiand ger niet met ernftig fchryven; maar verklaar* zoeken de^ jen agt-entwintigiien van Slagtmaand *, |®scll dat zy de goederen der Amfterdammeren, in gezinde 't openbaar, aanflaan en verkoopen zouden, Steden zo de Stad zig, voor den twintigften van Win- om te termaand, niet met den Prinfe en de Staaten zetten. yan f-j0nan{j en Zeeland vereenigde. Ook hadt men, wat eerder, in 't Noorderkwar- tier, verbooden, naar Haarlem te reizen , of, met de Ingezetenen deezer Stad, eeni- gen handel te dry ven, buiten byzonder ver- lof («): welk verbod, in Wintermaand, ver- nieuwd , en ook op Amfterdam en de andere Hollandfche Steden, die den Prinfe nog niet toegevallen waren, gepast werdt (}')• Te vooren, hadt men egter, aan verfcheiden' Rynlandfche Dorpen en aan Scheveningen, die ftilzaate met Haarlem geflooten haddenj vergund, om, in dezelve, nog voor den tyd van zes maanden, te rekenen van Slagtmaand af, te mogen volharden O). Midlerwyl_, werdt de toevoer langs de Meer, voor die van
• C«D Bor X. Boek, hl. ao3, 202 [754, 75?]-
Cv) Rcfol. Holt. 23 Decemh 1576 U. 21a. 00 Refol. Holi. 18 om. 1576. U. 179.
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 133
van Haarlem, genoegzaam belet, door de FiupsUI
fchans te Sparcndam. Ook was men, in die x5?6. Stad, bedugt, dat de Staatichcn het bren- """"^ gen van zeevisch derwaards verhinderen zou- den (x): al 't welk te wegebragt, datdeWet- houderichap Geniagtigden afzondt naar Delft, om xntt de Staaten in onderhandeling te treeden (y). Die van Muiden hadden ook Muidoa reeds aan Sonoi gefchreeven, dat zy zig wil- en den houden aan de Gendfche Vrede (z), by Weesp welke beraamd was, dat de Hollandiche en "oidoT- Zeeuwl'che Steden, die nog niet onder "sPrin- ning van fen bewind Honden, voordat men haar in 't denPr'mr Verbond ontving, voldoening van den Piïrife le> zouden mogen vorderen. Muiden kwam , derhalve, het eerst overeen met de Staaten, 1577. op den eerften van Louwmaand des volgen--------~
den jaars, bedingende vryheid van Gods-
dienst en eenige andere voorregten: ook dat de Slotvoogd, Paulus van Loo, bekend voor Spaanschgezind, dit Ampt en dat van Bal- juw van Gooiland zou blyven behouden , mids doende den eed van getrouwheid. Na- derhand, verfchil gekreegen hebbende met de Staaten, werdt hy van zyn Ampt van Slot- voogd afgezet (a), en, alzo men, wat laater, zyne trouw verdagt hieldt, ook van't Baljuw-: fchap van Gooiland, en van alle zyne ande- re dienften verlaaten. Jonkheer Willem van Zuilen van Nyveld, die meer aan den Lan- de verdiend hadt, werdt toen met de Slot- voog-
O) •Brief van 28 Noy. 15-6. by Bor X. Hoek, bl. 200 [~55l*
(y ï Refol. HoU. 31 üiccmh. 1576. W. 213,
(~0 üoR X. Boek, bl. 200 [755].
O) Kelbl. Uoil. 23 July 15-y. bJ. 167.
IS
|
||||
|
ï34 VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiumIII voogdy en het Baljuwfchap befchonken (b').
1577- Van Loo , op 's Prinfen aanbeveelinge, als "" buitengewoonè Rekenmeester van Holland, doch zonder wedde, aangenomen, kreeg, daarna, bevel om Gooiland te ruimen: ea kwam toen in den Haage woonen (V). Weesp en Weesperkerfpel maakten, weinige dagen Ook na Muiden, byna gelyk verding (d). Die van Haarlem, Haarlem trokken, met brieven van voor- fchryvinge der Staaten, naar den Prinfe (V), met wien zy zig, den een-entwintigften, ver- droegen , bedingende „ de vrye oefening „ van den Roomfchen Godsdienst, mids den „ Onroomfchen eerie Kerk tot hun gebruik „ laatende j voorts het aanblyven der Wet- 9, houderen, tot op den tyd der verkiezinge, ,, die dan, naar ouder gewoonte, zou hebben. ,, te gefchieden; nog dat de Stad, met gee- „ ne bezetting, bezwaard zou worden, dan „ by hoogen nood: en , eindelyk, de be- „ houdenis der Privilegien (ƒ)." De Staaten bevestigden *, eerlang, dit Verding, en de Ge- magtigden der Stad verfcheenen, in Lente- maand, wederom voor 't eerst, pp de Dag- vaart, te Dordrecht (g). IV. Die van Utrecht, aangezogt door Brieven Moeite der Staaten van Holland en Zeeland (h) ■> dee- te u" den, federt eenigen tyd, ernftige poogingen te
CJ) Rélbl. Iioll. 21?. 27 Decemb. 1580. il. 277, 281.
QO Refol. Hol). 5 Jan. 20 Sept. 1581. il. 3, 498. 23 Fcbr. Io Sept- 158a. il. 'til, 435. (_d) Refbl. Holl. t jan. 1577. hl. ». Hooft XI. Hoek, hl.
49° ■> 491-
CO Refol. Holl. 20 Jail. 1577. il. 7. CD Bor X. Boek, U. 201 [756],
(g) Refol. Holl. 30 Mtiatt 1577. il. 31.
(/•O Reiöl. Holl. 10 Ucc. 157C lil, 202.
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, 135
|
|||||
|
te Bnisfel, om van de Spaanfche bezetting, FilipsIII
die op 't Slot Vredenburg lag, ontflaagen te i577« worden. De Spanjaards, hiervan de lugt ~~^~ gekreegen hebbende, waren, op den een en- "eet dce twintigiten van Wintermaand laatstleeden, bezet- ter Stad in gerukt, en hadden verfcheiden' üng« » huizen aan brand gefteken, Doch de burgery, geholpen door de Duitfche Knegten, die in de Stad lagen, hadt hen wederom naar bin- nen gejaagd. Toen was men gevallen aan 't opgraaven en befchanfen der itraaten, aan 't doorflaan der binnenmuuren in de huizen, die naast by 't Slot ftonden, door welken men dus eenen veiligen toegang derwaards hadt; voorts, aan 't fpannen van zeilen over de ftraaten, aan 't planten van gefchut, dat, onder anderen, nevens kruid en kogels, uit Holland, derwaards gezonden was (j); kort-- om, aan eene volkomen' belegering van 't Slot (&): dat egter, niet voor den elfden van Sprokkelmaand, overging, en, door beleid van Bosfu, midlerwyl, van wege de alge- meene Staaten derwaards gezonden, bezet; werdt, met burgers, onder bevel van Schout, Burgemeesteren en zekeren hunnen Hopman, die gezwooren hadden, het zelve, voor den regeerenden Raad en de algemeene Staaten, in 's Konings naam, te zullen bewaaren, De. Spaanfche bezetting vertoog, te gelyk met dq bezettingen van Viane en Kuilenburg, hier-, toe, zo men meende, gelast, do.or Don Jan,, paar Antwerpen (f). Vreemd
(.0 Rcfol. Hojl. 31 Dec. 1576. bh 214.
C*) fioa X. Hoek, hl. iy8, 215 [752, 77&U CO BpR X. n<xkx bU 217 1779], l 4
|
|||||
|
i%6 VADERLANDSCHE XXVI. Boek;
FiLipsIII Vreemd ftondthet, ten deezen tyde, met
l577' de Regeeringe van 't Stigt, daar men drie Verwar- Stadhouders tellen kon; den Prins van O de ftaa: ranje, wien de Koning, voor den aanvang der Re- der beroerten, met dit Ampt, vereerd Iiadt; geennge jen Graaf van Bosfu, die van den Raad van §tjgt> Staate afhing; en den Heer van Hierges , wien Don Jan bevelen zondt. De Prins deedt de Staaten, in Lentemaand, vermaanen, om zig wederom onder zyne gehoorzaamheid te begeeven. Ook was 't gemeen en een deel der Staaten hem genegen. Doch een ander deel, met naame de Geestelykheid, neigde tot den Graave van Bosfu, die Roomsch was, Hierges lag, federt eenigen tyd, met drie- entwintig Nederduitfche en eenige Walfche vendels, in de Stigtfche Dorpen, en hieldt veelen in ontzag vqor zyne magt. Oranje bragt egter te \yege, dat de Staaten eenigè punten ontwierpen, op' welken men, met hem verdraagen wilde. Doch de Raad van Staate ftuitte de uitvoering van dit ontwerp. Utrecht In Grasmaand, raakte het Krygsvolk van den ontflaat Kolonel Tambergen, te Utrecht, in bewee- zig van ging, by gebrek van hetaaling, die men der ?yn?be'Wethouderfchap, op 't Stadhuis vergaderd, • met geweld, wilde afdringen. De gantfche bende van Tambergen plaatfte zig, voor t Stadhuis, in 't geweer, met brandende lon- ten, en den mond vol kogels, 't Gerügt hier- van brägt de fclmttery in de wapenen , die de toegangen bezet, en gedeeltelyk, door de naaste wooningen), tin Stadhuize indringt. t)e andere Knegten raaken ook op de been; gn allengskens meer burgers, die zig, aan |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, i^
alle oorden , fchrap zetten tegen de foldaa-FiliesIII
ten. Tambergen en Finkenburg wo den, op l577* ^ wegnaar de Tollefteegpoort,'-door welke ? zy meer volks ter Stad in dagten te laaten,
gevat door eenen hoop burgers, en op Vre- denburg gebragt. Toen zwigtten de kneg- ten, en een goed deel ging door, vervaard gemaakt door het dreigen van een veel groo- ter getal van burgeren, die 's nagts nog eenige Officiers van 't bedde ligtten. Met , den dag, dreeven zy Tambergens vendel van de Neude, daar 't nog ftal gehouden hadt, ter Katrynen poorte iiit 5 en daarna ook de overige knegten. Toen 't Krygsvolk buiten was, tradt het in onderhandeling niet die van de Stad, om de Hopluiden^ïos, en een deel hunner agtcrilallige foldye in handen te kry- gen. Doch ouder dit handelen, ftaken de Knegten den brand in de Voorftad buiten de Tollefteegpoort, waarop die van binnen uit- vielen ? de Knechten, een goed ftuks wegs, ver- , jaagden, en de vlam bluschten. 't Krygsvolk, dat, hier eh elders, omtrent de Stad lag,ver- toog, kort hierna. £es vendels maakten zig meester van Wyk te Duurilede, en zogten fe- dert Vreeswyk en Amersfoort in te neemen; 't welk beide mislukte (jn~). Op deeze wyze, ontfloeg Utrecht zig van Schoon-
de bezetting, die der burgerye, tien jaaren horen, lang, op den hals gelegen hadt. 'c Liep, eg- Nieuw- ter, aan tot in Wynmaand, eer de Stad en 't ThooYen Stigt zig verdroegen met den Prinfe: gelyk en Goes Wj, in 't vervolg, ftaan te melden. Maar neemen * Schoon-voldü^
O) Kor. X. Soe!;, <"•/. 226 enz. [792 enz,']
IS |
||||
|
138 VADERLÄNBSCHE XXVI. Boek.
FimpsIII Schoonhoven hadt, lang te vooren, op den
> I577' . twintigiten van Sprokkehnaand , voldoening; »ing van van hem ontvangen, en ook vrye oefening den van den Roomïchen Godsdienst bedongen Prinfe. Qfj,t De Baljuw, Wethouders en Burgery deeden, daarna, den eed van getrouwheid, in handen van, Gemagtigden der Staaten van Holland (o}. Nieuwpoort fchynt, ten zelf- den tyde, met den Prinfe, verdraagen te zyn. Opk hadt Thoolen zig, in Grasmaand, on- der gelyk beding, begeven aan s Prinfen zy- de Qp)t waarby Goes en Zuidbeveland zig, insgelyks, voegden Qf) : zo dat, gantsch Zee- land nu omgekeerd zynde, Amfterdam, ein- delyk, de eenigfte Stad was, die afgefchei- den bleef van de andere leden. De Regee- ring aldaar, hard Roomschgezind zynde , wilde den RoQmfchen Godsdienst alleen in de Stad geoefend hebben,en den Onroomfchen, zelfs buiten dezelve, geene Vergaderplaat - fcn toeftaan, waarin de Prins niet bewilligen kon (r). De Staaten van Holland waren zo geftoord op de Amfterdammers •> dat zy de Stad te water zouden hebben belegerd, zo de Prins hun niet aangefchreeven, hadt, da? zy zig, in gevolge der Gendfche bevredi- ging, van alle vyandlykheden, tegen de Ste- den, die nog zwaarigheid maakten om zig met hen te voegen, behoorden te onthou- den O) roh X. Boek, hl. aiiT [778].
(o) Refol. Ho'll. 9 April 1577- lil. 4^. (/O B"R X. Buek, bh 238 [809J. (qj Privileg, van Goes f 61. M. S. I<eev. van WilL h III»
Deel, il. 16. ' O') J3uR X. Boek, hl. 231; [810].
|
||||
|
•
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 139
den (s). 'tBeflagop de Anifterdamfche goede- FiupsIII
ren werdt toen ook opgeheeven (?). J577- Doch onder dit omzetten der Holiandfche v>
en Zeeuwfche Steden, 't weik in Wintermaand Dagvaart aangevangen was, en in 't voorjaar vervolgd te Mid- werdt, hadt de Prins de Staaten yan Holland delburg. en Zeeland, te Middelburg, befchreeven, om verfcheiden' zaaken te regelen. Men ber- floot hier, tot het verbeteren der Vesting- werken van Oudewater, Woudrichem, Vlis- fingen, Veere en andere fterke Plaatfen in Holland en Zeeland, waarvan de kosten op honderd zes-entwin tigduizend guldens berekend waren (u). Ook bewilligde men in honderd- duizend guldens ter maand, tot onderhoud van vyftig vendelen Knegterj, tweehonderd paar- den, driehonderd del vers, en vyf-enveertïg Qoiiogfchepen : en in nog vyftigduizend guldens, tot onderfteuning der algemeene Staaten tegen de Spanjaards. Uit welke be- fluiten, klaar genoeg bleek, dat men den han- del met Don jan mistrouwde, en 't kreuken der Gendfche Vrede te gemoet zag (v). Op deeze zelfde Dagvaart, werdt ook de wedde zyner Doorlugtigheid , van zes-entwintigdui- zend, op veertigduizend ponden in 't jaar ver- hoogd (w~). De Graaf van Bosfu, dienwy, laatftelyk, Oniov.
te Utrecht gelaaten hebben, was herwaards hande- gezonden, door d§ algemeene Staaten, om1^™ Haarlem, Amfterdam, Schoonhoven en an- Holland de- met deq
CO Refol. Holl. I, 4 Jan. 1577. bl. I, S. Giaave
CO Refol. Holl. 31 Maart 1577* bl, 32.'
C«) Bor X. Boek, bl. Ï99 [753].
Cv) Bor X. Boek, bl. 203, 214 [760, 77Ö].
OÖ Refol. Holl. 31 liecené. 1576. bl. 314, lojantiftr* 1577»
|
|||||
|
ï4o VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
dere Steden, tot het aanneemen der Gendfche
Vrede over te haaien, en om de bezetting, uit fommigen, te ligten, na dat hy het Krygs- volk aan geld zou geholpen hebben. De Staa- ten van het Noorderkwartier beloofden hem twintigduizend guldens hiertoe, mids hy Haar- lem, Muiden, Weesp, Schoonhoven en Nieuwpoort vooraf van volk ontledigde. Die van 't Zuiderkwartier zouden tot vyftiendui- zend guldens toe fchieten, wanneer men noo- dig agten zou,de bezettingen uit anderePlaat- fen te doen vertrekken (x). Dochdeeze pen- ningen zquden, naderhand, "mogen ingehou- den worden van het aandeel, welk beide de Kwartieren, in de gemeene lasten, te draagen zouden hebben, 't Liep egter nog eenigen tyd aan, eer Haarlem, Schoonhoven en an- dere Plaatfen geruimd werden (y). Ookfchynt Bosfu niet voor Oogstmaand of Herfstmaand, voldoening ontvangen te hebbeu van alles, wat hy, uithoofde deezer handeling, van de Staa- ten te vorderen hadt (z). Doch eer hy herwaards vertrok, hadt hy,
in den aanvang des jaars, te Brusfel, de hand geleend, aan de opregting en tekening van een nieuw Verbond van Vereeniging tusfchen de algemeene Staaten, waarby men beloofde |
||||||||||||||||||||||||
|
Fiupslll
1577'
van Bos-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Nieuwe
Veree- niging tusfchen de alge- meen e Stgaten. |
||||||||||||||||||||||||
|
den Roomfchen Godsdienst en de Gend-
fche Vrede te zullen voorftaan, en, behou* |
||||||||||||||||||||||||
|
dens de behoorlyke
|
gehoorzaamheid
|
|||||||||||||||||||||||
|
aan
|
||||||||||||||||||||||||
|
den Koning, de Spanjaards met derzclver
|
||||||||||||||||||||||||
|
) >
|
aan-
|
|||||||||||||||||||||||
|
(z~) Rcfol. Holl. 18. 22 Febr. 1577; il. 10, 25.
(y) Bob. X. Boek, II. 199 [75 X, 216 [778]. Czj Rfciol. Holl. ïfrfiig. 1577, bl. iU, 1.83, |
||||||||||||||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 14*
|
|||||||||||
|
«,, aanhang, te zullen verdry ven: alles, tot lier- FiufsIII
„ ftelling der gemeene rust en welvaart, en iS77' |
|||||||||||
|
■5?
|
tot behoudenis der voorregten en loffelyke
|
||||||||||
|
„ gewoonten." De Abt van S. Geertruids,
de Graaven van Lalaing en Bosfu, de Heeren van Champagnei en d' Oignies waren van de eeriten, die dit Verbond tekenden. De alge- meene Staaten en de Raad van Staate gaven 'er, eerlang, ook hunne toefteinming aan: en het werdt, door de Abten, Stadhouders, Raaden en Wethouders van veele Steden, on- dertekend (V). Op de Dagvaart te Brusfel, Waarin waarin dit Verbond vastgefteld werdt, zynook Holland Gemagtigden der Staaten van Holland afge- f" fee" vaardigd geweest (&): doch zy hebben in dit geren tg Verbond, gelylc ligtelyk te denken, was, niet treeden, willen treeden. Don Jan, midlerwyl, van Luxemburg, te VI.
Mar che in Famine, gekomen, ontving al- ^rr^. daar de Gezanten van Keizer Rudolf den H0 deling die Maximiliaan, onlangs, opgevolgd was ; met Don op nieuws herwaards gezonden, om den han- Jan» on- del met de Staaten te vorderen. De alge-^Tdde- meene Staaten vaardigden, insgelyks, Gè-ijng(iêr magtigden af, in merkelyken getale „ die, Keizcrly- in 't byzyn der Raaden van Staate, met Don ke Ge- Jan, handelden. Zy ftonden op 't aannee-zantcn* men der Gendfche Vrede; hy op 't verzen- den der Spanjaarden te water: en zo hevig werdt 'er gefhïbbeld, dat Don Jan, einde- lyk, uitborst, in fcherpe bedreigingen, over der Staaten wederipannigheid. Men fcheid- de
O) Rem X. Uock, II. 210 [769I.
{_!>) Refol, Holl, r.l fitcemb, 1576. hl. 214.
|
|||||||||||
|
14* VADERLANDSCHE XXVL Boek;
FmiMIIde vrugteloos; 'Doch omtrent midderiiagt
x577« deedt Don Jan, berouw hebbende, dat hy ' " zig te verre hadt uitgelaaten j den Staat- lichen Gemagtigdert aanzeggen , dat hy de Gendfche Vrede aanneemen wilde, zo ze noch met den Roomfchen Godsdienst, noch met 's Konings hoogheid ftreedt. Met den dag, kwam hy nog verder, verklaarende die Vre- de te willen omhelzen, alzo hem gebleekeri was, dat 'er 't Roomsch geloof en 's Konings hoogheid niet by verkort Ware. Men hieldt hem voor, dat hy ook in 't vertrek der Span- jaarden te lande behoorde te bewilligen: waartoe hy, hebbende zynen mond gemaakt op het bemagtigen van Engeland i, niet ver- ftaän kon. De Staatfche Gemagtigden ver- trokken zynde (V), fielden de Keizerlyke Ge- zanten hem de onmogelykheid der zeereizë zo klaar voor oogen, dat hy zig, eindelyk9 beweegen liet. Men ontwierp een verdrag, welk, door de Afgevaardigden der alge- meene Staaten te Brusfel, die van Holland en Zeeland uitgenomen, getekend werdt (d)i Hetèeü-In gevolge van dit verdrag, werdt 'er eert wig Ge- Plakaat gemaakt, op 's Konings naam, welk, bocl i te Marche in Famine, door Don Jan, op den gemaakt twaalfden, en te Brusfel, door den regee- en afgei renden Raad en de algemeene Staaten, op den kondigd;zeventienden van Sprokkelmaand, getekend *Edi£i. zynde, onder den naam van eeuwig* Gebod, alomme afgekondigd werdt. Het behelsde $ „ aanneemïhg der Gendfche Vrede, en fee- js ïoftë
(O Bor X. Boek, U. 211 enz: [770 cnzsj
Qd) Bor X. Bock. hl. 2.2-2. [785]. |
|||||
|
/'
|
|||||
|
XXVI. Boek, HISTORIE. 143
5, Icfte van het vergaderen der algemeene FilipsIH
3, Staaten en van het vertrekken der uitheem- *5/7» j, fche Krygsknegten, binnen zekeren be- „ ftemden tyd ,. zonder dat zy, of anderen 5, immer wederom in 't Land komen zonden, s, dan by "'t ontftaan van eenen uitheemfchen ,, oorlog, of by bewilliging der algemeene ,, Staaten. Voorts, dat de wederzydfche ge- u, vangenen zouden geflaakt worden; doch 5, de Graaf van Buuren niet voor dat de Prins* 3, zyn Vader, het befluit, by de algemeene „ Staaten te beraamen, zou zyn naargeko- ,, men. Nog, dat de Koning, door Don Jan „ en zyne andere Amptenaars, 's Lands vry- ,, heden zou doen handhaaven: waartegen „ de Staaten beloofden, by den Roomfchen „ Godsdienst en 's Konings gehoorzaamheid * ,, te zullen volharden, afllaande van alle „ verbonden, ten tyde der beroerten, met „ uitheemfchen, geflooten , en vati hunne 5, zyde ook alle vreemde knegten afdanken- ,, de. Wyders, Zouden ze den Koning zes- 5, honderdduizend ponden van veertig groo- „ ten ieder opbrengen, en daarenboven de 5, Hoogdüitfche knegten voldoen. Don Jan ,3 zouden ze voor Landvoogd ontvangen, ter-* 3, ftond na "t vertrek der Spaanfche, Italiaan- 3, fche en Bourgondifche Knegten. 's Konings 3j nazaaten, Don Jan en zyne opvolgers, de 5, byzondere Stadhouders, Raaden en Amp- 5, tenaars zouden dit verdrag bezweeren \, moeten., Eindelyk, nam de Koning, voor 3, zyne rekening, de penningen, ten tyde der 8, beroerten, door de Staaten geligt, van wie |
||||
|
144 VADERLANDSCHE XXVI.Boék/
Fiiipsili „ 't ook ware, met naame van de Koninginn©
j'577- „ van Engeland (e)."
~ „'.*"" Het bekrachtigen der Gendfche Vrede9 en Hol- door het eeuwig Gebod, welk die van Hol- land en land en Zeeland geweigerd hadden té onder- Zeeland fchryven, bragt de zaaken in zulk eene ge- worden fteltenis, dat, noch de Spanjaards, noch de 2*gf}"0,nR.oomschgezinde Staaten de twee gemelde zigte'be-gewesten beoorloogen konden: terwyl Oran- geeven je Don jan niet boven zig behoefde te" er- in 't Ver- bennen voor dat de algemeene Staaten, hier- drag met , '. = * n ■* Don Tan. °P-> befchreeven waren, en befiuir genomen
hadden. De algeme'ene Staaten, zig hierme-
de verlegen vindende, zonden aan den Prin- fe, met verzoek, dat hy 't Verdrag, met Don 't welk Jan gemaakt, wilde aanneemen. Doch hy en zy wei« de HoUandfche en Zeeuwfche Staaten ant- geren. W00rdden „ dat hun het oogmerk der alge- „ meene Staaten, om de Gendfche Vrede te „ bevestigen, by het Verdrag met Don Jan„■ ,, kwalyk getroffen fcheen. Men verbondt,- „ in het zelve, de Staaten aan ongewoone „ eedeil* Men beloofde, 's Lands vryheden „ te zullen handhaaven, en men fchondt ze, „ door het ophouden des Gräaven van Buu- „ ren. Vreemd was 't ook, ten behoeve van „ eenen hoop eerlooze fielten, verklaard voor $, vyanden des Vaderlands, nu nog geld op s, te brengen. Eindelyk, vonden zy zig, by „ de punten van dit verdrag, minder verze- 5, kerd, dan by 't geene hun, eertyds,'te Bre- j, da was aangeboden. Zy wilden egter niet ,, alleen de Gendfche Vrede onderhouden $ ,, riiaas
|
|||||
|
(O BOR X. Boek, il. 222 [786].
|
|||||
|
kXVÏ. Boek. HISTORIE» 145
|
|||||
|
„ maar zelfs het tegenwoordig Verdrag teke- Fttaäd
„ nen, zo de algetneerie Staaten hun behoor- i577v „ lyke verzekering wilden geeven, van zig in -= ,, geenen verderen handel met Don Jan tè zul-
„ len inlaaten, als de Spanjaards, ten beftem- „ den dage, 't Land niet ruimden: en dat men j „ zelfs na 't vertrek der Spanjaarden, Don ,, Jan niet tot Landvoogd zou ontvangen 4 „ voor dat alle punten, ftrydig met 's Lands „ geregtigheden, zouden zyn verbeterd en ,, herfteld (f)." De algemeene Staaten ver klaarden, op dit laatfte alleenlyk 4, dat zy 4, van zins waren, de Spaanfche Knegten? „ des noods, met geweld van wapenen, ten „ Lande uit te dry ven, en zig in geenen verj i, deren handel met Don Jan in te laaten^ „ waardoor dit vertrek eenigszins zöu kon- „ nen worden opgefchort (g):" waarin O- ranje en die van Holland en Zeeland niet vol- daan waren. Don Jan vervoegde zig; midlerwyl, te öon Jan
Leuven, alwaar hy, door allerlei blyken van befchui- lieuschheid en gemeenzaamheid j de herten pfft,,de'^ van grooten en kleinen zogt te winnen; Ten geu» aatt. Zelfden tyde $ gaf hy de Staaten kennis van flag op eenen äanflag óp zyn'perfoon, gebrouwen j zyn'Per- zo hy voorgaf, door den Prinfe van Oranje;focm* doch men bevóndt,.by onderzoek, dat 'er niets aan was (Ä).. Den Landvoogd daarna j den Hertog van Aarfchot gefield hebbende tot Burgtvoogd van Antwerpen i waartoe hent .... . |W (f) BoR X. Boek, il. 225 [790$
U; Bor X. Boek, il. 926 [702Ij (A) Bor X; Boek, tl. 235 [8o4]i Vil Deei^ e ■•. ■.
|
|||||
|
146 VADERLANDSCHE XXVI. Boek;
FiüssIH de Staaten benoemd hadden; zag men aan dee-
*57?' zen, in Lentemaand, het Slot inruimen,door 5S~""i de Spanjaarden (t), die allen ter Stad uittoo- gen, naar Maaftricht, alwaar de overige Spaanfche 5 Italiaaniche en Bourgondifche De Späti- benden befcheiden waren. Voor 't einde van jaards Grasmaand, trokken zy, met den Graavevan verlaa- Mansfeld aan 't hoofd $ allen ten Lande uit,. z^Lan- tot onbefchryflyke vreugde der meeste Land- den, zaaten, onder welken 'er egter eenigen wa- ren , wien 't wederkeeren deezer gehaate Knegten op de leden lag: waarvan zy blyk gaven, in eenige zinryke versjes j die, ten deezen tyde, onder 't gemeen, verfpreid werden (&). Intreede ^P ^eïl eer^sn van Bloeimaand, deedt de van Don nieuwe Landvoogd zyne plegtige Intreede te jan te Brasfel, wordende hy daar ontvangen, met Brusfel. tutbundige tekenen van vreugde 611 eerbie- denis. Den vierden, zwoer hy, deGendfche Vrede, het eeuwig Gebod, dat kort te voo- ïen, ook door den Koning bekragtigd was, en 's Lands voorregten te zullen handhaa- ven. Voorts befchonk hy verfcheiden' Hee- ien, met aiïipten en jaargelden, om gunst te winnen. Doch men vondt 'er, die zyne DePrefi- weldaaden van de hand weezen. Ook gaat; dem Vi- den Prefident Viglius na, dat hy, by 't in- glius haaien van Don Jan, eenige woorden geuit Äerft. zou hebben; die te kennen gaven, dat hy aan de beftendigheid der vrede wanhoopte (/): doch hy beleefde den nieuwen kryg niet,
co Bor x- ^°«*5i!- 23^ rnos-i
££) Boa X. Boek, il. 237 [806.]
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, u?
niet, overlydende, weinig dagen hierna, op Finpslti
den agtften van Bloeimaand (m)i i$77- Midlerwyl, waren de Staaten vaïi Holland -_ -1
ten Zeeland* tegen 't einde van Lentemaand, p^^rt te Dordrecht befchreeven geweest $ wer- te ßori waards Doktor Leoninus afgezonden was drëcht. door de algemeene Staaten, om op eene een- Bezen' paarige regeling der munte en der gemeene dijhg belastingen aan te houden, en het t'huis oüt-j,e 5^, bieden van eértige fchepen, omtrent Antwer-tén» pen en op de Maaze leggende, benevens hét affchaffen der verlofgelden, te verzoeken (n): op alle welke punten, hem redelyfc genoe- gen gegeven werde j behalve op het laatfte, waartoe de Staaten niet verftaan konden (0)4 Verllag Van zyne verrigtingen te Bfusfel ge- daan hebbende, keerde hy, kort hierna, we- derom naar Geertruidenberg* alwaar toeii de Dagvaard verlegd was, om andermaal op het affchaffen der verlofgelden^ op het rpgeleii der munte, op het ondertekenen der \ Veree- higiiig, by de algemeene Staaten aangegaan, op het opbrengen van honderd-enVyftigdui- zend guldens ter maand, en op eenige pun- ten van minder1 belang aan te dringen* Men antwoordde % dat de verlofgelden zouden ,, afgefchaft Worden., behoudens een rede- 5, lyk geieigeld, tot beveiliging der zeevaart; ,:,, dat men Gemagtigden overzenden zou , ,, om orde te beraamen op 't ftuk der mun- 4, te; dat men, op 't verzoek om honderd, $j envyftigduizend guldens ter maand-» nadei: , (m) Bor X; Boek, hl. 243" [812]; .
C«) RefoU Ho1l. 3t Maart 1577. IK 3«; (o) Bor X. Boek, Mi 238 [8o7]i K ft
|
||||
|
i48 VADERLANdSCHE XXVI. Boek.
Faipslll „ letten wüde; doch de vsreeniging met de
1S17' „ Roomschgezinde Staaten was, door dett „ Prinie en die van Hollanden Zeeland, ron- ,, delyk wederiproken ^ konnende zy zig in „ geen verbond begeven, dat met hun ge- en van i9 i00f ftreedt Q>)." Onder dit handelen , Dov ïa"_ kwamen Aarichot, Hierges, de Ryksgezant landen Andries Gail en anderen te Geertruidenberg, Zeeland, uit den naame van Don Jan begeerende ,, dat „ het eeuwig gebod, in Holland en Zeeland, „ wierdt afgekondigd, en dat men alles na- „ liet, wat mistrouwen wekken kon; als het „ aanhouden van Krygsvolk, het fterken van j, plaatfen, het vergieten van gefchut en dier- „ gelyken." Voorts verzogtert ze te mogen weeten, wät de Prins van Oranje, die, door 't aamieenien der Gendfche Vrede, in zyne eer eti goederen herfteld was, meer begeer- de, op dat men hem volkomen genoegen zou mogen geeven. Oranje en de Staaten van Holland en Zeeland antwoordden hierop „dat hun ontydïg dagt nieuwe verzekerin- „ gen te geeven, voor dat de voorwaarden „ der Gendfche Vrede voldaan waren. Dat „ de Hoogduitfche Knegten nog midden in j, 't Land lagen. Dat de Prins zynen Zoon 9, en goederen nog ontbeerde, benevens het „ bewind over verfcheiden' Plaatfen, begree- „ pen onder het Stadhouderfchap, hem, „ door den Koning, opgedraagen, hebbende „ zelfs den Raad van Staate die van Utrecht t „ genegen om zig wederom onder zyn be>- „ wind te begeeven, daarin verhinderd. Dat „ de
Q?3 Bok x» #"*» VI. 844 [814].
|
||||
|
XXVI. Boek, HISTORIE. 149
|
||||||
|
„ de algemeene Staaten ,hunne vergadering FiupsUI
„ zo wel als die der byzondere Staaten, aan l$77' „ 't welbehaagen van Don Jan onderworpen " „ hadden. Dat men den Hervormden geene „ vrye wooning gunde , in verfcheiden' „ Landfchappen. Dat men Don Jan, met „ een gevolg van Spanjaards en Italiaan en, „ ontvangen hadt, tegen 't verdrag, met „ hem zelv', te Marche in Famine, gefloo- „ ten. Dat verfcheiden' verdagte Perfoonen, . „ meest vreemdelingen, veel te. veel ingang „ by hem vonden. Dat ook het onderteke- „ nen der Vereeniging, welk men hun ge- „ vergd hadt, fnraakte naar een nieuw Ge- „ loofsonderzoek, erger dan de Spaanfches „ Inquifitie, die alleen verdagte perfoonen „ aantastte, daar men, bydeeze onderteke- „ ning, elk eene belofte afvergde, om het „ Roomsch geloof voor te ftaan." Dit ant- woord was, zo wel als het voorftel, fchrif- telyk overgegeven. Voorts viel 'er ook eeni- , r ge woordenwisleling over dezelfde punten, tusfchen den Printè en de Gemagtigden van Don Jan, en der algemeene Staaten; in wel- ke Leoninus toeilondt, dat men, in 't, van- gen en vervoeren des Graaven van Buuren , de voorregten der Leuvenfche HoogefchoQ- „ Ie gefehonden hadt. Ook zogt men den Pïins j^L toen te beweegen , tot het begeeren. vim jen eenige byzondere voordeden voor zig zei- Prins, ven, Doch hy antwoordde „ dat men voor-do0T by s, al aan de Gendfche Vrede voldoen moest, ^oordee- «, volgens welke, hy nog, in verfcheiden' ien, tot" „, zyner goederen, met naame in de Stad en het Ver- ?5 Barony van Breda, berlleld moest wor draäm« K3 den00"^ |
||||||
|
y
|
||||||
|
150 VADERLANDS CHE XXVI. Boek»
den (cf). Wilde men hem, daarna, eeni-
ge andere gunst bewyzen; hy zou zulks zy- |
|||||||||||||||||||||||||
|
FiupsIII
.1577-
te be-
weegen.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
?)
|
ner Hoogheid dank weeten, zo 't tot"'s
|
||||||||||||||||||||||||
|
Lands oorbaar ftrekken kon, alzo hy dit
|
|||||||||||||||||||||||||
|
5'
|
en geen eigen baate zogt," Met welk ant-,
|
||||||||||||||||||||||||
|
woord, de onderhandeling afgebroken werdt
't Vertrek dër [ Hoogduitfche Knegten,
waarop de Prins gedrongen hadt, baarde deri algemeenen Staaten thans de meeste zorg, al-* zo zy fommïgen, die voor vyanden des Lands waren verklaard, niet dagten te voldoen, ter- wyl Escovédo aanhiddt op afrekening met allen/ De Staaten beflooten, in Hooimaand, aan allen voldoening'te geeven. Doch Don Jan, te Mechelen gekomen, handelde', in 't lieimelyk, met de ï Hoogduitfchen , om hen op zynezyde te winnen, en in 't Land te doen blyven: waarom 'er tusfchen' de Staaten en heil, niets kon geflooten wórden (i). Ten deezen ty de,'broeide >er een aanflag
by den Landvoogd, waarvan, e erlang, gantsch Nederland waagde. Voor zyn vertrek naar Mechelen, hadt hy reeds merkelyk omzien verwekt in de Staaten, doordien by hun af- vergde, den Prinfe van Oranje te beoorloo- gen, onder yoórwendfel, dat deeze, door 't; kwellen der Amfterdammeren , de Gendtche Bevrediging gefchonden hadt (f) : waartoe de Staaten zo weinig lust toonden, dat zy, kort hierna, yerfcheiden' benden, by hen, tegen |
|||||||||||||||||||||||||
|
Heimely-
&e han- del van Don Jan, om de Hoog- duitCche Knegten jn't Land te doen blyven. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Don Jan
maakt zig ver- dagt by de alge- meene Staaten f |
|||||||||||||||||||||||||
|
ds
|
|||||||||||||||||||||||||
|
(j) Zie Bor X, Bbei,bl. 239 Ls°p]-
Cr) Dor X. Muek, il, 245 [814]. (O Boit. X. Boek, tl. 243, 1247, 248, 827]. /.
, <0 Bob- X. Boek, il, 24.8 [OaiJ.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
252 [812, 820, 83*1
|
|||||||||||||||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 151
de muitende Knegten, geworven, betaalden FilipsIII
en afdankten, onder welken ook de vendels l57?' begreepen waren, die in 't Stigt lagen. Bos- ......"*■
fu verrigtte hier de afdanking, waartoe de
Saaten des Landfchaps hem zes-entwintig-- duizend guldens, hun geleend, door die van Holland, opfehooten, hem te gelyk de .ge- vangen' Hopluiden in handen ftellende. (u). De algeraeene Staaten behielden vast. een kwaad oog op Don Jan, federt zy zyue zugt tot het hervatten dés krygs hefpeurd hadden. 'Mogthans herwon hy, wat laater, de -herten _. van eenigen, door het afvaardigen van Es-
covedo naar Spanje, om eenen -merkelyken bnderftand in penningen van den Koning : t$ verzoeken. Zo zeer waren de Staaten hier- mede ingenomen, dat zy in overleg namen, om den Geheimfchryver, dien zy eenen wyd- luftigen Brief aan den Koning rnedegayen, op Zyrie wederkomst, met een jaargeld van tweeduizend Kroonen te befchenken (v). Doch ESeovedo keerde nimmer wederom uit Spanje. Hy werdt 'er, kort na zyne aan- komst, door bevel des Konings, zo men meent, verraaderlyk vermoord (w). Én 't leedt niet lang, of Don Jan ontdekte qpenlyk, wat hy in den fchild voerde, %, «^ . ;■; 't Geviel, in Hooimaand, dat de Koninv VHI;
gin van Navarre, Schoonzuster van Filips, Hy be- . door Henegouwen, reisde naar Spa, in fchyn hefiüa, pm de geneezende wateren aldaar te gebrui- teei van ken Namen ,
f u) BOR X. VJorf, Z>/. 255 [&5l> ) dO.MÜSt,
O) Hor X. Hoek, hl. 350 [825],
OO TttUANys Lil/r. JuXIVi p. 217. Lifo^ I<XVI. J, 276^
|
||||
|
ï5a VADERLANDSCIIE XXVLBgeie,
FiLipsIIIken (oc)? doch, inderdaad, om metdenGraa-
I57?- ye van Lalaing heimelyk te handelen, over -'-'' de opdragt van de heerfchappy der Neder- landen, aan haaren Broeder, den Hertoge van Alencon (y), die, na 't fluiten der Be- vrediging met dé Hugenooten in Frankryk, ïn Bloeiniaand des jaars 1576 (Y), by welke ook de Prins van Oranje in zyn Prinsdom herfteld was, het Hertogdom van Anjou ver- kreegen en den naam van het zelve aangeno- men hadt(V), dien wy hem, voortaan, ook geeven zullen. Don Jan, voorwendende zig verpligt te vinden, om de Koninginne te beT groeten, begaf zig, verzeld van de voornaam- fte Heeren, naar Namen: alwaar hy haar eenen geheelen dag, met veel pragt, ont- haalde. Des anderendaags,, deedt hy haar uitgeleide, en was maar even te rug gekeerd, toen hy onderneemt, vlak uit tegen 't eeuwig gebod, 't Kasteel van Namen te verrasfen; 't welk zig, op den vier-'entwintigftep van Hooimaand, deezer wyze toedroeg. De Landvoogd, zig gelaatende uit jaagen te wil- len ryden, zondt den Graaf van Barlaimont met deszelfs vier Zoouen, Hierges, Megen, ' Floyon en Hautepenne, naar 't Slot, die den Overfte, Jan van Bourgondie, Heere van Froy-* mont, voorhielden, hoe 't wel yoegen zou, dat hy Don Jan, in 't voorbyryden, bannen < nodigde, om' de vesting te bezigtigen. Dé jSlotvqogd bewilligd bjerin, Don Jap treedt biiii
X-*) Bor X. Boek, 11. 253 [828]«
C>ó Hooft XII. Boek, ft, 519.
C*Ó Du Mont Corps Diplom* Tom. V. I p. z6C>.
£«*j Daniel Tom. IX. p. 54.
|
||||
|
JEXVï. Boek. HISTORIE. 153
binnen. Terwyl men hem een ontbyt gereed F^u'sïll
maakt, blyft hy in de poort ftaan praaten , _ W]r _ tot op de aankomst van eenen hoop Ruiters, üienhy, ineen naby gelegen bosch, verfte- ken hadt. Toen rukken pon Jan en de vyf Heeren't pistool uit den kooker, bieden de wagt den tromp, en dryven de bezetting en Froymont zelv' ter vesting uit. Don Jan, roe- mende dat deez' dag de eerfte zyner Land- voogdye was, en dat hy, te lang getergd door de Staaten, voortaan ftipt begeerde ge- hoorzaamd te zyn, roept alle de Heeren, die hem naar Namen verzeld hadden, byeen , hun keur geevende van blyven of vertrek- ken. Pe beroerde gemeente, voor 't Slot vergaderd, doet hy, met woorden, ftillen (è). Daarna voqrziet hy? zig van voorraad, en vaardigt, naar veele oorden, brieven af, vervattende de jederien van zyn gedrag ■(<;). Den Heer yan Rasfinghem zondt hy naar Brus- fel aan de algemeene Staaten, om te vertoo- nen, dat de zorg voor zyne eigene veilig- heid, welke men laagen gelegd hadt, hen» hadt bewoogen, zig te verzekeren van 't Slot te Namen, Voorts begeerde hy, dat men WilkWi van Hoorne, Heer vun Heeze, Bevel- hebber te Brusfel niaakte, en de Burgery al- daar ontwaapende. Hierges hadt'zig, niid- ierwyl, op zynen last, verzekerd van Charle- ^n Chaï- mont (d). De toeleg van Don Jan was, op emmu deeze wyze, den oorlog te beginnen tegen de gtaaten: waarvan hy en Escovedo den Ko- ning, i (&) Hooft XII. Boek, hl. 515.
1 te) Kofi. X. Hoek, VI. 255 ^81 al- ld} Bor X. Boek, bl, »56 [832]. K5
|
||||
|
1-54 VADERLANDSCHE XXVI. Boek;
Faipsiiining, in Grasmaand, reeds de noodzaaklyk-
l577- heid vertoond hadden, by brieven, in fyfer "" gefchreeven; op verzoek van den Prinfe van Oranje, door bevel des JConings van Navarre , op de heide van Bourdeaux, onderfchept;den Prinfe, door den Heere de Plesfis, toegefchikt; vervolgens ontfyferd, aan de Staaten vertoond, en openlyk uitgegeeven. Uit deeze brieven, bleek ook het voorneemen, om Engeland aan te doen Ce): en fommigen melden, dat Don Jan, na 't bemagtigen van Engeland, een' kans op Spanje zou gewaagd hebben (ƒ): waaruit men, in 't voorbygaan, afneemen kan, niet hoe veel reden, hy, die zulke voornee- mens koesterde, en aan anderen vertrouwde, óns, in de Gefchiedfchriften, niet flegts als ftaatzugtig, maar te gelyk als los én zorgeloos^ wordt afgemaaid. " "■• Ix 'De algemeene Staaten, den Heer van Ras-
De süa- finghem gehoord hebbende, zonden den Abt ten ver van Marolles en twee anderen naar Namen, zekeren^ om Don jan te vertoonen, hoe weinig fchyns siotte t(^e toe^eS °P zynen Perfoon liadt, en om hem Antwer- wederom naar'Brusfel te nodigen'j daar hy pen, veilig zou können verblyven.' |n 't gefprek, welk de Abt met Don Jan Meldt, dreef deeze liem lofFelyk toe, dat hy V Slot te Antwerpen voor , 'tzyne Meldt; dat het hem noch aan geld noch aan 'j,, , volk ontbreeken zou; en dat Maraßles dit den Staa- ten mögt aandienen (g). ■ Doch 'zo veel waarfchu- wens werdt 'er niet vereischt, om: de Staaten een waakend Qog te doen houden op. dit Slot, |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 155
daar zy de bezetting, door toezegging van FilipsIIï
't voldoen der agterftallen, met hulp van den *577* Heere van Bours, tot hunne zyde overhaal- den, op den eerften van Oogstmaand, niet zonder het fneuvelen van eenigën, uit het ■vendel van Lodewyk van Bleis van Treslong-, dat voor Don Jan yverde, en het vatten van Treslong zelvY' Ook was, pas te voor en, het vendel van Kormlis van-End, door Don Jan naar Antwerpen gezonden, op den weg derwaards, geflaagen , door den Heere' de Vers, Neeve van Champagne!: -'t welk men ■ voor den aanvang' der vyandlykheden tegen Don Jan rekenen mag» 't Ömflaan van 't ; : • Sloi hielp, midlerwyl, de Stad in roere. De Hoogduitfche bezetting, dugtende dat het haar gelden zou, fteïde zig in flagorde, enbe- bolwerkte zig, in de nieuwe Stad, "met baaien, balken, wagens en ander fchansgereedfchap. De burgery raakt, insgelyks,• in 't geweer.. De roep eener aanftaande plondering klinkt de gantiche Stad door. Men treedt in onder- handeling mét de Hoogduitfchen, en bezoekt, of zy zig met eene maatelyke' fomme ter Stad uit wilden laaten koopen. Vergeefs. Een deel Koopluiden begeeft zig, hierop, naar 't Slot, 1'meekende, dat men zig met het Krygsvolk ver- droege; al moest het t^ee'of drie tonnen fchats hosten; zy zouden ''t geld verfchaffen. Toen boodt men eerst honderd- envyftigduizend gul- dens : en toonde den Knegten de penningen, die de Koopluiden en treflykfte burgers, ge- volgd van Kasüers, met bfeurzen vol gouds, vast aanbragten. 't Krvgsvoïk, door,dit ge- |
||||
|
ï56 VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
|
|||||
|
FilipsIII zigt bekoord, en aan den anderen kant ver*
»S#«_ fchrikt, door het dreigen der gewapende ' burgerye, roept, dat het wel was, zo de Over- pen te vrede waren; zoniet; dan zou men ze 'er toe dwingen, Men fprak dan met de Overftcn, die zig niet zeer gereed toonden, om den koop toe te flaan, Doch onder dit handelen, en 't gaan en keeren van en naar 't Slot, viel de avond, wanneer men eenige zeilen ont- dekte, die, de Schelde op, naar de Stadkwa-* De aan- nien' Qranje, naamlyk, verwittigd van den komst, toeleg der Staaten op 't Slot te Antwerpen , van's hadt, in 't Land van Tooien, eenig volk, Prinfen onder den Heere van Hautain, byeen doen doeTde komen, dat nu, op nader fchryvens uit de bezet- Stad, met al wat men van fchepen byeen ting de brengen kon, derwaards gezonden werdt. vlugt Deeze geringe vloot, pragtiglyk uitgeftree- "i^An" ^en met vlaggen en wimpels, flaakt, in 'tna- werpen. deren, drie fchooten, en kwetst eeniger der Hoogduitfche foldaaten. Straks daarna, gaac de kreet op, onder de menigte, de geuzen? de geuzen ! daar komen ze .'■ De fchrik ilaat elk: om 't hert; elk rent, zonder orde, zonder omzien, naar de naaste poorten, zak en pak, „en fommigen zelfs de wapenen agterlaa- tende. Allen raakten ze ter' Stad uit, op eenige weinigen na, dje, in 't vlugten, ge- veld werden. Na dat men hun de poorten agter den rug geflooten hadt, werdt Hau- tain, die, ondertusfchen, geland was, fees- telyk ingehaald, en vap Stads wege vereerd met eenen gouden keten. Onder de papieren der gevlugte Kolonellen 3 vpndt men veel,e bras
|
|||||
|
XXVI. ÈoEK HÏStOÜtE. 157
brieven van E on Jan (Ji), uit welken bleek, hoe FiLwIIt
hy de Hoogduitfchen hadt zoeken op te hitfen *577- tegen de Staaten, en zig, met hunne hulp, "" "4 meester te maaken van de Stad en het Slot. Treslong, die gevat was, werdt, te Brusfel op 't broodhuis gelegd (i). Eer nog de Staaten den aanflag op 't Slot x*
te Antwerpen in 't werk ilelden, hadden ze, Onder- om Don Jan te zekerer te mompen, de on- ipde- derbandeling met hem vervolgd, en zig be^ ~"? ?*f reidwillig getoond, om hem fchier alles wat hy vorderde toe te ftaan, met zulke bepaa- lingen nogthans, dat zy altoos onbehaald blee- ven. Hy toen, waanende, dat hy den fchrik xeeds onder de Staaten hadt, deedt langs hoe buitenlpooriger eisfchen (k)t Doch na 't ont- vangen der maare van Antwerpen * die Aar- fchot, Havrech en anderen *, heimelyk, uit Namen, hadt doen wyken ; gaf hy beter* koop, fchryvende, fmeekenderwyze „ dat „ hy eene wapenfchorfing wilde toeftaan, 5, tot dat de Koning, geviel hy hun niet, ee- „ nen anderen Vorst van deszelfs bloed in „ zyne plaats zou hebben aangefteld." Ook verzogt hy „ dat men hem zyne brieven, „ onderfchept op den weg ttiar Spanje, we- „ derom zenden wilde. " Den inhoud deezer brieven verfchoonde hy, federt, blaauw ge- noeg, zeggende ,, dathy nog voor geen Land- „ voogd erkend was, toen hy den Koning „ ophitfte tot den oorlog: laatende, voorts 9 „ Escovedos fchryven ter zyner verantwoor- „ ding
f») Zin fcnR XI. Êoek, «. 2Ö8 [848].
\i\ Boa XI. Boek. bl. 271 1853J.
Ik) Bor XI. Bask, bl. 259 enz, LÖ35 #/«.}
|
||||
|
t£8 VADERLANDSCHE XXVI. Boek
ÊilipsIII „ ding. Tot het ophouden van 't vertrek der
1S7J' ■>■> Hoogduitfchén, was hy gekomen, door-
„ dien de ongehoorzaamheid der burgerye en
„ de toerustingen des Prinfen van Oranje niet
„ gehengden, dat hy zig geheellyk ontwapen-
9, de." Doch deeze redenen klemden weinig
op de Staaten, die, ondertusfehen, den Koning,
fchriftelyk, verzogten* eerst, om bevel aan
pon Jan, tot onderhouding van de Gendfche
Bevrediging en het eeuwig gebod; toen, om
eenen anderen Landvoogd, in zyne flede, eri
dat de Raad van Staate, midlerwyl, 't opper-
béwind voeren mögt (7).
rierftei- Doch eer wy 't verhaal van deezen gewel-
üng der digen tweefpalt vervolgen, roept ons de or-
Dykeninde der gebeurtenisfen naar Holland en Zee-
Holland. jan(j ^ jaar <je prjns en ^Q ^^en njet ver_ zuimden * hun voordeel te doen, met de ver-
warringen, waarin de andere gewesten fla- uen. In den voorzomef, viel men hier aan 't herftellen dër dyken, die, ten deele door 'ftorm, maar vooral, door 't doorfteeken, in den jongften oorloge zwaar befchadigd wa- ren (mji Om de kosten hiertoe te ligter tgf vinden, dankte men ook een deel overtallig Krygsvolk af, behoudende alïeenïyk vyf-en- veertig vendelen Knegten, ieder vän hon- derd ■ehveertien koppen, en dertig Oorlogfche- pen in dienst, om, in allen geval, eenigszins befchermd te zyn, tegen de gevreesde aanfla- gcn des LandvoOgds (n). ■ ■ : -. DC
CO Rok xi. hoA-tii. m (Ml, m fasli aSi imj,
a82 W8-]
C»/) nou x. m<ï, hi. 246 rsj9]i (ti)ßott. X. Hoek, bh 253 [Ö29J/
|
|||
|
XXVL Boek. HISTORIE 159
De Prins ook, om alomme in de Steden FaréslII
orde te ftellen, en de herten der Landzaaten, l57?\ door zyne tegenwoordigheid, nader aan zig x7"~~ te verbinden, befloot, in den zomer deezes j>e pt"ins jaars, eene reis te doen, door de meeste Ste- doet ee-- den van 't Zuider - en Noorderkwartier van ne reis Holland. Zyne Gemaalin verzelde hem: en y0°[jn(j hy werdt, alomme, met uitbundige tekenen van gunst en eerbiedenis, ontvangen en in- gehaald. Elk meende, in hem, 's Lands reg- ten verlosfer naast God te aanfchouwen. In Westfriesland, gaf hem 't gemeen naauw- lyks eenen anderen naam, dan dien Van Va- der Willem: eikanderen, met een gelaat, daar de hertelykfte blydfchap op te leezen was, toeroepende, Vader Willem is gekomen! Vader Willem is gekomen.' Hier ontving hyde tyding van 't bemagtigen van Namen: waarop hy$ terftondi, den algemeenen Staaten riedt, hun- ne magt, behendiglyk, famen te brengen, en nog drieduizend Ruiters te werven: met wel- ken zy, dagt hy, Don Jan Namen, Luxem- burg en 't gantfche Land zouden können doen ruimen. Doch zy hadden toen nog geen herts genoeg * om Don Jan dus geweldiglyk aan te vallen. De Prins, alle de Steden van 't Noor- derkwartier bezogt hebbende, keerde weder- om zuidwaards. Te Woerden gekomen, ver- zogt hem de Wethouderfchap van Utrecht $ dat hy, zynde zo naby, haare Stad met zyü bezoek vereeren wilde; doch zoiider gelei- de vanfoldaaten^ iit plaats van welken, men hem een vendel burgeren aanboodt. Hy deedt komt té het, ichoon de Prinfes en anderen 't hem out- Utrecht, raaden hadden, 'gemerkt de Stad zig nog niet we-
|
||||
|
'
|
|||||
|
.JtfcS VÄDERLANDSCHE XXVI. Boek,7
•hupslll wederom onder zyne gehoorzaamheid bege-
l577' ven hadt. Op den agttienden van Oogstmaand,; *""""" reedt hy ter Stad in, van enkelen Hofiloet verzeld. Pas voor 't inryden der Tollefteeg- - ' poorte , Vloog 'er een prop uit eefie ligte bus, die, ter eére zyher Doorlugtigheid, äfge- fchooten was, in 's Prinfen koets, 't welk de Prinfes dérmaate ontftelde ■, dat zy haaren Ge- maal om den hals vloog, roepende, wy zyn verraaien! Doch de Prins, ziende wat het ware, ftelde haar fpoedig té vrede. Zyne Doorlugtigheid bleef te Utrecht, tot óp den éen-entwintigftën , en vertrok, met géndeg- zaame verzekering, dat de Stad en t Stigt zig wel haast wederom onder zyne gehoor- zaamheid begéeveil zouden (o). Ook gelukte' *t Stigt dit, in Wynmaand. De voldoening, die de ontvangt Stad en het Landfchap van deti Prinfe ont- voidoe- vingen, begreep, onder andere punten „ dat draPrta-" ^e R°ornfche Godsdienst onverkort bly- fe. „ven zbü; dat de Prins, met zyn gezin, ten „ allen tyde^ iri de Stad zou mogen komen 5 „ doch zonder Krygsvolk, ten ware de bur- „ gery hiertoe bewilligd hadt: ook zonder j, eenige Leeraars, tdt het pleegen van om „ roomfche oefeningen. Geestelyke begifti- j, gingen, moesten niet' dan aan Roomschge^ •>, zinden gefchieden: de voornaamfte Amp*- „ ten, niet dan by goedvinden der Staaten, „ begeven worden. De Prins hadt de hand- j, haaving der vryhedén op zig te neerhen, eri i, 't Regtsgebied des AartsbisfchopS onver- 5, kort te laateiii Tot het invoeren van bé- j, zet-
te) Br X. Bock-, il. 234 [S30.] |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, t6t
*, zetting, zouden de Staaten verlof moeten FrnPsIIt
„ vraagen : die op 't ftuk der munte zulke 157?* .„ orde zouden mogen ftellen , als hun best -*-—» „ geviel. ' De iPrins zou den Amptenaaren „ de Ampten , die zy van 's Konings wege }, bekleedden, behouden laaten , en zig, in „ 't Stigt , geen meer gezags aanmaatigen , 5, dan hy 'er, van ouds, gehad hadt. Stig-. „ ting van fterkten zou niet, dan by wille ,, des Konings, of der Staaten van Utrecht ^ 5, of der Piaatfe, die men fierken wilde, ge- „ fchieden mogen. Het tegenwoordig Ver- „ drag zou onderhouden worden, zo lang 't 3, land van Utrecht onder den Prinfe of des- ,», zelfs nazaaten (taan zou , of zo lang 'er, 5, volgens de Gendiche Bevrediging., die „ men in volle kragt liet, geene andere or- „ de geraamd werdt, by de algemeene Staä- „ ten." De Prins verzogt den Staaten van Holland eb Zeeland dit Verdrag te bezege- len , gelyk gefchieddei Doch die van Bom-, mei, beweercnde dat veele punten van het-, zelve met hunne Landregten ftreeden> maak- ten 'er zwaarigheid in, fchoon zy-zig gene—, gen verklaarden, om, nevens hunne bondge- nooten, den algemeenen vyand wederftand te bieden (/;). . , Na 't verzekeren van Antwerpen, hadden . XÏI.
de algemeene Staaten niet verzuimd, zig ook De a,S*' van andere plaatferi meester te maakem Hec slaatra Hoogduitsch vendel van den Kolonel Fokker verzekë- Was uit Antwerpen geweeken naar Bergen op ren zig Zoom , daar nog twee vendels lagen van hét *m Bjjp (*0 Boa Xt. Boekt bh zcoenz. [8?3 ens.}i
VU» DEgJCé L ,«,...
|
||||
|
ï6* VADERLANDSCHE XXVI. Boek**
|
|||||
|
FiLiPsIIIzelfde regement: Fronsberg, met drie zyner
1577- vendelen, naar Breda, dat 'er nog drie inhadt. ---------De Staaten zonden den Heer van Champagnei,
met eenen kleinen hoop volks, naar Bergen,
waarvan hy zig, na 't inneemen van het Huis te Wouw, fchier zonder ftag of floot, mees- _ ter maakte (q^). Toen, zig vereenigd heb- bergen , bende met den Graave van Hohenlo, rukt hy
Thoolen voor Steenbergen en Thoolen, uit welke Plaat- en 'sHer- fen hy de Hoogduitfche bezetting, insgelyks, togen- vertrekken deedt. In 's Hertogenbosch, la- gen vier vendels van oen overleeden Graave van Overftein, die de Stad, by minzaam ver- drag, ruimden. De Prins Hierna, toogen Hohenlo en Champagnei van O- naar Breda , dat van alle kanten beilooten ranje werdt. De Kolonel Fronsberg hadt eenen zy- neemt_ ner Hopluiden gezonden naar Namen, om last doorUst! van -^011 Jan' De HoPman werdt, in 't we-
' derkeeren , opgeligt, en te Geertruidenberg by den Prinfe van Oranje gebragt, die, door vraagen en hcrvraagen , uit hem kreeg, dat hy belast was met een briefje van Don Jan aan Fronsberg. Men tornde het, uit zynen broeksband, opende 't zegeltje van lak, be- hendiglyk, en vondt het te be'ftaan, uitflegts zes regeltjes, in fyfer gefchreeven, meteene zeer fyne penne, op een ftukje dun postpa- pier, langwerpig vierkant, als een vingerlid: het behelsde eene vermaan ing , om de Stad nog twee maanden te houden, onder belofte van ze, binnen dien tyd, te zullen-ontzetten. De Prins, zyn voordeel willende doen met , - dee- (j) Bor XI. flock, 11. 271. [855.].
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 163
deeze ontdekking , doet, door Meester Wil-Fitmlib
lern Silvius, vermaarden Boekdrukker te Ant- 1577. werpen , doch onlangs tot Drukker der Hol- ——— landfche Hooge Schoole, te Leiden, bevor- derd ( r ) \ die des Landvoogds hand net wist na te bootien, een diergelyk briefje fchryven en ondertekenen , vervattende last, om de ' Stad, ten beste mogelyk, op te geeven, alzo 'er geen ontzet te wagten was. 't Briefje werdtj, met het zelfde zegeltje, dat menonbefchadigd hadt weeten te houden, en met wat heet lak, tóegeplakt. De Hopman liet zig , door de belofte van een' gouden keten ter waarde van vierduizend guldens, en van dienst onder den Prinfe voor hem en zyn vendel, bekooren, om het briefje, waarvan hem de inhoud bekend gemaakt was , aan Fronsberg ter hand te.ftel- len , en door de Stad te verlpreiden, dat het ontzet verre te zoeken was. Hy doet het. De gantfche bezetting raakt in roere. De Prins, zynen flag waarneemende , doet haar vryen uittogt met haaren Overfte > doch zonder be- taaling , aanbieden ; of twee maanden- foldy, mits zy 't overige den Staaten kwytfcholde, en haaren Overfte in 'sPrinfen handen liete. Zy kiezen 't laatfte. De Stad en Fronsberg werden den Prinfe geleverd, op den vierden van Wynmaand (j). Midierwyl, hadden die van Antwerpen , De Kas-
ter vergadering der algemeene Staaten , ver- teelen te lof verzogt, om het Kasteel, dat hun reeds Antwer~ meer dan eens gekweld hadt, te mogen Heg- cj"„d^e ten. Utre dit,
K_T~) Refol. Holl. 8 jfuny 157?. hl. Jty,
(O Boa XI. Butk, bh 274. [856.]. |
|||||
|
L 2
|
|||||
|
ïS4 VADERLANESCHE XXVI. Boek.
-FiLifsIIl ten'? Die van Holland en Zeeland hadden,
1577- toen dit verzoek gefchiedde, juist ilem ter tToouda a^Senieene Staatsvergaderinge verkreegen^- te- en op gen den zin der Geescelykheid; Met hunne andere ftemmen , werdt de bewilliging in ,'t verzoek Plaatien jer Antwerpenaaren overg-ehaald : waarop de p|n> Biirgti terftond, geflegt werdt, regens't ein- de van Oogstmaand. Het beeld des Hertogs van Alva, om verre geworpen ten tyde van Requefens, lag ergens in eenen hoek 5 waar- uit het nu voor den dag gehaald en t'eene-» maal verbryzeld werdt. Die van Gend, ins- gelyks, by meerderheid van ftemmen, ver- lof bekomen hebbende, tot het afwerpen van den Burgt aldaar, vielen aan 't werk, .op den eerften van Herfstmaand. 't Slot Vreden-* burg, te Utrecht, welk men, reeds kort na 't verdryven der foldaaten , hadt beginnen af té. breeken ; doch. 't werk , federt, geftaakt, op- vermaaning van 't Hof aldaar, werdt nu ook, met verlof der algemeene Staaten, ten gronde toe, geflegt. Te llysfel, te Valen- chyn en op andere plaatfen, werden de Kas- teelen , insgelyks , afgeworpen (ƒ). Doch te Doornik , daar de Bevelhebber op \ Slot woonde , en te Kameryk, dat onder 't Ryk behoorde, liet men de Kasteelen in wezen, 't Slot te Gouda, dat, in 't jaar 1438, gefügt was, werdt, omtrent deezen tyd, in gevolge van een befluit der Vroedfchap ; doch zon- der dat men 'er van de Staaten of Raad ver- lof toe verzogt hadt, terwyl de Slotvoogd, Heer van Zwieten , zig binnen Viane ont- hieldt*
CO r'0R XI. Boek, IL l7-h [ 855-].
|
||||
|
XXVI. Boek.' HISTORIE. 165
Meldt, insgelyks , om verre geworpen («). Fiup$lll
• Ten deezen tyde, raakte, te Groningen, 111 l577'
hegtenis Francois Majart, die, door den Heere TnT™* van Billy, welke, federt het Verdrag met Don Aanflag Jan van Marche in Famine, geflaakt was, ge- van Billy bezigd werdt, om hem den weg te bereiden tot °P Gr°- de verlooren' Landvoogdye , Waarin hy zig, "„"fl" u. met geweld, dagt te herltellen (>), Wybe Waarden» van Goutum kwam , kort hierna, waarfchyn- lyk door befiel van Billy, met honderdender* tig man, op 't Vliet, eene voorftad van Leeu- waarden , en wist, eerlang , den Drosfaard, Joan van Mathenes van IVybesma, zulks te 'beleezen, dat hy op 't Slot gelaaten werdt, waarvan hy zig toen volkomen meester maak- te. De burgery van Leeuwaarden kogt 'ei' hem egter wederom af, om eene leening van dertien wecken , die drie - endertighonderd guldens beliep. Men fprak.toen ook van 'e Slot om verre te haaien ; doch liet het na, ter oorzaake der afwezendheid van den Stad- De Heer houder, Heere van Ville ,,.die, eerst, gelyk van Viiie veelen , zyn Hof gemaakt hebbende by Don ï^*1 Jan ; na 't gebeurde te Namen , de zyde der der vaiT algemeene Staaten gekooren hadt, door hen Fries- tot vasten Stadhouder over Friesland, Gro-Jand>, ningen , Drente , Twente en Lingen aange- ?™miy {teld , en voor 't uitgaan van Hsrfstmaand, ü^ate m Friesland wedergekeerd was. Hier, twee Twente" vendels Hoogduid'chen van Bosfus regement, «n ^in- liggende in de ichanfen te Oostmarhorn, in ë^lU de Lemmer , te Slooten , te Makkura en te Hin-,
O) Kor XI. Boek, hl. 308 L605I.
Cv) R. Fresinqa Meniui'. in CSer, IXumbae a Anal, T"-"'X
< l< 3,
|
||||
|
i66 VADERLANDSGHE XXVI. Boek.
|
|||||||||||||
|
FilipsIII Hinloopen , met toezegging van eenige be-
1577. taaling , vergenoegd, en tot vertrekken be- Hegten, ftellende, daarna, de Friefche boeren in't-geweer., onder eenen Hopman in elke Grietenye : 't welk hem , egter, in Gronin- gerland, daar hy't ook dagt te doen, niet gelukken wilde (w ). De Burgten te Leeu- waarden en te Groningen werden, wat laater, insgelyks geflegt (#). XIV. De algemeene Staaten hadden , ondertus- De alge- fchen, een Leger famen gebragt, welk zig, te
meene Wavere, in Brabant, nederüoeg. 't Voetvolk vSzame- ft°ndt onder Filips, Graave van Lalaing, de len een Ruitery onder Robert van Melun, Burggraave Leger, van Gend : tot Veldmaarfchalk was gefteld Anthoni van Golgnies , tot Overfte van 't ge- fchut Valentyn van Pardieu, Heer van la Motte, Voorts zogten de Staaten ook volkinDuitsch- land te werven, werwaards zy de redenen, Staan waarom zy zig tegen Don Jan gewapend had- Duitfcke ^en' Omftandiglyk „ hadden overgefchreeven. hulp. Hertog Joan Kazimir, Paltsgraaf aan den Ry n, beantwoordde hunne brieven, met veel blyk yan toegenegenheid; doch riedt hun den Prins van Oranje te kiezen tot hoofd der Regeerin- |
|||||||||||||
|
ge (j>) : en 't bleek welhaast, dat deeze raad
|
9
|
||||||||||||
|
Zoeken ^ f°mmigen ■> ingang gevonden hadt,
onder- De Staaten van Holland en Zeeland, om |
|||||||||||||
|
ftand in trent deezen tyd , te Haarlem , vergaderd
|
•>
|
||||||||||||
|
Holland ontvingen , aldaar , de Gemagtigden der zh
f" ?ee* semeene Staaten, verzoekende om onder- ** • ftand, O") RQR XI. Boe!;, hl. a33 [869].
(») R, Fi?.esinga Meniur, in G$R. Düiiïar, Anal. Tam*
mt p- 23. ':. . •
(y) 1ÏOR XI, Back, iU 28ö, [873].
|
|||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 167
ftand , ten minden van honderdduizend daa- FilipsIII
Iers , door Holland , en honderdduizend gul- 1577- deus , door Zeeland , in alleryl, op te bren-"~~ gen. Doch men boodt hun ilegts honderd- envyftigduizend guldens in 't geheel, voor den tyd van agt maanden, onder zekere voorr waarden :, zonder dat my gebleeken is , of deeze aanbieding aangenomen zy. Maar de algemeene Staaten , nu verdaan hebbende ? dat Don Jan de vertrokken' Spaujaards we- der te rug ontbooden hadt, begonden 't oog te wenden naar den Prinfe van Oranje , en te overleggen, of 't niet geraaden ware, hem in Brabant te nodigen, De Prins hadt veele vrienden onder de algemeene Staaten, met naame onder die van Brabant, Iiy onthieldt zig , ten deêzen tyde , met bewilliging der Staaten van Holland en Zeeland (z), te Geer- truidenberg, om „ van naby , op de zaaken van Brabant te letten , en te werken onder de leden der algemeene Staatsvergaderinge. Zyne fchepen hadden Antwerpen, een voor- naara lid van Brabant, onlangs, verlost van de Hoogduitfche bezetting: waardoor hy zig, nog dieper dan voorheen , gedrongen hadt in de gunst der Gemeente, 't Was ook te vermoeden, dat Holland en Zeeland, in wel- ke gewesten de Prins groot gezag hadt, zig meer aan 't voorftaan der gemeene zaake zouden laaten gelegen zyn , als men hem in hooger bewind ftelde, 's Prinfen vrien- den dan en anderen drongen , by meerder- heid van ftemmen, tegen eenigen, die in hun- nen voorilag geenen iinaalc vonden , ter al- ge-
(.~) Refol. Holl. 9 Aug. 1577. U. 166.
L4
|
||||
|
t6i VADERLANDS CHE XXVI, Boek.
|
|||||||||||||||
|
gemeene Staatsvergaderinge , door, dat men
hem naar Brabant behoorde te doen komen. De Abt van S. Geertruids , Champagnei, Leoninus en de Advokaat Liesveld werden |
|||||||||||||||
|
PlMPsIlI
4577-
Zy ver-
zoeken den Prins van O- ranje in Brabant ie ko- »en» |
|||||||||||||||
|
Geertruidenberg gezonden
|
|||||||||||||||
|
daar zy 't
|
|||||||||||||||
|
naar
|
|||||||||||||||
|
gemelde verzoek aan den Prinfe deeden
|
zy
|
||||||||||||||
|
voegden 'er by „ dat de vyanden der ge-
„, meene welvaart hem en den Staaten van „ Holland en Zeeland nagaven , dat zy 't» „ op 't verlaaten van den Koning en 't ver- „ anderen van den Godsdienst, gemunt had- „ den : welk uitftrooifel men niet beter leu- „ genftraffen kon, dan door het toelaaten ,, van den Roomfchen Godsdienst, in alle „ Steden van Holland en Zeeland , die zulks ,, begeeren zouden, en niet flegts in zulken, „ die 't, onlangs, by byzonder verdrag, be- „ dongen hadden. Dit verzogten ze dan op 5, den Prinfe en op de Staaten, en te gelyk ., belofte , dat zy geene verandering in ge- ,*, looiszaaken , binnen de Roomschgezinde „ Landen „ gehengen zouden ; maar veeleer „ alle nieuwigheid helpen weeren , volgens 9, de Gendfche Bevrediging." De Prins ant- woordde , fchriftelyk „ dat hy zig, op zyne „ overkomst in Brabant, waarnaar hy be- „ tuigde zeer te verlangen, vooraf beraa- „ den moest met de Staaten van Holland en „ Zeeland. Omtrent het verder uitbreiden 9, van de vryheid der Roomfchen, zou hy zig „ houden aan het Gendfche Verdrag. Maar „ alzo Holland en Zeeland alle nieuwigheid „ in dit ftuk hadden uitgedongen , tot op de „ Vergadering der algemeene Staaten , ver- 9> zogt hy, dat men in aanmerking name, hoe "'"',» kwa-
|
|||||||||||||||
|
■i^^»1^"1— — '".'
|
|||||
|
XXVI. Boek. II I S T O R I-E. 169
„ kwalyk i em voegen zou , deswege , iets FilipsIIJ
„ te belooven , zonder de 'Staaten dier twee 1577;
„ Landfchappen, vooraf, te kennen. Wel " "'
„ kon hy, voor zig zelven en voor de Staa-
„ ten van Holland en Zeeland toezeggen ,
„ geene ftoornis der gemeene rust of' des
„ Roomfchen Godsdiensts , noch invoering
„ eeniger nieuwe oefening te zullen gedopgen i
„ laatende hy , voorts , aan de algemeene
„ Staaten , boven welken hy zig geene heer-
„ fchappy zogt aan te maatigen, hierop, zul-
„ ke orde te Hellen , als zy, overeenkomftig
„ met de Gendfche Vrede ,'zouden goedvin-
„ den; welke orde hy niet ongeftraft zou laa-
„ ten overtre eden (#)."
Met dit antwoord, vertrokken de Staatfche
Gezanten, De Prins ftelde hun verzoek den Staaten van Holland en Zeeland voor. Tot de reize naar'Brabant, hadt hy zig, kort na de aankomst van Don Jan, reeds genegen ge- toond, en zulks den Staaten, in Wintermaand des jaars 1576 , te Middelburg , verklaard. Men hadt toen klaar genoeg laaten blyken , dat men hem noode zou zien vertrekken. Doch, zo hy 'er toe befloot, yerftondt men, dat de Rege'ering , in zyn afwezen , itaan zou aan de Gemagtigden der Staaten , met den Raad nevens zyne Dooiiugtigheid, dien der Geldmiddelen , en dien der Admiraliteit, Ook begeerde men , dat de Prins eenen Ste- dehouder zou aanftellen, die 't beleid hebben kou van de zaaken des oorlogs, naaf een Be- rigtfchrift , by raade der Staaten, door den Prifi-
£<0 Bor J{I. Boek, tl. ï84, 2S5 [3?o, 872].
|
|||||
|
ï?o VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
|
|||||||||
|
fiiunlll Prinfe , ingefteld. Tot deeze waardigheid
|
•>
|
||||||||
|
1577' floegen toen de Edelen den Graaf van den Ber-
..... ""ge, of den Graaf van Hohenlo voor: de Ste- den, alleenlyk, den laatften (_b). Doch het Verdrag, federt, met Don Jan geflooten, hadt te wege gebragt, dat de reis toen niet voort- gegaan was. Nu bewilligden de Staaten van Holland en Zeeland, fchoon even ongaarne, ttèktder- *n 's Prin&u vertrek. Op den agttienden van waards. Herfstmaand dan, deedt hy zyne intreede bin- nen Antwerpen , verzeld van zynen gewoon- lyken Hofiloet, benevens zynen Broeder, Graaf Jan van Nasfau, onlangs uit Deutschland gekomen , om vergoeding te erlangen van zyn verfehot, ten dienfte van den Lande ge- daan Qc~). Na vyf dagen toevens, begaf hy zig naar Brusfel; daar hy met veel ftaatüe werdt ingehaald (</). XV. De algemeene Staaten fchikten , terftond ^e" hierna, met 'sPrinfen goedvinden, eennieuw a" 'l'*' Gezantfchap aan Don Tan , om hem het af- bewiili- leggen der wapenen , rnids hy t, ïnsgelyks, ging, op deedt, en 't Slot te Namen ruimde , aan te nieuws, bieden: nog deeden ze 't vertrek der Hoogdu'it- j«et Don fcnen en anc[ere pinten vorderen: onder wel- keu ook was , dat zyne Hoogheid zig , ter- ftond, naar Luxemburg moest begeeven, om aldaar zynen opvolger af te wagten , en , midlerwyl, te regeeren , by goeddunken des Raads van Staate. Doch Don Jan hadt gce- ne ooren naar zulke voorhagen. Ook toonde hy
(5) Bor X. Boei, tl. 204 [7603.
(c) Reföl. Holl. 19. 21 Aug. 1577. bl. 187, 191.
(d) BoR XI, Boei, i/l. 2oó LÖ73J,
|
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 171
hy zig zeer misnoegd, over 't inhaalen des FilipsIII
Prinfen van Oranje. Om evenwel den han- 1577- del niet af te breeken , iloeg hy een Beftand " voor. De Staaten bewilligden hierin , mids
het flegts twee of drie dagen duurde, en men, binnen dien tyd , de zaaken afdeedt. De Landvoogd, hierover, op nieuws, verftoord, fchreef den Staaten eenen fcherpen brief ; hun verwytende „ dat zy hunnen Heere al- 5, les , op den blooten naam na , beneemen „ wilden:" en, vreezende binnen Namen be- legerd te worden, vertrok hy, terftond na dit fchry ven, naar Luxemburg; van waar hy den Staaten, op nieuws, we eten liet „ dat hy last „ uit Spanje ontvangen hadt, om hun de ui- „ terfte proeven van 'sKonings ongenade te „ doen gevoelen, ten ware zy van hunne 3, ftoute eifchen afftonden, en den Prins met „ zynen aanhang verdreeven CO«" Doch De Prins deeze hadt zig reeds zo diep in de gunst der wordt tot meeste Staaten, zonderling van Brabant, wee- ^Bra- ten in te dringen, dat hy, op den twee-en- bant *er- twintigften van Wynmaand, door deeze laat- kooren, ften , hoewel niet zonder veel tegenflribbe- lens , tot Ruwaart van hun gewest, verkoo- ren werdt : aan welke verkiezing de alge- meene Staaten hun zegel hingen. Men plag deeze waardigheid, welke , niet ten onreg- te, vergeleken wordt, by die van DiSïator, onder de oude Romeinen , in kommerlyke tyden , hier te lande , en onder anderen in Brabant, aan eenen der voornaamfte Groo- ten op te draagen. De Brabantfche Geichie- dg-
Cf) Bor X[» Bliek, U. 587 eu?. [874 Wjf *
|
||||
|
i72 VADERLANDSCHE XXVI. Boek»
FilipsI II denisfen leveren verfcheiden'voorbeelden uit
i577< van Ruwaarden , die, naderhand, Hertogen ' werden : en men wil, dat 's Prinfen vrienden hem nu ook den weg zogten te baanen, tot
De Her- ^eeze hoogheid (/'). De Hertog van Aar- toe van fchot was , kort te vooren , door den Raad Äijrfchqt van Staate, tot Stadhouder van Vlaanderen 9 wordt aangefteld, in de plaats van den Graave van
Spadhou-Roeux r > Dus f hikt • : alles toteene der van , n >i* • > i • ° -r> -r t^ Vkan- onneritelbaare verwydering met Don Jan. De
4eren6. Staaten gaven eene verdediging van hun ge- drag, in zeven taaien, in 't licht, by welke, de onderfchepte brieven van Don Jan tot by- laagen dienden (/?)• Don Jan deedt'cr, eer- lang , een antwoord op fchryven, waarin hy den Staaten van wederipannigheid tegen den Koning befchuldigde, en denPrinfevan Oranje lelyke kladden aanwreef (i). XVI. Doch terwyl men dus, wederzyds, inde De par- weer was , hadden eenigen , die den Prinfe dei"prin- §een Soed -elt toedroegen , eene verande-, ie van Mg m ^e regeering bewerkt , die gefchaa- Oranje pen fcheen , zyne Doorlugtigheid te zullen brengen verfteeken van het Opperbewind over de datde£ai' meeste Nederlanden, welk veelen hem reeds gemet-üe toegedagt hadden. De Nederlanden vonden Land- zig, na de fcheuring tusfchen Don Jan en de vooady Staaten, zonder opperhoofd. Brabant, in 't Aans- byzonder, gewoon geregeerd te worden , hertoge door den algemeenen Landvoogd, en, gelyk Mattiiuis de meeste andere gewesten, nog niet geichikt tot
C/3 Steada Üsc. I. Uhr. IX. p. 50a,
, if) Bon XI. ßoek, U. 303 [898]. (ft) Zie Bod A\tth. Suikk. I. Üeel, l/l. 151. (ij Zie Hok. Xi.'ßne/e, Ij. 2<j?. [881.] en Autli. Stukk, \ Jject, b!. lbo. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 173
tot eene veelhoofdige Regeeringe , onder- FiupsIJI
vondt eerst dit gebrek, en neigde, hierom, 1577. eerst, tot het ontbieden des Prinfen, die, in~ * Brabant , opgevoed , bekend en bemind was. ^agae" Doch eenige Heeren, met naame de Hertog wordu van Aarfchot, de Markgraaf van Havrech , Filips, Graaf van Egmond, en anderen, tot .omtrent twintig m getal, dugtende, dat het aanzien des Prinfen , dien zy zig gelyk reken- den , hun boven 't hoofd wasfen mögt, raad- pleegden , onderling, om 't opperbewind der Landen Matthias, Aartshertoge van O o s T e N R Y K, en Broeder des Keizers, op te draagen. Te jong van jaaren was deeze Vorst, en te zwak van geest, om zu}k een' last te torsfen. Doch men maakte elkande- ren diets ' „ dat de Koning , wiens'. Zusters ),, zoon Matthias was, zig deeze keuze zou „ laaten gevallen ; dat de Keizer te bekwaa- „ nier middelaar zou können zyn, tusfchen 5, Filips en de Nederlanden •, dammen, veel- „ ligt, een Huwelyk, tusfchen Matthias en 4, eene Dogter van Filips, zou können be- „ werken, en haar de Nederlanden ten Bruid- . .,,; '.{.£ „ fchat doen afftaan; dat, eindelyk, de Aarts- w-Xm ,, hertog, den Roomfchen Godsdienst toege- „ daan zynde , de Landen by denzelven be* „ waaren zou, 't welk men, naauwlyks, zou „ hebben te wagten , wanneer men een Ón- „ roomsch Opperhoofd verkoor." Dit, ont» worpen onder de voornaamfte Edelen , was den Prinfe reeds voorgeflaagen , eer hy uit Holland vertrok, 't Smaakte hem luttel, iü den beginne. Doch , verftaande , dat men den jongen Vorst eenen Raad van de vodr- naäith
|
||||
|
174 VADERLANDS CHE XXVL'Bohk,
FiLipsIIl näamfte Nederlandfche Edelen dagt toe te
lS77- voegen, liet hy zig 't gevallen, 't Zy dat hy ' ' fchroomde , den fchyn te geeven van groo- ter gezag te zoeken, dan men bem opdroeg; gelyk hy gedaan zou hebben , als hy hadt willen beletten , dat hem een ander boven 't hoofd gefield werdt : 't zy dat hy oordeel- de , dat de toeleg reeds te veel vaarts geno- men hadt, om gefluit te können worden : 't zy, eindelyk, dat hy, gelyk fommigen wil- len , wel heeft mogen zien, dat de twee Oos- tenrykfche huizen, het Spaanfche en het Duitfche, eikanderen in 't licht ftonden, en dat de haat van Don Jan. tegen den Adel on- verzoenbaar gemaakt werdt. De weinige Edelen , die dit ftuk befteken hadden, gaven 'er, zonder de Staaten te kennen, den Aarts- hertoge , al in 't begin van Herfstmaand, de lugt van : die , zeer verlaust met de eer „ welke hem , in 't eenehtwintgfte jaar zyns ,. ouderdoms, opgedraagen werdt, tusfchen komt 1SS ^en eei'ften en tweeden van Wynmaand, heime heimelyk , uit Weenen vertrok , zo geloofd lyk, her-werdt (/e), buiten kennisfe zyns broeders, waards. j^y nam Zynen weg 0Ver Keulen , en kwam » nog voor 't einde der genoemde maand , te Lier in Brabant (/) , van welke Stad , de Graaf van Egmond , een zyner bevorderaa- ren, zig, onlangs, voor de Staaten, verzekerd hadt ( m ). Eenige Heeren, die den Prinfe Toeleg j t gUnfl-i2. waren, fmeedden, teritond hier- van lom- p b n ja) migen, *ra, eenen aanilag, om den Aartshertog, met om hem be-
(k) Sed vi/!. Strada T)sc. I. TJhr. IX. p. 507.
, f O Bor XI. Boek. U. 304 [898.] Hooft XII. Botk, «.£3?4 ' (»O Bon XI. Boek, il. £74 [«56-] |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 57$
|
|||||
|
behulp van 't Leger te Wavere , in hun ge- FjmpsIIÏ
weid te krygen; naar Dendermonde te bren- *577>
gen , en , van daar , onder zynen naam , 't" T~
P 1 • 1 jiti naar hun- hoog bewind te voeren , over de Landen. ne liand
De Hertog' van Aarfchot was de voornaamfte te zetten,
der genen, die ditdreeven; doch hy vondt, by de Legerhoofden, grootendeels, verbon- den aan den Prinfe, zo veel ingang niet, als hy gehoopt hadt, waardoor deeze toeleg te niet liep (?z). Midlerwyl, hadt de ^ komst des Aartsher- Ver-
togs groote verbaasdheid verwekt onder de deeld- Staaten , die , ten deezen tyde , zeer onee- s^gff1 nig waren. Veelen namen euvel, dateeni- ge Edelen, zonder hunne medeleden te ken- nen , zig verftout hadden, eenen vreemden Heer in 't Land te haaien. Anderen neig- den tot den Hertoge van Anjou , als ongelyK bekwaamer , om de landen te befchermen. Eenigen drongen nog op 't handelen met Don Jan. Doch men kwam, eindelyk, overeen, dat het, nu Matthias toch reeds in 't Land was, onheusch zyn zou , hem , ongetroost, te rug te zenden. Hierin ftemde ook de Prins, die t' over begreep, dat hem geen grooter af- gunst diende. Men befloot dan, met goed- vinden zyner Dooiiugtigheid, eenige voor- waarden te ontwerpen , Waarop men den Aartshertog , tot algemeenen Landvoogd , zou können ontvangen (e) , en deedthem, in die hoope , van Lier, te Antwerpen ko- men , daar hy , den een - entwintigften van Wynmaand , itaatelyk ingehaald, en door den
(n) Bor XI. Boei, II. 308 [904].
ge) Eor XII. Boek, tl. 7'[937J. |
|||||
|
i?6 VADÊRLANDSCHE XXVI. Bobêa
Fiupslll den Prinfe van Oranje verwelkomd werdt (ß}i
1577' Terwyl men bezig was met het beraamen '-——h- der voorwaarden voor den Aartshertoge, Berbehë rees 'er eene ontfteïtenis te Gend, die, bys- te Gend» tere gevolgen naar zig fieepte _; en, zelfs door 6t beleid des Prinfen van Oranje, wiens vrien- den de beroerte verwekt hadden , alleenlyk voor eene poos , geftild fcheen te können worden. De Hertog van Aarfchot hadt, toen fay, als Stadhouder van Vlaanderen, te Gend, ingehaald werdt, onder andaren , te kennen gegeven , dat hy kwam , om de oude gereg- tigheden te herftellen. De Prins hadt, in dee- ze Stad , verfcheiden' aanzienlyke vrienden, met naame Frangois van Kethulle , Heer van Ryhove, Jonkheer Jan Van Imbizè, Kroivelds en anderen, dié, de lugt weghebbende van den toeleg om den Prins te vernederen, en in aanmerking heemende , met welk een' bree- den last, de Hertog van Aarfchot, door den fegeerenden Raad, voorzien was ; begonden te dugten , dat men hun, by eene merkelyke omkeering der dingen, rekenfehap mögt af- vorderen van bedr'yven, die zy, niet dan voor künftiger Regters, zagen te verantwoorden, 't Gebeurde zelfs , dat Ryhove , in gefprek geraakt met de Heeren van Champagnei en Swevigheiiï, die den Hertöge van Aarfchot waren bygevoegd, zö riädeelig van den Prin- fe hoorde geWaagen, dat hy zig gedrongen gevoelde , om 'er *t zyne tegen te zeggen : waardoor hy, en allen, die hem, den Prinfe en den Onroomfchen Godsdienst, eenigziris' i aari-
(p) BOR XL Boek, bl. 305 [pBo,-j
|
||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 177
aanhingen , gemyd enverdagt gehouden wer - pumü
den. Zy rotten dan famen , om den flag ^ 1577.
die hun dreigde, te fehutten. Ryhove toog —~"
op Antwerpen, naar den Prmfe, en vertoon- %J^
de hem , hoe 't te Gend gelchaapen ftondt. PriDfen
De vendels, voorheen, door zyne Doorlug-
bewilli-
tigheid, afgezonden,, om 't Slot te dwingen* ging te
lagen hier nog , en Ryhove hadt gaarne ver- verkry- lof gehad , om zig van dezelven te dienen , get^. tot iterking zyner partye : waartoe de Prins wekkeri eo-ter niet verftaan kon. Toen üoeg Ryhove van opf voor, om zig en de zynen te redden j door J« *■ 't verwekken van eenen opftand onder de ge-- * * meente s doch de Prins fcheeu deezen vöor- flag verre van de hand te wyzen. Des ande- rendaags , vraagde hy Ryhove , ofhynogby zyn voorneemen van gisteren bleef, en toen Ryhove hierop bevestigend antwoord gege- ven hadt* trok de Prins de fchouders op, en- keerde zig van hem af. ■ 't Blyft dan onzeker, hoewel 't van geloofwaardige fchryvers be- vestigd wordt (jf) , of de Prins in Ryhoves voorflag bewilligd hebbe , of niet, Vaster gaat het, dat Aldegonde Ryhove, kort hier- na, riedt, zyn voorneemen in \ werkte ftel- len, zonder den Prins deswege verder te moeï- jen. Ryhove keerde dan naar Gend : oöK zoiidt de Prins den Heer van Dolhain der- waards, om agt te geeven op 't gen? 'er voor- viel. Op den agtentwintigftenvan Wynmaand^ ipreekt Imbize den Hertog van Aarfchot1 op ftraat aan , en dringt hem tot. de beloofd© verkondiging van herftelling in de oude voor- (-?) Vide Thüan Uhr. LXIV. p 223 Qi
VIL Deel,- M
|
||||
|
i78 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FiupsIII regten. Aarfchot barst, hierop, uit, dat men
l577' diä muiters, die vryheïdkraayers wel zou doen ~ zwyg'-n* met een jit'op om den hals ■, al -waren zé'-nog zo zeer opgeftookt door den Prinje van Oranje, Op dit woord , vaiten imbize en veelen der omftaanderen vuur. Men loopt te wapen. ' De burgers kiezen party, deez'voor Aarichot, die voor Imbize. De beweeging duurde egter niet lang; doch was maar pas geftild , toen Ryhovc ter Stad in kwam ry- |
|||||||||
|
den, en, verneemende wat 'er gebeurd ware
|
5
|
||||||||
|
* 'tfpel op nieuws aan den gang hielp, dry-
vende, dat men gevaar liep van uit het bedde geligt te worden , zo men 'er nu op Hiep. Zyne aanhangers , behalven Imbize , die zig n,u .^buiten fchoots hieldt, volgen hem, naar 'sErinfen hof en naar'sGraaven Slot, prikke- lende, onderweg, de gemeente, met begeer- te naar vryheid en eere , zonder egter mer- kelyken aanhang mede te fleepcn. Ryhove toen , bezefiënde hoe gevaarlyk hy ftondt,. en wat hem een kort en moedig befluit waar- dig, zou können zyn , ftreeft naar 't Huis des Hy Hertogs van Aarichot, doet het zig openen, dender- neemt den Hertog gevangen ; ook daarna de tog van Heeren van Rasfmghem en van Swevighem , Aarfchot, Jakob Hesfels en Jan de la Porte, Raaden van Hesfels, Vlaanderen , Jan Fisch of Visfcher, Baljuw vèrfchei" van ïngélmonilér > en verfcheiden' anderen, den' an- Toen was hy meester van Gend, daar hy zig deren ge« fterkte , met driehonderd foldaaten , en de vangen, burgervendels , by voorraad , aan hem deedt zweeren , tot dat 'er nader last van de algc- meene Staaten en den Prinle komen zou. Óp tteji negenden van Slagtmaand , kwam "er, op
|
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 179
op den naam der Gendfche Edelen , * aan ftuwUI
zrenlyken en gemeente, een Gefchrift inn i$fr, licht, waarin de gevangen' Heeren befchul-, mt~- digd werden „ dat zy den Prins van de Ru- W(W. waardy over Brabant zogten te verftee- ken , en fcheuring te verwekken onder de " Landfchappen ; dat zy voorhadden , den Aartshertog toe Landvoogd en eenen Raad ,
!' van Staate naar hunnen zin te kiezen, bui- > ,', ten bewilliging des Konings en der alge- , meene Staaten ; dac zy volk in Gend had- den willen brengen , en den Prins zouden ' hebben beoorloogd , zo hy zig 't bewind ' over Brabant niet onttrokken hadt; en dat " zy 't Land liever tot eenen roof aan Don ' " Tan zouden overgegeven , dan in deezen ,, hunnen toeleg te kort gefchooten hebben.^ Voorts flrooide men eenen Brief onder t volk , die gezeid werdt, door Hesfels , aan den Graave van Roeux gefchreeven te zyn, luidende 9) dat men de zaak, by Don Jan , voortzetten moest, om den /chendtgen ket- „ ter," dat 's den Prins „met al zynen aan- „ hang, teleeren opzitten." D6 Staa. De algeraeene Staaten toonden, midlerwyi, ten ent\g
weinig genoegen over 't gene te Gend was Prins voorgevallen , zendende den Advokaat Lles-toonen veld derwaards, om de gevangenen te doen ^" ontflaan. Zelfs vaardigde de Prins Jonkheerover \ Arend van Dorp af naar Gend, om te wegebedryf te brengen , dat men Aärfchot los liet» die ,Jer Gen» kort hierna , op vrye voeten gefleld werot^gg; O ). Ryhove , die dit hadt zoeken te belet-wordt * ten^wup**. O) Boa. XI. Btei, il. 308 enz. [903 enzil» JJ«i.
M a
|
||||
|
ï8o VADERLANDSCHE XXVI. Boes.
FtLïpsIII ten, en nu voor zyne eigene veiligheid begon
l57'7' te zorgen , tragtte, met de zynen, de naaste ' - Vlaamiche Steden aan zyne koorde te kr'ygen, en fcheen eene nieuwe party in 't Land te
willen opregten. De vier Leden van Vlaan- deren, dit werk zorgelyk inziende, verzogten den Prins te Gend te komen, om orde te fteï- len. Hy kwam 'er, op den negenentwintig- Oranje ften van Wintermaand , werdt 'er op 't prag- Gend.te rïgfte, ingehaald , en vereerd met een' open hert van louter goud, waarop Sinceritas, dat is Opregtheid, te leezen ftondt. ïerwyl hy hier vertoefde , handelde hy , in 't breede , met de Staaten van Vlaanderen en de Regee- ring van Gend., over 't gewillig draagen der gemeene lasten en 't houden van goed verftand met de andere Steden en Landfchappen. Ook herftelde hy de rust eenigerrnaate. Hy fprak zelfs voor de gevangen'1 Heeren. Doch fom- migen twyfelen, of hem dit ernst ware. ïen minften, werden zy nu nog niet geflaakt (s). De Prins keerde, binnen weinige dagen, naar Brabant te rug. XVIIj De algemeene Staaten, het ontwerp, waar- De alge'- °P men den Aartshertog Matthias in de Land- toeene voogdy ftondt te, vestigen, nu in orde gebragd Staaten, hebbende, zagen zig, wilden ze de Regeering ren Don ™et ^os en ouze^er featen, in de noodzaake- fau en lykheid gebragt, om Don Jan 4 eerst, ver- *de zvnen vallen te verklaaren van de Landvoogdye. 7oor Zy deeden dit, openlyk, by een Plakaat van *^Jg*f den zevenden van Wintermaand , meldende , 'dat zy hem , federt het bemagtigen van Na- men ,, ! f<r)BoB. Xl.Soek, II. 317 [916]. HooftXII.Boek, bh54--?/
|
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. iSi
|
|||||
|
men, voor 's Lands vyand 'gehouden had- FilipsUI
den , hoedanig zy hem ook, voortaan , van i5J7« elk wilden aangemerkt hebben , en verklaa- ~ " rende , daarenboven , alle zyne aanhangers voor wederfpannigen en {traf baar aan lyf en goed (*). Ten zelfden dage, gebooden zy, op 'sKonings naam, aan te tekenen de goe- deren , die men wist den aanhangeren van Don Jan toe te behooren: ook, dat alle Amp- tenaars , die hunne dienften , buiten verlof, verlaaten hadden , binnen vyftien dagen, tot dezelven zouden hebben weder te keeren, of anders hunne Ampten verbeuren. Voorts , werdt fcherpelyk verbooden, eenigen onder-' ftand te doen aan Don jan, of eenige ge- rneenfehap met hem te houden («). Daarna flooten de algemeene Staaten eene nadere onderlinge verbïndtenis , waarby de Room-' fchen en Onroomichen eikanderen weder- zydfehe befcherming beloofden (v). Toen Voor- werden de Abten van S. Geertruids en Ma- waarden rolles , de Hertoc van Aarfchot en de Heer ?P w,el" van Frefin naar Antwerpen gezonden , om Aarts. den Aartshertoge voorteleggen de punten , hertog op welken men hem de Opper- Landvoogdy Matthias begeerde op te draagen , welker voornaam- tot al&e" ften hier op uitkwamen : „ De Aartshertog Land"611 „ zal den Koning en den algemeenen Staa-? voogd „ ten trouwe zweeren. De byzondere Stad-r aange- „ houders , Krygsoverften en Knegten zul- T!°tn|li „ len hem gelyken eed doen. De algemee-WQrd^ „ ne Staaten zullen een Raad van Staate n °P
ff) Bor XI. Boek, hl. 317. [917]»
(«) Bor XI. Boek, hl. 317 [917]. Cv) Thüanus Lit/r.L,XIV. p,223. HooftXII.Spekii(.SS^n M s |
|||||
|
iU VADERLANDSCHE XXVI. Boer.
