VEEARTSENIJKUNDIGE BLADEN

VOOE

NEDEBLANDSCH-INDIË.

VEEARTSENIJKDNDIGE BLADEN

VOOR

NEDERLANDSCH-INDIË.

UlTfiBÖEVBN DOOR DE

VEREENIGING TOT BEVORDERING

VAN

11'

IN

NEDERLANDSCH-INDIË.

deel VIII,

Batavia,

Snelpersdruk van H. M. VAN DOHP amp; Co. 1 8 9 4.

niiwcilMIVEHSITEIT UTRECHT

0835 8446

INHOUD

Afi.. 1. Bladz.

Naamlijst der Vereeniging’ tot Bevordering van A'eeartseuijknnde

in Nederlandseh-Indië..........- nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.

Verslag van de Directie der Aereeniging tot Bevordering-van Veeartsenijkunde in Nederland.sch-Indië over het jaarnbsp;1892-1893 ................'j, . nbsp;nbsp;nbsp;10.

B IJ n A ti E N:

A. nbsp;nbsp;nbsp;Eekening en Verantwoording over het achtste

boekjaar..............13,

B. nbsp;nbsp;nbsp;Instellingen enz., waarmede de Veeartsenijkun-

dige Vereeniging in ruiling verkeert ... nbsp;nbsp;nbsp;14.

C. nbsp;nbsp;nbsp;Aangeboden exemplaren..........15

Complication bei Febris Catarrhali.s Maligna Bouni, von

F. Paszotta..................lö.

Het rapport der Frausche commissie in zake „Malleïne” . . nbsp;nbsp;nbsp;21.

Proeve eener beschouwing over den anatomisclien bouw van het rijpaard in verband met het ('xterieur en de africhting, door .1. VAN i)K Vbi.de...............

De hoogste ouderdom onzer huisdieren, door Ad. Refi. . nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;72.

Tetanus-Traumaticus, behandeld en genezen door bloedserum,

afkomstig van een geïmmuniseerd dier (paard), door L. J. H. 79.

De Dierenbescherming in dienst der politiek.......82.

Over het Runderpest-contagium en over iminuniseering en

beschutting.senting tegen runderpest.........96.

Analecten;

Instrumenten-hatalog fVf Thiermedicin und Landu-irthschaft. 99.

Honden in dienst van het Roode Kruis........99.

Het verbod van invoer van vee uit Nederhiud in Duitschkmd

is Opgeheven...................

Hen prijsvraag....................

Laser's muizen-hacil............. _

Over de mechanische heteekenis der natuurlijke irrigatie der oogen .......................

VI. nbsp;nbsp;nbsp;INHOUD.

Afl. I. Bladz.

Ilêf harferiè'ii-doodend rermogen t'un bloedm'um.....104.

Het nverermn van immuniteit voor rabies van den vader . . 105.

De oorzaak van mond- en klauwzeer.........107.

Over bevruchting intra puerperium..........110.

Immuniteit tegen vergif.............111.

Ouderdom van paarden..............111,

Malléine...................113.

Antagonistische werking vau geneesmiddelen.......113.

De gevaren, verbonden aan het gebruik der melk van zieke

dieren..................114.

Injectie van verzwakt rabies-gift als geneesmiddel tegen

Epilepisie.................116.

Een eenvoudig middel, aan te wenden hij paarden die hard

van mond zijn..... 117.

Uit het „Jahresbericht iiber die Leistungen auf dem Gcbicte

der Vétérinar-Medicin Jalir 1892......... 118.

Feksoxaiaa....................122.

Afl. II. Blaiiz.

Proeven met Malleïne, door L. J. Hoogkambk...... 1.

B I.T L A G B N:

Staat A................... 26.

Staat B....................27.

Staat 11....................28.

Staat B....................29.

Mclano Sarcoma bij een paard, door H. ’t Hoen......33.

De paarden van Nederlandsch-lndië..........34.

Levenswijze, en verpleging van konijnen, door F. V'. vax

Habftbn...................54.

rpnisoNALiA....................62.

Afl. 111. Bi adz.

Kunderpest, epizoötisch hecrsehencle onder varkens, door C. A.

Penning...................65.

Een en ander ov(;r den invloed van klimaat en plaatselijke gesteldheid oji de _g'ezondheid van dieren, door T. W. van

Habpten...................88.

Onderzoek op kwaden droes, door B. Vkijbukg......109.

vm. nbsp;nbsp;nbsp;t N.H o U D.

Afl. IV.

Bladz.

Carhol-inj ectie iegen abortus ............ 225.

Thioform . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp; 226.

Aluminium.............. 227.

Over de iverhing vvn diuretine.......... . 228.

Werhing van Broornlvalmm........ 229.

De toepassing van Malleine in het Jtussische leger .... 231.

Personalia..... 234.

Kbctificatib................... 235.

NAAMLIJST

DER

VEREENIGING TOT BEVORDERING

VAN

IN ]VederlandjSch-lndië.

Eere-voorzitteh. Dr. A. W. H. Wirtz.

Bestuur.

L. J. Hoogkamer, President.

D, P. F. Driessen, Secretaris-Thesaurier, Gérant van het tijdschrift,

J. Van Dorsscn, Bibliothecaris.

Eere-leden.

W. P. Groene veldt. Mr. H. Kuneman.

V. A. K. BI. D eel VIII

1.] Twee exemplaren.

n. H. Leden en Inteekenaren worden beleefd verzocht, fouten in dezen naamlost wel ter kennis van den secretaris te willennbsp;brengen.

¦VEK^SL^O-

van de Directie der Vereeniging tot Bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië overnbsp;het jaar 1892-1893.

f9o Vereenigings-jaa7’.)

M. M. H. H.

Tenge-volge van uw vereerend verzoek in de Juni-vergadering van 1892, om ook gedurende het 00 Vereenigings-jaar mij te belasten met de werkzaamheden van Secretaris onzer Vereeniging, is het mijn plicht u verslag te doennbsp;van hetgeen onze Vereeniging in het jaar 1892-1893 tennbsp;bate der Nederlandsch-Indische Veeartsenijkunde heeft kunnen verrichten.

Alhoewel bijzondere feiten ditmaal niet te vermelden zijn, zoo kan toch geconstateerd worden dat het 9® Vereenigings-jaar niet onvruchtbaar is geweest.

Door de overplaatsing van onzen President werd het Presidium in de laatste voltallige vergadering tijdelijk opgedragen aan ondergeteekende, die het in de Juli-vergaderingnbsp;definitief neerleggen kon in handen van het inmiddels tenbsp;Batavia geplaatste lid L. J. Hoogkamer, daartoe op bedoelde vergadering aangezocht.

Door vertrek verloor de Vereeniging één lid; zonder opgave van redenen één lid en door overlijden één lid,nbsp;zoodat bij intrede van het lOo Verëenigings-jaar de Vereeniging telde 37 leden, wuarvan één correspondent voornbsp;Nederland, twee buitenlandsche leden en 34 in Ned.-Indiënbsp;verblijfhoudende leden. Het tegenovergestelde kunnen wijnbsp;constateeren met het aantal inteekenaren op het tijdschrift.

Het aantal nieuwe inteekenaren bedroeg 13, terwijl om verschillende redenen verzochten niet meer als inteekenaren geboekt te worden 6 personen.

Het weldra te verschijaen achtste deel gaat dus in niet 141 inteekenaren, zoodat van de oplage ad 300 exemplaren, ernbsp;onmiddellijk verspreid AVorden;

Verplichte zending......... 3 nbsp;nbsp;nbsp;ex.

Eerevoorzitter en Eereleden...... 3 nbsp;nbsp;nbsp;„

Leden.............37 nbsp;nbsp;nbsp;„

Inteekenaren.......... 141 nbsp;nbsp;nbsp;,,

Ruil-exemplaren..... 22 nbsp;nbsp;nbsp;.,

Present-exemplaren......... 8 nbsp;nbsp;nbsp;„

Totaal.....214 ex. (1)

De achteruitgang aan leden schijnt toegeschreven te moeten worden aan te hooge contributie, terwijl de tegenwoordige plaatsing der leden-veeartsen zoodanig is, dat denbsp;vergaderingen niet geregeld kunnen plaats hebben. Met hetnbsp;oog daarop is in de laatste vergadering van het Vereenigings-jaar 1892/1893 besloten de statuten te herzien.

De stand der fmantiën is gunstig te noemen in weerwil dat het saldo van 1 Juli 1893 zelfs 142.57» ü. mindernbsp;bedroeg dan dat van een jaar vroeger. Er zijn onder denbsp;uitgaven belangrijke posten voor de onder handen zijndenbsp;uitgave der reeds in het vorige verslag toegezegde teeke-ningen der paardenrassen in Nederlandsch-Indië met beschrijving, welke belofte door onvoorziene omstandigheden,nbsp;gelegen in de verbouwing der werkplaatsen van den lithograaf, niet nagekomen kon worden.

Spoedig evenwel hopen wij U allen de eerste proeven te kunnen aanbieden.

Verdere belangrijke uitgaven zijn gedaan voor het in voorbereiding zijnde werk omtrent den stand der hoornsnbsp;bij buffels, welke stand in de vee-passen der Inlanders eennbsp;belangrijk, zoo niet het belangrijkste signalements-teekennbsp;uitmaakt, en mitsdien voor de controle op de vee-beweging,nbsp;bij de rechtsbedeeling in veediefstallen etc. van grootnbsp;gewicht is, en alzoo eene beschrijving met aanschou-

[1] De verklaring van liet niet overeenstemmen dezer cijfers met die van liet vorige verslag is gelegen in de noot op pag 11 van Deel VII en in de noot opnbsp;pag. 3 van dit Dool.

12

welijke voorstelling dier standen voor de veeartsenijkundige politie onontbeerlijk is.

Ook in den loop van het pas aan gevangen Vereenigings-jaar zal daarvan hoopelijk het begin verschijnen.

De finale uitvoering dier voornemens zal der Vereeniging nog menig geldelijk offer kosten en zal het te bezien staannbsp;of vermindering van contributie wel raadzaam is.

Van het Tijdschrift verschenen de afleveringen 2,3 en 4 van deel VI en het geheele deel VIT.

Het Bestuur hoopt daarmede den wensch van vele Leden en Inteekenaren, n.1. het Tijdschrift te doen stuiten met hetnbsp;sluiten van het Vereenigings-jaar, naar eisch vervuld tenbsp;hebben. Een krachtig verzoek om medewerking, vooralnbsp;gericht aan de leden-veeartsen, om steeds aan dat verlangennbsp;te blijven voldoen, moge hier plaats vinden.

Voor de bibliotheek werden boeken aangekocht tot een bedrag van 111 10 fl., terwijl de rest door ruiling verkregennbsp;werd. De bibliothecaris is bezig de bibliotheek, nu zijnbsp;eenige beteekenis begint te krijgen, volgens een vastnbsp;plan te rangschikken. De tijd zal leeren in hoeverre er,nbsp;na afloop dier rangschikking, gelden beschikbaar zullennbsp;zijn om een catalogus te doen verschijnen, met supplementen in elk deel van het Tijdschrift.

Ziedaar het voornaamste wat uit de geschiedenis onzer Vereeniging over het jongste jaar van haar bestaan valt meênbsp;te deelen. Onverminderd w’as de belangstelling van Regee-ring en w’etenschappelijke instellingen en publiek, zooals Unbsp;blijken kan uit de rekening en verantwoording, de lijstnbsp;van instellingen waarmede de Vereeniging in ruiling staat, denbsp;lijst der leden en inteekenaren, terwijl op verlangen hierbijnbsp;gevoegd wordt een derde lijst, bevattende de namen der personen en corporatiën, die een present-exemplaar ontvangen.

In de hoop op een even gunstig wederzien wenschen wij U allen heil!

Aldus uitgebracht in de vergadering van Juli 1893 door

den Secretaris,

__ nbsp;nbsp;nbsp;D. DRIESSEN.

Bijlage A..

REKENING EN VERANTWOORDING OVER HET ACHTSTE BOEKJAAR,

1 Juli 1892—30 Juni 1893.

rmkoiixsteM,

Op 1 Juli 1892 in kas........f nbsp;nbsp;nbsp;3.428 29

Geïnde contributies..........„ nbsp;nbsp;nbsp;1.113.50

Regeerings-subsidie..........„ nbsp;nbsp;nbsp;800.—

Abonnements-gelden.......... 701.50

Terugontvangen voorschot nbsp;nbsp;nbsp;v/d. bibliothecaris.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;80.—

Totaal. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6,123.29

XJitg’a.vcn.

Bediende..............f nbsp;nbsp;nbsp;162.—

Porto’s...... „ nbsp;nbsp;nbsp;183,85

Zegels..............„ nbsp;nbsp;nbsp;0.90

Borderels (Tnningskosten).......„ nbsp;nbsp;nbsp;34.40

Photo- en lithographiën........„ nbsp;nbsp;nbsp;653.95

Bureau-benoodigheden.........„ nbsp;nbsp;nbsp;89.80

Onderhoud bibliotheek. ........„ nbsp;nbsp;nbsp;64.35

Aankoop boeken...........„ nbsp;nbsp;nbsp;111.10

Drukloon tijdschrift..........„ 1.281.72“

Schrijf- en correctieloon........„ nbsp;nbsp;nbsp;255.50

Op uit. Juni 1893 in kas........„ 3.285.71'^

Totaal. nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6.123.29

De Commissie van verificateurs, Batavia, 1 Juli 1893. L. J. Hoogkamer,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;De Thesaurier,

J. VAN Dorssen. nbsp;nbsp;nbsp;D. Driessen.

Bijlage ES.

INSTELLINGEN ENZ. WAARMEDE DE VEEART-SENIJKUNDIGE VEREENIGING IN RUILING VERKEERT.

Wochenschrift fQr Thierhailkunde, Augsburg.

ThierarzÜiche Mittheilungen, Karlsruhe,

Schweizer Archiv für Thierheilkunde, Zurich.

Thierarzlliches Centralblatt, Monatsschrift des Vereines der Thierarzte in Oesterreicli, Weenen.

Der Pferdefreund, Darmstadt.

Pvepertorium der Thierheilkunde, Stuttgart.

The Journal of comperative Medicine and Surgery, Philadelphia.

Revue vétérinaire, Toulouse.

Annales de médecine vétérinaire, Brussel.

Tidsschrift for veterinaerer, Koppenhagen,

Maatschappij ter Bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland, Utrecht.

Vétérinaire sociëteit »Absyrlus”, Utrecht.

Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde, Amsterdam.

Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid en Landbouw, Batavia.

’s Rijks Veeartsenijschool, Utrecht.

Rijks Landbouwschool, Wageningen.

Indisch-Militair Tijdschrift, Batavia.

Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen, Batavia.

Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, Batavia.

’s Lands Plantentuin, Buitenzorg.

Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige wetenschappen in Nederlandsch-Indië, Batavia.

Laboratorium voor pathologische Anatomie en Bacteriologie, Weltevreden.

ËIJLAGE C.

AANGEBODEN EXEMPLAREN.

Verplichte aanbieding.

Resident van Batavia.

Officier van Justitie, Batavia,

Algemeene Secretarie, Buitenzorg.

Present-exemplaren.

Departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, Batavia.

Directeur van ’s Rijks Veeartsenijschool, Utrecht. Bibliotheek der Gemeente Universiteit, Amsterdam.nbsp;Bibliotheek der Rijks Universiteit, Leiden.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Utrecht.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Groningen.

Koloniaal Geneeskundig Museum, Amsterdam. Directeur „des Kaiserlichen Gasundheitsamtes”, Berlijn.

COMPLICATION BEI PEBRIS CATARRHALIS MALIGNA BOUM,

VON

F. PASZOTTA,

Thierarzt, Kediri.

Das boesarlige Katarrhalfieber kommt unter den be-kannten Krankheitssymptomen ziemlich haufig unter den Büffeln sporadisch hier vor, das Auflreten der Kopfkrank-heit des Rindes mit vollkommenem Trismus jedocb babenbsp;ich weder wahrend meiner Praxis hierselbst geseben nochnbsp;irgendwo in der thierarztlichen Literatur beschrieben gelanden und dürfte daher die nachfolgeude Beschreibungnbsp;soldier Falie nicht ohne Interesse sein. Am 6en Augustnbsp;wurde mir durch den Wedono von Djambean dienstlichnbsp;geraeldet, dass unter den Büffeln in der Dessa Poeloe wohlnbsp;eine ansteckende Krankheit ausgebrochen war, da an einemnbsp;und demselben Tage 4 Thiere unter gleichen Krankheits-erscheinungen erkrankt waren und ein Büffel in paarnbsp;Stunden schon nach dem Ausbrucb der Krankheit gestor-ben war. Als Hauplkrankheitserscheinungen theilte mirnbsp;der Wedono mit, dass die erkrankten Thiere blind geworden sind, nicht aufstehen und das Maul nicht aufmachennbsp;konnten. Bei meiner Ankunft land ich die 3 noch lebenden Patiënten auf dem Bauch liegend an, die Füsse warennbsp;unter denselben geschlagen. Zum Stehen konnten sie nurnbsp;mit grosser Mühe gebracht werden, der Gang war alsdannnbsp;taumelnd, schwankend und brachen die Thiere sofortnbsp;wieder in ihre frühere Lage zusammen sobald sie sichnbsp;selbst überlassen wurden.

Die in Rede stekenden Thiere wurden als Zugthiere benutzt, waren stark gebaut doch durch die Krankheitnbsp;sehr abgemagert. Der Appetit und die Rumination lagnbsp;vollstandig danieder. Die Haut fühlte sich hart, trockennbsp;und sehr heiss an, die Ohren und die Hörner waren kalt,

das Plotzmaul war trocken und eingerissen. Die Mast-darmtemperatur war 41,0 resp. 42,7'^ G. Die ausgeschie-denen Kothraassen waren weich, nicht übelriechend. Bei allen Patiënten war eine hochgradige Benommenheit desnbsp;Bewusstseins, eine förmliche Betaubung wahrzunehmen,nbsp;sie waren nicht rnehr erregbar und konnte man sie beinbsp;oberflachlicher Betrachtung für fast todt halten. Beieinemnbsp;Tbiere war der Kopf, ahnlich wie beim Kalbeüeber, nacbnbsp;rückwaïts gebogen und nacb dem Boden zu gesenkt, dienbsp;2 anderen stützten den Kopf auf den Boden auf. Pernbsp;ganze Kopf erschien durch die Schwellung der Augenlider,nbsp;des Flotzmauls sowde der Haut urn die Naseneingiinge wienbsp;aufgedunsen.

Die Nickhaut war über den Augapfel vorgezogen, die Augen selbst waren starr, unbeweglich, in ihre Höhlennbsp;zurückgezogen. Die Bindehaut war dunkelroth, die Horn-haut grauweiss und undurchsichtig, sodass das Sehver-mögen deutlich gestort w'ar. In den inneren Augenwinkelnnbsp;war schleimig-eiteriges, graugefarbtes Secret, das init Thra-nenflüssigkeit vermengt in reichlicher Men ge aus beidennbsp;Augen über die Backen lloss. Die Maulschleirnhaut warnbsp;heiss, ara Zabntleisch besonders hochgeröthet, an einzelnennbsp;Stellen war das Epithel abgestossen wodurch- die Stellennbsp;ein kupferrothes Aussehen bekamen. Die Schleirnhautnbsp;an den Nasenöffnungen war dunkelroth und geschwollen.

Die In- und Expiration war schniebend, oft waren die Thiere dem Ersticken nahe. Die Zahl der Athemzügenbsp;betrug 70 — 80 in der Minute, das Athmen selbst geschahnbsp;sehr oberflachlich, weder tiefe Inspiration noch ergiebigenbsp;Expiration Aus der Nase entleerten sich eiterige, missfar-bige, übelriechende Dejecte. In Folge der tonischen Contraction in den Kaumuskeln waren die Kiefer so fest aufnbsp;einander gepresst, dass ich nicht im Stande w'ar auchnbsp;nur 1 ctrn. weit den Unterkiefer vorn Oberkiefer zu ent-fernen; die Zurige fühlte sich trocken und derb an. Dernbsp;Herzschlag war sehr beschleunigt, schwach fast unfiihlbar.nbsp;Der Urin wurde in geringer Menge afgesondert und hattenbsp;hochrothes Aussehen.

V. A. K. BI. Deol VIII nbsp;nbsp;nbsp;2.

is

Alle 3 Thiere starben itn Zeitraum von 4 Tagen. Da ich einen lethalen Ausgang bei den erkrankten Thierennbsp;voraussetzen konnte so beauftragte ich den Wedono vonnbsp;dem Sterben irgend eines Thieres mich sofort in Kenntnissnbsp;zu setzen und den resp. Cadaver bis zu meiner An-kunft leicht mit Laub und Erde zu bedecken. Meinenbsp;Anweisung wurde genau befolgt und so war ich im Standenbsp;6 Stunden nach dem Tode des einen Thieres die Sectionnbsp;auszuhihren. Dieselbe ergab in der Hauptsache Folgendes;nbsp;Der Cadaver war massig aufgetrieben und schon merklichnbsp;in Faulniss tibergegangen. Der Mastdarm war ein wenignbsp;vorgefallen und hatte schwarzliches Ansehen. Starke Im-bibitionsröthe an der ganzen Baucbflache und am Brust-bein. An der inneren Flache der Haut waren die Venennbsp;und Capillaren mit dunklem Blut gefüllt, die Skeletmus-kulatur war mattroth, miirbe und an einzelnen Stellen mitnbsp;Blut infdtrirt. Die Bauchhöhle enthielt eine geringe Mengenbsp;blutiger Flüssigkeit. Maulschleimhaut cyanotisch. Dienbsp;Schleimhaut der Rachenhöhle und des Kehlkopls war starknbsp;geschwollen und mit haemorrhagischen Herden durchsetzt,nbsp;die Muscheln sind mit einer diinnen Schicht von gelblichnbsp;weissem Fibrin bedeckt; die Trachealschleimhaut dunkel-roth, die Trachea selbst war fast ganz mit fibrinoesemnbsp;Exsudat ausgefüllt. Das Exsudat steilte eine feste, derbenbsp;gelblicb weisse Masse dar, ragte in die Bronchien hinein,nbsp;konnte leicht herausgezogen werden und hatte die Formnbsp;eines Cylinders. Die Lungen waren mit Blut überfüllt;nbsp;im linken Lungenflügel war die Lungensubstanz innbsp;einen missfarbigen, schwarzlichen, stinkenden Brei verwandelt, die zunachst umgebende Lungenschicht war zumnbsp;Theil von jauchiger Flüssigkeit durchtrankt und hatte dasnbsp;Ansehen eines lange macerirten Gewebes. Interlobularesnbsp;Emphysem.

Das Herz zeigte starke parenchymatoese Trubung und Erschlaffung der Ventrikel, im Endocardium zahlreichenbsp;blutige Herde, im Herzbeutel war eine geringe Mengenbsp;gelbliches Serum, das Blut war theils flussig, theils un-Yollstiindig theerartig geronnen. Die Leber war nicht

unerheblich vergrössert, das Lungenparenchymzeigtebraun-rothe Farbe. Milz war verkleinert, die Kapsel runzlig etwas verdickt, die Milzpulpa erschien schlaff, blass, w'eich.

An der Schleirnhaut des Labmagens war eine diffuse oberflachliche Enlzündung wahrzunehmen. Der Darmin-halt war breiartig sonst von normaler Beschaffetiheit. Dienbsp;Mastdarrnschleimhaut war ein wenig geröthet und geschwol-len. Die Nierensubstanz war getrübt, die Harnblase warnbsp;mit blutartigem Harn gefüllt. lm Gehirn entbielten dienbsp;venoesen Gefasse viel dunkles Blut; Subarachnoidealraumenbsp;mit Serum gelüllt, in jedem Ventiikel war ungelahr einnbsp;Esslöffel einer leicht getrübten Flüssigkeit.

Nach dem Krankheitsbilde und dem Sectionsbefunde zu urtheilen unterliegt es keinem Zweifel, dass es sichnbsp;hier um die respiratorische Form der Kopfkrankheit desnbsp;Riüdes gehandelt bat. Was mich zur Beschreibung dernbsp;Krankheit jedoch veranlasste war der Umstand, dass innbsp;allen 4 Fallen auch gleichzeitig vollkoramener Trismus zunbsp;constatiren war. Um mich zu überzeugen ob es sich wirk-lich um eine selbststilndige Form von Tetanus handelte,nbsp;der zufallig in Form von Trismus neben dem boesartigen Ka-tarrhalfieber aufgetreten war, steilte ich 3 Impfversuche an.

Als Versuchsthiere benutzte ich einen Büffel und 2 Ziegen. Dem Büffel wurde eine subcutane Injection mitnbsp;Blut und Transsudat aus der Brusthöhle, den beiden Ziegennbsp;eine subcutane Injection mit Blut und mit der Flüssigkeitnbsp;aus den Ventrikeln gemacht. Ausser einer localen leichtennbsp;Entzündung an den Injectionsstellen wurde nach Verlaufnbsp;von 14 Tagen keine Veranderung in dem Gesundheits-zustande der Versuchsthiere wahrgenommen. Die Thierenbsp;blieben munter, behielten ihren guten Appetit und zeigtennbsp;auch nicht die mindesten tetanischen Erscheinungen. Durchnbsp;die Impfversuche driingt sich mir die Frage auf, die ichnbsp;vorlaufig nicht beantworten kann;

))War der Trismus bei den 4 ander Kopfkrankheit des sRindes erkrankten Büffeln wirklich die Folge der specifischnbsp;»wirkenden von den Tetanusbacillen produzirten Substanz”,nbsp;Oder:

HET RAPPORT DER FRANSCHE COMMISSIE IN ZAKE

„MAIiliEIJrE” ¦vquot;OOi^bek,ici3:t.

De Redactie heeft gemeend, het verslag der Fransche Regeerings-koramissie, betreffende de waarde der „Malleine”nbsp;als diognasticum voor kwade droes, voorkomende in hetnbsp;„Recueil de Médecine Vétérinaire” van 15 Maart 1893, innbsp;extenso te moeten overnemen.

De vragen toch die zich aan de kommissie hebben voorgedaan, aangaande de pathogenese der bij sectie aangetroffen neoplasraen, hare conclusies omtrent de diagnostische waarde der „Malleine”, afwijkende eenigszins van die,nbsp;welke tot op heden van Duitsche zijde zijn geopenbaard,nbsp;komen haar te gewichtig voor om de kwestie te behandelennbsp;in een referaat; wellicht zijn ook niet alle deskundigenbsp;lezers in ’t bezit van voornoemd vakblad.

De Redactie.

RAPPORT SUR LES EXPERIENCES PAITES a, MON-TOIRE POUR BTABLIR LA VALBUR DB LA MALLEINE AU POINT DB VUE DE LAnbsp;REVELATION DB LA MORVE.

£*aris, Ie J51 October 1803,

En exécution des ordres contenus dans la lettre ministériel-le du 27 juin 1892, la Commission chargée „d’établir la valeur de la malleine au point de vue de la revelation de la morve”nbsp;s’est réunie, Ie 30 juin, a l’annexe de remonte de Montoirenbsp;et a comrnencé ses operations Ie même jour.

22

Composition de la Commission. — Cette Commission était ainsi composée:

MM le general Faverot de Kerbrech, adjoint a I’inspecteur general permanent des remontes,nbsp;président;

le docteur Roux, professeur a I’lnstitut Pasteur;

Nocard, professeur a l’École vétérinaire d’Alforl;

Mauiice, Charon, Foucher, vétérinaires prin-cipaux de l^e classe;

Barret, Francois, Perrin, Lauraint (1), vétérinaires en premier;

Humbert, vétérinaire en premier, secrétaire (2).

De la malléine. Sa nature. Ses propriétés-—La malléine est un produit des cultures du bacille morveux portéesnbsp;a une haute température et filtrées, afin de les stérilisernbsp;et de les débarrasser de ce bacille. Sa propriété principale est d’avoir une action élective toute spéciale sur lesnbsp;lesions organiques causées par ce même bacille.

Injectée sous la peau, a la région moyenne de 1’encolure, a la dose de 1/4 de centimètre cube (2 centimetres cubesnbsp;d’une dilution au 1/8) elle provoque, chez lecheval morveux,nbsp;de la huitième a la quinziéme heure, une perturbationnbsp;signalée par de 1’abattement, des frissons, des secoussesnbsp;rnusculaires, un oedème chaud, douloureux, plus ou moinsnbsp;volumineux, au niveau de I’injection, et une élévation denbsp;la température rectale révélatrice de la maladie. Si l’ani-mal est sain, la malléine ne produit aucun effet appréciable.

D’aprés les premières indications de M. Nocard, professeur a l’École vétérinaire d’Alfort et membre de l’Académie de médecine, «si l’élévation de la température atteint ounbsp;dépasse 2 degrés, on peut affirmer que le cbeval est morveux; si elle est comprise entre 1 et 2 degrés, on doit le

(1) nbsp;nbsp;nbsp;M. Lauraint, inalade et en permission, ne s’est pas présenté.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;M. Galtier, professeur a rÉcole vétérinaire de Lyon, avait été désipné parnbsp;le Ministro pour faire partie de cette Commission, lors de sa dernière réunionnbsp;Montoire. Mais il s’est excuse et ne s’est pas rendu ^ cette invitation.

M. Logeay, vétérinaire principal a l’École de cavalerie de Saumur, a été adjoint k. la Commission en même temps quo M. Galtier et a assisté aux der-nières séances tenues k Montoire.

23

considérer comrae suspect; si enfin, elle reste au-dessous de X degré, 1’animal est sain”.

En effet, aprês des experiences qui avaient paru invaria-bles dans leurs résultats et qui avaient été ensuite confir-mées par des faits nombreux, M. Nocard avait affirmé, a la Société centrale de médecine vétérinaire (1), que lanbsp;malléine permettait d’établir, avec certitude, Ie diagnosticnbsp;de certains cas de morve, de la morve pulmonaire, la plusnbsp;fréquente, qui peut rester des semaines, des mois et plusnbsp;longtemps encore, sans qui Ie vétérinaire puisse en recon-naitre l’existence. II ajoutait que la malléine permettaitnbsp;également de déterminer l’étendue de la contimination d’unnbsp;effectif envahi par la morve, en indiquant les morveux etnbsp;les sains, et conséquemment de faire disparaitre prompte-ment la morve de eet effectif.

L’armée avait done un intérêt de premier ordre a véri-fier les propriétés révélatrices attribuées a la malléine par Ie savant professeur d’Alfort.

Première injection. Résultats. — Des cas de morve s’étant manifestés a l’annexe de remonte de Montoire, M. Ie vétérinaire principal Charon demanda et obtint, sur la proposition du général inspecteur permanent des remontes, denbsp;faire, avec Ie concours de MM. les professeurs Roux etnbsp;Nocard, des injections de malléine sur tous les chevauxnbsp;de cette annexe.

Ces injections, pratiquées du 28 au 31 mai, dénoncêrent 58 morveux, 73 suspects, 97 sains et 5 non classés (2).

41 pris dans les morveux et 2 dans les suspects furent abattus et reconnus morveux a l’autopsie.

De toutes les lesions observées, les plus nombreuses consistent en des tubercules translucides dont il sera question plus loin. Mais on constata aussi des chancres sur quel-ques sujets, et, chez la plupart, des tubercules possédantnbsp;les caractères fondamentaux du tubercule morveux, c’est-a-dire ayant un point central caséeux, avec une auréolenbsp;inflammatoire, etc.

(1) nbsp;nbsp;nbsp;Séance du 14 avril 1892.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;C’est-a-dire dont la temperature iVavait pu ctre prise,

24

Telle était la situation sanitaire de Tannexe a l’arrivée de la commission a Montoire.

Question a élucider. — Dans une première séance, tenue a la mairie le 30 juin, le général président, ne prenant ennbsp;consideration que les intéréts matériels considérables qu’ilnbsp;avait a sauvegarder, a tout d’abord soumis a la commissionnbsp;les questions suivantes:

1“ Les tubercules trouvés a I’autopsie, encore a l’état rudimentaire, gélatineux, incolores et sans inflammationnbsp;dans leur voisinage, suffisent-ils pour caractériser la morvenbsp;chez un sujet ne présentant aucun autre symploine, c’est-a-dire ces tubercules indiquent-ils surement que I’animalnbsp;était dès lors condamné a devenir morveux au sens habituelnbsp;du mot; peuvent-ils déterminer, dans uu temps plus ounbsp;moins long, tons les signes connus de la morve, et, commenbsp;moyen de controle, ces tubercules inoculés a un ane luinbsp;donnent-ils bien la morve?

2« La présence de ces tubercules a l’état rudimentaire suffit-elle pour rendre la contagion possible?

3o L’injection de malléine ne peut-elle en aucun cas pro-duire chez un cheval sain ces sortes de tubercules?

4o Certains chevaux, surtout a un age avancé, n’ont-ils pas dans leur organisme des tubercules n’ayant aucunnbsp;rapport avec la morve, inais présentant assez de ressem-blance avec ceux dont il est parlé ci-dessus pour rendrenbsp;une confusion possible a I’autopsie?

So Après I’injection de malléine, la température ne peut-elle jamais s’élever chez un sujet, sans que ce sujet ait aucun tubercule suspect, même lorsqu’il est, par example,nbsp;déja sous I’influence d’une affection quelconque a son debutnbsp;et non encore reconnue par le vétérinaire?

La commission a considéré ces questions comme un programme renfermant les points principaux a élucider,nbsp;et ses travaux ont été dirigés en vue de leur donner unenbsp;solution aussi compléte et aussi prècise que possible.

25

Etat sanitaire d’après Vexamen clinique — Après une discussion générale, la commission a décidé qu’il seraitnbsp;procédé d’abord a l’examen clinique des 190 chevaux restant a l’annexe et qu’ensuite une deuxième inoculation denbsp;malléine serait pratiquée sur chacun de ces chevaux.

L’examen clinique n’a décelé que 2 animaux morveux et 6 suspects.

La commission a constaté que l’état d’entretien d’un assez grand nombre de sujets laissait a, désirer, mais ellenbsp;n’aurait pas considéré la situation sanitaire comme trésnbsp;alarmante si de nombreux cas de morve n’avaient pas déjinbsp;été signalés par les trois premiers expérimentateurs.

Elle a même été étonnée que, sur un effectif contaminé depuis un temps relativeraent long, les manifestations ur-dinaires de la morve ne fussent pas plus nombreuses, plusnbsp;apparentes et plus significatives.

Deuxième injection. Résultats. — La deuxième injection de malléine, pratiqée sur tous les chevaux de l’annexe, lesnbsp;!'=gt;¦ et 8 juillet, a donné les résultats suivants:

8 morveux, 52 suspects, 110 sains, 20 non classés.

Abattage de 18 chevaux — La commission a décidé que 18 chevaux seraient abattus, dont 7 des morveux, 6 des suspects et 5 des sainsces derniers, tarés et sans valeur.

A l’autopsie, 16 ont été reconnus morveux: 8 sans réserve, par tous les membres de la commission; 8 avec certainesnbsp;réserves, et 2 sains, dont 1 provenant de la catégorie desnbsp;morveux et 1 de la catégorie des sains.

Lesions. Leur nature. — Les lésions avaient leur siège exclusivement dans les poumons; elles étaient surtoutcon-stituées pars des tubercules plus ou rnoiris nombreux et tresnbsp;variables dans leur aspect. Certains de ces tubercules pré-sentaient les caractères classiques de la morve, connus denbsp;toute la commission. Mais, chez la plupart des sujets, onnbsp;a trouvé des tubercules translucides, homogènes sans pointnbsp;central caséeux, sans zone intlamraatoire périphérique, dont

26

la nature a soulevé des contestations ou inspiré des doutes k plusieurs membres qui n’avaient jamais observé denbsp;lésions semblables. Ces doutes et ces réserves provenaientnbsp;surtout de ce que, sur certains chevaux, les tuberculesnbsp;dont il s’agit n’avaient été rencontrés qu’en tres petit nom-bre, 2 ou 3, sans lésions et sans aucun symtóme extérieurnbsp;apparent.

Dans Ie but de bien établir leur signification et de trancher Ie différend scienlifique qu’ils ont soulevé, les tuberculesnbsp;contestés ont été inoculés directement a deux anes. Cesnbsp;inoculations ont donné un résultat négatif, ou du moinsnbsp;qui a été considéré cnmme tel, paree que, plusieurs semainesnbsp;après, ils ne présentaient encore aucun symtóme extérieurnbsp;de morve, quand ils ont été inoculés avec de nouvellesnbsp;lésions et finalement abattus comme morveux.

Avec des tubercules identiques, mais ne provevant pas du même cheval, quatre cultures appropriées ont été es-sayées k l’institut Pasteur par M. Ie docteur Roux. Surnbsp;ces quatre, une seule a donné une colonie de microbesnbsp;morveux.

Le produit de cette culture, inoculé a un cobaye, a dé-termiiié la morve chez eet animal, dont 1’autopsie a été faite, sous les yeux de la commission, dans une séance tenuenbsp;a 1’inslilut Pasteur le 11 juillet.

Trois autres cobayes, inoculés avec la même culture, sont également devenus morveux. Les lésions, prises surnbsp;ces derniers animaux et inoculées a l’un des deux anesnbsp;qui avaient résisté k l’inoculation directe, ont provoquénbsp;chez eet animal la morve aiguë, avec ses pricipaux symp-tómes extérieurs classiques.

La commission ne se trouvant pas suffisamment éclairée pour prendre des conclusions définitives, le général président a demandé au Ministre a continuer les expèriences;nbsp;il a décidé, en outre, qu’une troisième injection serait faitenbsp;è, tous les chevaux et qu’une nouvelle réunion aurait lieunbsp;k Montoire a une date qui serait fixée ultérieurement.

Troisième injection, BésuUats. — Les 13 et 17 aoüt, une

27

troisième injection a done été pratiquée sur les 172 chevaux restants; elle a donné les résultats suivants:

3 morveux, 55 suspects, 105 sains, 9 non classés.

La commission s’est réunie de nouveau a Montoire, Ie 21 aoüt.

L’autopsie de l’ane précédemment inoculé n’a pas permis de constater chez lui de lésions pulmonaires suffisammentnbsp;caractérisliques; mais il n’en a pas moins été déclaré raor-veux par toute la commission, qui a reconnu a l’unanimiténbsp;la nature morveuse des tubercules précédemment contestésnbsp;et au moyen desquels avait été obtenue la culture inoculéenbsp;aux cobayes. Un membre a, toutefois, fait observer quenbsp;cette culture avait été obtenue, non seulement avec lesnbsp;tubercules contestés, mais aussi avec d’autres lésions prisesnbsp;sur Ie même sujet.

Comparaison des temperatures après les trots injections. La commission a comparé ensuite les températures re-levées après les trois injections. Les indications qui ennbsp;résultent ont varié dans des limites assez étendues. Ellenbsp;n’a done pu en tirer de déductions précises au point denbsp;vue de 1’utilité de répéter les inoculations. Mais il lui anbsp;semblé cependant que les résultats donnés par la premièrenbsp;injection étaient plus exacts que ceux des autres.

