./t'^-i‘|OV

üf-yy^/ -€^

-quot;^r ÓL'yx-'

2)

^jLa^ nbsp;nbsp;nbsp;/foS

Wrth ddwyn allan yr Ail Gyfrol hon, gweddus i mi gydnabod yn ddiolchgar y derbyniad siriol a rodd-wyd i’r gyntaf. Gwelir mai detholiad o delynegionnbsp;yw y rban fwyaf o’r,^:^’|]rql bon—rhai hen, ac eraillnbsp;diweddarach. Oyhc^d^ifr'^S^^ “;Gwilym Hiraethog,”nbsp;a chywydd “Yr Aelwyj,” drwy ganiatad caredignbsp;awdurdodau Oymdeitbas yr Eisteddfod Genedlaethol.nbsp;Daw y Drydedd Gyfrol allan pan geir hamddennbsp;gasglu pethau at eu gilydd.

CYNWYSIAD.

Gwilym Hiraethog I Ble mae’r Byd yn Mynd?nbsp;Liw Nos ar y Traetlinbsp;Yr Amser Gyntnbsp;l)uw Gyda Ninbsp;Mae’r Gwynt yn Oernbsp;Bugeilio’n Mysg y Lili.

Fy HojBE Aderyn Fendigaid Ysguboriaunbsp;Hen Femrwn fy Nhad

Y nbsp;nbsp;nbsp;Pererin ..

Hwian Mam Orig ar y Llynnbsp;Murmur y Donnbsp;Dychwelwch y Delynnbsp;Peidiwch Caxi’r Goleuui Allannbsp;Hen Yd y Wlad

Y nbsp;nbsp;nbsp;Pagan Gwyn'

Ehod Nyddu fy Nain.

Plant y Flwyddyn Afalau Sodomnbsp;Cenwoh Gerddi Cymru.nbsp;Rhagrith y Mynyddnbsp;Myuachlog Ystrad Fflur

Y nbsp;nbsp;nbsp;Profiwyd Aurenaunbsp;Briallu

Darlun fy Blam Saf i Fyny dros dy Wladnbsp;Adduned y Proffwydnbsp;Sibrwd yr Awelnbsp;Haul ar ol y Gawod

CYNWTSIAD.

A Glywaist Ti ?

Cofio’r Lleidr “Nos Da”..

Dysgwch Gymraeg i’cli Plant Derw Cymrunbsp;Crynllys y Mynyddnbsp;Tyddyn fy Nhadnbsp;Paid Breuddwydio ar Ddihun

Y nbsp;nbsp;nbsp;Tlysau ..

Talyho

Gwlad y Palmwydd ..

Tywydd Mynd Adref ..

Esgyn a Chanu Uchelgais ..

Blodeu’r Fynwent Anelu at Ddim, a’i Daronbsp;Lief o’r Dyfndernbsp;Taro’i Fam..

Nid y Wisg sy’u Gwneud y Dyn Blodeuyn Serehnbsp;Gad y Byd yn Well o’th olnbsp;LI ygad y Dyddnbsp;Llofrudd y Fwyalchen

Y nbsp;nbsp;nbsp;Llong Aeth i Lawr..

Pah am y Byddi Farw?

Y nbsp;nbsp;nbsp;Deigryn Hwnw

Y nbsp;nbsp;nbsp;Prydydd Siomedig ..

Esaiah Nid yw Mwy ..

Hafod y Glyn “ Yr Hen Awelon”

Dan yr Ywen ganol Nos Yr Hen Bweraunbsp;Pa heth yw Dyn ?

Trem yn 01 Trem yn Mlaennbsp;Finned

Y nbsp;nbsp;nbsp;Drws Agored

Yn lach, fy Mrawd! nbsp;nbsp;nbsp;..

Gwaith Barddonol Dyfed*

GWILYM HIRAETHOG.

CAD AIR DEEPWL, 1884.

O ! Walia deg, wyla di,—mud gwympo Mae dy gampus gewri ;

Dy awen hardd drwy dy lydain erddi Gerdda’n ei galar, a’i gruddiau’n gwelwi ;

Troi o’th ogoniant Hiraethog heini,

A lanwodd genedl o newydd gyni ;

Ar fedd gwerinwr o feiddgar yni,

Wylo sydd felus—hawdd yw ei foli;

Hir yw’r waedd, taer yw’r weddi—am brofiwyd,

A dyn a daniwyd i wnead daioni.

Awoh hiraeth o’i ol sy’n chwerw,—hiraeth Erys yn ei enw ;

A thdn yr hiraeth hwnw,—gwlad lonydd Am law ei noddydd ymdeimla’n weddw.

Am ei helynt ymholwn,

Y mae lies yn hanes hwn ;

Lies i arall a sieryd I glyw’r oes yn glir o hyd ;nbsp;lach wr, ïu yn llawen chwedl—itó ei wlad, •5- Inbsp;Yn drinydd caniad, arweinydd cenedl.

Dyn a’i lend o uniondeh,—a’i enw Anwyl yn ddiareb;

Dyn o waed na hidiai neb, ^ A’i enaid yn ei wyneb.

A

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Mynydd Hiraethog ! Enwog hudlonaf Ydyw, a eholofn ei glod uchelaf;

Pry yr ymestyn ei gorya garwaf,

Ucha’ Barnasus y “ Chwibren Isaf; ” Ymylon Aled a’i mawl anwylafnbsp;Fwria hudoliaeth i’w fro dawelaf ;

I fin oer yr afon af—dan ddiffyg,

Ac wrth ei helyg o hiraeth wylaf.

Mor eilunol mae’r lanerch I’w chalon yn sugno’n sereh ;

Yno’n deg o ddynion da,—yn ei rym,

Y magwyd Gwilym i godi Gwalia.

Ö linach Hedd Molwynog,—diwyro Caed avail dywysog ;

Hyd oer nawn yn deyrn enwog,—fe’n loew Lanwodd yr enw i’w lenydd rhiniog.

Efe wybu o’i febyd,—am riaint Yn mawrhau y Bywyd;

A chanfu faich o wynfyd Yn y gras gylchynai’i gryd.

Wresog rieni! gras a gwirionedd Oleuai'u gwersyll, reolai’u gorsedd;

Hardd fel'y bore,—ei ddwyfol buredd Bnynai Duw yn eu banian duedd;

Hen seintiau rhagora’u gwedd,—ac heb baid O gysegr enaid yn gwasgar rhinwedd.

Daw o feithriniad y fath rieni Wellhad i wledydd, a llai o dlodi;nbsp;Dymuniad enaid am wneud daioni,

O fewn yr eiddil yn ddwfn fyn roddi ;

Yn mhen y brif-ffordd y mae hyfforddi ;

A thoriad gwawr yw’r awr i gynghori ; Aelwyd o’i hiawn reoli,—diddanwchnbsp;A’i hawddgar heddweh a ddygir iddi.

12 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Dyna nodwedd a da duedd Tr hen anedd dirion bono ;

Caru’r dynol, cael y dwyfol,

A’i hedd mewiiol o’i ddymuno.

Dyma ddirgelwch yr harddwch urddol Dyfai o gryfdwr y gwr gwladgarol;

Mawreddig fore mor dda gyfeiriol Roes ei ddwfn addurn ar oes ddefnyddiol;

Cyn teimlo’i hunan anian eneiniol Dan gyrau Sein a, a’i dan gresynol,

Ymarweddiad ymroddol—fam a thad,

Daflai ddylanwad i’w flwyddi olynol.

Gwelwyd gwawr goludog wen—athrylith Ar aeliau y bach gen ;

Gloew ragwelai awen Urddas byd ar ei ddwys ben.

Was gwych o wreiddyn ; heb ddysg uwchraddol, Nac hael afonydd o ddysg elfenol;

Daliodd a gafodd, gwenodd drwy ganol Ei bwnc i ryddid ei ben eyrhaeddol;nbsp;Hunan-ddiwyllydd, yn ddinawdd hollol,

A’i anfanteision yn fintai oesol;

Er hyny, nerth cyfriniol—jmddo gaid,

Yn fawredd enaid, yn fri haeddianol.

[ Derwen ddwys, o frwydro’n dda,

' Egni corwynt gonewera ;

A chryf lif mown chwerw floedd Gafnia eiddig fynyddoedd;

Felly gwr. mown cyflwr caeth,—tiwy bob tid Y dyreh o’i ofid i oruchafiaeth.

0 hyd mewn ynadrechiadau,—troi yr oedd Ddalenan bydoedd o la'rni wybodau;

Gwnai cydiol a.ntur gwanc ei dalentau Gyfri’ ehelaeth o’i hrin gyfrolau ;

Yn ddianwadal am ddal meddyliau,

GWAITH BAKDDONOL DYFED.

Anymcliweledig ei ymchwiliadau;

Ymroi’n awyddus am wirioneddau ;

A’u chwilio’n dii ion iV clir ddyfnderau ; Gwelwn ef yn glanhau—-ei alluoedd,

Yn eu haberoedd bob bwyr a borau.

Dyn gonest yn ei gynydd,

O bardd ddor ei fore ddydd;

Ni roes hwn o wersi hedd Awr fore i oferedd;

Deallai ef nad yw llwydd—yn ddiddig Gyda Ilygredig dwyll a gw'aradwydd.

Oeir nad yw elw cywir yn dilyu I ddirywiedig rodfeydd yr adyn ;

Nid oes gyrbaeddol ysgol i esgyn I dwr o nod o dy yr anbydjm;

Ni fu obaitb i febyn—am fawredd,

Heb i wirionedd gloewbur ei enyn;

Gwilym gredodd, ddaliodd byn,—dringai’n glau I’w byramidiau heb rwymau wedyn.

Y mynydd sy’n nghlwm a’i enw,—wele, Anfarwolodd bwnw;

Dwy law aweu dryloew,—ger ein bron,

Mae newydd goron i’r mynydd garw ;

Enw un ar ddau o nod,

Awen un wna’r ddau'n hynod;

Yn nhir Llen, enw' r Hall—dan anrbydedd,

A fynodd orwedd ar fynydd arall!

Ni f’ai enw ben fynydd—Hiraetbog Fyw yn oludog o fewn aelwydydd,

Na’i degwcb mor fendigaid,—nao mor ddl.

Heb glod dibafal y bugaü defaid.

Ei fywyd athrofiiol,—hyd y bryn Gyda’i braidd oedd fuddiol;

Düynai adlonol—wersi natur,

A cbariai gysur o’i chreigiau oesol.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Ond bu galwad bugeiliol—yn rhy fyr IV fawredd ysbrydol;

’Roedd ei enaid ardduiiol—am uwch bri,

Yn tremio, tori, trwy y materol.

Ei hyglod fyfyrdodau,—a alwent Am ddwyfolaoh pethau ;

Dal percben talent olau—yn y llaid,

Tw cadw enaid o fewn cadwynau.

0 ! pa les yw cyplysu—enaid tèl Wrth ddam tir i’w faethu ?

Neu gael amod i’w glymu—wrth gorlan, Yntan a’i anian oddiyno’n tynu ?

Myn i dan bob rhwymyn du,—ac fe’u chwal Yn ddiatal yn llwch o’i ddeutu !

Rhaid i enaid try dan ol—fynd yn uwoh,

Fynd yn nes i’r dwyfol;

I gynydd mor ogonol,—elfenau Meirwon yw nwyddau mor anianyddol.

Rho’wch hëol ymgyrcli awen—i undyn Po a “ mynd ” i’w aden,

I ddal hynt meddyliau hen,—mewn cylchoedd Goruwch had diroedd a gwrych daearen;

Yr iawn dir i enaid—mor oleubwyll,

Yw llwybrau crebwyll, a bro cerubiaid!

ii.

O ! ’r pur Wladgarwr parod,-Y rhoes Iw cyfamod;

A’i phenaf, egluraf glod,

A dyfai ar ei dafod.

Ei holl anian f ai’n Uoni,—mewn hud sereh, Dim ond son am dani;

A thra ’mhell o’i thrumau hi,

Nid a’i enaid o honi.

GWAITH BAEDDONOL DTl’ED.

Mynai drem i’w hen drumau,—er ceisio’r Cusan ar ei gruddiau ;

A’i iach estynol freichiau Am ei gwddf fel yn ymgau.

Cyflawni angen ei wlad ysblenydd Oedd hyglod benod Hiraethog beunydd,

O wledydd filiwn, gwlad ddiliefelydd,

A’i bri anwywol barha yn newydd;

O lethrau gemol ei throiog gymydd,

Wele folianus lif o lawenydd;

T niwl wnai’i bdnau yn Ian obenydd I ddal breuddwydion gor bron wybrenydd ;nbsp;Mae’n cadw delw’r nef ar ei dolydd ;

Mae cnydiau lili’n fin i’w bafonydd ;

Hofiai ei huthrol grog-rwygol greigydd,

A chyson antur ei brocbus nentydd ;

0 ! hygarol fagwyrydd,—ni chai'i seroh Gymhar i lanerch o’i “ Gymm lonydd.”

Ynddi gwreiddiai, daliai’n dyn,

Fel eiddew goreu’r flwyddyn ; Mawi'ygydd mor agos,—ac mor gydiolnbsp;A’r gragen beriol ar graig yn aros.

’Boedd ei afael ar Ddefion—ei genedl, Dadganai’i chylrinion;

Daliodd ei neillduolion,—er dwndwr Y gwydnaf wadwr, a gwawd yufydion.

Yr ben iaith gywrain, hithan—a welodd Waelod ei serchiadau ;

0 sel yn eirias olau,—dirmyg bron Yrai i dlodion yr edliwiadau.

Difwlch gymeriad ufydd, —o lawnion Ddalenau ysblenydd;

Ystwythder yr aber rydd,—yn unol A dymunol gadernid mynydd.

GWAÏTH BAKDDONOL DTFED.

Llariaidd a gwylaidd o galon,—lel oen,

Heb flas ar ddichellion;

Ond i yru blinderon—o’i fro dlawd,

Hoi boll anianawd y Uew yn union ;

Os gwanaidd wrth lais cwynion,—byddai’r gwr Yn agwedd arwr mewn egwyddorion.

Gwyliwr i’n diogelu,—mewn ystorm Nos a dydd yn glynu ;

Ar ei dwr yn prydeiu,—heb seibiant Na chwsg i’w amrant yn acdios Oymru.

Gyda’r wasg i godi’r bil,

O’i bwnc ni wybu encil;

Mewnol rym yn ol y rbaid Oedd i’w obaith yn ddibaid;

Yn flin wyl o flaen ei bèr—ddiollwng,

Wele, pen ostwng wnai Alp anbawsder.

Giymus wyrodd i greu “ Amserati ”

Da i’w genedl mewn du eigionau;

Ifwrw dylif o hyfi yd olau Draws y niwloedd fu'n drysu’n hawliau ;nbsp;Newyddiadur pur i’n pau,—a sylfonnbsp;Ei newyddion ar wirioneddau;

Gwawr hir ar ein gororau,— er llesbad, Gawn o ddylauwad ei gyn-ddalenau.

“ ^Bhen Ffarmwr,” garwr gwerin,—ar ei lef Codai’r wlad fel byddin ;

Gwas bryniaa megis brenin,

A’i gryf arf oedd gair ei fin.

Allan wrtb ei ewyllys,—cyd-dynem 0’n cadwyni dyrys,

A’i arddeliad mor ddilys Ewymai bawb ag awgrym bys.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Y natur ddynol hoilol ddeallai,

I lawr i’w gwaelod yn glir y gwelai;

Ei holl linynon i’w lie unionai—

Gwych nodau rhyv/iog ei chan darawai ;

I’w chalon yn union ai,—a’i greddf Ian I’w ffordd ei hunan yn eSro ddenai.

Hyny a ddododd i’r Newyddiadur Roesawiad hyglod, arosiad eglur ;

Ffrwd o firaeth wybodaeth bur,—fel hono Adwaenwn eto, yn denu natur.

I ddenu, pwy mor ddoniol ?—pwy o’i sedd Am rydd arabedd mor ddiarhebol ?

Ar adyn uchelfrydig,—pwy oilwaith Am arllwys gwawdiaeth oedd mor llosgedig ?nbsp;Erfawr gylch yr hyf a’r gwyl,—a lanwainbsp;Toreitbiog enaid Hiraethog auwyl.

Ehad rodd oedd ei gyngor drud,—balm cyson Yn Uoni’r galon, yn well na’r golud.

Diwyd ymröad o hyd mor eon Gariai ei genedl o’i garw gwynion ;

Ohwiliai, a cheisiai ladd yr achosion Barai ei gadael dan y bargodion ;

Rhoi i gynal ei chalon,—wynfydau,,

A chaniadau yn lie ocb^neidion.' V-,

Yr hyf lenor aflonydd,—i’w oror Wawriodd gyfnod newydd;

Ac i oerion fagwyrydd Y cariai dan pynciau’r dydd.

Ei lym, wreiddiol ymroddiad,

Newidiodd glir nodwedd gwlad;

Gan ddal, heb gwyn eiddilwch,—i’w fro brid, Yn darian Rhyddid—arweiniwr heddwcb.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Ei hwyl gynhyrfodd Walia,—am arbed Yr ing agored ar dir Hungaria ;

Pan oedd cynddaredd ar waed yu gwledda, A gweddwon addfwyn, heb gyhoedd noddfa ;nbsp;Bloeddiai’r gwr ar ei dwr da,—am droi’n olnbsp;Rwygiad dinystriol ergydion Awstria.

Molai’r estron dros y wendon Eymus wron yr “ Amsei-au; ”

A chadd glodydd ereill wledydd,

A chawodydd diolchiadau.

Gwelai fyd ; ond Gwalia fwyn G’ai reddfau y gwr addfwyn;

Daliodd o blaid ei eilun,

A’i sereh yndibrisio’i Imn.

Dyna’r dyn raid ei enwi,—dyna’r dyn Red i wddf trueni;

Y nbsp;nbsp;nbsp;dyn sy’n gwneud daioni—parhaol,

Yn galed fuddiol heb glod i’w feddwi.

Dyn a da yn ei duedd,—heb roi pwys Erioed ar gynwys rhyw der ogonedd ;

Dyn y rkaid i anrhydedd -ddyrehafu,

A dyfeni arno glodforedd.

Y nbsp;nbsp;nbsp;bywiog awdwr ! mor debyg ydoeddnbsp;Yn hyn, i’r lesu ar ran yr oesoedd;

Agorai’i enau er lies gwerinoedd,

Heb son am aur, ond am hawlian’r miloedd ; Eilun iddo’i him nid oedd,—ond dybennbsp;Ei ddyddiau llawen oedd hedd y lluoedd.

III.

0 ! ddewis wr Barddas hen—

Diwyd anwylyd awen;

Ar ddl drum ysbrydol draw,—bu ganwaith Yn gwisgo’i dalaith, ac ysgwyd dwylaw.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

Mynodd lion a’i mwynaidd hud Glymu Gwilym a’i golud ;

Hwnt yr ai drwy lawnt o ros,—i yniyl

Y nbsp;nbsp;nbsp;gerddi engyl a garai ddangos.

Difyr ddylanwad ei farddol yni Anadlai hoen ar ei genedl heini;

Oyfrinion anian, glan mewn goleuni Gyrchodd, gyhoeddodd yn wresog iddi ;nbsp;Athrylith i reoli—cymdeithas,

0’i ddawn grych wynias oedd yn gwreichioni.

Hwylus, a chlodiis mewn ymchwiliadau, Hedai ei awen i wleddoedd “ duwiau” ;

A’r da ddanteithion roed iddynt hwythau Hawliodd yn union i’n gwledda ninau;nbsp;Huliedig arlwyadau,—dihalog,

Wnaeth ein tywysog yn borthiaut oesau.

Yn nodd eangwawr aneddau engyl,

At orwych baentwaith y trochai’i bwyntyl; Ac yn emog i’n hymyl,—er lies gwlad,

Y nbsp;nbsp;nbsp;mynai’r bwriad mewn aur a beryl.

Gwaitb newydd ar lonydd len Luniai, lei yn fyw o boen ;

Rhj'w lawn glir arluniau glan,

A’u trem fel natur ei bun.

Tir hawdd oedd natur iddo,—’roedd natur Ddiniweitiaf ynddonbsp;Yn ei lawen oleuo,—ac yn burnbsp;Adleisia natur o’i dlysion eto.

Gwnai i wyneb gain wenu,—eto’n deg Tynai dant galaru ;

Llwyddianus gallai ddenu—o’n benaid, Dawel ocbenaid, wylo, a chanu.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Can fynodd inewn cwynfanau,—ac enfys Gwynfyd dros ein dagran ;

Nid y gwr o enaid gau—a wna bill,

A’i allu’n enill ein holl linynau.

Goludoedd y gweledig,—drwy anian Di-iniai yn ddeheuig;

Cariai gan o’r ereig unig,—ac yn wir O ffrwyth y frodir yn ffraeth wefredig.

Brydiau ereill ai heibio’r daran,

I bell wyll ai ei grebwyll ailan ;

Mynai gren mewn gorhoian—fydoedd crog,

Yn gain amliwiog yn ymyl huan.

O Iwch anianol i loewacli nenau,

Ai ar ei antur mor bur a’r borau ;

Gan wncud ei sedd mewn hedd rbwng mynyddau Yr aweu nertbol a’i chyfrin wyrthiau;

A gwridog ethol greadigaethau,

Yn troi o’i gwrnpas yn eu ter gampau ;

Mae lliw nef i’m llawenliau,—ar gribog TJchafoedd beulog ei ddrychfeddyliau.

“ Bydded ” awenydd, yn boddio dynion,

Alwai y teilwng feddyliau talion ;

Boddhad dynoliaeth heb ddudew niwlion,

Yw trem o ganol eu trumau gwjniion ;

Heulog fyw olygfiion,—sy'n anilwg,

Yn synu’r golwg, yn swyno’r galon.

Ar ei ol antu)io’r y’m,—godidog Ei hediadau cyflym;

Ebodio’n y pellder ydym,—anamlwg,

Ac o’r golwg y gyrai Gwilym.

Rhodiai ef ar dir dwyfol,—a’i awen Yn gwneud newydd heolnbsp;I dorf fawr, tra’n dirf o’i olnbsp;Y trig addurn tragwyddol.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

Henffych i’r hen awenau—adawant Y duon bydewau!

Awduron yr uehderan,—ac o’u hol Y llaid daearol jni y pellderau;

O belydron eu doniau,—Barddas wel Ar eu hwyr dawel Aurora duwiau.

Wrth ei gan Hiraethog hy’

Oedd aflonydd fel hyny ;

Ar linell y peil a’r pur, Hirwyntiog ar ei aiitur ;

DifjT don ei glodfawr dant,

Sobrai drem ysbryd Rhamant.

Awn yn nes i’w geinion haf,

Awn i’w iacb fryniau ucbaf ;

A daw i farddol duedd O honynt hwj', neint o hedd.

Tir “ Emanuel ” uohel fynychodd,

A hir yn nhangnef ei nef y nofiodd ;

Yn nawdd yr lesu mewn hedd arosodd,

A brwd ofalus fel brawd fe’i holodd;

Ei dyner ddrudion erddi a rodiodd,

A phorthus egni o’u ffrwyth a sugnodd;

Y nbsp;nbsp;nbsp;byd o’i olwg beidiodd,—tra’n mwynhaunbsp;Ei wledd o ddiliau, a’i Dduw addolodd.

Golud dibalog y wlad a welodd,

Oddiar y lanerch a fyw ddarluniodd ;

A’r gwir feddyb'au rhagoraf ddaliodd, Mewn edau sidan mwynhad osododd ;

Y nbsp;nbsp;nbsp;byw dlysineb diail a’i swynodd,

Yn ddystaw foddus a. etifeddodd ;

O bau cerub y cariodd—rosynau Yr effro ddolau, a’r ffyu-dd a bulioddnbsp;Obry, 11e yr ymlwybrodd,-—a naturnbsp;Yr awyr eglur a beraroglodd.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Bardd agored o bur bawddgarwch, Yn dyferu hoen a difyrwchnbsp;Ydoedd hwn, ae ar fryn diddanwoh,nbsp;Fyny roddodd fanerau “ Heddioch.quot;

Beiddgar iawn, buddugwr oedd,—ai tu hwnt I antur Rhyfeloedd ;

A lliwiai a’i ailuoedd,—feusydd rliad, Cyfandir oaniad tu cefn drycinoedd.

Draw edryehodd drwy drwchus Gymylau gwae amlwg TJs ;

0 Edom Iwyd mae ei ]ef,—wedi llvvydd,

Ac hir ddiwydrwydd yn cyrhaedd adref.

“ Job ” hael yn wyneb vvelw!—dan ei gur Ehoed inwyn lywiawdur ar “ domen ” hidw,nbsp;Trowyd, a dreiniwyd ei randir hwnwnbsp;Yn noeth anialwch, a’i “ nyth ” yn ulw ;nbsp;Bu’n Gwilym heibio’n galw,—nes tanoddnbsp;Yr ymfaluriodd y storm aflerw ;

Hardd liwiodd ei gerdd loew—a phur nodd Y dydd agorodd o’i dywydd garw.

Ei droed liyf ar “ Dwr Dafydd ”—a roddodd, Mewn rhyddid ysbleuydd;

O’i ben derbyniai beunydd Ei ddyfal ddawn ddwyfol ddydd.

0’r “ Twr ” sereh sy’n gartre swyn, Enwog oedd ei awen gu ;

Ei Dduw i’w fant roddodd fwyn Ddyfroedd Ei feirdd Ef ei hun.

0 ! y gras mewn du groesau—at fy rhaid, Adwaena’m henaid yn ei “ Emynau ” ;

Yn y rhai’n cawn o’r wiwnef Ddigou o Dduw ganddo ef.

GWAITH BABDDONOL DYFBD.

Drwy ei deimladau rhedai melodion O fawl yn felus, fel nef awelon ;

Wele, mae defni ei salmau dyfiiioa,

Yn gwlychu brigau pwysïau Seion ;

Yn llawn o gariad, yn lloni geirwon Lwybrau yr anial i bererinion ;

Dygant i garedigion—yr lesu,

Orseddau canu yn rhosydd cwynion.

Pery ei foliant yn ein prif wyliau,

Am fron ddihalog, am farn oedd olau; Addas glorianydd o ddysglaer rinian,

O bur gydwybod, heb wyrog dybiau; Ehoes i ereill drysorau,—o ddyfnafnbsp;Fyfyrion doethaf ei feirniadaetliau.

Nid ein swydd yw dansoddi—arddunedd Ei farddonol deithi;

Arcs, mwynliau, trysori,

O fewii ei nef a wnawn ni.

IV.

Heibio arddunedd a swyn barddoniaeth, Esgynwn, gyrwn at uwch rhagoriaeth;

I weld Hiraethog ar bell diriogaeth Oesol dihalog sylweddau helaeth ;nbsp;Uchderau laohawdwriaeth, —lie mae Duwnbsp;Yn bwrw diluw o ysbrydoliaeth.

Dan y gawod yn gywir Yn fab y nef y bu’n bir,

Yn derbyn yr hyn sydd raid,

0’i boenau, achub enaid;

Oronai, derbyniai beunydd,

Fawredd Ion yn for o ddydd.

O wawr galonog! Dyma’r goleuni Gnydiai ogoniant gweinidog heini;

24 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Y llif naturiol ar wyll fun tori Yn ganaid der drwy ei genadwri;

Tröai anial trueni,^—at ofyn Diraddiol elyn, yn diroedd lili.

