T

if

t

il

WO)

INHOUD

üEEL x;.

Afi.. I. Bladz.

Naamlijst der Vereenigingquot; tot Bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië...........

Verslag van de Directie der Vereeniging tot Bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië over het jaar

1894 — 1895 (11e Vereenigingsjaar).........

B IJ n A (i E N;

A. nbsp;nbsp;nbsp;Kekening en Verantwoording over het 11e boekjaar........¦...........

B. nbsp;nbsp;nbsp;Instellingen enz. waarmede de Veeartsenijkundige

Vereeniging in ruiling verkeert........

C. nbsp;nbsp;nbsp;Aangeboden exemplaren.........

Historisch overzicht van de maatregelen tot verbetering van

den paarden- en veestapel in Nederlandsch-Indië . nbsp;nbsp;nbsp;. .

Personalia....................

Afl. II. Bladz.

Kritisch-Historisch Overzicht van de Kunderpest in de Residentie Cherihon nbsp;nbsp;nbsp;1881nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—1882nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;door L. J. Hoogkamer. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89

Bijlage: A. Sterktestaat van den veestapel op het land

Kandanghcmer nbsp;nbsp;nbsp;innbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jaarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1881...... 127.

Iets over „Grassfarms” voor de bereden korpsen door A. M.

Vermast.................. 128.

Over den groei der paarden in Nederlandsch-Indië .... nbsp;nbsp;nbsp;153.

Jaarverslag der Vereeniging „Het Standelhout Stamboek”

1894—1895 ...............• . nbsp;nbsp;nbsp;158.

Personalia.................... 165.

Errata.............. 166.

VI. nbsp;nbsp;nbsp;INHOUD.

Afl. III.

Bladz.

Eenige beschouwingen naar aanleiding van het door den heer J. Ballot, Controleur Ie kl. B. B., geschreven artikelnbsp;„Een historisch overzicht van de maatregelen tot verbetering van den paarden-en veestapel in Ned.-Indië”,nbsp;voorkomende in de Veeartsenijkundige Bladen voor Ned.-Indië, deel X. Aflevering I. door G. A. Penning .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167.

De sterfte onder den veestapel op West-Java vóór en na de invoering der verplichte quarantaine van uit het Buitenland aangevoerd vee, door G. A. Penning ....nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187,

Exanthematische vorm van septicaemia-haemorrhagica (sakit-

ngorok) door Fischer.............. 192.

Schutzmassregeln gegen Maul-und Klauenseuche, Yortrag von

P. Paszotta................. 200.

Mededeelingen uit de praktijk, door H ’tlloen.

Kwade droes................. 209.

Eabies (dolheid) bij een paard .......... 214.

Filaria immitis bij den hond...... .... nbsp;nbsp;nbsp;215.

Opmerkingen over paardenteelt en paardenhandel, door J. Bleij. 217.

Rapport aan het hoofdbestuur van de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland..... 221.

Personalia................... 251.

Afl. IV.

Bladz.

Eenige beschouwingen, naar aanleiding van het door den heer J. Ballot, Controleur Ie kl. B. B., geschreven artikelnbsp;„Een historisch overzicht van de maatregelen tot verbetering van den paarden- en veestapel in Ned.-Indië,nbsp;voorkomende in de Veeartsenijkundige Bladen voornbsp;Ned.-Indië, deel X aflevering 1, door G. A. Penning .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;253.

E enige Proeven genomen in het Bacteriologisch Laboratorium te Utrecht om de tenaciteit van den kwaden droesbacilnbsp;te bepalen, door E.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. Plemper van Balen..... 276.

Malleine, Een onderkennings-middel bij Kwade-Droes, door L.

J. Hoogkamer................ 288.

Personalia......... 331.

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

0835

LEDEN.

10

VERSLAG

VAN DE DIRECTIE DER VEREENIGING TOT BEVORDERING VAN VEEARTSENIJKUNDE IN NEDERLANDSCH-INDIËnbsp;OVER HET JAAR 1894 — 1895.

Vereenigings-jaar)

M. M. ff. Hl

Evenals het voi'ige jaar, rust ook thans wederom de verplichting op mij, ü een kort verslag te geven betreffende het afgeloopen Vereenigings-jaar.

Hoewel geen diep ingrijpende gebeurtenissen vallen te constateeren, moeten toch enkele meldenswaardige feiten gereleveerd worden.

Het getal leden bedraagt thans 31, tegen 32 over het vorige verslagjaar, terwijl het aantal inteekenaren gereduceerd werdnbsp;van 156 tot 122.

Tengevolge van overplaatsing kon do heer J. van Dorssen zijne functiën als bibliothecaris niet meer vervullen; een hartelijk woord van dank voor zijne toewijding in deze magnbsp;zeker hier niet achterwege blijven. De Directie-leden zagennbsp;zich daarom genoodzaakt, in onderhandeling te treden met eennbsp;ontwikkelden Inlander, ten einde dezen, onder hunne controle,nbsp;met het toezicht op de bibliotheek te belasten. Natuurlijk zalnbsp;een en ander eenige onkosten blijven veroorzaken, tot tijd ennbsp;wijle versterking van deskundige krachten uit Europa arriveert.

Het saldo der kas bedroeg op ultimo Juni 1895 /'2091,52gt;, dat, vergeleken bij het vorige kassaldo, op het eerste gezichtnbsp;ongetwijfeld een verontrustenden finantiëelen achteruitgangnbsp;zou doen vermoeden; uit dé rekening en verantwoording echter

lï

zal U blijken, dat de Vereeniging eeue pretentie bezit op de Nederlandscli-Indische Escompto-Maatschappij ad f 2000.—.nbsp;De Directie was van oordeel, dit zij niet handelde in hetnbsp;geldelijk belang der Vereeniging, door voortdurend eene betrekkelijk aanzienlijke som renteloos te deponeercn; derlialvenbsp;M'erd tot genoemde soliede belegging besloten.

In verband met de reeds gekweekte rente mag de stand der kas gunstig genoemd worden, vooral, indien in aanmerkingnbsp;wordt genomen liet groote bedrag, besteed aan drukloon,nbsp;j)hoto- en lithographieën.

Een gevoelig verlies trof der Vereeniging door het overlijden van den heer E. Lebket, en dankbaar zal steeds worden erkend de krachtige finantiëelc hulp, welke hij verleende op een tijdstip, toen zij het meest gewenscht was.

Onverzwakt was de belangstelling der Regeering; deze tocli bleek niet alleen uit het toestaan der jaarlijksche subsidie,nbsp;doch ook door het vorleenen van vergunning tot plaatsing innbsp;het tijdschrift van belangrijke dienstrapporten, waarvan reedsnbsp;één U bereikte in de ik- atl. van den versclienen jaargang.

En hiermede, 11. M. H. II., biedt de Directie U hare beste wenschen aan, vertrouwende op Uw voortdurenden steun ennbsp;krachtdadige medewerking.

De Secref.aris,

K. BOSMA.

Bijlage A..

REKENING EN VERANTWOORDING OVER HET 11« BOEKJAAR.

1 Juli 1894—30 Juni 1895.

luk» nt N t II.

Op 1 Juli 1894 in kas

Geïnde contributien en abonnementsgelden. . nbsp;nbsp;nbsp;„ 1555.50

Regeerings-subsidie..........

f 6599.74'

IJ i t s a V e ii.

Bedienden.............f nbsp;nbsp;nbsp;216.—-

Drukloon Tijdschrift..........„ nbsp;nbsp;nbsp;977 40

Photo- en lithographieën en schetskaart. . nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;541,10

Pretentie Ned.-Ind. Escompto-Maatschappij. . nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2000.—

Honoraria voor ingezonden origineele stukken. „ nbsp;nbsp;nbsp;339.—

Onderhoud bibliotheek en inkoop van nieuwe

boeken.............„ nbsp;nbsp;nbsp;210.09

Bureau-benoodigdheden, porto's en diversen . nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;224.63

Kassaldo op uit. .Juni 1895.......„ 2091.52'’

Totaal . . . f 6599.74'

Batavia, H Juli 1895.

De Kommissie van Verificateurs,

L. J. HOOGKAMER. De Secretaris-Thesaurier,

D. J. FISCHER.

Bijlage ES.

INSTELLINGEN ENZ. WAARMEDE DE VEEARTSENÜ-KUNDIGE VEREENIGING IN RUILING VERKEERT.

Wofihensclirift fïir TierheilkuncTe, Augshurg.

Tierarztliche Mitteikingeii, Karlsruhe.

Scliweizer Archiv für TieiTieilkunde, Ziivich.

Tieriirztliches Centi-alblatt, Monatssclirift des Vereines der Tierarzte in Oesterreicli; Weenen.

T)er Pferdefrennd, Darmstadt.

Repertorium der Tierlieilkunde, Stuttgart.

The Journal of comperative Medicine and Surgery,

l^hiladelpMa.

Revue vétérinaire, Toulouse.

Annales de médecine vétérinaire, Brussel.

Maatsehappij ter Bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland, Utrecht.

Vétérinaire sociëteit ,,Absyrtns”, Utrecht.

Nederlandscb Tijdscbrift voor Geneeskunde, Amsterdam. Nederlandscb-Indische Maatschappij van NijverJieid en

Landbouw, Batavia.

s Rijks Veeartsenijschool, Utrecht.

’s Rijks Landbouwschool, Wageningen.

Indisch-Militair Tijdschrift, Batavia.

Bataviaasch Genootschap voor Kunsten on Wetenschappen,

Idatavia.

Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, Batavia. s Lands Plantentuin, Buitenzorg.

Vereeniging tot Bevordering der Geneeskundige Wetenschappen in Nederlandsch-Indië, Batavia.

Laboratorium voor Pathologische Anatomie en Bacteriologie,

^Weltevreden.

Landbouw-Journaal der Kaapholonie.

Therapeutisch Jahrbuch der Tierheilkunde von: Bass E,

Ie Gratz (Fosen).

Bijlage C.

AANGEBODEN EXEMPLAREN,

A. nbsp;nbsp;nbsp;Verplichte aanbieding.

Resident van Batavia.

Officier van Justitie, Batavia.

Algemeene Secretarie, Buitenzorg.

B. nbsp;nbsp;nbsp;P r e s e n t - e X e m p 1 a r e n.

Zijne Excellentie „De Commandant v b. Leger”. Departement van Onderwijs, Eeiaalienst en Nijverheid,nbsp;Batavia.

Directeur ’s Rijks Vceai’tsenijscbool, Utrecht. Bibliotheek der Gemeente Universiteit, Amsterdam.nbsp;Bibliotheek der Rijks Universiteit, Leiden.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Utrecht.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Groningen.

Koloniaal Geneeskundig Museum, Amstet'dam. Directeur „des Kaiserlicben Gesundbeitsarates”, Berlijn.

historisch overzicht van de maatregelen tot

VERBETERING VAN DEN PAARDEN- EN VEESTAPEL IN NEDERLANDSCH-INDIË.

INHOUDSOPGAVE.

•Inleiding...........

I. Stoeterijen...........

II. Stationneeren van dekhengsten .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Aanmoediging van Castratie.....

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Politiemaatregelen........

V. Handleidingen tot leering van den Inlander

VI. Zorg voor weidegronden en veevoeder .

VlI. Veeartsenijkundige dienst.....

^III. Subsidies, Wedloopen en tentoonstelling IX. Invoer uitheemsche lastdieren ....nbsp;Besluit............

HISTORISCH OVERZICHT VAN DE MAATREGELEN TOT VERBETERING VAN DEN PAARDEN- EN VEESTAPELnbsp;IN NEDERLANDSCH-INDIË.

Alvorens na te gaan wat is beproefd om paarden- en veestapel te verbeteren is liet niet zonder nut den toestandnbsp;er van te beschouwen en de gebreken op te sporen welkernbsp;bestrijding men zich ten doel stelt.

Allereerst valt te constateeren dat de veestapel op Java numeriek steeds vooruitgaat en zulks ondanks de steeds toenemende slacht. De paardenstapel daarentegen blijft sedertnbsp;1878 stationnair.

22

De bovenstaande cijfers berusten op schatting.

Voor het eerst worden in 1880 vijfjaarlijksche tellingen gehouden die zich ook tot den veestapel uitstrekken.

De ondervolgende cijfers der jaren 1880, 1885 en 1890 zijn door opname verkregen.

Het bleek hierbij dat men over het algemeen de sterkte van den veestapel overschat had vooral die van het aantalnbsp;paarden. De veepest was bovendien ook van grooten invloednbsp;op de vermindering die de cijfers van 1880 aanwijzen.

Voor geheel Java en Madoera was de schatting in

1879 nbsp;nbsp;nbsp;buffels: 2764350 runderen: 1918271 paarden: 623087

echter vond men in 1880 nbsp;nbsp;nbsp;„nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2393506nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1835222nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;537877

Vooral de toename van het aantal runderen is van beteekenis. Met de vermeerdering van het zielental hield die van dennbsp;veestapel niet geheel gelijken tred, bij de uitbreiding van hetnbsp;aantal bebouwde velden bleef de veestapel ten achter.

23

Blijkens de bijlage R. R. van het koloniaal verslag van 1881 bedroeg de uitgestrektheid der velden in 1880 op Java, metnbsp;uitzondering der Vorstenlanden, Batavia (en Madoera) 2511753nbsp;bouws.

In dezelfde 19 gewesten was het aantal buffels, runderen en paarden in dat jaar respectievelijk 1929755, 1575040 ennbsp;455325. Per 100 bouws beschikte de bevolking dus in datnbsp;jaar over 77 buffels, 63 runderen en 18 paarden, te zamennbsp;158 dieren.

In 1892 besloegen de velden op Java in dezelfde gewesten 3407535 bouws, het aantal buffels, runderen en paarden bedroegnbsp;respectievelijk 2160700, 1629400 en 447600. Per 100 bouwsnbsp;beschikte de bevolking dus in dat jaar over 63 buffels, 48nbsp;runderen en 13 paarden; te samen 124 dieren.

Bij het trekken van conclusies uit deze cijfers dient evenwel in aanmerking te worden genomen dat bij de kadastrale opneming der velden na 1880 is gebleken dat de bevolking meernbsp;bouwgrond had dan zij opgaf. De toename van het bebouwdenbsp;oppervlak is dus in werkelijkheid niet zoo groot.

Gelijk boven reeds vermeld, zijn in 1880 voor het eerst cijfers omtrent den veestapel door opname verkregen. Tochnbsp;kan aan de vroegere cijfers een betrekkelijke waarde nietnbsp;worden ontzegd, vooral wanneer het gemiddelde wordt genomennbsp;over een zeker aantal jaren.

In het koloniaal verslag over het jaar 1880 treft men de volgende opgave aan:

24

Dat het aantal paarden niet in gelijke mate vermeerderd is als de bouwgrond behoeft geen bezorgdheid te baren, wijl zijnbsp;voor het ploegen niet gebezigd worden en door den aanleg vannbsp;spoorwegen het aantal transportmiddelen enorm is toegenomen.

Evenwel doet het verschijnsel zich voor, dat waar spooi'-wegen zijn, het transport per paardenvoertuig niet afneemt; men krijgt zelfs meer vervoer op de wegen, die naar dennbsp;spoorlijn leiden.

De rundveestapel geeft numeriek alle reden tot tevredenheid.

De bevolking in vele gewesten is zich meer op den teelt van runderen dan van karbouwen gaan toeleggen.

Al is men het niet geheel eens met het advies van den Raad van Nederlandsch-Indili van 16 April 1877, welke vannbsp;oordeel was dat de numerieke toename van den veestapelnbsp;bij de groote hoeveelheden vee die geslacht worden een zeernbsp;goed teeken was en zorg onnoodig maakte, althans geennbsp;aanleiding gaf te adviseeren tot maatregelen die den landenbsp;veel geld zouden kosten, dit kan thans, evenals toen geconstateerd worden dat het minder de kwantiteit dan de kwaliteit van paarden- en veestapel is die zorg baart.

Vooral is dit het geval met den paardenstapel.

Terwijl het overbekend is dat de inlander zorg heeft voor zijn karbouw, de Madoerees vooral ook veel zorg voor zijnnbsp;rund, is herhaaldelijk geconstateerd dat hij in den regel nietnbsp;veel hart heeft voor zijn paard.

Wel vergt hij ook van zijn vee vaak op te jeugdigen leeftijd diensten, uit den aard der zaak heeft dit in den regel slechts plaats gedurende een korten tijd van het jaar, wanneer de bewerking der sawahs de behoefte aan ploegveenbsp;groot maakt.

Het paard daarentegen wordt haast onafgebroken overwerkt.

Reeds eenige weken na de geboorte moet het de moeder bij haar arbeid vaak over veel te groote afstanden vergezellen,nbsp;reeds spoedig krijgt het veulen ook een trekzeel aan om eennbsp;handje te helpen; als het jaar oud is werkt het reedsnbsp;voor vol mee en is reeds afgeleefd op den leeftijd waaropnbsp;het zijn grootste kracht behoorde te hebben.

Terwijl de goede stieren bij den landbouw blijven, worden

25

de boste hengsten steeds aan de voortteling onttrokken, wijl zij worden opgekocht om op de hoofdplaatsen als wagenpaar-den te dienen; ook de rijpaarden, die meer in de binnenlanden blijven, laat men niet dekken om ze niet te hengstig ennbsp;daardoor onhandelbaar te maken.

Geen wonder dan ook, dat jaar in jaar uit in de opgaven voor de koloniale vei’slagen uit de verschillende gewestennbsp;over achteruitgang van het paardenras geklaagd wordt.

Het steeds wederkeeren dier klachten heeft wel eens spot verwekt en de opmerking ontlokt dat, als die achteruitgangnbsp;Werkelijk sedert een halve eeuw aanhoudend plaats had, ennbsp;oiet slechts als het ware een geloofsartikel was, er langzamerhand niets meer van het paard moest zijn overgebleven.nbsp;Het is echter niet moeilijk, te constateeron dat die achteruitgang werkelijk bestaat.

Wat is er bijvoorbeeld over van het fraaie /fetioe-paard dat in het begin dezer eeuw zoo hoog stond aangeschreven;nbsp;dat in der Java-oov\og zoo onschatbare diensten bewees?

Is niet het beroemde Koeninganras geheel te niet gegaan?

Is niet langzamerhand het leger er toe moeten overgaan zijn paarden alle van buiten Java te betrekken en zelfs innbsp;China lompe, koppige muildieren aan te schaffen?

He Preanger-Begentschappen vormen thans het eenige gewest op Java waar de paardenteelt iets beteekent, wat in niet geringe mate daaraan is toe te schrijven dat hier steedsnbsp;door de Kegeering en vooral door particulieren vele pogingennbsp;tot verbetering van het paardenras werden gedaan.

En ook de andere Indische paardenrassen gaan aanhoudend sterk achteruit.

De bakermat van alle Indische paardenrassen schijnt men op het vasteland van Azië te moeten zoeken, van waar hetnbsp;paard zijn naam meebracht, want het woord koeda wordtnbsp;geacht uit Hindostan te stammen en in verband te staan totnbsp;ghota in het Sanskrit, ghora in het Hindi koedrei en koda-gain in het Tamil. Het is in India het algemeene woord,nbsp;Haast djaran komt het reeds voor in de Kawitaal.

Naast koeda en de afleidingen daarvan zijn djaran en afleidingen van dit woord als benaming van het paard gebrui-

26

kelijk; Madoerecscli djörön, Sima, jEwde, SaKoe, Soembaneesck djara, Makassaarsch djarang, Boegineesch anjarang, Batakschnbsp;hoda en hadjarang, EottiscJi dalan, dara.

De verwantschap der namen doet reeds tot een rasverwantschap besluiten.

Blijkbaar zelfs is het paard op Celebes van uit Java ingevoerd, want de oud Makassaai’sche benaming was todoeng-djawa = Javaansche buffel. Prof. V. J. Veth, het paard onder de volken van het Maleische ras. [Zoo noemden denbsp;Romeinen, die voor het eerst in den slag bij Heraclea innbsp;Lucanië aan de golf van Tarente (280 v. C.) kennis maaktennbsp;met olifanten, deze voor hen nieuwe dieren eerst »ossen vannbsp;Lucanié],

Ook op grond van den bouw en de algemeene kenmerken is door de deskundigen vaak beweerd dat men in Indië nietnbsp;kan spreken van verschillende paardenrassen, doch slechtsnbsp;van variëteiten van één ras.

Dat het Javaansche paard thans in zoovele opzichten beneden de paarden der andere eilanden staat zal wel hoofdzakelijk daaraan toe te schrijven zijn dat de bovengemelde nadeelige factoren daarop zooveel langer hebben ingewerkt.

Daaraan toch werden het eerst de goede hengsten in grooten getale onttrokken voor het leger en voor de hoofdplaatsen,nbsp;de landbouw nam daar hooger vlucht en beperkte den aanleg van weidegronden.

Vooral na de ontzettende toename der productie door het cultuurstelsel werd daar veel van de dieren gevergd, denbsp;vermeerdering van het aantal lastdieren kon geen gelijken trednbsp;houden met de toename der productie, al wat pikoelen kon,nbsp;moest pikoelen, veulens en zwaar drachtige merries niet uitgesloten, al vielen er ook vaak bij dood.

Eerst later begon de achteruitgang der andere rassen.

Bij de uitbreiding der cultuur gingen ook de paarden in de Fadangsche Bovenlanden achteruit (zie missive Directeurnbsp;van Binnenlandseh Bestuur van 5 September 1888 no. 4885)nbsp;door het toenemend verkeerswezen, de steeds zwaarder drukkende transportdiensten; vooral na do veepest in 1867 kwamen lastdieren te kort en werden jonge paarden gebruikt,

27

die anders nog geen dienst zouden gedaan hebben (missive Gouverneur Sumatra’s Westkust van 30 April 1885 no. 3033).nbsp;Hetzelfde meldde reeds het koloniaal verslag van 1879.

Blijkens de missive van den Gouverneur van Sumatra’s Westkust van 10 Februari 1892 no. 799 kostte het dan ooknbsp;in 1890 en 1891 zeer veel moeite een stuk of wat dekhengsten van dat ras bijeen te krijgen voor het proefstation tenbsp;ï’ajakomho en bleek het zelfs onmogelijk voor dutte Loeboeqnbsp;Si Kaping.

Ook de Batakpaarden gaan achteruit. Ook in de Batak-landen laat men merries en hengsten door elkaar weiden. Zoolang de volwassen en sterke hengsten de jonge en zwakkenbsp;van de merries hielden, kon dat geen kwaad.

Oe snelle opkomst van Deli en de tegelijkertijd vermeerderde communicatie met de Straits Settlements deden plotseling een groote vraag naar Batakhengsten ontstaan. De prijzen stegen zóó dat de op dadelijk voordeel beluste Batakker Vaak de verleiding niet kon weerstaan ook zijn fokmateriaalnbsp;Van de hand te doen.

Al wat verkoopbaar was werd verkocht, terwijl de dekking Werd overgelaten aan jonge veulens. Wat thans uit de Batak-Janden komt is klein en zwak. Bij gebrek aan hengstennbsp;Worden reeds meer en meer merries uitgevoerd. Onder zeernbsp;Oude De?i-ponies ziet men nog vaak een fraai exemplaarnbsp;Waaruit blijkt hoeveel men aan dat ras verloren heeft.

De Bataks zijn daarbij zoo onverschillig en wantrouwend dat Van de, bij het in 1890 te Lagoeboti opgerichte proefstationnbsp;beschikbaar gestelde dekhengsten, geen gebruik werd gemaakt.

Alleen enkele aanzienlijke inlanders die veel met het bestuur in aanraking kwamen lieten een paar merries dekken.

In de Makasaarsche en Boegineesche landen deed de toename der koffiecultuur ook zijn invloed gelden; vele jonge paarden werden bij het pikoelen der koffie naar de laaglanden vooral over de onmogelijke paden van uit het Manipischenbsp;on Manimpahoische naar Balangnipa en Tanete op den wegnbsp;naar Boelekomba versleten.

Ook in het Goasche zijn de slechte bergpaden een ruïne voor de paarden.

28

Gelukkig is op Celebes de hertenjacht nog een prikkel voor de grooten des lands om goede paarden die de maatnbsp;halen, te fokken, hoewel in de Gouverneinents landen hetnbsp;wild tengevolge van do vrije jacht reeds zeldzaam wordt.

Toch is de achteruitgang groot.

Een treurig beeld van den paardenstapel geeft ons het rapport der commissie tot den aankoop van paarden in Bonenbsp;in 1889 (Veeartsenijkundige bladen Deel V, 1891). Die commissie kon dan ook met de grootste moeite op Celebes slechtsnbsp;94 van de 215 paarden die zij noodig had, krijgen.

Blijkens de koloniale verslagen is dc uitvoer van paarden van Celebes zoo goed als opgehouden.

In 1893, het laatste jaar waarover gegevens waren, werden er in het geheel 16 uitgevoerd waarvan 11 naar Java en 5nbsp;naar de MoluMcen; daarentegen werden evenwel ook 16nbsp;paarden van Soembawa ingevoerd.

Op de kleine Soenda-eilandeji, de vierde hoofdzetel van het Indische paardenras, last but not least, gold hoofdzakelijknbsp;de nadeelige factor, dat de beste hengsten werden uitgevoerd.nbsp;Doch ook daar worden blijkens de missive van den Controleur te Soemba dd». 15 Maart 1871 no. 33 door den kleinennbsp;man de paarden veel te jong gebruikt en wordt vooral vannbsp;merries ook in drachtigen staat, soms veel gevergd. Voortsnbsp;worden daar vele hengsten geslacht waaronder soms zeernbsp;goede; bij don dood van een radja volgen zijn lievelingspaarden hem in het hiernamaals.

Als voedsel worden echter hoofdzakelijk de minder goede gebruikt en in de bijna jaarlijks terugkeerende perioden vannbsp;droogte worden zeer vele zwakke, ziekelijke, gewonde ennbsp;voor de voortteling niets belovende hengsten verorberd omnbsp;voor de goede de Aveidegronden te sparen. Dit is zeer tennbsp;bate van hot i'as.

Behalve naar Java heeft uitvoer plaats naar Mauritius en Bourbon, niet alleen van Soemba doch ook van Soem-baica.

De vraag is zoo groot en dc prijzen zijn in verhouding tot vroeger zoo gestegen dat ook daar vaak de inlander voornbsp;dé verleiding bezwijkt om goed fokmateriaal van de hand tenbsp;doen.

29

Het is bekend boe ook het Sandelhout ras achteruit is gegaan; en niet alleen de kwaliteit doch ook de kwantiteitnbsp;is verminderd; blijkens do koloniale verslagen was de uitvoernbsp;vroeger veel grooter.

Toch leveren deze eilanden nog steeds de beste paarden, Vooral Soemba.

In den allerlaatsteu tijd is men ook gelukkiger met den fiankoop van paarden voor het leger.

In dc laatste jaren nam het legerbestuur weder proeven om op het eiland Java paarden te krijgen voor de remonte.

Hierdoor werd volkomen bevestigd dat alleen in de Freancjer Dog iets goeds gefokt wordt.

De elders op Java uit de hand gekochte paarden voldeden zeer slecht.

De beste paarden werden aangetroffen bij TasiJcmelaja, Bandoeng en Tjiandjoer, vooral bij laatst genoemde plaats.

De voornaamste oorzaken dat paarden moesten worden afgewezen waren onoordeelkundige kruising, waarvan onoveiire-clige ontwikkeling en slechte gangen het gevolg waren, en Verschijnselen, welke getuigden dat van de paarden een tenbsp;Vroeg gebruik werd gemaakt.

Over achteruitgang in kwaliteit van den veestapel wordt lang niet zoo geklaagd als over dien van den paardenstapel.

In gewestelijke rapporten of opgaven voor koloniale verslagen wordt hoogst zelden daarop gewezen. Hoofdzakelijk Wordt in de tijdschriftartikelen die dit punt aanroeren vermindering der weideplaatsen door uitbi’ciding van den landbouw als reden opgegeven dat men minder krachtig vee vindtnbsp;lt;Inn in den ouden tijd.

In enkele woeste streken, voornamelijk die nabij dc Zuidkust van Java zijn de karbouwen vaak grooter dan in de

meer gecultiveerde.

Gelijk reeds gezegd kan het te jong gebruiken niet in die mate invloed hebben als bij het paard en worden de bestenbsp;mannetjes niet aan de voortteling onttrokken.

Wel wat betreft het rundvee van Madoera, tengevolge van de steeds grooter wordende vraag naar slachtvee op Java.nbsp;Do uitvoer van stieren van Madoera is zoo groot, dat voor

30

de binnenlandsche consumtie meerendeels koeien worden geslacht.

Thans overgaande tot de bespreking van hetgeen veri’icht is om den vee- en paardenstapel te verbeteren, zoo valt in de eerstenbsp;plaats in het oog dat maatregelen van wijde strekking opnbsp;flinke schaal uitgevoerd nog niet zijn aan te wijzen en eigenlijk nog in geen enkel opzicht is verlaten het gebied dernbsp;proefnemingen.

Deze kunnen worden gesplitst in

I. Oprichting van stoeterijen.

11. Beschikbaarstelling van dekhengsten en springstieren.

III. nbsp;nbsp;nbsp;Aanmoediging der castratie van voor de voorttelingnbsp;niets belovende mannetjes,

IV. nbsp;nbsp;nbsp;Politiemaatregelen.

V. Verspreiding onder den Inlander van meerdere kennisnbsp;in verband met de fokkerij.

VI. Zorg voor weideplaatsen en veevoeder.

VII. nbsp;nbsp;nbsp;Uitbreiding van den veeartsenij kundigen dienst.

VIII. nbsp;nbsp;nbsp;Het geven van subsidies en het uitloven van premiesnbsp;bij wedloopen, vee- en paardemarkten en tentoonstellingen.

IX. Invoer van uitheeinsche lastdieren ter verlichting dernbsp;inheemsche.

I. Stoeterijen.

Vooral in verband met de hertenjachten en tournooien hielden oudtijds de meeste vorsten en groeten op Java ernbsp;stoeterijen op na waarin zij paarden fokten van goede taillenbsp;en voortreffelijke eigenschappen, welke voor die parforce jachten onmisbaar waren. Vooral na de openstelling der jachtnbsp;waardoor het wild schaarsch en schuw werd en na het innbsp;onbruik geraken der senennans viel dan ook een grootenbsp;vermindering van het aantal goede paarden op Java te con-stateeren, wijl de voornaamste prikkel voor de landsgrootennbsp;om uitmuntende paarden te fokken verviel.

Het meest beroemd was de stoeterij te Mergowati in de

31

Kedoe, omstreeks 1651 opgericlit door keizer Pakoe Boewoko III, die de beslo Kedoesche merries daarvoor uitzocht ennbsp;hengsten er voor gaf uit zijn eigen rijpaarden. Ook denbsp;Grouverneur Generaal schonk den vorst daarvoor eenige paar-lt;Ien, waarschijnlijk ook eenige van Europeesch ras (Prof.nbsp;Vetii, het paard onder de volken van het Maleische ras).

Een paar dessa’s waren tegen vrijstelling van landrente met de zorg voor de stoeterij belast, hun hoofd kreeg dennbsp;titel van Demang van Mergowati.

Bij de splitsing van het rijk kwam de stoeterij aan den Sultan van Djokjakarta die ze aanhield.

Een uitmuntend paardenras is er uit voortgekomen.

In het begin dezer eeuw was de stoeterij reeds te niet gegaan, hadden de paarden van Mergowati echter nog eennbsp;bijzonder goeden naam.

Ook tijdens den Java-oov\og stonden de Kedoesche paarden goed hekend en bewezen zij in den krijg vaak goede diensten;nbsp;thans bestaat het echte ras niet meer.

Blijkens de opgaven voor de koloniale verslagen van dat gewest is het met de paarden daar zelfs in den laatstcn tijdnbsp;bijzonder treurig gesteld.

De Gouverneur Generaal vak der Cappellek riclitte een stoeterij op te Tjipanas onder een Europeesehen opziener,nbsp;¦'vaaruit paarden zouden worden geleverd ten dienste dernbsp;posterijen, der djajangsekars en van het leger.

In 1820 bestond die uit 1 hengst en 30 merries en werd overgebracht naar Fasir Ajam bij Tjiandjoer en tevensnbsp;bestemd voor veredeling van het paardenras. Daar zij goedenbsp;resultaten leverde werd de stoeterij steeds meer uitgebreid.

In 1826 werden daarheen ook overgebracht de paarden van de stoeterij Tamieadjing, door de Regeering van dennbsp;Ilesident van Soerabaja overgenomen.

In de oogen van den Commissaris Generaal du Bus de GfLusiGNiES vond de stoeterij geen genade en zonder zelfs donnbsp;IIlt;'^ad van Indië om advies te vragOn hief hij liaar op eigennbsp;verantwooi'ding op (bij besluit van 16 Augustus 1831 no. 25)nbsp;'Vijl de particulieren te Batavia de beste paarden kochtennbsp;Voor hunne wagens en de slechtste voor de remonte werden

32

gebezigd. Op de eerste gaf het Gouvernement honderd tot twee honderd gulden toe en de Cavalerie werd ellendig geremonteerd.

(Vide voor nadere bijzonderheden Tijdschrift voor Nijverheid en Landbouw in Nederlandsch-Indië deel XXXVIII, 1889, Historisch overzicht enz. door van der Kemp).

De Heer van der Kemp schrijft over dit treurig uiteinde der aanvankelijk veelbelovende stoeterij:

»Men had dus geen kans gezien om te beletten dat aan het Gouvernement de bokjes overbleven!”

«Zonderlinge manier van organiseeren!”

De dekhengsten werden over Java verdeeld ten dienste der merries- der bevolking, waarover later.

Het voorbeeld der Regeering had gelukkig bij verschillende landheeren den lust tot fokken opgewekt, wat niet zondernbsp;invloed bleef op het paardenras in de 1’reanger.

In 1838 was ook de Regeering weder geneigd zich eenige offers voor de zaak te getroosten en werd te Tjiheumeuh bijnbsp;Buitenzorg een stoeterij opgericht onder den 2ea Luitenantnbsp;der kavallerie Graaf VON Bentheim Techlenburg Rheda,nbsp;waarvoor ook eeia 8-tal paarden waren aangevoerd uit Europa.nbsp;Buitenzorg bleek echter niet de geschikte plaats en in 1839nbsp;werd ook deze overgebracht naar Pasir Ajarn bij Tjiandjoer.

Een veearts bij die stoeterij to plaatsen kan ongelukkig de goedkeuring van het Opperbestuur niet verwerven en daaropnbsp;leed de zaak voornamelijk schipbreuk, want voN Bentheimnbsp;wilde de besmettelijkheid van kwaden droes niet inzien; denbsp;sterfte was daardoor groot.

Ook overigens krijgt men uit het rapport van don kolonel commandant van het regiment Oost-Indische kavallerie Berié, die de stoetei’ij op 28 en 29 .Juli 1842 inspecteerde, een zeernbsp;ongunstig denkbeeld van het beheer van graaf voN Bentheim.