La commission a remarqué aussi que les syraptómes généraux (abattement, frissons, secousses musculaires) quinbsp;accompagnent ordinairement 1’élévation de la temperaturenbsp;chez 1’animal morveux, ont été assez prononcés lors de lanbsp;première injection, mais qu’a la deuxième et k la troisièmenbsp;inoculation, ces symptómes étaient assez fortement atténués,nbsp;comme s’il y avait eu une sorte d’accoutumance de l’orga-nisme aux effets de la malléine.

Ahatage de 31 chevaux. Résultats. — Le général président a décidé alors que 20 chevaux choisis parmi ceux que avaient le plus fortement réagi k Tune ou è, 1’autrenbsp;des trois injections seraient abattus.

A l’autopsie, 19 ont été trouvés morveux et un a été

28

déclaré sain par la majorité, sous réserve d’inoculations k pratiquer sur 2 cobayes (1).

Ensuite, sur la demande de plusieurs membres de la commission, le général a ordonné I’abatage de quelquesnbsp;chevaux déclarés sains par la malléine, c’est-i-dire n’ayantnbsp;réagi k aucuue des trois injections, afin de verifier aussinbsp;sous ce rapport les indications dormées par cette substance.

11 chevaux déclarés sains par la malléine reconnuscon-taminés de morve a Vautopsie. — 9 chevaux, en assez mau-vais état, et présentaut pour la plupart des symptómes cliniques de suspicion de peu d’importance, ont été sacri-üés. II a été constaté que ces 9 chevaux, contrairementnbsp;aux indications de la malléine, étaient contaminés de rnorvenbsp;au même degré que les autres.

Alors, pour pousser encore plus loin l’expérience, le général a décidé d’abattre deux cbevaux en parfait état d’entreliennbsp;et de santé apparentes n’ayant ni réagi a la malléine, ninbsp;présenté jamais aucun symptóme clinique: l’un cryptorchidenbsp;et mécbant; l’autre vieux, usé, couronné, d’une conservation onéreuse pour 1’État, ayant apparlenu a M. le vétérinaire Grosjean et qui n’avait eu aucun contact directnbsp;avec les autres aniniaux de i’annexe, mais avait quelquefoisnbsp;eté laché dans les parcours aux heures oü ils étaientnbsp;inoccupés.

Tous les deux ont été trouvés morveux au même titre que les premiers.

Les lésions renconlrées sur ces BI chevaux consistaient, soit en tubercules translucides, avec ou saus point centralnbsp;caseeux et presque tous dépourvus de zone inllammatoirenbsp;périphérique, soit en foyer de pneumonie lobulaire coexistantnbsp;avec lesdits tubercules.

En présence des résultats donnés par les derniers aba-

(1) Lc eheval doiit il s’ajrit ne présentait ancnii tuherculc, mais sculcment deux foyers de pneumonie lobulaire et uii ganglion bronebique assez volumincux^nbsp;infiltré, caverué et succulent. Le sue ganglioniiaire, prélevé avec soin et inoculénbsp;a deux cobayes, a determine la morve ebez run d’eux. Les lésions prises sur cenbsp;cobaye inoculées h un ane out reproduit chez eet animal la morve classiqiie, Ianbsp;morve indéniable. Cc fait doiuie une nouvelle preuve de la nature morveusenbsp;des lésions qui avaient été contestées.

29

tages, la commission a éprouvé un sentiment d’incertitude facile è, expliquer. Elle se trouvait, en elïet, devant unénbsp;forme pen connue de la morve, ne se manifestant dansnbsp;la grande majorité des cas par aucun symptóme extérieurnbsp;signiücatif, ayant son siège uniqueme'nt dans les poumons,nbsp;avec des lésions dont les caractères, la nature et la graviténbsp;étaient ignorés jusqu’a ces dernières années.

Elle avait espéré que la malléine servirait a déiioncer tous les chevaux atteints de cette redoutable maladie, etnbsp;cette substance venait de déclarer sains plusieurs animauxnbsp;contaminés au même degré que les autres.

Réponse aux questions posées lors de la première réunion. Aussi, dans une dernière réunion tenue a, la mairie Ienbsp;23 aoüt, Ie général président a-t-il repris les questions qu’ilnbsp;avait posées k la première séance. Après une discussionnbsp;approfondie, la commission y a répondu de la manièrenbsp;suivante, en se renfermant uniquement dans les enseigne-ments ressortant des faits constates:

IJ'S question. — a). Les tubercules trouvés a l’autopsie, encore a l’état rudimentaire, gélatineux, incolores et sansnbsp;inflammation dans leur voisinage, sulfisent-ils pour carac-tériser la raorve chez un sujet ne présentant aucun autrenbsp;symptóme?

A l’unanimité, la commission a répondu; »Oui”.

b.) Ces tubercules indiquent-ils sürement que l’animal était dés lors condamné ii devenir morveux au sens ha-bituel du mot, et peuvent-ils déterminer, dans un tempsnbsp;plus OU rnoins long, tous les signes connus de la morve?

A l’unariimité moins une voix, la commission a répondu: »Les chevaux porteurs de ces tubercules peuvent devenirnbsp;»cliniquement morveux, mais ne sont pas condamnés fa-»talement a Ie devenir”.

c). Ces tubercules, inoculés a un ane comme moyen de controle, lui donnent-ils bien la morve?

A l’unanimité, la commission a répondu; sOui, quand »les tubercules ont été l’objet d’une culture appropriée, et que

Hr

3ö

»les produits de ces cultures ont été inoculés au cobaye »et du cobaye h l’ane”,

2» question. — La présence de ces tubercules èl l’état’ rudimentaire suffit-elle pour rendre la contagion possible?

A Tunanimité moins une voix, la commission a répondu: »La présence dé ces tubercules suffit pour rendre la con-»tagion possible dans certains cas.”

3e question. — L’injecfion de malléine ne peut-elle, en aucun cas, produire chez un cheval sain ces sortes denbsp;tubercules ?

A l’unanimité moins une voix, la commission a répondu: sL’injection de malléine est inoffensive sur les cbevauxnbsp;))sains et incapable de produire ces tubercules.”

4e question. — Certains cbevaux, surtout k un age avancé, n’ont-ils pas dans leur organisme des tubercules n’ayantnbsp;aucun rapport avec la morve, mais présentant assez denbsp;ressemblance avec ceux dont il est parlé ci-dessus pournbsp;rendre une confusion possible a l’autopsie?

A l’unanimité moins une voix, la commission a répondu que ces tubercules ne se rencontrent que sur les cbevauxnbsp;morveux. Plusieurs membres reconnaissent, du reste, nenbsp;pas les avoir observés avant les expériences de Montoire.

5e question. — Aprés l’injection de malléine, la tempéra-ture ne peut-elle jamais s’élever sur un sujet sans que ce sujet ait aucun tubercule suspect, même lorsqu’il est, parnbsp;exemple, déja sous l’influence d’une affection quelconquenbsp;a son début et non encore reconnue par Ie vétérinaire?

A Tunanimité, la commission a répondu que la tempé-rature peut s’élever sur des sujets atteints d’autres affections que la morve, et qu’il ne faut pas tenter les injections de malléine sur les cbevaux malades ou fébricitants.

Conclusions. — Ces réponses faites, la commission a votó les sonclusions suivantes qui lui paraissent résumer lesnbsp;enseignements a tirer des expériences de Montoire:

31

1° La malléine est un moyen de reconnaitre la morve chez Ie cheval, mals ce moyen n’est pas sur (voté anbsp;runaniraité).

2o Au point de vue pratique, tout cheval qui, sans présenter aucun symtóme clinique, a réagi a la malléine doit être considéré, non pas comme morveux (voté par six voix,nbsp;dont celle du génèral président, contre six), mais seule-ment comme suspect (votè a l’unanimité).

3o Tout cheval qui n’a pas réagi k la malléine ne doit pas être considéré comme indemne de morve (votè knbsp;l’unanimité).

4» II y a lieu d’employer, dans l’armèe, la malléine comme moyen de diagnostic de la morve (voté a l’unanimité moins une voix).

Voeux. — Avant de se séparer, la commission a cru devoir émettre les voeux suivants:

1° Que dans toutes les autopsies, 1’examen des poumons soit fait avec une minutieuse attention; que toutes les lé-sions tuberculeuses, même les moins apparentes soientnbsp;toujours signalées et parfaitement décrites; que les vété-rinaires soient vivement engagés k en rechercher et a ennbsp;établir la nature, et qu’ils regoivent 1’ordre d’adressernbsp;hiérarchiquement a la section technique de la cavalerienbsp;copie de tous leurs procés-vei’baux d'autopsie;

2o Que des instructions précises soient formulés par la section technique de la cavalerie sur la marche k suivrenbsp;pour obtenir de la malléine les résultats que l’on est ennbsp;droit d’en espérer, et que ces instructions soient envoyéesnbsp;k tous les vétéririaires chefs de service.

3° Enfin, qu’un certain nombre de chevaux de l’annexe de Montoire qui ont réagi k la malléine soient soumis knbsp;un régime particulier, susceptible de hater l’évolution denbsp;la morve et l’apparation des symtómes par lesquelsnbsp;elle se caractérise cliniquement, et que d’autres chevaux,

PROEVE EENER BESCHOUWING OVER DEN ANATO-MISCHEN BOUW VAN HET RIJPAARD IN VERBAND MET HET EXTERIEURnbsp;EN DE AFRICHTING.

DOOR

J. VAJf nbsp;nbsp;nbsp;VEIiDE,

Paardenarts. (1)

Ikleiding.

Tiet bovenstaande onderwerp is, in dit verband, voor zoover ik weet, nog weinig behandeld; in bet Nederlandschnbsp;zeker niet veel. Op dit terrein liggen voetangels en klemmen; ik ben er mij van bewust, want aangaande de.ssuurnbsp;en ook extérieur denkt men niet éénstemming; hel bestenbsp;bewijs daardoor is het vele wat over deze beide onderwerpen wordt geschreven.

Steekhoudende critiek zal mij welkom zijn, evenals ik de bewerking van het verdere gedeelte van het paard doornbsp;een anderen liefhebber beslist zal toejuichen.

Het Indische paard, met name de Sandelwood, acht ik, schoon zelf maar een gastrol in het Ned.-Indische legernbsp;vervullende, de belangstelling overwaard, te meer naarmatenbsp;het moeielijker wordt het in voldoende getale en van bevredigend gehalte te verkrijgen.

De werken, die ik ten behoeve van dit opstel raadpleegde, zijn de volgende;

Goubaux et Barrier, L’extérieur du cheval.

Günther, Die topographische Myologie des Pferdes.

Franck, Anatomie der Hauslhiere.

Pierre, Marchands de cheval et marchands de chevaux.

Stonehenge, British rural sports.

Herein, Etudes hippiques.

(I) Overgenomen nit liet Indisch Militair Tijdschrift jg. XXIV nos. lOUl.

V. A. K. Bl. Deel VIII nbsp;nbsp;nbsp;3.

34

Von Monteton, Erinnerungen eines alten Cavaleristen. Seidler, Die Systematische Dressur des Gebrauchs- undnbsp;Kampagnepferdes.

Receuil de médecine vétérinaiie.

Prosch, Das Aussere des Pferdes.

Aan de behandeling van dit onderwerp dient vooraf te gaan een en ander over het zwaartepunt van het paardnbsp;en een enkel woord over het hellend vlak. De kennis dernbsp;ligging van het zwaartepunt en van zijne verplaatsing wanneer de ruiter is opgestegen, alsmede van de willekeurigenbsp;verplaatsing van het zw'aartepunt der geheele masse, ruiternbsp;en paard te zamen, door den ruiter, is van gewicht voornbsp;de dressuur. Veel van de hieronder volgende feiten zijnnbsp;ontleend aan het voortreffelijke werk »L’extérieur du cheval,nbsp;par Goubaux et Barrier, 20 Edition.”

De africhting is meer dan het overwinnen van de natuurlijke weerspannigheid van het paard en het leerenom op zekere wenken te gehoorzamen. Een goede africhtingnbsp;is immers een stelselmatige gymnastiek, welke het paard,nbsp;door ontwikkeling van zekere spiergroepen en door hetnbsp;verkrijgen van meerdere buigzaamheid der gewichten ennbsp;banden, in staat stelt om, door den ruiter bestegen, zichnbsp;te bewegen in allerlei gangen en dat wel, geruimen tijd,nbsp;met de geringst mogelijke inspanning.

Voorts beoogt de africhting, door het teweegbrengen van een anatomische wijziging in den bouw, aan het lichaamnbsp;van het paard een zoodanige, blijvende plooi te geven datnbsp;het een willoos werktuig wordt in de hand van een geoefend ruiter, dat het onbewust hem de beschikking geeftnbsp;over zijn eigen beweegkracht en dus over zijn weerstandsvermogen.

Dat de dressuur er naar streeft, om het paard in staat te stellen datgene wat men er van verlangt, zoo gemakkelijk mogelijk te volbrengen, heeft ten doel ten eerstenbsp;daardoor het paard zoo laug mogelijk bruikbaar te houden,nbsp;zoo weinig mogelijk te doen verslijten; ten tweede verzetnbsp;Ie voorkomen, hetgeen natuurlijk het beste wordt bereikt

bij een redeloos schepsel waarbij overreding meestal is uit*' gesloten, indien men de voorbereiding zóó geleidelijk, zóónbsp;harmonisch maakt, dat het paard geen aanleiding vindtnbsp;zich tegen het verlangde te verzetten, wijl het hem nietnbsp;meer onaangenaam is.

Ik behoef er slechts aan te herinneren, dat het paard hetwelk, onvoldoende voorbereid, in een zekere houdingnbsp;wordt gedwongen door de meerderheid van den ruiter, denbsp;energie van diens hulpen, die houding immers zal verlatennbsp;zoodra het hem mogelijk is of zoodra een ruiter van minder gehalte die houding tracht af te dwingen. Het is eennbsp;bekend feit, (waarschijnlijk wel door niemand met meernbsp;klem betoogd dan door von Monteton) dat een werkelijknbsp;goed afger icht en doorgereden paard, door ieder ruiter kannbsp;worden gereden, en de ervaring van den Fransch-Duitschennbsp;oorlog hoeft een keer meer het bewijs gebracht, dat uitstekend afgerichte paarden door het gemak, waarmede zijnbsp;aan de verlangde inspanningen voldoen, wijl zij steeds innbsp;evenwicht gaan, een buitengewoon groot volhoudingsver- ,nbsp;mogen bezitten. Ik doel hier op de omstandigheid datnbsp;verscheiden paarden, die voor het onderricht dienden aannbsp;de rijschool te Hannover en bij mobilisatie mee uitrukten,nbsp;wat «Ausdauer” betreft buitengewone dingen hebben gepresteerd.

Het behoeft geen betoog dat een paard, zóó goed afgericht dat zelfs een slecht ruiter, ja iedereen, het rijden kan, een ideaal is dat slechts zelden wordt aangetroffennbsp;en wel om twee redenen. Vooreerst wijl daartoe het paard,nbsp;als rijpaard, zeer goed gebouw moet zijn, en dan omdatnbsp;het voortreffelijk en grondig moet worden afgericht.

Uit den aard der zaak is deze gunstige combinatie een groote zeldzaamheid. Waar zij voorkomt, stempelt zij hetnbsp;paard tot een voorwerp van buitengewone waarde, datnbsp;echter meestal geen handelsartikel zal worden. Maarnbsp;omdat het voortreffelijke zelden wordt bereikt, mag mennbsp;niet nalaten er naar te streven. Op den weg daarheennbsp;ontmoet men het bevredigende, het goede en het zeernbsp;goede. Daarom doordringe men zich van het denkbeeld

36

dat een grondige d. w. z. voldoend lange en geheel methodische africhting, (maar bi] dat methodische vooral rekening houdende met de eigenaardigheden van ieder individueelnbsp;paard), het middel is om paarden te verkrijgen die doornbsp;het groot aantal middelmatige ruiters goed kunnen wordennbsp;gereden en om paarden te verkiijgen die «Ausdauer” bezitten en lang méégaan, wat trouwens, voor zoover het'nbsp;laatste betreft, vrij wel synoniem is.

Het paard ontbestegen zijnde is, de gevallen van hoogst gebrekkigen bouw buiten beschouwing gelaten, in evenwicht, d, w. z. er bestaat een verdeeling van spierkrachtnbsp;berekend voor het gewicht der verschillende lichaamsdee-len, welke bewogen of geschraagd moeten worden. Stijgtnbsp;de ruiter op dan wordt, gelijk wij zien zullen, niet alleennbsp;de som van het arbeidsvermogen gevorderd om de gezamenlijke massa te bev/egen vergroot, maar de bestaandenbsp;harmonie tusschen de verdeeling van last over kracht wordtnbsp;verbroken. Streven van de dressuur is nu immers, om hetnbsp;evenwicht te herstellen; daartoe is noodig ontwikkeling vannbsp;zekere spiergroepen, wijziging in de houding van sommigenbsp;deelen, vermeerderde en hier en daar verminderde buigzaamheid. Om te weten hoe men het verbroken evenwichtnbsp;zal herstellen, moet men weten door welke voorwaardennbsp;het bestond vóór de ruiter was opgestegen, op welke wijze,nbsp;dat wil zeggen in welke mate en in welke richting hetnbsp;door het bestijgen werd verbroken. Een en ander is slechtsnbsp;mogelijk door een onderzoek naar de ligging van het zw^aar-tepunt van het paard en dat van ruiter en paard te zamennbsp;onder verschillende omstandigheden.

Het zwaartepunt is het aangrijpingspunt der resultante van alle krachten, die de zwaartekracht op het paard uitoefent. Het is, empirisch gesproken, het punt waar men,nbsp;het paard willende oplichten, het zou moeten ondersteunennbsp;om het te doen zweven zonder het te doen vallen. Wanneer men het midden van de 8® rib rechts en links doornbsp;een horizontale lijn vereenigt, ligt het zwaartepunt op hetnbsp;midden dier lijn. Geringe afwijkingen naar voren of achteren komen individueel voor, in verband met het verschil

37

in bouw. Het zwaartepunt ligt dus geenszins op het midden der lengte van den romp maar, tengevolge van het overwicht van hoofd en hals, vrij veel meer naar voren dannbsp;dat midden. (1)

De voorste helft van het lichaam is dus zwaarder dan de achterste. Volgens Goubaux en Barrier is de verhoudingnbsp;als 1.37 tot 1; volgens Raabe en Bonnal 1.46 tot 1; volgensnbsp;Morris en Baucher 1.207 tot 1; volgens het gemiddelde vannbsp;32 wegingen van generaal Morris was de voorste helft vannbsp;het paard Yg zwaarder dan de achterste, en dus de verhouding als 1.1 tot 1.

Gaan wij nu na welke wijzigingen in de ligging van het zwaartepunt en in de verhouding der zwaarte van de voorstenbsp;helft der massa (man en paard) en de achterste wordt tenbsp;Aveeggebracht door het bestijgen. Baucher, die 64 Kilogramnbsp;woog, bracht, opgestegen zijnde (position académique, schul-gerechter Sitz, oor, elleboog en hiel in één vertikale lijn)nbsp;daarvan 41 Kilo op de voorhand en 23 op de achterband.nbsp;Door het bovenlijf terug te brengen, ontlastte hij de voorhand met 10 Kilo en bracht die dus op de achterbandnbsp;over; door daarna het hoofd van het paard hoog te nemennbsp;kwam nog 8 Kilo meer op de achterband. (2) Daarentegennbsp;kon' hij door van uit de »posilion académique” geheel tenbsp;gaan rusten op de beugels 12 Kilogram op de voorhandnbsp;overbrengen. Morris vond dat Baucher door in den »schul-gerechten” zit het hoofd van het paard op te richten ennbsp;den hals in één te schuiven 10 Kilogram op de achterbandnbsp;overbracht.

Lange halzen bleken de voorhand zwaarder te maken dan korte en dikke, wat men vermoeden kon. Maar langenbsp;halzen buigzamer, be weeglijker zijnde, kunnen in hoogernbsp;mate gebezigd worden om het gewicht van het hoofd, ennbsp;voor een deel dat van den hals zelf, te verplaatsen.

Wanneer men het voorstel van het paard hooger plaatst.

1) Wel is waar zyn er 18 ribben, maar tie 8e van voren lifit aanzienlijk vóór het midden van den borstwand, omdat de eerste 8 ii 10 ribben veel dichter bijeen liggen dan de overige.

(2) ¦ Men kan hieruit afleiden hot nadeel van het eten uit te hooge ruiven voor rug en aeliterhand, hetgeen op de Indische troepenstalien algemeen het geval is.

38

brengt men meer gewicht op de achterband over, het overwicht der voorhand vermindert. Practisch is dit herhaaldelijk gebleken in zijn gevolgen bij drachtige merriën,nbsp;staande op stallen met te veel helling naar achteren, waarvan verwerpen (abortus, vroeggeboorte) het gevolg was.nbsp;Omgekeerd wordt het overwicht der voorhand vergrootnbsp;door de achterbeenen hooger te plaatsen. Ofschoon dezenbsp;uitkomsten voor de hand lagen, heeft het experiment tennbsp;deze toch zijn nut, omdat hierdoor meer »en relief” worden gesteld verschillende feiten uit de practijk, als daarnbsp;zijn; de beteekenis voor verschillende diensten van hoognbsp;van voren en van overbouwd zijn, het nut om op berg-terrein steeds, bij hellingen van eenige beteekenis, stijgendenbsp;zich voorover te begeven met behulp der manen, dalendenbsp;zich achterover te houden aan het zadel.

Alzoo wordt door het bestijgen, zelfs in de position aca-démique, de bestaande zwaarteverdeeling van het paard verbroken, want van de 64 Kilogram kwamen immers 41nbsp;op de vóór- en 23 op de achterband, dus ongeveer denbsp;verhouding van 2/3 tot Yg. De africhting moet er o a.nbsp;naar streven de gevolgen van die evenwichtsverbreking tenbsp;neutraliseeren. Dit nu wordt, in groote trekken, bereiktnbsp;door den rug te doen nageven, wat gevorderd wordt voornbsp;een veerkrachtig, ver ondergiijpen der achterbeenen, doornbsp;hoofd en hals op te richten en terug te schuiven. Denbsp;achterband moet meer arbeid verrichten en zwaarder worden belast dan bij het onbestegen paard, omdat het evenwicht ten nadeele van de voorhand is verbroken. Ik laatnbsp;op het oogenbhk nu buiten beschouwing het tweede grootenbsp;doel der africhting, namelijk den ruiter meester te makennbsp;over de vermogens van het paard.

Ofschoon in de dressuur wordt begonnen met het doen nageven van den rug, daarna wordt overgegaan tot hetnbsp;onderbrengen van de achterband, om te eindigen met denbsp;bewerking van nek en hals, is er geen bezwaar tegen, hiernbsp;aan te vangen met de beschouwing van hals, nek en hoofdnbsp;om dan verder geleidelijk naar achteren voort te schrijden.

Wellicht zal men mij hier tegenwerpen, dat in het voor-

39

schrift betreffende het africhten van de paarden der cavalerie volsrekt niet zoo in die mate het stelsel wordt gehuldigd,nbsp;om de achterband onder te brengen alvorens men overgaatnbsp;tot opzeltelijke bewerking van den hals. Die tegenwerpingnbsp;zou juist zijn, maar ter opheldering diene dat die opstelnbsp;ook het bewuste voorschrift niet tot basis neemt, maar eennbsp;vrij veel daarvan afwijkend stelsel van africhting, gelijknbsp;ik het in Nederland heb zien toepassen door den officiernbsp;voor speciale diensten der artillerie, van wien ik onderrichtnbsp;kreeg, wiens pogen bij de africhting ik steeds met belangstelling heb gevolgd en voor wiens resultaten ik toen, laternbsp;en nu, steeds de meeste waardeering heb over gehad.nbsp;Hierbij wordt in den aanvang van de dressuur zeer ge-ruimen tijd in een vrij vlot en ruim tempo draf geredennbsp;met lange teugels, zonder eenige opzettelijke bewerkingnbsp;van den bals, uitgezonderd het reeds eenigermate bevestigen van de basis van den hals tegen schoft, schoudersnbsp;en voorborst wat het spontaan gevolg is van het aandrijven der achterbeenen met rustigen, symmetrischen zit ennbsp;lage symmetrische handen. Al dien tijd (maanden) worden haast geen wendingen gereden, maar zeer veel gebruiknbsp;gemaakt van de groote volte zonder daarbij echter ooknbsp;maar eenige stelling te geven.

Men kan daarover denken gelijk men wil, men kan een geheel andere opinie zijn toegedaan, maar verderop in ditnbsp;artikel zal blijken hoe ik juist het minder goed gaan vannbsp;vele Sandelwoods toeschrijf aan een te vroegtijdig bewerken van den hals in zijn bovenste of voorste helft.

De africhting stelselmatig doorgevoerd, brengt anatomische veranderingen te weeg in de wijze van aaneenvoeging en buiging van beenderen tot gewrichten, in de ontwikkeling van zekere spiergroepen, absoluut zoowel als relatief,nbsp;in verhouding tot anderen.

Het is dus noodig, wil men zich rekenschap geven van hetgeen bij de africhting gebeurt, van den invloed welkenbsp;de dressuur op het paard heeft, dat men van de anatomienbsp;van beenderen, gewrichten, banden en spieren, in grovenbsp;trekken en voorzooveer dat voor dit doel gevorderd wordt,

40

kennis bezit. In gezaghebbende werken over africhting wordt geheel gebouwd op de anatomie en mannen die veelnbsp;succes hebben als africhter-instructeurs plegen, schoon geennbsp;veeartsen zijnde, de waarde van deze kennis volkomen tenbsp;beseffen. De kiescliheid verbiedt hier namen te noemen,nbsp;maar wie bekend is met hetgeen in Nederland al zoo opnbsp;het terrein van africhting voorvalt en wie daar reputatienbsp;bezitten, die weet dat er ook in patria zulke mannen in het,nbsp;leger zijn. En in het buitenland zijn er verscheidenen.nbsp;De eruditie van mannen als Raabe, Bonnal, Duhousset,nbsp;Lenoble du Teil, Marey, Muybridge, is ongetwijfeldnbsp;ieders bewondering en achting waard

Alvorens te beginnen met de vereischte anatomische beschouwingen, geloof ik dat het zijn nut heeft, nog een en ander te bespreken betreffende een paar zaken, welke dikwijls te pas komen bij de afiichting, ik bedoel het zijde-lingsch evenwicht, hefboomswerking in verband met spier-tnechanisme en het hellend vlak.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;)

A. Het zijdelingsch evenwicht. Het ondersteuningsvlak -van het paard is een rechthoek; het evenwicht op de vier; beenen is meer stabiel naar gelang het ondersteuningsvlaknbsp;grooter wordt, het zwaartepunt lager ligt, de resultante dernbsp;zwaartekracht dichter is gelegen bij het snijpunt der diagonalen. Bij beweging schommelt het lichaam orn hetnbsp;stabiele evenwicht. Daar er een val moet ontstaan wanneernbsp;de resultante der zwaartekracht buiten het ondersleunings-vlak komt en dit gemakkelijker gebeurt in zijdelingschenbsp;richting dan vóór- of achterwaarts, zal een val min of meer ;nbsp;in zijdelingsche richting veel meer voorkomen dan een valnbsp;naar voren of naar achteren.

De snelheid van den gang is afhankelijk van de mate van wankelbaarheid van het evenwicht.

Naar gelang het evenwicht meer labiel is of juister gezegd, verder wordt verbroken, wordt de gang sneller. Want het verder slingeren buiten de evenwichlslijn vordert,nbsp;om den val te voorkomen, sneller herstel van het evenwicht, dus sneller opvolgende bewegingen. Daarom loopennbsp;telgangers (als regel) harder dan vierkant dravende paar-^:

41

den, of eigenlijk: kan telgang sneller zijn dan draf, wijl ' bij den eersten het evenwicht telkens zijdelings wordtnbsp;verbroken, In Amerika (Ver.-Slaten), het land dat reedsnbsp;sinds geruimen tijd het wereld-record houdt zoowel voornbsp;draf als voor telgang, is men van de gunstiger voorwaardenbsp;voor snelheid van een telganger zóó overtuigd, dat mennbsp;er voor beide bewegingen alzondetlijke records op na houdt.;nbsp;en dus nooit een telganger tegen een draver laat loopen. ,

Bij het course-paard, dat zich geheel strekt en in den ' ruimen galopsprong het lichaamsgewicht ver vóór het -zwaartepunt werpt, is, om den val naar voren te coupee-ren, een zeer ver ondertreden der achterheenen noodig.

Het goed afgerichte paard, in verzamelde houding gaande,, ' is het best in evenwicht, het best tegen vallen gevrijwaard ;nbsp;het heeft onophoudelijk de meeste heerschappij over hetnbsp;gewicht van de geheele massa (ruiter en paard samen),nbsp;natuurlijk ten koste van de snelheid, van daar dat men ooknbsp;met een volkomen afgericht paard, verzameld en in evenwicht gaande, met veel meer succes zal rijden over gladde 'nbsp;oppervlakten (kampongwegen in den West-mousoon) dannbsp;met een paard dat minder goed is afgericht, en dan metnbsp;hetzelfde paard, wanneer het door de schuld van den ruiternbsp;niet verzameld wordt gèreden.

VoN Monteton verhaalt in één zijner werken dat hij, nog jong luitenant zijnde, bij schemerdonker of althans.,nbsp;maanlicht, zijn ritmeester, gezeten op een paard met gladdenbsp;ijzers, over een bevroren water zag draven en dat deze.nbsp;dit verklaarde door het volkomen evenwicht van zijn paard.

B. Ilefboommerking en spiermechanisme De beenderen zijn de hefboomsarmen, de spiercontracties vormen de ¦nbsp;kracht. Het gunstigste voor de krachtsontwdkkeling is,nbsp;dat de richting van de kracht loodrecht staat op dennbsp;hefboomsarm (van daar o. a. dat een hoek van 90j tus-schen schoudeiblad en opperarm, tusschen bekken en dij- •nbsp;heen, het meest gew'enscht is). De grootte der krachtnbsp;wordt gemeten door den afstand van het aangrijpingspunt' 'nbsp;lot bet steunpunt. Wanneer de richting der kracht eert

42

de kracht kleiner; en evenzoo wanneer de hoek stomp wordt.

De schouder kan dus wel degelijk te schuin zijn, wanneer althans de richting van den opperarm geen correctie aanbrengt. Maar in die mate schuine schouders zijn zeldzaam.nbsp;Toch herinner ik mij in Nederland een officierspanrdnbsp;(Hongaar) waarbij èn de hoek tusschen schouder en opperarm èn die tusschen bekken en dijbeen kleiner wasnbsp;dan 90o. Dit paard, hetwelk bij oppervlakkige beschouwingnbsp;veel beloofde, viel wat ruimte van beweging betreft tennbsp;zeerste tegen.

Vrij veel komt het voor, dat een ietwat steile schouder door een meer naar het horizontale neigenden opperarmnbsp;wordt verbeterd.

Daar de beenderen niet alle even beweeglijk zijn, is er een beweeglijk en een vast punt voor iedere spier, welkenbsp;echter, omdat de spieren onder invloed van den wil staan,nbsp;kunnen afwisselen. Een spier b. v. die van den opperarmnbsp;naar het hoofd loopt kan beurtelings dienen om het hoofdnbsp;te bewegen (wanneer de gezamenlijke werking van anderenbsp;spieren den opperarm vastzet) eii den opperarm, wanneernbsp;het hoofd wordt gefixeerd.

De kracht van een spier is recht evenredig met het aantal barer spiervezelen, dus met haar dikte; de ruimte der beweging is recht evenredig met de lengte. Dikke spierennbsp;geven dus kracht, lange spieren snelheid.

Aan de ledematen vooral loopen de spieren meestal evenwijdig met de hefboomsarmen of vormen daarmede althans zeer kleine hoeken. Dit is dus een ongunstig momentnbsp;voor de krachtsuiting, maar alleen voor het begin dernbsp;spiercontractie, want naar gelang de buiging in de gewrichten vordert, wordt de voorwaarde voor krachtsontwikkeling gunstiger en zoo zal op het laatste oogenblik bijnbsp;het einde der spierwerking, de kracht het grootst zijn.nbsp;Overigens dienen de beenuitsteeksels, waaraan de spierennbsp;zich bevestigen om het begin der werking te vergemakkelijken, wijl zij oorzaak zijn dat de spieren bij hun aan-hecbtingspunt min of meer van de beenderen zijn verwdj-derd. Zulk een rol spelen het haakbeen, de sesambeenderen.

de draaiers aan opperarm en dij, de kam van bet schen-kelbeen en in hooge mate het hielbeen.

C. Hellend vlak In het lichaam van het paard komen verscheiden hellende vlakken voor, als: gewrichtsvlakten,nbsp;het schouderblad, bij vele paarden het bekken. Wanneernbsp;een gewicht zich langs een hellend vlak beweegt, is denbsp;kracht waarmede het daar langs wordt getrokken gelijknbsp;aan het gewicht maal de sinus van den hoek, welken hetnbsp;hellend vlak maakt met den horizont.

Hoofd, nek en hals.

De hals is om de volgende redenen van zeer groote be-teekenis voor de dressuur. Ten eerste zijn hoofd en hals, door het overwicht dat zij aan het geheele lichaam geven,nbsp;door hun ligging vóór den romp, door hun aanmerkelijknbsp;absoluut gewicht en door de beweeglijkheid ia alle richtingen van den hals, van zeer ingrijpenden invloed op denbsp;zwaarteverdeeling, al naarmate de houding welke zij innemen, en dus op het evenwicht. Ten tweede is zonder eennbsp;goed bewerkten hals en nek het paard, al is de achterbandnbsp;onder gebracht, volstrekt niet geheel onder de heerschappijnbsp;van den ruiter. Ten derde komen in het gewicht en innbsp;den aanzet van het hoofd, in lengte, breedte en oorspronkelijke richting van den hals, alsmede in de wijze waaropnbsp;de hals uit schoft en voorborst te voorschijn komt tegennbsp;de schouders aansluit, aanmerkelijke verschillen voor, waarvan het noodig is, de gevolgen voor de africhting te overzien en juist te schatten, om eensdeels te beoordeelen ofnbsp;het paard geschiktheid bezit als rijpaard en zoo dat hetnbsp;geval is vervolgens te kunnen individualiseeren, d. w. z.nbsp;ieder paard bij de africhting te behandelen of doen behandelen overeenkomstig zijn eischen.

Want omdat de paarden onderling behalve in temperament en karakter zooveel verschillen in bouw, is het ondoenlijk alle paarden op dezelfde manier te behandelen en de verdienste van een goed africhter is zeker voor een

44

aanzienlijk deel daarin gelegen, dat hij met overleg de' remonterijders indeelt voor de verschillende paarden en'nbsp;daarna nog steeds die remonterijders telkens instructiesnbsp;geeft hoe te handelen, sinds het geen betoog behoeft dat'nbsp;een remonterijder die, zelfstandig optredende, verscbUlende'nbsp;paarden goed zou kunnen aiVichten al een zeer grooté'nbsp;zeldzaamheid is, wijl daartoe meer vereischt wordt dan het'nbsp;gymnastisch deel van het rijden n. m. den juisten blik opnbsp;ieder paard.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

In het algemeen mag men gerust zeggen dat de remonte-T'ijders ledepoppen zijn, waarvan de instructeur aan de touwtjes trekt. Het komt er dus maar op aan dat hij ditnbsp;op de juiste manier doet, niet trekken «quand raêrne”,nbsp;verschillend in vele gevallen naar de eischen welke iedernbsp;paard stelt.

Van het hoofd is voor de dressuur van beleekenis het' gewicht van het geheel en de breedte der kaken.

Vroeger werd aan de meei dcre of mindere dikte der ' lagen veel grooter beteekenis gehecht voor de africhtingnbsp;dan thans. Ofschoon niet valt te loochenen dat een paardnbsp;met dikke, ronde lagen minder gevoelig zal zijn voor eennbsp;gelijke inwerking van het gebit dan een met scherpe,',nbsp;smalle lagen, spreekt van zelf dat de mate van gevoeligheidnbsp;van den mond duidelijk aan den ruiter moét te kennennbsp;geven, welke inwerking hij moet aanwenden, maar denbsp;gevoeligheid van den mond alhoewel men die zelve zekernbsp;kan behouden of verminderen, ja totaal wegnemeh, en zijnbsp;bovendien ongetwijfeld individueel verschilt, die gevoeligheid in den mond berust waarlijk niet in de eerste plaatsnbsp;op de gevoeligheid der lagen, maar wel op de geheelenbsp;dressuur, op de bewerking van de achterband in de eerstenbsp;plaats. Een onafgericht paard, dat nog nooit eèn bit innbsp;den mond heeft gehad, heeft toch zeker wel gevoeligernbsp;lagen, gevoeliger in don zin van ontvankelijk voor inwerkingnbsp;van een druk d'an een afgericht dier, waarbij onvermijdelijk de hondeide malen inwerking van trens of stang eennbsp;zekereplaatselijke afstomping van hel gevoel heeft teweegnbsp;gebracht. In weerwil- daarvan zal het afgerichte paard'

45

op tewgelhulpen, ja op teugelhulpen alléén gelijk die zoo ¦«aak worden aangewend, beter reageeren dan het onafgerichte, ook op de zuiver terugwerkende teugelhulpen zóónbsp;eenvoudig dat hier het aauleeren in den zin van begrijpennbsp;geen rol kan spelen.

Het gewicht van het hoofd is van grooter beteekenis want, dat is eenvoudig niet weg te cijferen, die doodenbsp;massa speelt per se haar rol door de zwaartekracht bepaald en daarmede moet dus rekening worden gehouden.

Een zwaar hoofd verplaatst het zwaartepunt naar voren, belemmert de beweging der voorbeenen, is zwaar in denbsp;hand en vermindert de snelheid van het paard.

, De meerdere of mindere lengte van den hals kan trouwens aanmerkelijke correctie ten deze aanbrengen, i Echter blijft steeds voor het rijpaard een licht hoofd verkieslijk boven een zwaar.

De breedte der kaken verschilt aanmerkelijk; dit ligt hoofdzakelijk aan de meerdere dikte der kauwspieren, in-tusschen passen bij een over het geheel zw^aar hoofd in dennbsp;regel zware kaken. Zij kunnen daardoor ongetwijfeld hetnbsp;bijbrengen, maar vooral het af buigen hinderen, bemoeie-lijken en zoodoende oorzaak zijn dat de dressuur langzaamnbsp;vordert of nooit die volkomenheid bereikt, welke andersnbsp;mogelijk ware, en zeker vordert een dergelijk paard, omdatnbsp;het zich met naeer succes tegen den ruiter kan verzetten,nbsp;een meerdere bewerking van de achterband en dus — eennbsp;sterkere achterband.

