YEEARTSENIJKUNDIGE BLADEN

VOOR

NEDERLANDSCH-INDIÈ.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

0835 8438

INHOUD

VAN DEEL. Vil.

Bladz.

Circulaire van het Instituut Pasteur..........

Naamlijst der Vereeniging tot Bevordering van Veeartsenijkunde in

................................. ^'

Verslag van de Directie der Vereeniging tot Bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië over het jaar 1891 189i . nbsp;nbsp;nbsp;10.

A. nbsp;nbsp;nbsp;Rekening en verantwoording over het achlste-boekjaar

1 Juli 1891-30 Juni 1892 ....... 13.

B. nbsp;nbsp;nbsp;Instellingen enz. waarmede de Veeartsenijkundige Ver

eeniging in ruiling verkeert.......14.

Is behandeling van kwaden-droes aan te bevelen of moet het van

Begeeringswege verboden worden? door J. A. Van Velzen . nbsp;nbsp;nbsp;.15.'

Interlracheale injecties van Jood-Joodkalium-Solutie tegen kwaden-

droes, door C. A. Penning...........27.'

Enkele opmerkingen omtrent ‘het Reglement voor den militairen veterinairen dienst in Nederlandsch-Indië”, hooldzakelijk wat betreft de te nemen maatregelen bij voorkomen van »kwaden-droes”,nbsp;door J. De Jongh..............30.

Proeven met Malleïne als diagnosticum bij occulten kwaden-droes,

door P. A. Van Velzen............50.

Malleïne, door J. Van de Velde.

Naschrift van den schrijver.........72.

Naschrift van de Redactie..........73.

Oorzaken van leggers, door D. Dwessen.........83.

yi. nbsp;nbsp;nbsp;INHOUD.

Biadz.

Anaiecten:

Over hel verlies, dat Rtindvleesch aan voedingswaarde

ondergaat, door het inzouten.........88.

Zadeldrukkingen.............90.

Uuid-cultuur..............90.

P aar den-br Uien.............90.

Kokosnoten-meel.............91.

Stroo-hoeden voor paarden..........91.

Iloogle-bepaling van het paard nbsp;nbsp;nbsp;terwijlnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nognbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veulen is.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91.

Melk-teekens..............92.

Dislomatose..............92.

Saprol................92.

Behandeling van koude abscessen nbsp;nbsp;nbsp;met feucrine-injectie .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93.

PERSOKAtU ................. 96.

Aanteekeningen over vleesch, door Haak........97.

Igis over de diagnose van kwadeii-droes, door C. A. Penking. . nbsp;nbsp;nbsp;. 115.

Proeven met het gebruik van honden voor militaire doeleinden in

Nederlandschdndië, door L. A. Bakhuis........123.

Braken nbsp;nbsp;nbsp;hij een jiaard onder het chloroformiseeren,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. Penking.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;143.

Uit de nbsp;nbsp;nbsp;praktijk van een paardenarts, doornbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vahnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;denbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Veluenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145.

Analeotek:

Oorlog s-lionden.............164.

Vleesch als voedingsmiddel..........167.

Runderpest..............172.

Europhen...............172.

Lano-kresyl..............172.

Jood-vaseline..............172.

Naphthol...............172.

Phenol-salyl..............173.

Spiritus aetheris nitrosi..........173.

Cascara sagrada............173.

Behandeling van hygromen bij paarden......173.

Dithion............ , , . 173.

Personalia.................176.

Correspondentie....... 176.

INHOUD. nbsp;nbsp;nbsp;VJ[.

Bladz.

l-it het jaarverslag van het Laboratorium voor pathologische Anatomie en Bacteriologie Ie Weltevreden over hel jaar 1892.

Sarcosporidiën. (Balbiani). II. door J. W. F. J. van Eecke . . . 177. l'it de praktijk van een paardenarts, door J. van de Velde . . . 225.nbsp;Iets over de postduiven en haar gebruik in ’t bijzonder ook in Indië,

door E. C. SiBERG en L. A. Bakhuis. (Met twee platen) . nbsp;nbsp;nbsp;. 241.

Babiës. {Voordracht gehouden in de wetenschappelijke veraeniging

te Buitenzorg), door W. J. Essër......... 300.

Analecten;

Post-valken.............. 327.

«

Niet behoorlijk acclimatisecren, als oorzaak van vele

sterfgevallen onder rundvee........ 328.

Chemnitzer Schlachthaus........... 330.

Over het resorbeeren van geneesmiddelen door de huid . 330.

Slangenbeet..............331.

Dwangmiddel hij paarden..........331.

Ter genezing van leggers..........331.

Tuberculose..............331.

Behandeling van Tetanus.......... 332.

Kenteekenen van bevroren geweest vleesch..... 332.

. Solutol bij mond- en klauwzeer........ 332.

Hondsdolheid.............. 333.

Athrax subacutus............ 333.

Verbranding.............. 334.

Mengsels van verschillende anliseplica...... 334.

Hirsel. Chloroform-narcose bij paarden...... 335.

Maanblindheid ............. 335.

Conjunctivitis crouposa........... 335.

Camphroid.............. 335.

Personalia................. 336.

vin.

COMESPOSDEïfTIE.

INSTITUT PASTEUR.

SEEVICE DES VACCINS

S5, Bae Ontot,

PARIS

(/eé nbsp;nbsp;nbsp;ei c/e iu,^e^v(e^ene- ei c/e^f

^eó ^ceo e?^ ramp;m^ie^ti, êf 9i. eéi jit^u-é ^lOöóê^^ ^

^^fiéiêiici ^O'óiea^ a- nbsp;nbsp;nbsp;^flt;^eeiieéiefnerii ceé

^iroc/u.êié.

^la^'-ic-r- c/ie t/^éa^r^ó , è^é óet^ani /cv^r^có eoaos cofi(/cimn-ó ècet^eenieó:

fe C6?iicmei9ie ca^e c/amp; 7)ta^é’^eone

^reeie.

c^O'ée' 7??^ec^^ee77^e c^c^/^ee, S??z^(z/^((a‘^e ei eixfjiicc/êic-oft /

^iou-7'- c^(e^ece ^oiie. S£eca-ieo?i e/c^ ^ é^-i'C'f^^u^e /

S/^eó nbsp;nbsp;nbsp;ei feó ea7^cliiie?^,é óafii feé megt;neó

^loteé ^et' 'bu^t-cA^c.AiJ^^^n^.

De Redactie ontving, toen het gehèele Deel reeds afgedrukt was, bovenstaande circulaire van het InstituutPASTEOa. Doornbsp;haar actueel belang, was onmiddellijke opname aangewezen , ennbsp;moest daarom deze ledige ruimte van bet titelblad en dernbsp;generale inhouds-opgave daarvoor aangewezen worden.

H. H. Leden en Inteekenaren worden beleefd verzocht, fouten in dezen naamlijst wel ter kennis van den secretarisnbsp;te willen brengen.

VEKSLAG

TA]\r DB DIRBCTIB DER TEREEWIGHVG TOT RE-YORDERIKQ VAW TEEAKT§EAriJHrSïDE IBf IVEDEREAUTDüCH-IlVDIË OVER HETnbsp;JAAR 1891—1893.

Yereenigings-jaar).

M M. ƒ/. ƒƒ.

Door uw vereerend verlangen, ook gedurende hel afgeloopen vereenigings-jaar lot uw Secrelaris-Penningineesler benoemd,nbsp;kom ik thans U verslag geven der werkzaamheden onzer Vereeni-ging gedurende het achtste jaar van Haar bestaan, en vannbsp;Haar toestand bij hel einde van dit tijdperk.

Het huishoudelijk gedeelte onzer werkzaamheden ging ongestoord voort. Het tijdschrift verscheen onafgebroken.

Toch valt er, zooals in het vorige verslag, op te merken, dat de veeartsenljkundige zin der Vereeniging weer gebukt gingnbsp;onder de afwezigheid voor een voldoend aantal deskundigenbsp;Leden te Batavia.

Tot November 1891, alzoo gedurende vier maanden van dit verslag-jaar, konden de vergaderingen geregeld gehoudennbsp;worden, als wanneer ons mede Bestuurs-lid G. van Heelsbergennbsp;repatrieerde en in Nederland de belangen onzer Vereenigingnbsp;ging behartigen in de plaats van den Heer W. van Staa ,nbsp;die als correspondent, onder dankbetuiging, op verzoek ontslagnbsp;als zoodanig verleend werd.

Met dat vertrek kwam een tijd van stilstand, die het zelfs moeilijk maakte, bij hel einde van bet vereenigings-jaar eennbsp;wettige vergadering te beleggen ter afsluiting der boeken, het

11

aanhooren van de verslagen, en het vèrleenen der gevorderde goedkeuringen op rekeningen en verantwoordingen. Willennbsp;wij hopen het volgende verslag op dit punt gunstiger te mogennbsp;schrijven. Ons verslag kon dan ook zeer kort zijn, en bepaaltnbsp;hel zich in hoofdzaak door te verwijzen naar de bijlagen, hierbijnbsp;gevoegd, betreffende de finantiën, den naamlijst van Leden ennbsp;Inleekenaren, der ruil-edita en den inhoud van het tijdschrift.

Het Bestuur bleef, door hel hiervoor medegedeelde vertrek van den heer C. van Heelsbebgen, onvolledig tot het einde vannbsp;het verslag-jaar, als wanneer de heer J. van Dorssen, uitnbsp;Nederland aankwam en de functiën van Bibliothecaris op zichnbsp;nam.

Het aantal leden verminderde door overlijden van den Heer A. Th. H. Driessen, mede-oprichter met één; wegens vertrek ofnbsp;anderszins met zes, zoodat het jaar 1892-1893 intrad metnbsp;1 Eere-voorzitter, 3 Eereleden, 1 Correspondent in iVederfawd, 2nbsp;buitenlandsche Leden en 59 leden in Nederlandsch-Indië.

Het aantal inleekenaren steeg lol 136. ‘)

De stand der finantiën is gunstig, dank zij de Regeerings-subsidie, die ons ook over 1892 loegekend werd. Die gunstige stand heeft het Bestuur aanleiding gegeven, op voorstel vannbsp;den Heer Penning, Gouvernemenls-veearts te Padang de paardenrassen van Nederlandsch-hidië in teekenins

einde het steeds toenemend aantal ras-namen terug Ie brengen tot bepaalde typen. Zoo heeft bijna elk eiland in de Mohtkkennbsp;zijn eigen ras in de markt-taal, hetgeen toch op den duur totnbsp;verwarring aanleiding geeft.

De bij de teekeningen hehoorende beschrijving is door den

*) De hieraan vooralgaande lijst van Leden en Inleekenaren klopt niet juist met deze cijfers. Dat komt doordien die lijst lgt;ijgevverkt is tot 1 Januarinbsp;j- 1. zoodat daarin voorkomen alle mutaties die gedurende het eerste halfjaarnbsp;van 1892-1893 zich voorgedaan hebben. De opmerkingen dienaangaande zijnnbsp;van gegronden aard en zal het Bestuur het daarheen trachten te leiden, datnbsp;het lijdschrilt sluit met het einde van elk vereenigings-jaar.

'l'

12

lieer Penning toegezegd, en hoopt het Bestuur nog dit jaar de eerste teekeningen te doen verschijnen.

Ten slotte een woord van dank aan allen die ons steunden en van hunne belangstelling door woord en daad deden blijken.

Het zal ons slreven zijn de Vereeniging aan de verwachtingen die men alom van Haar koestert ten volle te doen beantwoorden zonder daarom Hare zelfstandigheid in gevaar tenbsp;brengen, ook al kan dien ten gevolge, — hetzij slechts lijdelijk!! — op een eenmaal ingeslagen weg niet voortgegaan worden.nbsp;Wij twijfelen niet aan de toekomst, die de gelegenheid zalnbsp;bieden op nieuw aan het werk te gaan waar thans stilstandnbsp;is ingelreden.

Met die verzekering. Mijne Heeren, zeggen wij U allen dank, voor uwe (rouwe opkomst, en roepen U een vaarwelnbsp;toe, in de hoop op een gunstig weerzien.

Uitgebracht in de Juli-Vergadering van 1892 door

den Secretaris,

D. DRIESSEN.

Bijlage A..

IlEKEIfnamp; EU YEUAUTWOOEDlUa OYEE HET ACHTSTE-BOEKJAAE

1 Juli 1891—30 Juni 1892.

De commissie van verificateurs, H. Mars.

W. J. Esser.

lUSTELLnaEI mz. WAARMEDE DE VEEARTSERIJ-KUÏfDIamp;E YEREEHiaiRR U RÏÏILINamp; VERKEERT.

Wochenschrift fiir Thierheilkunde, Augsburg.

ThierarzUiche Miltheilungen, Karlsruhe.

Schweizer Archiv fiir Thierheilkunde, Zürich.

Monalsschrift des vereines der Thierarzte in Oeslerreich, Weenen.

Der Pferdefreund, Darmstadt.

Repertorium der Thierheilkunde, Stuttgart.

The Journal of comperative Medicine and Surgery, Philadelphia.

Revue vétérinaire, Toulouse.

Annales de médecine vétérinaire, Brussel.

Tidsschrift for veterinaerer, Koppenhagen.

Maatschappij ter Bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland, Utrecht.

Vétérinaire sociëteit »Ahsyrtus’’, Utrecht.

Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid en Landbouw, Batavia.

Indisch-Militair Tijdschrift, Batavia.

Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen, Batavia.

Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, Batavia.

’s Lauds Plantentuin, Buitenzorg.

Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige wetenschappen in Nederlaudsch-Indië, Batavia.

Laboratorium voor pathologische anatomie en Bacteriologie, Wel-le- Vreden.

IS BEHA.NDELING VA.N RWADEN-DROES AAN TE BEVELEN OF MOET HET VAN REGEE-RINGSWEGE VERBODEN WORDEN?

DOOB

J. A. VAK VELZEK,

Gouvernements Veearts.

Reeds meermalen werd van verschillende zijde, nu met meer dan weer mei minder reclame, gewag gemaakt van genezingnbsp;van kwaden-droes op een wijze en met een aplomb, waardoor een ieder aan het succes niet meer kon twijfelen.

Het laatst werd nu kortweg in verschillende Duitsche en Fransche tijdschriften door Neimakn medegedeeld, dat hij 16nbsp;gevallen van kwaden-droes, door experimenten en microscopischenbsp;onderzoekingen gestaafd, had genezen door intertrachealenbsp;injecties van een gewijzigde Lugol’sche solutie nl. Jod. 1; Jod.nbsp;kal. 7; Aq. destill. 100, in slijgende hoeveelheden van 5 — 30 gramnbsp;dagelijksch.

In één maand volgde volkomen , door experimenten op dieren en microscopische onderzoekingen vastgestelde genezing.

Bravo! Jodium is overal hetzelfde, de techniek ook en dan herstel binnen één maand en dan nog wel ondei’ de meestnbsp;slechte hygiënische verhoudingen; een genezing van honderdnbsp;procent! ’i Was voor mij, wonende in het centrum vannbsp;kwaden-droes, een uitkomst.

Alhoewel door vele collega’s schouder-ophalend begroet, wilde ik mij zelf overtuigen en zal daarom mijne proefnemingen hieronder in details laten volgen.

Vooreerst zij gezegd, dat ik aan entingen van marmotten

iG

niet zooveel waarde toeken als aan de diagnose van een Indisch veearts of paardenarts, wijl lang niet alle marniolten, geënt metnbsp;kwade-droes-virus, sterven, terwijl een deskundige hier in Indiënbsp;zich omtrent kwaden-droes niet spoedig vergist en eerder zijnnbsp;uitspraak, kwaden-droes, zal opschorten, zoolang hij er niet absoluut zeker van is. Ook aan liacleriologische waarneming vannbsp;kwaden-droes is niet zooveel waarde toe te kennen als aan denbsp;uitspraak van een deskundige, wijl de bacillen uiterst moeielijknbsp;te vinden zijn.

Van af December 1891 tot en met Maart 1892 werden door mij behandeld vier paarden, toebeboorende aan verschillendenbsp;eigenaren, behoorlijk afgezonderd en lijdende aan kwaden-droesnbsp;in bevigen graad.

Marmotten, geënt met sputum van deze paarden, stierven allen aan kwaden-droes, nadat zij binnen 14 dagen allen de doornbsp;sub-cutane enting verwekte orchitis hadden vertoond.

Hoew:el gedurende ruim twee maanden volgens de voorschriften nauwkeurig behandeld, was er niet de minste helerschap tenbsp;bespeuren en werden daarom allen afgemaakt. Bij sectie bleeknbsp;bij allen het neus-slijmvlies alsook het slijmvlies van de larynxnbsp;bezaaid met sjankers en de longen bezet met groole kwade-droes-tuberkels; de lever daarentegen aan de oppervlakte bezaaid metnbsp;slechts kleine, witte, ter grootte van een spelden-knop.

Evenwel mocht van deze paarden niet worden gezegd, dat zij het extra goed hadden, maar in elk geval toch beter dannbsp;die door Neimann gedurende een guur voorjaar, in een slechtennbsp;stal behandeld werden.

Hoewel mijne illusie een gevoelige knak had verkregen en mijn goed geloof aan hel succes bijna lot nul gereduceerd was,nbsp;deed zich in Juni 1892 een gelegenheid voor, die bij mij zou uitmaken, het al al of niet geloofwaardige van Neimann’s stoutenbsp;beweringen.

In deze maand deed zich n. 1. bij 4 groole, kostbare, uit Australië geïmporteerde paarden, toebeboorende aan den Residentnbsp;van Solo en te zamcu ongeveer ± / 5000 vertegenwoordigende,

17

kwaden-droes voor in den meest lypischen vorm. Deze Iloofd-ambtenaar, zelf een groot amateur van paarden, spoorde mij aan, in dit geval nog eens nauwkeurig de proef te nemen.

De paarden werden direct gebracht op een groot afgesloten erf, elk in een aparten stal ondergebracbt, elk paard verzorgd doornbsp;een eigen staljongen en bet ration daags gebracht op 40 K.G.nbsp;gras, S’/a K.G. gaba, 1*15 K.G. borsegram en 1^/5 K.G.nbsp;maïs. Moorwaar een kracbt-voedsel voor stilstaande paarden ennbsp;voldoende in slaat om het weerstands-vermogen op een maximalenbsp;hoogte te houden.

De aller gunstigste hygiënische verhoudingen waren aanwezig en, zooals hierboven vermeld , de applicatie van het geneesmiddel voor een deskundige, eenvoudig en niet voor wijziging vatbaar; wat in Europa kon, zou dus hier in het veel milderenbsp;klimaat en onder deze gunstige verhoudingen zeer zeker kunnen.

De uitkomst leerde hel, helaas! anders. Helaas! om de moeite, den tijd en de onkosten aan voeding en verpleging ernbsp;aan besteed.

Ten einde eenigszins beknopt te zijn, zal ik alleen die data uit de ziektegeschiedenissen aangeven die eenige verandering vannbsp;den toestand aangeven en daarom vermeldenswaardig zijn.

Rienzi, schimmel-hengsl, 4 jaar oud, hoog 4 voel 5 duim.

Op 20 Juni als verdacht verwijderd. Op 26 Juni werd door mij kwaden-droes geconstateerd, toen alle symptomen als:nbsp;neus-uitvloeiing, eenzijdige klierzwelling, hoesten en een sjankernbsp;aanwezig waren.

ö Juli w'erd een marmot geënt en 4 Juli begonnen met de hoven genoemde injecties van Joduim-oplossing.

De diagnose «kwaden-droes” hij dit paard, werd op 6 Juli en later op 11 Juli door twee verschillende collega’s respectievelijknbsp;Vak de Velde en Bosma zonder eenige aarzeling uitgesproken.

Op 11 Juli toen ik reeds gestegen was lol 23 gram daags, werd de voedings-toesland veel heler, slechts één kleine oppervlakkige ulceralie iu den neus; de keelgangsklier bleef karakteristiek; uitvloeiing was rijkelijk, dun en geclachlig heldor.

18

Op 17 Juli werd een tweede inarniot geënt aan den buik en onder de huid van het scrotum. Beide klieren in keelgangnbsp;gezwollen.

19 Juli. Slechts één ulcus; klieren in keelgang veel zachter: uitvloeiing matig; voedings-toestand normaal; eetlust goed. Aannbsp;beide marmotten niets abnormaals te bespeuren.

Van af 18 Juli werd 50 gram ingespolen, toen zich op 21 Juli een lichte doch geregeld aanhoudende bloeding uit den neusnbsp;voordeed, welke evenwel spoedig met ijs-compressen op hetnbsp;hoofd tot stilstand kwam. Klieren inmiddels veel zachter.

Van af 29 Juli werd de uitvloeiing meer wit, maar gering slijmig; sjanker in den neus geheel verdwenen. Voedings-toe-stand uitstekend; klieren grooter maar zeer zacht en vlak; hetnbsp;temperament van het paard laat niets te wenschen over. Hetnbsp;scrotum vertoont een weinig oedeem, dat bij het afstappennbsp;geheel verdwijnt.

2 nbsp;nbsp;nbsp;Augustus. Uitvloeiing verminderd lot bijna niets, alleennbsp;de randen van den neus zijn vochtig; huid glanzend, algemeenenbsp;toestand laat niets te wenschen over, waarom van nu afnbsp;geregeld de dosis wordt verminderd.

24 Augustus. Eerste marmot vertoont een weinig oedeem aan de ballen. Uit beide neusgaten vloeit geregeld muco-purulentnbsp;vocht; klieren hoewel kleiner, hard en meer rond, biedennbsp;aan sterke Jodiumzalf (1:3) den meesten weerstand. Het paardnbsp;hoest, vooral in den ochtend, veelvuldig en pijnlijk.

3 nbsp;nbsp;nbsp;October. Het paard blijft steeds uitwerpen; dikke, gele,nbsp;kwalijk riekende etter bij stukken uit den neus vallende, hoewelnbsp;slechts een klein hard kliertje meer aanwezig is.

6 November. De toestand wordt voortdurend slechter. Op het neus-slijmvlies vertonnen zich aanhoudend meerdere sjan-kers, steeds uitvloeiing van dikke, gele etter w'aartusschennbsp;helder-geelachlige druppels. Het paard valt met den dag af.nbsp;Ribben en uitwendige darmbeenshoeken sterk promineerend.nbsp;Sprongewrichten plotseling gezwollen, waardoor het paard hevignbsp;kreupelt. Het paard wordt lusteloos, hoewel eetlust goed blijft.

19

Klierzwelling in keelgang, groot, hard en rond.

10 November wordt het paard afgemaakt; beide, marmotten bleven ongevoelig.

Mascotte, bruine Australische merrie, oud 6 jaar, hoog 4 voet 8 duim.

Na op 6 Juli wegens een hardnekkige scbouder-kleupellieid met onderhuidsche injecties van verzadigde chloor-natrium-oplossing behandeld te zijn, kreeg dit dier plotseling een eenzijdige harde klierzwelling.

Dadelijk geëvacueerd, vertoonde het op 14 Juli reeds eenzijdige uitvloeiing van helder-gele druppels; slijmvlies hyperaemisch zonder sjankers, maar voortdurend hoesten, terwijl aan dennbsp;buik in het verloop der spoor-ader, reeds een worm-knobbelnbsp;aanwezig was.

Op 17 Juli vertoonen zich meerdere worm-knobbels aan den buik; bel paard vermagert hard; klier is hard, biedt weerstandnbsp;aan een sterke Jodiumzalf; neiis-slijmvlies erg anaemisch, maarnbsp;vertoont nog geen sjankers.

20 Juli. Met inspuiting op 10 Juli begonnen, is nu reeds tot 20 gram geklommen ; marmol geënt met secreet uit den neus.nbsp;Dij uitademing is een sterk pulride stank waar te nemen.

2!gt; Juli. Voedings-toestand slechter; eetlust minder; slaapt nooit liggende; vertoont een ópgetrokken buik en is soporeus.nbsp;Voor het eerst vertoont zich een kleinen sjanker in den rechternbsp;neus-gang.

30 Juli. Reeds aanwezig een harde ronde klier, beiderzijds; veel kleine oppervlakkige sjankers; uitvloeiing van veel dikke, gele etter; sedert 2 dagen injecties van 30 gram.

3 Augustus. De marmot op 17 Juli geënt, vertoont orchitis. Wordt geënt een tweede marmot. Uitvloeiing minder maarnbsp;etterig en slinkend; klieren zachter; voedings-toestand matig;nbsp;huidglans mooi, maar buik geheel weg.

8 Augustus. Eerste marmot vertoont een etterende orchitis. Rechter neus-gang van hel paard vertoont een krans van sjankers.nbsp;Steeds bij hel uitademen een foelide lucht. Eetlust goed, maar

20

voedings-toestand slecht; huid goed; werpt na het inspuilen bij het hoesten, veel dikke etter uit. Nog steeds dagelijksnbsp;30 gram.

12 Aug. Neus-middenschot hijna geperforeerd. Eerste marmot ; ballen ten grootte van een aardappel; in ’t midden etterige oppervlakte. Laatst geënte marmot heeft lichte orchitis. Helnbsp;paard geeft een vreeselijken stank uit den neus, is slap in betnbsp;achterstel en werpt veel dikken etter uit, hoewel keelgangs-klierennbsp;zachter zijn.

20 -Aug. Het paard snuift door talrijke oneffenheden op het neus-slijmvlies bij elke ademhaling. Algemeene toestand slecht.nbsp;Neus wordt geïrigeerd met creoline-oplossing, werpt daarnanbsp;nog meer uit. Vertoont links en rechts bijna perforatie van hetnbsp;gezwollen gewoekerde neus-slijmvlies. Voorlaan w'ordt 40 gramnbsp;ingespoten.

24 Aug. Werpt steeds veel uil. Neusmiddenscliot vreeselijk aangedaan, is éón ulcereerende oppervlakte. Klieren nognbsp;steeds hard en vastzittend aan de onderkaak. Voedings-toestand slecht, eetlust en baarkleed goed. Buik opgetrokken.

29 Aug. Neus-middenschot geperforeerd, klieren onveranderd, hard. Voedings-toestand zeer slecht, lusteloozen en slappen gang.

Van verdere Lugol’sche solutie-injectie kan hier dus geen heil meer worden verwacht, waarom besloten wordt hiermede langzaam te eindigen en, evenals bij de overige proefdieren, allesnbsp;aan een intensieve arsenik-kuur over te laten te beginnennbsp;met I gram daags. Met behoorlijk tusschenruimle van een dagnbsp;werd elke S dagen, een halve gram daags gestegen tot eennbsp;maximum van 5 gram.

Tweede marmot heeft ook een hevige orchitis die met den dood eindigt.

10 Sept. Wordt tijdens arsenik-kuur dagelijks 40 gram Jood-solulie ingespoten.

Van af 1 October worden dagelijks 2 maal lerpentijn-baden toegediend benevens 2 gram arsenik en 40 Jodium-solutie.

5 Nov. Toestand onveranderd slecht; neus-middenscliol

21

slechfs één ulcereerende oppervlakte; ademhaling, slerk snuivend. Neusbeen gewelfd, uitpuilend. Alle marmotten dood.

Wordt besloten patient dood te schieten.

Tida, bruine merrie, oud 6 jaar, hoog 4 voel 8 duim.

10 Juli. Eenzijdig hard geklierd, dadelijk geëvacueerd.

15 Juli. Vochtige neus; werpt uit helder doorschijnende geele druppels en vertoont een dof rood puistje in den neus.

17 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. Het paard vertoont een prachtigen kwaden-droesnbsp;sjauker, hoest echter nooit en werpt uiterst weinig uit. Wordtnbsp;ingespoten met 10 gram Lugol’sche solutie.

25 Juli. Vertoont typische sjankers en begint meer uit te werpen; etterige conjunctivitis; klier zeer klein, ook zachter;nbsp;hoest veel, maar werpt weinig uit.

28 Juli. Een krans van kleine sjankers. Dagelijks 30 gram; voedings-toestand zeer goed.

31 Juli. Een zwart-bonte marmot geënt. Sjankers minder prominent; klier heel zacht en klein. De in de eerste dagen geënttenbsp;marmot vertoont nog niets. Eetlust goed; uitvloeiing weinig.

7 Augustus. De klieren zijn zeer zacht en klein. In neus-gang meerdere kleine sjankers en zweeren; voedings-toestand wordtnbsp;minder goed; opgetrokken buik maar robe is uitstekend ennbsp;eetlust goed.

12 Augustus. Eerste marmot vertoont een lichte orchitis, de laatste is vrij wel normaal; sjankers niet meer geïsoleerd,nbsp;hier en daar diphteritische belegsels.

18 nbsp;nbsp;nbsp;en 19 Augustus. Geïrigeerd met 1°/^ creoline-oplossing.nbsp;Meerdere sjankers in linker neushelft. Rest een klein kliertjenbsp;links. Voedings-toestand gaat erg vooruit, eetlust en huidkleednbsp;'Sijn uitstekend. 35 Gram daags.

21 Augustus. Slechts twee groote ulcera in linker neushelft. Rest een zacht kliertje, werpt uiterst weinig uit en hoest bijnanbsp;niet. Eerste marmot vertoont parenchymateuze orchitis en eennbsp;absces op de plaats van enting. Hel laatste vertoont slechtsnbsp;matige zachte zwelling van ballen. 30 Gram daags.

29 Augustus. Sleclits één ulcus over. Uitvloeiing uiterst gering; klier zacht en korrelig.

10 September. Tweemaal vrij sterke bloedingen uit het rechter neusgat.

lö September. Wederom bloedingen uit bet rechter neusgat, druppelend, maar uren lang. Deze neus-gang was tot nu toenbsp;vrij van sjankers en uitvloeiing. Wordt voorloopig nietsnbsp;ingespoten daar alle naalden gebroken zijn.

1 October. Veel uitvloeiing; voedings-toestand minder goed; klier vrij hard en vergroot.

15 October. Voedings-toestand slecht; secretie vermeerdert ook wêer; nieuwe sjankers zichtbaar. Tweede marmot vertoont orchitis.

17 October. Tracheotomie gedaan en door de opening dagelijks 50 gram ingespoten.

25 October. Toestand verergerd, secretie sterk vermeerderd. Ook de tweede marmot vertoont hevige orchitis.

5 November. Toestand steeds erger. Voedings-toestand slechter; sjankers conflueerend tot één groote ulcereerendenbsp;vlakte. Wordt besloten het paard af te maken. Marmottennbsp;beiden dood.

Maseppa.

22 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. Werd plotseling eenzijdig geklierd bevonden ennbsp;geëvacueerd.

23 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. Op buitenste neus-schelp vertoonen zich 2 sjankers.nbsp;Wordt direct ingespoten met 7 gram solutie.

25 Juli. Een plaque van sjankers in ^rechter neus-gang; links normaal.

28 Juli. Dagelijks 15 gram. Klier steenhard, enorm groot. Tusschen dikke etter door, onophoudelijk helder-geelachtigenbsp;druppels uit den neus.

Een oude marmot geënt met een naald. Voortaan 30 gram. Klier steenhard; plaques van sjankers vervormd tot één etter-rende vlakte.

23

5 Augustus. Klier iets zachter en meer los, ook kleiner. Het paard vertoont in neusgang één granuleerende vlakte; hetnbsp;werpt minder uit. Ademhaling is volkomen normaal, zoowelnbsp;in vorm als frequentie. Voedings-toesland uitstekend, evenzoonbsp;baarkleed glanzend. Hoest weinig.

7 Augustus. Werpt zeer weinig uit; klieren nog steeds hard; schijnt op rug magerder te w'orden; ook de omlrekkennbsp;van het kruis doen zich duidelijker voor.

10 Augustus. Marmot van 30 Juli lichte orchitis. Sjankers in neus genezende, uitvloeiing zeer weinig. Aan rand neusvleugel bevindt zich steeds een couche van etter. Hoest veel,nbsp;voedings-toestand veel slechter: klier nog zeer groot, doch zacht.

16 Augustus. Het slijmvlies heeft een ruw voorkomen; iets hooger in den neus bevindt zich een groote, bruine korst vannbsp;ingedroogd exsudaat; uitvloeiing is weinig, etterig met daar-tusschen helder gele druppels. Steeds 30 gram daags.

Na draven blijft soms hel hoesten geheel uit.

20 Augustus. Uitvloeiing uit beide neusgaten; klieren los maar hard en groot; voortaan Ingespoten 3S gram. Temperamentnbsp;en eetlust goed; vertoont nu in linker neusgat ook een 5-talnbsp;typische sjankers. Rechts heeft de flbrinekorst losgelatennbsp;waarna zich een prachtig rood ulcereerend slijmvlies vertoont,nbsp;hier en daar nog met kleine diphtherilische belegsels.

Marmot; oedeem der ballen. Hoest meer en werpt meer uit.

24 Augustus. Vertoont links en rechts een woekerend, helderrood slijmvlies; klieren los maar groot en hard. Voedings-toestand slechter. Mond-slijmvlies, en conjunctivae erg anaemisch.nbsp;Temperament, eetlust en huidglans uitstekend.

4 September. Omvang buik neemt toe; één klier sterk vergroot, steenhard. In den neus bevindt zich wêer een flink ingedroogde secreetlaag welke vast zit; uitvloeiing gering. Overige neus-slijmvliezen ruw, hier en daar met kleine belegsels. Alge-Bieene habitus uitstekend.

14 September. Klier veel minder; uitvloeiing minimaal. Linker-, zoowel als rechter-neusgang vrij van sjankers. Toestand

uilmunlend. Inspuiting wordt door breken der naalden gestaakt. Voorlaan een intensieve arsenik-kuur.