Gwladaidd, a lluniaidd lieb ffug allanol, Allan y torai’n ei ddull naturiol;

O fwynaf galon, efe’n fugeiliol Ddibrisiodd wagedd a bri swyddogol ;nbsp;Ni fynai’i natnr fewnol—ymfwynhaunbsp;Ar dir sidanaTi a rhodres dynol.

Cyneuedig genadydd,—o goleg Bugeiliaid y mynydd ;

Heb un rhwysg, yn gwibio’n rbydd Ar hyd fènau’r difeinydd.

A’i anian hudol yn eneiniedig,

Yn wyn o loewder yr Anweledig,

I’w Iwyfan dringai, llonai’r pellenig;

I ddyn bu’n dafod, i Dduw’n bendefig; 0’i wên addawol a’i ddawn ddebeuignbsp;Rhedai hyfryd-wch yn ffrwd wefredig ;nbsp;Hyf roddai yn fawreddig,—gostrelaunbsp;Y gloewaf rasau i glwyfau’r ysig.

Gwr Duw o gywir dnedd,-Gronicl o wirionedd;

Ar y dal briodoledd—feitlirinai, Gwresog hanfodai gras a gwynfydedd.

Yn y gair dwyfol y dengar dyfodd, Gwrhydri seraph o’r gair drysorodd ;nbsp;Hen addewidion liwn a ddiododdnbsp;Ei wanwyn bore, a’i nawn a burodd ;nbsp;Am ei lenyrch ymlynodd,—a bytbolnbsp;Geindeb natariol ei gnwd bentyrodd.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

I’w le, yn naturiol aeth,—yn gadarn Geidwad yr Athrawiaeth;

O diroedd Duw, rhydd y daeth—a beichiau Byw o rosynau i’w bur wasanaeth.

Tyrai adnoddau tir duwinyddiaeth Fel yn afradus, drwy flin efrydiaeth ;

A’i fam yn olau, cyfrinion belaeth

Y nbsp;nbsp;nbsp;rhain fu deilwng ran o’i fodolaeth ;nbsp;Cyfodai’n arwr ar dwr awduraeth,

O anadl eang i drin dadleuaeth ;

Myfyrdod mewn gwybodaeth—ddiwyrgam,

A ddygai William i fuddugoliaeth.

Amlwg feddyliau cymhleth—a roddai Yn ei wreiddiol bregcth;

Rhyw wlad fawr o wawl di feth Yw calon y “ Koheleth.'quot;

Oedd gryf fugeilydd gywiraf galon,

A’i gorlan enwog reolai’n union;

Tröai yn ebrwydd ddystawrwydd tirion Gableddiad gorwag y bleiddiaid geirwon;

Y nbsp;nbsp;nbsp;dorf a wyliodd, drwy ei ofalonnbsp;Brofodd yn felus borfeydd nefolion ;

Byw’n deg uwchben eu digon—byddai’i braidd, Hyd froydd iraidd, ger dyfroedd oerion.

Hawliai deg osteg astud—ei genedl,

Pan esgynai’r pwlpud;

Heb un siomiant b’ai’n symud Nodau mawl drwy enaid mud.

Am ei hwyliau ymholwn,

’Roedd maid yn amnaid hwn ;

A difai o dwr deufyd,

OsgoH hen fai’n dysgu byd.

B

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Fe lifiai a’i law hefyd—yr awyr,

Mewn chwareuol ysbryd;

Torai fai, tyrai fywyd,

Fel y nef o’i flaen o Wd.

Dyma’i nodau amneidiawl,—o dyner Drydaniad oyffroawl;

Wedyn gadawai’n hudawl

Yn ol ei fys Hf o wawl. nbsp;nbsp;nbsp;,

Addas beunydd esboniai,

Goleuo’r nos yn glir wnai;

A’i wen dda fel seren ddydd—o fyd gweU, Ac ar ei llineU yn creu llawenydd.

O! lednais wron; aelodau'n siarad\

A’u hosgo’n banes gwres ac eueiniad; Awgrymiad amlwg a rwymai deimladnbsp;I’w gywir ddilyn mewn gwir addobad;nbsp;Naturiol neillduoliad,—beb cbwitbignbsp;Eanau siomedig i’r un symudiad.

Dygai, o ddwyfol degwcb—bröydd nef, Beraidd nard diddanwcb;

I roi bias ar dori’r blwch Oedd o ryfedd arafweb.

Ymddifj-rai, oedai’n wyl,

Heb lycbwino’r blwcb anwyl;

Ei fwyn drin a fynai dro,

Atal, a’i fygwtb eto,

Nes tanio a swyno’r saint Am ran o swm vr enaint.

Dacw fe’n rbwygo’r trysor tra iesin, A’i ael yn hafal i beulwen Hefin;nbsp;Ysbrydol iecbyd, asbri dilycbwinnbsp;Daenai’i ddadebrol adnoddau dibrin;

GWAITH BARDDONOL DYFED

Enaint gras, un teg ei rin,—a’i wlybwr O gylch yr arwr yn gwlychu’r werin.

Ai yn mlaen 3ti ymlynol,—weithiau’n dan, Weithiau’n deg chwareuol;

A’i gu lais yn ogleisiol—drwy’r awyr,

Tn toni’r difyr, yn tanio’r dwyfol.

Wrth air ei araeth eirian,—dan wawr Duw Dyna’r dorf yn hongian;

Hyd ei glir syniadau glan,—dacw’n chwarau Ireiddiaf liwiau rhyw ddwyfol huan.

Uwoh, i’w eitliafnod, yr liwyl f’ai’n codi,

Dan wefriad enaid yn frwd o yni;

Tn wyllt enynol un fellten lieini Ni f’ai heb heddwoh o’r nef i’w boddi;

Pan 1'yddai taran o Seina’n tori,

Ai’n syth i awyr y groes i'w th^wi ;

O anadl hynod ! Wylo, dyloni,

Odlau’n y galon yn dilyn gwelwi;

Cymysg ddylanwad yn mad gymodi Enaid garolion a dagrau heli;

Do’i afradloniaid i frwd oleuni Eu gwlad oludog, o’u gwael d3'lodi;nbsp;Egwyddor gras a gweddi—yn ei floeddnbsp;Wysiai y müoedd i ddawns a moli.

Ei bur lais rhinfawr barlysai’r ynfyd,

T mwya’i ryfyg lesmeiriai hefyd ;

Yntau yn anfon tonau o wynfyd Ar ei dyrfaoedd yn rhaiadi' o fywyd;nbsp;Annuwiol o’i farwol fyd,—nofiai rhainnbsp;O ddeifiol ochain i ddwyfol iechyd.

Tsbryd Duw sibrydai hedd—tragwyddol,

Ar lu fai’n farwol o fewn oferedd ;

Eu henill i wirionedd,—heb allu Pw garw grynu ar greigiau rhinwedd.

GWAITH BARDDONOL DYFBD.

Nid yn wastad doi’r dylanwad,

Rheidiol bwnw;

Fel y corwynt enwog lielynt,

Weithiau’n galw.

Ond er hyny deuai rhinwedd Y gwirionedd a’i gywreinionnbsp;Oddi fyny o’i ddwyf aiiedd

Ar ddygasedd yn hardd gyson ;

Pan heb allwedd gwlaw gorfolecld,

I fyw fawredd ei fyfyrion,

Deuai glanwedd wlith tangnefedd A chysonedd iach o swynion.

O Urdd deg! O fawredd dyn !—cael dwyn drud Ddymunol olud i ddamniol cl3^n ;

Bri uwch na gwobrau acliub, —yn brofiad Ni hawliodd cariad, ni welodd cerub.

Nid gweinidog y nwydau—oedd William I ddal ar deiraladau,

Ond gweinidog eneidiau—truenns,

Yn deyrn soniarus i drin s}nnwyrau.

Pryder ei gariad fyddai’n wastadol Am helynt enaid, nid moliant dynol;

Ar Iwyfan Duwdod nid yw briodol Afradu oriau am fri daearol;

Haeddiant y Groes rinweddol,—rhag barn dig Gyfodai’n unig i fyd anianol.

Lloni, synu Llansanan—fu nodwedd Ei fynediad allan;

Daeth i’r adwy, a thrj'dan Awyr Duw i’n rhoi ar dan.

Troi am wastad dir Mostyn-Yn ddirgelaidd wedyn; Llwyddiant mewn gogoniant gwynnbsp;Ofalodd eilwaith a’i fawl ei d^lyn.

GWAITH BAEDDONOL DYFBD

Heibio, a’i nertb heb un nycb—uwch yr iii, A chryf oedd ei lewych ;

Yn bur sant, gogoniant gwych—ei enaid, A dorai’n danbaid ar wenau Dinhych.

A’i nawn, o dan eneiniad,—o fywiog Gryfhaol ddylanwad,

0’i wlad hen, y doniol dad Pu’n Uawn llwyfan Llynlleifiad.

V.

Ymholwn am ei aelwyd,—ac oedwn Dan ei gydiol gronglwyd;nbsp;lacb haul o’i cbylcb a welwyd,—a’i obanolnbsp;I geinaf garol gwynfa agorwyd.

Gwilym, i’w diogelu,—adwaenid Yno yn teyrnasu;

A than lawn fendithion lu Elai’n dal yn ei deulu.

Addewidion yn ddedwydd,—agorai A’i feiddgarweh ebrwydd;

O weddi lawn wyddai Iwydd,—ffydd fyddai’n Hydreiddiol adsain drwy y ‘¦^ddyledsivydd;’’'’nbsp;Yr oedd am gyfarwyddaw—geiriau’i fin,

A mawl ei ddeulin am wylio’i ddwylaw.

Dyma ffynonell, neu gell, y gallu Wnai i aflonydd rwystrau ddiflanu;nbsp;I’r sancteiddiolaf, uchaf, mynychunbsp;A wnai o drasercli at droed yr lesu;nbsp;Pel Moses yn nesu—i’r disgleirdeb,nbsp;Yntau a’i wyneb o Dduw’n tywynu.

Eho’es yn hyn wers i ninau,—i gadam Gydio mewn sylweddau;

Nis ceir hanes coronau,—na moddion I drin gelynion, ond ar ein gliniau.

Glan ei gyloh, heb giiliii gaid,-Frawdgarweh ei lonaid;

Byw’n ein plith heb wenwyn plaid.—yn Ilydan, A barn o anian bur yn ei enaid.

Yn ben ar y llwyfan bu,—trylwythog “ Dad darlithivyr Cymru;'”

Hyawdledd yn cenhedlu Bywyd bael i bawb o'i du.

Ei ddawn ar ol Gwyddoniaeth,—droai’n byf Drwy nefoedd Seryddiaeth;

Tmmau nef, tramwyo wnaeth—yn nwyfol Awyr feitbrinol, a cbref, Athroniaeth.

Clywai’r sêr yn clir siarad Am eangach, gloewach gwlad;

Hyd y nen bu Duw yn hau Dolydd, a’u llon’d o heuliau;

Gyda Ilaw, a Ilygad llym,

Heibio'u golud bu Gwilym ;

Hawdd yr ai drwy sanctaidd ros—palas lor,— Ar y fwyn oror erfyniai aros.

Firain sant! ar fryniau sêr,—fyth nid oedd Ar byd y nefoedd yn rhodio’n ofer.

Yn frwd ei dalent, myfyrdod helaeth Ei ddydd a roddodd i Ddaearyddiaeth ;

Deallai synwyr a dull wasanaeth Oesau bunaaant yn nos Hanesiaeth ;

QWAITH BAEDDONOL DYFED.

Ar fwrdd ei ddenol awdui ol doraetli, Mwynliawii ei nwyddau mewn Anianyddiaeth;nbsp;Cofir dan gawod hiraeth,—gyda bias,

Am ei nertb addas mewn Araethyddiaeth.

Liu o ddoniau llwyddianus ;—llu a’u nod Oil yn un, a’u grymus

Helynt, yn gydnerth hwylus,—yn rhoi gwedd O rasol fawredd ar oes lafurus.

Doetb erioed, cydweithredu,—y byddent, Buddiol, wedi’u clymunbsp;O fewn cain edefyn cu,—byth-gydiolnbsp;Y gras arosol o groes yr lesu.

Yn loew’i goron, yn hawlio’i garu,

Gweld ei wasanaetb wna’n gwlad i synu ; Addfwyn a glanaf gyneddfau’n glynunbsp;Wrtli olud dwyfol, wrth haul i’w tyfu ;nbsp;Cariad oedd yn cordeddu—trwy’u eanol,

Y nbsp;nbsp;nbsp;gras arosol o groes yr lesu.

Y nbsp;nbsp;nbsp;byw arabedd mor bur a wybunbsp;Wnai ysbryd cwynol i sibrwd eanu;nbsp;Parodd glaf wyneb y pruddglwyf wenu,

A meddai fawredd i ymddifyru ;

Diddan, ond heb dueddu—i droi’n ol,

Y nbsp;nbsp;nbsp;gras arosol o groes yr lesu.

A mewnol anian mewn hwyl awenu,

0 dan ei luman y bu’n dylamu;

Mai uniawn gerub, yn mlaen yn gyru ;

I arwain ceiiedl o ser yn eanu;

Beiddiodd, heb anwybyddu—oylch dwyfol,

Y nbsp;nbsp;nbsp;gras arosol o groes yr lesu.

Dyn a’i ddyngarol dan oedd yn gyru Egwyddor camrwysg o ddaear Cymru ;

32 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

A mynai lawen -wen i dywynu,

Ar ddagrau dolur ei liawddgar deulu ; Ymyrodd, heb a’mliaru—deddf nefol,

Y nbsp;nbsp;nbsp;gras arosol o groes yr lesu.

Dyfal, ddiatal ar dwyll o’i ddeutu,

O bwynt yr iiniawn y bu’n taranu;

O blaid gwirionedd beb lid i’w grynu,

Tros boenus engyl trais y bu’n sangu;

At ei oil feiddgar allu,—byddai ol

Y nbsp;nbsp;nbsp;gras arosol o groes yr lesu.

Dyn agored, dengarol,—dyn yr iawn,

Dyna’i reddf dragwyddol;

Dyn a’i waitb ymdaen o’i ol,

Dyn deufyd o dan dwyfol.

Udwch! Udwch ! fEynidwydd cysgodol, Anifyr nodau yn farwnadol;

Hyf allu angau a’i fwyell ingol Dorodd i waered y cedrwydd heriol;nbsp;Hiraethog dywysogol!—cwsg yntau,

A cheir ei eisiau mewn bwlch arosol.

Dydd ei gladdu, O ! ’r diiwch—ymwelodd, Yn gymylau tristwcb ;

Gwawr ddydd, a gruddiau heddwch—yn welw Ydoedd hwnw, heb wrid diddanwch.

Os bu Cymru yn griddfdnu,

A galaru dan glwy hiraeth,

Os bu deigryn mawr yn disgyn Am anwylyn sereh mewn alaeth—nbsp;Galarodd, wylodd jm welw,—a niwaidnbsp;Yn briwio’i henaid y bore hwnw.

Hawliodd gynhebrwng teilwng o’n talaeth,

O fawrion gryment i’w dalent helaeth ;

Myfyrio, son, am ei fawr wasanaeth, Wnai ael y bore yn wlyb o hiraeth;nbsp;Dygwyd i’w gladdedigaetb—barcb dibrinnbsp;I noddwr gwerin a’i dda ragoriaeth.

Ni raid i feddrod Gwilym wrth flodau, Erys ei banes yn llawn rbosynau;nbsp;Peraidd ddylanwad eu pur ddalenaunbsp;A ddaw a llesiant i weddill oesau ;

A’u gloewon emog liwiau—mor ddillyn, Heb weled gwyfyn^—beb lid gauafau.

Huned ! O buned! o dan dywynion Ei eglur liniau, sydd mor glaerwynion ;nbsp;Allan o’i Walia—ei boll anwylionnbsp;A dreiddiol garant orweddle’u gwron;nbsp;Anedd anwyl gan ddynion,—ac amlwgnbsp;Ydyw y’ngolwg Duw a’i angylion.

Trwy y byd tra bo awdwr,—trwy y byd Tra bardd a pbregetbwr,

Enw da a saif yn dwr Hardd, i’n goreu ddyngarwr.

GWAITH BARDDONOL DTFED.

I BLE MAE’R BYD YN MYND?

Ae genllif chwyldroadau,

A wyddost ti, fy ffrynd, Yn oes y cynhyrfiadau,

I ble mae’r byd yn mynd ? Mae’n cwyno ac yn canunbsp;Wi-th groesi llawer maen;nbsp;A’i ysbryd yn trywanunbsp;Y neb a saif o’i flaen.

Dywedir fod wybreni Yr oes yn oleu iawn;

A thalent yn dadleni

Ei chudd feddyliau’n Uawn; Mae heulwen ysgolorion

Yn glir ar lawer ffos; f Ond wybren egwyddorion,

Mor ddn a chanol nos.

Mae rhai yn methu eysgu, Gan awydd gwella’r oes;nbsp;Ac eraill wedi d3'^sgunbsp;Y gamp o dynn’n groes;nbsp;Tra fyddo’r naill yn dringonbsp;I dwr athrylith fawr,nbsp;Mae arall yn ymwingo,

Am dynu’r twr i lawr.

Mor Hawn o hap-chwareuon Yw bywyd ar bob llaw;nbsp;Mae’n cellwair ag amheuonnbsp;Yn ngoleu’r bv’d a ddaw;nbsp;Ee sama drngareddaunbsp;Yn greulon dan ei draed;nbsp;A chwardd ar wirioneddaunbsp;Yn griddfan yn eu gwaed.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

Dadleuir fod efengyl Yn fethiant yn y wlad;

A chenadwri engyl,

Heb rinwedd na lleshad;

A chlywir bloesg fabanod

O ddirmygedig dras, nbsp;nbsp;nbsp;j; , j, ,4

Yn dweyd mai dyllbnanod Yw colomeiiod gras.

Daw’r Sabbath heibio’n dawel,

A’r dwyfol yn ei bryd;

A’r nefoedd yn yr awel I loni calon byd;

Prysura’r saint i wrando Am falm i wella’u briw ;

Tra’u plant yn chware bando, nbsp;nbsp;nbsp;—

Wrth odre mynydd Duw!

Mae pawb yn ymarfogi,

A’u biyd ar gyinliell fïrae;

A phleidiau’n lluosogi,

Fel bresych yn y cae ; nbsp;nbsp;nbsp;J

Awgrymir gan daranau Cynhyrfwyr mawr y hyd,

Mae bresych i grochanau Sydd yn eu gwrando i gyd.

Cyhoeddir, gan elynion I gyfoeth, a’i fawrhad,

Mai’r ffordd i godi dynion,

Yw gwastadhau y wlad ;

Darostwng aerod gwynfyd,

A’u troi’n gymynwyr coed,

I borthi’r diog ynfydquot;

Na flysiodd waith erioed.

Pa reswm fod digonedd Ar fwrdd y diwyd wr,nbsp;A charwr afradloneddnbsp;O hyd o dan y dwr ?

GWAITH BAKDDONOL DYFED.

Rhy ddiog yw i nofio,

Ond ni raid colli hwn ;

Neu fe ga’r Senedd gofio Am “ frad y powdwr gwn.”

Mae’r egwyddorion salaf

Yn hawlio’r uchaf sedd ; nbsp;nbsp;nbsp;,

A llafur a chyfalaf nbsp;nbsp;nbsp;U lct—

Yn ymladd gledd yn nghledd;

Mae’r meistr yn taranu Ei hawl i gyfoeth mwy ;

A’r gweithiwr yn ameanu Ehoi’r meistr ar y plwy.

Pe croesid y cyhj’dedd Gan seraph tanllyd clir,

I gynyg am anrhydedd Ar un o Pyrddaii’r Sir;

Fe godai rhyw dryclifilyn,

O fios rhyw newydd blaid ;

A chai y byd i’w ddilyn,

A’r seraph yn y llaid.

Mae son am wartheg Pharo,

Yn ngwersi’r Ysgol Sul;

Nid anhawdd fyddai taro Ar ddynion llawn mor gul;

Lledrithion di ewynau,

Owerylus, anghytun,

Pe’u Ilyncid yn filynau,

Ni thorent angen un.

Oenfigen ar domenau,

Ymsytha yn ei chefn ;

Fe’i magwyd mewn cynhenau,

I ddwyn y byd i drefn;

Ei ffordd i ddangos corach,

Yw tori pen y cawr ;

Ac ni fu ffordd ragorach I wneud y bach yn fawr.

Oynyddu mae pwyllgorau, I gadw aflwydd draw ;

Ond rhaid i’r dynion goraa Fod allan yii y gwlaw;

Os gallant dy wys deillion, A’u cadw’n ddiystaen,

Oymiiwysacli yw cyfeillion I gario’r byd yn mlaen.

Nid culni annuwioldeb Yw C5rfei]lgarweh drud ;

Ond cais am anfarwoldeb I feirwon bythol fud ;

I weini ar ddynoliaefch Yr adgyfodir liwy;

Ac yfaiit ysbrydoliaeth,

I beidio marw mwy.

Pan eir i wneud blaenoriaid O fewn cynteddau’r saint,

Mae pawb yn troi’n ddoctoriaid, Mewn awydd am y traint;

Ond creulon siomedigaeth Fydd tynged llawer un;

A’r unig waredigaeth Fydd eapel iddo’i hun.

Fe welwyd liane hunanol,

Yn gwibio yma thraw;

Ac eisieu cylchu'i ganol,

A’i goryn gyda Ilaw;

GWAITH BARBDONOL DYFED.

Cyhoeddwyd yn ddihoced Ei glod yn benaf un ;

Ond daliwyd yn ei boced Ohebydd iddo’i bun.

Ni ddylid beio’r truan Sy’n gorfod byw a bod

Lie na thywynodd huan,

I dyfu liarddach clod ;

Ond dyna sy’n ddigrifol,

Fod coegyn haner call,

Tn credu mor ddifrifol

Fod pawb o’i gylch yn ddall.

Mae cywion o genhadau,

Pan newydd groesi’r nyth,

Yn canu am “ alwadau,”

A’u penau’n ddigon syth ;

Nid ofnant un oreadur,

Boed hwnw’n wyn neu’n ddu,

Os d’wed y newyddiadur Eu bod yn magu plu.

Cardotir “ galwad ” yma, Oardotir “ galwad” draw ;

A goren po gyflyma’

Y denant oil i law ;

Mae’r dyn yn ansymudol,

Er taered yw ei lef;

Ond mae cyfaredd hudol,

Mewn twyllo saint y nef.

Eh aid fod ar fin yr hogyn Hyawdledd fel y mor ;

Ehaid fod o dan ei glogyn Athrylith yn ystor;

Mae’r papyr yn ei foli,

Drwy bluen ceiliog brith ;

Ond peidied neb ymholi O ble y daeth y llith.

Nid rhodres a inursendod Yw cynyrch gras j ne’ ;

Nid twyll a’i annibendod A ddaw a’r byd i’w le;

Delweddau calon bradwr, Yw’r addurniadau hyn;

Anheilwng o genhadwr Yn gwisgo cadaoh gwyn.

At gyrau’r anweledig,

A elli di, fy feynd,

Broffwydo’n ddycbi-ynedig I ble mae’r byd yn mynd ?

Mae’n bryd i’r werin wybod, Yn nghanol tan a mwg,

Fod ystyr i gydwybod,

A barn yn dilyn drwg.

GWAITH BARUDONOL D^PED.

LIW NOS AR Y TRAETH.

Mae’r wylan yn cysgu’n y graig,

A'i haden fel ewyn y dón ;

Ac ysbryd aflonydd yr aig Yn SÜO y sêr ar ei fron;

0’r neilldu o ddwndwr y dref,

A miri daearol ei chwaeth,

Mor agos yw daear a nef Liw nos ar y traeth.

Mewn myfyr ar erddi fy lor, Eisteddaf yn fud ar y maen,

Wrth goeden o fforest y mor

Ddiwreiddiwyd y noson o’r blaen ; Bn can yn ei brigau cyn hyn,

Oud tewi’n y ddrycin a wnaetb ; A son am y difrod a fynnbsp;Liw nos ar y traeth.

Mae’r clogwyn a’i drem ar yr aig, A’i galon yn friw ac yn oer ;

A dyblir pruddglwyfni y graig,

Gan welw bruddglwyfni y Uoer; Mi wn fod breuddwydion y mornbsp;Mewn llawer hen ogof yn gaeth;nbsp;Maent allan yn ddu ar y ddornbsp;Liw nos ar y traeth.

Y dwyfol a leinw fy mron,

A'r dynol a gilia yn mhell, Wrth wrando sisialon y donnbsp;Yn son am ynysoedd sydd well;nbsp;Yn nystaw amneidion y ser,

Perlewyg dros f’enaid a ddaeth ; A gwelais fawrhydi fy Nernbsp;Liw nos ar y traeth.

GWAITH BAEDDONüIi DTFED.

YR AMSER aYNT.

Cewydeo, crwydro fyn y galon, Dros y gorwel du ;

Melus, melus yw breudd-wydion Am yr amser fu;

Er im’ gael fy ngyru’n alltud O fy nghynar fro,

Gwn am haul nad y w yn machlud Dros fynyddau’r co’.

Pwy wahardda imi gilio O drafferthion byd,

I fy ngwanwyn, ac i wrando Adsain can fy nghryd ?

Cofio miri hen gyfoedion Pennoetb yn y gwynt,

Gyfyd hiraeth ar fy nghalon,

Am yr amser gynt.

Nid oedd gwmwl yn -vvybreni Fy moreuddydd clyd;

Tr oedd cariad fy rhieni Yn goleuo’r byd;

Cynhes wanwyn di bryderon,

O bleserus hynt;

Nid oedd farug ar gysuron,

Yn yr amser gynt.

Bywyd difyr, tymor chwarau, Llawn o nwyf a hoen ;nbsp;Llamwn inau dros y cloddiau,nbsp;Fel yr hydd a’r oen ;nbsp;Hawddgar wynfyd yn ei flagur,nbsp;Heb eginyn llwm;

A direidi lond fy natur,

Gyda phlant y cwm. c

GWAITH BAEDDONOL DYEED.

Dringo’r allt, a than y deri,

Oasglu blodau’r gog ;

Ac mi gollais yn y d’rysni Lawer darn o ’nghlog ;

Dilyn adar, cyfrif nythod,

Nes i’r hwyr neshau;

A fy newyn yn gwneud difrod Ar y llwyni cnau.

Diniweidrwydd yn ei flodau,

O ! na ddeuai’n ol:

Hir ac araf oedd y dyddiau I fy ysbryd ffol;

Bore godai’r haul yn loew,

Oedai fynd i lawr ;

Meithach blwyddyn y pryd hwnw, Nag yw deg yn awr.

Brysio yn aflonydd fynwn I ganolddydd oes;

Am yr haf yr ymofynwn,

Heb un llwybr croes;

Ni feddyliais, nes ei dd3rfod, Am ei ddrain a’i chwyn;nbsp;Ac yn araf, heb im’ wybod,nbsp;Aeth fy mhen yn wyn.

Ar dymhorau anweledig, Dudew niwl ymdaen;

A myn calon nchelfr3'dig Fod y goreu ’mlaen;

Ond ar lawer bryn ystormus, Ar flinderus hynt,

Cam son mae’r galon glwyfus Am yr amser gynt.

GWAITH BABDDONOL DYFED.

DUW GYDA NI.