Wat de richting van het hoofd aangaat, men noemt die goed (sprekende natuurlijk van het onafgerichte of van hetnbsp;onbestegen en niet opgestangde paard in volkomen ongedwongen houding) wanneer de as met den horizont eennbsp;hoek maakt van ongeveer 45o. De strek- en buigspierennbsp;van en langs den hals, werken dan beide het gunstigst.nbsp;A»angezien wij echter bij de bewerking van het paard denbsp;buigers van het hoofd meer ontwikkelen dan de strekkers,nbsp;verbreken wij dat evenwicht en maken wij ten slotte eennbsp;paard met een verticaal of bijna verticaal gedragen hoofd;nbsp;rpaar van den aanvang af en ook in de eerste maanden

46

der dressuur mag immers het paard die houding nog niet hebben, want aangezien zij dan volstrekt niet geëvenredigdnbsp;is aan de bewerking van de achterband, stelt zij op datnbsp;tijdstip een fout daar, een middel voor het paard om zichnbsp;aan de verdere bewerking van de achterband, aan hetnbsp;verzamelen te onttrekken.

Wanneer het hoofd meer horizontaal wordt gedragen, lijst het zwaartepunt en komt het naar voren, het indringen der lucht in strottenhoofd en luchtpijp wordt verge-makelijkt, de stabiliteit van het evenwicht vermindert, denbsp;voorbeenen zullen hunne beweging moeten versnellen omnbsp;den val naar voren te voorkomen, de achterband wordtnbsp;verlicht, kortom hier zien wij al de eigenaardigheden vannbsp;den snellen gang, waarbij die houding van het hoofd inderdaad past; maar voor het rijpaard dat beheerscht zalnbsp;worden en geheel in de hand moet zijn, is het horizontaalnbsp;gedragen hoofd een groot nadeel.

De werking van het gebit op de lagen is niet meer loodrecht of bijna loodrecht, het werkt vrij wel slechts op de mondhoeken; de teugelhulpen gaan in nek of hals verloren ennbsp;eindelijk zijn door de inrichting van het gewicht tusschennbsp;atlas en draaier (len en halswervel) zijdelingsche bewegingen van het hoofd in die houding, zoo goed als onmogelijk. Deze houding pleegt vrij constant den verkeerden hals te begeleiden.

Wanneer het hoofd verticaal wordt gedragen, verplaatst zich het zwaartepunt naar achteren en beneden, hetgeennbsp;de stabiliteit van het evenwicht vermeerdert.

De snelheid van den gang zal er onder lijden, maar de gang is meer verheven en verzameld; mits gepaard gaandenbsp;met een behoorlijke richting van den hals, is deze houdingnbsp;van hoofd dan ook geschikt voor het volkomen gehoorzamenbsp;rijpaard.

Nek. De nek, de verbinding vormende van hoofd met hals, terwijl veel bewegingen die wij van het paard verlangen een buiging van hoofd op hals vorderen, is vannbsp;gewicht voor de africhting.

Het hoofd, bewegende op den hals, neemt daarbij den

Al

eérslen halswervel mede. Bij het bijtoomen en afbuigen met fixeeren van den hals vermag het hoofd op den atlasnbsp;(len halswervel) slechts weinig te draaien; de atlas draaitnbsp;al zeer spoedig mede, immers de maximum bewegingnbsp;naar boven en beneden welke de gewrichtsvlakten onderling gedongen is 20o en zijdelings nog iets minder.

Ten einde de zoo gewenschte groote beweeglijkheid in den nek te verkrijgen, worden gevorderd een zekere lengtenbsp;dier verbinding en een geringe breedte of hoogte. Eennbsp;korte, zware aanzet van hoofd is een zeer groote belemmering voor de volkomen africhting, dit toch geeft hetnbsp;paard een natuurlijk wapen tegen de eischen van den ruiternbsp;en het resultaat is eensdeels dat de achterband meer moetnbsp;worden aangesproken, ten andere dat de ideale hoofdstellingnbsp;en beweeglijkheid van het hoofd onmogelijk worden, terwijlnbsp;die toch van zooveel gewicht zijn bij de zijgangen en dennbsp;galop.

Het gewricht tusschen l®quot; en 2en halswervel een draai-gewicht zijnde, is hierin aanzienlijke beweging naar verschillende richtingen mogelijk.

De hals Alvorens over te gaan tot de voor ons doel zoo belangrijke spieren, is het noodig in grove trekken denbsp;beenderen en banden te beschouwen. De hals bestaat uitnbsp;zeven wervels; gelijk wij zagen heeft echter de eerste ofnbsp;atlas voor de beweeglijkheid weinig beteekenis, daar hijnbsp;bijna volkomen met het hoofd meêdraait. De wervels zijnnbsp;voorzien van talrijke uitsteeksels tot aanhechting der spieren.nbsp;De lijn, welke de wervels te zamen, verschilt niet onbelangrijk bij het ruwe, het onbeweikte paard en het goednbsp;afgerichte. Ofschoon die wervels alle onderling door kortenbsp;banden zijn verbonden, vormen ze niettemin een kettingnbsp;waarvan de schakels onderling draaiing, buiging en strekking veroorloven voor zoover banden, uitsteeksels en spieren dat niet beperken. Dat de hals op iedere hoogte ennbsp;in verschillende richtingen buigen en ook een definitievennbsp;knik erlangen kan, het gevolg van éénzijdige overmachtnbsp;der spieren, is maar al te bekend; immers daarop berustennbsp;de talrijke fouten in de halsbewerking en halshouding.

48

Ia, men kan zeggen dat, wat de symmetrie betreft, de ontwikkeling èn bet vermogen èn de neiging tot opvolgen der eischen zoowel rechts als links, deze hoogst zeldzaam volkomen zijn, immers de meeste paarden hebben eenigennbsp;dwang, gaan wat beter op de eene hand dan op de andere;nbsp;geringe fouten ten deze worden zeker door de meeste ruiters over het hoofd gezien, ofschoon zij altijd een effectnbsp;maken dat merkbaar is onder zekere omstandigheden, maarnbsp;dat dan verkeerd wordt geïnterpreteerd en ofschoon hetnbsp;nemen in zijgangen en zelfs het rijden op de kleine voltenbsp;de fout dadelijk blootlegt.

In het werk van Seidler (lang niet nieuw maar zeer degelijkj, ))Die systematische Dressuur des Gebrauchs- undnbsp;Kampagnepferdes”, komen zeer aardige plaatjes voor vannbsp;het skelet, waarin men naast elkander ziet de lijn dernbsp;halswervels bij het ruwe, onafgerichte en hij het goednbsp;afgerichte paard, Intusschen wijkt de lijn der halswervelsnbsp;bij verschillende niet afgerichte paarden onderling zekernbsp;vrij veel af. Wanneer men toch een Kozakken paar’d, eennbsp;Engelschen volbloed en een volbloed Arabier, allen in on-afgerichten toestand naast elkander zag, zou men bij denbsp;meeste vertegenwoordigers dier rassen ongetwijfeld grootenbsp;afwijkingen zien, en wijl nu de volbloed afstamt van Arabieren, Berbers en Turken, die onderling zeer naverwantnbsp;zijn, is dit wel een bewijs welk een invloed de voortdurendenbsp;éénzijdige gebruikswijze op de houding, de richting vannbsp;den hals uitoefent, w'ant de volbloed is in zijn bouw eenvoudig gemaakt tot datgene wat hij nu door de wedrennennbsp;vertoont. De lijn der wervels bij het steppenpaard zalnbsp;meestal een convexiteit naar voren vertonnen en daarbijnbsp;vrij steil zijn; de lijn bij den volbloed zal recht wezen ennbsp;vrij sterk de horizontaal naderen; de lijn bij den Arabiernbsp;zal naar voren een lichte concaviteit te zien geven en metnbsp;den horizont een grooteren hoek vormen dan bij dennbsp;thorough-bred.

Seidler teekent een lijn der wervels voor het onafgerichte paard die zweemt naar den hals van den volbloed met eennbsp;flauwe bocht. Wanneer men nu in aanmerking neemt,

49

dat in de meeste Earopeesclie rassen, die rijpaarden leveren, vrij veel Engelsch bloed voorkomt, dan is de juistheid dier teekening onbetwistbaar. De Sandelwood echter, kennelijk na verwant aan den Arabier, lieeft een meer verticalenbsp;lijn der wervels die in vele gevallen een lichte concaviteitnbsp;naar voren bezit. Over het geheel mag men dan ook nietnbsp;zeggen, dat het Soembapaard een moeielijken hals heelt,nbsp;al is hij vaak wat kort en zwaar, — daarbij toch dient nietnbsp;uit het oog te worden verloren dat men hengsten rijdt,nbsp;bovendien is men vaak geneigd de absolute lengte meernbsp;te beschouwen dan de relatieve, en de aangename gewaarwording gelijk Pierre in zijn rnnarchands de eheval etnbsp;marchands de chevaux” het zoo karakteristiek uitdrukt,nbsp;dat men Ie paard zittende den indruk krijgt als zat mennbsp;in een rijtuig (zoo ver van het hoofd verwijderd) kan mennbsp;nu eenmaal bij een zoo klein paard niet verlangen ofnbsp;verwachten.

Wel biedt de bewerking van den hals bij den Sandelhout klippen aan, wmarop men licht kan stranden, maar ditnbsp;heeft een andere reden.

Een ander belangrijk deel van den hals is de nekband. Ilij loopt over de rugwervels en de doornvormige uitsteeksels der schoftwervels orn zich te begeven naar het kruinbeen. De nekband is echter door breede, in sasiltale richtina:nbsp;verloopende platen met de halswervels verbonden. De betee-kenis van den nekband is vooral deze, dat hij zondernbsp;spierinspanning te vorderen aanmerkelijk bijdraagt tot hetnbsp;torsen van het 8 a 10 Kilogram zware hoofd aan het uiteinde van den hals opgehangen. De breede platen zijn bijnbsp;het paard langs de bovenste helft vergroeid, maar naar denbsp;w'ervels toe gescheiden; zij vormen oen schot tusschen denbsp;halsspieren van rechter- en linkerzijde. Terwijl de streng,nbsp;de eigenlijke nekband eenvoudig.uit bindweefsel bestaat zijnnbsp;de breede platen grootendeels opgebouwd uit elastischnbsp;weefsel; door deze inrichting ondersteunen zij de strek-spieren (oprichters) van den hals. Aan de voorvlakte vannbsp;den hals liggen gewichtige organen, nml. de luchtpijp,nbsp;daarachter de slokdarm en zijdelings oppervlakkig de hals-

V. A. K. BI. Deol VIII nbsp;nbsp;nbsp;d.

50

ader en diep de sirotslagader, benevens twee belangrijke zenuwstarnmen. Zijdelings van den nek tusscben den randnbsp;van de achlerkaak en den vleugel van den atlas ligt denbsp;oorspeekselklier, bedekt door verscheiden slagaderlakkennbsp;en zenuwvlechten.

Van onder tusscben de oorklieren liggen strottenhoofd en zwelgkeel.

De halsspieren vetloopen lang niet alle aan den bals alléén. Eenige bevestigen zich aan rug, ribben, opperarmnbsp;en daaronder almede van de sterkste.

Dit verklaart het groote verband tusscben de bewegingen van bals, rug en voorbeenen. De strekkets zijn veel talrijker en sterker dan de buigers gelijk begrijpelijkerwijzenbsp;het geval moet zijn, wil het paard berekend wezen denbsp;zw'aartekracht te w'eêrstaan en het zware hoofd aan hetnbsp;uiteinde van den hals hangende omhoog te houden. Doornbsp;de africhting nu ontwikkelen wij sommige spieren en verminderen de functiën van andere (niet inspannen van spierennbsp;doet haar kracht van zelf verminderen). Wij vermeerderen in hooge mate door oefening de buigzaamheid van velenbsp;banden, terwijl wij voor een deel van den hals zooal nietnbsp;naar onbew'eeglijkheid dan toch naar aanzienlijk verminderde beweeglijkheid streven. De dressuur bereikt dannbsp;ook een ommekeer in de richting van de lijn der wervels,nbsp;ja in de absolute lengte van die lijn. Aan den hals vannbsp;een grondig afgericht en doorgereden paard ziet rnen dadelijk dat het is afgericht. Er zijn echter veel paarden,nbsp;vooral in Indië, waarop jaren lang een rnensch heeft gezeten, maar die in hun uiterlijknoch wat hals noch wat rug,nbsp;lenden, heenen of gang betreft doen zien, dat zij zijn afgericht;nbsp;het natuurlijk gevolg daarvan is niet alleen, dat rijp ennbsp;groen rijdt maar ook dat iedereen paarden heet af te richten.

Met de dressuur heoogen wij in den hals successievelijk en in hoofdzaak de volgende veranderingen aan te brengen;nbsp;fixeeren van den oorsprong van den hals, hijbrengen vannbsp;het hoofd, dus huigen tusscben atlas en draaier, oprichtennbsp;en ineenschuiven van het midden van den hals. Menhoudenbsp;in het oog, dat hij de bewegingen welke besproken zullen

51

zijn draagvermogen vermeerdert, de neiging tot spannen tegen het zadel zal afnemen. Want al beoogt men nageven, d. w. z. niet meer krampachtig omhoogspannen vannbsp;den rug, waarbij de buikspieren een rol spelen, dat is heelnbsp;iets anders dan het ongedwongen rijzen van de lijn dernbsp;rugwervels wat voortvloeit uit laag houden van hoofd ennbsp;hals, waarbij van krampachtig spannen geen sprake is ennbsp;waarbij, gelijk gezegd, het draagvermogen vermeerdert.

Naarmate het paard meer neiging heeft tot een verkeerden hals door aangeboren bouw, voornamelijk gepaard gaande met coup de bache, is natuurlijk lage hoofdstellingnbsp;meer noodig. Het is onbegrijpelijk dat vaak in zulke gevallen die noodzakelijkheid niet wor’dt ingezien en mennbsp;zich op narve wijze laat om den tuin leiden door het feit,nbsp;dat het paard neiging heeft om. het hoofd wat bij te brengennbsp;en omdat het niet boort. W’ie te vroeg het hoofd hoognbsp;neemt en hijbrengt, al lokt het paard er zelf toe uit, richtnbsp;het nooit af en rijdt het in den grond, want wanneer hetnbsp;hoofd is hijgenomen en de hals is opgericht, leert het paardnbsp;van achteren niets meer en doet ook later van achteren niets.

De onwillekeurige, lichte bewerking van den hals, die reeds plaats grijpt hij het leeren nageven van den rug,

52

bestaat in het eenigermate fixeeren van den oorsprong van den hals. Wanneer men op een geheel ongereden paardnbsp;zit of ook op een paard dat nooit is aangereden, ofschoonnbsp;jaren bereden gelijk dat het geval is niet paarden vannbsp;Inlanders en van tal van Europeanen, ook dan krijgt mennbsp;den indruk dat het paard afwisselend een pas naar rechtsnbsp;voor en naar links voor doet, dat het loopt te slingeren,nbsp;dat het hier en daar een heen zet en dat is werkelijk hetnbsp;geval, vaak zelfs in die mate dat men het niet alleen voelt,nbsp;maar dat een toeschouwer ook zien kan; het paard neemtnbsp;dan ook het hit volstrekt niet symmetrisch en rustig aannbsp;en dit immers wordt van den aanvang af al beoefend,nbsp;waartoe een symmetrische inspanning van sommige halsspieren noodzakelijk is. Het zijn uit den aard der zaaknbsp;de spieren die van rug en borstwond loopen naar dennbsp;wortel van den hals, de lange rugspier en Avel het hals-gedeelle met uitsluiting der takken voor het hoofd. Lietnbsp;halsgedeelte ontspringt aan de eerste zeven rugwervels ennbsp;eindigt met peestakken aan de onderste vier halswervels.nbsp;Onder de lange rugspier ligt de doornspier, over een gi oolenbsp;lengte er meè vereenigd; het halsgedeelte is zwakker, dochnbsp;reikt evenver. De groole getande spier en wel het halsgedeelte. Deze zeer sterke spier bedekt het onderste zij-delingsche gedeelte van den hals vóór den vooi'rand vannbsp;den schouder; het halsgedeelte ontstaat met vijf takkennbsp;aan den derden, vierden, vijfden, zesden en zevenden halswervel en bevestigt zich voorts aan de eerste twee ribben.

Genoemde drie spieren zullen dus bij rustige en lage hand en symmetrische teugelweiking den wortel van dennbsp;hals vastzetteri tegen rug en schouder. Hierbij werkt nognbsp;zwak mede de horstbeenkaaki-pier. De spieren van beidenbsp;zijden (r. en 1. borstheenkaakspier) ontspringen gemeenschappelijk vóór aan het hor’stbeerr, splitsen zich spoedig,nbsp;looperr dan aan de vóórzijde van de halsadergroeve etrnbsp;hechten zich vast hoog aan den rand van de achterkaak.nbsp;Eindelijk werkt steeds bij alle halsbewegingen, waarbij denbsp;hals niet enorm hoog wordt gedragen en dus zeker hier’,nbsp;de rug-atlas spier. Deze ongepaarde, sterke, lange en hreede

53

buiger van den hals loopt in de raediaanlijn over de vóór-of ondervlalcte van alle wervels en kan, juist wijl hij ongepaard is, niet bijdragen tot fixeeren van den hals, maar slechts een tegenwicht bieden voor de straks genoemdenbsp;strekspieren

Het bijnemen van het hoofd. In deze periode is immers noodig : in nog sterker mate bevestigen van den wortel vannbsp;den hals tegen schoft en schouders, anders toch is bij een tenbsp;bew'eeglijke oorsprong van den hals do kans op zijdelingschenbsp;verbuiging in het midden van den hals zeer groot, een euvelnbsp;trouivens w^aaraan zeer veel paarden mank gaan. Er zijnnbsp;maar zeer weinig buigers van den hals.

De eenige spier, waarvan de werking uitsluitend is het bovenste derde gedeelte van den hals te buigen, is de hals-weivelkruinbeenspier. Zij ontspringt aan de dwarschenbsp;uitsteeksels van den vierden, derden en tweeden halswervelnbsp;en eindigt, naast die van de andere zijde, onder aan hetnbsp;kruinbeen. Als eene voortzetting van deze spier in boven-Avaartsche richting is te beschouwden de onderste atlas-kruinbeensjner wdelke zich echter, blijkens hare aanhech-tingspunten, er toe bepaalt het hoofd op den atlas te buigen,nbsp;hetgeen, gelijk wij zagen, slechts in beperkte mate mogelijk is. Hetzelfde geldt van de aitos-i/n/feZspier, die evenwel,nbsp;zich vasthechtende aan het uiteinde van het griffel vormignbsp;uitsteeksel van het kruinbeen, veel gunstiger is geplaatstnbsp;om uitw'erking te hebben.

Natuurlijk speelt bij de buiging van hoofd en atlas op draaier de rug-atlasspier, de machtige lange buiger welkenbsp;over de ondervlakte van alle halswervels loopt en aan dennbsp;atlas eindigt, ook een rol.

De hoogte, waarop de hand wordt gehouden, bepaalt nu welk gedeelte van deze spier, die overal takken aan denbsp;wervels afgeeft, begint te werken. In het algemeen overigens is de hoogte, waarop zich de hand van den ruiternbsp;bevindt, immers van overwvegenden invloed op de plaatsnbsp;waar zich de hals buigt.

Bij het oprichlen van het middenste derde gedeelte van den hals en het ineenschuiven er van, w'crken eindelijk

54

talrijke strekkers. Natuurlijk wordt het middenste derde gedeelte van den bals hoofdzakelijk gedragen van uit schoftnbsp;en rug. Zijdelings van de schoft, in een smalle strooknbsp;omhoog stijgende langs den nekband, ligt de voorste nek-bandschouder spier.

Zij ontspringt op de hoogte van den tweeden halswervel en eindigt aan den halshoek van den schouder. Verdernbsp;zijn er drie sterke spieren welke gezamenlijk het middennbsp;van den hals oprichten en inéénschuiven, te weten: denbsp;voorste takken van het halsgedeelte van de lange rug spier,nbsp;de miltvormige spier en de groote doorvlochten spier terwijlnbsp;de ribben-halsspier zuiver dezelfde werking heeft, maarnbsp;veel zwakker is.

Het is duidelijk dat wanneer takken van een spier eigen bevestigingspunten hebben, zij ook een eigen werking bezitten, welke afwijkt van die der geheele spiermassa tenbsp;zamen. Terwijl het halsgedeelte van de lange rugspier nunbsp;den oorsprong van den hals fixeert, geeft het takken afnbsp;aan den derden en vleiden halswervel, die de bovenstenbsp;helft van den hals oprichten.

De groote doorvlochten spier ligt onmiddellijk op de platen van den nekband en ontspringt aan de eerste zeven rug-wervels om zich te bevestigen aan de laatste zes halswervels;nbsp;een tak wordt afgegeven aan het kruinbeen.

De miltvormige is een groote, platte, driehoekige spier welke, op zijde van den hals gelegen, de vorige bedektennbsp;op haar beurt bedekt wordt door de voorste en achterstenbsp;nekbandschouderspier. Zij ontspringt op de schoft metnbsp;een breede pees en bevestigt zich aan den vijfden, vierdennbsp;en derden halswervel met peestakken. De ribben-halspiernbsp;ligt onder de arrnwerveltepelspier, ontspringt met tweenbsp;takken aan de eerste rib en eindigt met takken aan dennbsp;zesden, vijfden en vierden halswervel. Eindelijk moet vermeld worden de machligste spier aan den hals, de arm-wervel-tepelspier. Het is de gemeenschappelijke spier vannbsp;opperarm, hals en hoofd; zij is zoo algemeen voor dennbsp;geheeleii hals werkzaam en zoo forsch dat zij een aanzienlijk dubbele taak vervult en wel bij de beweging der voor-

beenen en bij het dragen van hals en hoofd. Zij ligt zuiver zijdelings van den hals en vindt van onder of vorennbsp;haar grens in de halsadergroeve. Hare werking verschiltnbsp;aanmerkelijk naar gelang de houding van den hals zichnbsp;wijzigt.

Bij opgerichten hals is zij zeer bevorderlijk voor verheven knieheweging; bij meer schuin vooruit gedragen hals bemiddelt zij een ruimere beweging der voorbeenen dichtnbsp;langs den grond. Een symmetrische ontwikkeling beidernbsp;spieren is zeer gewenscht, wijl deze spier door haar overmacht anders voert tot een verkeerde zijdelingsche bocht,nbsp;een kromming in den hals

Wanneer men na een voldoende bewerking van den hals, na het vastrijden van de onderste twee derde gedeeltennbsp;en bijnemen van het hoofd, nog meerdere oprichting innbsp;het bovenste derde gedeelte beoefent, dan werken daarbijnbsp;enkele kortere spieren, die zich tot deze streek bepalen.nbsp;Het 'zijn : de lange draaier-kruinheenspier, de korte draaier-kruinbeenspier en de atlas-draaierspier. De eerste is ongepaard, de tweede parig; de beide korte worden door denbsp;lange bedèkt. Deze gezamenlijke spiermassa ontspringtnbsp;aan den kam van den draaier en eindigt aan het kruin-beén naast den nekband. Zij richten dus di'aaier en atlasnbsp;op Tot de oprichting van dit deel van den hals werktnbsp;ook mede de atlas-diaaierspier, geheel zijdelings gelegen,nbsp;maar deze spier (eenzijdig werkende) heeft vooral ook denbsp;functie om het afbuigen uit te voeren, immers zij ligt zijdelings van den eersten en tweedon halswervel, zich aannbsp;beide bevestigende. Haar werking komt dus neer op draai-beweging tussclicn atlas en draaier. De geringe zijdelingschenbsp;beweging eindelijk welke de inrichting van het boofdge-wricbt gedoogt, wordt bemiddeld door éénzijdige werkingnbsp;van de zijdelingsche atlas-kruinbeenspier, welke zuiver zijdelings tusschen atlas en kruinbeen is gelegen,

De eerste periode der halsbewerking het fixeeren van den ooi'sprong, het vastiijden van de basis tegen schoft ennbsp;schouders moet natuurlijk grootendeels uitgaan van denbsp;achterband. Het paard moet door aandrijvende hulpen

56

neiging in den gang naar voren krijgen en bij ruim ondertredende acbterbeenen het bit zoeken dat laag, zeer zactit en volkomen symmetrisch moet wei'ken, opdat het paardnbsp;den bals vrij wel gestrekt en volkomen in het sagiltalenbsp;vlak dragen en met vertrouwen op bet bit rusten zal.nbsp;Hiervoor is dus noodig ; dat de gang ruim zij, door gestadignbsp;aandrijven met de beenen of, zoo bet paard die hulp nognbsp;niet begrijpt, aantikken op den schouder, dat de handennbsp;laag worden gehouden, volkomen symmetrisch ten opzichtenbsp;van de schoft en dat bet paard niet meer gewicht in dennbsp;mond wordt gelegd dan het zelf aangeeft. Van wendigennbsp;mag uit den aard der zaak in deze periode weinig sprakenbsp;zijn, althans zeker niet van wendingen met hoofdstelling,nbsp;maar daar zelfs rijden op de groote volte niet denkbaarnbsp;is zonder eenige zijdelingsche verbuiging van den hals, isnbsp;de rechte weg in deze periode ongetwijfeld te verkiezen.nbsp;Het inconvenient daai’bij blijft natuurlijk dat men eventueelnbsp;over het paar'd niets te zeggen heeft, daar het door sterkenbsp;V. illekeurige verkorting en ook verbuiging van den halsnbsp;zich aan iedere inwerking onttrekt (bij gemis aan heerschappij des ruiters over de onbewerkte achterband). Hetnbsp;is opmerkelijk in welke mate de Indische paarden geneigdnbsp;zijn na te geverr op de wer king van het bit, ja zelfs achterom het bit te komen. Ongetwijfeld leidt dit zeer vaaknbsp;tot gevolgen, die voor de geheele verdere dressuur noodlottignbsp;zijn Natuurlijk en noodig toch is, dat een onaangeredennbsp;paard zich al lieel spoedig eer.igszins zwaar op de handnbsp;legt; wanneer het daarentegen, zoodr a het het bit voelt, vannbsp;ja knikt, er niet ot bijna niet meer togen leunt, hoe wilnbsp;men dan nog op het paard invrerken. Het paard verkortnbsp;den hals, Iruigt dien, loopt met het hoold bijna verticaal,nbsp;speelt met het bit en men voelt ongeveer niets irr de hand.nbsp;Verband tusschen achterband, rug en voorhand is naluurlijknbsp;nu ondenkbaar. Van achteren loopt, op zijn eigen houljenbsp;met kleine passen de achterband. Dan komt de rug zondernbsp;spiervei'band met de achterhand gerekt door het gewichtnbsp;van den ruiter en eindelijk loopt ook weer op haar eigennbsp;verantwoording de voordiand met sierlijk gebogen hals, een

57

houding oppervlakkig beschouwd als van een afgericht paard, immers de hals is kort, gebogen en het hoofd wordtnbsp;in de verticaal, ja soms nog binnen die lijn gedragen.nbsp;Zoo loopen zeer veel Indische paarden cenige weken nadatnbsp;zij in dressuur zijn genomen. Naïeve menschen zeggennbsp;dan dat het paard zich zelf africht. Als men op het paardnbsp;zit, ziet men vóór de schouders, rechts en links, ongeveernbsp;niets, een verdieping in plaats van wat men hij het afgerichte paard met deze hoofdstelling waarneemt, een volle,nbsp;harde, zwellende spiermassa. De hals is vóór de schoudersnbsp;»het dunste” en wordt naar het midden toe steeds dikker,nbsp;terwijl natuurlijk wanneer het paard als vrucht van beëindigde dressuur deze hoofdstelling had, de hals van achternbsp;naar voren steeds dunner moest worden. Nu stel ik natuurlijk niet den eisch dat het paard na eenige weken innbsp;dressuur geweest te zijn een grondig'bewerkten en dusnbsp;goed gevormden hals heeft! Maar wel dat het een hals-vorm en hoofdstelling vertoont overeeidvomstig het stadiumnbsp;van africhting en evenzoo een aanleuning op den teugel,nbsp;Avelke met dat stadium verband houdt en dus niet: eennbsp;verticaal gedragen hoofd en sterk gebogen hals en ongeveer geen aanleuning op het bit. Wanneer de hals in ditnbsp;stadium zoo sterk gebogen is, werken van al de voornamenbsp;spieren eigenlijk alleen de armw'erveltepelspieren en denbsp;korte buigers en deze eerste maximaal, van daar dat mennbsp;op het midden van den hals rechts en links een sterkenbsp;W’elving ziet, die vermindert naar het hoofd toe en—ver-dwijnt in de richting der schouders Wanneer toch dezenbsp;spieren, die aan den opperarm beginnen, over den boegnbsp;langs den geheelen hals loopen en aan het hoofd eindigen,nbsp;zich sterk verkorten, is het duidelijk dat de functie vannbsp;daartusschen gelegen spieren geheel wegvalt, deze blijvennbsp;buiten werking, ontwikkelen zich niet, van daar dat mennbsp;zelfs in die gevallen, wanneer het paard heet afgericht tenbsp;zijn, nog altijd den hals vóór de schouders dun, hol en innbsp;hooge mate beweeglijk vindt, ieder oogenblik bereid omnbsp;naar links of rechts uit te wijken, terwijl hij verzet vannbsp;het paard het den hals sterk in één schuift door maximale

58

verkorting van de armwerveltepelspieren (die tevens belangrijke voortbewegers zijn van het voorbeen), zich dan met het hoofd vast op den hals, dood op het bit legtnbsp;en wanneer het hern behaagt met u keert maakt ofnbsp;doorgaat.

Ik heb het genot gehad zoo’n paard te bezitten dat afgericht heette, maar bij de cavalerie en daarna bij de artillerie werd afgekeurd wegens doorgaan en onhandelbaarheid. Wijl het daarbij sterk en tevens in hooge matenbsp;achterdochtig en schrikachtig was, kan men beseffen innbsp;welke mate men voorloopig a la merci van een dergelijknbsp;lief dier is, hetwelk van doorgaan zijn bepaalde studie heeftnbsp;gemaakt. Maar dit paard, waarbij, toen ik het kreeg, nognbsp;geen spoor van de voorste nekbandschouderspier en hetnbsp;halsgedeelte van de groote getande was te zien, hetwelknbsp;een halsbasis bezat in alle richtingen zoo beweeglijk alsnbsp;een windvaan, had niettemin gegaloppeerd en zijgangennbsp;gegaan, enz., heette in één woord afgericht.

Maar achteruit zetten (onder den ruiter, anders zou men misschien nog beweren dat er kolder in het spel was) honbsp;maar en evenmin in zijgangen gaan met behoorlijke hoofdstelling. Natuurlijk!

Het is duidelijk dat, wanneer het paard neiging heeft om na te geven bij de minste inwerking van het bit, eennbsp;eigenaardigheid w’elke veel Sandelwoods vertoonen, zoodranbsp;men wat anders doet dan rechtuitrijden, met deze moeie-lijkheid rekening dient te worden gehouden, door de been-hulpen veel krachtiger, de teugelhulpen veel zwakker tenbsp;maken en iedere bewerking van het paard te staken, totnbsp;tijd en wijle dat het zich tveêr rnet vertrouwen op het bitnbsp;legt. Van de achterband toch moeten steeds de hulpennbsp;uitgaan, in die mate dat het verlangde resultaat wordtnbsp;verkregen. Dit is in casu gepaard met het rusiig en volkomen symmetrisch leunen op het bit, een bijna gestrektnbsp;gedragen hals.

Het is een feit, dat men, beginnende met rijonderricht te krijgen, met zeer veel moeite moet leeren niet te trekken.nbsp;Deze neiging schijnt het menschdom vrij wel algemeen te

59

hebben en slechts zeer langzaam schijnt men die te kunnen overwinnen. Nu is het niet gewaagd te veronderstellennbsp;dat ook den meesten, zoo niet allen remonterijders, ditnbsp;euvel aankleeft en dat wanneer het paard op de teugel-hulpen, antwoordt met een mond als boter, nog meer neigingnbsp;bestaat om hierin te volharden en tevreden te zijn met eennbsp;gewaarwording welke voor het oogenblik het gevoel streelt.nbsp;Maar nu komt er nog bij, dat een groote partij in Indiënbsp;beweert, dat op grond van de wanverhouding tusschennbsp;Europeesch ruiter en Indisch paard het verkeerd is denbsp;achterband aan te pakken, dat die er niet tegen bestandnbsp;is en dat men daarom het paard maar op de voorhandnbsp;moet rijden. Het resultaat ligt voor de hand; men krijgtnbsp;paarden die in drie stukken loopen en waarover men nietsnbsp;te zeggen heeft, die net zoo lang goed gaan als het hunnbsp;behaagt, immers, men kan geen meester zijn van den mondnbsp;als men het niet is van de achterbeenen. Alléén in ou-derwetsche romans huldigt men de leer: smet ijzeren vuistnbsp;bedwong hij het paard”. Het zou dan ook volstrekt geennbsp;indruk maken wanneer men schreef: smet zijden hand ofnbsp;met gomlastieken vuist bedwong hij het paard.” En vannbsp;beenen als hulpmiddel om te rijden heeft die romanschrijver nooit gehoord, maar men kan er toch heusch nietnbsp;buiten, ofschoon men, afgaande op de richting der onder’-danen van veel soi-disant ruiters te paard met bijna horizontale dijen, bepaald zou veronderstellen, dat men dienbsp;beenen niet brood noodig acht.

Lezer, wanneer ge U eens goed duidelijk wilt maken in welke mate gij bij het rijden van een Sandelwood eennbsp;ongeootloofden steun zoekt in uw beugels, toe, doe dan dienbsp;beugels eens af en laten we elkaar dan na één keer be-hoorlijk rijden nog eens spreken. Dan zult ge eens ondervinden in welke mate men gewoon raakt aansluiling metnbsp;de dij te verwaarloozen en hoe men met zijn beenliggirignbsp;allengs van de norrna is afgedwaald. Maar srevenons anbsp;nos rnoutons”.

Het Indische paard heeft niet alleen in den beginne. Wanneer het bit hem nog vreemd is, die neiging om zich

60

aan de werking er van te onttrekken, door den hals in elkander te schuiven meer dan het standpunt van de al-richting medebrengt! Neen, het houdt die neiging tot hetnbsp;eind toe. Wanneer men bet er toe gebracht heeft doornbsp;zachte hand en aandrijvende hulpen om met vertrouwennbsp;het bit aan te nemen, den hals rustig vooruit te stekennbsp;en men begint met zijgangen, dan doet zich dikwijls weernbsp;hetzelfde voor, ook bij rijden van de kleine volte vertoontnbsp;zich dikwijls nog de neiging (1).

(1) Tk hen mij volkomen hewust van de groote moeielijkliedcn verbonden aan de africhting der paarden in Indië vergeleken hij die in Nederland. In patrianbsp;hooft men om te heginnen hij grootore en sterkere paarden — lichtere ruiters.nbsp;Een groot voordeel, immers de remonte, veel minder onaangenaam bejegend wordende door een absoluut en relatief veel lichter ruiter, zal veel minder don rugnbsp;optrekken, zich minder agiteeren, minder neiging hebben tot doorgaan, in oennbsp;woord handelbaarder zijn en dus gemakkclijker eii beter africliten. In Indië,

moet men roeien met de riemen die men heeft----d.w.z. nit het beschikbare getal

Europceschc ruiters (een Javaan is volmaakt ongeschikt oin als remonteruiter te dienen), met eenigen aanleg bedeeld, dat natuurlijk toch al veel geringer is dannbsp;in Nederland door minder goed onderricht on hoogcr leeftijd, moet men zijn can-didaat-rcmontcrijders kiezen; nog rekening houden met hun lichaamsgewicht is,nbsp;hoe wenschelijk ook, eenvoudig practiseh onmogelijk,.

Niet alleen dat in Nederland alle huzaren vrij licht zijn, maar de candidaat-romonterijders maken een cursus door aan de rijschool en worden daardoor aanzienlijk veel beter voor hun taak berekend.

In Indië is van zoo iets natuurlijk geen sprake.

Wat de ofheieren aangaat, in Nederland gaan allo eavalerio-offlcieren naar de ryschool en bovendien heeft men veel meer keus en is men niet zooals in Indiënbsp;ieder oogenhlik verplicht een luitenant hij een depot-eskadron, die een klassenbsp;remonten heeft, aan zün werkkring te onttrekken, zeker al het iioodlottigstc voornbsp;bet succes wat men bedenken kan.

Men moet er zieli over verbazen dat het van hoogerhand niet wordt toegestaan om jonge olHcieren, nadat ze van de Academie komen en vóór ze naar Indiënbsp;vertrekken op bun verzoek een jaar naar de rijschool te zenden; de mutatie luidtnbsp;dan dat men door africhting te zien en te leeren van Europcesebe iiaarden maarnbsp;dingen leert die men later moet afloeren, omdat het Indische paard zoo geheelnbsp;anders is. Heuseli een praatje! Eeiiige eigenaardige verschillen worden doornbsp;een goed onderlegd ruiter zeer spoedig op hun juiste hctcckcnis geschat en dienbsp;goed rijdt en een goed africhter is in Nederland,, is het ook in Indië. En hetnbsp;alternatief? Kan men soms in Indië de van de Academie gekomen officieren op-leidcn voor de africhting van Indische paarden? Laat ons wel zijn, er is immersnbsp;geen sprake van verder onderricht om tal van redenen. Ook detaeheering vannbsp;Indische officieren der cavalerie of artilerie (van uit Indië) h\j de rijschool, zelfsnbsp;nu en dan van een enkelen, sehynt een utopie.

Gij ziet lezer, ik hen volstrekt niet blind voor de mociclijklicden aan de af_ richting der remonten in Indië verbonden, van die remonten die meerendeclsnbsp;zeker prikkelbaarder en ksvalijkjiemcnder zijn dan de Enropcesehe. Ik wilde dijnbsp;uitdrukkelijk in hot licht stellen, opdat men mijne bedoelingen niet zou miskennen. Ons aller doel is immers naar verbetering te streven, daartoe moet mepnbsp;echter de gebreken kcpnen en erkennen.

61

Wat de asymmetrie van den hals aangaat, eerst willekeurig door scheef dragen, later blijvend door ongelijkzijdige spierontwikkeling, ongetwijfeld zal die gepaard gaan met ongelijk sterk aannemen van het bit rechts en linksnbsp;en ook met ongelijk sterk ondertreden der achtei’beenen.nbsp;Dit laatste, te constaleeren bij kleine verschillen, vordertnbsp;echter zeker een vrij sterk ontwikkeld rijkunslig gevoel.nbsp;Maar zou het geen aanbeveling verdienen voor het oognbsp;van den ruiter de gelegenheid te openen om steeds denbsp;symmetrie van den hals te controleeren ? Daartoe zounbsp;vereisclit worden bij het begin van de dressuur de manennbsp;kort af te snijden. Er zijn zeer veel paarden die min ofnbsp;meer op één teugel gaan; de oorzaken kunnen verschillendnbsp;zijn, zeker liggen ze dikwijls in de ongelijkmatige inwerkingnbsp;van den ruiter rechts en links, ook bij het afgerichte paard.nbsp;Op verschillende wijzen kan de ruiter asymmetrisch op hetnbsp;paard inwerken en dat gebeurt zeer vaak.

