i

f - ’ ¦ ¦ ¦ .

vaI^sHai^iel

.4^

E DONATIONE

A. G.van HAMEL

PROFESSORIS ORDINARII INnbsp;ACADEMIAnbsp;RHENO-TRAIECTINAnbsp;1923-1946

’M \‘ 'i’ ' nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1

¦jT:.; ..V ‘ nbsp;nbsp;nbsp;quot;

’^1-; V

THE BANGOR WELSH MSS. SOCIETY VL, VIL, VIII.

GWAITH DAFYDD AB EDMWND

GWAITH

DAFYDD AB EDMWND

A GASGLWYD O YSGRIFLYFRAU PENIARTH, LLANSTEPHAN, CAERDYDD, HAVOD, MOSTYN, COLEG YR lESUnbsp;a’r AMGUEDDFA BRYDEINIG

GAN

THOMAS ROBERTS, M.A.

BANGOR

1914

Instituut voor

Keltische taal —en letterkunde der Rijksuniversiteit ie Utrecht

Tvo hundred copies, privately printed for ' The Bangor Welsh Manuscriptsnbsp;Society,' by Jarvis Fosternbsp;Bangor, fanuary

1914

Instituut voor

Keltische taal —en letterKunds der Rijksuniversiteit te Utrecht

RHAGAIR.

CASGLWYD y cywyddau a’r awdlau sy’n can-lyn o ysgriflyfrau Peniarth, Llaiistephan, Caerdydd, Havod, Mostyn, Coleg yr lesu, a’rnbsp;Amgueddfa Brydeinig. Ymddengys pob cywyddnbsp;vnghvda’i deitl yn union fel y mae yn yr ysgriflyfrnbsp;ac eithrio ychydig eiriau sydd i’w gweled mewnnbsp;cromfachau, a roddais i i mewn o lawysgrifau eraill.

Priodolir rhai o’r cywyddau i feirdd eraill, ac anodd vw dwev'd pwy a’u cyfansoddodd. Ceir enwnbsp;leuan Dculwyn mewn rhai ysgriflyfrau wrth amrywnbsp;a roddir yn fynych i Ddafydd ab Edmwnd, Gadew-ais y rhai hynny allan am eu bod wedi eu hargraffunbsp;eisoes yng nghyfrol iii. o’r gyfres hon (rhif iv., viii.,nbsp;xiii., xxi.yng ‘Ngwaith leuan Deulwyn’); a hefydnbsp;ddwy neu dair arall ag yr oedd tystiolacth y llaw-ysgrifau hynaf yn erbyn eu priodoli i Ddafydd abnbsp;Edmwnd. Oherwydd fod gweithiau’r bardd ynnbsp;llenwi cyfrol fwy o lawer nag y bwriadodd y Gym-deithas i Rifyn Dwbl fod, cyfyngir y nodiadaunbsp;i hanes y personau enwir yn y cywyddau yn unig.nbsp;Dyledus yw i mi ddiolch i’r Parch. T. Shankland,nbsp;Llyfrgellydd Coleg y Brifysgol, Bangor, am lawernbsp;cyfarwyddyd; i’r Athro E. A. Lewis, Coleg y Brif-vsgol, Aberystwyth, am gopio i mi rif xxxix. yn ynbsp;Llyfrgell Genedlaethol; i Mr. W. S. Jones, J\j.A.,nbsp;Ysgrifennydd y Cyngor Amaethyddol Cymreig amnbsp;gopio rhif xxxvi. a liv. o ysgriflyfrau Coleg yr lesu,nbsp;Rhydychen; ac i Mr. J. Alban Morris (Alban),nbsp;Caerdydd, am gopio rhif xxxvii., liv., Iv., ac ychydignbsp;englynion o Lawysgrifau Mostyn.

T. ROBERTS.

NORMAL COLLEGE, BANGOR.

Cyfeiriais at y llawysgrifau yn ol y rhif a roddir iddynt gan Dr. Gwenogvryn Evans yn ei Reports on MSS. in the Welshnbsp;Language.

T.R.

DAFYDD AB EDMWND.

GWR bonheddig genedigol o blwyf Hanmer, yng nghwmwd Maelor Saesneg, oedd Dafyddnbsp;ab Edmwnd. Preswyliai ar ei dir ei huii inewn Henbsp;o’r enw Pwll Gwepra, yn Hanmer, ac y mae He inbsp;gasglu iddo dreulio rhan o’i oes yn Nhegeingl hefyd.nbsp;Dy wedir mai ei eiddo ef oedd Llyn Hanmer a llawernbsp;o diroedd o’i amgylch,quot; ac mai efe oedd perchen Llysnbsp;Fasi yn NyfFryn Clwyd. Yr oedd yn aelod o deulunbsp;uchefwaed, fel y canfyddir oddiwrth y llinach gan-lynol: “

Syr J ohn Macklesfield^

John Upton*

Philip

Dafydd Voel

I

Dafydd Vychan

= Dafydd ab Edmwnd

I

Edward

’P. 267. nbsp;nbsp;nbsp;' Codwyd yr ach o P. 134, a Lloyd, History

of Powys Fad0g,\\\. 379. nbsp;nbsp;nbsp;^Un o swyddogion Edward I.

?John Upton oedd y cyntaf o’r feulu i gymeryd yr enw Hanmer.

Vll

Gwelir oddiwi th yr ach mai chwaer i Ddafydd ab Edmwnd oedd mam ei ddisgybl Tudur Aled, anbsp;chyfeiria’r bardd hwnnw at y berthynas oedd rhyng-ddo a’i athro yn y farwnad a ganodd iddo;

F’ewythr o waed, f’ athro oedd Fynwes gwawd, fy nysg ydoedd,

Gwyddys fod i’r bardd ddau o blant, ond methais a darganfod pwy oedd eu mam. Oferwr mawr anbsp;diogyn hynod oedd Edward ap Dafydd ab Edmwnd.nbsp;Dywedir iddo werthu ei holl dir ond y llyn ar olnbsp;marw ei dad,' a chyfansoddodd Howel Bangor yrnbsp;englyn di-odl canlynol iddo i’w gynghori i adael einbsp;ffyrdd drygionus ;

Llafuria, gweithia ymysg gweithwyr byd Bid d’enaid yn deilwngnbsp;Rhag ofn o fewn rhyw gyfnodnbsp;ld farw yn dy oferedd.’

Ccir cyfeiriad pellach at Edward ap Dafydd mewn ysgrif Lladin (dyddicdig yr unfed ddydd ar bymthegnbsp;o Ebrill, 1514), a argraffwyd yn “History of thenbsp;Parish of Hanmer,” t. 198. Rhydd ei hanes ynnbsp;trosglwyddo ei hawl i eisteddle yn eglwys Hanmer inbsp;Syr Thomas Hanmer, ac i’w etifeddion am byth, anbsp;diau mai i’r un boneddwr y gwerthodd ei dir.

Nodir yn ysgriflyfr T. Salisbury, Erbistock, ei fod yn oflFeiriad yn Eglwys Hanmer yn 1313 (Thomas, History of St. Asaph, t. 823),nbsp;ond dywedir yn Pennant, Tours in Wales, i. 282 (argraffiad Syrnbsp;John Rhys), mai Cwnstabl Casteil Caernarfon yn ystod teyrnas-iad Edward I. oedd, a thystia Breese hefyd yn Calendars ofnbsp;Gwynedd, t. 125, ei fod yn dal y swydd honno yn 1306-1307.nbsp;^Cyndad teulu Hanmer, a thad-yng-nghyfraith Owen Glyndwr.nbsp;Yr oedd yn un o farnwyr Llys y Brenin yn adeg Risiart II.nbsp;® “ lolyn pioedd plas iolyn yn hangmer ac a vu varw yn ddietifeddnbsp;o briod ai dir aeth yn rhan rhwng Edmwnt a jankyn,” P. 134.

’ P. 267. nbsp;nbsp;nbsp;’ The Cambrian fournal, 1859, t. 27.

viii

Mae cyfeiriad at fetch y bardd yii “ Cwrtmawr MS. 14, t. 183,” lie y ceir rhestr gaii Lewis Morrisnbsp;Mon o’r pethau hynotaf a welodd gan Sion Owennbsp;o’r Nant, yn Sir Ddinbych. Ymhlith pethau eraillnbsp;enwir marwnad “ Merch Dd. ap Edmwnd.”'

Yr oedd Dafydd ab Edmwnd yn ei flodau yn banner olaf y bymthegfed ganrif. Enillodd y gadairnbsp;arian yn Eisteddfod Caerfyrddin, achytunir yn gyflf-redin mai yn y flwyddyn 1451 y cynhaliwyd honnonbsp;drwy ganiatad y Brenin Harri vi. Gruffudd apnbsp;Nicolas oedd y brawdwr ar y beirdd, ac ysgrifennoddnbsp;Ab Edmwnd bennill o fawl iddo am ei fawrddysgnbsp;adeg yr Eisteddfod (rhif liii). Yr oedd y bardd erbynnbsp;1451 wedi meistroli’r gynghanedd a’r mesurau, acnbsp;yn hyddysgyn llenyddiaeth y canol oesoedd. Diaunbsp;fod cynyrchion ei awen yn lluosog, ac cfe eto ondnbsp;gwr ieuanc, Hwyrach mai cywyddau sereh oeddnbsp;prif fFrwyth ei awen yr adeg honno, ac ambell farw-nad, oblegid yr oedd colli cyfaill yn cynhyrfu einbsp;awen yn fwy nag yr oedd terfysgoedd y cyfnod.nbsp;Mae gennym brawf iddo ysgrifennu ei farwnad inbsp;Ddafydd ab leuan ap Hywel o Lwydiarth ym Monnbsp;(rhif xli.) cyn 1461, canys lladdwyd y gwr hwnnwnbsp;rywbryd yn ystod teyrnasiad Harri vi. mewn ym-laddfa yn Beaumaris rhwng milwyr y castell a gwyrnbsp;y wlad oddiamgylch.® Mae’n sicr i Ddafydd abnbsp;Edmwnd gyrraedd gwth o oedran, canys ceir tyst-iolaeth yn ei weithiau iddo ganu rhai cywyddau onbsp;fewn ychydig flynyddoedd v ddiwedd y ganrif.nbsp;Cyfansoddodd gywydd moliant i Sion ap Risiart abadnbsp;Llanegwestl (rhif 1.) Nid oes sierwydd ym mhanbsp;flwyddyn y penodwyd Sion ap Risiart yn abad, ond

* Dr. Gwenogfryn Evans, Reports on MSS. in the Welsh Language, ii, “ Llwyd, Beaumaris Bay, t. 19.

IX

efe ddilynodd Sion Llwyd oedd yn ben y mynachty yn 1485. Ymddengys mai oddeutu 1497-98 y bunbsp;farw, gan fod Dafydd ab leuan yn abad yno yn 1498,'nbsp;Cyfansoddwyd y cywydd felly rywbryd rhwng 1485nbsp;a 1497, ond ni ellir cyfyngu’r cyfnod, oherwydd nadnbsp;yw dyddiad penodi Sion ap Risiart yn hysbys. Ynnbsp;ei hen ddyddiau hefyd y canodd y bardd ei gvwyddnbsp;ti-- -sv moliant i deulu Lleweni (rhif xHv.) Thomas Salbri,nbsp;'mab Thomas Salbri Hen, ganmolir gan mwyaf, ondnbsp;enwir y cwbl o’i frodyr a’i chwiorydd. Cyfeirir atonbsp;fel Siryf Fflint:

Siryf a lefys yrru Sir y Fflint fal sarfF i lu ;

ac ni phenodwyd ef yn siryf hyd 1495.’' Gelwir ef yn y cywydd hwn hefyd yn ‘ Syr Tomas’;

Syr Tomas wnias onnen Salbri 11e bu Harri hen;

ac yn y flwyddyn 1497 y gwnawd ef yn farchog gan Harri vii., am ei ddewrder ym mrwydr Blackheath,3nbsp;11e yr ymladdodd ar ochr y brenin yn erbyn gwrth-ryfelwyr o Gernyw. Ni chyfansoddwyd y cywyddnbsp;hwn felly cyn 1497, Dywedir yn Llanwrin xMS. i,nbsp;t. 155, mai yn 1490 y bu Dafydd ab Edmwnd farw,4nbsp;ond mae’r cywydd hwn yn cadarnhau iddo fyw o leiafnbsp;saith mlynedd wedi hynny. Claddwyd ef yn Han-mer, yn ol tystiolaeth Gutun Owen yn ei farwnadnbsp;iddo;

Ymddifad wyf am Ddafydd,

Eghvys Siad yn i gloi sydd;

hynny ydyw, eglwys Sant Chad, a sefydlodd eglwys Hanmer.

'\JioyA, History of Pewys Fadog,'i. 148. ’Taylor, His-tone Notices of Flinty t. 49. 3 Burke, Dictionary of the Peerage and Baronetage of the British Etnfiire, t. 867. Dr. Gwenog-fryn Evans, Reports on MSS. in the Welsh Language.

Mae’n debig nad achosodd neb gymaint o gyn-nwrf ymhlith beirdd Cymru ag a ddarfu Dafydd ab Edmwnd. Ei ddosbarth ar y mcsurau cerdd dafodnbsp;a fabwysiadwyd yn Eisteddfod Caerfyrddin ocddnbsp;achos yr anghydfod. Yn yr Eisteddfod honnonbsp;cnillodd y gadair arian am drefnu y pedwar mesur arnbsp;hugain, ac am ganu arnynt yn orchestol. Ceir bancsnbsp;ei daith i Gaerfyrddin, gyda’i ddisgybl Gutun Owen,nbsp;a’i weithredoedd yn yr Eisteddfod yn P. 267, acnbsp;argraffwyd banes tebigyng Ngreal Llundain (1805),nbsp;o lyfr lagoap Dewi. Gwrtbdystiodd Gwilym Xewnbsp;a Llawdden a beirdd eraill o’r Debeudir yn erbynnbsp;trefniad Dafydd ab Edmwnd, oberwydd na cbyn-bwysai y cwbl o’r ben fesurau. Haerent mai gwagnbsp;orcbestion oedd y ddau fesur a ddycbmygasai efe, acnbsp;awgrymodd Llawdden mai am obr a roddasai Dafyddnbsp;i Ruffudd ap Nicolas, ac nid am ganu, yr enillasai cfnbsp;y gadairP Cyfeiria Gutun Owen a Lewis Mon atnbsp;yr angbydfod, ac at waitb Ab Edmwnd yn cipio’rnbsp;wobr, yn eu marwnadau iddo (Atodiad ir. a iii.) :

gwraidd vu, gycrodd ai via

ynghur veirdd yng nghaer vyrddin.—G.O.

trychant yn tario i ochel

trwy bawb i dvg ynte ’r bel.—L.M.

Gan nad oedd y dosbartb bwn yn gymeradwy gan feirdd y Debeudir, trefnasant i gynnal eu beisteddfodnbsp;ar waban i feirdd Gwynedd. Parbaodd y rbwyg amnbsp;ganrifoedd. Gwnaetbant ddosbartb arall ar y mes-urau cerdd dafod a alwent yn ‘hen ddosbartb,’ anbsp;mabwysiadwyd ef yn 1681 yng ngorsedd Bewpyr.nbsp;Ond dycbmygu mesurau newyddion a wnaethantnbsp;bwytbau mewn gwirioncdd. Cybuddwyd Dafyddnbsp;ab Edmwnd gan feirdd y Debeudir ar byd yr oesoedd,

‘P.267. Gwel rhif Ixv.

XV

yn cnwedig gan Edward Dafydd, Llewelyn Sion, a lolo Morgannwg, o ddcfnyddio pedwar pennill arnbsp;hugain yn lie pedwar dosbarth ar hugain o fesurau ;nbsp;a cheisiodd Gwallter Mechain brofi mai o fesuraunbsp;Morgannwg y tardd pedwar mesur ar hugain Dafyddnbsp;ab Edmwnd.' Ond nid oedd mesurau Morgannwgnbsp;mewn bod yr adeg honno. Dau fesur yn unig anbsp;ddyfeisiodd Dafydd, sef y Cadwynfyr a Gorchest ynbsp;Beirdd, Hen fesurau oedd y gweddill, ac enwir ynbsp;cwbl oddigerth yr Hupynt Hir yng ngramadeg Llyfrnbsp;Coch Hergest.* Y ddau fesur wrthododd oedd ynbsp;ddau fesur Englyn o’r Hen Ganiad. Rhannodd yrnbsp;Englynion Proest i ddau ddosbarth yn lie i dri felnbsp;cynt, ac ychwanegodd yr Hupynt Hir, hen fesur ynbsp;cenid arno yn gyffredin yn y bedwaredd ganrif arnbsp;ddeg. Heblaw dyfeisio dau fesur hynod gaeth onbsp;newydd, mynnai ychwanegu at gaethter dau arall, sefnbsp;yr Hupynt a’r Tawddgyrch Cadwynog, trwy ddef-nyddio odlau cyfochrog (double rhymes). Ei amcannbsp;yn gwneud hynny oedd codi’r safon y gofynnid inbsp;ddisgyblion ei chyrraedd, er gwahardd y rhigymwyrnbsp;diddysg, diddawn oedd y pryd hwnnw mor chwannognbsp;i fwynhau breintiau’r beirdd,

Ystyrid Dafydd ab Edmwnd gan yr hen feirdd y goreu o brydyddion gwlad Wynedd, a chredentnbsp;nad oedd neb yng Nghymru a ganai yn ogystal agnbsp;ef ar fesur awdl. Canmolir ei athrylith gan Dudurnbsp;Aled, Gutun Owen a Lewis Mon yn eu marwnadaunbsp;iddo. Barn Tudur Aled oedd mai ei ewythr oeddnbsp;yr unig un o feirdd Cymru y geilid ei gymharu anbsp;Dafydd ap Gwilym;

quot; Gweithiau Gwallter Mechain, iii. 125. ’Gwel erthygl yr Athro J. Morris Jones yn Zeitschriftfiir Celtischc Philologies iv.

XU

ni ba fyw neb fwy i awen ond da fardd glyn teifi wen,nbsp;mab gwilym heb gywelynbsp;heb iddo frawd ni bydd fry.

I lolo Goch y cymharai Gutun Owen ei athraw:

nid eiliodd onid lolo, yr ail fal yr eiliai fo.

Fel yr awdurdod uchaf ar y mesurau y canmolai Lewis Mön ef, ac am ei allu i gyfansoddi arnyntnbsp;mor orchestol y canai:

y dull o’i gerdd, deall gwych, yw diweddgtefft at dowddgrych;nbsp;caid owdl o frig gwawdodynnbsp;caid yn frau cadwynfyr yn.

Ond gogan gcir iddo gan Uto’r Glyn. Chwerw iawn oedd teimladau’r naill tuag at y Hall, ac y maenbsp;eu cywyddau ymryson yn lied anghoeth. Argreffirnbsp;dau o gvwyddau duchan Guto yn yr Atodiad.

Maredudd ap Rhys oedd athraw barddonol Dafydd ab Edmwnd, a bu yntau yn athraw i Dudurnbsp;Aled a Gutun Owen. Mae ei gyfansoddiadau ynnbsp;hynod am gywreinrwydd eu fïurf. Nid oes ganddonbsp;yr un awdl yn cynnwys y pedwar mesur ar hugain,nbsp;ond ceir yn ei weithiau engreifFtiau o gynifer anbsp;phymtheg o honynt, yn ol fel y trefnwyd hwynbsp;ganddo yn Eisteddfod Caerfyrddin. Mae cymeriadnbsp;Ilythrennol mewn nifer fawr o’i gywyddau, hynnynbsp;ydyw, yr un Ilythyren sydd yn dechreii pob Ilinellnbsp;(gwel rhif i., viii.) Mewn amryw o honynt hefydnbsp;ceir cymeriad cynganeddol, hynny yw, mae dechreunbsp;y llinellau yn cynganeddu a’i gilydd (gwel rhif vi.),nbsp;ac yn ei awdlau mae cyrch gymeriad, sef y gair olafnbsp;yn y pennill yn dechreu y pennill nesaf ato, a’r gairnbsp;olaf yn yr awdl yr un a’r gair cyntaf ynddi (gwelnbsp;rhif xxxviii. a xlviii.) Rhed yr un brifodl trwy ei

xiii

awdlau hcfyd, ac y mae'r odlau eraill yn ami yn gyfochrog (gwel rhif xlix.) Heblaw hyn, cynhwysanbsp;ei gywyddau gynganeddion gorchestol a chywrain,nbsp;er enghraifFt, ceir y gynghanedd groes rywiogymhobnbsp;llinell o rif xix., a gellir canu rhif Hi. wyneb gwrth-wyneb. Ond er caethed ei reolau, mae llawer o’inbsp;gywyddau yn dra rhagorol.

Er fod y bardd yn ei flodau yn adeg Rhyfeloedd y Rhosynnau, prin y crybwylla ef am derfysgoedd ynbsp;cyfnod. Gywyddau scrch yw prif fFrwyth ei awen,nbsp;ac y maent yn nodedig am eu disgrifiadau o bryd-ferthwch mereh ; er engraifft:

dy laeswallt fal dy lusatl, dy ddrem fal duedd yr ael;nbsp;dy bryd fal dillad brodyrnbsp;du a gwyn i hudaw gwyr;nbsp;dy wyneb fal od unnos,nbsp;dy wrid fal bagad o ros,

Gwych yw ei ddisgrifiad o walk melyn hefyd :

aur yw’r llwyn a’i roi ar lied, a fu Iwyn cyn felyned . . .nbsp;a’i lew’ych noswyl leuannbsp;a’i frig yn debig i dan . . .nbsp;tegwch i grudd fal rhuddaurnbsp;twyn o wallt fal tonnau aur , . .

Cyffelybir y rhiain er moli ei phrydferthwch i gym-eriadau yn chwedlau Cymru P'u, megis Olwen, Enid, Eigr, Esylit ac Indeg; a chymhara’r bardd ei hunnbsp;hefyd, er dangos maint ei gariad, i gymeriadau ynbsp;sonnir am danynt yn y rhamantau. Siomedigaeth onbsp;fethu ennill gwrthrych ei sereh yw ei destun ynnbsp;fynych, ac ami y cyfeiria at ei dristwch o’r her-wydd:

y mac i mi am y myd wyneb un yn i benyd . . ,nbsp;e fyn hiraeth fy nhorrinbsp;am hon ni wyr ymhoen i.

xiv

Rhydd gynghorion i’r fun i ymwrthod a’r balch, a’r ftol, a’r cybydd, a hefyd y rhyhael, canys

nici gwell rhyhael, anfael fydd, yn rhoi i gwbl na rhygybydd.

Heblaw defnyddio prydferthwch natur cr dis-grifio tegwch Gwen, ceir yn ei gywyddau ychydig ddarluniau o olygfeydd natur ar wahanol dymhorau.nbsp;Goganu’r gaeaf wnai yntau fel Dafydd ap Gwilym:

ni ad nos hir na dwyn sereh, na byrddydd i neb ordderch,nbsp;braen yw dail a brwyn dolyddnbsp;barugog yw brig y gwydd . . .nbsp;gwae fi dan y gaeaf dunbsp;gem gwyr nad gwiw ym garu.

Can fawl i’r ywen sydd a’i dail yn wyrdd ynghanol gaeaf:

a bron goed heb yr un gwyrdd, ond ywen mewn gown duwyrdd;nbsp;dail ir hardd ar dal y rhiwnbsp;dail sidan dulas ydiw.

Yr haf oedd ei ddewis dymor ef; a dengys ei ddis-grifiad o’r deildy fis Mai fel yr ymhyfrydai wrth weld y fron yn dechreu glasu, a’r blodau yn ymagor :

taer fudo tua’r fedwen ty gwyrdd i letya gwen . . .nbsp;lien a’n cudd rhag llun yn car,nbsp;llwyn yw’r oed Hawn o’r adar,nbsp;dug ar i vrig diagr frynbsp;do syndal dewis hundy . . .nbsp;llygaid dydd a fydd i ferchnbsp;Ilenlleiniau llwyn a llantrch . . .nbsp;a rhidens ar i hadailnbsp;a rydd duw o wyrdd y dail.

HofF oedd hefyd o glywed swynol gan yr adar:

awn i gael yn y gwely araith gan y fronfraith fry . , .nbsp;a dal ar gerdd odlau’r gognbsp;ac adar y fron goediog

XV

a chlywed uchel eos ni thau ar nen i thy’r nos.

Ond ni rydd Ab Edmwnd ddisgrifiadau o’r adar fel geir yng nghywyddau Dafydd ap Gwilym, ac nidnbsp;oes cynifer o fanylion yn ei ddarluniau o natur ag ynbsp;sydd yn eiddo’r prifardd.

Ceir ymhlith cynhyrchion ei awen hefydamryw gywyddau gofyn a chywyddau moliant i bendefigionnbsp;yr oes i’w clodfori am eu dewrder a’u haelioni.nbsp;Canmolai Sion ap Risiart, abad Llanegwestl, am einbsp;fawrddysg a’i garedigrwydd, a dengys ei gywydd ynnbsp;eglur fod yr abad a’r mynachod yn fawr cu parchnbsp;gan y beirdd yn yr amser hwnnw. Canai Gutunnbsp;Owen a Guto’r Glyn hwythau i abadau Llanegwestlnbsp;yn yr un cyfnod, ac y mae’n amlwg fod yr elyn-iaeth fodolai rhwng y beirdd a’r mynachod yn adegnbsp;Dafydd ap Gwilym a Sion Cent wedi diflannu, canysnbsp;croesawai’r abadau y beirdd yn niwedd y bymtheg-fed ganrif, a gwerthfawrogent lenyddiacth Gymraeg.

Cyfansoddodd Dafydd ab Edmwnd, fel y mwyafrif o feirdd Cymru, amryw gywyddau duwiol.nbsp;Pabydd sclog ydoedd wrth gwrs j addolai Fair, anbsp;chanodd gywydd moliant iddi. Ystyriai mai trwyddinbsp;hi y cai fynediad i’r nefoedd:

nid awn bun n’ad in boeni i’n tre tad ond trwyot ti.

Cyfeiria at ei phum pryder a’i phum llawenydd yn y byd, a’i saith goruchafiaeth yn y nef, yn ol fel ynbsp;dysgai’r ofFeiriaid Pabaidd. Credai ei bod wedi einbsp;dyrchafu’n uwch na’r angylion, a bod pawb “ fry ynnbsp;ei henwi’n frenhines,” Edrychai ar y Duw Dadnbsp;fel awdur pob da, a chyfrannwr pob bendith ; anbsp;chanodd am ddyfodiad Mab Duw i’r byd i ddwyn

Cfoes er prynnu dyn. Canfyddir oddiwrth Ëne:iyn-ion y Misoedd (rhif Ixiii.) y parch a dalai i goffawd-wriaeth y saint. Ffurfiant fath o galendar yn iiodi’r gwyliau a gynhelid yn y gwahanol fisoedd.nbsp;YstyriaiV saint a’r merthyron fel noddwyr iddo anbsp;chredaf ei fod yntau, fel y rhelyw o babyddion’ einbsp;oes yn dyniuno rhan yn eu heiriolaeth.

Barddoniaeth Ab Edmwnd oedd cynllun y beirdd am amser maith. Mabwysiadwyd ei reolaunbsp;gan feirdd Gwynedd yn gyfFredinol. Cadarnhawydnbsp;hwy yn Eisteddfod Caerwys yn 1523, a hefyd ynnbsp;yr ail Eisteddfod a gynhaliwyd yno yn 1568.

Dengys ei holl gyfansoddiadau fod ganddo allu neilltuol i gynganeddu’n orchestol. Ond ni sylw-eddolodd mai cyfyngu ar ei ddawn farddonol yr oeddnbsp;wrth ofalu cymaint am gywreinrwydd fFurf; arhaidnbsp;cyfaddef fod caethter y mesurau ddyfeisiwyd ganddonbsp;yn Ilyffetheirio awen.

errata.

Tudalen 31, 11. 5, darllener ‘ ddlae’ yn 11e ‘ddylae.’ gt;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37gt; 11-4.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.gt; ‘aeron’ ,, ‘areon.’

xvn

CYWYDDAU AC AWDLAU SERCH

COWYDD I FERCH AC EF YN GWILIED DAN Y PAREDnbsp;[add. ms, 14967]

dyn wyf yn kerdded y nos dedwyddach oedd dy diddosnbsp;dyn hurt am gerdded yn hwyrnbsp;dros hyn duw aro synwyrnbsp;du arnaf ydiw oernosnbsp;duw dy nawdd dued y nosnbsp;dyn ni hu ar dyno bachnbsp;dan bared wyneb oerachnbsp;defFro vvn differ venaidnbsp;duw dyn blin sy dan dy blaidnbsp;dyro ti a gai deirannbsp;dy wise dy gardod i wannbsp;dy lety dy law atafnbsp;dy dec korff dywaid ai kafnbsp;[dy fwyn air er dy foneddnbsp;dyfin fal diod o fedd]rnbsp;dy vaeth dy gellwair dy voddnbsp;dy veinael am di vwynoddnbsp;dy laeswallt val dy lusaelnbsp;dy ddremquot;quot; val duedds yr ael

‘B.M. 29. Mrem; ^dued, C. 7.

dy bryd val dillad brodyr

du a gwyn i hudaw gwyr

[dy wyneb gwyn di enwir

dwy ael o liw dv o lir]*

dy wyneb val od vnos

dy wrid val bagad o ros*

dy garv di a gerais

dy gas ym nis dygai sais

die wy yn arwain dy gerdd

dann vargod yn overgerdd

[du law a wna dialedd

defni yngwallt difwynaw ngwedd]3

drwyr4 IFenestr dyror4 fFunen

dy vam hael i doi vym henn

dy gerdd ymhob gwlad a gaf

dy bwyth nis di obeithaf

dy garv ym digio rwy

diseml wyd disvml ydwy

digon kayad yw dogyleh

dyn dec wyd nawdd duw [n]S dygyleh

die wy yn arwain dy gan

due ym gas^ dwe ym gusan

dy gyngor rrac die angen

davydd? i gael dy vodd gwen

DD AP EDMWNT AI KANT

‘ C. 49. *dy rudd fal cafod o ros, C. 64. nbsp;nbsp;nbsp;^ B.M. 29.

*drwy . , . dyro, C. 7. sB.M. 29. ^dygvm gas, C. 7. 7 da vydd, C. 49.

II

KOWYDD MERCH

[CARDIFF MS. 11]

Addo imi dda am wawd oedd i wen yn ddi ddamawdnbsp;kynig avr kynig ariannbsp;kynig pob kylenig Iannbsp;nid hwn ywr gwerth aberthynnbsp;ni wysnaetha da yn lie dynnbsp;o gwna yn ol i chanmolwrnbsp;fo wna gwen ofyn yw gwrnbsp;molais wen yn hemylav saintnbsp;i dduw ir archaf feddevaintnbsp;da liw gwallt ar dal gwynnbsp;dwy did avr ar dy dorvnnbsp;os y ferch a anerchafnbsp;ni wn i pa vn a wnafnbsp;ai mynv ym i hanerchnbsp;ai bwrw swyn i beri serehnbsp;moesed oi gwallt ir allt drawnbsp;ede hir iw di hevrawnbsp;mine yr haf a geisia gwyrnbsp;i rroi swyn ar i synwyrnbsp;mi a swyna ar afalnbsp;yn llawr ddyn lliw eira . .nbsp;irimwyn riw swyn ysyddnbsp;bevnoeth ar j gwbenyddnbsp;diod trystan im anerchnbsp;a barafi lie bor ferechnbsp;i brawd wyf ef a roed ymnbsp;galon dafydd ap gwilim

ynfvd am geilw yn anfwyn ymhob tir i megir mwynnbsp;ni bv er yn oes moesennbsp;yn bwyta bara yw bennbsp;vn gwr mor wan o gariadnbsp;yn byw yn bir a mab ynbadnbsp;ocb dduw na cbawn ddewisnbsp;ai myd ai mowyd vn misnbsp;kael gwen am gwnai yn fyw enydnbsp;oni chaf wen yn iacb fyd

DD AP EDMWNT AI KANT

III

I GARI MWYN [CARDIFF MS. 49]

Gwr y ty gariad diwyd gynne fvm mi gwynn fy mydnbsp;am nad oedd er mwyn y dynnbsp;yn oed dydd onid devddynnbsp;agos iawn i gyssanavnbsp;yn vn an dwyn yno /n/ davnbsp;da fv gael i dyfv gwirnbsp;dwylo ymwnwgl dal meinirnbsp;yr wyf a mei ar vy minnbsp;yn ir ol enav evrinnbsp;gwr vyddwn meingryf iddinbsp;gida honn pes gadai binbsp;vy meistres fv am estronnbsp;vorav a bwyr vavr yw bon

minav sydd mewn y syddyn mal ar dasg yn moii /r/ dynnbsp;gemav gwydd a gae om gwaithnbsp;gwas amod a gais ymaithnbsp;bevnydd i gwnaf eb vnoednbsp;bedwar kae or bedw ar koednbsp;a gerlont o vrig irlwynnbsp;a gair mawl i gari mwynnbsp;ymodais i ysmudawnbsp;or He /n/ y dref ir llwyn drawnbsp;taer fvdo tvar fedwennbsp;ty gwyrdd i letya gwennnbsp;mae yno goed mwyna gawnnbsp;megis o nennav meigiawnnbsp;gaer oed dydd gorav tyddynnbsp;gwydd a dail i gvddio dynnbsp;Henn an kvdd rag llvn yn karnbsp;llwyn yw /r/ oed Hawn or adarnbsp;dvg ar i vrig diagr frynbsp;do syndal dewis hvndynbsp;melfed yw torsed y tirnbsp;mai llvndain y meilHondirnbsp;llygaid dydd a fydd i ferchnbsp;llenlleiniav llwyn a llanerchnbsp;gwynion ar fanblv gweynvddnbsp;gwely teg i gael oed dyddnbsp;a ridens ar i hadailnbsp;a rydd duw o wyrdd y dailnbsp;awn i gael yn y gwelynbsp;araith gan y fronfraith frynbsp;kyd gysgv kyd brynv braintnbsp;kyd orwedd He kaid erwaintnbsp;a dal ar gerdd odlav /r/ gocnbsp;ac adar y fronn goidioc

a chlywed vchel eos ni thai ar nen i thy /r/ nosnbsp;vy llwyn a vo llywenyddnbsp;f'alle fvn mae velly fyddnbsp;angel bryd yngwely brwynnbsp;ai gwrlid o vrig irlwynnbsp;angylion bob ton in tynbsp;angyles ar vyngwelynbsp;nid a om kof dameg gwennbsp;down i vyd dan y fedwennbsp;am enaid mi a meinirnbsp;a el i nef o Iwyn ir

DAVYDD AP EdMWNT AI KANT

IV

KOWYDD O WAITH DD AP EDMWNT I GARI MWYN I GEISIO GENTHInbsp;EGOR Y DRWS IDDO PAN OEDDnbsp;EF DAN Y PARED MEWN REW ACnbsp;EIRA

[llanstephan ms, 163]

Gwawr brydi q gaer beredvr gari mwyn egor y mvrnbsp;kares havl kaerav selen^nbsp;kam a wnai gav dryssav dremnbsp;ath vardd ath gydymaith vonbsp;allan i hvnan henonbsp;am le klyd mewn amlwc kIos3nbsp;yr ofnaf ar aeafnos

' gwawr brydain, B.M. 55. ®selem, B.M. 23; Salem, B.M. 55.