Cynhyefus yw ysbryd yr oes, Oymylog yw nef ei chenhadau;

Ai gwir yw efengyl y groes

A ddysgwyd ar aelwyd fy nhadau ? Mi wn fod fy Mhrynwr yn ddyn,

A’m calon sydd ato’n cynhesu ;

Ond gwn fod fy enaid yn nglyn

A rhywbeth sydd fwy yn yr lesu. .

Cyhoeddir o bwipud y saint

Mai chwedl oedd pregeth Esaiah ; A thybia ofieiriaid mai braintnbsp;Tw dal i groeshoelio’r Messiah;nbsp;Er tynu ei goron i’r llaid,

A chablu ei ddwyfol ogonedd,

Mi welaf angylion o’i blaid,

A deigryn yn llygad gwirionedd.

Py ngwlad! a ddiffygia dy fEydd I’th oUwng yn ol i’r dyfnderau ?nbsp;Ai nid yw yn ormod o’r dyddnbsp;I wadu y dwyfol bwerau ?

Na oddef i ysbryd y byd

Ddiffrwytho dy gred yn yr lesu; Boed arno dy sereh a dy fryd,

A’th freichiau ar led i’w fynwesu.

Drwy gredu’r gwirionedd yn Hawn, I’r nef y cyrhaeddodd fy nhadau ;nbsp;A dwyfol ddigonedd yr lawnnbsp;Oedd testyn eu melus ganiadau;nbsp;Tra fyddo y gi-oes mewn cofihad,

A galwad o’r nef i’w chyffesu, Byth, byth na ddyweded fy ngwlad,nbsp;Fod gormod o Dduw yn yr lesu.

MAE’R GWYNT YN OER.

Mae’e deifwynt yn oer ac yn flin,

A’r gauaf yn Lir yn y cwm ;

Mae mwynder yn marw’n yr bin A’r derw’n och’neidio yn drwm;nbsp;Ewinrew diy fywyd i’w loebes yn ol,

Ac yn ei ddifrodau,

Mae ysbiyd y blodau,

Yn bob am haul o dan farug y ddol.

Y dail yn eu beddau a roed,

A’r gwynt o’u cynbebrv/ng a ddaw I frigau amddifad y coed,

A’r allwedd yn oer yn ei law ; Ysbeilia delynau, ac ymaitb y ffy,

A llawer aderyn At ol ei ofieryn,

A glywaf yn wylo ar drothwy fy nby.

Cloedig yw mynydd a rhos,

Gan lymed ac oered yr bin;

A thyfu mae oriau y nos,

Wrtb deimlo yr ias ar eu min ;

Yr baul yn y bore a gyfyd yn glaf,

A gwel yr afonydd Yn aros yn llonydd,

Gan ddysgwyl am gynhes belydryn o baf.

Mor felus yw aelwyd a than,

Tra’r llwydrew yn wyn ar y to ;

A’r deifwynt yn rbuo ei gan Ar ddiogel bespenau y do ;

Ond allan mae rbywun heb gysgod na tbre’, Mewn oerfel yn rbynu,

A’i galon yn crynu.

Mi gofiaf am dano, fy mrawd yw efe.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

BUGEILIO’N MYSG Y LILI.

Bugeilio’n mysg y lili

Wnai llencyn deunaw oed;

Ac o’i ddiadell ar y fron M chollodd oeii erioed ;

Ar ddifyr gan ei bibell

Gwrandavvai’r creigiau draw;

A’i gi yn cysgu ar ddihun,

Ar lecyn glas gerllaw ;

Ond canai rhywun arall,

A’r Uais melusa ’rioed ;

A dryswyd yn lil'iau sereh y bugail deunaw oed.

Bugeilio’n mysg y lili Wnai eto gyda’i fun ;

A lluest yn ei chalon wnaeth I sereh fwynbau ei hun;

Pan gefnai ar gorlanau,

A chnwd lUïau’r fron,

Ymgollai inewn liliau gwell Yn ymyl corlan hon ;

Ar heulog diroedd cariad,

BugeUio bu fel hyn,

Nes gwelwyd yn ei gaban du Fugeiles yn ei gwyn.

Bugeilio’n mysg y lili A gafodd eto’n hir ;

A gwreiddiau eariad yn dyfnhau,

A’i frig mewn heulwen glir ;

Ond gwelodd Iwydrew'n disgyn Ar lawer lili f wyn ;

A thorodd llawer creulon flaidd I’r gorlan at yr wyn :

Fe welodd flodeu bywyd

Yn gwywo hyd eu gwraidd :

Mae’r mae.s yn awr heb lili wen,

A’r bugail heb ei braidd.

Adeetn y mynydd A’r cwmwl wyt ti;

A thlysaf delynydd Y moelydd i mi:

Cyn deffro awenau Llwyfanaii y wig,

Mor fwyn yw’th garolau, » Breswylydd y grug.

Gadewi y mynydd Yn felus dy lith ;

A’tl) ysgeifn adenydd Yn wlyb gan y gwlith ;

Cei fendith i’th galon, Am garol mor gu ;

A chyntaf belydron Yr haul ar dy blu.

MiHh welais yn esgyn Yn nglesni y wawr;

Mi’th welais jm disgyn Fel mellten i lawr;

Nid rhyfedd, beth anwyl, Gyflymed dy frys;

A theulu’n dy ddysgwyl Yn mlodau y Uus.

Tra natur yn ddystaw,

A chwsg ar y dref,

’Rwyt ti a dy alaw Ar drothwy y nef ;

Mewn gwynion wybreni, A'th esgyll ar led,

OfFrymi dy weddi Cyn dysgwyl dy ged.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Uwch, uwch yr esgyni,

0’r golwg yn mhell;

Fel ysbryd yn holi Am erddi sydd well;

Anghofi derfysgoedd, Mewn wybren mor Ian ;

Agosaf i’r nefoedd,

Melusaf y gan.

Ble treuliaist di’r gaua,

Fy ngherddor di lyth,

Pan fyiiai yr eira Eoi do ar dy nyth ?

Mewn newyn a nychdod, Bu rliai o dy gor

Yn dysgwyl am gardod, Ar riniog fy nor.

Bu’r eira yn oedi Yn hir ar y bryn ;

A glasodd yr oemi Wefusau y llyn;

Pa beth fu dy helynt,

Hyd fynydd a bro,

Pan gadwai y rhewynt Dy gwpbwrdd dan glo ?

Tyrd heibio fy mwthyn, Aderyn y wawr;

Paid ymladd a newyn, A’th delyn i lawr ;

Oei dori dy angen,

Yn llwm ac yn glaf ;

A mynydd ac wybren I ganu’n yr haf.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

FENDIGAID YSGUBORIAU.

Fendigaid ysguboriau,

Hen demlau llawer plwy;

Sancteiddiaf esgynloriau ProfEwydi fuont hwy;

Neuaddau cysegredig,

Yn encilfeydd y fro ;

Lie trodd cydwybod dan ei chlwy Am lety lawer tro.

Ardderchog ysguboriau,

Hen dai y gwenith gwyn;

Felused fu yr oriau 0 fewn y muriau byn ;

Er trymed oedd y fenditb Ar addfed gnwd yr yd,

Fe gafwyd yno fendith fwy Ar wenith arall fyd.

Yn fore codai’r gweision,

Yn gryfion at y grawn ;

A cbynhauafau breision A ddyrnent hyd brydnawn;

Ar ol y dydd a’i lafur,

Pan dawai ffust y gwas,

Gwahoddid ysbryd Duw i fewn I drin ysgubau gras.

iHighelfydd adeiladau Capeli’r werin gynt;

Lie profwyd ymweliadau,

A nertb y dwyfol wynt;

At gyfandiroedd bywyd,

O swn tymhestloedd brad,

Bydd cofio cynhes yn y nef ysguboriau’r wlad.

GWAITH BAKUDONOL DYFED.

HEN FEMRWN EY NHAD.

Hen femrwn y tlawd a’r pendefig,

Oedd memrwn hoffusaf fy nhad;

0’i fewn cafodd drysor cuddiedig I brynu tragwyddol ystad ;

Fe ddysgodd i miuau Ddibrisio teganau,

I geisio sylweddau o fytbol barbad, Adnoddau digymhar hen femrwn fy nhad.

Mae adgof yn dal i dywynu Yn glir ar fy enaid o hyd;

Pan alwai fy nhad ar y teulu,

O gwmpas yr allor yn nghyd;

A chredai fy nghalon Ar aelwyd ddi gwynion,

Na frysiai angylion ehedeg i Ifwrdd,

Tra fyddai hen femrwn fy nliad ar y bwrdd.

Am gyfoeth ei lawnion ddalenau,

Ni roddai’r cyfanfyd yn grwn;

Mae olion ei fysedd a’i ddagrau,

Ar lawer hen adnod yn hwn ;

Mor hawdd ydyw canfod,

Yn olion y gawod

O gwmwl ei ganad yn disgyn a gaed,

Fod grym yr ystorm ar adnodau y gwaed.

Mae rhai o’i ddalenau yn eisieu,

Er hyny ni choUwyd yr un; Argrafiwyd eu oynwys yn foreu,

Ar galon y plant yn gytun ;

O ganol amheuon Y byd a’i wasgfeuon,

Mi groesaf y glyn i fy newydd ystad,

Yn ngoleu addewid hen femrwn fy nhad.

GWAITH BAHDDONOL DTFBD.

Y PERERIN.

Pkbbkin yn dyheu am fywyd gwell Tw’r meudwy acw mewn estronol dir,

Mae wedi croesi dros y biyniau pell,

A’i fryd ar gartref uewydd cyn bo hir;

Bu aflwydd byd yn gwasgn anio’n drwm ;

A tbry ei wyneb tua'r gorwel draw;

O dan ei faich, a’i gefn yn ddigon llwm,

Mae’n grwydryn unig yn y gwyut a’r gwlaw, Yn ymladd a pheryglon,

A’i fywj’d yn ei law.

Pererin ydwyf inau yn y byd,

Yn chwilio’n ddyfal am eangach gwlad ;

Ar gerig beddau’n pwyso lawer pryd,

Ac yn y niwl yn teimlo Haw fy Nbad ;

Ai dyma derfyn bywyd ar y daitb ?

Ai nid oes dim tu draw i’r meini hyn ?

Mi welaf olau ar y cwmwl llaith,

A chlywaf swn telynau dros y glyn,

Yn canu’r gan a gollwyd,

Mewn anfarwoldeb gwyn.

Mae awydd ynwyf am i’r daitb barbau. Am ddal i ddringo byth heb droi yn ol ;

Ac nid yw cam fy enaid yn gwanhau Yn wyneb stormydd o amheuon ffol;

Ar bell fynyddoedd angeu, mae fy nghri O byd am esgyn dros y bdnau gwyw;

Mae’r greadigaetb yn rby facb i mi,

Er nad wyf eto ond yn decbreii byw; Mao’n rbaid i mi gael dringonbsp;Mynyddoedd bywyd Duw.

aWAITH BARDDONOL DTFED.

HWIAN MAM.

OwsG, anwylyd, felus hun,

Hwi, Iwli hwi;

Cwsg a chusan ar dy lin,

Lwli hwi;

Gelli wenu, gelli beidio,

Bydd dy fam o hyd yn gwylio,

Nid yw cariad byth yn bUno,

Hwi, lwli hwi.

Cwsg yn dawel, gariad glan,

Hwi, lwli hwi;

Wyddost ti am arall gan ?

Lwli hwi;

Tybed elli di freuddwydio ?

Ble mae’th feddwl bach yn crwydro ? Os i’r nef, paid arcs yno,

Hwi, lwli hwi.

Cwsg nes delo’th dad yn ol, Hwi, lwli hwi;

Gwel dy lun yn mlodau’r ddol, Lwli hwi;

Mae ei galon wrth dy wely, Llawer cusan iti ddyry,nbsp;Wyddost ti ddim byd am hyny,nbsp;Hwi, lwli hwi.

Cwsg, fy ngwas, o dwrw’r byd, Hwi, lwli hwi;

Pleser mam yw siglo’th gryd, Lwli hwi;

Mae’n rhy gynar iti wylo,

Ti gei ddysgu hyny eto,

Cwsg yn ddifraw, doed a ddelo, Hwi, lwli hwi.

GWAITH BABDDONOL DTFED.

ORIG AR Y LLYN.

Y LLEUAD fedi’n gyflawn oed,

A godai dros y bryn ;

A’i siriol wen, deleidia ’rioed,

Yn disgyn drwy ganghenau’r coed, Ar wyneb glas y llyn ;

Ar hyd y glanau tawel, clyd,

Yn encilfeydd y wlad,

Fe welwyd dan yn rhodio ’nghyd, Yn wyneb hw3T, yn wyn eu byd,nbsp;Yn chwilio am y bad.

Felused oedd yr orig fwyn,

Ar wyneb llyfn y don ;

A rhagolygon oes ddi-gwyn,

Fel hwyrddydd haf yn Hawn o swyn Mewn dwy gariadus fron ;nbsp;Ymlonai’r ser mewn wybren glir,nbsp;Heb arwrydd cwinwl claf ;

A blodau sercb yn wlithog ir,

Fel peraroglus flodeu’r tir,

Yn mroydd hud yr haf.

Bu’r ddau yn rhw3dfo wedi hyn,

Ar donog for y byd;

Gan fynych gofio’r gloew l5Ti,

Pan fyddai’r storm yn ewyn gwyn, Fel am eu suddo ’nghyd ;

Daw’r lleuad fedi’n Hawn o hedd,

Fel cynt, dros fryniau’r wlad ;

A thrwy yi- Yw ar genian bedd, Mae’n gweled gweddw Iwyd ei gweddnbsp;Yn unig yn y bad.

GWAITH BABDDONOL DYFED.

MURMUR Y DON.

Fwyned yw murmur y wendon dlos, Pan gysga’r byd yn nystawrwydd nos ;nbsp;Yn swn ei ciiarol, ni flina’r sêrnbsp;Ogwyddo clust at ei gwefus bêr.

Dan lewyrch gwelw y newydd loer Safaf yn fud ar y clogwyn oer;

Llesgha fy enaid, a thyr i lawr Yn swn meddyliau y dyfnder mawr.

O ! mor brudd felus yw su y don, Cymysg deimladau y lleddf a’r Uon;nbsp;Hen greigiau’r glanau, a wyddoch chwinbsp;Beth yw cyfrinach ei chalon hi ?

Bu’r mór forwynion ar byd ei brig Yu canu cerddi’r dyfnderau dig ;

A threiddiol adsain en cerddi hwy Glywir yn murmur y wendon mwy.

Gwelodd dymhestloedd yn creulon drin Hen gewri’r mór ar y dyfnder blin ;

A hiraeth glyw ar y geulan hon Gryndod euogrwydd yn llais y don.

Gwrendy’r amddifad ei süon prudd, Hawdd y deongla’i meddyliau cudd;

O fynwent oer, yn mbellderau’r lli, Dychwelyd o angladd ei dad mae hi.

Dwed wrth y cregin ar fin y traeth Hanes y difrod ar fywyd wnaeth ;nbsp;Ymleddfa’i chan ar ei gwefus fwyn,

A thyr ei chalon wrth ddweyd ei chwyn.

64 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BARDDONOIj DYKED.

DYCHWELWCH Y DELYN.

Dtchwelwch hen delyn fy nhadau yn ol,

I ddysgu caniadau angyliou ;

Paham y bu gwladgar awenau mor ffol A’i gollwng i grwydro’n afradlon ?

Os collodd ei pharch, ni ddiflanodd ei swyn, Na thrydan cyfriniol ei moliant;

Mae hawliau dyrchafol offeryii mor fwyn Yn cyrhaedd i nef y gogoniant.

Dychwelwch y delyn i fri a mawrhad, (rwaherddwch i neb ei byohanu ;nbsp;Dychwelwch hi’n ol i aelwydydd y wlad,nbsp;A dysgwch y plant i’w chanu.

Dychwelwch y delyn fu’n hir yii y llaid,

A chwynfan yn swn ei ehynghanedd;

Fe’i tynwyd i lawr i gywilydd yn blaid,

A gwerthwyd ei thant i oferedd;

Er gorfod difyru gwehilion y tir,

Am gardod yn ngwlad y crochanau,

Mae hiraeth am buredd a gollwyd yii hir Ar delyn soniarus fy nhadau.

Dychwelwch y delyn i Iwyfan yr Wyl,

Mae cenedl yn dysgwyl am dani;

Mae swn ei llinynau yn codi yr hwyl,

Ac ysbryd y dorf yn sirioli;

Oferedd i gyd yw bloeddiadau o hedd,

A gweinio y cledd lie bo gehn;

Mae calon y wlad, i roi bias ar y wledd,

Yn galw am gaine ar y delyn.

Dychwelwch y delyn i fri a mawrhad, Gwaherddwch i neb ei by chanu;nbsp;Dychwelwch hi’n ol i aelwydydd y wlad,nbsp;A dysgwch y plant i’w chanu.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

PEIDIWCH CAU’R GOLEUNI ALLAN.

Peidiwch cau’r goleuni allan,

Bendith byd yw liwn ;

Mae’n grymuso bywyd egwan Ac yn ysgafnhau ei bwn ;

Gorfoledda’r greadigaeth Yn ei wenau glan ;

Dyiy newydd ysbrydoliaeth,

I delynau mawl a chan.

Cyfyd haul i sychu’r dagrau Wylwyd yn y nos ;

Ac i fwyn giisanu gruddiau Trallode^g natur dlos;

Meddyginiaeth esgyll huan Lona’r galon flin ;

Peidiwch cau’r goleuni aUan,

Sydd a chariad ar ei fin.

Beth yw’r gwrid sydd ar y rhosyn,

Ar y deiliog Iwyn ?

Tsbryd haul sydd arno’n disgyn,

Yn ei wres, ac yn ei swyn ;

Ymsiriola mewn prydferthwch Yu yr awel rydd ;

Ac ofiryma’i ddiolchgarwch,

Ar belydryn gwyn o ddydd.

Peidiwch cau’r goleuni allan, Goleu gras y nef ;

Y mae gobaith byd yn gyfan Yn ei glir dywynion ef;nbsp;Daw a gwynfyd i drueiniaidnbsp;Wedi nos o fraw ;nbsp;Peidiwch cau ffenestii enaid,nbsp;Ar oleuni’r byd a ddaw.

GWAÏTH BAEDDONOL DYKED.

HEN YD Y WLAD.

Ae nos y gorthrymderau Daeth bore o ryddhad,

A ninau o’n caethiwed blin, Wynebwn tua’n gwlad;

Mae Duw yn ymladd trosom,

Ac aiigeu ar ei gledd ;

A rhaid i’w boll elynion ffoi 0’i wydd i waelod bedd.

Ni awn ymlaen yn eofn,

Heb ofni gwg na brad;

Ac ni gawn brofi cyn bo hir, Hen yd y wlad.

Dilynwn yn yr anial,

Ar ol y golofn dan;

A chanwn yn ngofidiau’r byd Anthemau Salem Ian;

Mewn angen ac mewn newyn,

Yn nhir y cystudd mawr,

Ar wyneb y diffaethwch du, Daw’r manna gwyn i lawr.

Os yw’r ffynonau’n chwerw 0 fewn yr estron dir,

Mae digon eto yn y Graig O ddyfroedd bythol glir ;

T ffrydiau gawn i’n dilyn Yn ol addewid Duw ;

A Uawenhawn yn ngwres y dydd, Ar Ian y dyfroedd byw.

Ni awn yn mlaen yn eofn, Heb ofni gwg na brad ;

Ac ni gawn brofi cyn bo hir. Hen yd y wlad.

GWAITH BAEDBONOL DTFED.

Y nbsp;nbsp;nbsp;PAGAN GWYN.

0 SWN efengyl cariad,

I betijiijn Lybia draw,

Pe groesodd y gonneswr gwyn A’i fflangell yn ei law.

Ymffrostiai yn ei linacli,

Pel gwr o uchel waed;

A chredai mai dyledswydd byd Oedd llyfu Ilwch ei draed.

Mae proliad wedi dysgu

Y nbsp;nbsp;nbsp;greulon wers cyn hyn,

Pod calon sydd mor ddu a’r nos

Dan iawer wyneb gwyn.

Fe gredai’r du fod gwynder Yn rhagarwyddo’r oen;

Ond gwelodd, er ei wae cyn hir, Pod bwystfil dan y oroen.

Ysgydwa’r gwr ei fflangell,

A chabledd ar ei fin ;

A .sarna fywyd dan ei draed, Pel gwallgof wedi gwin.

Mae dirniyg lon’d ei galon,

Ac amheu’n ffol a fyn,

Fod anwybodus bagan du Yn frawd i'r pagan gwyn.

Fe’i gweithia i farwolaeth,

Yn noethlwm a di hedd ;

A chwardd yn ngoleu avail fyd Wrth gau ei ddystaw fedd.

D

•58 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BASDDONOL DYFED.

O ! lofnidd galon haiarn, Ffroenuchel, balch ei lun;

Mae’n chwith i arall ddwyn y gosp A haeddodd ef ei hun.

Ysbeilia gyfandiroedd,

A dichell yn ei drem;

A iawnder ar y bryiiiau’n fud,

Yn swn ei fflangell lem.

Ysbrydion y cwpanau Sydd yn ei enaid mall;

A chroesaw rydd i lengoedd mwy O ogofeydd y fall.

Wareiddiad, 0! wareiddiad,

Ai dyma ffi-wyth dy wlad ?

Mae gormes hwn av dywyll fyd Y pagan yn sarliad.

A ydyw trais yn rhinwedd Yn mron y gvryn ei liw ?

A all gwareiddiad lawenbau Yn ingoedd calon friw ?

Os isel yw y pagan O fewn ei gaban cu,

Ai trosedd yn y truan tlawd Oedd cael ei eni’n ddu ?

Yr un o hyd yw hawliau Dynoliaeth yn mhob gwlad;

Yr un yw addewidion nef,

I ddyn, yn mbob ystad.

Os rhaid i’r truan ddioddef,

Yn ddystaw, ac yn syn,

Fe ddaw y fellditb eto’n ol Ar ben y pagan gwyn.

GWAITH BARDDONOL DYRED,

RHOD NYDDU FY NAIN.

O GANOL y bycl a’i helyntion,

I ai'ogl y mynydd a’r mawn,

Yn ol y dianga fy nghalon I aelwyd y tyddyn to cawa ;

Hen gartre’ fy nhadau,

A cliredu wnavvii inau Yn nghanol y gvvledig davvelwch di sain,nbsp;Mai bywyd y byd oedd ihod nyddu fy nain.

’Ewy’n cofio fy nbaid yn bugeilio,

Fel bronin yn nghanol ei braidd;

A difyr, Ihv nos, oedd ei wrando Yn son am y Uwynog a’r blaidd;nbsp;Adroddai yn 11awen,

A min ar ei awen.

Hen gampau bugeiUaid yn gelfydd a chain, A minau’n chwyrnellu rhod nyddu fy nain.

Diwastraff oedd bywyd y tyddyn,

A deupen y llinyn yn cwrdd ;

Ni welwyd arwyddion o uewyn,

Na phrinder erioed ar y bwrdd; Cynefin i’r Uanoiaunbsp;Oedd dringo’r llechweddau,

I gasgln y gwlan hyd fieri a drain,

I borthi dan ganu rhod nyddu fy nain.

Mae’r byd, yn ei bryder a’i ofid,

Yn symud yn gyliyiu yn mlaen ; A’i ysbryd trahaus yn cyfnewidnbsp;Axferion y mynydd a’r waen;

Yn nadwrdd olwynion Peirianau newyddion,

Er cylohu y byd gaii edafedd y rhai’n, Mi gofiaf yn hir am rod nyddu fy nain.

PLANT Y FLWYDDYN.

Wele loiiawr, aer y flwyddyn,

Ar y maes, a’i gefn yn Ihvm;

A chalenig yn ei ddilyn TJrwy yr cira yn y cwm;

Er yn grwydryn oer, anniddan,

Cenir clychau yn ei wydd;

Yn eu swn ar fore’r Oalan Y caf finau ben fy luhvydd.

Chwefror sarug, byr ei ddyddiau, Llym ei awel, tlawd ei fyd;

Ei ddigrifol draddodiadan Sydd ar gof y wlad o liyd;

Llawer gwyiyf anghofedig Gan y byd, a neb o’i phlaid,

Wêl obeithion gwynfydedig Ar fynyddoedd blwyddyn naid.

Mawi'th ymwisga raewn tymhestloedd, A chorwyntoedd ar ei fin;

Dryllia taran ei fyddinoedd Gaerau rhew y gauaf blin ;

Deffry bywyd fel o farw,

Cura’r gwanwyn wrth ei ddör,

Ac ar frig y cenllif garw Ffy y gauaf tua’r mor.

Llama Ebrill dros y cloddiau,

A’i friallu yn ei law ;

Llawn o fêl yw’r llwyn afalau Wedi profi’r cynar wlaw ;

Brysia natur o’i chaethiwed,

I fwynhau telynau’r gwydd;

A siriola’r byd wrth glywed Can V gdg ar doriad dydd.

GWAITH BARDDONOL DYFBD.

Etifeddiaeth o wyrddlesni Sydd i Fai, yn ddwyfol gain ;

A daw heulwen i’w goroni Dan flodeuog Iwyni drain;

Ditrycheulyd yw ei ruddiau,

Tirf yw twf ei egin grawn;

Ac mae’r myrr ar liyd ei Iwybran Yn arogli’n felus iawn.

Fwyn Fehefin, calon gynhes, Cenad hedd y llesg a’r claf;

Mewn rhosynau ar ei fynwes, Pwyso’i ben mae hirddydd haf;

Nef a daear sydd yn gwenn,

Ac yn Uawenyohu’n nghyd;

Ac mae’n hawdd i awen ganu—

“ O ! na byddai’n haf o hyd.”

Daw Gorffenaf tua’r caean,

A’i bladuriau ar ei gefn;

A’r amaethwr gwyd yn forau,

I gael cnwd y maes i drefn ;

Rbaid cribinio, a mydylu Oyfoeth daear wrth ei air;

Tra mae’r heulwen yn tywynu Mae crynhoi’r cynhauaf gwair.

Awst gyfoethog dry ei wynob I rodfeydd ei erddi lion;

A’r perllanau mewn sirioldeb Gyd ymgrymant ger ei fron;

Yn y brigau oeda’r awel,

Yn y tês arafa’r byd ;

Tra mae bendith hinon dawel Yn melynu’r meusydd yd.

Medi dyn i lawr ei gryman,

Fu yn hongian wrth y to;

Ac yn fore c^yd allan,

I gynhauaf yd y fro;

62 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BARDDONOL DYFED.

Cluda’n llawen ei ysgubau,

Ac ni cLwyna’u bod yn drwm;

A chyn bir 1'e glywii’ seiniau

“Harvest Home'’’ yn. nghreigiau’r cwm.

Collodd Hydref llwyd ei gorou, Dros ei sedd yiiigasgla hudd ;

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae hunllef ar ei galon,

A phruddglwj'fni ar ei rudd; Edrych mae ;i thi’em o ddychryn,nbsp;Ar weddillion haf yn syn;

A’i ochenaid drom yn disgyn Ar y nos yn farag gwyn.

Dringa Tachwedd y mynyddau, Gyda’i niwloedd ar ei gefn ;

Ac i fynwent y rhosynau,

Daw y gaua’n ol drachefn;

Yn nifrodau ei wylltineb,

Mndion yw telynau’r coed ;

Y nbsp;nbsp;nbsp;mae an gen yn ei wyneb,

Ac mae bywyd dan ei droed.