FJtiPäin,, opregten , om nevens hem te regeeren ,
*577* „ naar welks beiluiten, zyne Hoogheid zig
" „ zal hebben te voegen. In zaaken van groot
„ belang, zal hy niets mogen doen , buiten
„ bewilliging der algemeene Staaten, die
„ zelfs diergelyke zaaken den aanzienlykften
„ en der .gemeente zullen moeten voordraa-
„ gen , eer zy 'er op befluiten. De Aarts-
„ hertog zal de oude voorregten herftellen ,
„ en in gebruik brengen. De algemeene en
„ byzondere Staaten zullen , zo dikwils en
j, zo lang zy 't goedvinden , mogen vergade-
„ ren. De Gendfche Bevrediging zal Itand
„ houden , en de uitlegging der duisterheden
„ in dezelve ftaan aan de algemeene Staaten.
„ De Landvoogd zal geene grooter' Lyfwagt
„ begeeren, dan hem, naar tydsgelegenheid,
„ door de Staaten , zal worden toegevoegd.
„ Hy en de Raad zullen de hooge Krygs-
„ ampten begeeven, by toeflemming der al-
„ gemeene Staaten. In tyd van oorlog, zal
„ hy de Krygszaaken beleiden , by eenen
9, Krygsraad , hem toe te voegen door de
3, Staaten. Deezen behouden 't beftier van
„ 's Lands penningen aan zig. De aanhan-
3, gers van Don jan zal men , naar ilreng-
„ heid van Regte, vervolgen, en alle Sloten
9, afwerpen, waartoe verlof gegeven is. De
„ Aartshertog zal alles , wat na 't inneemen
„ van Namen gedaan is, bekragtigen, waar-
„ toe men den Koning ook verzoeken zal.
», Ook zal zyne Hoogheid', door den Keizer
9, en andere Duidche Vorften, 't herroepen
„ van Don Jan, by den Koning, tragten uit
j, te wei-ken. Hy zal geene vreemdelingen
„in
|
||||
|
XXVI. BoisK. HISTORIE. 1S3
|
|||||||||
|
„ in zynen dienst neemen mogen. Die hy FiltfsIÏI
„ reeds heeft , of by lastbrief der Staaten 1577- „ nog aanneemen mögt, zullen naar geene - ' „ Ampten mogen (taan, noch zig bemoeijen |
|||||||||
|
„ met zaaken van Regeeringe. Zo de Aarts-
„ hertog eenigen deezer voorwaarden over- „ treedt, of krenkt, houden zig de Staaten |
|||||||||
|
van alle gehoorzaamheid aan hem ontilaa-
gen , en bedingen de vryheid, om de wa~ „ penen tegen hem op te neemen, zo hy ge- „ weid tegen hen gebruiken wilde, eer hy 't „ gekreukte gebeterd hadt." Op zulke be- krompen* voorwaarden ,. die Matthias egter v na eenig kort beraad, met dankzegging, aan- ■ nam (w), deedt hy den eed, te Brusicl, op 157S- den twintigften van Louwmaand des voigen- den jaars. Weinige dagen te voorem, hadt d» Prins men, ter algemeene Staatsvergaderinge , in wordt, overweeging genomen, of de Aartshertog °PQ nu , volgens de gewoonte der algemeene als" Sta£ Landvoogden , niet als Stadhouder van Bra- hou <er bant moest aangemerkt, en Oranje , derhal- van Bra. ve , van 't bewind in dit gewest ontflaagen ^asindle'*_ worden. Doch de Prins hadt de meerderheid ^»mte " der Staaten thans zo volkomen op zyne zy- stede- de , dat men niet alleen befloot, hem , op houder nieuws , als Stadhouder van Brabant, welken ^easrts naam men nu, voor dien van Ruwaard, fcheen^j,.^ te kiezen, aan te itellen , maar Matthias becc ook te verzoeken , om hem te verheften , totrdigd. zynen Stedehouder over alle de Nederlan- den. De Aartshertog, die niets afilaan durf- de , dat hem , van wege den Prinfe en de al- ,ge~
03 Bon XII. Boek, hl. ï. L927I.
M 4 |
|||||||||
|
i84 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FiupoIïi gemeene Staaten, werdt voorgehouden , be-
l57%- willigden in dit verzoek, en de Prins deedt ' den eed op beide decze waardigheden , te gelyk met Matthias (x). Zyii gezag fteeg
zo hoog onder den jongen Vorst, dat men hem, ten deezen tyde, begon aan te zien, als hebbende het opperbewind over de meeste Nederlanden. Matthias hadt zo weinig van den klem der Regeeringe in handen, dat de aanhangers van Don Jan hem, niet geheel ten onregte, den Griffier van den Prfafe van Oran- je noemden (y), als hadt hy flegts te tekenen gehad , 't gene hem, door den Prinfe, werdt voorgelegd, xix. Onder 't regelen van zo veele Staatszaa- ??htrl0 'cen ' werden de zaaken van oorloge, flaauw- Roef-1' tyk ? voortgezet. De Graaf van Hohenlo , 'monde; was , met twaalf vendelen Knegten en hon- doch ver-derdenvyftig Ruiters, in "yVynmaand des voor- laat de jeecjen jaars t gekomen voor Roermonde, derom. ' ^aar ^Y 't tenger dan twee maanden uithieldt; Doch Hierges en Mondragon, met eenen tamelyken hoop geoefend Krygsvolk, door Don Jan , derwaards gezonden, noodzaakten hem , de Stad te verlaaten , op den derden van Louwmaand. Hy wierp zig toen in eene ichans., aan de overzyde der Maaze , Tolen. genoemd , waaruit hy , insgelyks, verdree- ven werdt, D;wna fmeet hy eenige vendels in Gelder en in Venlo. 't Volk van Hierges en Mondragon, Roermonde gefpyst en wel bezet hebbende, week naar 't Land van Lim- burg ,. (ar) Bor XII. Boek, bh 8 f929]
(?) Tassis Libr. IV. f, 290. |
||||
|
XXVI. Boeit. HISTORIE. 185
burg , op de tyding , dat eenig ander volk Fiuwïït
van Don: Jan , omtrent Namen , gevaar liep ^8- van overvallen te worden van de Staatfchen 3 die egter , hieromtrent, niet anders uitvoer- den , dan dat zy Bouvignes , by verdrag , en 't Slot Dispontin itormenderhand inna- men ( z ). Ündertusfchen deedt men, in Holland, nog Aanfhg
al zyn best, om de Stad Arofterdam te ver- °P Am' eenigen met de andere Leden des Landfchaps. ,;fdam' Men begon den toevoer naar deeze Stad, die, eenigen tyd herwaards , vry gefteld was ge- weest (#) , wederom te belemmeren (£), onaangezien de Prins den Staaten , reeds in Wynmaand laatstleeden, by herhaaling, hadt aangefchreeven, dat men der Stad de voor- deden , bedongen by de Gendfche Vrede , behoorde te laaten genieten, 't Uiterfte, dat men haar toeftondt , was het haaien van leef- togt, met kleine fchuiten , mids becaalende den tol (c). Doch een gerügt, federt ver- fpreid , dat Amfterdam briefgemeenfchap meldt met Don Jan, en, door hem, gevleia werdt , met de hoope van ontzet, deedt de Staaten , wat laater , befluiten , om de Stad, op de beste wyze mogelyk , te overmeeste- ren ; doch zonder ploridering en overlast der burgerye. De aaiiflag werdt toevertrouwd aan den Kolonel Herman Helling, en aan den I Iopman Nikolaus Ruikhaver, die tien vendelen voetvolk onder zig hadden; vier van, welken, VSt?
(ä) Bon XI. Boek, hl. 303 [89?].
Ca) Rotöl. Hoil. 1 April 1577. tl. T4» fb) Refol. Holl. 19 Aug. 1577. tl. 1*6, i'i) Iïor XI, JJoek, i/l, 302 [Ö9.6J.
M s
|
|||||
|
v
|
|||||
|
Ï96 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
fitffslll verborgen in twee fchepen, den drie-entwin -
»578. tigllen van Slagtmaand laatstleeden , vroeg ■——-— in den morgenftond, gekomen waren voor de Haarlemmer Poort. De anderen zes waren hier ook befcheiden ; doch hadden zig , door misvatting , meent men , van den naam Haar- lemmer Poort, voor de Poort der Stad Haar- lem vervoegd. Men was, na 't fluiten der Gendfche Bevrediging, te Amfterdam ge- woon geweest , 'sPrinfen volk , zelfs in ta- rnelyken getale , ter Stad in te laaten , mids zy de wapenen afleiden aan de poort. Hel- lings Luitenant was dan, 's avonds te voo- ren , met zeven of agt knegten, binnen ge- komen , en den gantfchen nagt, in de Stad , vrolyk geweest. Tusfchen zeven en agt uu- ren , keert dit volk wederom naar de Poort, eischt het geweer te rug , en treedt naar bui- ten. Hier wordenze ontmoet van eenige« hunner fpitsbroederen. Men valt aan 't fpee- len ; voorts aan het twisten, in fchyn, waar- na 't geweer uit raakt, als wilde men eikan- deren te lyve. De wage aan de poort mengt zig toen in 't gefchil; doch wordt, terftond, overvallen van de eene en van de andere par- tye , gedeekelyk gedood, gedeeltelyk ge- kwetst en verjaagd. De Poortier werdt door- ftooten , de Poort bezet, en 't volk uit de fchepen , met vliegende vendels , ter Stad in gelaaten. Zy trokken, regtuit, naarden dam, zonder tegenftand te ontmoeten. Eenigen hiel- den zig , onderweg , op , met het beltonnen van het Kooreumeetershuisje , dat zy voor "t Stadhuis aanzagen. Doch op den dam, daar burgers en fbldaaten de wagt hadden , leeden |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 187
de Staatfchen eenen feilen aanftoot. Helling F«-»sIII.
wist, midlerwyl, niet wat hy denken zou van 'S?8- het agterblyven der zes vendelen. Terwyl hy om dezelven zendt, en daarenboven Hop- man Gerard van Woerden van Vliet , die te Zaandam lag , om hulp laat aanzoeken, ver- loopt de tyd ; de fchutters komen in de wa- penen , en dringen hem wederom van den dam , den nieuwendyk op, tot aan de Poort, die ze ingekomen waren. Hier befehansten ze zig, inder yl, zo goed als ze konden. Ook deedt Helling eenige briefjes fchryven en ver-> ipreiden , gevuld met bedreigingen, zo men zig verder te weer ftelde , en beloften , zo men zig ftil hieldt. Maar de burgers , zien- de dat de Staatfchen geen' verderen onder- ftand kreegen , wiesfen in getal en moed, voerden twee itukjes gefchut naar de Poort, vuurden op de Staatfchen , en troffen den Kolonel Helling , dat hy 't bedierf. Toen raakte zyn volk in wanorde , en aan \ wy- ken. Ruikhaver , in een burgers huis ge- vlooden, werdt, door iemant, die eenen by- zonderen haat op hem hadt, in koelen bloe- de , doorfteken. Voorts, was 't getal der ge- fneuvelden, van wederzyde, klein. De Prins toonde zig zeer misnoegd over deeze onder- neeming , die buiten zyne kennis gefchied was. De Staaten van Holland verfchoonden zig , zo goed als zy konden , bybrengende , dat men den aanüag voor zyne Doorlugtig- heid bedekt gehouden hadt, om hem, in al- len gevaltJE, buiten fchuld te houden : waar- mede de Prins zig gezeggen liet; genoeg te vrede , dat hy zig by ds algeméene Staaten |
||||
|
i88 VADERLANDS CHE XXVI. Boek.
FiUFslii hadt können ontfcluildigen , voor welken hy
'57&' die van Holland hun gedrag liet verantwoor- "den (VJ). Amaer- -^e ^taaten verlooren egter den toeleg op dam ' Amflerdam niet uit het oog. De Stad werde wordt genoegzaam ingellooten gehouden, door ver- zeer be- fcheiden' fchanlën en fchepen , die om en door^o-voor dezelven lagen. De Regeering was, al noi. ' ledert eenigen tyd, overeengekomen met den Prinfe , wegens de voorwaarden, op welken zy zig met Holland vereenigen wilde, 't Ha- perde flegts. aan de bewilliging der Staaten, die, om de Stad te doen aiihian van eenige punten , welken hun niet gevielen (e) , last gaven aan Sonoi, om haar zo naauw te be- lluiten , dat 'er niets uit of in mögt, zonder zyne kennis en toeftemming. Hy legerde zig dan , in 't Kathuizers Klooster, in 't Leproo- zenhuis en op verfcheiden' buitenwegen. Ook nam hy de Zoutkeeten in , en wierp eene fchaus op den Haarlemmerdyk. Die van de Stad vuurden, nu en dan, op de Sonoifchen, uit eenen molen hieromtrent, en werden met vuuren beantwoord, zo dat 'er , van weder- zyde, eenig bloed geftort werdt. Terwyl de Stad dus ingellooten was , werden 'er , van een zilveren S. Nikölaas beeld , verfcheide- nerlei noodmuuten geflaagen (/_), die nog, by de liefhebbers van zeldzaamheden , be- waard worden. Dus llondt liet mei; Amfter- dam,
(d~) Bor XI. Rock , 'ui. 309 uiz, [906* enz.~\ Hoogt XII.
Mock, hl. ^44 snz. CO Zie Refill. Holl. 14 July 1577. U. 147. en Handv. vaq
Ainfterd. il. 129 enz. Cf) G. van Loon KederU Historicper\niqg. LDeci, bl.zfflx
f33'. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 18p
dam, op het einde van Louwmaand, toen de FilipsIII
Gemagtigden der Stad , van Delft, te rug l57$* keerden , zonder meer dan een Beftand voor ' zes dagen , welk met den eerften van Sprok-"?
keimaand eindigen zou, met de Staaten te heb- ben können fluiten. Sonoi zette, midlerwyl, de befcharifingen voort. Tegen het uitgaan van het kort Beftand, dat, op den tweeden, nog voor vier dagen verlengd werdt, keerden de Gemagtigden naar den Haage. De'Staaten van Utrecht hadden hier ook de Die vaa
hunnen , om 't gelchil te bemiddelen. Dee- ^"e-c}^ zen hielden den Staaten van Holland voor, !en ee^~ hoe veel werks 'er zyn zou aan het bemagti- Verdrag gen eëner Stad , die, doof het openen haa- tusfchea rer Huizen , waarmede men reeds begonnen £j *jtad was , gantsch Amftelland niet flegts 5 maar Staaten,* een groot deel van 't Stigt, van Rynland en 't Land van Woerden onder water kon zet- ten , tot onherftelbaar agterdeel van Pagters en eigenaars, die, zes of zeven jäaren, zon- der inkomften gezeten hebbende, na de Gend- fche Vrede, al hun overfchot hefteed hadden, aan Huisjes, molens, dyken, dammen, bees- ten en bouwgereedfchap. Zy voegden 'er by , dat de kans des krygs onzeker was , en dat de Stad , met geweld bemagtigd wordende , in den grond bedorven zou zyn. Aan den anderen kant, gaven zy die van de Stad te bedenken , hoe veel onheus en bloedftorting zy veroorzaaken zouden , zo zy zig langer onbuiglyk hielden , daar by voegende , dat zy , zo Don Jan hen al verloste , zekerlyk Spaanfche bezetting zouden inkrygen en den overlast uitftaan, dien hunne qabuuren ge- proefd |
||||
|
igo VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
FilipsIII proefd hadden. Evenwel fcheen men elkan-
1578. deren niet nader te zullen können komen. De '" Staaten braken de onderhandeling af, op den
zesden. Doch die van Utrecht, zelven groot
belang Hellende in het fluiten van het Verdrag, ter oorzaake van den overlast, dien zy van 't water te wagten hadden , zo Amiïerdam de Huizen verder opende , bragten partyen we- Inhoud deroni by eikanderen. Men kwam dan , op
vsn het fen agtften, overeen op den volgenden voet;
zelve' „ dat alleen de Roomfche Godsdienst, bin-
„ nen de Stad en derzelver vryheid , en bin- ,, nen de Ambagtsheerlykheden, aan de Stad „ behoorende, zou geoefend worden : doch „ daar buiten , zou de oefening van den Her- ,, vormden Godsdienst ieder vryftaan. Ook „ zou den Hervormden eene eerlyke begraaf- „ plaats binnen de vesten worden vergund. „ Voorts werdt beraamd , dat het beleg ter- „ ftond zou ophouden, mids een Burgemees- „ ter en vyf Vroedfchappen zig, te Delft, „ in gyzeling begaven , tot dat de foldaa- „ ten , in Stads dienst, afgedankt, en ande- „ re vendels, in derzelver plaatfe, door den 5, Prinfe, uit de ingezetenen, geworven zou- j, den zyn : boven welken, in alles vier, vyf ^, of zeshonderd man fterk zynde , de Stad, „ niet dan by hoogen nood , ter befcheidcn- „ heid van 'den Prinfe , met meer Krygsvolk „ zou mogen belast worden ; gelyk zy ook „ niet gehouden zou zyn, doortogt van Krygs- „ volk te gedoogen , dan by bewilliging der „ Wethouderfchap. Dat de drie fchutteryen „ wederom opgeregt zouden worden, uit de 5, voornaamfte en' vreedzaamfte burgers. Dac |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 191
„ de ballingen vryelyk wederom in de Stad FiijïsIII
^ zouden mogen komen woonen. Dat de l578» „Regeering, Amptenaars en Ingezetenen" „ den eed "doen zouden aan den Koning , als ., Graave , aan den Prinfe , en aan de Stad. „ Doch de Geestelykheid zou zig regelen , „ naar de orde , betaamd by den Bisfchop „ van Haarlem. De Stad zou haare Hand- „ vesten en Vryhcden , voor de beroerten „ verkreegen , behouden, met uitzondering „ ilegts van twee punten, het beroep op den „ grooten Raad te Mechelen en de uitbrei- ., ding van Stads gebied , tot vierhonderd „ roeden buiten de oude paaien , betreffenr „ de. Dat aangaande 't Paalgeld , weleer „ aan Amfterdam vergund , en geduurende „ de beroerten, door den Prins, aan Enk' „ huizen toegeilaan, elk zyn Regt behouden „ zou. Dat de Stad niet zou draagen , in „ de fchulden, door Holland en Zeeland, „ federt het begin des Jaars 1572, gemaakt; „ doch in de lasten, na deezen, op te bren- „ gen , ftaatswyze bewilligen. Dat zy den • „ uitvoer van 't Koorn niet zou verbieden, „ zo lang zy 'er genoegzaamen voorraad „ van hadt, ter beicheidenheid der Staaten. «, Dus de Schout, over verkorting ter zaa- „ ke van den Godsdienst, niemant in regten ., zou betrekken voor dat het bewys bon- 5, dig gekeurd ware by vier perfoonen, doo,r „ den Prins of de Staaten van Holland, en „ door Burgemeesters, uit de Poorters, te „ kiezen : die ," in geval van verfchil, een' S5 vyfden tot zig zouden mogen neemen. Ie- „ der zou vryheid hebben van komen in, of „ ver-
|
||||
|
192 VADERLÄNDSCME XXVI. Boek;
FjfupsIII^ vertrekken uit de Stad. Alle geregtelyke
|
|||||||||
|
-
|
-IL!». 55 klagten tegen eenige Amfterdammers ovef
|
||||||||
|
„ 't voorbeden bef tier der Stad zouden gé-
j, fehorst blyven , tot op nader orde , des-- „ wege , by de algenieene Staaten, volgens „ de Gendfehe Vrede, die, met dit Verdrag, „ ook aangenomen werdt, te beraamen. Dé „ Prinsen de Staaten van Holland namen „ aan, dit Verdrag te bekragtigen , en te „ verzoeken , dat zulks ook , door hunne „ Bondgenooten en door de algenieene en Ü- „ trechtfclie Staaten, gefchieden mögt (g)." Terftond na 't fluiten van dit Verdrag, kwa- men de gyzelaars, onder't geleide van eenigen van Sonois foldaaten , in den Haage , en de Stad werdt, gehecllyk, ontheeven van't be- leg (Ä). Zo dra Amfterdam zig met de Staa- ten verdraagen had , begaven zig wederom derwaards een groot getal van' uitgeweeken1 Koopluiden : waardoor de handel, in de Ste- den van 't Noorderkwartier , merkelyk ver- liep (*'). XX. Don Jan hadt, midlerwyl, de verzonden'' Alexan- Italiaanen en Spanjaarden , die Alexander der Far- parneze Prins van .Parma , zoon der gewe- Prfns'van zen' Landvoogdesfe, aan 't hoofd hadden (&)» Parma, zo dra niet wederom in 't Land gekreegen , komt in 0f hy begon zig , met ernst, te bereiden tLefr len oorloge. Zyn Leger, vermeerderd met jsn> Duitfche , Franfehe en andere benden,, mögt nu
(äO Iilandv. van Ämft- iL T41 enz.
(k) Bor XII. ßnek, hl. 2 enz fyal enz.] Hooft XI11. Moikj
il. 552 enz. 561 enz. ^O Vki.ius Hoorn, il. 460. {k) StRaua-Uec. I. Lier. IX* p, 535, |
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 193
|
|||||
|
nu agttienduizend man, behalve de Ruitery» FiupsIIï
haaien. De werving der (algemeene Staaten i578« ging, daarentegen , traaglyk voort, hoe - J zeer de Prins 't werk zogt aan te binden: en fchoon men hier, door den tyd, omtrent evenveel volks op de been kreeg, kon 't, in ervaarenis en kloekheid, niet haaien by dat des Landvoogds. De beide heken lagen nu in 't Graaffchap Namen. Doch de Staaten, geenen veldflag waagen willende, voor dat zy meer volks hadden verzameld , hadden den Veldmarfchalk Goignies gelast, af te zakken naar Brabant. Hy brak dan op met liet Leger, den laatften van Louwmaand, den weg naar Gemblours neemende (/). Don Neder- Jan, die, uit twee gevangenen, kennis van1>agder iyn voorneemen gekreegen hadt, volgde hem fc^ fe op de hielen. Farneze, vooruit gereeden, en Gem-' ziende de Staatfchen voorttrekken langs eenblours. eng pad, welk nevens eenen fly.kerigen weg liep, valt 'er op in, met den voortogt des Spaanfchen Legers, verflaat de Staatfchen en neemt Goignies gevangen. De meeste Rui- ters waren 't ontvlugt (m). Van de knegten bleeven 'er zesduizend ten minften, daodert en gevangenen. De Spaanfchen, die dit ftuk, in anderhalf uur tyds, uitvoerden, waren» in 't begin van den ftryd, niet boven zeshon- derd, op 't laatst, niet boven twaalfhonderd Ruiters fterk geweest, van welken 'er maar agt of tien gefneuveld waren. Gemblours,G ©mtrent welke Stad d©eze neêrlaag voorviel,biours W.erdt,gaaEov£ï
CO ItoR. XII. Boek, hl. n enz. {_'.)%% en z.~\. C»0 Strada Vee. I. Lihr. IX. p. 532. VIL Drei, N
|
|||||
|
ïo?+ VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiLiPsIIlwerdt, terftondt hierna, opgegeven. Zo groos
ï578- was de verflagenheid te Brusfel, dat de Aarts- ~~~ hertog, de Prins en de Staaten , des anderen- Tan. "daags, naar . Antwerpen vertoogen , Brusfel. met dertig vendelen onder den Graave van Bosfu, bezet laatende. Men verwachtte hier den vyand, van uur tot uur, voor de poor- ten. Doch Don Jan vondt zig te zwak van volk, om aan Brusièl te denken : en om nieu- we werving te doen, ontbrak het hem aan geld. Hy befteedde zyne kragten dan, aan het inneemen van eenige zwakke Plaatfen, waardoor hy 't gantfche Land met fchrik OokLeu*vervulde. Leuven, de Schotfche bezetting' ven'Jie"uitgeworpen hebbende, koos zyne zyde, on- fchot der beding van onbezet te blyven. Judoigne Diest', en Tienen gaven zig gewillig over. AarfchoK Sichern liet zig dwingen. OokBouvignes en Sichern, f1 Xe,r", eene I leerlykheid des Prinfen van Oranje. Diese andere" en Leuven gingen, by verdrag, aan Parma Steden, over. Daarna, Nivelle, Roeux, Soignies, Biuch, Beaumont, Walcourt, Maubeuge en Chimai (V). Doch alle deeze Plaatfen, in Bra- bant en in Henegouwen gelegen, waren van weinig belang, en mogten, met eikanderen> op verre na niet haaien by het eene Amfterdam, dat, ten deezen tyde, de Spaaniche zyde ver- laaten hadt. |
||||||||||||
|
Vrugte-
iooze Vrede- !ian de- ling. |
Wat vroeger was 'er wederom van vrede
gehandeld. De Koning hadt den Heer de Seiles herwaards gezonden, met brieven» waarby hy vorderde, dat men den Room- |
|||||||||||
|
fchen Godsdienst en de
|
||||||||||||
|
gehoorzaamheid te
heffl- |
||||||||||||
|
CjO Bob. XJI, Bask, bh 13 [034],
|
||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, 195
hemwaards onderhieldt, gelyk teil tydé zyns Friipslïl
Vaders. In 't Berigtichrift van Seiles, las *5fo men zelfs, dat de Staaten dit reeds beloofd "" hadden: 't welk hun zeer vreemd in de 00-
ren klonk, alzo zy verklaarden, dit nimmer volftrektelyk, maar alleen, op den voet van de Gendfche Vrede en het eeuwig Gebod, te hebben toegezeid. De Heer van Seiles rigt- te dan niets uit, tot bevordering der Vrede t waartoe Don Jan« na de overwinning $ by Gemblours behaald, ook minder genegen- heid toonde. Zelfs verweet hy den Staaten * dat zy hun woord braken, eene Volks-re- geering zogten op te regten, en 's Konings Onderzaaten, met ondraaglyke bevelen en fchattingen, bezwaarden (0), Graaf Otto Henrik van Zwartfenburg, door den Keizer afgezonden, om de Vrede tusfchen den Ko- ning en de algemeene Staaten te bewerken 4 keerde ook onverrigter zaake te rüg (p )* In Sprokkelmaand, kwam 'er een Koninglyk Pla- kaat uit $ Waarby den Staaten bevolen Werdt, hun volk af te danken, met verklaaring dat zyne Majefteit al hun bedryf wetteloos hieïdt * geenerlei fchatting aan hun betaald wilde hebben, en de amptenaars, die Don Jan niet volgden , van hunnen dienst ontzette- de (q). . , ■■»■'' De algemeene Staaten dan , ziendd alle Bé Sta*
hoop tot Vrede verdweenen, beilooten-j zig,tenil?u fterker dan te vooren te wapenen* Oran-j®'1^ je tot het
(o) Bcm XII. Èoekï il. Ï6 enz. [938 «K.J.
(p) Bor XII. Boek, W. 14 [335.] en Auth, StUfek» I. ï)zef W» 176. CO Bor XII, Hoekt il> a» (94<>0 ? Na
|
||||
|
,96 VADERLANDSCHE XXVI. Boek'.
je Meldt hieraan de hand, door den Aartsher-
tog. Men ontwierp eenen ftaat van oorlog, vierhonderdduizend guldens ter maand be~ loopende; die egter, eerlang, met nog twee- honderdduizend ^guldens, vermeerderd werdt. De Aartshertog, de Prins en de Raad van Staate mogten werven, daar zy 't best oor- deelden, zonder de Staaten vooraf te ken- nen. Oranje verwieif, daarenboven, van die van Antwerpen, twintigduizend ponden Vlaamsch ter leen, tot aanritsgeld. Doch om de ingewilligde penningen te vinden, moest men verfcheiden' nieuwe lasten leggen, op de mondbehoeften en in- en uitgaande |
|||||||||||
|
FttiMÏÏl
vervol-
gen vas
den kryg tegen Don Jan. |
|||||||||||
|
Holtod
en Zee- land ïioaden zig bui- ten ge- meea- fchap van las- te«» |
Koopmanichappen. Holland en Zeeland had-
den zig, met 's Prinfen bewilliging, federt den aanvang des oorlogs met Don Jan, ge- houden buiten gemetnïchap van lasten met de andere Landfchappen. Alleenlyk hadden zy zig verbonden, om-hunne eigen' bezet- tingen te bezorgen, en zo veele Oorlogs- fchepen, te onderhouden, als de Prins raad- |
||||||||||
|
zaam vinden zou: behalve nog vyf-entwin-
tig vendels, van tweehonderd koppen ieder; en honderd Ruiters, in de andere Landfchap- pen. Doch nu verzogten de algemeene Staa- ten, dat men, ook in Holland en Zeeland, het heffen toeliet van de nieuwe in- en uit- gaande regten op de Koopmanichappen: 't welk de Staaten der twee Landfchappen deedt befluiten, om, in de plaats hiervan, de zes vendels van den Kolonel Ysfelftein ook ten hunnen laste te neemen. Nog betaalden zy, eenige maanden lang, vyf andere vendels, die gebruikt werden, om Kampen en Deven- ter |
|||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 19?
|
|||||
|
ter te winnen. Zelfs lieten zy, geduurendeFilipsIII
eenige maanden, de geleigelden, die men in 'S?8, Holland en Zeeland opbragt, volgen aan de algemeene Staaten, die zig hiermede te vrede hielden (f). De twee Landfchappen droegen dus weinig minder, dan toen zy alleen den oorlog op den.hals hadden: doch de onder- vinding leerde hen, eerlang, dat zy wyslyk gedaan hadden aan huis op zig zelven te hou- den. Terwyl de algemeene Staaten zig dus in Aanflag
ftaat ftelden, om, volgens den raad des Piïn- op S. ten van Oranje , niet flegts verweerender, G^fn maar zelfs aanvallender wyze te oorloogen, SLfo*a,ï fmeedde Don Jan verfcheiden' aanïlagen om de eene of de andere Stad, door verraad,-te bemagtigen. Doch te S. Guilain en té Maas- tricht, daar hy eene gevaarlyke muitery on- der de Walfche Knegten verwekt hadt, mis- lukte het hem. Te Brugge, broeide ook ee- nige heimelyke ontrouw. Doch de Staatsch- gezinden alhier wisten zig, tot ftyving hun- ner partyc, van het Slot te Sluis meester te maaken. Ook wierp Ryhove, met omtrent Brugge duizend man te voet en veertig te paarde, verze« by donker, uit Gend getoogen, zig, onver-^rd' hoeds, binnen Brugge, waardoor de Stad,j,0ve.Vy" voor de Staatfchen,verzekerd werdt (Y). De Don "jan Vesting Filippeville, die Don Jan eerst, doorbemag- heimelyk verftand met den Overfte Glimes, tiP?j^Pr Heere van Florennes, zogt te bemagtigen,pevi £' ging daarna, ftrengelyk belegerd zynde, by ver-
Cr) Ror XII. Hoek, W. 23 [948}.
(i') Bor. XH, Bock, l/l, 24 r95Q]. N3
|
|||||
|
ï98 VADERLANDSCHE XXVI. Boe?.
|
|||||
|
FiijpsIII verdrag, aan hem over, op den een-entwin-
IS78-' tigften van Bloeimaand. De Prins van Parma Parma overmeesterde, omtrent deezen tyd, de fterke Lim- vesting Limburg, van merkelyk belang, om burg, den byftand uit Duitschland te ontvangen: Valken- voorts oojf net Slot Valkenburg en het Steedje Daal-0"1 Daalhem, daar yslyke wreedheeden gepleegd fcem. werden (V). XXL De algemeene Staaten verzuimden, onder-
Hande- tusfchen, niet, de gunst der nahuurige Mo- ling met gendheden te zoeken, en hun gedrag, by de- *!e ^°ne ze^ven te verdedigen. In Louwmaand, had- yan6En-' den ze reeds een Verdaag met de Koninginne geland, van Engeland geflooten, waarby hun dui- zend Ruiters en vierduizend Knegten beloofd waren. Ook ftondt Elizabet hun, wat laater, toe, op haar geloove, honderdduizend pon- den fterlings van de Londenfche burgerye op te neemen, mids dat eenige Nederlandfche Steden, by haar te noemen, fehriftelyk be-. loofden, deeze fomme, binnen 's jaars, we- derom af te leggen, Doch de Staaten ver- bonden zig, daarenboven, der Koninginne, nog niet zonder vreeze voor de aanflagen van Don Jan op Engeland, des noods, met veertig Oorlogfchepen by te ftaan (u). E- lizabet verfchoonde dit haar gedrag by Filips en Don Jan, zo goed als zy konde, voorgee- vende, dat zy, met het onderfteunen der Staa- ten, niets anders bedoelde, dan hen te be- letten, dat zy zig niet met Frankryk ver- bonden. Doch deeze verontfchuldigingvondt geen*
(O EnR XII. Boei, il. 25 [p^i],
(«; Aft, Publ. Angl. Tom. VI. P. VI. f. l?».
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. i99
geen' ingang altoos. Ook hieldt de Konin- FiupsIII
gin haare manfchap t'huis, en belloot, fe- 'SA dert, de Staaten verder niet geld te onder-1" fteunen. Men bediende zig van de pennin- gen, die men uit Engeland trok, tot het aanwerven van volk, onder Hertoge Joan Iva- zimir (V). Met Frankryk was men ook wederom in De Her*
onderhandeling getreden, federt dat de Her-108 van tog van Anjou, kort na den Slag by Gern ^Xkn blours, zynen Geheimfehryver aan de alge- Staaten meene Staaten gezonden hadt, om hun on- zyne geluk te beklaagen, en hun zyne hulp aan hulp aan. te bieden, De Meeren van Aubigny en Man- fart waren, hierop, naar Frankryk afgevaar- digd, om 's Hertogs meening nader te ver- ftaan(V). De RoomschgezindeStaaten,ziende. Don Jan, aan den eenen kant, veld winnen, en, aan den anderen, bedugt, dat de groote magt, die Hertog Kazimir byeen bragt, den Onroomfchen, hier te Lande, te zeer fty- ven mögt, neigden flerk tot het aanbinden van den handel met Anjou. De Graaf van Lalaing, de Heer van Frefin, en Diedrich Ligthart, hielden te S. Guilain een mondge- iprek met Antoni van Silli, Graave van Ro- ch epot, en Rochus van Sorbieres, Heer van Pruneaux, derwaards gezonden door den Hertoge. Men fprak hier weinig van voor- waarden. Aüeenlyk werdt, met algemeens woorden, gezeid, "dat de Hertog, in de Ne- derlanden komende 5 alomme, met genegen- heïdj
O) Bor Xir. Boek, hl 24 [94.0!.
, («') Bok. ZIU Boek, il. %\ r^o/. N 4
|
||||
|
«tos VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
fuaslllhiid, ontvangen zou worden. Hierop befloot
*578. ilv tot. iiet verzamelen van eenig volk op de "grenzen van Henegouwen, en begaf zig, eer- lang, in perfoon her waar ds (V). Gezant- Doch eer dit gebeurde, hadden de alge- fchapder nieene Staaten Joan vanGend^ Heer vanOoye? Staaten (jen f^eer van Aldegonde en andere aanzien- Ryksdag ^e luiden afgezonden naar den Ryksdag te te Worms <j>), om, gelyk ze, reeds in Sprok- Worms. keimaand, op eene vergadering der West-
faalfche Kreitfe, gepoogd hadden, de toe- genegenheid der Duitfche Vorlten te hun- Aidegon-waards te winnen. Aldegonde deedt hier, des Re- óp den zevenden van Bloeimaand, eene fier- ring°aï- ^e en wydluftige Redevoering, in de La- dbar, tynfche taaie, waarin hy, ophaalende, wat de Nederlanders, onder Alva, onder Reque- fens, en onder Don Jan, geleeden hadden, der Vergaderinge voorhieldt „ dat de laatfïe „ nu met geen ander oogmerk vrede aan- „ boodt, dan om de Gendfche Bevrediging „ te krenken, en wederom in te voeren Pla- „ kaaten, die, mögt men 't zeggen, meer „ met bloed dan met inkt, gefchreeven wa* 3, ren. Hy verzogt, wyders, de Stenden „ des Ryks, hierop, agt te geeven; alzo de „ brand, die Nederland dreigde te vertee- „ ren, 'Deutschland, daarna, niet verfchoo* „ nen zou. Alva hadt, zeide hy, reeds op „ 't bemagtigeri van Munfter, Keulen en den „ Rynftroom toegelegd; Requefens gevlamd 5,1 op Embden. De Nederlanden waren, van? |
|||||||
|
9, UUU^g
|
|||||||
|
Cx~) Thoanus Liir. LXVr. *. 2fisC
CO WaR XII. Jke/e, li. afx [(152«] . |
|||||||
|
NM
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, oor
„ ouds , met Duitschland verknogt geweest, FilipsIIï
„ en nog onlangs hadt Keizer Rudolf ver- 'S?8, „ klaard , dat hy ze hieldt voor een der tref- "" „ lykfte leden des Roomfchen Ryks. Hy „ vertrouwde dan , dat men zig den nood „ der Nederlanden zou aantrekken, en voor- „ eerst, Don Jan in den Ryksban doen : „ voorts , hem geenen toevoer laaten aan- „ brengen , en eindelyk, de Duitfche KoT „ lonellen en Hopluiden uit zynen dienst te „ rug ontbieden. Ten befluite, beloofde hy, „ van wege de algemeene Staaten , dat 'er, „ op 't ftuk der munte , die men, uit hoogen „ nood, boven de orde, by 't Ryk bepaald, „ hadt moeten doen fteigeren, en op het loo- ,, pen en ftroopen der Staatfche Krygskneg- „ ten, over welke twee punten, op de Ver- „ gadering' der Westfaalfche Kreitfe , ge- „ klaagd was , zo dra mogelyk nieuwe en „ betere fchikkingen gemaakt zouden wor- „ den (2)." Doch deeze bezending en aan- Vruete- fpraak , waartegen Don Jans gezanten , die loosheid den Ryksdag, insgelyks, bywoonden, zo veel t^zei woelden , als zy konden , wrogt niet anders din». * uit, dan dat zy de Stenden befluiten deedt, hunnen vlyt, op nieuws , aan 't bemiddelen der Vrede te befteeden. Ook kwam, eerlang. Graaf Otto Henrik van Zwartfenburg weder- om herwaards ten deezen einde, op eenen tyd, dat de Koning van Frankryk , om te tóonen dat hy geen deel hadt aan de onder- neeming zyns broeders , en de Koningin van Engeland ook hunne gezanten by Don Jan had-
(s) Bos. XII. Bock, il, 27 enz. [955 em,J
|
|||||
|
soa VADERLANDS CHE XXVI. Boek,
FhjpsIIÏhadden , tot bevordering der Vrede. Zwart-
*57s- fenburg en de Engelfchen drongen toen fterk ~**op het fluiten van een Beftaud, of ten min- iten op het wederzyds verminderen van Krygs- voik, terwyl de Vredehandeling duurde. Doch de Staaten konden hiertoe niet veritaan, waar- op de handel, die flegts gediend hadt , om 't gebruik der Staatfche benden , die met zo zwaare kosten byeen gebragt waren , te be- letten of te vertraagen , wederom afgebroken werdt (<?), De ver- De vervolging om den Godsdienst, die on« volging der Requefens nog ilerk in zwang gegaan om den iia(jt ? hieldt byna geheel op , ten tyde van dienst l^011 Jan' Want fchoon hy, kort na dat men neemt af. hem tot Landvoogd hadt aangenomen, een Plakaat liet uitgaan tegen de Ketters, waar- na , het onthalzen van eenen Kleermaaker te Blcchelen, die ter preeke was geweest, op een vonnis van Schepenen , bekragtigd door Don Jan, gevolgd was (<>) ; zo verloor de Raad der Beroerten, in zo verre, zyn gezag, dat 'er , ten deezen tyde , niet dan weinige Doopsgezinden , te Antwerpen, ter dood ge* bragt werden (c). Maar de algemeene en fommige byzondere Staaten en Steden floe- gen , fcherper dan voorheen, agt op het ge* drag der Kerkelyken en fommiger Gezindhe- den. De algemeene Staaten verbooden , in Grasmaand, by Plakaat aan de Geestelyken, iet te leeren , dat naar wederfpannigheid imaakte , of ftrydig ware „ met het ontzag , weite
(«) RoR XIT, Boek. hl. 44 enz. [978 «ï,l
{é) Hok. X. Boek, hl. 247 Lytp, 82.0], ^«3 Branuï Reiium. 1. Deel, II. jHü. |
||||
|
XXVI, Boek. HISTORIE. 203
welk men den Aartshertoge en den Prinfe FilipsIII
van Oranje fchuldig was. Ook wilden zy, I5?3. dat elk zig onthieldt van het ftooren der ge- meene ruste en des Roomichen Godsdiensts buiten Holland en Zeeland, vorderende, wy- ders , dat, alle Amptenaars, Wethouders en Geestelyken de Gendfche Vrede, endevyand- fchap tegen Don Jan bez weeren zouden (i). Doch de Jezuiten te Antwerpen en een ge- De, Je- deelte der Minderbroederen aldaar maakten ^'i. zwaarigheid in het doen van deezen eed:jien"uic Waarop zy ter Stad uit geleid werden. Ter Atmver- zelfder gelegenheid„ toogen ook alle de Min- P!n\dd derbroeders uit Utrecht; Te Brugge en te j^™ders Gend werden eenigen van die orde om So- Uit U-* domie ten vuure gedoemd ( e ) : 't welk veel crèche. toebragt om ter laatfter plaatfe de vier bedel- orden ter Stad uit te bannen, By deezen on- gewoonen yver tegen de Geestelykheid , in de Roomfche Nederlanden , kwam , eerlang, een verbod van het zenden der Annaten , «jf eerfte Jaargelden naar Rome, gelyk, door de Prelaaten , by derzelver inwydinge , plag te gefchieden : uit al het welke men befpeur- de, dat de algemeene Staaten voorhadden , der Geestelykheid, die veelen hielden voor de eerfte oorzaak der beroerten, de wieken te korten. De Onroomfchen werden, midlerwyl, door xxu,
zulk een gedrag , zeer geftyfd in de gedag- Op- ten , dat zy de waarheid op hunne zyde had- fchud- den ; 't welk, nevens het 'wederkeeren van J^i? eendtin:'*
CO Bor XII. Boek, tl. 24 l9»l. WEU-ruiE
CVj BW xn. Putti., il. 27 [g$S].
|
||||||
|
ao4 VADERLANDSCHE XXVI. BqekJ
|
|||||
|
FiLipglII een groot getal van uitgeweekenen, het breed
*57%' gezag des Prinfen , de gunst der Engelfche het afzet- Koninginne en het naderen des Duitfchen ten der Legers onder Hertoge Joan Kazimir, die de Regee- Hervormde Leer beleedt, hun den moed zo ringe en geweldig deedt wasfen, dat zy, op verfchei- voeren ^en' Plaatf"en ■> niet fleêts in Holland en Zee- der Her- land, maar zelfs onder de Roomschgezinde vonnin- Staaten, tot grove uitfpoorigheden voortfioe- ge ont- gen# Te Amfterdam, zag men de eerfte oii- gefchiktheid , min door beweeging van 't graauw , dan door 't beleid van veelen der treflykfte burgeren. Men mompelde hier , dat Don Jan, onder voorwendfel van, toe- voer te brengen naar Deventer en Kampen, eenen aanflag op de Stad in den zin hadt, zonder dat ooit regt gebleeken is, of hier iets aan ware, dan of 't flegts, looslyk, wierdt verfpreid, om beroerte te verwekken. Doch Aldegonde hadt, op zyne reize naar Worms, den algemeenen Staaten berigt, dat de Spaan- fchen zig van Amfterdam wilden verzekeren, met fchepen , bekomen van den Koning van Zweeden (/), w,elke tyding, wat veranderd, naar de Stad kon overgewaaid zyn. Joan vaa Mathen.es , Adriaan van der Myle en Fran- cois Maalzon , Gemagtigden der Staaten van Holland , waren , al federt eenigen tyd , te Amfterdam , geweest „ om , volgens de pun- ten van 't Verdrag, in Sprokkelmaand ge~ llooten, orde te ftellen. Zy hadden vier ben- den burger foldaaten aangenomen, en de ou- de fchuueryen wederom op geregt, en vol- . , taUig (ƒ') BOK. X. Boek, il. 2i lps2,]
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, 305
tallig gemaakt. Straks daarna , rees 'er ge- FilujsIII
fchü tusfchen de Onroomfche fchutters en de »578. Regeering , over de wyze van waaken. De ~ fchutters vorderden meer verzekerdheid , dan de Regeering zig verpligt hieldt toe te ftaan. Voorts toonden zig de Onroomfchen, in 't gemeen , gebelgd , dat men hun eene al te afzigtelyke begraafplaats hadt aangeweë^en, daar men overeen gekomen was, dat hun ee- ne eerlyke zou worden vergund, 't Morren hierover duurde eenigen tyd , zonder dat. de Regeering toegaf. De Onroomfchen dan , eikanderen geduuriglyk opftookende , beflui- ten , eindelyk , eenen kans te waagen , en hunnen partyen den voet te ligten, eer men 't hun deedt. Meester Willem Bardes , Zoon van den geweezen Schout der Stede , en zeer yverig voor de Hervorminge , was , eenigen tyd geleeden , wederom in Amfterdam .geko- men , en daar de voornaamfte voorftander der Onroomfchen. Deez' fchryft, op den vier-entwintigften van Blceimaand, aan So- noi , wiens Luitenant hy voor deezen ge- weest was, dat hy zyn volk gereed te houden hadt, om , op 't eerfte bevel van de Staaten van Holland, of van derzelver Gemagtigden, te können optrekken. Ook ontboodt hy ee- nen fchootvryen helm en rondas, tot zyn ge- bruik : blyks genoeg, dat hy iet geweldigs voorhadt. Sonoi antwoordde, terftond, dat zyn last volbragt zou worden. Des anderen daags , 't was een Zondag , kwam Thomas van Thielt, geweezen Abt van S. Bernards by Antwerpen, aan den S. Antonisdyk, buiten de Vryheid der Stede , voor de Onroomfchen, pre-
|
||||
|
4ofr VADERLANDSCHE XXVÏ.Boek*
prediken. Wat hy geleerd hebbe, vindt men
nergens gemeld. Zo veel is 'er van , dat de Onroomfchen , terftond na de preeke , af- fpraak maakten , en tyd , Wyze en tekenen beraamden , om den ontworpen aanflag ter iiitvoeringe te breiigem Zy begeeven zig dan elk naar zyn huis , houdende zig op hunne hoede, met waaken* den gantlchen nagt door., 's Morgens , den zesentwintigften van Bloei- maand, vervoegen zig Bardes, Maarten Kos- ter, Adriaan Kromhout? Adriaan Pauw en Guilleaume du Gardin, op 't Stadhuis , om , voor 't laatst, te beproeven , wat de Regee- ring den Onroomfchen zou willen toeftaan , Etïyke reizen gaan zy over en weder, van 't Stadhuis naar de herberg der Gemagtigden van de Staaten , die op den Dam was, en van hier wederom naar 't Stadhuis , tusfchen den drang des volks door, dat, van alle kan- ten famengevloeid , met ongeduld, verwagt- te , hoe 't 'er afloopen wilde. Kort na den middag , als de markt ontledigd was van huis- luiden en zuivel, komt Gardin op de puye , ligt den hoed, en zet dien terftond weder op. Dit beduidde , dat 'er by de Heeren , met Woorden , niets te winnen was. Simon Hen- rikszoon jonkhein, Hopman over een der vier vendelen Burgerl'oldaaten, die al van elf uuren afin de wapenen geweest waren, treedt, wat lauter , van t Stadhuis af, flaande de armen van eikanderen , en te kennen geevende , dat 'er aan Burgemeesteren geen verzetten viel'. Voorts , voegt hy zig by zyn vendel, om de nieuwe Kerk te bëfchermen. Hierop* lost zeker foldaat een musket, uit de Waa- ge i |
||||
|
^xVI. Boek, HISTORIE. 207
ge: op welk teken matroos voor den dag FilipsIII
fpiingt, met vliegende vlaggen, roepende: '573. wie Oranje lief heeft* toone het, en volge my. ~ :J Straks ftuift de rest der Onroomfchen op ftraat, volk van allerlei foort, arbeider, am- bagtsman, koopman, rentenier; doch de bal- lingen de voorlten. Een deel rent naar 't bus- huis, 11eept 'er het gefchut uit, plant het op den Dam, en vult de toegangen, derwaards, met wolbaaien, die, by geval, aan de Waag ïagem Toen vale men aan 't fmyten'i, met fteenen, naar de Vierfchaar, om de nagt- wagt, pasiende aldaar, in tyden van onraad, op het af branden van zeker haakgefchut, te verdryvem Doch als 'er geen vuur gegeven werdt, ftort men ten Stadhuize in, haalt den Schout, en de oude en regeerende Wethou- derfchap daar af, of uit derzelver woonin- gen , en brengt ze op de Waag. Van daar worden ze, meest allen, nevens verfcheiden' Paapen en alle de Minderbroeders, tusfehen twee regels lbldaaten door, naar 't Water, in verfcheiden' vaartuigen, fcheep gebragt: onder 't fchreeuwen van 't graauw, dat men ze naar de galg voeren moest, daar zy menig eenen aan geholpen hadden. Zy werden, maar pas buiten de Stad, aan den S. Antonis dyk, wederom opgezet. Doch erger lot hadden eenigen gevreesd, met naame de oud Burge- meester, Henrik Dirkszoon, die geene ande- re rekening gemaakt hadt, dan dat men 't fchip, met hen allen, buiten de boom, in den grond geboord zou hebben; waarom hy twee hemden, hem door zyne vrouw nage- zonden , aan de dienstmaagd te rug gaf, zeg- gen- |
||||
|
-268 VADERLANDS CHE XXVI. Boek?
FilipsIII gende, dat hyze niet rtoodig zou hebben. Nu
i5?8. !iet hy zjg 5 met eenige anderen, naar Haar« " lern voeren, daar hem nog boertens lust aan- kwam, en hy tegen zyne makkers zeide: een ding hebben wy yergeeten: en als zy vraag- den , wat ? hernam hy, de kruywagen, in Am- fterdamsch betekenende het middel, om dien men wil in 't bewind te helpen, en de din- gen te (lieren, naar zynen zin. Als men hem ook vraagde, wat hem dage van dit verhan- gen der hekken van de Regeering ? antwoord- de hy, met een diergelyk laag fpreekwoord, huimetuit. hoedt u voor de weer fluit, waarmede hy zeggen wilde, dat zy, die nu op 't kus- fen geraakt waren, by verwisfeling van ty- den, daar wel eens wederom afraaken kon- den (g). Ondertusfchen, was dit uiduiden der Regenten gebeurd, zonder dat 'er iemant ge- wond werdt. Maar 't graauw viel, terftond hierna, in 't Minderbroeders Klooster, daar beelden en altaaren gefchonden en verbry- zeld werden. Tegen den avond, werden de oorden van belang bezet door de Onroom- fchen. Vier ligten gaste plaatften zig in 't Toorentje of Burgemeesters Kamer, fchimps- wyze de Burgemeesters nafpeelende. De ver- voerde Regeering werdt, des anderen daags 5 van eed en dienst ontflaagen, door de drie Schutteryen, ten overftaan der Heeren van Mathenes en van der Myle. Doch de Stad ftondt zonder Overheid, tot op den derden dag. Toen werden 'er, by de meeste flem- men der rotgezellen , zesendertig agtbaare Schür-
en) Hooft II. Boek, il, £3. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, ao^
Schutters verkooren, die, den agt-entwintig-FilipsIII
ften, op 't Stadhuis vergaderd, Willem Bar- l57*- des, Maarten Janszoon Koster, AdriaanRei- ~" "*~B nierszoon Kromhout en Dirk Janszoon Graaf tot Burgemeesters Hemden. Op gelyke wy- ze, werden Schepens, Vroedfchappen en de overige Regeering gemaakt. De Onderlehout, Willem Maartenszoon Kalf, werdt tot Schout verheeven. De Kerken bleeven nog wel eene week geflooten. Toen ging 'er de Wethou- derfchap heenen, en liet 'er, door eenige Timmerluiden, de beelden wegneemen. De Hervormden begonden terftond in de Oude Kerke te prediken , en weinige dagen daarna, ook in de Nieuwe (/?). De Lutherfchen en Doopsgezinden hielden ook GodsdieilftigeBy- eenkomften in de Stad, met kennis en. verlof der Wethouderen , die zelfs,fehoon tegen-den zin van eenigen hunner Geloofsgenooten, den Roomschgezinclen toelieten, in 't heknelyk, te vergaderen (ß). Op de omkeering van Amfterdam, volgde XXIIL
dicrgelyke beweeging te Haarlem, daar de Veran- ibldaaten 't werk uitvoerden en grooter>bal-^"^ daadigheid bedreeven. Den negen-en twintig- Haarleau ften van Bloeimaand, zynde Sakraments-dag , vielen zy, terftond na 't eindigen der miste, met geveld geweer, in de groote Kerke, die gepropt was met menfehen. Eenigen, zo.bur- gers als geestelyken, werden gekwetst by deeze gelegenheid: de Priester, Pleter Balling* 1 van agteren, doorftooten. De Schout Ruik- ha-'
O'O Hooft XIII. Bock, hl. 577 enz. BoR XII. Boek, bl*
(_ij Hrandt Reform. I. Ëesl, il. 601. VIL Deel. O
|
||||
|
210 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
FiufsÏII haver en de Burgemeester Kies vertoonden zig
I578\, eerstin de Kerke, toen alles geplonderd en """""" vernield Was, en deeden 't geboefte ligtelyk verfchööijen: dat, egter, de markt bezet hieldt, en daarna de Kloosters en Kerken der Minderbroederen en Predikheeren pionder- de* Ook werden eenige Begynen- orden van linnen en wollen en eetwaaren beroofd. Dit ongebonden Krygsvolkj drie vendelen lterk3 werdt eerlang uit Haarlem naar elders ver- legd: de moorder van den Priester Balling, door de Staaten van Holland, met de doodge- ftraft. De groote Kerk bleef toe, tot in Herfst- maand, wanneer de Regeering dezelve ope- nen, en, onaangezien de tegenkanting der Roomschgezinden, die beweerden, dat zulks met het Verdrag van voldoening en de Gend- fche Vrede ftreedt, door de Hervormden, ge- bruiken liet (&). Om de Stad verder voor beroerte te hoeden, beflooten de Staaten, in Slagtmaand, den Schout last te geeven, om vyftig van de vertrouwdfte Burgers in eed en dienst te neemen, en voorts een vendel Knegten, behendiglyk, daar binnen te bren^ gen (/). Doch of zulks gefchied zy* is my niet gebiedeen. De Prins Dus woelden de Hervormden, niet flegts Terzorgt tegen de Roomschgezinden, maar, daar zy Doops- demagt in handen hadden, ook lbmtyds te- gezin- gen andere Gezindheden. Te Middelburgs den vry- hadt men, reeds in de Lente des voorleeden' heid van jaars, gepoogd, de Doopsgezinden, die zwaa- jtte - .. „ 1J£
Ck} Hooft XIII. fiösk, bh 579. AmpziNg Haart« tl. 4$2->
f O RefOl, Holl. 11 Noreml'l 157S. bl, 33. |
|||||
|
XXVI. BoEk. HISTORIE, au
righeid maakten, in het doen van den bur-pILIPSi|i
ger-eed, om dat zy de eeden in 't gemeen 1578.., voor ongeoorlofd hielden, van 't burgerregt —*—^ te verfteeken, of, ten minften^ niet plegtig- lyk, tot burgers, aan te neemen. Doch de Prins hadt zig, hiertegen, zo ernftelyk ge- kant, dat deeze ophef, voor dien tyd, ftee- ken bleef. Hy beweerde „ dat hun ja, voor „ eenen eed, te ftrekken hadt, en dat zy, p, op dit ftuk , niet verder behoorden ge- „ drongen te worden, ten ware, men wilde „ billyken, dat de Papisten de Hervormden 5, drongen tot het belyden van eenen Gods- „ dienst, die met derzelver geweeten ftreedt „ (m)." Doch na dat.de Prins naar Brabant Vertrokken was, werdt de toeleg hervat* De Wethouderfchap vergde hun zelfs, gewapend ter wagt te trekken, of geboodt hun, ander- £ins, hunne winkels te fluiten* Zy vertoon- den hiertegen , dat zy overböodig wareii, alle fchattingen te betaalen, en zelfs waakers in hunne plaatfen te ftellen; Doch 't mögt niet jbaaten. Men fcheen hun de Stad te bang te willen maaken. Zy keerden zig dan we- derom töt den Prinfe, die den Wethoudereri van Middelburgs óp den zes~entwintigfteri Van Hooimaand, wel ernftelyk aanfchreef én belastte, de Doopsgezinden, 0111 't wei- geren van den.eed en van 't wapenvoeren, niet meer moeilyk te vallen (»). Zyne Door- ïugtigheid hadt byzoiidere liefde voor déeze gezindheid, alzo eenige leden dërzëlvè hem 4 reeds-
Cm) Hooft xfr. Boek, II. 501.
f«) Bor XU Boek, il 56 [953 j. Hooft X UI. Boek, II,sH,
jBfiANST Reform, i. Deel, bh 586, 6oy. O 3
|
||||
|
ais VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
FiupsIII reeds in't jaar 1572, eene goede fomme gelds,
I^8- naar hunne gelegenheid en die des tyds, tot "vordering der gemeene zaake, verfoekt had- den (0). De Her- Tervvyl dit in Holland en in Zeeland vorming voorviei y begonden de Hervormden , in doof in ^e Roomfche Nederlanden, zig, insgelyks, de langs hoe meer vryheid aan te maatigen. Te Room- Antwerpen en te Gend, vingen ze, in de Len-
fche Ne- te c|eezeS jaars ? wederom aan, genoegzaam den. ' in't openbaar, te prediken en't Avondmaal te houden. Ook befloot men hier, vrye Gods- dienstoefening te verzoeken : welk Befluit zynde goedgekeurd, in eene in- en uitheem- iche Sinode der Nederduitfche , Hoogduit- iche en Walfche Hervormde Kerken, te Dor- fthrift6"" brecht, den tweeden van Zomermaand, aan- der Her- gevangen (ƒ>); leverden de Hervormden in 'f; vormden gemeen den Aartsliertoge en den Raad van om vrye Staate , op den twee-entwintigflen , een. diensToe- fmeekfchrift over, waarby zy, aangeweezen faning/ hebbende „ hoe veel zy, om den Godsdienst, „ geleeden hadden, en te ge!yk,dat deSpan- „ jaards, met al hun vervolgen, alleenlyk den „ aanwas van 't getal hunner Geloofsgenoo- „ ten hadden te wege gebragt; op 't ern- „ ftigst, verzogten, om vrye Godsdienstoe- „ fening, tot op eene algemeene of ten min- „ ften eene Nederlandlche Kerkelyke Ver- gadering. De Gendfche Vrede, die dit niet fcheen te gehengen, was reeds, door da |
|||||||||
|
«>
„derhalve, door de Staaten niet gehou-
„ den
|
|||||||||
|
(o) Brandt Reform. I. Deel, W. 525.
ip) Zie Bou Xll. Jioek, il, 47 E981J. |
|||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 213
„ den te worden. De Heidenfche Keizers FilifsIIï
„ hadden de Christenen : de Christeniche 1578. ,, Keizers de verichillende gezindheden ge-—;------
„ duld. Verfcheiden' Vorften vergenoegden
„ zig met het uiterlyke, zonder over 't ge- „ moed te willen heerfchen. De Paus zelf „ verdroeg de Jooden: waarom zou men hen „ ook niet dulden, ük, van hunne zyde, de „ Roo uschgezinden ongeftoord laaten, en „ hier voor borg van eenige treflyke uit- „ heemfehe Vorften of andere verzekerin- „ gen geeven wilden (jj)." Na eenige dagen tocvens, leverden zy een tweede Verzoek- fchrift in, waarby zy duiclelykc beloften dee- den van den borgtogt ceuiger uidieeiniche Vorften , mids de Roomschgezinden , van hunne zyde, diergelyken borgtogt leverden. Voorts floegeu zy voor „ eenige Peribonen, ,, uit de Wethouders of uit de agtbaarfte Bur- „ gers van beiderlei geloove, re laaten kie- ,, zen, oir! ?,gt te geeven, op het onderhou- „ den der orde, die men ftondt te beraamen: ■ „ ook een diergelyk getal van burgereu te „ verbinden, om, voor hunne geioofsge- , nooten, te verantwoorden, en eindelyk , ,, eene plegtige verkiaaring en verbindtenis ,, der Onroomfchen, om niets aan te van- „ gen, tegen den Godsdienst, peribonen of „ goederen der Roomschgezinden : tot het „ naarkomen van welke verklaaring, zig ook 9, eenigen hunner aanzienlykfte geloofsgenoo- „ ten verbinden zouden (r)." De
(<?) ÏW XII. Keek, hl. ir [66«].
CfJ Boa XII. /kek, hl. 40 1.9,-1}. O 3
|
||||
|
214 VAD.ERLANDSCHS XXVI. Boek.
FiLipslIl De Aartshertog en de Raad van Staate',
1578. deeze ffneekfchriften ontvangen hebbende, ■—-—' maakten een ontwerp eener Religie - of Ge- R°ii- foofs'Fredei'vraax'm zy meenden, dat alle da gie- of Landfchappen genoegen zouden behooren te Geloofs- neemcn. 't Beftondt uit dertig kden, wel- vrede, ker voornaamften op deezen zin uitliepen : Aart?- Cn»' -^at a^e wederzydfche beledigingen , na hertoge •>•> de Gendfche Bevrediging voorgevallen , en den „ zouden gehouden worden, als niet gefchied, Raad van M en dat elk, voortaan, zyn gevoelen vrye- ont^cr- " ^ ZQU moSen beleeven. Dat de Room- pen. " „ fche Godsdienst,in Holland en in Zeeland, „ wederom herfteld zou worden, mids zy, „ die 't begeerden, in de groote Steden en, „ Dorpen, niet minder dan honderd Huisge- „ zinnen fterk waren, in de kleinen, 't groot- „ fte getal uitmaakten» pat den Onroom- „ fchen, op gelyken voet, vryheid van Gods- ,, dienstoefening gegund zou worden, door „ gantsch Nederland. Dat de Wethouders ,, hiertoe, aan de een e en de andere gezind- „ heid, bekwaame Plaatfen zouden aanwy- „ zen, binnen welken, de Godsdienstoefe- „ ningen zouden moeten gefchieden. Daar „ flegts één Godsdienst gedoogd werdt, zou „ men, nogtans, geen onderzoek doen op „ iemants geloof. Die in eens anders Ker- „ ke kwam, zou geenen aanfloot mogen gee- „ ven, en zig naar de gewoonte aldaar moe» „ ten fchikken. De Onroomfchen, buiten 5, Holland en Zeeland, zouden de Zondagen, ,, Kersdag, de Aposteldagen, die van Ma- „ aias Boodfchap, Hemelvaart en Lichtmis, „ nevens die van 't Sakrament, met het ilui- „ ten
|
||||
|
XXVI. Boek. II I S T O 11 I E. 215
„ ten van winkels en 't nalaaten van hand- FjlipsïII
„ werk en koopmanfchap, vieren mpeten. I57S-
„ In 't begeeven van ampten, zou men niet """'"'"'
„ op de geloofsgezindheid; maar alleen op
„ de bekwaamheid der Perfoonen hebben agt
„ te geeven. Eindelyk, zou 'er, in elke
„ Stad, nevens de Wethouders, jaarlyks, vier
„ Perfoonen van eere en aanzien gekooren
„ worden, om onderzoek te doen op alle
„ overtredingen deezer Geloofsvrede , op
„ welker berigt, mids het ten minsten door
„ drie hunner ondertekend ware, de Magi-
„ ftraat onverwyld regt zou moeten doen
't Ontwerp der Geloofsvrede , den Ge- Heae-
magtigden der byzondere Staaten overhan- gouwen digd en in elk gewest bekend geworden zyn- 'verwerp; de, fmaakce noch Roomfchen noch On- i0S0f£vre. roomfchen. In Henegouwen, daar men wei- de- nige Onroomfchen, en thans yeele gevlugt- te Geestelyken hadt, werdt de Geloofsvrede verfoeid, als een proefftuk van godloosheid (Y). Te Antwerpen, drong men, daarente- Antwer- gen, op het vastitellen eener Geloofsvrede. pen asm- Üok hielden hier de Onroomfchen zo lang vaardt?e. en ernstig aan , dat hun , in Oogstmaand, eenige plaatfen tot de oefening van hunnen Godsdienst werden afgeftaan (u), £)e Staaten Be Stna. van Utrecht verwierpen de Geloofsvrede,te» van op 't aanftaan van 't Lid der Geestelykheid, Utrechlf hoewel eenige Edelen voor 't aannemen ge- va„ j„ ' fiemd hadden, mids men eenige Leeraars haqd. ;' van. CO Meteren VIII. Roek, f. 141,
(O Bo.a XII. Boek. hl. 55 [991].
lu) Bob, Xlh Boei, bh 40 [y?3j* '54 Ï99Pl%
O. 4
|
||||
|
\
|
|||||
|
ïtió VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiLipsiH van de Augsburgfche belydenis zage te be-
*578. komen, van welken de Roomfchen, meen- den zy , minder onveiligheid, de Hervorm- den merkelyke afbreuk te wagten hadden (V). nineer -^e Groninger Ommelanden omhelsden de Omme- Geloofsvrede: ook de Stad Leeuwaarden, landen alwaar de Jakobynen Kerk den Hervormden c" L??u" geopend werdt (w~). De Staaten van Gelder- neemeT' ^an^ nadden, in den aanvang deezes jaars, ze aan. Graaf Jan van Nasfau tot hunnen Stadhou- DeHer- der verzogt en aangenomen (x) : die, yve- ■vorming rende voor de Hervormde Leere, de bezet- Gelder-111 tingen van Predikanten voorzien hadt, tot land,met welker gehoor, ook de Ingezetenen weiden gewdd, toegelaten. Voorts drong hy de Staaten jnge", fterk, tot het aarmeemen der Geloofsvrede,
werd. ,. , r i /• < die egter plat afgeweezen werdt; fehoon men
verklaarde, by de Vereeniging met de ande-
re Landfchappen, te willen volharden. De Hervormden toen, met zagtheid niets zien- de te verwerven, bedienden zig van geweld, en namen, met hulp der foldaaten, verfchei- den' Kerken in, te Gelder, te Wagtendonk, te Venlo, alwaar zelfs ook het Raadhuis o- vermeesterd werdt, en op verfchciden' an- dere plaatfen. De gemagtigden der Ridder- fchap en eeniger Steden vielen klagtig over deezeri moedwil aan de algemeene Staaten, cn ook over 't afzetten van Kanfelier enRaa- den 's Hofs te Arnhem, niet zonder, van ter zyde, eenen ftreek te geeven aan Graave Jan, als zag hy al deeze wanorde, willens, door , do
f r) Hor XII. Boek, hl. 54 [991";.
( w ) Bor XII. Boek , bh 58 [yyfi \. (_,r) Kr*» IJ. /iutk, hl, 17. |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 11,7
de vingeren. Hierop kreeg hy last, om ordeFiupsIII
te Hellen, tot de meeste rust des Lands. Doch 157®*_ hy hadt het reeds van zelven kwaad genoeg met de zynen, wien hy nog te laauw fcheen, en die, in plaats van zig in te binden,te Arn- hem, te Nieuwmegen, en in de meeste ande- re Plaatfendes Landlchaps, eenige Kerken in- namen (j). Te Gces in Zeeland, was, tot hiertoe, De Met*
volgens den inhoud der voldoening, geen vormden Godsdienst openlyk geoefend, dan de Room- te Goeg fche. De Hervormden dan, ziende hoe 't in Zee- elders toeging, verftouten zig, ook hier, op 'and ds den agtentwintigften van Herfstmaand, aan .Kerkea de Wethouderfchap te verzoeken, om in 't Zusterhuis te mogen prediken. Men vergunt hun de Kerk, in 't Gasthuis. Vier hunner, die gewapend binnen geftaan hadden, met den Predikant aan 't hoofd, morden, in 't uitgaan, chaar mogten de Paapen preeken, drei gende de Kerk van 't Zusterhuis of die der Kruisbroederen te zullen inneemen, ten wa- re men hun eene van beide toeftondt. Men hefluit tot het laatile, en zy gelaaten zig, te vrede te zyn. De Wethouders egter, ver- neemende dat 'er nog iets fmeulde, ontbie- den den Predikant en nog eenigen boven, die 't ganfche Klooster der Kruisbroederen, vierhonderd guldens 's jaars tot onderhoud van eenen Predikant, en nog eenige punten vorderden, onder welken ook was, dat de Roomfchen hunne plegtigheden alleenlyk binnen de kerk zouden hebben te oefenen. On-
CjO Cor XH/fMt, W. 57 [$195]. Reyb. II. Doch, tl. 17,1a*
O 5
|
||||
|
a 18 VADER LANDSCHE XXVI. Boek,
Fiiipslll O.nder dit handelen, komt de roep op het
Ï578. Raadhuis , dat de groote Kerk gefhormct ~^~ ' werdt. Men begeeft zig derwaards, en poogt het geweld te fluiten. Vergeefs. Eenige da- gen daarna, komen de Predikanten van Vlis - fingen en Veere, verzeld van eenige Hoplui- den, die zy hunnen Kerkenraad noemden, te Goes, verzoekende de Groote Kerk, vooc hunne Geloofsgenooten, die, zeiden ze, regt ep dezelve hadden, vermids Gods woord zuiver* lyk onder hen verkondigd werdt: waarom men zig zelven in V bezit der Kerke flellen zou, zo zy met verzoeken niet ie verkregen was. De Wet« houderfchap antwoordde „ dat het verbreekerj „ der voldoening niet in haare magt Houdt; „ doch hieldt men zig 't gebruik der Kerke „ geoorloofd; zy zou het aanzien." DeVlis- finger Predikant hernam, hierop, dat de Hee- ren met het toeltaan van de Kerke der Kruis- broederen 't Verdrag van voldoening reeds te buiten gegaan waren.' Voorts nam dit gezel- fchap, het antwoord der Heeren opvattende als eene toefternming van hun verzoek, gang van 't Stadhuis naar de groote Kerk, daar, nog dien zelfden voormiddag, gepredikt werdt (2). XXV. Op deeze wyze, hieldt men de voldocnin- Dathe- gen, die aan verfcheiden' Hollandfche en rcheit Zeeuwfche Steden verleend waren. Op dee- den Prinsze wyze, werde ook de hervorming, in ee- van den nige gewesten, ingevoerd, Doch nergens predik- was de baldaadigheid hooger gefteegen , itoel. jan re 'Qeridt Petrus Dathenus, weleer een Mos...
O) Bob XII. Boek, U.Co jüjpt)].
|
||||
|
XXVI. Boek, HISTORIE. 219
|
|||||
|
Monnik te Poperingen , die, reeds in 't Fiupslli
jaar 1566, in Zeeland, gepredikt hadt (a); '578. doch, federt, Leeraar der Hervormden te""" ' Gend geworden, en met den titel van Raads- heer van Hertoge Joan Kazimir voorzien was, voer, ten deeze tyde, hevig uit van den predikftoel, tegen 't heilloos punt der Gendfche Bevrediging, gelykhy fprak, waar- by den Roomfchen yryheid van Godsdienst werdt coegeftaari. Hy noemde den Prins zelv', om het voorftaan van dit punt, eenen, die om God noch Godsdienst gafQ>~). Hy kreeg veel volks aan zyne koorde, met naame zul- ken, die, over het vangen van Aarfchot en anderen, noch voor hunne veiligheid bekom- merd waren» Imbize , den voornaamften Irobize deezer roervinken, tot Vqorfchepen, dat is, en de zy- Hooft der WethouderenV'gekooren zynde, "^"J"" ' meende men, dat het tyd was, om zig, door Geiste-'8 ?t omkeeren van den Godsdienst, van 's volks lykhaid «gunst en van eigen veiligheid te verzekeren. uicGend, Men verjaagt de Geestelyken, men ïlaat de en ,ver" Kerkelyke goederen aan, en men verzekert den zig, door Krygsvolk, van Ypere, gelyk men, Gods- te voor en, van Brugge gedaan hadt. Te Y- dienst pere, werden de wooningen des Bisfchops en §f.!jvk eeniger Kanonniken geplonderd. Ook ving jn Ver-' men 'er verfcheideu' Perfoonen. In de Ste- fcheiden* den Dendermonde, Oudenaarden, Aalst en P'aatfen anderen, fpeelden deeze luiden het zelfdeylaande- fpel, maatigende zig, voorts, het Regt derren; vier Leden van Vlaanderen aan , onder voor- wend-
(a) Sentent, van Alv», hl. 66.
■Kij ilEiro II. Bock, bl. i'i. |
|||||
|
mmmmmmmmm^KmmmmmmmmmmmmmmfßßBBHi
|
|||||
|
520 VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
FiupsIII wendiel, dat het aan de gemeente ver-
*&?' vallen was. Ook hielden zy de gemeene 1 middelen in, die tot 's Lands algemeene fchatkist behoorden, verkogteu de geeste-
lyke goederen en geplonderde Kerkfieraa- den, en beiieedden 't geld, tot het aanwer- ven van Krygsvoile en"t verfterken van Gend. De Steden Antwerpen en Brmfel,ende Heer van Aldegonde, van wege den Aartsherto- ge, den Prins, den Raad van .Staate en de algemeene Sraatcn, kwamen hen, te vergeels, vermaanen tot rust. Zy voeren voort, ftum- melden, alomme in Vlaanderen, de bceldea ter Kerken uit, en fleepten den roof naar Gend (O- Oor- De Staaten der Walfche Gewesten, die, fprong jjy »t bewilligen in de Gendfche Bevrediging,
party. bedongen hadden, dat zy zeven Hemmen in fchapderde algemeene Staaten zouden inbrengen, te Malcon- weeren voor Artois en Henegouwen ieder £»!'"* of éénQj voor Rysfel, Douai en Örchies, ééne jioeg- te Annen, en voor Doornik, het Doornik- ken, fche , Valcnchyn en Mechelen ook ieder ééne ; nu befpeurende, dat de Gendfche Vrede ner- gens minder gehouden werdt, dan re Gend, daar zy gemaakt was, floegen cle handen in een, en hielden, insgelyks, de gemeenemid- delen in (//). De Vrouw van Steegers, We- duwe des Heeren van Glayon, verboodt, daarna, den Hervormden het prediken in haa- re Heerlykheid : 't welk den Gentenaaren vuur deedt vatten, die haar Huis overvie- len en haar gevangen naar Gend fleepten (e). Toen
(O Meteren VUT. Boek, f. 142 verf.
(■d) Meteren VUI. Boek, f. 142 verf, i^ej Bor XU. Jitek, M. óo £p<?</j.. |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, aai
Toen grypen de Walfche regem enten van Eg- FilipsIII
mond, Capres, Bours, Heeze en Montigni, 1578. die, te vooren, by gebrek van betaaling,"""" reeds, op 't punt van te muiten, geftaan had- den , de wapenen op, rukken ten platten lande vanGendin,enloopenhetdeerIyka£ Men gaf den Wallchen Staaten, en hunnen benden, die onder 't opperbevel ftonden van Emmanuel van Lalaing, Heere van Montigni, al ras, den naam van Malcontenten of Misnoegden, dien zy ook aan zig lieten leunen. Fel was de Twee« binnenlandfche kryg, die uit deezen tweefpalt dregt tus- ontftondt. De misnoegden, meest door aan- i^^ea dryven van Montigni, pionderden verfchei- de Gen- den' ryke Vlaamfche Dorpen, en verfterkten tenaars. zig, te Meenen. De Gentenaars hielden zig doorgaans op, met liet berooven van Kloos- ters en Kerken. Somtyds raakten partyen handgemeen, wanneer de Gentenaars, ge- rceeniyk, te kort ichooteu. De Aartshertog en de ajgemeene.. Staaten deedenhun best, om. deezen brand :te blusfchen. Doch hun- ne • poogingen w.aren vrugteloos. Elk bleef ftaan, op het uiteiile van zynen eisch. De Walfche Staaten- vorderden $ dat men .den Roomfchen Godsdienst herftelda, Kerken ei\ Kloosters opbouwde en yerfierde, als te voo-* ren, en de gevangen Heeren los liet. De Gentenaars eisehten, daarentegen, dat men hun Montigni ter flraffe overleverde, en den Hervormden Godsdienst, alorame, in Neder- land, oefenen liet, in welk geval, zy den Roomfchen ook vrye oefening zouden toe- ftaan. Doch de gevangenen wilden ze vast hOUr
j
|
||||
|
aas VÄDERLAfrDSCHE XXVI. Boek,
FiupsïH houden, tot dat de vrees voor uicheemsch ge-
I5?8, weid over zou zyn (ƒ).
Op- , Tefwyl dit te Gend voorviel, ontftondt fchud- ?er^ te Brusfel, ook merkelyke beweeging, dingte ter oorzaake van dèn Godsdienst. De Heer 5 ° van Champagne^ dien 't wee deedt, dat de Önroomfchen zo veel veld wonnen in de Roomfche gewesten, zogt, in Oogstmaand, de Hollandfche Knegten onder Denys van den Tempel, en die van Bosfu ter Stad uit te krygen, uit vreeze dat men, ook in Brus- fel, gelyk elders; met hulp derzelven, den Roomfchen Godsdienst zou willen hinderen,; De Prins wist egter deezen toeleg, ten Ho- ve, behendiglyk om te liooten. Doch Cham- Jpagnei bragt te wege, dat "er, op den naam van de Geestelykheid, Adel, Wethouder- fchap en Gemeente l; een fmeekfchrift aan den Aaitshertoge opgefteld Werdt, waarby men Verzogt , dät de Onroomfche Godsdienst buiten Brusfel blyveh mögt. Men draagt dit fmeekfchrift, onder eenen grooten toeloop Van volk, naar 't Raadhuis, en vergt der Wethouderfchap , dat ze eenigen uit haar mag- tige, om het naar Antwerpen te brengen, Zji verzet over zulk een' voorflag, eischt tyd en beraad. De vertooners vallen aan 't dreigen, zeggende, te weeten wat hun te doen (iondt. Zy en de Wet, ten Stadhuizeaf- getreeden, Vinden 't volk te hoop geloopen^ welk, ziende zyne Heeren ontfteld, vraagt, üat V hapert? Men toont hun 't verzóek- fchrift. 't Wordt gelezen; en, mee tame- lyke
C/3 MeterEm VIII. Ë9fk, fi 142. Viifi £430 yePfi
|
||||
|
f XVI, Boek. HISTORIE. 203
ïyke aandagt, aangehoord. Onder andere FmMïï
xedenen, waarmede het bekleed was, be- ffiffi% helsde het deeze, dat men, binnen Brusfel, den ~ floelder Landsheeren, geinen Godsdienst, firydig met den hunnen,behoorde te duiden, zo min & \ ' i('* zulks, te Parys, geleeden werdt. Op dit woord van Parys, fteeken fommigen de ooren op; die, den zin misvattehde of willens ver- draaiende , eikanderen vraagen, Hoe ? Pa- vysfhier den lasterlyken 'en vervloekten moord van 'Parys na te fpeelen? dat V de meehing niet. Met loopen zy naar huis, om geweer. De foldaaten mengen 'er zig onder. Men roept, 2ls uit eenen mond : Zou hier de burger den burger, uit geloofshaat, den hals affnyden ? zou men Brusfel, gelyk Parys, tot een bloedbad maa- ken ? nooit, nooit, verponden wy 't dus. IVy willen ons fchikken, naar 't gene, by zyne Hoog- heid, den Raad van Staate, en de algemeene Staaten, beraamd zal worden. En niemant zo koen, die hier tegen kikken, of hen uit den dut helpen durfde. De Wethouders , toen anoed grypende, doen de inleveraars van 't fmeekiehrift opzoeken, en in hegtenis nee- men. Champagnei, als deel hebbende aari 't bedryf der Heeren, die te Gend zaten, werdt derwaards gezonden. Eenigen ont- Vlooden 't. Anderen werden, om hunne jongk- ,, jheid, verfchoond, en kort hierna geflaakt
Cg) '•> waarmede de beroerte volkomenlyk ge- ftild was. Onder zo veele eh geweldige beweegin- öe Her-
gen , werdt de handel met den liertoge van t°s vaa Anjou tn]on
i komt te <g) Bor XII. Boek, U..S7, [9S8], |
||||
|
a*4 VADERLANDSCHE XXVLBoek*
FilipsIII Anjou vast voortgezet. Wy hebben,te voo-
1578« ren gezien, dat hy volk hadt beginnen te ver- T~~ zamelen, op de grenzen van Henegouwen. in Hene- Hier kreeg nv•> eeriaag •> agtduizend Knegten gouwen ?d] duizend Edelluiden, die op eigen'kosten te *an. paarde gefteegen waren, byeen. Doch Don Jan z;ondt derwaards Octavio Gonzaga, met eenig voet- en paardevolk, die vierhonderd Franfchen, in 't Dorp Barlaimont, overvielen en verfloegen. Eenigen bergden zig egter op 't Slot, daar zy veilig waren, alzo de Spaan- fchen geen grof gefchut hadden (/2). De Her- tog , federt, eenige verdediging zyner ondernee- im'ng, in openbaaren druk, hebbende laaten uitgaan, waarin hy verklaarde, door de Ne- derlandfche Heeren, verzogt te zyn, om Ne- derland, eertyds een leen van Frankryk, te befchermen tegen de Spaanfche dwinglahdy, begaf zig, terftond, hierop herwaards, en kwam, den twaalfden van Iiooimaand, te Ber- gen in Henegouwen, aan, van waar hy eeni- ge Heeren naar Antwerpen-afzondt, om de voorwaarden te helpen beraamen, op welken hy de befcherming der Landen op zig neemen . zou. Terwylhy hier vertoefde., gelukte .het den Franfchen, het Slot te Havrech te be- magtigen Q). XXVI. 't Leger der algemeene Staaten, waarover- Staat van onlangs Francais de la Noue tot Leger maar- fchSeP e3n" fchaIk en m' Ve]ähev: de Graaf van Bosfu Staacfche aangefteld waren, was nog niet boven agt- Leger. duizend Knegten en tweeduizend Ruitere iterk,
Q~) Honrr Xlir. Boe':, bl. «;*;.
, - C'J MüTëRBN VUL lUsk,'f'. IjjJ. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 225
fterk, ten hadt zig, hierom, begraaven by FiupsIII
Mechelen, tuslchcn Rimenant en den De- 157^> nier. Don Jan, die omtrent twaalfduizend """" '""' Knegten en vierduizend Paarden byeen hadt, beiloot dit Leger aan te vallen, eer het met de Hóogduitfch'e benden, die, onder Herto- ge Joan Kazimir, onder weg waren, ver- eenigen kon. Farneze hadt dit egter ontraa- den, doch was overftemd (F). Don Jan zet dan, den eenendertigden van Hooimaand, te Aarfchot, over den Demer, overvalt en verjaagt eene hinderlaag, toegefteld door Bosfu, die zig, egter, binnen zyn voordeel Meldt. Don Jan zogt hem te tergen tot den ftryd; doch hy bleef onbeweeglyk. Ein-Gevegt delyk, laat Don Jan Alonjh Martines de Ze-byRime« Pa, met eene bende Spaanfche Keurlingen,nanu eenen aanval doen op het Regement Schot- ten van den Kolonel John Norrits , en houdt 'er, een groot deel van den dag, fchutge- vaarte mede. Andere benden van wederzy- de mengden zig ook in den ftryd Doch het kwam tot geen hoofdtreffen. Van wederzy- de waren 'er eenige honderden gelneuveld, EO men eenigszins aan kan op de berigten, die men >, by beiderlei fehryvers, vindt. Don Jan dan, ziende hier niets uit te regten, keer- de te rag, om zig wederom by Namen neder te flaan (/). Aarfchot:, welk hy bezet gelaa- fcen hadt, werdt, op den zevenden van Oogst- maand ingenomen, doof de Staatfchen, doch wederom verlaaten, na dat zy 't geplöhderd had-
(k~) Strada Dec. 1. Vir. X. p. 560.
(O Strada üec. I. Uhr. X. p. 56a S? fesq. Boa XU. A>té» W- 51 [987], 59 [99/3. ' ' .* VIL Deel. P
|
||||
|
«26 VADERLANDSCHE XXVI. Boek;
FjwïsIH hadden^ waarna het, andermaal, door de
■J15 . Spaaniehen, overvallen, en, na 't moorden der weerlooze Ingezetenen, op nieuws, ge- ruimd werdt (jn). Ontwerp Ten deezen tyde, werdt 'er, om den Span- van eens jaanjen, ook ter zee, afbreuk te doen, by de irTspan- aigemeene Staaten, overvvoogen een voorilag je, en tot van eene landing op de zeekusten van Span* aantas- je, of het aantasten en bemagtigen der Spaan- |
||||||||||
|
ting der
Zilver- vloote.
|
||||||||||
|
fche Zilvervloote* Willem van Blois van
Treslong, Admiraal van Zeeland, was de |
||||||||||
|
voornaame aandryver van dit werk. Hy hadt
zig iterk gemaakt, eenige Steden en byzon- dere Perfoonen te zullen beweegen, tot het opregten eener maatfehappye, dieag'.entwin- tig fchepen in zee brengen zou, het minste van tagtig lasten, en elk voorzien met tagtig bootsgezellen, en twaalf yzeren gootelingen, i'ehietende niet minder dan agt of tien pon- den yzers: ook met oorlogs- en mondbehoef- ten, voor zes maanden, alles buiten kosten der Staaten; mids deezen daarby voegden zes wel geftoffeetde Jagten, met twaalf- of vyf- tienhonderd Meêrlandiche foldaaten bemand, m dat zy 't opperbevel der Vloote gaven aan den Graave van Hohenlo, of een ander opperhoofd van gelyk aanzien. Doch de buit zou ten voordeele der reederen komen, mids de Krygsluiden 't regt der mairoozen trok- ken, en de Overheid en Amptenaars ook, naar gebruik en behooren, erkend werden. De Prins hadt dit ontwerp den algemeeneiï Staaten voorgelegd, en, by derzelver goed- viu-
(«} Bon. Sil. ÏÏoék, il. 5?.. rySS],
|
||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE, saf
vinden, Tresloiig reeds voorzien van eenenFilipsIII
lastbrief, om tekening en inlaag te bevorderen. '578, Doch de aanwasfende inwendige oneenigheden " deeden deezen glimpigen toeleg in rook ver- dwynen («). De onderhandeling met den Heftögé vanönge-
Anjou hadt der Koninginne van Engeland, "oegeü reeds eenen geruimen tyd, in 't oog gefte- {Jf*^ ken, en veroorzaakt, meent men, dat zy van En- den Hertoge Joan Kazimir, die uit haar geld geland , betaald werdt, last gegeven hadt, om twee- ove"" detl duizend ruiters en tweeduizend knegten meer ^a"t ^rt, te werven, dan zyiie beftelling inhieldt; opjolii. dat zy, in allen gevalle j, magt genoeg in Ne- derland hebben zou^ om meester van 't fpel te bly ven (o), als 'er iet mögt te deelen val- len* Ook deedt zy den Koning van Frank- ryk. aanzeggen, dat zy zig verpligt zou ag- ten, Filips byftand te bieden^ zo de Fran- fchen zig dagten meester te maaken van de Nederlanden; Doch de Koning antwoordde j j, dat hy reden hadt om van haar te den- ; 5, ken $ 't geene zy hem durfde toefchryVen * ,i ,, en dat Anjous bedryf hem niet aanging."
Ook fcheen de Koningin dit, hierna, te ge« looven, en, dat de Koning zynen Broeder be- gaan liet, op dat hy ten Hove meer rust heb- ben zou: waarop zy befloot, de ondernee- ming des Hertogs te begunstigen. Doch eef 2y dus ver veranderde, hadtzy, door haaré Gezanten in Nederland, den handel met An jou soekén om te ftooten, dreigende haar, geld ,ÓO Bob. XI'. Boek, bh 56 1993.3. • <
' <•> B.TLYD II. Beek, bh ly. P S
|
||||
|
aa8 VADERLANDSCHE XXVI. Boek.
|
|||||
|
ÉelikIII te zullen inhouden, ja zig tegen cle Staaten
l57%- te zullen aankanten, zo zy zig met: de Fran- ,,-.,-,,■ -— £-c{ien verbonden. De Staaten antwoordden, dat Anjou gefchaapen ltondt eene andere party te kiezen, zo zy niet fpoedig met hem " flooten« De Engelfchen begeerden, hierop, dat men, vooraf, nog ten minsten eens, na- der antwoord van de Koninginne afwagtte, welk, binnen agt of tien dagen, bier zyn kon. Doch de Walfche Staaten, bedugt dat de aankomst van Hertoge K.azimir de On- ïoomfchen te zeer ftyven, en tot verder agv terdeel van den Roomfchen Godsdienst fcek- ken mögt, bonden den handel met Aujous Gemagtigden, die ook dagelyks om afvaar- diging aanhielden, zo ernstig aan Q5), dat men, met deezen, op den dertienden van Oogstmaand, een verdrag floot, welk, op den twintigften, te Bergen in Henegouwen, door den Hertoge, bekragtigd werdt,en op deezea Voor- zin uitkwam: „ Dat de Hertog zou uitgeroe- waarden, ^ pen WOrden, voor Befchermer der Neder- ke-i^de « landfche Vryheid. Dat hy den Staaten, op Hertog 1y zyne kosten, byftaan zou, met tienduizend van An- „ knegten en tweeduizend paarden, drie maan- |ou tot 55 (jen lang, en zo de kryg dan nog niet ge ëin^ fthwmer „ digdware, alleenlyk met drieduizend Kneg- derNe- v> ten en vyf honderd Ruiters. Dat men zig zom deriand- „ tragten te verbinden met andere Mogend; fcheVry«5? heden, vooral met den Koningvan Navar- genomeä " re' de Koningin van Engeland en den Her- wordt. « tog Joan Kazïmir. De Staaten zouden den „ Hertoge van Anjou, die geen' oorlog om ->•> ge-
O) Bok. XII. Boek, M, 42 [974]. MetïREN VUI. Bod*
il. 138 verf. |
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 229
„ geloofszaaken, noch tegen Engeland, mögt FhtpsIIï
„ aanneemen, byilaan, zo hy befpr-ongen is78*
„ werdt, uitgenomen tegen 'tKeizerryk, En- "" ~™-
,, geland, Schotland en hunne verdere bond-
w genooten. De Hertog, in 't Leger zynde,
,-, zou 't opperst gezag in Krygszaaken hebben 9
s, gezamenlyk met de Staaten, wier plaats
„ bekleed zou worden, door hunnen Veld-
„ heer, thans den Graave van Bosfu, die,
„ by afwezen zyner Hoogheid, zou gebie^
„ den. 't Beftier der Landszaaken zou bly-
.,„ ven by de Staaten, den Aartshertog Mat-
„ thias, en den Raad van Staate. ZyueHoog-
,, heid zou geene verbindtenisfen mogen aan-
,, gaan, buiten kennis en bewilliging der
,, Staaten; die zig ook niet, ten zynen na-
„ deele, zouden mogen verbinden. Zo men
„ geraaden vondt, van Landsheer te wisfe-
5, len, zou men zynen Perfoon, voor alle
„ anderen, daar toe beroepen. Tot zyne
3, .verzekering, zouden hem Quesnoi, Lan-
„ drechies en Bavais ingeruimd worden, en
„ zo hy Filippeville, Binch of Marienburg
„ bemagtigde, nog eene deezer lieden, ter
,, zyner keure, in de plaatfevan Bavais. Ook
„ zou hem eigen blyven alles wat hy over de
„ Maaze veroverde, uitgenomen 't gene,
5, nu, of federt de Gendfche Vrede, veree-
„ nigd was met de Staaten: ook deeze Ste-
„ den van verzekering, ten ware men hem
,,, de kosten des krygs wederom goed deedt.
„ De plaatfen, die men, by verdrag, zqn-
„ der dwang van wapenen, inkreeg, zou-
„ den, tusfchen hem en de Staaten, halfen
sa half, gedeeld worden. Voorts moest hy
1' 3 » zig
|
||||
|
230: VADERLANBSCHE XXVI. Boek,
FiLiPsiII „ zig vyand verklaaren van Don Jan en des-
l$7%- „ zelfs aanhang, niet dan gebooren Franf chen ~ „ herwaards brengen, ten ware op byzonder „ verzoek der Staaten, zyne Zwitferlche Lyf- ,, ~wagt alleenlyk uitgenomen; zorg draagen, „ dat geene Franiche benden den vyand by- „ ftonden; goede krygstugt onderhouden, en, „ zo 't hier toe komen mögt, de fteden van 3, verzekering wederom leveren in den ftaat, 3, waarin hyze ontvangen hadt, behalve wan- „ neerze, door den vyand, bemagtigd wa- „ ren.(f)-"
XXVI2. Omtrent den tyd van het fluiten deezer Q- Hertog vereenkomst, kwam het lang verwagtte Le* z°mirKa" &er van tlertoge Joan Kazimïr in de. Neder- Icorat in landen. De Hertog hadt, reeds in Zomer- de Ne- maand, eene verdediging van zyne onder- derlan- neeming in 't licht gegeven, die hy alleen ■' zeide te ftrekken, om de Nederlanden tegen Don Jan te befchermen. Hy was, over Keu- len en Meurs, in 't Graalïchap Zutfen geko- men. Doch hier bleef hy leggen, afvvagten- de betaaling voor 't volk, dat hy, boven zy- ne beftelling, geworven hadt, waartoe de Staaten geen middel hadden (V), Men be- woog hem, eindelyk, weg te fpoeden, en zyn Leger vereenigde zig, den zesentwintigften. van Oogstmaand, met dat van Bosfu, die nog omtrent Mechelen lag. Zwaare Behalve de hulpbenden des Ilertogs van lasten der Anjou, beftondt nu de magt der Staaten, uit Staaten. veertienduizend Ruiters en vyfenderrigdui- zend
f O Bor XII. Boek, il. 4$ [976].
XO Bor Xü. Beek, il. 51 I9V7], R.EYD II. Beek, il. 13. |
||||
|
XXVI. Boek, HISTORI E. 231
zend Knegten, en overtrof dus verre die van FimpsÏIE
Don Jan. Doch 't ontbrak hun aan geld, om l57s- zo veel volks te onderhouden, 't Leger al- "''"' " leen, behalve de bezettingen, kostte, ter maand, negen tonnen fchats, en daar ver- liepen 'er wel zes, dat men niet boven de vier tonnen inkreeg. Brabant werdt uitge- mergeld, door zo veel krygsvolk. Vlaan- deren en de Waaien verteerden eikanderen, en hielden, wederzyds, de gemeene midde- len in. Holland en Zeeland begonden flegts een weinig op hun verhaal te komen. Gel- derland, Friesland en Overysfel hadden ge- noeg te doen met zig zelven. De overige ge- westen waren of van klein vermogen, of in 's vyands geweld. De algemeene Staaten von- den zig, derhalve, in groote benaauwdheid. Bosfu ichreef, midlerwyl, dat het volk aan 't muiten dreigde te flaan, zo 'er geen geld verfchaft wierdt, De Aartshertog, de Prins, de Raad van Staate drongen hierop insge- lyks: doch verwierven meer niet dan eene maand agterftallige foldye (Y). Nogtans liet het volk zig toen handelen, en Bosiii toog, met tweeduizend Knegten en even zo vee! Ruiters, naar Leuven, om kennis te neemen van de gelegenheid der Stede. De bezetting deedt eenen feilen uitval; doch werdt, door de Staatfchen, naar binnen te rug gedreeven, 't Beleg van Leuven werdt egter geftaakt, om dat het omgelegen Land kaal gegeten was. Bosfu trok, derhalve, met het Leger, Anjou naar Walsch - Brabant, om zig te vereenigen bemag- infet <*gt
QO Boa XII. ümk, U. 59 [997],
P 'i |
||||
|
23s VADERLANDSCHE XXVI. Bosk,
Fjtipsll] met Anjou, die, op den negenden van Herfst-
ï578. maand, Don jan den oorlog verklaard heb- en liïau- bende, Bitich belegerde, welke Stad, op den beu<e- "zevenden van Wynmaand, aan hem overging, liosiuM- Ook kreeghy, daarna, Maubeuge in, by ver- veile en drag. Doch Landrechies en Quesnoi weiger- Raatftn ^en Fraillcne bezetting te ontvangen. Tc voo- .......'"" ren, hadt-Bosfu Nivelle, de Sloten van Sart,
Genappe en eenige anderen bemagtigd, en
zig, voorts, gewend naar Gemblours, om Don Jan uit te lokken tot eenen veldflag. Doch deeze hieldtzig, op zyne beurt, binnen zyn voordeel (f), XXVin. Het Spaanfche Leger leedt, ten deezen ty- Don jan de, veel van de pest en bloedloop. Don Jan Lgg^"'1 zelf ging, federt ecnigcn ryd, aan eene flee- pende ziekte kwyneu, die, zo wel als het deerlyk verloop zyiier zaaleen, hein, in de uiterfte mistroostigheid, hadt doen verval- len. Uit twee brieven, van hem onderfchept, blykt klaaiiyk, dat men hem hadt zoeken zwart te maaken, by den Koning, die, fchryft hy „ hem zo verlegen om geld liet,' „ dat hy 'tgeene drie maanden zag uittehou- „ den, terwyl hem het Leger der weder- „ fpannigen, en dat der Franfchen fterk „ drongen en benaauwden." Tot zyne droef- geestigheid, die fchierwanhoop geleek,floeg, eerlang, eene pestige koorts, die hem, op den eerften van Wynmaand, uit het leeven .tukte («). Doch fommigen willen, dat hy van vergif ftierf, welk de Koning, zyne trouw Ver-
: f O Hor XII. Koek, hl. 59 [998!.