Het is zeker moeielijk om in dit opzicht niet op de een of andere wijze te zondigen, vooral wanneer men niet gecorrigeerd wordt; er om denkende ziet men fouten in ditnbsp;opzicht bij een ander vrij gemakkelijk, bij zich zelf nietnbsp;licht. Ik doel hier nu niet op de fabel van den splinternbsp;en den balk, maar ik meen het in ernst dat men, geheelnbsp;te goeder trouw, bij zich zelf van een asymmelrischen zit,nbsp;van een ongelijk sterke teugelwerking onkundig kan blijven.nbsp;Zeer veel ruiters rijden met eenigszins ongelijk lange beugels; het spreekt van zelf dat het notnmer van het gat innbsp;den riem al bitter weinig zegt, want aangenomen datnbsp;aanvankelijk op de hoogte der gelijke nommers de riemennbsp;volkomen even lang waren, dan is niet weg te cijferen datnbsp;leder in hooge mate aan rekken en krimpen onderhevignbsp;is. Bovendien kan men met volkomen gelijk lange beiigel-riemen toch nog heel goed naar rechts of links over zitten.nbsp;Dikwijls ook houdt men den eenen schouder meer naarnbsp;voren dan den anderen; soms ook is het alleen de eenenbsp;hand die wat vooruit wordt gestoken. Al die fouten oefenen natuurlijk invloed uit op de symmetrie der inwerkingnbsp;op het paard; het is nog veel sterker zelfs, het is haast

62

ondoeiilijk het hoofd maar een weinig te verdraaien zonder dat de vuisten (dus de teugels) armen, schouders, heupennbsp;er door worden geïnfluenceerd. Nu spreek ik nog nietnbsp;eens van de groote fouten welke men zoo dikwijls bijnbsp;paarden die afgericht zijn of afgericht heeten, ziet begaan,nbsp;nml. het noodeloos rijden met één hand. Waarlijk, datnbsp;moest men tot het noodige bepalen. Degenen, die metnbsp;één hand rijdende, volkomen symmetrisch zitten, kan mennbsp;met een lantaren zoeken. En eindelijk worden de meestenbsp;paarden volsti-ekt niet evenveel op de rechter- als linkerhandnbsp;gereden, wordt niet evenveel rechts als links gegaloppei'd.nbsp;Dat laatste doelt echter bepaaldelijk op paarden, die nietnbsp;meer in dressuur zijn, want fouten in dit (1) opzicht tijdens de africhting zullen wel zelden voorkomen.

Wanneer ik ondervind of hoor of zie dat een paard rechts of links dwang heeft, kijk ik dadelijk naar het achtei’beennbsp;van die zijde. Zeer dikwijls ziet men dan zaken die minnbsp;of meer opheldering geven of waar’uit alhans verband volgt.nbsp;Wanneer een paard links een hazenhak heeft of een spatnbsp;of een vlotgal of een gal van de groote sesamsscheede dienbsp;hem hindert (gelukkig doen al deze gebreken het dikwijlsnbsp;niet) d. w. z. die het vrij functionneeren van het been belemmert dan kunt ge bezwaarlijk verwachten dat ge daarvan bij het rijden niets zoudt merken. Wijl dat zekernbsp;dikwijls gebeurt zonder dat het paar'd kreupel loopt is hetnbsp;in die gevallen soms zeer moeielijk uit te maken of het

(1) Men houdc wat den galop betreft in het oop:, dat de natnurlyke galop de gemakkelykste voor het i^aard is, met verkeerde hoofd- en halsstelling, dus bynbsp;rccbtsche galop hoofd en hals naar links gebracht en omgekeerd. Daarom zynbsp;men aanvankelijk niet te veeleischeiid om het paard in dezen .gang te doen ziennbsp;naar den kant waar het heen gaat, want het moet dit lecren.

63

onbelemmerd arbeiden van de betrokken ledematen storen, in de eerste plaats de slepende gewrichtsontstekingen. Ennbsp;eindelijk, hoe vaak komt niet bij mensch en dier een ongelijk sterke ontwikkeling der spieren rechts en links voor,nbsp;waarbij verschillen kannen beslaan groot genoeg om asymmetrisch functionneeren te veroorzaken, maar te klein omnbsp;bij de enorme spiermassa’s van kruis en dij (slechts voornbsp;een deel zichtbaar) liet oog te treffen.

Een ))Fehler” aan een achterbeen is dikwijls ook niet de oorzaak maar het gevolg van dwang in den hals. Wanneer het paard een moeielijken hals heeft en van huis uitnbsp;op de eene hand liever gaat dan op de andere, zal het daarnbsp;misbruik van maken om zich steeds aan die zijde tegennbsp;het verlangen van den ruiter te verzetten. Gaat het afvragen van het verlangde niet geleidelijk genoeg of is hetnbsp;paard stug, dan is een sterk aanspreken van het overeenkomstige achterbeen door krachtige beenhulpen noodwendig het gevolg. Dit kan te sterk blijken voor het weerstandsvermogen en zoo krijgt ongetwijfeld menig, paard metnbsp;een moeielijken hals, zware kaken, slechten aanzet van hetnbsp;hoofd en dat daarbij dwang bezit, in en door de dressuurnbsp;een of andere Fehler aan betrokken achterbeen. Dezenbsp;overweging boude men wel in het oog bij de beoordeelingnbsp;der geschiktheid van een paard voor rijpaard.

De beteekenis van halsvorm, kaken, aanzet van hoofd wordt hierdoor aanzienlijk grooter.

Vaak ziet men, de beweging der acbterbeenen beschouwende van een paard dat dwang heeft, zeer duidelijk dat zij een ongelijk grooten pas maken.

Wanneer ge een paard van achteren een ongejijken pas ziet maken, w'ees dan maar zeker dat het niet goed gaat,nbsp;d. w. z. rechts en links niet even goed gehoorzaamt. Zulknbsp;een paard kan niettemin een transportmiddel zijn vannbsp;zekere waarde, maar het is qua rijpaard een dier van beperkte gebruikswaarde, iets wat de gebruiker vroeger ofnbsp;later merken zal, al zal hij het in den regel verkeerd in-terpreteeren (1).

(1) Wanneer men spreekt van „een ongelijken pas van acliteren”, is dat letterlek

64

Wat het exterieur van den hals aangaat, uit den aard der zaak is dat van veel invloed op het doel waarvoornbsp;men het paard wil bezigen en er komen individueel vrijnbsp;aanzienlijke verschillen voor in lengte, dikte (of beter zwaarte), richting, verbinding met het hoofd en overgang innbsp;schoft, schouders en voorborst.

Wat de lengte aangaat komt het mij voor dat de uitersten lang zulke groote verschillen niet aanbieden als dat innbsp;Europa het geval is. Paarden met een bewonderenswaardignbsp;langen hals heb ik onder de Indische paarden nog nietnbsp;gezien, wellicht draagt hier veel toe bij dat men hier slechtsnbsp;hengsten rijdt, immers dit lichaamsdeel is bij het mannelijknbsp;dier als regel zwaarder dan bij merrie en ruin en het isnbsp;moeielijk, wanneer men de lengte beoordeelt, te abstra-heeren van de zwaarte, terwijl overigens een lichtere halsnbsp;werkelijk een compensatie vormt voor geringere lengte.nbsp;Het gros van de Sandelwoods en Makasaren (voor zoovernbsp;men nog goede representanten van dit laatste ras ziet) isnbsp;evenwel wat bouw van den hals aangaat niet misdeeld tenbsp;noemen. Dat men in Europa rijpaarden kan zien metnbsp;heerlijk langen hals zal wel zijn grond vinden in de omstandigheid, dat bij de veredeling en vorming van rassen,nbsp;bestemd voor dienst onder den ruiter, het Engelsch volbloed zulk een belangrijke rol heeft gespeeld en nog speeltnbsp;en bij geen ras ter wereld vindt men den hals over hetnbsp;algemeen zóó lang als bij de thorough breds. Dit is zeernbsp;natuurlijk, in aanmerking genomen de wijze van gebruiknbsp;sinds eeuwen, de voorbereiding voor de wedrennen, waarbijnbsp;ter bereiking van het doel, immers snelheid, een langenbsp;opgovat natuurlijk onjuist. Ecu paard toch kan niet op de rechte lyii loopen ennbsp;rechts achter een grooteren pas maken dan links achter of omgekeerd. Wanneernbsp;liet paard echter op de groote volte loopt, in het algemeen op een cirkel, hv.nbsp;rechts, dan maakt het rechter achterbeen een kleineren pas dan hel linker. Wanneer men zegt het paard maakt van achteren een ongelijken pas bv. met hetnbsp;rechterheeii een kortoren dan met het linker, bedoelt men de pa.s met het rechterbeen is naar voren verkort, maar evenveel blijft het been dan langer op dennbsp;grond. Dientengevolge sleept het been en ziet ge bij noemenswaardig verschilnbsp;de kruishelft van die zijde lager blijven of ge bemerkt een hanentredaclitigo buiging van het spronggewricht. Indieii het eerste het geval is en ge kijkt alleennbsp;naar die kruishclft, zoudt ge ineencn dat het paard kreupel is. Dat kan nu bijnbsp;den zoogenaamdeu ongelijk grooten pas het geval zijn, maar het behoeft nietnbsp;zoo te wezen.

65

hals een onontbeerlijk vereischte is. En een paard wordt wat men er door het eenzijdig gebruik van tracht te maken; in het algemeen wijzigt zich al wat leeft in de natuurnbsp;naar gelang van de behoefte door het gebruik of de leefwijze aangegeven of wel het gaat onder; niet in dien zin,nbsp;dat wanneer ik met een paard dat een korten hals heeftnbsp;van zijn jeugd af wil trachten te rennen dit dier op zijnnbsp;ouden dag een hals zal hebben die in centimeters langernbsp;is! Maar wanneer ik geslachten achtereen paarden bezig voornbsp;den zooveel mogelijk gestrekten gang, dan zal de richting vannbsp;den hals het eerst en geleidelijk ook de absolute lengtenbsp;een wijziging ondergaan. Een andere reden tot verklaringnbsp;is de teeltkeus. Een lange hals, een criterium zijnde voornbsp;een paard met een snellen galop, is het duidelijk dat waarnbsp;men de snelste paarden voor de fokkerij bestemde, dit tevens waren die met de langste halzen. Wanneer mennbsp;zich een oogenblik herinnert dat de armwerveltepelspier,nbsp;aan het hoofd beginnende aan den opperarm eindigt en dusnbsp;langs den geheelen hals loopt, en dan daarbij tevens bedenktnbsp;van hoeveel beteekenis deze machtige spier is voor de beweging van het voorbeen, vooral wat ruimte van beweging betreft, dan verdwijnt alle, wellicht aanvankelijk bestaande,nbsp;bevreemding aangaande het nauwe verband tusschen lengtenbsp;van hals en snelheid. Behalve dit zijn er echter nog andere motieven voor genoemd verband, zetelende in denbsp;zwaarteverdeeling en in verlegging van het zwaartepunt.

Is een lange hals het nee plus ultra voor een rijpaard, omgekeerd stempelt een zeer korte hals een paard tot eennbsp;Ónmogelijk individu als zoodanig, tot iets dat het nooitnbsp;verder kan brengen dan de nederige rol van transportmiddel, van draagdier voor levend gewicht.

Sprekende van de beteekenis voor de heerschappij over het paard, van den hals zegt Pierre (Marchands de chevalnbsp;et marchands de chevaux); nSi la tête du cheval est cenbsp;qu’on peut appeler la boussole du cavalier, l’encolure ennbsp;est bien certainement Ie gouvernail.” Herinnert men zichnbsp;de beschouwingen over het zwaartepunt, de overwegingnbsp;dat door het overwicht van hoofd en hals het zwaartepunt

V. A. K. BI, Deal VIII nbsp;nbsp;nbsp;5.

66

zooveel verder naar voren ligt dan op het midden der lengte van den romp, voorts de beweeglijkheid van dennbsp;hals in alle richtingen; wanneer men bedenkt dat wijzigingen in den gang, verandering van richting, verzet doornbsp;slaan, bokken, steigeren, doorgaan, keeren, niet denkbaarnbsp;zijn zonder aanzienlijke medewerking van den hals, en eindelijk welke enorme verandering de hals moet ondergaannbsp;om van een paard gelijk het uit de hand van de natuurnbsp;komt, een rijpaard te maken, een werkelijk afgericht paard,nbsp;dan is de groote beteekenis van den hals en van de indi-vidueele verschillen daarin, dunkt mij, volstrekt niet duister.

De hals alléén kan daarom een paard tot rijpaard stempelen of het daartoe volkomen ongeschikt maken; natuurlijk is een paard met een uitstekenden hals en een afdoendnbsp;gebrek aan een lidmaat, om maar iets te noemen, nietsnbsp;waard, maar het is een type rijpaard en heeft bv. eennbsp;criterium in zich dat het geschikt maakt voor de productienbsp;van rijpaarden, terwijl een paard dat overigens zeer goedenbsp;hoedanigheden en lijnen vertoont, als rijpaard toch voornbsp;dien dienst bepaald ongeschikt wordt door een te kortennbsp;hals. Gelukkig komen zulke misbouwde dieren, welke bijnbsp;ons de begeerte doen «ontstaan” naar verwisselstukkennbsp;voor paarden, niet dikwijls voor, ofschoon zij denkbaar zijnnbsp;in landen, waar zooals, in Indië, weinig ontwikkeling bestaat op het gebied van hippologie en waar bij de fokkerijnbsp;door de Inlandsche volken, van oordeelkundige teeltkeusnbsp;wel niet veel sprake zal zijn, maar aan den anderen kantnbsp;is het type over het geheel in Indië vrij homogeen, wijlnbsp;er van voorbrengen voor een bepaald doel, gelijk dat innbsp;Europa geschiedt, ook geen sprake is. Bij kruising vannbsp;zeer in vorm uitéénloopende rassen, komt de disharmonienbsp;bij de progenituur het gemakkelijkst voor en dat is dannbsp;ook een gewaagd ondernemen bij de fokkerij.

Een paard met een langen hals zal gemakkelijk en vlug africhten want hetgeen gij van hem verlangt, het overgaannbsp;tot sneller gang, het zich verzamelen op de achterband,nbsp;de goede stelling bij zijgangen, de juist uitgevoerde wendingen, zal het zonder groote inspanning voor zich zelf.

67

zonder onaangenamen dwang in zijn organen volbrengen; daardoor loopt men ook minder gevaar dat het tijdens denbsp;dressuur zal lijden in de beenen, waarvoor bij paardennbsp;roet moeielijken hals veel gevaar bestaat; eenmaal afgerichtnbsp;zijnde zal dit paard door een grooler getal ruiters goednbsp;gereden kunnen worden, ook alweer omdat hetgeen mennbsp;¦''an hern eischt gemakkelijk is te volbrengen, wijl bij allenbsp;diensten de beweeglijkheid van hoofd en hals het zwaartepunt vlug en ver kan doen verleggen en er zijn geennbsp;6eter, geen juister hulpen dan gewichtshulpen, als hoedanignbsp;roen de verplaatsing van hoofd en hals moet beschouwen,nbsp;¦'vant tegen gewichtshulpen valt niet te redeneeren, zijnbsp;vorderen gehoor om de meest natuurlijke van alle redenen,nbsp;om der wille van de zwaartekracht. Een paard mei. langennbsp;hals zal, afgericht zijnde, op uw hulpen in een oogwenknbsp;¦van stap in vlotten galop, vair galop in draf overgaan,nbsp;plotseling vertrekken en even spoedig halt houden, het zalnbsp;gemakkelijk en goed springen, ge zult er zonder bezwaarnbsp;in een beperkte ruimte korte wendingen mede maken, hetnbsp;is van huis uit gebouwd voor snelheid en door de africhting zal men er gebruikspaard van maken zonder het behoud van die snelheid ernstig te bedreigen. Is zulk eennbsp;paard een goed rijpaard?

Het is duidelijk dat een lange hals ))les défauts de ses qualités” heeft. Lang zijnde, is de hals noodwendig zeernbsp;beweeglijk, want in den regel is hij licht voor zijn lengtenbsp;en bij een verkeerde behandeling bestaat dus hier meernbsp;gevaar voor valsche bochten, voor asymmetrie, voor te hoognbsp;of te laag loopen dan bij een korteren hals, maar moetiknbsp;daarom een hals wraken met inférieure gegevens tot be-leiking van het voortreffelijke? Dat zou gelijk staan metnbsp;het wraken van vuurwapens, stoomwerktuigen, electriciteit,nbsp;omdat er wel eens ongelukken meê gebeuren!

Gaan wij na hoe verschillende schrijvers over de lengte van den hals hebben gedacht. De eerste, die over proporties schreef, was Bourgelat, maar reeds lang is mennbsp;het er over eens dat zijn modelpaard een onding is. Zijnnbsp;roaat voor den hals was de lengte van het hoofd. Zeker

68

hebben vrij veel paarden geen langeren hals, echter is die dan voor een rijpaard te kort en, eenigszins zwaar zijnde,nbsp;zeer bezwaarlijk. Roloff geeft aan een hals langer dannbsp;het hoofd. Goubaux en Barrier zeggen dat de hals tenbsp;lang kan zijn, doch dat dikwijls compensatie bestaat voornbsp;die te groote lengte en dat, een lange hals een criteriumnbsp;zijnde voor snelheid, een korte het dier daarvoor totaal ongeschikt maakt, wijl bij zulk een paard, indien het zichnbsp;snel voortbeweegt, de snelheid wordt verkregen door hetnbsp;maken van talrijker korte bewegingen in plaats van doornbsp;ruimte van pas. Saint-Bel, die Eclipse als model nam,nbsp;vordert maal de lengte van het hoofd, hetgeen welnbsp;wat machtig is; Vallon 11/5 maal het hoofd. Pierre zegtnbsp;stoutweg, dat de hals niet te lang kan zijn, dat de natuurnbsp;dikwijls te korte, maar nog nooit te lange halzen heeftnbsp;gemaakt.

De hals zij van voren breed, hetgeen op een goed ontwikkelde luchtpijp wijst; van boven zeer licht sen lame de couteau” gelijk de Franschen zeggen, immers dienbsp;manenstreng met haar vetlaag er onder is, zwaar zijnde,nbsp;een noodelooze en daarbij zeer leelijke ballast. De manennbsp;zelve ziet men graag fijn en lang en bij schimmels nietnbsp;gekroesd, wijl dit bijna steeds samengaat met de aanwezigheid van pigmenthoudende gezwellen binnen in hetnbsp;lichaam en om den staartwortel, die vroeg of laat stoornisnbsp;verwekken.

Wat betreft den aanzet van het hoofd, is een slanke vereeniging zeer gewenscht; immers die is in hooge matenbsp;bevorderlijk voor de buigzaamheid, een punt van gewichtnbsp;voor een rijpaard; wanneer de nek kort en zwaar is, denbsp;atlas tusschen den vleugel van den atlas en den rand vannbsp;de achterkaak te kort is, dan zal het paard moeielijk afbuigen en bijtoomen en daardoor in dezen bouw een middelnbsp;tot verzet zoeken, tot weêrstreven van hetgeen de ruiternbsp;er van verlangt. Zware aanzet van hoofd, evenals zwarenbsp;kaken, zijn om die reden eigenlijk voor ieder ander dannbsp;het zware werkpaard een bepaald gebrek. Te Salatiganbsp;was bij de cavalerie een mooie, uiterst solide gebouwde

69

schimmel, afkomstig van de laatste Soemba-commissie; dit paard had zulk een onmogelijk zwaren aanzet vannbsp;hoofd, dat de dressuur er niets op vermocht, het had ennbsp;hield een dooden mond en stormde weg zoo dikwijls hetnbsp;hem goeddacht. Om den overigens voortreffelijken bouwnbsp;werd dit paard, afgekeurd zijnde door de cavalerie, naarnbsp;Banjoe-Biroe gezonden, maar ook als artillerie-trekpaardnbsp;was het onbruikbaar, zoowel in voor-, midden-, als ach-terspan, bijdehandsch- als vandehandsch-, was het de wanhoop van den stukrijder en de ergernis van ieder die hetnbsp;zag. Practische paardenkoopers in Nederland heb ik meernbsp;dan eens een overigens mooi wagenpaard zien weigerennbsp;alléén om te zwaren aanzet van hoofd.

Een zeer slanken aanzet, bepaaldelijk sterk uitgesneden ter plaatse van het strottenhoofd, ziet men vaak bij Engelsch-volbloed en daarmede hoog veredelde paarden en innbsp;Europa heerscht bij velen de meaning; dat dit vrij constantnbsp;samengaat met cornage.

Het is moeielijk in zulke gevallen een beslist oordeel te hebben, immers dat kan eerst op juistheid bogen wanneernbsp;het gegrond is op een zeer groot aantal waarnemingen;nbsp;overigens behoeft deze vrees, voor Indische paarden, onsnbsp;niet erg te verontrusten; het is toch een feit dat cornagenbsp;hier zeer weinig voorkomt. Ik heb nog geen geval gezien.

De vereeniging van den hals met schoft, schouders en voorborst zij vooral niet vloeiend, maar scherp geteekend,nbsp;stout. Een mollige, geleidelijke overgang is voor een gymnast, gelijk een rijpaard behoort te wezen of te worden,nbsp;totaal verkeerd, want die berust op weeke spieren en veelnbsp;vet. Vóór den voorrand van het schouderblad in het bijzonder moet men een duidelijke verdieping zien, wel tenbsp;verstaan ten opzichte van den schouder. Dit is volstrektnbsp;niet in tegenspraak met het vroeger gereleveerde, dat denbsp;spieren aan de basis van den hals, welke dit lichaamsdeelnbsp;door haar gezamenlijke werking tegen schoft, schoudersnbsp;en voorborst vastzetten, sterk ontwikkeld moeten zijn ennbsp;bij het afgerichte paard onder den ruiter een zwellendenbsp;spiermassa moeten vormen en ook niet met de toen ge-

70

maakte opmerking, dat de hals aan de basis het dikste moet zijn, want beide geldt de beschouwing niet tegenovernbsp;den schouder, maar ten opzichte van het hooger gelegennbsp;deel van den hals.

Ook de afscheiding tusschen voorhals en voorborst zij scherp en plotseling; zoo moet men de samenvloeiing dernbsp;beide halsadergroeven duidelijk kunnen waarnemen.

Als een bewijs in welke mate de halsspieren bij den arbeid zijn betrokken, wil ik hier meêdeelen, dat trainersnbsp;het gevoel van hardheid en droogte van den hals bij hetnbsp;betasten geregeld als maatstaf nemen voor de conditienbsp;waarin paarden in training verkeeren

Op de richting van de lengteas van den hals, welke aanleiding geeft tot de verschillende halsvorraen, als; hertenhals, rechte hals, zwanenhals met de ingrijpende gevolgen van dien voor de dressuur, kom ik hier niet verdernbsp;terug, omdat dit onderwerp genoegzaam is besproken bijnbsp;de anatomie (lijn der halswervels). Alleen wil ik ter loopsnbsp;opmerken, dat men door minder ontwikkelde ruiters vaaknbsp;een schromelijk misbruik ziet maken van den martingalnbsp;bij paarden, welke óf werkelijk den neus in den windnbsp;steken of dit alléén bij hen doen. De veronderstelling, datnbsp;men een paard, hetwelk zoo loopt, slechts een springteugelnbsp;behoeft aan te doen om het te verbeteren, is waarlijk alnbsp;te naïef en men behoeft zijn oogen dan ook maar dennbsp;kost te geven, om te zien dat het resultaat juist het tegenovergestelde is van wat men er mede beoogt; de paardennbsp;leggen zich met een flink naar voren uitgebogen hals ennbsp;horizontalen neus dood op het bit, vermoorden door dienbsp;hooge hoofdstelling hun rug en loopen van achteren metnbsp;zeer kleine passen. Zij agiteeren zich zelf steeds meer ennbsp;dit doet het oorspronkelijke euvel slechts verergeren, wantnbsp;bij menig paard, dat door de bank een behoorlijke hoofden halsstelling vertoont, ziet men slechts een verkeerdennbsp;hals als het zich opwindt. Een laag gehouden, zeer zachtenbsp;en rustige hand, een rustige zit en groote kalmte bij dennbsp;ruiter zijn zonder martingal als regel toereikend om hetnbsp;beoogde doel te verkrijgen, tenzij een zóó ongunstige bouw

71

bestaat, dat het paard qua rijpaard geheel ongeschikt is, maar dan baat waarlijk het besproken en zoo vaak misbruikte hulpmiddel niet. Een martingal ziet men zeer zelden bij ruiters die een gegronde reputatie hebben. Eennbsp;bekende instructie in Nederland getuigde er van: een martingal is alleen te verdedigen in de hand van een voortreffelijk, zeer ervaren ruiter en — die heeft hem in den regelnbsp;niet noodig.

Het is vreemd dat dit gevaarlijke instrument, hetwelk men o. a. ook in burgermaneges bij Zondagsruiters aanbidt, zich in zulk een populariteit vei’heugt.

Er bestaat tocb een springteugel die veel zachter werkt, daardoor veel onschuldiger is, dus past in de hand van veelnbsp;meer ruiters en die het groote voordeel heeft, dat men hemnbsp;ieder oogenblik geheel buiten werking kan stellen zondernbsp;verder te influenceeren op de werking van stang en trens,nbsp;dit is de z. g. »Seidler’s Schleifzügel”, in het Nederlandsch,nbsp;juist of onjuist dat laat ik daar, ))slofteugel” genoemd.

In Nederland komt vaak voor, dat in dressuur zijnde paarden in zekere perioden en zonder dat men dikwijlsnbsp;kan nagaan waarom of waardoor, den ruiter ontzaglijknbsp;vermoeien door eindeloos het hoofd op en neêr te werpen.nbsp;Tegen dit euvel is het gebruik van een riem, welke ondernbsp;door den neusriem gaat, langs den voorhals loopt en vannbsp;een lus is voorzien waardoor de singel wordt gestoken,nbsp;terwijl de lengte slechts een zekere billijke speling van hetnbsp;hoofd gedoogt, een even werkzaam als onschuldig middel.

DE HOOGSTE OUDERDOM ONZER HUISDIEREN,

DOOR

Ad. REUIL.. (1)

Wy tellen zeker geen honderdjarigen in de interessante klasse van huisdieren die den mensch onophoudelijk zooveel menigvuldige diensten bewijzen.

Niettegenstaande dat ontmoet men onder hen dieren, die het voorrecht gehad hebben van zich onophoudelijk omringdnbsp;te zien van zorgen zooals de gezondheidsleer ze voorschrijftnbsp;en deze hebben een hoogeren ouderdom bereikt, en wij hebben de overtuiging dat indien men hen minder gebruiktenbsp;en vooral minder misbruikte — zijn de meeste renpaardennbsp;niet reeds op hun vierde jaar afgedankt of verwoest, zelfsnbsp;vóói' de uiterste grens van groeien overschreden te hebben —,nbsp;dat, indien men op hen een betere gezondheidsleer toepaste,nbsp;eene beter uitgezóchte voeding, versterkender en vooralnbsp;minder eenvoudig, men veel zou bijbrengen om hun levennbsp;te verlengen.

Maar, in de meeste gevallen, waarvoor zou het den mensch dienen, voor wien de dankbaarheid zoo dikwijlsnbsp;een ijdel woord is, waarvoor zou het dienen, zeg ik, omnbsp;het leven van oude, versleten en gebrekkige dienaars tenbsp;verlengen, die, zooals vroeger, door hun bewezen dienstennbsp;niet meer in staat zijn om het gelijkwaardig bedrag vannbsp;hetgeen ze dagelijks eten, op te brengen. Gaat bij de meestenbsp;dier beschermende bemerkingen of inrichtingen de gevoeligheid niet direct ten gronde?

De mensch maakt van zijne huisdieren eene winstgevende zaak en ontdoet er zich van als ze hem niet meer nuttig kunnen zijn. En daarom valt het ons niet erg gemakkelijk om den juisten ouderdom op te geven, welke onze

(1) Uit de „Annales de Médecine vétérinaire de Curegbem — Bruxellea”.

73

huisdieren kunnen bereiken. Wij laten hier de merkwaardigste gevallen volgen van ouderdom (hoogen leeftijd) die vermeld staan.

Zie hier eenige van deze gevallen :

Het Paard.

De middelbare leeftijd van een paard uit een stoeterij, dat enkel dient om op te kweeken, en niet onder den mannbsp;gaat of niet trekt, is ongeveer 25 jaar. Het dagblad »Linenbsp;Stock’’ heeft gepubliceerd dat er laatst in Ierland nog eenenbsp;stoeterij bestond, waar twee dekhengsten waren, waarvan de een 35 en de ander 33 jaar oud was; deze paardennbsp;waren: »Wil Scarlet”, geboren in 1857,en »Lothario”, vannbsp;King Tom, geboren in 1859. Deze laatste dekte in Par-tadovun in 1891 en toonde zich nog sterk en in volle kracht.

Bourgelat beweert dat men den gewonen leeftijd van een paard kan schatten op 18 tot 20 jaren; het aantal dat dezennbsp;ouderdom overschrijdt is middelmatig gering.

Men heeft in Rusland in 1890 aan de poorten van St. Petersburg een gesticht tot stand gebracht waar oudenbsp;paarden verpleegd worden op dezelfde wijze als er tenbsp;Londen een is. De rijke stichter van dit établissement isnbsp;de heer Khrouschoff.

Onder de op dit oogenblik verpleegd wordende paarden noemt men het paard «Selim”, 19 jaar oud, »Maltchik” (de kwajongen), 31 jaar oud; «de Oude Grijze”, 32 jaar oud.

In 1891 werd in den dierentuin van het Bois du Boulogne een dwergpaard gevoerd, dat 32 jaar geleden te Parijs' aangekomen was.

Eenigen tijd geleden lazen wij in een dagblad, dat ons toevallig in de hand kwam, '»l’Union de Charleroi”, dat ernbsp;bij den heer Parmentier te Chünres een witte merrienbsp;Was, genaamd Marmotte, 23 jaar oud, die nog eennbsp;veulen zou krijgen voor de 17e maal. Wij hebben nognbsp;een andere gekend, »de Oude Sarah” genaamd, die op 32-jarigen ouderdom stierf aan de gevolgen van parturitie.nbsp;Prof. Degine, de achtenswaardige directeur van de veeartsenijschool te Cureghem, heeft in de laatste aflevering

74

van de Annales het geval medegedeeld van het paard, genaamd Grootmoeder, dat 42 jaar oud is en op het oogenblik verzorgd wordt op de veeartsenijschool, waarnbsp;zij haar verder leven zal blijven, en die verleden maandnbsp;in het park sdu Ginquantenaire” te zien geweest is.

De oude en vermaarde directeur van de veeartsenijschool te Alfort, de heer Goubaux, heeft in leven, in 1845, eennbsp;paard gezien te Petite Villette, dat den Russischen veldtocht in 1813 mede gemaakt had, toen behoorende aannbsp;een regiment kurassiers. Veronderstellende, zegt de heernbsp;Gouboux, dat dit paard 6 jaar oud was bij zijne indiensttreding, dan was het 38 jaar op het oogenblik dat ik hetnbsp;onderzocht heb,

Wij hebben onder andere een groot aantal paarden gezien, die 35 tot 40 jaar oud waren De heer Laurent, Fransch veearts, heeft de kaakbeenderen bewaard vannbsp;paarden, die hij gekend had en 42, 43 en 44 jaar oud waren.

Een schipperspaard te New-York deed nog heel goed zijn dienst op 38-jarigen ouderdom.

Men noemt zelfs paarden die nog ouder geworden zijn dan 40 — 50 jaar. Een dusdanig voorbeeld van hetnbsp;schipperspaard dat op 62-jarigen leeftijd te Warringtonnbsp;gestorven is.

Wij hebben als eene reliquie de kaakbeenderen bewaard van een paard, dat 26 jaren achtereen den wagen heeft getrokken van de vermaarde stokerij te Cureghem.

En dezer dagen hebben wij nog de manen gestreeld van een oudje, die te Brussel een groote vermaardheid had omnbsp;zijn schoonheid. Zij was van den heer P., wonende in denbsp;Avenue de la Toison-d’Or, die haar sedert 1868 bezit, dat isnbsp;te zeggen reeds 25 jaar.

Dit paard nu is 30 jaar oud, goed gezond, slijt zijn leven op stal en leeft van het welverdiende pensioen datnbsp;zijn meester hem geeft.

Maar zie hier wat nog merkwaardiger is. De oude Plinius, die een natuurlijke historie samen stelde van bijna allenbsp;wetenschappen, en die verongelukte bij de eerste uitbarstingnbsp;van den Vesuvius, omdat hij te dicht bij den krater kwam

75

om te zien wat er plaats greep, de oude Plinius heeft paarden genoemd van 65 a70jaar. En spreekt Augustus Ni-PHEus niet van het paard van Ferdinand I evenals van een paard van 70 jaar?

Dit van de honderdjarigen van het paardenras.

Het schijnt dat de kleine paarden, de poneys, langer leven dan de groote paarden.

Wie heeft in Brmsel niet het kleine, witte paard gekend van den banketbakker K....., op de oude Koornmarkt?

Van deze dubbele poney moest de eigenaar met leedwezen zich ontdoen, omdat het leed aan hooggradige dampigheid, ontstaan door te vele diensten gedurende 18 jaren dat het achtereen bij dit huis dienst had gedaan. Wijnbsp;hebben dit paard onderzocht, toen het gekocht werd, nu 18nbsp;jaar geleden; toen was het 6 jaar oud. Dit klein maarnbsp;goed paard was 24 jaar oud, toen het naar het slachthuis gebracht werd om het te beloonen voor zijn bewezennbsp;diensten.

De eigenaar van dit paard heeft ons gezegd, toen wij hem een en ander vroegen, dat diezelfde poney eiken dagnbsp;gemiddeld 300 broeden door de stad en voorsteden bracht.nbsp;Gedurende zijn 18-jarigen diensttijd heeft dit uitstekendenbsp;kleine beest jaarlijks bij de clientèle aan huis gebrachtnbsp;109.500 brooden of gedurende zijn geheele leven 1.971.000nbsp;broeden. Een heele berg brood.

De merries zouden ouder worden dan de hengsten. Het is overigens bekend, sedert Aristoteles, dat bij de men-schen de vrouwen langer leven dan de mannen.

Voegen wij er om te eindigen aan toe, dat de wilde paarden, zooals die welke in den natuurstaat in de steppennbsp;of de pampas leven, de onze nog in ouderdom overtreffen.

De Ezel en de Muilezel.

De ezel en de muilezel zijn sterker van gestel dan het paard; zij leven ook zeer lang. Ziehier twee ware voorbeelden van hoogen leeftijd dezer dieren: Een muilezelnbsp;stierf in Philadelphia in den ouderdom van 46 jaar. De

76

Ridder van Cromarty had een ezel gekocht in 1779. Deze ezel, eigendom der familie Cromarty, ging vannbsp;vader op zoon over, hij stierf in den ouderdom van 106nbsp;jaar en nog verloor hij het leven toevallig door een hoefslagnbsp;van een paard.

Wie weet of deze langoorige Methusalem nog niet in leven zou zijn, als die ongelukkige paardenslag geen eindenbsp;aan een zoo buitengewoon lang bestaan gemaakt had.

Runderen en Schapen.

Men heeft eene koe gekend van 25 jaar oud. Een schaap van het Saxonsche ras, geboren in 1829, stierf innbsp;1859. In 1849, op 20-jarigen leeftijd, bracht het nog lammeren voort. Dit was een echte zeldzaamheid.

De zoötechnicus heeft duizende redenen om dieren, tot deze twee soorten behoorende, op jeugdigen leeftijd tenbsp;doen verdwijnen.

Daarom zijn van deze dieren niet veel bewijzen kunnen geleverd worden van hoogen leeftijd.

De Hond.

Over het algemeen leven de vleeschetende dieren niet zoo lang als de plantenetende dieren; het is waar dat denbsp;vleeschetende vlugger groeien dan de plantenetende en dit isnbsp;een gewichtige reden, die veel invloed uitoefent op hetnbsp;minder lang leven van den een boven den ander.

Hoe het zij, een hond van 13 a 14 jaar is een geheel nutteloos beest, in de meeste gevallen tandeloos, doof, blind; zij stinken of zijn met een huidziekte behept, waarvan de tegenwoordigheid in een vertrek de gansche lucht verpest.

Ik heb honden gekend van 15 en 16 jaar, en ik heb zelfs dikwijls tot hun welzijn een einde aan hun ongelukkig bestaan gemaakt door het toedienen van chloroform.

Men heeft als voorbeeld van het lang leven van een hond aangehaald een patrijshond, die 28 jaar oud was ennbsp;van jongs af aan maar één meester gehad had.

Men meldde eenige maanden geleden den dood van een kat van 22Y2 jaar en vermeldde er bij dat er nu nog eennbsp;kater was in het Hótel de la Marine te Holyhead; die wasnbsp;wat wij een honderdjarige mogen noemen in de katten-wereld. Deze kater was 18 jaar oud; hij is de vriend vannbsp;de hotelbezoekers; zijn vlugheid heeft hij nog behouden,nbsp;zoodat hij nog gemakkelijk muizen vangt. Het is andersnbsp;niet noodig naar Holyhead te reizen om een oude kat tenbsp;zien. Wij hebben laatst bij den Heer Van H., inde Koop-mansstraat te Brussel wonende, eene kat gezien van 22nbsp;jaar; dit oude beest is nog in goede gezondheid, haar eenignbsp;gebrek is doofheid. Zij heeft 2 jaar toebehoord van Mej.nbsp;Van H., die in d873 is overleden.

De Hen.

Eene hen kan leven 10—12 jaar; maar op dezen leeftijd legt ze geen eieren meer. Wij bezitten een opgezette vannbsp;Bantam's ras, die 16 jaar geleefd heeft. Het dagbladnbsp;tgt;Chasse et Pêche” vermeldde laatst dat de priester Delisle,nbsp;pastoor te Houville, een kip heeft gehad die 32 j. en 7nbsp;maanden oud was.

Ziehier, om te eindigen, op welke schilderachtige wijze de duur van het leven van den mensch en van eenige dierennbsp;uitgedrukt staat in een handschrift uit de 14e eeuw, bewaard in de bibliotheek van Epinal:

Een hond leeft 9 jaar.

Een paard 3 X ^ of 27 jaar.

Een mensch 3 X 27 of 81 jaar.

Een kraai 3 X 81 of 243 jaar.

Een hert 3 X 243 of 729 jaar.

Een eik 3 X '^29 of 2187 jaar.