De reeds geslachtsdrift toonende veulens van beiderlei kunne werden eerst op 2'‘/., jarigen leeftijd afgezonderd en schenennbsp;onderling de taak op zich genomen te hebben tie stoeterij tegennbsp;wil en dank een grooteré uitbreiding te geven.

Een bepaald plan heerschte niet bij do stoeterij; weelderige stallen waren gebouwd voor gewone inlandsche merries, echtenbsp;gladaks.

33

Door een en ander stonden tegenover zeer groote kosten ^®cr povere resultaten.

Men trachtte niet de stoeterij te verbeteren; opgericht bij 'besluit van 23 Maart 1839 no. 1, werd zij bij besluit van 21nbsp;^Pril 1843 no. 49 opgeheven.

Een der boofdmotieven was dat het leger op andere wijze Soedkooper aan paarden komen kon (a).

M'eder werd toen een proef genomen met het stationeeren Van dekhengsten.

In den aanvang van 1839 was de Resident van Timor geraadpleegd over het oprichten van een stoeterij op Roti. Deze 'Vas 200 met het denkbeeld ingenomen dat hij in afwachtingnbsp;^61’ beslissing van de Regeering tot de oprichting overging ennbsp;^00 merries daarvoor aanschafte.

Die beslissing viel eerst twee jaar later.

Dij besluit van 2 Mei 1841 no. 15 werd van het denkbeeld '¦'fgezien en de Resident gelast de door hem uitgegeven sommennbsp;'Veder in ’s lands kas terug te storten.

(van der Kemp, pag: 149—151).

Deeds in 1859 werd door het Militair Departement opnieuw aangedrongen op de oprichting van een uitgebreide stoeterijnbsp;'vaartoe een som van /¦250000,— in 3 jaren werd noodig geacht.

Aanvankelijk werd dit voorstel met het oog op de slechte VGsultaten van de Tjiandjoersche stoeterij verworpen, maar opnbsp;'ct herhaald aandringen van het Militair Departement werd

1862 aan het opperbestuur de wederoprichting van stoeterijen

Java voorgesteld.

Men stelde zich daarbij ten doel (missive Leger-comman-'lant 28 Februari 1865 no. 4) niet alleen om de bereden wapens het leger van remontepaarden te voorzien, maar ook omnbsp;° producten dier inrichtingen gedeeltelijk als dekhengstennbsp;°ver Java te verspreiden.

Het plan werd echter niet vei'wezenlijkt.

^ oischen der remonte voldeden drong er evenwel toe toch iets te ^proeven om den achteruitgang der overwalsche rassen te stuiten.

34

Op de begroeting van 1870 werd f 1220. voor verbetering van de paarden in de residentie Timor, welkenbsp;blijkens schrijven van den Resident van 26 November 1870

werden aangewend voor den aankoop van 9 dekhengsten op

Soemha en Savoe die aan personen op Timor en Soemha werden gegeven onder voorwaarde, dat deze de helft der daardoor verwekte veulens aan het Gouvernement zouden afstaan.nbsp;Blijkens mededeeling van den Resident leed deze poging omnbsp;den Timorees te bewegen tot het oprichten van kleine stoeterijen schipbreuk op de onverschilligheid der bevolking.

Bij artikel 207 der begroeting van 1871 werd die post nog verhoogd met f 9500.—

Aanvankelijk bestond het plan daarvoor Australische of Arabische hengsten te koopen.

Het Legercommando verzette zich echter ten sterkste tegen een croiseering der Sandelliout-T^amp;axAQn daarmede en was voornbsp;verbetering van dat ras in zich zelf, door de beste merriesnbsp;door de grootste hengsten te doen dekken. De toegestanenbsp;f 10720,— wilde de Leger commandant besteed zien voornbsp;prijzen aan die radja’s die het meest voor de verbetering dernbsp;paarden bleken te doen.

De gelden werden toen gebruikt om een stoeterij te Ka-doemba op Soemba op te richten onder den Controleur S. Roos, waarvoor /¦ 3420 werd uitgegeven; voorts word/¦ 780.— besteednbsp;voor merries op Timor.

De rest werd beschikbaar gehouden om ook op Celebes iets in het belang van het paardenras te doen, waarvan voorloopignbsp;dchter nog niets kwam.

Op Timor kwam niet veel van de stoeterij terecht door de bezwaren aan het toezicht verbonden, de paarden liepen innbsp;den drogen tijd soms 70 paal ver het binnenland in om frischnbsp;voedsel te zoeken en werden daar gestolen.

Bij het besluit van 26 Maart 1875 no. 32 werd machtiging gegeven om de paarden te verkoopen, gelijk geschiedde.

Blijkens het proces-verbaal van verkoop van 28 Mei en 9 Juni daaraanvolgende haalden de 31 paarden en veulensnbsp;f 447.35 dus nog geen f 15.— gemiddeld per stuk.

a. GouvcracmenU be.sluit 21 November 1874 no. 25.

35

stoeterij van Roos liet zich aanvankelijk zeer goed aanzien. zijn rapport van 9 September 1872 no. 159 stelde hijnbsp;*laarom voor die uit te breiden en onder militair beheer tenbsp;plaatsen.

Werkelijk werd door het opperbestuur f 10000.— daarvoor toegestaan. Intusschcn echter was de Controleur Roos Assistentquot;nbsp;l^esident geworden te Mo7itrado. Gelijk het zoo vaak gaat,nbsp;^'jn opvolger had niet zoo veel hart voor de zaak.

De speciaal tot opname er van naar Soemba in commissie gezonden paardenarts Postma (Gouvernements Besluit 22nbsp;Januari 1875 no. 43) bracht een ongunstig rapport uit overnbsp;stoeterij, achtte het terrein te beperkt, de ressources vannbsp;Soemba te gering en de verbetering van het Sandelhout-vamp;snbsp;l^eter op Java in een stoeterij te beproeven!

D'j besluit van 31 December 1876 no. 14 werd afgezien ^an de uitbreiding en onder militair beheerstolling en bepaald,nbsp;Jat de onderneming op Soemba zou worden gestaakt.

Met uitzondering van een 9 tal hengsten, die aan het leger ^^erden overgedaan, werden de paarden in het openbaar ternbsp;plaatse aan den meestbiedende verkocht, ingevolge het besluitnbsp;5 Juni 1877 no. 22.

Toen Roos later tot Resident van Timor werd benoemd, ^ist hij in een mondeling onderhoud den Gouverneur Generaalnbsp;amp;'instig te stemmen voor de wederoprichting eener stoeterijnbsp;°P Soemba.

Dij zijn schrijven van 30 October 1883 no 2022 diende hij Nadere voorstellen daaromtrent in. Als de meest geschiktenbsp;plaats werd door hem aangewezen de vlakte van Leba-Lebanbsp;de baai van dien naam op de Noordkust van het eilandnbsp;^oniblen {Solor-eilanden).

^ Dit voorstel werd door den Directeur van Binnenlandscli

®stuur behandeld bij missive van 6 December daaraanvolgende no. 8883.

Sedert werd niets meer daarvan vernomen.

De Directeur van Binnenlandscli Bestuur Fitz Verploegh bij missive van 15 Januari 1874 no. 439 omvangrijkenbsp;^eorstellen aan de Regeering gedaan.

Dij quot;Viras van oordeel dat van halve maatregelen niets te

36

verwachten was en het hoog tijd werd, flink de hand aan het werk te slaan.

Daar maatregelen in het belang van den veeteelt op den langen duur werken is hoofdzaak dat gewerkt wordt naarnbsp;een vast plan.

Daarom achtte hij het noodig dat, evenals van het bosch-wezen, een afzonderlijke tak van dienst werd gemaakt van de veeteelt, welke zou ressorteeren onder het Binnenlandschnbsp;Bestuur en aan het hoofd waarvan zou staan een Inspecteur.

In afwachting daarvan verwachtte de Directeur echter dadelijk heil van stoeterijen van volbloedpaarden, Avaar etalonsnbsp;moesten zijn voor het fokken van rijpaarden, van wagen-paarden en van karre en draagpaarden. Tevens achtte hijnbsp;fokkerijen wenschelijk van rundvee, schapen en varkens.

Dc gezamenlijke kosten werden door hem op f 645000.— in eens en op f 182920.— ’s jaars begroot.

Bij besluit van 19 Mei 1874 no. 9 werden deze voorstellen verworpen op grond der groote kosten, doch den Leger commandant opgedragen om voorstellen te doen tot verbetering van hetnbsp;paardenras op Soeniba en een onderzoek in te stellen naar denbsp;mogelijkheid om op of nabij Makassar een stoeterij op te richten.

Nadat dit onderzoek gunstige resultaten had opgeleverd werd bij besluit van 31 December 1876 no. 14, Avaarbijnbsp;de stoeterij op Soemba Averd opgeheven, den Leger-Comman-dant opgedragen uitgCAverkte voorstellen te doen om denbsp;paardenstoeterij op Ztiid-Celebes op te richten en te onderzoeken wat wenschelijker is, die stoeterij later zoo uit tenbsp;breiden dat zij in de behoefte van het leger kan voorzien,nbsp;dan wel daarnevens een stoeterij van Sandelhoutpaarden opnbsp;Java op te richten.

Toen, nadat nog vele adviezen en voorstellen Avaren OAmr-Avogen, in 1879 tot de oprichting der stoeterij o'p Zuid-Celebes zou worden overgegaan, leek het werkelijk dat de zaaknbsp;prachtig geregeld Avas edoch het schiereiland Malassoro datnbsp;men er voor had uitgekozen bleek ongezond, moerassig en omnbsp;vele redenen geheel ongeschikt te zijn, zoodat, Aveder na zeernbsp;veel correspondentie, bij besluit van 28 November 1881 no. 4nbsp;van de oprichting voor goed werd afgezien.

B7

Ook van de oprichting van dc stoeterij van Sandelhout-Paarden op Jam kwam nooit iets en gelijk wij zagen evenmin ¦''au de wederoprichting eener stoeterij in de Kesidentie Timor.

In 1881 trof de Regeering echter een overeenkomst met een drietal particulieren in de Freanger Regentschappen, aannbsp;''^ie een renteloos voorschot van f 50000.— werd gegeven,nbsp;'vaarvoor zij een paardenstoeterij oprichtten, onder verplichtingnbsp;¦''an af het 6^ jaar jaarlijks 50 paarden voor de remonte, aannbsp;de eischen daarvoor gesteld voldoende, te leveren, te verrekenen met het voorschot a raison van f 200.— het stuk. Nanbsp;aanzuivering daarvan zouden zij nog 25 jaar lang jaarlijks 25nbsp;paarden tegen gewone remonte-prijs leveren.

Op het einde van 1882 hadden zij 5 overwalsche dekhengsten, fokmerries en 19 veulens. De opgedane ervaring leerdenbsp;toen reeds dat zij voor de bedongen prijzen geen paardennbsp;Zonden kunnen leveren. In Mei 1883 richtten zij derhalve eennbsp;''crzoekschrift aan de Regeering om de overeenkomst te ontbinden en het voorschot terug te mogen geven, waarin denbsp;Ilegeering toestemde.

In het koloniaal verslag van 1882 komt voor dat een ge-pensionneerd hoofdofficier te Meester-Cornelis een kleine Sitoeterij van Sandelhoutpaarden oprichtte. Hoe het daarmedenbsp;afliep blijkt niet.

Oe landheeren in de Freanger maakten steeds meer werk paardenfokkerij. In het koloniaal verslag van 1888nbsp;quot;'ordt vermeld dat op de ondernemingen Tendjoajo, Faraliannbsp;^alalc en Sinagar de belangrijkste stoeterijen werden aange-Irofïen en daar ook dekhengsten werden gehouden van Engelsch,nbsp;¦^'gt;’ahisch en FTongaarsch ras.

lö 1888 richtte het Gouvernement een remonte-depot op te Foerahaja in de Freanger Regentschappen, waar Sandehnbsp;^out en ilfn/Mssar-paarden, op 2'/., a 3-jarigen leeftijd ingekocht, worden verzorgd tot zij volwassen zijn.

He resultaten waren aanvankelijk niet schitterend, doordien moeielijk bleek een voldoend aantal jonge paarden voornbsp;naaximum prijs van f 180,— te krijgen en de weidegronden minder goed bleken. Deze werden langzamerhandnbsp;^orbeterd; reeds in het koloniaal verslag van 1891 (bladzijde

X, Afl. I. nbsp;nbsp;nbsp;3

38

42) wordt de inrichting geroemd en in den laatsten tijd bloeit die zeer.

In 1890 (Gouvcrnements Besluit 6 Februari 1890 no. 7) werden proefstations van dekhengsten van inheemsch ras opgericht te Taroetoejig, Loehoeq Silcaping en Pajakomba ternbsp;Sumatra’s Westlmst.

Het doel daarvan was; reeds dadelijk dekhengsten ter beschikking te stellen der bevolking en tevens in kleine stoeterijen de dekhengsten te fokken, die als rasverbeteraars zouden moeten dienen, tevens de stoeterijen ten voorbeeldnbsp;aan de bevolking te stellen.

Alleen te PajaTcomha had men éénig succes, hoewel het ook daar nog groote moeite kostte om de stoeterij compleetnbsp;te krijgen, en de bevolking voor hare merries weinig van denbsp;hengsten gebruik maakte.

De stoeterijen op zich zelf lieten in vele opzichten te wen-schen over, en de kosten vielen zeer tegen.

Iedere gefokte hengst bleek op f 1000.— te zullen komen.

Daarom werd voorgeslagen liever Sandelhoutdekhengsten te koopen, die veel goedkooper, minstens even geschikt ennbsp;spoedig te verkrijgen zouden zijn.

Dit denkbeeld vond instemming bij de Regeering blijkens de Missive van den Gouvernements Secretaris van 17 September 1893 no. 2344.

Bij Gouvernements Besluit van 28 October 1891 no. 3 werd besloten op Barïka een poging te wagen, paardenteeltnbsp;ingang te doen vinden en daartoe 12 Makassaarscho merriesnbsp;en een dito hengst daarheen gezonden. Blijkens do jongstenbsp;rapporten maken deze en de geworpen veulens het goed.

Veefokkerijen heeft het Gouvernement nooit beproefd.

Alleen werd in 1855 (zie koloniaal verslag van dat jaar) getracht op de Batoe-etlanden, het eiland Nias en in hetnbsp;landschap Anglcola van het Gouvernement Sumatra’s Weskustnbsp;de bevolking er toe te bewegen zich op de veeteelt toe tenbsp;leggen door eehige stieren en een aantal koeien ten geschenkenbsp;te geven.

Resultaat had de maatregel niet. Enkele hoofden aten de hun gegeven dieren dadelijk op.

39

Nadat de eerste op de Bafoe-eilanden verdeelde runderen lot liadden ondergaan werd van de verdeeling onder denbsp;kloofden van de rest, afgezien en de kudde onder beheer vannbsp;radja gesteld onder toezicht van het Europeesch bestuur,nbsp;kudde, waarin een enkele maal nieuw bloed gebrachtnbsp;'verd, bestaat nog. Do baten er van werden door den radjanbsp;^ön behoeve der bevolking aangewend, onder anderen alsnbsp;tegemoetkomingen na het at branden van een kampong of

Hoewel de bevolking daar dus reeds 40 j aar de veeteelt met 'oordeel heeft zien drijven, vond het voorbeeld door den radjanbsp;het bestuur gegeven nog geen navolging. Ook in de residentie Amboina zijn zonder succes dergelijke proeven genomen.

de missive van den Gouvernements Secretaris van 6 November 1885 no. 832/e en bij het besluit van 8 Februari 1893nbsp;1 is machtiging verleend om den veestapel in dat Gewestnbsp;to verknopen.

Hl 1891 werd een dergelijke proef genomen om op Banka ^oeteelt ingang te doen vinden; wegens de slechte resultatennbsp;is die weder gestaakt (Gouveimements Besluit van 13 Febru-1895 no. 32).

Nog valt te wijzen op de in 1888 in de afdeeling Toha en ^i^indoeng der residentie Tapanoelie genomen proef met scha-ponteelt. Blijkens de jongste verslagen nemen de schapen innbsp;aantal toe.

Voorts op de machtiging bij Gouvernements besluit van 1 ovember 1894 no. 9 aan den Resident van Bengkoelen ver-

'quot;'^olke door ziekte zeer geleden had, over/”9500 te beschikken Voor den aankoop van Siameesch en Bengaalsdi rundvee ennbsp;^^i-Javaansche buffels, welke aan de bevolking zullen wordennbsp;'Verkocht tegen jaarlijksche afbetaling van f 5 der getaxeerdenbsp;plaatselijke waarde, met kwijtschelding van den koopprijs indiennbsp;ffen toedoen van den kooper het dier in het eerste jaarnbsp;'¦omt te creveeren.

^ Op West-Java legden de meeste ondernemingen van land-°’i’'v kleinere of grootere runderfokkerijen aan, hoofdzakelijk Verkrijging van trekvee en van mest.

40

Zij droegen meer zoi’g voor goede springstieren dan de bevolking gewoon was te doen; Madoereesche, Australische,nbsp;ook Europeesche stieren werden vaak door ben aangeschaft.

De beste naam bad lange jaren de onderneming Argalingga in de Preanger in dit opzicht.

In 1893 werd echter de veestapel dier onderneming van de hand gedaan wijl men de weidegronden in cultuur wilde brengen.

In 1880 en 1881 leden vele ondernemers groote verliezen door de veepest; menige veestapel ging toen geheel te niet.

De R. K. missie te Larantoelca voerde blijkens de koloniale verslagen van 1878, 1886 en 1887 Australische springstierennbsp;op Floris in om den veestapel der bevolking te verbeterennbsp;en niet zonder succes.

Op Soemba voerden eenige hoofden Australisch vee in, dat verwilderde en verbasterde.

Ook de radja van Seba {Saroe) schafte zich Australische springstieren aan voor zijne fokkerij (koloniaal verslag 1878).

il. Statioiiiieereii van dekhengsten.

De Oost-Indische Compagnie schijnt reeds fokdieren van vreemd ras te hebben ingevoerd, getuige de aan Falcoe Boe-wono III geschonken paarden van Europeesch ras ten behoevenbsp;der stoeterij te Mergowati.

In het begin dezer eeuw voerden enkele inlandsche hoofden in de Preanger Regentschappen Perzische hengsten ten behoevenbsp;der voortteling in.

In 1809 volgde de invoer van eenige Arabische hengsten.

In 1817 werden, door het Gouvernement, de eerste Australische paarden ingevoerd.

Zij kwamen op f 550.— het stuk.

In den aanvang van 1828 werden door het Gouvernement dekhengsten van Makassar en Bima in onderscheiden gewestennbsp;van Java gestationneerd.

Gedurende het bestaan der eerste stoeterij te Pasir Ajam bij Tjiandjoer werden jaarlijks eenige dekhengsten afgezonderdnbsp;voor de merries der bevolking.

Bij de opheffing in 1831 werden 40 dekhengsten, daaivan afkomstig, mede over Java verdeeld.

41

Deze werden gezonden aun de Regenten in de streken waar inlander het meest aan paardenfokkerij deed. Onder oppertoezicht der Residenten waren deze gehouden de hengstennbsp;te doen verzorgen en de tochtige merries van 4 voet of hoogernbsp;der Javanen gratis er door te laten dekken, mogende de hengstnbsp;ep de springdagen slechts eenmaal springen.

In 1835 liet de Regeering onderzoek doen naar de resultaten van dien maatregel. Deze vielen niet mee; uit de vele rapporten blijkt dat er onder dekhengsten waren te oud, te jongnbsp;on zelfs gebrekkig, dat enkele Residenten de zaak niet goednbsp;hadden behandeld, dat over gemis aan medewerking bij denbsp;Hegenten viel te klagen.

In het geheel zouden volgens den Legercommandant slechts 123 veulens zijn verkregen.

Ingevolge het besluit van 23 December 1835 no. 1 werden de hengsten gedeeltelijk verkocht, gedeeltelijk verplaatst. Innbsp;1837 werd f 27000 toegestaan voor den aankoop van Perzische,nbsp;Maliassaarsche, Bimaneesche en Kedoeschc paarden. Graafnbsp;vox Bextheim, met den aankoop belast, gaf echter aan denbsp;zaak een andere wending zoodat de gelden ten slotte werdennbsp;besteed voor de oprichting der stoeterij te Buitenzorg, in 1839nbsp;naar Pasir Ajam bij Tjiandjoer verplaatst.

Bij do opheffing dier tweede stoeterij te l^asir Ajam in '843 Werd weder besloten tot het beschikbaar stellen van hengsten.

Voorts tot indienststelling van een „Inspecteur van het paardenras” waartoe vox Bentheim werd benoemd. Ook werd Vastgesteld en gedrukt een „Instructie voor de plaatsing, hetnbsp;toezicht cn de behandeling der keurhengsten, bestemd tot denbsp;verbetering van het paardenras op Java”.

Er werd uitgerekend dat er op Java 140000 teelbare merries zouden zijn, dus 1400 dekhengsten benoodigd wmren, waarvannbsp;or 100 in 1844 moesten worden aangekocht.

De inkoopsom zou, over 5 jaren verdeeld, door de bevolking Worden terugbetaald en de verzorging geschieden tegen vrijstelling van heerendienst.

De hengsten werden gesteld onder rechtstreeksch toezicht *Ior controleurs van de landelijke cultures.

Hoeveel hengsten werkelijk werden ingekocht blijkt niet.

42

Wel dat in 1846 voor dit doel öok werden bestemd een tweetal hengsten van Engelsch ras.

Ook deze proef had weinig beduidend effect en in 1851 werd de inaatiegel opgeheven.

De mislukking werd hoofdzakelijk toegeschreven aan den

der bevolking om hare merries door de Gouver-

nements hengsten te laten dekken, naar vermoed werd uit vrees dat bij hot verkrijgen van goede veulens de hoofdennbsp;die zouden accapareeren

Ook in 1859 constateerde de Directeur van cultures dat het stellen van springhengsten van edel inlandsch ras {Makassaren,nbsp;Timoreezen) hoegenaamd geen nut opgeleverde, wijl de Javaannbsp;om verschillende redenen afkeerig was zijn merries er doornbsp;te laten dekken.

Ook de in dat jaar genomen proeven met hot stationneeren van Malmssaarsche dekhengsten ter Sumatra’s Westkust hadden geen succes.

Op Java vooral kon de voornaamste reden van den on-gunstigen uitslag worden aangenomen de predilectie die de inlander heeft voor dekhengsten van groote taille. In denbsp;Preanger werd herhaaldclij k geconstateerd dat de inlandernbsp;liever verscheidene guldens betaalt om zijn merrie te latennbsp;dekken door een grooten bastaard Perziaan, dan ze gratis doornbsp;een ovcrwalsche hengst te laten bespringen.

Mogelijk doet het er iets toe dat die paarden uit Arahië heeten te komen (koeda Arab), de deskundigen zijn het vrijnbsp;wel eens dat die paarden, uit de Perzische Golf afkomstig,nbsp;volstrekt niet uitmunten door goede eigenschappen. De grootenbsp;bastaard-7'’recïW5fe;'.'? er van gewonnen, zijn dan ook niet hoognbsp;in prijs en hebben veel karakter- en beengebreken.

In zijn predilectie voor groote hengsten staat de inlander echter niet alleen. Dc meeste particuliere ondernemers houden zulke paarden er op na.

Een sterk voorstander is ook dc Gouvernements veearts Penning, die in zijn rapport over het 2» kwartaal van 1891nbsp;aan den Gouverneur van Sumatra’s WestPust ze erg aanprijstnbsp;wegens het groot verschil in arbeids vermogen, terwijl de kostennbsp;van het fokken van groote en kleine paarden vrij wel gelijk zijn.

43

Als arbeidspaarden hebben echter juist de groote bastaard-Preangers niet zeer voldaan.

Zij zijn het juist die den Freanger zijn slechten naam bezorgden. Ai'tikelen vóór en tegen het Freanger paard vindt ®en onder anderen in het Ind. Mil. Tijdschrift, 18^ jaargangnbsp;P deel, pag. 269, van een voorstander, idem 2® deel pag 52nbsp;275, Veeartsenijkundige Bladen 1890, van tegenstanders.

Beide hadden gelijk, ook de voorstander blijkens de nu geslaagde proef van aankoop voor het leger. Deze bedoeldenbsp;echter de bastaards van Indische hengsten die zeer goed zijn;nbsp;^let publiek kent die weinig ook wijl zij op de hoofdplaatsennbsp;als overwallers worden aan den man gebracht. De tegenstanders hadden het oog op do producten van onoordeelkundigenbsp;croiseering, de bekende groote, luie, koppige Freangers.

Onder de deskundigen staat dan ook Penning met zijn keening vrij wel alleen. Bijna, eenstemmig is hun oordeel datnbsp;Wen, wil men grootenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paarden hebben, beter doet dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

¦Australië in te voeren nbsp;nbsp;nbsp;dan zonbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hiernbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uit kleine merries tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tee-

^cn cn dat do inlandsche merries de beste veulens werpen '^an Sandelhout- of Makassarhengsten.

Over de mogelijkheid om overvloed van goede groote paar-'ien uit Australië te nbsp;nbsp;nbsp;krijgen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dienbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niet duurder behoeven te

wjn dan de Indische nbsp;nbsp;nbsp;ponies,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lezenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men het raqport vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;den

1®quot; luitenant adjudant der kavalerie Happé over zijn zending Daar Australië (Ind. Mil Tijdschrift 21® jaai’gang, 1892, II).

De ponies in Australië staan bij de onze achter, de goede daar ook duur.

Het invoeren van groote paarden bij het leger is moeilijk, 'Hjl alle gebouwen en inrichtingen, harnachementen en tuigennbsp;Dp ponies zijn ingericht.

In 1864 en 1865 stond het Opperbestuur telken jare f 15000 toe voor premiën tot aanmoediging van paarden-DD veeteelt en zoo noodig tot aankoop van dekhengsten.

Voor het laatste doel werd slechts weinig er van besteed.

In 1870 en 1871 werden, gelijk onder „stoeterijen” reeds Vermeld, op Soemba eenigc hengsten aangekocht en aannbsp;'genaren van merries op Timor gegeven, die de helft dernbsp;verwekte veulens zouden afstaan aan het Gouvernement.

44

Dc fokkers hadden evenwel geen lust ter wille daarvan eenige zorg aan den dag te leggen.

Zij lieten de dieren in het wild loopen met de andere paarden, zoodat er weldi’a gestolen werden of om het levennbsp;kwamen.

Ecne berisping had ten gevolge dat allen vroegen de hengsten terug te mogen geven. Gelijk uit de missive van den Resident van Timor van 1 October 1872 no. 990 blijkt, was ernbsp;bepaald pressie toe noodig om hen te bewegen de hengsten tenbsp;houden en was de Resident soms wel genoodzaakt ze terugnbsp;te nemen. Beter was liet dus, de mogelijkheid open te stellennbsp;ze in eigendom tc verkrijgen. Daarom werden ze in 1875,nbsp;tegelijk met de paarden van de stoeterij, verkocht.

Langen tijd werd niets meer in deze richting gedaan.

Het beschikbaarstellen van dekhengsten vond niettemin voortdurend talrijke voorstanders, zoo bij ambtenaren als particulieren. Het particulier initiatief toch was meer en meernbsp;toegenomen en viel er onder anderen te wijzen op de ver-eeniging voor landbouw en veeteelt, de Fremiger en de Biii-tenzorgsche wedloopsoeieteiten.

De adviseur honorair II F. Holle verwachtte reeds toen veel van het stationnecren van dekhengsten en springstierennbsp;bij gewone inlanders.

De Heeren A. W. Holle en Noordwijk achtten het ras zeer vooruitgegaan door de vroegere invoeren van Perzische,nbsp;AraMsche, Engelsche, Australische, Mdkassaarsche en Sandelhout hengsten, doch meenden dat het weer aan het achteruitgaan was, wijl in 10 a 15 jaren geen nieuwe dekkengstennbsp;door de Regeering waren ingevoerd en de bastaards dus voornbsp;de voorttelling moesten zorgen.

De literatuur over dit onder werp breidde zich zeer uit; de referendaris ter algemeene secretarie VON Schmidt geeftnbsp;daarvan een overzicht in een nota van 26 Februari 1877.

In de gewestclijke verslagen werd steeds geklaagd over achteruitgang.

De Minister van Koloniën vond daarin aanleiding de zaak ter harte te nemen en stelde bij zijn depêche van 24 Februarinbsp;1876 L'^. A'*. no. 34 351 de vraag of de Regeering zich niet

45

krachtiger kon laten gelegen liggen aan pogingen tot verbete-tering van het paardenras en den veestapel op Java.

De zaak was toen juist hier aan de orde door een request '''an het tweede Indische Landbouw-congres.

De Regcering antwoordde den Minister dat zij van oordeel quot;'as dat vroeger wel vaak de goede wil getoond was, dochnbsp;proefnemengen nooit met belangrijk en blijvend succesnbsp;kekvoond waren, dat zij steeds te koi't van duur warennbsp;geweest en men zich door teleurstelling in den aanvangnbsp;te veel had doen afschrikken om met volharding op dennbsp;®enmaal ingeslagen weg voort te gaan; dat deze ondervindingnbsp;•i®r Regeering echter niet mocht weerhouden om alles tenbsp;keproeven wat tot verbetering van den bcstaanden toestandnbsp;kon worden aangewend door telkens opnieuw het initiatiefnbsp;quot;fw bijzondere pei’sonen en vereenigingen aan te wakkerennbsp;''ö do belangstelling der bevolking door vermeerderde staats-^oi'g op te wekken (Gouveimements Besluit van 28 Mei 1877nbsp;110. 2).

Bij dit besluit werd, behalve tot vaststelling van den ge-öxtraheerden Indischen brief, onder meer nog goedgevonden •'ll verstaan de Directeuren van Binnenlandsch Bestuur ennbsp;Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid uit te noodigen, om nanbsp;nadere raadpleging vair den Resident der Freanger liegent-^^^appen en den adviseur honorair K. F. Holle de noodigenbsp;foorstellen te doen tot het nemen van proeven, tq beginnennbsp;niet de residentie Freanger-Fegentschappen, tot verbeteringnbsp;fan het paardenras en den rundveestapel, door jaarlijks cenigenbsp;^(indelhout-, Alalcassar-, BattaTc- of/S'oemfiaica-dekkengsten ternbsp;keschikking van eenige soliede en geschikte inlandsche land-kouwers te stellen en eenige Madoereesche en Falineeschenbsp;springstieren als prijzen en premies op tentoonstellingen aannbsp;inlanders te schenken.

Voor dit doel alleen werd f 10000 aangevraagd.

De Legercommandant werd reeds dadelijk uitgenoodigd ®6ii 10 tal der beste remontepaarden of te zonderen voor hetnbsp;keoogde doel.

Deze echter was zeer tegen den voorgestelden maatregel gekant (zie onder anderen zijn advies van 32 Juli 1878 no.

46

2, aanbiedende het advies van den Commandant van het Regiment Kavallerie van 3 te voren no. 488/10) en toondenbsp;weinig lust de beste remontepaarden er voor af te staan.

Hij moest echter toegeven en heeft toen de 9 door de intrekking der stoeterij op Soemba beschikbajir gewordennbsp;dekhengsten, die aan het leger waren ovei'gegeven, er voornbsp;benut, welke echter meest onder de maat waren; één was zoonbsp;oud dat hij dadelijk moest worden afgekeurd.

Toen in 1876 de stoeterij op Soemfea werd opgeheven en de publieke verkoop der paarden later gelast, werden 9 dekhengsten van dien verkoop uitgezonderd, wijl zij aan denbsp;eischen voor legerpaarden gesteld voldeden.

Het spreekt ook van zelf dat de Controleur Roos voor zijn stoeterij geen biekjes als hengsten had gekozen.

Men zou haast twijfelen of het leger wel diezelfde paarden heeft ontvangen (')•

Dit schijnt echter vast te staan dat, in stede van 10 der beste remontepaarden voor de proef in de Preanger 9 paarden zijn afgestaan, die niet van de beste waren en waar hetnbsp;leger vermoedelijk mede zat opgescheept. De aanvankelijknbsp;slechte i’esultaten van de proef zijn daaraan toe te schrijven.

Nadat de Regeering nadere voorstellen had ontvangen en tal van adviseurs had gehoord, werd bij Gouvernements-Bc-sluit van 13 September 1878 no. 4 goedgevonden en verstaannbsp;voorloopi^ in de Preanger Regentschappen een proef tenbsp;nemen met het stationneeren van 24 dekhengsten bij particuliere ondernemers.

Onder de adviezen moeten nog worden gereleveerd die van den Heer K. F. Holle van 30 September 1877 No. 79 ennbsp;8 April 1878, waarbij hij warm pleitte voor zijn voorstel,nbsp;bij zijn advies van 9 October 1876 No. 90 gedaan, om dekhengsten aan soliede inlanders te verkoopen tegen afbetalingnbsp;in termijnen onder voorwaarden die het gebruik als dekhengsten moesten verzekeren. Ook de Resident der Preangernbsp;Regentschappen, Pahud ondersteunde die voorstellen warm

1) Een dergrelijke tw^fel is meer prerezen blykens cene door het Departement van Biiineiilandsch Bestuur gevoerde correspondentie, laatstelijk de missive aannbsp;den Resident van Batavia, ddo. 29 Januari 1884 no. G59.

47

zijn missive van 9 October 1877 No. 6210 en 9 April 1878 No. 2923.

De Regeering verwachtte echter niets van het geven van 'lekhengsten aan inlanders waarom werd besloten ze bij par-hculiere landheeren te plaatsen.

Klijkens de koloniale verslagen van 1879 on volgende jaron quot;'erd do proef aangevangen met 9 Sandelhout- en 5 Soembawa-pnarden.

Grelijk reeds gemeld, moest één Sandelhout dadelijk worden '''-fgekeurd, terwijl één kort na aankomst stierf. De meestenbsp;paarden waren te klein om den Soendaneezen aan te moedi-8cn liun merries er bij te brengen.

Zij betaalden liever f 5 aan inlanders die groote hengsten laadden dan f 1.50 voor de Gouvernementshengsten.

Alleen één Sandellioutschimmel vond grooten aftrek; onge-Inkkig stierf die echter ('¦).

Daar geen ilrttafc-paarden van groote taille te verkrijgen quot;quot;aren werd van het ontbieden daarvan afgezien.

In 1881 gelukte het, een paar Sandelhout en Makassar-liengsten aan te koopen vèr hoven de maat. Blijkens do i^oloniale verslagen van 1882, 1883 en 1884 had de maatregelnbsp;daarna gaandeweg meer en meer nut. In 1885, juist toen denbsp;zaah goed marcheerde, werd aan het Departement van Bin-quot;enlandseh Bestuur de berekening gemaakt dat er in hetnbsp;Scheel 34 paarden waren aangeschaft waarvan er 16 haddennbsp;quot;boeten worden afgekeurd en 4 waren overleden, zoodat de 14nbsp;°quot;erblijvenden op f 828 — het stuk kwamen.