00 Üov. XII. Hoek, hl. 64 [1004j. |
||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 233
|
|||||
|
verdagt houdende, hem zou hebben doen in- FilipsIII
geeven. Ook vindt men gewaagd van ee- *5?8. nen voorflag des Prinfen van Oranje aan hem,mmrs ~~~- betreffende de middelen, om zig van de op- permagt der Nederlanden te verzekeren: welken voorflag hy, noch omhelsd nochkwa- lyk genomen zou hebben (v~). Hy ftierf, in het Dorp Bonge, in een armelyk huisje; doch werdt, te Namen, met veel ilaatfie be- graaven, 't Gpperbewind over 't Leger werdt, De Prins by voorraad, opgedraagen aan Alexan-vanPar' eejiFarnep, Prins van Pasma,™,,,™* wien de Koning, eerlang, ook de Landvoog- in de dy beval. Onder zyn beleid, welk dat van Land- Don Jan,in kloekheid en voorzigtigheid,ver-voogdye«, re overtrof, leeden de Staaten veel af breuks, en de zaaleen der Spanjaarden herftelden zig fpoediger, dan men zou hebben können ver- wagten. Midlerwyl, duurden de onlusten nog, tus-Hesfe?s
fchen de Waaien en de Gentenaars. De eer- en vis<* ften hadden eenen aanflag op Kortryk in den pp^nd zin; waarom men, te Gend, befloot, zig van hangen, deeze Stad te verzekeren. Doch Ryhove, wien men dit toevertrouwd hadt, wilde Gend niet verbaten, voor hy Hesfels en Visch, twee der gevangen' Heeren, hadt zien op-* knoopen. ïiy hieldt Imbize en anderen voor ■> „ dat de vonnisten van Egmond en Hporne, « door Hesfels, waren opgefteld, die 't zelfde 5, lot den Prinfe gedreigd hadt, en nog, dager- „ lyks, by zynengryzen baard, zwoer, dat hy 55 Ryhove en Imbize, eerlang, aan de galg zou s> heU
(»0 Reïd II. Boak, hl, 21,
V s
|
|||||
|
a34 VADERLANDSCHE XXVI. Boek,
,. helpen." Men drong, ten deeze tyde,
zeer op het flaaken der gevangenen, 't welk Ryhove te- meer deedc (taan op het ombren- gen deezer twee, die hy, m felheid en woede, Meldt uit te fteeken boven de anderen. Im- bize en de zynen vallen hem toe. Hy zelf treedt naar de gevangenis, haalt Hesfels en Visch voor den dag, voert ze voor den Krygs- raad, daar ze niet behoorden te regt geltaan te hebben ; doch, na eene korte dingtaale, ter galge verweezen, en, zonder uitftel, den vierden van Wynmaand, aan een' boom op den weg naar Kortryk, opgehangen werden. Hesfels was een lid van den Raad der Be- roerten geweest, en hierom in den getnee- nen haat (V). Visch hadt zig, als Baljuw, ook fel tegen de Qnroomlchen gedraagen; zo dat men waande niets te können verbeu- ren aan deezen twee. Ryhove, wien 't zwee- ren by den gryzen baard nog in den krop ilak, fchrolde hierop, pas voor dat Hesfels opgeknoopt werdt: wanneer deeze, zo fier was hy in zyn uiterfte, herzeide ■> zulke gryze halfen zultgy nimmer draagen, en Ryhove we- derom, dat zult gy,fchelm, liegen; fnydende hem, met eenen, een' lok van de kin, en ileekende dien op zyn hoed: waarin hy van fommigen der zynen gevolgd werdt Qx). Doch anderen melden, dat de fcherpregter Hes- fels den gantfchen baard affneedt, en dien, pluimswyze om zynen hoed gelegd, herora droeg (3)). De
Cw~) Zie VI. Qiel, hl. aü2.
(x) Hooft XIV. Bock, hl. fini. Mf.tf.rknWU,Bod-, f- T43-
Cy) AfMoip. lVUiiius ir. Nous ad Vioui Vit, p, i?2>
|
||||
|
XXVI. Boek, HISTORIE. 235
'De Hertog van Anjou, de Steden, hem tot FilipsïII
verzekering toegezeid , niet hebbende kon- '578» _ nen meester worden, en Meciielen en eeni- Mjsnoe. ge andere Steden van klein belang, die hem, gen tus- door de Staaten, in de plaats, waren aange-fchenAn- booden, van de hand geweezen hebbende; }°u 5n. dagt zig, zo men meende, te verzekeren van azitnir* Bergen in Henegouwen (2). Doch 't ver- moeden, hiervan opgevat, bragt te wege, dat men daar alle de Franfchën de Stad deedt ruimen. Anjou toen, om te toonen, dat hy niets diergelyks in den zin hadt, befloot, zig, met het Leger onder Bosfu, te vereenigen. Hy ftondt nu gereed om op te breeken, toen hy vernam, dat Kazimir, die, misnoegd, om dat men Anjou ingehaald hadt, en Bosfu als Veldheer aanhield^:, onder wien hy nietftaan wilde, zig tot nog toe niet by zyne benden hadt willen voegen, met omtrent vyfhon- derd paarden, naar Gend gereeden was (a). Met een, liep het gerügt, dat men Kazimir Graaf van Vlaanderen dagt te maaken, 't welk Anjou, zynen mond op de algemeene heerfchappy der Nederlanden gemaakt heb- bende , te byster ftooten moest. Veel onge- noegen rees hieruit, tusfchen de Hoogduit- fchen en Franfchën, welk de Staaten, ver- geefs , zogten te flisfen. Anjou toonde zig nu Anjou geheel ongenegen om zyne benden met die dankt der Staaten te vereenigen. Zelfs dankte hy een «teel tweeduizend Knegten en eenige Ruiters af, j^^L, die zig, met zyne kennis, meent men, ter-encjaar. ftond, na zya
O) Rsw II. Boek U.22. Strada Dec. II. lilr. l.p.g,in
OJ Bjr XIII. Bock, bU 68 [3]. |
||||
|
a36 VADERLANDSCHE XXVI. Boei?
|
|||||||||||||||||||||
|
FiuPsIU ftond, in dienst der Walfche misnoegden ber
1578. gaven. Voorts, zondt hy den Heer van Bon? " " ! " nivet naar Gend, om te bewerken, dat men gantfche 't geichil met de misnoegden aan zyne uit heir nf fpraak verbleeve : en toendeeze voorflag gei- |
|||||||||||||||||||||
|
en keert
m*r Frank-
ryk. |
|||||||||||||||||||||
|
nen ingang vondt, beftondt hy zyn gantl'che
heir af te danken, en keerde, onvervvagt, te rug naar Frankryk. De Staaten, by welken |
|||||||||||||||||||||
|
hy zyn vertrek hadt doen ontfchuldigen, door
den Heere van Pruneaux, die voorwendde, dat de Koning,zyn broeder, hem t'huis ont- booden hadt, deedenhem, eenen andermaal, verzoeken, de reis te willen fchorfen, en be- tuigden , door beleefde woorden en weidfche beloften, zelfs van een beeld te willen op- regten ter zyner eere, hoe zeer zy zig in hem gehouden rekenden. Evenwel waren ze, in den tegenwoordigen verwarden toeftand dei' dingen, niet rouwig om zyn vertrek. Ook hadden 't de Franfche foldaaten, by gebrek van betaaling, op de grenzen, zo liegt aan- gefteld, met pionderen en blaaken en aller- lei moedwil,- dat men zig, over 't aftrekken deezer ongebonden' gasten, alomme verblyd -toonde (f). XXIX. Doch eer de Hertog van Anjou nog ver- De Prins trokken was, hadt men zig, met hulp der |
|||||||||||||||||||||
|
vauO
iasje
fluit een
verdrag
irret de
Geiite-
tmars.
|
|||||||||||||||||||||
|
Engelfche Gezanten, dieKazimirin 'tongelyk
itelden, zeer bevlytigd, om de Gentenaars tot reden te brengen. Maar, terwyl men te Gend handelde, rees 'er wederom een hevi- |
|||||||||||||||||||||
|
ge opftand in de Stad, die uitliep op het yer-
|
|||||||||||||||||||||
|
3aa-
Me teken VIII. Belki
|
|||||||||||||||||||||
|
(Z>) Bor XIII. Boek,
f. f44- |
|||||||||||||||||||||
|
hl. 75 [10].
|
|||||||||||||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE 237
|
|||||
|
jaagen van al wat 'er Van Geestelyken nog o-FiupsIij
vergebleeven was, en 't verder pionderen en 1578. vernielen van Kerkfieraaden en beelden. De "-> Prins, dien fommigen hielden de hand in zo woest een bedryf te hebben, trok, om zig van deeze kladde te zuiveren, naar de Stad, en floot'er, eindelyk, een verdrag, welk, op den zestienden van Wintermaand, afgekon- digd werdt, en * ten vooruaamften deele, behelsde „ dat de Geestelyken, uitgenomen „ de vier bedelorden, wederom in 't bezit i, hunner goederen herfteld, en de Kerken, „ tusfchen Hervormden en Roomschgezin- „ den, verdeeld zouden worden, mids de „ laatften geene openbaare ommegangen „ hielden, noch 't Sakrament, ftäatelyk, o- w ver ftraat, droegen." De zaak der gevan- gen' Heeren bleef egter nog onafgedaan, 't welk den Prins op nieuws in den haat bragt, by de Roomfchen. Ook behaalde hy, met het fluiten van dit verdrag, kleinen dank by zyne Geloofsgenooten, dryvende deezen, dat hy den Roomfchen te veel toegegeven hadt (c). Tusfchen Groningen en de Ommelanden, XXX.
was, reeds in 't voorleeden jaar, een hevi- T"J?st ge twist ontftaan, die,ten deezen tyde, werdtGronin™ bygelegd. De Ommelanders dreeven, dat gen en de zy, der Stad het Verbond van den jaare 148a Ómme- wettelyk opgezeid hebbende (d), wederomlanden* vryheid gekreegen hadden, om allerlei nee- ringen te doen, 't welk hun, volgens dit Ver- bond, CO B°R XIII. Boek, il. 68 enz. [3 enz 1
=, i/t) R. Fr^inoa Meiner, tl. 36. |
|||||
|
238 VADEÜLANDSCHE XXVI. Boek.
fkfcïMlti bond, ongeoorloofd geweest was. De Gronin-
1578. gers namen dit zo euvel, dat zy, wat laater, de """"""""" Ommelander Gemagtigden verzekerden in
■derzelver Herberge, daar de Abt van Aduwart, een derzelven , eene ziekte haalde, van welke hy nimmer herltelde* Voorts bragt de Stad te \vege$ door tusfchehfpraak van den Heere van Ville.j nu Graave van Rennenberg, wel- ke titel hem van eenen Oom aanbeltorven was, dat de algemeene Staaten verlof ga- ven , tot het hegten van de fchans te Delf- zyl, waaruit de Ommelanders zig anderszins zouden hebben können verdedigen. De zelfde Staaten zonden hunne Gemagtigden naar Groningen 5 om de gefchillen te vereffenen; doch zonder vrugt (e); In de Lente deezes jaars, hadt Barthold Entes, die, in 't voor- leeden jaar § afgedankt was (ƒ ), op enkelen last eeniger Ommelander Heeren, twaalf ven- delen Knegten aangenomen, om de gevan- genen te verlosfen. Doch eer hy zig verfchan- fen kon, vielen hem de Groningers op 't lyf, én dreeven hem naar't Huis te Koeverden, waarin hy zig hoopte te bergen, en ontzet dagt af te wagten van fVigbold van Eufum, Heere van Nyehoord. Doch deeze kon de boe- ren niet beweegen, tot het opvatten der wa- penen, geiyk hy gemeend had. Entes, 't Slot gevonden hebbende van alles onvoorzien, werdt, door zyn eigen volk, gedwongen, het zelve op te geeven, waarna hy, gevangen, naar Groningen gevoerd werdt (g). De ge^ , ''■ ■ van» (O Bok XI. Ilrek, Ü. 313' enz. [piè mz.~\
(ƒ) iïuR X. Rock, hl 244 [814]« iSi R« FrEsinca Memo« bl. 43.
|
||||
|
XXVI Boek, HISTORIE. 239
vangen' Ommelanders kreegen, eerlang, ver-Faresllt
ligting van hegtenis , en vryheid om door de 1578. Stad te mogen gaan ; waarop eenigen , dea"""'""" zeventienden van Herfstmaand, ontfnapt wa- ren. In Wynmaand , beraamde de Aartsher- wordt,. tog, eindelyk, een verdrag by voorraad, vol- bydvo^ gens welk , men zig wederzyds van daadlyk- ra.fle 'dJ" heid onthouden moest, tot op de uitfpraak , ten langften binnen twee maanden, te doen, door Gemagtigden, uit den Raad van Staate, den geheimen , of den grooten Raad te Me- chelen. Midlerwyl, zou de Stad in 't bezit treeden der geregtigheden, die zy, eeityds, inzonderheid voor 't jaar 1571 , voorgaf, gehad te hebben. Eindelyk , moesten alle de Gevangenen , zelfs Entes , geflaakt wor- den C h ). Naar welk verdrag , partyen zig fchikten (*)• In Friesland , ftondt het ook hagchelyk , XXXT.
in de Lente deezes jaars. Het Hof weiger- Moeke de hier Don Jan voor vyand te verklaaren : jn Jnes" waarover Rennenberg den Prefident en ee- an " nige leden in verzekering neemen ;deedt. Voorts, verkoos hy eenige nieuwe Raads- luiden , verftelde de Regeering in verfchei- den' Steden , en bragt luiden in 't bewind , die hem fcheenen den Vaderlande beter toe- gedaan te zyn. Ook deedt hy Cunerus Pe- tri, Bisfchop van Leeuwaarden , om zynen yver voor de Spaanfche Regeeringe , vatten, en, kort daarna , in 't Klooster te Bergum^ gyzelen ; daar hem agthonderd guldens, tot zyn
(Ä) R. Fresinga Mewor, il. 135 mz} Bor XII. Boek, iU
ga enZt [960 enz.}. . CO BorXIIJ. Boek, II. jo [193. |
||||
|
240 VADERLANDSCHE XXVI. Boek
|
|||||
|
FiLipsIII zyn onderhoud, werden, toegdegdi Doch de
l57%- Bisichop, dien dit leven verveelde, ontvloodt '~''~ het eerlang., en bragt het overfchot zyner da- gen te Keulen door ( k _). Rennen- ^e ^Y1 ^es Graaven van Rennenberg in berg deezen oord werdt, wat laater , vergolden , wordt met het Stadhouderfehap van Overysfcl en Stadhou- Lingen, welk hem, voorheen, door de alge- Overvs- nieene Staaten , opgedraagen was ; doch nu, fei. door de Scaatschgezinde Edelen en Drosten, verzorgd werdt ( l). Hy vergoldt hun dien dienst, met het vernietigen van het Provin- ciaal Geregtshof, door den Koning , te Vol- Hy be- ienhove , opgerekt. Voorts poogde hy de Kampen Steden Kampen en Deventer, die nog Hoog- duitfche bezetting inhadden , te bemagtigen. Kampen , op welke Stad een heirnelyke aan- flag , befteeken door Hopman Wolter Hege- mem , gemist was, werdt, in 't laatst van Bloei- maand, belegerd, en, met behulp van Sonoi» die, met vericheiden' benden , derwaards ge- komen was, ingenomen, by verdrag^ op den eo De- twintigften van Hooimaand ( » ). Teritond venter, j^g-rna, werdt Deventer berend, welke Stad, naar de wyze dier eeuwe, beter verfterkt was dan Kampen. Sonoi maakte zig, op den zesden van Oogstmaand , meester van twee molen- bergen , en viel toen aan 't delven van loop- graaven, tegen over de Brinkpoorte. De be- zetting, de burgers mistrouwende, hadthen, al voor het begin van 't beleg, ontwapend» en
<l) It. Fresinoa Memor, hl. 47 enz. Bor XII. Hoek, il,
34.. f950]- CO Fresinca Memor. il, 49.
(«O R.FsESiNGA Mcraof. il.6$. BoR.XU.Boek, il, 35^66}^
|
|||||
|
I
|
|||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. £41
en dwong hen nu, dagelyks, te werken aan FilipsIIÏ
de wallen. Op den twee-entwintigften van l57%>.. Herfstmaand, begon men de Stad te befehle- "" " ten. Hierop volgde, des anderendaags, een uitval der belegerden, die egter., met Ver- lies, naar binnen, gedreeven werden* By deeze gelegenheid, liet zig de Dienaar van Jonker Meilander, buiten nood en uit enkele drift van trouvvhertigheid, op 't lighaam van zynen gefneuvelden Heere, doorftootem 't Beleg werdt, federt, flaauwer voortgezet, doordien de Staaten van Holland Sonoi t'huis ontbooden; waarop Rennenberg de gantfche bezetting van Kampen voor Deventer komen Üet. Ook kreeg hy, eerlang, meer verfter- king van volk. In de Stad, begon het bus- kruid en de voorraad van mondbehoeften $ ondertusfehen, fterk te minderen, waarvan de belegerden, op den agtften van Wyn* maand, Don Jan, van wiens dood zy nog geene kennis hadden, met brieven dagteh te verwittigen. Rennenberg kreeg, uit Keulen § berigt van den inhoud deezer brieven,, én wist 'er zig naar te fchikken. Midlerwyl, was? hy bedugt, voor eene verzameling van Hoog- duitfche Knegten onder Schoonauwer, toen hy vernam, dat dezelveh., door eenen hoop Staatsch volk, Overvallen en gefiaageii wa- ren. In de Stad, fpeelden de ibldaaten vast der» meester, haaiende de fpyze en drank § met geweld, uit de huizen der burgeren. De Graaf 3 nu geen kommer meer hebbende voor ontzet $ . deedt de Stad, op nieuws, hevig befchieteri § op- den elfden Van Slagtmaand, en de twéé' Volgende dagen; waarna zy, den veertienden^ VIL Deel. Q by |
|||||
|
n* VADERLANDSCHE XXVI. Boafe'
|
||||||||||
|
Fiui'slll by verdrag, overging. De bezetting bedong
l578- nog uittogt, met brandende lonten; doch ~ toegeflaagen' vendels: en moest belooven, in geene drie maanden, tegen de Staaten te zul- len dienen, 't Staaten volk, welk, federt, in Deventer en in Kampen, gelegd werdt, maak- te het zo grof, met knevelen en kwellen der burgerye, dat Rennenberg het, eerlang, we- derom van daar vertrekken deedt, mids de Steden beloofden, Burger vendels op te reg- ten: gelyk gefchiedde (;;). XXXII. 't Groote Leger der Staaten , dat, mids de Der Sraa-verdeeldheid der hoofden, weinig dienst ten volk deedt, betrok, eerlang, de winterlegeringen. tewin- Van de Landzaaten werdt een gedeelte afge- teriege- dankt. In 't optrekken, overmeesterde Ho- ringen, henlo 't Slot te Weerd, welk egter, vroeg in ïl79l- 'c volgend voorjaar, den Prinfe van Parma Weerd wederom in handen viel: die, ten zelfden ty- gewn. de , 't veld ruim hebbende, ook het Slot Kar- nen en pen en de Stad Helmondbemagtigde (V). Her- wederom to;? Kazimif was nüdlerwyl, naar Engeland varioo- • j j „.. r i 1 ö . ren< gereisd, daar hy zyn gedrag, zonder moeite,
Karpeii verdedigde-, en met cere en fchenkaadjen
en Hel- werdt opgehoopt (p). Te Vlisfingen, te rug ^0c0nrp'ar,gekeerd, op den veertienden van Sprokkel- ma^be- 'maand, vernam hy, dat zyue ruiters, kort te magtigi. vooren, met vrygeleide van Parma, dien zy, Kazimir vergeefs, eenige maanden folds hadden zoe- ^y"uUkenaf te dringen, ten lande uit, vertrokken men het Wa" |
||||||||||
|
Land.
|
||||||||||
|
C/O R. Fresinga Memor. il. 65-234. Dor XII. Boek,W-
62 [iooj]. 0) Boa XUt. Hoek, il. 78 [17], 84 [26], Meteren Vlijt»
Boek, f. 148 verf. Q~) Lagust Épift. Lik: I. [IIJ. Ep. ChXlh p. 774.
|
||||||||||
|
XXVI. Boek. HISTORIE. 243
|
|||||
|
waren: waarop hy, insgelyks, naar Duitsch-FiufsIII
land keerde, zonder Aartshertog, Prins of lS79*
Staaten te begroeten (g). Parma was zeer in ~""": zynen fchik, met den aftogt der Duitfche miteren (r). Ook waren 'er de Staaten, gee- nen kans ziende om dit Volk te betaalen, niet rouwig om. Ondertusfchen, hadden de Hoog- duitfchen, alomme ten platten lande, diepe voetftappen hunner roofgierigheid nagelaa- ten. De Gewesten van Artois, Henegouwen en Ano]s •
Douai, misnoegd over het verdrag, door den Hene- Prinfe van Oranje, onlangs, te Gend, ge- gouwen ilooten, verbonden zig, onderling, te Atrecht, ^n Douai op den zesden van Louwmaand, om de Brus^ e^ ^. felfche Vereeniging, den Roomfchen Gods- zonder- dienst , 's Konings gehoorzaamheid, en de tyk Ver- Gendiche Bevrediging te' zullen handhaa-boml fa" ven; en de Geloofs - Vrede te zullen weeren * * (j). Eenigen , met naame Valentyn van Par- dieu, Heer van la Motte, die, onlangs, hei- melyk, met den Koning, verzoend was (?) ,, Zogten hen verder en tot gelyke onderhan- deling met zyne Majefteit te brengen. Doch hiertoe, kondenze zig, voorals nog, niet laa- ten beweegen («). Sommigen willen, dat de Dood Graaf van Bosfu, ook geneigd geweest zou Y,an den zyn, om in dit Verbond te treeden (V). Doch vsTbos- hy werdt 'er in verhinderd, door de dood, die fu, hem,
(q-) Bon XIII. Hoek', tl. 75 [tS]. 9° tul- METEREN VIR.
Boek, f. 145. (O Strada !~)ec. IT. Liir. I. p. 12, 26, 27, (s ) Hooft XIV. Boek, hl. 617. fn Bor XIII. Roei, U. 78 f17]. O) Hooft XIV. Bock, U. 617. \y~) Sxrada Die. II. Liir. I. p. 37, |
|||||
|
244 VADERL. HIST. XXVI. Boek.
FiupsIIIherrie op den eenentwintigften van Winter-
lS79' maand des voorleeden jaar,«,overviel (w~). De a-"~*-f-- Spaanschgezindfii ftrooiden uit, dat hy, door
vergif, Van kant geholpen was. Zelfs be- fchuldigde de Spaanfche Gezant in Engeland den Prinfe van Oranje van deeze euveldaad (x)i Doch hiervoor is zelfs de minste ichyn niet, als men aanmerkt, dac de Prins Bosiu, na zyii ontflag uit de Hoornfche hesitei-is, zeer begunstigd hadt, hebbende zyne Door-* lugtigheid zelfs, onlangs, te wege gebiagt, dat die van Holland hem een jaargeld van vyfduizend ponden van veertig grooien toe- leiden (j). Ondertusfchen, gaf het Verbond der Waaien, wdk, uit de Geildfche baldaa- digheid, zynen oorfprong hadt, ter eener zyde\, eenen nieuwen kr«k aan 't gs-zag der algemeen e Staaten; terwyl her, aan den an- deren kant, veel fchymte hebben foegebragt, tot het fpoediger fluiten der vermaarde Ü- NiE van Uteecht; die* nog in deeze zelfde maand, getroffen werdt, na dat 'er, reeds eenen geruimen tyd , over gehandeld • was. Wy bereiden ons, om de gelegenheid van dit Verbond, den grondflag van 't Ge- meenehest der nu Vereënigue N e d e E~ landen, in het volgende Boek, te ont- vouwen. XW) Boit Xltl. Boek, hl B4 [25].
Qx') Sirada /'Jee. il, i.ih: 1. p, 37. 00 Refol, HoU. ir, 24 Sept. 157a. bl. 22, 25, |
|||||
|
V A-
|
|||||
|
VADERLANDSCHE
SISÏORIE.
ZEVENENTWINTIGSTE BOEK.
INHOUD
I. Helmehke en openbaar e handeling, over de
Unie 'ƒ Vereeniging van Utrecht. Zy wordt geßooten. il. Voorwaarden derzelve. III. Doof «W&e Landjehappen, Steden en Per/bonen eerst getekend. Oranje neemtze niet fpoedig aan. Nieuwe eed van V Krygsvolk. IV. De Malkontenten en Waaien begeeven zig aan 's Körtings zy de. La Motte vy and verklaard. V. Maaßricht belegerd en gewonnen, dfoor Pöf- m«. VI. Dagvaart te Antwerpen. Vredehan- deling te Keulen. VII, Beroerte te Amersfoort. Beeldenßorm te Utrecht. VIII. Qpfchudding te Antwerpen. Frefin gevat. IX Beweegingen te Gend. Imbize wykt naar Duüschland* X„ Oproer te Mechelen. De Stad verzoent zig met Parma. Aanßagop Brusfel. XI. Bewee- ging te Brugge. Oranje wyst het Stadhouder- fchap van Vlaanderen van de hand.. Omkes- ringvan 's Hertogenbosch. XII* Beweeging te Bommel, Te ÏVeeip. XIII. Bedryfvan den Graave van Rennenberg, ?<? Groningen en m Drente. XIV. Fer warde Staat van de zaak en der algemeene Staaten. Spraak van 't afzw'ee • TSttdesfëomngs e?i van 't aannetmenvanAu' Q 3 ƒ«*• |
||||
|
H6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
jou. XV. Aanßag op den Br iele. Lalaing
verzoent zig met Parma, De Waaien, ins ge- lyks.Beeldenftorm in Gelderland* Oranjes Ver- toog aan de algemeene Staaten Staat van oor- loge. XVI. Vervolg' der KeulJche Vr edehande- ling die „ vrugtelo'js, afgebroken wordt. XVII. Verfcheiden" Sleden gewonnen en verkoren. La Noue gevangen Meenden geplonderd, door de Staatjehen. XVIII. Afval des Craaven van Rcnnenbcrg. Oranje komt in Holland.Vertrekt; naar Kampen. Rennenberg maakt zig van Groninger, meester. De Stad wordt belegerd* XIX. Oranje field orde in Overys/èl. Komt te Amßerdam.Keei t naarAmwerpen DeAarts- bisjchop van Utrecht fierft. XX. Kerktwist te Woerden. XXI. Onlust tusfehen de Regcering en Predikanten van Lelden.XXll.Vervolg van V Beleg van Groningen^ dat, einde Uk, opge- broken wordt. Entesfneuvelt. Oproer te Zwol- le. Delfzyl verloor en. Koever den insgelyks; doch herwonnen. XXIII. Slag op de Boer tan" ge. Koever den en Oldenzeel bemagtigd, door Rennenberg, XXIV. De Hertogin van Par- ma komt herwaards, ah Landvoogdes. Keert •wederom naar italie. XXV. Ban des Konings tegen den Prinfe van Oranje; die zig, mees- terlyk. verdedigt.OordeelderVereenigdc Staa- ten over den Ban. XXVI. Orde op de Vaart naar Spanje en Portugal.XXVll.Rennenberg belegert Steenwyk Aanßag van Parma op Plat- turn. Vollenhove gewonnen. V Beleg van Steen- wyk opgebroken. XXVIII. Oranje wordt Stad- houder van Friesland. Schanjen inde Omme- landen verhoren. Rennenberg fierft., XXJX. Francis. Verdugo bekomt zyne ampten. XXX, Haar**-
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 247
Haarlem flaat van de voldoening af. Ook Am-
ßerdam Eerfie Plakaat tegen de Roomschge- zinden, in Holland.XKXl. Sinode te Middel- burg, Kerktwist te Utrecht. XXXII. Staat der wederzydfche Legeren. Toeleg op Fits fingen. XXXIII. Bredaverrast, door Parma. Eindho- ven gewonnen en verhoren. XXXiV. Oranje koopt het Markgraaffchap van Veere en Vlis- fingen. XXXV. Krygibedryven in de Omme- landen. |
||||||
|
et treffen der Gendfche Bevrediging PilipsIH
hadt de Nederlanden, op Luxemburg l579- en de aangewonnen' gewesten na, naauw ~~ ," " verbonden aan eikanderen. Doch het Ver- Gele'nen- dng met Don Jan, en vooral het Verbond heid tot van Vereeniging, te vooren, door eenige hetcP- Landlchappen, te Brusfel, geflooten (V),be- ^f'"2C heizende eene belofte, om den Roonifchen v«bund Godsdienst te handhaaven,hadt deezen band. van Ver- wederom, verbroken, of geknakt. Holland eeniging en Zeeland, daar de Hervorming nu alom- „ecil"t# me doorgedrongen was, hadden in dit Ver- bond niet können treeden. Ookhadt de Prins, al terftond na de aankomst van Don Jan, voorzien, dat de Gendfche Bevrediging gee- nen iland zou können houden (/;), en zig, hierom, van toen af, benaarstigd, om de Hol- landfche en Zeeuwfche Steden, die zig nog afgezonderd hielden, nevens het Stigt van CO Zie XXVr. Boek, bl. 104.
£h) Bor. X.ß^ek, U. 195 f7471- |
||||||
|
/
|
||||||||||
|
248 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FiupslIIUtrecht, aan zyne zyde over te brengen, en
1579' zig, hierdoor, te fterken tegen de Neder- landen, die met Don Jan zouden willen o« |
||||||||||
|
Da Ko-
ningin yan En- geland raadt 'er toe. |
vereenkomen. Zelfs vindt men, by ïbmmigen,
vermeld, dat de Koningin van Engeland, om de party , die zig tegen Don Jan verklaard hadt, te lèyven, al in 't begin des iaars 1577, die van Gelderland, Holland, Zeeland, Fries- |
|||||||||
|
land en Utrecht geraaden hadt, zig, door
een onderling verbond, te vereenigen : waar- na zy zig van haaren byftand verzekeren kon- De Prins den (V). Ook arbeidde Oranje, ten dien tyde heTheï- rceds' neimeIYk» aan deeze vereeniging (d);
neiyk,' zig* om dezelve te bevorderen, in Gelder-
land, bedienende van Meester Jakob Muis, die didwyls derwaards trok; en van die van Bommel, welken reeds met Holland en Zee- land verbonden waren, In Friesland, werkte hy, voornaamlyk, door Popke Uf kens, Ka- rel Roorda en Duko Martena. Meester Fla« ris Thin, Advokaat 's Lands, van Utrecht, en Meester Floris van Heerinaale hielpen zyne oogmerken bevorderen, in 't Stigt. In Over- ysfel, hadt de Prins ook zyne bewindsluiden. Holland en Zeeland waren van zelyen gene- gen genoeg tot de vereeniging, alzo zy, daardoor, de vyandlyke wapenen te verder van hunnen bodem hielden, en hunne magt, De on- te gelyk, zagen aanwasfen. Doch de fcheuring;
derhan- tusfchen Don Jan en de Staaten, en 't vertrek
flaatftil. des Prinfen naar Brabant ftremden deeze on-
derhandeling, voor eene poos. Ook fcheen de
(c") Langoet. Epift. Lil/r. r. PU]. Ep. CVII. t. m.
t<l) Apol. by R.OR Auth. ftukk. Ii. Veel, l/l. <», |
||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 249.
de verbindtenis,, op het einde desjaars 1577F1UP3IIÏ
gemaakt, tusfchcn de Roomfche en Onroom- »579- iche Staaten, de geknakte Gendiche Bevre-~ "" ' diging wederom te herilellen in haare voo- ïige kragt. Daarbenevens, zou het den Prin- fe, zo lang hy, van wege de algemeene Staa- ten, in naam onder den Aartshertoge Mat- thias, zulk een uitfteekend bewind voerde over de Nederlanden in 't gemeen, gantsch kwalyk gevoegd hebben, een byzonder ver- bond te bewerken tusfchen eenigen dier Ne- derlanden; welk, zou het Holland en Zee- land naar den zin zyn, gelyk wel behoorde , geene voordeelige voorwaarden zou können behelzen voor den Roomichen Godsdienst, dien de algemeene Staaten egter zogten te handhaaven, en dien de Prins, terwyl Jiy in Brabant was, niet zou hebben durven helpen verdrukken. Doch toen, in den zomer des jaars 1578, het ongenoegen, tusfchen de Gen- tenaars en de Waaien, aan 't fmeulen, of reeds ontiieken was, bondt de Prins het werk der Vereeniging wederom 'aan. De gelegen- Wordt heid om het zelve te vorderen was nu ook ^g"0™ gunstiger. De Hervorming was, in Gelder- vangen» land, ingevoerd. Friesland, Groningerland , Drente en een groot deel van Overysiel wa- ren, door den Graave van Rennenberg, tot de zyde der algemeene Staaten, overgebragt. 't Stigt hadt zig, reeds lang te vooren, onder 's Prinfen gehoorzaamheid begeven. Nogtans vondt de Prins niet geraaden, het werk der Vereeniging, in peribon, te dryven. Hy voorzag, dat het den Aartshertoge en den al- gemeenen Staaten kwalyk fmaalcen zou, zo Q 5 het
|
||||
|
ago VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||
|
Fiupsllihet lighaam der Nederlanden, door het flui-
1579 ten van een byzonder Verbond tusfchen ee- """—*— nige leden, verzwakt werdt. Ook vreesde hy, dat men hem het verbaten der Gendiehe Bevrediging nageeven zou, aan welke hy al- toos verklaard hadt, zig te willen houden. Graaf Hy bediende zig, hierom, van zynen Broe-' Jan van c\Qr ^ Qraave Jan van Nasfau; die , toen uu de werlu-1 Scheuring der Walfche Gewesten openbaar 'erin. geworden was, de Staaten van Holland en Zeeland, in Slagtmaanddesgemelden jaars, te Gorinchem, befchreef, daar hy hun, onder anderen, vermaande, tot het Verbond met Gelderland, Utrecht, Friesland en andere Landen, waarover zyne Doorlugtigheid hun, voorheen, zo ernstelyk, gefchreeven hadt. Hy beiïgtte hun, te gelyk, dat de Gemagtig- den deezer Gewesten, te Utrecht,befchreeven waren, verzoekende de Staaten, dat zy ook eenigen uit hun derwaards wilden zenden. Na eenig beraad,'werdt, hiertoe, door de Staa- ten, beilooten. Byeen- De Heeren van Karnisfe, Muis, Kant en 01- k°m5t, te denbarneveld, of twee hunner, in wier plaats trec t# egter, naderhand, anderen kwamen (e) , wer- den gemagtigd, om naar Utrecht te reizen. Ook tradtmen, nog te Gor'nchem, met Ge- magtigden der Gentenaaren, over 't Verbond van vereeniging in onderhandeling (ƒ). 't Ontwerp van het zelve, waarfchynlyk, ge- maakt , door Gi-aave Jan van Nasfau, of ie- mant van zynent wege (1), in Holland,Zee- land ie"} Rerol. Holl. 7 Janumy 157p. U. 3.
(ƒ) llelbl. Holl. iS, 25'Nov. 1578. bl. 36, 41.
CO Vermoedelyk, is het Ucrech.sch Verbondoppe»
ilelda
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 351
land en 't Stigt, onderzogt, en naderhand,
door de Gemagtigden uit deezen en nog twee andere gewesten, op het behaagen hunner meesteren, goedgekeurd zynde ; werdt, na 't wegruimen van eenige zwaarigheden (g), op den drie-entvvintigften van Louwmaand, te 'Utrecht, vastgcfteld, en op den negenentwin- tigften, opénlyk, van 't Raadhuis der Stede, |
||||||||||||||
|
FlLlP<III
1579-
De Ver-
eeniging
wordt gcfloO-
ten.
|
||||||||||||||
|
kondigd (Jï).
|
||||||||||||||
|
ïii;.-'.
|
||||||||||||||
|
Wy zuilen den inhoud van dit Verbond,
welks regt verftand, in 't vervolg deezer His- torie , dikwyls te pas komen zal, hier omftan- diglyk en lbmtyds met de eigen' woorden in- lasien. Inde Inleiding, wordt gezeid „datdie van het Vorstendom Gelder en Graafjehap Zntfen, die van de Graaffchappen en Landen van Holland, Zeeland, Utrecht en de Friefche Ommelanden tusfehen de Eems en de Lauwers gezien hebbende , dat, ledert de Gendiche Bevrediging, de Spanjaards, met Don Jan van Oostenryk, en anderen hunner hoof- den, getragt hebben, de Nederlandfche Gewesten te overheeren, • en van een te fcheiden, tot derzelver uiterfte bederf; raadzaam gevonden hebben , zig , nog nader en byzonderer, met eikanderen, te verbin- „ den. Dat zyegter, hiermede, niet voor- „ hebben, de algemeene Unie of Vereeniging, » by
O) Refol Huil. 2ii Jan. 1579. hl. 5.
(ft; lioit XI11. Boek, hl. 8., [26]. iteld, door eeneji der nieuwe Raden 's Hofs van Geh
der, immers zeerwaarlcliynlyk, door eeren Gelder^ch- inan, om dat men 'er verfcheiden' w »orden in vindt, die zuiver Geidersch zyn , gelyk behelteljk , bolden ,«r- gängelt^ voor verruild, eu diergelyken. |
||||||||||||||
|
II.
Voor
waarden
derzeive.
|
||||||||||||||
|
£5* VADERLANDSCHE XXVILBoek;
FsupsIII „ by de gemelde Bevrediging, beraamd, te
Ï579- „ verlaaten; maar dezelve veeleer nog meer —--r 5, te Herken, zig te bekwaamer tegen hunne
,, vyanden te verdedigen, en verdere onder- „ linge verwydering te voorkomen. Dat, by „ de afgevaardigden der gemelde Landenj, „ hiertoe, door de hunne, volkom enlyk ge- „ magtigd, ten gemelden einde, zyn vastge« „ fteld de volgende punten, zonder zig, in „ allen gevalle, by deezen, te willen onttrekken „ van ofte uit den Heiligen KoomJ'chen Ryke* i. „ Dat de genoemde Landen zig, me£ „ eikanderen, verbinden en vereenigen, om, „ ten eeuwige dage, vereenigd te blyven, op „ gelyke wyze, als ofzy maar ééne Provincie „ waren, zonder zig, door eenigerlei ver- „ bond of handeling, van wat natuur ook, „ van een te laaten fcheiden, onverminderd nog- s, tans eene iegelyke Provincie, en de byzondere „ Steden., Ledenen Ingezetenen derzelven, hun- „ ne byzondere Privilegien,, Vryheäen, Voor- „ regten, loffelyke en weiher bragte Gewoon- j, ten, en alle andere Geregtigkeden: waarin zy „ eikanderen niet alleen niet hinderen, maar „ zelfs handhaaven en belchermen zullen, des „ noods, met lyf en goed. Doch zullen de ge- „ fchillen, die de Provinciën , Steden of Le- „ den deezer Vereeniging, over de genoem- „ de' Geregtigheden, met eikanderen hebben, „ of krygen mogsen, moeten beilegt wor- „ den by den gewoonlyken Regter, goode „ mannen of minnelyk verdrag, zonder dat de „ andere Provinciën, Steden of Leden, zo lang „ partyen zig den Regter onderwerpen, zig ^, daar mede zullen mogen moeijen, ten wa-
rft ,55 \V
|
||||
|
SXVII Boek. HISTORIE, as3
3, re zy mogten goedvinden, een verdrag te FilipsTIS
„ helpen bemiddelen. l579- 2. ., Dat de genoemde Landen-, ingevolge""
„ van dit Verbond, elkanderen zullen moeten „ byfiaan,met iyfi goed en bloed, tegen alle „ geweld, hun, onder den naam des ttontngs „ of van zynent Wege, aangedaan, 't zy ter „ oorzaake van de Gendlehe Bevrediging, 5, van 't opvatten der wapenen tegen Don 5, Jan, van 't aanneemen des Aartshertogs 5, Matthias tot Landvoogd, met al wat 'er 5, uit gevolgd is, of zou mogen volgen; of j, zelfs onder fchyn van den Roomsch - Ka- „ thölyken Godsdienst, met de wapenen, te „ willen herftellen of invoeren, of ter zaake „ van eenige nieuwigheden, in de genoem- „ de Landfchappen voorgevallen, federt den „ jaare »558, of eindelyk, om dit Verbond „ van Vereeniging, evenveel, of dit geweld 5, eenig Land, Staat, Stad of Lid in 't by- „ zonder, of allen in 't gemeen wierdt aan- 3, gedaan. 3. „ Dat de gemelde Provinciën elkande-
j, ren ook zullen moeten byiïaan, tegen alle „ in- en uitheemfehe Heeren, Landen of Ste- „ den, die haar eenig geweld, ongelyk of „ oorlog zouden mogen willen aandoen, 5, mids dat deeze byftand > by de Generaliteit ,. van deeze Unie, bepaald worde-, met kennis- 3> fe en naar gelegenheid der zaake. 4. „ Dat de Grens- en andere Steden > vaii
5, welke Provinciën die ook zyn mogen, des 5, noods, by raade en op bevel deezer Ver- is, eenigde Provinciën, zullen verfterkt wor- ey den 9 ten koste van deStcden ,• en van de Pnvinr „ cieti 5
|
||||
|
354 VADERLAND3CHE XXVII.Boek;
FitiFsIII „ f/V», in welken zy gelegen zyn, mids de
*57g' „ Generaliteit daartoe de helft draage. Wel- ~ ■>■> verftaande, dat, indien de genoemde Pro- „ vinden geraaden mogten vinden, eenige „ nieuwe fierkten in eenigen der gemelde Pro- „ vincien te leggen, of de tegenwoordigen te „ veranderen of af te werpen, de kosren, hier- 5, toe vereischt, door de Provinciën in 't ge- „ meen, zullen moeten gedraagen worden. 5. „ Dat men, om de kosten, vereischt
„ tot de befcherming der Provinciën, te vin- 5, den, op eenen eenpaarigen voet, van drie o, tot drie maanden, of op andere bekwaams ,, tyden, binnen dezelve Provinciën, open- „ lyk, aan den meestbiedende zal verpagten, „ of doen colk&eeren zekere Imposten op aller- „ handeWynen, Bieren. GemaaL Zout,gouden^ „ zilveren.zyden en ■wollenLakenenjioornvee en „ bezaaide Landen, Slagtvee, Paarden, Os[èn% „ die verkogt of verruild worden, goederen, „ ter Waage komende, en alle zulke anderen, „ als men, naderhand, by gemeene bewilli- „ ging, geraaden vincien zal. Ook zal men „ hiertoe befteeden de inkomsten van 'sKo- „ nings Domeinen, na aftrek van lasten, op „ dezelven itaande. 6. „ Dat de genoemde middelen , by gemee-
„ nen raade , verhoogden verlaagd zullen wor- „ den, naar vereis ch van zaaken, en alleen- „ lyk verftrekt tot gemeene befcherming, en „ tot het genede Generaliteit verder zal moe- „ ten draagen, zonder tot iets anders te ma- „ gen worden bekeerd. 7. „ Dat de Grensfteden en ook anderen,
„ des noods, gehouden zullen zyn, te out* „ van«
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 255
„ vangen zodanige bezetting, als de Yeree- FhjpsHI
„ nigde Provinciën, by raade van den Stad- l579'_
„ houder der Provincie, daar de bezetting ge- ~
„ legd zal worden, goedvinden en haarbelas-
„ ten zuilen : mids deeze bezetting, door de
„ Vereenigde Provinciën', betaald worde, en
„ dat de Kapiteinen en Soldaaten, boven den
„ algemeenen eed, ook eenen byzonderen
„ eed doen aan de Stad of Stede en Provincie,
„ waarin zy gelegd zullen worden : 't welk,
„ ten dien einde, in derzelver Artikelbrief'zal
„ worden gefield. Ook zal men zulk een'
„ Krygstugt houden, onder de foldaaten , dat
,, de Ingezetenen, geestelykcn en weereldlyken,
„ niet onredelyk bezwaard worden, noch ee-
„ nigen overlast lyden zullen. De bezetting
„ zal ook, niet meer dan de burgers en inge-
„ zetenen, van Imposten en Excynzen vry zyn,
„ en de Generaliteit zal den Ingezetenen Lo-
„ gysgeld verltrekken , als tot hiertoe, in Hol-
„'land, gebruiklyk geweest is.
8. „ Dat, om, ten allen tyde, door 's Lands
„ Ingezetenen, te können worden bygeftaan, „ binnen eene maand na de tekening dee- „ zes, ten langften, de Inwooners van elke „ Provincie, van agttien tot zestig jaaren 5, oud, zullen worden opgetekend, op dat „ men , ter eerfter famenkomste der Bondge- „ nooten, hierop zou können befluiten, zo „ als men, ter meester verzekerdheid der „ Vereenigde Landen, bevinden zal te be- „ hooren. 9. „ Dat men geen Beßand of Vrede flui-
9y ten, geenen oorlog aanvaarden, noch eenige j, Impost qï Contributie inßellen zal, de Genera- |
||||
|
fl56 VADERLANDSCHE SXVII.Boek,
FiLipsIII 5J Uteit van deezen Verbande aangaande, dan
%5^' ,, met gemeenen raad en bewilliging der ~ „ voornoemde Provinciën, poch in alle j, andere zaaken, 't beleid deezer Verbind- „ tenis en 't gene daar van afhangt betref- „ fende , zal men zig fchikken, naar 't gene „ by de meerderheid van de ftemmen der „ Provinciën geflooten^zal worden; zullende „ deeze ftemmen worden ingezameld, zo als * $, tot nog toe, ter Vergadering der alge- „ meene Staaten $ gebfuikelyk geweest is: en „ die alleen, by voorraad, tot op eene na- „ dere fchikking der gezamenlyke Bondge- „ nootem Doch indien 't gebeurde, dat de „ Provinciën, in zaaken van Beftand, Vre- „ de, Oorlog of Bekisting, niet overeen kon- „ den komen, zal het gefchil, by provifie, s, verbleeven worden, aan de Heeren Stad- „ houders der gemelde Vereenigde Provin- j, cien, ml ten tyde wezende, die het zelve ,, by leggen, of daar over, naar behoorén, „ uitfpraak zullen doen: zullende zy, in ge- 5, val zy eikanderen niet mogten können ver- é>, ftaan, zulke onpartydige Byzitters of toe- „ gevoegden mogen kiezen, als zy raadzaam j, zullen oordeelen, en partyen gehouden 5, zyn, zig te voegen, naar 't gene, op ge- „ melde wyze, zal zyn uitgefproken. i©. 9, Dat geenen der genoemde Provin-
,, cien, Steden of Leden derzelven, eenige ,*,* Confoederdtien of Verbonden met eenige na- .,, buur ige Heeren of Landen zullen mogen maa- j, ken, buiten bewilliging der Bondgenooten» ii. „ Dat, zo eenige nabuurige Vorsten, ,3 Heeren, Landen, of Steden zig met de 3> ge*
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 257
h, gemelde Provinciën begeerden te vereeni- FtupsIIï
„ gen, en in deeze Confoederatie té treeden^ I57S>« „ zy, daartoe, by gemeenen raacle en bewilli- '*~"*m""~! ,, ging der Provinciën, zullen mogen ontvan- „ gen worden, , . 12. „ Dat de Provinciën , in 't ftnk der
„ Munte, en in den loop van 't geld i, met i, eikanderen, zullen moeten overeenkomen $ », volgens de Ordonnantien, hierop ^ met den 5, eerften, temaaken: welken de eene* zon- 4, der de andere, niet zal mogen veranderen.
13. „ Dat Holland en Zeeland zig, in \
„ f tuk van den Godsdienit, naar hun goeddun- b, ken , zullen mogen gedraagen. Doch da „ andere Provinciën deezerUnie zullen ,zigmo- „ gen fchikken naar de Geloofsvrede , by „ den Aaitshertoge Matthias en die van zy- „ nen Raade, by advis der algemeene Staa- ■„ ten , alreeds ontworpen : of daarin zulke „ orde ftellen, als zy, tot behoudenis der ruß 5, en welvaart van elke Provincie of Stad, en
i,, tot handhaaving der geregtigheden van „ geeftelyken en weereldlyken, dienftig vin- j-, den zullen, zonder hierin, door eenige „ andere Provincie, eenigszins, gehinderd te. „ mogen worden; mids nogtans elk vryheid „ van Godsdienst behoude, en men niemant.» „ ter oorzaake van den Godsdienst, agter* „ haak of onderzoeke: gelyk reeds, by de Gend- „ fche Bevrediging, vastgefteld is." Over dit Artikel, viel "terllorid . eenigé zwaarigheids Sommigen verftonden, dat meïi, by het zel- ve , verklaard hadt, niemand in 't Bondge- nootfchap te willen ontvangen , dan die de Geloofsvrede, of ten minften de twee Goda- VIL Deel, R dien-»
|
||||
|
'A58 VADERLANDSCHE XXVII. Boee,
FftDfsIITdienften, den Roomsch-Katholyken en den
l579- Hervormden , zou toelaaten: weshalve, tot "*""" Hadere opheldering, op den eerilen va«
Sprókkelmaand, werdt vastgefteld „ dat tóen 9, niet voorhadt, eenige Provinciën of Steden, „ die zig alleen aan den Roomlcheri Gods- 3, dienst wüden houden, en in welken 't getal 3, der Hervormden zo groot niet was, dat al- 9, daar, volgens de Geloofsvrede, de Her- ,, vormde Godsdienst behoorde geoefend te 3, worden, van het Bondgenootschap uit te 5, fluiten; maar dezelven, integendeel, daarin „ te willen ontvangen; mids zy de punten van „ het zelve naarkwamen, en zig als goede Pa- „ triotten gedroegen; zynde de meening niet, 9, dat de eens Provincie of Stad zig 't bedryf „ van de andere, in'tftuk van den Godsdienst, 0, zal aantrekken. ia. „ Dat men, ïnsgeïyks volgens gemelde
„ Bevrediging, allen Kloosterlingen en Gees- „ telyken hunne goederen, in de Vereenigde „ Provinciën gelegen, zal laaten volgen, mids -,, de Kloosterlingen, die zig, uit hunne Kloos- „ ters, gelegen, ten tyde des oorlogstusfchen „ Holland en Zeeland en de Spanjaarden, on- „ der 't gebied deezer laatften, begeven heb- 9, ben naar eene deezer twee Provinciën, uit 3, hunne Kloosters, onderhouden worden: ge- „ lyk ook gefchieden zal, omtrent zulken, die a, zig, uit hunne Kloosters in Holland en Zee' «,, land, naar de andere Vereenigde Provinciën „ begeven hebben. 15. „ Dat, die in eenige Kloosters deezer
„ Vereenigde Landen zyn, of geweest zyn, en 53 dezelven, ter zaa&e van den Godsdienst, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 259
„ of om andere goede redenen, begeeren te FmesIIï
„ verlauten, of'reeds verlaatenhebben:, uit de lS79> ,, inkomlten dier Kloosteren, hun leeven"......" '""
„ lang, zullen onderhouden wordem Doch
„ die zig hierna in eenig Klooster begeeven ^ „ en het wederom verlaaten, zullen geeu on- „ derhoud genieten ; maar alleenlyk te rug ;,, neemen mogen * 't gene zy in 't Kioostec „ gebragt zullen hebben. Voorts * zullen de „ tegenwoordige en toekomende Klooster- „ lingen vryheid van Godsdienst en Kleeding „ hebben, mids zy hunnen Overften, in alle „ andere zaaleen , onderdaanig zyn." ToG nadere opheldering van het eerflc gedeelte van dit Artikel, waarby den geweezen' Kloos-* terlingen onderhoud toegelegd wordt, werdt «* op den eerften van Sprokkelmaand, ver- klaard „ dat de Boudgenooten, bedugt, dafi „ zulke Kloosterlingen ligtelyk pleitgedin- „ gen zouden mogen aanvangen, tot beko-* „ minge der nalaatenfchap , hun , van ou- „ ders of vrienden, aanheftorven, of dat zy«j „ door giften of maakingen , hierna, oor- }, zaak tot pleitgedingen zouden können gee- „ ven 5 goedgevonden hebben , alle zulke „ pleitgedingen , aangevangen of nog aan te „ vangen , van nu af aan, op te fchorten,, „ en in fiaäte te houden; tot dat, hierop, by „ dezelve Bondgenooten en anderen, die zig ,, met hen zouden willen verbinden, ook by i, de hooge Overheid, is 't nood, eene alge- s, meene uitfpraak zal zyn gefchiech . 16. „ Dat$ of 't gebeurde, 't gene God %, verhoede , dat 'er eenig gefchii ontftondc 4, ttisfchen de Provinciën 5 waarin men el- R. 6 a ka-4 |
||||
|
t6ó VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
fiLipelll. „ kanderen niet kon verftaan, hetzelve, zo
lS79- fi ver het eenige Provincie in 't byzonder "™**""""* é, betreft, beflist zal worden, door de andere
„ Provinciën , of derzelver Gemagtigdén, „ en betreft het de Provinciën in 't gemeen, .;, door de Stadhouders, gelyk in \ negende „ Artikel beraamd is : zullende deezen par- 9, tyen vergeleken of regt doen moeten $ binnen „ eene maand of korter , na dat zy, daar- $, toe, Van de eene of de andere partye, ge- „ roepen of verzogt zullen zyn: en zal men „ zig , wederzyds , naar de uitfpraak $ aldus ., gedaan , moeten gedraagen, zonder zig, „ daartegen, van eenigerhande middelen van „ regten te mogen bedienen. 17. „ Dat de Provinciën, Steden en Leden
5i defzelven zig wagten zullen van eenigen „ uitheemfchen Heeren gelegenheid tot oorlo- „ ge te geeven, en, ten dien einde, vreem- „ delingen , zo wel als Ingezetenen , altoos „ goed rege doen, waartoe de Provincie, die „ hier omtrent in gebreke mögt blyven, door „ de andere Provinciën , zal mogen gehou- 9, den worden, ov ere ei ikomftig met derzelver „ voorregten, geregtigheden en loffelyke ge- j, woonten. 18. ,1 Dat de eene Provincie of Stad, to£
„ bezwaaring van de anderen, geene Imposten, „ Convooigelden of andere lasten zal mogen „ opftellen, buiten gemeene bewilliging, noch „ eenige Bondgenooten hooger bezwaaren, dan „ haare eigene Ingezetenen. 19. „ Dat de Bondgenooten gehouden zul-
„ len zyn , binnen Utrecht te verfchyneu, „ op de befchryving van zulken , die daar- „ tm.
|
||||
|
XXVH. Boek. HISTORIE. i6t
„ toe gemagtigd zullen worden, op zulken
„ dag, als hun zal aangefchreeven worden, „ om te handelen, over opkomende zaaken, „ welken men, zo zy niet geheim behooren „ te blyven, ook in de Brieven van Befchry- „ vinge zal uitdrukken. . Dat men, hier, .by „ eenpaarige of by de meeste ftemmen, zal 9, beiluiten, al ware 't ook, dat eenigen niet ,,„ verfcheenen, die nogtans gehouden zullen 9, zyn, 't beflootene naar te komen, ten wa- „ re de zaaken zeer gewigtig waren, en ee- „ nig vertrek konden gedoogen ; wanneer „ men zulken , die niet verfcheenen zyn, 9, andermaal zal befchryven , op verbeurte „ hunner ftemme, voor die reize. Doch „ dien 't niet gelegen zal komen te ver- s, fchynen , zal zyn gevoelen , fchriftelyk, 9, mogen overzenden, waarop, by 't vergade- j, ren der ftemmen, behoorlyk agt; z.al gege-i j, ven worden, / ao. „ Dat ieder der Bondgenooten de voor-
5, vallende zaaken , aan welker kennis zy „ oordeelen, dat den gemeenen Bondge- „ nooten iets merkelyks gelegen is, zullen „ moeten bekend maaken aan hun , die tot „ de Befchryving gemagtigd zullen zyn, om 9, de andere Provinciën daarop te kannen s, befchryven. 21. „ Dat het uitleggen van duisterheden %
9, in dit Verbond, ftaan zal aan de gemeene. 9, ftemmen der Bondgenooten, die, verichil- 9, lende, hunne toevlugt zullen neemen tot de 9, Heeren Stadhouders, op de wyze, boven p vermeld. R 3 £?*
|
||||
|
ifo VADERLANDSCHE XXVII.Boee«
|
|||||||||||||||||||||
|
ia. „ Dat, zo mennoodigoordeelen mögt,,
„ de Artikelen vau dit Verbond, in eenige „ punten, te vermeerderen of te veranderen, „ het zelve zal moeten gefchieden, by gemee- „ nen raade en bewilliging derBondgenooten, |
|||||||||||||||||||||
|
3?
|
en anders niet.
|
||||||||||||||||||||
|
23. „ De Provinciën belooven alle de ge-
melde Artikelen te onderhouden en te doen onderhouden, verklaarende zy alles wat, |
|||||||||||||||||||||
|
3, daarmede Itrydig , mögt worden gedaan,
s, nietig en van onwaarde , onder verbind« |
|||||||||||||||||||||
|
35
35 39 |
tenis van haarer en aller Ingezetenen Per-
foonen en goederen , die zy allen Heeren en Geregten onderwerpen, beloovende |
||||||||||||||||||||
|
3, zig niet te zullen behelpen, met eenig
3, verzet van Regte , hiermede niet over- ga eenkomflïg. 24. „ De Heeren Stadhouders, die nu zyn
s, of hierna zyn zullen, de Wethouders en 3, Hoofdofficiers van de byzondere Provinciën, a, Steden en Leden derzelven zullen dit Va- |
|||||||||||||||||||||
|
35
|
bond ook moeten bezweeren.
|
||||||||||||||||||||
|
25. „ Ook zal dit gefchieden moeten, door
s, alle Schutteryen, Broederfchappen en Kol- 3, legien , die in eenige Steden of Vlekken s, deezer Vereeniging zyn. 26. „ Zullende van dit Verbond gemaakt
3, worden Brieven in behoorlyke forme, die, ?, door de Heeren Stadhouders, en door de g, Leden en Steden der Provinciën , daartoe ,, byzonderlyk by de anderen verzogt zynde, „ bezegeld, en door derzelver Sekretarisfen 3j ondertekend zullen worden (*)•" Op
(i) Gwsir-PlakaiUl). I. Dei', kol. 7.
|
|||||||||||||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 2%
Op den grondflag van dit Verbond, ftaatFiupsIÏI
het Gemeenebest der Vereehigde Nederlan- 1579« den gevestigd , in alles , wat cie Landfchap- m "" pen In 't genieën aangaat j waarom het noo- ^yW0*rcit dig was , dat wy bet, dus nitvoeriglyk, te eerst boek Helden, Ten dage , als het geilooten doorGe- werdt, waren 'er flegts Gemagtigden uit vyf ?agt5g7 gewesten tegenwoordig. Graaf Jan van Nas- VS;L and- fau teker.de eerst, als Stadhouder van Gel-fchappe» der en Zutfen: toen onderichreeven vier Ge- en nader- magtigden uit de Ridderfchap dier twee ..ge-'..^'f» westen, welken dag namen, tot den negen-fch£}jeil* den van Sprokkelniaand , om de bewilliging anderen der Baanderheeren en groote en kleine Ste- gei- den over te brengen. Voorts tekenden de55-211"* Gemagtigden van Holland, Zeeland (2), U- trecht en de Groninger Ommelanden , heb- bende de Stad, waarfchynlyk uit ongenoe- gen tegen de Ommelanden (1), geene Gemag- tigden te Utrecht gezonden, 't Verbond der Vereeniging, daarna, ter Staatsvergadermge van Holland , vertoond zynde, werde, dooi- de {k~) Zit R. Fresinca Mentor, in G. Dumbar. Anal. Tom,
■lil. hl. 139. (2) De Stad Middelburg namegter 't Verbond van Ver-
eeniging niet terftond aan. In Herfstmaand des 'jaars 1578 , befloot de Wet deezer Stad in dit Verbond te zul- len treeden, zo dra de Bondgenooten zouden verklaard li ebb en, datzy, daardoor, niet zou begreepen worden benadeeld te zyil in haare Privilegien, waarop zy meen- de , dat, door die van Vlisfingen en Veere , indragt ge- daan was. Regifler ten Raede van Middel/), van 11 Septemb. 29 Decemb. 1578. 10 Januar. 16 Febr. 1579. en andere Aäen. Ook maakte Zeeland zelf, in 'teerst» nog zwaarigheid in eenige punten. InfiruÜ. vsor de Ge- flrput. in dato 10 Jan. 1579. M. S. il 4
|
||||
|
a<54 VADERLANDSCHE XXVII. Boes,'
FrupsIH de Edelen , Haarlem en Leiden , terftond,
*579- goedgekeurd. De andere Steden wilden eerst '"" verflag doen. Die van den Briele en den Lan- de van Voorne begeerden, by de Unie aan- gemerkt en omfchreeven te worden , als eene Landftreek op zig zelve , doch veree- nigd met Holland en Zeeland. Rotterdam be- willigde in de Vereeniging tusfchen Holland, Zeeland en Utrecht ; doch niet in eene af- zonderlyke Vereeniging met den Adel van Gelder en Zutfen ('/_). Midlerwyl, werdt, met het overig gedeelte deezer twee gewes- ten , gehandeld ; aan welken men, op hun verzoek, toeftondt „ dat zy Leden des Room- ,, fchen Ryks zouden mogen blyven, gelyk ,, zy, tot hiertoe, geweest waren; dat men, „ na 't verdryven der Spanjaarden en 't flui- „ ten der Vrede, alle ongewoone belastin-r „ gen zou affchaffen; dat Gelder en Zutfen, ?, die twee Hemmen ter Vergaderinge der „ Bondgenooten begeerden , ftemmen zou- ,, den, gelyk zy plagten te doen , in de Veiv „ gadering der algemeeue Staaten ; dat de ,, Stad Bommel en de Amp.ten van Tieler- „ en Bommelerwaard, Beest en Renoi we; „ derom zouden gehegt worden aan Gelder- „ land, waaraan zy plagten te behporen, „ mids Bommel bleeve by 't Regt der Gend-* „ fche Bevrediging, en onder 't bewind van 3, den Prinfe van Oranje; benevens nog ee- „ nige andere punten (m)." 't Liep egter aan tot in Lentemaand, eer de Gemagtigdcn der
CO Refol. Hol!. 13, 24 Febr. 1579. bl. 19, if,
Qm) Refol. Holi. 17 Febr. 1579. hl. 30. |
||||
|
KXVII. Boek. HISTORIE. 265
der Ridderfchap des Nieuwmeegfchen Kwar-
tiers en der Stad Nieuwmegen , en de Ge- magtigden der Ridderfchap en der groote en kleine Steden des Arnhemfchen Kwartiers; en tot in Grasmaand , eer die van Venlo 't Verbond onderfchreeven. Ook namen , in Lentemaand , de Friefche Steden , Leeu- waarden, Sneek en Franeker, en een ige Griet- mans en Edelen 't Verbond aan. Verlcheiden' andere Friefche Steden volgden niet, voor den eerllen van Zomermaand , hebbende de Geestelykheid, daar te Lande, zig hevig ge- kant tegen de Unie (n). De Graaf'van Ren- nenberg , maakte , in 't eerst, merkelyke zwaarigheid in 't anneemen van het Ver- bond, beweerende hy, dat het, zonder ken- nis des Aartshertogs, geflooten was, en ftrek* te, om zig te fcheiden van de algemeene Staaten j doch hy liet zig, eerlang, overhaa- ïen (0), neemende de Unie, eerst met eeni- ge uitzondering ; doch daarna , eenvoudig? lyk aan , op den elfden van Zomermaand. Hy tekende zig Stadhouder, van Friesland, Overysfel, Groningen en Ommelanden, Dren- te en Lingen ; doch hadt, ondertusfchen, niets minder voor, dan zig aan 'tUtrechtsch Verbond te houden. Hy Iprak 'er, voor en na eyne tekening, altoos kwalyk van, onder zyne vertrouwde vrienden (_p). Zelfs was hy, van Louwmaand af, of al eerder, in heimelyke onderhandeling geweest, om zig f«*) Refol. Holl. 27 Maart 1579. il. 63»
(oj Ror XIII. Boek, U. 83 [32]. Lp) R. Fresinra Menjor. il. 152, |
|||||
|
R 5
|
|||||
|
*66 VADE RLANDSCHE XXVII.Boek
fiupsIIIte verzoenen met den Koning (q); doch 't
, *5?9' leedt nog wel een jaar, eer hy den Staaten ""openlyk afviel, gelyk wy, hierna, zien zul- len. Met zyne ondertekening, werden eg- ter de Stad Groningen en het Landfehap Ö- verysfel niet geagt begreepcn te zyn in het Bondgenootfchap. Overyslel weigerde het rondelyk, voorwendende, dat men het Land eerst ontlasten moest vanKrygsvolk (V): welk men 'er, egter, nog eenen geruimen tyd, leggen liet, om dit gewest dus te dringen, tot het aanvaarden der Vereenigïng (V). Doch dit gefchiedde eerst, op een zekere wyze, in de Lente des volgenden jaars j wanneer de Prins die van Överysfel zweeren deedt, aan den Koning, als Hertog van Brabant, Graa- ve van Holland en Heere van Overysfel, aan de algemeene Staaten, zig, in de Generaliteit cf in de nadere Unie,' famen houdende, aan den Aartshertoge, aan den Prinfe , en aan de Staaten des Landfchaps (f). Groningen is9 niet voor 't jaar 155)4, in 't Utrechtsch Ver- bond getreden , gelyk wy , hierna , ftaan te melden. Drente en Längen hebben, meen ik, nimmer de Unie getekend: en Gend, Ven- ïo, Ypere, Antwerpen, Breda, Brugge (u) en 't Land van de Vryen, alle welken, van tyd tot tyd, in 't Utrechtsen Verbond, eerst in 't gemeen de nadere Unie, daarna bloote- lyk de Unie of Vereeniging genoemd, getre- den Cq~) Bor Autli. Smkk. II. Deel, hl. 3, R.
(_rj R. Fresinga Memor. hl. iCo & Not. G= üukear, cA li. I. in Anal. Tom. W. p. 5^2. Qs; Bevii O.ivemr. Uhr V.p. 4Q2.
( t) Zie den Eed Vy Dumbar Aiinl. Tom. III. p. 591,
(a) Rcfol. Holl. 14 iVoycnib, 1579. hl, s8e.
|
||||
|
XXVÏI. Boek. HISTORIE. 267
den zyn, hebben weinig of geen deel aan FiupsIii
de gemeene Regeeringe gehad. Men vindt, l579'\ dat 's Hertogenbosch , in den zomer deezes jaars , gedreigd wordende met eene Belege- ring, ook begeerde te treeden in de Utrecht- fche Vereeniging, op den voet van Antwer- pen , en hierom onderftand verzogt van de Bondgenooten. Ook is toen de Stad, door die van Holland , voorzien van eenige man- fchap (j>). Doch, dat zy ooit voor een Lid der Unie gehouden zy, is my niet gebleeken. Waarfchynlyk, is ook het verzoek, waarvan \vy fpreeken, niet van Stads wege, maar al- leen door de Qnroomfehen aldaar gefchied. Dit zal, hierna, klaarder blyken. De Prins draalde eenigen tyd , eer hy de Oranje
Unie aannam, om dezelfde redenen, die hem ^«f^et verhinderd hadden, dezelve, openlyk, te be- terftond' werken; en vooral, om dat de Aarcshertog, in de U- in 't Verbond, niet gekend was, 't welkge-nic> en ïegenheid gegeven hadc, om den Prins te be-^r°m fchuldigen , dat hy zig algemeenen Land- voogd dagt te doen niaaken, in plaatfe van den Aartshertog' (V). Doch, eindelyk, ver- klaarde hy , by een byzonder Gefchrift, te Antwerpen, op den derden van Bloeimaand, getekend „ dat hy» tot hiertoe, hebbende» „ uitgefteld , te treeden in het Utrechtsen 3, Verbond, om dat hy hoop hadt, deNeder- „ landen in 't gemeen tot dezelfde Vereeni- „ ging te zullen brengen; en nu hebbende ver- 5, flaan, dat de Aartshertog en een goed deel ,3 der Nederlanden dit Verbond hadden goed- 5> ge-
( V ) Refb], Hol!. 5 Juk' 1579. W. 1+8.
i;v) RefuL Hoi», 17 ktaari, Ü May 1J73. bh fi3, 93,
|
||||
|
s68 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
|
|||||
|
FimpsIII „ gekeurd , eindelyk , ook bcflooten hadt,
l5?9' „ hetzelve aan te neemen , zig verzekerd
„ houdende, dat de hoogheid en het gezag
„ van den Aartshertoge,by het zelve, geens-
„ zins verkort was."
Dus kreeg het werk der Vereeniging zyn
bellag eenigszins. Men regtte, te Utrecht, eene Vergadering op , die magt kreeg, om op voorvallende zaaken te befluiten, en , o- ver gewigtigen, de Bondgenooten befchryven moest, in gevolge van het negentiende Artikel der Vereeniging. Graaf Jan van Nasfau was, hier, het hoofd deezer Vereeniging, zolang zyn Broeder afwezig was. Men hadt hem ee- nen Raad toegevoegd, van welken de Heer Boekholt, Drost van Wageningen, endeAd- vokaat Buis Leden waren (x). 't Krygs- De Vergadering der Vereenigde Landen, te volk in Utrecht, befteedde haare eerfte zorgen aan het Gelder- van rrfeuws beëedigen der Krygsknegten in Gel- *"rdt derland, 't welk, niet dan na veel moeite, ge- van ' lukte, willende verfcheiden' vendels geenen nieuws nieuwen eed doen, voor dat men hun betaald ]?.eè?" hadt. Zy lieten zig egter nog, met goedebe- lg ' loften en een deel hunner agterftallige foldye, te vrede ftellen (y~).
IV. Doch tenvyl men dit in Gelderland uitf. De Mal- voercie, werdt rugtbaar , hoe de voornaam? unhd- fte hoofden der Malkontenten of Misnoeg. len naar den, te Bethune, byeen geweest waren, eu vereeni- een verbond gemaakt hadden, om zig, mei ging met jiunne benden, te voegen by die van Artoist,
deWaa- ... ' ö ■ • ■> »,
len. Hc"
Cx~) Refcil. Holl. ia Febr. 1579. H. 17.
(vvj Bor. XIII. Boek, bl. Qp, y2 [34, 37]. |
|||||
|
fetVH. BoEic. HISTORIE, a<Sp
Henegouwen en Douai, en elk tegen te ftaan, FiupsOI
die zig niet hieldt aan de Gendiche Bevredi- l$79' ging. De Burggraaf van Gend en de Heer van Kapres hadden zig , • hiertoe, by onder- tekening , verpligt, op den derden van Sprok- kelmaand. De Heer van Montigni hadt ook . beloofd te tekenen, zo la Motte zulks deedt, binnen zes dagen (V). De algemeene Staa- Handel ten, de nadeelen voorziende, die, hieruit, <jer aig6a te wagten waren, deeden eene bezending aan meene de'Walfche Staaten, hen biddende, dat zy Staaten volharden wilden by de Gendiche Bevredi- ™" ^ „ ging. Doch deezen gaven voor antwoord, tois f He- „ dat niet zy, maar veeleer anderen de Gend- negou- „ iche Bevrediging gefchonden hadden; ver- wen en „ klaarende, wyders , by dezelve $ te willen Doua!j „ volharden:, ook, dat zy zig, ongaarne, af- „ zonderlyk zouden willen verdraagen met „ den Koning , die hen , daartoe, in ee- „ nen minzaamen brief, genoodigd hadt, „ dat zy, veel liever , gezamenlyk wilden „ handelen, en hoepten, dat Parma, dien zy „ 't verzogt hadden, hiertoe zou willen ver- „ ftaan , van welke gelegenheid de andere „ Staaten zig, oordeelden zy, behoorden te *, bedienen, om een goed verdrag te treffen „ (V)." De algemeene Staaten fchreeven, hier- op „ dat de Gendfche Bevrediging, infommi- „ ge punten, wel eenig geweld geleeden hadt; „ doch dat men dit der hevigheid des tyds, „ waarin 't onmogelyk was de weegfehaaï „ altoos regt te houden, moest toefchryven, „■'Dat de grondflag dier Bevrediging, de ee- fx) Boti XII/. Boek, il. nl [35fr
{<?) Bou XIII. Boek, bi, 93 [s>> • •
|
||||
|
ü7 o VADERLANDS Cl IE XXVIIBoek;
Faipslli „ nigheid der gewesten , desonaangezien *
*579- „ plaats behouden moest. Dat zy, hiertoe, ''"""" „ wilden medewerken. Doch dat Parma, „ kennende den yver der Walfche Staaten „ voor 't Roomfche Geloof, zig van dien „ yver bediende, om hen te doen wyken van „ de Gendfche Bevrediging, onder voor- „ wendfel van hen nader by dezelve te doen „ blyven. Dat zy niets meer verlangden dan „ eene algemeeneVrede, mids men ze gunde „ aan alle de Nederlanden , zonder onder- „ fcheicl van Godsdienst: alzo zy hunne „ broeders niet in den nood konden laaten; „ maar, gezsmeniyk met hen, of vrede heb- „ ben, of oorloogen moesten (&)." De Staa- ten van Artois fcheenen wel meest geneigd tot eene afzonderlyke handeling met Parma. Die van Henegouwen gelieren zig, by de al- gemeene Vereeniging te willen volharden, zendende zelfs den algemeenen Staaten een Gefchrift toe, waarby zy verklaarden, goed en bloed te willen opzetten by 't handhaaven van 't bezwooren verbond (c). Doch zy waai- den haast met den wind , door welken, die van Artois gedreeven werden. Die van 't Hoofdpunt van 't gefchil, tusfehen de £rt0rS,' algemeene Staaten en die der Walfche ge-* Douai èn westen, was nu, of men zig met den Koning Orchies zou können verzoenen, zonder Geloofsvre- befluiten de te bedingen. De laatften hielden van ja, maC tPai" en ^at rnen Z^S v°W'<ian behoorde te houden, verdraa- met net bevestigen der Gendfche Bevredi- gen, ging, (O BoR- XIIT. Boek, il. 94 [tf].
<&0 B<"» XUI. Boek, il, 3i [44]5 |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. &fi
ging , der Brusfelfche Vereeniging en des FiussUÏ.
eeuwigen Gebods. De eerften dreeven, dat l579- men, zonder Geloofsvrede, niet fluiten kon.-"" - Met Artois, ftemden die van Rysfel, Douai en Orchies overeen, om, op den eerstgemel- den voet. met Parma te verdraagen, en zelfs een heir op te regten , om 't uitheemsch Krygsvolk ten Lande uit te dry ven , indien men 't vertrek deszelfs, met gemoede, niet te verwerven wist. Doch de algemeene Staa- ten , kennis van dit befluit gekreegen heb- bende, ontrieden 't uitvoeren van hetzelve, op 't al lerer nftigst : den Walfchen Staaten, daarentegen , vermaanende , hunne afgevaar- digden te zenden op deVredehandeling, die, onder 's Keizers bemiddeling , te Keulen , ftondc gehouden te worden (d). Doch deeze j36 Mal- raad vondt te minder ingang, na dat S. O- ^1^ mer zig, op den vyfden van Grasmaand, aan met hun Ia Motte overgegeven, en Montigni, Seiles, Leger Heeze en anderen, met het gantfche Legertot'sKö- der Malkontenten , zig , door zyne bemid- ™fv^~ deling, tot den Koning gevoegd hadden, be- dingende, voornaamlyk, de handhaaving der Gendiche Vrede, der Brusfelfche Vereeniging en des eeuwigen Gebods (e). Mier mede was de fcheuring begonnen. Ook maakte men, ten zelfden dage, 't was de zesde van Gras- maand , eenen aanvang der vyandlykheden. By Duinkerken lag eenig volk van la Motte, La Motte die, op den negenden van Lentemaand, by™ord!j een Plakaat der algemeene Staaten, op 'sKo-^_n nings klaart!.
f e") Ror XTII. Boek,U. 96, 9- [42, 4".]-
£e) ISou XIII. Doek, bl. 99 [46], iuo [48]. |
||||
|
.......B ■■ wmmmmmmmmmmmmmmiimmmmmmmKmmmiimmKHUKH&tKKKI^i
|
|||||
|
&7<i, VADERLANDSCHE XXVII. BoEKa1
fcipslllnings naam uitgegeven, reeds voor een' mui-
_ l^79- teling eu verraader verklaard was ( ƒ). De Heer van la Nou e overviel dit Volk , met tweeduizend knegten en zeshonderd ruiters, en verfloeg 'er omtrent tweehonderdenvyf- tig van. Ook maakte hy, federt, zyn werk van het beletten der ftrooperyen, die Mon- tigni en la Motte, ten platten lande, dee- den (g). . Vi Intusfchen hadt zig Parma , met een deel Parma Zyng Legers ? 0p den tweeden van Lente- Antwer- maand, vertoond voor Antwerpen, de Stad •pen, en dreigende met een beleg. De voortogt zy- beiegert n(iX benden , onder Oétavio Gonzaga en tóchr" Jan BaPttst del Monte, overviel drieduizend Staatlichen , die ter Burgerhout verfchanst la- gen , en dreefze van daar, tot onder de ves- ten der Stad, daar een vinnig gevegt'voor- viel , in 't gezigt van den Aartshertoge en den Prinfe , die op de wallen ftonden , om de vereischte bevelen te geeven Qi~). Maar Parma, die 't oog naar Antwerpen, de ge- dagten naar elders gewend hadt , , herende Maastricht, op den twaalfden. Te gelyk, ver- maande hy den algemeenen Staaten , fchrif- telyk ,, tot het herftellen van den Room- „ fchen Godsdienst en 's Konings gehoor- j, zaamheid, als onder Keizer Kareï, op wel- „ ke voorwaarden, de Walfche gewesten en ,, ook zy zig met den Koning zouden kon- „ nen verzoenen (T)«" Doch de Staaten toon- den (f) Bor XIII. Boek, il. 09 f4Ö>
fi' ) Stratm Die- IT. Uhr. I. p. 47.
f W) Stuad/y Dc. 11. Libr. I. *. 30. BOR. 2JIII. Boei,, Ui
J>4 [36];
(O rtoR XIII. Bonk, tl. lbo [47.} |
|||||
|
XXVII. Boek. H I ST O R I E. a73
den meer trek , om den Vredehandel te be- Fiupslif
ginnen, door bemiddeling der Keizerlyke Ge~ l579> magtigden, ——-i De Heer van la None was Overfte van
Maastricht , alwaar de bezetting flegts dui- zend , de gantfche weerbaare manfchap niet veel boven vierduizend man fterk was: wel- ke geringe magt hem bewoogen hadt, zig buiten de vesting te houden, tot dat hy meer volks byeen zou hebben: en toen hem dit, na veel toevens , mids de oneenigheid der Staaten, eindelyk, gelukt was, vondt hy de toegangen ftedewaards zo digt geflooten, dat 'er geen doorkomen aan was , waarom hy 't bewind der verweeringe Melchior van Zwanfenburg aanbevolen liet. Parma hadt zig, rondsorn de Stad en voorfladWyk, ter regterzyde der Maaze , gelegerd , en kreeg zynen toevoer uit Luikerlaud. De gordyn, by De Stad de Brusfeliche Poort, gehouden voor de w°rdtbe- zwakile, werdt eerst befchooten. Doch toen ten°°ën de muur geveld was, deedt zig, agter den- be-' zelven, een aarden wal voor, die, een en ftormd> andermaal, vrugteloos, beftormd werdt. Men befchoot de Stad, daarna, aan den kant der Hoogterpoorte, nevens 't water, en na dat hier twee tamelyke openingen gemaakt wa- ren , viel men aan 't ftormen, op den agt- ften van Grasmaand. Doch de belegerden weerden zig zo dapperlyk, dat de aanvallers , met verlies, meent men, van wel tweedui- zend man, aftrekken moesten. Parma zwigt- te egter niet, maar wierp, voor de Brusfel- fche Poorte, eene platte Kat op, van welke hy, wel vyf weeken agtereen ? op een rave- yil. Deel. $ lyrj |
|||||
|
■
|
|||||
|
■■ IM—»————
|
|||||
|
a?4 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FitiPsIH lyii der vestinge deedt fchieten. Hier ver-
*579' meesterde hy, eerlang, den bedekten weg, ''""" en zogt zig ook te fterken, op een Eilandje, in de Maaze , voor de Stad: doch die van binnen verjaagden hem van daar met het grof gefchut. Parma fchreef hun, op den derden van Zomermaand, dat het hoog tyd voor hun was, om te peinzen op een eerlyk verdrag, welk hy hun nu nog gunnen wilde; doch zy gaven zulk fier beieheid , dat het fchieten en flormen wederom aanging, 't Ra- Dood velyn werdt, eindelyk , veroverd. Omtrent van den ^QQZQn tyd 9 fneuvelde de Heer van Hier- ffierges"1 Scs' aan een' kogel. Hy was de oudfte Zoon en van van den Graave van Barlaimont, die ook, zyneu kort te vooren, overleeden was (U); en zyn Vader verlies werdt zeer betreurd van den Veld- TCv^r"heer- Midlerwyl i deeden de Aartshertog Barlai- en de Prins van Oranje hun best, om de Staa- mont. ten te beweegen, tot het onderneemen van Poojmi- 't ontzet van Maastricht. Holland, welk Maas™1 ^00t *a& voor ^en vyant^ ■> a^s Maastricht in
tricht te zYne handen viel, toonde zig gereed, en le-
ontzet- verde geld, manfchap , mond- en krygsbe-
ten* hoeften, ten deezen einde (/). Doch de twee-
dragt onder de andere Bondgenooten, daar
la Morte onder roeide, de nieuwe kryg, met
weiken de Waaien dreigden, en verfcheiden'
andere toevallen (tn) maakten, dat men, ter
algemeene Staatsvergaderinge , tot geen be-
fluit kwam. Men hadt nu fchier zyne eenig-
fte
f k~) Strada Dsc. II. Lih: III, p. 119.
(/) Refol. ITolI. 2. 9, 10, iS Mcy, 2, 30 'Juny 1579. V' 83, RS, 89, 105, 14(1. Qm') Zit Relijl, Holl. 8 May 1579 l/l, 92, |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. a?s
ile hoop gevestigd op het treffen van een Be- Fitipslll
fland te Keulen, alwaar de Vredehandeling '579* begonnen was. Doch de Spanjaards hadden '' '"*' ■" 'er geene ooren naar, zo men niet beloofde, Maastricht den Kening te zullen leveren, in- dien de Vrede niet voortging. De beleger- den werden vast gehertigd met troostelyk fchryven van den Aartshertoge en den Prin- fe, die hun, onder anderen, by eenen Brief van den vyfentwintigften van 'Zomermaand % binnen vyftien dagen, ontzet beloofden. Ook was 't waar, dat de Graaf nan Hohenlo ee- nig Krygsvolk bycen rukte» Doch Parma kreeg hiervan zo dra geene kondfehap, of hy befloot het uiterfte zyner kragten in 't werk te ftellen , om de Stad te bemagtigen. Op Gewei- den agtentwintigften van Zomermaand, deedtdigftor- hy, tot negen reizen agtereen, ftorm loopen,"1™ °? dat, den gantfehen dag, en tot diep in den e "' nagt, duurde; doch, door de belegerden, met onbezweeken moed, afgekeerd werdt. Maar in den morgenftond geviel het, dat de Stede- lingen , afgemat door veel arbeids en waakens.> met ziekelyke lighaamen, meest allen, op den wal, aan "t fluimeren raakten. De Spanjaards ~ ^ merkten 't, en boodfehapten 't Parma: die, 0^gr4 terftond, bevel geeft, om den wal, in ftilte, te beklimmen, 't Geichiedt. De half of heel lluimerende wagt wordt afgemaakt De be- klimmers , ingevolgd door 't grootfte deel des Legers, ftorten ter Stad in; daar, al wie zig voordeedt, ontzield werdt. Nog weerde men zig, tot vrouwen, en maagden, en jon- gens toe , op de ftraaten , uit de- venfters * van de daken , met iteenen en ander tuigd S a Vee*
|
||||
|
s;6 VADERLANDSCHE XXVII, Boe«
FiltpsIII Veelen vlooden ter poorte uit, naar de brug,
I579, van waar zy , by menigten, in 't water ge- ' .........." drongen werden. Anderen fprongen, uit ver-
twyfeldheid, in den ftroora, waarin fommi-
ge moeders , eerst, uit deernis, haare kin- ders, toen, uit wanhoop, zig zei ven gewor- pen hebben. Op den moord, volgde de pion- dering , en 't afperfen van hoog rantfoen, door ysfelyk pynigen. De Overfte Zwart- fenburg was gelheuveld. Een Spanjaard, die den Piinfe van Oranje lang als Ingenieur ge- diend hadt, werdt, met fpietfen, doorreegen. Doch Wyk ging over by verdrag, ter bede van eenige grooten («). Sedert, lag de Stad lang woest, en bleef een nest van foldaaten, die de ledige huizen afbraken en tot brand- ftoffe bezigden (o), 't Spaanfche Leger hadt, ondertusfehen, in dit langduurig beleg, zo veel geleeden, dat Parma, in eenen geruimen tyd, niets van gewigt onderneemen durfde. Zelfs ftorcte hy, zyn lighaam en zynen geest, met het doorzetten deezer belegeringe , het ui- terfte gevergd hebbende, in eene zwaare ziekte, waarvan hy langzaam herftelde (ƒ>). Verdere Zyne benden hielden zig, na 't veroveren weder- yan Maastricht, meest omtrent Roermonde, Ki-ygsbe- alwaar zy , van tyd tot tyd, fchurgevaarten dryven. hielden , met de Staatfchc bezettingen van Gelder, Venlo en Wagtendonk. Hopman Gouwenburg, die in Venlo lag, hadt het ge- luk Cn~) Una XIII. Boek , il. <)i [36], ioï [51], ui enz. [64
enz.] Strada Dec. II. Libr. II. p. 59 £? feqq. Lil/r. III. #. 114 '& ft'l'i'■
Co) Muterbn VIII. Boei, f. 154. verf. Ö>) STRADA Dec. II. UU. UI. p. 128. |
|||||
|
i
|
|||||
|
.XXVII. Boek. HISTORIE. 277
luk van, op den zevenden van Oogstmaand, Fiuwlir
vier Zwitferfche venuels van Parma, by i579- Heekhuizen , te verrasfen en te verflaan. * Doch ten zelfden tyde, werdt Aalst, en de
Vryheid Ronie in Vlaanderen, overvallen en geplondef d, door de Malkontenten, die daar- na eenige Gendfche vendels uit Bazerode ver- dreeven, het Dorp, vervolgens, aan kooien leggende. La Motte overviel en beroofde,in Herfstmaand, de Stad Hondfchooten: en dit was 'c voornaamfte, welk, behalve 't innee- men van Maastricht, dit jaar, van de Spaan- fche zyde, verrigt werdt. Want deaanOagvan Alleines op Kortryk liep te niet, in Wynmaand, juist op de ftond, als Meenen, thans de wa- penplaats der misnoegden, door de Staatlichen verrast was. La Noue overmeesterde, daar- enboven , Warwyk , in Slagtmaand, en ver- dreef de Waaien, uit I Ialewyn en verfcheidcn' andere plaatfen (q). De Vredehandeling te Keulen , waarvan VI.
wy reeds in 't voorbygaan gewaagd hebben, Pa|vaari was, door den Keizer, in den aanvang dee- "''"" zes jaars, voorgeflaagen, en de Aartshertog hadt de algemeene Staaten, op deezen voor- llag en op andere punten , tegen den twin- tigften van Lentemaand, te Antwerpen, be- fchreeven. Hier viel veel twist, onder de Leden , over 't aanwerven van Krygsvolk, over de middelen, om het te onderhouden, en over 't ontzetten van Maastricht. De Prins boodt aan, den oorlog, drie maanden lang, te- willen voeren, mids men hem driehon- derd- CO Meteren X. Boek, f. 161 verf% 162. S 3 |
||||
|
ajrt VADERLANDSCHE XXVII. Boek?
|
|||||
|
Fttipslll derdentwintigduizend guldens ter maand ver-
Jfl9' fchafte, en terftond, daarenboven, vierhon- "" derdzesendertigduizend , tot het ontzetten van Maastricht. Holland en Zeeland toon- den zig gereed genoeg, om hiertoe te be- willigen (r), te gelyk egter verklaarende, dat zy de Brusfelfche Vereeniging en het eeu- wig Gebod, waarop de andere gewesten nog ftaan bleeven, van geener waarde hielden O). Doch de anderen kwamen tot geen be- ilegten fluit. Wegens den Vredehandel, hadden die van Hol-van Holland en Zeeland, in eene byzondere Zeeland onderhandeling met den Prinfe , begeerd, op de dat men, voor hun, vrye oefening van den Keuifche Hervormden, met uitfluiting van den Rooin- Vrede- fc}len Godsdienst, bedonge: ook, dat zy zig» iln".6" na de dood zyner Doorlugtigheid, eenen aan- deren Stadhouder zouden mogen kiezen; doch de Prins vondt aanftootelyk, van dit laat- fte gewag te maaken, en riedt hun, omtrent het eerfte, zig te houden aan de Gendfche Bevrediging. Véele zaaleen, op deeze Dag- vaart gebragt, bleeven onafgedaan. Doch tot de Vredehandeling werdt beflooten (t) , en de lastbrief voor de Staatfche Gemagtigden getekend, op den negenden van Grasmaand. Staatfche Deezen waren Filips van Croi, Hertog van Gemag- Aarfchot, Joan van der Linde, Abt van S. tigdenopGeertruids5 -preirtk van Tve, Abt van Ma- eze ve' rolles, Buccho van dytta> Proost vanS. Baafs te Gend , Gasper Schets, Thefaurier van 's Konings Domeinen , Frangois van Oignies, Heer
Cr") Refol. Holt. 27, 29 April 1579. W. 75 , 76, 77.
is) Zis Refbl. Holl. ■tp April 1579. il. jy. CO BoR XIII. M>ck, V. 100 enz. L4S* «ré.] |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 279
Heer van Beaurepar; Adolf van Meetkerke, Fartslil
Schildknaap , Adriaan van der Myle , Raad »57g> in den Hove van Holland, Bemard van Me- "**""""" rode, Ridder, Heer van Rumen, Adolf van Goor, Heer van Kaldenbroek en Aggeus van Albada, Doktor in de Regten. De Staaten van Holland zonden gaarne gezien hebben, dat men Graaf jan van Naffira ook naar Keu- len hadt afgevaardigd («) : doch hiertoe fcheen men, ter aigemeene Staatsvergade- xinge, niet te hebben können veritaan. Ook bleef Oignies, die 't met de Waaien, zyne Landsluiden , hieldt, agter. Merode en Al- bada woonden, te Keulen. De overigen ver- fcheenen aldaar , in den aanvang van Bloei- maand. De Keizerlyke en Spaaniche Gezan- ten, van welke laatften, Karel van Arragon, Hertog van Terranova, het hoofd was, wa- ren 'er, reeds te vooren, aangekomen. Ook bevondt zig te Keulen, de Pauferyke Gezant, Jan Bapt'ifia Cafiagna, Bisfchop van Rosfan. De Keizerfchen floegen, uit eigen' bewee- Aanvang ging, een Beftand voor; doch dit haperde, ^,,^"" aan de Spaanfche zyde, mids men Maastricht deim~ gaarne eerst in handen hebben wilde ( v), gen. gelyk wy reeds hebben aangemerkt. Toen Kibbe- kibbelde men, eenen geruimen tyd, over den laary o- lastbrief der Staatfchen, daar de Spaanfchen [ei.^"f veel op te zeggen wisten. Hy fprak alleen ^ srt^at. 5o.it .den naam van^ den Aartshertoge Matthias fdien e-a en van de Prelaaten, Edelen en Gemagügden 't zegel ,der Steden, te Antwerpen vergaderd, en ver-aa" d^n beel- '
OO Rcfol- lloll. so Mann 1579. W. 65.
(i'j Bon XU1. hoek f tl. 103 [52].«/.;, S 4
|
||||
|
&8ü VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FilipsIII beeldende de Staaten. Doch Terranova be-
*579. geerde, dat 'er de Landen in werden uitge- drukt, niet welken hy handelen zou. Ook berifpte hy de nieuwigheid van 't zegel, en dat de lastbrief zig gedroeg aan een berigt- fchrift, welk men nog niet vertoond hadt. De Staatfchen verklaarden zig gereed tot dit laatfte : ook ontbooden zy eenen anderen lastbrief, waarin de naamen van Brabant, Gelderland, Zutfen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Doornik en het Doornikfche , U- trecht, Mechelen , Friesland en Overysfel Aanmer- ftonden uitgedrukt (V). Wat het zegel be- langen treft, de Gemagtigden van Holland ter al- vandlö genieene Staatsvergaderinge noemden 't gr ooi land op"en ongc-fchikt. Het vertoonde een' Leeuw, liet ze- niet een zwaard in den eenen en een' böndel gel. pylen in den anderen poot. De Staaten dee- zes Landfchaps , verneemende, dat de alge- meene Staaten zulk een' zegel gemankt, en 'er den lastbrief der Gezanten naar Keulen, voor 't eerst, mede gezegeld hadden, toon- den zig hierover te onvrede. Zy vreesden, naamlyk, dat men 't, in 't vervolg, ook be- zigen zou, tot het zegelen van fchuldbrie- ven, die, onder anderen , ten hunnen laste komen zouden. Doch de algemeene Staaten *ASte f«« verzekerden hen , door eene * fchriftelyke indemni- fchadeloosflelling, die hun, op den zeven- tat, entvvintigften van Grasmaand , verleend werdt (x). Te Keulen, vergden de midde- laars den Staatfchen , de eerfte opening der pun-
cto Hooft XV. linek, bU 642. {x ) Refol. Holl. 8, 9, 12, iB ATsy 1579. ï/. 92,95,100,105, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 281
punten van verzoeninge te doen. Zy deeden FilipsIiE
't, begeerende, onder anderen „ voor elk 15^ _ „ gewest, het voorregt, dat Brabant hadt,Eisclldec „ van zynen Keer te mogen verlauten, alsstaat- „ hy 's Lands vryheden verbrak: ook dat fchen. „ de Godsdienst in den ftaat bleeve, daar „ hy toen in was, en dat Matthias de Land- „ voogdy behieldc, en niemant, na zyn af- „ fterven, daartoe gevorderd werdt, dan by ,, bewilliging der Staaten." Doch de Spaan- Die ver- leben waren wel verre van het toeftaan dee- worpen zer punten. Ook opperden de middelaars wordt. deeze vraag: wie regt er zyn zou, ah ,er gefchil over 't krenken der vryheden viel? welk Ampt noch de Staaten aan den Koning, noch de Koning aan de Staaten zou können opdraagen. De Staat- lichen kwamen dan, volgens hun tweede en uiterfte Berigtfchrift, tot andere voorwaar- den. Doch de middelaars hielden den han- * del fleepende, uiüchietende van eene byzon- dere overeenkomst met den Prinfe van Oran- je (jy). Terranova leverde, insgelyks, zyne uiterfte punten over (z), die de Staatfchen onaanneemlyk vonden. Men bewoog hen, om ze hunnen meesteren toe te zenden, en gaf hoop van nog iets nader te zullen komen, zo deezen zig rekkelyk toonden (a). On-DeStaat- dertusfehen, verliep de tyd van zes weeken, £che° dien de Staatfchen, alleenlyk, tot handelen Jeuwa btfteeden mogten;doch zy kreegen, federt, iast. last om voort te vaaren, zonder bepaaling van tyd, behoudende de Staaten, on* den vy»
f jO ApoI- hy Bon. Amb. Siukk. II. Veel, hl. 94.
C'*0 Zie <icz Iva by Tassis Ubr. V. o, 3j8. iS) Hooft XV. 'Boek, hl. 640,- . S5
|
||||
|
48a VADERLANDSCHE XXVII. Boek.1
ïiti>slllvyand in onzekerheid te houden, de magt
, IS?9' aan zig, om hunne gezanten te rug te roe- ppen, als zy 't zouden goedvinden. Deezen, federt, met de Keizerfchen, in gefprek ge- treden, over de punten der Spaanfche Ge- zanten, gaven te verltaan, dat de Staaten, wederom, met den Hertoge van An jou-, han- delden, en ligtelyk met hem fluiten zouden, zo men, van 's Konings zyde, te ffyf op zyn ftuk ftondt. De Keizerfchen ontwierpen toen zelf een Verdrag, welk den Staatfchen behan- digd werdt. Doch 't beviel niet, om dat men 't in den grond Meldt overeen te ko~ De Kei- men, met de punten van Terranova (F). De zerfchen Keizerfchen moeiten dan, op nieuws, aan pelTde" 'twer^? en leverden, op den agttienden van Vrede- Hooimaand, een ander ontwerp in, welk, punten, in 't voornaamfte, op deezen zin uitliep: • „ Dat de Gendfche Bevrediging, de Brusfel- „ fche Vereeniging en het eeuwig Gebod „ zouden vastgefteld blyven: ook het hand- „ haaven der voorrechten, en 't vertrek van „ 't uitheemsch Krygsvolk. Dat luiden van „ eere, verbaten zynde van Ampten, be» „ zeten ten tyde van 't eeuwig Gebod, in „ dezelven zouden herfteld worden. Dat men „ de wederzydfche gevangenen zou flaaken: „ ook den Graaf van Buureii, drie maanden „ na dat de Prins, zyn Vader, voldaan zou „ hebben aan 't byzonder verding, met hem „ te maaken. 's Konings gezag zou ftand „ grypen, als ten tyde van Keizer: KareJ. ■,, Tot de Landvoogdy zou hy ftellen een' „ Vorst
O) Bor XIII. Bask, hl. 107 [5O.] . .
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 283
„ Vorst of Vorstin van zynen bloede, die 's FilipsIII
„ Lands voorregten en dit verdrag zou be- ^579-
„ zweeren, en alle fterke Plaatfcn ontvan--------"
„ gen ; over dezelven Hellende gebooren
5, Nederlanders, die ook alleen hooge Amp-
„ ten zouden mogen bekleeden, en den Ko-
„ ning en Staaten zweeren moeten. De Ko-
„ ningin van Engeland en de Hertog van An-
„ jou zouden, in dit verdrag, begreepen
„ zyn. Omtrent den Godsdienst, zou men
„ zig , in Holland, Zeeland en Bommel,
„ fchikken naar 't Gendfche Verdrag, mids
3, men den Roomschgezinden aldaar de plaat-
„ fen wederom inruimde, die zy, ten tyde
„ van dit Verdrag, inhadden: in de andere
,,' Landfchappen, zou men alleen den Room-
„ fchen Godsdienst oefenen, doch de On-
„ roomfchen zouden aldaar vry mogen woo-
„ nen, tot dat de Koning of zyn Stadhouder,
„ by raade der Staaten, wettelyk beroepen,
„ de Plakaaten nader zou hebben gemaatigd;
„ mids zy zig van openlyke oefening en er-
9, gernis onthielden (c)."
De Staatfche gezanten zonden dit ontwerp jyie jjeu
aan hunne meesters ( 3 ). Ook fchreeven de aigemec-
Keizerfchen en zelfs Terranova aan de alge-"e11 e!1
meene en aan verfcheiden' byzondere Staa-^^""
ten en Steden, hun raadende, dit ontwerp Staaten
goed te keuren: waarvan zelfs de Staatfche worden*
gezanten niet vreemd waren. De meeste aange-
Lmd.Preezea.
