VEEARTSENIJK�NDIG� BLADEN

vooii nbsp;nbsp;nbsp;f (3^3

NEDERLANDSMDI�.

UITGEGEVEN DOOK DE

VEREENIGING TOT BEVORDERING

VAN

IN

NEDERLANDSCH-INDI�.

DEEL XI-V.

13ATA VIA

H. M. VAN DORP amp; Co. 1902.

RUKSUNIVERSfTEJT UTRECHT

INHOUD

'^T'-A.isr IDEEL 2CI quot;V,

Afl. I en II.

Bladz-

Naamlijst der Vereenigint^' tot bevordering van Veeartsenijkunde

in Nederlandsche-lndi�.............. 1

Verslag van de Dii'ectie der Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandscli-Indi�, over liet jaar

1899�1900 en 1900�1901............. 13

Boosaardige dekziekte in het Soemedangsche, Ille Rapport, door

J. DE DOES..................20

Septicliaemia haemorrhagica in TJibaroesa, door Dr. .1. GRIJNS. . nbsp;nbsp;nbsp;40

Kleine bijdragen tot de pathologische anatomie van het paard,

door Dr. G. D. OUWEIIAND............61

Malle�ne-injecties � in de afdeeling Bandjar-Negara (Banjoemas),

door A. DE VLETTER en J. DE DOES........72

Personalia.....................205

Afl. III.

Bladz. /

Surra (vervolg van Dl. XIII afl. 1), door A. VRIJBURG. . . . 207 /

Proeven met tuberculine, door �t HOEN..........216

Een merkwaardig geval van traumatische Pericarditis en Carditis

bij een buffel, door .1. DE DOES..........224

Het tuberculose-congres te Londen, door J. DE HAAN .... 230

Over mond- en klauw�zeer, door J. BREEVELD.......245

Over de beteekenis van luchtinfectie bij de belangrijkste besmettelijke veeziekten en over de maatregelen tegen het gevaar van deze infectie, door v. n. B.........249

^ee-toestanden op Madoera, door J. B. L�ON.........254

Overzicht der geneeskundig behandelde paarden en muildieren

van het leger over het jaar 1900.......... 304

Personalia.....................316

VI. nbsp;nbsp;nbsp;INHOUD

Afl. IY.

Bla-dz.

Een geval van Hernia Ingu�nalis incarcerata, door J. SCHEEPENS. 317 BloedzAveeten bij karbouwen.� Morbus maculo.sus S. ])urpura buba-

lorum, door J. DE DOES.............326

Mededeeling eener heer.schende oogziekte onder runderen.� Conjunctivitis et kei�atitis enzo�tica, door J. DE DOES.....337

Castratie van hengsten, door L. J. HOOGKAMER......342

Tuberculose, door J. DE HAAN.............367

Een en ander over de te Bandoeng op den 23en en 24en December 1901 gehouden tentoonsteiling der door gouvernements dekhengsten verwekte veulens en van Preanger iblemerries,

door P....................377

Castratie van legerpaarden in Ned.-Indi�, door B. VRIJBURG. . nbsp;nbsp;nbsp;. 384

Praatjes over hoefbeslag, door W. nbsp;nbsp;nbsp;VANnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DER BURG.....391

Ezel- en Muildierfokkorij in Egypte, door v. d. B.......398

Beknopt verslag van do werkzaamheden in het Geneeskundig Laboratorium gedurende het nbsp;nbsp;nbsp;jaarnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1901......... 400 nbsp;nbsp;nbsp;^

Personalia.....................408

3SrA.-A-:M[IL,IJ-ST

DER

Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in Nederiandsch-indi�.

EERE-VOORZITTER. A. W. II. WiRTZ.

BESTUUR.

L. .1. Hoogkamer, President. G�rant v li tijdschrift K. F. DE Does, Secretaris-Thesaurier.

N. A. C. Scheepens, Bibliothecaris.

EERE-LEDEN.

Oud Vice-Pr. v. d. Raad V. N.-I.

Oud-Directeur B. Bestuur.

XIV, All. I. Xug. lildl.

INTEEKENAKEN.

Bandoeng.

Rotterdam.

Soerabaja.

Batavia.

Bandoeng.

Batavia.

Milligen.

Batavia.

10

VAN DE DIRECTIE DER VEREENIGING TOT BE VORDERING VAN VEEARTSENIJKUNDE INnbsp;NEDERLANDSCH-INDI�, OVER HETnbsp;JAAR 1899�1900 en 1900�1901.

Tot ons leedwezen kon het bestuuur aan den wenscli in het voorgaand verslag uitgesproken, om het jaarverslag zoonbsp;spoedig mogelijk het licht te doen zien, niet voldoen en zulksnbsp;ten gevolge van herhaalde afwezigheid van President of Secretaris, die zich meermalen tot ��n a twee maanden uitstrekte.nbsp;Daarom zijn wij genoodzaakt, thans een kort overzicht tenbsp;geven van de beide laatste vereenigingsjaren.

Het aantal leden onzer vereeniging ging met ��n, dat der inteekenaren op het tijdschrift met 11 achteruit.

De verschillende afleveringen van ons tijdschrift konden tamelijk regelmatig om de 3 maanden verschijnen. Wij zeggennbsp;tamelijk regelmatig en o. i. terecht, want meermalen was denbsp;tijd voor het ter perse zenden van een nieuwe afleveringnbsp;daar, zonder dat de redactie over een enkele bijdrage tenbsp;beschikken had en moest dit daarom voor korter of langernbsp;tijd worden uitgesteld.

Een weinig meer steun in deze ware dan ook zeer ge-wenscht en moeten onze deskundige lezers vooral niet uit het oog verliezen, dat alleen een eendrachtig samenwerken totnbsp;het beoogde doel kan leiden. HetA^eld der veeartsenij kundigenbsp;wetenschap in Ned.-Indi� is nog zoo onafzienbaar groot, datnbsp;ieder allicht een stukje ter bebouwing vinden kan.

14

Op voorstel van den Direeteur van het Geneeskundig Laboratorium (�) waarvoor wij ZEd. veel dank verschuldigd zijn, verleende de Ilegeering machtiging tot het publicceren in denbsp;Veeartsenijkunclige Bladen van de resultaten der wetenschappelijke onderzoekingen op veeartsenijkundig gebied aan dezenbsp;inrichting verricht, zooJat in het vervolg daarmee niet meernbsp;gewacht behoeft te worden op het verschijnen van het jaarverslag.

Aan onderhoud en uitbreiding van de boekwerken onzer bibliotheek en het meubilair, werd in het l(;h Vereenigings-jaar een som besteed van f 243,07 � tegen f 242,12 in hetnbsp;at'geloopen jaar. Eene catalogus van de aanwezige werkennbsp;en tijdschriften enz. is in besverking en hopen wij dezenbsp;eerlang den leden in druk te kunnen aanbieden. Dank zijnbsp;het lokaal dat door het hoofd van gowestelijk Bestuur aannbsp;do Verceniging werd afgestaan, verkeeren deze alle in zeernbsp;goeden staat.

Werd in het versh g over het I.50 Vereenigingsjaar geklaagd over de ongeregelde verzending der periodieken van hetnbsp;Veeartsenijkundig leesgezelschap, welke terecht de ontevredenheid van verschillende leden opwekte en achtten we daaromnbsp;eene aansporing tot het betrachten van meerdere nauwgezetheid in deze niet misplaatst, tot ons leedwezen waren wij,nbsp;toen hierin geen verbetering kwam en met het oog op de

groote daaraan verbonden uitgaven, genoodzaakt de vraag

het oordeel der leden te moeten onderwerpen, of het geen aanbeveling verdiende het Veeartsenijk. Leesgezelschap op tenbsp;heffen en tevens de contributie tot f 1,50 per maand te verlagen. Daar de meerderheid deze vraag in bevestigendennbsp;zin beantwoordde, werd het leesgezelschap ontbonden.

Aan het verzoek van het bestuur, de aanwezige tijdschriften op kosten der Vereeniging naar Batavia te zenden, werd welwillend voldaan en dienden deze in de eerste jjlaats omnbsp;enkele incompleeto deelen in de bibliotheek aan te vullen.

De rest blijft ter beschikking van de leden.

De stand der finanti�n kan niet ongunstig worden genoemd.

(1) Het l.:ilioi'atoriuni voor hacleriologic en path, anatomie is lienioopt in �seneftt/iiOi-(lifl laborntoiiuinquot;.

15

Bleef op het eind van het I60 Vereenigingsjaar een v��r-deelig saldo over van f dl8,?)4, in het daarop volgend jaar bedroog dit f 123,60', zoodat eene vermeerdering van denbsp;gelden der vereeniging te constateeren valt van f 442,02'',nbsp;ongerekend nog de te ontvangen som van f 625, waarvannbsp;na aftrek van f 150 voor diverse crediteuren, nog f 475nbsp;overblijft.

Neemt men in aanmerking, dat in het laatst verloopen jaar aan de uitgave der � Veeartsenij kundige bladen� / 906,15nbsp;werd besteed, tegenover f 393,05 in het daaraan voorafgaandenbsp;jaar, dan mag men tot de conclusie komen, dat de verlagingnbsp;der contributie voor de leden tot f 1.50 per maand, in allenbsp;opziclitcn te rechtvaardigen was en dat er geen vrees behoeftnbsp;te bestaan, dat deze, bij een goed finantieel beheer te eenigernbsp;tijd weer verhoogd zal moeten worden.

Een concept-herziening onzer statuten is in druk, en zal U spoedig ter beoordeeling worden toegezonden.

�Met onze beste wenschen voor het nieuw ingetreden vereenigingsjaar, eindigen wij dit verslag.

Het Bestuur

L. J. Hoogkamer,

1�resident.

J. K. F. DE Does,

Secretaris,

J. N. A. C. SciIEEl'EKS,

Bibliothecaris.

V^crliezeii,

Afschrijving op Boekerij Meubilair. . .

Uitgave der Veeartsenij-kundige Bladen, . . . Salaris mandoer. . . .nbsp;Algemeene onkosten. .nbsp;Circuleerfende Tijdschriften

Bijlage C�

INSTELLINGEN ENZ. WAARMEDE DE VEEARTSENIJKUNDIGE VEREENIGING IN RUILING VERKEERT.

Wochenschrift f�r Tierheilkunde, und viehzucht, M�nchen.

Schweizer Archiv f�r Tierheilkunde, Zurich. Tieriirztliches Centralblatt, Monatsschrift des Vereinesnbsp;der Tierarzte in Oesterreich, Weenen.

Revue V�t�rinaire.

Annales de m�decine v�t�rinaire, Brussel, Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde innbsp;Nederland, Utrecht.

V�t�rinaire Soci�teit �Absyrtus�, Utrecht. Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid ennbsp;Landbouw, Batavia.

�s Rijks Veeartsenijschool, Utrecht. nbsp;nbsp;nbsp;,

�s Rijks Landbouwschool, Wageningen.

Indisch Militair Tijdschrift, Batavia.

Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen, Batavia.

Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, Batavia.

�s Lands Plantentuin, Buitenzorg.

Vereeniging tot bevordering der geneeskundige Wetenschappen in Nederlandsch-Indi�, Batavia. Geneeskundig Laboratorium, Weltevreden.

Landbouw-Journaal der Kaapkolonie.

Therapeutisch Jahrbuch der Tierheilkunde VON Bass Q,. te Gratz (Posen).

Bijlage D.

AANGEBODEN EXEMPLAREN.

Verplichte aanbieding:

Resident van Batavia.

Officier van Justitie, Batavia.

Algemeene Secretaris, Buitenzorg.

Present-exemplaren;

Zijne Excellentie �De Commandant v/h Leger�. Departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid,nbsp;Batavia.

Directeur �s Rijks Veeartsenijschool, Utrecht. Bibliotheek der Gemeente-Universiteit, Amsterdam.nbsp;Bibliotheek der Rijks-�niversiteit, Leiden.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Utrecht.

id. nbsp;nbsp;nbsp;Groningen.

Koloniaal Geneeskundig Museum, Amsterdam. Koloniaal Museum, Haarlem.

Directeur �des Kaiserlichen Gesundheitsamtes�, Berlijn.

BOOSAARDIGE DEKZIEKTE IN HET SOEMEDANGSCHE.

Ille. RAPPORT.

Batavia, 1 Juli 1901.

Aan

den Directeur van het Geneeskundig Laboratorium.

112. nbsp;nbsp;nbsp;Als vervolg op mijne rapporten over Boosaardige dekziektenbsp;heb ik de eer U mede te deelen, dat ik mij den 12''�nbsp;Juli 1901 ten tweede male naar Soemedang en Ban-dong begaf, ten einde meerdere gegevens te verzamelen.

113. nbsp;nbsp;nbsp;Over den hengst Blanco, No. 36 van het protocol (zienbsp;20 rapport) ontving ik reeds kort na mijn vertrek uitnbsp;Soemedang in Juni van het vorig jaar bericht, dat zichnbsp;urticaria-zwellingen hadden vertoond. Dank zij denbsp;welwillende medewerking van den eigenaar, den Regentnbsp;van Soemedang, heb ik gedurende mijn 2de reis van ditnbsp;dier vele gegevens kunnen verzamelen, welke de grootenbsp;overeenkomst, maar ook het niet minder belangrijke verschilnbsp;zullen aantoonen, tusschen de dekziekte door Schn. ennbsp;B. onderzocht en die in het Soemedangsche voorkomende.

114. nbsp;nbsp;nbsp;Voorts werd een vroeger aangekocht ziek paard, No. 19,nbsp;eigenaar Satjawidjaja, nader onderzocht, gedood ennbsp;geseceerd.

115. nbsp;nbsp;nbsp;Gedurende dit laatste verblijf in het Soemedangschenbsp;had ik ook gelegenheid nog andere dan de in hetnbsp;protocol vermelde gevallen van boosaardige dekziektenbsp;te zien. De verschijnselen verschilden niet van denbsp;vroeger reeds beschrevene; een hooge graad van magerte,nbsp;bleeke mucosae, eene zwelling aan den buik voor dennbsp;uier, beginnende parese van de achterste extremiteitennbsp;waren de voornaamste.

116. nbsp;nbsp;nbsp;Op de terugreis Bandong aandoende, ten einde nogmaals de beide gewezen dekhengsten No. 21, genaamd

21

Doeket en No. 22, Djingga te onderzoeken, bevond ik, dat slechts ��n ervan, de laatste, een weinig in voe-dingstoestand was achteruit gegaan. Overigens kon nietsnbsp;bizonders worden waargenomen. Ook zouden geen vannbsp;beide, volgens verklaring van den Gouvernements-veearts,nbsp;den Heer Hubenet, gedurende het tijdperk van mijnnbsp;voorgaande en mijn laatste onderzoek eenig opmerkelijknbsp;ziekteverschijnsel hebben vertoond.

117. nbsp;nbsp;nbsp;Bij missive van den Directeur van B. B. ddo. 30 VInbsp;1900 No. 2908 werd een van beide dieren ter naderenbsp;bestudeering der ziekte, het Laboratorium aangeboden.nbsp;De keus welke, zou door reeds genoemden Gouvernements-veearts geschieden.

118. nbsp;nbsp;nbsp;De Heer Hubenet wees hiervoor aan den zwarten hengstnbsp;Doeket, daar hij den bruinen Djingga zelf wenschte tenbsp;behouden om proefdekkingen te doen verrichten, ten eindenbsp;de besmettelijkheid der ziekte door de co�tus nader tenbsp;bestudeeren.

119. nbsp;nbsp;nbsp;Indien de uitkomsten daarvan worden openbaar gemaakt,nbsp;zullen zij eene gewenschte aanvulling vormen van denbsp;door het Laboratorium gepubliceerde gegevens, daarnbsp;proeven in die inrichting te Batavia veel te kostbaar zijn.

120. nbsp;nbsp;nbsp;De schimmel hengst B1 a n e o, No. 36 van het protocol, zounbsp;het laatst gedekt hebben in de maand April, vertoonde ongeveer eene maand later, den 15e'^ Mei, de eerste ziekteverschijnselen, n. m. 1. eene zwelling van de huid der genitali�n.

27 V 1900. Het dier ziet er bepaald -vet uit, in de huid eenige knobbels, oogen frisch, mucosa van neus en mond uitstekend.nbsp;Conjunctivae iets geinjicieerd, praeputium en scrotum sterk gezwollen, kneedbaar. In het bloed uit het praeputium werd ��nnbsp;enkele trypanosoma gezien.

2 VI 1900. Toestand nagenoeg gelijk. Geen trypanosomen opgemerkt (zie protocol).

21 VI 1900. Ontving ik een schrijven, waarbij mij werd medegedeeld, dat eenige dagen na mijn vertrek van Soemedang op den 7en Juni de hengst voor het eerst ijrhcaria-verschijnselen vertoonde, n.m.1. licht verhevene, scherp omschrevene zwellingennbsp;in de huid, ter grootte van een gulden tot rijksdaalder, die na eennbsp;bestaan van eenige dagen wederom verdwenen. Van af den 19ennbsp;Juni tot 2en Juli zijn door den eigenaar aanteekeningen gehouden.

22

19 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Vier dergelijke zwellingen op den rug achternbsp;de schouders, twee op de uitwendige vlakte van de linderdij.

20 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Alle verdwenen.

21 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Eene op de zijvlakte van den hals.

23 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Bijna verdwenen.

24 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Nog een weinig te zien, verder nieuw bijgekomen;nbsp;eene in de rechter lies, twee nabij den rechter heuphoek, tweenbsp;op de rechter zijvlakte der borst.

25 nbsp;nbsp;nbsp;VI 1900. Die op de borst verdwenen.

20 VI 1900. Op de linker zijvlakte der horst nieuwe.

28 VI 1900. Alle weg behalve de nieuwe van den 26 VI.

I nbsp;nbsp;nbsp;VII1900. Alle weg.

Gedurende deze periode was het dier volmaakt gezond,

13 VII1900. Werd do hengst door mij zelven onderzocht.

Het dier ziet frisch uit de oogen. Mucosae normaal. Voe-dingstoestand goed. Liesklieren even te voelen, llartstooten krachtig en kalm. Gang normaal. Robe minder glanzend dan vroeger. Ziet er heden minder goed gepoetst uit. In de huid hier en daarnbsp;een enkel hard knobbeltje. Op de rechter bil eene mooie cirkelronde, zeer licht verhevene, maar scherp geteekende plek vannbsp;de grootte eens rijksdaalders, gelijkende op het litteeken van eennbsp;oud brandmerk. De plek voelt harder aan dan de omgeving.

Op de vraag hoe de vroegere huidzwellingen waren, waarvan aanteekeningen waren gehouden, werd op de boven beschrevenenbsp;als een voorbeeld gewezen.

Praeputium en scrotum flink gezwollen, bezaaid met witte vlekjes. Men vindt deze ook in de perineaalstreek. Onder aan den buiknbsp;eene dikke, deegachtige zwelling, veroorzaakt door oedeem in denbsp;subcutis, kopende van af het praeputium tot de borst vlaknbsp;achter de voorbeenen.

Een onderzoek naar trypanosomen in het bloed uit het midden van de beschrevene, cirkelronde zwelling, in dat uit de gezwollennbsp;kokerhuid en uit de huid van het oor viel negatief uit.

II nbsp;nbsp;nbsp;VII 1900. De toestand van het dier is ongeveer dezelfdenbsp;als die van gisteren. De cirkelronde zwelling heeft zich uitgebreid, werd daarbij iets minder scherp. Het bloed uit die pleknbsp;bevatte wederom geene trypanosomen, maar wel zeer vele kleine,nbsp;lichtbrekende korreltjes. Ook het bloed uit de hier en daarnbsp;voorkomende kleine, harde, huidknobbeltjes bevatte geene parasieten, doch vele leucocyten. Het circuleerende bloed uit denbsp;normale huid gaf evenmin trypanosomen te zien.

15 VII 1900. Algemeene toestand als gisteren. De cirkelronde plek op de dij is nu ter grootte van een kleinen theeschotel.

23

Boven deze, een weinig achterwaarts, eene nieuwe, van de grootte eens rijksdaalders. In de linker liesplooi eene zeer dikke, dienbsp;zachter voelt, dan die op de dijen. De grootte is ongeveer dienbsp;van een handpalm. Daarboven, een weinig meer naar voren,nbsp;eene andere rijksdaaldergroote. Op de linker zijvlakte der borstnbsp;een tweetal guldengroote. Op de rechter zijvlakte eenige kleinerenbsp;en ��n grootere.

Een onderzoek naar trypanosomen gaf, toen minder diep dan de vorige dagen werd geprikt en instede van bijna zuiver bloed,nbsp;de eerste uitgeperste lymphedruppel werd onderzocht, vooralnbsp;in de nieuwere zwellingen, positieve resultaten.

Hierneven eenige schetsen, welke de verbreiding en veranderingen der voornaamste urticaria-zwellingen en van het oedeem van buik en genitali�n gedurende ruim eene weeknbsp;aangeven. De omvang der zwellingen is naar verhoudingnbsp;der lichaamsgrootte van het dier wel wat groot aangegeven.

De temperatuurwaarnemingen gedurende het onderzoek verricht zijn de volgende:

24,

Na den 25�quot; Juli werd het paard niet meer door mij geobserveerd. Den 7�quot; December had ik echter het genoegen van den eigenaar wederom eenig bericht te mogen ontvangen.nbsp;Gedurende den verloopen tijd was de voedingstoestand eennbsp;weinig achteruit gegaan. De urticaria-zwellingen hadden zichnbsp;het laatst vertoond in October. De oedemateuse zwellingnbsp;aan borst en buik was verdwenen, doch aan de genitali�nnbsp;bestond ze nog in geringe mate. Geen oedeem aan de extremiteiten. Gang normaal.