3ar oerllyd ros, B.M. 55.

6

mae od yn gwnevthvr mevdwy mae yn y bais mi a wn bwynbsp;[maer eira nid mwyr oroennbsp;jm krys rrwng ymhais am kroen]'nbsp;ar bais yn oeri eb weddnbsp;ar anwyd or ewineddnbsp;iownach rac kas ne enwirnbsp;kavr ty no rac kariad hirnbsp;arthvr ydwyf wrth rodiawnbsp;am y drws oddiyma drawnbsp;arnaw bv gyfeiliorninbsp;yr vn vodd sy arnaf vinbsp;eisie medrv drws medronnbsp;ar gaer vryquot; ar gwr y vronnnbsp;oer ym or barvc ar ianbsp;yw r mentyll i remantanbsp;a nofio tv ar parednbsp;or llvwch am devfraych ar liednbsp;y nofiad a wnaeth neifionnbsp;o droya vawr draw i vonnbsp;och nad gwiw ychenaid gasnbsp;ymy alw am grefift melwasnbsp;y Ileidr o hvd a lledrydnbsp;aeth a bvn i eitha bydnbsp;ynghoed yr a dringhiedyddnbsp;i fwrw kaingk o vric gwyddnbsp;a dringo heno val hwnnnbsp;yn vchel a chwenychwnnbsp;er dy fwyn yr ydwyf vinbsp;mewn eira yma yn oerinbsp;dyred vyn raed a oeraisnbsp;dyro dy benn drwy dy bais

‘vraith, B.M. 23.

ath law yn vn oth lewys ac ar Hall egor y llys

DAVYDD AP EdMWNT

CYWYDD I GARI MWYN

[CARDIFF MS. 49]

O dduw para vyd a ddaw

a fydd elw o vyddyliaw

am a ddaeth im ddoe a wn

am a ddel y myddyliwn

y meddwl y mae eiddig

yn i ddwyn a wn o ddig

gwae a ddvg ag a ddygai

gofal am vn gyfliw mai

my vi af i ymovyn

my vi ni wn mae fy nyn

mynwes gvl am nas gwelais

mi a wn rif minev rais

i mae imi am y myd

wyneb vn yn i benyd

wyf gul pawb a vo gelyn

i wen i thal a wynaeth hyn

gwlyb ywr grvdd a glybvr g[wres]

gwlybwr fFyniion galabes

di hinon yw yn bron an bro

di hinedd ydiw heno

oer ywr gwynt oyra ar a g[aid]

oerach bin ywr ychenaid

8

gweddio poed gweddw fo p[wy] gwraic vn o gaer i gonwynbsp;ychydig yr meddig mavnbsp;a ddyall fyngweddiavnbsp;doe ir llv y darlleaisnbsp;dwy rol ar bared yr aisnbsp;orgrafF ar gorbedw ir grwynnbsp;awgrym yvy i gar[i] mwynnbsp;magv sereh mav gas orch[wyl]nbsp;myn yr bin nid mwyn yr [hwyl]nbsp;megais ar fron' y magwnnbsp;mab o hvd mi bie hwnnbsp;llyna dwf nid llai nai dadnbsp;Dvn gwr yn Hawn o gariadnbsp;oes vn ferch mor gvsanvwyn’nbsp;a gair mab o garv mwyn^nbsp;i glangorfF ni chais glvngoednbsp;yn arwydd ym ni rydd oednbsp;hwyr i ddai herwydd a wnnbsp;e hi ir van yr ervyniwnnbsp;hwyr vinav llei hervynioddnbsp;hwyr ar var herwr oi vodd

DAVYDD AP EdMWNT AI KANt

‘ megis ar vodd, B.M. 24. “na gwas anfwyn, B.M. 24. 3 gari mwyn, B. M. 24.

VI

KOWYDD O WAITH DAFYDD AP ED-MWNT I DDIOLCH AM ÜAE BFDW A ROESAI KARI MWYN IDDO YNnbsp;ARWYDD

[llanstephan ms. 163]

karv r wyf is kwr yr allt kari mwyn kwyr i man walknbsp;karv r oedd kerir addwynnbsp;karv i mae kari mwynnbsp;karwyf megys i keraisnbsp;kari' a vriw korf yr aisnbsp;kariad pa ham i kerymnbsp;kares oedd kae a roes ymnbsp;kymar yw kae ym a roed*nbsp;kyweirgora kaeav irgoednbsp;kae ar y vronn kowir vricnbsp;kowyddwr nid kae eiddic^nbsp;kae ir yw hwnn kari haelnbsp;kyweithas val kae ithaelnbsp;kywaethoc yw r kaequot;* weithionnbsp;kywaeth yw kae o waith honnbsp;kclv y ddwyf kael o ddanbsp;kenioc ar Ivn kae annanbsp;[caeawc o dewvrig gwiailnbsp;caeau y dean ai dailp

'caru, B.M. 32. ’cyweir ym yw t cae a roed, B.M. 29.

3 kaf rent am ddwyn kae o vtig kywyddail nis kae eiddig, C 7.

lt; kywaethoc im kai, B.M. 23. SB.M. 29.

10

kyffesaf nas kayff oesoedd kadwa i swllt kae dewis oeddnbsp;kefn hwnn ni ad' kof yn hwyrnbsp;kae vy nith verch keifn neithwyrnbsp;kae vy nith verch keifn ni adnbsp;kwngkwerio kangav kariadnbsp;kari a wnaeth kowrain wedd“nbsp;kyd bwysso koed ai bysseddnbsp;kymhessvr i kymhwyssainbsp;kymwys ym yw kae mis mainbsp;kae vyllyn i kaf oi Ilawnbsp;koed vnyd yn kadwynawnbsp;kae o vrys rwym kyfrwys roddnbsp;kyfrwysdra ai kyfrestrioddnbsp;kefais o vanfedw kyfvnnbsp;koed trwy goed kae tri ac vnnbsp;kae ierwerth vab y kyriawcnbsp;kyfriw hwnn nis kaf y Rawcnbsp;kynglyn rwym yw r kengl anrecnbsp;kae ynglyn o dair konglen dec^nbsp;kedwir ef or koed yr oeddnbsp;kae yn dlws kenedl oesoeddnbsp;koed vanwyl kadwai veinioesnbsp;kae da rawc pe kaid ai roes

DAVYDD AP EDMWNT

* cefnhwn y daw, B.M. 32, nbsp;nbsp;nbsp;• Cari a wyr cywir wedd, B.M. 29,

’Cenglyn o dair cenglen deg, B.M. 32.

IJ

vil

KOWYDD I GAE BEDW A ROESAI WENN HWLYN YN ARWYDD I DDnbsp;AP EDMWNT

[llanstephan ms. 163]

Manylgae mwyn wialgoed'^ mawr i waith i mi a roednbsp;irwydd llwyn yr oedd ai Haw’nbsp;wenn hwlyn yns i heiliawnbsp;o rodd y verch yr oedd favnbsp;ysgwier eos gaeavlt;nbsp;am gae Raid ym garv honnnbsp;a roes gwenn o wrysc gwynionsnbsp;ar ol Roi or ail Riainnbsp;i vadoc hett o vedw kainnbsp;gwenn a roes o gae ni ryddnbsp;gyd efell i gae davyddnbsp;bendiged pob vn degannbsp;bowyd ym yw or bedw mannbsp;gwell i mi no gallv monnbsp;gael mwnai gwiail meinionnbsp;dime goed vel dyma gaelnbsp;dor nyth y deryn ithaelnbsp;ystol megys y delynnbsp;ar svd oc a roes y dynnbsp;dillin yw or dvll newyddnbsp;da i gwnai wav digon o wyddnbsp;vgeinkaingk pei gwnai gankaenbsp;a wnai n y koed yn vn kae

'vy mvn eilgoed, B.M. 23. ’evrodd ai Haw, C. 5. %rth, C. 5. ‘ysgeiyr oes 0 gayav, C. 5. s o ros gwynionn, B.M. 23.

12

ysgewyll y sy gaewydd ac yn y gwaith egin gwyddnbsp;evrych ni wnai o arian ,nbsp;a waeodd merch o wydd mannbsp;o myn i troi ym nid Raidnbsp;ymgvraw’ am gae evraidnbsp;gofyn ym a gaf yn nesnbsp;gae manwydd i gav mynwesnbsp;bedw davell bawd a devvysnbsp;bvn ai bath ar benn i bysnbsp;kawn oi gwaith val kenioc wennnbsp;kroesgae nid o vric gwrysgennbsp;mwynyn yw meinion wiailnbsp;meinwen rodd mynwn yr ailnbsp;echwyn yw i chae newyddnbsp;i vn ai tal yn oed dydd

DAVYDD AP EdMWNT

VIII

KOWYDD GORCHESTOL 1 WENN HWL-YNN I EDLIW IDDI I BOD YN GYHYD YN WEDDW,

[add. MS. 14866]

Hawddfyd ir ddihuddai fau hiraythus i hareithiaunbsp;hwyr i byw yn hir oi boddnbsp;hwy noi gwr hwn a garodd

‘ ym gvrio, C. 5.

13

hi ni fynn yw hen fwynwas honni i cherdd hyn yw i chasnbsp;hydawdd arnaf i hoedinbsp;hyd y dydd im hudwyd inbsp;hudol meddai hi ydwyfnbsp;hyd y nos i hadyn wyfnbsp;hi ni ad ym hun o dawnbsp;heno heb fy nihunawnbsp;hynfer' a wnaeth i hanfoddnbsp;heb ym i chael hi oi boddnbsp;hi ni wra henw arallnbsp;heb roi ’i llwyth heibio ir Hallnbsp;hipiawdd lawer oi hepilnbsp;heb parhau i hap ar hilnbsp;help lesg oedd i hilio plantnbsp;hi ’n weddw o hwn a wyddantnbsp;haws oedd gynhwyso iddinbsp;hil falch pe cynhaliai finbsp;hiliwn o wen hwlyn wyrnbsp;haelion a beirdd a helwyrnbsp;hi ar don hwyr odinebnbsp;hwyl y nyn ni hilia o nebnbsp;hon er dwyn i henwr danbsp;hiraeth ai lludd hi i wranbsp;hi a ddug ni haedd ogannbsp;hirddu glog hardd yw a glannbsp;hinon a wnai wahanunbsp;hoen o ddyn a hyn o ddunbsp;henwer gwen hyny yw r gwirnbsp;honno megis i henwirnbsp;hanmer wawr hoen merweryddnbsp;hyd i del hi ydyw y dydd

‘ hvnfyrr, P. 99.

14

henwi i ddwyf hyn o ddyn

haul faelawr o hil felyn'

hin o bell a henwa byd

huan ail i hanwylyd

bylaw lun” haul oleuni

hin o nef yw hon y ni

hoen Iluwch yn dwyn henw oi lliw

henw o dad hynod ydiw

heulwen caer hwlyn ceri

honno fyth a henwa fi

hyd awst am barhau i dyn

hyd awst i hoed a estyn

hyd awst os hi a dystiwn

hyd awst i hoedi a wn

hyd awst val hwyaid estyn

hyd awst ni hedai un

hyd awst nid hoyw i dyscu3

hyd awst tra byrha i dy

hi ni ad ym hyn a wn

hi ni fynn hyn a fynnwn

Dafydd ap Edmwnd

IX

CYWYDD I GYNGHORI MERCH NA PHRIODAI NEB O NIS CAI EF Hl

[add. MS. 14866]

Truan im pen bob ennyd trefnnu bar tra fwy n y byd

‘hoywliw felyn, C. 49. “hyloyw lun, B.M. 52.

3 dystu, B.M. 52.

15

tal ni welafi Ddafydd

twyll ym o sereh y ferch fydd

tra gwan im gyrrodd anyn

troes ym obaith maith y myn

troes air mal trysor i mi

trafael oedd trwy fawl iddi

tewi ni wnaf am tafawd

tra fwy n gwau terfynau gwawd

ton wenlliw tywyn unllathr

tegweh gwyn ar fryn Ilynn llathr

teg yw r gran tw Eigr i grudd

trem wych yn troi y muchydd

tegweh i grudd fal rhuddaur

twyn o walk val tonnau aur

tidau o liw gok ydoedd

topyn dlos tw banadl oedd

teg gan hwyr lliw gloywgwyr glan

tywys iad tew o sidan

tegweh bun ni ad unoed

tebig i wyllt Essyllt oed

llwyr drwy iownder Ilaw r drindod

lliw ar y nyn Hoer ne od

ym onid gwiw gloywliw glan

i charu ddyn wych eirian

gwn ystor o gynghorau

11e caiff hon oil i cofFau

na fynned aur funed fain

gwawr nefolys garn filain

drwg fydd ffrom wrth i omedd

gwaetha bai bawai eb wedd

nid gwell rhyhael anfael fydd

yn rhoi i gwbl na rhygybydd

a fo ’n falch oi fewn oi fodd

a fo ’n ffol ef a ffaeliodd

i6

a fo’n goeg heb fynnu gwir a fo’n wag a fanegirnbsp;mab dioedran fydd anwrnbsp;meddal gamp nid meddwl gwrnbsp;a bryno hen fargen faithnbsp;obry’n ol a bryn eilwaithnbsp;nid oes dyn nad ystaeniainbsp;a bery fyth heb ryw fainbsp;dyma nghyngor uwch forwynnbsp;yn niwedd rhaid fenaid fwynnbsp;na fynnych radd ai addefnbsp;yn wr ond angel o nef

Dafydd ap EdmUd

KOWYDD MERCH

[CARDIFF MS. 7]

kerais fetch kares sy fav kariad fwyn kared finavnbsp;kyflowndaith kyfliw indegnbsp;kyflvn a deifl koflwen degnbsp;kaf anerch ddyn kyfiownweddnbsp;kanwyll fwyn kawn oi Haw feddnbsp;kaf yn hawdd kyfenwi honnbsp;kariad twbwl kar attebionnbsp;kyfyn gorfF kyfion i gweddnbsp;kyfenw hon keifn i boneddnbsp;keifn hwynt akkw finavnbsp;keifn i hon im kyfion havnbsp;kyroned fetch om kyrenyddnbsp;kvtvn yw rrwym koed tew rrydd

17

keifn ym kyfyn a mi kyfvn oeddwn keifn iddinbsp;keifn ymvn keifn enw mavnbsp;kyfenw mvn keifn i minaunbsp;kait tav ifaink kyt tyfvnnbsp;keifn a bardd kof a wna bvnnbsp;kad yno fal kadwynavnbsp;kyfion o sereh keifn nos iavnbsp;kefais vnwaith im kyfoednbsp;kvfliw non kyflvniaw oednbsp;kvr yw trais kariad trassythnbsp;kaid hvn fwyn pe kaid hon fythnbsp;kaid wyneb kafod vnnosnbsp;kaid gwyndo lawn kaid gwendlosnbsp;knawd mwyn goris knwd manavrnbsp;koed yn walld kydwyne avrnbsp;kanodd y modd kanaid mwynnbsp;kyn wned eira kyn wanwynnbsp;kynwys oedd kenais iddinbsp;kroyw wedd ton kyrvaidd wyt tinbsp;karodd dros gael kerydd drawnbsp;kaiff eiddig kofFav iddawnbsp;kaf y ddyn kof yw i ddignbsp;kar iddi nim kar eiddignbsp;karv gwen yw kvr y gwrnbsp;kar i iago ywr krogwrnbsp;kassaed wen kas ai dwgnbsp;kyfriw esdron kyfrwysdrwgnbsp;kaiff ar wawd koffav i rannbsp;kaiff hwn gas kaiff hon gvssannbsp;kaiff vn dig in koffa yn davnbsp;kaffwy fvn ka ffo finav

DAUiDD AP Edmond ai kant

ï8

XI

KOWYDD A WNAETH EF IR YWEN

[CARDIFF MS. 49]

O gwneythym a gwraic' neithwyr

o chenais gereld och nas gwyr

ar vrys pann evthym ir fronn

ar annerch i wyr einion

ir vn wych yr awn vchod

ir a gawn o Rew ag od

gway ni chay amgenach hin

gwely brwyii gwilio brenin

ir mwyn gwenn or main gwinion

oes vnnos wyl i sain sion

[a]“ bronn goed eb yr vn gwyrdd

ond ywenn mewn gown dvwyrdd

ir ywenn awn inav /r/ nos

yno vnawr yw nownos

yr haf mi a wiliaf wenn

ar gayaf dan fric ywenn

adail gronn a dalgrynnodd

vn Haw mab yn well i modd

twr3 y saint ai torres hi

torriad ywen tir dewi

bro'* ni chaid heb rann oi chvr

bro siessis brwysiav assvr

dail ir hardd ar dal y Rhiw

dail sidan dvlas ydiw

y svl or grawys olaf

y ddawn a hi® i ddwyn haf

Mr gwraic, C-S- “C. S- ^towr, C. 5. ?bron, P, 56.

5 siessin, P. 56. nbsp;nbsp;nbsp;® ai hyw, P. 56.

19

[go]lvd davydd ap gwilym [g]wydd 1 fedd sy gvddfa ymnbsp;siop wibwrn dros yw pybyrnbsp;syth i gwallt yn sevthv gwyrnbsp;syndal yw newis hvndynbsp;satan teg yw svt yn tynbsp;dragiwyd i mwng drwy goed mannbsp;dragiav bob mis a drigannbsp;ysto krys eosdy krednbsp;ystavell eos dyvednbsp;ywen ni bv yn y bydnbsp;i neb vnpren vn benprydnbsp;ydrychen y fedwen favnbsp;wengron oil yn grinellavnbsp;ar ywen lie i mae jrj ewignbsp;ar y brynn yn ir i brignbsp;iawn yddoedd yno i ddevddyn'nbsp;gosod oed i geisio dynnbsp;vndydd a naw a devddegnbsp;yr awn’ dan yr ywen degnbsp;ywen ai dail yno i daw^nbsp;oni ddel onn i ddeiliawnbsp;ir y wenn doed wen ir dyddnbsp;yno i dof vinav davydd

DAVYDD AP EdMWNT AI KANT

yno dd oedd iawn i ddevddyn, P. 64. nbsp;nbsp;nbsp;rown, P. 5^*

3 ywen a dail yn y daw, P. 56.

20

XII

CYWYDD Y DRAENLHWYN

[A0D. MS. 31055]

J selu merch oes Ie mwyn ond or vnlhe mewn draenlhwynnbsp;duwsul yr ymgadwasoninbsp;dann ei phriw rhag y dyn phromnbsp;trwsiad merch ai hwtreswrnbsp;troi’n ei gylch or truan gwrnbsp;da vu r Ihwyn dyfu ar Ihednbsp;dros devdhyn dyrys dvdhednbsp;a da vu dhuw nyd wyf dhignbsp;roi gwydh y rwygo eidhignbsp;o dhidlawd yspadhadlwynnbsp;y mae r Ihys nyd mawr y Ihwynnbsp;yn gaer dann yr vn goronnbsp;wydr a chalch wrth edrych honnnbsp;y gwydr yw’r dail ar goedydhnbsp;ar blaid galch yw r blodau gwydhnbsp;cas eidhig coesau Jdhewnbsp;castelh o berth dywelh dewnbsp;dann berth o daw neb wrthinbsp;dos hwnt medh ei dwyais hinbsp;ydh oedhym y dydh eidhiwnbsp;yno a’n Ihys yn vn Ihiwnbsp;a dail a blodau yn donbsp;anodh ein gweled ynonbsp;glasach wyf na’r dail gleisionnbsp;gwnnach no haeach yw honnnbsp;yr dheudhyn yr oedh adhasnbsp;enwog Iwyn o wynn a glas

awn ai bvn’ yno bevnydh glas a gwyn dann glos y gwydh

Dauydh ap Edmwnd

XIII

KOWYDD MERCH

[CARDIFF MS. 7]

ysowaeth nos o ayaf ym sy hwy na mis o hafnbsp;ni ad nos hir na dwyn serehnbsp;na byrddydd i neb ordderchnbsp;braen yw dail a bron dolydd“nbsp;barvgog yw brig y gwyddnbsp;o dawn ni i imweled vnwaithnbsp;ag vn dyn mi a gawn daithnbsp;ef a wnai ayaf vnosnbsp;eira folrrain ar foelrrosnbsp;gwae fi dan y gayaf dvnbsp;gem gwyr nad gwiw ym garvnbsp;[mi a rrodyais may rrodwydnbsp;mywn yr yia yr mann yrwydjsnbsp;ar od trwm oer yw tramwynbsp;ag ar rew mawr ag eira mwynbsp;gwen rry ofer ywn rrafaelnbsp;yn dy gylch ni wn dy gaelnbsp;a fynyt ti fi enydnbsp;er na bai wr yn y byd

' awn ni bun, C. 12. nbsp;nbsp;nbsp;’ a brwyn dolydd, C. 19.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ B.M. 4S.

22

ni tnynyd di vn mwyn doeth na fyn vn anfwyn anoethnbsp;ag na ad ferch genyd fodnbsp;oni neir a wnawn erodnbsp;dyn wy pei gwypyd a nainbsp;dy fryd nim difrodai'nbsp;allan fyth y gallwn fodnbsp;er dy fwyn ar dew fanodnbsp;heb y mwyd fal i bvm inbsp;a hep hvn ai gwiw poeninbsp;di oer vn wy heb dyr nosnbsp;di anedd wy er dwynosnbsp;ar vn bwys arno i bychnbsp;a gai y nol ag a wnelychnbsp;anwyl ytt y rrown lettynbsp;a chenyd awr ni chawn dynbsp;ni chwynyd ym na chawn dannbsp;na byd well na bod allannbsp;och ir ferch o charai fólnbsp;ar y drws a roe drossolnbsp;o gas dor a geaisd dinbsp;o gariad kais i gorinbsp;dyred Hei rwy yn darosnbsp;drwg ywr [nen i]^ drigor nosnbsp;oni ddoi di ni ddaw davnbsp;ar y fan i rwy finavnbsp;vn heb vn yn i benydnbsp;vnig vn3 yno i gyd

DaUID AP EDMWND AI KANT

' P. 76. s vn ag vn, B.M, 48. 23

XIV

KOWYDD MOLIANT I WALT MERC

[PENIARTH MS. 112]

A gae r fere a garaf i a gae luyn y goleuninbsp;A brie sirie fal serennbsp;awyr a pyst aur oi pennbsp;Tan draie yn tywynnu dr usnbsp;tair tid fal y tur teudusnbsp;Ennynnu byd vnion* bertnbsp;o nenn gwalk yn un goelkertnbsp;Banhadlen neu fedwen faurnbsp;bcnfelen bun o faelaurnbsp;Leng euliu lu angylionnbsp;lawer kaink ir’ luric honnnbsp;Fen yu o blu paun un blaidsnbsp;pert hir fal y port euraidnbsp;Hynn o wait a honnai wednbsp;hual rin haul rianednbsp;Paub a wyr pe bai eurycnbsp;puy biau r gwalt pybyr gwycnbsp;y mae a pet am i pennbsp;yr haf fal y Riufelennbsp;Brie yd gwedi beri ei gaunbsp;bruyn biliaidr fal bron belau

' yn vn, C. 5. nbsp;nbsp;nbsp;’ yw, C. 5.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ pen vn o blv pavn yn blaid, C. 49.

?bilion, C. 49.

*4

Tcc o duf yu tu eg' dyn tent haul fal tannau telyn’

Bennes yn duyn bob unaur banadl walt o ben hyd laurnbsp;Gwdyn gwefr i gyd yn gwaunbsp;golt yd fal gwiail tidiaunbsp;Eginod gwait y gwenynnbsp;egin y tes o gnaud dynnbsp;Koed yu r gwait un kyds ar gwydnbsp;koron wiail kuyr newydnbsp;SafFrum ar lyssau effroes^nbsp;sirian yu fal ser y nosnbsp;Da fu rs himp ar duf yraucnbsp;deifr walt ir dyfrwalt eurauc®nbsp;Leiswy7 ai gwlyc lysiau glannbsp;linos iad juyn o sidannbsp;ysgub fanadl mair fadlennbsp;yu r imp aur i ruymo r pen®

Ac yn ryd o gaun ruydwalt9 yn aur y gyd'° own or gwaitnbsp;Ai duy gofl ydyu y gydnbsp;da o aur'* ai dau wrydnbsp;Lywetau tec luyt iad dynnbsp;lin y mlaen luyn nielynynnbsp;Aur yu r luyn ai roi ar lednbsp;a fu luyn kyn felynednbsp;Er muyn bod or maen bedydnbsp;ol ar ei pen oleu r fFyd

'tiwig, B.M. 30. nbsp;nbsp;nbsp;* tidav val tannav telyn, C. 5.

3 kyhyd, C. 49. nbsp;nbsp;nbsp;* ar lysie effros, C. 49.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 difyr, C. 49.

^ dy waild ir deifr walld evrawg, B.M. 30. nbsp;nbsp;nbsp;? Lleisw, B.M. 30.

* yn rwymo pen, C. 49. ^frvddwalU, C. 5. nbsp;nbsp;nbsp;‘“i gwisc, C. 5.

*‘ o do aur, C. 49; o dwf avr, B.M. 30.

25

[ar pryd ymarn y prydydd ywr avr ar hwnn pan fai n rrydd]'nbsp;ai lewyc noswyl leuannbsp;ai fric yn debic i dannbsp;Maner aur ban ymwenyntnbsp;ymlaen y gad Gamlan gyntnbsp;Kruybr aur ban i kribainbsp;pun maur o ysgub paun mainbsp;Sirian y mysc y manaurnbsp;koron o walt kuyr ne aurnbsp;Gwefr o liii ni bu gyfriu luynnbsp;i gudio dyn dec adwynnbsp;A ro i luyn reol einioes’nbsp;ryu luyn dan yr haul nid oes

Davyd ap edmunt ai k

XV

CYWYDD I WRAIG Y CRYDD

[add, MS. 14967]

karv ddwy pwy ai kerydd gem aur groes’ gymar i grydd

‘B.M. 30. *yr haul wen rheol einioes, B.M. 52. 3kred, B.M. 24.

26

devliw haul yr ar del^dd” dyn graen i gweled dan gryddnbsp;kannwyll merched y gwledyddnbsp;kred a roes honno ir kryddnbsp;kaf esgob nid kob kybyddnbsp;Jor kred yw ysgar ar kryddnbsp;kaiff ysgidie tew newyddnbsp;modd eira kraic er maddav r kryddnbsp;nid medrus anwyd mydryddnbsp;ysbiwr krwyn os bywr kryddnbsp;prid vo diowrydv brydydd®nbsp;a chymryd yni grvd gryddnbsp;gwcll di archen ewennyddsnbsp;no chroen ireidlyd a chryddnbsp;gwedi dwyn sereh y gwowdyddnbsp;na chywired gred i gryddnbsp;gweled ym wen kyn trenyddnbsp;gidar crwyn yn gador kryddnbsp;mwyn dan y nef yw krevyddnbsp;myn y groc oni myn gryddnbsp;trwsiaf gerdd val wtresyddnbsp;tec myn mair yw krair y kryddnbsp;rraid ym wenn liw ysblenyddnbsp;j dwyn o blith krwyn y kryddnbsp;vwch advyd wenn nachydvyddnbsp;a hen garwden o gryddnbsp;bwyf i barddwas dan laswyddnbsp;brisiwr krwyn byroes ir krydd

DD AP EDMWNT AI KANT

'ar y dolydd, LI. 133. nbsp;nbsp;nbsp;'diowrud prydydd, B.M. 24.

^awenydd, P. 240.

27

XVI

CYWYDD MERCH [add. ms. 14997]

may dyn a wise am deni mewn havl tec a mwyn yw hinbsp;pais luniaidd pwy sy lanachnbsp;dan wregis llai no bys bachnbsp;stumaich o grwys' damascnbsp;i roi gwe aur= ar i gwascnbsp;i chrys hi ai chwrssiavsnbsp;o lawnt't main wylwn nad mavnbsp;gwai vinnav mav gof anwychnbsp;nad wyf siambrlen i wenn wychnbsp;vanwyl myvi a vynnwnsnbsp;vy mod yn gossod i gwnnbsp;yr awr dan vric yr oralltnbsp;y bo gwenn yn kribo i gwalltnbsp;myn pedyr digrif oedd edrychnbsp;ar i droi dan gwr y drychnbsp;geilid moli gwallt melynnbsp;gardd dec goriwch gruddiav dynnbsp;yn arwydd at arglwyddinbsp;geilid hed^ oi gwallt hinbsp;ar tal yn kynnal y gwalltnbsp;mewn assur val mayn ysswalltnbsp;ar ael megis banner wnbsp;ai thrwyn dan y llythyr hwnnwnbsp;ac ir oedd dan gavrav r iadnbsp;olwc las val y gleissiad

’ ai chrys, C. 5. ’a gwe o aur, C. 5' nbsp;nbsp;nbsp;^ chyvyrsiau, C. 5-

lt;0 laawnd. Smyn asphas mi a vynnasswn, C. 5. ‘hett, C. 5.

28

yroedd havl ar ruddiav hon a main kwrel myn karonnbsp;mwnygl hir val mayn klaerwynnbsp;a chwrys ac aur a chrys gwynnbsp;may llvn y ddyn may i lliw yn ddanbsp;may r min val myr a mannanbsp;o rrennir rrwnc^ gwr honnonbsp;ar verch poed heb ohir vonbsp;aed i hwn yr yd yw havnbsp;ai doron’ ai bederavnbsp;aed y verch at i fFerchennbsp;ac aed i gwallt gida gwennbsp;bid iddo fo y byd yw ddwynnbsp;a bid iddi y bedw addwynnbsp;ni aned ta gida gwennbsp;yr geni r dawn ar gynnensnbsp;nid tiawd vy mvn dylediwnbsp;o chaifF bvn i llvn ai lliw

XVII

KOWYDD A GANAI EF IR WRAIC VON MARGED VERCH RYS

[add. ms. 14997]

may merch heb gytkam a mi [marthin]^ gwna help ym wrthinbsp;arch roi ym [varged verch Rys]^nbsp;am a roen [ym or ynys]'*nbsp;o chawn i werth [ni chayn wawr]^nbsp;er miliwn 0 avr maelawrnbsp;' rwng, C. s-

er hyn o ddyn yrrown dda a bod ym y byd ymanbsp;i vvn yrrown a fai n rraidnbsp;a chan vvn ni chawn venaidnbsp;ymaddaw ym a wyddiadnbsp;im nychv oil am na chadnbsp;hi a dyn ym hyd y nosnbsp;hin ayaf a hvn eosnbsp;a gorwedd ar ddrain geirwonnbsp;o bob haint yw byw heb honnbsp;or rroed hyn ai rraid henniav'nbsp;amgen no hyn im gwanhavnbsp;aviachus yw vy iechydnbsp;[a nofio mor]“ wyn vy mydnbsp;[i fvn i kawn]“ ofyn Icednbsp;a roe yn hwyr yr vynhayrrednbsp;yr vn ym a ran amwyntnbsp;a all am hyn wellav ymhwyntnbsp;addaw ymyd ba dda iminbsp;ar addaw heb i roddinbsp;dav addaw nid ai^ vddvnnbsp;dav nac in gwnevthud yn vnnbsp;nid llai wrth newidio Hidnbsp;nac ddwywaith noc addewidnbsp;anoc gwr yw i nekavnbsp;i geissiaw i negessavnbsp;am oed y verch amod vvnbsp;am gae son ymgussanv^nbsp;atteb byrr a ateb* honnbsp;ac a i'yd[d] yw gweryddon

'heiniav, C. 49. nbsp;nbsp;nbsp;'C. 49.

*am gysanv, C. 49.