27 September. Voor zoover te zien, neusmiddenschot vri] van sjankers en normaal. Klieren zeer klein en zacht. Voe-dings-toestand uitstekend, evenzoo temperament. Neus gewoonlijk kurk-droog, soms uit linker neusgang eenige druppelsnbsp;dikke, gele etter.

5 October. Neus-secret ie is sedert eenige dagen geheel opgebouden. Klieren worden veel kleiner. In rechter neusgat,nbsp;zeer hoog, bevindt zich nog een klein reepje ingedroogdexsu-daat. Sedert 1 October worden alleen lerpentljn-baden toegediendnbsp;gedurende 8 dagen.

21 October. Steeds zonder secretie; wordt moddervet; klier minimaal klein, links geheel weg.

De op 31 Juli geënte marmot blijft gezond.

5 November. Neus-slijmvlies geheel vrij van woekeringen; slechts groote straalvormige litteekens die gepigmenteerd zijn.nbsp;Het paard wordt vooreerst op het afgesloten erf bereden. Hoestnbsp;’s nachts een enkele maal.

15 November. Sedert eenigen tijd wordt het paard dagelijks in draf gereden, waarna het veelvuldig hoest. Geen uitvloeiing; alleen een weinig slijm aan den neus. Geen wondernbsp;na al die voorafgegane processen in den neus.

1 December. Het paard is vreeselijk vet, heeft een prachtig baarkleed, uitstekend temperament, steeds een temperatuurnbsp;van 38°C. maar werpt alleen wat slijm uit en hoest na langdurignbsp;draven.

1 Januari. Aangezien het paard zoo nooit te vertrouwen is, wordt besloten na ontvangst van Malleïne, het paard hiermèenbsp;in te spuiten en, zoo het positief reageert, af te maken.

7 Januari. Na de injectie reageerde het paard van 38° tot 41,2°G. Totale luslelooheid, loom en verlies van eetlust. Bij sectienbsp;bleek neus bezet met groote, gepigmenteerde, straalvormigenbsp;litteekens, doch evenals larynx en trachea vrij van sjankers.nbsp;Longen en lever echter bezet met talrijke tuberkels.

25

Het paard was dus maar oogeiischijnlijk genezen en zou op een gegeven oogenblik weer gaan I)esmetten.

Men kan zich dus nu afvragen, welk een hron van gevaar dergelijke quasi genezen en in de maatschappij terug gebrachte paarden, opleveren.

Uit liet voorafgegane blijkt dus, dat genezing van kwaden-droes, door intertracheale injecties der Lugol’sclie solutie niet mogelijk is, daar van de door mij, onder de meest gunstigenbsp;omstandigheden behandelde paarden, slechts één schijnbaarnbsp;genas.

Had Neimann toen Malleïne als diagnosticum kunnen aanwenden om zijne proeven te conlroleeren, hij zou tot andere conclusies zijn gekomen, evenals ik. Zooals boven gezegd, begon ik einde Augustus, toen de injecties met Lugol’sche solutienbsp;niet het beloofde succes opleverden, het door velen zoonbsp;hoog geroemde Acidum arsenicosum bij deze laatste vier paarden aan te w'enden. Volgens de voorschriften met behoorlijkenbsp;tusschenpoozen, met | gram te beginnen en te eindigen metnbsp;3^ gram daags, gedurende 10 weken.

Het hielp echter alleen in zoover, dat de eetlust uitstekend bleef en huidglans steeds aanwezig was, maar op de ziektenbsp;had het niet de minste gunstige uitwerking; alleen hel laatstnbsp;behandelde paard Maseppa, werd vreeselijk vet, doch was, watnbsp;later met Malleïne bleek, toch niet genezen.

Wat leert nu het voorafgaande:

1°. Dat dit middel tot genezing, evenals alle andere, tot nu toe geen geneesmiddel is.

Dat elke behandeling van kwaden-droes, strijdig is met de oeconomische belangen van den eigenaar daar het langdurignbsp;onderhoud van hel paard, de kosten der geneesmiddelen en dernbsp;behandeling, niet opwegen legen de minimale kans van nognbsp;maar een schijn-genezing.

3°. Dat behandeling van kwaden-droes hoogst gevaarlijk is voor mensch en dier, daar men een levende bron van smetstof

maanden lang boven den grond houdl, en, zooals hier, waar nietlegenslaande de gelegenheid eenig en de afsluiting patentnbsp;was, er nog een prachtige Sandelwood later afgemaakt moestnbsp;worden, die, in weerwil der genomen maatregelen, des nachtsnbsp;de in behandeling zijnde paarden wist te benaderen.

4°. Dat afinaken, en zoo vroeg mogelijk, het meest in het belang van den eigenaar is.

3°. Dat het niet raadzaam is therapeutisch te werken, omdat dan de besmetting wordt in de hand gewerkt en alzoo,nbsp;zooals is ISederland, eigenlijk de behandeling van kwaden-droesnbsp;van Regeerings-wege moest worden verboden.

Solo, 28 Januari 1895.

HïTERTRACHEALE IIamp;JECTIES VATS JOOD-JOODKA-LIÏÏM-SOLÜTIE TEGEI KWADEN-EEOES.

DOOR

C. A. PESrWIXG.

Gouvernements-veearts.

Naar aanleiding van het nieegedeelde in de vorige aflevering van dit tijdschrift pag. 213 omtrent hovengenoemde behandelingswijze van kwaden-droes, waarbij van 16 behandelde paarden er 16 genazen, volgens Neimann, zij het mij vergund,nbsp;ook mijne ondervinding op dit gebied mêe te deelen.

In Februari 1886 werd mij een paard vertoond, dat plotseling ziek was geworden. Het dier stond lusteloos in den stal en at nagenoeg niets. Tegen den rechter achlerkaaks-tak lag eene harde, weinig gevoelige klier, ter grootte vannbsp;een eenden-ei. Een weinig moco-purulente neus-uitvloeiingnbsp;bestond, rechts meer dan links, terwijl op het neusmidden-schot rechts, drie sjankers zichtbaar waren. De temperatuurnbsp;was 39.8°C. Hier was dus de diagnose niet twijfelachtig ennbsp;daar toen reeds de intertracheale jood-injecties tegen deze ziektenbsp;werden aangeprezen, besloot ik deze, bij gebrek aan beter,nbsp;ook eens te beproeven. De juiste dosis was mij echter toennbsp;ter tijde niet bekend, zoodat ik ze zelf diende te bepalen.nbsp;Ik nam dus de volgende solutie : Jodium 1, jodet. kal. 2, aq. comm.nbsp;100, waarvan ik met een Pravaz spuitje voorzichtig gedeeltenbsp;iö de trachea spoot. Deze dosis werd goed verdragen, zondernbsp;een enkel verontrustend symptoom.

Den volgenden dag was de temperatuur 57.8°, de eetlust uormaal en de neus-uitvloeiing niet verergerd.

28

Thans spool ik de dubbele hoeveelheid van den vorigen dag in, die eveneens goed werd verdragen; enkel hoestte het diernbsp;een paar malen, waarbij bruin gekleurd sputum werd uitworpen. Den derden dag was de neus-uitvloeiing bijna opgehouden, terwijl de sjankers mooi begonnen te genezen. Doornbsp;de injecties van de vorige twee dagen was de Iracheaal-streeknbsp;wat gezwollen, waarom ik de volgende inspuiting een dagnbsp;uitstelde, als wanneer 3 maal de eerste dosis werd gebruikt dus:

Jodium............. 0,75.

Jodet. kal.......... nbsp;nbsp;nbsp;1,50.

Aq. comm.......... 75,00.

Een paar minuten na deze injectie werd het paard vreeselijk benauwd, de ademhaling zeer frequent, terwijl het zweetnbsp;straalsgewijze van het lichaam liep; overvloedig schuim kwamnbsp;uit neus en mond en het dier stond te waggelen op zijnenbsp;beenen.

Deze symptomen hielden ongeveer een half uur aan, waarna ze langzamerhand weer afnamen en patiënt wéér geheel normaal werd; ook bij auscultatie waren, na eenigeuren,evenminnbsp;als na de beide voorafgaande injecties, abnorme geruischennbsp;waarneembaar. Twee dagen na deze injectie waren van denbsp;sjankers slechts nauw merkbare lilleekentjes overgebleven; denbsp;neus-uitvloeiing was geheel opgehouden en aan hel paard was,nbsp;behoudens de zeer vaste, ongevoelige klier, niets abnormaalsnbsp;meer te bespeuren, ’t Was nu slechts de vraag of de genezing volkomen was. Met opzet gaf ik geen meerdere injecties,nbsp;doch wilde eerst het resultaat afwachten. Dit overtrof mijnenbsp;stoutste verwachtingen. Gedurende drie maanden bleef hetnbsp;paard volkomen gezond en deed uitstekend zijn zwaren dienst.nbsp;Het behoorde nl. aan een wagenverhuurder. Daar het eennbsp;zeer sterk dier was, liet de eigenaar het echter werken voornbsp;twee, totdat hij het op een goeden dag alleen voor eene karnbsp;gespannen, een tocht van 24 paal op een zeer moeilijkennbsp;bergweg liet maken, waarbij het arme dier bezeek (dit wasnbsp;daar trouwens niets ongewoons).

29

Hoewel het dus niet vaststaat, dat dit paard genezen was, had toch in ieder geval de genoemde behandelingswijze eennbsp;verrassend gunstig resultaat gehad; geen wonder dus, dat zenbsp;bij het eerstvolgend geval wederom werd toegepast, evenwelnbsp;zonder het minste succes. Een volgend geval gaf geen heternbsp;resultaat, evenmin een derde, totdat ik, na het een tientalnbsp;malen Ie vergeefs beproefd te hebben, er eindelijk maar weernbsp;van heb afgezien. Hierbij merk ik echter op, dat onder alnbsp;die ziektegevallen geen enkel van zeer recenten datum was;nbsp;steeds waren het verouderde gevallen van chronischen kwaden-droes of van aculen in het laatste stadium.

Uit deze proeven blijkt dus, dat de intertrachealejood-injecties hij kwaden-droes een gunstigen invloed kunnen hebben, dochnbsp;alleen dan, wanneer de ziekte van zeer recenten datum is ennbsp;nog enkel de luchtwegen een weinig zijn aangedaan, zoodatnbsp;de ingespoten vloeistof direkt op het virus kan in werken.nbsp;Na opname schijnt jodium geen merkbaren invloed meer opnbsp;de bacillen te hebben, zooals trouwens te verwachten was;nbsp;anders toch zouden dergelijke injecties legen bijna alle infectieziekten heilzaam moeten werken, hetgeen gebleken is, eenenbsp;illusie te zijn.

De injecties worden overigens goed verdragen, zoowel door paard als rund, mits men de dosis maar niet te hoog neemt.nbsp;Voor kleine paarden niet meer dan 0.50 gram jodium 4- 1nbsp;gram jood-kalium, waarbij men de soluties zonder nadeel vrijnbsp;sterk kan maken. Het meest geschikt kwam mij echter voornbsp;de bekende Lugol’sche oplossing.

Hoewel ik dus gaarne aanneera, dal een enkele maal kwaden-droes te genezen is door genoemde behandelingswijze,nbsp;zal men mij toch toegeveii, dat berichten als de bovengenoemdenbsp;van den Heer Neisunn, waarbij 100 procent geneest, niet veelnbsp;vertrouwen verdienen.

ENKELE OPMEBKIIGEN OMTRENT „HET REGLEMENT VOOR HEN MILITAIREN VETERINAIREN HIENSTnbsp;IN NEBERLANBSCÏÏ-INDIË”, HOOEBZAKE-LIJK WAT BETREET BE TE NEMENnbsp;MAATREGELEN BIJ VOORKOMENnbsp;VAN „KWABEN-BROESquot;.

DOOR

J. DE JOmGH,

31il. Paardenarts 1' klasse.

Thans, nii sinds 1890 een reglement bestaal voor dien dienst, gedrukt bij ’s lands drukkerij en daar waarschijnlijk voor eennbsp;ieder voor enkele centen verkrijgbaar is, nu dat reglementnbsp;publiek eigendom is geworden en die dienst zelfs door leekennbsp;wordt besproken en met reden veroordeeld, thans voel ik mijnbsp;verplicht bekend te maken, dal de inhoud van dal boekje nietnbsp;de uiting is van de denkbeelden van de dienaren van diennbsp;dienst. Laten wij enkele artikelen eens nagaan en beginnennbsp;met de bespreking van de voornaamste van de hootd-maatregelennbsp;tegen de uitbreiding van besmellelijke ziekten n. 1. quarantainenbsp;en desinfeclie (§ en volgende).

A. Over hel in Qitaranlaine .stellen van paarden gedurende den ti]d van vijf maanden ‘).

Tijdens ik te Batavia geplaatst was. April 1884 tot Juni 1886, en daar het quarantaine stelsel op groote schaal werd

Door plaatsgebrek is dit stuk over de Quarantaine bij het lieerschen

51

toegepast, heb ik mijne meening daaromtrent uiteengezet, doch eene beslissing daaromtrent nooit vernomen. Alleen hij mijnnbsp;terugkeer van verlof uit Nederland, vernam ik, dat gedurendenbsp;dien verloftijd een reglement voor den militairen veterinairennbsp;dienst was samengesteld, en vond ik daarin wederom denbsp;quarantaine van vijf maanden voor paarden die naast een paardnbsp;hadden gestaan, dat lijdende was aan kwaden-droes of verdachtnbsp;daarvan.

Niet alleen den duur der quarantaine, maar het geheele stelsel van paarden in quarantaine te stellen, zooals dat thansnbsp;gebeurt kan ik niet goedkeuren.

Het idéé zelf van quarantaine vind ik prachtig, maar het moet uitvoerbaar zijn, en dat is het zoo niet;

1'. Omdat de duur te lang is en daarom te belemmerend is voor de gewone diensten van den troep;

2'. Omdat men meestal niet weet, welke paarden op quarantaine gezet moeten worden.

Hoelang moet de quarantaine duren ? Deze vraag kan natuurlijk alleen beantwoord worden met in-acht-name van dennbsp;duur van het incubalie-tijdperk, liever gezegd, hel latentenbsp;stadium van kwaden droes. En dit geeft juist de groote raoeie-lijkheid. Onder incuhatie-tijdperk versta ik hier, den tijd, dienbsp;verloopt tusschen het oogenhlik van infectie en het oogenhliknbsp;van het allereerste optreden van ziekte-verschijnselen. Ondernbsp;liet latente stadium, den tijd die verloopt tusschen het voorkomen van ziekte-verschijnselen en het zichtbaar voorkomennbsp;daarvan, zoodat alle twijfel of een paard al dan niet lijdendenbsp;is aan kwaden-droes, is opgeheven.

worden. En alhoewel het ons bekend is dat in zake «Quarantaine” door de ontdekking van het diagnosticum «Malleïne” de paardenarts De Jongh thansnbsp;andere ideën is toegedaan, zoo vermeent de Redactie dit stuk toch nognbsp;ruimte te moeten verleenen, ten einde hij een eventueele beslissing dernbsp;tnachthebbenden, omtrent de verplichting der Malleïne-injectie bij verdachtenbsp;en besmette paarden, en derzelver reglementeering, te kunnen dienen voor

Noot van de Redactie.

32

Omtrent den duur van het latente stadium zou men uit tijdschriften een massa cijfers kunnen niededeelen, dochnbsp;terecht zou men de opmerking kunnen maken, dat eennbsp;Europeesch paard in Europa nog niet is een Indisch paard innbsp;Indië. In Indië is, wat betreft de statistiek, nog weinig gedaan.nbsp;Men weet dal het kort, men weet dat liet zeer lang kan duren ,nbsp;en ieder heeft daaromtrent zijn eigen ondervinding en opinie, dienbsp;trouwens van weinig waarde is, eerstens, omdat genoegzamenbsp;aanteekeningen wegens de vele moeielijkheden daaraan verbonden,nbsp;ontbreken; ten tweede, omdat de aanteekeningen toch over eennbsp;te gering aantal paarden zouden loopen, om niet een te grootnbsp;gewicht te krijgen voor de enkele uitzonderingen. Daarover isnbsp;men het echter eens, dal wanneer zich een geval van kwaden-droesnbsp;voordoet, de volgende gevallen, zij het dan door dezelfde bronnbsp;van infectie, zij het door infectie van dat eene paard, watnbsp;haast nooit uit te maken is, zich voordoen voor het allergrootstenbsp;gedeelte binnen de zes weken, voor een gering gedeelte binnennbsp;2 a 3 maanden en zeer zeldzaam later. Nu is het wel buitennbsp;twijfel, dat, hoe langer men de quarantaine stelt, hoe zekerdernbsp;men is, dat men misschien gevrijwaard is, dal men geennbsp;paarden weer in den troep terugbrengt, die lijdende kunnennbsp;zijn aan kwaden-droes; maar waar blijft bij deze ziekte denbsp;grens. Dan kan men wel de quarantaine stellen op iVs—2nbsp;jaar en langer. Voor uitzonderingen mag men geen bepalingennbsp;maken, ten minste geen bepalingen, die zulke nadeelige gevolgen na zich slepen. Had men na vijf maanden zekerheid, datnbsp;het paard gezond was, dan was de zaak anders; nu ze dienbsp;niet geeft, en het procent-gehalte van paarden die na 3nbsp;maanden kwaden-droes krijgen uiterst gering is, nu mag men,nbsp;mijns inziens, de quarantaine niet zoolang laten duren.

Nog zou het te verantwoorden zijn, wanneer men steeds te doen had met een enkel geval van kwaden-droes; ik zounbsp;er dan zelfs voor zijn, om de neven-paarden of anderen dienbsp;met dat paard in aanraking waren geweest, nog veel langernbsp;in quarantaine te stellen; nog heler en voordeeliger zo maar

33

dadelijk mei hel zieke paard op te ruimen, maar in den regel blijft het niet bij een enkel geval.

Kwaden-droes is eene te verraderlijke ziekte, die men met den meeslen ijver en met bet hoogste toppunt vannbsp;de tegenwoordige wetenschap toegerust, niet voorkomen ofnbsp;bestrijden kan zooals men dat gaarne zou willen. Meermalennbsp;wordt door den kundigsten paardenarts een paard behandeld,nbsp;als lijdende aan een dood onschuldige ziekte, terwijl later blijkt,nbsp;dal zoo’n paard kwaden-droes heeft gehad. In dien lijd heeftnbsp;zoo’n paard gelegenheid gehad te besmetten. Daarom zietnbsp;men meestal meer paarden tegelijk. Nemen wij bet geringstenbsp;getal aan van twee, dan mist zoo’n eskadron of batterijnbsp;gedurende vijf maanden, zes paarden, met minstens zes,nbsp;bij verdacht zijn acht, mensclien. In enkele gevallen, zoonbsp;als bij de bergbalterij te Soerahaia, waar de paarden met denbsp;hoofden naar elkaar toestaan en door ijzeren tralies gescheiden zijn, heeft men, behalve twee neven-paarden, nog drie overburen , dus vijf quarantaine paarden en mist zoo’n batterijnbsp;dan voor twee verdachte of lijdende paarden, nog tien anderenbsp;benevens al de menschen tot oppassing noodig. Dan magnbsp;men niet vergeten, dat zoo’n paard meestal op ziekenstalnbsp;behandeld is geweest en daar ook neven-buren heeft gehad,nbsp;welke nevenbiiren, mijns inziens, meer kans van «besmet tenbsp;zijn” hebben; dus wordt het aantal daardoor ook wederomnbsp;vermeerderd. En dat alles gedurende vijf maanden, terwijlnbsp;men zekerheid mist, dat de paarden gezond zijn.

Behalve nu dat die menschen en dieren gemist worden in den troep, komen daar nog bij, de kosten van al die stalletjes;nbsp;de moeielijkheden verbonden aan die afzonderlijke oppassingnbsp;en verzorging; hel feit dat èn paarden èn oppassers hunnenbsp;excerciliën en reglementen etc. verleeren; de kwade invloednbsp;van het niets doen gedurende vijf maanden op de manschappen,nbsp;terwijl bet resleerende gedeelte van den troep belemmerd wordtnbsp;in de uitoefening van de gewone diensten. Bovendien heeftnbsp;men nadeelige gevolgen bij dikwijls zeer gewenschte, niet altijd

3

o4

hoogst nood ige overplaatsingen van paarden. Te Salaliga heeft men voor de Indische kavalerie hel eenige depót-eskadron.nbsp;Van daaruit wordt geheel Indie van kavalerie-paarden voorzien.nbsp;Komt daar nu een geval van kwaden-droes, bij dat depótnbsp;eskadron voor, dan mogen, als gevolg van de quarantaine, innbsp;vijf maanden geen paarden naar andere garnizoenen, die somsnbsp;hunne dieren zeer noodig hebben, worden overgeplaalst. Alsof men daardoor zeker was, dal na dien tijd, geen ziek paardnbsp;werd mede gegeven, dal oorzaak kan zijn van infeetie in zijnnbsp;nieuw garnizoen.

Heeft een paard latenten kwaden-droes, dan werkt rust en goede voeding plus goede oppassing, zooals quarantaine-paarden dat genieten, zeer voordeelig op die paarden, en komennbsp;de verschijnselen van kwaden-droes in die omstandigheden zoonbsp;veel te later voor den dag. Nu is wel in § 25 van dat reglement op den militairen velerinairen dienst voorgeschreven, datnbsp;die paarden zullen gereden worden, maar aangezien dat eennbsp;onuitvoerbare zaak is, gebeurt dat nooit. Een hoogst enkelnbsp;geval uitgezonderd, krijgt men dus zoo’n paard wêer in dennbsp;troep terug. Is bet dan niet beter, dat zoo’n paard na drienbsp;in plaats van na vijf maanden terug komt?

Samengenomen dus, den duur van het latente stadium; de groote nadeelen voor den troep; de onzekerheid, die men nanbsp;vijf maanden toch nog heeft; het zeer geringe aantal, dat nanbsp;drie maanden nog blijkt aan kwaden-droes te lijden, zou men dusnbsp;den tijd van quarantaine moeten stellen in plaats van vijf maanden op hoogstens drie. Is er na dien lijd nog een enkel paard ,nbsp;dat misschien mager is, of een enkelen keer hoest, welnu laatnbsp;dat wal langer staan of nog beter, draagt het voor afmaking voor.

Welke paarden moeten in quarantaine gesteld worden?

Regel is dal voorkomt «chronischen kwaden-droes”. Inden regel doet zich dat zoo voor, dat op een gegeven dag opnbsp;het dagelijsch verband een paard gebracht wordt, dat eennbsp;kleinigheid mankeert. Of het is eens voor een dag of watnbsp;kreupel, zonder dal men daarvoor een oorzaak kan vinden

53

wat Irouweas meer voorkomt; óf het hoest een dag of wat; of zoo iets. Het wordt behandeld en herstelt; of het verkeertnbsp;tijdeUjk in minder goeden voedings-toestand, wordt soms opnbsp;den ziekenstal opgenomen en komt na eenigen ttjd wêer diknbsp;en vet terug. Eenigen tijd later komt zoo’n dier wêer metnbsp;een kleinigheid. Den derden keer valt hel op, dat zoo’n paardnbsp;meermalen ziek is.

Eindelijk ziel men een verdacht verschijnsel; het paard gaat naar den verdachten stal en wordt na zooveel tijd afgemaakt.nbsp;Zoo’n paard heeft al dien tijd kwaden-droes gehad en al diennbsp;lijd dienst gedaan in den troep, leder geval doet zich bijnanbsp;op een verschillende manier voor en dal geeft juist zoo’n grootenbsp;moeielijkheid.

Nemen wij het geval zooals hel zich hier den laalslen keer voordeed. Van het depót-eskadron komen vele jonge paarden,nbsp;die hoesten, een weinig uitwerpen: die, in één woord, watnbsp;verkouden zijn. Dertig en meer achter elkaar. Ze komennbsp;op den ziekenstal en herstellen, hel een na het ander, na weinignbsp;of meer dagen.

Een is er onder, dat plotseling koorts krijgt, dikke beenen, een oedemaleus hoofd, gele vlekken in den neus. Is datnbsp;pelechiaal typhus.^ Met mijn ondervinding behandel ik zoo’nnbsp;dier op den verdachten stal en laat desinlecteeren, hoewelnbsp;hel niemand ten kwaden te duiden zou zijn, als hij zoo’nnbsp;paard op den ziekenstal zou blijven behandelen. Voor zekerheid zet ik het dier weg en na eenige dagen blijkt het paardnbsp;kwaden-droes te hebben.

Dit paard is met negen en twintig en meer anderen gezamenlijk behandeld op den ziekenstal, door dezelfde oppassers, (voor drie paarden krijgt men één oppasser, wat trouwensnbsp;voldoende is), heeft met andere paarden uil dezelfde emmersnbsp;gedronken enz. enz. Kan dus een oorzaak van besmettingnbsp;zijn voor al die paarden , die gelijk met dit paard op den ziekenstal hebben gestaan.

Met bovenstaande gevallen, wil ik alleen aantoonen, dal liet

56

niet alleen inogelijk is, dat paarden met kwaden-droes worden behandeld, ’t zij op den ziekenstal, ’t zij als stalziek,

't zij dat ze tevens dienstdoen, maar dat het, aangezien kwaden-droes meestal chronisch verloopt, meestal gebeurt. Men kan toch ieder paard dat eens hoest ol' dal eens kreupelt, niet gaannbsp;afzonderen, omdat het misschien een verschijnsel van kwaden-droes zou zijn.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Welke paarden moet ik nu in dat laatste geval, hierboven vermeld, op quarantaine-stallen plaatsen? De neven-paardennbsp;in den Iroepenstal ? Is ’t niet bespoltelijk? Alle paarden dienbsp;tijdens dat paard op den ziekenstal stond, daar ook behandeldnbsp;werden ?

Alle paarden die met datzelfde paard uit dezelfde emmers damp-baden hebben gekregen ? De twee paarden die met hemnbsp;door denzelfden oppasser werden behandeld? Trouwens, datnbsp;zou niet voldoende zijn, want bij het behandelen van paarden, helpen de verschillende oppassers elkaar.

Moet ik voor één paard, dat «stalziek” geweest is, de nevenpaarden nemen? of de paarden, die dagelijks op het verband met hem behandeld zijn geworden, met denzelfden lap, dezelfdenbsp;spons, dezelfde spuit, hetzelfde mes?

En bij een paard, dat behandeld wordt en dienst doel? De nevenpaarden?; de paarden uit hetzelfde peloton?; uit hetzelfde eskadron ?

’t Zou er mooi uitzien, als al die paarden in quarantaine kwamen. Tijdens mijn verblijf te Batavia, verzocht mijn chefnbsp;mij, juist met hel oog op het voorkomen van kwaden-droes,nbsp;bij het op nieuw betrekken der gedesinfecteerde en gerestaureerde stallen van hel 3' eskandron kavalerie aldaar, een lijstnbsp;aan te houden, van verplaatsingen in den stal, van het plaatsennbsp;op den ziekenstal en andere overplaatsingen. Dit geschiedtnbsp;zoo min mogelijk en toch was het boekje bijna niet bij tenbsp;houden.

Welke nevenpaarden moet ik in zoo’n geval nemen? De neven-paarden van dp laatste paar dagen of die, welke er tot

37

vier dagen te voren misschien een jaar lang naast hebben gestaan?, of alle vier of meer?

Als een paard ziek wordt, komt dan de berijder op non-activiteit?

Als er een zadel stuk is, wordt dan het paard niet bereden?

Bij het depót-eskadron worden meerdere paarden met hetzelfde harnachement gereden.

Heeft ieder paard in het eskadron een afzonderlijken emmer om uit te drinken?

Veronderstellen wij een paard met latenten kwadeu-droes bij de exercitie. Zal zoo’n paard in snelle bewegingen, met versneldenbsp;diepere ademhaling, niet eerder een paard kunnen besmetten,nbsp;dan een paard in rust?

Zullen de andere paarden eveneens met diepere ademhaling en geïriteerde slijmvliezen niet meer vatbaar zijn voor besmetting , dan een paar rustige nevenburen ? Wel beeft kwaden-droes,nbsp;volgens proefnemingen van Cadeac en Malei en volgens onderzoekingen van Löffler, Schütz, Kitt en anderen, geen vluchtigenbsp;maar een vaste smetstof tot grondslag, maar hier kan door eennbsp;krachtig uitademen vaste smetstof worden uitgeworpen.

Alle bovengenoemde omstandigheden zijn redenen om, wanneer zich een paard met kwaden-droes bij den troep voordoet, alle paarden, welke ook, te verdenken van besmet te zijn.

Waarom dan juist de nevenpaarden, die rustig naast zoo’n beest hebben gestaan, gedurende zoo’n geruimen tijd weggezet. ?

Men zou baast tot de conclusie komen dat er bij het daarstellen der bepalingen als volgt geredeneerd is; »Als er een paardnbsp;»met kwaden-droes voorkomt, dan moet er quarantaine zijn,nbsp;”Heb ik nu geen enkele aanwijzing, welke paarden de meestenbsp;«kans hebben geïnfecteerd te zijn, dan neem ik maar diegenennbsp;»die ’I dichtst bij de band zijn en dat zijn de buren”.

Wat geeft die afzondering van twee enkele paarden, terwijl er, ik weet niet hoeveel, besmet kunnen zijn?

Maar er zijn enkele gevallen, en in die gevallen is quarantaine gewettigd, waarbij óf de bron van infectie aan te wijzen

38

is, óf waarin men een of ander paard meer verdenkt dan het andere.

Bijv: een paard met kwaden-droes heeft een ander paard geheten, of is met een paard los geweest, of het neven-paardnbsp;hoest nu en dan, of is mager, of iets dergelijks.

Ik herinner mij een geval tijdens ik te Batavia was, dat er een gevat van kwaden-droes bij de Artillerie voorkwam.nbsp;Dat was het paard van den menage meester van fiaioe-ö/acZ/ar.nbsp;In dit geval was quarantaine gewettigd, want dat paardnbsp;deed met geen andere paarden dienst.

Zoo kan het voorkomen met het paard van den facteur. Dit heeft veel kans om besmet te worden en is het besmet, dan kannbsp;het hoogstwaarschijnlijk alleen zijn huren wêer besmet hebben.

Van hier uit gaan meermalen transporten muildieren naar Banjoe-Biroe; komt een van die dieren met kwaden-droes terug,nbsp;zet dan ’t heele transport in quarantaine.

Zoo kunnen zich nog een massa gevallen voordoen en in zoo’n geval zal ieder paardenarts quarantaine voorschrijven en dennbsp;termijn zoolang mogelijk wenschen.

Laat het dus gerust aan den paardenarts over, om al of niet paarden in quarantaine te nemen, hij zal genoegzaamnbsp;informeeren en onderzoeken, want ’t is voor hem ook nietnbsp;aangenaam om voortdurend in een atmosfeer van kwaden-droesnbsp;te werken.

Het is niet aangenaam voor hem om telkens wêer met de boodschap te moeten komen; »ik moet er wêer een doodschieten”.

Men is nog te veel geneigd om den paardenarts van het minder nauwgezet nakomen van zijn plichten te verdenkennbsp;als er kwaden-droes onder den troep voorkomt. Het is dannbsp;ook een geheel ander geval dan bij menschen; die krijgennbsp;natuurlijk een of andere besmettelijke ziekte, gaan natuurlijknbsp;dood en worden begraven. Hier geldt hel een zekere nognbsp;bestaande geldswaarde, loebehoorende aan het Gouvernement,nbsp;die vernietigd moet worden, en wal bovendien nog met kostennbsp;gepaard gaat.

59

Neemt den minst aciieven paardenarts. Al doel hij’t slechts uit eigen belang, uit luiheid; in zake kwaden-droes let hijnbsp;op alles, want een of andere oorzaak door een w’einig moeitenbsp;gevonden, bespaart hem in den vervolge massa’s werk ennbsp;onaangenaamheden. Behandelt hij een paard onverschillig ofnbsp;verkeerd, och, doode paarden reclameeren niet; en wordt ernbsp;eens een om die reden afgekeurd, dan is daar nog wel eennbsp;mouw aan te passen maar »aan kwaden-droes afgemaakte”nbsp;paarden, die staan wêer op en herleven in den vorm vannbsp;commissies, onderzoekingen en wat dies meer zij. Men kan ernbsp;zeker van zijn, dat elk paardenarts, paarden in quarantaine zal nemen als hij maar een geringe kans ziet omnbsp;daardoor verdere uitbreiding van kwaden-droes te voorkomen.

Uit het voorgaande moet ik besluiten, dat het in het helang van de bereden wapens zou zijn, wanneer de bepalingen opnbsp;het in quarantaine stellen van paarden, in gevallen van kwaden-droes , aldus werden gewijzigd;

«Bij een voorkomend geval van kwaden-droes, kunnen, zoo «noodig, paarden in quarantaine geplaatst worden, zulks ternbsp;«heoordeeling van den paardenarts, (desnoods in overleg metnbsp;«den betrokken eskadrons- of batterij-commandant).

«De quarantaine duurt drie maanden.”

Blijkt nu na drie maanden dat er een enkel paard is mager gebleven, of eens een enkelen keer hoest (dat kan trouwens,nbsp;zonder gevolg te zijn van kwaden-droes, met de inrichting dernbsp;tegenwoordige quarantaine-stallen, zeer goed gebeuren) dannbsp;zou men de quarantaine kunnen verlengen, of beter, het paardnbsp;tot afmaking voordragen.