De urticaria-zwellingen, welke bij B1 a n c o werden waargenomen, zijn alle van het zelfde type; zeer weinig boven het niveau der huid verheven, scherp begrensdnbsp;en tamelijk vast. Knipt men de haren weg op dienbsp;plek en de omgeving, dan verdwijnen de vroeger zoonbsp;duidelijke grenzen en ze zijn slechts door betasten nognbsp;te herkennen. Die lichte zwellingen breiden zich uit.nbsp;Het centrale meer oudere gedeelte kan onderwijl totnbsp;het normale terugkeeren Hun ouderdom is zelden meernbsp;dan 2, 3 of 4 dagen. Zij verdwijnen meestal volkomen.

Het beste krijgt men de zwellingen te zien na een konden nacht en ochtend, gedurende den loop van den dag, bijnbsp;het warmer worden tusschen 9�11 uur. Men kan dan denbsp;bestaande zwellingen zich duidelijker zien afteekenen,nbsp;terwijl op andere plekken tijdens het onderzoek flauwere,nbsp;nieuwere opkomen. Oude, die eerst niet meer te vindennbsp;waren, kunnen dan wederom te voorschijn treden.

De zwellingen verschillen onderling zeer in grootte; de kleinste hebben ongeveer den omvang van een gulden, denbsp;grootste dien van een theeschotel en meer. Ook kunnennbsp;meerdere zwellingen conflueeren en een samengesteldnbsp;gelobde figuur vormen. Hoe uitgebreider zij echter zijnnbsp;des te vlakker.

De dikte en resistentie der zwellingen varieeren ook naar de plaats, waar ze voorkomen. Boven op de kroupnbsp;en de lenden zijn ze bizonder vast, weinig verheven.nbsp;Die in de huid der liesplooi daarentegen zijn veel weekernbsp;en dikker.

25

Wanneer men zoo�n urticaria-zwelling oppervlakkig prikt, komt na eenigen tijd een drupje bloed te voorschijn. Wordt echter onmiddellijk na de verwonding denbsp;omgeving van het wondje geknepen, dan verschijnt uitnbsp;de opening eerst een weinig heldere lymphe en evennbsp;later bloed. Indien men dus geschikt te werk gaat,nbsp;kan lymphe en bloed nagenoeg gescheiden van elkandernbsp;worden verzameld en onderzocht. Op sommige plekjesnbsp;in dezelfde zwelling krijgt men onmiddellijk een flinkenbsp;bloeding. Prikt men te diep zoo wordt de kans, omnbsp;lymphe en bloed afzonderlijk te verkrijgen, kleiner.

De urticaria-zwellingen kunnen, wat betreft het leveren van lymphe of bloed, onderling zeer verschillen. Denbsp;meeste, vooral de dikke, scherp geteekende, leverennbsp;gemakkelijk een drupje lymphe. Bij andere krijgt mennbsp;haast bij eiken prik eene rijkelijke bloeding. Anderenbsp;weer, n. m. 1. die voorkomende op plekken, waar de huidnbsp;strak gespannen is, zooals op kroep en lenden, gevennbsp;bijna geene lymphe of bloed. Bij eene zwelling daarnbsp;ter plaatse kon ik eens herhaaldelijk ruim 1/2 c.M.nbsp;diep de huid verwonden, zonder in de eerste minutennbsp;eenig vocht te verkrijgen. Zelfs bij hard knijpen vannbsp;de omgeving van het wondje verscheen slechts weinignbsp;bloedig vocht aan de opening.

Na het uitknijpen zwelt het mishandelde gedeelte langzaam aan nog meer dan te voren. Zoo'n pleknbsp;levert eene tweede maal natuurlijk rijkelijker lymphe.nbsp;Onderzoekt men de lymphe van jonge zwellingen ofnbsp;wel van het zich langzaam uitbreidende randgedeelte vannbsp;oudere, dan gelukt het veelal daarin trypanosomennbsp;te vinden, soms zelfs vele. Nimmer zag ik ze echternbsp;in zoo�n groot aantal als het bij Surra in het circu-leerende bloed mogelijk is. Zoekt men de parasietennbsp;in het bloed der urticaria-zwellingen, dat spontaannbsp;na het prikken onmiddellijk rijkelijk te voorschijnnbsp;kan treden, of wel eerst nadat door het knijpen denbsp;lymphe uit het wondje is verwijderd, zoo treft mennbsp;er slechts uiterst weinige of meestal geene aan.

26

Hieruit moet men dus besluiten dat trypanosomen hunne woning niet in het lumen der bloedvaatjes, maar daarnbsp;buiten in lymphespleten hebben. De zwelling, die na hetnbsp;uitknijpen in grootere mate terugkeert, levert wel veelnbsp;lymphe, maar zeer weinige of in het geheel geenenbsp;parasieten, een bewijs, dat de lymphe uit de omgevingnbsp;van het mishandelde gedeelte gemakkelijk en in ruimenbsp;mate naar het laatste kan toestroomen, doch daarbij denbsp;parasieten niet licht van hunne oorspronkelijke plaatsnbsp;mcdesleept. De lymphe uit de oude zwellingen gevennbsp;meestal geene of slechts zeer weinige trypanosomen tenbsp;zien. Daarentegen vindt men vaak een groot aantalnbsp;sterk lichtbrekende korreltjes.

De kleine ronde, harde knobbeltjes of bultjes in de huid, die niet aan urticaria zijn te wijten, gaven nooitnbsp;lymphe, waarin parasieten te vinden waren, wel velenbsp;leucocyten. Enkele malen vond ik ook in de lymphenbsp;der urticaria-zwellingen een groot aantal leucocyten, nunbsp;eens gelijktijdig met weinige, dan weder zonder parasieten.

Gedurende het onderzoek werd ook het circuleerende bloed herhaaldelijk aan een onderzoek onderworpen,nbsp;evenzoo dat uit de huid der gezwollen genitali�n. Geennbsp;enkele maal werd echter eene trypanosoma aangetroffen.nbsp;De trypanosomen bij den hengst Blanco gevonden,nbsp;waren haast niet van die der Surra te onderscheiden, d.w.z.nbsp;in levenden toestand waargenomen. Toch meen ik enkelenbsp;kleine verschillen te hebben opgemerkt. Zij lijken mijnbsp;namelijk iets kleiner toe en minder bewegelijk, en klevennbsp;met den punt van hun geesel gemakkelijker aan het glasnbsp;vast. Onderling verschillen zij ook zeer in grootte. Denbsp;volgroeide kunnen ongeveer 2 maal de lengte der kleinstenbsp;bereiken. Enkele overlangsche tweedeelingsvormen,nbsp;evenals bij Surra aan het geeseleinde beginnende, werdennbsp;duidelijk tvaargenomen. Andere exemplaren hadden eennbsp;bizonder dik lichaam met korten geesel en waren weinignbsp;bewegelijk. Het lichaam zelf was, instede van gestrekt,nbsp;spoelvormig, meer onregelmatig ovaal met spitse eindennbsp;aan de poolen. Een enkele ruitvormige parasiet zonder

27

geesel, een drietal sterk lichtbrekende ovale lichaampjes bevattende, werd mede waargenomen

124. nbsp;nbsp;nbsp;Het maken van voor Romanowsky-kleuring geschiktenbsp;praeparaten ter nadere bestudeering van den bouw dernbsp;parasiet, wat bij Surraparasieten bevattend bloed zoonbsp;eenvoudig is, levert met de lymphe der urticaria-zwellingen onaangename bezwaren op. Die lymphe n. m. 1.nbsp;laat zich op het glas niet zoo goed in een geschikt,nbsp;matig dun laagje uitstrijken, daar ze te waterig is ennbsp;niet zoo snel opdroogt. Als gevolg daarvan moetnbsp;men zeer dun uitstrijken om de parasiet vlak op hetnbsp;glas te doen aandrogen, doch dan kwetst en misvormtnbsp;men haar zeer licht. De lymphe bevat nooit eenenbsp;overmaat van trypanosomen, zoodat bij het zeer dunnbsp;uitstrijken slechts een enkele parasiet of eenigenbsp;zeer verspreid op een geheel dekglas achterblijven,nbsp;wat natuurlijk voor een behoorlijk onderzoek uiterstnbsp;bezwarend is.

Neemt men de lymphe-laag dikker, dan gaat het drogen langzamer, zoodat de parasiet tijd vindt haarnbsp;uitgestreken vorm te herstellen. Men ziet dan in hetnbsp;praeparaat dunne slanke diertjes, waarvan de bouw zeernbsp;moeielijk is waar te nemen. De beste praeparaten verkrijgt men door de lymphe met ongeveer eene gelijke hoeveelheid bloed te vermengen en daarna uit te strijken. Dochnbsp;zulke bevatten gewoonlijk slechts zeer weinig parasieten.

Tengevolge der boven beschreven bezwaren is het mij niet gelukt eene enkelen deelingsvorm in Romanowsky-kleuring waar te nemen. De gewone normaalvorm schijnt in bouw niet te verschillen van de parasietnbsp;der Surra. Eene Wassiljewsky-kleuring kon ik dezenbsp;maal niet verkrijgen.

125. nbsp;nbsp;nbsp;Met de parasieten houdende lymphe werden de volgendenbsp;dieren ge�nt.

Hondje IX nbsp;nbsp;nbsp;^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Juli cutaan en subcutaan, 25 Juli nogmaals.

Bruine rat nbsp;nbsp;nbsp;Inbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� subcutaan, naderhand nog vele malen.

Konijn X nbsp;nbsp;nbsp;j.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;� een weinig lymphe in de vulva ge

druppeld, 21 Juli nogmaals.

28

Bruine rat nbsp;nbsp;nbsp;IInbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Julinbsp;nbsp;nbsp;nbsp;subcutaan,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Juli nogmaals.

Hondje X nbsp;nbsp;nbsp;19nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;subcutaan,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;en 25 Juli nogmaals.

Konijn XI nbsp;nbsp;nbsp;4^nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aan den wortel van het oor subcutaan.

Bruine rat III nbsp;nbsp;nbsp;4-nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;subcutaan.

Tjileles (eekhoornsoort) 4- 22 Juli subcutaan.

Jonge hengst 4- 23 Juli herhaalde malen in en onder de huid voor het schouderblad. 25 Juli nogmaals herhaalde malen.

De bruine hengst Boejoet, No. 35 van het protocol, eigendom van den Regent van Soemedang, vertoondenbsp;tijdens mijn tweede rei.s niets meer dan de vorige maal.nbsp;Het dier was nog even gezond en krachtig.

Van de vroeger aangekochte schimmelmerrie, No. 19 van het protocol, werden nog de volgende aanteekeningennbsp;verkregen:

13 nbsp;nbsp;nbsp;VII 1900. Het achterstel scheen bizonder vermagerd. Aannbsp;den voorrand van den rechter darmbeenshoek verscheidene fis-telopeningen, die een afschuwelijk stinkende, op beencaries wijzende etter produceerden. Het rechterbeen geheel stijf. Hetnbsp;dier kon hierop nauwelijks staan.

14 nbsp;nbsp;nbsp;VII 1900. Heden nacht neergevallen. Rectaaltemperatuurnbsp;37quot;. G. Tal van versche bloedpraoparaten uit de verschillendenbsp;deelen van het lichaam, doch hoofdzakelijk uit de genitali�nnbsp;onderzocht op trypanosomen. Geen succes.

Gedood door een schot. Obductie.

(Verloop der fistels, herkomst der pus niet nader onderzocht).

Inwendige schouwing.

Spierstelsel een weinig lakkleurig.

Lies- en boegklieren (behalve die van het zieke been) normaal. Plexus et nervus Ischiadicus niets bizonders.

Hoofd en hals; mucosae van mondholte en trachea normaal.

Borstorganen :

Pleura- en per i car di a a Ih o 1 te bevatten een weinig sereus helder vocht.

Hart: slecht samengetrokken; oppervlakte vlekkig rood getint. Hartspier: op doorsnede vlekkig en troebel, murw.

Longen: Goed samengevallen, normaal.'

Buikorganen:

Buikholte, bevat een weinig helder sereus vocht.

29

Peritoneum, omentum, mesenterium; normaal,

Lymphe klier en; niets bizonders.

Klieren: Kapsel goed loslatende. Op doorsnede: schorsgedeelte opvallend geelbruin van kleur, overigens normaal.

Pancreas: normaal.

Lever: oppervlakte bruinachtig paarsch, met tal van witte en geelaclitige knobbeltjes. Op doorsnede: bruinrood, weefsel vast ennbsp;bezaaid met reeds vermelde knobbeltjes.

Milt; lijkt mij iets dikker dan normaal toe. Lengte- en breedte-afmetingen kleiner dan gewoonlijk. Op doorsnede: pnlpa, donker roodbruin, vast; follikels, ter grootte van een speldekop; balkenweefsel,nbsp;matig zichtbaar.

Maag: normaal.

Pisblaas: normaal.

De vertakkingen der groote vaten in het bekken bevatten zeer dunne, donkerroode, gecoaguleerde bloedrcstes.

De GESn.iVCHTSORGANEN.

Onder aan het rechter labium majus eene oppervlakkige, onregelmatige zweer met scherp begrensden rand en korreligen bodem. Mucosa dernbsp;vulva, nu, na den dood, nog flink rood, vooral wat dieper in en in denbsp;vagina. De clitoris en de beide verhevenheden terzijde en boven ervannbsp;zijn gezwollen en goed geprononceerd, ten gevolge van eene infiltratienbsp;der mucosa en submucosa. Onder de clitoris vormt de mucosa eennbsp;blinden zak, welke geheel gevuld is met eenen zwarten stopverfachtigennbsp;inhoud.

Cektra.al zenuwstelsel.

Hersenen en verlengde merg: niet onderzocht.

Ruggemergsholte. De basale vaten sterk gevuld, meer in het bizonder in het achterste gedeelte.

Ruggemerg is stevig en vast tot aan de halszwelling toe, daarna tot aan de lendenzwelling iets zachter, met hier en daar weekerenbsp;gedeelten. Het middelste stuk van de laatste zwelling is ook bizondernbsp;week. Zoowel de vaatjes van de oppervlakte als in het merg zijn hiernbsp;sterk opgespoten.

Op doorsnede vertoont de teekening van het ruggemerg tot aan de halszwelling geene afwijkingen. In dit gedeelte is de grauwe substantie een weinig roodachtig; in den aan vang van het ruggedeelte, meernbsp;naar achteren, bezit slechts de linker voorste boom van de grauwenbsp;substantie eene vlekkig roode tint. Nog meer achterwaarts vindt mennbsp;pp enkele plaatsen in de linker helft van het centrale gedeelte dernbsp;X-vormige teekening eene roode vlek en geelaclitige strengen in denbsp;hoornen. In het begin van de lendenzwelling is de grauwe substantie nietnbsp;symetrisch. De rechter hoornen zijn smaller en onduidelijker als die aannbsp;de linkerzijde. Daarna wordt do teekening weder duidelijker en normaal.

30

128. Vergelijkt men de bij deze obductie aangetroffen veranderingen met die bij vroegere gevonden, dan vallen de volgende opmerkelijke verschillen op, n. m. 1. de afwezigheid der gelatineuse massa in het verloop van denbsp;zenuwen der heupvlecht en meer in het bizonder vannbsp;den N. Ischiadicus. Evenzoo is deze massa niet gevondennbsp;in het achterste gedeelte van het ruggemergskanaal.nbsp;In het ruggemerg zelf werden geen verweekingshaardennbsp;aangetroffen.

Men heeft hier waarschijnlijk met een genezen of wel nog niet genoeg gevorderd geval te doen. Hetnbsp;neervallen van het dier zal dan ook niet moeten worden toegesehreven aan de vordering der dekziekte alsnbsp;wel aan uitputting tengevolge der bestaande fistels.

De zwarte hengst Doeket, No. 22 van het protocol, gaf te Weltevreden het volgende te zien.

De koker bleef gedurende het grootste deel van den tijd flink gezwollen; hoewel kneedbaar werd de zwellingnbsp;met den tijd vaster. Het scrotum daarentegen verkreegnbsp;gaandeweg weder den normalen vorm. Gedurende denbsp;laatste maanden, sinds het paard geregeld werk verricht,nbsp;is ook de koker veel geslonken.

Toen het dier nog op stal stond, kon men v��r het praeputium onder aan den buik gewoonlijk eene vuist-groote of iets kleinere zwelling waarnemen. Somtijdsnbsp;echter nam deze in grootte toe en reikte strengvormignbsp;tot bijna aan het schubkraakbeen.

Bij het aanprikken ontlastte zich uit de subcutis een barnsteenkleurig, helder vocht.

Behalve deze zwelling, ontstaan en verdwijnen weer, op de buik- en borstvlakte nu en dan kleinere ternbsp;groote van een okkernoot of aardappel, welke eveneensnbsp;veroorzaakt worden door eene infiltratie van de subcutis.nbsp;De grenzen van deze plotseling opkomende zwellingennbsp;zijn niet zoo schoon gemarkeerd als de reeds beschreveanbsp;urticaria. Ook zijn zij veel meer promineerend ennbsp;daarbij koepelvormig gebogen. Enkele meer vlakkerenbsp;werden ook op de kroepvlakte waargenomen. Bij het

31

aanprikken van de opgebogen huid stroomt onmiddellijk rijkelijk bloed uit, zelden gelukt het uit de wondopeningnbsp;door drukken vooraf een lymphedruppel te verkrijgen.nbsp;Ook hierdoor onderscheiden zich dus deze zwellingennbsp;van die door urticaria bij Blanco veroorzaakt.

Een onderzoeTc naar trypanosomen viel steeds negatief uit.

De algemeene toestand van het dier laat niets te wenschen over. De geslachtsdrift is slechts matignbsp;ontwikkeld. Wel wordt nu en dan de penis uhgesehachtnbsp;en treedt eene goede erectie op, doch nooit komt hetnbsp;tot eene ejaculatie.

130. De ge�nte jonge hengst kreeg reeds eenige dagen na de inoculatie eene zwelling van het regionairenbsp;boegklier-pakket, dat na eene week de maximum groottenbsp;bereikte, ongeveer die van eene okkernoot. Deze zwelling,nbsp;hoewel gevoelig te noemen, was niet bijzonder pijnlijk,nbsp;bleef ruim een veertien dagen stationair en nam daarnanbsp;slechts langzaam af. Eerst een drietal maanden na denbsp;enting waren de klieren weder volkomen normaal.

In Mei 1901, dus bijna een jaar na de eerste inoculatie, en ongeveer een half jaar nadat het dier voor eenenbsp;proefenting met malleus had dienst gedaan, ontstondnbsp;onder aan den buik een handbreede oedemateuse plek.nbsp;In dien langen tusschentijd vertoonde het dier geennbsp;enkel symptoom, dat op dekziekte wees. Thans isnbsp;ook de laatstgenoemde zwelling weder verdwenen.

Nooit werd bij dit dier een trypanosoma aangetroffen.

Het lot van de geente honden, cavia�s en konijnen is in de volgende lijst te vinden.

36

LIJST -VAIT

Van Konijn No. IX werd nog eene, Tcat ge�nt, die een maand later bezweek, tengevolge eener heftige anehy-lostoma-invasie. Geen oogenblik werden bij dit diernbsp;trypanosomen gevonden.

Van de ge�nte bruine ratten stierf veertien dagen later No. 1 zonder vooraf ziekteversebijnselen te hebbennbsp;vertoond. De obductie leverde niets bizonders. De tweenbsp;overige waren zes weken later oogenschijnlijk nog volkomen gezond. Gedurende al dien tijd leverde het onderzoek naar trypanosomen negatieve resultaten.

De Tjil�l�s stierf een maand later zonder opvallende ziekteverschijnselen en zonder parasieten in het bloednbsp;vertoond te hebben.

Ook een 4 tal witte en bonte muizen werden ge�nt, en wel van de konijnen VII, VIII en IX, respectievelijknbsp;��n, twee en ��n. Slechts een muisje, van het tweetal,nbsp;ge�nfecteerd met bloed van VIII, gaf duidelijke verschijnselen te zien: ruige haren, muco-pus in de kleinenbsp;vochtige oogjes, vermagering en ten slotte den dood,nbsp;De overige der drie kregen wel vochtige oogen en ietwatnbsp;ruig haar, maar herstelden volkomen. Geen enkele maalnbsp;werden trypanosomen in het bloed gevonden.

37

De voornaamste uitslag der proefentingen is dus in het kort de volgende:

Geen enkele maal kon door het aantoonen der parasiet in het proefdier een positief gevolg der inoeulatie worden bewezen.

6. Geen der proefdieren vertoonden aan de huid of genitali�n verschijnselen, welke op dekziekte zouden kunnen wijzen (plaques, necrosen, zwellingen).

De entingen schijnen voor konijnen levensgevaarlijk te zijn. De ziekteverschijnselen gelijken op die, welke mennbsp;gewoonlijk bij eene surra-enting ziet optreden: langzamenbsp;vermagering, catarrhale conjunctivitis, soms verlamming.nbsp;Dit laatste werd slechts bij ��n konijn, No. VIII, duidequot;nbsp;lijk waai�genomen.

Behalve bij konijnen had de enting een duidelijk, maar kort effect bij den jongen hengst, n. m. 1. eene klierzwel-ling, doch verder ook niets meer. De kleine, wedernbsp;verdwenen, oedemateuse plek aan den buik dient beternbsp;buiten beschouwing gelaten.

e. nbsp;nbsp;nbsp;Ook bij witte muizen schijnt eene inoeulatie eenig effectnbsp;te geven.

f. nbsp;nbsp;nbsp;Honden en katten vertoonen, ten minste gedurende de

38

eerste maand of zes weken, geene verschijnselen, welke op een slagen der proefneming wijzen.

Een algemeene anchylostoma-invasie belette verdere betrouwbare waarnemingen.