30

or dyddiav i roi deuddec i dorri dav wedir decnbsp;aniben i vn obaithnbsp;o gwyl chwech heb gael y chwaithnbsp;gwirion a ddylae drugareddnbsp;gwae vvn ai gyrre y vedd'nbsp;am rroes“ lie nim rroe iessvnbsp;ymhoen bid am hon i bvnbsp;am honno vn ymhoen wyfnbsp;heb achos oni bechwyfnbsp;am henaid syn ymhoininbsp;am nef oedd pe mynai vi

DD AP EDMOND

XVIII

DAFYDD AP EDMWND YN GOLLWNG BYTHEIAID AR OL I GARIAD

[add. mss. 14866]

Gwae na chlyw heddyw iddi gwen o sereh a genais inbsp;er pan wyf lown nwyf lanwawrnbsp;eithr yw sereh ni theriais awrnbsp;yn eilio im anwylydnbsp;amliw gerdd a mawl i gydnbsp;nid lies yn ol i molinbsp;oni chlyw hon i chael hinbsp;o cheissiaf mae n achosawlnbsp;glod em wen glowed i mawlnbsp;i gwr fy nun gowirwawdnbsp;ai clud gudd rhag clowed gwawd

‘ gwae /r/ verch ai gyrre yw vedd, C. 49.

er tnwyn iddo roi meinwar mewn cudd a minnau ai carnbsp;dycked hyn a fo dickianbsp;deuliw nyf i dal a wnafnbsp;[dwyn klod a dannod i wennnbsp;daeogwas ddyn wridowgwen ]nbsp;deubeth sy ofer debignbsp;dannod i wen i dyn dignbsp;ar Hall yw dwyn mawl ar liednbsp;a gloyw wawr heb i glowednbsp;anhyfedr yw fynhafawdnbsp;oni chlyw yn uchel wawdnbsp;gyrraf wawd o geudawd gennbsp;fytheiaid o faith awennbsp;herwydd helwriaeth hirwawdnbsp;hai englyn Jfor wyn* wawdnbsp;hai gowydd fy Jolydd wydnbsp;hai owdl eos hy ydwydnbsp;hai organ ar feingan fawlnbsp;hai ar lafar hir loywfawlnbsp;hw3 ar Jdwal a phalinbsp;hud a cherdd hoyw ydych inbsp;gwiliwch ar gyd ym galynnbsp;gwilio i ddwyf am gael y ddynnbsp;gwilia dithau glod eithwen^nbsp;grufFydd moel gynydd mawl gwennbsp;rhua gorn wr rhywiog iachnbsp;rhed glerwr uwch rhyd glorachnbsp;di dwn sereh dod un i sonnbsp;dyfal yngwern fodafon

32

a gano gerdd' gain i gwaith ymhenrhos im hoyw anrhaithnbsp;dal dy gof rhag dy led gasnbsp;a dolef uwch traeth dulasnbsp;rhed uwch llynn yw herbyn hinbsp;archaddon eiriach weiddinbsp;a gollwng im dyn gallwaithnbsp;y ffbrdd i ddol fotfFordd faithnbsp;hynod i chyfod ai channbsp;y hi aeth yn hai weithiannbsp;atat i ar y ty taunbsp;atat wyd teithiad tithaunbsp;cf a ddelir fodd olwennbsp;ar y gair yr ewig wennbsp;mwyn swydd mae n anos iddinbsp;mawl gwen oedd fy milgwn inbsp;hai gariad siarad a serehnbsp;i honno a hai annerchnbsp;hylaw heliaf haul haelionnbsp;hai hai hai ai hi yw hon

DD AP Edmüt

XIX

CYWYDD MERCH

[llanstephan ms. 118]

Bwriais fry briwais y fronn bwriad hynaws brud hinon

¦ ac annog wawd, C. 49.

33

bwriedais bore ydoedd bun ben gall bwy' bynag oeddnbsp;bu ruddfan am bereiddfathnbsp;bod bvn yn y byd oi bathnbsp;bu rinwedd beri annerchnbsp;blassys oedd rhwng blys a serehnbsp;barwnes er bwrw anvnnbsp;brud gwawr” o liw brodiog Ivnnbsp;bortreiad y bert riainnbsp;bur lawn vn fodd bvrwen^ fainnbsp;blodeuog oedd blaid ag aurnbsp;brav gwyreiddwallt brig ruddaurnbsp;breiniol ydoedd bronn loywdegnbsp;byw einioes dyn bennes degnbsp;bowyd langorfF^ bodlon gusnbsp;bwrw ymadrodd brav medrusnbsp;braidd ir byd bro ddayar bennnbsp;bwysso manairs bys meinwennbsp;bwrw dameg ewybr demlnbsp;bonedd essyllt bun ddisemlnbsp;bedw a haul byw ydyw honn®nbsp;blin i henwi, blaen hinonnbsp;bwriais gloywnaid braisg lanwychnbsp;brofiad ar ddyn wastad wychnbsp;brav gael nag briw galon wynbsp;brevddwydiwr ai bardd ydwynbsp;briwodd yn awr berwedd nosnbsp;banhadlen ar benn hoywdlosnbsp;briw aeth yno ? brath onennbsp;blygiad gwaeth oblegid gwen

•bwy’n, B.M. 29. *bryd glwys, B.M. 52. ^brwynen, B.M. 29. “bwyd i langorff, B.M,, 29.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 mannur, B.M. 29.

‘be doe bawl bwy ydiw hon, B.M, 29. nbsp;nbsp;nbsp;^ynof, B.M. 29.

34

by anach oer ban na cliaid benadvres boen diriaid'nbsp;brav doeda bured ydywnbsp;beth a wna fi byth yn fywnbsp;blin erioed blaenor wynbsp;blino o redeg blaenor ydwy ^nbsp;byd vnion yw hod annercbnbsp;byd ta ermoeds byd diwair merchnbsp;byd pwy a /n/‘* fyw bod poen faithnbsp;byd diboen bettai obaithnbsp;brawychys oil brochys wynbsp;bryd clodgorfF brud caledglwysnbsp;barieth fyngwaed yn berwinbsp;blys merch ni by les i minbsp;by ddevnydd bai oedd anialnbsp;bechu yn dost bychan o dalnbsp;blin yw ynill blaen einioesnbsp;beri i hoywfun byrhau f oesnbsp;budd gore yw® bedd a gronbsp;bid i fvn y byd a fynno

DAyvDD AP Edmund ai kant

35

XX

KOWYDD A WNAETH DD AP EDMWNT I DDYFALV AVAL A ROYSAI MERCHnbsp;IDDO YN ARWYDD

[llanstephan ms. 163]

Y fvn dekaf o wynedd i lliw ai gwallt oil ai gweddnbsp;ac vfvdd yw i govecnbsp;i rannv da ar wen decnbsp;vanwyl a gayff yn veinioesnbsp;vawl er vn afal a roesnbsp;ni weled yn y gwledyddnbsp;afal well o vil o wyddnbsp;lliw i Rodd oil or Rvddavrnbsp;llvn pel o gwrel ac avrnbsp;llvn gwrd ir Hawn gwrid arabnbsp;llvn penn o berllan y pabnbsp;lliw nevol yw r llwyn availnbsp;llvn lloer ar Haw yn y Hallnbsp;llawen wyf Rwng Hyn a ialnbsp;He r wyf am Haw ar avalnbsp;Hawn o bryd yw llvn i bronnnbsp;llewych avr lliw i choronnbsp;aroglav i rywiowgwlcddnbsp;balsamwn a bias y meddnbsp;velly i kaf or yfallennbsp;vyr a thvs val gwefvs gwennnbsp;val i lliw nevol wellavnbsp;vn vawl ydoedd yn vlodav

36

bwliwns tec oedd yn egin

blwch mwsc yw balch ymysc gwin

berw a sereh a bair i son

brynn yn avr brenin areon

prenn ai dvc nid prin y da

pvmpvnt a da[l] y pwmpa

seren Rodd dros avr yn Rin

siwgr a brynn seigiav r brenin

o dyhvddaf ir aval

a geiriav tec wi ’ yw r tal

e wyr y fvn ir a vo

vonheddic vy nyhvddo

ni allaf haelaf iw honn

na choeliwyf Ivn i chalon

os aval a roes efa

a gair o dwyll iw gwr da

kroes iesv dec grasvs dal

a dyvodd o had aval

er na allon“ acron yn

aval odde r ail vlwyddyn

ef a bair i vyw bwrir

i ddinkod ef ddwyn koed ir

perllan imp ir llv yn ol

a eginodd oi ganol

dayar ysydd dwr a sal

oil a nef a llvn aval

mynnaf i gadw im einioes

myn yr havl ir mwyn ai Roes

DAVYDD AP EDMWNT

‘ a geirie teg gwiw, C. il.

37

XXI

KOWYDD IR GWALLD

[CARDIFF MS. I9]

Y forwyn fwyn gwae Iron fais frig euraid fawr a geraisnbsp;falie i kawn gole ddawn gwladnbsp;ferch hirwen farw oi chariadnbsp;om gillwng hon im gollinbsp;heb raid gwae i henaid hinbsp;ar i Haw fain mae jrj holl fydnbsp;yma i mi am y mowydnbsp;fy lladd heb ymladd i byddnbsp;a ffa raid oedd ladd i flfrydyddnbsp;e fyn hiraeth fy nhorinbsp;am hon ni wyr ymhoen inbsp;nid yw raid ond ar redegnbsp;newyd hwyl am fenaid tegnbsp;dann Iwyn aur dyn o liw nonnbsp;a droer golwg drwy r galonnbsp;gloyw ywr ddyn eglur ddinamnbsp;geneth ai ffleth fal y fflamnbsp;yr hon sydd y nydd a nosnbsp;yn dwyn llwyn yn dan llinosnbsp;llowetbau mewn diliau melnbsp;lloer ai kariau lliw r kwrelnbsp;lien yw ai fFenni hyd i ffernbsp;lliw angel pan ollyngernbsp;lliw gobled dan foled fannbsp;llinos ydyw r llwyn sidan

' i ffen, P. 195.

38

Hen o des a Ileian yw dwyn

llirig ydyw lliw r gadwyn

pen bun am poenau beynydd

pob blewyn yn felyn fydd

gwe o ruban a gribir

gwalld pen y fanhadlen hir

mae n felyn gelyn golwg

mae n wen y donen ai dwg

mae avr wisg yma ir esgair

eirian a lliw mwltan mair

mae n hawdd gweled mae n heddiw

melyn yn llyn or vn lliw

mae snoden i wenn o aur

am olwynion melynaur

dwyn i mae gwae fi om gwyn

dwy loweth am dal ewyn

wrth wir gynt Arthur a gai

felin ag aur a falai

dyn ai fFenn dyna fFynu

dann bin y felin a fu

edrychais ni fynais fwyd

ar garlwm aur a gwrliwyd

kanfod ym a bair kwynfan

kwrliad ywch dau lygad lan

kwrliad ar dal gwasdad gwyn

kwrliad nis mwynha kerlyn

hardd ywr to n kiddio lliw r kann

hyd dwy sowdl het o sidan

gwe feinllin gofl vnllaes

gloyw ydyw llin gowldwair llaes'

kenir mawl knu o aur melyn

knwd gwalld yn kiddio knawd gwyn

‘yngowlaid llaes, LI. 125.

39

gwenn am hon gwn ymhenyd ag ond i iFenn gwenn i gyd

DAVYDD AP EdMWND AI KANT

XXII

LLYMA GOWYDD Y GWALLT MELYN GAN DAVYDD AP EMWNT

[CARDIFF MS. 46]

Y mae arwydd ym auraw er duw llvn aurwyd y Hawnbsp;nid o gynnal gwialennbsp;o vlaen gwallt rydd velyn gwennbsp;e ddawr verch hardd ddiwair fainnbsp;ar iad auraid ir dwyrainnbsp;a mwyn yr aur mewn yr iadnbsp;au lliw megis y llauadnbsp;mae gwalld a gudd daurudd dynnbsp;oes waith aur dros i thorynnbsp;krefFt o aur rydd' krefFtwyr hafnbsp;au gweawdd val eiry gaeafnbsp;kyrn rydd“ val karw yw r anregnbsp;kae aurwallt dyn hokrell degnbsp;tref tad tal ny bramadeg^nbsp;bvnt o aur llyna ben tegnbsp;llavuriawdd y Haw vorwynnbsp;gyvair aur nid gwe o vrwyn

‘ krofft o aur rhudd, B. M. 32. nbsp;nbsp;nbsp;’ kyrn hydd, LI. 47.

3gramadeg, LI. 47.

40

yn gwysav be dangoswn

bryn aur rydd yw brynar hwn

naw radd wrth i vrynarv

ar iad y verch auraid vu

tir ar tew i oraurad

ar yr ar hwn aur yw r had

hewyd molwyd' aur melyn

garddaid o walk ywch grudd dyn

o tyf yddi tiveddiaeth

gyrs aur val bangaw ar saeth

tyvodd ar yr etivedd

hainar o walk hen aur wedd

duw a aurawdd y darren

ar vlaen gwallt hir velyn gwen

au llvn val y vaillonen

a rhafFau aur ar ei phen

mae am vainwen ym benyd

mawl ir gwallt mal aur i gyd

mae dros i iad yn gadair

lliw mil o ganwyllav mair

gwae a welas dyn gulael

a baich o aur heb i chael

XXIII

KOWYDD MERCH [add. ms. 14879]

mae vn larlles mewn evrllin difvrn walk or dafarn winnbsp;dvw ai llvniodd dvll enwognbsp;vrddol Grist ar ddelw r grognbsp;‘malwyd, LI. 47.

41

lessv hael a roes i hon o degwch mwy no digonnbsp;mae tassel o wallt melynnbsp;brig euraid am ganaid gwynnbsp;avr a gaid yn ddwy gadwynnbsp;ai roi n faich ar y ddyn fwyn'nbsp;kaets aravl^ fal koed siriannbsp;kyfliw r mellt kofl o aur mannbsp;brig gwinwydd yn bark ynialnbsp;avr goron am dirion dalnbsp;dros i devrvdd iw chvddiawnbsp;lloweth yn ddwybleth a ddawnbsp;avr melyn am ewyn mornbsp;tresi man tros i mynworsnbsp;bargod havl gorvwch brig y don^nbsp;llvrig evraid lliw r goronnbsp;kanaid i grvdd dan rvddavrnbsp;koler wen kyfliw ar avrnbsp;dyn aravl lliwr havl^ yr hafnbsp;ft'rwd enwog a ffryd anaf®nbsp;to manavr yw tw meinwennbsp;teg ywr gwallt nid hagar gwennrnbsp;teg yw i ffen ddwywen* ddoethnbsp;o bai vnawr yn benoethnbsp;myned i gribo manwalltnbsp;meinir wych a manavr wallt^nbsp;ai osod mewn ysnodennbsp;fal i doeth o foled wen

' ai rodhi n vaich yr dhyn vwyn, B. M. 32. “evraid, P. 103. ^mynor, P. 103.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;brig tonn, B.M. 240. Sphriw haul,

B M. 32. ^Anna, B.M. 32. ^nid hagr yw gwenn, B.M. 53. 'ddwynwen, B.M. 53.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;smeinir wyl mewn man ir allt,

Li. 122.

42

dyged y ddyn wridowgwych llawen yw gwedd' y llwyn gwychnbsp;mewn gwisg nefol im golwgnbsp;fcnaid yw y fvn ai dwg

XXIV

CYWYDD MERCH [lLANSTEPHAN MS. 122]

Gwae a fai hyn dyn noi dad

gwae fi gvrio gan gariad

y forwyn wych or tron allt

ar llwyth rhvddavr llathreiddwallt

dy garv ferch digyri fv

nid wy wr i difarv

o deliais arnad olwg

nid cr da ir ai ond er drwg

glan oedd ywch mewn glyn ne ddav

roi f’ iechyd ar feichiav

rhois fy sereh ferch ar dy fodd

rhoist sereh feinferch ar f’ anfodd

Ilwyr y troes 11e i’r wyt traw

ym dy gas am dy geisiaw

myn derfel ped fae felwas^

oth geisiae3 ef a gae gas

[wrth rodio merthyr ydwy

pe bai waeth ym pa beth wy]4

twyllaist fi feinwar arael

twyllaist na thwyllaist nith ael

‘llawen ei gwedd. B.M. 32.

3pei ith geissiaw, C. 7.

43

tybiaist mewn modd fy rhoddi' is draed oil oth ysdryw dinbsp;dvgost fynghof wrth d’ofwynbsp;nis dwg merch osdeg mwynbsp;ir holl wlad yn anad nebnbsp;drych wy fvn^ edrych f’ wynebnbsp;llwm yw grvdd y cyhvddwr4nbsp;llymhav gan y dagrav dwrnbsp;a fv rhom o far a bawlnbsp;ydwyf wr ydifeiriawlnbsp;ni wnaeth dig vnig anerchnbsp;ai diwgiodd oi fodd ferchnbsp;mae a^ lysa em loywsyth®nbsp;mewn moddion cyfreithion fyth^nbsp;os darfod yn gymodinbsp;eisiav rhwym oil sy rhom 1nbsp;gwnawn vnoed gwen iawn ydwydnbsp;ni ellir vn yn y lie V wydnbsp;rhaid ym gel® am a wnelwynbsp;bwrw ’r drem ar dy bort ir wy ?nbsp;iawn ni chaid am ddireidinbsp;llei ddwyd fvn pei lladdid finbsp;mae brad a siarad a sonnbsp;a thrydar gan athrodionnbsp;mae ’n wir weithian am danadnbsp;mai noetha gwir ym nath gadnbsp;os gwad a roi esgyd ’r iaithnbsp;gwnewch ym ganv’n iach vnwaithnbsp;hwyr ym dewi gwedi gwadnbsp;ym myw dynion am danad

'mynaisd bob modd im rroddi, C. 7. “or, C. 7. ’wen, C. 7.

411wm a firvdd yw fyngrvddwr, C. 7. nbsp;nbsp;nbsp;’mi a, C. 7.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’loyws-

sydd, C. 7- ^gyfeillion fydd, C. 7. nbsp;nbsp;nbsp;®gael, C. 7.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^bwrw

trem ar dy barti rwy, C. 7. “os i gwadv rroi esgvd rraith, C. 7.

44

o gelli oed ddyn gall wych awn ir man ar i mynychnbsp;mynwn fod' an cymodainbsp;rhag bwrw byth arna y bai^*

DAFYDD AP EdMWND AI CANT

XXV

KOWYDD MERCH

[CARDIFF MS. 7]

doe gwelais ddyn lednais lan deg o liw dvgwyl ifannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ieuan

yn ddyn glaerwen ysblenydd yn Hoer deg vn lliw ar dyddnbsp;ai min klaerwin chwertbinognbsp;ai grvdd fel rossyn y grognbsp;aml o evrlliw mal iarllesnbsp;garllawr tal gorlliwr tesnbsp;ag vwch i devrvdd rvddavrnbsp;dwy bleth fel y dabl avr^nbsp;o datodir hir yw hwnnbsp;yr eiliad'lnbsp;yr eilfedjnbsp;plethiad ar yr iad o ryddnbsp;or gwdyn'* avr egtvydyddnbsp;asgell arch angel felyiinbsp;avrwy o gwyss ar eiry gwynnbsp;gweled i gwalld fal gold gwiw®nbsp;gwiail vnllath ar gofl vnlliw

'man i fod, C. 7. 'ne fwrw byth arna fir bai, C. 7. Sq aur, B.M. S3- ''ar godiad, B.M. S3- ^gwyr, B.M. 53.nbsp;®gwallt golvd gwiw, P. 76.

45

banhadlen ywch yr wyneb

bron bele lliw sioppe sieb

gwiw arwydd ywch devrydd dyn

gwiail tidav golt ydyn

kopi klyd gwiwbryd gobraff

koed avr rrvdd kyd a rrafF

pan nawyr y beirdd penkeirddwiw'

pwy bier gwalld pybvr gwiw

bid arnaf i yn ddiwg

arddel dyn ir ddok ai dwg

DaUID AP EDMWND AI KANT

XXVI

KOWYDD IR KVSSAN

[PENIARTH MS. II2]

Keissio vn or kvssanav keissiwn ddwyn pei kowsswn ddavnbsp;Vwch fyngen o chaf fengilnbsp;a chwyno fyth na chawn filnbsp;Melys ydoedd y kvssannbsp;os melys y mefys mannbsp;Mal gwin a mei yw genavsnbsp;nev fwydion kynhwyllion knavnbsp;Ossai per o siop aeronnbsp;oedd gvssan feingan o Vonnbsp;Gwin a gaf genn i gwefvs nbsp;nid gwaeth no llaeth gwyn a llvs

'vrddol, B.M. S3.

¦tgwen oi gwefus, B.M. 52.

46

Sinamwn rhoes honn i mi sinsir oedd sens or eiddi'

Sale or gwin ar siwgr gwyn hoff yw /r/ gwin a pher gwenynnbsp;Sipior min yw swper mavnbsp;fal sipio /r/ mel or sioppav *

Vynghalon^ fydd gvssan gwenn flodevbryd fal od wybrennnbsp;Yr hwnn draw ar honn a dricnbsp;fvn hoyw addfwyn fonheddicnbsp;Kefais rhwng dwyfais devfinnbsp;klo kaiad mawl klikied minnbsp;Kanel o Aberkonwynbsp;kvssan mel pei kowsswn mwynbsp;Pie /r/ arogl per orainsnbsp;pvpvr hirion a grawn grainsnbsp;Ac or kyfleths y gwnaethbwydnbsp;ennaint triagl iawn i treiglwyd-*

Pei kawn y mydlynawn dlwss pvmp oi min pwmpae minwsnbsp;vo gae /r/ vvn hygar fav®nbsp;vy nidro i chvssan adravnbsp;Wttresswn newid trasserchnbsp;yndav ar gvssanav serehnbsp;[Byw /n/ union sy gyson gwysnbsp;Byw jnj yngham bai anghymwys]7nbsp;Kvssanv bvn gvn geinsythnbsp;a garwn a vynnwn vyth

Dafydd ap Edmwnt ai kant

'sinsir rodd sain sior iddi, C. 64. quot;fynghalan, B.M. 52. skyflaeth, B. M. 52. ‘•Triagl haint ne enaint wyd, C. 64;nbsp;ennaint triagl iawn treiglwyd, M. 30. Sy mel pe cawn ondnbsp;dawn dlws, C. 64.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gae r fun wen hygar fau, B.M. 52.

'C. 64.

47

XXVII

CYWYDD Y CUSAN

[add. MS. 14967]

mwy vwy sereh* y mae vy swllt mewn kvsan minav kyswlltnbsp;bod 1 verch yn bowyd vvnbsp;bacs wyneb yw gusanvnbsp;gwen a rroes ginio i rainbsp;gwen esyllt a gwin ossainbsp;pardwn vn per dan enavnbsp;pvrwen verch ai pair yn vavnbsp;ytivedd o gytevin’nbsp;ydywr mab ni edyr minnbsp;yvengil a vv yngodnbsp;jr ddav vin arwydd i vodnbsp;maen rrydd os ymvn ai rannbsp;mewn kysecr mynnv kusannbsp;y verch yn ofFrwm a vvnbsp;achos iawnn i chvssannvnbsp;a ddel o iork dan ddail irnbsp;ac os hin3 a gusenirnbsp;Roe gyvflaith ir hai goflinnbsp;Ro duw mawr yw rad i minnbsp;sewer y sereh sowrys oeddnbsp;sawr powdr mewn sirip ydoeddnbsp;supio hun'^ siop i hwynebnbsp;swperv sawr 3 siopavr sieb

'o gyd devfin. ^ag o sin, C. 49. Sswpper a sawr, C. 49.

4§

ail mant tuc ol min teg-av

p

rwmnai mwyn ar y min mav' sinamwn kusan mamaethnbsp;sew kaer“ ynnol svwkwr a wnaethnbsp;pwyll a dry peil yw i draiddnbsp;paban min pob vn mwynaiddnbsp;gwisc ir en 11e ims gwasc a ryddnbsp;gwn devin-t gwen a davyddnbsp;ac o voes i gwevsav^nbsp;yn vn dyn [yr] awn yn davnbsp;kerdd hofF yw kyvwrdd a hinbsp;kaf etto akwaf veitti®nbsp;a vynno honn i vyw yn hirnbsp;ar vn sel ir ynseilirnbsp;gennav per val gwin parisnbsp;garbron ni wyr gwr i bris?nbsp;penwar nis rrown ir pvnoeddnbsp;pob iaith a wyr pybeth oeddnbsp;manna a geidw ym einioesnbsp;minavn rrwym mwynnen ai roes

DD AP EdMWND ai kant

o elment dug, B.M. 29. ‘'gwin devfin, C. 49.nbsp;aqua viti, C. 26. i gen emyl dant

49

XXVIII

KOWYDD KVSSAN

[CARDIFF MS. 49]

myn fenaid mae yn fwyneb

ysgol nwyf ag nis gwyl neb

ysbryd glan amddiddanai^

i ddal y myd pann ddel mai

kvssan gwell nor kae assvr

ym aroes bvn gymraes bvr

finvin i bvm ar feinverch

wtres medd’ trwy wefvs merch

chware da bvm o chair dydd

a chwrr gwynddaint chwaer gwenddydd

serchog fvr ddvwies iessin

sinam3 oedd kvssan oi min

fFyrf i Roes i gyd oesi

ft'rwyn avr dan fy ffroenav i

fFraeth wyf om nwyf am i nawdd

ai fFer anadyl im fFrwynawdd

nid trwch y trowsswch i traidd^

tew aroglav triaglaidd

sel vyngwen is law vyngwallt

avr vai aroglav /r/ velallt

mae mewn kof yn llyfr ofydd

mab maeth goris^ vaelgaeth vydd

siwgwr gwyn a roes gwawr gwynedd

sy ar y min fal sawr medd

serchog kenn® swyddog kyn son

safr gardd o safri gwrddion

'am diddanai, B.M. 29. nbsp;nbsp;nbsp;’yn wtres mel, B.M. 24.

3sinamwn, B.M. 44. lt;nid traidd, B.M. 24. Sgoruwch, B.M. 24. ®gan, B.M. 29; kan, B.M. 24.

50

safr hwn sy fwy or banner val pwnn o yfalav pernbsp;mann koeth ar vy min i kaidnbsp;myn sain sior mewn sens evraidnbsp;pert oedd ar vn dewin' danbsp;roi ryved’ avr yr afianbsp;byth ni ddaw tre i^ gobeithiwyfnbsp;anysbryd or byd lie i bwyf'*nbsp;angel wyf yngolevfin*nbsp;arfav merch sy ar fy min®nbsp;preint o le per enav tlwsnbsp;pand mwyn pennod i minwsnbsp;prennol i gadw per annerchnbsp;pantri rrwng seleri serehnbsp;per val y pader myn pedrnbsp;melysach no mel lesedrnbsp;vrddoniant vel avrddonen?nbsp;o fwsg avr oedd wefys gwen*nbsp;vrddedig arwydd ydoeddnbsp;ethol myr o vethlem oeddnbsp;ni thysdia bregeth awstinnbsp;gelfyddyd y myd oi minnbsp;nyddv o awenyddiaethnbsp;mwynen ym oi min a wnaeth

DAVYDD AP EdmWNT AI KANT

•vin dev vin, B.M. 24. “rived, B.M. 29. ^nawdd obeithiwyf, B.M. 29. ^ir byd i bwyf, B.M. 24. ^yngolevni,nbsp;P- 76-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ar fy min i, P. 76.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^'o Jorddonen, B.M. 29.

^yw mwsc ym o weus Gwen, B. M. 29.

SI

XXIX

[add. ms. 14967]

Gwrid mawr o gariad morwyn y sydd nos a dydd im dwynnbsp;karu gwen vwnnwgl hirwynnbsp;heb wybod oil i bob dynnbsp;y mae gwin ym oi genavnbsp;y mae gwen honn im gwanhavnbsp;beron bob awr ai hennwinbsp;nid oes dyn ai hedwyn hinbsp;annes vnwaith a henwafnbsp;amod* ac emod a gafnbsp;ar ddvn dda i Ilvn ai Iliwnbsp;ond odid emod“ y diwnbsp;gwenhwyvar veddylgar vwynnbsp;gwladus ar wevvs ryvwvnnbsp;katrin gwenllian annerchnbsp;karis mailt kywira merchnbsp;llevkv Iliw briallu bronnbsp;lowri dan wyal irionnbsp;mwyn yw kusan myvanwynbsp;marvol iawn am wevrvvl wynbsp;mae kred margred iminbsp;rrvddavr pell ym ai rroddinbsp;kvrior grudd kywiror grednbsp;karv kussanv sionnednbsp;gwyllt iseb yw vyngolwcnbsp;gorwedd am decvedd am dwcnbsp;gwan wyf i mae gwayw yn vy iadnbsp;mwy ywng hur am yngharad

mae saeth ynny mynwes hir

yn oes tanw nis tynnir

seren dati y kyrs evrwallt

selu rwy alswn ir allt

mae meillion gwynion mewn gwydd

mae ym ir vedw mi a morvydd

alis isabel elen

eva nev nest vy nyn wen

y mae hynn gwedi hennwi

ac vn o hynn gwenn yw hi

DD AP EDMWNT AI KANT

XXX

KOWYDD I WRAIG WEDDW AG YW GALARWISCnbsp;[add. ms. 14997]

Y verch weddw ddivrycheveddf * wedir ymladd ar drem leddfnbsp;eiriaidd goriF rvddiav gwinnbsp;ael gwyraidd olwc eirinnbsp;vn oyr kyfFelib i nadnbsp;[i vam dyn wyf am daiiadj^nbsp;kvl ywr ais yn kelv r wennbsp;kvli brenhinoedd kwlennbsp;da im kwsc i daw im kofnbsp;dy henw nida o honofnbsp;ef a na briw ofn a bradnbsp;yscyriaw ais o gariad

' ddivrychevddeddf, C. 49. nbsp;nbsp;nbsp;• C. 49.

53

yddydwy ymryddwydion

ywain vrych ai wayw yn i vron

va alar am vanwylyd

yn va gwyn a wnawn i gyd

oait hi a wna oed tydd

anhvnaw ywn nihenydd

ar ol y marw yr wyli

ar ol y vyw yr wylaf i

hwyl drem yn ol havl a dry

hin ebrill o hyn obry

olwen vodd ped wylwn vaint

elwy vawr o lifeiriaint

dyn a waai wyd wen yn ol

dostyriaw di ystyriol

glew i ddyn a glywai wall'

glaf na wyr glwyf vn arall

vn die oyr yn dy garv

a wyr gwyn dyn ar gown dv

i levat haf ail wyt ti

a nos gvdd yn wise iddi

y nos y ddel yn nes i ddydd’

y gwelom bawb i gilydd

ir na chawn gyfrinach hoyw

eithr ymd[d]al a threm ddvloyw

anodd oedd oni ddoe wc

imi dalv am dy olwc

ac o chawn blygv chwanec

y min taer am enav tec

vn vlas a nefol ossai

oedd wefus merch weddw vis mai

yn vedrus yn voddus veddf

yn adlais vcheneidleddf

* a glowodd wall, C. 49. *y nos a ddaw nessa i ddydd, C. 49.

54

dwyn yddydwy' na ddoder dv nos am dywyn y sernbsp;ont y wyneb yn tywynvnbsp;ywr wawr ddydd drwyr awyr ddvnbsp;o does genyd wise gynnarnbsp;obaith gwell ir mab ath karnbsp;dwe wyrdd a fFaid a gorddvnbsp;dyn dec ni ddyly dwyn dvnbsp;da yw dv ond i dywynnbsp;diwair» gwell no dv ywr gwynnbsp;da yw gwyn wedi gannvnbsp;diosc oedd wyns dy wise ddv

DD AP EDMWNT

XXXI

I FERCH A BRIODYSEI HEN WR AC IDDO YNTAU HEFYD

[add. MS. 14866]

Rhiain gwr hen a garaf a rhiein gwr honno gaf'tnbsp;mwya pechod bod eb wrnbsp;gado honn gidai henwrnbsp;gwell iddi ddiweddi ddanbsp;un arall o iawn wrasnbsp;o dduw pam i doeai ddyn^nbsp;liw hindda dan law henddyn

'dwyn yddydwyd, C. 49. nbsp;nbsp;nbsp;’dioer, C. 49.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 well, C. 49.

ran y gwl lien a gaf, LI. 6. nbsp;nbsp;nbsp;5 no hen wra, LI. 6.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*0

ddyw nef pam yddai nyn, B.M. 52.

55

hun* yw medcTyr henafiaid anoeth yw a hun noi thaidnbsp;hun no Llowarch hen llawirnbsp;a hun no noe hen yn wirnbsp;beth a fynn bid boeth efonbsp;gwr hen i garu honnonbsp;llwyr i daw llawer er dig'*nbsp;blynyddau blin i eiddignbsp;cynneddf eiddig cawn ddiddosnbsp;roi drain ar adwyau r nossnbsp;mynnwn a dymunwn mwynbsp;be bed wen fai bob adwynbsp;mae ar hwn mawr yw i haintnbsp;anhunedd yn i henaintnbsp;ni chwsg ef ni chais gyfoethnbsp;ond gwilio r ddyn eglur ddoethnbsp;nid esgug yn i disgwylnbsp;na dyddiau gwaith na clydd gwylnbsp;ni chaf gwn ddwyn i chofionnbsp;ym nid rhydd amnaid ar honnbsp;nag erbynn4 dyn ar lan dwrnbsp;nas gwelo i disgwiliwrnbsp;ni ad traw o anwyd drwgnbsp;i wylan awr oi olwgnbsp;ymhob lle^ ar yr heolnbsp;ir a gwr hen ar i holnbsp;Trystan wyf trosti yn wylltnbsp;yn ymossod am Essylltnbsp;march yw hwn a merch yw hinbsp;am meirchion yw amherchi

‘ hyn, LI. 6. “a llawer dig, B.M. 52.

3 cynnydd eiddig eau /n/ ddiddos a drain ir adwyau r nos, C. 64.nbsp;4erlyn, C. 64. Sy bob 11e, LI. 6.