C O Hor XIII. Boek, hl. 109 jTfo].
(3} Men vindt het, nevens de Brieven der Kei-
zerfchen en des Ilertogs van Terrariöva, by UuaiuAii slnalsa. Tom. ILL p. 576, 578. ; |
||||
|
284 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiLipsHl Landfchappen en Steden antwoordden , op
*S79' dit fchryven, dat zy zig gedroegen, tot het " befluit der algeraeene Staaten. Overysfel, item- de foramige punten toe, maakte zwaarigheid
in anderen; doch ftondt zeer op vryheid van Godsdienst voor de Hervormden {d). Fries- land en de Ommelanden verwierpen ze, ge- heellyk (<?)• 's Hertogenbosch ichreef, dat men daar de ontworpen punten aanneemlyk vondt: waarvan wy de reden wel haast zien zullen. Te Antwerpen wees men ze van de hand. Die van de Augsburgfche belydenis aldaar, verdagt gemaakt, dat zy ze nuttig en noodig hielden, toonden het tegendeel, in openbaaren druk. Voorts, werden de pun- ten, alomme, in blaauwboekjes en burger- gezelfchappen, of voor of tegengefproken. 't Gemeen, zwaar gedrukt door den last des krygs, mompelde, hier endaar, dat de Vre- de tusfchen de wederzydfche gezanten reeds getroffen was; doch dat het aan de baat- en ftaatzugt der geenen, die toen 't bewind had- den , haperde, dat zy niet bekragtigd en afge- kondigd werdt. Te Utrecht, onder anderen, hadt men hiervan den mond zo vol, dat de Wethouderfchapgeraaden vondt, zulk mappen niet llegts te verbieden, maar in 't openbaar en bondiglyk te wederleggen (ƒ'). Ant- Ondertusfchen, hadden de alge meen e Staa- woord teI1;| jn Oogstmaand, geantwoord, op het
meen/2" ontwerp der Keizerfchcn. 't Byzonderfte van Staaten hun fchryven kwam hierop uit: „ Dat men het
(rf1) Zie G. Dumbar. Anal. Turn. III. p. 581.
Qe) R. Fresinga Memor. hl 166.
(f) Hooft XVi. Boek, M, 6/a. ,
|
||||
|
XXVII.Boek. HISTORIE. 285
|
||||||
|
j, het eeuwig Gebod, welk die van Holland FiupèilE
„ en Zeeland nimmer omhelsd hadden, ten lS79- „ onregce voegde by de Gendfche Bevredi- " ging. Dai hieruit volgde, dat men de Gend- .ontwerp i'che Bevrediging niet ernftelyk dagt ted«rK.ei- handhaaven. Dat men ook ontydig fprakzer- van het overleveren der fterke Plaati'en,fclieu* waartoe die in Holland en Zeeland, toen zy nog op zig zelven Honden, niet hadden können verftaan. Kranke troost was 't, wyders, voor den Graave van Buuren, dat men zyne Verlosung uitftelde, tot na 't voldoen aan een byzonder Verdrag, welk nog niet geflooten was, en waartoe de Prins van Oranje ook niet zou können verftaan. Dat men, by 't ontwerp, geene verzekering gaf aan de Koningin van En- geland , aan den Hertoge van Anjou, noch zelfs aan den Aartdrertoge Matthias. Dat „ de Onroomfchen in de andere gewesten, „ by het zelve, ook veel meer benaauwd wer- „ den, dan by de Gendfche Bevrediging, „ die men, met woorden, bevestigde, doch „ in der daad kragteloos fcheen te willen „ maaken. 't Slot van alles was een verzoek „ aan de Keizerfchen, dat zy den Hertog „ van Terranova beweegen wilden, tot het op- „ ftellen van voorwaarden, waarin 's Konings „ genade duidelyker te befpeuren ware, en „ die, met regt, den naam van Vredepunten „ draagen mogten (g)" Terwyl de Vredehandeling dus fleepende VIL werdt gehouden, werdt de "kryg, behalveBerocrte
,._.,. teAtners-
Voorfoort, |
||||||
|
Q) Hooft XVI. Bgtk, 1/1, 65?»
|
||||||
|
öH6 VADERLANDS CHE XXVII. BoER.1
FiLipslII voor Maastricht, flaauwelyk , voortgezet;
*579* doch de inwendige beroerten duurden, byra '~ dit gantfche jaar, aan verfcheiden' oorden.
In het voorjaar, was 't in 't Stigt te doen. De
Stad Amersfoort nam geen genoegen in de voldoening, door den Prinfe, aan 't Land- ichap in 't gemeen , toegeflaan; maar begeer- de , op zig zelve, met hem te handelen. Ook wilde zy de Utrechtfche Vereeniging niet aanneemen. Zelfs hieldt zy de tollen in, die van wege de Staaten geheeven werden. De Staaten, vermoedende, dat men 'er 't oog naar den vyand gewend hadt, zonden 'er twee- honderd knegten heenen, die men weigerde te ontvangen. Toen werdt de gemeenfchap met Amersfoort, in de nader Vereenigde Lan- den, verbooden. Men bewoog Gelderland ter eener, en Amfterdam ter anderer zyde-i om der Stad toevoer te weigeren (/z). Zelfs, werden haare ingezetenen bekommerd en ge- gyzeld, ende Eem, meteen' uitlegger, ge- ilooten. 't Gefchil kwam, eerlang, voor den Prinfe te Antwerpen, die, 't niet ziende by te leggen met gemoede, Graave Jan, zy- nen Broeder, last gaf, om de Stad, met de wapenen te dwingen. Hy kwam 'er dan voor, met zeven ftukken gefchuts, en eenige ven- dels knegten, op den zevenden van Lente- maand, en befchoot de Utrechtfche poort. Die van binnen, hierdoor verbaasd gemaakt, lieten, ten derden dage daarna, de Nasfau- fche bezetting ter Stad in. Graaf Jan veran- derde toen de Regeering, voerde de Geloofs- vre-
(70 2« e«/c Reib!. Holl. Z Maan 1579. lil. 4>
|
||||
|
XXVII.Boek. HISTORIE. 287
vrede in, en fchikte alles, naar 't weibeha- FilipsIII
gen der Staaten van Utrecht (i). 't Liep flegts l579> aan, tot op den negenden van Zomermaand, ——— wanneer men de beelden aldaar uit de Ker- ken deedt neem en. Doch, des anderendaags, Beelden- gebeurde het zelfde te Utrecht, met veel be- formte weeging onder 't volk, en met uitleiding van Utrecht* een gedeelte der Roomschgezinden. De Wet- houderfchap floot, op den vyftienden, een verdrag tusfchen de vyf Kerken , uit den naam der gemeene Geestelykheid, ter eener, en den Kolonel, Hopluiden en mindere offi- ciers van wege de Burgerye en Onroomfchen , ter andererzyde; waarby de Minderbroeders-, S. Jakobs-, S. Nikolaas- en Buurkerke den Onroomfchen toegevoegd werden, en voorts verklaard, dat men, in 't begeeveu van anrp- ten en gunften, zo geestelyken als weereld- ïyken, geen opzigt neemen zou op 't geloo- ve(T). Te Antwerpen, ontftondt, op den agten- vijl
twintigften van Bloeimaand, ecu gevaarïy- Oproer ke oproer, ter gelegenheid van eenen open-te Ant- baaren ommegang, die, door de Roomfche werPen# Geestelykheid, verzeld van den Aartsherto- ge Matthias, gehouden werdt. 't Volk, hier- door, getergd, raakt op de been, en laat zig, nog door ontzag voor den Aartsherto- ge, noch door den Prinfe van Oranje, die, op 't gerügt van onraad, te voorfchyn geko- men was, te vrede ftellen, voor dat de Pries- ters, Monniken en Kanonniken, die den om- me-
O') Bor XtlT. Boek, il. Q2 [36].
(.'0 Bor XIII. Boek, hl, 116 £70]. |
||||
|
288 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
|
|||||
|
tiLipslII megang verzeilen zouden, ten getalle van
1S79- honderd en- twintig, ter Stad uit geleid wa- '"* * ren. De Prins was zo misnoegd over deeze ongeregeldheid, die de Spaauschgezinden hem wyten durfden, dat hy, 's anderendaags, in eene aanzienlyke Vergadering van Wet- houderen en anderen, verklaarde, de Ampten, die hy, over de Nederlanden in 't gemeen en over Brabant in 't byzonder, bekleedde, te willen nederleggen, en de Stad te willen verlaaten. Ook dreigden Matthias en de Raa- den van Staate hun affcheid te neemen. Zy lieten zig egter allen nog verbidden. De Prins hielp eene Keur beraamen, waarby eenigen Geestelyken vergund werdt, in de Stad, weder te keeren. Zy werdt, op den twaalfden.van Zomermaand, afgelezen. Ten zelfden dage, werdt ook de nader Vereeni- ging van Utrecht, in Antwerpen, verkon- digd ; te gelyk met eene Geloofsvrede, waar- by den Onroomfchen eenige meerdere ruim- De Heer te werdt verleend (/). Omtrent deezeiltyd, van Fre- ontdekte men, dat Karel van Gavere, Meer fin wordt van prefm, te Antwerpen woonende, hei- """x'9s"' melyk verftand hieldt met eenige Henegou- wer Edelen, welken hy beloofd hark, den Koning, te Antwerpen, dienst te zullen doen. Hy werdt, terftond, gevat, en naar 't Slot te Breda gevoerd, daarlry, twee jaaren, op- geflooten bleef (jn). B Jx« * Te Gend, te Oudenaarden, en te Dender- va^imbi- monde, hadt men, in Lentemaand, de Gees- te»
(O Rok- XIII. Boek, bl. 114 [67].
Qn) Boa XIIU Bot/c, tl. 130 [ïiyj. |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. a8£
telykheid, insgelyks, ter Stad uit gedreeven. Filipsïik
Vervolgens , was men, ter eerstgemelder *579* plaatfe, uit zorge voor de Waaien, gevallen^"^ ' aan 't verbeteren der Vestingwerken : waartoe Gend. tweehonderdentagtigduizend guldens , eene kleine fomme naar de gelegenheid des werks, hefteed wercit, Imbize en zyn aanhang fchroomden niet de Kerkengoederen aan te tasten , te verkoopen, en den foldaaten ten roof te geeven. Zelfs deedt de Voorfchepen veele dingen op eigen gezag, en zonder zy- ne amptgenooten te kennen. Luiden ook, die den Hervormden Godsdienst beleeden , werden, als ze hem in den weg waren, ter Stad uit gezet. Hy maakte zelfs den Heere van la Noue Gend te benaauwd > en nood- zaakte , door middel van eenige Ruiters, den Heer van Bonnivet , Gezant des Her- togs van Anjou aan de algemeene Staaten, zyn lyf, met zwemmen, door eenige graf- ten , te bergen, op het Huis des Heeren van Kouwenhoven , tusfchen Gend en Dender- monde. Twee luiden, befchuldigd als Don- jansgezinden , deedt hy, verraaderlyk, om 't leeVen brengen, en loochende 't ftuk niet, toen 't hem daarna verweeten wrerdt. Dier- gelyke geweldenaaryen vervreemdden de gemoeden der zulken, die 'c voorheen met hem eens geweest waren, zeer van den Voor- . ichepen. 'Men dagt hem dan, met goedviu-Rfe^ den des Prinfen , op den gewoonlyken tyd, ^m van te ontzetten van de Regeering. Men kreeg de Re- hem aan 't huis van Ryhove , daar 't ftuk geering ftondc uitgevoerd te worden. Doch een vante °m~ Imbizes vrienden kreeg 'er de lugt van, bragt»t ^"" VII Deel. " T het lukt. |
||||
|
29o VADERLANDSCHE XXVII. Boek:
FhjpsIII het graauw op de been, en haalde den Voor-
»579« fchepen uit Ryhoves wooning , daar hy zo ""goed als gevangen gehouden was. Ryhove verfchoonde zig met woorden , fchuivende de fchuld op twee anderen, die ontweeken waren. Maar Imbize, zyne zaaken wisfernee- men willende , bragt, op den agtentwintig- ften van Hooimaand , eenen grooten hoop Ruiteren en Knegten, in de Stad, verftelde toen de Wet, buiten tyds, en maakte zig zelv', op nieuws , tot Voorfchepen; waarna hy 't Krygsvolk, wederom, vertrekken deedt. De redenen van zyn bedryf, welk hy verglimp- te met yver voor den Hervormden Gods- dienst, gaf hy, federt, in openbaaren druk. Ook ftt'ooiden die van zynen aanhang blaauw- boekjes, waarin beweerd werdt, dat de komst des Prinfen van Oranje , welke zy vreesden haast aanftaande te zyn, thans, om verfchei- den' redenen, ongeraaden was. Onder ande- ren , dreef men, dat de Prins de Regeering zou komen veranderen, om der Stad, daarna, haare vryheid te beneemen, en onder 't juk van 't Hof en van den Hertoge van Anjou te brengen: en werdt de Predikant Dathenus ge- houden, de hand tot het opftellen deezer Boek- jes geleend te hebben. Egter bragt het Ryho- ve zo ver, dat men befloot den Prins te ont- De Pms vangen. Hy kwam'er, in Oogstmaand, ver- de* Wet fluide terllond de Wet, Imbize ontflaande, te Gend. die, kort hierna, gevolgd van Dathenus, naar Imbize Duitschland week, daar hy zig, aan't Hof van wykt den Hertoge Kazimir, eenen geruimen tyd, Buitsch- onthieldt. Oranje ftelde, voorts, orde opan- knd. dere zaaken, die'verward ftonden. Men ver- fehikte
|
||||
|
XXVII. BOEK* HISTORIE, api
fchilde wederom, gelyk by 's Prinfen jongfte FiujsIII
komst in de Stad (V), over 't punt der gevan- *57> gen' Heeren<, die allen, in Hooimaand, door"'""""'"""- 't beleid eeniger burgeren , los geraakt wa- ren. Doch de meesten, waaronder ook Cham- pagnei, waren wederom betrapt, en de Prins liet hen in de gevangenis (o). Terwyl hy nog te Gend was, liep hy groot gevaar van ver- rast te worden door de Malkontenten , die, by duister, eenige Ruiters derwaards gezon- den hadden, welken, aan de poort, herber- ging komende verzoeken, op 't punt ftonden van ingelaaten te worden. De Prins egter, door eenigen , om verlof gevraagd , kreeg kwaad vermoeden, en beval de poort digt te houden (ƒ>). Dus fpeelden de Onroomfchen den mees- x.
ter , te Antwerpen, te Gend, en elders in Op- Vlaanderen. Maar de Roomschgezinden ^" re maakten 't, ten deezen tyde, even grof aan Meche- andere oorden. Te Meclielen, was, op den len, eerften van Zomermaand, gefchil gevallen tusfehen de burgery en bezetting, welke laat- fte i op last van den Aartshertoge en den Prin- ie, federt, van daar, geligt werdt, mids de Stad gyzclaars gaf, dat zy ander volk , tot haar en der Staaten genoegen , inneemen zou. Doch de bezetting was naauwlyks ver- trokken, of de Provinciaal der Karmelieten, Broeder Pieter Lupus of Wolf\ floeg de hand aan 't burgerlyk bewind. De Geloofsvrede werdt afgefchaft i de Schout gevangen: ver-» fcrièi-
OÖ Zie XXVI Roek, IK mf
(o) ÏW Xltt. Roek, hl. i:6 [84] ehzt
^/1) Metere« X. Buch, f. 160 verf.
T a
|
||||
|
spa VADERLANDSCHE XXVII.Boee.
FilipsIII fcheiden' geweekenen het keeren ontzeid. De
lS79' Aartshertog , de Prins en de Stad Antwer-
£,e Stad pen zonden gemagtigden naar Mechelen, die
verzoent allen vastgehouden werden. De Stad maakte,
zig met eerlang, haaren zoen met Parma, door be-
Parma. middeling van Broeder Wolf, die, federt,
te Mechelen, 't opperbewind hadt; en hier,
zo wel als de Onroomfchen elders, de Kcr-
kelyke goederen aantastte, en, zo 't heette,
ten dienfte der Kerke, befteedde. Pontusvan
Noyellcs, Heer van Boiirs, door de Staaten,
tot Overfte van Mechelen gefield, waaide
met den wind, die de Gemeente dreef; doch
hadt 'er eer nqch voordeel van. Parma, dien
't nog in den krop ftak, dat hy 't Kasteel van
Antwerpen aan de Staatfche zyde overge-
bragt hadt, verliet hem van zyn Ampt, welk
den Heere van Rosfignol werdt opgedraa-
gen (#).
Aanflag Ondertuslcheii hadt het ligten der bezet-
•vanFüfps ting uit Mechelen , waardoor 't verlies dier
van Eg- Stad veroorzaakt was, gelukkiglyk, gediend,»
BrTsfèf11 tot behoudenis van Brusfel. Filips van Eg-
aan Par- mond, oudfte Zoon van den onthalsden Graa- maszydeve, befloot, ten deezen tyde, uit yver voor over te \ Roomsch geloof, of om dat hy de zaaken brengen. jer gtaaten voor onherftelbaar verlooren liieldt, zynen zoen met Parma te maaken, en Brusfel aan 's Konings zyde over te bren- gen. Hy woonde in deeze Stad , daar hy,- onder de hand, veele vrienden gemaakt hadt: en, gebied voerende over eene bende paar- den en een regement knegten, deedt hy de laat-
Cï) Bon XIII. Boek.-tt. las [7?] e:iz.
|
||||
|
XXVII. Boek, HISTORIE. 293
laatften, op den vierden van Zomermaand, FilxpiIÏX
?s morgens vroeg, door de Ruitery, te voo- i579«
ren , volgens gewoonte , op buit of kond- ~~~- fchap , zo men meende , uitgezonden , ter
Stad in leiden. De burgers, die de poort digt wilden houden , werden overweldigd, en Egmond trok , ia goede orde , naar de markt. Olivier van den Tempel, Overfte dei- Stad , bragt egter, in alleryl , de bezetting in 't geweer, maakte'zig meester van 't Hof, en verdreef eenen hoop van Egmonds volk, gezonden om het te beinagtigen. Wa-sfende voorts in moed en manfchap , doet hy de toegangen naar de markt bezetten en ftoppen. Eenigen van zyn volk, geholpen van de bur- gers, herwinnen de poort, waardoor,eerlang, de Mechelfche bezetting ingelaaten werdt. Egmond , nu geheel afgefneeden van zyne vrienden in de Stad, ftondt, den gantfehen dag , en den volgenden nagt, beklemd op de markt, daariiem de Burgers, met ui'-ge- zogte fmaadredenen , tergden , vraagende deczen : of V hem vergeten ware, dat zyn Va- der , op deez plaats, V hoofd verloor en h adt ^ en dat dit geval, des anderendaags, verjaarde? Een ander, of hy V graf des onthoofden kwam be- zoeken? daarby voegende, graaf flegts twee of drie ßeenen op, gy zult 'er zyn bloed vinden. Door welk fmaalen, Egmond zo diep getrof- fen werdt, dat hem, zyns ondanks, de traa- nen uit de oogen iprongen. Met den dag eg- ter, floot men een verding, waarby hy vry- heid kreeg, ojn, met zyn volk, en de bur- gers, die hem volgen wilden, onbefchadigd, T 3 ter
|
||||
|
294 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiLipsIIIter Stad uit te trekken. Das liep deeze aan-
IS^' flag te niet. Egmond begaf zig, met omtrent "" veertienhonderd man, uit Brusfel, maakte zig, in 't voortrekken, meester van Geertsbergen, en daarna, zig by de Malkontenten gevoegd hebbende, ook van Ninove, op den drie-en- twintigften van Zomermaand (>_). XI° Des anderendaags, raakte Brugge in roe- ghgTe re' ^aar ^e R°orm"che geestelyken zig kan- Brugge, teden tegen het afkondigen der Utrechtfche Vereeniging. Zy werden ingevolgd van de ou- de Wethouders, daar, en elders in Vlaanderen, notablen of aanzienleken genoemd, en van de grootfte Gilden, De Geestelykheid , dus ge- ftyfd, fcherpt het volk in, dat men zig met Artois en Henegouwen behoorde te veree- nigen, en 's Konings gunst te herwinnen. De Regeering van 't Vrye valt haar toe. Men dringt de Wethouderfchap tot het aanftellen van eenen Kolonel naar den zin der gemeen- te. Jeronimus de Mol, Heer van Waterrna« Ie , op den tweeden van Iiooimaand, be- kleed met deeze waardigheid , toonde , ter- flond, dat hy, de magt in handen hebbende, zig van dezelve wist te bedienen. Hy ontilaat de tegenwoordige Regenten en fielt Roomsch- gezinden in de plaats. Des anderendaags, draaven zyue aanhangers naar 't Karmeliten- Klooster, daar de Onroomfche Waaien toen predikten, en ftellen 't 'er alles in roer. De bezetting , fchoon reeds afgedankt door de Mol, komt in 't geweer. De Roomschge- zinde Burgery insgelyks. De leus der kneg- ten
(}•) Bor XIII. Boei, il. 113 [66].
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 295
ten was voor Brugge en de.Wet, waardoor zy FilipsIII
veel aanhangs kreegen, onder de burgers. De lS79* Roomfchen namen den Burgtin, en Melden- de Wethouders gevangen op 't Stadhuis. Het krygsvolk verfchanste zig, aan verfcheiden' oorden. Ondertusfchen, fchikte men , van wederzyde, om hulp naar buiten. De Staat- fchen maakten den meesten fpoed. Agt ven- dels Schotten van Balfours Regement, leg- gende te Turnhout, en honderdenvyftig paarden pasten , des anderendaags, vroeg tyds, voor de Stad te zyn. De~Ezelpoort, be- zet door een vendel knegten, werdthun, ter- ftond, geopend. Zy itreeven naar binnen, en doen de burgerwagt verftuiven van de markt. Mol vloode, door een gat van den wal, en door 't water, tot aan den hals; doch werdt agterhaald en vastgezet. De Walfche Pre- dikant, Jan Haring, uit weer wraak over den moedwil, gepleegd ten zynen huize, daar-men, onder anderen, zyne vrouw, mee ilooten en flaan , zeer mishandeld hadt; voerde , met het rondas aan den hals, een deel Franfchen naar Mols huis , dat leeg geplonderd werdt. Veele Kerkelyken vlooden ter Stad uit; wel- ker Kerken , na 't herftellen der rust bin- nen Brugge, geflooten bleeven, hoewel men 'er de Roomschgezinden niet verboodc, hun- nen Godsdienst, in ftike, te oefenen (V)- De DePrins, Prins van Oranje, van Gend in de Stad ge- tot Stad- komen, hadt hierop orde gefield, en de h^lder Wethouderfchap op den gewoonlyken tyd, viaande- ver-
(O Cor. XUI. Boek, U. 120 [75].
T 4
|
||||
|
i96 VADERLANDS CHE XXVII. Boek,
FiijpsIIIveranderd (*). Naderhand, zou hy, hier-
l579' toe , geduurige mägt gekreegen hebben, in- ten ver-^ien hV» gelvk fommigen fchryven, federt, kooren, Stadhouder van Vlaanderen geworden was. Men wil, naamlyk, dat hy, de begeerte om hem te beroepen tot deeze waardigheid, wel- ke hy , reeds meer dan eens , afgeweezen hadt, door Noël van Kar on, Heer van Schoo- newal, wederom hebbende doen opwakke- ren, in Herfstmaand , met dezelve vereerd werdt (a). Doch ik vind, alleeulyk, dat hy, verkooren tot Stadhouder , eerst het goedvinden der Staaten van Holland en Zeeland , deswege , heeft ingenomen. De Hollandfche Edelen vonden 't geraaden, op 't behaagen zyner Doorlugtigheid, mids hy zig, jaarlyks, drie maanden in Holland onthieldt , en een' Stedehouder onder zig ftelde. Dordrecht en Haarlem gedroegen zig aan den Prinfe. Delft, Amfterdam, Gouda, Rotterdam en Briel bewilligden, mids de Prins Stadhouder bieeve van Holland', Zee- wystdee-land, Friesland en Utrecht, en zig, bynood, ze waar- en des verzogt zynde, naar Holland begave. digheid -QQcfo Leiden , Schiedam , Gorinchem , E- hand. dam en Schoonhoven vonden 't niet raad- zaam, alzo zy oordeelden, dat de Prins ge- noeg belast was. De andere Steden verzogten, vooraf, de gedagten zyner Doorlugtigheid te mogen vcrftaan (j>) Zeeland oordeelde 'er omtrent zo over als Delft en de vier ande- re Steden (V). En cle Prins zelf heeft, na- der-
(O Metere-» X. Bock, f. 160 vtrf.
(ü) Hooft XV. hoek, bl. rt.iQ. ïy) Refol. Holl. 23 Sept. 1579. *'• ~25« (w) Notul. Zeel. 15 Udob. 1579. M. S. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 297
derhand, doen fchryven , dat hem 't Stad- FiupsIII
houderfchap van Vlaanderen wel aangeboo- 1579- den was ; doch dat hy 't nimmer hadt willen "" aanvaarden (x). Docli mislukte het den Roomfchen Brug- Omk^e-
ge te doen omllaan; diergelyke .ondernee- ""^;;1 ming fiaagde hun veel beter te 's Hertogen- g^n-^0 bosch. 13c Staaten hadden, om zig van dee- bosch. ze Stad te verzekeren, behendigiyk bezetting in dezelve weeten te lcrygen , en 't bevei daar over gegeven aan Janva-nHoorne, Heers van Boxtel , die de Geloofsvrede deedt af- kondigen ; doch daarna, zig ziekelyk gevoe- lende , vertrok , en 't bewind liet aan zy- nen Zoon, IVlaxirnlliaan, Heer van Lokeren. Kort hierna, nodigde Parma, houdende de Roomfchen aldaar de fterkften in getal te zyn, de Stad, door Brieven, om zig te ver- eenigen met de Wa-lfche gewesten. De On- roomfchen, bezeilende waar dit op uitloopen zou, verzogten yerfterking van bezetting. Doch dit werdt afgeilaagen. Pp den eerfteu van Hooimaand, hieldeiizé aan op het af kon- digen der Utrechtfche Vereeniging. Waar- op men meer niet deedt, dan dat men, door eenen Stads dienaar, uitroepen liet, dat de drie Leden der Stad die Vereeniging aanna- men. Doch dit zagen de Onroomfchen voor fpotten aan : waarom iy te wege bragten , dat het Utrechtsch Verbond, van punt tot punt, afgelezen werdt. Onder dit woelen, raakten Roomfchen en Onroomfchen, op è.% markt, aan 't fchieten op eikanderen met fcherji,
Of) Apolog. hl. 09, -
T s
|
||||
|
293 VADEPvLANDSCHE XXVII. Boek,
FiMPsIllfcherp , zonder dat men weet, wie hunner
1579- eerst gefcliooten hebbe. Omtrent veertig """"" burgers lieten hier 't leeven : honderden-
twintig werden 'er gewond, eer zy zig {lillen en fcheiden lieten. Daarna, drongen de On- roomfchen wederom op meerder bezetting. Ook befloot men, eerlang, dat de Stad nog vierhonderd kncgten inneemen zou. Lo- keren ontboodt terftond twee Hollandfehe vendels. Doch toen deezen voor de Poort kwamen, zogt de Wethouderfchap uitvlugten: voorwendende , dat zy geene Hollandfehe, maar Duitfche knegten vervvagt hadt. Te gelyk, ftrooideze onder 't volk, dat de Hollandfehe vendels , uit flegt gefpuis van Kerkfchenders en vrybuiters , waren famen- geraapt, en dat men, hen inneemende, den Spanjaard tot beleg zou tergen; daar men, zonder bezetting, niet voor te dugten hadt. Zo veel was 'er van, dat de twee vendels te rug moesten. Toen ontzonk den Onroom- fchen de moed, en de meesten weeken, met bewilliging der Wethouderfchap, ter Stad uit. Sedert ftondt 's Hertogenbosch eene poos tusfehen beide (j), en, in deezen tyd, ver- klaarde de Stad zig voor de Vredepunten, door de Keizerfchen, te Keulen, beraamd, gelyk wy boven (z) zagen. In Herfstmaand, zogt Hohenlo zig binnen 's Heitogenbosch te werpen. Doch men weigerde hem te ont- vangen. Daarna benaauwde hy de Stad zeer, cïoor het doorfteeken van den Demerfchen 'dyk
OO Bor XIII. Hock, IL 119 [73.]
Cs) BI. 284» \
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 299
dyk en van den Maasdyk , by Lithooijen. Fiupsili
Doch hy kwam tot geen voiOaagen beleg, by l579> gebrek van voorraad, die, thans, by de Staa-" " ten, niet te vinden was (a). Naderhand koos de Stad, openlyk, de zyde van Parma. Te Bommel, maakten de Roomfchen, om- xil.
treilt deezen zelfden tyd, ook eenige bewee- Bewee- ging. Doch Filips, Heer van der Aa« ver-1'"=,", fterking van volk in de Stad he oben de wee- ten te krygen, herftelde de rust fpoedig (J>~). In Holland zelf, ondernamen fommigen den Hervormden Godsdienst te ftooren. Te en te Weesp, gefchiedde dit, onder anderen, metweesp. kennis of door aandryven van eenigen uit de Regeeringe. Doch de Staaten van Holland fchikten derwaards Willem Bardes, Burgemees- ter van Amfterdam, die zeven Perfoonen uit de Vroedfchap, en drie derzelven, nevens den Sekretaris en ouden Pastoor, ter Stad uit zet- tede, behoudens goed en eer. 't Straffen der oproerigen liet hy aan den Schout en de Wethou- deren. Doch, na 't herftellen der rust in de Stad, kreegen de ballingen verlof, 0111 te rug te mogen keeren (c). De onlust tusfchen Groningen ende Om- XI|r-
melanden herleefde wederom, na 't fluiten Handel, der Utrechtfche Vereeniging. De Stad kwel van den de de Ommelander Edelen, door middel van Graa}'e de Koningklyke Kamer, die aldaar 't Regtbe- „gnw" diende. Die van de nader Vereeniging ichree- te Gr<>' |
|||||
|
(rO Refol. Holl. tj, \J Ociob. 1579. M. 239, S45- BüR XIV.
Boek, hl. 165 [138] -enz. ) (&) Ron Xlll. Ihx-k, /•'. 130 [75'J. { O Hefol, Holl. 23 Jan. 1580. il. 9. Bop. XIII. Boek, hl,
128 [86]. . ; "• ',- ;'. ü., < i . V '
|
|||||
|
3üO VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
FilipsIII ven, al in 't begin van Sprokkelmaand, aan
*$?9- Rennenberg', dat liy middel zoeken moest, ':'-"""■'*-'-'-" om zig van Groningen te verzekeren (7/). liy
befchreef de Stad , op eenen Landdag, te Visvliet; doch zy verfcheen niet. Zelfs gaf zy heimelyk last, om volk te werven. Ren- nenberg lloeg zig, in Bloeimaand, neder aan de Noordwestzyde der Stad , die geweigerd hadt, bezetting van hem in te neemen. Ook gaf hy last, om Appingcdam en Delfzyl te ïterken. In 't begin van Zomermaand, dee- den die van Groningen verfcheiden' uitval- len, op de Rennenbergfchen, die ban eenig volk afiloegen, en hen, eerlang, noodzaak- ten tot een Verdrag, welk op den elfden ge- flooten werdt. Die van Groningen beloof- den , by het zelve, den Aartshertoge , den Prinfe, den algemeenen Staaten en den Stad- houder Rennenberg gehoorzaam te zullen zyn. Ook zou men de geichillen met de Ommelanden , in der minne, zoeken by te leggen , of anders 't Regt daarmede bewor- den laaten. Rennenberg , gyzelaars ontvan- gen hebbende , voor de onderhouding van 't Verdrag, kwam, op den vierentwintigflen van Zomermaand, in de Stad, verftelde 'er de Regeering, en deedt 'er de Geloofsvrede verkondigen : waarna de S. Walburgs- en Minderbroeders Kerken den Hervormden gn in werden ingeruimd. De Graaf trok, daarna,
Drente, met zyn Regiment en drie Veldftukjes, naar
Drente, daar 't ook , eenigen tyd, vol he- weeging geweest was. Hy deeit 'er haast aï* '$s
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 301
|
|||||
|
les voor zig buigen: ook gaf hy bevel, tot FilipsIII
het fterken van Koeverden, dat wel begon- l579- nen ; doch, voor tegenwoordig , niet vol-~ bragt werdt. De Prins van Parma vaardigde , omtrent Be wee-
deezen tyd , j'oan Koor da, Raadsheer in 't ging ia Kamergerigt te Spiers, naar Groningen af, Granul- om de Stad te beweegen, tot het aanneemen oorz'aake der Vredepunten, te Keulen, door de Kei- derKeul- zerfchen, ontworpen. Doch de Wethouders fche Vre- namen hem gevangen (e). Terwyl hy zat,dfPun" zogt men eene nieuwe belasting op de ge- en' meene middelen in te voeren, £cn deel der burgerye , door een.ige Spaanschgezinden gaande gemaakt, raakte hierop, in Oogst- maand, aan 't hollen, ftreefde naar 't Stad- huis, eifehende, dat men de voorgcil äugen' Vredepunten, die hen van déeze lasten be- vryden zouden , aanname , en Roorda op vrye voeten ftelde. Doch de Staatschgeziri- den, insgelyks, te hoop geloopen, jaagden de menigte van voor 't Stadhuis. Sommigen vlooden ter Stad uit. Anderen werden ge- bannen. Roorda, geleverd aan Rennenberg, zat langer dan een jaar op 't Slot te Stave- ren: naderhand, nog eenige maanden, op de Huizen te Loevefrein en te Woerden: toen nog eene poos te Rammekens: tot dat hy, eindelyk, los raakte (ƒ). 'tStondt, wyders, ten deezen tyde, zo ver- xiv.
wr.rd met de gemeene zaaken, dat de Prins Verwar- den Gemagtigden der Vereenigde Nederlan- n^0^,, den, de zaa.
COR. Fr.ESTFnA Memor. hl. 164.
f/J Relbl. Holl. 2- yVüy. 1581. */. 551. I'oR XIII. noak,
il. 1-8 [nf\ e,i~. |
|||||
|
30a VADERLANDSCIIE XXVII. BoEK.
|
|||||
|
FiLipsilIden, te Utrecht, op den zevenden vanOogst-
1579» maand, door den Heere van Aldegonde, teTdëT deedt voorhouden „ hoe de Aartshertog algemee- ?, Matthias , onlangs , by wanbetaaling zy- ne Staa- „ ner wedde , genoodzaakt geweest was , tea* „ zyn hof te fluiten, en zyne huishouding „ op te breeken (g): " waarop hun te beden- ken gegeven werdt „ wat het inhebben , en „ hoe zeer 't hem en den Keizer in den krop „ fteeken zou , zo men hem uit armoede „ vertrekken liet." Men fchikte , hierop, eenige Gemagtigden naar Gend, daar de Prins zig toen nog onthieldt, om nader met hem te handelen , over 't beleid der zaaleen Men van ftaat en oorloge: en men begreep toen, fpreekt njt jiem ^ jat jjy zeer gef^d was op het aan- afzwee- binden van den handel met Anjou. Ook ver-
ren van klaarde hy, eerlang, in openbaaren druk, Filips en dat de Nederlanden eenen Vorst behoefden, het aan- ^ie de Regeering in perfoon kon waarnee- van"t5eii irien5 'r weïk der Koninginne van Engeland Hertoge niet gelegen kwam. Sterk hadt men , ins- yan An- gelyks, deezen gantfehen zomer, gefproken i°u* van een Huwelyk tusfehen Anjou en de Ko- ninginne : waaruit fommigen veel heils voor de Nederlanden wisten te fpellen. De alge- meene Staaten zelven zonden een wydluftïg Vertoog aan die van Holland, ftrekkende om hen te beweegen tot het aanneemen van Anjou voor Befchermer der Nederlanden, met volkomen gezag over zaaken van Regt en Regeeringe, zo wel als van oorloge; naar- dien zy meenden, dat men hem zulke voor- waar- (_g) Zie ook Refol. Holl. 8 Bïay 1573. iU 93,
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 303
waarden zou können doen bezweeren, dat 's FïlipsIII
Lands vryheid niet verkort werdt; waarvoor YS79- nu ook minder te dugten was, alzo de Slo-~ ' ' J ten, alomme, om verre lagen, en in de Steden goede orde en wagt gehouden werdt. Uit dit Gedag- fchryven fproot, ten deezen tyde, veel ge- ten der fpreks in Holland, over 't verftooten van Fi-.Hollan- lips. Ook werdt 'er, in Oogstmaand, ter Dag- fSJJJJ, vaart in den Haage, van gehandeld. De E- over 't delen toonden 'er zig genegen toe. Doch de eenen'c meeste Steden en Zeeland hadden toen nogander- geen herts genoeg, tot het doen van deezen flap (&). Zelfs wrogten de redenen der al- gemeene Staaten zoveel niet, dat men, hier, tot het aanneemen van Anjou, befluiten kon. De Edelen en meeste Steden ftemden ronde- lyk , dat. zulks ongeraaden ware. Die van den Briele en Alkmaar fielden 't ftuk ter be- fcheidenheid van den Prinfe. Hoorn en Schie- dam verklaarden, dat men met den Hertoge zou können handelen, wanneer de Keulfche Vredehandeling niet flaagde. Die van Zee- land wilden zig niet uiten, voor dat zy wis- ten , tot wat einde , men Anjou herwaards nodigen zou (i). Ook is 't ten hoogften waarfchynlyk , en 't zal uit het gevolg nog nader blyken, dat de Prins van Oranje niet voorgehad heeft, het bewind, welk hy, tot hiertoe, in Holland en Zeeland, gevoerd hadt, aan den Hertoge van Anjou af te liaan', waar- van de voornaamfte Steden en de Edelen inzonderheid wel onderregt geweest zullen zyn.
(h~) tlelbl. Hol). 11 Jiiïy, 18, i\Aue. 1-79. hU 160,187,197.
O') Refol, Hotl. 16 Ja:iy 1579. ól. J31. |
||||
|
304 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
Xjs7q z-'rn' ^e ^^el met Anjou werdt dan nog ee-
^i__L nen geruimen tyd. (kepende gehouden. Ook werdt, mids de verfchillende begrippen der Landfehappen, op verfcheiden' andere punten., voorgedraagen door den Prinfe, vooreerst, geen befluit genomen (jt). XJ- De Heer van la Motte ontwierp, omtrent op den ^eezen tyd-1 eenen aanflag op den Briele, die Lrieie. kwalyk ilaagde. In Oogstmaand, ontboodï hy by zig, te Grevelingen, eenen Scheeps- hopman uit den Briele, Jan Simonszoon ge- noemd, die de reis aannam, met kennis van den Prinfe, en zig, in fchyn, bepraaten liet, om de Stad te verraaden. Hy troonde la Mot- te tweehonderd Kroonen af, welken hy voor- gaf te moeten befteeden , om den Hopman der bezetting en eenige anderen te winnen, Eindelyk bragt hy 't zo ver , dat la Motte ecne tamelyke Vloot, toegerust met Prinfen- vlaggen, naar den Briele afzondt: doch zy verviel byna geheel in de magt van eenige Hollandfche fchepen, die 'er op pasten; waar- mede deeze losfe onderneeming te loor liep» La Motte hadt geen verzekering van Jan Sirconszoon, die leezen noch fchryven kon, dan zyn woord, en eenen Bode, die tusfchen beide ging , en waarfchynlyk zelf onkundig- was van den flinkfchen, toeleg des Briele- naars (7). De Graaf Midlerwyl, was de handel der Walfcha van La- Gewesten met Parma, den gantfchen zomer, laing voortsezet. De Graaf van Lalaing, Stad-
verzoent b i, „ (10 r.oa XIII. Boek, il. 131 [91] enz, XIV. Bock, U. 15S
[12S] enz. CO Bor. XIV. Boek, il. 164 [137]. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 305
houder van Henegouwen , liet zig, eerlang, Fiupsïïl
door zynen Broeder, den Heere van Montig- J57^ ni , en , door de Graaveh van Mansfeld en ~7~iw - , i • 1 niet 1 ciij
Aremberg , beweegen om te treeden m het ma>
Verbond <, tusfchen Artois, Rysfel, Douai en Orchies gefloóteh : en tekende, op den ze- ventienden van Bloeimaand , een Verdrag, welk' deeze Gewesten met de Gemagtigden van Parma gemaakt hadden. Sommigen heb- ben gefehreeven , dat hy, kort na zynen af- val , door eenen hoefflag van zyn paard, on- gelukkiglyk, het leeven verlooreii heeft (m). Doch by de Spaanfehe Schryvers , die hier- van niet gewaagen , vindt men hém , nog lang hierna, in bedryf ( h ). De punten van Verzöe- dit Verdrag werden , naderhand , befnoeid ^ffrd,er en veranderd, 't Werdt niet voor den der Gewei- tienden van Herfstmaand , te Bergen in He- ten met negoitwen , op 's Konings naam , afgckon- den Ko- digd, en beftondt uit agtentwintig leden , de nin* voorwaarden behelzende , op welken zyne Majefteit zig met de Nederlanden verzoenen wilde , mids zy dezelven , binnen drie maan- den na 't vertrek der Spanjaarden , omhels- den , gelyk de Walfche Gewesten , behalve Doornik en het Döornikfche, Kameryk, Va- ïenchyn en Bouchain 5 reeds gedaan haddem De punten hielden in „ bevestiging der Gend- 5, fche Bevrediging , der Brusfelfche Ver- 5, eeniging en des eeuwigen Gcbods, mids 53 men bleeve by 't Roomsch geloof, en de 35 voorige gehoorzaamheid aan den Koning. ,4 Voorts
f »O Hooft XV. Boek, II. 66u
^00 Strada Dcc. II. Lifo: UI. p, 151. Lih;. IV, p, ijzSi cassis Libr. V. p. 411. VII. Deel, V
|
||||
|
3o6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiupsIIÏ „ Voorts 5 dat men, binnen zes weeken na 't
*579- „ vertrek van 't uitheemsch Krygsvolk , dat "~™*""- 55 ook binnen zes weeken zou moeten ge-
„ fchieden s een Leger van Landzaaten zou „ opregten, tot verdediging van dit Verdrag, „ te betaalen uit 's Konings inkomften : waar- „ toe de Landen , die zig wederom onder „ zyne gehoorzaamheid begaven , draagen „ zouden moeten. De aanftelling eens Land- „ voogds zou aan den Koning liaan, en 't „ opperbewind, ondertusfchen 5 blyven in „ handen van den Prinfe van Parma (o)." Op zulke en andere voorwaarden, welker för- migen geheel niet, anderen maar pasfelyk naargekomen werden van de Spaanfche zy- de, behaagde het fommigen gewesten, zig te verzoenen met den Koning , en hem te fter- ken met een Leger , waarin , federt, zyne voornaamfte magt in de Nederlanden beftaan heeft. Maar van de Staatfche Zycfe , werdt de
ftap , dien de Malkontenten deeden, aange- zien , als een bewys van de uiterfte ongeftaa- digheid. Men merkte aan „ datzy, eerst, „ onder Alva en Requefens, den Prins en „ die van Holland en Zeeland beoorloogd „ hebbende , daarna , toen de Raad van 5, Staate 't bewind kreeg , Mansfeld , Vi- „ glius , Asfonville en andere Spaanschge- „ zinde leden van dien Raad in hegtenis ge- „ nomen , en zig met den Prinfe bevredigd „ hadden. Dat zy, toen Don Jan in 't Land j, kwam , deezen hadden aangehangen , tot » °P
CO »OftSm. Boekj il. i%(, L98].
|
||||||
|
/
/ |
||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE.' 307
„ op 't inneemen van Namen , waarnaze Frupsitl
„ hem wederom verlaaten en den Prins naar l579- „ Brabant ontbooden hadden. Dat zy $ toen" ' „ de Prins 't bewind aldaar naauwlyks aan- „ vaard hadt, zonder hem of de Staaten be- „ hoorlyk te kennen , den Aartshertog Mat- „ thias in't Land hadden gehaald: en dat zy, 5, wat laater, ziende, dat zy hem niet naar ,, hunne hand konden zetten, zig gewend „ hadden tot den Heitoge van Anjou j die ;, hun , insgelyks, ftof tot misnoegen gege- „ ven hebbende, waren zy , eindelyk 9 ver- „ zoend met den Prinfe van Parma Q>)." Men hieldt het daar voor $ dat dit wankeien uit heerschzugt fproot 5 hoewel de nood, waarin zy zig j fomtyds , bevonden 5 en de vrees voor het groot gezag des Prinfen van Oranje ^ als zy eenigszins uit den nood gered waren, voor de voornaame reden van hun on- geitaadig gedrag fehynt te moeten gehoudert. worden. De Hervorming hadt hu wel de overhand Beeld-,
gekreegen in Holland, in Zeeland en 't Stigt fiorming van Utrecht; doch niet in de andere Gewes- j1 JSi ten , die de nader Vereeniging hadden aange- nomen , of welken men , voor anderen $ tot dezelve dagt te brengen; Maar, omtrent deezen tyd , werden, door Sonois foïdaaten ? tegen 't gemaakt Verdrag , de beelden te Zut- fen ter Kerken uit geftommeld., 't Zelfde ge- fchieddé te Hattum en elders iri Gelderland» Te Kampen zelf, raakten Onroömfchen en Room.
f/0 Apolog. vaii Willem I. by Bor Äutli. Stükk. II. tint;
V 2 |
||||
|
go8 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
|
|||||
|
FitipsHl Roomfchen, in Wynmaand, handgemeen, over
1579- 't onderhouden der Geloofsvrede , en 't leedt *"***"" niet lang, of de eerden wisten de Minderbroe- ders ter Stad uit te doenfchikken (_q). Daar- entegen verzamelden zig eenige Knegten en Rui- ters in Twente, voorgeevende misnoegd op de Staaten., en gekomen te zyn, om de Geloofs- vrede af te fchaffen ( r ). Doch zy verftrooiden zig, eerlang, wederom* Ernitig Met het uitgaan van den Herfst $ vernam Vertoog men5 tjaE de vyand zig fterk toerustte, tegen Prinfe ^e aanftaande Lente ; zonder dat zulke ty- aan de al- dingen den vereischten indruk maakten op gemeene de gemoeden der Staaten» Oranje , ver- Staaten, driedg over zo groot een verzuim ^ befloot het den algemeenen Staaten ^ te Antwerpen j nog eens , op 't ernftigst, voor oogen te (lel- len, op den zesentwintigften van Slagtmaandi Hy wees dan, ftukswyze $ aan •>■> 'm welke „ misflagen de meeste gemagtigden verval- „ len waren , hoe elk alleen "voor 't belang „ van zyn byzonder Landfchap fcheen te „ zorgen , en 't gemeen belang verwaarloos- „ de ; hoe zy allen gebonden waren aan be- „ paalden last, en niets van gewigt beilui- „ ten konden , dan op 't behaagen hunner „ meesteren, die de dingen wisten te rekken, „ zonder einde ; hoe de penningen , tot de „ gemeene zaak opgebragt, zo weinig be- „ droegen , dat hy 't, fchaamtehalve, niet j, zeggen mögt ; hoe men de gemeene mid- j, delen tot ander gebruik bezigde, dan waar- wtoe
f 1?") 11. Fresinga Mwnor. hl. ifio enz.
(O Boe. XIV. Boek, bl. 163 [136J, 167 [141], i63 [l43>
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 309
, f, , ■ FiLipsIIE
toe ze gefchikt waren; noe elk gewest, ja i5?gt -
" elke Stad byna, in 't omflaan der gemee- _—^
" ne middelen, op eigen oorbaar zag, en ' ., zynen nabuuren de neering zogt te ont- „ trekken." Voorts , iprak hy van de 011- gelvkheid in 't Huk der munte, waaruit, zyns oordeels, 't ftilftaan van veele handwerken volgen moest. Maar bovenal drong hy op werving en wapening , en 't vinden en op- brengen der noodige middelen daartoe: „ 't „ welk , indien 't langer verzuimd werdt, ], men 't hem vergeeven moest, zo hy van \, zyne ampten afftand deedt, biddende hy, " ondertusfehen , ootmoediglyk , dat men „ den kleinen dienst, by hem den Landen ., beweezen , voor aangenaam wilde houden, " terwyl zyne zugt tot 's Lands best onver- „ anderd bleef, en hy zig gaarne onderwer- „ pen zou aan den minsten Edelman , dien » de Staaten zouden goedvinden boven hem „ te fteilen, zig ook aanbiedende tot de be- „ waaring van eenig gewest of Stad, of tot ,, eenbe andere verrigting, waartoe men hem „ zou willen gebruiken (O-
De Vergadering, getroffen door dit Ver- Hy
too<* viel aan 't verzoeken , dat de Prins maakt . de hand niet wilde aftrekken van de ge^^ meene zaake. Hy liet zig dan > wederom,den ftaM overhaalen, en leverde , vervolgens, eenvanoor? ontwerp in, den ftaat van oorlog betreffen-loge. de Hy oordeelde, dat men vierduizend Rui-* Har- ters, agtduizend * fchutten, vierduizend £«ƒ«■■ f fpietsdragers te voet, twaalfhonderd del-j ^ VerS, ƒ,;;„,, /
CO Bor. XIV. Boek, il, 167 [1«]. ?k ook II. 176 [i.W>.
Y 3
|
||||
|
3?o VADERLANDS CHE XXVII. Boek;
FiMMin vers, en agt of tien Hukken gefchuts met hun
1579. toebeliooren verzorgen moest, mee welke magt, ' —"* boven de bezettingen der Steden, hy kans zag een' verweerenden kryg te voeren (V). Ooi; gaf hy , wat laater, te bedenken, of men 't Krygsvolk niet onder eenen nieuwen eed be- hoorde te brengen; doch ik vind niet, wat hierop beflooten werdt. XYI, De Vredehandeling te Keulen duurde het Ukerfte gantiche jaar, zonder dat men iet vorderde last der van belang. De Keizerlyke gezanten , dien ^taatfche't eindelyk verdroot, langer zonder vrugt te ten op de toeven , vertrokken , den veertienden van Vrede- Slagtmaand , op den Graave van Zwartfen- hande- burg na, die zig, nog eenigen tyd, te Keu- Keulen. *en' opWeldt ("«). Den dertigften, ontvin- gen de Staatfche gezanten den uiterften last hunner meesteren , behelzende , dat zy ge- negen waren de Vrede te treffen, onder ze- kere voorwaarden, die , ten voornaam en deele, hierop uitliepen: „ dat de Gendfche „ Bevrediging, de Brusfelfche Vereeniging „ en het eeuwig Gebod, met 'slvonrngs bc- „ vestiging van het zelve, zouden iiandgry- „ pen in alles , wat by dit Verdrag niet uit- „ gezonderd werdt Dat het vreemd Krygs- „ volk vertrekken, en niet wederom keeren „ zou, dan by 't ontitaan van eenen buiten- ,, landfehen oorlog of anderen nood „ groot „ genoeg naar 't oordeel der Staaten. Dat die „ van Artois de ingenomen' Plaatlen wederom „ zouden overleveren. Dat alle Perlbonen,, „ mee naame de Prins van Oranje, in hunne „ eere3
f O Tor. XIV. Back, tl. 174 [150].
(») Bof. XIII. Botk, bl, 138 [isi]* |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 311
„ eere, en in 't bezit hunner onroerende goe-
„ deren, evenveel waar gelegen, zouden her- „ fteld worden. Dat niemant, dandiedenStaa- „ ten aangenaam was, in eenigen Raad van „ Regeeringe, of Krygsampt, zou worden ge- „ fteld. Dat de wederzydfche gevangenen „ zouden geflaakt worden, ook de Graaf van „ Buuren, drie maanden na 't afkondigen van „ dit Verdrag. Dat al wat, federt de laatfte „ Beroerten, by den Aartshertog en de Staa- „ ten, vastgefteld was , van waarde blyven „ zon. Dat de Wet in de Steden befteld zou „ worden als van ouds, en volgens de Pri- „ vikgien. Dat men den Koning gehoor- ,, zaamen zou , gelyk 't betaamde, vol- „ gens Goddelyke en menfchelyke wetten , „ de Gendfche Bevrediging en het tegen- „ woordig verdrag. Dat de Landvoogd, „ door den Koning te ftellen , aangenaam „ zou moeten zyn aan de Staaten , die be- „ geerden en baden, dat de Aartshertog „ Matthias , in deeze waardigheid , beves- „ tigd mögt worden. Dat de fterke plaatfen 9, in Holland en Zeeland bewaard zouden „ worden volgens 't Gendfche Verdrag; in „ de andere gewesten , door hen , die de „ Aartshertog en Staaten daartoe gefield had- 8, den, en in de Plaatfen, die de Spanjaards
„ ontruimen zouden , door inboorlingen , j, den Staaten aangenaam, en by den Koning 5, te ftellen. Dat de Koningin van Engeland 9, en de Hertog van Anjou in dit Verdrag
„ zouden begreepen zyn. Dat de Koning * n op 't ootmoedig verzoek zyner onderzaa» M ten > den Hervormden en die van- dq V 4 33 AHfifr
|
||||
|
31* VADERLANDSCHE XXVII. Boek,"
Faipslll „ Augsburgfche belydenis vryheid van Gods-
ï579' ?> dienstoefening zou laaten ,' op alle Plaat- „ fen , daar zy ze tegenwoordig genooten, „ mids de Staaten bezorgden , dat aldaar ,, ook de Roqmfche Godsdienst, op redely- „ ke voorwaarden , wederom wierdt inge- „ voerd. Dat, wyders , de Staaten, in 't „ byzyn van 's Konings Gemagtigden ver- „ gaderd zynde, alle naarftigheid zouden „ aanwenden , pm den Hervormden Gods- „ dienst, binnen zekere plaatfen , naar de „ gelegenheid van ieder Landfchap, te be- „ paaien, mids d|e van Holland en Zeeland, „ met derzelver bondgenooten , zig bleeven „ houden aan den voet, beraamd by de Gend- s, lche Bevrediging. Ook zouden de Staaten „ zig bevlytigen, om den Roomfchen Gods- „ dienst, ten minften iij fommige Plaatfen „ van Holland en Zeeland, wederom te doen „ invoeren, ,tot dat men, daarop, in eene „ volgende Byeenkomst der Staaten , nader „ voorzage. Wyders, zou de Koning de „ yoprregten moeten handhaaven , en gee- „ ne nieuwe Sloten ftigten, noch ouden her- „ maaken , dan by bewilliging der algemee- ,, ne en byzondere Staaten." De Staatfche Gezanten hadden'nog een heitnelyk Berigt- fchrift , volgens welk zy, in, fommige pun- ten , nog iets mogten toegeeven (>), doch van 't punt, welk den Godsdienst betrof, mogten zy niets laaten vallen. De punten van dit Be- ngtfehrift waren, eerst, in de byzondere Landfchappen , overwoogem In Holland, had;
p~) Bor Xül, Boa, il, HS [io8J, 145 [lW>
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 313
hadt men, op raad van den Prinfe, nog ietFiin?slïI
in het zelve veranderd, Itrekkende tot meer- i579° der verzekering van 's Lands vryheid, zo wel in 't Burgerlyke als in den Godsdienst (■»'). De Gezanten vertoonden hunnen uiterften last aan den Graave van Zwartfenburg; doch Terranova weigerde langer te handelen , om dat de meeste Keizerichen vertrokken wa- ren. Üok begaf hy zig, kort hierop, naar Bon (af). Doch op dat men weete, hoe ver Heime- de Spuanfchen mogcen gaan , können wy lyk Be- niet voorby, hier, aan inhoud mede te dee- ril- len van het heimelyk Berigtichrift des Her-^1'^ tugs van Terranova, welk hy aan niemant, t0S5 va!1 buiten den Prinfe van Parma, vertoonen Ten-ano- mügt: „ Zyne Majefteit van Spanje erken- va. „ de, by het zelve, den Keizer voor mid- „ delaar, mids het Roomsch Geloof en 's „ Konings gehoorzaamheid onverkort blee- „ ven, en de Aartshertog niet in de Land- „ voogdy wierdt gevestigd. Terranova mögt, „ des' noods , de Gendfche Bevrediging, ,, zonder uitzondering, aanneemen, alzo, dus „ luidt het Berigtichrift, zulke verbonden „ van zelven vervallen zouden , als de ge- „ hoorzaamheid aan den Koning flegts ftand „ gegreepen hadt. Hy mögt ook bewilligen „, in de Vergadering der algemeene Staaten, ,, door Don jan beloofd, 1'choon zyne Ma- „ jefteit zulks , tegenwoordig , noodeloos „ hielde, konnende alles, te Keulen, welaf- ,„ gedaan worden, 't Gefchil over de Pia „ kaa-
£if) Refol. Hol]. 14 JYoYtmi. 157p. hl. 270. 18, aj Januar*
15^0. bl. 4, 14. • 00 Bos XUI. Boek, il 139 [103], 142 [107], V 5
|
||||
|
314 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FiuFsiiI „ kanten tegen de Ketters moest hy myden t,
1579- „ doch kon zulks niet gefchieden, dan mögt „ hy zo veele verzagdng in de/.elven gedoo- „ gen, als de Koning hein, mondeling, ver- „ ootiofd hadt. Voorts, moest hy, in gee- „ nerlei wyze, bewilligen tot het verblyf van „ Oranje in de Nederlanden: noch hem iets „ belooven , om hem te doen vertrekken. „ Doch begeerde hy iets als eeiie gunst, zo „ mögt men hem doenhoopen, dat zyn oudfle „ zoon gefield zou worden in 't bezit dergoe- „ deren, door hem, in de Nederlanden, te „ ontruimen: want de Bourgondifche goede- „ ren zouden hieronder niet begreepen zyn , 3, ten ware men, door 't overgeeven derzel- „ ven, den Prins beweegen kon, om te ver- „ trekken. De Ampten, den Prinfe , dooï „ den Koning, opgedraagen , zouden ook „ op zynen zoon overgaan ; doch niet het „ Admiraalfchap , noch 't gene hem meer, „ door de vereenigde Staaten , mögt opge- „ draagen zyn, 2o Oranje zig, hierdoor, „ nog niet beweegen liet om te vertrekken, „ mögt men hem 9 daarenboven, eene ze- „ kere fomme gelds , tot honderdduizend „ Kroonen toe, onder de vereischte verze- „ kering, aanbieden (3!)." Uit al het wel- ke wy zien, hoe verre de handelende partyen nog van eikanderen waren , en hoe weinig hoop 'er overfchoot, om de vrede te fluiten, 't Gene, wyders , in dit heimelyk Berigt- fchrift, den Prinfe van Oranje betreft, leert ons 3 dat hem zulke redelyke en voordeelige aan- b.i§i
(.j) S-^RABA Bic. II. tik. II-, p. 86.
|
|||||
|
.■
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 315
biedingen niet zyn gedaan , als fommigen FiupsH?
gefchreeven hebben. Buiten de honderddui- ^579- zend Kroonen , eene fom , die 't verlies, " welk hy geleeden hadt, op verre na, niet op-
naaien kon, werdt hem, van 's Konings we- ge, niets beloofd; hy moest al het overige van 's Konings genade verzoeken en afwag- ten. Hy hadt, derhalve, groote reden om den Graave van Zwartfenburg, die hem, zo men wil, van ter zyde, zou hebben te kennen ge- geven, wat de Koning voor hem doen wil- de , en allen anderen, die hem van een by- zonder Verdrag fpraken, te antwoorden, dat hy geene andere voorwaarden begeerde , dan die de Staaten voor zig zelvën bedingen en verkrygen zouden (V). 't Vertrek van Terranova en de Keizer- DeVre-
fchen brak de Vredehandeling af. Ook ont- dehande- booden de Staaten, met den aanvang des vol- lins genden jaars , hunne gezanten van Keulen 1°£^*" te rug : alleenlyk belastten zy Merode en ^en. Albada , te Keulen woonagtig , voorttegaan 1580. ra et handelen op den laatst beraamden voet, —------■
wanneer zig daartoe gelegenheid voordeedt.
Doch e enige Staatfehe gezanten bleeven ag- ter, met naam e de Hertog van Aarfchot, de Ab- ten van S. Geertruids en Marolles, de Proost van S. Baafs en de Heer van Grobbendonk ? die, te vooren al, lieimelyk verftand met Ter- ranova gehouden hadden, en zig, nu, de een voor, de ander na, met den Koning verzoen- den (a). De kosten deezer Vredehandeling % b$-
O") Reïd II. Boek, bh 23. Grotii AauïL III. f. 66.
O) Wor XIÜ» lioeh, l/L 144 [io»l |
||||
|
3»6 VADERT.ANDSCHE XXVII. Bos«:
1'u.ipsïll begroot op drie-entwintigduizendagthonderd
esRq. ponden, werden, door den Aartshertog, den "Prins en de algemeene Staaten, over de ge- westen , die 't nog met hen hielden, verdeeld. Brabant droeg, in dezelven , drieduizend, Gelderland drieduizend, Vlaanderen zesdui- zend, Holland drieduizend, Zeeland twaalf- honderd, Friesland vyfrienhonderd, Utrecht agthonderd, Overysfel agthonderd, Gronin- gen en de Ommelanden drieduizend, en Door- nik en het Doornikfche vyfrienhonderd pon- den (7/). De Akten der Vredehandelinge wer- den, federt, door den Drukker derLeidfche Hooge Schoole, op last der Staaten van Hol- land , in 't Nederduitsch, gedrukt en in 't licht gegeven (c). XVII. Vroeg in 't voorjaar, was het Leger van Mona- die van Artois en Henegouwen in gereed- |?!ee"s-heid gebragt : het uitheemsch Krygsvolk, doorsar- door ïJarfna •> ten Lande uit gezonden (*/). ma, Ni- De Veldtogt werdt geopend met het bemag- veiie en tigen van Mortagne en S. Amand, door den Aven- pjeere van Montigni. De Staatfche bezetting "eS Staat-lut Brusfel en andere Plaatfen verraste, daar- j'chen, tegen, Nivelle en Avenues : en kreeg, te Ni- bemag- Vehe , den Heer van Glimes, te Avenues, tigd. den Heer van Novelles gevangen (e). Doch Nivelle werdt, in 't begm van Wynmaand? Franfche wederom veroverd, doof Parma (ƒ'). DeBa- bezettingron van Inchy, gebiedende binnen Kameryk, ïn Käme- nam aldaar Franfche bezetting in, met ken- *yk ' nis C$) Refol. Holl. 19 Jan. 1580. il. 5.
(c ) Reibl. Holl. 5 July, 11 Aug. 1580. hl. 131, iC>6.
C A) Meteren X. ßuek, f. i6f>. StiïadaDeo,II, litt: III.p.J$i
(e~) Bor'XIV. ßnek, il. lbo [l5y], • -' *
(_fj JioR XV. ßück, l/l. 22O [223J.
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 317
nis der Staaten , die te minder zwaarigheid FilipsIII
maakten, om hierin te bewilligen, ter oor- 1580. zaake van het fterk dringen , op het voort- "~~ * zetten van den handel met Anjou, ter alge- meene Staatsvergaderinge , ten deezen tyde Cë)' ^rat laater' verichalkte de Heer van Al-Alleines leines de Stad Kortryk , daar hy zig, in "t verrast voorleeden jaar, te leur gefield gezien hadtKortryk; Qi) : in'tlaatstvanLentemaand,kreegde Heervaen £er van la Noue Ninove in, en aldaar Filips en Noue Karel van Egmond gevangen. De eerile Ninove, werdt naar Gend en van daar naar 't Slot te Rammekens gebragt, daar hy vyf jaaren zat. Maar Karel werdt, op voorfpraak van den Prinfe van Oranje, fpoedig gellaakt (f). In Grasmaand, overviel Oliviervan den Tempel, met de bezettelingen van Brusfel en Vilvoor- den , met agthonderd Engelfchen onder Nor- ris , en met de Ruiters van den Heere van Famars, de Stad Mechelen. Broeder Pieter Wolf raakte , by deeze gelegenheid, om 't leeven. De Stad werdt deerlyk geplonderd. Meche- Men beroofde de Kerktoorens van uurwer- len gë- ken en klokken, en fleepte zelfs de grafzer- Plondenl ken weg, die by honderden naar Engeland s?a°rtde gevoerd werden. En dit, niettegenilaande fcher». men den Engelfchen , door. het toezeggen van eenige maanden foldye* vooraf bewoo-' gen hadt, om te belooven, dat zy zig van plondering onthouden zouden. De Staaten van Holland verkreegen toen de pleitzakken, die hunne onderzaaten by den grooten Raad ■ te
ig') Bon XIV. Boek, hl. 1R0 f159"!.
tb) Bor XIV. Boek, hl. 19t 1174I.
■ CO Bor. XIV. Bod, il. 191 [175]*
|
||||
|
3i8 VADERLANDSCHE XXVILBoÈtt
Fiupslli te Mechelen hadden, en vereerden, deswe-
1580, gg5 ^en Heere van den Tempel vierentwin- La None tig^onderd guldens (T). Kort hierna, op den gevan- tienden van Bloeimaand, werdt la Noue, by gen. Ingelmunfter , door den Burggraave van Gend, die nu den titel van Markgraaf van Rysburg voerde 3 overvallen, geflaagen en gevangen Diest, genomen (ƒ). In Zomermaand, werdt Diest Sichern bemagtigd door de Staatfchen : ook Sichern fchot^ê en Aarfchot. Ten zelfden tyde, zogt Rys* wonnen, Durg Brusfel én de Heer van Seiles Bouchain, door verraad, te vermeesteren. Doch beide deeze onderneemingen mislukten. Joost ds Zoete , Heer van Villers , die binnen Bou- chain geboodt, kreeg Seiles in handen, die, na drie jaaren op Rammekens gezeten te heb- Bon- ben, in dehegtenis,overleedt(w?), Bouchain, chain Wat laater , belegerd zynde, door de Waa- verloo- |en^ ging 5 by verdrag, aan hun over, op' , den vyfden van Herfstmaand; Ook werdt Brusfel ]3rusfei5 jn Wyiiraaand, aangevogten, door leia." minzaam fchryven van den Piïnfe van Par- ma , om 's Konings zyde te kiezen, en Oran- je , dien hy den oorfprong en V hoofd van alle de beroerten noemde, te verlaaten (ji)i Doch met dit fchryven werdt weinig uitgewerkt, £>e lieer Willem van Hoorne , Vryheer van Heeze „ tanliee-die zig te vooreii by de Malkontenten ge- ze ont- voegd hadt, begon deezen zomer wederom talsd* te neigen naar de Staatfche zyde , doch men kreeg 'er de lugt van, greep hem, en deedt hem,
C*) Bon. XIV. riaek, II. 192 U75].
CO «nu XIV'. Boek, U. 206 [igs].
(»0 bor XIV. Ilotk, hl. sg8 lxi)7, iy8]
i<i) ßoaXiV. Boek, tl. 220, 2S<5, [214;, sstfy
|
||||
|
VIL Boek. HISTORIE. 3x9
|
|||||||
|
■V v
|
|||||||
|
hem, eenige maanden, laater, te Quesnoi, FilipüIII
als een verraader des Konings, onthalzen (0). 158a. ïn Herfstmaand , hadt Oranje eenen aanilag ^ T op Maastricht in den zin, en begaf zig, iïi ft^lali perfoon, derwaardsj doch een onverwagt toe-flag 0p val deedt hem, fchielyk, te rug keeren, en Maas- den toeleg te niet loopen. Sommigen melden , trïcht* dat de Staaten eenen Spaanfchen Vendrig veel gelds hadden doen geeven, om de bezettelin- gen om te koopen, en dat deeze heimelyke handel door een meisje ontdekt werdt (ƒ>). Ten deezen tyde, werdt Eondé ingenomen, Kondé door den Heere van Eftrelles, derwaards ge- ingeno- zonden, door den Prinfe vanEspinoï, die bin- ?en,'w nen Doornik geboodt. Doch hy bleef maar derom eenen dag in 't Steedje, vreezende aldaar o- veriaa- vervallen te worden, door de Spaanschgezin- ten. de Waaien, die hieromtrent lagen (#). Van zo weinig nadruk waren, dit jaar, de weder- zydfche Krygsbedryven in Brabant, Vlaande- ren en Henegouwen. Zwaarer' fchok Ïeeden Groningen, Friesland en Overysfel, door den afval desGraaven van Rennenberg, die ons nu te vernaaien Haat. Wy hebben reeds * in 't voorbygaan, ge- XVIir
meld, dat hy, al in den aanvang des voor- De Graaf ïeeden jaars, 't Zy dan uit zugt tot den Room- van Ren- fchen Godsdienst, dien hy beleedt, of om zy- nenberg ne goederen te behouden, die grootendeels"^[^ in Walschland lagen, of om dat hy der Staa- de Staa- ten zaaken , door tweedragt, zag te ruggeten. gaan,
Co) Cor XIV. Bock, il. 209 [198].
„O) ¥eteren X. Boek, ƒ. 173 yerf. Hooft XVII, £oeks M. 728. ii) ©Setsren X» Moei, f. 173 verf.
|
|||||||
|
32o VADERLANDS CHE XXVII. Boek;
FinpsIIIgaan, of om eenige andere reden, in ondef-
15&0- handeling getreden was , over zyne verzoe- "~ning met den Koning. Zekere Guislain Ie Baitty ging toen, tusichen hem en den Her- toge van Terranova, over en weder. In het Verdrag , welk Rennenberg , door hem , poogde te doen fluiten, en waarby hy voor zig zelven éttelyke voordeden bedong, zou- den ook verfcheiden' andere Perfoonen be- greepen zyn (r). Doch de Hertog fcheen'er niet in te hebben können bewilligen. Sedert, was de onderhandeling eene poos biyven fteeken. . De Graaf tekende de Utrechtfche Vereeniging, en bragt Groningen tot de zy~ de der algemeene Staaten over , in Zomer- maand des voorleeden jaars (s). Ook droeg hy zig , uiterlyk, zo yverig Staatschgezind, dat hy die van Groningen, in Oogstmaand, daarna , fchreef „ hoe 't geene goede Pa- „ triotten wareil, die , onder eenig voor- „ wendfel, de Vereeniging braken, en zig „ met de Spanjaards of derzelver aanhang „ verzoenden (O." Doch in Louwmaand deezes jaars , kwam hem zyne Zuster Kor- nelia van Lalaing, nevens haaren man, den Baron van Monceaux , te Koeverden , be- zoeken. Men merkte op, dat zy, lang, hei- melyk, fpraken met den gemelden Baiily, en't is waarfchyrJyk, dat men toen de voorwaar- den beraamd heeft, op welken de Graaf zig met den Koning zou können verzoenen. Pop- ke Ufkens, de eeuigfre onder Rennenbergs Raa-
fr) Bon. Autli. Stukk. II. Öeel, iL m
(s) Boa Autli. Siuhk. II. bed, hl. 5. \t) Boa Autli. Stukk. II. Deul, hl. I«> |
|||||
|
I
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 321
|
|||||
|
Raaden , die opregt Staatschgezind was, Fmpslli
werdt, door Kornput, gewaarfchuwd , dat _J^8°* hy op zyne hoede zou zyn (0). De Friezen -Qe Sl0^ Icreegen ook agterdenken, en maakten zig, ten te met behulp der Staatfche Knegten , meester Leeu- van het Slot te Leeuwaarden, op den eerftenwaaTr.den» van Sprokkelmaand. Toen eischten zy 't Slot j?^^ te Harlingen opj doch de bezetting, hierin, te Stave- buiten uitgedrukten last des Graaven van ren wor- Rennenberg , zwaarigheid maakende ,. zouden Se" . men zig genoodzaakt hebben gezien tot ge- egt* weid , hadt men , ten zelfden tyde , Bailly niet in handen gekreegen, by vyjen men ee- nige blanken vondt, met Rennenbergs hand getekend. Te weeten, de Graaf, al in Louw- maand , te wege gebragt hebbende , dat de Groninger gyzelaars voor de onderhouding van. 't 'Verdrag van Zomermaand jongstlee- den geflaakt (v), en te Groningen te rug ge- keerd waren, fchynt zig van hun bediend te hebben, om, onder de hand, tekenaars te winnen , tegen de Utrechtfche Vereeniging. Ten minften, men heeft nog twee Verbind- tenisfen, tusfchen den Graave en meer dan driehonderd Ingezetenen van Groningen, ge- maakt, op den vierentwintigftea van Sprok- kelmaand , waarby men eikanderen belooft $ „ de Utrechtfche Vereeniging , tot welke „ men de Stad, door onbehoorlyke midde- „ len dagt te brengen, op dat men ze, daar- „ na met bezetting, bezwaatcn zou, te zul-_ „ len tegenftaan , ten dienfte des Konings „ en
(ti") R. Frhsinca Meitior. II. 178.
CiO Koa Autli. Stakk. II. Deel, ih Ui VIL Deel, X
|
|||||
|
V.
|
|||||
|
3ês VADERLANDSCHE XXVÏLBoek.
FrtrMIl «, en der algenieene Staaten (V)." Met oog-
"*58°- merk om diergelyk eene verbindtenis in !~~ ~ Friesland te bewerken, feheen Bailly in Hay- lingen gekomen, en van de genoemde blan- ken voorzien geweest te zyn. Doch men be- diende zig nu van een derzelven, om 'er hem een bevel op te doen fchryven, tot overle- vering van 't Slot te Harlingen, 't welk, den vyfden van Sprokkelmaand $ gefchiedde. 't Slot te Staveren werdt^ op last des-Prinfen van Oranje, door Jonkheer Frangois van Py- penpoy , overgegeven aan Sonoi, die , met drie vendelen knegten ^ uit Holland 9 geko- men was, om de Friezen te helpen,- Alle drie deeze Sloten werden geflegt, die van Leeuwaarden en Harlingen gedeeïtelyk ge- trokken' aan der Steden vesten (V)„< Sonoi kreeg, vervolgens, last van de Friezen om eene lchans op te werpen, te Zwartfluis, de begonnen' verfterking van Koeverden te ver- volgen , en bezetting te leggen op de gren- zen. Rennen- Rennenberg, midlerwyl, om zig het bergs on- Staatsch volk kwyt te maaken , hadt den trouw boeren van Drente heimelyk veroorlofd, de «T'üfk Rurtel's> die hun op den hals lagen, te ver- nt e C" jaagen. Daarna, fchreef hy hun, dat zy al- le troepen, die, zonder zyne opene brieven, by hen kwamen, zouden hebben te weeren? en zelfs de fterkte te Koeverden in bewaa- ring neemen. Doch deeze brief viel eenen Staatfchen Hopman in handen , die 'er een (V) Hor Amh. Stukk. II. Deel, hl. 12.
{%} R. FsesiNga ileuior. l/l. i3o enz^ |
|||||
|
/
|
||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 3*3
affchrift van zondt aan de Gemagtigden der na- FnjMïit
der Vereeniging te Utrecht (y~). l^°' Ter deezer Stede, bevondt zig thans de De ^.
Prins van Oranje, die, zynde al voor lang, komt in door de Staaten van Holland , verzogt om Höllatids, herwaards te komen (V), na dat de algemee- ne Staatsvergadering te Antwerpen, op den elfden van Louwmaand, gefcheiden waö j de' reis hadt aangenomen , en op den eerften van Sprokkelmaand in den Haage was ver- fcheenen. Hier werdt zyn gevoelen gevraagd $ op verfcheiden' zaaken, in zyn afzyn, voor- gevallen. Sedert dat Mechelen in 'svyands handen geraakt was , kon men zig van de vonnisfën, in Holland en Zeeland geweezen^ niet op den grooten Raad aldaar beroepen, gelyk voorheen* De Edelen en meeste Ste- den verftonden >, hierom $ dat men eenen grooten Raad te Haarlem behoorde op te regten. Dordrecht alleen oordeelde, dat men zig aan den geheimen Raad te Antwerpen vervoegen moest. Sommigen dagten, dat men 't Hof by at-rest of eindelyke uitwyzing behoorde te laatert Vonnisfën : anderen dat men zig moest houden aan den reeds geno- men voet van Rcvifie of Herziening 5 welM ïaatfte ook zyner Doorlugtigheid best be- haagde (V), en nog ruim twee jaarefi irige>4. Ibruik bleef. De Staaten van Zeeland had- den, omtrent deezen tyd $ eeue Munt en Re- kenkamer öpgeregt, tegens regt en gewoon- te , zo die van Holland voorgaven* De iäafr (y') Ror XiV. Boek, tl. \U [ifii] 'mzi
|
||||||||||
|
h
|
j Reib!. Holl. 9, 25 Jtdy 1579. U. i$6, ï?é,
) lioa XIV. Jletk, tl. xäi [jöfej.
|
|||||||||
|
3M VADERLANDS CHE XXVILBoek.
FiLieslII ften merkten Zeeland aan , als , van ouds,
1580» met Holland onder eenen Graaf géftaan, en ééne Munt gehad hebbende , die nooit bui- ten Holland gelegd geweest was. Doch Zee- land begon zig, federt eenigen tyd, aan te merken en te gedraagen, als een Landfchap en Oppermagt op zig zelve , waarby men oordeelde , het teken der byzondere Munte wel te voegen. De Prins nam aan, de Zeeu- wen te vermaanen tot het nalaaten deezer nieuwigheid. Doch hy heeft het nimmer met vrugt können doen. De Koning van Deene- marke hadt de Zondfche tollen wederom verhoogd, waarover de Prins, insgelyks, be- loofde te zullen fchryven. Over 't ftuk der geldmiddelen en andere byzonderheden, werdt ook met den Prinfe gehandeld (&). Hy begaf zig van den Haage naar Utrecht, alwaar hy de Gemagtigden der nader Vereeniging bewoog te befluiten, op de punten, begreepen in het affcheid der jongde Staatsvergadering te Ant- werpen , betreffende, voornaamlyk, het in- ftellen eens algemeenen Landraads , het be- willigen in den ontworpen flaat van Oor- loge, en het voltrekken van den handel met Anjou (V). Oranje De Prins hieldt zig nog te Utrecht, toen men komt te daar, in 't zeker, berigt werdt van Rennen- Kaajpen. bergs ontrouw. Rennenberg werdt dan der- waards ontbooden , onder voorwendfel, dat men hem, over eenige zaaleen, raadpleegen moest. Doch hy bleef agter, gclyk menden- ken (h^ Uefol. I-Tnlt. a Febr. 1580. W. 19, 20. Nouil. Zeeland
13 Fehr 1580. AI. S. (O Hooft XVI. Boek, W. 658. |
||||
|
XXVÏI. Boek. HISTORIE. 325
ken kan, en zondt Popke Uf kens, die« hy Fojmïii
gaarne loozen wilde, naar Utrecht. Uit dee- »580. zen , vernam men nadere omftandighedën ' van 'sGraaven wangedrag. De Prins dan,
gereed om naar Amfterdam te vertrekken, veranderde van voorneemen, en toog op Kam- pen Qf). Van hier beproefde hy nog eens, of hy Rennenberg , toen te Groningen , door Ufk-ens, beweegen kon, om by hem te ko- men. Doch hy gaf zulk bewimpeld antwoord , dat TJfkens, zig niet langer veilig houdende binnen Groningen , heimelyk doorging (e). Des anderendaags, zondt de Graaf egter <zy- nen tweeden Hofmeester aan den Prinfe, met breede aanbieding zyner dienstvaardigheid <jQ. Doch dit diende flegts om zyne Door- lügtigheid blind te houden, en niet dan met den flag te waarfchuwen. Op den tweeden Rennen- van Lentemaand dan, regt Rennenberg een berg Gastmaal aan, dat , tot laat in den nagt, ™akt duurde. Jakob Hildebrands, Burgemeester van tèf "van" Groningen , op wien de Onroomfchen zig, Gronin- voor anderen, verlieten, een der genoodig: gen ten den zynde, neemt zynen flag waar, om..van c]1£U|e de zweevende gerügten te fpreeken, en zegt, J^°' zig tot den Graave lceerende, met te hoepen % dat zyne Genade iets' args voorhadt: waarop • Rennenberg , 's Burgemeesters hand viïen- delyk drukkende , antwoordde, wel Vader ^ dien ik voor mynenVader houde, zoudigyzulke dingen van my vermoeden? Met een, noodigt hy 't gezelfchap tot vrolykheid. De Burgo- •; mees-
CO Bor XIV. Boek, hl. 186 [167] enz. .J< C «) R. Fresjnoa Menior/ bl. 205. ■ ■ (/) R. Frrhnga Mcmor. il, S09. J, ';• '- ; X 3
|
||||
|
3*4 VADERLANDSCHjE XXWrBps^
FitiPsIU meester9 vertrokken zynde, berigt den On?
1580. ix)omighen 'sGraavan hertelykheid, hun eg- ~~' ter raadende , op hunne hoede te zyn. De
Graaf fielt, terftand na zyn vertrek , orde op eenige zaaken , die niet dan op 't Jaatst verzorgd dienden. Hy wapent zyn gezin: waarby zig voegden eenige ibldaaten , ter fiaik. in de Stad gekomen , en goïwist by Spaanschgezinde burgers. Met het klokflag van vyycn , als 4e Öuroonifdien , naar ge- woonte s de wagt verlaaten hadden, en de- zelve betrokken was door een' Roomschge- 2ind' Hopman, komt een deel gewapend ge- boefte naar de Markt ftreeven , en bemag- tigt dezelve. Een Roomsehgezind Hopman volgt met zyn vendel, en bezet, al roepende, de toegangen naar de markt. Toen verfchynt Rennenberg zelf, te paarde, in volle rusting, en met den degen in de vuist, fchreeuwende, fiaat by, vroome burgers, fiaat by, nu eerst bei} ik V Konings wettige Stadhouder. Eik beliertigp nu den dienst zyfier Majefieit en zyne eigene be? houdenis. Met een gebiedt hy twee Ve.ldituk- jes te laaden , die by 't Raadhuis {landen; doet vier trompetten ffeeken, en veele trom- mels roeren, en zendt tien of twaalf' paardeia door de Stad, om alles met fchrik te vervul- len. De voornaamfte burgers hielden zig ftil jn huis. Eenige Onroqmfchen, met Burge- meester Hildebrands, waanende meer ge» volgs te zullen hebben? aan 't hoofd, boa- den tegenftand, Doch de Burgemeester werde«,, in den eerften aanval, doorfchooten: waar- door de moed den zynen ontzonk, en elk een goed heenkomen zogt. De anderen, de inarM
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 327
markt en ftraaten wel bezet laatende, ftreef- SfoirsIIt
den door de Stad, fmeecen. de deuren en. gla- tëw' zen der Onroomfcben in, namen den Bürge- " meester Dirk Schaffer, die gewond was, de
Raadsluidcn, en meer dan tweehonderd Bur- gers gevangen. Eenigen ontvlooden 't ge- vaar : ook de Predikanten, die, daarna, in onbekend gewaad, ter Stad uit raakten. Op, den zelfden derden van Lentemaand , wert den de Gilden byeen geroepen, voorts nieu- we Gemeentsluiden , nieuwe Raaden, nieu- we Burgemeesters aangefteld , de zoen metj den Koning bezwooren en afgekondigd (g). Daar is nog een Gefchrift voor handen, 's daags te vooreu, getekend, waarby Rennen- berg de voorwaarden aanneemt, op welken, de ''Hertog van Terranova hem van 's Kö- rtings gunst verzekerd hadt. Ook bekent hy, hierby , zestienduizend ponden van veertig grooten ontvangen te hebben , op rekening van tienduizend Piftoletten , die hem waren toegezeid. Voorts , blykt van elders, dat hem de bevestiging in de Stadhouderschap?- pen, die hy bekleedde , beloofd was. De . Prins van Parma tekende, te Maastricht, op den vyfden, den Brief, waarby Rennenberg voor eenen getrouwen Dienaar des Konings aangenomen, en zyn voorig gedrag vergeten verklaard werdt (Ji). Rennenberg hadt, terftond , vriendelyke Gronfn-
Brieven afgezonden, om de Ommelanden op g*n i^yne zyde te lokken, Doch hy vondt hier zo 1^°^]bö" wei- 9b
O) R. Fresinga Memor. U. 206. Bor XIV. Beek, il. *3&
[168] enz. CSJ 13üU Autli. Sttlkk, II. Deel, U. 5, ji, X4
|
||||
|
328 VADERLANDSCHE XXVII.Boek,
FilibsIII weinig gehoor, dat Kornput, nog voor den
1580. avond van den derden van Lentemaand, met l~ '"■ eenige vendels, voor Groningen kwam. Bar- thold Entes voegde zig, des anderendaags, mee de overige Friefche vendels, by hem, en men viel terftond aan 't rnaaken van loop- graaven en 't belegeren der Stad (7). Men wil, dat de Prins zulk een goed vertrouwen op Rennenberg hadt, dat hy, in 't eerst, zynen afval niet gelooven kon, en dat hy,' des ver- zekerd geworden zynde , voorgenomen zou hebben, zig, voortaan, nimmer te verlaaten op Roomsengezinden , hoe getrouw zy ook fchyfien rhogten (k~). XIX, -Terftond na Rennenbergs afval, droeg de De Prins Prins zorg voor Overysfel en Drente (7) So- ftclL/';"e nói wierp bezetting in Kampen, begon Koe- verzeke- vsrdén en de, Bourtange te fier-ken ; doch ring van moest, op deeene en de andere plaats, 't werk Overys- laaien fteeken, by gebrek van geld. De Graaf fe!° van Hohenlo bedwong de Overysfellche boe- ren, die, zo fommigen meenden, opgehitst door Rennenberg , eenige duizenden fterk, de wapenen hadden opgevat. Ook verzekerde hy zig van Oldenzeel, dat bezetting gewei- gerd had (ttt). Op. 't Gedrag van Rennenberg', wiens Land- fchud- goed van den' ouden Hoorn, door die van
ding te Rolland, aangeflaagen, en aan, Willem van eerste s van Treslong, voor zestienduizend gul- 2wolie.' dens, verkogt werd't (?/)., maakte de Onroom- fchen j,
CO 1'- Fr.KSiNGA Memor. hl. 207 enz.
C*3 Hooft XVI. Boek, bl. 693.
(O Apol. iv Ror Autli. ftufïk. II. Deel, hl. 73.
fi.'O Bon XÏV. Beek, W;-.i88 [170] enz. 194 [17K].
f_<0 llsfol. Holl. 10,13, 18 yulyitfi. W.325, 33'ii» 337-
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 329
fchen , aan verfcheiden' oorden, zeer onge- FilipsIII
rust. Te Deventer en te Zwolle, raakten l58°-' de burgers van beiderlei gezindheid in de wapenen tegen eikanderen. Te Utrecht zelf,'Moeite ftooven de Onroómfchen, op den zevenden te u- van Lentemaand , in de kerken , die nog ?recllt- door de Roomfchen gebruikt werden, frnee- ten beelden en altaaren aan ftukken, en eisch- ten, eindelyk, dat de Wethouders de open- baare oefening van den Roomfchen Gods- dienst verbooden. Men wees hen, omtrent' De Prins dit ftuk en anderen van gewigt -, aan dênkomtta Prinfe (o), die, orde op de: zaaleen van O- ^ " verysfel gefteld hebbende , van Kampen op Muiden vertrokken was: van waar hy, op den zeventienden van Lentemaand, door de Amftërdammers , te fchepe , afgehaald zyn- de , met pragtigen toeftel , in Amfterdam , verwelkomd werdt (ƒ>). De Staaten van U- trecht vertoonden hem hier het fchenden van het jongfte Verdrag, door de Onroómfchen. De Geestelykheid verzogt hem-, om de her- itelling van den Roomfchen Godsdienst. De Prins kon hun geen ongelyk geeven ; doch bezettende , hoe zeer het gemeen onder de Onroómfchen gebeeten was op de Geeste- - lykheid, en vcelligt ook zelf, nu meer dan te vooren, vervuld met wantrouwen van de Roomfchen, riedt hy partyen, eikanderen te verdraagen , tot op de naaste Dagvaart der algemeene Staaten te Antwerpen, wyzende, wyd'eïs, den Roomfchen, by voorraad, air leen-.
f») Ror XIV. Bwk, hl. 189 fi;^.
(?) Bop XIV, Buek,, lil. i8il [170I 1
|
||||
|
33o VADERLANDSCHE XXVII. Boau
fH.ips!li Ieenlyk toe de Kerk van S. Geertruid en die
1580, der Predikheeren. Ook beval hy den Burger» *----"~ hopluiden het naarkomen deezer ordeninge „
op dat die van den Hervormden Godsdienst
niet over 't breeken hunner beloften mogten können bcfchuldigd worden (#). Doch 't liep ilegts aan tot den agttienden van Zomer- maand, toen 'er, op uaame va» Stadhouder, Schout en Regeerders, eene keur werdt af- gekondigd, verbiedende der Roomfche Gees- telykheid het oefenen van haaren Godsdienst en 't openlyk draagen van geestelyk gewaad, tot dat 'er, op 't ftuk des geloofs, nader voor- zien zou zyn. De Onroomfchen , hiermede nog niet vergenoegd, dreeven, dat de Kerke- lyke kleinoodjen , die heimelyk ter Stad uit ge- fchikt waren, zo zy zeiden, om den vyand te ftyven, wederom daar binnen gebragt werden. En zy lieten zig niet ftillen, voor dat de Ka- nonniken van S. Jans hun getoond hadden, dat Meester Willem Veuzels, huns ondanks ee- nig zilverwerk naar Emmerik hadt gebragt, welk men hun weigerde te rug te zenden, fchoon zy 'er, een en andermaal, ophadden aangehouden (f). De Aart:, De Aartsbisichop van Utrecht, FrediM bisfehop Schenk van Tautenburg , overleedt, kort van U- hierna, op den vyfentwintigften van Oogst- *Zt maand. De Paus heeft, federt, eenige an- deren, in zyn.e plaats, aangefteld, die dooi- den Koning zyn bevestigd geworden. Doch 's Lands Staaten hebben hujq nimmer de vrye be-;
( a-) Bor XIV. Botk, hl. 190 [r;;,].
ii) Bqr XV- üuc!:, bi, 218, 220 t>W, 215].
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XXVII. Boek, HISTORIE. 331
|
||||||||||||||||||||||
|
bediening van hun Ampt, veel min 't genot FiLi?5m
der Aarts bisfchoppelyke inkomften willen toe- *$8?i ftaan. Op 's Aunsbisicaops begraafenis, hieven ""^^^ eenige aanfchouwers den honderdendertigften Pfalm aan, en volzongen dien, tegen dank der Geestelykheid (Y). De Prins, op dat wy tot hem wederkee- De P"q«
|
||||||||||||||||||||||
|
ren, hadt zig van Utrecht begeven naar den
|
naar Ant-
|
|||||||||||||||||||||
|
Haage , alwaar , over 't verlaaten van dei
|
i-a.
|
|||||||||||||||||||||
|
werpen.
|
||||||||||||||||||||||
|
Koning , over 't aanneemen van Anjou, en
over .'t opdraagen der hooge Overheid aan . den Prinfe gehandeld werdt, zaaken, waar- van wy 'c verhaal tot betere gelegenheid ver- fchuiven. Op den zevenden van Grasmaand, keerde, zyne Doorlugtigheid v«federorn naar de Dagvaart re Antwerpen. 's D;iags voor zyn vertrek, omtrent den AardbeaJ
avond, gevoelde men, tot twee reizen, doorvinS*. alle de Nederlanden, eene aardbeeving, die de fteenen uit eenige kerken en toorens iehud- de. Men vernam ze zelfs, van Keulen af tot,, Parys toe, ja ook op zee, en totjorkinljnge- Jand (7) : doch zy deedt kleine fchadq. |
||||||||||||||||||||||
|
~~i
|
||||||||||||||||||||||
|
Op de Dagvaart in den Haage, van wel- xx,
|
||||||||||||||||||||||
|
ke wy laatst gewaagden , werdt ook v.oor- Kerk-
zien in eene Kerkelyke onlust, te Woerden, *™ist te Welke wy van wat hooger moeten ophaalen. de°/" Wy hebben reeds, by eene andere gelegen- heid (v), gemeld, dat de Ludierfche Gods- dienst hier alleen in 't openbaar geoefend werdt. Hertog Erik van Brunswyk", Pand- faeer van Woerden , hing de Augsburgfche be-
(O Rn« XV. Boek, 1,1. aat [ai5l.
(t 1 Bon XJV. Boek, hl. ioi [l7H, (v) ZS.V. Boek, il. 3ft. |
||||||||||||||||||||||
|
332 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FtuvsïII belydenis aan (V), en federt dat hy 't be-
t lS8°' wind deezer Stede gehad hadt (x), fchynen ' ""zigveele Lutherfchen, derwaards, vervoegd te hebben. Ook waren de Regenten , wel- ken hy aanftelde , deezer belydenisfe toege- daan. Maar na dat de Staaten noodig geoor- deeld hadden , zig van Woerden te verze- keren , kwam hierin verandering. De Prins verftelde 'er de Regeering, en bragt 'er ee- nige Hervormden in. Een der Predikanten, Jan -Zaliger genoemd, hadt zig, te meermaa- len, van den Predikftoel, vinnig laaten hoo- ren tegen de Kalvinifchen, dezelven uitmaa- kende voor eedbreekers en oproerigen , die der Wethouderfchap "de wet zogten te ftel- len. De Roomsch- en Doopsgezinden plag ' . hy verleiders en zielmoorders te noemen. Al dit was door de vingeren gezien ; doch in Bloeimaand des jaars 1579 , tastte hy den Prinfe aan, dryvende, dat deeze de Wet, te- gen de voorregten der Stad, veranderd, en eenige valfche Christenen daarin getrokken hadt. In Oogstmaand, bragt hy \ ftuk van het verlaaten des Konings op den predik- ftoel, leerende, dat daartoe veel behoorde, en dat men God bidden moest, om wysheid * voor de Staaten. Van zulk prediken kreeg men ras kennis in den Haage. De Staaten
zonden gemagtigden naar Woerden, die, den Predikant gehoord hebbende, hem bevolen, zig van 't leeren, zo wel heimelyk als open- lyk, te onthouden. Zyn medeleeraar, Hen- rik O) Reyi) r. Boek, il. R.
Cx ) Zie VI. Deel, hl. ifS. ; #
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 333
rik Fredeland, zegt toen ook zynen dienst op. FamlII
Men vat hem by 't woord, en verbiedt hem 'f80* , en Zaliger het keren in de Kerke. Straks daarop, wordt Nikolaus Simonszoon, Predikant te Jaarswoude , die voor Luthersch ging, doch met de Rynlandfche Kerken gemeen- fchap hieldt, ontbooden naar Woerden, om, voor eenen tyd, in de Kerke aldaar, te pre- diken. Hy doet het met genoegen van vee- len. Maar Vredeland predikt 'er tegen aan, in eene fchuur. De twist wakkert, en Zali- ger wordt de Stad verbooden. Hy plaatst zig in de Voorftad , houdt daar talryke byeerï- komften, niet zonder vermoeden te geeven, dat hy 'er ook predikte. De Staaten vernieu- wen 't gedaan verbod ; waarop zig eenigen zyner aanhangeren naar den Haage begee- ven, om hem te verfchooneri by de Staaten, die hun antwoorden „ dat zy Zaliger , om „ zyne oproerige en lasterlyke taal, het pre- „ diken in Holland niet toelaaten können: - „ zonder dat zy egter voorhebben, iemant, „ te Woerden, te hinderen in zynen Gods- 5, dienst, dien. zy erkennen niet toe hunne „ * roepinge te behooren (j)." Niet te vre- * vccaiie, de met dit befcheid, vervoegde men zig tot den Prinfe, die de zaak wederom aan de Staa- ten verzondt, waarop deezen, ter jongfter Dagvaart, op den vierden van Grasmaand , by goeddunken zyner Doorlugtigheid, ver- klaarden „ dat beide aan Vredeland en Za- „ liger de Stad ontzeid zou blyven; en dat 5, de Hervormde Leer voortaan in de Ker- „ kc
C)0 Refol. Holl. 2i A'sv. 1579. IL 234,
|
||||
|
§34 VADERLANDSCHE XXVÏLBoek,
FitipsIIl,, ke gepredikt zou worden , de Augsburgs
_ ff0- „> fche alleen ter plaarfe daar zulks laa he- "~ „ lykgefchied was, zonder dat de eene of de ,, andere gezindheid zou mogen lasteren (z)."' Evenwel bkef het'er, dit gantfche jaar, nog ongerust (a), In Zomermaand, moesten de Staaten de Ingezetenen van Woerden weder- om ernftelyk doen vermaanen tot gehoor- zaamheid aan de Overheid. Ook gebooden zy , dat 'er geene Predikanten zouden be- roepen worden dan die goed getuigenis had- den tot genoegen van de Staaten (Jf). Des- onaangezien, vind ik, dat de Predikant Mat- theus Rudze , om lasterlyke woorden tegen de Staaten, wat laater, in den Haage gedag- vaard is (c% Wy zullen hierna zien, wat 'er van hem geworden zy. Den Predikant Ni- kolaas Simonszoon oyerleeden zynde, be- flooten de Staaten, zorg te draagen, dat 'ei' een ander Hervormd Leeraar in zyne ftede be- roepen werdt (</), XXI. Te Leiden was, omtrent deezen tyd, ook onlust gefebil ontftaan, tusfchen de Wethouder- tusicheii Jchap en je Predikanten der Hervormden; houders Al in ,£ Jaar tS7^r hadt de Predikant Pkter en Predi- Pieterszoon van zynen Medeleeraar * Kaspw kanten te Koolhaas, gezeid, dat met deezen niet te die- Leiden. nen was ^ a]zo ^y ZOgt ujt te fi-ee]cen jn Q0ds Gemeente, en weigerde zig het oordeel der
broederen te onderwerpen* Koolhaas s daar- en-
(z) Refol rtoll. A April 1580. hl. 53i
fa') Ror HlV. Boek. hl. 170 fl4^ ! enz.* O) Refol. Heil 13 Juny 1580 bl. rtf. (c) Rel'nl. IIoll 13 Sept. tsco- l/l. U)j: 1 OQ Reibh Hoili 32 Novemb. 1580* il* s$f$ |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE, 335
entegen , gaf voor , dat Pieter Pieterszoon FiupsHI
ïneer met het uiterlyk kerkgebaar ophadt dan I58<>-, hy , die fterker gezet was op de inwendige"" zuiverheid der zeden. Voorts, verfchiidenze over 't kiezen van Ouderlingen eü Diakenen, die Koolhaas der Wethouderfchap wilde voorgefteld hebben ^ waartoe Pieter Pieters- zoon niet verftaan kon* De Wethouderfchap was 't eens met Koolhaas, vooral in 't laat- fte punt, welk haar gezag betrof, en mag- tigde twee Leden uit de Vroedfchap , om voor te zitten, in den Kerkenraad* Hierop, öntftoïïdt de vraag, hoe ver 't gezag der O- verheid zig over Kerkelyke zaaken uitftrek- te. De Predikftoelen daverden van 't gene, op dit ftuk, ter wederzyde * werdt voortge- bragt. De Staaten van Holland ftakén zig in den twist, en keurden 't gedrag der Leidfche Wethouderen af. Zelfs vermaande de Prins hun fchriftelyk ,' dat zy zig van nieuwighe- den behoorden te onthouden» Pieter Pieters- zoon las den Brief, waarby deeze vermaa- ning gefchiedde , der Gemeente voor van den Predikftoel, en voegde 'er by, dat het volk der Wethouderfchap moest gehoorzaamen, als deeze den Prinfe gehoorzaamde. Doch men nam hem dit zeggen zo euvel af, dathy,flegts tot wederopzeggens toe beroepen zynde, ter- ftond van zynen dienst ontzet werdt. De Staaten trokken zig dit aan : verzoekende die van Leiden den Predikant in dienst te wil- len houden, of hun, de redenen, die zy tegen hem hadden, te willen komen verklaaren (V)* Voorts,
', £0 Refol. Holl. ?3 9 May 1579. tl. 90, 95.
|
||||
|
336 VADERLANDSCHE XXVII.Boek*
PiupsIII Vooïts, de eden zy de Predikanten van Lei-
ïsSo' den, Rynland en Delfland hunne gedagtea uiten, over 't gezag der Overheid in 't Ker- kelyke , waarin de Wethouders van Leiden weinig genoegen namen. De Staaten , den twist ziende aanwakkeren, rieden hun, Kool- haas , zo wel als Pietef Pieterszoon, te ont- flaan (ƒ). Doch die van Leiden hierin niet hebbende können bewilligen , fchreeven de Staaten , ter aanmaaning van zyne Doorlug- tigheid , zelven aan Koolhaas , dat hy zig van 't prediken zou hebben te onthouden, Hy voer egter voort, fteunende op de be- fcherming der Wethouderen , die hem de hand boven 't hoofd hielden (g). Eerlang zag men eene Verdediging der Leidfche Magi- itraat in 't licht komen, die de heerschzug- tige Kerkelyken fcherp ftak (Ä). Tot het op- ïteilen deezer verdediging', hadt men zig be- diend van de penne van Dirk Volkertszoon Koornhert, Notaris te Haarlem , die , om zyn fchryven tegen de Hervormde Kerke, of tegen eenige Leeraars derzelve, reeds by de Staaten in 't oog liep (*"). Koolhaas fchreef ook twee Verdedigingen. De Wethouder- fchap, eindelyk, fterk aangemaand worden- de door den Prinfe , hadt beflooten , hem ook te fchorfen in zynen dienst. Doch de twist was hiermede niet bygelegd. Men ver- bleef dien , na veel kibbelens , aan goede mannen, die, op den negenentwintigften " va»
CO Refol. IIoll. May 1579. U. 113.