Uit mondelinge mededeelingen van zeer betrouwbare personen vernam ik, dat de zieke hengsten, welke innbsp;de Freanger bleven, thans totaal genezen schijnen en enkele daarvan weder met succes voor het dekken kunnennbsp;worden gebruikt. Ook vele der aangetaste merries lijkennbsp;geheel hersteld.

De in het Soemedangsche geheerscht hebbende dekziekte heeft zich dus als volgt doen kennen.

De verschijnselen (zie 94 en 95 rapport II) zijn: zwelling der genitali�n, al dan niet met eene uitvloeiingnbsp;gepaard gaande; optreden van witte vlekken op denbsp;genitiaal- en periniaalhuid, al dan niet voorafgegaannbsp;door een uitslag; meer of minder nitgebreide oedematanbsp;onder aan buik en borst; bij vele eene voor de ziektenbsp;typi.sche urticaria; voorts circumscripte ronde, gebombeerdenbsp;zwellingen op borst en buikvlakte, voornamelijk teweeggebracht door eene infiltratie der subcutis (129 all. 4);nbsp;langzame vermagering door atrophie van het spierstelsel;nbsp;parese van de achterband en indien onderwijl geennbsp;beterschap is ingetreden, wat bij vele merries en zoovernbsp;mij bekend, bij alle hengsten wel het geval is, ten slottenbsp;machteloosheid om het achterstel staande te houden, nanbsp;kortoren of langoren tijd gevolgd door den dood.

De bij een 2-tal obducties gevonden veranderingen bij de merries zijn, behalve duidelijke afwijkingen aannbsp;het uitwendige genitaal-apparaat, in hoofdzaak nog ver-weekingshaarden in het ruggemerg, eene gelatineusenbsp;massa om het achterste gedeelte van het ruggemerg, dienbsp;zich voortzet langs en om de zenuwen van de heup-vleeht en vooral den N. Ischiadicus.

In het bloed uit de gezwollen genitaal-organen (een hengst en eene merrie) zijn uiterst spaarzaam trypano-somen waargenomen; 7iooit in het circuleerend bloednbsp;uit andere doelen van het lichaam, daarentegen in ruime

39

hoeveelheid, ook enkele deelingsvormen, in de lymphe der urticaria-zwellingen.

De parasieten, welke weinig of niet verschillen van die der surra, kunnen niet of niet met zeTcerheid op denbsp;gewoonlijk daarvoor gevoelige dieren worden overgebracht. Zij zijn bij de proefdieren nimmer waargenomen.

Entingen op konijnen hebben steeds den dood tengevolge, ook wanneer zulks geschiedt met eene flinke hoeveelheid bloed van een ziek konijn. De verschijnselen dezer zieke dieren kenmerken zich slechts door eennbsp;langzame vermagering, catarrhale conjuncvitis en somsnbsp;verlamming voor den dood.

De enting der parasieten op een jongen hengst had slechts eene langdurige tijdelijke zwelling der met denbsp;entingsplaats correspondeerende lymphe-klieren alsnbsp;gevolg.

Honden zijn de eerste 4 tot 6 weken volkomen normaal ; omtrent hetgeen later geschiedt, indien zij van eene anchylostomen invasie bevrijd blijven, mag geennbsp;definitieve uitspraak worden gedaan.

Ook witte muizen blijken eenigszins gevoelig voor eene infectie.

134. Hoewel dus in hoofdzaak de verschijnselen en de pa-thologische-anatomische veranderingen overeenstemmen met die der Dourine en bij beide ziekten in de gezwollen genitaal-organen en de typische urticariazwel-lingen trypanosomen te vinden zijn, bestaan er ook zeernbsp;belangrijke verschillen.

Vooreerst en in hoofdzaak dient gewezen te worden op het betrekkelijk goedaardig karakter der Soeme-dangsche dekziekte. De bizondere verschillen tusschennbsp;de verschijnselen en de weinig beduidende veranderingnbsp;bij het cadaver vindt men reeds aangegeven in 103 IDnbsp;Rapport. Daarbij wensch ik echter thans nog te voegen,nbsp;dat bij Dourine geen melding wordt gemaakt van eenenbsp;tweede soort huidzwellingen, waarin geene trypanosomennbsp;gevonden werden, n.m.1. die bij den hengst Docket

40

(129, 4e all.) waargenomen en ook ��nmaal bij eene

merrie, No. 2 van het protocol.

De parasieten zijn bij de Soemedangsehe-dekziekte te vinden in het bloed uit de gezwollen genitaal-organen,nbsp;maar in vergelijking van Dourine veel zeldzamer. Ook

levert lang niet elk geval bij de eerstgenoemde een geschikt object voor een dergelijk onderzoek, bij Dourinenbsp;schijnt dit beter te gaan.

In de urticaria-zwellingen huizen de door mij waargenomen parasieten hoogst waarschijnlijk niet in de bloedvaten, daar ik ze voornamelijk in de lymphe konnbsp;vinden. De Fransche onderzoekers komen voor Dourinenbsp;tot het tegengestelde resultaat, zij zagen de parasietennbsp;voornamelijk in het bloed.

De trypanosomen door de laatsten bestudeerd, zijn zeer gemakkelijk over te enten op honden, konijnen, paarden enz., bij welke dieren men ze dan terug kan vinden

in de veroorzaakte zwellingen enz., dan wel in het cir-culeerende bloed. Met de parasiet der Soemedangsehe-dekziekte schijnt de enting op konijnen en paarden te kunnen gelukken; bij de eerste met doodelijk gevolg,nbsp;bij de tweede met eene voorbijgaande zwelling vannbsp;de klieren, correspondeerende met de entplaats. Vannbsp;de parasieten werd echter geen enkel exemplaar gezien.

De konijnen en honden waarop eene Dourine-enting slaagt, gaven meer heftige en ook voor de ziekte karakteristieke verschijnselen, zooals zwelling op de entplaats, van de genitali�n, plaques in de huid, huidne-crosen. Bij de Soemedangsche dekziekte bemerkt mennbsp;niets van dat al.

De verschillen, reeds in het Ile Kapport genoemd, worden dus, indien men het parasitaire gedeelte erbijnbsp;in aanmerking neemt, zoo groot, dat het niet aangaatnbsp;de Soemedangsche dekziekte gewoonweg te identificee-ren met Dourine.

Bij de vroegere enzo�tie�n van Boosaardige dekziekte in Europa merkte men reeds onderlinge afwijkingennbsp;in de verschijnselen op, waarom dan ook de beschrijvingen

136.

41

uiet altijd overeenstemmen. Men heeft toen geene studie kunnen maken van de nog niet ontdekte parasiet. Hetnbsp;blijft dus mogelijk, dat ook tusschen die parasietennbsp;verschillen hebben bestaan. Dit is zelfs eenigszinsnbsp;waarschijnlijk, daar er verband schijnt te wezen tusschen de boosaardigheid der ziekte en de virulentie dernbsp;trypanosomen. Althans bij Soemedangsche dekziektenbsp;stemt het betrekkelijk goedaardig karakter overeen metnbsp;de weinige virulentie der parasieten voor verschillendenbsp;proefdieren, het paard niet uitgezonderd.

137. nbsp;nbsp;nbsp;Het zou dunkt mij daarom aanbeveling verdienen, denbsp;afwijkende enzo�ti�n voorloopig afzonderlijk te noemen.

Men kan ze onder de verzamelnamen zooals Boosaardige dekzielcte, Mal de co�t, Bescha�seuche vereenigen en afzonderlijk spreken van de Dourine, de Soemedang-sche-dekziehte en wat meer moge volgen.

138. nbsp;nbsp;nbsp;Allicht werpt zich nu de vraag op, of die verschillendenbsp;enzo�ti�n niet veroorzaakt worden door vari�teiten vannbsp;eene zelfde parasietensoort!

Aangezien het nu Nocakd gelukt is van de oorspronkelijke, door Schneider en Bupard gevonden trypano-soma-stam van Dourine, na 28 passages door honden, eene voor witte muizen avirulente vari�teit te kweeken,nbsp;bestaat er reden die mogelijkheid waarschijnlijk tenbsp;achten.

Het is echter jammer, dat geen nadere mededeeling wordt gedaan of de virulentie der voor witte muizennbsp;gemittigeerde trypanosomen ook voor paarden mindernbsp;schadelijk zijn, dan wel eene ziekte te voorschijn roepen,nbsp;die van Dourine afwijkende symptomen vertoont.

139. nbsp;nbsp;nbsp;In 42 van het D Rapport vestigde ik er reeds denbsp;aandacht op, hoe machtig veel Boosaardige dekziektenbsp;op Surra gelijkt. De weinig heftige en dikwijls slependnbsp;verloopende gevallen der laatste bezitten de grootstenbsp;gelijkenis met de minder typsche vormen van dekziekte,nbsp;bijv. die zonder urticaria en met slechts matig aangedanenbsp;genitali�n. Is men echter in staat de gevallen eenigennbsp;tijd te volgen of wel eene en-of epizo�tie waar te nemen.

42

dan moeten de verschillen opvallen. De duidelijkste er van zijn de volgende:

a. Bij surra geven de conjunctivae, vooral die der membranae nictitantis, hetzij doorloopend of met minnbsp;ot meer lange tusschenpoozen, petechi�n te zien. Zoovernbsp;mij bekend vindt men die bloedingen bij dekziektenbsp;nooit.

�. Bij surra treft men dikwijls hoog stijgende koortsen, tot 40o, 41� C. en meer aan, bij dekziekte schijnt denbsp;temperatuur zelden de 39o C. te overschrijden.

c. nbsp;nbsp;nbsp;De urticaria der dekziekte met hare licht verhevene, platte en toch scherp gemarkeerde zwellingennbsp;kan typisch voor de ziekte genoemd worden. Bij surranbsp;ziet men zelden in het oogvallende urticaria, die zichnbsp;dan nog door haar onregelmatig bultig voorkomen onderscheidt.

d. nbsp;nbsp;nbsp;Aangezien bij dekziekte de genitali�n in alle of welnbsp;in bijna alle gevallen als de infectie-poort moeten wordennbsp;aangemerkt, ziet men ook daar de eerste verschijnselen:nbsp;zwelling van praeputium en urethra-monding, gezwollennbsp;labia vulvae, uitvloeingen enz. Bij surra kondigt zichnbsp;de ziekte meestal het eerst aan door koorts en bezietnbsp;men dan de conjunctivae, zoo vindt men er de petechi�n.nbsp;Indien er minder goed wordt toegezien, en wel bij denbsp;niet heftige vormen, zoo bemerkt men het bestaan dernbsp;ziekte het eerst door het vei�schijnen van oedeem aannbsp;borst, buik of genetali�n, bij onderzoek der conjunctivaenbsp;treft men wat vroeger of later ook de petechi�n innbsp;deze aan.

e. nbsp;nbsp;nbsp;De verschillende stadia der dekziekte volgennbsp;meestal tamelijk duidelijk achter elkander, terwijl denbsp;duur van het lijden van eenige maanden tot drie, viernbsp;jaren kan bedragen. Meestal is het in 12 tot 14 maanden afgeloopen.

Bij de Soemedangsche is beterschap geen zeldzaamheid.

Surra eindigt na een ziekteduur van 3 tot 6 weken of iets langer steeds doodelijk. Hoewel in het verloopnbsp;der ziekte verschillende stadia zijn te onderscheiden.

1

43

vindt men deze in elkander gedrongen. Kortom het verloop is in vergelijking met dat bij dekziekte, acuut te noemen.

Bij surra is de parasiet over het algemeen bij een systematisch onderzoek, ook meestal zonder dit, gemakkelijk in het circuleerende bloed te vinden. Bij Dourinenbsp;daarentegen niet; bij de /Soemedaw^-dekziekte is hetnbsp;mij nooit gelukt.

140, Niettegenstaande deze verschillen, zijn Nocard en Pen-si�tG zeer geneigd Surra en Boosaardige dekziekte (ook Nagana) te identificeeren ('), Naar mijne meening is hetnbsp;tijdstip daarvoor nog niet aangebroken, daar de aangehaalde gronden te speculatief zijn, geen degelijke basisnbsp;bezitten.

Dat in Europa de Boosaardige dekziekte op andere wijze dan door het dekken kan worden overgebracht,nbsp;is bekend en wordt van Fransche zijde aangenomen. (-)nbsp;Men acht het namelijk mogelijk, dat de aan voorwerpennbsp;vastklevende, smetstof bevattende secreten, de ziektenbsp;kunnen veroorzaken, wanneer die voorwerpen in innignbsp;contact komen met het slijmvlies van andere paarden.nbsp;De Fransche verordeningen ter bestrijding der �mal denbsp;co�t� houden hiermede rekening en voldoen zeer goed.nbsp;Voor de mogelijkheid van overbrengen door vliegen ofnbsp;andere insecten bestaat, zoover ik weet, geen reden.

Gewichtig is Nocards reeds gemelde proef, die de mogelijkheid bewijst de trypanosomen der Dourine zoo-

(1) nbsp;nbsp;nbsp;L��tude exprimentale de la dourine du cheval Acad�mie de medicine 31Juli 1900,nbsp;Veerartsenijkundige Bladen voor Nederl. Indi�.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;Nocard, Leclaische, Les maladies microbiennes des animaux. p. � L'infecUonnbsp;est extr�mement rare en dehors du coit; les quelques cas signal�s chez des animauxnbsp;hongres ou chez des femelles vierges sont dus d une contamination indirecte par lesnbsp;instruments de pansage, les harnais, les litUres.��

Gal�ier, Trait� des maladies contagieuses et de la police sanitaire des animaux domestiques p. 82-2 ;

......Elle peut aussi se transmettre sans Ie co�t, on �a parfois obserr�e parait-il,

sur des animaux hongres et l�on est dispos� d admettre qu�elle peut leur avoir �t� trans-, mise au mogen des �ponges, qui avaient servi au pansage des malades, et qui s'�taientnbsp;impr�gn�es de mati�re morbide. Enfin, la m�re peut communiquer la maladie au foetus;nbsp;la voie ut�rine permet done la transmission de cette affection.quot;

De allerlaatste zinsnede strijdt met wat R�ugets proeven geleerd hebben door overenting van Dourine op zwangere proefdieren.

Deel XIll.

44

danig aan eene bepaalde diersoort (bond) te doen aanpassen, dat ze hare virulentie voor eene andere (witte muis) verliest.

Alvorens echter op deze vondst de theorie der inden-titeit van Surra (Nagana) en Boosaardige dek-ziekte te baseeren dient de constantheid van het nieuw verkregennbsp;parasietenras bewezen te worden door eene terugentingnbsp;op de oorspronkelijke diersoort en ook dient aangetoond,nbsp;dat die vari�teit dan in staat is eene constant typischnbsp;afwijkenden ziektevorm te veroorzaken, iets wat tot hedennbsp;nog achterwege is gebleven.

Want juist zoo iets zou bij het paard bestaan; de Surra-parasieten brengen bij dit dier steeds surra voort;nbsp;de trypanosomen der Dekziekte Boosaardige dekziekte.

141. Dat beide parasieten bij eene andere diersoort dan het paard gelijke, beter gezegd nagenoeg gelijke ziekteverschijnselen doen optreden, bewijst niet, dat ze beidenbsp;identisch zijn, doch wel, dat het gebruikte middel niet geschikt is als onderscheidingsmiddel.

De onderlinge gelijkenis van Surra, Dourine en Soe-medangsche dekziekte behoeft niet op eene verwantschap te berusten. De malaria bij den menscli verkeert ongeveer in dezelfde omstandigheid en toch wordt zenbsp;voortgebracht door drie mikroslwpisch typisch te onderscheiden soorten van parasieten. (')

En wat nu de onderlinge overeenkomst in structuur der trypanosomen van Surra en dekziekte betreft, daarvan is tot heden nog te weinig bekend om iets definitiefs vast te stellen. De Komanowsky-kleuring is absoluut onvoldoende om ons den bouw der parasiet tenbsp;leeren kennen. De modificatie van Wassiljewsky zalnbsp;waarschijnlijk betere resultaten geven.

De Oouvernements-veearts J. DE DOES.

NASCHRIFT.

In oen voordracht gehouden in de Socict� de Biologie (S�ance de 4 Mai ilKtl) nogmaals over de ons bekende pathogcene trypanoso-

(!) Layuran'.s meening, dat de parasieten-typen l}ij malaria slechts ��ne soort vormen wordt meer en meer verlaten, zelfs In FrankriJJi.

45

men sprekende, herroept Nocard zijne vroegere conclusie aangaande de identificeering van Doiirine met Surra en Nogana en wel naar aanleiding van het nieuw gevonden feit, dat honden, die eene infectie metnbsp;de Dourine-parasiet hadden weerstaan, voortaan immuun waren voornbsp;dekziekte, doch nog hoogst gevoelig bleken voor eene infectie metnbsp;Nagana-parasietennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. Cette opinion ne me paruit plus souti

�nable.......II paruit done bien certain que Ie trypanosome

�de la dourine est sp�cifiquement different de celui du nogana ...�

Surra en Nagana worden door N. echter nog steeds als dezelfde ziekte beschouwd; de eerste zou overgebracht worden door den Tabanus tropicus, de tweede door de welbekende Glossina morsitansnbsp;(Tsetse-vlieg) De eerste bewering slechts gebaseerd op de meening, datnbsp;zulks bij de inboorlingen van Indi� een algemeen verbreid geloot is,nbsp;schijnt mij wederom wat bont toe. Zoowel Nederlandsch als Britschnbsp;Indi� bezitten eene uitgebreide collectie Tafcamdoe; welke hiervan echt ernbsp;als den schuldige of hoofdschuldige bij de natuurlijke verbreidingnbsp;der Surra moet worden aangemerkt, is zoover mij bekend, nog nietnbsp;uitgemaakt. Bij de proeven door mij genomen bleken een 2-tal doornbsp;hun steken de infectie niet over te kunnen brengen.

Behalve de Tabanidoe bezit Indi� nog tal van andere steekvliegen, die evengoed aan de verbreiding der Surra schuldig kunnen zijn.

J. D. D.

SEPTICHAEMIA HAEMORRHAGICA IN TJIBAROESA

DOOR

De. G. GKIJNS.

In April 1899 kwam de gouvernements-veearts de Wilde van Buitenzorg in ons laboratorium de mededeeling doen,nbsp;dat hij in het district Tjibaroesa een besmettelijke ziektenbsp;onder de karbouwen had aangetroffen, die hij op grond vannbsp;zijne secties voor septichaemia haemorrhagica hield en steldenbsp;ons voor, dat een onzer hem naar genoemd district zou vergezellen, teneinde een nader onderzoek in te stellen.

Ik begaf mij daarom den 5�� April met hem naar Tjibaroesa, tot het doen van secties en het verzamelen van onderzoekings-materiaal.

Wij hadden gelegenheid in 8 dagen 5 secties te doen, wat met het oog op de ver uit elkaar liggende kralen nogal veelnbsp;mag genoemd worden. De eerste echter was op eennbsp;kadaver, dat reeds te lang dood was, om nog bruikbaar materiaalnbsp;op te leveren; van de overige laat ik de verslagen hierachternbsp;volgen.

Er zijn twee redenen, waarom ik deze waarnemingen wat uitvoeriger wil mededeelen: lo daar ik bij twee dezer sectiesnbsp;de gelegenheid had op te merken, dat de ziekte ondernbsp;nagenoeg dezelfde verschijnselen bij het foetus in utero verloopt als bij de volwassen dieren; 2� omdat mij de eigenaardige verspreiding der ziekte getroffen heeft.

Wat de diagnose betreft, zoo kan er weinig twijfel bestaan. De secties gaven een zoo duidelijk beeld, de haemorrhagieennbsp;waren zoo menigvuldig en in alle gevallen waren er bipolairenbsp;staafjes in het bloed aanwezig. Verder ontstond bij overen-ting op duiven steeds septichaemia haemorrhagica, zooals uitnbsp;de protocollen blijkt, terwijl de uit het bloed en uit het

47

oedeemvocht gekweekte miero-organismen geheel met de door Kitt (1) beschrevene voor Bolligner's Wild- und EinderseucJienbsp;karakteristieke bacteri�n overeenkomen. Men zou dus alleennbsp;nog kunnen denken aan de door Metaxa het eerst beschreven,nbsp;later door Orbste en Armanm {-) bestudeerde barbone-ziekte,nbsp;die herhaaldelijk onder de buffels in Itali� heersehte en ooknbsp;in Hongarije werd waargenomen en door Vox Ratz (�)nbsp;beschreven.

Het ziektebeeld der barbone komt in de meeste opzichten met dat der Wild- und Rinderseuche overeen, alleen ontbrekennbsp;bij de barbone de pneumonie en de verschijnselen der pleuritis.nbsp;De bacterie�n komen geheel met elkaar overeen. FOTH (^)nbsp;beschouwt dan ook beide als identisch, terwijl v. Ratz opnbsp;grond van het ontbreken der pneumonie en van het nietnbsp;aangetast worden der hertenkampen in Hongarije tijdens henbsp;heerschen der barbone onder de buffels, beide ziekten alsnbsp;verschillende opvat.

In Engelsch-Indi� werd de barbone beschreven door Pease (�), die haar in het zuiden van Poendjab onder den inlandschennbsp;naam �ghotwa� of �gharra� aantrof. Ook van Sanfelice,nbsp;Loi amp; Melato (�) verscheen eene mededeeling over het voorkomen van barbone bij runderen in Sicili�. Uit deze laatstenbsp;blijkt dat de barbone niet uitsluitend bij buffels voorkomt.

De in onze bezittingen aangetroffen septichaemie moet men m. i. tot de Bollingersche Wild- und Rinderseuchenbsp;rekenen.