Sö

dringodd frig o geiivigen y goedwig wyrdd i gadw gwennbsp;llunniodd o brenniau llinonnnbsp;ysgol hir i ddisgwyl honnbsp;gwiliad o gysgod gwaliaunbsp;yr un dyn ir ym yn daunbsp;o dduw nef a oedd iawii yniinbsp;ymwrando am yr undyn

Dauydd ap Edmwnd

XXXIX

[llanstephan ms. 6]

bid hyder y bvd hydol' blin y gwrs Rwng blaen ac olnbsp;gvvae ni ddyw gan na ddywaidnbsp;gwen y neb pa gwyn a wnaidnbsp;y ddyn vwyn oedd ddoe n vanerchnbsp;aeth yn vyd waithion y verchnbsp;a minay heb law mainwennbsp;ar y fFordd heb air oy fFennbsp;ydo yddwyf mor vyd yddaethnbsp;am y dyn oy mydaniaethnbsp;kollais oy fFen bob kellwairnbsp;kanwn gerdd bai kawn vn gairnbsp;gwynedd ny fFair ym genaynbsp;gany dim os gwen a daynbsp;ny vyn y vyn ofyn jaithnbsp;nid ery newid araith

'or byd hudol, B.M. 23.

S7.

Rin y dysc' y Riain dec Ryddistaw y Rydd ostecnbsp;kyfarch well nys kyfayrch hinbsp;kay verch hawdd kyfarch iddinbsp;nostawch y verch nys dichonnbsp;nostaed ti nys dywaid honnbsp;par[a]bl oy mwn[w]gl pyrwynnbsp;pa ryw haint syn peri hynnbsp;jessy nawdd os anyddion^nbsp;yw lleshays y ally sonnbsp;ac ostic ay gostegoddnbsp;avyn byn ofyn y boddnbsp;y mayn nyn a mi n vnjaithnbsp;ac ny chwyf y genay chwaithnbsp;o dydiw yn dywedocnbsp;is y chwardd eoes a chocnbsp;gwae ni vod y gwyn a vynbsp;gwen inion heb yngany4nbsp;[avr davod i redivelsnbsp;a thal hwn i ithel hael]®nbsp;o dyfïfy aed y offrwmnbsp;yr hwn ay try or haint trwmnbsp;llyn y geney yn llan gyninnbsp;Ilysay mair vydd lies yw min^nbsp;llyn y vair^ y llaian vwynnbsp;Ilyferydd y Ilaw forwynnbsp;gwared a gaffo gwirionnbsp;gwilio saint y gwelais honnbsp;y verch nyd atebai vinbsp;a ddywaid yn hy ddewi

' rran i dysc, B.M. 23 ; rran a dysd, C. 7. nbsp;nbsp;nbsp;“ os enevddon,

B.M. 23; oes yn a ddon, C. 7. ^ai lle^a, B.M. 23. ion heb gynanv, B.M. 23.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sradifael, C. 7.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^C. 5.

'Ilysie mair yw Ilais i min, 7' nbsp;nbsp;nbsp;quot; quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

aed y v'yniw bid vwynach ac yno non ai gwnai n jachnbsp;dyro grist er dyw ar grocnbsp;dy vydes yn dafodiocnbsp;symyd verch’ os myd a vyddnbsp;yn ddivyd wen y dd[afydd]

DD AP EDMVND AI KANT

XXXIII

[PENIARTH MS. 312]

A mi yn glaf y min gwlad ag yn gorwed gann gariadnbsp;Dibec herwyd cyduybodnbsp;yn edryc claf a dryc clodnbsp;Paham y cefais amwyntnbsp;paub ym y gofyn pa buyntnbsp;Saet sere y sywaet y sydnbsp;sisli im poeni beunydnbsp;Medai erail mud a roednbsp;magyl glefyd enfyd oednbsp;Delai a delai o dynnbsp;i wendid gwel oed un dynnbsp;Ni fynun liu nef wanegnbsp;weled ond un luydwen degnbsp;A pann doet a poeni yd wydnbsp;im hedryc im yhudruydnbsp;Gofyn om dvn ym y delnbsp;iessin yn digon issel

' a symvd vair, B.M. 23.

59

o poened dy gorfF uniaun para gluy ai perigl iaunnbsp;Ai crug blaen brrug Berwynnbsp;ai cryd yu nage caru dynnbsp;Y hi yn tyngu fy niancnbsp;inair or dref a minne ar drancnbsp;Minnav meun gloes angau sercnbsp;medylfaur am eidilfcrcnbsp;hitau a pob blodeunnbsp;yn ceissiau dyhudau dynnbsp;Ado ym yn y duyiaitnbsp;bob rod eityr unrod fanraitnbsp;Cynnig bonhedig oed honnnbsp;ym win a geirie muynionnbsp;Cynnygiais iu pryd iessinnbsp;ganu cerd am gynnig gwinnbsp;fedryc yn fynyr feinwennbsp;troi launt ymhaunt am fy mennbsp;A troi oessoed ai trasercnbsp;o feiru i vyu y mae /r/ fercnbsp;y fo aet goginiaeth gwiu gainnbsp;elwar im geilu dyn aelfainnbsp;ylusen fy niloessinbsp;Lassar i feinwar wyffi

Davyd ap Edmunt a : c ;

6o

XXXIV

CYWYDD LLOSGYRNOC

[PENIARTH MS. 77]

y mae gorofF em a garaf o gof aelaw ag a volafnbsp;o choeliaf gael i chalonnbsp;am na welais i mynn Eliennbsp;o Lann vrfvl i lynn Aerfennbsp;wawr mor wenn or morynionnbsp;] lywio r' nos o liwiav r nernbsp;yn oleuach yn o lawernbsp;ai phryd gwnnder fFrwd gwenndonnbsp;vnlliw wennfvn a llieinvaichnbsp;allor brenni a llv r brynaichnbsp;yw i devfraich ai dwyfronnbsp;vn ni chwympir yn i champavnbsp;em y ddwywlad ai meddyliavnbsp;ai geiriav sy gywirionnbsp;am na roddes mewn arweddiadnbsp;onid i mi aiiwydav madnbsp;i vn eirchiad anerchionnbsp;y mae anerch yn fy monwesnbsp;yn was amod oni* somesnbsp;a roddes dan arwyddionnbsp;o linyn avr crefft lan a wnaidnbsp;o vodrwy vain a vedr venaidnbsp;o gae euraid i goronnbsp;iownach heddyw yw no[i]3 chvddionbsp;wych'* i chenedl vwch vwch yno

' loywi r, B.M. 23. “onim, C. 63.

lt;ywch, B.M. 23.

61

[ar i golwc ar ai gwelo]' alw honno eiliw hinonnbsp;y mae arni onis mvrniwchnbsp;amlwg olwg mal y gwelwchnbsp;o degwch mwy no digonnbsp;y mae arnaf reydr mornaint®nbsp;om llif olwg mail ofeiliaintnbsp;yn vchaf haint na chaf honn

DD AP Edmwnd

XXXV

DD AP EDMWND AM Y GADAIR A GRUFF AP NIKOLAS AI RHOES IDDO

[CARDIFF MS. I3]

my fi a baraf im gwen araf gen a garaf gain o geryddnbsp;am Ivfassv fy niflasvnbsp;am lliassv om lliosydd

XXXVI

KOWYDD MERCH

[jESUS COLLEGE MS. l6 = CXXXVIIl]

Gwae yr vn a giriav i wyneb gwae ’r vn oil a garai nebnbsp;gwae gvlwas ag a goelioddnbsp;gcirie gwiw fvn gorwag fodd

' C. 63. ®reieidr mowrnaint, P. 240.

62

cerais vn nid cwrs anair cerais ferch cares i fairnbsp;cawn trwy ofid can trafaelnbsp;carv fo wnai y crvf yn waelnbsp;hvdodd fi a’i gair hoywdegnbsp;herwydd i thwf hardd a thegnbsp;nim gwerthav meddav em. nar'nbsp;er dyn da ar don dayarnbsp;nis gadav’ im oes gwedinbsp;fyth i air dyn f athrod inbsp;f’ais3 rhoddais ar drais dronbsp;ar ol h)'^n ar law honnonbsp;odid 11e i dweinid annerchnbsp;ir elo mwy ar law merchnbsp;ar hon llawer ai henwantnbsp;dvll y sydd i dwyllo santnbsp;er i mwyn o rym annerchnbsp;agos i mi gashau merchnbsp;adeiliais ar bryd wiwlannbsp;adail gwael ar rowndwal gwannbsp;eddyf drygaredd heddiwnbsp;nid yr vn dydd-* drenydd iwnbsp;na bo a garo i groen^nbsp;na dim hwy enaid ymshoennbsp;na hwy mewn rhest na llestairnbsp;nag i safo gwenno yn i gairnbsp;dysgais am ran ymanerchnbsp;devall im oes dwyllav merchnbsp;ni bydd da synwyr ni bvnbsp;naws ber iawn nes i brynnvnbsp;ni bydd da awydd devall*nbsp;cymro, nes collo was call

'gwerthai meddai em war, C. 12. ’gadai, C. 12. Hy oes, C. 12. 4vnddyn, C. 12. Sgoroen, C. 12. Meall, C. 12.

63

na cheisied merch drwy sereh draw

o hynn allan fy nhwyllaw

myddyliais modd o alar

meddwl i bvm ddial bar

os digio heb ostegv

a gwyro dvlb a gair dv

o ddig wrth ferch anherwoedd®

ni ddaw sereh anweddvs oedd

dav well oedd mawr dwyll morwynS

disgwyl oil oed is gil y llwyn

noded a doyded He daw

ar dydd a deved iddaw

gwnaed iawn gwen gnowdwen ganwyll

ag yno i tal am gan twyll

gyrrodd fi mewn garw fodd maith

gwnaed iawn ag nid o weniaith

o gwna dal' tros ofal trweh

acw rhwydd i cair heddweh

os eddyf y nos heddiw

onis tal anonest iw

nis gwnawn fyth ddydd a gwen fwvn4 glyfaredd a gloyw forwyn

Daf'Vdd AP Edmwnt a’i cant

XXXVII

COWYDD GWRAIG GWR- PRIOD

[mOSTYN MS. 144]

fy swydd ys mwy na blwyddyn gweddio duw gweddwi dyn

I dig, C. 12. “anherchoedd, C. 12. nbsp;nbsp;nbsp;3(Jgvall mae ar

dwyll morwyn, C. 12, nbsp;nbsp;nbsp;* ni nawn i fyth vn wen fwyn, C. 12.

64

annoetha dim a wneythum anhyfed ar ferched fumnbsp;ag iach rhydd rhyfedd pa gwynnbsp;am fy jechyd mae f achwynnbsp;minau ryniiu bum enydnbsp;y mol clawdd am welu clydnbsp;gwilio cyfair i gwelynbsp;gwae fi weled torri /r/ tynbsp;oeri y bum ar y barthnbsp;er cynn cof ar ci n cyfarthnbsp;dyrcha fy ii rhaed ar derchwynnbsp;dy nawdd nid ydoedd hawdd hynnbsp;y naill droed ym a oedainbsp;ar Hall mwy no dall aid ainbsp;a vynni di gwedi gwaithnbsp;venaid ym vyned ymaithnbsp;na fynn üd medrüd em wylnbsp;medriid a fyniid f annwylnbsp;ni wnn gwr yn un geryntnbsp;eithr y gwr a oedd grythor gyntnbsp;can grwth wr keulwth calednbsp;na chan grwth mwy ni chawn grednbsp;o mynny roi gwely ir gwannnbsp;i dywyllwg nad allannbsp;mis aeth yn helaetli o hafnbsp;moes noswaith or mis nesafnbsp;dy fodd a gawn dawn dilythnbsp;ni chawn fod dy berchen fythnbsp;chwi a mi ni chamevawnnbsp;a mi a chwi ymiach hawnnbsp;ni wnaem ennllib anibennbsp;ni wnai /r/ byd nyni ar benn

DaVYDD AP EdMWND ai KANT

65

xxxvm

[CARDIFF MS. Il]

Meddiant o fi'rydant yw ffriodi r vun avr venaid or gelli'nbsp;ymeddiant y mae iddinbsp;amen aro’’ duw iminbsp;j mi o bleg angav blinsnbsp;ymay kvr va! ymahag hen”*nbsp;ym hoen od wyf am henw donnbsp;ym henyd oedd am hoen dyn^nbsp;em orav vawl im avr^ fvnnbsp;ymae kerdd a mi ai kan

kanwn kof evrwn kyfeiriawl a bvn bevnvdd gerdd yw chan mawlnbsp;kanaf enw kynfinawknbsp;kyn vy mwyd kanaf i mawl

j mawl awnaf amyl jawn yw im vn dyn o min^ y dawnbsp;y mae j chylod em wych liwnbsp;o myn i dwyn ymae yn? dew

tewfawl oed dwyfawl ytifedd yw gwen ag ynaili° glod wyneddnbsp;teg^i wise avr tegav osceddnbsp;twf eigyr waith tew fagwyr wedd^®

66

gwedd ewyn yw gwyddwn wyth' gywydd i vun gwiw wedd vaeth^nbsp;gwir ydiw mawl gariad inaithnbsp;gwen heilddyn wyd gain hael ddoeths

doethiaith gair gyrddiaith gwr gordderch ni fyn y vun vwyn ymanerch^nbsp;dygwr wyf deg orrevferchnbsp;dav gvr osyrs deigyr o serech

o sereh yrhof os eirch Raid och vnwaith lie r achwynwyd®nbsp;och eilwaith wawr vchelwaednbsp;och wyr na ddaw gvven vwch oed?

koedwig kvn wybrwig^ kain wybren kvddiant

kv oednant kayadnen

kelli irlas bob kollen

kyll kaiad gwyll yw koed gwen

gwen a wyr gwybod gwawn nevrias gobant gelli avr nefawh® gallai'i rroi nwyfiantnbsp;gair iddi prifiwyd gwir oedd y profiant*®nbsp;gwiw dyry geired^s ged avr ag ariantnbsp;gwin degM ddadkanv gan dant golevbernbsp;gwas wyf a maelier'S gwiw saif imoliant

I fyth, C. 7. “gywedd faeth, 7.

^ haiHion'^} ddwyn gwen haelddoeth C. 7.

*ei hanerch, G.B.C. ^ dau gur y saer, G.B.C. nbsp;nbsp;nbsp;®fun 0

chwynwyd, G.B.C. ? i’w choed, G.B.C. ® vvybrig, C. 7. ’gain eiry, G.B.C. '’gallu o’r nefoedd, G.B.C.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;gelli,

C. 7; golli, G.B.C. quot; Glauar hardd enethglir eihurddunnint, G.B.C. '^giried, C. 7- quot;Gwn dew, C, 7- 'Stnaeler,nbsp;G.B.C.

67

*Gati‘ tod tevlvwyr gwyn vyd di liwiant gwynedd yw moli gwen iddi moliant=*nbsp;geiriav hon^ penyd gwawr hoyw ans poenantnbsp;gleifiav4 o draserch glew ofedrvsiantsnbsp;gwyniav kas dyddiav kystvddiant kalonnbsp;gweision gwewyr eigion am gorvgant

gwae vi® am degav gwiw fv ani dygiant? gan gario llafur gwn gvr a llifiantnbsp;gwawr Rowiog ydyw gorav ygadantnbsp;ganaid o gymrv gwinev deg amyrant^nbsp;gwawdwaith eigvr afiaeth o groiwfant gweiais9nbsp;gwiw iddi Rwvmais gowyddav Ramant

gwn awnai venaid gain enav fwyniant gweddio r Jesu gwiw dduw orevsantnbsp;gar bron y delwav gwawr breiniau dylowant'^nbsp;gwyddai dduw deilwng gweddi ddi doliantnbsp;gwiw rras agafas gwarrant oi gweddinbsp;gan dduw oil iddi gynydd allwyddiant

*Nid yw y llinellau yn yr «n drefn yn G, B.C., a cbeir yno un penill yn ychwaneg.

Gwawdvvyr i geinwen, gwawd wir a ganant Gair oedd o degwch gwir iddi dygantnbsp;Gwn fod teuluwyr gw'ynfyd di liwiantnbsp;Gwynedd i’w moli gwn iddi maelantnbsp;Goreu i minau gwir o raynant—gwnafnbsp;Ganu i’r decaf, gwena’ o’r deucant

Geiriau mwy penyd gwawr hoyw a’m poenant Gwael wyf o draserch, gul ofid rusiantnbsp;Gwyraidd hoff ewig gywir ddiffuantnbsp;Gafod wiw felus gweiiaf dy foliantnbsp;Gwinau cas dyddiau cystuddiant—calonnbsp;Gwysion gwewyr eigion a’m gorugant.—G.B.C.

'Gwn, G.B.C. 'Gwn iddi maelant, G.B.C. 3 mwy . . . a’m, G.B.C. 'gwael wyf, G.B.C. sgul ofid rusiant, G.B.C.nbsp;^fydd, G.B.C. ’gwiw fodd a’m dygant, G.B.C. ®amrant,nbsp;G.B.C. 4 gweuais, G.B.C. “ dylant, G.B.C.

68

Gwisco awyddiad gwaisc o

^ nbsp;nbsp;nbsp;°nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;weiaddiant J

gwisc avr affiniav^' gwasgai ar fFyniant

goriwch iad hoiw gain gwir iechyd dygiant^

gar Haw y wen gern gorlliw ywyn gant

gwyn dal eigr wamal grymiant gwawr ddawnus^

Gw^eddys gwyn grasvs a genav grisiant

Gorav i minav gwir yw o mynant

ganv ir deka gwen yw or devkant®

gwir vrddai hoiwddawn gwawr avr ddihvddiant7

gwir jawn* ymaelawr gwerin ai moliant9

gwaeddaf na allaf ynillant gan Raith’®

gelv r vn” fvddiaith gael arni feddiant

DD AP EDMWNT AI KANT

XXXIX [sTOWE MS, 959]

Darvyr byd y gid u” gog aed ymaith doed yma gyffylognbsp;mayn'3 grin oil mynn y grognbsp;daid irwydd o dwyd wryog

'gwaisg yw aweddant, C. 7. ’a ffinav, C. 7. s dypant, G.B.C. ^‘'owmal, C. 7. sii^us, G.B.C. ‘ Ceir y llinell-au a ganlyn yn G.B.C. yn lie y ddwy gyntaf yma :

Gyda gwiw fonedd gauedig fwyniant Gwledydd mel gynydd ei mawl a ganant.

^gwena’ o’r deucant, G.B.C. nbsp;nbsp;nbsp;ddyhuddiant, G.B.C.

®ewyn, C. 7. 9molant, G.B.C. nbsp;nbsp;nbsp;gan’rhaith, G.B.C.

“geW rrin, C. 7. “Saif ü yn yr ysgriflyfr hwn am i, a, ac/; ar gog, LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'3 y mae n, LI. 47.

69

05 gwryog wyd verch nyd yssgaraf [byth]'

ag ny wnn beth y ddwedaF

os oer gwisco krys o ia

day oyrach yw ym dywra

dywra wenverch'' mordirion ywr drem

ssy drwm3 ym kalonn

digiais o vynn4 dyostegyonns

gann vriw may^ gwayw ny vronn

vym ronn ssy dann? ymdanad vanwyl

y rrwyf inay nymddiddad®

mawrs yw galar dygaryad

mwy ym no dwyn mam nay dad

airiad‘° mal am dad o dwy yn gorwedd

o garyad gwenonwy

bo gwr y neb y garwy

mor brydd dragywydd ag wy

o dwyn dwyn mawrglwyf a gloes ym kalon

nym koylar neb ay roes

[m]ynaf anerch mynn vainoes

[rhjyw verch ssyn” byrhay voes

ny chai oes yma megis ssimon

yn iach yt vainverch nychaid vanvon'®

gway vi om geni may gwnyon garyad

a gwayw othroddyad gaeth erwyddon'3

wylo nar llygaid pryd nathwelonn'quot;*

ony dywr giay yn dra gwiwonn

wylovus Ü dynt val avon heb drei'S

ar alaeth nid llai er fl wylonn

i esgc.ra byth, LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;’ vy mun, LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 a sy dtwm,

LI. 47. lt;ovyn, LI. 47. sdostegion, LI. 134. ^ganvraw vaeth, LI, 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ mae vy mronn yn donn, LI. 47- ®nym

ddivad, LI. 47. ^oer, LI. 47. ‘“giriad, LI. 134. nbsp;nbsp;nbsp;” rhyw

vun a syn, LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;’= vvennferch wychaf or dynion, LI. 47.

'3oth orweddiad gaeth arwyddion, LI. 47. ‘^yn holl aigion, LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'5 drai, LI. 47.

70

yrwvi' n gorwedd ar vain gairwonn yn wr aviach iawn er ychwynwnn’nbsp;may klevyd ym bryd^ ym bron am hassaynbsp;am briodassay bywyd wyssonnrnbsp;[mae n agos ym gaei bedd mewn aigionnbsp;maen vawr a dirfawr o dawr owronnbsp;mae lie ddwy n tramwy trymion echnaidavnbsp;a chan dy aisau ochain dwysion]^

[nj®y aned vn verch vwy üddi anerchonn na dyn ddiwairiach dan wydd irionnnbsp;dianerch ü dwyf medd dynyon vyng wladnbsp;[ar iad]® ssy ogaryad ynyscyryonnnbsp;[di ryvedd yw bod val dwr avonnbsp;oera ir wyla er a welonnbsp;heddiw mae dy fFriw ym dwyfronn i troesnbsp;nyd hir ym einoes ond tra mainonnbsp;vaetb yn brudd y grudd hyd y gwraiddionnbsp;vaeth yn oer y Hoer ar boll aeronnbsp;vaeth i bawr o vawr ddiverion val glawnbsp;drwy i golwg i daw dwr or galon]®

[dy w]®en y gerir medd dewinionn .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ynid^ wchaf or dynonn

dywyneb nyd traid ynon® nas gweler y gy^'yo® llawer hyd gaerlleonnnbsp;o dwyf wr achyH° pann ydrychonnbsp;yn gorwedd ym gwely am gryddynyn gylyon”nbsp;ochoylais yr vyn'“ achalon vwynaiddnbsp;a gwevys beraidd gway vaissay byrryonn

‘ ir wyf yn, LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;“ yn wr a chas iawn or achosion,

LI. 47, nbsp;nbsp;nbsp;3om bryd, LI. 47. “ym briwie dwysion, LI. 47.

5 LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;® LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ o cheryd ennyd wych or dyn-

ion, LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;® nyd rhaid un o von, LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» a guria, LI.

47. '“achul, LI, 134. quot;am gruddie yn gulion, LI. 47. quot; i vun, LI. 47.

71

o by* deg yrddail y bedw gwrddonn

VO ddarvyr^* yrddail hyd vor iwerddonn

kaf ayaf yn haf bai rrann^ y aros

ar mai n ddynos yr mwyn ddynonn^

may ias yia glas yn ü galonns

arna ssy galed er nas gweloiin

may kystydd ym grydd ag arwyddon hiraeth

gwaeth no myrolaeth® mawr ovalonn

govalon ssym bron am bryd ddiwairverch

VO ddarvy vym ywyd

gorwedd ü wnaf ym gweryd

hyd dydd u varn ytti hawdd vyd

DaVVDD AP EDMWND ay KANT

' bu, LI. 47. VO ddetyw, LI. 47. nbsp;nbsp;nbsp;^ bai kov, LI. 47 ;

kovion oi aros, LI. 134. “lyn ddu nos mwyn i ddynion, LI. 47. 5a gloeson, LI. 47.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^niarfolaeth, LI. 47.

72

MARWNADAU

XL

OWDWL FARNAD MERCK A WNAED I FERCH RYS WYN O FON AC A ELWIRnbsp;GORCHEST Y BEIRDD AM MAI DYMAnbsp;R GYNTA A WNAED AR Y MESURnbsp;HWNW ERIOED

[PENIARTH MS. 155]

Aeth hiraeth rhwng bronn a thoryn* iw char' aed alar iw dylynnbsp;J dy dduw aed wedd ewynnbsp;o dy dduw nid ai y ddyn

Dyn o adail dawn ydoedd dylediw a di wladaiddnbsp;di degwch doe oi digwyddnbsp;doe digwyl odidowgwaedd

Gweddi^ a wnn i oi newydd gann glwyf gwywo ddwyf gwae ddavyddnbsp;gennyf i dav gwyn a vyddnbsp;galw bvn ac wylo bevnydd

Bevnydd ydwyD heb enid Bevnes i fflaid a boenednbsp;Bonedd holl gymrv bevnodnbsp;Bevnoeth a roes im benyd

H char, LI. 122. nbsp;nbsp;nbsp;' Gweiddi, B.M. 29. Sy ddwyf, C. 65.

73

Penyd vydd ennyd' vy ddwyn pann ydoedd /.priod oedd pryd addwynnbsp;parai viragl per vorwynnbsp;parai /r/ korff syn peri /r/ kwyn

kwyn ofyn i kawn nifer kain wiw vvn val kwyn ifornbsp;kwyn ofer° kynaiafwrnbsp;kynefin kwynaw afar

Gavar ac alar j gyd a gowssant gwae anant bvddiant bydnbsp;gwae vinnav o gof ennydnbsp;gvddio a ft'ridd gwedd a fFryd

tra vv bryd troe vab arael teyrnes gwerths tyrnas goelnbsp;trwy rodd dduw troer iddi wylnbsp;trwy nerth Sain y katrin ail

tervyn yr englynion yrhain a elwir yn ostec ac llyma ynnbsp;kanlyn yr owdl ar vessvrnbsp;gorchest y beirdd

ail vn wyl wedd yw bvn iw bedd^nbsp;j Ivn y wledd

olewn laeth wyr bor ywr bvddnbsp;ji/. gro roi grvddnbsp;ar kor ai kvdd

ywr kvr kacth

ifodd ennyd, C. 65 nbsp;nbsp;nbsp;kwynofain, C. 65

C. 65. bu n y bedd, B.M. 29.

74

ymhall am hoon ywr dall ar donnnbsp;a ffall j fFonn^

a ffwll fFaeth vn wyf jawn ywnbsp;oi Rhwyf ai Rhywnbsp;o glwyf a glyw

glaif galaeth ar awr^ o gwynnbsp;or llawr ir llwynnbsp;am wawr ai mwyn

ym ywr maeth Ar fryd oer friwnbsp;yw Rhvd or Rriwnbsp;a fFryd j fFriw

yw fFrwd ftVaeth Jach rrai j chwrychnbsp;a nai o nychnbsp;ym drai im drych

om drem draeth oi dwyn i dydnbsp;em vwyn ym vyd^nbsp;o gwyii a gwyd

vgain gwaeth j Rhwydd air hirnbsp;yw chwydd och wirnbsp;yw sswydd ai sir

y sydd ssaeth jawn yw oi nodnbsp;jn byw yn bodnbsp;o ryw yr od

ar yr aeth

' o fïallai ffon, LI. 122. fwyn yn fud, B.M. 29.

7S

wyr llyw ir lief wyth ryw i threfnbsp;vn yw o nef

jawn a wnaeth j glai a glynnbsp;yr rhai or hyn'nbsp;y ddai y ddyn

j dduw ddaeth

DD AP JeMONT ai kant

XLI

CYWYDD MARWNAD DAFYDD AP lEUAN O LWYDIARTH YM MON

[llanstephan MS. 123]

Doe y ddoedd nid cennad o ddyn duw ddafudd yn dy ddyfynnbsp;or hvndy 11e bv /r/ hendadnbsp;i dy duw 11e jrj oedd dy dadnbsp;i ddwyn rhent i dduw yn rhoddnbsp;o bur enaid a brynnoddnbsp;dyledwr i fab duw loywdalnbsp;diwedd terfyn ywr dydd talnbsp;ai rent yw jrj enaid tavnbsp;ai ringilF yw /r/ angavnbsp;da teilwng gwedi talvnbsp;dy ddyled i dduw ai Ivnbsp;doe brussiast ti o bresennbsp;i gyscv yn brydd mewn gwisc bren

' i rai o rynn, B. M. 29. nbsp;nbsp;nbsp;“ ringyll ef, C. 64.

76

bellach rraid i ddyn bwylkw bvost drud drvvy Bowys drawnbsp;gwynedd och gwaïi a dduchoiinbsp;gweiddi am wr gwcddw Mon'nbsp;eithr y mab ni thorir mwynbsp;ar Lwydiarth yr hii adwynbsp;nid oedd o blant moliant meinbsp;neb pyw Jfan ap Ho welnbsp;oni ti yn cynne tannbsp;a thithe a aeth weithiannbsp;ar vnwaith ir ai anneddnbsp;arian a bwyd ir vn beddnbsp;dwyn i thai duw a wnaeth hynnbsp;dy wraig hael o Dwrcelynnbsp;penna yn niwedd poyninbsp;poen athug pan aeth a hi^nbsp;och wr gan i ddwvn na chadnbsp;angav hwyr i yngharadnbsp;ne dithe yn byw fy llyw llymnbsp;ymraych elor merch wilimnbsp;y dydd ir aethoch i dainbsp;y brodvr pawb a redainbsp;i roedd feirch irwydd o fonnbsp;ich dwyn rhwng wyth och dynionnbsp;a llv gwyn a llwys anian^nbsp;a llawer torsc a lliw jrj tan^nbsp;a fforth rhudd a fFarth rhuddaurnbsp;a iFeri y Mon ofïrwm avrnbsp;achwyn Mon a chan menychnbsp;a chri cler a churo clychnbsp;a chwedi ych dwyn och dav dvnbsp;wyrion gwawl ir vn gwelv

'poen a chvr pan ai a chwi, C. 47. a llawer corph a lliw’r can, C. 47.

77

a rhoi lien ar holl wynedd

a chwyr a bwrdd a chay /r/ bedd

Ilyna gor Hawn o gariad

Llanvaes deg Hawn fv o stad

gwenith fFein i gwnaeth i ffarth

gwan a thylawd i gwnaeth Lwydiarth

gafel ryfedd i gofyn

gormodd yw i rhodd er hyn

adfeiliaid i dyfelir

adyvail teg yw dal tir'

a cholled yw myned Mon

yn wag o bobul enwogion

Jessv a wvr ych eissiav

wedi ’ch dwyn or bvd ych dav

i Ivnnio ywch lywenydd

a rhoi oes hir ir rhai sydd

onich cawn yn ywch Conwy

yn fyw ymon o net mwy

fy nawn oedd fy nwyn i win

ymyw Gwilim ag Elin

DAFYDD AP EdMWND AI CANT

XLII

LLYMA FARNAD SION EOS

[CARDIFF MS. 7]

Drwg i neb a drigo yn ol kosd am vn kas damvnioH

I adail teg yn dal y tir, C, 47. iol, P. 121.

78

y drwg Hela or drygwaith yn orav oil yn y riaithnbsp;o wyr ban na bai oravnbsp;o lled[d]id vn na lladd davnbsp;dwyn vn gylynwaed anaethnbsp;dial vn dav elyniaethnbsp;oedd oer lladd y ddevwr lannbsp;heb acho[s] ond vn bychannbsp;[er briwor gwr heb air gwad’nbsp;oy varw nv by vwryad]®nbsp;y roe3 ydiffig ar rainbsp;am adladd mewn siawns medlainbsp;ymrysson am yroessavnbsp;Ring't a ddoeth Rwng yddavnbsp;o ddyno lladd y naill wrnbsp;ai ddial lladd y ddevwrnbsp;y korfiF dros y korft' os kaidnbsp;yr iawn oedd well i renaidnbsp;oedd wedi addweidionsnbsp;1 bwys o avr er byw sionnbsp;sorrais wrth gyfraith sarrvgnbsp;swydd y wayn eos a ddvgnbsp;y swydd pam na rovt tan selnbsp;ith eos svfraith howelnbsp;ar hwn wedi kael o rrainnbsp;firwythlownder kyfraith Ivndainnbsp;[aeth y gerdd ai thai gwrddionnbsp;ai dann sied^ wedi dwyn sionnbsp;a lief o nef yn i olnbsp;ai ddisgybl yn ddi ysgolnbsp;llyna ddvsc ir Ilan ydd aethnbsp;11e ni chair lliniwch hiraeth]’

‘o bai r gwad, P. 121. nbsp;nbsp;nbsp;= B.M. 48. ^yr oedd, P. 121. *rhyw

ing, B.M, 31 ; rhyw angae, P. 97; yngo, P. 121. sjaoedd ddodi addewidion, C. 19. ^ai da yn sied, B.M. 31. tp. 121,

79

ni mynen am i einioes noithi krair' na tliori kroesnbsp;y gwr oedd dad y gerdd dantnbsp;yn noesswr nis barnassantnbsp;devddeg yn vn o doeddynnbsp;duw deg ar fowyd y dynnbsp;wedi sion ni does synwyrnbsp;da i gerdd^ na dyn ai gwyrnbsp;torres braich twr eos a brignbsp;torred messvr troed mussignbsp;torred ysgol tir desgant^nbsp;torred tysg fal torri tantnbsp;oes mwy Rwng evas a monnbsp;or dysg abyl ir disgyblionnbsp;Reinalld nis gwyr i hvnannbsp;Ran gwr er hyny a gannbsp;fo aeth dy gymar yn fvdnbsp;yn dirtvr delyn dortvd^nbsp;ti y sy yn tewi a sonnbsp;telyn avr y tylynorionnbsp;bv yn dwyn dan bob ewin dantnbsp;byssedd lief gwr nev bassantnbsp;niyfyrdawd Rwng bawd a bysnbsp;mien a threbyl mwyn no^ theirbysnbsp;oes dyn wedir eos degnbsp;yn gysdal a gan gosdegnbsp;na ffrofiad nev ganiad gwrnbsp;na chwlwm ger bron vchelwrnbsp;pwy rowran mewn pvroriaethnbsp;pa na bai a wnai yn waeth®

* vvneylhyr crair, C. 19. nbsp;nbsp;nbsp;' yn y gerdd, P. 121. ^ly r

desgant, P. 121 ; tra i dysgant,C.20. nbsp;nbsp;nbsp;'•deirtvd, C. 12.