Rhagfyr, er yn oer grynedig, Croesaw cynhes iddo sydd;

A cbawn wynfyd ei Nadolig Wedi ci'oesi’r b}'raf ddydd;nbsp;Cofir am y felus anthem

Ganodd engyl nefoedd fawr; Ac yn ol i fensydd Bethlemnbsp;Y cyfeiriwn gyda’r wawr.

GWAITH BAEDDONOL DYFED. nbsp;nbsp;nbsp;63

AFALAU SODOM.

Ffug afalau, gau i gyd,—yswigod,

Ac nid seigiau bywyd ;

Afalau barn, heb fawl byd,—yn gwelw Holi am farw ar lymaf weryd.

Penyd annwn pan dynom—y rhai hyn Yn oer ias ddaw drosom ;

Oenhadau sal, cnwd o siom,—yn ddystryw I flysiau ydyw afalan Sodom.

Ofer agor ar frigau—duon wnant,

Newyn yw eu gwobrau ;

Cysgod sal gwell afalau,—ar diroedd Yr hen ddinasoedd, a’r nodd yn eisiau.

Daliant i ddweyd mai dylion—yw di-wlith Hudoliaethau’r galon;

Afalau ar adfeilion—dedwyddyd,

Ac o gudd weryd gau egwyddorion.

Betb yw pechod ? Hud-fiodyn,—neu ofid Ar lun afal melyn ;

Ehyw chwitb dwf at archwaetb dyn,— yn boddhau Ei ddymuniadau, i’w ddamnio wedyn.

Gwarth gwr yw rhagrith gwirion,—er i’w Iwyn Wyro i lawr yn blygion ;

Nid afalau dwyfolion,—ond aflwydd Ddaw o dir celwydd i dori calon.

Trwchus ar Iwyni trachwant,—yw nwyddau Annefnyddiol siomiant;

Surion afalau soriant—digalon,

I' borthi loesion heb rith o lesiant.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

CENWCH GERDDI CYMRU.

Oenwch gercldi gwlad y bryniau,

Hen alawou Cymru Pu;

Cerddi gauwyd mewn gofidiau, j Dan gymylog wybren ddu;

Er i’r tadau liuno’n dawel,

Heb goffhad yn “ ei-w Duw,”

Mae eu cerdcii yn yr awel,

A’r awenau eto’n fyw.

Cenwcb hen alawon Cymru,

Nes gwefreiddio calon byd ;

Dysgweh i’r (ienhedloedd ganu—

“ Mer o gan yw Cymru i gyd.”

Cenwch gerddi gwlad y delyn,

Ceinciau pur yr oesau pell;

Dewch yn ol a’r hen offeryn,

I Iwyfanau dyddiau gwell;

Profiwyaoliaeth hen ganiadau Sy’n goleuo Cymru Fydd ;

A thra’r wawr ar ben y bryniau, Ehoddwch dro ar “ Doriad dydd.”

Cenwch gerddi gwlad yr awen, Hwiangerddi cariad mam;

Mae gwladgarwch yn ei elfen Yn eu swn yn llosgi’n fiiam;

Swyngyfaredd di lywodraeth Gyffry waed y neb a’u clyw ;

Ac ni dderfydd ysbrydoliaeth,

Tra bo cerddi Cymru’n fyw.

Cenwch hen alawon Cymru,

Nes gwefreiddio calon byd ;

Dysgweh i’r cenhedloedd ganu— Mor o gra yw Cymru i gyd.”

GWAITH BAEDDUNOL DYFED.

RHAGRITH Y MYNYDD.

Ti, fynydd tauUyd, yn dy frad a’th wg, A thawch dy anadl yn golofnau mwg,nbsp;Paham wyt heddyw ar dy newydd wedd,nbsp;Ac eira’n wyn ar olion barn dy gledd ?nbsp;Mae’r gaua’n eysgu ar dy fron yn dawel,nbsp;Ac nid oes swn ocbenaid yn yr awel;

A thithau’n wyn yn oerui yr wybrenydd, Fel euog atn ei gainwedd blin,

Yn syn fyfyrio’n llonydd ; Wyt am i’r byd anghofio’r dyddiau fu,

A thrwch o ragrith ar dy wyneb du.

Ond llofrudd wyt; er fod yr eira glan Yn cuddio’th foelni, mae dy galon dannbsp;Yn magu barnau duon, sydd a’u brydnbsp;Ar dori beddau digon mawr,

I gladdu haner byd;

Son am ddifrodau mae dy fin aflonydd,

A Uif o dan difaol yw’th afonydd;

A daw'r ddaeargryn greulon drwy dy ddor,

I ysgwyd bryniau i ddyfnderau’r mor ;

Mae Uawer pentre wrtli dy droed yn lludw, A rhoddaist arnynt gareg fedd dienw.

Ai cywilyddio’r wyt am fod dy greigiau Yn ogofeydd i fudion ddryoliiolaethaunbsp;Y rhai a leddaist ti ? Nid ydyw bywydnbsp;Yn arddel dy lecliweddau, ac inaa gwynfydnbsp;0’tb wydd yn ffoi am byth yn ddychryuedig,nbsp;A’i galon dyner yn ei law’n gryiiedig.

Diosg dy ragrith, ddi-gydwybod lofrudd, Nid lliw dy galon yw dy ganaid orchudd;nbsp;Anweddus ar dy gefn yw hyd yn hyn,nbsp;Pan oera gwres dy galon ddu,

Oei gadw’th eira gwyn.

66 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

MYNACHLOG YSTRAD FFLUR.

Yn araf i gysgodau

Mynachlog Ystrad Fflur,

Dilynaf swn gweddïau’r saint,

I wrando llais o’r mur;

Fel meudwy yn breuddwydio,

Eisteddaf ar y maen ;

A chyfyd drychiolaethau’n fyw 0’u beddau o fy mlaen ;

Wrth draed y bryniau uchel,

O fewn y murddyn du,

Mae ysbryd oer yn teimlo gwres Allorau Cymm Fu.

Mae’r hen fynyddau’n sefyll Yn Uonydd yn en 11e;

Proffwydi natur ar y graig,

A’u penau yn y ne’;

Hwy glywsant bererinion Yn cann ar y ddol;

Ac aros yn y ereigian mud Mae salmau oesau’n ol;

Clustfeinia’r hen glogwyni,

0’u grug-orielau cain,

Mewn hiraeth am alawon per,

Y groes a’r goron ddrain ;

Ond torwyd y telynau,

Gan halogedig law;

A chiliodd y gogoniant gwyn,

Yn ol i’r byd a ddaw.

Mor bruddaidd yw’r olygfa.

Mor ddystaw, ac mor oer;

Fel cyggod hwyrddydd diwedd haf,

Neu tjruddglwyf newydd loer;

Ar hyd y muriau candryll,

Mae’r eiddew’n tyfu’n las;

A’r ystlum dall yn nythu sydd Lie bu colomen gras.

GWAITH BABDDONOT. DYFED.

Lluddedig bererinion

Fu yma’n dod yn nghyd,

Ac fel yn teimJo fod eu traed Ar benrhyn ola’r byd;

A llanw tragwyddoldeb

0’u blaen, beb don yn ddig;

A grasau fel gwylanod nef,

Yn nofio ar ei frig;

Hwy glywent swn ei donau Yn tori wrth y mur;

A chodent hwyliau tua’r nef,

O bafan Ystrad Fflur.

Breuddwydiol ofergoelion,

Dros lawer craig a ffos,

Ehedent i’r Fynachlog fawr I glwydo dros y nos ;

A’r mynach di sandalau,

Yn benfoel ac yn brudd,

A grwydrai yno ar eu hoi,

Am loches dawel gudd;

O fewn y dwfu unigedd,

Cjm cloddio meini’r dref,

Meddyliai fod anghofio’r byd Yn agor flordd y nef ;

Wrth gefnu ar y werin,

Ni wawriodd arno erioed

Pod ysbryd mawr aflonydd fyd, Yn dilyn ol ei droed ;

Yn dilyn ac yn galw.

Am falm i wella’i glwy ;

I broffwyd alwyd gan y nef, Mae’r byd i gyd yn blwy.

Ymwelodd llawer angel A’r hen gynteddau hyn ;

I wrando’r pererinion gynt Yn son am “ Ben y Bryn; ”

Henuriaid nef y nefoedd,

0 fewn y gangbell draw;

GWAITH BABDDONOL DVï'ED.

Yn gwasgar peraidglau gras,

O erddi’r byd a ddaw ;

Ond tarfvvyd yr ymwelwyr,

Gan swn cleddyfau dur;

A delw Siloh sydd yii awr,

Ar garnedd Ystrad Fflur.

Daw’r afon o’r mynyddoedd,

A’u traed yn dyner wlych ;

A deil i ganu cerddi’r mor Ar felus aiian glych ;

Arafa wrth fynd heibio I’r hen Fynachlog Ian;

A dim ond ambell flodyn gwyllt Yn gwrando ar ei chan ;

Galara mewn unigedd,

A hiraeth yn ei chri;

A’r mynach olaf wedi ffoi Am byth oï glanau hi.

Mi garaf yr encilion,

Er iddynt ymbellhau;

A oharaf yr adfeilion hyn,

Sydd fyth yn ymdeccau;

Mae swyn yn hagrwch henaint, A’r dwyfol yn ei wawr;

Eel swyn y gorwel yn yr hwjT Pan ehj’r haul i lawr;

Er dued yw’r cysgodau,

Er sobred yw y wen,

Mae arliw diiianedig oes Ar wyneb llwyd yr hen ;

Fe welir niwloedd hanes

Yn gwisgo “newydd wedd” ;

A chenfydd sereh ogoniant prudd, Ar Iwydni careg fedd !

Fel cariad yn ei olid,

Mae’r bwa ar y mur ;

GWAITH BAEDDONOL DYFED

Yn dal i fyny’r olaf ddarn 0 fawredd Ystrad Fflur ;

Yn unig ac amddifad,

Mae’n aros hyd yn awr;

Ac yn ei wae’n anghofio'i hun Uwchben y difrod mawr;

Pe wolodd lawer meudwy Yn croesi’r trothwj^’n flin,

A rheol bywyd yn ei law,

A gweddi ar ei fin ;

Ond pendrist ydyw heddy w,

Mewn niyfyr am ei glod ;

A dim ond ysbryd yr ystorm O dano’n mynd a dod.

Datodwyd sanctaidd feini Yr hen allorau drnd ;

Maent heddyw’n magu llwydni oer, 0 fewn y cloddia.u mud ;

Daearol ddiystyrwob,

Nad yw ei faddeu’n hawdd,

Oedd dwyn y caboledig faen I lanw bwloh y olawdd;

Clustfeiniaf wrtb y gareg A welodd ddyddiau gwell;

Ac yn ei chalon clywal stvn Paderau oesoedd pell.

Daw’r gwanwyn tyner heibio,

A’i floden yn ei law;

A gedy gnwd o feillion per Ar hyd y caeau draw ;

O dan y blodeu’n cysgu,

Mae llwch y saint mewn hedd;

A’r praidd yn pori mewn boddhad, Lie canwyd llawer bedd;

Yr had a hauodd angan Ar hyd y maes gerllaw,

Yn gnwd o anfarwoldeb gwyn A fedir ddydd a ddaw;

GWAITH BAKDDONOL DYl'ED.

Mae’r grynau’n anweledig,

Lie gwlawiodd dagrau pur ;

Ac iiid oes neii ddeongla faint Cynhauaf Ystrad Fflur.

Macpelah hen frenhiuoedd,

Fu’n ben mewn llawer cad;

A’u eleddau yn eu dwylaw’n fflam O gariad at eu gwlad;

Mae’r danadl yn y ganghell,

Yn tyfu drostynt mwy;

A’r cerig beddau wedi llwyr Angbofio’u benwau hwy;

Ond ni ddifioddwyd cariad,

Yr ben vvroniuid glan ;

Mae hwnw yn ngbalonau’r plant, Yn llosgi’n eirias dan;

A dyma’r unig golofn I lawer ysbryd mawr ;

A’r golofn arddercbocaf yw,

Na syrth yn bir i lawr ;

Flinedig dadau ! cysgwch,

O dan y drylliog faen ;

Mae had y cedyrn eto’n fyw,

I gario’r byd yn mlaen ;

Awch-lymb- ysbrydoliaetb,

Ar lain eu harfau dur;

A cbysegredig er eich mwyn, Fydd daear Ystrad Ffiur.

Mae’r ywen yma’n aros,

A'i brigau yn y gwynt;

A’i cbalon wedi tori’n ddwy Wrth gofio’r dyddiau gynt;

Mae’n marw yn ei sefyll,

Yn gyndyn ac yn ddig;

Ac angau fel drycbiolaeth hyll, Yn eistedd ar ei brig;

Cynefin yw ysbrydion Ag holltau’r ywen ddu;

GWAITH BAKDDONOL DYFBD.

Hiraethant yn y ceubren 11 wm, Am rwysg y dyddiau fu ;

Fe glywyd su eu bedyn Gan lawer gwladwr blin;

Nes teimlo’i galon fel yn ffoi Mewn dychi-yn dros ei fin ;nbsp;Adgofir ei berthynasnbsp;Gan lawer ysbryd purnbsp;A beddau sydd yn anghof mwy,nbsp;Yn mynwent Ystrad Fflur.

Ti lanerch gysegredig,

“Bendigaid ” wyt yn wir;

Ni fyn C3rfaredd oesau pell Ymadael a dy dir;

Mae blodeu yn dy enw,

Ac yn dy banes fwy ;

Ac ofer yw i amser bau Ei farug drostynt bwy ;

Er teimlo cbwyldroadau Gauafol yn eu Uid,

Blaguro ar adgofion sereh, Mae’r blodeu yn eu gwrid.

“ Bendigaid ” yw dy enw,

Er tloted yw dy fyd; Bendigaid er pan welwyd traednbsp;Offeiriaid yn y “ rhydnbsp;Bendigaid yw dy ffrydiau,

0’r creigiau’n dod i lawr; Bendigaid yw adfeilion tristnbsp;Yr hen Fynachlog fawr.

Ni raid wrth estron enw Ar lecyn mor Gymreig;nbsp;Mursendod yn ei acen sydd,

A’i watwar wna y creig ;

Yn enw blodeu Cymru,

Sydd ar y maes mor bur,

Na chaffed rbodres roi ei droed Ar enw Ystrad Fflur.

Y nbsp;nbsp;nbsp;PROFFWYD AURENAU.

Dr. Saunders.

Ai breuddvvyd yw

Y nbsp;nbsp;nbsp;newydd oer sydd ar fy nghlyw,

Fod Saunders yu ei fedd yn wyw ?

Rhy gynar i gysgodau’r hwp-,

A llwydrew’r bedd bruddhau mor llwyr Blanigion gras ar fynydd Duw.

Sioniedig fyd!

Mae eysgod angeu yn ei bryd,

A ffordd y bedd yn wlyb o hyd ;

Ar brudd weddillion Saundei’s fawr, Daeth cawod arall eto i lawr,

A chalon gwlad o dani’n fud.

0’r glyn islaw

T tremiwn dros y bryniau draw,

Drwy niwl y bedd i’r bvd a ddaw;

A chariad sydd yn ohwiüo’n syn,

Am ryd ysbrydion yn y glyn,

A blodeu adgof yn ei law.

Ond nid oes rhyd I groesi afon ola’r byd,

Mae hyd ei glanau’n llawn i gyd; Dycbwela sereh yn glwyfus wan,

Gan ado’r blodeu ar y lan,

A’i galon yn y glyn o hyd.

Yr anwyl was,

0’i fore gwyn a brofodd flas Digonedd Duw ar Iwybrau gi'as ;

Wrth gychwyn ar yr anial dir,

Dilynodd golofn dan y gwir.

Heb gwmwl yn ei wybren las.

GWAITH BAEDDONüL DYFED.

Pel angel nef Ar Iwyfan Duwquot; j safai efnbsp;Tn detfro gwlad a’i hyfryd lef ;

Ac enaid fynai roddi llani,

Tn grin i wyneb bythol fflam Ataliai a’i ddeheulaw gref.

Ei bregetli fwyn

Pel “ pren y bywyd ” oedd yn dwyn Ehyw “ ddeuddeg ffrwyth ” o nefol swyn ;nbsp;Ysgydwai’r cangau, ac i lawrnbsp;Y deuai’r ffrwytb yn gawod fawr,

Ac enaid tiawd anghofiai’i gwyn.

O hapus awr!

Pan godai’n y gymania fawr,

A’i wyneb fel y bore wawr;

Llewyrchai gras o’i ddysglaer lith,

Fel haul belydrau, ar y gwlith Oedd ar y dorf yn treiglo i lawr.

Hyawdledd Uawn Ymdonai ar ei folus ddawn,

Fel awel dros fynyddau’r lawn ;

Ar faes agored euog fyd,

Anadlai’n dyner leddf o hyd,

Yn fywyd newydd ar y grawn.

Y Groes ! Y Groes !

Oedd ymffrost ei lafurus oes,

A’i dinnyg yn ogoniant droes;

Cysgodau’r Groes, a lliw y gwaed,

Ar wynder ei feddyliau gaed,

A theimlai drydan dwyfol loes.

Fel lUf o ser,

Ar eang draeth ei ysbiyd ter, Chwareuai drychfeddyliau Ner;

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

A gwelid gwlad yn dod o draw,

I eistedd ar y graig gerllaw,

I wrando’i awenyddiaeth ber.

*

Ei ysbryd byw Ohwenychai rodio gyda Duw,

Eel gyda chyfaill. Yn mhob rhyw Ystormydd blin, bn pwys ei bennbsp;Pel loan ar ei fynwes wen,

A chariad foroedd yn ei glyw.

Gymeriad clir,

Yn bwrw’i wraidd mewn dwyfol dir, A’i frig dan flodeu’r nef yn ir;

0’i blygion tyner, ar y byw Dyferai hedd efengyl Duw,

A’i ddail a berarogla’n hir.

Ar ben ei daith,

Ar ol ei “ ddeugain mlynedd ” gwaith, Ei gwsg sydd felus ; ac mae iaithnbsp;Gyfriniol enaid yn y glynnbsp;Mewn dagrau’n cwyno, ac ni fynnbsp;Ar glo y bedd ddystewi chwaith.

Ti Ysbryd Gian,

Ffynonell by^vyd, dawn, a chan,

O ! cofia’n gwlad. Proffwydi man Sy’n crynu gan bryderon byw,

Yn ngwag adwyau cewri Duw,

Bho ar eu min dy ddwyfol dan.

GWAITH BARDOONOt, DTFED.

BR1ALLÜ.

Tlws yw Ebrill ar y lasfron, Yn ei ddengarnbsp;Flagur cynar,

A briallu lond ei goron; Ymddifyra byd y rhiwiau,

Ac awelou Cynlies galon,

Yn ei ddilyn a’u carolau.

Driiigaf finau gyda’r wawrddydd, I uiiigeddnbsp;Mud y llechwedd,

Lie mae’r byd i gyd yn newydd;

Os yw’r nef yn cuddio’i golud, Dal i wenunbsp;Mae’r briallu—

Ser y dydd yn gomedd inaeldud.

Digon llwna fu dryoli y cloddiau, Oyn i felynnbsp;Aur y gwanwyn

Ddisgyn ar eu gweigion goffrau;

Daliodd eira’u liir i’w dallu,

Ond eu moeledd Heddyw’n lanwedd,

A oleuir gan friallu.

Balch yw’r clawdd ohono’i hnnan Mewn hudulus,

Beraroglus

Wisg o liw pelydrau’r huan;

Addiimedig wisg o geinion,

A’r hawddgaraf Email harddaf,

Arni’n dryfrith i’w godreuon.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Cofia’r gog lie tyf briallu,

Ac i gangen Las y fed wen,

Daw yn ol i swynol ganu;

Wedi croesi dros y tonau,

Ni chwenycha Decach gwynfa,

Tra fo’r gwanwyn yn ei flodau.

Tyfwch, gweuwch, frieill hawddgar, Hael y rhoddwclinbsp;Mewn tawelwch,

Gnwd o anr i dlodi’r ddaoar;

Fe ddaw gwenu’n hawdd i min an,

Os caf weini Ar dylodi,

Fel briallu ar y cloddiau.

GWAITH BABDDONOL DYFBD.

DARLUN FY MAM.

Aeth heibio flynydduedd dros feddrod fy mam, Drwy ganol terfysgoedd o wynfyd a cbam;nbsp;Ond gwawr ar gymylau y gofid a’r curnbsp;A dorodd o ddarlun fy mam ar y mur.

Gywb-ed y darlun, addfwyned ei wen,

Yn cyfiif blynyddoedd beb fyned yn ben ;

Tra minau’n cyfnewid, a bwyr yn fy nen,

A barug yr bydref yn wyn ar fy mben.

Pabam mae y darlun o byd yn ei swyn,

A sercb yn cyuhesu at wyneb mor fwyn;

Hi ’ngbarodd i’r diwedd, a dyna’r pabam Y glyna fy ngbalon wrtb ddarlun fy mam.

Adgyfyd cyngborion fel dydd ar y dón.

Tra darlun fy mam ar y mur ger fy mron ;

A thybiaf yn ami fod oai-iad mor wyn Mewn pryder am danaf tu arall i’r glyn.

lli welais ei llygaid yn tywyll bruddbau,

A’r creulon ddialydd am bytb yn eu can;

Ond erys goleuni nas diffydd ei fSam Ar wyneb adgofiou yn nai'lun fy mam.

Md ydyw ond darlun ; ond O ! mae ei wedd Yn cbwalu y niwl sydd yn oer ar y bedd;

Mi welaf yn ol byd ymylon fy ngliryd,

A’r nefoedd yn mlaen yn y golwg i gyd.

Mi glywais am lais yn llefaru o’r mur,

Yn hyglyw ei barabl, a’i acen yn bur;

I minau, er edrych, a gwrando cybyd,

Mae’r darlun yn ddystaw, a’r wefus yn fud.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

SAF I FYNY DROS DY WLAD.

Paid a goddef i estroniaid Waradwyddo Cymru gain ;

Ar feddrodau hen wroniaid,

Tyn dy gleddjrf o dy wain ;

Dyro fri ar dy ddynoliaetli ;

Ufuddha i gom y gad ;

Ac yn ngolwg buddugoliaeth,

Saf i fyny dros dy wlad.

Cofia Glyndwr a Llewelyn,

A Marcliogion Arthur fawr;

Ac yn wyneh sarug elyn,

Eho dy droed yn drwm i lawr;

Tra fo hawliau mewn cadwyni,

Ac yn wylo am ryddhad,

Plana’th fenyr ar glogwyni,

Saf i fyny dros dy wlad.

Yn y brwydrau angerddolaf,

Ar gylifiniau Cymru Fydd,

Dangos fod y Medrawd olaf Yn ei fedd er’s llawer dydd ;

Os yw’r byd yn ymderfysgu,

Ac yn ddibris o’th leshad,

Yn y cynhwrf paid a chysgu, Saf i fyny dros dy wlad.

Paid ymostwng i fyddinoedd Sydd a gormes yn eu gwaed;

Perthyn wyt i hen frenhinoedd Fathrent ornies dan eu traed;

Gwell yw marw dros iawnderau, Na theymasu mewn sarhad ;

Fel Eryri’r uchelderau,

Saf i fyny dros dy wlad.

GWAITH BAEDDONOL DYFBD.

ADDUNED Y PROFFWYD.

O’l gartref ar y lleohwedd,

I waered dros y rliiw,

Cychwynai’r proffwyd fore Sul,

Ar neges dros ei Dduw ;

Ei galon gurai’n gynhes,

A chyflym oedd ei droed ;

Ac ni feddyliai neb ei fod Yn bedwar ugain oed.

Yr af on dros ei glanau A godai’n genllif mawr ;

Ac yn y storm y nos o’r blaen,

Fe aeth y bont i lawr;

Er fod y llif yn frigw'yn,

A’r llwybr wedi ei gloi,

Ni fynai’r proffwyd droi yn ol,

A’r neges heb ei rhoi.

Eisteddodd yn siomedig,

Yn wyneb gwg y don ;

A chenadwri fawr y nef Yn gynhes yn ei fron ;

Daeth campau difyr mebyd Yn ol i’w fryd drachefn;

A chroesodd y llifeiriaiit gwyllt, A’i ddillad ar ei gefn.

Bu’n ffyddlou i’w addnned,

Yn swydd efengyl gras ;

Ac yn y dyfroedd sydd yn ol,

Fe gofia Duw ei was;

I gi-oesi’r afon olaf,

Y ddyfnaf fu erioed,

Bydd addewidion goreu’r nef,

Yn fwa dan ei droed.

SIBRWD YR A WEI.

Swyiiol felus a soniarus,

Yw dy sibrwd, awel fwyn ;

A llinynu wnei i ganu,

HolJtau’r graig a brig y llwyn ; Cyfareddolnbsp;Yw siiadaunbsp;Dy freuddwydiolnbsp;Ddrychfeddyliau;

Ai dynwared mae dy gri Lleddf-alarus, a phruddglwyfus,nbsp;Delyn friw fy nghaloii i ?

Paid a brysio’n ofnus heibio, Arcs enyd yn y glyu ;

Wedi canu, ti gei gysgu Yn nbawelwch pen y bryn ;nbsp;Dywed inii,

Awel dirion,

Pam y tori Di dy galon ?

Wyddost ti am olid cudd ?

Ai dialydd yn y ereigydd,

Ddysgodd iti gan mor brudd ?

Ai adgofion sy’n dy galon,

Am ddifrodau’r storom fawr ? Gallodd hono lawen floeddio,nbsp;Wrth lofruddio’r coed i lawr ;nbsp;Methu esgynnbsp;I’r eangder,

At dy edyn

Esmwytli tyner,

Dyna glywaf yn dy gwyn ;

Ac mae’r ddaear iti’n garehar, Pel i ysbryd, awel fwyn.

eWAITH BAEDDONOL DYl'ED

Ar hyd llwybrau anhawsderau, Cwyno sydd i minau’n reddf ;nbsp;Hudoliaethau a chrwydriadaunbsp;Ddysgodd imi ganu’n lleddf ;nbsp;Fel coloiuen

Wediï clilwyfo,

Yn yr yweii Ddu yn cwynonbsp;Ar y byd a’i greulon drais,nbsp;Cwynaf finau rhwng y beddau,nbsp;Gyda deigryn yn fy llais.

HAUL AR OL Y GAWOD.

Paid a thori’th galon flin,

Pan fo tynged yn dy erbyn ;

Er mor arw yw yr hin,

Dyro dro ar danan’th delyn ;

Os yw’r nef yn ddu i gj^d,

Llecha enyd yn y cysgod ;

Nid yw eto’n ddiwedd byd,

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

Paid a chwyno yn y gwlaw,

Paid a chablu yn y ddrycin ;

Ar gymylau’r storm y daw Adgyfodiad i dy egin ;

Bydd yn gynil ar dy ddawn,

Paid proiïwydo gwae a difrod ;

Dros y bryn i’th feusydd grawn,

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

Glywaist ti’r aderyn du

Yn y gawod wlaw yn canu ?