Wel ontbreekt in een aantal gevallen de pneumonie zoowel als de pleuritis en worden de runderen gewoonlijk niet aangetast, maar in andere gevallen werd wel degelijk pneumonie

48

waargenomen, (i) en het verschoond blijven der runderen kan voor een groot deel verklaard worden door de omstandigheid,nbsp;dat in de streken, waar de septichaemie heerschte, zoo weinignbsp;runderen in verhouding tot het aantal karbouwen wordennbsp;aangetrofFen en de runderen niet altijd gemeenschappelijknbsp;met de karbouwen weiden.

Bovendien werd door den Gouvernements-veearts H�bbnet (^) in de afdeeling Soemedang waargenomen, dat tijdens eenenbsp;epizootic van septichaemia haemorrhagica eene groote sterftenbsp;onder het wild aldaar voorkwam.

Het komt mij voor, dat von Ratz te groot gewicht heeft gehecht aan het ontbreken der pneumonie bij de beoordeelingnbsp;der vraag of barbone en sept. haemorrh. identisch zijn.

Sedert de aandacht der veeartsen hier in Indi� door den arbeid van van Eecke meer algemeen op deze ziektenbsp;gevestigd was, werd zij herhaaldelijk in verschillende gewestennbsp;waargenomen.

Zoo treffen wij in de verschillende koloniale verslagen de volgende opgaven aan:

In 1893 komt zij voor in de afdeelingen Sevang, Stad en voorsteden van Batavia en in Buitenzorg, waar deels runderennbsp;deels buffels werden aangetast tot een gezamelijk aantalnbsp;van 152. In �95 in Buitenzorg 532 gevallen onder buffelsnbsp;waarvan 405 met doodelijken afloop. In �96 in de residentie Cheribon waar van 2357 zieke dieren 2082 bezweken, en in de residenties Batavia, Tegal en de Preanger-Regentschappen tezamen 906, waarvan er 762 creveerden.nbsp;In �97 vertoont de ziekte zich in Bantam, Batavia, Preanger-Eegentschappen, Pehalongan, Madioen en in de Padangsehenbsp;Bovenlanden met een gezamelijk bedrag van 134 ziekennbsp;en 97 dooden, terwijl in hetzelfde jaar in Cheribon en Tegalnbsp;resp. 1495 en 488 gevallen werden gerapporteerd metnbsp;een sterfte van 1219 en 368. In �98 trad de ziekte innbsp;kleinere epizo�tie�n op in Bantam, Cheribon, Madoera,

(gt;) o.a. door Fischer, Pectorale vorm van septichaemica haemorrhagica. Veeart-senijkundige bladen voor N. I. IX hlz. 300.

lt;?) HmiENET, Septichaemia haemorrhagica, Veeartsen�k. bladen deel 9.

(?) J. W. F. J. VAN Eeoke, Septichaemia haemorr. onder den veestapel in Ned. Ind Geneesk. T�dschr. voor Wed. Ind. XXXI. 4, 1891.

49

Kediri en in de Padangsche Bovenlanden, en in eene grootere in Madioen, waar 2322 gevallen, waarvan 299 doodelijk, werden gerapporteerd. De geringe sterfte is hier zeernbsp;opvallend in vergelijking met andere plaatsen, en wettigt hetnbsp;vermoeden, dat wel wat lichtvaardig de diagnose S. H. isnbsp;gesteld.

Over de jaren �99 en 1900 had Dr. D. Dkiessen de goedheid mij eenige gegevens te verstrekken.

In �99 vinden wij de ziekte in Batavia (door mij zelf waargenomen in het district Tj�baroesa), de Preanger Regentschappen, Padangsche Bovenlanden, Celebes en Onderhoorigheden, metnbsp;te zamen 153 zieken en 137 dooden. In 1900 werd van Java maarnbsp;1 geval uit de Preanger vermeld, doch de in December innbsp;Celebes begonnen epizo�tie zette zich voort en eischte 121nbsp;slachtoffers op 131 aangetaste dieren; verder deed zieh denbsp;ziekte voor in Bali en Lomboh met een sterfte van 181 opnbsp;229 en in Timor en Onderhoorigheden waar van 12 zieken ernbsp;10 omkwamen.

Wij kunnen aan deze cijfers wel geene absolute waarde toekennen, daar bij het geringe aantal deskundigen in onzenbsp;bezittingen, kleinere epizo�tie�n en enkele gevallen gemakkelijk aan de waarneming kunnen ontsnappen en wij aannbsp;den anderen kant dikwijls op rapporten van ambtenaren ennbsp;niantris moeten afgaan; maar, daar voor hem die de ziektenbsp;eenige malen zag, de herkenning in de meeste gevallen nietnbsp;zoo moeielijk is, vooral als men de borstkas opent, hebbennbsp;zij toch zeker een groote waarde.

Tellen wij de gegeven cijfers met uitzondering van die voor Madioen in �89, daar ik meen met recht aan hunne betrouwbaarheid te mogen twijfelen, te zamen, dan vinden wij eennbsp;sterfte van 5392 op 6437 of van 83,7 %.

Het totaal doet tevens zien, dat de ziekte een grootere beteekenis toekomt, dan men oppervlakkig zou zeggen.

Gaan wij de beschrijvingen van eenige nauwkeuriger waargenomen epizo�tie�n na, dan treft het ons, dat de ziekte niet door contact schijnt te worden overgebracht. VoNnbsp;Bongartz (1) schrijft hierover reeds: �Die Wild- und Eiu-

(1) VoN Bongartz, Beliner Thierarztl. Wocliensclir. 91 S. 348.

Afl. 1 Deel XIV

Aug. 1901. nbsp;nbsp;nbsp;4

50

derseuche ist 1889 iin Bezirk Bayreuth aufgetreten, und hat stets zum Tode gef�hrt. Ihre verbreitung ist eine Strichs-weise. Eine Uebertragung vod Thier zu Thier war in keinemnbsp;Falie nach zu weisen; die meiste Stallungen verloren nurnbsp;ein St�ck.�

H�beket (1) geeft op, dat men het gevaar voor infectie van dier op dier weinig behoeft te vreezen, daar onder de eenmaal gekraalde dieren zich geen ziektegevallen meernbsp;voordeden.

Fischer (2) komt het voor, dat ons optreden (isoleeeren) weinig gebaat heeft en dat men met minder strenge maatregelen hetzelfde resultaat verkregen zou hebben. In eennbsp;latere mededeeling (^) spreekt hij het vermoeden uit, datnbsp;bepaalde weidegronden invloed zouden hebben.

Ook mijne aandacht werd onmiddellijk getrokken door de eigenaardige verspreiding dezer ziekte. Het was namelijknbsp;eene zeldzaamheid, dat twee dieren uit eene zelfde stallingnbsp;ziek werden. Meestal traden de gevallen in vrij ver vannbsp;elkaar gelegen kralen op, zoodat men wel moet aannemen,nbsp;dat de dieren op hnnne gezamelijke tochten over de uitgestrekte weidegronden geinfecteerd worden. Het zou eenenbsp;studie eischen ter plaatse eener epizo�tie, om na te gaan ofnbsp;de dieren die in een zelfde halve week ziek worden misschiennbsp;op dezelfde weide hebben gegraasd.

Echter bleef mij in Tjibaroesa nog eene moeielijkheid. Er waren in dit district ook enkele kudden runderen, die op dezelfde weidegronden werden geweid. Onder deze is nooit een gevalnbsp;van S. H. voorgekomen, en dergelijke waarnemingen werdennbsp;herhaaldelijk in Indi� gedaan. Toch zijn, zooals uit de epizo�tienbsp;in �93 en uit entproeven van van Eecke bleek, de koeien hiernbsp;niet immuun. Men moet dus wel aannemen, dat de wijze vannbsp;overbrenging eene zoodanige is, dat zij geen of minder gevaarnbsp;loopen. Hierbij moeten wij onze aandacht vestigen op tweenbsp;dingen, waarin de runderen ten opzichte der karbouwen in anderenbsp;omstandigheden verkeeren. In de eerste plaats hebben zij niet

(1) nbsp;nbsp;nbsp;H�benet, Septichaemia haemorrhagica, Veearstenijk, Bladen, deel 9 P. 248.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;Fischer, Septlcbaemia haemorrhagica, Veeartsenyk, Bladen deel 9 P. 153.

(3) nbsp;nbsp;nbsp;� Exanthematlsclie vorm van Septlch. haemorrli. ibid. d. 10 P. 192.

51

de gewoonte in de dikwijls kleine modderpoelen te gaan liggen, en zich met modder te bedekken. In de tweede is het nietnbsp;onwaarschijnlijk, dat de bloedzuigende insecten voor runderennbsp;en karbouwen verschillen. In elk van deze beide richtingennbsp;zou het de moeite waard zijn, bij eene voorkomende gelegenheid een onderzoek in te stellen.

Bij twee secties (No. 117 en 121) werd in den uterus een foetus aangetroffen en deze bleken bij de obductie dezelfdenbsp;verschijnselen als de moeders te vertoonen, vooral de uitgebreide bloedingen vielen op. In beide gevallen gelukte hetnbsp;de typische korte bipolaire staafjes in het bloed aan te toonen.nbsp;De placenta houdt dus de bacterie niet tegen.

Met het in glazen pipetjes ingesloten materiaal heb ik op het laboratorium eenige entproeven verricht om te zien ofnbsp;de virulentie een tijd lang bewaard kon blijven.

Twee konijnen werden met het bloed van sectie 117, dat toen een maand oud was, ge�nt en stierven beide in 24 uurnbsp;en vertoonden verschijnselen van S. H. In het bloed werdennbsp;de bacillen aangetoond.

Een ander buisje van sectie 124 werd drie maanden bewaard (evenals het vorige bij gewone temperatuur). Hiervan werden twee duiven intramusculair ge�nt. De eene stierf nanbsp;drie, de andere na vier dagen; beide onder duidelijke verschijnselen van S. H. o. a. met de typische necrotische haardnbsp;in de borstspier aan de zijde der inenting. Van de eenenbsp;Werd. een derde en van die een volgende ge�nt. Deze tweenbsp;stierven ook beide aan S. H. en uit het bloed kon de bacterienbsp;van Kitt gekweekt worden.

Het bloed der karbouwen bleek dus, na drie maanden in toegesmolten pipetjes bij gewone temperatuur bewaard te zijn,nbsp;nog weinig van zijne virulentie verloren te hebben. Dit isnbsp;dus wel de beste methode voor het overzenden van materiaalnbsp;voor bacteriologisch onderzoek. Men zorge hierbij, met zoonbsp;versch mogelijke cadavers te doen te hebben en steriel op tenbsp;zuigen. Bij locaal oedeem zou men tijdens het leven eennbsp;kleine incisie kunnen maken en daaruit een pipetje vullen.nbsp;Het oedeem blijkt toch ook altijd de bacteri�n te bevatten.

SECTIEVERSLAGEN.

No. 117. (register voor veterinaire secties)

7-4 Tji-Bogo.

Wijfjeskarbouw, 4 jaar oud, is gisteren avond ziek geworden en van morgen ca. 4 uur gestorven. Sectie om 10 uur.

Het dier ligt op de rechterzijde.

Lijkstijfheid in de achterband duidelijk aanwezig, in de voorhand slechts in geringe mate. Lijkvlekken aan uier en huik zichtbaar.

De bodem van de mondholte is sterk gezwollen en bij het wegnemen van de huid blijkt het weefsel aldaar met een heldernbsp;geelachtig vocht geimbibeerd, dat er bij insnijden uitsijpelt.

Aan den hals zijn de onderhuidsche bloedvaten zeer sterk overvuld. Deze vaatinjectie zet zich voort aan hals en rechternbsp;schouder, van welke laatste het bindweefsel eveneens met lichtgeel vocht doordrenkt is.

Tusschen serratus anticus en pectoralis major kleine bloeduitstortingen. Evenzoo in de lange rugspieren.

Na het openen der borstholte blijken er kleine draadvormige elastische adhaesies tusschen de beide pleura-bladen aan de linkerzijde te bestaan. De longen vallen goed samen.

Het pericardium parietale vertoont talrijke kleine bloeduitstortingen zoowel aan de binnen- als aan de buitenzijde; de grootste zijn ongeveer zoo groot als eene erwt. Onder het pericardium viscerale vindt men ook kleine bloedingen; die aan denbsp;rechterzijde van het linkerhart zijn streepvormig.

In de hartsholten worden groote witte stolsels en enkele kleine roode aangetroffen. Het hartvleesch is bleek. Onder het en-docard kleine bloedingen.

In de trachea bevindt zich een groenachtig geel, weinig schuimend vocht. De vaten onder en in het slijmvlies zijn zeer sterk geinjiceerd; er zijn ook kleine bloedingen.

Aan den achter-buitenrand der linker long moeielijk ver-scheurbare adhaesies.

De consistentie der longen is vrij hard.

Het achterste gedeelte van de linker long is op doorsnede gelijkmatig donkerrood en er laat zich geen lucht uit drukken.nbsp;Van de doorsnede van het voorste deel laat zich licht bloederignbsp;schuimend vocht afsohrapen. Van de rechter long verhoudtnbsp;zich het achter-hovenste deel als het achterste der linker. Denbsp;groote en kleine bronchi bevatten het zelfde soort schuim alsnbsp;de trachea.

De milt heeft normale grootte en haar weefsel puilt op de

53

sneevlakte niet uit. De pulpa is donker rood van kleur, de Malpighische lichaampjes zijn goed te onderscheiden.

Lever normaal.

Op de pens, in het net en aan de kleine curvatuur der lebmaag talrijke tot rijksdaalder-grootte bloedingen.

In de lebmaag en in de pens is het slijmvlies sterk hyper-haemisch; in de eerste, uitgebreide submuceuse haemorrhagien.

De overlangsche plooien van het rectum zijn sterk hyperhae-misch, hier en daar, vooral naar den anus toe, bloeduitstortingen.

Het bindweefsel om het bekken van de linker nier is geleiachtig gezwollen, overigens aan de nier geen afwijkingen.

In de sterk uitgezette baarmoeder wordt een foetus aangetroffen. Bij de sectie van dit werden aan tong en mond geen afwijkingen gevonden.

In het pericardium en in de beide pleuraholten werd sereus exsudaat aangetrotfen. Onder het pericard en subpleuraal, trofnbsp;men talrijke kleine bloeduitstortingen aan.

Het slijmvlies van trachea en strottenhoofd was donkerrood en vertoonde vele speldeknop tot rijstkorrelgroote bloedingennbsp;onder het slijmvlies.

Ter onderzoek werd medegenomen;

I�. bloed uit het rechter en uit het linker hart vanhetmoe-derdier in Pasteursche pipetjes ingesmolten.

2�. dekglaspraeparaten van het bloed van moeder en jong en van de milt.

3quot;. Werden 2 duiven (tortels) ge�nt met bloed uit het hart van de moeder.

No. I2I.

9-4. Bendoengan.

Wijfjes-karbouw, ligt op de rechterzijde.

Uit den anus puilt een weinig uitgestulpt slijmvlies en komen bloedstolsels te voorschijn.

Linker voorpoot sterk gezwollen; aan de voorvlakte ontbreken de haren, en is de huid vochtig, rood gevlekt en verdikt.

Bij het wegnemen van de huid loopt er licht bloederig vocht af. Het bindweefsel van dezen poot is geleiachtig gezwollen;nbsp;deze zwelling strekt zich verder uit over den geheelen schoudernbsp;tot aan de 12e rib en de middellijn en over de linker zijde dernbsp;voorborst. Uit het weefsel van den keelgang en den hals vloeitnbsp;een geelachtig vocht, dat ook in het bindweefsel onder hetnbsp;schouderblad wordt aangetroffen.

Tusschen de binnenste en buitenste dwarsche buikspieren worden bloeduitstortingen aangetroffen.

54

De speekselklieren zijn hard en droog.

De ingang van den larynx is diep hyperaemisch. In de trachea vindt men een grofhlazig schuim, de vaten in het slijmvlies zijn sterk geinjiceerd, er zijn geen haemorrhagien. In denbsp;hoofdbronchi grofhlazig schuim, in de kleine lijn geelgrauw.

Aan de achterzijde en aan de rechtervlakte van de pleura pericardialis bestaan adhaesies van de longen, na welker verwijdering talrijke kleine bloeduitstortingen onder het pericar-diale pleura-blad zichtbaar worden. De pleura is hier verdikt.nbsp;Op het diaphragma een handpalmgroote bloeduitstorting ondernbsp;de pleura.

In het pericardium bevindt zich een weinig sereus vocht. Op het pericardium viscerale over het geheele hart verspreid,nbsp;zijn kleine elastische stolsels, die zich gemakkelijk laten verwijderen; het pericard er onder is gaaf. In het hart vrij vastenbsp;witte stolsels.

De binnen-achterrand van de linker long is vergroeid met de pleura. De weerstand van het achterste gedeelte van beidenbsp;longen is vergroot; bij diep doordrukken voelt men echter overalnbsp;nog knisteren. Van de sneevlakte laat zich overal bloederignbsp;schuim afschrapen.

Op het omentum, dat de pens bedekt, vooral achter en voor, groote, roode vlekken, die blijken te bestaan uit fibrineuse neerslagen, die met bloed gedrenkt zijn. De vaten, zoo aan binnen-als buitenvlakte zijn sterk gevuld, evenzoo die van de pens zelf.

De milt heeft normale grootte en vorm. De pulpa is donker van kleur en puilt een weinig boven de sneevlakte uit. Aannbsp;trabekels en Malpighische lichaampjes geen afwijkingen tenbsp;zien.

Het slijmvlies van de lebmaag is donker purperrood. Deze roode kleur zetelt voornamelijk op de toppen der kleine plooien.nbsp;Vaten zijn slechts op enkele plaatsen te herkennen.

Nieren normaal.

Op de oppervlakte der lever bevinden zich stolsels als bij de pens beschreven werden. De doorsnee der lever is licht roodbruin; op enkele plaatsen donkerroode vaste haarden, � bloeduitstortingen.

In de uterus bevindt zich een jong, dat vermoedelijk 5 maanden oud is. Bij de opening van dit foetus worden veranderingennbsp;aangetroffen zooals bij de vorige sectie beschreven zijn.

Ter onderzoek me�gevoerd:

Dekglas-praeparaten van oedeem-vloeistof en van het bloed van het kalf. Bloed, in sterile Pasteursche pipetjes.

Bloed, ge�nt bij 2 duiven (No. 5 amp; 6).

Bloed, ge�nt op agar-agar.

55

No. 124.

11-4. Tegalbenteng.

Gastraat-karbouw, ligt op linkerzijde, is in den vroegen morgen gestorven; sectie te ca. 9 uur.

Keelgang, aangezicht en voorhals gezwollen, deegachtig op �t aanvoelen; bij insnijding loopt er geelachtig helder vocht uitnbsp;het bindweefsel.

Op linker pleura diaphragmatica uitgebreide haemorrhagie�n; pleura cardialis sterk geinjiceerd, blauwrood van kleur. Innbsp;linker pleuraholte geen vocht.

In het pericardium een weinig sanguinolent vocht. Onder het parietale blad van het pericardium aan voor-, binnen- en achterzijde bloedingen, wisselend van de grootte eener speldeknop totnbsp;die eener erwt. Op het viscerale blad verschillende elastischenbsp;stolsels en petechi�n, vooral in de nabijheid van den sulcusnbsp;coronalis.

Het hart is stevig, normaal van kleur en de kleppen zonder afwijkingen.

De trachea is gevuld met een taai wit schuim. Op de pleura pulmonalis talrijke rood geimbibeerde, elastische, moeilijk tenbsp;verwijderen vlokjes. De longen zijn naar achteren meer resistent,nbsp;overal is echter knetteren te voelen. Van de sneevlakte laatnbsp;zich bloederig schuim afstrijken; de linker long bevat mindernbsp;lucht dan de rechter.

Het net, dat de pens bedekt, heeft sterk overvulde vaten en is purper van kleur, hier en daar bloederig geimbibeerde,nbsp;elastische vlokken en haemorrhagieen. Er komen ook bloedingennbsp;in den buitensten spierrok voor.

De lebmaag vertoont een purperrood slymvlies; de kleur zetelt voornamelijk op de toppen der plooien en wordt veroorzaaktnbsp;door sterk geinjiceerde vaatjes; op sommige plaatsen taai slijm.

De milt is niet vergroot; op de bovenzijde eene haemorrhagie onder de kapsel. De pulpa is donker rood en puilt een weinig uit.

De onderzijde van het diaphragma is rood gekleurd door geimbibeerde, fibrineuse vlokken.

De lever is vrij hard en bleek; op doorsnede geen afwijkingen.

De blaas bevat een weinig troebele, normaal gekleurde urine; het slijmvlies is purper door sterk gevulde kleine vaatjes; hiernbsp;en daar kleine bloedingen.

Voor nader onderzoek medegenomen;

Een duif (No. 8) ge�nt uit oedeemvloeistof van den hals.

Een duif (No. 9) met bloed uit het hart.

No. 424�.

11-4. �s avonds. Tjiledoek. Mannelijke karbouw.

56

Keelgang gezwollen; uit het bindweefsel vloeit bij insnijding lidit geel vocht.

In de spieren van de borst (serratus anticus),haemorrhagieen.

Onder het pericardium en onder de pleura visceralis groote bloeduitstortingen.

Uit het vocht van den keelgang en uit het hartbloed wordt een duif ge�nt: (No. 10 amp; 11). Ook wordt bloed in sterilenbsp;Pasteursche pipetjes ingesmolten.

Wegens invallende duisternis moest de sectie gestaakt worden.

Duiven. (�).

No. 1 ge�nt 7-4 uit bloed van buffel No. 117 te Tji-Bogo.

8-4 j- om 6 uur v. m.