Overwegende dat de 10, die ter completecring noodig waren *^ok zooveel zouden moeten kosten wei’d den Resident dernbsp;^‘reanger gevraagd of het niet beter was de proef op de heffen.

De toemaligc titularis voelde weinig voor de zaak en bij quot;missive van den Gouvernements Secretaris van 3 Juni 1885nbsp;^^0- 469, c. werd goedgevonden dat de proef gestaakt werd.

De resteerende goede hengsten hoven de maat worden geconcentreerd bij ondernemers en Regenten die hart voor de Zaak hadden getoond; de rest werd verkocht.

Zo» bet Iiicr iiiot de kwestie van dc ^teckeiis” zyn, waaraan de inlander J^roote waarde hecht? (Red.)

48

Van enkele der behouden hengsten werd later door de bevolking nog een druk gebruik gemaakt.

N’og steeds zijn er een paar van over ( ).

Het met de castratie-proef, waarover later, bereikt succes deed de behoefte aan de dekhengsten, zoowel nabij Fajakomhanbsp;in de Fadangsche Bovenlanden als nabij Soelcaboemi in denbsp;Freanger Regentschappen, waar die operatie het meeste plaatsnbsp;vond, sterk gevoelen.

Wat de Feanger betreft vond de Heer Holle daarin aanleiding om bij zijn nota van 4 April 1895 No. 59 weder cens een lans te breken voor zijn denkbeeld om de dekhengstennbsp;bij inlanders te stellen en dezen gelegenheid te geven zo innbsp;eigendom te verkrijgen.

De met de laatste proef opgedane ervaring leidde tot meerdere appreciatie van dat denkbeeld, blijkens do missive van den len Gouvernements Secretaris van 10 April 1895 No. 742.

Hoe gunstig het voorgaan der Regeering werkte blijkt onder anderen uit de volgende voorbeelden, geput uit de kolonialenbsp;verslagen:

Vele landheeren en particulieren in de Freanger breidden de proef van 1878 uit door ook fraaie dekhengsten ter beschikking van de merries der bevolking te stellen.

Er waren inlanders die bij het heerschen der veeziekte de gelden, voor onteigening van afgemaakte buffels ontvangen,nbsp;niet gebruikten om nieuw vee te koopen, dat misschien ooknbsp;ziek zou worden, doch die zich daarvoor merries aanschaftennbsp;en die door de Gouvernementshengsten lieten dekken.

Blijkens het koloniaal verslag van 1893 hebben de inlanders van het district Tjtkemhoelan afdeeling Tasikmelaja uit eigennbsp;beweging voor gezamenlijke rekening een dekhengst gekocht;nbsp;blijkens de opgaven voor het koloniaal verslag van 1891 isnbsp;dit voorbeeld sedert in andere districten gevolgd.

Bij den aankoop dier hengsten bleek weder dat hooge taille de voornaamste eisch is die de bevolking stelt en dat zij donbsp;noodige leiding bij de keuzo niet kan ontberen

In één district toch werd een versleten karre paard er voor aangekocht, alleen omdat het hoog was.

1) Rapport Directeur Binnenlai (Iscli Bestuur in Juli 1895 No. G.

49

Springstieren werden niet op de wijze van dekhengsten gestationneei’d, hoewel voorstellen daartoe vaak werden gedaan.

Wel werden nn en dan fraaie springstieren door het Gon-'''ernement als preiniën gegeven bij veemarkten, tentoonstel-^h'gen of wedloopen, waarop te zijner plaatse zal worden leruggekomen.

II!. Aniinioeilijgiiig v.in Castratie.

Weinig middelen tot verbetering van het paardenras worden 2ÓÓ eenstemmig aangeprezcn als het castreeren van gebrekkige,nbsp;*ïiisvonnde en voor de voortteling ongeschikte hengsten, en innbsp;Europa is de toepassing dan ook algemeen; in Nederlandsch-Indië echter zijn nog slechts de eerste schreden in die rieh-9ng gedaan.

In 1828 werden de Hoofden van Gewestelijk Bestuur aangeschreven zoowel inogelijk de lastdragende hengsten te doen

eastreeren.

In 1855 werd de maatregel warm aanbevolen door den ''ecarts der eerste afdeeling.

Uit het verslag over dat jaar van de 3® afdeeling blijkt, dat in die afdeeling door de bevolking veel buffels en runderen werden gesneden en in het Malangsche zelfs vele rui-Hen werden aangetroffen, die een gunstig aanzien hadden ennbsp;êezocht waren als trekdieren.

In 1865 werd het castreeren andermaal warm aanbevolen door de veeartsen der eerste en tweede afdeeling en doornbsp;den Resident van Djolijdkarta en in 1866 ook door dennbsp;Eesident der Preanger Regentschappen.

Bij de inlandsche hoofden vond het denkbeeld instemming.

Ook de- Biiitenzorgsche vereeniging voor Landbouw en Ueeteelt, de Kederlaitdsch-Indische Maatschappij voor Nijver-heid en Landbouw prezen het middel aan en in de land-houwtijdschriften wemelt het van artikelen ten gunste er van.

Toen naar aanleiding van het reeds besproken besluit van 28 Mei 1877 no. 2 de Directeur van Binnenlandsch Bestuurnbsp;dön Resident der Preangev Regentschappen en den adviseurnbsp;honorair K. F. Holle nader raadpleegde over dé te nemennbsp;proeven, wenschten deze het stationneeren van dekhengsten

50

gepaard te doen gaan met castratie der slechte hengsten der bevolking.

Zij achtten evenwel direeten dwang verkeerd, doch wilden pogingen in het werk gesteld zien om de bevolking occonomiscli belang te doen hebben bij den maatregel ennbsp;daartoe een belasting heffen van f2.— ’sjaars voor eikennbsp;hengst.

Door de ruinen daarvan vrij te stellen verwachtten zij dat de inlanders de slechte hengsten zouden doen castreeren.

De Directeur van Binnenlandsch Bestuur en de Raad van Indië waren evenwel tegen zulk een belasting, die zij meenden dat niet tot het doel zou leiden, zoodat zij niet tot standnbsp;kwam.

Later werd het denkbeeld nog vaak door anderen op het tapijt gebracht, waarover te zijner plaatse zal gehandeldnbsp;worden.

Is castratie van paarden onder de inlanders zeldzaam, castratie van hoornvee is zeer algemeen.

Zagen wij reeds dat in 1855 in het Malangsche de ossen talrijk waren, uit de antwoorden der Residenten op de doornbsp;den Directeur van Binnenlandsch Bestuur bij schrijven vannbsp;30 November 1889 no. 6538 gestelde vraag: »welke middelennbsp;genomen zouden kunnen worden om den achteruitgang dernbsp;Indische paandenrassen te stuiten,” blijkt, dat bijna overal opnbsp;Java personen zijn die wei'k maken van het casti’eeren vannbsp;hoornvee en dat velen daarin groote handigheid hadden,nbsp;liet aantal gecastreerde dieren was in sommige afdeelingennbsp;groot; blijkens de missive van den Assistent-Resident vannbsp;Pandeglang aan den Resident van Bantam van 7 Januarinbsp;1890 110. 16 32 waren in die afdeeling 2/3 der buffelstierennbsp;en bijna alle riinderstieren gesneden.

Ook de Gouvernements-veearts F. Paszotta meldt, dat het castreeren van hoornvee veel voorkomt; als de voornaamstenbsp;reden dat het nog niet algemeener is noemt hij dat de inlanders die de dieren snijden zulke knoeiers zijn, waardoornbsp;het aantal dieren die creveeren of langdurig ziek wordennbsp;onevenredig groot is.

In 1889 droeg de Resident van Bagelen O. A. Burnaby

51

Laütier eigener autoriteit dien veearts op, de castratie in dat gewest op groote scliaal toe te passen.

Door hem of onder zijn toezicht werden toen 8115 buffels runderen en enkele bokken gesneden met goedkeuren dernbsp;^'genaren. De operatie geschiedde door splijting der balzaknbsp;onderbinding der zaadstrengen, wel niet de meest wetenschappelijke, doch, met het oog op inlandsche operateurs, denbsp;^eest praktische methode.

De sterfte was bijna nul. Enkele dieren stierven wijl zij andere ziekten leden, door verwonding bij het op dennbsp;gi’ond werpen, door gemis van nabehandeling der halfwildenbsp;klieren, die eenvoudig weder het bosch in werden gejaagd,nbsp;cf Werden ontijdig geslacht uit vrees voor slechten afloop.nbsp;^0 het geheel bedroeg die sterfte nog niet 1 %.

Voor de gestorven dieren werd door den Resident schade-Dosstelling uitbetaald.

Tegenover het gering verlies stond volgens Paszotta een 'Waardevermeerdering van den veestapel van een f 80.000;nbsp;‘ciii bleek dat een os vaak 4®/,, hooger betaald werd dan een stier.

Dovendien moest de prikkel, om van goede springstieren ^ïebruik te maken, tot verbetering van het ras leiden.

400 inlanders werden door hem in de operatie onderricht.

De inlander had het nut van den maatregel leeren inzien liet ook later zijn hoornvee, vaak zijn paard door denbsp;^^Dndsche buffelsnijders opereeren!

De castratie van buffels bleek moeilijker dan die van run-4eren door vaak vooi’komende pathologische afwijkingen (Veeartsenijkundige Bladen Deel V, 1891, bladzijde 23).

Aan schadeloosstelling voor gestorven dieren werd door den Resident/'1093.28-, aan reisdeclaraties van den veearts /1133.25nbsp;''itbetaald.

De Rekenkamer wilde krachtens Staatsblad 1880 no. 198 Resident met die sommen belasten.

Dp grond van het door zijn ambtsopvolger aangetoonde Sroote nut dat de maatregel voor het Gewest gehad had, beschikte de Regeering bij Gouvernements Besluit van 17 Juli

1892

^ntsblad bestond.

52

Ook buiten dat Gewest bad de handelwijze van den lieei’ Buknaby Lautier nuttig effect, wijl daardoor de aandachtnbsp;op nieuw op het nut van castratie gevestigd werd en de

zekerheid werd verkregen, dat de bevolking er gekant was gelijk zoo vaak als argument er tegen is aangevoerd; ook dat geen numerieke achteruitgang cr het gevolgnbsp;van behoeft te zijn, hot tweede vaak aangevoerde argumentnbsp;togen castratie, ten bewijze waarvan hier een overzicht wordtnbsp;gegeven van den veestapel in Bagelen, getrokken uit de koloniale verslagen;

achteruitgang der

ras tegen te gaan en zijn rapport ter zake in te dienen, door tusschenkomst van dennbsp;Legercommandant en den Directeur van Binnenlandscli Bestuur.

De Legercommandant (schrijven van 9 Juli 1889 No. 1) kon zich niet vereenigen met de door den Gouverneur voor-gosteldo maatregelen en achtte een eerste vereischte castratie,nbsp;waardoor minder geschikte individuen van de voorttellingnbsp;zullen worden uitgesloten.

Do Directeur van Binnenlandscli Bestuur was het daarmede eens (missive van l^8 October 1889 No. 5825) en schroef denbsp;hoofden van Gewestelijk Bestuur bij missive van 30 Novembernbsp;1889 No. 6538 aan, om op te geven hoeveel inlanders in hunnbsp;gewest zich met castratie bezighielden, of de volksgewoontennbsp;er zich niet tegen verzetten, hoeveel deskundigen voor hun

53

Sewest er voor zouden dienen te vA^orden opgeleid en op Avelke ’^'oorAvaarden.

Gouverneraents veearts Dkiessex resumeerde de inge-*^oinen antAVOorden (in zijn nota van 21 kSeptember 1890) en daaruit de conclusies:

dat er aa'cI hier en daar ontevredenen zullen gevonden quot;'’Orden, doch dat zulks geen bezAvaar behoeft te zijn tot in-'oering van casti’atie, liet machtige liulpmiddel ter verbeteringnbsp;' an het paardenras ;

dat castratie niet verplichtend doch vrijAvillig dient hWts te hebben, van Avelken maatregel eer voordeel dannbsp;•nadeel in het belang van hot transportAvezen verAvacht Avordt,nbsp;quot;’nnneer slechts gcAvaakt Avordt dat do paarden geen ontijdigennbsp;on ovennatigen arbeid verrichten kort na de operatie;

dat voldoend personeel zal kunnen gevonden Avorden te castreeren;

4*'. dat het aangeven van het aantal castreerders iets is van later zorg;

öquot;. dat alle kosten, die nader kunnen Avorden bepaald, niet ten laste van de bevolking doch ten laste van den staatnbsp;'tullen komen.

Uit die antAvoorden blijkt voorts nog dat castratie van hoorn-reeds veelvuldig Amorkomt.

Ue Heer Deiessek bracht ter. zake advies uit bij nota van October 1890 en Avil, om reden de Hoofden van GeAAms-|Oijk Bestuur vrijAvillige castratie voorstellen, langs een oiuAvegnbsp;doel bereiken door een belasting op het houden vannbsp;l^^ngsten, ingaande 3 jaren na de afkondiging en door eennbsp;P’^einie te stellen op het castreeren; ook wil hij een merrie-l^®uriug ingesteld zien en elk veulenen eener afgekeurde dannbsp;te jonge merrie belasten; voorts een recht geheven ziennbsp;’J uitvoer van paarden uit de Moluklcen naar het buitenland,nbsp;j Ue Legercommandant adviseerde (19 Mei 1891 no. 9) datnbsp;“'J vóór vrijAvilligc castratie Avas en de legcrpaarden en officiers-••Jpaarden dienen uitgezonderd te Avorden, dat de uitvocr buitennbsp;^^derlandsch-Indië moet bemoeilijkt, daarbinnen vergemak-^®iijkt dient te AVorden.

Nuar aanleiding van deze en verdere adviezen Averd bij ^‘^el X, Afl. I.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

54

Gouvernements Besluit van 17 Januari 1892 no. 4 conform zijn voorstel de Directeur van Binnenlandsch Bestuur gemachtigdnbsp;om gedurende 1892 de castratieproet te doen nemen in donbsp;Freanger Regentschappen en in Sumatra’s Westlcust, metnbsp;paarden die daartoe vrijwillig door de bevolking werden beschikbaar gesteld, met bepaling dat de daarmede belastenbsp;inlandsche veeartsen boven hun bezoldiging f 1.—• kunnen in

ten laste van den Lande voor elke goed

geslaagde castratie, en dat de personen wier paarden door die kunstbewerking sterven door het Hoofd van Gewestelijk Bestuur op voorstel van deskundigen een billijke schadeloostellingnbsp;kan worden uitgekeerd.

Blijkens de Missive van den Gouvernements Secretaris van 17 Januari 1892 no. 131 was het doel van de proef, te beslissennbsp;of die kunstbewerking, toegepast op voor de voortteling ongeschikte hengsten, in tropische gewesten aanbeveling verdient.

Blijkens het Koloniaal Verslag van 1892 zou de proef onder andere moeten leeren of de dieren al dan niet in levendigheidnbsp;on kracht er door verloren.

Blijkens het Koloniaal Verslag van 1893 waren in de Residentie Tapanoeli nog slechts 14 hengsten ter castratie aangeboden, do bevolking daar was er afkeerig van, vreezende dat ruinen minder verkoopwaarde zouden hebben dan hengsten.

In de Fadangsche Bovenlanden daarentegen vond de maatregel i’uimen ingang (Rapport veearts Fadang aan Gouverneur Sumatra’s Westlcust van 20 Februari 1894 no. 4'.

Reeds vóór het Gouvernements Besluit van 17 Januari 1892 4 waren de hoofden er voor gewonnen en hadden dienbsp;reeds een 20-tal paai'den laten castreeren,nbsp;geen schadeloosstelling bij creveeren was

toegezegd.

In 1892 werden er 310 gecastreerd, voor het meerendecl aan do bevolking behoorende, die ze geheel vrijwillig bracht.nbsp;Het getal zou veel grooter geweest zijn wanneer er meernbsp;dekhengsten waren geweest, men had echter slechts 4 hengsten aan de proefstations voor de merries der bevolking beschikbaar.

Naarmate hengsten werden gecastreerd werden natuurlijk

00

gt;necr merries ter dekking aangebracht; in liet laatste kwartaal 'quot;quot;in 1892 bedroeg dit aantal 71 stnks. Ten einde dxrs denbsp;Zaak niet in discrediet te brengen, moest, in afwachting datnbsp;Gonvernement voor hengsten zou zorgen, het aanmoedigennbsp;castratie worden gestaakt.

Gp 400 gecastreerde hengsten moest wegens sterfte / 514.— ‘'Is sehadeloostelling worden betaald; er stierven namelijk lonbsp;'’tuks, waarvan cenigc ten gevolge van verregaande vorwaar-Gozing der aangegeven wondbohandeling en twee aan tetanos.

Een 12-tal Maleiers werden door den Gouvernements veearts G Fort de Koele gevormd tot onbezoldigde eastreerders.

Gaar ook in de Freanger de proef voldeed, doch geen quot;dandsche veeartsen aanwezig waren, liet de Regering onbe-zoldigde inlanders, die do operatie verstonden, toe. Bij Gou-''ernements Besluit van 23 Juni 1892 no. 41 werd besloten denbsp;proef ook in 1893 en volgende j aren voort te zetten en ook nietnbsp;landswegc bezoldigde inlandsche eastreerders toe to laten

dezen tot een maximumloon van ƒ 3.— per gelukte castratie toe

Bi

56

Op ultimo 1893 waren in dat gewest 1304 ruinen op 16969 hengsten, waaronder 15149 beneden de 4 voet hoog.

Bij de toename der castratie werd, gelijk reeds onder „dekhengsten” vermeld, de behoefte aan dekhengsten levendignbsp;gevoeld. Over de voorstellen naar aanleiding daarvan gedaannbsp;werd bereids gesproken.

Het aantal ruinen is in verhouding tot het aantal hengsten van geen genoegzame beteekenis dan dat achteruitgang vannbsp;den paardenstapel er het gevolg van zou kunnen zijn, zelfsnbsp;als dit gevolg er van te vu’eezen ware.

In de koloniale verslagen zijn de volgende cijfers te vinden.

De Gouverneur van Sumatra’s Weestkust verklaart de cijfers voor onvertrouwbaar als berustende op bloote schatting.nbsp;In do Freanger valt het op dat het cijfer in 1890, bij opnamenbsp;verkregen, zooveel lager is dan in de andere jaren, toen zijnbsp;niet op telling berustten.

Het is dus beter er geen conclusies uit te trekken.

Ook de Heer Pexning, veearts te Fadang, prijst aan, door een belasting van de hengsten te heffen de inlanders tot het

Oi

louden van ruinen te bewegen. Zeer lezenswaard is wat hij ilaarvan zegt in zijn rapport aan den Gouverneur vannbsp;^^^nafra's Westkust over het 2^ kwartaal van 1891.

Na eerst zijn twijfel te hebben uitgesproken of de bevol-wel tegen castratie zou zijn, een twijfel die door den i-i'tslag der bij Gouvernements besluit van 17 Januari 1892nbsp;Oo. 4 gelaste castratieproef volkomen gerechtvaardigd is ge-l^loken, wijst hij er op dat op de medodeelingeii der hoofdennbsp;deze aangelegenheid geen staat te maken is, vooral wan-Oeer deze worden ondervraagd door personen die zelf hetnbsp;'lut Van castratie niet inzien. De hoofden toch zijn ertegen:

omdat zij door onbekendheid met de zaak denken dat de hengsten in waarde zullen acliteruitgaan, 2 ’. omdat het eennbsp;nieuwigheid is en 3 gt; omdat ze er meerdere soesah door zullennbsp;hi’ijgen, waar zo natuurlijk niet op gesteld zijn.

Vervolgens zegt Pending:

'-Hoe dit ook zij, met tegenstand der bevolking zou men *och enkel te maken hebben wanneer men wilde gelastennbsp;nhe hengsten te doen cast roeren, hetgeen zeker een ergnbsp;niipraktisclie weg zou zijn. In Europa toch wordt de boernbsp;Ook gedwongen door de wet om zijn hengstveulen te doennbsp;i^'ustrceren, hetzij door hooge belasting op het houden vannbsp;hengsten, hetzij door het weiden te verbieden. Het loordtnbsp;dus oeconornisch ónmogelijk gemaakt hengsten te houdennbsp;doch liet komt niet bij hem op te denken dat hij gedwongennbsp;quot;ordt zijn veulens te doen castreeren.”

))t Is voordeeligcr ruinen te houden dan hengsten en daarom Castreert hij de laatste. Ging men hem echter gelasten zijnenbsp;longstveulens te castreeren, zeer zeker zoude hij zich met allenbsp;iiiaeht verzetten en waarom zou men zulks dan hier doen.”

Gok wordt door hem er op gewezen dat bijna in alle iischaafde landen van Europa do bepalingen op het houdennbsp;''III dekhengsten zoodanig zijn, dat het aangewezen is ruinennbsp;houden als regel. In Duitschland gaat men zelfs zoo vernbsp;'*t inen alleen hengsten voor de voortteling toelaat die doornbsp;®®'i daarvoor aangewezen commissie goedgekeurd zijn. Hetnbsp;cetrag van het dekgeld dat de eigenaar mag eischen wordtnbsp;iiii tevens vastgesteld.

58

Politieniaatrpscleii,

Bij publicatie van 22 Februari 1828 (Staatsblad no. 6) werd met renovatie van vroegere bepalingen van de publicatie vannbsp;20 Juni 1801 en liet biljet voor 11 Februari 1806, een verbodnbsp;uitgevaardigd op het slachten van zoodanige wijtjesbuffcls dienbsp;nog tot do voortteling bekwaam zijn en bijzonder van wittenbsp;buffels, hetzij mannetjes of wijfjes, die nog tot den arbeidnbsp;gebruikt kunnen worden; alles op een boete van f 50.—¦, tenbsp;verbeuren door dengeen, die bevonden zal worden strijdig metnbsp;dit verbod gehandeld te hebben, waarvan de helft zal wordennbsp;genoten door dengeen, die de calange doet, zullende de wederhelft komen ten voordeelo van den lande, enz.

Bij ordonnantie van 26 Augustus 1836 no. 18 (Staatsblad no. 43) werd op dezelfde straffen nog verboden op Java ennbsp;Madoera het slachten van koeien, die nog tot de voorttelingnbsp;bekwaam zijn alsmede van wijfjes kalveren.

(Tevens werd daarbij de uitvoer van koebeesten en kalveren uit de Freanger Kegenfschappen verboden voor den tijd vannbsp;3 jaren, welk verbod bij Staatsblad 1839 no. 29 werd verlengd,nbsp;doch bij Staatsblad 1844 no. 4 en 1853 no. 72 is opgeheven).

Bij Gouvernements Besluit van 17 September 1853 is den Hoofden van Gewestelijk Bestuur strenge handhaving aanbevolen der verbodsbepalingen op het slachten in Staatsblad 1828nbsp;no. 6 en Staatsblad 1836 no. 43, en om zooveel mogelijk doornbsp;aanbeveling tegen te gaan dat voor transporten worde gebruiknbsp;gemaakt;

Van paarden beneden do 4 jaren.

Van men’ien in blijkbaar bezetten staat, of zogende merrien-

Van zieke of gedrukte paarden of de zoodanige welke kreupel loopen.

welke niet van behoorlijke constructie zijn

een liooger

Van zieke of vermagerde koebeesten en buffels, van den buffel op steenachtigen grond, waartoe bij voorkeur paarden ennbsp;ossen te bezigen zijn (Bijblad 187, pag: 1113, Deel II).

Bij artikel 3 no. 13 en 1 no. 15 van do algemeene politic-

59

^^'¦''freglemenfcn voor Europeanen en voor Inlanders worden geldboeten van f 1.— tot f 15.— bedreigd zij, die in hetnbsp;quot;Apenbaar op ergerlijke wijze zich schuldig maken aan mishan-'^leling van paarden, hoornvee, honden en ander tam gedierte.

Gouvernements Besluit van 28 Mei 1877 no. 2., ten Bveede werden de Directeuren van Binnenlandsch Bestuur ennbsp;Onderwijs, Eeredienst en 5'ijverheid uitgenoodigd:

‘^ub b. om een onderzoek in te stellen naar de behoorlijke luwrithaving op Java der eerstgenoemde publicatie en sub c.

door tusschenkomst van den Directeur van Justitie te 'dienen van consideratien en advies omtrent het denkbeeld, omnbsp;nok het gebruiken van hoogst zwangere merries voor transpoi't,nbsp;'ot te jong gebruiken van paarden en vee, het doen trekkennbsp;f^üor jonge paarden of jeugdig vee van zware lasten en hetnbsp;^ohulen van die beesten met zware vrachten als mishandelingnbsp;‘’quot;'^0 te merken in den zin der algemeene politiestrafreglemcnten.

^on derde werd den Procureur Generaal bij het Hoogge-' ochtshof verzocht om de ambtenaren, belast met de handha-''Og clei- politie, te wijzen op de wreede mishandeling van P'^arden en ander vee die schier dagelijks, en vooral op denbsp;ootdplaatsen, wordt waargenomen en hen aan te schrijven omnbsp;^ oortaan beter te waken en te doen waken voor de toepassingnbsp;01’ bepalingen vervmt in artikel il no. 13 en artikel 1 no. 15nbsp;algemeene politiestrafreglemcnten voor Europeanen en

Inlanders.

kle Procureur-Gencraal voldeed aan dezen last bij circulaire ^nn 20 Juni 1877 no. 1252, gericht aan de Hoofden vannbsp;^ewestclijk Bestuur, welke werd opgenomen in Bijblad no. 3210.nbsp;kle Directeur van Binnenlandsch Bestuur droeg bij circulairenbsp;26 Juni 1877 no. 6562 den Hoofden van Gewestelijknbsp;^ nstuur op Javet op, onderzoek te doen naar de behoorlijkenbsp;^ndhaving van do meergenoemde juiblicatie op het slachtennbsp;i’aadpleegde hen over het begrijpen van te jong en drachtignbsp;S'^kruiken van vee onder »mishandeling”.

klo ingekomen antwoorden luidden vrij eenstemmig dat de P'^iblieatie niet in het vergeetboek was geraakt en dat hetnbsp;j|anbeveling verdiende het gebruiken van te jonge dieren ennbsp;drachtige merries ais mishairdeling aan te merken.

60

Procurciir-Generaal was van deze meening en

Bestuur van

3245, Avaarin liij er op opmerkzaam maakt dat onder liet Avoord mishandeling, voorkomende in artikels 3. no. 13 en 1nbsp;no. 15 der politicstrafroglmncnten, ,,niet adeen moet Avordennbsp;begrepen het bezigen van uitwendig geweld, ,,maar elke handeling AAmardoor van het dier diensten Avordon gevergd, dienbsp;zijn krachten ver te boven gaan of zijn leven in geAuiarnbsp;brengen, zooals het gebruiken om te trekken of te dragennbsp;Amn kreupele of gewonde dieren, A-an merries die 8 maandennbsp;drachtig zijn, van paarden cn runderen, die jong zijn, hetnbsp;laten trehken of dragen van lasten die de lirachten van hetnbsp;trelikende of dragende vee te horen f/ann en Avat dies meer zij.quot;

Ten einde het roekeloos slachten van jong vee niet te bo-Amrdcrcn Averden Auin af 1880 gelijke rechten geheven bij het slachten van jonge als Auin voUvassen dieren (vide verslag 1879).

In 1889 Averd de vraag overAvogen of de publicatie in Staatsblad 1828 no. 6 niet kon Avorden ingetrokken.

Het opperbestuur verklaarde zich daartegen (Hinisteriëele dépêche ddo. 11 April 1890 Lett. A’ no. 35 719).

Op de hem bij missive van den Directeur van Blnnenlandsch Bestuur auui 30 November 1889 no. 6528 gedanen Amorslagnbsp;¦ om door middel van castratie alle voor de voortteling mindernbsp;geschikte paarden daarvan uit te sluiten, antwoordde de Gouverneur van Celeoes en Onderliooriglieden dat voor zijn Go-Avest tegen castratie overAvegendo bezwaren bestonden cn steldenbsp;hij aan het slot zijner missive (Auin 14 April’1890 no. 1617/2)nbsp;voor op straffe eencr boete van f 25 het gebruik als pikoel-paarden te verbieden van paarden, die al hun melktandennbsp;nog niet verAvisscld hebben cn als rij- en trekpaard ven hennbsp;die nog meer dan 4 melktanden over hebben.

Hierover Averden bij circulaire van den Directeur van Bin-nenlandsch Bestuur van 15 A[)ril 1892 no. 2281 do hoofden A'an GeAvestelijk Bestuur op Java cn Madoera met uitzondering dernbsp;Vorstenlanden gehoord, alsmede die van Sumatra’s Westlmsf-

Nagenoeg allen achtten zij een dergelijk verbod zeer' Avenschelijk; de meesten echter Avaren van oordeel dat de bo-

61

staande bepalingen, algemeenc politiestrafrcglementcn, in ver-l^and met de circulaire van den Procureur Generaal reeds vol-•^^oende in een en ander voorzagen en toch reeds moeiclijk te passen waren. Enkelen echter verwachtten van eennbsp;^uitdrukkelijk verbod van het zwuiar gebruiken van jongenbsp;P‘iarden heil, eenigen ook van het uitdrukkelijk verbiedennbsp;¦'Is lastdier van merries in drachtigen of zogenden toestand.

Tw'ce Residenten stelden voor, korte handleidingen in de ^itlandsehe talen te verspreiden ter onderkenning van dennbsp;ouderdom van paarden.

Eén Resident geeft in overweging de piaarden die werken mogen te brandmerken ter vergemakkelijking der controle.

Nadat nog verder over de zaak was gecorrespondeerd luidde het oordeel der Regeering (IMissive Gouvernements Secretarisnbsp;^1 Gceember 1894 no. dOlOl, dat de bepalingen in de alge-^ueene politiestrafreglemeuten in verband met do circulairenbsp;''un den Procureur-Generaal (Bijblad 3245) voldoende te achtennbsp;en een afzonderlijke verbodsbepaling onnoodig is en droegnbsp;don Directeur van Binncnlaudsch Bestnur op, het voorko-luende in die circulaire den Hoofden van Gcwestelijk Bestuurnbsp;^or nauwgezette behartiging in herinnering te brengen.

E)e Directeur voldeed aan deze opdi'acht bij missive van Januari 1895 no. 451 onder aanbeveling tevens aan donbsp;Eoofden van Gewestelijk Bestuur o]) Java, om dc zaak opnbsp;maandelijksche koempoelans van inlandsche hoofden te be-'preken on ook in het belang van het paardenras op hetnbsp;Imhoorlijk onderhoud der wegen nauwlettend toe te zien.

Egt;oor don Gouverneur van Sumatra’s Westkust is vroeger ’u het belang van de Batakpaarden een verbod uitgevaardigdnbsp;quot;^P den uitvoer van hengsten die dc hoektanden nog nietnbsp;liebben,

De paarden wmrden echter door dc onafhankelijke landen loch uitgevoerd naar de Ooskiist van Sumatra, alwaar eennbsp;dergelijk verbod niet bestaat. iMogelijk zouden de inlandschenbsp;^olfbesturen er toe te bewegen zijn een gelijkwcrkende stral-^opaling uit te vaardigen; veel nut zou die bij de zw'akkenbsp;politie niet hebben.

^let de wmtcnschap dat de bepaling op de gemelde wijze

62

toch ontdoken wordt houden ook de ambtenaren in Tapmioeli slecht de hand aan het verbod.

Naarmate de castratie-proef ingang vond bleek meer en meer de noodzakelijkheid van verbodsbepalingen op het losloo-pen van jonge hengsten.

Reeds vóór tot het nemen der proef was besloten, werd de noodzakelijkheid dier verbodsbepaling levendig bepleit, ondernbsp;anderen door den Heer Pexxisg, Gouveruements veearts tenbsp;Padmig (vide zijn rapport aan den Gouvernenr vannbsp;Wesfkiist over het 2^ kwartaal van 1891).

Daar zonder nadeel de goedkoope merries niet op stal kunnen worden onderhouden, moeten de eigenaars ze wel denbsp;weideplaatsen opzenden, waar, zij door de mode daar rondloo-pende hengsten worden gedokt.

W at baat het den eigenaar nu of hij zich de moeite getroost, zijn merrie een of twee maal naar den Gouvernements dekhengst te brengen? De bevruchting had of heeft toch allichtnbsp;plaats door een anderen hengst.

Waar een groot deel der bevolking naar verbeteiung wil streven, door voor de voortteling minder goede hengsten tenbsp;laten castreeren en hun merries door Gouvernements dekhengsten te laten dekken, moeten zij beschermd worden tegen hetnbsp;nadeel dat onverschillige lieden hen zouden toebrengen doornbsp;slechte hengsten tusschen hunne merries los te laten.

Nadat het denkbeeld ook door anderen bepleit was vond het bij de Regeering ingang. Bij het besluit van 23 Juninbsp;1892 no. 41 werden io,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dav Freanger Eegentschcqgmi

en de Gouverneur van Samatm's Westkust rritgenoodigd bij plaatselijkc keuren een verbod uit te vaardigen op het losloopcnnbsp;van hengsten op straffe eener gcldboets van fl.— tot/¦ 15.—

De Resident der Freanger Regentschappen stelde den 20'“ October 1892 de volgende verordening vast:

»Met geldboete van f l tot f 15 wordt gestraft de eigenaar, »houder of hoeder van een of meer hengsten die deze losnbsp;»laat loopen op plaatsen waar een of meer merries wordennbsp;»geweid of gewoonlijk geweid worden.”

Die keur werd voorloopig slechts van toepassing verklaard in de afdeeling Soekaboemi, alwaar zij stipt toepassing vond.

63

naar de Resident verklaart bij zijn rapport over den uitslag de castratie-proef van af het 2' semester 1892 t 'm hetnbsp;semester 1893, aangeboden bij zijn missive van 20 Octobernbsp;1893 no. 7542 14.

Do Gouverneur van Sumatra’s Westluist achtte echter het I'jdstip tot het uitvaardigen van zulk een keur nog niet gekomen.

De opgaven voor de koloniale verslagen loeren, dat de bepalingen oj) het misbruiken van jonge paarden niets hebben

gebaat.

Ook in de laatst ontvangen opgaven wordt algemeen over 'lat euvel geklaagd en blijkbaar als axioma aangenomen datnbsp;'*gt;' niets aan te doen is.

Ook do commissie voor aankoop van paarden in de Preanger quot;'^nstateerde het.

V. ilanillekrniigoïi tot leeriiis van dcii liilnailcr.

De adviseur-honorair 11. F. Holle wees horhaaldelijk met 'ifidruk op het nut dat ern populaire handleiding in de Inlandschenbsp;talen voor den inlandschen paardenfokker kan hebben.