Quarantaine is goed, hoe langer hoe beter zelfs en hoe meer paarden men in quarantaine zet, hoe meer succes men heeft;nbsp;maar men mag voor uitzonderingen, die toch niet te voorkomennbsp;^iju, geen bepalingen maken en daarbij de eischen van dennbsp;dienst uit het oog verliezen. Zoolang er sprake zal blijvennbsp;van «latenlen kwaden-droes”, zoo lang zal men in den troep

40

paarden aanlreffen mei kwaden-droes, zonder dal men hel weet; zoolang zal er steeds een bron van besmelting in den troepnbsp;zelve zijn want latente kwaden-droes kan besmetten, (GaarEL,nbsp;Bollinger, Baum) zoolang zal het duren dat quarantaine innbsp;de meeste gevallen ongemotiveerd is en de voordeelen daarvannbsp;niet opwegen tegen de nadeelen. Ik voor mij kan mij nietnbsp;vereenigen met het idéé dat «latente kwaden-droes” niet be-smettelijk zou zijn en wel omdat eigen en anderer ondervindingnbsp;het tegendeel leert. Bovendien vind ik die veronderstellingnbsp;hoogst gevaarlijk en leidt ze, met een kleinen stap verder,nbsp;wêer lol bet bestaan van steen-droes, verdachten-droes, be-denkelijken-droes en andere fraaiigheden meer, die zoo noodlottig geweest zijn voor den paardenstapel. Onder het latentenbsp;tijdperk van kwaden-droes verstaat men, het tijdperk dat welnbsp;degelijk kwaden-droes bestaat, doch dat zich nog geen uitwendige verschijnselen daarvan vertonnen. Als nu werkelijknbsp;kwaden-droes bestaat, is het dan niet mogelijk dat hij kannbsp;hesmetten? Enkelen vergelijken latenten kwaden-droes bij latentenbsp;syphilis. Bij de laatste ziekte wordt verondersteld, dat in hetnbsp;latente stadium, de aanwezige bacteriën, hetzij door hunnbsp;eigen stofwisselings-producten, hetzij door aangewende geneesmiddelen , hetzij door andere oorzaken, hun vermogen om zichnbsp;voortteplanten, hun ziek-makend vermogen tijdelijk hebbennbsp;verloren. Zoo’n toestand bestaat, volgens mijn weten, bijnbsp;kwaden-droes niet. Nog altijd zijn bij latenten kwaden-droes inwendig verschijnselen van die ziekte waargenomen en altijd is zenbsp;dan op andere dieren overgebracht kunnen worden. Alleen nanbsp;beproeving tot genezing van kwaden-droes, hetzij door rustnbsp;en goede voeding, hetzij door geneesmiddelen, zou zoo’n toestandnbsp;kunnen geboren worden en in dat geval kan ik ook aannemennbsp;dat de ziekte tijdelijk niet besmettelijk is; doch de toestandnbsp;dien men dan verkrijgt is niet die, waaronder men tot nognbsp;toe die van «latente kwaden-droes” verstaat. Dan zou mennbsp;hetzelfde verkrggen als bij. syphilis, nl. dat eerst de ziektenbsp;onderkend wordt, die dan latent gemaakt wordt. Thans

41

beteekent latente kwaden-droes niet meer, dan »nog niet door uitwendige verschijnselen te onderkennen kwaden-droes”; mennbsp;zou haast kunnen zeggen het eerste stadium van kwaden-droes

Met collega’s deze zaken besprekende, is het mij vroeger eens voorgekomen dat men mij zeide: «maar men ziet tochnbsp;«maar de goede uitwerking van dien maatregel bijv. te Batavianbsp;«in der tijd”. Eerstens is te Batavia een ander stelsel toegepast; daar kreeg ieder paard een afzonderlijk stalletje. Hetnbsp;eskadron werd in twee afdeelingen verdeeld. De eene afdeelingnbsp;bestond uit gezonde paarden, de andere uit paarden die naastnbsp;paarden met kwaden-droes hadden gestaan. Beiden exerceerden afzonderlijk. Iedere afdeeling verkeerde dus in ’t zelfdenbsp;geval, als ik zou wenschen. Alleen stonden ze op afzonder-Itjde stalletjes. Na geruimen tijd verkeerden beiden in volkomen welstand en werden ze weer gezamenlijk op de gedesinfecteerde stallen geplaatst. Of nu door dat stelsel van afzonderlijke stalletjes, zooveel succes behaald is? Dat bewijst denbsp;lange duur van de epizoölie en de lijst van afgemaaktenbsp;paarden. En of de dienst er onder leed?

Vraagt dat eens aan de toenmaals daar geplaatste kavalerie-oflicieren.

Maar er is een andere oorzaak waarom men tegenwoordig minder gevaar heeft voor groote e[)izoötiën, en waarom zenbsp;eerder tot stand gebracht worden, al zou ook hel tegendeelnbsp;zich nog wel eens kunnen voordoen.

Tot voor korten tijd had men nog paardenartsen, die geloofden aan spontaan ontstaan van kwaden-droes; die geloofden dat goedaardige-droes in kwaden-droes kon overslaan; of eennbsp;of andere ziekte in kwaden-droes kon vervallen; paardenartsen die geloofden dat men door hard werken en weinig etennbsp;kwaden-droes kon opwekken; die er ziekten op na hielden alsnbsp;”valschen-droes, steen-droes, verdachlen-droes enz. In offi-cieele stukken bestaan ze helaas in den jare 1892 nog. Dezenbsp;heeren gingen minder voorzichtig met verschillende ziektennbsp;om en waren zoo, dikwijls zelf oorzaak van het uilbreiden

42

der ziekte. Thans vindt men die niet meer en is ieder paardenarts steeds met de kleinste zaken op zijne hoede en plaatst liever een gezond paard op den verdachten stal, laat er desnoods liever een afmaken, dan dat hij de kans wil loopen eennbsp;paard met kwaden-droes in den troep te houden. Bovendiennbsp;zijn oiTicieren en minderen ook beter ingelicht en »de schriknbsp;voor kwaden-droes zit er in”; daarom worden alle kleinighedennbsp;waarin zij eenig verschijnsel van ziekte met kwaden-droesnbsp;in verband kunnen brengen, spoedig gemeld.

ïk voor mij houd deze reden voor meer waarschijnlijk dan dat het een uitwerking zou zijn van de quarantaine zoo alsnbsp;die nu wordt toegepast.

Na het opstellen hiervan is mij bekend geworden, dat thans op Makasser zijn »twee paarden verdacht van kwaden-droes.”nbsp;Dit detachement telt 29 paarden met een evenredig aantalnbsp;manschappen en mist thans zes paarden en acht menschen.

Veronderstellen wij, dat er nog eens twee a drie paarden, wat een gewoon geval is, om een of andere reden geen dienstnbsp;kunnen doen, dan is dit detachement thans door twee paarden,nbsp;die verdacht zijn van kwaden-droes, tot op van de sterktenbsp;teruggebrachl.

B. Over desinfeclie.

Artikel 29 van het Reglement op den militairen veterinairen dienst, schrijft voor, dat harnachementen van verdachte paardennbsp;of van die, welke aan kwaden-droes lijden, moeten wordennbsp;gedesinfecteerd, en wel op aanwijzing van den paardenarts ennbsp;op de, voor de voorwerpen minst nadeelige wijze. Tol nognbsp;toe werden geinfecleerde harnachementen eenvoudig gedurendenbsp;enkele uren in een kuip met sublimaat-oplossing gelegd; anderenbsp;zaken werden met sublimaat gewasschen; ijzerwerk gegloeid;nbsp;nog andere zaken verbrand. Alvorens van de omstandigheid, dal

45

hel desinfecteeren van lederwerk door afwasschen met zeep en indompelen in sublimaat, toch bijna gelijk staat met vernietigen, acht ik mij uit een ander oogpunt toch niet verantwoordnbsp;op deze wijze te desinfecteeren. Wel doodt sublimaat in vrijnbsp;zwakke oplossing bacteriën, maar bij harnachementen, stal-planken, cementen vloeren, doet zicb een andere vraag voor.

Kan de desinfecteer-vloeislof met alle bacteriën in die voorwerpen in aanraking komen? Al deze voorwerpen zijn, om verschillende redenen vettig; van daar dat ik vermeen dat des-infeclie op de vroegere wijze aangewend niet afdoende is.

Daarom werd door mij beproefd te desinfecteeren met water van iels boven de 35°C. aangezien kwaden droes-bacillen na 10 minuten aan die temperatuur te zijn blootgesteld, zekernbsp;gedood zijn. Het groote nadeel hieraan verbonden is,nbsp;dat het leder daarmêe geheel en al onbruikbaar wordt. Voldoende ontvellen door wasschen met zeep of op andere wijze,nbsp;houd ik bij leder en houtwerk onmogelijk; van daar dat iknbsp;besluiten moet dat vloeren en stal-planken op deze wijze nietnbsp;voldoende ontsmet worden, dat leder op geene wijze directnbsp;te desinfecteeren is zonder te groote nadeelen.

Omtrent groei en levensduur der kwaden-droes-bacillen, is na onderzoekingen van Löffler , Schitz, Kitt en anderen, hetnbsp;volgende bekend geworden.

Ze groeien tusschen 20 en 4o°C. Temperaturen onder 20“en boven 45°C. gaan den groei tegen of ze groeien in’t geheel nietnbsp;meer. Daarom is het niet waarschijnlijk dat er eclogene ontwikkeling innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voorkomt. In tropische landen, waar de tem

peratuur dikwijls geruimen tijd boven 25°C, zou dit dus wel mogelijk zijn. Daartegenover staat echter, dat bij die temperatuur het noch aan Löffler noch aan Krabre gelukt is, culturen tenbsp;krijgen in hooi, stroo, paardenmest of tarwe-aftreksels. Löfflernbsp;houdt hel er voor dal sporen-vorming, met het oog op de geringenbsp;tenaciteit, niet kan voorkomen. Wel vermeende Rozenthalnbsp;sporen ontdekt te hebben, doch anderen houden dienbsp;heldere plaatsen in de bacillen, bij oude culturen, voor afsier-

I

wm

44

vings-producten. Alzoo zou dus ontwikkeling buiten het lichaam Ónmogelijk zijn bij temperaturen van 25 tot 38°C. Noch innbsp;stallen, noch in zadels of in andere zaken, kan men dus bijnbsp;die temperatuur, meerdere bacillen krijgen dan die er bij denbsp;laatste aanraking met het zieke paard, aanwezig waren.

Hoelang kunnen die daarin nog verblijven, met het vermogen om dieren ziek te maken?

Volgens Löffler blijven de gedroogde bacillen, drie maanden lang werkzaam, terwijl Cadeac en Malet beweren dat zenbsp;slechts gedood worden door langzame uitdrooging. De levensduur van niet ingedroogde bacillen, bedraagt hoogstens viernbsp;maanden, en houdt Löffler dus den tijd van vier maandennbsp;voor bet maximum der tenaciteit der smetstof.

Hieruit volgt dus dat harnachementen, gereedschappen enz. op een koele plaats bewaard (beneden 58°C.) na vier maanden,nbsp;door het afsterven der bacillen, van zelve ontsmet zijn.

Ten einde dus geen zadels meer onbruikbaar te maken, zou het aan te raden zijn, zadels, tuigdeelen, alles wat leerwerk is en nietnbsp;direct kan gedesinfecteerd worden, zonder te groot nadeel, gedurende minstens vier maanden op een koele plaats te bewaren.

Temperaturen van 55''C. dooden kwaden-droes-bacillen in 10 minuten; van 80°C. in vijf; kokend water nog spoediger. Grofnbsp;ijzerwerk kan dus met succes gegloeid worden; stangen, trenzen,nbsp;stijgbeugels enz., kunnen zonder nadeel in kokend waternbsp;gelegd en daarna met een drogen lap afgewreven worden.

Stal-plankeu zou men in een langen bak met kokend water kunnen leggen.

Houten of ijzeren latier-booraen en palen, ijzeren schei-wan-den tusschen de paarden, kunnen met eene machine, zooals de schilders gebruiken om de verf van hout af te branden,nbsp;behandeld en daarna overgeverfd worden. Cementen vloerennbsp;kunnen eenigen lijd met kokend water begoten worden, of welnbsp;kan men daarop zonder nadeel een vuurtje stoken van houtskool, of kan men daarop een rol gebruiken zooals in Europanbsp;gebruikt wordt bij hel leggen van asphalt-wegen.

45

Blijft nog over te behandelen de zaken die gewoonlijk verbrand worden. Waarom dit nog steeds gebeurt, begrijp ik niet. De klèeren van den man, de dekens, de paardendekens, de emmers, de roskam, alles kan zeer gemakkelijknbsp;gedesinfecteerd worden, door den heelen rommel in een kuipnbsp;met warm water te stoppen, als men ten minste geen gebruiknbsp;kan maken van desinfecteer-ovens. Blijkt na de desinfectie,nbsp;dat enkele kleedingstukken te veel geleden hebben, dan isnbsp;het nog tijd genoeg om die te verwisselen.

En kleedingstukken die nog zoo goed als nieuw zijn, zou men ook kunnen bewaren zooals het harnachement. Vroegernbsp;heb ik mij wel eens afgevraagd: zou het scheutig zijn metnbsp;het verbranden van kleeren enz., niet eens aanleiding kunnennbsp;geven tot moedwillige infectie ?

Wat betreft het opbevvaren van harnachementen; volgens § oO van hel Reglement op den veterinairen dienst, geschiedtnbsp;dit met harnachementen van quarantaine paarden. Wanneernbsp;die, zooals nu nog, vijf maanden in quarantaine staan, heeftnbsp;men zekerheid dat ze geheel ontsmet terug komen. Ik hebnbsp;echter een groot bezwaar tegen het opbewaren, zooals ditnbsp;is voorgeschreven.

Veronderstellen wij, op 1 Januari worden op quarantaine gesteld de paarden A en B als ook C en D als nevenpaarden resp.nbsp;van de paarden E en F die op den verdachten stal zijn geplaatst. De zadels E en F worden volgens § 29, gedesinfecteerd (?), de zadels A, B, C en D worden gezamenlijknbsp;opbewaard. Op 1 Febrauri blijkt dat paard E geleden heeftnbsp;aan eene dood onschuldige ziekte. Alzoo gaat paard E metnbsp;zijn buren A en B naar den troep terug, alsook de zadelsnbsp;A en B. Later blijkt dat het paard F lijdende is aan kwaden-droes. De zadels A en B van twee gezonde paarden, zijn dusnbsp;een maand lang in gezelschap geweest van zadels van ziekenbsp;paarden C en D en kunnen dus besmet zijn, terwijl op 1 Februari,nbsp;den dag dat ze wéér bij het eskadron in gebruik komen, denbsp;smetstof nog niet onwerkzaam is.

46

Niet dal ik de kans dat liet eeiie zadel door het andere zal besmet worden, zoo groot vind, doch mogelijkheid bestaat ennbsp;daarom komt het mij dus nationeeler voor, ieder paard dat opnbsp;verdachten of op quarantaine-stal komt, mei al zijn toebehoor ennbsp;daar te plaatsen. Blijkt dan later dat een dier, niet lijdende isnbsp;geweest aan kwaden-droes, dan kan alles gerust terug.

Blijkt het wel te lijden aan kwaden-droes, dan kan men het ophewaren, tot dat de smetstof afgestorven is. Men heeft dannbsp;bovendien nog het voordeel, dat de oppasser, die anders nietsnbsp;te doen heeft, zijn tijd nuttig kan besteden met het onderhoudennbsp;der harnachementen.

Zou het, nu jaarlijks zooveel nadeel aan het Gouvernement wordt berokkend, door hel vernietigen of bijna onbruikbaarnbsp;maken van harnarcheiiienten enz., niet aan te bevelen zijn,nbsp;in dien geest eens een afdoende proef te nemen ?

C. Omtrent enkele andere artikelen nog het volgende.

Ik had eerst het plan uitvoerig de verschillende artikelen te bespreken.

Ik hen daarvan teruggekomen. Door hetgeen hier in ’t kort volgt, te vergelijken met de beslaande voorschriften, zal eennbsp;ieder het verkeerde duidelijk inzien en dengene, dien hetnbsp;interesseert er meer van te weten, hen ik bereid de noodigenbsp;inlichtingen te verstrekken.

Hoofdstuk L Algemeene bepalingen omtrent dienst-verhou-dingen.

Art. 1—4. Dat de Chef van den Geneeskundigen Dienst ook chef is van den velerinairen dienst vind ik uitstekend,nbsp;maar aangezien die persoon geen deskundige is, is hel noodignbsp;dal hem een deskundige ter zijde slaat.

Men heeft thans gebroken met de bepaling, dat de eerstaanwezend officier van gezondheid in het garnizoen, chef is van den garnizoens paardenarts. Ware men slechts één stap verdernbsp;gegaan. Diegene, die den chef van den geneeskundigen dienst

47

voorlicht, dient op de hoogte te zijn, van alles wat in dien dienst in ieder garnizoen voorkomt. Alleen in dien vorm, kannbsp;deze een goed adviseur zijn. Zooals nu, dat de toevallig tenbsp;Batavia geplaatste paardenarts nu en dan adviezen heeft, is ’tnbsp;half werk.

Hoofdstuk II. Plichten van de paardenartsen en de uitoefening van hunnen dienst.

Art. 6. Verdient wijziging.

Art. 8. Kan vervallen.

Art. 9. Het daarin aangegeven model A, dient gewijzigd te worden.

Art. 11. Is in strijd met zich zelve. Het daarin opgegeven model B. is daarom niet zooals het behoort te zijn.

Art. 12. Verandert van zelve als art. 1—4 verbeteringen ondergaan hebben.

Art. 15. Het geven van onderwijs in de paardenkennis aan het personeel van het korps is nutteloos. Men zou dat onderwijs moeten bepalen tot de korps-scholen.

Wat betreft het onderwijs in hoefbeslag aan de hoefsmeden; Wanneer zal men toch eens op ’t idee komen om een smids-school op te richten voor Kavalerie en Artillerie gelijk. Maarnbsp;dan een smidsschool met goe4e leermeesters en goede hulpmiddelen ten dienste van het onderwijs! Zooals ’t nu gaat, isnbsp;het onmogelijk om goede smeden te vormen.

Art. lo. Is onpraktisch en door zijn bijlage hoogst nadeelig voor den met zooveel moeite pas verkregen goeden naam dernbsp;beoefenaars van veeartsenijkunde als wetenschappelijk ontwikkelde personen. Dient daarom geheel geschrapt en veranderdnbsp;te worden.

De laatste alinea, waar het jaarlijksch rapport opgedragen wordt aan den OlTicier van Gezondheid, belast met den garni-zoens-dienst, die deswegens de noodige inlichtingen en opgavennbsp;van de korps-commandanten zal vragen, is zeker daargesteldnbsp;omdat volgens art 40 bij ontstentenis van den paardenarts,nbsp;een gouvernemenls veearts dienst doet of een onderofficier, zoo

48

noodig onder toezicht van een officier. Omdat de officier van gezondheid nooit iets met den veterinairen dienst te doen heeft,nbsp;maakt hij juist daarom het jaarlijksch verslag???

Hoofdstuk lil. Voorschriften hij het uitoefenen van den veterinairen dienst in acht te nemen.

Art. 16. ’t Zou beter zijn als er eindelijk eens vast personeel aan den ziekenstal verbonden werd.

Art. 17. Ilaarin komen overbodige zaken voor.

Art. 19. Wijst op § 11 van de instructie omtrent den aankoop en keuring van troepenpaarden bij het Indische leger.nbsp;Deze instructie dateert uit een voor-historischen tijd.

Art. 20. De reden van bestaan van dit artikel is niet te begrijpen. Hetgeen er in gezegd wordt, is onnoodig.

Art. 21. Moest gewijzigd worden.

Hoofdstuk IV. Afkeuring, afschrijving en afmaking van paarden.

Art. 22. Wijst op de algemeene voorschriften betreffende de aanschaffing enz. der tot het leger behoorende paarden ennbsp;op de evenals in art 19 aangehaalde instructie.

Wanneer zal men den paardenarts toch eens eerder het recht toekennen een besmettelijke ziekte te onderkennen, dannbsp;een commissie van een paar officieren. De meeste officieren zijnnbsp;gelukkig zoo wijs, om geloof te hechten aan de diagnose vannbsp;den paardenarts.

Hoofdstuk V. Maatregelen te nemen tegen besmetlelijke ziekten, inzonderheid tegen kwaden-droes en huid-worm.

Art. 24. Behoeft vele wijzigingen.

Art. 25. Is hiervoren besproken.

Art. 26. Is bijna volmaakt.

Art. 27—29. Handelen over desinfeclie; hiervoren besproken ook.

Art. 30.

Art. 51. Is overbodig.

Art. 32. Is gedeeltelijk onwaar.

Art. 53. Wordt van zelve veranderd, als er betere voorschriften komen ter voorkoming en uitbreiding van hesmettelijke ziekten.

40

Iloofdsluk VI. Middelen lol uitoefening van den dienst en daarop betrekking hebbende bepalingen.

Art. 34—39. Zijn administratieve bepalingen.

Iloofdsluk VII. Ontstentenis van den paardenarts.

Art. 40. In garnizoenen waar geen gouvernements veearts den paardenarts kan vervangen dient een paardenarts te zijn.nbsp;Ook een dier, waarvan men diensten eiscbt, beeft recht opnbsp;goede behandeling.

Met art. 41 is ’I boekje nit. Dit artikel is overbodig, aangezien bet reeds uil art. 6 blijkt.

Werd vroeger de behoefte gevoeld om ook voor den veleri-nairen dienst een reglement te hebben, een slap achteruit vind ik bet, dat de paardenartsen thans gedoemd zijn, om, tegennbsp;beter weten in, voorgescbrcven bepalingen op te volgen.

Een bepaling, die niet in ’t boekje vermeld is, is de verplichting van den paardenarts om eenmaal ’s weeks, in tijden dat kwaden-droes voorkomt, meermalen ’s weeks, visitatie overnbsp;de paarden te houden.

Wanneer meerderen en minderen bun pliclit doen, is bet houden van visitatie overbodig. In tijden van kwaden-droesnbsp;kan bet aanleiding geven dal de paardenarts, builen zijnnbsp;schuld, smetstof van het eeue paard op bel andere overbrengt.nbsp;Die bepaling kon dus gerust afgesebaft en vervangen wordennbsp;door een strenge straf voor diegenen, die ziekteverscbijnselen,nbsp;die bij de paarden, die zij verzorgen, voorkomen, verzwijgen,nbsp;of, zooals dat soms nog voorkomt, zelf behandelen.

Een andere is de verplichting, om in garnizoenen, waar dit niet door een gouvernemenls-veearls geschiedt, het slachtveenbsp;voor den troep te keuren. Dit genoegen heeft dan de paardenarts dagelijks, o.mdat hu ge.vcht wobdt de benige deskundigenbsp;te zijn. Maar wat gebeurt, als de paardenarts’t vee af keurt?nbsp;Wel, dan komt een commissie van drie oflicieren en keurt hetnbsp;vee goed Hl

Gevolgen; magere soldaten en dikke, vette chineezen.

momm met malléüe als diagiosticïïm bij

OCCULTEK KWADEE-DEOES.

DOOR

P. A. VAltf VELïEjV.

Gouvernements-veearts.

Toen in het voorafgaande jaar de Fransche en Diiilsche tijdschriften gewaagden van het groote nut van Malleïne ternbsp;onderkenning van occulten kwaden-droes, besloot ik een directennbsp;aanval te doen op het instituut Pasteur, ten einde zulksnbsp;machtig te worden.

Wat Malleïne is, is genoegzaam medegedeeld door den kapilein-paardenarts De JoiNOii in de vorige aflevering. ’)

Alleen wil ik ten overvloede hier nog eens mededeeleu, dat Malleïne is een diagnosticum voor kwaden-droes, evenals tuber-culine voor tuberculose hij den mensch en de verschillendenbsp;huisdieren en geen geneesmiddel, (wat Koen nooit beweerdnbsp;heeft) zooals men verkeerdelijk aan het publiek heeft medegedeeld.

Met dikke letters moest men voor de menschen, die slecht lezen, er bij vermeld hebben, dat Malleïne geen eene schaduwzijde heeft.

Malleïne nu, sub-cutaan ingespoten bij paarden, behept met kwaden-droes in eiken vorm, geeft een flinke reactie in dennbsp;vorm van temperatuurs-verhooging en andere koortsverschijnselen, als; lusteloosheid, verhoogde huidwarmte, loomheid, verlies

*} Yeearlsenijkundigc Bladen, Deel VI, pag. 340,

51

van eellust, bovendien een locale zwelling op de plaats van injectie, die deegaclitig aanvoelt.

De temperaluurs-vei'heffing is evenwel bet voornaamste, de andere symptomen zijn van ondergeschikten aard en zeer inconstant.

Bij gezonde paarden nu geeft Malleïne slechts een kleine temperatuurs-verhooging, geen locale zwelling en ook geennbsp;koorls-symptomen.

Het groote nut van Malleïne nu is, dat men bij paarden, behept met occulten kwaden-droes, waaraan men elk uitwendignbsp;symptoom mist, de ziekte kan onderkennen, terwijl men zondernbsp;Malleïne zich wel zal wachten, de diagnose uit te spreken,nbsp;maar kalm moet afwachlen, weken, maanden, soms jaren lang,nbsp;totdat zich het acuut stadium voordoet. Ik ga hierondernbsp;de gevallen vermelden waarbij duidelijk blijkt, dat in dienbsp;gevallen, waarbij de paarden positief reageerden, werkelijknbsp;kwaden-di'oes bij sectie werd geconstateerd.

Allen paarden, welke men, zonder dit hulpmiddel, niet eens met eenig raison als verdacht zou kunnen afzonderen.

De eerste zes inspuitingen en secties werden gedaan met medewerking van collega J. Van de Velde van Banjoe-Biroe.

Omstreeks 1 Januari jl. ontving ik van Pasteur kosteloos een flacon Malleïne Brule, eerst bij aanwending te verdunnennbsp;met 9 dln. carbol-solutie van 1: 200 en van dit mengsel pernbsp;paard in te spuiten VU cc., zoodat ieder paard eigenlijk aannbsp;Malleïne Brute wordt ingespoten Va ec.

Gelukkig voor die, welke weinig tijd en assistentie hebben, kan men volgens Nocard volstaan, met in plaats van om denbsp;2 uur na de injectie, de temperatuur op te nemen, 8, 12 ennbsp;16 uur na de injectie. Bij alle inspuitingen blijkt, dat denbsp;hoogste temperatuur steeds valt waar te nemen, omtrent hetnbsp;uur.

Ik begon met het paard Mazeppa^ dat zooals in een vorig

artikel *) is medegedeeld, maanden lang was behandeld met Lugol’sche solutie en Arsenicum en oogenschijnlijk wasnbsp;genezen.

Enorm goeden voedings-toestand, eetlust, baarkleed en temperament uitstekend; temperatuur meerdere dagen te voren opgenomen , gemiddeld 38°C., dus volkomen normaal.

3 Januari ingespoten v. m. 11 uur, 2Va cc.

Temperatuur na 6 uur 39.3°C.

39.8‘’C.

40.2°C.

40.1°C.

4o.rc.

40.1°G,

40.1°C.

40.2°C.

41°C.

40'’(].

Het paard vertoont een Imogen graad van lusteloosheid, voelt zeer warm aan, eetlust is totaal weg en een loomheid in denbsp;achterband, welke eerst verdween 24 uur na de injectie.

De diagnose van nog hestaandeu kwaden-droes was dus geen oogenhlik twijfelachtig.

Bij sectie op 7 Januari vond ik, dat op het neus-midden-schot veel stervormige, gepigmenteerde litteekens aanwezig waren, geen ulcera in neus, larynx of trachea.

In longen veel groote tuherkels en etterhaarden; in lever tallooze kleine kwaden-droes tuherkels.

No. 2. Fausl, Australische ruin, halfbloed, toehehoorende aan den Resident Dürnabv Lautier.

Dit paard is circa 2 maanden op stal kreupel geworden aan ’t rechter voorheen, zonder eenige bekende oorzaak. Daarnbsp;de eigenaar groot amateur is, zorg en oppassing niets te

D Pag. 22, hiervoor.

wenschen overlalen, het dier hovendien steeds rustig was, gaf het ontstaan dier kreupelheid op een stal, waar kwaden-droes geweest was, reeds slof tot denken.

De behandeling bestond in het aanwenden van een scherp smeersel op en om hetboeg-gewriclit. Na 3 weken was patiëntnbsp;rad, doch werdnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een paarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dagennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;later weder,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zonder eenige

oorzaak, kreupel nbsp;nbsp;nbsp;aan hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anderenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voorbeen opnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;stal gevonden

en was over het nbsp;nbsp;nbsp;algemeennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zwak en waggelendnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in de achler-

beenen. Opgewektheid en nbsp;nbsp;nbsp;eetlustnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volkomen normaal. Tem

peratuur even voor de inspuiting 58.7°C., na 8 uur 59.9, na 14 uur 41.2 en na 20 uur 40.6.

Op 7 Januari afgemaakt. Lijkopening leverde op: neusholte, larynx en trachea vrij van ulcera. In longen vrij veel kwaden-droes-Uiberkels; oude, groote, afgekapselde zoowel als recentenbsp;kleinere tuberkels; de oppervlakte der lever gelijkt bezaaidnbsp;met helder, witte, kleine tuberkels ter grootte van eennbsp;spelden-knop.

Paard No. 3 Sandelwood-hengst, toebehoorende aan het Legioen van Makgkoe-Neooro.

Heeft zonder eenige bekende oorzaak sedert 4 dagen een stei'k gezwollen, pijnlijke handwortel en heeft nu aan de linkerzijde, op de grens van borst en buik, een zeer verdachten worm-knobbel ter grootte van een okkernoot, indrukbaar aan denbsp;punt, welke vermoedelijk spoedig zal doorbreken.

6 Januari v. m. 10 uur, temp. 59, wordt onmiddelijk na de temperatuurs-opname ingespoten met 2 gram verdunde Malleïne.

Temperatuur n. m. 6 uur, 40.7.

» nbsp;nbsp;nbsp;n. m. 10 uur, 40.1.

Op 7 Januari gedood. Neusholte, larynx en trachea in tact. In longen en lever zeer veel, zoowel oude als recentenbsp;tuberkels.

Paard No. 4 Kedoe-hengst, behoorende aan hetzelfde Legioen.

Heeft een eenzijdige klier gehad, werpt sinds 14 dagen

84

eenzijdig wal niuco-purulent vocht uit en heeft een droegen hoest.

Voedings-toestand middelmatig.

6 nbsp;nbsp;nbsp;Januari v. m. 9V2 uur, temperatuur 37.9 en wordt direct nanbsp;de opname ingespolen met % gram verdunde Malleïne.

n. m. 6 uur temperatuur 39.2. n. m. 111/2 »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39.7.

7 nbsp;nbsp;nbsp;Januari gedood, geeft de sectie te zien als volgt: Neus,nbsp;strottenhoofd en trachea vrij van sjankers.

In de longen enkele versche tuberkels.

Paard No. 5 Kedoe-schimmel-hengst, loehehoorende aan het legioen.

Dit paard had sinds 14 dagen een eenzijdige, vrij harde, ongevoelige klier. Nu en dan wat uitvloeiing en steeds eennbsp;droegen hoest. Baarkleed en voedings-toestand zijn bevredigend.

6 nbsp;nbsp;nbsp;Januari v. m. 10 uur, temperatuur 37.8: ingespoten l’/anbsp;gram verdunde Malleïne.

n.m. om 8 uur, temperatuur 40.6. n.m. II uur »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.6.

7 nbsp;nbsp;nbsp;Januari afgemaakt. Neus, strottenhoofd en luchtpijp normaal terwijl in long en lever veel oude, zoowel als recentenbsp;tuberkels worden aangetroffen.

Paard No. 6. Sandelwood-hengst, valk, toebehoorende aan den Rijksbestuurder van Solo. Voedings-toestand en baarkleednbsp;vrij goed.

Het paard hoest sinds eenige weken maar staat op een stal, waar lang kwaden-droes heeft geheerscht.

6 nbsp;nbsp;nbsp;Januari v. m. 7Va uur temperatuur 38,2; ingespoten 2nbsp;gram Malleïne, n. m. 5 uur 41, n. m. 10 uur temperatuurnbsp;zelfs 41.2.

7 nbsp;nbsp;nbsp;Januari, lijkopening.

Longen, lever zeer veel oude en jonge tuberkels, in de long ook een paar pneumonische haarden.

SS

Paard No. 7. Sandelwood-hengst, reeds lang hoestend en onder hetzelfde dak gestaan met een kwaad-droezig paard.nbsp;Haar en voedings-toestand onberispelijk.

Vóór inspuiting, temperatuur 38,2. Ingespoten 3 c.c.

Na 8 uur, temperatuur 39,3 14 uur »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40,2

Zwelling gering en algemeene toestand normaal. Scrotum iels gezwollen.

Bij de sectie bleek dat het sub-cutaan bindweefsel over een groole plaats was geïnfiltreerd met cilroen-geel Iransudaat.nbsp;In neus, larynx,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trachea niets, in lever en milt eenige

tuberkels.

Paard No. 8. Isabel. Sandelwood-hengst.

Het paard hoestte sedert maanden, had steeds een dof baarkleed doch verkeerde overigens in een vrij goeden voedings-toesland.

22 Januari, vóór inspuiting n. m. 11 uur 38°C.

Ingespoten 2 c.c. verdunde Malleïne.

Na 8 uur temperatuur 39°C.