Lijkstijfheid aanwezig. Borstspier sterk gezwollen; aan de rechterzijde, waar ge�nt werd (alle duiven werden in den m.nbsp;pectoralis ge�nt) een gele drooge haard.

In het pericardium geen vocht, op de grens van kamer en boezem petechien. De longen zijn gemarmerd met vrij groote,nbsp;zwarte plekken, die vast aanvoelen en geen lucht bevatten.

In den slokdarm nabij de voormaag submuceuse bloedingen op de overlangsche plooien. In duodenum, ileum en jejunumnbsp;zoomede in het rectum, verspreide kleine haardjes, deels uitnbsp;geinjiceerde fijne vaatjes, deels uit diffuus in het weefsel verdeeldnbsp;bloed bestaande.

In de trachea enkele petechien.

De lever is geelachtig van kleur. De milt niet vergroot.

Ge�nt op duif No. 3 en op agaragar.

In het bloed een massa kleine korte staafjes.

2. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 7-4 uit karbouw No. 117.

8-4 9 u. V. m. gestorven.

De omgeving der kloaak bevuild met dunne darminhoud.

Borstspier linkerzijde gezwollen; om het entkanaal een gele verkleuring en kleine bloedingen.� In de huid van den halsnbsp;kleine haemorrhagien om de vaten.

In het hartbloed talrijke kleine zich bipolair kleurende staafjes. In het hart cyanotische stolsels.

Glottis purper gekleurd, trachea normaal, in rechter long kleine zwartroode haardjes.

In jejunum en rectum, ecchymosen; in het slijmvlies van de spiermaag eveneens. De overlangsche plooien van het slijmvlies van den slokdarm donkerrood.

3. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 8-4; 9-4 �s morgens vroeg gestorven, overge�nt op No. 4nbsp;(geen tijd voor sectie).

(1) Deze waren deels hoeroeng dara te koekeer (Turtur tigrinius) deels boeroeng ara poeter of deroek (Turtur bitorquatus).

57

4. nbsp;nbsp;nbsp;10-4 6 u. V. m. dood gevonden; lijkstijfheid aanwezig.

In de borstspier om het steekkanaal een typisch geel infiltraat. Het hart bevat gestold bloed, dat op No. 7 wordt overge�nt.

De longen zijn bont; op een zwartrood fond rose vlammen.

Slokdarm en voormaag hyperhaemisch; in spiermaag een paar petechi�n. In jejunum, ileum en rectum kleine roode vlekjesnbsp;door omschreven vaatinjecties veroorzaakt. Lever bleek, metnbsp;evenwijdige vaten aan de oppervlakte zichtbaar.

5. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 9-4 van karbouw No. 12 te Bendoengan.

13-4 �s morgens dood gevonden; lijkstijfheid niet aanwezig. Zeer vermagerd.

In de borstspier aan den kant der injectie uitgebreide necro-tische gele haard. Het hart bevat roode stolsels; de hartspier is bleek.

Tusschen lever en buikwand adhaesies, lever donkerrood met gele stippen; op doorsnee roodbruin.

Milt vergroot; blauwgrijs van kleur; op doorsnee bruinachtig.

In het slijmvlies van het darmkanaal geen bloedingen, wel hier en daar vaatinjectie.

Longen normaal. Tracheaal slijmvlies, hier en daar geinji-ceerd, geen bloedingen.

In het bloed vele kleine bipolaire staafjes. Het aantal witte bloedcellen is belangrijk toegenomen; vele zijn gegranuleerde.

6. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 9-4 van karbouw No. I2I, 13-4 dood, geen sectie, nietnbsp;overge�nt.

7. Ge�nt 10-4 van duif 4, gestorven 12-4 1 u. geen sectie,nbsp;ge�nt op 12.

8. ' Ge�nt 11-4 uit karbouw No. 124. Tegal benteng.

12-4 dood gevonden 1 u. n. m. Overge�nt op 12 (poeter).

9. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 11-4 uit karbouw No. 124, Tegal Benteng.

14-4 �s morgens dood gevonden. Lijkstijfheid niet aanwezig.

Op de entplaats typische necrotische haard.

In het pericardium een licht geeldoorschijnend, in het midden roodachtig elastisch stolsel. In den sulcus coronale puntvormigenbsp;bloedingen; op de kamerwand scherp omschreven vaatinjecties.nbsp;In het hart zwarte stolsels. Hartspier broos.

Lever donkerrood met gele vlekken; gemakkelijk verscheur-baar, doorsnede grijsrood.

Milt niet vergroot.

58

De overlangsche plooien 'Van den slokdarm zijn sterk geinjiceerd.

Longen en trachea normaal j

In het bloed vele korte staafjes.

10. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 11-4 van ka�bouw N. 124. Tjiledoek.

13-4 dood. In de borstspier een typische necrotische haard het uitgezette hart bevat gestold bloed.

Trachea en longen vertoonen geen afwijking.

De lever is bloedrijk, donkerrood en grijsrood geteekend. Milt vergroot, blauwz'ood, met doorschijnende witte puntjes,nbsp;die op de doorsnede uitpuilen.

Het darmkanaal vertoont op verscheidene ptaatsen vaatinjectie, in jejunum en ileum enkele puntvormige bloedingen.

In het bloed eene massa kleine staafjes.

11. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt te Tjiledoek den 11-4 van karbouw No. 124a, gestorvennbsp;13-4.

In de borstspier op de plaats der enting typische haard.

Het hart is gevuld met gestold bloed.

Longen licht rose; het achterste deel van de linker een weinig hyperhaemisch. Trachea normaal.

Lever donker met gele vlekjes. Milt vergroot, grijsbruin van kleur; de doorsnede licht chocoladekleurig. De overlangschenbsp;plooien van den slokdarm zijn purperrood geinjiceerd. Innbsp;jejunum en ileum enkele geinjiceerde plekken.

In het bloed een groot aantal kleine bipolaire staafjes.

12. nbsp;nbsp;nbsp;(Poeier). Ge�nt van duif 8 11-4; gestorven 14-4.

Op de infectie-plaats typische uitgebreide necrotische haard.

Het pericardium bevat een weinig troebel vocht. Aan den sulcus coronalis streepvormige petechien.

Longen en trachea normaal.

Milt niet vergroot. Lever donker met gele vlekken. In jejunum en ileum roode kleine haardjes uit fijne geinjiceerde vaatjesnbsp;bestaande en enkele petcehien.

In het bloed tallooze bipolaire kleine staafjes

Overge�nt op 13.

Deze stam werd nu achtereenvolgens overge�nt op 7 duiven waarvan de laatste 5 alle poeters waren.

De laatste No. 19, die 24-4 ge�nt werd, is niet gestorven. De voorlaatste had reeds iets langer weerstand geboden dan denbsp;andere.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

20. Ge�nt 10-7 met bloed van sectie No. 124 te Bendoengan, dat in een toegesmolten buisje was bewaard.

11-7. Zit met opgezette veeren, laat de vleugels hangen en rilt.

13*7. Is paretisch.

59

14-7 dood. In linker borstspier een uitgebreide gele droge necrotische haard.

Lever en milt vergroot, donker en week.

Met het hartbloed een nieuwe (22) geinfecteerd.

21. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 10-7 met het zelfde bloed als 20.

11-7. Lusteloos.

13-7. Zit met opgezette veeren.

15-7. �s Morgens dood gevonden; in borstspier typische haard. Wegens vergevorderde ontbinding niet geseceerd.

22. nbsp;nbsp;nbsp;Ge�nt 14-7 van 20.

15-7 �s Morgens duidelijk ziek. 5u. n.m. dood.

In de borstspier een typische haard.

Hart sterk gevuld met gestold bloed. Longen en trachea normaal.

Milt vergroot, donkerrood. Lever donker bruinrood. In het darmkanaal geen afwijkingen.

In de milt een reine cultuur van kleine bipolaire staafjes. Overge�nt uit het hartbloed op 23 en op gewone agaragar.

23. Ge�nt van 22 15-7.

17-7 ziek. 18-7 dood.

In de borstspier typische haard. Hart sterk gevuld met gestold bloed. Milt vergroot, bruingeel van kleur; lever donker metnbsp;gele vlekken.

In het hartbloed de typische staafjes.

Konijnen.

1. Zwart met wit konijn wordt 3-5 subcutaan ge�nt met bloed van sectie No. 117 te Tji-Bogo.

4-5 dood. Lijkstijfheid voor en achter aanwezig.

Op de plaats der infectie geen afwijking. De buikholte bevat geen vocht. In de glandula thymi worden speldekopgroote bloedingennbsp;aangetroffen. Het pericardium bevat geen vocht. Het uitgezettenbsp;hart is gevuld met gestold zwart bloed. Linker long rood,nbsp;rechter bleek van kleur; beide zijn overal luchthoudend. In denbsp;trachea tusschen de kraakbeenringen purperroode streepen, dienbsp;uit fijne overvulde vaatjes bestaan. Het darmkanaal vertoontnbsp;geen afwijkingen. De lever is bruinrood en bevat talrijke haardjesnbsp;met coccidien. De milt is helder rood; de pulpa puilt niet bovennbsp;de sne�vlakte uit.

Haaskleurig konijn, ge�nt 3-5 als 1.

45 dood. Lijkstijfheid aanwezig.

60

Aan de rechter zijde van buik en borst uitgebreide subcutane haemorrhagieen. In borst en buikholte geen vocht. Thymusnbsp;bevat talrijke haemorrhagieen ter grootte van eene speldekop.nbsp;Aan het hart geen afwijking. De longen zijn bont; vertoonennbsp;lichte en donkere roode vlekken; waar de lichte zijn is de longnbsp;luchthoudend, waar de donkere zijn, niet. Trachea als bij 1nbsp;beschreven. Lever bleek, met duidelijke teekening. Milt groot,nbsp;blauwrood, met door de kapsel heen schijnende witte korrels.nbsp;De pulpa is donker rood en puilt niet uit. Aan het darmkanaalnbsp;worden geen afwijkingen waargenomen. De blaas is matig gevuldnbsp;met troebele bloedvrije urine. Aan de nieren niets bizondersnbsp;te zien.

In het bloed worden korte staafjes aangetroffen, die voor een deel aan diplokokken herinneren.

KLEINE BIJDRAGEN TOT DE PATHOLOGISCHE ANATOMIE VAN HET PAARD

DOOE

Dr. C. D. OUWEHAND.

1. SARKOSPORIDIEN.

Sarkosporidien zijn tot de klasse der protozo�n behoorende spierparasieten, die in Europa bij zeer verschillende dierennbsp;en ook bij den mensch (i) werden waargenomen. In Indi�isnbsp;hun voorkomen bij karbouwen en runderen uitvoerig beschreven door VAN Ebcke (-). Ook zijn ze enkele malen geziennbsp;in spiervezels van kippen. Bij andere dieren werden ze hiernbsp;te lande, voorzoover ik weet, niet waargenomen. Van daarnbsp;deze kleine mededeeling.

Van drie paarden, waarvan ik eenige spierstukjes mikros-kopisch doorzocht, ontmoette ik bij twee sarkosporidien; bij het eene dier in de tong, bij het andere in de musculatuurnbsp;van de wang. Tot anatomische stoornissen gaven ze, voornbsp;zoover kon worden nagegaan, geen aanleiding. Trouwens zenbsp;waren spaarzaam en klein. Sommige spiervezels, waarin zichnbsp;een sarkosporidienkyste bevond, waren in dwarsdoorsnedenbsp;toegenomen en bereikten omstreeks twee- tot viermaal de normale afmeting. Ze werden voor het grootste deel ingenomennbsp;door de parasiet, terwijl aan den omtrek nog slechts een smalnbsp;strookje spierzelfstandigheid te zien was (lig. 1). In anderenbsp;spiervezels waren de kysten zoo klein, dat ze, op dwarsdoorsnede gezien, niet meer dan ongeveer de helft der vezel innamen en deze was daarbij niet grooter dan andere vezels innbsp;de omgeving, die geen sarkosporidienkysten bevatten, (lig. 2).

Gentr. hl. r. Baktereorol. u. Parasitenkunde liXt'1 S. 0,10, Bd. XVIII. S. 13.

(2) Jaarverslag vnn het Lahoratoriuni voor patli. anatomie en bacteriologie. Batavia 1821-1892.

62

Voor zoover de waarnemingen strekken, schijnen deze parasieten bij paarden meestal klein te blijven. Aan NEtiMAra (') ontleen ik, dat MoxJLE bij 65 magere paarden 14 maal sarko-sporidien waarnam, die echter slechts bij ��n dier met hetnbsp;bloote oog te zien waren. Ook in de beide gevallen die mijnbsp;onder het oog kwamen, waren de sarkosporidien een zuivernbsp;mikroskopische von dst. Ze schijnen, naar men uit deze spaarzame waarnemingen vermoeden zou, hier te lande niet zeldzaam voor te komen.

De structuur dezer kleine kysten kwam in allen deele overeen met die door tan Eecke bij karbouwen en runderennbsp;beschreven. Uit zijn publicatie, die buitenaf niet genoegnbsp;de aandacht heeft getrokken die ze verdient, blijkt nietnbsp;duidelijk, dat de zeer kleine kysten denzelfden bouw bezitten,nbsp;dien hij afbeeldt van de grootere, die makroskopisch te ziennbsp;waren. Met de kleine kysten, die ik bij het paard zag, wasnbsp;dit stellig het geval. Ze hadden een dubbel omhulsel; naarnbsp;buiten de spierzelfstandigheid, soms tot een smalle zoom ge

toch duidelijk als zoodanig herkenbaar;

daarbinnen de eigen wand der kyste. Deze laatste was zeer dun en structuurloos, voor zoover ik kon nagaan aan snedennbsp;van in formol of M�ller'sche vloeistof gefixeerd materiaal.

Van trilharen of borstels op de buitenvlakte der kysten, zooals die door verschillende onderzoekers wordt beschrevennbsp;a. bij de sarkosporidien van het varken, (^) heb ik niets

kunnen waarnemen.

De indeeling volgende van Blanchard (�) zouden de hier waargenomen kysten gebracht moeten worden tot het genusnbsp;MiescJieria; immers ze zaten in spiervezels en hadden eennbsp;dunnen, structuurloozen eigen wand (cuticula). Neumann (1. c.)nbsp;geeft op, dat de in Europa bij het paard geobserveerdenbsp;sarkosporidien waarschijnlijk behooren tot de soort Sarcocystisnbsp;tenella. Echter kan men aan zulk een verschil in geslachtnbsp;niet te veel hechten, omdat de tijd voor een systematischenbsp;indeeling der sarkosporidien nog niet rijp is.

(1) nbsp;nbsp;nbsp;Trait� ile maladies p.ai'asitaires des aniraaux domestiques. Paris 1892 p. 041.

(2) nbsp;nbsp;nbsp;Pfeiffeu. Die Protozo�n. Jena 1891 S. 117.

(3) nbsp;nbsp;nbsp;Zie Braus. Thlerische Parasilen des Mensclien. 1893.

63

Ook de inhoud der kysten gaf op kleine schaal geheel weer, wat van Eecke voor de grootere bij karbouwen ennbsp;runderen heeft beschreven. Van den eigen wand (cuticula)nbsp;gingen schotten uit, die hier zeer dun waren en de holte innbsp;weinige vakjes verdeelden (fig. 3). De meest peripheer gelegene daarvan waren het kleinst en daarin kwam een enkelnbsp;ovaal lichaampje voor, dat zich met haematoxyline kleurdenbsp;en aan een kern deed denken (fig. 4). De meer centraalnbsp;gelegen vakjes bevatten meerdere lichaampjes, die sikkelvormig waren. De verhouding dezer laatste tegenover kleurstoffen was verschillend. In het eene geval, waarbij de kystennbsp;het kleinst waren, namen de sikkels in haar geheel haematoxyline of cochenille-aluin (Unna) op ; alleen vmren er eennbsp;of

meer ronde plekjes in te zien, die ongekleurd bleven. In het tweede geval bleken de kysten iets grooter en denbsp;sikkelvormige lichaampjes, die over �t algemeen mindernbsp;duidelijk van vorm waren, namen geen kleurstof op, uitgezonderd op oen ronde plek in het midden, die zich als eennbsp;kern voordeed De sikkels zag men aan het eene uiteindenbsp;meest een weinig plomper dan aan het andere (fig. 5) en bij enkelenbsp;vertoonde het plompe uiteinde een draadvormig aanhangsel.nbsp;Van ontwikkelingsvormen der sarkosporidien, zooals deze beschreven werden door BeeteajVI (gt;) en San Felice (-) heb iknbsp;niets te zien kunnen krijgen.

11. EEN GEVAL VAN MELANOOM.

Onlangs werd de sectie verricht van een �schimmel� met ��n melanoom. Het dier, een veertienjarige hengst, had ditnbsp;gezwel, volgens betrouwbare mededeeling van den eigenaar,nbsp;i'oeds minstens drie jaar. Het had daarmee altijd goed dienstnbsp;gedaan; bepaald ziek was het maar enkele dagen geweestnbsp;toen stierf het onder cerebrale verschijnselen. Het diernbsp;luidens het Sectieverslag, goed gebouwd en bezat eennbsp;behoorlijken panniculus adiposus. Cachectisch was het met

W Centr. bl. f. Bakter. und Parasitenk. Bd. XIV S. 499.

Zeitschr. l. Hygiene Bd. XX S. 13.

64

zijn gezwel nog niet geworden. De voornaamste afwijking was het melanoom, dat zich bevond om den anus en ondernbsp;den staart. Hier kwamen in de huid knobbels voor, opnbsp;enkele waarvan een klein, centraal defect te zien was, dat innbsp;de diepte ging. De oppervlakte der knobbels was ten deelenbsp;hobbelig en op een enkele plaats bleek en wratachtig. Overigensnbsp;waren ze donker en van de intens zwarte sneevlakte vloeidenbsp;rijkelijk zwart weefselsap. De consistentie was wisselend^nbsp;om den anus vaster dan onder den staart. Behalve op genoemde plaatsen werden nog kleinere zwarte massa�s aange-trofFen om beide parotisklieren, ten deele ook daarin groeiende.nbsp;Verder deden op meerdere plaatsen lympheklieren zich alsnbsp;zwarte knobbeltjes voor; onder het linker schouderblad, innbsp;het retropharyngeale weefsel, mediaal van de rechter oorschelp en op de kruin, een enkele kleine onder het peritoneum nabij den bekkeningang. Bij al deze zwarte massa�snbsp;vloeide van de sneevlakte het eigenaardige zwarte weefselsap,nbsp;als boven vermeld. Ook vond men het omgevende, lossenbsp;bindweefsel op verschillende plaatsen zwart verkleurd, eennbsp;aanduiding dus, dat zwart pigment zich met den vochtstroomnbsp;verplaatste. In den linker meatus acusticus internus werdnbsp;ook een kleine zwarte massa waargenomen, die zich naarnbsp;binnen voortzette. Aan de inwendige organen trof men weinignbsp;afwijkingen aan. Onder de pleura visceralis der linker long,nbsp;voor en boven, werd gevonden een knikkergroote, bleeke,nbsp;vaste knobbel, die niet luchthoudend was en een gelobdennbsp;bouw vertoonde, anders als die van longweefsel. In de levernbsp;bevonden zich enkele witte korreltjes, denkelijk afgekapseldenbsp;parasieten. In de milt werd een klein haemorrhagisch infarctnbsp;opgemerkt. Coecum, colon en rectum bleken gevuld metnbsp;een dikbreiige, zwarte massa-, het slijmvlies vertoonde geennbsp;afwijkingen (achter in het rectum werd het niet nagezien).

Mikroskopisch werden nauwkeurig onderzocht: een stukje van een der knobbels aan den anaalring, van de metastasenbsp;in een parotis en het knobbeltje in de long. Beide eerstenbsp;vertoonden in bouw veel overeenkomst. Het onderzoek leverdenbsp;eenige moeielijkheid op, omdat het weefsel zoo uitermate pigmentrijk was, waardoor de structuur niet duidelijk op den

65

voorgrond trad. Het pigment lag niet alleen, hoewel toch in hoofdzaak, in de cellen, maar ook daarbuiten. De sneden werdennbsp;gelegd in chloorwater. Hierin verbleekt de zwarte kleurstof, maarnbsp;wordt ook het weefsel gaandeweg geheel vernietigd. Het eerstenbsp;geschiedt evenwel eerder dan het laatste en door den tijd gunstignbsp;te kiezen gelukt het, ontkleurde coupes te krijgen, die nog kern-kleurstoffen aannemen. De inwerking van het chloorwaternbsp;moet ongeveer vier uur duren, soms ook langer. Om tenbsp;kleuren voldeed voor photographische doeleinden het bestnbsp;aluin-cochenille (Unna); de praeparaten bleven daar lang in,nbsp;tot 24 uur en werden vervolgens uitgewasschen in water, tot zenbsp;geen kleurstof meer afgaven. Zoo kreeg men een duidelijknbsp;beeld en het bleek nu dat het weefsel bestond uit een fijn-vezelig netwerk (stroma), in de mazen waarvan cellen metnbsp;een ronde of ovale kern en een duidelijk protoplasma-lichaam.

Op sommige plaatsen zag men in de mazen slechts ��n cel of enkele cellen; elders lagen er vele bijeen. In fig;6isnbsp;dit stroma overal duidelijk te zien, doordat de cellen op denbsp;meeste plaatsen gedestruceerd zijn; maar men vindt ooknbsp;plekjes, waar cellen, tot hoopjes vereenigd, behouden geblevennbsp;zijn. Kort gezegd, bestond het gezwel om den anus dus uit eennbsp;stroma en een parenchym (de cellen), duidelijk van elkander gescheiden.