Vaak handelt deze verkeerd uit onkunde, en ligt liet op 'ion weg der Regccring een bcschavenden invloed uit te oefenennbsp;door te bevorderen dat op bevattelijke wijze do voornaamstenbsp;'¦'isnltaten der in Ewr'bpa opgedane ervaring van eeuwen tenbsp;^•'jner kennisse worde gebracht en niet worde algcwacht ofnbsp;bij ook door schade en schande wijs wordt. Onder anderennbsp;bandolden daarover zijne adviezen van 9 October 1876 no.nbsp;¦^0 (folio 5 onderaan', 2 September en 30 September 1877nbsp;’to. 51 en 79, waarbij hij aanbood eene kleine handleiding tenbsp;leveren, bovendien een grooter werk noodig achtende, waaromnbsp;bij voorstcldc een prijsvraag uit te schrijven.

Hij kwam nog hierop terug aan het slot van zijn advies ^’an 8 April 1878 no. 21.

Blijkens het koloniaal verslag van 1882 werd in 1881 door de Regeering aan een der Gouvernements veeartsen het samen-slellen van zulk een handleiding opgedragen.

In het volgend verslag wordt gemeld dat diens arbeid goed gevorderd was, doch hij wegens ziekte met buiteniandschnbsp;Verlof had moeten gaan.

64

Eenige jaren later wordt mccgedeeld dat hem in het belang zijner handleiding een onderzoek op Madoeva was opgedragennbsp;en in liet koloniaal verslag van 1890 wordt vermeld, dat donbsp;veearts, die de handleiding zou maken en in verband daarmede studiën op Madoera had gemaakt, overleden was.

Ware IIoi.le’s raad gevolgd om f 1000 of f 2000 uit te loven voor een goed werk, dan zouden deze nutteloozcnbsp;kosten den lande bespaard zijn gebleven en mogelijk voor dienbsp;som een goed werk zijn verkregen.

Den Heer Holle werd nu het verzoek gedaan de door hem toegezegde handleiding tc geven.

De persoon, op wien hij aanvankelijk voor het samenstellen daarvan gerekend had, was hem ontvallen, doch een andernbsp;nam de taak welwillend op zich.

Het boek voldeed echter niet aan do eischen, die dc Rcgce-i’ing, op advies van deskundigen, meende te moeten stellen.

Bij missive v el. Gouvernements Secretaris van 11 December 1894 110. 3011 werd onder meer de Directeur van Binncn-landsch Bestuur gemachtigd het saracnstellen eener'liandleidingnbsp;weder aan een deskundige op tc dragen.

VI. ZiU's voor weidegronden en veevoeder.

In het Tijdschrift voor Nijverheid en Landbouw en het Tijdschrift van het Bataviaasch Genootschap wordt reedsnbsp;sedert tientallen van jaren telkens er op gewezen dat op Jneanbsp;geen voldoende weidegronden bestaan, wat bevestigd wordtnbsp;door de opgaven voor de koloniale verslagen uit do verschillende residentien.

Alleen in dc bergstreken kan het vee het goheele jaar door voldoende voedsel vinden: daarheen wordt het dsn ook uit dcnbsp;lage streken veelal overgebracht zoolang de velden beplantnbsp;zijn. Na den oogst graast het daar op de afgeplantc veldennbsp;cn voedt zich met de stoppels en hot spoedig weder ópschietende gras. Tijdens de bewerking der velden wordt het ploegveenbsp;in kralen gevoed.

Doch ook dc verlaten of braakliggende tegals, de wildhont-bosschen en andere terreinen waar men in het gebergte het vee laat grazen, zelfs de zoogenaamde gemeenteweiden leveren

65

^'aak bij weinig gras veel alang-alang, doornstruiken en minder ^'oedzame kruiden.

1^0 karbouw, wiens zware spiermassa’s bij groote spijsvcr-feriiigg organen er op wijzen dat hij lang achtereen een groote ^^^¦acht moet kunnen ontwikkelen, is ten gevolge dier slechtenbsp;'’oeding wel in staat tijdelijk veel kracht te ontwikkelen, dochnbsp;spoedig afgemat en overwerkt, terwijl goed doorvoede ruu-‘^eren met voedzaam vleesch voor de consumtie zeldzaam zijn.

^kj goede grondbewerking en bemesting zou op een gering deel der tlians als weidegronden gebezigde terreinen een ruimnbsp;gezond voedsel voor den veestapel te vinden zijn.

Ook over de voeding van het paard wordt voel geklaagd.

Behalve het gras, de jonge alang-alang en de andere gc-''quot;assen, die het vee op do weideplaatsen vindt, voedert de ^Xivolkiiig in den Westmoesson, als alle velden beplant zijnnbsp;Waar weidegronden ontbreken, droge djagoeng-bladeren ennbsp;hadistroo, katjang ketcla, tocrie on bamboebladeren: waar zulksnbsp;Voorhanden is ook suikerriet- en boledbladercn, soms ooknbsp;'quot;'aroe, nangka en andere boombladeren.

Oo Madoerees verzorgt zijn vee goed en weet het ook steeds '’oldoende voedsel te versebaffen.

Blijkens de koloniale verslagen beeft de Javaan daarvoor minder zorg en komt schaarste aan voedsel dikwijls voor,

Be Hegeering deed vaak moeite het cultivceren van betere 'medingsgewassen ingang te doen vinden.

Br ’s lands plantentuin werden proeven genomen met de in 'iiidere landen liooggcscbattc grassoort teosinte, met de snelnbsp;Stoeiende katjang (Socöok Waspada), met uitheesmclie djagoeng-^oorten en andere gewassen.

^aden daarvan werden aan de aanvragers verstrekt, ook 'air Regeeringswege liet nemen van proeven in verschillendenbsp;Sowesten gelast.

Be Teosinte, Rcana luxnrians (Durieu), of Enchlaena luxu-i'ians (Jliers) vond, blijkens de koloniale verslagen, van uit ^krnds plantentuin zijn weg over Java. Sedert oen 20 jarennbsp;Werd deze uit Ameril:a afkomstige, aan djagoeng verwantenbsp;Srassoort, na goed geslaagde proeven, in alle tropische lan-^Bii, zoowel Oost- en West-Indië als tropisch Afrika, ook iir

6C)

AustralP, gecultiveerd. Op vette gronden, bij intensieve cultuur, levert zij een ongeloofelijke hoeveelheid groen voer,nbsp;zij wordt dan tot 15 voet hoog met duimdikke stengels, ennbsp;bladen van 3 — 4 voet lengte en 2 a 5 duim breedte (¹).

Op kalklioudende gronden wil zij niet tieren. Op aanbevelen van een gepensioneerd officier werd onder diens toezicht in de residentie 1'asoeroean onder anderen een proef er medenbsp;genomen, voor welke proef de Regeering f 5400 beschikbaarnbsp;stelde en die aanvankelijk goede uitkomsten gaf (koloniaal

later echter ontaardde het gewas.

Blijkens de opgaven voor de koloniale verslagen der laatste jaren is van blijvende gevolgen dezer verschillende proefnemingen weinig te bespeuren.

Met de soeook waspada worden over 1894 weder goed goed geslaagde proeven vermeld uit Oengaren en Kendal ennbsp;de voedingswaarde hoog geroemd boven die der inheemschenbsp;katjang variëteiten.

De meeste dezer voedingsgewassen vereischen een goede grondbewerking en bemesting en die bleek de Javaan voornbsp;het voedsel van zijn vee niet over te hebben; de Teosintenbsp;onder anderen ontaardde daardoor zeer spoedig.

Een der best geslaagde maatregelen was wel het laten planten van toerieboomen langs de binnenwegen en op breedenbsp;galangans welker loof vooral in tijden van schaarste een zeernbsp;gewaardeerd veevoeder oplevert.

Eigenlijke weiden vindt men haast alleen in de residentie Batavia, alwaar op behoorlijk bewerkte terreinen gras wordtnbsp;geteeld dat te Batavia wordt verkocht.

Nu en dan heeft de Regeering getracht in streken, waar schaarste aan weidegronden bestond, do bevolking te bewegennbsp;een deel der velden voor het telen van veevoeder te bestemmen cn vaak met eenig succes.

Zoo blijkt onder anderen uit het koloniaal verslag van 1878 dat in Rembang op aantlrang van het bestuur vele velden daarmede waren beplant geworden.

Blijkens het koloniaal verslag van 1880 stelde de Regee-

1

Zie: Teüsmania, Ge jaarg-au^?, 2o aficvcriiig:, Tropisclgt;e voed«Tgewassen, door H. J. WIGMAN.

67

f 860 beschikbaar om in Denial', waar een tekort aan ’¦'heidegronden was. zulke aan te leggen, blijkens dat vannbsp;^^82 stuitte dit echter af op onwil der bevolking.

^Jok de Resident der Dreanger klaagt erg over de indo-lentie der bevolking, die rustig toelaat dat de weidegronden, '^’ooral in de afdeelingen Tjüjalengla, Soernedang en Soeka-f'oeml, overweldigd worden door de lantana of tjèntéstruiknbsp;(door do bevolking Selièro genoemd). Hoewel de hoedersnbsp;palen afstands dagelijks moeten afleggen om het vee voedselnbsp;doen vinden en dit toch vermagert cn do eigenaars vaaknbsp;gedrongen zijn hun vee naar andere streken te zenden ennbsp;onderhoud daar uit te besteden, hebben de aansporingennbsp;'’au liet bestuur om do weidegronden van die struik te zui-'’cron geen resultaat.

Wat liet paard betreft dient liier nog gewezen te worden het artikel in de Bladen der Vereeniging tot bevorderingnbsp;Van Veeartsenijkunde van Jlei 1886 van den paardenarts Hnbsp;klasse H. Maks, getiteld »De voeding en de voedsels van hetnbsp;paard in Nederlandsch-Indie’¦

kit deze grondige studie is do conclusie te trekken dat ket paard in Tndië wat zijn voeding betreft in vergelijkingnbsp;’^'et Europa goed er aan toe is, door de voortreffelijkheidnbsp;der grasvoeding, het geheelo jaar door, boven voeding metnbsp;kooi eu andere surrogaten en dc bijzondere voedzaamheid dernbsp;i'^lieenischc grassen; ook Avordt hier langs wetensehappelijkennbsp;aangetoond dat bij grasvoeder ingeval van zwaren arbeidnbsp;koolhydraten het beste bij voeder zijn, zoodat de inlander dienbsp;dat geval zemelen geeft, welke daaraan rijker zijn dannbsp;andere voedsels langs cmpirischcn weg tot een juiste wijzenbsp;'’¦’iri handelen blijkt gekomen te zijn.

Ook kwantitatief krijgen de Indische paarden over het al-Sonieen ruim voldoende voedsel.

VIL Veeartseiii.jkiiiiilige dienst.

1820 werd door het toenmalige Slinisterie voor het Pu-kliek Onderwijs, de Nationale Nijverheid.cn de Koloniën, een aouvernements vmearts uitgezonden met name K. A. Cop-^hETERs. Bij Gouveynements Besluit van 4 Februari 1820

68

no. 4 werd hem een bezoldiging van f 400 ’s maands toegekend.

In den aan vang van 1822 overleed hij echter zonder dat de Regeering hem verving.

De Regeering informeerde bij besluit van 12 Mei 1837 no. 29 den Chef over den geneeskundigen dienst waaromnbsp;CopPiETERS geen vervanger had gekregen.

Deze meende ia zijn antwoord van 6 Juli 1837 no. 408 dat men waarschijnlijk na Coppieteks dood geen geschiktquot;nbsp;persoon voor zijn betrekking had kunnen vinden en weesnbsp;tevens op de dringende noodzakelijkheid dat in een landnbsp;waar vee- en paardenteelt van zoo groote beteekenis was ennbsp;waar bijna jaarlijks epidemische ziekten den stapel teisterden,nbsp;zulk een gezonheidsbeambte in dienst werd gesteld.

De Directeur van Cultures vercenigde zich bij zijn advies van 27 November 1837 no. 2479/16 geheel met dat van dennbsp;Chef over den geneeskundigen dienst.

Het besluit van 13 Januari 1838 no. 19 was hiervan het gevolg.

Het overwoog het nut van een Gouveroeraents veearts zoo voor de bevolking als voor den landbouw en voor het transport van particuliere en Gouvernements producten, wijdersnbsp;dat de aanstelling te noodzakelijker was nu men het plannbsp;had eene Gouvernements paardenstoeterij op meer uitgebreidenbsp;schaal op te richten.

Bij artikel 1 werd besloten een voordracht aan het opperbestuur tot het indienststellen van een bekwaam veearts te doen.

Bij artikel 2 werd besloten in afwachting der beslissing van het opperbestuur, den adjunct paardenarts F. Rath metnbsp;die functie te belasten. (Deze persoon, in 1831 als soldaatnbsp;in Indië gekomen, schijnt in Europa cenig vceai’tsenijkundignbsp;onderwijs genoten te hebben).

Hij werd daarom van 3 Juli tot 16 November 1831 gedetacheerd aan- de stoeterij te Tjiandjoer. Den Jan Januari 1832 werd hij aangcsteld tot adjunct-paardenarts met toekenning van den rang van adjudant onderofficier. Blijkens denbsp;missive van den Chef over den geneeskundigen dienst van

69

April 1837 no. 163 had Rath hij gelegenheid van de '^'^parasche veeziekte „blijken gegeven van meer dan gewonenbsp;kennis in de veeartsenijkunde.”

Bij artikel 3 werd Ratë een tractcment toegekend van f 200 met twee vijtjaarlijkschc verhoogingen, zoodat hij na

jaren f 300 zou hebben.

Bij artikel 4 werd de Chef over den geneeskundigen dienst Selast na een jaar, als wanneer meer ondervinding zou ver-^fegen zijn, een instructie voor hem vast te stellen.

Artikel 5 bevatte de voordracht aan den Minister.

Bij missive van 29 April 1839 no. 110 bood de Chef over den geneeskundigen dienst het ontwerp eener instructie aan.

Bij het besluit van 6 Mei 1839 no. 2 werd die goedgekeurd

Rath naar de nieuwe stoeterij te Tjiandjoer overgeplaatst.

Nauwelijks was dit geschied of de Ministericele dépêche ''ün 29 December 1839 It. F. 10 werd ontvangen waarbijnbsp;voorstel werd afgewezen.

¦Dientengevolge werden de besluiten van 13 Januari 1838 19 en 6 Mei 1839 no. 2 weder ingetrokken, bij besluitnbsp;Van 10 Augustus 1839 no. 7 en bij besluit van dien zelfdennbsp;no. 8 werd Rath weder in zijn vroegere betrekking vannbsp;‘Adjunct paardenarts teruggeplaatst.

De gevolgen van bet gemis aan veeartsenijkundige hulp bleven niet uit.

Wij zagen hoe treurig het afliep met de stoeterij te Tjiandjoer.

Blijkens het reeds vermeld rapport daarover van den kolonel Berié trof hem vooral do groote sterfte (10 ®/o de heng-®ten, 34 o/^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;merries en 58 ®/o de veulens in 4

l^i'en), welke hij weet aan den Directeur, graaf VON Bentheim, die, tegen alle ondervinding in, vol hield dat kwade droesnbsp;^iet aanstekelijk is.

De hoofdargumenten tot de opheffing dier stoeterij waren dan ook (missive Directeur der Cultures van 20 Maart 1843nbsp;1161/16) „de veelvuldige sterfte welke zich hier te landenbsp;steeds bij een groote verzameling beesten voordoet, het gebreknbsp;^an deskundigen om de zaak behoorlijk te besturen, het vol-®Dgen gebrek aan veeartsen, die bij stoeterijen zoo noodzakelijknbsp;'borden vereischt”.

X, Afl. I. nbsp;nbsp;nbsp;5

70

De Heer yan dee Kemp, aan wiens artikel in liet Tijdschrift van Nijverheid en Landbouw, Deel XXXVII, 1888, dezenbsp;wordingsgeschiedenis van den veeartsenijkujidigen dienst wordtnbsp;ontleend, merkt hier op: „Het zou niet de laatste maal innbsp;Indië zijn dat aldus het organiek gebrek aan een inrichtingnbsp;ten slotte moest dienen om de instelling zelve af te breken”.

De stoeterij werd opgeheven bij besluit van 21 April 1843 no. 49.

Intusschen kwam nog in hetzelfde jaar een veearts uit, wien een tractement werd toegekend van f 100 's maandsnbsp;(missive Directeur van Cultures van 11 November 1843nbsp;no. 4334) 6.

Hoe weinig voldoende evenwel de veeartsenij kundige dienst bleek, getuigden 10 jaren later twee zeer belangrijke schrifturen van den Luitenant-kolonel Heijn, Commandant dernbsp;Oost-Indische Cavallerie, der Regeering aangeboden bij missivenbsp;van den Legercommandant van 30 .Juli 1852 no. 25.

De Heer van der Kemp heeft als bijlagen B. en C. aan zijn artikel toegevoegd wat daarin over den veeartsenijdienstnbsp;door Heijn gezegd wordt (pag. 642 en 658).

Intusschen was een tweede veearts aangekomen.

De Directeur der Cultures stelde bij missive van 17 November 1853 110. 3367/16 de benoeming van een derde voor, bij Ministerieele dépêche van 22 Maart 1854 Lett. A, no. 1/192nbsp;werd de machtiging verleend; bij besluit van 16 Mei 1854nbsp;no. 3 een derde veearts benoemd.

Bij Ministerieele dépêche van 21 April 1854 Let. A. no. 4 288 werd aan de Indische Regeering in overweging gegeven om overeenkomstig de behoefte in Indië aan de veeartsenijschool te Utrecht eenige leerlingen te plaatsen.

De Gouverneur Generaal gaf echter hieromtrent, bij missive van 17 Augustus 1884 no. 5, te kennen, dat daarover geennbsp;oordeel kan Avorden uitgebracht aangezien nog geene voldoendenbsp;ondervinding was opgedaan omtrent de toereikendheid dernbsp;toen aanwezige veeartsen.

Een jaar later werd de majoor der kavallerie F. O. van DER PüïT door het Militair Departement uitgenoodigd omnbsp;zijn gedachten over de verbetering van het paardenras te

71

ioen gaan. Hij voldeed aan die opdraclit bij missive ddo. * September 1855. Het uitgewerkte stuk houdt weder eeiinbsp;paragraaf in over uitbreiding van den veeartsenijkundigennbsp;'lienst, waai'van hij de noodzakelijkheid aantoont.

Zijne voorstellen gingen echter onder in die, tot oprichting ^an een paardenstoeterij, waartoe de Regeering niet wilde

^cïsluiten.

In 1860 werd te Soerdbaja een school geopend tot opleiding van inlandsche veertsenijkundigen.

Deze school voldeed echter niet aan de verwachtingen en I*lj het besluit van 31 December 1876 no. 2 (Staatsblad no.

348)

werd het aantal Europeesche veeartsen gebracht op zeven, met opheffing der school te Soerabaja, bepaald dat aannbsp;leder dier veeartsen kunnen worden toegevoegd een of meernbsp;geschikte inlanders om te worden opgeleid tot inlandschenbsp;''eeartson.

De bruikbaarheid der volgens dit stelsel opgeleide inlandsche veeartsen viel evenwel ook niet mede.

Het aantal Europeesche veeartsen voor den Indisehen dienst ii^erd bij het besluit van 4 Februari 1890 (Staatsblad no. 44)nbsp;i^erhoogd tot vijftien.

Eene instructie voor hen werd vastgesteld bij het besluit i'an 9 November 1892 no. 13 (Staatsblad no. 242).

Meer en meer was de behoefte gebleken aan geschikt hulppersoneel, als hoedanig de inlandsche veeartsen niet voldeden.

De eigenlijke werkkring daarvan is toch meer het uitoefenen Van veterinaire politie dan het bieden van geneeskundige hulp.

Dij het uitbreken de i'underpest op West-Java in 1879 Was de Regeering genoodzaakt door het gemis van Europeeschnbsp;^ïilppersoneel de ambtenaren van Binnenlandsch Bestuur bijnbsp;tientallen aan hun eigenlijken werkkring te onttrekken, moestnbsp;men veeartsen voor een jaar uit Europa laten komen, moestnbsp;iien heirleger van gecommitteerden in dienst worden gesteld,nbsp;•lie alle zaakkennis misten en vaak meer kwaad dan goednbsp;lieden en door hun hoogopgedreven declaraties den landenbsp;^eel kostten.

Ook in gewone tijden echter wordt het gemis aan zulk personeel gevoeld.

De absolute onmogelijkheid om tegen mishandeling van paarden en vee, vooral door het te jong gebruiken, te wakennbsp;en de groote moeite om iets in het belang er van tot standnbsp;te brengen wijzen daarop.

VIII. Het geven van subsidies eii het uitloven vaii premiën voor wedloopeu, veeinarkteii ennbsp;-teutooiistellingeii.

Reeds in 1827 heeft men vee- en paardenmarkten gehouden en daarbij premiën uitgeloofd.

In 1833 werd daarvan echter weer afgezien, aangezien men geen resultaten er van zag en zij vexant bleken voornbsp;de bevolking.

In 1853 werd het nogmaals beproefd in de Freanger Regentschappen, doch in 1856 de proef als gevaarlijk voor de algemeene rust gestaakt

In December 1859 werd den Resident der Freanger /‘500 ’sjaars ter beschikking gesteld voor premiën aan hengsten,nbsp;merries en veulens.

lu 1864 en in 1865 werd f 15000 op de begroeting ter beschikking der Indische Regeering gesteld, die werden besteed om premiën uit te loven tot aanmoediging van dennbsp;paardenteelt; in nagenoeg alle gewesten van Java werden innbsp;die jaren veemarkten en tentoonstellingen gehouden.

Het oordeel der hoofden van Gewestelijk Bestuur over dien maatregel liep zeer uiteen, en hoewel enkelen diennbsp;zeer aanprezen, verwachtten de meesten hunner weinig resultaat er van.

De paardenarts l® klasse »de Vos” sprak als zijn oordeel uit dat het verkeerd is veemarkten te willen vestigen waarnbsp;de ondervinding niet leert dat daaraan behoefte bestaat; opnbsp;den duur leidt dat toch tot niets.

Tentoonstellingen achtte hij alleen op hun plaats waar de fokkerij tot de winstgevende middelen van bestaan behoortnbsp;en een markt zich reeds gevestigd heeft

De Directeur van Cultures (missive van 8 October 1866, no. 4639 (16) beschouwde de proef als mislukt.

73

Hoewel de R i:i I van Tndië (advies van 16 November 1866 ïio. XIII) dit oordeel voorbarig vond werden op de volgendenbsp;begroetingen voor dit doel alleen voor de Preanger geMennbsp;beschikbaar gesteld en wel f 500.

In 1871 en 1872 werd bovendien f 500 voor Batavia beschikbaar gesteld voor premiën aan de schoonste paardennbsp;en veulens in die residentie.

In 1873 werden die sommen weder van .de begroeting afgevoerd en in de plaats daarvan bij het besluit van 10nbsp;Januari 1873 no. 12 f 5000 als vaste jaarlijksche subsidienbsp;toegekend aan de wedloopsocieteit te Buitenzorg. Bij besluitnbsp;van 2 Januari 1875 no. 2 werd in gemeld besluit eenigenbsp;wijziging gebracht door haar toe te staan f 1000 instede vannbsp;f 500 voor premiën bij jaarlijksche veetentoonstellingen tenbsp;besteden.

In 1875 zijn ook gelden beschikbaar gesteld voor de veemarkt en tentoonstelling te Makassar.

Zeer uiteenloopend was het oordeel over het nut van het iiitloven van premien bij veemarkten en tentoonstellingen; innbsp;eene nota van den referendaris ter algemeene secretaris VONnbsp;Schmidt van 26 Februari 1877 wordt o. a. ook een overzichtnbsp;gegeven van wat daarover vóór dat jaar alzoo was geschreven.

Behalve het Gouvernement hadden ook particulieren getracht 'n deze richting nuttig te zijn.

Zoo loofde de Preanger wedloopsocieteit omstreeks 1865 f 400 jaarlijks uit voor prijzen aan goede hengsten, merriënnbsp;on veulens.

Later vormde zich ook in den Oosthoek een vereeniging, die zich verbetering van het paardenras ten doel stelde (6®nbsp;jaargang van het tijdschrift van het Indische landbouwgenoot-schap), die jaarlijks een paardententoonstelling en na afloopnbsp;daarvan markt van paarden en verloting hield en premiennbsp;nitloofde om den inlander aan te moedigen, meerdere zorgnbsp;aan zijn paarden te wijden. Door de verloting trachtte zijnbsp;goede Javaansche en overwalsche paarden onder de bevolkingnbsp;fe brengen.

Verschillende middelen werden aan de hand gedaan om bij den inlander belangstelling te wekken. Zoo stelde de

74

Heer Krayexbrink in liet Tijdsclirift van Landbouw en Nijverquot; heid, Deel XVI, onder anderen voor, iederen inlander die eennbsp;gebeurden en geregistreerden dekhengst bezit en ter beschikking der gemeente stelt vrij te stellen van heerendienst.

Op Madoera heeft de inlander steeds zorg getoond voor zijn vee, en bleek zijn belangstelling uit de daar inheemschenbsp;stierengevechten, ploegwedstrijden en stierenwedrennen (Kcrab-ban of Kereppan).

Blijkens het koloniaal verslag van 1878 werd bij gelegenheid van het 3^ landbouwkundig congres te Soembaja eene veetentoonstelling gehouden on werden 2 fraaie Madoereeschcnbsp;sprinstieren als prijzen aan inlandsche landbouwers gegeven.

In de Javasehe courant van 17 September 1878 vindt men een verslag van de Buitenzorgsche wedloopsocieteit, die doornbsp;de in 1873 toegekende subsidie in bloei verkeerde en jaarlijksnbsp;wedrennen hield, vaak gepaard met tentoonstelling van paardennbsp;vee en landbouwproducten.

Blijkens dat vei-slag bezaten 9 leden te zamen 20 dekhengsten en 85 fokmerries en had het voorbeeld, paarden te fokkennbsp;navolging gevonden bij inlanders en Chineezen, die merriesnbsp;hielden en ze door de hengsten der leden lieten dekken.

In 1880 werden de vroeger zoo beroemde Preanger wedrennen, die in 1870 gestaakt waren, hervat; de Kegeering gaf f 2000 subsidie.

In dat jaar werd ook in den i)lantentuin te Batauia een tentoonstelling van paarden, vee en landbouwproducten gehouden, waarbij door de Regeering prijzen en premies werdennbsp;uitgeloofd.

Zoogenaamde inlandsche wedrennen werden in 1875 gehouden te Koeto Ardjo (Bagelen) op initiatief van den Asistent-Resident Heijtijtg, die iets in de plaats wilde stellen der in onbruik geraakte tonrnooien (Senennan).

In 1879 resident van Kedoe geworden, voerde hij ze ook daar in.

Ook te Soerabaja werden in dat jaar wedrennen gehouden, die zoo opnamen, dat particulieren tot het oprichten van eennbsp;wedloopsocieteit besloten, die echter door de Regeering nietnbsp;werd gesteund.

lt;;gt;

In 1876, 1877 en 1878 werden te BZora veetentoonstellingen gehouden; in het laatstgenoemde jaar schonk de Eegeeringnbsp;blijk van belangstelling een paar fraaie stieren om uit tenbsp;loven als premies. In 1880 gaf de Eegeering weder f 5000nbsp;^an de Buitenzorgsche, f 2000 aan de Preanger wedloopsocieteitnbsp;on bovendien f 2000 voor inlandsche wedrennen en volksfeesten in Bagelen en Kedoe.

Evenzoo in 1881. Tengevolge der heerschende cholera hadden toen echter de inlandsche wedrennèn en feesten niet plaats.

In 1882 werden weder wedrennen gehouden in Buitenzorg, Bandoeng, Bagelen en Kedoe.

In 1883 kwamen daar nog bij wedrennen in Banjoemas, 'vo. 1888 ook in Krawang, Tegal en Tasïkmelaja.

De Eegeering stelde zich vooral ten doel, door de bij de inlandsche wedrennen uitgeloofde premien den inlander er toenbsp;iiiin te zetten door een goede behandeling zijne paarden tenbsp;iierbeteren.

Blijk ens het koloniaal verslag over 1890 werd in dat jaar ''^oor het eerst een subsidie toegestaan aan de Sidhoardjoschenbsp;¦'veloopsocieteit ad f 2000 en werden in dat jaar ook innbsp;^jiandjoer inlandsche wedrennen gehouden.

In Banjoemas en Kedoe traden later Eesidenten op, die geen '’oorstanders van wedrennen waren en gingen ze dan te niet;nbsp;daarentegen vonden ze nog ingang in Bantam, Japara, Madioen,nbsp;^^Ofioeroean, Djolija, Solo en op de buitenbezittingen ook tenbsp;^ ort de Koele en te Menado. Zonder eenigen steun van Eegee-ringswege werd te Medan door de tabaksplanters een raceclubnbsp;iipgericht en werden daar eenige malen ’sjaars wedrennennbsp;gehouden.

In 1890 werd te Fort de Koch een paardententoonstelling gehouden om paarden bijeen te brengen ten einde een keuzenbsp;fe kunnen doen voor dekhengsten, bestemd voor de proefsta-bons. Er werd echter geen voldoend aantal goede dekheng-sten gevonden.

Tevens werden wedrennen georganiseerd, die zeer in den smaak hleken te vallen, zoodat besloten werd tot het oprichten dernbsp;de Kochsche wedloopsocieteit, aan welke de Eegeeringnbsp;f 2000 subsidie schonk.

76

Blijkens de koloniale verslagen werd op Java meer en meer het vee op veemarkten verhandeld, waarvan enkele van grootenbsp;beteekenis. Zoo meldt het koloniaal verslag van 1894 dat innbsp;1893, 30000 veepassen werden afgegeven op den pasar Kliwonnbsp;te Koedoes, dat te Djerriber eiken marktdag circa 100 stuks veenbsp;werden omgezet, enz. Ook op de paardenmarkt te Baiien-zorg worden wekelijks vele paarden verkocht.

Op de buitenbezittingen vindt men slechts veemarkten, in het Gouvernement Sumatra’s Westkust en wel te Fort denbsp;Koek, Pajdkombo, Fort van der Capellen en Koenianis.

In 1892 werden nog andere wedloopvereenigingen opgericht, voOrts te Bandoeng een vereeniging »het Sandelhout stamboek”nbsp;beoogende het fokken op Java van Sandelhout-paarden en de bescherming van de zuiverheid van het ras door het aanhouden vannbsp;een stamboek, die evenwel aanvankelijk geen subsidie vroeg.

Laatstelijk werd behalve de f 5000, vast voor Buitenzorg toegestaan, bij Gouvernements Besluit van 7 September 1895nbsp;no. 1 tegemoetkoming verleend:

a. van f 2000 aan de Freanger wedloopsocieteit;

t). van f 1000 aan de Japarasche racelub;

c. nbsp;nbsp;nbsp;van f 1000 aan de Malangsclie harddraverij- en ren-vereeniging;

d. nbsp;nbsp;nbsp;van f 500 aan de Sidhoardjosche wedloopsocieteit;

e. nbsp;nbsp;nbsp;van f 1000 aan de Fort de Kocksche wedloopsocieteit;

Voorts werd f 1500 ter beschikking gesteld van den Resident

van Madoera voor het houden van stierenraces (kereppan).

Minstens de helft der tegemoetkomingen moest worden besteed voor prijzen on premiën, uit te loven bij de wedrennen of tentoonstellingen.

Zoo mogelijk moest een deskundige zitting hebben in de jury, terwijl, voor de eerste maal, ook de voorwaarde werdnbsp;gesteld dat aan de races niet worde deelgenomen door poniesnbsp;die nog melktanden hebben.

Naarmate het houden van wedrennen meer algemeen ingang vond en jaarlijks grooter offers van de schatkist daarvoornbsp;werden gevraagd, werd het meer en meer van gewicht te overwegen of de daarvoor gedane uitgaven konden geacht wordennbsp;nuttig te zijn besteed.

77

De opinies daarover waren ten zeerste verdeeld, het nut *^®r wedrennen voor de verbetering van het paardenras werdnbsp;even warm verdedigd als bestreden.

IX. Het invoeren van uitheeinsche lastdieren.

Toen na de invoering van het cultuurstelsel de hoeveelheden ’^lit het gebergte af te voeren producten sterk toenamen ennbsp;Van de inheemsche lastdieren het uiterste moest gevergd wordennbsp;beproefde de Regeering hunne taak te verlichten door uit dennbsp;'''veemde lastdieren in te voeren.

In 1841 werden op last van het Opperbestuur te Teneriffe aangekocht en naar Java verzonden 40 kameelen, ten eindenbsp;In beproeven of die konden acclimatiseeren en als lastdierennbsp;*I’enst doen.

Na 3 jaren was er nog slechts één in leven; zij schenen dus ®Iet te kunnen aarden. Als lastdieren voldeden zij niet, vooralnbsp;*'iet op glibberige wegen; in den regentijd kon weinig of geennbsp;S^bruik van hen worden gemaakt.

Ook kwamen zij zeer duur te staan door kosten van vervoer onderhoud.

Van 1843 tot medio 1845 zond het Opperbestuur met het-^®lfde doel 801 ezels naar Java.

De uitslag dezer proef was evenmin gunstig.

Een vracht van een picoel over een redelijken afstand bleek Voor hen te zwaar te zijn, zij konden niet tegen de hitte Innbsp;^ jaren bezweken er circa 600.

In 1864 werd een proef genomen met Zuid-Amerïkaansche paarden en muildieren ten dienste der artillerie hier te lande,nbsp;^aar deze dieren waren en bleven zoo schuw en onhandelbaarnbsp;dat men er van afzag.

(In dat jaar werden ook cenige merino-schapen ingevoerd ®n ter beschikking gesteld van den Heer Holle ten eindenbsp;I® onderzoeken of het fokken dier dieren van algemeen nutnbsp;Eon zijn.

In 1875 zijn een twaalftal muildieren, afkomstig van Klein Syrië ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;besteld, die in 1876 aankwamen. Tevens

I'ot de Regeei'ing in China onderzoek doen naar de in Noord-^hina gebezigd wordende Mongoolsche paarden en muildieren

78

De Syrische muildieren waren edel, volgzaam en gewillig» echter niet berekend voor het dragen van zware lasten. Enkelenbsp;hielden het klimaat goed uit, in 1890 waren er nog inleven-Met het oog op de veel geringere kosten van aanschaffingnbsp;bleek echter het Chineesche muildier hier het best te voldoen-Verschillende opiniën er over kan men lezen in het Indischnbsp;Militair Tijdschrift van. 1886, Deel I. »Een woord tegen hetnbsp;muildier”’ en van 1894 »de muilezel bij de bergbatterijen’•nbsp;Zij genieten hier een stalen gezondheid en zijn niet veelnbsp;eischend.

Hoewel zij soms moeite veroorzaken door hun koppigheid zijn zij toch zeer bruikbaar. Blijkens het koloniaal verslagnbsp;van 1891 hebben zij bij de expeditie op EZores goed voldaan-In 1893 voerde de Regeering drie ezelinnen en twee hengst-ezels uit China in, in de afdeeling Tóba en Silindoeiig dernbsp;Residentie Tapanoeli, met het doel ze met Rafflfc-paarden tenbsp;kruisen. Blijkens het jongste verslag maken zij het goed dochnbsp;stuitte de kruising af op het verzet der ezelinnen, die echternbsp;wel met de ezels wilden paren.