Na nbsp;nbsp;nbsp;12nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.8

Na nbsp;nbsp;nbsp;16nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.6

Na nbsp;nbsp;nbsp;21nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.2

Op 24 Januari lijkopening.

Het paard had in neus niets, in larynx een paar kleine tuberkels, in de trachea niets en in de linker long-helfteenigenbsp;vrij recente tuberkels ter grootte van een erwt.

Rechter long-helft was volkomen vrij.

Paard No. 9. Arabische schimmel-hengst.

Deze schimmel had sedert een week een groole harde klier en hoestte sedert begin 1891. Trots elke behandeling hoesttenbsp;Bet paard steeds bij de minste inspanning.

Ingespolen 2’/^ c.c. verdunde Malleïne n.m. lli/^ uur, temperatuur 57.9.

5J6

Na nbsp;nbsp;nbsp;8nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uur, lemperaluur 39.9

Na nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.9

Na nbsp;nbsp;nbsp;16nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.7

Na nbsp;nbsp;nbsp;21nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uurnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.5

Bij de seclie op 24 Januari bleek, dat zicb boven in den neus drie groote ulcera bevonden in den linker neus-gang eiinbsp;dat beide long-helften, vooral aan de mediane vlakte, vol zatennbsp;met zeer groote, oude tuberkels ter grootte van een erwt totnbsp;een okkernoot, daarbij veel pneunionische baarden. De levernbsp;was totaal vrij, doch een enkele, maar zeer groote tuberkelnbsp;bevond zich aan de oppervlakte der milt.

No. 8 en No. 9 waren afkomstig van denzelfden stal en stonden naast elkaar.

Paard No. 10. Engelsche volbloed merrie, S’/a jaai’» Boog 5 voet.

Het paard had reeds op 2 October een verdacht voorkomen, van tijd tot tijd hoestend, vergezeld van een langwerpigenbsp;klier, waarin harde korrels, welke klier evenwel na aanwending van een scherp smeersel verdwijnt, om over een maandnbsp;terug te keeren.

De uitvloeiing was destijds waterig, helder, kleurloos, zoo nu en dan echter met wat slijm vermengd.

Tot 2 maal toe schijnbaar hersteld, werd zij begin December wêer ziek, kreeg beider-zijds harde klieren en wierp nunbsp;de bekende kwade-droes-druppels uit nl. geelachtig, groennbsp;doorschijnend, taai, korsten-vormend aan de neus-randen.nbsp;20 December uitgesproken kwaden-droes. Het paard vermagert sterk, heeft een sjanker en werpt veel uit. o Januarinbsp;snurkt het paard door de groote hoeveelheid sjankers in dennbsp;neus. In den avond, volgende op dien der Malleïue-injectie,nbsp;vertoont het dier nog lusteloosheid in Imogen graad, staatnbsp;hangerig op de beenen en heeft totaal geen eetlust. Denbsp;temperatuur opgenomen eenige dagen voor de inspuiting, geregeld 38,7.

S7

Het wordt ingespoten 3 Januari v. lu. 10| uur. n. UI. 6i uur, temperatuur 39,5nbsp;n. m. lOJ uur »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40

V. ni.

Bij sectie op 5 Januari vele ulcera in den neus en een menigte tuberkels in de longen.

Paard No. 11 Sandelwood, schiminel-hengst.

Het. paard, nietlegenslaande een flinke behandeling, bleef maanden lang hardnekkig hoesten, bad steeds een verhoogdenbsp;temperatuur, wierp nooit uit maar had steeds een dof baarkleed.

Ingespolen 16 Januari 2.5 cc.; temperatuur vóór inspuiting 59’ G., zoo ook gemiddeld de vorige dagen.

Voor de inspuiting 39° n. in. G uur; 17 Januari v. ni. 8uur temperatuur 40,9; n. m. om 2 uur 40,8.

Op 21 Januari krijgt het paard plotseling een harde klier, werpt uit en heeft ook een sjanker.

Op 31 Januari bloederige uitvloeiing uit neus, zeer vele groote sjankers, neus-been uitpuilend.

Op 4 Februari kwam men mij rapporteeren, dat het dier gestorven was.

Bij sectie zoowel in neus als larynx, vele sjankers, con-flueerende; in longen en lever, vele oude en recente tuberkels.

Uitgezonderd het paard No. 10 zijn dit dus allen paarden W’aarbij men de diagnose »kwaden-droes” zonder aanwendingnbsp;van Malleïne, niet had kunnen en mogen uitspreken.

Hoewel dus deze resultaten volkomen overeenstemmen met die met Malleïne in Europa genomen, valt er toch eenig verschilnbsp;waar te nemen hij aanwending van Malleïne op gezonde paarden.

In de «Instructions pour 1’emploi de Ia Malleïne (d’apres Ier experiences de M. Ie professeur Nocard), vindt men hetnbsp;volgende:

Toute héte chevaline, dont la temperature suhit une élé-vation de temperature superiene a deux degrés, doit être tenue pour morveuse.

58

Dit mi, lieefl zicli, tot nu toe in al de opgenoemde gevallen geheel bevestigd.

Verder zegt Nocard: »Si l’élévation de temperature est comprise entre un et deux dégrès, il faut regarder I’animalnbsp;comme suspect.

In het «Recueil de médecine vétérinaire” geven Roux en Noc.ard aan, dat een hoogere temperatuur van 1 tot 1.5°, het diernbsp;verdacht maakt.

Dit nu kan voor Indië niet gelden, want hij 10 gezonde paarden door eenige collega’s en mij ingespoten, verkregen wijnbsp;een temperatuursverhooging respectievelijk van 1,00; 1,4; 1,2;nbsp;1; 1,3; 1,3; 1,1; 0,8; 1,3 en 1 graad.

Hoewel deze paarden niet zijn afgemaakt en dus de afwezigheid van kwaden-droes feitelijk niet is geconstateerd, mag men toch gerust aannemen, dat de reactie, wat de temperatuursverhooging betreft, hij gezonde paarden in Indië hooger is dannbsp;in Europa.

In aanluiting hieraan, wil ik onze geachte lezers nog even aantoonen, hoe kwade-droes in de Vorstenlanden, speciaal te Solonbsp;heerscht.

Op den stal (waarvan paard No 6 afkomstig) stonden 9 paarden, afkomstig van verschillende stallen in Solo. Ik spoot de acht overigen ook in. Bij allen was uitwendig niets te bespeuren,nbsp;goeden voedings-toestand, goed baarkleed en temperament, nooitnbsp;hoesten en geen klierzwelling of eenige neus-uitvloeiing. Denbsp;temperatuurs-verhooging was bij deze acht respectievelijk 2,1;nbsp;1,7; 2; 1,6; 1,2; 2,2; 2,2; 2,3.

Behalve No. 5, mag men de overigen, op grond van de genomen proeven in Europa (ongeveer 600 waren er in verschillendenbsp;tijdschriften in 1892 reeds gepubliceerd) en hier, gerust besmetnbsp;verklaren.

De eigenaar verloor in 1891, twintig paarden: in 1892, twaalf paarden op.een sterkte van 9 paarden; maakte nieuwe stallen,nbsp;desinfecteerde met sublimaat en kalk, de standplaatsen zoodra

89

er ééti door neus uitvloeiing de aandacht trok. Dun ook hier nog eens het overtuigende bewijs, dat op een hesnietten stal, hetnbsp;gevaar niet zetelt in den- stal, maar in de paarden die dennbsp;occulten vorm onder de leden hebben.

Zonder vétérinair toezicht, zal deze eigenaar ten eeuwige dage zeker kwaden-droes houden, tenzij men allen, behalve N'’. 5,nbsp;afmaakt en alles desinfecteert.

Immers voor men (de leek) opmerkt dat een paard uitwerpt en een natten neus heelt, werpt het feitelijk reedseenigedagen denbsp;geel-heldere kwaden-droes-lymphe uit en, ingespannen of op stal,nbsp;heeft het dus reeds andere besmet. Dit is nu het groote voordeel van Malleïne, dat men, in een besmetten stal zijnde,nbsp;precies weet waaraan men eigenlijk aan toe is; dat mennbsp;de ziekte in een zeer korten tijd kan onderdrukken; de aannbsp;te koopen paarden op kwaden-droes kan onderzoeken en mennbsp;dus zekerheid kan hebben, niet opnieuw paarden, behept metnbsp;occulten kwaden-droes aan te koopen.

Logementhouders alhier, verloren eenige jaren geleden jaarlijks 100 pCt. — 160 pCt., nu nog 50 pGt. van hun paarden aan kwaden-droes.

In den Kraton kan men gerust aannemen, dat de paarden gemiddeld slechts één jaar of minder leven.

Behalve de acht Malleïne-injecties op den stal, waarvan mijn proefdier No. 6 afkomstig was, heb ik op verschillende stallennbsp;te Solo, nog tien paarden ingespoten, waarbij de temperatuurs-verhooging meer dan twee graden betrof.

Als deze 17 paarden nu maar voortdurend zoo bleven rond-loopen zonder contröle, kan men zicb met een weinig gezond verstand, nu wel voorstellen hoe een kwaden-droes epizoötie zulknbsp;een uitbreiding kan verkrijgen.

Een pas ingevoerd premie-stelsel op het aanwijzen van kwaad-droezige paarden op den openbaren weg, werktnbsp;uitstekend; nog veel beter natuurlijk bet hierop volgendnbsp;streng straffen.

Deze 17 paarden blijven bij mij steeds in observatie en in

60

volgende afleveringen hoop ik den lezers de seclie-verslagen mede te deelen.

Na hetgeen in de Europeesche tijdschriften over Malleïue is medegedeeld en hetgeen door mij is geconstateerd, mag denbsp;Regeering toch werkelijk niet langer aarzelen, de Malleïne bijnbsp;de gouvernemenls-paarden, inzonderheid hij de Kavallerie ennbsp;Artillerie, toe te passen, daar het geen eene schaduwzijdenbsp;heeft en eene kleine kwaden-droes-epizoölie, door afzondering dernbsp;neven-paarden met de daarbij behoorende oppassing, geheelenbsp;escadrons invalide maakt en bovendien, wat nu duidelijk metnbsp;Malleïne blijken zal, een evacuatie van ü maanden volstrektnbsp;niet waarborgt, dat het paard geen kwaden-droes onder denbsp;leden heeft en weer mêebrengt op stal.

Solo, 16 Februari 1893.

MALLEÏIE.

DOOR

J. VAX »E VELDE, »)

Mil. paardenarts 2' klasse.

In de 4' Aflevering van Deel 6 der Veearlsenljkundige Bladen, komt onder de Analeclen, een korte beschouwing voornbsp;over Malleïne, waaraan w'ordt vastgeknoopt de vermelding vannbsp;proeven door Boschetti, genomen met bloedserum van verdachtenbsp;paarden als diagnostisch hulpmiddeld ter onderkenning vannbsp;latenten kwaden-droes.

Zooals het stuk gesteld is, geeft het den indruk, dat zal men bezwaarlijk kunnen loochenen, dat aan Malleïne als diagnostisch hulpmiddel ten deze, vooralsnog weinig waardenbsp;mag worden loegekend; er wordt gesproken van eventueelnbsp;geheel overbodig maken van Malleïne en Tuberculiue; van verschillende resultaten met Malleïne verkregen, die vermoednbsp;worden het gevolg Ie zijn van de wisselende samenstelling ennbsp;doseering, en van een eenvoudige en vaste methode van bereiding als een desideratum. Wat dat laatste aangaat, denbsp;Bedactie zal zich zeker toch wel niet voorstellen dat de eenvoudigheid van bereiding ooit zóóver zou kunnen gaan, dat zijnbsp;binnen het bereik viel van een praktiseerend veearts. Hetnbsp;behoeft wel geen beloog, dal een preparaat, hetwelk gemaaktnbsp;moet worden uit culturen van hakleriën, alléén is Ie vervaardigen in een Laboratorium voor Bacteriologie, maar sinds ernbsp;een dergelijk Laboratorium in Indië beslaat, dunkt mij, dat hetnbsp;geheel op den weg ligt van die inrichting, om in de behoeftenbsp;aan een middel te voorzien, hetwelk geroepen is zulke uitnemend praktische diensten Ie bewijzen.

D Met een naschiitl van den schrijver en een van de Redactie.

De strekking van dit opstel is echter in de eerste plaats om mijn bevreemding en mijn spijt er over te kennen te gevennbsp;dat de Redactie van, hel eenige Ned.-Indische tijdschrift opnbsp;veearlsenijkundig gebied, de zaak voortstelt, alsof de tijd nognbsp;volstrekt niet daar was, om de Malleïne in Indië Ie beproeven,nbsp;alsof er aan het gebruik daarvan schaduwzijden en wisselvallige uitkomsten waren verbonden.

Is dit de bedoeling en wordt dit doel bereikt door gezaghebbende personen dien indruk bij te brengen, dan zou ik deze gevolgen zeer bejammeren: ik ben toch, na al wat iknbsp;omtrent de resultaten van Malleïne-proefnemingen heb gelezen,nbsp;overtuigd, dat men dit onschatbaar hulpmiddel ter onderkenningnbsp;van een zoo noodlottige kwaal' als de occulte kwade-droes,nbsp;gerust reeds nu kan en moet toepassen, wijl de uitkomsten,nbsp;door sectie gecontroleerd, te eensluidend en te talrijk zijn, dannbsp;dat men nu nog aan de betrouwbaarheid van het middel zounbsp;mogen twijfelen, terwijl er, zooals tevens uit die talrijkenbsp;proeven is gebleken, geen schaduwzijden aan zijn verbonden.

Van verschillende uitkomsten in die mate, dat zij tot verschillende conclusiën zouden moeten leiden, is mij niet gebleken , en wat deert bet of Roux de bereiding van de Malle'ine in betnbsp;Instituut Pasteur geheim houdt (lees: lot nog toe niet heeftnbsp;bekend gemaakt) sinds vooreerst Roux op aanvrage aan veeartsennbsp;ook in Ned.-Indië, gratis en franco iedere gewilde hoeveelheidnbsp;Malle'ine verstrekt, gelijk mijn collega Vax Yelzen ervoer, ennbsp;voorts de bereiding van de lympbe door Preusse en Pearsonnbsp;bekend is en hunne produkten volkomen bevredigende uitkomsten leverden.

Ik ben van meening dat, wanneer de deugdelijkheid der werking genoegzaam is bewezen (wat ik straks hoop aan tenbsp;toonen dat nu reeds bet geval is), ieder uitstel van bet gebruik bet Gouvernement te staan komt op noodelooze voortzetting der groole geldelijke verliezen welke bet beerschennbsp;van kwaden-droes en hare onuitroeibaarheid, op grond van dennbsp;occulten vorm, berokkent, nog niet gesproken van de omvang-

63

rijke stoornissen welke het nu vigeerende quarantaine stelsel in den dienst te weeg brengt: stoornissen, gelijk ik vroegernbsp;in dit orgaan reeds heb betoogd, welke in staat zijn de slagvaardigheid van Kavalerie en Artillerie te verlammen maar —nbsp;voor welk groot otler men nog volstrekt geen waarborgennbsp;koopt dat men de uitbreiding der ziekte zal fnuiken, wijl Snbsp;maanden in bet geheel niet de uiterste termijn is van occultennbsp;kwaden-droes, allerminst bij rustende paarden.

Heeft men bij de meening, dat het nog geen tijd is om de Malleïne toe te passen (ik herbaal nog eens dat er peen schaduwzijden van bekend zijn) w'el aan deze resultaten van hetnbsp;middel gedacht?, heeft men zich werkelijk wel herinnerd datnbsp;die vloek voor de bereden wapens bij het heerschen vannbsp;kwaden-droes, — hel U-maandsche-quarantaine-stelsel —, ongeveer tot niets zou worden gereduceerd? Ik meen het te moetennbsp;betwijfelen daar ik mij niet kan denken, dat men, op de hoogtenbsp;zijnde van de talrijke gunstige uitkomsten der Malleïne,nbsp;lichtvaardig de toepassing als nog niet praktisch rijp zounbsp;voorstellen, om zich te vleien met de resultaten van een middel — (de bloedserum-injecties van Bosciietti) — welke, indien iknbsp;niet dwaal, nog geheel op zich zelf staan, en volstrekt nietnbsp;zijn bevestigd, en welker beweerde uitkomsten vooral daaromnbsp;met groote omzichtigheid moeten worden gewogen, omdat hetnbsp;een groote zeldzaamheid is dat de bacillen van kwaden-droesnbsp;in het bloed der lijders worden gevonden, wat zelfs nog maarnbsp;zelden voorkomt bij generalisatie van het lijden, waarvan bijnbsp;verdachte paarden geen sprake is. Dit oordeel ik een veiligenbsp;reddings-plank loslaten om zich aan een voorbij drijvendenbsp;stroohalm vast te klampen.

Het zou kunnen wezen dat aan de Redactie der V. A. Bladen vele ongunstige uitkomsten van proeven met Malleïne bekendnbsp;zijn, geschikt om het vertrouwen er in te schokken , of dienbsp;op aanzienlijke gevaren, aan de toepassing verbonden, wijzen,nbsp;i^aar dan zou ik het van groot nut achten dat deze contra-indicaties door de Redactie werden openhaar gemaakt tot

G4

Ik beb een flauw vermoeden dal ik niet de eenige veearts ben, aan wie zulke contra-indicaties voor bet gebruik der Malleïne, uit de bemnbsp;toegankelijke literatuur, onbekend bleven.

Ik kan ook niet nalaten bel eenigszins perfide te vinden, dat men in een tijdschrift, ’t welk door leeken op veeartsenijkundignbsp;gebied en vermoedelijk ook door eenige medici wordt gelezen,nbsp;zonder nadere loelicbting Malleine en Tuberculine in één ademnbsp;noemt.

Het groot publiek, en ook de medici, beschouwen de luber-ciiline als een failure, voor een deel met recht in zoover als bij tuberculine in de eerste plaats op geneeskrachtige werkingnbsp;werd geboogd. Tuberculine heeft daarom in de oogen vannbsp;bet leeken-publiek en ook van de artsen, vrij wel afgevuurd.nbsp;Noemt men nu, in dit stadium van de oordeelvellingen overnbsp;tuberculine door bet groot publiek en de medische faculteit,nbsp;malleïne gelijk daarmede en heldert men bet enorm verschil innbsp;hetgeen van beiden werd verlangd en verwacht, niet op, dannbsp;is dat tegenover de buitengewone vruchten welke de Malleïnenbsp;belooft, bepaald onjuist en ondankbaar. Tuberculine mogenbsp;dan als geneesmiddel zijn tegengevallen, als middel (otonderkenning van tuberculose slaat bel ongerept daar, gelijk eenigenbsp;duizenden experimenten bij bet rund hebben bewezen, waarbijnbsp;lot nog toe tijdens het leven de ziekte bijna nooit, zelfsnbsp;door de bekwaamste veeaiTsenijkundigen, was te onderkennen.nbsp;Hij den mensch schijnt men geen behoefte te hebben aan eennbsp;vertrouwbaar hulpmiddel tot onderkenning van tuberculosenbsp;der inwendige organen. Ik laat dit voor rekening der medicinbsp;ofschoon ik de menschen niet graag den kost zou gevennbsp;aan wie op grond der diagnose; olong-luberculose” een spoedigennbsp;dood was voorspeld en die jaren er na nog als Ncérlandsnbsp;w'elwaren rondliepen. Trouwens er bestaat tegen het gebruiknbsp;van tuberculine als onderzoekingsmiddel van tering bij den

*) De tuberculose van mensch en rund, berust op dezeliJe smelsloi.

mensch dit onmiskenbare bezwaar, dat lijders aan de ziekte, er sterk door worden achteruitgezet; een overweging welke bijnbsp;een mensch, al is hij ten doode opgeschreven, niet uit het oognbsp;mag worden verloren.

Deze tegen-aanwijzing valt natuurlijk weg hij het rund en daar in verscheiden landen van Europa, 50 percent der runderen tuberculeus is, waaronder zeer veel individuen die in uitmuntenden voedings-toestand verkeeren, en het volkomennbsp;zeker is dat de ziekte door onvoldoend gaar gekookt vleesch,nbsp;maar vooral door ongekookte melk, van rund op mensch overgaat, heeft de Tuherculine als diagnosticum hij het rund,nbsp;behalve een pecuniaire, ook nog een indirect maar daaromnbsp;niet minder groote, humane waarde voor het menschdom.

Dit naar aanleiding van de waarde der Tuherculine en van hetgeen ik beschouw als een poging om de 5Ialleïne te decli-neeren, door haar te noemen tegelijk met een middel, dat innbsp;de oogen van publiek en artsen fiasco heelt gemaakt.

De Malleïne beoogt vooralnog slechls het onderkennen van occulten kwaden-droes, wat op zich zelf al een onschatbaarnbsp;succes is. De beschouwingen omtrent het eventueel gebruiknbsp;als geneesmiddel zijn ulopiën van de Redactie en zij boudenbsp;mij ten goede dat ik hel niet tact-vol vind, het publiek tenbsp;wijzen op mogelijke resultaten in die richting. De Redactienbsp;weet toch zoo goed als ik en als ieder veearts, dat de bestrijding van kwaden-droes niet ligt en niet kan en niet magnbsp;liggen in pogingen tot genezing der ziekte. Het dwaalbegripnbsp;dal dit oeconomisch en raadzaam zou zijn, neemt helaas, bijnbsp;het leeken-puhliek in Indië, dat zoo graag kwakzalvert hijnbsp;mensch en dier, al een veel te groote plaats in.

Door mij zelf en door andere kollegas, is in dit orgaan daar al tegen gewaarschuwd en het bevreemdt mij dat in Indië denbsp;deskundigen op dit punt minder homogeen denken dan innbsp;Europa, waar curiositeiten als Neimann vrij wel worden doodnbsp;gezwegen. Ik heb te deze nog volkomen de opvatting, die

V. A. R, Bladen, Deel Yli. 3

66

ik kort geleden in de V. A. Rladen meêdeelde en geloof die nog steeds te kunnen verdedigen.

Ik wil mi trachten uit de vak-lijdscliriflen welke mij ter Leschikking staan, aan te toonen dat het getal proefnemingennbsp;met Malleïne-inspuitingen hij paarden en andere vatbarenbsp;dieren, gecontroleerd door lijkschouwing, voldoende is en eensluidend genoeg wat de uitkomsten aangaat, om de toepassingnbsp;van dit middel, waaraan geen gevaren zijn verbonden, nu reedsnbsp;raadzaam te maken. Ik voeg er echter hij, dat mij op hetnbsp;oogenhlik een paar tijdschrifl-nommers ontbreken, waarin nognbsp;meer experimenten voorkomen.

In Januari en Februari 1891 spoot Kalning, te Dorpat bij 3 kwaad-droezige en 2 gezonde veulens, Malleïne in. üe eerstenbsp;5 reageerden sterk en duidelijk, de 2 gezonden niet noemenswaardig. Preusse vermeldt in No 29 van het Berliner Thierdrzll.nbsp;Wochenschrift van 1891 zijn proefnemingen op 8 paarden waarvan 6 verdacht, één waarschijnlijk gezond en één duidelijknbsp;kwaad-droezig.

Temperatuurs-verheffing en plaatselijke reacties benevens stoornissen van het algemeen welzijn deden hij 6 kwadeu-droesnbsp;en hij de 2 anderen, het ontbreken der ziekte vermoeden; denbsp;sectie bevestigde dit volkomen.

Heijne spoot 23 paarden in, Sciiillixg 9, Peters en Telisch 10. Dieckeriioff en Lotues 70 paarden {Berliner Thierarzll.nbsp;WoehensebrifI, 1891. Nos. 33, 39, 46, 48, 49, oO en 31 ennbsp;1892 No. IS, 16, 17, 18 19 en 20). Van deze 112 reageerden 66 zoodanig, dat Malleus humidus vermoed kon worden.

De sectie bevestigde deze verwachting hij 63 dieren ; 2 waren vrij; omtrent één heerschte na de lijkopening nog twijfel. Denbsp;overige 46 werden voor een deel gedood en deze allen vrij vannbsp;kwaden-droes bevonden. De symptomen hij de kwaad-droezigennbsp;waren; aanzienlijke temperatuurs-verhooging, deprimè, verliesnbsp;van eetlust, zwakte. Plaalselijk meestal een pijnlijke zwelling.

Dieckeriioff en Lotues spoten Malleïne in tot de hoeveelheid welke bij kwaad-droezlgeli duidelijke reacties te voorschijn

67

roept, bij 8 paarden behept met verschillende ziekten, klinisch vatbaar voor verwisseling met kwaden-drocs. Geen hunnernbsp;reageerde sterk. Hetzelfde resultaat bij nog één paard, datnbsp;volkomen gezond was.

Fath entte met kwaden-droes geïnfecteerde cavias en veldmuizen van iedere soort 3, en 5 controle dieren. De resultaten bij de geïnfecteerden (bij deze diersoorten met doodelijken afloop)nbsp;waren duidelijk en klinisch zeer goed te onderkennen; van dienbsp;bij de contróle-dieren {Zeitschrifl für Velérincirkunde 1892 No. 3).

Gützeit spoot 10 paarden in; 8 reageerden sterk en bleken kvvaad-droezig; de andere 2 bleven koorts-vrij en blekennbsp;gezond. {Zeitschrifl für Vélérinarkunde 1892 No. 4 en 5).

Engelen en VVillacii entten 7 paarden; 6 reageerden sterk en bleken kwaad-droezig, het 7“''= niet en was gezond. {Zeit-schrift für Vétcrinarkunde 1892 No. G).

Nocaed behandelde 48 paarden met Malleïne.

Hij gebruikte een veel sterker preparaat [Roux] waarop ook paarden met niet virulente bronchitis en klier-zwelling reageerden, maar lang niet zoo sterk als farcimineusen, zoodatnbsp;klinisch het onderscheid zeer duidelijk was. Bij 34, die sterknbsp;reageerden, bleek kwaden-droes te bestaan; de 14 anderen dienbsp;niet of aanzienlijk minder werden aangegrepen, waren vrij.nbsp;[Recueil de médecine vétérinaire 30 Avril 1892].

Höflich experimenteerde met 3Ialleïne op 6 cavias, van welke 4 geïnfecteerd waren en 2 gezond.

De dieren die besmet waren antwoordden, duidelijk onderkenbaar van de gezonden; en voorts bij 3 paarden bij W'elke de sectio cadaveris de diagnose, op grond der gevolgennbsp;van de Malleïne-injecties gemaakt, geheel bevestigde. {Monats-hefte für praktische Thier heil kunde, 1892, III Band, 12 Heft).

Walther entte 30 verdachte paarden; 14 reageerden sterk en bleken ziek bij sectie: van de anderen, welke geen noeraens-waardige gevolgen ondervonden, werden er S gedood, dienbsp;volkomen vrij van kwaden-droes werden bevonden. Johne,nbsp;UuLicn en Sculec entten resp. 16, 1 en 2 verdachte paarden.

68

Zes reageerden sterk, werden gedood en allen kwaad-droezig bevonden. (Bericht über das Veterindrwesen im Königreichnbsp;Sachsen für das Jahr 1891).

Höflich entte een verdacht paard; de temperatuur steeg aanzienlijk en de lijkopening gaf te zien malleus. [Monats-hefle für praktische Thier heilkunde 1892, IV Band, 1 Heft).

Tietze spoot 7 verdachte paarden in. Twee loonden daarna belangrijke temperatuurs-verhooging en bleken aangetast; denbsp;anderen, bij welke de thermometer slechts weinig rees, warennbsp;gezond [Berliner Thierdrzll. Wochcnschrifl 1892 No. 8).

PöTscKHE spoot een wegens uitvloeiing en klierzwelling verdacht paard in; geen reactie. De sectie leerde dat een onschuldige boezera-calarrh bestond [Berliner Thierdrztl. Wochenschrift 1892 No. 10).

Peters spoot Malleïne in bij 27 verdachte paarden, waarvan 15 een temperatuurs-verhooging van beteekenis kregen. Denbsp;sectie leerde dat zij kwaad droezig waren. [Berliner Thierdrzll.nbsp;Wochenschrift 1892 No. 43). ComÈiny spoot Malleïne in bij eennbsp;verdacht paard en bij 4 controle paarden waarvan er 2 ledennbsp;aan melanotische gezwellen. Het verdachte paard reageerdenbsp;sterk; de lijkopening openbaarde longen-kwaden-droes. Vannbsp;de overige 5 steeg bij één paard, met melanotische gezwellen,nbsp;de temperatuur ook aanzienlijk.

Wijl echter overigens alles tegen infectie pleitte, werd dit paard niet gedood [Recueil de médecine vétérinaire 1892, 30 Juni).

Thomassen [Utrecht] spoot Malleïne in bij 3 paarden met onschuldige ziekten van de luchtwegen en het borstvlies; ernbsp;volgde geen reactie van eenige beteekenis. Bij een verdacht paardnbsp;dat even zoo geen noemenswaardige gevolgen ondervond, bleeknbsp;een boezem-catarrh te beslaan; een ander, onder gelijke omstandigheden , had een carieuze kies en als gevolg een chronischenbsp;neus-calarrh; een duidelijk kwaad-droezig paard reageerde sterk;nbsp;een verdacht paard kreeg een aanzienlijke temperaluurs-ver-heffing en bleek kwaad-droezig; van 10 paarden min of meernbsp;¦verdacht, kregen er, na injectie, 4 belangrijke stijging der

69

licliaams-warmle, de lijkopening openbaarde, dat bij alle 4 mallens humidiis bestond [Recueil de mèdecine vétérinaire 30nbsp;Maart 1892.)

PiLAvios [Griekenland) appliceerde Malleïne bij 3 verdaclite paarden , bij welke allen de tliennoineler aanzienlijk rees. Denbsp;sectie leverde bij allen kvvaden-droes op. [Recueil de méd, vét.nbsp;30 Aout. 1892).

Olioet wendde kwaden-droes-lymphe aan bij 10 paarden die besmet konden zijn. Vier reageerden duidelijk, werden afge-niaakt en bleken farcimineus.

Dezelfde vermeldt, dat Inspuiting van Malleine bij 247 paarden van een maatschappij, sterke teniperaluurs-verbelïing le-W'eeg bracht en dat de lijkopening bij allen, kwaden-droes te zien gaf. [Recueil de méd. vél. 30 Aout. 1892).

DuMiLÉiTRE spoot Malleïiie in bij 6 paarden die besmet konden zijn. Twee reageerden sterk, werden gedood en bleken kwaad-droezig. [Recueil de méd. vét. 30 Aout 1892).

Laquebriére appliceerde Malleine bij 11 paarden waarna 8 sterke koorts kregen; de lijkopening bevestigde bij allen denbsp;verwachting door de 3Ialleïne gewekt. [Recueil de méd. vét.nbsp;30 Aout. 1892).

De gouvernements-veearts Van Velzen te Solo en de onder-geteekende spoten bij 7 paarden, Malleïne in (2| gram, 9 maal verdunde Malleïne brute uil het Instituut Pasteur). Drie dezernbsp;paarden (Australisch halfbloed) behoorden aan den Resident vannbsp;Solo', één was kwaad-droezig (duidelijk kenbaar) twee verdacht.nbsp;Het eerste en één verdacht, reageerden sterk en werden gedood.nbsp;Sectie gaf te zien longen-kwaden-droes. Drie behoorden tot hetnbsp;Legioen van Mangkoe-Negoro en één aan den Rijkbestuurder;nbsp;deze waren allen min of meer verdacht. De temperatuurs-verheffing die volgde, deed kw'aden-droes verwachten hetgeennbsp;de lijkheviiiding bevestigde, immers allen hadden kvvaden-droesnbsp;luberkels in longen en lever.

Alzoo blijkt uit bet bovenstaande dat van 360 paarden en 12 cavias en muizen die met Alalleïne werden behandeld, bij

'70

856 paarden en 12 cavias en muizen de stoornissen, welke op de inspuiting volgden en die kwaden-droes deden verwachten,nbsp;hij lijkopening werkelijk bleken daarop Ie berusten of welnbsp;het weinig op niet reageeren kwam overeen met afwezigheidnbsp;der ziekte. Is het voorbarig na zulke en zoo talrijke feitennbsp;en ervaringen, verzameld door deskundigen van bijna allenbsp;landen, de Malleïne rijp voor toepassing te noemen in eennbsp;leger als het Ned.-Indische, hetwelk steeds door kwaden-droesnbsp;wordt geteisterd en waar de onmogelijkheid, om spoedig zekerheid te erlangen, bij welke paarden de ziekte in occulten vormnbsp;bestaat, wel de grootste hinderpaal en het grootste gevaar uil-maakt, en dat in een tijd als de tegenwoordige, waarin eennbsp;enorm tekort aan paarden bestaat (bij de bereden Artillerienbsp;bijna 50 percent) ’t welk men niet weet hoe aan te vullen?

In geen dier talrijke gevallen vindt men melding gemaakt van nadeelige gevolgen bij dieren, die aan de proef werdennbsp;onderworpen.

Ik voor mij geloof, dat het antwoord op bovenstaande vraag voor niemand moeielijk kan wezen.

Gaan wij nu na welke de concrete toepassingen zullen zijn van de Malleïne, wanneer men er eenmaal toe overgaat het gebruik te gedoogen, of, beter gezegd, voor te schrijven, gelijknbsp;dit reeds door een ministerieel besluit bij het Duitsche legernbsp;is geschied.