78

Dit zijn de merkwaardigste gevallen van hoogen leeftijd, die ons bekend zijn, De zaak heeft ons nog al interessantnbsp;geleken; ook zouden wij de voorbeelden van hoogen leeftijdnbsp;nog kunnen vermeerderen als onze achtenswaardige medehelpers ons eenige geloofwaardige voorbeelden wildennbsp;zenden. Wij zouden in een volgend nummer de gevallennbsp;aan onze lezers kunnen mededeelen, altijd er bij voegendenbsp;van waar en van wien wij ze ontvangen hebben.

J. V. D.

BEHANDELD EN GENEZEN AFKOMSTIG VAN EENnbsp;DIER (PAARD).

Attilio-Grandi van Imola, 19 jaren oud, een gezonde, krachtige tuiniersjongen, verwondde zich den 7cien Juli aannbsp;den rechtervoet door een glasscherf, die zich toevallignbsp;bevond in de mest, die hij bezig was op een kar te laden;nbsp;de wond aan den hiel had bij een lengte van 3V2 cM eenenbsp;diepte van circa cM.

Een klein stuk glas werd nog uit de wond verwijderd, waarna een vochtig sublimaat-verband werd geappliceerd;nbsp;met het oog op de ongunstige omstandigheid waarondernbsp;de verwonding had plaats gehad, bleef patient voorloopignbsp;ter verdere behandeling in ’t hospitaal. Den volgenden dagnbsp;viel niets bijzonders op te merken ; het verband moest doornbsp;de ingetreden ettering meermalen verwisseld worden.

Zes dagen daarna, in den morgen van den 13 Juli, klaagde Grandi over een gevoel van spanning en over contractiesnbsp;in het rechterbeen, terwijl men bij nauwkeurige observatie van den zieke, duidelijk een verandering in de gelaatsuitdrukking kon bespeuren; daar beginnende tetanus werdnbsp;vermoed, beval men de grootste rust aan en werd patientnbsp;chloral en antipyrine toegediend. Spoedig daarop vertoonden zich bij normale temperatuur, contracties van nek-en rugspieren en symptomen van trismus, waardoor allenbsp;twijfel aan de juistheid dér diagnose, «tetanus”, was opgeheven.

14 Juli. De na cht verliep rustig, bij het ontwakenj klachten over «onwel” zijn en moeielijk slikken, bovendien Waren de contracties van rug- en nekspieren heviger dan dennbsp;vorigen dag; temperatuur normaal.

Men wendt een pilo-carpine-injectie aan en vraagt pro-

80

fessor Tizzoni telegrafisch om inlichting, of men debloed-serum therapie zal toepassen dan wel zijn toevlucht zal nemen tot het tetanus-antitoxine.

Des namiddags 2 ure van denzelfden dag ziet voornoemde professor den zieke in een toestand van den meest duide-iijken vorm van tetanus; Z.H.Gel, meent dat het nog tijdnbsp;is om eene behandeling met heil-serum in te stellen; niettegenstaande vele symptomen er op wijzen dat het gevalnbsp;van dien aard is, dat het, aan zich zelf overgelaten, ongunstig zou eindigen, verklaarde hij beslist dat het zondernbsp;twijfel zoude gelukken den zieke nog te redden.

Onmiddellijk werd patient 50 c.cM. bloedserum sub-cutaan geïnjiceerd, afkomstig van het paard bGapinero”, hetwelk door prof. Tizzoni en de doctores Cattoni geïmmuniseerd was geworden; verder werd de wond aan den hiel gedesinfecteerd met een sol. nitras-argent. (1%), welk praeparaat de tetanus-bacil beter verstoort als elke andere stof.

Van af het oogenblik der injectie wordt hij rustig tot ’s avonds 6V2 ure, waarna hevige spierkrampen in rug ennbsp;nek optreden. Om ure volgt een nieuwe dosis van 20nbsp;c.cM. serum, waarop Grandi in diepen slaap valt, die gedurende den nacht bijna in ’t geheel niet gestoord wordt.

15 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. Des morgens circa 5 ure contracties der rug-spieren, welke minder pijnlijk en van korter duur zijn dannbsp;die der vorige dagen; trismus houdt aan, om 41/2 ure volgtnbsp;toediening van nog 10 c cM. serum.

Gedurende den heelen dag voelt de zieke zich wel; tegen 5 ure echter treden er pijnen op in ’t epigastricura, dienbsp;enkele minuten aanhouden; geen ander tetanisch symptoom heeft zich bij de bestaande gevoegd, terwijl alleennbsp;het slikken met meer bezwaren gepaard gaat. Temperatuur, pols en ademhaling normaal. Bij het avondbezoeknbsp;bemerkt men dat de trismus een weinig is afgenomen,nbsp;alsook dat het slikken gemakkelijker gaat.

16 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. De beterschap gaat steeds voort, de nacht isnbsp;rustig slapende doorgebracht. Bij het ontwaken klachtennbsp;over lichte pijnen in rug en nek, zonder symptomen vannbsp;opisthotonus; de trismus treedt sterker voor den dag als

81

op den 15 Juli. Temperatuur, pols en ademhaling normaal.

Denzelfden morgen wordt nogmaals 20 c.cM. serum ge-injiceerd; de dag gaat kalm voorbij terwijl de zieke verklaart dat hij zich zeer wel gevoelt en zijn verlangen naar vaste spijzen te kennen geeft.

17 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. Des morgens klachten over een weinig pijn innbsp;nek en rug, die echter niet met spier-contracties gepaardnbsp;gaan; de dag verloopt kalm zonder opvallende symptomen,nbsp;en de trismus is bijna verdwenen.

18 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. De toestand van patient wordt gaandeweg beten, de pijn bepaalt zich tot den nek en is zeer gering, hetnbsp;slikken geschiedt geraakkelijk ofschoon hij nog over eennbsp;weinig pijn in den oesophagus klaagt; trismus bestaat nietnbsp;meer.

19 nbsp;nbsp;nbsp;Juli. De zieke voelt zich zóó wel dat hij zijn verlangen te kennen geeft om op te staan waaraan den volgendennbsp;dag wordt toegegeven, waarop tevens vaste spijzen wordennbsp;toegestaan.

Verder traden geen opvallende ziekteverschijnselen meer voor den dag, alleen in den nacht van 23 op 26 Juli wordtnbsp;nog over pijnen en contracties in den rug geklaagd dienbsp;echter een volgenden dag geheel hebben opgehouden ennbsp;zich niet meer herhalen, zoodat Grandi op den 30 Julinbsp;als volkomen hersteld werd beschouwd.

Dit is het twaalfde geval met gunstigen afloop dezer bloed-serum therapie, dat wij door Dr. Carlo Lesi vernield vonden in het Centralblatt für Bakteriologie undnbsp;Parasitenkunde; X[V Band no. 12.

(L. J. H.)

V. A. K. BI. Deel Vm

DE DIERENBESCHERMING IN DIENST DER POLITIEK.

(Verzameld uit de dagbladen Java-Bode en Locomotief.)

Voorwoord. Alhoewel de gebeurtenissen in Ziuitserland en Saksen volkomen te huis behooren in een artikel dat bovenstaand opschrift draagt, zoo zijn toch de gebeurtenissennbsp;in Zwitserland en Saksen minder van belang voor hetnbsp;Indische Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, dan die vannbsp;Brüsch-Indie. Alhoewel de sociale toestanden daar en hiernbsp;niet dezelfde zijn, zoo zal men toch ontwaren bij aandachtigenbsp;lezing van het artikel: »De Hindoe-beroering over hetnbsp;slachten van koeien in Brüsch-Indië'’, met welke moeilijkheden de veeartsenijkundige politie aldaar te maken heeft,nbsp;voortvloeiende uit de sociale toestanden. Daarmee dient bijnbsp;het uitvaardigen van veeartsenijkundige politiemaatregelennbsp;rekenschap gehouden te worden, hetgeen bij de beoordeelingnbsp;van een eenmaal afgekondigden maatregel in den regelnbsp;door de critici verwaarloosd wordt.

Dat verschijnsel deed en doet zich hier te lande menigmaal voor.

Van daar dat de Redactie die artikelen hier een blijvende plaats verzekert.

(Redactie).

I- IrL Z-wi*tse3?la.iid.-

In het laatste Politiek Overzicht is melding gemaakt van een nieuw artikel, dat op initiatief cn door den wil vannbsp;het Zwitsersche volk aan de grondwet van Zwitserland isnbsp;toegevoegd en op het slachten van vee betrekking heeft.nbsp;Ziet hier wat omtrent deze zonderlinge zaak nader wordtnbsp;gemeld

Anno 1887 werd in het kanton Aargau den Israëlieten de vergunning ontnomen vee volgens hun ritus te slachten,

nadat van te voren te hunnen opzichte eene uitzondering op de algemeene wet was gemaakt. Men had hun namelijk veroorloofd in de dorpen Lengnau en Ending en, die innbsp;vroeger tijd een soort A'an bagno vormden en ook thansnbsp;nog bijna uitsluitend door .loden worden bewoond, hetnbsp;sSchachten” (Duitsch woord gevormd van het Hebreeuwschenbsp;»schachat”) toe te passen. Daar bedoelde slachtmethodenbsp;deel uitmaakt van de godsdienstige voorschriften der Israëlieten, staat een verbod daarvan gelijk met gewetensdwang.nbsp;Nauw had de Aargausche Regeering, en op haar voetspoornbsp;eveneens de Bernsche, het Schachten dan ook op haarnbsp;gansch gebied verboden, of de in hunne religieuse inzichtennbsp;gekwetsten dienden bij den Bondsraad een protest in. Dezenbsp;stelde hen in het gelijk, op grond van art. 50 der Bonds-constitutie, dat de vrijheid van godsdienst waarborgt binnen de perken van orde en zedelijkheid. Diensvolgensnbsp;richtten zich de Regeeringen der kantons Aargau en Bernnbsp;tot de beide Kamers (Bondsvergadering), doch dezen bekrachtigden de zienswijze van den Bondsraad; de Nationale raad (2lt;ie Kamer) met 83 tegen 43, de Stendenraadnbsp;met 25 tegen 6 stemmen. In den loop van hetzelfde jaar,nbsp;1891, was in Zwitserland het nieuwe volksrecht, het rechtnbsp;van initiatief, ingevoerd en nauw hadden de beide Kamersnbsp;te Bern dan ook haar oordeel in de quaestie geveld, of denbsp;vijanden der Joodsche slachtmethode en van de .loden innbsp;het algemeen, zetten eene beweging op touw, het vraagstuknbsp;in laatsten aanleg aan een plebisciet te onderwerpen. Innbsp;stede van de benoodigde 50 000 stemmen wisten zij er zelfsnbsp;ruim 83 000 bijeen te krijgen. Tijdens hare jongste zittingnbsp;namen de Kamers te Bern het initiatief-voorstel in behandeling, dat door de ontwerpers, meerendeels leden van denbsp;Maatschappij tot Dierenbescherming, aldus w'as geformuleerd, dat voortaan het slachten van alle soort van vee,nbsp;zonder voorafgaande bedwelming, zonder uitzondering zounbsp;Zijn verboden. Na langdurige beraadslagingen kwamen denbsp;beide Kamers tot het besluit, bet volk de verwerping vannbsp;het initiatief-voorstel aan te bevelen. Zondag 20 Augustusnbsp;1893 vond het desbetreffende plebisciet plaats, met het gevolg,

84

dat (gelijk de telegraaf reeds melddej het initiatief voorstel met ongeveer 190 000 stemmen tegen circa 120 000 werdnbsp;aangenomen, De meeste ))Ja’s” leverden de kantons ,Zünc/inbsp;(47 000), Bern (38 000), Aargau (29 500), Thurgau (11 000).nbsp;De meeste ncen’s St-Gallen (21000), Waadland (14500),nbsp;Freiburg (7000), Wallis, Neuehdtel, Freiburg (elk ruim 5000).

Bijna alle grootere dagbladen, zoowel de radicale en liberale als de ultramontaanscbe, badden aangedrongen op verw^erping van bet anti-semietische initiatief-voorstel. Docbnbsp;te vergeefs. Indien sommigen zich bij het uitbrengen vannbsp;hun bevestigend votum dan ook hoofdzakelijk lieten leidennbsp;door mededoogen met het slachtvee, liet het gros der kiezers zich eenvoudig medeslepen door een gevoel van af keernbsp;jegens de Joden, waarvan er overigens maar 8000 (onnoozelnbsp;aantal in vergelijking tot de honderdduizenden in J?Mstend,nbsp;Duitschland, Oostenrijk en Zwitserland) in Zwitserland zijnnbsp;gevestigd.

Kort vóór het plebisciet zond de Maatschappij tot Dierenbescherming de volgende op vuurrood papier gedrukte proclamatie in het licht:

»Aan het Zwitsersche volk!

Volgens de Bondsconstitutie zijn alle Zwitsers gelijk voor de wet. Wanneer de slagers van Christelijke belijdenisnbsp;een rund slachten zonder het vooraf te bedwelmen, wordennbsp;zij als dierenkwellers bestraft. Israëlitische slagers daarentegen blijven vrij van boete. Is dat recht onbillijk? Magnbsp;dierenkw'ellerij bij den Christen .stafbaar zijn, bij den Joodnbsp;niet? Neen. En daarom zult gij, Zwitsersch volk, met janbsp;stemmen, opdat Jood en Christen voorlaan eene gelijkenbsp;behandeling ondervinden.

De Israëlieten beweren, dat de Mozaïsche wet hun gebiedt het vee zonder voorafgaande bedwelming te slachten ; intusschen mocht het hunnen schriftgeleerden nog nimmernbsp;gelukken en zal hun ook nimmer gelukken te bewijzen,nbsp;dat de Joodsche godsdienst zulk eene wreedheid werkelijknbsp;voorschrift. Het weerstreeft immers letterlijk het gezondnbsp;gevoel, het slachten als een aangelegenheid des geloofs ennbsp;het slachthuis als een godshuis te betrachten. De ontwer-

85

pers van het initiatief-voorstel willen het «Schachten” geenszins verbieden, zij eischen alleen de voorafgaande bedwelming van het slachtvee. Daarna kunnen de Israëlietennbsp;hunne ceremoniën onbelemmerd voltrekken.

Wat de ontwerpers van het initiatief-voorstel verlangen, is in het Koninkrijk Saksen van Staatswege ingevoerd,nbsp;nadat men de overtuiging had verkregen, dat het «Schachten” zonder voorafgaande bedwelming als erge dierenkwel-lerij niet langer mocht worden gedoogd.

Eene humane wetsbepaling, gelijk door het initiatie-voorstel wordt nagestreefd, ontsiert de Bondsconstitutie geenszins; zij strekt haar integendeel tot eere. Andere Staten bezittennbsp;in hunne Grondwetten reeds sedert lang bepalingen totnbsp;bescherming der dieren.

Laat u daarom, Zwitsersch volk, met het

86

is hij, die medelijden toont met zijne stomme medeschepselen en daarom zult gij, Zwitsersch volk, met ))Ja” stemmen.

Al degenen, welke het «Schachten” met eigen oogen dagelijks aanzien, de veeartsen, de slachthuisbeheerders, denbsp;vleeschhouwers, kenschetsen de Joodsche slachtmethode,nbsp;welke zonder voorafgaande bedwelming geschiedt, als eenenbsp;gruwzame en noodelooze foltering. Slechts lieden, welkenbsp;het «Schachten” volgens zoogenaamde wetenschappelijkenbsp;bespiegelingen beoordeel en en wier gevoel door hun beroepnbsp;is verstompt (de physiologen, o. a. Carl Vogt te Genève,nbsp;Dubois-Reymond en Virchow te Berlijn), willen in hetnbsp;«Schachten” geene dierenkwellerij opmerken.

Zwitsersch volk! Wij verlangen in alle eerlijkheid en oprechtheid alleen, dat ons slachtvee op humane wijzenbsp;Avorde gedood. Het «Schachten”, dat zonder voorafgaandenbsp;bedwelming plaats vindt, staat de verwezenlijking van ditnbsp;sterven echter in den Aveg. Ondersteun ons in onze pogingennbsp;en hef met ons het schreeuwend onrecht op, dat ondanksnbsp;alle voorschriften der Grondwet en der menschelijkheidnbsp;Christen en Jood niet dezelfde behandeling genieten. Maaknbsp;een einde aan deze onbillijke toestanden en werp met onsnbsp;een krachtig »Ja”, in de stembus.”

II. In, SalsLsen,

Nadat in Saksen, in het bijzonder te nbsp;nbsp;nbsp;allerlei anli-

semietische voorschriften waren uitgevaardigd, a. o. ook een verhod om runderen naar de ritueel Joodsche bepalingen te slachten, hebben nu de Israëlieten zich in staatnbsp;van tegenweer gesteld. Zoo hebben de borstel-fabrikantennbsp;en handelaren, een industrie die geheel in handen van Israëlieten is en die 20 a 25 rnillioen Mark per jaar in omloopnbsp;brengt, zich tot de stedelijke overheden en Kamers vannbsp;Koophandel gewend met de mededeeling, dat, zoo het verbodnbsp;van ’t slachten op Joodsche wijze in Saksen niet wordtnbsp;ingetrokken, alle bij den borstel-handel betrokken huizennbsp;zich naar Berlijn zullen verplaatsen. Het zal nu moetennbsp;blijken of ’t Leipziger anti-sernielisme tegen een verliesnbsp;van 20 a 25 rnillioen Mark per jaar bestand is.

a. nbsp;nbsp;nbsp;Aanlegplaats maarrunderl^heftwerden

ontsckeejit.

b. nbsp;nbsp;nbsp;lanps het strand, (jende varkenslwkhen,

maar de Kiekte het eerst wdbrcdt,.

c. nbsp;nbsp;nbsp;Bergpad naar de vcdlei van SUindoeiuj.

d. nbsp;nbsp;nbsp;^êg naar de Twofdplouds Badaigdideinpoean

87

III. In Bri-tsclx-Indië.

De Hindoe-beroering over het slachten van Koeien in Britsch-Indië.

Plet oproer te Bombay, driedaagsche straatgevechten tusschen Hindoe’s en Mahomedanen, is eigenlijk nog goednbsp;afgeloopen. Achterna heeft de Gouverneur, IvOrd Harris,nbsp;in een vergadering van alle gezinten, belegd tot het verkrijgen van bijstand van ongelukkigen tengevolge van hetnbsp;oproer, een redevoering gehouden, waarin hij, met veelnbsp;takt in zijn strikte neutraliteit als regeerings-vertegenwoordiger, weldadigheid voorop stelde, maar toch ook volgensnbsp;Paulus’ woord, dat de Liefde alle dingen verdraagt, totnbsp;verzoening vermaande.

Wat men van de Engelschen ook moge zeggen, deze eer moet men hun nageven, dat hun hooge regeeringspersonennbsp;de kunst verstaan van in het publiek te spreken. Ditnbsp;talent danken zij aan het litterarisch klassiek karakternbsp;hunner opleiding aan de groote Engelsche openbare scholennbsp;en academiën. Lord PIarris is in het geheel geen man vannbsp;geleerden naam; hij is meer bekend als een aartscricketernbsp;en heeft zelfs als Gouverneur te Poonu/r aan matches meegedaan. En toch zou het moeielijk zijn, in de tegenwoordige omstandigheden te Bombay met meer takt, meer nadruk te spreken dan de Gouverneur in deze meeting deed.

Een week later had in Bombay een verdere verzoenings-plechtigheid plaats. Duizenden van alle secten ontvingen in vergadering de chefs der politie en het hoofd van hetnbsp;gemeentebestuur, door wie het oproer gedempt was, en huldigden hen op gebruikelijke wijze met aanbieding van betelnbsp;en bloemen. Daarna begaf zich de geheele stoet, de Mahomedanen gearmd met de Hindoe’s, duizenden bij duizenden, door de stad en de bazaars, waar de chefs van politienbsp;en gemeentebestuur overal toegejuicht en op sommige punten werden bekranst door de opwachtende menigte.

Alles zeer bevredigend. Plet gemeentebestuur heeft zelfs voor een komische bijdrage gezorgd, met twee dagen tenbsp;debatteeren over het al of niet goedkeuren van een reke-

88

ning van 5000 roepyen, door den burgemeester gedurende het oproer eigener autoriteit gemaakt voor provisiën tennbsp;behoeve van troepen, volunteers en tijdelijke magistratennbsp;en allerlei andere beambten die, met de' demping van hetnbsp;oproer bezig, drie dagen lang niet naar huis noch naar denbsp;restauratie hadden kunnen gaan om te eten.

Een plaatselijk poëet had in de courant met een min of meer welgelukte ballade het feit vereeuwigd, dat op dennbsp;bloedigen Zaterdag de procureur-generaal in de loods bijnbsp;het centraal politiebureau smachtend naar een whisky-soda,nbsp;deze verversching onder dekking van tien soldaten, hadnbsp;moeten laten halen uit de Club.

En de Times of India had aan de Engelsche bladen, die veel te zeggen hadden gehad op die rustverstoring, totnbsp;aller genoegen geantwoord met een verwijzing naar de nietnbsp;minder erger oproeren in de kolendistricten van Wales.

Alles goed en wek Maar daarmee is de beroering, die de kwestie van het slachten van koeien tegenwoordig ondernbsp;de Hindoe's te weeg brengt, nog niet afgedaan.

Zelfs in het nabij Bombay gelegen Poonah werd in dezelfde week een Hindoe-meeting belegd om te protes-teeren tegen het beweren, dat bedoelde beweging en denbsp;vereenigingen tot bescherming van koeien, de oorzaak zouden geweest zijn van spanning tusschen Hindoes en Ma-homedanen.

Tegenover dit protest, en ten bewijze hoe die vereenigingen wel degelijk onrust stoken, citeerde de Times of India een versje uit het gewone orgaan der koeienbescher-rnings-vereeniging, luidende;

))Gij mannen, met knevels, gordt uw wapenen aan, be-«scherrat de koe. Gij, dappere Arische broeders, besteedt »uw moed en uw geld. Stort u in de golven van hetnbsp;i)slagveld. Verslaat de stomme ongeloovigen. Zij benemennbsp;»het leven aan honderdduizenden van koeien, zij dooden denbsp;»besle runderen, en de Ariërs zitten toe te zien. Snelt toe,nbsp;»valt aan, sterf. Of draagt gij vromvenkleeren ? Gij hebtnbsp;))in uw armen de kracht der Ariërs. Voor dit maal tennbsp;«minste rijst op, wat vreest gij!'’

89

Het is al een jaar of drie dat die agitatie tot koeienbescherming opgestookt wordt, ongeveer sedert denzelfden tijd, waarin de Regeering de bekende bepaling maakte totnbsp;verhooging van den huwelijksleeftijd voor meisjes, die denbsp;massa der Hindoe’s als een inmenging in godsdienstzakennbsp;euvel opnam.

Sedert hoorde men van de koebescherraings-agitatie niet veel meer. Wel was het bekend, dat de propagandanbsp;voortgezet werd maar enkel beoogde het bijdragen vannbsp;geld om zwervend of voor de slachtbank bestemd vee tenbsp;verzorgen of vrij Ie koopen, alsook verkoop van vee aannbsp;slachters tegen te gaan, en dit alles niet enkel om godsdienstige redenen, maar ook, om het verminderen van dennbsp;veestapel en het duurder worden van melk en inlandschenbsp;boter (ghee) te verhelpen.

Thans eerst zijn die schijnbaar onschuldige vee-bescher-mings-vereenigingen vijandig opgetreden.

De Gouverneur van de North West Provinces, in wier Oostelijke districten de eerste opstootjes plaats gehad hebben, heeft over het ontstaan en verloop ervan een grondignbsp;rapport uit gebracht.

In Maart en Mei 1893 is op twee groote meetings in die streek, en in een naburig district van Bengalen, opzettelijknbsp;besloten de daar bestaande vee-bescherraings-vereenigingennbsp;handelend te doen optreden. De geldelijke bijdragen werden voor alle Hindoe’s verplichtend gemaakt op straf vannbsp;uitstooting buiten de caste. En die bijdrage zou moetennbsp;bestaan in een zekere kleine maat graan of rijst, van iedernbsp;huisgezin bij iederen maaltijd. Agenten haalden die belasting op en maakten het verzamelde te gelde.

Een andere belasting zou betaald worden als boete van de eigenaars van losloopend vee, hetwelk door ieder dienbsp;het tegen kwam opgebracht moest worden naar eene te diennbsp;6uide bij ieder dorp te maken omheinde plaats.

Dit was slechts de algemeene organisatie van een prak-lijk, welke in die streken door sommigen reeds vroeger begonnen was.

Want reeds in Januari 11. was door de bewoners van

90

zeker dorp een kudde vee, voor een slachter bestemd, op den grooten weg aangehouden en weggedreven. De politienbsp;wist de dieven het vee weêr afhandig te maken, dochnbsp;slechts voor korten tijd; want grooter benden verdrevennbsp;de politie weer, en het vee is nooit terecht gekomen. Opnbsp;kleiner en grooter schaal herhaalden zich die voorvallennbsp;in de volgende maanden ook wel met buifels, die toch andersnbsp;volgens de Hindoe-gebruiken wel geslacht mogen w'orden.nbsp;Telkens werden plaatselijke meetings van de veebescher-mings-vereenigingeu gehouden, en oproepingen rondgezonden in de dorpen, om te helpen, slachtvee met geweld tenbsp;redden.

Toen nu in Juli het Mahomedaansche offerfeest naderde, werden in een groote meeting de Mahomedanen verzochtnbsp;geen koeien te offeren, daar zij ook met geiten volstaannbsp;konden. De volgelingen van den Proleet wilden echternbsp;daarin niet bewilligen. Het gevolg was, dat steeds iedernbsp;Muzelman lastig gevallen werd, die ook maar een buffelnbsp;of een geit wilde koopen. De Hindoe’s namen het besluitnbsp;om nu alle offers der oninschikkelijke Mahomedanen opnbsp;het feest te verhinderen.

De jeugdige ambtenaar, die in dit lastige distrikt, hoofd van het bestuur was, deed wat hij kon, liet zich opgevennbsp;in welke dorpen en plaatsen gevaar bestond voor onlusten,nbsp;riep de hoofden der beide sekten uit al die plaatsen bijnbsp;zich, verplichtte de Mahomedanen om niels meer te doennbsp;dan het gebruik van vorige jaren meêbracht en de Hindoe’snbsp;om zich daartegen niet te verzetten, gaf verlof voor hetnbsp;offeren van een bepaald aantal koeien in ieder dorp en namnbsp;de noodige veiligheidsmaatregelen in de bedreigde plaatsen.

Natuurlijk echter werd het compromis niet gehouden. De Hindoe’s hadden geheel verbod van koeienoffers gewildnbsp;en beweerden dat de gegeven permissie veel ruimer wasnbsp;dan de praktijk in vroegere jaren.

En nu lieten zij het niet op plaatselijke vechtpartijen aankomen, maar riepen, van wijd en zijd, alle ijveraarsnbsp;op om, met een geheel leger, van dorp tot dorp te trekken,nbsp;den Mahomedanen hun koeien en bulïels af te nemen en

91

hen onder bedreiging te doen beloven niet te zullen offeren. Tegen zulke legerbenden was de politie niet opgewassen.nbsp;Zij heeft nog zooveel mogelijk bloedstorting voorkomen.nbsp;Maar er is toch tusschen de Hindoe’s en Mahomedanen hevignbsp;gevochten en door de politie en troepen geschoten moetennbsp;worden. En ook na het feest vermeldende Hindoe’s het tenbsp;veld staande gewas van de Mahomedanen, die geofferd hadden. Men rekent dat in dat disirikt niet minder dan 35000nbsp;Ilindoe’s aan dit godsdienst-oorlogje hebben meêgedaan.

Ofschoon nu de latere onlusten, te Paton in Katrawar en te Bombaij, veroorzaakt waren door wraak van Maho-medaansche zijde over het zooeven verhaalde, in de North-Western Provinces en Bengalen een paar maanden te vorennbsp;gebeurde, en niet rechtstreeks door nieuwe woelingen vannbsp;de Hindoesche koe-beschermings-vereenigingen, zoo hebbennbsp;deze toch haar actief optreden nog niet gestaakt.

Dit is opnieuw gebleken, toen op 6 September in den-zelfden hoek van Bengalen, in Behar, een menigte Hindoe’s een drift vee van 120 stuks, voor een naburig garnizoennbsp;bestemd, wegdreven. De politie verjoeg de roevers en dreefnbsp;het vee naar het erf van het naast bijzijnd bestuurs-bureau,nbsp;hetwelk daarop zoo dringend met een aanval gedreigd werd,nbsp;dat soldaten uit een naburige plaats moesten geroepennbsp;Worden, en de Hindoe’s zich eerst lieten verjagen, toen ernbsp;drie van hen doodgeschoten waren.

Van meer gewicht bijna nog dan de oproerigheden in enkele distrikten, is de toon, waarop de Inlandsche drukpers, zelfs de best aangeschrevene, in het Engelsch gesteldenbsp;Inlandsche couranten zich over deze zaken uitlaten.

Oproerige brochures, plakkaten, karikaturen worden door de ijveraars op alle passers verspreid en zooveel mogelijknbsp;door het Bestuur in beslag genomen.

Maar, erger teeken des tijds dan deze schotschriften, zijn dagbladartikelen, als bijv. die van de Hindoo Patriot, doornbsp;den Pioneer met verbazing geciteerd, met bijvoeging, datnbsp;genoemd blad zich anders door gematigden toon en stemming gunstig onderscheidt.

»De Regeeriug heeft de schuld”, zegt do Hindoo Patriot^

92

))Zij maakt het zout zoo duur, dat men het vee geen zout

Vandaar de achteruitgang en het gebrek aan

vee. Dit grieft den Hindoe, die de koe als heilig eert, en het maakt hem arm. Het offeren van koeien moet verbodennbsp;worden. Het feest der Mahomedanen is de gedachtenis,nbsp;dat Abraham een schaap offerde, meenende Ismaïl te offeren,nbsp;en indien de Mahomedanen er nu op staan om koeien tenbsp;offeren, is dat dus een noodelooze provocatie van de Hin-doe’s, die door de Regeering niet beschermd maar gestraftnbsp;moest worden. De Hindoo’s in Noord- West Bengalen konden niet anders handelen dan zij gedaan hebben. Denbsp;Regeering had hen niet moeten staffen en meer verbitteren.nbsp;Zij moet geen beleediging beschermen van eenigen godsdienst.nbsp;Wat zal de Regeering doen, als zulke tooneelen van godsdienststrijd uitbreken over geheel Indie'll Dat zou eennbsp;erger slag voor het Britsche Gezag zijn dan de Grootenbsp;Opstand geweest is. Niet alleen dat alle bestuur en verkeernbsp;zouden stilstaan, dat duizenden vredelievende onderdanennbsp;vermoord zouden worden, maar de gecombineerde machtnbsp;van militairen en politie zou machteloos zijn”.

Nog krasser schrijft de Indian Mirror: ))Er is geen twijfel meer mogelijk, of een kruistocht is ondernomennbsp;tegen de Hindoe’s en tegen hun heilig vee, de koe, en daarinnbsp;ligt de oorzaak der onlusten. Hindoe’s in de North-Westnbsp;Provinces worden tot wanhoop gezweept. Godsdienstigenbsp;dweepzucht, eenmaal gaande, luistert zelden naar rede.nbsp;Minder ergernis dan die van thans, heeft tot den opstandnbsp;der Cepayers geleid. Mochten toch de beheerschers vannbsp;ons land bedenken wat zij doen. Het schijnt dat zij dennbsp;waren staat van zaken niet inzien, noch de mate van gevaarnbsp;die het Rijk bedreigt Zij denken, dat zij het volk ontwapend hebben,” (er bestaat een Arms Act, die het bezitnbsp;van wapenen verbiedt,) smaar zelfs een ontwapend volknbsp;kan in oogenblikken van godsdienstige opwinding de ordenbsp;verlammen, gelijk te Bombay gebleken is; en onze meestersnbsp;hebben in Indië niet enkel te doen met ontwapende Hindoe’s. Er zijn nog Nepauleezen die de koe nog hoogernbsp;vereeren. Om hun eigen bestwil smeeken wij daarom de

93

Regeering en haar ambtenaren om wel toe te zien wat zij doen. Het is gemakkelijker een boozen geest op te roepennbsp;dan te bannen. Jammer, dat op een oogenblik van zoonbsp;hoog ernstige crisis, van zoo groot gevaar voor het land,nbsp;de Indische Regeering enkel denkt om de bedreiging vannbsp;Rusland of een beuzelachtige zending naar Kaboel. Hetnbsp;tegenwoordig gevaar voor het Rijk komt niet zoozeer vannbsp;buiten als van binnen.”

Misschien moet bij de beoordeeling van zulke uitingen der publieke opinie niet vergeten worden, dat de inlandscbenbsp;pers licht vervalt in groote woorden. Maar de Pioneernbsp;zelf, het meest gelezen Engelsche blad in Jndië, en dat zelfsnbsp;zijn relaties heeft in de bureaux te Calcutta, spreekt hoogernstig over het gevaarlijke van een toeneming en uitbreiding der godsdienstige spanning ten gevolge der op zoonbsp;ruime schaal verspreid wordende opstokende geschriftennbsp;en prenten.

Als ooit zulk een spanning tot gewelddadigheden losbrak, terwijl Indië zijn troepen op de grenzen noodig had, zounbsp;het bloedbad in den lande niet te overzien zijn. Want,nbsp;gelijk Bombay geleerd heeft, ieder oproer zou uit weerwraaknbsp;der geslagen partij elders tot nieuwe uitbarstingen leiden,nbsp;en alleen vreeselijke salvo’s zouden ten slotte de beroeringnbsp;tot bedaren kunnen brengen,

»Hel is natuurlijk hoogst moeielijk de opruiende papieren op de postkantoren te onderscheppen, maar de politie moetnbsp;in iedere stad en dorp ze scherp in het oog houden. Alsnbsp;niet alle voorzorgen genomen worden, kunnen de verderfelijke gevolgen der beweging onder de schijnbaar kalmenbsp;oppervlakte der Inlandsche maatschappij dermate voortwoekeren, dat op eens er een beroering kan losbreken,nbsp;waarbij vergeleken de onlusten in Rangoon, in Bengalennbsp;en te Bombay onbeduidend zouden schijnen. Onmiddellijk handelen is thans noodig, nu er nog tijd is om hetnbsp;wassend gevaar in Indië te stuiten.”

Dit klinkt ernstig.

Und dai Alles fur eine Kuh, zooals Heine van König WiswAMiTRA zegt. Maar het schijnt dat er niet enkel

94

vereering voor de koe in het spel is. Het voorgeven, dat de vee-beschermings-vereenigingen ook bedoelen, achteruitgang van den veestapel te voorkomen, is blijkbaar nietnbsp;enkel schijn.

De landbevolking in Britsch-Indië is arm. De boschwezen-regeling beperkt in hooge mate de gelegenheid om vee te weiden. Elders weer, waar het vee jaarlijks naar de bergen gedreven werd, beginnen de daar wonende stammennbsp;zelve zich meer te beschaven en de weiden voor eigennbsp;gebruik noodig te hebben. Duizenden bij duizenden runderen bezwijken jaarlijks voor de altijd erger woedendenbsp;veepest.

Onder deze toenemende veeverarming, uit zich de ontevredenheid bij de thans woelende beweging tegelijk in een godsdienstige leus en in een oproeping tot beveiliging vannbsp;stofïelijk belang.

Waarschijnlijk moet daarbij ook nog gedacht worden aan het feit, dat de laatste census van Bengalen een zoonbsp;verassend hoog cijfer van Mahomedanen heeft opgeleverd,nbsp;zoodat in heele distrikten deze zelfs de meerderheid hebben gekregen.

De Hindoe’s beginnen zich daar door de Mahomedanen overvleugeld te gevoelen. Deze laatsten hebben wel is waarnbsp;onder hel Engelsch-bestuur altijd geklaagd over achteruitzetting; wel is waar zijn de ambten voor verre hetnbsp;grootste deel door Ilindoe’s ingenomen, daar de Mahomedanen met het blokken voor de vergelijkende examens nietnbsp;tegen de Bengaleezen op kunnen. Wel is waar wordennbsp;in Noord-West-Indië de Mahomedaansche grondeigenaarsnbsp;verdrongen door de Bengaalsche geldmannen, — maar denbsp;cijfers van den Bengaalschen census schijnen te toonen,nbsp;dat aldaar en in andere lagen der bevolking de Hindoe’snbsp;het gevoel moeten hebben dat de Mahomedanen veld winnen. De hoogste plaatsen onder de Indische bevolking,nbsp;die der rijken en der ambtenaren, worden door Hindoe’snbsp;ingenomen; maar tevens zijn de allerarmsten, die zoonbsp;overtalrijke klasse der bevolking, ook Hindoe’s. Juist uitnbsp;het deel van Bengalen, waar nu sprake van is, uit Bihar,

95

werd dezer dagen in een blijkbaar zeer zaakrijke correspondentie de verhouding van hen, wier leven een voortdurende strijd tegen verhongering is, op de helft van het totaal der bevolking gesteld. En tot die helft behoorennbsp;slechts zelden de Mahomedanen.

De massa der Hindoe-bevolking te platten lande is in verval; zij ziet haar vee verminderen; melk en ghee alsnbsp;toespijs bij haar zoo schamele kost worden minder verkrijgbaar. De vleeschetende Mahoraedaansche bevolking ziet zijnbsp;daarentegen eer opkomen dan achteruitgaan. En eindelijk,nbsp;als het geduld opraakt, dan barst de woede los, wanneernbsp;de Mahomedanen de vereerde en steeds schaarscher wordende koeien slachten. Dan keert zich de verontwaardigingnbsp;ook tegen het Engelsch bestuur, dat, door die offers tenbsp;gedoogen en te beschermen, naar Hindoe’s begrip, partijnbsp;kiest voor de Mahomedanen, in strijd met de keizerlijkenbsp;proclamatie, die bescherming toezegt aan alle godsdienstennbsp;en vooral deze niet moest onthouden aan den godsdienstnbsp;der groote massa.

Voor Bengalen en de Noord-West Provmdè'n komen deze godsdienst-ontlusten uit het bovenstaande voort.

Voor het verdere Indië daarentegen ligt het gevaar wederom in den opwindenden invloed der berichten van zulke gevechten, en de ontwakende zucht om het ginds ofnbsp;daar door de geloofsgenooten geledene op de buren tenbsp;wreken.

Een feit is, dat te Bombay, al is de strijd nu verzoend, de Hindoe’s toch ook daar weder den indruk behoudennbsp;hebben, dat te hunnen koste den Mahomedanen de handnbsp;boven het hoofd gehouden is; ook bij den later gehoudennbsp;verzoeningsoptocht en de ovaties aan politie en gemeentebestuur waren de Mahomedanen de voorsten. Te Bomhanjnbsp;zelf zit de schrik er nu in. Maar te Poonah bleek het innbsp;de meeting reeds weder dat de Hindoe’s zich ten slottenbsp;Verongelijkt gevoelen door het officieele verwijt van metnbsp;do veebeschermings-beweging aanleiding tot de onlustennbsp;gegeven te hebben.

OVER HET RUNDERPEST-CONTAGIUM EN OVER IM-MUNISEERING EN BESCHUTTINGS-ENTING TEGEN RUNDERPEST.