Volledigheidshalve zij hier nog vermeld dat ook het plan heeft bestaan voor het transportwezen een proef met lama’s tenbsp;nemen. Wegens do groote kosten en het twijfelachtig nutnbsp;werd er van afgezien.

Voorts met olifanten, waartoe in 1877 een 6-tal gedresseerde exemplaren uit Siam werden ontboden, terwijl ook gepoogd is den Sumatraanschen olifant te temmen.

Wie in Deli getuige was van hoe groot nut de olifanten zijn in den houtaankap der onderneming Lau-Boentoe, betreurtnbsp;hot dat de rijkdom van Sumatra aan die schrandere dierennbsp;nutteloos verloren gaat.

Blijkens hetgeen daaromtrent voorkomt in bet werkje van den Heer Pruijs vak der Hoeven: »40 jaren Indischennbsp;dienst” is de in Benhoehn genomen proef met het vangennbsp;en temmen van den Sumatraanschen olifant feitelijk gelukt;nbsp;trouwens ook de Sultan van Ser'dang heeft er jaren lang innbsp;tammen staat gehad.

van een paar olifanten door de Deli-gemaakt voor andere doeleinden. Op

70

^^ylon wordt partij er van getrokken bij den dienst der ''quot;egen bruggen.

Het Engelsche leger hebben zij onschatbare diensten be-bij de expedities naar Ahessinié en naar Afganistan. Hogelijk zouden zij hier bij bet leger en in de djatibos-^Hien van nut kunnen zijn. Stoeterijen zijn voor dat diernbsp;noodig, dat, op volwassen leeftijd gevangen, binnennbsp;*^^kelc weken den inensch volkomen leert gehoorzamen.

Hen lezenswaard artikel er over wordt gevonden in het ’Hisch Militair Tijdschrift van 1875 pag. 545.

He spoorwegen zijn allengs den taak der lastdieren komen

^''^Hichten.

BES E V I T.

H anuggj. nbsp;nbsp;nbsp;kgl^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^g higj-voren geschetste maat-

®Selen wil nagaan bieden de conclusies waarmede 18 jai'en ^*^Hden de referendaris ter algemeene Secretarie VON Schmidtnbsp;dergelijke studie besloot, eenigermate een punt van verslijking aan (nota 26 Febr. 1877).

Hij schreef (bl 118 v. v.) »uit het vorenstaande overzicht men besluiten dat op eenige gunstige uitzonderingen vannbsp;^'eie Europeanen en een tweetal vereenigingen na, bij denbsp;‘’'Hdsche zoowel als bij de Europeeschc en Chineesche be-

te

Voor het jong wordt gedragen.

I quot;He veulens en kalveren worden te jong gebruikt en alle ^®sten zonder onderscheid schandelijk overladen.

quot;Weideplaatsen ontbreken, terwijl de voortteling meestal **Hchti

»amp;

80

»Zij moet stoeterijoii o})rlcliten, dekhengsten en springstiere'' over geheel Java verspreiden.

»Zij moet vreemde rassen ter croiseering invoeren, de vooi’ de voortteling ongeschikte hengsten doen eastreeren en d®nbsp;individuen die bezwijken, vergoeden.

»Zij moet eindelijk den inlander door tal van politiemaat' regelen paardenkennis, veefokken, progenituur loeren.

»Met veel wat alzoo gewenscht wordt heeft de Regeerin^ Haren goeden wil getoond, zijn proeven genomen (a) maai'nbsp;noch de oprichting van stoeterijen, noch het stellen van- dek'nbsp;hengsten, noch het invoeren van vreemde rassen, hebbennbsp;eenig blijkbaar nut gehad, wellicht voornamelijk door geini*nbsp;aan medewerking bij het publiek.

»Bestaat die zin tot medewei’king thans bij het algemeen?

»Zoo niet, dan zullen de middelen tot verbetering van del* rundveestapel en het paardenras — geheel van den staat ud'nbsp;gaande — schromelijk veel geld kosten en wellicht toch geennbsp;blijvend nut stichten.

»Elke poging echter, die het gevolg is van particulier ini' tiatief verdient de ondersteuning der Regeering en ook dannbsp;alleen zal die verleend kunnen worden zonder al te groot®nbsp;geldelijke offers van den staat te eischen”.

Moeten wij aannemen, dat de Heer van Schmidt den toestand in 1877 juist heeft ingezien, dan zou de vooruitganS?nbsp;al zeer groot zijn.

Blijkbaar echter is hij te pessimistisch geweest, hebbend® hij zich laten influenceeren door de literatuur over het oO'nbsp;derwerp, die uitteraard de aandacht op de zwarte zijde®nbsp;vestigde.

De Heer Holle schreef dan ook reeds in zijn nota van 8 April 1878 no 21.

«Volgens mijn innige overtuiging, gebaseerd op jaren lanê verblijf in de Freanger, moet ik met kraebt opkomen teg®''nbsp;de door de Regeering gemaakte bedenkingen (ö), die na®’'

a) nbsp;nbsp;nbsp;De GoHvenieur-Gencranl VAN LANSUEHGE teckende hier aaii ,de pro«nbsp;rieinirf^en zijn steels te kort geweest”.

b) nbsp;nbsp;nbsp;tegen het stellen van dekhengsten by inlanders, daar de Regeeringnbsp;ineening was dat geen inlanders een paard behoorlijk verzorgt.

81

inzien zijn te wijten daaraan, dat zij niet volkomen is ’’^gelicht door personen die, door alleen te letten op de kwadenbsp;ten onrechte concludeei’den tot den vicieusen toestandnbsp;'¦an het gehetd.

“Is het allezins waar dat een groot deel der inlanders ^^^cht voor hun paarden zorgt, niet minder waar is dat ernbsp;velen zijn, zoo wel aanzienlijken als geringcn, die veelnbsp;hun paarden ovei’hebben.

“Hoe dikwerf treft men toch niet in de kampongs nette feedogans aan, waarin een lievelingspaard of veulen staat datnbsp;liefde en zorg door den eigenaar wordt opgekweekt,nbsp;knbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wordt gepoetst, goed gevoederd en vele paarden-

‘'^Pers kunnen getuigen dat de inlander niet gemakkelijk zoo’n beest scheidt; ’s morgens vroeg bezoekt hij reedsnbsp;stal en houdt hij zich soms langen tijd onledig met hetnbsp;poetsen en op te knappen.

“^aar zouden anders dan ook nog de betrekkelijk niet ^quot;^^nzienlijke getallen goede paarden van daan komen, dienbsp;® i^Teanger gedurig oplevertV

“2ijn er wijders veel karren- en wagen- of bendypaarden,

® van weinig zorg van wege den eigenaar getuigen, een tegen te spreken teit is het dat een massa dergelijkenbsp;i’^^ardeu en paai’djes worden gevonden die bij veel en gedurignbsp;quot;ork er rond en gezond uitzien.

Hit oordeel werd volkomen beaamd door den Resident der

Pr

82

zulks voor enkele streken waar de lantanastuik het gras verstikte; de bevolking scheen het zich echter nog niet aannbsp;te trekken.

Ook bij het vee moet in het oog gehouden worden dat de Indische grassen zulk een hooge voedingswaarde hebben alsnbsp;JIars aantoonde, waardoor de toestand vergeleken bij die innbsp;Noordelijker streken veel gunstiger is dan zij op het eerstenbsp;gezicht lijkt. Wat stalling, oppassing en verzorging betreft,nbsp;men kan daaraan zeer verschillende eischen. stellen; vooralnbsp;wanneer men in aanmerking neemt dat bij de geringe waardenbsp;die de dieren hebben, de inlander niet veel aan de verzorgingnbsp;ten koste leggen kan en men op het klimaat let, valt het tenbsp;betwijfelen of die verzorging ondoelmatig is.

Zeer te betreuren is nog steeds het te jong gebruiken, de weinige zorg voor het moederdier en het jong, de vrije voortteling.

In Europa is het jong gebruiken ook een veel voorkomend euvel.

Dat de zorg voor het moederdier daar ook vaak te wen-schen overlaat leert ons het Weekblad Hippos, gewijd aan de belangen van paardenfokkerij en paardensport («), dat in zijnnbsp;proefnummer een artikel wijdt aan de veulenmerrie waarin mennbsp;onder anderen vindt aangeteekend; ,,Het moet helaas erkendnbsp;worden dat zeer dikwijls op zwangere mendes maar weinig meernbsp;gelet wordt dan gewoonlijk op niet zwangere. Men ziet ze zelfs totnbsp;op den laatsten dag doorwerken in zwaren arbeid, ja somtijds zelfsnbsp;ook nog blootgesteld aan een ongunstige behandeling Vooralnbsp;is dit het geval in kleine boerderijen, waar zoo’n merrie vaaknbsp;de kostwinster is der geheele familie en dan ook na denbsp;baring zoo spoedig mogelijk aan den arbeid moet”.

Tont comme chez nous, dus. Gi’oot echter is het verschil met Europa wat betreft de voorttelling.

In de eerste plaats moet daarbij rekening gehouden worden met het klimaat, dat het vrij rondloopen van zelf voor eennbsp;groot gedeelte van het jaar uitsloot, voorts op de wijze vannbsp;grondbezit en het gemis van gemeene weidegronden, zooalsnbsp;die hier algemeen gevonden worden. Als van zelf dus leidennbsp;de toestanden in Europa er heen dat de voorttelling onder

Redacteur E. A. h. yUADEKKER, kapitein paardeuarts, Haarlem.

oo

toezicht van den eigenaar moest komen en desalniettemin het niet dan aan maatregelen van staats-, provincie- ennbsp;S^iueeiitewege te danken dat deze aan de beste hengstennbsp;Opgedragen werd, en was het daar ook niet de kleine mannbsp;bet initiatief daartoe nam; integendeel moest hij ook dahrnbsp;verbod om hengsten te laten weiden, door belasting opnbsp;“oogsten enz. in die richting gedreven worden.

^Vel -was het particulier initiatief daar krachtiger dan hier, ^ ging echter voornamelijk uit van de groote grondbezitters,nbsp;j^oii de oeconomen, niet van den kleinen boer. En den land.nbsp;ooi’eii in Indis kan men zeker niet verwijten dat zij nietsnbsp;(ig zaak over hadden, dit toonden zij genoeg, door hetnbsp;osehikbaarstellen van edele hengsten onder anderen.

^ Hun aantal echter is hier gering in verhouding tot de oi'olkingj en de gelegenheid om in gemeente-, provinciaal- ofnbsp;^“otsbestuur invloed uit te oefenen ontbreekt hen. Kon denbsp;oui' Holle nog eens een enkel maal een goed woordje doen,nbsp;stem zelfs ging verloren tusschen die van zoo vele ambte-bke adviseurs.

Hl zake van particulier initiatief is zeer zeker sedert den Waarin VON Schmidt schreef een groote vooruitgang tenbsp;®®peuren : dit neemt echter niet weg dat in een land als Indië^nbsp;''^Har allo bestuursbelangen samenvloeien in één centraal ge-de stoot tot verbeteringen door dit gezag moet worden

b'egeven.

is ^ nbsp;nbsp;nbsp;Schmidt zich niet ten zeerste bedroog dan.

Ongetwijfeld een groote verandering gekomen in de door oui genoemde algemeene onwil om iets tot verbetering vannbsp;rundveestapel en het paardenras bij te dragen.

Algemeen wordt geroemd de zorg die de Madoerees heeft

Zijn rund.

IJ zagen hoe algemeen op Java de inlander reeds stieren

i'oert, om daardoor krachtiger, handelbaarder of vleeziger

“^gsten nog niet gebruikelijk is, doch wmar het Gouvernement ® ^unmoedigde er spoedig ruim gebruik van de opengesteldenbsp;^genheid om kosteloos hengsten te doen snijden werdnbsp;^nkt; hoe van die dekhengsten, welke in den smaak der

84

bevolking vielen, werd geprofiteei'd, hoe de inlanders opzettelijk daarvoor soms fokmerries kochten, hoe elders inlanders zich aansloten om dekhengsten te koopen, hoe zij gebruiknbsp;maakten van de dekhengsten der landheeren.

Van Europeesche vereenigingen valt vooral de aandacht op »het Sandelhout stamboek” welker werkzaamheid ongetwijfeldnbsp;den paardenstapel zeer ten goede moet komen.

De Heer Holle opponeerde ook in zijn reeds aangehaald advies van 8 April 1878 er tegen dat de ondervonden teleurstellingen te hoog wei'den aangeslagen en was van oordeel dat het niet aanging daaraan alle nuttige gevolgen tonbsp;ontzeggen.

Het komt mij voor dat von Schmidt en anderen vaak de juiste beteekenis der genomen maatregelen niet goed hebbennbsp;gevat en daarvan een directen invloed verwacht die zij metnbsp;geen mogelijkheid konden hebben.

Buiten de Premiger zijn slechts zelden maatregelen genomen. Het karakter was steeds slechts dat van proefnemingen, alleennbsp;de onuitvoerbaar gebleken strafbepalingen hadden een wijderenbsp;strekking.

Welk een invloed konden nu op de honderdduizenden sterke paardenstapel op Java de paar stoeterijen, de enkele tientallennbsp;dekhengsten hebben ?

Hoogstens een kleine plaatselijke invloed, en wie zou durven ontkennen dat die bestaan beeft?

Valt het niet op hoe hoog de Freanger, die het tooneel er van was, boven de andere gewesten van t/ara in zake paardenfokkerij is blijven staan?

En valt het in de Freanger weder niet op, dat daar juist de meeste goede paarden worden aangetroflfen waar de belangrijkste proeven genomen zijn, namelijk de beide stoeterijennbsp;te Fasir Ajam bij Tjiandjoer?

Men leze slechts de rapporten der commissies voor aankoop van paarden in de Freanger voor de remonte (ddo. 23 Februarinbsp;en 20 Augustus 1894 en 23 Maart 1895), waaruit blijkt dat innbsp;de nabijheid van Tjiandjoer de meeste goede paarden werdennbsp;aangetroffen-, het leeuwendeel der door de commissie aange-kochte paarde leverde die plaats.

85

zou dus gerechtigd zijn, de conclusie van den heer Schmidt omkeerende, te zeggen:nbsp;j Hoewel noch de stoeterijen, noch het stellen van enkelenbsp;®’^öSten, noch de andere maatregelen directen invloed vannbsp;aanbelang op het paardenras mochten doen verwachten,nbsp;de groote medewerking bij het publiek ondervonden, oorzaaknbsp;zij toch van groote beteekenis geweest zijn.

Het groote gewicht der proefnemingen ligt echter in de ^•'varing die zij hebben verschaft, zoodat het mogelijk wordt,nbsp;oordeel te vormen omtrent hetgeen te doen valt.

Het zal zaak zijn dit ook bij de thans in werking zijnde atieproef in het oog te houden en niet dadelijk een be-^“gHjken invloed op het paardenras te verwachten van hetnbsp;'^^streeren van een zeer geringe procentage der hengsten,nbsp;de leeringen uit de geschiedenis te trekken zijn vele.nbsp;Vooreerst blijkt het nuttelooze van de circulaire van dennbsp;locureur-Generaal van 12 Januari 1878. (Bijblad 3245).

Het te jong gebruiken van paarden is daardoor niet tegen-

^®^ouden.

He proeven met stoeterijen leerden dat tamme stoeterijen kleine schaal, niet kunnen rendeeren, dat veeartsenijkundignbsp;^^Hit daarbij onmisbaar is, dat wel rekening moet wordennbsp;^®kouden wat het doel er van is; een fokkerij van paardennbsp;het leger toch is niet hetzelfde als een ter veredelingnbsp;het paardenras, en toch is de fout begaan dat de op-Bchters het laatste doel beoogden en de intrekking er opnbsp;gebaseerd dat het leger op andere wijze goedkooper aannbsp;Paarden komen kon! Malossoro leerde van hoeveel belangnbsp;juiste keuze is van het terrein.

• proeven met dekking en croiseering leerden, dat de ^udsche merries de beste veulens werpen van deugdzamenbsp;P^iiyhengsten en de veredeling niet te zoeken is in het latennbsp;®*pringen door hengsten van grootere rassen, waarondernbsp;'j ^^ak bezwijken, terwijl de vrucht en het veulen er reedsnbsp;®hjk onder lijden, daar de moeder er niet op berekendnbsp;®en 200 groot jong te voeden, en het gemis aan overeen-^luing van het type vaak misvormde jongen doet geboren

rden, die wel hoog, doch zwak en onregelmatig van bouw zijn.

Aa,i, nbsp;nbsp;nbsp;6

86

Tevens hebben de proeven ons geleerd dat de inlander een predilectie voor hooge paarden heeft, dat hij afkeerignbsp;is zijn merrie te laten dekken door een hengst mindernbsp;dan 4 voet hoog wanneer een hooger te krijgen is, dat hijnbsp;slechts tot het gebruik van overwalsche dekhengsten te viu'nbsp;den is wanneer deze buitengewoon hoog zijn en anders liever zijn merrie brengt bij een groot bastaardpaard, al is ddnbsp;minder édel.

Voorts dat geen gebruik wordt gemaakt van dekhengsten met slechte oeseroeseran zoodat het zaak is bij het aanschaf-fen van dekhengsten deze, behalve door een paarden- ofnbsp;veearts ook te doen keuren door een inlander die de begrippen daaromtrent kent van de streek waar de hengst moetnbsp;dienen;

dat het stationneeren van hengsten slechts vol effect kan hebben wanneer het gepaard gaat met castratie en met hetnbsp;verbieden van het losloopen van hengsten boven de 1'/., jaai’nbsp;tusschen de merries;

dat de bevolking geen overwegende bezwaren tegen het castreeren heeft;

dat vermindering in aantal er geen gevolg van behoeft te zijn;

dat castratie niet in strijd is met de volksgewoonten;

dat zonder maatregelen der Regeering die operatie echter slechts op kleine schaal ingang vindt;

dat castreerders overal in voldoende mate aanwezig of gemakkelijk te kweeken zijn.

Verder is gebleken dat over het algemeen het stellen vaö dekhengsten bij Europeesche ambtenaren, bij Regenten, nochnbsp;bij landheeren verkieselijk is, wijl de eigenaars der merriesnbsp;daardoor niet vrij genoeg zijn in het verkrijgen van toegangnbsp;tot de hengsten (blijkens de missive van den Resident dernbsp;Preanger Regentschappen van 18 December 1894 no. 10172/14nbsp;werden de paarden zelfs door de personen bij wie zij gestahfnbsp;waren veelal als rijpaard gebruikt en bemoeilijkten deze hetnbsp;den kleinen man zijn merries er van te doen profiteeren).

Ook betreffende de details is een schat van ervaring verkregen. Bij volledige raadpleging der gegevens die de

^ircliieven bevatten is een practische uitvoering van te nemen öiaatregelen te verwachten

J. BALLOT, Controleur Ie M. B. B.

Batavia, den 31 Augustus 1895.

PERSONALIA

CIVIEL VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST.

Verlengd:

Het verlof, verleend aan de Gouvernements Veeartsen W. J. Esser en D. P. F. Driessen.

Bevorderd;

Tot Doctor in de Veeartsenijkunde aan de Universiteit te Giessen: de Gouvernements Veearts D. P. F. Driessen.

kritisch-historisch overzicht van de runderpest IN DE residentie CHERIBON 1881 -1882.

Toen zich de runderpest op het laatst van het jaar 1880 m Krawang langzamerhand Oostwaarts uitbreidde, niettegenstaande alle pogingen in het werk gesteld door Regeeringnbsp;en Bestuur om haren voortgang te stuiten, was het wel tenbsp;Voorzien dat zij, zich weinig bekreunende om de grens vannbsp;lt;1it of dat gewest, ook spoedig hai’c opwachting zoude makennbsp;m de aangrenzende residentie Cheribon.

Dat de Resident hiervoor niet minder beducht was, blijkt genoegzaam uit de telegrafische berichten, die telkens naarnbsp;Indramaioe (de meest Westelijke afdeeling van de residentienbsp;Cheribon) werden gezonden en wier inhoud hoofdzakelijknbsp;fiiende om den Assistent-Resident te wijzen op het gevaar,nbsp;Waaraan zijne afdeeling bloot stond, bevattende zij tevens denbsp;mededeeling, dat de runderpest al meer en meer de Wes-tergrens van Cheribon naderde. Namens den Resident moestnbsp;fian ook den administrateur van het vrije land Kandanghauernbsp;op het gemoed worden gedi-ukt, om bij de minst verdachtenbsp;ziekteverschijnselen, die zich onder het vee aldaar mochtennbsp;Voordoen, hiervan onmiddellijk kennis te geven aan het Bestuur, terwijl men zooveel doenlijk paal en perk moest trachtennbsp;te stellen aan mogelijke clandestiene in- of doorvoer vannbsp;truffels enz. Van uit de Pamanoekan- en Tjiasemlandennbsp;Werd dennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;November te Indramaioe de telegrafische

mededeeling ontvangen, dat de ziekte was uitgebroken in het district Segala-Herang (Pamanoekan-landen) buiten de veeloozenbsp;streek aldaar, terwijl een maand daarna, nl. op 25 Decembernbsp;Werd bericht, dat de ziekte op de Pamanoekan-lande^ zichnbsp;iiitbreidde in alle richtingen.

Reeds in Juni 1880 had men er aan gedacht een veelooze streek met dubbel cordon in het leven te roepen van zes

X. AU. II, nbsp;nbsp;nbsp;T

palen breedte, dA4r waar Kandanghauer grenst aan de Pa-manoékan landen, en werden daarom door den Assistent-Resident der afdeeling Indramaioe informaties ingewonnen bij den administrateur van eerstgenoemd land aangaande denbsp;mogelijkheid tot verwezenlijking van dit plan, maar volgensnbsp;laatstgenoemden »was zoo iets onmogelijk voor uitvoeringnbsp;«vatbaar en waren de aanwezigheid van het groot aantalnbsp;«wilde buffels en de woeste boschstreek aldaar, daarvoornbsp;«onoverkomelijke bezwaren”.

Het Bestuur schijnt zich bij die overweging eenvoudig te hebben neergelegd en voorzeker is het wel jammer, dat mennbsp;bovengenoemd plan maar niet heeft doorgezet; oerboschnbsp;toch is geen hinderpaal voor den bouw van een pagger; datnbsp;zag ik in het Z.-W. gedeelte van de residentie Banjuemaasnbsp;(district Dajoeloehoer) en het Z.-O. gedeelte van de Preangernbsp;llegentschappen (Bandjar en Kali-poetjang) \ die streken zijnnbsp;nog veel wilder en woester dan de Wester-grens van hetnbsp;land Kandanghauer. En wat aangaat die wilde buffels, mennbsp;had die deels Oostwaarts op kunnen drijven, deels kunnennbsp;neerschieten. Op die pagger-kwestie kom ik later nog uitvoerig terug; hier zij het bovenstaande voldoende.

Zoodra zich nu de runderpest buiten de veelooze streek op de Pamanoehan-landen had vertoond, begon men in Clieribonnbsp;de noodige maatregelen te nemen, om haar buiten de residentie te houden. En waarin bestonden deze nu?

lo. Op den 203» November 1880 werd door den Resident last gegeven, om de punten van gemeenschap tusschen denbsp;Pamanoelcan-landen en Kandanghauer (meer bepaald hetnbsp;grensdistrict Loewong-Malatig) streng te doen bewaken. Dienbsp;grensbewaking was binnen enkele dagen geregeld en werdnbsp;uitgeoefend door dessa-hoofden en politie-bedienden ondernbsp;toezicht van mantries en districtshoofden (Demangs), allennbsp;van het land Kandanghauer. Zij strekte zich uit over de lijn:nbsp;Oedjoeng-gebang (N.-W. punt van Kandanghauer), Tji-Djambénbsp;(Z.-W. punt van Kandanghauer), Santja en Tji-Kuicongnbsp;(Zuidelijke dessa’s van Kandanghauer) op alle plaatsen, waarnbsp;gemeenschap bestond met Pamanoehan of geacht werd tenbsp;kunnen bestaan. Wachthuizen werden daartoe opgericht te

^•idjoeng Gehang, Sewoe, Bogor, Tjahang, Boggies, Bantar-j^aroe, Tji-Djamhé, Songgom, Santja en Tji-Kawong, in leder waarvan zich zes wakers bevonden, onder toezicht vannbsp;®en mantrie.

Voorzeker was er van zulk een grensbewaking weinig te Eerwachten, en kon men het nut daarvan met een gerustnbsp;geweten reduceeren tot nul, als men bedenkt:

dat dus over de geheele Westelijke en een groot deel van de Zuidelijke grens, d. i. over een afstand van ruim 40 palen,nbsp;toezicht moest gehouden worden door 60 menschen,

dat het terrein tusschen 2 wachthuizen niet was opengekapt, dat geen voetpad de onderlinge gemeenschap onderhield,nbsp;dat vele wilde dieren, als: tijgers, wilde varkens, bantengsnbsp;®’i2. zich d4ar ophouden, zoodat, al hadden ook de wakersnbsp;ten volle hun plicht gedaan, het voor hen een onmogelijkheidnbsp;Zou geweest zijn om clandestien vervoer van buffels enz. vannbsp;'^it BanianoeTcan tegen te gaan. Ik zeg daar; »ook al haddennbsp;»de wakers ten volle hun plicht gedaan”, maar veilig konnbsp;Uien wel aannemen, dat zij dien patrouille-dienst niet zwaarnbsp;bullen hebben opgenomen, want, ver van huis en woningnbsp;quot; aren het heerendiensten die zij presteerden. Dit feit gevoegdnbsp;het indolente karakter van den inlander, die daarbij vannbsp;die maatregelen toch niet het minste begrip had, wasnbsp;dus reeds meer dan voldoende, om zijn ijver tot het laagstenbsp;hunt te doen zinken, d. i. zich kalm neer te vleien, wachtendenbsp;de dingen, die komen zouden.

- Verder stelde de Resident den administrateur voor, de buffels over de geheele lengte van de Wester-grensnbsp;KandangJiauer 3 palen Oostwaarts op te verwijderen,nbsp;^6n einde op die wijze een veelooze streek te verkrijgen.

Echter werden dienaangaande van de zijde van laatstge-’loemden onoverkomenlijke bezwaren te berde gebracht.

Volgens Z.Ed. was nl. »de uitvoering van zulk een maat-»regel zoo goed als onmogelijk, aangezien de bevolking *Eoorzeker met de buffels zoude meetrekken, tengevolgenbsp;*quot;'aarvan een groot deel van het district Loewong-Malangnbsp;* Ontvolkt zou worden en welk deel dan natuurlijk voor éénnbsp;*of meer jaren voor den landbouw verloren zoude gaan.

92

»Hi«rbij komt nog, dat de plaatsen, waar de buflfels heenge-»voerd moeten worden, onder water staan, zoodat er nage-»noeg weinig of geen voedsel voor de karbouwen te vinden »zou zijn, welk feit, gevoegd bij een verblijf in de opennbsp;»lucht, ontegenzeggelijk groote verliezen onder dien veestapelnbsp;»te weeg zoude brengen.”

Ook van deze argumenten moet men weer zeggen, dat zij weinig of geen gewicht in de schaal leggen, en had men mijnsnbsp;inziens de boven opgesomde bezwaren heel geschikt uit dennbsp;weg kunnen ruimen.

Vooreerst toch zou het nog te bezien zijn geweest en ik twijfel hieraan sterk — of de bevolking met de bufiVls nu'enbsp;zou gegaan zijn en of dit door een gepaste pressie van denbsp;zijde van den landheer niet belet had kunnen worden, maarnbsp;zelfs al had men in deze voor een fait accompli gestaan, daiinbsp;nog zouden de gevolgen van dit volksverloop niet van zoo ingrijpenden aard zijn geweest. Een oppervlakkige blik op de kaartnbsp;zal een ieder doen zien, dat de Westergrens van het vrije landnbsp;Kandanghauer zeer schaarsch bevolkt is en dat men daarnbsp;maar weinig dessa’s vindt, zoodat dus de verminderde opbrengst van rijst — stel dat er werkelijk volksverloop hadnbsp;plaats gehad — in verhouding tot de productie van liet ge-lieele land van weinig beteekenis zou zijn geweest; bovendien,nbsp;kan het verlies van een deel der jaajdijksche opbrengst opwegennbsp;tegen de noodlottige gevolgen, die een runderpcst-épizoötie nanbsp;zich sleept, zoowel finantiëel als anderszins?

Immers in geen geval.

Wanneer de landheer de buffels voorloopig had onteigend (door op te koopen, of hoe dan ook), dan waren m. i. denbsp;bezwaren reeds voor het grootste gedeelte overwonnen geweest;nbsp;hij had ze dan tevens kunnen heenvoeren naar ])laatsen opnbsp;zijn land, die niet onder water stonden en waar overvloednbsp;van voedsel te vinden was, en wanneer het gevaar gewekennbsp;was, had hij de dieren immers weer door de eigenaren kunnennbsp;doen terugkoopen, terwijl de bevolking in dien tussclicnlijdnbsp;haar gronden zooveel doenlijk maar met den patjol moest bewerken.

Ten einde echter den landheer in deze niet tc hard te

moet ik liier de opmerking maken, dat de maatregel, om het vee van de Westergrens Oostwaarts op te verwij-'leren, Avoinig of geen doel zon hebben getroffen, zoo mennbsp;niet tevens was overgegaan tot den afmaak van do wilde ennbsp;Verwilderde buffels, welke men in die streken in vrij grootnbsp;''antal aantrof, en — behoeft het gezegd te wordenV — ditnbsp;'vas een uiterst moeielijk werk.

3 gt;. Oorspronkelijk scheen het in het plan van Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal te liggen, om een veeloozc streek in het leven te roepen op de grenzen van het vrijenbsp;land Kandanghauer, althans ter nadere bespreking van dezenbsp;aangelegenheid werd onder presidium van den Resident vannbsp;dit gewest eene conferentie gehouden, waarbij behalve denbsp;A.ssistent-Resident der afdeeling ook nog tegenwoordig warennbsp;beide administrateurs van de vrije landen Kandanghauernbsp;Indrarnaioe-West. Wat daarin verhandeld werd is mijnbsp;Onbekend, maar naar het schijnt heeft men in die bijeenkomstnbsp;om deze of gene reden het plan van een veelooze streek ternbsp;plaatse als bovengenoemd laten varen (wellicht om dezelfdenbsp;i'eden als vroeger in Juni) en besloten tot de oprichting vannbsp;oon pagger op de grens »Pamanoeltan — Kandanghauer opnbsp;'^^le de plaatsen waar gemeenschap tusschen die heide landennbsp;^^stond of geacht werd te hunnen bestaan.quot; Ik moet dezenbsp;gevolgtrekking wel maken, in de eerste plaats, wijl de land-lieer van Kandanghauer mij heeft meegedeeld, dat Z.Ed. dd.nbsp;26 November den last tot bedoelden paggerbouw ontving, ennbsp;Ion tweede: wijl de Resident van Cherïbon in een telegramnbsp;^^n den Assistent-Resident van Indramaioe dd. 30 Novembernbsp;Vraagt: »of landheer Kandanghauer reeds met grenspaggersnbsp;begonnen, en dat het eerst een aanvang moet wordennbsp;'’gemaakt met pagger Sewoe en aansluitingspunt dessanbsp;^Songgom.”

Met de leiding nu van den bouw van dezen pagger werd l^elast de toenmalige Controleur van den Bosch, aan wiennbsp;'verd toegevoegd de Pattie van Indramaioe.

Ten einde te zien, hoedanig het nu met die grensafsluiting 'vas gesteld, zien we daartoe het rapport van den Assistent-ilcsident Bohl aan den Resident van Cherïbon.

04

»Volgens ontvangen rapport van den hier bescheiden Con-»troleur, die inmiddels van zijn tournee is teruggekeerd, zijn »langs de grens van de residentie Gheribon en Krawang alnbsp;ygt;naar gelang van de behoefte in het geheel geplaatst veertiennbsp;«stevige paggers, die in verband met de noodzakelijkheidnbsp;»om de bestaande voetpaden in verbinding met Krawang afnbsp;»te sluiten, in lengte varieeren van Sy., tot 108 roeden, metnbsp;»een minimum- en maximum-hoogte van respectievelijk 7 ennbsp;»8 voet, weshalve zij dus aan eischen van stevigheid, lengtenbsp;»en hoogte tevens voldoen. Al die paggers zijn bovendiennbsp;«voldoende bewaakt en wel door zeven mantries, veertien dessa-»hoofden en 37 politie-beambten (allen van Kandanghauer)-»Ook zijn de dessabruggen, die de communicatie moeten daar-»stellen tusschen Gheribon ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;behoorlijk afgebroken,

«terwijl tevens al de in de rivieren aanwezige schuiten en «prauwen, die te water de gemeenschap dier beider residentiesnbsp;«onderhielden, weggenomen en onder toezicht gesteld zijn vannbsp;«het betrokken districtshoofd, en op veilige plaatsen opge-«borgen blijven tot nadere orders.”

«Daar de tijgers, rhinocerossen en wilde stieren in de «woeste en ondoordringbare bosschen, en de krokodillen innbsp;«de rivieren bovendien de natuurlijke verdedigers zijn dezernbsp;«residenties, van het niet ompaggerde gedeelte (let wel), isnbsp;«dus alle passage, zoowel voor mensch als vee, tusschen denbsp;«residenties Krawang en Gheribon gestremd en niet meernbsp;«doenlijk.”

Het zij mij vergund, aangaande deze wijze van afsluiting een en ander in het midden te brengen.

Zeer ten onrechte is men bij het uitvaardigen van den last tot dien paggerbouw uitgegaan van de veronderstelling, datnbsp;gestolen of clandestien vervoerde buffels altijd hun weg zouden nemen langs de voetpaden, die in de bosschen het onderling verkeer tusschen de beide residenties daarstellen; ditnbsp;vloeit voort uit den last, «om op alle punten van gemeen-»schap of waar die verondersteld wordt te bestaan” paggersnbsp;te bouwen.

Dit is de grootste en, in haar gevolgen, do meest noodlottige fout, die de historie van de runderpest in de residentie

95

Cheribon ons kan aanwijzen; het ligt toch waarlijk voor de hand, dat een bnffeldief niet direct de paden zal opzoeken,nbsp;waarlangs verkeer bestaat, integendeel, hij zal deze in denbsp;eerste plaats vermijden, dan wel ze bij nacht passeeren.