Cofiai am y dyddiau fu,

Pan omeddai’r glaswellt dyfu ;

Ond o dalaf frig y llw3m,

Gwelai ddyddiau gwell yn dyfod;

Canai yntau’n felus fwyn,—

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

Gwlawia’r cwmwl ar y ddol,

Yn llawenydd i rosynau ;

Ao i’r nef esgyna’n ol

Gwmwl llawn o beraroglau;

Ymsancteiddia blodeu’r drain Yn y bedydd oddi uchod ;

Ac i liwio’u gruddiau cain,

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

Pan fo trailed yn dy nen Yn ynigasglu yn gymylau;

A phan doro ar dy ben,

Pel ystorm o wlaw taranau,

Ti gei weled bwa gras

Yn y cwmwl ryw ddiwrnod;

Ac i ganol wybron las,

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

Paid a gwibio yma thraw

Yn nhyiuhestloedd duaf gofid;

Fel y rhosyn yn y gwlaw,

Oei dy natur yn gweddnewid ;

Edryoh tua’r nef o hyd,

Am oleuni yn dy drallod ;

Ac o ddwyrain dwyfol fyd,

Fe ddaw haul ar ol y gawod.

GWAÏTH BAEDDONOL DYFED.

A GLYWAIST TI?

A GLYWAIST ti hanes y Brawd, Gymerodd ofidiau dy natur ?

A welaist ti hwnw yn marw yn dlawd, I geisio, a chadw pechadur ?

Fe’th welodd yn nyfnder y ffos,

A Satan a’i In yn dy faeddu ;

At gyrau tnieni dan ddafnau y nos, Bu’n wylo am gael dy waredu.

A glywaist ti Lanes y Groes.

Lie torodd dy Brynwr ei galon ?

A brofaist ti flas y maddeuant a roes Wrth farw, i’w dduaf lofruddion ?

Y Oyfaill anwylaf a gaed,

A ddaliodd i’r diwedd i’th gam; Wrth golli’r defnynau diweddaf o’i waed,nbsp;Bu’n deisyf am gael dy waredu.

A glywaist ti hanes y Bedd,

Lie bu’r Adgyfodiad yn huno ? A welaist ti angeu yn diano o’i sedd,nbsp;A bywyd o’i ol yn blodeuo ?

Dy Geidvvad, yr un ydy w Ef,

Er esgyn i fythol deyrnasu;

Nis gall dy anghofio ar orsedd y nef, Mae’n eiriul am gael dy waredu.

A glywaist ti hanes yr lawn,

A lanwodd y nefoedd a’i haeddiant ? A welaist ti Dduw jm ejd'ranu ei ddawn,nbsp;I’th gymhell yn ol i ogoniant ?

Os ydyw dy gamwedd yn fawr,

Mae croesaw o hyd at yr lesu;

Rho ynddo dy obaith, tyr’d ato yn awr, Mae digon am byth i’th waredu.

GWAITH BARODOXOI- DYFBD.

COFIO’R LLEIDR.

Cychwynai’r teulu bychan O Fethlem ganol nos ;

Ac engyl yii goleno’i fiordd, Dros lawer bryn a rhos ;nbsp;’Pvoedd Herod ar ei orseddnbsp;Yn hogi llafn ei gledd ;

A llofrudd j’n ei galon fall, A’i wff mor ddu a’r bedd.

Mor gynar, 0 ! mor Rynar,

Y bu y sanctaidd Un,

Heb le i roi ei ben i lawr O fewn ei fyd ei bun ;nbsp;Unigedd y inynyddoedd,

I’w fore gwjm a gaed;

A melldith daear ar ei ol Mewn syched am ei waed.

Mewn dyffryn anghj'fanedd,

A thangnef dros y tir, Gorphwysai’r teiilu dros y nos,nbsp;Ar ol ymdeithio’n hir;

Ond o guddiedig ogof,

Yn ngbwr y graig gerllaw, Fe neidiodd allan leidr byf,

A’i gleddyf yn ei law.

Yn ffrwyn y mud anifail,

Ei law a gydiai’n dyn ;

Ond tybiodd weled dw3'fol wawr Ar rudd y mebyn gwyn ;nbsp;Dj'chrynodd diYry ei galon,

Heb allu sibrwd sain ;

A tbrodd j'li ol i’r ogof ddu,

A’i gleddj'f yn ei wain.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Yn nilaen ymlwybrai’r teulu,

Yn dlawd i estron dir ;

Lie bu y tadau ocsau’n ol O dan y gorthrwm hir;

Y nbsp;nbsp;nbsp;daith flinderus boiio,

Drwy rwystrau fwy na rhi,

Agorodd ddor na chauir byth 0’r Aipht i Galfari.

Aeth llawer blwyddyn heibio,

Yn gyflym ar eu hynt;

Heb feddwl am gyfarfod m^vy A’r hen ysbeilydd gynt;

Y nbsp;nbsp;nbsp;bachgen a gynyddodd,

Yn fwy na llond y byd ;

A theulu Herod oto’n ddall I’r dwyfol yn ei bryd.

Pwy oedd y lleidr hwnw Lewygodd yn' ei fraw,

Wrth weld yn disgyn ar ei gledd Oleuni'r byd a ddaw ?

A raid i Geidwad farw,

Yn inhlith troseddwyr gwael,

Yn dair ar ddeg ar ugain oed,

A’r lleidr heb ei gael ?

Mor dlws yw’r hen draddodiad Sy’n hedeg yn y gwynt;

Ac hyd yr oesau’n cadw cof 0’r lleidr hwnw gynt;

Y nbsp;nbsp;nbsp;lien yn ol a dynir,

Oddiar ei fywyd crin,

Pan oedd yn teiiulo gwres y fflam Yn deifio’i enaid blin.

Ar fryn y dienyddle,

A’i gamwedd ar ei gefn.

Daw arfog wr yr ogof ddu I olwg byd drachefn;

GWAITH BARDDONOL DYFBD.

Wrth farw mewn gwaradwydd, Heb neb i wrando’i gri,nbsp;Adnabu Geidwad ar y Groes,nbsp;Pan lefodd “ Cofia fi.”

“ Mi’th gofiaf,” medd yr lesu, “ Er dued yw dy liw ;

Mae yn fy angeu nefol falm,

I wella calon friw;

Os myn y byd fy ngwadu,

Fy arddel fyni di;

Ac heddyw ar y nawfed awr, Cei deyrnas gyda mi.”

88 nbsp;nbsp;nbsp;aWAITH BARDDONOIi DYFKD.

“NOS DA.”

Noswyliodd haul y dydd Yn ddystaw dros y banau ;

A’i gusan olaf sydd

Yn gynhes ar y blodau ;

Yn mrigau’r coed, a’r gerddi per, Mae can yn ymdawelu ;

A melus hwiangerddi’r sêr

Glyw’r meillion a’r briallu ; Hawdd i natur wedi blino,

Wrth ymollwng i freuddwydio Ydyw dweyd rhwng cwsg ac eftro-“ Nos da ! ” “ Nos da ! ”

Mor llonydd yw y wlad,

Mor unig, ac mor dawel;

Felused y mwynhad,

A chwsg yn llond yr awel;

Daw pawb yn ol i’w gartref tlws,

I ddadluddedu calon;

A throir yr allwedd yn y drws Ar bryder a gofalon ;

Caua b3rwyd blin ei lygad,

A’i wefnsau’n rhoi gollyngiad I sibrydion olaf cariad—

“Nos da!” “Nos da!”

Crynedig yw fy Haw,

Lluddedig yw fy mywyd ;

Oysgodau’r byd a ddaw

Ymdaenant dros fy ysbryd ;

Ond os yw haul fy more gwyn I’r gorwel yn macliludo,

A minau’n chwilio yn y glyn.

Am loches i orphwyso.

Mi gaf glywed yn fy mlinder Hwiangerddi engyl tyner,

Cysgaf wedyn yn ddibryder—

“ Nos da!’’ “ Nos da!”

GWAITH BARDDONOL DTFBD.

DYSaWCH GYMRAEa I’CH PLANT.

Bloeddiwn yn groew drwy gom y gad Ddiareb a’i llond o wir—

Gas yw y gwr na charo oi wlad,

Ac anghof y bydd cyn hir;

Gwreiddiwn yr iaith yn mhob biyn a chwm,

A chanwn yn uwcli ei bri;

Dysgwyd cyn hyn gan y creigiau 11 wm Ei clierddi soniarus hi.

Dadau a mainan hen wlad y gan,

Na thorwch y melus dant;

Safwch i fyny dros Gymru Ian,

A dysgwch Gymraeg i’ch plant.

Hen iaith y cedyrn, a’i bore len Yn Hawn o sefydlog ser;

Mae’n gwrtbod marw er mynd yn hen, A chan ar ei gwefus ber;

Deiïrödd awenau i ganu ’nghyd Garolau o nefol flas;

Ac o’i chynteddau fe glywodd byd Daranau efengyl gras.

At fedd Taliesin, inae’r llais yn glir,

A llais profiwydoliaeth yw—

Eu Ner a folant, er colli’r tir,

A chadwant yr iaith yn fyw;

Mae’r hen Weledydd dros furiau’r nef, Yn edrych yn syn i lawr;

Profwch i’r byd fod ei adnod ef Mor gadarn a’r Wyddfa fawr.

Dadau a mamau hen wlad y gan, Na thorwch y melus dant;nbsp;Safwch i fyny dros Gymru Ian,

A dysgwch Gymraeg i’ch plant.

DERW CYMRU.

Gysegeedig dderw Cymru,

Derw ieuainc, canmlwydd oed ;

Ar y creigiau’n diystyru Dull y byd o blanu coed ;

Etifeddion y llecbweddau,

O frenhinol had y wig ;

Gwydnwch haiarn yn eu gwreiddiau, A theyrngarwch ar eu brig.

Pa raid son am dderw Basan,

Ti’a mae derw Oymru’n fyw,

Yn offrymu moliant allan Ar fynyddoedd eraill Duw ?

Hoffant sibrwd am ysbrydion Hen broffwydi, ar y maen ;

Gan adgofio yr encilion,

Tra mae’r byd yn mynd yn mlaen.

Derw Cymru, preiffion, tywyll.

Hen ryfelwyr di ymdroi;

Pa sawl storm o dan eu firewyU Welwyd tua’r mor yn ffoi ?

Pa sawl cyngherdd dreuliwyd allan Ehwng eu dail mewn hafol des ?

Sawl cenhedlaeth welodd huan,

Dan eu brig yn casglu mes ?

Yn eu cysgod, gedyrn luoedd,

Hyd y geillt, ac ar y waen,

Gwelaf Gymru’r hen amseroedd Yn ymagor o fy mlaen;

Cyn i fwyell diwygiadau

Droi y coed yn ddefnydd tan;

Cyn i rodres mewn sandalau,

Ar y bryniau floeddio can.

GWAITH BARDDONOL BYFED.

CRYNLLYS Y MYNYDD.

Grvnllys y mynydd, Wyleiddiaf flodau;

Gyda’r ehedydd

Yn treulio’ch hafau;

Fry ar y llechwedd mor bell o’r byd, Pam mae eich calonnbsp;Uwchben ei digonnbsp;Yn cry nu o byd ?

Llonydd yw’r awel Yn mrig y derw;

Siriol yw’r gorwel,

A’r storm yn farw ; Cysgwcb, am enyd, mewn tesni clyd ;nbsp;Afraid i galonnbsp;Mor ddi gwerylon,

Yw crynu o byd.

Hwyr ar y bdnau Sy’n ymdawelu;

Ac nid yw clyebau Y grug yn cariu;

Tawel orffwysant mewn bedd i gyd ; Cbwitbau yn effronbsp;Adeg breuddwydio,

Yn crynu o byd.

Y fron dyneraf Ar fryniau bywyd,

A deimla ddyfnaf Bryderon deufyd ;

Wrtb ymsancteiddio mewn aflan fyd, Mae ar yr ymdaitb,

Mewn ofn a gobaitb Yn crynu o byd.

OWAITH BARDDONOL DTFED.

TYDDYN FY NHAD.

Mewft tawel imigedd yn ngodreu’r mjiijddoedd, I mi, mae y llecyn anwyJa’u y byd ;

Edrychaf yn ol dros ysgwj'ddau blynyddoedd,

I’r fan 11e bu cariad yn siglo fy nghryd ;

Ar Iwybrau trallodus y byd a’i ofalon,

A chwerw anfiodion yn gwywo’i fwynliad,

Mae adgof yn aros o byd yn fy nghalon,

Am felns gysuron hen dyddyn fy nhad.

Diaddum erioed oedd ei furiau henafol,

A’i wyneb yn edrych ar doriad y wawr ;

Ond amser yn greulon o’i orsedd auafol,

Fu’n cymhell ystormydd i’w fwrw i lawr ;

Fé chwalwyd y teuln gan law anweledig,

I’w casglu drachefn i ragorach ystad;

A dim ond y murddyn, fel ysbryd clwyfedig, Sydd heddyw yn aros o dyddyn fy nhad.

GWAITH BABDDONOL DYFED.

PAID BREUDDWYDIO AR DDIHUN.

Os am ogoneddu’th natur,

Os am enill bri a clilod,

Ored yn gryf yn urddas llafur, Cadw’th lygad ar y nod;nbsp;Bydd yn effi'o, dal i ddringo,nbsp;Dros y creigiau garwa’u llun ;nbsp;Tra bo'r huan yn goleuo,

Paid breuddwydio ar ddihun.

Cymer awgrym y goleuni,

Pel yr liedydd bychan brith, Sydd yn esgyn wedi golchinbsp;Ei adenydd yn y gwlith;nbsp;Gedy’r grug, a ohan ei orau,

Yn y cwmwl Avrtho’i bun; Cana dithau ar dy danau,

Paid breuddwydio ar ddihun.

0 dy gwmpas mae peryglon Yn dy wylio oddi draw ;nbsp;Anweledig fel ysbrydionnbsp;Yw’th elynion ar bob Haw ;nbsp;Bylcha rengau y gwrthgadau,nbsp;O dy flaen na safed un;nbsp;Hoga’th gleddyf ar eu beddau,nbsp;Paid breuddwydio ar ddihun.

Myn ragori mewn gwasanaeth, GoUwng dy dalentau’n rhydd;nbsp;Paid a chysgu i farwolaeth,

Pan yn effro byddo’r dydd; Myn dy ryddid o afaelionnbsp;Twyll ysbrydion anghytun;nbsp;Gad i’th fywyd wisgo’i goron,nbsp;Paid breuddwydio ar ddihun.

94 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BARUDONOL DÏFED.

Y TLYSAU.

“ Abyddant eiddof fi.”^—Mai. iii., 17.

Yn nghanol cynhwrf mawr y byd,

A’i droioii cyfnewidiol,

Oydweithia’r oil i gasglu ’nghyd Drysorau’r ddinas nefol;

Os ydyw dyrys drefn yr lor,

Yri tori calon creigiau,

0’r mynydd ban, a’r garw for,

Mae’n dwyn i’r nef ei dlysau.

LlaYfenhawn, ein codi gawn,

0 dir y gorthrymderau ;

Mae Duw yn awi’ i’w goron fawr Yn parotoi ei dlysau.

Os yw y meini liyd yn hyn,

Yn gfelyd ac yn eirwon,

I’w ogoneddu, Dnw a’u myn Yn sanctaidd ac yn loewon ;

Er fod ei gariad yn eu trin,

Mewn trailed a gofidiau,

Fe gerfia’n hardd a’i law ei bun Ei ddelw ar ei dlysau.

Ei gariad er yn fore iawn.

Am danynt fu’n biraethu ;

A gwariodd ei oludoedd Hawn,

Nes mynd yn dlawd i’w prynu ;

Ei eiddo ydynt,—byddant Ian,

Heb olion ben ddifrodau ;

A pban fo’r byd yn eirias dan,

Ni cbollir un o’i dlysau.

Llawenbawn, ein codi gawn,

O dir y gortbrymderau;

Mae Duw yn awr i’w goron fawr Yn parotoi ei dlysau.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

TALYHO.

Canee yr helgorn, a threiddied y swn I eithaf y bryniau draw ;

Cyfrwyer y meirch, a gollynger y own, Mae gelyn y buarth ger Haw;

Fe laddwyd y paun, ac fe gollwyd yr oen 0’r gorlan yii ymyl y tj';

Awn allan i bela beb ludded na phoen, Erlidiwn, a daliwn y pry’;

Talyho ! Talyho !

Mae arogl y llofrudd yn drwm ar y tir,

Ac olion ei draed ar y llwybrau yn glir; Clywch fel mae’r helgwnnbsp;Yn udo’n aflonj^dd;

Oyflym ddilynwn

Drwy ganol afonydd;

Ar alwad soniarus yr helgorn cryf,

Mae’r meirch yn gweryru am ddal y pryf ; Neidiwn y cloddiau ar fryn a dól,

Dringwn y gelltydd i’r graig ar ei ol; Talyho ! Talyho !

GWAITH BARDDONOL DYFED.

GWLAD Y PALMWYDD.

Can, awen, can i wlad y Palmwydd gwyrdd, Cyweiria’th delyn, pam y byddi'n fud ?nbsp;Mae o dy gwmpas ddrychfeddyliau fyrdd,nbsp;Adgofion oesau o dragwyddol hud.

Gwlad Gosen lonydd, gwlad y meusydd yd, A chyflym fendith yn addfedu’r grawn;nbsp;Tyf “ar ei ganfed,” i sirioli’r byd,

O doraetli gweddill yr ysgubor lawn.

“ Saitb mlynedd newyn ” welodd llawer gwlad, A swn griddfanau glywid yn y gwyiit;

A llonwyd pebyll llawer clwyfus dad,

Wrth gofio Gosen yn y dyddiau gynt.

Dan Iwyn o eurafalau, eistedd wnaf,

A’r cangau teg yn plygn at fy min ; A heulwen gynhes yn rhoi lüwiau’r baf.nbsp;Ar wyneb ddeifiwyd gan auafau blin.

Mae’r llwyni ffigys dan eu cnwd yn llawn.

Heb un “ ffigysbren diffrwyth ” yn eu pbth ; A’r gwinwydd pêr, a’r pomgi’anadau gawnnbsp;Yn jrmaddfedu yn y tes a’r gwlith.

Digwmwl randir yn bawddgarwch ter. Heb loewacb nen i ysbrydoli bardd ;nbsp;Gwlad sydd a’i gauaf yn rhosynau pêr,

A bythol haf yn gwylio ffordd yr ardd.

Mae bywyd newydd yn yr awel fwyn,

A chroesi’r moroedd sydd yn wertb y draul; I wledda’n syn ar bêrlewygol swynnbsp;Aurora codiad a machludiad haul.

GWAITH BAEDDONOL DYFEl).

O ! lif o arcldercliowgnvydd ; mae ei swyn Yn hudo sereiph i’r gorwelion draw;

Tywynion o ddwyfoldeb fel yn dwyn I olwg dyn Sheeina’r byd a ddaw.

Arddunol wrid ! Prydfertbwch byd yn wawd A dry, yn wyneb yr olygfa fyw ;

Ac nid yw’n rhyfedd fod y pagan tlawd,

Yn haul addolwr wedi colli Duw.

Addolaf flnau : nid yr haul a'r ser,

Y rhai a folant Grëwr yn gytun ;

Mewn hwyr a bore, gwelaf law fy Ner Gynheuodd heuliau yn ei wawl ei hun.

II.

Cyn geni Groeg i fagu doethion byd,

A chyn i Eryr Ehufain ado’i nyth.

Hen oedd yr Aipht, heb neb yn cofio’i chiyd, A’i chofgolofnau’n ansigledig byth.

Gwlad lawn o ryfeddodau o bob rhyw,

Gwlad Pyramidiau o dragwyddol fri;

Gwlad i Gelfyddyd roddodd hawl i fyw,*

A chryd gwareiddiad siglwyd ynddi hi.

Yn ol y treiddiwn trwy y caddug prudd,

Mewn ymchwil am chwedloniaeth bell y fro; Ehamantau gladdwyd mewn beddrodau cudd,nbsp;A thywod oesoedd ar eu rhydlyd glo.

Beddrodau’n gestyll yn y gadarn graig, Colegau’r meirw i addysgu’r byw;nbsp;Mud uwch y gwersi saif yr ysgolhaig,nbsp;Ac adlais duwiau’n tori ar ei glyw.

98 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Cysgodau hen frenhinoedd ar y wlad,

Sy’n arcs ar eu hoi, a’u gorthrwm blin

Fel cysgod hwyrddydd, neu weddilUon brad, Ar wyneb llwyd y troednoeth Fellahin.

Breuhinoedd wedi meddwi ar eu fiawd,

Tn diosg teyrniaid o’u coronau pur ;

Gan droi gorseddau’n ddirmyg ac yn wawd, A dè,l cenhedloedd yn eu cyffion dur.

Rameses Fawr, gorthrymwr Israel Duw,

Mae o fy mlaen, ac arall ar ei sedd ;

Daeth dydd ei adgjrfodiad, greulon lyw,

Heb ganiad udgorn uwch ei ddystaw fedd.

Mewn llawer cad, ei ryfel gerbyd chwyrn A yrrodd drwy afonydd dwfn o waed ;

Dialedd angeu oedd yn swn ei gym,

A dychrynfeydd daeargryn dan ei draed.

Edrychaf yn ei wyneb yn ddi len,

Y wyneb welodd Moses dan ei wg ;

Aeth miloedd o flynyddoedd dros ei ben,

Heb symud ymaith olion natur ddrwg.

Gorthrymwr daear, drwy ei oes yn byw I droi y creigiau celyd ar ei lun ;

TTcheldeyrn balch, yn credu fod ei dduw Yn ymgnawdoli ynddo ef ei hun.

III.

Y Nile ! y Nile! mor uchel yw ei chlod, Mor ddigyfnewid er y dyddiau jfu ;

Ei Uif yn wynfyd sydd i lawr yn dod,

O galon eang y cyfandir du.

GWAITH BAEDDONOL DYFBD.

Ymlwybraf ar ei glanau yu y blaen,

Nes teimlo’ni natur yn arafu’ii llesg;

Breuddvvydiaf ar ddihun ar lawer maen,

A chlywaf swn ysbrydion yn yr hesg.

Mae cylch aiiunfa anghofedig fyd,

Fel pe’n ymsymud o fy mlaen yn fyw;

A minau’n amhen ar y lan o hyd

Pa un ai sylwedd ynte breuddwyd yw.

Bu 11awer brenin ar y geulan lion,

Mewn ofergoeledd dieithr ar ei lin ;

Tn cliwilio am ei dduw ar frig y don,

A’i galon yu dyferu dros ei fin.

Mewn gwyll teimladwy ymbalfalai’n syn, A’r afon fel pe’n fEoi o swn ei gri;

Ac ofirwm llwm, o efrau ac o chwyn,

Yn cymhell gwrid i’w gwyneb gloew hi.

Ardderchog afon ; mae ei dj’froedd clir Yn dal i ymladd a’r diffaetbwch mawr;

A brysia, pan fo’r haul yn llosgi’r tir, Oddiar fynyddoedd eira gwyn i lawr.

Y llrf ! y llif ! mor uchel yw ei gan,

A goruchafiaeth sydd yn swn y don ;

A thlysan buddugoliaeth natnr lan Yw’r Itotus wisga ar ei Ilydan fron.

0 ! sanctaidd Hli, yn ei llawn fwynhad, Parha mewn heddwch ar y gloew li;

Arwyddlun urddas hen orseddau’r wlad,

A balchder eilundduwiau ydoedd hi.

Ar lif yr afon y mae gobaith gwlad,

Ac edwyn hithau ei thymorau’n iawn;

A hawdd i’r hwsmon ganu mewn boddhad, Wrth hau ei fara ar ei mynwes lawn.

100 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAIIDDONOL DYFED.

Dibryder ydyw ar ei feusydd yd,

Heb nefoedd ddu iia eliwmwl i’w bvnddhau; Fe’i dysgir gan y don ei bod yn bryd

Bhoi uiin ar gryinan pan yii gorpben hau.

IV.

Daw’r Arab heibio ar ei fuan farch,

A’i sêl yn llosgi dros ei wlad ei hun ;

A cheidw yn ei galon fwy o bareh I’w fud anifaii nag i fywyd dyn.

Os yw gwareiddiad gyda llawen floedd,

A’i fryd ar fyw canrifoedd mewn un dydd ;

Mae’r cyndyn Arab heddyw fel yr oedd,

Ac ni fyu ddianc o’i gadwynaii’n rhydd.

Ei fantell dz’os ei gefn a groga’n llaes,

Heb rodres ffasiwn na mursendod ffol;

Tn nhwrf y dref, ac ar y dystaw faes,

Mae’n byw ar draddodiadau oesan’n ol.

O bell unigedd y diffaethwch poeth,

Daw yntan’r Bedouin ar ei gamel crwm;

Mae delw Istnael ar ei wyneb noeth,

A Ilaw ysbeilydd ar ei gleddyf trwm.

Digartref grwydryn yn yr haul a’r tes,

Tn eludo’i bebyll drwy yr anial dir ;

Ac yn lluódedig yn y deifiol wres,

Gweryra’i gamel atn y dyfroedd clir.

Ar hyd rodfeydd na welodd dyn erioed, Ti-amwya’n ddiflin dan ei lethol bwn ;

Ni feiddia’r march cyflyniaf ar ei droed, Drwy Lybia boeth ymryson taith a hwn.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

“ Llong y diffaethwcli,” ar dywodfor maith, Yn croesi’n araf i ororau gwell;

A llawer storm gyferfydd ar y daith

Cyn cyrhaedd glanau y porthladdoedd peU.

Ystormydd tywod y difiaethwch blin,

A difrod angeu yn eu creulon lef;

A’u cysgod marwol yn y llosgawl bin Yn duo haul canolddydd yn y nef.

Greddf yr anifail ar y crasdir mawr Arogla y tymhestloedd oddi draw ;

Edrycha’n wyllt, gostynga’i lin i lawr,

A’i galou yn llewygu yn ei braw.

Anadla’r corwynt ar yr anial gwyw,

Gan syinud bryniau moelion o bob tu;

A Uawer crwydryn wel ei gladdu’n fyw,

Heb dyst o’i ol i adrodd fel y bu.

Pa le mae’r duwiau oedd yn llond y wlad ?

Mae swn eu henwau’n aros yn y gwynt; A themlau fyrdd yn eadw eu coffhadnbsp;A llwydni amser ar eu balclider gyut.

Dyuichwelwyd yr allorau drud i lawr,

A’r dwyfol deym Osiris nid yw fyw;

A chlywodd Pliilae wrth y rhaiadr mawr Offeiriaid trist yn tori bedd eu duw.

Bu pereriuion oesoedd ar eu taith,

Fel plant amddifaid i’r ynysig dlawd; Gan guro’u bronau, a’u liwynebau’n llaith,nbsp;Ar fedd eu d\iw, a laddwyd gan ei frawd.

GWAÏTH BAEDDONOL DYFED.

Olygfa ddwys! Mae natur yn llesghau, Yn syn, wrth weled y torfeydd di hedd;nbsp;Yn tywallt allan eu paderau gau

Ar fyddar dduw yn gorwedd yn ei fedd.

Mae duwiau’r ddaear yn heneiddio’n brudd, Yn treulio allan, ac yn marw’n oer;

Fe gwyd yr haul, ond erys Ra yn nghudd, Ac anghof mwy yw Isis gan y Uoer.

Y Sphinx amddifad ar ei gadarn sedd A gwyd ei ben i fyny’n ddigon syth ;nbsp;Mae’n herio amser, ac yn gwrthod bedd,nbsp;A’i hoU addolwyr wedi cefnu byth !

Hen breswylfeydd cyntefig dduwiau’r fro, Cynteddau cysegredig mawl a chan,nbsp;AdfeiUon ynt, fel dystryw yn ddi do,

Ac oerni angau lie bu’r dieithr dan.