Het knolbeltje in de long was zeer arm aan pigment, op de meeste plaatsen zelfs geheel vrij ervan. De bouw bleek hier eennbsp;andere, dan die zooeven beschreven en was duidelijk papillair.nbsp;Men zag smalle strooken bindweefsel, bekleed met een vrijnbsp;regelmatig, ongeveer cubiseh epithelium in een laag. Dienbsp;strookjes gingen uit van spaarzaam bindweefsel, dat hetnbsp;knobbeltje omgaf. Ze maakten met hun epitheelbekleedselnbsp;onmiskenbaar den indruk van knop vorming (tig. 7). Denbsp;cpitheeleellen waren op vele plaatsen blazig gezwollen. Ooknbsp;kier bestond dus een duidelijke afscheiding van bindweefsel-stroma en epithelium en bovendien een kenmerkende rangschikking van beide, die van sterk vertakte papillen.

Bovenstaande, ietwat uitvoerige beschrijving werd gegeven,

(1) Kitt. Patliol. Anat. der Hausthiere. 1900. Bd. I S 173.

Afl. 1 Dl. XIV

Aug. 1901, nbsp;nbsp;nbsp;S

66

omdat men de melanomen bij paai�den zonder uitzondering houdt voor sarkomen '), terwijl, naar mij voorkomt, goede grond bestaat dit geval niet voor een sarkoom, maar vooreen melanocarci-noom te houden. Hiervoor kan men drie redenen aanvoeren.

Vooreerst werden metastasen gezien in verschillende lymphekliergroepen en de regel nu is, dat carcinomen gewoonlijk zeer licht en sarkomen niet of eerst laat overgaan op de lympheklieren. Vervolgens is de bouw van dennbsp;tumor om den anus met zijn duidelijk stroma en protoplasmarijke cellen geheel dien van een carcinoom. Wel isnbsp;waar kan men in sarkomen ook een stroma aantreffen, maarnbsp;dit is dan gewoonlijk niet zoo scherp gescheiden van de tumorcellen als hier het geval bleek. Eindelijk valt het moeilijknbsp;in het knobbeltje, dat in de long gevonden werd, iets andersnbsp;te zien dan een tumor van epitheliaal karakter, behoorendenbsp;dus tot de carcinomen. Nu zijn twee dingen mogelijk: �fnbsp;het dier had twee tumoren, die bestonden onafhankelijk vannbsp;elkaar, ��n in de long en een ander om den anus, �f denbsp;eerste is een metastase van den laatsten. De tweede onderstelling is wel de meest natuurlijke en zou dit melanoom dannbsp;dus zijn een melanocareinoma. Ook het hobbelige en opnbsp;enkele plaatsen zelfs wratachtige aspect der knobbels om dennbsp;anus wijst op een directe verwantschap met den papillairennbsp;bouw van den tumor in de long.

Histologisch bleek deze verwantschap niet zoo onmiddellijk; zelfs ontmoet men hier een uitzondering op den regel, datnbsp;metastasen een maligner karakter plegen te vertonnen dannbsp;het oorspronkelijke gezwel (i).

Algemeen, zoowel bij mensch als dier worden de melanomen gehouden voor sarkomen, althans in de groote meerderheid der gevallen. Toch hebben ze iets bijzonders. Merkwaardig is, dat ze onder de dieren in hoofdzaaak gezien worden bij schimmels en vooral aan den anaalring. Dezenbsp;plaats nu is, omdat daar huid en slijmvlies in elkaar overgaan, naar Cohnhbim�s leer der verdwaalde celnesten, eennbsp;geliefkoosde plaats voor carcinomen. Bmcn-HiESCiiPELD

(gt;) llANSEMAx.v. Die miki'oskopiaclie Diiignoso der bosni'ligen Geschwulste. 1897 S. 100 (2) ULiiNBEKG�ss. Real-Eiicyclopaedie. 1897. Art. Melanoom.

67

geeft als verdere bijzonderheid op, dat men in melanomen geen glycogeen heeft kunnen aantoonen, terwijl deze stof andersnbsp;in celrijke sarkomen gewoonlijk rijkelijk wordt aangetroffen.nbsp;Deze passus is echter, wat zijn laatste lid aangaat, onjuist,nbsp;want in sarkomen van de huid is zelden glycogeen te vinden (i).nbsp;De melanomen bij den mensch nu gaan gewoonlijk juist uitnbsp;van de huid en wel heel vaak van naevi pigmentosi. Innbsp;deze laatste vindt men gewoonlijk in een stroma van fibrillairnbsp;bindweefsel en daarvan scherp gescheiden, celstrengen, omtrentnbsp;den aard waarvan controverse bestaat. Dbmieville (-) v. Kek-Linghausen e. a. hebben ze gehouden voor volgegroeide vatennbsp;en de naevi pigmentosi zouden dan zijn kleine, aangeboren,nbsp;gepigmenteerde lymphangiomen. Deze afscheiding van stromanbsp;en celstrengen kan behouden blijven, wanneer uit zulk eennbsp;naevus een melahoom ontstaat Aldus zoekt men te verklaren een verdere eigenaardigheid dezer laatste tumoren, datnbsp;ze n.1. dikwijls een duidelijk ontwikkeld stroma bezitten, datnbsp;men bij gewone sarkomen niet aantreft. Z�� is ook thansnbsp;nog (i) de heerschende opvatting, waaraan men echter ietsnbsp;gezochts niet kan ontzeggen. Unna heeft er dan ook al voornbsp;jaren volledig den staf over gebroken. In een uiteenzetting,nbsp;die kort noch bondig is (�), verklaart hij de celstrengen innbsp;naevi pigmentosi voor verdwaalde epitheelnesten en de melanomen als regel voor carcinomen. Zoo zouden dan juist denbsp;melanomen een schoone illustratie zijn voor Cohnheim's leer.

Met deze opvatting van Unija, die weinig ingang vond, komt de hierboven beschreven waarneming, naar mij voorkomt zeer wel overeen.

III. OVER WORMFIBROMEN.

Enkele maanden geleden, werden door den paardenarts Hoogkamer te Weltevreden, bij een paard toebehoorende

68

aan Dr. H., een tweetal tumoren ge�xtirpeerd, die klinisch aan fibromen deden denken. De eene was gezeteld aan denbsp;mediale zijde van het linker, terwijl de andere werd aange-trofFen aan de laterale zijde van het rechter meta-tarsaal gewricht. Had de eerste den omvang van een duivenei, denbsp;laatste daarentegen vertoonde ongeveer de grootte van eennbsp;flink kippenei. Beide tumoren strekten zich uit tot in de sub-cutis, waren rondachtig van vorm, gaven ter plaatse van denbsp;grootste kromming een lichte laesie te zien en bleken gemakkelijk verschuifbaar. Op het aanvoelen waren ze tamelijk hard; de oppervlakte was eenigszins hobbelig.

Ter nader onderzoek werden beide nieuwvormingen naar het geneeskundig laboratorium gezonden, en bleek ons hetnbsp;volgende:

Zij verschilden van gewone fibromen, doordat men op de doorsnede overal gelijkmatig verbreid, talrijke kleine, gelenbsp;plekjes zag afsteken op het vezelige bindweefsel. Van zulknbsp;een plekje kon men met een naald een geel propje uitlichten.nbsp;Deze propjes waren onregelmatig van vorm, ondoorzichtig ennbsp;vrij hard; de grootste bereikten de afmeting van een halvenbsp;rijstkorrel. Nadat ze eenigen tijd in kruidnagelolie haddennbsp;gelegen, werden ze doorzichtig en kon men nu bij zwakkenbsp;vergrooting in de meeste ervan een kleine worm of eennbsp;fragment daarvan waarnemen (fig. 8). Deze werd behalvenbsp;aan den vorm, als zoodanig, herkend, omdat in enkele eennbsp;dun gekronkeld orgaan voorkwam, dat duidelijk aan een ge-nitaalkanaal herinnerde. De breedte dezer cylindrische wormen bedroeg 0 05�0.06 m. M.; de lengte was niet te bepalen.nbsp;Ze lagen onregelmatig gekronkeld in kapsels van concentrischnbsp;gelaagd bindweefsel, waarin vele rondcellen voorkwamennbsp;(fig. 9). Op de grens tusschen kapsel en parasiet werdennbsp;vrij groote, meer kernige cellen waargenomen, die men voornbsp;makrophagen kan aanzien. Sommige exemplaren der wormennbsp;namen goed een kernkleuring aan, bij andere was geen celstructuur meer te herkennen. Van een nadere determineeringnbsp;kon aan het geharde materiaal niets inkomen; van wege hun

nematoden.

69

Wormen, als parasieten in en onder de huid zijn niet zeer algemeen. Bekend is het voorkomen van filaria medinensisnbsp;in het onderhuidsche bindweefsel van mensch en dier (hond,nbsp;paard, rund), daar aanleiding gevend tot een furunkelachtigenbsp;ontsteking. Bindweefselknobbels in de huid, waarin een kluwen is van een of meer lange, dunne, samengekronkeldenbsp;wormen komen hier te lande ook bij karbouwen voor.

In de collectie van het Laboratorium te Weltevreden vond ik daarvan twee praeparaten, waarbij de dikte van den wormnbsp;ongeveer met die van filaria medinensis overeenkwam. Innbsp;de wormen zelf en in afgestorven weefsel er omheen lagennbsp;talrijke embryonen. De lengte van enkele dezer embryonennbsp;werd bepaald op 0.08�0.14 m. M. en de breedte opnbsp;0.002�0.004 m. M. Wat de boven beschreven waarnemingnbsp;bij het paard kenmerkt is, dat de wormen bijzonder kleinnbsp;en hoogst waarschijnlijk multipel waren, want ik zag in meerdere, gele propjes stukken met een conisch uiteinde. Aannbsp;een worm nu vindt men slechts twee uiteinden, die conischnbsp;toeloopen. Verder is eigenaardig, dat ze gepaard gingennbsp;met de vorming van knobbels, die alleszins op fibromen geleken, zoowel bij uitwendig onderzoek als mikroskopisch ennbsp;die men derhalve als wormfbromen zou kunnen aanduiden.nbsp;Met deze overeenkomende waarnemingen werden in Itali�nbsp;gedaan door Bassi en ViGUZZi (B Zij beschreven circum-scripte bindweefselknobbels in het onderhuidsche weefsel, ontstaan door de aanwezigheid van een worm, die meer vrijgevignbsp;gedoopt dan nauwkeurig beschreven is. Hij heet Spiropteranbsp;'i'etiaulata of Spiroptera cincinnata of oncJiocera reticulata, Denbsp;lengte is onbekend, daar nooit geheele individuen, alleennbsp;fragmenten gezien zijn. Als diameter wordt opgegeven bijnbsp;het mannetje 0.15 m. M., bij het wijfje 0.35�0.4 m. M.nbsp;Het dier ligt dikwijls opgewonden in een spiraal, die eennbsp;cylinder vormt. (B

Met deze beschrijving nu komt het aspect en de afmeting der wormen in �g. 8 algebeeld in het geheel niet overeen.nbsp;He diameter, ook al neemt men schrompeling in alcohol in

t') JatoesbericM der Veterin. Medicin 1883 S. 103,

70

aanmerking, verschilt belangrijk. -Van een spiraalvorm was niets te zien. De afbeeldjpgen geven de ligging weer in hetnbsp;weefsel, want de gele weefselpropjes, die de wormen bevatten,nbsp;werden in toto opgebelderd en veranderden door hun hardheidnbsp;daarbij niet noemenswaard van vorm. Het komt mij dus zeernbsp;waarschijnlijk voor, dat meerdere wormen tot het ontstaannbsp;van fibroomachtige knobbels bij het paard aanleiding kunnennbsp;geven.

Over de wijze van ontstaan dezer vormsels waag ik niet mij uit te spreken. De parasieten kunnen van buiten in de huidnbsp;dringen of in embryonalen vorm met den vechtstroom vannbsp;elders aangevoerd zijn. Zoowel van het eerste (2) als van hetnbsp;laatste {�^) zijn in de pathologie, analogi�n bekend.

(1) 1NHUMA^�^�. Trait� rtes maladies parasilaires des animaux doraestlques. 18!P2p. 633 ^2) SciiEunu. Die krankheiteii der warmen Lilnder. 1900 S. lil.

Jahresberichte der Veterin, Medic, p. 1899 101.

VERKLARING DER AFBEELDINGEN.

(Fig. 1� 7 en 9 zijn photographi�n van praeparaten; fig. 8 is

de photographic van een teekening gemaakt met een teeken-

prisma),

Fig. 1. Dwarsehe doorsnede van een spierbundeltje; een der spiervezels is vergroot en bevat een kleine sarkospo-ridienkyste.

Fig. 2. als fig. 1; kyste in niet vergroote spiervezel.

Fig. 3. Dezelfde spiervezel, met kyste als in fig. 2; sterke vergrooting. Men ziet van den wand der kyste tweenbsp;schotten uitgaan, ��n links in het midden, een andernbsp;rechts boven.

Fig. 4. Dezelfde spiervezel als in fig. 3, bij andere instelling. Links onder tegen den wand ziet men meerderenbsp;kleine vakjes.

Fig. 5 geeft te zien den vorm der sikkels en rechts boven de wandvakjes.

Fig. 6. Snede uit melanoom aan den anus, na behandeling met chloorwater gekleurd met cochenille-aluin. Hetnbsp;netwerk van het stroma is duidelijk; in enkele mazennbsp;eelnesten.

Fig. 7. Tumor der long bij paard met melanoom, op verschillende plaatsen, o. a. rechts boven papillaire bouw duidelijk.

Fig. 8. Worm of stukken ervan uit wormfibroom. In een er van een aanduiding van een geslingerde buis.

Fig. 9. Snede uit wormfibroom. Benedenhelft van het veld ingenomen door een der gele plekjes (zie tekst).nbsp;Dit bestaat aan den omti�ek uit fibrillair bindweefsel;nbsp;in het midden ziet men een zwarte massa (geel propje,nbsp;zie tekst).

MALLE�NE-INJECTIES IN DE AFDEELING BANDJAR-NEGARA (BANJOEMAS).

Wetevreden, Mei 1901. Aan

Den Directeur van het Geneeskundig Laboratorium

te

Weltevreden.

Naar aanleiding Uwer mondelinge opdracht om den Gouver-nements-veearts A. de Vletter te assisteeren bij de toepassing der injecties met malle�ne door U verstrekt, heb ik de eer Unbsp;hierbij aan te bieden het door den Heer de Vletter en mijnbsp;in duplo daarover opgemaakt verslag........

VERSLAG

over de toepassing van een drietal malle�ne-soorten bij DE uitroeiing VAN KWADEN DROES IN BaNDJAR-NeGARA.

De malle�ne-injecties werden verricht op een drietal stations, Bandjar-Negara, Kaliloendjar en Bolang, alwaar de daarvoor bestemde paarden bijeen werden gebracht en naar gelangnbsp;van de koppels, waartoe zij behoorden, ge�soleerd. De aan denbsp;malle�neproef onderworpen dieren behoorden meerendeels totnbsp;de pikolpaarden; een kleiner aantal diende tot gebruik ondernbsp;den man of werd ter wille der fokkerij gehouden. Zoowelnbsp;bij de eerste als de 2� groep waren veulens aanwezig.

Indion men de werking der malle�ne bij de verschillende paarden onderling wil vergelijken, zal het noodig zijn denbsp;ge�njicieerde dieren naar aanleiding van het bovenvermelde

73

in drie hoofdgroepen te verdeelen n. m. 1. pikolpaarden, volwassen dieren tot ander gebruik en veulens. Deze scheiding is gewenscht, daar de pikolpaarden onder veel ongunstigernbsp;verhoudingen leven, dan de voor andere doeleinden gebruiktenbsp;dieren, terwijl de veulens door het bezwaar om eene geschiktenbsp;dosis vast te stellen minder geschikt voor eene vergelijking zijn.

Men houdt de pikolpaarden in de afdeeling Bandjar-Negara in geheel of gedeeltelijk gesloten stallen, waar zij naast elkander gebonden op ��ne rij of wel in tw�� rijennbsp;met de hoofden naar elkander toe, gezamenlijk uit eene smalnbsp;omrasterde ruimte van den bodem eten. Op transportnbsp;blijven de dieren steeds bijeen. Wordt elders overnacht, zoonbsp;doet men dat op vaste punten, alwaar ze in daarvoor bestemde stallingen gehuisvest worden. Zoodoende bestaat ernbsp;steeds een nauw contact onder de pikolpaarden van hetzelfdenbsp;transport en daardoor eene ruime gelegenheid voor besmetting,nbsp;indien slechts een enkel dier infectieus is�, terwijl ook denbsp;transporten onderling elkander kunnen infecteeren door hetnbsp;overnachten in dezelfde stallingen. Voegt men hierbij dennbsp;veel zwaarderen arbeid, welke deze dieren in vergelijkingnbsp;van de voor andere doeleinden gehouden paarden moetennbsp;verrichten en het feit, dat men voor het bedrijf niet altoosnbsp;de beste en krachtigste individuen bezigt, dan ligt het voornbsp;de hand, dat bij de aanwezigheid van ��n enkel besmet ennbsp;smetstofproduceerend paard in ��n der koppels, spoedig allenbsp;andere in ruime mate ge�nfecteerd zullen zijn. Bij nadernbsp;onderzoek bleken echter meerdere dieren in de verschillendenbsp;koppels duidelijk klinisch aan malleus te lijden, zoodat feitelijknbsp;vooraf eene buitengewone werking van de malle�ne bij dezenbsp;groep te verwachten was.

Bij de niet-pikolpaarden is dit minder het geval. Zij behoorden ten getale van 1 of 2 aan verschillende eigenaren en hadden, zooals gebruikelijk, afzonderlijke vaste stallen.nbsp;Voorts komen zij zoowel in als buiten den diensttijd betrekkelijk weinig met andere paarden in contact. Bij zulkenbsp;dieren blijft eene malleus-infectio veel lichter tot enkele individuen bepaald.

Ook is het wenschelijk, ter wille van eene goede verge-

74

lijking, eene scheiding te maken tusschen de dieren, welke slechts eenvoudig verdacht zijn, omdat zij met zieke in contactnbsp;waren, en die, welke zoodanige verschijnselen vertoonen, datnbsp;zij onbetwist, of hoogst waarschijnlijk, aan malleus lijden,nbsp;daar de reeds klinisch duidelijk zieke dikwijls slecht reageeren.

Ten einde een overzicht te verkrijgen tot welke der boven onderscheiden groepen de verschillende dieren gerekend moeten worden, is in dit verslag onderstaande tabel I ingelascht.nbsp;De nummers wijzen de verschillende paarden aan naar denbsp;volgorde, waarin ze in het protocol zijn opgenomen. Tevensnbsp;geeft de tabel aan, welke, en hoeveel malle�ne aan de respectievelijke dieren werd toegediend. De met roode inkt geschreven (') nummers duiden de na de injectie gedoodenbsp;paarden aan.

(1) Vetle druk.

91

76

Ter onzer beschikking waren 3 soorten van malle�ne, gemakshalve A, B en C genoemd. Malle�ne A en C is malle�ne brute uit het Instituut Pasteur te Parijs ] A ruim een jaarnbsp;oud, C eerst kort geleden uit de inrichting ontvangen. Malle�ne B werd vervaardigd in het Laboratorium te Weltevreden.

Te Bandjar Negara maakten wij eerst gebruik van malle�ne A en B, ten einde de werking onderling te kunnen vergelijken.nbsp;Daar reeds bij deze eerste proef de minder krachtige werkingnbsp;van malleine B bij eene dosis van 0.5�. aan het licht kwam,nbsp;werd van eene verdere toepassing ervan voorloopig afgezien.nbsp;Toch kreeg in het volgende station, Kaliloendjar, een duidelijk kwaaddroezig paard nog ��nmaal met eene grooterenbsp;dosis, 0.75^='^., eene inspuiting. De overige, ook die van hetnbsp;station Bolang, werden alle beproefd met malle�ne A. Terwijlnbsp;de eerste dieren de voorgeschreven dosis 0 25''^. hadden gekregen, werd later eene proef genomen met 0.2'^'^.

Onderwijl was ook malle�ne C gearriveerd. Deze werd voornamelijk gebezigd voor eene herenting van de in Bandjar Negara overgebleven paarden, terwijl ook nog een nieuwnbsp;paard, No. 53 eene injectie daarmede kreeg. De overgeblevene bestonden in hoofdzaak uit dieren, welke eene vorigenbsp;maal malle�ne B hadden gehad. Door deze herenting kregennbsp;wij eene scboone gelegenheid, nogmaaals het verschil in werkingnbsp;tusschen de Parijsche malleine brute en die in Weltevredennbsp;vervaardigd, nader te leeren kennen en wel bij de zelfde dieren.

Bizonderlieden aangaande de ge�nte paarden, de verschijnselen door de injectie te voorschijn geroepen en de pathologische-anatomische afwijkingen bij de obductie gevonden, werden in een protocol vereenigd en als bijlage I aan dit verslagnbsp;toegevoegd.

Een uittreksel daarvan, voornamelijk ter wille eener afzonderlijke opgaaf der temperatuur-waarnemingen, vervaardigd naar het model destijds door Dr. A. W. H. WiETZ gebezigd,nbsp;vindt men in bijlage II.

In bijlage III wordt eene graphische voorstelling gegeven van de verschillende lichaamstemperaturen der ge�njicieerdenbsp;paarden.

Alvorens over te gaan tot eene nadere beschouwing der

77

verkregen uitkomsten, dienen nog de volgende verklaringen en besprekingen der gevonden afwijkingen, vooraf te gaan.

In het protocol wordt gesproken van zieke en niet zieke paarden. De uitspraak, waartoe wij kwamen, werd verkregennbsp;na een ondei�zoek, dat zich hoofdzakelijk bepaalde tot denbsp;voornaamste uitwendig zichtbare symptomen van malleus,nbsp;liet onderzoek van het neusseptum had plaats met den neus-spiegel, 1) Van auscultatie, percussie en afdraven kon tengevolge van den beperkten tijd geen gebruik worden gemaakt.