5 mwy no, C. 12. nbsp;nbsp;nbsp;® pam na bai a wnai a wnaeth, B.M. 31.

80

o gatgas' ni wii gytgerdd eissie gwawd^ eos y gerddnbsp;ni does nag angel na dynnbsp;nad wyl pen gaiio delynnbsp;och heno Rag i chanvnbsp;vvedir farn ar awdyr fvnbsp;i barn ymhorth ne ni byddnbsp;wyr y wayn ar ywenyddnbsp;[a farno ef a fernirnbsp;or byd hwn ir bywyd hirnbsp;ar vn drygaredd a ronbsp;a rydd dduw farnwr iddo]3nbsp;os iewn farn a fv arnonbsp;y rvn farn arnvn a fonbsp;y fo a gaiff i fowydnbsp;nid4 oi barn newidio bydnbsp;oes y nynS y sy yn nosnbsp;oes yn nuw i Sion eos

Dauidd AP Edmond ai cant

[CARDIFF MS, 19]

Sion Eos yn vnos yvrnaeth ai ganiad i ganyn ddwyn hiraethnbsp;ag yn ol i farfolaethnbsp;i gany i dduw gwyn i ddaeth

‘ag atgas, C. 19. nbsp;nbsp;nbsp;“ gwaith, C. 19.

P. I2I, Seinioesynn, B.M. 48.

81

XLIII

KOWYDD MARWNAD I DDAFYDD ITHEL VYCHAN

[PENIARTH MS. 75]

Y mae kof a mi ai kwyn i degeingl ni bydd digwynnbsp;llai fy mvdd' os llifo maenbsp;llan Eurgain val llyn argaenbsp;dvlaw drosti a welirnbsp;devle i doeth diliw i dirnbsp;aflaven^ ef a lifoddnbsp;i nine fyd yn vn foddnbsp;am ddafydd llowydd y llannbsp;ap Ithel gwae bawb weithiannbsp;keidwad oedd irad i ddwynnbsp;kymrv oedd kymro addwynnbsp;Addaf iroedd iddo frignbsp;a dafydd yn bendefignbsp;a chwe imppin ni chwymppirnbsp;or vn tad i ranv tirnbsp;o thorred anraith dderw^ennbsp;oi chyiF y raeth yn chwe ft’rennbsp;Ithel yn3 vchel i ninbsp;yw yr hynaf or rheininbsp;oed tyddiwr ar fyd heddwchnbsp;ag yn y drin i gwnai drwchnbsp;dwyn tiroedd nid antvrianbsp;dewr a doeth't ai dir nid anbsp;lies y gwan lliaws y gwyrnbsp;llyna Rwysc llais noi Ryskyr

'myd, B.M. 52. nbsp;nbsp;nbsp;“aflawen, P. Tl.

lt; pa doeth, B.M. 52. ^nid llai, P. too.

82

GrufFudd arno a greiFais gwr y sydd heb garv saisnbsp;gwr a Ivdd bob gwir i lawrnbsp;a gwr fFyrf i gorff hirfawrnbsp;bval mawr bvalie im oesnbsp;botfari bid difyrroesnbsp;kydfryd i kaid ai frodyrnbsp;kynvrig wedd' kvn ar y gwyrnbsp;kadw bwlch ar bob kad i byddnbsp;kadw mon fal koed mynydd’nbsp;denw3 beirdd ai dwyn yw barthnbsp;dvll Edwin i dai llwidiarthnbsp;hel lowlaw hael oi olydnbsp;bowel vn ddrych heilin ddrvdnbsp;nawdd fair ar i nevadd fonbsp;da i kynail y deg hoiinonbsp;y fo draw a fv drwoddnbsp;ac o fFraink pawb a gaifF roddnbsp;henwi yr wyf hwn ar haelnbsp;henw sion ni henwais anhaelnbsp;meinwr o goed y mynvddnbsp;maner avr mwnai aryddnbsp;difai iawn i daw oi fantnbsp;disyml air dai semlant’nbsp;kelfydd or dedwydd dadwysnbsp;karw oi dad kowir a dwysnbsp;Jevan gwr iav nog yr vnnbsp;afv® hynaf o honvnnbsp;archangel ar gwallt melynnbsp;ynghroniaid? avr ynghroen dynnbsp;karai fardd kowir i ferchnbsp;karai gerdd kar a gordderch

' oedd, P. 8o. nbsp;nbsp;nbsp;= koed y mynydd, P. lOO. 3 denv, P. 72.

^yn dec, P. 72. nbsp;nbsp;nbsp;5 da ei semlant, B.M. 52, fo, B.M. 52.

'ynghroniad, P. 72.

83

wttres gwin ni ad tros gof avr drisswilt a roe drossofnbsp;y fo vwch pvm kwch o felnbsp;ywr chweched or lach vchelnbsp;ar atkan' 11e mae /r/ vtkyriinbsp;a roed ir chwech aradr chwyrnnbsp;Rwyfwyr kad rhyfawr i kwysnbsp;rhychorion rhyw” a chaerrwysnbsp;bval a Hid beli a Hewnbsp;bondid Eden owains bendewnbsp;dawn a gan am dynv gweddnbsp;dab danvn dwywlad wyneddnbsp;chwellv dewr a chall i donnbsp;chwe Host Tegeingl ai chyffionnbsp;chwe maib ar feirch i ymwannbsp;chwemil i gyrchs amyl a gannbsp;chwech vn rif® ni chech^ nor hainnbsp;chwe broder ywch obrydainnbsp;chwech a roed vwch vwch or vnnbsp;chwech y sydd chwech oes vddvn

Davydo ap Edmwnt

‘atkor, k. 100. ^rof, P. 72. ?del, P. 80.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S a gyrch, P, lOO.

7 chaech, P. too.

84

CYWYDDAU AC AWDLAU MOLIANT

XLIV

KOWYDD MOLIANT TOMAS HEN SALBRInbsp;[hAVOD MS. 3]

di alaeth fv dalaith fon da seigiodd' dywysogion*nbsp;y mab a las^ yn abernbsp;a fv /n/ glaf rhac ofn y giernbsp;dafydd newidiwr devfydnbsp;digio /r/ beirdd ai due or bydnbsp;a llywelyn yn lliwlwydnbsp;am roi5 i gler ymro glwydnbsp;da fv gael pendefic ynnnbsp;dvll hael wedi ll[ywelyn]nbsp;tomas hen to^ mis ionawrnbsp;tywysawc fyth tai saig fawrnbsp;lie mae gida llv^ ai meddnbsp;Ilyweni a holl wyneddnbsp;tomas sy jnj i myntvmionbsp;tomas vab tomas yw fonbsp;syr tomas ir tai amen®nbsp;salbri lie bv harri hen

'da i seigiawdd, B.M. 29 ; da seigiav, P. 100. *dwys-ogion, P. 72. 3ai bias, P. 100. ¦'wr, P. 72. Sa’mroe, B.M. 29. ‘ty, B.M. 38.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 gydar Hew, P. 72. ®syr tomas

wnias onnen, P. 100.

85

aerwy ser o ros evraid i hwnn or dytwn i daidnbsp;a llvoedd' swydd gaer lleonnbsp;in kvn o dv sieinkyn donnbsp;keidw rvwl ar a ddyko draisnbsp;kyrtiwr val sieinkyn kwrtais’nbsp;keidwad rhos yn kadw trysornbsp;kaerav r mars rhac herwyr mornbsp;sirif a lefys yrvnbsp;sir y fflint val sarff i Ivnbsp;ai wraic c hil avrogionnbsp;yn verch i siambrlen o fonnbsp;a harri val i hevrirnbsp;i vrawd e yn fawr i dirnbsp;a ffwc yn ben aeth y fFyddnbsp;ar eglwysav avr glosyddnbsp;a sion wrth i ddewis archnbsp;a Robart yn wr hybarchnbsp;a fflaid o veilchiaid a fyddnbsp;vcho wyr yw [chwiorydd]nbsp;hy yw kenedl huw konwynbsp;hy n y mars yw hwnn a mwynbsp;a seithgant vw bias wythgaernbsp;a basia /n/ ol mab sion aernbsp;sias devlv pirs ysdalaisnbsp;seithgant a degkant yw dainbsp;pa rvw dent mewn parod awrnbsp;püsdwn viliwn o vaelawrnbsp;ai vra[w]d o bengwern vrodirnbsp;a ddygai swrn o ddec sirnbsp;mae dvw gida i vam ai tad4nbsp;mae jnj devlv mwy no dwywlad

86

galwn ddec o lin y ddav gwawl a rhun galwer henwav'nbsp;elsabetb ail siob weithionnbsp;er dyblv hil yw jrj dabl honnnbsp;adar mair o dir moriennbsp;adam sil o domas hennbsp;hwnn a wnaeth a hinon weddnbsp;hav llin ar hyd holl wyneddnbsp;g[w]inllan pob llan yw i llvnbsp;gwinwydd oil gwynedd allvnbsp;o wyr a brodyr a braintnbsp;a chwiorydd a cheraintnbsp;ym hob plwy i mae i plaidnbsp;yn dderi o annedd evraidnbsp;iechyd a bowyd 11e bonnbsp;a chael hil vchel haelionnbsp;iach a fydd vchaf vddvnnbsp;a byw fo /r/ iach heb farw vn

DD AP EDMWNT

XLV

KYWYDD MOLIANT KYNFRIG AC ELIN O LWYDIARTHnbsp;[PENIARTH MS. 64]

heddyw 11c kawn wahoddion hawdd vyd am gwahoddai vonnbsp;y ddevddyn y dydd eddiwnbsp;a roddai lynn or ddav liw

“ galwer hynn gwelir henwau, P. loo.

87

unrryw ssaint yn rroi y ssydd yn ddi boen yn dda beunyddnbsp;dwy gerdd yn gwiliaid a gadnbsp;dau ddigwyl val dydd egwadnbsp;gwyliau kyn[vrig] ac elinnbsp;gwyl a gwaith i gael i gwinnbsp;uchelddydd bil ddavydd ynnnbsp;uchel wyl merch lywelynnnbsp;kar a ssaif kares hevydnbsp;kellin ac cd win i gydnbsp;y hi o vlaen hwva linnbsp;ai chydwedd o ach edwinnbsp;o chair dwyn achae r dynionnbsp;uchaf ynt achae o vonnbsp;teyrn ach val tair yn vnnbsp;teyrnes rrad duw arnunnbsp;maent hwy yn rroddi mewn talnbsp;mwy no gwent mewn ugein talnbsp;Ilynn mor a roddai r llanw maunbsp;llanw pawb yw llyn oi pibaunbsp;ssyr gei a roes aur a gwinnbsp;ssant hael gyda ssaint elinnbsp;i gael ewch yw golochwydnbsp;a roe bab o avr a bwydnbsp;yn y traul mae enaid rryddnbsp;a gais bwyd vegys bedyddnbsp;da n rrwydd i bob dyn y rronnbsp;duw a rydd da i rwyddionnbsp;rraid oedd yn rroi da uddunnbsp;rrann wyth val y rroen i unnbsp;mae r glod am roi goledoeddnbsp;mae yn yr un mann yr oeddnbsp;da i vcirdd y deau vunbsp;dai llwydiarth yw dilladu

88

y tai mae eto ai medd ar gynau i wyr gwyneddnbsp;a duw a mair i dai inonnbsp;a ro dawn ar i dvnionnbsp;am roi da nid mwy r dialnbsp;o roddi doir ir ddau dalnbsp;garmon un gair am yn iaithnbsp;gair elin ai gwr eilwaithnbsp;kymro n rroi kymar yn rraidnbsp;kadw wyneb kaed i enaidnbsp;gwawr ddydd yw gair y ddeuddynnbsp;gorau dau liyd y gwyr dynnbsp;i roi n y byd er na bainbsp;ond dau vudd yntwy vyddainbsp;dau a gair yn oedioc ynnbsp;da yw r kael i dwr kelynnbsp;gwr gyda gwraic a edirnbsp;govyn hynn a gaf yn hirnbsp;byd weddi yw bod uddunnbsp;bedair oes heb ado r un

DaVYDD AP EDMWNT

XLVt

CERDD FOLIANT I RYS WYN AP LLYWELYN AP TUDUR O YNYS FONnbsp;AR FESUR OWDYL GOWYDDnbsp;[add. MS. 14866]

Llawenaf 11e o wynedd yw llys medd a Ilyssiau mon

89

lie mae Rhys ar llym wayw rhudd'

yn llywydd ynwayw^ lleon

aerfab llywelyn erfai

a roddai wisgoedd ruddion

i feirdd hwn a fwriodd hur

wyr Dudur euraid wiwdon

yr hwn a welir yr hawg^

ior dledawg ar dylodion

a phawd aur a phedeiran

i daw gwaii oi dai gwnnion

yn wir lie byddir bob awr

yn euraw r telynnorion

ag yn prynu canu call

croyw iaith arall crythorion

un a dal y nadolig

obr diddig i brydyddion

ag a bryn ddeg o bai raid

llongaid val i gollyngon

o win rasbi ne r ysbaen

yw roi mlaen aur melynion

enwowglyw nid aneglur

amwisg dur ymysg dewrion

a fFynnu rhwyl a phen rhaith

euraid iaith ar y doethion

ofn a roes ai faner aur

ar galonau ’r gelynion

yn fFrainc nid anhoflF i ras

Cai urddas ag ywerddon

oes a wyrquot;* medd barnwyr byd

ond mebyd anwyd meibion

with Rys ai hoywlys hylwydd

eryr rhwydd i roi rhoddion

'ar llu mawr rrydd, B.M. 23. *yr hwnn a wella y rhawc, B.M. 29,

go

hvriodcl feirdd ai hoyw ariant a ganant' a rhai gweinionnbsp;berber gwin hir i bo r gwrnbsp;byw filwr heb ofalon

Dafydd ap Edmüt

XLVII

CYVVYDD I RYS WYN AP LLYWELYN AP TUDUR O FON RHAG PRIODInbsp;SAESNES

[llanstephan MS. 122]

Mawr vwch aig o marchogir'' mor tawch ni chair mwy or tirnbsp;swydd arvthr sydd yw orornbsp;svgno main i svgnaw^ mornbsp;arno mae or enw mawrnbsp;arwain y gwrthfain gwerthfawrnbsp;i bob mor dan oror nennbsp;ffyrf wiwfor or fFyrfafennbsp;tebig loegr gerig oerionnbsp;i for tawch ydoedd fryd hon^nbsp;yn ceisiaw twyllaw on tirnbsp;maen gwrthiav mon ai gorthirnbsp;o roi isod mae n resynnbsp;alais5 wyr sais i Rys wynnbsp;er maint ei braint yn ei bronbsp;ai chyfoeth ni chay efo

*ac anant, B.M. 23. nbsp;nbsp;nbsp;’vwch aic y marchogir, P. 77.

^sugfnav, P. 77. ¦*oedd vwriad hon, P. 77. s Alis, P. 77.

91

ni roir mab vn awr or mis llywelyn yn Haw Allsnbsp;wyr Dudur ag avr didwn*nbsp;i wyr Hors pwy a roe hwnnbsp;om bodd ni bydd mab iddinbsp;a Rhys ni ffriodir hinbsp;o ÉFaeliaf mae ’n bruddaf’ brawnbsp;ar Ivddias wyr wil iddawnbsp;i mae im rhi yn briodnbsp;hen wraig a Ivdd hon yw r glodnbsp;mae rhwym nev ddevrwym ddyrysnbsp;galed rhwng y glod a Rhysnbsp;ar glod ni ad briodinbsp;ag wyr Hors ddim oi gwr hinbsp;gwell i Rys gall orevsawrnbsp;garv clod nag wyr y clawrnbsp;gwraig oedd nid gorwag iddawnbsp;gydfod a chlod vwch ei lawnbsp;devddyn a wnaeth dyweddinbsp;dwyn hwn yn vn don a hinbsp;Ifan hirwan oedd herodnbsp;Gutto ’r Glyn nid gwatwar glodnbsp;day eraill ar llaill yw ’r liesnbsp;oi pur wawd ai priodesnbsp;Ifan Mon inion enavnbsp;a Chynfrig vrddedig ddavnbsp;bwriads teilwng bryd haelionnbsp;bryd sereh yw ’r briodas honnbsp;ef a roes Ifor isodnbsp;i Rys ag iw lys y glodnbsp;ar ynys i wyr enwawgnbsp;vchod ai rhoes yw chadw rhawg

”air didwn, P. 77. 3 bwriwyd, C. 12.

92

galwaf yn berchen gwiwlys galwed ei wraig yn glod Rysnbsp;a clyvnal ywch a henwednbsp;y wraig hoii a wyr roi eednbsp;gorav gwraig evrawg wregysnbsp;ei gwr o gred yw gwraig Rysnbsp;gorav gwr gair a gerirnbsp;ei wraig yw Rys or gwyr hirnbsp;dav gv addas da i gweddannbsp;i gyd a gras dvw a gannbsp;wrth garv wyfhryw gwirodnbsp;vn a ro gwledd a wna ’r glodnbsp;a rhoi gwledd o rhaglyddinbsp;a wna Rys vn air a hi'nbsp;enwog wyrth a w'na gwrthodnbsp;wyr ne nerth i Ronwen nodnbsp;athrod Rys wythryw a drig''nbsp;ar Saesnes o ryw seisnignbsp;ag ar glod nid athrodirnbsp;y gwr hwn biav ’r gair hir

Dafydd ap Edmwnt ai cant

XLVIII

AWDL I RYS WYN AP LLYWELYN AP TUDUR O FONnbsp;[PENIARTH MS. lOO]

O arfon i fon ai fys naf evrglod nev farglwydd ai dengysnbsp;* vn glod a rhi, P. 77. 'athrod i Rys wyrth a drig, C, 12.

93

ar fy hwyl erfai hoywlys arfod draig yr af at Rys

Rhys orav mab rhyswr mon rvll waewlorf rhyw llywelynnbsp;rwydd dvdvr wyr dafydd ionnbsp;rwydd ddafydd hil rodd fvdd hyn

O hynaif taerlaif torlan tyhyrnedd' gwiw gladdfedd gogleddfannbsp;wyr yw Rhys vthvr orav rhannbsp;ithel fav vchel fychan

Llin ithel yw llownwaith Ivdd llyw ar fon llawer a feddnbsp;llownsir grafif llin syr grvfFyddnbsp;lledw anant llwyd o wynedd

O wynedd rhyfedd nis rhifwn i blaid wyr gwiwdaid ior gwaewdwnnbsp;y rhyw ner ar rann evrwnnbsp;or hyn hardd yr henyw hwn

Llawen yw hwn llain a hyrdd llid enw IFwg Ilydan i fForddnbsp;llvn gafael lleon gyfwrddnbsp;llanwai gad llawn yw i gerddnbsp;llin dafydd o hoywydd heirddnbsp;llwyd o fon dilladai fardd

hardd fardd wyf fowlardd afaelion | i Rys hy wiwlys hoyw eilonnbsp;hwyl rolant heliwr alonnbsp;hyder ym yw hoyw darw mon

' teyrnedd, G.B.C.

94

Tarw mon yw twr ymwan aer tew r hvlwyd fal to rewloernbsp;tyrn i ddysg tehyrnaidd airnbsp;teg ywr iaith nid hagr a wyr

ef a wyr synwyr o soniaf fowrglod ion hynod iawn henwafnbsp;yw dai Rys ai wawd yr afnbsp;ener hyder' yno i rhedaf

Rhedaf rhad breisgaf 11e rhed brwysgion rhandai rhoid osai ir rhevdusionnbsp;reol rys deol rhyw westeionnbsp;reidwest rhad llvest radav lleon

ryddglos rad agos nbsp;nbsp;nbsp;ryddlys

rys ryw fann ysbys Rvfain osbion

Rywliwr reg noddwr hv gynyddion rvwliad ryw hoewlad y rhai haelionnbsp;rifdarf ron rwygarf ri anrhegionnbsp;ranngig rydd ewig roi addawonnbsp;rannwr ri heliwr roe hwylion rhywliadnbsp;rad roed vnyliad rydain eilon

Rhagor rwyf gwiwbor ryfig abon rwydder rwydd ener hoyw i ddynionnbsp;ranfrawd rvn gwiwflfawd or hen gyffionnbsp;rinchwedl ryw kenedl rywiog kanonnbsp;ragorfab rwydddab reidd don rwydd danadnbsp;reiddgad ryw raddiad roe avr Rvddion

Reiddlaith rasgl vniaith rwysg gelynion rif rann aneirif ronwen wyrion

* ener hydr, LI. 133 ; Y Ner hydr, G.B.C.

95

roddiav roes eisiau rai o saeson rediad rvdd drochiad rai oedd drychionnbsp;rwyddwr raid oeswr rawd weision reidiolnbsp;reol rif ddeol rhwyf a ddawon

Rwygwr rwydd hvriwr reiddiav hirioa rwygiad rann loewgad rvn olygonnbsp;rygwbl rwysg groewddwbl rysgyr eiddioiinbsp;rhagor rys faer ddar roes i feirddionnbsp;reged roe drwydded rad roddion raiioddnbsp;rodd rhy wir ddeiliodd ryw vrddolion

Ryswr ryw filwr Hei ryfelon rydaer rawd rwy gaer ri a dragonnbsp;rolant Rys warant rai sy wirionnbsp;risglddvr rwysg awdvr roes i gedionnbsp;rvthr dwysg a reiddrwysg rvddion ryguriadnbsp;rad ryddwys gvrad raidd ysgyrion

Rodd rym ia evrodd ranav mowrion rwyf rag kvr ddirwyf ri kerddorionnbsp;raid rent y gweinied rhvn tai gwnionnbsp;rwydd rvgl ir hylwydd raglaw /r/ haelionnbsp;Rydderch rin mowrserch rwym evrson roddlysnbsp;rys ri gorevlys rwygwr aloa

Rad rhoed ddvw ynad rhawd ddewinioa

rodfoes rodd teiroes yr hydd tirion

rwyddnaf ran archaf ri anherchion

ry hael rwyf adael roi i fvdion

ran restr rwymynestr rym mon Rywiowg nod

rvgl glod rys gorfod ros ag arfon

Dafydd ap Edmwnd ai kant

96

XLIX

AWDL FOLIANT I RYS O FON [G.B.C. t. 102; ADD. MS. 14997]

[Clawr Gwynedd glas Gledd glos glan glwys wewyr Glod Eryr gloyw ei Dariannbsp;Gwrdd yw Rhys, garw ddur Hosannbsp;Gwres mynych les Mon achlan

Achlan wr uchel iawn yw I Rys y glod Eurwisg Lewnbsp;Loyw fryd ail Ifor ydywnbsp;Aur Sal im a roes o’i Law

Llaw wir Ion heudir yw ’n hydab osgordd Ymhob ffordd botfFordd Babnbsp;O’i rwydd-don a roe rydd-dabnbsp;I’w roi yn fudd er yn fab

Eurfab i lor erfai bwyth Aer Lywelyn Aur lewlaithnbsp;Wyr Dudur yw’n mur a’n maethnbsp;Etifedd gynt Dafydd goeth

Coeth drafn cai unllafn leinllyw’' Mon Ynys Mae’n anaml ei gyfrywnbsp;Cawn groywrodd Cun goreurywnbsp;Cydwedd laith ail cadw ddoeth yw

'ceinlliw, G.B.C. (argraffiad Cynddelw)

97

Doethach i’w y daethum Doethryw Ynad yw na dimnbsp;Da agwrdd Rudd, dihagr ddremnbsp;Dysg a roes dewis gwr ym

Och ym ! enw hoywlym Ion haelach na Nudd Ni nawddwyd Cerdd wiriachnbsp;Yn ei Demi onid amlachnbsp;I Fyd nerth o’i fod yn iach

lach iawn Dduw o chawn ddewis Fyddwn i fuddwin Eosnbsp;O rhoe Grist y rhawg i Rysnbsp;Oesoedd Adda sy weddusnbsp;A’i gynnal ynn o gain lesnbsp;lor Mon aerddor mewn urddas

Urddas Beli wrddais bolion O Urddolion awr ddialeddnbsp;A’r draws heli aer drosolionnbsp;A thraws holion aeth Rhys hywleddnbsp;Iawn ei huriaw quot;jnbsp;Wrth ddoluriaw gt; Alon direddnbsp;A’i lan duriaw Jnbsp;Wedi curiaw I

A doluriaw J- o’i wir ddewredd Aerau dduriawjnbsp;lor molianus Aur melynionnbsp;Aer ddifynion Urddai foneddnbsp;A llwyddianus y lladd ddynionnbsp;O’n gelynion yn gelanedd

98

Efe biau quot;I

Ymysg Rhiau J- o gur dyhedd

Y nbsp;nbsp;nbsp;gair diau jnbsp;O bydd Criaui

A’m weliau !- ar ei duedd Irwedd' iau j

Wr gloyw risgyn er glew rwysgaw lownwaed Iwysgaw Unawdl osgeddnbsp;Ail yn disgyn Aloii dwysgawnbsp;Wrth aer frwysgaw Arthur freisgeddnbsp;Ion heb geluquot;j

lawn fattelu V leithwyr Salwedd

A thaer Selu J

Eirf fy ngwelyl

Arf annelu nbsp;nbsp;nbsp;[- o’i orfoledd

I Ryfelu nbsp;nbsp;nbsp;J

Aelaw ddygyrch a ladd Eigiau Ar ryw greigiau Aer garw agweddnbsp;Ar faes hygyrch oeraf Seigiaunbsp;yw gan ddreigiau ei gynddrygeddnbsp;Alon hndaw '|

I’w dyludaw V dua gydwedd A’i dig udaw Jnbsp;A symmudaw quot;jnbsp;Ar fau gludaw I a gorfodedd

Y nbsp;nbsp;nbsp;gwyr fudaw j

Ing yw’r Llywydd Yngorllewin I lu rhewin wiliwr hoyweddnbsp;A’i dragywydd wayw Draig ewinnbsp;Oil mae’n ddewin Ellmyn ddiwedd

'irwaed, G.B.C. (argraffiad Cynddelw)

99

Eirf a leisiai T

A gogleisiai |- wrth ddigasedd]' Eirth a geisiai Jnbsp;y marveisiai l

o manteisiai J- eryr trowsedd ar aer treisiaiJ

ail y rriver i Iv rryved’ alvn3 dyved eilon doveddnbsp;ai ward niver wyr ednyvednbsp;yw llys yved y Ilysievveddnbsp;evrwawd levaisl

o gorsevais nbsp;nbsp;nbsp;j-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yw gwrt rryvedd

a gartrevais nbsp;nbsp;nbsp;J

yn 11e sevais quot;l

iawn addevais J- enwoc kyvedd yno kefais J

oi waisc gweryl ni wysgarwn'*

jddo parwn addaw pvredd

yw dec eryl wawd a garwn

owchlid varwn achlod vowredd

ymddiriedwn nbsp;nbsp;nbsp;l

yw vawl kredwn l i daw adwedd

a dywedwn nbsp;nbsp;nbsp;j

o chaledwn ^

wawd a ledwn l yw anrrydedd

awn a rredwn ) ac o fFwyswn i gyffesv

aur ormesv ar wawr maswedd*

' Argreffir y rhan hon o’r awdl o “ Orchestion Beirdd Cymru ” (l773)gaii nas gwelais raewn llawysgrif. 'i Iwyr hyfed, G.B.C.nbsp;3 alon, G. B.C^ * o’i wisg weryl ni ysgarwn, G. B. C. s

100

enw a ddwyswn a nawdd jesv yw ras lesv ar rys Jwysweddnbsp;a nawdd gleiniavlnbsp;yr holl seiniav ¦ j- ervai rinweddnbsp;ar i vreiniav jnbsp;ai aer lleiniav'|

alon heiniav' J- ivor gwynedd ai vargeiniav J

DD AP EDMWNT AI KANT

COWYDD I SION AP RHISIART ABAD GLYN EGWYSTL

[add. ms. 14967]

pa dir a elwir o ial pant y groes pentai grisialnbsp;tynno glas tew yno glychnbsp;tir a maenor ty jrj mynnychnbsp;gain gler i gannv glorrianbsp;kyn y dydd kanvav danbsp;parradwys bobl yn prydunbsp;pybyr don pawb ar i dunbsp;vno nid oes yniawn dadnbsp;eissiav neb i John abadnbsp;etivedd kymyrredd kainbsp;i Risiart i rroi ossainbsp;wyr ir iach orav yr elnbsp;jenn goch enwawc vchelnbsp;ai rraid ir hai ai hedwynnbsp;arrwain hwy i ryw no hyn

‘a’i Ian heiniau, G.B.C. lOI

jr byd swllt ywr abad John aur wellwell o rywallonnbsp;j adda mi a wyddiwnnnbsp;arrwain rryw yr yner hwnnbsp;ni chaid byw ni chaywyd beddnbsp;ni chaf vn uwch i voneddnbsp;j rryw val bric yr ywennbsp;a dail yw ydiw i lennbsp;mawr yw gras mab marrianbsp;mynv rhoi dysc mewn rai danbsp;a mawl i dduw mal y ddaethnbsp;a roe John ar rwassanaethnbsp;ai len val i gwiinai lonnionbsp;j vair vab oi vara vonbsp;efFerren o len i lunbsp;a leissiant i alw Jessunbsp;j eglwys ef a glyw saintnbsp;yn gyvan iawn o gwvaintnbsp;y deilad o dai alaw'nbsp;weithian a wnaeth wyth ne nawnbsp;j sion yr hoes jessu yn radnbsp;yma dal am adeiladnbsp;fïyniant a meddiant a maethnbsp;a fFryd ag y ffeiriadaethnbsp;a charriad i wlad lydannbsp;ai mawl ai chlod amyl ychlannbsp;a llvn wrth ddyall wynebnbsp;a Hen yniaith well no nebnbsp;yr vn duw a wnaeth randirnbsp;a wna i John eini[o]es hirnbsp;ai vyd ai vowyd a vonbsp;ai ddawn val yr eiddvnno

DD AP EDMWNT AI KANT ‘ ailaw, B.M. 52.

102

LI

COWYDD I SYR HOWELL AP DAI

[add. ms. 12230]

A dry byd ar wybodaeth oi droi ’n well aed rai yn waethnbsp;Ein tylwyth ar blant Allsnbsp;a gawn yn uwch ai gwna ’n isnbsp;A sant a ir farsiant faithnbsp;o’n ynys i’w rhoi’n vnwaithnbsp;Vn or saint yn aros hynnnbsp;a roe olew ar elynnbsp;Hwn yw syr hynaws arabnbsp;Howel dai ap jthel babnbsp;O Cynwrig blethedir blantnbsp;a Bleddyn y bu Iwyddiantnbsp;Rhoi da ar lin Rhodri luniaiddnbsp;rhoi ar dwf Iwyth Rhirid flaiddnbsp;Ni ad ir llawr yn dair llinnbsp;nannau waed nyniaw Edwinnbsp;Vrddas gwed ar ddysgedignbsp;i gyd a roid ag a drignbsp;Gwedi dysg o waed y dawnbsp;ac o radd y gair iddawnbsp;A lladin gwyr eilliedignbsp;a rydd fraint lie yr oedd ei frignbsp;Yn nhegaingl dwyn hwiogennbsp;o radd pab a vrdda pennnbsp;Or tir ni welais wr tegnbsp;cr moed well ei ramadeg

103

Ysgolhaig or ysgol hon vchaf oil oi chyfeillionnbsp;Oes foliant i Sefiliwnnbsp;oiii thyf fal y gnaeth hwnnbsp;Jad a ffen wedi fFynnunbsp;er yn fab arnaw a funbsp;Cynheiliad fal can hylwyddnbsp;cadwayw Sais yn cadw ei swyddnbsp;Person Chwitfordd rhag gorddwynbsp;pa wr a fynn power fwynbsp;Y gwr lien a gar llinonnbsp;ac a red a gwewyr onnnbsp;A phawb pan retter a fFynnnbsp;oni ddelyn i ddulynnbsp;dunod lie y torrid onwyddnbsp;doewan ffed yn dwyn ei ffyddnbsp;Estyned yn ffbns deinioelnbsp;a siobo cyff Lies ap Coelnbsp;J ddewi gynt ydd ai gobnbsp;o dir wysg wedi ’r esgobnbsp;Ar un swydd i arwain selnbsp;Assa ai rhydd i Sr Howelnbsp;J roi fal y gwr a aethnbsp;ai law ’n llan elwy ’n lluniaethnbsp;Vrddonen ar ddeaniaidnbsp;yn y cor yno i caidnbsp;Ai biln iawn y bo yn iornbsp;yn esgob vwch Gwaenysgornbsp;Gan nad oes a genau danbsp;gwr nes j goron Assanbsp;y gwr iawn a goronirnbsp;a fo tad i fywyd hir

DD AP EDMWND AI CANT

104

1,11

KERDD ORCHESTOL I SYR HOWEL AP DAI O DEGAINGL AR FESUR KOWYDDnbsp;DEUAIR FYRRION YW CHANU WYNEBnbsp;YN GWRTHWYNEB

[CARDIFF MS, 65]

106

LIII

MOLIANT I RUFFUDD AP NICOLAS

[PENIARTH MS. 2o6]

enwog RvfFvdd a wnai grafFv ap nikolas heb yn kelvnbsp;ail i farnais a wyr farnvnbsp;ar y genedl a wyr ganvnbsp;arglwydd gwawd hylwydd tevlvnbsp;dinyfwr ywr browdwr ar brydv

Dafydd ap Edmwnd

LIV

CYWYDD MOLIANT WILIAM FYCHAN

[mOSTYN MS. 148]

ifor y glod' fu wr glan ail ym fych Wiliam fychannbsp;llys seleii^ a llys Wilymnbsp;11e r af o gaeL llawer ymnbsp;ssvr't rufFudd mynn saiii raffelnbsp;euro ddwyd bawb arr a ddelnbsp;orwyr hael o ryw yr hennbsp;wilym arall ail moriens

‘iglnd, J.C. 15. “lliw selen, J.C. 15.