Cg) Rcfol. HoH. iQ Juny, 3. July 1579. W' I3+' I48# (A) 7Ae dezelve hy Bon Auth. Stukk- II. Deel, il. 115, (i) Refol. Holl. ay Aug. 1579. hi. 103- |
||||
|
XXVII. Boek, HISTORIE. 337
van Wynmaand deezes jaars 1580 , uitfpra- FiiipsIIï
ken „ dat beide Koolhaas en Pieter Pieters- ^80- n zoon fchuldbekentenis zouden doen voor „ de Gemeente; waarna zy beide den dienst , wederom, zouden bekleeden. Koolhaas zou „ de Kerkelyke famenkomften laaten oor- „ deelen, over zyne fchriften. De Wethoü- „ ders zouden Ouderlingen en Diakenen kie- „ zen uit eene benoeming des Kerkenraads: „ ook twee uit de hunnen, zynde Ledemaaten ^ der Kerke, mogen afzenden in den Kerken- „ raad , die egter aldaar geene ftem zouden „ hebben , en geheim houden, 't gene 'er „ verhandeld werdt:" waarna de rust in de Leidiche Gemeente zig voor eene poos her- ftelde (7e). Voor Groningen, dat, door Barthold En- XXII.
tes, belegerd werdt, Vielen dagelyks fchut- Vervolg gevaarten voor tusfchen zyne vendels en de l?n 'l Stedelingen. Doch deezen bragten weinig vaeneGro. toe, tot het bemagtigen der Stede; Entes ningën, dagt haar , door uithongering , te dwingen. De Staaten der Ommelanden tastten de Ker- kelyke kleinoodjen aan , om zyn volk van geld te voorzien: ook ligtten zy de overtol- lige klokken uit de Dorptorens, en gooten 'er gefchut van. Voorts, werdt Entes Leger verfterkt met ettelyke vendels (/) , onder de Graaven Filips van Hohenlo en Willem Lods- wyk van Nas/au, Zoon van Graave Jan, zo dat 'er, in alles, vierenvyftig vendels kneg- ten en twaalfhonderd paarden voor de Stad waren,.
CO Kor XIV. Boek, hl. 169 [143] mi.
(O R. Fe-Esinga Metnor, U. »17. VIL Deel. Y
|
||||
|
33§ VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FilipsïII waren. Op den zevenentwintigften van Bloei-
1580. niaand, werdt Entes, in eenen aanval op de * ~~~ Voorftad, op Schuitendiep , met een' kogel Intes uit een Vogelroer , door 't hoofd gefchoo- fneuvelt» ten 1 dat hy 'c beftierf (m). Efcheda kreeg toen 't bevel over 't beleg, welk Hohenlo van de hand geweezen hadt. De Groningers, lang gevleid met de hoope van ontzet, ver- namen, eindelyk, dat Maarten Schenk, met veertien vendels , over welken de Heer van Billy Kolonel was, op komenden wege wa- re. De Gemagtigden der nader Vereeniging, hiervan , insgelyks , verwittigd, gaven Ho- henlo last, om Schenk tegen te trekken. Dit deedt hy , op den zestienden van Zomer- maand : doch verneemende, dat Schenk naat Zwol getrokken was, flöeg hy ookdervvaards op weg (Vz), Oproer Te Zwol , hadt men, onlangs, Staatfclïe te Zwol- bezetting geweigerd , waanende de Wethou- le* derfchap genoeg verzekerd te zyn, met het uitzetten van eenige verdagte Perfoonen.
Doch de afgezette Regenten en fommige an- deren hadden om Schenk gezonden, vooraf, van eenige Roomschgezinde boeren byge- ftaan , de wapenen opgevat hebbende. I)e Staatschgezinden waren ook op de been ge- komen, en hadden de markt befchanst. Zy kreegen, daarna,' eenige verflerking van volk , deeden cle Spaanschgezinden zwigten en vlieden , en namen toen een Holiandsch vendel in. Scheiik was op weg naar Zwolle, doch, verneemende, dat de Staatschgezinden al
On) R. Frf.sinca Memor. il. 219.
(«) Bon XV. /lock, tl. 213 f204] caz, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 339
aldaar de overhand hadden, hieldt hy ftil by FilipsTII
Hardenberg, vier mylen van de Stad. Hier i5^o. treft hem Hohehlo, van Zwolle te rug kee- —;—- rende , aan , op den zeventienden van Zo- NeerlaaS vuil i-i o«
mermaand, regt op den middag. Men raak- henio,by
te terftond handgemeen. De. Staatfchen, ver- Harde'a- moeid van den togt over de dorre heide, opberg. welke eenigen, zelfs voornaame luiden, van dorst verilikt waren , en hebbende de zon règt in 't aangezigt, werden, ligtelyk , van Schenks volk , welk uitgerust hadt, geflaa- gen en op de vlugt gejaagd. Al 't Staatsch gefchut bleef hier in den loop (0). De vlug- Schenk telingen fpreidden den fchrik voor Schenk neemt tot in Koeverden , welk van de Staatfchen K°eYer" yerlaaten, en, des anderendaags, door Schenk, ingenomen werdt. Toen durfden 't ook de 't Beleg belegeraars voor Groningen niet langer hou- van Gro- den, maar braken, des nagts na den agttien- ninge« den van Zomermaand, op van voor de Stad, ^p0rebro. zig, hier en daar, naar eigen keure, in be-ken. zetting werpende (ƒ>). De Ommelanden lie- pen, ondertusfchen, ledig van Staatschgezin- den, wier huizen en goederen, deerlyk, ver- nield en geroofd werden van de vyandlyke knegten (#)* Schenk, eene plegtige intreede Deifzyi binnen Groningen gedaan hebbende , begaf verioa-j zig, op den twihtigften, nevens RennenbergIen" naar Delfzyl, en floeg 'er 't beleg voor. Ter- wyl het voortgezet werdt, rukten zy voor den Opflag, eene fchans in deezen oord, be- zet met eenige vendels, die voor Groningen ge»
(ö 5 R. Frf^inha Mcinor. IL 238 ènz,
(p) R. Fresinga Mcmor. bl. 247. (?) Buk XV. Boek> bh 214 [aoöj enz. |
||||
|
340 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FiLttsIJI gelegen hadden. Zy ging haast over by ver-
l5%0 drag; doch werdt, nevens de fchans te Mon- —~" nikerzyl * wat laater $ herwonnen door Ho- henio, die Rennenberg, te vooren, verhin- derd hadt, zig meester te maaken van Dok- kum. Meppeit De Drost van Koeverden ook, die Mep- gewon- -pelt ingenomen en gefterkc hadt, werdt 'er, nen. ten (jeezen tyde, wederom uitgejaagd, door de Staatfche bezettelingen van Steenwyk en Zwartfluis. Maar Delfzyl, welk Hohenio, te vergeefs, hadt zoeken te ontzetten, ging over, by verdrag, in Hooimaand (r). De Staatlichen kreegen, geduurende 't beleg van Delfzyl, eenen Brief in handen, door Ren- nenberg, aan Parma gefchreeven, ontdekken- de zynen toeleg, om Spaanfche bezetting in Groningen te brengen, en eenige by hem ver- dagte Perfoonen ftreng te handelen. Menzondt 'er affchriften van in de Stad, om den Ingeze- tenen te doen zien, wat zy van hunnen Stadhou- der te wagten hadden (Y). Doch 't hielp wei- nig. De Spaanschgezinden hadden 'er de over- hand, en daar verhepen nog ettelyke jaaren, eer de Stad, wederom, tot de Staatfche zyde overging. Hohenio Hohenio , midlerwyl, merkelyke verftcr- herwint king van volk, zo Engelfchen als Waaien, Koever- bekomen hebbende , floeg, in 't begin van Oogstmaand , naar Groningen op weg , en dreef de Rennenbergfchen, die te Nyenoorcl gelegen hadden, tot onder 't gefchut der Stad. Hy
(>) Ron XV. Botte, il. 215 [208] enz,
40 Bok XV. Bock, il. ai8 [siij, |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 341
|
|||||
|
Hy legerde zig te Haren, en daarna te Zuid FiltpsIH
en Noord-Laren (t). De Groningers vrees- '58°. den reeds voor eene tweede belegering, toen *""* hy, op den twaalfden, opbrak en voor Koe- verden rukte, dat, twee dagen daarna, aan hem opgegeven werdt. Graaf Willem van Graaf Nasfau werdt, in dit kort beleg, in zyn been Willem gefchooten. Hy genas langzaam van de ™n Na?" wonde , en ging 'er altoos kreupel na. De gekWetft. Graaf van Rennenberg veroverde, daarente- gen, de fchans te Aduwarderzyl, bezet met eenige vendels van Hohenlo, die zig, van hier, begaven by hunne fpitsbroeders in den öpflag, welke fchans, op den eerften vanHerfst- maand , insgelyks, den Rennenhergfchen in handen viel (u). De Graaf van Hohenlo, rekening hebben- XXIII.
de gemaakt, dat deeze fchans Rennenb.erg Slas °P langer werk gegeven zou hebben, hadt zyn f„en^-0Ur" meeste voetvolk, hier en daar, in bezetting gelegd : een deel gezonden naar Lingen , daar de Drost Mulart neigde naar Spanje. Zelf toog hy naar Wedde, daar hy eenig volk liet, om 't Slot te befchieten: met het over- fchot, den weg neemende naar Slogteren , van meening, om DelfzyJ te herwinnen Maar Rennenberg, ziende Hohenlo zyn volk dus fmaldeelen, flegt de fchans aan den Op- flag, flaat op weg, met al zyne magt, en past, voor hem, te Slogteren te zyn. Hier vondt hy egter een deel der Hohenlofchen, die, al vegtende, de wyk namen tot Heili- ger- . ("O R. Fresikoa Memot. bh z6g.
(fi) liutt XV. Hoek, lil. 22j [2I5J- Y 1
|
|||||
|
1' ^^^^^mmmm
|
||||||
|
342 VADËRLANDSCHE XXVII. Boek,
FiLiPsIII gerlee en Winichooten toe, daar Iiohenlo lag
J'S80* niet de Duitfche Paarden (v). Doch Rennen- """ berg drong hier zo fterk op hem in, dat hy genoodzaakt werdt, tot voorby Wedde, op de Bourtanger heide, te rag te trekken. Toen ftorten Rennenbergs Speerruiters op de agter- hoede der Staatfchen,brengen ze in wanorde, en doen 'er omtrent duizend fneuvelen. Al 't heir raakt op de vlugt, Zelfs de belegeraars van Lingen en Wedde« 't Geichut, geplant voor de laatstgenoemde Plaati'e , werdt buit gemaakt (w). De ramp der Staaten zou eg- ter grooter geweest zyri, zo die van Holland geen e goede fommen overgemaakt hadden, om de verftrooide Regementen wederom te ver- zamelen , en bezetting te leggen in Stave- ren , Hinloopen en andere Plaatfen in dee- zen oord. Ook gelukte het den bezettelin- gen van Dokkum en Kollum , eenig nieuw geworven volk van den Drost van Koeverden en den Schout van Hardenberg, in 't Kloos- ter te Groot - Aduward , te overvallen , en 'er omtrent driehonderd te do.oden of te vangen (V). Rennen- Maar Rennenberg , 't veld nu ruim heb- berg bende, rukre voor Koeverden, en hadt pas neemt eenen aanvang van 't beleg gemaakt, wan- denen*" neel' ^e ^aats •> ^e n^et te houden was, b'y Olden- verdrag , aan hem overging, op den twin- zeeiin. tieften van Herfstmaand Qy). Daarna, begaf hy
fv> R. Fresinga Monior. hl. 276,
(>) Bon XV. E«rk, hl. 221 [215'J. (ar) R. Fkesinga Memor. tl. 277. Bor XV. Moek, hh 22a 0»7]'
Qy) R, FiiESlNGA Memor. il, 278.
|
||||||
|
/
|
||||||
|
XXVII. Boek. KIST-O R I E. 343
hv zig naar Oldenzeel, daar weinig volk in Fil^III
Z en daar de burgery oneens was niet debe- _*>_; zetting. Fel deedt hy deeze Stad beftormen, en verloor 'er driehonderd man voor. Toen1, waanende dat de Stad meer manfchap hadt iügekreegen, dan men hem te vooreu bengt hadt belloot hy af te trekken: en was 'er nu bezig mede , als de burgers hem te rug ric- oen en de Stad overleverden , tegen dank der bezettelingen, die, met al't hunne, uit- trekkende, belooven moesten, den Staaten, in o-eene drie maanden, te zullen dienen (z)f Van Oldenzeel, trok Rennenberg naar Zwol- le Doch zig te zwak vindende tot het beleg de'ezer Stad , begaf hy zig, van daar, met verfterking van volk, voor Deuüchem, dat, in den zomer des vóorleeden jaars, door de Staatfche bezettelingen van Deventer en Zilt- fen ingenomen was (.«). Doch hy vondt hier zo veel tegenftands, en leedt zo merke» Ivke fchade van de Doesburgfche bezette-, liioen, dat hy, ten vyfden dage, H beleg op, brak (V) '• en, Grol bezet hebbende , welk de Staatfchen onbewaard gelaaten hadden , yondt hv de Knegten, over 't moer van Om- men en de Paarden, door Koeverden, naar Steenwyk, voor welke Stad, de voortogt zvns Legers, op den agttienden van vVyn, maand, aankwam, 's Daags te vooren, ja dien zelfden morgen, hadden die van de na« der Vereeniging nog, met veele moeite, mids het teeenftribbelen der Ingezetenen , bezet. "CL VVS. ... tnlg,
(2lR, Fresinoa Memor. U. 279,
(ai R. Fresinoa Memor. hl, im,
(i) R, FwisraoA Memor. W, 284,
Y 4
|
||||
|
344 VADERLANDSCHE XXVII. Boek,
FilipsIII ting weeren te krygen in de Stad (c), die
1580. toen een ftreng beleg van vier maanden door- --------ftondt, waarvan ons de uitkomst hierna te ver- haaien ftaat. XXIV. De Koning van Spanje, den Walfchen Ge- Marga- westen beloofd hebbende, dat hy hun eenen reet,Her- LangVOogd van zynen bloede Hellen zou, vanU1Par- hadt •> a* m den zomer deezes jaars, de Her- ma, kom: togin Margareet, Moeder des Prinfen van her- Parma •, uit Italië , ontbooden en herwaards ^L^H. gezonden , om de zaaken van Regeeringe voogdes-waar te neemen, en haaren Zoon 't bewind ft. des Oorlogs in handen te laaten. Zy was, voor deezen , met eere gefcheiden van de Landvoogdye, en Filips dagt, dat zy de her- ten der Nederlanderen , door haai' zagt be- leid , herwinnen zou. Op 't einde vnn Oogst- Onga- maand , kwam zy te Namen aan (d). Haar noegen Zoon kwam haar hier bezoeken: en toonde van den j t ^ jjaare komst hem njet aangenaam "Prins vuil -1
Parma was- Hy fcheen zig met het opperbewind
hier- over den kryg niet te können vergenoegen. over. Ook begreep Margareet ligtelyk, dat het haar kwalyk voegen zou, te twisten over 't gezag met haaren eenigen Zoon, terwyl hy de magt in handen hadt. Zy fchreef dan, in Herfstmaand, aan den Koning „ dat zy, hier „ gekomen , de Nederlandfche beroerten „ veel gevaarlyker inzag , dan men ze haar „ in Italië hadt afgemaaid, en niet te ilillen, |
|||||||||||
|
9?
5? |
dan door de wapenen: waarin dus de mees-
te klem des bewinds gelegen zouzyn. Dat |
||||||||||
|
(O Bor XV. Bock, bh 223 [sifi] enz.
{dj Weteken X. Boek, f. 171 verf. |
|||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 345
|
|||||
|
„ zy haaren Zoon ongelyk veel bekwaamer FmpsIII
„ hieldt dan zig zelve , om het te voeren, 158°*
„ en den Koning hierom badt, haar van den ! „ opgelegden last te willen ontheffen , en
„ hem dien bevolen te laaten." Farneze fchreef ook aan den Kardinaal Granvelle; wien hy 't weet, dat de Hertogin herwaards was gekomen ,> dat deeze verdeeling des „ bewinds aan veele ongemakken onderhe- „ vig was." De Koning bleef egter onver- zettelyk. Margareet onderwierp zig ; doch niet Alexander : die zelfs verzogt, dat men hem van 't bewind des Krygs ontdaan wil- de : waartoe Filips niet kon verftaan. 't Ge- ragt van zyn vertrek hadt zig , ondertus- fchen, verfpreid, en eenig ongenoegen ver- oorzaakt onder de Spaanschgezinden, welk, by brieven aan den Koning , ten breedften uitgemeeten, door de Hertoginne, hem, ein- delyk , deedt veranderen van gedagten. Hy De 'Her- bevestigde Farneze dan in de Landvoogdye, togiu by brieven van den negenentwintigften van ke«Via Wintermaand des jaars 1581, begeerende r^e ^ egter , te gelyk, dat Margareet, onder ee- derom nen anderen naam, in de Nederlanden bly- naar Ita- ven zou. Ook hieldt zy zig te Namen op,lie* tot in Herfstmaand des jaars 1583 , wanneer zy, met 'sKonings verlof, naar Italië terug keerde (e). De Prins van Parma hieldt zyn verblyf, „™
in deezen jaare 1.580, gemeenlyk, te Maas- Ban t^«x tricht., alwaar, in Lentemaand, uit 'sKo-genden ' ïiines naam , getekend, en in Zomermaand, Pl'inre
ö M ,,£_ van 0- ' * ranje,op
((?■) Strada Dec. II. Libr. III. p. 155 & Ceqq, Y 5
|
|||||
|
346 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
Fiurslü afgekondigd werdt , een fcherpe Ban tegen
'58°' den Prinfe van Oranje , dien de Spanjaards 's Ko* toc^ » tedeit lang , voor liet hoofd hunner nings vyanden in de Nederlanden hielden , en in naam, af- wiens dood zy een einde van den oorlog dag- gekon- ten te vinden. „ Filips dan, eerst hebben- lg * „ de opgehaald, hoe veele eeren , gunften M en weldaaden Keizer Karel, zyn Vader, „ en hy aan Willem van Nasfau , eenen „ vreemdeling in de Nederlanden, en hun- „ nen Leenman en onderzaat , beweezen „ hadden; doet hem de vinnigfle verwytin- „ gen van ondankbaarheid , meineedigheid, „ ichynheiligheid en andere fnoode ondcug- „ den. Hy befchryft hem, als den eenigen „ aanfteeker en opftooker van 't vuur der „ Nederlandfche beroerten, ais een' beoor- „ looger van zynen Heere , een' omftooter „ aller Vredehandelingen , een' verbreeker „ van voorregten en bezwoeren' Verbind- „ tenisfen, een' lasteraar, invoerer van ket- „ teryen , yerzaaker des Heiligen algemee- „ nen Geloofs, eerloozen Egtfchender, die, „ by 't leeven zyner Gemaalinne , eene ge- „ wyde Abtdis ter vrouwe genomen hadt, „ pest van 't Christendom en vyand des men- „ fchelyken gefiagts ; die zyne veiligheid, „ gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt, in „ een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk „ van een doorknaagd geweeten. Over al het „ welke, de Koning hem, als eenen fchelm 3j en verraader, met alle zyne nog onaange- „ flaagen' goederen , in den Ban doet, en „ ten roof geeft: verbiedende elk, hem ee- „ nige hulp toe te brengen, of ?elfs aan- „ fpraa.K
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE, 34?
' feaak te verleenen, en elk, daarentegen,FtagH " Seiende hem af te fnyden en te ver- J5__ " Sn toen den tyd van eene maand, " op verbeurte van adel, eere, goed en 1e- " Sn ten behoeve van zulken, die ei, bm- " 'S buiten de Landen, meester van " konden wSden. Eindelyk by aldien men " Sant 't zy onderzaat of vreemdeling, " IS• van zulk eenen edelen aart, en zo " len gen tot 's Konings dienst en .ter ge- " Ser welvaart, dat hy middel wist, om " f 5™! leevende of dood, over te le- " veerer of'hS zelf om 't leeven te.bren- „ veren, u Konmglyk SoVd Ïilk eenen of zyne erfgenamen,
Sfond na 't volbrengen des werks , te zien belonen met Vntwintigduizend |
||||||||||
|
<)■>
Dl
55 V>
?5
5
ï
5,
|
"ouden Kroonen, in Landeryen of in g
de ter keuze van den uitvoerer, die daar- enboveni , van nu af, van alle misdaad welklhy mögt begaan hebben, hoe groo, Ik zuiver verklaard, en, washy tmet, edel'gemaakt wordt, met allen die hem dehand zuüen bieden, welken, daarenbe- ti beSigd en bevorderd zullen woir belang hunner-dienten (ƒ> het ukkomen De Prins
|
|||||||||
|
vanDde£enSBan^Ä van' ^«^
ÏÏt en 'er den Staaten van Hofland f\?xlHl,i. leelandvan verwittigd. Hy »ndt a hun « jMrm Affchriften van, en zou gaarne go ^eemna
Sn hebben, dat zy dien, op hunnen naam kcan,^ Uetu Ban,
|
||||||||||
|
343 VADERLANDSCHE XXVII. Boes.
|
|||||||||||
|
FïupsTIl hadden beantwoord. Tegelyk, verzogt hy,
__*58q. dat zyne Lyfwagt verfterkt en rigtig betaald 2y be- 1T|ogt worden. De Staaten , met reden be- fluiten dugt voor den invloed , dien de beloften a tot ver- by den Ban gedaan , op eenige kwalykge- meerde- z-njen hebben mögt, ten nadeele van den tier Lyf- Prit"e ? bellooten , gereedelyk, tot het laat- wagt. fte, vermeerderende 'sPrinfen Lyfwagt, met honderdenvyftig paarden, mids de kosten ten laste der nader Vereeniging kwamen (g). Doch de Ban, als, in veele opzigten, den Prins in *t byzonder betreffende, moest, oordeelden ze , door zyne Doorlugtigheid zelve, worden beantwoord: konnende men, desonaangezien, de punten, die den Staat in 't gemeen roerden, ftuk voor ftuk, ftaatswy- Hy geeft ze, doen wederleggen (/£). De Prins deedt dan, eeneVer- ^oor Zynen Franfchen Hofprediker, Pieter de uit teren killers, arbeiden aan eene verdediging, die „ ■iek Ban. nog voor 't einde deezes jaars, met bewilli- ging der Staaten, in Holland, ter drukperfe werdt overgegeven, en in, 't volgende jaar in 't licht kwam. Wy hebben, in 't voorig ge- deelte deezer Hiftorie , reeds van de voor- naamfte punten deezer Verdediging gebruik gemaakt: waarom wy het noodeloos agten, den inhoud derzelve, omftandiglyk 9 te her- Voor- haaien, 't Merg kwam hierop uit: „ De Inhoud " Prins behieldt hooge agting voor Keizer dier Ver- „ Karel ; doch de weldaaden , van deezen 4ediging.„ Vorst ontvangen , mogten niet opweegen „ de dienden, door zyne voorouders, en |
|||||||||||
|
■>•>
|
door
|
||||||||||
|
(£~) Rcfol. Holl. ?3, 21 D;c 1580. U. 267, 275.
Qkj I.cvsii van \YüJ§in <Jyn 1. Hl. l/esl, YL 4^. |
|||||||||||
|
A
|
|||||||||||
|
XXVII; Boek. HISTORIE. 349
5, door hem; den Huize van Oostenryk be- FiupsIïÏ
«,, weezen} en de zwaare kosten, met open 1580, 5, hof te houden, en in verfcheiden' gezant-------■*
„ fchappen , ter eere des Keizers, gemaakt.
„ Aan Filips was hy niets verfchuldigd: „ want bewind, eer en titels, waaraan flegts „ geweldige kosten vast, en welker voorreg- „ ten, in hem, zo wel als inÈgmond,Hoor- „ ne en anderen, zo jammerlyk geiehonden 5, waren, liet hy zig voor geene weldaaden „ aanrekenen. Nogtans durfde Filips hem „ nu voor ichelm en verraader fchelden', die, „ zeker ! in 't hoofd zelf van deezen Ban, „ met zulke weidfche titels niet pronken „ zou, waren die van Nasfau en Oranje niet „ eerlyk en kloek ten oorloge geweest, eer „ hy ter weereld kwam. En nooit zou, hoop- „ te hy, blyken, dat hy zynen geflagte on- „ eer hadt aangedaan. Men lasterde zyn eer- „ lyk en wettig Huwelyk: en wie deedt dit? „ Filips, die met zyne eigen'Zusters Dogter, „ een bloedfchendig Huwelyk hadt aange- „ gaan: Filips, die zyne Gemaalin Izabelle „ vermoord hadt, om tot een ander Huwe- „ lyk te geraaken , en zynen eigen Zooii, „ om dat hy meêwaarig geweest was met de „ Nederlanden : Filips, eindelyk, die, in „ overfpel met Donna Eufrafia geleefd heb- 9, bende, haar naderhand den Prinfe van As- „ koli tot Gemaaiinne hadt opgedrongen. „ Wyders , was 'sPrinfen egtfeheiding met „ de Dogter van Saxen gefchied, met be- 5, williging haarer maagen. Zyne tegenwoor- 9, dige Gemaalin hadt nooit belofte van 't „ KJoosterleeven gedaan , of die ze gedaan 5, mögt;
|
||||
|
35o VADERLANDSCHE XXVIL Boek,
FiupslII „ mögt hebben verbondt haar niet, als zyn-
158o. „ de gefchied in haare kindscbheid. Men """" „ noemde hem, wyders, eenen vreemdeling. „ Verftondt men, daarby, dat hy buiten de „ Nederlanden gebooren was ; de Koning „ was 'er ook dan een. Hy was in Duitser? „ land, naauw vereenigd met de Nederlan- „ den , ter weereld gekomen, en zyn huis „ hadt, van oude tyden af, aanzienlyke goe- „ deren, in Brabant, Luxemburg, Vlaande- „ ren en Holland, bezeten : zelfs waren zyne „ voorouders Graaven van Gelder geweest, „ toen die des Konings flegts Graaven van ,j Habsburg waren, en ïn Zwitferland woon- „ den. Ook werden, in Nederland, ailebe- „ zitters van Graaffchappen en Heerlykhe- 5, den, de zyde deezer Landen houdende, „ voor inboorlingen gerekend. De oorfprong „ der Beroerten moest niet by hem gezogt ,, worden; maar by den Spaanfchen Raad: „ wiens wreedheid hem , die 't gezuiverd „ Geloof, in zyne kindschhéid, hadt inge- „ zoogen , tot medelyden met de Onroom- „ fchen, bewoogen hadt. En zo zyne mede- „ broeders van de Vliesorde en de Raaden „ van Staate 't ftuk met hem eens geweest „ waren, lyf en goed zou hy opgezet heb- „ ben, om Alva op den drempel des Lands „ te fluiten. Al te vooren, hadt hy ook te „ wege gebragt, dat de Staaten, op 't ver- „ trek der Spanjaarden, aanflonden : en 't „ Verzoekfchrift der Edelen was, niet te- „ gen zyn goedvinden, ingeleverd. Hierin „ flelde hy zyne eer, om dat hy 't vorderlyk „ hadt gehouden tot 's Lands welvaart. Aan j, den
|
||||
|
XXVII. Boek, HISTORIE. 351
den naam van Ketter, dien men hemenFiupsIK
" zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo min, 1580. " als Christus aan dien van Samaritaan. Tot " * het openlyk prediken hadt hy nimmer ge-
|
||||||||||||||||||
|
5,
|
||||||||||||||||||
|
raaden, ook nooit in 't berooven van Ker-
ken bewilligd. Nogtans hadt men hem, na zyn vertrek naar Duitschland, in zynen |
||||||||||||||||||
|
35
|
||||||||||||||||||
|
Zoon , in zyne goederen , in zyne eere,
wreedelyk vervolgd, hem, hierdoor, ont- ' flaagen van alle eeden en verbindtenisfen, " en genoodzaakt, tot het opvatten der wa- " penen; die hy, zeide men, tegen zynen ' Heer ge drangen hadt; maar , met gelyk „ of minder regt, hadden 'sKonings voor- zaaten Kaftilie en Leon verworven. Ook ' was hy, zelf een voornaam Lid der Staa- " ten van Brabant, door de Landzaaten, " aangezogt, om hen te befchermen. Den " Roomfchen Godsdienst zouden de Staaten !' van Holland en Zeeland, in 't eerst, ge- „ doogd hebben; doch, gewaarfchuwd tegen de verraaderven eeniger geestelyken en |
||||||||||||||||||
|
55
35
55
„ 35
55
5, 55
55 ?9 5» |
||||||||||||||||||
|
anderen , hadden zy dien moeten doen
ftaaken. Van vervolging om den Gods- dienst hadt de Prins zig altoos af keerig getoond , weshalve hem 't mishandelen en ombrengen der Geestelyken, ten 011- regte, te last gelegd werdt. Over 't wettig of onwettig aanvaarden der wapenen, wil- de hy gaarne het oordeel der algemeene Staaten afwagten. De Gendiche Bevredi- ging hadt niet hy; maar Don Jan, en de |
||||||||||||||||||
|
„ Koning zelf gefchonden. De looze vrede
', handeling van den Heer van Seiles was, !! niet door hem* maar door de algemeene -' „ Staa- |
||||||||||||||||||
|
35a VADERLANDSCHE XXVII. Boek»'
„ Staaten, wyslyk ontdekt. De KeuUche was
„ gerigt, om de Landen te bederven. Voorts, „ lei men hem geveinsdheid te last.- Maar „ 't was immers geene geveinsdheid, dat hy „ hun, toen zy nog vrienden waren , ge- „ waarfchuwd hadt tegen de rampen , die „ hun nu overkwamen. • 't Was ook geene „ geveinsdheid , dat hy hun nu, met open- „ baaren oorlog, te keer ging. Wat zy dan „ meer voor geveinsdheid in hem befpeur- „ den, wist hy niet. En genomen, dac hy „ in mistrouwen zyne veiligheid ftelde; „ moest men hem hierom met Kaïn en Judas „ vérgelyken ? Wat anders was 't niet op 5, God , wat anders niet op looze en -booze „ menfchen te vertrouwen, die, hoe zy be- „ ftonden, in Grenada, aan de Mooren, en „ hier, aan Egniond en Hoorne, beweezen „ hadden : en zelfs in deezen Ban deedefi „ zien, hoe hun 't geweeten verhard ware, „ gelyk dat van Judas, hoe zy veitwyfeld „ waren, gelyk Kaïn, en van God verwoi- „ pen, gelyk Saul. Dat men voorts tegen „ hem inbragt, dat hy zig, door geene aan- „ biedingen van byzondere voordeden , hadt „ willen laaten beweegen, om tot Bevredi- „ ging te befluiten, ftrekte tot zynen roem, „ niet tot zyne fchande : behalve, dat hem „ ook zulke breede aanbiedingen, als mett 5, voorgaf, nimmer gedaan waren, 't Slot „ van den Ban, waarby men hem water en „ vuur verboodt, agtte hy niet, zullende „ hy leeven met zyne vrienden, zo lang als „ het Gode behaagde, in wiens handen zy- „ ne dagen ftonden. En fchoon men, ïiooit |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 353
3, te vooren, openlyk geld op zyn lyf gefield FimpsIII
„ hadt, gelyknu; will hywel, hoe dikwils »580.
3, men daarvan heimelyk koop hadt ge- '""""'
„ maakt: blykende, wyders, de fchaamte-
„ loosheid der Spanjaarden hierin;, dat zy
„ eenen eerloozen fchelm, die hem om 't
„ leeven bragt, beloofden te veradelen, was
„ hy 't niet. Even of een edelman, die wift
„ wat adeldom inhadt, ooit zou willen ee-
^, ten met eenen boef, die iemant, om geld,
„ den Itrot hadt afgefteken. Hielden de Span-
„ jaards zulke luiden voor edel; zo gingen
5, zy, niet zonder reden, voor afkomelin-
„, gen van Maraanen of Jooden, en voor kin-
«,, deren van hun, die 't leeven des Heilands,
„ om gereed geld, van Judas kogten. Nog
s, durfde men den fiel vergiffenis toezeg-
,, gen van allerlei misdaad, hoe fnood ook,
„ te vooren door hem begaaft , toonende
„ daarmede, voor al de weereld, welke mid-
9, delen en luiden men oordeelde te behoe-
5, ven, om den befchermer der vryheid van
<s, een verdrukt volk van kant te helpen. En
„ fchoon deeze Ban, ook van ter zyde, de
„ Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet
5, te ftooren. Iemant met woorden aan te
„ blaffen was het laatfte geweer van weerloo-
*,, ze wyven. Zo zy flegts eendragtig bleeven»
„ en den Spanjaard de tanden toonden, haaft
„ zouden zy hem zeil zien minderen, 't Was,
„ riep men, meest om zynen hals te doen.
„ Doch kon zyn vertrek of zyne dood zelve
$, de rust in 't Land herftellen, welkom zou ze
„ hem wezen. Oordeelden dan de Staaten,
„ dat zyn weggaan hen helpen kon, gaarne
VIL Deel. Z „ wil-.
|
||||
|
354 VADERLANDSCHE XXVII. Boek-
FiufsIII „ wilde hy, op hun bevel, tot op 't einde der
^öo. n weereld, vertrekken. Zyn hoofd ook, waar- '*" „ over geen Vorst of Oppermagt op aarde te „ gebieden hadt dan zy alleen, ftelde hij in „ hunne handen. Doch dagten zy, dat zyne „ tamelyke ervaarenis, het overfchot zyner „ middelen, en zyn leeven hun nog van dienst „ mögt können zyn; hy hoopte, door Gods „ genade, getrouwelyk te onderfteunen en te „ handhaaven, 't gene zy tot welftand van de „ gemeene zaak en van den Godsdienst, be- „ fluiten zouden (?')•" Oordeel Deeze Verdediging werdt den Verecnigden der Ver- Staaten, den dertienden van Wintermaand, Staaferf te Delft, voorgelezen. Zy oordeelden „ dat over den „ de Prins, by den Ban, ten onregte be~ Ban. 5, klad was; verklaarden, wyders, dat hy „ het algemeen Stedehouderfchap en de by- ,$ zondere Landvoogdyen , niet dan op 'r. „ ernitig aanhouden der Staaten, aanvaard „ hadt, en verzogten hem daarin te willen „ volharden ; befluitende , eindelyk, eene „ bende paarden, tot 'sPrinfen beveiliging, „ te onderhouden (£)." De Prins zondt zy- ne Verdediging, in verfcheiden' taaien over- gezet , aan de voornaamfta Hoven van 't Christenryk. Hy voegde 'er een' Brief by, onlangs, door de Spanjaards, verfpreid, als ware hy, door den Prins, aan Anjou gefchree- ven, en door hen onderfchept, vervattende „ eenige vermaaningen aan den Hertoge, „ om herwaards te komen, onder verzekc- „ ring,
fj) Zie deeze Apoloi;.-ZyBo^ Auth. Stukki IhDeel, bh 63enzd
(k) Bor Auth. Stukk. II. lil, 65. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 355
, ring, dat de voornaamfte Steden t' zynen FilipsIII
„ believen zouden ftaan, en dat hy 't, met 158°»^ „ den Godsdienst, naar willekeur, zou kon-" „ nen fchikken (/)." Doch alles zo plomp verzierd, dat het elk in 't oog loopen moest, Evenwel meent men, dat de brief, door den Raadsheer Aflbnville, was opgefteld, die, ïs dit zo, veelligt alleen beoogd heeft, 't gemeen, welk toch den guootften hoop maakt, te verblinden. Op 's Prinfen Verdediging, kwam nimmer antwoord, uit Spanje of van de Spaanfche zyde. Doch wat uitwerking- de Ban hadt, ftaan wy, ter zyner plaatfe te ontvouwen. De Hollandfche en Zeeuwfche Kooplieden X^VI*
vreesden» al terfrond na 't uitkomen van den °e yaai£ zelven, dat 'er belemmering van den handel naar op Spanje uit volgen zou. Men hadt, reeds Spanje in den aanvang deezes jaars, vernomen, dat en Por- de Koning beilag gelegd hadt, op alle detuSal* Hollandfche fchepem Doch kort daarna, kreeg men berigt, dat Filips zig van dezel- ven bedienen wilde, tot den togt naar Por- tugal, welk Ryk hy dagt te bemagtigen, na 't affterven van Koning Henrik, die toen op \ uiterfte lag (tri). Nu vreesde men, op nieuws , voor bekommering onzer fchepen en goederen in Spanje. Doch het wederzyds koopbelang verhinderde dit. De oorlog met den Koning werdt aangezien, als bepaald binnen de Nederlanden. En onze Kooplui» den, fchrander boven maate in het uitvinden van
CV) Zie Hooft XVII. Boek, hl. 743,
(w) Refol. HoU. 13 Om. 1579' u> 239« BoB. XIV. Boek.
il, ai [160].
Z %
|
||||
|
356 VADERLANDSCHE XXVII. Boek»
|
|||||
|
Fn.ipslll vzn middelen, om op verbooden' Plaatfen te
J£^_ handelen , wisten hunne waaren, onder looxe naamen, te vertieren in Spanje, daar 't wel vermoed en gemerkt, doch oogluikende ge- doogd werdt (»). De Vaart op Spanje en Portugal werdt, egter, den Nederland er en, wat laater, verbooden, in gevolge van een befluit, ter Dagvaart van Delft genomen. Veele fchippers, voorgeevende naar Frank- ryk te willen , hadden 't, naar men federt vernam, gemunt op verbooden' havens. De Waterbaljuw van Zeeland, Robert Leeman, werdt ook gefchorst in zynen dienst, om 't uitgeeven van Paspoorten, tegen 't oogmerk der Staaten. Naderhand, zag men voor best in, alle Schepen te laaten vaaren , onder beëe- digden borgtogt en verband van verbeurd te zyn. wanneer zy verder westwaards zeilden dan Engeland, Schotland en cle uiterfte gren- zen van Frankryk. Doch van daar zou de laading met vreemde fchepen mogen ge- voerd worden naar Spanje en Portugal, en de Nederlandfchen zouden, ook daar, Spaan- fche en Portugeefche waaren inneemen, en herwaards brengen mogen, 't Befluit, door de Staaten der nader Vereeniging, in Gras- maand des volgenden jaars, te Amfterdam, hierop genomen, kwam over een met dit in- zigt (V). XXVII. Midlerwyl, werdt het Beleg van Steenwyk Stek""b voortgezet. De magt des Graaven van Ren- Ugerd " nenberg voor deeze Plaats beftondt uit twaalf hon-
00 Hooft XVI. Boek, hl. 708.
(o) Refol. Holl. 18, JcmtMT. I581. H, 17, Bor XVI. Boek,
U. 19 [253]. |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 35?
honderd Ruiters en agtentwintig Vendelen, FiupsIII
lütmaakende omtrent zesduizend knegten. In 1580. de Stad lagen omtrent zeshonderd man. De , ^-1 weerbaare burgers beliepen omtrent de helft R°e°rnett van dit getal. Doch gcene vyftig onder de- berg. zelven, die men vertrouwen durfde (ƒ>). 't Be- wind der verweeringe namen de Hopluiden aan zig. Öuk lietenze "er den Burgemeester in raaden, alzo 'er geen Overfte in de Stad was. Voorts was de Plaats liegt verfterkt, en van weinig voorraad voorzien. De vyand hadt zig, 's daags, na zyne aankomst, ver- fpreid rondsom de Stad, om de toegangen te floppen, niet zonder hierin gehinderd te wor- den, door de belegerden, die egter, al ras, tegen de meening van Hopman Kornput, aan die van de nader Vereeniging fchreeven, om ontzet (ji). Op den vierentwintigften, verdreeven de
Rennenbergfchen, onder Arend van Geemen en Henrik S'naater, oude Hopluiden, twee Staatfche vendds uit de Kuinder, pionderden het Dorp en verlieten 't toen weder, 't Ven- del, welk men hier veroverde, werdt, aan een paardenilaart, geileept om de vesten van Steenwyk (V). De belegerden, hierdoor ge- tergd , vielen uit en verbrandden een' molen, waarop de vyand, zynen flag waarneemende , uit weerwraak, den brand ftak in de hameye der Geestpoorce, die, door Aart van Gro' tiingen, eens brouwers zoon en foldaat van Kornput, onder een' hagel van musketko- gels, 00 R.. Fre?inga Meraor. il. 293.
(f) R. FiiESiNCA Memor. il. 29K. ir) R.. Fresinga Meniur. il. 331. |
||||
|
358 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
Fitipslll gels, meermaalen af en aan gaande om wa-
J580. ter te fcheppen, gelukkiglyk, gebluscht rr"j^—werdt. Dien zelfden avond, werdt een vyand- waïrdige ty^ f°Waat, die, by de Waltpoort , onder fchoot. een fchriklyk misbruiken van Gods naam, ftondt te fchelden op de Staaten en Hohen- lo, door een' kogel, op 't geluid afgefchoo- ten, juist in den gaapenden mond getroffen: 't welk bleek aan 't lyk, dat, terftond, in de Stad gefleept werdt (Y). Rennenberg, daar- na, zelf in 't Leger gekomen, eischte de Stad op. Men antwoordde, dat men ze voor den Koning, onder 't beltier der Staaten en des Prinfen van Oranje, bewaarde : waarop de vyand terftond gereedfchap maakte, om haar te befchieten (2). De Ren- Ten deezen tyde, zondt Rennenberg ee- ïienberg- j ro^ af om ettelyke Staatfche vendels, ichen be» b, . 1 n j
haaien tot fceennge van het ftroopen der zynen, ge
eenige legd in de Zeveriwolden, van daar te verdry«
voordee- ven: 't welk hem gelukte. Ook namen de get"a°PdeRennenbergfchen , wat laater, Slooten in, fchen welk, nevens de Lemmer, door de Staat- fchen, verlaaten was. Voorts, wierpen zy zig in Staveren, daar zy 't Slot, maar ten deele geflegt, eer men de Stad behooriyk gefterkt hadt, wederom opbouwden : en, Makkum befchanst hebbende, kwelden zy, dagelyks, de Landluiden, tot voor Iiarlin- gen, Franeker, Bolswaard en Sneek, met pionderen en brandfehatten. Op den zeven- tienden van Slagtmaaud, overvielen en ver- |
||||||||||
|
floe-
|
||||||||||
|
CO R' Fresinoa Mcmor. il. ?,02, 303.
(J) R, Fresinga Mcmor. il. 305. |
||||||||||
|
XXVII, Boek, HISTORIE. 359
floegen de Rennenbergfchen zes Staatfche Fiumïii
vendels, gelegerd te S. Jans Kamp by Vollen- '5 ' hove, en derwaards gezonden, om de Steen- wykers, met voorfpel van ontzet, te troos- ten («). Des anderendaags , deedt Rennenberg Stéeu-
Steenwyk befchieten met gloeijende kogels, wyk een vond, waar van men zig, eerst vyf jaa- ^gtVoef- ren te vooren, in 't beleg van Dantzig, hadt jende 1;q- begonnen te bedienen (V). Straks daarna, zag gels, men de vlam opgaan, uit verfcheiden' Hui- (een' zen. Een ftyve oostenwind blies 'er onder, ^J-f11 zo dat 'er wel zeventig wooningen verüon- befchaQ- den werden. De Stad werdt toen andermaal ten. opgeëischt, en zou overgegeven geweest zyn, hadt Kornput het niet verhinderd: die, dien zelfden dag, het morren en famenrotten der Burgerye, met weergalooze ftoutmoedigheid, wist te beletten. Ook ftelde men, federt, zo goede orde op 't hlusfchen van den brand, dat dezelve, daarna, weinig fchade deedt. Maar belegerden en belegeraars begonden gebrek- te krygen aan geld en voorraad: 't welk, in en om de Stad, gemor veroorzaak- te. Ilennenberg ftilde zyn volk, met de hoop op de aanftaande verovering van Sceenwyk O). Ook lokte hy, ten deezen tyde, die van Rennern Enkhuizen, om met hem in onderhandeling ^grf te komen, tekenende zynen Brief mr en goe- aall \[& den vriend, zo gy wils (x). Doch men was in van Enk- |
||||||||||
|
't huizen,
|
||||||||||
|
f«) R. Fresinga Memor. hl. 308, 30g.
fv) Zie Meterkn X. Knak, f. 176. OiO R. Fresinga Memor. hl. 325 e;i~., (xj Zie Bok. XV.Boe'z, hl. 225 I221]. ' |
||||||||||
|
Z 4
|
||||||||||
|
3So VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
||||
|
FilipsIII 't Noorderkwartier,thans bezig, met het ver.
'579- vaardigen van 't ontzet van Steenwyk, waar- De Ver-toe ^e Staaten der nader Vereeniging, de eenigde Plaats houdende voor den fleutel van Fries- Staaten land, Vollenhove en Drente, na veel over- beherti- leggens, eindelyk, beflooten hadden. De Heer omzet van Nyenoord legerde zig te Winfum in 't van heit van Groningerland, en verdreef de Gro- Steen- ninger knegten uit Warfum en uit Appinga- *7k dam, ter welker laatfte plaatfe, zestig Ko- ningfchen gedood, vyftig gevangen genomen werden. JoanNorrits, nu, op eene wedde van twaalfhonderd ponden ter maand (y), tot Veldheer der Staaten gekooren, floeg zig ne- der te Zwartfluis, jaagde den vyand uit Giet- hoorn, en toog federt naar Mcppek, Zwart- fluis flegts met drie vendels bezet laatende, die, daarna, hevig aangevogten van de Ren- nenbergfchen, zig, met eenige verfterking van volk, hun door Norrits wederom toegc- fchikt, zo dapper weerden, dat 'er wel drie- honderd van de aanvallers verilaagen wer- den , en geweer van meer dan vyihonderd $ op den dyk gevonden, of uit het zwarte wa- ter gevischt. Norrits verzorgde , daarna, Steenwyk van eenig geld en buskruid, dats gelukkiglyk, by nagt, binnen raakte. Ook beftookte hy Rennenberg, van agteren, op den eerften van Wintermaand, terwyl de bele- gerden eenen uitval deeden, niet zonder ver- lies van wederzyde (2). Aanflag Jen deezen tyde, kwam Wilkm van Mom- VanPar- foort, (y\ Refol. Hoin jo Nov. 1580. hl. q.%6.
Kz) R. Füesinga Menior. 'il. 344, 350, 355, 357,
|
||||
|
äl
|
||||||
|
XXVÏÏ. Boek. HISTORIE. 361
foort, Drost van Hattum,in 'tLeger by Ren-Fojpslll
nenberg, met voorfchryven des Prinfen van l58o. Parma, hem bekend maakende, dat hy zig ~~ nevens zynen Vader, Lodewyk, verbondenHattum. hadt, om 't Slot te Hattum den Koning te leveren. Antonl van Grisperre en Gerrit van Raatingen, geweezen' Raaden 's Hofs van U- trecht, en nu te Emmerik woonagtig, had- den deezen koop gemaakt, en, buiten beves- tiging van den Zoon in zyn Ampt, niets dan vergiffenis en onderhoud voor hun en de hun- nen, zozy, om dit bedryf, hunne goederen verlooren, toegezeid. De Graaf fchikte dan omtrent veertig man van 't Slot te Blyenbeek naar Hattum, daar zy, door Lodewyk, by nagt, van buiten, op 't Slot gelaaten wer- den, en Vyftien Staatfbhe knegten,die, dron- ken gemaakt, lagen te ronken, ligtelyk, om- bragten. 'Epen vallen zy in de Stad, en ver- zekeren zig van de Hopluiden. Maar de bur- gers , door den tyd, befpeurende, van welk een handvol volks zy overvallen waren, en eenige hulp gekreegen hebbende van Zwolle, dreeven hunne befpringers wel baast wederom naar 't Slot toe ; welk, met hulp van vyf ven- dels, uit vyf der naaste Steden, Arnhem,De venter. Kampen, Harderwyk en Elburg, be- legerd en befchooten werdt, en haast,by ver- drag, overging. De Drost en zyn Vader wer- den naar Arnhem gebragt, en aldaar, als ver- raaders, verweezen, onthoofd en gevierden deeld (a). Uit
Ca) Bor XV. Boek, il. 229 [227].
25 |
||||||
|
.'
|
||||||
|
362 VADERLANDS CHE XXVII. Boek.
|
|||||||
|
FiLipsIIl Uit Noordholland, kwam Sonoi, met ee-
ï58u nige Schepen vol volk en voorraad, over- vërvols fteek£n naar Blokzyl, alwaar hy zig, op den van a tweeden van Louwmaand, nederïloeg (£), Steen- Ook legerde Norrits, Meppeit verlautende, wyks zjg Wederom te Giethoorn , daar hem de e es' Steenwykcrs kwamen noopen, tot het waa- gen van 't ontzet. Rennenberg, ondertus- fchen, zogt zig van de blyde maare des naa- kenden ontzets te bedienen, om de beleger- den te verfchaiken. Hy neemt eene dikke mist waar, en trekt, den Hollandfchen en Engelfchen tromflag nabootiende, regt aan op de Stad. De belegerden, waanende, dat het ontzet aankwam, waren reeds uitgeval- len, en zy en de Stad zouden verrast geween zyn, hadt het fchielyk verdwynen der mist, hun den vyand niet klaarlyk ontdekt; waar- op zy den her tred namen. De Graaf deedt toen de Stad wederom opeifchen, door ee- nen Trompetter; doch kreeg het voorige ant- \ Ontzet woord (Y). Norrits, eindelyk, door 't iterk ?? . aanhouden der Steenwykeren bewoogen , o- ten dee- verviel, met omtrent tweeduizend man, een ie, ge- goeddeel Rennenbergfche Ruiteren, die te llaagen. Steemvykerwolde lagen , des nagts na den zeventienden van Louwmaand. De beleger- den deeden, ten zelfden tyde, eenen uitval. Fel werdt 'er, in deeze gelegenheid, van we- derzydc gevogten: ook met merkelyk verlies van beide de partyen. De uitvallers weeken, eindelyk, wederom naarde Stad, enkreegen de
|
|||||||
|
(V) R. Fresinga Mcmor. bh 371.
{e, lx. Fresjnca Meinor. IL $6\ t;iz. |
|||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 363
de Poort met moeite digt. Norrits nam deFiupsIII
wyk naar eenen kamp vol boomen, daar hem 'S81« Rennenberg vervolgde, met eenige veldihxk- ~" jes befchoot, beftormde, en, den gantfchen dag door, beflooten hieldt. De Staatfche Veldoverfte vondt zig hier in grooten kom- mer , zonder leeftogt, zonder Ruitery, en zonder te weeten, wat weg hy houden moest, om by zyn Leger te komen. De weg naar de Stad ftondt hem wel open; doch hy dagt, dat men daar zo groot een gebrek aan mond behoeften hadt, dat hy 'er geene meer eeters binnen brengen durfde. Ondertusfchen, ver- liepen verfcheiden' zyner knegten. Eindelyk, trof hy eenen Steenwyker aan, die hem naar Blokzyl geleidde Qf). Non..us Hier , zyne benden wederom verzameld legert
hebbende, üoeghy zig in S. Jans Kamp ne-zig te der,daar hy van Rennenberg belegerd werdt, Steen- die egter, de aankomst van versch Staatsch wy!!^" volk te Blokzyl vernomen hebbende, weder- om aftrok, met agterlaating van al zynen ryfr togt. Daarna, bevroedende , wat hem van de Staatfchen befchooren was, deedt hy zyn verfpreid Leger intrekken, en Steenwyker- woide verlaaten, daar Norrits zig, eerlang, nederfloeg. Van daar , eenige Ruiters ter fluik hebbende uitgezonden, verrastten dee zen, des nagts na.den negenden van Sprok- kelmaand, eenige Rennenberglchen, te Die- veren , een Dorp in Drente, en bekwamen 'er honderdzesentwintig Paarden tot buit. Wat
|
|||||
|
(X) R. Fresin-ga Mcmor. hl. 395 enz.
|
|||||
|
3^4 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||
|
FiLiPsIIl Wat vroeger, hadt Sonoi het Slot te Vol»
1581. lenhove ingenomen. Maar Norrits bleef niet r~~™ onbeftookt te Steenwykerwolde , daar hevi- neemt Se fchermutfelingen vielen, rusfchen de be- Voüen- legeraars en ontzetters, die eikanderen, ook hovein. uit grof gefchut, vinnig befchooten, terwyl men, van wederzyde, veel koude en onge- mak en gebrek aan mondbehoeften verduuren moest. Op den zeventienden van Sprokkel- maand, begon 't een weinig te dooijen: en Norrits Norrits ving aan nader naar de Stad toe te nad"c fchanfen, zonder zig de poogingen des zigt de vyands, die hem dit beletten wilde, te be Stad een kreunen. Eenige mondbehoeften en buskruid en ander- bekomen hebbende, zondt hy 'er een deel van maal' naar de Stad, welke hy nu zo digt genaderd was, dat men, ligtelyk, door middel van loo- deu kogels, daar brieven ingeflooten waren» en die men over en weder fchoot, famen- 't Beleg fpraak onderhieldt. Rennenberg den toevoer ^aïl zoekende te ftremmen, vielen 'er dagelyks wyiT" vreesfelyke fchutgevaarten, in welken hy nu worde te kort begon te fchieten, wordende hy op den op;.'.e- tvvee-entwingften van Sprokkelmaand ge- broken. noociZaakt te deinzen: waarna de Stad we- derom door Norrits gefpysd werdt. Rennen- berg, eindelyk de hoop opgeevende om de Stad te bemagtigen, zondt, den volgenden nagt, het gefchut vooraf, en brak toen op, met het gantfche Leger, in ftilte en goede orde. Met den dag, vernam men geen'vyami meer voor de Stad, die terftond rykelyk van voorraad voorzien werdt. Het mistig weder verhinderde het vervolgen der Rennenberg- fchen.
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 365
|
|||||
|
fchen, waarnaar veelen 't hert jookte (e).Fiupsill
Kort hierna, werden de Kuinder, de Lemmer 'S^i- en Slooten wederom ingenomen, van het volk Stavere£ van Norrits. Makkum was den Rennenberg- en ande. fchen reeds te vooren ontweldigd. Staveren, re Plaat- uu de eenigfte Friefche Plaats aan den zeekant, fen ge- die nog voor den Graave hieldt, werdt, des wonnen* nagts voor den eerften van Lentemaand, be- magtigd door Sonoi, die terftond het btleg fioeg voor 't Slot, welk egter, niet voor den tienden vanBloeimaand, by verdrag, aan hem opgegeven werdt ( ƒ). Terwyl dit in en om Friesland voorviel, XXVIIL
begaf zig de Prins van Oranje derwaards, op De p!.ins 't aanhouden der Staaten deezes Landfchaps ran|e De Aartshertog Matthias hadt hem, na Ren- wordt nenbergs afval, in Zomermaand jongstlee- Stadhcm- den , aangefteld tot Stadhouder van Fries ^e.r van land, en hy hadt, terftond daarna, Bernard land^ van Marode, Heer van Rumen , genoemd, Om zyne plaats te bekleeden (g). Nu riep hem de toeftand der Friefche zaaken in per- foon derwaards. De Graaf yan Hohenlo ver- Hy reise xelde hem, en verdedigde zyne eer, in 'sder- Prinfen byzyn, tegen de Staaten, die hem,waards' meende hy , te na gefproken hadden , ter gelegenheid der nederlaage op de Bourtan- ge. De Staaten ontkenden dit egter, en be- weerden , dat het hun niet toeftondt , voor firaatklap te verantwoorden. De Prins ef- fende dit gefchil en verfcheiden' anderen van merkelyk gewigt, het Landbeftier betreffen- de. (O R' Fresinga Memor. U. 413.458.
(f) R. Fresinoa Meinor. U. 458, 46a* (f) Boa XV. Bock, il, ai? [410], |
|||||
|
3^6 VADSRLANDSCHE XXVII. Boek.
Faipslll de. Hy keerde, niet voor Grasmaand, terug
'58!• naar Holland (h).
De Ren- -^e Rennenbergfchen , midlerwyl, genes- nenberg- teld in Groot -Aduard , ondernamen eene fchen fchans te leggen op 't Reediep , waardoor winnra (jg j-{eer van Nyenoord, te Winllim, zynen ver ciei- toevoer ujt zee ^reeg^ Doch Nyenoord ver- fchanfeu dreef hen van daar, en tastte hen, naderhand, indeOm-te Groot-Aduard aan, daar hy, egter, met meian- verlies, te rug gedreeven werdt, Hy week toen naar Kollum, Dokkum, en Aduwarder- zyl. De fchans ter laatstgemelde plaatfe, in Zomermaand , bemagtigd zynde door den vyand, week Nyenoord verder naar Winfum, Doch Rennenberg zondt Jan Baptist Tasfis, Luitenant van Billy, af op deeze fchanfe, die hem, nevens de fchans te Warfum, eerlang, in handen viel, waardoor Rennenberg van al- le de Ommelanden, tot Dokkum toe, mees- ter werdt (?"). Neerlag De Gemagtigden der nader Vereeniging derReu-fchikten, om dit verloop te herftellen, in nenbei'S- Hooimaand, Norrits, Sonoi en anderen naar Gronin-y Rhismergeest, daar zy, vereenigd met Nyen- gen. oord en andere Friezen , een tamelyk heir uitmaakten , en zesduizend Rennenberg- fchen uit Kollum deeden deinzen naar Gryps- kerk. Norrits , daarna, Monnikerzyl heb- bende ingenoomen , noodzaakte den vyand ook van Grypskerk op te breeken. De Staat- ionen vervolgden hem , Sonoi vooruit, die hem ophieldt, tot op de aankomst der ove- ri-
(A) Bor XVI. Boek. il. iS [252]*
CO R* Fresinoa Memor* VU tf>/\* |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 367
rigeri. Toen keerden de Rennenbergfchen den FilipsIII
rug, wykende tot onder Groningen, met ag- is8_^_ terlaating van vier ftukken gcfchuts, verfchei-" den' vendels, zevenhonderd dooden en veele gevangenen. Deeze neêrlaag viel voor, op den negentienden van Hooimaand (k). Ten" zelfden dage, ontving de Graaf van De Gaaf
Rennenberg, die, federt het mislukt beleg van Ren- van Steenwyk , hadt gaan kwynen , en on- ^e"fters langs in eene hevige ziekte geitort was, de laatfte Kerkgeregten te Gronmgen , alwaar hy , op den drie-entwintigiten , overleedt. Sommigen tekenen aan, dat hy, in zyn uiter- fte, zeer over Groningen en over 't breeken zyner trouwe geklaagd heeft (/). Doch men mag twyfelen, of hem de kwaade uitflag niet meer dan de fnèodheid zyns bedryfs geimert hebbe. Ook wordt gemeld, dat hy zyneZus- ter, Kornelia, die hem verleid hadt, in de laatfte dagen zyns leevens, niet heeft willen zien noch ipreeken: 't welk, by zyne par- tyen, opgenomen voor blyken van berouw, nevens verfcheiden' andere zyne goede hoe- danigheden, te wege gebragt heeft, dat hy, na zynen dood, by vrienden en vyanden, meer beklaagd dan befchuldigd geworden is (m). De Ampten, door hem, in deezen oord XXIX.
bekleed, droeg Parma Francois Verdugo op, Francis een' Spanjaard, die , weleer ftalknegt ge- ^^° wees! zynde van den Graave van Mansfeld, zyne naderhand met äeszelfs natuurlyke Dogter Aropten. |
|||||||
|
ge-
|
|||||||
|
(£") R. Fresikoa Memnr. hl. 467.
CO R. Fresinga Memor. il. 469. Q>Ó Bca XVI, Bzsh, bl. 35 [2?6j' |
|||||||
|
368 VADERLANDS CHE XXVII.Boek.
FiLiPsIIl getrouwd, en door befcheidenheid eii krygs-
*•&*' kunde, vermaard geworden was. Zyne ver- heffing fmertte niemant meer dan Maarten Schenk, die ftaat gemaakt hadt, Rennen- berg te zullen opvolgen, en nu zien moest, dat een vreemdeling van geringe afkomst hem werdt voorgetrokken. Verdugo kwam met tien vendelen Waaien in Friesland (»), Wy zullen wel haast zien , wat hy 'er uit- voerde. XXX. De Staaten van Holland maakten, dit jaar, Haarlem hun werk van het vernietigen der Voldoe- doet af- njngen 5 aan fbmmige Steden toegezeid, met de^voi3" naame aan Haarlem en Amfterdam. Hoedee- doening. ze Voldoeningen, hier en daar, gefchonden waren, hebben wy te vooren gemeld. Men oordeelde het dan betaamlyker, dat zy ver- nietigd werden , dan dat het langer fcheen, dat men 'er zig niet aan begeerde te houden. En na 't veranderen der Regeeringe in de gemelde Steden, was hiertoe meer kans dan te vooren. De Onroomfchén zaten nu, in dezelven, op 't kusfen, en de gedagten, dat men den Roomfchen geene openbaare Gods- dienstoefening behoorde toe te ftaan, zelfs niet op Plaatfen, daar zy 't uitdrukkelyk be- dongen hadden , drongen langs hoe meer door, in Holland en Zeeland. Die van Haar- lem deeden allereerst afftand van de Voldoe- ning, in Grasmaand deezes jaars, waartegen hun, door de Staaten van Holland, verfchei- den' geestelyke goederen werden toegevoegd, tot
rit-j Ito* XVI. Boek, bl 35 [276]. Strada Dec. II. Lifo:
IV. p. 19G. |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 3Ó9
|
|||||
|
tot vergoeding der kosten, in 't beleg en na FilipsIIÏ
de verovering der Stad g'edraagen (o). Kort *58i. hierna,deeden eenige aanzienlyke Roomsch- De gezinden, geene kennis van dit verding heb« Romsch- bende, door den Notaris Dirk Volkertszoon gezinden Koórnhert, een fmeekfehrift aan den Prinfe verzoe- van Oranje ontwerpen, behelzende een ver- 0efenfng zoek, om, in gevolge der Voldoening, ge-Van handhaafd te mogen worden, in de oefening Gods- van hunnen Godsdienst, die men, in de om- dienst; leggende Plaatfen, fcherpelyk begon te ver- werven bieden, en welke zy, tot hiertoe, vryelyk niets. in dé Kloosters genooten. Men leverde den Prinfe dit fmeekfehrift te Amffcerdam; doch hy wees de verzoekers aan de Staaten van Holland, die daar, dat pas, vergaderd waren. In 't fmeekfehrift , ftonden eenige fchorre bewoordingen, waaraan de Staaten zig zeer flïeten. Men fchreef, by voorbeeld, het in- neemen der groote Kerke, door de Hervorm- den, toe aan het onbedagt beleid van eenen Ge- magtigde der Staaten :, het wegneemen der beelden noemde men eene daad, zo fchande- iyk als ongeßraft. Het verbieden van den Roomfchen Godsdienst heette het weder in- voeren van 's Keizers fcherpe Plakaaten. De Predikanten , die dit dreeven, werden be- fchreeven, zhßookebranden van onrust enz. De Staaten hielden zig zeer gehoond, door dier- gelyke uitdrukkingen , te meer na dat de Wethouderfchap nu afüand gedaan hadt van de Voldoening, het eenige genoegzaam, waar- op (o) Rcfbl. TTfill. 2R Altt',1, tl Jiiiv 15S1. II. i3c, 33K Umi
XVl. Hoek, il. ao [256]". VIL Duel. Aa '*'.->,
|
|||||
|
-—Mi
|
||||||||
|
370 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
op de verzoekers bouwden. Ook befpeurden
deezen, dat men zulk inleveren van verzoek- fchriften by gefpan hield1: te fmaaken naar muitzugt: waarom zy, 't hoofd in den fchoot leggende, verfchooning verzogten van 't ge- ne zy gedaan hadden, en zelven de pen haal- den door hunne naamen. Doch Koornhert, fchoon hy verklaarde, het grootfte deel der Roomfche leeringen voor valsch , hunne meeste Leeraars voor verflindende wolven te houden, en 't fmeekfchrift, alleen als No- taris , op 't verzoek van anderen, te hebben ontworpen, omdat hy begreep» dat elk zy- nen Godsdienst vry hebben moest; werdt nogtans veroordeeld, om zyn ontwerp te fcheuren, in 't byzyn van de gemfgtigden der Staaten; gelyk hy deedt (pj. De open- baare oefening van den Roomfchen Godsdienst werdt, hierna, te Haarlem, zo wel als elders, verbooden. Men handelde, in deezen tyd, ook met Am-
fterdam. Sedert het treffen der Voldoening, waren, in deeze Stad, verfcheiden' gefchil- len gereezen (#), om welke te beflisfen, de Prins en de Staaten zig veele moeite gaven: doch welken niet waren weg te neemen, dan door het afftaan van de Voldoening, 't welk dikwils door zyne Doorlugtigheid voor- geflaagen was. De Staaten beyverden 't ftuk ook zeer, begeerende, dat de Stad zig den gewoonlyken Regte of den Raaden van Holland, als goeden mannen, onderwierp. Doch
O) Refol. Holl. 22, 1(1 May, 1, 10, 13 Juny, 3, sr Ja-
fa 1581. bl. 20j, 216, 236, 271, 276, ayó, 371. Bor XVI. fioek, bl. 19 [254]. enz. LÜJUfoli Mt I5>17 N«v- 5D'C- '53o. bl. 244, 24M5!>
|
||||||||
|
Fujpsin
1581.
|
||||||||
|
Amfter-
dam flaat, ins-
gelyks.af van de Voldoe- ning. |
||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 371
Doch de Stad neigde meer tot eene minzaa- FujpsIII
me onderhandeling , waartoe, eindelyk be- 1581. flooten werdt (r). 't Liep egter tot in 't laatst ——" van dit jaar aan, eer men 't eens werdt (s). Op den twintigften van Wintermaand, werdt een nieuw Verdrag geflooten, welk de Prins , naderhand , bekragtigde (t) , behelzende » „ dat de Staaten en de Stad, wederzyds, af- „ Honden van de Voldoening: dat de Stad „ zou bezet blyven, met twee vendels, ie- „ der van tweehonderd koppen, onder be- „ vel van twee burgers, die, uit Stads-, of, „ zo die niet toereikten, uit 's Lands mid- „ delen betaald zouden worden. Dat deeze „ bezetting, naar 't gelieven zyner Door- „ lugtigheid, by nood, of by andere gelegen- „ heid, buiten nood, zou mogen vermeer- „ derd of verminderd worden, mids der Stad» „ in 't eerfte geval, Serviele-geld wierdt toe- „ gelegd, gelyk den anderen Steden van „ Holland. Dat de Stad, tot het vinden van „ de kosten haarer verfterking, eenen orame- „ flag zou mogen doen over Amftelland. „ Voorts begaf zy zig in de gemeenfehap „ der oude fchulden, in den tegenwoordi- „ gen oorlog door Holland gemaakt; doch „ met eenige bepaalingen. De Stad zou de „ geestelyke gebouwen mogen aanvaarden; „ doch de andere geestelyke goederen, ren- „ ten en Landen zouden, tot aflosfing van 's „ Lands fchulden, moeten worden verkogt. „ De
CO Refol. HoII. 13 OSt. 8, 10, ir, Auv. 1581. II. 543.,
'S63, 5S9» 57' ■> 572. 579- Cs) Bor XVI. ßoek, W.45 [292].
CÓ Refol. Holl. so, si'jJec. 1581. M, C33, 643.
Aa %
|
||||
|
3?a VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
|
|||||||||||||
|
FilipsHI „ De kerken - goederen zouden, tot onder-
*5Sr- „ houd der Kerken en Predikanten, aan de "" „ Stad bly ven. De Staaten zouden de Graaf - „ lyke goederen , met den eerften, aan de
|
|||||||||||||
|
5,
55 55 55 55 55 55 55 |
meestbiedenden verkoop en, op dat de
Stad haar agterwezen, ten laste dier goederen, zou kunnen inkrygen. De Stad zou vry zyn van het opbrengen van drie- honderd ponden 's jaars , wegens het fchoutampt, welk zy behouden zou tot op het aflosien der twintigduizend ponden, daarop verftrekt, of tot op eenige nadere |
||||||||||||
|
„, overeenkomst, te maaken met de Staaren.
't Punt der Paalkiste, tusfehen de Stad en Enkhuizen voor 't Hof bepleit wordende, zou in zyn geheel blyven. Der Stede Pri- vilegien en Voorregten zouden haare kragt behouden, uitgenomen zulken , die van den Hertoge van Alva, of deszelfs nazaa- ,,, ten, tot op de Gendfehe Bevrediging, „ waren verworven, van welken alleen ftand |
|||||||||||||
|
„ grypen zou 't verlof om geld op renten te
„ mogen ligten («}." Met het vernietigen der Voldoening, werdt de openbaare oefe- ning van den Roomfehen Godsdienst, ook Eerfte te Amfterdam afgefchaft. Ten zelfden dage * Piakaat kwam een Piakaat in 't licht, op den naam tegen de van ^en prinfe, als hebbende nu de hooge ^"Overheid in Holland, waarby het drukken ïn Hol en verfpreiden van oproerige en eigerlyke land. fchriften, het fchoolhouden zonder verlof, het houden van bedekte famenkoirsften, het draagen van geestelyke gewaaden, en boven- al Qi) Zie Handv. v»n Amft. hl. i\6.
|
|||||||||||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 373
|
|||||
|
al het oefenen van den Roomfchen Gods- Fan»? in
dienst verbooden werdt (i>). .Doch 't was is^1- niet vreemd, dat dit gefchiedde in Holland, De "" alwaar de Roomfchen in 't gemeen voor R00m. Spaanschgezinden gehouden werden; het op- fche roer, verwekt,re Brusfeï, door eenen Domi- Gods- nikaaner Monnik, dien de Regeering, oniJJ,,, zyn ftout prediken , gaarne, in ftilheid loo- teBruffel zen wilde, hadt te wege gebragt, dat, zelii en te daar ter Stede, de oefening van den Room- Antwer- fchen Godsdienst, in Bloennaand, gefchorst pen# was (w). Van gelyken, gefchiedde zulks te Antwerpen, in Zomermaand, na dat de Room- fchen, uit vreeze voor eene nieuwe plonde- ring, reeds te vooren, hunne altaaren, in de groote Kerke , met verlof der Regeeringe ? hadden afgebroken (rc)f In de laatfte Kerkelyke Vergadering te xxxL
Dordrecht, hadden de Hervormden befloo- Sinode ten , om de drie jaaren, eene diergelyke c,e ^ldr te houden. Dit befluit werdt nu in 't werk e urs* gefield. De Kerken van Antwerpen en Delft befchreeven de anderen, te Middelburg: en gaven 'er den Staaten der Vereenigde Gewes- ten kennis van, te Amfterdam, hun te gelyk verzoekende, dat zy eenigen wilden magtigen. om deeze Sinode by te woonen. De Staaten, de Predikanten voor deeze aandiening bedankt hebbende, verklaarden hun, dat zy, voor te- genwoordig, geene Gemagtigden te wagten hadden. De Sinode werdt, in Bloeimaand en
O") Bor XVI. Boek. hl. 47 [293!
OO IJoR XVI. Boek, lil. 22 [25!!]. (*) Metéren X. Boek, f. 18c. verf. i3oii XVf. Bock, M.
35 [275]. |
|||||
|
Aa 3
|
|||||
|
5?4 VADERLANDSCHE XXVII. BoekJ
|
|||||
|
Paipslll en Zomermaand, gehouden. Men beraamde
'S8i. hier eene nieuwe ÏCerkenordening, by welke 'v " der Overheid de toeftemming der verkiezin- ge van Predikanten gelaaten werdt, zonder dat men geraaden vondt, haar, in 't aanftel^ len van Ouderlingen of Diakenen, te kennen. Voorts, werden hier de Kerken van elk Land onder Klasfen, de Klasfen onder byzondere Kool- Sinoden verdeeld. De zaak van Kaspar Kool- haas haas kwam ook op het tapyt. Men onderzogt gezet'en zYm Schriften, en vcrklaardeze ergerlyk en geban- onregtziniiig. Nogtans, werde hem vergiffe- nen. nis en aanhouding in den dienst beloofd, zo Iiy fchuld bekenneu wilde; waartoe hy niet verftaan kon. 't Stuk kwam toen wederom voor de Staaten, die 't hem zeer kwalyk na- men, dat hy zig als een Leeraar der Her- vormde Kerke gedraagen hadt, terwyl hy beleedt, met die Kerke te verfchillen in de Leere. Zy weezen hem tot de Kerkelyke ftraffe: en hy werdt, in 't volgende jaar, door de Hollandfche Sinode, te Haarlem verga- derd , van zynen dienst afgezet en uit de ge- meente gebannen. De Wethouderfchap van Leiden liet hem, nogtans, zyne wedde be- houden, tot dat hy, een ander middel van beftaan gevonden hebbende, haar van deezen last ontfloeg (y~). Kerkeiy- '* Gefchil over 't Regt der Overheid in 't ke twist Kerkelyke, welk Koolhaas met zyne mede- te U- broeders overhoop geholpen hadt, verdeel- trecht. jje 0Q^ ten Meezen tyde de Hervormden te U-
(y~) Refol. Roll. 29 A'ov. 3 Dec. 1581. U. 595, <5«95 6u-
JgpR XVI. Bock, il, 24, [ad] errz. |
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 375
Utrecht. Die van S. Jakobs Kerke, voor FiunlII
welken Meester Hubrecht Duif huis, eertyds, 1581. Pastoor aldaar, plag te prediken (2), wer- -~ den by de andere Hervormden, gemeenlyk die van de Confifiorie ofKerkenraad genoemd, aangezien als ichreevenze der Overheid te veel gezags toe in 't Kerkelyke. En 't was waar , dat zy begreepen, dat men, onder eene Christen Overheid, geenen Kerkenraad noodig hadt. Ook lieten zy elk ten Avond- maal toe, op eigen proeve : eene rekkelyk- heid, die den anderen, gewoon aan Kalvyns ftrenger Kerkentugt, veel te ruim fcheen. Doch de Overheid mögt die van S. Jakobs Ker- ke wel zetten. Ook hadden hunne Leeraars, die men Predikanten van V oude en nieuwe Tefia* ment noemde, om dat zy niemant aan andere Geloofsbelydenisfen bonden, ten deezen ty- de, zo veel toeloops, dat men hun nog eene Kerk, die van S. Maria , naainlyk, inrui- men moest (V). De verdeeldheid tusfchen hen en die van den Kenkenraad heeft naderhand zwaare gevolgen gehad in Utrecht; waarom het te noodiger was, dat wy 'er hier, met een woord, van gewaagden. Voorts werden, ten deezen tyde, de geestelyke gebouwen, buiten Utrecht, doch te na aan de Stad ftaande, op verzoek der Burger-hopluiden, vrees voor- wendende , dat ''er de vyand welligt in zou können komen nestelen, met verlof van's Prin- fen gemagtigden, afgebroken (f). De
rz) Roti XIV. Boek, II. 185 [166].
f öj Bor XVI. Boek, bl. 39 La8a|. CO non XVI. Boek, lil. 38 [280]. Aa 4
|
|||||
|
»
|
|||||
|
-
|
|||||
|
•&6 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FhjpsIII De zaaken der algemeene Staaten ftonden,
ïS8!. federt het hervatten van den handel met den XXXIr"~ Hertoge van Anjou, zo wankel, dat 'er, van Siegte * hunne zyde, dit jaar, niets nadruklyks onder- ilaat der nomen werdt. In 't voorjaar, bragten ze een weder- klein Leger te velde, onder den Heere van zydfche villers, die zig, omtrent Yperen en Dermui- ïndeNe- ^e? nederfloeg: en fomtyds van de Ruiters deriati- des Prinfen van Parma, die zig, met een den« deel zyns Legers, te Hauterive verfchanst hadt, fomtyds van de Malkontenten betlookt werdt. Waartegen de Prins van Espinoi, met de bezettelingen van Doornik, 't platte Land van Henegouwen afliep. Doch gebrek van betaaling hield de Staatfche bezetting, te Vil- voorden , te Willebroek en elders, aan 't mui- ten, zo zeer, dat zy, vooral, te Willebroek, niet dan door geweld, te ftillen was. De eenige troost der Staaten in deeze ongelegen- heid was, dat het niet beter gefield was by den vyand, daar 't Kiygsvolk even weinig ontving: hoewel 't, met kennis van Parma, der veroverde Steden zwaare leeningen af- perfte, en zig daardoor hielp aan een gedeel- te zyner agterftallen, zonder zig aan 't ver- loop van neering en inwooneren te kreu- nen (V)* Toeleg Doch terwyl men, in 't open veld, dit op Vhs- jaar ? weinig ondernam , loerde de vyand, >1; n° looslyk, op eenige voornaame Steden, poo- gende zig'van dezelven meester te maakeir, door list of verraad. De toeleg op Vlisfingen mis-
O) METBREN X. Boek, f, 1S2 verf. AoOFjT XVIII. Dolk,
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 377
mislukte nogtans. De Spaanfche Gezant in Fiupslll
Engeland, Don Bemardyn de Mendoza, hadt, 158l • al voor eenen geruimen tyd, gepoogd, den ~~- eenen of den anderen Bevelhebber van eenig Neêrlands Oorlogsfchip, door groote belof- ten, te bekooren tot verraad. Eindelyk, trof hy 'er twee aan, Willem janszoon van Hoorn en Kornelis Leenhouder , die zig geheten te luisteren; hem diets maakende, dat zy,'in- gevolgd wordende van eenige Konmgsfche- pen, welken men, met ibldaaten, zou kön- nen laaden, Vlisiingen ligtelyk leveren zou- den können. Hy hadt hun, nu en dan, ee- nig geld gegeven , waarvan zy den Prinfe van Oranje verwittigd hadden , met wiens medeweeten , de verdere handel gedreeven werdt. Ten laatften , vraagt Willem van Hoorn om eenige duizend Kroonen, als wa- re 't, om aanhang te maaken. De gezant zegt hem 't geld toe, mids hy 'er zyn Zoont- je , een kind van tien of elf jaaren, voor te pande fielt, waartoe de Vader, zig vooraf beraaden hebbende met den Prinfe, einde- lyk, befluit, onder belofte, dat men 't kind niet buiten Engeland voeren zou: waarvan ook fchrift gegeven werdt, op den twee- entwintigften van Grasmaand getekend. Tres- long hadt last bekomen, om eenige fchepen naar Walcheren te fchikken, op dat men de Koningfchen, als ze komen zouden, wel zou können ontvangem En tegen 't einde van Bloeimaand, zondt de Prins Christiaan Hui- gens, zynen Geheimfphryver, naar Engeland, om 't kind te haaien, juist op den tyd, als de aanflag ftondt uitgevoerd te worden. Hu|- Aa.5 geus |
||||
|
373 VADERLANDSCHE XXVII. Boek;
FilipsIII gens hieldt zig, te Londen, meest in de her-
158ï- berge en by Fransch gezelfchap, zo dat hy --------voor een' Franschman doorging. Daarna o-
verlegt hy met la Fontaine , Leeraar der
Franfche Kerke , wat middel 'er ware, om Mendozas huis te befpieden, en kennis van 't kind te bekomen, waartoe men zig, dagt hy, van Hans Hofflad, eenen Koopman van Leuven, by la Fontaine bekend, zou kön- nen bedienen. De Predikant hielp Huigens, voorts , aan kennis met Walüngham , ver- trouwdften geheimfchryver der Koninginne, met wien 't'ftuk afgefproken werdt. Juist ten zelfden dage, als Vlisfingen geleverd zou worden, neemt Huigens zynen flag waar, terwyl Mendoza, in den nadenmiddag, uitge- reeden was, doet het kind, daar 't met ee- nige anderen voor de deur fpeelde, door An- toni Fermeeren, eenen Helbaardier des Prin- fen, opvatten, en, door zeker huis, dat ten deezen einde voor en agter open ftondt; daar- na in een tweede, en in een derde voeren en verfteeken. De Spaanfche knegts vervolgden den fchaaker. Doch werden gefluit door ee- nige flukfche gasten, die, wat verder, op de wagt ftonden , en door Huigens en den Helbaardier', die zig, met den degen m de vuist, te weer ftellen moesten, 't Gemeen fchoot eerlang ook toe ,• en belemmerde de vervolgers. Huigens en 't kind raakten, dien zelfden nagt nog , fcheep , door beleid en met een Paspoort van Walüngham. Mendo- za , t'huis gekomen, en verneemende, wat 'er gebeurd ware, begaf zig terftond naai- de Koninginne; doch kon geen gehoor kry- gen
|
||||
|
XXVIÏ. Boek. HISTORIE. 379
gen. Nogtans fpoorde hy Huigens na, ge- FiupsIII
wapenderhand, en 't fcheelde maar weinig, 'S8'-« of hy was betrapt geweest, in zeker fcheep- ' 3e. Nu kwam hy behouden t'huis, daar hy
met blydfehap ontvangen, en van den Prinfe, met eenen gouden penning, hebbende totop- fchrift: Mandati flrenué executi monum.öztis, gedagtenis van een bevel, w akker lyk uitgevoerd, vereerd werdt. Parma hadt, ondertusfehetr, de onderneeming op Vlisiingen geftaakt, 't zy hy de lugt gekreegen hadt van 't gene "er, aan 's Prinfen zyde, gebrouwen werdt, of dat ee- nig ander toeval 't uitvoeren des aanflags hadt verhinderd Qd~). Doch beter gelukte hem, in Zomermaand, xxxiii.
de verrasfing van Breda. Op 't Slot aldaar, ^oorVar zat de Heer van Frefin gevangen, die, zig ma°ve£r~ in de gunst der foldaaten hebbende weeten rast. in te wikkelen, eenigen derzelven , door groote beloften, verleid hadt. De Prins van Parma , hiervan verwittigd , en te gelyk, dat 'er flegts zesendertig man op 't Slot la- gen , en een half vendel in de Stad, doet hieromtrent eenig volk byeen trekken , on- der Claude van Barlalmont, Heere van Haute- penne , en Maarten Schenk , in fchyn, om 's Hertogenbosch en Eindhoven te dekken, welke Steden thans, door de Staatfchen, ge- dreigd werden, met een beleg, waartoe men zelfs een deel der bezetting uit Breda geligt hadt. De Kolonel la Garde, zig naar Turn- hout begeeven hebbende, met zyne benden, werdt
(J~) Rf.vn IV. Boeli, VI. 71, MetsmïN X. Koek , f. iSi,
Hooft XVM. ßoek, il. 377. |
||||
|
S§o VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
Fitipslll verdt derwaards gevolgd, door Hautepemie
1581. en Schenk, die zig by liilverenbeek neder- —--— floegen, op den zevenentwintigften van Zo-
mermaand. Tegen den avond, braken ze eg- ter wederom op , en kwamen, des nagts te Breda, agter 't Slot. Een der verleidde fol- daaten ftondt hier op fchildwagt : de overi- gen , befchonken door Frefin met een' tonne biers , lagen, meest allen, verwonnen van drank en vaak. De vyand beklimt dan de vesten, zonder wederftand. Doch 't werdt juist gezien van een' Hollandsen Hopman, 'die met een jagt aankwam, en terftond twee fchooten deedt, welken de Burgery wekten en in 't geweer hielpen. De vyand, zig ont- dekt ziende, vliegt naar 't wagthuis, doodt elf bezettelingen , en vermeestert het Slot, by verdrag, daar Frefin toe geraaden hadt. 't Bevel over de Burgery e aanvaardde, mid- lerwyl, de Burgemeester Govers Montes, die terftond deedt fchanfen tegen 't Slot, alom- me orde gaf, en naar la Garde zondt, om ontzet. De Koningfchen, van 't Slot ter Stad ingeftort, werden, tot yyf of zes reizen, te rug gedreeven. Zy drongen egter gednurig- lyk zo fterk aan op de burgerye, dat zy, al- lengskens vorderende , den brand in eenige huizen kreegen. Ook bemagtigden zy de Gasthuispoort, waar door hunne Ruitery binnen raakte. De burgery en eenige foldaa- ten .weerden zig dapperlyk , aan veele oor- den, zonder onderfcheid van gezindheid, en geestelyken zo wel als weereldlyken. Som- migen kreegen egter eene poort open, dron- gen ter Stad uit, daar eenigen onder doqd ■'"■''■ yee.
|
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 3*1'
|
|||||
|
bleeven. Anderen wierpen zig van den wal FilpisIII
af, en verdronken, ten deele. De vyand, I58i. eindelyk , te magtig geworden, behieldt de overhand; na dat men, tot negen uuren des morgens , gcvogten hadt. Ruim honderd ingezetenen waren 'er geiheuveld , en om- trent vierhonderdenvyftig Spaanfchen. De Bisfchop van Roermonde , Wilhelmus Lin- danus , kwam , kort hierna , te Breda, om 'er den Roomfchen Godsdienst te herftellen. Hautepenne bleef Overfte der Stad. Hy on- Eindho- dernam, ten dcezen tyde, ook eenen aanflag ven ge- op Geertruidenbcrg en op Heusden i, doch wonnen men was, op beide deeze Plaacfen, beter op jjerom zyne hoede (Y). Den negenden van Oogst- verioo- maand, werdt Eindhoven overrompeld van ren. de Staatfchen ; doch het bleef flegts twee maanden in hunne magt. Hautepenne dwong het, in Wynmaand, wederom tot de over- gaave (ƒ). Juist op de twee dagen, tusfehen welken, xxxiv.
de nagt kwam, waarin de Prins de Hoofd- De Prins plaats zyner Baronnye van Breda verloor, ko°Pc was zyne Doorlugtigheid, door inkoop, ei- ^aaf- genaaf geworden van twee Heerlykheden , fciVap die hem geen minder aanzien gaven , hier van Vee- te Lande. Wy hebben, by eene andere ge- ïfen de legenheid, gemeld (.§), dat het Markgraaf- ie-f^ fchap van Veere en de Heerlykheid van Vlis- Vüsfin- fingen, door den laatften Heere, Maximiliaan gen. van Bourgondie , zeer bezwaard met fchul- den,
O) Bor XVt. Boek, il. 31 [273].
Cf) Stkada Dec. V, Lïbr. IV. p, 200. Bolt XVI. Botk,
U 42 i~2S<5> (ff) VI, 'üetl, il. %S. |
|||||
|
382 VADERLANDSCHE XXVII. Boek.
Fiupslll den , was nagelaaten. De fchuldeifchers,
1581. hun regt voor den grooten Raad te Meche- --------len vervolgende , hadden 't zo ver gebragt,
dat Veere en Vlisfingen , in Grasmaand des
jaars 1567, openlyk te koop waren geveild (h). Zj werden toen ookgemynd, doot Ja- kob van Bosfu, Heere van Auchy; doch de Koning benaderde dezelven , met de las- ten , die "er op ftonden; welken hy nogtans niet volkomenlyk afloste. Na 't omflaan van beide deeze Steden, werden ze, eelyk wy, insgelyks, hebben gemeld (i), door den Prin- fe van Oranje, op 's Konings naam, befchon- ken met verfcheiden' aanzienlyke voorreg- ten, waaronder uitmuntte het Regt, om ter Staatsvergaderinge te moeten befchreeven, en nimmer van de Graaflykheid te mogen vervreemd worden. In deezen ftaat, waren de twee Steden gebleeven tot kort voor den tegenwoordigen tyd, 't Geviel, dat eenige Rentheffers, geene betaalinge bekomende van 't gene zy op de twee Heeriykheden te eis» fchen hadden, hunne zaak voor 't Hof van Holland , en daar, eerlang, te wege krag- ten , dat Vlisfingen en Veere wederom aan- geflaagen werden, om op den zeven- en agt- entwintiglten van Zomermaand deezes jaars, openlyk, in den Haage, verkogt te worden (k). Sommigen vermoeden, dat, de Prins zig te vooren genegen getoond hebbende, om deeze Heeriykheden te koopen , zyne vrien-
(Ji~) Condit. en Deer. der Verkoop, van Vliflingen en Veere
in 1567. MSS. (i) VI. Deel. hl. 462. t,*.) Deer. van Vercop. van Vullingen en Veere in 1581* MSSS |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 383
vrienden de RenthefFers hadden opgemaakt, Fiutslït
om de zaak zo ver te trekken. Doch hier- »58«• van is ons geen blyk voorgekomen. Alleen- -~J lyk vind ik, dat het Hof, te vooren, den
koop der Heerlykheid van Vlisfingen , by voorraad, toegeweezen hadt, aan Jakob Bou- wensz, Burgemeester, voor rekening van de Regeering der gemelde Stad , en dien van het Markgraaffchap van Veere, aan den Ontvanger Jakob Kampen en deszelfs mede- ftanders (7). Doch dit belette niet, dat de Heerlykheden , op nieuws , werden aange- ilaagen. Maar in Bloeimaand, kreeg het Hof bevel van den Aartshertoge Matthias 0111 met de Verkooping niet voort te gaan; oor- deelende zyne Hoogheid „ dat het niet flegts „ tot nadeel van Holland en Zeeland; maar „ van alle de Vereenigde Landen ftrekken „ zou , zo deeze twee Heerlykheden ver- ,, vreemd werden, en in handen van byzon- „ dere Perfoonen raakten (»»)." Het Hof zondt dit Bevel aan de Staaten van Holland en Zeeland, te Amfterdam, om hun goed- vinden en dat van den Prinfe daarop te ver- ftaan. De Staaten verklaarden „dat het Hof „ niet ftondt onder den Aartshertoge, en „ derhalve met de verkooping voortgaan „ mögt', terwyl zy zouden agtgeeven , -dat „ niemant, buiten hunne bewilliging, voor „ kooper werdt aangetekend («)." Die van Zee-
Ql~) Origine eau Marquifat (Ie Plcfïingue & Tor Veere dans Ie
Supplem. du Corps Dipl. Tom. III. P. II. p. 412. C«) Brief van den Aartsh. Matthias, in dato ie>-Mey 1581.il/. S.
O) Refol. Holl. 20 May 1581. il. 199. Mifiive der Gedep.
van de Staat, van Zeel. aan gem. Staaten, in dato %(i Junj |
||||
|
m**mmmmmmm>mmm^mmmm*mmmmmm
|
|||||
|
384 VADERLANDS CHE XXVlI.BoEK.
FiLii'sTll Zeeland zogten egter de verkooping, ten
'5^'- minften voor vyf of zes maanden, té doen ~ fchorfen. Doch men beiloot, om 'er mede voort te vaaren. Vosbergen hadt, omtrent deezen tyd, een gefprek met zyne Doorlug- tigheicl, over het koopen der twee Heerlyk- heden. Hy meende, dat de Steden zig zel- yen koopen moesten , en hieldt zig verze- kerd , dat Middelburg hier niet tegen zyn, ja den Steden zelfs eene goede femme fchie- ten zou. Doch de Prins zeide, dat zulks bo- ven 't vermogen der Steden zou zyn, begroo- tende hy de waarde der Heerlykheden toen op vier tonnen fchats : daarby voegende , dat 'er, voor Vlisfmgen alleen, negentigdui- zend guldens gebooden werdt. Vosbergen hernam , dat men den fchuldeifcheren hun regt af koopen moest, welk, dagt hy, om tienduizend guldens , zou te bekomen zyn. En hy verhaalt, dat de Prins deezen voorilag goedvondt fo). Doch hy heeft 'sPriniën meening kwalyk gevat, of zyne Doorlugtig- heidis, federt, veranderd van gedagten. De Stad Antwerpen hadt, naar 't fcheen, het oog op de twee Heerlykheden; doch de Hol- landers voorzagen hieruit zo veel nadeels, dat de Gemagtigden der Staaten, Wien nu's Prinfen genegenheid klaarlyk gebleeken was, op 't behaagen hunner meesteren, beflooten, den Gemagtigden des Prinfen last te geeven, om, in 't koopen, op agt- of tienduizend gul- dens niet te zien, welken zy zyner Doorïug- tigheid te goede zouden komen, mids hy hun ver
CO P' C. HboFTs Extraiit uit Voscergens Almanich. l\l, Si
|
|||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 385
verzekerde , dat de Hollandfche Koophan- Fiupsiii
del i by 't koopen deezer twee Heerlykhe- »581« den, geen nadeel te wagten hadt. En 't is —*~—" aanmerkelyk, dat zy zulk een befluit namen, onaangezien die van Antwerpen verklaard hadden , dat zy, op 't bod zyner Doorlug- tigheid, niet dagten te bieden (ƒ>): 't zy dat zy die van Antwerpen mistrouwden, of den Prinfe wilden behaagen, door eene belofte, die nimmer zou behoeven vervuld te wor- den. De Verkooping dan voortgang gehad hebbende, kogt de Prins, op den zevenen- twintig (ten van Zomermaand , de Heerlyk- heid der Stad Vlisfmgen , met de Ambagts- heerlykbeid van oud Vlisfmgen ^ voor vyf- enzeventigduizendeneenhonderd guldens (7/), en op den agtentwintigften , het Markgraaf- fchap van Veere, met het Slot Zandenburg en de Heerlykheid van de Polder , Stad en Vryheid van Zandyk, voor vierenzeventig- duizendenvyf honderd guldens. Doch die van Middelburg hadden, voor de veiling, gepro- teßeerd, tegen het verkoopen van zekere ïegten, welken zy meenden, aan hunne Stad te behooren (r). Joan van Bourgondie, Hee- re van Froymont, die ook zekeren eisch hadt, ten laste van 't Markgraaffchap van Veere , 's daags te vooren, twintigduizend guldens meer voor Vlisfmgen gebooden heb- bende , kwam de Prins met hem overeen, om dee-
(.20 Refül. Holt. a6 Juny, 1581« hl. 2S8.
Cq~) Propofiüe der St. van Holl. m 't Supplem. au Corps Di-
plom. Tom. lil. P. IT. p. 3S6. CO Regist. ten Rnedc van Middelb. i? OB. 7 iW.' 158SW
8 j'tiny 1581, ƒ. 437 verf. 438 »'«-'/'.450 verf. VII. Deel. Bb
|
||||
|
§86 VADERLANDSCHE XXVII.Boee.
deeze zyne fchuld, binnen tweejaaren, met
vierentwintigduizend guldens, te zullen vol- doen. Kort hierna, werdt zyne Doorlugtig- heid, in beide de Steden, ingehuldigd (s~). Men vindt, dat het Markgraaffchap van Veere en Vlisfingen, federt, aangemerkt geworden is, als een leen der Staaten van Holland, onder het oppergebied der Staaten van Zeeland, gelegen, en dat het, door de opvolgers des Prinfen , van de Staaten van Holland, van tyd tot tyd, verheeven geworden is ($"). '£ Schynt, dat de Staaken van Holland oor- deelden , regt hiertoe gekreegen te hebben, uit de Brieven van Karel den V. waarby Veere, met Vlisfingen, Westkapelle, Dom- burg en andere goederen, verheeven werdt tot een Markgraaffchap , welk , voortaan, van den Keizer en deszelfs opvolgeren, ah Gr saven van Holland, ter leen gehouden zou worden, en onder de Leenkamer van Hol- land behooren (u). Doch , in kater' tyd, hebben de Staaten van Zeeland niet willen toeftaan , dat het leen van het Markgraaf- fchap, in Holland, verheeven werdt (>)• Ook meen ik niet, dat het, door Willem den III., Prinfe van Oranje, gefchied is: gelyk het ook , door den jongst overleeden' Markgraave, Willem Karel Henrik Frifo, niet is gedaan. In
(O Meteren X. Boei, f. i8f Hoopt XVIII. Doek, tl-
fiRi. Leeven van Willem I. II. Deel, hl. 454. III. Deel, hl. 433 enz'
CO Public Gebellt I. Deel, hl. 183. III. Deel, hl. 57,■ 8(5.
f«) Zie de Jiriev. hy Uoxhorn op IIeigersb. II. Deel, hl.
508. (_v~) Notul. .Zeel. £2 Sept. 13 Nov. 1663. hl. 198, 297. Rel«.