Arddunol demlau: cestyll bore’r byd,

Lliw mynwent anghof ar eu muriau sydd; I’w sancteiddiolaf yr ymgasgla’n nghydnbsp;Ystlumod hwyrnos, ac ymlusgiaid dydd.

Hen Gladdfa’r Teirw, He bu Apis fawr, Yn nghanol ei offeiriaid yn ymdroi ;nbsp;Mae ar y pyi’th cauedig newydd wawr,nbsp;A’r teirw eudd o’n beddau wedi fioi.

Ond mae addewid Duw i wlad y palm,

I droi’r diffaethwch gwyw yn ddoldir bras ; A chyn bo hir fe glywir newydd salmnbsp;Efengyl hedd o byramidiau gras.

GWAITH BAEDDONOL DYitED

TYWYDD MYND AD REF.

Dyriiai y storm ar y mynydd,

A’r gwlaw a ddisgynai yn drwm ; A chroesai Uuddedig ymdeithyddnbsp;IV dyddyn yn ngwaelod y cwm ;nbsp;Ond er fod y storom yn greulon,

Ac yntau’r pererin yn dioddef, Sibrydai yn nghanol peryglon,

“ Pa raid i mi dori fy nghalon,

Mae’n dywydd di fai i fynd adref.”

Pererin wyf finau’n ymdeithio, Drwy ganol gofidian y byd ;

A Uawer ystorm yn fy nghuro,

Am dori fy nghalon o byd;

Ond eofiaf am wynfyd angylion,

Am haf digyfnewid o dangnef ; Ac er fod y cymyl yn dduon,

A deifwynt yn ehwalu cysuron, Mae'n dywydd di fai i fynd adref.

ESGYN A CHANÜ.

Eagyn a chanu mae’r hedydd bach,

Oanu am nefoedd ac awyr iach.

Canu am dyrau y grug a’r brwyn,

Am wlith y wawr, ac am awel fwyn.

CytjA yn fore, a chanu fyn Yn mlodeu’r wawr yn y cwmwl gwyn.

Peil yn y gwagle o olwg byd,

Am loewach nen mae ei gan o hyd.

Ucliel ei garol ar Iwybrau’r wawr,

Mud yw ei delyn yn dod i lawr.

Ehaid eroesi’r cwmwl am wybren lan,

A dal i esgyn am hyawdl gan.

Llesmeiria’r ser yn ei odlau drad,

Ond pam daw yn ol i’r ddaear fud ?

Mi wn fod y dyfnder yn ddagrau i gyd, Mi wn mai i lawr mae trueni’r byd.

Gwelaf wynebau yn gwelwi o fraw,

A chlywaf galonau’n tori o draw.

Yn swn gofidiau ac wylo di-hedd, Telynau grogir ar helyg y bedd.

Rhaid esg}m i ganu, i nenau clir,

A chS,n wrth esgyn ddaw’n felus cyn hir.

Gloewaf yr awyr, puraf y lief,

Ac uwch y cwmwl mae can y nef.

GWAITH BARDDONOL DYFBD. nbsp;nbsp;nbsp;105

UCHELaAIS.

OaDAIE LLiiNRWST, 1891.

Am Uchelgais ymchwilgar—y canaf ;

Tra’i Shecina liawddgar At f’enaid, heriaf anwar—beryglon,

A gwydn a duon gadwyni daear.

Dwfn fwriad hyf, anfarwol,—neu donog Drydaniaeth angerddolnbsp;Ynof ydyw,—hanfodolnbsp;I brisio nef bri sy’n ol.

Brwd hollol briod allu,—ddihunodd Enaid i’w ddyrcbafunbsp;I blith ser o’r dyfnder du,

A’i gA^ynion yn troi’n ganu.

Hwn yw’r yni arweiniol—i Iwyddiant A’i wleddoedd amrywiol;

I foddio ei lierfeiddiol—hynt galed,

Daw bwrdd agored a bri hawddgarol.

0 Dduw ni roed i ddyn reddf Amgenaoh; dyma gyneddfnbsp;All ei gymhell i gam a—mynyddoedd,

A meiddia foroedd gan ymd£fyru.

Dawn i’w sedd yn dwyn swyddau,—dawn heriol Yn dynwared gwyrthiau ;

A blysig gwyd, heb lesgbau,

Awduron o’r dylnderau.

Oawraidd nerth er cyrhaedd nod Na bu neb yn ei wybod;

Ac o’i drais cwyd yr isel—i loew Dori ei enw ar dyrau anwel.

G

106 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFBD.

Uchel gais chwilia gysur,—fydd luniaeth A foddlona natur ;

Dihafal sêl, dafla sur Fydol ofid o’i lafur.

Nid yw enaid tanbaid dyn O dybiadau abwydyn;

Meddwl, ac ymawyddu,—y bydd hwn ; A boddbad iV allu

At rinwedd yw trywanu—drwy gymyl; A grisiau engyl a gara sangu.

Hwn yw’r nod ar eneidiau Geidw’r Nef i gadarnhaunbsp;Uchafiaeth bodolaetb dynnbsp;Ar foliant daear filyn ;

Am nod uwch, am enw da,

Y milyn ni ymhola ;

Yr awydd hwn ni rydd lor Mewn direswm yn drysor ;nbsp;Grisial ddwr, a grasol ddail,

I ddi-nefoedd anifail Sydd ddigon, a boddlon bydd,nbsp;Mor ddwfn a marw ddefnydd ;nbsp;Nefoedd hwnw feddienirnbsp;Hyd arlwy stad irlas dir;nbsp;B3rw’n ei wledd a’i ben i lawr,nbsp;Nis gwyr am banes gorawrnbsp;Ddwyfolaeh—ni chofia chwantnbsp;Ond o barthed ei borthiant;nbsp;Byw’n y dail, heb hoen dilythnbsp;Uchelgais yn fantais f3i;h.

Gan hyny, rhyw gynhwynol—allu yw,

At wellhad cynyddol;

Nid dymuniad damweiniol;—mae’r Uwyddiant Ar ei boeth dyfiant yn rhy wbeth dwyfol.

Dadblygiad iiid yw’n gadael Ffurf fy mod, i’r Duwdod hael;

Fe luniodd lor yyjiawn ddyn,—

Enaid llachar, nid Ilwchyn ;

A inyiiwes gwr mwy nis gall Byth wyro’n rhyvvbetli iirall;nbsp;Dadblygiad ydyw blagurnbsp;Anfiytóiaeth a’i maeth amhur;nbsp;Athrawiaeth oer yw, a’i thannbsp;Wedi hollol fynd allan ;nbsp;ddysgwyliol ddvvys galon, —rhew bytholnbsp;Sy’n ei daearol syniadau oerion.

Uudonog benod aiinuw A gynyg ddirrayg ar Dduw ;

Ni cliadd Ilais TJcbelgais chwim Gordeddu ar gwr diddiin ;nbsp;Dechreuwyd iach orhoiannbsp;Hwn ar glir synwyrau glan.

A’i rym yn oesol mae’n rlioi mown eisiau Allu gweinyddfawr i’n boll gjmeddfau ;nbsp;Geilw wefredig hwyl i fwriadau,

A’i rwysg a gedwir ar ysgogiadau;

I awyrog ororau—beiddgarwch,

0’u dof eiddilwch y cwyd feddyliau.

GWAITH BARDDONüL DYFBD.

Os athrylith fendithiol,—rhaid i hwn Ar y daith esgynolnbsp;Dori nod i’r eneidiol—gam dystaw,nbsp;Ac yna’i wyliaw a’i law gynaliol.

Os talent apostolaidd,—hwn eto Yn ei natur farwaiddnbsp;A’i cwyd i’w grym, ceidw’i gwraiddnbsp;Llenorol oil yn iraidd.

I ddwyn dinodedd nid yw eneidiau Yn cael bodolaeth; clybuwyd hawliaunbsp;Eu natur unol yn gwneud taranaunbsp;Drwy ymwybyddiaeth, wrth dramwy beddau;nbsp;Esgynol duedd at uwch sylweddau,

0’u mewn a welir yn fflamio’n olau ;

Daearol iselderau—sydd yn gaeth,—

Mae hawl dynoliaeth am loewdan heuliau.

Nod ymgais Uchelgais chwym Yw codi cewri cedyrnnbsp;0 Iwch anwel, i chwenyohnbsp;Bywyd gwell gwybodau gwych ;nbsp;Creu dynton, a’u cry’ daniawnbsp;I hedd a chlod, sydd uwchlawnbsp;Anystyriaeth, nes taronbsp;Llonach braint a llawnach bro ;

O drothwy dim, drwy’i waith da, Yr eiddilaf rwydd alwanbsp;0’i ddinodedd eneidiol,

I’r iawn sedd, a’r nos o’i ol;

Hwn a glir genedla’n glau,

0 glai’r ddaear, glir dduwiau!

Oes, mae mewnol reddfol raid I f’enaid fynd i fyny ;nbsp;Awydd teg am gyrhaedd tantnbsp;O fwyniant, brofa hyny.

GWAITH BABDDONOL DTFBD.

Braw nos, a bamau isel,—sydd i lawr, Hinsawdd loes a rhyfel;

Yn wewyr drwy bob awel,—mown niwloedd, Yn ddwfn mae’r ingoedd, fyny mae’r angel.

Drwg i lawr, a dreigiau In,—amhuredd Cymeriad a phecliu;

Hanfodiad yn ynfydn—yno sydd,

Heb hwylus gynydd na blys i ganu.

I lawr y mae doluriau,—gwenwyuig Anianawd yn donau;

Bro giin, heb aur goronau—atdynol.

Na dim yn hudol i’n dyumniadau.

Awn i fyny ; O ! f’enaid,

A gloew drem gwel dy raid ;

Meusydd a thrumau oesol,—yn foddus Le i gysurus Uchelgais heriol.

Fyny caf Rinwedd: o’i fainc cyfrenir I egni enaint, aï wisg eneinir;

Enwogrwydd eilwaith mewn gerddi welir, Yn gwisgo awen Uchelgais cy wir ;

Dringwn yn wrol, a sylweddolir Bryniau anrhydedd, heb ranau’n rhewdir ;nbsp;Yno cawn urddas, ac ni waherddirnbsp;Ei fri rhagoraf i arwyr geirwir ;

Po uchaf, tecaf y tir;—a diau,

Nodwedd eneidiau a weddnewidir.

Ymwrolwn, mae’r heuliau—i fyny,

Mewn haf-wenol wybrau;

Nis ceir hanes coronau—goruchel,

O Iwydni’r isel i danio’r oesau.

Dylanwadol eneidiau—yw y rhai Sydd a’u rhydd feddyliaunbsp;Yn dringo, drwy’r cysgodau—enhuddol,

0’r niwl anianol i riniol nenau.

110 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYKED.

At elw, nac ataliwn GyfFroad y teimlad hwn ;

Teimlad iacbus, hoenns yw,— Dylanwadol hoen ydyw ;

Gradd o north i gyrhaedd nod Dan y baieh, nid yw’n bechod ;

Nid pechod yw dod a dyn,

Drwy ei nod, yn deyrn wedyn ; Dyn heb nod ni bu’n awdwrnbsp;I dal, deg, eneidiol dwr;

Uchelgai.s, ac ymgais gwir,

Gwyd dyrau nas gwatwerir ;

Tra’i dan yn anian enaid.

Mown lawn rym ei enyn rhaid j Llwyr iachau inae llewyrch hwn,nbsp;A’i ddiffoddi ffieiddiwn.

Dyn ar dan ! rhaid i hwnw—ymysgwyd; Mae osgo am enw

Yn uchel ddweyd fod elw,—a phwysig Gyfoeth hongiedig, i’w fath y’nghadw.

Dyn ar dan, er daioni,—y mae grym A gwres yn gwreiehioninbsp;0’i sylwedd, all lesoli—cyfandir,

A daear lonir drwy ei oleuui.

Dyn ar dan a red o hyd—yn ei flaen,

Ac ni flina’i ysbryd ;

Estronfawr rwj'strau ynfyd,

Uchel gais a’u chwal i gyd.

Tn yr ysbryd tanllyd hwn,—byd o waith Gyda’i anobaith i gyd wynebwn ;

Ei ddyrys ingoedd yn ddewr a sangwn,

A llynau dyfnaf ei dwyll nid ofnwn;

Er bloedd byddinoedd annwn,—heb wanhau, Trwy anhawsderau einioes y torwn.

GWAITH BAKDDONOL DTFED

Ar diroedd chwerwderau,—disyflyd Yw ei safle’n ddiau;

Ceir ef o hyd yn cryfhau Yn storom anhawsderau.

Mae’r dderwen fel yn gwenu,

Is tryma ddwrn y storm ddu ;

Ei gwreiddian hir gyrhaeddol Fwria’n ddwfn i fron y ddol;

A’r dwrn gwyd ar droion gvvynt, Goncwera egni corwynt.

Felly hwn, dan bwn y byd;

Bydd gryf, a beiddgar hefyd Yn y storm, a’i gynhes dannbsp;Nis geUir losgi allan ;

Anhawsderau’n donau dig,

Nid ydynt ond nodedig Help i hwn i hawlio parch,

Drwy’r gofid ro’ir i’w gj’farch ;

Ac os dirmyg ystormydd A gylcha’i ben, gloewach bydd.

Anichon ei wanychu ;—fel afon Fe lifa mewn gallu;

Mae rhywbeth yn ei dynu—at ei nod,

Heb ddial isod yn beiddio’i laesu.

n.

Dilyner priod linyn—talentau Helyntus y plentyn ;

Hawdd yw dweyd mai nodwedd dyn Yw grymusgar ymesgyn.

Uchelgais iach, hwyliog sydd—yn rhoi haul Ar y wers o’r newydd;

Wele ddawn a loewa ddydd Y gwefredig efiydydd.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Lion y cawn enaid y llanc eneiniol,

O fewn ei wanwyn, yn fwyn awenol Yn dechreu esgyn o dawch yr ysgol,

I newydd fydoedd ei wyn ddyfodol; Tesog wobrwyon tasgau boreuol,

Sy’n gyfarwyddyd swyn gyfareddol I’w gyndyn allu, gan hudo’n hollolnbsp;Ei farm a’i ddeall i frvn addawol;

Gan wres Uchelgais llesol,—ei fron glir Hwylus gynhesir i losgi’n ysol.

Cyneuol bynciau newydd—a chwilia Gyda chalon profydd;

Ac yn dreiddiol ymholydd, Uwchben ei bwnc chwiban bydd.

Ei dón fyw yw bod yn fawr,

O dan wynfyd yn eiifawr; Trwy yni llwyr tyr yn Honnbsp;I gloedig waelodionnbsp;Y cwestiwn, tra dring cystuddnbsp;Orseddau rhos ei ddwy rudd.

Ni iyn wybod fod blodau—ei wyneb Dan anadl cystuddiau ;

Ond beiddgar ar ei orau,—trwy’r lludded, Dibrisia dynged heb arswyd angau !

Ar ei geraint rhagora,—

Amo’i bun rhagori wna;

Rhagori yw ei garol Yn mhob dim, a byd o’i olnbsp;Dan gryndod yn gwrando,—gan godi dadl,nbsp;Yn boeth ei anadl beth ddaw o hono.

Afonydd ymofynion,—ar ffodua Gwrs, yn hyderus, a groesa’n dirion;

Ac ar ei ol, feiddgar wr,—bob hwyrddydd, Y cawn ei bontydd yn llosgi’n bentwr !

GWAITH BARDDONOL DYFBD.

Clod o faes Eu«lid a fyn ;—ni welwa Yn anialwch dychryn;

Myfyr, wrth hir ymofyn—yn hvvyrdrwm, A bwyntia’i reswm dros “ Bont yr Asyn.”

Ymresyma wers amhwyll Adre’n deg, a daniia dwyll;

Hyfrydwch ei fwriadau—di -wendid,

Yw llorio Euclid a’i holl oraclau.

Rhuthra i bellder, a thyr y bolltau Eo’es anwybodaeth ar swyn bywydau;nbsp;Nid swyn i’r galon ond synwyr golau,

A hwn o’i gyrhaedd yw’r addurn gorau; Mae uchel antur ei ymchwil yntaunbsp;Yn croni addysg a’i liaur rinweddau ;

Yn drwm yr a drwy emau,—dan fendith, A than athrylith noeth ar ei aeliau!

Bod yn fawr, cipio’r llawryf,

Ydyw ered ei enaid cryf;

A throi’n dal i thronau dysg—dan emol A gwirioneddol goronau addysg.

Bod yn fawr, tanbeidio’n fwy,—ar gyrau Goror anchwiliadwy

Can a mawl; ac yno mwy,—i’w ddedwydd Wybodau’n ebrwydd, daw byd yn wobrwy !

Bod yn fawr, yn gawr gorau,—dyna’i nod, Dyna’i nerth i’w dyrau ;

Llawen agora’i enau,—a llais trwm Ei hyglyw reswm a sigla’r oesau!

Uchelgais mewn ymgais oedd,

Drwy fywyd ei yrfiioedd Yn Hawn grym, ac felly’n grafP,—sylla’n olnbsp;O ben clasurol binaclau seraph!

114 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BARDDONOL DYFED.

Na ddaliwn yn eiddilod,—na feiddiwn Feddwl byw’n fabanod;

Gwrthuni a gwartb hynod,—ar ddyogel Benau goruchel, yw byw’ii gorachod.

Mae heddyw rhwng byw a bod,—hynodol Annimadwy ofod;

Wei, trwy y niwl torwn nod,—a’n try’n breiff Egn'iol sereiph o ganol sorod.

Y tynfaen at ei hanfod—a welir Tn hawlio ufudd-dod;

A’r dur erfawr, drwy orfod,

I’w bawl yn deg wel yn dod.

Yn aneddau mynyddoedd—mae banes Meini’n fyw o nertboedd ;

At uniawn gamp tynu’n g’oedd Y mae talent meteloedd.

Gan Awdwr teg eneidiau—rboed enfawr Dynfaen ynom ninau;

Yn genad i begynau—bodolaetb,

I flysio toraetb ei felusderau.

Heb Ucbelgais, dyfais dyn Gollai asgell i esgyn;

Collai boen, collai yni,

A cbryfder ei hyder hi;

Dyhewyd ei hysbryd ai Yn bruddhad, a breuddwydiainbsp;Yn y niwl, dan ddefni nos—drymbaol,

Heb hwyl anogol, heb haul yn agos.

Gwyr nad oes goron o dn seguryd,

A phrisio moethau ni phair esmwythyd;

A thlawd yw cyfoetb huliedig hefyd I ysbryd awen heb asbri diwyd ;

GWAITH BAP.DDONOL DYFED.

Trysorau dirfawr treiswyr daearfyd,

Yma nis casgla mynwesan cysglyd ;

Dorau aur gwybodau’r byd—mewu heddwch,

I gywreingarwch geir yn agoryd.

Dargmifyddiad ga’i ddechrenad Mewn egnïad miniog newydd ;nbsp;TJchelgeisiol allu nerthol

Fu ei wreiddiol gyfarwyddyd ; Dyfeisiadau i’w gorseddau,

Dan goronau dengar anian,—

Ysbryd gwrol, uchelgeisiol,

Eto’n hollol a’u tyn allan.

Dymuniadau amneidiol—a wibiant Heibio yn drydanol ;

Uwch yr ant, a cheir en hol Ar wyddonau arddunol.

Gwaedd enaid y gwyddonydd- —ydyw gwaedd Am ddadguddiad newydd;

Dan chwiliaw y daw bob dydd—i’w Iwyfan,

Yn brofwr anian, yn brif arweinydd.

Manwl ’hed mewn holiadau,—i freiniol Gyfrinach elfenau ;

Ac oddiar eu cudd ddorau—tyn y Hen,

A thrinia fellteii a’i tharan folltau !

Gwna ei ëon egnïad—i fndion Dafodau dideimlad

Ganu ; ca’r gwibfellt genad—i’w ysgol, A’i dasgau siriol a’u dysg i siarad !

Dyledus i’w barchus ben Yw d3'noliaeth,—dwyn heulwennbsp;Dyner wna i danio’r nosnbsp;Ar synwyrau sjquot;’n aros ;

116 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BARDDONOL DYFED.

Uchelgais yn fantais fu I’w fawr glodydd frig ledu;

Ond i’w wlad, ei glodadwy Uchelgais fu’n faatais fwy.

Yn swn ymgais o’n hamgylch,

Mae bywiocad yn mhob eyich ;

A phrofir, ar dir, ar don,— mai tanbaid, Arwrol enaid a dry’r olwynion.

Hwn eilwaith, drwy bob niwlen—bruddhiiol, Tw’r haul borëol ar Iwybrau awen.

Y bardd awenol obry ddihuiiwyd,

A'i holl ddylethol alluoedd wlithwyd ;

Hwyl yn ei wieiddiol awen a roddwyd,

A’i ddu ddinodedd a weddnewidiwyd ;

I’w athrylith yr hawliwyd—clir lieol,

A’i gwydn a durol gadwyni dorwyd.

Drwy dlysau a gemau’r gan,—a’n siriol I’w fawl wybrëol fel boreu huan;

Ei fron deg a wefra’n dan,—nes y del I gywrain oriel y “ Goron arian.”

Uchelgais difalais fyu Fwrw arall farworynnbsp;I’w enaid, nes i hwnwnbsp;Eyddhau llais, a rhoddi Uwnbsp;Y myn ddod, a bod yn ben—gorseddol,nbsp;I gadw’r heol i “ Gadair ” awen.

Iraidd yni barddonol,—ar y daith, Barai dwf cynyrchiolnbsp;O lawenydd adlonol,—prawf fwyniant,nbsp;O faes a’i Iwyddiant yn fwy sylweddol.

OWAITH BAKDDONOL DYFBD.

Hyawdl ddiysgog daHodd i esgyn,

Yn fardd dealliis i’w fawredd dillyn ;

A’i wobrau barodd i bob rhyw boeryn Ddyferu’n alar ar ddifam elyn ;

Dilyth chwareua’i delyn—yn nghylchoedd

Y nbsp;nbsp;nbsp;bnraidd nefoedd mae bardd yn ofyn.

I chwerwi clod ni cha’r cledd—roi ei fin Ar fardd ar ei orsedd ;

Ei euwi fyn gwirionedd,

“ Heb noetli arf,” yn benaeth hedd.

Pair bloedd parablau “Heddwch”—i’w enaid Diydanol hyfrydwch ;

Tra beirddion yn fflaniio’n fflwch—barch calon I fuddiol goron ei feddylgarwch.

Uchel “ Heddwch ” i’w Iwyddiant,—a heddwch I’w haeddol ogoniant;

Mellt y nef ymwylltio wnant,—bri newydd

Y nbsp;nbsp;nbsp;bardd a’i glodydd a beraidd gludant.

Diamgen ydyw ymgais,—ac elw Calon y w Uchelgais ;

Herfeiddiwn, a drylliwn drais,

Drwy gymylau drwg malais.

0 f’awen ! dyma fywyd,

Lona ben a chalon byd.

III.

Trown ddalen : trin ei ddolur—eto gawn, Brutio’i gwymp a’i dostur;

Siomiant Uchelgais amhur Gaf yn dwyn gefynan dur.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

Mae rhinwedd camarweiniol Ar gynysgaeth faniol;nbsp;A’i gynydd annigoaolnbsp;A dry’ll wawd i’w daro'n ol.

Gwiberog yw y bwriad—ueha ’rioed,

Na cba’r iawn gyfeiriad;

Hawlio bri yii ngoieu brad Yw camanvain cynieriad.

Nod anheilwng dyn alar—i’r enaid Er ei yni beiddgar ;

Annuwiol bwynt yii ol bar Daran dywydd drwy’n daear.

Os yw bunan wasanacth,—a’i allu’n Gymhellydd aiituriaetb,

Ceir ei sereh yn cario saeth Ddaw’n elyn i ddynoliaeth.

Goruehel gamp Uchelgais Yn hwn geir yn bunan gais ;

A hwnw, wedi’i enyn,

Yw’r difrod sy’n daninio dyn;

O dyrol bunauol nod,—i lygredd Y cwympa’n buchedd, a’n campau’n bechod.

Mae ei wirfodd gam arfer Yn dwyn twyll i’n doniau ter ;

Ffawd a’n wastrafE dinystriol,

A Ilaw ffydd yn allu ffol;

O öordd ihin i ffwrdd yr a,—

Nwydau hunan a’i dena;

I’w sylwedd nid oes eilun Pola fel efe ei hun.

O! ysbryd anwar, O ! gulni marwol,

O ! hunangariad ac yni gwyrol;

GWAITH BABDDONOL DYKED.

Dirfawr enyniad rliyw fri anianol Gymer i’w anog yn gam arweiniol;

Y mae rhywbetli mor rheibiol—mewn natur, Wenwyna gysur yr hunangeisiol.

Os mai eeisio mwy cysur Wna ias poeth Uchelgais pur,

Hunan gais newynog yw,

Ac arswydol gross ydyw;

Gwna bur ddawn, drwy wiriawn wall, Yn boeth eirias betb arall;

Cain wynder ac uniondeb—bywyd clir A dry’n anialdir o hunanoldeb.

O gythreulig athrylith,—ni ddaw nodd A weinydda fendith;

Ffrwyth cyson ei chalon ehwith Ydyw malldod a melldith.

Wele’i banerau’n wlyb o anwiredd,

Yn chwifio’n eglur ar fur oferedd;

Hithau yn dilyn a than dialedd,

Ei damniol fwriad am wenol fawredd; Ehwyga dymerau, a gwaed amhureddnbsp;A dasga’n wridog hyd wisg anrhydedd ;nbsp;Heb aros, gwawdia buredd—wrth esgyn,nbsp;Yu ddraig anhydyn, yn ddrwg ei nodwedd.

Cyneuedig honiadau—a basiant Bwysig wirioneddaunbsp;Yn eofn wyllt, i fvvynhaunbsp;Ehagrithiol ragoriaethau.

0 ! lofruddiol wefreiddiad,—enbydus Danbeidiol gyffroad;

Hwyl direol ei droad—a dry chwant Anuniawn Iwyddiant yn hunanladdiad !

GWAIÏH BAEDDONOL DYFED.

Beth yw Hong heb waith y llyw ? Difyr wawd i fór ydyw:

Beth yw agerdd angerddol,

A dyn fyd yn hyf o’i ol ?

Tarawydd yn dystrywio,—heb law gwr, Yn ddewr ar loewddwr i’w reoleiddio.

Halog, sal, Uchelgais sy’

Aidd aflouydd fel hyny ;

Heb rinwedd gwobrau annwn Ddaw o losg ddeheulaw hwn ;nbsp;Tyr bai ar antur bywyd,nbsp;Ffiolan. bam a phla byd.

Mawr yw yr awydd sydd am orseddau, Neu ddyrchol fonedd ar uchelfanaii;nbsp;Rhyw daran gynar dyr yn eigionaunbsp;Ymyrgar enaid am aur goronau ;

Ond o gyfodiad y daw gofidiau I wib gwerylwr heb gywir hawliau ;nbsp;Diaros myn iawnderau—droi’n wrtholnbsp;Ei lam dymunol i Iwm domenau !

Y mae hiraeth am arian—ac elw ; Gwylier beth yw’r amcan ;

Trueni dwys a’i try’n dan I gybydd yn ei gaban.

Os mai cynwys amcanion—dyn o hyd, Yw dwyn aur dan gloion,—nbsp;Mwynhad 11 wm, neu dwyll a hud,nbsp;Ydyw’r golud i’r galon.