In de eerste plaats spuite men in, ieder paard bij den troep dat min of meer verdachte verschijnselen vertoont. De ondervinding bij de Sandelwoods en een Javaansch paard te Solo opgedaan , leerde mijn collega Van Velzen en mij, dat men bij paardennbsp;van 4 voet, gerust 2 gram verdunde Malleïne (Roux) kan bezigen.nbsp;Men isoleere het verdachte paard en zijn neven-paarden gelijknbsp;tot nog toe geschiedt. Reageert het verdachte paard door eennbsp;temperatuurs-verhefTing van meer dan 11 graad en houdt dezenbsp;meer dan 24 uur aan, dan make men het af en verricht sectie;nbsp;het laatste natuurlijk slechts oin nog meer stof tot controlenbsp;te verzamelen. Wijl het volstrekt niet zeker is dat de neven-

11

paarden besmet zijn, worden deze 7 dagen in quarantaine gehouden. De wetenschap leert dat de ware incubatie periode,nbsp;zijnde de tijd die verloopt tusschen opneming der smetstof ennbsp;veranderingen daardoor in het lichaam te weeg gebracht, hijnbsp;kwaden-droes 3 a 4 dagen bedraagt. Na die 7 dagen wordennbsp;de paarden ingespoten. Na 36 uur heeft men zekerheid, ennbsp;men heft de quarantaine op, of maakt de paarden, die reageerden,nbsp;af. Alle voorwerpen die met de paarden in aanraking waren,nbsp;werden inmiddels opbewaard, buiten contact met paarden;nbsp;besmette of verdachte stallen worden zoolang afgesloten wijlnbsp;de smetstof niet vluchtig is. Een en ander geeft niet alleennbsp;een kolosale vermindering van stoornis der oefening, maar ooknbsp;veel besparing van geldswaardig materiaal.

Voorts onderzoeke men door middel van Malleine-injecties, op kwaden-droes, alle nieuw aangevoerde remonte-paarden, omnbsp;insleping der ziekte te voorkomen en statie ze daartoenbsp;48 uur buiten contact met andere paarden. De incubatienbsp;periode hebben deze paarden immers reeds achter den rug.

Aan dezelfde proef ouderwerpe men alle paarden, herkomstig van het remonte-depót, waar, én omdat er geen paardenartsnbsp;is, èn dewijl voortdurend onderzoek der paarden aldaar bij denbsp;bestaande inrichting ónmogelijk is, geruimen tijd kwaden-droesnbsp;kan aanwezig zijn, zonder dat iemand het weet, waardoor denbsp;ziekte hij paarden die vertrekken, in occulten vorm aanwezig,nbsp;in de garnizoenen kan worden uitgezaaid.

Eindelijk spuile men met Malleïne in, die paarden, welke met den trein zijn vervoerd of welke in hurger-stallen zijnnbsp;ondergebraclit, waar contact met andere paarden niet wasnbsp;uitgesloten.

Verscheiden bijzonderheden aan de techniek verbonden, zijn in dit opstel achterwege gebleven, en wel omdat »il faut pour-taut que cela finisse”. Overigens make men zich ook niet denbsp;illusie dat onderzoek op kwaden-droes door onderhuidsche injectienbsp;van Malleïne, ooit het terrein wordt van den leek op veeartsenij-kundig gebied. Ik heb herhaaldelijk amhitieuze »fuugeerende”

paardenartsen aan liet werk gezien en lien meer dan eens onder-huidsche inspuitingen van geneesmiddelen zien doen, waarbij dan zulke fouten en zoodanige verzuimen werden begaan, datnbsp;een middel als de Malleïne, hetwelk bij zijne toepassing rigo-reuze, deskundige accuratesse vordert, slechts in de handen vannbsp;«werkelijk bevoegden” op zijn plaats is. Daarom kunnennbsp;bijzonderheden nopens dosis en uitvoering gevoegelijk achterwege blijven. Aan deskundigen zijn die details bekend, of,nbsp;zoo zij belang er in stellen, kunnen zij ze even goed te wetennbsp;komen als ik en een ander,

naschrift. Toen bovenstaand opstel ter verzending gereed was, bleek mij dat het geïncrimineerde analect slechts tot opnbsp;zekere hoogte geacht kan worden het gevoelen over Malleïnenbsp;weêr te geven van de Redaktie der V. A. Bladen, immers het isnbsp;woordelijk overgenomen uit de bron aan den voet er vannbsp;vermeld; de »Thierarztliche Miltheilnngen.” Niettemin blijftnbsp;dan toch nog bij mij de volgende overweging bestaan:

Over Malleïne zijn in tijdscbriften van allerlei landen talrijke stukken verschenen, welke bijna éénparig lof uiten over de vertrouwbare resultaten. Genoemd analect echter maant ontegenzeggelijk, zij het niet rechtstreeks dan toch zijdelings, aannbsp;tot omzichtigheid, waar het geldt de Malleïne als vertrouwbaarnbsp;reagens toe te passen en het is gesteld in een summierennbsp;vorm welke schijnt te beteekenen, dat dit de conclusiën geachtnbsp;mogen worden, verkregen na talrijke proefnemingen.

Een analect in dien vorm en met deze strekking, door de Redactie van een tijdschrift opgenomen wordende, zonder eenigenbsp;toelichting harerzijds en blijkbaar tot strekking hebbende belnbsp;publiek (de lezers, waaronder vele leeken) voor te lichten,nbsp;mag, dunkt mij, verondersteld worden het gevoelen dier Redactienbsp;over Malleïne ongeveer weêr te geven.

En is deze opvatting juist, (aan derden dit te beoordeelen), dan vordert mijn opstel over dit onderwerp geen wijziging.

73

IVaschrift der Redactie.

Voor voorstaand artikel werd door den geachten schrijver plaatsruimte gevraagd, mededeelende dat zijn artikel ten doelnbsp;had, lijnrecht hel tegenovergestelde te hetoogen van hetgeen in hetnbsp;Analect (i) der Redactie, wordt te kennen gegeven.

flet lag voor de hand te denken, dat de proeven van Boschetti, door contróle-proeven wederlegd waren.

Ue verdere inhoud van des schrijvers brief deed evenwel ook het vermoeden geboren worden, dat hij in de meeningnbsp;verkeerde, de Redactie tegen Malleïne als diagnosticum gekant,nbsp;en zeer zeker niet voor toepassing in Nederlandsch-lndiê gestemd was.

Was dit laatste vermoeden juist, en was het artikel in dien geest geschreven, dan zou daaruit een twistgeschrijf moetennbsp;voortvloeien, aangezien schrijver alsdan van een geheel onjuistenbsp;vooronderstelling uitgegaan was. Mitsdien vermeende de Redactie verplicht te zijn, den Heer Van de Velde, in het antwoordnbsp;op zijn verzoek, te trachten dat, op een misverstand berustendenbsp;twistgeschrijf te moeten voorkomen , door Hem er op te wijzennbsp;dat in het geïncrimineerde analect wel degelijk gezegd wordtnbsp;dat Malleïne is een: «diagnosticum”, terwijl verder schrijversnbsp;aandacht gevestigd werd op de onderteekening van het analect,nbsp;als zijnde overgenomen uit de «Thierarzlliche Mittheilungen”.

Daarop volgde de toezending, met de mededeeling dat dezerzijdsch schrijven aanleiding gegeven had aan het opstelnbsp;een Naschrift tot opheldering toe te voegen.

Schrijver koesterde evenwel de vrees dat de Redactie zich genoodzaakt zou zien , tiiel te min ie repliceeren.

3Iet dat Naschrift, drukt evenwel bet artikel schrijvers eerlijke overtuiging uit, zooals de heer Van de Velde der Redactienbsp;mêedeelde, reden waarom de Redactie besloot het stuk tenbsp;plaatsen, zonder verdere pogingen om twistgeschrijf te voorkomen.

Vooral nu uit het stuk, der Redactie bleek, dat het artikel

‘) Zie pag, 404, Deel VI.

74

Boschetti’s proeven niet wèerlegde, en dus niet lijnrecht het tegenovergestelde betoogde van hetgeen in het analect wordt tenbsp;kennen gegeven, maar de Redactie het moest ontgelden omdatnbsp;schrijver’s eerlijke overtuiging hem zeide dat de Redactienbsp;Malleïne op den achtergrond wilde schuiven.

In den beginne zegt de schrijver, dat, zooals het analect gesteld is, het den indruk geeft, dat aan Malleïne als diagnostisch hulpmiddel ten deze vooralsnog weinig waarde magnbsp;worden toegekend; dat de Redactie van het eenige Nederlandsch-Indische tijdschrift op veearlsenijkundig gebied, de zaak voorstelt alsof de tijd nog volstrekt niet daar is, om de Malleïnenbsp;in Indië te beproeven etc. etc., drukt daarover zijn bevreemding en spijt uit en voegt er bij dat, als dit de bedoeling isnbsp;en dit doel bereikt wordt door gezaghebbende personen diennbsp;indruk bij te brengen, bij deze gevolgen zeer zou bejammeren.

De geachte schrijve*gevoelde zelf dat de Redactie zich genoodzaakt zou zien, te repliceeren. En kon dat anders, wanneer van stellingen uitgegaan wordt, die blijken geen stellingen te zijn. De indruk die de Heer Van dr Velde ontving bijnbsp;de lezing van het analect, moge zijn zooals hij dit schrijft,nbsp;maar hij wist uit het antwoord der Redactie op zijn aanvragenbsp;om plaatsing, dat die indruk foutief was. Toch bleef, met eennbsp;klein naschriftje, bet artikel zijne eerlijke overtuiging uitdrukken. De Redactie wensclit dienaangaande niet verder innbsp;gedachlen-wisseling te treden.

Des schrijvers indruk en de daarop gebouwde vooronderstellingen , nemen gaandeweg in het artikel meer en meer het karakter van stellingen aan, der Redactie toebedeeld.

Het gaat met vooronderstellingen in den regel zoo. Eerst wordt een vermoeden geopperd; daags daarna wordt hetnbsp;besproken. Twintig tegen een, dat het binnen drie dagennbsp;niet meer is een vermoeden, maar een feil in de dagelijkschenbsp;gesprekken...... dat bezijden de waarheid toch is.

Den Heer Van de Velde gaat het eveneens zoo.

Eerst zegt de heer Van de Velde, dat zijn indntk is, iot ie

n

Redactie de zaak voorstek alsof de lijd er nog niet is om Malleïne in Indië te beproeven. Die indruk verheft hij lotnbsp;yide meening van de Redactie” zoodra hij een reeks van vragennbsp;stelt, die, met ja beantwoord, bewijzen te over geven dat denbsp;tijd van beproeven er wèl is.

Hij betwijfelt het, dat de Redactie zich de bevestigende antwoorden op die reeks vragen herinnerd heeft, toen zij alsnbsp;hare meening (althans volgens schrijver’s indruk) uilsprak, datnbsp;de tijd er nog niet is, welke twijfel alwéér werkelijkheidnbsp;wordt, zoodra de »indruk” ook consumeert de inededeelingnbsp;van de Redactie omtrent Bosciietti’s proeven.

Steeds klimt de, uit zijn indruk voortgesproten en der Redactie loegekende meening, in karakter, zoodat hij denbsp;inededeeling van Boschetti’s proeven beschouwd als te zijn:nbsp;een reddingsplank loslaten, om zich aan een voorbijdrijvendennbsp;stroohalm vast te klampen, totdat hij eindelijk de z. g. meening der Redactie verheft lot utopiën, na een uitval overnbsp;het in een adem noemen van Malleïne en Tuberculine. Ja,nbsp;hij ziet daarin ook al een poging om Malleïne te declineeren,nbsp;door haar te noemen te gelijk met een (genees) middel dal in denbsp;oogen van publiek en artsen fiasco (als zoodanig) heeft gemaakt.

Na nog een enkel woord over behandeling van kwaden-droes, waarover nader, sluit de geachte schrijver zijne algemeene beschouwingen over het geïncrimineerde analect, om daarnanbsp;te trachten uit de vak-tijdschriflen, welke ter zijner beschikking staan, aan te loonen dat de toepassing van Malleïne,nbsp;waaraan geen gevaren zijn verbonden, nu reeds raadzaam is.nbsp;Hetgeen hem ook gelukt zou zijn, iiidien dat nog noodignbsp;geweest ware.

Aangezien dat betoog beslaat uit een compilatie van tijd-schrift-arlikelen, bij welker verschijning de Redactie ook kennis maakte met bedoelde experimenten, kan de Redactie zichnbsp;geheel accoord daarmede verklaren.

Indien de heer Van de Velde beweert, dat der Redactie meening is, dat de tijd van proefneming met Malleïne voor

ïndië nog niet gekomen is, dan. antwoorden wij, dat onze meening is, dat die tijd er reeds geweest is.

Uit het «Wochenschrift für Thierheilkunde und Viehzucht” N’. 43 van 24 October 1892, wisten wij reeds dal den 15*^“nbsp;September van 1892, de Malleïne-injectie bij de Legerpaardennbsp;door het Pruisische ministerie van Oorlog was verplichtendnbsp;gesteld. Dat voorschrift, steunende op tal van proeven, doornbsp;den heer Van de Velde nu, en vóór hem in Deel VI reeds doornbsp;den Heer De Jongh, gedeeltelijk, onze lezers ter kennisnamenbsp;aangeboden, maakt, volgens de meening der Redactie, elkenbsp;verdere proefneming, die zich enkel ten doel stelt, de diagnostische waarde van Malleïne te bewijzen, overbodig.

Dat desniettegenstaande de Malleïne-injectie nog niet verplichtend gesteld is, noch hij het Leger, noch in de Burgerlijke veeartsenijkundige politie, dat is een kwestie, die blijkbaar de Heer Van de Velde ter verantwoording wil stellen vannbsp;één of meer leden der Redactie.

De dienstverhouding waarin twee leden der Redactie staan, tot de in deze gezaghebbende personen, legt hen hetnbsp;zwijgen op.

Ook zal de Redactie niet verder ingaan op de algemeene beschouwingen van den heer Van de Velde, helrelfeude hetnbsp;geïncrimineerde analect. Wij wenschen den Heer Van denbsp;Velde niet te volgen op het terrein der mogelijkheden” ennbsp;^waarschijnlijkheden”, ’t hij uitstek zoo rijke terrein voornbsp;speculatieve beschouwingen, welke voeren tot uitdrukkingennbsp;als «perfide” etc. Tegenover dat oneindig aantal mogelijkhedennbsp;en waarschijnlijkheden, waaruit de heer Van de Velde, zooalsnbsp;hiervoor aangeloond is, trapsgewijze het standpunt, dat, volgensnbsp;hem, de Redactie ten opziclite der Malleïne-injectie inneemt, doetnbsp;groeien lot ulopiën, slaat slechts één waarheid. Die waarheid,nbsp;het standpunt der Redactie, is hiervoor in dit naschrift te lezen ,nbsp;alwaar gezegd wordt, dat de tijd van proefneming met Malleïnenbsp;om de diagnostische waarde te bewijzen, gesloten is met

77

het aangehaalile voorschrift der Duitsche Regeering voor Hare troepenpaarden.

Een andere en ernstige zaak wordt het evenwel, alwaar de heer Van de Velde in zijn artikel optreedt tegen de Redactie als zoodanig in het algemeen.

Daarom is het noodig, en voor de Redactie verplichtend tegenover de Vereeniging, dat de Redactie zich verantwoorde.

De Heer Van de Velde tracht de Redactie verantwoordelijk te stellen voor den inhoud van een analect, ja, zegt zelfs dat:nbsp;»een analect, in dien vorm en met deze strekking (zooals denbsp;»Heer Van de Velde in zijn Naschrift aangeefl) door de Redactienbsp;»van een tijdschrift opgenoraen wordende, zonder eenige toe-«lichting harerzijds en blijkbaar tot strekking hebbende hetnbsp;«publiek (de lezers, waaronder vele leeken) voor te lichten,nbsp;«mag, (dunkt hem) verondersteld worden het gevoelen diernbsp;«Redactie over Malleïne ongeveer weer te geven.”

Wanneer die voorwaarde zou gesteld worden bij de benoeming tot Redaclie-lid, de tegenwoordige leden zouden allen bedanken voor een benoeming als zoodanig.

Wat is er in het analect in summieren vorm geschreven? Niets anders, dan dat het gezamenlijk resultaat der proevennbsp;met Malleïne is: dat men in Malleïne heeft een diagnosticum.

In de Thierarztliche Millheilliingen No. XI van November 1892, dus nadat het hiervoor geciteerde bericht van de verplichte Malleïne-injectie in het Duitsche leger, der Redactienbsp;bekend was, las de Redactie het artikel: «Das Malleïn, einnbsp;«diagnostischer Hilfsmlltel hei Rotz, von Bezirksthierarzt Fuchsnbsp;«in Mannheim.”

Op zeven bladzijden geeft de schrijver een overzicht der proeven met Malleïne, genomen in Rusland, Duitschland, Frankrijk, Belgie, Nederland, Griekenland, Italië, Zwitserland, ea AevzeUevnbsp;resultaten.

Al die resultaten bevestigen de waarde van Malleïne als diagnosticum. Aangezien nu juist van de hand van onzennbsp;geachlen collega J. De Jongh een dergelijk overzicht in het

18

tijdschrift stond te verschijnen, vermeende de Redactie die 7 bladzijde summier te moeten mededeelen door de woorden:nbsp;»het gezamenlijk resultaat is, dat men in Malleïne heeft eennbsp;«diagnosticum’'

Maar de rest is niet, zooals de Heer Van de Velde zegt in summieren vorm voorgesteld maar nagenoeg woordelijk.

En aangezien de Heer Van de Velde, aan «derden” de beoor-deeling over laat, zal hier de rest van het tijdschrift-artikel, waaraan de Redactie het geïncrimineerde analect ontleende,nbsp;in zijne volle uitgebreidheid volgen, ten einde den door dennbsp;Heer Van de Velde ter beoordeeling opgeroepen «derden” totnbsp;oordeelen in staat te stellen.

«Die hei den einzeluen Versuchen zu Tase getretene Verschie-«denartigkeit der Erscheinungen ist auf die wechselnde Zu-«sammenselsung resp. Dosirung des Malleïns zurückzuführen.

»Ehe die Versuche weiter fortgesetzt werden, müsste man «sich zuniichst über eine bestirarate Methode der Herstellungnbsp;«einigen, die einfach, genau und gleichmassig ausgefiihrt wergt;nbsp;«den kann, damit dadurch Gewahr geleistet ist, ein möglichstnbsp;«gleichmassiges Praparat zu gewinnen, welches dem Arznei-«mittelschatze als Malleïnum purum eingefügt werden könnte.nbsp;«Leider ist das bis jetzt noch nicht der Fall und hal namentlichnbsp;«Roux die darstellung in Pasteur’s Institut, wie ohen schonnbsp;«bemerkt, bis jetzt noch geheim gehalten.”

«Soweit stund die Frage der Malleïn-impfung als im September «d. J. Da. Roschetti an der Thierarzneischule in Turin mitnbsp;«einem ganz neuen Versuche zur Diagnose des Rotzes mitlelstnbsp;«Blutserum hervorlrat. Er spritze rotzverdachtigen Thierennbsp;«das Serum ihres eigenen Blutes unter die Haut. Die Injectionnbsp;«rief eine dem Malleïn identische Reaktion, namlich eine

«bei nicht rotzigen Thieren keine Temperaturzunahme be-»merkbar machte.”

«Diese Versuche sind zehr einfach; man fangt in einem

10

«scheiden. Dieses wird bei S5—58°G. slerilisirt und ist nun »zui’ Impfung fertig.”

«Boschetti fasst die bis jetzl erzielten Resultate in folgenden «Satzen zusamnien:

»1°. Nach der Injection von Blutserum rotziger Pierde, «entstebt bei rotzkranken Pierde eine Teinperaturerhöbung.

«2°. Die Temperaturerhöluing ist geringer als bei Malleïn.

»3°. Das Blutserum ist leicbter zu erlangen als das «Malleïn.

«4°. Dasselbe kann obne jedes Bedenken Anwendung finden.

«5°. Analog ware das Blutserum Tuberkulöser als Ersatz «des Tuberkulin zii versucben.

«Diese Entdeckung Boschetti’s ist, wenn siesich bewahrt,‘) «als eine epochemacbende anzusehen. Sie wird die Diagnosenbsp;«des latenten Pmlzes nnd boffentlicb aucb der latenten Tuber-«kulose machtig zu lördern im Stande sein und vielleicbt dasnbsp;«Malleïn und Tuberkulin als diagnostische Hillsrailtel ganznbsp;«unnölhig raachen”.

Misschien zal het den beer Van de Velde hinderen , dat in het analect staat: «misschien wel als geneesmiddel”. Dannbsp;maken wij den beer Van de Velde er op attent dat: «denbsp;«Bloedserum-therapie een phase is ingelreden, welke de ver-«jongingskuur van Medea, die Aeson’s aderen met jong bloednbsp;«vulde, gemoderniseerd in baar rechten hersteld.

Ook omtrent bet verwekken van immuniteit voor kwaden-droes is bet laatste woord nog niet gesproken.

Misschien hindert het den beer Van de Velde ook wel, dat

1) nbsp;nbsp;nbsp;De Heer Van de Velde zegt in zijn Naschrift dat .de summierenbsp;«vorm schijnt te heteekenen, dat dit de conclusiën geacht mogen worden,nbsp;• verkregen na talrijke proefnemingen.” De heer Van de Velde heeft blijkbaar de woorden in het analect: «wanneer zij door verdere proefnemingennbsp;«nader bevestigd worden”, over het hoofd gezien.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Zie hierover in de Monatshelte für Thierheilkunde, Bd. lil. Helt 10,nbsp;een artikel van Prol. Kitt, alsook in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde ennbsp;Veeteelt. Deel XX, all. 1, waarin een referaat van Kitt’s artikel door W,nbsp;G. Schimmel.

80

de Redactie in plaats van het woord »geneesmiddel”, niet gebruikt heeft het woord: «prophylactisch middel”.

Welnu, hij store zich dan daaraan ongestoord.

Heeft de Redactie hiermede den door den Heer Van be Velde tot oordeelen opgeroepen «derden” tot oordeelen in staatnbsp;gesteld, nu rest ons nog den Heer Van de Velde het onhoudbarenbsp;zijner uitspraak: dat verondersteld mag worden, een geplaatstnbsp;«analect in summieren vorm zonder eenige toelichting harerzijds,nbsp;»en blijkbaar de strekking hebbende het publiek voor tenbsp;«lichten, het gevoelen der Redactie ongeveer wêer te geven,’’

(Zie Van de Velde’s Naschrift) aan te toonen.

Elke raeening, in behoorlijken vorm en gemotiveerd voorgedragen , zich bewegende op, of rakende het gebied der veeartsenijkundige wetenschap, vindt plaatsing in de ondernbsp;onze Redactie staande Veeartsenijkundige Bladen.

Ging de Redactie niet van deze grond-stelling uil, bij de heoordeeling van een ter plaatsing aangeboden stuk, dan zounbsp;zij politiek drijven op wetenschappelijk gebied, waarvoor zijnbsp;hartelijk bedankt.

Het zij dan ook hier gezegd, dat, wanneer een ander dan de Redactie het had moeten ontgelden, in Van de Velde’s stuk,nbsp;het artikel niet geplaatst zou zijn.

Overigens verwondert het der Redactie, den Heer Van de Velde pas nu met die stelling te zien aankomen. Op menige anderenbsp;bladzijde van de Veeartsenijkundige Bladen had hij daartoenbsp;aanleiding kunen vinden; ja, in zijn eigen artikelen ook.

De heer Van de Velde zal toch, hoopelijk, niet in de meening verkeeren, dat de leden der Redactie het eens zijnnbsp;met hem in zake de oorzaken van leggers, omdat zijn stuknbsp;dienaangaande geplaatst is, zonder eenige toelichting van denbsp;zijde der Redactie?

Zou het analect, voorkomende op pag. 215 van Deel VI der Veeartsenijkundige Bladen, getiteld; «Behandeling van kwaden-droes”, dan persé het gevoelen der Redactie moeten wêergeven,nbsp;ongeveer, omdat het geplaatst is zonder eenige toelichting?

81

Waarom is de Heer Van de Velde toen niet met zijne stelling opgetreden ?

Worden experimenten en proefnemers als Neimann in Europa, vrij wel doodgezwegen ?

De heer Van de Velde neme dan eens Ier hand de volgende periodieken;

1°. Bulletin de la société centrale de la médecine vétérinaire. 1890, pag. 425;

2°. St. Peterb. Zeitschrift für allgem. véterinar Med.' pag. 296;

3°. Jahreshericht über die Leistungen auf dem Gehiele der Véterinar-Medicin. j. 1890.

4®. Berliner Thierarztliche Wochenschrift 1891 pag. 374.

5®. Berliner Klinische Wochenschrift 1889 N®. 30; 1891 N°. 40.

Zouden nu de Redacties dezer periodieken het' eens zijn met Neimann en Dr. Gold omdat ze Neimann’s en Gold’s proeven ennbsp;resultaten vermeld hebben, hunne opstellen dienaangaande ruimtenbsp;verleenden of in den vorm van een analect, zonder nadere toelichting, hunne experimenten en resultaten vermeldden?

Heeft de Redactie der Veeartsenijkundige Bladen door de plaatsing van het analect: «Behandeling van kwaden-droes”,nbsp;niet de voldoening des Heeren Penning’s ondervinding op datnbsp;punt te zien publiceeren? Misschien is het analect welnbsp;mede-oorzaak geweest tot de intressante proeven, door dennbsp;Heer Van Vëlzen genomen. Beide zijn hiervoor openbaar gemaakt.

Is daarmede nu niet den hardnekkigsten voorstander van therapeutische genezing van kwaden-droes onder niet-deskun-digen, zijn laatsten hóu-vast mntnomeu wanneer hij zich wilnbsp;beroepen op de raacht-spreuk; Hetgeen in Europa niet mogelijknbsp;is, kan daarom toch wel in deze gewesten heilzaam zijn?

Is daarmede het denkende «leeken-publiek” niet voorgelicht?

Blijkens de mededeeling van Höflich’s proeven hiervoor, op pagina 68, bezit do Heer Van de Velde do «Monatshefte für

V. A. K. Bladen, Deel Vil, Vei 6.

8^

practische Thierheilkunde , Band IV, Heft I. Heeft de heer Va?) DE Velde daarin niets gelezen omtrent Boschetti’s proeven?

Een analect, daaraan ontleend, werd door den Heer W. C. Schimmel leeraar aan ’s Rijks-veeartsenijschool te Utrecht, ge-plaats in het Weekblad van het Nederlandsch Tijdschrift voornbsp;Geneeskunde van 18 Februari 1893, No. 7, pag. 257, zondernbsp;eenige toelichting zijnerzijds, noch van de Redactie. Zouden nunbsp;de Redactie dier Monatshefte (Fröhner, Kitt) , de Heer Schimmel,nbsp;de Redactie van genoemd Geneeskundig Weekblad (Dr. Delprat ,nbsp;Feltkamp, de Professoren Snellen , Spronck , Van Haren Noman ,nbsp;Nolen, en Dr. Saltet) , Malleïne als diagnosticum op den achtergrond willen schuiven, omdat zij Boschetti’s proeven en resultaten ernstige aandacht schenken ?

Komaan, geachte Collega Van de Velde, kunt gij dat in gemoede meenen? Overigens: Wij bevinden ons in degelijknbsp;gezelschap.

Wij dachten dan ook niet anders, dan dat Van de Velde’s artikel zou bevatten, de resultaten van contróle-proeven innbsp;Boschetti’s richting.

Daarin is de Redactie teleurgesteld.

’t Is nu eenmaal niet anders; de tijd moge die alsnog brengen!!

Den lezer dezer Bladen, de verontschuldiging der Redactie aangeboden over het geduld van hem gevorderd. De Redactienbsp;meende verplicht te zijn, zich uit-te-spreken over de richting, doornbsp;haar gevolgd tot heden, bij de uitgifte dezer Bladen die o. a. ooknbsp;dienen te zijn een «voorlichter op, veearlsenijkundig gebiednbsp;voor de landhuishoudkundige ingezetenen dezer Gewesten.”

In gemoede, geachte lezers, heeft de Redactie zich aan een «eenigszins perfide handeling uwer opzichtens” schuldignbsp;gemaakt? Wij wachten uw antwoord rustig af.

Den heer Van de Velde bieden wij een collegialen handdruk tot afscheid, terwijl wij de hoop koesteren dat hij ons zalnbsp;blijven steunen de Veeartsenijkundige Bladen te doen zijnnbsp;in werkelijkheid een veiligen voorlichter voor onze lezers.

OOEZAKEN VAU LEGGERS

DOOR

D. DRIE§SEir.

Veearts.

Als zoodanig worden opgegeven; slecht beslag; slechte ligplaatsen; verkeerd gaan liggen; ontbreken van leg-stroo; nauwe staanplaatsen en vermoeidheid. Wat valt dienaangaande innbsp;Indië waar te nemen?

1°. Leggers komen hoofdzakelijk voor hij troepen paarden. Deze paarden hebben goede lig-plaatsen, geen leg-stroo, goednbsp;beslag, zijn zelden dood-moê.

2°. Proefnemingen vroeger, en het laatst in 1886 bij het o*’ eskadron Kavallerie te Batavia genomen, hebben bewezennbsp;dat men met en zonder leg-stroo, ongeveer evenveel leggersnbsp;krijgt.

5°. Proefnemingen hebben bewezen, dat men met en zonder beslag ongeveer evenveel leggers krijgt.

4°. Bij jonge paarden ziet men zelden leggers.

5°. OlBciers-paarden krijgen een gering procent minder leggers. Deze liggen veelal op stroo, hebben hetzelfde beslagnbsp;als troepen-paarden, zijn zelden dood-moê, staan meestal innbsp;een ruime staanplaats.

6°. Bij particuliere paarden (lu.xe-, rij-of koets-paarden) ziet men weinig leggers. Deze paarden hebben veelal een box ofnbsp;gedogan tot staanplaats, geen of vrij goed beslag, liggennbsp;meestal niet op stroo, tenzij men eenig gedroogd gras, datnbsp;van de fourage overgeschoten is, als paillasse wil betitelen.

7®. Bij het honderd- en duizendvoudig aantal dos-a-dos-.

84

karren-, picol-paarden enz. ziet men nooit leggers. Deze paarden hebben geen leg-slroo, een slecht beslag, alle redenennbsp;om dood-moê te zijn, en staan op de verhuurderijen op nauwe,nbsp;ellendige lig- en staanplaatsen.

8° Muildieren, die in dezelfde condities verkeeren als troepen-paarden, alleen betrekkelijk nauwere staanplaatsennbsp;hebben, krijgen zeer zelden leggers.

Hieruit blijkt dus dat de in hoofde als oorzaken van leggers opgegeven momenten niet altijd leggers veroorzaken. Ernbsp;schijnt dus nog een niet genoemd Hoofd-moment aanwezig tenbsp;moeten zijn, om door inwerking der genoemde oorzaken eennbsp;legger Ie doen ontstaan.

Over hel algemeen wordt m. i. bij het bespreken der oorzaken , het verschil van aanleg en oorzaak of van praedis-poneerende en occasioneele oorzaak, uit het oog verloren.

Daarin zit nu dat niet genoemd Hoofd-moment, en dat moet m. i. gezocht worden in het dier zelf, in dit geval, in den bouwnbsp;van de plaats alwaar de legger zijn zitplaats heeft.

Die bouw is hetgeen bedoeld wordt onder «aanleg” om een legger te krijgen, de praedisponeerende oorzaak.

De andere als oorzaken opgegeven momenten, zijn de occasioneele oorzaken en brengen den aanleg tot ontwikkeling.

Dat is het eenige, maar steeds in deze kwestie uit het oog verloren verschil. Van daar strijd. Strijd tot in het oneindige.

Op de achtervlakte van den elleboog-knobbel, bij het paard en den hond, vindt men, onder de huid, overeenkomstig denbsp;Bursa olecrani bij den mensch, een slijmbeurs.

Die beurs komt evenwel niet constant, slechts in den regel voor. Ze heelt de grootte van een walnoot tot die van eennbsp;appel ^).

Ontsteking van die beurs wordt in den regel door kneuzing ingeleid. Acute ontsteking. Men krijgt dan een Buritis sero-

Archiv lür WissenschaltUche und praclische Thierheilkunde, Bd. IX.

8S

fibrinosa, of liaemorrhagica of suppurativa, al naar gelang de pathologisch-anatomische veranderingen in de beurs en dennbsp;wand der beurs.

Eiken vorm dezer bursitis gaat nu steeds gepaard met ont. steking van bet de beurs omringende bindweefsel (Parabursitis)nbsp;en deze ontsteking treedt in den regel op den voorgrond.nbsp;Oedemateuse zwelling aanvankelijk, treedt spoedig een plastische infiltratie op, die dikwijls tot een omvangrijke bind-weefsel-nieuwvorming voert. Een legger bestaat nu uit eennbsp;Bursitis, plus een Parabursitis olecrani. i) Duidelijk is het datnbsp;die omvangrijke bindweefsel-nieuwvormingen, bet proces eennbsp;chronisch karakter bezorgen.

Ik geef nu volgaarne toe dat de in hoofde genoemde momenten occasioneele oorzaken kunnen zijn, en werkelijk zijn ook. Maar wanneer de beurs er niel is, en die is niet constant,nbsp;kan er ook geen Bursitis komen en daarmee geen legger,nbsp;uitgenomen de gevallen waarin de beurs afwezig is, maar hetnbsp;ter plaatse aanwezige bindweefsel, door een der genoemdenbsp;momenten toch in ontsteking geraakt.