In de maand Juli van het jaar 1881 heb ik bedoelden pag-ger gezien, o.a. te Sewoe, Boggies, Bantar-Waroe en Tji-Bjanibê, maar overal bestond zij slechts uit kleine stukjes, neergezet op open plekken in het bosch, aan den oever vannbsp;de rivier. Trouwens de Assistent Eesident Bohl zegt in zijnnbsp;verslag aan den Resident zelf, »dat de veertien paggers innbsp;«lengte varieerden van 5'/^ tot 108 roeden.” Laat men zoo’nnbsp;brokstuk maar bewaken zoo streng men wil, niets gemakke-lijker toch voor den belanghebbende, dan om zoo’n paggertje omnbsp;te trekken en zijn weg kalm door het bosch te vervolgen.nbsp;Wat baten dergelijke afsluitingsmiddelen, die daarbij nognbsp;worden bewaakt door een personeel zoo klein en van zulknbsp;gehalte als in het verslag wordt genoemd, en nu moge denbsp;heer Bohl beweren, dat het wild gedierte de niet ompagger-de gedeelten van de grens zoude verdedigen, m. i bestondnbsp;hiervoor weinig kans. Een Inlander weet heel goed, dat.nbsp;Wanneer hij met een buffel achter zich aan door het boschnbsp;loopt, de tijger bij voorkeur den buffel zal grijpen en hemnbsp;ongemoeid laten; daarbij is hij zelden alleen, maar in dennbsp;regel vergezeld van 3 of 4 handlangers, in groot gezelschapnbsp;dus, altemaal waarborgen dat hem de tijgers van het lijfnbsp;blijven. Wat nut heeft zulk een combinatie van paggersnbsp;tegenover de verwilderde buffels, die, zooals te voren reeds isnbsp;aangestipt, daar in menigte aanwezig waren; dacht men misschien, dat ook zij zich door die afsluiting zouden laten weerhouden om in aanraking te komen met die van Krawang?nbsp;Op mijne tournees langs die grens zag ik meermalen buffels vannbsp;Oherihon en Krawang samen in de rivier baden, drinken enz.

Was men niet van bovengenoemde, valsche veronderstellingen aitgegaan, maar had men vroegtijdig, met alle kracht en langsnbsp;de gehecle grens, een flinke, stevige pagger gezet, met eennbsp;behoorlijk voetpad er naast, dan ware hoogstwaarschijnlijknbsp;de residentie Cheribon voor de plaag «runderpest” gespaardnbsp;gebleven. Bovendien bestond er ter plaatse nog een rivier

9(i

als een natuurlijke hinderpaal voor vervoer; hout en bamboe had men maar voor het grijpen en wel in de onmiddellijkenbsp;omgeving, zoodat binnen enkele dagen de lijn Oedjoeng-Gebang—Tji-Djambé,” afgesloten geweest ware.

De moraal van de geschiedenis is dus alweer: dat de afsluiting, daargesteld om vervoer van buffels van Pamanoelian naar Kandanghauer tegen te gaan, of — wat daarmee gelijknbsp;staat — de runderpest uit CJierïbon te houden, veel te onvolkomen was om éénig doel, hoe gering ook, te treffen.

4». Behalve de nu reeds opgesomde maatregelen op de Westelijke grens van het gewest, gaf de Resident den administrateur in ernstige overweging, de buffels op het land te doen kralen in koppels van hoogstens 5 stuks, om bij eventueelnbsp;uitbreken der ziekte het vee meer afgezonderd te kunnennbsp;houden en het aantal verdachte dieren tot een minimum tenbsp;beperken. Daar men echter in dien tijd van het jaar (hetnbsp;was December) met de sawah-bewerking bezig was, terwijlnbsp;daarbij het individueel veebezit op het land Kandanghauernbsp;vrij aanzienlijk was, zoodat de eigenaar bezwaarlijk voor allenbsp;dieren gras kon snijden, ondervond bovengenoemd voorstelnbsp;van den Resident sterke tegenkanting van de zijde van dennbsp;landheer, en deze volgde dan ook slechts in zooverre dennbsp;wenk op, dat er kralen werden gebouwd, maar — waarin donbsp;karbouwen alleen des nachts werden gestald; overdag liepennbsp;ze rond als gewoonlijk, d. i. onder en door elkaar en werden ze voor den arbeid gebruikt. Wat de toepassing vannbsp;het kralenstelsel bereft, daarop kom ik later nog uitvoerignbsp;terug.

Dat mén op het residentie-bureau te Cherïbon niet veel vertrouwen stelde in de grensafsluiting en bewaking vannbsp;Kandanghauer, schijnt wel te volgen uit het feit, dat 13nbsp;December weer door den Resident aan den Assistent Residentnbsp;Indramaioe werd gevraagd: »Op welke punten er ge-

97

naar Indramaioe getelegrafeerd, dat Regeeriiig en Bestuur verdere moeite overbodig achtten,

In de plaats daarvan besloot men tot het in het leven roepen van een dubbel cordon met veelooze streek op Gouvernementsnbsp;gebied, d. i. in de streek gelegen aan den rechteroever vannbsp;den Tjimanoek, terwijl tevens last werd gegeven om ter plaatse,nbsp;waar het vee moest worden heengevoerd, een onderzoek innbsp;te stellen naar dc middelen van bewaking, het bedrag dernbsp;voedingskosten en of er voldoende voedsel en drinkwater tenbsp;vinden was.

Kort daarop, nl. dd. 5 Januari 1881, werd den administrateur van het vrije land Kandanghauer voor het eerst bericht (zooals Z.Ed. mij persoonlijk heeft meegedeeld), »dat er eennbsp;»ziekte heerschte onder de buffels in de dessa Lossarang wettan,nbsp;»en welke door de inlanders aldaar bestempeld werd metnbsp;»den naam van ^barrat poetjoek”. In het begin van hetop-»treden dezer aandoening was de sterfte zeer aanzienlijk, denbsp;»dieren vertoonden sterk tranende oogen, gepaard aan eennbsp;»groote mate van neerslachtigheid. In sommige gevallennbsp;»volgde de dood spoedig na het voor den dag treden dernbsp;»eerste ziekteverschijnselen, in andere daarentegen strektenbsp;»zich het verloop uit tot 8 a 10 dagen.

Zooals de administrateur aan het bestuur te verstaan gaf, »was die ziekte hem bijzonder goed bekend, deed zij zichnbsp;»bijna ieder jaar onder de buffels op zijn land voor en wasnbsp;»zij z. i. volmaakt te identificeeren met miltvuur”.

Den 10equot; Januari werd een nader onderzoek ingesteld naar den aard dezer aandoening door den Assistent-Resident dernbsp;afdeeling, den hoer Bohl, die het ook met den administrateur cens was, dat men hier te doen had met miltvuur.

Iloe groot het aantal sterfgevallen in de eerste dagen van

ben ik niet te weten kunnen komen; de inlich

tingen, mij verstrekt door den administrateur zelven en door ^¦Ed. ontleend aan de dag-rapporten der verschillendenbsp;Demangs, nemen eerst een aanvang op 11 Januari 1881.nbsp;Blijkens deze gegevens dan stierven op:

11 Januari te Lossarang kodon 1, Lossarang wettan 2,

98

13 nbsp;nbsp;nbsp;Januari te Loêsarang Icoelon 2, Lossarang wettan 8,

14 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ttoelonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T^ossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;icettannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6,

15 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I^ossarayignbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoelonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I.ossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loettannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.

16 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iMssarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iwelonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loettannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3

en te Bongas (Loeioong-Malang) 15,

17 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarafignbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Icoelonnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wettannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1,

18 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» Bongas 1, Gaboes Icoelon 4 en te Lossarang

Icoelon 2 karbouwen.

(Gaboes Icoelon is gelegen in het district Kandanghauer.)

Ten einde een onderzoek in te stellen naar den aard dezer ziekte verscheen op den 18®quot; Januari de Gouvernements-veearts van Charldoep. Op het oogenblik van zijn komstnbsp;waren er dus zieke buffels in de dessa’s Lossarang wettan,nbsp;Lossarang Icoelon, Bongas, Gaboes Icoelon.

Zooals de administrateur mij heeft verteld, werd één der karbouwen uit de dessa Lossarang wettan, in tegenwoordigheidnbsp;van Assistent-Eesident en Regent, onderzocht en afgemaakt,nbsp;waarna de lijkopening werd verricht, op grond van welk onderzoek de heer van Charldoep diagnostiseerde »miltvuur”.

Men schijnt toen, afgaande op de overeenkomst in uitwendig symptomenbeeld, de ziektegevallen in de andere dessa’snbsp;eveneens te hebben gehouden voor Anthrax (miltvuur), waartegennbsp;men te velde trok met de middelen, daartoe in het Staatsblad voorgeschreven; echter reeds spoedig schijnt de heernbsp;VAN Charldoep te zijn teruggekeerd (waarom liet men hemnbsp;onder zulke omstandigheden vertrekken ?), althans dd. 23 Januarinbsp;telegrafeerde de Resident dat de veearts van Charldoepnbsp;voorloopig te Cherïbon was aangehouden voor het geval datnbsp;zijn komst te Indramaioe nog noodig mocht zijn.

Ondertusschen — het »miltvuur” of de »barrat poetjak” of de ziekte onder het vee, schreed steeds voort, rechts ennbsp;links onder dien i’ijken veestapel groote verwoestingen aanrichtende, zooals gemakkelijk is te zien uit nevenstaandennbsp;staat, waarvan de cijfers mede ontleend zijn aan de dagrapporten der districtshoofden aan den administrateur; mennbsp;behoeft er zich alzoo niet bang voor te maken, dat dienbsp;cijfers overdreven zijn voorgcsteld.

100

Op den 29*'quot; Januari kwamen dus de gevallen van «barrat poetjoek” reeds voor in drie van de vier districten van hetnbsp;vrije land Kandanghauer, en zien we den Gouvcrnements-vccarts van Charldorp ter plaatse om een tweede onderzoeknbsp;in te stellen, waarvan het gevolg was dat runderpest werdnbsp;gekonstateerd in de dessa Mangoengan. Achtereenvolgensnbsp;werd ze door hem nog gediagnostiseerd op:

31 Januari te Bong as;

1 nbsp;nbsp;nbsp;Februari tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;koelon\

2 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lossarangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;wettan, Krimoennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Poeiitang\

4 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fegagan,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tjiherreng ennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Karangnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;asem,;

5 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te Wira kanan, Rantjahan, Gdboes icettan en

Gaboes koelon;

6 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tjimara.

7 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tjilandahnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en Andjattan;

9 nbsp;nbsp;nbsp;»nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te Djanga en te Eedjiang\

terwijl eveneens door de veeartsen Schoorel en Brilman de ziekte nog werd gekonstateerd in de dessa’s Fegagan,nbsp;Gaboes wettan, Andjattan, Mangsetan en Djambak.

Op den 24en Januari kwamen reeds rapi)orten binnen van dezelfde ziektegevallen als op Kandanghauer onder de buffelsnbsp;van het daaraan grenzende vrije land Indramaioe-West, metnbsp;name in de dessa’s Langoet en Larangan (district I^obener),nbsp;welke beide zijn gelegen aan den groeten weg van Kandanghauer—Indramaioe- West.

Volgens mijne zienswijze heeft men van af den aanvang te doen gehad met runderpest, en was, wat de landheernbsp;noemde «barrat poetjoek”, «miltvuur” enz. niets anders dannbsp;de zoo gevreesde ziekte. Geen enkele geldige reden kan iknbsp;natuurlijk aan voeren voor de bewering, dat de buffel, onderzochtnbsp;door den heer van Charldorp (op 18 Januari in de dessanbsp;Lossarang loettan) niet lijdende was aan miltvuur, maarnbsp;aan runderpest, wijl mij geen ziektegeschiedenis of sectie-verslag ten dienste staat; daarbij—de mogelijkheid bestaat,nbsp;dat er enkele gevallen van eerstgenoemd lijden onder doornbsp;liepen. Maar dat men hier werkelijk van begin af aan tenbsp;doen heeft gehad met runderpest en niet met miltvuur, ik vermeen zulks uit de volgende daadzaken gerust te mogen atleiden.

101

l'i. Uit den loop der ziekte zelve:

Beginnende te Lossarang wettan vertoont zij zich kort daarop in het daaraan grenzende Lossarang Tcoelon en komennbsp;er ook rapporten in uit de dessa’s Bongas en Gaboes Icoelon,nbsp;gelegen in Z.-W. richting van eerstgenoemde negri (men zalnbsp;dat wellicht een grooten sprong noemen, maar dit is maar zoonbsp;in schijn; straks daarover nadei’). Daarna komt de dessanbsp;Mangoengan, die grenst (met haar gebied) aan het Zuiden vannbsp;Lossarang; iets later vertoont zich de ziekte in de dessa Fegagan,nbsp;die met haar sawah grenst aan Mangoengan. Van Fegagannbsp;ziet men haar haren verwoestenden tocht voortzetten naar hetnbsp;nabij gelegene Tjiherreng, terwijl zij zich reeds vier dagennbsp;later vertoont te Karang asem, een dessa onmiddellijk grenzende aan Tjiherreng. Van uit (?ahoe.s'fcoeZou komt zij verdernbsp;in de dichtbij gelegen dessa’s Rantjahan, Gaboes wettannbsp;en Wira hanan, terwijl de dessa’s Krimoen en Foentang,nbsp;grenzende aan Lossarang girang, weer gemakkelijk besmetnbsp;worden van uit Wira lianan, en eindelijk Andjattan alsnbsp;gelegen dicht bij de grens der Famanoekan-landen zeer ge.nbsp;makkelijk door clandestien vervoer als anderszins besmet isnbsp;kunnen worden. Men ziet het dus, hoe de ziekte van uitnbsp;bepaalde punten of plaatsen, waarvan het eerst de rapportennbsp;binnenkwamen, n.1. op 5 .Januari van Lossarang, op 16nbsp;¦Januari van Bongas, op 18 Januari van Gaboes Icoelon,nbsp;geleidelijk haar loop heeft vnortgezet in Oostelijke, Zuidelijkenbsp;en Westelijke richting zonder sprongen te maken; overal konnbsp;men haar weg vinden.

2». Uit de enorm groote verliezen, die de veestapel onmiddellijk na het optreden der ziekte op de verschillende plaatsen heeft geleden.

Zie vooral de dessa’s Bongas en Gaboes Icoelon, waar o.a. wordt gespi-oken van 130 en 52 doode buffels op één dag.nbsp;(Maar zelfs al strekt zich dit cijfer over verschillende dagennbsp;tegelijk uit — iets dat mij wel waarschijnlijk voorkomt —, dannbsp;toch is het verlies nog zeer groot). Ziet men nu zoo iets voornbsp;den dag treden • bij miltvuur als in punt 1 en 2 is aangehaald? Immers nimmer.

3. Uit het feit, dat in alle dessa’s, waar zich de barrat

102

poetjoek of het miltvuur of hoe men het ook noemen wil vóór den 293“ Januari had vertoond, binnen een- tijdsverloopnbsp;van 10 dagen ook de runderpest wordt gekonstateerd, terwijlnbsp;men na den 293ii van geen miltvuur, van geen barrat poetjoeknbsp;meer hoort; die is plotseling verdwenen. Mag men nu aannemen, dat die dessa’s, en juist die alléén, binnen den tijd vannbsp;een halve maand geteisterd zonden zijn geworden door 2nbsp;verschillende ziekten, beide zulk een vei-woesting onder hetnbsp;vee aanrichtende, beide zoo uniform in haar gevolgen aldus?nbsp;Voorzeker zoude zulk een toeval al te noodlottig zijn, en ligtnbsp;het, dunkt mij, veel meer voor de hand om — alle wetenschappelijke beschouwingen in deze op zij gezet — aan te nemen, dat,nbsp;icat genoemd werd harrat poetjoek, miltvuur enz., niets andersnbsp;is geweest dan de echte, zuivere runderpest, in haar meestnbsp;kwaadaardigen vorm.

Tj-achten we thans een antwoord te vinden op de volgende vraag:

Op welke wijze en langs welken weg is de residentie Cheribon besmet geworden en hoe komt het, dat de ziektenbsp;niet het eerst is opgemerkt geworden in het grensdistrictnbsp;Loewong Malang, maar in het ten Oosten daarvan gelegennbsp;district Lossarang ?

Vooraf zij opgemerkt, dat ik mij thans ga begeven op het gebied van veronderstellingen en waarschijnlijkheden, voor denbsp;juistheid waarvan ik hieronder wel geldige redenen kan aanvoeren, maar waai'omtrent officieele gegevens mij ten eenenmalenbsp;ontbreken.

Eenige bladzijden te voren vermeen ik duidelijk genoeg te hebben aangetoond, dat het nut van den grenspagger evenals hare wijze van bewaking al van zeer twijfelachtigen aardnbsp;was, zoodat men gerust kan aannemen, dat door deze geennbsp;hinderpaal in den weg werd gelegd aan clandestien vervoernbsp;van vee over de grens Pamanoekan—Kandanghauer.

Den 20c^ Januari nu, werd door den Resident van Cheribon bericht, dat in Krawang en Soebang geruchten in omloopnbsp;waren, dat 125 karbouwen van de Pamanoekan- en Tjiasem-landen op clandestiene wijze in Cheribon zouden zijn ingevoerd,nbsp;welk gerucht, als in omloop te zijn, ook werd bevestigd door

lO.H

den Resident van Krawang. Dit veevervoer zou plaats gehad moeten hebben in het begin van de maand Januari.

Onderzoek werd gelast en ook gedaan, maar het schijnt, dat de resultaten daarvan weinig of niets hebben opgeleverd,nbsp;'quot;althans in het archief heb ik hieromtrent niets kunnen vinden;nbsp;alleen weet ik, dat de Pattie van Indramaioe genoemd onderzoek heeft geleid. Ofschoon officieel dus niets van dat clandestien vervoer bekend is, geloof ik toch, dat men hieraannbsp;alleen de insleping van de ziekte in Cherïbon te wijten heeft,nbsp;minder van gestolen buffels dan wel van karbouwen, die in 1’a-'^‘tanoelcan zouden zijn opgekocht geworden tegen buitengewoonnbsp;lagen prijs {f 0.50 tot f 2.80) en van daar over Kandangliamrnbsp;Zouden zijn vervoerd. Volgens de bron, waaruit ik hier hebnbsp;kunnen putten, zou dat vervoer hebben plaats gehad overnbsp;^tangsetan (Loewang-Malang), Boegel, Bongas, Gaboes wettcm,nbsp;^edogan-Gdboes en Mangoengan. Van de dessa Bongas is hetnbsp;kekend, dat daarlangs in den regel het vervoer van buffelsnbsp;^mn Oost naar West plaats heeft.

De ziekte nu, kon gemakkelijk in Lossarang komen, daar kaar Zuidelijke sawah’s tegen die van Mangoengan aanliggen, terwijl Mangoengan grenst aan Kedogan-Gaboes ennbsp;dit slechts enkele palen is verwijderd van Gaboes wettannbsp;klver de sawah’s van Gaboes wettan komt men op Bongasnbsp;(ufstand circa negen palen).

Bedenkt men nu verder, dat de clandestiene buffels, éénmaal over de grens Famanoékan—Kandangliauer, wel met Zeer veel spoed door het grensdistrict zullen zijn vervoerdnbsp;geworden (om reden dat men daar toch meer op zijne hoedenbsp;''’us dan ergens anders, en dus het gevaar van betrapt tenbsp;quot;'Orden ook des te grooter was) en dat men hoogstwaarschijnlijknbsp;de marsch eerst heeft gestaakt, toen zich onder den koppelnbsp;zieke dieren begonnen te vertoonen, die natuurlijk achterbleven waar ze waren, dan, vermeen ik, is het zoo onverklaarbaar niet, dat niet de grensdessa’s, maar de meer Oostelijknbsp;gelegene officieel het eerst door de ziekte zijn bezocht ge-'quot;orden. Ik voor mij heb de overtuiging, dat de runderpe.stnbsp;ket eerst is begonnen in de dessa Bongas (al is zij dannbsp;‘^ok het eerst geconstateerd in Lossarang wettan), dat zij

104

van daai’uit zich heeft verspreid over Gaboes wettan, Man-goengan, en zoo eindelijk Lossarang heeft bereikt. Niet minder ben ik van oordeel, dat ze in den aanvang, hetzij opzettelijk,nbsp;hetzij uit onwetendheid, is verzwegen geworden en dat eerstnbsp;rapport is uitgebracht geworden, toen de veestapel zulke vree-selijke verliezen leed, dat verder verzwijgen eene onmogelijkheid was geworden.

Te Lossarang, den zetel van administrateur, opziener en Demang, kon de plaag moeielijk verborgen blijven.

Is het niet opvallend, dat het eerste rapport over Bongas direct spreekt van vijftien doode buffels ? Mag men aannemen,nbsp;dat er, alvorens deze dieren dood waren, geen tijd is geweest,nbsp;om den landheer rapport te doen? Wanneer men den sterfte-staat verder vervolgt (zie bldz. 99), dan trekt het uwe aandacht, dat juist in de dessa’s Bongas en Gaboes wettan hetnbsp;verlies aan buffels dadelijk veel grooter was dan in het reedsnbsp;langer besmette Lossarang, een feit, dat ik behalve aan dennbsp;grooteren rijkdom van vee, in eerstgenoemde dessa’s nog toeschrijf daaraan:

lo. dat op dat oogenblik de runderpest (doordat ze er reeds veel langer heerschte) zich reeds over de geheele kampongnbsp;liad verspreid en er dus iederen dag meer slachtoffers tenbsp;gelijk vielen;

2o. dat inogelijk op de dagrapporten aan den administrateur ook nog werden vermeld de doode karbouwen, die men in den aanvang had verzwegen.

Nog iets — aangenomen, dat werkelijk het eerste ziektegeval is voorgekomen in de dessa Lossarang, dan vraag ik: Waarom daarna komen Bongas en Gaboes? beide desa’s die opnbsp;een aanzienlijken afstand zijn gelegen van Lossarang.nbsp;Neen, eerst toen de alarmklok in laatstgenoemde dessa wasnbsp;geluid, durfde men ook voor den dag te komen in Bongas ennbsp;Gaboes; men scheen daar wel te begrijpen, dat, als de eei’stenbsp;rapporten van daar binnenkwamen, zulks licht aanleidingnbsp;zou kunnen geven tot een onderzoek om een antwoord tenbsp;krijgen op de vraag: vanwaar komt de ziekte? en daarinnbsp;scheen men minder lust te hebben. Den juisten weg in dezennbsp;doolhof te vinden — voor wien is dit mogelijk;

Toen nu door don Gonverneinentsveearts VAK CharlDorp de runderpest was gekonstateerd in Mangoengan en achtereenvolgens, zoowel door hem als door andere collega’s, ook in anderenbsp;nabui’ige dessa's, bestonden de maatregelen ter beteugeling dezernbsp;ziekte hierin, dat alleen dc zieke buffels werden afgemaakt.nbsp;De overige, die met deze of met de doode buffels in aanrakingnbsp;'Varen geweest, werden eenvoudig aan hun lot overgelaten,nbsp;d. i. liepen onder elkaar en met andere te weiden, werdennbsp;gebruikt voor den arbeid enz. evenals vóór het uitbreken vannbsp;de ziekte. Wanneer men met dezen toestand rekening houdt,nbsp;dan moet men er zich dus geenszins over verwonderen, datnbsp;de runderpest in zoo’n korten tijd zulk een vreeselijken omvang nam en zoo’n groot aantal slachtoffers eischte.

Reeds den 9-quot; Februari maakte zij hare opwachting in het district Lïlea, zoodat toen dus alle vier districten van hetnbsp;iand Kandangliauer geïnfecteerd waren •, zij vertoonde zich innbsp;genoemde onderafdeeling het eerst in de dessa Eedjiang,nbsp;welke grenst aan het reeds vroeger genoemde Tjiberreng,nbsp;zoodat het voor de hand ligt, dat ze van daar uit is overge-1'i'acht.

Van de zijde van den Resident werd er krachtig op aangedrongen, om de buffels toch te kralen en der smetstof zoo Weinig mogelijk gelegenheid te geven zich te verbreiden, maarnbsp;daar wilde dc administrateur voorloopig niets van weten ennbsp;kwamen er alle mogelijke bezwaren voor den dag, waarvannbsp;sommige dan ook moeielijk te overwinueu.

Gaan we thans na, om welke reden Z.Ed. het kralenstelsel, als

in de gegeven omstandigheden onmogelijk toe te passen, verwierp, en zien we daartoe de missives dd. Lossarang Yt3-n:nbsp;H Maart, 31 Maart, 15 en 19 Mei. In hoofdzaak komt denbsp;'¦espectievelijke inhoud van ,deze hierop neer:

Ie. »De landbouw kan naar behooren geen voortgang vinden;

2''. »Hct aantal buffels is te groot ten opzichte van het '‘bevolkingscijfer, zoodat er handen te kort zouden komen omnbsp;»de

vereischte hoeveelheid gras te snijden.

3o. »Iu clen Westmoesson staat een groot deel van het quot;land onder water en is er

»te verzamelen,

Deel X, Aa. II.

106

4o. «Naarmate de paddieaauplant vordert, wordt het gras »in de sawah’s scliaarscher.

5o. «Ieder jaar na het paddieplanten is men gewoon, om »de buffels in de bosschen te jagen, waar overvloed van grasnbsp;»is, iets wat thans bij het verbod op het vervoer niet kannbsp;«plaats hebben. In de bosschen gras te doen snijden en

«naar de dessa’s te vervoeren is, door

«lingen afstand, onmogelijk.

6o. «Als men de kralen in de dessa neerzet en de gestor-«ven en afgemaakte buffels ter plaatse begraaft, zal zulks «aanleiding geven tot nadeelige hygiënische gevolgen, ennbsp;«voor menscli en voor dier; het drinkwater zal op die wijze

«verontreinigd worden. Administrateur verkiest een

«meene begraafplaats voor de heele dessa, liefst op een zoo «hoog mogelijk gelegen punt.

7«. «Bij een verblijf in de kralen, worden de karbouwen «spoedig krachteloos en sterven van uitputting. Om gezondnbsp;«te kunnen blijven moeten zij water hebben, opdat ze zichnbsp;«kunnen baden en af koelen.

8quot;. «Als er gras gesneden moet worden, kan de eigenaar «niets verdienen voor zich en zijn gezin.

9». «Het oogsten der paddie kan om dezelfde reden niet «geregeld geschieden. Thans zal het huren van koelies voornbsp;«dat doel in Krawang niet gelukken, omdat daar als eennbsp;«gevolg van de runderpest de vraag naar arbeidskrachtennbsp;«zelf zeer groot zal zijn. Op grond van deze argumentennbsp;«adviseert de administrateur om het kralenstelsel op zijn landnbsp;«niet toe te passen”.

Enkele opmerkingen aangaande die ingebrachte bezwaren kan mogelijk zijn nut hebben.

Punt no. 1, betreffende den landbouw. Vóór alles stip ik aan, dat in den regel in Februari reeds verreweg het grootstenbsp;deel van de jonge paddie in den grond staat, zoodat mennbsp;dus in Maart de toepassing van het kralenstelsel niet op zijnbsp;had behoeven te schuiven, omdat men de buffels niet voornbsp;den sawah-arbeid zon kunnen gebruiken, die men toen nietnbsp;meer zoo noodig had; bovendien, de resteerende gronden hadnbsp;men dan maar met den patjol moeten bewerken (zooals men

10?

toch in de eerste 2 jaren na de runderpest heeft moeten doen.

Aangenomen echter, dat dit niet het geval was geweest, •lilt men het kralenstelsel b.v. wil toepassen in December,nbsp;dan staat men in deze voor twee wegen, waartusschen men éénnbsp;te kiezen heeft; aan de eene zijde staat een verminderdenbsp;aanplant of daling van het jaarlijksche winst-cijfer, aan dennbsp;anderen kant het verlies van het grootste deel van den veestapel (80 a 90 %), als men de bulfels kalm aan hun lotnbsp;Overlaat. De cindstaat, van dea administrateur afkomstig,nbsp;on hierbij overgelegd (zie bijlage A hierachter), is daar, omnbsp;dit laatste te bewijzen; wel is waar zou van de zieke buffels,nbsp;die nu afgemaakt zijn geworden, een zeker procent gehaltenbsp;zijn genezen, maar daar staat tegenover, dat door deze in hetnbsp;leven te laten, d. i. niet af te maken, de andere, die nunbsp;^an het noodlot zijn ontsnapt, weer zooveel langer tijd aannbsp;de smetstof blootgesteld zouden zijn gebleven, ten gevolgenbsp;quot;Waarvan voorzeker nog weer meer dieren ziek zouden zijnnbsp;geworden, zoodat m. i. in deze het eene tegen het anderenbsp;¦'Wegvalt.

Het aantal buffels toch, dat als verdacht is afgemaakt (246), IS in verhouding tot de grootte van den veestapel zóó gering,nbsp;dat het verlies, hierdoor teweeggebracht, gerust op zij gescholen kan worden, te meer als men bedenkt, dat van die verdachte voorzeker toch het grootste deel zou zijn gestorven.

Summa summarum: van 2 kwaden kieze men de minste.

Volgens mijne overtuiging doet men toch in het gestelde ongunstige geval het best, om de buffels te kralen, zoodanignbsp;oohter, dat ze, zooveel zulks doenlijk is, dessa’s-gewijze verdeeld worden in koppels, welke men ieder voor zich eennbsp;®lnk sa wall aan wijst, dat afgesloten is, dat ze beploegen ennbsp;quot;'Vaarop ze tevens gekraald worden.

Het spreekt van zelf, dat een strenge en uitgebreide controle

de eerste plaats noodig is.

Daar waar zich het geval voordoet, dat een inlander, afkomstig van dessa A, gronden bezit op het gebied van dessa B, zouden die dan zooveel doenlijk maar met den patjol bewerktnbsp;iiioeten worden.

108

Doen zich nu ziektegevallen voor onder een bepaalden koppel, dan make men deze in zijn geheel af, opdat andere van dezelfde dessa niet besmet kunnen worden.

Men versta mij wel: ik spreek hier in het algemeen en voor die gevallen, waar de ziekte dadelijk wordt gerapporteerd ennbsp;onderkend en waar zij dus nog maar een geringen omvang heeftnbsp;aangenomen, maar het is geenszins mijne bedoeling, d.at iknbsp;bovengenoemden maatregel (iedere koppel van buffels op eennbsp;bepaald sawah-gebied) toegepast had willen zien op Kandang-liauer; volstrekt niet, dat 'was toen eene onmogelijkheid,nbsp;daarvoor had zich de runderpest reeds veel te sterk verbreid;nbsp;men had dan een personeel noodig gehad, veel grooter dannbsp;dit te vinden was ; bovendien zon er ook te veel tijd verlorennbsp;zijn gegaan met alles te regelen, om van zoon maatregelnbsp;nog iets goeds te kunnen verwachten.

Aangaande punt 2, 3 en 4, waarin worden opgesomd de bezwaren, verbonden aan het halen van gras, maak ik denbsp;opmerking, dat toch niet het grootste deel van het landnbsp;gedurende den lieelen West-Moesson onder water staat; datnbsp;mag zoo zijn in Januari, als wanneer er onophoudelijk ennbsp;zware regens vallen, maar toch niet meer in de maand Maart,nbsp;en mij is het ook nimmer opgevallen, dat er zóóveel waternbsp;zou staan, dat er geen gras genoeg te krijgen zou zijn voornbsp;de buffels. Veel meer beu ik het met den administrateurnbsp;eens, dat de zaak moeilijker wordt, naarmate de Oost-Moessonnbsp;nadert en vooral zoolang de paddie nog te velde staat.

Dan, ja, is het kralenstelsel vooi’zeker erg bezwarend, vooral als het individueel veebezit zoo groot is; maar zelfs, al moetnbsp;men toegeven, dat er dus menige buffel van gebrek zal sterven of aan gebrek aan voedsel zal lijden, een feit is hetnbsp;toch ook, dat men langs dezen weg meer dieren en zelfsnbsp;veel meer dieren zal overhouden, dan wanneer men ze maarnbsp;op goed geloof aan de runderpestsmetstof overlaat.

Ten opzichte van punt no. b, waar de administrateur spreekt over het kralen en begraven van buffels in de dessa zelve,nbsp;teeken ik aan, dat men er in ieder geval geen enkele redennbsp;toe had om de kralen daar en niet hutten de dessa op denbsp;sawah’s neer te zetten.

109

En nog, uitgaande van de stelling, dat begraven in de dessa minder verkieselijk is, moet men tocb de mogelijke nadeeligenbsp;gevolgen, die daaruit zouden kunnen voortvloeien, niet al tenbsp;zeer overscliatten.

Door behoorlijke afsluiting met paggers, gepaard aan een dagelijksche besproeiing met een cai’bolzuur-oplossing, zooalsnbsp;dat later ook plaats vond, vooral bij versche graven, kunnennbsp;die nadeelige gevolgen tot een minimum worden gereduceerd.

Zoo nu en dan hoort en leest men wel eens, dat de koortsen, waardoor enkele van de W-estelijke residentiën kort na het heerschen van de runderpest geteisterd zijn geworden,nbsp;haar oorzaak vonden in die buffelgraven, maar nimmer isnbsp;er één deskundige geweest, die kon aantonnen, waarin dannbsp;wel die nadeelige invloeden gezeteld waren; vage theoriën,nbsp;de runderpest had nu eenmaal een breeden rug, en men schoofnbsp;daarop zooveel men verkoos.

Hebben niet een tijd daarna de residentiën Bagelen en Banjoe-maas vreeselij k te lij den gehad van koortsen, in haar meest kwaad-aardigen vorm ? en heeft de runderpest zich hier ooit vertoond ?

Wat betreft de bezwaren, tegen het kralenstelsel ingebracht in no. 6, op ieder punt, daarin voorkomende, verschil ik metnbsp;den administrateur van meening.

Aangenomen, dat de voeding voldoende is (dit beteekent nog heel wat anders als overvloed), dan beweer ik, dat buffels, dienbsp;opgesloten zijn, niet krachteloos worden, niet sterven aan uitputting, en badwater alias modder niet absoluut noodig hebbennbsp;om gezond te kunnen blijven ; met een enkele mag zulks hetnbsp;geval zijn, maar als regel kan men dit onmogelijk aannemen.

Het spreekt van zelf, dat de dieren onder beter hygiënische voorwaarden verkeeren, wanneer ze los loopen, maar overnbsp;’t algemeen ondervindt hun lichaam toch weinig nadeelen vannbsp;’t kralen, want gelukkig bezit het dierlijk organisme wel zóóveelnbsp;accomodatie-vermogen, dat het zich naar dergelijke buitengewone invloeden, wanneer ze niet al te veel met de normalenbsp;verschillen, weet te schikken. Toen ik in de eerste dagennbsp;van Juni 1881 werkzaam werd gesteld op heilamp;nd. Kandang-haim', was het kralenstelsel reeds in volle toepassing en bleefnbsp;dit nog gehandhaafd tot December, waarop enkele dessa’s in

110

het Zuiden, eenc uitzondering maakten, daar aan deze n.I. reeds vroeger vergnnd was hun karbouwen los te laten. De Oost.nbsp;moesson van 1881 kenmerkte zich door buitengewone droogtenbsp;en er was veel gebrek aan water, maar nimmer is mij hetnbsp;aantal sterfgevallen voorgekoraen als bijzonder groot en alsnbsp;zou dit het normale cijfer overschrijden, integendeel, do verliezen van den veestapel waren zeer gering on dat nog welnbsp;terwijl bijna alle kralen op Kmidanghauer zeer klein warennbsp;on do dieren ter nauwernood de ruimte hadden om zich tcnbsp;bewegen. Door behoorlijke controle van de zijde van Controleur, veearts en gekommitteerdc was hot mogelijk hot verzwijgen van ziekte of sterfgevallen te voorkomen •, in iederennbsp;kraal toch bevond zich een lijst, waarop het aantal buffelsnbsp;met respectievelijk signalement, mot do bij houding waarvannbsp;de gekommitteerdc was belast, en van iedere ziekte of sterfgeval,nbsp;van welken aard ook, kreeg ik als veearts geregeld rapportnbsp;en werden onmiddellijk daarna do dieren of lijken aan eennbsp;onderzoek onderworpen.