De mededeeling der afwijkingen bij de obductie gevonden, bepaalt zich hoofdzakelijk tot die laesies, welke direct of indirect met malleus te maken hebben en is, om het geheelnbsp;meer leesbaar te maken, waar zulks niet schaadt, verkortnbsp;teruggegeven. Om niet in herhaling van beschrijvingen tenbsp;vallen en tevens om scherp te doen uitkomen, welke der innbsp;de longen veelvuldig voorkomende knobbelvormingen al dannbsp;niet van kwaaddroezigen aard zijn, worden de voornaamstenbsp;in 2 duidelijk van elkander te onderscheiden typen verdeeld,nbsp;A en B genoemd. De eerste hebben niets met malleus tenbsp;maken, daar men ze dikwijls zelfs in groote getale bij nietnbsp;aan kwaden droes lijdende paarden vindt. De tweede zijnnbsp;echter van zuiver kwaaddroezigen aard.

Tot die veivanderingen, welke men zeker niet aan kwaden droes moet toeschi�ijven, behoort de aanwezigheid, zoowel innbsp;de longen als de lever, hetzij spaarzaam of wel in overgrootenbsp;menigte, van meestal klein speldeknop groote, melkwitte,nbsp;soms iets geelachtige, nu eens gemakkelijk door te snijden,nbsp;doch dikwijls daarvoor te harde, verkalkte knobbeltjes, die overnbsp;bet algemeen zonder veel moeite uit het weefsel zijn te wippennbsp;cn zich dan voordoen als ronde, ovale of meer worstvormigenbsp;korreltjes met gladde oppervlakte. Somtijds schijnt in de

*) Wanneer men het resultaat van het onderzoek met don neusspiegel, Waartoe een voor menschelijk gebruik bestemden keefspiegel werdnbsp;gebezigd, vergelijkt met de afwijkingen bij sectie gevonden, dan zijn dienbsp;U�tkomsten bedroevend. In gezonde neuzen is het zeer gemakkelijknbsp;het septum af te zien tot aan het zeefbeen toe; zoodra echter denbsp;mucosa iets gezwollen en slijm aanwezig is, wordt hot gezichtsveldnbsp;belangrijk verminderd.

78

longen om deze bolletjes nog eene soort kapsel te bestaan. In de lever viel zoo iets ons nimmer op. Bij het insnijdennbsp;in het weefsel wijken bedoelde korreltjes ter zijde uit ennbsp;het kost dan dikwijls veel moeite ze te halveeren. Geluktnbsp;dit, dan zal blijken, dat ze bestaan uit een min of meer hardennbsp;wand met een inhoud, die bestaan kan uit een weinigje krijtwitte vloeistof of wel eene dikkere, vastere, ook wel verkalktenbsp;massa. Wanneer deze korreltjes te glad en te klein zijn omnbsp;doorgesneden te worden, is het dikwijls mogelijk ze, na verwijdering uit het weefsel, te pletten, waardoor de ingeslotennbsp;witte stof er uit spat.

Boven beschreven korreltjes door ons ter vereenvoudiging Type A genoemd, komen voor zoowel in de organen alsnbsp;aan de oppervlakte, ook wel in het omhullende weivlies.nbsp;In het laatste geval promineeren zij bizonder sterk bovennbsp;hunne omgeving. In de longen onder de pleura liggende,nbsp;kunnen zij zich voordoen als goed doorschijnende knobbeltjesnbsp;met een troebel wit centrum. Met de loupe bezien, valt datnbsp;translucide sterk op. Om het doorschijnende knobbeltje kannbsp;men dikwijls nog eene smalle, grijze z�ne onderscheiden.nbsp;Snijdt men nu ter plaatse in, zoo wijkt de witte kern, datnbsp;het harde korreltje blijkt te zijn voor het mes uit en nochnbsp;aan de verkregen sneevlakte, noch aan de pleura-oppervlaktenbsp;is iets meer van de doorschijnende omgeving waar te nemen;nbsp;slechts het sterk vooruitspringende witte bolletje valt in het oog.nbsp;Waarschijnlijk wordt het doorschijnende gedeelte veroorzaaktnbsp;door een klein laagje vocht om het korreltje, dat de ruwenbsp;behandeling van het insnijden uit het weefsel doet verdwijnen.

Het aantal dezer korreltjes in longen en lever houdt gewoonlijk geen verband met elkander. Meestal treft men er in de lever veel meer aan dan in de longen. Ook de miltnbsp;kan ze bevatten, doch slechts in betrekkelijk zeer geringenbsp;mate. In de lever kunnen zij zoo talrijk voorkomen, datnbsp;daardoor eene opvallende vergrooting van dit orgaan bestaat.

Behalve de boven beschreven knobbeltjes, die gewoonlijk de grootte van een speldekop weinig overtreffen, vindt men,nbsp;vooral in de lever, dikwijls gi-ootere, van den omvang van

79

een hennepzaad] e tot die van eene erwt, van ongeveer gelijken bouw, maar iets vaster met de omgeving verbonden. De in-houd van die bolletjes, die ook wel een meer gestrekternbsp;vorm kunnen bezitten, bestaat uit eene kalkachtige of welnbsp;concentrisch gelaagde verkaasde massa. De wand is dik,nbsp;vast, soms melkwit, vaak ook aan de peripheric gedeeltelijknbsp;gelijkende op hyaline-kraakbeen. De aard van deze nieuwvormingen is ons niet bekend, zij hebben echter hoogstwaarschijnlijk niets met malleus te maken.

Voorts behoort ook tot de waarschijnlijk niet kwaaddroezige veranderingen in de lever het voorkomen van zeer kleine,nbsp;ronde, witte puntjes, waaraan makroskopisch niets bizondersnbsp;is te herkennen. Of er verband bestaat tusschen dezenbsp;kleine witte korreltjes en het beschreven type A, kon metnbsp;het bloote oog of de loupe niet worden uitgemaakt.

Tot de wel door kwaden droes veroorzaakte afwijkingen in de longen rekenen wij het bestaan van speldekop totnbsp;hennepzaad groote, grauwe, rondachtige, goed doorschijnende,nbsp;weeke, niet ongeschonden uit de omgeving te pellen haardjes,nbsp;die in het centrum een klein wit puntje kunnen bezitten.nbsp;Men vindt ze het beste, wanneer de longen goed bloedloosnbsp;zijn en dan nog bij eene nauwkeurige inspectie. Liggen dezenbsp;haardjes nabij de oppervlakte van de longen of onder denbsp;pleura, zoo verheffen zij zich weinig boven hunne omgeving.nbsp;In de pleura zagen wij ze nimmer.

Deze veranderingen achten wij geheel identisch met de door Verschillende Fransche onderzoekers, waaronder in de eerstenbsp;plaats Nocard, bedoelde translucide tuberlcels. (i)

Voorts beschouwen wij als eene kwaaddroezige nieuwvorming in de longen, de zich aan boven beschreven translucide tuberkels aansluitende, bij de secties veelvuldig gevondennbsp;pathologische veranderingen, door ons in dit verslag ter onderscheiding van type A knobbels type B genoemd.

Het zijn speldekop, hennepzaad tot klein erwt groote, vaste knobbelachtige haardjes, flink met het omliggende weefsel

(1) Zie vervolg begeleidende missive hierachter.

80

verbonden, bijna altijd goed door te snijden, daarbij soms opaque, meestal witacbtige, wit of geelachtig wit van kleur.nbsp;Bij de opaque dus nog eenigszins doorschijnende kan mennbsp;dikwijls van het centrum uit iets wits zien doorschemeren,nbsp;dat na insnijding een weeker gedeelte, ook wel pus blijktnbsp;te zijn. Bij de witte, geelwitte, dus niet doorschijnende kannbsp;na insnijden in het midden een meer of minder groot, etternbsp;bevattend holletje aaugetoond worden, dat ook wel eenenbsp;kazige ') verkalkte inhoud kan bezitten. Uit die pus geluktenbsp;het ons de malleusbacterie in cultuur te verkrijgen, redenennbsp;waarom wij bedoelde knobbeltjes van type B tot de kwaad-droezige nieuwvormingen rekenen. Zij zijn gelijk te stellennbsp;met de door de onderzoekers beschrevene verdere stadia dernbsp;translucide tuberkels.

Bij de oudere knobbeltjes wordt het bindweefselaehtige karakter ervan duidelijker.

Zijn de translucide tuberkels door hunne doorschijnendheid moeilijk te vinden, met het opaque type B gaat dit beter,nbsp;terwijl de witte en geelwitte niet over het hoofd te zien zijn.

Ook in andere organen zagen wij dergelijke knobbels of haardjes, die meer of min beantwoorden aan de boven beschrevene. Wij wenschen echter in dit verslag onder typenbsp;B te verstaan slechts die, voorkomende in de longen.

Behalve de erwtgroote, witte of geelwitte knobbels treft men er ook aan van grooteren omvang bijv. van eene boonnbsp;of eene kers. Deze zijn meestal onregelmatig vannbsp;gedaante en bevatten meerdere, in grootte verschillende,nbsp;kleine pusholten, waaruit men na het doorsnijden de etter,nbsp;indien ze nog niet verkalkt is, als kleine worstjes uit denbsp;diepte kan drukken.

In de longen, doch vooral in de milt, zijn ook wel eens meer typische abscesjes te vinden d. w. z. eene ophoopingnbsp;van etter ter grootte van eene erwt tot eene kers, omgevennbsp;door eene dunne of iets dikkere fibreuse kapsel. De inhoudnbsp;dezer abscesjes kan tot eene kazige stof ingedikt of totaalnbsp;verkalkt zijn en vormt in het laatste geval een grijs, ruwnbsp;van oppervlak zijnde knikkertje, dat na het doorsnijden van

1) Zie vervolg begeleidende missive, liieracliter.

81

de kapsel zeer gemakkelijk uit het weefsel te verwijderen is. Meerdere van dergelijke kalkachtige knikkertjes kunnen eennbsp;grooter concrement vormen.

Wij gelooven niet, dat er bezwaar zal bestaan ook deze pathologische afwijkingen aan malleus te wijten. Trouwensnbsp;uit de pus van dergelijke abscesseii is zeer gemakkelijk denbsp;malleus-bacterie te kweeken; ten minste, wanneer die etternbsp;nog niet in buitengewone mate ingedikt was, gelukte ons ditnbsp;herhaaldelijk, i)

Voorts is het wenschelijk hier bepaaldelijk nog te wijzen op eene kwaaddroezige aandoening van de klieren uit hetnbsp;mediastinum. Deze zijn dan sterk in omvang toegenomen, opnbsp;doorsnede bizonder saprijk-, eene melkachtige dikke vloeistofnbsp;bedekt spoedig de geheele sneevlakte. Veegt men deze schoon,nbsp;dan ziet men in het klierweefsel ronde, meer bleeke plekken.nbsp;Uit zulk sap verkregen wij eene rijke colonie van malleus-bacteri�n. (No. 7)

Dat de litteekenachtige, strengvormige, veder- of stervormige woekeringen in neusholten, larynx of trachea van kwaaddroe-�nbsp;zigen aard zijn, is van algemeene bekendheid, evenzoo de ulceranbsp;met onregelmatige opgeworpen randen en de oppervlakkigenbsp;substantie-vei'liezen, welke men in de mueosa aan den voorwand van de trachea aantreft.

Eenmaal vooraf besproken hebbende welke der voornaamste bij de obducties gevonden veranderingen aan malleus tenbsp;wijten zijn, is het gemakkelijker bij het lezen van het protocolnbsp;over het al of niet kwaaddroezig zijn der geseceerde paardennbsp;en dientengevolge over de uitwerking der malle�ne-injectiesnbsp;te oordeelen.

MALLE�NE A. (oude Parijsche malle�ne).

De ge�njicieerde dieren, welke voor eene onderlinge vergelijking in aanmerking komen, ons daarbij slechts tot de verdachte pikolpaarden bepalende, zijn: No. 1, No. 2, No. 4,nbsp;No. 5, No. 6, No. 7, No. 8, No. 16, No. 20, No. 21, No. 22,nbsp;No. 23, No. 24, No. 25, No. 26, No. 27, No. 28, 29, No. 44,nbsp;No. 45, No. 46, No. 47, en No. 48. De eerste 18 ontvingen

h o. a. (zie toegevoegde lijst) No. 4, No. 6, No. 9, No. 26, No. 30.

All. 1 Dl. XIV.

Aug. 1901. nbsp;nbsp;nbsp;(j

82

0.25�*- malleine, de laatste vijf 0.2� �-. De stof werd op de gebruikelijke wijze verdund en ge�njicieerd.

De dosis van 0.25��. voor onze kleine Indische paarden schijnt groot; doch toen wij bij de eerste injecties te Bandjarnbsp;Negara bij No. 1, No. 2, No, 4, No. 5, No. 6, No. 7, No. 8,nbsp;No. 16 als uitwerking der inspuiting voornamelijk de reedsnbsp;verwachte hooge temperatuurstijging zagen, en over het algemeen eene geringe algemeene en locale reactie, terwijl bijnbsp;de obductie van enkele der hoogreageerende dieren No 4,nbsp;No. 5, No. 6 en No. 16, deze werkelijk aan malleus blekennbsp;lijdende te zijn, meenden wij voorloopig die dosis niet tenbsp;moeten verlagen. Daarom zijn de paarden van het volgendenbsp;station in Kali loendjar, uitgezonderd ��n, dat 0.75 �� mal-le�ne B ontving, alle met 0.25��. malleine A ingespoten. Laternbsp;in Bolang zijnde, hadden wij gelegenheid ook een dosis vannbsp;0.2��. bij wijze van proef te injicieeren.

Ook deze dosis voldeed, hoewel de algemeene en locale reacties, uitgezonderd bij ��n paard, No. 50, dat locaal zeer sterk reageerde,nbsp;over het algemeen nog geringer waren dan bij vorige paarden.

Tabel II geeft aan hoe de dieren reageerden.

TABEL II.

83

Wij zien daaruit dat No. 1 niet of zoo goed als niet gereageerd heeft. Bij de obductie bleek slechts eene enkele laesie in de long met eenige zekerheid op malleus te wijzen^nbsp;n. m. 1. eene doorzichtige knobbel van type B, die dus bijnanbsp;gelijk te stellen is met eene volkomene translucide tuberkel.nbsp;Nocard wees reeds daarop, dat de uit een ge�nfecteerd milieunbsp;afkomstige paarden, welke niet op malle�ne reageeren, translucidenbsp;tuberkels in hunne longen kunnen bezitten, terwijl zij tengevolge daarvan toch als met malleus ge�nfecteerd moeten wordennbsp;beschouwd. De natuur der drie overige knobbels kon nietnbsp;worden bepaald. Waarschijnlijk zijn het reeds volkomen innbsp;bindweefsel veranderde, dus genezen translucide tuberkels.

Om nader vast te stellen of gezonde paarden, afkomstig uit eene omgeving, waar minder kans op eene besmettingnbsp;bestaat, insgelijks dergelijke tuberkels in de longen vertonnen,nbsp;werd het voor de fokkerij bestemde paard No. 35 aangekochtnbsp;en gedood. (Zie tabel VI).

Het reageerde na eene inspuiting van 0.2co- met eene temperatuurstijging van l.dquot; zonder daarbij algemeene of locale reactie te vertonnen; kan dus hoogstens als verdacht wordennbsp;beschouwd. Bij de obductie bleek eene verborgen geringenbsp;locale reactie te hebben bestaan. De longen waren echternbsp;vry van translucide tuberkels of eenige andere kwaaddroezigenbsp;laesie, evenzoo de andere onderzochte deelen van het lichaam.

No. 44, wel afkomstig uit eene besmette omgeving, doch bij eene injectie vannbsp;nbsp;nbsp;nbsp;slechts eene temperatuursverheffing

vertoonende van 1.1'� met duidelijlie locale en geene algemeene reactie, kan dientengevolge eveneens als verdacht wordennbsp;beschouwd. De obductie toonde aan, dat in de longen slechtsnbsp;zeer weinige, een 3 tal, translucide tuberkels aanwezig en innbsp;de andere organen geene kwaaddroezige laesies te vindennbsp;waren.

No. 2, bij eene injectie van 0.25'^lt;^- eene temperatuursver-hooging van 1.5� gevende, met eene duidelijke algemeene en locale reactie, bleek dientengevolge hoogst verdacht te zijn.nbsp;Toen het dier naderhand werd afgemaakt en geseceerd, blekennbsp;dan ook verschillende kwaaddroezige laesies voorhanden.

De overige dieren reageerden met eene temperatuursver-

84

hooging van boven de 2lt;', een 4 tal zelfs met 3� en meer (No. 16, No. 24, No. 25, No. 29).'

Eene meer of mindere volledige reactie werd slechts door vier vertoond (No. 4, No. 24, No. 25, No. 26).

De andere paarden gaven weinig of geene algemeene of locale verschijnselen, of slechts ��n van beide te zien.

Bij het 5 tal met 0.2lt;^lt;^- ge�njicieerd vertoonde geen enkele de volledige reactie.

Al de uit deze groep van hoogreageerende dieren afgemaakte en geseceerde paarden (d. w. z. van de 16 direct 11 en laternbsp;na de 2a injectie nog eens 2) bleken in meerdere of minderenbsp;mate en zelfs in eene voor de omgeviny zeer gevaarlijkennbsp;vorm aan malleus te lijden.

De maximum-hoogte der lichaamstemperatuur viel voor bijna alle der boven besproken paarden tusschen 12�18 uurnbsp;na de injectie.

Slechts bij een 3 tal No. 21, No. 23 en No. 44 bestond zij na respectievelijk 10, 20 en 22 uur. Na de hoogste uitslagnbsp;volgde bij verscheidene eene betrekkelijk snelle daling, dienbsp;ongeveer tegen het 32ste uur haar laagste punt, soms tot dichtnbsp;bij den norm (No. 7, No. 8, No. 21, No. 47, No. 48) bereikte,nbsp;om daaima weer betrekkelijk hoog te stijgen. Bij een enkele,nbsp;No. 6, bleef de temperatuur bijna permanent zeer hoog.

MALLE�NE C. (nieuwe Parijsche malle�ne).

Deze werd gebezigd voor eene herenting der te Bandjar Negara overgebleven pikolpaarden, terwijl ook nog een rijpaard No. 53 daarmede werd ge�njicieerd. De dieren hadden,nbsp;behalve de laatstgenoemde, in de afgeloopen maand van afzondering merkbaar veel geleden. Klinisch ontwijfelbaar opnbsp;malleus wijzende verschijnselen waren niet aanwezig, welnbsp;werden bij eenige verdachte symptomen opgemerkt.

Het veulen No. 3 en evenzoo het niet pikolpaard No. 53 buiten rekening latende is de uitwerking der injectie bij denbsp;overige in de volgende Tabel III, een eenigszins gewijzigdnbsp;model No. II, aangegeven.

85

TABEL III.

Hieruit blijkt, dat No. 2 beneden ��n graad temperatuurs-verheffing vertoonde, maar eene tamelijk duidelijke algemeene en locale reactie had. Bij de obductie kwamen tal van kwaadnbsp;droezige laesies voor den dag. De atypische curve is verklaarbaar uit het feit, dat dit dier de beide aan de injectie voorafgaande dagen reeds koortste.

Ook bij No. 7 werd zoo iets verwacht, doch ten onrechte. De temperatuursverhooging, die het dier v��r de injectie vertoonde, is dan ook van mindere beduidenis in vergelijkingnbsp;met die van No. 2 (vergelijkt curven).

De 8 overige dieren reageerden met eene temperatuursverhooging van boven de 2�; ��n daarvan haalde 3,5� boven den gemiddelden norm (No. 14). Eene volledige reactienbsp;vertoonden vier ervan (No. 7, No. 8, No. 14 en No. 15) terwijlnbsp;de vier overige (No. 10, No. 11, No. 12, No. 13) daaraan nabijnbsp;kwamen. De obductie van 5 dezer 8 dieren gaf kwaad-droezige veranderingen te zien en wederom bij 4 in eennbsp;vorm ontwijfelbaar infectieus voor de omgeving. De hoogstenbsp;temperatuur-uitslag werd bereikt na 14�16 uui�, slechts bijnbsp;ket niet in de tabel opgenomen veulen, dat eene verhoogingnbsp;van 2.5� vertoonde, had zulks veel eerder plaats (na het lOonbsp;^ur). Ook nu volgde na het bereiken van het maximum bij

86

vele eene snelle daling, tei�wijl het laagste punt bij enkele bijna den gemiddelden norm bereikte. Na de daling volgdenbsp;weer eene stijging gedurende den dag na de injectie.

Vergelijken wij thans, in zooverre mogelijk, de uitwerking van de uit Parijs afkomstige malle�ne A en C, dan blijkt denbsp;eerste, de oudste, haar vermogen om de temperatuur te doennbsp;stijgen niet te hebben verloren, daarentegen voor een gedeeltenbsp;wel, het te voorschijn roepen van locale en algemeene verschijnselen. En toch zijn deze laatste zelfs bij C lang niet in dienbsp;mate ontwikkeld, als daarover te lezen valt in de literatuurnbsp;bij eene injectie in Europa. Hierdoor ontvalt ons gedeeltelijk een hulpmiddel, waaraan in - dat werelddeel hoogenbsp;waarde wordt toegekend. Desniettegenstaande bleek ons denbsp;malle�ne een bruikbaar hulpmiddel te zijn om malleus te diag-nostiseeren, of wel het vermoeden van zijn bestaan meerderenbsp;waarschijnlijkheid toe te kennen.