Dat nu ziet men in den regel niet gebeuren. Aanhoudende druk b. v. veroorzaakt veel eer het ontstaan van een slijm-beurs.

Maar wanneer er eenmaal onder de huid een slijmbeurs is, dan is die plek gepraedisponeerd tot Parabursitis.

Men zal dus m. i. wel doen, alle beschouwingen omtrent de oorzaken van leggers te staken tot tijd en wijle anatomischnbsp;uitgemaakt is, of in het aanwezig zijn eener Bursa olecrani bijnbsp;onze Indische paarden, een individueel verschil, een ras-verschilnbsp;misschien wel bestaat. Voor zooverre mij bekend, moet eennbsp;onderzoek in die richting nog aangevangen worden.

Wie is daartoe in de gelegenheid?

Alle occasioneele oorzaken, waartoe alle in hoofde genoemde

*) Prol. II. Möiler. Lehrbuch dor speciellen Chirurgie, pag. 566. 2) Dr. L. Fbarxk. liandbuch der Anatomie, pag. 42.

86

momenten Leliooren, vermijden, is onmogelijk eu dikwijls niet raadzaam.

Ónmogelijk is het, om troepen-paarden zonder beslag te laten loopen: de paarden grootere lig-plaatsen te geven.

Niet raadzaam is het, Iroepen-paarden, leg-stroo te geven omdat het procent leggers niet minder wordt; omdat de Inlandernbsp;steeds strootjes rookt en brandgevaar daarmee gepaard gaal;nbsp;omdat slroo in Iiidië niet altijd te krijgen is, men het voornbsp;troepen-paarden in den regel in voldoende hoeveelheid kannbsp;krijgen uit oude, afgekeurde stroo-zakken uit de kazernes ennbsp;hospitalen, hetgeen ook al niet zonder hygiënisch gevaar gepaardnbsp;gaat en het droegen der paillassen in den West-Moesson, ooknbsp;onder loodsen, een waar kunststuk is; omdat hel geven vannbsp;legstroo, in een land waar men steeds met besmeitelijke ziektennbsp;te doen heeft, een prachtig werkend middel is, om besmetle-lijke ziekten te verspreiden. Wij herinneren hier aan hetnbsp;eskadron Kavalerie te Batavia, dat, na de sub 2' hiervoornbsp;gereleveerde proef met leg-stroo, nog steeds op stroo stond,nbsp;waarbij een oogziekte uitbrak, die spoedig als een hevigenbsp;epizoötie optrad, i)

Schrijver dezes heeft gedurende ± 10 jaren steeds een vijf-tal dienst-paarden gehad, die steeds op nauw'e staanplaatsennbsp;zonder paillassen verblijf hielden. Slechts eenmaal zag hijnbsp;op zijn stal een legger, die steeds recidiveerde, ook, toen datnbsp;paard in een box, ruim genoeg voor drie paarden gezet werd,nbsp;op paillasse sliep en rustte, met en zonder beslag, kortomnbsp;alle hiervoor opgesomde occasioneele oorzaken zooveel mogelijknbsp;vermeden werden.

Dit artikeltje ware beter op zijn plaats geweest in het voorgaande Deel der Veeartsenijkundige Bladen, alwaar doornbsp;onzen collega Van de Velde zijne Indische ervaring omtrent

het voorkomen van leggers wordt gepubliceerd ^), en waar-

1] nbsp;nbsp;nbsp;Veeartsenijkundige Bladen, Deel II. pag. 124.

2) nbsp;nbsp;nbsp;Veeartsenijkundige Bladen Deel VI pag. 176.

87

omtrent van re-, du- en triptiek gediend werd in het Indisch Militair tijdschrift (lt;).

Het verzamelen der hiervoor vermelde feiten heeft evenwel lijd gekost, en waren voor het sluiten van Deel VI nog nietnbsp;allen ontvangen.

Schrijver dezes zegt dan ook zijn hartelijk dank aan zijne Militaire collega’s, in de eerste plaats aan den Militairennbsp;paardenarts 1' klasse J. de Josgh, voor de welwillendheidnbsp;waarmede zij mij over hunne waarnemingen lieten beschikken.

Indisdi Militair tijdschritt Deel XXllI, pag. 1101; Deel XXIV pag. 169 en 268.

AIALEGTEL

Over het verlies, dat Rundvleesch aan voedingswaarde ondergaat, door het Inzouten, wordt in de »Arb. Kaiserl. Gesundheitsamt, 1891, Vli, 471, het volgende medegedeeld :

Drie vaten werden met Rundvleesch en pekel gevuld. De pekel was samengesteld uit 6 Kg. water, 1,5 Kg. keukenzout,nbsp;14 gram kali-salpeter en 120 gram suiker.

De nbsp;nbsp;nbsp;verhoudingnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vleesch totnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pekel was;

in nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eerstenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;965 gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vleesch ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1941 gram pekel;

in nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tweedenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1035 gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vleesch ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1659 gram pekel;

in nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derdenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1050 gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vleesch ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1643 gram pekel.

Het vleesch was rauw.

De inhoud van het eerste vat werd na 3 weken onderzocht; die van het tweede na 3 maanden en van het derde na 6nbsp;maanden.

De helder-roode, nagenoeg doorschijnende, gemakkelijk filtreerhare pekel, werd geel, troebel, moeilijk filtreerbaar ennbsp;het vlokkig bezinksel vermeerderde aanzienlijk.

Gelijktijdig werd de kleur van het vleesch steeds hleeker; het was evenwel tot het einde toe niet bedorven.

Het gewicht van het vleesch was toegenomen. Met inbegrip van vet en beenderen woog het:

rauw vleesch. pekel-vleesch.

in het D vat; » » 2' vat:nbsp;» » 3'vat;

Het verschil in gewichts-toename wordt door de ongelijke

89

verhouding van spier-vleesch, vel en beenderen der drie vleesch-stukken verklaart. Ze bestonden in gepekelden toestand uit:

spier-vleesch. vet-weefsel. beenderen, in het 1' vat.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;686nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;370nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gram

» » 2' vat. nbsp;nbsp;nbsp;92onbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;234nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;10nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

» » 3'vat. nbsp;nbsp;nbsp;710nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;370nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gramnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;60nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Het van vet en beenderen ontdane spier-vleesch, bevatte aan chloor-natrium:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11,6 pCt. in het eerste vat; 12,3 pCt. inliet

tweede vat; 12,5 pCt. in het derde vat.

Het spiervleesch had alzoo reeds na drie weken nagenoeg het maximum van chloor-natrium opgenomen.

Het vlokkige bezinksel, hetgeen uit gecoaguleerd eiwit bestond, bevatte: in het eerste vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0,643 gram eiwit.

» nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tweede vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,624nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

» nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;derde vat:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,770nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

De gefiltreerde pekel bevatte:

90

Zadeldrukklngen. Terwijl in Indië tegenwoordig stemmen opgaan, als zouden de massa gevallen van drukkingen op dennbsp;rug en op de ribben bij de muildieren, eene »waarschijnlijknbsp;eenigszins besmeitelijke huidziektequot; W zijn, die niet door dragennbsp;ontstaat, maar daardoor bevorderd wordt, deelt juist denbsp;xPferdefreund” achtste jaargang, pag. 309, mede dat ook innbsp;Europa mensclien gevonden, die dergelijke toestanden toeschrijven aan scherpte in het bloed”, terwijl altijd de redennbsp;moet gezocht worden in ondoelmatig harnachement.

Unld-cnltaur. Door de Adams-Express Company, is voor haar beduidend aantal paarden, een door electriciteit gedrevennbsp;machine, in werking gebracht, die met S paardenkrachten werkt gt;nbsp;waardoor een paard in 4 a 5 minuten gepoetst wordt. Ooknbsp;enkele omnibus-maatschappijen in Engeland verkregen daarmêenbsp;bevredigende resultaten.

{Pferdefreund j.g. 8).

Paardengt;brlllcn. Van de veronderstelling uitgaande, dat bij schrikachtige paarden dikwijls de oorzaak moet gezochtnbsp;worden in kortzichtigheid ten gevolge van het voortdurendnbsp;verblijf in donkere stallen, heeft een Londonsche firma,nbsp;paarden-brillen in den handel gebracht, bestaande uit twee aannbsp;elkaar verbonden lederen ringen, waarin de geslepen glazennbsp;worden gezet. Reeds voor vele jaren was te Parijs eennbsp;koetspaard te zien, dat aan de Veeartsenijschool te Al fort,nbsp;wegens grauwe staar was geopereerd en dat in de oogkleppen,nbsp;brillen-glazen droeg. Het dier zag en ging goed, doch moestennbsp;nu en dan de brillen-glazen gereinigd worden.

[Idem),

91

Rokosnofen-meel. Het Ministerie van Oorlog in Frankrijk, deelde aan de Société agricole, eenige uilkomsten mede vannbsp;proefnemingen met het voederen van kokosnoten-raeel. Van 10nbsp;paarden werden S gevoed met het gewone ration en 5, in plaatsnbsp;van met haver, met het overeenkomstige ration kokosnoten-meel.nbsp;Gedurende de eerste 14 dagen legden de paarden dagelijks 13nbsp;a 14, gedurende de volgende 14 dagen 27 a 28 K.M. af. Denbsp;paarden met het gewone ration gevoed, namen 6 K.G. in gewichtnbsp;af; die met kokosnoten-raeel gevoed werden, namen 5.4 K.G. toenbsp;(gemiddeld). Terwijl tevens medegedeeld wordt, dat hij afnamenbsp;van gewicht niet altijd de krachten verminderen, of omgekeerd,nbsp;bij toename van gewicht, de krachten vermeerderen, wordt nognbsp;gewezen op de mindere kosten.

{Idem).

Stroo-hoeden voor paarden. In het zuiden van Frankrijk zijn gedurende de laatste vreeselijke hitte, zeer doelmatigenbsp;proeven genomen met stroo-hoeden voor paarden. De hoedennbsp;bedekken het voorhoofd en de oogen der paarden, terwijl vannbsp;binnen nog een spons bevestigd is, die nu en dan met azijn ennbsp;water bevochtigd wordt. Koetsiers versierden die hoeden metnbsp;bloemen en gekleurde linten.

{Idem).

Hoogte-bepaling van het paard terwijl het nog veulen Is.

De ledematen van veulens zijn, in verhouding tot den romp, veel grooter dan bij paarden. Men meet aan het voorbeennbsp;den afstand van de koot tot de punt van den elleboog.nbsp;Bovendien meet men de hoogte van den romp. Hoe grooternbsp;de eerste afstand is en hoe grooter de verhouding van denbsp;eerste tot de tweede is, hoe grooter het veulen zal worden.nbsp;Na enkele meelingen zal men genoegzaam routine hebben, om

92

bij benadering, de aanstaande grootte van bel paard te bepalen.

(Idem).

Melk-tcekens. Eene nieuwe wijze om te bepalen of eene koe al dan niet veel melk zal geven is de volgende. Men meetnbsp;den afstand van het doornvormige uitsteeksel van den eerstennbsp;ruggewervel, die aan den schoft duidelijk te voelen is, totnbsp;aan den haarwervel op den rug. Hoe grooter die afstandnbsp;is, hoe meer melk de koe geven zal.

[ThierarzÜ. Mitlheillungen badischer Threrarzle.)

Dlstomatose. Lutz te Homhila {Sandwich-eilanden) vond deze ziekte daar zeer uitgebreid onder de runderen. Ooknbsp;onder paarden en wilde varkens wordt de leverbot-ziekte veelnbsp;aangetrofifen. In Amerika komt eene groote soort Distomumnbsp;voor (4S—63 in.m.) de ïasciola carnosa s. americana (Hiles)nbsp;Dist. texanicum (Leidz).

Dr, WiLLACH vond bovendien ontwikkelings-vormen van den distomum in de longen van een paard, iii de spieren van eennbsp;stier, in kaasachtig ontaarde gedeelten van spieren van eennbsp;rund, in kazig gedegenereerde leverstukjes van een paard, totnbsp;in de lens en het glasachtig vocht van paarden-oogen.

{Repertorium der Thierheilkunde. S3® Jrg. afl. 10).

Saprol wordt zeer aanbevolen tot het desinfecteeren van groote massa’s faecaliën. Saprol is een olieachtige zelfstandigheid, die op de faecaliën drijft; deze, door de vorming van eennbsp;oppervlakkig laagje, geheel van de lucht afsluit en .aan denbsp;faecaliën zijne oplosbare deelen als: Phenol, en andere sterknbsp;desinfecteerende bestanddeelen afstaat. Van uit het bovenste

93

laagje dringen de oplosbare deelen slangvormig naar beneden en desinfecteeren zoo de geheele massa. De bovenste laagnbsp;absorbeert bovendien slinkende gassen en verhindert deze zoo,nbsp;om in den atmosfeer te komen. Stoffen, die bijgevoegd worden,nbsp;zinken door de bovenste laag been. Saprol blijft zoolangnbsp;als deklaag liggen, totdat het volkomen is uitgeloogd en als eennbsp;harsachtige laag overblijft. Eerst dan zinkt het geheel weg.nbsp;Waar eén K.G. Saprol voldoende is, zou men aan 50 a 100 K.G.nbsp;andere stoffen, niet voldoende hebben.

Na desinfeclie met Saprol hebben de faecaliën niets van hun waarde als meststoffen verloren. Tonnen enz. worden niet aangetast. De desinfectie is gemakkelijk en goedkoop.

{Idem),

Behandeling van koude ahscessen met tencilne-lnjec-tles. Prof. voN Mosetig-Moorhof aan wien de chirurgie de invoering van de jodoform verschuldigd is, blijft, zooals denbsp;Wiener med. Blatter van 9 Febr. opmerken, ijverig in soortgelijke richting werkzaam. Vóór 2 jaren publiceerde hij eennbsp;verhandeling over de behandeling van inoperabele malignenbsp;nieuwvormingen met methyl-violet en voor weinige dagen hieldnbsp;hij een voordracht over een nieuwe behandelingswijze vannbsp;mykotische aandoeningen met teucrine. Teucrine is het extractnbsp;van de Teucrium scordium (Labiatae) reeds in zeer oude dagennbsp;als een prikkelend, ontbindingwerend kruid bekend. Doornbsp;uittrekking der gedroogde, niet te oude plant met heet gedistilleerd water, concentratie der afgeperste vloeistof tot honig-consistentie, uitspoeling met alcohol en indamping tot eennbsp;specifiek gewicht van 1.13 verkrijgt men de teucrine als eennbsp;zwart-bruine vloeistof van scherpen smaak, die in toegesmoltennbsp;glazen buisjes van 3 gram inhoud onveranderd kan bewaardnbsp;worden. In dit extract nu meent Mosetig het gewenschtenbsp;middel gevonden te hebben om een eigenaardige congestie en

94

verhoogde absorptie in de dierlijke weefsels op te wekken en waren het, zooals hij zegt, vooral »die kalten Abscesse, heinbsp;welchen es die Probe bestanden bat”. Het teucrine wordt doorgaans suhcutaan en wel in de nabijheid van het ziekte-procesnbsp;geïnjiciëerd. Men verkrijgt daardoor een primaire (algemeene)nbsp;en een locale werking. De eerste openbaart zich door eennbsp;koorts-reactie van 10—12 uren, die tot 40'’C. kan klimmennbsp;en geleidelijk weder afneemt. De tweede uit zich door eennbsp;plaatselijke congestie op den locus affectus, welke zich eerstnbsp;op den dag na de injectie of dikwijls eerst op den tweedennbsp;dag atteekent. Onder acute inflammatore verschijnselen stootennbsp;zich de plaatselijke tuberculeuse foyers af, terwijl de nognbsp;niet in »Coagulationsnekrose” vervallen infiltraten door resorptienbsp;verdwijnen. »Durch die Injection von Teucrin kann derkaltenbsp;«Abscess in 48 Stunden in einen heissen Abscess umgewandeltnbsp;«werden, diese Thatsache wurde an 200 Mal constatirt”.

De huid, die het absces bedekt, wordt rood, en het vroeger onpijnlijke absces »wird für Berührung empfindlich”. Laatnbsp;men de zaak aan zich zelve over, zoo wordt het absces nanbsp;eenige dagen bij het gelijktijdig wijken der actieve hyperaemienbsp;kleiner. Opent men het, hetgeen doorgaans drie dagen na denbsp;injectie geschiedde, en ontledigt men den inhoud, zoo is denbsp;holte binnen 8—10 dagen «ausgeheilt, beziehungsweise ver-»narbt”. Merkwaardig is de minime afzondering van slijmigennbsp;etter waaronder de genezing volgt. Bij «ossale Senkungs-«abscessen” kan echter, zooals Mosetig schrijft, een zoo spoedige genezing niet verwacht worden. Natuurlijk moet na denbsp;opening voor een vrije ontlasting van den inhoud wordennbsp;gezorgd. Doorgaans bereikte Mosetig bij koude ahscessen doornbsp;één enkele injectie van 3 gram zijn doel. Met den scherpennbsp;lepel werkend kan men een deel van de absces-memhraannbsp;voorbijgaan, terwijl bij de injectie daarentegen de actievenbsp;hyperaemie zich over het geheele terrein gelijkmatig uitstrekt.nbsp;De technische uitvoering is zeer eenvoudig. Na zuivering ennbsp;desiufectie der huidplek wordt het middel gemakkelijk in het

95

subcutane, slappe celweefsel ingespolen. Dikwijls werd het ook bij fungeuze adenitiden beproefd. »Zerfallene Lyinpfdrüseiinbsp;«stossen sich unter entzündlichen Erscbeinungen ab und dernbsp;«Balgrest vernarbl”. Een nog in behandeling zijnde lijdernbsp;xkwaïn met »zerfallenden tuberculösen Driisen” in den neknbsp;en een tumor in de schildklier, op de cliniek. Na eenigenbsp;injecties in de halsstreek verweekte het «Drüsenpacket” ennbsp;kon het absces worden geopend. Ook de infiltratie der schildklier verdween en binnen 12 dagen waren de holten gecicatri-seerd. Met een goed resultaat werd ook bet middel bij lupusnbsp;en aktinomycose beproefd en afstooling der lupus-nesten ennbsp;aktynomycose-klieren verkregen.

(Weekblad Ned. Tijd. Gen. 1893, No. 7 Deel ƒ)•

PERSOIALIA.

Militaire veeartsenijkundige dienst.

Van Banjoe-Iiiroe naar Soerabaja, tie inililaire paardenarts 2' klasse J. Van de Velde .

Van Soerabaja, naar Banjoe-Biroe, de militaire paardenarts 1' klasse A. M. Vermast.

Van Batavia naar Makassar, de nbsp;nbsp;nbsp;militaire paardenarts

r klasse H. Mars.

Van Makassar naar Batavia, de militaire paardenarts 1' klasse L. J. Hoogkamer.

Dikwijls lieb ik de kameraden liooren klagen over de ongunstige verhouding waarin de troepen bij het fourageeren van vleesch verkeeren door de bepaling, dal voor het hospitaalnbsp;het eerst en wel hel heste vleesch moet worden afgewogen.

Het is mijn doel deze quaeslie eens nauwkeurig te onderzoeken. Vooraf zij echter gezegd, dat ik niet meer wil bewijzen, dan waartoe de gegevens, door mij verkregen, het recht geven. Voor het verkrijgen van jui.sle cijfers, moet men zeernbsp;vele onderzoekingen doen, en hovendien in de meest verschillende garnizoenen. Mijn studie moet daarom meer wordennbsp;heschouwd als een opwekking tot olTicieel onderzoek en alsnbsp;voorbeeld der daarbij te volgen werkwijze.

Om met zekerheid te kunnen zeggen: eenig troependeel ontving op een bepaalden dag te weinig vleesch en te veel beenderen, dient men te welen op boeveel vleesch men feitelijk rechl had.

De eerste vraag, die beantwoord moet worden, is dus: hoeveel beenderen zitten gemiddeld in een koe?

(’) Vete verzoeken zijn ingekomen, na de lezing van het analect op pag. 88 der voorgaande aflevering, meerdere mededeelingen omtrent dierlijke voedselsnbsp;ill deze -Bladen” op te nemen. De Redactie vermeent, door overname uitnbsp;het Indisch Mil. Tijdschrift van dit artikel, een eersten stap gedaan te hebbennbsp;om aan het verlangen der geachte lezers te gemoet te komen.

Red.

V. A. K. BI. vel 7 Deel VH,

98

Het vleesch, ten dienste van een goede proef, vóór liet koken van de beenderen te scheiden, beeft zijne bezwaren;nbsp;toch was ik hiertoe in de gelegenheid, omdat de vleescbaan-nemer voor het garnizoen tevens vleesch levert voor hetnbsp;Stadsverband en de gevangenissen.

Dit vleesch wordt geleverd zonder beenderen.

Ik vestig op dit feit ernstig de aandacht, omdat daaruit blijkt, dat bet volstrekt niet zoo onmogelijk is, den militairennbsp;aannemer dergelijke eischen te stellen, als wel eens beweerdnbsp;wordt.

Een rund, schoon wegende 80 KG,, werd nauwkeurig door het midden der wervelkolom doorgehakt; iedere helft woognbsp;40 KG. op een weinig beteekenend verschil na.

De beenderen waren na het verwijderen van het vleesch, niet geheel schoon; naar schatting bleef daaraan niet meernbsp;dan 0,1) KG. vleesch zitten.

De beenderen van V2 koe wogen 13 KG.' na aftrekt van ’t aanhangende vleesch 12.3 KG., hetgeen voor bet geheele beestnbsp;is 23 KG.; zoodat vleesch tot beenderen zich verhouden alsnbsp;68.75°/o: 51.23°/o of wel het beest beslaat ongeveer uit ®/ionbsp;beenderen en ^/lo vleesch.

lilj een andere koe: wegende 81 KG. werd de helft a 40.3 KG. aldus in drie deelen gesneden: 1' de achterbout, 2' hetnbsp;ribstuk met inbegrip van het buikgedeelte en den hals, 3* denbsp;voorbout.

Ieder deel werd afzonderlijk gewogen; de beenderen van ieder deel werden rauw gewogen en daarna gedurende zesnbsp;uren gekookt evenals dit met de soep geschiedt; daarna werdennbsp;de beenderen weder bij elkaar gezocht en (dus uitgekookt)nbsp;gewogen.

99

De voorbout bevat dus Vs beenderen, de acbterbout ’Vii of iets meer dan 'U, bet ribstuk ^5 of iets meer dan Vsnbsp;beenderen.

Door het uitkoken verliezen deze beenderen niet alle evenveel aan gewicht; die van bet ribstuk verliezen het minst, die vannbsp;den acbterbout het meest. Toch moeten wij voor de volgendenbsp;berekeningen uitgaan van de gemiddelde verhouding van rauwenbsp;beenderen tot iiitgekookte nl. 12.ö; 6.07.

Wij weten dus, wat de verhouding is tusschen geknokteen rauwe beenderen en vinden hierin een hulpmiddel om uit denbsp;eerste ongeveer het juiste der rauwe beenderen te berekenen,nbsp;want alleen deze komen in aanmerking.

Wij zien uit de proef tevens, welk een uitmuntend voedsel in de beenderen zit, want bijna alles, wat daaruit in de soepnbsp;overging, is voedsel (vet, lijmgevende slof).

Als bewijs hoe gemakkelijk men l)ij dergelijke proeven fouten kan maken deel ik mede, dat ik eerst een proef had genomennbsp;door IJÓ KG. beenderen, uit de verschillende deelen van hetnbsp;beest gekomen, in een zak genaaid en zonder de mergpijpennbsp;vooraf te splijten, te laten uitkoken; het gewichtsverlies was

100

toen slechts 1.3 KG.; een bewijs, dat deze methode niet deugt. (Bij de vroeger vermelde proeven werden deze fouten verbeterd.)

Ter beantwoording der vraag; Wie bij de fourageering Ie veel, wie Ie weinig vleesch ontving, moet de proef genomen wordennbsp;met al hel vleesch, voor het garnizoen bestemd, en niet met dalnbsp;van een enkel troependeel.

Door de welwillendheid van korps- en compagniescommandanten, van den administrateur van het hospitaal en van den officier van piket, was ik in de gelegenheid de fourageering hijnbsp;te wonen en alle beenderen na het soepkokeu te ontvangennbsp;en zelf te wegen.

Deze proef werd gedaan eenmaal op een dag, dat heel rantsoen vleesch werd gefourageerd en eenmaal op een spekdag.

liet laatste geschiedde, omdat mij de zeer juiste opmerking werd gemaakt, dat Juist op dien dag het garnizoen in denbsp;ongunstigste verhouding verkeert ten opzichte van hel hospitaal,nbsp;waarvoor geen spek wordt gefourageerd.

Ik geef in de volgende staten niet de sterkte in de menage op, omdat dit tot de zaak weinig afdoet en omdat tengevolgenbsp;der schaflorder, niet het juiste toekomende rantsoen werdnbsp;gefourageerd.

Wel wordt opgegeven het gewicht van de gekookte beenderen, omdat dit absolute cijfers zijn, welke ook dan nog hunnenbsp;waarde behouden, indien door geregeld en algemeen onderzoeknbsp;een andere gemiddelde verhouding van rauwe en uitgekooklenbsp;beenderen mocht worden gevonden, dan wat ik vond.

De vijfde kolom is verkregen doordat uit hel totaal van kolom 2 en 4 de verhouding van al het vleesch en bot op dien dagnbsp;blijkt en uit het procenlisch aandeel aan vleesch en de rantsoenen (kolom 1) juist is te berekenen, hoeveel vleesch iedernbsp;troependeel toekwam.

De hoeveelheid rauwe beenderen worden berekend, door liet gewicht der uitgekookle beenderen te vermenigvuldigen met 2.06.

247

lOÜ

Dit vleesch bevat dus 72.646°/^ vleescli en 27.304°/^ beenderen. Het geheel is dus minder gunstig dan bij de eerste proef, hetgeen niet uit het oog moet worden verloren l»ij denbsp;beoordeeling, waarom bv. de Eur. corap'®™, 3 Bat°quot;. zoo weinignbsp;vleesch ontvingen.

De eene partij heeft dus te veel genoten 3.269 KG., de andere partij te min genoten 3.261 KG. vleesch.

103

Ik erken, dat bij deze proeven nog een fout kan worden begaan. Stilzwijgend nam ik aan, dat de beenderen bij denbsp;verschillende troependeelen evengoed worden uitgekookt. Geschiedt dit niet, dan sluipen kleine fouten in de berekening.nbsp;Alle beenderen echter waren gespleten en waren op het oognbsp;volkomen uitgekookt.

Ook behoorden de beenderen der achterbouten met een ander cijfer

bedrag der rauwe beenderen te vinden.

Het hospitaal ontving dien dag 60 KG. achterbout en 20 KG. ribstuk.

Doorgaans krijgt bet ho.spitaal dat gedeelte, wal geen achterbout is, als ribstuk. Bij bet berekenen der rauwe beenderen zou men dus de botten der achterbouten met 2.48 moetennbsp;vermenigvuldigen, die van bet ribstuk met 1.64 (zie eerstenbsp;staatje). Zoo zou bv. op den spekdag de berekening aldusnbsp;moeten zijn:

Bauwe beenderen achterbout 6.78 x 2.48 = 16.81 »nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» ribstuk 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xl.64= 6.56

te zamen 23.57 KG.

Hierdoor wordt dus feilelijk door het hospitaal aan vleesch genoten 56.63 KG.

Het is echter ónmogelijk om deze fouten te vermijden, tenzij men alle beenderen rauw weegt en volkomen ontdaan vannbsp;vleesch, wat ook weer moeilijk is.

Conclusie.

Wat de verhouding van vleesch tot beenderen aangaat, bewijzen ons de vermelde onderzoekingen, dal deze zelfs hijnbsp;runderen uit een zelfde gewest zeer kan uitcenloopen. Denbsp;slager zeide mij, zelden een beest geslacht te hebben, waarvannbsp;slechts 1/5 been was. Doorgaans is dit i/^ of nog meer. Zeernbsp;vele onderzoekingen moeten in alle garnizoenen gedaan wordennbsp;om juiste cijfers te vinden. Wel bewijzen deze proeven, datnbsp;men den invloed van hel hospitaal op de fourageering vannbsp;vleesch voor het garnizoen niel moet zoeken in de verhouding

104 van vleescli lol beenderen. De acliterbouten immers hebbennbsp;wel veel vleescb, maar tevens de zwaarste beenderen, al isnbsp;de verhouding van vleesch tot been daarbij ook iels gunstiger.

Dat eenig Iroependeel wel eens wat weinig vleesch en te veel beenderen ontving is, ten minle volgens bovenstaandenbsp;staten, het gevolg van de volgende factoren:

1'. Is de verhouding van vleesch tot beenderen bij verschillende beesten nog al uiteenloopend.

2'. Is de verdeeling bij het fonrageeren nit den aard der zaak niet zoo nauwkeurig te verrichten, dat ieder troependeelnbsp;een even groot gedeelte vleesch en been ontvangt.

O'. Hebben de buiten-menage-lieden steeds een ongunstigen invloed.

En toch oefent het hospitaal wel degelijk een nadeeligen invloed uit op de algemeene fourageering,nbsp;maar op andere wijze.

Het hospitaal wordt hel eerste bediend en ontvangt hel beste en voedzaamste vleesch; bovendien zijn de botten in dit vleeschnbsp;¦wel de zwaarste, maar tevens de beste voor het koken vannbsp;soep. De beenderen der achterbouten toch geven 58°/o, dienbsp;der voorbouten 59°/o die van het ribstuk o9°l^ van hun gewichtnbsp;aan de soep af.

Met het oog op het hospitaal moeten twee vragen niet met elkaar verward worden, nl:

Is hel billijk, dat de zieken hel beste vleesch ontvangen?

Is hel billijk, dat het hospitaal hel beste vleesch fourageert?

10a

Beide vragen zijn lang niel identiek. ]gt;e vroeger vermelde hoeveelheid vleesch, 83 KG., was bestemd voor:

d

® S

v; o d

n amp;.

as

83.000

Wanneer het personeel, wal hoogst zelden gebeurt, compleet is, zou daarvoor gefourageerd worden:

Oir. der wacht. Personeel Eur..

» Inl... Dwangarbeibers

Wij zullen ons echter slechts bezighouden met de eerste opgave, 83 KG. vleesch voor het hospitaal.

Niemand zal er iets onbillijks in zien, dat die 55 KG.

de lijders, voor genomen worden van de

Geheel iets anders is de tweede vraag, die door ons is gesteld. Indien, zooals nu gebruik is, voor het hospitaal in

106

eens wordt gefouragcerd en dus ook het personeel en de dwangarbeiders “,'4 van 28 KG. als achterbout ontvangen, wordtnbsp;ceiie grove onbillijkheid begaan ten opziclite van het garnizoen.

Bij de fourageering (spekdag) toch kan slechts zeer weinig achterbout voor het garnizoen worden beschikbaar gesteld.nbsp;Er is te minder reden oin dit personeel en de dwangarbeidersnbsp;te doen deelen in de beste stukken, omdat hunne rantsoenennbsp;dubbel zoo groot zijn, als die van den soldaat bij den troep,nbsp;terwijl de dwangarbeiders recht hebben op hetzelfde rantsoennbsp;als een Eur. fuselier.

Allen krijgen reeds meer, is het dan billijk hen bovendien nog van het beste te geven.

Neen, ieder die ’t goed meent met onze flinke kerels, die dikwijls zware vermoeienissen doorslaan en die hun karignbsp;rantsoen vleesch best gebruiken kunnen, zal inzien, dat dezenbsp;regeling onbillijk is.

Wat billijk zou zijn is dit: Er worde afzonderlijk gefoura-geerd voor de zieken en hun geve men achterbout, desnoods, waar dit zonder nadeel voor het garnizoen kan, allesnbsp;achterbout.

Voor het hospitaalpersoneel en de dwangarbeiders worde gefouragcerd evenals voor elk ander troependeel. Hierbij nognbsp;eene opmerking: het gaat ons niet aan, waarom dit personeelnbsp;een rantsoen ontvangt dubbel zoo groot, als dat hunner kameraden van bet garnizoen, daarvoor zullen wel goede redenennbsp;bestaan. Op grond daarvan hen niet te doen deelen in denbsp;beste stukken vleesch, die na het fourageeren voor de ziekennbsp;overblijven, zou eveneens onbillijk zijn.

Toch zou bel kunnen gebeuren, dat zelfs bij deze regeling in enkele plaatsen hel aantal zieken in wanverhouding zounbsp;staan lol bet garnizoen; daar zon de plaaLselijkc commandanl,nbsp;naar billijkheid moeten beslissen, welk gedeelte van het vleesch,nbsp;voor de zieken bestemd, achterbout behoort te zijn.

107

Vleesckloehereiding.

Omtrent het bereiden van het vleesch eene korte opmerking.

Hel vleesch wordt in de soep gekookt en wel gedurende 4—6 uren.

Wanneer men de handboeken opslaat, leest men, dal van het vleesch zeer weinig in de soep oplost. Niels kan tot groolerenbsp;misvattingen en verkeerde voorstellingen aanleiding geven dannbsp;deze waarheid.

Vleesch toch beslaat uit ± lo o/q water en 2a o/^ vaste bestanddeelen (ik neem maar geheele getallen, omdat ik metnbsp;die cijfers toch niets zekers voor Indische runderen kan bewijzen en het mij slechts te doen is met behulp van cijfersnbsp;de zaak duidelijker te maken).

Van deze 25 ®/o vaste bestanddeelen is Vs oplosbaar in water.