IM. 7 D'c. 1603.^.43,48. AitzemaIV./^/, hl. 1017, 1034» |
||||
|
XXVII. Boek. HISTORIE. 387
|
|||||
|
In 't begin van Oogstmaand , hadden die FïlipsIH
van Overysfel den Kolonel Ysfelftein bewoo- *&** gen, om te onderftaan, of hy zig meester van XXXy Goor maaken kon. Doch hy werdt, na 't Krygsbö* bemagtigen eener fchanfe , door Maarten dryven Schenk, ingeflooten met zyn volk, welk hem indeOra- eerlang by verdrag den vyand overleverde. ^eenan" Daarentegen gelukte het den Heere van Nyenoord de Koningfchen te verdryven uie Reide, een Dorp diep in den Dollaard op eenen uitham gelegen. Hier begon hy zig te Herken ; doch Verdugo overviel hem en deedt hem de plaatfe ruimen; waarmede de Staaten de Ommelanden wederom kwyt wa- ren (w). Verdugo legerde zig toen te Noord- Norrits hoorn , daar hem Norrits , gepraamd door geflaa- de Friezen , morrende, dat 'er niets uitge- y^° Voerd werdt, befprong, op den laatften van g0. Herfstmaand. De overwinning fcheen zig in 't eerst t'eenemaal voor Norrits te Verklaa- ren. Doch zyn voetvolk, te vuuiïg toefchie- tende , raakte , in 't overzetten der floo- ten, uit zyn verband. Verdugo ftort 'er op in» dryft de verftrooide benden ruggewaards, tot aan 't gefchut toe, dat fchandelyk ver- daten werdt. Groot was toen het verlies aan onze zyde ; da: des vyands niet boven zes- honderd man. Verdugo legerde zig, daar-4 ha, te Visvliet en te Grypskerke, van waar hy de fchans te Nieuwerzyl benaauwde. Doch het openen der Huizen en het doorftee- ken van eenen dyk noodzaakte hem , op te breë*
(w) Bor XVI. hoek, il. 41 [a8<;], 42 [i«6>
Bb 2
|
|||||
|
388 VADERL. HIST. XXVIL Boek,
FittpsIII breeken. Nieuwerzylwerdt, naderhand,nog
1581. beter verfterkt: ook Dokkum, Slootenen Sta- ■ -veren. De Kuinder, de Lemmer en Blokzyi werden voorzien van voorraad (pc). De Staa-
ten der nader Vereeniging voorzagen, datzy, met het aanftaande voorjaar, in deezen oord, eenen harden aanftoot te wagcen zouden heb- |
|||||||||||
|
derhalve, uit al
|
|||||||||||
|
ben, tegen welken zy zig,
hun vermogen, wapenden. |
|||||||||||
|
(*) R. Frbsikca Memor. il. 4?8, 4831 484«
|
|||||||||||
|
*
|
|||||||||||
|
V A-
|
|||||||||||
|
VADER.LANDSCHE
HISTORIE.
AGTENTWINTIGSTE BOEK.
^Kmt
I N H O U Di
I. Koning Filips wordt vervallen verklaard van
zynRegt op de Nederlanden. Plakaat hierop wordt niet overal afgekondigd. II, Onderhan- deling met den Herioge van Anjou. III. Voor- waarden , waarop hy tot Forst wordt aange- nomen. Handel met den Koningvan Frankryk, IV. Opregting van eenen algcmeenen Land-' raad. De Aartshertog Matthias vertrekt. V. Anjou ontzet Kameryk. Verovert Chateau in Cambrefis. Parma wint Doornik. VI. Aanßag op Bergen op Zoom. Aanflagen der Staatfchen, op Borbourg, Grevelingen en Oudenaarden. O- ranjes ver/pieder in Spanje ge flr■aft. VII. Hu- welykshandeling tusfchen den Hertoge van An- jou en de Koninginne van Engeland afgebro- ken. VIII, Oranje klaagt over de Staaten, Anjou , door Brabant, Gelder, de Ommelan- den en Vlaanderen^ ingehuldigd. Holland, Zee- land en Utrecht wyzen 'ï af. IX. Nader raad- pleegingen op de opdragt der Hooge Overheid van Hollanden Zeeland aan den Prinfe van O- ranje. 'sPrinfen inzigten op den handel met Anjou, X, Men draagt Oranje, byna op den Eb 3 voa- |
||||
|
i
|
|||||
|
$9o VADERLANDSCHE XXVIII. Boek;
voor igen voet, de Hooge Overheid van Holland
op. Schutteryen en gilden van 'traadpleegen over zaaken van Regeeringe uitgeflooten. In Zeelanden in 't Stigt, hapert de op dragt der Hooge Overheid. XI. Jan Jauregui fehlet den Prins door't hoofd. Ontdekking en ßraf zyner medeßander en. Be Prins geneest. XII. Dooi zyner derde Gemaalinne. Holland en Zeeland zw eer en Anjou, met beding van ongehoudenis. 't Stigt blyft weiger ig. Verfchil aldaar over 't ßemmen der Geestelykheid. XIII. Men opent Anjou denßaat des Lands. XIV. Hooge Raad in Holland opgeregt. De Roomschgezinden te Antwerpen verwerven eenige vryheid. XV. Lens gewonnen en verkoren. Parma wint Ou- denaarden. Aalst en Tienen gewonnen, door de Staatfchen. Lier verraaden. XVI. De Walfche gewesten verzoeken, dat het uitheemsch Krygs- volk wederkeere. Gevegt onder Gend. Megen verkoren. XVII. Aanßag op 't leeven van Anjou en Oranje ontdekt. XVIII. Oorlog in Portugal. XIX. Aanßag op Enkhuizen. XX. Lochern belegerd door Verdugo. Door Hohenlo ontzet. Verjcheiden' Plaatfen gewonnen en ver- horen. XXl. Nieuwe ßyl, door Paus Grego- rius den XIII. ingevoerd. Eindhoven en Hel- mond gewonnen. XXII. Anjou legt toe, op het hemagtigen van eenige voomaame Steden. Wat hy hiermede voorhadt. XX SII. Franfche Furie te Antwerpen. XXIV. Anjou verfchoont zig en befchuldigt de Staaten. Hy handelt met Par- ma. 't Hertogdom Brabant wordt Oranje aan- geboöden. XXV. Verdrag, by voorraad, met Anjou. XXVI. Parma wint Eindhoven. Biron VierzeU enWouw.Gevegt bySteenbergen.Turn- li '■'..• ' hout, |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE, 391
hout, Hoogßraaten, Loenhout,Diest,Westerlo9
Duinkerken, Nieuwpoort, Veume,Dermuide, S. Wynoksbergen en Sas van Gend verhoren. Axel, Hukt, Rupelmonde en Aalst verraaden. Steenbergen gewonnen. XXVII. Tasfis over- rompelt Zutfen. Kornelis de Hooge, zig uit' |
|||||||||
|
b
|
eevende voor Bastaard van Keizer Karel,ont-
|
||||||||
|
halsd. XXVIII. Twist in Friesland. Graaf
Willem Lodswyk wordt Jer Stadhouder. Moeite te Utrecht. XXIX. VierdeHuwelyk des Prin- fen van Oranje. Vervolg der handeling met Anjou. Hy fterft. XXX. Dagvaart te Mid- delburg. Graaf Willem van den Berg valt af. Adolf Graaf van Nieuwenaar en Meur s,wordt Stadhouder van Gelderland. XXXI. Opfchud- ding te Gend. Brugge en Tperen gaan tot 's Konings zyde over. Aanßag op Lier. Geboorte van Fredrik Henrik. XXXII. Handel over de cpdragt der Graaflykheidvan Hollanden Zee- land aan den Prinfe vanOranje. X KXHI.Ver- fcheiden' aanflagen op 's Prinfen keven. Hy wordt, te Delft, doorfchooten. XXXIV. Zyne begraafenis, gedaante, aart, gemaalinnen en kinderen. 1581.
|rie gewigtige zaaken, van welken wy nog ———
niet of naauwlyks gewaagd hebben, Koni" hadden, federt eenigen tyd, 's Lands hooge Fiijps Vergaderingen bezig gehouden; het afzwee- wordt ren van Koning Filips , het aanneemen van het des Hertogs van Anjou, in zyne ftede, ^Ver- en het opdraagen der hooge Overheid en eenigde Graaflykheid van Holland en Zeeland aan Neder - den Prinle van Oranje, 't Verhaal van 't ge- lande" 11e 'er, op deeze drie voornaame punten, ge- [ee,™aer- Bb 4 han- uiaard. |
|||||||||
|
392 VADERLANDSCHE XXVIILBoee,
handeld en beflooten is zal de hoofdftof vandit
Boek uitmaaken. Wy hebben, te vooren, gezien C^), dat
men, in Holland, reeds voor eenige jaaren, geraadpleegd hadt, over het verlaaten van den naam des Konings; en te gelyk, dat ee- nige Hollandfche en de meeste Zeeuwfche Steden nog niet hadden können befluiten, tot het doen van deezen ftap. Ook werdt 'er., van 'sPrinlèn zyde, niet fterk op gedrongen, zo lang zulke voornaame Steden als Haarlem en Amiterdam nog niet met de overige Le- den van Holland vereenigd waren. Doch toen dit gefchied, en de Regeering in dee- ze twee Steden veranderd was, werdt dit gewigtig punt, op nieuws, ter Dagvaart o- verwoogen (£). In Louwmaand des jaars 1580, floeg men voor, om 's Konings naam niet meer te gebruiken; maar voortaan regt te doen , van wege zyne Doorlugtigheid en de Staaten , uit den naam van de Graaf- lykheid endehooge Overheid van Holland (Y): waartoe, op den agtentwintigften van Len- temaand, eenpaarigiyk, beflooten werdt (_d), Doch alzo men hoopte, dat de nader Veree- nigde gewesten of de Vergadering der alge^ meene Staaten tot diergelyk een befluit ko- men zouden , ftelde men de uitvoering van het zelve nog eenigen tyd uit (e). Ook werdt 'er,
00 XXV. Boek, tl. 79.
C*j XXVII. Roek, hl. 303.
CO Refol. Holl. 25 Januar. 1580. il. 13, Bor XV. Boek,
il. 197 [i8i], Qd} Refol. Holl. 28 Maart 1580. il, 44. Bor Autli. Stuk!;.
IIf Deel, hl. 15. (O Refol. Holl. IQ April 1581, hl, (55,
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 393
fer, in Bloeimaand deezes jaars 15 81, ter alge- ï581,
meene Staatsvergaderinge , overwoogen , of__-----.
men den Koning van Spanje niet voor vyand
behoorde te verklaaren, Doch Brabant en Holland zelf oordeelden toen, dat men, voor dat de Hertog van Anjou hier te lande ge- komen zou zyn, zo verre niet gaan moest (ƒ). Nogtans verliepen 'er maar weinige dagen, of Holland beiloot, op de Vergade- ring der Vereenigde Staaten, te Amfterdam, nevens de andere Gewesten, het afzweeren des Konings te helpen vorderen (g). In Hooi- roaand, werdt, hiertoe, door de algemee- ne Staaten der Vereenigde Nederlanden, in den Haage, beflooten, en't Plakaat, op den zesentwinrigften, gedagtekend. In de Inlei- inhoud ding, werdt gezeid „ dat het volk niet om van het „ den Vorst, maar de Vorst om het volk j\lakaat* „ gefchaapen was; dat een Vorst, zyne on- gemaakt. „ derzaaten handelende als flaaven, voor „ eenen dwingeland was te houden, en vrye- „ lyk verftooten worden mögt, vooral, by 3, wettig bcfluit der Staaten van den Lande,
„, en wanneer deezen geen ander middel 0- «,, verfchoot, om hunne vryheid te bewaa- 9, ren. Dat zulks, inzonderheid, ftand moest „ grypen in de Nederlanden, daar de Vorst „ gehouden was, naar bezwooren' voor- 4, waarden, te regeeren, of de heerfchappy
,, verbeurde." Hierop volgde eene ver~ tooning van 's Konings wangedrag en van de wreedheid der Spanjaarden , {trekkende ten
(f) Refol. Holl. 6, 7 Jusiy 1^81. hl. 250, 25s,
C;) Refol. Holl. 14 Juny 1581. hl. 278, . |
|||||
|
Bb 5
|
|||||
|
394 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek;
ten bewyze van 't fchenden van 's Lands voor-
regten: waarna, eindelyk, de Koning van Spanje, * van regtswege, vervallen verklaard werdt van alle aanfpraak op de Regeering: voorts werden alle Leenmannen, Regters, Amptenaars en andere ingezetenen van den eed, hem gedaan, ontflaagen. Ook beval men, zynen naam en zegel niet meer te ge- bruiken ; zullende „ men zig, in Holland „ en Zeeland, bedienen van den naam van „ den Prinfe en van de Staaten dier twee „ Landfchappen: in de Landen, die met den „ Hertoge van Anjou gehandeld hadden, „ zou men zynen naam en dien des Land- „ raads, of zo lang deeze nog niet in dienst „ getreeden was , dien der algemeene Staa- „ ten gebruiken. Ook zou, in gemeene zaa- „ ken, het zegel der algemeene Staaten, in, „ byzondere , dat van elk Landfchap ge- „ bezigd worden. 'sKonings naam en wapens „ zouden ook van de munte blyven: en al- „ Ie Amptenaars moeften, aan de byzonde- „ re Staaten, onder welken zy ftonden, of „ aan derzelver Gemagtïgden zweeren, den „ algemeenen Staaten , tegen den Koning „ van Spanje en deszeifs aanhang, getrouw „ te zullen zyn Qi)." De Vergadering der Vereenigde Staaten, in welke dit gewigtig Befluit genomen was , beftondt thans uit Gemagtigden van Brabant, Gelderland met Zutfen, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overysfel en Meche- len
(h) Groot. Plakaatb. I. Deel, kol. 23. Bob, XVI. Boek^ bb
35 [«76]. • " ' |
||||
|
&XVIII. Boek. HISTORIE. 395
len (0- Hiermede ,hadt het groote werk van i579.
'tverlaaten des Konings van Spanje, welk, ~~ het aanneemen van eenen nieuwen Vorst, word£' noodzaaklyk, voorgaan moest, zyn beflag, niet 0. zo ver het, ter algemeene Staatsvergade- verai af- ringe der Vereenigde Landen, kon afgedaan pekon- worden. Doch het Plakaat werdt niet overrl ë • afgekondigd: ook maakten fommigen zwaa- righeid, iïi het doen van den nieuwen eed. Te Middelburg weigerde men, onder ande- Onder - ren, het Plakaat te laaten aanflaan. Niet, ^deren egter, om dat deeze Stad thans nog naar delbm.g Spanje helde; maar om dat zy zig, door de niet, eil Steden Vlisfmgen, Veere en Arnemuiden, om wat merkclyk verkort hieldt te zyn , in haare reden, voorregten : tot befcberming van welken , de oorlog tegen Spanje begonnen was. On- der anderen, klaagde zy, omtrent deezen tyd, dat men haar regt van Ambagtsheerlykheid op Arnemuiden, Nieuwerkerke, Oosthoek, Mortiere, Welfinge, Oosterfouburg en Kle- verskerke, federt eemgen tyd, betwistte, terwyl men haar alleen belast liet met de Renten, waarvoor deeze Plaatfen, of eenigen dcrzclven verbonden waren. Zy hadt dee- ze klagten , reeds voor eenige jaaren, ge- daan aan den Prinfe; die de zaak in handen der Gekommitteerde Raaden gefteld hadt, om hem te dienen van berigt, Doch hier was zy blyven hangen: en nu weigerden die Van Middelburg het Plakaat af te kondigen en den nieuwen eed te doen, voordat hun- |
|||||||
|
Willem ï. UI. O:- /, hl. 459.
|
|||||||
|
CO Le
|
|||||||
|
39<J VADERLANDSCHE XXVIII. Boek;
1581. ne bezwaarnisfen zouden afgedaan zyn (T),
—------Maar de zaaken ftonden 'er thans niet naar»
om hun hierin te believen : waaruit volgde,
dat de afkondiging van 'c Plakaat daar ter Stede agterbleef (7), en de nieuwe eed ook, zo ik meen, door niemant aldaar, gedaan Te Enk- w£rdt. Te Enkhuizen, maakten de Sche- maakt penen ook, m t eerst, eenige zwaarigheid men in 't doen van den Eed. Doch de Staaten zwaarig- deeden een Vertoog van Regten opf lellen, had in tot verdediging van hun gedrag, waarmede wen eed. "e Schepenen zig ïchynen voldaan gehouden Fokko ' te hebben (m). Fokko Ralda, Raadsheer Raida des Hofs van Friesland, kreeg, terwyl men fterft,on- jiem ^en njeuwen eed voorhieldt, eene be- leggen' " roerte op 't lyf, waaraan hy, terflond, o- van den- verleedt (n~). Michiel Rudze, Luthersch Pre- zeiven. dikant te Woerden, voer zo vinnig uit van Een Pre- den predikftoel, en in zeker gedrukt ge- vaart 'er fchrift •> tegen het afzweeren des Konings tegen van Spanje, dat de Staaten van Holland hem, uit. eindelyk, de Stad ontzeggen moeiten (0), Zy hadden reeds beflooten, de Amptenaars, die den eed weigerden, te verlaaten van hun- ne Ampten, en den Ambagtsheeren, in het zelfde geval, te verbieden, eenige Schouten, Schepenen of andere bedienden van 't Geregt, binnen hunne Ambagtsheerlykheden, aan te
(70 Regift. ten Raede van Middelb. van s>S Septemb. 23
OB. 4 /)ec. 1581. Remonftr. van Middelb. aan zyne Princ, Excell. 'M. S. (./) Ltven van Willem den I. III. Dtel, U. 493,
(jii) Relbl. Holl. 22 'Januar. 1582. il. 21.
(») BoR XVI. Boek, il. 47 [292].
t o) Refol. Holl. 15 Febr. io, 14 Maart l<$Z.\lli 66, 400',
105. IÏOR XVI. Bock, lil. 40 f2821, |
||||
|
XXVÏÏL Boek. HISTORIE. 397
te ftellen (p): welk befluit te wege bragt, FitiPsilI
dat de eed, door de meesten, zonder tegen- 1581. fpraak, gedaan werdt Buitens Lands werdt, —~~~~" nogtans, het verftooten des Konings, door veelen , veroordeeld (</). De Prins maakte 'er zig gehaat door, by verfcheiden' Vorfhen, die waanden wankeler te zitten, als de on- derzaaten immer regt krygen konden, om hen van den troon te ftootèn; zonder dat zy bedag- ten, dat dit regt geene plaats hadt omtrent Vorften, die wel regeerden; maar alleen om- trent zulken, die 't Verbond verbraken, welk zy met de onderzaaten gemaakt hadden (V). Ondertusfchen, vonden de Staaten van Holland geraaden, hun gedrag , in 't verlaaten des Konings, en 't gene 'er op gevolgd was ge- houden, door byzondere Gemagtigden, op den Ryksdag te Augsburg, te doen verde- digen (s). 't Verlaaten van Filips, wiens wapens en II.
beeldtenisfen , alomme , verbroken werden Onder* (t), baande den weg tot het aanneemen J1.aride" V y » & . lmgmet
van den Hertoge van Anjou, waarover men, ^en Her-
al in 't jaar 1579, hadt begonnen te hande- toge van len. Men vervolgde deezen handel met meer Anjou. ernst, na 't vrugteloos afloopen der fiunen- komst te Keulen , vooral ter Staatsvergade- ringe te Antwerpen, daar men, voorziende, dat een verweerende oorlog, dien men thans alleen zou können voeren, van langen duur zouzyn, fterk dreef, dat men eenen magti- gen
O) Refol. Holl. 13 Sept. 1581. il. 485.
C?5 Thoanus Libr. LX XIV. p. 513. E. O) Kkyd III. /hek-, lil. 50. O) Bor XVII. /kek, hl. a+ [324]. Qt) Stbada Dtc. ti\ Lier. IV. p. i8o. |
||||
|
3p8 VADERLANDSCHE XXVIII. Bost;
1581. gen Vorst behoorde in te haaien: en niemanfi
-------' anders dan Anjoü, die, hier te lande, floten
noch vestigen bezat, den Onroomfchen niet
öngunftig, en met de magt zyns Broeders ge- fterkt was. Men begon dan, in Bloeimaand des jaars 1580, wederom, met den Hertoge, in onderhandeling te treeden , zonder zig, aan 's Keizers vermaaningen ten tegendeele, eenigzins, te bekreunen (0). De Aartsher- tog Matthias deedt den Scaaten, in Ilooi- maand daaraanvolgende, een Vertoog, {trek- kende om te doen zien, dat hy begreepen hadt, werwaards men 't roer gewend liïeldL Doch de zwakheid zyns vermogens kennen- de, durfde hy zig niet verzetten tegen de Staaten. Aüeenlyk, verzogt hy, dat men de dienften, door hem en zyn Huis, aan de Landen beweezen, in gedagten wilde hou- den , en hem, rondelyk , verklaaren, wat men met hem en de zynen voorhadt. De Staa- ten, begaan met den armen Vorst, beloofden hem betaaling zyner wedde, zo dra de ilaat hunner geldmiddelen zulks gehengen zou, • hem voorts hoop geevende op de inkomflen des Aartsbiscloms van Utrecht, en den han- del met Anjou verfchoonende, met den uiter- ften nood, waartoe zy gebragt waren. Einde- lyk, beloofden zy, by het Verdrag, met den Hertoge te fluiten, zyner Hoogheid alle re- delyk genoegen te zullen verzorgen (v). In Oogstmaand , werden Aldegonde en nog zes anderen, door de Gemagtigden van ^Bra- bant,
CO/Re* XV. Boek, II. 206,207, [194, 196],
CiO Bor XV. Boehj bh 2iy [aia]. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 399
bant, Vlaanderen, Holland, Zeeland, Meche- 1581*
leii Friesland en de Groninger Ommelanden-------~
naar Frankryk gezonden. Gelderland, Door-
nik er. het Doornikfche, Utrecht en Overys- fel waren nog tot geen beiluit gekomen. Zelfs hadden die van Brabant, by 't Berigtfchrift der Gezanten, doen ftellen, dat zy het verdrag m*t den Hertoge niet zouden hebben te vol- trekken , zonder hun nog eerst eens kennis te geeven. De onderhandelingen werden,federt, te Plesfis, een halfuurtje van Tours, aange- vangen, op den twaalfden van Herfstmaand des iaars 1580 (w). ' ,
" De Staatfche Gezanten vertoonden den Over-
Hertoge en zynen Raad de voorwaarden, gj op welken zy hem, tot Vorst en Heer, wil waarde„ den ontvangen. Zy werden, punt voor punt. zynerin- onderzogt. Doch de Franfchen ftieten zig huidi- a?n 't woord ontvangen, als of 'er uit volgde* s,n£e* dat de Hertog de Staaten eerst aangezogt hadt Men veranderde dit woord dan. Voorts, begeerden de Franfchen, dat men 't woord Souverän by't woord Heer voegen zou;doch hiertoe konden de Staatfchen niet verltaan. Dit woord was, zeiden ze, dubbelzinnig: 't betekende eerflen ofopperften, en ook eenen, die onbepaalde magt heeft, in welken laatften zin, het ligtelyk opgevat worden, en arg- waan verwekken zou, onder volken, ge- woon, naar hunne wetten en voorregten, ge- regeerd te worden. Dit woord bleef dan ag- ter Meer gefchüs viel er, over de uitflui- tin'g der Dogtcren van 't Regt der opvolgiu (w) Bok XV. Boek, hl, aao [214].
|
||||
|
40o VADERLANDSCHE XXVIIL Boek,
ge, en over de vryheid, die de Staaten aan
- zig behouden wilden, om , uit 's Hertogs na te laatene Zoonen, eenen, naar hun welge- vallen , te kiezen tot zynen opvolger. Doch de Staatfchen lieten niets van deeze punten vallen. Zy ftonden wel toe, dat vrouwen 't Land beheerscht hadden, toen al haar ge- bied binnens Lands bepaald was, en zy niet trouwen konden , dan met goedvinden der Staaten. Doch vrouwen, die ook gebied, buitens Lands hadden, zouden nadeelige Hu- welyken voor den Staat können doen : gelyk uit de vermaagichapping met Spanje geblee- ken was. Ook zou de oudfte Zoon zyncr Hoogheid Koning van Frankryk können wor- den , wanneer de Nederlanden zyn byzyn zouden moeten misfen, 't welk redens ge- noeg was, om een' jonger Zoon te verkie- zen* Over de Voogdyfchap des Vorften, en over de Regeering des Lands, geduureiïde 's Vorften minderjaarigheid, viel insgelyks twist, De Regeering werdt, in dit geval, ge- laaten aan de Staaten. Doch voor de opvoe- ding van den Vorst, moest de voorzaat, eer hy overleedt, met goedvinden der Staaten, en volgens 't oud gebruik, zorg draagen. Over 't handhaaven der voorregten, was weinig te zeggen. Eenigen uit den Raad fcheenen zig aan de onbepaaldheid der uit- drukkingen te ftooten, willende dezelven, meteen zo veel als naar regt betaamde ,of iets diergelyks, bepaald hebben. Doch de Her- tog verklaarde, met luider ftemme, dat hy alle 's Lands Voorregten, zonder bepaaling, wilde onderhouden en doen onderhouden. De U» treeht-
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 401
trechtfche Vereeniging , die hy niet gezien i58i.
hadt, begeerde hy egter niet te bevestigen, —— dan voor zo ver zy het tegenwoordig Vei- dras niet benadeelde. Voorts , vorderden de Staatfchen, dat de Hertog geene anderen dan Inboorlingen tot zyne Raaden zou kie- zen; waartegen lang getwist werdt, tot dat de Staatfchen, eindelyk, toeftonden, dat er een of twee Franfchen, aangenaam dert" Staa- ten in den Raad van Staate, zitten mog- ten Over het ftellen der Amptenaaren van 'sVorften Huis, welker voornaamften, naar 't bevoelen der Staatfchen, insgelyks, in- boorlingen zyn moeiten, werdt ook fteïk gevtribbeld. 'sHertogs Edelen dreeven, ter- \vvl de Gezanten eens buiten ftonden, dat men hun den weg tot alle bevordering af- fneedt. Doch de Hertog zelf vondt goed, den Staatfchen, ook hierin, onder zeker voorbeding, te wille te zyn. Daarna, twist- te men over de hulp, die de Landen van den Koning te wagten zouden hebben, welke de Staaten vast en duidelyk beloofd hebben wil- den. Doch Anjou Meldt ftaande, dat zulks denKoning niet te vergen ware; zo dat men9 hierin, den Hertoge te gemoet komen moest. Geen punt nogtans was 'er, welk heviger ftryd veroorzaakte, dan het zesentmnngfie, Welk de Staaten van eed en gehoorzaamheid ontfloeg, in geval de Hertog, of zyne nazaa* ten, dit Verdrag, in eenigen zyner punten, overtraden. De Franfchen vertoonden, dat deeze voorwaarde gemaatigd diende, alzo zy de Staaten tot Regters fcheen te maaken, o- ver 't onderhouden des Verdrags, 't welk VIL Deel, Cc hun |
||||
|
4oa VADERLANDSCHE XXVIII. Boek.
*58r. hun ongeraaden dagt, onaangezien de Her-
—— tog voorhadt, gelylc waar was, het zelve,- in alle zyne deelen, volkoraenlyk te onder- houden. De Staatfchen antwoordden, dat hunne voorige Landsheeren geene zwaarig- heid gemaakt hadden, om zig nog enger te laaten beperken, gerust op de trouwe en ge- hoorzaamheid der Nederlanderen, welken zy, niet wydluftige getuigenisfen, poogden te be- wyzen. Doch de Prefident la Kegnie bragt hiertegen verfcheiden' voorbeelden by van oproerigheid en muitery, in Vlaanderen en elders, en dreef, dat men, by't punt in ge- fchil, deeze bepaaling voegen moest, als den Landen blyken zal, dat dit Verdrag gebroken zy. En als de Staatfchen hiertoe niet veritaan konden, zig beroepende op hunnen uitdruk« kelyken last, om, in zulk een teder punt, niets toe te geeven, hielde hy fterk aan, dat men 'er, ten minften, by voegde, naar de ou- de voorregten. Dan eerst, meende hy, zou men den Koning dit punt fmaakelyk können maaken, die anders oordeelen zou, dat men den fpot dreef niet zynen Broeder, en hein, na dat men zig, van zyne magt, tegen de Spanjaards, naar genoegen , bediend zou hebben, onder voorwendfel van het leben- den deezes Verdrags, dagt te loozen. Doch de Staatfchen bleeven onverzetlyk, zo dat de Hertog dit punt, zo als 't lag, verzwelgen moest. Voorts, was 'er ook eenig gefchil over 'sHertogs inkomften; over de Verga- deringen der Staaten; over 't verblyf des Heitogs in de Nederlanden; over eene be- grooting van de lasten des oorlogs, door d^ Staa-
|
||||
|
XXVÜLBoek. HISTORIE. 403
Staaten te draagen; over de orde, in. over- 1581.
wonnen' Plaatfen teftellen, door den Herto--------~
oe met goedvinden der Staaten; over t ver-
genoegen van den Aartshertoge Matthias, en over eenige punten van minder belang. Doch wegens deeze allen, verilondt men eikande- ren liotelyk. De geheele handeling liep, bin- nen weinig dagen, af (x). En op den negen- tienden van Herfstmaand des jaars 1580, te- kenden de Hertog en de Staatfche Gezanten het geflooten Verdrag, welk van deezen m- 1 De Staaten kiezen en beroepen den HL
'Hertog van Anjou, tot Vorst der Neder- Verdrag '! landen , op zulke titels , en met
Henoge
hooglieden , als de voorige Landsheeren vanAtl,
" gehad hebben, mids de gemaakte verbind- jou. " tenisfen met den Keizer, Frankryk, En- " eeland, Deenemarke en anderen, zo ver " zv niet nadeelig zyn aan dit Verdrag, _ in " hun geheel blyven. s, 'sHertogs wettige " mannelvke erfgenaamen zullen hem opvol- " oen, mids de Staaten de keuze van eenen derzelven aan zig behouden 3- ^ gfval ' van minderjaarigheid des Nazaats, hou- den de Staaten de Regeering aan zig: ook " de Voogdyfchap over den minderjaangen, " tot zyne volle twintig jaaren toe: ten wa- ' re de Hertog, of zyne erven daarin an- ders voorzien hadden, by goeddunken dei? !', Staaten ; die ook , by ontbrek vail den. „ Hertog en zyne erven , eenen anderen ,„-. F tt,. „•„. het «.aport der Amtrf. MA Hoort XVI!»
8oile,U.'74S *™> ß0R XV* /Snek' U' a2? [ê243' Cc 9.
|
||||
|
464 VADERLANDSCHE XXVIII.BoEfeJ
iSSr. ,$ Heer zullen mogen kiezen. 4. Zyn Hoog-
r-_-r—*» ,, heid wordt in 't bezit gefield van 's Lands 3, Domeinen , die men vryen zal van per- ,j foonlyke fchulden ; mids hy ze doe be- „ dienen door inboorlingen : en ingeval ze „ niet mogten toereiken tot zyne hofhou- ,^ ding , zullen de Staaten hem , daarenbo- ,j ven, alle redelyk genoegen geeven. 5. De „ Hertog zal alle vryheden en voorregten 5i handhaaven , ook de Utrechtfche Veree- ,j niging, zo ver zy dit Verdrag niet bena- „ deele, en, 6. alles, wat, door den Aart«- ,1, hertoge Matthias , en door de algemeene „ en byzondere Staaten , geflooten en ge- „ keurd is. 7. Eens 'sjaars, ten minften, zal ,j hy de algemeene Staaten byeen roepen, ,j om orde te Hellen op 's Lands welvaart, „ zullende de Staaten, daarenboven, zo dik- 5j wils als zy goedvinden , mogen fameiiko- ,j men, volgens de oude voorregten. 8. Zy- ,j ne Hoogheid zal zyne woonitede houden „ in de Nederlanden, en, by nood, vertrek - „ kende, eenen Landzaat in zyne ftede ftel- „ len , op bewilliging der Staaten. 9. De „ Raadsluiden van Staate, door den Herto- „ ge te gebruiken , zullen inboorlingen des „ Lands zyn moeten, een of twee Franfchen, „ den Staaten aangenaam, uitgezonderd. 10. 5, De Hertog, in de Nederlanden zynde, zal 3, de voornaamfte Ampten van zyn Huis aan M inboorlingen geeven, en tot zyne edellui- „ den meest Nederlanders kiezen. 11. Tot 5, Stadhouders en andere voornaame Amp- „ ten in de Landfchappen zullen de Land- s, fchappen drie Perfoonen noemen, uit wel-> „ ken
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 405
„ ken de Hertog de verkiezing doen zal. 13. 1581
„ Hy zal de Geloofsvrede en den Godsdienst ------—
?, onderhouden in den tegenwoordigen ftaat;.
„ 13. Holland en Zeeland zullen, in V fiuk „ van den Godsdienst en anderszins, blyven, „ gelyk zy tegenwoordig' zyn; doch in 't ftuk „ der munte, oorloge, fchatting, voorregr- „ ten tusfchen Landen en Steden, zullen zy ,, zig onderwerpen aan zyne Hoogheid en „ de algemeene Staaten , naar 't luiden der „ verdragen , gemaakt of nog te maaken, „ by gemeen goeddunken der algemeene „ Staaten , volgens de oude gewoonten en „ voorregten. 14. De Hertog zal niet ge? „ hengen, dat iemant, in of buiten zyn huis, ,, om den Godsdienst, onderzogt of gemoeid „ worde. 15. Ook zal hy bevorderen, dat „ de Koning van Frankryk den Staaten by- „ fta tegen den Koning van Spanje, en an, „ dere hunne vyanden. 16. En na dat hy in „ 't bezit der Landen gefield zal zyn, zalhy „ te wege brengen , dat Frankryk en hy, „ met gemeen beraad, oorloogen, tegen de „ aanvallers van dat Ryk, of van deeze Lan? „ den', welken nogtans der Kroone van Frank-; „ ryk nimmer zullen worden ingelyfd. 17, „ Men zal Engeland, Deenemarke, Portie „ gal, Zweeden, Schotland, Navarre, de ,, Duitfche Vorften , de Hanze-Steden er* „ anderen aanzoeken, tot een nieuw of „ naamver Verbond met de Nederlanden, „ 18. De Hertog zal den kryg voeren met „ zyne eigen' of zyns broeders middelen s „ waarby de Staaten vierentwintig tonneu « fchats, jaarlyks, voegen zullen, uit wel- Cc 3 „ ke |
||||
|
4o6 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
|
|||||
|
t$8i. „ ke fomme, de noodige bezettingen en 't
——— „ Krygsvolk van 't Land, in de eerfte plaat. 5, fe, zullen moeten betaald worden. 19 Zy- „ ne Hoogheid zal een Legerhoofd aanftel- „ len , by believen der Staaten , en eenen „ Overfte over de Franfche troepen , naar „ hun genoegen. 20. Hy zal geene Plaatfen „ met Franfchen bezetten, buiten verlof der „ Staaten des Landfchaps; de inboorlingen „ zal hy leggen, by goeddunken des Raads 3, van Staate, 21. De byzondere Staaten „ zullen bekwaame Plaatfen fchikken , tot 9, ververfching en wintellegering des volks 3, van oorloge. 22. De uitheemfche Krygs- „ luiden, Franfchen zo wel als anderen, zul- „ len 't Land ruimen moeten, zo dra de al- 9, gemeene Staaten zulks op zyne Hoogheid 9, begeeren. 23. De Hertog zal geen Ver- 3, drag met den Koning van Spanje aangaan, 3, dan by bewilliging der Landen, die hem 3, hebben aangenomen : ook men geene an- a, dere Mogendheden, ten nadeele van den 3, Lande of van dit Verdrag ; 24. tot welk 3, men egter de afgeweeken' Nederlanden „ zal ontvangen, 25. zullende de Hertog, 3, met zulke Plaatfen, die, in of buiten de 3, Nederlanden, met geweld, veroverd mog- s, ten worden , handelen moeten, by goed- a, dunken der Staaten. 26. De Hertog en „ zyne nazaaten zullen den eed op dit 3, Verdag moeten doen aan de algerneene 59 Staaten, en aan de Staaten van elk Land- 8, fchap: en zohy, of zyne nazaaten het zel- „ ve te buiten gaan, zullen de Staaten, met „ der
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 407
„ der daad, ontilaagen zyn van alle gehoor-
„ zaamheid, eed en getrouwigheid: en eenen „ anderen Vorst mogen aanneemen, of zulks „ in hunne zaaken voorzien, als zy, als dan, „ zullen geraaden vinden. 27.Eindelyk,zul- „ len de Hertog en de Landen een middel be- „ raamen, om den Aartshertoge Matthias, die, „ herwaards geroepen zynde, zig getrouwelyk „ van zyne beloften gekweeten heeft, genoe- „ gen te geeven." Onder deeze punten was gefield , dat zy
waren ingewilligd, met beding, dat de Her- tog fchrifc „ zou verwerven van zynen „ Broeder , waarby verklaard werdt, dat „ het vyftienck en zestiende Lid van dit Ver- „ drag, van zynen kant, ftondt te worden „ naargekomen : waarna men 't Verdrag, „ zonder verandering , opmaaken en verly- „ den zou. Ook bebieldt zyne Hoogheid „ het regt aan zig, om, in perïoon, ter Ver- „ gadering der Staaren, het tweede, derde, „ negende en agttiende punt van 't Verdrag in „ nader beraad te leggen-, mids het aan de „ Staaten ftonde, daarop, zulke orde te ftel- „ len , als zy goeddagten. Nog verklaarde „ hy, dat * men 't zesde punt hadt laaten door- „ gaan , op de verzekering der Gezanten, „ dat 'er niets van belang verordend of ver- „ leend ware, en dat men, op het tiende, na- „ der aanwyzing doen zou , wie voor de „ voornaamfte Amptenaars te houden waren. „ Eindclyk, dat de Staaten , onder 't vyf- „ entwintigße punt, niet begreepen, 't gene „ 't Regt des Ooriogs aanging, ^velk zy den Cc 4 „ Her- |
||||
|
408 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1581. „ Hertoge en zynen Krygsraad gcheellyk oveiv
«--------„ lieten (y)."
Handel 't Verdrag, wederzyds, getekend zynde,
meeden was het eerfte werk des Hertogs, zynen Koning ßroe(jer ^e bevorderde verklaaring af te ver- van ^
Frank- geru ^e Koning beloofde, terlkmd, mon-
ryk. deling, en daarna, by eenen Brief aan den Hertoge, getekend den zesentwintigften van Wintermaand, dat-hy hem en de Nederlan- den helpen zou, zo dra de inwendige beroer- ten in Frankryk geftild zonden zyn. Doch de Staatfchen waren, met deeze onbepaalde verklaaring , niet te vrede. Zy bewoogen dan Anjou, die zig, midlerwyl, naar Bour- deaux begeven hadt, ter bevordering der rus- te des Ryks, tot het verleenen van een hand- schrift , waarby hy beloofde , voor 't einde van Grasmaand naastkomende, in de Ne- derlanden te zullen zyn, met zyn eigen Le- ger en de hulpbenden zyns broeders, wien hy , tot het geeven van breeder verklaaring op het vyftiende en zestiende punt van 't Verdrag van Plesfis te Tours , zou tragten te beweegen. De Gezanten , geenen kans ziende om meer te verkiygen, envreezende den Koning, door meer aar.houdens, te zul- len vertoornen, Helden 't Verdrag in't net, waarop bet, te Bourdeaux, den drie-entwin- tigften van Louwmaand des jaars 1581, van wederzyde , plegriglyk , bezwooren werdt. Te vooren , op den dertigften van Winter- maand , hadden de Staaten der Vereenigde Ne-
OO Boa XVII. Boek, Il n [3®?]. Croot-PkkMtb. IV. Dsel»
ïih 63. |
||||
|
XXVIILBoEK. HISTORIE. 409
Nederlanden, te Delft vergaderd, 't Verdrag iSgr.
reeds goedgekeurd, en hunne gezantengemag- -——— tigd, tot het doen en ontvangen van den pleg- tigen eed (s) : waarmede dit groote werk vol- » komen in banden gelegd was. Doch terwyl men nog met Anjou handel- jy.
de , waren de algemeene Staaten in , over- Opi-eg- weeging geweest, om eenen Landraad , oftir,sya11 Raad van Staate op te regten, die, nevens gelee- den Hertoge, regeeren zou. Men hadt, o- „en ver dit ftuk, reeds op 't einde des jaars 1579, Land» beginnen te raadpleegen (V). Doch men was, md* het gantfche volgende jaar, tot geen befiuit gekomen. Na 't fluiten van 't Verdrag met den Hertoge van Anjou, weidt 'er, met nieu- wen ernst, aan gearbeid. Men hieldt het noodzaaklyk , dat de Landraad werdt opge- regt, eer de Hertog herwaards kwame, op dat men hem, in het kiezen der Leden, en in het ftellen van 't Berigtfchrift, niet zou behoeven te kennen. Te Delft, werdt 'er dan de laatlte hand aan gelegd. Het Berigt- \n\XOX]^ fchrift, welk, op den dertienden van Louw- van het maand , vastgefteld werdt, begreep agttien Berigt- punten , die op deezen zin liepen. ,, De ^™f£ „ Landraad zou beftaan uit eenendertig in- denzeU „ boorlingen, te kiezen en te betaalen, vier ven. 9, door Brabant, vier door Gelderland met „ Zutfen , vyf door Vlaanderen, vier door „ Holland , drie door Zeeland, twee door „ Doornik en het Doornikfche , drie door „ 't Land van Utrecht, iwee door Mechelen „ met
Ol IIooft XVir. Roek, U. 758. XVIU. Doek, J/.7Ö4. Bou.
XV. Dnek, bU 2.27 |ü24]. CO Uür XIV.. Bonk, il. 175 [i51]. Cc 5
|
||||
|
4io VADERLANDSCHE XXVIII.Boee;
„ met Overysfel, twee door Friesland, en
„ twee door de Groninger Ommelanden. „ Deeze Raaden zouden, nevens de hooge „ Overheid, door de Staaten aan te ftellena „ zorg draagen voor alle voorkomende zaa- „ ken , met naame voor 't heften van inge- „ willigde fchattingen , en 't betaalen der „ lasten van den oorlog, met het gene 'er aan „ vast was. Doch de burgerlyke Regeering „ en 't begeeven der Ampten , in Holland „ en Zeeland, zou blyven aan den Prinie van „ Oranje, onverkort het Verdrag met den „ Hertoge van Anjou, met opzigt op deeze „ twee gewesten, geflooten. Ook zou men 5 „ in dezelven, alleenlyk zo veel volks in be- „ zetting houden, als de Prins, by goeddun- „ ken der Hollandfche en Zeeuwfche Staa- „ ten, zou noodig oordeelen. De Landraad „ en de hooge Overheid zouden alle amp- „ ten, die ter begeevinge des Konings van „ Spanje en des algemeenen Landvoogds „ plagten te ltaan, vervullen, uit eene be- „ noeming, te doen door de Staaten der by- „ zondere gewesten. Ook zouden de Land- „ raad en hooge Overheid Krygsvolk afdan- „ ken of aanneemen mogen, mids niet hoo- „ ger gaande boven de ingewilligde midde- „ len, dan tot honderduizend guldens eens, „ buiten verlof der Staaten. Doch de Land- ,, raad zou geene magt hebben , om nieuwe „ lasten op te ftellen, of 't Land onder eene „ uitheemfche Mogendheid te brengen, oor- „ log aan te vangen, of vrede te maaken, „ zonder bewilliging der Staaten , hierop „ wettelyk befchreeven. Ook moest de Raad, ?5 °P
|
||||
|
XXVIILBoEK. HISTORIE. 4n
5, op 't ftuk der munte, het goeddunken van 1581,
„ elk Landfchap hooren. Voorts hadden de -------
„ Raadsluiden het handhaaven van 's Lands
„ voorregten, by eede, te belooveii. Het „ houden van byzonder verftand met eeni- 9, ge Landen, Steden of Perfoonen, over de „ genieene zaake ; 't ontdekken van 's Lands „ geheimen , en 't ontvangen van gefchert- „ ken , was hun uitdrukkelyk verbooden. 9, Alle zaaken moesten zy by ftemminge af- 9, doen, zonder dat de hooge Overheid ee- „ nigen hunner , tot agterraad , gebruiken „ mögt. Brieven, den ftaat des Lands raa- „'kende, moesten allen in den Raad ver- „ toond en gelezen worden. Zaaken van „ groot gewigt moesten aldaar niet worden „ afgedaan, dan in 't byzyn van tien Leden; „ zeven van welken, uit byzonderé gewes- „ ten , zyn moesten. Over minder gewig- „ tige zaaken , moesten ten minften zeven „ Leden zitten, vyf van verfcheiden' gewes- „ ten, indien 'er zo veelen, ter plaatfe daar „ de Raad zat, tegenwoordig waren. De „ Raad moest de vyanden des Vaderlands rn „ regten doen vervolgen, en midlerwyl hun- „ ne goederen doen aantekenen , derzelver „ inkomften bekeerende ten voordeele van „ 't gewest, daar ze vielen. Tweemaal 's jaars, „ zouden de algemeene Staaten byeen ko- „ men, ter plaatfe daar de Landraad dan zit- „ ten zou; doch hy en de Staaten van ieder „ Landfchap zouden, daarenboven., vergade- „ ren mogen , zo dikwiis als 't hun goed- „dagt. Nogtans zou de Overheid en Land- ?, raad de algemeen? Staaten, daarenboven, „ be-
|
|||||
|
/
|
|||||
|
412 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
„ befchryven mogen, zo dikwils, als zy zulks
„ dienlüg oordeelden. De helft, of, als 't „ getal oneven was , de grootfte helft dex „ Landraaden van elk gewest zouden, jaar- „ lyks, behoudens hunne eere, tegen ande- „ ren, verwisfeld worden, en ten minften „ een jaar moeten ftil zitten. Niemantzou, „ langer dan twee jaaren agtereen, mogen ,, dienen. De Landraad zou zitten ter zulr „ ker ftede , daar het de hooge Overheid „ dienftig vondt, vooral met opzigt op 't be» „ leid des oorlogs, mids dat, aan wat zyde „ der Maaze, de Overheid en Landraad zig „ bevinden mogten, agt of tien Raaden ge- „ magtigd zouden worden, om zig te ont- „ houden, ter anderer zyde dier Riviere, en „ de zaaleen aldaar waar te neemen. De „ Veldheer zou, door de hooge Overheid, 9, by goeddunken van den Landraad, of „ van anderen, daartoe te magtigen, worden „ aangefteld; doch alleen van de hooge Oveiv „ heid afhangen. De Landraad en de hooge „ Overheid zouden 't beleid des oorlogs en „ de begeeving der Krygsampten hebben: „ ook de aanftelling des Krygsraads, mids ,; inboorlingen, als zy even bekwaam waren, „ bevorderende boven vreemdelingen. Doch ?, hunne Sekretaiïsfen, Deurwaarders en an- „ dere Amptluiden zouden zy, uit de Ver- „ eenigde gewesten , neemen moeten. Al „ het gemelde werdt alleenlyk vastgefteld ,, voor den tyd van een halfjaar, wanneer „ de algemeene Staaten , op het aanhouden „ of affchaffen des Landraads, op het ver- 3, meerderen van dit Berigtfchrift, en op „ an-
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTOR IE. 413
|
||||||||||
|
i, andere zaaken wederom vergaderen zouden: 1581*
,, alles buiten benadeeling zo der handelinge
„ tusfchen den Hertoge van Anjou en der ge-
„ westen, welken met hem waren övereenge- i,, komen, als der gewesten, die tot nog toe ,, niet met hem gehandeld hadden (&)." Na 't Hellen van dit Berigtfchrift, werdt, DeLand-
door die van Gelderland , Utrecht en Over- raad ter ysfel, en daarna, ook door die van Holland, ^jede eenige zwarigheid gemaakt, over 't gezag Maaze der Raaden, ten noorden of ter regter zyde treedt ïii der Maaze, welken zy begeerden, dat, zo wel 'l. ^ als de Landraad, die men verwagtte dat door- win " gaans ter linkerzyde dier Riviere zitten zou, van niemant dan van de hooge Overheid zou- den afhangen (c). Doch dit punt fchynt, tot genoegen der vier gewesten, geregeld te zyn. In Hooimaand, werden de Landraaden be- noemd , die ter regter zyde der Maaze dienen zouden (d~). Zy begaven zig, in Oogstmaand, naar Leeuwaarden, daar zy de krygszaaken, door de gelukkige onderneemingen van Ver- dugo , in merkelyk verval geraakt, meer of min herftelden. Ook bezorgden zy aldaar de afzweering des Konings en het verwerpen van zyn zegel en wapenen: waarna zy, in Slagt- maand, naar Utrecht keerden (e), daar zy zig eene geruime poos ophielden. Anjou hadt zig , ondertusfchen, na 't af- Anjou
|
||||||||||
|
vaardigen der Staatfche gezanten , die al in verde-
rs nrok- &{&-z^' |
||||||||||
|
(») Bor XVI. Boek, hl. 3 [241]. Groot-Plakaatb. IV. Deel,
IJ. 76 Cc) Refol. Holl. 14 April 1581. hl. 141.
OO Refol. Holl. 19 July 1581. hl. 363. BorXVK/ïo«*, tl.
40 [282]. CO Hor XVI. /hek, tl. 4S [29a].
|
||||||||||
|
414 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1581. Sprokkelmaand naar huis gekeerd waren, en
—;------na 't herftellen der ruste in Frankryk, ern-
ming van fl.ejyjj toegelegd , op het verzamelen van
over" de Krygsvolk tot zynen togt naar de Nederlan- Kedcr- den. Ook gaf hy eene Verdediging van zyn knden. bedryf in openbaaren druk , welke hy allen Ryksvorften , by beflooten' Brieven , toe- zondt (ƒ'). DeAarts- Dg Aartshertog Matthias , nu befpeuren- hertog de, dat zyn klein bewind ten einde liep, en Matthias nv den Staaten haast over de hand zou zyn, vertre -i. fc0Qg nim je Landvoogdye wederom op, en vertrok , in Herfstmaand , uit Antwerpen naar Zeeland. De Zeeuwen begeleidden hem, met eenige Oorlogsfchepen, tot aan Ooltgens- plaate, daar hy, op een Hollandsen fchip o verging, welk hem, van drie andere fche- pen verzcld, de Merwede en Waale op, tos aan het Tolhuis voerde (g). Vanhier, be- gaf hy zig naar Keulen en voorts naar Duitsch- land. Hy zou zig gaarne nog eene poos in Holland hebben opgehouden. Doch de Staa- ten, welken hy 't hadt doen voorflaan, had- den 't van de hand geweezen (/*). Na zyn ver- trek , werdt hem, door zyne vyanden, die hier geen klein getal uitmaakten, naargegeven, dat hy, zig verftaande met den Koning van Span- je , eenen aanflag tegen den Prins van Oranje in den zin gehad hadt: waarvan my egter niets gebleeken is (f). Men overwoog, ledert, of men
Cf) Hooft XVIII. Boek, il. 7S7.
(g) Rcfol. Holl. 6, 7, 20, s° Sept. I5S1. tl. 463, 467,
455, 516, r/O Rcfol. Holl. 20 Jtily kSi. M. $67.
CO Bon XVI. Boek, il. 4° [282]. ' HotFT XVIII. Bo*ha
il. 781;. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 415
men hem zyne wedde, ter fomme van vyftig- , 1581.
duizend ponden 'sjaars, behoorde te blyven ——— voldoen. Ook floegen fommigen in Holland voor, dat men hem, van wege dit Landfchap alleen, zo lang hy den Lande gunftig bleef, een jaargeld van zevenduizend guldens moest toeleggen. De Edelen, Amfterdam en Enk- huizen Hemden, dat Holland zyn aandeel, in de gemelde vyftigduizend ponden, behoor- de te draagen '0 doch de andere Steden floe- gen het t'eenemaal af (F). Ook vind ik niet, dat de overige Gewesten eenig gunftig be- fluit ten zynen opzigte ter uitvoeiïnge ge- bragt hebben. Zeeland, den Aartshertog nimmer erkend hebbende, hadt, reeds te voo- ren, beflooten, niets tot zyne wedde te draa- gen (/). Alleenlyk, hebben Oranje en de Staa- ten gepoogd, hem, in de plaatfe van Gerard van Gr onsbeek, die onlangs overleeden was, tot Bisfchop van Luik te doen verkiezen. Doch Parma wist deeze poogingen te very- delen, en Ernst van Beieren, toen Bisfchop van Freifingen , deeze waardigheid te ver- zorgen (ni). Midlerwyl, was de Hertog van Anjou, op v.
den zestienden van Oogstmaand , met tien- Anjou duizend Knegten en vierduizend Ruiters, be- °™^£ halve nog eenige benden, die in 's Konings T^" " ibldye Honden, gekomen op de Nederland- fche grenzen, gereedfehap maakende tot het ont-
(k) Reib). Holl. 13 May, ïi July, 13 Sept. 24 A*oy. 15R1.
II. 218, 329, 486, 586. (I) Notul. Zoë. 4 May, 1= OSoi. 1579. M. S.
(m) SiaAUA üec. II. Lik: IV. /,. 17^. Hooft XVil. $oe!:,
il. 760, |
||||
|
416 VADERLANDSCHE XXVIILBoer;
1581. ontzet van Kameryk, welk, door Parma, nu
m------omtrent een jaar, belegerd gehouden, en*
door hongersnood, op het uiterfte gcbragt
was. Ook noodzaakte Anjou hem, terftond, tot het opbreeken van 't beleg, en deedt toen zyne intreede in de Stad, die, fchoon onder 't Keizerryk behoorende , hem als haaren Heere hulde deedc, en zynen eed ontving. Verovert Weinige dagen daarna, dwong hy Chateau Chateau jn Cambrefis tot de overgaave. De Staaten brcfis. * en de Prins van Oranje vermaanden 'hem toen, om zyne overwinningen te vervolgen ^ en ten Lande van Artois in te rukken. Doch een ontydig gei'chil onder de Franfche Le- gerhoofden , die, de een na den anderen, wei- gerden , tegen den winter, dieper in 't Land doet zyn te trekken, noodzaakte hem, zyn Leger te Leger fcheiden, de vrywilligen naar huis, en de be- fcheiden. zoldelingen, over Calais, langs het zeeftrandj naar Vlaanderen, te zenden (V)*
Parma Parma vervolgde de Franfchen, eefie kor- wint te poos; doch keerde, eerlang, te rug, en Doornik, floeg het beleg voor Doornik, op den eerften van Wynmaand. De Prins van Espinoi, Be- velhebber der Stad, was 'er, onlangs, met een groot deel der bezetting, uitgewogen ,< om S. Guilain te bemagdgen, welk egter, kort hierna, door de Waaien , herwonnen werdt. Parma was hiervan onderrigt, en hadt, hierop, 't beleg van Doornik onder-' nomen. Doch de Prinfes van Espinoi, de plaats haars Egtgenoots, met eenen mannelyken frioed, bekleedende, itondt het beleg dapper- Jyli
00 hor. XVI. Hoek, il. 43 [286J.
|
|||||
|
\
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 417
Jyk door, zonder gevaar te ontzien, tot zo 158t.
verre, dat zy ook een' fchoot kreeg in den —--*i-Ä arm. Tegen 't einde van Slagtmaand, wierp de Kolonel Presion zig, met omtrent veer- tig man, in de Stad; doch dit volk deedt 'er meer kwaad dan goed, verbreidende los- felyk, dat op ontzet van Anjou, waarmede men zig , tot hiertoe , gevleid hadt, geen Haat te maaken was: 't welk den Roomsch- gezinden fchoon fpel gaf, om de Burgery te doen neigen tot de overgaave. Ook boodt Parma zulke voordeelige voorwaarden uit, dat de Stad, eindelyk, op den negenentwintig- ften van Slagtmaand, by verdrag, opgegeven \verdt (0). De aanflag op Bergen op Zoom, die wat ^
Iaater ondernomen werdt, liep zo wel niet ^ ßeärf af. Dit Markgraaffchap was , na 't omko- gen op men van Heere Jan in Spanje, door het Hu- Zoom. welyk zyner Zuster met den Heere van Merode en Petershem, verdorven op derzelver Dog- ter, Margareet, welke met Jan vanWiihemy Heere van Beerjcle, getrouwd was. Deez', nu Markgraaf uit hoofde zyner Gemaalinne, en zig houdende, met der woon, op het Huis te Wouw, digt by Bergen, zag, met ver- driet, dat de Staaten zyne Stad, met eenige Franfche vendels onder den Kolonel la Gar- de , bezet hielden. Des ontwerpt hy, met overleg van Hautepenne, die hem, uit Bre- da, volk toefchikte, eenen aanflag, om haar te verrasfen. Onder andere inwooners, hadt hy
(0) Bor XVI» Botk, II. 4J [287]. Sträda Dem II. Mr*
IP. p. 194.
VII. Deel. Dd
|
||||
|
418 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
158i. hy den Stads timmerman, zekeren Pottenbak-
——— ker en den Paftoor bewoogen, om, des nagts na den vyfden van Wintermaand , de val- deur der fluize aan de Begynen-póorte op te winden. Hierdoor, zondt hy eenige Kneg- ten naar binnen , die last hadden , om de Houtpoort te overweldigen, en hem , met het overig Krygsvolk, door dezelve, ter Stad in te laaten. Driehonderd Waaien omtrent waren nu, zonder ontdekt te zyn, door de Huis, in de Stad geraakt; doch hier bekkp- ten zy zig zelven, door 't vraagen naai- den weg, hebbende hunne leidsluiden zig, kort na dat zy hen ter Stad ingelaaten hadden, uit angst, gaan verfteeken. De bezetting taakt in de wapenen: ook veele burgers: de vyand koos 't gat, waardoor hy binnen ge- komen was , voor een gedeelte ; een ander deel viel over de vesten, daar eenigen ver- dronken. Zy lieten 'er, in't geheel, zeven- tig dooden en honderd gevangenen. Withem, niét weetende hoe hy 't hadt, deedt eenen feilen ftorm op de Houtpoorte ; doch trok Jiaast af, toen hy, uit eenige vlugtelingen, vernomen hadt, wat 'er gebeurd ware. Hy' leverde, federt, zyn Slot te Wouw in Par- mas handen. Doch de Staaten verklaarden hem, openlyk, voor vyand, en deeden zyne goederen aanflaan. De timmerman en de pot- tenbakker , betrapt zynde, werden gehangen en gevierendeeld (ƒ>). Aanfla- De Staatfchen hadden , wat vroeger, ook gen dei eenige aanflagen gefmeed, die kwalyk uit- vk>
ip) Bon. XVI. Boek. bl. 44 [288].
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE, 419
vielen. De Heer van Lokeren, Hopman Bu- 1581;
chard en de Schotfche Kolonel Prefton poog- den, op eenen donkeren nagt» het Steedje fche;j0p Borbourg te verrasfen. Buchard trok vooruit Bor. en raakte op den wal; doch werdt, gemerkt bourg* de duisternis, van weinigen ingevolgd. Hy werdt hier verflaagen: ook Salinas, Overfte der Stad, die, juist ten deezen tyde, in on- derhandeling was met den Prinfe van Oran- je, om ze hem te leveren, waarvan de on- derneemers geene kennis gehad hadden (#). opGrc Robert van Merode, Heer vanThiant, hieldt, zehn- ten deezen tyde, heimelyk verftand in Gre- gen' velingen, en zogt zig, met kennis des Prin- fen, ook by verrasfing, meester der Stede te maaken; doch de toeleg hadt geenen voort- gang (r). Binnen Oudenaarden , geboodt opönde- milem van Meulde, Heer van Manfart* die, naarden, den Prinfe van Oranje zeer toegedaan zynde, met zyn medeweeten, doch zonder bewilli- o-ing der burgerye, welke hem geen ontzag altoos toedroeg, en de geloofsvrede een- en andermaal verbroken hadt, op den eerften van Wintermaand, eenig paardenvolk in de Stad zogt te brengen. Ook raakten twee ben- den binnen de poorte : doch toen floot de Wagtmeester de yzeren deuren, ende overi- gen buiten. De burgers vallen op de inge- komen' Ruiters, en dry ven ze, nevens Man- farts knegten, ter Stad uit. Manfart zelf wykt op 't Slot: welk een halven dag befchooten werdt. Dies zogt hy, 's nagts, naar een goed heen-
(?) Metrre* X. ISné, f. i8o.
f ï) Hooft XVIII. Boek, II. 706. .
|
||||
|
420 VADERLANDSCHE XXVIILBoejc.
1581. heenkomen, en verliet de Stad, die, federt,
—•»**• bezetting van Parma geweigerd hebbende, Heer Henrik, of, volgens anderen(s), Fredrik van der Bürgt, tot Overfte *, ontving (f). 'sPrinfeti De Prins van Oranje was, federt tien jaa- verfpie- ren omtrent, gediend geweest van heimely- Spanje 'ce ^erigten , uit het Hof van Spanje, door ontdekt den eërften Klerk van Gabriel de Cayas, Se- en ge- kretaris der Nederlandfche zaaleen, Joan van fli'aft. Kaßille genoemd; die hem ook, van tyd tot tyd, overzondt het A, B, of fyffer der gehei- me brieven , welk men, van drie tot drie maanden, gewoon was te veranderen. De Klerk genoot, hiervoor, driehonderd Kroo- hen in 't jaar. Doch zyn flinkfche handel werdt, eindelyk, ontdekt, en hy, in Wyn- maand deezes jaars, met vier paarden, vaneen gefcheurd (u)." VIL Hiertusfchen, hadt zig de Hertog vanAn- Huwe- jou? terftond na 'tfcheiden zyns Legers, be- lykshan- geven naar Engeland , om den handel van tusfehen zyn Huwelyk met de Koninginne, in perfoon, den Her- aan te binden. Zo ver was hy hierin gevor- tog van derd, dat de Koningin hem, zo hy, Hader- te KcT1 *ian(^' ze^e' *n kaare Brieven* Mon Cceur, in hfnginne plaats van Monfieur, dat is, Myn hert, voor van En- Myn heer noemde (V). De Huwelyksvoorwaar- geland, den zelven waren reeds, federt eenigentyd, ontworpen geweest. Ook werdt de Hertog, die, van verfcheiden' Nederlanders, en on- der anderen van Jußlnus van NaJJau, natuur- ly-
(O Bon XVII. Hoek, hl. 22 [321]'
(?) Metbrp.n X. Boek, f. 188 verf.
ftól Bor XVII. Boek. hl. 44 [28IS].
(}> j Exü'. uit eene Memor. van Gt v. Vosdergen» M, S,
|
||||
|
XXVin. Boek. HISTORIE. 4*1
lyken Zoon des Prinfen van Oranje, en van 1581.
den Heere van Aldegonde, verzeld, op den ——>— eerften van Slagtmaand, in Engeland aange- komen was, met groot betoog van hoogag- ting, ten Have, ontvangen; zo dat veelen. het Huwelyk zo goed als voltrokken reken- den. Hier te Lande, twyfelde men 'er niet aan , na dat Aldegonde aan den Prinfe, en deeze wederom aan de byzondere Staaten, onder anderen aan die van Holland , fchrif- telyk, berigt hadt, hoe het Huwelyk tusfchen de Koningin en den Hertoge , eindelyk„ op den twee-entwintigften van Slagtmaand, ge- flooten was, hebbende haare Majefteit zyner Hoogheid, ten zelfden dage, eenen kostbaa- ren ring op trouwe gegeven, De Staaten van Holland fielden zelfs , op aanfchryving van den Prinfe van Oranje , eenen openbaaren dank- en vreugdedag in over dit Huwelyk, tegen den dertienden van Wintermaand (w~). Evenwel wisten eenige Engelfche Grooten wor^ (\r), met naame de Graaf 'van Leicester, die de piotfeiy^ JufFerfchap op zyne hand hadt, door mid- afgebra- del derzelve, het Huwelyk te breeken, kort •• na dat het gemaakt fcheen. Zj viel, nog dien zelfden dag, der Köninginne aan, met ichreijen en jammeren, als of het, met haare Majefteit, het Ryk en den Godsdienst, om' gekomen ware, zo deeze Egt voortging. De Koningin fcheen hierdoor bewoogen, en trok, des anderendaags, in een geheim ge- fprek met Anjou, haar gegeven woord we- der- Cw) Refol. Holl. 30 Novetnb. 1581. hl. dao.
(.t) See the Cabala or Myfteries of State. P. I, p. 334.
|
|||||
|
Dd 3
|
|||||
|
4*2 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
ï5§i. derom in. Sommigen willen, dat het Huwe-
zy den handel alleenlyk zo ver hadt laatën ko- men , om Frankryk met Spanje in oorlog te helpen, en Anjou in de Nederlanden, met te beteren fchyn, te können onderfteunen. Ook meent men, dat de Koning van Frankryk het HuwelykzynsBroeders niet fterk gezogt hadt, hebbende hy gevorderd, dat het voltrokken werdt, eer hy een befchadigend en verdedi- gend Verbond wilde fluiten niet de Koningin- ne ; naar welke voorwaarde, Elizabet geene ooren hadt. De Hertog was dan, veelligt, de eenigfte, die zyne verwagting te leur gefield zag. Hy vertoefde nog eenigen tyd in Enge- land, was zeer gemeenzaam met haare Ma- jefteit; doch van het Huwelyk werdt niet meer gefproken (z). VIII. Oranje , in Slagtmaand, ter Vergadering Oranje van der Staaten Gemagtigden te Antwerpen, klaagt verfcheenen zynde, hadt daar wederom, op Staaten. *l emftigst? geklaagd, over de flofheid der Staaten, in 't vinden en opbrengen der mid- delen, tot voortzetting van den kryg ; over de bepaalde magt des Landraads , en over andere gebreken der Regeeringe. Sommi- gen, hierdoor getroffen, wilden de Krygszaa- ken den Prinfe en den Landraad geheellyk ppdragen. Doch anderen meenden , clat men, tot op de overkomst des Hertogs van Anjou, toeven moest. Tot dit laatfte neigde ook
*>'") Vul. Steada T)ec. II. Libr. IV. p. 2U. Rey» II. Boek,
f/I, 29. - ■ . , {z) Meteken XI.Boek, f. ipo verf. Rapin Tom. VI. p. 35».
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE, 423
ook de Prins (a). De Heer van Dolhain en 1581.
Doktor Joannes Junius werden naar Enge- — ipoeden. De Hertog hieldt 'er zig egter nog Anjoy op , tot den eerften van Sprokkelmaand, ^011^1" wanneer hy de reis aanving , begeleid , tot Verlan-* Kantorberri toe , door de Koninginne, die den, hem van eenen aanzienlyken fleep Engelfche 1582. Grooten , in vyftien Oorlogsfchepen, ver- zeilen deedt. Op den tienden, tradt hy, te Vlisfingen, aan land, daar hem de Prins van Oranje en veele andere Nederlandfche Hee- ren, met uitbundige tekenen van blydfchap en eerbiedenis , verwellekomden. Des an- derendaags, deedt hy zyne intreede te Mid- delburg, bezag voorts de andere Steden van Walcheren, en vertrok , den zeventienden, met zyn talryk gezelichap , in vierenvyftig fchepen, naar Antwerpen (&): ahvaar hy, wordtin- twee dagen laater, op 't pragtigst ingehaald, gehul- en tot Hertoge van Brabant en Markgraave ^igd.tot des Heiligen Roomfchen Ryks gehuldigd vaenrtBbra. werdt. Bydeezeplegtigheid, hing de Prins van bant, en Oranje hem den Hertoglyken mantel om, en totMark- dekte hem met den Hertoglyken hoed. Daar- jf aa\!L na deedt de nieuwe Hertog zyne intreede in ligcn de Stad, aan welke hy, op den twee-entwin- Room- tigften, nog eenen byzonderen eed deedt (f), fchen De Gemagtigden der andere Gewesten, die, Rïks' van tyd tot tyd, te Antwerpen kwamen, wer- den , vervolgens, aangezogt, om den Her- toge hulde te doen. Ook namen die van Gel- der-
O) Bor XV(. Hoek, hl. 45 [289].
O) Bon-XVII. Hoek, H. 2 L295I. (.O ßOR XVII. Hoek, 01. 3 [e9>]. Dd 4
|
||||
|
424 VADERLANDSCHE XXVHI,BoekS
1582. derland, fchoon zy, te voor en, niet in den
|
||||||||
|
handel met hem hadden willen bewilligen,
hem, op den derden van Grasmaand, tot Her- toge van Gelder en Graave van Zutfen aan. De Groninger Ommelanden huldigden hem, wat laater, ook als hunnen Heer, en verwier- ven hiervan Brieven, die, op den twaalfden- van Hooimaand, getekend waren (d~). Tot Graave van Vlaanderen, werdthy, niet voor den drie-entwintigften van Oogstmaand , te Gend, ingehuldigd (e). Doch den titel van dit Graaffchap hadt hy, zo wel als dien van Hertoge van Lotharingen, Brabant, Limburg en Gelder, van Graave van Holland, Zeeland en Zutfen, van Markgraave des Heiligen Ryks, en van Heere van Friesland enMechelen, veel vroeger, aangenomen (ƒ). De Gemagtigden van Holland, Zeeland en
Utrecht hadden den Hertoge egter geene hulde gedaan, 't Was hun wel, kort na zy- ne aankomst, te Antwerpen, gevergd; doch zy hadden 'er zwaafigheid in gemaakt, ver- klaarende daartoe geenen last te hebben van hunne meesteren. Hun, die opgemerkt heb- ben , dat het Verdrag van Plesfis Ie Tours en Bourdeaux, uit den naam en met bewil- liging van Holland, Zeelanden Utrecht, ge- ilooten en naderhand flaatswyze goedgekeurd en bekragtigd was , zal, ongetwyf*eld, het gedrag van de Gemagtigden der drie Gewes- ten vreemd voorkomen. Doch onder derzel- ver weigering lag een diep geheim van Staat ver-
OO J5oR XVII. llnck, 11. 07 \ofiZ}.
(e') Cor XVII. Boek, lil. 29, 31 [ijo. 333],
</; Croot-Makaatb. II, Deel, tol.\ä.
|
||||||||
|
tot Her-
tog van Celder en Graa- ve van Zutfen, tot Hee- re der Omme- landen , tot Graa- "ve van Vlaande- ren. |
||||||||
|
Holland,
Zeeland en U, trecht doen hem gee- ne hulde. |
||||||||
|
XXVIII. Boek, HISTORIE. 425
verborgen, zelfs voor veelen, die de Staats- 1582.
vergaderingen der drie gewesten by woonden,---------
waarvan wy nu opening moeten doen.
Wy hebben, ter zyner plaatfe, verhaald, lx.
hoe die van Holland en Zeeland, in 't jaar Raad- 1^76, de hooge Overheid dier twee gewes- Pleesin- ten, zo lang de Landen in oorlog zyn zou- het'op. den, hadden opgedraagen aan den Prinfe van draagen Oranje (g). Zyne Doorlugtigheid hadt eg- der hoo- ter, federt, den titel van hooge Overheid 8e,0ver- nog niet gevoerd: ten deele, naar 't fchynt, Ho'ujmci1 om dat zulks niet gevoeglyk gefchieden kon, en Zee- voor dat Filips van het regt van opperfte land aan magt op de Landen vervallen verklaard was:, <?en Pnn- ten deele ook, om dat verfcheiden Steden, qJ^ met naame Haarlem en Amfterdam, de Spaanfche zyde nog hielden, die zy niet zo ligt fcheenen te zullen verlaaten, als duide- lyk gebleeken was, dat men zig 'sKonings gehoorzaamheid dagt te ontrekken, en eene andere hooge Overheid in zyne (lede te {lellen. De openbaarePlakaaten kwamen, derhalve, nog uit, of op 'sKonings naam, by raade van denPrin- fe, als zynen Stadhouder; of op den;naam der Staaten. Doch nadatdeeze Steden, in gevolge derGendfche Bevrediging, voldoening genomen hadden van den Prinfe, in de jaaren 1577 en 1578, en vooral na 't fluiten der Utrechtfche Vereeniging, in den aanvang des jaars 1579, werdt het ftuk der Regeeringe over Holland en Zeeland, dat ook, ter oorzaake van 's. Prinfen vertrek naar Brabant, was blyven fteeken, wederom by der hand genomen. Hier-
(SO XXV. Beek, il. 94,
Dd 5
|
||||
|
4a6 VADERLANDSCHE XXVIII.Boeic.
1582. Hiertoe gaf gelegenheid eenige onlust, ge-
—— reezen tusfchen den Prinfe en de Staaten, waarvan my geen regt befcheid voorgekor men is. Zo veel blykt 'er van, dat men den Prinfe hadt aangediend, dat de Staaten van Holland en Zeeland hem minder genegen- heid toedroegen dan zy plagten, en zyn gezag- zo veel niet gelden lieten, als eertyds. De Staaten, zig deswege ten beste verfchoond hebbende (t) , leiden, kort hierna, 't punt der Regeeringe in beraad, en befiooten, Befluit „ geduurende den oorlog, geene verande- hierop ^ rjng te zunen maaken in het gene, in den men!" " Jaare x57^> vastgefteld was; alzo, zeiden- „ ze, zyne Doorlugtigheid niet voorhadt, * pottti- " ^len *n 'iun gezaS over * zaaken van Regee-
que zaa- „ ringe te verkorten; en zy begreepen, dat ken. M dit hun gezag, en de vrydommen en voor- „ regten van den Lande, by het vastgeftel- „ de, niet werden benadeeld, mids het niet „ in gevolg wierdt getrokken." Zy vertoon- den dan den Steden Haarlem, Amfterdam, Schoonhoven, Heusden, Weesp, Muiden, Naarden, Goes en Thoolen, die allen vol- doening van den Prinfe ontvangen hadden, het Verbond met Zeeland, en de fchikking op de Regeering, in den jaare 1576, ge- maakt: en 't een en 't ander werdt, door al- len , goedgekeurd en aangenomen (&). Vol- gens deeze fchikking, was, onder anderen, aan den Prinfe gelaaten 'c Regt tot het ver- kenen van vergiffenis, kwytfchelding, ok- • trooijen, uitftel van betaaling en dierge.lyke gun-
(O Refol» Holl. 26 Noveml. 1578. W.42.
(Ä) Refol. Holl. 25 Febr. 1579. bh 27. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 42-
gunften : welk regt de Staaten gaarne aan 1582.
zig gehouden hadden, ten minften, in 't af- ——— zyn van den Prinfe; doch hy ftondt hun alleen- lyk toe, by voorraad, en zo lang hy afwee- zend "wa$,Oktroyen en Respyten te verleen en, behoudende hy aan zig 't veiieenen van Par- donnen en Remisfien (/) : 't welk, veelligt, eene der zaaken geweest is, waarin de Staaten te vooren geoordeeld hadden, dat hun gezag te nagekomen werdt. Immers men vindt, dat zy, niet lang hierna, bcflooten, de Brieven, van ? vergiffenis, door zyne Dooriiigtigbeid 9 * Pardon. aan negen gevangenen verleend, niet af te vaardigen; maar 't Regt, met dezelven, te laaten beworden (?«). De Keuliche Vre- dehandeling was, federt, oorzaak, dat 'er, op 't verlaaten van den Koning, niets befloo- ten kon worden, waardoor ook het openlyk aanvaarden der hooge Overheid door den Prinfe agterblyven moest. De onderhandeling met den Hertoge van An jou , die hier op volgde, deedt de raadpleegingen op 't ftuk der Regeeringe in Holland herleeven. De Ede- Nadere leii en Steden op dit ftuk, in arooten getale, ovmvee- ter Dagvaart, in den Haage , befchreeyen ° "£-,. zynde; oordeelden de Edelen en Amfterdam, ftuk. in welke Stad, de Regeering nu geheellyk beftondt uit 'sPrinfen vrienden, dat men den Prinfe de Regeering behoorde aan te bie- den, onder zulk eenen naam, als hem best behaagen zou, en dat men hem den handel met Änjou behoorde toe te vertrouwen , mids hy c]en raad van die van de nader Yereent- ging ("O lieCol. Roll. 25 Jiify. T570. bh 173.
(jii) lU.'ül. Iiyll. ia 'Januar.' 15813. VU 5. |
||||
|
428 VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
1582, ging inname. De meeste andere Leden fchik-
---------ten zig, terftond, of allengskens, naar dit ge- voelen : ook Haarlem («), alwaar nu Burge- meesters , zo wel als Schepens, in gevolge van een Befluit der Staaten (o.), op den gewoon? lykentyd, door of van wege zyne Doorlug- tigheid , gekooren waren. Ondertusfchen, vondtmen geraaden, het befluit, ten deezen tyde genomen, voorals nog, geheim te hou- den : waartoe zig de Leden der Vergaderinge, onder welken ook vier Gemagtigden van Zee- land waren, by handtekening, verbon- den (ƒ>). Inzitten Oranje zelf, hoe zeerhy den handel met Anr van "den jou voortzette, hadt geenzins voor, den Her- Frinfe, toge de oppermagt over Holland, Zeeland en op den Utrecht op te draagen: en 't blykt niet don- met An- kerlyk, dat eenige Edelen en de Gemagtig- jou. den van weinige Steden onderligt zyn ge- weest van het oogmerk zyner Doorlugtig- heid (1). Hierom deeden zy ter Staatsver- gaderinge befluiten, dat men den Prinfe den handel met Anjou behoorde toe te vertrou- wen. En naardemaal men, ten deezen tyde, ook in Holland, begreep, dat de Landen uit- heemfche hulp behoefden; alzo men, met re- den , vreesde, dat Filips, na 't eindigen van den kryg in Portugal, al zyne magt tegen de Ne- der-
O) Refol. Holl. 28 Maart, 21 April 1580, */, 44, 64. Zie
ook Bor XV. Boek, bl. 197 [181]. (0) Rcfol. Holl. 14 Aug. 1579 il' I9(''
lp) Bor XV. Boek, bl. 197 |i8i]. (1) Een uittrekfel uit een Almanach van Gaspar
van Vosbergen, gefchreeven met de hand van den Historiefchryver Hooft, leert my, dat de (leeren van Asperen, Buis, Kanten van der Myle de eenigfteij vfHr ren, die dit geheim, in Holland, wisten. |
||||
|
XXVIILBoek. HISTORIE. 439
derlanden wenden zou (#); zo ftemde men, 1582.
hier, ligtelyk, in den handel met Anjou,-------
waarmede de andere Nederlanden, zonder
Holland en Zeeland, niet zouden hebben können voortgaan. Zy, die de geheime oog- merken zyner Doorlugtigheid kenden , wis- ten wel, dat hy de vereischte zorg draagen zou,om de gewesten, over welken hem reeds de hooge Overheid opgedraagen was, niet aan het oppergebied van Anjou te onderwer- pen. Uit het Verdrag van Plesfis Ie Tours bleek ook, zo dra het ter Staatsvergadeiïnge gelezen werdt, dat men voor Holland en Zee- land iets byzonders bedongen hadt. Volgens het dertiende punt van het zelve (r), moeften Holland en Zeeland, zo ten opzigte van den Godsdienst, als anderszins, blyven, gelyk zy waren : 't welk te wege bragt, dat het, ligte- lyk, ter Staatsvergaderinge , werdt goedge- keurd. Zelfs bewilligde men in 't gene, in 't zelfde lid, werd verklaard, dat de twee ge- westen zig,in 't ftuk der munte, oorloge, be- lastingen en voorregtenvan Landen en Steden, onderwerpen zouden aan den Hertoge en aan de algemeene Staaten, op de verzekering, dat zyne Doorlugtigheid zorg gedraagen hadt, dat Holland en Zeeland, by dit voorbeding, niet zouden benadeeld worden (s~). Voorts ftem- den die van Holland, federt, uitdrukkelyk,in het beëedigen van 't Verdrag van Bourdeaux, uit hunnen naam O). De onbepaalde uitdrukkingen, zo ten op- Hehtis-
zig- Jyke uit-
(>ƒ) Reibt. Hol). 2 $tdy 1580.. W. 127.
O') Zie hier voor, il, 405.
(O Refol. Holl. 15 Sept. 1580. 11. 203.
CO R'cfol. Heil. 223 30 Dscmb* 158«. l/l. s^S» 283.
|
|||||
|
:
|
|||||
|
43o VADERLANDSCHE XXVIII. Boek;
|
|||||
|
1582. zigte van den Godsdienst, als anderszins, 'm
—;— het dertiende punt van dit Verdrag gebruikt, vanfhet begreePen donkerlyk, 'tgenezyne JDoorlug- dcniende tigheid, duidelyker, in eene geheime onder- Lid des handeling tusfchen den Heere van Aldegon- Verdrags (ie en den Hertoge van Anjou, hadt weeten dcaux"1"te bedingen. Dit anderszins floeg, voornaam- lyk, op de hooge Overheid van Holland en Zeeland , die den Prinfe reeds opgedraage» was, en welke hy den Hertoge niet begeer- de af te liaan: ook op het regt, om den Prin- fe nog grooter gezag te geeven, welk deeze twee Gewesten, zo men zeide, bedongen hadden, by de Gendfche Bevrediging. An- jou , bewoogen door Aldegonde, hiertoe, mon- deling, gelast door Oranje, hadt den Prinfe, by twee byzondere Renverfaalen, gelyk men- ze noemde, beloofd , deeze verklaaring te zullen laaten gelden ; doch deeze gantfche handeling bleef geheim , zelfs voor veele gemagtigden ter Staatsvergaderinge (ü). Het openbaaren derzelve zou te groot een wan- trouwen verwekt hebben in de andere Ge- westen, en hen in 't vermoeden hebben ge- bragt, dat Holland en Zeeland de Vereeni- ging met de overige Bondgenooten verlaaten wilden X. Midlerwyl, hadden 's Prinfen vrienden Opdragt niet verzuimd, het ftuk van de opdragt der derhoo- hooge Overheid, hier te Lande, van tyd tot beid vm tyd' aan te binc!en 1 °P dat net zvn beflag
Holland hebben mögt, eer Anjou herwaards kwame.
aan den De Prins zelf decdt eene reis door Holland,
Prinfe,op Zeeland en 't Stiet, én won veele herten,
den voo- Ä do0]. C«0 Hooft XIK. Rock, U. Zo(j.
|
|||||
|
XXVULBoek. HISTORIE. 43 1
door zyne tegenwoordigheid. Ook boodt hy 1582.
den Staaten, beleefdelyk, zynen dienst aan, ------~i
in alles, wat tot behoudenis van de gereg- rigen
tigheden en welvaart der Landen ftrekken * kon (v). Zyn Geheimfchryver Bruinings kwam, wat laater, insgelyks in Holland, om 's Printen zaak te vorderen. En in Wyn- maand des jaars 1580, befloot men, de voor- waarden te ontwerpen, op welken men zy~ ner Doorlugtigheid de hooge Overheid in Holland, met behoudenis der vrydommen en geregtigheden, zou können opdraagen (w). In Lentemaand des volgenden jaars, kwam men, op de Dagvaart te Amfterdam, over- een , om den Prinfe te verzoeken, dat hy zig van 't gezag bedienen wilde, welk hem, als hooge Overheid, reeds in den jaare 1576, opgedraagen was; met deeze twee merkwaar- dige veranderingen, die onze Historiefchry- vers verzuimd hebben aantetekenen: 1. dat twee of hy, met dit gezag, niet flegts geduurende den drie zaa- oorlog, maar volftrektelyk bekleed zou zyn. ^l^]lt' 2.. dat hy de Gereformeerde Evangetifche Keil- meif. gie alleen zou hebben te handhaaven, zonder egter te gedoogen, dat op iemants geloof on- derzoek wierdt gedaan. Wyders, zou men nu den Prinfe alleen hebben te zweeren, daar, onlangs, vastgefteld was, dat de nieu- we eed aan den Prinfe en aan de Staaten zou moeten gefchiedeu (V). Vervolgens, werdt Zwanrïg- in heden,
(r) Rc-fol. Hol!. 7 April T5S0. hl. 56. Rcgifc. ten Racde
vsn Mjddclb. 7 April 1580. /. 414 raf 41^ ysrf. O) Ref'ol. Holl. 19 Oltoli. 1580. il. 229.
(.r) Refol. Holl. 11, 17 Maan, 1581. bl. 64, 73. ZU ook
Kor Auch. Stukk. 11. Deel, U. 27 enz. |
||||
|
432 VADERLANDS Cl IE XXVIILBoek.
|
|||||||||
|
in beraad gelegd, of men den Prinfe den eed
op dit ontwerp, na dat hy 't gezien en goed- gekeurd zou hebben, niet behoorde af te nee- men. Doch toen vondt men eenige Leden, die meer zwaarigheid in 't ftuk fcheenen te maaken, dan te vooren. Gouda wilde eerst verflag doen. Schiedam ftemde , dat men geene verandering van Heere of eed behoor- de te maaken. Amfterdam zelf bewilligde niet dan onder voorwaarde, dat de andere Landfchappen, [Zeeland en Utrecht], en de Steden Gouda en Schiedam ook in den nieu- wen eed zouden Hemmen (jy). En toen men deeze Stad naderhand drong, om zig te voe- gen met de meerderheid,fprak zy,van't ftuk, met de Hoofden der Gilden en Schutteryen, in beraad te willen leggen. De Prins ftem- de dit egter plat af, zo om de gevolgen, als om dat hem de hooge Overheid, al in den jaare 1576, opgedraagen was, en men nu flegts itondt uit te voeren, 't gene toen reeds was vastgefteld (2). Ook hadden de Staaten, te vooren al, beilooten „ dat voortaan gee- „ ne Steden, over 'sgemeenen Lands zaa- „ keil raadpleegen zouden, met eenige best „ geßaatßen ^ Schutteryen, Gilden of anderen, „ gelyk, door fommigen, voorheen wel ge^ „ ichied was ; ten ware met voorgegaane „ gemeene bewilliging der Staaten (d). Zy- ne Doorlugtigheid, nu zelf in Holland zyn- de, ftond ook fterk op het afdoen deezer gewigtige ziake,alzo hy haast naar Brabant $ Vlaan*
00 Refol. Holl. 30 May i58i. hl. 255.
(z) Relbl. Holt. 2.7, 28 Juny 1581. Dl. 289,
(rt) Rsli.'i. iioll. 23 Maart 1581. W. in.
|
|||||||||
|
1582.
in deeze
Opdragt, by fom- rnige lie- den, ge- maakt. |
|||||||||
|
De
Schutte*
ryen en Gilden ultge- flooten Van de laadplee- gingen ©ver zaa- leen van llegee- tin ge. |
|||||||||
|
■ii ii iw
|
|||||
|
XXVKI.Boek. HISTORIE. 433
Vlaanderen of Zeeland vertrekken moest, om 15^.
den Hertog van Anjou, dien men, toen, van———■ dag tot dag, uit Engeland, te gemoet zag^ te ontvangen (&). Amfterdara bragt nu geene andere zwaarigheid in, dan dat de Stad eerst behoorde af te ftaan van 't Verdrag van Vol-5 doening, in 't jaar 1578, gemaakt; en vOÖr dien afftand, vergenoegd worden, dóór den Prinfe» Ook wilden die van den Briele den Prins, afzonderlyk, als höoge Overheid der Heerlykheid van Voorne ontvangen ; daar deeze Stad, door de Edelen en de andere Stedenj voor een Lid van Holland, gehou- den werdt. De overige Leden ftemden, een- paariglyk, voor het Voltrekken van de Op- dragt der hooge Overheid: en Amfterdara beflöot 'er, eindelyk, zelf toe, onder beding, dat zulks de Stad niet benadeelen zou, in 't ge- ne zy, wegens het afftaan van haare voldoe- ning i te vorderen hadt (c) ; waarin de Staa- ten, zonder egter den Prins, vooraf, gekend te hebben, bewilligden (W). Doch zyne Door- lugtigheid, vondt niet geraaden, de Regee- ling te aanvaarden, zo lang 't verfchil met Amfterdara niet uit den weg geruimd ware; waarna hy verklaarde, vier maanden te wil- len toeven, op dat het niet fchynen zou, dat hy op deeze Opdragt gewagt, en daar- toe eenige byzondere gelegenheid waarge- nomen hadt (e). De Edelen, Leiden en Enkhuizen begreepen egter, dat men met de Op-
0) Refol. Heil» 1 July 1581 hl. 294;
, 00 Refol. Hoil. 3, 5,10 July 1581. tl. 29S, 290i 304. 3351 £rf) Refol, Holl. 13 July 1581. */. 34t. (e) Refol. Holl. 18 'July ijSl. tl. 354J VII. Deel. Ee
|
|||||
|
434 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek.
1582. Opdragt voortvaarcn moest. Doch de ande-
i—.— re Steden fchikten zig, naar 't goedvinden van den Prinfe. Amfterdam bleef by de voo- ïige verklaaring (f). Men befloot dan, den Prinfe te verzoeken, in de Regeering te wil- len voortgaan, op den voet, als waarop ze hem, in den jaare J576, opgedragen was, zonder zig aan den tyd, van vier maanden te Eed van bepaalen. Zyne Doorlugtigheid bewilligde en aan hierin; en werdt, toen, op den vierentwin- feTai" " tïgften van Hooimaand des jaars 1581, de fcoogeO- eed gedaan, eerst, door den Prinfe, aan de verheid, Gemagtigden der Staaten: daarna, dcor zes afgelegd. uj£ ^e ]?cje]en? en joor ^e Gemagtigden der Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden,
Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam; Briele,Schoonhoven, Alkmaar,Hoorn, Enk- huizen, Edam, Monnikendam en Purmeren- de, aan den Prinfe, als yertoonendeen hein op- gedraagen zynde de hooge Overheid en Regee- ringe van het Graaffchap van Holland', Zeeland en Friesland: welken titel hy, van toen af, gemeenlyk Qï), in openbaare Plnkaaten, ge- veerd heeft (g)t Ook vind ik, dat hy den Staaten, fomtyds, den naam gaf van onze wel- beminden (li). De eed werdt, waarfchynlyk op dat het verhandelde te geheimer blyven zou,
(f) Rcfol; Hol!, 19 July 1581. V. 35<:.
Óe) Rtfol. Hoii. 4, 5 Sept. 1581. lil. 45p, 461.
(Ji) VUI. Meir.orir.alb. Ebkst. ƒ. 2.17 verf.
(s) Gemetnlyk, zeg ik; want men heeft ook cnlce'e
voorbeelden, dat de Prins zig, na deezen tyd, nog den titel van Gouverneur of Stadhwder gegeven heeft. Zie RcSel.HoIl.8NoY. 1582.W.526. 2 Oftob. 15S3. U.%97. Doch dit is, veelligt, ombyzondere redenen, gefchied. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 435
zou, gedaan, op de falette van zyne Door-
lugtigheid. Om dezelfde reden, werdt den - Staaten ook geen dubbeld gegeven van de Akte van Opdragt der hooge Overheid; noch van het Renverfaal des Prinfen, waarmede dezelve bevestigd werdt. Van de Akte bleef het oorfprongelyke berusten, onder 's Lands Advokaat, tot in den aanvang des volgenden jaars, wanneer het, tegen het Renverfaal des Prinfen, uitgewisfeld, en zyner Doorlugtig- Iieid overgeleverd werdt (f). Uit deeze beide Hukken, blykt, dat, fchoon de hooge Over- heid den Prinfe flegts opgedraagen werdt, zo lang de Landen in oorlog zouden zyn, en men dus, in dit opzigt, bleef by het vastgefelde in 't jaar 1576; hyegter nu aannam, alleen de Gereformeerde Evangelifche Rtligie te befcher- men : in welke byzonderheid, men van de ge- melde overeenkomst afweek. Amfterdam hadt nog geweigerd, den eed af te leggen (&). Ook vind ik niet, dat zulks, nu nog, door Meden- blik , gefchied zy , hoeivel my de reden hiervan niet gebleeken is. Doch de nieuwe eed werdt, federt, den Leenmannen, Regenten, Reg- ieren, Amptenaaren, Scbutteryen en Poor- teren in Holland afgevergd (7), en door vee- len, van tyd tot tyd, gedaan (m). De Re- geering van Amfterdam, daarna, afftand ge- daan hebbende van de voldoening (ri), deedt den
C?0 Refbl. lïoll. iT, jarn l&l. hl. 40, 41.
(k) Refill. Heli. iy, 00, 94, 17 Jniy, 23 Dlccnib. 1581. W.
3C4, 3C6, ?,"i, -,".>, ?8rt, 388, :<9.j, 058, (/)%.'
(O Rdol. liol!. 16, 19, 23 /lux. 1581. bl. 42t, 433, 443,
Qn) Refbl. Hol!. 5 Set>t. 15 JSovemb. 1582. bl. 419, 551« !;' |
||||
|
436 VADERLANDSCHE XXVULBoek;
|
|||||
|
1582. den eed aan den Prinfe, als hooge Overheid,
" " in den aanvang des volgenden jaars, hebbende zyne Doorlugtigheid , voor dat dit gefchied ware, het Verdrag, tusfchen de Staaten en de Stad geflooten, niet willen bekragtigen (V),. Te Gouda hadt men ook eenige zwaarigheid gemaakt, om den eed te doen (ƒ>); doch men fchynt dien , na Amfterdam, insgelyks, te hebben afgelegd, in Zee- Maar in 't Stigt van Utrecht, en vooral landen jn Zeeland, was men nog zo ver niet geko- hapende men- De Zeeuwfche Steden, Goes en ïhoo- Opdragt len, hadden wel bewilligd, in de Opdragt dei- der hoo- hooge Overheid van den jaare 1576: ook had- ge Over- fen vjer Gemagtigden van Zeeland, fchoon ° hiertoe, naar 't fchynt, ongelast, het Befluit van den jaare 1580 ondertekend: dochtoen 't ftuk van de afzweeringe van den Koning van Span- je en van de vernieuwing der gemelde Op- dragt, ter Staatsvergadcringe, in nader beraad gelégd werdt, maakten eenigen, met naame die van Middelburg, zwaarigheid in 't een en in 't ander: en men was nog tot geen be- fluit gekomen, in den aanvang des jaars 1582 (#), toen, in Holland, de nieuwe eed, reeds, ftaatswyze en in verfcheiden' Steden, was afgelegd.- De Staaten 's Lands van U- trecht waren een weinig verder gekomen. Zy hadden, reeds op den agtentwintigften Van Lentemaand des jaars 1580, beflooten, den Prinfe de hooge Overheid van den Lan- de (*) Refbl. Holl. 26, 27 Jttmiar. 1582. il. 40, 4.2, 46»
(ƒ>) Refol. Holl. 25 Januar. 1582. H. 37. C?3 Refol- Holl. iS janimr. 1582. il. 9, |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 43p
|
||||
|
de van Utrecht aan te bieden. Doch toenzy, [1582.
in Oogstmaand des jaars 1581, den Koning,--------»
van Spanje hebbende afgezwooren, eenigen
magtigdeh, om de voorwaarden te beraamen, op welken men den Prins zou können aannee- inen, reezen 'er, op dit punt, door den tyd, zoo veele zwaarigheden, dat 'er geen eindelyk befluit op genomen werdt (Y). Zo ftonden de zaaken tusichen den Prinfe Waarqm
ende drie Landfchappen, toen Anjou'in de Holland, Nederlanden kwam. De Renverfaalen, door ^™ hem den Prinle ter hand gefteld, en opzig- trecht telyk op Holland en Zeeland, voldeeden, Zo Anjou fommigen melden (f), zyner Doorlugtigheid j^'16 niet. 't Was dan geen wonder, dat de Ge- ^en® magtigden deezer Landfchappen geenen last kreegen, om Anjou te zweeren. Het hei- melyk Berigtfchrift van die van Holland hieldt alleenlyk in, dat zy hem, beleefdheids- halve, moeften gaan begroeten, en dat wei in zo kleinen getale, als doenlyk ware: voorts, ter algemeener Staatsvergaderinge , niets an- ders verrigtende, dan hooren en zien (u). Zy kweeten zig ook trouwelyk van deezen last, en weigerden, nevens die van ; Zeeland en Utrecht, heufchelyk, den eed van inhul- diging te doen aan den Hertoge, gelyk wy reeds (V) verhaald hebben. Doch terwyl zy nog te Antwerpen waren, xi.
borst 'er een aanflag uit tegen den Prinfe Aanflag van Tvan Jan.