Aangezien de injecties, in zooverre ze door obductie gecontroleerd werden, plaats hadden bij zwaar ge�nfecteerde koppels, behoeft het geene verwondering te baren, dat bijnbsp;de onvolkomen reageerende dieren, ook die, welke slechtsnbsp;eene hooge temperatuurstijging hadden, bij sectie de meestenbsp;eene voldoend aantal kwaaddroezige veranderingen vertoonden,nbsp;om het afmaken te motiveeren. Of zulks ook het geval zounbsp;zijn in een lichter ge�nfecteerd milieu, is onwaarschijnlijk,nbsp;daar zelfs bij de volkomen reageerende dieren een enkel tenbsp;vinden is, No. 25, dat afgaande op de gevonden veranderingen,nbsp;slechts in geringen graad besmet was, n. m. 1. in de longen.nbsp;Bij dit paard waren ook wel de mediastinaal klieren een weinignbsp;aangedaan, doch het bewijs, dat die aandoening van kwaad-droezigen aard was, werd niet geleverd. Ook paard No, 7,nbsp;waarbij in de longen slechts enkele translucide tuberkelsnbsp;werden aangetroffen, zou in hetzelfde, geval verkeeren alsnbsp;No. 25, indien door eene geslaagde cultuur niet was aangetoond, dat eene dergelijke aandoening van de mediastinaalnbsp;klieren aan malleus te wijten is.

Het is daarom raadzaam dat bij de toepassing der injecties op meer kostbare individuen bij de beslissing over het al ofnbsp;niet bestaan van malleus en het afmaken streng worde vast

87

gehouden aan de voorschriften van Nocaed, zonder al te hooge eischen te stellen voor eene volledige reactie.

Uit onze proef blijkt, dat ook de slechts onvolledig rea-geerende dieren, ook die met een geringe temperatuursver-heffing, doch duidelijke algemeene locale reactie, in hooge mate geinfecteerd kunnen zijn en dus eene strenge isoleeringnbsp;moeten ondergaan (No. 5, No. 23, No. 12, No. 13, No. 2).

MALLE�NE B. te Weltevreden vekvaardigd.

De uitwerking van eene injectie van 0.5*^�' bij verdachte pikolpaarden is in onderstaande Tabel IV aangegeven.

TABEL IV.

No. 9, in een zeer slechten voedingstoestand verkeerend, hoestend individu vertoonde reeds gedurende de beide aan denbsp;injectie voorafgaande dagen eene tamelijk hooge temperatuur.nbsp;Hoewel in de tabel opgenomen, verdient het aanbeveling bij denbsp;vergelijking der malle�ne-werking dit paard buiten rekeningnbsp;te laten. Bij obductie bleek het in hooge mate ge�nfecteerd te zijn.

Niettegenstaande dus de tamelijk hooge malle�ne-dosis reageerde de helft van de overige paarden met eene tempera-tuursverhooging van nog geen 2�, terwijl de andere helft zulks w�l deed, doch weinig of geene algemeene reactie vertoonde en slechts 2 eene duidelijke locale reactie gaven. Het

88

zou natuurlijk mogelijk zijn, dat deze uitwerking aan de individuen zelf te wijten was. Daarom werden ze uitgezonderdnbsp;No. 9 niet gedood, maar eene maand later eene 2� maalnbsp;ge�njicieerd met malle�ne C. De uitwerking daarvan, reedsnbsp;in tabel III neergelegd, wordt ter wille eener betere vergelijking hier nogmaals weergegeven.

TABEL V.

Alle reageerden toen boven de 2quot;; twee met eene volledige reactie, terwijl de 4 oveidge daaraan nabij kwamen. Doornbsp;obductie van de helft dezer dieren konden wij ons overtuigen, dat malleus bestond en wel in niet geringe mate.nbsp;De minder goede uitwerking van malle�ne B is dus niet aannbsp;de paarden zelt te wijten, maar meer dan vermoedelijk aannbsp;de aanwezigheid van eene te geringe hoeveelheid toxinen innbsp;de malle�ne, een punt waarop bij de bereiding van eene nieuwenbsp;hoeveelheid dier stof zal moeten worden acht gegeven.

Bij reeds duidelijk zieke paarden of wel diegene, welke om klinische redenen ten hoogste verdacht zijn, is de uitwerking der malle�ne zeer wisselvallig. Waarschijnlijk wordtnbsp;zulks veroorzaakt door de bestaande hektische koortsen, dienbsp;het proefdier ongeschikt maken om eene buitengewone tem-peratuursverhooging te vertoonen. Niet altoos kan men het

89

bestaan dier hektische koortsen constateeren door 2 dagen voor de injectie de lichaamstemperatuur op te nemen.

Zoowel de algemeene als locale reactie kunnen te wen-schen overlaten; het is echter ook mogelijk, dat beide of ��n van beide, zich in buitengewone mate ontwikkelt (vergelijkt No. 50).

Tot diegene met malle�ne A ingespoten paarden, van welke te. voren het bestaan eener hooge lichaamstemperatuur konnbsp;Worden vastgesteld, behooren:

No. 30. lijdt klinisch aan malleus; de verkregen gemiddelde normaal temperatuur was 38.9�' C.

� 50. lijdt klinisch aan huidworm; de verkregen gemiddelde normaal temperatuur was 39.8� C.

Het eerste gaf eene verheffing van slechts 1.5� C. met nierTibare algemeene en zeer duidelijlze toenemende localenbsp;'gt;'eactie.

Het tweede gaf slechts eene temperatuurstijging van 0.9� met geringe algemeene zeer sterlce, lang aanhoudende locale reactie.

Tot die, welke geene bizonder hooge gemiddelde normaal temperatuur hadden, behooren :

No. 18, lijdt klinisch aan malleus, gemiddelde normaal temperatuur 38.3� C.

No. 31. ten hoogste verdacht van huidworm, gemiddelde normaal temperatuur 38� C.

No, 32. lijdt klinisch aan malleus, gemiddelde normaal temperatuur 38.2� C.

Het eerste vertoonde eene temperatuursverheffing van 2.5� niet geringe algemeene en duidelijke, doch spoedig verdwenennbsp;locale reactie.

Het tweede had een uitslag van eveneens 2.5�, met duidelijke algemeene en geringe, laat opgekomene locale reactie.

Het derde gaf een uitslag van 2.4� met merkbare algemeene �n duidelijke, toenemende locale reactie.

De zieke of klinisch hoogst verdachte paarden met 0.5��-nialleine B ge�njicieerd, gaven de volgende uitwerking te zien :

90

No. 17. lijdt aan malleus, gemiddelde normaal temperatuur 38.20 c.

Hoogste uitslag 2.3o met geringe algemeene en geen locale reactie.

No. 19. ten hoogste verdacht, gemiddelde normaal temperatuur 38.30 c.

Hoogste uitslag 2.3� met geringe algemeene en zeer geringe, spoedig verdwenen locale reactie.

Men ziet dat Mj deze objecten in zooven�e het haar vermogen betreft om de temperatuur te doen stijgen, malle�ne B niet ten achter staat bij malle�ne A.

Een derde maal werd ze toegepast in een dosis van O.T�oo-

No. 33. lijdt klinisch aan malleus, gemiddelde normaal temperatuur 38.20

Hoogste uitslag 2.2� met merkbare algemeene en geringe locale reactie.

Door verhooging der dosis werd dus niet veel gewonnen.

De uitwerking der injecties met Parijsche malle�ne bij de als volwassen te beschouwen niet pikolpaarden, is in Tabel VInbsp;voorgesteld.

TABEL VI.

Volgens de door Nocard gegeven voorschriften zouden No. 41 en No. 53 als zeer verdacht moeten worden beschouwd,

91

No. 42 minder en het minst No. 35, No. 40 en No. 51, terwijl No. 38 als vrij van kwaden droes kan worden verklaard,nbsp;No. 43, daarentegen vertoonde eene volledige reactie.

Slechts ��n van alle, No. 35 zooals reeds vroeger gemeld, werd aangekocht en gedood. De obductie gaf geene opnbsp;kwaden droes betrekking hebbende afwijkingen te zien.

Om een beslissend oordeel te kunnen vellen over de werking der malle�ne in dit milieu zijn te weinig dieren opgeofferd.

Is ons deze groep als proef van weinig waarde (behalve No. 35), veel meer moet dit het geval zijn voor de groep dernbsp;veulens, waar zoo moeilyk eene goede dosis te bepalen was.nbsp;Wij zullen deze dieren daarom ook buiten beschouwing laten.

Reeds op pagina 86 en 87 werd ons oordeel uitgesproken over het gebruik der malleiine in Indi�. Hier volgt nog eenenbsp;opgave van de verschijnselen welke zij kan te voorschijnnbsp;roepen.

Vooreerst eene temperatuursverhooging, die van af de lichtste verheffing tot 3� graden en meer boven den norm kannbsp;plaats vinden. Bij de meeste dieren met eene uitslag vannbsp;oenige beduidenis volgt spoedig of eerst na eenige uren eenenbsp;daling, die veelal zeer laag gaat en soms den norm bereikt ofnbsp;liem passeert. Gedurende het verloop van den tweeden dagnbsp;�a de injectie, stijgt de temperatuur weer om den daaropvol-genden dag meestal normaal te worden. Tijdens de eerstenbsp;maximum stijging ziet men bij vele paarden in de curve eennbsp;dubbelen top ontstaan, Eene bepaalde beteekenis kan aannbsp;dezen dubbelen uitslag niet worden toegekend.

Bij enkele dieren slechts zagen wij de temperatuur van af haar maximum langzaam en geleidelijk dalen, juist zooalsnbsp;men in Europa beweert, dat zulks plaats heeft bij eenenbsp;l'ypische, volledige reactie.

Omtrent de apreciatie der temperatuursverheffing wenschen ^ij ons te houden aan de door Nocaed eenmaal vastgesteldenbsp;mdeeling, doch willen daaraan toevoegen, dat eene snelle valnbsp;met daaropvolgende stijging op den tweeden dag na de injectienbsp;of eene meer geleidelijke daling in de beoordeeling geen

92

verschil behoeft te maken. Trouwens tusschen beide vindt men de meest vari�erende overgangen.

De maximum hoogte wordt bereikt tusschen het IQs en 220 uur, meestal tusschen het 120 en I80 uur. Het is dusnbsp;noodzakelijk gedurende dezen tijd om de 2 uur eene tempera-tuursbepaling te doen of wel permanent eene maximaalthei'-mometer in den anus te deponeeren.

De gemiddelde normaal temperatuur bepale men door ��n of twee dagen v��r de injectie twee of drie malen daags opnbsp;geregelde tijden de lichaamstemperatuur te meten en hetnbsp;gemiddelde der uitkomsten te nemen. Eene temperatuurs-bepaling even voor de injectie is dan niet noodig, doch welnbsp;aan te bevelen.

Wanneer de temperatuur gedurende de dagen, voorafgaande aan de injectie bizonder hoog is geweest (39� en hooger) dannbsp;kan eene slechte, weinig sprekende curve verwacht worden. (')nbsp;Waarschijnlijk staat dit in verband met de meerdere ofnbsp;mindere frequentie dier koortsen gedurende den aan de injectienbsp;voorafgeganen tijd.

De algemeene reactie op eene malle�ne-injectie is, zoover wij haar leerden kennen, in vergelijking met wat daarovernbsp;uit Europa te lezen valt, meestal belangrijk geringer. Innbsp;het protocol lieten wij het noemen der symptomen ervan,nbsp;daar ze dikwijls slechts even aangeduid waren, geheel varennbsp;en bepaalden ons tot de mededeeling van den verkregennbsp;algemeenen indruk door haar gering, merlcbaar, duidelijk tenbsp;heeten. Eene heftige algemeene reactie zagen wij geenenbsp;enkele maal.

Wat de locale reactie betreft, de zwelling op de plaats der injectie, deze kan goed ontwikkeld voorkomen. Doch meestalnbsp;was het bij onze objecten niet het geval, al bleken zij dannbsp;ook bij de obductie geducht aan malleus te lijden.

Men mag dus in Indi� naar onze ondervinding geene te hooge eischen stellen voor eene volledige reactie en vergenoegenbsp;zich waar ook andere verdachte verschijnselen op een moge- ¹

1

Beter is het reeds bij eene gemiddelde temperatuur van 38.5� daarop te rekenen.

93

lijk bestaan van malleus wijzen met eene minder volledige reactie, de temperatuuruitslag daarbij als hoofdzaah beschouwende.

Het bestaan van ��n der drie reacties in voldoende mate, hetzij de locale, de algemeene, maar vooral te temperatuurs-verheffing maakt het dier in kwestie hoogst verdacht en eenenbsp;strenge isolatie noodzakelijk. Grenzen aan te geven voor denbsp;locale en algemeene reactie, zooals zulks werd vastgesteld voornbsp;de temperatuursverheffing, is niet mogelijk. De apprecieeringnbsp;daarvan zal daarom, evenals dat voor het gebruik van denbsp;lualle�ne in het algemeen noodzalijk is, gegrondvest op ondervinding, met oordeel moeten geschieden en wel in verbandnbsp;luet den klinischen toestand van het te onderzoeken paard.

Van de gelegenheid, welke bestond, om talrijke obducties te doen, maakten wij gebruik om eenige cijfers te verkrijgennbsp;aangaande het voorkomen van wormaneurysma in de arteriaenbsp;�iesentericae. Van de 30 geseceerde dieren bleken 20 daarmede behebd te zijn, dus Voor Europa wordt het cijfernbsp;90 tot 94 % opgegeven.

Voorts vonden wij 7 malen een wormtumor in den maagwand; d. i. bij ongeveer 1/5 van het geseceerde aantal.

A. DE Vletter.

J. DE Does.

94

Bijlage I.

PROTOCOL.

No. 1.

Hengst, 6 jaar, donkerbruin, Eigenaar Wirosetiko.

Dessa Koeto Wringin. Pikolpaai�d in nauw contact geweest met al de volgende pikolpaarden.

20. nbsp;nbsp;nbsp;II. 19Q1. Voedingstoestand onvoldoende, kreupel aan het

rechter achterbeen, op den rug groote druk-wonden.

21. nbsp;nbsp;nbsp;II. � Des avonds te 11 uur 0.25 malle�ne A. subcu-

taan ge�njici�erd.

22. nbsp;nbsp;nbsp;II. � Toestand niet veranderd.

23. nbsp;nbsp;nbsp;II. �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem.

Geene Klinische verdachte symptomen.

Gemiddelde normaal temperatuur: 37.9� C.

Hoogste uitslag: 0.9� daarboven.

Na 20 uur 0,4� boven de gemiddelde temperatuur. Geene locale of algemeene verschijnselen.

25. II. 1901. Gedood.

OBDUCTIE;

Op de plaats der injectie niets opmerkingswaardig. Submaxelaire klieren bevatten enkele, kleine, gezwollennbsp;pakketjes, welke bij doorsnijden saprijk blijken te zijn.

Neusholten, pharynx, larynx, trachea: geene veranderingen.

Longen: Iloofdbronchen normaal;

95

In de linkerlong bevindt zich ��ne, in de rechter drie knobbeltjes, waarvan ��ne onbetwist op eene doorzichtige type B gelijkt. De overigenbsp;zijn hennepzaad groot, geelwit en behooren niet tot type B.

Hart en groote vaatstammen normaal.

Pancreas; nieren: normaal.

Lever: bezaaid met kleine witte knobbeljes van type A.

Milt: bizonder klein, vast en bloedloos.

A r t e r i a e m e s e n t e r i c a e: geen worm aneurisma.

Maag: geen worm tumor.

No. 2.

Hengst, 8 jaar, donkerbruin. Eigenaar Wirosetiko.

Dessa Koeto Wringin. Pikolpaard. Zie No. 1.

20. nbsp;nbsp;nbsp;II. 1901. Voedingstoestand onvoldoende.

21. nbsp;nbsp;nbsp;II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Des avondsnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;te 11 unr 0.25 c.c. malle�ne A

subcutaan ge�njici�erd.

22. nbsp;nbsp;nbsp;II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 u. v.m.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Triestig, hangerig. Eene zwelling

op de injectieplaats ter grootte van eene handpalm.

11. � v.m. Idem, zwelling toegenomen.

5. � v.m. Algemeene toestand gebeterd.

Zwelling nog flink promineerende.

23. nbsp;nbsp;nbsp;II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7. � v.m.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Algemeene toestand goed. Zwel

ling nog tamelijk scherp omschreven.

Klinisch geene verdachte symptomen.

Gemiddelde normaal temperatuur 38.6� C.

Hoogste uitslag 1.5� daarboven.

Na 20 uur 0.2� boven de gemiddelde temperatuur. Algemeene reactie merkbaar, spoedig gebeterd.nbsp;Locale reactie duidelijk en later flink toegenomen.

17. III. 1901. Voedingstoestand slecht, submaxelaire klieren een weinig te voelen.

Des avond te 11 uur ge�njici�erd met 0.25 malleine C.

9 u. v.m. A.R. zeer duidelijk, LR. waarneembaar 0.8 X 0.8 d M.

1 ,, n.m. A.R. nog duidelijk, LR. flink IV2 X 1. d.M.

5 � n.m. A.R. nog duidelijk, LR. stationair. 20. III. �nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 ,, v.m. A.R. Jverdwenen, LR. duidelijk

1.2 X 1. d.M.

1 � n.m. LR. nog duidelijk; 1 X d.M. 5 � n.m. LR. diffuser.

Geene klinische verdachte symptomen.

Gemiddelde normale temperatuur 38.7� C.

Hoogste uitslag 0.7� daarboven.

Na 24 uur 0.2� er beneden.

Algemeene reactie duidelijk; locale reactie goed.

21. III. 1901, Gedood.

OBDUCTIE.

Op de plaats der injectie in de subcutis oen weinig geolgekleurd infiltraat. De daaronder liggende liuidspier vertoont op doorsnedenbsp;breede, witte, saprijke bindweefselstrengon.

Region ai re boegklieren een weinig gezwollen.

Submaxelaire klieren: normaal.

Neusholten, pharynx: normaal.

Larynx: in de gleuf van den binnen voorwand een paar kleine, flauwe, stervormige, litteekenaebtige woekeringen.

Trachea: normaal.

Longen: Iloofdbronchen normaal. In het longweefsel enkele translucide tuhcrkels; meerdere knoljheltjes van type D in hunne

98

Klinische verdachte symptomen geene.

Gemiddelde normaal temperatuur 38.1� C.

Hoogste uitslag 2.3� daarboven.

Na 20 uur 1.4� boven de gemiddelde temperatuur. Algemeene reactie gering.

Locale reactie gering.

17. nbsp;nbsp;nbsp;III. 1901. Het veulen is in voedingstoestand achteruit

gegaan. Submaxelaire klieren goed te voelen, voornamelijk rechts, maar zacht en week.nbsp;Het rechter oog scheidt veel mucopus af ennbsp;traant. De conjunctiva en mambrana nicti-tans zijn vuurrood met ge�njici�erde vaatjes.nbsp;Het linker oog is veel minder ontstoken.nbsp;Neusafscheiding gering. De mucosa van hetnbsp;neusseptum bezit een ongelijke oppervlakte.

18. nbsp;nbsp;nbsp;HL 1901. Des avonds te 11 uur ge�njici�erd met 0.1 c.c.

male�ne C.

9 u. v.m. Algemeene reactie merkbaar, locale reactie diffuus, gering 0.5 X 0.5 d.M.

1 � n.m. Algemeene reactie 0.75 X 0.5 d.M.

5 � n.m. Idem, Idem.

20. HL 1901. nbsp;nbsp;nbsp;7 � v.m. Normaal, en zoo gebleven.

Weinig verdachte symptomen. Gemiddelde normaal temperatuur 38� C.nbsp;Hoogste uitslag 2.5� daarboven.

99

Na 22 uur O.S� boven de gemiddelde temperatuur. Algemeene reactie merkbaar. Locale reactie gering.

21. III. 1901. Gedood.

OBDUCTIE.

Op de p 1 a a t s der injectie in de subcutis oen liclit infdlraat. Subniaxelaire klieren licht gezwollen.

Neusholten, pharynx, larynx, t r a e h e a, boezems; normaal.

M e d i a s t i n a a 1 k 1 i e r e n gezwollen op doorsnede saprijk. Longen. Iloofdbronchen normaal; in de kleinere vertakkingennbsp;cenig witachtig slijm.

In het longweefsel verscheidene knobbeltjes van type A. Verder een 6 tal translucide tuberkels en eenige knobbeltjes van type B.

Hart en groote vaatstammen normaal.

Pancreas, nieren, milt: normaal.

Lever bezaaid met knobbeltjes type A en erwt- tot boongroote knobbels die een zeer dikken wand bezitten en kazigen inhoud.

A r t e ri a m o s e n t e r i c a ant: wormaneurisma.

Maag normaal.

No. 4.

Hengst, 10 jaar, grijze valk. Eigenaar Moerma Widjojo. Dessa Koeto Wringin. Pikolpaard. Zie No. 1.

20. nbsp;nbsp;nbsp;II.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1901.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Voedingstoestand goed. Op den rug groote

drukwonden.

21. nbsp;nbsp;nbsp;11.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Desnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;avonds te 11 uur ge�njici�erd met0.25cc.

malle�ne A.

22. nbsp;nbsp;nbsp;11.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 u.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v.m. Algemeene reactie gering. Op de

plaats der injectie eene handpalm groote geprononceerde zwelling.

11 u. v.m. Triestig, hangerig; zwelling teruggegaan .

5 u. n.m. Triestig, zwelling bijna verdwenen.

23. nbsp;nbsp;nbsp;ILnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7 u.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;v.m. Zwelling weer duidelijk te zien,

bizonder pijnlijk.

25. II. � nbsp;nbsp;nbsp;Zwelling nog toegenomen.

100