Mae golud yn ymgeledd,—a’i gyrhaedd Yn rhagorol rinwedd;

Ond try gemau, trwy gamwedd,

O fewn byd, yn feini bedd !

GWAITH BAEDDONOL DYFBD.

Llawer gwr yn llwyr iV gol D3Tiodd Uchelgais daniol,

I’w fwrw o glodforedd—uchelaf Ei bwynt rhagoraf heb un trngaredd.

Ar wyneb llwybrau anwir,—ei helaeth Êarwolion a welir;

O dvvr clod, mewn mydraii clir,

Egni damniol gondemnir.

rv.

Uchelgais sanctaidd, iraidd, diwyro,

O burach natur, a barchwn eto;

Ei gwrs addurnir, a’r gras ddaw arno Sy’ leufer moesol i’w fyw rymuso;

Yn wynias pan enyno,—daw’r Dw3rfol I lawr yn ddyddiol arweinydd iddo.

Dyma nwyfiant am nefol—ogoniant,

Ac enw tragwyddol;

Edwyn fwriad anlarwol,—am ffordd rydd Dros y parwydydd i dir ysprydol.

T mae tiroedd materol—yn anial I’w yni sancteiddiol;

Yn wag a dwfn gad o’i ol Drwm sorod yr amserol.

Mae nodwedd dymuniadau—enaid dyn Yn dweyd fod sylweddaunbsp;Uwch yn bod, heb gysgodau—daearen,nbsp;Na gwelw niwlen i’w gloewon heuliau.

Ei feddwl ni cha’i foddio—heb dyrau Byd arall i’w dringo ;

Ac uwch brad, mewn tecacli bro, Digon enaid gawn yno.

H

122 nbsp;nbsp;nbsp;UWAITH BAEDDONOL DfEED.

Yn ei fawl, yn wyn ei fyd,—heinj-f ’hed Drwy hanfodion bywyd;

Amyneddfawr mewn hawddfyd,

’Pyny deil i fyn’d o hyd.

Tn ei gylch y ceidw’n gaeth—at olud Teilwng o’i fodolaeth;

Uchderau iachawdwriaeth

Nef ddi chwyn a foddia’i chwaeth.

Chwery ar lachar orielaii uchod,

O swn daearen a sen dyhirod;

Ei ddifai lafur ga ddwyfol ofod I glodydd dedwydd goludoedd Duwdod ;nbsp;Ehandir ei bererindod—bery’n glir,

A’i gwrs hudolir a gras diwaelod.

M5Ti’d am “ enw ” dymunawl Mae’n hwylus, drwy felus fawl;

Yr enw sydd a’i rinwedd Uwch elor byd a chlai’r bedd;

Truenus ystryw annwn,

Ni thyr nerth yr enw hwn ;

Didwyll anrhydedd Duwdod,

A Uiwiau glan ei holl glod Sy’n blygion o ogoniant,

Yn rhoi swyn ar enw’r sant;

Heulog sel uchelgais hwn Wêl ar daith oleu’r dwthwmnbsp;Daw'r enaid o dir annuw,

I’w lawn dwf, mor lan a Duw.

Ni ddaw Uygredig ysbryd eiddigedd A chwerw wenwyn i’w barch a’i rinwedd;nbsp;Ni faidd ddarogan greulonaf ddrygeddnbsp;I’w fri dihalog a’i hyfrydoledd ;

Caiff esgyn, yn wyn ei wedd,—heb Iwchyn, Na gradd o boeiyn gyrhaedda’i buredd.

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

O ! ddwyfol nod, bod yn bur,—bod yn iach, Bod yn wyn o natur;

A byw’n dal heb un dolur,—rydd gwynion I hedd helyntion sancteiddiol antur.

Dyma’r nod;—mae’r eneidiau—adwaenant Hwn yn gwel’d eoronaunbsp;I wehilion dan lieulian—gogoniant,

A Ilety mwyniant yn Ile “ tomenau.”

Dyma’r nod;—ymrown i waith,—a gwiriwn Gariad at y perffaith;

Dyfal deg fo dwyfol daith Egni gwibiog ein gobaith.

D3-ma’r nod ;—mae aur y nef—i’w ranu Mewji cj’friniol dangnef;

Gwrhydrol gewii adref Geir yn fyw i’w gronfa ef.

Ti, Dduw daionus, sanctaidd dy wenau, Awdwr a Iluniwr yr holl awenau,

Rho imi’r ddwyfol uchelgais olau A chwilia diroedd yr uchelderau;

Tania fenaid, tyn fiaau—i feddiant O glodus Iwydiant gwlad y sylweddau.

Blodetj’r Fynwent; blodeu cariad YdjTit hwy;

A chymdeithion yr amddifad,

Dan ei glwy;

Yn eu 8WJT1, mae’n ymhyfrydu, Gan eu gwlitho bob yn ail;

A’i glwyfedig sereh yn nythu Èhwng eu dail.

Blodeu’r Fynwent; blodeu tyner Erw Duw;

A diddanweh ac addfwynder Yn eu Uiw;

Wedi’r cefnu a'r ffarwelio,

Dal i ddweyd mae’r blodeu hyn Fod rhinweddau yn blodeuonbsp;Yn y glyn.

Blodeu’r Fynwent; harddweh coron Llawer ffiynd;

Blodeu adgol am angylion Wedi mynd;

Ymsiriolant ar y beddau, Ymestynant drwy y chwyn,

Fel i gyfaroh hai’ddach blodeu Dros y glyn.

Blodeu’r Fynwent; yn nhjunheetloedd Bywyd brau;

Lie mae olion traed canrifoedd Yn parhau;

Blodeu’n byw yn swn angladdau,

Ar y ffordd i’r byd a ddaw ;

Gan addurno gorsedd angau Ar bob Uaw.

Blodeu’r Fynwent; cof golofnau Natiir fwyn;

Gwell na’r Ilyfnion gerig beddau Mwya’u swyn;

Pan y daw yr olaf elyn,

Pan y syrthiwyf dan ei gledd, Ni ddymunaf ddim ond blodynnbsp;Ar fy medd!

126 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BABDDONOL DYFED.

ANELU AT DDIM, AT DARO.

Mi welais foneddwr a’i wn ar ei gefn,

Tn dringo y mynydd i hela ;

A churodd yr eithiii a’r grug yn ddi drefn,

I godi y pryf o'i ymguddfa;

Ei gi yn y rhedyn gyfarthodd yn gryf,

A’r gwn yn yr awyr daranodd;

Fe gliriodd y mwg, ond ni welwyd y pryf, Auelodd at ddim, ao fe’i t’rawodd.

Mi welais barablwr, a storm yn ei Iwnc,

Tn oymheU ei hun ar y dyrfa;

Rhaiadrai ei ddawn, yn ddiystyr o’r pwnc, Fel cenllif cynhyrfus Naiagranbsp;’Roedd pawb wedi synu, yn gwTando fel coednbsp;Ar ymchwydd di bwyut ei ymadrodd ;

A chwalodd y dyrfa mor ddwl ag erioed— Anelodd at ddim, ao fe’i t’rawodd.

Mi welais ragritbiwr yn gadarn o uerth, Yn crwydro hyd feusydd angylion ;nbsp;Neshaodd yn hyf at Breswylydd y Berth,nbsp;Ac ysbryd y byd yn ei galon;nbsp;Amgylnhodd y mynydd a’r mor ar ei lin,nbsp;A’i neges yn llwyr a angbofiodd ;nbsp;Diflanodd ei weddi yn fwg ar ei fin—nbsp;Anelodd at ddim, ac fe’i t’rawodd.

Mi welais henafgwr yn marw yn dlawd, Gan deimlo fod bywyd yn fethiant;

A chredai mai tynged a gododd ei frawd Mor uchel i fri a gogoniant;

Ni fagodd uchelgais am gorou na sedd, Diamcan fu’r bywyd a dreuliodd;

A gonest f’ai rhoddi ar gareg ei fedd—

“ Anelodd at ddim, ac fe’i t’rawodd.’'

GWAITH BARDDONOL DYFED

LLEF 0’R DYFNDER.

0’m blin siom heb haul na sêr,—am ij Nghraig Mae fy nghri’n y dyfnder;

Dy ofyn wyf, paid, fy Ner A difodi fy hyder.

Nid wy’n haeddn dy nodded,—ond dy wg,

A dy wae’n ddiarbed ;

Hawlia fy nghalon weled Cnwd dy gosb, ae nid dy gêd.

Dy fab ydwyf : be wedyn ?—am wên sereh, Miniais arf i’th erbyn;

A deddf dda dy gariad gwyn A dorais fel dyhiryn.

Trugaredd yw fy ngweddi,—a griddfan Mae’m greddfau am dani;

O ! tyred mewn tosturi.

Oei fwy o fawl, cofia fi.

Ofnadwy bla f’enaid blin,—ddyfnhaodd Fy niwed yn erwin ;

Eho dy ras a’i hyfryd rin.

Er fy nèl ar fy nenlin.

Er gwaeled wyf, erglyw Di—ar fonaid Erfyniol yu gwaeddi;

Uwch an gen a thrueni,

Drwy boen y farn, derbyn fi.

Os df yn Is, O! fy Nhad,—wedi’r briw, Dyro brawf o’th gariad ;

Yna ni ddaw gwahaniad,

Na dim yn ol ond mwynhad.

aWAITH BARDDONOL DYI-BD.

TARO’I FAM.

Dakth adref, liw nos, a’i dymherau yn fidam, Fe gododd ei ddwrn, a tharawodd ei fam ;nbsp;Dibrisiodd ei chariad,

Fe’i clwyfodd yn flin ;

A’i galon ddideiinlad Yn rhêg ar ei fin;

Aeth allan i ddyfnder y nos yn ei wg,

A gerch yn ei ddagrau’n anghofio ei ddrwg.

Fe’i dysgwyd yn fore, yn ymyl ei gryd,

Fod parch i rieni’n darostwng y byd;

Ond buan y tjdodd Yn anhawdd ei drin;

A’r gwersi a foddodd Mewn gwagedd a gwin ;nbsp;Llofruddiodd gyngborion, yn gyndyn a cbroes,nbsp;A’i gyflwr di Iwydd yn waradwydd i’r oes.

Düynodd oferedd yn wyllt ac yn ffol,

A melldith y nefoedd o byd ar ei ol; Anfiiodion a’i daliodd,

Yn druan ei wedd;

A gwae a’i düynodd,

A min ar ei gledd;

A thystiai trueni cymeriad mor gam,

Fod Bamwr y weddw yn eofio y fam.

O gamwedd i gamwedd ymlwybro y bn,

A heintian’n ymledu o fywyd mor ddu; Gwastrafiodd flynj'ddoeddnbsp;Yn aflan ei lun,

Ar Iwybrau di nefoedd,

Heb barcb iddo’i bun ;

A’r Uanc a darawodd ei fam yu ei fir Ddiweddodd ei ddyddiau ar grogbren y sir.

NID Y WISa SY’N GWNEUD Y DYN

Os yw amgylchiadau’n cliwerw,

Ac yn cymhell gwg a gwawd,

Hyfryd yw’r gwirionedd hwnw—

Nid yw’n bechod bod yn dlawd;

Mae dynoliaetb yn y bwthyn Ac ar orsedd aur yr un ;

Brawd y brenin yw’r cardotyn—

Nid y wisg sy’n gwnend y dyn.

Gwelwyd pagan nchelfrydig Yn dirmygu’r tlawd o di’aw;

Galwyd bwnw’n wr boneddig,

Am fod modrwy ar ei law;

Credai fod rhinweddau’r ddaear Wrth ei ysbryd coeg yn nglyn;

Ond bu farw yn y carchar—

Nid y wisg sy’n gwneud y dyn.

Y mae gemau yn guddiedig Yn y creigiau mwyaf Uwm;

Ac mae golud anweledig Dan yr ysgall yn y cwm;

Os yw’r wyneb yn ddi swynion.

Os yw’r corfi yn wael ei lun,

Gall fod nefoedd yn y galon—

Nid y wisg sy’n gwneud y dyn.

Dirmygedig yw’r hunanol,

Er ei hoU fawrhydi sych ;

Nid oes neb a all ei ganmol Ond drychiolaeth yn y drych;

Balcbder yw ei deyrnwialen,

A theymasa arno’i hun ;

Ysgrifener ar ei dalcen—

Nid y wisg sy’n gwneud y dyn.

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

GeUir gwynu cerig beddau,

Ac addumo’r garw faen;

Ond ya nyfiiryn cysgod angau, Bedd fydd yno, fel o’r blaea ;

Gellir gwisgo mewn sidanau Symudliwiog bob yr un ;

Tra mae’r ysbryd yu ei garpiau— Nid y wisg sy’n gwneud y dyn.

Ganwyd Brenin y brenhinoedd Mewn ystafell ddigon tlawd;

Diystyrwyd ei flynyddoedd

Gan benaethiaid gw ell eu fiawd;

Ond fe dyfodd yn Waredwr,

Ac yn Gyfaill byth a lyn;

A chyhoeddwyd gau ei fradwr— Nad y wisg sy’n gwneud y dyn.

GWAÏTH BARDDONOL DYFED.

\J BLODEUYN SERGE.

Al- ei gyrfa Dros y gamfa,

Llamai geBeth ddeunaw oed ;

A diystyr Oedd o wewyr

Hardd flodeuyii dan ei throed; Gwelai foillionnbsp;Tyner galon

Hyd y cae j'n tyfu’n frith;

A’r briallu'n Ymgusanu

Ar y cloddiau yn y gwlith.

Cyn i awel Hwyr yn dawelnbsp;Süo cwsg i flodau’r ddol,nbsp;Gwelwyd Menanbsp;At y gamfa

Drwy y cae yn dod yn ol; Sangodd wedynnbsp;Ar y blodyn

Dyfai yu y cysgod cudd ;

Ac o’i gwirfodd Fe’i gadawoddnbsp;Yn ei ivaed i fanv’n brudd.

Dysgvvyl Mena,

Wrth y gamfa,

Y bu cariad wrtho’i hun ;

A phryderon Yn ei galon

Am addurno bron y f un ;

Orid y blodyn Diamddilfyn

Greulon fathrwyd wedi hyn ; Ac ar foreunbsp;Sul y Blodeu,

Torwyd bedd i Hywel Wyn.'

, 0’TH

Ti, bererin, sydd a’r dwyfol

Wrth dy ysbryd mawr yn nglyn,

Gwylia ar dy droed yn nghanol

Amgylchiadau cyfnewidiol,

Sylweddola fawredd dyn;

Paid angboflo’th gyfrit'oldeb,

Pel anifail ar y ddol;

Ar dy daith. i dragwyddoldeb Gad y byd yn well o’th. ol.

Wrth aredig dy flynyddau,

Gochel efrau, gwrthod chwyn ;

Gwasgar o dy gwmpas Ladau

Fydd mewn anfarwoldeb golan,

Yn addfedn’n wenith gwyn ;

Mewn daioni bydd yn ddiwyd,

Gyda bron a genau glan ;

Ar gyfandir eaug bywyd,

Gwylia dyfu defnydd tan.

Ymwrola wedi cychwyn,

Gwna’th ddyledswydd gyda graen;

Ar dy dynged paid ag achwyn,

Dyro’th ysgwydd wrth yr olwyn I ysgogi’r byd yn mlaen;

Paid a byw yn fendwy segur,

Nac yn gybydd Uwin di lun;

Trosedd ar iawnderau natur Ydyw byw i ti dy hun.

Edrych ar y pren afalau Yn yr ardd ar fore Mai;

Gwisga’n hardd ei goron flodau,

Lleinw’r fro a pheraroglau,

Ac nid yw ei ewyn yn Ilai;

Mae ei galon yn ei flodau,

A chyfranu wna o hyd ;

Ac yn adeg casglu fEi-wythau Dyry wledd ar fwrdd y byd.

GWAÏTH BAEDDONOL DYFED.

Welaist ti yr haul yn codi Fore Hefin dros y bryn,

Gan roi IHwiau ei oleuni Ar yr rhos ac ar y lili,

Yn unigedd mud y glyn ? Gyda’r hwyr, dros frig y bduau,nbsp;Tua’r gorwel pan y trydd,

Ar ei ol y cypga’r blodau,

Abi calonau’n llawn o ddydd.

Wyt ti’n cofio taflu eareg I’r pysgodlyn ar y waen ?nbsp;Gwelaist ar y dyfroedd Ilyfndegnbsp;Gylch-fodrwyau llawer gwaneg,nbsp;Yn ymledu yn y blaen ;nbsp;Nerthol ysgogiadau’th fywyd,nbsp;Heb i’th galon dybio hyn,nbsp;Donant wyneb ysbrydolfyd,

Fel y gareg yn y Ilyn.

Nid yw gweitbred byth yn marw, Fe wnai hyny’r byd yn dlawd;nbsp;Bydded felus, bydded chwerw,nbsp;Ymeanga yn ddi dwrw,

Fel y lefain yn y blawd; Ymddygiadau ac arferion,

Yn waradwydd neu yn glod,

A anedlir yn awelon

Cenedlaethau sydd i ddod.

Dyro bris ar dy gymeriad, Cadw’th wisg o hyd jm lan ;

I dy fywyd rho gyfeiriad,

A gorclifyged dy ddylanwad Krydiau dwr, a fflamau tan ;nbsp;Oadw’th lygad ar sylweddau,

Paid a byw ar wagedd ffol;

A phan gi-oesi afon angau,

Gad y byd yn well o’th ol.

Dirodres ydwyt yn dy syuiledd hardd, A’th lygad tlws yn troi y ddol yn ardd.

Mae haf obeithion yn dy galon gudd,

A swjTigyfaredd cariad ar dy rudd.

Wyt gariad haul, ac wrth ei ddil3m ef, Cynefin ydwyt a rhodfeydd y nef.

Ei ddelw gedwir ar dy fron ddi lyth,

Ac ni chei ddigon ar ei wenau byth.

Drwy flodeu gerddi’r wawr, prysuro fyn At arall sy’n ei ddysgwyl yn y glyn.

Llama dros fryniau yn ei harddaf fri,

A chwyd yn foreuach i dy garu di.

Tynu y mae dy fywyd ato ’i hun,

Ac yn dy ddeigryn glan y gwêl ei lun.

Dy sereh y dydd sydd ar ei belydr ter, A’th freuddwyd nos ain ei gusanau pêr.

Pan gysgi’r hwyr yn e-smwyth ar dy ddail, Dy lygad bychan sydd aï lon’d o liaul.

Os claf o gariad wyt flodeuyn bach,

Y clefyd hwnw sy’n dy gadw’n iach.

GWAITS BAKDDONOL agt;YFEP.

LLOFRUDD Y FWYALCHEN.

Beydnawn ar ol y gawod,

Ac Ebrill yn t llwyn,

Ar bren af al au yn yr ardd, Mwyalchen ganai'n fwyn;

Tu draw i’r olawdd cauedig,

O fewn celynen werdd,

’Eoedd tcuhi bycban lond y nyth Yii ddyfal ddysgu’r gerdd.

Ond daeth adarwr beibio,

A thaniodd oddi draw At ddiniweidrwydd ganai’n bêr,nbsp;Am heulwen wedi gwlaw;nbsp;Oddiar y pren blodeuog,

Ar haner can mor ddrud, Disgynai’r cerddor yn ei waed,nbsp;A’i delyn aur yu fud.

O ! lofrudd di beroriaeth,

O ! fradwr di leshad ;

' A difrod i ganiadau’r wig I’w galon yn foddhad ;

Ni feiai nef na daear,

Pe eadwai natur lan

Am byth o Iwyni bywyd hwn, Delynau maw! a chan.

Cyn gweled gwanwyn arall,

Bu farw’r heliwr ffol;

A theulu mawr heb groesi’r nyth Mewn an gen ar ei ol;

Gauafol oedd y boren,

A’r storm yn duo’r nef;

Ac nid oedd angel yn y coed Ar ddydd ei angladd ef.

GWAITH BAEDDONOL DTPED.

Y LLONG AETH I LAWR.

Fi godwyd yr angor, cychwynwyd i ffwrdd, Gadawyd y glanau a chan ar y bwrdd ;

A’r Hong yn yr awel a hedd yn ei bron,

A nofiai fel gwylan ar wyneb y don;

Tn llewyrch y dydd ac yn ngoleu y *er, Anadlai y mor ar yr awel yn bêr;

A phawb yn brenddwydio heb helbnl na stwr, Am gilfach a glan y tu arall i’r dwr.

Ond draw ar y cefnfor, newidiodd yr bin,

Daeth cwmwl i’r golwg a gwae ar ei fin ; GoUyngodd daranau ei galon yn rhydd,

A thaflodd dywyllwch dros wyneb y dydd ;

Fel ysbryd dialedd agorai ei ddor,

A Uamai y mellt i ryfelgyrch y mor;

Taranfollt ddilynai daranfollt i’r hynt,

A difrod yn marchog adenydd y gwynt.

O amgylch y Hong, dacw’r nerthoedd yn cwrdd,

A moryn ar foryn yn esgyn i’r bwrdd;

Mae’r cychod yn gandryH, a’r hwylbren yn ddellt, A brigau y tonau ar dan gan y mellt;

Mae angau’n y golwg ar ewyn y don A’r Hongyn ymddatod yn friw ger ei fron ;

Mae’n suddo i’r dyfnder yn dnian ei gwedd,

A brigw5m fynyddoedd y storm ar ei bedd !

Mae tyddyn ar glogwyn y graig wrth y mor,

A chariad yn gomedd rhoi do ar ei ddor ;

Wrth dremio i’r gorwel, ni wybydd y wraig Fod teulu amddifad yn awr ar y graig ;

Mae’r eigion yn cysgu, a’i donau’n gytun,

A’r stormydd yn mynwes y fam ar ddi hnn;

Aeth bywyd yn nos, ac ni thorodd y wawr Ar hanes trychineb y Hong aeth i lawr.

GWAITH BAEDDONOr. DYFED.

PAHAM Y BYDDI FARW?

Bu diniweidrwydd yn y nos,

A’i delyn yn ddi danau ;

Ac ar ei erddi llawn o ros Disgynodd llwydrew angau;

Ond cododd Haul ar fywyd chwith,

A throdd goleuni hwnw

Y banig oer yn hyfryd wlith,

Paham y byddi farw ?

Er iti dynu gwg dy lór,

A phrofi ei wialen,

Mae manna’r nefoedd wrth dy ddór,

Yn ddigon at dy angen;

Os yw’r gwahanglwyf di lanhad,

Yn troi dy fyd yn chwerw;

Mae Meddyg enaid yn y wlad,

Pabam y byddi farw ?

Bu dan dy draed rinweddau lu,

Yn dioddef ac yn griddfan;

A megaist yn dy galon ddu Gydwybod llofrudd aflan;

Os yw’r dialydd ar y waen,

Ac ani dy waed yn galw,

Mae dinas noddfa o dy flaen,

Paham y byddi farw ?

Os yn y rhyfel wyt o hyd Yn nod i saethau tanllyd,

A holl gynddaredd cnawd a byd Yn cynllwyn am dy fywyd,nbsp;Dal ati’n wrol yn y Uaid,

A chadw’th gledd yn loew; Mae dwyfol Darian o dy blaid,nbsp;Paham y byddi farw ?

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

Y DEIGRYN HWNW.

Dkos rudd fy nhad, pan ar ei lin, Ac ar ei Dduw yn galw,

A’r geiriau’n crynu ar ei fin,

Y treiglai’r deigiyn hwnw.

Fy enw yu ei weddi lawn Ddilynwyd gan ochenaid ;

A tliystiai ei doddedig ddawn Mor ddrylliog oedd ei enaid.

Dyweded byd y peth a fyn,

Mi gredaf hyd fy marw,

Fed yn ei ymyl angel gwyn,

Yn gwyiio’r deigryn hwnw.

Mae’r weddi’n arcs yn fy nghlyw, A’i thaerni yn fy nilyn;

A bwa hedd cyfamod Duw A gofiaf yn y deigryn.

Felused ydyw y coffhad 0’r pryder am fy nghadw ;

Mi welais galon fawr fy nhad Ar lif y deigryn hwnw.

Mae’r hen weddi'wr yn y nef,

Heb ddeigryn yn ei lygad ;

A deigryn am ei ddilyn ef,

Ar rudd ei fab amddifad.

Pan fyn fy nghalon groesi’r ffin, Ar ol twyllodrus elw,

Arafaf; plygaf ar fy nghlin, Wrth gofio’r deigr3m hwnw.

GWAITH BAEDDONOL DYPED.

Y PRYDYDD SIOMEDIG.

Mor hawdd cydymdeimlo a’r prydydd siomedig, Ni welodd Ceridwen ei fatli yn y byd ;

Mae’n treulio ei fywyd yn galon doredig,

Wrth gynyg am wobrau, a cliolli o hyd; Dewisodd ei feirniaid, cynygiodd destynau,nbsp;Cyfrifodd y cywion cyn dëor yr un ;

Er hyny ni chafodd, er tj'iiu’r llinynau,

Ond cloncwy ym ol ar ei lawes ei bun.

Astudiodd yn galed reolau barddoniaeth,

Nes curiodd ei wyneb yn llwyd au yn fain; Agorodd ei lygaid ar feusydd athroniaetli,

A gwelodd friallu yn tyfu ar ddrain ;

Fe brynodd fwyadur i’w avven fasweddol,

I weled pelydrau yr haul ar y gwlitli;

Ond dVedwyd o’r Ihvyfan yn swta ryfeddol, Fod pen y mwyadur, fel yutau, o chwith.

Ei galon a roddodd ar enill gorseddau,

A’r byd i’w amddiffyn, a’i law ar y cledd; Dysgwyliai, yn mlaen, i glogwyni’r llechweddaunbsp;Ddylainu yn swn y daranfloedd o “ heddnbsp;Ond Uonydd yw’r creigiau, a’u mawl yn glöedig,nbsp;Yn dysgwyl y gan sydd i siglo y byd;

A chwynion aflafar y prydydd siomedig Yn disgyn yn drwm ar eu calon o hyd.

Bn wrthi flynyddoedd uwohben y gynghanedd, A chwysodd afonydd mewn llafur a gwres;nbsp;Erioed ni feddyliodd am gwrdd a chelaneddnbsp;Ar Iwybrau blodeuog y clodydd a’r pres ;

Ni welodd y byd y fath newydd blethiadau, Hedegog feddyliau, yn wreiddiol bob un ;nbsp;Ond tystiai y beimiaid fod baich y sjmiadaunbsp;Yn hynach flynyddoedd nag Adda ei hun.

140 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Fel arfer, anturiodd i’r maes am y Goron,

Er hyuy, fel ai'fer, siomedig a fu ;

Fe lanwodd ei ganiad a bresych a moron,

Ac ambell geninen o ardd ei daden;

Ai’n fynych i ffenestr y gemydd yn llawen I weled ei dorch yn dysgleirio’n ddilen ;

Ond aros mae owmwl o hyd ar ei awen,

A siom yn rhoi coron o ddrain ar ei ben.

Pan brynodd y rbaglen yn gynar y llynedd, Goleuodd ei wyneb, eynhesodd ei waed ;

Meddyliodd am flwyddyn o dretbu amynedd,

Yn Hawn ysbrydoliaetli o’i ben hyd ei draed;

Gollyngodd ei grebwyll yn rhydd i’r uohelion,

I gasglu syniadau dychrynUyd o gall;

Ond tanbaid oleuni rhyw ddieithr orwelion Darawodd y beirniaid yn ddwl ac yn ddall.