Jauregui,
(» Bon XV. Bock, il. 197 20» [iSï, i8<T|. XVIII. Botk,
II. S3 [387]. ' Ee 3
|
||||
|
«■MiHHHHHHHi
|
|||||
|
438 VADERLANDS Cl IE XXVIII. Boek,
1582. van Oranje , die hem ïn merkelyk gevaar
op het fte verlegenheid bnigt, Meermaalen hadt
leeven men den Prinfe gewaarfchuwd van deezen Prinfe^ °^ geIlen verraaderi'chen toeleg, zonder dat van ü- hy 'er veel agt op geilaagen hadt; doch na ranje. het uitkomen van 'sKonings ban tegen hem, liep hy zigtbaarer gevaar, en droeg ook meer zorg voor zyne veiligheid. Maar nooit was Vorst veilig voor iemant, die zyn ei- gen leeven waagen durfde, om hem 't zyne te beneemen. Jan dl/üncha, een Biskaaytr, te Antwerpen woonagtig, haut, omtrent dee- zen tyd, Gaspar cTAnafiro, zynen Landsman, die, veel fchade by den Koophandel gelee- den hebbende , op het punt Hond van te breeken, en, zo elders gemeld wordt, kort hierna , eene bankbreuk maakte van twin- tigduizend guldens (V), door groote belof- ten, bevestigd mee 's Konings eigen' hand, bewoogen, om den Prins het leeven te be- neemen. Anailro egter, zelf bevreesd, hadt eerst zynen Boekhouder, Antonio Fenero, en toen deez' het weigerde, eenen anderen zy- nen dienaar, Jan Jauregui, jongeling van twee- of drie-entwintig jaaren, tot den moord aangezogr. Jauregui, fchoon hy zyn eigen leeven verjooren rekende, toonde zich egter gehertigd, om 't ftuk te ondernéemen. A- naftro voorziet hem van een tafelboekje met eenige gebedekens eir geloften, indien hy in 't leeven bleeve (x~) : ook van zeker gefchrift, |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 439
waarby, uit 'sKonings naam, der Wet- 15S2.
houderfchap van Antwerpen groote gunften ~------.
beloofd werden, indien zy hem heuichelyk
handelde. Van welk gefchrift hy zig dienen moest , wanneer hy gevangen werdt. De agttiende van Lentemaand, een Zondag, was gefchikt, om 't ilout opzet uit te voeren: voor welken tyd , Anaftro, over Brugge , naar Duinkerken geweeken was. Jauregui hadt zig, Vrydag te vooren, gebiegt, aan Antoni Tim- merman, eenen Dominikaancr Monnik, ge- woon , in ftilte, mis te doen, in 't huis van Anaftro. Zelfs hadt hy hem zyn voorneemen tegen Oranje geopenbaard j en de Monnik hadt het iluk gepreezen, mids het, niet uit eigenbaat, maar ter eere Gods, en ten dien- üi des Konings en des Vaderlands, onder- nomen werdt. Voorts, fterkte hy hem met de kwytfchelding zyner zonden, en, des Zondags daaraan, met hec misbrood (y). Jauregui, dus gehertigd, neemt den Prins De Prins waar, zo als hy, omringd van eenen drom wordt, van Edelen, van de middagmaaltyd opftondt, ^^ en zig gelaatende, hem een Verzoekfchfift gefcho'o- te willen aanbieden (s), fchiet hy hem een' ten. pistoolkogel door 't hoofd,die, ouder 't regte oor inging, en, door 't gehemelte des monds, beneden 't flinke kakebeen, uitkwam. Men De vindt 'er, die melden, dat de moorder, ter- mo°rder, ftond hierop, nog naar zynen degen tastte (0); ^aa^om- doch hy werdt, uit vreeze hiervoor, of uit gebrast. on-
00 Confcfi'. van A. Venera en A. Timmerman hy Bor. Atitli.
Stukk. II. Deel, hl. 99, irx>. (.?:) Tassis Lih. V(. p. 41t. (.»; Strada/;«. ll.Lih: IV. p. 215. Tassis Lih: Vi. p. 431. E e 4
|
||||
|
44Q VADERLANDSCHE XXVIILBoek,
_ïSS2, onbedagte hevigheid, door eenigen, die den Prins verzelden, met verfcheiden' rapierftee- ken , gegriefd , en door de hellebaardiers, voorts: , afgemaakt De Prins, bedwelmd door den fchoot, dagt, gelyk hy naderhand verhaald heelt, dat 'er een ftuk van 't gebouw mftortte. Terftond hierop, vid hyinfzwym, waarop het gerügt van zynen dood zig reeds verfpreidde. Nogtans bekwam hy, kort hier- na, wederom: wqrdt, voorts, te bedde ge- holpen en verbonden, meteenige hoop vanle- neezing, alzo hy gezigt eq fpraak, en boven- al t verftand behieldt. De maar van 'sPrinfen ongeluk vloog vast;
door de Stad, en verwekte eene byftere ont- fteltenis Men fluit de poorten, fpant ket- tingen langs de itraaten, en verfchynt, ge- wapend op zynen hoefflag. In 't eerst, wer- den de franfchen, voor aanftigters van 't ftuk, verdagt gehouden by veelen (A), zelfs by 's Pnnfen hofgezin. De Hertog van Aniou vier- de, ten deezen tyde, zynen Geboortedagen hoorde wel ras, dat hy en de Franfchen, by't gemeen, in 't vermoeden geraakt waren, als or zy voorhadden, hier,eene tweede Pa- ryfche Bruiloft te vertoonen, en met den moord des Prinfen een begin maakten. Dit deedt hem vreezen, voor eenen opfland onder de Burgerye, Doch deeze vrees ver- dween, te gelyk met de agterdogt tegen de Franfchen, toen men 't lighaam des moorders bezogt, en, uit de papieren, wel- ken hy by zig hadt, bevondt, dat hy Spaansch ken-
C£) R?yy Vi, ßoek, il. 33,
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 441
kende, en dus, waarfchynlyk, een Spanjaard i5$%,
was. 't Lyk werdt, vervolgens, op de markt,--------?
ten toon gefteld, en haast gekend voor dat
van Jauregui. De waarheid zig allengskens nader ontwindende, werden de Boekhouder en de Monnik gevat: ook verfcheiden' ande- ren, die egter, eerlang, wederom gellaakt Werden. Des anderendaags, kreeg men brie- ven van Anaftro aan Venero in handen. Hier- door, werdt hy overtuigd, en ontdekte al- les , wat hy wist. Timmerman hadt zig, on- dervraagd en zelfs gepynigd zynde r in 't eerst ongenegen getoond, om te ontdekken, 't gene hem, in de biegt, geopenbaard was; doch daarna, vernomen hebbende, dat Ve- nero zo veel, uit Jauregui, verilaan hadt, als hy zelf, bevestigde hy deszclfs getuigenis (c_), Voorts, beleedt hy , van gevoelen geweest te zyn, dat men den Prins, met een goed geweeten , mögt ombrengen ; doch voegdq 'er, kort voor zyn einde, by, dat hy nu dee- ze dopling verwiep, de Regters om vergif- fenis fmeekte, en verzogt, dat zyne herroe- ping, nevens zyne bekentenis, zo dezelve het licht zag , gemeen gemaakt mögt wor- den Cjl). Ten zelfden dage, werdt het lyk Straf o- van Jauregui gevierendeeld. Daarna, on- verde dergingen Venero en de Monnik dezelfde ™sdl ftraf, nadat zy, op fchriftelyk verzoek des genV" Prinfen, dat men hun een' zagten dpod zou aan-
<V) Zit zyn eigen Gerclirift, op den muur der Gevangenis-
fe, hy E. SWEfaTS. Monument. Sepulclir. & Infcript. Brab. p. 195.' £? in Not. C. P. Hoynck van Papendrecht An;.l« J5el8. Tam. II. P. II p. 432. {.!.') Confeff. van A. Timmerman ly Bor. Auth. Stukk, II»
Vffl't bh ioo, loi. •■'•' ■ '• Ee 5
|
||||
|
444 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek,
1582. aandoen, eerst geworgd v/aren. Anaftro,
—------fchoon zyne beteuterdheid op de reize, en
dat hy eenen tromflager, die hem van Duin-
kerken naar Grevelingen geleiden zou, in plaats van eenen dukaat, wel dertig dubbele Spaanfche Pistoletten vereerde, hem in kwaad vermoeden gebragt hadt, geraakte, nogtans, gelukkiglyk, by Parma , te Doornik: daar hy, waanende den Prinfe gefneuveld te zyn, gclyk de eerfte gerügten liepen , zig openlyk van 't aanftigten deezes moords beroemde. Parma, Parma zelf liet zig, door hem, bepraaten, den Prins om aan verfcheiden' Steden van Brabant, dood re- Vlaanderen en Holland (V) te fchryven, dat fcWïC' hetnutyd was, om zig met den Koning te fan" ver- verzoenen. Hy en Anaftro vaardigden ook fciieiden' brieven af, aan eenige byzondere Perfoo- Steden neru ja alle welke brieven, het omkomen foonert van Oranie werdt vastgefteld; dat ook, bui- tens Lands, eenen tyd lang, geloofd werdt (ƒ). Doch elk verfoeide 'tgruwelykopzet,en niemant toonde zig gezind tot wankelen (g). Anaftro zogt, federt, zyn heul aan 't Hof van Spanje, alwaar hy eenige vrienden; doch ook zyne vyanden hadt, en niet, of zeer bezwaar- lyk Haagde Qi). Voor- De Staaten van Holland, uit hunne Ge- zorg der magtigden te Antwerpen, terftond berigt gc- ^anTn 'creegen hebben van 't gene den Prinfe was land °" overgekomen, gaven 'er kennis van aan dj Ste-
(O Z/eReW. Hol!. 3 April 1582. hl. 1=7.
if) Iti-ief yan A. Dennetieres by Bon. Aui.ii. Stukk. II. Bc::,
hl. 107. ^/Bor XVII. Boek, hl. 15 enz. I512 etiz.J.
(Ji) Brief van jfisp. d'Analtro by Bon Aiuli. Stukk. II, Deel,
VU iep. |
||||
|
XXVIII.BOEK. HISTORIE. 443
Steden, dezelven vermaanende, goede wagt 1582.
te houden, op dat 'er, ter gelegenheid van--------
dit ongeval, nergens iets nadeeligs onderno-
men wierdt. Voorts , 1'chreeven zy, tegen den eerften van Grasmaand, eenen plegtigen' Bededag uit, om 's Prinfen behoudenis van den Hemel te verwerven (f). Ook werden de É- delen en Steden, buitengewoon , ter Dagvaart beroepen, om, op alle opkomende zwaa- ïigheden, gezamenlyk te voorzien (£). De wonde des Prinfen ftondt, in den be- -j?^011*
ginne, zeer voordeelig. Men bevondt, dat p°infés hem de groote kropader was afgeichooteu, reeds doch dat de einden derzelve, door de hitte, toe ,ont- gelukkiglyk, tocgefchroeid waren , zonder fpringt 't welke, het bloeden bezwaarlyk zou hebben ^dcr" können geftelpt worden. Doch op den een- endertigften van Lentemaand"(/), ontfprong de geflooten'ader, golpende meer dan twaalf- ponden bloeds uit, zonder zig te laaten f top- pen; fchoon men, om 't bloed naar elders te leiden, den Prinfe nog wei twee ponden aftapte. Moeilyk viel ook het verbinden dei- wonde , alzo 't verband, ftyf gelegd, de keel te zeer benaauwde, en flappelyk drukkende, voor 't bloeden week. Einde'lyk, riedt Leo- nard Botalli, Lyfarts van den Hertoge van Anjou, dat verfcheiden' Perfoonen, by beur- ten , den duim op 't gat zouden houden. Dit drukte met maate, en alleen, daar 't 1100- dig was, zonder eenigszins toe te geeven aan \ bloeden,dat, voorts, by behulp eener wie- ke,
f O "R-tfoI. Holt. 21 Maart 1582. W. 13-5.
Vk) Refoi. Hul!. 22 Maart is»', hl. 33R. (/') Zit R-i'i.1. Huil. 3 April 15112. bl. ikC. |
||||
|
mmmÊmmmmmmmm
|
|||||
|
444 VADERLANDSCKE XXVIII. Boek.
1582. ke, gewenteld in heffe van gezuiverd koper-
■------— rood, geftremd werdt. Daarna , genas de
De Prins prjns gelukkiglyk, en deedt zynen kerkgang
„■-. .est. 0p (jen tweecjen v;m Bioeimaand, die toteenen plegtigen dankdag voor zyne herilelling gefchikt Was (??;}. „ XI^ Doch op den vyfden, ontviel hem zyne Ge. maailn °" maaün 5 Charlotta van Bourbon, door den dood itert'c.' Zy was, doorfchrik op fchrik, gekrenkt, en door waaken en dienen, afgemat zynde, in ee~ ne brandende koorts geftort, die haar, in wei- nige dagen, wegrukte (V). Holland Terftond na dat de Prins gekwetst gewor- land n was' en toen men noS met voorzien kon,
doen ein- noe 't niet hem afloopen zou, werden de Ge-
deiyk magtigden van Holland, ongetwyfeld ook den eed die van Zeeland en Utrecht, ft'erk aangezogt, jou oii- oni Anjou te huldigen. Doch zy wisten \ der'be- behendiglyk te óntleggen, voorwendende, ding van dat zy, vooraf, hiervan verflag zouden moe- pnge- ten doen, en dat de Staaten, vervolgens, op houdc- cjeeze zaake , befchreeveu zouden moeten worden (0). De Hertog hadt, van tyd tot tyd, uitgeiteld, hetvereischte Renverfaal den Prinfe te behandigen, en fcheen 'er, in den ftaat, waarin zyne Dooiiugtigheid toen was, minder genegen toe, dan te vooren. Doch na dat de Prins herfteld was, veranderde hy van gedagten. De Staaten van Holland ont- vingen eenen Brief van zyne Doorlugtigheid, den zesden van Bioeimaand gedagtekend, mei*-
(V) Boa XVII. Doek , U. 18 [3161. Hooft XIX. Boek*
tl. 812. " " (») Boa XVII. Hoek, M. 78 [316].
(<0 Refol. Holl. '%% Maart 1582. U. 137, |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 445
meldende „ dat de Hertog niet vaü zins was, I58ï^
zie 't bewind dier Landen aan te trekken,-------**
'1 wdken, tot hiertoe, onder 'sPrinfen ge-
hoorzaamheid geftaan hadden; maar ze te " zvnen gebiede dagt te laaten. Dat hy hier- " om voorhadt, de hooge Overheid , hem ", opgedraagen, te gebruiken, en sLands Domeinen, die de Hertog hem ook over- liet, te aanvaarden (ƒ>)." Anjou hadt, inderdaad, eindelyk, een Renverfaal ioyer- ïdeverd, welk, al den tweeëntwintigen van Sprokkelmaand, getekend geweest was, en eene verklaaring behelsde , dat hy de Staaten van Holland, Zeeland en Utrecht, " zo hunne Gemagtigden, nevens de ande- " ren hem zweeren wilden, niet verftondt " verder te verpligten, dan tot eendragt in " 't voeren des krygs, in 't [opbrengen van hun aandeel tot de kosten van denzelven, " in 't ftuk der munre, en in 't onderling " handhaaven van de regten, vryheden en o-ewoonten der Landfchappen (£). ^ Prins drong dan de Staaten der drie gewes- ten, om den eed aan den Hertoge te doen: waartoe die van Holland en Zeeland befloo- ÏÏOO. Doch die van Utrecht, begeeren e Ujg^ .eenen eed van manfchap te doen, ftonden ^ alleen over het beëedigen der Hollandfche en Zeeuwlche Gemagtigden , onder fchriftelyk beding, dat hun zulks tot geen nadeel ftrck- ken(zou (*). De Geestelykheid te Utrecht iiaclt,
%] Z YviÄÄ8 SS o««.«**. *• **
^fioRefbl. Holl. lo May 1582. M. 234.
, lo Hooft XIX, Boek, th 8w. |
||||
|
'——
|
|||||||||||||||||||
|
44ó VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
15S2, hadt, naar'tfchynt, tot hiertoe, het opdraa-
gen der hooge Overheid aan den Prinfe ge- fruit. Daarentegen, fchynen de Burgerhop- küden en eenige voornaame Poorters belet |
|||||||||||||||||||
|
Veraldn
|
|||||||||||||||||||
|
over 't
zitten te hebben, dat men Anjou hulde deedt. Zy
derGees- begeerden ook, ten deezen tyde, dat den lWd'ïn Geestelyken het zitten onder de Staaten ont- dëStaats- zeid werdt, gelyk, in Brabant en in verfchei- vergade. den' Landfchappen, gefchied was. Doch de fmg. pr]ns h-!(}t, al in 't jaar 1580, geweigerd, de Geestelykheid te ontzetten van dit haar voor- regt. Nu bewilligde de Wethouderfchap der Stad in de begeerte der burgerye. Menfchikte Gemagtigden aan den Prinfe, die de zaak wees aan den Landraad ter regter zyde der Maaze : en deeze verklaarde, op den vierden van Grasmaand „ dat de vyf Kapittelen zig „ voortaan , tot 's Prinfen wederzeggen toe, „ met geene "'.aaken van Regeeringe , te „ moeijen hadden. Doch de Vroedfchap van „ Utrecht zou tien of twaalf Kannonniken, „ trouw en van den Hervormden Godsdienst „ „ of ten minften denzelven toegedaan, be- noemen, uit welken de Ridderfchap en |
|||||||||||||||||||
|
Steden zes of agt kiezen zouden, om 't
eerfte Lid der Staaten te vertoonen. Dec- |
|||||||||||||||||||
|
"Geëli- „ ze * Gekoorenen zouden voor weereldly-
geerekn. n ]ce luiden gehouden worden, en 't Paus- |
|||||||||||||||||||
|
•>•>
•:•>
|
dom en den Koning van Spanje afzweeren
moeten." De Prins bekragtigde , op den |
||||||||||||||||||
|
veertienden van Hooimaand, deeze Uitfpraak
(f), welke, eenen geruimen tyd, agtervolgd is geworden. De
CO |
|||||||||||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 44?
|
|||||
|
De Hertog van Anjou, zig nu beginnende IS8a,
te ichikken tot de Regeeringe, hadt van de -——<• prinien van Oranje en Espinoi en andere Le- nXIIf* den des Raads van Staate opening verzogt enra"^e, van den ïjaat des Lands; waarop hem deeze ren op(C. Heeren, by gefchrift, vertoond hadden, neu An- hoe 't, hier, haperde aan goede orde op i°u ^n 't burgerlyk beftier, op de regtspleeging, J^j" des en op de krygstugt, die niet te vinden was, ' s* zo me o geenen behoorlyken voorraad hadt van gemeene penningen: om welken te bekomen, zy verfcheiden' middelen aan de hand gaven. Voorts, rieden zy, dat men 's Lands troupen verzamelde, en, om hiertoe in ftaat te zyn, de Landfchappen hunne aarideeleu, inde jongst ingewillig- de lasten, deedt opbrengen. Ook oordeel- den zy, dat men de krygsluiden, die nog veele agterftailen te vorderen hadden, by verdrag, moest tragten te paaijen. De Leden des Raads van Staate, die van den geheimen , en die van de geldmiddelen behoorde men, om misbruik en omkoo- pingen te voorkomen, jaarlyks, te voldoen van hunne wedden, uit de geestelyke goe- deren, of van elders, ter minfte kwet- finge der Gemeente: ten ware de Staaten belïuiten wilden tot vermeerdering der Vorftelyke inkomften, op dat men, uit dezelven, dezen Amptenaaren voldeede. Tot betere vordering de Regtspleeging, moest men den grooten Raad van Meche- len wederom opregten, oft geial der Le- den van den geheimen Rand vermeerde- |
|||||
|
448 VADERLANDSCHE XXVIIÏ.Bóek*
1582. „ ren («)." De Hertog, dit gefchrift ont-
-------- vangen en goedgekeurd hebbende, leverde
het den algemeenen Staaten over, om 'er'op
Befluit, te raadpleegen l(y~). En deezen beflooten,
hierop, eerjang n dat de Heeren Van den Landraad
aigemee- 5» m dienst blyven zouden, als Raaden van
«ie Staa- ,, Staate van zyne Hoogheid * voor den tyd
ten> se- ,j van een half jaar, aangevangen met Sprok-
noinen. ^ keimaand, en dat zy, by voorraad, 't be-
„ wind zouden hebben over de [penningen,
„ gefchikt tot de lasten des krygs. 't Beleid
„ des oorlogs zou, geheellyk, ftaan aan den
„ Hertoge, uitgenomen in Holland, Zeeland
„ en Utrecht, daar 't aan den Prinfe blyven
,, zou. De vierentwintig tonnen fchats jaar-
„ lyks , den Hertoge , te Bourdeaux, beloofd,
„ werden verhoogd tot op dertig , en
,, boven dezelven , nog Vyftigduizend gul-
„ dens ter maand, voor een halfjaar, inge-
„ willigd. Tot verzekering der genoemde
„ dertig tonnen fchats, werden hem en den
,, Landraad de gelei- en verlofgelden in han-
„ den gefield; en tot verzekering der maan-
„ delykfche vyftigduizend guldens, de mid-
„ delen op de verteering van wynen, bie-
„ ren, ?graanen, haring, zout en zeep, om-
*Colk8ei ,, ze te doen vorderen, by * inzameling of
,, verpagting, ten meesten oorbaar. Doch
„ Gelderland, Utrecht en Overysfel zouden
„ volftaan können, met, alleenlyk,' voor
„ drie maanden, te betaalen hun aandeel in
„ de gemeene lasten , als voorheen," Di©
\m
C«) ZÏe Bor XVII. Èoek, tl. 13 [jlo^
Qy) D«R XVIJ, Boek, il, 14 [311]. |
||||
|
XXVtlI. Boek. HISTORIE. 449
Van Holland egter, ongeraaden vindende 1582.
hunne middelen met die der algemeene Staa- —<?— ten te vermengen, of den Hertoge en den Landraad in handen te flellen, iloegen voor* dat de Gewesten Wel mogten hunne midde- len op de verteering inbrengen, tot vervul- ling der maandelykfehe vyftigduizend gul- dens : doch dat elk op zyn aandeel gefield hehoorde te worden, in de tweehonderden- vyftigduizend guldens ter maand, die dertig tonnen fchats in 't jaar uitmaakten; en daar- tegen genieten, 't gene van dé gelei- en ver- lofgelden overfchoot, boven de lasten (y). Op 't ftuk der Regtspleeginge, vondt men geraaden „ alle zaakeu, by * beroep, ge- * Appeh j, bragt voor den grooten Raad van Meche- „ len en voor den geheimen, voor deeze „ reize, te herzenden naar de gewesten, van „ waar zy gekomen Waren , om aldaar té „ worden afgedaan , of by de Geregtsho- „ ven, of by andere Perfoonen, te kiezer! „ by de Overheid, op benoeming der Land- „ fchappen. Om de zaaken, die, ter eerfter „ aanleg, voot de gemelde twee Raaden, „ gekomen waren, óf hadden moeten ko- „ men, af te doen, zou zyne Hoogheid, uit „ twee-entwintig Perfoonen, by de algemee- „ ne Staaten te noemen, zeven Raadsluiden ,., kiezen, die ook te wyzen hadden, over „ alle zaaken, welken, naar de yoorregten' „ en gewoonten der Landen, tot 's Vorilen. „ kennisie behoorden. De Gemugtigden der «, Gewesten zouden, by hunne meesters, „ b-i-
(y) Refcl. Holl. 25 April, 2 Jitny 158a, il, 203, aSj,
VII. Deel. Ff
|
||||
|
45° VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
|
|||||||||||
|
1582. „ bezorgen, dat de benoeming, drie weeken
"-—-*—„ na 't Icheiden der Vergaderinge, geichied- „ de, óf zo zy hiervan in gebreke bleeven, „ zou zync Hoogheid mogen voortgaan met „ de verkiezinge, uit benoemden of anders- „ zins (»)." |
|||||||||||
|
xiv.
Opreg-
iing van eenen Ho ogen Raad in Holland. |
Doch deeze Jaatfte fchikking mishaagde
den Staaten van Holland. Zy deeden niet alleen geene benoeming ; maar voltrokken, niet lang hierna, het ontwerp, welk, al fe- dert eenen geruimen tyd (V), ter Staats ver- |
||||||||||
|
gaderinge, in beraad gelegd was: Hellende,
op den naam van den Prinfe van Oranje, als hebbende de hooge Overheid van den Lan- de, eenen Hoogen Raad in van negen Per- foonen, aan welken beroep vallen zou van de Sententien van den Hove pro vinciaal. Men hadt, eerst, genoegzaam beflooten, deezen Raad te Haarlem te doen zitten. Doch de Steden Dordrecht, Leiden, Gouda, Rotter- dam en Schiedam ftremden de opregting voor eenen geruimen tyd (j). Nogtans wa- ren, in 't jaar 1580, reeds Gemagtigden gefield, om een Berigtfchrift voor den nieu- wen Raad te ontwerpen (z). Ook werden de Raaden eerlang benoemd. Doch men hadt hun zulk eene geringe wedde toegelegd, dat eenigen zig ongezind toonden , tot het aanvaarden der Raadsplaatfen. Hierop was, in den jaare 1581, orde gefield, en de zit- ting des Raads ook aan den Haage be- pasld
fw) ßoR XVII. Hoek, hl. 2S [320I.
(xj Rcfol. Holl. 18 Sept. IS79. '"!- ?ir"u
(y) Rrlbl. Holl. ia, ai Nay. 21 D;c. 15-9 11. n^g , 284.
{zj Reib!. IJuil. 5 il/ay, 10 j'uiiy ijSo, il, 70 , ioj.
|
|||||||||||
|
XXVIII.Boek. HISTORIE. 45 t
|
|||||
|
paald (a). Het Berigtfchrift voor dit nieuw 15824
Geregtshof werdt egter, niet voor den eenen---------
twintigften van Bloeimaand deezes jaars 1582,
in orde gebragt Qi): waärna de Raad in be- diening tradt. De zaaken, die, voor den grooten Raad, te Meclielen, en voor den ge- heimen, te Brusfel, onafgedaan hingen, wer- den , terftond, voor denzelven gebragr. (c). De eerfte Leden van den Hoogen Raad waren Meester Jan van Treslong, President, en Mees- ters Arend Nicolai, Gerrit van Wyngaarden^ Nannin g van Foreest, Jan van Banchem, Ante- ils vanAmßel van Menden, Dirk van der Nieuw- burg, Jan Bets, AdriaanWenjen en Gysbrecht van Hoogen dorp, Raaden (d~). De Roomschgezinden te Antwerpen, heb- t>e te>
bende nu, aan Änjou, eenen Heer van hun- vormde nen Godsdienst, hadden vrye oefening van Kerkf1 denzelven verzogt, die hun, federt agt herpen * maanden, öntzeid geweest was. Zy hadden begroe- gezien, dat de Hervormde Kerken, ter ge- ten den hoor geleid door den Prinfe van Oranje , Hert?|_ terftond na de aankomst des Hertogs, zig zy- ;0Ui ner befcherminge aanbevolen, en gunftig ant- woord bekomen hadden (e) : en zy meenden niet minder te mogen verwagten. Ook bragt De - de Hertog te wege, dat de Wethouderfchap^"1?^ hun de vrye Godtsdienstoefening toeftondt, ^ómv^ in S. Michiels Klooster, welk zyner Hoog- verWaf- heid geopend was, mids doende, vooraf, den ven V!Ul eed UC!"VJä«
Ca) Relbl. Holl. 22 Sept. 5, 20j 23 Dtc. Ï581. ihiót, ölö,
640, 655. (l>) Groot-'Plakïiitb. II. Deel, kol. 290. V. Deel, il. &&$« ( <0 Rdbl. Holl. 4 Sept. ftfa- hl. 418. (il! Kor XVII. Bock, bh 29 1330!. CO BöR XVII.-JÏ«*, il. 7 [302J. Ff »
|
|||||
|
45* VADERLANDSGHE XXVULBoek.
|
|||||||||||||
|
eed aan den Hertoge en aan de Stad, met af-
zweeringe des Konings van Spanje. De mees- ten kwamen noode tot het doen van deezea eed; doch werden 'er, by geldboeten en be- dreigingvan ballingfchap, eerlang, toe genood- zaakt. Maar, op dat hun deeze gedwongen eed niet te eerder deedt wanhoopen aan's Ko- nings genade; gaf Parma, terftond hierna, een Piakaat in licht, waarby hy beloofde hun dieiï nimmer te zullen wyten, noch om den- zelven hunne trouwe verdagt te zullen hon- den (/*). Te Brusfel, hadden de Roomschgezinden,
midlerwyl, den Hertog ook om vrye Gods- dienstoefening verzogt, waarover zy van de Onroomfchen gedreigd waren. De Hertog beval deezen, op den agtftcn van Zomer- maand, de Kerk van Kouwdenberg, binnen 't Hof, te ruimen, alzo hy aldaar haast zynen intrek dagt te neemen: doch men floeg zyn ge- bod in den wind (g). De oorlog was, dit- voorjaar, in de Ne-
derlanden , flaauwlyk voortgezet, by man- gel van krygsvolk, ter wederzyde. De Spaan- fcheri en Staatfchen hielden zig, geduurende de vorst, op, met pionderen en blaaken, ten platten lande. Lens in Artois werdt ver- rast, door de Franfchen; doch, op den eer- ften van Grasmaand, wederom opgegeven aan den Heere van Montigni (Jt). Parma be- gaf zig, ten deezen zelfden tyde, te velde, en veinzende naar Meenen te willen, rukte hy,
(f) rsoR. XVrr. Boek, hl. [303] Hooft XIX. ttock, V, 822.
iSi Bor XVII. Buik, hl. 27 [3ï81. (Jij Wbtbivkji.XI. gotk, /. v)i verf. |
|||||||||||||
|
1584.
oefening
van hun- nen Gods- dienst. |
|||||||||||||
|
Te Brus-
fel kon- nenze geene vrylieid beko- men. |
|||||||||||||
|
XV.
Be Fraii-
fchen winnen Lens; doch ver- liezen 't weder. |
|||||||||||||
|
Oude-
naarden vero- |
|||||||||||||
|
XXVIILBoEK. H I S T O R I E. 453
|
||||||||||||||||
|
hy, op den agtften, voor Oudenaarden, daar 1582.
Van der Burgt Overfte was van flegts vier- —• —> honderd knegten. 't Beleg ging traaglyk voort, Yerd?> mids de onkunde der belegeraaren , in 't maa- m°a;r ken der loopgraaven, en in 't opwerpen der bat- teryen. Parma, einddhyk, een deel bergweiv kers uit Boheemeenvyi'tienhonderd nieuw ge- worven' Hoogduitfche Knegten bekomen heb- bende , bevondt zig in itaat, tot het befchie- ten der Stad, die, fchoon 'er gecne hoop tot ontzet was, langer te houden zou geweest zyn , was de burgery eensgezind geweest met het Krygsvolk. Nu gingzy over, by verdrag, op den vyflien van Hooimaand (f). Terwyl het beleg van Oudenaarden duurde, Vergeef-
werdt 'er weinig" van wederzyde onderno- fcIie aan~ men. De Staatfchen vingen iets aan',' om Na- ^gtant- men,Kortryk, Aarfchot, en in 't najaar ook, fchen óp om Leuven te verrasien; doch't Haagde niet verfchei- (&). Maar Aalst werdt, des nagts na den drie- deu' entwintigften van Grasmaand, door hen, be- ™aV:u- |
||||||||||||||||
|
vero-
veren |
||||||||||||||||
|
klommen en veroverd, met verlies van flegts v
|
||||||||||||||||
|
vyfentwintig man, terwyl 'er, van 'svyands Aalst,
zyde, omtrent tweehonderd gedood en hon- derd gevangen genomen werden (7). De OokTie- Staatfche bezettingen van Diest en Heeren- "™iaa" tals overrompelden Tienen; doch verlieten ten" 't wederom. 'Eenige Koningfchen däaren- wordt. tegen, zig gelaatende van Aalst te komen, €ïlas' vertoonden zig voor 't Slot Gaasbeek, voor- j^en"" geevende den behaalden buit daar te willen enher- |
||||||||||||||||
|
ber-
|
wonnen
nevens |
|||||||||||||||
|
(.0 Tv'!"»!. Hol!, 3 Jvlf t5?,2. in marg. hl. 333. Bor. XVII.
Boek, hl. 22 [321], Strada Dec. II. Libr. IV. f. 221.' X!0 Meteren XI. Boeit, f. 19?. verf. tÓ ß"R XVII. ßoe/c, hl. Q2 [32»]. Ff 3
|
||||||||||||||||
|
454 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
1582. bergen. Hierop als vrienden ontvangen,ver-
i--------rasten zy 't Slot, dat, Brusfel geweldig be-
andere naauwd hebbende, nevens Toloufe, Ekel-
oten' hove en Rost (wj), in 't laatst van Herfst- maand, wederom overging aan de Staat- Parma fchen (n). Parma hadt ook 't Slot Gavere bemag- tusfchen Gend en Oudenaarden doen bemag- tigt Ga- tjgen enffterken, om den toevoer van dieh KaTtenet. kant dus te beveiligen. Ten zelfden tyde, maakte hy zig van 't Slot Kastenet, by verras- Aanflag fing,meester (V). Doch eenig Konings volk, opDiest. onderneemende Diest,bynagt,te beklimmen, werdt zulks begroet, dat zy, met agterlaa- ting van tweehonderd dooden en eenige ge- vangenen , aftrekken moeften (ƒ>). Parma ook, terftond na 't overgaan van Oudenaar- den , ondernomen hebbende het Staatfchs Leger, by Gend, te beftooken , vondt het zo wel verfchanst, dat hy wederom aftrok, zonder iets verrigt te hebben. De Staatfchen vervolgden hem; doch men werdt niet hand- gemeen Qf). Haute- Te Lier, lag, onder anderen, een vendel penne Schottenin bezetting, onder William Simple, bekomt ^ie ^ uj|- gierigheid, of, zo als hy daarna doorver- voorgaf, uit wrok tegen de Staaten, wat laa- raad. ter, in onderhandeling tradt met Hautepen- ne., om hem de Plaats te leveren. Ten be« flemden tyde, 't was de eerfte vaiv Oogst- maand, verzogt hy verlof van den Bevelheb- ber Cm~) METEnEN Xt. Boek . /. 195-
(;;) Kor XVII. Hoek, bl. 2} 1322L ( c) ISOR XVI!. Bock, bl. 22 [32a- (p) BoR XVII. Bock. bl. 2?, [322J. (q^ SlRAfjA Dec. II. Lifa. V, p. 2tf, |
||||
|
(,
|
|||||
|
XXVIII.Boek. H I S T 0'R I E, 455
ber Eedveld, om uit te trekken, en eenige 1582;
vyanden op te ligten, op dat hy, tegen de- ------
zelven, eenen zyner adelborften, die gevan-
gen was, en dien men niet flaaken wilde, 'zou mogen losfen. Men laat hem gaan, met dertig zyner Schotten, en zeven ibldaaten met eenen tromflaager van Eedvelds Rege- ment. Doch deezen agt doet hy, onderweg, in een Kerkje aantasten en binden, en ftrykt toen, gevolgd van een' troep volks van Hau- tepenne, met den volgenden morgen, we- derom naar Lier toe. Voor de poort geko- men, roept hy, dat men hem opene, alzo hy, met goeden buit, te rug keerde. Zyn Broeder, die Luitenant onder hem was, en van den aanflag wist, begeef: zig naar 't Stad- huis, daar KorneHs Kriekaart, Schepen der Stede, geboodt over de Bürgerwagt; en ver- zoekt hem, de Sleutels van Eedveld te wil- len vorderen. Niemant hadt kwaad vermoe- den op de Schotten. Nogtans gaat Kriek- aart zelf, met de fleutels, naar de poort, en beveelt alleen de winketten, die drie of vier waren, te openen, en het tweede niet, voor dat het eerfte wederom gegrendeld ware. Dit gefchiedde. Hy zelf flondt aan het laat- fte, daar Simple zo dra niet doorgetreden was, of hy floot den Poortier onder de voet, en kwetst den Schepen doodelyk. Zyn Broe- der , van binnen, overvalt de burgerwagt. Men opent de groote deuren : alles met zo veel flilte, dac de Koningfchen al binnen wa- ren, eer men 'er, in de Stad, iets van ge- waar geworden was. Straks worden de toe- gangen geflopt, de ruiters rennen door de Ff 4 ftraa- |
|||||
|
456 VADERLANDSCHE XXVIII. Boei?,
ï5?2. ftraaten, om het verzamelen der bezettelin-
-——J gen en burgeren te beletten. Toen ging 't op een moorden , en vrouwefchenden , en pionderen, en afperfen van hoog rantfoen. Men rekent, dat 'er meer dan tweehonderd Stedelingen omgekomen zyn. 't Bemagtigen deezer Stad ftrekte tot merkelyke benaau- wing vanMechelen, Vilvoorden enBrusfeï, en vooral van Antwerpen, daar men beiloot;, tot het flegten van het Klooster van S. Ber- nards, even buiten de Stad, op dat 'er dé vyand niet in nestelen zou. Simple trok, federt, met voorfchryving van Parma, naar Spanje (V). Gevegt Op den tweeden van Oogstmaand, viel een by s. hevig fchutgevaarte vpor by S. Wyriöksber- bcrge°n.S" ëen 9 tusfchen vyftienhonderd Hoogduitfche ,' Ruiters, onlangs, ten dienfte van Anjou, uit Frankryk gekomen, en gevoegd met het Fran- fche voetvolk onder den Graave van Rochepot, •en het grootlle gedeelte van Parmas Leger, Men yogt lang en hardnekkig, tot dat par- tyen, wederzyds , aftrokken, laatende den vyand, hier, tusfchen de drie-en vierhonderd dooden (s~). XVI. De Landvoogd, in 't voorjaar reeds be- De Wal- fpeurd hebbende, dat die van Artois en He- we ten'" negouwen bevreesd waren voor de aankomst verzoe- der Franfche Legermagt, van welke zy den ken, dat eerften aanftoot verwagtten; hadt deeze het uit- yrees, behendiglyk, gevoeg, en hun toen te
CO Meterev XI. noek,f. 193. verf. Bon XVII. Hoek, bl.
30 [332]. STR4DA l'iec. V. Litr. V. p. 233, (V.) MeTeren XI. Hoek, f. uji StRaua Dec. II. Llbr. |
|||||
|
;
|
|||||
|
KXVULBoek. HISTORIE. 457
te yerftaan gegeven, dat 'er geen beter mid- 15s2.
del was, om hen te befchermen, dan dat zy, - -......- |
|||||||
|
den Koning baden , dat hy het uitheemscli h.eemi>ch
Krygsvolk, tevooren, op hunne begeerte, volk we- ten Lande uit gefchikt, wederom herwaards deromin wilde zenden. Men luiiterde naar deezsn 't Land raad. Jan Sarazyn., Abt van S. Waast, werdt komf' afgevaard naar den Koning, en vondt zo veel gehoors ten hove (f), dat Filips, in al- leryl, zevenhonderdduizend Dukaaten over^ maakte, en vyfduizend Spaanfche en Italiaan-.'•'■ fche knegten herwaards zondt, die zig, kort na "t gevegt by S.Wynoks bergen, met Parmas Leger vereenigden («). Hy, zo merkelyk Gevegt yerfterkt, befluit het Leger des Hertogs, ??äel' welk, mids het verloopen veeier Engelfchen, en door andere toevallen, zeer gedund was, en te S. Lievenshotut, twee mylen van Gend, . lag, op den negenentwintigften van Oogst- maand , onvoorziens, te overvallen. De Franfchen waren egter op hunne hoede; doch, merkelyk minder in getal dan de vyand, Avee- ken zy, in zeer goede orde, tot onder 't ge- formt van Gend. Hier viel eqn vinnig gevegt voor, tusichen de Engelfchen onder Norrits en de vyandlyke voorhoede, die ook hevig befchooten werdt, uit de Stad. De Hertog en de Prinfen van Qranje en Espinoi zaten onder de muuren, om 't gevegt te aanfchou- wen, daar een kogel, pas vier roeden van Anjou en Oranje af, eenen Serjant velde, 't welk hen t,er zyde deedt treeden. Meer dan eens,
(O ZU ge Brieven van Oranvclle hy ßo.R Audi. Stutk, II»
Deel, il. tol, 103, 105,-ibö., to^, jo8. . Kti) Straba litc. II. Libr; IV. p. aij-, Libr. V. p. 230, Ff 5
|
|||||||
|
458 VADERLANDS CHE XXVIII.Boek.
|
|||||||||||||
|
eens, werdt de ftryd. hervat. Hy duurde tot
aan den avond, wanneer Parrna aftrok, be- graavende omtrent tweehonderd dooden, en de voornaarnlten, nevens de gekwetften, met zig voerende. De onzen hadden ook vry wat geleeden. De Hertog en de Prins begaven zig, met al het Krygsvolk, over de Schelde, mar Dendermonde, en van daar, in den aanvang van Herfstmaand, naar Antwerpen, alwaar 't Leger, een e poos , uitrustte (V). In deeze zelfde maand, gelukte het den Graa- ve van Hohenlo, Megen en eenige andere Plaatfen van klein belang in Brabant te bemag- tigen (V). In Hooimaand te vooren, terwyl Anjou
en Oranje zig te Brugge onthielden, was 'er wederom een boos opzet tegen hen beide, en tegen gantsch Frankryk, ontdekt, waarvan wy de omftandigheden kortelyk ontvouwen moeten. Nikolaus Saljeda, Zoon van Pieter Saljeda, die, op de Paryfche Bruiloft, om 't voeren der wapenen tegen die van Guize, omgebragt was, hadt, eenigen tyd gelee- den, te Rouan, van valfche munt betigt ge- weest zynde, vergiffenis verworven van den Koning van Frankryk, door voorbede des Hertogs van Lotharingen, wiens zyde hy, na 't omkomen zyns Vaders, gevolgd hadt. Deez' begeeft zig naar den Prinfe van Par- ma, en toen naar den Hertoge van Anjou, dien hy zynen dienst aanbiedt, om een braaf Regement knegten te werven. A,njou laat |
|||||||||||||
|
1582.
|
|||||||||||||
|
Holienlo
verovert Megen. |
|||||||||||||
|
XVII.
Aanflag
tegen het leeven van An- jou en Oranje ontdekt. |
|||||||||||||
|
O) Hou xvrr. /hek, u. 31 [334]
(w) Meteuen XI. Beek, f, 19Ó.
|
|||||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE; 459
zig met hem in, niet konnende vermoeden, 1582.
dat iemant, wiens Vader door die van Gui- -—— ze van kant geholpen was, iets, ten voor- deele van dit Huis, zou willen ondernee- men. Maar Oranje kreeg een fchalk oog op den valfchen munter, en ontdekte haast, dat hy verftaod gehouden hadt met Parma t die hem twee gezellen hadt toegevoegd, welken hy riedt in hegtenis te neemen. An- jou, federt, ook vernomen hebbende, dat Salfeda met die van Lotharingen verzoend was, deedt hem, ten Hove, in ftilte vat- ten, terwyl zyne makkers, Francisko Bafe en Nikolaus Hugot ,bygenoemd la Borde ,heni buiten ftonden te wagten. Eindelyk, ver- neemt Bafa naar Salfeda, aan zekeren die- naar , die weder vraagt, pf hy hem kende ? en , teiftond daarop, naar binnen treedt. Doch op dit oogenblik, kreegen de twee gasten agterdenken, en pakten zig weg. Ba- la werdt, nogtans, agterhaald, en beleedt, gepynigd zynde, dat zy, ter begeerte van Parma , aangenomen hadden , den Hertog- en den Prins, door vergif of eenig ander middel, van kant te helpen. Doch Salfeda loochende, iets tegen den Hertoge voorge- had te hebben. Alleenlyk, beleedt hy, zig in zynen dienst te hebben begeven, op hoo- pe van, met behulp van zyn regement en eenige anderen , Kameryk en Duinkerken aan den vyand te zullen können leveren? voorts, was zyn toeleg geweest, al wat 'er omging over te brieven aan die van Guize, die 'er den Prinfe van Parma, en door deezen den Koning van Spanje van verwittigen zou- |
||||
|
4<fc VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
|
|||||
|
1532. den. Nog openbaarde hy een geweldig eed-
------T genootfchap, gefmeed door die van Guize,
Wat hier om "pmnkTY\i aan Spanje te brengen. Zjne
vast'wa- belydenis werdt den Koning van Frankryk re. toegezonden, die Salfeda haaien deedr. Doch deez', in Frankryk gebragt, herriep zyne
Straf der bekentenis. Nogtans werdt hy verweezen, genUlcii" om met vier paarden vaneen gefcheurd te worden. Bafa, midlerwyl, in de gevange- nis aan een mes geraakt zynde, hadt zig hec hert afgefteken. Zyn lyk werdt aan de gal- ge opgeknoopt, met een gefchrift aan de beenen, in 't Duitsch en in 't Fransch, mel- dende, dat hy voorgehad hadt, zyne Hoog- heid en den Prins van Oranje van kant te helpen, uit Iasr. van den Prinfe van Parma. Lammoraal van Egmond, jonger Zoon van den onthalsden Graave , hadt, te Brugge, eenige gemeenfchap gehadt met Salfeda, en zig, hierdoor, in iïerk vermoeden gebragt„ dat hy kennis van zynen toeleg hebben moest. Ook hieldt men hem, teenigen tyd, op 't Slot te Sluis, gevangen. Doch alzo men geen bewys tegen hem hadt, werdt hy geflaakt, en trok, eerlang, met den Hertoge, naar Frankryk (#). XVIII. Omtrent deezen fyd, hadden de aljremee- poriog ne Staaten aan Don Antonio, die zig Koning gai.waar- van Portugal noemde , twaalf Oorlogsfche- in de ' pen ter hulpetoegefchikt, van welken 'er zes, Staaten door Holland, werden uitgerust (y), onder den
CO Thüanus Libr. LXXV. p. 560. & fiiq. Bok XVII. Bosh
W- 29 [331] j (y) Rtfol. IIoll. 29 May, 18 July, 7 Au~. il. 15 ä2. 2Ö0,
3S2. 373- |
|||||
|
XXVlII.BoÈK. HISTORIE. 461
den Heere van Warmond, als Admiraal; in 15&2.
hoope van, daarmede, den Koning van Span- — —i je aan nieuw werk te zullen helpen. Wy £etrok- . hebben van deezen Portugeefchen krijg, flegts den.V' in 't voorbygaan, gewaagd: doch moeten 'er nu, naardien 'er de Staaten in betrokken werden, iets meer van melden* Henrik Ko- ning van Portugal, op den dertigften van Louwmaand des jaars 1580, overleeden zyn- de, zonder mannelyke nazaaten (z), rukte Filips, Koning van Spanje, terftond, met een Leger, naar de grenzen, om zig van dit Ryk meester te maaken. Men boodt hem kleinen wederftand, by gebrek van genoeg- zaame raagt, en uit hoofde der partyfchap- pen, die den Staat verdeeld hielden (a). Nogtans is 'er blyk, dat men, in den zomer des gemelden jaars, naar Amfterdam gefchikt heeft, om, van daar, op den naam van de Regeerders en Verdedigers van V Ryk, eenige Krygsbehoeften te bekomen (&). Don An- tonio , gehouden voor eenen natuurlyken zoon eens Broeders van Koning Henrik, hadt zig, fchoon geestelyk en Prioor van Acrato , te Lisbon, tot Koning doen uitroepen, en trok Filips, met een Leger, tegen. Doch hy werdt geflaagen, en gedwongen te vlug- ten , waarna Lisbon aan de Spanjaards over- ging. Don Antonio zworf, eenige maanden, herom in zyn eigen Ryk, door klippen en wildernisien, en ontkwam, eindelyk, op een £nk
OO Thi'Anus T.ibr. LXIX. p. 37a & fsqq.
(«> Th pan as Litr. LXX. p- 38Ö & J''j ■
ij>) Rdol. HoU. !3 J-aay i5"';- M. 10,, 10-, iyj
|
||||
|
452 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1582, Enkhuizer Schip , gevoerd door Kornelis van
------- Egmond, welk hem te Calais, aan land zet-
tede. Van hier, ftak hy naar Engeland over.
Füips werdt, niidlerwyl, te Lisbon, tot Ko- ning van Portugal gekroond (c). Don An- tonio verwierf, in deezen jaare 1582, eeni- ge Schepen in Frankryk, op den naam van de Eoninginne Moeder. Met deeze Vloot, over welke Filips Strozzi geboodt, ondernam hy den togt naar Portugal , die ongelukkig uitviel, wordende hy, by het Eiland S. Mi- chiel, door den Markgraaf van Santa Croce, geflaagen (óf). De Schepen, in Holland, ten zynen dieniie, gereed gemaakt, fchynen den togt nieï mede gedaan te hebben: maar zyn, in 't najaar, in de Haven van Enkhui- zen , opgelegd , en daarna ontflaagen (e); Don Antonio keerde , eerlang, naar Frank- ryk. In 't volgende jaar, deedt hy, hier, op nieuws, aanzoek, om eenigeSchepen Qf); doch ik vind niet, dat hierin bewilligd werdt. De rampfpoedige Vorst hadt twee Zoonen, van welken de oudfte, Don Em- manuel , naderhand, in Holland gekomen zynde , met de eenige volle Zuster van Maurits , Prinfe van Oranje , getrouwd is geweest (g). Doch hiervan zullen wy, in 't vervolg, nog nader moeten fpreeken. Juist
C c") Thuanus Libr. LXXIII. p. 494 8" feqq.
(<0 Tassis libr. VI. p. 417 & feqq. TnuANllS IJbr. LXXV.
p- 543 Êf feil• Kor XIV. Hoek, hl. ,194 [178J. XVÜ. Boek, bl. 23 [322], 34 [338] Meteren X. Boek, f. 177 verf. (ej Refol. Holï. 9 Nov. 1582. bl. 52U. 9 Februar. 26 Maart
153."!- hl. 26, 91, (f) Rolbl. Holt. ii Jtrny, znjuty 1583. bh ijio, 2(5ö.
(g) Hooft XVII. Hoek, bl. 75a, 75y.
|
||||
|
XXVIILBoek. HISTORIE. 463
Juist op den tyd , dat Filips te Lisbon, 15S2.
tot Koning van Portugal, gekroond werdt, in Zomermaand des jaars 1581, lagen aldaar A^'
eenige fchippers van Hoom en Enkhuizen, om En£ die, op zyn bevel, zeer heufchelyk bejegend, huizen, en fonimigen zelfs ten Hove genodigd en door ver- onthaald werden , met toezegging, dat zy, ™an.^Ko_ wederom komende , dezelfde gunst te wag- nings zy_ ten hadden. De Koning ftelde, hiertoe, in- de te zonderheid , te werk eenen zyner trauwan- brengen.; ten, Fredrik Klaaszoon genoemd (Ji), geboor- tig van Enkhuizen, die nog een' broeder daar ter Stede hadt. De fchippers, t'huis gekomen, op den tyd, als men Filips ftondt af te zweeren , hadden den mond alomme zo vol van 's Konings minzaamheid en goed- aartigheid, dat de 'Wethouders, bedugt dat dit praaten de burgers fchuw mögt maakeri van "den eed, een vendel knegten verzogten van Sonoi, waarmede zy, dat pas, de Stad in rust hielden. Weinige maanden hierna, komt de Enkhuizer Hellebaardier, met 's Ko- nings brieven aan de burgerye , in fchyn, zynen broeder bezoeken, en krygt, inftike, veel volks aan zyne koorde, dat zig bepraa- ten laat, om de gunst van den afgezwooren' Vorst te herwinnen. Onder anderen , doet hy ook aanzoek by Wouter Ferhee, Broeder vzn JanFerhee, Schepen te Amfterdam, die, van 't ftuk eenen gruwel hebbende, nogtans een affchrift maakte van 's Konings fchryven, welk den eerlren van Wynmaand des jaars 158 ï gedagtekend was. Doch de handel den
fl!j Refol. IIoll. 3 Juty 1.182. W. 329.
|
||||
|
4(H VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1582. den Wethöuderen, ten nadeele van eenigen
-------zyner bekenden, te openbaaren ftondt hem
tegen de borst. Hy hieldt dien dan eenen
geruimen tyd by zig. Nu, reizende door Haarlem , hadt hy 'er zynen vertrouwden vriend, Dirk Volkertszoon Koornhert, ken- nis van gegeven, die, hem beftraffende, dat hy 't der Overheid verzweegen hadt, terftond naar den Haage trok, en de zaak, door Ni- kolaas van der Laan, Burgemeester van Haar- lem , aan de Staaten bragt; die, 't affchrift van 's Konings Brief gezien hebbende, ter- ftond nog een vendel, dat in Edam en Mon- nikendam verdeeld lag ^ naar Enkhuizen fchikten , den Hellebaardier heimelyk vat- ten , en anderen in hunne huizen verzekeren deeden. Alles liep egter zagtelyk af. De trauwaat zelf werdt, fchoon na lang zitten, ontflaagen , onder enkel bevel van 't Land te verlaaten* Doch als men de beweeging gefrild waande , ontdekte men nieuwe brie- ven van den Koning, gedagtekend den twaalf- den van Bloeimaand deezes jaars 1582 , en gerigt aan de twee-enzeventig hoofden der Burgerye. Toen kreeg Sonoi nieuwen last van de Staaten, om Enkhuizen te bezetten met drie vendels , elk van honderdenvyftig koppen, die, daarna, op 's Prinfen bevel* tot tweehonderd, vermeerderd werden. Ook kwam Sonoi zelf te Enkhuizen woonen, voor den gantfehen aanftaanden winter : waarme- de toen alle vrees voor ongemak verdween (f). Op 't einde des volgenden jaars, kreeg '..... ( men CO Boa XVII. Bnek, l/l. 19 [317J c»z.
|
||||
|
>
|
|||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 465
men, te Amfterdam, uit Luik, berigt, dat de ijg2,
vyand op Enkhuizen en op Hoorn loerde. Te Enkhuizen, werden eenige luiden by den kop gevat 3 doch men vondt geen klaar befcheid ten hunnen laste. Ook verdween de vyandly- lce aanüag (&). In Friesland en daaromtrent, werdt de xx.
kryg, dit jaar, zo vinnig niet gevoerd, als Verdugo men verwagt hadt. Verdugo deedt, in 't laatst ™'c de van Louwmaand, eenen vergeeffchen aanval oid"n-.te op de fchans te Oldenborn, onlangs, op last bom aan. van den Heere van Rumen', gefügt, door den Heere van Nyenoord; die Verdugo, af- geweezen door de bezetting pinden ftaait viel, en goeden buit bekwam (7). ,In Hooimaand, Hy beie- |
|||||||||||
|
floeg Verdugo, de Zevenwolden en Drente
|
Locherrt.
|
||||||||||
|
hebbende afgeloopen, het beleg voor Lo-
chern , in 't Graaffchap Zutfen. Eenige West- friefche vendels , gefcheept in de Marne, brandden, om hem vandaar te trekken, wel dertig Kerfpelen af, in Twente en Drente; doch zy bereikten hun oogmerk niet. Daarna hielp Graaf Willem Lodewyk van Nasfau eenige wagens met mondbehoeften in Lo- chern. Doch Verdugo, om dit in 't vervolg te beletten, beftondt de Plaats veel naauwer te befluiten. Graaf Willem en de Graaf van Hohenlo , vyfendertighonderd knegten en duizend ruiters te hoop gerukt hebbende, beftookten daarmede Verdugo, in fzyn voor- deel; doch werden, met groot verlies, af- geflaagen. De belegeraars, daarna, merke- |
|||||||||||
|
iy-
|
|||||||||||
|
rtt Hor. XVIII. Hoek, hl. 34 ^92].
(O Boa XVII. Unck, hl. 19 [31ÖJ* VIL Deel. Gg
|
|||||||||||
|
mmmmmmtmm
|
||||||
|
4&> VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1582. lyken onderftand van volk bekomen hebben«
■".........." de., ftopten alle de toegangen naar Lochern,
alwaar men zig, federt eenigen tyd, reeds
Hohenio rnet paardenvleesch beholpen hadt. Maar ontze: Hohenio, op nieuws , met meerder magt dan te vooren, en met vier zwaare {tukken gefchut?, genaderd zynde , deedt den vyand deinzen, uit een e groote fterkte, by 't Huis ter Wilde, een halfuur van Lochern, en toen een open naar de Stad hebbende, de bezet- ting vèrverfchen. Verdugo, nu buiten ftaat om den toevoer naar Lochern te beletten, verliet alle zyne fchanfen, op den twee-en- twintigften van Herfstmaand : waarmede de Stad volkomen ontzet werdt. Verdugos volk werdt verdeeld in Grol, Oldenzeel, Goor, Stem- Enfchede en Koeverden (rn). 't Gelukte hem, ras^/or wat *aater» Steenwyk, welk, onlangs, zo Verdu- ftreng een beleg doorgeftaan hadt, by ver- go. rasfing, in te neemen. Zeker Landman, die zynen hals voor 't flaagen van den toeleg te
pande gezet hadt, geleidde den Overfte Lui- tenant Thasfis, met zes- of agthonderd kneg- ten en twee kornetten paarden, 's nagts voor den zeventienden van Herfstmaand , naar de Oostpoorte, daar de graft waadbaar was. Zy raakten 'er door met de ladders, beklommen den wal, en overmeesterden de vesting, zon- der dat men hen, voor dat het te laat was, vernomen hadt (n). De Slo- }>e Staatfchen verrigtten weinig in deezcn cgnte oord. Alleenlyk bemagtigden zy 't Huis te
C»j~> Bor XVir. Boek. hl. %i.\y^.
O) n"R XVII. Buik, bU 33 [39(1]. Stiui>,\ Dtc, II. Libr.
V. p. 239. |
||||||
|
/
|
||||||
|
XXVIlï. Boek. HISTORIE. 467
|
||||||
|
te Keppèl. Ook gaf zig 't Slot te Batenburg 1582,
aan de Maaze by verdrag aan hun over. De |
||||||
|
bezetting van Zwartfluis paste, op den zesen- g^|pel
twintigften van Wynmaand, met het openen burg en" der poorte, voor Hasfelt te zyn, en verraste de stad de Stad, daar eenige huizen geplonderd, de Hasfelt, beelden geftormd werden, en de Hervormde ^00r de preek ingevoerd (0). Merkwaardiger geluk fc^en"be- hadt de Staatfche bezetting van Gelder gehad, magtigd. eenige maanden te vooren. 't Was haar ge- Maarten beurd, op den vierden van Grasmaand, Maar Schenk ten Schenk van Nideghem, zo als hy uit Zan- ^aIlT te, in Kleefsland, kwam, op te ligten en vast ° te houden. Hy zat nu veel langer dan twee jaaren te vooren, en moest,eindelyk, nog een hoog rantfoen betaalen (J>~). Op den veertienden van Herfstmaand, Srantvan
hadt de Prins van Parma zyne Krygsmagt Parmas doen monfteren, en zesenvyftigduizendvyf- Kryss" honderdenvyftig knegten, onder driehon- maät* derd vendels, en diïeduizendvyfhonderd- .zevenendertig ruiters, onder drie-envyftig kornetten fterk bevonden. Zy ftondt den Koning, maandelyks, op zeshonderdtwee-en- veertigduizenddriehonderdzesenvyftig guldens, Doch alzo een groot deel van dit volk in bezetting lag, kon de Landvoogd geene der- tigduizend man in 't veld brengen (jf). Voor Hy ba- 't einde van deezen Veldtogt , bemagtigde magtigt hy 1'Eclufe, Chateau in Cambrefis en eenige ^chek andere fterkten in dien oord. In 't eerst van piaatfen. Slagtmaand, boTehoot en veroverde hy Mi- no- <"o) Hoa XVII, Jioet, il. s* r335l«
(p) Bor XVII. ü'jei, hl. 22 f320]. d?) MsiSftiïK XI. Hoek, f. Kj5. Hooft XIX. n<!ck: il 132. |
||||||
|
463 VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
|
|||||
|
ïSSjh nové, Liekerke en Gaasbeek, dat nu, voor
fchiep hy hoop om Brusfel te benuauwen, en, floot de toegangen derwaards, van verre. Doch alzo Anjou hem den weg naar 't Land van Waas hadt afgefneeden, en Artois en Henegou- wen agter hem kaal gegeten waren, raakte hy zelfs in verlegenheid om eetwaaren. Ook werde hem, door het doorfteeken van eenige dy- ken, het hoog winterwater op 't lyf gezon* den. Hier kwam ziekte en fterfte by onder zyne benden : alle welke ongemakken hem dwongen het veld te verbaten, en de winter- legeringen te betrekken (r). De Le« Het Leger des Hertogs van Anjou, onlangs ßer.!nbe* verfterkt met vierduizend Franfchen en drie- de'witi- duizend Zwitfers te voet, en ettelyke benden terkwar-i 'Paarden, onder den Maarfchalk van Biron, tieren* werd gelegd in de Steden van Vlaanderen. Het hadt ook veel geleeden , zo door de fterfte, die 'er niet minder dan onder de vyanden in zwang ging, als by gebrek van betaaling, welklaatfte ongemak veele Franfche knegten dermaate verarmd hadt, dat zy fchan- delyk liepen bedelen (s). Dagvaart Anjou, om dit gebrek te verhelpen, en werpen ^e vei'dere lasten des krygs te vinden, be- fchreef de algemeene Staaten, in Slagtmaand, te Antwerpen, en bragt het hier zo ver, dat men hem, in plaats van dertig, veertig tonnen fchats in 't jaar beloofde, behalve nog zes- honderdduizend guldens, te betaalen in vier ge-
CO Mïtemsn XU Boek, f. 195 verf. Bok. XVIf. Boek, U. 33 [335J 35 [33S]. Q) HOOFT XIX. Bgek, hl. 834., |
|||||
|
XXVIII.BoEK. II ISTORIE. 469
gelyke deelen, in Grasmaand, Bloeimaand, l5sa:
Zomermaand en Hooimaand des volgenden — ■—» jaars (ƒ). Voor't einde des jaars 1582, voerde Paus JfXL ^
Gregoor de XIII. eene andere tydrekening ft 'f".^ in, dan men, veele eeuwen herwaards, den'prai gebruikt hadt. Zywerdt, in de meeste Ne- inge- derlanden, en, door den tyd, in allen aan» voerd. genomen , en, in ondeifcheiding van den Ouden, de Nieuwe ßyl genoemd. De Kerk- vergadering van Nicea, gehouden in den jaare 32b', hadt geraamd, dat men, om 't Paasch- feest niet op eenen dag met de Jooden te vieren, daartoe zou kiezen den Zondag, die volgt op den veertienden dag der nieuwe maane, welke na de Lente-dag- en nagt- evening komt. Voor den dag deezer dag-* en nagt-evening nu, hadt men te houden den eenentwintigden van Lentemaand, daar zy toen op viel. Doch naardemaal men het jaar, voor dien tyd, en federt, plag te re- kenen op driehonderdvyfenzestig dagen en een vierde, welk vierde, om de vier jaaren, eenen dag uitmaakt, dien men dan, na den vierentwintigften van Sprokkelmaand , ge- woon was in te voegen: en naardemaal de zon, gelyk men fpreekt, haaren loop aflegt, in omtrent elf minuten minder tyds, zo was hieruit gevolgd, dat de Lente-dag-en nagt- evening, in deezen jaare, tien dagen vroeger kwam, te weeten, niet op den eenentwin- tigden , maar op den elfden van Lentemaand. Men zag, uit dit verfchil tusfchen het ge- meen CO BürXVH. Bock, il, 33 [35ÖJ.
&ë 3
|
||||
|
™—
|
|||||
|
470 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
1582. meen en zoniiejaar, zo veel verloop in de
——-~ Feestdagen der Roomfche Kerke te gemoet, dat het, eindelyk , zou können gebeuren, dat kerstyd viel midden in den Zomer. De Landluiden ook, gewoon zig, in 't zaaijen en planten, naar deeze Feestdagen te fchik- ken, moeiten verlegen ftaan, als dezelven in andere zonnemaanden kwaamen, dantevoo- ren. De Paus trok dan, om dit verloop te verhelpen, tien dagen af van het tegenwoor- dige jaar : beveelende, dat men, na den vier- den van Wynmaand, dag van S. Franciskus, niet den vyfden, maar den vyftienden fchry- ven zou. Voorts keurde hy, dat men, om diergelyk verloop, in 't vervolg, te voor- komen, na het jaar 1600* de drie eerstko- mende honderdfte jaaren, te weeten het jaar 1700, 1800 en 1900, voorgeene fchrikkel- jaaren zou hebben te rekenen, gelyk, naar den Ouden flyl, moest gefchieden; maar wel het jaar 2000, en zo vervolgens; waar uit ontftaan moest, dat de oude en nieuwe ftyl, die nu tien dagen verfchilden , na ieder der drie volgende honderdfte jaaren , een' dag meer verfchillen zouden: door welke fchik- king, een merkelyk verloop in de Feestty- den, voor veele duizenden jaaren, genoeg- zaam voorgekomen is. De Onroomfche Mo- gendheden, Engeland, Deenemarke, Zwee- den en verfcheiden' Duitfche Vorften wee- zen egter 's Paufen fchikking van de hand: de Roomfchen, als de Keizer, Boheeme, Frankryk, Spanje en de Italiaanfche Mo- gendheden omheïsdenze gereedelyk (u). De Her-
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 47f
Hertog van Anjou geboodt ook, by Plakaat 158»,
van den tienden van VVynmaand (i>), dat —-----*
men, hier te Lande, den vyftienüen dier
maand den vyfentwintigilen zou hebben te noemen, waardoor ze maar eenentwintig da- gen hebben zou, terwyl nogtans, voor dit loopende jaar, de verval- en betaakyden de gewoone ftreek zouden blyven houden. Bra- bant , Vlaanderen , Artois, Henegouwen, Holland en Zeeland fchikten zig naar 's Her- togs Plakaat, welk, op aanichryving des Piïnfen van Oranje, in Holland, alomme afgekondigd werdt (w), Wogtans begreep men, aldaar, in 't volgende jaar, dat de tien dagen, om zekere goede inzigten , op de Jaarwedde zyner Doorlugtigheid, die, voor eenigen tyd, ;met vyftienhonderd guldens ter maand verhoogd was (V), niet zouden gekort worden (y). In Gelderland, Zutfen, Utrecht, Overysfel, Friesland, Groningen en elders, hieldt men zig nog lang aan den ouden ftyl, dien fommigen ook als bekwaa- mer tot hec rekenen der tyden aanpryzen. Wy zullen ons egter, voortaan, bedienen van den nieuwen, die, 'in Holland, welks gefchiedenisfen wy inzonderheid befchry ven, terftond, aangenomen is. Midlerwyl, werdt de winter niet geheellyk £indh»-
gelleeten, zonder iets te onderneemen. Des ven, Hei- nagts na den agtfteu van Louwmaand, werdt mond ew Eindhoven verrast, door eenen hoop Fran- p^SL »enen gewo»-
(v~) Zie Bok. XVI5. Boek, bh 33 [3?/.]. „^
(.w) RcfoL Holl. 14., 15 Decemb, iulk. h'. jiSo, 595.
(*) Rerol. Holl. 2 Nov. 1580. «.233. Cv) K.eldl. Holl. 1«! K»y. 1583. U, 466. Gg 4
|
||||
|
—p
|
|||||
|
472 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek,
f583. fchen, onder den Heer van Bonnivet. Hél-
ook, kort hierna, over aan de Staatfchen (z).
Doch dit gunftig begin des nieuwen jaars werde gevolgd van een' ramp, die Anjou, op eens, al zyne eer benam, en de Landen op 't punt . van hun bederf bragt. 't Gewigt der zaake vordert, dat wy 'er den oorfprong beknopte- lyk van aanwyzen. XXI[. De Koning van Frankryk, fchoon hy de ken van" Staaten, in Bloeimaand des voorleeden jaars, den toe- plegtiglyk hadt doen bedanken, voor de eere , les des welke men zynen Broeder hadt betoond (a); Hertogs hadt nogtans, tot hiertoe, den Hertoge Jou op Aaauwe^yk onderfteund, bedugt, dat deeze, het be- gelukkigiyk flaagende, ligtelyk alle de magt magtigen der Nederlanden tegen Frankryk gebruiken vaneeni- m0gt; of, verre te kort fchietende, 't Ryk naam°°r" met klagten over zynen Broeder vervullen. Steden, waaruit nieuwe beroerte te vreezen ftondt. Eenigen zyner Staatsdienaar en rieden hem egter, de Nederlandfche zaaken ernftiger ter hand te neemen, meenende, dat hij, hoe 't ook met Anjou afliep, niet buiten oorlog blyven kon, en de gelegenheid nu waarnee- men moest, om den vetten brok der Neder- landen wederom aan Frankryk te hegten , waarvan men dien, eertyds, had afgefcheurd. Henrik nogtans neigde meer tot eenen ande- ren voorflag, hierop uitkomende, dat hy den Nederlanden zou byfpringen met al zyne aagt, zo de Staaten belooven wilden, dee- ze fz) BouXVir. Ihek, hl. 35 I33?].
(0) Bok XVIf. $oek,U. 23 [32a]. |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 473
ze gewesten te laaten vervallen aan de Fran- ,553.
fche Kroone, wanneer de Hertog van Anjou ■------
zonder Kinderen overleedt. 't Werdt, in-
derdaad , den Staaten voorgefteld, die 'er ge- heel geene ooren naar hadden: waarop de Koning zynen Broeder met den INederiand- fchen kryg beworden liet, zonder meer te denken, om hem te onderfteunen. Anjou, vernomen hebbende op wat ipil de zaaken in Frankryk draaiden, begreep ligtelyk, in welk gevaar hy flak, zo Parma hem te mag- tig werdt, en de Staaten, of fommigen der- zelven, vrywillig of gedwongen, het oog eens wederom begonden te wenden naar den ouden lieer. Tegen den angst, die hem hierover aanging, wist hy geen beter hulp- middel, dan zig, met geweld, meester te maaken van de voornaamfte Steden, en de Staaten, daarna, te noodzaaken, om zynen Broeder de voorwaarden toe te ftaan, waai> op hy hun, tegen Spanje, wilde byfpringen. De Franfche Heeren, zig ziende veragt in de Nederlanden, daar men hen buiten alle voornaame Ampten hieldt, fterkten hem in dit opzet. Ook hadt het hem, van den be- ginne af, gefpeeten, dat hy 't bewind over Holland, Zeeland en Utrecht hadt moeten laaten in handen van den Prinfe van Oranje, die nog meer aanzoeks hadt dan de Hertog. Om evenwel 't ftuk, niet als uit eigen' keu- ze, maar op den raad van anderen, te on- derneemen, roept hy 'er zestien of zeventien famen, onder welken Willem van Hautemer, Heer van Fervaques, de zaak met zulk eene ftoute welfpreekendheid dreef, dat elk 'er Gg 5 zyn |
||||
|
4^8 VADERLANDSCHE XXVIII.BoEK.
|
|||||
|
1583. zyn zegelaan hing. Ook de Hertog: die den
--------• zeventienden van Louwmaand beraamde,
De Fraa- om den toeleg in 't werk te ftellen. Doch
fchen te Duinkerken fcheeu men 'er, twee dagen zilTte!1 te vooren» rseds eenen aanvang van te maa- Duin. ken, mids twee Nederlandfche vendels al- karken daar, ter gelegenheid van zeker verfchil over meester. ^e zeebuiten, tusfehen de Franfchen en de burgers, door zeven Franfche vendels, on- der den Heere van Chamois, ter Stad uit TeOost- gedreeven werden. Dit opende Hopman en e en \jitenregt ^e 0ogen, en deedt hem, met zyn Kieuw- Vlaamsch vendel, het Fransch, dat, nevens poort hem, te Oostende lag, ontwapenen en weg worden jaagen. Te Nieuwpooit dreeven de burgers St-niT ^e Fram"cne bezetting uit. Doch van Dix- 2yr'bê. muiden en Dendermonde maakten de Fran- magtigen fchen zig meester met geweld. In Vilvoor- Dixmui- fen, Aalst, Meenen en Wynoksbergen, wa- DciidTr- renzY reeds de fterkllen. Maar te Brugge, monde." mislukte het den Franfchen van Meenen en Hunnaa- Dixmuiden, die reeds in de Stad waren, fog op meester derzelve te worden, door de kloek- mislukt moedigheid van den Hoogbaljuw Gryze, die de burgery in de wapenen bragt, de Hooi- den der Franfchen op 't Stadhuis in verze- kering hieldt, en door de Hopl uiden der Bur- geren een' wreeden dood deedt dreigen, zo zy hun volk niet ter Stad uit fchikten, daar zy, B , eindelyk, toe befluiten moeften. De Pro- nisy we- voost ^a Valette, en de Kolonel VEfpier, die gen's de men vast hieldt, nadat de Franfchen de Stad oogmer- geruimd hadden; en de Hofmeester la Fou- ,j\ende)s, gere, die, federt, geligt door den Meere van erto^s. 2\vevighem, gevangkelyk binnen Brugge ge- braet
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 475
bragt was, beleeden, op fcherpe onder- 1583.
vraaging „ dat de Hertog voorhadt, zig te--------
„ verzekeren van de voornaamfte Steden,
„ van de gemagtigden der algemeene Staa- „ ten en van den Prinfe van Oranje ; dien „ hij dwingen wilde, tot het herleveren der „ Renverfaalen , wegens Holland, Zeeland „ en Utrecht, op dat hy aan "t vol bewind „ over alle de Landen geraaken , en den 5, Roomfchen Godsdienst herftellen mögt." LaFougere, in 't byzonder, verfchoonde den Hertog, zo goed als hy kon, bybrengende, „ dat hy te weinig gezags hadt, om 't Land „ behoorlyk te regeeren , en dat hy, het „ zelve met de fterke hand gevestigd heb- ,j bende , voorhadt de algemeene Staaten 5, famen te roepen, om 't verdrag van Bour- 5, deaus, hier en daar, te veranderen en te „ verbeteren , waarna hy eene algemeene „ vergiffenis van 't voorleedene dagt af te s, kondigen, en den Spanjaard, met de magt 55 zyns Broeders, die hy zig, in deezen ftand „ der dingen, niet belooven kon, het hoofd „ te bieden (£)." Dusdaanig een uitflag hadt de onderneeming xxiir.
der Franfchen, in Vlaanderen. Te Antwer- Toeleg pen, daar 't ftuk, op den zelfden tyd, aan- °PAllt- gevangen werdt, hing het beleid aan den ^pran Hertoge zelven , die egter nergens minder [che Fu- flaagde. Eenige dagen te vooren, hadt hy, rie £e- by monde van den Heere van Aldegonde, nocmd- die 'er kleine eer mede behaalde , ter alge- mee-
r
O) Misturen XI. rsnek,f.xg6ytrr. ThijanusT.ibr.LXXVIL
f. 6gii & feqij. Bou XVII. Boek, il 35 [339 tnz.} |
||||
|
^HMMMMMHHI
|
|||||
|
47Ö VADERLANDSCHE XXVHI.Boek,
1583. meene Staatsvergaderinge, geklaagd, over
------- de bekrompenheid van zyn gezag ; doch de
Leden ongeneigd gevonden , om iets meer
in te ruimen. Tegen den vyitienden van Louwmaand , hadt hy een groot deel des Legers, in fchyn om de zege, op Eindhoven behaald, te vervolgen, doen naderen tot digt onder de Stad: in welke hy veele Franfche Heeren en derzelver dienaars, vooral in zyn Hof, voorzien hadt van verborgen geweer. Doch onder de burgers , ontftondt nu een gemompel, hoe de Franfche Soldaaten , om voor hunne betaaling verzekerd te zyn, van zins waren, de Stad te overmeesteren , en ten dien einde, gelyk inderdaad de toeleg was, des nagts na den zestienden, de Kroo- nenburger Poort in te neemen. 't Gaat vast, dat 'er, op welke eene wyze ook, iet van den toeleg uitgelekt was, De Wethouders kreegen 'er kennis van, uit '■ Prinfen Predi- kant Viilr?, en verzogten den Hertoge, dat; zy, om de burgery gerust te ftellen, de ftraat- ketenen , wat vroeger dan naar gewoonte a mogten fpannen , en lantaarnen uithangen, waarin hy bewilligde. De toeleg haperde dus, dien nagt. Met den dag, kreeg men, wederom, heimelyk berigt, dat de Franfchen voorhadden, nog voor den avond, eene Poort te overweldigen. De Hertog ontboodt, hier- op, de Wethouders en Kolonellen der Bur- gerye , en vernam naar den aanbrenger of eertten verdigter, om dien naar verdienfte, te doen ftrafFen. Eindelyk, ftelde hy hen te vrede, en badt, dat zy den volke allen arg- waan bencemen wilden. De ketenen bleeven nog-
|
|||||
|
XXVIII. Böék. HISTORIE. 477
nogtans gefpannen , de poorten toe, behal-
ve voor 't Krygsvolk; weik Anjou naar bui- ten zondt, om, zo hy voorgaf, nog dien dag, eene algemeene monftering over het zelve te doen. De Hertog kwam, in perfoon, den Prins van Oranje verzoeken, hem te willen verzeilen. Doch deez', zig op't ongunftig we- der en zyne zwakheid beroepende, badt ver- ichoond te zyn: te gelyk den Hertoge, zag- telyk, te gemoet voerende, hoe vol agter- dogts deeze Landaart ware ■, en hoe veelen zig verbeeldden , dat hy uitreedt, om met het gantfche Leger wederom te keeren : 'c welk Anjou met een lachje beantwoordde. Kort na den middag, reedt hy ter Poorte uit, verzeld van eenen grooten fleep Franfche en Nederlandfche Edelen; groetende, nu en dan, met buiging , en met hoedligting zelve, de toekykers, die zig, om ftryd, verheugden, in de minzaamheid van hunnen Vorst. Ee- nigen egter, befpeurende, dat fommige Ho- velingen geharnast waren onder 't opper- kleed, kreegeu arg vermoeden, en zeide 'er een, zo zou men eene Poort können inneemen« Pas buiten gekomen, werdt de Hertog* zo 't heette uit eerbiedenis, ontmoet door eenige benden Ruiterye uit het Leger. De Graaf van Rochepot begon zig, op de tweede Valbrug, te gelaaten , als of hem een Paard bezeerd hadt, om, onder dien fchyn, zekere vendels in te wagten: en als dezelven nu naby geko- men waren, voegde hy 'er op, dat zyn been gebroken was. Deeze woorden, jambe rom- pue of gebroken been, liepen, van mond tot mond , en waren de leus, om toe te tas- ten |
||||
|
47 8 VADERLANDS CHE XXVIII.Boek.
1583. ten (/)* Te gelyk ging "er een roer los, ten
------ teken voor 't Leger. De gewaande bezeer- de valt eenen Burger - ferjant aan, die hem in 'c wagtliuis genodigd had , om zig daar te laaten verbinden. Zyne makkers ftorten op de andere omftaande burgers. Omtrent twee- honderd Paarden , die den Hertoge verzeld hadden, keeren ylings te rug, gevolgd van eenen hoop fpeeren. 't Gantfche Leger, in beweeging geraakt, trekt naar de Stad toe. De Hertog, zig nevens den weg houdende, port de benden voort, met gebaarden en woorden, zeggende, marchez, mes enfants, marchez & nepillezpoint: Trekt aan, myne kin- deren , trekt aan, en piondert met. Agt of ne- gen vendelen voetknegten, vooruit gerukt, volgen de Ruiters, die vier- of vyfhonderd fterk waren (V), zetten 't over de brug, door de Kipdorper Poort, veripreiden zig, ter wc- derzyde, en door eenige ftraaten, bemagti- gen 't gefchut, en keeren 't tegen de Stad. De gerneene kreet was, Ville gaignèe, Vive laMeJJ'e, tue, tue, dat is, de Stad is gewonnen, Leeve de Mis, ßa dood, fla dood. Sommigen fchreeuwden : Nous fommes amis, Wy zyn vrien- den. Tot een teken hunner overhand, fta- ken ze, by de poort, den brand in eenewoo- ning. Doch de burgery, zig, van de Fran- fche dartelheid, geen minder onheil fpellen- de, dan zy, nu tweemaalen, van de Spaan- fche wreedheid geleeden hadt,-grypt het ge- weer, vliegt ter deure uit, en valt aan op de val-
f«1 Rsvr> III. Kosh, il. 39, 40.
C<0 Rcfol. HoH. uj, 21 §faii. ISÜ3-, U. 6, <j.
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 47.9
valfche vrienden: eerst zonder, daar na met
orde , en elk onder zynen Hopman. Men kende nu geen onderfcheid van gezindheid meer: de naam van Burger alleen vereenigde alle herten. Eenigen, by gebrek van lood;, verfchooten de zilveren knoopen hunner wambuizen, of't geld uit de beurs, tot ko- gels gekaauwd. Een Regement Stedelingen, gezonden tot 's Prinfen befcherming, verze- kerde zig van Fervaques, die, met een goed getal Franfchen, zo men meende, om Oran- je te ligten, in de Stad gebleeven was, en in 't S. Michiels Klooster betrapt werdt. Eene andere party plaatfte zig in de fchuttersdoe- len, en in eenige huizen, die op de Vest uit- zagen , vuurende , van daar, zo fel op de Franfchen , dat derzelver getal, hier, mer- kelyk dunde. Eerlang, werdt men 't gefchut wederom magtig, wendde 't naar buiten, en loste het op de naderende Zwitfers. De Her- tog , die zig reeds meester van de Stad waan- de, begon toen den moed te laaten vallen, en weck buiten fchoots. Van binnen, weer- den zig wyven en jongens, om 't gefchut te fleepen, daar de nood grootst was. Dat don- dert onder de ruiters, die, van vooren, door de ketenen, van agteren , door hun eigen volk, vanbezyden, door de huizen, befloo- ten, met paarden met al, aan Aarzen gekletst werden. Niet beter ging 't het Fransen Voet- volk, welk, uit de venfters en van de da- ken, door kogels getroffen, en onder eenen flagregen van pannen , lleenen , blokken , banken , ftoelen , tafels , met een fchrikke- lyk
|
||||
|
480 VADSRLANDSCHE XXVIILBoek«
1583. lyk gedruis, verpletterd werdt. Toen zwigt
—«=- der Franfchen vuurigheid. Ook begon 't hun aan buskruid re mangelen. Zy zien dan om naar de poort, die ze naast was, raa- ken 'er uit. De rest volgt, met zo geweldig een' drang, dat 'er veelen, in de engte ver- Hikten: veele anderen fneuvelden, door ee- nen hagel van musketkogels , fpattende uit de naaste hoekliuizen. De poort raakt, tot anderhalf mans lengte hoog, gepropt met lyken, onder welken men de leevenden, hier en daar, zag wemelen, en den kop uitftee- ken, om lugt te fcheppen. Veelen, ruiters zo wel als knegten, wierpen zig over de Vest in 't water , daar 'er ook menig omkwam, of, uit onkunde van 't zwemmen, of door 'c gewigt der wapenen, of door 't gefchut der Stedelingen. Om de poort te ruimen en toe te krygen, hadt men langer dan een uur werk, zynde de Franfchen ook omtrent zo lang in de Stad geweest. Zulk eene uitkomst hadt hier de Franfche Furie of Woede, gelyk men ze, federt, genoemd heeft. Tagtig burgers omtrent hadden 'er 't leeven by ingefchoo* ten. Doch in en om de Stad , vondt men meer dan vyftienhonderd dooden van de Franfchen, onder welken zeer veele voor- naame Edelen waren. Vyftienhonderd wer- den 'er gevangen genomen, en daar onder de Bisfchop van Conftance, Groot-Almoes- fenier des Iiertogs. Toen 't gevaar voor- by was , vloogen de burgers, van klyd-* fchap, eikanderen om den hals, en wensch- ten eikanderen , met hertelyke beweeging 5 |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 481
selulc, over de behoudenis van keven, haave, 1583.
vrouwen, kinderen en vrienden (e). —« " De Wethouderfchap van Antwerpen fchreef,
terftond, haar wedervaaren over aan de Staa- ren der byzondere gewesten, opdatdeezen, in allen gevalle , zorg voor hunne veilig- heid droegen. Ookfteïde men, in Holland, hierop , de vereischte orde , befehlende de Staaten van dit gewest en van feeland, tegen den zesden van Sprokkelmaand Men weep, hier, dat de Prins, by de ondernee- mino- der Franfchen, groot gevaar geloopea hadt en verzogt hem, ernftelyk, by alle verdere handelingen met den Hertoge, voor yvnen eigen' Perfoon en voor de Landen van Hollanden Zeeland, de vereischte zorg te wil- Ie^Är 't Leger te Berchem be- XXIV.
„even hebbende , fchreef, van daar , ter- ^ ftnnd aan de Wethouderfchap van Antvver- fchoont oen ' om zyne pakkaadje en papieren , om zyn be- Vdt pakkaadjeyvan eenige andere Heeren , en dryf, om 't ontflag van eenige gevangenen. Van vendede 't gebeurde gaf hy de fchuld, voornaamlyk, {daüio? aan de kleinagring, waarmede men hem, ee- de Staa- ten tyd herwaards , en inzonderheid nog ten - Sn dag, bejegend hadt, laatend,.voorts vnasen, wat men van hem begeerde? Op «elvken zin, ichreef hy ook aan de algemee- re Staaten en aan den Prinfe . van _ Oranje. Doch die van Antwerpen en de Prins zon- - r-!,, lYvuii tl 610&firn- Bor XVII. Hoek,
|
|||||||
|
hoek' il. ;W , 40-
(O Rci'ol. Holl. 21, lijanttanä,Ft-ir. 158-iM. cj. i H h
|
|||||||
|
VIL Deel.
|
|||||||
|
482 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek.
1583* den hem geen antwoord. De algemeene Staa*
——-- ten fchreeven hem , des anderendaags , oio. vrygeleide voor hunne Gematigden. Dit féheen hem naar te veel mistrouwens te Gebrek fmaaken (g). Ondertusfchen $ leedt het Le- in zyn ger groot gebrek aan mondbehoeften, diehy, Leger' met fchryven en herfchryven, aan Staaten, aan Steden, aan Overften, niet te bekomen wist (//). Hy zelf hadt 'er zyn deel van\ en zag men hem, te Duffel, werwaafds hy ver- toogeti was, eetende raauwe raapen, en de maaltyd houdende , met een weinig zuivcls ,T . tot een tarwenbrood. Geperst door honger Satt etl kommer, zette hy 't, van Duffel, over Dyls» de Neethe, naar Rimenant, daar hy de Dy- le dermaat e gezwollen vondt, dat 'er geene brug over te leggen was. Zyn toeleg was, over Vilvoorden, naar Dendermonde te raa- ken, daar dézynen meester waren. Des be- geeft zig de foldaat te water, door de volle Dyle 4 die omtrent duizend man wegfleep- tti De Hertog zelf, lobberende tot aan de fehouders door den ftroom , haalde hier ee- lie ongezondheid * die hem altoos bybleef (f). Dus bragt hy 't te Vilvoorden, daar hem de Staatfchè Gemagtigden kwamen vinden, welken hy afvaardigde met eenige punten, flrydende niet weinig met het Verdrag van Bourdeaux, De Prins van Oranje vermaande hem, tot het opftellen van billyker voorwaar- den CAO: doch 't baatte weinig, v J Par-
Cg-) Boa XVIT. Boek, U. 39 f3441 ent.
th~) See the Cabala or Myftertes of State« Pt II. p. I»
f O Hooft XIX. Boek, l/L »56.
ik} Bob. XVII« Boek, tl, 41 [34?1<
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 483
Parma en de Malkontenten i, midlerwyl, 1585.
hun voordeel zoekende , uit het wanbedryf |
||||||
|
der Franfchen, nodigden Staaten eh Steden, Parma
door minzaam fchryven, om zig te verdraagen E?e^?tt met den Koning (f). Zelfs tradt hy in onder- tot afvat handeling met den Hertoge van Anjou, die te be- aanboodt naar Frankryk te willen keeren, zo kooren. men hem Bapaume, Bouchain, Quesnoi en £n]delt Landrechies wilde laaten. Doch Parma hadt „^heia. hier geene oören naar. Alleenlyk, bpodt hy voldoening der agterftallen aan 't Franfche Krygsvolk , zo de Hertog het Land ruimen wilde Qii). Doch 't is te denken, dat deeze handel, van 'sHertogs zyde, enkelyk onder- nomen zy, om te beter voorwaarden van de Staaten te bedingen. De Koning van Frankryk zondt, kort hier- D.e K(>
op, Francois du Pont, Heer vanMirambeau, pingkva£ herwaards, om zyne bemiddeling, tusfchen btedtzy- den Hertog en de Staaten, aan te bieden. De ne be- Gezant fchreef, in eene openbaare Rede, ter midde- Staatsvergaderinge gevoerd, 't bedryf des.1"1^lan' Hertogs toe aan eene fchielyke overyling van den Her- gramfchap. Doch 't gemeen zelf begreep, togen de dat zulk een onbedagte drift niet over ver- Staaten. fcheiden Steden tevens kon uitgeftort wor- den. Men gaf egter den Gezant heusch be- fcheid. Oranje in 't byzonder beloofde, zyn best te zullen doen, tot flisfing van 't gefchü; zo de Hertog ter goeder trouwe gaan, en lie- ver rondelyk fchuld bekennen, dan zig langer met blaauwe verfchooningen behelpen wil- de (O B°R XVIir. Boek, II. 41 ,[348].
(in) Straua Dsc. II, Libr. V. p. 249, 250.
Hh a
|
||||||
|
'484 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek."
de (fi). Omtrent deezen tyd, fchynt gebeurd
te zyn , 't gene my, flegts by eenen onzer Schryveren, is voorgekomen, dat men den Prinfe van Oranje het Hertogdom van Bra- bant heeft aangebooden; doch dat hy 't van de hand wees, zeggende „ geene magt te „ hebben , om het te befchermen, en den „ Koning van Spanje ook geene reden te „ willen geeven, om te zeggen, dat hy al- „ leenlyk gezogt hadt, hem alle zyne Lan- „ den te beneemen." De Raadsheer Jakoh Zweerius, een der Gemagtigden tot het doen deezer opcliagt- , heeft dit zelf verhaald aan den Schryver, dien wy hier volgen (0), waar- om wy 't niet ftilzwygens hebben durven voorby gaan. De Prins, midlerwyl, op 't verzoek van die van Antwerpen , zyne ge- dagten openende, over den tegenwoordige^ ftaat der zaaleen, wees aan „ dat de Hertog, „ met den gepleegden en befchooren over- „ last, verbeurd hadt al 't Regt tot de Ilcer- „ fchappye , hem te Bourdeaux opgedraa- „ gen ; doch dat de Landzaaten, desonaan- „ gezien , verpligting hadden aan hem en „ de Franfchen. Dat men, door hunnen by- „ ftand , tyd gewonnen, één vyandlyk Le- „ ger zien fmelten, een ander bedwongen, „ en Lochern , daar Gelderland en Zutfen |
||||||||||||
|
1583.
't Her-
togdom van Bra- bant wordt den Prin- fe aange- teoodea. |
||||||||||||
|
Hy o-
pent zy- »e ge- dagten, over den tegen- woordi- ge11 Haat van
zaaken. |
||||||||||||
|
■>■)
|
aan hing , behouden hadt. Dat 's Her-
|
|||||||||||
|
togs beroeping ook gelegenheid hadt ge-
geven, tot het afzweeren des Spanjaards, den regten grondflag van 's Lands vryheid, zo men 'er flegts wel op wist te bouwen. „ Dat
(n) Boa XVII. Boek, II. 42 [349]«
(.0; Bor XIX. Bock, il. 4 [455]. |
||||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 485
„ Dat hiertoe alleen drie middelen waren: 1583,
„ of dat men zig verzoende met den Koning -——*
„ van Spanje , of een Verdrag maakte, met
„ den Hertoge, of zig befchermde met zyne
„ eigen' magt. In alle deeze wegen zag zy-
„ ne Doorlugtigheid zwaarigheden: in den
„ tweeden, het handelen met zyne Hoog-
9, heid, de minften, alzo men nu goede vpor-
5, waarden, zo met opzigt op den Godsdienst
„ als anderszins , van hem zou können be-
„ dingen; daar men, zig onverzoenlyk hou-
„ dende, hem, Frankryk, en waarl'chynlyk
„ ook Engeland tegen hebben zou. Den
„ derden weg hielde hy, nogtans, voor den
„ besten, mids men gereedér ware dan voor-
„ heen, in 't opbrengen van penningen en in
„ 't ftellen van andere orde; doch hy gaf, ten
„ beüuite, genoeg te verdaan, dat hy hieraan
„ wanhoopte (^)."
Uit Frankryk werdt, kort na Mirambeau, XXV.
herwaards gezonden Pompoune van Bellie- 3:).e K°- vre, die, beloften en bedreigingen famen- Franliryk voegende , met dezelfde redenen byna, die dringt Oranje gebruikt hadt, ook, meent men, vol- flerkop gens affpraak met hem, de Staaten de nood- een ver- zaaklykheid aanwees van zig met den Her- ^o"!C!; toge te verdraagen. Hiertoe riedt ook de Engelfche Koningin. De Hertog was , aan de eene zyde, verlegen om lyftqgt en geld, en wegens de gevangenen, te Antwerpen en elders in hegtenis; de Staaten waren, aan den anderen kant, ontryfd, door het verlies der Vlaamfche Steden, die in de magt der Fran- fchen
(/O Bof. XXVII. Boek, tl. 42 [349].
llh 3
|
||||
|
486 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
i§?3. fchen waren. Men vondt zig dan, van we-
~-------derzyde, gedrongen tot handelen, en floot,
bv'vocf- eerlan§' een Verdrag, by voorraad, inhou-
raad, met dende „ dat de Hertog, met vierduizend hem. Knegten en driehonderd Ruiters , naar „ Duinkerken trekken zou, om daar eene
w poos te vertoeven, tot dat de Staaten ge- „ magtigden derwaards fchikten , om nader „ met hem te verdraagen. Dat hy den Staa- „ ten Vilvoorden zou ruimen, en het ove- „ rige van zyn Leger naar Willebroek zen- „ den , daar men hem negentigduizend gul- „ dens tellen zou, om ze te verdeden, naar „ zyn welgevallen. Dat hy zou zweeren, „ niets te zullen aanvangen, tot nadeel van „ de Landen, en dat zyn Krygsvolk den eed 3, van getrouwheid zou doen aan de Staaten. „ Dat hy de Franfchen uit Dendermonde en 5, Dixmuiden zou doen trekken, na 't ont- „ vangen van zeven gyzelaars, hem, door , de Staaten, te leveren. Dat de Staaten, „ hierop, de gevangenen flaaken, pakkaad- je en papieren overgeeven zouden. Dat „ daarna de gyzelaars zouden ontflaagen, en „ den vendelen , te Wynoksbergen leggen- M de, belast worden, zig by 't Leger te voe- , gen, en de Stad in bewaaring te laaien van 9, inboorlingen , aangenaam den Staaten , „ die , terftond hierna, gemagtigden naar „ Duinkerken zouden zenden, om een ein- „ delyk Verdrag te fluiten, welk men, ne- „ vens het Verdrag van Bourdeaux , pleg- „ tiglyk belooven zou naar ie komen, Ein- „ delyk, zou men alles, wat federt den ze- „ ventienden van Louwmaand Iaatstleeden ,, voor-
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 487
|
||||||||||
|
35
|
voorgevallen was, ter goeder trouwe, uit 15851,
|
|||||||||
|
a, den zin zetten." Men tekende dit Verding
ter wederzyde , op den agtentwintigften. van Lentemaand. Ook werdt het gevolgd van het overleveren der Steden, gevangenen en goe- deren , terwyl de Hertog zig naar Duinkerken begaf, om de gemagtigden der Staaten aldaar af te wagten (j~). De Staaten , Dagvaart belegd hebbende Viaands-
te Antwerpen, fammelden lang met het ont- r"! Wil werpen der punten, op welken men met An- y^a? jou zou können verdraagen. 't Ontwerp, ge- met dra maakt zynde, werdt, vervolgens, aan de by- Hertoga zondere Landfchappen gezonden, die eenen fel^d geruimen tyd noodig hadden, eer ze 'er op iep en' befluiten konden. Op den agttienden van Zomermaand eerst, ftemden de vier Leden van Vlaanderen „ dat men zig met eigen' „ middelen behoorde te verdedigen , en „ Anjou, ondertusfehen, ophouden met liet „ vorderen van harde voorwaarden , onder „ anderen , dat hy zig in alle de gewesten 5, 'moest doen huldigen , zonder dat een of 5, eenigen derzelven eenige agterdeur , by 5, wege van Renverfaalen, open hielden (r)." Vierkant ftreedt hiermede het Befluit' van Holland Holland, drie dagen te vooren genomen, be-wil, on. heizende „ dat men met den Hertoge flui- ^ryoor- ,, ten zou, fchoon niet dan op den voet van metlnh8e'ffl „ het Verdrag van Bourdeaux, waarby Hoi- bnndp. 9, land en Zeeland op zig zelven gelaaten leu.' ,, v/aren (O-" Antwerpen en Brusfel wilden tot
(?) Ror. XVFT. Boek, hl. 46 [355] enz.
(r) Hor XVUr. i.uek, hl. 37 [407], (s) Refol. Hall. 15 'Juny 1583- W. üS. Hh 4
|
||||||||||
|
488 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek.
|
||||||||||||
|
tot geen beiluit komen, voor dat zy dat var?
alle de Vereenigde Landen verftaan hadden (7). De Hertog, te Duinkerken, verdriet krygende in 't wagten naar de Staatfche Ge- magtigden, en ziende de gemoederen der Ne- derlanderen , meer en meer, van hem ver- vreemden, vertrok, op den agtentwintigiten, van Zomermaand, naar Calais, laatendeDuin* kerken bezet onder bevel van den Heere van Chamois (u). Omtrent den aanvang van Sprokkelmaand,
hadt Parma den Graaf van Mansfeld en den Heer van Hautepenne afgezonden, om Eind- hoven te belegeren, 't Beleg duurde tot in Grasmaand. De Maarfehalk van Biron trok toen , in gevolge van een der punten van het jongfte Verdrag met den Hertoge van Anjou, derwaards, om het ontzet te bevor- deren. Hy bemagtigde, onder weg, het Huis te Vierfele; doch de Stad, door honger en elende, op het uiterftc gebragt, ging, den' drie-entwintigften , op eerlyk verdrag over. Biron begaf zig toen naar het Huis te Wouw, by Bergen op Zoom, maakte 'er zig meester van (v ), en bleef daaromtrent leggen, met zyn volk, leevende van 't zweet des armen •landman». Mansfeld , daarenboven , nam Turnhout in; doch verliet het weder. Voorts overmeesterde hy de Huizen te Hoogltraa- ten en te Loenhout -: ook herwon hy Vier- fele, daarna Diest, dat nu voor de zevende inaal in zeventien jaaren overging.; en eer- • , lang (O Hooft XX. Boel, bl. 876.
f tó) Bor XV[|I. Boek, bl. 10, 12 [-,<5y, 371%
^»0 iJöK. XyjII. Bqck, bl. 7 [3■'/>].
|
||||||||||||
|
1583.
|
||||||||||||
|
XXVI.
Param wint Eindho- ven, |
||||||||||||
|
Biron de
Huizen te Vier- feleente Wouw. |
||||||||||||
|
De
Spaaii-
fchen
neemen
Turn-
}iout,
jlpog-
ftraaten,
|
||||||||||||
|
XXVIILBoek. HISTORIE. 43o
|
||||||||||||||||
|
lang ook het zwaare Slot te Westerlo, aan de l58j.
groote Neethe Qw~). --------* Parma, te vooren zyn Leger in drie hoo- Loen-
pen verdeeld gehad hebbende , trok het nu h°ut' byeen, en naar Roozendaal, om Biron'flag ^1^ f1 te leveren. De Maarfchalk, zyne aankomst lo in. verneemende, brak op, met het Leger, en Gevegt week, over Steenbergen, naar Bergen op bySteen- Zoora. Parma zette hem agterna, en onder- bei'£?n* haalde , tusfehen Steenbergen en Halteren , zyne agterhoede , die zig , wel twee uuren lang, vinnig weerde, eer Biron, met de ove- lige benden , haar byfprjngen kon. Toen werdt de ftryd eerst regt hevig. De Maar-' fchalk, van 't paard gevallen, brak zyn been, en zou 'er geineuveld zyn, zo Barchon, met de benden des Prinfen van Oranje, en ander- ren hem niet waren komen ontzetten, 't Ge- vegt , welk, op den zeventienden van Zo- mermaand , voorviel, duurde tot tien uu- ren des avonds, met omtrent even groot verlies, van vierhonderd man, naamlyk, aan jeder zyde. Parma en de Staatlichen trokken beiden, des aanderendaags, af. De laatflen fcheidden , en verdeelden zig' in de fterke Plaatfen , om enkel yerweerender wyze te oorloogen (x). Maar Parma, zyn heir, wederom, doch Paima
in twee hoopen, gedeeld hebbende , lloeg bemaa-- |
||||||||||||||||
|
met den eenen 't beleg voor Heerentals; doch t
|
kei
|
'
|
||||||||||||||
|
daarna verneemende', dat Montigni en la
|
||||||||||||||||
|
Motte, met vyfduizend man
|
1
een
|
|||||||||||||||
|
f ir) Boa XVIIT. Hoek, tl. S [366], 9 [36?].