Hierin komen voor: 2 Vd eiwit en 1 o/o verschillende minerale zouten; verder lossen op, eenige organische verbindingen metnbsp;barhaarsche namen, (Kreatine, Kreatiniii, Sarkin enz.), waaraan het vleesch, den eigendommelijken, lekkeren smaak tenbsp;danken heeft.

Eindelijk lost ook het bindweefsel op.

Zooals de naaui reeds aanduidt, is dit weefsel bestemd om de spiervezels van het vleesch tot bundels te verbinden; lostnbsp;dit weefsel (een lijmgevende stof) op, dan is het vleesch veelnbsp;minder compact, het wordt draderig en is gemakkelijk uitnbsp;elkaar te pluizen. Dit alles is ons bekend.

Te zameu lossen dus uit vleesch op 5 Vo verschillende stollen; hierbij komt nog 1 — o o/o vet, d. w. z. het vet, datnbsp;tusschen de spierzevels steeds in kleine, al is het zichtbare,nbsp;hoeveelheden aanwezig is.

Dit alles heeft echter betrekking op vleesch zonder aanhangend vel. Al zijn onze koeien nog zoo mager, toch is juist de eisch, dat het vleesch doorwassen moet zijn met vel.

Wanneer dus het vleesch in de soep zoovele uren kookt, gaal dit aanhangend vet in de soep over. (Eeilelijk geeft hetnbsp;vleesch dus veel meer aan de soep af, dan de bovengenoemde

108

6—8 pCt. oplosbare sloffen en vel door *1 koken.) Ook ondergaat hel vleescli eene mechanische verandering; het verliest meernbsp;water, dan vaste stof; gekookt vleescli bevat dus een geringernbsp;percentage aan water; het krimpt ongeveer 1/5 hi. Hoewelnbsp;het hierdoor dus feitelijk niet in voedingswaarde vermindert,nbsp;lijkt het gekookte vleesch minder; ieder rantsoen heeft kleinernbsp;volume en gewicht.

Eindelijk veroorzaakt het oplossen van het bindw'eefsel, al is daarvan ook slechts 1—2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in vleesch aanwezig, een niet

gering verlies aan vleesch.

Het draderig worden van het vleesch, de mindere samenhang der spiervezels veroorzaken, dat veel vleesch verbrokkelt ennbsp;in de soep blijft zweven. Ieder, die soep zag koken, kannbsp;zich van deze mechanische splitsing overtuigen en deze factornbsp;mag vooral niet over het hoofd worden gezien, waar de soepnbsp;gedurende 4—6 uren te vuur slaat en herhaaldelijk met dennbsp;knoedelmajoor wordt bewerkt. Van het ingrijpende dezernbsp;mechanische verbrokkeling leggen de beenderen getuigenis af;nbsp;zij komen geheel gereinigd, zonder hel minste aanhangendnbsp;vleesch, uit de soep te voorschijn.

Op grond van deze beschouwingen heb ik recht te verklaren, dat de theoretische cijfers voor in kokend water oplosbarenbsp;vleeschdeelen, tot onjuiste gevolgtrekkingen aanleiding geven.nbsp;Wij hebben slechts te vragen; Als wij van 100 KG. vleeschnbsp;(geen beenderen hieronder gerekend) soep koken — hoeveel vleeschnbsp;kunnen wij dan uit die soep opvisschen en als vleeschrantsoennbsp;onder de manschappen verdeden?

De theoretische 6—;8°/o in aanmerking nemende, zou dit zijn: 94—92 KG. Maar door walerverlies (door het krimpen)nbsp;wordt dit reeds ±; 80 KG. en door hel verlies van aanhangendnbsp;vet en door de mechanische verbrokkeling wordt dit 60—öO KG.

Ik overdrijf dus niet, door aan te nemen, dat hij deze kookmethode slechts ongeveer de helft van het vleeschgewichlnbsp;weder uit de soep te voorschijn komt.

Het gevolg hiervan is, dat hel rantsoen vleesch, dat feitelijk

109

gedistribueerd wordt, zelfs I)ij gunstige fourageering, zoo klein wordt, dat het lijkt, dat den nianscliappen te kort wordtnbsp;gedaan.

De soldaat wil echter soep; het zou niet gaan deze soep door iels anders te vervangen.

Welnu geeft hem soep, maar gebruik voor de bereiding daarvan niet al het vleesch.

Voor de soep zijn uitmuntend geschikt:

1' de beenderen, mits gekloofd om alle vetbeslanddeelen van het merg gelegenheid te geven in de soep over te gaan;

2® het kraakbeen en aauhangend vleesch der beenderen:

3quot; hel aanhangend vet;

4' zoo noodig een deel van het vleesch; hiertoe kieze men de minst smakelijke gedeelten.

Op die wijze wordt een vrij goede soep verkregen; wel niet zoo goed als die nu bereid wordt, maar door rijst ennbsp;soepgroenten zij daaraan gebondenheid en geurige smaak tenbsp;geven.

Hel overige vleesch wordt nu in die soep gekookt; d. w. z. het wordt in de kokende soep gedompeld en daarin slechtsnbsp;zoolang gekookt, totdat het gaar is.

Een aldus bereide vleeschporlie is smakelijk, omdat zij slechts zeer weinig beslanddeelen heeft verloren.

Dit vleesch is gekookt; wat zes uur in de soep gekookt is was uitgekookt.

Hel spreekt van zelf, dat in die menages, w'elke boter of reuzel voor ’t braden van het versche (niet vooraf gekooktenbsp;of uilgekookle) vleesch kunnen betalen, een veel smakelijkernbsp;maaltijd kan worden genuttigd dan nu doorgaans het geval is.

Deze methode is zoo eenvoudig, dat het onbegrijpelijk is, waarom zij niet algemeen wordt toegepasl.

Voor de onderoff. menage 5' Bataljon en voor ’t Huis van arrest werd zij wel gevolgd en dit zal hier en daar eldersnbsp;ook wel het geval zijn.

no

AusIraHsch vleesch.

In verband met het bovenstaande is bet te begrijpen, waarom Australisch blikkenvleesch, wanneer bet eerst in de soep gekookt is, daar uilkomt als een onsmakelijke, onoogelijke,nbsp;draderige massa (als pruiken). Dit vleesch werd in de blikkennbsp;bussen, onder booger temperatuur dan 100’C, soms ondernbsp;eenige drukking, gekookt of nagekookt. Het bindweefsel gaatnbsp;daarbij vrij volledig in lijm over; vandaar het draderige ennbsp;weinig samenbangende van dit vleesch. Het vleescbnat blijftnbsp;in bet blik; verlies aan voedingswaarde wordt dus niet geleden.

Wordt echter zulk vleesch in de soep gekookt, al is liet slechts gedurende weinige oogenblikken, dan gaat dit voedzame, smakelijke vleescbnat in de soep over en de vleescb-vezels worden nog meer afgespoeld en uitgekookt.

Uit den aard der zaak is dit vleesch niet geschikt om in soep gekookt te worden.

Het Australisch vleesch moet met het nat — b. v, in het blik zelf — verwarmd worden en dan is het een bijzondernbsp;smakelijk en krachtig voedsel. Wat men in dezen te doennbsp;heeft, ligt voor de hand. Op dagen, dat Australisch vleeschnbsp;wordt gefourageerd, ontvange men ook een deel van hetnbsp;rantsoen in rundvleesch; men make daarvan soep, en behandelde het blikenvleesch zooals zooeven is uitgelegd.

l)e toebereiding l'an hel vleesch in de ziekeninrichtingen.

In het reglement op den Inwendigen dienst en de politie bij de ziekeninrichtingen lezen wij:

«Het vleesch bestemd voor de gewone voeding van de lijders der 5' en 4'afdeeling en der dwangarbeiders, wordt gozamenlyknbsp;tot bereiding van soep en bouillon gebruikt en eerst daarnanbsp;in porties gesneden.”

Uit deze bepaling zou men mogen opmaken, dat vleesch

Ui

voor de liiders der 1' en 2' afd. niet wordt gekookt, evenmin als dat, bestemd voor off. v. d. wacht en helgeen voor melk-diëeten als biefstuk is voorgescbreven.

Welk gedeelte van bet vleesch bij de troepenmenage ook in de soep achterblijft, dit berokkent den manschappen nooitnbsp;nadeel, omdat zij allen bun aandeel van de soep ontvangennbsp;en dus de volle voedingswaarde van bet vleesch genieten.nbsp;Geheel anders is dit in de hospitalen; want bier wordt soepnbsp;gegeten door lijders 1', 2' en 3' afdeeling en door het mil.nbsp;bedieningspersoneel, ook de off. v. d. wacht krijgen bunnbsp;aandeel,

De lijders der 4' afd. en dwangarbeiders eeliter bekomen geen soep.

Uit bovenstaande bepaling uit het reglement o. d. I, D. b. d. z. blijkt niet, dat ook hel vleesch voor het personeel wordtnbsp;gekookt.

Voor zooverre ik weet gebeurt dit wel en wordt ook een deel van het rantsoen der lijders V en 2' afd. en van de off. dernbsp;wacht in de soep gedaan.

Hoe men echter gelasten kan, dat het vleesch van hen, die geen soep eten, voor de bereiding van houillon en soep moetnbsp;worden gebezigd, gaat mij te hoog.

Ter opheldering van alle onjuistheden, die op grond van deze vreemde bepaling worden gepleegd, geef ik het volgendenbsp;overzicht omtrent de toegestane rantsoenen en de distributie,nbsp;zooals deze als voorbeeld gegeven is bij Alg. Ord. N'’. 18 vannbsp;1891, Bijlage Lt. A.

Wel is waar heet dit laatste slechts een voorbeeld, maar daaruit is zeer duidelijk de bedoeling van het legerbestuur opnbsp;te maken.

Gemakshalve neem ik slechts heele porties in aanmerking;

Er zLju dus 117 soepelers en 107 nict-soepetcrs.

Nemen wLj nu aan, dat de vreemde bepaling van het Regl. op den I. D. niet naar de letter wordt opgevat en dat dusnbsp;ook de lijders T en 2' afd. en de off. der wacht een deel vannbsp;hun vleeseli aan de soep afstaan, dan nog doen zich de volgende onjuistheden voor:

1'. nbsp;nbsp;nbsp;107 personen geven een deel van de voedingswaarde

en den lekkeren smaak van het hun toekomende vleesch aan de soep — maar elen die soep niet.

2'. Van 0.300 K.G- vleesch eten 71 lijders der 3'. afd. evenveel soep, als die der 1' en 2''afdeeling van 0.300 K.G. vleesch.

113

o'. De lijders 4' afd. ontvangen hun gelieele rantsoen als gekookt vleesch; dit is van hun eigen rantsoen ónmogelijk,nbsp;want hiervan is zeker V4 l'ol en Vs krimpt bij het koken.

Werd hun werkelijk 0.400 gekookt vleesch verstrekt, dan benadeelen zij de andere categorieën.

Het is niet aan te nemen, dat men hun op die wijze compensatie wil geven voor het nadeel aan hun eten door het uitkoken in de soep veroorzaakt.

4'. Is het vleesch der 4“ afd. uilgekookl, want het diende ter bereiding der soep; het voorbeeld spreekt daarentegen vannbsp;gekookt vleesch.

ö'. 0.2o0 K.G. vleesch van de 2'' afd. moet zijn gebraden, hiervoor wordt ook boter te goed gedaan; het is dus onbillijknbsp;dit vleesch eerst uit te koken.

Voor zooverre ik heb kunnen nagaan, geschiedt dit ook niet, maar wordt een deel van het vleesch, niet gebruikt voornbsp;soep, maar direct gebraden.

Eind-conclusie.

Onder de nu loopende contracten is er dus reeds veel te verbeteren; zoowel in de wijze van fourageeren voor het hospitaal, als in de toebereiding van het vleesch in de menagesnbsp;der troepen en der ziekeninrichlingen.

Ook voor de toebereiding van Australisch vleesch zijn alge-meene voorschriften te geven.

Goed zouden o. a. werden de volgende bepalingen:

o. Voor de zieken wordt het eerst gefourageerd. Zij ontvangen een bepaald gedeelte als achterbout.

De plaatselijke (militaire) commandant bepaalt naar billijkheid en met inachtneming van de sterkte van garnizoen en zieken, hoe groot dit gedeelte is.

b. nbsp;nbsp;nbsp;Voor het hospitaalpersoueel enz. wordt gefourageerdnbsp;evenals voor ieder ander troependeel.

c. nbsp;nbsp;nbsp;Voor militairen builen de menage worden vleesch en

V. A. K. BI. Deel VII, vel 8.

114

beenderen gefourageerd. Reclames hieromtrent worden alleen aangenomen tijdens de fourageering.

d. De vreemde bepaling in bet Reglement op den Inw. dienst en de politie bij de ziekeninricblingen voor het loebe-reiden van vleesch worde ingetrokken of in overeenstemmingnbsp;gebracht met de A. 0. 1891 N°. 18 bijlage Lt. A.

Maar er is meer ie verbeteren!

Wij zullen er wel nooit toe komen om het gebeele rantsoen als vleesch te ontvangen.

Ook is daar iets tegen te zeggen; uit vleesch bereidt men geen goede soep; beenderen zijn zijn daarvoor de aangewezennbsp;ingrediënten en bevatten een groote voedingswaarde.

Een andere vraag is: behoort het vleeschranlsoen (voor garnizoen) niet verhoogd te worden?

Nader onderzoek is sterk aan te bevelen.

Nemen wij aan, dat het rantsoen zoo blijft als het nu is, dan zou men bij nieuwe contracten bet volgende kunnennbsp;bepalen;

a. Het vleesch wordt vóór of tijdens de fourageering gescheiden van de beenderen.

h. Ieder troependeel, zoowel als de zieken, moeten hunne rantsoenen ontvangen ^4 vleesch, V4 in beenderen met aaii-hangend vleesch.

Semarang, Januari 1892.

IETS OVER DE DIAGNOSE VAN KWADEI-DROES.

DOOR

C. A. PESiKlUe,

Gouvemements-veearts.

Hoe moeilijk liet soms is, deze ziekte tijdig te diagnosliseeren, moge o. a, uit het volgende ziektegeval blijken. Eer tuig-paardje is in hevigen graad rechts schouderkreupel, het isnbsp;den vorigen dag, 2 Januari 1892, per spoor vervoerd en volgensnbsp;den staljongen niet kreupel geweest, doch er is onderweg ooknbsp;niets bijzonders mèe gebeurd en het dier gezond op stal gekomen.

Des ochtends heeft men eerst gezien, dat het kreupel is. Het paard verkeert niet in zeer gunstigen voedingstoestaud;nbsp;de haren zijn echter vrij glanzend. Daar ik in deze strekennbsp;nimmer verzuim, een ter behandeling aangeboden paard opnbsp;kwaden-droes te onderzoeken, doe ik zulks ook hier; er isnbsp;echter geen spoor dier ziekte te onderkennen.

Behandeling. Volkomen rust houden en eene frictie op den rechter schouder.

7 Jan. Het paard is in heide schouders zeer pijnlijk en zoo stijf, dat het bijna 'de voorbeenen niet durft verzetten:nbsp;temp. 59.3°, ademhaling eenigszins frequent; eetlust verminderd,nbsp;geen spoor van kwadendroes- of wormsymptoraen.

Diagnose: Rheumatismus niuscularis acutus.

Behandeling; De geheele voorhand flink wrijven met spirit, camphor, cum ol. terebinth., daarna I’riesnitsche omslagen.nbsp;Inwendig salicyl. natric. 100. f. pulver. No. IV voor twee dagennbsp;2 X d. 1 poeder.

11 Jan. Voorhand nog stijf, temp. 39°, eetlust vrij goed.

Behandeling: Acid. hydrochl. in drinkwater, doorgaan met Priesnilsche omslagen.

116

18 Jan. Het paard, durft bijna niet steunen op het linker achterheen; het kan slechts met veel moeite den stal verlatennbsp;en hinkt op drie heenen, daar het linker achterheen hijna nietnbsp;neergezet wordt. Eetlust vrij goed, temp. 39°, ademhalingnbsp;steeds een weinig frequent. Nogmaals onderzoek ik liet diernbsp;nauwkeurig op kwaden-droes en huidworm, daar het sleependnbsp;verloop mij zeer verdacht voorkomt; er is echter geen enkelnbsp;symptoom van kwaden-droes te vinden , hehoudens de verdachtenbsp;kreupelheid, die echter zeer goed door spier-rheumatisraus tenbsp;verklaren is; overigens geen klier, geen hoesten, geen neus-uitvloeiing of lilteeken in het neusslijmvlies, noch een worm-knohhel te ontdekken.

Behandeling zuiver dielhetisch, stal tochtvrij houden, huid wrijven met sjiirit. camphor., paard licht indekken, dagelijksnbsp;wat chloornatrium met dedak geven en verder goed gras.

24 Jan. Paard nog steeds zeer stijf, linker achterheen echter niet bijzonder pijnlijk meer, overigens toestand onveranderd. Behandeling als vroeger.

6 Fehr. Aan de huitenvlakte van het linker voorheen beneden den handwortel, voor de buigpees, eene niet scherp omschreven pijnlijke zwelling, overigens toestand onveranderd.

Waarschijnlijkheids-diagnose: huidworm.

10 Fehr. De genoemde zwelling aan het voorheen hoeft eene kleine opening, waaruit een weinig dun-vloeihare pus denbsp;haren aan elkaar heeft doen kleven. Linker liesplooi vrij sterknbsp;oedemateus gezwollen en zeer pijnlijk, aan de binnenvlaktenbsp;der linker dij een omschreven knobbeltje ter grootte van eennbsp;hazelnoot, waaruit, nadat hel is opengesloken, een weinignbsp;pus gedrukt kan worden en waarin hij microscopisch onderzoek tal van kleine staafjes zichtbaar zijn , die veel op tuberkelbacillen lijken, doch dikker zijn, een eenigszins korrelig aanziennbsp;hebben en zich volgens Löffler’s methode goed laten kleuren.

18 Fehr. Op verschillende plaatsen aan de ledematen hebben zich wormknohhels ontwikkeld. Het paard kan zich hijnanbsp;niet meer slaande houden; het sterft den 21'“daaraanvolgend.

117

Men zal mij loegeven, dat in liet vermelde geval, er vóór den 6«“ Febr. geen symptomen aanwezig waren om zelfs hetnbsp;verdacht van kwaden-droes uit te spreken, ofschoon ik eennbsp;dergelijk ziektebeeld steeds in deze streken verdacht vind,nbsp;doch waar, zooals hier, alle zieklesymptomen te verklarennbsp;zijn door spier-rheiimatismus en die diagnose gesteund wordtnbsp;door de anamnese, dient men toch eenig duidelijk symptoomnbsp;van kwaden-droes te hebben om lot die ziekte te besluiten.

Nu hebben wij voor het vaststellen der diagnose nog wel een hulpmiddel in de enting van daarvoor geschikte proef-dierljes, doch in de praktijk stuit men hierbij op vele bezwaren,nbsp;In de eerste plaats is men, tenminste hier in liidië, volstrektnbsp;niet altijd in de gelegenheid proefdieren te krijgen, vooralnbsp;daar men er verscheidene dient te enten om in korten tijdnbsp;zekerheid te krijgen en in de tweede plaats beeft men juistnbsp;in twijfelachtige gevallen dikwijls noch neusuitvloeiing, nochnbsp;klierzwelling of wormknobbels en dus geene pathogene productennbsp;om te enten en hoe weinig men aan een enkel proefdiertjenbsp;heeft, moge uit het volgende geval blijken.

Een paard hoest sedert een paar dagen, de eetlust is een weinig verminderd, terwijl neusuitvloeiing bestaat, uit hetnbsp;linker neusgat meer dan rechts; tevens is de omtrek vannbsp;eerstgenoemd neusgat en ook de bovenlip geëxcorieerd ennbsp;oedemateus, terwijl de keelgangsklieren links een weinig gezwollen zijn. Daar het dier moeilijk van de overige paardennbsp;afgezonderd kan worden, is het van groot belang, zoo spoedignbsp;mogelijk eene zekere diagnose te kunnen stellen, waarvoornbsp;het eenige tot mijne dispositie staande cbineesche biggetje,nbsp;een vrouwelijk individu, subcutaan geënt wordt met een weinignbsp;sputa, dat, door het paard een paar malen te doen hoesten,nbsp;uit de bovenste neus-afdeeling, dus zco rein mogelijk, wordtnbsp;opgevangen. Het paard wordt inlusschen behandeld voor acutenbsp;neus-keelcatarrh en is na een dag of tien volkomen hersteld;nbsp;onderwijl is nog gebleken, dat de staljongen het, vóór mijnenbsp;komst, geneesmiddelen, o. a. ook ol. cajaputi in den neus had

118

gegoten, waardoor thans de excoriaties en de copieuse neus* uitvloeiing links verklaard zijn.

De geënte cavia vertoont onderwijl een sleependen gang in het achterstel en vervolgens verlamming van de achterbeenen,nbsp;terwijl in de liesplooi een knobbel ter grootte van een hazelnoot voelbaar is, die na drie weken doorbreekt en vervolgensnbsp;geneest; de vulva is sterk gezwollen en hard. Dit laatstenbsp;symptoom wordt opgegeven als zeer karakteristiek voor kwaden-droes. Tevens zijn na drie maanden de onderste toonledennbsp;der achterste extremiteiten zeer ontstoken, tengevolge waarvannbsp;de nagels van twee teenen afvallen.

Sedert ruim 1| jaar doet bedoeld paard weer zijn gewonen dienst en is nimmer meer ziek geweest, terwijl de geëntenbsp;cavia cobaya, niettegenstaande zijn verlamd achterstel, nognbsp;steeds in leven is. Hier waren dus geen kwaden-droes-bacillennbsp;in het spel en niettegenstaande dit, vertoonde het diertje tengevolge der enting symptomen, die als zeer karakteristieknbsp;voor deze ziekte gelden, want hoewel het kwaden-droes virusnbsp;geene verlamming der achterste extremiteiten veroorzaakt,nbsp;kunnen, waar men met onzuivere stoffen, bijv. neusslijm, ent,nbsp;dergelijke symptomen natuurlijk even goed optreden,wanneernbsp;er wel, als wanneer er geen kwaden-droes in het spel is.

Wil men door enting van cavia’s in betrekkelijk korten lijd met zekerheid kwaden-droes diagnostiseeren, dan is dit steedsnbsp;eene zeer omslachtige methode die in de praktijk wel zeldennbsp;zal worden aangewend, want het vereischt, behalve een goedennbsp;voorraad cavia’s, altijd een microscopisch onderzoek en, — tenzijnbsp;men hierin zeer bedreven is, zoodat men op het eerste gezichtnbsp;de kwaden-droes-bacillen van andere daarop veel gelijkendenbsp;kan onderscheiden, — ook nog bet aanleggen van reinculturen.nbsp;Uit de volgende entingsproeven moge dit blijken.

Een paard, mij ter bebandeling aangeboden, vertoont links eene harde klier ter grootte van eene kastanje; het dier hoestnbsp;nu en dan, waarbij eene zeer geringe hoeveelheid slijraignbsp;sputum uit hel rechter neusgat wordt ontlast, zoodat ik slechts

119

met moeite eene geringe hoeveelheid van het neusslijmvlies kan afschrapen; hierinêe wordt eene cavia subculaan in dennbsp;nek geënt. Het wondje gaat etteren en vertoont na een dagnbsp;of acht, na verwijdering van het korstje, waarmêe het bedektnbsp;is, eene kratervormige zweer met spekachtigen bodem; tevensnbsp;is in de liesplooi een knobbel ter grootte van eene hazelnootnbsp;voelbaar, terwijl het mij voorkomt, dat de testikels wat vergrootnbsp;zijn. Het diertje is overigens vroolijk en lijkt geheel normaal.

Met een weinig pus uit het wondje in den nek wordt eene tweede cavia op dezelfde wijze geënt met volkomen hetzelfdenbsp;resultaat. Het entwondje (door eene huidplooi even in tenbsp;knippen, ontstaan) vertoont geen neiging tot genezing; ooknbsp;hier vormt zich eene kratervormige zweer terwijl in de liesplooi weer eene klierzwelling ter grootte van eene hazelnootnbsp;ontstaat. Bij dit diertje, een vrouwelijk individu, zwelt bovendien de vulva een weinig; overigens is er niets ziekelijks aannbsp;te bespeuren, terwijl een paar andere cavia’s in hetzelfde hoknbsp;volkomen gezond blijven.

Is dit nu kwaden-droes? 3Iet de ondervinding, bij mijne

»

eerste enting opgedaan, vind ik deze ent-resultaten ten eenen male onvoldoende om eene zekere diagnose te stellen.

Het paard, waarvan de entstof genomen is, heeft intussehen reeds sjankers in den neus gekregen, zoodat de diagnose bijnbsp;het individu zelf reeds lang kon vastgesteld worden.

Met de roomachtige pus, uit de knobbels in de liesplooi genomen, worden thans een paar aardappel-culturen aangelegd.nbsp;In deze pus ziet men onder het microscoop in dekglasprepa-raatjes met methyleen blauw of aniline-olie-fuchsine gekleurd,nbsp;massa’s korte, dikke staaljes van een korrelig voorkomen, dienbsp;met een gewoon microscoop van Zeiss, objectief D. D„ oculair 3,nbsp;vrij duidelijk te zien zijn, doch natuurlijk veel beter metnbsp;Abbé’s verlichtingsapparaal en immersiesysteem. Deze staatjesnbsp;zijn vrij karakteristiek, zoodat men, na eenige preparaafjesnbsp;vervaardigd te hebben, ze makkelijk kan herkennen, wanneernbsp;men ze rein heeft; geheel iets anders is het echter ze aan te

no

loonen in neusslijm, waarin ze spaarzaam en met allerlei andere bacillen vermengd voorkomen. Om dus aan het microscopisch onderzoek op zichzelf voor de diagnose wat te hebben,nbsp;is het noodig, dat men zuivere pus uit een worraknobbel ofnbsp;sjanker kan nemen, als wanneer het microscopisch onderzoeknbsp;wel meestal overbodig zal zijn, of men moet eenige proef-diertjes enten en op die wijze zuiver materiaal krijgen.

Eene maand na het enten, dood ik een der beide cavia’s, die, behoudens de zweer in den nek, nog steeds volkomennbsp;gezond is. Bij sectie is niets karakteristieks voor kwaden-droesnbsp;te bespeuren; nocb in milt of lever, noch in de longen isnbsp;een enkel kwaden-droes knobbeltje te vinden. Bij de tweedenbsp;cavia is na ruim twee maanden het absces in de liesplooi genezennbsp;en eveneens de zweer in den nek; daarentegen beginnen de toonennbsp;er meer ontstoken uit te zien en wel van alle vier extremiteiten. Dit diertje gaat na maand cachectisch te gronde,nbsp;zonder bij sectie karakteristieke kwaden-droes-symptomen tenbsp;vertoonen. Op de aardappelschijven zijn intusschen na eennbsp;dag of vijf culturen ontstaan van eene lichtgele kleur, dienbsp;langzamerhand wat donkerder worden en die zich niet of slechtsnbsp;weinig verder uitbreiden dan de entplaats; deze zijn zoonbsp;karakteristiek, dat ze macroscopisch reeds als kwaden-droes-culturen te herkennen zijn. In dekglaspreparaatjes ziet mennbsp;weer uitsluitend de bekende staafjes, die echter langzamerhandnbsp;wat korter en meer ongelijk in lengte schijnen te worden,nbsp;naarmate de cultuur ouder wordt.

Dergelijke culturen kan iedereen zich zeer eenvoudig vervaardigen; een aardappel, op de bekende wijze gesteriliseerd, wordt met een gegloeid mes doorgesneden en de heften ofnbsp;schijven onder omgekeerde waterglazen op bordjes geplaatst,nbsp;die natuurlijk met sublimaat gedesinfecteerd zijn en met tiltreer-papier, in sublimaat oplossing Vio proc. gedrenkt, vochtignbsp;gehouden worden. De Indische temperatuur, 23° a SO^C.nbsp;maakt een broedstoof hierbij overbodig.

Natuurlijk is echter hiervoor nog al tijd noodig en daaraan

121

heeft men bij eene drukke praktijk dikwijls het meest gebrek.

Van eene dezer culturen worden een paar jonge hondjes van ± 6 weken, uil een nest van 5 stuks op den kopnbsp;subcutaan geënt. Ook hier vormen zich op de enlplaatsennbsp;kratervormige zweren, doch behalve dat, zwellen evenals bijnbsp;het paard, de submaxilaire lymphklieren zeer slerk, ter groottenbsp;van een duivenei en ontstaan nog een paar ulcera aan de basisnbsp;der ooren en aan de lippen; ook zijn een paar dagen na denbsp;enting de diertjes een tijdje wat minder vroolijk, hetgeennbsp;echter spoedig weer overgaat. Merkwaardig hierbij is, datnbsp;de moeder, die voortdurend de wondjes likt, en ook de anderenbsp;jongen uit het nest allen gezond blijven, waaruit dus eenigs-zins blijkt, dat de bond weinig vatbaar is voor kwaden-droesnbsp;door het eten van kwaden-droes virus en dat de vatbaarheidnbsp;over het algemeen eene geringe is. Beide hondjes blijvennbsp;voortdurend vroolijk, doch groeien zeer slecht, zoodat zenbsp;geheel ten achteren blijven bij de drie overige. Na een weeknbsp;of acht begint de klierzwelling te verminderen en verloonennbsp;ook de ulcera meer neiging lot genezing, zoodat de diertjes nanbsp;ruim twee maanden geene symptomen der ziekte meer ver-toonen ^).

Ten slotte wordt met eene aardappelciiltuur van 6 weken nog eene jonge cavia geënt, waarbij wederom een ulcus opnbsp;de entplaats en eene klierzwelling als eene hazelnoot in denbsp;liesplooi ontstaat. Dit diertje sterft den 21™ dag na de enting.nbsp;Bij sectie blijkt de lever een weinig vergroot en murw, miltnbsp;normaal, nieren normaal, linker long sterk oedemateus, overigensnbsp;geen afwijkingen; dus weer geen enkel karakteristiek symptoomnbsp;van kwaden-droes.

Uit deze entingen ben ik voor mij tot de conclusie gekomen, dat jonge honden voor proefentingen bij kwaden-droes verre

1) Dit resultaat stemt niet overeen met eene door Püiz meegedeelde enting, waarbij van 6 jonge hondjes uit één nest, er drie werden geënt.nbsp;Zoowel geënte als niet geënte stierven.

te verkiezen zijn boven cavia’s, daar ze in korleren lijd karakteristieke ziektesymptomen te zien geven, terwijl, boewelnbsp;de veranderingen bij cavia’s ook wel vrij constant dezelfdenbsp;zijn, ze dit niet uitsluitend zijn voor kwaden-droes, zoodatnbsp;men verscheiden cavia’s noodig heeft en de enting gepaardnbsp;dient te gaan met microscopisch onderzoek en het aanleggennbsp;van reinculturen, hetgeen omslachtig is en veel tijd vereischt.

Hoewel men dus van cavia’s zeer zeker steeds een nuttig gebruik kan maken in laboratoria, veeartsenijscholen enz.,nbsp;voor kwaden-droes, geloof ik toch, dat men er voor de praktijknbsp;weinig aan heeft, hetgeen echter, volgens mijne ondervinding,nbsp;met al dergelijke entingen het geval is, want deze blijven altijdnbsp;omslachtig en lastig, vooral met het oog op de proefdiertjes.

Een groote stap voorwaarts zal het dan ook zeker zijn, wanneer de nieuwe methode, n. 1. suhcutane injectie vannbsp;Malleïne in de praktijk algemeen aanwendbaar zal blijken.

Door de proeven van Dr. Roux, Nocard, Degive, Helman, Preüsse , Dieceerhoff , Lother en tal van anderen, die allennbsp;eenstemmig de prompte werking van deze injecties kondennbsp;constateeren, schijnen wij dit te mogen verwachten. Het isnbsp;thans slechts de vraag, of de entstof zoodanig te bereiden is,nbsp;dat ze zonder hooge kosten onder ieders bereik kan gebrachtnbsp;worden. Dr. Roux van het instituut Pasteur stelde voor denbsp;veeartsenijschool te Cttreghem, zooveeP Malleïne beschikbaar alsnbsp;men noodig zou hebben, desnoods voor geheel België.

Pad-Ang, 20 October 1892.

PROEYEÏÏ MET HET GEBEIJIK YAI HOEDEU YOOE MILITAIRE DOELEINDEN INnbsp;NEDERLiNDSCH-INDIË.

Doon

li. A. nbsp;nbsp;nbsp;lt;)

In de Juli aflevering van het jaar 1889 van het Indisch Militair Tijdschrift gaf de majoor der Artillerie (destijds kapitein vannbsp;den Generalen Staf) G. J. van Kooien een verslag der proeven,nbsp;die bij liet Indisch leger genomen werden , om honden geschiktnbsp;te maken voor het verrichten van den veiligheidsdienst tegenovernbsp;Inlandsche vijanden. Deze proeven werden in de drie jaren ,nbsp;die sedert verloopen zijn, steeds met ijver voortgezet, en eerstnbsp;onlangs afgebroken, toen men tot de overtuiging kwam, datnbsp;ook de africhting van Taijkong- en bastaard Taijkong hondennbsp;voor militairen doeleinden tol geen goed resultaat leidde.

De belangstelling, die intusschen dit onderwerp hij ons leger heeft gewekt en trouwens alleszins verdient, geeft mijnbsp;aanleiding hieronder te vermelden, hoe men langzamerhandnbsp;tot die overtuiging is gekomen.