Er dringo yn uchel i fyd y planedau,

A’r haul yn y pellder i lawr dan ei droed ;

Er clymu ei awen wrth gynffon comedan,

A theithio trwy niwl na oleuwyd erioed ;

Oferedd fn’r cwbl, er maint y cyflymdra,

A fiodus ysbeilio y bydoedd bob un;

Fe fynai y beirniaid mai cynyrch diddymdra A gasglodd y prydydd i’w fasged ei hun.

Eiddigedd i gyd sydd wrth wraidd ei anffodion, Cenfigen yn erbyn athrylith mor fawr ;

Athrylith na welwyd erioed ei gwaelodion,

Am hyny mae pawb am ei gadw i lawr ;

Pe na byddai rha^arn ar fyd yn teymasu, Edmygid yr awdwr, bendithid ei ddydd ;

A gwelid fod meusydd ei awen yn glasu,

A’i Iwyni yn “ wiwlwys,” a’i flodau yn “flydd.”

Digalon i’r prydydd y w dal i gystadlu,

A rhedeg hyd farw am enw a chlod ;

Ac eraiU, didalent, mor hawdd ag anadlu O’i flaen yn finteioedd yn cyrhaedd y nod ;

GWAITH BAEDDONOL DTFED.

ESAIAH NID YW MWY.

Tua’e fynwent, unwaith eto,

Awen glaf a dry yn syn ;

Ni cha glaawellt byth flaguro Ar y llwybrau duon hyn ;

Llwj^brau gofid, llwybrau galar, Prin o haul, a 11 win o wlith;

Llw3quot;brau pererinion daear,

A’r dialydd jni eu plith.

Gwelais haul yn dringo’r wybren Drwy }• cymj’1 hardda ’rioed;

Grwelais fywyd Hawn o awen,

Pel y gwanwj'n yn y coed;

Cododd haul yn uwch i fyny, Ciliodd gwrid y cyinyl glan;

Gwelais hj-dref wedi hynj'

Yn y dail fu'n cymhell can.

Metha oariad gredu’r syniad Na cheir gwel’d Esaiah luwy;

Er fod deigryn jni y llj’gad,

Er fod calon dan ei chlwy ;

Pwy all feio sereh am wibio At y bedd i guro’r ddor ?

Beier ar j don am lifo Yn hiraethus tua’r mor.

Cadw’n Ian ei ddysgJaer enw Wnaeth Esaiah ar ei daith ;

Eel yr hen Esaiah hwnw

Gododd Duw i’w sanctaidd waith j Dal o du gwirionedd golau,

Sydd a bywyd wrtho’u nglyn,

Gan gyflawni dyledswyddau Sydd yn urddasoli dyn.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

Addfwyn g)rfaill, fel yr lesu, Gostyngedig, isel fryd;

A’i alluoedd yn cyd-dynu Tuag at ragorach byd ;nbsp;Cymdeithasai ag angylion,

Ar ei ffordd i ddinas Duw;

A chadd nefoedd yn ei galon,

Cyn ei ddwyn i’r nef i fyw.

Ymogelai rhag ymylon

Llwybrau geirwon gwarth a chur; Ac fe rodiai ar ei union

Ganol ffordd dyledswydd bur ; Ysbryd cadarn, gwrolfrydig,

A chymeriad di-ystaen;

Ac yn Gristion eneiniedig,

Tua’r nef yn brysio’n mlaen.

Cryf a cbyflym ei alluoedd.

Gras a’i cadwai’n fyw o byd;

A rhy lawn o fywyd ydoedd I barliau niewn anial fyd;nbsp;leuanc oedd yn ceisio esgynnbsp;At ogoniant uwch yn syth ;

A diangodd dros y terfyn,

I barhau yn ieuanc byth.

Hoffai ddringo mynydd Seion,

Ar ei bon dymunai fyw,

1 gael profi’r hen awelon Gyda’r saint a chyda Duw;

B;ddai yno yn ei elfen Vr y canu’n rboddi bias ;

Acyn ddiwyd fel gwenynen,

S\gnai fêl o flodeu gras.

Yr odd canu lon’d ei ysbryd,

Caiodd lawer yn ei ddydd;

Swn e.lais a roddai fywyd Yn fldoliad teulu’r ffydd ;

GWAITH BAKDDONOI, DYFED.

Canai ef nes cynihell deigryn Dystaw dros y rudd i lawr,

Ac ui flinai byth ar destyn Salman plant y eystudd mawr.

B’le mae’r dyner gan a gollwyd ?

Yw gofyniad Uawer clwy ;

Yn y cor, ac ar yr aelwyd,

Swn y gan ni chlywir mwy; Ond os Uonydd yw y delynnbsp;Ar yr helyg pi-udd islaw,nbsp;Clywir swn caniadau’n disgynnbsp;Dros fynyddan’r byd a ddaw.

Nid yw angau’n rhoddi terfyn Ar gerddoriaeth natur dyn ;

Ni ddystewir byth y nodyn

Sydd a Cheidwad wi-tho’n nglyn ; Nefoedd ysbryd fydd anthemaunbsp;Am y Groes a’r trysor drud,

Ac fe gan pan fyddo angau Yn ei fedd jm fythol fud.

Gwyn dy fyd Esaiah anwyl, Treiddia gwynfyd trwy dy fedd;nbsp;Mae ein gobaith ninau’n dysgwylnbsp;Dod i gylch dy fythol hedd;nbsp;Anhawdd ydyw peidio wylo,

Llawn yw’n galar gwmwl ni ; Ac mae’n felus cael eneinionbsp;Blodeu’th gofpadwriaeth di.

Hen gartre bugeiliaid oedd Hafod y Glyn, A’i fargod yn isel, a’i wyneb yn wyn;

A.’ï haul drwy ei gulion ffenestri di staen, Yn gweled ei ddelwnbsp;Yn nglendid tryloew

Hen ddodrefn o dderw o’r oesoedd o'r blaen.

Digonedd a chroesaw oedd yno’n gytun,

A chariad yn ben ar ei aelwyd ei hun ; Oynefin a’i drothwy oedd pawb dan ei bwn, |nbsp;A gwyddai’r ebolionnbsp;Mor wir a’r trigolion,

Mai llety fforddolion y wlad ydoedd hwn.

Ni thorai y wawrddydd ar Hafod y Glyn, Na fyddai’r bugeiliaid yn mhell ar y bryn,nbsp;Yn 3^ed awelon yr eithin a’r grug ;

Hen gewri’r mynyddoedd,

A bias ar eu gwleddoedd O lymru a Uefrith, o haidd ao o rug.

Felused yn myd y tawelwch oedd swn Brefiadau y defaid, a chyfarth y cwn;

Tn dod o’r mynyddoedd i lawr at y rhyd I wyliau diflinonbsp;Y golchi a’r cneifio,

Yn mhell o fursendod a rhodres y byd.

Blodenai hawddgarwch ar fywyd yn Uawn, Yn arogl y mynydd, y buarth, a’r mawn ;nbsp;Wrth edrych yn ol i’r encilion yn syn,nbsp;Dibrisiwn goronaunbsp;Am dawel gorlanan,

A chartre’r bugeiliaid yn Hafod y Glyn.

GWAITH BARDDONOL DYTED.

“YR HEN AWELON.’

Bu’r ganaf oer yn oedi’n hir Ar feusydd hoff yr lesu ;

Ymledai barug dros y tir,

A’r had yn gomedd tyfu;

Ond gwanwyn ddaeth a newydd gan Dros fryniau’r addewidion;

Ac ysgwyd mae yr egin glan O flaen yr hen awelon.

Torodd y wawr, a’r Haul sydd yn awr, Yn codi ar fynydd Seion;

Nefol yw’r hin, a melus yw min Adfywiol, yr hen awelon.

Ar feusydd lesu bywyd sydd Yn dystaw adgyfodi;

A’r barug oer yn ngwres y dydd, A wehr yn meirioli;

Mae cymyl gras yn gwlawio’n fyw Gawodydd o fendithion ;

A pheraroglau gerddi Duw Yn llwytho’r hen awelon.

Yn wyneb llawer storom ddu, Nid ofer fu’r braenaru;

Y llafur dros ei euw cu,

A gofir gan yr lesu ; Cynhauaf gwyn ei feusydd Ef,nbsp;A fedir gan angylion;

A llenwir holl ydlanau’r nef, Yn swn yr hen awelon.

Torodd y wawr, a’r Haul sydd yn awr, Yn codi ar fynydd Seion;

Nefol yw’r hin, a melus yw min Adfywiol, yr hen awelon.

Mewn hiraeth a phryderon,

A’i natnr yn llesghau, Anturiai i’r cysgodioii,

A beddrod yn ei ehalon Heb ei gau.

Daweled oedd yr oriau,

O dan yr Twen ddu ;

A dim ond cerig beddau Fel inndion ddrychiolaethaunbsp;O bob tn.

Gwrandawai sii’r awelon,

Yn niion ddail y pren ;

A cbredai fod angylion,

Yn cymhell eu cysuron Uweh ei phen.

Fe dorai’r nos i wylo,

A r flodeu’r fynwent brudd ; Tra’i cbariad hithau’n gwlithonbsp;Rhosynau wedi gwywonbsp;Ar ei gmdd.

Tywynodd bore’n fwyndeg Drwy frig yr Ywen gam ;

I weld y wyryf landeg,

A’i hysbryd wedi hedeg At ei mam!

YR HEN BVVERAU.

Ae Fynydd Seion bu y nos yn liir,

Fel cysgod bam ar gysegredig dir ;

Y palmwydd wylent am belydrau’r haul,

A llwydrew’r byd yn disgyn ar eu dail;

Fry ymestynent tua’r nef yn syn,

Gan ddysgwyl awel o Galfaria fryii;

A’r dwyfol addewidion ar eu brig Yn gomedd canu yn y gauaf dig ;

Prin oedd y ddaear o aroglau per,

Prin oedd y nef o gyfarwyddol ser;

A chlywyci swn gweddiau yn y nos,

Yn ymbalfalu yn y niwl.

Dros lawer craig a ffos.

Ond torodd gwawr, a gogoneddus yw,

Gwawr o oleuni PresenoTdeb Duw ;

Gwawr dydd difachlud o’r ysbrydol fyd, Shecina nefol yn fwynhad i gyd;

Mae’r nos yn ffoi oddiar yr egin grawn,

A’r llwydrew’ii toddi’n ddagrau molus iawn. Daeth gwanwyn grasol yn ei wres a’i gynyddnbsp;A thyf rhosynau gras ar fywyd newydd ;

Ac ar y banau llawenba angylion Fod peraroglau gerddi Duw

Yn Uwytlio’r “ hen awelon.”

Cymylau bendith yr addewid fawi’ Ddyhidlant yn gawodydd trwm i lawr;nbsp;Cymylau gras wybreni’r byd a ddaw,

Ac iaohawdwriaeth yn y dafnau gwlaw; Cawodydd cariad heb daranau ynddynt,nbsp;Cawodydd hedd heb feilt yn dod o honynt;nbsp;Er dal i dywallt, ni raid ofni difrod,

Mae llewyrch y Tragwyddol Haul Yn fwa 3T1 y gawod.

GWAITH BARDDONOt, DYFED.

Telynau Duw, oddiar yr helyg dystaw I lawr a dynir;

A’r tanau mudion dan ang’aelfydd ddwylaw A ysbrydolir;

Os bu awenaii Seion yn breuddwydio

Wrth droed y bryn, ac Ysbryd Duw’n ymguddio,

Mae’r telynorion yn deffroi o gysgu,

Ac ni anghofiodd eu deheulaw gaiiu ;

Machluda’r haul yn swn y salmau per,

A’r hwyl ni dderfydd pan fachluda’r ser;

A thant a gwyd gymanfa ar ei thraed,

Yw’r tant a luniwyd yn y “ dwyfol waed.”

Pell yw y byd, ac agos yw y wynfa,

A theimlir Duw’n yinsymud drwy y dyrfa;

Na feied neb danbeidrwydd y gorhoian,

Mae dyn yn ymyl Duw’n anghofio’i hunan ; Hawdd ydyw canu wedi gwel’d ymwared,

A chanu drws y nefoedd yn agored;

Hir fydd y sain yn nghreigiau y mynyddoecld— Yr h^ryd sain am “ gariad fel y moroedd.”

Mae’r “ Hen Bwerau ” eto yn y wlad,

Pwerau cariad a maddeuant rhad;

Yn plygu’r byd yn dyner ar ei lin,

A’r sanctaidd dan yn llosgi ar ei fin ;

Mae creigiau’n symud ac yn toddi’n llyn,

A “ Gwaed y Groes ” yn troi y du yn wyn;

A gwelir ffydd fu yn y storm cyhyd,

A’i breichiau’n nghlwm am wddf Gwaredwr byd.

Watwarwyr Seion ; croesaw i ohwi ofyn “ Pa beth yw hyn ? ” M fu amgenach testynnbsp;I ymhohadau daear. Ond pahamnbsp;Y d’wedwch, a’ch calonau dig yn fflam,

Mai Uawn o felus win yw’r hapus dyrfa,

Sy’n canu ac yn dawnsio am ddiangfa ?

Gwir yw y gair ddyferodd dros eich gwefus, Gwir a fwriadwyd yn sarhad cableddus;

GWAITH BAEDDONOL DYFED.

Llawn o win ydynt; ie, gvvin bendigaid,

Ond nid y gwinoedd sydd yn damnio enaid; Hedd winoedd Dnw, a’u bias yn felus odiaeth,nbsp;Diodydd gras o winwydd iachawdwriaeth.

“ Pa beth yw hyn ? ”

Ond buddugoliaeth Arwr Pen y Bryn Yn troi yn ol ar ei elyniou beiddgar,

Yn dryllio cloion eu cauedig gareliar;

A’r carcharorion yn dod adre’n fyvv,

I ryddid gogoneddus meibion Duw ;

Yr “ Hen Bwerau ” ar y byd yn tori,

Gan ysgwyd caerau annwii i’w sylfeini.

Mae swn cableddau oedd yn ddychryn gwlad, Yn troi’n anthemau bytliol eu parbad ;

Ac hudoliaethau gwagedd a ffolineb Yn gado’r maes i swyuion anfarwoldeb ;

Pa le mae’r Teintiwr ? Mae ei denilau’n weigion, Dianga’n hurt, a phryder yn ei galon ;nbsp;Edrycha’n ol drwy holltau creig ei guddfan,

A’r “ Hen Bwerau ” yn ei herio allan ;

Mae’r saethau tan oddiar ei fwa creulon Yn diffodd ar darianau’r gwaredigion ;

A hen adnodau oeddynt bron yn angho’,

Pel cawod o fynyddau’n disgyn arno.

O ! Sanctaidd Ysbryd ; paid a brysio ymaith, Dy breseuoldeb yw ein can a’n gobaith ;

Rho brawf helaethach o dy ddwyfol ddoniau, Mae’r byd yn hoffi swn dy lais,

Yn storm yr “ Hen Bwerau.”

GWAITH BARDDONOL DYFED.

PA BETH YW DYN?

Pa beth yw dyn ? Ardderchog raglaw’r lór, A gwawr y dwyfol ar ei wyneb pryd;nbsp;Llys-genad hedd a ehariad, cyn i fornbsp;Digofaint ruo ar geulanau’r byd;

Mae ynddo adgof bywyd di ystaen,

Cynefin a rhodfeydd y byd a ddaw ;

Pan groesai dros y ffin yn ol a blaen,

Ac agoriadau’r nefoedd yn ei law.

Pa beth yw dyn ? Tywysog yn y llaid, Afradlon feudwy o druenus lim ;

A dim ond coll ysbrydion iddo’n blaid,

Yn hogi’i gleddyf, ac yn clwyfo’i hun ;

Urddasol fod, o’r godidocaf ryw,

Ar diroedd ing yn gorvvedd yn ei waed;

Rhy gryf i farw, ac yn blino byw,

A’i goron yn y Ilwch o dan ei draed.

Pa beth yw dyn ? Etifedd gras y nef,

Er gwrthryfela’n gyndyn ac yn ffol;

Mae gorsedd cariad yn ei arcs ef,

A’i Dad yn galw’n dyner ar ei ol;

Rhy ogoneddus yw i fyw dan wawd,

Rhy ddrud i’w ollwng dros y dibyn pell;

Fe wariodd Duw ei gyfoeth nes yn dlawd I brynu iddo etifeddiaeth weU.

GWAITH BAEDDONüL DYFED.

TREM YN OL.

Wedi celyd frwydrau by\Yyd, A rhoi bryd ar bethau ü'ol;nbsp;Mor ddigalon i’r encilionnbsp;Ydyw rboddi trem yn ol.

Grwanwyn ieuanc wedi dianc,

A’i friallu’n wyw tu cefn; Iraidd dlysni ei wyrddlesni,

Ni ddaw byth yn ol drachefn.

Dyddiau mebyd, gwynfa bywyd, A’i bendithion yn ystor,nbsp;Teimla f’enaid fod cerubiaidnbsp;Yn y niwl yn gwylio’r ddor.

Hen freuddwydion goreu ’nghalon, Beth a ddaeth o honynt bwy ?nbsp;Drychfeddyliau dros y bryniaunbsp;Wedi macblud ydynt mwy.

Grwelais obaith ar ei ymdaith, Fel y wawr ar feillion dol;nbsp;Ond ar Iwybrau duon angau,nbsp;Dim ond beddan sydd yn ol.

Mae afradlon addewidion, Wedi tori calon fiydd;

A choronau hen fwriadau Yn y llaid er’s llawer dydd.

Mewn unigedd diymgeledd,

Wedi hel meddyliau ffol,

Ar ddi geraint benrhyn henaint, 0! mor brudd yw trem yn ol.

GWAITH BARDDONOL DYFED.

TRFM YN MLAEN.

Fel gweledydd ar y mynydd— Mynydd Nebo bywyd bliu,

I dawelwch y dirgelwch,

Tremia f’enaid dros y ffin.

Gwelaf yno j'n blaguro

Gyfandiroedd Hawn o hedd ;

Eangderau di dei'fynau,

Heb gysgodiou tywyll fedd.

Gobaith ysbryd yn ei adfyd,

Yvv dyfodol di ystaen ;

Pan fo’i wybren yn ddi heulwen, Gwel y wawr yn tori ’mlaen.

Dros y terfyn, ar eu hedyn, Gwelaf ben arfaethau’r lor;

A’u dylanwad ar fy mhrofiad Fel awelon dros y mor.

Gweiaf ddyddiau ar eu teithiau, Tua gwlad y cystudd mawr;

Dyddiau gwynion dan dywynion Dwyfol Haul yn dod i lawr.

Pererinion a bendithion Goreu’r nefoedd yn eu col;

Ond trwy ladron a llofruddion Y dycliwelant yn eu hoi.

Clywaf engyl yn fy ymyl,

Yn fy nghymhell drwy y rhyd ;

Ac yn wyneb tragwyddoldeb,

Af yn mlaen yn wyn fy myd.

ELÜNED.

Tyr’d i’r owch, Ehined Ion, Codwn hwyl ar frig j don;

Clir yw’r nef, a’r mor yn dawel, Lie mae cariad lend yr awel;nbsp;Heibio’r glanaii yn gytun,nbsp;Cawn frenddwydio ar ddihun;nbsp;A chwedletia ar y tonaunbsp;Am borthladdoedd mewn calonau,nbsp;O! fv mnn.

Mae aroglau llysian’r mor Yn dy gynihell dros dy ddor ;

Tori ’nglialon fwyn Eluned,

Fyddai tori dy adduned ;

Tyr’d, fe geidw’r iasdon fyw Bob cyfrinach newydd glyw ;nbsp;Hwyliaf finau’n ddi ofalon,

Os bydd eiliin sereh fy nghalon Wrth y llyw.

Eistedd wrth y Uyw dy Imn, Dyna’th le, fy hawddgar fun ;

Ac i ti yn mhob treialon Ymddiriedaf lyw fy nghalon;

Ar dy wen yr wyf jn byw,

Hinon haf fy mywyd yw;

Nofia’r cwch mewn esmwyth lyfnder, Tra fo cariad ar y dyfndernbsp;Wrth y llyw.

GWAITH BAEDDONOL DTJ’ED.

Y DRWS AGORED.

Anffodtjs fu yr eneth dlawd, Fe’i twyllwyd gan ddyhiryn ;nbsp;A chiliodd ymaith dan ei gwawd,nbsp;A’i chalon yn ei deigryn ;

Bu hen gydnabod dros y tir Yti holi ac yn chwilio;

Ond wybu neb am dymor hir Beth dclaeth o’r eneth hono.

Aeth Rawer gauaf heibio’n ddu, Dros flodau siriol cariad;

Ac aeth i’r nef weddïau hi Dros wefus mam ainddifad:nbsp;Anghofiodd pawb y lednais fun,nbsp;A darfu pob pryderon ;

Ond yn y bwthyn yr oecld un Yn araf dori’i chalon.

Mor dyner ydyw cariad mam,

Mor ffyddlon mewn trallodau; Yn niwl gwaradwydd, mae ei fflamnbsp;Yn dal o hyd yn olau ;

Pan fyddo gobaith wedi ffoi,

Dros fryniau olaf bywyd,

Mae cariad wrthi’n parotoi Ar gyfor ei anwylyd.

Fel ysbryd dystaw dros y rhos, Yn mhen blynyddoedd wedyn,nbsp;Daeth rhywiin hoibio ganol nos,nbsp;A throdd i fewn i’r tyddyn;nbsp;Symudai’n araf, teimlai ofn,

A’r dwysder yn ei llethu ;

A chlywodd swn ochenaid ddofn O galon fethai gysgu.

156 nbsp;nbsp;nbsp;GWAITH BAEDDONOL DTFKD.

Daeth deigryn arall dros ei grudd,

O foroedd anweledig;

Ac yn y dwfn dawehvch prudd Fe dorodd llais crynedig—

“ Fy mam ! fy mam ! nao ofnwc'a fi, Md llofrudd wyf, na gelyn;

Ond sut yr anghofiasooh chwi Hoi do ar ddrws y tyddyn ?”

“ Ti ddaethost, O ! fy ngeneth gu, Dy ddysgwyl ni fu’n ofer ;

Ac yn y storom fwyaf ddu,

Ni chwalwyd twr fy liyder ;

Ti gest y drws yn agor am Mai cariad yw ei berchen ;

Byth ni fn do ar fwth dy fam Er pan y collwyd Elen.”

GWAÏTH BARDDONOL DYFED.

YN lACH, FY MRAWD!

Y BAEsnvK Gwilym Williams.

Yn lach, fy mrawd! yn iaoli i ti,

Mor wag yw’r byd, mor brin o hedd ;

Mae cenedl lieddyw yn ei du,

Yn wlyb o ddagrau ar dy fedd.

Prysurai’r Sabbath dros y bryn,

Ac allwedd gwynfyd yn ei law;

Agorodd ddor i’th ysbryd gwyn,

I Sabbath gwell y byd a ddaw.

Fe glywid cloch y Llan o bell,

Yn galw’r saint i’r llwybr cul;

Ond i gyinanfa Uawer gwell Cyohwynaist ti ar fore Sul.

Fendigaid fore, llawn o hedd,

Goleuni’r Adgyfodiad sydd

Yn aros ar ei sanctaidd wedd.

Er bore wawr y “ trydydd dydd.”

Mi’th welais yn dy gerbyd clyd,

Yn gado’r lawnt am babell lor ;

Ond cerbyd buan arail fyd

Y bore hwn ddaeth at dy ddor.

Mae hen adgofion am dy ddawn

Yn gwneud y gawod drom yn fwy ;

Adgofion am rinweddau llawn.

Na welir mynwent iddynt mwy.

Dy oes fu’n oleu ar ei hyd,

Yn ymlid nos y Uesg a’r llwm;

A’th gariad yn ngofidiau’r byd

Fel gwlith y wawr ar flodeu’r owm.

Disgynai’th wên ar galon byd,

Fel bore baf ar lesni’r ddol;

A thyfai’n inhlith y drain o byd LUïau’r nefoedd ar dy ol.

Uniondeb a thrugaredd fu Yn ympusanu ar dy sedd ;

Maent heddyw yu y ewmwl du,

Yn ynigolieidio ar dy fedd.

Ni thybiaist fwrw’tb arf i lawr,

Yr arf a fhvYifiwyd gan dy dad;

A deliaist byd yr olai awr,

A’tli sereh yu dyn am wddf y wlad.

Mae’r Llan yn gysegredig mwy,

Ac yno fedd cynieriad gwyn ;

Ac er mor anbawdd gYvella’r chvy,

Mae golen’r nef ar niwl y glyn.

Boed fwyn dy gwsg, a dwfn dy bedd, Nes cawn dy wel’d mewn newydd fri;

A gwylied engyl dros dy fedd,

Yn iach, fy mrawd! yn iach i ti.

Nofia’h cwch dros frig y tonau,

I ororau Lybia draw ;

Teimlaf flriau fod y glauau Fel yn niwl y byd a ddaw;

Os caf yno nefoedd iiewydd,

Os daw arnaf ysbryd caa,

Bydd fy nghaloii gyda’r liedydd Yn y giTig }Ti Ngbymru lan.

Hir y byddaf ar y Werj-dd,

Fel earcbaror j'ii ei geil;

Cysged ysbryd yr ystoimydd,

Nes im’ gyrliaedd Lybia bell;

Wedi glanio yno’u da wel,

Safaf ar y tywod man ;

Ac anfonaf gyila’r awel

Gofion fyrdd at Gymru lan.

Er fod yno aur yn Iiaenan,

A sylweddau pob mawrliad.

Er fod gemau i goronau

Yn mynyddoedd gwyllt y wdad;

Md yw’r golud liwnw’n ddigon,

I wladgiirol sereh ar dun ;

Gwn, bydd liiraetb ar fy nglialou Am dyddyiiOd Oymru lan.

Clywais gynt ar aelwyd gynhes, Mai Oyfandir Tywyll yw;

Ac yn nos ei eillt di lianes,

Fod y liew a’r blaidd yn byw;

Yn eu swn, 3'n mysg anwariaid, Sj'dd a’u gwaewffyu ar dan,

Cofiaf Iwj'brau ben fugeiliaid Ar fynyddoedd Cj-mrn lan.

Fe wariwyd cynwj-s llawer cod,

Ar waddod ffrwyth yr heiddeu ;

A gwariwyd cymvys llawer stad,

Yn ddi leshad i’w berclien ;

Ond hawdd yw gwario mwy na’r ddau, Ar ddiliau gruddiau Olwen.

Mi welais rudd Mehefin fwyn,

Dan swyn prjdfertha’r tymor;

A gwelais ar y cwmwl mawr Rosynau’r wawr yn agor;

Ond gwelais ddwyradd ar fy nhaith Mwy perffaith am eu porphor.

Er fod oerubiaid wedi can Ar flodau tiiiliw Eden ;

Ac ér fod oyegod camwedd du Ar wyneb cm ei heulwen ;

Mae dor yr Ardd yn agor fyth Ar ddilyth ruddiau Olwen.

Mae cnwd o’r blodeu liardda ’rioed,

Yn ol ei throed yn tyfu ;

A than ei llygad byw o hyd,

Mae’r byd i gyd yn glasu;

Ca newydd galon pryd y myn,

A eherub gwyn i’w charu.

Am gwmni hon, a uewid byd,

Dyheu o byd mae awen ;

A llawer cerdd o liwiau’r haf Anfonaf at y feinwen;

A thra fo cariad yn y tir,

Arddelir gruddiau Olwen.