Ik wil gaarne erkennen, dat, wanneer men do levenswijze van den buffel nagaat, men ziet hoe gaarne en met hoeveelnbsp;wellust hij zich eonigo malen daags te water begeeft en innbsp;den modder ligt te wentelen, men dan allicht geneigd is, om,nbsp;wanneer men dit belet, daarin voor de gezondheid nadoeligenbsp;gevolgen te zoeken.

Een feit is het evenwel, dat praktijk in deze niet hand aan hand gaat mot theorie.

»Als er gras gesneden moot worden”, zegt do administrateur verder, »kan de eigenaar niets verdienen”. Welnu, dat is ooknbsp;niet noodig, als het Gouvernement aan dozen een schadeloosstelling uitreikt van f 0.25 daags voor iederen buffel, zooalsnbsp;dit op Kandanghauer geschiedde.

De verdiensten zijn dan waarlijk meer dan voldoende en m. i. ware eeno vergoeding van f 0.10 genoeg geweest; mennbsp;moet toch ook niet uit het oog verliezen, dat de maatregelen,nbsp;door de Rcgcering getroffen, eenig en alleen ten doel haddennbsp;de dieren zooveel mogelijk tegen de vreesdijkc ziekte tenbsp;beschermen; niets billijker alzoo dan dat de bevolking hiervan ook een weinig last en soesah had.

Ill

Daar het eindelijk niet te voorzien was, hoelang het'kralcn-stelsel zou blijken noodig te zijn, kon do admimstrat'cur m. i. ook mociclijk in Maart zeggen, dat er in Juni, Juli enz. (dennbsp;tijd voor het paddie-snijden) handen te kort zouden zijnnbsp;voor het inoogsten; daarbij, men moet niet vergoten, dat bijnbsp;het grassnijden voor de buffels, vrouwen en kinderen eennbsp;krachtige hulp uitmakon.

Zoowel het vóór als het tegen resumeerende, kom ik tot do conclusie, dat men op het vrije land KandanghaMer do buffelsnbsp;i'eeds had kunnen kralen van af Februai’i; voorzeker zoudennbsp;dan de verliezen, aan den veestapel door do runderpest toegebracht, op verre na niet zoo groot zijn geweest en had mennbsp;do ziekte ook spoedig onder de knie gehad.

Op Gouvernements gebied, d. i. aan den rechteroever van don Tjimanoék, waar wel is waar het individueel veebezitnbsp;niet zoo groot was, is in de maanden Mei en Juni ook gekraald,nbsp;stond daar de paddie eveneens te velde, waren geen bosschennbsp;of weidevelden aanwezig, kreeg de bevolking voor het grassnijden geeyi cent schadeloosstelling en toch hoorde men nietsnbsp;van al de bezwaren, waarmede de »vrijc landen” telkens ennbsp;telkens voor den dag kwamen.

Daar na Kandangliaiier ook al heel spoedig het daaraan grenzende vrije land Indraniaioe-West werd aangetast, deednbsp;de Resident van Clierihon al het mogelijke, om binnen dennbsp;kortst mogelijken tijd een voldoend aantal Controleurs, veeartsennbsp;cn gekommilteerden ter zijner beschikking te krijgen, iets waarmede natuurlijk eenige tijd verloren ging en nog, toen ernbsp;aanzienlijke versterking van personeel kwam opdagen, wasnbsp;het aantal nog veel te gering om met succes te werken.

Vooral deed zich bet gebrek aan veeartsen gevoelen, zoodat dikwijls de gekommiteerdön do diagnose: »runderpest” stelden. Veilig kan men aannemen, dat op die wijze verschillendenbsp;dieren do kuil zijn ingegaan, zonder dat er eenige kwestienbsp;'vas van deze ziekte, te meer, omdat de onderkenning innbsp;Vele gevallen zeer moeielijk kan zijn en men zelfs als deskundige zijne uitspraak dikwijls alleen kan gronden op denbsp;ziekelijke veranderingen, die op het lijk zijn waar te nemen.

112

Als een gevolg van dat gebrek aan personeel (in den aanvang ook aan gekommitteerden) bleven de zieke dieren natuurlijk dikwijls langer rondloopen dan wenschelijk was, zoodat daardoor, massa’s hun natuurlijken dood stierven, die dan opnbsp;de plaats zelve, waar ze werden aangetroffen, begraven werden;nbsp;de alleenstaande en verspreide graven (voor een of twee buffels), die men op verschillende plaatsen van het land aantrof,nbsp;vooral in Lossarang en Lïlea, zijn hiervan de zwijgende getuigen. Dat het begraven zelve veelal aan eigenaar en dessa-bestuur moest worden overgelaten, zonder eenige controle vannbsp;de zijde van het Europeesche ambtenaars-personeel, was eveneens een gevolg van gebrek aan dat personeel Mag men zichnbsp;bij zulk een toestand er over verwonderen, dat de runderpestnbsp;in zoo’n korten tijd zulk eene vreeselijke verwoesting ondernbsp;den rijken veestapel aangericlit heeft en dat alle hoop, omnbsp;haren voortgang te stuiten, moest buitengesloten worden ? Immersnbsp;neen! De zieke dieren, die niet eens opgesloten of geïsoleerdnbsp;werden, die daarbij nog dagen lang rondliepen alvorens veeartsnbsp;of Controleur kwam om hun vonnis te vellen, zorgden wel, datnbsp;de besmetting als een buskruitvuurtje op de andere overging,nbsp;en zoo nam de omvang der plaag met lederen dag grooternbsp;afmeting aan tot langzamerhand het grootste deel als slachtoffer was gevallen.

Men zie, ten opzichte van de verliezen, de ondervolgende waaruit blijkt dat in:nbsp;aan doode en ziekenbsp;aan doode en ziekenbsp;aan doode en ziekenbsp;aan doode, zieke en verdachte 1512,nbsp;aan doode, zieke en verdachte 120,nbsp;aan doode, zieke en verdachte 3,

Augustus aan doode, zieke en verdachte 2 buffels verloren gingen.

Op 22 J Mei werd last gegeven om de buffels te doen kralen en eindelijk werd daar dan ook gehoor aan gegeven.

En wat leert men nu uit bovenstaande opgave? Dat de ziekte in Juni reeds aanmerkelijk was afgenomen, althans hetnbsp;aantal slachtoffers (waarbij ook nog de verdachte buffels, d. z.

113

die, welke met de zieke in jianraking zijn geweest) bedroeg slechts 120 tegen 1512 in de maand Mei. In Juli daaropvolgende zien we slechts een verlies van 3 en in Augustusnbsp;van 2 buffels, welke gunstige wending hoofdzakelijk aan nietsnbsp;nnders dan aan de toepassing van het kralenstelsel was toe tenbsp;schrijven.

Waar men op dergelijke resultaten kan wijzen, mag men gerust ieder wooi’d, ten gunste daarvan pleitende, als overbodignbsp;beschouwen, en al mochten er dan ook eens oeconomischenbsp;nadoelen uit voortvloeien, de voordeelen wegen daar wel tiennbsp;dubbel tegen op. Naar mijn inzien ligt in het kralenstelselnbsp;het zwaartepunt van de beteugeling der runderpest, op dennbsp;duur ligt hierin haar eenige kracht; wat zou men andersnbsp;nioeten doen? afmaken dessa’s-gewijze? dit geeft slechts innbsp;enkele gevallen goede uitkomsten (straks daarover nader); geneeskundig behandelen ? wees verzekerd, dat men er 80 a 90 %nbsp;'in den grond geneest zoo lang althans nog geen betere geneesmethode bekend wordt dan de tegenwoordige, en wie zichnbsp;overtuigd heeft van de uitgebreide destructiën, die de ziektenbsp;ni het lichaam heeft verooi'zaakt, mag er met recht aan twij-ielen of daarvoor wel ooit een steekhoudende behandelingsmethode aan het licht zal komen.

Nogmaals, het kralenstelsel, vei'standig toegepast, is het éénige middel, dat ons ten dienste staat om aan liet voortschrijdennbsp;van de runderpest paal en perk te stellen, maar daarnaastnbsp;oen uitgebreide en goede controle, die er voor waakt, dat denbsp;voorschriften ook werkelijk worden opgevolgd.

Behoudens de enkele gevallen, die later nog voorkwamen, met name in de dessa’s Lossarang wettan en Karang-Anjer,nbsp;kon men dus zeggen, dat het met Augustus 1881 met donbsp;runderpest op het land Kandanghauer gedaan was.

Een paar regels nog over die in de dessa Lossarang wettan. Toen zich het eerste geval aldaar weer voordeed (ik bedoelnbsp;in September 1881), was het vee niet meer gekraald en liepnbsp;bet onder elkaar rond

Des morgens ontving ik rappoi't van het zieke dier, waarop ik mij circa half-negen daarheen begaf; daar komende vondnbsp;ik den zieken buffel onder de andere op de sawah’s bezuiden

114

Losamng wettan met zeer verdachte kenteekenen van lijdende te zijn aan runderpest

Onmiddellijk werd het dier uit den koppel gehaald en naar zijn kraal gebracht, ten einde tot den volgenden dagnbsp;onder observatie te blijven ; ondertusschen waren er in dezelfdenbsp;kraal nog 2 zieke buffels bijgekomen. Alle drie dierennbsp;nu worden afgemaakt, waarna door den veearts Scfioorel onnbsp;mij do lijkopening werd verricht en alle organen aan oennbsp;nauwkeurig onderzoek werden onderworpen. Het resultaatnbsp;daarvan was evenwel, dat wij ons niet gerechtigd gevoeldennbsp;tot de uitspraak «runderpest”; nochtans mocht twijfel aan hetnbsp;bestaan dezer ziekte niet buitengesloten worden en werdnbsp;om die reden ten aanzien van de overige buffels gehandeldnbsp;alsof men werkelijk met runderpest te doen had gehad, d. w.nbsp;z. al het vee, vijf palen in den omtrek, werd gekraald.

Het bovenstaande had plaats op 24 September 1881.

Al spoedig evenwel bleek het, dat we hier werkelijk met de zoo zeer gevreesde ziekte te doen hadden gehad, wantnbsp;reeds op 29 September vertoonde zij zich in vier verschillendenbsp;kralen van Lossarang icettan, en thans onder meer duidelijkenbsp;symptomen. Alzoo konden we nu met volle zekerheid denbsp;conclusie trekken, dat ook do eerstgenoemde buffels, dienbsp;minder duidelijke kenteekenen hadden vei'toond, aan dezelfdenbsp;ziekte lijdende waren geweest, en daar ik persoonlijk dezenbsp;mot andere had zien weiden in do sawah, stolde ik in ver-eoniging mot den Gouvernementsveearts Klaarenbeek voor,nbsp;om al de buffels van Aos.9arrt«(y toette?? (daarbij lettende op hetgeen het Staatsblad dienaangaande voorschrijft) af te maken;nbsp;daar do administrateur zich daartegen echter heftig verzette,nbsp;werd van uit Batavia machtiging verleend de dieren niet afnbsp;te maken, maar eenvoudig te doen kralen.

nog gespaard bleven; in het geheel bedroeg het verder verlies slechts 16, waarvan 4 zieke en 12 verdachte.

Opzettelijk maak ik van deze gebeui'tenis melding, omdat men er uit Iceron kan, dat men, door do dieren kraalsgowijzenbsp;af te scheiden, mits zulks mot spoed geschiede, do ziektenbsp;toch ook wel onderdrukken kan on men op die wijze nog een

115

gfoot aantal buffels spaart, zoodat men niet beboeft over te Raan tot het afmaken dessa’s-gewijze. Wel is waar wai’ennbsp;de omstandigheden hic r zeer gunstig, om een goeden afloop tcnbsp;kunnen verwachten, want in de eerste plaats had men hiernbsp;tc doen met een «uitgezickte” dessa, met buffels dus, die reedsnbsp;vroeger aan den invloed der smetstof weerstand hadden ge-koden, en was alzoo de vatbaarheid bij deze voor runderpestnbsp;niet zeer groot, en ten tweede kon er onmiddellijk na hetnbsp;opmerken der eerste ziekte-symtomen gehandeld worden, omdatnbsp;ik persoonlijk mijn standplaats had te Lossarang, on er alzoonbsp;Reen tijd verloren ging met het overbrengen van rapportennbsp;en met een reis naar het bedreigde punt.

Behalve in deze dessa vertoonde zich op Kandangliauer do ziekte nog eens en voor het laatst in do dossa Karang-Anjernbsp;op 25 December 1881. Na het treffen van de noodige maatregelen, als: opsluiten der buffels in de daarvoor bestemdenbsp;kralen, was men haar spoedig meester en bedroeg het aantalnbsp;slachtoffers, zoowel aan doode als aan zieke en verdachte,nbsp;in het geheel slechts 23 stuks, terwijl zich reeds op 2 Januarinbsp;1882 het laatste geval voordeed; over hot geheel waren aan-Retast geweest zes kralen, zoodat dus ook hier de afloop zeernbsp;Runsti; mag genoemd worden.

Waarin men de reden heeft te zoeken van het opnieuw optreden der runderpest in genoemde dessa’s, nadat zich innbsp;zoo'n langen tijd, noch daar, noch in de buurt, éénig gevalnbsp;had voorgedaan, dit valt moeielijk met zekerheid te zeggen,nbsp;maar m. i, was de oorzaak dezer beide erupties gelogen in denbsp;Rraven.

Men weet in ieder geval, dat daar nog maar kort geleden smetstof in overvloed was, die wellicht alleen maar wachttenbsp;op deze of gene gunstige gelegenheid in bodem en klimaat,nbsp;om haar noodlottigen invloed met vernieuwde woede te doennbsp;gevoelen.

Vooral de ziektegevallen te Karang-Anjer schrijf ik hici’aan loe; ik herinner mij nog zeer goed, dat op het laatst vannbsp;December 1881 een groot deel van de dessa en de omliggendenbsp;sawah’s onder water stond, zóó zelfs dat men van verscheidenenbsp;graven alleen het bovenste gedeelte van den pagger kon zien.

116

zoodat dus de smetstof heel gemakkelijk aan de oppervlakte en ook buiten den afsluitingspagger kon geraken en aldusnbsp;verder verspreid worden, om later bij het droog worden vannbsp;den bodem de dieren te infecteeren.

Nu wij hier toch over graven spreken, kan met een enkel woord nog een en ander hieromtrent in het midden worden gebracht.

Toen het kralenstelsel nog niet was ingevoerd, werden de zieke buffels begraven op een afgezonderde plaats buiten denbsp;dessa, wat zeer zeker te verkiezen is boven het begraven opnbsp;de plaats, waar men het zieke dier aantreft, daar dit veelnbsp;grooter bezwaren oplevert en men op die wijze tal van afzonderlijke graven krijgt, waarvan het Onderhoud en de bewakingnbsp;zoo goed als onmogelijk is.

Wel is waar moet dan de zieke buffel op weg naar de al-gemeene begraafplaats nog een vrij grooten afstand afleggen, iets wat natuurlijk weer aanleiding geeft tot het verspreidennbsp;van de smetstof (door faecaliën, speeksel, neus-uitvloeiïngnbsp;enz.), maar wat beteekent dit, als men tegenover dit feit in aanmerking neemt, dat in verreweg de meeste gevallen de bxiffelnbsp;toch reeds enkele dagen met de ziekte heeft rondgeloopen,nbsp;alvorens het der bevoegde autoriteit ter oore komt, en mennbsp;tot handelen kan overgaan.

Na het invoeren van het kralenstelsel kwam er ten opzichte van het begraven der cadavres in zooverre een wijziging,nbsp;dat de kuilen werden gemaakt naast en buiten de kraal,nbsp;waarin, bij eventueele ziektegevallen, zieke en verdachte dieren wei'den afgemaakt en begraven, terwijl het graf, nanbsp;nog circa een meter boven den beganen grond te zijn opgehoogd, door middel van een bamboe-pagger werd afgesloten ;nbsp;de kraal, waarin de dieren hadden gestaan, werd omver gehaald en op de plaats zelve verbrand.

Beter ware het m. i. geweest den bamboe-pagger te vervangen door een levende, om reden eerstgenoemde al spoedig neigingnbsp;gaat vertonnen om in elkaar te vallen, zoodat men op dienbsp;wijze de bevolking maar noodeloos kwelt met het doen vannbsp;de noodige reparation.

Verder komt het mij gewenscht voor, om, behalve het graf zelf, ook het terrein van de kraal in de afsluiting te betrekken,

ill

aangezien daarin toch ook overvloed van smetstof aanwezig is en de materialen van de kraal, welke daarop verbrand worden,nbsp;dikwijls niet voldoende zijn voor het ontwikkelen van zuLknbsp;een rvarmtegraad, dat daardoor de bodem naar belmoren wordtnbsp;gedesinfecteerd; men vergete toch niet, dat de smetstofnbsp;Ongetwijfeld wel vrij diep in den grond gedrongen zal zijn,nbsp;wtjl deze, hoe droog men hem ook tracht te houden, altijdnbsp;zeer drassig is.

Wanneer we nu nog eens een en ander omtrent KandangJiauer samenvatten, dan komen we tot de volgende conclusies.

lo. De grensbewaking, waardoor men het voortschrijden '^an de runderpest van uit Krawang naar Cherihon had kunnen voorkomen, kwam niet vroegtijdig genoeg tot stand, ennbsp;Was daarbij veel te onvolkomen, om éénig doel, hoe geringnbsp;ook, te treffen.

2o, De ziekte heerschte reeds, ruim drie weken alvorens zij officieel werd geconstateerd, zoodat op dat oogenblik vannbsp;de vier districten er reeds drie waren besmet.

3o. Om die reden kon er alleen heil gezocht worden in het kralenstelsel, als het éénige middel om den voortgangnbsp;der ziekte te stuiten. Het maken van afsluitingskringen ennbsp;lgt;et oprichten van paggers kon hier niet meer baten, evenminnbsp;waren er goede resultaten te verkrijgen van het afmaken vannbsp;het vee dessa's-gewijze, daar de plaag reeds een te groetennbsp;onivang verkregen had.

4o. De landheer opperde onoverkomelijke bezwaren tegen dat stelsel, en scheen geen kans te zien deze te overwinnen.nbsp;Een en ander had ten gevolge, dat het kralenstelsel eerstnbsp;werd toegepast op 22 Mei, d. i. toen de ziekte reeds dV, maandnbsp;had geheerscht en de veestapel bijna verwoest was.

5o. Veertien dagen na het invoeren van voornoemd stelsel daalde het ziektecijfer aanzienlijk; kort daarop heeft de ziektenbsp;opgehouden.

6». Gebrek aan een behoorlijk personeel, vooral in den aanvang, was oorzaak, dat de voorgeschreven bepalingen nietnbsp;met den noodigeu spoed op do doode en zieke buffels kondennbsp;Worden toegepast.

118

Indramaioe-West.

Op clcn 24-quot; Januari. 1881 vertoonde zich de i’underpcst ook reeds onder de buffels van het land Indramaioe-West,nbsp;en Avel in de dessa’s Langoet en Larangan, beide gelegennbsp;aan den groeten weg van Larangan naar Indramaioe en opnbsp;circa 4 a 5 paal afstand van de grens van Kandajigliamr.nbsp;Wel is waar heette de ziekte toen nog niet zóó (men noemdenbsp;ze in den aanvang evenals te Kandanghaiier »baiTat poetjoek”),nbsp;maar veilig kon men aannemen, dat het niets anders is geweestnbsp;dan dc runderpest, getuige de groote sterfte, door haar ondernbsp;het vee veroorzaakt, de verdere loop der ziekte en do snelheid, waarmee zij zich in naburige dessa’s vertoonde.

Den l^n Februari zien we haar dan ook reeds te Langoet (met 24), te Ixirangan (met 34), te Soekamri (met 21), tenbsp;Kiadjaran hoelon (met 18), te Kedoeng loettan (met Ib) ennbsp;te Karang-Anjer (met 8 doode buffels).

Behalve deze waren op 8 Februari nog aangetast Kedoeng Tcoelon, Bangldv, Lohetier, ilatjangtara, Kiadjarannbsp;en Tji-Dempet, alle gelegen in het district Lohener van hetnbsp;land Indramioe-West.

Ook hier treft men, met het oog op de bestrijding, denzelfden ongunstigen toestand aan als op Kandanghauer, n.1. dat denbsp;ziekte reeds een zekeren tijd had geheerscht vóór en aleernbsp;er officieel »runderpest” geconstateerd werd; althans op dennbsp;4ea Februari vroeg de Resident langs telegrafischen weg:nbsp;»of er reeds iets bekend was van de onderzoekingen van dennbsp;»veearts van Charldorp in Lohener”.

Wat aangaat de wijze van bestrijding, men volgde hier denzelfden weg als op Kandanghauer, d. w. z. dat in den aanvang alleen de zieke dieren werden afgemaakt en dat mennbsp;dé verdachte eenvoudig aan hun lot overliet, ze met anderenbsp;gezonde liet weiden, saivah’s beploegen enz. evenals. of er vannbsp;hen niet het minste te duchten was. Ik zeg »in den aan vang” ^nbsp;en te recht, want eenigo weken later werd op nog al rigoureuze Avijze afgemaakt, zoodat de veestapel van heele dessa’snbsp;te gelijk Averd uitgeroeid. Welk doel men hierbij voor oogennbsp;had? het is mij niet bekend, alleen Aveet ik Avel, dat het

119

afmaken op die wijze weinig kon baten, om de ziekte onder de knie te krijgen; wat helpt het, of men hier en daar al eennbsp;lieele dessa van haar vee berooft, terwijl ze nog links ennbsp;i'echts elders voortwoedt en men een behoorlijk personeelnbsp;mist om clandestien vervoer tegen te gaan?

Behalve op deze wijze trachtte men het kwaad ook machtig te worden door het oprichten van paggers, bewaakt door lieerendienstplichtigen, maar — hetzij die paggers te laat warennbsp;gebouwd of wel, dat de bewaking niet voldoende was, eennbsp;feit is het, dat ze absoluut geen nut hebben gedaan, daar denbsp;ziekte ten spijt daarvan haren tocht kalm voortzette; paggersnbsp;vond men o. a. van; Alla-Etta over Wanakerta naar Karang-Ketas doorloopende tot aan de Tjimanoek ter beveiliging vannbsp;Oedjoeng en Djatü Vlij verder liep er nog een pagger vannbsp;^Vanalicrta over Tjilandang naar Wida-sarie en eindelijknbsp;ook nog eene van Rambattan over Sentigie ruuir zee — ternbsp;l*eveiliging van het district Passekan.

Het kralenstelsel, op de toepassing waarvan de Resident Van Cheribon zoo krachtig aandringt, daar wilde men nietsnbsp;Van weten, en was dit, zoo het heette, ook onmogelijk in praktijk te brengen.

Het schijnt dan ook wel, dat een bestrijding van de runderpest op eene wijze als boven uiteengezet zoowel door bestuur als regeering voor een wanhopend iets werd aangezien, zoodatnbsp;ilan ook de krachten voornamelijk werden ingepannen omnbsp;•ie Gouvernements gronden, d. i. het deel, gelegen aan dennbsp;Vechter oever van de Tjimanoek, voor de ziekte te vrijwaren.

Overeenkomstig den wensch van Z. Exc. den Gouverneur-Oeneraal werden zooveel mogelijk alle beschikbare veeartsen Haar Indramaioe-West gedirigeerd, opdat het zieke en verdachte vee zoo spoedig mogelijk zou worden afgeinaakt ennbsp;iiegraven.

Nadere bijzonderheden, die men zeer waarschijnlijk wel zal Hantreffen in de geschiedenis van de runderpest op Indramaioe-iBest, ben ik niet bij machte te leveren, wijl ik tijdens hetnbsp;lieersehen der ziekte steeds werkzaam ben geweest op hetnbsp;Wrd Kandangliauer, zoodat ik dan ook met plaatselijke toe

standen en terrein aldaar niet

120

mij uit dien hoofde over verschillende maatregelen, ter beteugeling getroffen, geen oordeel kan aanmatigen.

Wel sta ik in voor de gegrondheid van de opmerking, dat het bestuur ook daar met veh3 moeielijkheden te kampen hadnbsp;en men van partikuliere zijde volstrekt niet altijd geneigd wasnbsp;zijn wenken en voorschriften op te volgen, ongetwijfeld wolnbsp;omdat men in do dwaze meening verkeerde, dat het nut daarvan niet kon opwegen tegen de, hoofdzakelijk oeconomischenbsp;bezwaren, die aan de uitvoering wareir verbonden.

Had men ook hier het kralenstelsel zoo vroegtijdig mogelijk toegepast en daarmee niet tot het uiterste gedraald, voorzeker waren de verliezen betrekkelijk luttel geweest ennbsp;had men menigen buffel, die thans gevallen is als het slachtoffer der ziekte of van verdachtverklaring, kunnen sparen.

Wat deed men nu verder om de runderpest aan den linkeroever van de rivier de Tjimanoek te houden, en met welk succes werden die pogingen bekroond?

Den administrateur van het vrije land Indramaioe-West werd gelast om zijn vee zoo ver mogelijk van den linkeroever te verwijderen, waaraan echter slechts gedeeltelijk ennbsp;alleen op herhaald aandringen werd voldaan. Eveneens werdnbsp;op Gouvernements gebied het vee op verschillende afstanden —nbsp;afhankelijk van de plaatselijke toestanden — van den rechternbsp;oever verwijderd, zoodat door dezen maatregel een veeloozenbsp;streek van zekere lu’eedte in het leven werd geroepen.

Opdat er geen buffels op clandestiene wijze over de Tjima-noeh vervoerd zouden worden, werd de rechter oever geregeld bewaakt, waartoe op verschillende afstanden wachthuizennbsp;opgcricht en deze zoodanig geplaatst werden, dat men vannbsp;uit het ééne het andere kon zien; de onderlinge afstandnbsp;moest geregeld worden afgepatrouilleerd, zoowel door Euro-pcesche als door inlandsche gekommitteerdeh, een en andernbsp;voor de controle op de wakers binnen die wachthuizen; verder hielden twee detachementen cavalerie, waarvan het eenenbsp;gestationeerd te Indramaioe, het andere te Bondang, eveneensnbsp;toezicht op mogelijk clandestien vervoer over de TjimanoeTc,

121

en om vervoer over zee te voorkomen werd onder toezicht van Controleurs en gekommitteerden een strandwaclit georganiseerd, •nbsp;Welke zich uitstrekte van af de monding van den Tjitnanoelc totnbsp;aan Tegal galap (district Karang-Ampel), terwijl een stoomschipnbsp;van de Koninklijke Nederlandsche Marine in last had te kruisennbsp;tusschen Krawang en Brebes] me dunkt, dat die afstand nognbsp;al wat groot was, om van dit kruisen veel heil te verwachten;nbsp;of deed men het mogelijk maar om den inlander ontzag innbsp;te boezemen en hem een beetje hang te maken?

Eindelijk nog, niet ton volle vertrouwende op al deze doeltreffende maatregelen, werd eene veelooze streek in het leven geroepen van 5 palen breedte, die ten Westen en ten Oostennbsp;door eeii Imogen, goed aaneengesloten pagger werd begrensd.

De Wester-pagger (zie schetskaart) liep van ai: AUa-Etta over Tjioeijoe door do rivier de Tjimanoeh en verder op dennbsp;rechter oever den loop van dezen volgende, langs de dessa’snbsp;Banggagan, Bantar-Waroe over üondawgi langs Goenoengsarie,nbsp;Soelcagoemh'ang, Tersana, Teloe7ig-agoeng, Kartasemaja ennbsp;Tenadjar-, van hier ging ze in N.-O. richting dwars door denbsp;districten Sleman en Karang-Ampel tot aan Tegal galap, d. i.nbsp;tot aan zee. Te Alia Etta sloot ze aan den pagger, die zichnbsp;langs den Zuidergrens van de landen hidramaioe-West ennbsp;Kandangbauer uitstrekte en welke diende om de Preanger-Pegentschappen te beschermen.

De Ooster-pagger (zie schetskaart), een aanvang nemende bij Karang-Anjer-Oost, liep evenwijdig aan den Westerpaggernbsp;en circa vijf palen daarvan verwijderd; zij eindigde hi) Dadap,nbsp;district Kara^ig-Ampel.

De streek tusschen beide paggers gelegen werd geheel veeloos gemaakt, waartoe de buffels Oostwaarts op werdennbsp;verwijderd; ter loops zij opgemerkt, dat verreweg het grootstenbsp;aantal van honger is omgekomen en voor lagen prijs van denbsp;liand is gezet.

De beide paggers, Oostelijkc en Westelijke, werden door een sterk cordon militairen bewaakt.

Ten einde bij eventueel uitbreken der runderpest op den rechter rivier-oever op alles voorbereid te zijn, werden op hetnbsp;gebied van iedere dessa op kosten van den staat kralen ge-

Deel X, Afl. II. nbsp;nbsp;nbsp;9

122

bouwd, waarvan de plaatsing, onderlinge afstand enz. door het bestuur werd geregeld, een maatregel dié, zooals spoedignbsp;zou blijken, niet overbodig was.

Den 25ni Mei toch werd onder de buffels van de dessa Boeldk (district Sleman) runderpest gekonstateerd en werdnbsp;dan ook al het vee, op G ouvernements gebied ten N.-W.nbsp;van den Westerpagger, bij de eerste alarmeerende verschijnselen onmiddellijk gekraald. Reeds op den dag, volgende opnbsp;dien waarop de ziekte was gekonstateerd, vertoonden zich innbsp;verschillende kralen tal van zieke en zelfs van doode buffels,nbsp;een feit, waarover men zich niet kan verwonderen, als mennbsp;weet, dat de dieren vóórdat de ziekte was opgemerkt geworden,nbsp;enkele dagen op de weideplaats met elkaar hadden rond ge-loopen; ook stonden de respectievelijke kralen veel te dichtnbsp;bij elkaar en bevatten ze ook een veel te groot aantal buffelsnbsp;(20 en meer), waaraan men het dan ook heeft te wijten, datnbsp;de runderpest reeds bij het begin van haar optreden tal vannbsp;slachtoffers eischte.

Overwegende nu, dat er om deze redenen (dus alweer was men nalatig geweest in de opvolging der voorschriften; waarom de kralen niet ver uit elkaar gezet, en ze met meernbsp;dan 5 buffels gevuld?) toch weinig kans bestond, dat velenbsp;karbouwen door de ziekte gespaard zouden blijven en dat,nbsp;wanneer ze niet allen verdacht werden verklaard (waartoenbsp;men trouwens als deskundige het volste recht bezat), mennbsp;haar maar slepende hield, waardoor een voortdurend gevaarnbsp;zou ontstaan voor infectie der omliggende dessa’s, werd tot denbsp;algeheele afmaak (302 buffels) besloten, een maatregel, dienbsp;m. i. in alle opzichten rationeel was; een 10% a 20% vannbsp;de buffels, die zouden hebben blijven leven, wanneer men denbsp;ziekte kalm had laten uitwoeden en men alleen de zieke hadnbsp;afgemaakt, werd opgeofferd, om het gevaar voor de naburigenbsp;kampongs af te keeren; die prijs was niet te hoog, tenbsp;meer, omdat men de zekerheid bezat, dat de runderpest zichnbsp;op dat oogenblik nog enkel bepaalde tot Boelak.

Met alle beschikbare krachten werd er dan ook, onder toezicht van den regent en andere inlandsche hoofden, aannbsp;het graven der kuilen gewerkt, ten einde de dieren zoo snel

123

enkele regels boven zeide; Boelah en Sleman vormen als het ware één dessa; ze gaan om zoo te zeggen in elkaar over,nbsp;worden ook dikwijls in één adem genoemd, terwijl de buffelsnbsp;van beide ook onder elkaar liepen te grazen en op eennbsp;gemeenschappelijk terrein werden opgesloten.

Al dit vee nu werd verdacht verklaard en werden alzoo op den 29e'‘ Mei ruim 600 (zes honderd) karbouwen afgemaaktnbsp;en begraven, zijnde den veestapel van Bolak en Sleman.nbsp;Een kring van afsluiting werd vastgesteld, waarbinnen alleennbsp;die dessa’s werden opgenomen, welke onmiddellijk aan denbsp;beteisterde grensden, terwijl het losloopen van honden, geitennbsp;enz., ten strengste was verboden op straffe van onteigeningnbsp;en neerschieten. Gelukkig breidde zich de runderpest nietnbsp;verder uit, en dat terwijl zich toch op circa 1Y2 paal afstand innbsp;de dessa Tambi nog veel vee bevond, en ook de veestapel vannbsp;Toegoe en Slljelc slechts 4 paal van het bedreigde punt verwijderd was. Dit succes was dan ook alleen te dankennbsp;aan het feit, dat bij de eerste ziekteverschijnselen, die denbsp;dieren in BoelaTc vertoonden, al het vee in de naburigenbsp;dessa’s kon worden gekraald, waardoor onderlinge aanrakingnbsp;en dus besmetting werd vermeden, en niet minder ook hieraan, dat, dewijl alle buffels uit beide dessa’s verdacht verklaard en met den mccsten spoed afgemaakt en begravennbsp;Werden, de noodlottige kans van het overbrengen van smetstofnbsp;door menschen, honden, kippen, vogels enz., tot een minimumnbsp;gereduceerd was.

Dat er overvloed van personeel aanwezig was, waartoe men eenvoudig de vrije landen tijdelijk ontblootte, was mede eennbsp;zeer gunstig moment. In ieder van de naburige dessa’snbsp;Werd een gekommitteerde geplaatst, die er voor te wakennbsp;had, dat de bevolking haar buffels niet los zou laten, maarnbsp;steeds gekraald zou houden; ook het inlandsch bestuur (wakkernbsp;geschud door het onslag uit ’s lands dienst van een paar nalatige

124

ambtenaren) stond het Europcesche ambtenaarskorps krachtig ter zijde; voorzeker een groot verschil bij hetgeen ik laternbsp;op de vrije landen te zien kreeg; daar zag ik nimmer eennbsp;Wedono, Assistent-Wedono of iets van dien aard op hetnbsp;terrein van de ziekte, ja, soms moest men er zelfs het dessa-hoofd met de haren bij slepen.