^wyr, J.C. 15. Sniurien, J.C. 15.

107

ayr' dudur wrda ydwyd orr un iach o ronwy wydnbsp;i adrodd dy ddau cdrydnbsp;ir un gwr y ron'^ i gydnbsp;bonedd agai bunoedds gednbsp;byd yn eurfab Ednyfednbsp;oes^ y tri oes^ etto rainbsp;ocs't dy iownlwyth ysdanlainbsp;ucha brig acho a braintnbsp;o dai gaer yw dy geraintnbsp;gwyr longcastr hyd gaer lingcolnbsp;gwerin deg a gair yn dolnbsp;a dau fars dy di a feddnbsp;ae danad a dwy wyneddnbsp;ynn arfau r gaer ynn arfonnbsp;yr wyd fal cwnstabl o ronnbsp;y dref a fun darofynn^nbsp;yr aeth i gwaed wrth i gwynnnbsp;ni chaer un ynni® chaer wellnbsp;na chystal ynn i chastellnbsp;aer7 y twr irwyt eryrnbsp;a chadw o weilch yw dy wyrnbsp;o fruttus ni bu frytwnnnbsp;ond ti ynn y meddiant hwnnbsp;arr wynedd pann fv rannaunbsp;y rhannwyd tir ir henw taunbsp;ni ellir bod llwyn allannnbsp;na bod tref na bo i ti rannnbsp;aeth y tad nith ddatodirnbsp;aethost oil ath ddewis dirnbsp;ai ar glod argoel ydiwnbsp;o da r haul dros goed a rhiw

' wyr, J.C. 15. nbsp;nbsp;nbsp;“ ir an, J.C. 15.

«OS, J.C. 15. s dy rofyn, J.C. 15.

J.C. 15.

108

ar y dwr fal i rai donn' yra denw ar y dynionnnbsp;dewis ar lu dos^' i lanrinbsp;dy henw nid a i hunannnbsp;ithel3 er maint ath ddylynnbsp;ith ysdad ni thowys dynnbsp;ynghadair y dringhedyddnbsp;yrwyti yn yr oed tyddnbsp;o flaen sir fal un serennnbsp;o faich byd afae uwch beniinbsp;llawer ob ynn 11e r elychnbsp;llawer gwr mewn llurig wychnbsp;llowiwr gwyr llawir gwrolnbsp;llawer dyn ynn llu ar dolnbsp;ynnagos ytt ynneg sirnbsp;ag ymhell ith gymhwyllirnbsp;ti yw maer lletyau meddnbsp;ti yw llonaid holl wyneddnbsp;ti yw i ffrenn tew ai flprwythnbsp;ti a elwir penn tylwythnbsp;ti a rann yn llann^ a llysnbsp;ti yw enaid twy ynysnbsp;ti a rydd ar tai a roesnbsp;ti a ery gael teiroes

DD AP EDMWNT

109

LV

[mostyn ms. 146]

ich llys iach Hawn

wiw rys i rawn

a gwys a gawn / agos ged

ath vudd wyth vael

o gudd yw gael

aur rrudd wr hael / rrwydd

DAUiD AP Edmund

LVI

I VARGED FERCH RYS AP KYNRIG AP ROBERTnbsp;[mostyn ms. 131]

Ti a gai od ai i von basteiod o bys duonnbsp;a thv o bridd a tho brwynnbsp;a thanllwyth o eithinllwyn

no

CYWYDDAU GOFYN

LVII

CYWYDD I OFYN MANTELL I DRY-HAEARN AP lEUAN AP MEURIG

[PENIARTH MS, 83]

Teyrn ymysk trin a mael tyrhayarnn gwell no r tri haelnbsp;ap jevann nyd gwan y gis'nbsp;ap meyryg hed ym harrisnbsp;kaidwad y tair gwlad wytinbsp;Ros a gwent ay rwysc gentinbsp;a thonnen vawrwen o veych®nbsp;a fFenfro ymddifFvnfaych^nbsp;tir brychan deyan ar dolnbsp;tyrhayarn ar tair heolnbsp;trachwyrnn with gedyrn yth gaidnbsp;tirion wr toryn ayraidnbsp;wyr irid vlaidd eryrawPnbsp;ny by yn vyw neb vn vawlnbsp;gwr o waed hygar y wennnbsp;gwyelch gwynedd gwelwch gynennnbsp;y mav son ym hywys ennydnbsp;am dy vantell o bell bydnbsp;a roddaist ym o ryddairnbsp;dydd daed am dy dydded ayr

zil

gwe lawn o ros glan yrai am airiol gofl or mwrreinbsp;gore klog llyoyssawg liesnbsp;gwe o ddilif gwddelesnbsp;mantell hardd y maint av liednbsp;mak ymwrch pen makwy merchcdnbsp;kyddygl ynghylch kywddwrnbsp;kaer o wlan kwrel y wrnbsp;llenn rydd ym llanwai o wresnbsp;llwyn gwinwydd pob llenn gynes'nbsp;pilin rag drygin y drignbsp;perked ddayled wddelignbsp;llydan ach Ian lied na ch[l]ognbsp;llanerch o wair maillionognbsp;llwythwyd tryfaylwyd trwy vornbsp;llenn veryr ay lliw yn var vornbsp;perth arw vawr porthor wy vinbsp;perth dew oedd porth dyw iddinbsp;ked ydoedd yn kael kadachnbsp;kedenn rydd am kaidw yn wr iachnbsp;kevels megis gwr kyfonnnbsp;hyn vrytys hysbys yn bonnbsp;y gwr ar groen ewig wennnbsp;y gysgoedd nys dyg asgennnbsp;kysgy dan any donyog nawdd*nbsp;y maharen am hayrawddnbsp;am y bais y ymbwyssyntnbsp;y by ryfel heb gel gyntnbsp;hen vrytwr hyn ver ytoeddnbsp;gronwy ddy gwr o wynedd oeddnbsp;hyn y gwr anhynog lawnnbsp;a gaf inav gof iniawn

‘ pob lie n gynncs, C. 27. “dan gay doniog nawdd, C. 27. 112

a dissgwyl vanwy] py fodd yr tir draw yddar tarw drwoddnbsp;os oy vodd de[w]is vyddinnbsp;os ar fFo draw sarff y drinnbsp;o daw ailwaith nyd wylaisnbsp;o chyrydd' swydd ny chwardd sais

DAFYDD AP EDMWNT

LVIII

CYWYDD I OFYN CWN I ROBERT AP DAFYDD AP ROBERT O NANHEUDWYnbsp;[add. ms. 14967]

arwydd son’ a rroddais i ar Iwynnoc er ylenninbsp;a chas vyth achos i vodnbsp;yn angav im kwningodnbsp;annog kwn a wna kynyddnbsp;ar ol hwnn val arail hydd^nbsp;dragwn kynllyvangwn llysnbsp;draic y tir drwy goed dyrysnbsp;a ffann von elynion lidnbsp;yn amla yni ymlidnbsp;y rhed y carl ar hyd kwysnbsp;jr fFevav i or ffowysnbsp;ac vn nis kyvarth vnawrnbsp;o gain i mewn o gwn mawrnbsp;a chenyni i a chwn mannbsp;oi dyllav y daw allan

' chyradd, C. 27. ’sor, P. 137. ^mal ar ol hydd, P. 137.

113

eissie mawr nad ocs i mi

wedd organ o ddayargi

j viniaw kadnaw koednant

or fFav blu ir fFo ai blant

y kynydd pier amkanwn

y kann haeb y kenav hwn

anvon mawl na ovyn mwy

a wnawn hyd y nanhevdwy

j ddewrgar am ddayargi

ac yr kerdd vo gair y ki

Robert fy naf vab davydd

Rob[er]t wyr Rob[er]t ai rydd

Gwalchmai am ossai a medd

Gwalch gwyn o bil gweilch gwynedd

llowrodd beirdd y kellweirwn

llawer kamp yn llurig hwn

ym orvol'^ am a orvv

ymwan a llain ymin llv

arwain bwa da i daith

ac ynill fflichd aur ganwaiths

gidar volld gydawr a vydd

gwr a saeth gorav seithydd

pavn gwynedd gyvannedd ged

pavn trevor pantri yved

penn bonedd hyd ddiwedd ach

penn heliwr pa vn haelach

ywr pennaeth aur opiniwn

ar pennaf a gaf oi gwn

mae ar hwn vma yr hawg

alanas pob ryw Iwynawg

miniwr a ffwniwr fFav

min dyrys mewn dayarav

* or kan hael, P. 137.

P. 137.

I14

yn minio lie bo y bydd j Iwynog aflewenyddnbsp;edrychyn or ymdrechunbsp;ar gael plwk or gwely plunbsp;doed Rob[er]t gwferd y gadnbsp;j gyd hel i goed dwywladnbsp;ai gi da ym ac o dawnbsp;o gwning vo gaiff giniaw

DD AP EDMWNT AI KANT

LIX

KYWYDD I CHWE MAB DAFYDD AB ITHEL FYCHAN I ERCHI CHWECHnbsp;YCHEN

[PENIARTH MS. 84]

Aer evtyn a roer yta* i wyr y tir or yd tanbsp;nid mwy kyrwynaid y monnbsp;nor hobaid jnj rhywabonnbsp;ysta vn pen gostav wr*nbsp;oedd yr yd i ddireidwrnbsp;dygan ai meirch devgain mailnbsp;dav kanwr yd ai kynailnbsp;i fwyd i hwsmon a fvddnbsp;i ddav yd ai ddiodyddnbsp;ai rhyfedd kymyredd kvrnbsp;i mi lefain am lafvr

'a wyr ytta, P. 100. “pan gostiai wr, P. 100.

”5

ai gwiw heb aradr ag og im ytir raw a mattognbsp;i dir gwydd nid ar gweddavnbsp;vchod ni wn ych na davnbsp;fynghwyn fv angen enydnbsp;fy ieirll gwnewch jnj fwy o ydnbsp;gruffyth sion ken[vrig] ddigarddnbsp;jenn jthell howell harddnbsp;bendith dd vab jthaelnbsp;fychan chwech foch jnj i chaelnbsp;y chwechant or iach vchelnbsp;o chewch radd vwch vwch i relnbsp;fy chwechar kaf ych ychennbsp;frodvr mawr faradr a mennbsp;vn or rhain gan yr hynafnbsp;ithel y rych oth law r afnbsp;gennyd o gwnai fargeniawnbsp;gruft'yth ych goroff a ddawnbsp;kennyd mal r ymkanaf'nbsp;kynvrig ych kymar a gafnbsp;heddiw mal ith gyhvddwydnbsp;howell am ych hael ym wydnbsp;sonia heb dy lyshcnwinbsp;sion am ych moes hwn i minbsp;o dawr mil i dir maelawrnbsp;ifan am ych kai enw mawrnbsp;o don heb ado vn ychnbsp;mae i bawb air am bob ychnbsp;chwith erchi chwethvwarchawrnbsp;chwelle ^ mae vwch allv mawrnbsp;/n/ yngwlad a wnan glvdairnbsp;o goed a gwydd ag yd a gwair

' fab yr amcanaf, P. loo.

ii6

a men yr ychen mannog a chan llwyth ni chawn i Hognbsp;o rhowch fal gwyrdd ^ a rhvddnbsp;ym ychen o liwr mvchvddnbsp;eirch ych bob vn or chwecharnbsp;erchwch kewch a rhowch ich karnbsp;a fynnoch i ban foch hennbsp;a roir vwch am /r/ ychen”

DD AP EDMWNT AI KANT

CYWYDDAU DUWIOL

LX

CYWYDD I FAIR [llanstephan ms. 47]

Mair em ddiwair mam dduw ion mawr enw wyd ir morynionnbsp;yth ovyn i dauth avinbsp;yn gennad duw tad i tinbsp;Eva an dyg i ovynnbsp;avi o honod ti an tynnnbsp;di ryvedd wedyr avinbsp;duw vab duw yw dy vab dinbsp;e VO oen a vy ennydnbsp;wynn yth bais a wnaeth y bydnbsp;duw nef a vegaist yn wrnbsp;dri ag vn yw droganwrnbsp;y gwr a wnaeth o gariadnbsp;bryny dyn ar brenn i dadnbsp;‘gwynn, B.M. 152.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* er yr ychen, LI. 133.

I17

olcw vy Rag^ i elyn oen y tad i enaid dynnbsp;mi a wylais am welednbsp;weliav krist olew krednbsp;ar gwr dall ar gwaew ir dv»nbsp;ai benn dan asen iesvnbsp;or3 drain kyn oered-* ar janbsp;i koroned kar an nanbsp;ar groes dros bvmoes i bvnbsp;mor rasol a marw iesvnbsp;ag yn ol i varwolaethnbsp;ir nef vry yn vyw* ir aethnbsp;Roi gwiliad Rag y gelynnbsp;ai allv dduw* yn Ilaw ddyn®nbsp;y gwr a phvmp gair o ffyddnbsp;win a dwfr a wna Dovyddnbsp;brainiol i gwnaeth y breninnbsp;bcri gorfF mewn bara a gwinnbsp;wyr anna yna? rennirnbsp;angelvs dci n eglwys dir*nbsp;yr oen a ddaw i Ranvnbsp;adda ai Iwyth yn ddav Ivnbsp;llv duw a gaifF 11e duwiawlnbsp;a llv o ddv a n Ilaw ddiawlnbsp;mair oetydd y mvr wyd tis»nbsp;mor a thir ai merthyrinbsp;arweddaist wr i oddefnbsp;yn dy gnawd an dyg i nefnbsp;Ilyna dda llvnia ynn ddyddnbsp;Ilyna i bvmp llawenydd

‘ag olew rrac, Lt. 167. “a roe /r/ gwayw dv, P. loo. 3ar, B.M. 51.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p. jQo, 5fy nuw, P. 100. ^duw . . .

dyn, P. 100. r ynn a rennir, P. 100. nbsp;nbsp;nbsp;* yn eglwyj duw

gwiwlwys dir, P. loa. ®ir meirw wytti, P. 100.

I18

nyd awn bvn nad ynn boem' yn tre tad ond trwyod tinbsp;ty di ywr aleluianbsp;trigaredd a diwedd da

DaVVDD AP EDMWNT AI KANT

LXI

COWYDD I DDUW [add. MS. 14879]

O gyfarch yn y gafell i dduw a mair oedd ym' wellnbsp;ymofalwn am foilnbsp;i wnevthvr arch vn a thrinbsp;y gwr mwiaf a garwnnbsp;a’n gwnaeth a helaeth yw hwnnnbsp;ar i Ivn ai ddymvniadnbsp;ai ddelw o rym dduwiol rad”nbsp;oedd yn ddim o [d]daioniïnbsp;ond a wnaeth vn duw i ninbsp;addolwn i dduwoliaethnbsp;duw or nef daear a naethnbsp;ac y sydd ddefnydd ddyfniad'*nbsp;ynthynt oil a wnaeth ein tadnbsp;ar mab a roes ir meibionnbsp;y dwfr ir ai waed oi fronnnbsp;in prynnv jon pvr einioes®nbsp;i rhoed krist ar hoiwdeg kroesnbsp;'oedd ddim, C. 7. 'ai ddelw rym dduw loyw rad, C. 7.

3oes ddim einim ddaioni, B.M. 39. ^dofydd dyfiad, B. M. 43.

5 i bryny yny bvr einioes, C. 7.

iig

meddyliwn am i ddolvr

a maint dros i geraint o gvr

a choron ddrain grevlon gred

spinvs' jessu a boened

hevddv ni wnaethoedd hoiwdduw

hoeliavv traed a dwylaw duw

a rhoi brath llifed gwedy

dann i fronn in dwyn ni fry’

ystyriwn air i hwnn rhom

wirion farw jor nef erom

dwy noswaith da iawn jessu

yn i fedd er yn mwyn fv

ar y trydydd gwyndydd gwiw^

i kyfodes kof ydiw

j ddwyn adda ddawn oddef^

o vffern oer i fFair nef

ac i eiste ’n wrs gwastad

ar ddeav dv wirdduw dad

a choron nef addef fydd

am i benn y mae bevnydd

ar ysbryd diwyd awen

glan oil yw golcvni Hen

i fyd i gwnacth ddyfodiad

y svl gwynn ar hynn mewn rhad®

ar haf oedd ffrwythlawn^ hoywfawr

ar koedydd ar meyssydd mawr

a phob peth ddifeth ofyn

ar ssydd dda a roes i ddyn

am hynn i galla fymhoeni *

i wnevthvr arch vn a thri

'ysbeinys, C. 7. ’a dwyn ei fri, B.M. 43. ’ar trydydd gwanhwynddydd gwiw, B.M. 39.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’i ddwyn pobi addwyn

oddef, B.M. 43. sjor, B.M. 51. ‘yn Roi yn yn Rad, C. 7, 1 ar hafaidd ffrwythe, C. 7. ‘gallaf ymhoeni, B.M. 51.

120

dann nef ni wyr dyn hefyd

devall gwaith duw oil i gyd

mawr gwyn' fal i mae jrj gannwyll

i mae duw heb ddim o dwyll

fflam a chwyr a phabwyren

ac vn oil yw /r/ gannwyll wenn

ac felly mae gwiw bwyllwr

tri ac vn gore vn gwr

duw tad duw fab pvrad prafF

duw ysbryd glan dewisbraff

vn duw tri pherson diwyd

ydiw jrj gwr awdvr i gyd

duw jon a wnaeth dann i nawdd

duw ar brenn an dir brynnawdd

duw a roddes drwy weddi

duw a wnaeth bob da i ni

duw yw /r/ keidwad ior kadarn

duw /n/ fyrr a[r] bob dyn a farn

duw a roes einioes annedd

duw a wnel ein dwyn iw wledd

Lxn

LLYMA GYWYDD PEDAIR MERCHED Y TAD, PUiMP LLAWENYDD MAIR, Anbsp;PHUMP PRYDER MAIR, A SAITHnbsp;GORVCHAVIAETH MAIR»

[add ms. 14967]

doeth yw mab ysbryd a thad duw a chreodr ywr dechrevadnbsp;'gvn, B.M. 39 ; gwn, C. 7.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»C. 26.

I2I

dwfr tir tec ac a vcgyn' adda ai hil bioedd hynnbsp;am awnnaeth* ni mynyn^ weddnbsp;Ef a ochel bren y vvcheddnbsp;y brodied^ o baradwysnbsp;yma ir byd mawr i bwysnbsp;j varrw ac i lavriaw®nbsp;yd y glyn drwy od a glawnbsp;am na chaid vn mynych dalnbsp;yn ncf am yr un avalnbsp;y saint ni thawai a sonnbsp;gabriel am Iwyth glyn ebronnbsp;ymarn duw oi mvrn yw dwynnbsp;am eiriav pedair morwynnbsp;arraith vn oedd wrth dduw nernbsp;ai kof7 vn dydd kyviowndernbsp;geiriav r ail oedd garvr iawnnbsp;gwirionedd gowir vniawnnbsp;trvgaredd ywr drydcdd drinnbsp;traws i gair tros i gwerinnbsp;a hedd oedd bed wared [d] bvnnbsp;a heddwch yw hi vddvnnbsp;a hyn a roed o hen raithnbsp;ar i mab o rym obaithnbsp;a ddoeth o vewn knawd yw ddwynnbsp;o ryw mair® orav morwynnbsp;da doeth o vynnwes duw dadnbsp;da i vyd vvr dyvodiadnbsp;j ddwyn kroes dwyloes dylyn»nbsp;o bren duw i brynv dyn

‘ ac egin, LI. 6. ’am na wnaeth, B.M. 29. _ ^mynai, 6. ¦'Efa, B.M. 29. s y by rodiad, H. 5 ; in bwriwyd,

’y vry

122

j varw 1 vyw oi oroen j dynnv byd o dan boennbsp;ac i roi dysc a gair danbsp;vw vam pann oedd vyw ymanbsp;pvm llywcnydd dedwydd dalnbsp;a gavas a fFvm govalnbsp;vn vv gael o nef gelinbsp;y son ai beichioges hinbsp;ar ail nwyf or lan ovec'nbsp;oedd eni duw i ddyn decnbsp;da oedd yw vam’ trydydd vvnbsp;duw sul gyvodi jessunbsp;pedwerydd oi ddydd oddefsnbsp;pann aeth i mab pyw i nefnbsp;ar pymed vvr mvnediadnbsp;am i dwyn 11e mae i dadnbsp;pryder mair prydir yw moddnbsp;pryd arall i pryderoddnbsp;vn braw aeth vni bron

j

o rysymol air simon

a fFan golles yr jessu

alaeth yw vam eilwaith vv

duw a welai mewn dolur

drwy i chwsc weldyna dri chur

pedwar galar am geli

pann vv ar groes poenvawr gri

pymed oedd weled i ddwyn

mor varw ar vraich mair vorwy[n]

weithian o lan lywenydd

jddi saith gan dduw y sydd

vn yw kael gradd ai haddef

yn vwch noc engylion nef

‘ ar ail oedd ar lan oddec, LI. 6. Li. 6.

1*3

ail vn' bod i golevni yn nef val yr haul ininbsp;trydydd bod pob llywydd liesnbsp;vry yni henwin vrenhinesnbsp;pedwerydd i rydd roddi “nbsp;duw hael sydd vnvryd a hinbsp;pymed hyn a geisied honnbsp;duw ai gosyd s y w gweisionnbsp;chweched yw i byw ai bodnbsp;drwy vnder gar llawr drindodnbsp;seithved pvred y perynbsp;j nwyf a roed i nef vry*nbsp;archwn i vam grist erchinbsp;er hyn oils ar hoi i ni*nbsp;gael llewych golav llawennbsp;gwledd i mab arglwydd amen

DD AP EDMWNT AI KANT

LXIII

ENGLYNION Y MISOEDD

[add. ms. 12230]

lONAWR

Calan mis jonawr ystwyll celi hael hwyl jlar a Mawrinbsp;swlpws Ian Sabestianinbsp;dydd Sawl a diwedd yw Si

' yw, LI. 6. nbsp;nbsp;nbsp;’ pedwerydd rydd yw roddi, LI. 6.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 gesyd,

LI. 6. nbsp;nbsp;nbsp;? yn un fraint yn y nef fry, B.M. 29.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 y j-hain oil,

B. M, 29. nbsp;nbsp;nbsp;‘ y Ran o nef ai Roi i ni, C. 7.

124

Chwefror

ffred Mair yw' dystair gwyl fedasti hael hyd at wyl falentinbsp;a patrwm’ hen yw petrinbsp;Mathe Wyn ai enw Mathi

Mawrth

David Non peition hyd perpetui Saint Saint Grigor sudd gwedinbsp;Patrig hael peter celinbsp;a Mair hyd fF mawrhad hi^

Ebrill

Ebrill Rys Ambros gwyl Barnabi sant hyd sanctws Tibwrtinbsp;a gwyl AllFegiws A: G:'*nbsp;ar llew yno ’n gorllenwi

Mai

fFylip croes jessu ny fFaeli yn wir aneiri ferthyrinbsp;Vnwalch dunstan oi enwinbsp;ac Vrban deg ar ben d:

Mehefin

Mchefin dilin heb ddidoli Barnabi Antwn sant fitinbsp;sant marcel yw n angel ninbsp;jhon yw n patron sain petri

Gorffenhaf

tymor gorffenhaf Sain Thomas^ di nawdd bonheddi in croesi

' vyw, P. 99. nbsp;nbsp;nbsp;“ patron, P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mair hyd i mavvr-

had hi, P. 99. nbsp;nbsp;nbsp;lt; Gj, P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;= thomi, P. 99.

125

Cynllo war Margret Mari ac jaco benaic a B

Awst

[Pedr gevyn oswalld pa wedi Alch Arov ond Marinbsp;yn ei hoi y mae Bartholomi

......r

Medi

Silin Sant Owrbert^ ladi Mair forwyn croes Celinbsp;Mwythe pawb Mathe pinbsp;a swm3 moliant sain Mili

Hydref

Gwn na ft'eidiwn ffidi a denis downws Edward reginbsp;gad Lug ni ddug ddioginbsp;gwedi ’r wyl bon Simon Si

Tachwedd

Saint eneidiae Ilu santi Marthi owdyl hyd Mundinbsp;a ay ren owdl dementinbsp;a Chatrin oi heurllin hi

Rhagfyr

yn ol Andras Nili Mair wenlan'* morwynlys ei henwinbsp;dydd vrddas Tomas yw Tnbsp;a duw ag John yd at G

Davydd ap Edmwnd ai cant ’ P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ Cutbert, P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ swn, P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* wenlon, P. 99.

126

ENGLYNION

LXIV

[PENIARTH MS. 206]

Gr. ap Nicolas pann oedd yn vrowdwr ar yr arian dlyssav a barodd ir prydyddion vyned pawb ornbsp;neilldv a chanv englyn ac iia chane neb ar destyn inbsp;gilydd. D ap lemwnt a enwodd bob peth a ellidnbsp;kanv arno val na allai neb arall ganv i ddim hebnbsp;ganv ar i destyn ef

dwr tan awyr ser terra a main

a wnaeth mab maria

angylion nef plant efa

gwyllt gwar gwellt gwydd nos dydd da wrth orfod kydfod kadw moes agnbsp;arfer / gwyr ifaink newyddfoesnbsp;darfvr hen wyr ar henfoesnbsp;gorfod oi darfod nid oes

127

LXV

[PENIARTH MS. 239]

Englynion a wnaethpwyd ynhalaeth dinefwr o flaen GrufFydd ap Nicholas yr hwn oedd yn rhoinbsp;barn am y gadair arian

Pysgodwr' wy mewn pais gwtta | rudd ar oddeg® pwll gwepranbsp;pysgodwr swydd i wrs sydd ddanbsp;pyscottwr wy yn pyscotta^

Melin a glins ag aelwyd a phont a fFentan a chronglwydnbsp;mvrddyn a chroes a morddwydnbsp;a gweddi !awn a gwydd Iwyd

Pais las gown glas rhag gloesion mynych a menig pur leisionnbsp;cappan godre Ilydan llonnbsp;glas ag ysane gleision

Pan ddel terfysk ymysk myrdd® a son am y ganon’ o gerddnbsp;dyn llwyd gadach bach yw r barddnbsp;nid mwy na dwrn kogwrn kerdd

’pyscoltwr, M. 131. ’arodde, LI. 49. nbsp;nbsp;nbsp;^ s^vyddwr, LI. 49.

^pysgodwr wyf ar ddwr mewn pai.s gwtta rudd ar odde llynn mananbsp;pysgodwr ar ddwr oedd ddanbsp;pysgotta di pysgotta, M. 131.

5 ag elin, P. 239. ^beirdd, P. 206. ?a ganon, P. 72.

128

kam ir Gutto roi cadair ir gwr am ganv ton devairnbsp;a chwedi rhoddi r gadairnbsp;dwyn dwy bynt ne dair

Llowdden ai cant

Ateb

devair am gadair ag vn om genav a genais i ddvwlvnnbsp;ag or ddevair gwrdd oeddynnbsp;taer wyt ni wyddyt ti r vn

DD AP Edmond ai cant • gt; • • 1 «nbsp;[llanstephan MS. 49]

jm profi rwyfi' fal prif afon bur ymysg aberoedd meinionnbsp;pren wyfi pur yn ei fonnbsp;a gwellt ydych ag alltydion

• •••••

[PENIARTH MS. 94]

Cynghanedd eb synwyr oedh eu testyn medhir

Gwr grym grair groewgrym groer greurgryw gwrdh groes groes gwas gwisgroes goesgrywnbsp;gwr gwyr gwaer grer gier gloewgrywnbsp;gwarth gwyrth gwrth gwarth gigarth* gyw

D AP Edmund

LXVI

YNGLYN GARHIR

[PENIARTH MS. 94] dowch wynedh yr wledh ar lam^nbsp;conwy pam y canan'* bawb yngham

“gwertb, B.M. 32; gigeth, LI. ?canwn, P. 122.

129

yn y myw ny wyl y mam

vyngwar heb gadair arian; dydh dawch dam

LXVII

[add. MS. 31055]

croger annoger yn vwch no Ihadron Iheidryn Ihodr a phenguwchnbsp;mileinvab leidr melenvuwchnbsp;modrwy r Fiint^ am odre r phluwch

DaUYDH AP EDMWND YR LHEIDR A DHYGASAI N LLEDRAD EI VUWCH

LXVIII

PENNILL GORCHESTOL

[add. MS. 31055] ar dy wdhf yr S. deudhegnbsp;or gwyr yn siars ar gorn siegnbsp;Siarls Hw!l Gei Wat Siors Wil Gwynnbsp;Sim Siac Siamys Hic Sianyn

D AP Edm

[add. MS. 31055]

A chael i mi echel menn o Salbri ynys hwylbrennbsp;echel menn a chael i minbsp;ynys hwylbren o salbri

D AP Edmwnd yn gofyn menn IR Thos Salbri Hennbsp;* ffiint, P. 99.

130

LXIX

[add. ms. 31055]

dol fodfFordh dhwysvordh dhewisvwyn sy las o lysie ac irvrwynnbsp;ystodhveirch onest adhvwynnbsp;o lasdir dol Elestr dwyn

D AP Edmwnt

[add. ms. 31055]

Cerddais' tra vynnais trwy vannau y byd pand“ hyfryd vryd vrodiaunbsp;tuth3 gadarn teg yw r varn vaunbsp;tew gongl avr tegaingl orav

Dauid ap Edmwnd

[PENIARTH MS. 56]

hit hit i trigaist hwy yw dwyawr o nos itharos no theirawrnbsp;pe trigassyt wiwfud wawrnbsp;. . . ddim kowsyt hawddamawr

[PENIARTH MS. 77]

Jolyn pwyr Jolyn pa ryw aelod sych yn ol syched medddodnbsp;yn veddw vyth iawn vydd i vodnbsp;Jolyn ddav alwyn ddiod

DD AP Edmwnd i Jolyn veddw

'draw, M. 131. nbsp;nbsp;nbsp;^rod, M. 131.

131

Garwvlin gur drablin gwrdrwbl (gwyr gibws) grogenbwll wennfflamgwblnbsp;garw aig drebleth gorwagdrwblnbsp;garw gur angerdd gerwingwbl

DD AP EDMWND IR CiBWS

Synwyr sarph sy’n orav som synwyr merch svnair ai mamnbsp;synwyr mab sy’n orav mwmnbsp;synwyr duw sy’n orav dim.

[llanstephan MS. 119]

annerch hael feinaeb gwyr fyniw’ gannwaith gwyl dalaith gold eiliwnbsp;gwylldol aur gwallt da i liwnbsp;gown sidan gownsis ydiw

LXX

I ITHEL AP DD O GAERVALLWCH YN ELAN EURGAIN AM DYNGV ANUDON.nbsp;BAW A DHYWEDAI AR BOB GAIR

[PENIARTH MS. 74]

Ithel val gefel a gair y dyngv hyd angau v webben crairnbsp;ag nyd oes egni dwysairnbsp;Ithel waeth ei Iwf ai air

‘ gaer veinir, P. 94. nbsp;nbsp;nbsp;‘ viniw, P. 94.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ gwensi, P. 94.

132

Ai aradr breugadr' ai bar ogau llymion* yn llamv dros gwysausnbsp;ar Haw gam ag ar llwf gau'»nbsp;y tyrh vin y tervynau

Baw ’n vyw baw ’n varw baw yn overedh val baw / yth welan yn gorwedhnbsp;baw ymhob man oth annedhnbsp;baw wedy V elych yr bedh

ioLO Goch medh ereill d ap edmund

LXXI

CENVIGEN

[CARDIFF MS. 7]

Cenvigen cneuen mewn cnawd caeth roliad*

cythreulic yw pechawd

cynvigen cwyn o vagiawd

Cain vrwnt a wnaeth cam ai vrawd

EXXII

[PENIARTH MS. 313]

Gorau gnyr Rissiart i gurau / koed yn us a Gyladus i gludaunbsp;y hi yn lenyi ai launbsp;yntau Rissiart yn tressiau

Dafyd ap Edmunt i wr ai wraig y oeddent ynnbsp;torri coed oc yddaw ef

' bregadr, P. 99. nbsp;nbsp;nbsp;' Uym, P. 99.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 wedir Haw at gteiriav,

P. 99. nbsp;nbsp;nbsp;lt; ar llw gwyr ac ar Haw gau, P. 99. s rywliad, LI. 119.

133

Lxxin

[llanstephan ms, 165]

A glymo cydio mewn cadach / bun fain ben i fys yn holliachnbsp;Foi dettyd hefyd hyfachnbsp;beunydd oi newydd yn iach

LXXIV

KADWYNVYRR

[PENIARTH MS. 96]

gwenfvn gwynfav gainfvn' gynfvl gariad gwervyl'^ gyriad goravnbsp;gwirfydd gyrfav gorfydd gwyrfvlnbsp;gorwag evrvb gwiw ragorav

DD AP EOMONT

LXXV

KYHYDETH NAW BAN

[PENIARTH MS. 120]

wrthut criadr byd bid vyngobaith wrthyfF bydd drecaroc hywar hywath

• gwynvawr geinvwyn, H. 24. nbsp;nbsp;nbsp;* gweryl, H. 24.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 eryi^ jj. 24.