E. SEMMERte St. Pete’samp;ttrgf deelt in het »Berliner Thier-arzt. Wochenschrifl” van 30 November 1893 voorloopig mede, dat sedert October 1892 door hem enzijn Assistentnbsp;Tortakowski, deels in het keizerlijk Instituut voor expe-rimenteele geneeskunde, gedeeltelijk in het Poltavischenbsp;Gouvernement op het landgoed van W. Magdenko onderzoekingen zijn ingesteld naar het Runderpest-Contagiumnbsp;en derzelfs mitigatie, alsook omtrent immuniseering ennbsp;voorbehoedende enting tegen Runderpest.

Reeds den 4en dag na enting werd de aanwezigheid van het runderpest-contagiura geconstateerd in de urine, innbsp;het bloed, in het neusslijm en in de melk, en kunnen dienbsp;stoffen voor mitigatie-doeleinden gebruikt worden.

Steril opgevangen levend bloed gaf meestal geen cultures op verschillende voedingsbodems, hetgeen ook soms hetnbsp;geval was met steril opgevangen urine en melk.

In het verdere verloop der ziekte kunnen uit al-deze stoffen verscheidene micro-organismen in de vormen vannbsp;bacillen, diplo- en streptobacillen, coccen, diplo-, strepto- ennbsp;staphylococcen, gecultiveerd worden. Vooral talrijk zijn dezenbsp;micro-organismen te cultiveeren uit mond- en neusslijm,nbsp;darminhoud, etc.

Geen enkel dezer micro-organismen bleek pathogeen in rein culturen van de 3o tot de 40 generatie, hetgeen bewijstnbsp;dat de runderpest-micro-organismen op de gewone voedingsbodems óf in het geheel niet groeien óf in culturennbsp;spoedig hunne virulentie verliezen. Met dergelijke culturennbsp;ingespoten dieren, werden niet ziek aan runderpest ennbsp;bleken later ook niet immuun.

97

In antiseptisch opgevangen ut 'russlijm van een 1 aan runderpest gestorven rund, werden kleine coccen ennbsp;diplococcen gevonden, in den vorm van korte staafjes, die zichnbsp;in melk lieten cultiveeren en bij kleuring met methyl-violetnbsp;en methylleen-blauw door een ongekleurden hof omgevennbsp;werden. Maar ook deze, zooals ook door andere onderzoekers (Metschnikow, Metzdorf, Saveljus, Tokeshigenbsp;e. a.) hij runderpest gevonden micro-organismen, gevennbsp;bij enting negatieve resultaten.

In reine urine en bloed behoudt het runderpest-contagium zijne virulentie bij lage temperatuur (op ij.s) eenigen tijd,nbsp;maar verliest die werkzaamheid zoodra in deze vloeistoffennbsp;eene duidelijke sterke alcalische of zure reactie intreedt.

In melk en in lytnphklieren behoudt het zijne werkzaamheid 4 — 5 weken, in slijm nog langer.

Mitigatio van het contagium is mogelijk en gelukte dit S. en T. eenmaal door het contagium door marmotjes tenbsp;voeren, alsook door inwerking van hoogere en lagere temperaturen. De infectie van een cobaya is slechts eenmaalnbsp;gelukt, en werd toen de ziekte van dier op dier tot deS»nbsp;generatie voortgeplant. Met entingsrnateriaal van deze cobaya werden drie schapen geïmmuniseerd, nadat zij 4—5nbsp;dagen na de enting ziek werden onder een temperatuurs-verhooging van 1 — 172° C. Enting met materiaal, doornbsp;sterke koude gemitigeerd, imrnuniseei'de een kalf van Noord-Russisch landras, zonder opvallende ziekteverschijnselen.

Door verschillende warmtegraden was het mogelijk verschillende graden van mitigatie te verkrijgen.

Met slechts gering gemitigeerd entingsrnateriaal w'erd een koe geënt. Ze werd ziek in hevigen graad en brachtnbsp;de ziekte den 3e“ dag na de enting door de melk op haarnbsp;kalf over, dat aan de ziekte stierf.

Met de sterk gemitigeerde melk van dit dier werd een kalf geïmmuniseerd, dat niet duidelijk ziek werd, terwijlnbsp;sen ander kalf met de niet gemitigeerde melk, ziek werdnbsp;en stierf.

Een andere koe werd met een sterk gemitigeerde klier-emulsie van het gestorven kalf geïmmuniseerd, nadat 4

A. K. BI. Deel VIH nbsp;nbsp;nbsp;7.

98

dagen lang een teniperaluursverhooging lol 39.5 — 40 5 geconstateerd was.

Verder werden kalveren, met gemitigeerde urine, bloed, slijm geïmmuniseerd, nadat zij temperatuursverhoogingennbsp;tot 40.5 — 41.3 vertoonden, die 4 dagen na de enting optraden en 4 — 6 dagen aanhielden, zonder dat de dierennbsp;den eetlust verloren en zonder diarrhee en erosiën tenbsp;veroorzaken.

Een ander kalf werd geïmmuniseerd met materiaal, dat gemitigeerd was door hooge temperatuur; slechts eennbsp;vluchtige temperatuursvei’hooging tot 41.0 vei'toonde hetnbsp;dier; eetlust en opgewekheid bleven normaal, terwijl geennbsp;diarrhee optrad.

Door sub-cutane aanwending van bloedserum van geïmmuniseerde dieren, werd de vatbaarheid voor runderpest verminderd. Dergelijk bloed-serum vernietigt het runderpest contagium in 1—24 uren. Bloed-serum van paardennbsp;vernietigt het contagium in 24 uren, verandert het evenwel niet in een uur.

Van de geneesmiddelen, die de onderzoekers aanwendden, hadden eenige een gunstigen invloed op het verloop vannbsp;het ziekteproces runderpest, andere evenwel in het geheelnbsp;geen of een ongunstigen invloed.

Uit hunne onderzoekingen, die voortgezet worden, resul-teeren de onderzoekers, dat het mogelijk is bruikbare entstof en immuniseerende stoffen te bereiden, die óf na lichte ziekte óf ook zonder duidelijk waarneembare ziekteverschijnselen de dieren voor runderpest irnmuniseeren, zondernbsp;gevaar voor verspreiding door de geënte dieren.

Daarmede zijn, naast het afmakingssysteem, nieuwe middelen gegeven, die het mogelijk maken runderpest uit te roeien zonder groote. geldelijke offers.

A N A L E CT E N.

Instrumenten-katalog für Thiermedicin und Landwirthschaft der fabriek van H. Hauptner te Berlijnnbsp;is opnieuw verschenen en wordt aan alle veeartsen op aanvrage gratis toegezonden. De catalogus is door de velenbsp;voortrefielijke afbeeldingen eer een instrumentleer dan eennbsp;eenvoudige prijscourant en verdient als zoodanig allenbsp;aandacht.

(Berl. Thier. Woch. 1893 no. 32).

Honden in dienst van het Roode Kruis. De dierenschilder J. B. Büngartz in Lechenich tracht eene Duitsche vereeniging voor ))Saniteits-honden” te stichten. Reedsnbsp;sedert langen lijd tracht hij den hond dienstbaar te makennbsp;voor het «Roode Kruis”, en heeft hij meerdere macht-hehbenden instemming met zijn streven ondervonden. Thansnbsp;heeft hij ziet tot alle humaan denkende dames en heerennbsp;gewend, met de dringende bede toe te treden tot »dernbsp;Deutschen Vereins für Sanitatshunde”, ten einde, wanneer eenmaal de oorlogsvlam woedt, te kunnen bijdragennbsp;het lijden der op het slagveld gewonde krijgslieden tenbsp;verzachten.

De oproeping van J. Büngartz drukt vooral op het feit; »dass Verwundete, soweit dieselben sich noch einiger-naassen fortbewegen können, die Gepflogenheit haben, allenbsp;nióglichen Schlupfwinkel aufzusuchen, um den einschlagen-hen Geschossen aus dem Wege zu kommen, von den dasnbsp;Schlachlfeld absuchenden Krankentragern nicht gefundennbsp;nnd übergangen werden, elendiglich ihr Leben aushauchen.nbsp;Wie mancher Krieger würde erhalten bleiben, wenn ernbsp;i'echtzeitig aufgefimden und verbunden würde. Beispielenbsp;dieser Art aus den letzten Kriege sind genügend bekannt”.

100

Door goed afgerichte honden kan hierin voorzien worden.

Bungartz heeft een methode tot opzoeken door honden van gewonden ontdekt, waarvan het Ministerie van Oorlognbsp;in Duiischland verklaarde dat zij; svorzügliche Ergehnisse”nbsp;geeft,

De honden vinden met groote zekerheid, al zijn de gekwetsten in struikhout of anderszins nog zoo verborgen; zij sporen de ongelukkigen op, komen terug en brengennbsp;ambulance-bearaten bij den gekwetste.

De honden dragen bij zich: verband-middelen, versnaperingen, verfrisschingen etc. etc-, en door eigenaardig ingerichte honden-arnbulance-wagens wordt het transport der gewonden belangrijk bespoedigd zonder dat daarvoornbsp;meer personeel aangesteld moet worden.

Om dat denkbeeld te verwezentlijken zal nu een Duitsche vereeniging voor saniteits-honden opgericht worden, zoonbsp;mogelijk met aansluiting aan de beslaande vereenigingennbsp;van het Roode Kruis. De leden bestaan uit werkende ennbsp;eontribueerende leden. De eerste plicht van een werkendnbsp;lid is, ten alle tijde een goed gedresseerden hond klaar tenbsp;hebben, om dezen, in geval van ooi log ter beschikkingnbsp;van het Roode Kruis te stellen. Verder zullen aparte hon-den-geleiders opgeleid worden.

De meest geschikte honden zijn de schaapshonden der Duitsche en Schotsche (Collie-) rassen.

(Berl. Thier. Wocli. no. 33 van 1893.)

Het verbod van invoer van vee uit Nederland in Duitschland is opgeheven. Nadat het mond- ennbsp;klauwzeer in Nederland belangrijk afgenomen was, heeftnbsp;de Pruisische Minister van Landbouw etc. de invoer vinnbsp;runderen voor fokkerij onder de volgende voor waardennbsp;toegelaten.

lo De begeleiders der in te voeren fok-dieren moeten van de gemeente-autoriteiten der plaats van herkomst

101

bewijzen overleggen, waarin vermeld staan ouderdom en signalement, en verklaard wordt dat op de plaats van herkomst, alsook in de aangrenzende gemeenten binnen denbsp;laatste veertig dagen vóór de afzending der dieren, geenenbsp;besmettelijke veeziekte geheerscbt heeft. Die bewijzennbsp;zijn slechts geldig gedurende acht dagen.

2o De tot den invoer toegelaten dieren moeten zonder oponthoud naar de plaats van bestemming gebracht worden,nbsp;van waar ze niet vóór ommekomst van zes maanden verwijderd mogen worden dan in gevallen dat nood-slachtennbsp;geboden is.

3o Op de grens van het land zijn de dieren onderworpen aan een veeartsenijkundige inspectie. Wanneer ook slechts één dier bevonden wordt te lijden aan een overdraagbare ziekte, wordt zonder eenig voorbehoud het ge-heele vee-transport teruggewezen.

{Berl. Thier. Woch. 1893 no. 32.)

(Dit tot naricht van mopperaars over de bepalingen op de veebeweging in deze gewesten.)

Een prijsvraag is op last van den Minister van Landbouw etc. in Duitschland uitgeschreven. Zij luidtnbsp;als volgt:

»Der Stofï, durch welchen die Ansteckung bei der Maul-und Klauenseuche vermittelt wird, ist bis jetzt unbekannt. Es wird nunmehr ein Preis von 3000 M. lür die Entdeckungnbsp;desselben ausgesetzt. Der Bewerber bat die Aufgabe, nichtnbsp;t'ur den gesuchten Stofï unter Anwendung der für derarligenbsp;Unlersuchungcn gebrauchlichen, eventuell neuer Methodennbsp;zn ermitteln, und ihn womöglich zu isoliren, sondern auchnbsp;die Witksamkeit desselben durch entscheidende Thierver-suche zu erweisen.”

»Der schrifilichen Darlegung sind die nöthigen Belage wie 'nikroskopische Praparate, Culturen, Versuchsprotocollenbsp;'i- s. vv. beizufügen.”

»Vor Ertheilung des Preises bat der Bewerber eine etwa

102

erforderliche Demonstration der beweisenden Experimente vor einer von der unterzeichneten Deputation zu wahlen-den Commission zu geben.”

»Die Bewerbungsschriften sind bis 30 Juni 1894 an die Königliche technische Deputation für das Veterinarwesennbsp;im Ministerium für Landwirthschaft, Domanen und Forsten zu Berlin einzureichen. Die Yeikündung des Ur-theils erfolgt arn 1 Januar 1895.”

))Jede Bewerburigsschrüt muss leserlich geschrieben und in deutscher Sprache abgefasst sein. Sie ist mit einemnbsp;Motto zu versehen und dieses auf dem versiegelten Brief-umschlage, welcher den Namen und die Adresse desVer-fassers enthalt, aussen zu wiederholen.

Berlin, den 4. August 1893.

Königliche technische Deputation tür das Veteiinarwesen.

[Berl, Thierarztliehe Wochenschrift, 1893 no. 33.)

Laser’s muizen-bacil. Korten tijd na de ontdekking van Loeffler’s bacil van den muizen-typhus werd doornbsp;Laser in Koningsberg een concureerend organisme gevonden.nbsp;Het groote succes van Loeffler’s proeven in Thessaliënbsp;deed aan dezen vondst weinig aandacht ten deel vallen.nbsp;Toen evenwel hier en daar in Duitschland met Loeffler’snbsp;bacil minder goede resultaten werden verkregen en Lüpkenbsp;experimenteel had uitgemaakt, dat Loeffler’s bacil voornbsp;krachtige dieren niet doodelijk is (? Bef.), heeft Laser zijnnbsp;bacil weer voor den dag gehaald en nieuwe proefnemingennbsp;daarmede gedaan. Daarvan deelt hij {Centralblatt f. Bak-teriologié) thans mede, dat zijn bacil subcutaan en per osnbsp;met zekerheid alle muizen, behalve brandmuizen (musnbsp;agrarius), doodt, zoodat, indien Lüpke's proeven juist zijnnbsp;geweest, deze bacil tot verdelging van veldmuizen evennbsp;geschikt zou zijn.

Doch de medaille heeft een keerzijde. Het groote voordeel van Loeffler’s bacil is wel gelegen in zijn onschadelijkheid voor alle andere dieren en voor den mensch, een

103

feit, dat thans wèl geconstateerd mag heeten. Laser’s bacil echter is niet zoo onschuldig. Hij doodt niet alleen,nbsp;subcutaan en intraperitoneaal ingespoten, duiven, cavia’snbsp;en konijnen, maar bij toediening per os zelfs schapen.

In hetzelfde nommer bestrijdt Loeffler de bewering van Lüpke met de mededeeling, dat bij zijn proeven en bij denbsp;door de Regeering bevolen experimenten in Koch’s Instituutnbsp;en in de Veeartsenijschool te Berlijn, alle met den bacilnbsp;gevoede muizen gestorven zijn.

(Weekhl vih. Ned. Gen. Tijd. 1893, Deel IIno.lp 2Sl.)

{Bef. Fokker)

Over de mechanische beteekenis der natuurlijke irrigatie der oogen deelt van Genderen Stort in hetnbsp;Archiv für Hygiëne, Bd. X, p 395 het volgende mede. Het feit,nbsp;dat in een normalen conjunctivaal-zak weinig of geen micro-

voorkomen, kon hij na veelvuldig onderzoek

bevestigen. Daar echter zeer stellig met lucht en stof vele bacteriën in der conjunctivaal-zak terecht komen, steldenbsp;hij zich de vraag; »waar blijven die bacteriën‘?” Wordennbsp;zij door het bacteiicide vermogen der traan-vloeistof gedood, of worden zij door die vloeistof weggespoeld? Wanneer schrijver bij een konijn een druppel bouillon-kultuurnbsp;van bacterium colli in den conjunctivaal-zak bracht, dannbsp;Waren na verloop van één uur nagenoeg alle bacteriën uitnbsp;den zak verdwenen en door aulturen in het neus-secreetnbsp;aan te toonen. Werd echter het traan-kanaal onderhonden,nbsp;dan verdwenen de bacteriën pas, wanneer de traan-vloeistofnbsp;over het onderste ooglid afvloeide. Werden de bacteriënnbsp;door chemische werking der tranen op de bacteriën gedood, dan zou, bij onderhonden traankanaal, de zich alsdannbsp;m den conjunctivaal-zak ophoopende vloeistof de micro-organismen gedood hebben en ze dus niet meer door cul-furen kunnen worden nangetoond door de over de wang-vlakte wegstrooraende vloeistof Dit is evenwel niet het geval,nbsp;on schiet er dus niets anders over dan aan te nemen dat het

104

conjunclivaal-secreet de micro-organismen mechanisch verwijdert door de neus-holte en zoo het oog voor de inwerking der bacteriën behoedt.

{Centralblatt für Bakt. ii. Parasit. Bd XIV no. 10.)

Het bacteriën-doodend vermogen van bloedse-rum. Zijn wij te haastig geweest, toen W'ij op grond van het goed geconstateerde feit, dat in bloedserum gebrachtenbsp;bacteriën gedeeltelijk afsterven, het bestaan van alexinen,nbsp;van bactericide eiwitstoffen in het bloed hebben aangenomenJetter, die onder leiding van Baumgarten dezenbsp;zaak opnieuw onderzoekt, beweert het. Hij is tot hetnbsp;resultaat gekomen, dat het niet de eiwitstoflen van he^nbsp;bloed zijn, welke die bacteriën dooden, maar veeleer denbsp;zouten, of in elk geval het voor de ingebrachte bacteriënnbsp;ongewoon voedingsmediurn. Dat de bactericide kracht vannbsp;het bloedserum niet met de onvatbaarheid eener diersoortnbsp;voor een bepaalde pathogene bacterie parallel gaat, wasnbsp;reeds door anderen gevonden. Jetter vond echter, dat denbsp;bactericide kracht eener bepaalde hoeveelheid bloed onveranderd gebleven was, nadat het bloed tot asch verbrandnbsp;en deze in een gelijke hoeveelheid water opgelost was; hijnbsp;vond dat het dialysaat van bloedserum, tot het oorspronkelijk volumen ingedampt, bacteriën doet atsterven, terwijlnbsp;hij eindelijk in de door hem medegedeelde contróle-proevennbsp;met bouillon, water en pbysiologische keukenzout-oplossingnbsp;vrij constant een deel, dikwijls een groot deel, soms zelfsnbsp;alle ingebrachte bacteriën zag afsterven.

Een en onder leidde hem tot de conclusie, dat hier geen sprake is van antisep.sis, maar dat bij het overbrengen vannbsp;bacteriën uit het eene medium in het andere, een deelnbsp;daarvan zijn levensvatbaai heid verliest. Hierdoor zou hetnbsp;door voN SzÉKLY en Szana gevonden feit verklaarbaarnbsp;zijn, dat van een bepaald aantal bacteriën een even grootnbsp;deel afsterft, onverschillig of men het in een kleinere otnbsp;grootere hoeveelheid serum brengt. Toch is het de vraag

105

of Jetter’s zienswijze juist is. Waarom heeft deze die schadelijkheid niet geëlimineerd? Als hij, in plaats vannbsp;uit agar-culturen, miltvuurbacillen uit bloedserum voor zijnenbsp;proeven met bloedserum gebruikt had, was er geen sprakenbsp;van een nieuw voedingsmedium geweest, Ref., die indertijdnbsp;het verschijnsel in melk heeft nagegaan, bracht bacteriënnbsp;uit melk in melk, en zag toch een gedeelte afsterven.nbsp;En heeft Jetter niet bedacht, dat hij, als hij gedurendenbsp;zijn proeven het aantal aanwezige bacteriën wilde leereunbsp;kennen door uit serum een agar-cultuur aan te leggen, hijnbsp;eveneens een onzeker resultaat moest krijgen, omdat hijnbsp;de bacteriën in een vreemd medium overbracht. Onec-twijfeld verdient het de aandacht, dat Jetter zelf wijstopnbsp;den ongelijken afloop van schijnbaar gelijke proefnemingen.nbsp;Waar hij proeven met gedistilleerd water mededeelt, innbsp;Welke een groot deel der ingebrachte bacteriën te grondenbsp;ging, zegt hij uitdrukkelijk, dat hij ook een groot aantalnbsp;van die proeven gedaan heeft met een geheel ander resultaat, wat wel bewijst, dat wij nog volstrekt niet in staatnbsp;zijn een definitief oordeel over hel resultaat van dezenbsp;proefnemingen te vormen. {Arb. a. cl Geb. cl. path. Anatomie tl Bakteriologie /, von P. Baumgarten, 1891—1892.nbsp;Bef. Fokker i /t Weekblad v h. Nccl Gen. Tijdschrift IS93nbsp;II, no. 11 pag. 385).

Het overei’ven van immuniteit voor rabies van den vader. De experimenteele onderzoekingen omtrentnbsp;het overerven van immuniteit hebben geleerd, dat dezenbsp;¦^an de moeder door het bloed (Behring en Kitazato)nbsp;en ook door de melk (Brieger en Ehrtigu) kan wordennbsp;overgebracht, maar met betrekking lot het overbrengennbsp;dier eigenschap door ei of sperma zijn de resultaten steedsnbsp;negatief geweest Ehrlich meent, dat het idioplasma vannbsp;het sperma niet in slaat is de immuniteit over te brengennbsp;en evenmin het ei, zoodat een erfelijk overdragen dernbsp;immuniteit sensu slricliori niet bestaat.

Tizzoxi en Centannh entten jonge proefdieren, wier vaders in hooge mate voor rabies immuun waren, met ra-

106

bies-gift van verschillende virulentie en meenen uit hun experimenten te mogen afleiden :

1° dat het kind van zijnen vader de door dezen verkregen immuniteit voor rabies kan overerven;

2^ dat voor het tot stand komen dezer overerving geen bijzondere eigenschappen van de moeder noodig zijn, daarnbsp;zij zonder onderscheid plaats heeft bij nakomelingen vannbsp;denzelfden immunen vader en verschillende moeders;

3o dat deze overerving zonder onderscheid aan alle kinderen ten deel valt;

4u dat de op de jongen overgehrachte immuniteit geringer is dan die, welke de vader bezit;

5“ dat de door het sperma overgebrachte immuniteit duurzaam is, in tegenstelling met die door bloed of melknbsp;verkregen.

Zij wijzen er nog op, dat men bij dergelijke proeven rekening moet houden met den graad van immuniteit, diennbsp;de vader bezit en de kracht van het virus, dat op de jongennbsp;wordt beproefd.

Het komt Ref. voor, dat de gevolgtrekkingen, uit de proeven gemaakt, wel wat al te rooskleurig zijn.

In het geheel werd op ^3 dieren geëxperimenteerd en van deze stierven er 9 aan rabies, terwijl slechts 4 de ino-culatie, en dan nog met zwak virus, doorstonden.

Behalve immuniteit, kunnen nog tal van andere factoren in het spel zijn geweest, waardoor in deze 4 gevallen geennbsp;rabies ontstond en dit geringe aantal is zeker niet voldoendenbsp;om antwoord te geven op deze belangrijke vraag.

{Centralbl. f. Bakt. 1893 no. 3, Ref. De Haan in het Weekbl. vjh. Ned. Gen. Tijdschrift 1893, H, no. 11, pag. 386).

Dezelfde onderzoekers publiceeren in het ^Deutsche me-dizin. Wochenschriftquot;, XVHI, p. 702, hunne onderzoekingen omtrent de genezing van rabies. Reeds vroeger hebben zijnbsp;aangetoond, dat het bloed van konijnen, die is zoo hoogennbsp;graad tegen rabies immuniteit bezaten, dat zij entingnbsp;met vast virus onder de dura mater verdroegen, in staatnbsp;was rabies te genezen in het eerste stadium van ontwikkeling. Het bloed van dusdanige immuniteit bezittende

107

dieren, werd naet absoluten alcohol in tienvoudig volumen gepraecipiteerd en het praecipitaat boven zwavelzuur gedroogd. De injectie dezer in water opgeloste massa, geschiedde nimmer vóór den 8en dag na de infectie.

Ingespoten werd ca. 1,0 g. van het alcohol-praecipitaat in het tijdsverloop van 5—6 dagen, met het gevolg dat denbsp;dieren GO—80 dagen na de infectie nog in leven waren,nbsp;terwijl de contróle-dieren 18—20 dagen na de infectie stierven. Het alcohol-praecipitaat kan dus als immuniseerendnbsp;middel het bloedserum volkomen vervangen. Een maxi-maaldosis werd niet vastgesteld. De ingespoten hoeveelheden zijn misschien veel grooter geweest dan noodig was.

{Centralblatl. f. Bakt. u. Paras. XIV, no. 11, p. 375. Geri.ach.)

De oorzaak van. Mond- en Klauwzeer. Nadat reeds Nosotti en Klein een bacillus als oorzaak dezer ziektenbsp;meenden gevonden te hebben, vond Siegel bij gelegenheidnbsp;eener heerschende stomatitis epidernica hij den menschnbsp;een bacterie, welke hij voor identisch verklaarde met denbsp;bacterie van de aphtae epizoöticae der dieren.

Volgens hem is deze 0.5 raikron (¹) lang, zeer fijn staafje voor eenigszins ovoïde gedaante, gelijkende op eennbsp;gestrekten coccus of zeer korten bacillus. Hij kweekte dezennbsp;bacillus uit de organen van gestorven lijders, maar konnbsp;hem niet in het bloed aantonnen.

Sjegel meent, dat de aphtae der dieren een verzwakte vorm zijn van de aphtae der menschen.

ScHoTTELiLLS voiid als ooi’zaak vormsels voor kogelvormige gedaante in kortere of langere rijen samenhangend. Eennbsp;deel dezer vormsels, door hem streptocyten genoemd, vertoonden uitstulpingen. Het gelukte hem niet met reinenbsp;culturen, hij voor de ziekte ontvankelijke dieren monden klauwzeer te verwekken; zelfs niet bij runderen.

Behla vond in het bloed van runderen, die de eerste Verschijnselen der ziekte vertoonden, ronde, door een hel-

1

0.5 mikroii “ 0.0005 mm.

108

deren protoplasma-zoom omgeven, vormsels, die van gedaante en plaats konden veranderen, verschillend vannbsp;grootte waren en enkelvoudig of lot paren vereenigd voorkwamen.

Vele kleinere toonden levendige bewegingen tusschen de roode bloedlichaampjes, andere schenen zich in deze tenbsp;bewegen. Zij waren slechts tijdens de periode der blaar-vorming in het bloed aanwezig; na de genezing der blarennbsp;waren ze niet meer aan te toonen. Sommige dier organismen hadden zweepdraden. Ook in het bloed der kippen,nbsp;op welke hij de ziekte had overgebracht, kon hij ze terugvinden. Dezelfde organismen kwamen voor in het vochtnbsp;der blaren en in bet mondspeeksel van zieke dieren. Innbsp;de epitheel-cellen der mondholte van dieren, bij welkenbsp;de ziekte nog slechts zeer kort bestond, zag hij dezelfdenbsp;vormsels ten getale van 1 of meer, terwijl zij zich in denbsp;cel bewogen. In de melk van zieke dieren, vooral wanneernbsp;blaren aan de uiers bestonden, kwamen ze eveneens voor.

De ervaring leert, dat het aphtae-contagium een vast contagium is, gebonden aan het speeksel en het vocht dernbsp;blaren. In den stal, op de weiden, op veemarkten enz.nbsp;komen infectiën tot stand. Bekend is verder het ontslaannbsp;der besmetting door ongekookte melk bij rnensch en dier.nbsp;Fdr zijn evenwel ook epidemiën geweest, die spontaannbsp;zijn opgelreden, zonder dat contact met zieke dieren otnbsp;hun se- en excreten had bestaan.

Dit wijst op de mogelijkheid van een infectie door voedsel, waarop zich het contagium in een soort sporen-toeslandnbsp;had neergezet.

Behla vond bij langzame uitdroging der vloeistoffen, die het contagium bevatten, een aantal zeer kleine, zwartnbsp;gepigmenteerde, ronde vormsels. Bovendien waren grooterenbsp;ronde of ovale vormsels met scherp omschreven contournbsp;aanwezig, gedeeltelijk ongekleurd, gedeeltelijk groenachtignbsp;glanzend en in welke helder glanzende en zwarte kerntjesnbsp;te herkennen waren. Bracht hij deze op een verwarm barenbsp;object-tafel in een hangenden droppel van door liltralionbsp;kiemvrij gemaakt mondspeeksel van aphtae-zieke diei'en,

109

dan begonnen de zwarte korrelljes na eenigen tijd levendige bewegingen uit te voeren; vele voegden zich tot 2 en meerdere samen, andere werden langzamerband grooter. Daarnaast waren belglinsterende lichaampjes met amoeboïdenbsp;bewegelijkheid te zien. In de ronde en ovale grooterenbsp;vormsels had een levendige beweging plaats; zwarte ennbsp;glanzende lichaampjes bewogen zich heen en weêr. Behlanbsp;houdt deze grootere vormsels voor het sporulatie-stadiumnbsp;van den aphtae-parasiet, die een echte epitheel-bewonernbsp;zou zijn. Wel kan hij in het bloed leven (facultatievenbsp;baemamoeben), maar zijn eigenlijke plaats is het epitheelnbsp;der huid en der slijmvliezen.

Het aanleggen van culturen werd beproefd. Een met speeksel ziek gemaakte kip werd gedecapiteerd en onmiddellijk daarna het slijmvlies van de mondholte uilgeprae-pareerd. Na afspoelen in gesteriliseerde i/3000 sublimaatoplossing van lichaams-temperatuur, werd het gelegd opnbsp;een vast wordenden voedingsbodem, die uit agar, 6 pCt.nbsp;glycerine en 1 pCt. kiernvrij gemaakt mondspeeksel vannbsp;een rund bestond. De klare inhoud van blaren van aphlae-z.ieke dieren werd er op overgebracht en het geheel in eennbsp;vochtige kamer in de broedstoof geplaatst. Naast verschillende bacteriën-koloniën vormden ziet ook puntjes vannbsp;een grijs-wit beslag, dat de boven beschreven organismennbsp;bevatte, maar met andere bacteriën gemengd. Ook in kiem-vrij gemaakt speeksel had een verdere ontwikkeling plaats,nbsp;maar konden geen reine culturen wmrden verkregen.

Omtrent infectie-proeven met deze culturen wordt niets f)ericht.

In hetzelfde opstel ontwikkelt Schrijver zijn inzichten omtrent de acute exanthemen. Hij vond evenals Pfeiffer (Die Protozoën als Krankheilserreger) en Doehlenbsp;(Zur Aetiologie von Masern, Pocken, Scharlach, Syphilis;nbsp;Centratbl. für Bakt. 1892 No. 2.5 Bd. XII) bij deze ziektennbsp;protozoën-gelijkende parasieten. De acute exanthemennbsp;quot;’orden door hem beschouw^d als embolische processen,nbsp;veroorzaakt door het in den bloedstroom optreden dier parasieten.

110

De localisatie van het uitslag wordt zeer vernuftig aan de hand dezer theorie verklaard.

Ook de aphtae contagiosae behooren volgens hem tot deze ernbolische processen, meer analoog aan hetgeen doornbsp;Pfeiffer omtrent den herpes zoster is medegedeeld.

Het geheel is een lezonswaardige bijdrage tot de zich meer en meer ontwikkelende literatuur over protozoën-infectie.

{Centralblatt für Bakteriologie und Parasitenkunde\893 Bd. XllI no 2. Ref. ilk. Weekblad van het Ned Tijdschriftnbsp;voor Geneeskunde 1893 Deel II no. 5 pap. 175. De Haan).

Over bevruchting intra puerperium. Het volgende merkwaardig geval deed zich voor in de Leipziger clinieknbsp;bij een 22-jarige H-para, die vroeger steeds om de 4 weken geregeld menstrueerde, 4 Juli 1892 van haar eerstenbsp;kind beviel, en dit gedurende 10 dagen zoogde. Op 8 Juli,nbsp;alzoo 4 dagen post partum, werd opnieuw coïtus uitgeoefend, waarop 3 maanden abslinentia in venere volgde. Denbsp;perioden keerden niet terug. In November werden de eerstenbsp;kindsbewegingen gevoeld en 10 Maart 1893 beviel zij vannbsp;haar tweede kind, dat alle kenmerken vertoonde van voldragen te zijn (lengte 52 cM., lichaamsgewicht 3550 grm.).

De duur der zwangerschap, gerekend van den bevruchtenden coïtus af, bedraagt alzoo 243 dagen, dus 27 dagen minder dan de norma. Volgens Krönig kan dit geval tot bewijsnbsp;dienen, dat er bij een zvvangerschapsduur van 243 dagennbsp;een voldragen kind kan geboren worden; dat het spermatozoon in het lochiaal-secreet zijn levensvatbaarheid behoudt; dal de werkdadigheid van de ovariën tijdens denbsp;graviditeit niet geheel ophoudt, maar de follikels rijp worden,nbsp;zoodat het reeds zeer spoedig post partum tot berstingnbsp;van de rijpe follikel kan komen; dat menstruatie ennbsp;ovulatie onafhankelijk van elkander kunnen plaats hebbennbsp;en dat het bij krachtige individuen in het kraambed tot eennbsp;spoedige regeneratie der mucosa uteri kan komen, waardoornbsp;het innestelen van het bevruchte ei reeds in den eerstennbsp;tijd van het kraambed mogelijk wordt gemaakt.

411

{Centralhlatt f. Gynaekol. No. 19. Ref. Dr. A. Mijnlieff ijh. Weekblad v'd. Ned. Gen. Tijdschrift 1893 D. I. No, 25nbsp;p. 941).

Bij onze huisdieren is bevruchting na bevalling raogelijh, zijn de dieren dus weer tochtig;

De merrie na 5—9 dagen.

De koe na 21—28 dagen.

Het schaap, wanneer het zoogt, na 2—4 maanden; wanneer het niet zoogt, 3—4 weken na de bevalling.

Immuniteit tegen vergif. Piiisalix en Bertrand hebben in y) Archives de physiologic normale et pathologiquenbsp;1893, p. 510, verslag gegeven van een onderzoek, waardoornbsp;zij de immuniteit tegen eigen vergif trachten te verklaren.nbsp;De pad scheidt een vergif af, dat in alcohol oplosbaar isnbsp;en de chemische eigenschappen der alcaloïden bezit Hetnbsp;gelukte nu onzen onderzoekers datzelfde vergif in het bloednbsp;van het dier terug te vinden. Daartoe vingen zij vaneennbsp;groot aantal dieren het bloed rechtstreeks uit het hart opnbsp;en extraheerden dit met alcohol. Na verdamping van dennbsp;alcohol in het luchtledig en oplossing van het residu innbsp;water, bleek het dezelfde toxische eigenschappen tegenovernbsp;proefdieren te bezitten als een soortgelijk residu uit eennbsp;menigte parotiden gewonnen (paralyse, hards-stilstand,nbsp;myosis).

De chemische identiteit konden zij evenwel niet bewijzen, daar de hoeveelheid in het bloed te gering bleek. Zijnbsp;twijfelen er echter niet aan of het geldt hier hetzelfdenbsp;vergif, dat door inwendige afscheiding rechtstreeks uit denbsp;klieren in de bloedbaan komt en het dier voor zijn eigennbsp;vergif relatief onkwetsbaar maakt.

{Weekbl. v’h. Ned. Gen. Tijdschift. D. II. no.i2pag, M8.

Bef. ZwAARDEMAKER).

Ouderdom van paarden. De Directeur der staats-voeartsenijschool te Cureghem-Brussel, Prof. A. Degive, deelt in de : »Annales de médecine vétérinaire”, van Augustus 1893, mede, dat op de nationale tentoonstelling van

112

O

merrie levend ter wereld gebracht, boren toen de merrie 41 jaar was.

Tot vóór twee jaren kon het goed gevoede dier haver en granen kauwen. De merrie bezat een enbonpoint op diennbsp;leeftijd, die Degive toeschrijft aan de eigenaardige wijzenbsp;van voeding. Het dier had bij zijn vroegeren eigenaarnbsp;dagelijks ontvangen een ration bestaande uit: 2 Kg. brood,nbsp;4 Kg. zemelen, 30 Kg. beetwortels in breivorm. Doordien de, in de laatste twee jaren, wijze van voedering minder naar den smaak van het dier was, ging de voedings-toestand achteruit.

Overigens had het paard zich goed gehouden, en had eigenlijk allen het kauw-apparaat onder den last der jarennbsp;geleden. Van de snij-tanden in de voorkaak is niets meernbsp;te zien; van die der achter-kaak ziet men nog 5 stukjesnbsp;der wortels als ver uit elkaar staande tand-spitsen uit hetnbsp;slijmvlies te voorschijn komen. De kiezen kunnen moeielijknbsp;onregelmatiger zijn dan bij dit paard. Hooge en lagenbsp;tand-kronen wisselen elkander af, doch staan zuo, dat tegenover een te sterk afgesleten kroon, een te lang gebleven kies staat en er tegen past.

Van de 450 tentoongestelde dieren werd dit paard met eene eere-medaille bekroond, en aan het hoold der bekroonde paarden den Koning van Belgie, onder luide toejuichingen van het publiek, voorgesteld. Het nog temperament bezittende paard is nog zeer goed ter been ennbsp;geniet in de Belgische veeartsenijschool genade-brood.

{Berl. Thierdrzt. Wochenschrift 1893 no. 39.)

113

Malleïne. De waarde der injectie met malleine, ten einde den kwaden droes nog in latenten toestand te ontdekken, bleek weder onlangs te Parijs. Talrijke paardennbsp;van de Société des Voitures werden door genoemd lijdennbsp;aangetast, en, ondanks het afmaken der duidelijk daaraannbsp;lijdenden, bleef de epizoölie aanhouden. Eindelijk werd denbsp;malleïne-injectie op groote schaal toegepast op 4550 paarden. Bij 562 was de reactie duidelijk; zij werden afgemaakt en de lijkopening leerde duidelijlc het nog verborgennbsp;lijden kennen.

(Weekbl. Ned. Gen. Tijds. 1893 Deel 11, no. 16)

Antagonistische werking van geneesmiddelen.

Over dit onderwerp werden door Dr, Schilling op de laatste vergadering der Duitsche Naturforscher belangrijkenbsp;mededeelingen gedaan. In de eerste plaats wees hij hetnbsp;salicyl-zuur aan als een krachtig antidotum bij de vergiftiging door secale cornutum. Reeds in 1883- vestigde hijnbsp;er de aandacht op, dat de verschijningen van hyperaemienbsp;der hersenen en van het gehoororgaan, door het salicyl-zuur veroorzaakt, door de gelijktijdige toediening van er-gotine vereffend worden. Vervolgens wees hij op de cocaïne,nbsp;als antidotum bij de vergiftiging door amylnitriet. Doornbsp;de subcutane injectie van 1 gram eener 5 pGt. cocaïne-oplossing zag hij bijna onmiddellijk het gevaar eener ernstigenbsp;amylnitriet-vergiftiging wijken. Ten slotte vestigde hij denbsp;aandacht op de digitalis, om het gevaar der chloroform-narcose bij lijden aan hartaandoeningen te verminderen.