Op welke wijze de runderpest zoo ineens haar gebied heeft overschreden en de rivier is overgesprongen ? is een vraag,nbsp;waarop men wel is waar een antwoord heeft gezocht, maarnbsp;waaromtrent nimmer bepaalde feiten aan den dag zijn gekomen. De eenigste mogelijke en zeer goed bestaanbare weg,nbsp;waarlangs ze op Gouverncments gebied heeft kunnen komen,nbsp;is deze geweest, dat smetstof, hetzij met opzet, hetzij toevallig,nbsp;over de rivier is gebracht, want juist in die dagen (het laatstnbsp;van Mei) was de ziekte nog in vollen gang in de dessa’s Widanbsp;Sarie en Banglialaan-ïlir, welke, gelegen aan den linker oevernbsp;van de Tjimanoeh tegenover Djattie harang (hoofdplaats districtnbsp;Sleman), niet meer dan 2 palen verwijderd zijn van Boelali ennbsp;Slemmi\ wellicht ook is de quot;waarschijnlijkheid, dat buffelsnbsp;van uit de genoemde dessa’s op het vrije land van Indra-maioe-West gedurende den nacht vervoerd zijn gewordennbsp;naar Gouvernements gebied en op die wijze in aanrakingnbsp;zijn gekomen met de buffels van Boelak, niet van de handnbsp;te wijzen.

Bijna 5 maanden daarna, nl. in ’t begin van de maand October, vertoonde de runderpest zich nogmaals en voor hetnbsp;laatst op de Gouvernements gronden. Het was thans de dessanbsp;Tambi, die het slachtoffer van de plaag werd, op wier gebiednbsp;bovendien nog gekraald waren de karbouwen van Djattie-Barang, Soelcalila en Filangsarie, daar, zooals te voren reedsnbsp;is meegedeeld, al het vee van den rechter oever verwijderdnbsp;was geworden. Hoedanig de toestand in Tambi was op hetnbsp;oogenblik van het uitbreken der ziekte, weet ik niet, daarnbsp;ik mij destijds te Kandanghauer bevond; alleen had iknbsp;vroeger, bij mijn eerste plaatsing te Djattie-barang, al kunnennbsp;opmerken, dat de buffelkralen veel te dicht op elkaar stonden, waardoor natuurlijk een groot deel van het nut van hetnbsp;kralenstelsel verloren gaat.

125

Of men hierin, dan wel in andere omstandigheden, de oorzaak moet zoeken van het feit, dat al het vee verdachtnbsp;¦'verd verklaard, kan ik niet opgeven; wellicht ook, dat mennbsp;op grond van de ervaring, die men had opgedaan in Boelali,nbsp;hiertoe is overgegaan. Hoe het ook zij, al het vee in denbsp;dessa Tarnhi werd afgemaakt, en wel met hetzelfde goedenbsp;resultaat als te Boelalc, daar de ziekte tot deze ééne dessanbsp;heperlct bleef.

Kunnen de graven van BoeUik de schuld zijn geweest van de infectie van Tarnhi? niet onmogelijk bij de wetenschap,nbsp;dat in die dagen overvloedige regens vielen, vmardoor dusnbsp;het virus uit de diepte aan de oppervlakte kon komen ennbsp;zich verder verspreiden; of wel geschiedde de besmettingnbsp;alweer van uit den linker oever ? verschillende erupties, zoowelnbsp;te Kandangliauer als te Indramaioe-West, deden zich toennbsp;juist voor ; op laatstgenoemd gebied in dessa’s, niet ver gelegennbsp;¦ran Tarnhi. Wie zal dit alles ophelderen? het inlandschnbsp;bestuur, dat waarschijnlijk wel licht in deze duisternis hadnbsp;hunnen onsteken, bleef stom; vermoedelijk, zooals gewoonlijk,nbsp;uit angst van zijn eigen vonnis te vellen.

En hiermede zijn we aan het eind van dc runderpest-cpizoötie in de residentie Cherïbo7i, in de hoop, dat uit dit Verslag, hoe onvolkomen overigens, voldoende moge blijken,nbsp;'vaarin men do oorzaken heeft te zoeken van de omstandigheden, die aan leiding hebben gegeven, dat deze ziektenbsp;zulk cene verwoesting onder den veestapel aldaar heeftnbsp;aangericht.

Wanneer men bedenkt, dat deze plaag op Java tonnen gouds heeft verslonden, ongerekend nog dc vele andere nadoelen,nbsp;die uit het hecrschen dezer ziekte voor land en volk zijnnbsp;voortgevloeid, en daarbij niet vergeet dat, naarmate de middelen van verkeer tusschen genoemd eiland en andere landennbsp;meer en meer toenemen en volkomen worden, ook in dienbsp;het gevaar voor een nieuwe insleping der ziekte, opnbsp;of gene plaats grootcr wordt, dan dient men ook innbsp;gewest op zijn hoede te zijn, cn rust op iederen amb-dc verplichting zich zoo volkomen mogclijk op de

126

hoogte to stellen van alles wat ons dc geschiedenis ten deze te leercn geeft.

Vooral de beide cardinale punten boude men voor oogen, nl:

lo. Dat de runderpest eene voor Java vreemde ziekte is.

2o. Dat zij overal, waar ze in werkelijkheid (d. i. op het terrein en niet op het papier) krachtig bestreden wordt,nbsp;binnenkort verdwijnt. Dit hebben we gezien in: Cherihon,nbsp;Krawang, en ten langen leste ook in Buitenzorg.

De paardenarts 2e klasse ijc. hij de runderpest,

(w. g.) HOOGKAMER.

Banjoe-Biroe, 30-3-’84,

Dit verslag werd daar mij samengesteld op last van den toen-inaligen Gouvernements-Commissaris in zake veepest, den heer VAN Vleuten (destijds Besidcni der Preanger-Eegentschoppen),nbsp;en daar ik op dit oogonblik do daarin neergelegde beginselennbsp;omtrent de wijze van bestrijding nog volledig ben toegedaan,nbsp;ZQO heb ik vermeend, vooral in het belang van jongere collega’s, dat het wellicht zijn nut kan hebben dit overzicht,nbsp;met toestemming der Regcering. te publieccren.

L. J. HOOGKAMER.

Batavia, H April 1896.

IETS OVER „GRASSFARMS” VOOR DE BEREDEN KORPSEN

door A. M. Vermast.

In Teijsmannia, aflevering 2, komt van de hand van den heer Wigman een opstel voor over tropische voerdergewassen,nbsp;hetwelk in de Veeartsenijkundige Bladen, deel IX, afleveringnbsp;5, in zijn geheel door de redactie is overgenomen.

In dit artikel wordif'er op gewezen, dat in het Britsch-Indischc leger het gras — hetwelk, evenals hier, den hoofdschotel voornbsp;de troependieren uitmaakt — hoofdzakclijk wordt verkregennbsp;van knnstweiden, die in de garnizoenen, waar bereden troepennbsp;gelegerd zijn, onder militair toezicht zijn aangelegd en wordennbsp;onderhouden.

Deze wijze van voorziening in de dagclijksehe behoefte aan gras blijkt zeer veel voordoden te hebben boven de leveringnbsp;door koelies, z.g. »grasscutters”, van

geheel afhankelijk was; meestal lieten do kwaliteit en de kwantiteit zeer veel te wenschen over en op den koop toenbsp;bleek het een vrij duur vocdingsregirac te zijn.

In bovenbedoeld artikel wordt dan ook het nut en het voordeel van knnstweiden zoo aanlokkelijk voorgestcld,' dat,nbsp;met het oog op de voodijig der troepenpaarden, dit wel denbsp;aandacht der militaire autoriteiten moest trokken.

Inderdaad lovuimcn al spoedig naar aanleiding daarvan vele pennen in beweging en werd heinde en ver om adviesnbsp;verzocht omtrent deze' vocdingskwestic, welke dan niet alleennbsp;beter geregeld, maar ook goedkooper zou blijken te zijnnbsp;dan de tegenwoordige wijze van grasvocdcring.

Reeds was in 1884, in de Britsch-Indische pers, in menig artikel er herhaaldelijk op aangedrongen naar een anderenbsp;manier van graslcvering om te zien, in dien zin, dat steedsnbsp;voldoende en goed voedzaam gras voor do bereden korpsennbsp;verkregen kon worden.

129

Het plan rijpte toen langzamerlieid, om «Government fodder-farms” aan te leggen, laternbsp;«Gi'assfarms’’ genoemd, waardoor volgens de militaire adviezennbsp;liet zooeven gewenschte doel zou worden bereikt.

Vooral do lieer Symojjs, kapitein-paardenarts bij liet H Madras Light Cavalry, heeft in tal van artikelen er op gewezen, dat de voorziening in gras door »grasscutters” nietnbsp;alleen een bron was van last, maar bovendien veel toezichtnbsp;eischte; de voeding der troependieren was slecht en volgensnbsp;hem kwamen vele ziekten, veroorzaakt door het gras, voor.

De jarenlange ervaring bracht den Genevaal-Majoor Ottley Ic Glendower Estate (Manjarabad) er toe, bij het Britsch-Indische Legerbestuur het voorstel in te dienen met hetnbsp;systeem der »grasscutters” te breken en zelf behoorlijk gecultiveerde graslanden, z.g. »grassfanns” aan te leggen, waarnbsp;zoowel in den drogen als natten moesson steeds de benoodigdonbsp;liocveelheid kon gesneden worden, en die hot Gouvernementnbsp;op niet zooveel uitgaven zou komen te staan als het gras,nbsp;dat door grassnijders werd gebracht.

Behalve dus, dat het finantiëel voordeeligcr is, zou volgens Generaal Otïley de aanleg van kunstweiden daarom vannbsp;zoo onberekenbaar nut zijn, omdat:

D. het gevaar voor insleping van besmettelijke ziekten tot een minimum wordt gereduceerd;

2e. tic dieren in een betere conditie blijven;

de. bij goede verzorging der landen dc productie voldoende is;

4e. een betrekkelijk klein stuk grond noodig is, om do gewenschte hoeveelheid te producccrcn.

Hot eenige nadeel, dat Generaal Ottley aanhaalt, is, dat

al kosten meebrengt, die evenwel voorkomen

kunnen worden door een stuk grond uit te kiezen, waar ^'oldoendo water te vinden is.

Het gras voor dc troependieren wordt in Madras door Mannen., in Bombay meestal door vrouwen gesneden, terwijlnbsp;M het contingent »Hyderabad” stukken grond voor het Gou-¦''ernement worden uitgekozen, waarop geen ander gras magnbsp;®nijden.

Ieder jaar kwam in de Annual Statistical Return of diseases and casualties among the Horses Cavalery and Royal Artillerynbsp;cen vrij hoog cijfer voor van paarden, welke aan kwadennbsp;droes (farcy-glanders), anthrax (equine-anthrax), darmontstekingen en ongeneeselijke huidaandoeningen (skin-disease)nbsp;hadden geleden.

Door alle deskundigen werd de oorzaak van die ziekten hoofdzakelijk toegeschreven aan het gras, dat door de grass-cutters met de meeste zorgeloosheid overal daar werd gesneden,nbsp;waar zij in den korsten tijd een groote hoeveelheid bijeennbsp;hadden, zonder dat er op gelet werd of het wel van goedenbsp;kwaliteit was.

Toen dan ook het Britsch-Indische Legerbestuur tot het aanleggen van die grassfarms overging, verminderde het aantal besmettelijke ziekten onder de troependieren aanmerkelijk,nbsp;terwijl de voedingstoestand langzamerhand veel verbeterde.

In ons leger, waar de verstrekking van gras meestal door Chineesche leveranciers geschiedt, bestaat thans feitelijk dezelfde toestand als destijds in hot Britsch-Indische leger.

De grassnijders van de leveranciers halen evenzoo links en rechts, waar maar een welig sprietje te vinden is, het grasnbsp;weg, waarop niet het minste toezicht wordt uitgeoefend, zoo-dat dit maar al te dikwijls bestaat uit een mengsel van middelmatige, slechte soorten en onkruid, waarin de hoeveelheidnbsp;goed, voedzaam gras een zeer bescheiden plaats inneemt.

De voedingswaarde van zulk materiaal zal uit den aard der zaak niet bijzonder hoog zijn, zoodat de opinio over donbsp;hoedanigheid van het gras, vooral van dat, hetwelk op de kustplaatsen wordt verkregen, niet bepaald gunstig is te noemen.

Aanmerkelijk beter is dat, hetwelk aan de diei’cn versirokt wordt, in do garnizoenen, gelegen in boi’gterreinen, ofschoonnbsp;de kwaliteit daarvan in den Oostmoesson dikwijls ook veelnbsp;te wenschen overlaat on do voedingswaarde van dat verdorde,nbsp;harde, stengcligc gras niet bijzonder veel boteckent.

In 1864 werd door de hcoron A. Scharlée en J. C. Ber-NELOT Moeks op het verzoek van hot Indische Legerbestuur oen scheikundig onderzoek ingesteld naar do gras- en graansoorten, welke voor paardenvoedscl werden gebruikt.

131

Het bleek toen, dat de verschillende soorten, waaruit het leverantiegras bestaat, voltrekt niet tot do beste konden gerekend worden, welke conclusie te verwachten was, omdatnbsp;ep alle grasvelden, waaraan hoegenaamd geen zorg wordtnbsp;besteed, de goede grassen natuurlijk zeer spoedig door denbsp;slechte verdrongen Avorden,

De grasflora van de natuurlijke velden in Indië bestaat dan Ook hoofdzakelijk uit alang-alang (Imperata arundinacea),nbsp;oedoelan (Hymenache interrupta), roempoet karbo (Dacty-loetenum aegyptiacum), djampang koeda (Eleusine Indica),nbsp;roempoet palias (Pogonatherium crinitum), roempoet memera-kan (Echinochloa stachnina), lempoejangan, en tal van Cy-perus-, scirpus- en carex-soorten.

Het kassoeran-gras (Isaclme miliacea), roempoet malela (Pa-öicum limnaceum), grientougan (kawatan) een Panicum-varieteit on roempoet Bengala (Paspalum mollicomum), de zoo waardigenbsp;representanten van goed, voedzaam paardenvoedsel, vindt mennbsp;onder de grassoorten verreAAmg in de minderheid.

De waarde derhalve van het gras op ongecultiveerdo landen is zeer problematisch, omdat het, evenals iederenbsp;voedingsplant, wil men eene behoorlijke voedingswaarde verwachten, eene bepaalde verzorging vereischt.

Wordt daarin niet tegemoet gekomen, dan zullen de varië

dermate degenereeren, dat de uitstc-

kondste voedergrassen aanmerkelijk in voedingswaarde zullen dalen en bovendien zullen worden verdrongen door mindernbsp;goede soorten en onkruid.

Gras is, evenals als elke andere plant, aan zekere vooi’-waarden gebonden, ten minste als er prijs oj» gesteld wordt, dat het produkt van superieure kwaliteit zal zijn

Die voorwaarden zijn bij sommige geteelde gewassen zeer namv beperkt, bij andere, zooals het gras, liggen zo tusschennbsp;i’uinior grenzen, zoodat deze dan ook meer algemeen verspreidnbsp;zijn dan de eerste

In elk geval wordt aan de bewerking van den grond, Zooals de laudbouAvwotenschap dat leert, geen zorg besteed,nbsp;zoodat do voedende bestanddeelcn in de verschillende, aard

aan de gewassen ^ welke daarop teelen, onthouden

132

worden, daar kan men geen overvloedige oogsten van voedergewassen verwachten en moet per se do kwaliteit al zeer inférieur zijn; zelfs op maagdelijkc gronden, die nog nooitnbsp;in cultuur zijn genomen, ontaarden langzamerhand de gewassen en worden vervangen door onkruid; immers de vruchtbaarheid der bovenste aardlaag geraakt uitgeput, en speciaalnbsp;bij de grasvelden wordt de zode te oud, waardoor vannbsp;lieverlede de opbrengst vermindert, en langzamerhand gaatnbsp;bestaan uit slechtere soorten en planten, welke voor voedingnbsp;in ’t geheel niet in aanmerking kunnen komen.

Dit Amrschijnsel nu ziet men allerwege op de meeste, plaatsen in Indië, waar men natuurlijke grasveldennbsp;aantreft.

Behalve, dat de voedingswaarde van het leverantiegras veel te wenschen overlaat, komt het in de kustgariiizoenen iedernbsp;jaar tijdens den Oosmoesson voor, dat niet dan met de grootstenbsp;moeite in de dagelijksche behoefte is te voorzien.

Zijn de officieren, belast met het ontvangen van 't gras, kieskeurig, wat zeker in het belang dor dieren is, dan behoortnbsp;er heel wat overleg bij, om iederen dag behoorlijk, voldoendnbsp;en voedzaam gras te krijgen, hetwelk men te Soerahaia jaarnbsp;in, jaar uit, ondervindt.

liet gras is dan in zulke schrale tijden eigenlijk niet veel anders dan een volumineus voedsel, dat een onbeduidend gehalte aan voedingsstoffen bevat, zoodat de iroopenpaarden ennbsp;muildieren, al ontvangen zij hnn reglementair vastgesteld ration, daarmee nog niet de noodzakelijke bestanddcclcn ontvangen, bepaald noodig om het evenwicht te behouden innbsp;hun voedingstoestand, in verband met de kraclitsontwikkelingnbsp;en inspanning, welke men mag cischen.

De voedingswaai'dc der verschillende grassoorten van hot leverantiegras loopt sterk uiteen, iets dat hoofdzakclijk afhangt van den tijd van het jaar, van den bloei on vooralnbsp;van den grond, waarop hot groeit; steeds is dus donbsp;samenstelling van oen grasmengsel inconstant; dat van kuststreken vci’schilt weer geheel met hetgeen men op bergter-rcinen vindt, en het is vooral ten opzichte van de hoeveelheid eiwitstoffen, dat men nog al uiteenloopende vcrsehillen

133

aantreft, omdat die stoffen in dit klimaat verbazend snel quot;Veranderen (*).

Volgens de analyses van de hoeren Sciiarlée en Bernelot ^loENS vindt men in de door hen onderzochte Indische grassennbsp;iets meer eiwit dan in de Europeesche, en juist door dienbsp;hoogere percentage wordt aan het Bataviaasch gras een nogalnbsp;lietrekkelijk hooge voedingswaarde toegekend.

Deze uitspraak, wel een weinig in strijd met de praktische ervaring van deskundigen en paardenhouders, berust ver-iiioedelijk hierop, dat uit een grasmengsel alleen die grassennbsp;Werden onderzocht, welke er nog het best en het meest frischnbsp;uitzagen; dit, zoowel als het onderzoek vóór of na het bloeien,nbsp;kan op het eiwitgehalte al direct een merkbaren invloed hebben.

In den regel bestaan nu de rations van onze troependieren Uit een mengsel, waarin juist die goede, voedzame grassen metnbsp;uen flink eiwitgehalte zoo sehaarsch voorkomen, daarentegennbsp;de

kebben.

Is het gras jong, zooals in den Westmoesson, dan is het ook voedzamer en gemakkelijker te verteren; het bevat welnbsp;IS waar meer water, maar de droge stof is betrekkelijk rijkernbsp;uan eiwit en armer aan celstof.

In droge tijden daarentegen daalt het water-, eiwit- en asch-^ gehalte aanmerkelijk; de celstof wordt al meer en meer doornbsp;lucrusteerende stoffen omgeven, zoodat de verteringsvochtennbsp;quot;Van ’t darmkanaal die omkorste celstof slechts voor een kleinnbsp;gedeelte kunnen oplossen.

Mocht tevens de bloeitijd voorbij en het zaad reeds rijp geworden zijn, dan daalt de voedingswaarde nog meer.

Zoo even werd gezegd, dat het Europeesche gras een minder eiwitgehalte bezit dan het Indische ; op den voorgrond gesteld,nbsp;'lat de analysen van Sciiarltie en Bernelot Moens juist zijn,nbsp;IS dit verschil dan toch zoo erg groot niet, want goed Euro-peesch weidegras bevat in den bloeitijd 2.5 a 3 % eiwit, 0.7 —nbsp;% vet en 10 a 12 % ruwe celstof, terwijl door hen ge-uiiddeld 3 a 3.5 % eiwit, 0.8 % vet on 12 % ruwe celstofnbsp;Werd gevonden.

Seluirlec en Bernelot Mocns.

134.

Doch wat men van het Europeesch gras niet uit ’t oog mag verliezen, is, dat de voedingsstoffen daarin in meer assimu-leerbaren vorm voorkomen en bovendien de grasvegetatie vannbsp;een gecultiveerd land, zooals men een Hollandsche vetweidenbsp;gerust kan noemen, een beter voedingsmateriaal oplevert, ondanks het lager eiwitgehalte, dan het gras van Indische on-geeultiveerde grasvlakten.

Ieder, die bij het fourageeren van gras voor militaire paarden tegenwoordig is geweest en zijn volle aandacht daaraan heeft geschonken, zal zeker wel tot do conclusie gekomennbsp;zijn, dat, wilde men alles elimineeren wat daarin aan slechtenbsp;en zure grassen, onkruid en ander vuil voorkomt, er nietnbsp;veel van het leverautiegras zou overschieten.

Onwillekeurig zou men zich dus moeten vereenigen met de uitspraak van den kapitein-paardenarts de Vos, dat het leve-rantiegras van inférieure kwaliteit is, zonder daarmee de goedenbsp;voedingswaarde van de uitstekeudste Indische grassooiden tenbsp;willen ontkennen.

Een groote rol speelt het gras in het leger als drager van infectie-kiemen.

Meermalen is het inderdaad gebleken en door feiten geconstateerd, dat kwade droes in al zijne vormen door het leve-rantiegras in de troepenstallen werd gesleept en oorzaak is geworden van een min of meer groot verlies aan paarden;nbsp;vroeger werd daar minder acht op geslagen, omdat men infectienbsp;langs maag- en darmkanaal ontkende en alleen besmettingnbsp;mogelijk achtte door direct contact van gezonde met ziekenbsp;individuën.

De grassnijders halen overal daér het gras weg, waar zij het vlugst groote hoeveelheden kunnen machtig worden, zonder vernbsp;te moeten loopen, derhalve langs wegen, op pleinen, in kampongs, wat juist de manier is, om de smetstof van kwadennbsp;droes, die op groote plaatsen zoo veelvuldig voorkomt, tegelijknbsp;met het leverantiegras te fourageeren.

Bovendien wasschen de koelies meestal het gesneden gras in het vuilste slootwater, dat zij bij de hand hebben, ondernbsp;voorwendsel het te willen reinigen, hoewel daarbij geen andernbsp;doel voorzit, dan het meer gewicht te geven, en ongefwijfeld

13o

IS dit zeer geschikt om het gras met alle mogelijke micro-oi’ganisme te bezwangeren, hetwelk noodzakelijk van invloed lïioet zijn op het verspreiden van infectie-kiemen.

Door Nocard (*) zijn tal van proeven genomen, om na te gaan of kwade droes-infectie langs het darmkanaal mogelijknbsp;IS, wanneer het virus met het voedsel of het drinkwater wordtnbsp;'Jpgenomen.

Reeds i'apporteerde Eugène Renault in 1851 aan de Academie des Sciences, dat van de negen paarden, welke gevoederd Werden met voedsel, dat verontreinigd was geworden metnbsp;kwaden droes-stof, afkomstig van een aan acuut kwaden droesnbsp;kjdend paard, zes morveus werden.

Het resultaat der Nocard’sche experimenten was, dat het darmkanaal van een paard een uitermate geschikt terreinnbsp;aanbiedt voor het indringen van het virus en het zelfs nietnbsp;onwaarschijnlijk is, dat de meeste paarden langs dezen wegnbsp;Worden geïnfecteerd. Niet alleen dat infectie langs het darmkanaal gemakkelijk kan plaats vinden, maar ook het mond-Hijmvlies van het paard vormt, als er hier of daar wondjesnbsp;op voorkomen, een gemakkelijke porte d’entrée voor dennbsp;kaccil (Cadéac et Malet).

De oorzaak van ziekten kan soms ook te wijten zijn aan onkele grassoorten.

Evenals in Europa de Lolium temulentum (Dolik-bedwelmend ray-gras) intoxicatie-verschijnselen bij paarden en rundveenbsp;kan teweeg brengen, zoo worden in Indië enkele soortennbsp;gevonden, die vergiftigingsverschijnselen kunnen te voorschijnnbsp;i’oepen

Het is van algemeene bekendheid, dat jong gesneden gras het begin van den West-moesson dikwerf diarrhée veroorzaakt, en ook alang alang niet vrij te pleiten is van bij paar-*ien koliek en tympanitis teweeg te brengen.

Bepaalt schadelijk voor de gezondheid zijn lampoejangan, i'oempoet pahit. en vele grassen der rawah-vegetatie, met namenbsp;Woedhoelan, wadheran, ploempoong, liengie, djoedjoeloek, dom-^oinan, welke alle meer of min de oorzaak kunnen zijnnbsp;^an hevige koliek, gepaard met obstructie en een allengs

Sur la Patliofjciiie de Ia inorve (Infections par les voles digestives).

136

toenemend meteorisme, zoodat werkelijk het leven van de dieren daardoor dikwijls ernstig bedreigd wordt.

In 1886 kwam te Sindanglaut {Gherïbon) eene ziekte onder de paarden voor, welke geheel en al werd toegeschrevennbsp;aan het gras. De symptomen kwamen hierop neer, datnbsp;patiënten niet wilden eten, een hevige dorst hadden, dikwijlsnbsp;gedurende drie a vier dagen stil voor zich nit bleven staannbsp;kijken, en dat de buik steeds in omvang toenam, hetwelknbsp;gepaard ging met hardnekkige obstructie en onderdruktenbsp;urineloozing (anurie).

Bij auscultatie werd er in de darmen niets anders gehoord dan een kort klinkend geluid, een soort metaaltoou.

Hoewel de dieren niet durfden gaan liggen, werden zij, door hot langdurig staan, de toenemende gasontwikkeling innbsp;het darmkanaal met do daarbij gepaard gaande benauwdheden,nbsp;zoo zwak, dat zij op hunne boenen stonden te beven, ondernbsp;’t uitbreken van een koud, klam zweet. Gingen de paardennbsp;liggen, dan trad ook spoedig de dood in.

In de districten Lossari, Sindanglaut en Cheribon kwamen 39 gevallen voor, waarvan 15 doodelijk verliepen.

De ziekte, onder de inlanders als »sakit kemboong” bekend, kwam meestal in Maart en April voor, juist in den tijd, datnbsp;het suikerriet bloeide. Volgens hen zouden de fijne riet-bloesems door den wind worden medegevoerd, op de grasvelden neervallen en bij alle dieren, welke daarvan eten, denbsp;ziekte veroorzaken.

Sommigen schreven de ziekte toe aan ’t gras, dat op een veel te natten bodem gesneden werd, en in dien natten ennbsp;half verganen toestand aan de dieren werd verstrekt.

Anderen waren van opinie, dat de vergiftiging plaats vond door de achterblijvende stoffen van den walang sangit, welkenbsp;bij het snijden der sawahs daaruit verjaagd werden en opnbsp;de grasvlakten neerstreken.

Hoe het ook zij, over ’t algemeen waren deskundigen en veehouders het er over eens, dat de oorzaak wel degelijk innbsp;’t gras moest gezeteld zijn, doch dat de suikerrietbloeseinsnbsp;en de overblijfselen van den walang sangit daar geen partnbsp;of deel aan hadden.

137

Door gebrek aan een deskundige werd door de eigenaren der zieke paarden een Cliineescli middel aangewend: »dji-itau”, dat in pillenvorm in elke Cliineesche apotheek is tenbsp;krijgen.

Elk paard werd 24 van die pillen, nadat zij in een mortier waren fijn gewreven en met water waren aangelengd, ingegeven, met 't gevolg, dat al spoedig defaeeatie met urine-loozing volgde.

Tegen deze ziekte werden, op aanbeveling van een deskundige, de ketepang-tjina-bladeren aanbevolen, welke men. Vermengd niet 10 a \b roode uien en een lepel vol zout, opnbsp;een halve flesch water liet trekken, daarna doorzijgde ennbsp;het collatuur den zieken dieren ingaf.

De werking van dit huismiddel baatte niet veel, betere i'esultaten gaf het cliineesche dji-itau.

Niet alleen op Java, maar ook op Madura en de eilanden van de buitenbezittingen, komen vele ziekten onder denbsp;paarden voor, welke men aan het gras toeschrijft.

Een grassoort op Madura, de balang-angklès, schiet op geregelde tijden van het jaar zeer welig in de bosschen op;nbsp;paarden en runderen, welke daarvan eten, moeten, volgensnbsp;de Madoereezen, onvermijdelijk te gronde gaan; zonderling isnbsp;het zeker, dat, in den tijd dat het gras uitstoelt, tal vannbsp;herten dood in de bosschen gevonden worden.

In de Padangsche Bovenlanden treft men, vooral in de omstreken van Sihoga, in de rawas

aan, dat wel geen doodelijke ongestelheid veroorzaakt, doch de paarden in korten tijd sterk in voedingstoestand doetnbsp;achteruitgaan.

Darmaandoeningen ontstaan voorts door roompoet kapeh-kapeli, dat rond MoTiko-MoTtlio wordt gevonden, en door i'oeinpoet-koempai, dat vooral te Telok-Betong voorkomt.nbsp;Een gras-varieteit met roodachtigen stengel en bladeren, innbsp;de oksels van haren voorzien, die men speciaal aantreft innbsp;de Minaliassa, Tondano en omstreken, roerapoet pengaloenbsp;genoemd, kan bij paarden een doodelijk verloopende buikaandoening veroorzaken.

De Gorontaleezen schrijven de veelvuldige darmaandoeningen Deel X, Afl. II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo

138

der paarden en karbouwen in hunne pegorijen aan liet eten der »hoelioelongo” toe, een imperata-varieteit.

Behalve maag-darmziekten, zijn er ook grassen, welke volgens inlandsche waarnemingen stoornissen zouden kunnennbsp;verwekken in de respiratie-organen en in de huid.

Het eerste zou zich alleen openbaren door een hardnek-kigen hoest, het tweede in een huiduitslag, door de Javanen in den regel »selokarang dedêk” genoemd, ter onderscheiding van de »selokarang djêdel”, de huid-kwaden droes.

Dat het gras de oorzaak kan worden van huidziekten (dermato-mycosen) wordt algemeen hier, zoowel als in Britscli-hidië, aangenomen.

De kapitein-paardenarts Adams van het remonte-depót te Oossoor Eoad (Madras) zegt in zijn brochure over skin-disease of the horse in India'.

»I am satisfied that this skin-diseasen is not simply a »local affection of the skin itself, but that it is essentially anbsp;»conistituonal disease caused by a morbid condition of thenbsp;»blood, and I am also, of opinion that it is a dietetic disease.nbsp;«Having come to this conclusion, 1 have sought for some causenbsp;»in the genei’al feeding of troop-horses in this country, whichnbsp;«might tend to cause the morbid condidition of the bloodnbsp;»and produces skin-disease. In reading various work onnbsp;«disease of the skin, I fouw that food containing saccharinenbsp;«and starchy matter was recommended to be avoid; on thisnbsp;«I came to the conclusion that in the continued and almostnbsp;«entire use of green forage for troop-horses, we had a pro-«bable source of skin-disease.

«Having had expei’ience in most of the principal stations «in the Madras-Presidency, I remarked, that I had seen morenbsp;«of this skin-disease, at Kamptee and Bangalore, an least atnbsp;»Bella7’ij. Now at Kamptee and Bangalore during certani sea-«sons the forage in very green, and succulent. Fresh landednbsp;»Wales, rarely be koine affected till the second year ufternbsp;«their arrival in this country.”

Op Java heeft men evenzoo waargenomen, hoe spoedig overwalsche paarden, zooals Swanrivers, na eenigen tijd gaannbsp;lijden aan een hardnekkige huiduitslag, die door verandering

139

van voedsel spoediger geneest moderne geneesmiddelen.

Indien onder de paarden van veel huidziekte vooi’kwam, dan werd hetnbsp;vervangen door Hariala-hooi (liooi van de Cynodon dactylen) inbsp;Onder de paarden van de Silladars van Mysore, welke altijdnbsp;met ragi-hooi worden gevoederd, is deze ziekte dan ooknbsp;onbekend; evenzoo blijven daarvan verschoond de cavalerie-en artillerie-paarden van het Hyderabad-contingent, waaraannbsp;droog kumraa-gras woidt gegeven.

Wat de oorzaak ook is, 't zij deze van constitutioneelen of mykotischen aard is, door het voederen van droog gras,nbsp;gepaard met een anti-raykotische therapie, kan men de ziektenbsp;langzamerhand onder de knie krijgen.

Niet alleen dat vele ziekten door het soort gras veroorzaakt kunnen worden, doch bij het paard komen ook aandoeningennbsp;voor, welke toegeschreveii moeten worden aan verontreinigingen, welke men dikwijls onder het gras aantreft, hetzijnbsp;die van plantaardigen, dan wel van dierlijken aard zijn.

Vele veehouders hebben waargenomen, dat de katjang kratok vaak hevige stoornissen van het centraal periferisch zenuwstelsel kan te voorschijn roepen, terwijl het voederen vannbsp;tjoeriang, jonge padi-uitspruitsels na den oogst, de aanleiding totnbsp;zeer hevige darmziekten kan zijn.

Onder het gras in de Padangsche Bovenlanden vindt men Wol eens tjilatang en pantji-pantji-bladeren; het eerste veroorzaakt een tongontsteking, vernioedelijk te wijten aan de mikros-kopisch kleine weer haakjes, welke men op do bladeren vindt,nbsp;terwijl het tweede een moeiclijk te genezen hoest zou verwekken.

Koliek zou bij de paarden kunnen ontstaan door het h’ne mos (loemoet), dat veelal tusschen het rawah gras gevondennbsp;wordt.

Van de insecten, welke nog al eens tusschen het gras zitten, zijn allereerst schadelijke gevolgen gezien van hot opeten dernbsp;walang-anggas, hetwelk bij paarden onherroepelijk den doodnbsp;tengevolge zou hebben. Somtijds vindt men in het rawahgrasnbsp;kleine bloedzuigers, de lingseng en de peloes, die ondernbsp;ket eten in het neusslijmvlies van paarden zouden kunnen

140

terecht komen, de oorzaak zouden wezen van neusbloedingen en, volgens enkele waarnemers steeds hoogcr kruipende, eennbsp;doodelijke hersenenontsteking na zich zouden kunnen slepen.

Dat het bijgeloof bij de Inlandsche bevolking omtrent het ontstaan van ziekten bij paarden een groote rol speelt, isnbsp;overbekend.

Zoo zouden de paarden, welke gras krijgen, waarop de kam-bing gibas (een soort van angora-geitj geürineerd heeft, aan kwaden droes gaan lijden, en zij, welke veel roempoet tekienbsp;nuttigen, zouden per slot van rekening door ingewandswormennbsp;(porangên) geplaagd worden, gecompliceerd met hevigen hoestnbsp;en droes. Voorwaar geen kleinigheid.

Het is bekend, dat nu en dan zwamsooi'ten (fungi) op de grassen worden waargenomen, waaiwan zij voornamelijk denbsp;halmen en de bladeren aantasten. Worden deze ziekelijknbsp;aangedane grassen door de diei’en genuttigd, dan kan zulksnbsp;tot bedenkelijke lichaamsstoornissen aanleiding geven.