134

athaigau eyud gway nid gayll yn gobaith wrth ddynion gwynion ni bv gweniaithnbsp;wrth hyn dduw vry vrenyn pob jaithnbsp;dan y neiF kainllef kynllith

DD AP EDMWNT

LXXVI

[mOSTYN MS. 131]

Pam y bras gwydd las ar iynn heb vittel // heb vwytta un gronynnbsp;mae yr wydd er ysblwyddynnbsp;heb ddafn gwaed heb ddifyn gwynn

Hanner pais hynn a wyr pawb am ysgwydd Eigion eskawbnbsp;Hynn a wyr pawb hanner paisnbsp;am gorff honn i gorfFennais

Edrychais hyllais huil overwyr saith syth rygynbren im amnernbsp;hoyw vydd gwin gloyw giernbsp;chwerw boen dielw pan deler

Ï3S

LXXVII

[CARDIFF MS. 12]

Y prafF gryf ddafydd or pif' weith grefFt ai tanodd / at hyny kowreingrefFt’nbsp;a mab lameth helethgrefftnbsp;ai gwnaeth gynta groiwdda greflFt

Dafydd ap Edmwnt

[havod ms. 26]

dy ddrain vab i nain dy wynion vachau dy danau dod Einionnbsp;dos ir traeth y mab maeth monnbsp;dyred a physcod irion

yr vn gwr i labwst o von ni wyddyd pwy i dad nai vamnbsp;ac a vagai merch gwraig weddwnbsp;ac ar yntau n byscodwr

Ny oganaf Syr Dauydd wan o Von am win neu veddnbsp;cwrw na bir im car ny byddnbsp;er haner wy rhown i rodd

Dywedyt mae r vn gwr

‘ prif, M. 129. nbsp;nbsp;nbsp;° ai thynnu yn gyfiowngreft, M. 129.

136

ATODIAD

MARWNAD D AP EDMWND

[add. ms. 14967]

Haw dduw a vvii lladd awen

Iladd ennaid hoU ddwned hen

saer nid oes eissiavr vn dyn

ar goed owdl or’ gwawd odyn

[may r gwr mewn mur a gweryd

a wnai r gerdd yn aur i gyd]”

vn niskan yn is konnwy

wedi mynd mab edmwnd mwy

bwrrw browdwr y gerdd wrriaeth

beth awyr neb eithr a wnaeth

bwrrw davydd gelvydd dan gor

bwrrw ddoe nvnmeistrs bardd nanmor

bwrrw devlwyn y brawd olaf

blodav kerdd pa wlad y kaf

tair awen oedd ir trywyr'*

a vai les i vil o wyr

gweddw vvr alld a gwydd y vron

gwarche^ vstvs gorchestion

gwael vv wydd y gelvyddyd

gwedir gerdd gadair i gyd

kri ami yn kor* yma

kwynno dwyn y kanv da

kell dadl pant kolled ydoedd?

kyvryw ddyn kyvarwydd oedd

’a, P. 82. nbsp;nbsp;nbsp;=B,M. 24. 3n vn modd, P. 82. trowyr, C. 7.

5gwarchae, B.M. 24. ^yn y kor, C. 7. nbsp;nbsp;nbsp;^ kell dadyl kolled

ydoedd, C. 7.

137

kannv ocdd well kyn i ddwyn klymv gwawd kwlm y gadwynnbsp;kannv vyth i kawn y vonbsp;ac iawn oedd ganv iddonbsp;gwae vi vnic vawenyddnbsp;o arros awr ar y syddnbsp;vewythr o waed vathro oeddnbsp;vynwes gwawd vynysc ydoeddnbsp;masw ym oi eissiav ymanbsp;methur dysc am athro danbsp;mi a gollais am' gellwairnbsp;a thrachgefn ddieithrwchgairnbsp;davydd a wnair gerdd davawdnbsp;dyrnod gwn drwy enaid gwawdnbsp;duw’ diben dewin dabeth^nbsp;dra vv nid ai air i vethnbsp;doe bwiriodd haint y bardd hennbsp;dwyn deav dyrnod awennbsp;dy vrawd tad i vrvd^ ydoeddnbsp;jaith gymraec ath gymar oeddnbsp;dy ddwned® oedd oi enavnbsp;ac y roedd vric? y gerdd vravnbsp;prafFav® dadl proffwyd ydoeddnbsp;penn Had ar bob pennill oeddnbsp;pedoe orchest nev gwestiwnsnbsp;pe doe hawl pwy wedi hwn‘°nbsp;penned mevyrdod am varnnbsp;pe mric owdwl pwy mor gadamnbsp;pan nanai neb hyn anaethnbsp;pwyn kav vrddas penn keirddiaeth

'ym, C. 7. “dwyn, P. 82 ; duw ’n, B.M. 24. ieth, P. 82.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•* dwrn, P. 82. s frvt, P. 82

P. 82. nbsp;nbsp;nbsp;7a gyredd fric, H. 3.

gystal pen i gwestiwn, B.M. 24. bwnn, P. 82,

138

adda vras oedd ef ar wawd a na godi yn vn gevdawdinbsp;ni bu vyw neb vwy i awennbsp;onto’ vardd glyn teivi wennbsp;mab gwilym heb gywelynbsp;heb iddo vrawd ni bydd vrynbsp;yni vedd ywens a vvnbsp;awen tavawd yn tyvvnbsp;davydd ar gywydd vvr gwaithnbsp;ac addel a gwydd'* eilwaithnbsp;dyn a dyf dan i davawdnbsp;egin gwydd o eigion gwawdnbsp;jmpio ysbyrs® kwmpas y beddnbsp;ar ganghenavr gynghaneddnbsp;y roedd Iwyn irddail ynysnbsp;awen ai gwrraidd yny grysnbsp;kyd a goedd y koed gyntnbsp;o benn adda ban oeddyntnbsp;athrawaidd oedd® vthrt iddvllnbsp;athrownddysc a throi henddvllnbsp;VO ddarfvr kannv kenymnbsp;VO aeth y brud vyth heb rrymnbsp;neb® nichan i? boeni chwaithnbsp;er i vwrrwi° ar overrwaithnbsp;gweddwr gerdd ar gwydd ar gocnbsp;gwediii owdur godidocnbsp;gwnai vydr am gae ne vodrwynbsp;ac ni wyl merch ai gwnel mwynbsp;an voncd i nef annerchnbsp;o gwaodd^* mair gywydd merch

’ a wna godi in geudawd, P. 82, nbsp;nbsp;nbsp;’ ond ta, P. 82 ; on ti, C. 7-

’awen, C. 7. ‘•ar gywydd, C. 7. nbsp;nbsp;nbsp;^ spyrs, C. 7. ‘athro

oedd, P. 82. nbsp;nbsp;nbsp;? eithyr, C. 7.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® mab, P. 82.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 oi, C. 7.

’°farw, P. 82. “gwedir, C. 7. ^’gwaawdd, B.M. 23 ; gwaedd P. 82.

139

gwneled vair i gwenwlad vydd roi parradwys i’r brydydd^

Tuttur aled ai kant

II

CYWYDD MARWNAD DAFYDD AP EDMWNDnbsp;[add. MS. 14967]

y bardd gwell nor beirdd i gyd a veddair holl gelvyddydnbsp;davydd awenydd divasnbsp;hwn oedd vrawd hen adda vrasnbsp;yr oedd i bennkerdd yr iaithnbsp;Edmwnt bil waed mewn talaithnbsp;yr oedd aur gadair iddawnbsp;a chlod heb neb vwch i lawnbsp;gwrraidd vv gyrrodd ai vinnbsp;ynghur veirdd ynghaer vyrddinnbsp;mydr a roes medrai rvn®nbsp;athrwyddo n ddiethr vddunnbsp;dvc vraint ar awen dec vravnbsp;dvblu owdl val dwbledavnbsp;dangos val edav vngornbsp;oedd o vawl rrwng y ddav vornbsp;y kan oi vin kyn i veddnbsp;gwiw vur edav gyvrodeddnbsp;nid eiliodd onid iolonbsp;yr ail val yr eiliai vo

^nys roedrair vn, B.M. 32.

140

klander melyster mawl oedd a chrowder^ kyvochr ydoeddnbsp;owdl oi waith adail yw ym®nbsp;a dal eiliad owdl wilymnbsp;gwr oedd a wnnai gerdd yn iawnnbsp;gem synnwyr gymwys vniav/nnbsp;gwannach wyf gan na chyvydnbsp;gwedyr bardd ag owdyr bydnbsp;aeth kwyn am benn rraith kannvnbsp;ac ail am vab gwilym vvnbsp;Bid gwaeth gwybodav a gairnbsp;Beirdd gwcdy bardd y gadairnbsp;ymddivad wyf am ddavyddnbsp;eglwys siat yni gloi syddnbsp;kerdd iawn ir kor ddoe a aeth3nbsp;kae ar dderweiH kerdd wrriaethnbsp;kodded gwyr ievaingk hyddyscnbsp;kolled oedd ddwyn keil i dyscnbsp;gwr a wyddiad or gwrreyddynnbsp;burro i gerdd^ val barra gwynnbsp;egwyddor i vaelor vvnbsp;aur a gwenith ar gannvnbsp;gweddw byd am gerdd gwydd a bvnnbsp;gwiii oedd a ganai vddvnnbsp;bwrrwyd® addwyn brydyddiaethnbsp;brevddwyd oer i bridd o daeth?nbsp;trist wyf treio oes davyddnbsp;tros hwnn na chaid teiroes hyddnbsp;trvgaredd y winwledd wenn®nbsp;ty duw a gaifF tad awen

Guttyn owain ai kant

' chroewder, B.M. 32. nbsp;nbsp;nbsp;’a dalai ym, B.IvI. 32. ’Cerdh

rwym yr cor ddoe yr aeth, B.M. 32. •'dheurudh, B.M. 32. 5 buro gwawd, B.M. 32. * bvvriwyd, B.M. 32. 'ydaeth,nbsp;B.M. 32. ®yn y wledh wen, B.M. 32.

141

Ill

KOWYDD BARWNAD AM DD AP EDMWND

[CARDIFF MS. 65]

Dayar su' gau dros y gerdd doe dycwyd odidowcerddnbsp;dafydd aeth hyd fedd weithiannbsp;diwedd bryd cof dydd brawd [lean]’nbsp;vn a gwawd yn i gadawnbsp;od y man3 trwm edmwnd trawnbsp;y gerdd oedd val gardd jddonbsp;ag adwy fawr gwedi fonbsp;kowydd mal ef nis kanwn'*nbsp;kae pleth oedd faP kwpwl i hwnnbsp;gwniodd ganeuon awennbsp;gwan a rhydd y gwnai wyr hennbsp;y dyll oi gerdd duall gwychnbsp;jw diweddgrefFt ar dowddgrychnbsp;caid owdl o fric gwawdodynnnbsp;caid yn frau cadwynfur ynnnbsp;kadwyn avr brie gwawd a wnainbsp;kyfowchrym j cyfochrainbsp;kollwyd annedd cell downed®nbsp;kolli gradd nis cae boll grednbsp;dwyn asgwrn deau n ysgolnbsp;daliwyd ni yn dlawd n i olnbsp;dug awen braff digon bravnbsp;didlawd oedd i goed odlaunbsp;achwyn y beirdd och na bunbsp;o fewn tabl faint a wybu

' sy, P. 80. nbsp;nbsp;nbsp;• P. 80.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 o (]y maen, P. 80.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ kaewnn, P. 80.

5 bob, P. 80. ^dwned, P- 80.

142

a rhol ddysg ar rhuwl a ddug a thrwyddi waith rhi addyginbsp;y dyll rhu hen o dwyll rhainbsp;y newyddach' i naddainbsp;nithio cerdd on iaith i cadnbsp;ni rann wythodls ruw nithiadnbsp;ni wys can yn is conwynbsp;ni chwardd merch gyda cherdd mwynbsp;naddodd mor awenyddolnbsp;ni wyppai neb buw jnj i olnbsp;nef jr awen ai n freuachnbsp;nog awen bair gwion bachnbsp;gwae ni wyl bai gan niwl bydnbsp;gloyw fu jddo r gelfyddydnbsp;gwae a eiste n i gwestiwnnnbsp;gwedi rhoi r gadair i hwnnnbsp;kaen att i fur knott oi finnbsp;kae ar fowrddysg kaer ferddinnbsp;trychant yn tario i ochelnbsp;trwy bawb i dug ynte r belnbsp;tir tegaingl trwy waed dugiaidnbsp;tair kerdd yn y tir i kaidnbsp;dau aeth i nef doethion ynnnbsp;duw a wilio r gerdd delynnbsp;e fu farw ai i fyfyrionbsp;ag yn fuw iach i gan fonbsp;prydyddion sythion y syddnbsp;[pawb dofach]'* pe bai buwS dafyddnbsp;wedi darfod i derfynnbsp;j waith a sai wyth oes ynnnbsp;penn owdur yn penn ydoeddnbsp;poettri n iach® yn pattrwn oedd

Lewys MON

' hiraddvc, P. 8o. ’yn newyddach, P. 8o. ^^ythoes, P. 8o.

IV

DUCHAN I DDAFYDD AP EDMWNT

[add. ms. 14967]

Y mae llwdyn yma llednoeth a gny pawb ar genav poethnbsp;a davkant yn knoi deikinnbsp;val blaidd nev anivail blinnbsp;llwdwn yw heb ddillad newyddnbsp;llwdwn y vost' yn lie dyn vyddnbsp;hawdd i gi ni haeddai gednbsp;rrwygo i groen rag i grinednbsp;hely deio heliad ewignbsp;y maer ktvn ac nid mwyr kig*nbsp;helyr dai maer helwyr danbsp;hely vakwn howel vikasnbsp;ymlidwyn kanwyn'* y kyrnnbsp;jwrch divwyn ni chyrch devyrnnbsp;gollyngais a seithaiss inbsp;ddoe i ddakyn ddevddekinbsp;a saith gywydd y saethwydnbsp;ac yna lias y gown llwydnbsp;ai gwell yn sew gallwn sonnbsp;er i ladd or helyddionnbsp;er i gig ni roer geginnbsp;ac er i groen garai grinnbsp;nid karw yw onid kywr iarnbsp;nid kariwrch onid koriarnbsp;yr hai ai gyrai ar gilnbsp;a wnai vostvardd yn wystvil®

‘ llydan i fost, B.M. 33. “'nid mawf ei cig, LI. 124. nbsp;nbsp;nbsp;^ baccwn

howel bika, LI. 124. ^ymlidiwn canwn, LI. 124. Ssaethais, LI. 124. ‘fustfil, LI. 124.

144

yn aill' yw ef a wna Ilam

ai dyfrgi ai dai vergam

ai kath ai ysgyfarnoc kul

ai iFwlbert a gaifF helbul

llwynog powys vadog vydd

Ilai noc ab Ilyna gybydd

aeth i ddinbech i lechu

jr fFav vawr gwr ar ffo vv

y ddwy vaelor wadd velen

ai gyr ir koed or graic hen

gwyr ial heliwch yn grevlawn

gwyr dyfFryn klwyd gwnewch rwyd rawn

edeirnion gwlad iarnadd®

penllyn a llyyn ai lladd

och wynedd nedwchs yna

yntav ir deav nid a

trwy ddyvi nad traw dd[avydd]

trwy hafren llowdden ai Iludd

howel ir duw heliwr dwys

ap owain nad i bowys

Gruff[udd] vab d[avydd] dovyn

vychan dec kneiiïwch vn dyn

syr Rys a gavas yr ol

ywn kynydd yny kanol

gutto hair llwynoc attad

gwna wledd i holl gwn y wlad

govid ydiwr ymgyvarth

y grawys kvl ai grys karth

nid ambwyllir4 dim bellach

ond hely byth yn hwdlas bach

jr dwfr y gyrir dafydd

antvr i hwn vn tir rydd®

'y naill, LI. 124. nbsp;nbsp;nbsp;di arnadd, LI. 124.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 na ’dewch yna,

LI. 124. ^ymbwyllir, LI. 124. s^tla, LI. 124. '^rhydd, LI. 124.

M5

dyfriar ydiw dwfr a rodiai dyfredd vo diwedd y dai

Guttor glyn ai kant

DYCHAN I DDAFYDD AP EDMWND

[add. ms. 31055]

sywidw asaf' ydwyd was y dryw ai sawdiwr wydnbsp;os gwir dy vod yn was gwychnbsp;ith henbais Iwyd wrth ddinbychnbsp;torraist cetwit duw wirionnbsp;y cerrig a phig dy ffonnnbsp;bwriaist i wyr brenn ystwnd“nbsp;bvmil davydd ap jemwndnbsp;ar dy lifrai cair dav cantnbsp;or llv brith gwaer He brathantnbsp;a dewrach yw dy werinnbsp;vwch gwynt nog adar Ilwch gwinnbsp;y mae arwydd mwyerinbsp;a phais donn am na phois dinbsp;ol saethae ergydiae r gadnbsp;a thyllav sy ith ddilladnbsp;llawer twll gymwll gemaernbsp;trwy r gwn wrth anturio r gaernbsp;llawer darn ith teg harnaisnbsp;a llawer clod yn lie r daisnbsp;band adwaen dy benwn dinbsp;be gwydde a bair gweiddi

' iso, P. 240.

146

ath darian wer wrth deiraer ath acdwn o grwyn cwn caernbsp;ath vrestblad groen dafad wennbsp;ath helm ydyw ’r crwth halennbsp;ni byddy avr gleddyr glodnbsp;wrth wyr lloegr arth ir Ilygodnbsp;ag nid gwaeth genyd a gwellnbsp;a chwrr eist na chaer castellnbsp;os y gwrw gwydd esgair gamnbsp;y mwnki heb ddim amcannbsp;na chais vn mwy no chyw siednbsp;dy vwnwgl gan dy veinednbsp;ni chenvydd sevthydd sy hwntnbsp;dy omach deio jemwntnbsp;merddin oedd yn dewiniawnbsp;maer wadd wyd or mor a ddawnbsp;llawer ath eilw 'n dyllvannbsp;ac yn y brvt dwg enw brannbsp;asen wyd iso i ninbsp;enwiredd ennain oerinbsp;llwynog meddair holl ynysnbsp;nev granc drwei wn ai grysnbsp;geiriav a wnaeth hengvrysnbsp;gwersavr ab i gorr syr rysnbsp;darogan oedd drwg yw nainnbsp;y dawair ab or dwyrainnbsp;i oresgyn yr ysgallnbsp;a gyrrv r llv ar y Hallnbsp;vn or saitb yw or oes hennbsp;oi rwysg oll i vwrw sgallennbsp;Alexander gwncwerwrnbsp;oedd leiaf a gredaf gwrnbsp;Arthur a duw oi nerthvnbsp;oedd lai ag a laddai Iv

M7

ar ddav gwnkwerwr ryw ddydd a than draed tithav n drydyddnbsp;dewis wlad jeuan dywaid'nbsp;draw i gwncweriaw coriaidnbsp;o mynni yma einioesnbsp;ymwan granc a mynn y groes

GutTOR GLYNN

’dy daid, P. 240. 148

ORGRAFF YR YSGRIFLYFRAU.

COPIWYD y cywyddau sydd yn y llyfr hwn o nifer fawr o ysgriflyfrau, a ysgrifennwyd gan mwyaf rhwng 1550 anbsp;1650. Cedwir, mewn amryw, brif nodweddion orgraffnbsp;y canol oesoedd, megis defnyddio v am f ac 74, r am rA, amp;c.;nbsp;mewn eraill sydd yn llawysgrif John Jones o’r Gelli Lyfdy, a Syrnbsp;Thomas Williams o Drefriw, ceir ffurfiau anghyffredin am //, dd,nbsp;ch, amp;c. Gan yr ymddengys llawer llinell yn y gyfrol hon yn liednbsp;ddieithr i rai sydd yn anghyfarwydd a hen ysgriflyfrau, tybiaisnbsp;mai buddiol fyddai dosbarthu prif nodweddion yr orgraff.

I. Defnyddir k yn fynych He y ceir c yn yr orgraff bresennol.

dyn wyf yn .^erdded y nos, i.

ff He ceir nbsp;nbsp;nbsp;ai ffei anadyl im ^rwynawdd, xxviii.

i nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«: ir=er. rrimwyn riw swyn ysydd,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii.

j nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i : y mayn nyn ami n vn yaith, xxxii.

n nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yn\ nor hobaid n rhywabon, lix.

r ,, nbsp;nbsp;nbsp;yr: a roir vwch am r ychen, lix.

r, rr ,, nbsp;nbsp;nbsp;r ac rA: iownach rac kas ne enwir, iv.

gwen rry ofer ywn rrafaei, xiii. arwydd sor a rr-oddais i, Iviii.

Ji nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rA: am gae iVaid ym garv honn, vii.

V nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facu: votav a hwyr vavi yw hon, iv.

y ,, nbsp;nbsp;nbsp;» : gwen ƒ neb pa gwyn a wnaid, xxxii.

y nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« : gany dim os gwen a day/, xxxii.

ar main ddy/nos, xxxix.

Nid yw y Hythyren ‘ y ’ i’w chynanu bob amser :

Y mae ychy/lod em wych liw, xxxviii.

Yn B M. 48, saif ü am y, a ac i : ü dynt = ydynt; üddi = iddi;

Ü wnaf=a wnaf.

Yn ysgriflyfrau John Jones o’r Gelli Lyfdy (gwel. Rhif xiv, xxxiii.) ceir c, d, 1, p, r, t, u am cA, dd, ll, pA, rA, tA, ac w.

Ysgrifenasai’r Dr. Gruffudd Roberts d, 1, u am dd, ll, w, o’i flaen.

Ih, a dh ddefnyddir gan Syr Thomas Williams 0 Drefriw am 11, ac dd, yn ol dull Dr, Sion Dafydd Rhys. (Gwel. Rhif xii.)

2. Pan fyddo cydsain feddal yn nechreu gair yn dilyn yr un gydsain, seinir hwy Vel cydsain galed. Gan mai yn ol y glust yrnbsp;ysgrifennid, arferid caledu’r ail gydsain ‘ heb /arhau i hap ar hil,’

149

viii. am ‘heb barhau i hapar bil.’ Mae b b (=p) yn rhan gyntaf y llinell yn cyfateb i / yn yr ail ran.

‘ ni ad ftaw o anwyd drwg,’ xxxi. (draw)

‘kariad rwbwl kar attebion,’ x. (dwbwl)

‘ ni aned ta.,’ xvi. (da); ‘ neb /yw,’ xli. (neb byw)

‘ torred /ysg,’ xlii. (dysg).

Weithiau ysgrifennid un gydsain galed yn 11e dwy feddal:

‘ on^ y wyneb yn tywynv’ xxx. (ond dy wyneb);

ac weithiau ddwy gydsain galed : ‘ dy de^ koxS,' i. (dy deg gorfif.) Yr un modd, pan ddilynir cydsain feddal gan h neu rh, seinir hinbsp;fel cydsain galed, a’r gydsain galed ddefnyddir yn atnl :

‘ i leva/ haf ail wyt ti,’ xxx. (i leuad haf)

‘ onit hi a wna oed /ydd,’ xxx. (onid hl . . oed dydd) ‘ nyd /raid,’ xxxix. (nid rhaid).

3. nbsp;nbsp;nbsp;Torrai’r hen ysgrifennwyr air yn ddau yn aml : ‘ vymnbsp;hen,’ i. (fy mhen); ‘ y ddawn,’ xi. (ydd awn); ‘ o dawn,’ xiii.nbsp;(od awn); ‘y dywr,’xxvii. (ydyw’r) ; ‘ka ffo,’ iv. (caffo); ‘osnbsp;hin,’ xxvii. (o sin); ‘ mwy ywng hur,’ xxix. (mwy yw’nghur);nbsp;‘ ony dywr,’ xxxix. (onid yw’r) ; ‘ vym ronn,’ xxxix. (fy mron) ;nbsp;‘ i tawn,’ Iv. (yr awn) ; ‘ byr ryonn,’ xxxix. (byrion) ; ‘ vymnbsp;ywyd,’ xxxix. (fy mywyd); ‘ o dwyn dwyn,’ xxxix. (od wy’nnbsp;dwyn); ‘ vyn raed,’iv. (fy nhraed); ‘poen a thug,’ xli. (poennbsp;a’th ddug).

4. nbsp;nbsp;nbsp;Ceir ansicrwydd parthed sillebu gair yn dilyny» ; ‘ yn hynbsp;ddewi,’xxxii. (yn nhy ddewi); ‘y mon,’ lix. (ym mon); ‘ymnbsp;hywys,’ Ivii. (ym mhywys); ‘ y min,’ xxxiii. (ym min).

5. nbsp;nbsp;nbsp;Unir geiriau diacen fel ‘ fy,’ ‘dy,’ a’r enw sy’n dilyn :nbsp;‘ fyngweddiav,’ v.; ‘ ymryddwydion,’ xxx. (’y mreuddwydion).nbsp;Ysgrifennir y rhagenw personol yn un a’r ferf: ‘ barafi,’ ii.nbsp;(baraf i); a chysylltir y fanned a’r enw neu’r ferf a ddilyna.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Saif hirnod uwchben Ilythyren am « ; Edmüt, xviii.nbsp;(Edmunt); onwydd, li. (onnwydd]. Pan dynnir llinell o dannbsp;lythyren neu air, bwriad yr ysgrifennydd yw dileu y Ilythyrennbsp;neu’r gair hwnnw, svwkwr, xxvii. (svwkr) ; deigyr, serech,nbsp;xxxviii. (deigr, sereh); ifan, xxv.

7. nbsp;nbsp;nbsp;Defnyddir talfyriadau weithiau am enwau personau, megisnbsp;dd am Dafydd, lix.; jenn am jeuan, lix.; ken am Kynvrig, lix.;nbsp;Jhon ysgrifennir yn Ixiii. yn 11e Sion, a John yn 1.:

‘ jr byd swllt ywr abad John.’

150

8. nbsp;nbsp;nbsp;Gadewir allan y Ilythyren 10 weithiau mewn ffurfiau o’rnbsp;ferf'gwnaf’: ‘onineir’ am ‘ oni wneir,’ xiii.; ‘a naeth’ amnbsp;‘ a wnaeth,’ xlii. Ysgrifennid w yn fy nych yn lie wy yn y sill olafnbsp;ond un yn y geiriau canlynol, fel y seinir hwy heddyw ar lafar :nbsp;‘ gwnion ’ (gwynion), xxviii.; ‘ gwnndet ’ (gwynder), xxxiv.;nbsp;‘ gwddeles,’Ivii,; ‘ gwrddion,’xxviii,; ‘ gwrddon,’xxxix.

9. nbsp;nbsp;nbsp;Gwall yr ysgrifennydd oedd ysgrifennu ‘ deni ’ (xvi.) amnbsp;‘dani’; ‘gwn devin’ (xxvii.) am ‘ gwin dewin’; ‘gwevsav’nbsp;(xxvii.) am ‘ gwevvsav ’; ‘ ddivrycheveddf ’ (xxx.) am ‘ddi-vrychevddeddf’ ; ‘eoes’ (xxxii.) am ‘eos’; ‘brrug’ (xxxiii.)amnbsp;‘ barrug.’

151

NODIADAU.

IV.

Argraffwyd y cywydd hwn yng Ngweithiau Dafydd ap Gwilym gan Owain Myfyi (1789)1 oud amlwg yw mai Dafydd abnbsp;Edmwnd a’i cant, gan fod ganddo dri chywydd aralt i Gari Mwynnbsp;(iii., V., vi.) M. 212 yw’r unig ysgriflyfr a welais yn ei briodolinbsp;i Ddafydd ap Gwilym.

VII.

Priodolir y cywydd hwn i Wen Hwlyn i leuan Deulwyn yn LI. 35 a 133, ac argraffwyd ef yng nghyfrol iii.-iv. o’r gyfres hon.nbsp;Ond Dafydd ab Edmwnd a’i cant yn ol LI. 163, C. 5 a 49, M.nbsp;146, a B.M. 23. Cyfansoddwyd Rhif viii. hefyd i’t un ferch, anbsp;rhoddir hwnnw yn ddieithriad i Ddafydd ab Edmwnd yn yrnbsp;ysgriflyfrau. Cesglir oddiwrth y cywydd hwnnw mai ym mhlwyfnbsp;Hanmer y trigai Gwen Hwlyn, a chan mai brodor o’r ardal honnonbsp;oedd Ab Edmwnd hefyd, efe yn ol pob tebig yw’r awdur.

XIII.

Awdur: Dafydd ab Edmwnd yn ol P. 76, LI. 133, C. 7 a 19. Bedo Brwynllys yn ol B.M. 48.

XV,

Awdur: Dafydd ab Edmwnd: P. 240, LI. 133 a 138, B.M. 23. Dafydd ap Gwilym : B.M. 24 a 53, H. 26 (‘eraill a ddywed mainbsp;Rhes ap Howell dd. Llwyd’).

XVI.

Awdur : Dafydd ab Edmwnd, C. S, Llowdden, B.M. 24, P. SS. leuan Dyfi neu Dafydd ap Gwilym, LI. 133.

XIX.

Awdur: Dafydd ab Edmwnd, LI. n8, B.M. 32, J. C. 17. Dafydd ab Edmwnd neu Sion ap Howel, P. 112; B.M. 29.nbsp;Sion ap Howel, P. 76.

153

XXIII.

Awdur; Dafydd ab Edmwnd, P. 103 a 240, LI. 122 a 133, Cwrtmawr, 27. Dafydd ap Gwilym, B.M. 53 a 38.

XXIV.

Awdur : Dafydd ab Edmwnd, LI. 122, P. 312. Howel ap Dafydd Llwyd, P. 76, C. 7.

XXV.

Tystia’r ysgriflyfrau hynaf, sef P. 76 (ISSO), a C. 7 (1564),' mai Dafydd ab Edmwnd yw awdur y cywydd hwn, ond dywednbsp;P. 124 (1713), a B.M. S3 (1748), mai Dafydd ap Gwilym a’i cant.

XXVIII.

Awdur: Dafydd ab Edmwnd, P. 76, C. 26 a 49, Cwrtmawr, 23, B M. 29. Dafydd Nanmor, M. 160, P. 195, LI. 133, B.M.nbsp;51. Maredudd ap Rhys, B.M. 24.

XXXVI.

Awdur: Dafydd ab Edmwnd, J.0. 16. Sion Tudur, C. 12.

XXXIX.

Awdur: Dafydd ab Edmwnd, LI. 135; B.M. 48. Beda Brwynllys, LI. 47 a 134.

XL.

Dywedir mewn dau ysgnflyfr (B.M. 29 aM. 146), maimarw-nad i fetch Rhys Wyn o Fon yw’r awdl bon, ond nid oes dim yn yr awdl ei bun yn cadarnhau hynny. Am ach Rhys Wyn, gwclernbsp;y nodiadau ar Rif xlvi.

XLI.

Oeir ach Dafydd ab leuan ap Howel yn Lewis Dwnn, Htraldic Visitations, ii. 142 : ‘ Dafydd ab leuan ap Howel apnbsp;Cynwrig ab lorwerth vycban ab lorwerth ap Gotonwy ap Tegrinnbsp;.......ap Cynedda WIedig.’ Angharad fetch Gwilym ap

* Gwel. Dr. Gwanogvryn Kvans, ‘ Reports on MSS. in the Welsh Language.'

154

Gruffudd o’r Penrhyn' oedd ei wraig, a bu iddynt fab o’r enw Gwilym, a briododd Elin ferch Llywelyn ap Hwlkyn ap Howelnbsp;ab lorwerth Ddu.® I Elin ferch Llywelyn yr ysgrifennodd Lewisnbsp;Glyn C'jthi gywydd i ofyn huling gwely.3

Lladdwyd Dafydd ab leuan ap Howel yn ystod teyrnasiad Harri VI. mewn ymladdfa a elwir ‘ Y Ffrae Ddu yn y Bewmares.’'*nbsp;Yr oedd y Cymry’n awyddus i fwynhau yr un breintiau a’r Saesonnbsp;a drigent yn y bwrdeisdrefi, ac nid oedd neb a wrthwynebai bynnbsp;yn fwy na’r dinasyddion Seisnig eu hunain. Byddai’r ddwy blaidnbsp;yn ymladd yn ami, a dyma oedd achos yr ymladdfa gymerodd lenbsp;rhwng milwyr castell Beaumaris a phobi y wlad oddiamgylchnbsp;a arweinid gan Ddafydd ab leuan. 5

11. 20. Llwydiarth : cartref Dafydd ab leuan yng nghantref Twrcelyn, yn y parth gogleddol o Sir Fon.

11. 32, 34. Angharad,......verch wilim ; sef gwraig

Dafydd ab leuan.

11. 36, 50. tai y brodyr .... Llanvaes : Priordy a adeil-adwyd gan y tywysog Llywelyn ab lorwerth ym mhlwyf Llanfaes, yn Sir Fon. Cysegrwyd ef at wasanaeth mynachod o urdd Santnbsp;Ffransis. Yma y claddwyd D. ab leuan.

11, 66. Gwilim : cyfeiriad at fab Dafydd ab leuan a’i wraig, Elin.

XLII.

Sion Eos : telynor a grogwyd yn y Waun am ladd gwr, oherwydd yn ol P. 112, t. 204, ‘ i fod yn ffrynd i gwnstabl kroes-oswallt yr hwnn a grogasse dinker o was i gwnstabl y Waun.’nbsp;Dadleua Dafydd ab Edmwnd yn y cywydd hwn nad teg oeddnbsp;dienyddio Sion Eos am ladd gwr heb fwriad mewn ffrwgwd.nbsp;Maentumia’r bardd mai yn ol cyfraith Hywel Dda ac nid yn olnbsp;cyfraith Lloegr y dylid ei farnu. Ni chrogid g\Vr am ladd arallnbsp;yn ol hen gyfraith Cymru, ond telid galanas neu iawn i berthyn-asau agosaf y gi.Vr lofruddiwyd gan y g-^r achosodd ei farwolaethnbsp;a’i berthynasau. Awgrymir yn y cywydd fod digon o addewidionnbsp;i dalu ‘ ei bwys o aur er byw Sion.’

11. 26. Howel: sef Howel Dda ap Cadell ap Rhodri Mawr, deddfwr hynotaf Cymru.