Door eenige dagen vóór de operatie digitalis te laten gebruiken, trachtte hij een «praeparatorische Roborirung”nbsp;der hartspier te verkrijgen, terwijl hij daar, waar de operatienbsp;plotseling noodzakelijk is geworden, door de injectie vannbsp;d gram eener infusio digitalis (1: 10) hetzelfde doel bereikt.

(id.)

A. K. BI. neol VIII

114

De gevaren, verbonden aan het gebruik der melk van zieke dieren. Dr. Baum bespreekt in eennbsp;verhandeling van 71 bladzijden, waarbij een literatuuroverzicht van 231 nummers is gevoegd, de gevaren, welkenbsp;voor den mensch voortvloeien uit het gebruik der melknbsp;van zieke dieren (Archiv für luissenschaftUche und praktische Thierheilkunde. Bd. XVIII pag. 153).

Na een pbysiologische inleiding beschouwt hij achtereenvolgens het mond- en klauwzeer, de tuberculose, het miltvuur, de dolheid, de longziekte, de vergiftigingen ennbsp;ziekelijke toestanden der dieren, waarbij de chemische gesteldheid der melk verandeid is (uier-, degestie-, koortsachtige ziekten) en de melk na het kalven. Tevens bespreekt hij de maatregelen, die de gevaren kunnen afwenden,nbsp;welke voor den mensch ontslaan door het gebruik vannbsp;melk van zieke dieren.

Deze zullen hier worden weêrgegeven; omtrent den overigen inhoud moet naar het oorspronkelijke wordennbsp;verwezen.

Baum merkt aangaande de gewenschte politie-en private maatregelen het volgende op:

A. De politiemaatregelen moeten, zoover ze niet reeds zijn opgenomeri in de rijkswet, of in haar voorschriftennbsp;ter uitvoering, gegrond zijn: a. op het verbod van verkoopnbsp;der melk van zieke dieren, en h. op een nauwkeurige controle der melkinrichtingen.

Ad. a. De volgende bepalingen waren gewenscht:

lo De melk van tuberculeuse dieren moet in elk geval van de consumtie werden uitgesloten. Het moet wordennbsp;verboden, om daaruit zuivelproducten te bereiden. Denbsp;melk der dieren, welke van tuberculose verdacht zijn, magnbsp;slechts in gekookten toestand worden gebruikt.

2ti Ongekookte melk van koeien, die aan mond- en klauwzeer lijden, mag niet worden genuttigd. Het is verboden daaruit zuivelproducten te bereiden. Ziet deze melknbsp;er nog normaal uit, en stolt zij niet bij het koken, dannbsp;mag zij hierna Avorden gebruikt.

3o De melk van dieren, welke lijden aan miltvuur, dol-

heid, longziekte, aan ziekten van hel digesüe-kanaal en den uier, of aan koorlsachlige ziekten, mag niet worden genuttigd; evenmin de melk van dieren, welke zijn behandeld met vergiften (vooral met arsenik, lood, koper, jodium,nbsp;kwik, carbolzuur, opium, morphine, colchicine, secale cor-nuturn, atropine, strychnine en veratrine).

4° De zoogenaamde biest, d. w. z de melk die de koeien 5 dagen vóór en 3 — 5 dagen na het kalven geven, magnbsp;niet worden gebruikt

Ad. b. Een door wettelijke bepalingen geregelde controle van de melk- en melkkuur-inrichtingen is evenzoo van groot belang, wijl deze vooral de melk leveren voornbsp;de voeding van kinderen. Er dienen bepalingen te bestaan:

fo Op een controle der melkgevende dieren. Deze moesten, zoowel bij aankoop als later, op onbepaalde tijden, door een veearts worden onderzocht. Indien een dier tennbsp;opzichte van de melk-secretie ecnig verdacht verschijnselnbsp;vertoont, dan moet het verkoopen van hare melk dadelijknbsp;worden verboden. Bovendien moet elk dier, ter onderzoeknbsp;op tuberculose, met tuberculine worden geënt.

2o Op een controle van het voedsel Het voedsel moet Worden onderzocht ten opzichte van vergiftige planten, ennbsp;vooral of dit planten bevat met vergiftige alcaloïden, omdat deze bijna alle in de melk overgaan, en haar voor denbsp;gezondheid nadeelig maken Tot zulke schadelijke plantennbsp;hehooren vooral colchicum autumnale, doch ook hyoscyamus-soorten, datura stramrnonium, papaver sornniferum, sinapis,nbsp;euphorbiaceeën, ranunculaceeën, enz.

Wel is door Biedert opgomerkt, dal het vee eerst ziek zou moeten worden, indien toxische planten-alcaloïden innbsp;de melk overgingen, doch dit is onjuist; liet is namelijknbsp;bewezen, dat de gevaarlijke alcaloïden, waarvan hier sprakenbsp;IS, indien zij in kleine hoeveelheden in het voedsel voorkomen, in de melk geraken, zonder aan het dier eenignbsp;*^adeel te veroorzaken. De herbivoren zijn voor zulke vergiften weiniquot; eevoeliquot;.

o o nbsp;nbsp;nbsp;o

Dienovereenkomstig moest de voeding van die dieren, ^elke melk leveren voor kinder en, vooral voor zuigelingen,

116

slechts geschieden naar de beginselen der droge voeding; het is namelijk uitgemaakt, dat hierbij de meeste kans bestaatnbsp;op een qualitatief gelijkmatig samengestelde melk, zooalsnbsp;zij voor de ontwikkeling van zuigelingen gewenschl is.

B. Maatregelen van privaten aard. Van deze staan de openbare raadgevingen bovenaan.

Al gaat, volgens Baum, de meening van Disraeli: ))Sanitair onderricht is beter dan sanitaire wetgeving”, tenbsp;ver, zoo is het toch niet aan twijfel onderhevig, dat mennbsp;door populaire raadgevingen op het gebied der hygiène,nbsp;en omtrent de gevaren, welke kunnen ontstaan door denbsp;melk van zieke dieren, veel kan bereiken. Vóór alles dientnbsp;het publiek ingeprent, dat de melk slechts in gekooktennbsp;of in gesteriliseerden toestand raag worden gebruikt, wijlnbsp;de schadelijk werkende kiemen in verreweg de meestenbsp;gevallen door koking worden vernietigd; voorts, dat nooitnbsp;de melk van één koe moet worden genomen, doch lievernbsp;de gemengde melk van onderscheidene koeien. Zeer vettenbsp;koeien moeten niet voor de melk-productie worden gebezigd,nbsp;daar vooral deze aan tubeiculose lijden.

Het verwondert Referent (in het Ned. Gen Tijdschrift, -1893 no. i9. Dl. If, W. G. Schimmel), dat Baum niet ondernbsp;zijn wenschen heeft opgenomen, dat de handen der melkersnbsp;rein behooren te zijn. Zelfs in het zindelijke Nederlandnbsp;hoorde hij hoeren (melkers) er zich op beioemen, dat zijnbsp;hun handen nooit behoeven te wasschen; »niets reinigt zóónbsp;als het melken, Mijnheer!”

Injectie van verzwakt rabiës-gift als geneesmiddel tegen Epilepsie. Pasteur heeft in den loop van het jaar 1891 twee patiënten, lijdende aan epilepsie ennbsp;die door een dollen hand gebeten waren, met zijn Lyssoïnenbsp;ingespoten. De aanvallen van epilepsie bleven na diennbsp;tijd uit. Pasteur deelde zijne waarneming mede aan Prof.nbsp;Charcot. Deze bestudeerde de kwestie op een 12-jarigennbsp;lijder aan epilepsie, waarbij tot nog toe elke behandelingnbsp;vruchteloos was gebleven, in het instituut-PASTEUR. Dezelfde

117

behandeling als bij personen, gebeten door dolle honden, werd ingesteld; alleen de intensiteit der lymphe was geringer, Zes dagen na de eerste inoculalie bleven de aanvallennbsp;van epilepsie volkomen uit en hebben zich die na diennbsp;tijd ook niet meer voorgedaan.

(Apotheker-Zeitung Medic. Neuigk. 1892 p. 175.)

Een eenvoudig middel, aan te wenden bij paarden die hard van mond zijn. Iedereen, die veel van den bok rijdt, zal ondervonden hebben, dat sommige paarden bijna ongevoelig worden voor het zwaarste gebit, datnbsp;men hen in den mond geeft, ja zelfs zoo zuur worden, datnbsp;men daarbij met evenveel succes aan een boom als aannbsp;een gebit kan trekken.

Zoolang men op den rechten weg is en geen belemmeringen aantreft, kan men met zulke dieren wel voortrijden, daargelaten dat zij zeer vermoeiend zijn voor den bestuur-,nbsp;der, docb bij het minste of geringste wat men als hindernisnbsp;aantreft, staan de grootste rnoeielijkheden voor de deur.nbsp;Een mij bij ervaiing gebleken afdoencl middel is het zoogenaamde Biieusnetje”. Misschien is dit hulpmiddel aannbsp;velen bekend. Zij die het niet kennen, kunnen er hunnbsp;voordeel mede doen.

Dit netje is ongeveer vierkant. De zijden zijn circa 13 h 14 cM. lang, natuurlijk afhankelijk of het dier, waarbijnbsp;het netje wordt toegepast, een breeden of minder breedennbsp;neus heeft. De mazen van het netje zijn 1 cM. in hetnbsp;vierkant. Aan ieder der vier hoeken bevindt zich eennbsp;riempje met gespje. Nu bevestigt men twee riempjes opnbsp;die plaatsen, waar de neusriem de kaakstukken snijdt; denbsp;tw'ee andere riempjes doet men ter plaatse waar de leidselnbsp;aan het gebit wordt bevestigd. Vervolgens bevestigt mennbsp;een vijfde riempje midden tusschen de twee bovenste ennbsp;doet dit aan den neusriem. Men zal zien, dat het netjenbsp;over de neusgaten zich uitstrekt, maar men zij indachtignbsp;dat het ondergedeelte der neusgaten over een lengte vannbsp;circa 2 cM. onbedekt blijve.

118

Verder gebruike men een gewoon gebit en mag de kinketting niet te strak zijn. Rijdt men af, dan laat men de leidsels wat los. Zoodra het dier zich aanzet, houdt men,nbsp;kalm aan, wat in en zal direct bespeuren, dat het diernbsp;weinig lust heeft om door te zetten.

Bij het intrekken der leidsels wordt het netje strak over den neus 'gespannen en stemt het paard terstond tot kalmte.nbsp;Soms gebeurt het, dat de neus wat stuk gaat door denbsp;kant-touwen van het netje. Wil men zich daarvoor vrijwaren, dan laat men de kant-touwen om woelen, bijv. metnbsp;flanel De touwtjes van het netje behooren geteerd ofnbsp;geverfd te wmrden, omdat ten gevolge der ademhaling vannbsp;het paard het netje vochtig wordt, de touwtjes krimpennbsp;en spoedig stuk gaan.

Wellicht kan dit middel ook met succes toegepast worden bij zadelpaarden die dezelfde eigenaardigheid bezitten.

U., 9 Nov. ’93. nbsp;nbsp;nbsp;B.

(Hippos, 1893 no. 11.)

Uit het „Jahresbericht über die Leistungen auf dem Gebiete der Vétérinar-Medicin” Jahr 1892.

Runderpest en Septicaemia haemorrhagica. Driessen (1) legt auf gründliche Weise Verwahrung ein gegen dieSchluss-folgerung in van Eecice’s (2) Abhandlung die seit einigennbsp;Jahren in Od-Indien herrschende Seuche sei, wenn nichtnbsp;in allen Fallen, dann jedenfalls für einen grossen Theilnbsp;mehr als wahrscheinlich nicht die Rinderpest, sondern dienbsp;Bollinger sche Wild- und Rinderseuehe gewezen. D. erwahnt,nbsp;dass er schon wahrend mehreren Jahren hei rinderpest-kranken BülTeln dann und wann den oedematösen Anschwel-lingen als eine dem Rinderpeslbilde fremde Erscheinungnbsp;begegnet sei und diese Ei'fahrung im Januar 1890 in einemnbsp;Manuscript niederlegte.

[1] nbsp;nbsp;nbsp;Ditfereiitioel-dionastiok van septicae.inia haemorrhagica en pestis hovina.nbsp;V. A. K. Bladen. Deel V. pag. 39.5. Gen. TUdschrift voor A' ƒ. Deel XXXI pag. 5i4.

[2] nbsp;nbsp;nbsp;Septicaemia haemorrhagica onder den veestapel in Ned. Indië V. A. K.nbsp;Bladen Deel V. pag. 293. Gen. Tijdschrift van md. Indië Deel XXXI pag. 514.

Diese für Publication noch nicht reife Notizen hat er spater seinen Collegen, den Gouvernementsthierarzten, zurnbsp;Berathung übergehen und weiter mit deren Bemerkungennbsp;VAN Eecke zur freien Vertügung goslellt.

Er analysirt auslührlich die betreffende Gesaramterfah-t'ung der Thierftrzte auf Java und Sumatra hinsichtlich der bei rinderpestkranken Thiere zugleich aufgetretenennbsp;Complication, welche nach den Untersuchungen vannbsp;Eecke’s sich als Wildseuche herausgestellt hat, und führtnbsp;den Beweis, dass kein Grund vorlag, die von den Thierarztennbsp;nach den Symptomen und den pathologisch-anatornischennbsp;Störungen gestellten Rinderpesldiagnosen als Fehler hinzu-stellen wie dies von v. Eecke geschehen ist. Den Vorwurfnbsp;V. Eegke’s es sei von den Thierarzten die Wildseuchenbsp;nicht erkannt, weil sie uur für Rinderpest ein wachsamesnbsp;Auge halten, giebt D. zurück mit der Aenderung, es werdenbsp;¦'^on V. Eecke die Rinderpest in Ost-Indien nahezu ge-leugnet, weil er nur der Wildseuche seine gauze Aufmerk-samheit zugewendet hat.

Penning (1). kritisirt auf eingehende Weise die Abbarid-lung van Eegke’s (2), giebt eine ausführliche Uebersicht yon den Rinderpeslepizoötien auf der Westküste Sumatra’snbsp;m 1883 —1888 und erörtert aus eigener Erfahrung aufnbsp;Sumatra und Java den Nutzen polizeilicher Maassregeln,.nbsp;¦'Velchen allen^ van Eecke jeden Erfolg abgesprochen hat.

Hinsichtlich des von van Eecke aufgedeckten Vorkom-•^öns der Wildseuche, die dem Anscheine nach für eine ^nzoötische Krankheit zu halten sei, bemerkt P., dass seinernbsp;Meinung nach die haufige Complication der Rinderpestnbsp;«nu der Wildseuche sebr wahrscheinlich ihren Grund hatnbsp;der leicht möglichen Infection mit Wildseuchebacteriennbsp;iii Folge der Erosien des ganzen Digeslionstractus und innbsp;lt;len ergiebigen Ausllüssen am Kopte, wodurch Schwarraenbsp;Von Fliegen an Nase und Mund angetroffen werden.

^ O) Runilerpest in Ked.-Indië. V. A. K. Bladen Deel VI, pag. 1!). Gen. Tudschrift oof Ned.-IndU Deel XXXIÏ paa. 33.

lt;2) 1. c.

420

Esser (1) protestirt gegen van Eecke’s (2) Benehnien und Schlussfolgerung in Betreff der vermeinten Ver wechs-lung der Wildseucbe mit Rinderpest auf Java.

Derselbe (3) ricbtet ein offenes Scbreiben an den Director des Laboratoriums für pathologische Anatomie und Bakteriologie zu Wel-te-vreden (Java) um Protest ein zu-legen gegen dessen Aeusserung (in seinem Jahresberichtnbsp;über 1891), als varen über dass Benehmen des Unterdi-rectors van Eegke in Betretï der Meinungsverscbiedenheit-Rinderpest oder bezw. Rinderpest und Wildseuche, vonnbsp;thierarzlliche Seite und besonders von E. ungenaue undnbsp;kein vertrauen Verdienende Mittheilungen publicirt worden.

lm Jahresbericht des Laboratoriums für pathologische Anatomie und Bakteriologie zu Wel-te-vreden (Java) übernbsp;das Jahr 1890, berichtet van Eecke (4), Unterdirectornbsp;dieses Anstalt, sehr ausfühi'lich über Untersuchungen innbsp;Betreff der in Niederl.-Indien herrschenden Rinderpest.nbsp;Diese batten das befremdende Ergebniss geliefert, dass dasnbsp;Contagium dieser Krankheit und dessen Culturen sich besonders gefahrlich für Kaninchen, Mauze, Turteln, Kalber,nbsp;Pferde und Scbweine erwies, dass Schafe und Affen sicbnbsp;nahezu immun verhielten und dass Meerscbweinchen,nbsp;Tauben, Hühner und Ziegen zwar allgemeine oder localenbsp;Krankheitssymtome zeigten, aber weniger schwer als dienbsp;erstgenannten Thierarten erkrankten.

Am meisten empfiinglich war das Kaninchen. Die Ver-suche, Kalber vom Darm aus zu inficiren, batten bisher alle einen negatieven Erfolg.

Die Incubation dauerte 2 — 4 Tage. Die gestorbenen Tbieie boten meistens das Bild einer reinen mit Hamo-rrhagien verbundenen Septicamie.

(Volgen de resultaten van het bacteriologisch onderzoek.)

(1) nbsp;nbsp;nbsp;In zake v. Eecke's onderzoekingen omtrent het voorkomen van septichaemi»^-haemorrhagica en riuiderpest, speciaal oedemateuze runderpest, onder den veestapel in Ned.-Indië. V. A. K. Bladen Deel VI. pag 68.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;I. C.

(3) nbsp;nbsp;nbsp;Open brief aan Dr. Eükman, Directeur van het Laboratorium voor pathologische anatomie en bacteriologie te Wel-te-vrethri. V. A. K. Bladen Deel VI. pag. 385.

(4) nbsp;nbsp;nbsp;1. c.

121

Um sich in den klinischen Verhaltnissen dieser Krankheit zu orientiren, stand v. E. ein Mamuscript des Gouverne-mentsthierarzles D. Driessen zur Verlügung, worin diesernbsp;eine neue Form der Rinderpest bei Büffeln beschrieb, dienbsp;er schon seit 1884 in verschiedenen Gegenden Javas be-obacbtet und spater als ödematöse Form bezeicbnet batte.nbsp;In Wcst-Java soil diese Form vielrnals nicht als Rinderpestnbsp;erkannt, zondern tür Milzbrand gehalten worden sein. Alsnbsp;Hauptsyrntom dieser vermeintlicben Rinderpest bind einnbsp;ausgebreitetes Hautödem angegeben, das am Bauche, be-sonders in der Nabelgegend, und am Halse vom Kehlgangnbsp;bis zwischen die Vorderbeine auftritt, wahrend die Beinenbsp;otters untörmig angeschwollen sind In den ödematösennbsp;Theilen fmdet sich ein leichtgelbes Serum angehaüft. lmnbsp;Munde und Darm sollen sich aber die der Rinderpest eigenen anatomiscben Veranderungen vertinden, wahrendnbsp;der Durchfall ausbleibt. Starkes Oedem in der Kehlgegendnbsp;verursacht gewöhnlich bald Ersückung.

Bei naherer Erkundigung hat sich herausgestellt, dass mehrere Gouvernementsthierftrzte diese Krankheitsform aufnbsp;Java und Sumatra beobachtet, aber nicht jedesmal fürnbsp;Rinderpest angesehen und die der Rinderpest eigene Mund-affeclion dabei mehrmals vermisst halten.

V. E. vergleicht diese ödematöse Form der Rinderpest mil Bollinger’s Wild- und Rinderseuche, citirt ausführliehnbsp;aus den betreffenden Arbeiten von Bollinger, Francu, Kitt,nbsp;Hueppe u s w. und stellt diese vermeintliche Rinderpestnbsp;Zur Septichaemia haemorrhagica Hueppe’s.

V. E. geht aber schliesslich, unverstandlicher Weise, noch einen grossen Sehritt weiter und erklart, dass seinernbsp;Meinung nach die in Ost-Inclien seit einigen Jahren vor-gekommenen Rinderpest-Epizoötien, wenn nicht alle, dannbsp;Wenigslens fiir einen grossen Theil mehr als wahrscheinlichnbsp;keine Rinderpest, sondern die Bollinger’.sche Wild- undnbsp;Windei seuche gewesen sind.

. PERSONALIA.

Burgerluke veeartsenukundige dienst.

Verlengd:

Met zes maanden het verlof naar Europa buiten bezwaar van den Lande, verleend aan den Gouvernements-veeartsnbsp;D. J. Fischer.

Verleend:

Twee jaren verlof naar Europa wegens ziekte aan den Gouverneinents-veearts A. de Vletter.

Militaire veeartsenijkundige dienst. Verlengd:

Met zes maanden het verlof wegens ziekte naar Europa, verleend aan den Mil paardenarts 1® kl. S. Sghilstra.

PROEVEN MET „MALLEÏNE”

DOOR

Xj. J-. I3;OOGI-K:-A.3^EPt,

paardenarts kl.

In de eerste helft van Juli 1893 in het bezit gekomen van „malleïne” — Roux —, dank zij de welwillende hulp, mijnbsp;verleend door den Heer W. C. Schimmel, leeraar a/d.nbsp;Rijks-Veeartsenijschool te Utrecht, vroeg en verkreeg iknbsp;van den chef, kolonel van den geneeskundigen dienst alhier,nbsp;aanstonds verlof het procédé der injectie toe te passen opnbsp;één verdacht paard en vier quarantaine-paarden, welkenbsp;laatste allen een zekeren tijd in nauwe aanraking warennbsp;geweest met het artillerie-paard No. 97, dat op den löennbsp;Mei 1893, als zijnde lijdende aan smalleus”, was afgemaaktnbsp;geworden.

Het resultaat was, dat én het verdachte paard ên drie van de vier quarantaine-paarden allen een hyperthermienbsp;vertoonden, gaande boven 2° C., welke omstandigheid al-200 leidde tot de diagnose »kwade-droes”; het resteereudenbsp;quarantaine-paard (No. 303) werd beschouwd als hoogstnbsp;verdacht.

Voor de bijzonderheden van alles wat met de injectie dezer stof in verband staat, verwijs ik naar staat A.

Ik kan niet ontkennen, dat deze voor de betrokken dieren zeer noodlottige uitkomst door mij met een zekere achterdocht werd aanschouwd, eene achterdocht, die nognbsp;aanmerkelijk aangroeide, toen mij in handen kwam eennbsp;Verslag van de proeven, op groote schaal verricht doornbsp;een Fransche Regeerings-kommissie onder de paarden vannbsp;het remonte-dêpot te Montoir, en waarvan het resultaatnbsp;ens zeer zeker tot de grootst mogelijke omzichtigheid innbsp;het maker- van zijne conclusies moest aanmanen.

Alvorens nu verder op de zaak in te gaan, diende men eerst naar de oplossing te gaan zoeken van de vraag: of wellichtnbsp;de dosis, die voor Europeesche paarden is vastgesteld (0.25nbsp;c.c.M.) voor onze kleinere Indische dieren (poney’s) niet tenbsp;hoog was, en of alzoo de hyperthermie niet voornamelijknbsp;haar grond kon vinden in eene te groote hoeveelheid vannbsp;het in gebrachte gift alleen.

Was deze vraag niet alleen volkomen gewettigd uit overweging, dat het lichaamsgewicht van een Eur. paard ongeveer twee maal zooveel bedraagt als dat van onze leger-paarden, nog veel meer kwam ze mij rationeel voor nanbsp;aandachtige lezing van de mededeelingen ten opzichte vannbsp;dit onderwerp uit Europa.

Zoo vindt men in een uitvoerig referaat van de hand van Assistent C. Höfligh te München, in de Monatsheftenbsp;für practische Thierheilkunde, van Prof; Dr. Fröhner ennbsp;Prof. Th. Kitt, op pagina 548 (III Band. 12® Heft) hetnbsp;volgende aangegeven;

))Auf die sub-cutane Injection von starken Dosen »Mal-))leïn” (Ya — 1 c.c.M.) erreiche man selbst bei gesunden »Pferden eine locale Veranderung, bestehend in einer ödenbsp;»raatösen heissen, schmerzhaften Schwellung, die, ohnenbsp;»jemals zu eitern oder sonst etwas zu hinterlassen, in 1—2nbsp;»Tagen verschwinde; gleichzeitig trete eine febrile Reactionnbsp;«ein, die sich in den 8® Stunde nach der Impfung zeige,nbsp;»12 —15 Stunden andauere, und 1,5 — 2 und mehr Grildenbsp;«betrage; zugleich sei das Pferd traurig niedergeschlagen,nbsp;«zitternd und fresse schwer.”

))Wenn man aber weniger injicire, Y4 c.c.M., so sei die «Reaction bei gesunden Pferden und Mauleseln gleich null,nbsp;etc. etc.

.Mzoo, het kwam mij gewenscht voor de kwestie van de dosis eerst nader te bestudeeren.

We dienden daartoe een proef te nemen op klinisch volkomen gezonde dieren met een mindere gift dan 0.25nbsp;c.c.M.

Mij werd de vrijheid verleend daartoe tien kavalerie-paarden uit te kiezen; de keuze werd gedaan uit de paar-

den van het escadron kavalerie alhier, omdat zich daaronder gedurende de laatste IV2 jaar geen enkel geval van «malleus” had voorgedaan.

Ik verzocht den ritmeester kommandant, mij tien dieren, van verschillenden leeftijd en op het oog volkomen gezond,nbsp;aan te wijzen, aan welk verzoek met de meeste welwillendheid werd voldaan; een nauwkeurig onderzoek, door mijnbsp;ingesteld, speciaal wat aangaat de ademhalingswegen,nbsp;schonk me de overtuiging van hier met klinisch volkomennbsp;gezonde paarden te doen te hebben.

De proef werd nu door den Heer J. v. Dokssen (die mij in alles ter zijde stond) en mij zóódanig geregeld, datnbsp;vijf paarden werden in gespoten met een dosis van 0,105nbsp;en vijf paarden met een dosis van 0,17 malleïne (brute).

(Wij kwamen tot deze cijfers door eene te laat ontdekte fout in het injectie-spuitje; aanvankelijk was ons plan tenbsp;experimenteeren met eene hoeveelheid, respectievelijk vannbsp;0.15 en 0 20 c.c.M.)

Het resultaat nu was, dat van de eerste groep twee paarden eene temperatuursverhooging vertoonden van resp, 2 2 en 2,3“. C., terwijl bij de drie overige de hyperthermienbsp;niet meer bedroeg dan i.6°. G. Bij de 2e groep was de uitslag al even ongunstig, nl;

Twee gaven eene verhooging aan van 2.2 en 2.1°. C., terwijl bij de drie overige dieren de thermometer steegnbsp;met 1.8, 1.9 en 1.7o C.

Alzoo, van de tien oogenschijnlijk gezonde paarden waren er vier, die lijdende zouden zijn aan kwade-droes, terwijl de zes overige als «verdacht” moesten beschouwdnbsp;Worden.

Voor'de bijzonderheden, aangaande een en ander, verwijs ik al weer naar staat B. en staat G.

Nog teeken ik hierbij aan, dat de injecties bij alle dieren geschiedden onder de meest mogelijke voorzorgen voornbsp;infectie, zoowel wat aangaat de verdunningsvloeistof (welkenbsp;streng volgens de voorschriften «Roux” werd bereid) hetnbsp;instrumentarium als de injectie plaats.

Thans was het oogenblik gekomen, om te onderzoeken

in hoeverre op de smalleïne” als diagnosticum viel te rekenen, d. w. z. na te gaan, of de door haar aangewezen dieren ooknbsp;werkelijk aan kwade-droes lijdende zouden zijn. Het speektnbsp;van zelf, dat zulks alleen kon geschieden door de autopsienbsp;uitspraak te laten doen en alzoo eenige dieren op te offeren.

Er werd besloten om één der artillerie-paarden (No. 155) en één der kavalerie-paarden (No. 191) af te maken, en welnbsp;liet men de keuze vallen op die dieren uit beide groepen,nbsp;welke de meeste reactie na de injectie hadden vertoond.

In beide gevallen werd de sectie bij gewoond door den Directeur van het bacteriologisch laboratorium te Weltevreden, Dr. Eykman, ten einde c. q. materiaal voor een bacteriologisch onderzoek te verzamelen. Het behoeft zeer zekernbsp;wel geen nadere vermelding, dat alle organen met denbsp;meest mogelijke nauwgezetheid door ons werden onderzocht;nbsp;immers het gold hier een zaak van het hoogste gewicht,nbsp;zoowel voor de wetenschap als voor hare practische toepassing; kortheidshalve zal echter in de beide hier ondernbsp;volgende protocollen alleen melding worden gemaakt vannbsp;die pathalogische veranderingen, die in verband kondennbsp;worden gebracht met »malleus’’.

Sectie-verslag artill.-paard No. 155. Neus, kaak-boezem, larynx, trachea, bronchiën en longen vrij van éénige pathologische verandering, als ook sub maxill. ennbsp;broncbiaal-klieren. Pleura costalis et pulmonalis overalnbsp;glad en spiegelend.

Milt en mesenteriaal-klieren normaal. In de lever doen zich voor een circa 30-tal knobbeltjes, onmiddellijk gelegennbsp;onder de capsula Glissonii, waarvan enkele daarmêe vergroeid. Zij vertoonen den omvang van een speldenkop totnbsp;die van een erwt, onderling verkeerende in een verschillendenbsp;phase van ontwikkeling, zooals duidelijk blijkt uit dennbsp;meer of minder ver gevorderden staat van degeneratievenbsp;verandering, die ze te zien geven; eenige toch doen zichnbsp;voor rose rood, zacht op het aanvoelen en blijkbaar nognbsp;in haar jongste ontwikkelingsperiode, met ondoorschijnendnbsp;puntje in het midden en hyperaemische rand. Anderenbsp;daarentegen hebben het voorkomen van witachtig grijze

nieuwvormingen, terwijl eindelijk ook vallen op te merken witachtig geele en helder witte tumoren, zeer hard op hetnbsp;aanvoelen en feitelijk verkeerende in een toestand vannbsp;tyrose en verkalking. De beide laatste, op doorsnee zeernbsp;hard, met mortel- en kalkachtigen inhoud; in het centrumnbsp;een meer weeke massa. Hier en daar in het levernbsp;parenchym dezelfde veranderingen; voor het overige vertoontnbsp;dit orgaan noch in haar omvang noch in haar uitwendignbsp;voorkomen eenige afwijking.

Uro-genitaal-apparaat volmaakt gezond;

Sectie-verslag kavalerie-paard No. 191. Neus, kaak- en voorhoofdsboezera, max.-klieren, larynx, tracheanbsp;en bronchiën, alsmede bronchiaal-klieren volkomen normaal.nbsp;In de longen vertonnen zich tal van nieuwvormingen, vannbsp;den omvang van een speldekop, erwt en grooter, tot denbsp;dimensie van een hazelnoot; in de linkerlorigtop een conglomeraat van tumoren, ter grootte van een appel; slechtsnbsp;enkele van de knobbeltjes doen zich voor als jonge tuberkels,nbsp;van een grijze, doorschijnende kleur, zonder een bepaaldenbsp;ontstekingsstof en degeneratieve veranderingen; de meestenbsp;verkeeren reeds in een meer of minder ver gevorderdennbsp;staat van kaas- en kalkachtige degeneratie, en warennbsp;deegachtig of wel hard op het aan voelen; een tumor ternbsp;grootte van een bruine boon toonde een zeer duidelijkenbsp;concentrische bouw, met kalkachtigen, weeken inhoud.

De karakteristieke kwade-droes-tuberkel, d. i. de grijze tuherkel, met geelachtig gedegenereerd centrum, en omgevennbsp;door een hyperaemische zóne, vonden we nergens.

Pleura costalis et pulmonalis overal spiegelend en glad.

Milt en mesenteriaal-klieren normaal.

De lever vertoont zich, zoowel in het parenchym als aan de oppervlakte, onder de Glisson’sche kapsel, letterlijknbsp;bezaaid met nieuwvormingen, die over het geheel genomennbsp;volkomen hetzelfde aspect vertoonden, als die, w'elko hier-voren zijn beschreven van het artillerie-paard.

Vooral hier vielen tal van zeer jonge generaties op te merken, en ook talrijke verkalkte haarden;

Uro-genitaal-apparaat normaal.

Wat aangaat het microscopisch-bacteriologisch onderzoek daaromtrent deelde me de Directeur van het laboratorium,nbsp;de Heer Dr. Eykman, het volgende meê.

I. nbsp;nbsp;nbsp;No. 155 (artill.-paard). ))De levernieuwvormingen, innbsp;))Coupes onderzocht, doen zich voor als granulatie-gezwelletjes,nbsp;»welke zich scherp tegen het leverweefsel af teek enen.nbsp;))In ’t centrum bevindt zich een necroüsch gedeelte (coagu-»latienecrose), waaromheen, het grootendeels uit ronde, naaktenbsp;«cellen met spaarzame fibrillaire tusschenzelfstandigheid be-«staande, granulatieweefsel. Enkele reuzencellen. Doornbsp;«kleuring met verschillende anilinekleurstoffen — Loffler’snbsp;«methyleen-blauw, carholfuchsine, anilinolie-gentiaan-violetnbsp;»— gelukt het niet de aanwezigheid van micro-organismennbsp;«aan te toonen.

«Culturen, aangelegd van het bovenbeschreven pathologisch «materiaal op aardappelen en op bouillon-glycerine-agarnbsp;«en in de broedstoof geplaatst, leveren eenige bacterie-kolo-«nies op, echter niet die van «malleus”.

«Vier cavia’s met hetzelfde materiaal geënt, waarvan «twee intraperitoueaal en twee sub- cutaan, blijven ge-«zond”.

II. nbsp;nbsp;nbsp;No. 191. (Kavalerie-paard). «Het microscopischnbsp;«onderzoek der met een mengsel van verdund zout- ennbsp;«pikrinezuur ontkalkte haardjes, leert ons, dat enkele be-«staan uit granulatie-weefsel, waarvan het fibrillaire grond-«weefsel meer op den voorgrond treedt dan in het hiervóórnbsp;«beschreven geval.

«Coagulatie-necrose noch reuzen-cellen worden aange-«troffen, evenmin micro-organismen. Vele haardjes ver-«toonen geen cellige structuur meer, zij hebben een lamel-«leusen bouw; de met elkaar samenhangende structuurlooze «lamellen zijn concentrisch gerangschikt. De haardjes zijnnbsp;«omgeven door een kapsel van, hetzij nog jeugdig, óf reedsnbsp;«celarm fihrillair bindweefsel”.

«Hetzelfde geldt van de longhaardjes.

«Wat aangaat de cultuur en infectieproeven, de inhoud der «longholten levert onderscheidene bacterie-kolonies, dochnbsp;«geene van kwade-droes. De jongere haardjes, tusschen de

))beenen van een gesteriliseerd pincet fijn geknepen, vertoo-))nen enkele kolonies, evenmin echter van mallens-bacillen”.

))Bij gebrek aan meer proefdieren zijn slechts twee cavia’s, ))zoowel subcutaan als intra-peritoneaal ingespoten metnbsp;«bouillon, waarmêe een gedeelte, zoowel van den inhoudnbsp;»der oudere longhaarden, als van de fijn gemaakte jongerenbsp;«haardjes, innig vermengd is geworden. Beide dieren zijnnbsp;«volmaakt gezond gebleven.”

«Conclusie. In geen van beide gevallen kon door het «boven beschreven onderzoek met zekerheid het bestaannbsp;«van kwade-droes aan het licht worden gebracht. Alleennbsp;«de leverhaardjes van het Ie geval stemmen uit een path,nbsp;«anat. oogpunt voldoende met werkelijke droesknobbeltjesnbsp;'overeen. Het zekere bewijs daarvan ontbreekt echter,nbsp;wegens het niet vinden van malleus-bacillen”.

En wat nu ten slotte de gevolgtrekking aangaat op de beide gevallen, d. i. de diagnose van het ziekteproces innbsp;casu, ik moet bekennen, dat ik mij hier geplaatst gevoeldenbsp;voor een uiterst moeielijke kwestie.

In beide gevallen toch gaf de lever veranderingen te zien, die macroscopisch nu niet zoo direct pvereenstemden metnbsp;het voorkomen van de karakteristieke «tuberkulus-malleosa”,nbsp;de grijze tuberkel met week centrum en peripherische»nbsp;hyperaemische zóne; bij de meeste, zelfs zeer jonge nieuwvormingen, was het centrum reeds steenhard, met kleinenbsp;weeke, geel gekleurde kern opdoorsnêe; bij de reeds ouderenbsp;generaties kon de harde massa in haar geheel uit de kapselnbsp;worden verwijderd.

Is het niet mogelijk, dat de patholog-anatomische veranderingen, die de kwade-droes-bacil, in de lever ve)oor-zaakt, wellicht afwijken van die, welke men in andere organen, zooals longen, milt, de klieren enz, aanlrell?nbsp;Zoo ziet men o. a. de tuberkels, welke op het neus-slijmvlies voorkomen, geen verkalkingsproces ondergaan.

Ongelukkigerwijze bracht me het napluizen van eene vrij omvangrijke litteratuur, die mij ten dienste stond, innbsp;deze niet veel verder, daar in alle verhandelingen over dit

onderwerp slechts ter loops van de medeaandoening van de lever gewag wordt gemaakt.

Echter in verhand met de afwijkingen, welke in de longen van het kavalerie-paard werden aangetroffen, waarvan denbsp;meeste jonge tuberkels overeenkwamen met de in dennbsp;laatsten tijd zoo druk besproken stubercules translucides”,nbsp;in verband met de conclusie, naar aanleiding van hetnbsp;microscopisch onderzoek door den Heer Eykman, (zie hierboven).

En in verband met het feit, dat we geen enkele oorzaak konden vinden voor de anatomische veranderingen in de lever, werd de waarschijnlijkheids-diagnose bij beidenbsp;paarden gesteld op »kwade-droes”.

Was deze ziekteonderkenning juist (hetgeen mede nog uit nadere proeven zou moeten blijken), zoo zou men alzoonbsp;op grond van de genomen experimenten tot de weinignbsp;opwekkende gevolgtrekking moeten komen, dat minstensnbsp;genomen de helft van onze legerpaarden aan malleus lijdendenbsp;zou zijn, want van de 15 geinjiceerde dieren vertoondennbsp;8 stuks eene temperatuursverhooging van meer dan 2» C.,nbsp;terwijl alle overige (7 stuks) als verdacht moesten wordennbsp;beschouwd.