O) Bor XVilJ. Kmk. bh 10 [369]. Hh 5
|
||||||||||||||||
|
49o VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
|
||||||||||||||||||
|
een ander einde , zig voor Duinkerken ne-
dergeflaagen hadden, toog hy derwaards, en bemagtigde de Stad, op den zestienden van |
||||||||||||||||||
|
i5»3.
|
||||||||||||||||||
|
Hooimaand , by verdrag, daar de
buiten gebleeven waren , die, hierom |
burgers
met
|
|||||||||||||||||
|
geveld geweer , tot zwaar rantfoen g
|
&eperst
|
|||||||||||||||||
|
werden. Men meent, dat de Stad zou heb
ben können ontzet worden, zo de Gentenaars Biron , door 't Land van Waas, derwaards hadden willen laaten trekken. Doch zy had- den dit geweigerd, uit zorg, dat Oranje voor- hadt, hem binnen Gend te brengen, om zy- nen aanhang aldaar te ftyven. Zelfs verhin- derden zy, dat men den Maarfchalk, langs verder weg, trekken liet, tot voor Nieuw- poort , welke Stad, agt dagen na Duinker- ken, aan Parma overging. Die van Veurne ook gaven zig op, eer zy den vyand gezien hadden (y). DochOoftende, welk de Land- voogd reeds begon te belegeren, was voor de Staaten verzekerd, door die van Brugge, met vier, en door den Prinfe van Chimai, met nog negen vendels knegten. Parma brak dan 't beleg op, voor 't einde van Hooimaand, en floeg zig neder voor Dixmuidan , welk hem terftond geleverd werde (2). De Overfte van S. Wynoksbergen, een Franschman, o- verkwam ook met de Koningfchen, onder beding van goede betaaling (a). Toen lag Yperen aan de beurt, dat, tot in de Lente des volgenden jaars, naauw beflooten gehou- den werdt. Meenen, verlaaten vart een Re- la6* fv) Ror XVttï. Boek, hl. 12 [371!. ¥
(.ï) Bor XVIII. Boek, bi. 12 I372Ï.
{ej Meieren. XI. Hoek, f. 2c*j. yerf^ |
||||||||||||||||||
|
Niéuw-
poort, |
||||||||||||||||||
|
Veurne.
|
||||||||||||||||||
|
Dismui-
den en S. Wy- noks- bergen. |
||||||||||||||||||
|
Ily bele-
gert Yperen. De llys- feiaars |
||||||||||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 49;
|
|||||
|
gemene Schotten , dat naar Brugge ontboo- 1583.
den was, werdt terftond ingenomen, door de -— -— Rysfelaars (&), In Wynmaand daarna, zondt ^?etten Parma den Markgraaf van Rysburg en den oelio-" Heer van Montigni af, van voor Yperen, ning- om Sas van Gend te bemagtigen, 't welk hun, fchen op den twee-entwintigften, gelukte. Servaas ^vinnen van Steeland, Baljuw van Waas, handelde, Grad!" met hen, onder medeweeten des Printen van Axel, Oranje, dien hy, met voorwaarden van den Huist en vyand te willen misleiden, bedroogen hadt, lluP^- en leverde hun de Steden Axel en Hulst, en yer"aa. 't Slot te Rupelmonde (c). Doch Ter Neuze <ien. werdt verflerkt, door dén Graave van Ho- Hoheniq henlo, om de Schelde te beveiligen (V), 't KerktTer Bemastieen van een deel deezer Riviere, p,era.z^* door Parma, benaauwde Antwerpen gewei- be- diglyk , waarom men aldaar befioot tot het Mauwt doorfteeken der dyken, beide aan de Vlaam- Ancwer- fche en aan de Brabantfche zyde, uit zorge ^5"* dat Parma de Stad digter mögt naderen, waartoe hy, door 't opwerpen eener Sterkte te Borgt, reeds gereedfehap gemaakt hadt. Terwyl hy hier lag , werdt hem Aalst ver- Aai« kogt, door deEngelfche bezetting, die, gee- }vordt ne betaaling konnende krygen van de Gen- yerkogt. tenaars, uit wanhoop, tot deezen ftap geko- men was CO- ^et bemagtigen van zo vee- Ie Steden in Vlaanderen toonde wel, dat 'er, na 't icheiden des Staatfchen Legers, geen ontzet te wagten was. Ondcrtusichen, was dj<? va« het Brcdabs-
f 20 Kor XVJIT. Boek, 14. n3 [401], 36 [406J. nugtigett
f c) Meteren XI. Roek, ƒ. aoö.
C&') Bon XVJ1I. Boek, U. 33'Djoï]. Ie) Boa XV.UI. Boek, l/l. 34 [403], |
|||||
|
492 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
|
|||||
|
1583- het, reeds in Oogstmaand, ook der bezettinge
r "* van Breda gelukt, zig van Steenbergen mees- bergen. ter te imaken1 ^Y verrasfing (f). Xxvil. In de nader Vereem'gde Gewesten , hadt Tasfis men, dit jaar, en met den Spanjaard, en met ftroopt inwendige beroerten te kampen gehad. De Vefuwe Ovei'fte Tasfis, die in Steenwyk lag, beftondt, en in al in Louwmaand, eenen inval te doen in dq Fries- Veluwe, daar hy twee fterkten beinagtigde, land. Voorts, te rug gekeerd naar Friesland, ver- vulde hy 't platte land, alomme, met brand ■ en plondering tot op een half uur van Leeu- waarden. De Staatfche knegten en eenen hoop boeren, die zig, hier, tegen hem fiel- den, verfloeg en verftrooide hy ligtelyk, en keerde, met grooten buit, naar Steenwyk te Hy over- rug (g). In Herfstmaand daaraan, overrom- rompeit peide hy Zutfen , ten deele door verraad, ■tien# ten deele by gebrek van goede wagt. De Staaten deeden, federt, tot befcherming van de Veluwe, eene fchans opwerpen tegen over Zutfen; doch zy liep, den volgenden win- ter , onder , waarna zy, verlaaten zynde, ingenomen en hermaakt werdt, door de Spaaiifchen, die toen 't platte land van Gel- der en Overysfel onder brandfehatting brag- Otter- ten (A). 't Gelukte, daarentegen, den Heere dum ver- van Nyenoord en Afinga Entes s met zes- ■fterkt, jlonc[ei:ci man , geworven om onderhouden Nyen- te worden, uit brandfehattingen van vyand- ooïd en lyke plaatfen , afgevaaren zynde van Ter Afinga Schelling, Otterdum aan de Eems, tusfehen Entes. TVlf ( f) S ritAn.v ])cc. TT. Dhr. V. p. 260.
(g) RoR XV UU Hoek, lil. 5 r3ö3>
0'j P>v. XVI11. Boek, bt. %z '[400J, 33 [402]. ,
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 493
|
|||||
|
Delfzyl en Reide, te bemagtigen, met hulp 1583.
van eenen hoop Friezen , onder Stein van-----—•*
Malfem. De plaats werdt, terilond , ver-
fterkt, en diende , om den vyand den toe- voer te belemmeren, en de naaste Dorpen, met brandfchattingen, te kwellen (z). Op 't einde van 't jaar, kwamen vyfentwintig ven- dels Koningfchen over den Ryn, ftreeken naar Groningen, en belegerden Otterdum, daarzy egter 't hoofd ftieten. Nyenoord ftierf binnen deeze vesting (T). Op den drie - entwintigften van Lente- Komeüs
maand, werdt, in den Haage, onthalsd en ^ u°°* gevierendeeld Komeüs de Hooge, aldaar ge- ujtgee_ booren, en Plaatfnyder zyns handwerks, die vende zig voor eenen bastaard van Keizer Karel voor hadt uitgegeven, en, onder dien naam, ee- eenen nige Staatfche Steden zogt te bemagtigen, of icenZooti afvallig te maaken. Hy werdt beklapt, door van Kei- eenen Drukker te Leiden, wien hy vierdui- zerKarei, zend boekjes , getiteld Hoognodige Waar- }"af™ fchuwing, en zeshonderd Brieven aan de 0nU?aïsd» Schutteryen der Steden, op den naam van Komeüs van Oostenryk gefchreeven, te druk- ken befteld hadt, met meening, om ze te ilrooijen, onder de gemeente. Zyn e afkomst van Keizer Karel fcheen hem een gewe- zen Kamerling van deezen Vorst in 't hoofd gebragt te hebben, 't Boekje hadt hy zelf, met hulp van Jakob Vos van Delft , en van eenen Fries , Jan Rat aller genoemd, opgelleld. Men hadt hem, zo hy be- leedt, uit Spanje, van eenig geld voorzien, en
CO Kor XVÏU. V,<A, U. q.6 [392].
{]:) iïoii XVili. Hoek, il. 'i\ [4-i> |
|||||
|
494 VADERLANDSCHE XXVIII, Boek.
1583. en 't Hertogdom Gelder beloofd, indien zyn
*~-----toeleg gelukte, 't Schynt, dat de Prins van
Oranje, in zyn voordeel, gefchree ven hadt Q).
Doch men liet het regt zynen gang gaan. Hy ftierf in den waan, dat hy den Keizer beftoudt. Doch met zyn' dood verdween zyne gedagte- nis. Vos en Rataller , die gevlugt waren * werden gebannen (jn~). , XxVIls. In Friesland, was, zo wel als in Holland Twist in en in Zeeland , federt het aanneemen der Fncs- wapenen tegen den Spanjaard, merkelyk ge- tusfchen ichxl geweest, over het gezag der Steden en het platte des platten Lands , ter Staatsvergaderinge. land en Doch in 't jaar 1578, was men overeen ge- de Sie- i;0men , dat de Steden eene ftem op den Landdag inbrengen zouden , tegen drie van Oostergo, Westergo en cle Zevenwolden te famen. Nu beweerden de Steden, dat haar, Üa 't uitiluiten der Geestelykheid, nog eene ftem toekwam , en dat de drie deelen des platten Lands Zig met twee Hemmen behoor- den té vrede te houden. Van Dagvaart tot Dagvaart, wakkerde de twist, die de Land- raad ter regter zyde der Maaze , zig toen houdende te Utrecht, niet wist by te leggen^ Oranje deedt, eindelyk , door twee zyner gemagtigden, nevens den Heere van Mero- de , zynen Stedehouder over Friesland, 't gefchil ftaaken, by wyze van bevel, begee- rende j dat het Verdrag van den jaare 1578 ftand zou grypen, tot den naasten Landdag, te houden in Wynmaand of Slagtmaand. De Ste-
if) Refol. HoII. sa maart 1*83. il, ft. \mj Bur XVIII. Boek, hl. 6 [363]. |
|||||
|
;
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 4<?5
Steden ftelden zig , in 't eerst, wel tegen 1583
|
|||||||||
|
««
|
|||||||||
|
deeze uitfpraak; doch lieten ze eindelyk gel--------
den (n), en men hieldt, federt, eenen gerui-
men tyd, deezen zelfden voet, in 't ftemmen ten Landdage. Den Stedehouder Merode, op temde des v™
jaars , ter oorzaake van zynen ouderdom, Lode. ontflag van zyne bedieninge verzogt hebben- wyk van de "benoemden de Staaten van Friesland, in Nasfau zyne plaats, tot het beleid des oorlogs, der woj*» Kegeeringe en des Regts, Graaf Willem Stede. Lodewykvan N A s s A u, wien de 'Prins, houdar zyn Oom* hiertoe, lastbrief verleende (0). over Jn de Lente des volgenden jaars, kreeg hy, Jj». terftond, de handen vol werks, aan 't flisfen van een gefchü, tusfchen de Edelen en dege- magtigden tot de Regeeringe, welk, niet dan met veel moeite, werdt bygelegd O > De eerstgemelde twist in Friesland was Gewei-
naauwlyks geftild, of daar ontftondt, te U- JgiteM trecht, veel heviger beroerte. De Kolonellen utrecht, der agc Burgervendelen aldaar, zig houdende voor Trïbuni plebis, of voorftanders der Ge* meente, leverden, in Zomermaand, een ver- toog in, aan de Vroedfchap, waarin zy be- seerden, dat men hen voortaan hoorde, o- ver alle zaaken, den oorlog en de bewaaring van Landen en Steden betreffende. Ook keurden zy af, dat de Staaten eenige hon- derden Waardgelders wilden aanneemen, on- der voorwendfel van 't platte land te bevei- ligen , en de kleine Steden te verzekeren; 5 doch
CO Bon. XVflI. Boek, bl. 13 [372] *»*.•
(*) Boa XVIII. Boek, hl. 34 [403]. \#) Bob. XVÜI. Boek, tl. 48 [433J. |
|||||||||
|
496 VADERLANDSCHE XXVIII.BoëKv
doch tot merkelyke bezwaannge der gemeen-
te. De Vroedfchap leverde dit Vertoog den Staaten; doch eer die 'er op antwoorden kon- den , rot het graauw te hoop , en dwingt ben, omhet befluit, op't werven der Waard- gelderen genomen , te vernietigen. Hierop weigert de Ridderfchap ter Dagvaart te ko- men, zo lang zy 'er haar gevoelen niet vrye- lyk zeggen mögt, en, deswege, het dreigen der gemeente onderhevig zou moeten zyn, raadende voorts den Staaten, dat zy elders byeen kwamen. Toen wies de ontfteltenis. De Burgery verzoekt, by een-tweede Ver- toog, eenige nieuwe punten; en onder an- deren, opening van 't gene, ten deezen ty- de , met den Prinfe , over de opdragt der hooge Overheid, gehandeld werdt, hebben- de zy zig laaten diets maaken, dat men hem voorwaarden afvergde, zo fchandelyk, dat 'er naauwlyks een gering Perfoon naar zou willen 'luisteren: ook dat men voordeels ge- noeg voor de Geestelykheid en Ridderfchap bedong ; doch "voor de vryheden der Ge- meente geene zorg droeg. Terwyl de Vroed- fchap marde met antwoorden, worden, op den dertigften van Oogstmaand, onverwagts, de trommels geroerd, de burgery raakt in 't geweer , en houdt het, tot 's anderendaags aan den avond toe. Midlerwyl, leverde men een nieuw Vertoog in , flordig opgefteld, waarby , nogmaals , verzogt werdt, dat de gemagtigden der agt vendelen, op alle zwaa- righeden , mogten gehoord worden. De Vroedfchap Wees de verzoekers aan den Prinfe, naar wiens welbehaagen zy zig fehjk- |
||||
|
XXVIII. BdEic. HISTORIE. A9?
ken wilde, begeerende, voorts, dat de bur- 1*583.
gery naar huis trok. Veelen fcheenen hier- —-----■
'toe gezind. Doch eenige weinige wargees-
ten hielden de vendels byeen, op de Neude. Men korrit met een nieuw en veel byfterer vertoog voor den dag , en begeert onthef- fing van alle pagten en lasten. Of de Wet- houders bybragten, dat dit buiten hunne rnapt, en 's Lands wisfe ondergang was; 't baatte niet. Eenigen der Wethouderen be- geeven Zig, hierop, naar de Neudé,. om, Ware 't mogelyk, 't gemeen, met redenen, te Rillen. Daar fluit men ze in een' kring : en fcbreeuwt, zonder ophouden, af, af, af, af! meenendê de lasten en getneene middelen. Sommigen riepen, dringt ze dood, dringt ze dood. De beklemde Burgemeesters verzogten ver- fing te mogen doen aan de Vroedfchap. Neen, was "t, gy raakt van hier niet, voor dat gy de pagten , by klokgeßag, gelyk ze opgeßeldzyn, we- rfe'-om aflchaft. Of Burgemeesters voorwend- den , dat dit ftuk den Staaten aanging, en , dat beloften, dus afgedwongen , van geener waarde waren ; men zong den ouden zang, tot dat de Heeren bewilligden, de klok dee- den trekken, en alle lasten affchaften. 's An- derendaags , hieven de inzamelaars der ge- meene middelen aan 't klaagen. De Wet- houders fchreeven aan den Prinfe: de op- ftookers der Burgerye zelven, niet gedagt hebbende, dat het zo hoog loopen zou, had- den berouw van de ondèrneeïm'ng: De bur- gers, die eenig agterdenken hadden, keeken eikanderen bang aan. De Burgerhopluiden, eindelyk, kwamen zelven verzoeken 9 dat dé VIL Deel. li aft |
||||
|
498 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
1583. afgedwongen' afkondiging herroepen wierdt,
—— mids alleen afgefchaft bleeve der Staaten Im- post van twee duivers op de mudde weits en drie op de mudde rogge. Dit gefchiedde, op den twaalfden van Herfstmaand. De Prins en de algemeene Staaten fchikten, federt, Ge- magtigden naar Utrecht. Ook zondt de bur- gery de haaren aan den Prinfe, die de zaa- ken, eerlang, tot rust bragt: zo dat de Staa- ten des Landfchaps en zelfs de Edelen we- derom binnen Utrecht vergaderden (q). Mid- lerwyl, hadden de Staaten de eerfte Vertoo- gen der Gemeente, uitvoeriglyk, beantwoord, en, onder anderen, op 't gene hun, wegens den handel met den Prinfe, te last gelegd was, aangemerkt „ dat op de opdragt der „ hooge Overheid aan den Prinfe, dikwils, „ ter Staatsvergaderinge en in de Vroed- „ fchappen der Steden , geraadpleegd was, „ en dat 'er niet eenige weinigen, gefyk de „ burgers waanden ; maar meer clan hon- „ derd Perfoonen over waren gekend. Dat „ ook de ontworpen' voorwaarden zo bepaald „ niet waren, als men der burgerye diets ge» „ maakt hadt ; maar overeenkwamen met „ die van Holland : dat men niet zou kon- „ nen nalaat'en dezelven redelyk te vinden, „ ten ware men, na dus lang geftreeden te „ hebben om de vryheid, zig in eene nieu- „ we dienstbaarheid dagt te werpen. Dat „ deeze voorwaarden, op uitdrukkelyke be- ,, geerte van den Prinfe, geheim waren ge- „ houden; doch dat den Staaten niet bewust „ was,
($>Bor. XVIII. Bolk, il. t6 C379] int.
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 493
„ was, dat zy, by dezelven, iets meer voor 15gj.
„ het eene Lid van den Staat bedongen had-
5, den, dan voor het andere (/*)•" Het uitgee-
ven van zulke Gefchriften, maar vooral het gezag van den Prinfe bragt veel toe, tot her- ilelling der ruste in Utrecht. De algemeene Staaten, in Hooimaand, te De Prins
Middelburg in Zeeland, befchreeven zynde, van. °- begaf de Prins zig, met al zyn hofgezin, op trouwt den tweeëntwintigllen, derwaards. Hy hadt met nu eenen weerzin in Antwerpen gekreegen, Louife zynde aldaar , onlangs , fmaadelyk bejegend ™nP°* van de gemeente. Op den twaalfden van 1§uu Grasmaand, was hy 'er, voor de vierde rei- Ze, in de egt getreeden met Louife van Cotigni, Weduwe des Heeren van Teligni, die, ne- vens haaren Vader, in den Paryfchen moord , omgekomen was ■ (s). Dit Huwelyk werdt, door zyne partyen, afgemaaid, als een nieuw bewys van zyne zugt tot Frankryk, met welks hulp hy, zeide men, 't Land onder 't jukdagt te brengen, om het, daarna, te deelen met Anjou. De Prins begreep zelf wel, dat zyn Huwelyk in Holland niet zeer behaagen zou ? waarom hy niet verzuimde , den Staaten te doen verftaan, dat hy 'er , reeds voor het ongeluk, te Antwerpen gebeurd , over ge- handeld hadt (?). De gemeente van Ant- werpen, gebeeten, met reden, op de Fran- fchen, geloofde ook van den Prinfe, ligtelyk, het ergfte, en begon zyne Doorlugtigheid, met den nek, aan te zien. 't Gebeurde, eer- Weder- lang, waardig«
CO Ror XVIII. Boek, U. 23, 24 [387, 380],
O) Bon XVilt. Boek, bl. 7 [365]. (O Reftl. Holl. 2a Meurt 1583. lil. ja. Ii a
|
||||
|
503 VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
1583. lang, dat de Wethouderfchap, beflooten
«.------ hebbende, het pleiri voor 't Slot, welk, groo-
,ieid, tendeels , der Stad toekwam, aan erven af
Antwer- të fteekeil en te verkoopen, hand deedt flaan benbije- aan 't rooijen van ftraaten en graften. Hier- gend. uit fchept het graauw argwaan. De roep gaat op, dat deFränfchen, ingelaaten door Oranje, zig verfchanfien voor V Slot. Straks draaft men j gewapend, derwaards$ dootfnuffelt alle hoe- ken, vordert den Prins , die hier zyne wooning hadt, op ftraat, en fcheldt hem voor een' ver- ftfy komt raaden Doch het oproer bedaarde van zelf, jh Zc-ei toen men niet vondt, 't gene men verwagt lällJ' hadt. De Wethouderfchap durfde nogtansgee- 11e ftraf oefenen, over dit wanbedryf: 't welk, komende by den voorfpoed van Parma, den Prins af keerig maakte van Antwerpen, en naar Zeeland verreizen deedt (v) : waartoe hem ègter ook bewoog eene byzondere reden, hier-, ria te melden; Pärini 't Eerfte, dat Oranje, te Middelburg, ter fleh orde lïand floeg, was het beraamen van eene nieu-
»p de we orcje 0p dg zaaken der zee. Parma was ten!''8" hem hierin voorgegaan, en hadt, eenen Raad ter Admiraliteit opgeregt^ en, een nieuw Plak- kaat op de zeevaart uitgegeven hebbende, na 't inneenien van Duinkerken ^ deeze Ha-. ven^j nevens die van Grevelingen en Nieuw-- poort $ voor alle volken , geopend $ zelfs voor de Hollanders, Zeeuwen en Friezen, .midshet 'sEonings onderzaaten, ook tot hun- Heilt, vryftoridt te. handelen, onder weder-» zydfehe betaaling van verlofgeld* Hierop Was
(v) ïjeR XVIIi« &nk, it, 9 tièjl, Straba Dm II. hibr»
V« p> ißit |
||||
|
XXVIIÏ.Boek. I-I I S T O R I E. sq\
was gevolgd, dat het fcheepsvolk van Tres- 15S3,
long, leggende in Zeeland , by gebrek van |
||||||
|
betaaling , al voor eenigen tyd gefproken Tres-
hebbende van te willen overloopen, zo dra L01]^, Duinkerken Spaansch geworden zou zyn (w), voik nu dit opzet, met der daad, begon in 't werk muit. te ftellen; terwyl Parma, wakker aan 't uit- rusten van Oorlogsfchepen , reeds eenige Vlaamfche boots in zee gebragt hadt , die twee of drie fchepen, voox de Maaze , ge- nomen hadden. De Prins droeg hier zorg De Prins voor, met hulp der liollanderen en Zeeuwen, wapent Men bragt, eerlang, eenige Vlieboots in 't zißook vaarwater, die de zeefchuimeryen der Vlaamin- ter zee' gen ftremden (x), In de Vergadering der Staaten te Middel- Vervolg
burg, verfcheen, op nieuws, een gezant van der han- den Hertoge van Anjou, de Heer Fruneaux,' dciïns breed opgeevende van zyns meesters gene- ™" ■ " genheid tot de Nederlanden, en dat hy, nu 's Konings algemeene Stedehouder gewor- den, meer vermogen dan ooit te vooren hadt, om de Staaten by te ftaan. 't Was waar, dat hy reeds eenig volk omtrent Kameryk verT zamelde, met welk zig de Franfchen en Zwit- fers onder den Maarfchalk van Biron , ge- fcheept, te Biervliet, en in Frankryk aan land gezet, eerlang, vereenigden (3?). Wyr ders , verklaarde de gezant, dat zyn mees-r ter niet gezind was, af te liaan van het regt, welk hy, by opdragt of anderszins , op de lan-i
O) Kor KVIII. Boek, hl. 31 [398].
OJ Relöl. Huil. 4, 7 Aut>. 1583. bk.a&j, 289, B^or XVIII,
Bo.k, II. gi, 32 [399, 400]. QO i>0R XVIII. /Spek, l/l, 31 [398]. Ii3
|
||||||
|
502 VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
1583. landen verkreegen hadt. De Staaten zyne
van Brabant tot nieuwe aanneeming van den
Hertoge. Die van Vlaanderen tot affnyding van allen handel met hem (z). Sommige an- deren fchooten uit, dat, als men immers tot handeling komen wilde, Holland en Zeeland voorgaan moesten. Doch deezen hadden 'er zo weinig ooren naar , dat de Staaten van Holland eene byzondere bezending deeden aan zyne Doorlugtigheid , om allen handel met Anjou te ontraaden. Die van Vlaande- ren, alwaar, onlangs, de Prins van Chimai, zonder dat men de algemeene Staaten of den Prins van Oranje gekend hadt, tot Stadhou- der gekooren was (V), zonden, daarentegen, naar Dukschland, om, van daar, eenige hulp te bekomen: doch zy verwierven niets. On- aangezien dit ftribbelen der Staaten, werdt de handel met Anjou , door bewerking des Prinfen van Oranje , ernftig aangebonden, „De algemeene Staaten fchikten gemagtigden naar Frankryk, die, in Grasmaand des vol- genden jaars , te Delft, voordeelig verflag kwamen doen van hunne verrigtingen (£). Hy fterft. Doch in deezen ftaat der zaaken , werdt de Hertog, op den eerften van Bloeimaand, 0- vervallen van eene zwaare kwaaie van bloed- vloeiing uit alle de openingen des lighaams. Hy verzwakte, hierdoor, en by gebrek va» eetlust, dermaate, dat hy, zes weeken ge- fukkeld hebbende, op den tienden van Zo- mer- (z~) Meteiwn XI. liatk, f. 295 verf.
(a) Bor XVilI. Boek, il. 36 [406J.
i i ) Bor XVIU. Huk, il. S7 [392.1, 30 T397]» *8 [&$}•
|
||||
|
XXVIILBoEK. HISTORIE. 503
|
|||||
|
mermaand, in den aanvang van liet eenender- 1583.
tigfte jaar zyns ouderdotas, te Chateau-Thier------—
ry, overleedt. Zyn Regt op de Nederlanden
ftondt hy, by uiteriten wil (c), den Koning, zynen Broeder, af (d), dien hy verzogt, Ka- meryk in zyne befeher ming te willen neem en, 't \velk, op den naam der Koninginne Moe- der , gefchiedde, tot dat deeze voldaan zou zyn van haaren eisen op Portugal (<?). In 't hert des Hertogs, hadt men eenige plekken van knaaging befpeurd, zo dat 'er bedenken viel, of hy ook mögt vergiftigd zyn : en fommi- gen hielden devSpanjaards verdagt van deeze ondaad (ƒ). Ter algemeene Staatsvergaderinge te Mid- XXX.
delburg , tot welke wy nu te rug keeren, Hande- droeg men , wyders , zorg voor 't iterker ^en bezetten van Bergen op Zoom en Heerentals staats- - (g) , voor welke Plaatfen nu grooter vrees vergade- was, na 't overgaan van Steenbergen. Voorts, "nge"* werdt in overweeging genomen, of 'er thans verande- niet eenige verandering behoorde te vallen ring in in het dertiende punt der nader Vereeniging--het der- van den jaare 1579, alzo alle de Vereenigde ^"/i Gewesten de Hervormde Leer nu hadden utrecht- aangenomen: waarop verklaard werdt „ dat fche ver „ men den Hervormden Godsdienst zou hand- ëpni- „ haaven, zonder in de Vereenigde Landen, £lnS „ eenigen anderen Godsdienst, openlyk, te „ gedoogen; doch dar men de Plaatfen, die , „ hier*
CO Zie dien hy Bor XIX. B:>ek, U. 7 [460].
(d 1 Metkrkn XI. Suiik, /. 2ti. verf.
CO f'^ Thcmnus Ubr. LX1X p. 37? E.
(f) lioa XVUI. Bock, il. 5i [4Ï6J, Huoft XX. Heek, U
. (f) Msteïuus XI. Baik, f. 206.
Ü 4
|
|||||
|
So4 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
|
|||||||||||
|
„ hierna, in 't Verbond zouden worden aan-
■„ genomen, in dit ituk, naar haar eigen goed- „ dunken, zou laaten handelen." Na 't nee- rnen van dit Belluit en 't ftellen van nader or- de op de Regeeringe, waarvan, terftond, uit- voeriger ; fcheidden de algemeene Staaten, onder welken egter die van Gelderland, Lo- trecht en üverysfel niet verfcheenen waren, van Middelburg Qh), om, te Dordrecht, we- derom byeen te komen. Wat laater, viel Graaf Willem van den
Berg , zwager van den Prinlë van Oranje , in gegrond vermoeden van heimelyken han- del met Parma. Graaf Jan vaa INasfau, 's Prinfen Broeder, hadt zig, in 't jaar 1581, ontllaagen van het Stadhouderfchap van Gel- derland, vooral, om dat hy zig, ter oorzaa- ke van den handel met Anjou, geene vyan- den in 't Ryk maaken wilde; en was naar zyne Duitfche Staaten te'rug gekeerd. De Graaf van den Berg was toen, door 's Lands Staaten, op flaauwe aanpryzing des Prinfen van Oran- je , verkooren tot zynen Opvolger (ij: en hadt nu, ledert eenigen tyd, denkende, veel- ligt , dat alles zig fchikte om Spanje toe te vallen , heimelyk beginnen te handelen met Parma, wien hy Zutfen beloofd hadt te zul- len leveren. Doch deeze Stad, buiten zyn toedoen , den Spanjaarden in handen geval- len zynde, begon Parma te twyfelen, of de Graaf de andere omgelegen' Plaatfen , die, naar hy vernomen hadt, fterk bezet waren, hem
|
|||||||||||
|
ï5^3.
|
|||||||||||
|
Graaf
Willem van den Berg, Stadhou- der van Gelder- land, in de plaat- Ie van Graave Jan van Nasfttu, valt af' van de Staaten. |
|||||||||||
|
C'0 B°R XVIIÏ. Boe!:, 11. 34 [40s].
C i ) K.EYO II. Moet, tl. 2(j, HOOFT XX, Bo*k, II.
|
|||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 505
hem wel zou können in handen {tellen. Ter- isg3,
wyl hy dan marde met fluiten, brak de bom- ——■—. meï uit. De Graaf werdt, met zyne voor- naamfte bedienden en ' papieren, te Arnhem, verzekerd , op den vyftienden van Slagt-* maand, 't Verraad ontdekte zig volkomen. Zelfs bleek, dat hy, reeds voor het aanvaar- den van het Stadhouderfchap, hadt beginnen te handelen met den vyand. Men bragt hem, eerlang, naar den Haage, daar hy zat tot in Lentemaand. Toen, uit inzigt voor zyne afkomst en maagfchap, doch Zonder dat de Staaten zig daarmede hadden willen moei- jen (Ji), geflaakt zynde, met verlof, om op eene onpartydige plaatfe te gaan woonen, en onder bezwooren' belofte van den Staa- Adolf, ten getrouw te zullen zyn en hun zyne fterlt Graaf ten te zullen leveren, koos hy, desonaange- vanNieu- zien, openlyk, 's Konings zyde : in wiens ^euaat dienst, eerlang, ook zyne drie"Zoonen, Her- Meurs, man^Fredrik en Oswald zig begaven(/). Tot wordt' Stadhouder van Gelderland •, beriepen de Staa- Stadhou- ten des Landfchaps, ten deezen tyde, Adolf, clider^ Graaf van Nieuwenaar en Meurs (m). iand. Te Gend was , in Wynmaand, nieuwe XXXI.
beroerte ontftaan, die zwaare gevolgen hadt. ?p- De bezetting te Dendermonde , itaande on- ^," der den Heere van Ryhove, was aan 't mui- Geud.' ten geilaagen, by gebrek van betaaling. Van deeze gelegenheid zogten de aanhangers van Imbize, die, ondermsfchen, uit Duitsch- laud, •«
CA-) Refbl. HoH. j8 Maart 1534. hl. irtc).
(O Bon. XVIII. Hoek, U. 3^ f4021. ReM>. UI. Bock, hl.
48. 'IV. Boek, hl. 66. k Qn) Bor. XVIII. Botk, hl. 50 [435]. Ii 5
j
|
||||
|
5o6 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
158^. land , herwaards, ontbooden was , zig te
ligten, Joost 2riest tot Overfte van Dender- monde , en Irabize tot Voorfchepen van Gend te maaken. Triest dan en nog twee anderen, met eenig geld, tot ftilling der muitelingen, naar Dendermonde getoogen, lieten Ryhove te Gend, daar men hem de poort voor't hoofd toehieldt. Hy, berigt van de naderende komst van Irabize , past 'er nogtans buiten te raa- ken, alzo zy flegts gegrendeld was, rent naar Dendermonde, en doet de Gendfche Gemag- tigden , die , verzet van hem daar te zien, hem waren komen begroeten, terftond, in hegtenis neemen , alwaar zy wel elf maan- den zaten. Imbize, midier wyl, te Gend ge- komen , deedt, om 't volk te mompen, eenige luiden voor Spaanschgezinden vatten; doch, eerlang , den een' na den anderen wederom (haken. Daarna ftrooijen hy, die nu Voorfchepen geworden was, en de zynen twee blaauwboekjes, dienende het eene om te bewyzen, dat men, noch met Spanje noch met Anjou , handelen moest; het ander, om den handel met den Koning aan te raa- den , onder zekere voorwaarden («). Op zulk eene wyze, zogt hy de Gentenaars te bereiden tot den handel met Parma, dien hy in den zin hadt. De Gen- Den Heer van Montigni, nu , uit hoof- tenaars de zyner Gemaalinne, Markgraave van Ren- fluiten tis in den aanvang des volgenden jaars, zig een Be- t Wetteren, tusfchen Gend en Dendermon- llano met ' 1
Parma. Qt»
(.»} Bor. XVUI. Boek, 14. 37 [406] *«.
|
||||
|
XXVIII.Boek. HISTORIE. 507
de» gelegerd, en de Schelde toegepaald en 1584.
wederzyds befchanst hebbende (e); dreeven -~ -—■« fommigen te Gend door, dat zulk een nood drong tot het handelen met Parma, met wien men, te Doornik, een Befland floot voor drie weeken Qp ).
Te Brugge hadt men, reeds op 't einde des De Prins
voorieeden jaars, de neiging van Chimai tot Viin ^hj- den Spanjaard ontdekt, en hierop befloo- ™ü'dex * ten, hem in verzekering te neemen, op het van welbehaagen des Prinfen van Oranje. Doch viaande- terwyl deeze marde met het geeven zyner *cn> toellemming, kreeg Chimai de lugt van den Jegf,dat toeleg , en bragt het zo ver , dat die van die van Brugge en 't Vrye, vyf dagen na de Gente- Brugge naars, op den tienden van Lentemaand, een en'tVrye gelyk befluit namen, om met Parma te han ^enerf" delen. Daarna , verneemende , dat Oranje metde«, toeleg maakte , om de Stad te bemagtigen, Koning, verandert hy de Regeering, ftelt de Burge- meesters in hegtenis, en openbaare Spaansch- gezinden in hunne plaats. Doch Sluis, welk, door hem, bezet was, onder Ar end van Grons- yeld, verklaarde zig, toen 't op 't nypen kwam, voor de algemeene Staaten. De Heer van Lesdain, Stee voogd van Damme, hieldt het, daarentegen , met Chimai, waarop de bezetting, die Staatschgezind was, naar Sluis vertrok. Ooftende, daar de lieer van Mortagne geboodt, zou ook omgeflaagen zyn, hadden de Hollanders en Zeeuwen geen geld derwaards gefchikt, tot voldoening der be- zet- te) Hooft XX. Soit, U. 895. U>) Hoost XX. Uutk , ii. 8§j, |
||||
|
5o8 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
|
||||||
|
1584. zettinge. Brugge, Damme en 't Vrye verdroe
—■------' gen zig, op den twee-entwintigften van Bloei
maand, met den Prinfe van Parma, door be~
middeling van den Markgraave van Renti ■> bedingende ten opzigte van den onroomfchen Godsdienst, alleen vryheid van gevoelen, zon* der openbaare oefening. De afkondiging der Zy wor- Verzoening met den Koning volgde hierop (jcf), vyaiiden waarna de algemeene Staaten die van Brugge ver- en 't Vrye, openlyk, voor vyanden des Va» kiaard. derlands verklaarden (V). Ten zelfden tyde, werden de verlofgelden afgeichaft, onder 't betaalen van welke , men , tot hiertoe, op Vlaanderen gehandeld hadt (f). Imbize TeGend, dagt Imbize 't zelfde fpeltefpee- zoekt len, als Chimai te Brugge. Doch 't gelukte zo Gend wel niet. Terwyl hy gereedfehap verzamelde, nr"szvde om Dendermonde te verrasfen, en aan Parma óver'te te leveren, ontdekt de Regeering zynen toe- brengen, leg, brengt de burgery in de wapenen, ont- zet hem van 't Voorfchepenfchap, en neemt Hy wordt hem in hegtenis. Waker Sethon, met wien gevat, hy, te Dendermonde, verftand hieldt, werdt daar ook gevat en opgeknoopt. In Imbizes plaats, ftelde men Jonkheer Karel Uitenhove. De handel met Parma werdt egter nog eene wyle agtervolgd , mids het fterk dryven der Spaanschgezinden , die , op den vyftienden , van Bloeimaand, gewapend voor 't Raad- huis verfcheenen, meenende den zoenhandel, mej
C?) Bor XVIII. Boek, bh 39 [409], 47 [4M]« Hooft
XX. Boek, hl. 897. Cr) Refol. Holl. 20 Juny 1584. bh 32!!. BoR XVIII. Evh
II. 50 [426]. ' •■■•>. CO ^oR XVIII. Unek, bl. 50 [42ÜJ.
|
||||||
|
•
|
||||||
|
XXVULBoèk. HISTORIE. 509
|
|||||
|
met geweld, te zullen doordryven. Doch 1584..
de andere party , ook in de wapenen ge- ———*■ raakt, was hun te fterk , greep 'er eenigen by den kop, die hun, daarna, voor de voe- ten gelegd werdt, en deedt de rest verftuiven. Toen werdt ook de handel met Parma glad afgebroken. De Gentenaars befloöteri, zig by de Vereenigde Staaten te houden, en namen * tot hunne verzekering, bezetting in van Ant- werpen en Brusfel (V). Yperen, dus langbe- Yperen legerd geweest zynde, was, midlerwyl, op gaat o- den negenden van Grasmaand , by Verdrag ver* overgegaan (0). Onder dit omflaan van Vlaanderen.; zaten Aidegon-
de Staaten fchier raadeloos, niets van belang de« aan- onderneemende. De Heer van Aldegonde, £jg.°P dien Oranje, op zyn vertrek uit Antwerpen, Burgemeester dier Stad gemaakt hadt, zogt, des nagts na den zeventienden van Louw- maand, Lier te verrasfen. Doch zyn toeleg was ontdekt, door eenen Walfchen Hopman, met wien hy verlland hieldt: waarop hy, door de bezetting, met merkelyk verlies, te rug gedreeven werdt (i>). Op de Veluwe, alwaar de 'Kofiingfchen, Hohenid
in Louwmaand, wederom een' feilen ftroop belegert gedaan hadden, fleet de Graaf van Hohenlo deSc^aas Gras- en Bloeimaand, met het beleg van de Yeluwa, Schans tegen over Zutfen. Hy bragt deeze fchans iiiet alleen, maar ook de Stad in groo- te benaauwheid, door het leggen eener hal- ve maane van den oever ter eener, tot aan den
(O Rem XVHt. Èoék, til. 46 [420].
t«) Ror XVIII4 Boek, U. 49 1426]* !>) Bor XVUI. Mtfk, il. 27 [407J |
|||||
|
5io VADERLANDSCHE XXVIII.Boee.
1584. den oever ter anderer zyde der vyandlyke ves-
•--------ting: tervvyl de Stadhouder, Graaf van Nieu- wenaar , met eenig volk, aan de overzyde der Riviere lag. Verdugo nogtans fpysde nu en dan de Stad, onder fterk geleide (w). Staatfche Om den vyand den toevoer uitEmbden af te Oorlogs- fnyden, hielden de Staaten eenige Oorlogsfche- fchepen pen 0p ^ Eems, die zig, omtrent deezen Ikms6 ^' lneester maakten van eenige fchepen met zout gelaaden. De Graaf Edzard van Oost- friesland viel hier over klagtig aan de Staaten, die beloofden, de Zoutfchepen te zullen ont- flaan, onder verzekering, dat zy, noch den Spanjaard, noch zynen aanhang zouden gele- verd worden (V). De Prïn- Op den negenentwintigften van Louw- fes van maand , beviel de Prinfes van Oranje , te Oranje Dejft, van eenen Zoon(jy), die, den twaalf- vaiTee- den van Zomermaand, gedoopt en Fredrik nen Henrik genoemd werdt, naar de Koningen Zoon. van Deenemarke en Navarre (3), welken, nevens de Staaten van Holland, Zeeland en Utrecht, verzogt werden , als getuigen te flaan
O) Hor XVïU. Hoek, hl. 37, 50 [4,07, 425].
., (X) Ror XVIII. Boek, U. 50 [4.26]. (y) Boa XVIII. Boek, U. 37 [4"7]. (3) 't Verdient eenige opmerking, dar de jonge Prins,
naderhand, eenen genitalen tyd agtereen, niet Fredrik Henrik, maar Henrik Fredrik, of blootelyk Henrik ge- noemd werdt: hoewel hy, eindelyk, wederom Fredrik Henrik fchreef: by welken naam hy ook meest bekend is. Uit den tyd, waarin deeze verandering voorviel, befluit ik, dat hy, na 't verheffen van den Koning vart Navarre tot Koning van Frankryk, deezes naam, Hen- rik, alleen, of voor dien van Fredrik heeft beginnen te voeren; doch dat, hierin, na de dood des Konings » wederom verandering gekomen ij. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 511
ftaan over 't bedienen deezer plegtigheid. Van 1534.
wege die van Holland en Zeeland, werdt aan ——— den jonggebooren' een Rentebrief van vieren- twmtïghonderd ponden jaarlyks, tot eene pil- legaave, gefchonken (z). De vreugde over deeze geboorte verkeer-
de , nogtans, fpoedig in droefheid. De Prins overleefde den plegtigen Doop zyn Zoons nog geen e maand. Doch eer wy tot het ver- haal van zynen dood overgaan, moeten wy verflag doen van 't gene 'er , tot kort voor denzelven, over de opdragt der Graaflykheid van Holland en Zeeland, met hem gehandeld werdt.
Wy hebben, hier voor, verhaald, hoe zy- XXXII.
ne Doorlugtigheid , in Hooimaand des jaars Hande- 1581, den eed op de hooge Overheid, op 'l"80™ den voet van den jaare 1576, afgelegd en dragt dat ontvangen hebbende , in Bloeinraand des Graaf- jaars 1582, verklaard hadt, dat hy van zins lykheid was, de raagt, hem opgedraagen, te gebriü- ™nnd™'" ken , en 's Lands Domeinen te aanvaar- zeeland den. Van dien tyd af, was dit ftuk, in Hol- aan den land, nader in overweeging genomen, 't Prinfe Eerst, dat in aanmerking kwam, was de naam ^":e°* en waardigheid, onder welken, de Prins de hooge Overheid zou bekleeden. En fcheen 'er geen bekwaamer, dan die van Graave en Heere, welken de Vorften, hier, van ouds, plagten te voeren. In Zomermaand, wer- den de Staaten van Zeeland hierover be- fchreeven (a), zonder dat zy egter verfchee- nen.
|
|||||||
|
W.
|
|||||||
|
fz") Refol. Holl. 8 Ftir. 3 May, 8 Juny, 7 July 1584.
110, artfi, 326» JÖi. QQ UelH Holl. a J*»y 1582- «• a8ï' |
|||||||
|
5ia VADERLANDSCHE XXVIH.Boek.
|
||||||||||
|
1584. nen. Wat laater, benoemden die van Hol-
|
||||||||||
|
ft-
|
||||||||||
|
•----- land den Fleer van Asperen, den Advokaat
Buis en Doktor Francois Maalzon, om 'er,
met die van Zeeland en van Utrecht, en met Die ze, den Prinfe zei ven, over te handelen (b). En fchrifte- fChoon Zy, in Zeeland en in Utrecht, wei- vaär'dt! " nig vorderden, droegen zy egter den Prinfe de Graaflykheid, Hoogheid en Heerlykheid van Holland, Zeeland en Friesland op, on- der den eigenlyken titel van Graave en Heere der gemelde Landen, onder welken titel, hyze aanvaardde, by eenen Brief, te Brugge, den Veertienden van Oogstmaand des jaars 1582, gedagtekend , in welken hy ook verklaart^ j, dat hy den Staaten roeftondt alles, wat, „ by het Verdrag van Bourdeaux, of, door „ de Brabanders, .by de blyde inkomfte, op „ den Hertoge van Anjou bedongen was, zo „ ver het op Holland en Zeeland kon worden „ toegepast: en daarenboven, alle andere re- „ delyke voorwaarden, by zyne inhuldigingj „ nader te befpreeken (c)," Wat'er Dus was dan de opdragt der Graaflykheid, nog aan' door Gemagtigden van Holland, gefchied, eii de Op'. ^y den Prinfe aanvaard. Nogtans ontbrak ontbrak« 'er no§ vee* aan ^ wer^' ze^s *n Holland $
daar men het 't verst gebragt hadt. De Akte der" Opdragt moest nog bezegeld en den Prinfe
overgeleverd worden. De voorwaarden, by
zyne inhuldiging te bezweeren, moesten nog
worden opgefteld en goedgekeurd, waarop
dan i eindelyk, de inhuldiging zelve volgen
moest.'
(.bj RefoT; Hol!< 3 Jitty 1582. bU ?,iy
(c) '/.ie deezeti Brief by iJoii XV. Boeb, !/!. 200 [188} et
Atithi Stulck. iii Deelt U, 42« |
||||||||||
|
XXVIII. BoEtc. HISTORIE. 513
moest. Men tradt, niet lang hierna, over 1584Ä
deeze zaaken, met denPrinfe in gefprek. lm---------"■
mers men vindt, dat die van Holland, in
Slagtmaand des gemelden en in Louwmaand des volgenden jaars, in ftilte, boven op de rOette zyner Doorlugtigheid, in den Haage, met hem, over 't ftuk der opdragt, gehandeld hebben Cd).
De handeling duutde dus het gantfche jaar De Stat
158a ; doch na 't uitberften der geweldige ten van onderneemingen van Anjou , die van ver- doen de(1 fcheiden' bedekte aanflagen des vyands ge- Briefvan volgd werden, oordeelde de Prins, dat men opdragt, van zyne zaak eens een einde behoorde te gg^de maaken , waartoe hy , in Holland , deedt en gte_ aanhouden , door den Heere van der Myle den, ba- re). Terftond hierop, beflooten de Staaten zegden* orde te Hellen op het bezegelen van het Ren- verfaal, of de Akte, waarby de Graaflyk- heid den Prinfe werdt opgedraagen , zynde het eerfle, dat nu te verrigten ltondt. Men ftelde vast, dat Otto van Egmond, Heer van Keenenburg, Jakob, Heer van Wyngaarden * en Toan van Mathenesfe, HeervanRiviere,de bezegeling doen zouden , van wege de E- delen. Voorts werden twee of drie Heeren gemagtigd om de bezegeling te bewerken, in de Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden $ Amfterdam, Gouda, Rotterdam, Gorinchem, Schiedam, Briele, Alkmaar, Hoorn, Enkhui- zen, Schoonhoven, Edam, Monnikendam, Medenblik, Heusden, Woerden, Geertruiden- berg, ft?) Refol. Holl. 21 Noy. 1582. M. 55'« i? Januar. 15*^
tl. 3.
(VI Refbl. Holl. 15 Maart 1583. hU 66. VIL DebL. Kk
|
||||
|
mm
|
|||||
|
514: VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1584. berg, Naarden, Weesp, Muiden en Purme-
f-------rende. Asperen en Heukelom, ais onder
byzondere Meeren ftaande, zou men agcen,
door de andere Steden , vervangen te wor- den (ƒ). Met Purmerende was 't eveneens gefteld geweest. De Heerlykheid deezer Ste- de hadt, laatftelyk, den Huize van Egmond toebehoord ; doch de Staaten hadden., on- langs, beflooten, dezelve te houden aan de Graaflykheid , zonder dat 'er die van Eg- mond , of eenige andere byzondere Heeren iets te gebieden zouden hebben (g). Sedert welk befluit, deeze Stad een ftemmend Lid der Vergaderinge van Holland geworden was. _ Straks hierna, maakte men eenen aanvang re Ge- mei ^et V0J-deren der bezegeling , die , on- westen der de tekening van den Sekretaris van elke manken Stad, gefchiedde (Ii). Doch hierdoor, moest zwanrig- u,et gehandelde met den Prinfe , tot nu toe VgJ..t' gl bedekt gehouden , noodzaakelyk rugtbaar handelde worden. Verfcheiden' Gewesten ftieten 'er in Hol- zjg aan, met naame Gelderland (i) en U- |janndp"et trecht, dryvende , dat Holland zig van do fae." nn" algemeene Staaten dagt af te zonderen (]t). Doch die van Holland zonden, met 's Prin- fen bewilliging (ƒ), eenen wydluiïigen Brief af aan de Staaten der Vereenigde Gewesten, waarby zy het tegendeel verklaarden, en Ver-
Cn Refol. HUI. 26 Maart, 5 April 1583- VU 88, 07. Cg) Refol. Hol!. 4, 12 Octbi. 1382- >''• 47'Ji 5«>. C/O Zit W»R Auth. StiiTtk. II. Deel, hl. 43. ló Rclbl. Holl. 2^ April 1583. W. 114« (/O Hooft XX. tol-, #, »8<J. (/; RefoU HjjU, 17 afity 1583. |
|||||
|
XXVHI. Boek. HISTORIE. 515
verder reden gaven van hun gedrag (m). De 1584;
Edelen en alle de Steden zegelden het Ren- Prins in Holland komen zou; alzo men ver- ilondt, dat het hem nergens anders behoor- de te worden overgeleverd. Men verzöge den Prins, ten zelfden tyde, tot deezenein- de , en tot het voltrekken der inhuldiging, over te komen (n). Doch alzo men , kort hierna , vernam , dat die van Zeeland, met ïiaame Middelburg, Veere en Goes, zwaa- righeid maakten, om den Prins voor Graa- ■Ve aan te neemen, badt men hem, zig, on- der dekfel van 't beleggen der algemeene Staatsvergaderinge, of een ig ander, eerst te willen begeeven naar Zeeland, en 't ftuk zy- tier inhuldiging, daar, op eenen vasten voet brengen, voor hy in Holland kwame (0). 't Voltrekken deezer zaake was dan ook eene reden van 'sPrinfen reize naar Zeeland, van welke wy, te vooren (f), nog andere rede- nen gegeven hebben. Nu wordt het tyd, om nader te melden, in 2ee<-
hoe het in Zeeland ftondt. Men hadt hier, land, ïn den aanvang des jaars 1582 , de Steden blyfj' *?" befchreeven over 't punt van de opdragt der opdragc Graaflykheid , en 'er eindelyk , in Herfst- fteeken. maand, ter Dagvaagt, toe beflooten (jf). Doch toen het komen zou tot het verder voltrek- ken (m) Zie den Brief in de Refol. Holl. 6 May 15R3. II. 134.
en Vy Bor XV. Jloek, bl. 201 [187]- Auth. Stukk. II. Dttl, il. 45. (;i") Refol. Holl.. 4, 35 Juny 1583- hl. 179, 239.
O) Rel'ol. Holl. 28 Juny 1583. bl. 24t.
C/>) ItUdz. 500.
C<i) Zie Rcfol, Holl. 2» O'HJi. 15S3, 11, 432.
Kk 2
|
||||
|
516 VADERLANDS CHE XXVIIÏ.BofcK,
1584. ken van dit befluit, haperde het aan de ftem*'
1,1 men van verfcheiden' Sieden, met naame aan die van Middelburg (4), Goes en Veere (r).
Men ontwierp de voorwaarden wel, waarop men den Prins de Graafiykheid zou können opdragen. Doch hier by bleef het. De zwaa- righeden, die men 'er tegen inbr-gt, waren, ten opzigte van Middelburg, dezelfden, die men, aldaar, tegen het aizweeren des Ko- nings, gemaakt hadt. Andere Steden meen* den, dat het verkiezen zyner Doorlugtigheid tot Graave tegen de Vereeniging aanliep. De meesten verfchooven het befluit, in Zomer- maand des jaars 1583, tot eene volgende Ver- gadering. Doch 't blykt niet* dat 'er, federt, over gehandeld werdt (V). Iu Hol- Het aarzelen van die van Zeeland, dat de land, Prins zelf, in Hooimaand aldnar aangeko- loopt men ? niet -wist te beletten, deedt die van Sr°uk Holland' insgelyks, aarzelen. Men beilooc, ' hier, de zaak niet af te doen, dan gezamen- lyk met Zeeland, en dit den Prinie, toen van Middelburg verreisd naar Dordrecht, aan te dienen (?)• Doch alzo men begreep, dat de zaak te ver gekomen was , om geheellyk te blyven fteeken, werdt in beraad gelegd, of men het Renverfaal ook zou können over- leve-
(>•) Detiuétis tegen het mortiSc. van 't Marquif. van Veere
«1 Vlisfinsen, in 't Sunpl. au Corps Dip!. Tun- IU. F- W.p. 3S3. ( *"! Leven van Willem den i. lil. Diel, tl. 649, 6(sï> bhtj-,
670, 671. CO Refol. Holl. 15 Sept. itfSS. W. %6%.
(4) Middelburg befloot, in Herfstmaand des jaar?
158"', den Prins, voor eenig ander Perfonaadje, tos: Graaf van Zeela-.id te verheffen; doch niet voor dat de Stad in haare Privilegien herfteld was. Regist. ten Rneiit ■san Middclb. van XIX, Sept. 1582, ƒ. 500 verf. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 517
|
|||||
|
leveren , zonder, zo lang Zeeland agterlyk 1584;
bleef, gehouden te zyn tot de inhuldiging (#). —-----
Zeker, men hadt deeze overlevering, tot op De Ede-
's Prinfen komst in Holland , verfchooven : len en en f cheen ze, nu hy zig hier bevondt, niet t,^" langer te können uitftellen. Eer men'eregter ten den toe kwam , fprak men 'er den Prinfe zelv' Prinfe nog eens over, hem de zwaarigheden voor- de,|je?,e" houdende, die de Steden nog maakten , in fe Tg £ het overgeeven van het Renverfaal, zonder verhau- dat 'er Zeeland toe bevviiligd hadt. Men digen: vertoonde hem „ hoe de Steden, byzonder- ^ehilve „ lyk Amiterdam, bedugt waren voor nadeel da™ ce^ 5, in den Koophandel op Spanje , wanneer Gouda* „ zyn e Doorlugtigheid voor Graave van „ Holland erkend, en 't gebied der andere ,, Nederlanden aan den Hertoge van Anjou, „ gelyk men dan verwagtte , opgedraagen „ zou zyn : alzo men vastilelde, dat de vaart „ op Spanje den Hollanderen verbooden, en „ verlegd worden zou op Zeeland, daar men, „ tot hiertoe, den .Koning niet afgezwooren „ hadt, maar zig nog van zynen naam be- „ diende (v)." De Prins beweerde, hiertegen, „ dat zy zig verzekeren mogten, dat Zeeland „ hun voorbeeld haast volgen zou, alzo men „ daar, reeds in 't voorleeden jaar, beiïooten „ hadt, hem het Graaffehap van Zeeland „ aan te bieden , gelyk hy hun , met een „ Affchrift van't Beiluiti bewees (V)." De meeste Steden Hemden dan , tot het overle- veren (.«") Refol. Holl. 25 OSob. 158?,. hl. 456.
O) Refol. Holl. 15 Sept. 2.7, 28 Oft; 7 Die. 1583. tl. 368^
f,-,0, r)-!2. 486.
''(V) Rcfol. Holl. 28 OSioli. 1583. hl. 432.
lviC Q |
|||||
|
518 VADERLANDSCHE XXVHLBoek,
|
|||||
|
f584. veren van het Renverfaal; doch Amfterdam
befloot egter, met meerderheid van ftemmen, de overlevering te doen, in den Haage, wer- waards de Prins van Dordrecht vertrokken was. 't Gefehiedde ook , op den zevenden van Wintermaand, 's morgens ten elf uuren, in de flaapkamer zyner Doorlugtigheid, door vyf Edelen, den Advokaat en de Gemagtigden van alle de Steden, uitgenomen Amfterdam en Gouda (V). De voor- Dus waren 'er twee gewigtige zaaken, de waarden, opdragt der Graaflykheid van Holland be- door den treffende , afgedaan , het bezegelen en het zvne ny 0Vel'leVeren de* Akte, waarby deeze opdragt huidi- " gedaan werdt. Twee anderen fchootcn 'er ging, ais nog overig: het beraamen der voorwaarden, Graaf, te door den Prinfe , by zyne inhuldiging , te bezwee- be^eeren, en de inhuldiging zelve. Men den' ont- trac^ ' zon°er verder uitftel , des anderen- worpen, daags, tot het eerfte, het onderzoeken dei- voorwaarden, op welken de Prins zou wor- den ingehuldigd; om welken te ontwerpen, Arnoud Nikolai, Prefident van den Hove, Joan van Mathenes, Heere van Riviere, de Advokaat Buis, Pieter van der Meer en Joan van Oldenbarneveld, Penfionarisferi van Delft en Rotterdam , reeds federt eenigen tyd, gemagtigd geweest waren (y). De Prins verklaarde , dat het Ontwerp hem zeer wel geviel. Alleenlyk vondt hy 'er vyf of zes zwaarigheden in. Men gaf hem genoegen: en be-
(x~) Refill. Hol!. 13, 14 Noraith. 6, 7 ßec. 158.% hl. 444,
450, 4P2, 485, 4Ü6. (?) Rdbl. Holl. 27 OB. 9, 13 i\»v. 1583. VU 43«, 439 = 444. |
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE* 5s£
befloottoen, 't Ontwerp, eerst, nog eens door 15S4,
den Prinfe, daarna, door de hooge en Provin- ciaaleRaaden, te doen onderzoeken; en na dat het, op den dertigiten van Wintermaand, door Nikolaas Bruinings, van wege den Prinfe, en door den AdvokaatBuis, van wegede Staaten, getekend was, aan de Steden, uitgezonderd Axsfterdam en Gouda (2), en naar Zeeland te zenden j doch zo heimeiyk als 't zyn kon, op dat het nergens, dan daar 't noodig ware, be- kend wierdt (V). 't Ontwerp, waarvan wy fpreeken, liep op deezen zin: „ De Staaten van Holland , Zeeland en hihowä
„ Friesland zouden zyne Vorftelyke Door- van dit „ lugtigheid tot Graave en Heere inhuldi- 0lK- „ gen , op de volgende voorwaarden : De werp" „ Prins zou de Landen bezitten, als een vry „ Graaffchap, zonder iemant manfchap ver- 5, fchuldigd te zyn. Hy zou ze befchermen „ tegen elk, en de geflooten' Verbindtenis- „ fen bevestigen, met naame de Utrechtfche „ Vereeniging. Wetten 9 voorregten en vry- „ heden hadt hy te onderhouden : de oude „ Graaflyke Privilegien te bevestigen ; doch „ geene nieuwen te verleenen, noch Plakaa- „ ten te maaken , ftrekkende tot verande- „ ring van den Staat, burgerlyke orde , of „ neering der Lauden , buiten bewilliging „ der Staaten. Aan elk zou, tegens Privi- „ legien , verkreegen , of te yerkrygen tot „ zyne benadeeling, de weg van regte open- „ ftaan. De Prins zou 's Lands grenzen niet „ beengen, noch eenige Plaatien der Hoog- „ heid,
O) Zis Reful. Holl. 19 Maart 15154. il. 172.
t«") K.efol. Hell. 7, 10, 13 »<*. is'S-z.liI. ^5,^4,50e,'m-
Kk 4
|
||||
|
Säe VADERLANDSCHE XXVIII.Boek,
1584. „ heid , regtfpraak of fchatting van de ge-
*—*—— „ westen onttrekken mogen. De byzondere ,, Landen , met naame het Markgraaffchap ,, van Veere en Vlisfingen, de Stad ßriel, de „ Landen van Voorne , Putten en Stryen, „ zouden nimmer gefcheiden, of vervreemd „ mogen worden. En naardemaal zyne Door- „ lugtigheid Veere en Vlisfingen reeds, by „ koop , hadt verkreegen , zou men hem, ?, deswege , tragten te vergenoegen. De „ Plaatfen, welken men veroverde, zouden ,, in gelyken graad ftaaiij tenware, vooraf, „ anders bedongen ware. Zyne Doorlugtig- „ heid zou , als Graaf, de Heerlykhederj ?, Viane en Arneide, Ysfelftein, Leerdam, „ Woudrichem, Elundert en diergelykerj „ houden tot voldoening der gemeene lasten, „ ten ware fommigen zig , daarvan , met „ goed befcheid, konden bevryden. De 3, Prins zou geene andere Plaatfen onder „ zyne befcherming ontvangen , buiten be-» „ willigiug der Staaten van Holland en Zee- „ land , noch op andere dan de beraamde „ voorwaarden, buiten kennis en bewilli- „ ging der andere Bondgenooten. Hy zou 5,, den waaren Hervormden Christelyken „ Godsdienst handhaaven, en bezorgen dat, „ op deszelfs oefening, eene orde beraamd „ wierdt, die, niet dan met der Staaten be- „ williging , zou mogen veranderd worden. „ Doch hy, zou op niemants geloof pnder- „ zoek doen , noch gedoogen , dat iemant 3, tot eenige gezindheid gedwongen werdt. „ De Amptenaars, Reglers en Wethouders 3, ^qu hy, in hun gezag, handhaaven. Hy „ zou
|
||||
|
XXVIII.BoEK. HISTORIE. 53?
„ zou de Regeering beftelien, als van ouds, 1584,
„ Doch zig aan het Geregt der Landfchap—r— „, pen hebben te onderwerpen, en het on- „ zydig doen waarneemen , zonder deszelfs „ loop ergens te ftremmen. Hy zou niet, „ gedoogen, dat 'er gevonnist werdt tegen „, de wetten; die, niet dan met goedvinden „ der hooge Geregtshoven, hy verlof der „ Staaten, zouden mogen veranderd worden. 9, Byzonderlyk, zou hy geenen gevangen bui- „ tens Lands mogen vervoeren. ï)e hooge „ Geregts-Ampten zouden, by den Prinfe, 9, vervuld worden, uit een drietal, benoemd „ door de Staaten. De begeeving der min- „ deren zou aan den Prinfe liaan, by goed- „ dunken der Kollegien, waartoe zy behoor- „ den. Zyne Doorlugtigheid zou , buiten 9, der Staaten bewilliging, de munt niet ver- „ anderen, noch beletten, dat de Staaten zo „ dikwils byeen kwamen, als zy goedvon- „ den, zullende hy dezelven, daarenboven, „ eens 's jaars, tegen den eerften van Bloei- „ maand, befchryven, om, op de gemeene „ zaaken en 't onderhouden van dit Verdrag, „ te raadpleegen. In 't gebruik om de fchat- „ tingen op te mogen legger», zou hy de „ Staaten bevestigen, en hun, in 't invor- „ deren derzelven, met zyn gezag, onder- „ fteunen. Hy zelf zou geene omflagen doen „ of gedoogen, dan na voorgaande eenpaa- 3, rige bewilliging der Staaten , de noodige ,, krygskosten uitgenomen, die op bewilii- „ ging van twee derde deelen der ftemmen, 5? ten goeddunken en overflaan van den 3Ï Prinfe , zouden mogen worden ingevor- l£k 5 derd. |
||||
|
522 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek.
15B4. 5» derd. Gefcbillen over de wyze van 't hef-
-------„ fen der gemeene lasten zouden ftaan ter
„ zyner beflisfinge, mids hy eenigen uit den
„ hoogen Raade nevens zig koore. Hy zou „ geene Beden doen dan in Perfoon, in eik „ gewest, en aan de Staaten , plegtiglyk „ vergaderd. Alle zyne voordellen zouden „ in de Nederduitfche taal moeten gefchie- „ den. Nooit zou hy de Staaten buken hun- „ ne Landfchappen befchryven. Hy zou de „ verkoopingen en verpandingen der Graaf- „ lyke goederen , gedaan federt den jaare „ 157 a, bevestigen. De Staaten zouden, op „ de bewaaring hunner Haridvesten, naar wel- „ gevallen, orde mogen ftellen. De Prins „ zou de Zeevaart, koophandel en visfchery9 „ daar de Landen, voornaamlyk, bybefton- „ den, handhaaven. 'tZee-Admiraalfchapzou „ blyven aan den Prinfe, als Graave: mids „ de Steden 't regt behielden, om zig, in „ geval van nood, ter zee te wapenen, op „ beftelling van den Graave. Hy zou, buiten „ oorlogstyden , de ftroomen open houden „ voor in- en uitheemfchen, op de gewoon- „ lyke tollen, die, niet dan by bewilliging „ der Staaten , zouden*'mogen vermeerderd „ worden. Hy zou de keur op de wilder- „ nisfen, onder dekfel van welken, de Land- „ zaaten zeer gekweld werden , derwyze „ maatigen , dat de kwellingen ophielden, „ en 't Regt der wildernisfen egter bewaard „ bleeve. De Staaten zouden, nevens den „ Prinfe, eenen Raad van twaalf Perfoonen „ ftellen , by welken, zyne Doorlugtigheid s, nog twee anderen, een' Duitfchér en een' „ Ne-
|
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 523
„ Nederlander , zou mogen voegen : met 5S^r,
s, welken Raad, de Prins op alles orde Hel- -—— „ len zou, volgens een Berigtfchtift, to „ maaken, by den Prinfe en de Staaten, en „ door hem en de Raaden te bezweeren. De „ Prins zou de meeste en voornaamfte Amp- „ tenaars van zyn Huis en zyne Lyfwagt, „ uit inboorlingen, kiezen. Hy zou geen' „, oorlog aanneemen , geene Vrede oi' Be- „ Hand. maaken , geene Verbonden met . „ vreemde Mogendheden fluiten , buiten „ bewilliging der Staaten. Hy zou de Krygs- „ wetten, gemaakt of nog te maaken, doen „ onderhouden. Hy zou zyne vaste woon- „ plaats neemen in een der genoemde Land- 9, fchappen, en dezelven niet verlaaten, dan „ by verlof der Staaten. Voorts zou hy den . „ Staaten, ten allen tyde, op hun verzoek, 5, inwilligen zulke punten, als zy , uit het „ Verdrag van Bourdeaux, of uit de blyde s, inkomst der Hertogen van Brabant, tot's 5, Lands voordeel, zouden begeeren te be- „ zigen. De Prins zou de Graaflyke goe- „ deren aanvaarden en gebruiken , in den „ ftaat, waarin ze thans waren, mids vooraf „ de lasten, op dezelven ftaande, daaruit vol- „ doende, zonder deeze goederen te mogen „ vervreemden, of verkoopen. Doch zou- „ den de Staaten, by vermeerdering derzel- „ ven, of anderszins, zorg draagen, dat zy, „ tot genoegzaam onderhoud van 's Printen „ ftaat, verftrekken konden. Zo,de Prins, „ 't welk God verhoeden wilde ,' eenigen „ deezer punten overtradt , en zulks , des j, vermaand, niet beterde, zouden de Staaten „ van
|
||||
|
§24 VADERLANDSCHE XXVIII. Boek,
|
|||||
|
f584. „ van alle verbindtenisfen aan zyne Door-
»—— „ lugtigheid ontilaagen zyn , en, naar wel- „ gevallen , orde^ mogen ftellen op de Re- „ geeringe. Na 's Prinfen dood, zouden de - „ Staaten eenen zyner Zoonen, den be- „ kwaamften naar hun oordeel, tot Graave „ aanneemen , mids doende den vereischten „ eed, by zyne inhuldiginge. De Prins zou „ de gemelde Voorwaarden bezweeren ; „ waartegen de Staaten en de Burgemees- „ ters der Steden, daartoe gelast, by 't Lig- „ haam der Steden , of by zulken , die dit „ Lighaam verbeeldden, den Prime den eed „ van trouwe en gehoorzaamheid doen zou- „ den (è)." Raad- Terwyl dit ontwerp in de Vroedfchappen pieegin- overwoQgen werdt, tradt men tot de inf tel-
gen , op jing cjes i<aacjs van Pvcgeeringe nevens zyne ftoiien" Doorlugtigheid, die, zyns oordeels, uit der- van ee- tien Leden, zes wegens Holland, vier we- nenRaad gens Zeeland, en drie wegens Utrecht be: "ev^ls. ftaan moest (>)• Holland benoemde, eer- den nn- ^g^ zyne Raadsluiden; doch Zeeland en U- trecht bleeven in gebreke (d); zo dat de Raad, t by 't leeven van den Prinfe , niet tot ftand kwam.
De Staa- Of de voorwaarden , op welken de Prins, ten doen tot Qraave zou ontvangen worden, alomme, zending" i" ^e Vroedfchappen, aan welken ze gezon- raarAm- den waren, werden goedgekeurd, is my niet fterdam klaar gebleeken. 't Is egter ten hoogften waar- en Gou- fchyniyii: alzo de Staaten, in Bloei- en Zo- da* ' mer- (b~) Zie Bor XV. Boek, il. 203 ['91] enz.
Cc) llefol. Holl. 10 Jan. 1584. lil. ïü.
Qd)Rtio\. IIoll. i3 'Febr. 12, 26//PW/1584.VU 140, 216, 236,
|
|||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 525
|
|||||
|
mermaand des jaars 1584, op begeerte van 15I4,
zyne Doorlugtigheid, alleenlyk beflooten, tot--------*
eene bezending naar Zeeland, en naar Amfter-
dam en Gouda. Ik weet niet, of de bezen- ding naar Zeeland toen voortgang gehad heb- be. Doch naar Amfterdam en Gouda kwamen Gemagtigden» met last, om, des noods, te verklaaren „ dat de Edelen en de andere Ste- „ den, met de inhuldiging, voortvaaren zou- „ den, onaangezienzy, of eene van haar wei- „ gerig blceven, om zig met de andere Le- „ den te voegen (e).'1 Te Amfterdam, openden de Gemagtig- vertoog
den hunnen last, op den agtften van Zomer- van Kort- maand. Des anderendaags , deedt KorneUs neiisPie- Pieterszoon Hooft, oud Schepen der Stad, en y"^011 onlangs tot Raad verkooren (ƒ), een Ver- ;n ae' toog in de Vroedfchap , {trekkende, om de Vroed- verheffing van den Prins tot Graave, zonder fchapte dat 'er Zeeland in bewilligd hadt, te ontraa- ^"fer" den. Vooraf, verklaarde hy „ niet te kon- „ nen zien, wat heil 'er, uit deeze verhef- „ fing, voor de Landen te wagten wäre. „ Men gaf, zeide hy, wel breed op van de „ gunst, die zyne Doorlugtigheid, by vreem- „ de Mogendheden , verworven hadt, en „ voor de Landen zou können verwerven. „ Doch Deeriemarke hadt, federt dat de „ Landen onder 't gebied van den Prinfe ge- „ weest waren, de Zondfche tollen merke- „ lyk verhoogd. Voorts wees hy aan, dit „ het aanneemen zyner Doorlugtigheid tot 5, Graave kwalyk fcheen overeen te komen, „ met
CO Refol. Holl. 5 May, 4 Juny isSi. H. 276, soj. ÜH«.
XIX. Koek, U. 3 [4^1- (f) Lyst dar XXXVl. Raaiien tip 't jaar I5»4, |
|||||
|
526 VADERLANDSCHE XXVIII.Boek;
1584. „ met liet eerfte Lid der Utrechtfche Veree-
—— „ niging, waarby men beloofde, onderling |
|||||||||||||
|
53
33 33 35 35 53 „ „ „ mer geopend zou hebben, zo hy, in den
„ -aanvang des oorlogs , verklaard hadt, dat |
|||||||||||||
|
33
3>
35 |
hy Erfhcer der Landen dagt te worden..
Hy befloot, dat de Gemeente daar ter Stede reeds te lang onder eenen anderen eed geftaan hadt dan de Regeering ; dat |
||||||||||||
|
„ men ook niet moest denken, haar ligtelyk
„ tot den nieuwen eed te zullen können dwin- „ gen, en dat men ze niat te klein behoorde „ te agten, alzo men de opkomst der goede Befluit 33 zaake aan naar verfchuldigd was." 't Be- der Am- fluit der Vroedfchap. viel dan „dat men een flerdam- 55 Affchrift van de ontworpen' voorwaarden vrh% 3' zou verzoe&en, om te zien> of'er ook iets fchap." 33 ftrydigs met der Stede Voorregten in ge- „ fteldware: doch dat men ze noch goed keu- „ ren noch tekenen zou , voor men berigt „ wierdt, dat Zeeland zo ver gekomen was, „ als Holland : waarna men den Raad we- „ derom vergaderen zou, en dan nog niets te- „ kenen, voor men 'er de Schutteryen en voor- „ naamfte Burgers op gehoord hadt:" welk laatfte aanliep tegen een Befluit der Staaten, om de fchutteryen en gilden, voortaan, niet meer, in zaaken van Regeeringe, te kennen (g). Doch
(g~) Zie hier voor, '>'. 452.
|
|||||||||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. $&?
Doch 't was ook te Middelburg gefchied (&). 1584.
En fommigen hebben aangetekend, dat men, ■■■i Gemeenten, Schutteryen en Gilden, in Hol- land , met eene maaltyd of drinkgelag, te onthaalen, en hun, by deeze gelegenheid, de oparagt der Graaflykheid bekend te maaken (T). Voorts, hadt de Sekretaris, in 't op- Hel van 't Befluit der Amfterdamfche Vroed- fchap, gevoegd „ dat de Raaden egter ver- 3, ftonden, dat de Landen niet zonder Graaf 5, konden zyn, en dat zy gezind waren, den „ Prins tot die waardigheid aan te neemen." Doch de genoemde Schepen Hooft tekent hierop aan , dat dit niet in het Befluit be- greepen geweest was , en dat Burgemeesters verklaard hadden „ niet te verdaan, dat zy, „ door die woorden, zouden verbonden ge- 5, agt worden (&)•" Te Gouda werdt een dier- Befluit gelyk befluit genomen. Men verklaarde daar, der „ geene zwaarigheid in 's Prinfen verhef- J*^~a „ fing te zullen maaken, wanneer men, in Gouda. „ Zeeland^ daarmede zo verre zou gekomen „ zyn, als in Holland." Van 't een en 't an- der Befluit deeden de Gemagtigdeu verflag ter Staatsvergaderinge van Holland, die toen te Delft zat, op den zesden van Hooi- snaand (/). Nu kwam 't 'er op aan, of men , gelyk
te vooren beflooten was , zonder zig mot Zee-
f/O Uecia. teiiHaedc MiJdclb. ai Maartij, f 516. (?) I'ubUc Gebcdi. III. iïetl, b>. 101. (k) Verhaal van C. P. Hooft b\< Kor Autli. Swkk. II. il 56. UJ Itcfol, MoW, 6 '}nh 1584. Hl. 3.57.
|
||||
|
5aS VADERLANDSCHE XXVIII.Boek;
1584. Zeeland, of met Amflerdam en Gouda, langer
'*—•—■— op te houden, met de inhuldiging, voortvaa- ren zou, of niet, Men durfde de raadpleegin- gen hierover niet uititellen. De Prins was thans zelf, te Delft, tegenwoordig. Men tradt dan, op den zevenden, over zyne zaak, in onderhandeling («). En 't is te vermoeden ^ dat men tot de inhuldiging zou gekomen zyn» 'sPr'mfen Doch terwyl de Prins zig bereidde, tot het in- dood zamelen der vrugten van zynen langduurigen ïtremt de ^^[^ rn-\ werdt hy, maar drie dagen hier- mdplee_ na, door een onverwagten dood, weggerukt: gingen, waarmede alle raadpleegingen, op eens, wer- den afgefneeden XXXIII. Na dat zyne Doorlugtigheid, van de ge- Ver- vaarlyke wonde, hem , in Lentemaand des fcheukn'jaars i^8<j , toegebragt, gelukkiglyk gene- se" te- zen was' Heten zyne vyanden niet na, te gen den loeren, op nadere gelegenheid, om hem Prinfe van kant te helpen. Van den toeleg van Ni- ontdekt foi^s Salfeda, beide tegen hem en Anjou , ikaft!" hebben wy reeds gewaagd. In Lentemaand des jaars 1583, raakte, te Antwerpen, een Spanjaard in hegtenis, Pedro Dofdogno ge- noemd , die ook beleedt, voorneemens ge- weest te zyn, om den Prins te vermoorden: waarop hy met de dood geftraft werdt (V). Een Frans ch Hopman, Ie Goth genoemd, door den Markgraave van Rysburg, gevangen zynde , werdt ook, omtrent den aanvang deezes jaars, aangezogt, tot het ombrengen van den Prinfe: waarin hy fcheen te bewilli- gen. (m*) RefbU HoU. 7 Ju'v *rM- «• 3ßr.
(») Gro-i'ii Annal. IV. p. 75.
(0) MST&RF.N XI. Boek, f. 203, Hooft XX. getk, il. .8S9
|
||||
|
XXVIILBoek. HISTORIE. 5-29
gen. Doch losgelaaten, ten deezen einde, l5g^
bragt hy 't fluk uit (p). Met het begin van —«-**- Lentemaand, hadt een Fries, Auhtma gehee- ten, eenen Hans Hanszoon, Koopman te Vlis- tfïngen, befchuldigd van eenen toeleg, om den Prins, tegen wien hy eenen byzonderen liaat opgevat hädt, met buskruid , gelegd, onder 't vertrek, daar hy te Vlisiingen de maaltyd hieldt, of omtrent zynen itoel in de Kerke, of op eenige andere wyze, al was \ ook met eigene hand , het leeven te benee- men. 'Harts 'Hanszoon werdt gevat, en be- leedt zyn Voorneemen , lcherpelyk onder- vraagd zynde : te gelyk, dat hy 'er, met den Spaanfchén Ambassadeur in Frankryk, over gehandeld hadt: waarop hy onthalsd weidt \q). Doch omtrent deezen tyd, onthielden zig te Delft vier Verfcheiden' Perfoonen, een Franschman, een Lotharinger, een En- gelschman en een Schot, die alle vier gingen op 't leeven van den Prinfe, zonder van ei- kanderen te weeten (r). De vyfde, die 't ftuk iiitvoerde, was een Bourgondiër. In 't begin Lsatrte van Grasmaand, was hy eerst te Delft ver- toeleg fcheenen ^ zig noemende Frangois Guion, Zoon pP.',? van Pieter Guion, te Befaneon, ter zaake van lecvèn? zekeren aanflag tot vordering van 't Her- vormd geloof, omgebragt. Om zig by 't hofgezin van den Prinfe bekend en bemind te maaken, ging hy vlytig ter kerke. Zeldea zag men hem, zonder een' bybel of pfalni- fcoe'k onder den arm. Dus zogt hy toegang tot
Cp) Metiren XI. Hoek, f. »03. Hoopt XX. Botkt H.gou
C?J Bon XVIII. Boek, bl, 48 [423]. ( r) Stuaua Dec. 11. liiiT. V. p. a8a. ' VIL Deel. H
|
||||
|
$3ö VADERLANBSCHE XXVIILBoek;
tot den Prinfe $ dien hy, eerlang, te verftaan
gaf H dat hy , te Luxemburg, Opperklerk 3, zynde geweest van du Pré, Sekretaris van jj Graave Pieter Ernst van Mansfeld , 's Graa- ^ ven Zegel dikwils in handen gehad hadt j ,, dat liy 'er eenige afdrukfels van hadt ge- ,, maakt,, welken hy zyner DoorlugtighekJ 5, aanboodt, zynde hy, eer hy te Lux- ,, emburg aan werk raakte, reeds herwaards b op weg geweest, om zig in 'sPrinfen dienst & te begeevem". De Prins, ziende weinig gebruiks te maaken van deeze afdrukfels, kreeg egter in gedagten$ dat de Maarfchalk van Biron, dien 't bevel over Kameryk toe- gedagt was, zig, veelligt, van dezelven, tot Paspoorten, zou können bedienen. Hy hieldt 'er dan eenigenby zig, en zondt Guion, met de overigen, naar Frankryk, in 't gevolg van IMoël van Karon , Heere van Schoonewal, die toen derwaards reisde, om den Hertoge van Anjou 't Befluit der Staaten, op het ge- he laatftelyk met hem gehandeld was , be- kend te maakem Schoonewal zondt, kort hierna, Guion wederom naar Holland, met de tyding van 's Hertogs dood, waarover hy den Prins, nog te bedde leggende , in per- foon, onderhielde* Toen zou hy hem , zo hy daarna verklaard heeft, den doodfteek al gegeven hebben, hadt hy geweer by zig ge- hadt. Daarna , werdt hem aangezeid , dat hy vertrekken moest, waarop hy, wyzende op zyne flegte koufen en fchoenen, om een weinig gelds verzogt, welk de Prins hem geeven deedt* Doch in plaats van koufen en fchoenen, kogt hy 'er, 's anderendaags, twee.
|
||||
|
XXVIILBoÈk. HISTORIE. 531
twee Zinkroers of Piftoolen voor, van twee 1534, \
foldaatën der wagt, mét eenen van welken j---------
die hem gekapte kogels weigerde , hy nog
in woorden raakte, zonder dat men, dat vreemd fehynt, eenige agterdogt tegen hem opvatte; Ten volgenden middage, zyndeden, tienden van Hooimaand, wagtte hy den Prin- fe op, en vroeg hem , in 't gaan naar de tafel, om een Paspoort, met zulk een ver- baasd gelaat en beevende ftemme, dat de Prinfes 't oog op hem vallen liet, en haaren Gemaal $ daarna , vraagde , wie die memck •ware met dat kwaadöpzigt ? De Prins antwoord- de, dat hy zyn Paspoort begeerde, Welk men ge' reed maakte. De valfche Guion voegde zig, tegen 't einde dpr iiiaaiiyd, by de dem der eetzaaie, met den mantel op de linker' fchou- der, en de Piftoolen aan den riem, gelaadeni het eene met drie, het andere met twee ko- gels. Ten twee uuren omtrent, ftondt de De Prin» Prins op van de tafels en komende op de eer- wórdt fte 'nieuwe trappe van zyn Hof, in S. Aag- |}ood se" ten Klooster, werdt hy ontmoet van den te„°°* moorder, die, de mynen maakende van zyn Paspoort te vorderen, het Piftool* welk met drie kogels gelaaden Was, op hem loste j hem treffende, dwars door 't lyf, of in 't hert (Y), want, dat byzonder is, dit vindt men , by niemant onzer Schryveren , naauwkeuriglyk gemeld, zo gewis, dat hy terftond den geest . gaf, zeggende alleenlyk, in 't fuizelen (f), mon Zyne Juietij, mon Dieu, ayezpitié de moi9 & de ton ^at(l° O) Stjiaoa I)ec. II. Dhr. V. p. 280;
CO R-efol. Holl. icijüly 1534. bl. 37c. Refol. Getisr. ejyfj. diei ly Boa Auth. Stiikk. II. Deel, bh 58, Li a
|
||||
|
53a VADERLANDSCHE XXVÏÏLBoek.
1584. pattvre Peup/e, dat is, mynGodfmyrtGod,er-
De De moorder was, terftond, agteruit, door moorder de ftallingen, daar hy 't ander Piftool vallen
wordt ^et ^ weggevlugt, tot aan de veste, alwaar *"*'"v"1" hy, meenende zig te water te begeeven, door twee van 's Prinfen dienaaren, agter- haald en gevat werdt. Men bragt hem, ter- ftond , in de Conchargerie. Hier, door 't Ge- regt der Stede, waarby, daarna, Gemagtig- den kwamen, uit den HoogenRaade en 't Hof Zyne be- van Holland, ondervraagd zynde , beleedt kentern*, hy „ dat hy Balthazar Gerards genoemd en- „ te Villefans iri 't Graaffehap Bourgondie „ gebooren was* Dat hy, al lang, van wille „ was geween, en gelegenheid hadt gezogt, „ om den Prins om te brengen. Dat hy, ein- „ delyk, van zyn voomeemen kennis gege- „ ven hadt aan eenen Jezuit te Trier, die „ hem hadt geraaden, deswege , te ipree^ „ ken met den Prinfe van Parma. Dat hy, „ hier-
(5) Over 's Prinfen Iaatfle woorden, is veel verfchil
onder da fchryvers, hoewel de meesten overeen komen, dat hy iets diergelyks, als wy hier te boek Hellen, heb« be gefproken. Sommigen geeven in bedenking, of hy , zo doodelyk getroffen, wel iets hebbe können zeggen. Lieven van JVillem den I. III. Deel, bl.688- Doch wy meenen ons, hieromtrent, gerustelyk te mo- gen verlaaten, op het gene, in het Register der Refo- luiien van Holland, ifaat aangetekend , waaruit wy ontleend hebben, 't gene wy hier verhaa!en. 't Regis- ter van de Refaktien der Generalität komt hiermede genoegzaam, overeen. De Staaten van Holland zaten toen te Delft, daar de moord gefchiedde: en 't fchynt, dat zy de woorden in 't Fransch hebben doen aanteke- nen, om dat men ze deu Prins, in die taaie, kadthoo- ren. uitfprseken. |
||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE. 533
hierop , naar Doornik. , aan deezen ge. 1584.
" fehreeven hadt; doch geen antwoord durr—— ven afwagten , uit vxeeze, dat hem 't 0-
" verdraagen der zegels van den Graave. van ", Mansfeld, in wiens dienst hy waarlyk ge- 9, weestwas, kwalyk genomen zou worden. „ Dat hy hierop herwaards was gekomen, ,' en eindelyk hadt uitgevoerd , daar hy de „ reis nog om doen zou, alfchoon hy zig, „ ten deezen tyde, duizend mylen van hier „ bevondt." Men vonclt twee blaazen by hem, met behulp van welken hy over de graft dagt te zwemmen Qu). Voorts toon- de hy zig bedroefd, dat de Prins, dit hadt men hem wys gemaakt, nog leefde. Doch verneemende datThy gewond was, geliet hy zig, blyde te zyn , verzekerende dat hy de d )od niet ontgaan zou: waaruit men vermoe- den mag, dat hy 't lood vergiftigd of hoeks- wyze gevormd hadt. Daarna, gepymgd zyn- de , verklaarde hy „ in zyn opzet gefterkt te zyn , door Gery , Minderbroeder te
" Doornik, die hem zynen zegen gegeven; ' en door den Jezuit te Trier, die hem ver- " zekerd hadt, dat hy, omkomende, onder ", de martelaars, zou gefteld worden." An- dermaal gepynigd , bekende hy „ zyn voor- neemen den Prinfe van Parma geopen-
" baard te hebben, die hem geweezen hadt '' naar den Raadsheer Asfonville, met wien, " hy afgefproken was, dat hy zig, om toe- " gang by den Prinfe tekrygen, voor eenen " Francois Guion uitgeeven zou. Voorts " • ' . „ hadt. («) Metebhn XII. Dr.rk, f. ais.
U 3.
|
||||
|
534 VADERLANDS CHE XXVIII.Boek.'
1584. ., hadt de Raadsheer hem ernftiglyk en by
T-— „ herhaaling vermaand , dat hy , betrapt „ wordende, den Prins van Parma niet mel- 9, den moest." Den volgenden dag, bleef hy, ook buiten pyne, by de gemelde bekentenis, daarby voegende „ dat hy uit Asfonville ver- „ ftaan hadt, dat Parma den toeleg prees, „ en hem 't loon, by den Ban beloofd , ver- 9, zorgen zou: ook dat men den Graave van „ Mansfeld zyn zegel zou doen veranderen, „ om de vervoerde afdrukfels nutteloos te „ maaken." Voorts, volhardde hy by de betuiging „ dat hem zyne onderneeming niet „ rouwde, die hy nog ter hand flaan zou, al „ moest ze hem duizend leevens kosten, 't „ Pynigen verklaarde hy te lyden, om zyne „ voorgaande zonden. Om 't ftuk, aan den 5, Prinfe begaan, hadt hy, als een wakker „ voorvegter der Roomfche Kerke , den ?, Hemel verdiend." Nogtans ontviel hem, tusfchen beide, dat hy 't ondernomen hadt, uit begeerte naar rykdom. Gegeesfeld zyn- de, paste hy op zig toe de woorden, door Pilatus, gefproken van den Heere Christus, Zyn Ecce Homo, zie hier den mensch. Op den der- vonnis, tienden, werdt hy door de Gemagtigden uit den Hoogen en Provinciaalen Raade, en door die van den Geregte en Schepenen van Delft, gevonnist „ om op een fchavot voor „ 't Stadhuis gebragt te worden, daar hem „ de regterhand, tusfchen een toefluitend „ heet yzer, gefchroeid, 't vleesch voorts, „ op zesplaatfen, met gloeijende tangen, uit „ zyn lighaam geneepen zou worden. Zyn „ lighaam zou men, daai-na;, van onderen 3, Qp,
|
||||
|
XXVIII. Boek, HISTORIE. 535
op 9 leevende vierendcelen, 't hert daaruit ïS%.
haaien, en hem in 't aaigezigt werpen, 't —?%— |
||||||||||
|
2»
S' 3'
|
||||||||||
|
Hoofd, van den romp gehouwen, zou,
agter 's Prinfen huizing, pp een'ftaak, op den fehooltooren, geiteld, de vier deelen |
||||||||||
|
9, zyns lighaams, aan de bolwerken van vier
a, poorten der Stad, gehangen worden. Voorts 9, zouden zyne goederen verbeurd zyn (v).'" 't Hooren van dit vonnis ontftelde hem der^ maate , dat hy het uur vervloekte , waarin hy eerst, te Dole, den pleithandel leerde? 't welk hem ter kennisfe der grooten ingewik? keld, en, uit zugt tot ftaat, tot zulk een'ramp gebragt hadt. Hy herftelde zig egter fpoedig. Des anderendaags, den veertienden van Hooit maand, werdt het vonnis uitgevoerd, welk hy met veel hardvogtigheid doorftoiidt. Toen Zyna hem de hand, met eeri gloeijend wa/elyzer, ¥r,c\vc!s" gekneld was, fchudde hy de ftomp nog, als f* ^t ware het om een kruis te maaken , en 't door- volk te zegenen. Op gelyke wyze, verdroeg haan der hy de rest zyner ftrafFe."' DeRoqmfche Gees- frafte- telykheid verhief zyn bedryf en heftendigen uitgang hemelhoog. Ook \verdt 'er , over 's Prinfen dood, door haar, zelfs te 's Herto- fenbosch , Te. D.eum laudamus gezongen.
)och eenige Spaanfchen verfoeiden den moord, öien aanmerkende als een fchelmftitk van den aanraader en uitvoerer beide, De ontftelte- nis, die 'er', te Delft, en door 't gantfche Land, over ontftondt, is niet te befchry* yen (w).
; 'sPrirt-
f v) Zie Reibt. WnJl. 14 'July 1584. U. 40t.
%\v) Bor XVlII. Buk, hl. 51 [417J enz. 54 L|32] enz.
LI 4
|
||||||||||
|
$3$ VADERLANDSCHE XXVIILBoek.
i§84. 's Prinfen lyk werdt, 's anderendaags m
'<------—den moord, gebalfetnd, ten toon gefteld, en
^x?',y bleef boven aardf ;tot op den derden van
BeraaT (oogstmaand' , warneer het, op kosten der fenis. Staaren van Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht, met byna Koningklyke ftaatfie, in de nieuwe Kerke, te Delft, ter aarde befteld werdt;». Ter gelegenheid van deeze lyk- ftaatfie, was eenig verfchil gevallen over den rang , tusfchen de algemeene Staaten, de Staaten van Holland en de Raaden ne- vens zyne Doorlugtigheid. De laatlten meen- den den voorrang te moeten hébben, als naast tot den overleeden' behoord hebbende. De Staaten van Holland verftonden, dat hun de rang toekwam, om dat de ftaatfie binnen hunne Provincie gehouden werdt. De alge- meene Staaten beweerden, dat zy in de eer- fte plaats moesten gaan, ah zynde nu ten ty- de de hoogße Overheidvan den Lande, 't Werde, eindelyk , dus gevonden. Terftond na de bloedvrienden, gingen de algemeene Staa- ten , waaronder ook de Gemagtigden van Holland' waren , op hunne plaats. Hierna volgden alle de Staaten van Holland, behal- ve negen der kleine Steden (y). De Raaden van zyne Doorlugtigheid gingen by de Staa- ten dier gewesten , van welken zy afgezon- den waren (z). Ook was, ter Vergaderinge van Holland, op eenen voorflag van 'sErin- fen Hofmeester, overwoogen , of men zig ook,
O) Hor XVIII. /Jonk, l/l. 56 [4.54].
ty ) Zie Refill. Holl. 21 Juh 1584. hl. 421. O) Kefol. Gans*. 3 'AuS- 1584- h Boa 'Auth. Stukk, IJ. heel, w. 53. ' " |
||||
|
XXmUMonK. HTS T'O R I E. 537
ook, op zyne uitvaart., van de wapenen des ^g^.
Graaffchaps van Holland bedienen zou. De dam, Schiedam, Gorinchem, Briele, Hoorn, Enkhuizen , Geertruidenberg en Heusden bewilligden hierin, uit aanmerking van 't gene men met den Prinfe gehandeld hadt. Doch Dordrecht, Amfterdam , Gouda en Alkmaar konden 'er niet toe verftaan (tf)-* waarop het agter bleef, 't Lyk in de Kerke gebragt zynde, werdt 'er eene korte en troos-: ifilyke Lykpreeke gedaan , die niet aandagt en weemoedigheid gehoord werdt (F). Op den dag der begraafenisfe, en een' dag-voor en na denzelven, werden, in alle de Steden van Holland, drie maal 's daags, telken rei- ze een half uur lang, de grootfte klokken geluid (c). Zulk een' uitgang hadt Willem, Prins van Zynege:
Oranje en Graaf van Nasfau, in den ouder- daai«e, j J . . . . . ' rv- aart, Ge-
dom van weinig minder dan twee-envyftig maaijn_ -
jaaren. Hy was van meer dan middelbaare nen en
lengte, bruin van gelaat en oogen, die hem Kinde- zeer leevendig ftonden : voorts helder en ren' " lieflyk; doch, daar 't pas gaf, ook fcherp van ftem. Vrolyk' en aanvallig ftondt, veel- tyds, zyn weezen,. waardoor hy veele herten won. Niet vreemd hield hy zig van fcherts, vooral over tafel , alwaar hy , gewoon tot pragtige hofhouding , ook wel eenen duit- fchen dronk plag te doen. In fpeelen, ryden, jaagen, VQödt hy geen vermaak. By vier eg- 1 te
(«) Refol. Holl. 16 July i^k- W. 434.
f&) Nor XVIII. Hoek, hl. 57 [43<i]. • £c) K.efol,Holl. 30 'July 1584 lilt 448. |
||||
|
538 VADERLANDSCHE XXVIII.Boeä
Mb. te vrouwen , heeft hy twaalf Kinderen ver.
-—- wekt Anna van Egmond, zyne eerfle, baar- de hém Filips Willem, die in Spanje gevan- gen zat, en Maria, By de tweede, Anna van Saxen, won hy Maurits, Anna en E- milia: by Charlotte van Bourbon, de derde zes Dogters, Louife Juliana, Elizabet, Ka- tharina Belgica, Flandrina, Charlotta Brabaiv tiiia, en Emilia Secunda. Louife van Coli^ gni, zyne vierde Geraaalin , baarde hem , nog geene zes maanden voor zynen doods Fredrik Henrik (<Q. Voorts liet hy eenen tiatuurlyken Zoon na, Justinus genoemd. Om hier breed te weiden, in het uitmeeten zy- ner goede of gebrekkelyke hoedanigheden „ houd ik myne pen te zwak, De eenvoudi- ge vertooning van zyn gedrag, in de netelig- fte omftandigheden , welken iemant zouden können voorkomen, moeten hem den leezer reeds zo na hebben doen kennen, als de His- torie hem kenlyk maakt. De lof van fchran- derheid , bedaardheid , voorzigtigheid , naarftigheid, minzaamheid wordt hem van niemant geweigerd. Doch deeze hoedanig, heden werden, door zyne vyanden, in zulk een licht befchouwd, dat ze hun fchalkheid „ geveinsdheid, lisügheid en ftaatzugt toe- fcheenen. De muitery tegen den Koning van Spanje, zyne hoofdmisdaad by de Spaansch- gezinden, gaf, in hun oog, aan al zyn be- dryf eene afzigtelyke verw. De liefde tot de Nederlanden , met naame tot Holland en Seeland, die zyne vrienden hielden voor het (V) MBTEKEN XI. Bock, ƒ. iya vtrf. XII. Beek, f. 213 w/.
|
||||
|
we^mim**v
|
||||||
|
XXVIII. Boek. HISTORIE, ^539
beginfel zyner voornaamfte handelingen, 1584.
maakte hem , daarentegen, in hun gezigt, -,—~ tot een pronkftuk onder de Vorften, en een voorbeeld van ftandvastigheid, grootmoe- digheid, goedhertigheid en andere verhee- ven' deugden. De Staaten der Vereenigde Nederlanden, een weinig aan ademtogt ge- raakt, ten tyde van het twaalfjaarig Beftand, hebben hem, in 't Koor der nieuwe Kerke te Delft, een pragtige Grafftede geftigt, in welker opfchrjft (e) , zy hem afmaaien als eenen herfteller van vryheid en van zuive- ren Godsdienst, hem, voorts, geevende den fchoonften titel, die immer eenigen Vorst te beurt viel, den titel van Vader des Vaderlands. O) By Bleyswyck Delft hl. söi«
|
||||||
|
%.
|
||||||
|
BERIGT voor den BINDER.
Mr. Paulus Buis. te -plaatfen te-
gen over Bladz. 16 De Raad van Staate teBrusfel jn hegtenis
genomen. 104 Filips van Marnix. aoo
De Kerk te Haarlem overweldigd door
de Soldaaten. 210 Groningen door den Graaf van Rennen-
berg aan de Spaanfche zyde overge- bragt. 326 Prins Willem L, te Delft doorfchoten. 53a
Willem de Eerste , Prins van
Oranje. 536 |
||||