Om daarbij zoo volledig mogelijk te kunnen zijn, vroeg en verkreeg ik welwillend de vergunning om evenals vroegernbsp;gebruik te maken van de ter zake ingediende rapporten.

Werd in 1888 na de geheerscht hebbende hondenziekte reeds de droeve ervaring opgedaan, dal de opgewektheid, die allenbsp;in africhting zijnde honden en de intelligentie, die enkelenbsp;daarvan hadden aan den dag gelegd vóór de ziekte, geheel

1) nbsp;nbsp;nbsp;Overgenomen uit het Indisch Militair Tijdschrilt, 1892 No. 9.

2) nbsp;nbsp;nbsp;V. A. K. Bladen, Deel IV, pag. 214.

124

waren venlwenen, terwijl het vroeger geleerde bijna geheel was vergeten, zoodat de africhter weder van voren af aannbsp;met hen moest beginnen, in Maart 1889 was de toestand nognbsp;niet veel beter, ja, hij verergerde zelfs in April en Meid. a. v.

Dit bracht den Militairen Commandant der Wester afdeeliug van Borneo tot het denkbeeld, dat Ponliamk wel eens mindernbsp;geschikt kon zijn voor eene behoorlijke africhting. De lagenbsp;gronden toch in en tot op meer dan een dagmarsch om dienbsp;plaats gelegen, worden door eene groote menigte modderachtigenbsp;slooten doorsneden en dagelijks door den vloed voor een gedeelte — bij springvloed zelfs geheel — onder water gezet,nbsp;zoodat het ónmogelijk was om de honden het terrein te doennbsp;ingaan zonder hen door modder of slooten te doen waden.

Ook vindt men er geene wegen, die voor de africhting geschikt zijn; de eenige weg die daarvoor in aanmerking komt is denbsp;rechte weg die Ponlianak met Soengei Kakap verbindt en vannbsp;dezen weg kan men slechts op enkele plaatsen — en dan nognbsp;alleen wanneer het eenigen lijd droog is geweest — in hetnbsp;zijwaarts gelegen terrein komen.

Toen dan ook in Mei 1889 door het Legerbestuur bepaald werd, dat de africhting moest worden voortgezet, werd beslotennbsp;om niet langer te Pontianak, maar te Singkawang met denbsp;proefneming te doen voortgaan. De bodem in en om Singkawangnbsp;n. 1. is over het algemeen zandig, met hier en daar een stuknbsp;leemgrond en enkele drassige streken, terwijl verscheidenenbsp;goede rechte en kronkelende wegen en voetpaden wordennbsp;aangetroffen. Het terrein in de onmiddellijke nabijheid vannbsp;de versterking is vlak en met gras en enkele struiken begroeid;nbsp;verderop wordt het meer geaccidenteerd en begroeid en treftnbsp;men er hoogten en laagten aan , bedekt met bosch, alang-alang,nbsp;klappertuinen enz.

Verscheidenheid van terreinen dus genoeg om het onderricht trapsgewijze te kunnen opvoeren, om de honden langzamerhandnbsp;op grootere afstanden en in moeielijker gedeelten te kunnennbsp;brengen en aan alle terreinen te laten wennet}.

125

Den 15™ Juni werden de honden Darat, Louise en Moppie met hun africhter, den Eur. fuselier Nellestijn, en alle he-noodigde voorwerpen naar Singkawang overgehracht. Dennbsp;Militairen Couiniandaut aldaar werd opgedragen niets te verzuimen wat de proefneming zou kunnen doen slagen , eennbsp;officier helast met het bijzonder toezicht op de africhting ennbsp;een Eur. fuselier als vaste hulp aan den africhter toegevoegd.nbsp;Tevens werd door den 1®quot; luitenant K. Scott, die eenigszinsnbsp;met hondendressuur bekend was, samengesteld het volgendenbsp;^voorschrift om honden af te richten voor militaire doeleinden”.

Algemecnc Ibepallngen.

De af te richten hond mag niet te oud zijn , de beste leeftijd om met de dressuur te beginnen is 8— 9 maanden.

Evenwel kunnen oudere honden nog uitstekend voor het doel worden gebruikt.

Bij onwilligheid, of om hem den ernst van het onderwijs te doen begrijpen, is het somwijlen noodig den hond te ka.stij-den; zulks moet evenwel nimmer geschieden met hand of stok.nbsp;Met ruwheid zal men het doel nimmer bereiken, daar mennbsp;het heest dan angstig maakt en in den grond kan bederven.nbsp;Met berispingen op groven toon gedaan en liefkozingen brengtnbsp;men het in den regel het verst.

Mochten deze heide laatste middelen niet baten en loont de hond onwillig of speels te zijn, dan kan eene lichte vermaning met de zweep dienstig zijn.

Bij de dressuur en ook later hij de uitvoering van het geleerde, moet hy steeds in het Maleisch worden toegesprokennbsp;en niet afgeweken worden van de commando’s voor de verschillende bewegingen hieronder vermeld.

Deze commando’s moeten werkelijk een hevel zijn en dus ook op een bevelenden loon worden uitgesproken.

In den beginne moeten africhter en helpers steeds van eenige honden-lekkernij voorzien zijn, om die hij het goed uitvoerennbsp;van hel verlangde toe te dienen. In den aanvang de oefening

126

niet te lang rekken, doch deze, zoo de hond te vermoeid woi'dt of toont geen amliitie meer te hehhen, voor het oogenhliknbsp;beëindigen.

Vele, doch korte oefeningen zijn hel meest aan te bevelen.

Alvorens tot de werkelijke dressuur over te gaan, moet de hond vele malen met millitaireu in tenue in aanraking zijnnbsp;gebracht, geleerd hebben den africhter te volgen en op diensnbsp;commando nMarï sini” onmiddellijk hij hem te komen.

Bij de dressuur moet de volgorde van hoofd- en onderdeelen gevolgd worden, zooals hieronder is aangegeven en niet lot eennbsp;volgend punt worden overgegaan, alvorens het voorgaandenbsp;uitstekend wordt verricht.

De africhting.

De africhting moet plaats hebben in de onderstaande volgorde:

I. nbsp;nbsp;nbsp;Het leeren overbrengen van rapporten of berichten.

II. nbsp;nbsp;nbsp;Idem het overbrengen van patronen.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Het postvatten bij een schildwacht.

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Het doorzoeken van het terrein.

7. liet leeren overhrengen van rapporten of berichten.

a. De africhter brengt aanvankelijk den hond op geheel open terrein, geeft hem, daargekomen, over aan een ander militair,nbsp;die hem, onder aanhoudend terugroepen van den africhter,nbsp;twintig a vijf en twintig passen aan den ketting medevoert,nbsp;waarna hij hem zichtbaar een stuk papier aan den halsbandnbsp;bevestigt, loslaat van den ketting en hem onder aanwijzingnbsp;der richting en het bevel «Pigi sana” naar den africhternbsp;teriigstuurt. De hond zat zich natuurlijk naar dien hemnbsp;bekenden persoon begeven, aldaar beloond, en zichtbaar vannbsp;het papier ontdaan worden.

Hetzelfde wordt nu onder aanhoudend vergrooten van den afstand herhaald, dat wil zeggen, voor zoover de gezichtskringnbsp;van den hond zich uitstrekt.

h. Het geleerde wordt in omgekeerde orde herhaald, dat wil zeggen, de africhter voert hem aanvankelijk weder op kleinennbsp;afstand mede en zendt hem daarna op hoven aangegeven wijzenbsp;naar den assistent-africhler terug.

Hierbij kan laatstgenoemde hem in den beginne aanroepen.

c. nbsp;nbsp;nbsp;Herhaling van de punten a. en b. door twee, den hondnbsp;geheel of gedeeltelijk onbekende personen , (militairen in tenue).

d. nbsp;nbsp;nbsp;Bij een rustenden troep, den hond van de veldwachtnbsp;naar het voorposten-detachement zenden en hij een met veiligheidsmaatregelen marcheerenden troep hetzelfde verrichten, vannbsp;de spits of voor-troep en omgekeerd.

N.B. Het bij de dressuur voor den hond zichtbaar bevestigen van een papier of stukje karton aan den halsband, heeft ten doel hem langzamerhand tot het besef te brengen, dat zijnnbsp;handeling dient tot het overbrengen van het een of ander.nbsp;Later wordt het over te brengen rapport in een in den halsbandnbsp;speciaal daarvoor aangebracht blikken kokertje geborgen.

Het rapport moet steeds van adres voorzien zijn, dat men desnoods buiten het kokertje kan doen uitsteken, opdat elknbsp;militair, die den hond op zijn weg ontmoet, afgaande op datnbsp;adres, hem ouder opnieuw aanwijzing der richting, verder zalnbsp;kunnen zenden.

n. liet leeren overbrengen van patronen.

Het overbrengen van patronen staat in zulk een nauw verband met de voorgaande oefening, dat hiervoor geen speciale dressuur noodig is.

Slechts dient den hond een soort harnachement te worden aangegespt, dat hem het dragen der patronen aan heide zijdennbsp;van het lichaam vergemakkelijkt en hem worden aangeleerdnbsp;dien last met spoed te dragen.

IJL Dressuur voor den hond als schildwacht.

a. De africhter leert den hond door herhaalde oefening»

128

om op liet commando ygt;docdoek” naast hem te gaan zitten en te hUjveii zitten, zoolang hij zulks verlangt.

lgt;- Den hond hetzelfde te doen verrichten onder commando van geheel of gedeeltelijk onbekende militairen, zoowel Inlandersnbsp;als Europeanen.

c. nbsp;nbsp;nbsp;De africhter laat zich, nadat hij den hond eenigen lijdnbsp;naast zich heeft doen zitten, door een ander militair aflossennbsp;of vervangen, terwijl alsdan den hond geleerd moet worden,nbsp;ook naast dezen te blijven zitten.

d. nbsp;nbsp;nbsp;Den post, waarbij de hond zich bevindt, doen bekruipennbsp;door eenige niet in uniform gekleede Inlandsche militairen ennbsp;zoo de hond niet tijdig kennis geeft, deze militairen op eennbsp;teeken van den schildwacht, onder luid geschreeuw, op dennbsp;hond doen aanvallen.

Geeft de hond wel tijdig kennis van de nadering, dan moeten bovengenoemde Inlanders zich eveneens op een teekennbsp;van den schildwacht sluipenderwijze terugtrekken, om denbsp;proef op een ander vooraf aangewezen punt te herhalen.

e. a, b, c en d bij avond herhalen.

f. Het geleerde in toepassing brengen, wanneer de troepnbsp;velddienstoefening in staat van rust uitvoert.

N.B. Bij dit gedeelte der dressuur zal men eerst recht kunnen nagaan of het reukorgaan van den Taijkong hond alnbsp;of niet goed ontwikkeld is, daar het, vooral des nachts,nbsp;hoofdzakelijk op dit orgaan zal aankomen, wil de hond denbsp;nadering tijdig bespeuren. Nimmer mag worden toegelaten,nbsp;dat de hond zich nederlegt. Zoo de hond het bemerken vannbsp;onraad door blaffen te kennen geeft, moet men hem ondernbsp;leekenen van afkeuring en het woord ygt;diam” het stilzwijgennbsp;opleggen.

Bromt hij of geeft hij op andere wijzen kennis, dan moet een goedkeurend toespreken hierop volgen. Raadzaam zal hetnbsp;zijn om in den aanvang den parforce-band te gebruiken, omnbsp;hem het wegloopen te beletten en steeds te doen zitten. Ooknbsp;wordt ten zeerste aanbevolen, niet in gemeenschap met de in

129

werktenue geklecde lulaiulsclie niililaireu naar het oefenings-terrein Ie niarchecren ol' liuiswaarls Ic keeren, of zich op het terrein met hen te onderhoiulen in tegenwoordigheid van dennbsp;hond.

Kan den hond het blaffen niet worden afgewend, dan kan men de proef nemen met het aanleggen van een muilband,nbsp;die het ver genoeg openen van den muil tot blaffen beletnbsp;(zulks alleen hij de dressuur).

IV. Ilel doorzoeken van hel terrein.

berichten en patronen in begroeide terreinen, waarbij desnoods aanvankelijk tusschenpersonennbsp;kunnen geplaatst worden , die den hond verdei' wijzen, totdatnbsp;hij bij het doel gekomen is.

b. nbsp;nbsp;nbsp;Op den weg, dien de hond doorloopen moet, een lulandschnbsp;soldaat in werktenue en gewapend met zweep of stok posteeren,nbsp;die in last heeft den hond tot zich te lokken, en, zoo hijnbsp;daaraan gevolg geeft, met zweep of stok te verdrijven.

c. nbsp;nbsp;nbsp;De africhter neemt den hond mede op een begaanbarennbsp;weg en eischt, dat hij bij hem blijft loopen, zoolang hij (denbsp;africhter) zulks verkiest.

Aluu wordt hem de parforce-hand aangedaan met een lange lijn van ± 30 passen en den hond op het commando «mai/oe”nbsp;gelast vooruit te loopen.

Wil hij zich in den aanvang niet verwijderen, dan voert de assistent-africhter hem hardhandig hij een korte lijn, dienbsp;eveneens aan den parforce-hand bevestigd is, mede tot zoovernbsp;de lange lijn zulks toelaat, en zulks onder het herhaaldnbsp;commando ygt;rriadjoe” van den africhter.

Deze beweegt zich inmiddels voorwaarts en tracht den hond op den bevolen afstand te houden door het commando «mad/oe”,nbsp;wanneer door diens stilstaan de afstand vermindert, of doornbsp;een ruk aan de lijn en het commando ndcher, wanneer denbsp;hond zich te ver wil verwijderen. De assistent-africhter isnbsp;bij een en ander behulpzaam. Hij laat de korte lijn slepen,

V. A. Iw BI, Deel VII, vel 9.

no

zoo de liond liet commando van den africhter opvolgl, neemt deze lijn evenwel op en trekt hem vooruit, zoo hij weigertnbsp;afstand te houden.

Nu en dan houdt de assislent-africhter den pas in of loopt den hond vooruit om hem te wennen zich niet naar hem tenbsp;regelen.

Hij herhaling roept de africhter den hond met »mari sini” terug, loopt eenigen afstand met hem naast zich voort en zendtnbsp;hem daarna op het commando nmadjoe” op den bepaaldennbsp;afstand vooruit.

d. nbsp;nbsp;nbsp;Den hond volgens de bij punt a aangegeven wijze op eennbsp;weg brengen, waarvan het terrein rechts en links niet begroeidnbsp;is met struiken of hoornen, maar met alang-alang of andernbsp;licht gewas, waaraan de lijn niet blijft liahen.

Door een stoot op het tirailleurfluitje en een lichten ruk aan de lijn den hond noodzaken om naar den africhter te ziennbsp;en door een handbeweging naar de rechterzijde aanduiden,nbsp;dat de bedoeling is, dat de hond zich rechts van den wegnbsp;voortbeweegt.

In den aanvang zal de hond zulks niet begrijpen en moet de assistent de korte lijn in de hand houden, om hom onder eennbsp;flinken ruk een Ib tal passen reclits te voeren. Hetzelfde wordtnbsp;op bovenbeschreven wijze naar de linkerzijde beoefend op tweenbsp;stoeten op het fluitje.

e. nbsp;nbsp;nbsp;Herhaling van het geleerde bij de punten a en fgt; voorgeschreven, zonder gebruik te maken van de lange lijn, doch welnbsp;van den parforce-band, de korte lijn en de hulp van den assistent.

A Alsnu hot geleerde doen uitvoeren zonder de aangegeven hulpmiddelen en ook zonder hulp van den assistent.

g. nbsp;nbsp;nbsp;Het geleerde door den hond doen verrichten op commandonbsp;van andere militairen, in den aanvang in tegenwoordigheidnbsp;van den africhter.

h. nbsp;nbsp;nbsp;Niet in tenue gekleede Inlandsche militairen posleerennbsp;zich, bedekt, aan de zijden van den te doorloopen weg ennbsp;vallen den hond aan, zoo hij niet tijdig kennis geeft.

lal

i. Het geleerde doen verriclilcn, wanneer de geleider zich door begroeid terrein begeeft.

k. Al hel bovenstaande bij avond herhalen.

/. liet bij dag en hij nacht doorzoeken, in practijk brengen .bij een inarcheerendcn troepen bij een troep, die zich doornbsp;begroeid terrein begeeft.

Zulks kan aanvankelijk onder leiding van den africhter geschieden.

N.B. Hetgeen hierboven gezegd is, betreffende liet blalfen en het zich gedurende de oefening in tegenwoordigheid vannbsp;den hond niet in gemeenschap stellen met de in werklenuenbsp;gekleede Inlandsche militairen, is ook hierl)ij van toepassing.

Behandeling.

Voor eene goede alrichling is het noodzakelijk, dat de africhter zich bedient van een korte zweep, wanneer de honden eene kastijding verdiend hebben; doch in geen geval magnbsp;hij misbruik van de zweep maken, omdat dan de honden,nbsp;angstig wordende, niet naar hem luisteren en zij dns schijnbaarnbsp;onwillig worden, doch dit niets anders is dan vrees voor slagen.

Hij mag nimmer gedurende de oefeningen of in het logies kastijdingen geven; zulks moet zich bepalen lol bedreigingennbsp;met de zweep.

Buiten het logies en afgescheiden van de andere honden kan als hoogste noodzakelijkheid, eene kastijding loegediend worden.

Zeer goed resultaat om de honden lot gehoorzaamheid te brengen is, door hen voor straf geen eten te geven.

Het is verkeerd, dal de africhter zich lusschen de oefenings-uren te veel met de houden bezig houdt; ze worden daardoor te spcelsch tegenover hem en zulks schaadt bij de oefening.

Verpleging.

De honden, bestemd voor militaire doeleinden, moeten zooveel mogelijk van andere honden worden afgehouden, ten einde

152

het oveniemen van ziekten, zooals huidziekten, oogziekten, enz., legen Ie gaan.

Bij het ontstaan der gewone hoiidenziekte, die in hel eerste levensjaar meestal voorkomt, is eene matige voeding, koel verblijfnbsp;en een schoon lichaam, zoowel in- als uitwendig, een hoofd-vereischte. Door de hooge temperaluur, die de beesten gedurende dien lijd meestal hebben, kan van baden geen sprakenbsp;zijn, doch hel schoonhouden met den kam is hoogst noodzakelijk.

Een weinig bloem van zwavel, vermengd met bel eten, is zeer bevorderlijk voor de bloedzuivering. Bij verwondingennbsp;aan de ooren, wat herbaaldelijk voorkomt door bet krabben,nbsp;of wel op de andere deelen van het lichaam, is een mengselnbsp;van koolteer, groene zeep en een weinig spiritus zeer heilzaam.nbsp;De koolteer en groene zeep werken genezend, terwijl de spiritusnbsp;opdrogeud werkt.

Voor inwendige ziekten is het dieet-stelsel hel beste.

Voeding.

De voeding moet schraal zijn, en veroorzaakt huiduitslag; soep zonder vet, vermengd metnbsp;rijst en water is bet beste voedsel. Voor belooningen wordtnbsp;nu en dan een stukje geroosterd vleesch gegeven, doch innbsp;geen geval vet vleesch.

Logies.

Het verblijf der honden moet afgescheiden zijn, zoodat de gewone kazerne- en kamponghonden niet bij ben kunnen komen.nbsp;Elke hond zooveel mogelijk in een afzonderlijk hok of gezamenlijk in een niet te groot lokaal.

Daarbij eene afgescholen ruimte, waar zij zich nu en dan vrijelijk kunnen bewegen. Beinbeid is een eerste vereiscbte.nbsp;De africhter en zoo mogelijk ook zijn assistent, houden verblijfnbsp;onmiddellijk nabij de verblijfplaats der honden, zoodanig, datnbsp;zij de honden kunnen zien, zonder zich in hun logies te moetennbsp;begeven.

153

De africhter ex zijn assistent.

De africhter en zijn assistent moeten menschen zijn van een bedaard karakter, bekend zijn met de verschillendenbsp;eigenaardigheden, die zich bij honden voordoen ; voldoende wilskracht bezitten om daardoor de honden te dwingen het gelastenbsp;gedwee na te komen en door een onuitputtelijk geduld in staatnbsp;zijn, de verschillende oefeningen steeds te herhalen; alleennbsp;daardoor is het mogelijk, indieii de intelligentie van den hondnbsp;niet groot is, hem automatisch enkele oefening naar hehoorennbsp;te doen verrichten.

Het is dus de voornaamste taak van den africhter, de verschillende eigenschappen der honden na te gaan en daarop te werken.

Gedurende den tijd, dat de hond bezet is (gewoonlijk 9 weken) mag niet te veel van het heest gevergd worden, dochnbsp;moet het steeds oefeningen bijwonen.

Aanvankelijk werden de honden in de voor hen bestemde, uit Pontianak medegebrachte hokken gehuisvest en kregen zijnbsp;tot voedsel het eten, dat van de manschappen overhleef. Vannbsp;af December werd hun echter een verblijf aangewezen in eennbsp;gemeenschappelijk hok, dat nabij de militaire cantine (om hennbsp;aan de militairen te doen gewennen) opgesteld werd en waaromheen een ruimte was afgescholen, om den beesten eenigenbsp;vrijheid te gunnen zonder zich met andere honden te kunnennbsp;vermengen.

Het voedsel, dat de honden tot in December kregen, bleek nog te vet te zijn; de honden kregen of behielden een onaan-

134

Nadat de dieren weder op krachten waren gekomen, werd geregeld met de africhting volgens het voorschrift voortgegaan.nbsp;Voor deze africhting kwamen in aanmerking de honden Louise,nbsp;Darat en Moppie en ¦— toen zij den leeftijd van 2 maandennbsp;bereikt hadden — de bastaard Ïaijkong-Dajak honden Frits,nbsp;Fido en Fanny, die den Augustus 1889 geboren waren ennbsp;den africhter ten geschenke waren gegeven. Volgens het opnbsp;den 1™ April 1890 ingediende verslag was voor de eerstenbsp;oefening (punt I snb a van het voorschrift) eene africhtingnbsp;van twee maanden noodig, terwijl met de 2' oefening (pnntnbsp;I sub b) twee weken gemoeid waren.

Ook de 5'= oefening (punt I sub c) was den bonden in 5 weken te leeren. Om te dienen bij het overbrengen vannbsp;berichten, werden twee soorten van kokertjes vervaardigd ennbsp;wel zoodanig, dat het adres er buiten uitstak en zij dooreennbsp;platten ring aan den halsband konden bevestigd worden. Zijnbsp;waren vervaardigd van blik, wogen 0.045 en O.Oo K.G. ennbsp;schijnen goed te hebben voldaan. Het over en weer zendennbsp;van berichten in begroeide terreinen en ook bij nacht bleeknbsp;echter nog te moeielijk voor de honden te zijn. Van daar datnbsp;eerst het overbrengen van patronen (punt 11) beoefend werd.nbsp;Dit geschiedde met succes; al spoedig was men zoover datnbsp;enkele honden op het schijfschietterrein met behulp van draag-zadelljes telkens 80 patronen over een afstand van 400 Metersnbsp;naar de schutters konden brengen.

Ook punt 111 — de hond als schildwacht — gaf goede resultaten. Na eenige maanden oefening n. 1. ontdekte iow'^e reeds de vcrkleede Inlandsche militairen die den post moesten bekruipen op 50 passen afstand; Moppie was in hel begin mindernbsp;vlug maar begon toch later hunne nadering te verraden; öar«lt;nbsp;was zelfs gevaarlijk voor naderende personen, daar hij hennbsp;wilde aanvallen, waarom hij dan ook altijd aan den parforce-band moest worden gehouden.

De 4'= oefening: «het doorzoeken van het terrein” bleek tevens de moeielijkste te zijn. De resultaten daarvan waren dan ecus

loS

goed, dan weder slecht. Wel hieven de honden vóór de spits eener colonne loopen, doch slechts zelden werden personen,nbsp;die zich 20 pas zijwaarts van den weg in het kreupelhoutnbsp;verhorgen hadden, ontdekt.

Deden de oefeningen dus hel beste voor de toekomst hopen, minder gelukkig was men in hel verkrijgen van jongen uitnbsp;de in africhting zijnde honden, om daardoor langzamerhandnbsp;in het bezit te komen van een ras palrouillehonden. Louisenbsp;toch — de eenige teef die voor de paring in aanmerking kwam —nbsp;bracht eerst een dood jong ter w'ereld; de 2' maal at zijnbsp;hare jongen op en de 5' maal gaf de paring in het geheelnbsp;geene resultaten. Het vervolg zal leeren in hoeverre mennbsp;gelukkiger geweest is met de later bijgekomen teven.

In het dienstjaar 1890 klom het aantal honden, dal voor de africhting in aanmerking kwam, tot 26, ten deele doornbsp;aankoop en geschenken, ten deele door geboorte zooals blijkennbsp;kan uit het stamboek dat in 1890 werd aangelegd en hij ditnbsp;opstel volledigheidshalve als bijlage wordt gevoegd.

Aan de verpleging werd ook in dat jaar veel zorg besteed; de hokken werden vergroot en toen weder huidziekten ondernbsp;enkele honden voorkwamen, de proef genomen met eene voeding, beslaande uit afzonderlijk klaargemaakte rijst met zoutnbsp;en water en nu en dan met kluiven en zachte beenderen,nbsp;geheel van vel ontdaan. Ook werden de honden steeds vannbsp;andere houden afgezonderd gehouden. Dit nam niet weg, datnbsp;toen in October 1890 tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eene hondenziekte uitbrak,

in November d. a. v. de militaire honden er ook in hevigen graad door aangetast werden en daaraan bezweken: 2 aangekochte Taijkongs, 5 ten geschenke ontvangen bestaard Taijkongsnbsp;en alle jongen (zijnde G in gclal) wal zeker hel zwaarstenbsp;verlies was.

Hij bijna alle honden waren de ziekteverscliijnselen ongeveer dezelfde; de dieren werden eerst één of twee dagen hangerig

1’j6

en bewogen zich nioeielijk, niettegenstaande bun onrust; gaandeweg zwol het licbaani op, waarna de dood op den derden dag volgde.

Geen desinfectie van de hondenhokken, noch het aanwenden van geneesmiddelen kon de ziekte'stuiten; eindelijk verdweennbsp;zij van zelf in de maand Januari 1891.

Dat de africhting onder die omstandigheden lijden moest is duidelijk. Gelukkig bleet de africhter het zoo noodige geduldnbsp;en de ambitie behouden en hieven de officieren, die met hetnbsp;toezicht belast waren, steeds vol ijver voor de zaak. In het opnbsp;den April 1891 ingediende verslag kon daarom nog op vrijnbsp;groote vorderingen in de africhting worden gewezen. Alleennbsp;hij de 4« oefening (het doorzoeken van het terrein) kondennbsp;geene voldoende resultaten worden verkregen; nagenoeg geennbsp;der honden kon er toe gebracht worden het zijterrein te door-snuffelcn. De 3“ oefening (het overhrengen van patronen) wasnbsp;reeds eenigen tijd gestaakt geworden, daar het Legerbestuurnbsp;oordeelde, dat dit eene oefening was, die wegens de kansnbsp;van verlies en het gevaar, dat de patronen in’s vijands handennbsp;vallen, wel nimmer in toepassing zoude worden gebracht ennbsp;zonder het stelsel van africhting te schaden zeer wel konnbsp;worden gemist.

De hoofdzaak echter; het verkrijgen van jongen om daaruit een goed ras patrouillehonden te vormen, moest ook dat jaarnbsp;als mislukt worden boscliouwd, door het sterven van al denbsp;jongen. Om in dien toestand verbetering te brengen werdennbsp;de bezette honden met de meeste zorg verpleegd en deze zorgnbsp;ook uitgestrekt tot de honden die geworpen hadden en hunnenbsp;kinderen, doch zonder succes zooals wij later zullen zien.

In den loop van het dienstjaar 1891 vermeerderde het aantal af te richten honden met veertien, die in het stamboek werdennbsp;opgenomen onder de nummers 26 t/m. 39; vijf waren tennbsp;geschenke ontvangen en negen door geboorten verkregen. Mennbsp;zoude dus over voldoende stof te beschikken hebben gehad,

157

ware het niet, dat eene hondenziekte in den loop vanheljaar weder tal van offers eischte.

Achtereenvolgens toch stierven daaraan 15 dieren, terwijl er 4 vermist raakten en voor goed weghieven. De oorzakennbsp;van deze gevreesde ziekte konden niet worden opgespoord ; op denbsp;voeding werd steeds bijzonder gelet en toen de oorzaak werdnbsp;toegeschreven 1° aan het emplacement, waarop geen schaduwnbsp;gevende hoornen stonden, 2° aan de hooge temperatuur, o” aannbsp;het gemis van vrijheid en ten slotte aan de langdurige morgen-oefeuingcn (die n. b. slechts van 6 tot 8 a 8V2 hebbennbsp;geduurd) werd een geheel nieuw emplacement gebouwd, datnbsp;meer beschaduwd was, den honden meer vrijheid gegeven ennbsp;de oefeningen bekort, doch niets mocht haten. Wel werdnbsp;aanvankelijk, tengevolge van de genomen maatregelen, beterschap bespeurd, doch weldra openbaarde de ziekte zicb weder;nbsp;de honden zagen er weer even als vroeger lusteloos en zwaknbsp;uit en het sterftecijfer steeg aanmerkelijk. Op verzoek vannbsp;den Militairen Commandant te Singkaivang onderzocht do olTickcnbsp;van gezondheid daar ter plaatse eenige der gestorven hondennbsp;en vond hij wel in het hart dier beesten verscheidene langenbsp;wormen, doch de aard der ziekte bleef ook hem onbekend.

Intusschen waren de meest intelligente honden overleden en bleef niet één jong in het leven. De overige hadden het ziekteproces wel doorstaan maar ten koste van hun lijnen reuk,nbsp;hunne opgewektheid en intelligenlie en van al het vroegernbsp;geleerde.

Inwendig verleerd door wormen, was ook met hen niets meer te beginnen.

Toen dan ook, zoowel de Militaire Commandant van Sing-kawang, als de officier belast met het toezicht op de africhting in Februari jl. hun rapport over de uitkomsten der africhtingnbsp;opmaaklen, kwamen zij daarin beiden lot de volgende conclusie ;nbsp;»de africhting lot bel overbrengen van bcricblen tot op zelfsnbsp;»'/4 uur is niet geslaagd; hel rcsiillaal der beoefening vannbsp;«liet op schildwacht staan bij een post en het doorzoeken van

138

»het terrein moet als geheel onvoldoende worden beschouwd »en geen enkele hond bezit de geschiktheid, om bij uitruk-»kende colonnes de spits tegen overvalling te bescbermen.”

Gedurende eene daarop gehouden inspectie te Singkaivang kwam de GevvesteÜjk Militaire Commandant tot dezelfde slot-som. Bij geen der door heiii bijgewoonde oefeningen volbrachtennbsp;de honden de hun opgedragen taak; waar het mogelijk wasnbsp;trachten zij zelfs door wegloopen zich aan hun opdracht tenbsp;onttrekken.

Dit te moeten constateeren na een proef die reeds ruim 4 jaren had geduurd , was zoo weinig hoopvol voor de toekomst,nbsp;dat hij eene verdere proefneming nutteloos achtte en hetnbsp;voorstel deed om de proef: »Taijkong of bastaard Taijkongnbsp;honden voor militiare doeleinden af te richten”, te doen staken.

Het Legerbestuur bet nuttelooze van eene verdere proefneming beamende, hechtte zijn goedkeuring aan het voorstel en gelastte de nog aanwezige bonden op publieke vendutie tenbsp;doen verkoopen.

Zoo zijn dus de illusiën, die men zich in 18S8 schepte, om even als in enkele Europeesche legers, ook bij ons legernbsp;afgerichte honden den veiligheidsdienst te velde te doen^ver-gemakkelijkcn, in rook vervlogen. Immers ook de te Atjclinbsp;genomen proeven met Aljehsche en andere Sumatraanschenbsp;honden, mislukten geheel en andere hondenrassen in onzenbsp;koloniën, die voor eene proef in aanmerking zouden kunnennbsp;komen, zijn er niet. We! wordt in een artikel over Patrouille-honden in de Java bodc van 18 December 1889, N°. 292, denbsp;Terriër voor zulk een proef warm aanbevolen, doch deze hondnbsp;komt reeds door zijn geringe hoogte niet in aanmerking.nbsp;Proefondervindelijk toch is bewezen, dat een hond minstensnbsp;O.S a 0.31) M. moet zijn, om zich gemakkelijk door lang grasnbsp;en korte alang-alang te kunnen bewegen, en dat, als in dennbsp;regentijd hot gras doornat is, het water bij kleine honden tenbsp;veel in de neusgaten dringt, waardoor het ruiken belet wordt

139

en zij dan zoogenaamd op hel gezicht moeien gaan werken, hetgeen hij het zoeken van hiiulerlagen verkeerd is.

Evenmin zal het aanbeveling verdienen om nog proeven te nemen met speciaal daarvoor in Europa aangekochte honden ,nbsp;daar hel hij jagers een welbekend feit is, dal deze reeds nanbsp;een kortstondig verblijf in Indic, neus, slem en haren verliezen.

liet Indisch leger zal dus zijne laak zonder palrouillehouden moeten vervullen, hetgeen wellicht nog het verkieselijkste is,nbsp;daar de met den veiligheidsdienst belaste detachementen, thansnbsp;zelf de noodige waakzaamheid moeten in acht nenmn , terwijlnbsp;zij — begeleid dcor palrouillehonden — die zorg allicht geheelnbsp;op die honden zouden overdragen.