Ik haast me evenwel, hieraan onmiddellijk de opmerking toe te voegen dat de proef op te kleine schaal nog wasnbsp;verricht om algemeene conclusies toe te laten, van daarnbsp;dat door bevoegde autoriteit werd besloten deze op meernbsp;uitgebreide schaal te herhalen, waardooi- ik in de gelegenheid werd gesteld de injecties op nog elf reformpaardennbsp;toe te passen in het garnizoen te Banjoe-Biroe, met volmacht deze dieren zoo noodig alle op te offeren.

In ieder geval geloof ik wel, dat men het met mij eens zal wezen, als ik beweer, dat het ons voldoende was gebleken dat, een dosis van 0,15 c.c.M. malleïne-brute voornbsp;onze legerpaarden voldoende is, om de bekende reactie tenbsp;voorschijn te roepen, te meer daar ons toch nog altijd denbsp;aanwending van hoogere dosi bij 2® en 3® enting tennbsp;dienste staat.

Proeven te Banjoe-Biroe.

Voor bovengenoemd doel vertrok ik den December 1893 van hier en arriveerde in den avond van den tenbsp;Banjoe-Biroe.

De paardenarts 1® klasse van dit garnizoen, de heer A. M. Vermast, was bestemd, me in alles bij te staan»nbsp;zoodat de werkzaamheden, op deze aangelegenheid betrekking hebbende, steeds door ons gezamenlijk werden verricht*

Overeenkomstig den last van het Departement van Oorlog” werden door den pl. milt. kommandant elf paarden ter onzer beschikking gesteld, nl. twee quarantaine-en negen reform-paarden.

Zoodra mogelijk werd een begin gemaakt met de opname van morgen- en avond-temperatuur en het treffen van de noodige voorbereidende maatregelen terwijl allenbsp;dieren in den avond van den zevenden December tusschennbsp;11 en 12 ure werden geinjiceerd met een dosis van 0,25nbsp;c c.M. raalleïne-brute, afkomstig uit het instituut Pasteurnbsp;te Parijs (van af den dag van aankomst in Indie werd denbsp;entstof steeds in de ijskist opbewaard), welke kunstbewerking plaats had onder inachtname van de meest mogelijke antiseptische voorzorgen.

Dat de gift werd bepaald op 0,25 c.c.M. geschiedde, omreden dezelfde paarden reeds enkele weken geleden dooiden e. a. w. paardenarts van het garnizoen waren ingespoten met eene hoeveelheid van 0, 15 c.c.M. en waarvan denbsp;restultaten zijn te ontwaren uit de laatste kolom van staat D.

De 8e December werd besteed aan het opnemen van de lichaamstemperatuur, te beginnen des morgens ten zes urenbsp;en verder geregeld om de twee uren, tot des avonds tiennbsp;ure, hetwelk steeds geschiedde óf door collega «Vermast”nbsp;óf door mij.

Uit staat D. zal men zien, dat men, op grond èn van de U èn van de 2® enting, tot de conclusie moest komen, dat:

1® zeven van de elf paarden lijdende waren aan kwaden-droes, nl. de Nos. 418, 996, 253, 128, 575, 110 en 978.

10

2e drie, nl. No. 421, 780 en G89, moesten beschouwd worden als verdacht,

3® en slechts één, nl. 223, als gezond kon aangemerkt worden.

Zeer zeker voor onze dieren een treurige uitkomst, welke ook in volkomen harmonie was met den uitslag, dienbsp;in deze deze de voorafgaande onderzoekingen te Batavia en tenbsp;Banjoe-Biroe (door den heer Vermast) hadden opgeleverd.

Wij achtten het niet noodzakelijk om op de drie verdachte paarden en het gezonde dier nog een derde enting (met hooger dosis dan 0,25 c.c.M.) toe te passen, tennbsp;einde te onderzoeken of de thermometer dan nog bij hennbsp;met 2° G. of meer zou stijgen, daar ons uil de temperatuurs-verheffing na de 2e enting duidelijk was gebleken, dat denbsp;vier bedoelde paarden zich reeds zoodanig aan de inwerking van het middel hadden gewend, dat van eene nognbsp;hooger gift (14 dagen daarna aangewend) geen reactie tenbsp;verwachten viel.

Het oogenblik was nu aangebroken om te onderzoeken, of de zeven voornoemde paarden, die geen van allennbsp;éénig ziekte-symptoom vertoonden, ook werkelijk lijdendenbsp;quot;zouden blijken te zijn aan kwaden-droes, en hoe het tennbsp;opzichte van dit punt gesteld zóu wezen met de vier overigenbsp;paarden, ten einde daarna te kunnen concludeeren in hoeverre men de »malleïne” als een betrouwbare gids zounbsp;kunnen beschouwen.

Er werd alzoo besloten om alle elf paarden af te maken.

In den morgen van den 11®“ December werd hiermee een aanvang gemaakt en waren op den 15®“ daaropvolgendenbsp;alle cadavers macroscopisch zoo nauwkeurig mogelijk onderzocht.

Het zij mij vergund den lezer een beknopt sectie-verslag van een en ander aan. te bieden. —

No. 421. Makassaar, oud zeven jaar, goed gevoed dier, zonder gebreken. Sectie op 14 December.

Neusholte. Noch op de mucosa van het septum, nocli op die van de conchae, het antum Highmori en die van dennbsp;sinus frontalis viel iets bijzonders waar te nemen. Glandiil

11

sub maxill., palatum molle, pharynx, larynx, trachea en hronchiën volkomen normaal.

Pleura. Overal spiegelend en glad zoowel wat betreft het costaal als het pulmonaal gedeelte.

Longen. Volkomen normaal, als ook bronchiaal- en me-diastinaal-klieren, en hart, inclusief peri- en endocardium.

Peritoneum. Overal spiegelend en glad.

Lever. Een weinig vergroot, speciaal de linker-kwab. Gapsula Glissonü van de rechterkwab licht blauw gekleurd;nbsp;onder deze, over de heele oppervlakte der lever verbreid,nbsp;zoowel aan de vóór- als aan de achterzijde, tal van kleinenbsp;knobbeltjes van een roode, witachtig grijze, tot sterk geprononceerde witte kleur, hard op het aanvoelen, den omvang vertoonende van een speldekop tot die van een kleinenbsp;erwt. Rondom de nieuwvorming bemerkt men bij enkelenbsp;een hyperaemische rand, die meer of minder duidelijk innbsp;het oog valt, en bij de meeste de dikte van een speld nietnbsp;overschrijdt; slechts de zeer jonge, nl de roode en de witachtig grijze zijn op doorsnee zacht en houden een weeke,nbsp;brijachtige massa in; de meeste evenwel, en vooral de oudere,nbsp;blijken steenhard en bestaan uit een harde fibreusenbsp;kapsel, welke in haar midden een kalkachtige, amorphenbsp;massa inhoudt; enkele ook vertoonen op doorsneê een duidelijk concentrisclie bouw.

Het lever-parenchym is op de dezelfde wijze bezaaid met deze knobbeltjes.

Mesenteriaal-klieren, milt en nieren normaal.

Maag- en Darmkanaal.

Maag, dunne darmen en coecum normaal.

Op de mucosa van het colon talrijke zweeren ter grootte van een erwt tot een stuivertje, omgeven door een gepig-menteerde, hier en daar ingevreten rand; op sommigenbsp;plaatsen enkele litteekens van straalvormig voorkomen;nbsp;ook vallen nog op te merken eenige knobbeltjes met weekenbsp;inhoud, waarvan sommige reeds bezig zijn over te gaannbsp;in een ulcus. Het kwam ons voor, dat we hier te doennbsp;hadden met folliculair-verzweringen, welke bij het paardnbsp;volstrekt niet zeldzaam zijn.

12

Partes genitales. Normaal.

Path. anat. Diagnose. Malleus (?).

In dezelfde volgorde werden nu bij alle paarden de verschillende organen onderzocht; echter zal in de verder volgende sectie-verslagen alleen melding worden gemaaktnbsp;van die, welke één of andere anatomische afwijking hebbennbsp;vertoond.

No 418. Sandelhout, oud 7 jaren, goed gevoed dier, goede huidcultuur; sectie op 13 December,

Panniculus adiposus flink ontwikkeld.

Neusholte. Vertoont op de mucosa van het rechter achter neusschelpje één enkel klein, langwerpig dun,nbsp;striemvormig litteeken.

Longen. Verkeeren bij het openen van den thorax in expiratiestand, zijn zeer sterk hyperaemisch; op de lateralenbsp;vlakte van den linker longvleugel is een helder doorschijnend,nbsp;grijsachtig gekleurd knobbeltje te zien van de grootte vannbsp;een erwt, orn geven door een zeer zwak geprononceerde,nbsp;dunne hyperaemische rand, op de doorsnee waarvan zichnbsp;een heldere, geleiachtig weeke massa vertoont; een zelfdenbsp;knobbeltje valt ook in het oog aan de bovenmediaanzijde,nbsp;echter kleiner van omvang. Op de buitenvlakte van dennbsp;rechter longtop is een harde knobbel te zien, ter groottenbsp;van een erwt, welke een korrelachtige, kaasachtige massanbsp;inhoudt, omsloten door een fibreuse kapsel.

Bij zeer nauwkeurig zoeken, waaraan voor dit praeparaat veel tijd wordt besteed, stuit men op verschillende plaatsen,nbsp;zoowel aan de oppervlakte als in het longparenchym op talnbsp;van miliair groote knobbeltjes, meest alle van grijze, witnbsp;geele kleur, met weeken inhoud zonder degeneratie! centrumnbsp;en byperaemische zóne,

Lever. Omvang geringer dan normaal, speciaal wat aangaat de linkerkwab; hier en daar, met name op de voorvlakte, bedekt met belegsels en excrescenties, op welke plaatsen gedeeltelijke vergroeiing met de serosa diaphragmatica.

Op bare oppervlakte, onder de Glisson’sche kapsel, zoowel als in het meer inwendig gedeelte van de klier, tal

13

van nieuwvormingen van verschillenden omvang, kleur en ouderdom, wier inhoud deels uit een kalkachtige, deelsnbsp;uit een meer weeke, amorphe massa bestaat. Op de voorvlakte van de middelste kwab, onder de vena porta, bevindtnbsp;zich een conglomeraat van knobbeltjes ter grootte van eennbsp;hazelnoot, gevormd uit jongere en oudere, in een sterknbsp;hyperaemische omgeving.

Path, anatom. Diognose. Malleus (?).

No. 996. Makassaar, oud 18 jaar, voedingstoestand tamelijk, huid-cultuur goed. Sectie op den 13 December.nbsp;Panniculus adiposus weinig ontwikkeld.

Neusholte. Op de mucosa, aan de onderzijde van het linker-septum, een langwerpig en een straalvormig lit-teeken; de plaats van voorkomen, in verband met het feit,nbsp;dat hooger op in den neus niets te zien valt, geeft rechtnbsp;tot het vermoeden, dat men beide op rekening moet brengen van een trauma.

Longen. Uitgebreid interstitieel en sub-pleuraal em-physeem, omvang meer dan normaal. Op beide longvleu-gels onderscheidene knobbeltjes van verschillende grootte, waarvan enkele, duidelijk waarneembaar, door een smallenbsp;hyperaemische rand omgeven. Een haard ter groottenbsp;van een knikker aan de mediaanzijde van de rechterlongnbsp;houdt, dicht orasloten door een harde kapsel, een kalkachtige,nbsp;geele massa in.

Lever. Bezaaid met de boven reeds beschreven knobbeltjes van verschillenden omvang en leeftijd, van welke voor het overige hetzelfde geldt als van de vóórgaande.

Alleen viel op te merken, dat de inhoud van bijna alle tumoren bestond uit een weeke, kalkachtige detritus-massa, terwijl bij de andere meer een harde inhoud opnbsp;den voorgrond trad.

Path, anath. Diagnose. Malleus (?).

No. 253. Sandelhout, muisvaal, 20 jaren oud. Voedingstoestand tamelijk; huidcultuur goed. Autopsie op 10 December. Panniculus adiposus matig ontwikkeld.

14

Aan de ondervlakte van het sternum, ter plaatse waar zich de rechter pectoralis major vasthecht, een kleinenbsp;verwonding, ten gevolge waarvan zich een knikkergrootnbsp;ahsces heeft gevormd, met infiltratie van het naburige sub-cutaan bindw^eefsel.

Longen. Beide longvleugels vertoonen hier en daar een weinig sub-pleuraal emphyseem, overigens sterk lucht-houdend, speciaal de toppen. Op de laterale vlakte, ternbsp;hoogte van het achtereinde van den rechter longvleugel,nbsp;valt op te merken een conglomeraat (hazelnoot-grootte)nbsp;van knobbeltjes, wit-geel van kleur en hard op het aanvoelen, met weeke, geele inhoud, omsloten door een dikkenbsp;fibreuse kapsel.

Op de stompe bovenrand, zoowel als in het long-paren-chym onderscheidene knobbeltjes, ter grootte van een speldekop tot die van een rijstkorrel, die soms hier ennbsp;daar een conglomeraat vormen, zich voordoen wit-geelnbsp;van kleur, en bij insnijding een weeke, kalkachtige massa,nbsp;eveneens omsloten door een fibreuse kapsel te zien geven;nbsp;de ontstekings-zóne ontbreekt bij alle.

Op het midden van de laterale vlakte van den linker-longvleugel enkele tuberbel-conglomeraten van den omvang van een kleinen knikker, wit-geel, met weeke, kaasachtige massa tot inhoud, of wel meer korrelachtig.

Lever. Om vang en consistentie normaal. Gliss. kapsel overal spiegelend en glad. Het orgaan is aan de oppervlakte letterlijk bezaaid met talrijke knobbeltjes van af denbsp;jongste vormen tot de meer oudere generaties. Hier ennbsp;daar, en zeer sterk vertegenwoordigd, ziet men lichtbruine,nbsp;onregelmatige vlekken van de grootte van een rijstkorrelnbsp;onder de kapsel, blijkbaar nog niet meer dan een localenbsp;stuwing met weefselverval vertegenwoordigende. Zeernbsp;duidelijk valt hierbij nu waar te nemen, hoe die vlekkennbsp;zich geleidelijk gaan vervormen in tuberkels, want hier ennbsp;daar ziet men in het midden van die roode plekken eennbsp;meer grijsachtig puntje opdoemen, dat bij andere weernbsp;grooter in omvang is en zich meer omschreven en geelnbsp;voordoet.

15

De grootte varieert van een speldekop tot die van een rijstkorrel. De eerste doen zich voor zacht op het aanvoelen en vertoonen op doorsnee geen bepaalde inhoud,nbsp;terwijl de laatste óf een kaasachtigen óf een kalkachtigennbsp;inhoud te zien geven. In het lever-parenchym dezelfdenbsp;veranderingen.

Partes-genitales. Testikels normale omvang; noch aan de tunica vaginalis, noch aan de propria iets bijzonders waar te nemen, evenmin aan epididymis en funiculusnbsp;spermaticus.

Rechter-testikel vertoont op doorsnee, en gelegen in het corpus Highmori, in het verloop der lymphbanen tal vannbsp;speldekop-groote, geele, oranje-geele haarden, welke opnbsp;enkele plaatsen een conglomeraat van den omvang van eennbsp;rijstkorrel vormen; ook meer witte, witgeele van dezelfdenbsp;grootte zijn waar te nemen; op doorsneê vertoont zich eennbsp;weeke, geelachtige massa, die bij enkele gemengd is metnbsp;kalk.

Linker-testikel geeft op dezelfde plaats in hoofdzaak hetzelfde proces te zien.

Path. anat. Diagnose. Malleus (?).

No. 780. Makassaar, oud 19 jaren, goed gevoed dier.

Sectie op 14 December.

Longen. Sterk gepigrnenteerd; op verschillende plaatsen tal van knobbeltjes van verschillenden om vang, van eennbsp;witte of meer witgeele kleur; op doorsneê vertoonen ze eennbsp;kapsel, die een kalkachtige massa inhoudt; van een ont-stekingsstof niets te zien.

Lever. Overdekt met nieuwvormingen, van verschillende grootte tot die van een erwt; vele zijn voorzien van eennbsp;hyperaemische rand; roode, lichtgrijze, geele en witte zijnnbsp;in grooten getale op te merken. Gapsula Glissonii op verschillende plaatsen bedekt met excrescentien, welke blijkbaar hun oorsprong nemen op de plaats waar het knobbeltjenbsp;zich begint te vormen. Het parenchym vertoont hetzelfdenbsp;aspect.

16

Maag- en Darmkanaal. Op de mucosa ter hoogte van de punt van het coecurn onderscheidene knobbeltjesnbsp;van den omvang van een erwt, waarvan sommige zacht,nbsp;andere hard op het aanvoelen, hier en daar litteekensnbsp;van geheelde ulcera.

Partes genitales. In den top van de linker-testikel treft men op doorsnee een haard aan ter grootte van eennbsp;flinken knikker, met een weeke, brijachtige massa als inhoud,nbsp;omsloten door een dunne kapsel; een tweede overeenkomstige is gelegen naast het scorpus Highmori”, die behalvenbsp;een weeke, puriforme massa, op den bodem nog een kalkachtige detritus te zien geeft. Een analoge haard, echternbsp;iets kleiner, doet zich voor in den rechter bal. De omvangnbsp;der beide testikels niet merkbaar grooter.

Path. anat. Diag^nose. Malleus (?),

No. 128. Goed gevoed dier, met goede huidcultuur; ouderdom 7 jaar.

Autopsie op 12 December.

Alle organen, die onderzocht werden, leverden een negatief resultaat op, met uitzondering van de

Lever. Welke hetzelfde macroscopisch beeld te aanschouwen gaf, als die van het eerstvolgende nummer (575), met dit onderscheid, dat hier, behalve de knobbeltjes,nbsp;zeer veel kleine roode vlekjes te zien waren, in sommigenbsp;van welke men de tuberkel als een grijs puntje ziet optreden; mede valt sterk in het oog een concentrische grijzenbsp;ring in het lichaam van vele der knobbeltjes.

Path. anat. Diagnose. Malleus (?)

No. 575. Goed gevoed dier. Makassaar, oud 19jaren, Normale huidcultuur.

Sectie op 12 December.

Panniculus adiposus goed ontwikkeld.

Lever. Normale omvang, kleur en contistentie; op de capsula Glissonii enkele peesvlekken van den omvang van eennbsp;knikker, onder deze en hier duidelijk doorheen schemerendenbsp;ontelbare knobbeltjes van de grootte van een speldenkop.

17

tot die van een kleinen knikker. Vele van deze zijn omgeven door een hyperaemische rand, die zeer sterk tegen de witte of geelachtig witte omgeving van den tumor afsteekt.nbsp;Men treft ze aan in allerlei vormen en generaties van afnbsp;de roode, grijze tot en met de witgeele en de witte. Bijnbsp;vele van de grijze valt in het midden een geelachtig, meernbsp;geprononceerd plekje waar te nemen, dat bij andere weernbsp;grooter in omvang bijna de oppervlakte van de geheelenbsp;tuberkel inneemt. Slechts dc zeer jonge blijken op doorsneênbsp;een weeke massa in te houden; de meeste zijn zeer hard;nbsp;een dikke fibreuse kapsel sluit eene betrekkelijk kleinenbsp;hoeveelheid amorphe geele massa in.

Twee knobbels ter grootte van een kleinen knikker, aan den onderrand van de linkerkwab, zijn zóó hard, dat zenbsp;slechts met geweld kunnen worden doorgesneden; ze ver-toonen duidelijk een concentrischen bouw met kleine, weekenbsp;kern van kaasachtigen inhoud. —

Path. anat. Diagnose. Malleus (?).

No. 689. Makassaar, oud 18 jaren, donkerbruin.

Tamelijk goed gevoed dier.

Sectie op 15 December.

Longen. Emphysematisch, kleur normaal, omvang iets toegenomen, op enkele plaatsen vergroeiing tusschen cos-taal en pulmonaal pleura. Hier en daar, sub-pleuraalnbsp;verschillende groote knobbeltjes, die op doorsneê steenhardnbsp;blijken en kalk inhouden; enkele doen zich voor blauwgrijs van kleur, doorschijnend, met witachtig centrum.

Lever. Op de achtervlakte van de linkerkwab vier peesvlekken; overigens bezaaid met ontelbare knobbeltjes,nbsp;waaromtrent hetzelfde als van de voren beschrevene valtnbsp;op te merken.

Maag- en Darmkanaal. Op de mucosa van het colon onderscheidene folliculair ulcera; hier en daar ook vei’-groote lymphomen met weeken inhoud, op het punt vannbsp;perforatie.

Path. auat. diagnose. Malleus (?).

V. A. K. Deel VIII.

18

No. 110. Sandelhout, oud 18 jaren goed, gevoed dier.

Sectie 14 December.

Lever. Normale omvang, kapsel licht blauw gekleurd, hier en daar enkele peesvlekken, op andere plaatsen ex-crescentiën; onder de capsula duizende zeer kleine knobbeltjes, die blijkbaar alle nog zeer jong zijn Overigensnbsp;conform de lever van de voorgaande nummers.

Maag- en Darmkanaal. Mucosa van colon sterk geinjiceerd, en is in de lengte over een groot gedeelte bedektnbsp;met follicul. ulcera. Dezelfde, maar iets grooter, treft mennbsp;ook aan op de mucosa van het coecum.

Path. anat. diagnose. Malleus (?).

No. 223. Vos, oud 21 jaren, Makassaar, vrij goed gevoed dier, met zeer goede huidcultuur.

Lever. Vertoont volmaakt dezelfde pathologische veranderingen als die der vorige paarden.

Coecum. Op de mucosa talrijke ulcera, waarvan sommige reeds op den weg der genezing.

Path. anat. diagnose. Malleus (?).

No. 978. Makassaar, oud 16 jaren schimmel, goed gevoed dier. Sectie op 13 December.

Longen. Hier en daar op de laterale vlakte van beide longvleugels enkele, verschillend groote knobbeltjes metnbsp;witten en wit geelen inhoud, bestaande uit kalkachtige detritus, welke op het aan voelen zeer hard zijn; eene ontste-kings-zóne ontbreekt bij alle.

Op enkele plaatsen is de pleura costalis met de pulmonalis vergroeid, overigens zijn beide platen spiegelend en glad.

Peritoneum. In een toestand van chronische ontsteking, kenbaar aan haar minderen glans, uitgezette vaten en sereusen inhoud in den peritonea al-zak.

Lever. Bezaaid met zeer jonge tuberkels, waaronder vele grijze en wit geele; ze zijn zeer zacht op het aanvoelen en vertonnen een weeken inhoud. Overigens conform die der vorige dieren.

Path anat. diagnose Malleus (?).

19

Acht cavia cobaya werden intraperitoneaal geënt met stof, afkomstig uit lever en longhaarden, gedeeltelijknbsp;intra-peritoneaal, gedeeltelijk sub-cutaan.

. Al deze proefdieren zijn tot op dit oogenblik nog volkomen gezond.

Wanneer we thans het resultaat van het gehouden onderzoek samenvatten, dan zien we, dat in alle gevallen nagenoeg dezelfde pathologische veranderingen in longennbsp;en lever zijn waar te nemen geweest, veranderingen, dienbsp;rn. i. niet karakteristiek en volledig genoeg zijn om eennbsp;bepaalde conclusie omtrent den waren aard van het ziekteproces in casu toe te laten.

Laat ons deze gevolgtrekking eens meer van naderbij bezien.

Het beeld dan van de laesies, die in de longen werden aangetroffen, komt in geenen deele macroscopisch overeen met de beschrijving, welke men in onze beste ennbsp;nieuwste handboeken vindt aangegeven van de nieuwvormingen zooals ze eigen zijn aan kwaden-droes en zooalsnbsp;men deze bij de klinisch duidelijke vormen aantreft.

In ons geval toch zijn het bijna alle verkalkte en ver-kaasde knobbeltjes met een uiterst harde kapsel, waarnaast enkele van een grijsachtige doorschijnende kleur (»tuberculenbsp;translucide”) zonder dégéneratieve symptomen, terwijl nagenoeg altijd het karakteristieke van den malleus-tuberkel,nbsp;nl. de ontstekingshof (meer of minder breed), ontbreekt.

En mocht het zijn, dat men hier toch met oude kwade-droes-haarden te doen had, dan zou het zeer te verwonderen zijn, dat èn de bronchiaal- èn de mediastinaal-klieren steeds vrij bevonden werden van eenige pathologische verandering, en dat men bij geen enkele dier ulcera of littee-kens in de luchtwegen heeft aangetroffen, niettegenstaandenbsp;aaar deze door ons steeds een zeer nauwkeurig onderzoeknbsp;Werd ingesteld.

Neemt men behalve het bovenstaande nu nog in aanmerking:

20

Ie dat men vooral bij oude paarden zeer dikwijls laesies, knobbeltjes in de longen vindt, die met malleus niets gemeens bebben, overblijfselen van lobulaire pneumoniën para-en peribronchitides enz.

2e dat men in de nieuwste handboeken, o. a Die Seuche-und Herdekrankheiten unserer Haustbiere van Prof Pütz, pag. 370, en Lebrbuch der spec Pathologie und Therapienbsp;van Prof Friedberger und Fröhner dd. 1891 pag 579 IInbsp;Deel, vindt aangegeven, dat men in geenen deele gerechtigdnbsp;is, om maar blootweg die knobbeltjes op rekening te brengennbsp;van ))kwaden-droes”.

Zoo zegt Prof. Pütz daaromtrent o. a het volgende:

))Das Vorhandensein von miliaren Knotchen in den Lun-»gen bekundet keineswegs allemal und unbedingt das «Vorhandensein der Rotzkrankheit. Wenn gleich nach dennbsp;»bis vor Kurzem bekannten Thatsachen eine sehr grossenbsp;»Wahrscheinlichkeit für diese Annahme sprach, so habennbsp;«doch weitere Beobachlungen gelehrt dass auch in dennbsp;¦üLungen die Knotenhildung auf regressiven Wege ein zunbsp;'üallgemeiner Vorgang ist und nichts spezifisches hat.” —

3e dat er onder de leden van de Fransche Regeerings-komraissie, in zake de malleïne-proeven bij de paarden van het remonte-depót te Montoir nog al meeningsverschil heeftnbsp;bestaan omtrent den waren aard van zekere tuberkels, ennbsp;dat er tot op den huldigen dag, zie o. a. Ree. de Méd.nbsp;Vétérin. over Februari en Maart 1894 nog een zeer vinnigenbsp;strijd wordt gevoerd tusschen de professoren «Le Blanc” ennbsp;«Nocard” betreffende de pathogenese der «tubercules translucides”.

4e dat in de tijdschriftartikelen van de laatste maanden meer en meer op den voorgrond treedt, dat zonder bacterio-logisch-microscopisch onderzoek in gevallen als deze tot geennbsp;ziekteonderkenning «malleus” mag worden overgegaan:

dan zal men het, naar ik vertrouw, kunnen plaatsen, dat ik voor me zei ven de vrijheid heb gemist om zonder eennbsp;nader onderzoek (waarvan de resultaten lederen dag bekendnbsp;kunnen worden) uit het macroscopisch-pathologisch beeldnbsp;jn de respiratie-wegen te concludeeren tot kwade-droes”.

21

En wat nu aangaat de processen, die bij alle nog afgemaakte dieren in de lever werden aangetroffen, ook omtrent den waren aard van deze moeten we voorloopig in het onzekere blijven verkeeren. Zooals ik toch hiervorennbsp;reeds opmerkte, en zooals men uit de beschrijving kannbsp;zien, bestond er in macroscopisch beeld weinig overeenkomst tusschen deze en den echten kwaden-droes-tuberkel.

Daarbij, zou het niet in hooge mate zonderling zijn, als hier de lever het orgaan per excellentiam zou wezen voornbsp;de infectie (immers in alle gevallen was zij aangedaan),nbsp;terwijl in Europa een «hepatitis malleosa” betrekkelijknbsp;zelden zich voordoet?

Bollinger deelt ons daaromtrent in zijn »Zoönosen” mede, dal slechts in 14o/o der gevallen de lever is aangetast.nbsp;Wel is waar bestaat hier voor Indie de mogelijkheid, datnbsp;het virus in het lichaam wordt gebracht met het gras, ennbsp;dat alzoo een intestinaal infectie op den voorgrond treedt,nbsp;maar — vraagt men zich dan weer af — hoe is het dan moge-lijk, dat de mesenteiiaal-klieren steeds vrij van pathologischenbsp;veranderingen zijn bevonden?

Verder zou het toch al zeer opmerkelijk zijn, wanneer de aandoening zich hoofdzakelijk zou blijven beperken totnbsp;de lever, en dat b.v. milt en longen er niet in betrokkennbsp;zouden worden.

Het is dan ook om al deze redenen, dat ik mij dadelijk met mijn collega te Banjoe-Biroe de vraag heb vooi gelegd,nbsp;waaraan dan deze ziekelijke veranderingen moesten wordennbsp;toegeschreven, zoo men kwade-droes als de oorzaak vannbsp;de hand moest wijzen; eene vraag evenwel waarop ik thansnbsp;nog niet bij machte ben een positief antwoord te geven.

Mij zijn geen ziekten van de lever bekend met dergelijke symptomen; .het meest komt het beeld nog overeen metnbsp;dat, hetwelk men vindt beschreven van de «gregarinose”nbsp;bij konijnen, een parasitair lijden, dat, voor zoo verre mijnbsp;bekend, tot op heden nog niet bij het paard is geconstateerdnbsp;geworden.

Summa summarum, noch uit de verschijnselen, die ons de longen, noch uit die, welke ons de lever te zien gaven.

22

kon met zekerheid besloten worden tot «malleus”; we zullen dus of moeten wachten tot tijd en wijle ons wellicht hetnbsp;aanhangige microscopisch onderzoek meer licht verschaft.nbsp;Zoodra dit in zijn geheel is afgeloopen, hoop ik den lezers vannbsp;dit tijdschrift met het resultaat daarvan in kennis te stellen.

Bespreken wij nog een paar punten, op deze aangelegenheid betrekking hebbende, iets nader.

Het trok zoowel te Batavia als te Banjoe-Biroe al dadelijk onze aandacht, dat de paarden, die na de malleine-injectienbsp;de bekende temperatuursverhooging vertoonden (van -2° G.nbsp;en meer), overigens zoo weinig onder den invloed van hetnbsp;gift bleken te zijn. Bij de meeste dieren toch vielen weinignbsp;of geen symptomen van «onw'el zijn” waar te nemen. Polsnbsp;en ademhaling toonden zich een weinig meer frequent dannbsp;normaal, eetlust ongestoord, evenzoo de graad van opgewektheid, geen abnormiteiten in de beweging, enz., kortomnbsp;ze gaven ons den indruk alsof ze volmaakt gezond waren.nbsp;Zelfs de zwelling aan de halsvlakte, ter plaatse van denbsp;injectie, trad bij bijna alle weinig gepronceerd voor dennbsp;dag en deed deze zich slechts voor als een diffuse vlakkenbsp;weinig pijnlijke en appelgroote tumor, welke den volgendennbsp;dag reeds aanzienlijk in omvang begon te verminderen ennbsp;spoedig geheel verdwenen w'as.

Slechts enkele vertoonden: snelle pols en ademhaling, onrust, koliek-symptomen, gestoorde eetlust en een zwellingnbsp;aan de hals ter grootte van de handpalm, zonder opzettingnbsp;der naburige lymphevaten, benevens een zekeren graad vannbsp;apathie.

Anderen, mannen van gezag, hebben de ondervinding opgedaan, dat paarden, lijdende aan malleus, zeer sterknbsp;reageeren op malleïne-injecties; zoo bv. herinner ik mijnbsp;nog levendig, tijdens mijn verblijf in patria, de woordennbsp;van onzen geachten leeraar aan ’s Rijks-Veeartsenijschoolnbsp;te Utrecht, den Heer «Thomassen”, die de opmerkingnbsp;maakte, dat, als «men slechts enkele malen de uitwerkingnbsp;«der malleïne had gadegeslagen, men reeds de diagnosenbsp;«malleus” zou kunnen stellen van uit de verte, alleen opnbsp;«het algemeene ziektebeeld, dat patient vertoont.

23

Ook prof. Nocard uit zich iu zijne jongste rnedeelingen omtrent dit punt zeer positief

(Zie Recueil de Médécine vétérinaire 30 Maart 1894, pag. 181, 182 en 183).

„Ghez tous les sujets morveux—zegt hij — 1’injection sous-„cutanée d’une quantité minime de malleïne (0.25 c.c.M.) ,,produisait les mêmes effets: tumeur oedernateuse, chaude,nbsp;„trés douloureuse, toujours volumineuse, parteis énorme, aunbsp;„niveau de l’injection; du contour de la tuinéfaction partentnbsp;„des trainées lymphatiques irrégulières, sinueuses, égale-„ment chaudes et sensibles, se dirigeant vers les ganglionsnbsp;„voisins; cette tumure qui ne suppure jamais (quandnbsp;„rinjection est faite aseptiquement) s’ accroit pendant 24—35nbsp;,,heures; elle persiste pendant plusieurs jours, puis ellenbsp;„dirninue lentement, graduellement, pour ne disparaitrenbsp;„qu’après huit a dix jours. En même temps qu’apparaitnbsp;„cette tumeur l’état général du sujet se modifie profondé-„ment; il est triste, abattu; la face est grippée, Ie regardnbsp;„anxieux, Ie poil terne et hérissé, Ie flanc retroussé, lanbsp;„respiration précipitée; l’appetit semble suppriraé; on ob-„serve fréquemment des frisons ou niveau des musclesnbsp;„olécraniens ou cruraux antérieurs; parfois même letroncnbsp;„subit comme de violeutes secousses convuisives; si l’on faitnbsp;,,so)tir l’animal on est frappé de son aspect miserable, denbsp;„sa stupeur, de son état de prostration profonde; Ie cbevalnbsp;„Ie plus vigoureux, Ie plus ditficile, Ie plus dangereux estnbsp;„coraplètement transformé: il est devenu mou, insensible,nbsp;„absolument maniable; on en fait tout ce qu’on veut”.

„En même temps...........enz. enz.”

En iets verder zegt voornoemde autoriteit weer:

„Chez tous les cheveaux cliniquement morveux que nous „avons soumis a l’injection de malleïne, nous avons observénbsp;„eet ensemble de manifestations symptomatiques, ce syn-„drome caracteristique qu’on désigue couramment sous Ienbsp;„nom de reaction; et je ne sache pas, que cette „réaction'’nbsp;j^dit Jamais fait défaut chez les cheveaux cliniquementnbsp;gt;,morveux, que d'autres ont soumis d Vépreuve de la mal-ideïne.”

24

Van die dieren, welke klinisch geen volledig en duidelijk beeld van „malleus” vertoonen, maar die door de symptomen, die ze te zien geven, worden gerangschikt onder denbsp;„verdachte”, zegt Nocard, in verband met de toepassingnbsp;der malleïne, het volgende:

„Eh bien! c’est précisément dans ces cas douteux — com-„bien peu douteux pourtant — que la malleïne est appelée a „rendre les plus grands services. Un cheval jette, ilaunenbsp;„mauvaise glande; Ie vétérinaire Ie considère comme forte-„ment suspect; mais il n’ose pas affirmer l’existence de lanbsp;„morve. C’est alors qu’il doit recourir è, la malleïne. Que sinbsp;„l’injection, pratiquée avec toutes les précautions recom-„mandées,provoque Ie réaction caractéristique (hyperthermie,nbsp;„tumeur volumineuse prostration etc .... ) alors sansnbsp;„hésitation et sans retard Ie practicien doit conclure anbsp;„l’existence de la morve et demander l’abatage du sujet”.

Ten slotte nog besprekende de kwestie hoe er gehandeld moet worden met die paarden, welke in aanraking zijnnbsp;geweest met andere, welke aan kwade-droes lijdendenbsp;waren, merkt hij o. a. op, dat:

„Ie. Tout cheval présentant des symptomes Ie rendant „suspect de morve, serait soumis a I’injection de malleïne;nbsp;„en cas de réaction complete (hyperthermie, oedéme, pros-^,tration, etc.) Ie diagnostic étant confirmé, l’animal seraitnbsp;„immédiatement abattu;

2e. Enz.........

Uit het vorenstaande volgt alzoo, dunkt mij, dat men alleen in gevallen, waarin men »une réaction compléte”nbsp;voor den dag ziet treden, mag concludeeren tot de ziektenbsp;«malleus.”

Ofschoon Nocard zeer duidelijk uiteenzet, wat hij onder »une réaction compléte” verstaat, zoo zal men toch nognbsp;menigmaal met zich zelven in tweestrijd zijn omtrent denbsp;diagnose, daar zich in den graad, waarmee de symptomen,nbsp;die met elkaar de reactie vormen (hyperthermie, verlorennbsp;eetlust, apathie, motiliteitstoornissen, locale zwelling aannbsp;de halsvlakte enz.) voor den dag treden, nog al verschillennbsp;zullen voor doen.

25

Tot welke conclusie moet men bv. nu komen bij onze proefpaarden, die de karakteristieke byperthermie hebbennbsp;vertoond, terwijl daarbij de andere verschijnselen nagenoegnbsp;bij de meeste achterwege bleven?

Moet men nu de gevolgtrekking maken, dat ze niet lijdende waren aan kwaden-droes, omdat ze na de malleïne-injectie slechts een deel van de «reaction compléte” tenbsp;zien gaven ?

Ik zal op dit punt thans niet verder ingaan; mijn doel met de bespreking van het bovenstaande was alleen, denbsp;aandacht mijner collega’s op een en ander te vestigen.

Wat nu ten slotte aangaat den toestand der paarden, voorkomende in staat A, B en C, daaromtrent kan ik meededen, dat ze door ons steeds zeer nauwkeurig geobserveerd zijn geworden, en dat ze zich thans nog in eennbsp;uitstekende gezondheid verheugen, geen enkel symptoomnbsp;valt op te merken, waaruit men tot het vermoeden vannbsp;eenig ziekte-proces zou komen.

No. 483. (artill.-paard staat A) werd op 16 Februari verkocht wegens ouderdomsgebreken. Voedingstoestandnbsp;uitmuntend!

No. 166. (artill.-paard staat A) werd op 16 April jl. afgestaan aan een officier. De kavalerie-paarden No. 859nbsp;en 775 zijn respectievelijk naar Atjeh overgeplaatst (dalonbsp;13 Maart jl.) en verkocht (dato 16 Maart). Beide op datnbsp;oogenblik volkomen gezond.

Alle overige nummers bevinden zich nog in dit garnizoen.

Al naar gelang van het standpunt nu, waarop men zich ten opzichte van het malleïne-vraagstuk plaatst, zal alzoonbsp;de een beweren, dat al die paarden zijn genezen, de andernbsp;dat ze nimmer aan «malleus” hebben geleden; de tijd ennbsp;nadere onderzoekingen zullen moeten leeren, wie van denbsp;beide partijen hier in ’t gelijk is.

Batavi.4, 10 Mei 1894.

STAAT D.

Temp.-reactie na injectie van 0.25 c.c.M. malleïne

(bij S» Eniiiig).