11. 47. Euas : cwmwd yng Ngwent.

11. 49. Reinalld ; telynor medrus o Ddolgellau, a chydym-aith i Sion Eos.®

r Dwnn, ii. 154. nbsp;nbsp;nbsp;ii. 198.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 Gweithiau Lewis Glyn Cothi,

Dosbarth vii., Rhif 2, t. 437. 4 Llwyd, ‘ Beaumaris Bay,’p. 19. 5E. A. Lewis, ‘ The Mediaeval Boroughs of Snowdonia, p. 264.' ^Lloyd, 'History of Powys Fadog,’ vi. 404.

15s

XLIII.

Y than gyntaf o’r cywydd hwn yn unig sydd yn farwnad i Ddafydd ab Ithe! Fychan : moliant i’w chwe mab yw y gweddill.nbsp;Gwelir ach Dafydd ab Ithel Fychan o Laneurgain yn Dwnn ii.nbsp;325 : ‘ Dafydd ab Ithel Fychan Esguier ap Kynfrig ap Rotpertapnbsp;lerwerth ap Ryrydap Madog ap Ednowain Bendew.’ Priododdnbsp;Angharad ferch ac acres Kynfrig Vychan ap Kynfrig ap Madognbsp;ap lerwerth o Wepra,¹ a chafodd chwech o feibion {a enwir yn ynbsp;cywydd) a thair merch, Catrin (gwraig Rhys ap Kynfrig apnbsp;Robert gweler y Nodiadau ar Rif Txvi.), Mailt a Sionednbsp;(gwraig Llywelyn Fychan, taid Gruffudd ab leuan y bardd o’rnbsp;Llannerch).”

11. 36, Mon : am gysylltiad Cynfriga Mon, gweler y Nodiadau ar Rif xlv.

11. 36. Coed y Mynydd : Llys ym Motfari. Yma y trigai Ednowain Bendew, pennaelh un o bymtheg llwyth Gwynedd ynnbsp;yr unfed ganrif ar ddeg.

II. 72. Tegeingl : cantref yn Sir Fflint.

XLIV.

Cywydd moliant Tomas Hen Salbri yw hwn yn ol y rhan fwyaf o’r llawysgrifau, ond moliant i’w feibion a’i ferched ywnbsp;mewn gwirionedd, canys ni wneir ond prin grybwyll Tomas Hen.nbsp;Ni chyfansoddwyd ef ychwaith cyn 1497, y flwyddyn yr urddwydnbsp;Tomas Salbri mab Tomas Hen yn farchog, gan fod y bardd yn einbsp;gyfarch fel ‘ Syr Tomas,’ac yr oedd Tomas Hen yn ei fedd ernbsp;1490.

II. 3-6. y mab .... dafydd : Dywed ysgrifennydd B.M. 29 (David Jones, person Llanfair Dyfïryn Clwyd, 1387), mainbsp;cyfeiriad at Dafydd ap Llywelyn ap lorwerth, tywysog Gwynedd,nbsp;a fu farw yn ei lys yn Aber, yn Arllechwedd, yn 1246, sydd yma.nbsp;Priododd Saesnes, a bwriodd ei frawd hynaf Gruffudd i garchar,nbsp;a dygodd amryw etifeddiaethau oddiar eu gwir berchenogion.nbsp;Ymostyngodd i frenin Lloegr hefyd, a chollodd ran helaeth o’inbsp;deyrnas. Os mai am y Dafydd hwn y sonnir yma, yna cyfeiriadnbsp;at Lywelyn ein Llyw Olaf, a ddilynodd Dafydd fel Tywysognbsp;Gwynedd, sydd yn 11. 7.

11. II. Tomas hen : aelod o deulu urddasol y Salbriaid a drigai yn Lleweni, hen balas yn Nyffryn Clwyd, oddeutu milltirnbsp;a banner i’r gogledd-ddwyrain o Ddinbych. Dywed Lloydnbsp;(History of Powys Padog, iv. 330) iddo gwympo ym mrwydr

156

1

P. T27, t. 126 ; Dwnn, ii. 325.

Barnet, Hf I, ond eamgymeriad dybryd yw hyn, Yn 1490 y bu farw, fel y tystia Gulun Owenyn eifaiwnad iddo (B.M. 33, t. 80):nbsp;‘ mil pedwar cant ail antwnnbsp;oedd oed duw pan gladdwyd hwnnbsp;ar ail rhif ar ol y rhainnbsp;ydoedd ddeg a dau ddeugain.’

Rhoddir ei ach yn Dwnn ii. 115, ac yn History of Powys Padog, iv. 330; ‘ Thomas Salbri Hen ap Harri Salsbury ap Rowlingnbsp;Salsbury ap William Salsbury a Harri Salsbury ap John Salsburynbsp;ap Thomas Salsbury . . . ap Adam Salzburgh,’addaethiLoegrnbsp;gyda Gwilym y Goresgynydd. Gwraig Tomas Hen oedd Elisabethnbsp;ferch Sienkyn Don o Utkinton, Sir Gaer, a enwir yn 11. 22.

11. 15, 16. tomas vab tomas : Syr Thomas Salsbury, mab Tomas Hen, a wnaethpwyd yn farchog ar yr 22ain o Fehefin,nbsp;'497gt; gan Harri vii., am ei ddewrder yn ymladd ar ocbr ynbsp;Brenin ym mrwydr Blackheath.' Efe oedd cwnstabl castellnbsp;Dinbycb yn y flwyddyn gyntaf o deyrnasiad Risiart iii.,'’ ac yrnbsp;oedd yn Siryf Fflint rhwng 1495 a 1506.2 Jane, ferch Wiliamnbsp;Fychan, Siambrlen Gwynedd oedd ei wraig (gweler II. 29, 30 a’rnbsp;Nodiadau ar Rif liv.). Bu farw IS05[-C)6].''

11. 18. harri hen ; taid Syr Thomas Salsbury, a briododd Annes, ferch Arthur Kwrtais enwir yn 11. 24, yn ol P. 72, t. 223 ;nbsp;merch ac aeres Syr John Curteis, mab Syr Arthur Curteis yn olnbsp;Burke, Dictionary of the Peerage, 867.

U. 31. harri—Salsbury'o Lanrhaeadr, mab Tomas Hen, a briododd Margaret, ferch Griiffudd ap Rhys o Gloddaeth, anbsp;gweddw Hywel ap leuan Vychan 0 Fostyn.

11. 33. ffwc ; Ffowk Salsbury ap Thomas Hen, Deon Llan-elwy. Bu nai iddo, o’r un enw, mab Syr Thomas Salsbury, yn Ddeon Llanelwy hefyd rhwng 1511 a 1543. Cyfeirir at y ddaunbsp;mewn cywydd o waith Gruffudd ab leuan i Ffowk Salsbury apnbsp;Syr Thomas. (Gwelet Gweithiau Gruffydd ab leuan. The Bangor Welsh MSS. Society, v. t. 12).

‘ Deon Ffwg adain y ffydd Dysg Rufain dewis grefyddnbsp;Da ith roed fal dewythr aethnbsp;Doe i ynnill deoniaeth.’

11. 35,36. Sion, Robert: meibion Tomas Salbri Hen : Sion o Fachymbyd, Sir Ddinbych, a Robert o’r Plas Isa, yn Llanrwst.nbsp;Yr oedd Robert yn daid i William Salesbury, cyfieithydd ynbsp;Testament Newydd i Gymraeg.

* Burke, ‘ Dictionary of the Peerage,’867. ^ ^ Harleian MS. 433, p. 45 fEdward Owen, Catalogue of Welsh MSS. in British Museum). 3 Taylor,nbsp;.Historic Notices of Flint.’ 4 Williams, ‘ Records of Denbigh,’ 183.

iS7

11. 39' Enwir yn y lllnellau sy’n canlyn wyr merched Tomas Hen. Huw Konwy o Fryneuryn, ap Robin ap Gruffudd Gocb,nbsp;Arglwydd Rhos (Dwnn ii. 103) g*r Elisabeth.

11. 42. Mab Sion aer: priododd Sioned Sion aer Konwy ifank o Fodrhyddan yn SirFflint, fab John aer Konwy fab Jenkynnbsp;Konwy (Dwnn ii. 296).

11. 43. Pirs ysdaiai: ap Syr William Stanley, pried Con-stans. Efeoedd cwnstabl castell Harlech yn 1485, a Siryf Meir-ionydd rhwrg 1485 a 1509.'

11. 46. pilsdwn : John Puleston o Hafodywern, g^r Jane.

11. 47. ei vrawd o Bengwern : sef Richard ap Howel ap leuan Vychan o Fostyn a Phengwern, g\Vr Catrin.

XLV.

Cywydd o foliant i haelioni Cynfrig ap Dafydd ab Ithel Vychan a’i wraig Elin o Lwydiarth ym Mon yw hwn. Mabnbsp;oedd Cynfrig i Ddafydd ab Ithel Fychan o Degeingl ap Cynfrig ap

Robert ab lorwerth......ab Ednowain Bendew. Canodd

Dafydd ab Edmwnd farwnad i Ddafydd ab Ithel Fychan, a moliant i’w feibion (gweler Rbif xliii. a lix.), ac enwir Cynfrig yn y ddaunbsp;gywydd. Gwelir oddiwrth yr ach mai o Ednowain Bendew yrnbsp;hanoedd Cynfrig o du ei dad, ond cyfeirir ato yn 11. 16 fel un onbsp;ddisgynyddion Edwin:

‘ y hi o vlaen hwva lin, a’i chydwedd 0 ach tdwin.’

Ceir fod Cynfrig yn disgyn o Edwin trwy ei fam, Angharad, ferch Cynfrig o Wepra, a Gwladys ferch Ithel ap Cynfrig o Fynachiognbsp;Rhedyn, Llaneurgain ab Bleddyn . . . . ab Edwin ap Goronwy,nbsp;pennaeth un o bymtheg llwyth (a'Hyae.éA(Powys Fadog, iii. loi.)nbsp;Elin : merch ‘ Llywelyn ap Hwlcyn, 0 Brysaddfed ym Mon, apnbsp;Hywel ab lorwerth Ddu ab lorwerth ap Gruffudd Fychan . . .nbsp;ab Hwva ab Cynddelw ’ (Dwnn ii. 199). Canodd Lewis Glynnbsp;Cothi gywydd i ofyn huling gwely ganddi, a gwelir oddiwrth ynbsp;cywydd fod Cynfrig yn byw yn Llwydiarth yr adeg honno. Cynfrig oedd ei thrydydd gwr. ” John ap Madog Puleston oedd ei gwrnbsp;cyntaf, a Gwilym ap Dafydd, o Lwydiarth, ab leuan ap Howelnbsp;oedd yr ail. Yr oedd Elin yn chwaer i Huw Lewys, a foliennirnbsp;yng nghywyddau leuan Deulwyn a Lewis Glyn Cothi.3

11. 25. ssyr gei: I Syr Guy o Warwick, mae’n deblg, y cyffelybir Cynfrig. Yr oedd beirdd y byrathegfed ganrif yn gyf-arwydd iawn yn y chwedlau am dano,

r Breese, ‘ Calendars of Gwynedd,' t. 69. nbsp;nbsp;nbsp;® Gweithiau Lewis Glyn

Cothi, t. 437. nbsp;nbsp;nbsp;3 Ifor Williams ‘ Gweithiau leuan Deulwyn,* Rhif xxiii;

‘ Gweithiau L.G.C.,' t. 444.

15S

XLVI.

Cyfansoddwyd y gerdd-foliant hon yrghyda Rhifxlvii.,xlviii., a xlix., i Rys Wyn ap Llywelyn ap Tudur o Fon. Ychydignbsp;a wyddys am dano. Carmola’r bardd ef am ei haelioni i brydydd-ion a thelynoricn a gyfeirient tna’i Jys at ddyddiau gwyl; ac ynbsp;mae’r awdlau a ganodd Ab Edmwnd iddo yn sicrhau na chyf-lawnodd odid i filwr y fath orchestion ar faes y gwaed ag anbsp;gyflawnodd ef:

‘ ofn a roes a’i faner aur ar galonau’rgelynion.’

Ceir ei ach ymysg achau Twrcelyn yn P. 134, t. 221 : ‘Rrys Wyn ap llywelyn ap Tudur ap Dafydd ap Tudur ap Einión ap

kynvrig vycban ap kynvrig ap jerwerth ap gwgan ap jdnerth ap

Edryd.....ap marchudd.’ Gwelir ei linach yn Dwnn ii.

103 hefyd, end nid yw’n cyfateb yn hollol i’r uchod : [Rhys Wyn ap] ‘ Llywelyn ap Tudur ab Dafydd ab Einion vycban ab Einionnbsp;Ddu ab Cynwrig ab lerwerth ab Gwgan ab Idnerth ab Edrydnbsp;.....ab marchudd.’

XLVII.

11. 14, 18. Alis; gelwid Rowena, merch Hengist yn ‘ Alis Rhonwen,’ a’r Saeson yn ‘ blant Alis’ (gwel. Rhif li. 11. 3).

11. 20. wyr Hors ; y Saesnes, un o ddisgynyddion Horsa.

11. 64. Rhonwen: yr enw Cymraeg am Rowena, yn arwyddo Saesnes. ‘ Rhonwen wyrion ’ y gelwir y Saeson yn Rhif xlviii.

11. 58.

XLVIII.

11. 6, 7, 8. Llywelyn, Tudur, Dafydd : tad, taid, a hen daid Rhj's Wyn (gweler nodiadau ar Rif xlvi.)

11. 12. Ithel Fychan : un o gyndadau Rhys W’yn o du ei fam, mae’n debig.

11. 15. Syr Gruffudd Llwyd: o Wynedd ap Rhys ap Gruffudd ab Ednyfed Fychan. Mam Rhys Wyn oedd Gwenlliannbsp;ferch Rhys ap Gruffudd ap Madog Gloddaeth. Mam Gruffuddnbsp;ap Madog Gloddaeth oedd Morfudd ferch Xyr Grujfudd Llwyddnbsp;Urddwyd Gruffudd yn farchog gan Edward i. yu 1284. Torroddnbsp;allan i wrthryfela yn erbyn Coron Lloegr yn 1322. ond daliwydnbsp;ef gan y Saeson a dienyddiwyd ef yng nghastell Rhuddlan.

* Dwnn ii. 103.

f59

11. 22. ffwg ; sef Ffwg ap Gwarin (Sir Foulk Fitzwarine), barwn Normanaidd, ac un o arglwyddi’r goror yn amserHarri i.nbsp;Yr oedd yn enwog am ei orchestion mewn amryw ryfeloedd anbsp;Ilawer twrnament, ac anrhydedda’r bardd Rhys Wyn trwy einbsp;gymharu a Syr Ffwg. Felly hefyd Lewis Glyn Cothi wrth ganunbsp;clod Hywel ap Dafydd ap Goronwy :

‘ Syr Ffwg a’i gwrser a’i ffon Sain Sior iso’n Is Aeron.’'

II. 25. dafydd llwyd : mam Rhys Wyn oedd Gwenllian, ferch Rhys ap Gruffudd ap Madog Gloddaeth. Mam honno oeddnbsp;Gwenllian, ferch Dafydd Vychan ap DafyddLlwyd.^

11. 29. Rolant ; nai Siarlymaen : Rolando y Rhamantau.

II. 79. Rhydderch : sef Rhydderch TIael; cyffelybir Rhys Wyn iddo am ei haelioni.

XLIX.

11. 10. Botffordd ; ger Llangefni ; yma y preswyliai Rhys Wyn.

11. 14, 15, 16. Llywelyn, Tudur, Dafydd : hynafiaid Rhys Wyn. (Gwel. Nodiadau ar Rif xlvi.)

II. 20. Cadw ddoeth : CaUwg Ddoeth ap Gwynlliw Filwr, Arglwydd Gwynllwg, un o saint y burned ganrif ac abad Llan-garfan, ym Morgannwg. Priodolir iddo lawer o ddiarhebionnbsp;ffraeth ; ceir ei holl weithiau yn y Myfyrian Archaiology.

11. 25. Nudd : enwir ef yn y Trioedd fel un o drihael Ynys Prydain.

11. 35. Beli : ceir banes am amryw wroniaid o’r enw ; Beli ap Dyfnwal Moelmud, Beli ap Benlli Gawr, Beli Mawr ap Man-ogan, a Beli ap Rhun ap Maeigwn Gwynedd.

L.

Ychydig wyddys am Sion 'ap Risiart ab leuan Goch, abad Llanegwestl. Yr oedd yn un o brif noddwyr beirdd Cymreig ynnbsp;niwedd y bymthegfed ganrif, a thalodd Dafydd ab Edmwnd,nbsp;Gutnn Owen, a Thudur Aled deyrnged i’w ddysg a’i haelioni.nbsp;Nid yw ei linach yn Dwnn, a methais ddyfod o hyd iddi yn Uaw-ysgrifau Peniarth. Yr oedd yn ewythr i Gutun Owen o frawd einbsp;fam.3 Cyfeiria’r bardd at y berthynas mewn cywydd i ofyn marchnbsp;ganddo :

‘ un waed rieni ydwyf nai i chwi o’r un ach wyf.’^

* * Gweithiau L.G.C/iii. 15. zDwnnii. 103. nbsp;nbsp;nbsp;3 Lloyd, * History of

Powys Fadog,’ iii, 385, nbsp;nbsp;nbsp;4G.B.C. t. 221.

i6q

Teflir ychwaneg o oleuni ar deulu r abad mewn cywyddau eraill o waith G.O. sydd byd yn hyn heb eu cyhoeddi:

‘ arglwydd ial i roi gwledd wyd wyr brenin edwin ydwydnbsp;dy hyn oedd vrenhinoedd vrignbsp;vlodav kvneddaf wledicnbsp;Einion yrth yni nerthoeddnbsp;taid i chwi tu tad ywch oedd.’'

Nid yw dyddiad ei benodi yn ben ar y niynachty ar gael, ond efe a ddilynoSd Sion Llwyd oedd yn abad yn 1485. Bu farvv cynnbsp;diwedd 1498, canys ceir fod Dafydd ab leuan yn abad yno yn ynbsp;flwyddyn honno.“

11. I. Ial : yng ngbwmwd Ial ym Mhowys Fadog y safai’r fynachlog.

11. 2. pant y gross : gelwid mynachty Llanegwestl yn I'yn-achlog Glyn y Groes neu Pant y Groes (De Valle Crucis).

LI.

Ceir ach Syr Howel ap y Dai yn P. 72, t. 259 :3 ‘ Syr Howel ap dai ai vrodyr nid amgen siankin dekaf, ithel anwyl, Rhys wyn,nbsp;ednyfed, leuan, meibion dai ap Ithel ap kynvrig ap bleddyn apnbsp;ithel anwyl ap bleddyn ap Ithel vychan ap ithel llwyd ap ithelnbsp;gam ap mredudd ap vchdryd ap Edwin ap Goronwy, tywysognbsp;Tegeingl. Person Chwitffordd, ger Treffynnon, oedd Syr Howelnbsp;yn ol y cywydd; rhoddid y teitl ‘ Syr ’ yn gyffredin i offeiriaid yrnbsp;oes honno. Yr oedd mab iddo (John ap Howel ap Dai) yn Ficernbsp;y Wyddgrug yn 1506 ¹

11. II, 12. Cvnwrig, Bleddyn : cyndadau Syr Howel (gwel. yr ach). Lladdwyd Cynfrig pan yn amddiflyn Castell Harlechnbsp;gyda Dafydd ab Ifan ab Einion (o Gryniarth yn Edeirnion) ynnbsp;erbyn Syr William Herbart yn 1468.5

11. 13. Rhadri: wrth olrhain ach Syr Howel yn uwch nag Edwin ap Goronwy gwelwn yr henyw o Rodri Mawr, breninnbsp;Cymru yn y nawfed ganrif; Edwin ap Goronwy ab Owen apnbsp;Howel Dda ap Cadell ap Rhodri Mawr.

11. 14. Rhirid Flaidd ; Disgynai Syr Howel o Ririd Flaidd, Arglwydd Penllyn o du ei nain, Lowri, ferch leuan ap Gruflfuddnbsp;ap Madog ap lorwerth ap Madog ap Rhirid Flaidd.

161

1

Lloyd, ‘ History of Powy^s Fadog,' ...nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 Browne

11. l6. nannau waed : gwraig y Cynfrig enwir uchod oedd Angharad fetch Maredudd ap Gruffudd ap Llywelyn ap Ynyr—nbsp;cyndad teulu Nannau.

edwin : ap Goronwy, tywysog Tegeingl a phennaeth un o bymtheg llwyth Gwynedd.

11. 45. Dew'i : nawddsant Cymru.

11. 48. Assa : Asaph sant. Dymiinai’r bardd weled Syr Howel yn Esgob Llanelwy.

UI.

Cywydd deuair fyrion yw hwn i’r un Syr Howel ag y canwyd Rhifli.

Uil.

Pennill o foliant yw hwn i Ruffudd ap Nicolas, a ganwyd yn Eisteddfod Caerfyrddin 1451, pan oedd ef yn frawdwr ar y beirdd.nbsp;Ceir ei ach j’n Dwnn i. 210 : ‘ Gruff ap Niklas ap Ffylip ap Sirnbsp;Elidir Ddu .... ap Urien Rheeed.’ Trigai yn Ninefwr, gernbsp;Llandeilo Fawr, yn Sir Gaerfyrddin, ac wyr iddo ef oedd Syrnbsp;Rhys ap Thomas. Dywed Mr. Howell T. Evans yn y Beirniadnbsp;cyf. iii. rhif 2., inai camgymeriad wnaeth awdur Hanes Gruffuddnbsp;ap Nicolas yn y Cambrian Register, i. 56, pan ddywedodd iddonbsp;ymuno a theuUi lore yn ystod Rhyfel y Rhosynnau 5'n erbynnbsp;Siasper, larll Penfro, a’r Goron. Nid oes sierwydd chwaith mainbsp;ym mrwydr Mortimer’s Cross y cwympodd ; tebig yw iddo farwnbsp;oddeutu 1459, yt* frenhinwr pybyr. lt;

LIX.

Cywydd Moliant Wiliam Fychan o Gaernarfon. Ceir eiach yn P. 127, t. 138, a Dwnn ii. 154 ; ‘Wiliam Fychan ap Gwilymnbsp;ap Gruff (11. 5) ap Gwilym (II. 8) ap Gruffudd ap Fleilyn ap Syrnbsp;Tudur (II. 9) ap Ednyfed Fychan (11. 14) ap Cynwrig aplerwerthnbsp;ap Gwgan . . . ap Edryd . . . ap Marchudd.’ Mam Wiliamnbsp;Fychan oedd Sioned, fetch Syr Wiliam Stanley o Howton (11. 16).nbsp;Penodwyd ef yn Siambrlen Gwynedd, a chafodd fwynhau breintiaunbsp;dinesydd ar yr amod nad oedd i briodi Cymraes.® Priododd Alisnbsp;fetch Syr Richard Dalton, a merch iddo oedd Sioned, gwraig Syrnbsp;Thomas Salbri o Leweni. (Gwel. Rhif xliv. 11. 29, 30). Daethnbsp;i feddiant o’i diroedd yn 1440,2 a cheir tystiolaeth ei fod yn fywnbsp;yn 1466.* Bu mab iddo o’r enw Syr Wiliam Gruffudd yn Siambrlen Gwynedd ar ei ol, ac yr oedd hwnnw’n fyw yn 1520.S

r ‘ Y Beirniad,’ cyf. iii. rhif *. nbsp;nbsp;nbsp;* ‘ History of Powys Fadog,' iv. 341.

3 Dwnn, ii. 89. sDwnn, ii. 131. SDw'nn, ii. 154.

162

LVI.

Marged, ferch Rhys ap Kynrig ap Robert: gwelir ei ach yn P. 128, t. 603 : ‘ Rys ap kynvric ap Rotperl ap bleddyn ap Rot-

perl goch ap Jer ap Rirrid.......ap Edynowain bendew.'

Gwraig Rhys oedd Catrin, ferch Dafydd ab Ithel Fychan (Gwel. Nodiadau ar Rif xliii.), a buiddo dri o blant, Dafydd, Tomas, anbsp;Marged. Priod Marged oedd John Hwks, ac ar ol ei farw ef ynbsp;priodes hi Rhys ap Llywelyn ap Hwlcyn o Fon, brawd Elin anbsp;enwir yn Rhif. xli. a xlv. (Gwel. Nodiadau).

Lvn.

Nid oes sicrwydd pwy yw awdur y cywydd hwn. Dafydd ab Edmwnd a’i cant yn ol P. 83 a C. 27, ond Dafydd Llwyd apnbsp;Llywelyn ap Gruffudd yn ol M. 160 a LI. 30, 35, 133. Ceirnbsp;ach Trahaearn yn Harleian MS. 1975, t. 84 ; ‘ Trahaearn apnbsp;leuan of Penttos in munmuthe ap meitick ap Howell gam apnbsp;Gruffeth ap Howell ap Arthan ap kynvyn, lord of Estrat Ewc,

........ap Maynarch, lord of Brecknock, descended from

kradock vreichvras.’ O Drahaearn ap leaan yr hanoedd Syr Roger Williams' (i540-tS9S)gt; ï cadfridog dewr a ymladdodd drosnbsp;achos Protestaniaeth yn Ffrainc ac yn yr Iseldiroedd : ‘ Syr Rogernbsp;Williams ap Thomas Williams ap William ap Watkyn ap 7ra-hayrne.’ I’r Trahaearn hwn yr ysgrifennodd Guto’r Glyn gywyddnbsp;i ofyn benthyg y greal dros abad LlanegwestP : a dengys y cywyddnbsp;ei fod yn wt dysgedig ac athrylilhgar iawn ;

‘ Genau dysg Beirdd Morgannwg Gwir enau Llen Tir Gwaun Hwg . . .

Enw Dysgawdr llywiawdr pob Llen Un mesur ag enw Moesen.’

Cyfansoddodd Lewis Glyn Cothi hefyd awdl i’r un gwr.3

II. 2. tri hael: Tri hael Ynys Prydain, Rhyddetch Hael, Mordaf Hael, a Nudd Hael.

11. 8. a ffenfro : Cyfeirir at Trahaearn gan Uto’r Glyn fel

‘ Un o weilch, a’i waew a’i nerth, larll Herbert gerllaw Arberth.’

Ymladdai Wiliam Herbert, larll Penfro, ar ochr lore yn Rhyfel y Rhosynnau, a dienyddiwyd ef at ol Btwydr Mambri, 1469.

11. 9. tir Brychan : Brycheiniog.

11. 42, 43. Brytys ; ceir y chwedl am hun Brutus ar groen ewig wen yn nheml Diana yn Ystoria Brenhineddy Brutaniaid,nbsp;(Gwel. Dr. Gwenogvryn Evans, The Red Book of Hergest, ii. t. 5).

» Harl. MS. 1975. p. 84. nbsp;nbsp;nbsp;» IqIq MS. 324.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 Gweithiau L.G.C., t. 97,

163

11, 50- Gronwy ddy ; Bardd o Fon yn eiflodaurhwng 1340 a 1370. Maecopi o ddarn 0 ryddiailh o'i waith yn dwyn yr enwnbsp;‘ Breuddwyd Gronw Ddu,’ at gael yn B.M. 35, 47, a 55.

uaii.

Mcthais gael dim o hanes Robert ap Dafydd ap Robert o Nanheudwy. Gan na oirheinir ei ach yn uwch yn y cywydd, nidnbsp;oes modd dywedyd ai yr un yw a’r hwn y eeir ei ach yn P. 132,nbsp;t. 28 : ‘ Robert ap Dafydd ap Robin ap Uywelyn ap gwrgenenbsp;vychan ap gwrgene ap meuric ap gwilim . . , ap Marchudd.’

LIX.

Am ach chwe mab Dafydd ab Ithel Fychan, ewel. Nodiadau ai Rif xUii.

LXII.

Dyma fel y sgrifennodd Dafydd Jones, person Llanfair Dyffryn Clwyd (1587) yn B.M. 29 am y cywydd hwn : ‘ Llyma’nnbsp;canlyn y cowydd merch a wnaeth Dauid ap Edmunt pan erchisnbsp;Gruffyth ap Nicolas ir prudyddion wneythur un bob un erbynnbsp;tranoeth pan fu r eisteddfod ynghaer fyrddin gar i fron ef ag i casnbsp;dd ap Edmwnd y gadaii atian yn fwya o ran hwn.’

LXIII.

Englynion y Misoedd: enwir y seintiau a’r merthyron enwocaf goffeid yn y gwahanol fisoedd. Ceir eu hanes yn Baring-Gould amp;nbsp;Fisher, Livts of thi Saints ; Rees, Essay on the Welsh Saints; anbsp;Smith, Dictionary of Christian Antiquities. Dyma ddyddiau’rnbsp;gwyliau nodir yn ol calendar a ysgrifennodd Gutun Owen yn M. 88,nbsp;ac eraill a welir yn P. 40, P. 172, J.C. 6, J.C. 7, LI. 117, anbsp;B.M. 31. (Gwel. Dr. Gwenogvryn Evans, Deports on MSS. innbsp;the Welsh Language).

lONAWR ; ‘ I, Daw Calan; 6, Gwyl Ystwyll; 13, Gwyl liar Esgob ; 15, Maurus ; 20, Sebastianus (merthyr yn adeg Diocletian) ; 25. Gwyl Bawl pan droes i’r ffydd ; Si; ai llythyren gyntafnbsp;enw sant yw hon ? Gellir tybied hynny, canys defnyddir T. amnbsp;Thomas yn yr englyn olaf; ‘ Dydd vrddas Tomas yw T.’ Osnbsp;felly, tebig gennyf mai Silin goffeid ar y 26ain o’r mis feddylir.

Chwefror : I, G. San Ffraid ; 2, G. Fair y canwyllau; 6, Vedastus (Esgob Arras); 14, G. Valentini; 22, G. Bedr inbsp;*4, G. Vathias abostol.

164

Mawrth : I, G. Dewi Archesgob ; 3, G. Non (mam Dewi); 7, G. Perpetua (ferthyr); 12, G. Sain Grigor Bab; 17, G. Badric;nbsp;25, G. Vair y Gyhydedd.

Ebrill : 3, liisiart Esgob ; 4, G. Ambros Esgob; 14, Tiburtius Ferthyr ; 19, Alphegius ; Gi ; ? George, 23 ; y Hew ;nbsp;defnyddid y Hew mewn celf i arwyddocau Marc ; 25, G. Varknbsp;evengyliwr.

Mai : I, G. Phylip ; 3, G. y Grog (caffael y Groes); 19, G. dwnstan archesgob ; 25, G. urban ; d, ? Denis, 25,

MehefiN : II, G. Barnabas; 10, Antonina; 26, Vitus Fertbyr ; 28, Marcella ; 23, G. leuan Fedyddiwr ; 29, G. Bedr.

Gorffenaf : 7, G. Thomas ; i7, G. Gynllo; 20, G. Sant Margred ; 22, G. Vair Vadlen ; 25, G. lago Abostol.

Awst : G. Bedr Abostol; 5, Oswalld Ferthyr, Brenin Northumbria; 15, G. Vair; 24, G. bartholomeus.

Medi : i.Gwyl San Silin; 4, G. Sant Gwdbert (Cuthbert, abad Lindisfarne); 8, g. Vair pan aned ; 21, G. Vathias

abost^b nbsp;nbsp;nbsp;pjgjj (Santes); 9, G. Denis ; 13, G. Edward

Vrenin ; 18, G. Luc vengyliwr ; 28, G, Simon ; Si, ? Suit, 28.

Tachwedd : 2, G. yr eneidiau ; ll, G. Sant Martin Esgob; 23, G. Clement Bab (a ferthyrwyd yn Rhufain adeg Trajan);nbsp;25, G. Sant y Katrin ; 30, G. Andras.

Rhagfyr; 8, G. Vair; 21, G. Tomas Abostol; 27, G. John Evangyliwr.’

LXX.

Awdur; lolo Goch neu D. ab Edmwnd, P. 94 ; Dafydd ab Edmwnd, M. 131; Ll. 145.

ATODIAD II.

11, 24, owdi wilym. Dywed Thomas Williams o Dtefriw, mewn nodyn ar ymyl y ddalen yn B. M. 32, mai Gwilym apnbsp;Sefnyn, bardd o Fon, yn ei flodau rhwng 1320 a 1370, afeddylir.

III.

11. 48. tab cerdd : cyfeiriad sydd yma at y ffaitb mai i Degeingl y daeth y tri thlws, sef y Gadair, y Delyn, a’r Ta/od, o Eisteddfodnbsp;Caerfyrddin, 1451, Dafydd ab Edmwnd enillodd y Gadair Ariannbsp;am ei ddosbarth ar y mesurau cerdd dafod ; Cynfrig Bencerdd onbsp;Dreffynnon enillodd y Delyn Arian, a Rhys Bwtting o Brestatynnbsp;a enillodd y Tafod yng nghysladleuaeth y datceiniaid (P, 267,nbsp;t. S3)'

IÖ5

GEIRFA.

167

l6$

DANGHOSEG.

ENWAU PERSONAU.

169

170

Phylip - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- I is

Reinalld (delynor) nbsp;nbsp;nbsp;•nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;¦nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;So

Rhirid Flaidd nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;III

Rbiwallen - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;102

Rhonwen - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93gt; 95

Rhodri (Mawr) nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103

Rhuniel - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

Rbydderch (Hael) nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;96

Rhys - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;125

Rhys - nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;109

Rhys ap Cynfrig ap Robert - nbsp;nbsp;nbsp;110

Rhys Wyn ap Llywelyn ap Tudur

89. 90, 91. 92, 93. 94. 97. 98

171

Bangor: Jarvis iV Foster, Printors, Lome Howe.

(8^

lt;â– .1